ANNOTATIO

NES GVLIELMI BVDAEI PARISIENSIS SECRETARII REG1I,IN QVATVOR ET VIGINTIPANDECTARVM LI BROS, AD lOANNEM DEGA* NAIVM CANCELLARIs VM FRANCIAE.

Au^i er recognitf^er dccuratius nitidiufqidb loioco'Bddio Afcctifioimpreff'x.

GVLIELMÎ BVDAEI PARTSIENSIS,RKGIS SECRET ARII, IN

ANNOTATIONES AD LIBROS PANDECTARVM

PRAEFATIO,

AD ILLVSTRISSIMVM VIRVM lOANNEM DEGANAIVM CANCELLARIVM FRANCIAE.

RES MIHI IMPRIMIS EXOPTANDA

^5!|^S fuitjVir illuftrifliine loanncs Deganaf, ea mihi hoc tem P®*^^ forte(^vt fpero^fortuna euenit.Nam cum abhw^ 'fcpté plus minus menfes,paulo poftq tu ad principe® i '*1^“® magiftratum affumpt? es,Annotariones quaffs ^^^J hnPandedas feribere cœpiflem,iam inde in mente m’

înpublicumîcuius velut aufpieüs freti,ancipitem iudiciorüaleamfecurïcex^ perirentur.Hoc autem me animo agitantem fama recentis tui honoris, qua omnia hic loca publica priuacaq^ perfonare cœperant, diutius querere quo mihi erat opus non huit.Ea vero vt turn me admonuit quid mihi agédum e^ fet,ita nunc libro iamiam prodituroaduentanti tu Principi prxcurrens,öc ® hanc vrbem in ipfo(^vt aiunQarticulo venifti,vt nó modo oblatum te mM fed etiam(^niülógefallor^appofitum exidimare debeam,cui librum meu® dicatum,in manum etiam porrigcrem primo omnium videndum.Etenim ®^ cafus me aliquis necopinantem deiecit,videor mihi non fpernendo amoris 1®* co apud te pridem,dudum,modo fuifle,ac nunc etiam efle-Cuius rei docuniegt;’ ta haud obfcura dedidi cum res ita nodrç tuleiunt,tamctfi nulla mea in te lt;* ricia.nulla vn^obfequia conditiffent,Literarum nonnulla córnédatione tan' turn tibi notus era, cetera prorfus omnia nihil ad te attinês.Verum id extra caufam ed.Hoc verb caufæ proprium,q7ea ratio eft libri noftri, vc niü ma' gno aliquo patrocinio defendatur, vix eum ab incendio vindicaturu® me fperem.Magna enim fimul inuidia,Gmul infamia flagraturum opinor,ni' fi tuo paucorumqj teftimonio excitanda mox à multis inuidia reftingatuf« Quippe eiufmodi res dicere aggreflus fum,vt fi dodtorum hominum ftate® expendantur,nec a leuitate,nec ab infeitia proficifci,nec procul à vero abeift videri podïnt:fin vulgi trutina examinentur,nihil æqui boniqj laturumexh® minum iudicio fperare me debeam dn quo tarnen illud eft iniquitatis, qgt; ®ttf । cos quos de caufa noftra in confilium huius libri editione mittimus, feifuroS complures videmus,qui adfummam ignorantiam inuftum etiam mexpiab Icqj odium literarum meliorum allaturi domo funt. In quarum literarumnH I dloritate cardo diiudicandæ rei haud dubie vertitur.Q^ fi ex more forenfiu® J iudiciorum iniquos nobis hommes atq5 adeb ex profefto inimicos ex iudicu® albo reiieere podemus,ingeti fanc fidutia ad indicium dcdlorum bonorum^ accederemus.Nunc id noniicet,ac nihilo fecius tarnen fubeun dam fieq«^ aleam putauimus,vna maxime re freti,qgt; à qua parte ftetiffe dodos bonoflt;$ conftiteric,ibi calculorum vidhoriam elle homines vtiqj interpretabuntur« In huiufmodi enim fete iudieüs appendi fententiæ non numerari fok®'

Acqui vnde tu fteteris,inde cjuoc^ plerofq? bonorum ftaturos cfïe c6fido.Nâ quæ eft audlontas non modo magiftratuum antiftitis, fed ctiam tua (^tecum enitn nunc,non cum Cancellario loqui videor^quotus quifq^'dodKorû in fen tennam tuam tranfire dubitabitS'Tuam ego audioricatem appellotems homi nisaudon'tatem.qui per omnes ætans progreffus totidé honorum cmilium gradus fuopte mxu,nullo manum porrigente fcandens,,non antcq ad culmé honorum €uafît,fcandendî finemfecitm nonfortunç bcneficfo, fed fuo men«* to peruenifle eb credf poffic.Cufus ca vis fuiïïe mgenu atq; animi cernicur,vc quocunej loco natus elfct.in quodcunq; tempus mcidiflet, fortunam ipfe fibi fadurus videretur.Qui cum in reliquis vitæ partibus honoratüfimos geren do magiftratuSjtanq poeta dodlusp'n primis fabulæ partibus populo perpla cucrit,ïn extremo eodemq; fummo adtmomnibus animi viribus efïufîs ingen tem theatro toto plaufum excitatums exiïbmetur.Promdein te vnopermullt;* tis fuftragiis periclitari mihi videor.Quare te alloquens,bonos omnis tecum exorandos habeo,vt fiqua temcre aduerfus recept» atq; adeo facrofandlx hagt; denus audontatis fcriptores dixilfe primo ftatim occurfu videbor,quafiq;iii rifperitorum maieftatem fuggillare voluiife.ea non ex mea fïdutia,nimia di«* cam an incautaffcd ex rebus ipfis potius nullo receptarum opinionum prçi« dicio vtentes,etiam etiamqß æftimarc in animum inducataudiciume^ ad fine pcrlcdilibrifuftinere,ncc magnis audorum nominibus opponendis, vericati prçferiberequodam nunepoftliminio longo intcrualllo redeunti.Neq; enim me latet q fit arduum vetuftis nouitatem,nouis audoritatem, dubiis fidem, obfcuris lucem dare. Atenim in Catonis reprehenfionem incidi, qui culpa do precari q culpa vacate malui,vt ille quoda Albinus, qui homo Latinus cum res Romanas orarione grxea fcriptitaffetjvenia fe dignum efle cenfebat, fi quid inhiftoriis fuis aut parum copofite,aut minus eleganter feriptum elTec obhoc aCatone derifus.Sic prouidentioris fuiffe dicentÇvt opinor^xquitagt; tis iniquitatisve iudiciorum tanto reatu periculum non facere, q nunc fero er rotem facinoris ancipitis deprecari.Hoc in loco cum hærerem.fubiitillud de Diogene memoriçproditum à Græcis audoribus. Philippus Alexandri ma gni pater cum expeditionem aliquando apparare Corinthum diceretur. Cox rinthiiprçtrepidi,rerumlt;çfuarumfatagicantes ad opera certatim incumbei re eoeperuntthicarmafibi comparans,ille lapides congerens,alius muros in altitudinem fubftruens,nonnulli propugnacula firmantes,alii aliud agentes, quod ad munitiones pernneret.Quod eorum ftudium Diogenes cum cerne* ret,nihil Habens aliud commodius quod ageret(^nullus enim adremp.admi^ niftrandam opera eius hominis vtendum exiftimabat)cxtcmplo philofophi* co pallio prçcindus,dolium illud fuum fidile quod gurguftii vicem prçbui( fc ei dicitur,fubuoluerc,deuoluere,vitro citroqj verfare per vicinum vrbi coL* lern coepit. Admirante ante quodam eins amico ac percundante, Quidnaid agis ó Diogenesï'VoluoQ'nquitille^goquolt;$ dolium,nc vnus inter tot ope ri intétiflimos ceflator cife videar.Sic K ego cum oeii rationé reddenda eite cenferem homini quidem aliquafacultatc prædito, aut certe literis his initia to, dolium voluerc inftitui gt;nbsp;ne defidia aut inertia emarcuifie credcrer, aliis

â ii

ad rem attentïffimis,atq; m vmbraculis domefticis anïmum defpodiffe,quö^ mihi à vins baud fpernendis non femel obiedum eft.Id modo pcnculum dl ne cum ocu mei rationem coftare tibi paucife^præterea volui,dolium forten ftilc ac fragile per loea interim petrofa pérq? afpera imprudens obuoluerin)i ld eft necubi ftilo mdulgcns in ofFenGonem quoq? bonorum,corómq^ quibuS approbate hoc meum opus volebam,incaucius impegerim. atej ita confiai ótum dolium,librümq? conuiciis laceratum r^eramtfpemc^mcam irricara 35 inanem euafiffe fentiamnlle ego qui aliquod operæprecium iugi eodemlt;ÿ(^* meftri labore fecifTe mihi videbar.Quod fi mihi contigerit, Attilianum iUu^l in me illico paratum effe fcio.Satius Gquidem eiTe didabat Atrilius ociofum effe q nihil agere,id eft q inaniter vexari, vt Sifyphus ille in fabulis, voluens K ipfc faxum,fudans nitendo nee proficiens hilum. Sed Fortuna quæ famaW rebus preciumq; conftituit(^vt inquit Curtius^iftud quoq^ viderit. opera c® tantum prxQareac propofitum candidum.non etiam euentumiudiciipotugt;‘ Italt;j fi mihi Fortuna defuerit,non tarnen ipfe mihi deero. Nee fi fccus neftf^ interpretentur hommes,mcerori propterea me datums fum,quafi oleum of rameçperdiderim.Suntenim.funtquædamquæ non modo alienis,fedmei’ etiam amicorumq^ ponderibus examinanda ducam, diemq; tandem confiJo tanq æquum iudicem,vnde ius fteterit,inde vidoriam daturam.AntimaebuS clarus poeta,vt audtor eft Cicero in libro de claris oratoribus,conuocads3^ ditonbus cum legcrctquoddam fuum volumen,omnefq^ eum Icgenté pret^^ Platonem reliquiffent, LegâQ'nquiQ nihilominus.Plato enim vnus mihi in'* ftar eft omnium.Et rede inquit Cicero. Poema enim reconditum paucoruw approbationem alTenfumq^ poftulat,Similiter ego vttecum qplurimosfcf ptis noftris calculum candidum adiieere optauerim, Gc ft id fieri nequit,tecct te cum vno SC altero prima: fententia: viris adeftemihi fperem,omnium(pn’^ ftar vos effe exiftimé,vt veluti fuffragium Mineruæ(^vt aiunt^ emeritus d6 videar.Nihil auté habet nee Fortuna tua maius q vt poffis,nec mens tua fff lius,q vt velis ad veritatem indagandam(^prçfertim quod ad res Galhcasaf tinet^xcitare ftudiofos.Quod verb ad cos pertinet qui veritati obftrepcre,alt;! quo iure quâqj iniuria tueri male parta animis obftinauere,nec dedoceri velb qua: perperam didicerunt,nullus eft mihi locus veniæ.Proinde ab huiuf®o' di nee ius nee iniuriam deprecor, accipiendas enim mihi plagas pro renaW video.Verum hoe vnum faltem exorari fe Gnant,7raTa^op oiw »(gt) «K»lt;roi),inq®^ Alcibiades ad Euribiadem fublato fcipione loqui eum vetatera, Feri faneW^ quit SC audi.Sic ifti fane feriant dum audiant.Vulnus etiam recipiara (vt citur^fi modo Matte fuo plumbeo impugnare me inftiterint, nee in Aam®’ coniieere inuidix cócitatac. Annotationes nunc in quatuor 54 viginti übft^ Pandedarum edidi,in rcliquos editurus cum aliquantifper interquieuero,^ modo per ocium ac valetudinem licebic, quæ me hoc inceptum non modo incermitcere diu,fed etiam abrumpere abiieeréqj cœgit.PariGis.PridieNona^ Nouembris,Millefimo quingenteGmo odauo.

ANNOTATIONVJ« lïï PANDECTAS

ÄNNOTATIO N VM IN PÄNDECTAS.

ANNOTATIONVM IN PANDECTA«

TABVLA ALPHABETICA

AN^OTATlONVil IN PÄNDECTAS

^GVLJELMI BVDÆI«^

PAR1SIENS1S,R-EGU SECRETARJI, ANNOTATION NES IN MEROS PANDECTARVM.

Ex Lege pnma,De luftiti'a 24 fure.

MiiVs eft ars boni 64 xqui. AccurCus hunc locum cnar* ^“^‘ j rans abud bonu efle cenfet,ab'ud xquum: nec fads hoc ’ I expbeat. Nos veto rem am'maduerfione digna efle ludi Nantes ,explicanda ladus cenfuimus.Ius eftQnquic Do-* 'natus Gramaticus^quod omnia reefta 04 mftexibilia exi îgi't.Aequi'tas eft,que ex mre multu remittit. Teren tun ^^^“'^‘‘^ 1 AdeblUe vt item me habeat facio fedulo,do,prætermit ■^^Γ'*”’* y to,non necefte habeo omnia pro meo mre agere. Non ^J'cftQnqiutDonatus^neceflefieuire pattern,hoc eft fuo lureagerc.Ecini're, inquit idem, oftendic Terentfus lus non nifi neceftitateefle ‘fruanamn. Inde meo iure,tuo iure,fuo lureide quibus alibi dicendu.Iulianus de contradhbus bonne fïdeï loqucns,In bis contraóftbus,inquft,alter alten obliga tur de co quod alteru alter! ex bono 84 æquo præftare oportet:id eft non de eo Wo quod cautû eft.Quod etia ex bona fide dicitur alibi ab eodé. Paulus, De-* ^xbondßde lutenini bonû 84 æquum efle miunaru condénan eu qui æftimationem prægt; ®quot;”quot;’” ^ ftitlt.PapinfanuSjQuæfîtum anadheredem neceflanu,cum fe bonis non !mgt; ^ifcuifiet, fepulcri violati adtio pertineretf Dixi redfe eu hac adlione vti quæ in bonum 84 æquum cocepta eft:id eft, vt inquit Accurftus, non feruato luns figorc.fc{bcet quant! çquû efle v!dcb!tur.Ar!rtoteles l!b.qu!nto Eth!corum de luftltla 84 !ure cop!ofe d!fputas,duo hæc tanq d!fièrent!a pon!t, non tang gene rediuerfajus 84 æquum bonumq^adeft vt!pfe appellat, roißl top vo^op tfixeuop, nstj a! Mxâ. Bonu 84 çquum,!nqu!t,cum fit cuiufdâ !ur!s,!us eft prçftât!us vel melmsinon auté vt genus al!ud æquû 84 bonû,!ure prçftât!us eft. Porro çquu 84 bonû !us eft,non îllud qu!dé lege cóprehenfum,!deft leg!t!mûî fed legitim! inn's emendatie,hoc eft ^wewefflöM« ? vo/xl^ua. S!qu!dé cû lex pofita fit !n vn!uergt; fum,lïnt autê quçdâ de quibus vn!uerfim cauer! non poteftdex tamé nihilo fe/ c!us in vni'uerfum loquitur ncceflitate coada, tametfi !d rede fier! nequ!t. v!gt; dellcet lexi'd quod plcrunq; acc!d!t,ampled!tur,errat! !pfa fu! cófc!a;qq !d nó Icg;s aut legiflator!s,fed re! !pfius peccatum cft.S!c en!m natura coparatu eft, vt omnia quæ aguntur eodéleg!s pr^fenpto cóft!tu! non poflïnt. idem !n.!!!. Polit.Oportet,!nqu!t,leges rede latas fumma poteftaté habere: magiftratum vero Gue vnus fiue plures fint,corum poteftaté habere, de quibus lege cauer!

fatis exadenon poteft. Hac 'igitur ratione to tTnöKÉq vt Ariftoteles vocat, !d tJ. Ui{xt5« eft æquum 84 bonum,emendat!o eft iuris fcripti, quod !pfe tó ƒïxouop appellat. tJ Àimoj« quatenus fcilicet aliter de nónullis ftatuit, de quibus lex ferri nó potult in vni-* uerfum.quod ipfum vt fiat,decreto opus eft vel plebifcito.Quippe indefinitarü return Indefinita 84 norma efle debenvt quéadmodû in Lef bia ftrudura plum bea norma adhiberi folet,quc ad lapidis formam trafFormar! pofl!t,84 fubin-*

ANNOTATIONES

deimmutariîGc adhumfmodi fpccies reruin,cum vfus veneric,dccreCaacco® modari oportet legi derogantia. ra ysep «opLs amp;c jiç©^ nod o Kw/^f lt;amp;i, œccç 1» çS'i £tr2gt;!«Ç ôiKOiPo^Hç o |U.aAiJà?r)@^ KWtav» Tî^t^ gt;«^ i' 5^K^i.cm 73) x!Sa /x£T«x«v«Tüa, «» {jSj-ei o xwwp, Koi ä 4'«lt;amp;t«'^ 'Tj^o’iquot; T« Ti^a^^aTo,. Qlubus verbis (^ fi quidemK*^® vcrtimus) Ariftoteles Cgnificat cos fudices quibus ex bono Si æquo iuJic^* re, aut legibus, aut moribus licec^ cuiufmodi funt fupreiua tnbunaliaj9‘’® præferipto juris vfquequaqj non aflriSta funt, id eft quæ interdum pro ren3^ ta liberam caufarum difceptationem habencj æquo Öi bono ita vri debere.vt ^^i^^^f‘tbri exmentani fabri Si ftrudtores Lefbia norma vtuntur. Cumenim exterif^^ bri foleant ftrudhiras fuas ad normam exigerc:Lefbiïfoli plumbeam normal habentes, pro arbitratu fuo flcxibilcin 8i fubinde mutabilem, ita ad norman' ftruduram fuam exigunt,vt interdum fi lapidis natura non facile ad firuda^ j ram æquabilis peruicerit, normam ad ftrudhiram infieStant: Si ftrudu)^ normam,non normæ ftruduram accommodent: quo fcilicet opus fuum coo* fumari poflit. Sic Si fuprema tribunalia interdum non modo iuris prefcn^ » ptum, fed ne fuarum quidem fententiarum prçiudiciafequuntur,prçgrauaBtlt; æqui bonique lance in perpendendis temporum,perfonarum,locorum,ÄaliiS iipiices. qualicatibus. Proinde Ariftoteles vno verbo Epiiees appellat, quod noftri ®P‘“^'*- quum Si bonum dicunt. Si interdum æquitatem, vt Ariftoteles Epneian-M^^ Bp’ww. leigituróiinfeite Accurfius çquum Si bonum diftinxit. Hanc Ariftot^^ Epiician non iamvulgus,fedetiamliteratiEpicaiamvocant.indéq; verba® Epicaizare faciunt, vt proculcatiflimum ac maxime protritum (^ Quis em® non hoc verbum identidem in ore habetQ ita a paucis fatis vt arbitrer «n^ Ex bono er Ie Slum. Quod autem epicaisare dicunt,latine dici debet ex æquo Si bono ft^ ^quo arbitra tuefe, gx bono Si çquo arbitrary cenfere, æftimare, conflituerc. quod finobiS t pormittamus vno verbo dicere, epiicisare dici debet, non epicaizarc. fwiwlf '*^* P ƒ gt;nbsp;dicitur Si ex Ede bona ftatuere apud antiquos. hinc contractus bonæ field^^ ^* ■* * (fti,a ftridli iuris contradlibus diftindti. lus autem quod firictum lurifconful^ ***’’^* ti dicunt, Ariftoteles AKpBo/meuop vocat, quafi ius exadlius duriufqu^v^' illud æquitati prefcrunt, Acribodicæi ab eodem dicuncur, quafi præduni^ terpretes iuris , quafiep deterioris iuris ftudiofi vfurpatorefqj. ludiccm em® æquum Si bonum defcribens,qul Epiiees ab ipfo dicitur,ita inquit ,0 gt;«)^ TOii^Twp •n5O(öjf2xo§ w) •n5*K2xcs, x«i m« axjiamp;oifixca^ t^i a' j(:«jov,a^a, tAaT^M^xt!? x^’^ É^Mp vc/xop amp;o)i9op,£7naxHÇ J27v.Vtrumq; autem horum Cicero in oratione pro (^ cinna eleganter defcripfiftepaucis verbis videtur:Iftum locum,inquit,fogisî^ | rcformidas,Si me ex hoc(^vt ita dicam^campo çquitatis, ad iftas verboruan* guftias,Si ad omnes literaria angulos reuocas: in bis ipfis intercluderevis®'* ■ Gdiis quas mihi conaris opponerc.Non deieci,inquis,fed eieci, peracutumhoc l tibi videtur. Hic eft muero defenfienis tuç, in eum ipfum caufa tua incurrat f ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nccefle eft. Verba funt Ciceronis refeUentis eum qui in caufa interdióK nonfe

vf de fundo deiecifte Cecinnâ,qüi ad fundum vfep metu non acceftifletifcd ac^ ciflc dicebat, quia accedcre aufus non effet. Ego enim, inquit Cicero, tibi rc^ fero,fi non fum exeo loco deiedfus quo prohibitus fum accedere : at cx eofum dciedtus, quo acceftï, vndc fugi. Quibus verbis appofitiffime refelli pofluot lurifconfultorum recentiorum cauillamenta, qui huiufmodi verborura aucu^

ÎN PANbECtA:^.

it

pfe argumenta vaKdiflïma elicerefe credunt ad noua quidam luns dognjata conftftuenda, quaC vnaquçquc fyllaba i'uris Si diubs 54 pontificu vim fuam quandam certamq^obrineat. Seriellautem fun's vocabulum peculfareeftluz stridujut. nfconfultoruni,vt 34 alfa pauca. relfquf ferfptores fummum fus appellant.Cf« cero fn primo Offf.Exiftunt etfam fxpe fnfurfç calumnfa quadam SC nfmfs cal Ildafuris fnterpretacfone. ex quo fllud,Summum fus, fumma fnfurfa, faCtum rit fam tritum fermone prouerbfum. Terent.fn Heauton. Neque tu fcflicet eo nunc confugfas,qufd meaC' num mfhf datum elV num fila oppfgnerare filfam meam me fnufto potuftJ'Verum fllud Chreme dfcunt,Ius fummum fepe fumgt; ma malfria cft. Columel. Ifbro primo de offfefo patrffïamflias erga colonum loquens,Summum fus,fnquft,antfquf fummam putabant crucem. Inde fum«' summa !urë mo lure agere dfeebant, pro eo quod eft non ex æquo 34 bono, fed fnfquiore ^^^^^’ quodam mre amp;nbsp;prefrarito. Cfccro pro Ceefnna, Non enfm mfnus laborat Ce/ efana ne fummo furc egflïe q ne certum fus obtfnuffle vfdeatur. Vult, fnquft Cfccro, Ceefnna hanc me caufam verboGus cxplfcare, non q? euentum Iftfs tfmeapqufppe quf certflTfmo fure nftatur fi vtl vclft fure Gbl legfbus moribuP queconceffo: fed caufam fuam fudfees vult vobfs æquam probarf non modo certam.SC equftate quoq; non modo fure nftf. Idem, N am cçterf turn ad fftam orarionem decurrunt cum fe fn caufa putant habere æquum 34 bonum quod defendantiG contra verbfs 34 Ifterfs 34 ^vt dfef folct^fummo fure contenditur, folcntefufmodf fnfquftatf bonf 34 æquf nomen dfgnftatémqj opponere. Hoc fpfe alfbf ad extrema 34 fnfmfcfflima f ura decurrere dfcft:de eo loquens quf bo na ex edfdo poflïdenda poflulabat, cum tarnen alfa vfa fuum feruare pollet.

Et pro Qiunrio,Sf qufd fn controuerGam venfret, aut fntra parfetes, aut fum«* J^/^^pt^/^^* mofureexperfretur. fd eft aut fnter amfeos dffeeptandam rem permftteret cf/ er difce^ta^ tra fudfcfum,34 extra cancellos forenfes , aut apud fudfeem conceflb fibf legf/ re, lt;nbsp;bus aut inoribus fure vteretur,fd eft rfgore furfs ad extremum non decedcret* Et ad Atricum Ifbro decfmofexto,Ego G me non fmprobiflimc Dolabella tra ftalfet.dubftaftèm fortafte vtrum remffffor eftcm,an fummo fure ag^em.At/ qufCfceronfanx fllf fententfç fn primo Officforum congruft fllaPaulf lurfp conful.fententfa,quf de bono 34 æquo loquens fta fnquft j In hoc genere ple^ runq^fub auclorftate furfs pernfefofe erratur. Hoc fllud eft etfam Solomonfs Ecclefiaftæ feptfmo, Nolf efte fuftus multum,neque plus fapfas q necefle cft, MH V«« i'ijutt©/ ;ïgt;Au,H9q mk lt;rolt;aZtö v^wa. fd eft nolf efte axjiamp;oJ'ix.oa©^, vt Arfftotez les vocatlt; Secundum hoc vfdetur non cuiufufs homfnfs efte Iwaa^cw tradlarc, j7ridx«(lt;)t,i quam Cfccronunc æquum bonum,nunc æquftatem vocat:vt fn Bruto, Hoc, inquft,cum fæpe alfàs,tum apud Cétumufros fn caufa M.Curff cognftum eft. itaenfmmukaCraftus turn contraferfptum pro æquo 34 bono dfxft,vt ho/ mfnein acutflTimum Qufntum Scæuolam,84fn fure fn quo caufa flla verfaba/ tur perftflGmum, obrueret cxemplorum argumentorumque copfa. Tranq.fn Claud.Ncc femper præferipta legum fecutus,durfrfam lenftatémq^ mulctaru ex bono 34 æquo perfnde vt afffeeretur moderatus eft. Nam 34 u's quf apud prinatos fudfees plus petendo formula excfdfflcnt,reftftuft adfones,34 fn raafo. re fraude conufdlos legftfmam pœnam fupergreflus,ad beftfas condemnauft* Qufntfl,Ifbro quarto, Quo loco tarnen fudfefs natura nofeeda eft, furf magfs,

A ff

ANNOTATIONES

an «quo fit appofitus. Idem in fexto, Narrandum ne 66 quomodo, futé P** Aequum bo* gnädum an çquo. Interdum çquum bonu fine copula dicitur-Cieero in B® ”“’”' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to,Deinde æquum bonum,teftamentorum fententias voluntatéfq^ tucatas o '

Inde illa locutio,æqui boni facio, apud eundem ad Atticum libro fepn®i’’ Tranquilliffimus autem animus meus qui totum illud æqui boni facit. 1 ö^ tins, Cæterum equidem iftuc Chreme æqui bonique facio. Liuius, Cxtera® vos nee cura ciuitatis,nec exemplum,nec periculum mouet,nos æqui bonqn^ facimus.id eft non indignamur, æquo animo ferimus, 86 bene interpréta®®' Aequu bonn g^ æquum bonum impetrare, pro eo quod lingua vernacula dicimuSjhab^ rationem ab aliquo,id eft ius fuum obtinere,rem fuam recipere.Cicero inPbi^ lip.fecunda, Igitur a quo viuo nee præfens nee abfens quieq æqui boni i®P^ tramt,apud mortuum fadus eft gratus. Terentius in Phor. Die quid tibi 'i^ lis dari in manum, vt herus defiftat his litibus C' Nam fat fcio fi aliquaro p®^ tem æqui boni^ dixeris, tria non commutabitis hodie verba inter vos.»quot; (^vt vulgus Ioquitur2)fiad rationem venire volueris.Huius çqui boni vtmj® tam ftudiofos non modb caufidicos,fed etiam lurifcófultos haberemus, lt;ï«®®

fuiffe ille putatur Serums Sulpirius, cui'us memirnt Pomponius m citulop^'^ ximo.De quo fn Philfp.nona Cicero ica mquit, Nee vero Glebitur admii^y lis quædam amp;nbsp;incredibilis Si pene dimnaeius in legibus interprctandis,elt;ï'’^ tare explicandis fcientia. Omnes qui ex omni ætate hac in ciuitate intdli^ tiam iuris habucrunt,fî mum in locum conferantui;,cum Serui'o Sulptóo^'’quot;

fuut comparandi.Ncq; enim ille magis luris confultus q lulHtiæ fuit.Italt;JÏ’» proficifcebantur à legibus ÔC à iure ciuHtemper ad facilitatem xquitatems^' referebat. Neqj conHitnere litium aÆones malebat q controuerfias tlt;^^ J» iuris non Haólenus iUe. Huic fi fimiles neoterici lurifconfulti extitiflent, ideftß^ ÿos^ ^^^ æ4^ boniq^ fludiofî q iuris fummi fuiflene, nee magis fe iuris quam i«ö^ confultos vidcri 06 ede exoptaiTent: proFedto immenfa illa 56 numefofaco®^ mencariorum iuris volumina haudquaq reliquiirent,materiam 86 fomite® ^^ cendendarum litium:quibus nunc Gallia palfim flagrat,incendio quide® '^ vnq dcflagraturo:quippecaufidicorum calumniatorumqjcommenriscp^'^^ cibus indies inualefcentibus,iudicumq? indulgentia litigiofis baud magnop^ re infenforum, veluri auraquadam afpirante. Eorum voluminum audtof^’ enumerate ipfi eorum fludiofi velint qui bibliothecas in fpceiem infix JouP næ confertiflimas habent,nDmenculatore plerifq; eorum opus fit.Hui^®^ ' i librorum bona ex parte fuperuacancorum congerie,prifca illa germana«^®^ î ieflas iuris prudentiæ obruta eft:primum,circa tempora Alexandri Principe* fubindéq^ lufliniani aufpiciis,S6Tribuniani dudu atq^ opera reftitui mfta^ . riq; tentata verius quam inftaurata. nunc vero infana feripturientium eoru®? | fequacium confpirationc etiam deleta: vtpotc cum feribentes fua feripta en^f^ I rarionum vicem obtincre non contenti,citarifeiam 86 (^vt verbo inris vWy iaudari pro legiflatoribus velint,ex votócj obtinucrint. eoru verb fedato^^ tori fuo confulentcs,per illa interpretationu velut latifundia frudufc iuns l® dii percipere gaudeant,in quibus fpinofa falcbrofaq; iuns loca,runcata(vtii^ loquar^komplanataq^ab ipfis iuris magiftris nullo negociopercurrere^c^ datnncófultos cos infebcef^putates qui per céfragofa Padedarû fenticow^

IN PANDECTAS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i'll.

Îoca nuUopræfcitjtn quædu miferc conflidentur. id vero vitæ tranquiJho/ ris mconimodum, quo minus accidcret, ne luftimanus qurdem ipfe vno ÔC altero edido quamlibet impencfo præflarepoflemati potuit. Addeconfilia iKf^^wfrUs arque etîam (^fî diis placet^) cautelas vt ipfî vacant, fd eft vafntias meras 66 ^^^^^' cooinjentiria verborum aucupia, fimplicitati vulgari Si probitati ciuili fæpegt; numéro imponentia, aduocaris anfam calumniandi præbentia, ludicibus fngt; terdum inextncabilia, optimo luri perfçpe capriofa. quæ tarnen nonnuUi palgt; mariaeHeputant. Nec eos fefellit opinio. nulla enim fenpta landiu apud eos, qui rempublicam gerunt, plaufîbiliora extitcrunt. Proinde Ciceronia / num illud ex tertio Officiorum exelamare libet, Sed nos veri iuris germanç** queiuftitiæ folidam SC expreflam effigiem nullam tenemus, vmbra SC imagi/ nibus vtimur : cas ipfas vtinam fequeremur ♦ feruntur enim ex optimis natu/ ræfiCveritatisexemplis. Quantum igitur inter iftos Si Caium ilium Aquiz c.AiittiUi lium interefle putamus, cuius prudentiam Populus R^omanus in cauendo no ^‘lt;«^’ in decipiendo perfpexit, fî Ciceroni credimus : vt qui iuris ciuilis rationem nunquam ab æquitate feiunxerit : qui tot annos ingenium, laborem ,fidem fuam populo Romano promptam expofitamque habuerit t qui ita iuftus SC bonus virfuerit,vtnatura non difeiplina confultus fuiffevideatur:ita pe/ ritus K prudens, vt ex iure ciuili non fcientia folum, verum etiam bonitas nata effe videatur : cuius tantum ingenium erat, tam prompta fides,vt quic/ quid indehaurires,purumliquidumep te haurire fentires.Sed vereor ne è portu ftatim egrediens impingam, vt dicitur, qui receptæ audoritatis fcrigt; ptonbus in principio opufculi mei bellum indicere mediter: continuóque adueniens(^vt Plauti verbis vtar^pilum reprehenfionis iniiciam. Proinde (^vt Ae^uum er eo reuertamur vnde digreffi fumus) cum æquum SC bonum dicimus, abfolu/ tam bonitatem æquitatemque fignificamus , Si iuris (^vtita dicam^meduR lam germanamque iuftitiam, quam cenfendo afTequi non cuiufuis eft iurifpe/ riti.Auguftinus libro fccundo de Ciuitate, An forte populo Romano pró* pterea leges non funt a numinibus conftitutæ, quiaQicut SaUuflius aiQ ius bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebatf Bonum pro æquitate dixit. Inde æquitatem animi dicimus»redlam animi conftitutionem, Ae^nitds uni tranquillamque affedHonem omni indignatione vacantem. Cicero pro Mar* ’”‘’ cello, Sæpe enim venit ad meas aures te idem iflud nimis crebro dicere. Satis te tibi vixiife. Hic tu modum vitç tuæ non falute reipub. fed æquitate animi définies lt;nbsp;ideft,putâs ne te propterea fatis vixifle, quod æquo animo ÔC citra indignatiouem mori potes,ÔC annos præteritos non requirisC' Idem de Sene* dhitc, Quid quod fapientiffimus quifque animo æquiffimo moritur:ftultiflï* Animut mus iniquiffimoî' Plautus in Aulul. Pol fi eft animus çquus tibi, fatis habes qui vitam colas. Animus æquus eft in hoc loco moderatus ÔC tolerans ÔC minime querulus in aduerü^. Cicero in Pifonem æquitatem abfolutc dixit. Quoquidemin fpedtaculo mira reipub. æquitas erat.vter eorum periffet, tanquam lanifta in ciufmodi pari lucrum fieri putabat.Exiis quæ diximus(^vt arbitror) fatis illa verba Vipiani explicata funt, Ius eft ars boni ÔC æqui, ÔC quæ fequuntur. Circa hoc enim philofophari ^vt verbo eius vtar^ hoc eft thilofopharj omni animi intentione incumbere,proprium eft iurifeonfultorum inftitutum.

