-ocr page 1-

feerîicSwfto^ ten ®tÿet. '

^«b aöe bcgfcIOen anÇan^etibe ©ct^^enbd: ^hfc^Udc vorteiK*

j. fie ^Vcd;fd:(finrcimuiö/ toften te

^''Ç'aff’tiger befîcnamp;igcr/ent in ©amp;(£*

‘etxii/nfttörtif^cn/KcFlcrUc^cn/wcltnc^cn Ö^R^ricbcnenStcc^tcn/wol gegnitibtcr 25e# eic^tvnbtrorc Warnung/ aqs vieler

Geurten 25«c^er alt mb new trcwlic^ jufamen gesogen

2Bolff3««3«m Äanfimtw

^aHneWcnfem/

u §»o ‘53orrcOcn. êtnc '•■Çicvonpini ^enattf/SMpertnten*

^entis/ln ber ©raff^é^af^ Wansfelt» ©icSlnbcr.

S^« Q’vrwet CpaiigenCeegii.

^N2V0 M ©. LXr.

-ocr page 2-

V . ' ■ '

., M'ê«''^’

-ocr page 3-

Sin ben S^rt/lß^ fefit. ^.^tcronygt;niu8 WenccUu».

^‘prop^rtenlt;2jfc^tdöm

x ffrtp,0pt#e © 0 c ^ ^u w » *PrcDt^ni/Ö« menfc^cti fuW feit ^icb fur i^nen nic^t fürchten/ neef) m s f”^ (^^^ Worten fürchten / €^ find ïiib?^^^f^dlt; vnO fwc^ltcje ©omen M W hi??^^wrtcr Oen Çeorpwnen/ aber Du felt %a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;frr jren Worten/ noeb fur jbretn

1(11» (^^ ww^M0'f wol ein waeÇorfuni êk î^/'frw^rw Du fottf^nen mein Wort fa^en/ ^**^3 ^^^^ ^^‘^^Z ®^^” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^'

^?? ^‘'“^^*^ ffapitel {prient er wetter/Öu mem gt;ng C^ C?^ ^^ ^^^ ^^^^ Rechter ^efe^t ober ?ß^3fralt;V©tt folt aus meinem munOe Daß ibH'T^/^”^l^^^ weWfl wegen warnen/ feS / ^ ©^ttlofeii-fagc/ ©u muft M^oDeg ÄZtmbim warneft ifn nicht/vnOfagefiibm ’•(ft k ^^^ Der ©ottlofe für feinem ©ottlofen ÄS WMf t'as er ïebenDig bleibe/ fo wirD Der feib ff ^'^^^f^i^cr ©önDe willenfterben/ aber w Wil teß von keiner ^anb forDe^ ^oDu aber Den ©ottlofen wamefî/onDet

-ocr page 4-

Dorrcbc S?. DiefónynU ftï^ nic^t 6efcret von fernem CBottlofe« we^e/fo wjrlgt; er vmb ferner ©ûnOe wdl^n ata Cu Ça/i kme ©eek wlt;(W'

2tu6 btefen ieorun mSam nu Çer^en Die vrfad^e nemen / welche vus! fretbet / bnö wir jmmerbar bie (traffê ber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

wiber^olen muffen / nnb wie eö ©nnet aXtwoeb-^ ^eiffet^nr^eit/nnb vn^cit anbaffeu wit br^t^^quot;' Wn wt amflnen/ 06 @ 6 Ï 2 «»^ K buref) ber mal eine? buffe geben weite / bie ^uereennen/vnb wiber nüchtern ^n werben ben ^enfefó ftriefen / ben bem pe gelangen |ine/5 feinem willen.

Î)icl wellen enfer ff raffen'nuffen enb barin wir bie éeuf fur @6^ ^^@ ^^m / ene v rer eigenen verbamtn^ wanten / furewen g triff / mb ^tmdfigtmg / bag ntan luff ha feuten ^n ^amfen / mb barunter eitel / nbsp;nbsp;nbsp;( y

ebre ïu fuchen/anjiehen mb beuten/aber wir / beg fur triff eg' mb ber ehren/ ^nm wan bef ^rebigeng / bag eng fe hart mb fewer W len wirb / ene ©etteg ewigen ^ern vnb Ir r ^^ ebrig fein/mb embgang nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;brw^

eg eng armen prebigern furetn febbenwö y

-ocr page 5-

j(( ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CDcnccKj Supcrfntcnamp;cntió

ffii/f ^^^^^^^*^ É«itlt;«/^ö(tlt;wlt;lt;amp;lt; gereefd* h^^/^ Wïwï / vnO bcfinOcn wir Kglicß nur J«M ©er .^OfKfprtÿtaiamp;tetm'prcp^ kj^^^îMrmuer »famp;crfpeiWlt;«/ wlgt; paeJJiteß* »fh ^’’’^ / ^”^ öiff^ö^n ëcoi'pioncn wol;* ^h s ^^^ ‘^^‘ Wefclbm 9«töf^un/ Oanefen/ (o ^‘^^’’ f*^^^^ ^^^”^ ^•’’ ^^ ^^‘^” *^*^ ^^^‘^ J^ ’neben ) ras ifï vurndg W Denn es; tft tvWcr C^ ^”^ ”‘'^“*’/ Öomen fênnen fa anders; nubt teT^’^’^W fratsen wO flecfeen/^corpiotic« «few 1”^ ^lt;^^ tt’^amp;^Z ^w ^^^ ’^^^ fdWó^ quot;quot;'^itSeutcbcft^eSigoï.

Sah ^i’ ’lt;*?«»lt;f® *”’ï’ *'’‘”’ / fo® Mfc6 W^ffl* ö wnahe^ten / erftarreren vnb mutwillige« wtt ^ èorue» üirt^^W^cti vergleie^t ( mit Den wir ane^ am hï ^^ ^^^'^ (labmmüfïeiCanberfïnicamp;tfótt^ k/ ‘^^ ’’’^ W fpi^iOlt;’t’ fe|ïcv^unge« verleumb (k ^ itgt;vengi(ftigf« ^cerpionö febwen^en fte* ^^^ «Ken mutwillen a« wei au^laffen / ©aö (f/?^^ ^‘^^’^‘^^^^ Ö’^^^ verlangen vnV getóften fel«* '•’nefur war ein nerrife^ Ving.

j^^ttï Wir ber^Wen f^ anfa^en/wie^unvr w ontere öffentliche eönüen / alfa and; wi Ver ^ iif Ven

-ocr page 6-

X^orrcbc iP.20ifronvînt '

ten Vcr/ï«f{)tm ^cnfchfc^en 21?«d^er/ft)iM ^^^^ ».cjwdtamp;.tf, vnerfern^enÖet^/Óen ^anef pauhts^f^n^^'^’^*

^el aü(^ i^hd^ nennet wib(v ben fc^e nM)en^(^tn WM bienet^/iwbbte bnbavin^evt^i^en eb^m/bie vnïgt; fent effenroi^ an^fauê^^/ ent) t'cö werter feben) neefe Bf^enrffn^Çaàf«/«’^^ ^ebM(bem emfteionfeb ‘^wpt^n fübren/ tml^fl«? @O^^^@ 2Borf mit j^nen/benib^em ^cn toefen ^u teben/bnbbn^kinb bet) feinem ^^^^'^ wen nbsp;nbsp;nennen / 0o werden wtr biefelben iwZ ,

fampe j^en patronen vnö ^ebn^b^^tn feem ( nlfo ann Oem Öae^e bnben/ bnes fie bnfee wiê^^ benn ^nuor am^erer / vn^ tn ändern fMen onfer^ nbsp;1

©fraffampts? verfe^orren wetteen / !Öenn wie fS^ , beecit/cneba^/febonan bennnfeen eefab^enb^^ ben/ niebt allein w andern fMen/ fenbeen and) e^ batbieein / ba^ tviv in bnfeen streben ^mpWb^^' ' benbMetten benleibi^en^^ncbee ^eeb^ect/ v^^ ebUeben wn ï^en füvnetnbften ^3ö^erem n«r e/n wenig ins gewi|pn geeebet/bie ^ü,ä)(ebdti(in av^ nbsp;nbsp;i

^eifC^en/bie benige ^bfclnticn/btè^ne befleenn^e viW ablaffenwn falcbee fùnbe / beefaget/ ^a^ ^ fnr em wefen worOen/ wie M^ Smetje bbee vn^ n rinen Pfaffen gegangen/ wie man mo verflage bnixblejlat/gebeawet/bnbanff aüe ^ege^n^ gefe^^ '

-ocr page 7-

ïdifR t Â^^nrtlh'^ôî^rttttenberttid

»»»^^lt;lt;tt Ö«f 2lt;eMete bauÄ Ç4oct tic vmb vnö fdn/ Riffen cö fenft wot b nbsp;nbsp;nbsp;^^*^ ^« bmif m (eltctt / wenn wir mit Die-

»te ”• ^^^^^ ^*‘^^^^‘’^^ wiefc^en / 0a^ man thh« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ ^^ wtrtmeinenïJen vln^

i 'o^fö ^^^^ttï^tt / ^ttl^ w« Dafür tanefen / vnD Ï^^ftlt;/^ï’gt;^i^ ^^^ niemanO ^utrawen/ sanften möchten wir wolA](cti6m/ ”011 nbsp;nbsp;nbsp;^^‘^ fr ^^^Ï ^i‘^i tt^^*^^ gefallen / Das wir

WbT^W^c« Hueber einen ^ÇbnfKifOm 6c^ Wh ^^^^^^^ ^^^‘^^ / ^^’^^ ^^^ ®Ü(^erem wirh bSto .^^^ ^^^”^ gefe^e^en/ pewerDenö vns 1(11 ff^^ ^‘^^^ wiffen.Öenn was Daö für gefeit Ws / / ^‘^ ’’’^ ^ûejerer vnD Öei^belfe teilten Waw^ ^ ^^^ gi^offfo (nnefern vem 21W. ^ffZ ^ft^lt;#gt;«wPlt; alienf^alSen wor* ^ihV^ f^^^^^^^‘ ®^^ r^^^ w^^è*’ ^^(^ ^^quot; ^WbA f ^^^ ^^^ S?ür(Ïen vnD gt;)erren )re fneef) %ihi2^Slt;ttlt;S^tlt;flt;tn/t«^ fiefwwan gefallen ’^ Wfh- nbsp;nbsp;^ ^^^^ P^ ‘^^’^ gelüpet/oDer Da pe pe^

’’biiÄ ^^ P^ preuben vnD fperren / wirffet ^^ ÄL^ ^^^ ^^^ ptr Die t^ür /mD helpet Denn ^W*/ *^^^^ ^^ ^^/*® ^^ ”’^^ ”’^”^ ^‘^^ ’’’‘’‘ibüh ^^5lt;^^Wrfc(nentgt;anef Darjtt etc. Kon fomns? man oPt wiDer ■ ”vnD e vba vleit gefd;el; en vnD geben hl pen/

-ocr page 8-

Vorrede n^^fcronynif tag un ßerßeti leid / au^egen wider vtw bin« » tiling ift/ba) denen werden diefe leur vn^ W »y j’ ^n eonnnendiren / ane^ die we^e ^n M«gt;Wgt;lt;nv,rt, vn6 der lo^n vnd danef werde / den fte vne d^quot; vndgemeficben weden, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , . ..i

^dlabcv gleiejwel ©ortete brei^rMI^ ^mö/da^ wir vne? weder für feiern ^^r^^’L gen end widerfpenliigeni^eneen/nee^ für fretyj y een/end angepe^fen entfe^en / end före^ten fJ«* 204^ ander / daö wir f^nen ©ene^ 2Vert |^ fviim/ amp;i( ge^otc^enotxrlaffing^ ®* jnm drieem/ëa^ wir mi( fele^em vns? von © O ^ ^ ^ @ wegen ^n tf^ttn^^^ U^ct/Vnfm Seelen errereen märten» ^’’^^^^ wir aue^ nid^r föröber / wir m#en ^f^^^ßKt danefg gewarten/geben (arten/waö gelten fw/w © Ö ^ ^ die faeben / end vne fefb^ befehlen /^ wird aneb jnfeben/wie er den greffe« benrnen f^ re/das fic webt gar in den -pimmei wacbf^' nbsp;nbsp;nbsp;,

^Öerbalben (affen wir in©ene^ vfaWwV diö^öebiein an^ge^en/da^ wider die in «Wj^,^„ gemeine ©önde/ den ^neber/ gefebrieben in/^ ans? @0^^^Ö were einen ftaren/grön^J’^^JJ^ dndgn(en bericbegibee / was’ / wie manebeWr 5î?ncberfed / end Wie wnnderbarfieb berfeibe r^^

-ocr page 9-

i^fcüfrti ^^’^^^ÏO’ Ç5uperînfcnamp;t

M er h? ÖctrieBcn/vnh bcfc^ônet wirD/ aud^ wfe Ï*’^ fbi» ^®^^^ Z^nï) wiDa @O^^é@ ^err/ wï? ^^ / 2W^igt;n(lt;r lieber vnD gefrewer M^ -^ wore beg -^^mï / Cr ^olffang ^ÄttebmÖerte^ im @f$(ofö/ wJ? '''^ antreifuiigc/tjnöaus; SXafb begf ’’’^tó^^^ *5^^^^ ^ ffvriaei^pattgenbergg / Wtt?^^^ ^^^^^^^’^^ / Durch tJidwüb^ vnD ^tfr 5^w^« Heffe itifornmetibrcMbe haf/

H^^^^ ^^^ ^^^*^ ^'^ ^^ meifîcu fiauffcn Æ^^ w:6ei(yerung h^cruuxnmitcnfoltcn/ V?’’^ ^^^ ßhtverUd) f^un / ‘Örfachtfl Oiefe / ’’^^’’ ^^^ h^^^^ö^ / ho^erleu(hfe5^an ©of * *ih?^S^^«^ / Hlt;d^-geOe^ftiWgrofle i((j5^f bûcher wD preDigfeu wiDcr Den^u^ w ^f’^^H taffen /^aöe^ aber geholffen M^i ’^ Wr/Doef iff fur augen/man haf noch Æ^ ^‘^^^ gefpoffef/ Das; ef liehe gefagf haben/ •liilitrt ^’^ '^H fhOche grieffin Die ©, Vuiher fe / ^^’ff h^ü^/ouD wenn er fie ^u rath genomen ft hn ^^^ fi^ ff;n wol beffergeleref haben / Wie *% ? ^^^^‘* h’fd^ fchreiben follen / ^o ffehef (fjy m Oe ange^ogenen worfenDeö Prophet ’’®^Diïial / Das* nu mehr ia Der ^elfeinvnge* 53

-ocr page 10-

iigt;ß)oiii)iKi/U)fiitiu^jj^^^^jfl»isifai»

ÄäSSSäÄ*»;

SSSi^.^^^i,^, aii»lt;t»m /uuj meaiM ^meM SM-^^f^J ^ wSttmV^llW»U)i}l)llt/S}fM^^2?‘”'^Sgt;»lt;gt;Q ^^^^^‘.•iSir^^S^rV )l0fugt;uiVWimu)9,,S^,^^^^^^ iuw)tJ)Uilgt;gt;S»liu0iiaigpg,^^'^\ sSSS^^^S sssr^s^^ssamp;s s^sssssz^xs

( .jwjfUilMgosMos ufjivmKx^^ff,^ iiü/w^^ttw^/iwSSSig^;^ ,!jgVi/tt)tl)0 gooit) g»)0Q 0)00001^ n,ff.

g)3^lJ)Vlt;a/w»^l(i’giP0i/snuimjj,S ^^^S^^SSü

-ocr page 11-

^ ifDemeKf ^upermfenamp;ï

W’^^ ^ fotWerfdf aHe wen

®‘^^^ ^” ^cr^en fürchten / ^tc wit ernti Hph -^ ^^ -^eH vnlgt; -^twel / Vttïgt; naeß tiefem |E^ ^^^fï* ^«Wtiffet^^ ver^an^en fev / Da^ pe W^^ ^^^^^^^^/ |er^ vnï) gemót fóren mot t®^ ï^ftticg grower vntgt; f lewer ^«e^er/etner fo wz ^^^ ^'«t^cf/ fw’ ©ott greffe vut) fermere fón •iitoï^^^ ^^^^^^^^’^^ auö ©etteö wert/etc liSïF^^ ê^Vf^ïwen finden wtre/vnD ^t fonher^ to^^^^^'^^*^^^ nbsp;nbsp;nbsp;grewel etefer fünfen an^et*

«iK^/ ^^^ fte Slbg^tfere^ / ene em murmel jjj^Jjfó / aueß eW abfaUnomÓawbeti nennet/ ff ö«bt man febrecfltcberö fagen/ Denn bas etc te r ^^'^(^^ I^î* ^«^ ^‘^^ P^ wellen/ abgótttfebe ^oib ^ ^®^ ^^” ^^^^^ ®^^ fâmet/fa bte ben reeb^

@0(( utto ï^en ©lanben eerlengnem W ^^^ ‘^ jf .'Pfal.angerócftie^/he móeberer •^r^^ ^^^^/^^^ ^^/®®*^ ^^*’ dlt;ttW^fWr bet *^’^flwm Älrc^en auögefónbert werben. jtiiM^^ •’^ f^^^^ lente/bie m (ren wöebenfeb^ èa^ ^’^^^^ / Wdui pe^n bem ^ôebwwbigen K***^^ ^®^^/ ernsi f ^eifó aneb wel f^rc arme

/^‘’^ i’^^^ ^’^^

Iwetgcn /wb pe wtber (ren banef ^n bem Jilto fc?^^ ö«amp;^ îoff’«’ müffen/^in ^nbaef cemti ™w pe / pe effen enb trineten fJnm felbp

-ocr page 12-

^^ ®ttM»^,'^‘^.'^^-^^(^^V ^upcrintenb: quot;^(Uifc^at ti^r^'^ Wtomnlg/MfirafiM ss^S^ssss

*gt;^liili/mitamp;^Z^^^'gt;«^tgt;(i^«igt;^/i»(t«lt;'lt;^ / fi^ fut (fi„!!^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vntem^tetiu fitn/tia

S^;fSS^S^.SSS3S

-ocr page 13-

?(ii bût ffßrtfthcßcn ^efer Sî^tijmt«« ©pangenberg.

Siff lieber CjOîXivtc »trb , Oc^ nu öbemml ein Scttcrgefc^rcy in filler Welt ergeben vber vus firme pre*: biger ober pfaffen/rvie mfin vus vereert lic^nennet/fonberlic^ vber vnß in ber iMciif .i ‘ Wfinsfvlt/ bos wir ben rechten X)eubf^ ^*’fP^«ö’lt;^lï^- verberben» vnb vntero '’^rk ‘^^I^^r nation/ nemlieb ben leibigen vnb jv*®** '^^^«•‘ttwfts^ jeberfftr vnb febwinber/ lïtnt^^^^^fn-XXÏfclrtSinamp;erUn/bic-jTomen frucbtlin ^I^8^^ baben/vermóge @dttlicb8befebl8/vnb ^Iftz '^^P^s/fingegriffen/ba werben fitmit vollem ^ihcff”*^^ ^“”6^” / '’®” allen eefen / vnbaus allen ^t f(^^^^’'‘ *^fr^ '’”P febreien / es fey bi» iSueb •ißbfi^^^*‘ifrt/«lt;n 0cbmebegebicbt/ einaufjrbó*’ ^Wu^^^ ^ûburcb'ûHc narungvnbX?enbel / alle ^4» ' ^^f^quot; '^^' ^‘^ntracten jerfldret / alle beffen •HeP’^^^ffn^^fn gebinbert / vnb weis was niebt W^?’^^^0® verur(^cbet werbe7 Wie benn bie Wsb ^'Z ^*^^ vubufsfertigen 0unber/bic jb^e I^Unwr^^^^”®^^^^^ erfennen /nocb bauon ablap iw^‘/^®'^ von ihrem Xgt;ater / bem 0atban 8ii(t?/ ®^'^ÏWba»fïe weibUeb-liegen/ vnb alles ^'ÖC(cb«bf wit nietiger-flrüfïe ober trewen ^jTühiK^^”'/^’^*” ‘^’^'^^^’^■^“’'^*^ '^^ verteren/ ^^^^^^”’''^wcblre-anberc' eble tugenb wirb '^itn vnb fpuren lfi)fen ( wie benn ber Worb vnb 25 üj itugen^

-ocr page 14-

^ èbreifn/i^ ^^^^nber^in tvonen^biiß ftetver^ Mitbern nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ pinaas far taafent Teufel

^^ folten meine Sif^Ê^^^^^^^^P^^^^^

^gt;^i nut einem- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^n/ ich tvoUfnen bas maal

ant tuiten eifen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verbinben/fte müften mir

^^8 fte gets bk^^Z^^^^àer büch fw^^ fcblmgcn/ *^^ S^febmeibiaZ^^^ ^^‘‘^^^o^ieman benn folcbc fet^ pellen / vQn waeh^^^^^^^ ^^ erfaren von benen ge^ ^ïf^ï^t fein /vnmu^^ finget/.^ie weilen vnge^ ^^n ftc^ Q^l^^^J^ofn naebiremftnne/ ^iewer^fen ^^^biresbertien ^'^!^*^^^^^^f'ie^r^^àrinnc/fiegcbi^ ^nb iaifenin niJh^^^^^^*^ feberman aufffeiner banf tnitbembS^^^ S‘amp;;SS;:S^quot;«SSS°SS ^nb (Sottes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftemebtabiaffenf

f^^^ben/nneb feinS^^^^^’^^^^^btigeleffetftcbnic^t

^^nn eraucbaieicb^rA^ nemejm nar temer in fml ssssz^sssz-s ßeben/benn XOelt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ bie^m^neb wirb

^i^fo(Cbrifïenfèin/g^-^^^^^^^^

^inber wiber bieü ^^ niefjt ber iefierong ber welt ördörr notwenbiae/^h^^^^lquot;^^'^^ ’^”^ vnférerWitf ^^^8^Srónbteecbrf(»^^^^^^^^^ ^otteeWort .benn fairem geieaa^^r/r^^^^^ teUbaffUg maeben/

* '■^^^^^^Sniüfcimaniamcbtgcbeii.nci^^^

-ocr page 15-

J ffvruut ©pan^ettOer^tK £?^^^^‘'^ ^^’^’’ grdflcn ^ftuffen 5nöcthncn/ fb ^üt ïiih « nbsp;nbsp;^^ febwerer |ïraf verboten /gut nfe^t bos/

gt;^ ?^‘^’' bmanber nuc^ bofes nfe^t got5« nenen f Ij ƒ ^nen a\r ben b^^n/bï air ben ^csUc^rcn/rc^enb fe b ^^^’^^ ^ ^‘^ tienne ^0 neun nißl verflnc^ten^eu ^^^^^r / fatten fur gut vnb als ein febonen w { ’’^bc|bnb€Te notaenbigc tugenb vngeßrßfft ^?^‘^ '‘Mfen f Wie feinen nueb anbere frome bers? Mt ^’’^^^^ ^^ lükb^ vnfer ernfte 0trüf|^bnfft ber bete l^'^^^ f^lt^n Mbelnrvnb b^^/was fiir @ott vnb ^‘^’’«^^ erfunb/ vnb birm geftraftairb w '^‘'^S^iv lobcn/verteibigen/ober boeb 5uni aelt; 4in ^^^^^^^^ß^” ^Ifl^nfiCa ift fa nu mehr nicht ^ßfi^'T'*^^'^^^ ffb^rman/fonbern auch nicnniglicb *gt;i0b'^^'^^^^'^^‘^® ^ b^iHofeWucber aiber (Bott ift/ ^^f^w 5®t« vnb niannigfeltigen flra^ ^Mk? ^^^ verurfacbet / vnb' baa er iff ein feban# quot;'S Air ^^^’^ ft^ttvurffvnferm iÊnangeKo / ein binber^ ö'ilite ^’'^‘^‘‘^^^ /'’”^ ß“^^*“ P^^i’^^V orbnung / ein er^ ^a-ów ^'*®^tti btrßen/ ein $errnttung vnb perfide ^S^^^*“^^^ '’^ Cbrtfilicber narung/ein gifpt %oft ^‘^^tn/bnlbcrlicben liebe/ ein ftif^erin aller ?^ W^/^.”’ßt«gt;i||lt;8’puIuer vnb fcbwcfel üH5U5Ón ‘*^hicb*^’*’‘Ö ^toïenb fear im geaiflèn/ 0umma ba ^‘'’^iS^ ®^''^ónbera- eitel bófê/arge/ verfluebt/veri t^* ^^*” Cbrtfl anberß benn bie *®^^ ar ^S ^'^ teben/ bas aber bie f inber biefer Welt ^8 hï » ®*^^^^ ^ febreef liebe fünbe bes anebers *^èbóih- nbsp;nbsp;^”^ nennet / lobet ƒ ebret/billiebet vnb

®'Ött/ba8 tbut fie nach jrer art/Cenn ein fe^

-ocr page 16-

gt;r»sarviab^/,;°«'”S‘gt;a(igt;amp;its^raos/ilt;pagt;‘gt;« ?äÄB»SÄö« ÿin/bic ionien l»!^^® ^ac^ers^tailic^ befc^meiß ^^^^r^abarenpt^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o^aben ^um grofiet^ .

i^^fn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^” fle^ nemen/bie auc^ mit vit

nurlèertvcï ^ufiietgt;ftj ^^ilete/dbgf j^^J^^/^nsdium prebigte vnbtmndc J Oe feiner 7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^verbeMe/baptt ,

^^lt;^^t8niebr / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ tnnkat itteybaboc^tetf ƒ

^(inben lentiScbHn^^^J^^^^^^^ ^^^^^ quot;^^^/ SÂSsïS'»quot;“*-^nàerientblütvnsr.S^^^^^quot;^quot;^^^^ rtc^^olunt ^^^S^rsranfamiTenJ».^^^^^^^^ ^^ft/fi^fmbbiepre^

f^8 r^nfersblb^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

£sssS5TsS“'‘«^£ff SSSSamp;ÿr^^'-^^S^SSSS «««iwÄÄS»/** /'^'lt;fbcfi‘^lt;^‘;

0«^«WW«Â1^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

-ocr page 17-

'Cm fi lt;. nbsp;S’ïlt;lt;’« 6|W«««S«'#

'nS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h^^^onöttntvfllii Aïksbcflw

Pflff ^^”” /rcr Wuc^r^enamp;cL2gt;rsUic^cn ïCicem

t ^‘*^ ‘^“‘■^^” ^^’‘^P®^^'^ gefc^ic^ttn nm jcvj l^n m ^‘^ ’^^’^ ^^”^ Wügö ju Philippis bic ^atte ei^ 5tiniï “^^Ser @ci,Vvnb trug jren X?crrn viel génies ^ns r ^^'■f^gen/öie lieffauc^ 0, Paulo nuc^/fc^rey iïl[c|.K'^'-'^/èilt;^Kæm| elpen flnb Bnec^te (Bottes bes W nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^*^^^ ^^'^ ’^^Ö ^^*' 0eligf eit verfün^

w • u ^ ‘*^^^ ^*' ^^^6^ ’^‘^•' wör^öfftig vu rec^t/ flieh' ’'^®”^l^gt;oc^tc nichts / banImb-woU Paulus Stift *^^^*^^”Ö^^®^^^^” / vnb trieb ben Warfager ttn^*1 ^•‘^Wbö lag ber ^anbel^mptbem vnreeb# •nitn ^”^ ^‘^*' ^‘’**”^ö^’*- ^cr IDagbfocrrn bie fonfl ^itb æ^®’Rotwerensufricbengctveicn / fabenbas btro?^”“”® ^’^ getvinfls war ausgefaren/ würben

sen barob vbel 5u frieben / namen Paulum vnb Vns r / ^^^^” fte au|f beu tParef t für bic Dbcrflen/ Ftm ' ^^” ^^ ^^ ^^” X^euptleuten vnb fpracbcn/23ie i)ï?^^^” Kgt;«e^u ^ufer @tab jrre ctccrregtcn bas ceft'’^ ^^^^''^‘^^quot;‘‘^ lucn bic f (eiber geri}|ên / fie vbel ^’^^'^'’binsgefengnis geworffen worben/bar^ A inen (Sott wiberümb wunberbarlicb b^lff / vnb fflf f*quot;^^^^ erlü|êtc.(-^ürwar bergicieben tregt fieb U^b bia^^^^ ^'^‘^ ^^ ^ ^‘^” ^^” 5*^ ”^^ léuangclifcbe prei to? ? eHieben orten noeb ein wenig bulben / aber m?? ^^’^utcrnflcrltraffc/ bic Wucherer welche als ^^o»fcbe Wemmen vnbWegbe bes gotten Wam^ ^gt;1^/ vorn lt;3:it$tcufcl / gleich wie jene Wagb vorn gt;nJJ'??^’'®^^l^blt;^-lt;^ll^nnub/angrdflfcn / vnb nicht «■oieanbern Chtißennoch mberfclbengemcinlt;«

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. € fc^fifP

-ocr page 18-

p^Äfft rechnen vn$ulflf|ent»oncn/cs I^^Pß-Hen/ von öcn vnnicnfc^Uc^en Wuc^cr^cnbeln öfp^^ vnb als denn biefelbcn ßeits^clje viiö Air Jnec^tc niemands one Wucher leiden oder etw» ’ gt;• flrecfen woUen/öle XOand gar absicben vnb S^H^^ fen/^ülpebt fte^^enn Öas5lt;^icrgcft'bgt;'^r/^^ ^’^^ fcn machen das gantse ffand |rrc / man

ber vmb alle Harung / in fc^ufö ’î”’^ ^^^^^^Lgen kommen. Vnd findet man aneb wol

20errn/ln cKcglmenten vnd Oberfeiten / die pty ^^ ob besagen vnd (preeben / Wenn man fb abolit aim den wnebet predigen/fd trurde niemandetmas m 311 borgen befomem 3tem/ es fcy fnen großer d £ 1 vnd wilf-arung bisher gefebeben/ das fnenftanicy 0umma vorgeflrecét tvorden/ob fie gleich ettvas o febtv^riiebe 5in|edarauff geben müfïen/nennfn al das gcrvinfl vnd genies/ das doch funde vnd 'l’^ƒ^^ ifï/faren auch wol darob 511 fchelten/ lefïern / plag vnd verjagen frome eiuerlgc Cerer vnd vmb der einigen vrfdchen wll’en/das fic den nicht wollen recht/noch die Wucherer gute ChmfJ’J fein laf jen / vnd mus alfó der frome Paulus damit/ das er den ^Teufel aus getrieben viel groffer funded than haben/auch fehwerer frraffe fragen/denn die N durch den Teufel getrieben öffentliche fSudlich^^*^ del/iii abgotterep (evieder @eit5 ip) getrieben, overig teretes wefen/vndpfpderfchandc / das etliche den XOohenprieftern fokhs noch gar bn^feb ^^mj? loben / auch bisweilen mit vnter derfelben decree gen /doch wird ©Ott die warheit ®^egt;l erbalten/vnd die fernen auch dabep 3« fchiitjen vnd 513 erretten wip

-ocr page 19-

fin-n ra 5(Hflt;«ri©P««9««^Wl

lt;inè nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^*^ îâpo^dn ßm vîv. rviib nôd)

tclt; Ç‘^®’'^‘^ enekt/von Demetrio Pent (3olt(clinic ^e» ^P^^^'/‘^^^^^^’^^^*' ^Ï^SOkin Diana Silberne «J?^^ *’ïfïc^ete / mb bannt benen vomX)anb£vcrgt; fol h ^^ ^^*^”0^” gewinfl jnwenbete, 2Kß nu Paulus te/ ^ ’^^Sotterei? burc^ feine prcbigtcemftiidp praffe ynbbte Jgp^efer alleine bem ewigen vnb einigen 2quot;/ bem »ater wfers I3e«n □efu lt;^ri|li su jhf ^‘^ ^^nuancte/war biefer meifter Demetrius vbel a ‘^^WrerfamleteaUe (Boltfc^micbc/vnb bie 25ey Q^f let betreiben Danbweref s/vnbfprac^/ Sieben ^enner/jr wijfet bas wir groten $ugang von biefem /vitbf^rfê^tpnb.^dretbas nic^tab fer h ^f’^efb / fonbern auc^ fait in gants 2t fa/b ie* tiix?^^“® '’i^'^ Volets abfelltg mad^et / vberrebet j)^®lpric^ / lt;g8fmbnic^t@ôttcrwelc^evon20en^ •^ Semac^etfinb / 2tber eswil mc^t allein vn|êrm fiüffs^^?^^^” Ô^gt;*ût^«n bas er nicfgt;ts gelte / fonbern Wbf ^^^ ’^^’^^Pel ber groffen ©ôttin Diana wirb für / Ö^^^^let / vnb wirb basu jre n^aicget vntergc^ tesh- ^^^*' ^^‘■^ Ö^^”^^ ^^‘^ ^”^ ^^' ^^^if’'ds ®öÉ ^hf^^ ^*'5eigetetc.2t(8 bifs bie anbern ^óreten wur^ t^üA '^^^ 5orns fc^ridpen vnb |prac^en/@ros iji bic tou ?^*'^P^^f^/ ^üruber warb bic gantscétab fh?^'^’^^’^iel8/viibflurmetcn einmutiglic^ 511 bem fin ih^^''^^^ '’”^ ergriffen pauli geferten/ petten auc^ *er£^”^ ^lefêlben ^anb angelegt / wo es @ott nie^t lnan?'^^”/'’”^^i*refgt;bC8 Ontslers vernünfftige er^ P Ö^^enbet ^ette. Dicté Orfdpidpt ma^lcf 1^0 fur bie trugen / Wie es jtsiger seit in ber c 0

-ocr page 20-

©embcSIλ

Welf fonbertte^ in 23eu(|cbiftnamp; gc^et / bö tf?ß ^quot;^® nur nuffgenies vnbgervinfï gerichtet / jCcr 2lbßott mb gót5c/@cit5 ober jSPaninton ^at bie leute ßlfb g^** befe|]èn vnb eingenommen / bas menniglic^ ”“’*S^Ï* auffbencFet/ ticktet mb trachtet / veie man nur ©elf mb gut ertverbe/bas nur bem 2lbgott ©cits tx’oï vnö viel gebienet werbe / wo auc^ gleich bar über ©ott vnbfein wort bleibe* 2Da Obft

ïCpbfOfeb^n ©oltfcbmiebc bie rechten iCrt5Wuÿf’■^*‘ haben/bie aus einem guiben sween ober brey feuutn febmieben / mit jrem Wuchst / «ufffat$/ grcuulireij mb anbern griflin.jCDacb^n barnacb bem ©ó^en gt» bene S^empel/wilJen irc 0cbalcf^griffe / betrug vnb falfêbe practifen gar febon vnb h»hRb30»fï”’‘'”. ^ vnb 3uentfcbülbigen/mb neb Als tieren He fenfî nt®* Ïebenbige 20eiligen.au85ugeben,Kómpt beun ein lus mbrebet jnen ins^piel / beizet vnb nennet irm Wneber vnb betrug wie er an fm|^Ib|ïijï'2lbgotW vnb fóüberey/bauon man bey verluft ber Seelen we ligPeitabsulaOcn fcbülbigfêy / 00 faren biefelben ïêrtswikberer/vnb^anb vnb Ceutfeblnöcr 5«fArbmf aujf/lamptjren genoden vnb allen Verarbeitern bei^ fclberj,0cbanbwercfó®anbwerefs feit iep P^’b als Weebfêlem / X^mbfcblcgcm / 2luslefern/ïöe febneitem vnb befeilern ber IDüntse/vnb wie ï’^s ß^ nnblin mebr beijkt/febteien vnb dagen / lts bAi^J^ gleicbwolfölcbebcnbeljnenctwaß getragen b^^ nen nu abgefebnitten werbe /bAbefó lange gewe^ ret/vnb fep allenthalben in» braueb/mebt Allem m gemeinen ^enbelern/ibnbcm aueb bey grollen ^_

-ocr page 21-

'(«»ns« ffixiad epa«3fn6lt;rgif. '

^nbf Pütcnutcn/folt man nu ben Pfaffen sleuben' hûfh'i®^”/ ^^^ rpórbe aUen benbcln $u fc^aben vnb hion ^^1^^^^‘'^^’’^ '^quot;^ bardber bie n?aic|mt bcsjODani Vis ^t‘' ^“ l^oben ge^en/ ©enn ge^et bas gefc^rcy fif®^^’*’’'”’^ ^^^•' ^^^ armen ©iener C^riflt / bic ^en m t^'^^’‘föÏ0^/ï^^*'^-^ plagt man / vnb were lt;obE ‘^(^erern nichts Uebers benn bas fie bie nur W^^^^ ”^^‘’^^^quot; / ^^^” föïtöer stone tempel bes Hj °^^^8^eit$cs / vnb ber ©dt^e n^ammon brin«« ÜniE^^'^ ^^allen e^ren bleiben, 2ilfo fi^et man trar^ öJoFquot;^^^*’^^’^^^*”^^*^” ^”’ meifïen 3ut^un / vnb deich ^^^ ^^c^tcr 511 galten / wemc fte auc^ 5uueris ’^m r ^ ^®^^ *’^^**^ ^® öut vnb fnenwol gc^olffen/ ten/ ^^ '‘’”^^®^’‘fn^ vnb trewe warnung nur erfenne ‘^bS^^^’”^'^ /vnbbcrfclben in rechter bef erung vnb Seteilï?®'’^”'^*’^ f^^^^’^Wc^^” ©ót^cnbienfïe/fol* W?^^ öefc^e^e nu allo ober nic^t fo ^aben wir '’Ufer Ä ö^^^^'i / '‘’”^ f^ '^'^'^ biefês fmefc belanget/ ^m • 1^® ^^’^^^^^^^ bas nc^ niemanbs in feiner ver# fftflt ’^-^ $ubef lagen baben / ^s fey fm nic^t ge# iifh s ^^^w / ^abe herwegen auch nicht wiffen f dn# lt;cb^ lochet fogrofïè’0dnbc fêy,25erhalben wil WÏ ^'^^^ fromer ^hrtn/bem bic fis ióueh 5« ham Rii/^ »’^^‘'Oclbigctrewltth’/ fblchs vleiffigsu le# kfoS'*^’’*’^’’’^/'’”^ auch'anbere:bftfattS3u warnen ^'e/n a '^'^’^w 5weiffel mir gar nicht/es werben fro Mt to ^^”^^ß^ '’*’^ vernunfftige 20crt5cn » nen bie ar# ^tr/^^^'’^^^®/f^ ^tiein frennblicher vnb lieber @euat#

®”’ Wort/ Derr Wolfgang 'f''ïftn/mittrewen bAMngewanb gefallen lap C nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fen/

-ocr page 22-

^eMtit^.§t)t(aci @PWf’;^S'’?!['.™^M fcn/vnb vn jérm lieben jÖjèrm feott fur foU^X Ö*^^^ ’Vnbßübebünefen / 3(uc^ furvnsvub lt;^1^^^*^^^”^^ ber betrübten Äirc^e £ZD«30Ü€igt;t meinen/pw Wmec^tißen amp;ott von ^ertsen nnmffen / bas et vns fampt Allen (einen ^uffèriveleten für bcm 3^eu^ fel vnb feinen Weref^eugen gnebieUe^ ^^^^ ten/vnb 5u feinen e^ren in erlaubter warrit befïenbiglic^ erhalten / vnb 511 feiner jeit^ur ewigen tDerrUgteit er# ^eben wolte/bnrc^ C^rt# P«m2fC0X)n?/ Sfmen«

©rniSM*

-ocr page 23-

^tin ^c(g,(60ni(n ^hb ïöckin •§lt;ww/-9etm ‘Solrabt/

©raffen vnb ^crrn ^n S^an^feft/ $57ctnem aneïgt;Men ’germ

ö”^‘^ ^”^ fhebc/bure^ ben cfnigcn Vhf?^*^^*^^^*! ^£i'ïó|cr/20eih',nb vnö 0cligmüc^er/ Æ*^^^'^^^ jcff«i^ C^riffum / fampt meinem ^^ftUc^eit 5uuor,

^ OIöe6omer©raff/aiKbf ^esgerv/wv Ufentm viev^en i^uefe^ofeamzz* Op* cm tvüttïïcvJja^icè ^cfc^tc^e/ ^a^ Bote cmmaïBnvd^ctn ^fel/ i?namp; ntöfec ï)«vö^ eine flw^c

p^^^^Ó^/ tvre ^cv sreufentn ‘^avat^üo gevest fe»’^^®*^^^^ ^rOï^Êccen SSteUamaei^ov^ctc up/^evftntoRn ï»ev vn^^veefect^^ett Ï^cUe^ ï c«^fl‘/2*55cÆ»tgt;ttamp; vmt) fetnee getejee «»tUc« i te?Mi»^alact^emJ^ónt^^ ^aS^oaMcee ’ BwWtJevnSfrach» ffuc^cn, ®te ^even /f^ae föoectem ^dcif femb fc^ rn^ amp;cnfc(tgt;cn: pQömb wonpeavaff'e èatJê/foUceawö^ óï«4 A^ fSfcl vnïgt; vnuemunffetB ^è^cv sefd^c^cn/ H an ïcuern vü 'PrcH3«n mônaeïn rveU*

-ocr page 24-

«» feilte« Sott totan ^tl'tä«« “^^'Ä mattö at^ev im ^vuü^e Jjcwcgert ml / P alle (vetve (Sever wt^ ^vcî^igev/ ^te ^lt;*^®^lt;’L üm^ClYt^evOer-^^elchiïC'er 0,etc?/ v«v »« flirtte fówrt foUen / rui) mûffetî/twefe ^^^^ïcl ta^e^ ï?er ^eU (5fel feb/vn^^effp»« 0^’ , ipvonateem aWero cf«ftW^Wlt;v/Ijw fd^ve^jtc^cvmütt vev{gt;vteóltcfe / lt;*lt;^^^^1:^21^ ltlt;^/ Mw^efWm ta0evliüvamp;crtVrt5gt; W^ gen fcUe.i^ll|o 4wc^ ^e^ïre^feer w^etif ^ƒ^^ Mandez mvamp;^n ftc vonden ;ó^w«WB^7%^./ vn^ tret jen Wefa^eU / fö#4W«c / ^!J^PÄd gvolJc/vnucvpenamp;t^c (gfel gei^aUen / iV^ S*^ vnö wirt^c^^^^P^ verast / vnKefeP*^ hicêv^ccè^u / $gt;enrt f0rt ^oêê« w^tt^lt;^^^^*L (LSetube an fte ^eveifebez ruï) miC fulP^ w»r bet'ztitïnKrt.t^’tnefee foevac^tew ntefet ïgt;cvtt fc^eu fdwev / vat» rvev^ert Urn ïpvcïgt;t^.^F * femtgt; / vn^ ip inert eben rtiebt^

no cb ve#Me0«c^iev/U«rt f«6 vorn iöetp 0 rmbeiltqcrt qjvc^ia^rti^-c fbraffen laffcrt. ««^ ebe (vetivert rtweiv ólt;frè( br^ue hub UebettY«' bcr,rticbe(mberclt;Hö wemt peetwört ein ^W* feb-V^J? b^vtert^eseltebcbelabettbert atmen e|w tefebwevertbert armen »pvebt^ev/ mic^^^JJ^^ fiüalfecfen voller srobet/atewUeber / af er w

-ocr page 25-

ttftwlï • ''^^^ *^^6vlt;tt t^ed »nwacfeaffcf^ert/vit luy^w^attHa^m/v»^ fi^alwrnnün / «c«« kióïif^^‘^^'^'^^^^quot;'^quot;'” * ^w|fvè«rcr/ ^(uft-wtc^ei j^^^wcmacfter/ fee (^cvartpifc{gt;t^cctt awffvbth liA^^*^^^^^^^^* lt;ètUcfec vereen te» (Sfdmtö/ ■ Ji à« ^aijev/en^lien/tivett^en/vevta^cn/ vev# WpU3ertVrtïgt;m«veevnïgt;te ^reï^t^ev / vn$gt; f P fn: aWee 6ev(ïïetïgt; an / aletd^ wie Bileam Ifi?^ ’^'^^^ ^lt;*^/^^* ^^^ ® ^‘^’f»^ ^«3^1 ^i^ ^^0^ AjJ'^*^ ^c^wcvcsetvac tvav^z vn^ ntebe im wc/ Sa^^ ^^^^^^‘^‘^3ïft(^«« awefe noöfe cc^Uc^ ^^ ’W / wenn tie tJveti^efc fo ten getvaweten peoeteó/ tm 'Wove witev ttefónte fe^en/ Wmfe ter Bocciofen Weïe fetn^ofen/ noc^ in ï^âcoffen/^veireen/ woI^cVcnccn we^ecten r ^^defirttev mitvoUem Uwff in tic geUe p^invennen ) Weiten/fnt tevieWenivc^wn ß?^ ''^^t ^nt ^wc fein laffcn wollen / fontevn ’3«^ evfovtevurt^ Kco befohlen vnt tragen

lt;ttnp(6/ mie tvewen vnt (Ivaffen tawitev fc jf*** (StUc^e wollen ten (Sfcl ^av eot ^aten/ »ietntan jnen an tv efee ^evcte/sl^ict^ wie ^i •**»|u feinem lt;£fcl Id^c / ta cv jnfteaffecv 6rC quot;â^ônee / vnt tevêalten tveweecs« evw«v/ R/tvenn cv ein lt;^d^weve âe^ate ^ceect^ao at ’’ ^» wav^eie â^f^â^ westen m«3 7 Bc^îTSC

-ocr page 26-

IW sus, ffvlt;e not# «^«(6 fwfê «©lt;?€. « , Ç^S*”“*'* **« êtet!«rt«itfl'f//ïct/(ê t«amp; WKf/ wô ^unc^ ^^(im^u vac nemen felt/ vtîC» feaf S^n^a^in feid^em fAU iu tf^un / eb mAn ^A0 It^A^Ampt niç^e fistel Uei?ee $ak iDneeem^en ÎAf ^eU/manie^t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ane^ t^Aneniitüemv

ten/mx^ÿ^en fteÇenbeviweiffel^ntn tvenUd^ßen: eA^n f^Aten/i?ntgt; fA^en / mAnfeie tfiel Uetei^^ee^ f^êven / t^n^eim Anbeen S'^lAffen/hm teelmit t^ngiuct fe$. ^ie^ nnn weï an^unemen / trw^f i^et^A i^efe^i f c^a^ie nbsp;nbsp;nbsp;Aue^ei^ie^j / ^a^

^vep^ecen (£fAiA Atn^s. Envied A(f l^s^^^^^^^^^^*^^^fâttiteft/fit^^^^ nid^e/ee^t ^e eane ftimme note ein f^e^Awte/t^n^ neMi

^^^^^ ^è^^»^eKteeeeuns / Micm SÎ?^®î^^?J^^r^»^lt;î* ^n^^AA â^^viftitAfAf ^^^^ ^^^^^^i(^(itfivAffen ^^^hru ^^^^^^^ ^iticn/^eèAnniAi^. Riefte ÄÄ^^ ^^^^^^ ^^^ ^^^ ^^^^fäCK fin^Z An^f^em ^Alfe / m f^ênnen ^ie nid^t nmb è^n/ fentom mue nemd^e n^evien/ mei nne Audz Ane amp;eettee^nen^en^nie/nen ^ev ^^eit tvibee^ j

^^^ ^^^ ^^ ^^^ Ai^(è ^Afodie^ Aérien

-ocr page 27-

An ©rAff X^ollrAtl^t

Su 5cm fo t(l 5k tict/tumUd) vt^cmad^,u ng *^^^fgt;; fönten fût M^M/ vn5 gelee j^wn^ wie ÄvieVen |ic|ec / V-tycciHt)^:'^ iz. lac lev (^a; ww«l cv fi|ec/iac cv vevitcpen qt / (Iveiecctt J^^'^^c/mit leu lie föottee gelee laïten/vitl lac i ^äuiegef« Ö^|vi|li |alc«gt; ^ac ijl/ lev ©a^ J^u/ wenn ev fidfee/ lac lev eag lec gevielen ev; J^JCome/wevIe ev vieïgvewXiö|ev wuee« / vul j’W wil cv lie fielet jUidc Ätvefee lernt ^«MOv/ Mini lac cv ntemanl len girndgênnec/ fett Mgevne woXe/ lac aWe ^^cnfcl^cn/an ïetl vul M levlo ven wüvlen/lamie ev ein g vo flfe gefeU W bale. ^nl Ia|ev fêmpe ec awei / weil W jeicicc gevidcc vcv|anlen/ lac aWe loc;

'Jlevlanl nimpc/ pet in aUen penlen me|; wl ion eag iu eag evgev wivl/ inl lev SLeu; tj^ uiie j^eeen lev pnjlevnic ^wv geUe lev; yju / inlilevgelen/ §«mgevie|e Ie|aleen

K ^^®’^^^- ^i^|l l^^(^ ^^ic wlt;i uWev; vof?’^*^ W«î/â«^^^»/â’^^u’ti4fu funlen/alc ^quot;^^^^ ^i^ïgt; f^^iu^o wov teó!??^*^/Ml^^*lt;»/ ^^^ó^^Z eviegen/incvew/ bür» ’lt;lt;Vmwewil/toff«ije/geiegt;/jovn/tteil/ ©«‘^^««JP/ vn^wete / fveffen / fauffen/ v^jewautj vegivee / lac a«e| lie ^eU

-ocr page 28-

Xgt;orrcbc.

vtgt;«j|vett ettert gaU pvo^jge^eue vnïgt; fr^f^ez (Se fenne ^icUn^c mo^t befiedert ee niöfle tgt;v€^ C^ftt*

®b vite ^pvebtgcm abev tfe w à« güten vn^QVecfetcvnc^efccu / mülcv ^eic 6fe ju aUcv bttt^fltW^wfcè träten: gebaren tveUe/ vnamp; bem ïTeufeï alle ^eïe/bur^ getc^ / ^«c^ev, vnb an^ beve füllte mü fiefe mab^vunb bev geUeniU veiffert fvep taurn iwlaOen/^ebetcfectm iöUe^tn bemfewet^ctte / vnb anbever Seelen |eU5^eü lub tfl/^wbebencfen / mte me ae^^OÜn foW ton me^efefeegett mó^e^lSoUen uw etjUtfee v«b ^mv bev Stoffe metfl ê^uff / bem STcwfel buv^ iven et^enett mwemlle» hw vadfeen (teefen blcü ben/mü^jen wû ^efe^egeu laffen / n^v abee 6«^ be» vnfeve (Seelen eveeccet/vnb pub ^cwte/bae tvü üenc^albetttttc^c biüpenvei:f2enfcbattc^e^ bert/anffben ca^trcnn^occee iovn vorn Û^n^^^ eeeab wüb oftenbar wevben/vbev öllee ßettW* fee wefen bub vn^qeeeebet^fae bev SenP^^n/bü btemv^cüwbev vn^fveefett^^etc awff^^Ken/ 5Äonij,^nb fie treiben a» è/efem w^e/ vnb an item lebten/wenn fie^wgellen fAvenmöffenz fein entfctUlbf^wn^ gaben / vnbbne/aleigven CSeelfov^een/biefegMlbanffleaenfcnnen / ^J

-ocr page 29-

tofHÄx An0mffVonmf|gt;.

frt I • ?^^^ ä^f^vaffc vnt) ö^^t^vt ^;abeu/tttamp; ab L^i6«mtgt;m^ fvemî^^ev fütttcrtwrtUttjMm bv ß ^^‘^^^ möllert. %em / pe foUett aUem m zWle/ wtv 6aJgt;ert ^ao mfer gec^a» Vrtfevem . ilT^^’^Wpcm^t vUte ^epvötfec /^ewavrtee J? ^.^‘^ ^efjerwttä vetmartee/ fr blut p^ «uff 16/ ^quot;^t^ertcn fopff/Vrt{gt;ttt(6.cawffvne.

(A,.^‘^^^^lt;^eti fromev/ ©ottfueefett^ev/^dev/ 6e7h^^ ^^^^^ 6^^vtrtrtert Mb^ ^ulotert/ ^»te ^a ÿ r^’tvo^ert / Vrt^ tn tufcrt legeert tettert ntefte bhuA ‘^‘^^’^^^^^ ^‘^ ’^‘^‘^ l^^ebt^ten/fcrt^cuï aw^ .J'^^opcttrtK6e^c6vtjftert t^e« STeufd ^apffec Ättffen/vtt^ et^ltcfee ï)Crt «e^ereeufet/ edb 6,0 ®^f^^^wfd / ^twe^t^wfeV tllerncïtcew;

fiftff ^ßciewfel/gwertecufd/ gefeneewfeV L^^^^^^^’W/^*^^ f^ F*^^^ ^^/ mie ï6Ke« factiën L^^f^^öè«»» W^ é^ï*^ ic6 leert ^vempelrt ^ez A^*^^ ^^^ ^^ ^^^^ o5gt;ev ^tow^erteuM J5^^^/lt;’»6 rvae ^icu^n. m attUiert 6m ert^ fech’^ ^^rlt;6vfe64m / m em ^«c6 é^famme« Ä ^^ M^ ^^^ ^^^ ^'«mma vnïgt; hi^aU ^avs u V^ f^^tvae W«(6eK fejj / vrt^ ^ee s^m

'*w«(6/tta(6 em awlee erdete / mie veemeb

-ocr page 30-

^^^^«»^^Éf«M«lt;tt iK»«etu^

«’«^«ï/ X » ctt’‘^^^‘quot; seitiefeiinee »fit/iu ie^e^tn. ^ *'’^^quot; nUtrie^dseKma

^•S,Melat(^ ff^*^,^^S»lt;iiSen «Oattw , fiMie» it^^ÿM ^f'^/‘*^^ Seleaenèeie meittee ƒ ^^r^v/sedert a: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ meinem ^aceif /

*“6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff fiM»M 1

amp;eettgt;ett maaf^^V ®’ ®' ^«^f««« »«gt; 1»^ ;

^^^tigt;fi eS.^^'^^^^^'^^ fffltenfelcieeei i^é^lÿ^^fquot;’”«S.^^

^.iquot;y!ffflättnttn^tlueliemfte.ß.gt; /

-ocr page 31-

Ä®^ Wen âeWeîxen iôemayMamp;mtîâ^«

ootteebe^ aUme^ef^ctt befe^Utî* ®ac«mz Wttefcle/amca^eSoêattttb æa})Ct(l*f / ^n# »cis'«?;.

€gt; ©y

^rttevegmtaev^^fenej;’ tttßOW ^OVC

ÂÔOljfa^îrtâ JKdUffmdrt

Salfiddcnßj.

b-s. f, 't'V-'n

ï^f' V4V.V

$vm2^

-ocr page 32-

^omöfrtn ill'll

^^tiftUc^diftftr. eerec^tcftvnbtvd '^fffic^ / ionbern ans ^^dhc^eni/fonöerÏK^enrat^/anc^

•^SSäSSS!^^«Samp;!iSSS

‘M'^^ ^nuuneftUb^S'quot;^^^^ '^igt;eat als miteinaSHns^

^’quot;quot;•'«‘«.((gmtiinn baba, f^n.^‘°''^_aet/b,w ein Igliciier fan (’enungaUerlnLn,^^'‘‘è^quot;^‘gt;’*^Bf‘’^^^^^^ ^rliebenubeLM^i' «abSeUd^gefetS i lm7nernne^/^,ha‘’'^^^ff'quot;’''’^^'f^ff‘'’/‘”‘‘' .•mXee^ta^erSb^7'‘‘^quot;'''’^^e^^

eleh^ beftetiigen »oiS^ J^ne/rau^e ^imtltia ƒ !^'^s:sTbnbrefÆî^iÏ^^^^ tgt;ae^fV(e amp;Sf(l(9 / a!f‘’quot;‘l^''a‘rae^ilef£s'’,^l* anfe^rberf^cb ƒ '^in bieUni ftitetef^ffquot;^!:/'' ^^ bilbe gtfebaffen/ /

-ocr page 33-

. nbsp;nbsp;nbsp;^otvebe an ^cn ^^WflKc^t £cfcv.

«8 feine nciricn / fonbern öurc^ f Auff ober gleich rc^ ?^Pfn|at(on mb ïviberftAttung freinbb gut nn vus J^jgen löUcn/bA^crbmn @ott bem £Den(cf^en in bic 'f^^^t geppant^t bas er ^eïen vnb recken tan / weU Allen gewerben vnb gleie^elt su fielten ein fê^r '‘**t5c vnbndtige 3uric^tung ijl,

Sam Anbern Auc^ bArûmb bAö biefe erbenung OH?.'’”.’^’!^^^ ^^•’ eigent^mnb fb gAr nötig ijr/ bAS noicjclbige bic welt nk^t befteben/noeb bic leut bey j^ttimcn wonen tónnen / Denn wenn rAUben/flclen ^ nemen frey geben folt / jb mus bAs eine teil von ^gij ‘^^^^fn bcrAubet/seitlicb verberben vnb vnterge^

^‘^Fiimb blt;^t (Bott gefAget / Dn folt nicht |tclt;«

«2 ƒ '‘’Ï^.^^t^^tigedt befohlen vber biefer orbennng tS^^ebÏS* '’BScbdrlichent ernjt vnb vlcis 511 hAlten / vnb bic fC^^ öitigtbots*

^^ burch öffentlichen Dieb^Alobcr burchvn^ t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ontrAct vmb geitjes vnbeigcnnut3C8wils

n oiefclbigc zerrütten würben 511 flrnffen/ ï^uch bcm .^oigi^nipt Aufferlegt/ gcit3 vnb cigenniit^igc henbeï vns? ^’’^^‘^^ ^Afierniit ©ottes wort 5» ftrAffenz berfru ^^^^ ^tnßlich $u WAmen vnb ^unermAnen/Óch «MA ^ ^^^ vernicibung feines $orns vnb ber Aller ^^IknvngnAben^uenthAltert, DAherwirbennIefên rt!~^‘^^Ws«Prophcten/fefAfA8/ÓcrcrniA8/fè3echlt; h|.£’^''^®/^AbACïic / vnb bic Anbern neben Allen jren vf ®ßS!

^^fl^^S Auff ben gcit3 neben Angehenctten b«blt;n Jioc« h^^^Sen/jcitUch«* vnb ewiger jtrAftgcfholten hA ^‘'quot; '®‘’^ 9« q ^ ’^æ ^^‘OitnUfehe Prebiger ber éon ©ot? p’^*’*^**

K.ber / fo ofp feine jónger vnb Snhórer für geits

WAF^

-ocr page 34-

^omNan^dî

gt; gt;nbsp;r^^tmet/afó dûs er faget/^epet 511 vnb bätet euc^ für j j bent geitje / beun ntcnwiib lebet button bas er viel gó# ter b^f. jItnn/XOütet euch bas etvre X?ert5en nicht be febwert werben mit frefjen vnb femffen / vnb jorgen ber narung^ Cuce. x^^b^esgleicbcn tént aueb 0‘Püt^ laß bin vnb wiber fa|l in allen feinen îCpifîcln, 2ils in fonberbeitf. Cciintb. v,p Corintb. vj. if. Corintb. iv. ïS pb^fïvj.^rolof üM.^nnotb.viOfi aber bieféptebigi 3« einer seit nötig gewefen/foift fie es it3nnb / bénit 5t‘,w»M «ni ibunb gebet bie 3eit bauen €brifîns propbfteiet bat/ wioS »en ^'ö^i^ ißesbeit vber banb nemen/vnb bic liebe in vie geftj 51» pre/ Un erf alten werbe / jCCattbei ppmi. Vnb bnuon aneb »»3lt;» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;@.panlu3 rebet ba er figt. ©as feitu wifjen / bas in ? ? ben letzten tagen werben greHlicbc3cit fomen/benn es ^, werben H^en(eben fein/bie von ^cb fèlbfî b^^if^n ' ßd^ t5i0/rbnntretticb/b^|fertig/lefierer,ip2^intotb» «h ^’^ brawc/flraffe/warnc/verniane mit aller gebult / wer fan/ein igheber wie (ein ampt eiforbert vnb mitbrin^ i^^^Kfee^^ get/billft es nicht (b febabet cs aneb niebt/vnb iß ein fcptiüb^üe, jeber inßinent gcwi)fcn cntßbulbigct.^Kfo böb i^b pr ber 3eitnach erforberung meines ompts / vnb bte^ wells bic j3?atcria aneb eben ba3umal im^efb^r** rocb alfb mitbraebt / ebhcbepiebigien vnfer gemein al hier 5» Doffvom Wneber getban/ welcher ein op fcntlicber ©icbßal iß/ babureb vnßrm lieben XOerrn ^‘^ orbnung bc bißinctionc bominiorum setm^ bis cUivw ^*^f wirb/benn ber Wuc^r nimpt bas was nicht ß‘tt ti^Of^ifif, iß/vnb alle 3eit mehr beim er gibt/babnreb außgeb^*^ benwirb/ bas ^iebtmas aller (Nugent / bas imtn beiß gleich vît gldcbt^leqiialitas 2Irithmctica;3^ti2£^ te;i. Politico.

-ocr page 35-

_ ÎJa Aber ber ië^revirbige mein lieber (Sefhffer/ w« Î^vrifteus Spangenberg / ben Wnc^ertcnfcl eben «t. cyt^r ï*‘»5untai bureb dn öffentliche Schrijft ein 53ancfet aïpöisêu** ^ftbenefen bebacht war / vnb gleichevol vor ben ^'^‘^* “tbtifften eviber bic papioen / jCDammelncten vnb Sfoben 2(poftaten nicht tvol alfa balb bar^n fom^ 5!’lt;n mócht / h^t er mirs an feine frabt $uth«n bc^ Pblen»

X)nb evietvol ich mich hi'^5n etwas 5u wenig er^ «nt / anch bebacht bas ich bey ben Wcltfinbern Wlt;ht grollen banct bamit verbienen würbe / habe *c^ mich hoch meines lieben ©C^'^î^S ißcfehl/ üueh mein 2lmpt vnb @ewif|en mehr rcit$en vnb tteiben benn ber Welt vnbanef / ober anberc vrjagt; ^ aujfhalten lajfen, 2Jnch vngeacht/ bas nicht alleine bie Wucherer /fbnbern auch wol anberc bic îgt;ü Vielleicht nicht Wücherer (ein / fonflen aber für Stoßer Klugheit nichts benn anberer Cent arbeit tabe^ «n tónnen / mir biefe meine arbeit anbers beuten t^ttben / Ob jtc gleich von mir Chtijtlich vnb ^olgcmcinct 2llfs bas mir et^lichc förwerffen vnb ^^, Wn werben/ lès gebüret ben prebigern nicht von ^Ïλ!?««#' Äsioffshcnblen vnb Wucher 511 fehreiben / cs jey g« u««. juriflifch» ^tem /’ cs fey vnnótig bieweil doctor Wither $u fórberft vnb anberc gclerte leute nach no^ ^•itfFthicnon gefthrieben. ^tem/es fcy ein vnnüt$c iPttgebenc arbeit. 3tem/bases et$lichc aus grower ftrßoetwng vnb mutwilliger bosheit wie alle anberc ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trewe

-ocr page 36-

25ûn‘ct5eanî)ett

tretvetvAmung vernetten merken / von W2k^?ngc^-fcl^ricbcn ilc^ct/^gscc^. K-vvu^^ic treroen fceine wert ^5rcn/vnamp; nic^tbamAc^ t^un/ fonbern weröch bup; ffi^ä wó* Anpftiffcn/vnbgïcic^a’olin /rem gcit^ fort faresii'vnb Seras M) mir ge^en wirb wie jenem preOiger/^u wde^em ein »»lt;amp;»• Wucherer / öa er ßuffein ^eit^art nuff öenWudX prebigt/jagt/fCr jbU jaein Anbermal me^r jo nnfi ben Wucher prebigen/önff bas er Anberc Abß#ech/ vnb er befro bas bin 311 kommen mdebt/vnb rvic nn^n figt/bA SXmber jcliger iviber ben Wne^^^r gefeixt NOTA, ben/fte^ c^licbc bAben boren lAflèn/tVAS pib Cutbef

Acipe vom Wueber xi jebreiben / er jolie jîe Ais bes bAnbeis inebr geübt vnb erfaren / bienen febreibeu iAîfcîi,

»tttwdrt WASbiecrjïenbcÏAngetcveisicb^tt’ArcvolöAö bSoStS ^^fêrprofejfionnicbt mitbringet von €ontrAetibuö ©Ab ‘’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5u jebreiben / vn jêr proféjjion Aber bringet niit niebi

i* Allein in ber lere / jbnbern Aueb in eujjèrlicbem leben vnb rvejen Alles bAs su fer Affen / was rviber Gottes/ belles/èlAres/Ausbrileélicbes rvortgerebt/getbun vn . gebAnbeltcvirb,Xgt;nbsubem/biea?eilbie3urißenfe^ mwOs«?«? ”‘^ Prebiger jein/ fo bleibet jre Icrc bAbeirn in jren ^Uï^ wuebet eberngejïorben/vnbbegrAben/ vnb crjebAliet niebt fîrsîtïB. vnter bie leute / miÏ jpn evir prebiger bennoeb notbi^b ben bieuon reben vnb vuternebten / eermanen / ^^ cvirniebt^jntinomerirollen jein / vnb mit ber Weit bureb jrembbe @ünbe sum S'eufelfAren/Acbt bertve^ gen / es jêvbkmit ben 3uri(ïfnfein eingriffgefebe* ben /su bem bAS ieb nrir nicht eigentiieb von contrei^ etibtsu leren vorgenomen/ jbnbern etUepe eißennut^^

-ocr page 37-

1^ ■

g^rfftUeßm^efen

mfebreueb berfeifaen 311 firäffen, iSs ftnb aberbic Jui'ifien biemit nicht ent|cbiubigct/ ob wir prebiger wn bas Viller tbnn/ fonbern bic in ben lebuien xcetttre^^ffi “(en fbUen vleijfig ber jugent einbilben/ mb bic fo für ««^ïiwMlc» S^iie^t banbeien bic Parteien emftiieb bienen vnter siebten/ fb terne es freilich ein wenig mier bic leute/

viet mehr wil es ben 3i?tifccn fo 3u X?of SCetc 5«vtf?lt;nni IWvnbiCant^lcrgebüren / 2?enn alfo tómpt vnb’^^^''* W C3 von oben herab auch herunter tomen auff w aller vnterjien / läbcr wenn ftc in ber b^bc feb^fei* S^n vnb fcblaffen/fb werben wir armen prebiger hie* Jjotn mftvnferm febreien wenig ausriebten/ fonbern

^^‘‘^^ttt^cnis'l^öt, ©anlmb |b fcyber Wudper J^'fpvn^rprebigt nut allen feinen funben ben 3urü p 5u wedren vnb ber Oberteit ben 511 firaffen aufjgc

I ^: / ^enn tresm tie nic^t I;elffcn weren / bic ben Jwm verwaren foUen / fo wirb vnfer 5aun bic fint S ^^ff^^^tten* Ö^iti jglicï^ergcbencÊ bas er fein ge#


Wen nach ber mas feines 0tanbes vnb ampts ver* ^*^e / wir prebiger tónnen bierinne balb vnb Uiebt ƒ Waber als benen niemanb ober gar wenigfol* I*^ /bey bent grollen bauffen/ one ein ernj^cs aufrfc* 9«n berer (m Stegiment wenig aus riebtem

Öaö aber bteanbern meine arbdtbarömS klu ’^'^”‘i^ns achten werben / bieweil viclgelerter ^ÏJ^^^3rtt Sateinifeb vnb ^entfeb/ v^r anbern rf/- P’^ö^écr vorn Wucher gcfcbriebcn/bafiir ban* '^‘f9 lt;3ott/ba8 er noc^ bisher folebe leut geben/bic £ ut neben

-ocr page 38-

î^oviïL'Cvin I'di

neben Andern Safiern aus iFbriliHcbetn ^?J fc^endUeben / vnincnfcbUcben / vcrfluctXcn / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

Ïiflben / vnd in Abgrund der spellen

Wucher / eben bArt ungegriffen bAben/ '’•ibiß ïccràmb ’”^” vorbuben derjclbeii gclerten bikber vnd »^«n bfef« 25ud; ten biebureb snuorficinem oder beffer ju «tftbpviei fondem diefeibigen defto vlcifpgcr 5« Upn denft.«P fiJX»** ^^“ gleich bey indringen / infbnderbeit Aber den vn^

gelerten vnd einseitigen blêmit 511 dienen die du ent» J der folebe 33ücber nicht bAben/oder in Latein niep Alle verlieben fonnen/iCiefen su dienfe bAbe leb n’‘^^ Auff AnbAlten Auebmitrut vndbnlfft obgedAebteu meines lieben ©efattern Ü?. Cyriaci Spangenbergs vnfers Pfarberren Albier diefer Arbeit vnterfAngen/ vnd viel fromer/Öottfilrcbtiger gderter lent Scb^ir fen/fô viel ieb derfelben bAb bekomen tónnen mir 5imlicben vleis durch leRn / 2118 Cutheri/ Vrböni SCcgi|/gt;^pini/n?u|culi/dcr Kneipen vnd viel aube; rcr uit vnd new / wie im 9tcgi|îcr verzeichnet vnd dar^ AUS genommen/ fo viel mich bus nutseft vnd beft gt^ duuebt/ denn es $u mul ein Weitlenfftige Ü^Atena ift/wie ©eierten willen/Auch mich nicht gefeber^^ met mit Ihren Worten fb viel mir immer moglicb m 5u reden / dus ulfö in die fern gunt^n 25ucb//veder wort noch meinung mein fein / Allein dus ich bit milhe vnd den vleis damit gebubt/vnd es erdenk A *^*’^ 5ufummen gezogen hab/ wie es nu geraten / das JS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fromme/ ©ottfdrehtige Chnften vnd nicht

m^|gef«u« bic Wucherer richten/denJllbigcn wird cs^amieb^

«.U

-ocr page 39-

«^ nbsp;nbsp;nbsp;SW»lt;$lt;»amp;llt;r.

ïciifl ^ ^ '’“^ werben eins tbeils mnäße amp;ar^ tttieb auswerffen/aneb greu*

1)^?^’^^*’ ’^‘^ten vnb toben / aber pc mógen es mit (b '^ ‘^^^r^bten / bic für ber seit von ihrem Wu^ . ƒ Se|cbriebcn/vnb nicht mit mir/ benn ich nur cef®^^^quot;*^^^” ’^®*'^ ^”^ meinung ange^ogen / vnb u ” ®in wenig vnterbie Ceutcmennigliebtn sur ab^ j’^vnb Warnung für bem Wucher / bringen

).

. ®ag^lt;f f^ aBerfprutfm ^ ft^efibu nteOe « oer Wucher fo gcwaltigWc^ bic rber^anb ges: f'iMnen / nietet allein bey jÛcnbelern mb (Bcnicb verdebh* p.*^ fOan / fbn beril ftuc^ bey ben ^^ümcmeflcn in n^ffinc«? Wlic^cn mbWeldk^n 0tenben/vnbin0ums! w»lt;amp;«e. P^füfi'bic gantée Weltrvie eine ©iinbflut vor^ P^emmet/bAS nn me^r weber prebigen/ ferrets p/ bratren/ ivarnen / ennabnen / etwas (cb^f^ ÿ / Vnb fa|ï fb miß Arbeit ijl / alfs wenn ein J'nb von einem 3öarc / mit feinen ZÓenblein bic ^'be ober SCein antfbaircn WoUe / vnb bas tón*: [J* Wr nicht leogncn/2?enn wir hebens erfaren/ ^8bif8ünber / weber prebigen noeb @cbrcibcn J^bolffen/ 3a bas ftnbber jeit/ ba man begunbs» ''ben Waeber nuf prebigen vnbfebreiben Anjutass

/ er von ^age 5« ^ag gewaltiger ein gerip p C @leicb wie ber amp;.9C *£^0/wenn man ibn «Sinnet $ufebrcceen)X)nb pcb fo ^lt;bcb crbAben/ baset

-ocr page 40-

bfts er nu ÄiK^ fein Caflerfdnbcoöcr fc^anf/C R^ï fonbern leji n^^ fwr beje^eibigfeit/mö für bf^f^^’ß^ bdt r^iuncn/Rfilr eitel tugent vnb e^re / ölö t^uf ben teuten gros lieb mb €^ri|î(ic^en bienft / vnamp;|t tóbt vn® be gruffer wuc^erer/in bejto großem ebreu belt nwn fR ttix«^^'^^«’'’quot;^^«”'” Wlt;tt0cn R uceb uitt K^’^'^^' neu f£f:cmptï / ben pe billieb Itmlfen folten/ noeb mebr i|ï/ b4S )br viel $u vnfern geiten bes ebersfte^ allein cmecren/ tvagfie freien vnbpi’R’j vmb vnb anbaben / mb fonp vermógen ifc auß tffquot; Wucher vnb vmbjebiegifebeu benblen berS^f^^Ç^j mus gteiebtvot /nen Gottes fegen b^iflen /

«pu^ec efn ftebt man tric et^lieb^ «us bem Wnebfr ^ *'’ b^^“ « b«»®d worlt; j^„g machen /vnb als anbere Änapfeef/ alle Ç^^^f

^“' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5U t^raneffurt / ^cipsig/ Haumburg/ aueb W^?L

fr wahr / bas ift fr 0ecC vnb Satteltafcb^”, ^f/L Gülben binßrren/bafelbfi fr Wecbfêlbancf öfiww auffjeblagen vnb auffriebten taffen/ vnb fófp^lt;?J’ quot;nbsp;breiten vnb an allen orten gleich ausruffen / Z hier/her/her/bis ifï lOibas/Croefus/ptuto/ ƒ A ber lOammon/bcr Gettfacf/Geit^ha^/rver vlip^j ppgt;Gülbcn nicht geben fan / bcm wese/ ich meine Gütben nichten/ vnb bas ich rviect^licbe ber furncmbflen ftch noc^ gar v^rr vnb fagen/fte nemen von bunbert nicht tb^n ö« ^If^ funff Gdtben / vergehe aber einen n^arct 5nn wö^;««» bem / brepCeiptsiger/vnb ein t^mneffurber

Haumburger hieju gerechnet/macht bas far .^ ben / wilftsunb nicht fügen vonbcn^PFr5'’^b noch viel höher lauffem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijj^c

-ocr page 41-

ffßnplicfxn refer

ebn ^^^ ^‘'^ ^^‘^‘^ ^^^ ^dffén vnö rAten/öa fè^Anbe ââ^â tug?* tb/t ^^ ^^f^^** tugent worben iftf^eneca fagt nus ber ‘^^^nic^en vernunfft/öeeÄ remedy locur^ybi qn^ yii»

^Jf^eruntjin mores abierunt. 2(bcr bas aUeß vn^ngefê^ ptewg»-« jyw vns prebigern ^ieju ftiK $u febweigen gleich 5J»»ctttttlt;^c

^^^“’^^” / Lottes befell fielet be/ bAS wir ^'^^“ö'^“* An ®^«lt;^l^tt fÖ** feinem Gottiofen wefen warnen ’ ^/ ßufl^baßer lebenbigbleibe / obcrwilfr^lnt

”^ Denben fobbern/itisec^ielis iif. Ja wenn euitefce. p^woer nic^t ^Hfft vnb alles vmb fbnfl ifl f JCy fagt ^®tl sum Propheten/SJuföltf^nen mein Wort fa^ lt;nbsp;lt;nbsp;g^*^ ne gc^orcégt;cn ober lallens, iS^ec^iel if, X)nb 0. ^ Voulus fagt/^alt an es fep 5ur rechter ^cit ober $ur vn ^ ^ ^^f’'‘*^^^’‘^^^^^*’”’^”^ ”'^^ ^'^^*^ gebult mb lere etc,

JOa^er vermanet ©, iCut^er in feinem 25uc^ amp;«tv««». S*^®*f i-o, wiber ben Wucher gefebrieben / alle WberrvnbPrebiger / bas ftc fa nicht febweigen 5° ^blaffen wolten wiber ben Waeber $u prebigen/ jonnen wir(fpriebt er)ben Wucher nicht weren/web nun aller bingmmuglieb worben/ nicht allein yKm prebigten / fbnbern bem gant^cn Weltlichen ^^Sment/bas wir boeb et$licbc vermöchten / bureb ynfir vermanen aus fblcher 0 o bom a mb Gomorra „ ^“^^ ^^•^ Wn / miiffen wir aber mit Cotb auch et$liche gute SS?©^ mnnb burinnen lafpii verberben/ burch fren mutwib WM4?er. «n bas Wir nicht brinnen bleiben mb mit ßillfchwei ®^quot;^*^sfrerÇ5tjnbc tdlhafftig machen / fonbern fb viel vus möglich öoeh bas gefehrey hören lafîèn/bas

5 Wucher

-ocr page 42-

^ern^e lt;5« ten

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Wucher fey fdne^^ugent/ foneem greffe fimu)fvn^

fc^anbe, ©önhtib las geb einen /glicbcn/fcin gwjr fen vnb Simpt treiben/baraus er fc^uïbigiß 511 «’diei» bes fars feinpfarvekt timermanen / ober amb -'^ ‘^^ ren fteb fur Càeitt mb Wnebersn bw^^^i / bannt bent fèbalcï jein Stamen abgewogen rverbe/bamincr er neb K OTA fêbnn^ctet/aïö fey er recht mb from / febe aber ein | g* lieber mit tu bas er nicht felbft mit unter ber bechn lie ge/fönft wirb fein prebigen «venig nuts febaffen etc«

©0^aber folf^ö von vus vmb fenft vnb vef^ wa^tottg gebens gefchicht/mb vnfer trewe mamnng t’öm grof set pteotgie fen bauffen veracht werben mocht / mujfen wir @ott S»S«J* befehlen / mb es babin fïeïlen bas letber viel anberer gute wolgemeinte vermanung glcicböfals in winb ge Ablagen werben, iCs mus abergleiebwolbarunib nicht gar vntcrwegen bleibem^ch tweiffel aber nicht ich euoll noch et$licben / wie wenig auch biefelbigen fein mdebten/bas gewif|en l üi en.jCcnn Lottes wort issues wow Can je nicht fb gar lehr abgehen. iCfäia.lv. X)nb folt Sa^'' “jS* ^t3cb gleich nur ein einiger 5acheu8/ ober ein

fiter fein/ ber ba wiber Cert vnb @ott in feinem Wrt bic ehr gebe/fb wolt ich mirs bennochb’t ein groffen Wucher aebten/vnb bafur halten bas mein arbeitint 20crrcn nicht allerbing vergeblich gewefen fein folt* jOennemeinige @celc mit feinem trewen bienfiaus bem Stachen bes Teufels reifen / vnb bnrcb@ctte0 @egen $ur buffe bringen vnb fie gewinnen/ bas ƒ e in ewigCeit lebe vnb berwoltbatChfiRi genieff e/ in in«: deinem @olt noch (Selbe / noch mit aller Weit gut 30 bc^alenQm fall aber ba biefe meine warnung bey

-ocr page 43-

gbrifthc^cn fepr.

ÏfH folfverlören fein bas su mal fc^rcctlic^wcr / (5 ^£i8 ic^ amp;oc^ gewis bas ic^ viden meinen heben mit ^öcrn/öieanberseinC^rtfilic^en i^iffer wiberben ^üc^ertrögen/gebienetbaben werbe, iCenn |ïc j« Jifing Willens basnutseftvnb vornemefîfb vonbie^ W fOatcria von vielen Gottfürc^tigen vnb fbn(ï pc^ gderten weifen lenten ^in vnb wiber gefc^rie# ®ftt / in biefem ^uc^ fein orbentlic^ beyfhmmen fïm werben,; 25ittc ber^ulben freunblic^ bie / fb viel:# Wt fble^ër arbeit nid?t bebürffen/vnb es vor fte^ fel belfer verfle^n/wolten biefelbigeanbern nic^t vor Synnen/vnb bn^in verfielen / bas fie nic^t fnen/fon* ^•■nbcneinfeltigen vnbvngelerten snbienflvorgeno ^^J^Onfonber^eit wil ic^ bic gderten/fo frcr prof^ 3uri|len ftnb/ vlcifjlg gebeten ^aben / wo ic^ g^'Satónic^tüUcnt^lbennlfb angejogen/ vnb ®MCt5t wie wol gcfblt / wolten bierinnen gunfhglic^ Ï’ï gnt batten/ vnb wie ftc wiffen/enbern vnb bep fern» X)nb wollcfl nlfb biemit CbdßUs * ’ fb^r ffefêröottbeuob^

Unfein.

SJerîd^

-ocr page 44-

■Serirfi^nfe? ter ©erftenf en viit^ W c^eraw^ welchen iJtö^ttcß^ufaw* men gesogen,

Dibbas panormitenuB

2(eUu8 itrtnipribiuö

2(eliftn«8

2fcfopu3

!äc|ct?(ne8

2t(bcrtn8 Cmnfs

2t(bertns von 25(AnetenburcB

Gilcvanber Carpenfahus

SItepanber ab älepanbris

2fppiftnu8

2(lciat«8

21ni4nbu8 ©cufe

2(11108 prop^etó

2(nibro|i«6

2(nbrea8 tPufaUu8

2(ntgt;reü8 5IbeobAlbii8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

2(nton(ii8jCDAgarU^a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

2(nton(u8 @mbertu8

2fntonfu8 Pünornütonuß

2(rifiotele8

'än|iop^ftnc8

2(ugujiiiii)s

îàufbniu»

SSftlbns /

23artolu8

S3a|iUu8 1 :

iöern^Arbue

-ocr page 45-

ito 'lt;5cr^cHviu©vv*'^

Ï^Mus fOoUnxus ÏWlOabcrinus

V^IDfttor

Wqs^mseupimei

l®^«K‘3urt3

i rnmefiortnm vidomw ÏMms badtas jJ^KOmspauW yWbu8(3efncru3 gPriftnus

S’^^‘^«tt855pftn0cnl)Ci‘S S^'^i^prop^cta

S^ttctaica

5oru8 Siculus JWus^otcrobftmtt« quot;‘^ms^arcertus

1 ÄlRuB^OotomAnus

I T^^tifcusSóalbuinus

ÄiSSÄ«.e«H^ I ^^jSlUötotcrbwB» ^^

-ocr page 46-

^cr^eic^ttfö î^er ^(ribnifett

Georgius X^nUemy,

©.(Gregorius

ZOftbacue prop^ctA

X)4n8 @AC^8,

ZOerobotus

S).2Oieroiiynni8

ZOicronymus ^c^uijf

ZOugo von trimberg

Jacobus 2/pojtolns

3acobU8 i^^omingC

□ïCremiag propbeta

□ob^nncß 2(epinu8

□obannc8 2(ntoni ©ennefèr

3obannc8 ^Órentiu8

□obannes iCiontmIccrus

□oxanes j^uangeUßa

Johannes @cr|pn

3obannc8 n9attbcnu5

3obannc8 IPagnus

□obónnc8 2(ucntinu3

□ob^innes Ï^ngUcus

3je0X)0 0yracb

□(berates

□uttusCoefar

□uflintanos

Äetfersbergt

Caertins

g^eonbartusbe ^dn«

fCintus

^[fR90##l^

-ocr page 47-

î^cricfcÇnf^t^crSrHBetifcrt^ .


JSWÄrus ’ {’Mois Xabbus Jjwsjgiwngdijla “•Marcus . * -

®‘^tl[ill8 ^ ytinij8;^orrA^«8

;^*A;«:m(û8 fï?'^ ÏOemntinö^us

J^ æûrtpr

^rebu»

WoiKusIDcte ^^“PPU8 IDcUncbt^^w

SîobcrtusjCDÂMnt» Staymunbus

SCain^nrC @.5gt; ^olmitj 9(cic^8 rtbfc^ieô ë^nicne

02(Comon 0^ncca

0i0i8niônôud^i*rt^cf â* (20crbcr|lci»

0c^impff mbCmß 0tObæU8

0mba9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ ,

0umniô2(nscW ^almut

X)ir0(ï(u»

X^itacPatrum

VelfsangnB n?ufcuhlF

Xgt;rbftni»ô9Cc0i«8.

X)lp(«nu«

ÏOftlcrius jDajçim«» quot;^XPuc^cr^utUn,

-ocr page 48-

^nf«(îgt;ünîgt; c^ïW*

nungWffe^©«^'«^.

2B4«?2BM^erfep.

^Sen nwneßerff n ® «c^ft.

ïJom fbriftlittcii h’iC'c».

25ftvci^ Öde '2B«£®er tn alftw ®^* ^m/'^atiafi^ftt/ dlt;f^ti(6m(n/ ^^«iiirlt^m/i^nb ^Wfl|lt;n ^^ renmCottcnfep.

€tniï beh bet ^amp;($mr/ |lt;»mpt ïvibcHiquot; gun^bafflktt.

^vaÿftt oen e (ftd^cn gewanf» Ï^W^’**

,®ptt/îrafFba2î5ô(Çfr(r.

-ocr page 49-

|^3(n hefet fen s? eer Reffen iitcff Vowertea 3clt ober n?ûnt$ fól getvefên fein / X^nb

^^^” ge^anbelt vnb gewerbe^ ^re^ ▼ ö^^‘‘‘^^^’^/ ^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^*^^ gervec^lêlt 0;#

Dm?^^^^t vnb Wa^J* vmb Wa^r gefïoc^en vnb tto?'^/*®^^ ^^*’ ^^'^i* f^^^5 ‘^n Kom / vnb ber wilb ^/(^clwcrct An önbere Wa^r fïic^tSJenn biervil ”0(8 S^^^” ^ “’^^ ”’^ ^^” ^ fc^reibet / weber Wein fef .^^rnbeinfremCanbe^Aben/bAtvenAuc^ben w^bt vmb amp;rk ^^^^/^”^‘'” ”^*^^” ^^^ ^^’* P0«t/ Vögeln vnb »«bc v«|io ^kb Ä ^*^^^^/’^^'^‘’^^® ^^ ^^’^” bArnac^ vor 0etreü ‘^“*’ ()Z/®ftlt5 / @en?Anbt vnb Anbere notburfft verban %k’*’^’^^*' 0^l’gt;'lt;^^ ^^^ ^n^ ben2lrmen(crn/ ^^/^lt;^ttem/vnb berglek^en auc^ getvefen» ÏhflHr^^’^” rtne^ AngefAngen feuct von iCrß

pregen /Alsbieitffenervnb Z^ie portugaleOcr ^Abcn An fïAt ber HtS^Scbranc^et ein gros flûcC lt;Crt$ ober Silber/ hiit .^^f’innoc$|blc^e groffè ftiicf Kolbes / boc^

^5^*^ Ö^preg ^Aben/bA einer et^Uc^e ^^aler gilt.

^^’^’‘8“® verbot ben CAcebemoniem / bAs r-curtf«« (^Ï®®wnoc^00lbmj£Dün^^AbenvnbgebrAtt ® ibP ^°^frten/fbnbcrn muflen |tcè ^n f^^t berfdbigen

*n?tt^ '^^^ juinen be3 Alen lAOèn. Von ben CArm Anu c««w«“lt;lt;‘' « tftllï^ ^^^^^bicAtlcm liefet m An bAS fïc Allerlei n?e;gt; tieffft ^’^^^IfttwenverfAmiet / vnb bArnAC^ sum

iiltcninbieïtrbenvergrAben/ bAniit ficbAburc^

von

-ocr page 50-

^otifliifiinffttierSWtil?«.

tüOrtö*

Cowers#,

von ber furent nic^t nidc^ten AuffOen ßci^$ 'P*^^ ^^^^ re Cü|ïcr gcplrt rveröen, 0o ijl bey ben jSToren bas ©olt vor Alten gelten/ in fokker veraebünng 0cwc|èn/ bas ßc nichts Anberg bArAus gernAc^t / benn Ä^gt;J vnb t^efjel/wck^en in An ben Öbek^etern Angekpnnc bet/bAs Oc nicht haben mit (Auffen tónnen» Xgt;nb in 0innniA es ift in Aller Welt ber brAUch 0ervc|l/Wat vnib Anbere WAr ^unerfîechen» 2ils jCifen ober Cebei/ vnb heute von Ochfen/ vnib Wein ober Anber b^ß/ Wie benn homerus beg tAufeheng vnb tveehieltnff

P^rn^e reportalgt;ant Criniti quot;Vina felas^t

Æris ^uic^am^ai^ful^entismunere/erri,

Ät/cutis al^pars ho/us mancipusue

Mutabantpaßim^^ conuiuia Mta parabauf,

^eMOot»#,

tnSneem 2tbt(}J?4«}8 gt;««»•

X)nb fehreibet ^crobotus / bes buch eben anp hefbA egiegrAg vnb nehenuAg bleiben lAOèn in jren Cronkten/bAg bie^ónigein Cybien bie erft Wn^h fóllen gcfchlAgen haben / bas wer ber ^eU nAch an ße^ fehr 3000»^Ar nAch Anfang ber Welt. Hun gebenctee Aber bie 53ibliA |chon ber Wtint^ 5« 2ibrAhanis5C‘^ ten/bAriÏmb tAn niAn in Cybien nicht bieer)fWnnh gefchlagen haben» 2(lg Óeneftg Ani viersehenben / wirb 2lbrAhAnig beg Speichen Chaïbeerg gebach^/ féineg ehrlichen vnb fïAtlkhen vermógeng/ basihnie @ottAn0ilbervnb@olt / Xgt;ieh vnb ^cut befchet« vnb s( feinet pabc.

-ocr page 51-

^0» (wFimfTt öcr W«#ê, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

^ft^orentvirbcs erpen Silbers vnb Golbca j?^cten / on gefe^rlicb S^^V toufent ^ar nac^ bet Cf/üs^^f'^”®/^^^ ”wn fbk^s vcrmünt5t / ober gepro L'^ilber vnb Solt / ober g^nt^e ftuebe @olbes vnb ''oer fließen gervefen / wie gro|^ 25erct^erren vnb j'J^lt;^20au8ueter / ftuef branb filber vnb Silberfn^ .pj/ftwan in jreni fê^at^ legen/ fan man eigenblie^ sj l^Btti» ^alb L^emact;/ ©eneps am ^rvaiv lüft’ / ’^*‘b gebackt ber taufent Silberling /ba^ ßtoK ^’^^^^^ ^brabam verehret X)nb ©enefts ^Jiorey viib^wcnt^igfren / ber vier ^nnbert Sectet / , Jfümb 2lbrft^am feiner verftorben Sara ein eigenen ihï?”^ ^lt;ï»ff^»Xgt;tib fielet im ^e;et flar/ er ^abe fte , ^Kanbes rvemmng bevalt / vnb fölc^e Settel geo

” ^f genge vnb gebe gewefem

^^^’■igt;’’^bmu33n?ibra^e geiten |c^on jPuntse

3 ?” t^^M i»gt; gelobten Canbe / X)nb weil Sibra^am €rtlgt;lt;lt;ti fj?'bbabea vnb ^b^rf^^n ©olt vnb Silber mit |tc^ ^amp;«9’ ^’’gtt/ins gelobte S^anb/mns im Cbalbeiic^en San ib?i^^ J^””’^5 gang^afftiggewefin fein^as aber ç’^^pe ßue □ofepbo ßirgeben / Cain ^abe große £^;„, ^W5 gefamlet / vnb bammb man |c^on gemuntst . ^ JU feiner ^eit gehabt / bas tan 3ofcpl?i wore

tptleibcn/wie bie gelerten fein fc^ließen. Óiel gut 1 ^f befitjung ^at er/ober ßarct iß er gervefen an ver:« ''®Scn/ba8 tan fa nic^t vorn ©elbe lauten / fbnbern ^’”®cnnbe/X)ie^evnb©etreibe/ vnb von iCifen/ ÿWer / benn er ber erße ißergman gewefen ♦

ob 212)210) im parables ©olt fictsfeben »^«w*

vnb

-ocr page 52-

mb Korner dn ©ange mag gelegen pw wie IDoßöbefplbcn Golt gebmeret / t)rtö|t^on Par Abis befc^rcibet/ifl both «‘^ lic^/ bA8 Goltvnb Silber für bcrSünbflutKF fAnbtgetvefên/oberboe^ 511111 rocnigflen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ben ienrnnbes gefTieOen b^bc. ©enn für nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

hat ein jeber ^Ausnäter/fein eigen notburff t et/fur geb vnb für fein 20 Aiis/vnb fin Geftnbe / w bAt ein jeber bull vnbfdll ober prouijton vnb Ant geben/tvie es jm fein Sieter vnb Viebsu^b^ nbsp;nbsp;nbsp;,

gen.Pnb ob Aueb febon b^nbel vnb getrerb geivtlW bAt nun pArtieret vnb gebeutet wie oben 0tni^* nAcb berSunbflut bAbAS gewAltige

foAusbentieffenAusbrAcb/ vielgenge cntblofr«/ «rt* 0« '’«^ ^‘^ groOen gefbueb von ben gengen Abficß^ eönvnöt. fortfbnb / vnb bie HAcbtonien HobA ^^^^^ ^f”„ jDujier ber Streben Hoe /SebiffbAweten/vnb vber rrewvtftb» 04nb vnb See jnren/vnb Hinirotb ber erf gcwAltig Skger vnb König / fein newes SCeieb in €bA(îgt;f^ ””* CAnbes orbenung/SCtifhing/ Stenten / vnbg^j! ben Anriebt vnb befefigt / ©AbAtmAn nAeb®^(’ vnb Silber getrAebt/gebreget vnbgenuintst / bAnut bie SCegiment jbre Genien vnb fennStbern / nbsp;nbsp;nbsp;^‘^

KAuffleut ein mittel betten 511111 gleieben tAufF

jSJiefes er5eleieb Aljb 5um eingAng / niebt ^ umb bASieb mit jemnnbes befftig (freiten wolt / ob bAs Gelt ebe ober lengfÄmer erfunben fr / fonbem bAs man bar aus verffeben tonne / wie man vorzeiten gebAnbelt/vnb W0511 enblieb bAS GelterbAebtl^Z fc)7 vmb bie 5Cit wie es wolle/ jo if bArAn fein 3^^‘

-ocr page 53-

^arûmS ©eft erfunkn. ?, Seltvnb £Diint$ fêp öÄrdmb erfunben / bAiwl Ôielt;jï4, „»aw ^ftufficutvnôïOenamp;lcr in jren Centractibuaein mit umb nimu ^^^b^tten/^i^ualitatein ^rithmetica/n^ü^dïten/ tvcl^®^”* ^^f3 im wcdpjcln mb beuten einer Wahr vmb bie an? ^nU^t allewege geje^e^en fan. Eieêla i^itur mate^ ^‘‘‘ie^ijeumipublica i:rperpétua ^Jlimatio, di^icultath ^^^ lgt;ermutationum ietjualitate piantitatisßbuemret,yt ^^cet ElpianusJ.i^de contrabe n,Empt. 0o ift nu ©cl?

Angebomer/ eigenblic^er mb natürlicher brauch bwImS^ ^“^^ureb Wat/^ vn alles was man bebarff beuten mb (gelees* ^^f^|êlen / wie man etwa ein War mit ber anber ver ^ttt bat/barumbeifunben/bas man fleh ber War ’’‘t^t aUwegen one nachteil hat vergleichen tónnen / y^^ju weilen einer nicht gehabt bas ber anber begert p/vnbalfb nothalben auff wege hat benefen müp IWwic einer vom anbern tomen/vnb biente bc^« ^iJtnilich mit ein anber hanbeln mochten.

liefen angebornen / cigenblichcn vnb natürlu wud^« vee brauch bC8@elbeö verfert ber Wucher / snuer^ Feeet seibea Wfchaben vnb nachteil/^anb vnb leut/auch ßeü '’**• vnb Zerrüttung aller erbarer 20enbcl/benn ber J^^cher macht aus bem gelbe eine War/bas es boch bas ‘^^‘'^^^ barzu nicht erfunben/fonbern bas man toif ^‘^’ibere War/verenbem /wechfêln vnbbeu«*

ÄSu bem fo braucht er feiner Hülben als eines Ls ^‘’^’^ binges/bic boch von Hatur vnfmehtbar Sp., '^^*^^i’'benn befennen müfpn/ bas ein (3ül? berK-^*’®’'lt;^|c^fn/ein Pfennig/ein 20eller benam quot;ini 53eutcl/ober im Mafien nicht tregt ober aus^

a (if

^edt/

-ocr page 54-

vnb mnatàrtie^Jh^^ “*0“* li^td^s vertertm ttebtm Hamm^ braiKbe / ben Wnebernritfeinm êiu^« rerS.!^SüM°‘»mnen/Wicfi^baOt» b“ir‘- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;^ic (Srieehen iJi^^^' btiaigt/ ba er alfi fpric^t.

Fœnus. werfjflvnb5unimu/‘^i^be ,r^ ^Ü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ï?

Wucherduct^ bie^dtmiben ^f^rfc^mer^envtSbe?^''''”quot; ^^^quot;^^^^^^ '^^n thesen ^^^^^nierms/welcher berW

SSÄ^^ÄÄSÄ :=s*4ËSF““*quot; , chet/amp;Mfh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wucher beu aubern nta^ /

fokbe wdebüum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bófc^inber zeuget/ /

iiuV^kbt^^^^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^^ n^^nbüUc^

lt;^kersiUd,tSen^ttemb^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m^nßßt biefan^

^ifb/r^nbweeb^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^quot;'^^J””^ nbsp;nbsp;/

feu aus bem al.^^^^^^^^^è^àein^dbetf^uc^ / ber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftejunseverbe/abef j

a^B^SÄsat»

vnb ƒ

-ocr page 55-

et Îlamm teg 23?«(Çcr^gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4,

no Jur/ftUc bing bic ba rvac^fcn / trenn bic jr groljè w lenge erlanget ^aben/fb flemen ftc fïill/ aber Wu? Jffg^t wee^ft one unterlaß / vnb one Auff^óren/ ^‘^^'SaßHur^

nennen Auc^ bic ©riechen bic Wüc^erer/Da ^^quot;*i^** henne?^’’^^^ ^^^^^ Damniftas/^cc^tc fc^Aben fro

^^^^^Ö^ @prac^ nennet ben Wucher von wefAeA, 2,*|^Wc^/Otgt;crlt;ftrbft^, ncfclpd; ^ei|Ï ei-

^”^ pifs/Als / fo etwas gebiffen wirb bas jm Um ^^^”lt;^^’^*1 wirb/ober befetpebiget/ 2llfo wirb h ^^’■^^’^ billies gênant/ben ber jn gibt/wirb burc^ .^^^^*’ ^‘^‘*^ ftusgebiflen/vn genaget bas er ^9t Viel vbrigsnic^r bedelt Tharbith aber beijtciri u/’^J’S/rtn sunemui^g/fo Heb etwas Ipcufft / vnb fe betS^'^’^®’^*^^^*'^^’^^/ ^^^^^^^ ber Wucher billies v^ ^^^ ^'” ’nnipt/bcnn bes Wuchers gnt newrct fc^ ben m ^^^ ^” vntcrlas/vnb alfb nennet bic 0cbrifft ^^cbcr/{Cpo.ppij.^eui.)ei;v;Z?ent.pjciii.j£5C»pviif»

,^^^^er pflegt ber SCeidp jSPofc^c □übe 5u Stegen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^ef£b

OcA ^^*quot;5 in 2ócvcrnwenn er frolic^ war ^iifagen/ ^lt;*l''*^* ^S^^ *^^ bnncBc bir / wie ^ab ich ntciu tag fb viel hes r ^nffeefrefï^n/vnb ansgebiffen / wo ich wo?: jiie^P^I^ Rnb bic iOirtm nicht teuer / benn ich h Ab fhh^ ^'^^‘'ö manchen reichen 25auTcn ausgebiffen/ tf. ^^ögewuchert/biefclben geben benn erft gut JOir è^H‘^’^‘^’nb lieben 0ónc thnt es auch / benn fr thuf

^^*^^” wolgcfallen.Sicfer □ubifchenefchech ift teiinl?’*'*”^’^^^’^^^^ ^brij^en al5u viel bcfAnbt/

ne beiden vnb freien ein gnber rcblich Aus,

-ocr page 56-

^ibbiö/ju nemtni^ynennen ben Wucher ^brifien ein febenhu^^’^ fc^ns^^c^eUen wer es bat ^i^remam flünePfärK ^J^Ssewefen wuchern/ bat vielen orten atiem 1.» ^zß^^^^n / vnb wucherten an ^^*1 fo feierte nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bieji^ ^^^^^/büsficflcb r^-^ ^^ Ribbis bey vns vber^oif unfern vnuerfcbeninfln erneerentSnnen/bey f^^n woUen/T)^ tr^i^-^^^^ ^^^ ^^^^ (CW^tt rer/X)orteüber ^^^ ^f^^^^^ ^^t^net bieWuc^e^

^^^^ ^^^nesberiutïn^tpp!!^^^^ f^nen gleic^nis vnbal^ ^quot;^(iierer rey^a^ciS‘^?^quot;‘' '^^^^^-f^ f^^(irte^eneb^7£^^P^^^^(^^ ^n ereiffen/ aber Gitvnb frifteg bureb^/^fSfr ^^^^^ ^^artift/ema^ tffSïÏ“^^^»«wrlt;^^'^?^^ i^^lt;^^n(ise/ vnbfrelfe eiitilfah, ferner 40 öonSS^ ^^J^Gnter^Jtem ßstSQalbüS brennet / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wie bas ^ewer vmb ^^n/^(fö auebber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;finbet/bases verderen

^C8 Wie ein nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vnb verfcplingt a^

fewerben Wu^ ‘‘»cigt;^ielrbabms^'^^‘'“^*‘^‘'quot;/ (ónSem / rcrStofttPirbaiS^^^^bamp;aberifivmoIbt/mbl^ / ^‘^‘''Mk^^^l^ii'^^^l^^bcn bie ÏViSeberer ben ƒ ^n vnb ^anbnoßeln verßleic^t/bas nbsp;nbsp;I

man /

-ocr page 57-

iii,„. îîitmctt Iw æûcÇaer. î. __ bat a.5?^^^ vnerfetriße ©cirm pflcgt 511 nennen/rnb j,^;*‘«/ '^ifl ^^*^^02(lp^onfu8X?ûi'PMa8 geselden/bennpu vnS heb '®^^^ X)ngc^curn Vogel nac^ bes Virgtlq be# K«upHog4, »lieh ^’^^^^ ^^“^® Icbcn/ftljb verweren bic Wikl^crer b^ ^ armen leute fê^rocis mb blut J^s finb aber W^æ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SCaubvogel/wieble Poeten bic^

Alfen ^ ^’“^^ ^’^^ ^^^ ®^ren / O^ren wiebie ißern/

Bcl^bic Wnd^crer aucL7 freunblic^/nemen

” Wen aber 511 fiel? vnge^euer/ vnb weiblich.

bfh.^P^^^ ®^^^^^^ vergleichen fie ben Orubinibus ^‘•‘^ö«** I^SlT^**^^^^p” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^'^^‘^’^ ^'^“^ fangen bas fie

j. Socrates vergleicht fie ben lobten/ wenn man ^lt;,^^^11.

J ^ngc bittet befómpt man hochfein antwort/vnb

? ’’^an lang vmb lobten ijl / hat man jr mehr fh^' ’’t^ennfromen,

* 3tcm/et5liche vergleichende einem vbelfincf en «^««rfenM ß'J^nbvngelunben Wajfcr/ober Pßitscn / bic weil Vf^U-, [^‘•iftch dibd im gcit$ verfaulen/vnb ml jrem fancf

?^‘dmit b5fen jC^^èmpeln/vnbmit ber that jeber^î

quot;quot;'n Rfeaben'

0 Sh^itta reuelationum iilgt;.amp;, Cup 2 $, tergïffï' ^yttbic Wikhei er einem gefes voller vnflats/ malt (in i'‘^0(gt;ltnißnt ambitione, i^r cupiditate^^uarn foetent in ^'^^JIgt;eBu dei,^ßn^orum,äeterius ^uamßercus huma JA«, Qwiißnt omnia tempor alia nißßercus^^,f^ntl^cr ^^^c^t ein ^Ic^ßleic^nis vnb (prient / bas wie ein Wftmifc Jyotm in einem 2lpffet/obcr Hufs inwenbig alles 311 yAlmetvnbauffrifï/alfófredè ber Wucher 0tebt/ ilAiib vnb Cent aus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h 3llfamp;

-ocr page 58-

üflltfßötteg.

rwinx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^eißfovieldls vfus

licite nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eben fa ein ebrlt;

reiffneren nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^^^ff/^f^ fk^Md bem amp;C0lt;gt;

Cerr^fura roCara nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S^i^St/^8 heijje vfura qu^ficor*

von ben dUen mgt;hy'’quot;*'‘’''0 ft‘irlt;^'' SSekpeaberifi fit ais tin 9gt;,Aa,^^'^^^bStibaUabirt/tgt;enn baScu^ mmpt ben aytil-i, ^^°^^^ / ’’of’ fliffier alter 0unbeif Mtita^ ,^^^£lt;gt;^M^ -ruea.ba8 ni ffquot; den/no^j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nutleiben/tein beben

ftigt;cbl^eramp;titsmbWu%ti!'''^^^^^

® von Woeben / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ ^(^bß ben namen

woeberer nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ einWüebererzvol ein

‘gt;'gt;fröie}ti?TeSquot;‘^^y basbtiWar^f ben werben nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ Wücbgt;erer gefitm

frerZbinn^^^ ^quot;^'»iS‘‘lt;^^'^ ftlx^ S^banetea quot;mi»ola3S^^'^^^^^ •‘^‘»‘» «^ meßen'^ ^^^ ^^^‘^

1 quot;^^^uPf^ae^en rnttberürtvnbeißenrebaff-tbeß

XVuc^eiv

-ocr page 59-

^u, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21'48’Qi'iiilJerfcv. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e,

'PCfs fê^r fein therein f ommen nöcb bem^erfs, Conueniunt rebus nomina JoepeJuis,

tfm bing fc^r offt ein namen ^at

XVie ftc^ö geburct mit ber t^at

^ür ^^i^’'‘vcnitcinteContract/ ben bie^Oebreifc^ Hem^^^P^t^^^^^®^^*'^^«fbit vorn beiden/ mb511

p f^‘^®ftegi|I^Togt;tos, vnbbieCatcimfe^ foenus

r *”™ ^‘^ ^^‘* gebint / rvir aber auff vnfêr febeFR ^ ^^^‘'^^’^ nennen / treibet :jt$unb fein geü ^^^ ^” ^^^^” ïOonblen/ vornemlicb aber vnb ei

ïs i“f^ im leizen vnb borgen, SDarilmb beschreibet ^^^ ^^ tó^^i* ^ Wucher recht/ba er fpricht/ Wo man d^eifey, hin ^^^ vnb bafilr mehr oberbe||èrforbert / ober J'Wba8 iß Wucher in allem ^(echten verbampf, . ^nimball biejenigen |bv. ober vf ober mehr auff ^“*iîgt;ert nemen von geliehenem ©elbe/ bief nbWü^ ^^•'^r/bamach Oe Oeh wifßn 511 richtcn/)?nb heißen z® seltnes vnb Wammons abgättißhe Wiener/ vnb quot;®6eti nicht ßligiverben/ßcthunbenn ißuße. 1318 ^Ji fol man von Korn/ CSerßen vnb anber Wahr

Jbr auch f^gen bas iras man mehr/ober bejßr bar ^’^foröert / bas iß Wucher geßolen/vnb geraubet

P Î)aher 2), 20ieronvmu8 in Ezechie: cap. 1?. ^twuyw»# ^® meinen et5liche bas ber Wucher alleine

quot;ifSelöc geßhehe/aber bie Schrift heiß Wucher J^if8Wö8 genommen wirbvber bas/fb bu ausge^ j^^ h^iß / bas bu nicht mehr ß)lß wiber empfax W als ^jj geliehen haß / man nimpt fenß vorn b ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;©etrei^

-ocr page 60-

^eM(gt;e/^ler8/x!0eu5^}*^l^ f^V-manc^erley ^efc^cnct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e^hc^enanen

alles txgt;ac^er^w^8bu^^^^

pen pauzes fey nuep tva^eswo^i!^^ ^^^ ^^ ^'^^^^^

^mbroßui.


fonftfemean, ‘’gt;^'°P‘‘s/SJeibcr/oberivaet»

.Aifgufliiwt »

^■^usufUnug/fifaife.

qudbA.zo.c, (Pa’cr/vnbbidinbiftneinWu de Vfurie in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^affen/öaraus fol-i

DefuiM vfu I^Pr^ibi^nsbesWucpers / als bes tJerren (Ph’M 1 ’^'^' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^.^^^^^^^^^^^^/^^^/^^^efnexaffuffi,tafjtum/^ofler nbsp;nbsp;nbsp;j

o^/cium mttffMfMf, /tem Z^rae^ T^o/un ar ca/M /

l^/n-a

-ocr page 61-

.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^4é buffer fcij* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7,

^‘^raßrtem lucrum ali^uodtemjjorale Ift amp;nbsp;cau/a mui! ^'^[principaliterJtem , Fanur lt;(^ lucrum illud , quod 1’^‘^captat exnuda pecunia lt;(src^ Ober Wacher / (g ^/nn einer vont geliehen Selbe etwas es fey wenig ®öfi*viel nimpt/wenn es fein fauffober Contract ift/

wenn man vorn wibertauff me^r bennv, Sülz ^^fivonj^unbert nimpt,

. JOieriibcr^ebetltcbnu aller tammer / vnb baßinwen, pPreietman/wenn es bic meinung haben fblt/bas aî

fblten Wucherer helflcn vnb verbampt fein / bic Jahnas nemen/wer benn felig werben forme/0intc J^'^lfokb leihen it$unb in allen ^tenben/in aller weit J^’^teinfey, ^feniwo man bic lent finben werbe / bic ~‘^vnib|cgt;n|l Seit weg leihen wollen» 3tem la|}cn ®®fbbicJSleifcr 9€echtben Wucher nach / vnb was Äbigeu lofen/nichtigen/ vermeinte einreben mehr p / berer wiret$liche brunben nach cinanber cr^c^ ^/onb nach notburfft wiberlegen wollen / bamit fic m^gen / bas hicwiber fein fehreien helffc / vnb

”‘^ier ^ct:t bcflehe/ber alfö lautet

, Wer etwas leihet vnb nimpt bafur etwas bru^ ^ ff/oberfbas gleich io viel ift^etwas bekérs / bas iff JJ^^iehcr/benn leihen fol nichts mehr nemen/lônbern /’J’^'^Oèlbebas geliehen ijl / wie Chriflus felbß/

bic Weltlichen 9(echt leren»

. Worinnen ftch aber bic fell Anfragen fonnen / man nnlfTc etwas mehr ober bevers nemen benn “Sselichcn i|ï/bauon wollen wir brunben in ben fra * •* emiche gemeine Cafis anseigen / bes anbern

b üj

mAö

-ocr page 62-

1« Ag Ml A» 0c^ tgt;^ Öen ^uriften cr^oln / bit ÖA befell ^aben ïCibes vrrb Simpte b’Alben / nac^ 9Ccc^t vnb bUligfeit^ierin 5uric^tcn/vnb5u vnteweifen, SJber biejen 3^ept wollen wir prebiger vns nic^t nemen tor (ên/fonbern borantf be^arren/vnb fagen bas es W«' ' c^er fcy/wer ba leidet was er auc^ leidet / mb ”yj^P‘ etwas me^r ober bekérs / benn es ife ber rechte aept in Sottes Wort/vnb im ÎCec^ten gegnSnbetwie wir ^dren werben.

H.

^ô)tm«iiÿ(ïto

•ÇewivrtOcvvnfere befimftW beweren / vnb ben XPuc^erem AUft j^re vermeinte ïCinreben Antwerp / . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nni|7en wir $uuor bem Seit5 vnb WJ^

Notai

c^erteufd feinen bunten Stoet / vnb SArnen/ öA^ni er ftc^ gieret vnb fè^nnictet / als fêy er rec^t vnb rö’ befjèrabsie^en/bomitmanf^mreebt vnter lt;^^Ö^ ^ ^en f ónne.2^enn bieweil ber name ct$lic^en erliebenben flinetet/vnb ein vuebrlitb^**^^^ feinbfêligernameifl / fc^emen ^tcl^jl^rvicibcs^ ebers/als einer fêbcnblieben bAntierung ^’’^^JÏ^«^ lieben fêbinberej^/finb aber niebt befïo ^^^^‘ö^/,^ï .eer belfc,Damit ftc nu one b^fc namen/ vnb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iff

ebreu jren geit$ buffen nïdebtW fpielcn ftc ßr*’ j^^jn

-ocr page 63-

-Çjenbder ^öcfxv* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^»

. 'Jüatïcüi/vhï) erdichten manc^erk^ ^Anbeï/ bic r^ Wnen / als rveren fie fb gar vnbilUc^ niebt/ jêi ^•^ftberbern Wucberniccbtió cbnhib /^Ï® weren» ^’‘Uber mb ©cbwciïcrn ^ufanunen/ wie fic benn / benn |le tomen beibe von einem X^Ater ber bf'P^^’^^^^’^ ^^^^V’i’Bb bienen beibe einem XOerren/ tgt;S«*ÏMw?e«' S^^J^^Btmon/ric^tenattcbeinerlcy aim / benn xondïevm t''Wucher frt|ï bic lentvnb bringt ficvmb basfre/ Mcnmbwcb J^^t^unbiefelben XDenbetaneb» Wil bemnaebbas ^wwerH^npFr

'^‘^^'' ^^”^ Hamen Wucher in bic|cni SSneb fbUe J'tttbcn/allc eigene nnt$igc vortbeilifèb^ X?enbeI/p^lt; Äen/practicfen/ (pittige ©ri^ein / baburebbem itr^^^”^^^^*’ ^^^ ‘^ ^bnilUcber lieb/ bas (eine vn^ Ç, ^nfcbcinbesSCeebten entzogen wirb/ von weis ^^’îî^’Paulusrebet/baerfpricbt/ ©reiff niebt 511 i.^Ï'^’^^ '^^‘f^rtcttc beinen 25ruber niebt im b^‘‘ïbcl/ .ytn«lohi:iiii.n?ekber bie welt (t^nnb (b voll ijl/bas Jfnianb alle ju erfden vnmiiglteb / Wil aber fb viel iittfi’'^/'’B^ ’^ bcr(clben von anbem auffge^eieb erA^^”/^5ll^^^HambftfFiig machen / ob (a ber folk ^^^^^ «lebt recht t»onc/ both rtjlicb Heb vor Sta k ' ^^^’^^lB febemen / vnb aus bem fcblnnb vnb Â/î*»®^^mógen errettet werben/vnb wil von 20enblcrn vnb 2^auflcuten anfaben, ^Sonöcr Xaufkut vnt /kiiamp;gt;

U^m (Treten /@o ßnb alte bie ^öc^erer fo ».

tbewrer verborgen benn vmb bar / ober5lt;®’“*’”** wreit ©eit geben / 3^ etjlicbe wollen feine vev^ufftnquot;”

Wahr

-ocr page 64-

W4^r vereeuffen vmb b^r geU/fonbern vnb boref/bamit ftc ia viel bran gewinnen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

vns fein ntdgen/bie ba 23ier/ Wein/ ^rot / nbsp;nbsp;W

iôutter/Âefe/ Speef/ Ciec^t/ ZOottS/ a^nd?/ vnb anbere Wapr ben armen Rienaus auf borer obe jCon^eitt^nn/rechnens barnac^ et5Kc^e Pfennige/ ©rofc^en teurer benn fte es vmb par be5a(ung geben petten/ 23ebencfc aber ein jgKe^er was bas für ge^I Je vnbarm^ertsigfeit fey / an einem Z?AUö annen ZOan/ber bas ZOaus voll Kinber ^at/ vnb woepeup liep niept einen ©lUben ein$uf omen / al|b feinen vor* teil 5u fuepen. 3a fagen fte/ pette iep par geit Jb fonot ieps anlegcn/vn jb viel bamit gewinnen.^ bu peilofet (lincfenberXüueperer/ tpufïu vmb fblcpes geringer gewinfis willen wiber ©ottfSoltn niept fb viel Pfeü nig ober ©rofepen vmb ©ottes willen geben f €5by cpe ^inant^er verCeuffen bie jeit/ bie bocp ©ott allen Klt;ïtvnïeup fOenfepen wil gemein paben. ©arümb wirble ©ott wiber mit mangel / vnb verfurt^ung ber jeu giraffen / bas fte jpre tage niept fbllen sur pelfft bun’’ gen/naepbem^pruepbes Iv.Pfbl: P^iri /an^uifiuin t^*cloloji non Jimidiahunt diet Juos. ^ic iglntgierigen vnb falfcpen/werben jr leben niept sur pelfft bringen/ Leonbar^us de '}^tino Sermo ly. nbsp;nbsp;XPie benn bie erfa

rung gibt/bas maneper junger 0epinbfeifèl nbsp;nbsp;nbsp;?

urn aller geitsigfïen ifl / Oep niberlegt vnb fïirbet. vn^? ein anber alter 0epribcnt / Alexander Çarpen^^^^^ -Xlevimtfef /’‘f^ie^.. cap.2ojn deßru^orio Ificiorumffaet ««^^^^^ c«rFlt;»«NH folepenódtuerfeu^crngar f pimpfflicp ’^^^z

-ocr page 65-

. y/aber gïetc^rvûl in crnftlic^erincinnnß / wer bic ha^h’^ff'^t^S*^’^/^rverfenffetbeniXug mb bie ^^ aber ijl ber tag bas lieert ber (ennen/bic ïy k ^^^*^ ^^^ banïmb gefc^affen bas i79cnfclpeii me ^9 fein SCequieni vnb ru^ ^aben fél» Weil fie ben fiJ*’^’’‘ïe^tvcrBcnffcn / fo verteuffen fie auc^bas ƒ 9t vnb bie m^e» Was wirb benn (èott ein mal fa« in Ü?^” ^^^ (terben/mb jnen ber Pfaff bas 'Requiem J^^æefè fingen wirb / vnb bitten bas fn Gott bic | ^eSCu^e/ vnb bas ewige lieert mit teilen wollef ’Wc^ wirb er fn foUlyc antwort geben/ vnb fagen/

^‘'^ ^^‘Ö^ lieert/vnbbic ewi^ L^e mit teilen/bie l/abcn fic verfaufft vnb ^aben Jfteii/noc^ rec^t me|gt;r barair^arumb fb foUen fie ^O'is ewige lieert bic ewige finfîernis / vnb firbic k?^’^*^e bie ewige pein vnb quail entpfa^em Von Wûc^erem fagt auc^ einalter □urift

Aut

^^spromptas vendis fignando tempora long» Vt tibi plus detur tune yfurarius extas»

lt;8ü 5^*’^^nbcrn.Diefr(3uttewrerverl'euffenbenn ^^ Sememen marctgeng /vnbgebe ift /vnb frei?beulet vctgt; bic Wal/rans feiner anbem vrfacb / benneewfl^»«*“ tühx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bas'beflèltigen guts hins nid/r im*’^*”^ ‘‘^*

Ahï^'^/^bmans baben nuijfe/bas ift ein fcbalcfs ^8^be8geit3C8/wckbc0 nurauffbic notburfft bes k ” f^^^^i / n^e^t berfdben su bdffen / fonbern ï?.?^’^^^^”5wbef|èrn / bas ftnb alles offentlkbe ^°/^eubervnb Wnebder,

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Swm

-ocr page 66-

î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A H in -

Siufrecttflif, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(Satober Waarin einem

ficiiaSn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;barnac^ fet^en / seben/vnb

^s^ssss^^ Mtib^cmßb'^Ä^quot;'^^^^^^ nbsp;nbsp;f^l P^^X/ober

^icß freute n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ ^^^^^ müfren ais iene,

f^VoberZtequot;^ ^^^ßeiVenfe^ ^eif vermanen^^^^^^^^ ß^ vntenveifen vnb vnb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neib fo grob

iein aaffben nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ö»^04s erjaab

048 fte Cokbenlnï ^^^^^^ ^^^ Obrißhit / fasti ' ^^^^•^/vnbiomf^be^itMos

'vn of^ep efe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVa^r mit t^orten im ^a 1

feembberAauS^ß^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^8 tómptein /

ebeober ßlcbe^^l^y vnb fraßet ob er fol'’ ƒ vmbjo.ober!d à^^f?'^^^^.^^^f^ P^boeb fblcbeWabr ber feaffc/befcb^!^^'^ß^^ ^^quot;^ i^,oberne^ nbsp;nbsp;ƒ

^^^fi/ntitler^eitaebpf^K^^^^^^^ ^^^'^(^S^^iberfo^ nbsp;nbsp;nbsp;/

vnb vberreiebf ^^ ^^ fonbte neber beeomen/ / i^3 anbern nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;banbelt alfb mit feinen I

»aoem eisenenselbe vnb sat/on allcßefabr/müe /

-ocr page 67-

•^chMaæâfÇev* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)o.

Ij^4fbcit/vnö wirb reict?. SDas ^cifï pd; fein cuff . ^SAfTengeneeret / öurc^ frcmbamp;Gcltvnögutba»

^ ntc^t barffvbcr ^(anb vnö d^ccrsic^eib

L , 5ui« j^ïnffrm/bic ba ben 55«Jtd votier (Selbes nbsp;nbsp;f»

^Jfo/vnb niebt mebr mit iren Gütern vber Canb/ ®7S«ï «»^

/ Ibnbem gewip ^^ *“^*‘^ JJ’ bftnbel ^aben wollen / pt^cn ficb etwa in eine ge « JSeJ^önffpAt / mb wenn fie einen Kauffhian irCA /^‘^‘'ßfötengt a?iib von pinen gleubigem/bas t ydt ^aben niü|b mb be^alen/mb boc^ feine ^ftt/ «^‘^^•'ÖttteXVa^r/ fbinctC^en biefêlbigen Gcpllen

^i^fstiffen fol/ ^ vv?^ ’^’ viif Gülben/ bie fönten gern Kij. Gülben r^Wilberplbigc nie^t/(ó machen feetwA einen an lt;^U8/ber jm pc^e ober feben Gülben beut/ fb be^ fic^ her arme tropff / bie Wu^r mdept abp^lfV y/fc^Ugt loe/bancf t Gott b^s er bar Gelt befonu ßl^'‘’*’?’’tc^tüt5U großen p^üben mbp^anbetra^ ? ?’^^»flèn/iêe tregt Och üuc|gt; wol 5u/bft8 fblcbc bc^ jjWc]^ftußcut|elb|i foldpc Tyrannen «npie^en / ?öbicxx)abrünbietenvntbbftrgclbee willen / bas ^^fjalcn mdgen / |b balte» fe benn bart / bie pe bie ^‘^brwolfcU gnung friegen / mb barnaeb geben ne woHen/èolcbe Tyrannen beiß man Gorgeb 'Wr/mbïxclctiftccber.

^^^’ 0ecbßen/bie cincrley ober ^weierley Wahr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Ö''''PS'‘’'quot; ^ *^ 'quot;*^ *^ lt;^ ÄX

«9re alle 2^age tbewrer wirb / von Äriegee dnakyw^i} 8^0 / ober anbere Vnfate halben / 2116 bae«»

Viel

C ij

-ocr page 68-

viel 0c^i|fvntcr gangen / fictp als öcnn . . rotten/vnbfurgeben/wcilntan nac^ Ibk^cf viel frage/ vnbnic^tvidftnb bic berÿeicl?en wwv feil ^aben.^fl aber einer ber and? fôlc^c Wat?gt;'

als ben einen frembben ausmad^en / ber X Wa^r aufffeufft / vnb wenn fie bennfóïe^eïyw gant$ in j^ren ZOenben ^aben / ein 25onïgt;wgt;^^^’z anber inadpen/aufbiefe wege/wir wollen biefé wW re alfb vnb al|b geben / wer fie anber» gibt ber fol P viel verfallen pin/vnb bis ßuefe ( wie man lagt) d^^^ bcn biei^nglifbenKanflent am meinen / a^cnn iCnglifebe Ober ïtunbifebe Tücher verfeuffen / ö^** man fagt fc halten einen befönbern rat 50 biefem b^^ bel/wie ein 9(atb m einer 0tabt / vnb biefem SCatp niiijjen alle iCngel lenber gehorchen/ bie jfnglifb^ ‘^ ber Cünbifche Bücher verteuffen/bep genanbter flratr vnb bnreh fliehen 9Cath wirb beflimpt/ wie fewer ft fre switcher geben fóllen/ vnb welchen tag ober flunöc ^Bio^ttmut R« l^Ufn feil haben ober nicht/ ber oberfi in biefm rat H«. heiflberPoprtmcifler/ vnb ift nicht viel wenigergt^ halten als ein ^drfi / ba fhet man was ber geit? ver# mag/vnb vornemen bar ff/X?nb fh reibet ©.Cut^d Cap,,vlvif.fupra Genefim bas burch fblche vnb ber# gleichen ^inant^er/aUef-^ranefftrfer meref in bic 30» elt;^fiigt;d«l?-^nnnen @olbes aus ^eutfchenlanb gefirt werbe/ bas mans wol bas grofp ^oth nennen mócht/ ba# burch alles @olt vnb @ilber aus iOeutfchlanb fieuft/ ich Qc^c^weiße was auff bic Ceiptsiger vnb anbere XÜerefgefchicht»

-ocr page 69-

•kälterer OTiuf cv. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ju

he^5am0(cbenïgt;cii.£)icïgt;ücincmAuflrdii^ólbfar 7» j^i^fFtï/obcröcrgleicl^c Wa^r vertruffen/mb ö?MH*^^^S. ^*^ :^' er biepibige von jhinb an wiber verfeuffen mus/ quot;^ '’*0 bar gcits rviKen/ge^en ber^albcn ^in/ober ric^ Jf’8biirc^cinanbcrnau3/ vnb laflèn fm bieWa^r ^b bar geit wiber «bfeuffen. 23oc^ alfo was er enauffcinbctlbjar vmbxO»@itïbfn abfenfft/ bas pr(fnfte)nïftbvinbvüh@iïlben/ vnb ber gemeine Sff*rtK.@ülben. X)nbfeiïffén jbmaïfó vmbetreen fjjtoenneberab/ benn ber gemeine mant ift / vnb Patinenvmb 5rveen@ÜLben boberabfaufft/ benn J^ieincr maref gibt0o gewinen fïe binbcn vnb fern quot;“''baritinb/bas jener Seit Criegt vnb glauben ^edté/ ^^oebt fonjï mit febanben belieben / bas jm nic^ï *»»»«Wlgt;or0ttfc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

k^.3»m2(0ttn«et«rXJ?a{gt;rdigt;m 5U(at5 (fjun/ a„’'j|,j„ •RenfleQfi feuebteort/basjte jebwerwerben / als Jonejunjew ^^ö^^cr/pfcflxr/Wone/ machen jr ein anber färbe/ P««^’ j sen bas bnb jebe vnben/ vnb oben bas ergefie mi^ ^^e Gewelbe bas es finfter werbe vnb ^Amniftt / jCamafcbCen/ Karteefen/ X^orfiat/ fein |cb»?art5 febeinen/ höi k gt;^5w»ö febier feine Wahr ift / man weis eigt; ‘«ejonbern vorteilbrauff/esfepmit menen/sei ba3^^^^”/”^^c?bcr gewicht /jte fallen aber wiffen I)®IP ßleicbmit bem nias jol wiber gemeffen wer*« lUL ï^^it Re anbern gemenèn/vnb weil fie ja 51: fn^' **icbl^ ^^^^ Sebabt/ alfo jollen fie berfclben / wo pc ^^^^laffcn ein mal genug jam betomen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;

öum ricunben bie fo in fcbult geraten/vnb (eben

lt;«i

txts

-ocr page 70-

amp;ÎÎ'?’°'^'“6^ JurcöSb^^quot;?*®'’'’ S'^^o/ fff^m (o viel nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^n bevalen / ticmcn

ibe/^e^cn banicn/ ^^nteUberfc^ulbwefh/^^^^ ben^eben^ z^^rs^S^^J^ /ober bande .^quot;MeemZUtb/v^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*®’ Stoffer60 fie frer ^a werben önïöi^!» ?^^^'‘/‘’''fr'«quot;f'» ^trefioff. ^^m l^anb leufft / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff^/bas er nicht gar aus

iSSSr^S’^^'^/SS^S^

- amp;1i«S»®®ÏS2SS!»

•'‘»•'i^tletertansen mSsêl,^ quot;^‘^ quot;^quot;^

^ quot;' . ««»^«^^“^'^***quot;quot;**‘«*quot;*^^»8» tltiinquerneü trienen/ ziehen vnb0ehen rvo lie wollen/

^eraht^ee

^außtrnf» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^tibbtitül^bietriegerey fein enbebey ben ^auf

lenten/bas fehlet fein JSian^nian bem anbem ferner ^^^/tquot; tragen barff/benn fb weit er ftebd vnbgreifft/

1

-ocr page 71-

]^ ^xnhder ^ûfÇet jx iff^^^^l^wtün ^Fwe^ (Cap. wif. «c^t von tó ?f ^” ^Öt/’^ïn Kauffman fan fid; fc^wcrtic^ Hff • ^»‘'^^^t/vnö ein Kremer fur fünfen/ ©enn ^n to *^^ ^inen t^un viel vnrec^t/ vnö Óie reid^ rver^ ^erS^'^^^’/^fubcn bic augen ab. Wie ein Hagel in ^^‘^^^” $t»eien fleinen fricft / alfo ßief t bh- u ®Ï®^^ff^^”^cuffcrvnïgt;X)erfeuffer/ ^elt er 1 t^h n ^^ ^^^ vlei» in ber furent bes ÏOerren/fo wirb 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ ^^’^^ 5u(ïórt werben / ^mn man fidpet

W^^'^ ^ ’^‘‘^ iconen it5iger$eitbie X?enbeïervnb * M?^ f^c^Sf n/ob óe gleich nicht fb gar großen h^n* 1 ^y^o / Wie mancher i|t ber feinen tram in einer

^^^^wffbenruefengetragen/infurtserjeitanfCiJ »«ff^c/gm b;^^''^^^^‘”^?tti Ulfe Wagen vber lanb 511 hanbclcn/ t«r^lt;»®*lt;lt;* Ûtiihr^^^^^'’^”*'^ehtenbingen Angehen fan / bar^

' 5iJ^®1^gt;^î^lt;«^ûttffWîÂn fdnne fid/fehwerUch ite^ ^’' ’^^ted/t/benn er left jm ben gewinft fchme^ ^1 to']? ^^^^^ ^”^ ^“^ belicben/jtccf t bas herd brein 'ititok • ‘'^/ftnantset/vermenget bie Wahrvnb gibt ^JÎ ï ”^ ^^^*^^öibt tewrerauffboref/benn vmb ”1«/ / Rhtvertbic Wahr fep gut/vnb fofi jn fd ^ït'^'k ^^^^''^ ^'^^‘^^ betrug/ mbwenben alfb (wie gÇ^ûh ^’^^^^^^’^^‘'^^^^*^®*‘^^®^^'^^ / ^^^ ^^ / lï*^ fchlagen ihre gewijfen in bic

,^^GebfiRden wenn fie viel erwuchert vnb gros «ij^in^iSÎ’ ^oh ^quot;”^’ ^’^^^”/ ^ wollen fïe etwas bafur vmb hia x 'Ï^^’^^”’öeben/fó feics fehen vorricht, ^n fum eitel lij! practifen /tenants / falfche Ggt;'ip ., . Stfehwinbe ^Öofpn / ein jegUcher tracht * wie

-ocr page 72-

^^^r/tntt^bï^Sy^.^^ ^^^P^^ fxgt;erffe/mitfaïf(^er fiwg ber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;borßen/ nnt verbeiß

ï^eUen / als wers tó^Ue^ en fïetnen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*” berWduren ^wifc^en sixgt;eb

»irb inm^i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S^bm nichts OmM»/ ba

sssizr.^S:’‘“mS'^^ fess^wsSsssquot; )ï5a^ssi«ïsss!s

noch nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;biegrofjen tjenbeler 50 bo^ 1

^‘^^amp;i S^ifS^rfoffen,^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bieWeltim I

96^^ worten/ba erfnnrfS^^^^^'^^^^^ mit biefen / in ber furcht i^^^^^ber ^uffntdnnic^t bleibe /

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gutem seSaren!^^^^ treiben ^onne one funbe mit 1

^ber ix^olbem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^^ ^^ ^^^ furent bottes bleibt, I

^tic^ctj ber vnftreßc^ funben wirb/ 1

-ocr page 73-

J‘fßt 048 ©de fiic^t/bas ifl ci» iHigcr SCeic^cr /©««Itge x jj r’eb Qeit^/falfcp/vnirew/ Wae^v / nic^t bgt;rtt vgt; *^'^quot;» Vhx^*^^^ ^^iRfVviïô bat bas (Belt nicht alfo gefucht j^y liebct/als were fein Abgott. Wo iff aber ber fô jß . ^ W jn lübcn/Öpiacb.vv^c). ein foleber reieber

Aufflèrbcn/cin Wilpert im parables/

® ^in ^órfï lm ZÓininielreicb*

^‘*1^8 ntU8 ich bi^ no^b ï^nt anbengen/bas ^. ^u^c c« Icü?^*^ ’^ w” Kaufleuten febreibet.ïCs fep bep ben Kauf^'’“^quot;’**“* iPticbter ) ein greffe flag vber bic f£beiïeut

bi; ^^‘’/ ’^i^l^^ mit großer fahr miiffen banb* tó ?^’*’^**^ bruber gefangcn/gefcblagcn/gefebc^ {yJ^Ättbet Wenn fie aber fblcbs vnib ber gerechtig JWlen leiben/ß weren ftcylicb Kaufleut heilige j^tterer/bie folcbs leiben / wiewol es fein mag/bas j)^4 einem für amp;ott mreebt gefebebe/bas er bes ans:

gt;’inö/ni welcher 9(ott er erfunben witbl. tgt;«*lt;lt;«« foLc'^alenwaseinanbcrgefTSnbisetbÄt àbcr tveilJjJj^^’“, r^jj9 gros vnrecht / vnb vnchrifHich ©icberev / vnb können g»». ftü K ^’^ber bie gants Welt burch bic Kaufleute/ (^^vfelbefivutereinanbcrgefchicht / Was iflbcnn ibih ^?* ^'‘^ ^^^^ Si‘'^tr^ ®nt mit vnrecht gewonnen/ . ^nimfa verloren vnb geraubet wirb / vnb fic felbfc bei?^^^**^'^‘^K0pftegcfcblagcn/ober gefangen wcr^

’^^“^ b48 recht banbhaben / wie er fleh eü erV^^‘®”®^‘^^^^ *^^*^’^’^” lefl/Pfatp. nicht ( faget ^^bbamitbic Straffenreuber/oberStrauch;* jl,i52’^’®Wc^ülb(ßthaben /ober verlaub geben/futben ««^ ä# ï ^^^'’®y 5^ treiben, f^s ift ber fCanbsfürflenf»« ^yörptn. 9*1^/bic ihre flraffen fblten rein belten/benbdfen

eben

-ocr page 74-

r •Valkier ®tt(fm

^cn fo wol 5« gut / rt(g u fromcn / vnö ben ^en geburt fok^ vnrec^teJSiauffifenbei/ mitorbentlü cgcrgetvaït ^u fïmffen mö5» weren/bas ji^re Vintere ^anen nic^t 0 fc^enbUc^ ven ben JS^anflenten ße^ nnben werben^WeU fie bas nic^t t^un brauc^i ber SCeuter mb 9Ccubcr/vnb fïrafft buret} ßebas vnrec^t an ben Äauflcn ten / mb milijen feine ^eufd r^^^/S^^iefy wie er f^ßypten/vnb alle welt mit Teufeln ^ßet/ober in it femben verberbet/aOo feupt er einen ^nben mit bem anbern,^oc^ bas er baburet} ^uner^ ^egen^ibt / bas bie Steuber geringere Steuber fnb/ benn bie Kan fient/^internal bieKanfent teßUep^ bie santje Welt rauben / ba ein SCenter im jar ein nîàlof ber 3wep einen ober ^ween beraubet/ H^c Lut^erus.

t^9^'*^'^ ^^S^^^t^^^fberKrußfo lang ^um Wafjer/ biset etKüiTMveut ^*^ mat ju bricht/j^aut bes amp;prie^wort8]vnbftejren ^if, verbienten lot^n auc^ entpfa^en/wclct^s als benn ße^ ft}iet}^wenn flean bie balgen / vnb au^ j^re reepte Kirc^óffbie ^ebet vnb ^abenfein ju liegen foment

‘Som SBucÇcr enfer toi ©ärgern in amp;et(tt

^^^^^^ ”“ ^’^‘^^ lagen von ^^ilrgemin Steten. jOenn ba were je billies / bieweil fe vor gut f^uangeUfe^ angefê^en werben / ober boep^um wenigfien bafdr gehalten fein wollen/bas 0^ frei} aller vorteiliger Meubel/ vnb finant^en ent^ib ten / bieweil fie aberfoburfligUc^/ vnb mit fo gef 1 ic^winben finant^en nac^ (êelt vnb gut feilen/ fb er^

-ocr page 75-

lt;bw ^w# ®«W«t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)4 W'^ ^^^^® Hicn ^û8 ïCuangcttimi nfe^f fc gar on ten, '*’W lep/ vnö ftc bas XXmmclrdc^ rvenigadp*

^ bas (c^ erfthet) vorn Wcc^fêï anfa^c / fo '^ Onbbiefes Wik^ercr/bie in 0tctcn fc^kc^t

æ^'”t5 auski^n/anf ein turtse seit ben bin ff Wl'^^^ ^‘^*’ ^‘^‘'fr^ö *^^® I”’ tviber nut guter lettre ’^‘^f’^«» éiiK”’’*5bc5a(cn/ barauff in further $eit vü^ ober je»

^ert ^ r^’^^ bunbert enveebfï/ ober machen ein (bbi

Jubcncontract/fîcleiben^alcraus ober ©oit* bj^J’^W mufs ber genötigt (blcbe ^akr ober ©il^

IDûM^*^^^^”“-’^ / 5’^ I^» '^^ 'f^J’ '^^‘^ If“*^’ ^^^’^ ”®^^ ”’^^’' 5ii u?^ff/obcr wie jt^unb etslicbe 9(cini|cbc ©illben/

^^‘' gt;iocbwol suKjeeO» ©rofebf« ansïeiben/

Abj ^ ^‘^^^bige Geït/ober/bie ’étaler nicht hoher kJ^tlvüi.æ^^tthifcn / ober bic Goltgulben nichts-.-