A ui

ANNOTATIONES

Ex quo eolligere pofTunujs id quod ante dicebamus,fludium nunc iuris p^ fus ab antique ilio veróque degenerafle. nifi verb arbitrabimurphilofophianii id eft ftudium fapientiæ quçftuariam olim fuiftc:nummariumq; prçmiuni,vni^ Ivrispruden cumlaboris fui finem Philofophos antiques Squales fe lurifconfultieHeVO^ fuitq^fiuaquot; ^““O^^ipropofuifle. id quod noftri temporis fereiurifperitifaciunt,quicuin ritt, frontem perfricuere, etiam vt plaudendum profiteri ac gloriari folent. quoo vtrum ita agendum nee ne Vlpianus cenfuerit, cum ex hoc loco, turn ex ulo libri quinquagefimi Digeftorum facile intelligi poteft : cuius hæc verba fuift An 24 Philofophi profeflbrum numero fint habendi; 64 non putem. nonquiJ non religiofa res eft,fed quia hoeprimum profiteri eos oportet, mercenanaff operam fe fpernere. Proinde nee iuris quidem ciuilis profefloribus ius dicaft eft enim res quædam fandtiftima ciuilis fapientia, fed quæ precio nummano non fit æftimanda. Aut nifi Philofophos eos efle cenfebimus,qui nullas PMo^ fophiæ partes attigerint,immo qui liberalibus omnibus difciplinis, id dl non quæftuofis,fîbi fuifep interdicere foliti fint. denitp qui fuæ profeiTionis audo^ res minime omnium intelligerepoftint.De quibufdam loquornon dedeg® PlUofopbi cioribus qui iam multi extiterunt.Philofophi ipfius, inquit Cicero libro primo frofeffio. • de Oratore, qui vnusomnia poene proficetur, eft tarnen quædam deferipoo* vt is qui ftudeat omnium return diuinarû atlt;p humanarum vim,naturain,cau' fafqj nofle,24 omnem bene viuendi rationem tencre 84 perfequi,nomine hoenp itt«ï pruilen pelletur. Propterea, inquit Vlpianus, iuris prudentia eft diuinarum atep hn* manarum return notitia,iufti atqj iniufti feientia.Quæ verba Accurfius Émpo citer 24 crafta, vt dicitur, Mineruaintellexit.Hçcilla eftEncyclopçdia,deqn^ Fabius libro primo, Vt efficiatut,inquit, orbis ille dodtrinç quem Græci enty elopædiam vocant. Inde illud Vitruuii libro primo,Gum autem animadueno rint omnes difciplinas inter fe cóiundHonem return 24 communionem habere» fieri pofte facile credent. Eneyelios enim difeiplina vti corpus vnuin exhismo bris eft copofita.Itaqj qui a tencris ætatibus eruditionibus variis inftruuntur» omnibus literis agnofeunt eafdem notas comunicationémep omnium difdj^

narum,ÔC ca re facibus omnia agnofeunt. Hanc Marcus Tullius libre tertio de Oratore,conccntum dodrinarum omnium confenfumq; vocat.EcquMig^ tur Philofophos huiufmodi efle cenfebimus, difeiplinarû prêter vnamoramn non modo ignares,fed etiam contemptorcsÆgo vero «^iaoJ'îkw potius voc^ dos ccnfuerim,id eft litium ftrepitu gaudentes.QuodQic quis putet de lunïpf ritis in vniuerfum me dixifle^dc illis intelUgi volo finiftra Mincrua natis,quoS Græci M/cr-oxaÀi^ç voeât, quafi omnem literarum elegantiam nitorémq dieen^ perofos,ab omnibus dodtrinis humanioribus abhorrentes, rufticos, inuenu^ ■ ftos,illcpidos,hircofos. Qui,nid vt villicus allium, ica ipG barbariem vbiqi ac femper oboluerint, decorum illud AccurGanç fedfæ feruare fe non credunt: homines affcdlacç rufticitatis,qui ne fie quidem fatis fua tueri fîbi vidctur,niû elegâtiç ftudiofos laceiTant maîcdicTs. Sunt enim vt dixi,funt alu iâ né p^ qui iuris peritiâfeftiuionbus literis ÔC elcgâtioribus,velut condiédâ pucannt! funt etiam qui aliaru difeiplinarum cognitione adminiculatioré earn reddant, quibus hæc noftra qualiacunqj funt legenda edidimus.qui fi quidam feite d'* «îta func,percipere ac ptobare poterunc;ficubi in precipitate opçrehallucinaP

IN PANDECTAS.

fußius, G Ignorantie lapG (^vt non vno aut altéra m loco facile potui'mus ?)be nigne condonare,in ancipidSus boni confulere, ac candide omnia interpréta^ n didicerunt. Verumcnimuero quid de iuris fiudio cenfeam(^qüandoqufdem r’^’''j idetiamad hocnoftrum inftitutum perrinet^ malo Ciceronis verbis quam ^^^^ mei's refpondere: qui m di'alogis de Oratorem perfona Luen Crafli,magni 11/ Kus oratons ac iurifperitifri'mf,de facilitate perdifcendi luns ciuilis fn hue mo/ dum loquitur : Omnia enim funt pofita , inquit, ante pculos,collocata in vfu quoodiano, m congreflionc hominum atque foro: neque ka multis literis ac voluminibus magm's conrinentur. Eadem em'm funt lata primum a plurk bus : deinde pauciscommutaris verbis eriamab iifdem fcriptoribus fcripta funt fepius. Accedit verb quo facilius percipi cognofcique ius ciuile poflït, Quod minime plerique arbitrantur^) mira quædam in cognofcendo fuauk tas SC dekdatio. Nam ft quem hxc aliéna ftudia dekdant, plurima eft SC in iure ciuili,SC inPontificum libris, amp;nbsp;in duodecim tabulis antiquitatis effigies: ^(^^^f/,^^^^ qubd Si verborum prifca vetuftas cognofcitur, Óê adtionum genera quædam xii.tabnhs. maiorum confuetudinem vitaraque declarant. feu quis ciuilem fcientiam con/ templetur ,quam Scæuola non putat efle oratoris proprium, fed cuiufdam ex alio genere prudentiæ,totamhanc defcriptis omnibus ciuitatis vtiliratibus ac partibus duodecim tabulis contineri videbit : Gue quem ika præpotens SC gloriofaPbilofophia dekefat (^dicam audacius^ hofce habet fontes omnium difputationum fuarum qui in iure ciuili SC legibus conrinentur. Ex iis enim cu dignitatem maxime expetendam effe videmus,tum vero SC iuflus ac hone/ flus labor honoribus, præmiis, fplendore decoratur « Vitia autem homi / num atquefraudes damnis , vinculis, ignomimis, verberibus, exilüs , morte mulâantur : Si docemur non infinitis concertationumque plenis difputatio/ nibus, fed audoritate nutuque legum domitas habere libidines, coercere 0/ mnes cupiditates : noftra tueri, ab alienis mentes, oculos, manus abkinere« Fremant omnes licet (^dicam quod fcntio^bibliothecas me Hercule vnus mk bividetur duodecim tabularum libellus, fi quis legum fontes SC capita vide/ i,^i^^^‘^'^ ^'^* rit ,K audoritatis pondéré, SC vbertatis vtilitate fuperare.Hadenus ille.Cu/ ius audoritati nemo, nifiimprobus derogate fidem auGt, qui modo librum cius de Claris Oratoribus legerit : in quo libro Ge inquit, Ego autem iuris ciuilis ftudiomultum operæ dabam Q- Scæuolæ Publü Glio : qui quanquam ^^^^’’V“”/ nemini ad docendum fe dabat, tarnen cofulcntibus rcfpondcndo,nudiofos au quot;nbsp;diendo docebat. Idem pro Murçna defcientia iuris loquens, Difficilis autem res ideo non putatur, quoniam perpaucis SC minime obfeuris literis contk netur. Itaque G mihi vehementer occupato ftomachum mouerint, triduo me iurifconfultum profitebor. Quo in loco multa de iuris fcientia differit, fed caufæ inferuiens : quapropter ille locus pondus fortaffe non habet tanz tæ audoritatis. Macrob« libro tertio Saturn ♦ de lege Licinia loquens , Lex vero hæc, inquit, paucis mutatis in plerifque cum Fannia congruit.in ea enira . ferenda quæGta eft nouæ legis audoritas, exolefcente metu legis antiquio/ ris :ita Hercules vt de ipGs duodecim tabulis fadum eft :quarum vbi con/ temni antiquitas eoepit, eadem illa quæ illis legibus cauebantur, in alia la/ torum nomina tranGerunt » Vtmam verb Cicero ipfe feciffet id quod in per*

A lift

ÎN PAKDECfAS.

bo eft eins rei' quæ mâncipî eft, aut traditio aîterf nexu, aut fn iure ceflîo inter quos ca iure duili fieri poflunt. Dicêdû quis fît diffimtionis modus.Sic igitur Veteres pfxdpiunt. cu fumpfens ea quæ fînt ci rei qua diffinire velis cû ains Diffinirèl cómum'a,eoufq;pcrfequi,dum proprium efficiatur quod nullam m aliam rem tranftèrn'poflït,vthoc, Hæreditas eft pecunia qua: morte alicuius ad quêpia peruemt iure,nec ea aut legata teltaméto,aut pofleflïone retêta. G cedes funt GentUesï qui inter fe eodem nomine funt,qui ab mgenuis oriundi funt: quoru mai'orum nemofcruitutem feruiuit,qui capi'te non funt dimmuti. R,eliqua de genere SC forma,id eft fpecie,de difFerétia partitionis SC diuifîoms 66 alia codé pertinétiagt; Cicero ab Anflotele accepta,Trebatio amico fuo tradïdi'r,compendiofa para/ phraG m latinu fermoné venuftiflime tradudla . Quin 86 Ciceronem libru edf/ diftede mrccfuiU in arte rcdigcndo,aucdor eft GeLlib-bNodtiu Atti.qui ctia locum ex eo Iibro citat. Hoc illud eft auté quod Pompomus infra de origine fun's de Quinto Scæuola dixit, qui fus cfufle generatfm primus conftftuft in Ifbros decern SC oclo redigédo.Profnde fî qufs olfm felfcfore alfquo feculo cxi/ ftat, Bartholo aut alfo quopfam prfmf nomfnfs vfro furffperftfa non fnferfor, dfaledfca atqifnftruméto omnf phflofophfco medfoerfter fnftru(ftus,oratfonfs facultate Vlpfanf aut lulfanf Paulfvc æmulus, quf Prfnefpem noftro non ia* fenorem nacrus fît: cufus exeplu atq? audtorfcaté fcquf,SC fn cufus leges furare (vt antfquu verbum vfurpem^ bona pars Europa: non dubftet:fs fgftur vnus autpluresjftprxfcrfptum fllud Cfceronfanu aut alfud non abfîmfle imfcatf,ex qufnquagfntaPandedtarum Ifbn's SC duodeefm Codfefs corüq5 appendfefbus, adde etia ft placet ex Bartholf,Baldf ,relfquoruqi paucoru amplflïimf nomfnfs SCprimarfa: audoritads cómentarfis,non fam centrones vtolfm Tnbunianus (vfralfoquf dodfffimus fuf feculf fî Suda crcdimus2)fed furfs artem compo/ ne conflit liant,Eticdionefq: lcgû,confulra Sena tus, cdfdlorû fnterpretamenta, lurffcon* *«^44 rati^^ fultoruplacfta,fnterpretum décréta,fn mores recepta, æquftate pregrauantfa, ^^^^^'^ ^^^ omnfa nuc vaga SC fparfa, ac nulla certç artfs ratfone efreuferfpta , ratfs fixffej ft:ftçartfsprçceptfs,quatenus ref natura tulerit, quafî qufbufda cancellfs efr/ cûdatfsconcludant:nfmfrû res humana: longe melfus conftftutæ videbuntun nec(^vt nöc^cfuflfa fura,qufbus homfnes Ifbertatfs retmentiftimf aqufftimo animo ferufüt,cufufufs ferfpturfentfs Ifbfdfnf obufa expofîtaq^ crût, dûtaxat ß Prfneeps file hoc prçftare edido potuerft, quod luftfnfanus nequfuft: fd eft vc nihil fis quf fefurfs profeftores dfeut, fn earn compofîtfonem vitra fcbolaftfcä prxledfonem Ifceat. Alfoqufn qufs erft finfs Iftfu fî nulla certa fuerfnt fcmclqj recepta lurffconfultoru décréta lt;nbsp;Ecqufd autem vfqueadeo fixu ratuq; efte po/ teft vtnon hac Gue fntemperantfa,fîue fmpudentfa, Gue eefa ferfbendf quada Ifbfdofnteperffs (^vt dfeftur^ adajôC labefadare facile ÔC ad extremu coueUe/ reeuertercep pointe' Id quod G qufs fure fieri defenderft,annfuerfarfos vtfq? no/ bis Imperatores fngenfofos homfnes atq: ambfriofos fuborfri vfdebfmus, qui alia atq^ alfa fndfes orbf terraru fura condant,quf prçtentorû feculoru conftati perfuaGone recepta abrogate audcat,quf leges denfqj figere reffgere pro am/ mi fuf Ifbfdfne non dubftent : Gcque res exftû baud dubfe non fnuenfet, cu fcri* bentes aucupandç famæ cupfdf (^vt eft humanf fngenff natural dfda maforui refellere, Pandedarum ac conftftutionu ferfpea fnuertcre, dfftorquere, contor/

^ y

ÀNNOTATIONES

quere,cormmperc, vim antiquorum fcnptis afferre, verborum âücüpîâJyJ^ barum tendiculasjiterarum decipulas comminifcitnihil deniqj non îneoept^^ in am'mû mduxennt illuftrandi' nommis fui gratia. Nam quod adhuefeceru”' faciuntq; permulri recentiorum, quid eft aliud q lus dufte calumman', verW legum captare d fd quod Paulus faciendum efte negat m titulo ad exhibeny^’ Sed hoc ftlud eft profedbi hommes mgemofi ndémq^ ambinofiftimi, vt muSjindignantur argumentum fibi præreptum a maionbns oftentandiw^' morum fuorum, omnemej fcribendi' materiam confumptam efte fummui'*^ fremunt ab us qui antcuertcrunt. Itaque rcs eb tandem redigetur vt cenfet^^ m ludicns prout hls aut illis audtonbus addida fuerint, §6 (^vt ita dicam)’quot;, hums aut illius fadhoms verba mrauerint: quo lure quaq; miuria, SC, vtC^ dicunt, Hoi (TiKoUMS KÄ^kwe, res mdicadas diftrahat: i'd quod femel tuendufu'^ permt mordicus retmentes.Addefpeciofos prætextus ambitioforum,forait rum,ïniquorum, ld eft infenforum ludicum: qui corruptiffimas fentenriast^^ mflibetenarratoris audfontate obiedla, quo magis vulgo maudit^ co P^^ bftions (^fic enim aftolcQ pertmaciftime tuebuntur. Hoc autem q fît ptf^ dofum ex verbis Ciceroni's i'ntelligi' poten't. O rem præclaram,i'nqui't,vow reti'nédam indices. quod enim eft i'us cmile,quod neq^infledfi gratia,nc^f^^ fringi potcnti'a,ncq; adulterari pecunia poftitd Quod fi non modb oppreu^? fed etiam defertum aut negli'gentius afteruatum erit, nihil eft quodqü«3 habere certum, aut a patre accepturum , aut reh'dturum liberis arbitrttiquot;^' Idem alibi, Nihil eft enim in ciuitate tam diligenter q ius ciuiie retinendui”' Etenim hocfublato, nihil eft quare exploratum cuiq poftït efte quidf«**®' quid alienum fît : nihil eft quod æquabile inter omnes, arque vnum auton»'* bus efte poftït. Hadfenus Cicero. Hunc ftatum efte hodie litium dfeep^, darum nihil vt fatis certum efte poftït, quis eft paulb prudentior qui infi^‘^? aufîtî' vtpote cum prudentum refponfa per fecula alia atq; alia inter fe-ac^ me pugnent. Id verb vtrum audfore Iuftinianofaciant,ipfî viderint ,curo^* verba in Inftitutionibus legerint,fub rubrica de fideicô.hçreditatibus i^, tentia,vt videtur,Papiniani fumpta; Nobis,inquit, in legibus magis topy tas q difficultas placet. Proindc,Ius eft ars boni SC æqui,inqt Vlpianusicu*** merito quis nos facerdotes appellat. Nos, inqt,merito iuris facerdotes dam didll fumus : fîquidem fandliftïma res eft ciuilis fapientia. Quemadw dum autem apud antiquos facerdotes fui fîngulis düs confecrati étant, tl® futurisatque agendis confulentibus refponfa dabant : fîc venerandi m*ƒ rifconfulti omni genere literarum inftrudtiftïmi: gratuitam non quxftö20^ iuris prudentiam habentes , in publicum quotidieprodeuntes, vnicuiqut’''^’ confulendos fe antiquo inftituto præbebant ï Ói tanq oracula iuftitia: the^

H!fq; promebant : hoc eft refponfa boni ÔC æqui plena. Vnde Serums CW dus lun's antiftes appellatus eft, audtore Quintüfano : vt facrorum anoW^, antffti'txc^dicebantur.quoniodo K Plimus libro»vii«Platoni,inquit,fapï^®^ antiftiti Dionysus tyrannus vittatam nanem mißt obuiam. Emmuero

J« PÄNDECTÄJf.*

tt

Euflathiö teile Hom erf enarratorep'd eft vt ipfe mquic Ta ^léa/Tfla, «i Maxell, ««2 îàêïZ^’AaT« , «y Tct ïo/^o3-ET»^glt;'clt;,. A 1)1 themfn vel thcmifta (^vtroq; eni'm modo didtur^ fus 8C i'üftitiam elle putant: eandem«^ confiKorum oraculorüq; Præ-* fidem efle. propterea Homerum ©f^isóbtfp verbum,quod vancmari amp;nbsp;oracula qï/xiï^^q« dare figm'ficat, pro leges ferre,lura reddere,accepjfle Odyflex deenno. ©t/x!/

sdla e(ï tKos©^ Poii/wp K^ ftAój^üsp j fe/óiS\ilt;AMp âXQairi • SedóC a!kk dea ludieioz △îxXjDice* rum Profes dicicur ï quæ diéKo etlam fus fignificat : ob id grxce dic'd a, quia

ftes K contendones dirimat: eiufq; deæ diaeonf K miniftn, Aixasa! fd eft iu^ niedfi^, dices dicuntur, quad licium diremptores . Euftathius enarrans dlud Home**

Ucum in pri* Iliados , wÆ àu té (alp dss Â^ouSp èv ■araXaM.eüs (pofeturi, tS^iMoró^ot, «« n AixaairoAoi fïMiïai n^os Aià èi^voLTOi. diccn Óê themm idem efte autumar. propterea, mquit, AixwaXKjfd eft eos qui circa reddenda lura verfantur, Thefmophylacas efle Thefmophy^i fignificat, i'd eftlegum K mftitutorum euftodes diumkus præfedos. Quod ^^^^• munus, i'nquit, regium efle Homerus fignificat: regibus emm fceptrum nota sceptrum. tdiunidxjhafta vero fymbolon fortitudinis . Accurfius peracute fane ('vt fox Hafia, letplerunq^facerdotes hoc m loco abfolute mtelbgit, non luris facerdotes, atqueenam^fidiis placet facerdotcs meerentem ad ^œnitentiam adhiberi folitos. aut,vc ipfc inquit,pcenitctiam dantes : quafi vero Vlpianus huiufmo/ v/pwn« ^ di facerdotes nouent, qui magifter fennfi Alexandn Prindpis fuit, 54 in dus ^ç^^^i^ * confîlioprinccpsicum quoetiam Pomponius, Alphenus, Africanus, Florent tinus,Martianus,Calliftratus,Hermogencs,Venuleius,Ceifus,Proculus,Megt; tianus,Triphonîus, Modcfti'nus,omnes lurfs profeflorcs, fi Lamprîdio crédit mus, dffdpuK omnes Papmiam : qui (uns afy lum didus eft, amp;nbsp;dedrinx le«* galis thefaurus, vc audlor eft Spartianus in Seuero: ab Antonio Caracallo ob id occifus, q? parricidium dus exeufare noluiflet « Antonius vero Pius iu«* ^^^^^^^^^ nfperitis vfus eft Saluio Valente,Volufio,Metiano,Vlpio,Marcello,84 labo/ J^J^^^“^ leno.vt audor eft Capitolinus. 64 Scxuola Marco Philofopho in confilio af/ fuit 54 fanciendis legibus.Adriano autem aftuerunt antiquiores Iulius Celfus, Saluius Iulianus,Neratius Prifcus. hi autem omnes Principes Romani,vt eo/ nimmaioresjChriftianam religionem nó agnouerunt. licet eorum poftremus Alexander Chriftum 64 Abraham inter animas fanediores in larario coluerit-Similis eft ignerâtia Accurfii vel feculi potius Accurfiani,in lege vltima infra de mortuoinferendo,vbi Pontificum Vlpianus meminit de collegio Pontificu loquens,a quoius pontificiu apud antiquos didu, quod Accurfius ad noftros Pontifices retulit. A ge vidcamus ^quandoquidem hucufqr proueóH fumusj quid id fît q, ciuilem feientiâ rem efle fandiflimam Vlpianus dixerit-Sadum, j^„^„^;, inquit Macrobius lib-iü. Saturn, eft interdum quod nee facrum nee religiox fum eft,vt Trebatius libro Religionu refert, Sanda ad vos anima atq; iftius infeia eulpç Defcendam,inquit Tumus lib.xü.Aeneid-Sandam,inquit,anima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

incorrupta voluit oftendere. Et illud eiufdé, Tûq? o fandiflima coniunx FeUx morte tua.In quocaftitatis honorem incorrupt^ vxoris amplexus eft-Vnde ôi fände leges,quæ pœnæ fandione corrupi vetantur, do-top dici poteft.Hçc ille. oo'wpJ Bodem modo fandius ærarium ab antiquis didum eft quod prorfus incadu ^Aeranunt erat,ex quo nihil promi licebat ob annuas neceffitates. Liuius lib. vü-fecundi P»^lt;»«; belli Punici, Castéra çxpedientibus quæ ad bellu opus erant Goss-auru vice/

AHÏ^OTATIONES

fimanumquod infandiote ærâtioad vltimos cafus fetuabatur, pfomipl^ cuit. Cicero in Verrem Aefti.v. Primum mihi literas quas in ærariofandlof^ conditas habent profcrunt. De Syracufanis loqucns. Et ad Atticum lih’'^ Attulit mandata ad Confulcs vt Romam venirent, pecuniam de fand«’'’ ærario proferrent* Sic fandliusfacrariumQuinti.lib.xi.IllicFundamt funt, illic opes velut fandiore quodam facrario reconditæ. Ita nc veto r^ fandas facerdotibus folis attingere nullo réclamante licebit : remverof^'’' diffimam ciuilcm fapientiam, nulla pecunia (^vtinquitTullius33dulKf^* bilem, magno voluminum numero, fed certo tarnen circunferiptam, ed*^ imperatorio munitam, fcripturientis cuiullibet libidini contredandam^''' ^^ temcrandamq; publicus confenfus permittet f Ego verónon modofand^ Sacrofdnüi. leges , fedetiam facrofandas habendas effecenfuerim, vt facrofandi w ftratus olim didi funt qui non fine capitali piaculo attingi violenter potcrad' j vt Tribuniplæbis apud Romanos audore Plinio lib. vii. Liuius libro.ix.3^ vrbecondita, Turn Pofthumius intcrea deditc,inquit, prophanos nos ^^ falua religione poteftis, dedetis deinde Si iftos facrofandos cum magiftf^''' abierint. Idem, Paulifper interceffum eft a Tribunifplebis, pro eo quddfp‘‘' dendo pacem feruaffent exercitum populi Romani, pcenam nullam mef*^^ effe , neqj ad extremum cum facrofandi effent dedi hoftibus violarivepof'^ Cicero pro Cornelio, Primum enim facrofandum effe nihil poteft, nifi populus plébfve fanxiffec * deinde fandiones facrandæ funt aut generös, aut obteftatione SC confecrationc legis aut pœnæ, cum caput eius qui co®*'^ fecit, confecratur .IdeminCati.Quidenimexpedasf bellumC' quide^ê'’ in vaftitate omnium tuas poffeffiones facrofandas futuras putas^Sacrof^»' S4erof4n(l4 das, intadas dixit 66 ab omni iniuria tutas. Hinc facrofanda potefesb* foteftas. * ui'q Ifb. xix. pro tribunitia : SC facrofanda: ecclefiæ a luftiniano didx inîquot;* bus eft ius afyli . Ideo Principes Romanos legimus tribunitiam poteft^U'* affumere fibi folitos,vt auguftiores fe amp;nbsp;facrofandos facerent : id quod il'”'*' mifmatis quoque eorum extat. Tranq.in Aug. Tribunitiam poteftatemP^ petuam recepit, in qua femel atq? iterum per fingula luftra collegam ß® optauit. Tacitus libro.xii. Accurrutpatres,decernitur Othoni tribuni^r teftas SC nomen Augufti, ÔC omnes Principum honores . De hac pot^ multa Cicero lib.iii.de Legibus, Maxime igitur oportuit poft edidum^y luftiniani quod extat titulo de veteri iure cnucleando (^vulgo nunc vtv*^ negledo, fed tarnen non fpernendo fi emendate legatur^ volumina iuris j ftri tribunitiam poteftatem accipere :vt omnibus prorfus feribentibusa*^ in ea licuiflet, nifihadenus vt indices returntantummodo 06 tituloruoi^ 1

r4rdtitia, gumenta quxdam afcriberent, quæ Paramla, vt i'pfe mquit, di'cuntur, «r titulis appofita. fin ad viuu refecare vidcor, poft Bartholum certc amp;nbsp;Bal^^ atti'ngcreea nulli oportuit li'cere, vt certa fixaq^ aliquando lunfconfult^^'’'^ dogmata effent,noftratibufc^ cu Tranfalpinis de iuris tandem apicibus^^

DfmoJlbfnfïniret.Demofthencs iUefamigeratus orator Romanæ eloquentix ,iddlG* romans: exemplar, vt indicate poffuntqui orationes vtriufq; non ofcitantet gerüt,inea orationequç -zr^os Anrf-t'viw infcribitur,Solonécómemoratintf^ cu legibus fuis hoc quocj inftituiffc,cu Ux aliqua rogatiove ad populuw P-

refur, vt ajegidacorè primum reeftaretur i deinde vt m loco maxime celebn confpicuoq^ profcriberctur ad tcrtiam concionem vfq^ (^non aliter arq? Romas tges trinundmo di'e promulgari folitas ede, vt Macrobio referente legimus) inde Scriba: vt daretur pala pro concione legenda ,vt fi quid cmq non placed ret id în medium proferret. 24 fi ca turn quoque populo placuiflet, iw demum nomothetis daretur poftremum exploranda : qui vti earn probaffent improz bafféntve, ita proferretur anriquareturve. Hi autem nomothetæ éx ludicum ïjomotïieté-numero delfgebantur , vteam opcram populo lurati ipfi nauarent. Sed ope/ rxprecium mihf vifuni eft locum ex oratione eius latine vt potero vettere,quo tes tota melius intelligi pofllt.Cum igitur Demofthenes in illo iudicio legcm Solonis Scribæ legendam dediflet (^vt turn moris erat in indiens facHtari, ÔC fuitpoftea in Romanis2) SC illc recitaflet, ita turn ipfc fubiecit î Intellexiftis ne igitur viri Athenienfesquam rede atqueordine leges promulgandas Sogt; loninftitucrit J* lam primum apud vos amp;nbsp;quidem iuratos, vtpote apud quos alia quoque ^ conditui SC rata haberifolent ï deinde qui legem tuliflet anti/ qua: legi contrariam, hune abrogandæ antiquæ legis caufas expromere prius voluit, turn demum fuam nouamq^ rogationem proferre in medium , banc cum ilia componentem » Hoc ideo vt vna tantum, vnoquoque de negocio y„^ ^„^ ^^ lex effet,nequando vulgus indodfum legum contrariarum difhdentia contur* negocio Irx baretur. Ita cnim demum legum peritifiimis fpem precidi poife ratus eft ne/ ^IF'^ Met^ gocium faceffendi popular! Cmplicitati, cum æquabilis facultas omnibus effet, SC legendi SC perdifcendi plana SC dilucida iura. ïv as? 15-^i ^ inasup »«A®' » Wd p.ii 7^5 îæiwTâs «uî® tSto rajdEq», »od ViK '1%~ aTrWT«! àJ'oiWp Vo^i«ç eZaTjov ‘X’iFi d^« ®«o'ip ï TauT ava^'.SvXi, wj A«^«v «ttAS x^ o-atp» r« i'iKcHo^^ His Demofthe/ nis verbis fatis ilia Ciccronis congruunt de facilitate perdifcendi iuris » Nunc co res redada eft,vt nulla ætas huic ftudio fufficiat,ceu verb feita plcbis indo/ dæ.edidaPrætorisplerunquefemidodi ,Principumfandiones K imperia interdum præcipitata, confulta Senatus nonnung ambitiofa, aut per metum Principum extorta,aut per aflentationé effufa, autneceffitate aliqua expreffa, denique ambigua fæpc iuris prudentum refponfa,id eft eorum qui fuifragatoi rum precibus aut fummi beneficii loco a Principe impetraucrant vt iuris pru/ dentes effent, SC de iure publice refponfitarent : hæe inquam omnia quafî Si/ byllinorum carminum inftar fint, aut oraculorum propheticorum, ac nun^ fatis enarrata,fœcunda horainum ingénia SC ad omnes difeiplinas ^fi per pri/ feam iuris facilitatem ficuiffet^ verfatilia, sternum exercere debeant. vt ille quondam fcriptus,ÔC a tergo needum finitus Oreftes. Inde illæ cantatiffimx controuerfe de diuiduo ÔC indiuiduo , de fuitate, de pado nudo, needum tôt voluminû textura veftito,ÔC aliæ huiufeemodi finuofiftîmæ quxftioncs,in qui/ bus tanq apud Sirenios fcopulos confenefeere clans atq; grandibus ingeniis neceffeeft. vndc nobis iUa malorum Ilias orta,vt eft in prouerbioidum res lu/ Kdloruat dicatæ nunq præiudicatæ funt: dû res fæpc ac diu difeeptatç ac decretç, nun^ ^^^^' lèmel décrété funt,anniuerfaria vtiq; fœtura fuboriétium aliorurn fuper alios dodorum dogmatumcp,SC prifea obfolctac^ maiorû feripta pofteris relinque/ tiû: denies dû fînguli iuris apices non modo pugnam fed etiam bellum intefti/ num inter hos iUófqjfadiofos eiere poffunt » Quanam igitur fronte huiufma/

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ANNOTATIONES

dl non modo commentaria,fed eti'am commenti'na tuebuntur,qui Nef^ ,, ftum lUud legennt^ In omni patte error,in fure non code loco quo fadii^ rantia haberi debet,cum fus finftum SC poflit efTe SC debeat. An huius K®1; ris finira efTe fura dicere pcrfndla Fronte audebunt, cum luris profeflorun’'”, terpretamenta citra critfcorum cenfuram lus ab audlore fumant ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Au^ioritds Py thagoncorum mftitutum in mores orbis terrarum receptum fit 11*^ P}tbageric4. Marcus Tullius libro primo de natura Deorum fie mquic, Nee verb ft®) foleo id quod de Pythagoncis accepimus : quos Ferunt,fi quid affirmart” di'fputando,cum ex ns quæreretur quare fta eiret,refponderc folftosjlplt^quot; . 0pfe autem crat Pythagoras^ tantum opinio præiudicata poterat,vt unj none valeret audforftas. Quemadmodum igitur Pythagorici autos, 6^lt;^ bant,ideft ipfe dixit: fic Alexander,fic Paulus Caftrenfis, fic Fellinus di®^ quiunn fic denique vnus quitus ex dia turba fenptorum qui luculentis ptquot;, rum confultorum fcriptis Cimmerias (^vt dicitur) tenebras multis ini^ offuderunt.Proinde ne nimm fefe admirentur ifti qui vnicam hanc mns !b^ riam quafi filiolam exofculantur fuam 0d quod Cicero quondam ad oU'F pitium loquens dixit) id eft qui præ ifto ftudio iuris omnes alias difcip^^F

- defpedtui habere folent, tametfi libéras ipfas nomine SC ingenuas, attaints' opes (^vt ipfi dietitant) nee vt hanc vnam iuris feientiam ex fuorum ip® ,lt; quçftuofas, qua: ex ciuilibus tantum ipfa manubiis ornare fefe poteft « M confultorum olim fuperbiam cum ferre non poftet Caius Princeps, quaBi^ De lt;equo er ^^ eorum omnem vfum aboliturus, fæpe ladlauit fe Hercle eflfedhiru® quot;^ bono refpo^ quid refpondere poftentprçter æquum SC bonum . quanto minus quorilt;^ : ßt^re, noftri temporis ferenda eft f qui certe fi molefti efte pergant, arcem fe 1’^^^^ torum tenere cenfentcs ac diditantes, ad Fabium eos iudicem haudim^ certe lurifconfultis protinus vocabimus : qui de huiufmodi loquens ho®’“' bus ita inquit in primo, Difticultatis patrocinia præteximus fegnitiæ enim nobis operis amor eft, nee quia fit honefta SC rerum pulcherrima ö®** faplcntia, petitur ipfa : fed ad vilem vfum SCfordidum lucrum acringJ®^’ Dicant fine humanioribus difciplinis inforo multi SC acquirant, dumW' cupletior aliquis fordidæ mercis negotiator, SC plus voci fuæ debeat pi^^®' Hæc ille. Definant igitur alios habere defpedtu^SC quafi,quos Grxdvj^ i^^htotecbni f^ctTlt;ûoTîxv'àlt;i, ideftinanium artium ftudiofos,inceftcre iuuenes Überalidnl’^ difciplinis deditos : qui frudtum ftudiorum fuorum non ftipe aduocanonu® , aut capturis rerum iudicandarum,fed ex animo fuo ac contemplatione SCflt;^'*;* ria petunt, perpetuum quidem illum, nee fortunæ fubiedhim. Ne igititf®** mium fibi placeant in hocforcnfiplaufu, autetiam perpalatium vltrodi® volitantes , idem Fabius lib. xii. multos fe cognouifte ait, qui tædio labors quem ad eloqucntiam tendentibus, id eft rerum omniu politicarum cog® tionem,perferre necefle eft, confugerint ad hæc diuerticula defidiac : quotum alii ad album fe ac rubricas tranftulerunt, SC formularii, vel (^vt ait Cicero; Adrubried! fcgulci quidam efte maluerunt,tanq vilioraeligentesea quorum facilitate® fe trifferre, fequebantur.Cicero pro Murena ad Scruiu Sulpitium loquens, Quaprept Qnquit)non folum illa gloria militaris veftris formulls atq; adtionibus ant ponenda eft, verft etiam dicendi confuetudo longe SC multura ifti veftræ exef

IN PANDEGt A§i

mn

otahom ad honorem antccellet. Itaqüe multi mihi videntur mitio multo hoc mailrifle, id eft dicendi facultatem: poft eum fd aflequi non potuiftent, iftuc ponflimum funt delapfi.id eft legulci funt faóftïvt aiunt m Grecis arnficibus cos aiilœdos, fd eft tibicines, efre,qui citharœdî fieri non poftunt. Hactenus AuladL Cicero.Agedum (^quandoquidé hucufq; prêter inftitutum noftrum prouccli ^^^^^^^^ftgt;-futnus^) videamus quæ fît ifta tantæ operæ feienria, qua: propemodum fola Iiteratos ac dodlos virus in Gallia exiftfmari ac vocitari facit ■. Marcus Antogt; nius orator die nobilis apud Ciceronem Ifb-pri. de Oratorc, In oratore aute, ç^j^ ,-^ mquic, acumen dialedhcorum, fentenria philofophorum * verba prope poe^ oratore r(a tarum,memoria Iurifconfultorum,vox ttagœdorum,geftus pene fummorum arnficum eftrequi'rendus.Hic vltimas prope partes,fd eft memorix fidutiam Iiirifconfulos tribuit. Fabius, Omne ius, inquit, quod eft cenu, aut fcripto, autmoribus conftac. dubium æquitatis régula examinandum eft.quæ feriptâ ^^^ .^^.^ funt aut pofita in more ciuicatis.nullam habent difficultatemxognitionis funt perdifcendi enimnoninuentionis . at qux confultorum refponfîs explicantur, aut in ver/ fMlaate, borum interpretatione funt pofîta, aut redi prauiq? difcrimine * Vim cuiufqj vocis intclligere aut comune prudentium eft,aut proprium oratoris . Acqui/ ^^^ j^egukos tas optimo cuiq; notiftima eft. V erum hoe iftis perfuadcri nó poteft,qui 1 eges non ab homine fcriptas acconceptas , fed de cœlo delapfas elle credunt, vt Tertulliani verbis vtar. in quibus etiam fenfus altiflimos, SC qui anagogici id eft abdruG dicuntur,reconditos efleputant,nec vnqfatisenarratos*Eorum vero infolentix prçcipuum literarum meliorum ftudiofis folatium fuerit ifta legum fcientiam nonmodofîngulis feculis, fed etiam luftris interpolabilem elfcidcqua profedo Plinianum illud ex libro vigefimonono parodia baud in/ concinnavfurparepofluraus : Mutatur ars, inquit, quotidie, tories interpol lis,5€ ingeniorum Icalix ftatu impellimur.palamqjeft vt quifq: inter iftos no/ sentent^ ua comminifcendo pollear,imperatorem illico vitæ noftræ necifej fierixeu ve/ ro nó millia gentium fine huiufmodi Icguleis degant.nec tarnen fine legibus * Audiantigitur hommes fortis fur admiratores,audiant Ter tuil ia nu in Apo/ TcrtulUanm logetico Chriftianoru ad proceres Romani imperii (^quos ipfe legu tutores ^^ ^cgifpcnt appellat^ ita dicenté,Miramini homine aut errare potuiffe in lege condenda, *^* aut reGpuiftein reprobandaf Nonne SC ipfius Lycurgi leges a Lacedrmoniis emedata: tatum audorifuo doloris inuflerut,vt in feceffu inedia de femetipfo indicariri Nonne SC vos quotidie experimentis illuminantibus tenebras anti/ quitatis, tocâillam veterem SC fquallentem fyluam legu, nouis principalium refcriptorum SC edidorum fccuribus truncatis SC cçditis; Eant igitur nuc ifti, qui omnia dudio iuris tribuut: SC fefe hominu folos hac vna peritia iuris bea/ tos SCfapientes SC reru humanarum arbitros atq; adeo diuinarü elfe prçdicét: dum tarnen hoc cóftet,omniü gentiû moribus vt nomifmatum, fic nomorum id eft legum vfum varium SC idenridem mutabilem omnixuo fuiffe • SC has enim SCilla temporario Principum populoruve confenfu, non fuapte vi pote/ ftatéqj valere. Intolerandus certeeftineptiorum quorundamfaftus,quièftu/ dio iuris cu carris libroru redeuntes, velut Aegyptiorum opibus fuftarcinari, reliquos omnis literarum ftudiofos fic vt inanes inopéfq; afpernatur, velut ex paleis muleis modicam frugem aut etiam nullam coUigentes » qui fi aliquan/

ANNGT ATIONES

docogitarent diuîtias illas fuas kijœ/xCms ttxSï^p ,vt dicitur, ideftfig“^'”, opes effe, vnico Principis edidtofragiles (^quod futurum mox fperanduni^, | genti generis humani felicitate^ nimirum altiorcs illos ac fefquipcdalö’r ritus deponerent. De Pandedh's verb quid fentiam,malo alienis verbis q *”, dicere. Prodeat igitur aliquis Latinorum operum æftimator idoncus. nbsp;nbsp;nbsp;j VaUefis laus Lauf^u^fus yallenGs, vir certe cum latine doeftiffimus, tum vero alicaoï®J fcriptorum iudex vt optimus,Gc minime ambitiofus : id quod inuidiofuni^',^ men eius vulgo reddidit, vt iam publico confenfu latine ignorantium tag*quot; quus iudex fere reiiciatur. Is igitur Laurentius cenfor ac criticus qÜbetto^J’' '^ Pand éi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem videtur,Elegantiarumfuarum libro tertio ficin^“'

Lus,^ ‘^^** Relegi proxime quinquaginta Digeftorum libros explerifq; volumibi-' lurifconfultorum excerptos : SC relegi cum libenter, tum vero quadam f^ admiratione.Primum,q7nefcias vtrumdiligentia ne angrauitas,prudt*'*'? an æquitas, feientia return an orationis dignitas prüftet, SC maiori gna effe vidcatur . deinde, q? hæc ipfa ita in vnoquoq; eorum funt egreg'^^ ! perfeda, vt vehementer dubites quem cui præferendum pûtes. Et paulopj’*-Quod eo magis, inquic, in lunfconfultis eft admirandum, q? ii inter feefl^^ feculis diftant, lic^t omnes poft Ciceronem : ideoq; quibufdam in verbis

eo differences, quales omnes vfque a Vergilio atq; a Liuio fuerunt-Namp®' Sulpicii acque Mutii Scæuolæ nihil extat : fed alterius Mutii recennons «^ i prifci quidem lurifconfulti quales quantiq; in eloquendo fuerint, iodicarefl*” 1 poffumus : quippe quorum nihil legimus . his autem qui inter manus vcif^^ tur, nih il eft (^mea fenrentia^ quod addi adimivc poffit, non tam eloquenf^ ' ^quam quidem materia illa non magnoperepatitur^ qlatinitatis atqu«^ j gantiæ: fine qua cæca omnis dodriin eft 56 illiberalis,prçfertim in iurec^ Earhra ‘^ot Hæc illc, atqj alia eodem pertinentia fatis liberaliter, nee pro folita eius fß'' tabula a Le» j-ftate. Hui inquiunt ifti : quid nobis cum elegantiaC' nobis tam placent gu^f* ^r* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ treuga SC laudum SC bannum SC banniti SC retorquitio : q illis bd^*quot;®

Profcriptio. SC inducix SC arbitrium SC profcriptio SC profcripti aut præconio cicati, ^ f^* Profcripti. percuffio vcl relatio accriam retortio. A ntiqui lurifconfulti exfenW^ Prtconto à» jgfej^'ßgfg dfeunt SC exemplum fumerc,nos exemplare dicimus. illi exempel*'’', recognitum, nos exemplatum collationatum . Antiqui SC qui latinelolt;^? funt, conditiones quafdam arbitrarias SCinpoteftate noftravclin nobis“ tas dixerunt » nos poteftatiuas dicimus. llli neceffitatern quandamprxüÏ^'quot; SC abfolutam, SC quandam conditionalcm, ideft hypoteticam : nos caufaÇ^ uam ♦ quemadmodum SC ftipulationcs altcrnatiuas dicimus pro difiundiuis' opinabile. SC putatiuum pro Opina bili : SC difpenfare, pro legibus foluere t SC cafunil^ LegibusfoU gj'g ^ profpecie: quo etiam luftinianus fæpe vfus eft, quod SC thema SCpr^ species Icgis poGtum dicitur a Cicerone SC Quint. InGnuare donationem.proproficen-'mi^ Profiteri do» litem, pro équité: recufareiudicem,proreiicere:quod SC eiurarenonnunqö’^ nationem. citur. æquum SC iniquum iudicem antiqui dicerefolent, nos fufpedum fC^^ uorabilem SC non fufpedlu dicere maluimns : permultaq; huiufmodiqux pt“^ prium deftinatuqj volumen deGderant.vtinfra triduû pro intra .SiceftdÜb^

vemre.Deni^ multa gallice dicim2 quç latine ignoramus. Apagefîs iftasfei

IN ÉANDECTÀi

mom's lauh'tias.fordicb nos délectât verba SS tnufalia^atx^etiam in toftrims futrimïq^procuIcata.Hoc tamé Laurern elogiu me impulit vt diligétius Di scribed oèi geftorum li'bros legeré.qua m ledfone cü multi's m loci's volumina i'pfa pargt; ^‘*‘'’‘’' rim mutilata,partira medofa muetuicu vero(^quod flagitioGus ene raulto ar Stratus fura^verba raulta no tn'ui'ali's fed anti'quç ac probç monetçpn alic/* nû vfum i'gnoräria têporû träflata eße aniraaduerti. Ea radignitate perrao/ tus/aufus fö pridé incófulnus temereq; i'acdare inter araicos / me aliquado fagt; cïhiru vtPadedæ emcdatius atc^inrélli'gêti'us legerétur.videlicet viribus nö ftris needu nobi's exploratis:nec prçftâdç rei difficultate fati's excuHa pcfitagt; taq;.Cuius me i'nccepti cü poftea ppigeret, tn'énio partira raulta caufatus, partim pegre ages,libera tu rae fri tâdé hac moleftia libérer raibi pfuadebâî velutihuiusincœptitemcritatc bru quoda obliuionis côtecâa arq? fepulta# Ecce aût huius negocii fecurû appeUâtibus amicis,ÔC tâq procraftinati debiti arceffentibus,vltroneçcp pollicitationis adraonitu idétidé cuedationé meam vellicâtibus,eô tu me fenfî ferocule euedû, vnde pedé proferre pudor vetet, vt ^‘”quot;‘** ‘ ‘*’'^-inquit ille.continuoq; aut ré fufeipiédâ mihi',cui par omnino nô eflem,aut te meritatis manifebu ac cofeflu ludibrio mox oîbus mefuturu.Ibi veto çftuâ? té me SC fentétiis alternate impulit amicus quidâ meus vir ampliflïmæ cugt; riæ:qui mihi huius incœpti nô modo audlor.fed etiâ efdagitator fuit.Is migt; hi indudrix meæ fpofor ^vt ita dixerim^ apud me fuit.Perpulit em hoc fibi me crcderc,G opéra enixe nauaré.nihil non eiufmodi euafurû quod ipfe facere iuftituiffeimcaufantcc^ inuidiofura hûc laboré no gratiofum fore, qui ta angt; cipitis cactus facinus defignare nûc aufus eflem, homo prope nullius in re li teraria nominis,ad extremû fufeeptç rei cuétu fide fua eße iuflit.Huiufmodi fpófore nihil nó credere nominu fadtitator circûfpediflîmus potuifiet. ia pri mû præter fîngularé iuris peritiâ,doéf rina eft etiâ ilia mifcellanea ac politic cohominiaut neceffaria aut vrili per polit us,iudicio no mediocri ac fæpe no» bis probato præditus:cui etiâ de me plusq meo propemodû tribuo.vnus cft deniq^ex paucorû numéro qui no illotis pedibus ad ftudiû iuris ciuilis congt; tu H de fe vidétur. Accedût necefiïtudinis iura,quæ mihi multiplicia cû eo iâgt; pridé intercédât, ne ab eo eludi me vereri vllo modo debeâ. Huic iftud a me contédenti niû moré gereré,exiftimaui(^qua eil ille in ordine fuo audtoritagt; tc^nô ta id verecûdiæ ac modeftiæ,q ruifieç ac perrinaci diffidétiç datu i ri. Itaq5huius fide pcriclicandu mihi effe ftatui.Hæc fidutia operis,hæc eft indi catura.vtPlinii verbis vtar.Proinde perfunétoriâ iftâ opéra magis q iuftam plenâq; profitemur.Sed ne fie quidé,vt intelligo,eorû cachinnos euadâ,quigt; bus cûmufis,id eft eu humanitate SC doétrinæ lepore, nullû eft coraerciû, vt Marcus Tullius inquit.Hi fanguiné legû quçrendu,no cuté(^vt eorû verbis vtar^arbitrantunno floréjedfrugé feictiç eöfedtandä autumattdeniqj ver* borûrationé nullâ habendâeffe dû fenfus aflequamur.Atqjhæc ita dicunt^ quafi aut verba rerû imagines efte nefeiât 5C fenfuum inuolucra,quæ q ma* «me cogruenter eftingi ÔC accomodate rebus debéttaut quafi Bartholus SC Baldus amp;nbsp;reliqui eiufce ordinis , quos ifti verboru contéptores pro numini* bus colût,SC quorû fcripta inter facrorû vatu oracula in Iar3riis(^vt ita died)

ANNOTATIONÉS

Labet,verba no iplÏ appéndere quafî ad CritoÏai iibrâfoIeât.Vt emiflé^Jp^ da animi folertia in altera Hbræ fuç lance animi bona fmponés,in alteracof* | pon's Si externa,multü admodupropédereilla animi lancé deprehendebat! 1 Gc ifblunTperiti vnuquodq; verbu acq; adeofylläbä in quibus comodufitlj’ cis ad cóftftuenda fua dogmata,póderandafolerter admonétes, verboruv/ । res excutere fe^Só fcrupulan etfä differentia ædimare credî volût. qui tamsn prçclarailla fualibra quid fn dié addiétio diei adiecfçprçpôderet.perfenU' re no potuerût,anteq Laurentius Valléfîs examen librç fuæ multo cenef^^ actions ad ledfoné Padedarû adhibuit. Ncc lUe autem bis quç m huiufm^ di aduerfus iflorû opmioné quâtûuis appobata dîxit.xquâ vnqfenténâreW lit,dutaxat in eorû foro. Ncc nos m ns quæ adhuc diximus , aut pollhacdi* dur! fumus aduerfus receptos eorû alioruq^ errores, quippiaæqui bom^^lî turos nos fperamusmó inter eos modo ad quos ea res pertinet,fed vbicâç2^ apud quofeunqj res no arti'fici's ftateraf^vt inquit CLero^fed populari miß na examinatur.Videamus tame refelledis iftis verboru coteptoribus mag'“ ahquos nommis audores opponere nec ne poflimus.Fabius Ubro.Mi'.Qw^ | (^inquit^non quçfbo fun's omnis aut verboru propnetate, aut æqui dffpo® ' tfonc,aut volutati's cofedura coti'neturfquoru pars ad rationale,pars ad m® • ralephilofophia redudat. Gelli'us lib.xn.Labeo(^mquft2)Anti'flfus furfs^^ deciuilfs difciplfna principal! nudiocXercuir,^ cófulcnti'bus de fure publié ce refponlîtaui't,cæterarûq; bonarû artiû non expers fuit.ôC fn gramancafe^ fe acq; dfalcdfcâ litcrafq: antfqufores penetrauerat,latfnarûq; voeû ongiff^ ratfoncfq; percallueratîeaqiprçcfpuefcfcntfa ad enodandos plerofq^furisla^ queos vtebatur.Sic quodâ loco Cfcero propnetacé fermonis furifeófukon* peçulfarécfle affirmât.Quod igftur ffÛ dfcût prudétfâ fn rcrûeffe coginoo^ ne,oratfonfs facultaté nfhfl ad rem pertfnere,vfdeamus qualfter coftitui pd ' Ct.Marc.Tul.lfb.fff.deOratore,de eloquentfa loqucns,Ncq;vero,fnqu“i ' hoefugft fapfentffffmû Ivcgé Phflfppû, quf hûc Alexandro filfo dodorc® accierftqdç Arfflotclc loquens^ a quo codé file 24 agédf præcepta acapôt^ SC loquendf .Nunc Cue qufs volet eû phflofophû quf copfâ nobfs reru oratio^ nifqp tradat,per me appellet oratoré IfcecTue hune oratoré que ego dicâb^ pfentfâ funda habere cloquétfæ,phflofophû appellate malft,non fmpedfam^ dûmodo hoc cóncc,neq; fnfantfâ efus quf ré norit, fed eâ cxplfcare dfcédono queatmeq; fnfefriâ efus euf res non fuppetat,verba non deCnt,effe laudadam-quorû fi alterû fit optâdû,malfm equfdé fndfferta prudétfâ, q ftultftfa loqun cé.Idé fn Oratoré perfedo,R.es auté,fnquft,fic fe habet,compofite SC ornate fine fentétffs dfeere, fnfanfaefl:fentétfofe auté fine verborû Si ordinc Si mo' do,fnfantfa.Et rurfus alfbf,Illud vcrfus,inqufr,ncq; quenq fn eo dffertumdfe porie quod nefefatmeq; fi id optfme fcfat, fgnarufq; fit facundæ ac polfenda: oratfonfs,dfferte fd fpfum quod fcfat dfeere porie. Phœnfx apud Homerum * Ifb.fx.llfados ad Achflléloquens,ftafnquft,Pater tuus Peleus cum te prima ex Phthfa patrfa ad Agamemnonem mffit paruulü adhuc SC bellfcaruni re' rum fgnarü,me tfbf fdeo adfunxft,vt vtroqj fn genere fnriftuendum tefufd' pcrcm.cenfuft enfm te SC dfeendf præcepta acefpere debere 54 agédf, mvM »

W PANEECtAS,

ï*TKj 14^7:3, t^TOTH^K K £p7«p,Dodlum verba loqui/acilemi^ in rebus agéndis. Ecquid autem turpius dief poteft g infantes eos efle qui fe confultos, prude i» infantes ^2s,pendos deniq? luns dici vident^ velint,di'gnofqj folos onmin literatorum hoininu qui reru humanaru diumaruqj arbitrfum difceptanonemqj habeat: ^udp viros principesjSC fupra humanu faftigium eucedos foluere Óódligare legibus mtèrpretacionibus fuis pofTintflnfantcs aut efle orationis facultate deftitutos,latine loquentin confenfus prciudicauit.Cicero in Topicis,Caufa autem efficiens fic.vt cü quxntur quibus rebus eloquêtia efficiatur.De com mutadone lïc,Poflït ne elöquenti'a comutatione aliqua cóuerti in mfanefam. Et pro Cluentio,Tü vero ka fum perturbatus vt omnia timeré.fi nihil dixiP fem,nei'nfantiflïmus:fi multam cmfmodicaufa di'xiflem,ne impudêtiflimus exïdi'marer.Et ad Quintu fratre,Gabinius abfolutus edmihil Ulo aceufatore Lentulofubfcn'ptoribufq^ eius infantms. Nonmefugit quid Ladantius 1P bro quinto fextoqj de cloquenti'a difputarit,vïr ipfe loquédo lautiflimustfed nos dclatimtate èC elegantia ÖC fermoms puritate loquimur,no de lila difer/ ta SC oratoria cloquétia, quç luris fludioiis noftro feculo neceflarfa non eftlt; tametfi olim Marcus Cato cum in dfeendo praeflatiflïmus, tu fun's fuft fdé peritiinmus.SC Scæuolæ Sulpftfoq; cócefla eft etfa facudfx vfrtus. 54 Margt; cus Tullius non modo inter agédû nung eft deftftutus fefétfa furisgt; fed etfa componerealiqua de eo cœpcrat,vt audtor eft Fabfus.óC Craflus apud Cfce rone fn primo dialogo de Oratore,QuintusQ'nqufQScçuola homo ommu doft'flimus.SC dffcfplfna furfs cfuflfs eruditfflïmus.04 oratfone maxime Ifma tus ac rubtflfs,atq;(^vt ego foleo dicere^iurifpcriroruin eloquétfflïmus, elolt;* quentiu furifperftiflfmus. QucQnalum^eft fgfeur ffta tanta fn homfnfbus peruerfitas,vtcum lautam atep elegantem vtendf fruendfq; furfs fupelledlilé babeatjannam fllam ab Vlpiano,Paulo,Iulfano, rdfquifqieiufdc notæ lu-* nfconfulns relfdamjfbrarforum legentfumqjfnfcftfa çrugfnefnfcftatâ,èam vtæruginé abftergerf nolfnt,fordfda etfafupelledilf hac Gotthfea 04 barba ra vti mali'ntfperfnde atqj prfmfs fllfs feculfs,frugfbus fam fnuentfs nonnuUt tarnen tam aduerfo genfo nati fuifle dfeuntur, vt glande vefcf maUent * fd quodfnquft Cfc. Noftro enfmfeculo fnftautata propemodum Ifngua latfgt; na,barbanca permultf nfhflofecfus deledtatur.Komanufermoné refpuunC hommes palatf corruptffTfmf, gg plerfq; palatfnf. Videlicet hoc fllud eft: quod idem Cfc-lib.tertio de Orat. fnquft,de antfqufs funfperftfs loques,ho/ minibus vndfqj confumatfflïmfs, Qufd enfm Marco Catonf praeter hac pO Iftiffimam dodrfnam trafmarfna atep aduentftfâ defuftC'Num qufa fus efm* ledfdicerat,caufas non dfeebatfaut qufa poterat dfeere,furfs fefétfa neglfgo batfautqufa vtroqi fn genere 84 laborauft 34 praeftftft,num propter hanc ex prfuatorum negoeffs collecTam gratfa tardforfn rep.capeflendafuft^Nemo apudpopulüfortfor, nemomelfor Senator,facfleoptfmus Imperator, dc^ nfq; nfhfl fn hac cfuftate dffef fefrfve potuft, quod file non turn 54 fnueftfgalt;* rft 24 fcferft,tum etfam conferfpferft.Nune contra plerfqj ad honores adfpk fcendos,ad remp.gerenda nudf venfut atgjfnermes:nulla cognftfone rerum, nulla fefentfa ornatf.Sfn alfgufs cxcellft vnus e multfs.effert fe fi vnu alfqufd

B ff

ÀNNOT ATlONßi

^ande^^. aftert-Hadenus lïle.Locus hic pofcit, vt de Pandedarum vocabulo ali^^ dicamus.Gellius igitur libro.xn.Tullius,inquit,TyroCiccronis Übcrtusli' bros de yarns aepromifeuis qurftionibus compofuingracco vocabuloPu** dedas,id eft promifeuâ SC multifaria continétes libres infcripfit,tanq omn^ return ac dodrinarum genus continentes. Idem libro vltimo, Suntjinq^'^i quilibros fuos Pandedas ,id eft omnium réceptacula infcripferunt. Hand inferiptionem Plinius in præfatione inter illecebrofas SC magna promitKn' À gaoi er tes numerauit: propter quas(^vt ipfe inquiQvadimonium deferi poflït-Hiï ''^uibus copo» Pandedis coagmentandis feptem SC triginca lurifconfulti fymbolascon^ ^^*’ tulerunt:éx quorum verbis Digeftorum leges velut centones confarcina' tæ funt. Harum autem archetypos Florentia: efte putant j quaé Litera P^

fana vulgo diciturtSê nos cum Morcntia I'ter Romam faeeremus in numéro Legatioms Regfe, funalibus cas accenfis non fine ambitu honoris loconu^ meroq? vidimus.Quomam verohie Vlpianus fubiCcit hxc verba,Huw» ftudn dur funt pofinones:addam quid fit thefis, id eft pofin'o. Thefis Qn^ quit loannes Grammancus,Ariftotelis 1 n ter pres ^differc ab axiomate: qui' tenus axioma omnino eft «vW/ek-wp, id eft non demonftrabile: vt funt pro^ pofin'ones immediatæ,ôi communes animi concepciones,quaruin moxw5^ minero,qiias naturefpontevel naturah' dilt;ftametotenemus,domocjinfd’‘’ tlîfftù. nbsp;nbsp;lam afFérimus.Thclèis Vero,id eft pofin'ones exprreeptonbus difcimusW

fingufis difdpUnfs.Couemt autem inter axiomadd eft proloquium velpf^ nunciatum, vel vt Cicero vertit,enunciatum,0C thefim: q? ncc hre neew demonftratur: fed tarnen thefeis aliqua exhortatiuncula indigent, vtfid^ difcipulo faciant. vt ilia propofitio,Cmnes a eentro ad circuncurrentem^*' neam squales efte lineastcum axioma omnino fit indemonftratum:utilww Bis bina efte quaterna. Pofitionum igitur huiufmodi exempla funt • Polt;^ arithmeticus monadem efte impartibilem vel infertile. Geomettes veto'“ quod diximus de lineis a eentro ad ambitum circuli pertendentibus. Mew cus ponitcorpora ex dementis quatuor efte concreca- Phyficus omnia niW ralia corpora conflate materia SC forma:tum naturam efleprincipium w^ tus acq;quietis.Diuiditurautem thefis inhypothefim SC diffinitioncm-t^ Hypothees, rurfus hypothefis,ineam quç xquiuoce hypothcfis,id eftfuppofitio dicituf»

SC in petitionem. Siquidem qua: pofitiones nota: funt, qurqj fimulac a pt^ Pctitiones. ceptore ponuntur,admittuntur ab auditore, hypothefeis vocantur:qiiæ ^^ ronon vfqueadeo nota: funt,fed argumento quodam aftruuntur antc^H^ ^iTfl/xdrro,. faciant,SC tarnen citra demonftrationem fumuntur a præceptore, ^Tif^«^^ 1 dicuntur,id eft pctitiones vel poftulata.Quç rurfus SC ipfæ duorum funtge I nerum. nam qua: dam mediocriter notç funt,quædâ ec5trario:vt verbi grj 1 tia,gçometra ponente,Omneis redos æquales efte: auditor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

eft ignarus geometrirmeutru opinatur^d eft ncc æquos nee inæquales dw Eode vero dicete, Pundu carere magnitudine SC efte indiuiduû:auditor # opinatur.Eft ante diffinitio thefis:ponit enim arithmeticus infcdilefccundu quantitatem efte monadem. SC nos ponimus hominem animal rations Poßtio, mortale-Sic igitur lurifconfulti ponunt huius ftudn duas pofitiones • Pdr

IN PANDECTAS.

ho I'nterdum'aaturam cuiufq; rei Ggni'ficat.Quintili'anus,Si'mplices,inquir, voces pofirione,id eft natura fua confiant: compofîtæ autem ,præpofîtîonfgt; bus fubiunguntur,vt fnnocens.Idem, Quid vcro quæ pofîtionis eiufdem fri diuerfos flexus exeuntC' cum Alba facit albanus Si albenlîs. Sunt alia huius vocis Ggnificata:vt arGs ÔC thefts apud Diomedem, ÔC apud eundem Quingt; tll.TheËs fit aphærefts AreopagitæiThefts 60 hypothefts Ciceroni in Topiâ cisifed ad rem non pertinent.

Ex eadem lege.

ÇLegem nunc appeUo caput legis .quoniam ita fert vfus.^

Videmus enim cætera quoq^ anlmalia,feras quoq; beftias iftius iuris peritia i«rh ««tur^ céferi. Cenferi hic qualiter accipiatur nó facile dixerim, ne ipfe quidé Ac** ^'^ ^‘^-. curftus,qui hoe in loco modeftiflime tacuit. Cicero pro Archia poeta, Atqj boe ideo mihi concedendum eft magis, q? ex his ftudiis hæc quoq; cenfetut oratio SC facultastqux quantacunq; in me,nunq amicorum periculis defuit. Dicédijinquit,facultas ex poetarum ledlione cenfetur,id eft precium 60 æfti* mationem meretur,2C imprimis laudatur.a Gr^cis Aon^p dicitur,quorü imigt; Aoxfpi tatione ita loqui folemus .Euripides in Hecuba,AÓ7^ ^^ ekt* «Ao^^vreep wp xax lt;?fiZ J'oxi^vTup/auTOQ fe Taurp (ötvq.Animalia igitur quædam bruta naturali qua-* damintelligentia prædita,propterea céfentur Jd eft admirationi nobis funt prx cxteris,vt elcphas:de quo Plinius libro odauo,Maxima animal eft elc-* pdas proximumqj humanis fenftbus » id quod ipfe late profequendo docetlt; Idem de tigride,quç cæteris feris truculenta, atq; ipfa etiam elephanti vefti* gia fpernens,homme vifo vel hominis etiam veftigiojtranfferre catulos did tur.Nimirum hæc natura eft return,hæc potentia eius, fæuiflimas ferarum maximafq,quæ nunq vidiffent quod debeant timere,ftatim inteUigere eut fit timendum.Ex his Plinii verbis dicerc poffumus reuer entiam iure natural li animalia omnia homini debere 60 quandam veluri religionem.vt faltem eî décédant via:vt fit illudGenefeos pri.Dominamini pifeibüs maris, 20 vola** tilibus cœli,ôC vniuerfis animantibus quæ mouentur fuper terram.Quid il*» ludeiddem de elephant is ripftus, inquit, animalis tanta narratur dementia contra minus valida,vt in grege pecudum concurrentia manu dimoueat,ne quidobterat imptudens ,necniftlaceffiti noceant. Nonne ex iure quodam gentium ehe videturCEt illud de Ciconia pr ouerbio gr çco teftatum ,ab Ari*

1 ftotcle etiam confirmatum, quæ parentes fenio confedas alere exiftimatur 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mlantix (ux vices rependens. vnde ^v^-n-sXapap verba pro eo quod eft pro* Xv^-wAa^^ 1 merentibus gratiam in tempore rdetre,’S0 Antipelargia hulufmodi gratia^ -yfip. 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tu relatie, a ciconia dida, quæ græce a^wtAa^-y®-' dicitur.indePelargicino NomiPeUr« \ nbsp;nbsp;nbsp;mi ab Ariftophane didi,quafi. Ciconiariæ leges, quibus liberi parentes ale* 2‘«» tl teiubentur.idquodiniureqaoepnoftro cautum eft.ldeoin fcepttis regiis , ; ï nbsp;nbsp;nbsp;antiqui ciconiam fculpere folebant in fummo: in infimo auté hippopotamu ^«^5^°^°^**

t animal imptobiffimum: fignificare volontés iuftitiæ obnoxiam effe violen* tiam,cuius iuftitiæ fymbolon pft ciconia,qux parentes fenio confedas alere, » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ humerifcg geftare in volatu creditur. Laurentius tarnen hune locum repro benditlib.quartoElegantiarùdus naturale eft quod natura omnia animalia

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B in

ANNOTATIONÉS

docuit.ius eCTe nègans appetitum coeundi ÔC procreanonem cducanoricM, liberorum.in quo fententia mea fallitur.Cæterum quod hic Florencinusm'^ gentium tribuit,Cicdnuu.Officduris naturabs effe tradit, id eft vt nelï^^ mus muicem. fic em'm mquitgt; Atq; etfam fi hoe natura præfcnbit, vt how® homini quicunq; Gt, ob earn caufam q? i's homo fît confultum velit, nfeer^ eft fecundu earn natura vtilitatem ommu efle comunem.Quod

continétur omnes ^ eadé lege naturæ. idq; ipfum fî i'ta eft^eerte violarc aW i«ï gentium, rü naturæ lege prohi'bemur. luns auté ccfulti fus gentiu appellat,non tan^ 1KÎ naturale, ^^æ (J qüod naturale fecutû eft,quod argéteo feculo natû exiftimatur, ou® comercia return efte cœperunt:fed fllud etiam priman'ûjquod inter homing folos mterceditjde quo Cams l'n lege Omnes, inteUexit: quod naturald^'' tur.vt idem libre primo Tufcul.Nulla gens, inquit, tam fera, nemo omn® tam immams euîus métem non irabuent deorû opimo. multi dednsprau® fentiut(^i'd enim vitiofo more efficifolct jomnes tarnen efle vim Si natura® uinâarbitrantur.Nèc veto id coUocudo hominû aut côfenfus efticitmoni®

ftituds opinio eft confirmata,n0n legibusiomm autem m recófenGoom®® gentium lex naturæ putanda eft.Secundu hæc verba Ciceroni's,not Jones'^ animis noftn's anddpatç funt de iure naturali'.quale eft quod idem in pn®® de Natura Deorumgt;inquir,in perfona Vellen Epicurei loquens »Seins e®® (^inquit2)vidit Epicurus primum efte deos,qgt; in omniu animis eorum not®' nem impreCTiffet ipfa natura.quæ eft enim gens,aut quod genus homma® Anticiffatin quod non habeat fine dodtrina andcipationem quandam deorum,qHa app cr ?roîep^s J^j- Prolepfim Epicurus,id eft anteceptam animo rei quandam informanon® fine qua nec intelligi quicq,nec quæri,ncc difputari pofiitfEt paulopolf ÛJ enim non inftituto aliquo aut lege ant more fit opinio c0ftituta,mancatlt;l!®® vnum omnium Erma cofenfio,intelligi necefte eft efte deos, quoniam inf®^ Notzon« vel podus innatas cogitationes habemus.Hæ 66 primæ nodones ab co^® Prfnojione; dicunturtalü præfumptioncs SC prænodones vocant,id eft ennoeas, quas® ^n/c!ea^‘°^^ ^^^ Auguft.lib.vii.0C.xii.deCiuitatc,nodonesinterpretaturquafi eón«®^ autXÏs-oÏ intelligentias. «UT0'!3’IS'0l dicuntur, quafi per fe fidem facientes fine argunif®^ jncohat£iL ds:vt fupradidum eft de axiomatis. de quibus idem Cic.in pri.deLegih®J’ telligenti£. Quæq? in animis, inquit, imprimuntur incohatæ intelligendæ, fiffliW® information omnibus hominibus imprimuntur. Informadones edam dicuntur, vtb^® in fecundo de Natura Deor, Omnibus enim innatum eft SC in animo (ju^“ infulptum,efle deos.quales fint,variü eftiefte nemo negat. Cleanthes nofter quatuor de caufis dixic in animis hominuminformatasdeorumtl'^ nodones. Appellantur etiam tü3i^ox«ï. vnde Galenus 1(11 ‘jjsu'rfm J^r)J^,pI’^ ma animi notione, id eft animi adiedlione. Ifta igitur fere quæ iuri natur^W afcribuntur.id eft quæ natura docuifte nos Grcditur,verfantur in fenfuco®^ muni,non illo quidem arbitro SC difceptatore omnium fenfuum, SC cui f^^ fus omnes ancillantur:qui principatus animæ dicitur a Giceronc,SC a G®® no TO K7£Movzx(3j» -f 4.u;)^N(; in decimotertio Therapeutices,ÓC a Plutarcho in qu®®^ to dePlacitis philofophoru.cuius meminit memorabih'terCic.in fecundo®® Natura D^or.ÔC in.v.de Finibus, ÔC Themiftius in tertio de Anim3.fed ®“^

IN PANDECTAS.'