Juin ^1^^ ^” ^‘■^^ '’”^ $want$ig ©rofeben in ber bc^ * Otis ^ ^i^^er annemen/2?as fol nicht Wucher fein / 6*’'^””^” ^^^f^ pnant5 ein Wechfcl / lieber Cécités« Qlotf?^”®^^ 25übcregt;’rvic bu reilt / vnfer Xgt;crr^ ml ^^ ^^^ ”‘^^^ (potten / noch w^ erbichten reor^ Vt,^^^^^^'^'’’^*‘ ^^Ö^ burch 0anct Paulum (» (Corinth» i^cnJ^^W«n werben bas SCcich Gottes nichterig

bdß^. ^^^^ Ï^ ^*” Wechfcler / bu reechfêljï aber jö.^fee We* titó ®^”Ö / ^^^ 6ib(l ein 9to|s für ein Pfciffen / basM, ^te®V^ ^’^ faren/vnbftellefl nach bem zeitlichen / hift”®’?*'’^^^ ^^” torichterWechfel. Wehe euch w^K ®^r mit ewrm wcchlêln bie jr bos bófê iß gut neuet

b ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vnb

-ocr page 76-

^cin^JccffcE

mb tV4s sut if! bófc nennet / wo gt;r eneß nk^t bef^rt (b wirb ©oft ftue^ ein Wec^fd mit euch gölten/ nein hd) für b48 tJimindreict} wirb er eac^ tJdUfc^ fei» er seben/wie jr t:fie euren Hec^fîcn für gut ja?ünt5 bÜ^ fe/vnb vor viel wenig aus set^nn ^abt

its geboren aneb vnter bic Weebfder bic in ben g-'OfJen X3gnbe[ffebten (it^cnl Trapezitx, campforcs, menfari), Banquarq genennet Qlncb bit Kaufteilt (b 311 £eipt^iß/^ranctfiirt/^atcr auffnemen mb 511 Sïnt^î bortf?Xgt;enebi'g/mit@otbewtberbe3a(en / aber vnib ein |b gar mbittie^en gewin ft bas meme^er en einem t^nnberr Qûlben wol vier ober fun ff ©üïben verhereu *»»8(048 ic^ eins gro|pn mb mebrern gefcipweige,) gt;»lt;4gt;Mnó^xVo(ifte8warb48 man bes Wcc^fels im t^anbel niebt emperen fan.^enn bteweil tJenbeler mb Köuff leutjremgewerbnac^in manebertep ferne Canb ^ie^ ^en mü|pn/mb an alten orten mebt einertep XÏ3i)nt3 geng mb gebe / fonbern febier tein amp;tab ober f^^anb ifl es ^at feine befonber fOunt^. ©ar3u and; 0i'oüè gefa^r barbep iff/0ett nut fleh fo fern vber Canb vnb WafJèrfüren/jÓarümb ben Wec^fclen/ attertepge^ fa^rvnbmfoften babnre^ 3uuormetben int^enbe^ len/vnbgewerbenem fe^r nüt3 vnb gute suricbtung i(t/fü fût man boet; ben @eit3 vnb eigen nut^bemon laffen/bes man(wie 3 war in alten X)enbten)wot ent# ^^^f^^®**»^^^»** / '’»ïgt; nd; batten nachher gemeine Sfeget * ‘ ”®* bic ba tert tn omnibus commufationibïciTe tcruandam acqualifatem rei ad rem.Numitma commufatum ajquiua lens fit commutato , m alten Weebfêten ber Wab* vmb Wa^r/ober founts vmb flaunts folQÏeiebdtßt^ nbsp;nbsp;1

galten 1

-ocr page 77-

, ^em ^eitfet jf ^^Itcn werben / ber Wee^feter fol gut jDûnt^ wider J'^^cn/bic int fc^rot vnb Kom / jr voll gewiekt ^ßbe ? ■‘empfingen Xï^antj uni werb gleich/ vnb nßc^ gc^

pSfnbcitber5eit/vnbbe8 orts «ue^ geng vnbgebc

J’/fancrnubi^riSbcr was gewinnen / bas simlie^ j^'^S^nne man in fokjes f^r feine gehabte nui^ vnö

?^ojïen.22)ari!inbber Kaufkut vnb Wecbfêler geit$

k 7»''fMii45^^i:ivci viiuvi/^H piH||vii / vic inv f^ b^* .^'’’cr vnbidigfeit fc^cmen/vnb niebt wifjen / wie fic ®*^lcut fb in frenibbc Sanb 511 werben/fonberheb über Notalt;

tuben ten/fe in Wclfebclanb/{^ranefreieb / _, ’'^^ierens halben jiebcn/initfreni Wccbfcl boeböe^ VberRÇW

”’^Svberfct$en wollen»

1 Sum änbem / bie bas gut Gelt 511 peb weebfé^^ P^Wub geringer ©elt/vnb geben bas wider aus wie Knollen/find Wucherer / vnd diefe föiibcrey gegt; ^ieht mit allerlei mnikVvn i|l fb gar in vbung font ^fn/bas fleh auch bie Oberften felber fölebs nicht 511 ^'’hfebemen / bicesboch billicb andern weren fbb , ” / ftc wollens auch nicht für Wucher gehalten ^üben/ibesdocb ein Wurt$el vom Wucher ift»

5utn dritten / die Wünt^ aus tbun auff turtle ^;/vnd nemen für diefêlbige geringe Wünts ©olt

‘oer/tvenn cs am aller teurejten ift/welcbs gereicht ” ^^tfftigcn 5u merctlicbcn feb^ben.

re r ^‘’^'’ierben/dieba von einem vierteil eines fo^ für ausgeliehen Gelt/ oder noch geringere jeit als iJÎ?®^^^’’'vom ^aler ein (Srofeben nemen/vnd nen feb ff ^^^ Pnanß eine freundfebafft» O der freund#

VrtFevt«

wenn mans aber nach rechnet/ fb friffts das «n^toAfft b iij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gantse

-ocr page 78-

gAnf^c fArme^r ben ^evant^ig ober breiOïg gniben lt;^nf X?tibï»o ber arme bebrenget ber bas Wt entlehnet ^At/bem beflimpte» 'hermin mc^tin^U/ vnb vielquot; leicht AUS not vnb Armut sur 0ummA nk^t fomen Bun / fó rnuscr vbcr fokken obgeuAiibkn Wucher noc^AnbercgcIc^enctgcbcn / ben Wütigerer 511 (ïik Ïen/ober er Pómpt fokjes vcr5ug8 halben in groireu febAben, 0ok^e freunbfc^Affe beger iep niept' wi^ jóut ein feinb greulicher mit bem Anbern vmbgct;en/ WAS vuterfcheibilles einem mitgewAlt fein gek vnb gut hin reizen / ober mit ßkhem betrag vnter bem f^h^in/ber freuubfehAfft einen Armen Alfb gefeh^’inb tliinbern,

5wm funffeen / bie bA mit ber iPünts hAnriren/ wechf^kn AlknthAlben bie gute vollwerigc nantit} ßuff/ober borgen Auffein tAg ober 5ween große funk men gelbes An Pfenningen/ Z^reflingen/ ßrefbi^n/ vnbAnberer il^ünt^/pnb bennher kfenbie feh^^tr^ Wättoe Klt;tßc vnb wichtigße Haunts aus ber gAnt5en fbrnniA/ lAßcn ßefchmeltsen/ vnb lofe geringe iPunt^ barAUH mAchen / n?it biefen griffen fAn mAn bAlb ftunb vnb Cent Auff freffen/ vnb 511 hoben verberben / buff weren vorzeiten eitel SßubcnßiicP gewefen/bArAn fteb 9(eblkh ^cut gefcheuet hetten/benn es iß gAr 511 grüb/ Hun Aber wer in fokhen 0chAkf ftuePen / vnb Pr^ ctiPen um Aller geßhkfßen iß/ ben h^ïP ft5unb für einen feinen /fronten / rebhehen ®^^/”i bem ein fglkher ßineS^ochter geben wil/ JÊF fprccpcri ße/23At fet ein Kerle bc Pau ßet neren vnb WAb bembußnt ^üfd/wAb PAnicP,25tF3^‘f^^^^^

-ocr page 79-

Jgt;9Albcifc^cn / ü^abylonifcbeii / perplexen Wo^^jiOHGc, f ff^F / twclc^c in ber gro^în SCegintent Keulen / ^“itton 23anicl fc^rcibet burd^ bas ©ülöcn 20cubt J*^ Silberne iórnjt bebeut würben / ba wnt fein ^«Pfferne ober ïÊi(^rnc XTunts / ober vennifc^ung

JÖÓetftiïen / bas man bem (Solt vnb Silbers rPfiw ^ug^fedt ^ettc / Ibnbcm gieng lauter (Sût# ?•« vnb Silberne tPiints/ bis bas S^upffemeKei^ Wutuin ©riec^enlanb/mb bie Ä-üpfferne æeljè J ^er 9tlt;5mifc^en Kirche angieng / ba fanb pc^ ^'^^ Mpfferne / bleierne vnb vermengte Wunt^/^ev móno* Rftueb etslicbc ’^Ocn ber Mpfferne æûnt^ un ‘ ÿnHfeben Steieb 5» fetten. ’Entheb rvie bes SCdniis p 9(eicb8 fülle von i^ifen vnb ^^b^n waren / y ijl oueb f^ft ÄUe fOund vermenget / vnb an J9rot vnb Aom geringert» 2lber fcbe ein jglicber ” ^cr ba^u büfft vnb rett/ feines nuises vnb bofes .^ƒtcils halben / bas man gute XDiints in Spiegel ! JU vnb verbrennet / guter Jtanbes Werung ab;«

^‘^^ ^^^^ ’^^^ JÜDtÏntsbflffcnvnterbielciM Weben» j^s fel boeb bas contrabants feiner rei^ bhi?^*’^^^' ^‘‘^ ^^•‘•0^ciUen fblten vleifpg einfc:lt;

/ ö^üs bierinne su reformieren / vnb su Notai Veil “^ ^^•‘f'I^iî^an feiert man bie XOeiligen / vnb . Want bie fb gut daunts granulirten/jtsunb feiert ^^n biefclbigen / vnbtregt fie febittûnffben t^cn^ 5;,.,'^’^^'^^’'bi'ent bic XOeiligen. 2)anîmb bencfe ich hut r • ”^^^^^ ^t^^^** ^^^ ^^’* ^^^^ ebri^ns forne baït cote wûe ftii,^''^^^*’0(ïf«tóffe/îgt;«'ftttff'bcm 9€egenbogen nwffw. quot;» «mcbtbesen/ vnb aller /Tenfeben X?crts/9Catb vnb

-ocr page 80-

^æ^c^^^ecauffsic^n wbofle

S^ss!:;S?‘‘^“'“^' i

ssSS^Sss^ss^ SSSSSSS?»!««? ƒ ÏSïïg®?E/quot;XÂS ƒ

vnb bie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^Iten/ in bie t^or tretten/ /

reibet ixfOllen / nbsp;nbsp;fe^^^^ barnac^ ben tauffa^ie ße 1

icibenvollen/sieu^f^m ^^^^ Qcttbdtütnbeintv^^ I

-ocr page 81-

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Äomhiiffct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)7

i ?''*^^^f^‘C?trct/örti^ fie irenÖcitïamp;aburc^ biifjcn ^Ä^* ^^” ^^^^” ^^^^ ^^*^ ^^^^ Wan Salomon/ toni nbsp;nbsp;nbsp;” in^dt öcm fluchen Wc ^cut / aber fegen /

L P^ vber benen fb es verfenfftproner b:,viæas ge? Jwv* '1^^'^'^ *^”^ ’^'^ ^‘^f^P^ in JCgypten / bem gemeinen Gd) ?’^^ ''’^^” ^”^” Vorrat^ an Kom aujffe^ütten/ ft^f P ?ncb noc^ rvol Ipin mit Kom ^anblen/vnb nc^ dft^”'^ S^^^'bte milice vn arbeit / an einem ^imlie^en Ö^”i^6^” i^ÏÏ^n / aber teurung bamit anric^?

ill ?^^^/^^^^‘” tecipter eigen nut^iger / verbampter fina ‘'/i’nbmanfbitbiefcöefcaen / fb nut fokken i^en vmbge^en / niebt iôûrger / fbnbem vmba

^’8 Willen Wurger nennen/ fagt^ut^ems,

'5om ^uc^a üitfïC'1’11! Nantie w^ «T betten wmW*

^tr biefer wneber ijl noch du fe^ett^ gegen bent '^5nerborten Wucher auffbem Canbe / vnter bc?

?^*’ vom^fbet Wenn febon bas iCuangelium fo?ï * wcr/vnb Feine ftrafp fo fblten boeb bic tot fier u ?’‘'’'^^^ b^b^u/aus bem lieebt ber natur/bas cher '^”® 20crt5C febemeten bes 2^eufïifcben Wu^ ^ ® ben fte treiben/fie fblten jbter vor filtern / fbtes ioJ^’^'^s/fres namens verfebonen / vnb boeb 5um Mf^^ ^” ^^” iCbrlkben ^urnir gebeneten / 5U •■dm f t^lt;^h biefer vnuerfibempt Wueber gar nicht Wï ^”^ ^“^ ^’’Ö^^^ ^^’ Sperber bamitOeh tragen/wenn fte fr weibwerct treiben/nichts

guts

-ocr page 82-

€benelt;îfc2!Jit(Çergt; . iw2rj*’Ï* ^^^^ bcbcut/X)008 ^aclpa in feinen SCcüïKH Icßrtfi bcocunny. 15 ^„g ipric^t

SOer Sperber ein Staubuogef Ï2fïfbber@otrto8ftHc8 frijt. 0uc^t nor fêm eigen nut$ Z)rengt/amp;ringt/5winget/ schubt bic leut f re gutflt;, x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X^nb fólten itsunb vnfcrealtai ©cutfe^en ivi'ebcf

Auffiklpcn/fte würben ne^ gewislic^ j^rer nrtc^fünv men fc^cmen / bey welchen fbldx vntrew cingcriO^p ifl/foboc^berCeutfc^entrew etwun nud? ben 9(o^ nicrn befant gewefen/ wer fonbt ft^unb im '^urnù r« ten vom 2fbeirw4rlic^ wenig.©ie febfcn^lt;^^^^^quot;ff^’’ gewißlich feinen 311 la)Jen. 3a man $et einen foUb^^ èdpUt vnb X?cïm verruefet 3^5nnb fbl es erftnep fein, Wolan was bic Welt fc^ün nic^t fîrafft / bA^ Wirb nod^ fut ©ottes verlebt müfjen / wekb® ^bk XPdtfinber gar trótslieb verachten, Wen |ïe bey funff (Sülbcn vomhonbert blieben weren/bas were noch leiblichCwiewolcsaucbnicht recht ifï) aber ftenen^ nen es ft^unb ^^h^ologiph^n ^ins / fünff (Sulbcn pro e. vnb haben biefen Contract viel hoher gezogen / vnb nemen vorn eftsunb K VAVtix vl.vnb bas ich eins me*^ fern gefchweige / vnb mit fclt^amen vnerhorten Con?“ bitionen vnb gefchwinbenpractifen / bcrer ich et^ protelidtio ^‘‘'^ troelen mus.Ocweil ich aber weis bas mich vî« Autorit, faner baruberanfeheo / vnb mirs bahin beuten tver^^ ben/afs ob ich benen vorn 2lbel 30 nahe an fr ehre r^ be(wic es benn/f^unb alles an cher mufs gerebt help ien/wenn man 0unbe vnb laßer ßrafß) fô pretij reich

-ocr page 83-

®Mtt««W5toae. )8.

'fy piciiHt / 000 (c^ bcm löblichen 2lbcl / benn ich

}f aubère étende für (Sottes orbnimg ernenne /

*^^ su nqchteil mb verf letnerung gerebt / fonber» grobe vnbWlichcfnicf/ bic 25«uren snuid /•■en/ivoHg^liraflthftl^^n / trollen fles anbersm j'^'ï’onnitr onflbenien / bftburch ben mehrer th«l ’ ^b jren ^{bel fclbs befchmit$en/vnb berer fie ihr cü ^ Setvijfen vber$eugen / bas pc für ©ott vnb ber J^Jlivurcchtfein /ob hochets liehe ein wenig b»afür ^lyiverben/vnbbauon «blaffen woUcn»

‘Som ‘Smamp;fcÇlaa.

;^ SfHict) Wil k^ (Wfij^cn von (rcm50inb(c^tog( 0^ vnb fragen wie fie benfèlbigen verteibigen wol llch '^^ barinnen gar vnuerfchempt vnbfreuentü ^ Sehanbelt wirb / wiber Oott vnb bes Ä.ei|crs / ^‘^ brunben an feinem ort fol gefagt wer^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

. jf^’^ißfer (Contract helt fï^h alfo.Wo ße erfaren bas btm ’^*^^*^ ^^’^' *^^^ ^ ^^^*^ ^’^^ hohes ober ni# naubes benötiget wirb vnb gelbes bebarff, 2tlfb/ ©dttiofec ïgt;arff ^^”^^ ^” ^^*^ quot;®^ '’quot;^ ^^'^ funfftanfent CSülbcn bc^ ^®“w««‘ j^tn/vnb er fömpt fnen In bie henbe/ fo leihen pe ben ®'*^fblche weife. 0ie leihen ihm nicht tanfent Oülben an baren gelbe/fbnbern haben ƒ erborbcue pferbe/alte (Sorrê/fehebichte X?«nbe/

^orn/2Oabern/@cr(lcn/rant5igeii fpeef / ebf nbsp;nbsp;nbsp;Glitter/ vnb was fblcher nichtiger/ Ucbcrli^

vü^'^^tmehrifi / biefdbige haben fie fonß nicht ^'^^îTlt;n tonnen/fb fchlagen fe fblche licbcrliche c ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hing

f

-ocr page 84-

óiquot;X tS«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

SS^iS-SS^^rSSS

Wcnnnüba^ ‘’,^'i e«f beroaba mrM/

ÄSr«^quot;Ä!^:Ä^p ^^§^;;^^^^^^^^^!^^^^^ bis bas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^“ ^ncL^fem/vnbju tvac^fen/ l

wil, ^^brenßt nimmer t^cis wo er pinaas I

V!gt;'r*‘ri,jg?^^MbmaM^bcnyjbircb!cnfmb^^^^^ J fiblagen ^^^^*^^^ ^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ offtcrmal vnibo j

bid^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^^ ^‘^^ S^fnie^ts/vnb nemen fr blos I

(lerdchf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ ^^^^‘^ ^^^ gelegenen ^eit nicht j

heb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T^ folehen bófèn faunen lafren fie /

eelt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^brung t^un/mnfè fchreibgelt/ bien nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

8 oe/man masbes Wucherersgefinbebleiben/ 1

-ocr page 85-

. , ^0mvm6f(6(rtö6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo.

1. È^ïc^ö n^ ïgt;oct? ,r lebetong nietet einen fc^riet fur æjbiirtbun/vnbnoc^ôftr^u ( trie jt?nnb gcniclt) ^^P^ige jn vereinten (a|fen. Vnb bUfft noct; oUcs ^lt;^9t/ö?o die üöesftTung nic^t ftracts nneb inbuilt der vnb Siegel anff beftimpten tag gefbiebt / fo æjjg^erfôebrenget cilcnbsbcn Wüeberernnt (Selbe ™tn/bas er etwa nach einweil 511 frieben fp / bas eiinn^jnö. o;M(lanb/vort€ilgelt/ct5ttc^c nennens ©algen vortfU.adt. piWenn man nu bierinnen ben gmnb beleben wil/ lt;5«ißcnü‘lt» ^^^ßnbet ftebs/bas anff c.Öiilbcn pjevA vnb etwa JPfÖiilben gefallen feinb.ity bas fnb freilicb niebt ^^'‘üirenreuber / |bnbern XDausienber vnb XOeffreus« ber'^‘^®t^^ ’^’^^ ^^^^* fagenfö^s fiib niebt leut/foiv , Wdlffvnb vniiernünfffige Îïbier/bie niebt glem ft'^ J^^ß ein ©ott im XOimel fey» X^nb wenn man et5li^

^^^^“^ '^nincnfèblieben febinberey b^ii^en bercbt/ Gotdoieii ^Uh ' ^^ ^^^ boten ob ©ott einen ber ba erwelet/vnb wôlt;i;«cr.

^^'‘ßen leben Vorleben fcy / vmb ©elbes willen t)hä!’^”’^^llt;gt;neX)bba8fünbc fey feiner vernunfft/ bü”c ®® gelbes wol braueben.xbielc fnb niebt werb ß ®ncjrf)en|;{5cr,^fi|Pi3 / ^.^ gefebweigen bas ftc ten ^^^‘^i’ffte Cbrijten rbümen / benn an fbleben lern ^^ota, ^auf/0acramcnt/ü9en|cbwcibiing/

üicif*^^^ *”‘'ttcrAitgt;cn/flcrbcn/ftuf|trflc^ii / XOinv ^hsr^'^'’”^^f’^ö^”^^^^^’'^^^”^ ^^^*'‘^^ verloren ifn ^^-^’^ tvifjen bas fie eben nichts wenigers benn i^i^ßen leben verleben vnb crwelet fein / benn ber Ö£rti^'^^’^'^^^^’^^’’®’^'ebtam ©eit^ vnbWueber/lbn tfirmMit« ^ Heben anbern geigen / an ber liebe gegen bem X7c^ ^^^ »«bu.

' ®H vn|er Wal suerbennen/ vnb bcr|clbigen gewis

e iü

5U

-ocr page 86-

3nwcrbMseî€retfyat/tvieerbcnnf€lb8fast,^inn(W Sebot sebe ic^ mclp / ô^s jr nici^f vnter dnanber liebet/ ^ie ic^ oic^ geliebet babe / feenn ô^mn wirb man er^ iebenbm^ ^^ ^^^^^'^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feib/Jc^annis am brey^

^■^^i^t Luther in feiner auslegiing vber benef:.

^^Imgebenctetvnter anbern bC8vmbfd^laQ8anebgt; “^fd) von ^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^C^it^nal mit mir ein feiner iVan/vnb

team, nbsp;nbsp;nbsp;^^^^»ibfoU ich jn nicht nennen f Verr ^feba von

^^'^^6^it^nte(wo fic fonft glenbiS „.Z^^d^^^^^^^^^^^^^^tgewOfen tSnbten amp;olb ne^ '^nZr^e^^^^i^^^^^^ß^^^ff^^^^ beantwort Vnter fen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^^ nicht wie) fär/wn bemgrof

^- ^^^^^nben vmbfchlagnennet/mirvor »i^vmb, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^quot;^ ^^^^^^^^ vnbetant Wie

Seficht vnb ber IJeUen furchten.

berdWen^r^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;finch mich inn

bc bas ir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ *^^^^ be for get. Other lt;?ottge

-**?Âte?Â^»iSî^

^ fcben ^ewer/i^n^ ^ '^' eangen leben ober ^nm vellid 1

» ^nmenfehheh hanbien folt. Otbei fic wer^ I ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bens 1

-ocr page 87-

Som'ümSff^Ia^c- lû ^rtserfaren / bas noc^ ein ÄcHcün Ändern fleece/ ®^^^^en Äderte bic fc^tvar^en Kerle bic QTcnfelbcnitaf «J** ^nsnen mb plagen werben / bas fie für angjt ben ^«nöen lammer gefang / fampt allen 0cttlcfcnmö ^•^bampten ftngen werben/von welchen 2(manbuff ^|ê (c^rcibet/ wie brunben an feinem ort jol gefag^ ®’£röcn» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

Sum andern /fnbei man ct3lie^c bic ba von ber 2^ S^0cbenen Summa als bald einen 3ar5ins Herunter 3tbjlt;c^lt;«’ î'^(?en/fti8 wer bas far verlauffen / ift es efo nimpt er ^ ober pp,(Sülben bauon / mus glcicbwoi vber ein far ‘’0'^ einmal gefallen / biefcmóc^t man wol rec$t«^ 6^0 ers oder Hem ers nennen / benn fie geben vnb ne^ ^^*1 fluci’s wiber.

3unt drittm/ijt das auc^ ein feiner griffdené vorn 5, jJ^el nietet mbePant^a leihet einer eini ïóerren ac^t S»Ieslt;r ♦ ^ünbertgülden/vn nimpt von frund an cc@ülden sur ’’^Jjbrung/gnabenoderOcnfïgclt / bic lef! erhüben ^^yt hundert ©ülbenfe^reiben/bas es taufentwer^ wdie mus man fm fik voll vcr^infcn/welcbs in bes pißen 9((§mifchen itcielps vnter Carolo Quinto / •«nno lïïo.auffgeriehter vnb (Confïrmiter / auch von Jijen Stenden angenommer/vnd bewilligter poUisey ^rbiiung ausdrücklich verboten wirb/ wie an feinen ®gt;tauch fol gefagt werden»

^ Sum X^ierden find etsliche / wenn fte des gelbes nur ein wenig fehaden leiden / 2flfd bas bas (Seibt nicht ihrcus gefallens in andere

4*

SnrrtJnmcit l«f«»

wege


-ocr page 88-

^ïJdkufc^uc^cr , ivcgc tonnen gebrquet^en bas pc noc^ me^r Wnep^ bauen ^etten/evo fic in fêlc^cni ver^itjbert werben p mus fic^ ber SSebrengt ^c^ulbcner leiben / mb bent Wucherer ben vermeinten fe^aben nac^ (einem wb len betalen vnb erftattê^iCe tempt auc^ n?elbaset5li’ c^c Wikpcrer wo ße einen fe^aben erlitte ^öben/^ß^t en ober noc^ wol me^r ^cpdlbenem jurcebnen/vnb f riegen affe von einem erbiepten (c^aben offt brefpl^ Nota, tige besalnng. Solche gefcKen (ollen nur niebt neep bem ZOimelreie^ gebenefcn/benn (b wenig ber ^cur« (cligwirb / (b wenig werben folct7evnuer(cb^ntpte ©eit5^el8 (Ilig werben» Vnb wenn man auffi'r ï^ï’^ vnb wanbel fielet; (b (tnb fie vnuernünfftiger vnb t»» ber benn bic wilben ^^ier in Welben/Öclt 5u(âinitien fratsen tónnen (tc/vnb(bn(l nichts me^r / bas tr^ ben fie auc^ (b gróblic^/bas wo 2^ci(êrlicbe 9€eept »n fe^wang geben (blten/fo würben (te wol »cefote,^'’ Ï^^Ö/’H (blcb^r Wüebcrer/(clnebó(i20enbcltt'£t^’^JJ fblt.©enn barinnen ifi vorleibet/ bas fieb 2^^*quot;*^^ ^^ „ 2(bcl/ber Kauffbenbel (bllen eu(]ern/ benn öantü be(r2(bclvertleinert / wie viel mebr aber Wneber wdeben @ott/9Çecbt/vnb natur vorbtw^ Vnb eben bariimb (tnb (te von gemeinem VoU^ aodf^je iwi 5O0en/vn auffbas feit aus ben ^teten ödlt;^/ ?ua3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0^ fi^^V^s patrimoniunts vnb ber JOerre» bien(ï

ten/vnb neren (blten / vnb (teb SCitterUeber bmg braueben/vnb bie lanbe von (ren 0ebl^O^*quot;Jli ben 2?au(ên vnb befe(ïtgungen be(cbüt5en» 2itef (Crb vnb éCeebt (t^unb niebt ntebr gilt / (tn^ nllein X?enbUr / fonbern auch R^^nblicb^^Vw’^g^j^,

-ocr page 89-

(^MlaUe^ucÇcr* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij

t 5umfônfften/ findet man anc^ c^5lic^c^ärt5^ ^ttc^crcr/öic ftc^ gar feiner vnbilligfeit |cl?cmen/ fêgt; bcm ißebrengten ein gerviffen tag/ als pafeba / wtriPicbaelis/aiiff^biefclbige fîmibc mu8erbe$a# «ii.X0o aber engefebr aus not / vnö mangel ber 25e? J^^nget nicht gleich ««ffbcnfclbigen tag bic befalling W|ô f^ren bie (Bcltfucbtigcn Wucherer 511/mb re? j5*^^ ®in«i fblchcn @ro0èn Ichaben / ober^nter? .p?lt;^ ^ebrengten/bas es warlich mehr benn '^ür? j“^jb ober X?eibni^h ift / ’^nrefen vnb X?eiben fob pjsch Iblcher mbitlichcr hanblung fehemen/ War?

Î.

VldutM.

tvenn feine ïOellc tvere/fb müft noch h^nt ein wer wvmbbie|cr mehr ben ^urefifehen ^übcrcvwib ””•€8 mag tool beieren wie ber Änecht STrannio in ^''æôjlellaria Q^iauti fagt Thulium ^depol^enuseH ^^tnum tetnuf^nec mbius bono cum iure quam danißif

'Son ginreWon ent» lïifiüngcn.

O^niÇfecÇpcn/tan ic^bascinreiten vaöfcifïen/ auch nicht mgcmgctlalfên. S?enn wennber '’^^^ ^^® ^'^I^ ^^^ ^^^ ^‘^’” lgt;C3ftl«ng/ tril • «oefenssu lang verzeihen wil / fo haben fie ^ie XPóchcrerflimmen Ïlfc- .”’^” / ’^^^ fobbern bic Bürgen ju besalung. ^”^ @tabt bie ihnen gelegen/ ^ChÄ ” ^^^ *” ^‘”^ ^’^^ ZOerberge mb seren auff hr ^^^^'^^^”^*^^*^^^ ^*^bcsalet/2?a pareil fte nichts/ entten fie nur viel auff freien / verberben/vnb f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fut

ieinrcutn: ÄflpCf,

-ocr page 90-

^om^tttrdfettVttbfetto ^ fluK wieren bas wer jr lufl,Vnb lafpn 0cv vnö |ftuffen nfe^t genügen / fie scil^t^w^^nfquot;^» fnert ^^ï*’’^^‘^^ ftef/w^cifl^n öic ebde tofl mit Sc^nlfcl vnb 0*^^ nufföic galpn/wabcn in Wein vnö Sbid / ^^^Ä / gen bic Kac^cldfcn ein. 0ic verbrennen ^butten ibren Pferben 5«eBcriSrbeö in ren/bftsic^ ge fc|gt;wcige bergroten 20neerc]7 juc^t fb ünff(b(c^n leipungen getrieben wirb. c^es Sewleben fbl ein feine 9Ceblic^e t^at fein/ bAw ber 2(bel K5unb wil ger^ómet fein / 0o boeb fein S5aur wer/wenn es bannt (bit nusgeric^t fein/ bdnbtc|bbalbfre)fen mb fauffen / peb glt;i»1ïi0'^quot;^i vnfïetig gnungfant macben/als jrgent ein vnb würben nnt ber weife bie ißauren bnlbJÊö«^^ werben/ fb bos fblt 2fbel beiden.

Wenn nun nnn aber ben fc^Aben recb»^/’^*^i öufffblcbeeJ^eijlnng febenblieb ifï ver^eret worbe«/ fb 1,1 er etwa brcpnwl grdffer benn bic JOeubtfutnn^^ beleben grenlieben pb^ben mus ber Arme 0c^wi^ bener5ur£)enbtflimmA wol befahlen / ob er fc^lt;5^ Weib vnb Kinb bArnmb verlazen / vnb von 20^1^^*^ eben ebren fontmen / vnb gantj vnb gar $ij boben gf^^ ben mus. Wie tónt boeb ein j^einb ^yrannifeber wb mbarmbert^iger gegen ben Anbern bAnblcnf^e^f^ men fblten Oe neb / wenn ein cbrlicbe Tiber/ ober ein Slblieb^r SÖlutstropffe in fbrem gAnt5cn Ceibe tve/

i'e».

Tiber bA wirb mAn fein wiber mieb bifputlrenZ mb fteb nnt reebt beftbenen wollen, Q^ä ex conuen* fhne

-ocr page 91-

^^^^^ contrains ledern accipiantl. contratj^,cie, fe. iuiil= 35eflt;fcw»ft| ^•^•1 ^.Si conuenerint.Et ^/œj^ej^tlepos, Ji^as ip tvad ^^‘^ ^^fi^f-y ïiJlt;«Sc mö vcrwillige / 000 mug nwn gölten, ƒ Wi/wiueür brcc^c C^nbrcc^t ^tenV es mug ben# J'^f9S«’«nö(éïn / wic fónfl mancher 511 (einer be5ö^^ ^Stontnicii wcHc^cb aber bitte/vnö verrufne alle vvómdbö.

f’’^e Dert^cn/bic e^r vnb tugewt lieb bnben/vnb ba P ^nRntUeb nicht gern h^^nblen rvoiten/ bas pc ^^9 folchcr XOcnbel enOern/ vnb burch jolchen Rh^i^ ' ^^ebt betnegen laiRn.jÓen neben bem bag fie wie ß,’ '?^ ^»itûrtieh @eRt3 ber liebe ( einem (glichen in L”^Ötn20cit$gcfchrtebcii;)(lreitcn/jb flnblteauch lt;nbsp;« ^^trgefebrieben 9€echtc/‘Per f^xZe.^«/filiot C. qute jino wie”/ «^ f‘^gt; ^^li^/oj: isr L^y alieftum Ct/e anio i^ obH^. ƒ ®“^x*^* ^lt; ÿero ubi habetur ytt ^uißlios debtioru j^i^norif tota *”

a creJito caclant,lt;^ tantidem foluere debitori ^i’tant i^'^ferbenbus cadt^O-panam relc^ationis- met h^^c^^'^^^ ^^^’^ ^^^ fblcher fb feiner 0chulbc^ öonc sum mterpfanb ober @ciRl ( wie benn fo in ben Ceifhing liegen nichts anberg ßnb ) !z^^6^K«^cnc0umnw nnneme / foil ber gans ^^’^'^‘^^^Ö Rin / vnb noch bftr$u bem ^lt;^9albigcrfô viel sogeben verpflicht/mich gcfchlngt; biP-X*^^.^^® ^^fibes vertiefen werben. Wan frage ftgt;i|f ^^‘^^^^^^ ^^^ werben ferner hieuon $u berichten

fy

^A8Aber

-ocr page 92-

^^îrt brciiff briußcn/ xoti^e vert nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;galten was man fn^ vcnxgt;Hïv=

sSÇSÂ'Â's

a^RSÄSsSÄ: ÄSS5”quot;SÄ.'SS

k^amp;RRsä» /

' teiRssssÄse

fammaic^befinbembiefcm^anbelfo viel/basive^ ƒ bee 1

-ocr page 93-

gutfer/mftH mag i» loben £lt;ip,nigm quot;0 vertcibigen wie man wit XOoff aber nie^t bas je? lägen nidjts. ’^ ’08 / ber anbers eins auffric^tigen abeUc^n gc^ x ^•^'^^^ô/l^ wiber rec^t/ wiber gefèt^ ber natur/ * Oft (tret einen anberen t^un / wie er jm weit get^an r^^fn/auch wiber ^^He glicht vnb tCrbaifcitgetlpan

‘Moben vnb billiezen werbe. 3a lagen ftc / man ^^Segleic^wol manchen al|b / bas er bevalen müp ^‘Cüraii^iÏtbaltgeantwort/ quot;Hon funtß^^^^f^^^^^^-ni^^hiJs^ »'^^cueillantbona^fmûniQÏmc^tbôfçs t^unbas gip tb««»mb ^J^araus entließe, 2?ar$u iß bie frage / woher bic ^“^^^ *’’‘^quot; ^‘‘eberer bieß macht genommen fr fdbs Stichter 5u Oh ra *2^ ^”^ bewußber Obrigkeit bic ^chnlbcner ihx^ ' ^*^^*^ t^trßlbcn/gleich als 511 ^arceriren / vnb ^ü4jevft: ft b?fc^^fft$ti bringen, ßaben ße nicht hclßcnbcOgt;.f«lbji«jcttcc

'Sfeit/bic banîmb ba iß/ eine Iben w^iber 511 bem ßi=* Vhh^** ^^^ffon/vub bie iöößn bepaler mit gefengnißen büt'^’^^’^^*’^taffen / nach gdegenheit berper|bncn birr u^” ^-^^‘Ïtcu/bas ße bemalen müßen, ©a fblten ße bph h ^'tchen/ wo ße mit Stecht beßigt weren. 3ch »?«tß‘«t’ »te jjeJl‘'*wßcw((rcn/b(Wve^^ bes gcweuhchen SSt« eff^^ ''^’^^^’'^^® ^^^ff ^^” Wucher nichts geßjrosfnn. ff'^'’^^®gt;^^^ntwirb/ ober boch nichts barauffers’ te m’'^ sefprocben werben fblt/wen man bem Stech fwp '^^ ^'^^^ 'f^^^” ^ wollen ße |ren fachen ßlber

ß ßlbs richter ßin/welchs benn ber Obrigs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

füh^'^^^‘^^^^‘”^tung/vnb nachtheil/ auch 5« ßhmelcs« (Dt^f diM, hia^’^’^^^^^^’ttsimglrer ^brisbiction nicht ein wes’ öi5?^’'^^^^t.2)arÄmb fr beim emßlichs cinßhon hiers

‘tSu haben / vnb folchen ßhaben frden / ben Wü^

4;««n

-ocr page 94-

Î)0tt @(^me^c6rtc|Tctî.

d^crcm/von wegen des freueln eingriffs / eîn^ftïf iU** t^nn gcbüren weit 2(ber ninn (e|l es ntfo gd^en vnamp; Oe^t bars« burc^ bic finger/onc ^wciffcl aus fonberß^ c^er Gottes ver^cnef nis/nuff bas bic arge Gottlos fê weit / neben anbern wol verbienten plagen /auch von ben SCeubrifében/vnb biebifc^en Wucherern reb^ (iel; geplagt werbe / Wie beun in etp, pfâlm bem Gottiofen vnteranbern flraffcn/auc^bie^ gebreitet wirb / its nuj)fc ber Wuebcrer aulpiugen / aKlt;^ was er ^at/vnbfreinbbcinn|fen jm feine guter raugt; Un»

^SenSi^meÇ^rieffén.

SXgt;m febenben / bleibt es nod; babey nieW (on^ bern mus noch bic eins ^eufelsf nets bas fte in frem Wucher treiben,Cnm foein brengterauffbefUmpten tag nicht bemalet/ mbvie^ (eicht feiner nothalbcn nicht fbbalb 511 gelt fonwnen fan / fb lafjcn fe bic 0chulbcner / ober Bürgen inr iren ^auff/vnbgcfchlecht namen malen / ben nuff ein SCat/als ein IDórbcr/ ben anbern an ein Gai gcn/als ein ©ieb/ben britten 511 cim iCfêl/ 0aWbb X)unbe/ mit fotcher fchenblicher 23ilbnis/baH aiw gcwislichDeibenvnb ^urefen bauon ein haben móchten / mb fôlehefchenblichf S^rttfr^HS ficoffentlichanbic Kirchthuren/anbic 0tatgt;thw un bic prangcr/Galgcn mb Äaf en helften / bas benn wol ausgericht fein, jôiefesifînun nberm^^ trotziger frcuei/mb mwtwill ad ben XV»ehf‘'^''‘’'^L

-ocr page 95-

Rb^i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^” fok^cö vennoö^ j^rerve^ ^atm^ung

Wfïxc Ö/^^Ï”**^ wk^ü mon spiegel vnbSSrieff »« Wh^^w (^ ƒ ^9^i[t/|b folk einer nu ff óen nubern einreiten/vnö ^^^„“^ . P^^kß fn for ein iPeineiöigeu/^retPlofên / ©Innb bneffößjb?, h '^ / Öicgellofen/ lt;Sbrlofcn H^nn/ misjumffen £^^9t^nben.2ft)erf'teeönnen ^iemit nk^ hefteten.

ïpiquot;^’ ^^‘^ f^f^ ‘’^^1 / æ^^^ ^k selten t^rdc^tkn ft^igef

; ['’nkrUng für feine Cbni titcfx verfebreibung nuff Squot;lt;^2* ch?^^ «»ck^e fb gut fein nis bie Zwendel fb fbk ÊÏJ?’***^ C|J^f^^‘*«ilgt;W belangen» Wer ^at bieb «ber gc^

einen anbem babin 5» seringen feb gegen Jf J*^ö 50 verfebreiben / fb «?ibcr@ott/9(ecbt vnb ƒ f uatur ifh” ober bir erkubet/fbkbe verfebreibung «^ J”^ nemen/ jener thus nun gleich gestrungen/ ober «tse» rfllt;tlt; Wswungen. Verbeut (Sott nicht in feinem wort/ *’«*’lt;’«»•

Weltlich SCeebt bic eigene 9(ach / vnb wil ƒ8 feiner 008 eigener SCaebgir bem anbern / webcr Hä ^ ' ®^^^ ober ehre einigen fchftben sufugen fob ƒ ^^pricbjlu benn.i^r füget aber mir febaben su mit

nicht sakn. 2(nfwort Wofür fitst benn ein ^£i«n*e* ^wigfeit ba f ZDnt bic nicht alleine macht an ßabt su seichten vnb su Stechen/ bic j^ofes thun nach geflalt ber fachen an ^eib/ gt vnb @üi so fïraffen / ©a fblt mans aus^ ÿten vnb bas frencUe angemafîe ^niurijren / Y^benben vnb Ceflern vnterwegen laffen / @olf ÿtr folebes ben Wucherern Stecht fein / vnb Jt fo viel macht wiber ihre @(rOVC©3®ieS£ ^ben / 00 móchten ftc mitjgkkhtni Stecht Vol was onbers tbuen / vnb ibte 0ebttï^tger auch

-ocr page 96-

'^ei^ttif^Ct «nef? am lcibe^nTre^^^$^^^^^ff^^^^ , igt;M«^. ^«Öfre^f^/öösö?nv vof^ritenbwbenïDet^ beft ftns^/bunben^^ nbsp;nbsp;nbsp;i^^ ^^Ülbiger feb

ven weifen Regenten nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niacipten / weiebs ben eines fo viel£btT^

^s ba^in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nlt^^f ^nbern. Vilein bas fie

was fie nwaehiüet / ”Ï^^ ^^^bt benn alles tbsn

. amp;it/au8ei6enerfSb^^^

Streberièirsen ve^^^^^^ fi^f^^ ftc^c^^iibt^ Unfe in ften Mnnaen^,?^quot; ^^^ verbetener Wneper^ txgt;alt ftelien rteibre Seh^^^^quot; nn bie ^aten nbsp;nbsp;nbsp;^^^^^tger in jren ^c^me^eblen f^bme^en vnb fcb^^s^^^a^^^ anbere tuttel / ba wà^env fain / bie becbfpfh^^^'^ nbsp;nbsp;^^^ lent sróblicb snnns^ I g*^X‘quot;^'’' ^^t’lefeleütVnbf^et^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^^^^, ƒ

sen,^ bes verteu^^ ^ ^^^ ^‘^ ^^»^ ^^^

'^‘^gt;n^ùlffigt;ntgt;wf(tiiei:gci(i(. ^^S(nßofcmtJ^‘'’'^ ”*' ^^ Wûcberef fein fm^ ■ (^’‘»^»^^^'^„^'^quot;'‘^ir^n /^»terbiauebtpxfo’ ^cnn ba beamp;a^f^^^^^^'^f^ S^b er ^ieboppelten, ^c^ûlbener /m,? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ Wûc^erer wiber ben ben fo tanae icit- hJ!^'^^^^^ ^^^^^^ ^^^ ereffem fe^a^' ber^u^inf^ n'r^^^ntberenmógèn/vnb^abtx^c^

1 ‘ :^etibWt tónnen tenten/bittet

' watt

-ocr page 97-

•ifr b k^ ^’^ ^^ ^^^ feinen Stiffen/ vnö ben 0c^dicgt;e* •in ß-^^‘^ ^alten/öas er be^ol/iro nic^t / 0^8 mftn fn ^«r to’^P^“ö/2Ooffr/2tnipt/@c^ïofs ober önamp;crc git Ïti»h nbsp;nbsp;nbsp;^‘^li'/^^’^ni ^f Rf^ feines fc^übens jucr^o/'

hab nbsp;nbsp;^^nn er nun bie ^dlff erlangt / vnb wil bas ,..

tfiiÏ^^^^^*^“^’^^'^^ ’iwöerfteaUcrcrjt ben vererbens mö»Ïéu*S!« (fhff ^^^ ^”^ ^ant^dep abteuffen / benn bafur über ßd? föiJÊ’V‘^” f^S^ï’^b bulft' â(8 hat einer ein fache bie tau l^'^^’i^* tehr ^^ betrtf^/gibt er LCSulben hülffgelb / 5wey j^^’^’itgibt erc.@ülben/vnb fb fort an / mehr ober hcE ^'’^ ”^^^ ^^ ^*’ æ^^” ift.E’ös ums man |t$unb fc» '^^ sut fein laffcn / vnb tro^ bem ber ba fagt es

2?enn 5U t^ofwilman vnreformirt flin/,„ Uftp ?^^^^ ’^quot; ^^quot; ïunfïïgen Pfaffenewie fie vns nen^ tn^rTfet',*quot; fti fc halbbieetwas bawiber reben / fb muffen fiemiuEm. j^^hûrer fan / furbatores Q^rumpub : vnna^enbiQZ

'’^” ^^^^ hcnblcn nichts wiffn noch ver^c kh • quot;^ ^^^ ^^^‘' ’^’^’’ *’’^ einfalt bef enne frey / bas q9 •licht verliehe / in welchem fîûefe man bas h^lff he 'V?^’'^*’ ß^ii^ billichen/ober mir als billich befcho/ r?’^**’^” ^’'^S ^^^ '‘” ißlicher in leim gewif f^ota.

L” Wber/ob bas recht fey bas bie X^nterthanen ihrer hp°fi?^^^^ ^•^ htiiff ubfeuffen mü|fcn.@ibt man nicht u^Obrigfeitbarumbfr Schafs/ 9Cenf vnb Sinfef y‘jben nicht 9(cthe/Cant5ler/^^mptleut/@ch0ffcr/ ythretber etc.fr beflaKung vnb bienflgelt/ baran fte ■ ÿ^iiiieh gemogen lafîèn/ vnb einem fglichen nach tenter fachen gleich vnb Stecht wiberfaren ’affn pcn ^ashcifl mein ich am gemeinen nuts reblich quot;•nen eigen nuts gejucht / welchen auch Cicero ein

^«Jtlt;

0

-ocr page 98-

fiüsennv^^ auariciam in prindb.ij' (l^mpuh^erentibus. I^abef^ ff, tamqßni non mo Jo turpe eft,fij federate at^ nefitriioff-^ I£):i8 i|ï;^.e»i fc^enöheï^cr C^^er ijl/ate @eiß/|^^^5 lic^ an (^urften vnö tJerren / mb an benen (o ßcma^ ticm nuts verfielen foden/ ©enn berinnen feinen nuß (ûc^en/ifl nk^t cUeine vne^dic^/ fonbern fê^enblk^ vnbbdsUc^gc^anbclt ©a8^ftbcn;^eibeH ötts X^ernunfft gefagt wie vielmehr wir bie ©ottes W^tt ^4bcnf Onn berpropre ^opl^onias (Cap. «f-W» TS^enten öusbrüceUc^en Worten ber SCegenten geits (trafft/ elt;i9. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;er fagt^re dürften ftnb voter jnen brulienbe ^etven/

, gt;nbsp;vnb ï^reSCic^er Weiffe on» abenb / bie niebtn to^ , , bis «uffben morgen vberbleiben, Vnb^j^^X^'^^/ XDops 0c^weber gibt XOofê ben rat/iSr folle fte^ vu 3lt;tl,w, ’^ ter allem Xgt;olcevmbfêbenn«eb SCeblicben Centen amp;‘^ Oott fitrebten/ mb bem ©eits feinb fein. jÇ^obi ^m aebsebenben. 3lt;^ bitt aber alle meine Sperren rnb (TbnRlkbeCefér weiten mir bie wort imtrnnlniepc ^4rlt;Sf :gt;«»ƒ vmbferen / wie ic^s benn von etslicbe« fAlfc^en sonf SX®^*‘ genfebwerheb tx’erbc verboten fein / bie mirs bijtin * beuten vnb 0gcn werben / ^ór ba/ bas wil ein fein 23ucb fein vor ben bófên bestier / ba fómpt einer b^ febreibt man folie vber bic bófên ióesater nicijt beip fên.^as iß mein meinung nicht nbsp;nbsp;nbsp;^ß^ ”*^ ^^®

man vber bic bó^n 35csalcr nicht beiffen folie/fage auch nicht /bas borgen vnb nicht besalen reebife^ ^en von bó^n ^Óesalcm ßehet geßh^ieben/ber @ctf foß borget/vnö bemalet nicht.pfa’.m /ßeben vnb swan

-ocr page 99-

i.t - 2?om-5û(flÿffî*’ ^ö gS* vnb ijl ö(cObiisF€it|ólc$c5utrdbcnfc^ÓIamp;ï0;

barnat^ frage iet;? / obs recht fey nicht e^e bit ây gehen lalten/man gebe denn vorn hundert fünff 35*70*^ ^»tocn/vom tauf entfünffr^ig/ mb fb fort an / vnö '‘^*‘* ^’ *Jbc mich hierüber bey et^lichen 3uri0en befragt/ P^^^u Düiffgelb aus öeni SCechten verteidigen J5jine/fte haben mich aber bericht dae es nicht ge^ idt versent J9ehen f^ndte./Pan tvoUeg denn damit befchonen/ beuentfdjül es ein alt getvonheit fey/damit man faft alle fün^” nbsp;nbsp;nbsp;'“‘^^ •

J^^ßdlafler/alß^^olfäuffen / Wucher/vnd derglei

gut machen t^il/ Wan tveis aber wol / tvil ^U8 anders tvi|rcu/da^5 gewonheit fb tvider (Lottes ƒ ^tt/gefetje der natur/md gemeine gefchriebene ^^lt;^9tift/nichtsgclde» Wie der heilige 0.€yprianuß CypUanu«. ^^ZtfnEpißola contra ^lt;juartum ,^as etn fglichegü^ ^^Jheit die der marheit entgegen ift/fbl gent^Iich ab^

u ^ ^quot;''ben/trie alt auch biefclbige fey. Wie denn ÿ^98 auch des geifHichen iXechts mcinung i^/ätfim 38. C. Mala con/uetudo^ ©arümb las ichs dabey ^jben/bas hülffvn evierder gelt fchendlicher/eigem «Hk ^^^’^^ticher fey/vnd acht dafür es gefchehe nicht ^itlich/das man diefe Wücherer/tvcil fie vom hofe iiüS S“*^^^** ®^^«” fo*^« ßlt;^^^» t^^r^ » ^^ö reiten »hS^5®c^rtibcrvnd€ant5eleicn billich cimrenig fJ^^J«^« fleh ^^tfen/wie gar vnbiltich fblch» von ihnen «H s ^‘^^ ^^ Wucher vnd gewinfi hüben wob ßttt- ^ ^^ doch nichts ausgdichen / wollen groffen tbuh ^ ^^'^^”/ ^^ ^^ ^®^^ Cleine/oder wol feine arbeit bot? -'^’^^'bacht/das man de Wücherern vber die ver

^t tbuchtßinfen nicht dnige gunß oder willé fblt

wuOcs

0lt;)

-ocr page 100-

29om-9ii(ffge(tif, „.,

rviberf^ren kffen/ vn tvclc^s ö«ö öKcr bc|c^i^^rtic9‘ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bas ber fcl^abc mb bic vnf ofl / ba^u rber ben gebef/

biihgfciu” ^^•‘ ^Ubereit in ber bmnef fnl/m eben in mbillicb^^

brengung flccf ct/vn ven ben rviict^crem in weiter fepj ben geflirt wirb.2?ie Obrigbeit nte bic an (Sottes Slijpt ©et pt^t/fbltbiemterbriicftê fiir ancr mrec^fmerttö^*' Ölt;^^ ^betfeü, jxgt;4(t fc^ut^cn mb retten / wie Pómpt ftebenr» nubargt;

SU/mb wie wil es fur ©ott ^nuerantworten fein / ba man ben mterbruePten voilent gar^n boben riebi^/ mb bem b»lffwibeifarcn ïefl/ ber feins tbuns vnb fe* neranforberung / ben gróten t^eü^ein fus ^at/bes panhel (Botte/ ber ^c^rifft/berilatur/ allen recbtni bar^u 3iiwibcr iftf iCins mus ich bic noch ”^^^ anb^*** gê vorn 0cbteibergeit5/ wie ,n 3obannes 2fuentinu» in feinem britten i^ueb lt;’bn bem verfobnen bes 5^^*^^ (Sotties fïraffe/ba eralfó fpriebt COan fêt^t an vielen e^ttibet^ orten ©eltnarren / 0cbrant3en / iSefebliebbi^ber/ ®“'9» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9Cicbter/n?autner/ joiner/ àmptleut/ bie nur in jb^

ren fact trachten /tónnen nichts benn febmbenvnb fcbabcn/nutpltsamen tdefen vnb rencten bie »eut vmb bas fr bringen. 20at etwa einer nicht c.@«b ben su befblbung verfehiempt/ verprafï/ verthn^Z ^^Ö vnb nacht in feinem X?aiifê/ein/3wev/ ober noch «»ül mehrhunbert Hülben tlectenfm nichts / hat fcbafft/leihet/feuftt alles an fîch/tx’o nur was aufr thuctt/bat3uuornichtsgebabt / ifî ein arm @efêu gewefén/wirb vbrig reich. Wo nimpt ers beun ( von ben armen/biehetsterin einanber / auch gantée ge^ mein/2Z)órf|tr/0tebt/n?ercf t/bamit er ob jn miM bigcn/recbten/tagen/langsu freien vnb su fauffen

-ocr page 101-

Icn r ^^^^^^ ^c^inöfef jet la) fen tncniftnbö mit wil hcS^*' ^^^ kommen/ticgcntricgcn/ ^inbern mciniggt;= ten ^‘^ ^’^ tónnen vnb mógen/geincinen nut^ in 0te '^^^ fl^erctten/pnb jeberman feinb/wer jnen nic^t ' Venctet / jertieb bas gefc^enct mehret / ^at tein ^”11 bep fnen/wo ftc fc^on ben lenten fc^ülbig pnb / °^furftlic^erCgt;brigteit wegen /geben fie niemand Jbts mit willen/vnb lieb/ auc^ ben ’^aglónem vnb ^ftnbnjcrctslenten / fie(pabenbenn)rengenießbar!« ®n Haec illc. ig^s (edeinct aned als ob bic todt mie °*ffein ^c^reibergetts niedt «lier bing wol $u frieben ^/ Wie aus nac^folgenden werten leicht simcrflc? ‘^^rTENTnrTNrLLI lESICTM

, liceat habere locijêruatorem colla, 9.

C T hocperuenit aclnor ^ ^uoJquidam prouindarum ^Indices ita inique a^unt occaßone lucrorum 'Vt ne» i^^flamentum concédant facere, ne^uefacere tnßnuare, *^^^fie nuptias allouas facere, autßper^uptialihus dona ^‘'^dbus monumenta componere , ne^ue deßndorum cor* fota fpultur^ tradi,ne^uererum de/criptionem conegt ^^gt;itfieri,autaliud t^uidhuiusmodia^i, autcx^eßis,aut ^^teßimonß. Propterea interdicimus omnibus ludicb ^gt;iï)tam ciuilibus quant militaribus isr eorum oßießaut dßuilibet taleahquidpr^f/umerefSiyero quidam hums ^odi odibilcm rem in quolibet loco noßr^d^dpub * pre^ figt;npPerit,a^ere aut mimfrare ebqui hoc pre/ümpferit,faf

0 ^y

-ocr page 102-

, gt;“™’’*'quot;*'*''®'’‘/lt; extra cifi^u/itm fà^ar, ta ex!/ ‘^^ ^^^’'^ ^‘^^J!‘^/!ant!a eoru/n euenietît t/i^mJ!/ Uia laeßnaMam re/litM, nm/aé/ata ris, alw ani.

emex e^ibuxai/iutor/o^Otnnem 'i)ero Jamus Ifcentiam ^^^^fUfn/anSlißimix E^fßojfi^ hf/„tati/gt;uf c/uitaturn ^ft^/fr^fiw^loref/fro^i^f ßue/ere , 'Vt/^^e ^f^fnjfrriutentfirocet/ant.

^^^ti ^ ™'quot;*quot; quot;»(ïtr feinb biefes amp;eU}a fit

’ «K^?^^“'-*“»^ ZUninn/bif vermelbuns nieman wfiu^^”/^quot;/ *'?^gt;»f» SStanbeabaa étant ^reunb einen

InoLT^ ÿ^^ nbsp;nbsp;nbsp;^^'°lt;‘gt; färbeai (Sérient laffe» ,

Vmbamp;èlt^èr?^tïrquot;^‘quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^quot;O i’^‘fflt;quot; ‘^»^^ »“* /

^^nite^a A^^ ^“^^^ ^'fo itateeeiaaabeta feinet / firn von ^Zn!^r!’!fa^ Sl^tt^tvetbtec^oneai^^ 1 »sasstta-g’“**' ^•Sm^n^rt^aa^,^ ***quot; ^f^cmsobeni / »îs-â^wess ;

n jnnßerep beheben / vmb Mer 0ei^ 1

-ocr page 103-

Iit8»ir ®'’® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48 i,k ®^ / ï’^s cr versofft öie 3urifïercvïc^ftjtgt;tïï cBa l’^^SWftföbiejGDeöicin / JOdfoIc^ König 2lli«

h'^^’^“”ö/0 0w wrf ommen/ fik nichtig vnö vn ^^^^^^^/(gt;^f^^^^gt;^^^^^f^ suerfennen crn|Ï geboten / als ber von wegen feines geitjes biUk^ ''oemiftn verbeebtißfey'

Oic S^bebaner hatten ein fratut / bas man fei* quot;^5uin9Çc0inientgebranehmborffi/ berOeb ”kbt Wieb/jebmfarlang' allerïey ZOenbel geenfert bet/ w anjujeigen bas Öeitj vnb (Beitjhelfi / bes ge* 2^'nen nutjes/vnb beriïeginient großer verberb fein, ^e^nber ab ÏflejcanbdibaiifCap.vj. □tjunb ßnb bit ^«eberer/XC»ecbfeler/X?mbßbkger / ^OerPeuffer/

Ätcuffer etc in 0tebten vnb an großer 20crrn *‘^’^fFe / bie aller beften 9Cetb vnb lieben getreten»

'Son î5ii(crpfdiiï’f »,

0^m Heunben/ etjliebe leiben Weitaus/ vnbneii Julien feinen ©elbjins/ fonbern laßen ßeb weißn Jjf ‘^n ein ßuef guts/ 2(mpt/ X?aus/0cblofs/Ï^f* ç*^*'/Wiefen/0ar ten/Wein berg/ bas nemen ßejniii ’‘’^ei'pfanb/vnb brauebens fo lang/bfs ße bejalt wer

23ie ©riechen nennen bießn Contract AVnXsio'f» '^^thichre/ïnj^uandopi^nus ita t/atur ^yteius frutfumAntuirt^!»

^'‘o 'ygt;firisßhi creditor computetj'Vt ß tibißunelum impi^t

^'^^em , T)f ciui ßuRus colligas Jonec tibi centum /oli

^tem, ^Idatus^ Lib^dißun^^ €apite Terth^

Oefeu

-ocr page 104-

ÄSSSySÄÄS Sttis»W«5ae»

ÄaidÄÄÄS sssÄÄÄse ffÄtKS^iÄS» sJXKas^r“quot;'® fS^ÄWamp;'ÄÄ“ 1 äsBääää

wer (Seit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^'^ 1

bem ae^lr^^^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bemininm mit

(8 ein nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ rntberen/fonbem bas j

‘gt;‘^^U(igt;(nnwee/Qur4mm«tMe-ty/gt;fJreifi/^yi/,M. /

ri non

-ocr page 105-

Q?on vtifcrpfonDm», nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

^onpoteïi. 2(bcr ein anber meinung ^dt es mit pfon bic gibt niftti nic^t önrünib / bas man fïe tukje J’iïgt;brAuc^e / |bnamp;ernba8|Ïc^kbö8 geliehene Seit vnö gut kin lollen. jCaruinb npianuf fußt / pi^nore ygt;titurfurti criming obU^atur l. Sipi^nora ^•^eßrtJtem yjus extenuat/ortem. @uniniöbe8 vn^ ^^Wönbes'geniel^n / mb an bem 20nibtgclt nicht ^®Sfbcnl4|]^n wollcn/i|ïWufher. Was aber mehr i Jituon jufagen/fot in einer gnbern k^riffc vorn Sins 'Wfastweröm.

“Sîontier^ûbfiiæucÇer,

^2S Jewellm^in nuchnn vielen orten bie gilben ZOegetz vnö jnen öffentlich fren Wucher ju trei ^^ben gejïftttet/ fan ich ^ieuon bie vnwilfènben Jü unterrichten/ auch mciniglieh vor ben □üben ju ’^’itnen/vnb bic CberCeit fre8 2(mpt8 hieben 511 crim [J^'‘n/nicht vnterlaffenWnb wietrol ba8 ^anb allent«^ 9ïilbcn voller □üben ik / bie nicht8 ïveniger/al8 bie jje^ten □üben vinb|cèlü0 treiben / vnb weiblich mit ^i ^üben 0pic8 rennen / al|b ba8 bep ben □üben ^Mfe flag ik/ba8 fie Reh fnt vnjem □üben ben X)or^ [J’tinteniChriken nicht mehr erncren tónnen / fotreb '^08 boch bie rechten □üben am adermeiften / benn S^i vntnen|chiilt;^en/vngeheuren Wucher r/ura 'ïf/u, ^‘''^^^ genanbt 23ie ©riechen nennen fn a»aTlt;lwlt;rpLQv '^natod/inum quafi re^enerationem , wir S)eutfihen An^todlmw.

vnibfchlög / barümb ba8 bic jinfen mit ber ^tubtfumma vmbgefchlußen werben. X^nbift bicfcr

-ocr page 106-

CirtitîfemæMcJm

Wucher nk^t ein fc^Uc^ter cinföc^cr/fonöcrrt vier/funff/ ja welpen facher Wucher» Onn von óen nüben @elt cntleilpefi/ fb mnebt erven nn öus ber jms X?e«btöelt/bie|clbißc 5infe nebm JOenbtgeUmu^biOm tviber ver^infen/ vnb fe p mi T^j in infinitum, bas fmmer ein Wucher ben bern Aus^eefet/vnb gebicretX^on bie(cnt XX?»e^ pi»i«r4?uB get j;Xutore|gt;iis in feinem ióüc^lin de non acapitn

w«f«oon0efe^ranffbiefêmetn«nö, Von ben logeman / bas fte 511 gleichgeberen/anberefun^ nnfl^ie^en/vnb |tc^ teiber belauffèn fêlkn. 2lber oe bojen (ebenbhe^en Wucherer @e(t gebiert e^e tó o» pfe^etéenn fte nemen fre Wne^er^infe fb balb ge nu gelieven baben / vnbbiefêlbige 3infe verleiijenftc^* ber/bas fie wiber newe ^infe trugen, £)tefên XVn(y^ treiben ft^nnb bie 3üben an vielen orten g(tr vnue^ A fé^met / nk^t allein vngefîrafft/ fbnbem n»e€gt;ƒ« • tSeSiJet verlenbnis/gunft/æiffcn vnbwillen greffer^'iHnjn/ lt;igt;blt;t^entt. vnbJOerm/biefteinfrenCanben noc^ feinbajupr gen/ tbim fn ZOenfér ein / nemen f^ren jerUc^cn 5*n» vnb 2^ribiit/vnb swingen freX^nfert^anen ben 3^^” fokken Wucher su geben.2fberwebebenenCf'ö^2?ü^ ctor entier in feinem 53ucb von ber 3nbenlu0en)P |bk^ ©dt nemen/vnb verfîne^t fp fbk^ Qclt/basv^ bod2 «web fbnpen verfînebter weifé burep

ïgt;w 5»«ï»«i» '’n^ abgefîolen baben Hoc^ wiffèn et^Uc^c fein ^mtoticn. sen/bie gilben fein^amiit^ Ceut im Cenbe/ ber nwn

. nicht wol entrathen Pdiinebcn fte glekbwolben^er ren greffe fummen gelbes geben. Wo von geben ft eff

-ocr page 107-

C5lt;gt;m3óbeM233«(amp;er, ?q

^wtrnk^t von bem jren/fc nbern ven bcrOnTRlp^fft -'’nóVntert^ünengütem/tvcklpc fie bure^ fokfjeu ’^nincnfcL;iic^en Wucher jielcn vnb rauben, X)nö nes ’’’fnülIbbicXOerrfc^afften von j^ren X^ntert^anen / ®A8 bic 3äöcn geben / bas ift/bie X)ntcrtt?anen nui P Nota« Kn (Selten geben/vnb pc^pl^inben lû|]èn fur bie 3U' ^fn/b^mit He (ni Canbe bleiben / getrop vnb frey lies Wlcjlcm/ fluchen /pelen tónnen, holten bie ver^ Î’^^iffdten 3iioen bes nichtin bic faupfein öa$u la^ ^w / bas rvir vns (o fch^nblich von inen effen/vnb J^rren l«)fen/vnb vnpr @eU geben/ bas pc im Canbe ~.g Weiben mógen/ vnb alle boöbeit treiben. Vbcr bas oen bey beo **'^‘^^ reich werben/von vnpnn4chwei8 vnb blut/wir lt;cbKi(ki* Jl^rr arm vnb von jnen ausgefbgen werben / fb boch^^'^’ ®iOiiöcn/al8 mt clcnbc nichts hieben fbltcn/was pc ‘^ber haben bas mus gewißlich vnpr pin. Wie besoin *’'lt;^n pe aber bas vnprf^ic arbeiten nicht / verbienen

nichts abe / fb ph^rict^n vnb geben wir ihnen J^f^ts/noch hi^hcn pc vnpr Seitvnbgut/ vnb pnb ®‘^gt;nit vnprc XOerrep in vnfenu eigenen Xnnbe/vnb in îtf»®«» P^r itfinelenbe. Wenn ein Dieb sehen Bulben werb pilt’”'quot;* h bench man in/ Svaubet er auff ber praPen/fb hat er ^tt ^opffvertoren/aber ein 3üöc wenn er sehen ’^un 7^ ® 31020 pilt/ vnb raubet burch pinen Wneher/jo

Uebfr benn ©ottplbs. X)nb sum Warscichen ^u ncnpeesgetrop/ia iren fürnemepentroplafpn p Öen W.icher vnb Ö/upiggang pin / bannt pe in irer langwirigen Öcfengnis trópen/ vnbih'

Jfi Glauben vnb giffeigen hafs wiber vns perefen/ fprechen vnter einanber» XOalt fep/ pe wie ©oft h i) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mit

-ocr page 108-

^ont Hubert'^juffer

rreç tet mît vus 1)1/mb fein Volet «uclpiincïcubnic^tvcr^ :iûïgt;«rt. nbsp;nbsp;nbsp;icjl/tvir arbeiten nic^t/^aben gut faul tag / mb bit

verfluchten Chopin nuiffên ms vor arbeiten/ivir aber trigen jr Oelt/baimt ftnb wir jre X?errcn, «ie aber en fér Knecht. 2C5alt fefl heben érubciOfP^clA^ ^*^' belfer weröen / vnfer H^elfia evirb noch tomen wenn ^ibe ö^ne» wir fô fort faren/vnb aller X?eiöcn Hemdath, bas if^ ^cï kp^ ^'^^^ ’^^^ Silber burch toucher / vnb auch |ón|ï ƒ « «ng vtp?lt;b vns bracht haben / wir müffln nicht vcrfloffèn fém/ 0«tgt;en. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j^jg j,jg (Thrillen vorgeben/fbnbern noch htuh'0^^ ^‘^^

ges féin aller licbßes Volet fein / 3^ 0c mu^nvus fllbs seugnis geben /eben in bem bas fie vus mulfiö^^ ren vnb Wucher geben/ ba5u alle fr Obrigfeit geben ftehtvidighehin vnfercbienflbarfeit/ vnb befenneu bas fte fampt Ihren Vnterthanen frembblingc |tnamp;/ vnb nicht Lottes Kinbcr/^cnn bas gewißlich ‘’^^’^' basbicbenebeyung vom Wucher noch gretige» bef vnsifl/wie@ottrebctS)cute.vwii|. ©u wirf! vielen Vólefern leiben / vnb hiemit beweren fie baß ft ber Chriften 20erren ftnb/vnb nicht bie Chnjeen fre ren/vnbfurenben Spruch prouerUpp. fäinKnf« nms fein ber ba entlehnet/ 511 bem ber Ihn leihst fehreiben auch fte '^hahnut vnb SKabbinen / bas tob^ ten nicht Sdnbe fey/fo ein 3ub einen XOeiben vnb fb er ein lt;£ib nicht helt/ifl nicht fünbe, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

Ien/9(auben / wie fte burch ben Wucher thun / ©oym/fey ein 0ottc8bienfl/©en fte halten / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

bas ebele ^lut vnb befchnittene X^eiligen fnb / . aber verflucht Goym / fb tónnen fteesfb grob ni_ machen noch lieh an vns verfunbigen / vnb ^^^^”^^^

-ocr page 109-

(îcSa or ®ott^^3ô®ttlt;6lt;n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?j.

fok ^ûrt sneutere: wüb öic üïfó ÏAofen/ 23u,lt; ( ii0f?*’^”^»gt;33rubcr nic^tn?uc^ei‘cn/n?c£gt;crnut0flt, ^ i^'?’”‘ffpeife / aber an einem frembben mac^fiu^ ric,,,^^^'“^’‘^gt;'lt;gt;/t’icnnt wollen öle ^üben beweifen bas fo{^^^^^ ^^^^*1 ‘^^ ^^f’ €|gt;riflen 511 Wuchern, n^aiï

1*11 |Ï^ ^^‘^‘^ '‘^^ brauffantworten/bas $wcierley 311

ï^gypten gefurt

feik ® ^‘^’ibCanaan/wicjni @0« befohlen/t^oaW. ’ toh?^” ^^^ ^’* ^‘*^ ©efêt^/bas Iic8 feiten in bemfêlb^, ÓP?S?”^^ galten/ vnb nic^t weiter,Xgt;nb bas alles bis mof ’ * -

6 . ^ï^^^ f^nteZ tvictvol es viel me^r mit bem Wu ©«», ^”’ i^p^cin nac^lü0èn bennein gebot war / bos flench

^ebe brauchen moe^ten/benn fo lange fie Gottes nbsp;nbsp;nbsp;,

^oot gehalten fetten / bas fie noch nie gehalten ha«

ßa.^.P^®^^«^»’«» Hot» Käfers näben/nicht jCDo^^

j juben/bie h^^ben angefangen sur seit pHati besj;^®^^* c^’i^PflcgGrs/im Canbe □uba / bcnn ba er fic fragt ’ .

r Rinem SCichterflul/was fol ich machen mit jefüz

'^'an æeffias heiftZ fehrien fîe/Creutsige jn/Oe« (^‘0^)11 / jgr aber fprach Z fol ich benn ewren Kenig

^^^SigenrSic fehrien wibcrunib/wir haben (einen oüS®'^” ^^ Keifer/ergeben Och von jnen felber/

Lottes befehl bem Keifer. X)on benen fnb bic jt$h übrigen ZDeffenber^üben / nach ber serftorung

P^’iifalem/von welchen U^efes nichts weis / ftc fei?»