Io akefo ciuus tneminitQumtil.inpri-his verbis, Senfum ipfum qui comu/ ^fgt;^f»^ c^m^ ms dicitur vbi difcet puer eu fe a cógreflu.qui no homimbus folu fed eciara muds ammalibus naturahs eft,fegregaritÆt luuen. Rams em ferme fenfus cotnum's in Illa Fortuna.Seneca,Sic m beneficio fenfus comum's locu,tepus, perfonas,obferuet.A grid's Kona^ Aoyn/fkoi^ dicftur.GregorfuSjTÎs brojs xoivSv S§» AoyKf^xSp.Simili's eft communis prudéria apud Cic.lib.mi.de Fmi'bus. Et ft i'n ^^^(^^^^^^^ ipfa, inquit, naui'gati'onenegli'gêtiaeius nams euerfa,mai'us eft peccatum in auro q palea, omnibus cni'm artibus volumus attributa efte ea quæ comu^ m's appellatur prudentia, qua omnes,qui cuiq; officio prçfunt,debent habo fe. Veru em'muero ad cognati'oné illa veni'édu,qua Florctmus lunfcófultus inter humanu genus i'ntercedere dieft, qua Accurbus homo mfnfme malus ad prfmû parente ex hfftorfa Genefeos refert. Marcus fgftur Tullfus Ifb.v. j^^;^^^^ y-ÓivltfmoFfnfum,Pffonem Academfeuhfs verbis hac de re differente mdu* ^^„4. cït,ln omnf ante honefto quod per fe expetendu dfefmus, nihil eft ta flluftre, charités hun nee quod latfus pateat, q eonfuneftfo inter homines hominû, SC quail quæda ^^^*' foefetas SCcómunicatiovtilitatum.SCipfa charitas generis humani: quæ na ta a primo fatu quo a procreatoribus nari diligûtur,ÔC tota domus cóiugio 8C ftirpeconiügftür,ferpit fenfim foras cognationibus primu, tu affinitarigt; bus,deinde amfeirifs,poft in ciuitatibus cum ciuibus, SC «s qui publice foefî atq; amici funt, deinde totius cóplexu gentis humanæiquç animi affeedio fuu cuiq^ tribuens,atq? hac qua dico focietaté cóiundh'onis humanæ munifice SC æquetuens,iuftiria dicitur.cuifunt adiundç pietas,bonitas,liberalitas,benigt; gnitas,comitas,quxq?funt generis eiufdé.Atcjhæcita iuftitiç propria funt, vt fint virtutu reliquaru comunia.na cu lie hominis natura gencrata fît vt ha beatquidda innatu quafî ciuile SC populate,quod Grçci poliricon appellat: quicquid aget quæq;virtus,id a cómunitate,óC ea qua expofui charitate atcß focietate Humana no abhorrebit.Hadenus iUe.Quo in loco,primo ftatu pro fatu corrupte vulgo legitur.Idem in pri.de Lcg.altifrime('vt ipfe inquit^iu^ ris principia repetens, ita quoda in loco ait, Omniu auté quç in hominû do** ftorû difputatione vçrfantur,nihil eft profedto preftabilius q plane inteUigi nos ad iuftiria effe natos-neep opinione fed natura efte eóftitutu ius etia paté bit,fi hominû inter ipfos focietaté cóiunóh'onéqp perfpexeris. Nihil eft enim vnü vni tam fimile,ta par,q omnes inter nofmeripfos fumus.Q^ fî depraua^ tio côfuetudinû,fî opinionû vanitas non imbeciUitaté animorû torquerct,ÔC flederet quoeûqj cœpiffet,fui nemo ta fîmilis effet q omnes funt omniû. Ita quecunqj eft hominis diffinitio vna In omnes valct:quod argument! fatls eft: nulla diftimilitudine effe in genere. etenim ratio qua vna prçftamus bcluis, per qua coiedura valemus,argumetamur,refellimus,dlfferimus, cóhclmus aliquid ac cócludimus,certe eft comunis,do(drlna différés, difcendl quidé fa eultate par.Idé alibi,Quid eft auté non dica in homine,fed in omnicœlo atep terra ratione diuinius^'quæ cum adoleuit atep perfeda eft, nominatur rite fa/ Rutioi pientia.Eft igitur ^quoniam nihil eft ratione melius, caq; SC in deo SC 'In ho* mine^prlma homlnl cum deo ratlonisfocletas .inter quos autem ratio. Inter eofdem eria reda ratio comunis eft.qu^ cum fît lex,lege quoqi condllati ho^

B nil

ANNOTATIONES

lus getiu zr eodem libro demóRrare contendit. lus auté gentium Liuius lib.v-abvRquot; , bumanum. condita,ius humanum appellat»de Gallis loquensiquomodo ÔC Vcrg-Sig^ rus humanu SC mottaUatemmcis arma. Sunt Sómra belKca.vndeiHaÜ^ milli verba apudUuium ad proditorem puerorum magiRrum, Non ad R milem tui nee populum nee Imperatorem fedeRus ipfe cum fcclcRomund re veniRi. nobi's cum Falifcis , quæ padlo fit humano/odetas nonelbquam ingeuerauit natura vtrifq^.cR entq^Sût èC belli ficut Si pacis iura, iuftsqj^^ non minus q fortiter didicimus gerere. Arma habemus non aduerfus eaætî tcm,cui etiâ captis vrbibus parcitur,fed aduerfus armatos. Inde dia nobi* lis cotrouerfia apud Fabium Quintilianum in quinto,capitc de arguments» Amphidjo^ ‘^^ ’“’^ belli,apud Amphidlyonas commune Grçciæ confilium agitata.At^ nes. hçc in vniuerfum dicta fint vfq; ad legem,Ex hoc iure gentium.

Ex .Elus ciuile.

lus dude, ^^“^ ciuile eft quod neq? in totû a naturali iure recedit,neq^ per omnia ei fei' uit. Fd oc dictû quomodo intelligi debeat,nos Ciceronis verbis demotors pofTumus.Is enim lib.tcrtio de Finlbus fic inquit,Quéadmodü igitor mew* bris vtimurpriufq didicimus cuius eavtilitatis caufa habeamus:fic internos | ad ciuile cómunitaté coniuncRi 5C cófociati fumus:quod ni ita fe haberet,nec iuftitiæ vllus eft et nee humanitati locus.Et quomodo hominu inter homines iuris effe vincula putat,fic homini nihil iuris cRe cum beftiis. Prxclareeniffl Chryfippus,extern nata efte hominum caufa,eos autem communitaus Äfo cietatis fuæ,vt beftiis vti ad vtilitatem fuapoftïnt fineiniuria.QuoniamqïfS natura eftet hominis, vt cu genere humano quafi ciuile ius intercederet jqult;

IN PANDECTAS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XlH»

Hcopferuaret eu lußumqui vi ageret.eum miuflum foré. Sed quemadmo^ dum theatrum cum commune fit,relt;fte tarnen dicf poteft ems effe eum locu que quifqj occupant,fic m vrbc mudove commun! non aduerfatur ms quo minus fuû qm'dq; cüiufq^ fît.Arfftoteles Ebro quinto EthiCiCiuilis autem iu«* T)iuißoiura ns.mquit, parti'm naturale cd,partira leginmum Gue legale. Naturale vb!/ Uis gentium eandem vim habet,nee homlnu oplulone conditutum cd. LcgIgt;* timum ab Inltlo quidem nihil refert hoc modo vel fccus:podpodclonem vclt;«‘ ro turn demu refert-quo lure nicuntur omnia ratloné fcin dccretlq; habctla; . i Ta A' vrAi^nS 2ïiKo«a,i' /jÿ/ «pufnuop ^,7gt; JE 93/xtKÓ^tlt;fva’tKofi Z^Vt 2Î 7re«/T«j(S frhij ftUTÙÀi W ætwa^ipj Ê^ ^ 1^ JüRflp « p^ii.vo/xwèp JÏ,^ «^y^Hs /M^ èöev J'iatpsfil Stoç h2^mç,otoc«' 4 ^»vTocijÄiaffs^. Ipfe veto funs origfnem omnifanäq^ ratlonem fubtlllflime ferutatus ac compédiofe omnia expllcans,ln hanc propemodum fententfam fnqult,îuftltlæ partlcularls 5C furfs quod ab ea prodclfcltur, genus vnum cd quod In dlftributlonlbus verfatur,aut honoris,autpecunfarum,aut ecteraru rerum que dldrlbul Inter cos pofTunt qui clufdem clultaris confortes funt.In jis cnim SC æquam SC Inæquabllcm parte Inulcem ferre poflumus.Aliud augt; tem genus edcommercllsemédandls corrlgêdlfq;comparatum. Commerz Camwerew. da porro duorum generum funtiquædam enim voluntarla.quædam non vo luntarlafunt. Voluntaria vt emptlo,vendltlo,mutuu.ob Id voluntarla dieda, qgt; eorum prlnclplum In arbltrlo nodro fitum eft. At eorum quç no volunta* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

ria funt,partim elandeftina funt,vt furtum, adulteriuipartlm violera,vt ver? bera, vincula, raptus.Enlmuero dlftributluum lus confeffum eft apud omnes prodignitate culufq; ftatul oportere:quodlus ab eo  k«t’ à^Iouz appeUatur, i' xardda^x de quo In tertio ctlâ Polltlcon mire difputat de æqualltate clulll loques.veru æÎKoâoji. m eo pugna eft,qj DemocraricLId eft popular! Inftltuto vluétes,dignitatem igt;emocratici mlibertate côftItuût:OlIgarchIcI Id eft paucorû ftatu gaudétes, dignitatem ■^^‘ft°lt;^^'‘^^^ « partim In céfu SCfacultatlbus ponût,parrim In generis noblUtatc: Ariftocra oUgarcUd. ticl vero,Id eft optlmatlum ftatum fouentes, virtute dignitatem mctluntur. AnitocrxU Prolndelus In proporrione condltutû eft. ProportIo enlm quâlpfe analoglâ ^^‘j^^,^^^..^ vocatjxquabtas eft ratlonis.quæ condftlt m!nlmû In quatuor. Dlulduntur g£omctriclt;(i enlm SC quæ dIftrIbuuntur,ÔC quibus dlftrlbuûtur.Itaq; lus hulufmod! Inter quatuor minimû Intercedlt,quæ analogla geometrica vocatur Jn qua côtln git totum ad totû Ita fefe habere vt vtrunq; ad vtmnq;,hoc eft vtrunq; ad ai terum.Eft autem hçc proportIo hlulca SC Interrupta,Id eft non continua,hoc modo.vt a ad b,fe habet,fie c^ad d.Slt IgItur exempli gratia fuper a, Lucius Craflus orator ,vel Scçuola lurlfcófultus æqualls elus:quorû alter dlfcrtoru cofultldimus, alter côfulcorû difertiffimus fuit,fi CIccronI credlmus.Gt auté fuper b,Paulus Caftréfis aut qululs allus ex lUa GottIca gente, quoru nemo no InfancIdImus in verbis etiâ luris fultîaut contra logodçdalus allquls Çvt j^ogod^idU Plato fophiftas appellabat^verborûfundltator !nan!s,qu! venuftatê verbot yerborufM ru,non fenfuum acumen confccdctur,aut qui oratlonls conclnnltatem pot!us ‘^‘^'*^‘”'fî. q pondéra fcntentlaru præftare point, vt vno verbo dlcam,loquédl peritus, clulllum rerum Ignarus.fit rurfus fuper c,maglftratus allquls ampUffimus, vt apud nos cancellariatus,autetlam ftlpçndlû pr!mar!û,ôC^vt Ita dlcâ^ta*

B v

ANNOT ATIONES

létanu.cTvero honor ah'quîs înfimi fuhfeUiï» aut flipedm fefquîlibrc atlt;^ ƒ*’ (fî dicere liccat^triobolare.Di'co fgiY qua rarioné habet a ad b,id ed dM illud dodlrinç ÔC eruditio numeris omnibus fciétiæ humanwris^bfoluta,^ fllâ aut prudétîs infâtia,aut loquacitaté mfdneadé habere cad d,hoc eft hÇ^ norû fummûfaftfgiu OC primariu ftipendi^ad populate munus ÔC greg^'^J' ftipédium.ôC permutatim,vt fe habet a ad cjd eft vit pnmi nomîms ac me*^^ ’ tî ad pnmanû honoré:fic b ad djd eft homo inférions aut etu portreraç^® im4nilogu. tç ad plcbei'û prçmiu,dûtaxat fîiure diftributîuo vtî volumusiquod AnW

teles analogû efle afRrmat.id eft proper none conftitutu.quo lure l’n diftn^ tione maloru omnia vice verfa fpedlâda funt-Quod auté præter hanc anal giâ,mquît Ariftoteles, diftributûfuent, non lus fed iiuuria ent, eufepep^ fteriores honorû partes ferant quibus priores mre debenturtcôtrâqjmald“ priores ,quibus coueniunt pofteriores. Quod fi îta eft (^vt omnino ceftedy ilonomid. hoc genus l'uris rariftïme moribus noftris vfurpatur. Nulla emm ifononn?» id eft çquabilis bonorum honoruq^ d]ftributîo,în qua omnia omnibus paf^ j ac deméfa rcfpódét(^vc fnquit Marcus Tullius^ in regno noftro qaçr®^ j eftn'n quo ÔC honores SC opes 66 omnino præmia virtutis, arbitrio non d«^'’ : vni'us id eft Principis(^çquiftïmo em animo ferêdu illud eflet^) fed vnius ^ alten'us qui maforibus faris fupprincipes aut etia Sc{ani'(^vt fta dîcâ)l^ cipis euaferût:aut qui quouis aulico artificio Principibus obrepferutjnota® j dîftribuûtur q dilapidâtur,atq5eriâ mterdûturpi dinudinatione mdignîs ds^ fcrûtur.Vt cnim ambitiofiftimus qui'fq; partis cuiufdam reipublicæ gui’^f^ nacula arrfpuit,ita cohorte fibi protînus amicoru clientiumq; cooptatq^ ! ad Principe redépta comendatione infinuatos,ficq; ad varia munia diftnlgt;ô^ tos,tanq vicarios habet,tuendaruq^ partiû fuarum inftitores : femel ipßlt;^ ftridos infinuationis audoraméto.Quare eximios fepe viros in ordinemC'^ dicitur^coadhos confenefcere vidcmus,nifi tædio inuifç in aula virtutis,at^ aliorum exemplis edodijbeatis illis aulicis fefemancipio dederint(^vt fe® cam^quafiep grauitatis ac conftantiæ maieftatem in coru aftcntarionepf^^ ftituerintideniq^vt plane dicam^ nifi virtutis fafces inaneis foms fortuné fummiferint impotétiç. contrâq^ nebulones quofda amp;nbsp;leuiflïmos homw^» J^ial^nbeti ^^^ ignaros,8C(^vt vocabulo grçco dicitur^analphabetos,nec literarumD^ nandi peritos:fed qui véditare fefe beUiftime cuiqj iri aula præpollenri didw^ rint,virtutis premia obtinere,infolenti confidenria:veluti magnis fuis men^ tis e numero^vt dicitur^exemptos-Genius hic eft fere æternus huius reg'quot;» ne forte fcculi noftri infelicitati detur:ÓC alioquin vt inquit Lucanus, Sceptrorum vis tota petit, fi pendcrc iufta

Incipit,eucrtitq^ arces refpedlus honefti.

Fortaffe tamé hoc Principe meliora iamia omnia futura fpondere nobis dt^ quot;nbsp;bemustfiquidénon paucos iampaucis annis vidimus primarios viros aede literis literatifep optime meritos,fola nominis ac famæ meritorüqcómend^ tionc,re(fta (^vt eóftatet creditor^) citraq; vlla fuffragatoru redéptionem.iö Regis gratia infinuatos,Principis vtiq; voluntati in deferendis primis hon® ribus,aulicorum quoq; votis certatim aftipulantibus. Preterita igitur exen*

IN PÄNDECTAS.

xnn.

tiniüSjfutiifa vero meliofa fpcramus, Veru ad id quod mftat re tiert a muh AI teru cft genus fun's quod Dfort hotfcon ab Arfftotele dicftur,quaff emeu da-* iSiortbotico. duujquod fncômercffs verfatur, ÔC a dfftrfbutiuo dfffert. lUudenfm dfftrf/ buédfs cómunfbus bonfs coparatu eft fecudu analogfa prçdfcla, quç geome toca dfcftur a mathematfcfs.Hoc aut fus quod fn cómereffs fpedlatur, çqua fitate qufdé fus eft 86 fnæquaiftate fnfurfû:fed alfa proportfone conftftuftur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

qux arfthmetfea dfcftur- Etenfm nfhfl refert Cue vfr bonus viru prauu efreu** j-^XBcn«/ fenpferft,Cue bond prauus:autCuevfr bonus adulterfuadmffcrit,Cue fmpro busjfed damnu tantu aut noxa fn hac fpeefe refert, fn qua fudfefs partes funt mæqualftaté ad xqualftaté reducere:cü fcflfcct ab eo quf plus æquo per efr/ cûfcrfptfonê tulft.mulda fnflfda lucru aufert-tunc enfm,dfmenfa noxa, vna pars danu,altera lucru vocatur;vtlucru0fcet nomfne nó admodu proprfo) dfcatur efus efte quf noxam aut damnu dcdft:damnu auté efus quf accepfr.fic damnu ÔC lucru mfnorfs ac plurfs vfcé obtmentimedfu auté equalftatfs.PluS fgftur bonf 86 infuus malf lucru eft: ÔC vfcé verfa damnu.In hac proportfone ma confideratur,duo extrema, mafus ÔC mfnus,medfü, fus èmendatfuu corre dfuüqi:quod medfu eft damnf 86 lucrf,quç funt extrema.Cu fgftur de hoe fu re ambfgftur,ad fudfeem itur.ad fudfeem autem fre,ad fus eft frc-Iudcx enfm ludcx ht 4ni quail animatu fus eft,vt grxce iMKcüop fus,84dfcaftes fudex dfeftur.Propterea ’^^^'^f^^^--qufda,fnquft Arfftotelcs,Mcfodfcos fudfees vocat,quaC medffurfos,a medio ^^j^(/^jj^g,^ ac lure eópofito vocabulo:quonfa quf medfu confequf potuerunt,ff fus fuum obtfnere videntur.Ideo,fnquft,dfcæon dfcftur quaC dfchçon,hoc eft bfpertf-* tü:04fudex Dfcaftes quafi dfchaftes,hoc eft bfpertiens,Porto qucadmodum m gçometrfea proportfone 84 furc dfftrfbutfuo quatuor efte cd mfnfmu ne-* celle eft,Cc 84 fn hoc fure commerefarfo 84 fn hac proportfone arfthmetfea^ cótfnua:fed fta vt fn hac medfu bfs aftumatur,hoc modo,vt a ad b, Cc b ad c, kis enfm affumftur b.04 fdeo contfnua hçc proportfo dfcftur, non vt dia fngt; terrupta,vt vnu bfs fumptu duoru loco eft.Quomodo fgftur fe habet a ad b, ld eft æquo mafus ad æquûiCc fe habet æquû fd eft fuftum, ad fd quod fufto çquoqi mfnus eft .Eft ftaq; medfu fuftu fufqi,quo plus bonf mfnufej malf,quç lucrf nomfne vocantur:84plus malf mfnufq? boni,qux damnf, ad æqualftaté reducuntur.Quomodo autem fd hat,Arfftoteles Ifnearf figura demonftrat, r«f diftribu^ quf fuftu dfftrfbntfuumjAicü'JAiK^Küv appellar,«?!^«^^»!^ vero fd quod nos comgt; tnerefarfum-Eft 84 alfud fus ab eo commemoratum, quod M^TTswöt^ dfcftur, 24 latfncTalfo.cufus furfs affertores fuffte Pythagoreos, fufqi Khadamathi j^^J^'^J voeftare folftos efte aft, verfu græco dfdtftantes, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ƒ * *°7

Ii Kï WSoi ra x Ëjt^sjJ'ÏRK T* 16«« y^oiTCi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ttdio

lus redum fuerit fi fadh's perferat æqua.

Hoc genus furfs Arfftoteles fpfe fmprobat.Aft enfm nee legftfmo turï,ncc eï quod fn cfuflftate verfatur,fd eft fn communfone,conucnfre,nec dfftrfbutfuo necemendatfuo,de quf bus fupra dfxfmus.quod fpfe ratfonfbus demonftrat« Incommunfonfbus tarnen cómerefalfbus fus talfonem cotfnere perhfbuft, dûtaxat per analogfam,non per æqualftaté, x«? avaZo7W Koi /xk x«t‘ to-oTHTo^t yteufutor 84 ftrudor fnufeem alfqufdfacfunt artffieff fuf, vt Tutor calceum,

IN PANDECTAS? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xÿ

putamus mulicres ne magirtratus gerant,an magifîratus gérentes huilienl* bus parcant^' idem enim vtrobiq; acdditJdeoq? Lacedçmom'orum politiam improbandam elle tradidit, q? magna ex parte muliebri imperio regeretur-idem etiam multas genres beUatrices ÔC militanter vîtam traducétes vitra Celtas, m ^cwoaHOKjaTla vmere rradit.Itaq; inqmt fcitum fllud fabulahaentum vidctureius qui Martern cum VenercillaqueaHe primus dicitunhuiufmodi enimvin in Venerem maximeproni muliebri impend regi fere nati funt* A^.ust Kap -ni»^avM()'i ytwM.KOK^dr'èpSjJÓi xafla?^ t« V^« '?^ sya2w2xSp Hjtj vAtiUix^ }^Sp eg» KATwp. Plmius libro fexto,Gynxcocracumcnos appellat populos ondeeoerii quofdam Amasonum vicinos,belloab Amasonibus vidostex co licdi'dos, ^'^’^lt;^ni, ^ vidncibus obfequantur ad procreandam els fobolem.Hæc cftfumma vc arbicror Ariftotelfcx fententiç de furls multlfarnexpllcatlone,cum eoquod antea dlxlmus deæquo SC bono SC lure duriori.Qux quonlam nobls ad hue tltulum maxime pertlnere vlfa funt, q potulmus breuiHime ac explaiiatHn^ me ex aurons elus copia in latlnum fermonem tranftullmus.

Ex eadem lege In fine.

Vt apud Grçcos Kc. Locus hlc mutilatus ediafcrlbcda enlm funt hçc vef ba,TO ^dz a7^a$3p,’^ Jï voAixop.Anftoteles In odauo Ethlcorü , Ka9a7^ 'ÿ ƒIxouop ^ 2uTi0p.i ^jK^^a^ap.TO Jï, 1(51 ïö^iop. Et In tertio memlnlt -i^ vJ^wp '^ k^ t« 7§«^Alt;.«ra,tlt;zgt;:x -^R? k^ ra ten. Plato Hbrofeptlmo de Leglbus «Tja^« vo^i/(WL, aplt;* peUari a qulbufdam dlclt lus non fcripcuni,ôv$ ■ro-aT^lss^xf^b wi«§ Iwaj/xa^^o'ip; quas patrias,lnqult,leges cognomento uocltant. Idem paulo poft tria gene raponens, »ÓAi«$,s9«,U«THM/*«Tou,ld eft leges,mores,lnftltuta. Patri ^«4 t^töis ^iKTipK ttÔAiç |£«)J'ar£ü.av6V JÏ «^J^HAup SKaTsfa rSrap oux fêi ^tovi^ct,, Omnlbus hls, Inqultjparlter clultas Indlgctvtraq; autem fine alterls ftabllla eflc nequeunt. Mores SCmftltuta quafi pro vno pofulnproptcrea vtracj dlxlt de duobus lö quens.Inftltutl autem exemplum eft apud eundem alibi In eodem llbro.To/ tam enlm nodem,lnqult,foplrl cluem vnum In republlca,nec famUlç fuç prî mum experredum vlderl,5t ex ledo furgcre,turpe eftiCue ld lex,Gue ln(Htugt; turn potlus vocandu eft.Quemadmodum SC matremfamlllas ab anclllls exgt; cltarl,ncc Ipfam potlus anclllls anteucrtere ex fomno expcrglfccnté.QulntlL lib.tertlo,AfferuntQ'nqult31audem llberl parcntlbus,vrbes códltonbus,legt; geslatorlbus,artes lnuétoflbus,necnon Inftltuta quoq; audoribus:vt a Nu ma traditum deos colere,a Publlcolafafces populo fubmlttere. Inftltutum inJUtut^: igitur eft kis non fcrlptü,quod tarnen ccrtti audorê habet,ld eft magnu allgt; quem 'audorem,queni rellqul Imltarl non erubcfcant.Quale eft Publlcolç llgt; ludfadii,culus memlnlt Lluluslnprlmoïqulfafces primus populo fumiht.

Inftituere etiam allquld,eft audoré quafiqj conditoré allculus rel fieri, exem«* ’^quot;l^^‘lt;f*'f ^ pluq^ pollerltatl rellnquerc, vt idem QulntlLEt fi quod eft(^lnqult^exemplû deforme pofteris traditu,quale llbldlnofus vlr Perfes in mullere Samla mftl* tulflè aufus dlcltur.Sunt ÔC exêpla crebra apud Clccronem,dc moris fignlfigt; catlonc. Macroblus llb-tcrtlo Saturn. Varro^^lnqultjmorê effe dlclt In ludi j^j^y-rio anlml,qué fequl debeat confuetudo. Sed lullus ‘ Leftus de yerboru Ggin*

ANNOTATIONËS

ficatïom'bus,Mos eftQ^nquit^'nftitutum patriu pertinens ad religiönéS ^^* rimoniafq; maiorum. Quod didlu idé Macrobius latius exequitur. Excim® verbis apparet morem obferuationem quandam ede,non lege fed ludiek opinione eófirmata. Inde illa locutio,more maiorum,nata.Ciccro libroi^ cundo de Oratore, Me pro mcofodali qui mihi liberum loco more maK®quot; ede deberet,ÔC pro mea omni fama fortunifqj decernere. Cicero hoe wl^^ morem pro obferuatione pofuit,quodalt;^ hominü grauiorum plaeito,^ ge nó necefTitate cófirmato:fcilicet vt Quçftor Prætori liberû loco eßet 1* qua rç in Diuinatione loqucns ita inquit,Sic enim a maioribus noftris ajï*J pimus,Prætorem Quçftori fuo parétis loco ede oporteremullamqjiuibo^ caufam neep grauiorem neceffitudinis pofte reperiri, q coniundHoné fort'll q prouinciæ,q officii,g publicam muneris focietatê.quamobremfîiursp®'* fis eum accufare,tamen cum is tibi parentis numerofuiftet,id piefacerenoquot; poftes. Verba funt Ciceronis ad Quintum Cçcilium,vtentis prçfenpoo®^ f ftla,qgt; eum,qui parentis ci locb,more id eft obferuatione maiorû ellèt/^ impietatem aceufare non poftet.Idem in Verrem Ad.fecunda hocidem®^ rem ÔC inftitutum vocat,quod vulgo nunc dicimus laudabilem confucWq nem.Etenim fi perturbare,inquit, omnia,fi permifcere volumus,totamv:'^ periculofam infeftamq^ reddemus.fi nulla religioncm fors habebit, iwH^® focietatem coniundio fecundæ dubiæqj fortunæ,nullam audoritatem «” res inftitutaqj maiorû.Paulus in hoc titulo,Vbicunqi Prçtor falua maied^'^ imperii fui,faluoq? more maiorum ius dicere conftituit, rede ius app-H^f“^' Terentius, QV multainiufta ac praua hunt moribusf id eft g multaM^ fieri hominu obferuatione comparatum eftf Liuius iibro fexto fecundi Punici,Tribuni pl. appellati cum lege, negarunt fe in mora efte quo m®‘'Ï quod ei more maiorû permift um eftet,feu legibus feu moribus mallet aiq«* reret.Quintil.de argumentis loquens,Prçtcrea quæ legibus cauta funtd“^ perfuafione etiam,fi non omniu hominü,eius tarnen ciuitatis aut gétis ia ƒ ^ moribus cr res agitur,in mores recepta funt:vt plcraq; in iure non legibus fed monl’''^ j» mores re» confiant* inde moribus agere.Cicero pro CecinnaJbi tum Cecinna poft** ^moribus ag. I^fte vt moribus dedudio fieret.id eft vt depofteftïone deducerctureonK^ do qui a maioribus obferuatus effet. Vlpianus,Moribus apud nos recept^ eft,ne inter virum SC vxorem donationes valerent.Et Pomponius, Hoc*quot;^ Qnquit^moribus non legibus introdudû eft. Inde in iure,ius moribus’^

ceptum,8ó fus moribus conflit uturn legimus.