^uch nichts/benn fte feinen X)er8 in æofé hörten, röJJenßcnii£Dofesgcnicf}en/ fb muffen ftc wiber ’'S Sanb Canaan fommen/vnb Wofes gilben wer#'

h üf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;benZ

-ocr page 110-

îgt;fn/fKn Schot hatten / 20cihen vnh frcinhbfn viitcr ftch 5Win0cn/ ha mógen fic hernach evueh^rn/fo viel es bic frembben von im leiben rüollen.23ieiveil fie über nicht im Canbe Canciüntvoncn / bar5u n?û|é vnge^ horfamfinb/ ftnbin frembben ff^inben / vnterbein Keifer foUen fie bes Keifers Stecht h^^^ff” / vnb nicht Wucheren wiberf re Oberherren / bennü^ofeSefetj ifl noch nie ein fehrit weit aus bem ^unbe Canflön/ ober aus bem X)o(cte 3fracl tommen.^fuch rveil prie flerthunV Sottcsbienfl / ^urpenthw^^h/ bauen am nieiften vn fafl alles n?ofc gebeut/gefanen ip/nu vber bic ein taufent funfphnnbert far/fo ift gewis bas fein / Seféts ba3umal ansgewefl/ auch gefallen vnb ein en« Çâ. be genommen hût/èanîmb fol bie Óbrigfeit/ biefen

Keiprlichcn^ubcnKetferSCecht wiberfaren laffen/ vnb nicht geftatten bas fte n^o^ifche^üben fein wol ten/wcleher vber ein taufent funffhunbert far feiner mehr gewefen ifî.2?en ^c fein eigen lanb/vicl weniger wtemft oen freuibb Canb haben / bas fie wuchern móchten nach bSd? ^^^*^|c erlaubnis/fenbem man felt fnen fónberlich ben jungen gilben vnb ^übin/in bic hanö geben/ «siegel/ ï2iK/Kar(t/0patcn/ 9Ïcchen/0pinbcl/ vnb fte laffen fr 25rot verbienen im fchweis ber Hafen/evie 2föanis f inber/vnb bas Wuchern nicht geliatten, Cber wo fte nicht arbeiten wollen fur ben d'eufcl sum CdiiW hinausfagen/vnbfhrcarme X)ntcrthancn nicht alfó von ben heilofên ióuben aufjaugen laffen / H^cLu^ therus,Wa8 aber ber gilben Wucher für ein fräs fey/ barümb man bie ^üben biltich im Canöe nicht leiben ^It/mijs ich nur ein wcnigiC^cmpci fetjen, Wancher mei*

-ocr page 111-

te».. .ï8w»W»?Mlt;fc’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

lt;Vnctcg tonne nic^t viel trügen / trenn mftn einem ,j.Jù°^‘’Wöchentlich) von eim ©ülöen j. Pfennig $ii J'^Sebe/aberks ben ©ulbcn vvpr lîchen/ûlebenn ^•‘f^uerfftren WAS her einige @u(bc in berscit getrosi ’'’’^ftbe/wenn er mit bir rechnet vnb vmbfchltßt

€ine 2î5ocÇe fin'pfennig wm Wölben Srenget

2inber ©rit

Xgt;ierbc ^nn^i •Sechl? ^iebenb 2icht fieunb

M8{ Sehenb ieilfft Swóïfft ©rei5ehent X)icr5ehent (^nn^schet 0ech5ehenb Ç5iben5ehét 2icb5ehenÖ ricunjehct 'VSw»int$ig

lt; «ifSt iüj ^

X^-gVr. éi pp^g^vif f ft ip^gvif ^ ifRp.gVf'9 ütR xO. gV v.K »rg^uq. §

vüf fÇ v.gViuh § Kiff^MfSVrib «

* jevüfftKX^ifgV P. ^ zj KPVÜfRKijgVvif^ lt;nbsp;jeUfft pviif gV P,^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

ïpüifRv^gVvif. 5 Kcvf Kxiui.gt «i^ cpiv.R xrv.gv vüf^ ccxioiff^.pvi gVj:.§

fccmgt;(f,Rtób-g?ii|.^ ccccrc. R iq. SV üf §

Î ©cepppv. RiP» SVlt;f 9 1 W.eufR v,gVb^

-ocr page 112-

«Ä:*5?5v—«» ^^^/S^ey/breZ/vn^f^Z vmbfd^g aoff grinse / w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bisi^^ant^i^ Jat

^^^ tx^oUn fblc^eriät tnanb frembbe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l^it^nrZ)arümbl(i8imtiic^

fi^b bie Jüben nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^‘^ bas an ben orten/ba

^^ben/ vnb^ü Ut^t mit Weib vnb biilbenfcyein'^iahrhj;^^^^^^^ Geraten/Vnb ber^

^?!^!!^^^^eiènS^^!;^!Sl^ feinen nótenf ssS^^^s«»««

V:^lt;r4KanbcmvMafyï^/^,^‘^!‘^''‘quot;S^quot;/gt;^fe'n^^^ asssFquot;F=«

amp;teb vnbffe^^^^^P lent/xnb i^ina'c tier bei / ~;ä,S“?quot;*äs”äquot; ƒ êsssB^ÄSsss ben vnb febaben nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/JÇ^bergen / betnef^enffin' j

^j;^^'^S%!^S^!^^ /

-ocr page 113-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;050« ^(r 3öïgt;lt;tt wurdet 33

J’^F-Oottbcfö^cn/cö f^nötefic^ cinmAÏ Ausrvci? 'yj^Arumb fê)? gewfimet tver 0c^ xv^rnen laflèn . vvnö jr dürften vnb XOerm/ rvac^ct aulfvnb t^ut ®t”’^”“”^ ƒ 5 V bas nic^t óie ^wbcn mb 3»ïgt;cn genefjen / bic gj^ * ** ‘^'’ifeben Wucherer ftclcn mb rauben wie fie fclber . ^ll^n / vnb ms mit m|êreni eigen (Selbe $u iôetlern J'‘^f^en» ^ie aber topf mb t^eil mit ben 3ûben ^ac A vnbben'3»ben in j^reniJtanbe ben Wucher ge^ '‘^fen/von benen i|î gleich fb viel $u galten / ate von ^«n (b von öffentlichen ^rawen XOeufem 3in|e nc^ itaT^quot;^ ”’*^0 ^^” ^”^” ö^^^^^ werben / bas ©anib xv43 v«« k’P’^fe'gflen Pfblm lagt Wenn bu einen 2?ieb fe? oenen ?« b^r ^quot;ÖXT'quot;' ' ^“^ semänfe^flfft «itt^aS?

©aber li|t man / lib, v. ©eeref a: 3^iful.pip.(Cap, JWa825ap|i 3nnocentiU8 / ber britte biefes Vtcn» ta?Ä/^ i^i'tVüifcbotf von narbon mit biejen wor^ mnocentiut t. pJ'^K^rcibet Wir gebieten bas bic Weltlichen i^ür;« n’*k^^^ ^^^^^’^ bahm halten/ bas ße an ben îh^iRen '591 mehr wuchern / vnb bas bie Chrißen wo fic ^'^9tbauonabla|)enmitjnen / ate mit verbanneten /^^fhanblen noch wanbien / auch tonfeweber 311 ^Wen n^och 511 fehaffen haben (bllen.lbidcm. ^iz^ ^fitber^üben vntrewc vberhanb nimpt/ vnb wo nicht einfehen het / wol in Further seit burch jven ^^^‘^berbieChni^en vmb all jr hab vnb gut bringen ’'^fbtcn/10 befehlen wir ben ÿiSrIïen/bas fie ben ju

ojiber bic Chrifleïi f einer flage ber be^alung hab Selichen fbUenfonbcrn flc bahin halten/bic Ch*'t ’‘^ nicht mehr alfo 311 vberfit3cn, Xgt;nb fagt auch bas

(3ci|l^

-ocr page 114-

««(îKcÇ, 5Ctt^±‘' sa»« Wer fnS*^^”^^*^lt;’rt/ öasöerKon/^

^ij^n ttibutin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^quot; Wacher vmbeinße^ ,

fn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;biefern fatt^ü tbiP f

f^^^li^^rorbenun^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Reformation enter l

von Jibenmbiretnrn^'^^K.vnter bem tittei nußfam an/bie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;werben/êf'

ten / im nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ ^^ et^licben or^ /

.~Xss;;sa^?”^-ï5 1 )ÄSä“?5WÄ«J! ( „m/vnbn^XX^aA'*^«”- ^^^’'^quot;^ sasasss^Sü«® S^^^Tfi^SSSS

iit^/fh 'quot;^‘^y aäa wn iDaiKfier'^ / ben nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;meinen ff aubes lenten/ I

/berer irewe vorzeiten weit vnb breit j Ijcnbci nac^^uf^i^cn/biefie entweber feiber treiben/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

ober ƒ

-ocr page 115-

S%ncJak^ buffer. ?4 wÄnbem vnter fiel? su treiben geflatfcn. 2(ber mei^ ysgewijjens halben Ban ic^ nk^t vnterloJîên/nocb ‘Uicbe bû(è tuet bkmit an^u^engen/ bie bey ben rvclt ‘^^ern in jren X^enblen/vnb gewerben ju 50tge^en/ ’ ‘f «ben fo gut als ber Wucher (eiber ftnb,

, 21(8 bic ba ben Kaufleuten ober 20enblern lek « ^J^/vob nemen deinen 5inf8/ Bauffenjn aber Wal?r gehfXfflt;i,. halb gelb / evil man nu (res ©cibes genießen

1 •®’«tt3 mans jnen geben/ wie ftc nur fclbcr tvoUen/oj;

1 ®^*‘teilen nk^tme^r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xz

ntem bie ba armen Kaufleuten ©cltfur|lrccfen ^‘‘^'^«ff.

^Jber Conbition/fc^riffdic^c befentnis von ftd?5« «'otn/al8 fetten ße bie Wahr (b ftc mit fok^em ©ek ®^ftnbcrn abgefaufft/fnen abgef aufft/ mb ernennen ^^ eine 0umma/ bie ftc vber ein far erlegen müffen/ ^^ebe viel gróf Jer iß benn ßc auögelielpcn ^aben» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,^

3tem/bie ^eveierkp Wa^r traben / bös mb gut/ ^«neg«, 0utc tveißn/ aber bie boß verteuffem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w«r«

Jte bie ba mit falß^cr cll/mas vn gemk^t mtbge» ^oidte,

, Jtem/ bie ba einem anbern feine Wa^r verfpre^ f-^^’’/bas ße f re bcßo teevrer antverben m egen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vctfp«4?lt;r’

3tcm/bie einen mangel an ber Wal?rwifßn/ vafiwd* **® bem Keuffer fbkbs nicht 5uuor an$ei gen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ö«»’»

3tem/bic ba fre Wahr felfche/fofent ins bier/mb perfdet«» ’^^ner in wein giefßn /ober ben wein 511 fehr fchmiren,

,., 3tc/bie nicht al lein mtnchtißc fonbern auebßheb ’* -, Jj9 Wahr vcrteußcals fleißh von2(ef]cn/mter welch ^«rX gehören bie gettßge^fpotefer bie 5u ben recepten

ƒ verlegene Waterialia brauchen/bie nichts mehr tü 8^tt mb alle Grafit verlern habe. Caraus ben brekrley

mmt^

t«i

-ocr page 116-

S^attf^cHd) Loefer/ vmirAt^ entfielet» »J^ nt weber bas bem pittientm feme tranet^eitbAburc^gemcret / ober ^nrvmb ben 20üïs gebracht wirb / mb ber àrt^t bnruber ein bógt; pil Hamen betdmpt/als p^^es pines mfeis / ober vngep^icCKgfeitp^ulbgewepn/ba^u ben vor bas britte ber geit^ bómpt/verpinbigen pc^ alp breyfac^Z mit tob p^lagt wiber bas funpie gebot/mit geit^ mb eigen nut^/wiber bas pebenbe/nut sujiepen bópsfïa mens timber bas ae^te.

^ ^*’-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^tem/btebapuren Wein/altvorlcgen Kom/

b^fi newM ^tanbic^ten Wett^en/aus tbun/ vnb pe^surseitber iï!mbten fur voll nut gutem Wein vnb Korn/wiber bc 5alen lafpn.

,Q, 3tein bie ba Kom / Wein/ ober anbere Wa^r 3ittfliW(®ct verfenpen / inbembauff/ bcr^urplbigcn^eitgenug ip/aber mit bem bep^eib/Wo pcbs ^utruge / bas bie Wahr fur bcm ben an ten Termin ber befalling anp^ p^lugc/p wollen pe auc^ anpjep’agen / wo pe aber abp^ldge/ p wolten pc nic^tabp^lagcn/pnbcm pc^ bes erpen baups galten. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;-

□tem/bie^ur tarnen seit/.Kom beu pen/vnb '“* bas (Selt^nuorbrauff hinaus geben / aberbaruinb/ bas pes@elt5uuor hinaus geben ^aben / wollen pe ben vorteil ^aben / bas mans j^nen ne^cr gebe benn mans vmb bieplbigc^cit beupen mde^t / ober pc pl** ber verbeupen wolten.

„. ntcm/bieZ?eupr/ 2icbcr/ Wiefen / ©arten etc, abwlt;wt, einem in piner not abbeufpn/ vnb fagen fm 5u/tvenn er 5U ©elt bommen / vnb aupbepimpte ^eit pleb ver^ bauPt gut wiber 5 upc^ beu pen/vermöge/ p P’^^^ÖP baups

-ocr page 117-

(,„» . SJÎaiKfxritoS’tKjfr. jf e»?^^ ^^^ff ßcitrtö werben / poffen aber vnb fê^en» ^''^^^ ^**Ö^^^^^^^” ^emnn nic^t ein^atten tónne/ ^^

einem üuffbefh'mptetóöjeit Geit crle^^ nbsp;nbsp;nbsp;* *

^noUen/jeben aber bas ers wol für ber kasseit be^. 2 wfb erbieten fte |tc^ benn / wenn er etwas an ber . ^Wiinaweit feb^^inben la^èn / fdr bem hermin 5« jj^^^n / vnb et^Uebe inacb^^ns bisweilen 5iinlic^ P^^^ifobas voneGuiben wolpjc.ober^cA^Vtöb^

bp ^tem/bie ba auff Pfanb leizen / alfo bas bas Ff«»»rlt;»t ji^^nb noeb fb gut i|ï als bas Geit/ vnb beflimmen ei *’^’ i^fit/ba bas Pfanb entweber wiber eingelójet wer^

^/oamp;erver(ïanben |êin folie. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.r.

^tetn/bie ba leizen vnb bie lent bannt gefangen Ädutfcuffi^u ^fn / vnb |b 511 recken 511 leib eigen Knechten ma^# L^‘’’oKtt'/nemen wol feinen ^ins/aber reblieb wol (afr ^Sfr^^i^rtlêin/vnbwibernnibbafiir get^an/ ge? ^'^•1/Geliften/gerebt vnb gebienet haben / was vnb p Oc nur fiber wollen / vnb fan /n niemanb genug?

bafdr bancfen. 2ils bas manchem einem ©urffti?

p in finer not/ r. Gnlben one Sinf vorfreefet/ba? '“tcrin^ocberfrewet/aber jn baraufffb brauchet .’’onijt^et/basers nnte. Gnlben nicht mócht 511 er?= feinem Knecht ober XDagb/ wenn er fof J® lohn rechen fölt/ bas if ein ftp en b lieber Wn?

3tem/bie ba leihen/ bas fe bie lent an feh hen?

°J’i/vnb fc bef o grófêren 5ufhlag haben móchten / ^“’’^^quot;Slt;i’ ‘®n?enncin doctor ober profefbr barümb finen

' i if nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5uhü?’

-ocr page 118-

^«bireme!itieiS^”^'^f(9^U(^a^

(ilfo bnlber indnZquot;‘^^'‘ Qiabitoreß ^ii

.fe^sa^ÄssssÄS

es nicht nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bcrnwlTcn iMiones ^u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ô^i^ô^nL^eît fein trol ^^^^^^aritnibdi^Jff!^'/^^^'^ ^cnn em jCOuller ober fr be fia tnehrh^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^f^ ^^ f^^

’ÿn^n^ wenn fie ßc^ febonhip^^^^^^^^^^^^^ bc^alung 9tofiir, ^^^^^ innemen ï^0irg^}^l^^L^^^ rechter ^eit einfieUen/

bienen /tveifcu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ ^^^ fveUbamit

ber berXVicberer^nli^^^^^^ ^(nna^ ^^^‘^^nt aller tvenigaenapi!^^^^ r f^inamp;cbnlb^ SX'?SÄ«“S/-$.™Ä SS«lœ?»«3» »XsSR?Ä?c

If-

•^S'i’“^^’'^quot;“ i

Sfuiffieffir,

ISsssssa^


-ocr page 119-

^^ 55?atid5cr(cv^^H^^r' fürlét^Kc^ wenn fte bcsalen vn gclfgcben « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

rûhîï'^*’‘'^^^5^’^^” '’”^ rec^cn / vnö bic leute ülfbbc«* ßl^^/fönbcrKc^ über finber vnb einfeltige lent / bic \^‘htlenvnb recken nk^t wol bedelften tónnen»

ten nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3mptleut/0c^óffèr/e5Artbr/bic nn ber gult; vSr«we

HerK ^”^5/^^’^“^ ^^ ^Anbwercfslcut/Arbeiter/tAgló X^bnfenm. JwenfoUcn/ juuorgengewmsvnbforteilinit /wten treib en/viibbie leut mit ber be^alung auffs

^^ ÿ/5ulct3t aber nut lofer geringer mónt} behalen»

. Jtcin / bic ^ftbcrffic^en et5lic^ loo.ober iooo.gülgt; Q4ihh»lgt; kj p^*‘^fFenb/vïnb ^alb geit anbern abteuffen / vnb flt;t, u^^^ißeburc^ veben/eigen faufï rec^t/niitmorben/ ^^^’JP’/tftnben/flclcn/nemen/ vn nuffönbere vnrec^t pli8e weis vnb wege hinaus fUren wollen. Na pro

j ®®o contmuni dafür urn cd,ne luigia emantur c.Manda i ' ^rdiuerfas, Denn bö tómpt 5» geit? vnb eigen j “B / öuc^ eigene SXac^ wefc^ niebt allein @otte» ®Ïl/!pnbem auc^ bie rveltlicbc reif t verbieten»

, Jte/öie an anberer lent Arbeit/ vnb barnuff ge wart nbsp;nbsp;nbsp;t?^

j . ’‘’»ntojïen fm gewin fachen wie bic geitsigen 3Suc^ 22?®**’*’ ’icBcr fun/bic anberer bikker balb ernac^ bructen ® ’* ^'’^9offtwiber Key. vnb anberer Obrigfeit primiez» ^^vnö offcntlif e befreiunge/ bas ie^ gefc^weige

J® vntrewlic^ manefe bamit vmbge^cn/ Vn weil fk

f p den (Seit? fiict^cn/nic^t viel barnac^ fragen wie ober rec^t fie eg ernac^ bmetê/bas auc^ ber 3(ü j’'üfft an vielenorten fein eigen Arbeit nie^t Fennen ^^edbö benn ein offenttic^c reuberey ifï/ bie AUff *J‘]ÿt^er viel vn offt ar ben SÓuelpbruefern geßrafft óès^^^^^F ^^^ ^^^ ‘’“^^ ^” Further seit ein fpanneur or velvet/ orv wüeberer erfûr getan.Den ba fc^reibcctslie^ et Fenffçr, ‘^^tn manbel vere/vn ittUcifn bicfelbê wol fb viel fürfïê

-ocr page 120-

2^erm/ötcöfcn /öasfaumsabelen /amp;4ofJtfeiner VOMI andern rveis.Vnó tviewol fofc^e ^^^;ercKia mc^f 3u|c^c(ten / fó fan doe^ biefes keines txgt;ese8 gelobt tverden/das man frep funfï die artes liigt;ercilef gênent net ixgt;crbcn/ad tatn^rä/äos, i^ iilil?eraies,^uaßus brau c|gt;e, IPan fagt es oem Poeten Ç5imcnibi nic^tivoï Ïf^^^rf** ’^quot;quot;’^ ^^^^^^ ^^^^^n 511m Komge VittQf ne m öicmen5og,©a^er denn das é^priepvoort fom ^^^^^ ^^f^S^n von bembiebaVetd rmd (Selbes willen fc^reiben/rwJ^üMiT^x.

'Jt^/biej^rebien^vnb arbeit^é^er anfe^ïa^ S^p/^^^^v me^r dauon nemen /denn fie mit antenati wiffen dran verdienen tónnen»

iF,

etwathati 3(«ni/0cramp;avon (einem 0e^)œeÇgt;er bie IVer) tSSSSSi S''' «?* quot;'quot;'Pf P^f «» iVikhcer Ifï / alfo bas er weis/bas alle fein ^ab vnb gut / nichts benn eitel erf wuchert / ßeftden vnb seranbetift/iß ein Wóe^Cf

wKcbaebli » • ^^^^^^^^f^^^ffi^ltcrfilet wollvor i^reperfon ui! ftamp;!^i^^^ t^nn/aber sleic^wol billisen/loben/bar^ufiU' lepweigen/vnbobsjnen fc^on ampts halben ßebiu wolt/ nic^t fraffen / machen bes W«^ (pers vnballer Wnc^ermefisen ^enbel teH^affig/ fte fern prebiger/fDbrigteit/ober wer fe wollen,

wäd^eiet ^^^Wble ben Wucherern in j^ren fachen bief t^ned^t«, ^^^^^^Ï^f^cgt;niite8 woU/entweberniUamp;eltvorftref ^^en/SèriefffTreiben/rec^nnng feilen/vnb berßleif

X)nb ^nnnna/bie XPclt if ber bâfn/ vntrewen JJenbel

-ocr page 121-

S^uwrf)crUv®iff;er

J7

JU p?^^^/^ ^^^^ ^^^ H« lt;^Klt; 3iibcócnctcn/ viel trentger J^^”'^‘'’^*^*' ^^”Ö vnnióglic^/ mó ifï noc^ fein auf „ ïgt;eQS'^!^”^^‘^” ®*1ï”ïgt;®’ bic Wdtfinber/öus cingeben jj„, onh/^'^5^^“^*^^® / ^^^^ ^^^ bienen immer eins vber bas b IZ^^® ’”®” ”*'* tvarbeit lägen mag/ es gebe fein thfU^^^ C vnö trenn ic^ gleich lagt feine tvoc^en^ba tut^^^s/von nctrcn/|elt$amcn gefebwinben/vnb

ƒ Jungjte tag e^c fernen würbe/trenn man nichts tgt;auon prebigen ober |c^rciben |ólt / man miß ße

Î*« alle $u nennen vnb 511 selen/vnb mag wol Reißen ^ ^^ fin alter 3nriß lagt//^rlt;eJ^ecies ijari^t funt nanti ‘ï^‘trum, T^uHus habet etc Z)arümb C^rißus rec^t

l^JCncjcvf. iCie finber biefer Welt ßnb flöget benn Jf nnber bes Ciec^ts/ (ßt$etaberba5u) in jrem @e^ J^lec^te/vcrßc^cauffbie Harung 50 trachten / ©elf

^^Sutpalammen 5ubringcn,Z3en bas ßnb fr geban^ Fitó Imiu [fi Wbamlt ßc auffvnb nieber geben / wie ßc ß5t blé/ ««1»« ’yib bort/bureb wunber ßltsamc rencfc/ vnb praetv

etwas gewinnen mógen / Wer berßlbigen voll y igt;ft beiß weiß/verßcnbig/geßbcib/fürßcbtig/bats 9W ißcs tommen* 2Ibcr es fägt ber Weiß Wan 0ys= ^ ^ ^fb €ap.pix:»2trglißigfeit iß nicht weisbeit/ vnb ber J^'^ttloßntüctcßnb feine tiugbeit / fonbern iß ein * * fosbeit vnb 2tbgottcrev/vnb eitel torbeit vnb vnweis * ‘ ^it^lber bie furcht ©ottes iß ber Weisheit anfang, P^Up|,protterb4, ip, Sprach/Oe bie Welt wirb ‘i^r Iren 9(eim auch wol behalten / ber ba heiß Traf ^^J* '^*” ^ica eU multiljlex, Qt» ignorât eH/implex^

Jtem/

-ocr page 122-

ffÇrifHieÇa ®«cÇlt;v.

3fcm/Wcr)îîgt;îfc^0Ut gcivinnenrA» 3Dcr iß ber Weit ein Weißr XOan Wer Aber nach Sottes rvilln gebt IDer iß ein Harr ber nichts verße^t

» Wenn nur was 511 befonmien iß / Sott gebe nnf was recht ober vnrecht/ ba macht ftn niemand gewti fenvber.©ßriinibScitvnb SCeichth«”» ben fehent» liehen Hamen haben vnb tragen mus / ben jm ChjV 0ibt/Cucx am rv^Sas es heiß ber récent WuSii. Wammon/ nicht feiner art vnb natur halbem Owgt;t es ja fb root als anber bing / Sottes Kreatur iß / pn bern bas cs neben bem ßhenbüchen Wilsbraucp/ burch fblche ßnantsen /rufe jhunb nach einanber er^e let/gemciniglich vnrecht vnb böslich gcmunentvirb» •Som SSuï^a fo îtenS^riften iiacb ä«‘’i (f n Wb mit Soft on gutem gcœi)Jen gefifje^jen ^; r^X)miöefchluf8 / bamitaber gleiehtvolbieXv^ iö;herer nicht benefen / ich tvolt jnen bas 20anigt; Cyrverefgar$u ßht legen/vnb ßc 3u grunb vet^ berben / wil ich jnen einen guten Sfat geben / basH ßch jattvnbvberfatt fonnen geiteen vnb w»tWlt; beu noch Viererlei Wucher verhanben/ber nicht ^^^ ne one 0iinbe mit gutem gewißen / jbnbem mit gi^r ßm nuts vnb fromengeßhehen mag» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

feen flrm^rt nbsp;nbsp;nbsp;S)en crßtich fb weis ich ein reichen 2?errn an5«L

geb'n vnü gen ber jm ßht gern leß abwuchern. 0ucht f tt^^tum SSÜv^ “^^ seitsige vnb wucheret fub bas ße get roß fonn iKös vetuflv Spitsen vnb wuchern fb viel vnb jb hoch ß^ ^^quot;'’f^r cv weil jnc 5u wuchern genug gebé/nicht ßUein

-ocr page 123-

MTh».. ,SW»lt;6«®K8lt;r.' . ?a hnft ”®^*'^/tónbern hundert auffeinen gufben/ mb vnpttsr^^^^“^ ^?ïinbert.X)atauci? ftlber vn ©okberg frih- nbsp;nbsp;nbsp;'^^^^/^^s era leicht vnö wol Cnn t^un, 2^cr^ lt;nbsp;(

bett’? nbsp;nbsp;nbsp;W ®ott jc^óplfer t^imefe vnb ber lt;£r lt;- lt;

(io k’^ ^^^ ^”^ ^“‘'^^ f^^”^” ^‘^^‘•^ ®®” *^ ï^uange^ f t.,??®^^^^’’/sebet mb leibet/fo fbl euch gegeben wer?

^^^^ ^I^^^i« gleich fonbern mehr/ nemlich ein vol , «ttekm^a/ein eingebmeft vnb vber|îûfjîg mas/ ® ^^*^ ^”^ sleutel / ^afa vnb ^oben/ ^^ wol ^3 fbl bir fb Viel wiber gegeben wer^ hï ^ ^^sbiraUc^ecCvnb 5c(|cr 511 wenig/ vnb511 ^^ '^^’^ werben/bos nicht mehr hinein gehen lt;nbsp;lt;nbsp;Vnb abcrmal/Wer einen Bieter ober h^us/ vmb c t lejl/fbla hundert fcltig wiber h^ben/ ”®bft8 ewige leben baju. Wanlmb geit^t vnb wu; . ^’‘^^^ ^^ man ben gcit$vnb wnchei^den vns ^®^” fön/vnb lucht bafnr ben vnerfetigen gcitj no Wucher / bey ben £Den|chen bie wenig wiber gc^ 1 1»^^?^^ nimmer fêtigen tónnen/ fbnbern ben geit$ al * bi Ï?^^/’^”^ bur|ïiger nwehena. 311 ea nicht ber lei ‘St Teufel baa man bie|cm reichen XOerren nicht ab^ ffî^^ ”^ ^bwneheren wil/ ber ftch erbeut feberman Kpul^er 5in8man/ vnb Cehenman 511 werben/ wil ®ew gern geben/vn niemanb wil vnb mag fein etc g nennet ea auch |clba ein Wucher vnb begert fblche J^nchcrerpro.pw^Qui miferetur fiCeWerbem armen 8^ot vnb wol thut ber wuchert bem 20errn abe, 2111b HS^uch ber heilige 25a|tlin8/ Pfalin.KüiîÆûncio.v.

was bem armen gegebe wirb; bas wirb ©ott auff ^‘’i’i^‘’ gegebe, Wer weit aber nicht gern ©ott 511 eine f ij 0chulbc^

-ocr page 124-

Nota*

, SÇri0(ffÇcr æudjvr. _ 0c^iJ[amp;tncr IpûbcnrWeun ein reicher to ber SM» P einen armen gut f«gt/,|b ninifrupi 3»n‘ Waininb wiltu nic^t lieber ©ott sum SSurS^n P«quot; benfber gewis bemalet vnamp;0cnn0^ôt 5« besalen. |)fn brin Gcltans one Wucher/ fb wirbs cuc^ beiden 511111 bellen gereichen» 2118 nemlic^ bir / bas bu Gcit ba^in gcleget ^afl/ba es wol verwart [ß/bpun fein forge tragen/ ^enem aber/bas er beiti ©eit beV^ befjèr brauchen fan / fb bu fins one ^infcausgw*quot;’ bafî. Wiltbn es aber fa nic^t vmb fbnfltbnn/fbquot;' bem Wucher bauon ^aben/fô las bid? An ® f^Segeniigen/berwirbbir an bes annns flat / ^ - 5infêvnbWnc^erreic^lic^0ebcn.Hæctlle. Wo K^^’. (Seit^igen vnerfetigen Wiîc^eremunrîDie^er fomp vnb wuchert ciic^ bas leben/vnb allé genügen ^»ej bortcwiglicb/on allen fc^aben bes neebften/bie Ij mit ewrem verfluchte Wucher an ben fpenfehen n/bf ber/^iebe/Achtlet/vnb bieergeftenfeinbjêligfte»*/ verachtefïen leut aufffCrben werbet / bamberßueP ffeib vnb 0ccl ewiglich verlieret/ bas erwuche^^ auch nicht behalten tónbt/ noch auffben britten ben bringen/ hie aber eitel heilige Wucherer werben fdnnet / bieOott / allen iCngeln vnb Wenfehtf^ “^ vnb werb werben/basu cwren Wucher nirnnt^^ verlieren.XDieher gehören auch î’er alten Veter fpruep Voni Chtifdichen Wucher

‘Ö.fffuiffoftonub^iXoina.ß'apj ^. Wir hüben fonfl ein gebrauch ^enn wir wi Cbryibflo/ AUS thun/fb fehen Wir VUS vleifpg vmb/ “^•‘ nem geben ber vns gewi ffen vnb groffen Wucher 0« ^

-ocr page 125-

toil... sw»^®»(6lt;r, J9 ^yquot; sehen tan/vnö fônfï fte^ ûoe^ hnnetbAr erzeigen/

hic teren wirs gar vnib / gölten Gott ongewis/ 8 0^8 tvir fm ©clt AU ff Sinje feiten geben / fbera ^^hnießt^unbertfeUig / fonbern noc^ stveinialfb a°^9 Wil versinfcn.XOardnib finb wir benn fb gar vn dl ^?/^ö wir vnfêr ©elf nicht bein geben / ber reief, ^eben/vnb tan größer Wuc^ergclt geben u7 “ein Anber;2Ibcr es fielet vu» bas (nt wege / bas Ji'nicincn es fé|gt; noc^ lang bort bin / ba er ben Wn«*“ 2seben wit 2(ber basifïgewis/bas er Auc^ ^ic ‘*w^ fedt sinsgelt geben wit

Idem GeneßCap i Homelia^.

^”® ^^quot;^’^ '’®*’ ^^”^^ ^^’^ ^”^ StviefeWg wt? ber su geben fîc^ erböte / (b toetten wir jut on Alles bebenefen All vnfêr gâter / vnAngefeben/ ,‘^8AllcrleybevfbrgcmitvnterlAuffeii / AlsvnbAncb ‘^''tcit/verluft ber gAntsen 20eubtjutnniA / vntrewe / ^SlAuben/vnb bes gleichen. Welcbs Alles ßcb bey nient Anb su bejbrgen bat / benn bie XDeubtfum^ JJ^ifi gewis/fo verbeid er Aucb ben Wneber bunbert ^Sbarsu/vnbinfeneni leben bie ewige bcrrligfeit wollen wirsverAntworten wenn wir in bent full ’^'’nbtregfêin.

Ibidem Cap.2j.Homelia4.3,

Wär fbllenwirs bulten bAs vnfêr tbun niebt ‘quot;^^^^” ^” biefêm leben ftcbet/wir werben Aueb nicht ewig bie bleiben / fbnbern es iß vmb cm t (if nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;flew

-ocr page 126-

Arrcc^tVatalanh^. y«nfmacfwiAnft(nvu ïgt;ortörm|tnó /

sssssrē^^^^^^ ,

gr «rfm SCrubern / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^quot;’^ trugme ^in ft^Z

^^^titstaften, ^^^ Firmen fmb wferc

-«“«(saigsÄKÄSB;

ni€nba8wcc^ftbey^cu^^^^^^^quot;^^^^^^^

»ttgntUnM

igt;^ft/fonilbette/ ^dbir Jebb^

cbst/bicbbabe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;icicbcn vnb armen ma^ 1

ne (Sóter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^listener geftt^t vber mei ƒ

^cit /buibltone nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ mmen i^armbert^ig j

^ermo;JeEeeZ^

, ^^f^ßfßtommb»K(^ati8M^ 1 ,

-ocr page 127-

gt;«»,.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5WW({«®«{lt;t.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40

kß ^n? ^^ S^f^^Stveröc/viiö feu jêlbcr in amiut faM toL 2*berfcv berfac^e gewis vnb o^n ^^Heforgcn/ . 2^8 man lt;crgt;9C30W gibt / bos Armet nic^t/*^’^’”^^^”*’** t^ß ® ‘^^ ^^*quot; ”*^^^ 5“ '’^” ^^ fèlber/ fónbcm ic^ ver

bic^ Auff(Sottes gewijfes wort.Senn alß fagt Uj Veilige ©dp bnre^ ben Salomonern/ Wer ben ar:« ^^ gibt/wirb nimmermeer not leiben. Wer aber fei« ^’Jgen Von ben armen weg wenbet / ber wirb in iiih^.2'’”“^ 6^**^^^”’ ^“® biej^m allen ifi nu Uicetbce viJcv^^/’^i^ bie Wenfeêfn finbervnpning/toll J)ö« c ^^*'^'’”^ ”^^ ^^^” Teufeln befeffene lent Onb/ ebf ^^^‘^^en reichen XOerrn vcracetcn/mlt feinem rei ödn ?^^ß‘’” ‘’quot;bieten ^um Wucher. X)nb fee ffreu 511 S?« «JS? bf?lt;^^quot;bliceen/morbliceen / biebifeben Wuce^r/ f(fe«o. fet ^?^quot;^^ quot;’^bt bleiben fan/vnb fe sur XOdlen pof »ich ^^’^ ^^quot; boce anbers jagen benn bas fokecd ^erß^Q ^’^^‘^ ^^ b^ntt eitel augenlêeeinlicee/gteiflice^ b{J ,ƒ^quot;quot;S '’»ö verblenbung/ vnb bas bie Wüceeret '^bfs ^^ ^lenbeften lent auffiCrben fein/ bie vmb seitli^ Uj ^8 gelts vnb guts willen bas fe beeb fo gar ein tief ^i^^^^^^^” biß ewigen vnuergenglicè^n guter/ fû^’^^^5en/ vnbbaruberber Seelen eert vnb wok '’hb^^‘^^^‘’quot;^^^^bragcn/ ©Ott wolle fe beferen/

J”^ bie äugen auffteun/bas fc fn als ein reieeen ‘gt;ru ƒ^^1^ biefe wolteatfb man auf leinen befeke bett 6eti « ^ ^^’'’’ èW/»rttseitlieetm gut / vnb ba^u cwü ßef??'’^‘'Sengliceen gutem fo rekeike juucrgelten 3« ^recet erfennen mdgen.

l^t ^1*”*^quot;quot; über einer nicet3U geben eettantwort ^’’*’^^' ‘^ nee eiemit niemanb entfeiUbigen, ben feiner foarm

-ocr page 128-

1 ea..M«(i„ *cnTXnX^;'';'i’quot;'™ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ ottwek | S^Sïtt ^quot;cl'berU^mb^r^'’^^^^'' '^^ ‘^^^'‘

sa'ÄsiFÄÄ isa'asssä^sas» ■ ?=r£S*-=s'amp;£

weniQ 018 / aber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l

pleten tJeUe / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ ^^^ ^^'^ ^'^^^

er vermag / beim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

Wucher gelieven / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;einigen ^JeUerfm au ff /

vnbtanverutifen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;taufentamp;ülbenwil ƒ

- O ^ ’^^^^^^^^tvnüergolten bleiben, I

^éa»^52«Ö /

Venn ƒ

-ocr page 129-

Otah... SWW«®««®«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4)

'iicb ^*^ ^^‘^^ ^^ Ö^ter vngïeic^ cus/mb gibt einem ^ ûh ^®^® ^ ^‘^ ^^”” ^‘^ parabel CncKA^i. vorn Pßm Allef ^^®^^^® ^^’^ JSbete bic $c^en Pfunb nic^t einem hhfi^^”^’*” ^^”^’^^ löWc^fn eins gegeben ^abe/2l(8 huift Ö^^^^*''^‘^‘*^^?f^innb/cl;gt;r/ bcin anbern große fein ‘/^‘^S/’^cisècit/wolreben^eit/gelc^ictligbeit/ be ƒ . ^^” glûcblic^/vnb wol hinaus snieren/ anfe« j ’^ Ö^^if^ Ïgt;^ öen lenten.Xgt;nb wie auc^ 0.panlu8 v»«»w?«tgt; (jï’^^’^f-^M-cin vnfcrfc^ciö ïiiacl;t5wi^lpcn bcn@eifl '’“•ö*®“’ fich?®^^^”/^^ ^‘’ (pric^t^n einem jglic^en erscigen lt;nbsp;lt;nbsp;U?®^®®«ben bes ©eijte» 511111 gemeinen nuts/ ï^i^ lt;nbsp;»

•^ïwirö gegeben burc^ ben ©eiß ju reben von bcr * j p ^beit / bem anbern wirb gegeben su reben von ber ' ‘

“®ntni8 nac^ bcmfêlbigcn @eiß/ einen anbern wirb

J sehen ber glaub in bemfêlbigen geißetc 2?iefc vnb ’^*'Sîcic^en gaben gibt vnb leidet bießr reicher Oerr °‘^B« ans / nic^t bas man eigen c^rc vnb nnt$ barin# J^ rKben/ober nur ^aben vnb nicht gebrauchen fol /Gleich wie jener schälet 8bnecht / Cuce am jciv.

^*ihiX)^xttbei am ievv.jein pfunb vergraben/ fonbern °‘^8a)ir^^iiijtQ;jy(.^(.|gn per 511 (Lottes ehr vnb ge? Äcn nuts gebrauchen/wicbenn 0.panl dar jagt/ J’ieinem /glichen erseigen jieh bie gaben bc8 (Seines/ J?pigemeinen nut5,©a jehe nu ein jglicher 511 / bas er Kines pfunbes war ncnie. XOat jemanb bie gabc/bas vamönMng Jfgelerter/weijêr/ huger/ verßenbiger/berebter iß hfunanberc/jb vberhebebichs nicht/ veracht auch J^e^t anbere baruber/benn cs ßnb gaben bie Sott jo P^gegeben/wolwiber nemen tan» 5pnb bu anberer ’^•^*lt;^‘ tfawre vnb versage nicht / jonbern banefe beinem lic^

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ben

-ocr page 130-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ben (Sott f^T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^»cfet

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tet/vnb braneb fte^^^ nbsp;nbsp;nbsp;/ ^^ ^if ^^ti 1*1^^

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ünbsnmebr saben^ef! ^^^ ^^^^ *^®^ ^^^^^^ ^

amp;48 fie vas nût^Onb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^nbte/ t^en er weis

^lt;^/tS^^^/v«bvnuaik^tgt;^ S‘encnKntl„^i^^^^'^b^ci^«^rrw0MW

' ^nec^t faet/berein^Sti^^^^''*'^^ vntretx^en ':sss!?SS!=^XS fisjs^O?«»« b^nberaaben^ottefi/üp?' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alient^

ßSSSSSS^^^®quot; ƒ —“sräSrSÄ?^^^^ /

wo^JmünM^i^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^»feb Lottes j

leren prebigen/vernmnen/anbal ƒ ^fi/ftr(iiren,^rea}^fc^recfen/tr6ften/bie Seelen ge 1 winnen/vnbbent ^at^nn ans bem SCac^en reifjen, 1

-ocr page 131-

h. Samp;HfHi^tWcÇei^ 41

wen bic nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in gemein einer ben Andern/ fbn^

^ßc^ Aber feinen ê^einb wb Wibeiwertigen / bnre^ ^®^ t^nn weic^cn/nAc^ geben/bulben/leiben/ vergeb Çj/vergeben'vn (b noct; me^r mittel ónb/gewinnet aJ?5/^fl« ^*^8 tAn Aber ein XDenfet; nutzer fc^Affen / ober vor nbsp;nbsp;®

fiebern gewinn treiben/ benn buret; ein gute ernfte jwrffc @ef^ t^prebigt/ober buret? bAS troßltcb »SuAn wtom/wie es bie gelegenbeit gibt / einen Armen fun;’ J^^Wiber 5u recht bringen/AufTrtebten/troßen/mb aI gin bas ^eich infers ZOerrn CbhfÜ vberAntworten» ^Jftvnbgut gewinnen belt ni An für ein gros bing. ^ftö tit es Aber gleich Aller weit gut gewinnen/gegen p'^tr^ccicubicbcr 3Oerr Chtiflus mit feinem rofen ' Jtben ^lut/fb tewer crArmet hat r Von biefem Wu^

rebet ber 20^trr cChtiftus j^Atthei Ain xvlifbA er pcbt/0ünbiget bein Jöruber/fb gehe hin vnb ftrAf gi’’ SWifchen bir/ vnb fm Allein/ höret er bich/ fb hA^ ‘^ * I ’^ deinen 23ruber gewonnen etc» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^’^^ 0.PAUÏU8 jXonnth.w,wArb Allen Alles/ „ ,

WöAs er viel gewünne/ben 3üben / ein 3übe / bAS

3übcn gewinne^Cenn bie vnter bem 0cfct$/Als ‘‘’ftvnterbemöefet^/ AiiffbAScrbie/fb vnter bem

ftnb gewinne.X)nb 9ComA.plt;f. fferet er/ wir fb^ ^ *

^5^” f^inben guts thun / vnb feurige ^olen Auff z^^opffi’fîjnien/bAsift/fîcniitniAncherlcy wolthA lt;nbsp;lt;

Sewinuen/ AuffbAS fte hie durch vberwunben/vn

^y (ehernen müfpn bAs fte vns bcleibigt hAbengt;

„ ?«inüUrtgt;cn/tii’Ste^juc^tvntgt;2(ft *

w nicht Allein ein Chrißbe^er vn erUcher/fonbem ^Svf «’«4’«»

1 if nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Auch

-ocr page 132-

ôte (14.

Äbueme» ©cv fme^o b^efett'

ftuc^ natilrtk^cr Wucher. iCenn fic bdamp;f ^ic^f Vfi* ïCrörcic^burc^ traffe bes worts/fb (Bott tn öererfien fc^epffung rber ftc gefproc^cn/ vnb nod^lpn^^fZ bic natur ^aben bas Vicèc/büs es fruc^t zeugen vnb tragen» ©ie erbe bas fie ben empfangenen Samen mit Wuc^er/vnb vberf:^U8 wibergeben fol X?nb iß feiten ein ^efer fó vntrec^tig / er gibt mehr benn man barein geßet ïpon ber^nfd Sicilia febreibtman/ bas in bcrfèlben ein Scheffel je vAp^fch^ff^ï getragen/ Wiewol biefe fruchtbarfeit ber jérben ßhr abgenom men,''vnb noch teglich abnimpt/ fbnber ^weiffel von wegen vtifr greifen Siinbe vnb mbanefbarfeitbas

man lagen wil bas it^t Welfehlanb / vnb be)? vns

^ni inger ^anb/fó für faren fhr fnb berhümet gerve 14»©, fên/in heben laren nicht fb viel tragen füllen als 5uuor in brev ober vier faren.Vnblefên wir in ber Schafft/ Ftttttórlt;blt;tt öasftch bicheiligen patriarchen/als 2fbraham/3(n ' ac/3acob/)?ieh5ucht vubSfcfcrbausfehrgeflieOen/ vnb reiche wolhabenbe leut babe)? geweßn. ©esgleb '’. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eheu auch m ben XOißorien von vu fern i?orfaren ben

iBcwSc«?** alten ©eutfchen»©enn ^Cornelius Tacitus in feinem Siuch /®^ /t« Germanorum fchrcibt / bas ©entfeh^ lanb anfrnglich vngebawet / vnb faß nicht mehr ben ein Witbnis geween fêv 2fber ft^unb fiehet man ben# noch allenthalben im©eutßh^n lanb viel fehener/ breiten lußiger 2lwcn /Wießn/@runbe/Weingart ten/^aumgarten/bas (ƒraneißus ^renicus infeiner l£pegcß/(?5ermanixfaget Wenn jt^uub Cornelius S^acitus/wiber außßehen / vnb ©eutßhlonb jt^t fe^ fyen ßlt/vicf anbers bauon ^^reiben würbe/benn ba^

-ocr page 133-

€rbfv«famp;cr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4T

^‘^^ Æneas Siluius in Epißolaad Martinum 2^ieru)n Dsutfc^lanb fb ^oc^ r^ümec / bas es an Hüÿtbarfeit an viele / vnb mennige groffer @tcötc/ »‘«‘kI?«««» Kroner ^errlk^er vn gervaltigergaben/ mit Feinem Jjutrgieic^enlcr.Welc^salles anseigung genugfarn wbfts vnjêr vorfarn/bie alten jOeutp^en arbeitfame 'fiitSca?c|cn.Vnbjnenbic55cï^^tltfïtn XDiRond fob f^ts auc^ gut jeugnis gebê/als/ ^omponiux Mèla HE iLilius infua Geo^raßia Iulius C^jarliE6, Comment K Vnb (Cornelius Tacitus fagt / bas Wuchern bey ^tn5)cut(c^cn vnbeFantgetvef^npy. xCenn al|b lau^ ^«lt;1?« en tmfeine evort/ Fanus a^itarc , (Jr in yfuras extendere, SXfXen '‘t^d Germanos i^notum^ X^nbfeyfr narung getvefenZ*“*’*^*“** ^ 2lcFerbftrves/Wiefeji/vnb iSaumgarten/ vlciOig JU warten/su peltten/vnb su pßan t^cn / roekoe e^rli^ (benarung)t5t|c$enblic^veracht/ vnb berfelbigcn/ ^(•■f bcnblic^e/vne^rlic^e/ ba$u vnnatûrlic^er Ôdt^ (’Jiicb’er weit furge^ogen rvirb.iôcy ben XDeiben iftbie »rfetbö» /« löbliche2lgrkultur bas 2(cFern?ercF / bic fünft vub^bw« geM Jrt/basièrbreic^rec^tsuiôarven / Weinberge vnb ‘^”sen'eie« P'^Pffgerten 511 warten/ ftem bic fSaumgarten su pel hen/vnbsu pflantsen/in fokken ebren gehalten wor^« ^/ bas wenn flennen erbaten Wan ^aben wollen y^rciben vnb abmalen / fb ^aben flc fn ein guten ««uren vnb 2(eFerman genennet X)nb bey ben 9(oi j^^,„2,.. ’’lern/tvic man in ‘bewerten t?ifïorien finbet/^aben [[[(bt alleine gemeine iôûrger / vnb fclpkclpt leut/ bes ^ctcrwcrcFs gepflegt f re flarung bamit gcfïicbt/ lufl ’’ibfreube/j£^rc vnb gut bauon gehabt / fonbern

l iij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duf^

-ocr page 134-

etShc^c trof fo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^i^ i^tben 50 baiven/beren

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MAnc^er Z)eütfcber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ ß^ß /6'»nö

Sfeic^wor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sennas / t^cb

ren sewefen / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^® /»e fok^e trefïii^ t^a^

fo b«fó dn trieg volSnbe^ï^^^^^^^^ ^^^ gutsepabt/

natufgenennet/hl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ssgt;»/gt;»gt; Cmd'

(gt;gt;’ae^n^^^^^quot;f2hgt;^^l?ineinm^^

»saSasïSBS

saïS-ïsss ÄÄW^ÄSSTÄS / ff^r»»ss!s^s ssasrÄS'Äss

fbiében nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ ^^'^Seftf^nben /ba mans mit 1

P ^^^^^8en ïaffen/vnb gemeinen nut^ / mc^t fren 1

-ocr page 135-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^rbwttc^a, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44

ß^n Wijtj gejuckt/ Opes enimpublicas spartere, ejp, ^^’^priuatas cenfuere figt platina/ ba jle fiel? aber ö^r .‘^Jiutvnb bes 2lcferrvcrcC8 gefc^cmet/ mb ein jgli?

*w nnr auff feine nuts gebac$t/ba fey es vbel sugan rfpM) »^ J^”Ï)ü^er beim ^ugurt^a/Kónig aus rïunnbia/ba’?««quot;®«^^# '^‘’ffein seit aus Stom gesogen surucl' gege ber ^tab JJJ«quot; ^* p^n/mb aïfó fblt gcfï?roc^en ^aben.0 yrbem ifena ^'^i^mni^ cito perituram,/! emptorem inueni/Jet^/n ea ^^‘’n duitate, in ^uia re^nat auaricia nulla pote^ ejp rellr ^‘'^^^lla'})irtus,mdla charttas,'PlatinJib2,cle optima due^

XPie galten fiel? aber ^iegegen vnfêr löbliche ^^ifèben / wennfte nac^narung mb guter trad;? J’/ölcnic^t Reiben /fônbern gut from Ct^rigen / A'JJ^ngelife^ leut fein trollen f »£y wie frarcC reud;et N ota, çJ®^82keert»ercCan/pfu wieflindt ôerKumifîfb i^yibun nic^t anbers / als wer 21d'erbaw groffe / hp’-^tige 0unbe/wie t5.2lugußinu8 vber ben cKKKiÿ Sß^/^ön jQ^anic^eem fê|gt;reibet/ bie trucker fur f e( UJcnicbert# jJ^ sekten / mb öffentlich gelerct/es fêyriel w! '’^*'^^^’^ ^^”” 2(cferbauen/banïnibba8im acC ^°^ü (Sott feine glieber serftumelt ruser riffen wiirbê/

^ ö'^‘^^^’‘ hüben ftc genenet benm/laub/gras/ópf wn rn anbere frdcht Wen man ftc aber gefragt/ i^^^^Ocbcnn bic f^eifevon ópffclmb birnsuge? bur V^^^”/^^t»en ftegeantwort/bas ftccrwelct/mb tak^^Stowbenerteucht/ burch feufebeit / gebet ber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J ^ 1^^^^ ^‘^ “®”‘ gt;‘«”»0^”/'’”^ Ó^ ®^^t ^i^

JPgt;’^9icBen.j^inö teils farcn su werbe K.aufïeut/reifên ’’‘«hibbe lenber/ geben Och in mancherley ferligPctt

Icibes

-ocr page 136-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(^rt^ïvacfxr.

ümUmft ï^cilxs vod lebens / bringen felt^ftme Wâ^r wb ©tv ter/beren wenig bienen sur not/bes ncbcffcn/lcnöf rn

»iiiióngec

ber nteifte teil sur hoftart / bamit ber Wfnfch sur w^ sucht vnb Aller vntugent gereitst wirb/welche noth etslichermAssubulbenwere/bieweil fte ja rhunt^”/ csgefchehebemnechften su gut / vnb mógen vieb leicht vntcr Seiten fblche WAhr mit bringen / bannt bemnechfïen gebienetwirb.2(ber fr viel bringen nicht «cnvei mit ßUein vnndtige WAhr/bie sur Z^offart vnb vntugent bofet w«oi:» öienct/fonbern Auch fblche vnb vntüchtigeWAhr/ba

mit fte Canb vnb leut fc^enblieb betriegen / vnb jenv 5. meriie^ vmb bas jre bringen, ©amacb pnb etslidyC b«^K«ult;?biegeben pc^nuffben Wucher / biefcslïnbbic anti weit sm. Clugeßen/benn fie begeben fiel? nicht in feiere möO^ cherley fehrligfeit f res lebens / wie bie vorigen / pn^ bern bleiben baheitn im lanbe/verpuffen eins teils fre An ererbete fclb vnb Caubgüter/ fchlagen anbere bßrlt;lt; 5U erborgetc ©eltfhmmen 511 häufte/ leihen bie etwfln grofjen ^eim ober Anbern leuten/bA fte one Arbeit ev ne gute ißeute ^uerwuchem vermeinen/ober erbichiej fpit$igefünbleinbAmit fte burch Wucher / vnb «ntt lt;3clt febermAn betriegen / vnb vnchiifHichvtrtb bas jie brrngen. Vnb ftnb bie heilofen Wucher^^lß teils fb reich vnb mechtig worben / bAS fte bie meiften gdter/besgAntsen Outfehen lAnbes in frer ßewmt h^tben.fCs ift ©otterbArms bA^u fommen/foReiferi ^onig/durften vnb ZDerrn ein not bebringet/büS man mus ben Wucherern su fus fAllen/vnb fret gnö0 Icben/ich mein j a bAS fej? ein ftücf vom bigen ^eufcl/bcr ber Weit guter inne h^f /

-ocr page 137-

Crt^Wifer» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

J^on'gteit/^ö^cifer/^ónig/éïynrlïen/Öraffcn vnb 20er ^^' Snt auffje^en l^aben / baß boc^bcmfcl^rvart$en ^lt;^iifel/öein geit^/bem vnerfetigen wans/ beibc in ber ^‘\otiriing / vnbin ber wneberey ein wenig geweret

P ^i'öe / damit ©Jentfebianb niebi fö jcmerlicb burcb Wt^c/mnotige Wabr/ vnb burcb ben Wucher ver? ^rt’rt/ vnb in grunb gar ausgefogen würbe» ©ar^ ’’‘ieh bieibauerfebajft babin bitten mit ßeter verma

/ vnb wo bie nicht beiffen wolt mit ge5wang ^“^ Re jrer narung/bes Sfehrwercts fb jtjt von vielen '’’’fl^^ilfiSgewart/ welch» hoch bie beft/ cbrlicbfre ^’i^Cbtijîlicbjïcii^înmgilî / vlcifpger vnb emftger J‘^ehCommcn/vnbal8bennw0rb cs (bnbcr5wci^e( wr lieben / benn es bisher geflanben vnb noch |le^ w©cnn was man ba gewint bas febabet niemanb/ Jnbnimpt vnb entpfehet/aKe 5cit mehr benn man gi#-'’^t ©ort aber gibt man viel/ vnb entpfehet wenig/ '’»b mu8 ber Geber 511 Iet5t5um iôetlcr werben. Wie Jjh eins Chtilîlieher ifl benn bas anber alfo mus ber ^•^tvueher/ber ba jmmer mehr gibt/als cr nimpt rei Jff vnb weniger fdnbe fein / benn anber Wucher. Wie ^«Â^nd?.

®^*in Srcybanct mit nacbfûlgenben SCeimen auch bc^

ÿânflr Wucher fïiib man bic pnb rein ©ie nennet man î^rbwuc^er gemein 5iflt;tgt;/X0olt$/20oniö/ vnb gras 2luc^ obfiö je reine fpeife was

Wem lt;3ott bie bing rec^t t^ut günnen ©ic Wucher wac^fen onefunbe

m

X)nîgt;

-ocr page 138-

Ï)namp; one greffe vnö fc^rocre arbert ©ott ^t vns fólc^s ^« nHt$ bereit/ 2lbcr au8 ©etreib ©clt vnö Wein (Das on fHnbe gar fein Wueber feilt On boffnung altes Wueber frey 2(u3(eiben ba wonet ©ott bey, HL

^oittC^tifKi^W

(C^rtftlic^ leiten ift «uc^ ft« ÖW» ^Wi7oni ibriftiiebenr Wueber/bieeveil ^ber ber ^ ebriftHcbe/@ottlofe/©ciiliofe/ ©Uublofe/ Ci^bioic/ iebriofe/JOimtnenofe Wueber jt^uubfafl all Pquot;^ febefft vnter bem febein bes (rbnf^beben leibend ßu riebtet/fb œil von ndten fein einem fglicben in bicfer lebten ^eit/treUbe 0.paul vertunbiget/ w fte febrheb fein werbe) ftebrvol fürjaleben/f»^ benbcln^eirticbergilter mit reebte vnterfeb^ibsnb«’’ bein/mit vieif|igem aufpnerefen bes beiligen lilCbnfïi/infers X?5Ürrn/was aber leiben (bulbes lungen/bieuon finb biefe vier fruef jumerefem

/Crftlicb W43 leiben beiffeZ vn wie man leiben P^ 5nm anbem/Werba leiben^lle, Sumbritten/Wen nun leiben fol.

Sam vierben / wie fieb ber ^Sorger mit ber ioe^a«’ lung gegen bem Ceiber halten fblte.

Vnb bey biefen fîikfen wollen Wir aneb ^^” «^^Öl feb'^fften furtj bericht tb«n, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»“”*

-ocr page 139-

zx ^ vorn sjpriftiKW wm* 46

y crflcn/ @0 ijl leiden fngt Sj, Co^eOwdi ic^ »•

^ eiuftnb mein geit ober sûreté t^ue/bas ere ^f(^iic^^^^„i^h^fi ^ “^ie lang fin not ijl/ober ic^ fön vnö wil / vnö er ‘^

J^^Telb 511 feiner seit rolbergebc/fô gut 010 ic^s ^a

ù’JJ^ Stileren/trie ein nöc^böröcnt önbern leitet/ 2^‘Mrel/Köncn/iöec^er/ flcibcr/ölfö öueb gelt ober ’’ ‘008 rvert/böfui icb nichts nemen fbt

j^ ^ie @römmötici biflinguicren vnterbem mutuo, cemmo»» Aommodato,commodatum feinen fte WßS öUSgclies “””• ’^n^irb/bösiebgï^^btnbem effe wibergeben mus

ich» empfangen böb 'öls wen mir einer ein Pferb/ /['‘^Sen/Stoef/0cbü||ct/ Könbel leitet / jo mus ich ’•Serben böffelbige pferb/Wögen etewiber geben.

Watunnt nennen fte wos mön einem 5uselet/5u? tnutaw«.

?‘fKt/5Uwiget/öl8Wein/Korn/lt;5l/gclt/@olt/0i(^

Y** ^^'^•vn öljb leitet bös ers für eigentbumUeb gebröu 9^/vnb nicht in bem cjfc wie es jme gclicben jonbcm ‘'’öein wert wiber geben borffe / bördmb fb bnft es

Mutuum ^uoJ ex meo fiat tuum.

j ■ Pnb öljb befebreibet öueb biefen Contract Kcijer ^ajiinMnn# tr ‘l”*’'’“s libJulLcit qui mo.re.Contrah.oblig.baecfpn'djt.Cort

j?’Sus mutui eft cum illud quod numéromeiifuraueconftat,velu/ '*nuni,oleum,frumentum,pecunia numerata, vel eciam argen/

, 'j’) aurum, quasres numerando , velmetiendo vel appenden/ ®gt;nhoc damus, ut accipientis fiant, utquando»^ nobis non eædê '®*^dalixciufdem naturae, amp;nbsp;qualitatis reddantur^

Ï)öraus benn Icicbtlicb ab^unemen bas Wucher

ßfit ein vnbiUicher h^nbel vnb wiber bie natur vnb ei?

6^*irchöjfcbcslcihen8fcv / benn leihen nimpt nicht ’Hebt ober bejprs wiber/vnb fol vnb fön fein bönbel/ S«»erbe/ober gewinjl fein/wer aber alfb leihet bas er ‘”tbt vnb bejfers wiber nimptrbas iß öffentlicher ver ^Wterwuchen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m ij ^ara

-ocr page 140-

^om ff ^rifthcM WH»

^anlmb öer 23crr Cbrifrus fclbcr m'c^t önters vorn leizen rebet/öft er fagt/^V foU kif fl1 Vtlamp; Hicft^ » ^ Öafür poffen, ^«c Vt, 55cy tiefem Indien /dürm tot , bleibctniftnbiUicb/Z^Asaberethcbc rûten/nwn lôUc rri^u- *” tiefem (prueb nicht fôgenau? auffben bnebk^^ben furis c. con= bringen/bic las nun fnr Heb falber f tug fein / ich ^d*^ fuluit. * ffebe nicht / tvaninib nun in biejem Spruch bdin Cbrût lei e^uebrtüben nicht bleiben bonne/ wdlernichtkret/ vorn leiden, tvibcrOott vnbbic hcbcöc8necbkcn hünbdn/fbn^ bern eben bas leret/ bas bie Schrifft fôn|îan anbern orten ( wie brunben genugfain fol ange5eigt tveröen) teret / nein lieh bas nun one^ins mb aufffaß Icibfn folle /ruiebenn bie art bes Reibens nut heb bringet/ welche fa bem nebpen nicht fcbeblicb, fbnbern nic^r 5utreglicb i)r.

2)08 aber bis bes XO^^iXSCH Chtiféi dgcntlü» ehe nteinung fep bas nun obn allen aufffat^ mb W« eher leihen folle / iß aus nacbfolgenben Worten gut 3uuerßehen/baeralfofagt QBcnnffr 11« bette« kk ” fet von wekf en ff r wartet / ba^ fie enef wiber ge* ’ quot;nbsp;ben/wa^ ifi baö für ein wokfatj ^ae? banef^fat ’ quot;nbsp;fr batiottJ Öentt bie ©ötiber (elfen ben ©ünber« auef/ a«ffbaö fie gkief^ wfber nemen, xote ßeeft lt;13 ber ^i^it^ Chrißus bas Leihen ßinen Chrißen noch t»ol höbet/ vn wit bas ße vorn geliehenen nicht allein deinen vberfebus nemen / fbnbern ba es bie not erforbert auch bie XDeubtßimma fbllen ßb^finben lafßn/bas alß tChdßlich leihen bem geben nicht vrv recht ßr/benn allein bas nun bas geliehene außben fall/

-ocr page 141-

fün/Ar ®owffamp;rt(l#m fe(fmgt; ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

n y®Y tUtins vielleicht wider bekenne mocht freunde VtiK?*^^*^^*^^^” Zwo nicht basman» laf^ bleiben/ ft?^^^tgt;tf|cibi0cnverjeihc.0ttmmaChrt|^tn(0llai R^«^ (ethen/vnb wögen ob es wider werbe ober ÆJ;“*^® ^wwirb es wiberböß mans neme / wirb es nicht J^/wb bic not ijl fo gros/ bas es getchenefet fey/ p demnach Leihen vnb geben feinen vnterfchevb ”^c^ dem ibuangclio/ benn bic)cn bas geben nicht wi ^nimpt/borgen aber nimpt wider/vnb boch waget

es ein geben fey.

hieraus Wil nun fchbeslich folgen / weil die Nota« ^brillen (êin/diealfo leihen bas fie wiberumb bajfeb ”gt;8tfbrdcrn / bas die viel weniger ChtWn fein wer? ^fn/bie alfo leiben / das f c noch ^ur ïOeubtfbmma ‘'’w^ die 5infcn fordern rn weil er befilebt man fol feh '^^den armen im fall der not des XDeubtgelbes versei bfn/wie viel mehr befilebt er/das man von denen; bic ^^tDeubtlumma wider geben tónnen / Beinen Wn^ ^ber nemen folle» X^ndmag alfo des XOerrn Chtißi ^pruch auffsweierley verflanb gesogen wcrden/als ƒ 3t follet leihen vnb nicht bnfût hülfen / 2luch bic ' lt;nbsp;Clcubtfimma nicht verstehe / bey denen bi« fo arme • find das fies nicht wider geben Bónnen/ober 3v füllet Itihcn vnb nicht bafuv hotfen ' ©as es bdf fr foit onewucher/aufffats vnb sin je leihen/ benn cs fchlcnfl ficb fein eins aus bemonbern/ weil eines cChriftUch Wdos bis noch viel ChrifHicbev fein nuijfc etc» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«tow^«»,

21 ber da werben allerlcy cinreben gefallen / als

^fts etliche fagen werben/wenn es die gdegenheit mit m iij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bem

-ocr page 142-

^Ämm^ ^ff”’“quot;

:.'SZ^S^^^quot;iSSS . Ä^ÄS^F?'^«“quot;quot;

Lottes verbenania^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jemanb aas

bennamp;ottvnt^rTeiieT^T^^^^'^^^^^ ^^'^'^^'^ t. von antlebunairifb^ verbenßet / bas er maneb^f^ i^bs Glasen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^f^ ^^^quot;^

nacb bes tJerm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^'^^^ ^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;^^^^ ^‘^^^^^ /

bem ^oct aneb far^nZr^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mantel nacp 1

t^m/proenratorZ/^Z^quot;^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vnterwcilen ^ic^^ l

Notât nbsp;nbsp;^n(^in8^enfa8^^^^^'^^^^^^^^'^'^^”^^^^ /

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rtefonftennZt^S^quot;^^^^^^^ (Selbengebé/bas ƒ

^igt;er^!(sSn^ ^ ^^'^^ (Lottes rviUen nicht dn /

* fb foies geben ba»Z J^^\( ^^^ ^^ ^^^‘^ verbinter ïon/ j t(^r verliere/ba nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^^^^^^^ttb ewige gu^ 1

Aureo ^4nto were/icitliebe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;ott gehörfant I

Sen/grofre nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ ß^n^ ^^nb verbriet I

cm / vmb eines ^^^^^quot; ^riegsleuten vinbbnr^ I

» / ra 10 onea Kanen nutsen vnb ft Cf heit MUeu. /

-ocr page 143-

'^■^3 b^i)! ber Weit verwerte weis^dï/ök mit Gulden ^*'' ^^wo^^ JJgt;inet5cnfïfcbgt;t/b4 bic foft griffer igbennber ßc^maw^f^

I inn/pnb (tnb bic bAs tvenig geevinnen/mb bös vio fvort^mi/0prtcbgt;fliJ,0oltbcnn ein C^rifînic^t mit SiitfingcwiiJcn vmb bas (eine recken tonnen f iCSobcïc^eS ^2^cn^iemit orbenthebe gerieft vnb recht nicht’^*”t»®«»r«# Ws^hviben noch verboten ƒ bas ein Chriß in bringen JJ?**^ ^t not bcrfclbigcn nicht gebrauchen nidge / benn es WenSCegiment in ber weit pin/vnb basu firenge 9Cc «^nt/^intcmalbie weltburch» iCuangclium nicht 'æin regirt wirb/©enn es hti)ï Wie 0.paul faget/ '^ ^^ miußispoßta. X)nb wercvmb leiten rub bers

tvol ein fein bing wenn es vnter ^^ri^ten gefehe^ 9t. 04 würbe ein iglicher wibergeben/was er geborgt tijnftit^j«

p/vnb ber ba geliehen würb cs gern enfberen/wo cs s«»«^*

K nicht wiber geben fdubte» 2?enn Chnf^cn fnb ^’■«ber/einer left ben anbern nicht/fb ijl auch feiner jo ^^tfehompt/bas er ftch auff eins anbern gut vnb ar ^^iveriftjfc / vnb mit inüjpggang batfelbigc borge

Versere.

-. Weit aber Solche Ceute|cltsam fïnb/fó mus ein ^bt^Tta ‘^^erteit jein niiijfcn SCegiment (ein / bas man ein n5tt3.

habe/vnb bic r5üulfrc(|igcn/bic nichts thun ^Jjn anbern bas jre abligen vnbabtriegen/vnb nicht StoenePen wiber su geben bahin 511 h^iten/bas (ie bo j’tn bomit ber anbcr teil nicht (b hart befchwert wer

? * anbern auch helffen f dime. jfDag berhalbcn ein

^9rift in fö(chê fall wol ber obrigPeit h^Hf gebrauche* bas man bas (miner babey meref e/bas Chtipc gebillt;

-ocr page 144-

€bïlt;|Tc»t fol 02tgt;w*'€ nc^ ^aamp;öertï mb rechtens 5«cnt^altcn / Un fo viel ntußlic^ t|t/ vnb bes ©ürfftigcn not mb öctfó^^^'’ ß’^S*?^’ ’^'’bl bcbencte. 2)enn rber njeer Icbiffcii ifitv^l ßnp Sflöevnno4; fctber nlc^tmrec^t/aber treil es Jc^r fe^rUebif^Z reikten, nbsp;nbsp;nbsp;net man bic lent bafur. 2llfo ift rechten vnb fur ö^i^^^S

Vanbelen/anirnfêlbcrnic^t pnrec^t / aber J^ baraus anbere ertreiterung erfolgen/ mb es one bßo^ A . ber/neibt/^afs/^rvitrac^t/ergcngefiîc^/vnbbefgiei^ ^^gj^ Malier nic^t abge^et / (o rramet mon bic Cßr^^ fïenbafur/ vnblcrct/basbie C^riften in bringens not 5unor lieber alle mittel ver|nc^cn / mb als viel Hlt;^ tónnen (eiben ( fo ferne bas es nicht sur befletigung bes bofen gerciche)chc fie anfahen su rechten.

25ahcr firafft auch @.paul l.Corinth.vj. bie Çb rinthier bas lie mit ein anber rechteten / mb nicht ßt’’ i.Cei:,tf. ber feh^ben mb betrug lieben / benn (b lauten feint ,, wort Warâmb lafl fr euch nicht viel lieber vureept thun f Wanimblaflfr euch nicht viel lieber verfot!* theilen/fonbcrn fr thut vnrecht/ vnb verforteilet/vnö fblchs an ben SSrübern f £)as i|t eben bas iChtif^*’^ fagt/n?atthei am v. kapittel. Öo bir femanb einen ßreich gibt auffbeinen rechten iSacten / bem beut benanbern auchhet Dnb fb femanb mit bir rechten Wil vnb beinen ^oef nemen/ bem las auch ben lPnnlt; tel/wer bir bas beine nimpt baforbere es nicht wiber.

.. 0ummalt;Chriflen (ollen nicht bofes mit bofemver^ seÄ. ß^^ten / wer ba am meifîen leib /ber gewint am mei^ ften.Darnmb faget man auch / patienna ufneir omnia gebult vberwinbet alles. X)nb bringt vnrecht feinen fehaben. X^nb wenn es bófè ober fcheblich tvere / fo würbe

-ocr page 145-

^om ffJrtflKcJenW^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49.

^iirbcfg vns @ott nöc^ Öanct Paul nic^tbcfo^^ vnrednuo ^1 bftben.Wftrifïcs/ïêseómptfTcifcb vnöióUuv^ »«gt; tv«» pÇAUc maseur mb fetjrremn 7 trenn man fbivm“’quot;quot;

febeben vnö ver (u sHeióen.'^ber ba joKen wir be^ Men/bAS vns WSC^eïre □cn»3 her 3Œrr ”’ biefem puct fdber ein ^vempei geladen b^t/barin? ebr 0« «£i:/ Jfo«XrjmbiUieb folgm fbUem ïCr febing niebtwi^ «mpd. ^ff/ßuebtaueb benen niebt fb jn Ïeflerten / fonbern ^ ‘ Ï^S es alles mit gebult ?ilfb feiten wir aneb tbun/ lt;nbsp;* pennes bienet bocbwarlieb niebt / es flebct aueb f griften niebt 511 / mit ein anber alfo in vneinigf cit Ic^ p/vttib geringer faeb/@clt ober $eitlieb8 guts wit ‘^Wasifies / wenns gleieb b^nbert (Bulben ober jjtbrifîbasman f ebbarnber bibbert vnbsanefet/

55rijberliebc lieb sertrennet/vnb wiber (Sottes (Se? ®ot vnb willen in switraebt vnb vneinigCeit lebetr

2)encC fêlbs/wenn ein X^ater swen 0dncbd/ oi«*^«’®’ ’’*iï’gebe inenbeiben genug. S)er eine neme aber bem ^vbem bas feine mit gewalt ©er Vater bits in basu ‘vnen halten/vu b su frieben (cin / er woll es fm wol ’n ftnbere wege erfîatten/ vnb er wolt als benn niebt/ bnbem fêin X?anb ober ^aufireebt braueben/fcblûô ^Mt tvarnung/vermanung vnb verbeifebung bes Va? ttis ab/vnb fure nur fort f urtsümb f eb feines fcbagt; ®tn8 su erbolen. IDeinf u niebt bas ein fôleber Vater jpm fb wol feinen som vnwillen/ auffben 0on werf? w wûrbe/bem bas vnreebt wiberfaren/als auffben/ ^tt8getban.2ilfô gebet es aueb mit vus für vnferm Çerm(3ott ©arünib feilen wir fôleber befer weife Wben.

Cic^

-ocr page 146-

2[?om ffèrifHic^ kißen.

tiefes wirb nn wol ct$Uc^c föfl eine 0[f5ünilt; €bvia^«vnb|c^r^ArtcU^rtgt;0nfflt;^n/viitgt; werben fpreeßm / gnö^eiosm^g I^y vnmógró / ö«» ”wn jt^t fök^ (eitlen inbef ‘ Welt vntcr bcn Leuten ßnben nidge. 2(ber bae iff nk^tó gerebt. Weift» nk^t bas (Tbriften fcltjcanc Scut fein in ber Weit f Wektjs benn vnfer grefk f(eg ift. Hun muß eß gïeic^wol fein / benn OX^s fiuß wirb nic^t fein Worte nac^ vnß richten ober beigen / wenben ober kneten» S)ä wirb nk^tß an^ berß miß / wir müffen ms nneb fb»i riebten vnb ezmik» febicten, ^ic öSlk ums nicht naebbem OTuebe/fön^ bern bas ^ucb f eb »^^b ber ^He nieten iaffen/ 2?as gewiebt muß nicht nach ber Wabr/fbnbern bie Wahr fleh nach bem gewicht mefjen (affen, Waß wer fbnft bas gewicht C

«,.,«,.11. nbsp;' ?M»»9(«tlt;rtt.®lt;rifitm«^ttitf|fli

wg fty .•« fcbiîtbigrSkktChtifîen/fôfîch ber OdttlicbenßnkV ui«?««- nbsp;nbsp;nbsp;bcn vnö ißarmhertsigteft notburffrig beßnben/vnb

von (Bott buiffe begeren vnb entpfaben/ bie fönen wiffen bas fuenaUerbing auch sufebet anbernffeu« ^^” Ö»t vnb wokhot 5» erzeigen. Wie benn ebn*

’ ’ bertsig / wie ewer Vater barmbertsig if. Vnb 0anct .’ gt;nbsp;2imbroftuß vberben i^uangeUfen Cucam fügt» 3« alien 0tcnben vnb j^mptem hüt ein feber fein eigen ©efet? vnb Gebot/ bamacher fcb folhalten vnbio ben.2iber i^armhertsigteit vbertrifft alle PJenfe^en in gemein / ße fein alt ober fung/in was ^tanb vnb wir;

-ocr page 147-

^ojnff(gt;nWett W«» fo ö^irbcn ßc wollen / bas pe von allen fol geubet u^er-ïgt;fn/vnb wirb bauonniemanb ausgelcblotlên wcgt;-ö«i'^5lt;5{nernocbK,rle06nïan/ weder Shower noct? S5órger / weder Steieb noch Simt / 0^ teerden ab fe in gemein vennanet $n geben / dem der nichts ^‘it. Denn gt;£rbarmung ijl erfullung filler «Nugent Hnn denn Cbnjtlicbcs leiden auc^ ein Werd' der SSarm^ert^igteit ijr / end vont geben feinen an; öem vntericlpeib ^at / denn das ein Oprifî das fei^ ne im fall wo cs verbanden / rndmanson fe^fiden n^iber geben font 511 fordern ^aben / @0 wil auc^ folgen / das alle Wenfe^en $u leiden fc^iildig find/ öoe^ ein jglic^cr nac^ feines vermögens gelegene ^eit / darumb man feinem vorfebreiben fan / wie gl iSr leiden folle. 2?er rgt; iC iK 9C € 20 9C 3^ 2(ii»idfctt ge ®^Xgt;0 gibt ein Stegd von 2lllmofen geben / die'”'quot;' |eijft Gebet 2lllmofen / von dem was vbeng ift /

am î^ilffcn Kapitel. 2tl|b mag man vom leb yen auch ffigen / *£in fgheber lei^ von dem was ^«ö«i voi« ^ffigifl / vnd er unfeiner Hotdurfft entberen ffin?^‘^^“* Öennwen^btifiusbeftblt/man fbllclciben/fowird ®'‘8^reilicb denen befohlen haben / fb 511 leihen vers Rogens find/ fonft beift cs/gCeuffmich in der 20find. ^ftrumb auch ber Weife Wan 0yracb läget/ am 5^eun vnd5want5igffcnCapitcb ’^CV feinetn 7tecß== fimleidet/ber i^t cm QBerefbev quot;ÄivmF^crßuv

Önb wer (Buter Çae ber foil folcßeö thun. æ^n foil es auch nicht alles weg leihen / fleh f aber Wt feinem ©ut 5um ^Settler / vnd andere 5u Xgt;cr^ ny renma#

-ocr page 148-

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïremfi^rtlWi^W^m;

•i«Hrtbe? tuttenen/ fonfi wirb man lifted bes jOïSSCÏj 1 ^clflrentdnncn/mbmorgenobcr vbcr morgen/ober Therein 3rtr auch leihen tónnen/fonbern nach ^erje* re/0anetpaulU8,.3rinioth v. ^ic feinen fonberw 'pine 20au8genoOèn/a(8 Weib/^inb/ sefinb verÇorf öen.X)nb wer bas nicht thut ber hat (faßt crgt;ben ßfau ben verlengnct/vnb ift erger beim ein t^eib, Darnach wa8 bir vbriß ift/ vnb bu 311 beiner noiburfft entberen f anfî/ba magfî bu anbern von leihen /ôoeh alfô bas bu ein anbermal auch leihen tónneft, Orhalbemvo einer fb viel von bir borgen wolt/ba8 wo er hire nicht wiber gebe bu verberben nni|lefr/ vnb bie beinen grop fe not leiben/vnb auch anbern nicht mehr leihen fonb ÄegwU, nbsp;nbsp;fefî/fo biftu nicht fchiilbig5U leihen. Wan fol fîch /•’

wol bes nec^^en not annemen vnb fm hefffen/aber bochaïfô ba8 ber armemftmir efje/vnb ich nicht «t’^t bemannen/ vnbmeinem 20au8 neme wasfiefélbcr z / wol bebnrffen/vnb gebe C8 frembben. ^aruinb faßt ,, Chhf^us nicht/Wer einen Stoet hat ber gebe futveg/ fônbern wer ^wen Stóet halber gebe ben einen bew ber teinen hatWnb ^faias fpricht/ ^rich bein iÓttJt bem h»ngerigen/er fpricht nicht/gib8 fm gar vnb be bu hunger/ fônbern teile m if fm / gib fm ein fîner ba8 bu auch behaltcfî/ vnb ba8 meinet auch

j ^ if. (Corinth, vüf. ^as er nicht begere bas ne (^J’^ ? geben / ba8 bic anbern 3£ugc haben / vnb fïe frub^

2iber bas man cm8 bey bem anbern faße / fbm JU wi^fen bas reich «^«b «vol habenb fein in ber feh^

-ocr page 149-

Q?ent ^ßn'fth^^fn Ïet(xtt n

^“^^t ^eiffe / allein viel tanfent Hulben ^ûbcn/ foils’ „^J p^ '‘^^“ ^^gt;‘n reich h^iß t^m ,glichen ber ba mehr h^t als ein sev^ffr. ^^fr / mb rvenns auch gleich nicht mehr benn ein ^tot fein fölt 211(0 helft auch norburfft nicht alles Jgt;^ man 511111 vberflus/an c(}cn/ trincfen/tleiber etc rronwrfft« °^igt;‘ir(f/(bnbern was man 511 hoher großer not nicht Giraten tan. 2?arüiiib wenn einer fein vnbarmher# Wt'cll gegen bem SDurfftigen bannt entfehülbigen/ ’•’îgt; lagen rooit / ^rfonto nicht verleihen / bierveil J nicht (0 viel taufent Bulben reich rver / ober was er Wb bas beborff er (eiber wol für (ich/ (ein Weib vnb ^mberbiefelbige5uiier(brgen /foer boch viel vnno;’ Notar Jjser folgen ein5iehen / vnb rvol ein wenig an (ich * Wltcn tónbt / ber wirb hlemit ßir vnfern lieben Ö!£9(9(ï7 Oott nicht bejtehen tonnens ?^in (glü ^berföit al(b gebenefen. 0iehebas fanfu sur noth ■ =• tobeiner ZOanshaltung/an Kleibern / i^|fen/trim

«en vnb anbern wol entraten / bn wilts 5U(ams jntn (paren / bamit bn beinemnechften in (einer ^oth 511 leihen / ober 511 geben habft / vnb wür? l«mit öer wci(è freilich feiner 5narm gefunbenwer ^ / ber ba nicht etwas / wie gering es auch (Bn Jjocht 5U leihen ober sugeben / vermógen würbe, Weil (hme aber niemand in bem geringften ein *08 Wil gebrechen laden / vnb ber vberfus in ah «n hingen / bey allen Steuben vom hochflcn an 5um riibrigflen / vnb vom nibrigflen an bis ^ hochjten / weber oiel noch malfe h^t / als jur klugen 511 (eben. Was auch bep gemeinen lew fiuff (ren ^euffeten/ Wirbfehafften/ Ballereien n ii( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;für

-ocr page 150-

Vfimefliges jeccji vno pv^tlRn.

Ccglu^eHOt OwrOï»

fór viuncflig^cren/pralfen getrieben werben / ebne WAS an 0i’of|er ZOerren 20óffe gefc^iebt/ banw«» $11 mol grob mac^t/|ô nw|fe nut ber weife C^rt|i* Ueb leiben wol bev wanebeinnacb bleiben, ©enn icbfclbejt betennen innfö / bas man bic 511 viel be# bdrffen mb wenig entraten bonne. Cb aber Gott/ f ber burcb föleben mifsbraneb feiner (Baben $um b^ebfien er^omet / neben bem bas anber babnreb geergert / vnb bie lt;iebe bes Heebf^en gebinbert wirb) mit foleber entfcbnlbignng werbe 511 fneben fein / bas fol niemanberfaren benn bie vnbarmber* t$igen@eit$wenfle/ bie entweber bas fre $ufamnifn targenvnb fparen/ ober viel lieber felbs vnnnt$ vnb f^benblicbvmbringen/benn bagne einem anbernin ber not mit einem Hülben bienen feiten, ^ts i\i ß^*^ nungfam gefagt /bas teglicb noiburfft nicht btiiR was man $nm vberflus bebarff/fonbern was man $ur großen / hoben vnncrmeiblieben not für nch/ mb flir bie feinen nicht entperen fan. Weil aber fei# fen einer fb arm gefunben wirb/ber neben feinerteg lieben notburfft nicht was entperen font / bauen er anbern auch $u leihen b^be / fb wirb nchauch viv fcrlaffung bcs leihens befto weniger entfchuibigfH laffen. 3tcm/ im fall aber ob einer fe fb gar arm we#

x^^Kj^ 1, ’'^ / ^^^ ^*^ ^” zeitlichem (But nichts zuuerleihen htt/ i^erçwiçert. ^^^ ^j. j,^^^ j^^g ÏÓertzleiben / nicht vnterwegen lafjen / bas iff mit bem armen in feiner not nutlei# ben hüben /vnb bey anbern bas fm mdeht geholt fen werben / ein gut Wort verleihen / ihn trö^^nZ freunö

-ocr page 151-

!9om5amp;rt(Mt(Ç«n leï^en.’ n

TOtnblic^ snfpredpen/vnb sur ©cbult vermanen f ^'‘8 îft bas (ciben bes gar armen / wek^s ber rcû ' fc^^*^^ ^^”^”^^1^ ^^^” / aber er ifï etwas ferners , ^^^^öig JU t^nn / vnb ift nic^t bamit ausgeric^t / .^ er fag / 20elff bir Óott/ieb ^an bir ntc^tbelfï: f»?,^® ^^^ ^^** ”^^ 1^ ^^^i/ ^”^ ^^ï‘ armen ein grop P vauffe / wer Ban feberman leizen / giffen / /‘'^eti / □eb weite wol ein Örafffebafft verges« '’/wenn ieb einem feglicben Stettler fbltc belffen, 9'’8 jejz aifoben Woibabenben sur Warnung gc^

^um^oen. OBcm foi man «6« s-Shquot;rdc muf« man bes JOSS«SCO CIDS^^ We,., „,.,„ F^J SCcgeï mercCcn/bic er vorn geben fernen C^rüUiOe« folUi

Sucae ntn Seelüften rorgefc^rteben ^at / Q^ev bittrem gibt ©as es öue^^eiOe» Wer bic^ bit

^J^ leitje / beis ijt einem fgUc^en bers beb^rff/ nic^t ^in ben freunden / fenbern öucb ben ^einben / ,‘fer(tc^bennin biefenWorten/jCPntt^eiömfiniff^ ^/ vnb îÇncæ am @ec^fîcn wiber erflert / ba iSr P’^t^eott )0r allein leidet ewren Jreonbeu quot;nbsp;J^s f^uf tbr fonberlifb^ S teilen tuebi aneb*quot; ^^ülofc einer bem anbern / basJ (te gleiche wy ^ * ƒ, ttcinen* □tem / Wenn ihr anein liebet / bie‘^ ^9 lieben / Was ifî bas fÔr eine Wolt^at f ^,*

-ocr page 152-

^om g^vt Wen ïei^en,

gt; f ^L;un öoc^ auc^ bas bic fó^ïcn. □r aber fblt heb ,, ^Aben ctvre ^cinbc / Hr foit gut t^uu. ^r folt I'm ,, leizen / vnb nichts banon geährten / fb wirb et»^ ViitetfdA’io er vcrbicnjt gros fern / vnb j^r rverbee Kinder frin ^«s letbew’röes aller lp de b pen. ©cnn er ift gütig rber bic t’iv bancebaren vnb '^d|Cn, 20ie mne^t ber X?i£â(3î ®ewet'nlt;8 lt;Ci?3C3öiïX)® viererlei vnterfebdb sanicbcn ber vngleubigcn vnb Oleabigen Ci^rifîcn letten / bic *» vngleubigcn leizen benen ß ba tónnen wider ge;;

bent

,. Sum hindern / benen jb j^nen $uuor aueb 0^ j. liefen ober noc^ leizen tonncnouin britten / ^renn# '^’ ben vnb 23etantcn. onm vierben/ benen (b es f^nen banct wi|fen / vnb wicwol bic nicht vnrec^t thon bic auff fblchc weite auch Icibcn/ fo haben fît gleicht cbdiwub#'’*’^^'^^ ^^'^'^^^ Chilli 25cfchl noch nicht er? Ulbert. nbsp;nbsp;nbsp;füllet / ber wll bas man auff bicbloffc Hot/ vnb

*. nbsp;nbsp;nbsp;nicht auff vmbftenbeber Perfonen fehen fol. 0on?

bern bas man erblich benen leihen fol /fb nicht wt?

^' ber 5a geben haben. Sum anbern benen / bie jnen 511? uor nicht geliehen/auch nicht wiber leihen tónnen.

gt;lt; nbsp;nbsp;nbsp;Sum britten/^rembben vnb vnbetanbten. Sum vier?

'*• ben benen / bet? welchen auch ber geringfte ©nnet nichten hoffen, ©ie al(b Icihen/bicgebenhitmitge? nungfam$uucrflehen/ba8 pe rechte Kinber (Sottes fein / bie tres X^aters art nach feh^agen/ ber feine 0onnc feheinen left vber gut vnb ióó|ê / vnb fei? nen Stegen fallen lefft / vber ©anctbar vnb vm banctbar.

2(u8 fól?

-ocr page 153-

^ SömSf^^Kc^mldJdt f?

^icn ^^^^^‘^‘^ ^^^M^nïC” leren rnößebofen^Aben p^tyt^inw» ^^l^^»/w^l lïcÜttnö^^** Stöam/vnb vnfenn ver dH-u aus

Rfm^^^*^ f^ift^ vnbblut nlc^tnnmutiß icm/Svetbe ^Sl!^^^ fe^^/^^i^ ïw«^” ”ilt;^^f nötig ober fc^ulbig 511 halten **

^ih nbsp;nbsp;1^^^^® ^^^“^ gleich cm rath fern/ Wie admets

nJ*/ ^as bie Chrtjlen jhfcs X?errcn trervem rath ß frÄT^’^S^^f^ ^i* ^®^^ ^^ar fäßt/ □eh tage ench/bic fff J^^^i'tt/ C«cæ vj. 00 roll ja benen fc Chrifti 3«hd^ ’Süh^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘^ath $« folgen/2)as

•Kb ^^‘”^ ^^ folchem rath nicht 5« folgcn 'vnb feU öth’’^.5*îfthlieficn für bem bürfftigcn/ bcr nicht wh (ff !ä^^*i/ober 5u geben hat/bauon le|c man ©eu^ W^^^ alfo gefchrieben fiehet/Wenn beiner ißnb '^ *gt;tiiir ^ ^’^”^’^ atm ift/ in jrgenb einer 0tabt/ in bei:# ^ ^ ^n V^”^^ /1® f^'^^ti bein herß nicht verherten / noch *■ ^ ^er^r ’^^^^^aiten gegen beinern armen bmber/ fön «loties u'^t Wt / k^ ^^’’' auffthnn/vnb leihen nach bem er man quot;””S* i^ \9utebich ba8 nicht in beinern hert$cn ein 25elh ^ttih^^^ ^^ ^ ^a^ ^a (prêche / îCs nahet her$u bas |ie# lt;nbsp;«

^as J^rlasjar / vnb ßheft beinen armen frih ^’' ytifrennblich an/vnb glbcfl jm nicht/fb wirb ben/i?^^^ 5“”’ 2^^^trcn ruffen/ fo wirftu fdnbe ha# Rh ^as hat (Sott burch JüDofen ben 3ûben im @e^ Ä^*^^'”* n?ie jblt fleh nw bas f^hicBenfbas bie * gt;^eL r^^ 6^tcchtigfcit/bc8 @e(ct$e8 fblt vollfom# ften K ^*’/^» bes lt;£uangeli) f Ober bas ben Chrù ^lt;i8» 5tïthunober$nla(Jèn frcy flehen (bit/bas/ Vhb .^^ ^^*quot; ”atur einem jeglichen in (ein hert5/ vnb ’^en?^^^” ß^f^hticbcn/lcret^cnn iß es nicht war

’ finer bein ergßer feinb were/vnb bn nnift gleich Nof^,

-ocr page 154-

'Som^f^rifïïfrfxitki^tH: , -^ bsfennen/öasbuß wol bam^cb gemoeb^ b^ '^L ^^j er bir femb were / noeb gleicbtvol / wenn bieb betreff/ Vnb beburfffr ferner / fb wolflu niebt Ö^’^^ c lt;j er bieb« entgelten Ueß/mb bülff bir niebf/^'^^cL-^ Cß niebt wolgefallen / wenn er feb tx^w^t ^”^^^”hiiï gen vnb figen wolt/bu bifï mein feinb/ba ^”^^^A1, bu nur 5u th^be gewe|ên/ober leb fenne bieb ’^^‘■yXL Ï^nfl mir niebt wiber leiben/vnb bergleiefen/ f_ . bern baß er beine not anfebe / ©aß muß ein nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

^vrge*

»3fe Äewt.

i

ibötben moiKV^ihy,

befennen/er wolle beim fein eigen gewillt’» 1^**^^ 0oiflnubaßbte 0umma/€bi‘ißlt;^» 1^^^^^!’’ ^vL leiben niebt anff bie Perlon / |bnbern auffbienüt ben/wo not verbanben ift/ba |bl man $ulau|fetgt;/ » nen/belffen ratben wer aneb gleieb bie perlen iff/ ber wie eß vmb biefclbige gelegen, ©a moebi »^U^ manb al|b lagen / fol man benn allen leiben / J'^t P ßueb Itnbf nein/©enn jeberman ober alle beif nquot;^^, bie |bn|tgnung b^ben/ ober haben edubten/vn beß borgens niebt gro|ß bebürfften / Wie man begt;i ber bofen Nebelete wol finbet / bie |teb arm vnb biirfftig lîeUen/nur baß fe bie iteut vmb baß Ite tj‘^ gen / benen |blt man Weißer Xbanßn ein ^rancr^^ ben laßen. 3tem / |b ßnb |t$unb ber noeb viel nteb'/ bie frießb/ ge|unb/ vnb ßareC/ wol arbeiten/bie»^^/ vnb ßeb neeren fdnbten / verlaßen ßeb aber baranm baß bie €^brißf n befebl haben jeberman 511 leibe» ZP benefen ße nur barauß/ Wie ßc ben frommen baß ibfv abhegen / vnb abtriegen. ©eßgleieben iß aueb î^y ben maneberley eßbebarß'wol zuweilen manebet feet viel 5U feiner vnmjt5en / ßbcnblicben pracht vnb bep

-ocr page 155-

' 'f/oenen fbltbcr’^eufel gnungleiben/X)nbtfl beffer ÿ’JJcibe ihnen nichts/^aher ^Z^iuguftinns fagt/ A^gußinnt: ^'w c/urientf panis toUiturf/i de ciboßeuyus iußieiam ^',^'^^amp;hlt;juam e/urieti ffanis fran^iturlft iniujhcilt;c/idu

(Solaren allen i{i man nicht allein nicht 'woig 5u leihen/ fonbern man thut auch groife fun J^/bftman ihnen leihet /beun man thut nicht mehr/ 4 pH bas man ihre faulheit / vnb mutwiUen baburch 'Ät/vnb bas entseucht/ was man bem bürfftigen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; »

™ÿrecfèn folt. libérés ift itsunb gants vnbgar vmb^ ß^^tret / bas niemanb mehr bes nechßen not war ni^ y^iZ fonbern nur auff bie perfon ficht/X)at itsunb ei? pnur $ehen florcnsuuorlethen/ er wilbraun Sj/ob ihmber iPan gewis genungfamfer/ob er 0^8 ‘•^ftU3 vnb Z?off bagegen einsufetsen h^bc/ob cts gt;W0«?i»t ^’^^8iaiu versini^n woUe/ob man feiner einmal wibcr 8«Vlt;w\ f^*’it(fcn tónbte. 3a wie viel ift itsunb ber/ bie vmb

‘^’^ ftlknnciflcn tmb jbre» fc^enbltó^n / verfluchten |^^f58 wiUen/sro|]cnX)trrn teiben/ ba offt fein recht Juffen not verhanben/vnb nicht mehr benn groffen ^‘^tht / hoffart / frieg vnb anbere bófê vnchrifiliche ’^nbclpromouiren vnb fórberen belffcn ruit ihrem W p dagegen aber einem anbern/ba fit ßch bebûm iftfren/ er mócht nicht gewis gnungfam fein / ba °®^bnot vbernot verhanben/ nicht gerne mit einem

KotiU

Wte weife 5u leihen / vnb gehet wie Spector Cn^ ^ quot;^ f^gt/bas bie Wdtfinber nicht vber ben saun fu^ ^’^Z bas ift / nicht heiffen vnb retten/woman nicht o ij wibcr

-ocr page 156-

Nff/4

^*’ 3U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iß/ivo tuAn nic^i fff ttas^'““»^quot;»^ ÄÄS“?Ä'ÄÄ

2xéS“-s^^

be,iuecbCenn^2^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foïïe/beiut

holten in elekbemfl}!^^^^^^quot; ^“ er^eigen/wietvirs I wir weren s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^fiben vorn atfbtt»

fogeborget a4ÏSï±»W » Sm» W

^’ nieter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^'^ ^^^^ ^^^^^ ^“ ^^^^^^^^ l

gt;gt;betrieal nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

SÄ^ÄSSÄS

Ässsy^ÄÄ»; /

9 cfe^eit/vn eb ers ixgt;ol verntag/ßibt ers fai^^ / (

-ocr page 157-

L^ ”^ ^iöcr / vnö reerenet es jm vor ein gewin 5«/ lt;* ^’^^ ^'^‘^*^ nic^t/fb bringt er jenen vnibs gelb/ lt;nbsp;lt;nbsp;to ^^‘'^ ^^*^ ^^*’” ^^æ^*quot; ^^”®” ^^‘^’^ gefaufft/nnt twJ? ^S^««” gclbc/vnb jener bevalt j^n nut fineren ^ K^dten/vnb gibt j^tn (ê^niac^ wort vor banct/ foh?^^’' '^^‘^^‘^ vngern aus feiner bófcnincinung/ J^oern er mus fü reikten/er fominc vmb b^s ferne/ ^^^^ gebult mit beinern Heel^fïcn in ber not/, Vs ^^ ^^^ äumofen barsu/ bas bu j^m seit lr*lfeß/ '’” oicjèm '^cvt t^ut ber weijê n?«n viererlei»

Sum erften / leret er wie Óc^ ein C^rifi mit ber bec

^^0 Gegen feinem iCe^eman feiten fblt

hl ’^ Anbern/SSefc^reibet er ben gemeinen Weib* Ä/ Wie ficlp WeUfinber in borgen / vnb wiberge# '’’^ffegen ^nuerbAltem

u onm britten/WAs nie^t ^Alten/vnb vnbAuef ber I^^be^tiicrverurfae^c»

hifh ^^ vierben/'VermAnct er bie C^rißen/bAS fie es t. nbsp;fo gAr genAW jucken/ fbnbern pe^ C^rißlic^er

ßcniefs fielten jollen,

ù 9um gr/îen/nad^ bem ba wetWatt 1 ku^^^^ feieret/bAS mAn nAc^ Gottes gebot gerne v«m««uMg

ytnjbUc /jb leret er nu femer/ bic/fo Anbern Abbor borgen, ®Ji/öAs f c Aud? jollen glauben bAlten Wnb jpric^t/ re quot;nbsp;entier gibs Auc^ wiber / $u beflimmeter ^at / ^Alte « fin? ^^ Setebt ^Ajl/ vnb bAnblc nic^t betróglie^ / jb • jWu Allcseit beine notburfftXenn gleich wie es eis

’’ï reichen wol AnIfebet/ vnb Aus lieb bAnbelt/wen ß^fne bcm burffrtgen leibct/alfo (lebet es einem/ber

o üj ba

-ocr page 158-

gt; T^^^’^^ be fcü en^

•^ ÄsteM**'«^^’*? (èbeh^ans slduben f vor A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0ï jtsunb teamp;vw^

^^aeffmans etWiiS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^‘^^ ^^^'^ ^^^^^^ ^^^^ ^^^^^'‘^

shubt, üidcbrrS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wok/ barüu^'er fût} verlafitf

tS^bM^S^‘^r^lt;'^quot;f«lt;'/ba man (olcipen^cü^

ntehf/^K^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S^ir ift tein trewnoeb 6^^^

nvt es (asi ;'ƒ“? ^an^er/Vnb wenn mans faßen bûrfft/ fo ïvoü i bürifbi» nbsp;nbsp;nbsp;^^^S^^J:^^quot;'^^^^^ ^^^ ‘quot; öt’H o^bem ftenben beifen^ré^i

temmen ^ ^^^^^^ ^^^^^/^^^^^ benn auch biefevc{9 ( ^^ta crecie mi/n^ retetl promptere muftufftf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

Se^ßruareßtiefn, ruß/coatis ü^us. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

^as i^ / amp;ereben i^t f^belmcnnifcb / galten / ^órjlUcbcn/^'' 1 oeiicben ebren vnb trewen 311 snfaßcn/vnb wenigb‘^’^ 1 ^^^^^^f(^b8cett fleuret benn bemtuer btó 1 bcspede^^ '^^^^'^^^'^^^^^ ^^^^^ ^^^^ '^^^^ ^^‘^^ ƒ Sc/Z/cel //i ^u^us nianaut exem//iare^c/ftu!ngt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

^asi^lZ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

j€)er ßmeine fOan feb barnacb riebt/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Wie ers vonsroiren Herren fic^t/

Vnb

-ocr page 159-

®amfif[rt(îK(ÇmïdJm, rd

ÎOnb meint |év alles recht vnb gut/ Weil mans $u hoffe tegüehthut

j»..^'i^ tf ie evir in vnlêm beubfehen Sprichwort fa «Pti«^»^^» ivquot;^^enn ber 2lbt Wurffel auffleget/fó h^benbie

^^r an su fptelcn/Wicwol aber feiner auffben an b? ’^''*^bcrn ein jeglicher billich emff fich fclber fes s^Z vnö Jein leben nach Lottes Wort anfîcUen Jolt/

‘^”^ffcr tCpcmpel werben Sunbe fiir @ott nicht lt;*^‘^*0'lt; 'Squot;* h^ï^lt;0«’ fónnen / fb wolt boch bifsfals groffen J^^ ïJJJ, ^^ ^5^’^**^‘^’^ Heben bem bas es iren ^urfKichen gute «xlt;m» HjJ ^belichen ehren auch bejpr auftunbe/ben vntern Plt;lt;alt;tgt;lt;»» foh^’^^'^ '^^^ glauben hatten gut i^pcmpel 511 geben/ tf?^® Reh beun ber gemein hauff nach ihnen rich* bü/^”^öïgt;8ntlt;ht6tfèht^c/ fonbten Re befrobas w*^^ ^’^^ff'^” / '’”^ würbe alfo freilich bis fehenb* %^’’^® '^'^ß‘^”^'’‘’^ triegens vnter ben peuten

lp gc»r ganein fein muffen/ fônR heiR es / 2(rt$t

1 feib **' R^*^^*‘/^nb auffgut beubJeh/ÏOans nim bich ©pn^jwen 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ber nafen/ ©enn ber gemein hauffRhet

W ’’^^^‘^ ^^^^'^^^ XDoffgeRube/ mb 2(mptleut ben ffchk ^^^^'^ ^*^^Ö^” ^”^^ n’^ebr ihrem tCpcmpel / beun PHiK ^’^/^'‘' entfêhülbigen Rch oRt mit item ibpern«« hiûh ^’'^^’*‘^^ß^” ß^''^^/ ©arunibfb wers fein bos kb^e^^ ‘'^R^^öZ bas es aber nicht gefchicht/ acht^° “** ti{[pRrr/es fêv feine anber vrfach / benn bas man 5“R*ß^” ^nb nicht halten /fur feine fünbe o#

titien ‘^’‘^‘^ ^^^^ Z fonbern fur einem boffen basu man ^^^.^ j,^^ ^hp u^^^ ’^‘’'^ veriren mag. Wie man auch von ten ^«lt;*4 7en fehreibet / bas liegen bep jnen feine fchanbef««« M?««* eRn/ welches boch bic alten ïXbmer an ben @rie^ **•

ehe

-ocr page 160-

Cicer»^

^S^t / “Jc^ gci^£ ^p^ (^^‘} Z^ü^er auc^ (Ticci'o fclbfi ^^^ fte feiert/tveifeZ

piM. ^quot;îgt;^ï^bc«acbertôû?« ^ss^^s^sss^ SSSSSS’“f“SSquot;iSSS ^mo8t8^,S^^»gt;lm,t««ai„/Z)o»ill/

sXisissssraamp;süsS

ien f^^empd fai^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^^ amp;nbsp;riechen vnb V^^ j

^iftonen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^iren/Wiebasvid ƒ

ren/ wie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^gleic^tvat ^ab id} erfdr 1

^'^'^^^ ^mal/Wchn bas b^/u mit f ^^* ' weifmus einer Ue^en/bas I ^in lachen i^ederbeßb

(9^8 fremmen dürften emftvnb^ern vberbie lügen/ / 0b i

-ocr page 161-

'39cin gJdfKicJm ki^ctt. r 7

finb viel andere (dürften ^iiuor ßue^ gerveft / wir ^tp^cn ^Aben noc^ ein functtein / ©ott well es /Pftltcn/vnb Auffblafen von berjelben Alten Jugent/ ^^’i^Hc^bAswir ms dennoch noc^ ein wenig levels '^^0 mb nk^t gerne liigner ^eiffen / nic^t bAr$u (ß* ^Çen/wic bie Weifelen mbOriedxn ein fc^erts barp ^Hstreiben / X)nö ob wol bie WeI|c^c vnb ©rtee^k vnArt bey vn« einreifet/fb iß gleic^wol noc^ bßs ’Otigbey vn8/bA8 fein errifrer/grailic^erfc^cltwort/ amp;^^^gt;‘^öenoberb0rentßn/ benn fb einer einen ein ^«Scncrlc^ilt/obergefc^oltenwiib. H^ecLutherüs,' ^ber wie bem ßllen fb ijt liegen nic^t ßlleinc ein fc^ßrt ^^fiirberXVelt/bey ebrlicben lenten/fonbern ein gro^ ^/örnUiebe funbe wiber Óott vnb bcn rteeb^en / bic 'Sott im ßc^ten gebot verbeut©« fo« nic^t i«(f(ß ^C amp;lt;# #4; re J’^iigntö retten wiber deinen 7?cd)ftciiXcnn bß wirb^“’‘’** ’^«Pt ßllcin verboten vnrec^t / fßlfc^ jmgniß für ©e^ Çî^bte/fbnbern ßllcrlcy vnWAr^eit / fßlfc^/ iöetrug in ®cnbeln/3ufÄgen vnb gfloben.^.Pßul seiet biefefun ^ * pWrberXOeiben funbe/ welcl?e@ott in verferten lt;nbsp;lt;nbsp;Çîj« gegeben sutbun eitel Ißper/vol ßllesvnree^tcn/1 ( Oürerey / 0cbßlctbeit / geitsee/ vnge^rfbm/vnuer ^JJ^ffnge/vntrewe/lofc/ftorrige.SCoin.j.X^nbini prop ^ntmta», Ppeten^ereniiß ßm funfften Cßpitel/ brewet Gott ~^’^3übcnbßöfic neben ßnbern funben / ßuebvmb

willen fbllen weg gefuret werben, ©ennßlfb fßgt ^tt burc^ ben propbeten/CSebetbureb bie gßfjen 511 ' pcrufAiem/vnb febßwet vnb erfbret / vnb fiub^t «uff * * »’’^gt;nrA)fcn/objbrjcinÄnb ßnbetbcr recht t^u/vnb p nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nßeb

-ocr page 162-

^om ffßrt0K(5lt;tt fetten: '

n nftc^bcni ©lûubcnfrûgc/ fô wil û^ ingfnebf^K*quot;* ,^ Vnö wenn fîc fc^on fpreeben bey dem lebend*’ »«wöng ^oü/fo fc^wcren fie bod;gt; fal^^. Wie fois aber gç^ ^«tt»» ^cn ? 0ic^c iel} wil vber euch vorn 2ÓA»(^ Hf*quot;^*

gt; gt;nbsp;Cfpric^t berXD^SeSe ) ven fernen ein WeC bnp^ i gt;nbsp;genAln meebtig X’okf / bic bas erft X?bk^ gewefeij ,,, Onb/clnVolcbbeöfprac^enbnnie^t yer^ebeli/vt^ nic^t vernemen banfl was fc reben / (eine fóc^er ftOf offene greber/vnb Onb eitel 9(ifen. ^ic werben beine ^ ^ embte vnb bein fórot ver^eren/fe werben beine 0one ’ -^ vnb ^ódpter frejJen/ft« werben beine 0ebüfvnb «^iï* r^ ber ver|ci^iingen/|te werben beine Weinjtdebvnb^c^ , gt;nbsp;genbeum verseren/ beinefefïe 0tebte börön^bnbieb ,,. verlejl/werbcn |tc mit bem ^dpwert vberwinbeh»5?f e lias, im Propheten Ó|ca c m Ui^Cnpitet 2?drct jï KWbJ / □frad besTO^^rm Wort/benn ber D^rr hüt vrW 511 fh^lkn/bie int lanbe woncn,£)enn es ijl fein tre^/ ’ ^ Fc5n Itebe/èein Wort ©ottes int Crtnbe bnrninb wirb ’^ bAS Conb vbel ftchen / vnb Allen ^inwonem vbelge^ rraiùtiKi) hd’i.iT’tïrnAchfo iflbiefe 0iinbe Auch wiber AlleW 2t«amp;»« mtnfft vnb 9€evhte ber HAtur /famp;bA leret einen jW

• chenthurt / was er jm von Anbcmgern woltgeth«’? h^ben/fè billich von Allen n^enfehen in Allen f^eh^*^/ : ' bAntAn gc^enbentneehfen hanbelt / foltbebncVt werben. Wie off begibt fch Aber biefe vntrew bef Chriferrint borgen / bAs tnaneheriJCcblicher niAn e^ ”^”’ Attbem in feiner not bienetiès f nb Aber fcinebcn bei vnb nArnng berntAff n gefchafFen/bAS ers Auffb^ fnmpt seit wiber haben mus / mon lägt fnt bey trew vnb glauben 5U/A»ff fbkhe seit bus fine wiber 5« ö^^

-ocr page 163-

. ^^cm^ffinftiïd^cnÏcïbrtT,

^HJcr verteft fïc^ örmiflyflcllct «lle fêüK («eben htm ^fteb «n/aïs bett era gewis «n iSeuteï/vertróft «neb jnbere brauff/ wenn erster suft ebt (o finb es louter ^*’Stn / ©«ruberverieurt manebetbey anderen feu •ith traw mb ©lauben / der bef^r ifldenn bar geit/ M wird fblcbes niebt haltens wegen in eu|fer^en ’‘’trberb (einer narung gefetst/ fompt jn arinut vnd ; ^i^Sunt 25ettler. ©as fan fa niemand auch nach Ott vernunffe billicben.Sarämb (agt doctor Ïutber

Jn hundert vnd sehenden P(alnK îCsdilncfetmicb/i.SK-r foil es anders dunefen btifRn / 2?a8 fein fcbedlü

Jer jtaffer auff lorden (ey / denn liegen vnd vntrew otivci(cn / welcbs alle gemeinfebaf^ der æenfeben Jfttrennet / S^erjn Cügen vnd vntrew serfrennet erfï^ ^ die tOertsen / wvnn die sertrennet fein / (b gegt; Me ziende aneb von einander/wenn Me X)enÿ von einander find / was fan man tbun oder plóffen f Wenn Ä.auflciitc nicht einander ©laus halten / (o feit der Waref su gründe / Wenn ^an vnd Weib einander nicht trewftnd/ (b (eufft nt hinden crans / der Wan (brn hinnaus/Vndges w Wie jener jagt / Were liebe Oel(e were/das wir ^ * P^^^t reich werden/ 25rich du Ä.riige (b breche ich ^opfft. Wenn ein iöiirgemeiffcr / ^ürfr/ïlbnig/ ©lefc^nfs« Jitht@cleittrcwlichhelt /da mus die 0tad verderb! ^/iCandvndleutvntergehen, Darümb iftaueb in ^elfcbiand (bich fcbendlich trennen/ switraebt vnd ^•^Slücf .©enn wo trew vnd glaub auffhort/ da mus ^^|9tcgimcnt auch ein ende haben, Von ^ürefen tyumetman/das fîc^rewe vnd fölauben halten /

plt;i

vntcr

-ocr page 164-

2?cm^f)i’îffnctcn (ei^m»

Cikcfen ^«i vntercinAnber / bas wirô fie vielleicht fo ni«c^t»0 m^ un tia aatiei: chcn.Vnb 008 ich bis ftücf befchlieirc/l^ 0^ ttaw wo ‘'‘'“*' ßlöub/ öicIPrtuerönburch bas ii}en^^lilt;^^ leben mb wefcn/alle (Contract / XOenbei / gewerb / vnb bie gantéeWenfehUche gemeinfehafft mus bervart vnamp; erhftttenrverbcn/rvobieligt/ligtesanes, Weilbenn tgt;^maS inilt;echtenbic 0tôbntauren ^ hoch befreiet nnb/ bas einer ber lieh niit cinrei)}cn/er(ïeigcn berfelben/û^ ber anbemt ntitaxoen an jnen vergreiffe ben X0al8 vêt rvirctct/fb roeren (a bie auch ßraffrvirbig/bie fteh nn^ liegen vnb triegen geloben/vnb nicht hôleen/an wr /Dauer vergrciffen #

^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5nnî anbern/fô ntaïet 0vrach ferner bie WtU*

(PmeiMec tinber ab/baß mans als gleich für äugen ficht/^^-^ wUtUoff. fic |tch mit borgen vnb bemalen pflegen jnuerhßlien.

mb lagt erfHich / JDanchermeinet eß |iy gefunben woß erborget / vnb macht ben vnrvilligber|ni ßt* holffenh^it S5aßi|i/manchcrborget vnb gebencht nicht roiber 511 geben / thut nicht anberß alß i^^^^ nicht geborget fönbern gefunben. 2lber fölcht litßtt mbißetrieger Hub leichtlich $ucrfennen vnb 50 probi pö?^*^^”'’ trn Z^enn ein fblchcr Schmeichler vnb ©laubenbrc^ ’’'“* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eher füllet einem bic 20anb weil er jm leihet/ baß iff tt

fan|mmeiflcrlichho|iren/licb fo|en/ rebenvnbthun bas man gern hört/vn fan fich auß bermaflh arm P« Ien/|cin not flagen vnb hoch auffmut$en/ Óch bem«^ tigen/hoch erbieten / allen bien|i/S«n|î vnb gnabe an biten bis |îe bas gelt heraus laugen, Wie gehet es aber (mach / roenn man roiber bemalen |öl f 2?a ió n^ manbbaheim/ba hebt fleh ein f lagenvnb ent|ch»l^ bigunß

-ocr page 165-

lt;. ^om§‘f;rifi(iff)e«lcifKn. ^9 ®*Sung rber die anber/jt^t ifl tctorc seit / ben ^ût er in “^f traneC^cit cingebufl/jt$t rooUen jme feine ©leubis: yƒ ^neb nicht inne galten /denn fb^at er ba mb bay J“JJ^®*?**‘ ^^8geitmdf|cn ansgeben / fuebt alfb ein üusfïuebt amp;«v««Ur# ö^töicftnber/ ©abef ®nibasfcbr«ibt von benpersi

'^n bas (te batten/ fcbiltbig fein/ vnb tigen bang an ®“' P«rrlt;« tinAnber. X)nb ob febon mancberbat3ubc5alcnvnb‘”“quot;”“^‘ J’tr(ïatten/ was er geborget bat/fo gibt» ers boeb

tftümpt ben halben teil tviber / bas i(t ein guter gc? ^«itx^eJ«*’ ^inn/vnbbcmanbemein greffer vcrluft/ baser an-^’ .^■^ÏOeubtgutben halben teil mue einbuffen. Wenn ^‘meber 33etrieger ein far etwa fr einen oberetslich auff|et$et/ba vnb bort borget / hie einem nichts/

Jlt;!ni anbern Caumpt bic belfft wiber gibt / ber fan bC5 bas fcblcmmcn vnb praffen / auff eins anber ©eit ’’^ gut.îÇs (ft gut aus anber (eut heutteHimen febnei ^•’/aber es hat bie lenge feinen beffan^ ijt aber foU 5ietricgcr etwa ein armer ftümpier / vnb vermag 8^5 nicht bie 0umma wiber 511 geben/fo bringet er fn ”^tfeinen lügenbafftigen Worten vmb bas gelr/ for^ //^ tt» fm febon ab/^ wirb er fm feinb bruber/f euf int alfb mancher mit feinem eigen gelbe einen feinb. ©pcr4t»wt ^^ber bas Sprichwort fommen / Wer ein guten

5tim feinb haben wil/bcr leihe fm geltWnb wie lauten.

Ceibe ich meinen freunbe gelt fb iff vcrlom ^bue iebs nicht fb verbienc ich $orn.

to 5)iirffen auch wol etliche bicfen 9Ceimen fdren.

ich / fo werbich febütbig. Wanct man mich ’ «ib iebs gebu Ibig: Stirbet er ehe benn ich / Stuft

open

P »i

-ocr page 166-

oîgt;£f kbc/0û benêt û^ nichts rvibcr ^ugcbcib 20cifc^ ic^ wiber mein geliehen f cbnlb 00 verliere ic^ sum ©eft bes frennbeß ^lîgt; 23ardiiib ijl beffer freunbes ^orn

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oenn ©dtvnbefreunb 5« gleich verlern

©ibterim^berettvasön ber f^^ulbbaserfeh^ö falben bevalen mus / vnb (tehl^cHen trie einem 23i^ berman $u|îehct/ fb mócht ers ólfb bas jm tvenig l^ be bó^u gefchicht/flucht fm «n Öalö/ tvünbfebt)'’^ Alles «rges/rebet vbel von ,m / fehmehet / fêh^nbet / vnb beleuget jn wo er tun vnb móg/ gibt lm auch ^’’^ teróugen feiber bic bofen fchmóchwort/ vnb bie ergc^ ften fcheltwort/bós ift ber Welt bn net

Vncat fd ?um ÏRteett ♦ QVu^ ventifact man

**^ ®*/ - fblehervnbóncfbóten vntrewriCbenbós/bóUon^y figeï, ”^ *’‘^^ fóget/bó^nón ben vnwillig móchet / ber jm Q^ holffcn hót/vnb bós môneher vngern Icihet/óus reM ^ ner bdfèn meinung / fonbern bós er furchten mus/er S'œiP^Ajt ^ümtnevrnbbósfeine.^ósboch ih’ïy 0lber vnb J**^ liV«?. nbsp;nbsp;nbsp;bern ju fchóben gereichtOm/bós er truwen vnb g^’J

ben verliert/vnb jm niemónbs mehr leihen wil / bß t* fonfl wo er glóuben helt/óUeseit bcy eim guten be fein noturffl fnben / vnb in feinen grdjten luW jufiucht 5U fm hüben Cdubt Vnb 01 ßehö *®^^ 5»*^^^ wunbern/bós WeltCinber/bleboch fonfïAuff I^tcn nut5eiug/wlt5ig/gcfcheibe vnb vorfchng geimng^ (óm ftnb/biefen vorteil óuch nicht bebeneftjOótnóeP ^brcn bie feiner entgelten mi5flen'2?enn bergebrónbf

-ocr page 167-

lU... ^ontS^rifiUt^ i(i^ttgt; co hi,T?A ^® ^^’^^*’^/'‘’”^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”’^1^ ‘’^^’‘ ^5««^ gcwi*

fol k ^/^^^ ^^^ ”‘^^^ baïbtwiber bercben / tbuf aber fens ’’^^^tftus bofer/ farmer / vntretrer meinung/ ''’ocm bag cr fdre^t cs m^ebt fm geben n^^e 3unor / S’ 0ie Welt fteeft voller 110» ©as ip ober von ben ?’^ gcpigt / tvelcbe mutwilligUcb / vnb furptslieb

rclcbcn betricgen,

?«m^icrbcit 2B0 aber aueÇcv#fgc4rmc (eue

bn /^^ ^^ ’^®'^ ftogclcgt wer / bie erweisliebe not ^^ ^^S / '^^ ®”^ gt;** (cbulb etwa ^ufeHigen pb^ben

“'‘eb tranefbeit/ Krieg/ Waper/vnb §ewers not/ '’”^‘^^^ ^” ’^*^ Harung gcnonimen bet*

JWd vermanet Syracb/bas man ein ong 5utbun/ JJomt baben / ben willen ein Zeitlang fäi*Wc that nc^ J'^n.îOenn bie grólfcpe not cntpbülbiget pc/vnb |ôlf 11 y^ö Gleich fur ein 2illinofen reeben / wes bu (m ges ^ ^ “^oen bap/ fónberlicb aber bie seit fobu jm tenger bor * W/ benn bas 5iel gemelt ip gewepn. JDariimb bie ein Cbnplicb/licbreicb Èjertj erzeigen mus/

J'^fiöasmanbert armen niebt gar$u grunbe verber? 0^ / vnb in mit pinen kleinen Kinbern an SÓcttclpab ^be. éonp wo feine not verbanben/vnb gut faute ;tlt;öi,l« ycbbriibcr weren/bie nichts ph^fl^n vnb nicht be^a kn wollcn/ba fanjman wol empbrauchen/boch

Alp) / bas auch hierin 11 en nicht wiber bic

Chtiplicbe tiebe gehanbclt Werbe/ vnb ben pichen sumcL

. H - gepbehe.

'25onSür3’

-ocr page 168-

V , ^I^n ^mgfc^afftm.

^^Ï^ ^^^sesmbn^cu/ Vttbt^abia wir

ön vielen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^alomonid

(inberwarnet^lïrgccvfröcn/ bet öas man ware / m ^ ^ ^‘^ benêts von nóten fan/ v^raleicbenvn^leii^evermanuns

^^Pi^d faget i^yrac^ werbe nic^t ''^bbelt;al^^^ZH^^^ / ^^^^ ^li^fiber fobcnct j

rebetmitvn^h^^^^^^^ werben / fonbern er j

Vitm^sen, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vermögen ift. Wirfta aber burse 1

f^tbnilbn^^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mc^tvermagfl/ /

berber fb^h^^^^ nbsp;nbsp;^i^^finbm belt/ fo ver^

L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;einem vngewiffen

welch nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'^quot;^ in fagung/

bruis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$ü trawen ^/ wen (Sott 1

panbab^enc^t. ^^Ifo lobet anc^ 0yrac^ ferner bas j ^urge 1

-ocr page 169-

'2^0« ^^r^fcfwilftm» 6î «uigc tvcrben im vviji'Ænpitcî / ö^ er AÏfb faßt ?Sin lt;nbsp;r rgt;‘ünicr jCDan irirb ^ürßcfür Innen ricc^jien/viib, ^ bi^'b^crn^c^, 20ilff beinern flec^lïen öiwfo viel bn tanjl,

^rtgegen verbeut Ç5A(omon ^cl(vnb ^gt;»»rr^cp^5,.g^.^^ Wi3/ba8n?irnicbtfbUcn Sturge trerben/ vnbtvûmet oenmborf ^‘ïfur/ûls prcncr.;Lx 0ev iiid;c bey' benen bie ,r ^anb ‘ ‘ '’erWten/vnbfûrfctgt;ulb25ûrgerverben.3tcm/Pro^ lt;nbsp;lt;nbsp;iJcrb.jcvii ièsiflein ^^’‘•’ ber an bie ^Aub gelobet vnb flt; 55iîrgc wirb/ fur feinen neefjflen. 3tcm / prouerb.Kf « lt;nbsp;Wer fîlr einen anbern ^ûrge wirb / ber wirb febûben ^^ ^^benOtem/ProuerUvi» æein 2\inb wirfïu iôûrge fûrbeinen Hecblien / fo ^aflu beine ^anb bey eim ' tabben verhalft / bu bift vertau|ft mit ber rebe bei^ lt;nbsp;lt;nbsp;•ifs tPunbeß / vnb gefangen ♦ X^ienut fhmmet bas ^eutfcbc^priclpwort /ègt;ürgcn/ foil man würgen. Jößrae» fei 21(8 folts fagen. is gefc^ic^t ben Sjurgen rcc^t/wen •»lt;’quot; »^rflf» inan ße würget/ vnb ßesalen müßen / benn er t^ut IbörUc^ vnb leichtfertig bran.Hu feheinet es wünber^ beb/basfbUhe WereCbofefein /fb fidpsbochanpi^ ben leß/als obs ein gut weref/ vnb eine tugent ber lic^ bc fey.Wie reimet fiel; benn bas sufammen/ bas einer Vérgktdîfô lobt/ber anber fcl;iltf2lntwort sprach wilbaswir^’Sf^quot;’’*^* 'fnib ber Chrißbehen lieb willen /ben Hechten in ber • not nicht foUen ßecten laffcn.^cn nach vnf erm Chri^ ßtnthunibßnb wir alle 25rübervntercinanber / vnb Iß einer bem anbern nach %rüberlicher lieb fehl’Ibig Sn^clffen/mit leihen/borgen fürftreefen vnb geben/ nberbochfolches aUesmitmas/ benn nicmanbtan ’’ber fein vermögen,

0a’cgt;

9

-ocr page 170-

^alontottltretw'^^'^'^^^^^^'fftOf-tufrerUebmtban/h^'^'^,''^^ berpoUiecy itacpbatf i’^^ltenf^litn^^cn^m'^f^'y S»,SöïSSS» »XT^^SSSSSS sssaS?^'®?«®« gj.: ' nicbtinmliirbmm^T,^-^ v^WefeW

ssssSSssSSs besebenjbcrfelbißebeftebe ihn ebentewrfùr f^^ nran würden/ ^^S^ nicht b^rnneber / bu bette bieb folCi-^es nicht ver ftb^n / bie bift bu gervarnet / l vnbboreftwoln^iebubicbinS^ärsfcbiifft halten fel 1

awo wfai} nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^.ff^t^tber im ^neb von Kanffsbo^nblnng vnb

SPP^/f^'^^^ vfC^eben/ voarómb Salomon Svbc£'^''^‘^^Slc^ fo ^Mt verboten, ^eerfte. ^asf^ilr^e tvcrbencitrivcrcl! fep ö^8 einem OJenfebenboeb i. ift/ vnb nichtyU ^ebnret. X^nbbas er nut vermeffen^ beitinamp;ottes'Werc^ffreifft, i^rftUeblo verbeut bie , ^chriffe/P^an folie deinem fPenfchsn trawen/nech

-ocr page 171-

«., îJcn’ÄüräWoffiftt. • 04 ^^‘^fFinvcrMRn/(öiiamp;crnßUeiHftuff®oft ^mn jîu^rjn#«! .^^’^P^lic^ Xlatur ifl-falfcb/ eitel/ lugen^affttg/rnb fdje« ntd?t JJß^ls/wicdieselenffef^get/vnbaue^bie tegUeb ?«««»’»:«♦ J^f^ihing teret Wer aber fôurge evirb ber tr^rvet eb æenfe^en / mb feist fiel; mit leib mb gut in ge-

^Wmiff einen f^ifeben mgetviffen grunb / banlmb «Ht^iebt im reebt bas er fnUe mb feie/vnb in ber fahr ' ’‘’^rberbe, '

Sum anbern / fb frawet er «uff fteb fclbs / vnb j”‘^cbet|ïcb fêlbes sum @ott, 2Dcnn wer miff ein 2, J^^nfeb trawet mb fteb verlefl/bas ift fein ©ott Hun f^^^is Aber feins fteibes mb guts fein augenbUct fieber ÿ / als wenig bes / fir bem er 25ürge ift / fonbern ’^^^ct alles in @O^2^j£0X?anb alleine / bemiebt vaben wil/baswirinsBünfftigeein barbreit macht ®bcr recht haben / vnb bes fein 2(ugenblicf fieber jAb gewis fein folle / fb thut er mebriftlicb / vnb ge# Kbicht fm recht / weil er bas verfetst mb jufagt/ bas «rempel ^bt fein / noch in feiner macht / fonbern in (Sottes ^‘’^** ßenben allcinflchet» S)arumb ^raffet er fölche vers* JJeffenheit an bem i^rtsuater 3uba / ber für fernen früher 22gt;enfamin35urge warb / für feinem X)ater Jacob bas er f n wolt wibcr bringen/ ober wolt felbfi ttviglichfchiilbig fein.2fIfo bas erfn f nefen vnbfeh^ kn lics/bas er föenfamin nicht tonbt wiber bringen/ bisbaserftehfelbeflfiir fn gäbe /mb bennoch aus

Snaben faum los warbWnb fm gefchach recht/benn fölche bärgen thun gerab als burfften fie Sott nicht einmal barumb begruffen ober bancten / ob fie Not», ibres fteibes mb@uts auch Worgen gewifs fein* q if nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xgt;nb

-ocr page 172-

^mâ ^ '^^öf^ubens. XVicauc^ '^acebus in fd“ Vi^rben (Kapitel folc^g furein blt;^^nmt

/ivas

i^ben wir vnb wils amp;ott/fo t^ün/nim aberrûmet freuet

(StltUt^i, n^^nbètf^quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tvolcrfürfotncn 1

es beimaM^h/^^^1 iftsewisUeb^ war/bas manebef I ötS^ æ'' '^^i^^ibleiben laUen ,ie8 wer aber I ^F?^ss=;zs 1 ë^^S;ss£ssss / ^amp;rsu!z!ssse M^rn funbUeben gebrechen befto bas erweret wet^ l

^ mancher hieniben bleiben/ vnb / borgen vnb burgen verlefl/vnb tag mb nacht i» nbsp;nbsp;nbsp;,

-ocr page 173-

^cn ^ärgfcfaffifctt* oitpo^c fmebÉ.Cn^er benn wil lebermön ein ÄftiifP nwn (ein / vnb reich werben / bas macht bas serving ”«1 / borgen mb 25argc werben. X?nb furet (t^unb ttuneber ein haubei/auffeiu ^ooo.Öüiben/ ber taunt ^fep Ober vier bunbert Öülben 5u bepalen weis / mb JJJftji (ich auff bic burgen ♦ ^n mus er benn bic Notalt; annemen/fie (cv wie (te wolle / man (chlag (te iw an wie hoch man wolle/ bas burfft er alles nich t/ J^tnn er mit barem (Seit hanbelt / vnb feufft was er ^tjaleu mócht Wil er benn was bran gewinnen / fo JW8 er (tc wiber befte tewrer geben* ©aber tempt c8-w«0lt;« jw«; 0*13 alle bing (b tewer wcrbcn/berXOcnblcr iff suuicl/ “»*”“8 W‘ ^lt;^8 macht bas borgen vnb SSiirgcn werben/vnb wer J’ol bem gemeinen nuts viel sutregUcher / wenn in ^^uffshcublcn eitel bar (Seit / ober bereite Wahr 8**10 “fub man nicht al(b alle X?enbel auff borgen *’*i^^argfchafftan(tcllct. i£smü(lauch neben bem i’icl vnnotigs bings nach bleiben / welche bas gemeh JJ^iirgc werben verurjacht ©as al(b Salomon .■^**'■0 ich affe wol on vr(âch nicht (b hart mócht vcr^ °®ten haben. Was aberben ©mfftlgcn hierinnen J**3 (ChriftUcher lieb in erweislicher notvnb ehrlichen wd^s böc P^ßen 5u bienff vnb gefallen gefchicht/bas 1(1 ein an# nbsp;nbsp;hoK«quot;

^fi'öing/wclchsonc $wciffel bcr Weife man 0alo# * nbsp;nbsp;nbsp;*

nicht wtl gemeint haben/fonbern bic brugfehaf *^baman (ich offtvber (ein vermógen / vnb basu in ^**nótigen (ächen vor anbcreinlcft / bafur wilcrgc# 1 ^*i^t haben. Wil (ich aber (cmanbs nicht warnen ‘J’fen/vnb (e23drgc werben in (öleher geflalt/ ber ben vnb bcsal auch / wirbesfhnt aber beffer/baser

nic^t

-ocr page 174-

^titeii^ùom Büffet

•«k^t bcs^ïcn barff/ fo mag era f^r tauter gewfutt ?ÆT”^ nbsp;nbsp;nbsp;^^8 H«1 Aber Att^ bic lenigen fik wekteen luan

25iUgr*rtff£ ^urge wirö vermanet km / öcr rvetthat nicht 5»^ bçîgt;èrffin» «crgcfkn/«gt;ie auf h ©Frach verminet. X^ergis nicht ber woRhat deines '^urgetr g^enn her hat lieh f^iber für dich ver|ctFt©cr @ott(ok bringet feinen iöntgen lt;n fehaben / vnb ein vnöancEbar left fêr^^^f ^rlpfet ficcCcn.Sen cß su mal ein vnfreunamp;lich/ehre vergelten î, jïilct ik/ SCebUch leute burch gute evort vnb fiablich UilÆ •^«»■bitten $u Jóürgfchafft vermógen / Vnbrvenn ftc ? benn alfb ungebunben ftnb / bic juche» hangen lap (ên/^nh nicht ein ernten gebaneCen mehr aujf bie be^ Sulung haben. Vubalfb ojfc manchen in bejeh^’e^' rung/not vnb jammer puren / vnb vmb allés bringen was er hat Welch» khier |bvieli|t/ als trenn man einem bas feine aus bem 23eutel fiele. 2jllein bas bis iSSd^*^^ offenttich/jenes aber heimlich gefchieht 2?as gibt ' bennvrfach 5U bem ^eufUjchen trejen/als einreiten/ vnb lei|tung/©chmeheb rieften / XOulffgclb/ vnb5U anbern vielen vnrichtigen X^enbcln. SCeicht alk jm^ nier eine ftlnbeberanbern bieXOanb /bamitber som ßottes ja treiblich geheultt trerbcZ^as hat ber Weigt; je Wan Salomon wol bebacht/ vnbbertve^

gen nicht on vrfach 25ürg|chafF ten trcwlich wiber^ rathen.

4.35f«xf(^

-ocr page 175-

^ï^ervcrSoffcnfc^. 64

nik

t^er tn ©oftce ®ört enb m alknt

??c(^t verboten fetj.

gt;lt;^^lt; Êp feuten bic gewiften Çm-m ^^” öArffe strar Beins groflen iSc# rveis/bas Wuchern funbe fcy. jOenti bas gevpiifen kit ein jglie^cn fein jek ber t^un/ was er jnt vorn anbern ger fiftVokget^an ^aben. Was no^icwider get^an ^ifö/dasijtfunbembvnredpt/vnbbarffBeines be; ^ci8 ober langen Ofputation. *^lfo bas wol ein fglk ^r/wenn er nicht tnehr bcnn fein eigen gewißen fret Wjwifch^n-bds vnb gut/recht vnb unrecht in $eitlü ^^en fachen kichtUch vnterfcheiben mag. ©iewcil ai« berber Teufel in ber fin(tenus biefér Wekherrfchet / (i^ic 0anct Panels faßt 5imlt;£phc|êm am feebfren. ) 2)481(1 in ben XOert^en ber vngkubigen / bie er mit ^eit5 vnb andern 0itnbcn (b gewaïtiglich innen fees ®4tlt;wjs ^4t ( wie denn bie Wort panli geben dak er fagt) ’»«’»('tons» Ob'beruhe) das |tc dencBen / reden/th«n / was er o^il vnb offt wider alle gcwi(|en / vernunfft/ recht îîibalk bidißiek wiOendich / vnb fnrjctjlich beide

Wider.

-ocr page 176-

^dMövom æuf^cr.

a*i0cr Gott vnbbic Uebe bea Bec^flen vnrec^t^^n^ bclen/vnb gar vnuerfc^empt noc^ ßls recht 0^5» 'Pf hat t^tötgen/ fo h^t ©ott fein recht vnb gebot bes ôa^ÿ/feQ ber nattir vberMs/bas ers einem fgUche in f^*” ^‘S »eerzat«# X?ert^ gefchriebcn/mich mit feinen eigenen ßngerf eu vernewt nbsp;nbsp;nbsp;i^gj. jj^ ^0^0 fteineme i^ nffei/rvoi ^weiniftl gef hrieben/

wiebic0chrifft nieibet/^tcbi.vvt^jtTt'iif» ^^nfr ^‘^^ nienianb 0ünbc vnb vnrecht für amp;ott entjchnlbißen f (Jnne/ob fehen fblchs in feinem getviffn/ einer voin Q^eufdverCertvnb eingenommen / für ber Weit eth^ eher muffen entfchnlbigen weit ober Bónbte.WeiIbcn ber Wucher auch berfclbigcn 0«nben eine ifl / lt;’•7 glekhrool von vielen gants vnbgar one fehen? geinen ben/vnb basa befchónet wirb / baburchbennanbere geergert/ vnbviel frorneeinfeltigeXÖertsenbetro^tn werben / bas fteentweberben Wucher für feine funlt;’ be/oberboch nicht fur fbgro))è0unbe achten / bj^^ weil er in ber Weit fo gar gemein ifl / vnb von ber brigfeit vngeflraffc bletbet/fo ifl hoch von noten bös man beibe sur warming ben ©ottlofcn / vnb $ur lere vnb vnterricht hir bieeinfeltigen/ausbriicflich AnStij ge/Wo ber Wucher verboten fêv/vnb ben fchtvartse/ heslichen/vnfïetigen ^eufel/mit Gottes wort/t»clt^ Ïichem recht / vnb wo mit man nur fan rebUch gegne,Wollen bemnach nun nach einanber befe** Çen.

t, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;€r(Ï(tW WK berieden bie WicOercr (innbfcn wiber bie heiligen sehen Gebot/ vnb Gottes / ^^W flares/ausörucflichs wort vnb befehlt

-ocr page 177-

'^cwdôvom^oefM. 6^ ?«m 2(namp;cm. ^iber ïgt;a^ nafiirlicf) @efe$ /

Wbbienftturlclber

?um^ón«cn.2Öit)cröcf(Jnc6cnc ÄrtfeWe ‘«ebuX^nö ^iebey^ fel angc^eigt rverben/rvas ber Ob •^W i^iger seit in fachen ben Wucher bel^ngcnt / ßeburc/mb warumb jr fokb^ gebaren woU,

_ ?«m Q^ier^en» QVu^Nc ifvnnita witter ^

Wucher gefc^lopèn.

?)a^ SBu^ena ^f^cn^c^oftnonî»

in Adliger ©ôedieÇer ©confît ver*

botten fèy.

^m CrftcnXxnWden allé ^Bûc^erer gar ver*

gesell wiberbiebeiligen se^cnOebot (Sottes /

%) vnb swar t^iber jren gant^en ^eiligen Cotec^il^ gt;• ’’’»m.Was bie selben gebot betongt fiînbigen fte n‘e^^fô,S(Squot; au •^iber eins AUein/fonbern triber elle su gleicb/mb roi on «fie ©e# ^teinfgUebö infbnberbeit/niebt Auff cincricy/(bn* i»«* öo*«®» 5*111 auff ntanebeder ^eife / wie wir b^lb fbgen wok

^^*1’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.