Ex lege luftitia.

|[luffitfa eft confias SC perpétua volutas fus fuu vnfeufqj tribués* Aof^ teles duplicem luftitia ponitîvnam,quæ vlrtutes omnefs cópleditur.’altei^’ quæ vna virtutu effide qua hfe loquitur lurifconfultus.Iuftitia cnini, m^’ virtus eft perfcdla dutaxat relata ad alïum:fdeot^ optima omnium eft viri^ tum,hefpcro etia lucîferoqj admirabilior, numéros omnes virtuos c5pl^ Quippe multi in’propriis virtute vti potuerunt, nihil quod vitio verti jX»® admittentesïat vero m iis quç cû aliis tranfigenda funt,nó itemdtacßfoi^ illud Biantis eft didum^jx« ^ «‘A* lt;^ö|'lgt;^‘^ cft,Principatus viru demonik*

IN PANDECTAS.

bit ad aîterum enim SC lam I'n comum'one magiftratus. Promde vna omniu mutual fuftitia alienu bonu eße videtur, quoma ad ahu pcrtinettnec ipfa virtutis tantu pars eft/ed cota ipfa virtus eft,vt viceuerfa iniuftitia non vitii pars,fed tota vino conftans.Lactancius libro fexto diuinaru inftitut.Quanta auteaiuftiti'a recédât vtilitas,populus ipfe Romanus docet: qui per foecia/ Us Bella indicendo,5C legitime iniurias faciendo/empcrqi aliéna capiedo ra pieadoq^jpoffeflionem fibi totius orbis comparauit. Verum hi fe iuftos pugt; tant 11 nihil cotra leges fuas facianttquod etiam timori afcribi poteRG prcgt; fentium pœnarum metu fceleribus abftineant.Sed cocedamus fane vt id nagt; turavelQt ait Philofophus^fua fponte faciant quod legibus facere cogunlt;* tunnum idcirco infti erunt qui parent inftitutis hominum,qui aut ipG erra»* re aut iniufti elle potuerunt; Sicut illi.xii.tabularum c5ditores, qui public® vtilitati pro conditione temporu feruierunt.Aliud eft igitur ciuile ius,quod vbiep pro moribus variaturtaliud vera iufticiibqua vniformem ac Gmplicem propofuit omnibus deus. Idem libro quintofigmentüilludpöeticüm enar^ rans de inditia de terris excedente quæ aureû feculum comutauit, memoralt;* biiia quidam de iuftitia dixit.Auguft.lib.xix.de Ciuitate,hoc verbum expogt; tiens,lus fun vnicuiq; tribuereîluftitiæ,inquit,munus eft ius fuû vnicuiq; tri^ buere. vnde Ht in homine iuftus quida ordo naturæ vt anima fubdatur deo, anima: caroiac per hoc deo anima ipfa SC caro.Iuftitiæ imaginem G ellius ligt; ' bro decimotertio ex ChryGppi Stoici libro quodam tranferipGt his verbis, FacitChryGppus imaginem iuftitiæ,hcriq; folita effe dicit a pidloribus rhe/ lufiUià vni2 toribufq^antiquioribus ad hunc ferme modü,Forma atq; filo virginali,afpe/ go, ftu vehemeti SC formidabili,luminibus oculorum acribus, neq; humilis neq^ atrocis,fed reuerend® cuiufdam triftitix dignitate.Ex imaginis autem iftius J.“*^*“* fquot;* fignificatione intelligi voluit iudicem,qui iuftitiæ antiftes eft,©portere être nbsp;nbsp;“* giauem ,fandum,feuerutn,incorruptum, inadulabilem ,contraq; improbos nocentefqjimmifericordem atq; incxorabilcm,eredtumq; SC arduum SC poté teoi,vi Ä maieftate æquitatis veritatiGp tcrrihcum.Hxc a Græcis Dice dici j,.^^. tur prxfercim poetis,vnde Dicaft® indices diefti vt ante diximus ï K «Tixoua.* tóii.De hac HeGodus in Ergis cum multos verfus,tum vero hos fcripGt, , HiPê n •^Gév©^ fâ AÏkKjAio'q ïK^t^afjct,.

ïivJ'vHT cuJ'oÏn n ^'saïs o» cAu/x^p Ê^ïse'i*

liai ^ ottot’ ad 2(5 Mip BAaTrf« o'KoXicöQ oVOTa^Mp

AuTiKst TC«^ All -ayaTj i xaBt^d/JÄVH xyoviuv«

rxçviT ««Öjüjircüp acPiKOp Voopjoefj à^TicrH

A«|U.@-' ftTKsamp;ûAiaç ^ao’iÀEMpjOi Avy^a voôlvns

A^x ^xAivac'i AÎKaç trxoAiSç s^îîpvTtç.

Hec,inquit,Dice viféda louis filia eft,virgo düs etiâ jpGs cœlcftibus vénéra da;quâG quis obliquo iüdicio lçferit,fpreta ftatim apud loué patré queribû da affidés,humanarû mentiu iniquitaté ineufatndq; ideo,vt prineipû iniquigt; tares populates pœnis expient,qui fubdola ipû mente tranfuerfa iudicia ra/ pientes,iura perperam reddere foliti funt.Hosverfus Gc latinos fecimus, Nata louis fummi çft vencranda deis quoq^ virgo

ANNOTATION'S

Cœlicolis augura Dice,quam fi qui's iniquo ludicio mceflit temerariuspllicet acris

AHidet ante louem ,quenbundo protinus ore

Humana: mentis fraudes expoftulat,ipfe

Vindicet in populos regum vt facta improba,qui fas Atq; nefas mifeent reddentes turbida iura. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Homerus Ilia dos.xvi. hums deæ vim ingentem efic ait. cuius etiam inig^ tionem in iudiciis fpretæ,magnis terrarum eladibus expiari folere.SuwS hac loquenSjHehodusQnquit^virginem ÔC incorruptam efle hac dcamƒ cit cum alio omni modo,tum verb cubili venereo : videlicet hgniheans gt;ƒ nullo patifo adulterandum efle,non gratia,non flupro,nó alia quauis ca»^ Hane autem colentibus deam, tellurem quidem fruges multiplici fallût reddcre,mare vero omnia quç parere folct,fuppeditare.Demofthencs vero^ Ariftogitonem duas iudiciorum præfides facit,hanc0CEunomiain-ficengt;® inquit ad indices loquens jHavT« ow tk wiavTa ëS-« ^»/óvtoq TH/xi^op, ôj^aç 4 ', \ Xû^GT^ T« t?i'KoUKa7«7r3fyp êuvo/xîw T^î tfAqss viKo'«/j5/85jH TO-a^is MÙ ttJA^! i^ X“^ j c'wt'I* HOw quot;^ oc^oUTJiTCp Hoq VsfJivbji AÏxJüJjHp ‘o Tas ayiwïaras H/AÏp nZtraS x«T«lt;^8|’‘’^l'^ 4x^(5,•%« TOp T Aios 0çovop tpHtrî xa0K/Ji5tt/iu),7ravT« ra r âv0çw7rup î^ojap.KV QÇ t«vi°p f*^ vo^Lio'CW'T« ^ÄETrapjÜTto Ix^'^joSj ƒƒ.epuXanio/ASvov nod TiJoojw/jJltlov /ak KaTÄ5((W‘ü ^ , «5 tTTwvu/xoç Êamp;p ü^Sp EXas©^ o «à /ixa^iip Aa^dpiT« Trdvïa '?(v W ray/rn th TroXj*^ । HS^j (TÏkcü« amp;nbsp;o'u(j^lt;filt;iov7a epuAd^wp, Vos igitut huiufmodi indituta tranfoitt^ tes redte atqj ordine iudicare par efl,Eunomia illam iuris amantiiffe^m bium regnorumq; columen imprimis colentcs: Gmul inexorabilem j guHamq; Dicen,quam Orpheus ipfe qui facratiflimarum nobis ^‘^^*®^?l ' rum audor fuir,afleflitantcm louis folio,humanos omneis adus pefh» re oculis ait Hanc quaft vos omnes(^fefe quifqQintueri putates fic opon cenfere in iudiciis ,idq; etia etiamq^ videre,ne quid eidem pudendum aan® tis.cuius gentilis eft vnufquifqj veftru iudicandi locum quoeuq^teporß titus,G modo iufti 06 honefti,vtilitatifq; politica: rationé vfquequaq Wb rit. Hadtenus ille. Qui indices iuris ÔC iuftitiæ gentiles, id eft cognO®*** propterea appellat,qgt; a Dice dicaftæ,vt a iure indices dicuntur»

Ex lege prlore de origine iuris.

frlllotisf^vtitadixerim^manibns protinus materiam interpretationiS', »ibuL '^^^ lt;^3re. lllotis manibus hoe in loco fignificat abrupte SC nulia prcfatio^^', ^^loUs pedi» ipfam protinus aggredi,imparatis adhuc audientiü animis.Similccftj^\ ^^^* ‘ pedibus apud Gellium libro pri. Nunc autem ifti qui répété p6dibuSJÜ^

ad philofophos diuertunt,non eft hoc fatis q? funt omnino a^dfw*»«'^ ctytap-iTjiewi,fed legem etiam dant qua philofophari difcant.Hic a Sy®r ^

' Platonis incipcre geftit,propter Alcibiadæ comciTationéhlle a Ph^drOjP /

pter Lyfie orationem.Macrobius libro primo Satur.CopiamQnquit? ^^ in Vergilio pedibus illotis prætereunt.id eft immaturi Vergilianac ^ reru copiarn percipcre nó poffunt.Lucianus, 0 v ^iw «vivifois 75 vlt;riv,^ ^ ^’^

IN PÄNDECTAS,

TwT« s^îv, Nee tame lUotis pedîbus (^vt eft m prouerSfo^ ad hoe fludiu vemt, îdeftpræproperus SC imparatus.Cafus autem illods mambus dixit,cu decon tredadone loqueretur,quç manuu eft.Gel.pcdibus dixit,quia diuertédi verbo vu volebar,vt Macrobius prætereundi,ÔC Lucianus venfendf. Hie hic,amabo, hic dfeant nobis legulei fuuenes,nónulliq^ hommes iurifperiti,humanitatis^vt ipG didi'tant^contemptoresivt vero nemo non mteUigic, ems rei' qua fibf ma-* la lam dodnna imbutis defperanda prorfus fenti'unt,no ab re im'mid atq? oblt;* tredatorestvtrü fe illotis pedibus ad ftudm luris veniffe negare ipfi audebut» fere em'm hodiequi' Ói foro Óê luris fcholx defti'nati' funtivt triémo aut fummu quadriémo quolibet'fub præceptore rudi'menta grammati'cæ pofuerunt,con** tinuo ad ftudi'um i'un's non ta tranfeunt q profiliunt, s^ -srleM xi^a^aw ^w^Gavep Prouerbium, c|i3vnt;, vt eft fn græco proucrb{o,id eft a doli'o fingendo figulmam aufpicanlt;* da effe cenfentes.di'fciplinarum illi quidé,óó, vt i'ta di'ca, feuerioru gramoruq? ftudiorum incunabula lucrifacere maxima quxq; protinus aggrediédo exifti^ mantes, fed toto ^vt dicitur^cœlo errâtesiqui tot tantarûq? return copiam h-* ne medioch antiquitatis cognitione capere fe pofle tradentibus Accurfianis fperent.quicj fandiffima iuris ciuilis feientiâ illotiflimis fefe manibus cotamP nare non fentiat.Tute vero literaria ftudiofus SC intelligés quid cû hifee homi? nibus agasqui rerü diuinaru humanaruq; feientiâ, atq^ omné omnino prüden-* tiâ,cancellis illis forenfîbus^vt inquit Cicero) circûferiptâ eile pntâtf Alii ingt; dole multaru reru capacem nadi,00 naturali impetu literas meliores appetent tesjvbiprimoribus labris guftare eas coeperunt, non dico medio e curriculo, fedacarceribus etiaipfis protinus reuocâtur,reclamâtibus patétibus atq; ami cis,SC ohe ac fatis fuperqj vix re bene cœpta diditâtibus.quæflxiofa enim iâ flu dia capeflendatSC quod eft apud Satyricû, rubras leges maiorü perlegendas. Itaquintu poft annum non iâ Papinianiftas fed Papiniaftros videmus,atlt;çetiâ velut fotnno beatos ac Papinianos effedos. Q^q fi vere exiftimare velimus, quotus ia quif^eoru iurifperitus fieri cupicj'pleriqp enim formularii fieri conté ti non iurifcófulti,iuris ciuilis fine no légitimas atq; vfîtatæ in caufis rebufq; ci-* ilium xqualitatis conferuationé efte putant,fed aut fordidâ meritoriæ ÔC velu-* ti proftâtis vocis altercationé,aut ftili mercenariifacculariâ illâ operâ.Neq; id ideo dicimus,qualî omnes huius inftituti homines vna pertica(^vt dicitur)mc/ tiri nos velimus.quofdâ enim nouimus ÔC grauiter ÔC ingenue aduocationum ter. officia præftâtes. quorû partim eo nomine magnâ gloriâ adepti ad primarios ordines euaferut,partim in eodé vitæ inftituto permanctes,eo nominis peruene runt, vte limine egrediêtes côfultorû litigatoruqpfrequentiâ velutifalutatoru habeât.magnafq^ necelfitudines officiolîs patrociniis aduocatiombufq; coqui* Gnerint.nunc etiâ videmus clariorum hic aduocatoru ordiné feminariû efle vc ita dica ampliffimæ curiæ.Verum honeftatis horû fplédor, fordibus eorû ob/ ruitur qui fe capturis ex profeflb etiâ mancipauerut: quæ multo maxima pars eff huius generis,non iâ honorariu aduocationis comiter accipiétes,fed opérai rum mercede chartulatim æftimâtes,efflagitâtefqj paru liberalitcr.Horum il* ludinuentum haud fane ingenuum,literis trientalibus ÂixxioAo^îocç, id eft iudi* ciales cauGficationes feribendi, fefquipcdalibus verfuum interftitiis, credo vt elarius indicés poffçnt iuftitiam eorum iuraq^ litigatorum cempre. In vniuer*

ANNOTATIONES

fum autem qui hune finem profeffiom's fuæ non modo non negant/et^ ^^® glon'abundi præd{cant,quonam modo mris fe ciuilis ftudiofos cHe de^^ cum ommafua caufa faefant non ciuiumfvt jn quadam epîftola Coroiûcâ n dus ad Trebadum fcripGc lunfconfultum*

Ex.l.poftenore de origine luns♦

Tiemdutifi^ f^Quî fuit nil's temporibus quibus Superbus Demaratî Cormthn fliy^* Hoc in loco hallucinatus eft Pomponius, aut error eft audaculi emuf}^ emendaton's.Non em'm Tarqui'ni'us Superbus Demaratî filîus fuît, fedpr^ quînîus Prîfcus,vt ex Lîuîo conftat lîbro prîmo ab Vrbe cédîta. Cîcefo Bbro quînto Tufculanarum,Demaratus, înquît, Tarquînn Regîs noftrî paw^ rannum Cypfellum q? ferre non poterat,fugît Tarquînîos Corîntho,ôi.iby^ tunas fuas conftîtuît.Plînîus lîbro trîgcfîmoquarto,Demaratum, înquît, Tat quînu Prîfcî Romanî regîs pattern. Quod vero hîc dîcîtur de legîbus Cun’ rex curwtd tîs,îta întellîgendum vt lexGurîata dîcatur a Curiatîs comîtîîs, vt Centuriaf ercêtumta, jp^ 2 Centunatîs.De quîbus Gellîus lîbro decîmoquarto, ÔC Cîcçro libre tel' tîo d^ Legîbus,Sim Oratîonîbus non femel.

Ex eadém lege.

Gn. lUuius, CGnæus Flauîus Serîba furreptum lîbrum populo tradîdît. Memlnb^^ îus hiftorîæ Lîuîus lîbro nono ab Vrbecondîtacîrca finem. De hoc fl’^’® Taßorum di Cicero pro Muræna, Poftet agî lege nec né, înquît, paucî quondam fcîebann Kulgxtio, fados enîm vulgo non habebant. Etant în magna potentîa quî confald)ât^ tuna quîbus etîam dîes tanq a Chaldæîs petebantur. înuentus eft Serîba ƒ dam,Gn.Fauîus,quîcornîcum oculos confixerit, ÔC fîngulîs dîebus edife^ faftos populo propofuerît,6C ab îpfis càutîs lurîfconfultîs eorum fdennawta^ pîlarît. Valerius lîbro fecundo cap.prî.Ius cîuîle per multa fecula inter fa*^ cærîmonîafq? deorum îmmortalîum abdîtum,folîfq; pontîficîbus notum»^quot;* Flauîus lîberrino patte genîtus Ôê Serîba,cum îngentî nobîlîtatîs Indignation foreSfiquot; ere ’’^ ^^‘^s ÆdlUs Curulïs,vulgault, Ôi faftos pene toto foro expofuit. Cornï^' ^ oculos configere Çvt ld obiter dlcainus^ Cicero In exemple fuperlori ptoto pofult quod eft callldos SC verfutos homines verfutla SC callldltate fupplanf' re 00 cludVari. Vt enlm clauus clauo trudltur, fic vafriria vafer, SC ars eludita^ arte. Vnde Atiftoteles In Polltlds, Kaï ^«ö’i/xoi ot TCÓvtifoi ès t« wovxpoi,. mAo )^* 1 «At^d'^“? « ^i»vd«i,, Velles,înquît, Improbl ad Improba tranCgenda. clauo’ enlm clauo,vt eft In prouerblo. Cicero proFlacco, Hlc Hercule cornîd o^^^ lum (^vt dîcîtur^) nam hunc Hermlppum hominem erudltum einem fö^’ cul debebat efte notïftïmus,percuftït. elus enlm fide pecuruam fumpfitatu Sis.Ac fi dïceret,veteratorem SC peraftutumhomlnem veteratorla fraudefun SubUnereoh uertlt.Hulc no ablimHe eft quod Plautus fubllnere os appellate folet,vtïnn^ luLFldel céfeba maxima multo fidé,ea fubleult os mihl penlftïme.T radalolt;^^ tlo a genere ludï,quo dormléribus ora fullgïne Inficlutur.H ac Clceronls llt;^ rioné Hieronymus In prçfatloncParalîpomenon îmîtatus eft hls verbis, ^uo vero cu pro varietate regloimm dluerfa ferantur cxcplaria,óC germana ïUa an'

IN PÄNDECTAS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIii;

tiquaq5 tranflatio corrupta fit atq; violata,noftn arbitrnputas, ant epiutibus ’udicarequid veru fit.aut nouû opus in veten opere condere,flludendbufq; fu* tó cormcuni oculos configcren'd eft materiam eludcndi noftn ludæfs prçngt; pere, qui cum fe credant folos habere literarum facrarum veritatem, ludibrio nos habent propter vulgatas tranflanones.Vnnam vero prodeatnobisfuper* ftitibus Tribomanus alter quf cornicum oculos lunfconfultis noftn' temporis configatp'd eft qui' tot voluminum aceruos, quot ne Ptolemxf quidem biblio^ theca caperct,certo quodam numero ci'rcunfcribatjfed ita vt ad viuum refecet, ne sternum hoc regnum perferamus ïftorum,qin ci'tandis Bartholo, Baldo, Alexandre, Panormitano, Barbano, coUedti'mqjcæten's fun's fnterpretfbus, eu domi'nif ctfain (^fi difs placet^ præfatfone,arcem fe dotftrfnam tenere fndodtfs ftupenti'qj turbæ perfuaferunnfolofqj fe dignos efte quf Prfnefpf marfa ac ter/ ras populofqj regentf fn cofilfo adelTe.aut regendæ rdp.prxficf debeant:tamgt; etfinulla alfa dffcfplfna,nulla return cognftfone fnftrudi. Qufbus vbf Bartho/ kimXl^aldum ademens,ad fnfantfam redadtos ne hffeere quf dem vfdebfs.De fnfolentfbus nunc loquor ÔC fneptfs,non de i'fs quf folfdforfs dodlrfnm confefé tfahufufniodffneptfas oftentatfonum perofi, nfhflnon opportune ac graufter plenis e pedorfbus promunt.

Ex eadem lege.

CEtfta fadum eft vtfnter plebffcfta SC legem fpeefes conftftuendf fnterefletgt; poteftas effet eadem. Quomodo locus hfc fntellfgf debeat.Gel.lfbrodeefmo quarto docet hfs verbfs, Trfbunf autem neq; aduocant Patrfcfos, ncq; ad eos referre de vlla re poftunt.Ita ne leges quidem proprfe fed plebffcfta appellant Pf^^fp'^”* • tur,qux Trfbunfs ferentfbus accepta funt.qufbus rogatfonfbus antea Patneu non tenebantur,donee Qufntus Hortenfius Dfdator earn legem tulft, vt eo •ure quod plebs fcfufflet, omnes Qufrftes tenerentur.Lfufus Ifb.fff. Omnfum prfmum cum velut fn controuerfo fure effet, tenerentur |ne patres plebffcftfs, legem Centurfatfs comftffs tulere,vt quod Trfbunfplebfs fuftiftent, populus teneret. qua lege trfbunftffs rogatfonfbus telum acerrfmum datum eft. Èft fgi tur plebffcftum quod nulla audorftate patrum conftftutum eft.

Ex eadem lege.

CNoufffime ficut ad pauefores vfros fun's conftftuendf vfa tranfiffe rebus ’pfis dfdftantfbus vfdebatur. Vfa fnterdum docendarum return ratfonem ^“** figmficat.Cicero fn Partftfonfbus,Qufdî'dffFfnftfonfsquæratfoôC qum vfa^ Et de Claris oratorfbus, Nam antea nemfnem folftum vfa nee arte, fed accugt; rate tarnen K de ferfpto plerofq; dfeere. A græefs methodus dfeftur, quod -Mftkod«», verbum Theodorus vfam ratfonemqj docendf tranftulft.Qufntfl. duas gramgt; matfex partes faeft methodonôChfftorfam.Methodonappcllans quam Cfcegt; ro vfam, artem, SC ratfonem vocat. fic enfm fnquft Ifbro primo Inftft. Et hnf^ tæ qufdem funt partes duæ,quas hæc profefffo pollfcetur.fd eft ratio loquen* df K enarratfo audorumtquarum fllam,mcthodfcem hanc.hfftorieçn vocanc.

Idem alibi methodon,breue dfeendf compendium vertft, quafi breuem vfam » qua qcelerrfme ad peritfam euadfmus. Cicero de Ffnfbus, Artes eriam fpfas propter fe affumendas putamus, turn qufa fit fn ffs alfquid dfgnum aftum/

ANNÓTATIONES '

pnone,tum q? confient excogm'tionibus,K connneant quiddam în fe ratio'''' conlhtutum ÔC via. De hac via Quinnl. m fecundo de libris Techni'coruw 10 quens, Sed adiunatur bis quoqj ars dicendi,fi tarnen redam viam, non vna^ ’ orbîtâ montrent: a qua declinate qui crediderit nefas, panatur necefleen ' lam per funes fngredientium tardftatem .Quo m loco elegant! metaphor'

Methodi«, Qumtil.vfus eft.A mechodo Methodic! d!d!funt,qu! rat!onem art!s 8i d! compendia fequuntur . Quo nomine vocauerunt fe quidam medic! il“quot; ThefTali difeipuli, vt audor eft Galenus libre quinto Therapeutics, qui '^^ vfum experimentaep fecuti, vt empirici : nee indicationes SC naturs cognitie* nem,hoc efl eu!dent!um abditarumqj caufarum notit!am,vt inquitCelfo!'^ qui rationales dicuntur, cum nullum tertium fit aut reliquum infirumentu® quo medicina tradar!cxerceriq; poffittdignos tarnen fe cenfuerunt qui mell' die! vocarentur,quail viam rationem«^ artifq; compendia comment! SC fi«^ tes: quos !pfe Galenus àzxsS^oJ'amp;jTaTaç appellat,id eft maxime omnium amd^^ dos, hoc ell a via 06 ratione docend! difeendiep abhorrentes quafiep aHiosTe

Amethodi, hoc Theflalo method icorum principe Plinius libro vndetricef. ita inquit) nbsp;nbsp;j

rhe^falus, j^^^ æj-gg Neronis principatu ad Iheflalum tranfil!uit,delentem cunda m^^ 1 iorum placita,5C rabie quadam in omnis æu! medicos perorantem. Hic ta®* j jatroniccs. gj.ægajjj.jg fuitjvt iatronicen fefe !nfcr!pfer!t,quafi medicorum vidorem. G^^ knus libro nono ciufdem Therapeu.primum fe dicit medicinam via K ratioi'^ , tradaOe, quod ipfe /xt^J/to ßf^a-sröf^p appellat, quam tarnen viam Hippot®^ j tem primum fecuiffe dicit:fed viam ab eo fedam a fe velut! flratam elfc* » n® librum fuum methodon therapeuticam nominauit, quæ vulgo therapenot^ dicitur ab ignaris. Duas enim partes omnis artis K feientiæ facit, methoJlt;”' Si afcefin,!d eft viam Si exercitationem. Neqj enim pofTumus, inquit, aliéné !us nobis artis fcientiam comparare, n!G Si commentationum in vniuerlu® viam quandam pernouerimus, Si artis meditationem per fingulorum exe^ pla excreucrimus. eu èid'ón^ «^ ?lt;\ oióvT* fâ t^x»«! èJÏ lt;«-ia§ MAsd/jiUu KT«(^lt;^) X®Squot;' ^éS'oJ'op pSjj rtva^J'ix '?^ xa^cA« At^o/^/wp ^soojK/xaTMp,ao'XKa'ip Jt Zi(5lt;^ 9o/i£f0XaA^ ^avap ^«J'a^/JKxTwp. Idem in libro 7^1 öjup, id efl de finitionibus, treis fedasm' dicinx ponens, miBoJ'ixh, inquit, è?? Aob©^ «v cpcüvo/iSz/» ójMWjuSii^^jitjq ««PÄsiiwf’ Ahiip ïpij^/^o^, hoc efl, Methodice efl ratio, quæ ab apparentibus deprach®^ dit occulta:vc fi fudores funt,et!am por! funt.fudores enim res efl euidés» m^ tus autem efle fudoris,res efl abdita.Celfus libro tertio, Medicinam ita quafi viam quandam,qua methodicen Greci vocant:eorumqi quæ in mori”’ communia funt, contemplatricem effe contendunt. ac ncqi rationabilibu^ « neq: expérimenta return fedantibus annumerar! volunt:cum ab illis eonow'^ ne d!ffent!ant,q? in coniedura return latentium volunt effe medicinamtab™ q» parura artis efle in obferuationeexperimentorum credunt.

Exeadem paulopofl.

Aedihu cuu CClt:emqj vt effent qui ædibus præeflent in quas omnia feita fua plebs ode . bat,Si reliqua. Liuius libro tertio ab Vrbe cond.Inflitutum efl etiam abu dem Conful!bus,vt fenatufeonfuka in ædem Cereris ad Ædiles plebis de rentur, quæ ante arbitrio Confulum fupprimebantur nunciabantut^J » b^e

IN PANDECTAS.

igituf K plebifcira Si fenatufconfulta ad curam Ædilium perti'nebant. pofte» tamen hxc cura ad ærarfum tranflata eft,vt alibi videbimus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, r n . '

Ex eadem lege.

CHiappcllabantur Quæftores parricidii. Parricidium quo modo bic inteP parriddii ligendufît docet Feftus bis verbis, ParricidiiQuæftores appeUabantur qui Ott^eftores. folebant creari caufarerumcapitaliumquærendarum .Nam parricida non ^^irridda. vtiq^is qui parentem occidiiret,dicebatur,fed qui qualemcunc^ hominem. Sic autemfuifTeindicat lexNumæ bis compofîta verbis,Si quis hominem liberu morti feiens duit,parricida efto.Tranquillus in Cæfare,Poenas facinorum au* xittK cum locupUtes eo facilius fcelcre fe obligarent, q? integris patrimoniis exulabant,parricidas(^vt Cicero dixit^bonis omnibus, reliquos dimidia parte muldauit.Vbi parricidas pro homicidis accipiédum.Parricida,inquit Prifcia* nus,tam a pari q a patre deduci poteft.

Ex eadem lege.

CEtcumpIacuiflct leges quoq^ ferri, vtomnes magiftratus fe abdicarent, . quodDccemuiriconftituti vnoanno.óC reliqua. In hoc paragraphe multa verba deprauata funt.pro cuius Intelligcntia,repetenda a Liuio hiftoria. Is igi tur libro tertio fîc inquit, Anno trecentefimo altero q Koma condita erat,ite* rum mutatur forma ciuitatis abConfulibus adDecemuiros,quemadmodum a Kegibus ante ad Confules venerat. Tranflatio imperii minus infîgnis, quia non diuturna mutatie fuit, læta enim principia magiftratus eius nimis luxu* hauere: eo citius lapfa res ert, repetitumq? duebus vti mandaretur Confulum nomen imperiumqj. Idem alibi. Opinio etiam fine audore exierat,non in præ* fentis modo temporis eos iniuriarn confpirafte, fedfoedus clandeftinum inter ipfos iureiurando idum ne comitia haberent : perpetuoq; Decemuiratu pof* feifum femel obtinerent imperium.Idem alibi,lam redierant Legati cum Atti* cis legibus. EointentiusinftabantTribunivt tandem fenbendarum legum initium fieret. Placet creari Decemuiros fine prouocatione.ôC ne quis eo anno magiftratus effet. Legendum igitur magiftratu non magiftratus : vt paulo infra,Fufficcre magiftratus,non magiftratibus,hoc eft fubftituere. Et quo** ad Decemuiri:non quod aut quia,vt Accurfius credidit.hoc fenfu,latum eft ad populum aTribunisvtpopulus fclfceret iuberetqj omnesqui cum imperio effent,magiftratu fefe abdicate: vt Decemuiri legibus ferendis crearentur, SC ne quis illo anno magiftratus præter Decemuiros effet. Dicimus enim abdi^ Abdiedrefe care fe magiftratu,vt abire magiftratu.Liuius,Valerius curia cgreffus Dida* turafeabdicauit.Idem, Fadum fenatufeonfuLvt Decemuiri primo quoq^ tem pore magiftratu fe abdicarent.Hoc in loco perq feite Accurfius,Latura eft,in* quit,ad populum, hoc eft didum inter prudentes . Si tam lotis manibus Ac* curfîus tradanda iuris interpretum fcripta,q Caius (^vt fupra vidimus^ cen* fuiffet, profedo haud huiufeemodi compluribus nugis pulcherrimam hanc legeminquinata nobis reliquiffcc. Ferre ad populum legiflator tum dicitur, perrcddp0pgt; cum legem in medium profère, vnde legiflator dicitur.F erre ad populum grç êjcijsf^v. cl Êio-tféjap dicunt,quafi afferre in medium, vnde AVTe«r4gt;e'5«p,legem legi contra* AVT|lt;rlt;flt;jlt;»»

C iü

ANNOTATIONES

riarn ferre,quod turn fiebatcum legem aliquam abrogari volebant, quoJ^l na^ttr^i^p. na^öo-tfEfaf dicitur.Demoffh. Tide’s AdïÏhlw, Âva7tM(rtTca rp vózAop v/xïp 8» ^aetiïf^ ^^Slt;^^^/ nbsp;nbsp;nbsp;75a4 wns «VTi tSöe-Quo in loco multa de ferendis legibus dicit. Rogare etia®

legiflator dicebatur, vnde rogatio dida. Plebs vero fcifcere dicebatur : bot 0 ffatuere decernereq^.vnde plebifcitum, quod græce iKcaiv/xoe dicitur, vti^r apud Gieeronem legimus.Legis,rogationis,plebifciti,amp;C aliorum verboruw quis differctiam noffe cupit,videat Gclliu lib.ix. Referte de re aliqua adat natum C6fuies 84ii quibus Senatum cogéré licebat,dicebâtur, cû remind natu agitandam deccrnendamqjproponebant,rogantes Senatorû fentent^’

,» cuius exempla apud Liuium fcatenc.hoc græci yjK/AaTio-cu t^î tSJs dicunt,ö^ ^KMan av. gj^gj^pj^ ^p^j Ariffotelem in Politicis. Vulgodicimus ponere remindelib' Df morf fe^ rationem curix. De more ferédarum olim Icgu Cicero pro Facco,O mortiUi rëdariilegu. inquit,prxclarum difciplinaqj quam 3 maioribus accepimus , fi quidé teufte mus:fed nefcio quomodo iam de manibus elabitur.Nullam enim iUi noun H , pientiffimi 04 fandiffimi viri vim concionis effe voluerut.Qux fcifceretptu^ aut qux populus iuberet,fummota concione,diftributis partibus tribunui^ centuriatim,defcriptis ordinibus,claffibus,çtatibus,auditis audoribuSjtep^*^ multos dies promulgata 04 cognita,iuberi vetariq; voluerunt.Erant autem*^ ges quædam Curiatæ a curiatis comitiis didæ, ideff tributim coadis:qu^^ dam Centuriatæ a centuriatis comitiis, id eft centuriatim ex cenfu 84 ætate ftributis.de quibus multa Cicero de lege Agraria contra Rullum,8i libroquot;'' de Legibus. Centuriatæ autem leges maioris audoritatis erant, quafi pitquot;'’ ' iuftifq^ comitiis perlatæ.Ideoq; gloriatur Cicero centuriata fe lege ab exiboƒ uocatum effe. Vnde in oratione quam de reditu fuo inferipfit, Quid deal'!'; inquit, illo die,qucm P.Lcntulus mihi fratriq^ meo liberifqj noftris natalemquot;t ftituit : non modo ad noftram, verum ad fempiternam memoriam tempot'’' Comitia eëtu quo die nos comitiis centuriatis Cquæ maiores iufta dici haberiq: volueruaV *’“‘*‘‘* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;accerfiuit in patriam : vt eædem centurix qux me Cófulem fecerant, ConWi^

turn meum comprobarent.Quo die quis duis fuit qui non nefas eiie put!'* quacunep aut ætate aut valetudme eflet,non de falute mea fententîâ ferrent pro Pu b ho Sextio,Cur cd de capite ciuîs,ÔC de bonis profcripti ferretur s eu faens legibus Si .xn.tab.fancitû effet neue priuilegium irrogan, neue de cap*' mil coinitiis céturiatis rogari,nulla vox eff audita ConfulûÆtpauIo pou, princeps rogatus fentétiam Cotta,dixit nihil de me actum effe iure,nihil »*’'* maiorum,nihil legibus non poffe quenq de ciuitate tolli iudicio3- de capiteux modo ferri, fed ne iudicari quidem poffe nifi centuriatis comitiis.His vet'’quot; fignificatur non cenferi indicium effe populi, nifi turn demum cum cêturi^^ comitiis coaduseibideoq;feindénatuaP.ClodioTribunoplebis pulfum^ Priuilegium. fg ^^ exilium colligit, priuilegio de fe lato comitiis non ccturiatiSiPriuilcgnquot;'^ enim appellat legem de profcriptionefua latam,quafi legcm depriuo homiut latam, vt Gel. docet in nono Nodium Attic. SCipfe Cicero lib. tertio (leb' tf^«. gibus.Leges quædam Confulares erant.quædam Tribunitiç,vtidem deleft Agraria,Leges enim funt veteree,neqj eæ confulares^fi quid intereffe arbitrât minQ fed tribunitiæ, nobis maioribufep noftris veheméter gratæ at(p lucuu* i. . nbsp;nbsp;nbsp;* dæ.Tribunitiælegesplebifcitaproprio vocabulodicuntur.Confularesvtf®

IN PANDECTAS.

x^c;

3bfolute leges vocantur.Tribunusfocrofandlus magiftratus etat, vtaliBi ^ a'mus.Plebei'us tarnen, cuftos SC profes Iibertatis, vt mquit Cicero in cadem Tribunuifii oradone. Quanta autem populi poteftas fuerit in legibus SC rogandis ÔC abro ^^^^^fj^i^j gandisjocet Appianus in eö libro qui Libyens infcnbitur, vbi de Scipfonis Cófulatu loquknr : SC Liuius lïb.primo de mterregno loques,Cuni fenblTentj inquit, ca moueri patres,offeren duin vltro rati quod ainiffun erant.ita gratia meunt fumma poteftate populo permi'fla,vt non plus datent fun's q detfnerêt. Decreuerunt enfin vt cum populus Regem fufliflet,fd fic ratum effet ff patres auffores fièrent. Hodfeq;fn legfbus magfftratfbuf^ rogandfs vfurpatur fd fus.vf enfm adenipta,prfufq populus fuffragfum fneat, fn fneertu comfcidrum euentum patres audiores fiüt.Memfnft bufus ref SC Cfcero fn Bruto. VndcFa bi'us apud eundé Lfufum Ifb.vfff.fta fnquft ad Papyrfum Dfcffat.Trfbunofple^ bis appelle,SC prouoco ad populum,eumq5 tfbf fugfentf exereftus tuf, fugfenti Senatus fudfefum fudfeê fero. quf certe vnus plufg Dfedatura tua poteft, pol* lecqitvfdero ceffurus ne prouocatfonf fis,cuf Rex Romanus Tullfus Hoffilfus ceflit-Haffenus flle.Summa ante f 11a populf poteftas ad Principes Romanos luonarchfx teinporlbus delata eft,vt inqult lufflnlanus In primo Infflcutlonü,-Vnde luuenal. Satyra.x.Iamprldé ex quo fuffragla null! Vcdfmus,effuglt cu rastnam quf dabat olfm Imperfum,fafces,legfones,omnfa,nunc fe Conrfnet.