00 viel Iren (Cbtil^lkbcn Gruben tbntbeMiv ^wstbem 8jn/jb verleugnen ftebcufeben / bannt bus 0* nicht S/cuben vnb trawen bem (Sott ber burch (ein aUinech bcn. fistelt aus nichts XOintmel vnb (trben gc(chaffcn/ fnb alles 5uiior/ehe erben Oenfehen (chuff / bannt ‘^’buseigen bas er vleiffig für vns forge/ vnb wi|fe 5u* 'lor was wir beburffen/che wir geboren werben.

r □teny '

-ocr page 178-

Web fern nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ '^^ sfói^0^8^Wn(ni

üfenaiu» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;®ön/ bwe^ welches Denise cm

erben rn^sSeS'fh ^ ®‘’“X® ’^ werben finb.

fenn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ix^ûUe/wenn wir in vn

Sen/onbea^^ ^^rinnennac^fcinent • ' ÄSsÄüftwSSS” sasFÄSÄ

finö/gcn WO bientitaett^r,»^^^^^^^^”^^ veeOM-vat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ti^sc wiba feinen bdU^

móchten'’'^^ ^^^ ^^^^ ^it^^(rie5en 1

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yæ^nun inge /fß vnb trinefZ 1 y nbsp;nbsp;^d 6Uten mut, seiber (Sotefprac^^ufm/bn l narr/ f

-ocr page 179-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gaMifmt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^lt;î *

P^irr / biefê nAc^t wirb man bcüie 0ccïe von bir for^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

’^ï / mb wes rvirbs (cm bas bn bereitet ^aflfalfb ^t es wer jm Seretse fhnilct/ mb if! nic^t retell in

5u bent werben fie ßue^ brüchig / nieincibig / t»ft^e«B 'lö trcwlos an frer Heiligen ^anff/ beim ba ^aben |ter«nötgeH wt’ ^*1} Teufel vnb allen feinen werten / barunter auc^®®‘^^i'’'^*®ff ^i^ mb Wucher gehören/entfagt/mbbagegen ^ölt/in ^eiligfeit vnb gercc^tigteit( bie j nt gefelïig

bienen ^ugefagt.^ueij»

Ob fte auct? fetten bisweilen bic ^eilige 2ibfölm nbsp;nbsp;r*

jonempfft^en/ beffernng bes lebens $ufagen / vnb ^‘iVAuff $unt ^oc^wirbigen Sacrament geben / fb oct ©« 2$brlt;» ®^itlegen fte bocb )re 55eicbtueter / bebenefen auch *“‘‘®quot; ”quot;* JJi^^tbasi^vempel/ber bob^n mb großen liebe ^^n ^n Son (Sottes / bic cr^uv^ns fVenfe^n getragen, ^nnlicb bas er fein leib mb leben/fûr ms in ben tob °^^in gegeben/ fein quot;Xofen farbes blut / sur abwafcbs= *’*iSvn|êr Sunbe vergolde n / mb 511 mehrer .verliebet *'(’ns/vnb(ïcrctungbcs glaubens / bas ms fokber ^(tbienft aucb angebe / Ï3lba einem jglicben infen^ oftbcit feinen wefêntlicben Seib su efjèn/mb fem wa^^ lt;nbsp;^(öSMut 5u trineten reieben left / mb wil bas wir ®Ukb betraebtung fokber liebc/aucb nut giekber lie? ®^6tgenbemnccbfïenfóllcn entsunbet a^erben/mb Jiebt alleine mit (Seit mb (Sut /fônbern wo es aucb oie noterforbert mit leib mb leben jn bienen feilen. 21? oer bas bebenef en fbkbo (Seitsbelfe wenig/ 2îcb ge? I Weig wie fie aucb bs Sacrament mebr sum gericht

rij

mb

-ocr page 180-

®tt(Çer Wither We

mb ewiger verbamnis/ denn su jrer Seelen (cU^tcit ^«©«^quot;^^»^Pf^^^” / bieweil ftes one gruben mb einigen für«« meut» «m |ât5/|îe^ 5« bcffern empfft^en.

lt;5«id;t- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wer meinet aber/ ober wekeer Wucherer leit

Oc^l^lberbebijncCen / bas er ein fokber ^otikfer ÄhHObeitWenfcb/cin lokker 2Oeibe/vnbvncbriit0K 23er fei** m. ’“^“*^* nen (Catec^ifinum/bie funfftJenbtftuef feines Cbiv fientbumbs / one wekbe feiner fein (Thrift beiifen/ ober (ein fan fo vbd gelcrnet/vnb benflben alkntbdi ben (b vngemes banblen (ölt 2Iber hierin (t5f niebt wciter/wollen wiber auffbie ^eben (Sebot foinnien/ vnbbie^unben (ovon benWneberern wiberbiefeh ben manc^fakig begangen/ nach einanber befeuert*

®jl»fr tgt;flö (?r/lc ©cOot

£D i^rjten Gebot gebeut Gott / bas wir vn(cr vertragen allein auffjn (teilen/ an feiner suf^’ß nicht 5weiffeln/(n furcbten/liebcn/aiiff (n baf fen/nicht fieber/vcrincifcn/folb vnb vbermutig (ein anfffeine gabcn/vngebulbig in Creutz vnb leiben / int Z^ert^en wiber (n murren/geitsig (ein/abgottifb vnb 5eubcrcv treiben»

’• , . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23agegen (teilen erftlicb Geit$b^l(c vnb Wuebe^ abßötnf*’^ fer all fr vertragen auffGelt vnb gut / ouff vergengh^ eben vngewi(fen 9Ceiebtbmnb/auff ben fcbenblicben/ beslicben/onmeebtigen Gott / ber auch einem an ep nem0cbweren nicht helften fan. 3« t»^** Heb kj^ç

-ocr page 181-

^cÇcn ©eSot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;07

mc^t beweren f an.©a ligt er im j^^xficn vnb knet fci^ nenvArten/üte ein onmec^tigs / febwactpes / f raffte Iü3t)ing trcr|nL;4tbermiï8 tagmb nactptömufffb b^n/ö^ïö jn bic ©iebe nic^t freien / ober fenfî bnrûmb tomiiic » pßr bieb / bes onniecbt’S^n / tobten ©ot^ ab^dit tfö öcrbocbinigcring tennicbtbclffcn h;n / vnbiffc^*”quot;”’*’“’ becfdviib toiriicb/ Icfï feiner auff bös ^errlkbfic taarten / vnb ócb mitgrofjèn Kaßen/ vnb ©cblcp fern verroeren. 3(1 fokker 0cLgt;at$ an Kleibern / fb mus man feiner war nemen/ vnb febutsen fur bem ab 1er geringfien Wurmlein / für ben Watten/ bas fie fn nicht verberben vnb verseren» holten vns nicht bic ÏVenbe anfpeien/bas wir nicht trawen auffoen Óott ^m bic Watten fi ejfen/vnb ber 9(ofï verberbet / benn ‘^iiifben (Sott ber alles fehaffe / vnb gibt XXmcl vnb ^röcn/vnb alles was brinnen iff. 3ffs nicht ein thd^ ficht bingibas fie Och abwenben von be waren (Sott/ '’nbtrawenauff ben fchenblichen Wamnion / auff ^en armen/clenben (Sott ber ftch fêlber nicht für Stoff Eervaren Can. (Sott fehicCet bcm (Belt vnb CSiit man?

I eberley fein be su / auff bas wir vnfern vnglauben vnb Gottlos wefcji fêhen fallen / bas wir fo auff ein on? ^echtigen/gcbrechlichtn (Bott tra wen/ba wirs boch speich fb Icichtlich Conbten suCommcn/©as wir bem ^arhafffigen/mechtigen / flarcCcn (Bott anhengen / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

°eres vns alles gibt/ @elt vnb gut / frucht/ vnb was ^f bcbiirffen.noch ftnb wir fb töricht/ vnb machen ^•^tter aus ben (Creaturen. Pfy bich bu verfluchter vn eet ^'‘^ub.^okhen vn glauben ff rafft bic 0chrifft on vie?Kt.

^*1 orten.2118 2?ouib/Pfalm Inj- i^ellet euch 9Ceich'

r uf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;thumb

-ocr page 182-

®«^a wither tie

t^umb 5«/ fô (tilget bas X?ert5 nicht örnn. rub®»

Paulus ^^iuioth.vi.SDa er beßhlt bas bic reichen bief } f fer Weit nicht fbUen jtoits fein / noch h^^ffen öuff ben ?, vngcroiffen ^ekhthumb / fonbern auff' ben lebenbü ,, gen 0ott/bcr ms gibt aUeriejp reichlich sugenieffen.

@elt mb gut haben ifl nicht verboten / a^ir tonnens nicht entbercn,2ibraham/ Coth/ ©auib/0alonion/

€n»t »«‘’S haben viel geits vnb guts gehabt/ vnb heutiges tags jw«« b«be» ßnbct man noch ctrva reiche Ceut/bie auch ftom fnb. J^it oSff 2|ber cs ift ein anber bing / 0ut haben vnb br^uff jteaw«»* nbsp;nbsp;trotvenOob war auch reich/hat viel guts/ vnb a^r Hol’' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mechtiger benn alle bk gegen worsen woneten/benf

noch Iptach er/XOab ich bas gelt su meiner 5uuer0eht

’^ gefielt / vnb^nm OoltFlumpen gefaßt /Dein tro0» ’ ’ ^abc ich mich gefrewet/ bas ich gros gut hat/vnb quot;^ »} meine hanb anerlc); erworben bat

^umatikm / gUuben vnb (rawen fû^^ort «üWwe nicht/ber fich men |elb8 $um födrgen fetst/ vnb3U^ pno »«gUw* fagt/wenn man ben armen vmb fonfi in feiner not leb b'S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;he/p woll er vor sinfe vnb heubtfîunma gut fein/vnb einen Pfennig mit taufent gelben versinfem

5um brieten / iftnueb fern furent f^ciftsin gt;. ben Wucherem/benn wie Salomon fagt / fp ineibet man bas böflburchbic furcht bes 30^rrnPro, K'^i* •’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X^nb wie sprach fagt / bie furcht bes XOi^rm weret

ber fünbe. Cap» f Wer aber ein einiges fiincf lin bet' furcht ©Ottes in fnen/fb würbe ftc geh auch für ^t^ tes soi n fdrchten welcher ben ©citsigen bas XOin^tP reich gants vnb gar $ufchleufl/vnb Flar fpricht/bureb feinen aufferweiten wereFseug/ben h^lt Stpogeipaw

-ocr page 183-

oic geit^igen bas reic^ @ottö nic^t tonen ererben» i. coifut. óquot;. gt;nbsp;5um vierben fb lieben pc auc^ @ott nic^t iCemt _ 2 W ^/JobanncH in ferner ertsen »£piftel am vX^v unTuSSSï. j«‘‘Oa8 i jl bic liebe ©ottes/bns wir feine gebot ^al '•i-®otte8 gebot aber if bas man nic^t wuchern fol j/fonbern bas man feine milte t^ertsen t;abe/ jm in al fUftt^n vertrawe/ fc^ begnügen mb @ott walten WXVic tónnen fe feb benn r^dmen fic lieben 0ott/ feine gebot nicègt;t buiten f gebet es boeb vnter vns ^^•ifcben alfo 50 / bos wir von ber liebe noch bem gc^î Öl?’” vrteilen wie man pflegt 5« fagen/b^f u mkb

fo tbne mir bas ^ngefaUen/ vn las bas nacbOreS befevu ^'immonsbcfeblriebtenftewoltrewlicb ««8 / bcr bcfblt förgfeltigc/targe/ geizige bert^en 5« b^^ ^^n/anfffeb fclber/mb auf gelt vnb gut trawcn/ for S^n/vcr^wcifcln/vnerfetigt fein/ ftnant$en/ febarren/ ^^t^cn/vub @ott nichts vertrawen» X)nb bas mus ja ikj?‘‘^‘^'** ^^üfifbe lieb fein/bas ein gcifbals Oeb vn^b gelbes' ^f^guts wiUen/wifcntlicb in gefabr leibs vn lebens S^bt/vnb leibet bas/fb er vnib (Sottes vnb feines lie* ^en Worts willen nimmermebr liebe. SJaber benn ber '«f’gottn^ammon viclmebr iPertcrer bat / wclcb«

feinet willen gemartert werben/benn ber wäre Uü ^fnbige(5ottfelber.3ataufcnt tornen vnibvouwer ßtn bes n?ammon8 /ba nicbt einer vmbtómpt vmb wrif i willen» Wie viel taufent in aller weit werben er b«^ m^w» jJ^iagen/crfocben/erfcbofRn/eitrcnctt/ verbrent/trJJJJJ® ^^•ittt/getdpfft/gerabcbrecbt / geuierteiit / lebenbig 8tfcbunben/burcb bie bacten gebraut/ mit ruten aus S^Rblagê/offentlicbgff^nicc^ct/verfagt/vcrtriAben»

Pub

-ocr page 184-

^c^cr fibber ^U .

Xgt;«ö Iblc^cfc^anbelcibcn müßen von tregen jres ób? gotts/öAgegen man wenig ßnb/bic mit gutem gewiß fèn etwas vmb Gottes willen leiben.

y, 5um funffeen / ßnb ße auc^ ßc^er vnb vermeß wf»i{«u f^n / treiben großen ßolts mb vbernmt / pochen mb tro9i3lt; llt;«t. trotsen/woUen von jebennan vmb ßes Gclts vnb gu' tes willen/ nic^t allein geclpret fonbcrn auc^ gefüreb tetßin.Vonbic|enßigt€5yracbgt;.cap. püp 2?er reiebe tbutvnreebt/vnb trotzet nocbgt;ba5u / aber ber arme mus leibcn/vnb noch bauet ba^u fagen. Was ßigt ß« ber 0yrac^ im v.Capitel von fblc^en Sebarrbanßn^ Xperias bic^ nicht auß^bein SKeichthum / vnb beriete ?, nieht/ieh hab gnug für mich/ folge beinern mutwib ,, len nicht/ob bu es gleich vermagß.Vnb thue nicht was bich gelüßet / vnb bencte / wer wil mirs werenf ’ ' jDenn ber 301^3(3€/ ber oberßc Stecher / wirb es rieb-’ ■’ tcn.X)nb von bießn fagt ©auib / Pfalm plip. 0ie vef^ * ’ laßen ßch auß’ßgut/vnb trotzen außjr großen reich thumb.

^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5um 0echßen / verfunbigen ßch auch bit WiV

wsdrewe t^tr mit vngebult wiber bis Gebot,©enn wos veruf^ »ngcoüloia« facht manchen anbers $u geiteen vubwuchem/benn ««i««»’ öas er ßcht bas anbere reich fern / 2?as verbreuß in/ vnb thut fm weh/feret su aus großer vngebult/ßbrett aus ßinem 53eruß7 leß ßch an bem/was er mit ßett vnb ehren/vnb gutem gewißen/ one anberer ßhaben haben mócht/nicht genügen. Wil anbern gleich ßin/ vnb nichts suuor geben / er brings gleich 511 wegen/ wie ober wo burch er tan.

* 5nur ßebenben mit verswcißung.25enu ßfn ht'ff nung

-ocr page 185-

2!V«(ÇaîvWcrvic nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69

J^ng AuffCreaturen ftenen / tgt;eifï «n Ooft venweif# ^sd^enr V^n/jögt 0.2(n0n|Bntt8» S)e deo de^erare efi ^em in w)»«Mlt;«-^t^turispoßt^e, Vnö Öü3 fic^ ftuc^ offt pflegt 3« 5«” ^’'‘^Stn/tpcnn Itcjrcn ©cits nk^t flets buffen tinnen/ ^^trettva sufeUigen fc^oben ober verlag leiben / bev Jnber in fblc^e fc^wermut geraten/ bas fie cnblicl? an ®ott vcrsweiffcln/ ^inge^en mb fnen fclber leib f^un. ^ie ma n im iut^cro liefct/vom Ù^agctvûc^crer ZCo ’’‘Ppo/ bajm|êin gewuchert Seit ^eimlic^ genome ’’’en war/bas er fie^fur trawren felbft er^ieng. , , nbsp;nbsp;Sum achten mit 2ïbgdtterey. Onn wo ^in bein wamp;d;ti lt;c

wlS mit lieb gerichtet ijl / mb worauff man fein ver^ «l’S^w‘rdgt; Jftwen/ fein trojl/ Hoffnung mb Aertses simerftc^t PeKet/bas ijl ein ©ott ©a^er fagt 0. Paulus» i^in yltsigcr ifl ein ©dtsenbiencr.ïèp^cf v, Vnb ©cit$ ijl jflPglt;5ttcrc|?»lt;Collof iij» ^ie ©citsigen bes IDammons Koffen mb Z)iener» ©enn gleich wie etwa bielOei^ ®en mancberlcy 2ibgótterey/ mit euffèrlic^en ©ottes? ^ienjl treiben.^^fb ^aben auc^ bic geitsigen einen joiw ^m/cin ^cimijc^en ©ott / verborgen jlecFcn in fren Oertsen/bas ijl ber IPammon/ welchem fie tagvnb [Jje^tvlcijfigbienen/nütlórgvnbgcits / mit lift mb’^*^”'woa. pH^g. Ocfcr2(bgothftt$u (einem bienflein jbnber

^loflcr vnb ^cmpel/bas ijl fajlbie gantsc welt/ ^ek^etagvnbnacht / nach seitlichcmgeltvnb gut/ '’’‘'e^t/pracht vnb reicht himib flrcbet/ vnb jrê abgott eitwcn bien (1 leijlct/ jn anbetet/ (r trojl vnb vertrawen JPfr in (étset/von (einet wegen (inanfset/ morbet/ rau# jet/jlilt/ vnb alle bdfe ßuef wiber ©ott vnb ben Hech Kmvbet.

Wiber

-ocr page 186-

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;æucÇcrwtebfé

SBWevOii^anöerf. „

3^1 Anbern ©ebot gebeut Gott/öAs niAn nAmen im (Seift vnb «»Arbeit recht Anruffen/ ober * ten / ßir feine woUhAt bAncten / fn loben / befenotii/ bey feinem nAmen febroeren / mb bAlten / benfeioe in Aller furebt ©ottes ebrrvirbig gebrAueben fouf» .

©Agegen bie Wucherer beten entweber gar nievy ^»^eati ®^^r ^^^^ öAr felben / gebenefen bey lAnger n?etie/ betia niit, tAum einuiAl An ein X?Atcr mfer/ fb viel vni ugiger

bAuePen macht fn bei' @eit5/obcr beten bochnieht reebt/wie ßch gebürct vmb teglich 25rot mb n»5ruii^ ge 5U bitten. ©enn Alfö betet ber weife WAn 0^1^^ eaUmene j^q^ / prouerb. kkk^ vnb fpriebt/ 2lrmut vnb SCeiep^ quot;nbsp;'^’ nbsp;nbsp;thumb gib mir nicbt/lAfs mich Aber mein befebetben

^^ teil fpeifc bAbin nemen/ ich mdebt fonft wo ich I^^”^ ’ gt;nbsp;w4rbe verleugnen vnb fAgen/Wer ift ber ï^errfCöer » wo ich 2frmwiirbe/mdcbt ich ftelen/vnb nneb^^r „ bem nAmen ©ottes vcrgreiffen.^lfb fan fein @eit5‘^ gcr beten / /Denn ob er febon fein befebeiben teil h^ left er ftebbArAn nicht gnugen / fonbern woltsgem^ Alles bAben,

2. otm Anbern / S^Auefen fte ©oft für bAS fenige »«SÄ? m'^bt/n^AS fte Albcreit bAben. S^enn ©oft rechtfebAf^ fen banefen / bei fft guten gefallen tragen an ©ottes gaben/vnb fteh gnitgen laffen.

5um brtffen/0mb auch bic Wucherer grewltcbe w’ödjcw^bfteslefterenSenn wenn Chriftus fbriebt/^f f^’^^ lt;5ctuüifp^ leiben/vnb nichts bafur hoffen/ fb fagen bie Wnebt^ '^^^^ rer/^8 ftp mmdglich bas bie weit Fenc one Wneber feimÖtem/ bas iflAUch eine ©otteslefterung/bas fte

-ocr page 187-

fifk nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^lt;^amp;f^ ©eßet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;70

S jj^^ W bmtmôul C^riftcn räumen / wb glck^wof

Jr® t^un/ has fein ÏÓeibe ober 2^ürcfe 011 bem ntibo ^W / tWAc^en «Ifo bas ber nAmc Bottes ber an?

SjÖdepert wirb. X)on wekken 0.paul |âgt/2(oni, J*^u rbumeft bkb tgt;ßs ©efetses/ vnb pb^nbep Sort lt;nbsp;c Pbertrettung be« @ept5eö /benn ewernt bfiltgt;f” r / ‘'‘öber name ©ottes gelejlcrt vnter ben XOeiben/ -^JSefebrieben pebetOn was fïe (bnp fbr grewUebe ,'® febreceKebe ©otteskperung treiben/ mit Pneben , ^V ben {mementen/^aamenten/ iDArter/ Ceiben/ ^^^»Sen ^dnffwunben Cbhpi/wenn etwa ber pb^k ®‘8fr «113 not bie bevalling vber ben bcpinipten ^er^ ^ufï^cuebt über jnen jbnpen in pen benbcln niebt

*^'^^inge richtig nneb pem fopp gebet.

Sunt vicrbcn/ ^Anamp;lcn bic ßfitjißcn X3^uc^crtr cr^ nbsp;nbsp;4,

w benn ^ubas/wekber Cbripum einmal verfnuffl «oft^wm wt/vmb KKK- ^ilba Ung / pe aber mit pern kiebtfers^ ^SS»?*““ ^Sjnpbweren/vnbvnwarbûptigcmvorwenben/ba w ne ©Ott $u sengen erbeipben/verpfsen vnb verCeuf yrtfïe^ottpioptpemcbtöenn recht von «usgetie^ wiem gelbe nemen / vmb v. vj. ober mehr p. willen.

5ninv.pgt;vereibcn/vcrpgknvnbverbriepcnpepc ^^ ‘’’kbripikbc benbclvnb Contract/ nup^gar vnehrip^ v«lt;^rt|Ww JJ,^9e/vnmenphïkhc/vnCwa8 p)l man viel pïgen)gar *ƒ M?*«* ^eupiphcn Conbitionen / benn ba swingen bie Wu* J^erer bic p) jn ab borgen(gephicbt auch wol biswei ^‘’ vngcswungen)pcb gegen pc sunerpbreiben mit «‘Cib vnb0cel bes ^^eiipls s» pin/iren eigen Ceib/ job per armen Pnkrthanen / bie su fangen / suuerle^ ^Wniber su werpén/vnb tob su Phluß^u^j^as man Sïm«©«-

1 Ober fpriebt/ jDan beger barumb pgt;lcbc pbwinbe wfte Xgt;crpbrcibwnge/bas man bepc eher basakt

» « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wctPen/

-ocr page 188-

ajttcfawibàWe

weröen/öber man verfe^reib Oc^ baninib ^^rt / 008 man woUc behalen, □tem wenn man behalen wolle fo fep feine verfc^reibung 5« febwer mb fcbwlnbe, 2ln^ Ke^ub. wort, 5^8 b^ift man fbl niebt bd(c8 tb«» ^‘^^ Ö^^^^ brans entftebe/vnb wenn einer gleieb bas @elt In vor* rat bey fammen b^fte/ |blt boeb nlemanbs fo vennep fen auff fblcbe blnge/bie niebt @ott fêin/bas vertrad en fo gewis fetsen/ mitverpfenbung ^iner0eelen/ ©toTe Kb # ^Ï^ f dnbt es 1 nen niebt feilen» Was b^ift bas anders gónerey. benn auffbas gelt/ober was es ijl fb verbanben/obw auffiPenfebtn bie einen etwa vertróften/ ober nuff neb Rlbs / als fdnbt vnb indebt man niebt feien ben glanben/bas Ift bas vertrawen/ fêt^en / vnb grenHebt äbgdtterey treiben / es ift farwar grd|fer funbe/ benn bie lente bey fóleber Iclebtfbrtlgfelt bebenefen ete»

, ïCit’iït'net’i'itfv.

C^T £0 dritten ©ebot gebellt ©ott/órtstiiflo fülle (BottesWortmiffgeorbente tagcvleiffïöbe’^ ren/lernen/betraebten / mit glaub vnb leben fïebbarnaebriebten/ reebtvnb viel von be’eb^'^'^’^ gen ^aeramenten balten/bicplben offtgebraueben/ bey allen (Bottesbienflen in aller ebrwirbigfelt er^ febeinen/basu geben naeb feinem vermógen/ bas fie erhalten werben/anbereba^u halten /vnb ftemit^ , tem {ftempel reit^en.Sagegen left fteb bis wfrd)«« Oottlofcn Wucherer feiten inberfireben bey^Ff Oer bigt bes (Sdttllchm Worts finben / bennfreebrm ^ ' ^ ”’ bdren lieber Pfennig tllngen / benn Icren/prebigeiv Weffe fingen fbriebt ber SCennner etcober W^^^.

-ocr page 189-

a,., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î^H ©lt;6* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7» J^fp Alfo 5« / 048 nÊ ini lûf ein mal / auc^ ein pre* ?Si ^drcn / fb t^un Oe boc^ nid^t darnach/ beflern J9 nic^t braus/fonbern fc^inbcn/fcl^ftbcn/fratjen/ 8^‘^cn/ö?uc^ercn einwcg wie ben anbern/ Gott gebe J^ ber pfaffbasu fagt/tbun wie jene im ïSuangelio ?^^«fF)ren acfer geben/Oebfén beleben muilen/vnb

niebt $um ^benbmal tonic tdnbtcn.Ku.Knij. nbsp;nbsp;,^

. nbsp;nbsp;Sum anbern/bringcn|ïe|tc^^we^ niebt fa|lbep ^^^aa

hoben TUtar / bas boeb^ifbige Sacrament 5« vereen« ypfaben» '21118 ben vrfâcben bas fie vielleiebt beben«* SJ« ®**’^*’ .^rt/evag 0.paul |4gt i^orintb.XbZJas wer vnwir?

ÿ hüBu gebe/empfabe es fm |clber sum gericht.JOie vnwftbfgt J®tt empfaben es vnwirbig/bie one gtouben/one cini emptwiuftfl. J^JJ vorfats vnb willen von funben ab$u|ïeben / binsu ®9cn. Holten fiebenn nu ben wneber vmb bes 0a* fjuients willen vbergeben / bas wil ,nen febwer für ™ien/ ebe blieben fte fr lebtag bauon. Ober bleiben “itumb bauon/bas fte fteb bc|brgcn man mdebt jnen ^Ptt5Seicbte/bC8Wueber8 halben einreben. Ober ^‘^8fïc|ón|ïen $u entfcbülbigung mdebten förwen^

I c^;^^^^^8 fîcuntbiefên ober mit lenen etslieberbds f S- ^”^^1^ b^lben / niebt aller bing verglieben fein* ^ie fte benn bic Wüeberer ben mehrer teil / bd|c vn* ^''i|ïlicbc bcnbel baben/woUen fte aber |b lang vont ^ueb bes Sacraments fteb enthalten / bis fo lang y/îbrifllicbb^nbcl braus werben / |b werben |tc •^uicrmebr basu tommen bürffen.

btrT ^“”’^*^^^”/^^^®^”^^^^ö^“® ^^^*^*'^***^' ’« ^7Pn(Sottes wort vnbSacrament verachten/fêlten ws^jctet ^lt;n vnb empfab«!/ babureb benn anbere geergert/ JJ^JJ®® J,

® Üi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^*^^ 0O»tCflttlt;Dfl

-ocr page 190-

eptilt;^w0ift igt/Ttufaatw^uu^n^^*^ ^^^astviebAamp;^basinnt laü

:èfs§«^?:»a: ÄsaOrÄsass;

quot;‘ ÊSSSS®?quot;““^^

“- sa^^sÄfcÄ ^ouesbiena^la^r^^^^^ ^^^^/^(i^f^i^nient/rechter bas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;entfrembbet werben, Wie

te nfigpeaut fen/dt

^beb^^^quot;^^^^ ^^^^^^^^ t^n/^iebieberee,

^^^^ ^ * vnb S ^i^^^ ^^'^^^ frben/wo von man JS^ireben A rebenbiener erhalten vnb emebren wü/ nie^ i manb (

-ocr page 191-

R^’”® gibt mehr etwas darsu / oder man gibts doch

gtoflèr befchwemng / vnd wil das albercit dar3u

®Wbcn iff ( wiewol nicht von fnen) nicht darbey laO Ef^*’^” ^‘^ einfeder bey fölchen güttern wermen J® teich dauon werden. Sie fchrifft befilht an vieler» /^m/öen Zuhörern f re Prediger/ das fre dicfelben vn Jj''9altcn vnd emehren füllen. 2its ©al. vf.©er vnter * * ^btet evird mit dem Wort/ der teile mit atlcrley gnts ^ « ^’î der f n vnterrichtet/f rrct euch nicht/©ott left Och « « ’’‘fbtfpotten.

tCorinth. W.©u fblt dem Ochfen nicht das manf ^^ yj*'blnden / der da drefchet. 3tcm / fb wir euch das flanche feen /iOs ein gros ding / ob wir ewer ^eib? ** j^öerndten. 3tcm/wi0etfrnicht/da8dicdaopf.? ^*^ ’ '^m/effen vom Opffer/vnd die des Blitars pflegen/ ' * Smieffen des 2tltar8. 2flfö hat auch der ©err befoh^ lt;nbsp;c ^^/bfts öic bdö iCiwtißcUmn verfunbiscri/lollcn pc^ lt;nbsp;C' ®®mj^nangelio nchren.

, 3hefÜ8 65yrach vif. lt;£hrc den Priefer / vnd gib

?fgt;îgt; Öcbiüamp;opflxrn/vnb X?cbopffcrn/ vnö was mc^

Ï’’ Sebcitiget wirb sum Opffer / vnö aUerlep b^bge *^rfllingen^

3tem am KKKÎK. Wer tue febrifft leren fôï/ber fan '^iner andern arbeit starten/ Ï)namp; wer lernen fol/ der ’’’’*8 fonfl nUbtö 5« t^ti« baben. Wie fan der der Ce? harten / der pflügen mus / vnd der gerne die Oc^? «'n mit der @ci)Jcl treibet etc wie es it$t gemeiniglich 1 ftHen 2?orffpredtgern gehet / vnd niemand Och gros 1 ^mmbannimpt ©arausifl 3» fehen/wie greffe “‘mbe die thun /die nicht alleine nichts / 3» vnter^

-ocr page 192-

««bewt 1’011 vX,,n^Ï^’'‘' »^/ ÄeÄas?»Äfe«r™s

bic Silberne ?”^ ^^‘^ ’^^^ ^‘^^^'’ ^^‘^” / ^^^ ^^ SSSESTT®^®®®“ SKSS^Ssassssafts ÄÄS^ÄSS»

3u boöcn se^en/vnb ob fte fc^on^or fre^ï^ns^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'’V^ ^i^^Óiiter gehabt/fo

^^l^^^^^^^^^Süicr fluff/ vnbverieren epÄÄmS'”®^''- ^ ^’^

ó'an^Uf i/enariffs iieuorat omnem ^/efiariuf»,

g^^^ottespfenniswübeUnic^t/ ?^/^^ ? n^eïtftc^ gâter fließt

^ift vmb ßc^ wie ver^erenb fewer/

X)nb mac^t eins mitbern anbern tewer»

J!S!/^^^^'^^»gt;lt;^fMtMJM(b^^ ^'^'^aalu ^^6'‘°tr^ ^fi verbittm/boe man Óetjuicb'^^i^ tua» mefyt entfrembben fol / 2118 erfilieb im lt;£obicet ^i^* ^e/acrlt;f

-ocr page 193-

^ylt;icroJanHis Eede/t^e bonis, (srpriwie^tjseorum^ Item ‘^['^utentic^i, xar verbifen nu» ben ^f3ungenffeo4 J^Z beider Œcifthc^cn mb Weltlicher Ober feiten/ °^8 ßc fefne mbcweglic^e gâter pgenb einer j^irc^en Weniben/ für fiel? oberen entfrembben geßettten» W in Codice ^ ya/a durea.116. tDeiliße tiefes vnb ^teiber tónnen nic^t verfetst ober entfrembet werben. ^^^, Qt^d Jemel deo dicatum eÜ, ad/ropbanosy/us ^^'^nsferm nonpotdljib. 6. de results luris^ Was ein ‘*’«1 (Bott gegeben i(t vnb $ugeeigenb/bA8 fol mb fan ^•iQ^cltUcbem brauch nicht gewenbetwerben» 3ch JÖ aber hieuon nicht weiter lägen / man lefc bic von 1 °‘tRmmi8brauch vnbOebftallgcißlichergäter/ge 1 *’^ngfam gefchrieben haben»

‘ » □ch|ägabernochc8Wilfchwcrfanen/bcrj6lir ^btngütcr alsfrembber ©üter mit recht vnb gutem 6^toif|cn brauchen fónnen/fb ferne ber Kirchen nicht 8^ttg|amcr abtrag geschieht Weretwa8ver|et5en/[sjota. ’’^fenben / verfchenefen vnb vergeben wolt / ber

; J^lt;5cht es von bem feinen thun/vnb frembb gut 511 fric ritJaifemiSs hat ©,Çuth* feliger lehr vber biefen mis Jtauchgeflagt/ an vielen orten, 2118 vber bas fÖnflic^^-f^^*‘^ WitdiPattheibacrallblagt» ©ieWeltiß )f3unb Mcrfokher leut/vorn f^bel / iöärger vnb Sbauren/ ®^tOch fb trefflich verfunbigen an bem lieben i^am S^lto / bas fie armen Pfarherrn vnb prebigern allein ‘^‘thts nicht geben noch heiffen / fbnbern noch bar$u Junten vnb plagen / wo ße tónnen vnb mógen / vnb ’^^^ nicht anbers ftcUenjben als wollen ße/ße au8hän

gern/

-ocr page 194-

^r’?lt;?'’® nbsp;welt (agen. »nö bocb Meteagantf

peper gc^cn / meinen 00« pille önr^u «Hes (ftpen gut pin tv^s pc t^un» S^^^hff ’*® ^’?^ ®*“« œstt^f. CDU fern) tex ftnermeip bcy vns/ ba man ïgt;ös ÏSrS?**»* veracht mb vberönïfpgwirö/Vnb nun te it bö5u fommen ip bas man faam einen Pfar^erftiJ :fiMlt;Ta m^mwren wit /fonberUeb innerer ^d^arrbans Q^atf^ona JJjJJ^^^’^^^^J^ / öer alle guter 3« pep teip / mb bic ^rebiQer alfo ^elt/bas fnen bie ïnp^n prebigen verges ^^ ^^^ kneept fein/bas pc prebi^

£SÎ?^îr’”®^^^®^^^^ vnb0piffrtltvirpr, Û/K^ ^2^J^'^‘^!^^^J^f^/^i^n^(^nim j^iebe fm^et een

viel lieber. Wa« fudxpu ^n H vnter ben sremn Z)iamp;

Pf^f^niß / vnbfielen bircin weren wolbcnsena

Nou»

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iolebemOpffer weniß een

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«m peps vnb titles

’ s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ ^^^ i^mbrifb ßntgefallen

h8.X)nb ^alctwn fa^tft^re ®ottvonbeincm gut» ^onerbam uf^er heilige ^anct ^ußuftinus/fOatf ir.tJbmeha Iviffaßt anc^ alfoWaneber leftfteb’ buncren er babs gar wol ausßeriebt / wenn er ge^ j ß^f^^^^^^ bnt/etwas ben armen bauen gibt, ^a8fbîtbitaberwiffin/ba8®ottfelcbepffcf , li^^biAnimpt/betrengbicbnnrniebtfiberi^^^


-ocr page 195-

je^m ^cGot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;74 nichts gebcn/öeno |bk^ 2(llnto|ên geben.^^*^^«« ^tutoni @cnuc|cr / von feer ^ürefen optfer febrei^ J^bbas (te bafur belten/ jOOan mâ (^ bas Op(fcr nut ’’f^Stfclfcbter amp;45u nicht merbar / ober mit Wucher/ ^’®onncncr Wants bespien / wo nicht / (o font bas ^PO^er nicht bent su gut ber es thut / fonbern bem (b Nlcbs (Belt entwenbet / ober (bnfl mit fnlfchcn Con«* ^•■fteten Äbgeßnan^t vnb geflolcn worben etc»

2ï5iO;rtgt;a«f®(frtgt;c.

SS W vierben gebot gebeut Gott/vuterthenigCeit

ùM vnbgehorfam gegen bit ft cube mb perfonen/ ^„jj^j, ç,g

(b (Bott aubère su regiren georbenet hat / vnb vuifc« «see J^h Obem/bas (te (tch berer bie (nen mit mterthenig# ^®»»’ j ^^t vnb gehorfum mterworffen |cin/(bneu mit trew^ 1 ®'’vnbvlei8ûnnemen/für^c(ôrgen. 2(18 bie jCltern , P^ somber sichen vnb neren / pc balt von jugent/bas

Pt ®ott lemen ernennen / furchten/ lieben vnb (m bic*» ’’tn/anch in ber jugent etwas lernen lajfen/ bauon pe j?‘t Öott vnb gutem gewipen/one anber leut ph^hen nt^ neren mógen»

j dagegen verfunbigen pch bic Wucherer wiber P‘8öcbot.ï^rplichmitvngehorfam gegen neprebn ccnpr%u 8tr/bcncnpcbillichmit befprung bes lebens folgen ö«« vngo I^ten/vnb bas than was jn von ben fiten aus (3oh ^®’^r*^ y wort/nutslichs vnb bcpcrlichs für gefagt wurbe» ■^^tr folchs nemen pc nicht allein in feinem guten J^ninenauff/fbnbern werben jnen gram brinnb /

«gt;8 pc ben Wucher praffen / reben nichts guts von

i tPtn/ vnb womit pc jnen hon vn p?ot snfögen tónnen ' Werlajfcn pees nicht tij ^um

-ocr page 196-

s. 5uw ônbcm mit mge^oriam gegf’^

tt^dgt;lt;t« tcit.^din burc^ ber S^ómifd^cn Keiner J^^^*^'^^ À „^lt;5 ?dt ws?Voe ^^^ Jeinsen 9te ic^s poUceyorbnung/' fo 5»

fom» Sn HO ifoo AfifengUc^ vntciIvifêïXÏS’r.Kingt;Hi^‘''^L^^ folgens (inno je^^v.vnb vlvüj.ber weniger $Al folo v. vernewret worben ónb / nne

vnb Contract Auffge^oben / vnb nut bnnbert ben nie^t mc^r benn v, ©utben^ins 3ufenffcn lajfcn.'Ónb bic weil ein jeber one bas bicPbrig“fgt;t^ Gottes Orbnung 3« e^ren / mb 3ubeforberen v Pflicht ifi/fb begehen abernwl bie Wiwercf ^?^”” z* wficamp;ercE nie^t geringe fiinbe/ wiber bis gebot fb biefélbigt 111 guejen fbw {jein J^nc^er ansfaugen/ba benn ein iôlutegel öHJ ^ i5«cB «we. j^^^^ ^ngef/vnb bureb ne^ fclbs ober anbere ratp

ben vn furfc^ïege tbun/wie 0e einen armen Herren 1 feinen noten mb bebrangnis mit guten werten / ^*1^ fiirwcnbung greffer not/mb bas mans )t3iger jeu û» bersnic^tmac^entdnne / loeten mb auff biem“’ bringen/rein auffaugen / gute wert fur augen g^benz als meinet mans trewlicb mb wel / bis man tm amptnac^bemanbem ^nweg^at ©enn teretpep ■ nbsp;nbsp;nbsp;bas 25lat vmb / wenn man gefunben was man gtft’*

c^tt/ bas benn tein gut wort me^r gefeit benn nur pb eben / fluchen / fret3cn etc Verlachung mb fcbimpfi ihttt orbentlichen vnb von Gott bc^etigten / nun mehr aber gefchwechter vnb ausgefogener C^ig* Beit/ als mit biefen Oberbergleichen »orten, ©as ben föcttelfur^en / ben iôcttel graffen / ober sperren Gotts 0ffwunbcn rüren etc

Sum britten gewehnen bie Wucherer fre finber

-ocr page 197-

^’’^^iriSS^ns/bOèn ^e nichts reblk^s lernen / béni w ”“‘' ö^‘*^»fF/’^i^ Ó^ i^«f« viel tûufént gdlben üüf vo047^«c J'^Klegcn/bannÉlte nicht arbeiten burffen/ircn XPn^ embe« ^^tQuc^ollcjjûi^jittjelf^onfn / j^^^g ßc fprechen / quot;jJlTss««* ^‘^8 fît thun bas thun fie vnib jrcr 2\inamp;cr willen» 21 ^ T tin ^eibe Democritus genannt fagt Nimia pecu^ ^'‘^rum coUe^iOjpro liber is pr^etextus eHauaritite jpro* '^**”’’^^*^“* ^^‘ttm in^enium ar^uens ac ilete^ens^^i;}cr was gefchie^ ytt/Öott verhenget bisweilen/ bas bie Kinber weber pfe noch ‘Oenbtgclt befommen/vnb 511 Iet5t/weil fie Nota, /•i^nter innlligganganlfge^ogen/ vn nichts gelcrnct ^.^igt;tn/5u Stettlern werben milffen. Das helft beun ^t j^inber wol verarget / boher fagt 0. Qprianus/ ^trino,i,be J^leemos: Der ijl nicht ein Xgt;ater fonbern gt;nbsp;J^Hverberber feiner Ä-inber/berfnen nicht alfb vorfle^^cypn««««. Jtt/bas er fte fnr allen bingen mit Lottes furcht reich J'^^che. Der Och mehr bemühet wieerfte mit grof

zeitlichen giitcrn/als mit bem ewigen verOhe / feb ^hnber mehr bem 'Teufel als vnferm XOerrn amp;ott be iCin fblcher Vater thut swiefeltig unrecht / 511m j^^iien baser feineKinber nicht (Sott befielt / sum an^ °trn bas er fnen vrfach gibt / bas fie Oeh niehr auff wt vnb gut/ als auff ben Derrn Chrißum verladen,

fiamp;rifoOo.^0ttia?,

tf k ^‘^I^^ii® oitht allein barauffbenchn 7 rviewir ^the ^inber hlnter vns laOen/fonbem viel mehr wie oiH», ne in (Sottes furcht auffsiehen/ Denn bas ift gc^

‘8/ als halbbicKinber vermerefen bas fte ©eit vnb wt von ben i^ltern 5ugewarten hüben / thun fte fein

t üf guts/

-ocr page 198-

3Bw(Çer wßw We , guts / fbiibcrn gerv^nen jtc^^u «((er boebót vnb «mtwilkn / vnb benepens alles ïgt;urd;gt; ju treiben o?A^ ftenurvornemen von wegen lier grof^n SCeie^tbö^ mcn JDûrûinb wenn fie fiel? auff niebts wifjèn juncr^ Uflen/fbmufJen fie brauffgebenefen/wie fte fiel? cb^ lt;ic$ galten / etwas fur biz banb nemen bamit fte |uö emeren. Qt^ïf erode ^Émflïe.

X0 funfften ©ebot gebeut ©ottbas man bem riec^flen an feinem leib vnb leben weber feba^ ben noch leib tbun folle / bem Heebfien vert bertjen alles guts gönnen / fîd? feiner wolfartfrctv^ en/vnbbertsliebmitleiben haben wennsfmvbelge^ bet/bcm armen in feiner not 511 bülff fomen/freunbert vnb feinben woltbum

^‘’Wen Rnb erflUeb aHe Wikbercr XPorbeb fowmÏw« ^^rtn wer einem anbern feine narung auch ausfa«^ get/raubet vnb fïilt/ber tbut eben fb großen morb/P viel an fm ligt / als ber einen bnnger frerbet vnb 5g C«w. grunb verberbet.2;)aber6er2Deibc £ato gcfägtJl.afß cio.©cber was ifï wuchern anberg benn bie leut mor^ fbitbecw«. benr£)»Cuther fpriebt bas ein ©eitriger vnb würben rer in biefem flikt weit von cinanber finb. 2?enn zs tan einer ©citjig fein mit feinem eigen satz/bas er ba mit niemanbs nichtsnimpt/ niemanberwurget/ntti^ manb verberbet/pofttiue mit ber that/vnb jugriff/frt * ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bas ers wie ber reiche Wan im ^Cuangclio prfuatto«

thut / mit bem bas er nichts h^fft l^a er hetffm p«/ bas ik ^^r ficht JU vnb left es gefehehen / ba er es iw fan/vnb fol; Wie per gemeine fpmeh 2lnibropfJ^rt

-ocr page 199-

^tpafce efurientcmji non pamftt occidifti, ^pci|€ ben afmèrof»»»^ ®öngcrigcn / fpeifeßu jn nk^t fó ifï es gkic^rvolß M als ^ttefiujn erwórgetS^ber dn Wüc^crer ifi ein Lorber pofitiuc/benn nk^t allein ^ilfft er bcm ^ungrt 8fn nic^/fonbem reiffet fmauc^ ben bilden brot aus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

^m maul ben |m Oett mb frome lent gegeben ^hé/ 5^1 feines kibes vnb lebens noiburfft/fragt nichts bar •ïftc^bas alle weit hunger fturben / bas er nur feinen öj^^e«« J’ue^er habe, □n funinia nach be Teufel ift fein gróf» eed,« eg«» pmenjehen feinb auff erben als ein Wucherer/ fâgt tlt;l‘ wt^cru8,3^urcfen/Kricger/^yrannen Onb auch boje J J’^rtfehen/boch müffen fre bie leut leben laUen/mb be

’mnen bas fie feinbe mb bdfe fînb / mb tónnen / ja/ •^“(Rn^eh wol 3« wetin über ctslkhe crbamtcn.^lber ^'^Wiict;erer mb Oeit^wanfl/ ber wok bas alle weit ’’?’ijl hungcr/burfl/in fammer mb not verberben / fó _ nbsp;nbsp;nbsp;.

^1 an jni ijî/auff bas er alles mócht h^ben/mb jeber J’an von jm als von einem ©ottentpfahen/ Vnb ewig J^ fein leibeigen fein miifl. Ca lacht fm fêfn hert3 /

®ft8 erfrifcht jm fein SSlut Caneben gleichwol baher ftî^2? 1 ^Wen in jCCarbern 0chauben/ @ülbcn Ketten / 9Cim t«, '^ ' S^n/Klcibcr/bas jOOaul wifehen / fleh für einen trews

’•aftornen fOann laffèn onf^h^n vnb rhümen/ ber J’ïch viel barmhertsiger iß weber (Sott ßlbß / viel ponWicher weber bic fOutter ©ottes / vnb alle heb# 'S^n Onb. X^nb fol fölches (iß bic Welt nicht geplat gOmit taußnt/hunbcrt/nutfunß^Slg ßülbeti (ober' j^ber arme n?an geringer ßanbes ) mit einem (Suk ausrichten» iSs iß jt^t in aller Welt ein gemeirr

*^‘^8/baaécfti(Seit imfCanbeßy/wo es hlntcmme,

Cer

-ocr page 200-

WMentcn Ionrechter seit

ÄÄSÄl^^Ä

£2Ss?F»S5 / NOTA,

II

K^^itepet/bas C^n/ïuö 50 benen / bie ben

^mc^tsefpeirct/bm S^urflisenZtJSM/ i ^^■?gt;t^^.quot;J£t’^^‘^J‘‘lt;’^^^^^ werbe, (Sc^et ' ) e^rfr^fï^^^^^^^^y^^^}'} ^^^ ^^^^^f^^^ f^r^amp;cgt; wirb nichts / seseben/fenbem noc^ ba^n óeranbet/seftolen vnb^e nbsp;nbsp;nbsp;f

nomen , J

lt;r

-ocr page 201-

' Sfamp;Ch©c606 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

^^ 9ftbcn / jnch ^cbcn uml ^eifllre XD^Hc weifen/

ne nic^t in ber ^eit bnf Je tbun.

’ L ^uin «nbem / geben onc^ Wu^berer mit frem lei# nbsp;nbsp;»,

i J* ®fft groffen durften mb XOerren vrfacb/Sn vnnó nbsp;nbsp;w^xiet:

1Ï ^•'*‘^0^” / babureb Canb vnb tote ver^eret/ viel St««^'” ?^i‘Wibwen vnb Wöifên gemaebt werben. jOenn jj^ftc/mtiflmaneer fêin friezen vnbnnbere viel |.p®^öe benbel nacbl^ffen / ßnfflebigen bentel/ober

‘^^tfein simlicb funinm gelbee/ fftn man niebt W«i Frieg anfaben/fonbern gebaren greffe 0ijm# S ^^B«/ bic man ft$unb feiten bep greifen XOerren/ Ï?f^n(giicb i^ber bep ben Wneberem finbet / bic b»v ^^ns geit vnb laffen fn ben bentel.

L. Sum britten/ftnb fic aneb neibifb/ vnbAmiber^ nbsp;nbsp;nbsp;fgt; S^Ö’^nnen nienionbes niebtsZ fte weitens gerne Ab S'^^en/bas anbereniebts betten/Ha es ig fr bóeb ?“’’*'

« newbe / wenn Oeanbere fcbciun net mb «mint jlç’‘“en/ivelten nubte^.n es fnen beffer^enge/bftmit Hb^? ^’^^ b^lbcnz belle ebe gezwungen werben / fnen worgen/ vnb fe jren Wucher treiben ni âge n?

’ üj« r æ 3c5^»bcl Z^oiug ‘4cbabs We(b / reit ber @eii$ htRyK^^*^ ^^^î’^”’^’’ vnfcbulbigen Hubetb vmb feb

‘’Weinberges w4ten erwürgen üesz'iif.9îeg,ui,

8cr ®’^‘^^'*^’^ ®^^”*Ö 5^ ’^^•‘^ erwürgt feinen fcbW4 »LrJ^æwmben W^n C^ibenis vmb gcits willen/

Drt?^®8^^^^ï?^n P^lvmefler/pelvbemm ben ^en trh? ^^^ ^^^ lauter,gc(t$ vmb feines gelbes willen/ fo hts^’ÎI’®w!*Z®^flf^«nfm boeb^'^nigpriamns mr !Ói,L?5’'lt;^gt;«’’‘lt;c*?8ii Friegs fbtrewlicb befbiben bat **W«Mt(.2le»n9k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» 'Wlbtr

-ocr page 202-

3XM(VWiM Mc

^^löcramp;aö^ccf^e*

RS-artA

•^lt;* glt;lt;9ï3c 1^OR*.

3iïi fcc^|ïen Gebot gebeut Gott/bós niite0ên mb trineten / mit Bleiben mb ^^’^„^ cingc50öen/ni!€^ternvnbniefpg^ft!ten folle» X' ob tool ctUe^c ber Wucherer fur fre perfon / Ww^. Bleiben/ effen ober trinefen / fbnberlte^en pr^ept^n vbci flus treiben. Z?enn nmneper fnft fiel? nic^t (Atv t^ut flue^ feinem Ceibe niept 0 viel epr an / b^ ^n” ein e^rlie^ ober reinliep Äleib «n bie ^AUt t^t'lrt/ J” finb fble^e filzige Eudioncs, bas fteßue^bAßJ^w’ gerespct bAnutfie bic pmbe soA^^cn feilen / «’ll ^ fepweigen/bas er greifen vberfïuö treiben fblt/fó ï« fünbigen fte fte^ boep wiber bis Gebot / bAß ft^ ^’J^ frem leizen 5u fokken 0ünben vrfüc^ geben/wbtnv fepulbiget fie niept bAß fic eß nie^t t^nn. *^p vrfÂc^3U@iÎHben gibet/tfleben fe gut Alß berne (cv bef! tput. XViewol es bic tWArpeit 511 rcbcn/A»lt;^,’^® ber Wikpcrer in Samp;AncBetirn/fc^lemmen/ prec^tigen Kleibungen / (TAtlicben gebewben / fb bißweifen «’Ol greifen ^iJrfïen mb ZOerren gnug weren/ niebtniJ’J^ gein lAffèn tès gefebebe nu wekbß ÖA welle/fê gefdt cß bem Teufel mb frem 2tbgott OAmnien beibcß wol/ benn ber a^il ber einen bAben / ^ ntweber ber (nt jufAnnuen BArgemb fperc/feiner fclbft nicht bran^ ehe/noeb Anbern bemit biene/fonbern brauff liege wie fener X?unb im 2fefópö/ au ffbem ^aw (Ag ber fêlbfil Feinß frßfß / mb ben Ochfen auch «kht bßuon wet freffen lAffên-Ober ber cim ßnbern 311 bdfêm ^T'' CU jpel / fm (eiber Aber ju fchAben vnb nAchted / ïtlbct

-ocr page 203-

f^Cctb vnb 0ceï/nnt frc||èy/,|auffcn/fpicïcii/20urc/

H^'^'^tBs gelten ctcfc^enbUcb vertäue. Vnb $Q?Ar ß ^.‘'’’^ fbk^ ©ut fließt beiers werb / beun büß ca pOblic^ in 0unbeo gebraucht werbe / wie es ver#

Wter weife in eitel 0dnben / wiber Sott mb mit L^ftöcnbeßflebeftenvbelgetvbnnenwlrb/iiftcbbcni PPllc^Wort/Male quatfit mak pcrdjt,Wie bef Wülpf ^P‘'’Hgt;«’*rlt; 'wtgt;bcl gewennen/boßUeb sermnuen. Wo mót» j/’^ffiftvnb fêuffe/ Heb |lolt5 mb boffertig Bleibet/

{hM^^”®ö^ö^” ^^® ^’’^^’^ ”’^^ vnorbentUeber Jticbc z’wnbet/bóróus folgen benn vn^ucbtigegebónct^ ^'^’njiicbtige geberbe/ vn$ücbtige wort/ mb 5u letjf ^ö^ercÉ/X^urereF vnb ^b^^brueb fêlber»

QUiöertiW ©frSmk»

h 3rtt ßöbenben ©ebot gebeut ©ott / bós móu bem J^n fein gut weber 0elen/ noeb nemen fblle/fom fep*^ ^^^ó8 lerne / bas reblieb / ebrlkb / vnb nuts lieb Vhs ^”^ ‘”’ 65cbwei8 feines óngefïebts mit ifibren jjJ® gutem gewifÏên/fêiniórobt/-in feinem iöeruff

h^'^Segen ftnb erftlicb lt;^lt; Wneberer ©iebc/benn nbsp;nbsp;nbsp;i.

Ith / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ ^^ ‘^‘'^bt füllen / mb mebr benn fte fob ith^'^^^lï^bcrfïcbfcbcnbltcbmebren/anbernïen# ’* ^’ bf?’’^^’^''|telen/rAubcn/mb beiden mit vrlóub Oie vntcrfdint't

}^p^ man an ©algen pfleget 511 bencBen.On bas ein ®« »««be. y^berer ein febóner 2Dicb mb SCeuber ift / mb auff . luj^ ®tuel fltjt/baber man flc 0tuelreuber nem ®^‘’*‘^®quot;^n^*

'’ Jtem / bas anbere gemeine S^iebe nur fcbleebte i# « ij £?iebe

-ocr page 204-

^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reiibcr / bic bilUc^ nebcnnml ^ó|)er am

J.

gen fbltcn/bennandere2?iebe/ Wie©. im 20uc^e von ber 3uben lügens ^tem / ^’^® ^..

©iebenic^ alle flunbc vnb augcnbluf fîcif*^ ( , _ Wite^erer t^un / benn ber Wiicbcr ift auffbie je»® ' rieft/ ©arnnib gef et fein iag/ feine 0tunbc/ r

Winuf f in ber Wnef eter (lilt □teni/baö meine ©iebe aus not gezwungen/ bie Wne^^*“^*^ one not fren geit^ 511 bilden fielen» 3tem/

©lebe nur bey Pfennigen/ grofef en / bey ^ ben/bie Wóef erer aber bey f unberten vn len^^ifHi/ö^iö ï’i^ gemeinen ©iebe/jren ^^^'^^^ lief/bie wueferer aber ben fren öffentlich tfun. J‘ bas bie Wdeherer wiberber gemeinen ©iebe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;uor fagen was fïe fielen tvollen/benn wenn fe p^ ^ ©u fblt mir von hunbertp.pp.ppp. gülben iß gleich als fagten ße/ich wil bir von honden jbevn^^vt^ fielen,©aher©.25erhardn8 fagt/lib.de eufaren«.^ liaris» Vfuraeft latro lethalls predicens nimirum .^ intendit rapcrc,das iß/Wuchcr iß ein nn^rdlichn^ ber / der einem 3uuor (agt was er fm für ßhlt;^^^^F a »♦ nbsp;nbsp;wirb, □tem/das ßch andere ©lebe noch ^”^7-1«/ wenig dafür ßhemen / den fopffnider A^ï^ö^'^/’Lr mands gerne außh^n. ©ie Wucherer aber ßch P nicmands ßhemen. X)nd3warfbrder WeltßeßbJJJ; ßals weder ßhand noch vnehr haben / Was wolt ße ßch denn gros ßhemen f Sondern noch S^*quot; Ç z.

‘NotaBene, üchbeyLürßenvnd ©erren ingrofßn ehren geb* ten/vud ßhier für Sott angebetet werben, ©ieß ßj^

-ocr page 205-

^f^en ©cSoL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘75gt;

*’^‘^cben ein rvmig ein vnterfe^cib jwilc^en Stieben Jjî) wiic^erem/fonfl ifl ein Sieb fo gut Als ber anber. ^«^erbcnn in 2?ecretAlib» biefe orönung titutorum i'ubricftrunt gehalten wirb / bas nac^ bcm ^itn.be nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

Wftis immebiAte ber tit be vfüriß gefetzt wirb/ bAmit ® i^iju^cigcn bA8 bem ©icbfiAl nic^ts e^nïic^er / ober ’’fber verwAnb fep / Als ber Wucher. X)nb wie CAto c a t o. j’^ritômiie^c 9CAt^8^err ein greffer ernjïcr feinbAl^ '^fUltcr / int Anfang feines 25uc^8 / vorn 21ctcrbAW W0et/ X)n|cre Porfaren ^Abens bAfnr ge^ Alten / bA8 J’^'n einen 2?ieb sweyfeltig/einen Wucherer Aber vier SSfÂÎ 55^0 ftrAffen folle. Z^A^cr mAn wol rechnen tAn / ^^^^1 er) wie gAr viel ein fc^eblic^cn £ÜAn ße einen ^uebercr/weber ein 2?ieb geAebtet bftben. 2lber cs

8^^ct ft5unb wie ber poet fAgt:

Dat veniam conn's vexât cenliira columbas*

kleine Siebe bench ni An An ©Algen/

^i^ grofjen Aber bench niAn An beutel* Ober* kleine Siebe liegen in fîoehn gefAngen/ tröffe Siebe geben in ©olt vnb Reiben prangen Sie bocb bitlicber Ain ©Algen bringen fotten/vnb fb viel ^Aben gefreffen werben / Als fic ©ülbcn Wolen betten / wo Anber8 fb viel ÿleifcb An ihnen pie / bA8 ficb fb viel Stäben brein fiiicfen vnb teilen ^nbten/ fagt Cutberus. SArumb bA8 wütenbe beer iSi^®’’® ^‘‘^ ^^ ^^”® 0Acbfen ber großen vnbit^ «5Äb5 w^eit in nAcbfolgenbcn SCeimen billicb betlAget: nbsp;nbsp;nbsp;cts o« ©tebe

Wir fueben weit vnb breit/

Sic WAr geftreng ©ereebtighit ætlicbc fAgen ße fey für jAren/ n iij Wiber

-ocr page 206-

Wiber^cn ZOimcl auffgefüren/ Einder fagen ftc fep vrijer tomen/ 3Doc^ férir Art gewaït genomen/ , JOie dritten fügen fie fey gefangen/ rin ^Aben wir die Wert burc^gAngen/ 0tEd/iX)ercC/jporffcr/vnb die ^ anfelb^rz ßebirg/Krtngen vnd wùfïe Weiber/ Hoc^ tónnen wir fie nirgenb tomen an/ □c^ fprac^/waö wort fr bey fr tlpanf 2?A wollen wir vnfer nottlagen/ , ©as man ms tleinen ©icb ^t^ut ptoßCn/ 3ebcrman auffvns scigtvnb pfeift/ 3a ^enett ms wo man vn» ergreifft/ £)ie grof jen ^at man wert vnb lieb / 3e^ fragt/wer fein bie grof^n JDiebf ^^uc mir bie fac^ lauter erf leren/ Cr fagt/bie ffanb vnb ffeut befc^weren/ 318 SKeuber/ffAn^^winger/^inantser/

* 2(uf}1et5 macber/ vnb alle ^Anßer/ 2Dic Vorteuffer/vnb bie Wucherer/ ^^l|e^ Antillen/ vnb Steckt verferer/ 0imoncier vnb falfee fferer/ Xgt;nb anbere on 5al gleich ber 0am/ 2Z)iege^cn nurt mittaufénb vmb/ S3leibcn barber gros 20errn noe^/ Wir tleinen ©ieb 5alen das gloc^/ Xgt;nb t^un dem Canb boc^ wenig fe^Abe» / iÖas boc^ ift vber fe^wer belaben/

Wit fokken grojjen fc^wcren Sieben/ Wert (fixier hin Creatnr ijl Urteilen/

i?on

-ocr page 207-

^ ?tamp;^tt ©c6ot j ^ön fn vnbefchwert in ben tagen/

$0

§onbcrn bie großen 5u vn» 5u gerieten/ ^enn wiirb eg baf« (ein in ber Welt/

bing evot feil vnib ringes geit/

^nb móc^ au|ftvac^(en gemeiner nuts j “«te benn evirb folgen alles guts/ete.

5affc^*'«w^t«bejïc weniger erfêrt manbiswrileiï J^^nnoc^ bie biebifc^cn Wdc^erer / bem Strang i^y ïu teil Werben/ vnb (tc^ offt (eiber ^enef en/ sum ï[?”P^l bas bic anbern Wite^ertr vnb @cit$^el(c/ iiï®^^lt;V8 steckten vnb Urteils Wirbig f nb * X)nb h ^«ücb (c^abc/bas (ie (oltcn von öffentliche» |ff!?^^'*tt rechtlich erheneft Werben /(ónbern follen flt;^n fehenbU ehe Veneter Werben/vnb fleh fclbfl f’^lich erhenefen bannt (r fclbfl Teufel vnb ^obt îÿï^^ ^‘^ lt;^ller Welt Wórber/ vnb Steuber gerne ges» C^Wen. ÏÓgcCntherus. ï^stvcrebennbasflce^ ; JJ^b nachlicdên / bas (te ber 0tricf rawete / wit f^rS^^ ^^^^rfus/von einem fólchen @eit$hal(c

^«rf rufpenfurus fe Diffarchus PhiJon

o Glance, propter fex chalcos non mortuUs eft

ƒ anti enim Conftabat funis:fedxgre ferebat fiimptam *iiain forte quxrens viltoris prccij mortem.

ö^h ra ^ ‘'quot;bern/n^ch bem ©oft ben (Beits im (lebens Wó^ewt

^‘^ «^1 ^ ^f «btquel/ aus welcher S«4Ä (LIW Wucher / finantserev vnb allerlei betrug her* Iv verbeut / (b verfunbiget flchh^rwiber abermal

niemanba

-ocr page 208-

Hiemanbe Rhw^rer/benn bie WikhcterberiJj erseiget fichbiefê vnart am aUermeiften / pe ' * nbsp;nbsp;nbsp;weichen feingnugcift/je mehr (teh^hen/ienW '^

haben wollen/wi0ên nicht wie hoch Re thun wollen. 3a wenn (te eine Weit ßn^ß^^^’Art KOTA hetten/vnb wöden bas noch mehr weit ten fie feine ruge/bis fo lang gc mit irem »k^nver felsig« ^«lt;^^ «nffgefreflen hetten. nbsp;nbsp;Wie bie maanmf. fehreiben vom großen ^kKanbro/ bas er nicht b^ get war/an einer gant^en Welt / benn ba er nbsp;nbsp;nbsp;Ù einem Philoföpho/bas viel mehr benn eine Wen w ren / fenfft^et er vnb iprach / vnb ich h^be noch P^^

•-Miv i^vwvMMvii* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inviel

fêr öcr @cit5 wirb/bns nun öcn mit gut nimnKni’W

fan fettisen/fontJcm nur weiter mae^t Jn ^ti^ii (tin, fan fein ®cit5^al8 reic^ fein. @cit5i0|êin aber/ VW lïc^ an eim 5imKc^en nicht gmlgen lafjèn/ heilige 0.35afïiiU8/in condone horrea* Wie benn 20anö Ç5ach0 ben @cit5 m nawi^ genben geeinten befchreibet

0eit5 i|ïein begiröcher ftn/

5(l»wcî«itg ^t;« (Stiftet

nach Zeitlichem SCeichthuwb vnb gewin*

One rafl vnb ruge nacht vnb tag/ Wit recht vnb vnrecht wiecr8 vermag*

Wit Vortcil/practicf/ (ifr vnb liegen/ Wit faKcheit / vntrew vnb betriegen. Wit falfch ich weren/wneher/ verfenffen/ Wit fargen/fparen alls suhanlrn«. iCin vnerfetliche verfchUefnng/ ßemeines untres vnterbrnefwng*

-ocr page 209-

jc^cn ©ebot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$;

2fud; ein bcfc^loffen band bem ûfmen

îCiiî vertoeft X3ert$ on alles erbarmen 3n lumma Paulus vns verfünb ©ei^fev rin Wurtsel aller fünb Î)as fiirbcr reict; in Zwellen grunb.

Diftich,

Jßud eU auaritta ettm ne^le^a conßJtratione boni ^uauis in re lucroßruieris.

Z)as ifc

6rit5 ^eiflwo man fein rec^t nic^t ac^t 0onbern lt;tllein gewinfl betracht y. Wie aber @eit$ nù^t 5ucrfül(cn fey/ ^abenbie r^ter vnb bcy ben 20riben bic Poeten in ben nae^foU Wen fpnldben vnbXgt;erfc^cn wollen an^igen^

Chryßo. contra auari:Home z.

îÇ8i(îrinanbersgeit5igvnbreic^^în/bcnnein ^«W«» ^fit^iger i|i nicht reich/rin geit5igcr h^timmer man? “J^* ßtl/bem aber immer mangelt ber fan nicht reich fein,

Jmbroßus libßxto deHabuebdo: Cap,6.

Was hei( r anbers reich^tin / als ein jtetten vnb Weiblichen hunger vnb burfl Icibcnr^t mehr er trim ^^*^lt;v»if» ' tfet je mehr er trinefen wil / Wie ber Prophet faget/ ^r bae Silber liebet / fan nicht mit Silber gefettiget o^erben,

Xbrjißß Hatthei i^, Home. 64.

• Gleich wie bie / fö ein h^^tt hitzig fiber haben/ w burft nicht tónnen lefchen / fbubernfe mehrftc^^J’*’””* tnnctenicmehriiebdrßct, àlfbauch wen ber ©cits^ *

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hftt

-ocr page 210-

^At bejênen / tfirb in [m (eiber aI|ó enfsïin^^ ßirlß bA0 er nimmer mc^rfan crfcttigetirerbcn»

Ibidem Gen^i.fiome:2t

Cafï euc^/wenn jr einen geitsigen (é^f bersf^in/ bennwenn (rfebet einen ji^en/au8 wek^s augen èeraus fc^Iagcn fexvrpöni men/von bes beiben achteln an (labber ^î^Z^’^jLi Ï^PP^n vnb bangen/Crac^en/ wekbö ihauï t»k J^n^Stu ßf^Oc ^cUe i|l/ in welchem an (Tab ber jeene / ^^‘'n’ «wflwW» 0eb^ertcr fielen/von bes jungen aber ein gifpiß“ fÖrun entfpringet/vnb quellet fein banc^ ^itjiger v»w nte^r brennenb benn tein^aefofen / was brein W*/ ■ met baß verjereter gefe^trinbe vnb eilens / bie pfl« (inb gcpügelt/tnb viel bc^enber benn ber svinb/ eine^ ZDunbes angefte^t vnb bas ju mal eim Wolffgï^^^ H^ / ba rverbe auch fein menfc^lic^ pim gehöret/ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fonbemeines Oeï^Çm mb Äöeluen/^n (einen ^enbe »i

trage er brennenbe (heften/ber ba alle (b jmbegegclt; nen vngc(bjm anfalle/(e^recß[ic^r weife baniber mi fe /mb (emmerli e^ (r flcifcfy versere mb ó^effe»

2(lle blng haben (rjicl vnbmas/alleinbergeüï lef! (ïe^ nicht (ettigen, 3llcla(ler nemen mit bem aU^ ^^9^«^ilt;»(ilj inyi;^nf(i^cn/ allein ber grits wirb immergrop ®’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(er mb langer. Cie färben/ bas Weer / bic fuift / b^

Z?immel hat(êin siel / allein ber grits h^t feinauff h^rem

S),!Bernhard^percanttca'Congt;^ó.-

X^ergleicht ben geitj einer Wagcnfirt/

-ocr page 211-

^Çctt ©cM- $î ^‘^5 vier SCefeer ^At/óer eiuci|i/piifilIanimitas^bA8 iit 2^nniiltt0tcit/ bas anber Inbumamtas, bas tfl vu? HdinbUgfeit/bAS britte/conumptus dei, bas ip (§Ms *^3 verac^tang. SDaö werbe aber bdfl mortis oblmio, ^^3 ijl vergeIfênb^it bes toben, ©er Stojn p (bleien Y^S^n sieben fêüijwey/ bas eine belli tenacitas,ba3 V^^rg-^eit^-w anber rapacitas,ba8i|l renbcrey.Cic« 1' üeioe iXofn b^ben nicht niebf berm einen Yunnan/ ^r beijl habendi ar dor,bas ifl icb bette es gerne. 0o 94b biejèr barman in feiner b^nb ein ©eifll mit yco^* tnSCimen/bie eine beifl Libido acquirendi,bas ijl belt;* ©vb etwas subefommen /btr anber metus amittendi, ^« ifl fur ebt bes vcrlajls etc. vnb wie bie poëten Qif (A0t,

^«t «fity wagen.

CMdJib.Jaß»,

Creuerunt is* opef.is'oputnfuriofa Hbi^t

Et cumfoßiJeant plurima^plura getunt,

HoratiutUbjL. Ep^ola,

demper auirut e^et,

huenalis Satyj^,

Credit amor nummi quantum ip fa pecunia cre/cU

Et minui hanc optât qui minus habet iS'c^

©as ifl ©er Seitç bie plage bringet mit ©as er fieb lejl erfüllen nicht 3« nîcbr er but/je mehr er wil ©es gelbes bun on mas vnb siel

Krieget

-ocr page 212-

OBuc^crwiMN’c

Krieget immer me^r begird vnb Hfi/ £)ieeóöoc^nimergenungfSm bd(ï Sondern ie mc^r ber ^öuff nimpt 5« 3e treniger ^at ber geit^fg lOarümb fein geitsiger rdc^ i^ïn f^n S^cy großem gut (b er t^ut ban 3»» mangelt immer fblt er gleich Sin gdtern fein ein Keifer SCeieb* SBitxrtatf Siebte.

JÜ uc^fen gebot gebeut (Sott bös möii oW* fftlfc^/iügen/betrug/^eue^dcv mdben/vnö in Worten auffrietjtig / reblieb vnb warbaff^ß pin folle, dagegen liegen mbtriegen Wnebei'er 0^** eprtdjwo« vnuerfebempt/naeb ö^»r gemeinen fpriebwort/ XP^*^ ba pilt ber leugt auch gerne/rnb er wiberümb/tver ba ,. gerne Icuget ber pilt auch gerne. 2)f nn erplteb *’^^’’ wiic|gt;:wt pe gelt aus t^nn fpllenz vnb man fnen nicht n^^th ite^ Iffflcner. nbsp;nbsp;rvilleu Wucher genungfam brauffgeben wil/liegcn pe

wiber fr eigen gewiffen/vnb fügen pe haben fein geWI peilen pch auch als hätten pe jr lebtag feinen pfennig gephen.

»• 5um anbern werben pe bennmitßeltvberwo’’ gen/vnb man gibt fnen fb viel pe wollen / fb laffen pe pch benn von pmes hören/ pe wollen phen/ob pe )h^ nen bienen f dnnen/wifpn noch erblich gut freunb/bie pe anp)rcchen wollen/wenn pe es gelt phon plber ba ben / vnbheifpn8 gebienetfoes bochfbltgephabet heilfen/vnb ^war nicht fr meinung ip anbernsubirai nen / fbnbern jren eigen nut^ vnb fromen 5» pichen» iCin

-ocr page 213-

0». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^egen^eböt» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g?