Ex eadem paulo poff.

CVfndldas fillx fuæ abdfcafle,vel vt fn qufbufdam legftur, abdfxfffe. Legt; gendum abiudicaffc.bft enfm abfudfcare,ludfcfo auferre: ea forma dfdum qua /^yiui[c4re, abi'urare.Lfuius Ifb.fiff.fn prlncfpfo,Lætf ergo audfuerepatres Ardeatfum po* pulum oblnlurlam agrf abfudlcatfdefecifle.Cfccro de lege Agrarfa,Iudfcabfc Alcxandnam regfs cff'c,a populo Romano abfudfeabft. Et pro Cecfnna,Hoc ludlcatjcum fs quf fnferuftute fufta fuerft, cenfu Ifberetur, eum quf cum Ifber effet cenfen noluerft, fpfum fibf llbertatem abfudfeafle. Quod autem de fecef* ^eceUio poi Gone hicdicftur,hffforfa nota eft apud Lfufum duas feceft foncs fuffle. Prforfs ^^^^' memfnft libro fecundo,quam fn Auentfnumfadlam effe dfcltiper quam popu* lus apatrfbus extorfïr,vt duo Trfbunf plebeff crearétur facrofanc'H,qufbus au xiln latio aduerfus Confulcs effet. Pofterforfs mcmlnlt m.iïl.quam m facrum montem fadam effe dfeft, per quam trfbunftiampoteftatcm repctlft popu* lus, prouocatfonemq] per Decemufratum ademptam. SC alfa quædam. vnde Ciceromtertfo de Legfbus, Concelfa,fnqufc,plebf a patrfbus tribunftfa pote Rate arma ceefderunt, reftfndla fedftfo eft. fnuentum eft temperamentum quo tenufores cum Prfnclplbus æquarf fe putarut. de Trfbunftfa poteftate loques* Hanc pofteriorem fexageflmo anno poft reges exados fadlam fufffe teftfs eft dem libro fecundo de tfnlbus. Verumenfmuero quod hfe de vfndfclfs dfcltur, Ltius enarrandum efftametfi Accurfius mfre fd lnterpretetur,vt alfa permul AccurpaM ta fnbac legefed fta vt nufq hæfitantfam homfnfs reprçhendere poflis,fta eer '2”‘”*’’^‘^ tus vfquequaqjfecurufqjenarratfonum fuarum fuft, fta explorata omnfa no* bis compertaqj tradldlt, vt etlam illud fabulamentum clrculatorium de grx* co exploratore quf Romam a Græefs mlffus erat, qulq; trlnltatls myfterlum fortuita gefticulatfone fignificaffe dlcltur,pro verffffma hiftorla commémora*

C 1111

ANNOT ATIONES

re fuftînuerîc,aut etîam crediderît.Ex quibus atep hui'ufccmodî nugîs eîus mtsl ligcre Facile pofrumus,ncc hiftonarum notkiam ipfum nec annalium habuiP fe,ncc qui quoq; tempore aut iurifconfulti, aut legiflatores , aut Imperatores, aut qui quibufqj xqualcs fuerint,quicq penfi habuifle.Quod fi ita efl^^vt certe eft^quonam modo ipfe in tanta iuris per alia atqj alia fecula variecate, certus effe fententix potuitC'multx enim antinomix dilTolui SCexplicari fine eins rö cognitione ncqueunt,quam Accurfius ignorauit. quod co certe pemiciofius effe iudicandum eft:qgt; fequaces ferefuos (^qux bona pars eft interpretum lu^ ristin eofdem errores iurare(^vt ita dicam^haud dubitanter impulit-id ^^^J femel atqj in vniuerfum dicendum habuimus, ne*aut Cngula commentaho^ minis aut ariolamenta reprehendere nobis necefle fît, aut incurix prxuanc3^ tionifve opinionem fubire,ii rxdio plcrunq; pofthac in huiufmodi cœniuebi^ Vindicit, mus. Vt autem ad Vindicias veniamus , Liuius lib.tertio de hlia Virgimdo^ quens,ita inquit, Hanc virginem adultam,formacxcellentem Appius araore amcns,prccio ac fpe pellicere adortus,pofteaq omnia pudore fepta animadutf ( tcrat,ad cruddem fuperbamq; vim animum conuertit. Marco Claudio client' negocium dedit vt virginem in feruitutem aftererec,neq; cederet fecunduml''* bertatem poftulantibus vindicias : qgt; pater pucllx abefler,locum iniunxdle ratus.Item paulopoft,Aduocatipucllx cum Virginium reip. caufa abefle di^ xiftent,biduo adfuturum fi nunciatum ei fit : iniquum elle abfentem dehbnS dimicare:poftulant vt rem integram in patris aduentum différât: lege ab ipl® ^l'^i^l^^ ^j* ^^^^ vindicias det fecundum libertatem. Vindicias fecundum libertärem darf tépofluUti^ ^Liuius SCPomponius intellexerunt,deccrnerc vt interim dum pater pudte ^4ff j, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;accerfitur,dumqj ipfa ftatus fui quxftionem patitur,in pofleffione ipfa fui nc^ bertatis effet. Vt vindicias poftularefecudum libertatem,pro eo quodedp’ ftulare vt interim libertatc potiretur.Qued auté fequitur de Bruto qui vindij cias fecundum libertatê dixiflet in pcrfona Vindicis Vitelliorum ferui, Vw^

• .^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eii non vindicis legendum eft,ex eodem Liuio libro fecundo,Prxmium,int]nit( indicipecunia exxrario.libertas SC ciuitas data, llle primum dicitur vindid^ liberatus:quidam vindidx quoq; nomen ab illotracf um putanr.Vindicion'' li nomenfuiffe. poft illum feruatum vt qui ita liberati effent,in ciuitatem accf pti vidercntur.ltidem Plutarchus in Publicola-Rcftat vt vidcamus quomodn vindicias Brutus fecudum libertatê in perfona ferui dediffc dicitur Vindinj’ Hoc igiturexPlutarchorequirendum:nam Liuius tacuit, qui tarnen non V'^ telliorûferuum fed Aquiliorû fuiffe dicit,nifî fit erratum apud Plutarchus'''' facile reor.Sic igitur idem audtor in Publicola inquit, Aquilii mollitie Coll^ tini Cofulis confïrmati,petierunt ad refpondendum têpus.Vindiciûferuûlb' reddi iubétes,ncc apud aceufatores aIferuari.Inclinante ad hxc Côfule, dimit^ tenteqj bac conditionc condone,Valerius turbx permixtû hominé non po®* rat dimittere.neq^ populum dimiflis proditoribus abirc finebat. Ad poftresu cum iniecifletin hos manus,Brutum implorabat, Collatinu clamitas réindi^ gnafacere,fi impofita collcgx neceffitatc occidédi liberos, xquum ipfe duet* ret feeminis per gratia prodicores patrix SC hoftes cócederc.His perinoto vc^ hemêter Confulc,ÓCcóprchendI Vindiciuiubête, lidores rcpulfa turbacepe^

' runt hominê,conatibufq; eripere ineufferut verbera.At amici Valerii repugns

IN P AN DE CT A s.

tes adcranCjpopulufq? Brutum adefTe mbebat. Ex his verbiS apparct Bnlt;nm

quodam modo vmdicias fecundum libertaté dixifTc, ex co q? Vmdiciu bene de rep.men'tum,1'nterea dû Vftclln caufam maieftatis dicerer, fri manum ac poto

ftatémfcnfîflimorû donainomm ob aceufanoné, excarmficàndû tradinonfî* uit,quodCollannus collega permîferat. Vindiciarumnoménona Vindicio, vinUds vc AccurGus putauit.fed a vindicâdo traélû edn'd quod ex Lîuio mceUTgi'fatb '‘’'“^‘’* poteft,Âppius,mquit,cum vîrginé non defend! ab Icilfo, féd inquietu hominc locû feditioms quærere diceret,nô præbîturû fe illî eo die marend, lus co die fe non didurû, neep decretû l'nterpofîturû, a Marco Claudio perituru vt decode^ ret iure fuo,vindicariq; pucUa in pofteru die paterctur. Vindicari pueHä Ljuigt; 'vindiedri i« US pro vindicias pucUx fecundu libertaté dari dixit,hoc eft afferi interim in Ib P”/^quot;* ‘^‘^’ bertace,Xin pofleffionc libertatis effe vfqi in pofteru die.Idem paulo poftjta vindicatur Virginia fpondétibus propinquis.Vindicias hodie recredetiam vo yindid^^ camus,quod ex verbis Afeonii Pædiani in Verrinas Cicefonis intclligeré poft ^'f^redet«. fumus. Lis vindiciaru eft, inquit,cü litigatur de ca re apud Prætoré cuius incer turn eft quis debcat efte poft effor. SC ideo qui ca tenet, fatifdat pro prxde litis vindiciarum aduerfario fuo,quo illi fatiftaciat nihil fe deterius in pofteftione fa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

ftum de qua iurgiü ciTettrurfus fponfione ipfe prouocatus ab aduerfario'ccrgt; ' ,x tx pecunix aut xftimationis ,quä amittat ni fua fit hxreditas de qua contédit.

Prçdes ergo dicutur fatifdatores locupletes pro re de qua apud iudicé lis eft, Pr^Jfr. neinterea qui tenet diffidés caufx,poft’eft’ioné deterioremfaciat,tcda difiipec, excidat arbores,SC culta defcrat. Hxc verba apud Afconium vulgo adéo de* prauataleguntur vix vtintelligantur.Ciccro inPretura vrbana, Sibabuiffet, inquit,ifteedidum quo ante iftû SC poftea omnes habuerunt Prxtores,pofteft -HoMinutixgentieftee data.Siqui teftamentofehxredem effe ybitraretür quod turn non extaret,lcgc ageret in hxreditatem:aut prxdes litis vindiciaru cumfatisaccepiflec,fponfionéfaceret:ita de hereditäre eer tar et .Hoc opiner iu j nbsp;nbsp;nbsp;re Si maiores noftri SC nos femper vfi fumus. Qux verba Pxdianus exponens Vindicuriö»

1 nbsp;nbsp;nbsp;ita inquit,Aut peteret vt pofteffor effet, aut acciperct ab aduerfario faris pro ’

prxde litis vindiciarum,5i ipfe fponfioncm faceret, SC ita de hxreditatecérta* rec.Fortaffe autem non prxdes apud Ciceronem fed prçde legendum eft, hoe modo, Aut prxde litis vindiciarum cum fatis accepiflèt « Gc erit fenfus con*

' nbsp;nbsp;nbsp;gruétior .Ex fupr adidis fatis (^vt opinor^ apparct vindiciarum litem earn effe

1 nbsp;nbsp;nbsp;qua controuerft rei pofteffionem fidutiariam petimus, interea du lis de re ipfa

1 nbsp;nbsp;nbsp;aut de pofteffione difceptatur ,qua reer edetiam dicimus Huiufmodi enim pof

1 nbsp;nbsp;nbsp;feftio qua Pxdianus intelligi ex Cicerone voluit, non iufta SC abfoluta eft poft

1 nbsp;nbsp;nbsp;(effio,fed fidutlaria SC veluti depofitaria, vt hxc noftra recredentia rationibus

l nbsp;nbsp;teddendis SC frudibus eft obnoxia.Fidutiariam autem appello quam fub ma* T iduti^ri*

1 nbsp;nbsp;nuregia poftidere vocant,quaG fide data acceptam,a fidutia tarnen didam, vt f^JRlP®*-

1 nbsp;nbsp;ftatim videbimus .Liuius libro fecundo de beVMaced. Nabidi ea tyrarino ve*

1 lutfidutiariä dare optimû vifum,vt vidoriGbi reftitueretxfiquid aduerG aceft ' ' nbsp;nbsp;differ,vt ipfe habcret.de Gorintho loques quamPhilippus N abidi ea lege de*

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;derat,vtGvidor ex beUo rediiffet,Nabis ei reftitueret. SicCxfar libro feeun*

do dcbello ciuili, Neqfte ignorare quid Gt officium Legati, qui fidutiariam

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;operam obtincict.Lcgatum pro V icario,id eft locû tenente intelligédum,que Leg^tusi

ANNOTATIONES

proptercafidutïariam opcram obtmere dixit^quia redeute Imperatore aut Co luie cedere cum oportct.Curti'us etiam eodem modo vfus eft. Inde fiduoantf hxres ab laboleno vocatus eftfideï cotnmiflariusdn.l.Seius ad Trebel.Vcni* enimuero fidutia SC fponbo in fuperionbus exemplis pofita, baud dubw^er^ ba luris.in Padedbs tarnen noflris nufg fn fignffïcatione propria fumpta.qao^ equidem meminerim,admonucrunt nos vtnonnulla verba lun's qux apudau stores quidem Latinos repcrirentur,in Pandcdlis auteni noflris nufq comp^f^ rent,nee in.xn.libris Codicis,nec in quatuor InfLcutionum luflfnianbnomin^^ tim citata ad hunc locum accerferemus, 66 veluti ad fudicium luris fhidiof^ rum fifleremus. Tribonianus enim SC qui cum eo operam confarcinandis bï libris nauauerunt, immenfam illam librorum mulcitudinem,inclementioruni medicorum more,ad viuum refecantes,accifas nobis Pandcclas venus g coP pendiofas dederunt.Nimia enim religione verentes ne de fçce(^vt dicitur}.®'' tab.hauGfTe viderentur,id eft de prifca nimis SC obfoleta antiquitate, dum 1 liquide tantum SC nitido promere volunt.aridiorafortafle volumina,nee ftii” quorundam explentia reliquerunt. De vindicia iam didlum eft. meminit Ä Gellius libro.xix. SponGo genus erat adtionis apud antiques ,cui lirai lis cr^^ apud Athenienfes •^«xaTapjoZH. Cicero in Verrem Adtione quarta, Quid euW palam SyracuGs maximo conuentu te audiente P.Rubrius,Q.Aproniumfp’ fione laceflïuic ni Apronius ditflitaret te fibi in decumis effe focium. Hæc vox non perculitJ' non perturbauitf fedadi etiam lires illorum , SC fponfioil» ne fieret laborafb'.Idcm.Sponfio eft ni te Apronius in decumis focium cHeb^ cat Prouincia tua efl,abs te iudicium poflulatur. Fiebat autem fponbo interpo . fita dipulatione certæ pecunia: qua perderet is qui fponlionc vincerctur:^c^ j ram recuperatoribus aut iudice difceptabatur. Erat auté decima pars rei con^ trouerfæ in caufis priuatis,in publicis auté quinta apud Græcos audlorePo^ luce SC aliis fcribentibus: hoc eft to iïöiAxaT) tw 2/xh^«t©.' g^, cPi'K^jpccnafalu^^ temcrelitigantium. Valerius libro fecundo, Pertinacius,inquit,progrc0acoB tentione, Valerius fponGoncLndtatium prouocauit, non fe petiturum tnW phum ni fuo duélu Punicaclafiïs cflct oppreiTa. nee dubitauit redipubn b^ élatius. Itaqj iudex conuenit inter eos Attilius Calatinus. Haélenus illc.ï^ uocans igiturfponhoneita dicebat,Spondeometantam pecuniam daturu®i ni SC reliqua. Prouocatus autem contra redipulabatur. Simile eft illud Ck^ ronis in.iii-Odiciord, Fimbriam Cófularem audieba de patre iudieçm Man^ Ludatio fuifte equiti Komano fane honefto,cum is fponfioné feciftet ni vir bo nus effet.Idem in Verrem,Cum eodem A pronio poftea Scandilius eques Ro* manus eandem fponfionem de focietatefecir,quam Kubrius facere voluerat» inftitir,opprcdriC,fadta eft fpondo fefter.quinqj milibus. coepit Scandilius cuperatores aut iudice poftulare.Sed vbiqj apud Ciceronem in pro ni legits* Ficbat autem fponGo plerunqj in interdidlisud quod oftendic Quinol, in. vib Quoties autem,inquit,poterimus efficiendum eft, vt de re quoq; bene fentôt iudex.’fic enim iuri noftro hbentius indulgebit, vt in fponfionibus qua: exm* terdidlis fiunt. etia fi non proprietaris eftquæftio,fed tantu pofteffionis.’tamo non tantu pofTediffe nos »fed etiam noftram pofl ediffe dicere oportebit-Exew^ plum fponhonis eft apud Cicerone in oratione pro Cecinna,Erat enim CedO^

IN PANDECTAJ.

fia deRindo yi' armata deieéhiSjpropterea Prç tor ïnterdixerat de v/ad eft inters

^®*’^^^° luflerat Ebutium,qui vi'm fecerat.reftituere Cccmna in pofleflionê.Cü auté Ebutfus Proton's fe cdidto fatifFedHe diccrer,Cecinna au ^ie plane reftitutu efTe negaret, fada cd fponGo nf Cecinna reditutus ex edi/ Cto Prêtons effet. Verba aut Ciceroni's appofuimus,quo res tota melius pergt; cipi poffit.Cu igitur Cicero vim illata Cecinnx ludicibus fpofionis expofuiP fetjita demu fubdidit, His rebus ita gediS; P. Dolabella Prxtor interdixit, vc dl cófuctudo de vi hommibus armati's fine vlia cxceptione:tantü vt vnde deiegt; dffet refticueree.Redituere fe dicit.fponfione vobis ludicandu.Idem circa fine, Negas denci nifi qui poffideat.Odendo fi fine arm’s coacdifve hommibus de»* ledus quifq fit,eü qui fateatur fe deiecide, vincerc fponfioné fi odédat eu non poffediffe.Negas deiici nifi qui poffideat.Odendo ex hoc interdido de armagt; tis hominibus.qui poffit odédere non poffedide eü qui deieedus fit, condénari tamé fponfionis necefie cffeji fateatur ede deieedu-Qui auté totam illam ora^ tionê legerit,8C intellexcrit,fatis vt arbitrer intelliget quid fit fponfio. Intédo batur auté hre acdio interdû contra improbe aliquid negates. fieq; aut fufei-* pere (ponGonem autfateri cogebantur. Liuius de Appio Claudio loqués, qui yirginiifiliammferuitutéex libertate addixerat, Proindc vt ille fæpius atqj iteru prouocet,fic fe iteru ac fæpius indicé illi ferre ni vindicias in feruituté ab Vindidat b libertate dederit. Si ad indicé non car,pro danato in vincula duci iubçre.Ver*’ ^^^1^*^^^^ bafunt Thb.plebis.Erât cnim verba fpôfionis, ludicem tibi fero ni 24 reliqua. indicé ferre. Plautus,Cedo qui eu habeâ indicé ni dolo malo indipulatus fis,nive nondum Cedo indicé, Geni quinq^ ôC viginti annos natus.Verba funt loquétis ad feruû. Sunt Si alia «êpla apud Liuiû SC Cicerone.Hæc auté acdio ex fponfo vocabatur. vt apud ^^^° ^^ f^^ eundé pro P. Quintio,quâ orationé habuit ipfe apud Caiû Aquiliu nobilé Iugt; °’ hfconfultû fpôfionis iudicé:Spôfioné,inquit,Quintius facere maluit,fecic,te iu dicéCai Aquilifumpfit,exfponfo egit. in hoc fumma indicii caufaq; confidit. Sponfioautcrar,Nibona fua exedidopublicoBurrieni dies.xxx.podedanô sponfîo, cfletit.Proinde fponfio accedio interdû erat ÔC appédicula interdiedi. Vt verbi gratia,hodie fi index edixerit de pofTeffïone deiedum inprimis reftituendum, Ôi reus quidé dicat fe omnia implefferacdor veto neget plane fe reftitutu :liticugt; laquædâfuboritur.Quod vero Papinianus lib.xx.Digeft.dicit, Si quis fpôfio lus caufa annulos acceperit,nec reddidit, viélori præferiptis verbis in eu acdio copetit ; altcrius generis fpôfio eft, id eft quç pignoribus depofîtis ludicra pie runq]cffefolec,quâ nemo non nouit;quo modo etiâ accipitur in. 1. Rebus, de aleæ vfu-Huius exemplû eft memorabile apud Pliniû lib.ix.vbi de vnionibus loquiturjquos Cleopatra vna cœna abfumere voluit, vt fpôfioné cû Antonio facta ipfavinceret. Vfus eft etia metaphoricos lib.vii.de Afclepiade medico lo qués: Sponfione,inquit, faeda cû fortuna.ne medicus crederetur fi vnq inuali* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

dusfuiflet.Vulgo dicimus,deponâ in pcenam tanta aut tanta:vel fic^deponam p^cerk inpœnâ.vel pignoris loco pacifcar vt ne vnq medicus exiftimer fi vnq inualigt; Jieponere m dus fuero.ideft vt indignus medici appellatione iudicer. Fidutiæ exemplû eft ^‘^^^^’ apud Cicerone in Topicis, Si tutor fidé præftare dcbet.fi focius. fi cui manda»* * ris.Siquifïdutiamacceperit,debetetiaprocurator.Fidutiam hic Cicero inter ^ij,utiam 4e» bona: fidei contraedus nominauic.Idem lib.vii.Epiftolarü ad Trebatium inrif* ciperc.

ANNOTATIONES

confultutMjSfid quonamodoius citrile defenses,cu omnia caufa ma facial ^ duiuJ’vbi porno ent illa formula fiduriç,Inter bonos bene agier oporteti^^ eft enfm qui facit nihil nifi fua caufa^ Verba funt ioeâtis eu Trebatio Clt;^ nis .Boethius in.iiii.comentario Top. Fidutia, inquit, accepifte diciturcu* j MMcipare, j-gg ahqua ea lege macipatur,vt mancipati aliquado remancipet.Veluti fa 4

tépus dubiu timens, amico potêtiori fundu macipet,reddituro cutépus’T^ ridutidria dubiu prçterierit.Hæc mäcipatio fidutiaria nominatur,idcirco cp reftiwe^ mancipdtio. des interponitur.Conferatur hæc verba Boethii eu exéplis præcedétibuS}^ ridutiam co^ eile inteUigetur fidutia bonæ fidei cotradu atq; etia optimæ fidei fuifle-P’^'^ mittera teUigedus locus Ciceronis pro Flacco,Pecunia adolefcétulo gradi fonor^’

dutia tarnen accepta occupafti.Hanc fidutia comiftam tibi tenes hodicaçÇ® fides.cum tu teftem fpe recuperadi fundi paterni venire ad teftimoniu lt;!*ƒ , coegifti. Pecunia,inquit, fœneratitiâ a re fumpfit adolefcens,ob eâq; 6^^?. fidutiarium dedit,id eft fidutiaria mancipatione.Hoc contradu hodie quw^ vtutur qui vedigalia certæ fummç in fundis ÔC pofleftïonibus comparât,‘J'’^ 1 rétas vocant quafî redditus.Quod vt conditione meliore faciant,fundos ®* cipari fibi iubent,tam diu fruendos quoad vecTgalia ÓCpéfiones redimanflif' Omnino fidutiariam mancipationem vel venditionem,venditioné hodie v^ mus fub redimédi redhibediep lege fadtam.Ex hoc contradu nafcebatur» fidutia:,vt eft apud Cicerone in.iii.de Natura Deorü, inde tot indicia de » ^ mala,tutcla:,mandati,pro focio,fidutiæ.lveliqua hums fidutiæ quidam if* re veftigia adhuc extat,fed obfcura Si paru imprefta:vt cü fidutiaria tutd^ contradx fidutiæ fit mentio.Ex quibus nihil inteUigi datur, nifi intelligf*”'’^ , patré ita emacipare filiu,vc retineat manus iniedionê cu libucrit^ proptt*^^ j ad eum légitima emancipati filii deferatur hæreditasm non plane manu fifre,fed quafi adhuc fui propter natura contradus fidutiæ.Expreflius dl^ laboleni fupradiclü,óó aliud Vlpiäniind.Certi.de rebus creditis.Quibus'fJ cis fidutiaria hçreditas pro fidei comiftaria ponió Macipatio porro q®®®/ ide Boethius commétario.iii.docet:Mancipatio,inquit, imaginaria quædâv^ ditio eft,quod ipfum ius propriu eft Romanoru ciuiu. Ea res ita agimr.a®® bitis non minus g quinq^teftibus ciuibus Komanis puberibus,SÓ eo qui Hbf pens dicitunis qui mancipiu accipit,æs tenens ita dicit,Hunc ego hominew iure Quirinu meum efte aio.ifq; mihi emptus eft hoc ære æneaq^ libra, deify ære percutit libra,idq? æs dat ei a quo mancipiu accipit quafi precii loco. macipare pro vedere.Cic.Phil.ii.Tum ifte veditu atqjmacipatu Tribunal lt;ƒ* filiis noftris oppofuit.Mâcipatum emphaticos dixit plusq venditu. Quintib*’ fexto,Kequirebat Craflus vbi eftent eæ poflefliones,omneis autem ilbs tus vendiderat,^ cu paterna manciparct prædia turpis habebatur.Dicitffy hoc emancipate, vnde illa emancipatio cuius meminit luftinianus in feeaf“ Inft it .in ticulo de teftamentis. Tranq. in Othone, Cuidam etiam de parte*! nium cum vicino litiganti adhibitus arbiter, totum agrum redemit émancipé uitqj,id eft fuum iam fadtum mancipio tradidit illi. Plinius in Epiftolis bb-vf* Nam pro quingentis milibus numu,quæ in alimenta ingenuoru ingenuata^ promifera,agru ex meis longe pluris adtori publico mancipaui,cundcq ved! galiimpofito recepi.Plinius macipare non pro venderepofuit/edproalien^^*

IN PÄNDECTAS.

XXIK»

Cû cnim Vellet veccigal publics donate ni aluneta puerotu.id eft tenta conftP tuete.vt verbis vulgf loquarjundu fuu imaginana vcdicione reip.donauit, ÔC fubmde eundé fadd vedigalé recepit.Idé ad Traianu Epift.nü.quç vulgo non cxtat,Nâfundos,inquit,emancjpauit,ôC cetera quç m macipanone implédafo lent exigijCÔfumauit. Indemiïcupiemptio.Pliniuslfb.xxxiu.PopuIus Renia'/ ^‘lt;quot;‘’«f» f« nus ne argéto quidé bgnato ante Pyrrhû Regé deuiélû vfus eft.Librahs amp;C df ^^^‘^’ pondius appédebatur aft]s,vnde adhuc expéfa m ranonibus dicûtut. Quin SC ij^ripcndes» tuilitû fti'pendîorû,hoc eft ftipis pôderandç péfatores Libripédes dicûtur.Qua confuetudme m ns emptionibus quç mancupi funt,etia nue Ifbra interponitur.

Inde CCIâ in mâcipatû dare.Plinius lib.fx.de vnfone loques,Et hoc tamé æter* ni mâdpata ftæ propepoHeflîonfs eft,fequftur hæredé,fn mancfpatu venft vt prædfum alf/ ‘^quot;»'‘^ cr ve^ quod.Abalfenatfonfs auté duo genera Cicero ponft,hoc niodo,Abalfenatfo eft YbàSendtio^ eins ref quç mancfpf eft,aut tradftfo alten nexu,aut fn fure cefifo, inter quos ea nisgénéra. furecfuflf fieri poflunt. Quæ verba exponés Bcethfus fnqufr,0mnes tes quç viesmandph abalfenari poftunt.fd eft quç a noftro domfnio ad alterfus trâfîrepoftunt.mâ*' Cipi dfdæ funt.Ec ea abalfenatfo per quanda nexus fiebat folénftaté.Nexus au Nœu. tem quod ÔC nexu genere neutre dfcftur,eft quæda furfs folennftas,quæ fiebat eo modo quo fn Inftftutfonfbus Cafus exponft.Defnde fubdft ea quç de maep patfone dfxfmus.Hufus nexus memfnft luftfnfanus fn.l.vnfca, Cod.de vfucap. tranfformäda. nec alfbf fn fure legffle memfnf. Idem paulo poft.CelTfo veto fn Ceffioi fure tab fiebat modo,vt fdem Cafus fecûdo comentario expefuft: Apud magfgt; ftratû populf Rom.vel apud Prætoré vel Prçfîdc fs euf fn fure cedftur, rem te/ tiens fta védfcat,Hunc ego homme ex fure Qufrftû meu efte afo.Defnde poftq hfc vendicaucrft,Prætor fnterrogat eum quf cedft,an edtra vfndfeet.quo nega/ te aut tacéte tue ef quf védfeauerit ea ré addfcftddqp legfs aRfo vocabatur.Res fgîturquæ mâcfpf font,aut nexu vt dfRueft,abalienabantur,aut fnfure ceftîo/ ne At fi ea res quæ mancfpf eft nulla folennftate fnteruenfente tradatur,abalfe/ narf nô poteft,nffi ab eo euf tradftur vfucapfatur. Suf furfs aut cçterç res,nec** Rer «« «4» mâcfpf vocabantur.Iure autécfuflf fierf alfqufd nfh fnter efues Romanes non «pû potethpropterea Cfcero fnquft,Inter quos ea fure cfuflf fierf poffunt.Ité de aru fpicû refpôfis,Multæ funt domus P.C.fn hac vrbc:atq; haud fcfo, an pene cun de fure optfmo,fed tarnen fure prfuato,furc hæredftarfo,fure audlorftarfsju«» remâcfpff.fure nexf. Item pro Ceefnna, Sylla fpfe fta tulft de efufeate, vt non fuftu'ent eorum hexa atq; hçredftates.Et pro Murçna, Quod fi fn rebus repe/ tedfs qux nüefpf funt,fs periculu præftare debet,quf fe nexu oblfgauftiprofe/ do etiâ redfus fn ludfcio Cófulfs defignatf, fs potiflimu Confiai quf Cos.decla rauft,audor benefieff populf Ro.deféforqj perfculf elle debebft. Var.lf.ff.de re nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Ruft, de paftorfbus loques, In emptfonfbus, fnquft, dominfu legftfmu fex fiere res perficfut:fîhçredftaté fuftam adfft:fi,vt debuft,macfpfo ab eo accepft a quo fure cfuflf potuft : autfi cf fn fure cefffteuf potuft cedere, SC fd vbf oportuftt auc fi vfucepft : aut fi e præda fiub corona emfe, tuve cum fn bonfs fedfoneve cufus publfce vçnft: 0n horum auté emptfone folet accedere pecuUum) aut fi cxcfpfetur,ftfpulatfo fntercedcre fanum efte.furtfs noxffqj fiol uturn: aut fi man/ efpfo non detur,dupla promfttf,aut fi fta padf, fimpla. Manefpfo dare eft ne/ tuScipio da^ xiis folçnnftate abalfenare, fta vt rem omnfno acefpfentfs facfamus ♦ Ea veto re, ,,, ,

ANNOT ATIONES

mancîpîa quæ fub corona aut m feÆ'onibus, id eft profenptorum hon”^^*^ audionibus vænibant, mancipio non dabantur, fed pcnculo ac fortums C^ vulgo loquimur^ ementfs accipfebantur. quod cum ex loco Varroms fupgt;^

pileatiferui. bis, Pileatos feruos vçnum folitos ire,quorum nomine venditor nihil ff^^^^^ ret,Cclius Sabinus iurifperitus fcriptum rcliquit. Cuius rei caufam efle 21t,‘1’ huiufmodi conditionis mancipia inlignia efte in vendendo deberent,vt res errare 06 capi non poflent : neqj lex vendendi opperiunda eftet, fed o^^ perciperent quodnam eftet mancipiorum genus.ficut antiquitus manciph'*'* re belli capta coronis induta vçnibant, 66 iccirco dicebantur fub coronis v^^ nire. Nam vt ea corona lignum erac captiuorum vçnalium, ita pileus i^P^ fitus demonftrabat eiufmodi feruos venundari,quorum nomine empton*^ ditor nihil præftaret. Plautus in Perfa , Ifte qui tabellas aftert adduxit u®“ forma expetenda Liberalem mulierem,furtiuam,addult;ftam ex Arabia f*®® fima.Eam te volo accurare vt iftic vcneanac fuo periculo is emat Qui eani^^^ cabitur. mancipio ncq; promittet ncq? quifq Dabit. Verba funt epiftolx aüU' , terinx 66 circumueniendo Lenoni a Toxilo vetcratore feruo confide- Et p^ü^ lo poft refpondet Leno, Nihil mihi opus eft Litibus neq; trichis quamobff’' ego argentum numerem foras ,Nilï mancipio accipio, quid co mihi opus ƒ ^ cimoniof Et paulo poft mercator fubdititius a feruo vetcratore fraude aÜi^ tus in tradenda Lenoni puella ita inquit, Prius dico, hanc mancupio nenjo ƒ Macipio dca ß' dabit. Ex quibus fatis apparet mancipio dare efte rem ita dare vt cuidi‘’^ ^Mdneipium. nan præftaturos nos fpondeamus. Et mancipio accipereea lege emere-M^*’^ cipium enim dominium 56 pofieftionem fignificat, vel dominii rraditiont®' Cicero in primo de Oratore, Cum enim Marius Cratidianus ædes Aur3^ ; vendidiftet, neq^ feruire quandam earum ædium partem in mancipii legt“* xiflet, defendebamus quicquid fuiftet incommodi in mancipio : id 11 vendit®’' feiftet neq; deelaraftet, præftare debere.Quo quidem in genere Bucculdush' mo neq; meo iudicio ftultus,56 fuo valdc fapiens,06 a iuris ftudio non abhc'^ rens,fimili quodam modo nuper errauit.Nam cum ædes Lucio Fuho vend^* rct,in mancipio iumina vti tumeftentita recepit.In mancipio, id eft ædiuw® miniotranfterendo cedendoqgt; Vnde Marcus Curius Ciccroni librofept'®*® ’E.piftold Cu^ Epiftolarum,Si vales bene eft,fum enim ^^Ko-a/tez) tuus, kthVö Jï Attici noftt’* n^hc^^ Ergo.frueftus eft tuus, mancipium illius. Vfu quidem^inquit^ tuus fuwc feftione vero Attici. Mancipium autem pro iure dominiipofuit, quod abd suimuncipii diftinguitur, VndeBrutus adCiceronem,Quærendaefte armaputalH^t^^ bus dominari prohiberetur Antonius, fcilicet vt illo prohibito rogaremus terum qui fe in eius locum reponi patereturf an vt eftet fui iuris ac man^f'' ïefpublica f nifi forte non de feruitutefed de conditione feruiendi rccufa^i^ eft a nobis. Sui mancipii rempublicam dixit Brutus, quæ nullius domin'® fubieólaeffet anteq fcilicet Auguftus imperium occupaftet. Mancipium'^* tur 06 xTH/jtet, fignificat, id eft «vJ^^x'vJ'of, 06 tù-x/^^^T^p t boe eft hominem bello captum 06 feruituti mancipatum : 36 xTïo-ip, id eft dominii comparé

AjccaoTQot,« tionem,poftidendiq; iusiatq; etiam tAcrroTQcw',id eft dominium:56 ^aç^'^'P’ xâjuriç. mancipationem. Propterea varia ac multa exempla collegimus. Lucredib'quot;

IN PÄNDECTAS.

Sic aliud de alio nunq deliftet orintVitaq; mancipio nulK datur,omnibus vfuj id eft nulli ita datur vt propria ac perpetuam habeat. Mancipiu latine dici de* bet proprie id quod fxfinam lingua vemacula dicimus,0C macipare fæfîre, eu fcilicetaliquérei fibi titulo iufto quxfitx poHefibre efficere volumus:vt in ik loPKniano,Fundos emancipauit, SC cçtera quæ in emancipatione exigi folent confumauit.id eft vt nunc loquimur dominio 66 pofleßione fe deueftiuit defe* Guitq.Hulufmodi moris antiqui veftigia adhuc vifuntur, cum notarii publici hodiequoqunfyngraphis venditionu oppignerationumq? afcribunt,vendito* tem oppigneratorem ve fundo fe difpoliafle, amp;nbsp;huiufmodi verba eodem perti* nentia-Mancipare igiturfundum eft mancipio alicui dare. Emäciparc autem è 'E.macipAré. tnancipiofuo emittere 24 alteri poffidendum permittere-Ex fupradidisÇvt ar* bitror) fatis intelligitur quid fibi velint illa verba mancipl 24 nee mancipi in codice luftiniani de vfucapionetranftor. Agevideamus quid fit quodGellius libro quarto Nodium Atticarum ait,Pellicem auté appeUata Seruius Sulpi* tins ait in libro de dotibus, probrofamq habitam effe, quæ iunda confuetaq? effet cum eo in cuius manu mancipioq; alia matrimonii caufa foret » Boetius inm^nnpio igitur infecundo Topicorum commen. Tribus ,inquit, modis vxor habeba* tur,vfufarre,emptione.Sed confarrcatio folis Pontificibus conueniebat.Qux .„ „ „ -autem in manum per coemptionecouenerant,hçinatreiramilias vocabantur. venire* Que veto vfu vel farre,minime.Coemptio uero certis folénitatibus perageba* tur,atfcfecoemendo inuieem interrogabat. Vir ita,An fibi mulier materfami lias effe velletßlla refpondebat,velle. Mulier, An fibi vir paterfamilias effe vel letffUe veile rcfpondebat.Itaq3 mulier viri conueniebat in manu,SC erat mater* (amilias viro loco filiæ.Quam folénitaté in fuis Inftitutionibus Vlpianus po* fuit.Hxc ille.Cicero in Topic is, Si ita Fabiæ pecunia legata eft a viro, fi ei vk yxor m^tfi-i tomaterfamilias eflecTi ca in manü non cóuenerit,nihil debetur.Genus eft cm Ç^J/JF ^^^ vxor,e’.us dux formæivna matrufamilias,bæ funt quæ in manu conueneruntt terj-^. altera earu quæ tantûmodo vxores babentur,qua in parte eu fuerit Fabia, le*

. gatunon debetur-Sulpitius igitur ea quæ in manu conuenerat.in manu man* J nbsp;nbsp;nbsp;cipioqmatiti effe dixit,id eft iufta effe matrcfamilias,eäq; concubinâ que cum ' viro huiufmodi vxoris confueffet,iuftam pellicem effe. Eft enim pcllex propric ^*1^* pelEx, que CU eo confueta eft qui vxoré habet.Quæ cû cœlibe confuefeût »non pellices i nbsp;nbsp;nbsp;ledpallace dicuntur verbo græcoPlinio SC reliquis . qq pellices apud Curtivi panned,

1 errorelibtariorû aut ctiâemendatorûlegatur.Gellius hb.xii.ldonei,inquit,vo

' 1 nbsp;nbsp;nbsp;cuenarratores tradiderût matronam dichâ effe proprie quæ in matrimonium Matrons;

1 nbsp;nbsp;nbsp;cû viroconueniffet,q inmatrimonio manereti etia filiberi nondû nati forentt

1 nbsp;nbsp;didaq; effe ita a matris nomine non adepto iam, fed cû fpe SC omine mox adi* pifcendotvnde ipfum quoq matrimoniu dicitur. Matré auté familias effe ap* ^^“^ ’^“^^^’‘^^ pcllata eâ (olam que in mariti manu mancipioq^aut in eius cuius maritus ma* idmilws. nu mancipioq; effet.quonia non in matrimoniu tantü,fed in familia quoq; ma * ritiSCinfuihxredislocu veniffet.Secundü hoc moribus noftris vxores SC ma

ttonx 2t mattdïamvUas fuut,que conVortes non modo kcVi genlaVis ,{ed edam bonorutortunarumq?(unt,quod non eft in us Iods que iure lcripto reguutur * Haftenus de inancipio mancipandoq^óCnexu ÔL rcViquis.Tr aufcundum ad ^’t im iw a\u,quorum in primis occurritEx iure manu confertum, quod verbu eft anti* ’“* '®» quot;nbsp;“'

ANNOTATIONES

qui luns.Varro libre fecundo de lingua lati'na, Confereremanum diamus^“ horte,Inde ex lure manu confertum vocant. Quid fit autem manu confernii”’. GelUus libro nono docet, cuius verba hue pauca tranferipfimus Je vinlt;lx^ | tione em'm loquens, id ert rel vendicatione quæ olim in re præfentf ex.»U^^' ( lure fiebat,{ta inquit,Sed portq Prætores propagati's Italiæ finibus laos««»^ ! didhonibus negocus occupât!,pacifci vmdiciarurn dfeendarum caufalonê'®'* quas res grauabantur,inrticutumertcontra.xibtabulas tacitoconfenfu,vtb'' gantes non ex lure apud Prætorem manum confererent,fed cxiurc manu co”'* fertum vocarêt,id ert alter alterum ad conferenda manum m rem de qua ag^ rctur,vocaret,Atq^ profcdti fimul i'n agrum, terra: aliquid ex eo vb vna gkj’’'' in fus fn vrbé ad Prætoré deferrent, amp;nbsp;fn ea g la: ba tanq m toto agro vindic”^ Jngl£blt;t Yin rét.Cicero pro Muræna formulé verba hufufmodf fuffle aft, Fundus quicib” agro quf Sabfnus vocatur,meus ert* eum ego ex fure meu efle afo.l bf egoco^ fure manu eófertum voco.Hæc erat verba efus quf vfndfeabat.a quo verov^ dfcabatur,efus hæc erat verba,Vnde tu me ex fure manu eófertum vocalH,i”' de fbf te ego reuoco. Idé de Oratore Ifbro prfmo metaphorfeos bac locuu^ vfus ert fn perfona Scçuolç,Quod vero,fnquft,fn extrema oratfone tua CraW quafi pro tuo fure fumpfirtf,oratore fn omnfs fermonfs dffputatfone copo®“ me verfarf porte,hfc nfû fn tuo regno ertemus,non tulirtcm:multifq; predik® J quf aut fnterdfdlo tecum contéderent, aut te ex fure manu eófertum vocaredi gt;nbsp;q? fn alfenas portertfones ta temere frruflTes.Ageret enfm tecum lege prim”® * Pythagoræf omnes atq? Demoerftfef, cæteriqj fn fuo genere phyfîcf : vindij rentqj ornatf fn dfeendo Si graues, qufbufeum furto facraméto côtendere no” j lîcet.AutfnterdfdoQnquft Scæuola^tecum phflofophf fllf côtenderentXp” ' te a portefffone dffcfplfnaru,quæ proprfæ funt eorum, defedf: qmppequa^d i vnfuerfas oratorfæ facultatf trfbufs.^Dfxerat enfm Craffus oratorfsefiep”^ prfu de re quacunqj propofita copfofirtîme dfeere.^ Aut ex fure te manucôl^f turn vocarét,fd ert vfndfefaru Iftem tfbf fntenderét, fllaru difcfplfnarumf””, taré portefffonemq; fibf fcflfcet vindicates afferétefq^.Inde fila verba Sap*”*”^ ad Annfbalem apud Lfufû Ifb.x.de.ff.bel. Punfeo, Quod ad me,fnquft, atón^ Si humanæ fnfirmftatfs memfnf,ôi vfmfortunæ reputo.ôC omnfa quæcû^”^ musfubfçda efTe mille cafibus fcfo.Cæterum quéadmodum fuperbe 60 viol^ ter me facere fatercr,fi prfufq fn Africam trafeefrtem, te tua voluntatece^d^ , Italfa ÔC fmpofito fn naues exereftu, fpfum venfenté ad pacé petendâ afpef”^* rer,fic nunc eu prope manu eófertum rertftantê ac tergiuerfanté fn Aamp;f^^ traxerfm,nulla fum tfbf verecundfa obrtrfdfus. Sfc, vt opfnor, melfus k^’ q manu conferta.Quorum verborum hufufmodf ert fenfus, non ante tu Ao”'^ bal ad pacem,quam nunc petfs,adducf potuirtf,qego te ex Italfa reuocam®' de patrfa tua fn Africa dfmfeare coegf, Ôi quafi te m Afrfca manu conféré® vocauf*quam fcflfcet fta nunc mihf Komanifq^ vfndfeo, vt tu dudum Iwl^ tfbf Ôi populo Carthagfnenfi vfndfeabas * Annfbal enfm ad tuendumpat”*””' frendens fremenfqj (^vt fdem Lfufus fnquft) alffs fuper afios nuneffs reuoca' Sderdmeto tu ^^^^ erat* Sed quod fn fllo Scæuolæ cxêplo dfeftur furto facramento contend fiocotedere- dere, verbum ert Si fpfum furfs.Cfeero pro Mflone, Eum denfq?cuf nuHal^

crat,nullum fus cfufle , nullf portertfonum termini : quf non calumnfa Ifoii®

IN PANDECTAS.

non imuftis vmdiciis ac facramentis ali'enos fun dos, fed cafl:ns,exercitu, lignin mferendis petebat.Clodfus, mquit, non fam ahquo luns prastextu aliénas fngt; uadebatpolfenjones, vc ealummatores SC litigiofi folent : fed vi armata aperz ta^j^C tang hoftdi prælfo. Ex quibus verbis apparet vmdidas SC facramen/ turn,66 vindicanoms formulam,qua in lure manu confertum vocabant, fimigt; vindicig. les quodammodo inter fe ac cognatas adtiones formulafcpfuifle. Qdq in aliis sacramentSt quoq; litibus facramenti formula locum etiam haberet:vt idem pro domo fua ad Pontifices,Maiores, inquit, noftnetiam fi Decemuiri facramentum in li* bertatem iniuftum iudicaflent,tarnen quotiefeunq^ vellet quis , hoc in généré rem iudicatam referre,pofle voluerunt.Valerdibro.vii.cap.vii.Nam L. Sextic bus St P. Pompilius quos Marcus Ancus fanguinefibi coniundfos, eadem ex parte qua Tullianum hæredes fecerat,facramentoeum adolefcentulo content dere aufi non funt:tametfi præcipuis eo tempore Pompeii viribus ad defended das tabulas tedamenti inuitari poterat.Et rurfus cap.viii. Aphronia turn cum fororefacraniento contendere noluit.Sacramentum autem non abfimilefuifle Srfcr4«f»t«à fponlionisexVarronis verbis intelligi poteft librofccudo de lingua latina: Et qui enim petebat,inquit, SC qui inficiabatur, de aliis rebus verity quingentos æris adpontem deponebant,de aliis item rebus certum numerum aflium.Qui iudicio autem vicerat,fuum facramentum a facro auferebat, vidfi ad ærarium redibantad eft vidlus ea pecunia quara depofuerat muldtabacur in poenam ingt; infix litigationis, quæ ærario cedebat. Sacramentum igitur a facro died urn, quod de ponte(^vt arbitror^inteUigendum. Valerii enarrator hoc apud V ale^ num non intellexit,quemadmodum nee apud Ciccronem.Pœnales igitur lites erant facramentum SC fponfio.Iufto autem facramento cu Pythagoreis SC De/ iuflo [derart mocritis de phyfiologia SC reliquis philofophiç inuétis contêdere oratori non '^^^^° ^°^^^ beere dixit Scæuola,propter prçftantiam ingénu eorum hominu qui fundato* res audorefej fuerunt magni nominis fedlarum,quibufcum facramêto SC vin/ dicationecontédendo de phyfieç fpeculationis explicationipp profeflïone,nul/ lus fanè orator litem vincere pollec:vel propter tati nominis prçiudicium, vel quia impudêtiæ daretur fi quis illis viris doedrinaru pofleffione non cederet, qui nomina fua profeflioneearu reru vfqueadeoilluftrarut. Non admodu abfi i„ nbsp;nbsp;p^^-

milefupradióHs eft in ré prçfenté venire.Cicero lib.v.de Oratore,An vero fi de fente yenire re ipfa,ü de finibus cu in ré prçfenté non venimus,fi de tab.SC prçferiptionibus côtrouerfa eft,necclfario perdifcimus.Idé in primo Officioru.Vt fi eóftitueris tecuipiä aduocatum in rem prçfenté vcnturü,acq; interim grauiter filius çgro tare cœperit.nô fit contra officium non facere quod dixeris.In rem præfentem olim turn veniebant,cum locum oculo ac digito defignare volebant: vt hodie cum aut iudex pronunciat,aut inter litigantes conuenit,agrum quern contro/ uerfum facere volumus,aut reo defignari,aut teftibus per inquifitorem demo/ firari cercis finibus circunferiptum:videlicet vt ille deliberate de re controuer fa poflit,cedere necne vindicanti dcbeat,hi vt certi fint teftimonii fui.Qua in re certe facibs eft impoftura,nlfi litigatores inuicem intenfiffime fibi caueant vbi aut de re aut de finibus controuerfia eft : vifiq; funt fæpiffime qui abfente ab tero btigatore in rem non controuerfam dolofe teftes perducerent, inquifitori iudicibufe^ ac teftibus beUiffime imponentes » vulgo nunc veutam facere iu*

ANNOTATIOÏÎES

in re prüfen rifperiti quafi latinx vocis inopia vocant,quod in rem præfentéperdueem®'' teperducere ^. J^bet.Plinius lib.iii.Epift.Non potui te magis in rem prefentem perdurer’' id eft non potui planius omnia vt ada funt fcribcre,vt perinde omnia tcoö^^ 1 atqj fi in re præfenti fuiftes.Quintilianus in.iiii. de narratione loquens, N’^^ turn confert adiecia veris credibilis return imago,quç velut in rem prtfent^ perducere audientes videtur.Et in.vi.de affcctibus,Quarnm return, inquit)'“^ gens plerunqj vis eft,velut in rem prçfentem animos hominû ducétium, »lt;1^ return geftatu tantam fidem faciétium SC teprçfentationem, quantara dfus^ oculus faciunt:hoc eft vt vulgo loquuntur,rei infpedtioné per figuram feoi®* tium.quod nos latine dicere poflumus imaginario vifu rem ipfam reprçfmô re:imaginariam rei præfentiam iudicibus fiftere,imaginaria reprefentadoncH’ rem prçfentem indices perducere:vt fit interdû cum aut rufticorö prædionnn ichnographia,aut vrbanorum peg mata quædâ ligneola,aut fimulachraæi^ chartacea in ludicum confpedtum aftetuntur. Dicebat etiâ in re præfenri co^ ti coftituere, ftituere,cum quid ftatui trafigiq; non pofte nifi in loco ipfo fignificabant.vînt lt;^riàlt;e. hodie in his adionibus quas Cridas parlamentarls(^û dicere iieeat^ bnni't^ Querelle, nbsp;nbsp;appellat,aut in diplomatibus illis aut referiptis quas querelas dicimus, a•l“*^

bus interdidha retinendç pofleftionis aufpicari folemus,6C in ImiufmodirebtJ aliis quæ non nifi in locis ipfis explicari difeeptarive folcnt. Idem Qurnttl-i® feptimo,Quarc plurima petamus a nobis,ôi cum caufis deliberemus, cogité mufq; homines ante inuenifte artem q docuifte.llla enim ' vete dicitur totius caufæ difpofîcio,quæ conftitui nifi velut in re pr^fentio®^ C» repreje^ poteft.Et in.ix. Occafionibus vtendum,ÓC cum re prefenti delibcrandu. 5'^'' vadimonium ^ ‘^^^ Verba iuris, vadari,vadimonium promittere, vadimodium obirejVadîn^J promittere nium deferere,vadimonium differre,ad vadimonium occurrere. VadimOBjquot; ere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft fponfiofiftendi in iudicio.Varrolibro tertio de lingua latina,Vas,inqu)f)

Wlt;r/”*** ^*^^ ^^^ ft^ Pæ ^Itero vadimonium promittebat. Inde vadari verbum pf®

curator negat,vadari vis, promittit. in ms vocas, fequitur : ludicium pol^* bs, non recufat. quid aliud fit abfentem defendi ego non inteUigo .Plaut''5 in AuluI. de fene præparcoloquens, Pulmentum pridem ei eripuit milu“^ homo ad Prxtorem plorabundus deuenit,infit ibi poftulare, plorans,eïuhPi ConintdarL vt fibi liceret miluum vadarier. Idem in Curgul, Vbi tu es qui me connût hunonia ^^* ‘^^tus CS vcnei’iis vadimoniis S' Vbi tu es qui me libello venerio citaftiJ'E^^ ’ me fifto. ades contra, fifto ego tibi me, SC mihi contra indem te vt fiftas fu^* 'vadimonium lt;^co. Verba funt amicæ ad amatorem adolefcentem. Inde vadimonium

mittere. Cicero in Verrem adl.quarta, lam vero iUud contra omnia iuraP^ culorum qua: habent a Senatu populoquc Romano, ne extra fuum forum dimonium promittere cogantur, ftatuit ifle vt arator decumano quo decumanus vadimonium promitterct. vt bic quoqj decumano cum ex Leo“*^^ no Lilybçum vfq; aliquem vadarctur,ex miferis aratoribus calumnianHiqu^ Pus accederet.A Græcis AvaJ'ïxtcöS 2uHâto dicitur, SC È-^yuacöS apud Demofthei^* hoc eil indicium recipere Si fponforum fide promittere. V adimoniuni obir^

vadimonium ^^^ ^^‘^æ^^ fiftere, vnde obitum vadimonium. Cicero pro Quintio, Va^W ^t^ire. nium mihi non obiit quidam focius SC affims meus, quicum mihi neceßiW

IN PANDECTAS.

xxvr.

vêtus,controuerfia de re pecuniana recens mterdicit : poflulo ne a Protore vc nus bona mibi poffidere licence' Idem, Qua hbi hora vadlmonium non fit obi turn, eadem te hora conhlium cepffle hommis propmqui Fortunas euerten** di-Exquibus verbis amp;alnsineadem oratlonefads apparetmagnam muldtam fuifieolim deferti vadimonn.id eft non obfn.Decapite cnim 66 fortunis Quin/ c^put. tn fe di'cere Cicero In oratione teftatur, id eft de cxiftimatione SC fama Faculta* ^^^^^’^‘^' tibufq^Pctebat cm Neuius aduerfanus, vt ei ex cdidlo bonapoftiderc liccrct: ideo,q9 Quinous vadimonium non obierat-Hoc cnim contra contumaces de* cerni folet lure ciui'Ii.Vnde Cicero, Ad hæc extrema,inquit, SC immiciflima lu* radecurrebas, vt nihil in pofterum quod grauius aut crudelius facere poftes g^^^^^ ^^lt;^ refcruarcseQuo in loco Cicero copiofe docet quid fit bona ex edido poiTiderc: Ho polfidere cuius rei mulca in iure mentio. Obire vadimoniu Græci A-ctoo'tSp vm 01^ «TIxkv Ainu/iap dicunt,0C Ajrotrrap «wi T^ Kuçi'o«/,id eft occurrere ad vadimonii diem, quo Tranq. i7rî oIm ƒ •* inCalig.vfuscft.Demofthenes »{J1 MsJ'l« IdentIdem vtitur, Vadimonium defe* xtw, SC iwi rere ab illis ^u^oj'mHp dicitur,5C KaraxaTrap 'dw æi'xiw.Hoc autem non nifi iuftiftî ^ xujw. macaufa ÔC maxime fontica fiebat.Propterea Plinius in prçfationejnferiptio* ^u^oZ/xap« nes, inquit, propter quas vadimonium deferl poftit: id eft feftiuifiimas SC ma* KoraXaTr^p gna multaqj promittentes, Ita vt vel vadimonium propter eorum librorum fdM J^^kUu» recitationem deferi poflit. luuenalis fimili ferme modo differre vadimonium vadimoniu dixit,quod iudicum erat, nee nifi magnis ex caufis fiebat, vt in ludu publico SC vbiiuftitium indicebatur SC huiufmodl caufis: Si magna Afterii cecidit do* ^mo^um. mus, horrid a mater,Pullati proceres,diffcrt vadimonia Prætor. Vadimonium defertum èç^M» a'hk dicitur a Demofthene fæpüTime. vnde vno verbo eremo* g^'^ ^j,^^. dicium dicitur, quod in titulo de minoribus infra,SC Cod. de iudiciis hermodI EremodidS. cium corrupte legitur. Eft enim aIkk græce caufa SC indicium latine. Cicero in Verrem Adio.Iil« ScrIbitur Heraclio dica. Primo mirantur omnes impro* bitatem calumniæ:deinde qui iftu noflent partim fufpicabantur,partim vide* bantadiedum effeoculum hæreditati.Interea dies aduenitquo diefefe ex infti tutoaclege Kupilia dicas fortiturum Syracufis Ifteedixerat, id eft fortitione caufas cogniturum.Terentius,Si tu illam attigeris fecus g dignum cft,dicam jyie^m impin tibi inipingam grandem. Dicitur hoc a lurifconfultis diStare adtionem.Pau* gere» lus in.l.non diftinguemus,de arbitris. Dicitur ÔC indicium didare in.l.fi fer/ ^^^ uus.de noxalibus adi.Tranq.in Vitel. formulam intendere dicit, Gum liber* formulant tinocuidam acerblus debitum repofeenti iniuriarum formulam,quafi calce ab intendere, co percuffus intendiflet. Aa^^avap J'lxfuj a Græcis dicitur, quafi fortiri iudieiü. Aay^ävap » Sorteemm cognofeedarû caufarû dié capiebât audore Seruio lib.vI.Æneid* «Mk!«,» in illu locu Virg.Nce vero hæ fine forte datç fine indice fedes.Eft autem îphm«

J'ixii oTW ^ 2cwwtm6c$ 0 Aiuxo'iwSxz©^ xœTaAxaiôK.latlne ctiam indida caufa dicitur. ^’^^‘^^ (^uß vndeindida caufa dânari,id eft per côtumaciâ vc nûc loquimur,£fi^iw xaTaJ'i* ^fquot;^ x«Â/»ra.quod copédio loquédi dicitur, ivri ? îçh/xîu) J'ixîw xaTa^ »xad^iweü,audorc 'i'‘^«^^«?.! Euftathio.Cicero llb.i.de Legibus,Nû Iccirco iufta lex illa qua Interrexnofter tulit,vt Didator qui effet,que vellet cluiû indida caufa impune poftet occide refid eft non auditum SC indefenfum.Qui locus corrupte vulgo legitur. Cur* tins Iib.vii.de CaUifthene loquens,Itacp nullius cædes maiorem apud Grxeos Alexandre excicanit inuldiam,q çp prædicum optimis moribus artibufqj non

Du

ANNOTATIONÈS

AxjjTMçll nbsp;nbsp;tantum occident,fed etiam torferit indicia quidem caufa,id eft âxjÎTCç/quo B^ crates vtitur.Cicero in Verrem Aót.iü. Num per deos immortales quid iW^ cft,vtrum Prætor imperet,viq;cogat aliquem de fuis bonis decedereian hui» modi indicium det,quo iudicio indidfa caufa fortunis omnibus euerti necdif w#V^*^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exempla apud Liuium. Vadimoniü miflum facere, eft vadimo»*

* nbsp;nbsp;' obligationem remitterecondonareq^Cicero, Qui quo tempore primumag5*

re cœpit,m vadimonus differendis tempus omne confumpfent, qui poltet va vadimonio dimonium miHiim fccent,5ó reliqua. Vadimomo obftridf hodk dici polTü®': obflndi. ^^z ^ß crimina m ludidum vocatï,ab iudjcibus(^vt fit^ i'mpetrauerunc vtaö*: fua aut fponforum fide dimittantur, ea lege vt fn dfern certum aut quancflt;^ cunq;iudici vifumfucrit ad fudidum fiftantur: quos elargitos vocant, wö^ E^M'gt;yu)(/;Xv»ç. Vades fponforcs m re capkali dlcuntur, audore Fefto. Ciceroi» Officus lib.ni.de duobus Pythagoreis loquens,Cum is qui morti addidus » fet,paucos fibi dies commendandorum fuorum caufa poftulauifTet, vas filt;^ eft aker eins fiftcndi,vt fi ille non reuertifTet moriendu effee fibiipfi. Liuius bl’' quinto fecundi belli Pu. Tribuni omifla muldæ certatione rei capitalis diet” Pofihumio dixerunt,ac ni vades daret,præhendi a viatorç,atq;in carceremd^ ci iuflerunt.Poflhumius vadibus datis non affuit. Vadari etiam diccrepolW mus pro citare perfonaliter(^vt nunc loquimur^affuturu. Sunt K alia vcr^ ba iuris,vt bona prçdia, SC prædibus prædiifq^ cauendum. Cicero in Practin^ Pon4prxdia vrbana de fartis tedfis loquens, Vbi illa confuctudo in bonis prædibusprÇ^ düfqj vendendis omnium Confulû,Cenforû,Pretoria,Queftoru deiuq,vtopO ma conditione fit is cuia res fit,cuium periculumÆxcludit cû folum cuiprop^ ., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicarn foli poteftatem fadam effe oportebat.Locatur opus id quod ex mesj^

Gunia reficiatur.Ego me refeduru ene dico. Probatio futura eft tua qui loc^s» Prædibus er Prædibus ÔC prædiis populo cautum eft. Quç verba enarrans Afconius,Blt;^ Pradas eau» na, inquit,prçdia dicuntur bona fatifdationibus obnoxia,fîue fint in manc^ fine in pecunia numerata. Prædia veto domus Ôê agri.Hæc autem omnia ve duntur fi rationi publicæ locator fartorum tedforum non refpondent.Tu^^^ té Verres,inquit,cum ego firn obnoxius SC prædibus, id eft fideiuflonbuS)^ prædiis appofîtis,non mihi exadtor es operis,fed dominus voluntatisiquinoquot;^ finis me optima mea conditione id quod volo de redemptione agere,cuni pen eulum fit meum no reipublicç. Prçdes igiturhomines funt fideiufrores,qu0' quot;ßouapradia. run, res Bonaprædia nunc vno nomine dicutur.Hadtenus ille.Liuius libre 1'^ ». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cundo fecundi bel.Pu.de Cannenfibus captiuis loques,Ibi cum fentetiis varia*

retur,SC alii redimendos de publico,alii nullam publicam impenfam facienib cenferent.nec prohibendos ex priuato redimi,fi quibus argentum in prçf«®^ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tia eflet:alii dandam ex ærario mutuam pecunia,prædiis prædibufp cauenda

populo cenferent,ÔC reliqua. V arro, Spófor, inquit,24 præs 24 vas neq; Üdra” Fr« er '^‘^^- ^^^ ^^5 quibus infedere fimiles. Itaq» præs eft qui a magiftratu interrogatut in publicu vt præftet,a quo cum refponderit dicitur præs.Vas appeUatustf qui pro altero vadimonium promittebat.Præs eft (^inquit Feftus^ qui popnl® ie obligat interrogatus a magiftratu. Idem alibi mancipem etiam prxdewi* d ait, quia tarn debet, inquit, populo præftare quod promifit, q is qui pf® CO præsfaéfus eft. Cicero Epiftolarum libro fccundo,Laodicex me prxibgt;

IN PANDECTAS.

xxnr.