^’h ryei’ feheinet cs als fey es ein bienfl gervefen/aber ? möc 0nb fehs viel anbers. (etliche bannt fte ber H'hen ein fc.h^m machen / bürffen frey liegen vnb fas Wfie haben gelt von anbern auffgenomen/bas fte Weh fb hoch ver^infen rnnffen/fnen aber 5nr frennös '^9Qft vnb bicnfl wollen ftes vmb einen viel geringem '’’ibgnebigemsins vorfircefen.

5um britten/seugt benn ber 0chnlbener bie bes eröffnet

* ans not vber ben befrimpten Termin anff/ fb3flt«lt;lt;’ Wehten fte fehaben/ vnb jntcrefjebar entweber gar gt;nbsp;Wesifi/ ober haben fte gleich fehaben ertibten/fo amp;'^0cn 0« fn boch viel hóher an benn er an fm feiber

5nm vierben / frechen fte bic ^urificn mit (Cors nbsp;nbsp;lt;nbsp;ylionlb:vnb mit gefchenchn / bas fte jrc Wdeheris pJ^eV^” ** hcnbcl vnb (Contract approbiren / vnb mit vers ''’^intem ïKecht befehenen feilen.

ĥ

. 5um fünfften beliegen/ verleumbben / offtcrregt; J^ Iren prebigern/ Obrigkeiten / bie ba 2inipts hab feb^vu/ JJ ben Wucher ftraffen füllen vnb muffen / rveil fte ' , fônfînichtanbers rechen tónnen.

( SB!t)£rî»a^îî«uiW«tgt;nlgt;§(Çfnîgt;e.

än? neunben mb 5^^cnbcn gebot gebeut Sott/ 048 man Heb nicht alleine nach bem eufferii* then |ch«n färben lenten fein halt / jönbern XpJ^ ^” htrts onealle bdfe meinnng / Infi vnb begirt ß. ^“^^fn feilen / vnb bas man bem nechpen nichts gt;nbsp;’’*’^/öb man gleich mit ehren für ber Weit bas ’ quot;omen mócht. Wer wil aber erfden wie viel befer/ je «i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fchwo#

-ocr page 214-

:4ft9att(ftn

3.r wa^^e^ nnifs / öai„rt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nnXVi^c^ercr^abM

^^t/^f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vierer wö Wie ff»

^n^ ber feinem^^uÏ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feö«.lt;r|m biemn/

treiben vnbabn^eb

fein vnterbeinbüti^t!^) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ Qleid^îvol alles

i^S^i^/vnbneb^Za^ ^^^^ ^itrec^baiu

burfft/vnb bas er Vf^^Se^epen bes Ùe^eften nct^ beren mus / fó ^oeb niem^T-r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;febaben entf

setban vnb^tae^aeh^?^^^

finbefey/ffeb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ègt;bnünwu(ber teint

it^t erieltenüócteL^^n^^^^^^^^^^^^ ^briftenariS i bebencten, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ fittest! Nôtres ferner ^tß

ber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘^^ ^^^ (geboten baß

f

-ocr page 215-

^ SeÇrti©(6oe.

*cwif.K)ev.X)iï j^u beinern ióruamp;cm nfe^f geit ftof ®’*^r t^un/noe^ beine fpeije auffvberfüt? dust^un.* *

Kkutcro.rjeiif. JOu (bit an beinern iôniber nw^ ^Uc^ern weber mit gelbe noc^ mit (peife/noc^ mit 41 *^ *n bembamit man wuc^m 1 an«

rie^ciniasv. Wollet (r einen aoff bennnbern ^c^er treiben f je» iß nte^t gut bös jr t^t/ ß)lt fr * * •*‘^t in ber ßire^t ©otteswönbclnvnibbcrfc^möc^ rt ^Ken/ber XOeiben vnßrer feinbe. 3c^ vnb meine fna lt;nbsp;« ^^öbenfnenauc^geftgef^an/ mb getreibe / ben ^ ^ lieber ^aben wir nac^gelaffem 0o gebt (neu nu . heutiges tages wiber (re CeBer/ Weinberg / ölgarten ' * W^^ WoßvnbOel/ ba8(r an jnen gewuchert ** ', nbsp;nbsp;Pfätirv. tóetf tver wirb wonen in deinerX)Ät^ ^ ^

) Wvnb bleiben auff beinern heiligen üßergeretc Wer

™ seit nicht auff Wuchf ** gibtHach bicfen vers frör * 5 2J^bie Wucherer nicht viet^r SSuchlaut al(ó / Wer ^gelt nicht auff Wucher austhut / ber iß ein narr ^bban ßch nicht in bic Welt richten3fem/wcr ßgt j w Woefer ßinbe ßr / 23er h^fß nen gelt/ batt glöue * ?‘‘^^’' ^^^’' rmehert ber Crigt gelt. Wo gelt iß/ba

'^®9r/armut iß veracht. Wicbebuneft bich aber ßos P* ^hrtß vmb biefe leut f meinfhi auch bas ßc gleiv J^/bas Chrißus am ^üngßcn tagbie Icbenbigen ^Jb tobten richten werbe r Ober fragen ße auch nach j ®^^C8 ^abcrnncPeirCSebencFen ßc auch ein mal mit J^ßbas nach bießm leben cinbeißrs ßv für bicfro^ rn?!?^’'^‘^ boßn cinewig ßerbenf 3^ hättenßegelt ” h!lt;'^ J!^el genugiam/Gott geb wo ber X?imel vnö-'::■’?« Mfßxfc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. PI«^

-ocr page 216-

^^’ pöffc uiifföcn tJerm vnb t^uf Ö^J’' ^^^^ ^^àHc^lbas iß mit

' * '’ w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”’1^ ^^ren/cn anber leut febaben wek^ß im ,, Wucher nichtsefc^ic^t. '

®^^^ ^“’‘^^ ^f” Propheten vbet (i!^^ ^^^^^^^ Sc^^^^t für ßeb in feinem ßanbe.

' nkbtv^^

- ^^^ ^‘bm/ fonbem weil er folcl;,en ereweleetiidit ’ 5 ^ ‘'^amp;,^f “^“ •’^ / (f*quot; Wut foiauffim fern.

'^^^^^^/•^^y*^trben vnter benen crczvelnc^e^ek/ gt;nbsp;’ tte^iJ^\^^'^^^'^ ^‘’^ ^ fitaeae^em vnbvberfei gt;gt;nbsp;^n^«^^!r^*'^^‘quot;’'''‘quot; scitswiberjtenneb^

^^tißü8 / leihet basfr nichts ^/^^ z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fein/vnbrverbettin

Ä:rßU^ leihen foUen wir benen/bie es bebürffen, ^*^^^tn/vnb nichts bafär hoffen/ba wirb j berüM^sl!^^!^^^^^^f^^^^^^i(^^tt:gt;ucher verbotten/ f ?“^Ö«fanf^ißvnb burchnaset / wie nbsp;nbsp;1

e^ro^f^a^^u'^^^^^^^lt;^^^^^tiffäß, ^ber ^khenbe

cSr « gt;2r ^^^^^J^ '^'^^^^^ vermeinte ifhrißiichen Wa

tSZSl^^^^/ßnbern werben aus (fhtißen flatür

nt^rf^/^^*!^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;empfangen ^auffvnb

Z'^b tretten bas ^p^ Jhtfu €hrißi mit füffen/vnb verachten fein ge^

-ocr page 217-

3di^tti8'öft(^ff?rifFr 49 ffue.plf. 0ebct 31» vnb b^ket ciicb b^fbem gcltj/ * lt;nbsp;®tnii niemAnb lebt buuon/bAS er viel gâter bAt.

ffuc xKf. ZDiketeucb bus ewrebert^en niebtbc^ t e ^lt;^Q?crt werben mit vbrigetnfrefjen vnOfAuffen/ vnb forgenbernAmng.

Dieber gehören nueb bie Anbern ^proebe von_ ®*^t von ^liebc/benn wo bcr liebcgebAcbt wirb/bA wtrbber^“”*”* Wucher verbotten/ benn er ficbtwiber bic liebe gegen ^fn riecbflcn.

. nbsp;nbsp;æAttb.PKii.Du fôItbeincnnecbBfn lieben wie *« ^‘c^fclbfi.

3o^an.)cv, Das ifl mc(n gebot bas jr euc^ vnUir ^wiftnbcr liebet/glcu^cvic ic^ euc^ gdiebet ^nb.

©Atv.Ocne einer bem anbern burc^ bic Kebe.

t.

4t

iOo^jiif. XVenn femanb biejer welt giUcr b^t/ ^ïgt;fïcbt feinen 25ruberbAi ben / wie bleibt bic liebe *' dettes bey^fnir

□bibem j r lieben / ^ At vns ©ott ge hebet bAS er Wnen einigen 0cn fur vus bupin gegeben ^At / mb ' *»01 c welt gefanb/bAS wir buret? jn lcbeten / jb jollen ' ^ir ms Aueb vntereinunber lieben.

3tcni / bus gebot bAben wir ven fm / bAS wer ^ ^ ^ott liebct/bAs er Aueb feinen 25 ruber liebe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

bPetf. 20Àbtcucb vntereinAnber brunftig lieb/ ,, ^ reinem bert5en/Al8 bic wibcrünib geboren finb.

X)cb.)ciil.'Der WAUbcl fêyon geiß/ vnb lAflct , WbewJgen'Arfbem bus bA ifi.

. nbsp;nbsp;DiefI mb bergteieben fpruebe ftnb je meine ich

pt 0enugfÀm/wenn fbnßen bey fokben ©cit^erfe^ ’^ficnmbÖeclvnbjeligteit verwegenen lenten / ben y Wikbcrlt;

-ocr page 218-

®ti(ßdfWer W ©vfeO

W5c^crcr mît (Sottes wort was 511 erhalte» »’«Jr ' 2fber fte l4)pn für an ge^n / mb ß^i*”^»^” K gar tneijleriic^/mit aUertcy furrvenbung mb bigung burc^ (Sottes evort ^inburc^ 5» f^^lF”» wirb fiel} n«n tool ein weil t^un loi jen / aber 5« fetner ^eit nichât vngeftrafft bleiben / berin bas fïnb blÇ^^JJ v welchen im Pröpsten lt;Sfaia ani vÆap. gefét^rUben j gt;nbsp;fte^et.We^ebenen/biebo8 gut/ vnb gut bofe bcilj^/ ' » ©ie ans finpernis lic^t/vn ans ïic^t ßnfiemis uiAep^ ©«^ ® ùdxr wwa tae ©eflt;|î»{?

”® ^^^*' gïeic^téin au8brucKicp/fev*‘‘H’ lic^ gefêt5mb verbot ©ottes/von banben evere/fô ffc^et boeba bas narorKf^ steekt/ welche nic^t allein auffs Pappir vnb ffeiner» ^affeï/fonberneinem jglic^enïn fein jOerts hineing^ fcbriebcniff/vnbbeifr Sfllesivasfr rvollct böscö^^ ,^ bie Cent t^un foHen/bas t^uf jr fnen/ ^as iff ba^g?^ , 0t5 vnb bie Prop^eten.XÜatt^.vif.X^ié wil vus ÏV’'^^ »«e«tii4« ^^’®'^^^^‘*^^5«Jgen fèt3en/vhbmac^en/ba8 wir vus »c^ju fê^ewen fblten / bas wenn wir vurec^t ^ürtbJen / bafbmfêrgewifjèn mit biefêni gebot wiber vnsp^ ^et/als ein ewiger $euge/ vnb fagt^ie^e was t^up bufbas folfs bu fb tewer geben/ nach gemeinem gl«^ elpen Fauff/ß fet^t bu fb viel brüben 3^em/aïfb Wblff bu gern/bas man bir in ber not vnbarmut lei^e / tvit wurb es bid} verbrief jen Wen bic^ ein anber vberfft5v bas weil mancher einen guten blutfîropffen in féineni leibe tiet / fb fblt er fiel? ftir fm fêlber fc^emen.î^ber ba iß gut fur ein ^rt vowerß^enipte ffirn/bie ßc^ «’cM.

-ocr page 219-

f. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. fcer7ïafur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S6., . woen teute noc^ fur Oc^ fetber/viet weniger furlt;Sott N®^** J^Pnnet.XPenn es aber ein ander vus t^ut / fo tónnen bald fc^reien / 3|t das nic^t fände vnd fc^ande/ ®^ der bes jarsfb viel von loo.nimpt/da tan man bat ®^^n einem andern ein ic^endlic^en geits^als vnd wiî ^9ercr er|ê^en.2lber der in vnferm bujen jlectt vnd wot Sfeiffen vnd fulen tónnen/den trollen tvir nid^tfè^ jWlóltpc^ aber einer nicht febemen reen im fblcbe r'Ingcœiflènfast

Cardrab Wud^rer entrveder gar f ein getviOèn/ doc^fwie man im fpriebwortpfïegt sufagen ) fb y it als die ^c^eunt^or haben md/fen/dadurch der wäcljem ' Jtufd tvol mit der gant^en weit gelt vn gut/ vngehin dlt;*blt;n »lt;»« ^t faren mócht Onn récht gewißen iß jehr enge/ ®lt;®lt;^ J^^b tpt ein lap die jmer wirctet vnd treibet /ja fletj vers ^‘'tupt als ein trcwcr $enge wider vns plbs/das nicht ‘’Wich Ip.511 ertragen/ vnd wdrbc freilich wenn J’ans recht fdlet / bald leren das er mdp ablapen von

Ötitsen/wpchercn/rauben/peicn/verfortcilen/ vcrptjen/vnd was dergleichen ip/das man jmvon tnnn andern nicht gern weit gethan haben^jOas bin nbsp;Q^ettnifcB

aber gewis das das hdndlin das j^üdf) fein fanft »fvö ««fwe^ Wtfp/vnd fleh Pelt als obs nicht verhanden fey /su *^'‘*-wner seit am todbette anffwachen werde / sa welcher 5tit der Teufel aus der aller geringpen fdnde eitel berg J*td mdlpcin/vnd aus einem tlcinen fdnetün ein folch {Ç)r machen tanjdas einem das herts im leibe dauon gt;ƒ bnieits« mócht/den die fund rügt für der thür/das ip Jf*^’“*^ ^.eitu folchen ort da pe nicht lang ruh^ oder phweiße 2JjJ\Ä ’^‘tb/wie man dal des wol epoupel darsuthun wüp /

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y 0 das

-ocr page 220-

^(K^ev wither 7ïatörtt4ö©efeêlt;» , tas etjlic^e auff jrem ^obbette von rvegen ^^’^ f üf fünöen in fóU^ gros befc^rverung jres gcoJiJfens V« ben tomen ftnö / bas man genugfam anjnen 5^ ßen gehabt. Was meinftu wol wie es einniöl mit ge^en werbe / bie jt$unb (ógarvnnerfc^cmpt wiö« Alle gewiOen/iren Wucher treiben / baraus rnferamp;m» f tnng fb vieler armen/vnbgemeiner verberb lanb vue verff^pfl^t«.lent folget 2(ber fie (tnb wie bie Ottern / bie jro^ttn 3uflopfen wenn man fe befê^weren wil / pialm»w Wollens nie^t fê^en noc^ bórcu/was in jrem eigHfit berb vnbgcbancfen gefc^rieben ifl / ge^en ned) pit roerlos babin/vnb fbgen» . 20a was gc^ct miel? t*^ ^”^‘' i^it/ nlt;^ t^tag mit bem meinen trónblen wie iep ïxï wfic^eV -t^iï / »« wilmie^ barumb ß gros verbeneten/bAß Kt«©«-, ich naines gelbes fô wol brauche als ic^ fan / vno bas meine fb tewer verfeuffe als k^fan / wer wil mirs weren f Wie 3micf er fits vnb Knebel au(fbem mareft^ut.Wnb wenn man fe mit Lottes Wort firaffet / vnb trwetjnenmit benOungfen tagc/ba man ein mal werbe nntfen ree^enfe^afft geben 1^^'' ptn fe fein ^m vnb lacken einem eins bafur/vnb fet^ cf en feb nur je Icnger je mehr in jrer bosbeit/benefm/ Nota, nbsp;nbsp;nbsp;ifts noeb fo fern bin/fb lang bie tappen auch bet'^i^

iSmorMw,. ^ener ^an^fnecbt sum Woneb fagt/ba er jm bas meb nani/ba f eb bie anbern fraters ein f leiben fblten.Wb ber Wóneb in bes Onngfen tags erinnert / iSs wirb aber (Sott niebts befto weniger/ bisgebot/bu feit bei nemHeebfien tbim / wie bu bir von jm wollet gegt; tban baben/für fein cmfllkb gebot gehalten wollen/ vnb feine freybeit vnb wiltdr braus gemaebt b^^ ben/.

-ocr page 221-

. ^«(^awiher^afödicamp;öScfe^t g?

/ ftuc^ bruber galten wie 0^r es bie Wät fdr wmpffbelt X^eUnwn |tc^ nun nk^tbamfteb/fó ^irö fic Oo tt 5« feiner jeit wol finben / vnb nac^ jrem %n vrtcil vnb reebt/ fo in jren tertsen vnb gewiffen 8f|c^ricben flc^et/^anblen ©ott ^dtf jnen.

?)rt«? ter Ludger cut WMwiûrKcÇte ÇanMfev,

^f^iSben bcmbA8 Wucher wiber bas Gefeit ber « 1 natur ijl / fb fte^t er aucb in vielen |tucfeti wk ber bie natur felber/wie wir nac^ einanber ^d / WitvoUca’.

., ^rfUicÇ itmö (a dn (aHcÇcv befennen/ ba^ getf «at iff [dr ruiner natur falben vnfruc^tbar ijl / vnb fîc^ nk^t«« ^»“' ’’’tbret ©enn fein Pfennig ben anbern ausb^feto^ ftM*ï?«r, ^ tregt/wie ein ^aum früc^t treget/ ober ein W^ier

P^s anber ana^eef et / vnb alle far mc^r gibt benn es ' ^Iï/©anlmb bie fo Pfennig mit pfennig / Grofc^en î^itS/ofeben /©ulben m it selben gewinnen / wie

*n Wucher gefc^ic^t / ^anblen ftraef wiberben ge^j ’’deinen lauffocr natur.^enn ein bing bas fruc^t brih y Stnfbl/mas von natur alfo gefebaffen fein / bas es ^n im feiber bleibe / fein fubfïants vnb wefen behalf/ J’nb gleichwol fein fruchtvonftchgebeXPiesu fehm ’ ^’•be vju,fruct.als ein baum tregtvnbgibt feine früch ie/vnb bleibet glcichwol bie^ubfrants bes bauma»

^hier heeft feine jungen aus/vnb bleibet für ftch pber in feinem wc^n / aber bas gefchieht im gelbe *'^ofFXVuchcr geliehen nicht ^enn wenn khs-i^eit yiif trau^J

-ocr page 222-

-i 'SMerttOrrWeS?«/»»-'6rlt;H)t^?e/amp;a8anff'foncnnt)mi»c()égc)£^f^ciimi!g/ Afeöfts 1(^0 cmcnißnöcrn gebe /fd gc^ct bie 0ubgt; ftant^befjetbißen gelbem «ufp vnb bldUf iwc^t mc^r bey mir/ fonbem transferirefte auff^em anbern/tn bcmbAßic^sdueleibe» Weif aber fekb (mßgeUebett Cek/wae mk^ belanget / in feinem wefen mb 0i)b-liante nie^tnie^nfl/ (ölt mirs ßueb naturlüb deinen fiut^ßeben / naebbem^pnicbans bernahirgeno^ inen. Exoihao n/ha fît. S^a^er pintarci^ns in feinem ^nel^Un Trest'/xj 797 (/'«»n^aiös ben Wmbff ßls mnatif fk^ verbampf.

^nb bie Icßcs f^Qen,?\iatura iiümnu ea eÏÏ, 'ïrtfiff Hunt nullum redpiatjeè ^uoJij^fo y^ù ^uoJammoJo com fùmitur, Zfule^ßc Irtne^ natural^, ne^ ciuill raticnefl!^ Jfi^/ru^uf m eo conji/tuiJjojsit.^ ConJIitukur. lußit.^le '^fru^^lSle/er ledern ^uiJem ijf/am. Naturalis emm ratio le^is ciuilis autoritate commutarinon jfeteH, X)nb ba^nmeb betreibe Olriftoteles geßßtAihfPoUti ^^/fj’ ^f^fcoptimoßanerationem inifominum oJiaincuri» '^e.^mamiffafrullu! ei)ifen,Z)as ifiman ferbem WucfycrbitniuibbMicfyfemb / boe das Ociteoiba werbe^^^^^^^ ^^^^^^*^^ quot;^^ ^8^^f^^^ft^ ftuc^tbat

«.1. ^ ^’!*’S™/ •^^«‘ ^ot^nautf) in iltfa» ßuer wiber bic itatur / bas er von etnanber trennet bas boefy bie Matur fb genatv an einanberßebnm pen / bas teinea opne bas anber jêm (an / fom

-ocr page 223-

Sem wo eins bleibet b« bleibet bas Anber Aueb.

2118/wenn kleinemJörot/Wein/Korn/sauf/ ötSVe? it^f / Kefs / i^leifc^ / 25utter ober anber effenbe wß« aeb^* 0peifc verfeuffe / fb verfeuff ich jm bcn brAue^ «lt;* jufowmf i^nb nut5 berfeibigen Wahr 511 gleich mit» Wer es aber nun nicht ein vnnatürKch bing/wenn ich bas 2^rn vnb ben Wein fonbcrlich / mb ben ^Örauch Auch fonberlich verfeuffen wolt/ bas boch von ein Anber nicht fanverfaufft werben / cs musbeyfam^

bien bleiben. 2111b ijlcsim (Seit leihen auch? benn gt;^^enn ich ®dt «?f0 l^ihe / |b leihe ich bas ©eit / fAmpt bem nuts mb i^rauch mit einanber weg / Wennieh^aber auff 3infc auslcihc/ mb Wucher bauen neme / fb trenn ich bas ©elt mb ben ^brauch fou einanber» Wein 0ch«îlbiger hat bas gelt/vnb id/habeben Hut^ bcf|clben ©elbes / nicht anbers Als hette ichs noch in meiner gewalt / fb es boch ein Auber hat» ©as ijl wiber bic natur berer binge/ ^uaigt; fum ßibßantiä périt cum ipß yßu , i^^u^ in eo Jeni généré pondéré, menßtra lt;i^ numero j ßd non in eadem Jßcie reddi poßimtj^in anber gelcgcnhcit aber hat es mit benen bingen/berer man alfb brauchen tan / sfex^pt^^V bas bic publiants berfSbigen gleichwol bleibet / Alfs ba fmb/XOeufer/. Steuer / Wiefin / ©arten / Xgt;icbc / Kleiber /etc» bic tan ich einen anbern wol

^mb ein gewiffèn ;5in8 brauchen laffen»

?tim'bti^

-ocr page 224-

^«(^a wtî)^ he îîamt

Juin Untren / wenn man lt;w«6 6efradX/w^ • W4tórb4gt;e» 50 geit fórnemKe^ erfunben/opirb man abermal UiiP' bwueö vw verfielen tónnen/ wie gar ein mnatdrUe^r Cen^ 0t»w. jj-^^f ^j. Wucher fcy.Öclöes mb Wünts rechter vnö natürlicher brauch/if^ / bas man bamit «nbere bing teuffen/ vnb20enbcler in /ren gewerben ein mittels ben / gleicheit Su halten (b im Wechfclen vnb benten Wahr gegen Wahr nicht albeit gefeheh^” ”’^ß ' tveiï Wahr gegen Wahre / nicht fb gleich wb gt^ naiv anffgehet / wie Wunts gegen Wahr, 2lber bU Wüchtrer faren 5u/hanbtiren mit jren Hülben/wie man mit anberer Wahr thut/vnb machen gelt ’*’1^ Sh«Rc)rc Wfih‘*‘’^‘^ ’ ben gemeinen brauch anberer Äaufleut wiber forbe* ren. ©arümb ber heilige Cerer @anct Chrvf^’f^^quot; muß in Wattheo am swelfften Capittel. j0onielia. acht vnb breiffig fagt / ©as ein Wucherer viel er^ ger benn ein betricglicher Kauffman fcp, ©enn ob er fchon bie leut betreugt / fb nimpt er was er ein mal gibt nicht wiber.ifin Wüchercr aber nimpt bas feine ©djcnöiidj« rvas er ausgethon hatwiber / vnbba5uwaß nicht ö«nuw, (ein ifl/ eins mit bem anbern. Caher nennet 2lrifo# teles Cib.,Kip fÇthico» Oe Wucherer fchenblichc 20anbtirer»0nn(ägter/^rrfry, l^nde non oportet, accipinnt quantum non oportet, Orch(bichevnniV türtiche X)anbtirung aber wirb auffgehoben bas anthmlïcî^^^^tmas aller Jugent / 2iequalitas Sfrithmetica genanbt/ welche 0t€b/Oórffcr / Canb vnb Cent jufammenheU / bas (teute bey emanber wonen.

Wo abßf

-ocr page 225-

2Ö«cfcr wiber bic 7?afuv, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$9

aber biefe Spugend ligct / vnb feine gleic^cit ^trO^ ^^fn gruffer mb X)crfeuffêr/5n?i|c^en ©ebervnö ^fnier 0c^Alten wirb/ (bnbern AUscitme^r genomen “^'8 gegeben / wie im Wueber / baraus mufè 311 lebt Wgangvnö verberb bes gantsen gemeinen nut^cö f'^fSen/Canbvnb Cente nui|fen baruber befebweret ^löftusgelbgen werben / alle 20enbel mnffèn fallen/ J^n bas gelb tempt alles an einen ort/ vnb werben °‘f STeute nicht bep einanber wonen tónnen Wie es ?^r von @ott natürlich alfb georbnet ijl / vnb $war 'fiber crflen ^chopffnngbem Wanne bas Weib als f'neWitgefêUin barmnb 311 gegeben / bas bie Wetu wtn nicht einfam / |bnbcrn beyfamen wonen vnb ^Itiben fbllen. 2ll(b mus bas wibcr alle natur fein/ ''’^8 bie humanam |bcietatem $crretfl/vnb bie Con# äfftet vnb henbel/f) 3U vntcrhaltungbcrfclbtgcnbte^ quot;^ / auffhebt / oberboch 3um wenigflen fchwechV 'lieber Wucher thut.

Sum vierben/ Weil auch nach gemeiner nafürll^ ^Ptt orbnung/aUe ^hier/55eume/Kreuter/0amen/ iglichs feiner art/vnb feins gleichen gcbirt.2(ls ein ^ftflentómlein bringet wiber feiner art @erfîen/ vnb J® forthan/9Cocten/Weit$en etc. Wenn fehs aber ver man es fey ein Wonflmm ober ein Wun# monnv^ »* wichen, ©enn Wunber3cichen helft alles was wb!®« »»nv« ^^tbengemeinenlauffbernaturgcfchicht/00mag’“ Jitin bas freilich auch etwas wunberbarlichß vnb ^301118 fein (affen / bas im Wucher aus Silberner/

offchalb tüpfferner nnint5/ gut rob gülben wets' nota.

©enn wie offt begibt fichs/ bas Wucherer lofé/

$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leichte

-ocr page 226-

QÖue^afvtbevbie^afur»

kickte n?ânt$ öUßt^iin/vnö man jnen öagcff*i ^^‘^ 1er /ober gute volwic^tige Ödtgülöcn verfc^rt^'t’^ muf»,

Sum fünfften/^er jDenfe^ wirb sur arbeit gebo^ intf gleich wie ber Poget 511111 fliegen / als 30b £e «rSrtt ge 2)enn ob nu wol nielpr nach bem falle bem incnlcbfn refeflf^u. bie arbeit als ein fli affber 0iinben auflerleget ifl / r fetter boc^ auctgt; arbeiten müflen/ wenn er gleich’'^’ 0tanbe ber vnfl^ulb blieben were, 2?enn wie bilt; 0c^rifft läget / fb fly er baruntb von @ott ins pßi'^^ bics gefetzt / bas er benfelbigcn bawen vnb bewaretj foil / ©enef j. allein bas folc^e arbeit ben iPenfc^cf’/ wenn er nic^t gefaUen/nic^t Ipart noc^ fawer anfom men / auc^ nic^t niübe bruber worben were/ Icnamp;ei'W mit eitel lufl vnb frewben würbe gearbeitet haben. Z)a8 alfb bie arbeit nu mehr ben æenflhen fb fich angeboren ifl / als effen vnb trineten / fchllt;^fï^/ wachen etc^a bas bis zeitliche leben one arbeit nicht tan erhalten werben.©enn burch arbeit muß ober fbl boch ein fglicher in feinem ißeruff fein iSÖrobtertveti^ ’ gt;nbsp;bm/nach bem befelh Lottes/ 3m fchwels beincs an gt;gt;nbsp;geftcht8/föltbubein23robteflen/@encfiif. 17» aber berWucherern fblche Harungifl/ biewiber ©otteß natürliche orbnung one arbeit jugehet/benn bie cberer hanblcn vnb werben mit frem gelbe/vnb ^e^ Winnen bamit on alle arbeit / mühe ober gefahr / ff' hen fb 511 rechen nicht ein mal für bie thür naus / HJ t5en baheim in guter mhe vnb friebe auff fren ftulenZ vnb jre Sink ifl fnen gewis. Ç^o flhlies ich nn abeP’ mal bas Wucher in biefem flücte/ auch öfr natur i ganft '

1

-ocr page 227-

2D«c6cv wiW ^1€ 5?4fiir


00


^'N^ vngcniG)fe nürungfev/ ^o^ftuncs Gerfon in 'fftctotu öc contmctib.confiöcr«. jciQ.

. Sum feebf^en Öott aïs ein eveifer ^c^opffer/^Af _ Wf Ufttur allô gefc^Ätfen / bne allés wôs ber IDenfc^ SXîïîî? unfeiner Leibes notburfft bcbarff / bas^at er j^m ge^ b«t f ie n«* i^eft/bas ers fb 511 rec^fn (Icts-fê^n fan/mb je rve^ *‘”^ ‘”quot; “lt;* ’’iger / bas ers entrntben fan / je befler vnb leichter ijî gSƒ‘* ‘’‘'^ j ^^)U betomen @olt vn fUbcr/als etevas vbcrflüjpgs/

Jtgt; nicht fonberlich nötig/hat bie Hatur enter bas ^i^öreich verborgen / Oeim aber auff @elt fo gar erf Ç^^t fein/vnb fan nimmer fat werben tön nen/als bic ^iichcrer/ hanblen wider bie natur/ bas fie bas als ••otig juchen/ vnb begeren/ bas boch bie natur als ets Jas rbrigs / vnb vnnötiges in bie ii^rben verborgen 9^t.Wie auch SCabbi JöDoifes jagt/Was ber æenjeh j^abw* * [ ^barff /bas Ban er one groflè mühe vnb arbeit 511 wc? mof».

8ui bringen was aber fchwer 511 beBommen / bas bef W er auch jb nötig nicht / als golt/ filber / ebclge# ton Bojïen viel muhe vnb arbeit 511 beBomen. Wiberf ®njb was er nicht entrathen Ban / finbet er one gro jjè ’’iübe vnb arbeit / als ein iCpempcl / 2gt;er XDenjeh bCf ®rlt;wplt;I»! ^fttffCujfc / Wajpr etc. aber bes Sfuffts barffer nötlf ^t denn bes Walters / beun one ^Cu^t vermöchte ber ^enjeh nicht ein flunbc^u leben / ba er one Wafjer ^olcin tag ^ween ober brev leben möchte/barumb ‘ft den Wenfehen bie Cuffr ncher als bas Walter / ftlfb das er bicCuffe jïets an jtch 5iebcn Ban/iSben ab fö ijl das Wajfcr nötiger / als bie ^peije / bennob b^on ber Wenfeh ein tag ober etliche nicht jO'et / ij fo Ban

-ocr page 228-

loert»

fo ftnbet man allzeit , J

^peifcand^/bic wW b bie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;baseden bie vnnötißC

tVM^^'^gt;^‘gt;'^^quot;^ fc^/boebUMti»

óenlrtct/m»?rJ^^”/^”^^’'”^^” ßgt;ilt;:f^cnbcn ff}a^ toaenvnb^h^^ ^^(^^^^i^i^infpiden/bieviel i

ÄWÄ”^'“quot;'' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HrtturklW/rö»

tenu 943 je‘1^1/ ßnbem bas erau^ßetic^teinder vifc^t fHdxn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^eübimtpor trasen folt/ jn babwep

^^^^Iicb2èübe fer/ Sùtterme^rfm * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^f^^^*^!^^^i^^ifc^envnb versensUeben. We^

beraiß ipric^t/iiJ^etaniorp^^

cetera cum Cpeftenc animalis pronaq? terrain-^ominitmfubUmededit, ccvhimmvtderc

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^^'^ffb^ ercttos ad fydera tollere

iJS^^ruP*^**?^?^®*'^'^/»««^*»*’* feibftitftfyie felbiïans vernitnffiiQenffJenieben/tviberbieriatur ttn, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5« ^civen vnb vnueraün ffitgen ’^^ieren / in bem bas

Or fff Hf Hf

fie nut allen vieren/bas ift mit ^ert$/ mm fmn /e(^ banefen/tie^ten/ trachten/ wollen/ begeren/^óren/ fe^en/reben/ge^en/fleren/in bem seitlie^enligen/

mb

-ocr page 229-

. ®M(^cr wfher bic 7?afuv- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pj

J'® in jrcn Malern vnb (Soltgiilbcn/ nic(?t Atibcrs als æn^türlic^c Serve mit Iren vnflctigcn SXdjülcn / in

' Ji 'Trebern mb Kleien vinbrvnten/mb nk^t einmal WM««« j^lïc^fc^cn/vnb gebeneCenbas ein @ottimX?kgj«4;/’^*” p^F / Ober ein anber leben 511 gervarten. Oleic^ rvie

öi^ '^nf^f ^»* jCrc^elbanm bie iêpc^len auff pRn mb nicht einmal bornach jeben / evo (ie Ipcr^^ - ^®gt;ncn / Sie geben aber bkinit genung snucrjlebcn/

fic ber ZDinicl vnb bas ewige leben nicht angehe/ Ä wie bie muemünfftigen Shier / bannt bas fie u7lt;5pfrniber hengen/vnb ßets anffbic lt;£rben (chen/ Wen/bas fie nicht in XOiniel/ fbnbern in bic ièrbe J^ren» 21 ber barinnen wirb bas X^iehc bennoch et^ ^f^J® bïi^ï ^ fortheil für ben Wucherern haben / bas cs in ber b«be« Kenn J*'^gt;eu bleiben wirb/fie aber werben von ber i^rben f‘« »ö«^««® ^Dclfif^en fewer / vnb ewiger Xgt;erbamni8 auff» •L^tnmilflem 2tisobbie(Srbe hiennt gleich jrcn vn^*

W/wiber bic verfluchten Wucherer anscigen wolt/

^^bas jte fich befchwere/ jtelengcr^ubeherbergen/ ^ ■* '’' 0* P^*^ fie jre gutter nicht 511 vntcrhaltung bcs Jteibes/

• nur jrcn geit^ wiber ©ottes jres Schopffers eii/bamit $u buffen / bem nchefren 511 jehaben jo L^nbikh misbraucht haben» 2?cr Sürefen ©laubc Zj^t/bas man in ber aufferfrehungber Sobten/man^lt; j^'^ttev vnglckhe form vnb gejtaSt ber Wenjchlkhen Jjsejichter fhen werbe/vnb vnter anbern werbe man i^e fehen / mit Seh weinsfopffen/ vnb mit bieten ?)nngcn/bic jenigen fb Sewtopffe haben (fa^ ybic Sürcten ) werben bic Wucherer )bn / X)nbbic ‘^^en groben bieten jungen / werben jein bic falfh-

5 iij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en ^0

-ocr page 230-

Qöueber witer bic 7?afitr fc^cn ^ctricgcr/Jtugncr/vn^ ©ottesleftcrci* ” nes 2lnt^oni Jdjerummus ven her S^üref c« 0*^“ vnö9€eUgion.

5umrtc^tcn/3|ï ftuc^ in biefent ßuct Wucher ber natur gants vnb gar 511 mber/^t’^ri n ^ natürlicher vernunfft/tver bas ein nerrifeh wenn ein Wanberman/ ber nicht (enger als ein Wß J ber nacht an ein ort su bleiben het / vnib fb -furtscr Î willen óch ba einlaÓèn weit/ grolle hrufer baweiV ber viel ^efer/ Wiefin teuffen/ nicht anbers als viel jarc an bem ort $u bleiben in willens were,no p^ bieöchrifftan vielen orten/ bes CDenfchm wie eine Wanber|chlt;ifrt/ein walfahrt/ vnb biep’»f‘‘ nicht anbers als ein ©aOh^ff/ eine 20 erb erge/ nen wir feine blcibcnbe fiat h^ben/Oarunib antwo« ber patriarch 3acob/öeni Z^dnige Pharaoni ba tt 6^ fragt wie alt er wer/ bie seit meiner walfahrt i|i C‘^^^* |ar/@encf vKTevi). 3tem/ Wir höben f eine bleibenbe |lat/2Oebr.Kiii.0onbern bieweil wir im leibe wonen/ wallen wir bem XOerrcu ij. Corintb. v. 21[fb |agt ßOtP ggt;f.’Qs leben (f icero in (einen 25uch.be ^enectutc / Wir Siehrn öus nur «ne wfli j^iciem leben nicht als aus einer wonung/fbnbern als aus einer XOerberge/benn wir fnb gefchaffen bas wir hie als in einer herberge em weil vot sichen/ vnb nic^ »Unvbfu ^(^ j^ eij^ häufe wonen füllen. ^0 nius fa bas ein grof t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ç biinöbeit fein / vnb ein femmerliche serruttung aller

natürlichen wits/vnb vornur,fft in ben Wnehewm/ bie fölches für äugen teglich Phen / wie ein vubepe^ big, flüchtig turis,leben es vmb bes Wenfhrn Irbfn

-ocr page 231-

k, . QÖdf^crwibcr tic ^?4üir- 9a tax ‘^ ®‘^^t^‘ïgt;'‘^^?^^n tobden tóen/mor gen einen lu °^''’^. ®^it5rvAnft ven feinen elenden Abgott IDAins ß.?^ ^*^^^Ö teift / æeim fie meinen Re fitsen Ain Aller ^p*1^fn/vntgt;gcagt;ißen/ mb gleic^wol nicht Anders k ’!^ RhArren vnd frAtsen/Als hitten ftc nut dem to*

tin bund gemAcht/vnd Siegel vnd ^ÖrieffcmpfAm

? i’ / das fie rweh viel far su leben hatten / X)nd trenn °tgt;ch fokker one verluftder Seelen fdigfeit von jh^

I ?” sefchebe / fb trere fchô defo weniger $n ver *

* »öderen/2)as nu Aber der feins weder die vnte* t^digfeit des seitlichen lebens/ noch ßcf Aht der See J” Rligfeit fb der geits vnd Wucher Auff ôté hi^t / be^ Cb^-^**^ '^^^ ^^ ^^*^ fehreefliehe /vbemAturUcher

Sum neunden / Was die nAtur nicht f endt noch ^^tuj. ^effe notiezÖA8 f An Auch nicht nAturlich fein/ XiufAgt 23, von feinem j^öibroflus ItUdenAbuthe CAp.).25icnAtur fb vnö ab vbetP»«« ”lt;irtn An die weit gebieret/ weis von feinen reichen/

, ”111 one fIcidung/ one golt vnd fiibcr werden wir gc^

1 ^ten / nAef end vnd blos fommen wir aus licht/ na* f trend vnd blos nimpt vns die erde wider An/vnd f dm tn Weder hAUB noch hoff / weder geld noch gut mit quot;SwAb nemen / fondern mufs fleh nrm vnd reich/ ” einem wenig rnflen genügen lAffcn / X)nd wie 30b ^^St Am erflen Capitel/ jich bin nAcf endt von meiner 'lutter leib fommen / nAcfendt werd ich wider dAhin wen/2?A8 glewben Aber die ©citshdfe nicht/die wip ''» tucht Anders iiiAii werd ihnen ihre (TAler vnd golt «»i^iensum XOeubtenfeßem

Bunt

-ocr page 232-

2Ö«(6cr wiba Dtc ^?afnr. ,,.., «ft» ïnettebf nbsp;nbsp;Sum 5e^cntgt;cti / ©ic Detbcn 0toici gênant /

oem ctjoein bmauBöer Haturtieben vernunfit befast/has auc» St^ïé^ ^'' ^^® ‘^“® ^•‘ ^‘'^‘^” Wac^fe/ tér ben XPenfe^en 3» Ö^ gefc^affen / aber ein Xï^enfeb fep vmbö ^nbetn^in gefc^affen/bas einer bem anbern bienen pUe-benn ber fpriicb ionien / Homo homini Deus, unib wenn ein menfe^ bes anbern S^eufel i|ï/viib eine ben anbern n,iget/bei|Jct/frift/eng|let/brengtpl^'^ fb beiOtes/Homo homini Iupus,2(berbrts füll pnit^ natürlich) fein. jCDan fagt fonft/ i^s freffe fein ben Anbern/es were benn 511 harter Winterseit/ fin» «4^re 0n|^ nichts 3u betomen wer. Wie 2(eiian«s libM w*lf^, c^ip.vp. fc^reibet/ vnb nn bemfeiben ort bic Wucherei vnb @eit3^cl|ê ben Wolffen vergleicht /bic fteb im winter fclbp vntcrUng freien. Wie tomen aber /Pf*^ (chenAuffben verwerten vnftnn / fbnberheb aber^‘^ fich oprijten rhnmen/vnb in Cbiiflo alle ^tu^er wollen genennet werben / bas fie alle natntlicpC/ Chrt^tbeht/ vnb iôrûberlichc liebe hinban gW^Z burch ben vcrmalebeiten Wucher / fïch 10 vntereinan’^ ber bcifpn/vnb freien foUen/ bas in warheitbisfal’ö bic Wolffe viel vernünfftiger / auch viel erfétiieber fein / als bic tollen/rafenben/ vncrfetlichen Wueb^ rer/ weil fein Wolff ben anbem frift / csa^ere benn p gar ein harter Winter/vnbwgt;eil er nur noch in biedquot; be tommen tan/Ieft er fleh genügen. Riefer art/ feine cr3cigt fleh t« ben Wucherern / benn bie frefjen bie ffeut Winter vnb Sommer/vnb ob fnen feh^u bie erben offen flehet / baraus flc fleh burch ben lobUc^^ cn 21cfcrbaw / mit ehren vnb gutem gewifjen omber

Cent

-ocr page 233-

. QOUvOev Witer ïgt;ïe Tîa^ur ©r J*« fc^Aben erne^rcn moeiten / Ipffm fic Pc^ gkU^^

öum cilffeen / 0o befindet bas öue^ einfglk^cr

hinein eigenen leibe / bae ber n?ö0en die empfan*« (Steid)^« ^J”2 fpcife nicht f«t Reh üUeine behalte / fendem nur '’®^ ®quot;quot; *quot;lt;’ ^■^serbedarff/büs vbi igc teilet er andern gliedern ^^”'

/ Desgleichen auch an den andern (Gliedern des J'^tjen ^Ceibes / cvic Reh eins des andern annimpt/ Jiîgt;cin8 dem andern dienet. @tichRn ein dorn in fufS beuget Reh der3€ucfe/dic2(ugen fehen darnach/ ’^t bende greiffen mit $u/vnd irolten gern helffen.^lh bf^t es freplieh vnter ChriRen/die allumai inChri-WbeRi ein Jteib fein/ f. (Corinth pif. auch 5U gehen/ quot;'it vnRrm vbcrflufsCcoie 0 Paul lerct/q.Corui.vii)) J^öer leute mangel dienen/ vnd tvas coir nicht bedürf^ ^ 'tu andern mit teilen. Weil aber fokhs von Wucht«

nicht gefchiet/handlen Re nicht allein tviderfres «ibeg natürliche erfarung / fbndern geben hiemit fb J^I5uucrRchen/da8 Re feine rechte glicdec am C6ciR« «then leibe ChnRi Rnd / fbndern eitel vntüchfige fau« I^^^bgefchnidtenc glieber / Ja erger den XOeiden vnd Mn« ghlt;o«t ^urefen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;€amp;w(u»

5um ^irolfften / (Cs gibt die gemeine natürliche Urftard ho» ttfarungy das ein ^elch oder RieRcnt waRer/rvennprfwar utffa# plebs ergcuR/alle ledige greben/dic es Rnd vol macht/«m. Jjb nicht ehe fort ReuR / es habe Re denn erfüllet/ ^tnh die natur fan fein 'Üaeuumleiden / vnd fb ga r Mebt/basehecin ort Rne corpore bleiben fblt/ehe ’nüRen,Server vnd Cufft / cvelche ^wep i^lement pro^ ptetJeuitatem, (buR natürlich vbef Reh Reigen/tvi«

21 a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;der

-ocr page 234-

fetr/rt nafnr S ß?Ç®» Wc 5?o«ir-

fö voUiiacbcn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T^«»/vnïgt; bas vAcuuni in terf i

6^n ein elenber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^‘^ ^^^^'^ ßnifn/ baßc^ '

«Ue etfien vnb haften nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wnc^erer/cb er (cb^n

nichts ine^r binnen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^” ^quot; / ^*^^^ ^^?

cOm nut feinem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;siebtem einiges windle ( •

ö»r|fngen Qbannpa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;armennci^

Alfc natnr noch nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hjnn! inn / fenbern mibet

5Bwó.SSS2r’m?P’quot;^*«P-lt;gt;*

nJSX’quot;^«5rti^cr/ fc,^mAM!^e»m^‘f^‘^*‘gt;'‘‘^S ** s^;,s;sf’~^? 1

■ ÄÄäÄSäÄ

was fonü bent ^Sl^nehquot; ^^^ ^cb/benn armnt/ebet

P^i^t^ieV^epetlbtn/ CommoJarea/iCu/fiecunüfn, eommoéimJare, ^/urar/uj Wz M eunt ^^»/^erecommoi/umf^a^re j Qwlt;/ efi coNlra mfuraffi.

-ocr page 235-

1

J. æu^ÇerwfbaWcîîafur 94 î loi U ’^ funffse^cnben/Cci^cn fol feiner Art lifted ein i k/’’’’^^^^‘^tpin/öüröurc^öcn» Hec^ftenin feiner j^-ödXcnct weröe/ber Wüct;ercr aber friß vnö ßufft '' ^c^bem mut/öer armen trenen / fahren febtveis «^^^**^^'’”^ ^^® er Nnß vnö woUbftt beiß/ßereieb ^wni Ofrmen 311 niercfUebetißbabcnvnö verberben. ^» eß contra naturam heneße^.

, nbsp;nbsp;nbsp;©arömb fügt Firmtanui LaBantius ltb.^,[cap:j^, ^tcmiiam f ß ^uam cultor fDei-creJiJerit ,'nonaccifitaf '^/uram^ yt (^ beneficium incobtme fit, iir abfiine^ fiI^rorfiis alieno. In boen, neuere cfiicy/uo ilebet e^ con^ fintus, ^uem oportebat aliaf nê proprio ^wciein parcere, '^t bonumfiaciat. I^lur. autem accipere ^uam JeJerit iniu^ ftum efi^quoilquifacit, infidiatur quodammodo, yit ex dbgt; teriur neeeßdate prlt;edetur, ^t iufius nunquamprêter» Glittet f quo minus adquid mißricorditer fiaciat, nee in^ ßinabit/ehuiusmodi quie/ïu, fièdefiicietl)tfine 'loUo /uo dumno ipfiim, quod commodat inter bona opera numere» tur.

Sießa ßnb ber aften Cerer vont Wueber feine fçes ^üaeft«« bancfen geeveßn/ berer iebin fbren Q^ikbem ßbr viel J5etwjftlt;, gefunben. Z)ien?eil benn Wucher fb gar ein vntw tilrUc^er b^nbel iß/Waß iß benn wunber bas ^eut fó damit vntbgeben / 511 eitel vnmenßbfn / monßris SSeßien/ mb %'errvolffen (tvieße doctor Cutl;cr nennet ) werben f benn ich nicht glauben fan / bas fokhe vngeheewre ßhinberev / fb jt^t bie Wikhercr Klit Weehßlcn / vmb ßhlag / ein 'Zeiten / Meißen etc.

21a i, ven

-ocr page 236-

Vieler wikt We 57amh

von rechten naturUehen bingen 5ugfhen » enne. W^e wol numicht vnbewn|Vtgt;«8 ber natürUch« iPcn^h 31» eitel argem gcncigcc/vnb von natur mthtß bt”” fùnbigen fail/wie benn 0. Paul Ibtdxi bestuget ba et spricht /1^8 tronc nicht» guts in vu ferm ßeifeh / SCf” . ma.vq.bcnnoch left er bas nach/ba« an einem natur liehen iPenfhennoch ein enfferlichc/ fldfchUchcßt^ rechtigfeit jey/baß iß/ bae auch XOeiben vnb vngif^ gt;btge (benn bie nenne ich natürliche n^enfehen ) für her Welt ein vnßreffuchen wanbcl füren/fonnen ftV für ben gar groben gilben /noch ein wenig fcherven/ ßuehAUö bein decht ber natürlichen vernimfft/fö viel verßehen fünnen / bas ßebae anbern 5« thun ßhgt;*löt0 ßi« / was ße ihnen von anbern gern weiten gethan haben : Wenn aber nu in fo Ich en Leuten / bie mit ßgt;lcher vnerhorter ißüberey vmbgehen / ein cinü ges füncf lein Iblchcs natürlichen Nichts / noch vbrlÿ vnbverhanben wcrc/ßimüß ßch ja mancherbaßir ßhewen vnb fagen/ i^y bas iß 511 grob bu wolß nicht gerne bas man birg thet Weil aber iolches nicht ge^ ßhicht/wie boch natürlich von ihnen geßhehen feit/ ßgt; ßhlis ich hieraus a ber in al/baß alba ein Wetamor phoßs geßhehen ßy / vnb aus einem rechten natürlw cheminenßhen/ein vnnatürlich monßrum/mtn^ ßhen feinö / iCeutfreßer müiß worben ßin/ barümb man billich für ben Wucherern/ wie für einem anbern vngehcngreiæieb erßhreefen foltz vnb wie ßir bem lt;Xeufelßlbßßtchen»

.290111

-ocr page 237-

ÇompxWifJcn/Bc» fc^rte^mm Xcnfcrlri/cm sXc^t /

2luc^ van 2(nipt Ver Oberfete in ct?cn Oen Wucher belangenb» ^r ^aben nu gefwrt WicÖofteg 5C3 aUerbóe^fien recht/ fein Ipciligcs ©ótt tiches Wort/ vnö bete natürliche in ßUer menfehen hcrt$cn gcpflant^tcs recht/auch «. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bic natur (eiber ben ©dbwucherZ ölß ein

^'^ttlo(ên/vnchri|tUchen/ mnattlrlichen h^nbel vcrlt;« ƒpipien. Wete ober ivdtiiche 9{echt belangen thut/ M^n evir ^war geliehen / bas ct^liche bcrfelben ben ^^lt;^ber nachlalpn als bie alten leges/ boel? in niepl^ ^ feilen / vnb nicht fur recht/fenbern bem geit? mb ®Jo(|creni vbd baburch ?u wchren/vuter treilen auch sar l^eincn gebult vnb nachgclaßen.

, Î5û von 2(then hüben bievfuram centefîmanum ^thent?',^ / J''‘^oehgehabt/Aber nicht beiîotveniger-bat man bc^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

. Wo Re genommen/ voel brumb nach gerebt. 2?^^

’^J^öenn ^efchtnea in (einer Oration bem Z?emo(the^ ^^^^‘quot;^1*. Joches als ein mchrlich ftnef auffruef t/ rnb 21 ru „?ƒ. ^^ *®Pbane8in nubibusfpricht/^trephiabes ber fo fj Etlicher5in(8 (chulbigtrar/ habbefchloRcn sur J^en fratren ?« gehen/ vnb Re 5u bitten / bas Re ben ■^onben von ^inicl herab galicien wolt / au ff bas ^nn er nicht mehr auffging/er feinen fl2euatanich^

: x **^enteRmam geben blt;5rfff, 0olon $u2lthen/ ^f tvucher auffein mal ben fia fs gewonnen /vnb ®öt‘’”*

314 n, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bßViu^)

-ocr page 238-

’««Wôframp;te^îÔrMdt 1 quot;K^tauembte 0iÆ^^’*?*?*‘«*«'/»» »

Fonoern nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(filter vberlaben waren/ k

^^^^^^rernleibeigen lt;

assassr»?»0s^ •

Siz’-'i^^b^sreff^quot;^^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

vneiirin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^'^^ I^^eu / 04 dllo Ücheci^ ^^1^ i ƒ

condenmarl, fjeneratordn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poCuere farern dupUd

«( f;

ft 'I? ft ft

9

»^opaorS cx.dimabanc

prefer ’^‘^^quot;^^eaabtenfieaueb nf wort rant/R« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;”gt; ßins O’le 6) ^n‘'amp;

anae^s^^J^L^^^ttenKn,Wiebenn vor dxra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;T^nbo^art anebvn fermât bes n^^r

Watten nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vifacb ifi/ben hielt man bidweilcn

^.^%'- nbsp;nbsp;nbsp;h^h^.^ ^^Lquot;^^^^ ^^^ ‘^^^^ ^rbccfc/fo burf^tnan

^^f/^^^^^^J^^yr^^^orgtnianbennkbt/figt;wertgt;^ faebenbalb , 6 ^^^n/aber weil bic Welt in geityvnb ‘broïfartgo.nt^

-ocr page 239-

QlWxr ßep ben Kemern. 0^» po gar er^ffen / fb gibt alfc ein fûnbe jor Anbern vr* W/CAmnibfftgt Cornelius Tacitus lib.f.Annalium VOO ^quot;*^Vetus Vrbi femebre«nalumamp; feditionuntdifcordiarum^ 'quot;^'tritnacaufa ©Aes aber ba^umal mit bem Wucher gebieden / bas nu ein iegliebf f »nit feinem @elb leut vber jct5t/tvie er nur feiber wolt / jóu ifïö in le^ erbeten worben/ bas feiner von hundert gälben ?9rfti8i. K nemen fôlt/fôulb ^emâc^ ^aben bie ^nfftmeiger geboten /bas man von ^unbert nie^t ein halben R nemen fblt/Corneline ®a«tu8 *“ƒ. 2lnnaUum/ ïOiemit fïimmet Dinius vberein/ba J^IPric^tbas von bem Fœnorc vneiario, ^08 iß VOn pbertfÇ 5u nemen eingeßtjt geben ßy/ba Cn.IPar W vnb dX)aniliu8 25iirgemeißer geween/ vnb er einanber geßtjt vorn Fœnorc fcmiunciario, Cas pw^unbert nur ein i^aiben f^ 511 nemen/ba jüÓan^ ps Ïorquatus vnb Cpiautius wiberibürgernieißer J^t^n / lib. 7, ab vrbc condita, Alexander ab Alexandris üb. 1, ^^enutius ein 5«nfßmcißer 5u9Com ^af geboten/ ^ tttan gar feinen Wucher nemen |b(t / 2ilfô bat ber J^^ber etwa bcy ben SCÔmern fein gewis 5al gehabt/ ^^öcm ft5unb gefallen / halb wiber gediegen/ 2fbcr öie ZDißorien ausweißn / nicht vber bie Centeßs p^Z bas iß von hunbert nj, R ausgenommen bas °^nu5 nauticumCer æeenrueber/ ber hoch bey ben ^®” ’^^8^ ^*’ 8‘*®tr^” 0cfahr su ßbiffen nicht ^®^*’ S^wefen iß/als 5wifach Centeßma/bas iß 24. Π^ ©riechen / hat er fein gewifs Mel gehabt/ineerw#lt;tgt;lt;« ^ oa hat man mógen nemen fo viel man gewolt.

haben alfo auch bie SKómer ben XDonabtwui cher

-ocr page 240-

U ^^wa@efc^V0nWJer.

Cfcee». cpcr oöcr Centeftmam offt 0cöulöet/2?a^cr Aucf; aro ba er proconfhi m emda U'ar önfeibr mft«««»’ offentlÉc^en ebkt befïettiget/ von hundert niebt nie^i' ül8 Oen bunberf ten su nemen / ^iemit ben nnbem 0ö’' vnbilUeben rvue^er/bamitbicproinnf^bßjiunulbej |c^ïxgt;eret/rtiï|f5n ^eben/rveUber evar vieifhib ^(^^^'^ nia/bas ifc von ^unberf K r.vpvvüh^^arnber and^b^^ ZOans^alter iftruti ben iWub 5« 0atem(n/ auff bfnï sta tb au 3 ver|ê^lo(|èn/vub hunger geflcrbet/S^eßö^c* XuewHua. eben auch CueuKus getban / ba bic^dlner in 2l|t^v' bic von tvegen ber etómer etiiebe prouint^en vinbciu^ genanbten 51113 bepunben/ bie ^eut fó gar vber|f5tcn/ ‘vnb noeb ba^u leibeigen mach W b«t «* ïx«I« t^raneï ber wikberer abgcfcbalft/vnb nicht mehr als bie (Ten tefimas su nemen geboten/vnb burch bas anber/W^ brüber genomen ein flrich gefhan/auch georbnet ban welcher aus ^infen X^enbtfhmma machen wikbe/ ber ganzen 0nmmafólt vei luftig fein / phitarc^ns in vita LucuUiySabeUicus lib. 4.cap.4.

Zta’anuB. . nbsp;nbsp;Ä^‘ftr lt;ïraianus/ba neb kin ^fentmeiktr piiniiw

phniNs 3nniorbcyjmbeflagt/ba8nienianöb5h»nbertrn)b junior, ^ij ^ j^ijg ^^j. ^ffi^j. fpjïj^'f innemen wolt/haf erbefo len b5 mans ben leuten vmb geringem jins aust^nn/ vnb niemaubs bafu^wingen fol/wie junor gekbeh’/ ba man bie lem^wang/obkee fehon nicht beburffte« „ , 0tfb auff sink aus bes Keifer tammer an^unenlen vH ® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gnugfame verfteh^^tungbafur^u thun / ^ber OllcKair'

mt^M^et der Seueriis, vut' M. Antonius pins C^’ù'Aelius Lampridius, vdO QwtrHtf. nbsp;nbsp;21(epanber abf^leci^nb.nb.fcap.vij.khreibcn^b^'tl^tb

bierinnen noch '’'quot;Ï beijer bewikn/vn von Rimbert nut 4. k genomen / auch ben gar armen vmb kaft fnig^ krectt/bas fic haben i^cter gef anfk/vnb ihn von ben fruchten wiber betalt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dût '

-ocr page 241-

îXâmcv ©cfd; vorn 2Ü«(fxh 07

Suber seit Confianani H^agni davon wegen ‘^ngwiriger triche fein gelt mc^r subefonnnen war/ ■î^uien etjiK^e vnter den ^Kaufleuten 2Oenuolias oder l^tquicentcfunaB/daB ut von c.vvül.Öülden, libères ^‘ïrsn boc^ vnd wider gemeine SCeiebs ordenuug da 5i«nal.£)erwcgen denn lieber (^Kce8 mit ansdrûcf li^ ^^ttetuam ^^cn Worten auffden îôcriimbten Concilio 511 Hleea vriccuum. ^ffcntlieb ifi verdampt worden / ^^i^ 5ufêbcn.c. Ouo^

’'wm mibiiVlvlj,©! jlinctlo,

3amp;.eifer 3u|ïinianu8 der fieb 5um €bri|ïKcbfn 3«fftni4tt#» 8‘üubcn bef ert/ fél den Wucher aucb alfö gcmeffiget wben/das er denen vorn 2ldcl iüj.0ülden naebgelap

71/dcn Kaufleuten vinden andern vpöiilden, ètjlü .. ^9caber wollen Keifer Jufrinianus las wider funff '

^^tb viere 5U/vnd sieben an den legem.c. de rum. Trinita, ^ 5de Cathoiica,öa Kcifcr ^ufUnïanus geordenet / Heb ”’1 glauben vnd im leben aller ding nach ©.peters lei Mu^om geprediget/ subuUeni^tem/das man bab [J'i folie/ was auff den Vier Cbrifllicben (Conciliën/

dem (Conctlio diceno / (Conflantinopolitano/ ^Piteflno / (Cbalcedonenft gcfcblofjèn / da vnter an/ ^'^^ aucb der Wueber ausdrüctlicben verboten wer/ ^/ wie SUfeben/c.Qjiia inomnibus 5t:c.quoniani47,difiè pieinit fagen die gderten babe der Key. alle l l.caffirt ƒ ç^lb auffgebaben wollen/fb den Wueber nacb la|fcn, j, ^’^bas kx imperatofia non fit fupralegem dei , fed fubtus, '‘wpcrali ludicio poffme Eedefiaftica inra diirolui , ^enn J^^ÖdiE ^^blicb Oberfeit Oeb tn denc feilen fb fteb su funden/ bd bem gewiffèn sieben/ den gciftlicben vnterwlrfft/ ‘’P damit den Wueber verboten vnd auffgeboben ba:

•35 b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ben

-ocr page 242-

^«(^rrfV/lJaöte ^a^u.

ben wïl,^icniit fiimnict bas^ibacus ^cuArmtMAS hb.i Variamm ReColuciemum fagc. l^eges duties vfuns permit ^^^^^ improbas ene , cum juri diuïno amp;nbsp;natural! refragentur» gaij lp rtde ÖCec^t (o ben Büchern im amp;éttlicb(n iiAtuiUcb^n recht verbotten/nAcb'^A^en flnb vntechb

X^nö ^ftfÖUö ^Qt in Autertticis c. de vfu vfuras kgeci

lull eite permiilss.heet permïttï nonpetuennt»

(^röndpuß t^otemAnms lib, ij, be vjuris, !amp;amp;^ weijtbArans bas Wacher Auch Weltlichem ^echt majje 511 wiber f€y,îC)enn fagt er/Wacher werbe vaur beuZcatrActib: / vnb mebis Acqairenbi rerutn bß» miniA / in Rechten nicht gefanben / viel weni^ S^r Als ^mUch nach ßelafjen, ÖUfbtäntmAn viel bet Jarijten/Aberboch rfnsleichemeinan^/ vnb opinion nes ben Wacher belAngeabhie nach ber lengeAniie^ hen/Aber ich lAs es bey jt^ ge fetten bleiben,^ranben

Aocr^n jeinemort wollen wir bericht than / wie es ^^^hem nAihlAjfen bes Wuchers /im Weltlichen Rechten ein Gelegenheit h Ab. i^s fey wie jm wollef Aajf Weltrecht nicht

^^^ ^^^^ifrn/bAs nach eintAltet trance WAljersimblojren leihen / vber bic Veubh t^^^ß^nnnen/rechtfer, Wiebie Jari^enineu ^^Ï ^^n^^tio ^ü Wittenberg bey leben bes hßchgt; X^ieronymi amp;chur^en / nach amp;oh (^^^l^tUchwcl/ vnb thriflUche gefchlcf ?^”” ^^^ ^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nb Aach jon ft wol mehr S,^/h/y?^^quot;S^^tAfftbk^^^ ^hrifius nicht nACh gibt/Als heimliche tûc^/lift/ beshtK ^n cube,'

CU

-ocr page 243-

gutter ngt;ttfrWfK«l^. 53 V^ Caccbcnionicr Viltens für feine 0ünamp;c / wenn Jj’cr bem anbern bas feine felbcr funbt/fcin liftö mb çp^jt^a^-, ;“ffi|ï^/mb r^ópnitens nn jrer fugenb / ate ein (bn^ ^’fhc^c be^enbigfeit. 2ilfo lefl iOofes bas itfeefc^ei^ ’^N/ mb viel anbere fucé nac^ / bie C^rijlus feinen ^^ri(ien nic^t gcjlattet 2?enn bas Weltlich rec^t reis ®ft bas 3rrbijc^/|ïerblicb wanbelböreSCeie^ C^ri^-amp;? i'^ebt regirt bas binUifi? / ewige mwonbelbarc wb,£)Jtrüriib ^eijl féin S^eid^/^ceptruin rectitubi^ ”^8/610 gerabe Scepter/ bas if cm rein/ ganf$ volfo ’^fn recht / ba fein fehl / mangel/ frommen / flecken ^0^ Wurtjel innen if / bas fein 9£cich feinen Wn« ^9fr/noch Beinböfs leiben fan. Vnb wo mans hcK J^b Cbrif en if/ba if gewislich fein Wucher. Vnb N tvenig ein Chrif ein Deibe ober 3ubc if/fb wenig N®ta^

er auch ein Wucherer/amp;: è contra.

9îômffcÇer KtpfaWeger ^airflit Ponkeyorbenung 5n21ti08burg/2(mio taufent fdnffs Rimbert anfengheh vntcr Keifer Wapimiliano / mb 'folgens 2lnno/brci|7lg mb acht vnb viert^ig/ber we^ j '’iger 5al/mter (Carole quinto vernewert/ hebt bic wd e^crifben (Contract all auff/ mb erfent biefelbc vor* fföfclos vnb nichtig/gebeut auch f e für nichtig mb ^töffdos merfennen / wie ben auAgebrueften/bes adligen 9{omif hen fteiebs 2lbf hieben 5U feben / 318 in bem abf hieb bcs ^Reichstages 5u2lugsburg/ 31100 / tauf nt fünff hunbert auffgericht / fe^t

-ocr page 244-

21?«^a wiber he ^eid^^ aSfeftfh

S^anmitianvon ©o«e^ ö»^^ (^i^hnfXcmife^erÄ^nfg^uaHen Serien/ «^5* SS ^u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1*^1' ^^ö iXeicOe / ^« -pungent / talmanen/

\5r04h'et1CfC nüc^öemöurc^ wnefperhet? vnö ßn öcr gefc^rlic^ vn^imUe^ ^entr^t / fo bisher als wir vemomen/C^rifïen mb □üben vbcn / Cnnb mb (cut merefHeber fc^ßbc sugefÜgt wirb» petsen / orbenen mb evoKen evir/aUen mb (eben bcii S5tcnbcn/bcs bei Ilgen SCdniifcbcn SCeiebs crnltHcb gebictetib / bas (je fokb tfueberhebmbgefebrUeb ^Contract in /ren ^üt ftentbuu^cn lt;ßnben/DbrigFcitcn / mb gebieten ß(* (entbßlbcnbep 3imliebcn penen verbieten / mb |g(i^ eben ©eifliicben vnb tvrttlicbcn SCicbfern/vrtbeilen/ gt;nbsp;vnb geriebteii wenn fofeb wneberheb / vibimHcb/, obergefcbrlicb Contract für ftebraebt tverben / bß3 |tc bie vntvirbig/ fißffttoß vnb vnbdnbig erfennen/ mb bedrti iren/ßucb ßuff (bleb Contract fein (£Kccü^ ' miveTwd. tion ober vo($iebnngfbun/noeb verbclffen, Sitveil Aber bie wiberteuff in Allen lanben gemein ^nb / vnb vnterbem fcbein bcrfclben/mAneberley gcfebrligfcit nvb vn^imligteitgeübctwirb / befeblcn roir biemit, vnferm veroi bneten SCeiebsregimenf/geben (nen ßueb ’ bA0bicmitvnfervolfommegc«7Alt/ vnb mflebtber wiberfAnff bßlben/5imlicb form/ mAs vnb orbnung 3umAeben / vnb bie Allentbßibcn imSCeicb invnfern Hamen au83nfcbreiben/vnb snuerfunben/bamit (leb ein feber binfort im triberfenffen bcrfelbigen form ,, vnb mas weis jugebrAueben/vnb 311 buiten, Wir fe^ ‘ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t3en/

-ocr page 245-

2t^ucJer wither Ketf^^aSR^ict), 99 ^^fn/orbenen mb wollen Äuc^ / ob hinfort nöc^ beni '’Hb bie Ange^eigt fornt/mb nms verorbenct/ gefetzt/ '^rhlnb fein wirb/ einiger wiberFauff genuc^t / bic “^rtber publiants mb ^orm obgemclt / gebrendplicß j *’'funben werben bes bieflben aUc frafftlos/vnbünlt; 1 ^gt;S/vnb vntiic^tlg pin fbllcn,

Xgt;nb in ber ^Ceformahon guter polKcey orbnun^ Ç/2lnno fl?.SZï.,mv.5u Kingsburg ßuffgeriebt/ ^erna ^ber 2tnno jXgt;X»x^lt«f.wlbcr verneueru

ÏOS^ XavoI ber fünOtz eun ©offe^ Âcree c«^ gnabcn^^ómifffxv^dfer / ^it allen ^dten ^^^^’

Jte^rer bes? iXcicOs / Ä^nig tn ©ermamen/ 511 .fa nilUn dC Hac^ bem vns voit ommen wie bieder int ^Ugen 9(eic^ manet^faltig wuc^erlic^ Centmet / °ænic^t fttlcin vn^tmlic^/jonbcrn auch vnc^rl|tlic^/ ’^iber(3ottmb SKee^t geiibct worben/ftnb viib noc^ ^fgUeb geiïbct wcrben.^Sls bas ctslkl? ein jlimma gc^ ^f3/al8 ac^t ^unbert ©ulben bin leiden follen/ vnb ^®c^ lm Kau^brieffals taufent ©ulbcn fetten lagen/ o^ibureb inen niebr benn fiïnffvom bunbert ver$infêt/ '’’ib im wiberPauff/ mehr benn irXOeubtfummage^ J^efen/entpfangen. ©esgleieben etslieb fein follen/ p vinb ein ficine verfenmung ber seit / fo ge ber bc^a^ ‘^gt;iS5ntbun/cin vbermc|gg5nterc|]ê fobbern / vnb P^^^er20eubtiumma geigen / vnb bieglbigc vnib# '’‘ylügen.^tem/baset^licbeÖèwanb/pferb/^ücber ' jnbbergleieben Wabr/An ein 0elt/ fauffsweis anlt; 'Oplagen / vnb viel b^^ber bcnnlokbc wahr immer

iôbni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mag

-ocr page 246-

5Ü«(Ça îviamp;cr tic 3!4^ Ïïûfcf ktt inûGtvcrôfciji/vnbôarôiirc^ dn iMcrchif^m grop fc» Wucher als mcnntglic^ rvifpn / 5« wegen bringen. 3tem / bas eßUef^e ir Gek hinweg leiden/ nemen vorn bnnbert ein nemliebs / vnö mus her ent^ leaner Msn ein mercPüc^bienpgelt/önriinib fie bod? 511 bienen nie^t fdpülbig finb vcrjcbrieben/ nneb foUb bicnfïgeltonebe^alung ber ZDcnpfnmim nkt?t««fp (c^reiben/ober nu|f|agen bürffen ober mógen,

3tcm/ba8 ct^lic^c nUcin^eknnXDunt^ biiv weg leiden / ln)fcn boc^ bic Verfe^reibung nuff©oit pellen.