Sö^epturutn arbitrer omnîs peeuntas publier, vt ^ mibi SZ populo cautum fit fine vecfhirçpenculo Gel.lib.feptimOjSi Lucius Cornelius Scipio Afiad-^ tus college arbitratu prçdes dabit,college ne euna in vincula ducat intereen demus. Prçdes hodie funt qui fpófores reip.vel Principi fadli funt pro ns qui py^jc/, pecumam pubKeam difpenfant, quos receptores vocant,eorumq5 bona prx/ Rrcepior«. dia did poITunt, id eft vt G reel dicunt TTre-^oi,« If etiam qui pubbeanos in io/ XTrs-y^ou« catiom'bus vedigabum aut eorum fideiulTores locupletes affirmant (^quod idoncos SC fuffici entes tefKficari vocantjprrdcs dici propterea poffunt^q? io cupletes cos effe ipb prepare debent. Supprçdes autem dfef debet quos con/ Suppritdeh traplegios vocat, Prædes etiam I'nterdum pro bonis prædns accipiuntur.Ci/ ceroin Antomanafecunda,Et demi quidem caufam amon's habuifliforis etia turpiorem ne Lucius Plancus prçdes tuos venderetiid eft bona tua fponConi oSnoxia. Limus etiam vfus eft libro quinto circa finem. Poffumus enam hic prædes pro fponforibus mtelligere quodam loquendi febemate non inuenu/ fto,vc fit prædes vendere fponforum bona prçdi'a audlfoni addicere. Idem Cf/ cero ad Atticum libro fexto metaphoriebs vfus eftdtaq?, inquic, irafcatur qui volet,patiar,ÿ ;.ÿi ^ ^tr’ US, prefertim cum fex libris tanq predibus me ipfum obftrinxerim, quos tam valde probari tibi gaudeo.Bene ^inquit Ciceroj me«* cum agitur. Itaq5 femel ftatui nihil contra honeftatem agere, ad quam perpe/ tuo ampledcndam, fex illis libris de republica fcriptis me obftrinxi reipubligt; cæ,tanqfponforibus datis. Cadere caufa dicebant eum qui plus petebat, qq C'^wp ‘‘‘‘de# mendofeacaufa cadere in quarto Inftitutionum luftiniani legatur. Cicero de Oratore libro primo, Ifidcns SC ftomachans Scruola cum Hypfeus maxi/ r ma voceplurimis verbis a Marco Craftb Pretere contenderet,vt eiquem de/ fendebat, caufa cadere liccret. Gn. autem Odlauius homo Confularis non minus longa oratione recufaret ne aduerfarius caufa caderet.Quibus verbis mfeitia duorum oratorum reprehenditur, qui iuris ciuilis ignorantia non in/ telligebant quid effet caufa cadere. Quintil. libro feptimo, Eft enim certa fer/ uitus ad certa fe verba aftringendi. idq; faciendum in libro Ciceronis de Ora/ tore vetat Marcus Antonius. Nam eft etiam periculofum, cum fi vrio verbo fit erratum,tota caufa cecidiffe videamur. Dicitur K cadere formula.Idem in Cadere fori tertio, Neq? ignore multa tranfferri, cum in omnibus ferè caufts in quibus »«/rf. cecidide quis formula dicitur.-hx fint quæftiones,an huic, an cum hoc, an hac lege,an apud hune,an hoc tempore liceat agere. Tranq. excidere formula di/ formula ex* xit .idCicero pro Rofeio Comcedo, locum in iudiciis habuiffe non in arbi/

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ludtciunt amp;nbsp;triisaicit,cuius hancrationem aftert. ludicium emmeftpecuniç certç, ar/ arbitnum^ bitnum meertç.Ad indicium enim hoc modo venimus vt totam litem aut ob/ tineamus, aut amittamus : ad arbitrium hoc modo adimus ,vtneque nihil, _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,. neq^tantum quantum poftulauimus confequamur. Comperendinare amplia req, verba SC ipfa iuris nufq vt arbitrer in iure leguntur. Valerius libro odla/ AmpUare, uo,Lucius Scipio Æmilianus Cottam apud populum accufauft, cuius caufa grauiffimis teftimoniis erat confoffa, fepties ampliata, SC ad vltimum odfa/ uo iudicio abfoluta eft.Quia homines verebantur neprçcipue accufatoris amplitudini damnatie eius donata exiftimaretur. Dicitur 06 amplius pro/ AmpUuf pre nunciarç. Cicero in Prastura vrbana, Verum vt opinor Glaucia primus tulit nt^naarc,

D in

ANNOTATIONES

vt comperedmaretur reus, antea vel mdicari primo poterat vel amphus pt® nuncfarl. Vtram igitur putas legem molliorcm C' Opmor illam veterem ç** vel cito abfolui vel tarde condemnari licebat. Idem paulo poft * Puta te^“ j hac tam acroeï/ed lila lege mitiflima caufam dfeere : aceufabo, refpondeß'^' teftibus editiSjita mfttam in confilium, vtetiam filexampliandifaciatpotd tem, tarnen ifti turpe exiftiment non primo iudicare. Primo pro prima nc dixit.Mittete veto in confilium quid fit nos paulo poft oftendemus* Vd'’ autem Ciceronis exponens Afconius,Ante legem, iiiquit, Glauciam de co®* perendinatione,aut ftatim fententia dicebatur fi abfoluendus eftet reus, aut a® plius pronunciabatur fividercturefle damnandus, cum dixiflet iudex,Non quet, hoc eft obfeura caufa eft. Itaqj ca pars interpofita dilatione dicebat ® cuius peroratione videbatur obfeuritas. Comperendinatio veto vtnufqsp^f^ Coperendin« ^./^ récitât,'0 eft. Alii ficadnotant, Comperendinatio eft fecundaadiodte®»

Comperédinatio eft ab vtrifqj litigatoribus inuicem fibi denunciatio in J^ dinum diem. Idem paulo poft, Cum autem, inquit, omnino fuadebatur®® _____cibus bona caufa, abfoluebant earn: fi mala, non ftatim damnabant, fedh'^quot; c A.N L. excufatióne parcebant. Nam cum condemnandi nota eftet C,litera,abfdw^ ' ^fc^Zm^'^'‘ ^^ ’ ampliandi fignum. NL dabant : quod fignificabat non liquere-V” ampliatio nafeebatur. Idem in Diuinatione, In caufis, inquic, maioribus dices vniuerfi in ciftam tabulas fimulconiicicbantfuas,infculptas liter«by tes abfolutionis fine condemnationis cu de alicuius capite agcbatur,N y* Tabulaiudis ampliationis • his enim litcris fignificabant non liquere. Tabulas iudicu® Tenientia td A^f*^®^’^ tabellas cæreas inteUigit, quibus fententias ferebant. Erante®® bellarU, fententiæ non vocales fed tabeUariæ. Omnia autem hæc apud Afeoniu®®^ Ampliatio dofiflime leguntur , vix vt fenfus elici poftït. Quantum tarnen intelüg* P‘’ ez perendi» r^fl- ^ ampliationem non multum differre a compcrendinatione coing®®* *^* Ampliatio numcrum certum aólionum nonhabebat,vtexillo Valerul«®*

pradiéto intcUigimus. SC ex Liuio comperendinatio iteratam adionera®^^^ tium diem,id eft perendinum fignificare videtur. Hoc eft enim pcrédic^. GræcI MtTauçiap dicunt, quafi poftcraftinum. Cicero, Scies igitur eras aut’ fummum perendie. Inde perendinus dies verbum olim lurifconfulto®®* Vndeillud Ciceronis pro Muræna, lam illud mihi mirum quidem viden 1 let,tot hommes tam ingeniofos pertotannos etiam nunc ftatuerenonpe® fe vtrum diem tertium an perendinum,iudicem an arbitrum, rem an lit«®® ci oporteret. de lurifconfultis loquens. Perendinus dies hodie dici poteü ca® iudex ftatuit aut inter partes conuenit vt omne inftrumentum litis apuda(!l^ vtrinqiproferatur intra triduum,hoc eft vtfacculi apud graphianutn depot® tur ♦ Tune enim lis amp;nbsp;res comperendinata eft, quafi iudex poft tertium die®’ 1 « coperen aut etiam die tertio fentetia laturus fit. Eft enim coperedinatio mutua de^ dinata qua ciatioQnquit Afconius^in perédinum diem,videlicct ne alter litigator«®® ^endinata g^«tor fortafte caufari poflitcum in rem prçfentem vétum eft, fe imputa®® dicitur, vemiie.Cuiufmodi eit üla denunciatio qua litigatores m parlameto noi«« ; Comperendi j-^j. ^yn^ audientiam a Prxfidibus aut diploma quoddam regi'um ïnipco^ «rtiKs reus. ^^ ^j^^^ ignoranriam cxcufaie poHicdi ex tempore refpódédum fit. Ab

tem fignificauone qua comperédinare procraftmare eft,ÓC diem de die lt;1*»^

IN PANDECTAÎ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVnh

comperendinati rei dfci pofTunt m caufis crimmalibus, quos curia dimifTos: fide fua efle voluit : hoe eft quos fuç ipforum euftodke comtuffit, vt aut vr gt;nbsp;bem careen's loco lufti habeant, aut pn'uatam aliquam domum , vt fit inters dumexperfonarum digm'tateSS genere caufarum . Comperendinati autem ideo dra poirunt.quia non plane abfoluti funt, fed veluti' vadimomo quodana oblWdfjVelquia nondum compertafan's cn'mi'na, velquianondum feinno/ tentes approbauerunt. Comperendinatos videmus interdum qui criminum poHulan' fuffragatorum opera iterum SC fæpi'us ampliari primum folcnt,do/ necrecentium cn'mi'num inui'di'a fenfim deflagrate poflit, deinde quoui's moz do.incentelïmum annum comperendinati. Quos enamcernere eft damnat tionum fulmine affiatos in tenui'ores i'atfto, cum eorundem cn'mi'num affines fint, pn'fcos tarnen fpi'n'tus refumere.Hos cum m publicum inferrefefe video, oculifqi innocentium i'ncurrere, abrupta fua vincula fecum trahere puto. Namludata cam'snodum abripit,attamenilli Cumfugit a collo trahitur pars longa cathenæ. Ampliati vero funt quorü damnatio difFertur,aut quia AmpUati m coramfifienditeftesfunt, SC cum illis committendi, aut quia nondum plalt;* ne liquet, aut de crimine, aut de pœnç modo. Non liquere de caufa dice^ N° ii^^frci bant .* quando probationes SC argumenta non fan's erant idonea ad dn'udicangt; dam caufam.Gelli.libro decimotertio, Vtabfoluerem tarnen inducere in anigt; mum non quiui : SC propterea iuraui non liquere : atq^ ita iudicatu illo folutus fum-Comperendinatorum exemplum eft apud Ciceronem in Verrem Adio/ ne quinta: Videte, inquit, hominis amentiam. poftcaq eft comperendinatusi cum iam pro damnato mortuoqï effet, ludis Circenfibus apud Sifennam pri* marium virumcum effent triclinia ftrata,argentumq? expofitum, contemplai n vnumquodqjociofe SCconfiderare ccepit. Mirari Oultitiam alii, alii amen^ dam. Cui cemperendinato cum multi teftes dixiflènt, quicqillorum venirec in mentemf' Comperendinatum Verrem, id eft qui in fecundam adionem imi petraueratiudicium differri, Cicero damnatum inuidiofe appellat, propter ' ingentiacrimina tenimoniaepprementia, SC præiudicia ab ipfo multis rebus defefada,vtpotequiaccufatus repetundarum qpSiciliam prouinciam ari genteis vafis cælatifqifpoliaffet, tarnen temperate fibi apud Sifennam nequii uilfet, quin cupiditatem illam prænimiam cælatæ fupelledilis , ingenitam fixi ■ biproderet. Ampliatorum apud eundem exemplum eft in oratione pro Ce^ cinna bis verbis, In eundem quid dicamf nifi id quod negate non poffit, ve^ niffe in confilium publicæ quæftionis cum eins confilü index non effet : 84 in eo confilio cum caufam non audiffet, SC poteftas effet ampliandi, dixiffe fi* bi liquere, dum incognita re iudicare voluiffet : maluiffe condemnare quàm abfoluere. Abeiufmodi iudiciorum moredidum eft illud eiufdem in oratio* neproMilonecum de Pompeio loqueretur, quiilli qumftioni iudicioq; piæ* fuerat: Vidit, inquit, in confeffionefadi,iuris tarnen defenfionem fufeipi pof* fe* Quod nifi vidiffet poffe abfolui eum qui fateretur, cum videret nos fateri: nee quæri vnquam iuffiffet, nee nobis tam falutarem hanc in iudicando lite* saluais ii^ ramquàm illam triftem dediffct.^ Salutaris litera a Cicerone dicitur A, quæ Trl/UsUut abfolutionis nota erat : vetriftis G, quæ condemnationis. Sic Perfius Saty.

P nu - nbsp;nbsp;nbsp;.

ANNOTATIONES

quarca Græcorum morem tangens,Et pons es nigrum vitio præfïgerethet^' Tljeta. Nigrum theta mortiferum dixit ♦ Significabat enim thanaton, id eft wof^ n.eiwfc«?»’^'^ ^^ ’ ^“^“^ ^^ prima litera th. Dabantur autem tabellx ternas wdidbus; Outefitor. ’ eo qui iudicio præerat Quæfîtorej dicebatur, abfolutionis, condemnatio® co ampliationis, vt audtor eft Afconius « Cæterum mittere in confilium »‘ ® mittere indices ad fentenriam dicendam vbi orator dixerit, Dixi, audore A fconio. Cicero pro Cluentio, Cur Stalenum cum in confilium iretur CW' entius Só Cannutius abeffe pariebantur f SC cum in confilium mfttebant, Stalenum iudicem, cui pecuniam dederant, non requirebant C' Oppla^J^ quærebat f Si hoc eft, inquit, verum quod Cluentius ôd Cannutius iudiü^ urn corruperint, quo modo id explicari poteft, quod cum indices ipG wJ^ filium mitterent : id eft cum indicium iam expedlare fe dicerent dicendibn^'” facientes, non requirebant Stalenum vnum iudicum quern confiât rede®^ ptorem torius corruptionis fuifle î fed facile pariebantur ilium abeife,noo autem Oppianicus qui erat Cluentii aduerfarius« Mittere in confilium h*’^ i die dicere pofiumus eosqui a iudicibus poftulant, vt ex tempore ius dicä^ tur, vtfit in Parlamento plerunque, cum aduocati ex adHonibus fuis p’^^ petuis, aut etiam ex altercationibus ius reddi fibi poftulant exfententiac“^ rix : quo tempore indices aflurgente Prxfide capita conferentes de litt ^^^ poftulatis , vel ex tempore ftatuunt, vel iuris difeeptationem elfe promu'' ciant, ÔC confilio agitandam * Inde illud Plinii in Panegyrico ad Traian*””’ Aln, inquit, fc fuperfhtes reipublicx optabant faciebantque, tibi fall's m* inuifa eft fi non fit cum reipublicæ falute coniundla.Nihil pro te patcfjso|^ ri,nifiexpedit optantibus: omnibufque annis de te in confilium deos wit®’ exigifque vt fentenriam fnam mutent fi talis effe defieris qualis eiectus ö' Sed ingenti confeientia Cæfar pacifceris cum diis vt te fi mereberis few®*’ cum fcias merearis ne neminem magis quam deos fcire. Quo in locop«^ poftere legitur ne merearis.Hunc tarnen locum interpres vir alioqui dod”J Cdlculufcr^ *^^^ mediocri diligentia præditus fecus interpretatus eft. Eft enim hæcPl’f mittere. fententiä, Nuncupationem votorum qux quotannis pro falute Ói incoW èTriTytcfap täte Principis fieri folet, tu his verbis Cæfar concipi iubes,Si bencremp^' ntà 4-Hlt;ïop blicam exque omnium vrilitate rexeris. Digna, inquit, vota quæ femperf^ FjoôaeôS IS^ cipiantur femperqnefoluantur. Quotannis diis ipfis, inquit, tanquarai«® ^ov. cibus calculum de te permittis an dignus fis incolumitate. Interpres hocin*” Êvra^iJp 4«gt; co aliud agens (^vc fit interdum^ facis , inquit, vt dn te confulant an dign”^ «pop. fis efte fofpes. Sed quis non interdum peccet quippiam,cum quandoquebquot;^ Cettferc,ofi^ Hus dormitet Homerust Mittere in confilium indices a Græcis imtfiyi

iKtpop dicitur,id eft calculum permittere. n^o^éoSs q-H^op.cenfendi poteftatcnil^ ^”^ ^ ** ^^^^ ^ calculum proponere : quo Demofth. vtitur. tS^ov S7r«7*7«p. Thucydt' | des, tSepop W7a7op TOïq ^uw^axo« Trao-’v^id eft cenfere eos iuflerunt. Si vt nunc quimur opinari. Galenus in primo Therapeu. livras âç to o'ooeJ'jiop c'tiuó.yt'fi^^ rigere o- xasaç. Et rurflis, Kal xa^î^eç /wx) «^ rM^ AuftoJlo'i a-a ^iSAÎoiç Ainasag r^ç «Wquot;? proponere. Qui loquendi modi eundem ferme intelledfum habent, id eft mittere in con^ Cenfendipo ßpm^^, cenfendi poteftatem faeere, calculum permittere, calculum porrig^^ cerfj'^ ‘quot;^^ rc gt;nbsp;calculum propongre, Quæ de ils litigatoribus dici poftunt, quitus hc^

in PAN0ECTA5.

xxi^t:

inter fe cóniicnït vt ptocefTus in ftatu ludicetur, vt verbis nofins vtar. Soient cnim in adi's teftari fe fam nihil morari indices quo minus ex inftrumento li** ds apud ada prolate fententiam dicant. Indices*autem iph in confilium ire 1“ eonßbiäi dicuntur, cum aut capita confer un t, aut in interiore confilio inftrumenta litis ^^^' percenfere aggrediuntur, cum litis proceffus in medium pofitus eft. Cicero pro eodem Clucntio, In confilium erant Ituri indices trigintaduo, fentehtiis decern 86 fex abfolutio confici poterat. Idem, Itum eft in confilium, omnibus fententiis prêter vnam,quam fuam Stalenus efife dicebat. Scamander prima nbsp;nbsp;nbsp;.

aefionecondemnatus eft. Vemm vt obiter nonullaquoq; dicamus,cóftltuerc ^o^fl^r^, indicium dicebant,86 conftituere quæftionem,quod vulgo euacuare finem non ‘^^^j^/^i.^; procedendi dicunt,aut non recipiendi.Cicero in Partitionibus, Atq; etiam ante indicium de conftituendo ipfo ludicio folet effe contentio, cum aut fit ne aelio illi qui agit, aut iam ne fît, aut num efle defîerit,aut Illa rie lege, his ne verbis Et adio queritur: qua: etiam fi anteq res in iudiclum venlt,aut eonc6rtata,aut diiudicata,aut confeefta non funti tarnen in ipfis ludiciïs permagnum fæpe hagt; bent pondus. Concertata dixit ,quod debatuta quafî depugnata dicimus i R« concert Diiudicata,quod appuneftata. Confeda, quodeuacuata.ldé, Quare de cóftl^ Xw,c,iflt; tuendis adionibus.accipiendls fubeundifque ludiciïs, dcexciplenda iniquitate canif da, accufationls,quia hæc generis dus funt vt ante indicium tradtanda videantur, 8Creliqua.QuintIl.quçftIonem pro ludicio dicere folet. Conftituere vero diP Qu^ftio, ceptationé, Id eft fere quod accordare fcripturas dicunt. Cicero in Ilfdem Par/ (^onjUtuerè t!tionibus,Ex ratlonis autem 56 ex firmament! confultatlone 86 quafî concurfu ^‘[^^^'^^^^ * quxftio quædam exorltur, quam difceptationem voco : in qua quid venlat in indicium,86 de quo difceptetur quçrl folet. Idem, Difceptatlo autem cum eft condituta, propofîtum effe débet oratori quo omnes argumentatlones repe* dtç ex inueniendis locis conliclantur. Summam autem quxftlonem dicebat, summd quod nunc principale punctum dicimus: culus acceftiones funt rellquæ quafî ^ult;^^ioi liticulæ.Quintil.lIb.tcrtlo, Q uçftio latius Intelligitur omnis de qua in vtraqj partem vel in plures did crcdlbiliter poteft. In iudiclall autem materia dupll^ citer accipienda eft: altero modo quo dicimus multas quæftiones habere con/ trouerliatn, quo etiam minores omnes cópleófimur. altero, quo fîgnificamus fummam illam in qua caufa vertitur. De hac nunc loquor,ex qua nafcltur fta/ tus,an fadum fit,an redefadum fit. Vocatur autem 86 caput ab code.Idem caput: infcptimo,Itaque inferiora quoqj ferntabimur, qua: tradata faciliorem nobis ludicein fumma quçftione faclcnt. Tradare Quintillanus vbicp vocat,quod attingerc noftri In foro dicut : qui etiam rel tradatum vocat, cuius exemplum inferius fubiiciemus, luuenalis Satyra feptima, Quis color,86 quod fit caufæ genus.atqj vbi fumma Quæftio,quæveniantdiuerfa parte fagittae,Scire vo* ’ . . . luntomnes. Conftituere autem ftatum caufæ index dicitur cum aut iuris dif/ p.°^^ caufe, ceptationem efte pronunciat, aut fadl. Cum igicur fignificare volumus nos caufam ii^ appundatos efle cotrarios,latine dicere debemus ftatum caufç conieduralem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

autInficialcm efle, caufamq^ inficialiter aut conleduraliter conftitutam efle. ‘quot;^jß^uer^ Cum aute Iuris difeeptatio eft,luridlclalls ftatus eft,86 caufam dieemus luridi/ cialiter conftitutam efle. Quintil. In tertio, Huie diuerfa fententia eorum fuit qui duos quidem ftatus efle voluçrût, vnum inficialcm , alternmiuridiclalem*

IN PÄNDECTAS.

XXX

dcpcUcre.Ponitur SC pro eö qüód debattiere diciwus. Ide pro Quintio^ ydabdla Prætor ûuuriam facere fortiffîmc perfcuerat:aut fatifdare,aut fpon/ Tonern lubec facere, SC inter eas reeufantes noftros aduocatos acerrimefub-* ■jwueri Akercari eti'am hoc dicitur. Idem m Bruto de Cr allo loqucns ^ Hic Altircari ïn altercando Qnquk^) parem inuenit nemmem. Et paulo poft de L.PhiIjppOj buinma ei Kbertas m oradone, multæ facetix, fatis creber in repenendis, fo^ ‘Utus in explicandis fententiis . Erat imprimis (^vt temporibus illis^ dottri^ ^*s græcis inftitutus , in altercando cum aliquo aculeo SC maledidho facetus.

Altercatio quæ a Græcis Aia/iKacria dicitur, a continua oratione differt,- /^ffcaiüJ cums prxccptaQuintil. librofextopofuit : Bonus (^inquiQ alteréatator vigt; j',a/,jt«o-fa^i öo iracundiæ careat. Nullus enim rationi magis obftat affedtus: SC fert extra caubm.óC plerüq^ difformia conuicia facere ac mereri cogit, SC ipfos nonnuq lüdices incitât. Et paulo poft, Sunt enim quidam præduri in hoc oris vt ob*« fttepant ingenti clamore, SC medios fermones incercipiant, SC omnia tumultu confundant, quos vt non imitari , fic acriter propulfare oportebit , SC ipfo ? ruminiprobitas retundenda ,06 indices vel prælîdentes magiftratus appel/ landi frequenter, vt loquendi vices feruentur. Roefellere teftimonia SC telles Rcfellere K tabulas dicebant quod contradicere SC reprochiare dicimus * Cicero pro tfAquot;^’f‘lt;-Flacco, Nam aut oratio teftium refelli folet, aut vita lædi.Qua difputacione orarionem refeUam eius qui dicit dedimus ^ nihil amplius nifi in hominem dp cendumeft.Tranquil.in Aug.Teftemfeiniudiciis SCinterrogari SC refelli æquiffîmo animo patiebatur. Dicitur SC elcuare. QuintiL libro quinto , Ex ^/^^^^^ ,- ^ inartificialium probationum genere funtpræiudicia, rumores, cormenta, ta-' ßimonUi bulæ, iuGurandum, teftcs , in quibus pars maxima contentionum forenlium confiftit . fed vt ipfa carent arte per fc, ita fummis eloquentiæ viribus SC ele^-üanda funt plerüqj SCrefellenda. Eleuare enim eft vilein leuemqi verbis degt; E^f»‘n'ei monftrarc. Valerlibro odlauo, Cæterum gloria ne ab iis quidem qui concern^ ptumeiusintroducere conantur , negligitur. quoniam quidem iplis volu/ minibus nomina fua diligenter adiiciunt, vt quod profefTione eleuant » vfur/ pationememoriæ confequantur. Eleuant Q'nquit^ id cft afpernandum dieuc.

Vtitur hoc fçpiftime Liuius. Refutare etia dicitur Ä reprehédere. Cicero in Rf pt^rp, Vatinium teftem , Nemo enim horum te ita refutandum, vt grauem aduerfa/ ^'^P’’‘’^é:ferc nu: aut ita rogandum,vt religiofum teftem arbitrabatur. Subleuare autem sMeuare teftimonio dici debet quod exonerate vulgo dicimus.Idc pro Cluentio, Pater teßintonidi , adolefcentis quern propter animi dolorem pertenuis fufpicio potuiflet ex illo loco teftem in Aulum Cluencium conftituere,is huncfuo teftimonio fubleuaelt; Idem pro domo fua, Quid cum Gabinio Syria dabatur, Macedonia Pifoni, vt tibi omnia permitterent, te adiuuarent, tibi manum, copias, tibi fuos para/ tos Cenruriones,tibi pecunias.tiblfamllias compararet, te fuis fceleratls eon/ cionibus Cbleuarcntf id eft defenderent, 6C tibi fuffragarentur, amp;nbsp;pro te ora/ tionem habe rent, SC teftimonio fuo tuerentur. Huic contrarium cft premere. *^ * Plilibro quinto Epiftol.Legati Vincentinorum non modo non prefterunt eü, verum etiam fubleuauerunt.De Nominato loquens,qui prçuaricatlonis accu/ Q^ntradU fatus in Senatu fucrat. Quas vulgo faluationes vocamus,cótradi(ftorum dip dorur diffbi folutiones dici debenc,Quintil.in quarto» Quæ probationum fit fides feu pro/ l«uoncs,

ANNOTATIONES

poCta con^rmamusjfeu contradida diHblmmüs. Inter dum ekuarcprofalu^^ re dici poteft. Idem m eodem , Verbis eleuare quædam Kcebit, luxuria n'tatis,auaritïa parfîmom'æ,negligentia fimplicitatis nomine lemctur» ouO; uare cti'am dici poteft : vt Cicero m Tufculan.libro quarto , Cum mutoia conuentu collegiflet m Socratem Zopyrus , qui fe naturam cuiuf^ cxforai!! perfpicere proficebatur,derifus eft a cætens qui ilia in Socrate vitia non^*^ feerent : ab i'pfo autem Socrate fubleuatus eft, cum ilia fibi figna ineffo 3^ rarione a fe deicdta di'ceret. ludicatum facere vocabant, quod furnirc ad f^a^ tentfam noftrates di'cunt . Cicero pro Flacco , Itaq^ recuperatores contra iftum rem minime dubiam prima adtione ludicauerunt, cum ludicatum a^ faceret, additus Hermfppo ÔC ab hoc ductus eft. Quo verbo vfus eft Cellar m ,1. vlt. infra . St certum petatur. Verbum eft. xii. tab. vt ex GcUibap^* ret libro decimonono. Prima actione Cicero, pro in re præfenti dixit : hoen Superior o' eo I'pfo in campo vt noftrl loquuntur. Superiorem caufam dfeebant prongt; inferior cau quod nunc dicimus caufam iure communi fundatam, vel fus apparenou^*

cuius contrarium inferiorem caufam vocabant. Idem pro Quintio, Ac fie®' ( fa pari Quintius difeedere inferior videretur, tarnen eftet non mediocriKrea^ querendum : nunc in caufa fuperiore ne vtpar quidem fit poftulac, inferio^® efle patitur, dûtaxat vfq; eo ne cum bonis fama fortumfep omnibus Ncu®*®^ • piditati crudclitatiq; dedatur. Idem in Bruto, de Leontino Gorgia, PfOt^ ra, Hippia, alnfq? ibphiftis loquens î Hi Qnquit ) abiep multi tempons® j ; eifdemdocerefeprofitebanturarrogaribus fane verbis, quemadmodufflC^U^ fa inferior Q'ta enim loquebantur^) dicendo fieri fupcrior poiFit. Hoc a Gr^ ht^op« XoV, cis dicitur rp «tov« Z070P Kfâtova inêip. Dicebant SC pro teftimonio dicere.^j® rep Sic. öunc dicimus deponere. Idem pro Archia,Ego vero li quid eiufmodidifl»^^ Pro teflimot cognitumcommemoraui, netpproteftimonio dixi, SCillaoratioponus^ nio dicere. j.'^ j^g' ^ iudicü SC auctoritatis fuit» Reuocare teftes,quod rccolcrc dien^' jp^ ƒƒ nbsp;nbsp;“ Et cum elogio mittere reu,id eft cum oncribus Si informationibus, vt

läutere cü tianus in.l, Diuus.de cuftodia Si exhibitione reorum . Elogium enim tdH®^ *^^^^‘ nium eft de aliquo.Â^KjK/iç grçce dicitur. Decernere quxftioné,pro eo De^er^cre “unc dicimüs ordinäre vt fiat informatio, SC vt contra delinqucntes proefje

tun Cicero pro Milone, Comprehenfus eft in templo Caftoris feruus P^y , dii, quem ille ad Pompeium interficiendum collocauit. Extorta eftconfiée® fica de manibus.Caruit foro poftea Pompeius, caruit Senatu, caruitpuhy Num quæ rogatio lataf num qua; noua quæftio décréta eft; Dicitur Ôi% cernere vt legibus quæratur.Idem in eadé, Q^ fî per furiofum ilium Tribu^ Senatui quod fentiebat perficere licuiftet, nouam quæftionem nûc nuHai^ beremus ♦ Decernebat enim vt veteribus legibus tantummodo extra ordin^® quæreretur.Quærere enim eft informationem facere Ôêlegibus vindicate.!“^’ Tulit enim de cæde quæ in Appia via facta effet,in qua Publius Clodiusc®’ fus fuît.Quid ergo tulitC' Nempe vt quæreretur.Quid porro quçrendume lt;nbsp;factum ne fite'at conftat.A quofat patet. Senatus autem raro quxftionc!^ aliquo crimine habendam decernere foiebat.Erant enim indicia legibus cet conftituta,de quibus aliquando videbimus fi locus inciderit. In caufa autei” Miloniana décréta eft quæftioî proptcreainfupcriori exemplo Cicero

IN PANDECTAS.

5CXXfà

ßioms noitr meminit. ABffta quærendi lignificatione quædio pro ludicio Q^t'.-efno. '^ • publico accipitun vnde iudex quxlhonis jPræcor diccSatur,idcm qui Si Quç^ ^fto^M ié feor, qui ludicns publicis prxerat vt docct Afcomus » Martianus i'n lege qu^iß^ani/. prima ad legem Cornel, de ßcarns j Quive magiftratus ludexvc quæftionis lub capaalcm caufam pecuniam acceptent vt publica lege reus fieret. Quem locum an Accurfius i n teil excri t A ccurßaiu vidermt. Quærere ludicum eft Qu£rere^ Si maguvratuum, mqœrere aliorum. Cicero in Dminatione, Itaque cum ego (irrere. diem mqiurendf i'n Sicilia perexiguam poftulauiftem, inuenit ffte qui fibi fn Achaiam bi'duo breuiorem poftularct. Vnde SC Inquifitor apud eundem. Erat autem Cicero aceufator Verns idemque inquificor.Lacdan. Tantaqueeft audontas vetuftatis vt mqmrere in earn fedus efte dicatur. Limus AnquP An^uirert, rere dicic quod Cicero quxrere. Vnde apud cum fepe pecunia anquifitum legimus, ideft conclufum pro muleta vel emenda • ÔC anquirere capfte, pro crimmaliter contra aliqucm procedere. Difquifitionem autem vocabanc iu^ oifyuifiUoi diewm per opimones vt nunc loquimur, cum opinionem vel fententiam o*« mnes rogantur. Liunis, Sed non quid ego fecerim fn difquifitionem venfi, fed quidiftf pan debuermt : id eft non rogantur fcntentix de me. Idem, Nee tarnen a Dldatore comitia funt habita, quia vitionc creatus eftet fn difquP fitioné vemt.Tranquillus fn Cxfare,Primo Præturç die Catulum de refccdiio/ tic Capitola ad difquflitfoncm populf vocauft. Idem fn Nerone, ad difquf«' ficfonem Senatus vocare dfxft. Decernere queftfone hodfe alfter vfurpamus, Dccemere detorquendfs refs loquentes. Cfcero fn Ver. Keus , fnquit, ad caufam df qu^ßionem^ cendam admfflus : pro eo quodnunedfeunt audfeturfn defenfionfbus fufs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f lt;[

r‘'C 1 C z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z ,z z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z caufam dicea

Lorerre pedem antiqui dicunt quod nos ad punctum venire dicimus.SC lun-* dam.

gcre: quod non faefunt fugftantes Iftfgatores . Cfcero pro Plancfo, Non conferre fe polfum magfs pedem conferre, vt afunt, aut propius accederc. Quid tacesCquot; quiddïfTfmulasfqufd tergfuctfans; Proferre quod nos producere dfefmus, P’'‘’fcrm fd eft apud ada deponcre 4 Idem fn Verrem adlfonc quarta, Sefo te edfda fupenorum omnium correxffTe : 06 pofleftfoncs hæredftatum non fecundum cos quf proferrent, fed fecundum cos quf dfeerent teftamentum fatftum.do dflfc. Producere autem de tefifbus dfcf debet nondelftfs fnftrumento. Ingt; ftrumentum autem Iftfs a Qufntil. dfeftur quod nos produeftfonem voca gt;nbsp;producere. mus. Præcfdere latfne dfcendum quod vulgus quotare appellat, fd eft dc(ïgt; i»#r«jne»t» gnare quotum quenq; artfculum,quotum quodqi caput oppugnare velft IftP p^^l’^ideréi. gator, tie mvnfucrfum admfffus Ifccntcr tergfucrfarf ÓC fdentfdem euarfare poffit. Cfcero fn Acadc. Stofefs placet peccata efte parfa. at Antfocho hoe vehementfflime dffplfcct. Lfceat tandem confiderare vtram fententfam fe** quar. Proefde, fnquft, ftatucqufd Ifbeat: fd eft fignanter SC præeffe defume* Traiftaa fabris metaphora, quf fd quod abfefndere voluut,duefta Ifnea prxcfgt; dunt: vel ab ffs quf ex re communf pattern Gbf elfgunt prfus lignantes,poftea defedam auferentes. Præcfdere fgftur eft non fimplfcfter 6€ fn vnfuerfum alf** nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

quid dicercdcd defignate SC præeffe,quod Græci A^ojl^qp dfcunt. Cófufa teftP monfalatfne dfeenda funt,quasturbas vocamus,quafiturmatfm tcftfficanlt; tfumteftfmonfa. Lfufus Ifbro decfmofexto.Iufli defnde fnfre confufum fuffra/ gfum,ad vnum omnes non centurix modo/ed etfam hommes P.Sefpfonf fm** fufßtagia,