3tem/bô8 cfstic^c dm ein 0nmm4 gclbs nueb vergeblich ^inld^en/nber bnrgegen mus bcrentlcbnd |m etivadn grope Wnbf/vnbgantj in einem gering gen wcrbjupellen /barin pc ireXOenbtfumma / vnö dngropen genieß wol boppel ober brepfoebtig b^ ben/mb bepnben.

□tem/erpiebe leiben jr Seit mit biefen verbotte^ nen gebingen mb pacten binweg/bas ber entleibet511 vier meretten / fô pe im ernennen ein namb^ff^’ß® bafdr vcr$inpn/ober auf gelt geben muß/tbut wol eb wan mebr benn von bunbert^wantsig.

Oewdlüberfölcb vnb bcrgldcben Contract/ nuebber Wucher mgottlicbin gemeinen / bcpbtlt^ ben SCeebten/ bar^u in mpr vnb bes 9Ceicbs e’rbe^ nung/im jur 1 ç 0 0 / albic $u Augsburg auffgeriebt/ b^cblivb verboten/00 tbun wir mit mtb / t»l|l^ vnb willen / mprer vnb bes bdligen SCeieb» ^^^Î^ fdrpen/ ^ürpen vnb 0tcnben fblcb oibenungn«^ reebter wiflen ernewen/vnbetrciftigen/phen orbene/

-ocr page 247-

5B«^erwibàHeîKd(J^2(6f(Çteî)e, joa ’’ibifollcn öarauff das |ölc^«gt;uc^crUc^ Confect/ ’'’’^ö2Ocnamp;cl0cnt3lic^ vnö ruinai n«^ publication ^^ vertünbung biejer vnfer Orbenung vor mitten/ Jiibbiirc^nicmanba «JcsWirbcn vnb Standes ber IfF/pIrgcnomen ober gebraucht werben foKen/bümit JHen ^Cic^tem / Oeifllicben vnb Weltlichen gebier «ttb/rvenn jblche wucherHehe Cotract für fte bracht/ °^8 ße bicfelben vnwirbig/frafftloß vnb vnbünbig cf ^tten vnberfennen / vnb auff fblche Contract feine Jtecution ober vohiehung thun / ober verhelffen/ 5« ^iiVbas ber jenig je fblche bücherliche Contract gec ^bet/ben vierben theil feiner XDeubtfiinmia verloren/ fub bcrfelbige feiner Bürgerlichen Obrigfeit/ an ets^

orten i^rbgericht genanb/ hinfallen / Vnb auff laichen vierben theil/burch bicfelbige bürgerlich 06^* JlSfeitgeflrafftberbenföllen. X?nb fo biefêlben mit yumig befunben / foil als benn beffelben Obrigü “«it / ober wo bicfclbige feumig / vnfer (Tiscali/ ^ie Obrigfeit vmb ein neulich Peen / alfs swey / ^tep/ober vier Waref lotigs (Selbes beflagen vnb an •’tiuen ♦

X?nb nach bem bie wiberfauffs ©ülben aliéné wlbcn im ffanbe gemein flnb/Jo fbi^iriferberven-^«mhunbert nicht mehr benn fimff wie gebreuchlieh ^Seben vnb genommen werbe. X)nb^rnf^rbcr bie ^«tfehreibung auff wiberfauff/ wie wiberfauffs ^«eht/befehfn. Was barübcr gegeben / genommen/ ®^«rgchanbelt wirb/wollen wir baf^lbige fürwrn Jeriich geacht/vnb gehalten/ vnb wie obgemelt go Çtaffe werbe,

Was

-ocr page 248-

, 0le(lt;^u:8,

glcut» ft» Óróenuwöü T?^ rT^^;^ tß/ viib man tbut nichtbarnac^. fJts Hï ffokl^e oröennn0 mc vmb cmcgïocamp;n ?it: K^quot; S^^P^^^^ t?öt/Canjpai3rt fuiepiftülo. Was lïaL^» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K^nnb ber folchen fachen f

^ r !”'*?^ ”‘^^^ ^‘” tóke^en tviberbiefe/ bes ‘Reichs piibitcii cube, viiö ^Cenfinnirte/ baviüißte i^oUccvcri: benun^/fem tvncherifche/vnibfchlesifchthcnbcl treh

^‘^^ ^^*”f’» f^ët man ein wort, mochtfilchc^ite bic im ^anbe fo treffen nnu febab m äjM fehùt^t vnb hanb^abt fte bey jrem

^^a^Fn^ri^^^^^ ^ÿ^^ quot;l^^Z ^^ ^bfisfeit eberbie ^^^'^^^tt ba fitten foUen/wnehem an vielen or vermin fet/ neben bem/bas biefelbige/one bas benWueberern/ von we yttrechinteffiger weife/ mLXnAf7 ^^^^^y-^^mifeher J^eiferUcher ^^^^^tts ftr^icf 3u wibcr / sejiattet ^mAfs^^y^1$^^^^^^^^^^^ ^^^^^^ti von htmbeït ^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;^^^ttngten vollenb vnter'^ y'quot;^ ^^® vbrtge/ bas ber Wucher nicht ^tmefre^en/voUenb sar bringen, Z)a^ nbsp;nbsp;nbsp;ft5unb

^^te ^8 fiber nicht Z^y^ ^^^^^iferbiefe/ais ^wifachever^ atiebitun^^h^a^^^ ^^^^tfehen Reichsrorbnung ^^^^^^* ^ftmitaberbieinberiObris^ eZrTamp;ff^^rr^ ^quot;^^^ ? ff ^'Simpte fep ben Wu^

-ocr page 249-

OberfdtfoICeti^ucOerfÎMffen. jôj ©te €rfte.

0^)111 igrftcn.Wcil «113 ©ottes wore gracia i(t bas JSWîgt;erXPuc^crfünî)c|ê]? /mb bas ôUe Wûd;crer

verdampt / (o lang fte darinnen verharren/ vnd ÎS^f^iS?

abtaflèn woUeipwic 0.pauï«s ausdrdctlic^ fa o «Hints nut WhCorintb.vp Oc 22icbe/S(cuber / ©eitrigen tver^ lt;«»ft« i^^lt;^i* °^n das SCeid^ @ottcs niebt erben/ solche Cand die^ ^SfI®”’*quot; Jj vnd Steuber find die Wucherer vnd ergerde nu bic ’ ^brigfeit fbk^e funde mgefirafft ^ingc^cn Icfi / fo sibille vrfac^ das fblct? vcriîocCte fcÇcdlicbc leut / ff*^^^^ ”’^^ ernennen vnd aïfb sum Teufel faren, ^ie iviï fic^ das verantworten lalfcn f das ein ander *^tint halben mus verdampt fein vnd sum Teufel fa^^ f^n/den ich öoch wol erretten mâcht/ wenn ich meht Jeht denn mein ampt vletffig ausricht.^arumb wc* w allen Predigern, die nicht getrojt wider den Wucher I^i'cdigen / vnd auch wehe der Obrigkeit fo den Wu^ ^ber vngcflraffct left. Senn @ott der vngcflraffs ^tnXPiîchcrcrèlut / fa (o wol von freu hendenfod^ bern wird/als von den Predigern. Wir armen predig Str tónnen 3war nicht mehr /dennfehreien vnd ruf^

/ X)nd wenn Wirs gleich hoch bringen /vns des Cannes nach ©ottes befehl wider die Wucherer brauchen / dar^u wir doch auch nicht wolf ommen ’drógen / noch föndcrlichen nut$ vnd frucht dadurch R^affen/wo vns die Obrigfeit nicht die hand reicht/ Vnddarüber fchûtset JOerhalbcn / wenn wir vnfer 5tiuptmitvlcif|i0emwarnen / vermanen / drewen/ ßraffen / fhspendiren von den0acramcnfen/vndeplt;

-ocr page 250-

©berfcit waróme (f^óW cóttinï unication ausgeric^t ^aben/fb ^ftben wir vef^ tbftn mb lieget ber wuc^cr nnc^ vn(lr prebigt ber Cb rigfeit mit allen feinen Öunben «uff bem ^alje / bar^ nac^ fie fic^ 5« richten eviffen.

Sie

©bam ^Vni anbern.XVenn bic Obrigkeit fok^ iCkb vnb »etwvfölt;tlt;t ^0Xcuber bie wAc^crer nk^t ftrafi evie fic t^nn (dtl Km»?aS? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ verurfhe^t0e @ott bcrmal eins,betbc^berfek filaffS} 0ot mb Vntert^anensü ftraffen. Wie JCsec^icl am ppik i9»î9(tifif (Capittel bretvet. Sie wuchern vnb vberfefsen einöm

,, ber / mb treiben fren geit^ eviber fren Heclpfren / v»^' ,, tt^an einanber gcwalt/vn vergehen mein alfb/ fpric^^ y, berZ?J^rr/X3^9Cilt;. 0ie^ek^ R^lagc meine ^enbe $ufämmenÜberbeinengeit5/ mb vberbaßbiutfo i^ ’ ^ bir vergoffen ift: Weinfla aber bein ^ert5 mog es erlek ’ ’ ben,/ ober beine ^enbe erfragen 511 ber ^dt / wenn k^^ ? ^ mit bir machen coerbe.^c^ ber t^ft^^ ^abs ßcrebtl y ) mb roils auc^ t^n / vnb roil bic^ ^erfïrerven voter ,, bicX?eiben/mb bid; per|tof7cn in bie Cenber/vnbtvil ^ ^ beines mflats ein enbe machen/bas ba bep ben X?^^* ben verßueft maft geacht werben / vnb erfaren bAS ” ic^bertOerr fep,

’ ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vnb itatberas int 55ac^ an bic Pfar^erm/n’i^

ber ben Wac^r^aprebigen/fagt. Wirb eine plage Vquot; XMt^ero». ber Oabfc^lanb geben ( als nicht lange Can nach bleiben )fb wirb ber Wacher bie 20cabtfünbc fein/ bariîmb wir alle werben leiben muffen / amp;cttcs ^orn mbSCate. 23ariimb bas wir fekh vcrbamptleutbey pnamp;Qdibten/niçoiseftrafft/ fenbem mit jnen ße^ inein«^

-ocr page 251-

ùen Q^u^cr à« ftraffen, jot J^cinje^afft gehabt ^abcn,?Ünamp; in fônber^eîf w«t^ öórjicn vnb ZOerren fcbwcriicb öafür öntworten ’^Óifen / bas fie bas @c$n?erö vergeblich fut en/mb pfcb2 Ü^orber vnb 'Xeuber/ Wüchcicr vnb @eit5hc[’’ ^in jren lanben frev morben vnb rauben (affen / mit Wucher vnb muttvilligcr teevrung. Vnb ob pevnib preigenen funben h^^iben möchten vngc|ïra|ft blei^ ®tn/fbi fte ©ottrvol vmb fblchcr frembber fünbe wil [tnfîraffen / bas fte verarmen / verberben / vnb von Wvnb leut tomen /ober boch mif fren gefchlecht *’nb flammen verborren / vnb verftegen wie viel ge* Ph’hm ijl Deun @ott ijl bem Wucher feinber beun ftin rnenfeh gebencft/weils nicht ein einfeltiger morb fvwo, 'gt;nb9Caub ifliOarümb feheein fglicher auffpin ampt tVeltlich vnb ©eidlich/ benen befohlen iP bie böpn 511 Hraffen/vnb bie fronten su fehutsen. Z)ie ffacebemo^ xocc^im^* •lier hetten gluct vnb wolfart als lang pc in frer 0tab “lt;«^* ’’nbZ^errph^fftgeits/ Wucher vnb bergleiche eigen ^ût^ige henbclvcrmcibeten / hüben fa fohefftig ge* Pritten/wiber ben geits vnb Wucher / als wibcr ben Pinb $u felbe,2(elianu8 lib.piiif (Cap.xliiif»

©ie 5)rittf.

^Vm ©ritten fól billich bas bewegen bie Obriglt;lt; W^eit bie Wucherer 511 prapen / bas pe plbcr offt 0 bciPdi Cz ausgefogen werben / mit Canb vnb Cent 511 boÿ ®“«^yf“„ gehen muffen. ©enn wie natürlich ber Wenfeh feibMHss« »terbenmus / wenn pchbas geblüt vnb bicnatürlù foaeu, ^e hitje von ben answenbigen geUebern jeucht /

Cc ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vnb ,

-ocr page 252-

„„^rr- ?*«Wf»«fl«6fi8lt;l«gt;0

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fändet îàïfô tvenn bas Qdt Als

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^P^PV^ie im Wucher ^efc^ic^t/ fo blei

ïi V* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mter ben feuten / ba indflèn benn

?ÿ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vnb Contract faffen/benn tm gelbe f|i(baß

^^^^quot; 4ffer r)enbef mb gewerbe/wo ? « ö^bnept fan nian mc^t fange I^anbfcn/ni uß a l|ó jn fetjt ein gant^ Canb / ein gantée ètab / vnbßtnieü füfc|)cr fc^ebfic^er feutnefpat / bic ^^'^ n?agnet bas eifjèn an ^c^ Wneper affe« geft an ftc^ piepen/ Cefenwir bös ^ur^eUZ^n^ nibs ba er pk 0anf pneptig pin nm^/in bic aceman ^n^b^o^quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sanib im denb lief

©tf^Jiaïv.

^^^^^^^'^‘' ^' ^^‘Obrieteit ^iejo beagt;estagt; iepen exempel ber roei/ên Zegenten vutet tvarffep einer if^ri^lb fieinen epren nacp gefolgt / evenn inan fpricptSofon ^u 2ftben / ob er ppon nic^t aU len tvue^erreinabgeiepa^t / pat er boc^babeysa r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^’^ ^móc^t/vnb ^um wenisften bem greuf

9et ^ei9in. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/^^8 er nic^t alles ^at aupreffen

P^nn lift bas anbereanc^ get^an ^filM, nbsp;nbsp;P^oen,^l8ein fromeriVanOpUussenanb / pat ge^

man foUc von fiegenben grûnben keinen Xi)ucpergt; nemen.

^on bem steffen Oflejcanbro liefet man bas er fir

-ocr page 253-

önt'^ucßcrättfiraffctt. jor

lêinc l^ricßBlcut/ vbcr bic lix^unncn Solbcs cvu^ at^jj 'ber befalt'banut er fïe los mac^t/vn nmft ben rvueber magnue. ^’bc^ ba^u mclpscn. 50^» t^ut ber Wuef^r/ wo ^ür^ I^n vnb ïOerm nic^t wol^ufeben/ß trcc^fl er in fur^ tïer5cit/ebcnianfïcb'’nib|tc^ffó|iarcP / Ons erg^r MbUnb vnbleut vnb ftlle guter frijï vnbverfc^ïitb 8ft/bA8 man su lct$t boc^ mus brein greiffen/mb wc f^n wie 5u vnfer seit «nc^ gefc^e^en ift / mb nod^ ge^ [c^ic^t bureb bie XOenblcr mb gefêllfcbftfft» @ott ge?

oc cin mal einen ^Üc.vanber mb @olonem»

Xgt;on î^gefîtao (ebreibt pfutarebus bas er bem 5(ö«ßt»«* Könige2(gibiben rat gegeben baserait Wneberer f5r|tcbbcftbciben/)rc9Cegifïermb bic namen berer fo men mit fcbulbcn verbafft von fnen geforbert/vnb offentUeb auffbem marebte verbrenct bat/wekbs bic ^deberer mit grof}èm betrubnis angefeben. ï^geft’’ Ifiua aber gefagt er bette fein tage fein reinere ^cwer ‘’^ebt gefeben.

è)ie?CónicrwteireX?illoricn ans weifen/ mm Pm au eb ben weg treffen/woken ßeanberßniebtß^f ^on ben Waeberem auffgcfre|pn werben» ©enn ba ^^*’®“* ‘’’urben von SCatswegen/^wene n?an vcrorbnct/X?agt; m âwuiw» Eetlus publicola mb Ö?.9Cutiliu8 bie muflen ben XPm eber meffgenvnb behalen / 5umtbeil von ben gutem Öer0cbülbiger,

©arumb bic Stonier biHicb boeb 5« lobcn/i^rp nbsp;nbsp;^0««»

«eb bariimb/ ba8 fk niebt allein mebr bcnn anbere/ ^cnXPucbcrcingc^ogcn/ fonbern bic vfuras vfuras •^mgant$vnbgar verbotten. 3um anbern/bas fic ^ilt;bt bobem XPiKb^i'ö^'bulbet bcnn ben bunberpen/

Cc ü| “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ba

-ocr page 254-

Compel ^né kr '^«eÇa^efîmffet

^A ft^unö «oc^ a?o( örep oöcr viennal méér von efjÏM c^en genommen æirO. X)nO fe^rcibet Cicero üb. v, Cpipola üb 2(tticHm bas es im lege genanb/Cc;; @a tM^^ '* binia (o bart verbotten rvorben / bas rvo man einen j^inbertem / ber vorn bunbert mebr als ^tvólff©üb ben genommen / ber ip babureb niebt allein ber garn .t$en2Oeupt|ïïïnmaverlu|ïigï»orbcn / fonbern noch bar^uauff erfentnis ber Obrigfeit vmb ein fumma ^ nbsp;nbsp;nbsp;©dbesgeftraffe worben, ^m brieten bas pe georgt;

benet wenn beßmben warb/basber Wucber5insbte X)enptfï»mma zweimal vberbraff/ bas man weber $infênocb2Oeupfnmma bat geben bnrffcn.Dlpianus in l.nihilinter eftD de nauJopno.del.fi nonfortem, Z^esgleb lt;»c«n«8» cbm fol CncuUns 9€omi|cbcr ^anbpflcger in 2l|ï« Oucbsetbanbaben/piutarcbusin vita Cucnlli. ^nb bey ben Cgpptern febreibt JCioborus 0icnln8 bc in^ bicijs Cgiptiornni. lib. ip fcye es aneb brauch 0^^^^ æôîpt«/ (en/ bas wenn ber Wucher vber ben $weiten theü ber fumina wuchs/ fo burfft man fn nicht hoher bevalen» 3a er febreibt noch ipol mehr/bas man biefo fïch w^^^ fïnant$ercp / Wucher / vnb anbern vnjimlichen i^^’^^ beln generet/am leben geftrafft babeWnbbas ein (^^ lieber in feiner pfleg/ftch mit feinem namen hab muf 0n bey bcm Canbpfïeger einfehreiben laffen/vn bane^ ben bericht thuen was fein narung vnb fein hanbHer^ ung fey. Solche Orbnung bat hemachmals 0o^ Ion gen 2ftben auch brachtOioborus 0iculus lib,ip cap. 2,de rebus antiquis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

3tcm/ba ein reicher ^ans Papyrins genano ej FWiw. nen ftinglingwolt vnchren/weil berfêlbige burch t^m cher jein leibeigen worben war/warb ein ^echt vero w

-ocr page 255-

^ï^ucJctaB^cfc^affet 104

bas ber wildier feinen mc^r leibeigen mAc^êfólt

□tem / bäbcrerjle S.eifcr □ulius iCaeförfanb^

^^8 ber Wiie^er fb ^oc^ gefliegen war ba fatst er bas £™ ^^ ’’ïftB/bas man alles an ber ^eubtfurnma ^at fnûOèn Uffen abge^en/was 311 wne^er empfangen war»

□tê bas er ein mal in bie w.^unnen golbes/bem ßcnicincn man one $in|e vorflrecft/mit ber Conbition/ ^as ein iglie^er mit liegenbe grünben/bie ^wier fö gut ‘Klebas gelt waren/ caution vnb Verteuerung bafdr 8^^an$ct/ vnb ^ab alfo bem gemeinen nut^wiber ^ufbie bein gebolfen.Cornclius Tacitus lib.v.^änaUn, anno 3774.tnb bie Wüc^erersu ^om on alle 6nabefcertgt;üttöet’'üfft /ober gebüffetvnb von bem Gütern vbergulte Wagen vnb ècbilb gemacht wor* ^en/biemanimlt;rapitoliovnban bietborsur t^auc '’lubber angebengt batXiuius lib.v.Z^ecabiiiif

aipbonfiis ber bocb berümbte vnb gewaltige ÄJufg an ^^nig bat in feinen gebieten feinen wueber getabtct( Pb»»fM«« fonbern benfelben als einen vnnaturlicben bdpn bau«: bei verbampt vnb verbotten.Fopniis niliil aliud fibi qj animæ funus vider( dixit,Antonius panormicanus Jib.î. de geftisAlphonfi.

^)amit aber niebt jemanb meine man bette fein ejeem Pd nîebf als ber X?eiben/fb let man bas exempel He . Hernie in feinem bueb um vgt;Cap, SDenu ba bic □üben Pacb ber bdmfart von iÖabylon ben bunberften/bas i|Ï ben monat wueber fren brübern geben mu0en.^o 5^1' ein alt bing it es vinb ben Wonat wuebet/bas es febeinet bie ‘Oeiben bubens ernacb von ben □üben ge ïcmct»Ocun bie^dben reebeuen alljrc fet/ gefebefiV-Vnb wefen nach ben monbert ober bic gilben babens vcwbcniCeibfn;/''ernet» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ^enn

-ocr page 256-

‘^ r^ngsnuor/ bic ^SnKr Tnb ^öben/ vbcr bic ccc jar für C^nfîf ge • nffhf^^ft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;man 5t»ei|}-c(n wolf/e8ttgt;erlt;ïi

tittitfiMse, 5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;er fi^t/iie dürften fófiimnrse^

genomen ;cL |ècfel bqrju gt;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maeßenxLffeedebenr»

Ine^tbasKorn/CdvnbWo^iauc^ ’ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nie^r/bas A:0;®üKgt;m

^^^^^^lt;^^^rervbel/bie8 ^efer/ ^^^^^^i^^rgeben/ aneb ben ab^^h,^^^ nbsp;nbsp;nbsp;quot;jpnatu’ne^crnacb laifcn, ftrbfii

benitvoeber ^ewt wie es bienot tnebr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bas volet jxxi r ausgelbgen/bas niebt

äS^ÄaS5SSSSSSl£ b SFrÄ-ÄÄ» ÖÄÄSÄX« ^bnbcrc^brigteitit^igericit sefebiebt/übe^^^^

-ocr page 257-

®6ermacÇeecr Stiffer nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jor

(efnen t;eiligen @5ttlic^cn bcfc^l 5uwibcr / jnen

Wbjl vnö jren Armen vntert^ßnen 5u grofjen fc^ßben» ©tt^ûnffïe.

Q ^nt funfften feit (te ßuc^ biUic^ bewogen bic ^o^ ^^c not bes grenlic^en/groben/rbcrmac^cten wu UJebers. jOenn |jc jre nßcbleffigfeit ißbßmitnicht vngehew« ’^'^Htfeblebigen h^ben ßls fey es nicht von néten / j??2»dSlt;î* ’^l mans noch beim ^imhchcn bleiben leib Hein ’^ftn left es nicht beim $imlichen bleiben/fbnbcrn ma ^bet es 511 grob / bas ich nicht tvüfl wie mans gröber ’’^^chen fonbt « Onn fb hoch iß es leiber jtst fernen Jit bem Wucher / bßs man jerlicb ßuffeinen igUchen ,?®ipt$igermßrcftK.®ulben / bßsifi ^ gulbcn jer# Jeh ßu^s bunbert nimpt / ctsliche ßt$«n ben rißum^ Jörger mßrctbß5u / bßs cs Klßuffö'hnnbert werbe.

Wer nun 511 Ccipt$ig jt$unb hnnbcrtgulben h^t ber Jinipt jerlich K^l.@ulbenjbßs heiß einen iößwren ober Bürger im far ßuffgefreßen / h^t er taußnt gülben fb ’^iiuptcr icrUchcccc./ bßs heiß einen reichen Skitter o# ^er »Cbclmßn/in einem jur ßuffgefreßen/ heit er p.tßu# Nit fb nimpt er jerlicb vier tßufent/ bßs heiß einen rcü ehen ©raffen in cim jar ßuffgefrefjen.XOßt er bunbert i'iußnt fb nimpt er jerlicb 40000. / bßs heiß einen reu ehm großen i^örßen im jar ßuffgefrejfen. X)ßt er $e^ htn bunbert tßußnt/ jb nimpt er jerlicb vier bunbert bußnt/bfls heiß einen großen König oberKeißrin Einern jßr auffgefreßen /^nb leibet bßruber feine gc^ fßhr weber am leibe noch ßn gut / ßrbeit nichts/ ßlfb *’'öcht ein 0tulrcuber'ßt$en juhüußvnb cinegantje

JOb weit

-ocr page 258-

tneiHem/ar^ffre^fav'jt^unb (wilm^n fagen) y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K^rcibt in Seneft cap,ii:lvif. Sbas er von einem

ßidübwirbiQ beric^t/bas man auc^ ^cb^iQ von b^m ^ertßcnommem Pfu bieb som Teufel wo rvil» benn ^ïnb niebt ß^onat ^ins/ .. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wek^ö bep ben ^Qmem(Srieeben ber gres Wm

f^^fnftnb teebtwocben^ins/reebi JiibifcbefWücbcr.

l^pï^b betman bericht es jé

hert geboten worben/ebs aber genomen/las ieb^

, ßcfagt/wiewoies nichtvbel^ngleaben.éokes benn: ^^^PJ^^wtieitfein / fb wùftich f^rwar nicht wenns 5cit Çemnm^ybas einHèbemtas/ein ^olon/ 2lkP önöd'aulphinbc/vnb nitt freuben brein grieffe / vnb nicht brun f erfe ob bie Wucherer vnb Vmbfebie^ ßer febreien wolten/man folie Siegel vnb ii^rieffbf^^ ten / barauff’haben bie’^nriftenbalb geantwortet/ ^quot;^’^^'® P‘'o«”fslt;s secZ^o fagen bie Theologen bie brieff ^ ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ^^^^^^be bem Teufel geben / wenn fe gleich

wit «lut verfiegelt ^in/vnb gefebrieben/ fnb nichts* ^^P wider (Sott/recht vnb natur i|ï bas if nul *^ ^t^^^bets ratb. ^as weren recht ^urf^ hebe Jugent bie fe feiten thnn / vnb wer in wol fo ^ewtiui rbnmïicb/als etwa bent tJerenU gewefen / von bem bie poefen ^abnliren/bas er fo viel vngebewrer mom fraf^lvberweltiget haben. S^enn Sucher if ban Wult;J)»ift recht gros vngebewr monftnm/ein rechter Cerberus cameras ^^^ ^tllhunb mit breien fOenlcm / ben man nüht f aüütrw^li^iS^h fan, (tin rechter Sèerwolff/ber im lanbe vmb her'

-ocr page 259-

ættc^jttflrafFett nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;joö

wïeuffÉ/vnb Alles ftuffritî / vnö vermiff indpröcnii *fin Cacus/Gereon ober Î^nteus/mb fc^nukfet pel? ^oc^ vnb wil from pin / bas man nic^t feigen fol wo ^£Ockfen / (ber rucflings in femloc^ seugt/^info^ '«en / 2lbcr ZDcrcules folt ber Ockfen mb gefangen 8efc^re^ Iporcn/weldpsgefdprey idunballc ÿûrffen/ '’quot;b t?errn Wegliep anrufft/ vnb ben Cacum fiidpen/ •^uc^ in ben Ä.lippcn mb (helfen bie Ockfen wiber Id? fen von bcm 25dfcwic^t ©enn Cacus ^cifl ein Ädfc^^*^”** «dc^tZ ber ein fromer Wütigerer iff/ flirt / raubt/friff ftïles/vnb wils gleic^wol nic^t get^an ^aben. Vnb fol fn niemanb fïnben / bieweil bic Od^fên rikt lings nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

'n fein iod; gezogen fein / vnb ßiaffappen geben / als ' fein fie Hieraus gelafpm 2(lföwilber Wik^ererbic ^dt and? effen/als nût$c er vnb gebe ber Wed ,Oc^^ fn fo er pc öoeb $u pc^ allein reip.Oarnnib fölten vn fer ÿurpen auc^ ein mal XDcrcules werben»

?)le@c^ftc.

rXVm ^cd;pen / melben bic Diporicu bas ber ^Wucher offt als fbnbcrlic^ $n9(om/ vidOlufp vba oew 0 r^ur gemacht ^ab.2fppianu8 lib. fbe belle ciuiU/ wwever. febreibtbas bic Wüc^crer ben oberpen 25ürganeb per 2(pllium / ba er pcb wiber pc leget toögepblagen ^aben / barans ein fblc^er tumult worben / bas ber Stat^ nic^t ^at tónnen pillen/ viel weniger prafgt; fen.

' nbsp;nbsp;2(nc^ vmb bieplßigc ^cit on gefe^r rvijjar von

^er ^dt an/bas SCom feine Könige mel;r gehabt ip su Stom ber erpe auffianff ber Wucherer halbe gewefen / * £)bij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bie

-ocr page 260-

2«r Jur vber bem 2]3ufÇfn bic feine ^Surger von bes Wuchers wesen gt iffen/ vnö fur kibefsen Knecht brauchten bis fo lung Ôc be jutten / bei ^c^ eiber bef gemeine XÏ?un bey bem ^uib fokber greulichen ^yrunney b^^lbcn un ben Wuebf^ rem jum offeer mul bef lugte / bus mun woUc ein eim (eben bubcn/uberimmervmb fonlï/ flnb peuus ber 0tub gejogen/vnb von ber jeit un / but mun geboten bus mun vmb bes Wuchers wiUen/tcinen mehr Uib^ eigen mueben fblte.

23cy ben «Ägyptern but m^n uneb ben wes ttep fen md Oen/but mun unbers für ben Wueberem frielt; wateren« ^^ buben wollen / vnb bubens ulfb verorbenenmüp sès^teiu f^/beis ber Wucherer••allein bus gut / vnb nicht ben leib bes ©cbulbeners unfpreeben borfft / Sïls ob bus gut ullcin ben @cbulbener / ber kib über bem gentei^ nen nutj julïènbig/ S5enn es bebunebt ße vnbillifhZ beis ein Äriegsmun / ber vmbs Vuterlunbs willen offtleih vnb lebenin gefuhrgewagt/ vmbs Wuchers willen./ gcfenglicb emgejogen / vnb ulfb ber gemeine uutj bureb eines eigen nutj jolt gebinbert werben.^u - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b^r ßcb etjlicbe nicht vnbillieb befluget/vberbiefe ge

jetj geber/biebu.verbotten/mun fólt feinen Pflug/ fe» ne Were/ober unbers fo ju urbcit tugentlicb ju pfunb nemen/vmb bes Wuchers willen / vnb boeb bic leut/ (b ßeb berfêlben bruueben / be(fen bulben gcfenglicb unnemen/^ioborus Siculus lib.i/.be ^fubieijs ^s^P xfiaSiue”^ UomroXJarümb benn einer bey bem Seinern Lucius Wunlius/bu er gefeben einen bupffem Kriegsbe«pt^ mun/von wegen bes Wuchers gefangen ßlrcn / but tr mitten uuffbemplutj hunbanbic échurguuten ge leget/

-ocr page 261-

2(ujîv^tir v6cr ^dn Q'BufC^er 107 C^'^W/vnb einen'Jluffr^ur erreget. Cinius lib.0.2?e«î J?^gt; j. Vber |blc^em handel ijl «uct; Conon bes^ei” r^fs 2îufi»niani ©efîmbter / vnb iôcnifârij bes treffli^ lt;^cn Â.rieg3filr jlen Icntenampt su SConi/vom Kriegs* ^okf in einem 2füffr^ur erfê^lAgen worben / ba er ‘ni^omfauff ferne pr^ctifen gebraucht/ mb ben eilt;» ßtn nuts bem gemeinen fixrgesogen/2f(bertu8 Cremts» lib.iiij.éucete CupjevOoun : Wftgnus lib.riiii.X?^ Roriæ (Sot^icx Cup. iüh vnb bergïeic^en gefebiebt tlt;5nt mem viel erselen/mb fdubt fre^ bey vus wo mem mit bem Wucher fb fort faren / mb fein ein feigen ba^ ben würbe / emc^ muerfe^ens bergleic^en lermen ein •lulsutrergen.

©te @tf6enbe.

(A'pm fiebcnben fblt fre ßueb bas« bewegen freu ab cn rebltcbciv£?cubfebcu neunen babureb s« rch Cjten.£5enn bus lob gibt Cornelius ^uctiiis infeb ’lein föneb bc fitu Oermemix ben Seubfcben/beis ftc Hicbt Wueberer fein / benn fb lauten feine wort.

Fopnus agitarc, 3C in vfuras extendere apiid Germanos ignotum, Xob Oct öh 0 altes/ebles/ ^cutfebes ißlut wo biftu f^unbr *lt;quot; ^''w®*_ Quantum mutatus ab iHo.xPie niufl wol ^acitus Wenn er ^*^“* ftst wiber auffleben fblt/von mfem Seutfeben febrei b'in.FoFnus agitarc,56 in vfuras extendere apud Germanos notiP «imum.Öfceleberrimum. XP^f bergrOjl WucbdCr bcrijl ber aller bcfl/mb ein fein iPan ber fteb in bic narung _ febicCen fan. é^iir faren ba noebbie SCebtieb^n ^ürnir »5«?«?*^ im brauch waren / barinnen freb manch reblicher/ 2(itterincf]igcrmanfinben.fies/ba hüt neb biefe alte îOeutfebe Jugent/ noch cm wenig erreget 2Dcn man

iO b iij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;auff

-ocr page 262-

■^M«î(«î 6rât(famp; wi^d* Den ®tf^r ftuff fokzeil IXurn^r einen Wucherer feines rebhe^en mans werb geae^t/^nben auch bie i^ren^oïb feinen ’ Æamp;tenç^oio, ^ilriyf j, julaj jen/ober pn verwonen nuf fokken '^umi rep mb SibUe^en ^Cittcrfpickn/eincir/icnncr^u geben» ^einb ber 5eitaber bas ^ie^e futrer! ic^e vinnig ab^ ' gangen /gt;^at man einen anbern Garnir erbac^t Z^ö 3«ötr4xci: man mitbem □nbenlpies rennet 2?iepr ^urniitcït «umit. nbsp;nbsp;nbsp;j^^^j ^jpj bens/gibt aber gute beute. IÏ?an fiubet aber

^MtXÎ#.

in ben X?ijforien von ben ©eut feiten nichts / bas ne ^’OTA. manuels vnb bapffers ein weil ^r / wie trol vorsen ten ge|ê^el?cn/au8gcricbt petten /nnöne fiel? fogaf auffbic Wuchere)? begeben / vnb biefen jren alten/ ÏÓblic^enSC^umfbgar verloren ^aben/ fonbern viel me^r/ bas fïc vmb Selbes trillen meineibig vnb tret» los an freu XOerren / vnb an irem eigenem Vaterlanb 3uX)errettern trorben finb/ @leie^ trie □ubas vmb breilfig Silberling an feinem DiélKSCftsum Verre«« ter irarb.Senn ber @cit$ ifïeine Wurt^el alles vbelsZ Vnb barübcrftnbauc^bic@ottlo|ên vnb necken re« ben auffeommen/ber peb vnfer Outfeben Kriegöle» «s^trtofe ro *e boren lafjèn. 3eb nem @clt vnb biene bem ’Teufel fc^ Oct et«i □temZgelt ift bie lofung.Daber es beun aueb fompt/ 9««eüte. nbsp;nbsp;pas jf^unf) txgt;enn ein frieg verbanben / bic ©eutfeben

nicht mehr fragen trie bdfê ober gut bie fach fe^Zbar«« , ilmb man leib vnb leben tragen fol / fonbern ob auch gnt iöentsuerlangen kr Zaueb niebt wie manlief vnb SCitterlieb man gefempfft/ fonbern ob man auebß»^ 55eut getronnen habe. Wie reumet keb aber bas mit vnferer Vorfaren / ber alten ©eutfeben Idblicbem ^b^m/Fop««« agility Sc in yfuras extendere apud Germano?

igoof

-ocr page 263-

®«r6a^ufïrafFlt; pö’ fenotûm. 0o mus CS ffcylic^ incn nid^t alles vmb ®clt jut^HR gcæcfcn fél», nun wer es aber je biUicI? ^fts bocb 5um wenigpen / bic in ber Oberteil 511 errett Ziltig biefes alten ^entfe^eh namens an bem Wucher

! ’’ïit meren vnb fleuren Oc^ bapffer bewiefen / weites 05^«««^»»^ ‘ hen boe^ fbnfl on bas fres tragenbes ampts ^albê ge «« ®»e lt;£gt;1»« Mren wolt/ fbtünbt man boel? baraus noc^ etslie^er f“‘* ^^a^pcn fpuren/bas biefe alte ©eutfe^e jugent nic^t 8^r bey vus verlofc^cn wctX)nb würbe furwar biefes ^2n ©eutfe^en von anbern nationen nic^t ein wenig fbiimlic^ nac^gefaget Werben / wenn man fprec^c / Öic^e/ bic SJeutfeben haben bas lob gebabt/bas f re Xgt;orfaren von feinem Wucher gewufi/ftc treten in fb^ ft ÿus jtapffrn/vnb tonnen fie nicht mehr/fb fîraffett Oe jn mb fielten fteh boeb noch/ bas fte frcr beutfeben fttt nach feinen gefallen am Wucher tragen, Sic ^rv ^«»Mnev. Planer leiben vnb geflatten gar f einen Wucber.Ï3eliasi husiib.iiif.cap.f.xâifloricæ varia?.Wibcrùnib aber 01 îgt;er Wucher bey ben Wufeowittern gar gemein fein/ ’”^gt;‘^’'’ ’^*^ ob fte fehon betennen bas es grof Je 0dnbc fêy / fô ifî boeh fafl niemanb ber von 0lchcm abflchc. 3fl auch 0fi vnleiblich bey fnen/benn man gibt von fSnffgüh ben cinen/bas ifl von hunbert pp.@ülben. Sic Kaufp Ïent banblen etwas milber (fagen fte) vnb nemen von hunbert ©ulbcn 3chen Öülbcn, 0igi8munbi^rcy^ ^err ju {Cberflein/ in feiner WuflcowietrifchcnCroi«

' oicten,

JpieSirlK,

Sumach-ï

-ocr page 264-

lt;Vïut:rlt;i6viflt;6nfiïn.

Vrtfctötu# dung Oec «rmc.

ÄUgebet ävmiir.

00 X)m achten folfie auch hie 50 bewegn bas ferner liehe gefchrep besarmen hünffens» 2?cnn ob CV51 gleich bie reichen/ auch bie lOenbler vnb Kaun Icut ben Wucher ein 3citlang ertragen fdnnen/fb fans bochber arme Wan nicht ihm X?cnbler vnb Kanff' man wirber fehon von anbern vberfetst/fo fchUgters auffbic Wahr vnb mus fm wol wiber bemalt werben. Wo bleibt aber ber arme ber es nicht wiber verhäng belt/ber mus herhalten/vnb vber bcn gehet cs am ab Icrmcifien.Dardmb fulet bcn Wucher niemanb mehr benn ber arme Wan/in feiner Kuchen/in feinem Kd* ler/vber feinem ^tfeh / ber wirb fiin innen wie nahe fm ber Wucherer fit^t/feuffc^ct auch offt vnb fpricht/ Wils benn nun alles 311 @olbe werben T 3)1 benn nie^ manbs herein einfehen habe/vubber Wucherei ftem rc/bas ein armer Wan bep feiner fauren fehweren ar^ beit/auchhinCommen machte /vnb nicht alles vmb hoppelt gelt besalen mufi Solche f läge bes annen hauffens / fb von vielen mit heiffen seren vnb threnen gefchieht/ fbltfr fe eine Pbrigfeit su hertsen geht» laffen / vnb weil fte X)etter bcs X)aterlanb8 genennet

otef v»o trerben/öndp vcnndßc jclc|)ö ^crrlic^en a^ittdsvnö «mpt öev namens vctcrlü^cö einf^^en ^aben / bamit her arme e bctf^ih i^^i^ feinem fauren fc^tveis vnö iölut nic^t gar von bcn Wurmen auffgefrefjen werbe / weil fte boc^ von ©oft befellvnb gewalt / wol in anbern feilen/ vergt; berb vnb vnterbruefung frer armen Icut^unorfomen/ ^aben,n?an fagt von einem PfaUsgraffen am SCeinZ als ber auff ein ^eit erfaren / bas vmb eines froß willen ibben Wein wachs gerdret / bie23urgcr 5® l^eibeb

-ocr page 265-

®ucS^r ui ^raifm/ jop

Dcibclbcrg ben Wcin^u fc^r QeftdQcrt/rl^nttr von wlt;»nft»** Runb an befohlen aller ï^tirger Keller juibeftc^tigen/ ^’’“®* Jnb ivo er viel Weins funben ein ^afs auff ben SCats «lier ziehen laufen / vnb in vorigen gemein fauffaus ^febenefen verorbenet / vnbfbteb ©elt emacb in . ©etneinen nut^ gewenbet Wer rvolt biefe tbaeftn ^UdblicbeniJürflen nicht r^ümen,

©te î^eunîte.

Q^Om Heunben. 0o fblten bic Dbrigfeiten ben ^Wucher auch burümb verbieten vnb flraffen/ bas Qr ft« |Âmpt ben fren vorn tJ£rrn gefègenet ererben. ^ ^iicxamfec^ften/'^f^üt tool vnb leihet bas ir nichts tgt;«för hoffet/ fo toirb eeoer lohn gros fêin/vnb |r firn ' ‘ tgt;fr bes hlt;5chjlen beiffen. Oef^s ijl nicht allein ^ünevf^^^f* g*** Oeben von benen fô vmb fbnjl leihen/ vnb feinen Wu fber nemen/fonbern auch von benen fb ba macht h«“* ben ju ßraHen/vnb bran fein / bamit bem Wucher ïgt;urch orbcntliche flr^jff vnb verbot geweret ■ vnb ge^« Oewret / Ober gent^lich abgefebaffet roerbe. 2?enn, , Gleich voie @ott nicht alleine bie Wucherer / fonbern ouch bieObrigPeiten vnb,Prebiger von wegen besvn' Gcflraffcen Wuchers brewer^u jiraffen/ 2llfb verhelft ’ stauch nicht allein fólchs an benen reichlich 5« beloh ücn/bic bes ï?ï£i)(S(n ïbnfti beuehl nach/ben W u . thervnterwcgcnlaOcn/vnbvmb fonflbasireauslck . ^en/fóubem auch an benen bic fblchs bamites beflo fipegefchehe/ nach efforberung ires befohienenpro; tgt;igtobcrSCegirampts beforbern helffenr ©as finb tgt;ie rechten guten werct bic ber 0on Oottes am 3ilng

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pen

-ocr page 266-

^^*’ fügfwr ailcfi ^eiligen ïCngeln/ für alter Welt ,uöcß w«# «Hen (Creaturen offentltcl? ausmffen a^Uö, 3^^^‘” «fce« f«»igt;f« hungrig gewefen mö fr l^abt midp gefpeifet/^eè bin ? gt;nbsp;öur|tig geevefèn/vnö jr ^abt mk^ getrenefet/Watt^ef

am fön^vnb 5wcnt$tg|tcn,2|(fo a’ub er auc^ fagen 5U C^rißUc^erOberfcit vnb 311 allen red^tfebaffen tret» en prcóigeni,2^a Coubt ftdp ber arm für ben ©eitj^t^ |cn vnb Wneberern nk^t emeeren / nui|l junger mb .Summer Iciben/vnb war fdpr gefe^winbe jett/ba bA* ,betirgutS€cfornjation vnb pollkey orbrtunggem}^ , c^et / auc^ baruber gehalten/babure^ bem ©eit$ vnb eigen nuts geweret/vnb ber gemein nuts beforbed worben ift/mb alfb mic^/ ber kb in bem armen ßoff erben bnngrig/buriïig/naef ent etc war/ auch ö^lP^” ygt;' Rt /getreneVet/betleibet iDanimb fó tempt ber/jr g^ fêgneten meins X^aters/ererbet bas 9(ekb bas eufb ’^^ tewif vneï reit 10 von anbegin ber Welt Wiberümb fiber fók^ »b«r c« va, ben prebigern vnb ber Obrigteit für aller Weit aufr SuSrr rüden vnb lagen/ □eb bin bnngrig gewefin/vob jbf ** nbsp;nbsp;nbsp;* batrnkbnkbtgcfpci|èt /Jd?bmbnrfn'ggewefcn/)r

* ^ bat mkb niebt getrendet eteXïas i|i;|r babt eueb ïgt;^ gt;nbsp;gt;nbsp;gemeine not nicht angenomen/vnb ben Sinnen bureb geits mb Wneber vnterbmeten lalpn/öas er b^t P^ ger/ bur|ï/fro|Ï etdeiben nnïlfen / niebt bariïmb ge^ /^, rebt/fÓnbern |bll baju gc|cbwiegen.2)arümb fo g^bf* bin ven mir jr vcrflucbtcn in bas ewige fewer / bß^ ’ ^, ben Teufeln vnb feinen ï^ngcln bereittet iff / WßH^^ ’^ amfünffvnb swantsigpen»

^iefê vr^ebe» nWe su glekb / wie Oe wkb^^ 0in/

-ocr page 267-

Cüfvfetïfi^üI^i^bfn ®tt(Çer|tt-famp;4ffcit no jfin/vnî) ein jgUc^efur fiel; fclbcr cr^eblict? geiing^ wHi 01/lollen ja von aller Obrigkeit tvol bewogen ^rben / mb bas nie^t ein wenig bran gelegen / ben Wacher mit ernfi su (iraffen / |bnbcm ger |clb(l/ aikfinw ’’nb ber Wucherer Seelen (eligf eU/ benn auff ber Ob A^Ä*»« Jigteit lieget ber vngeflrafft Wucher/ nac^ mfer pre# djeta cMfF oigt mit allen fein en funben / vnb |ie ftnbs ein vrfac^/o«^ lt;}gt;basgt;' Ja8 bic Wik^crer sum ^Teufel faren» 2iuc^ bas $ubc;j^“‘' Prgen/wo cs nic^t gefebic^t / bas bermal eins @ott ^^ftub vnb Cent / von bes Wuchers wegen firaffen •uSebt/vnb bas |îc (eiber (ampt Canben vnb Centen voiu Wneber in enfjèrjïen verberb gefetzt / bardber Rcb^^nffrbnr vnballcrlcpvnrat $nbe|ùren/womans fû wirb bringen lafîèn/vnb (leb bes armen gefebrey niebt annimpt 3nbem bases (c auch billicb ky / tgt;en löblichen îCventpeln ber Weifen 9(egcnten bic# hnnen su folgen /(r eigene wolfart vnb gebeyensu# bebenepen/aueb ihren alten / cbrlicben £)eut(cben namen su erhalten » Wolle vnb fönnc (neu berwe# gen anbcrs nicht gehören / benn bem Wucher mit Seitigemrath subegegenen. Dnb wirb fte nicht ent# febütbigen/ bas (je lagen woltcn / Jts were gleiche tpol |b weit fommen / bas (teb etwas anbcrs su bc(brgen fev / wo in bicfen fachen etwas mit crnfl folt vorgenommen werben, Wardmb wirb nicht viel mehr bebaebt bas cs beide/ Fiatiuiwtiaöc perçât mundus. ^s gefebehe was recht id/ vnb folt auch ber XOimmel baruber cinfallcn. 3ch s^eiffet aber nicht / man fönbtc mit @ O ^ ^ (C 0 bülffe

fCcii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bwreh

-ocr page 268-

2B« ^m^^ucja^ttfïcfvw

6urc^ t)ïc(c mittel bent Wucher. jïatKc^cn Abbruch »- t^um ïSr(inc^ wenn bic prebiger auffben Cßtit^dn oZ/ûinof^** wiber ben Wucher prebigtenMb bic gilben ernfllic^ ^* mit(3ottc35oni mbftraff bcbmrvctm/pub bieX?ßb ' - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P^rrigcn ^ur ablc^eiw / tveber bev ber ’^duff (ie^eri/

gt; ”ölt;^^5«m Sacramentgc^en lieffen. ^mnanbern/ Eufimpr. weil Aber bic|cr@tèin ben,prebigern 511 heben ctwöS fc^wcr/miïflen bic in ber Obrigkeit mit jrer gcmnlt 311 ben prcbigern fet^en/fîe injremûmptfThiîtîenvnb hanb^.ibcn /bamit fte mgehinbert in bemfdben wi# ber bic Wne^ererproeebiren/ vnb verfaren ineebtcn» 5iim britten/ß miSfïcndurften vnb XÓerrn ben Wu^ cher nicht (ïerceen/vnb Jclber ^cit anff Wucher von Vtfrt* 's«» anbemnoffriemen.- ©cnn wennmans gleich wol im ?erlt;5’w«”îîg«.rttnbe-be(chenwil / fo pnbet pchs bas gros Denn biefès gegçnwertigenjftinmers vnb fnrpehenber be^ fehwernng/bes Wuchers halben nicht geringe vr# fach fein /• ©enn was m^n jt5unb nnßhet b^.ß febet flt;ota. nnm.öufivfrembbe fö'cutel ap/esfey mit prangen/flei* 5gt;vr Oberg bcti'barven/pancfctircn ctc.ober wenn mans wol wil feit nj4»gei. ftitgelcgt h^bcn mit vnndtigen fricgen. ©a gchd e^ benn iöbrglt; hie/ borge bort. ©aju. fdmpt benn bic grofIcleichtfertigBeit mit bem vielen/ flhtlichen / bit^ ten vnblt;rbieten emffs hunbert ober taufent fo viel wu cher.^ins/beyneben bienflgclt/gnabcgelt/ vnb anbenn ongelchuld^ugeben vnbebftcht/wie gros es jrer/vnb frer Unterthemen verberb fep/ b^ruber wirb bas Ißnb voller Wuchercr.©enn wie num im fî^richwort fügt/ Occafiofac«fureni,(3c(tnificht SchclcFC. ©ttrÜmb fb müfjen große ©erren fblches nßchlctßm/ ober wirb x . , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inben

-ocr page 269-

‘^\t ^cm ^HcJe r^n peurm» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j i ;

« ben vorigen stoep niitleti nic^t« nutsUc^s noc^ Fnjc^tbarlic^a fur0cnoinnien«to€rbcn tónnen. 5nni 4-^ieröenZ fóindjlauc^ vberbeS'gingen SConufet^cn ??«lt;*• P«w» ^eieba Polüccp orbnnng gehalten werbens mb inüfl ‘^'^ otonHng. fin igiiei^er ^urfl ober 2?err in feinem lanbe su mehrer ^cRettigung fokker orbenung: ben Wucher bure^ iiervc/offentiic^e itbict/gebot/orbenung mb fitsuni ^gefet tvipet fie/f rafft freß öffentlichen gcrmltß mupts/ vnb Dhi »eu »»«4;«*^ ügf eit abfehaffen/vnb verbiefen/teinen Wucherer ci# i^igen gunp/ober toillen feiner verbottenen tmeheßt» fenroegen / nicht allein eviberfaren lallen / fbnbern Moch basu an leib vnb got/ atevbertrettci / gebaehter be« heiligen 9(ómifchen SCeiebsorbnungvnb verech* ter jrerorbentlichen Obrigkeit ftraffen. X?nb wenn beun nun gleich t^nff beiben teil fblcher crnfl evie von ■ OJegen obcrseltcr vrfhehen Wol billich / furgewanb • i»ijrbe / was rvoltcn benn biet Wucherer brausnia^ then/pe müfïen barunib nicht ein gants lanb pochen/ ’1’nb nui,ï auch barümb bas Chrifllich leihen nicht aï terbing nachblciben / man wiirbe bennoch noch froü hic (Christen finben/ Pnbob es fchon nicht fb gemein fein mócht als bas Wucher leihen/ fb müftfich man tbernacbgclegenheit nach achten / vnb was er mit tat aufffeinem ißeutel nicht anfahen Bónbt/ vnterrve gen lallen. Was aber beibe Obi igfeiten vnb X^nteri# thanen für nuts vnb fromen hieraus entfachen wür^ be/folt mart on stveiffeiin furtser seit erfaren.S^er alh Miechtig/barmhertsig Sott/ gebe fn ferne gnabc/bas nehierirtrtenbebmeten was recht ifl/ Vrtb auch frifch Vnb frey thurt mógen/ was fte vermóge Oóttlichs be^ îSe üj fete/

-ocr page 270-

ffettaïMîvte ben ^^uc^a

fc^fó auc^ öUö ^o^cr muermeiWic^er nct/jreßbffo^ lenen ninpte one fanbe/nnt gutem gewißen fließt vu«’ terlaOèn fdnnen noe^? fôllen,

SW (H#f (Donnita »»a Ocn ?’'!P

«^crgefc^loOèn.

OgVletjt fûu ici? nidptvnibgebcn / ^lenntrtni« Jengen/WASet$Uc^c(Concilia wiberöenW«^ , eber gefcblofîèm

(Canones 2fpo|îo[ornm.

JOie Canones 2lpo|îolorum ob fie wol nic^tSf» tcnficiflnb/ aber gleic^tvol in etslic^en puncten/ju rec^t angesogen werben/^aUen vnter andern alfô.Âi jê^off/Priefler/ SDiaconfôKenvon fren fc^ülbigem fließt Wucher nemen / ober jresamptsentjbtset ever* ben / wo fte nic^t ablafCen wonen.£5i(linct:plvif.

Concilium Bicenum änno jxsan 2ffla gehalten.

2?sicw0l flc^vntcr ben ©eiflUc^en vmb geitje mb eigen nut^s willen / vnsimlicbs gewinfl pflegen/ mb(mbcbac^t/ba8 bic febrifft fagt/Oas bic in @0t tes Rütten wonen vnb auff feinem fertigen berge blcigt; ben fbllcn/biefrgelt nic^tauffwucbcrgebc.pfal.jcv,) ^w(ei^ f^s XVucbcrn/vnbbeinbunbcr^en nemen. 2llfo bat bis qutcîwPmæ Zeitig Concilium gefitst mb georbenct / bas wo einer beßmben wirb / ber nach abfe^ieb bis grofjen Con# , cilif mit Corn ober gelt / wuchere mb 2Ocnnola8 feß^ quicenteflmas / öasifl ein gantsc Cenfeftmam mb . noch ein halbe baju neme / fol / wenn er ein geifHich perjon iß/begrabirt vnb epcommunicirt werben.

(foncilittmObcrtmwm, ^

-ocr page 271-

Stönriha Witer amp;cn ^«c^t ji% iCfn ©eijllic^r fo er befunden / d^ß er tuuc^erc JÏ er begrabirt ererben / vnb ßr^ enthalten/ tbo nuc^ «F ïgt;bcrö?(e|cn wdrb/bftßertvneberßenomen/fblefif I’ll bits er( te mal ^u gut ^inge^n/fa ferne er nuc^ ber '’‘^i'inanungsufagcirilrbe/bas er binforbernbße^eh ’'^bnidptmebrrviKbernmoUc. Wo er aber inbiefer rgt;lnbe verharren rvilrbe/ fol er von ber C^rifUk^en gc *^c(n lt;tusgcfc^lof|en/vnb in föann get^an werben.

CondUmn 2(relöten|c f

20Ät befclpldpn bas bic Z\irc{p^enbicncr / ß bà Wucher treiben noch Gottes wort vnb befell ßch igt;er Communion enthalten fönen.

Concilium ffftobicenfe.

JOie priefier vnö Oener bes 2lltars/|önen nicht 'Sicher nemen/weber in jrer noch in anberer namen.

Concilium Confîantinopolitanum.

20at gcichlofjcn bas alles jo auffbem groflert Concilio 511 Hiexa ifi georbenetworben / 3» recht/ trafft vnb macht haben föllen.

Concilium Tlgattcnfc in tränenreich verfamlcf.

Kein Geifrlicher (öl mehr nemen benn er (meßen than hat / hater gelt ausgethan fo nerne er gelt wi^ ber/hat er etwas anbers ausgethan/fö nerne er gleich baflclbige wiber/vnb es jey gleich was es wolle / fö nerne er nicht mehr benn er ausgcliehen hat.

Concilium ^£phe0num.

20at approbirct vnb Conßrmirct, was auf bem Concilio 5U nieæa gcfchloffcn.

Concilium Chalcebonenfe 2lctionc v,

X)at gleicher geßaU ange nomen / vnb fur recht erfanb

-ocr page 272-

ffondhawWcr tm 2V«rfer.

ertnnb ivas nu ff oen dreien CdnciKcn/niccner/.Coitf jïüntinopolitnner/iCp^clïner gefê^loffen trol den.

^foncduitn ètironenfe ^ano. j?.

Kein @eóilid7€r fel (kb vn ter (leben ciniclpcrlcy truckersutrciben/oderfobtui^ntin féin oderdneb^’ ben wir nueb miß f mflï der heilige ©óttltcben febnff^ rnd (nbungen der Veter/binsu 511 fêt^en vor gutange^ fêb^n/das fein ©ciftiicber Wucher nemen folie. On Cß flehet gefebneben/ Wer fein gelt nicht ôuff truchtf leihet etc. vnd an eim nndernort/ Non defeat de placets e,us vfura amp;nbsp;doius Sennts ift Offenbar daß die nicht ft** Jig werden tónnen /die von ©otteß gebottenabw.ù î^h^n»

ffoncilium ^arracotKttfe.

iCß ifl im ©eifUichen Stecht alfd verfehtn/^rt® .ein^eiflhchPerfôn nicht tewrer verteuffen fol / fo fteh aber einer vberfündig hieniber machen wurde/ fol (ein 2lniptß entfet^t werden.

©aher lifl man ein iCpempel im geifHichen recht daß ein malfÖrföapfl^regorium tomen/aiß daß ein Oiacon su Hcapoliß gelt anff Wucher folt außgeliß henh^tben / dafchreibt crandieSöürgcrdefJclbigen ortß/daß ftemit allcm vleiß darnach forfchen fbllen/ vnd wo flchß fb finden würde / fbllen ftceinen andern r^cpß ®«lt; wclen/vnd fn ab fetten. ïDenn wir C0nnenlt;fägt cr)dfn ßo««#. nbsp;nbsp;nbsp;Wucherern teinß wegß die hende auffiegen. 3m faW

aber da fichß gleich anderß befinden wurde/folt man jngleichwol gegen Stom finden / daß man Och fein» lebenß vnd meinung wol erfunden / damit die ergerf , nis mócht abgefchafft werden, Ciflinctiorplvif.

-ocr page 273-

(Bc((încamp;fXe(6fft'fî)aî)dt^«cÇcr jir . In Autenti.titu:de Excef. prælatQtcap, Inter dikeftos (Teljet/ J'^s mail ein mal einen Canonicum l^inöcr kommen/ ftuffdem 23rctfpiel v^pfennig außgclie^cn/ vn pip , ? «»iber genomen/vrab bes^alben feines Canonicats ] ^i‘ftiibet/vnb bes ampts entfetst worben fey» 1, X)nb in Clemen, i. in principio Wirb aller Oberteif ®n^ bem bann verboten/ fblc^e gefets $u mac^en/bar^ ‘^^8 man wuc^er als mit SCec^t fdrbern f dune.

^inreDt

XOas ge^cn /lagen aber etjlic^/ biefe fc^tófs ber Conciliën wiber ben wurger bie /Ceien vnb Weltlich ’n an/wirb boc^ nur ber lt;3ei|îlic^en gebackt 2lntwort

ÏDas ber (ScifUic^en allein vnb ber Weltlichen nicht auch mit in fblchen conflitutionibus gebackt n^itb/ilibarumb gefehehm/basbie frage auff ben 'i^oncilien nicht anbers furgebracht worben ifï / benn nifo hat ße gclaut/Cb auch bie ©cifllichen @elb auff ’Sucher leihen mdgen / ©arauffh^t man gefehioflen ^n^Sur antwort gebendes tonne tein @ci|ïlicher geit nuffwucher leihen, ©omit ßnb aber bie Weltlichen nicht ausgefchloflen/noch men im @ei|tlichen Stecht ^icmit ber Wucher eingereumet / vnb nach gelafjcn / n^iefölchs 5*1 fehen expnncipioe.Quoniam

Xgt;nb in ben ®at$ungen Ceonis ber al|b|pricht/ ^« hoc prxecreundum queqa duximus, cfle quosdam lucrf tiirpis ^i'Ptditatecapcos,qui vfurariam exercerepecuniä, «Sd foenore voz lune dietfeere,.quod nos C at non tantum dicimus itieos, qui lunt in ckricali ordine conftituti, Sed etiarn in L aicos cadere, qui itChridianos dici cupiunt)condolemus quod vindicari acrius,in tos qui fuerunt confutati, dccemimus vt om nis peccandi oppor/

'Unitaa adimecur.

5f Sas

-ocr page 274-

®«cÇaetttc|îraffc©offc^. „ , ^A8 wir VHS «ber auff @ci|r(ie^ receipt benifpo/ ^ vns niemanb^ba^in bruten/ als eb wir ^iennt ö^s Geiftlk^ 9Cec^ approbieren wolten / benn was fon* ften^ieuen su galten/ rviflen wir ©ott fob wol / vn^ jie^ens bammb an / bas es 5uuor rec^t ift / vnb öin« Canones genietnigUc^ ber lieben X?ctcr fpriid;c lïtibZ ï^uc^bas es im ©dttlic^en vnb natürlichem 2^tct/ gegrunbet ifï;

2lu8 bief^m allen ^a|ïu nu Chriftlicher^ejer leicpj juuernemen/evie gar ber Wucher feinen grunb bas es wol 511 erbarmen i(t / bas fblche 0ünbe/bie p fïracf wiber ©ott/ Steebt / vnb alle Hatur Pehr vns Chrifïen in (b vollem ^hwang vngeflrafttgnX^ (ól/X)nbba8 noch bas aüerfc^rectiK^iïi^/f^^^r gar vor fünbe nicht fol erfennen lafft n; welch» ß^wi» nichts anbers allein teuflifche vcrblenbüng ifi/bön^t vnfir lieber XDlCrrc ©ott vnbancf / Verachtung feine» Worts/vnö feiner Wiener / vnbanberc grof je 0rew^ ehe 0ünbe firaf^t/bas man nicht alleine grobe/geir liehe liigen/vnb frtumb in ber Icre/fönbern auch blfent liehe fünbe / vnb ergernis in eufjcrlichem ïehenZ unn^ men/foben vnb billiehen mas/ wie pautfagt lt;f»®% fâlo:v. X^arumb bas fie bic Ciebe ber Warheit niep , angenommen/wirb ihnen ©otefre^tige ^rrthu’^^ fenben / bas f?e gleuben berCugen/ auff bas gerichtet ’ werben / alle bic ba ber Warheit nicht glcubet h^^^?' ’ fonbern hieben lufl gehabt an ber vngerccht’0f^*J ’ X)nb ifc freilich bic flra^è bic aller, f ch werfle/bic ©a gareiniglich vorher gehen lefl/wcim er mit einem w beben garaus machen wil / berh^ïben wollen« j

-ocr page 275-

. %ïöttuttö wo man Den wuf^a Wertet n4 g ' ’^r/öaßfliau emfKie^ betet/ 2fbcr vnf er Z3crt$en ® '^ garf alt baju/ gïcuben nicbtetjcwir erfurens ben ^it vnfcnïi feb^ben/benn wirb eebenn ju tong

gc^arret fein/ Gott wolle mit feiner^lo?

ben vnbSSami^ert^igf eit vber walten,

Simen,

Cintföf« wr P«* ^«rcr/fampt »Werkgung

bcrfelbett.

^ctwl bic ^SâtÇera^in

perfon vnb f^re patronen nk^t wert fein/fte^ nut jnen einsnlegen/ benn in notx ber fé^Ul fagt man/Contra negante prin

cipia nó elle diTputandum^ 2^49 ip/mit bC ne bic fo gar vnuerfe^ampt fein/bï ftc ber belle'MarciVlautererWar^cit wiberfpreeben WJ««-« ^’'ffcn/fol man nicht viel zoneten/ benn ein verfloctt J^’’J’‘J.’J*’ ®frt5 leß jbin boch nicht fagenZ wie heil vnb flor bie o-eteV’ J’fttheit fUrgebracht wirb. Weil benn bic Wucherer J^ ‘Derm Chriflum bieWarbeit félberbürffen lügen pfAffen / fb fblt man ftc fmmer hmfahten laffen/ vnb we nicht wirbig achten/fneaau^fre vngegrunbte lofe quot;Behelf rebcn ein wort $n antworten. Sfber nichts befîo w^eoiger bienet es bas« / bas man ben verflochten ant^

^fij werte/

-ocr page 276-

©«ntehrS^iJcJcrm

worfe/vnb bas maul flopffc/ öuff bas jbre vernofhc bo|s^cit offenbar tverbe/vnb j^r Oing rüc^t ein fèbein bemalte als fêj? es recht ^Darnach bas anbere nicht betrogen werben / mb meinen man tonne nichts wb ber ße auffbringen/ 2?arumb fagt Salomon prôner. XPVj.antwort bem Harren/bas er neb nicht fing Onn^ cf e. Wollen bem nach etliche ber Wucherer vermeinte einreben anhoren / mb wie benfelben su begegnen bc^ richt thun»

©tc^rflc ned^KuMö nbsp;nbsp;Werfer 3ii|tinfanuB h^t ben Wucher nachgelap

□«hot«»'« fen/fonftwiifbeerben^ractatumbc vfurisWeberin Itb: panbectamm noch in feinem Cobice höben pepm laffcn,

2fntwort nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

S/ifs ipfap aller WdcherergrdfTerbehflfF/*’*quot; »fperbe^ bieeipme Wawer barauffpe weiblich trotzen / »tmj bciffoev wf» pc bamon tónnen fagen / fb lafpn pe pch bebnncrenz «b««’ tie fach fh? fehon mit recht erhölten. i£s ip aber h'^^ auffhalbgtanfworfet/jerpiichfagenbic ©eierten/ ?.S?^’fcy3«|ïmtón«se{n€hripKcherKeyfergewefen/vnö weil er pch $um Chnpltchcn glauben betent/ pch one jweiffel auch 5«ni ChtiPltehen leben be^ haben/bauon ein puct ip/nach bem bcfehel bes/J ' ~ reu (ThtiPi/nicht wuchern/noch anbern benplben a ein ChfipiicheC'brigteit 5U treiben gePatten/j^P trachtung/ba8berr)ie9(9C W9C30lt;p.^ fö0t/3ch bin nicht tommen bas ©epß ober bie F p^ten aup^ulópn/pnbernsuerfiÏllen/Onn ttP J gt;nbsp;euch wartich/bis bas X^immel mb £rbcn ^^^^’itj

-ocr page 277-

’Î’ifî» nic^t vergeben öerflemeß ^^uebftüben noch ^i Uttel vom @efet$/bi8 bas es nUes sefebebc. Wer ’’n eins von biefen f leinften geboten auffiofet / vnb le* fu bic lent nlfo/ber wirb ber tleineß bciijcri im 20imcl ^'•4). Et idea Imperator luftinianusomnes ChnfnanosEuange/ quot;'’•ndodtrinam gt;nbsp;06 Apoftoheam difciplinam in prima Conftitu/ ''oneampledtiiubctgt;Vtc.deSum:trin,amp;fideCatholi 5um üm ^fm ja^be gebacbter Kc|7|cr ^wf^inianus georbe* '’U/bas es alles 511 reebt/frafft vnb macht höben (01/

( ’^asbievierChfif^Uchen Concilia aisbas Hicener/ ; ’^onfrantmopolitancr / ’fph^ftner / Cbölccbonenje / ■ 8«fcbloflcn höben/ barunter auch bas Cccrefum von ’’erbotenem Wucher mit begrieffen ift / tvie broben in ^tn ^cbUiOcn ber Conciliën 511 (eben / Dnb lagen bie ®elerten/ba8 ber Keifer hiemit alle leges cvolle caffirt ^nb auffgehoben haben f|b bcn evueber nachgelalpm cumbrittcn/fev es auchwiber alle Batur/basein ^necht (eines tóerm gebot auff^eben / vnb abthucn ^^^ ^„eAt tlt;Jnne/Wie 2(ccur(tU8 (agt/Naturæ répugnât Scruum j^^t nnet^ ’ollere legem Domini fui, Bu beun alle Kepler vnb m^djt fefne« ^5nige/ ©Ottes bes oberflen febenherm Knechte ^^j^quot;^.^^^/* Onb/ woltes Ihnen feines eveges in (einen geboten et# j 1^08 511 enbem gebären» ©ariimb (êy es nicht beweis

6nug|am b^'^JnRinianus bcn Wucher (olie nüchgcla(ï Rn höben/ ob er (chon ben ^ractatum be vfuris beibe in panbectis vn in Cobice hab liehen laßen, 2?a8 aber ßtfragt Wirb/ wenn er (n bennnicht fol naebgelaßen ^öben/warumb er benn biefen ^ractatum vorn wuch tt hab flehen laßen / 0o iß ju wißen / bas auch glei^ ther gcßalt mócht gefragt werben/ Warumb er boch xiaot«#^ i’on Ciuortiis/vonlShüßhtibennicht hab austhun

-ocr page 278-

06 3«(^f«M«üö ^cn QB«cßcr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

-lä^n/agt;ellt;^C8 öoc^5uinalcin ZDeibnife^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

c^rifiHe^ biagißlbas Oc^ einer von feinem gnugfAme vrfae^n (crek^bey vns€bn|^^” weiföhe^er C^ebmc^ vnamp;»gt;e0(ai}fi«n)n?enn nicht ^cfalien/hat mögen feb^ben^okh SCecht 0quot; bey vns nicht mc^r/man ge^edtes auch f eintngt;/ er óch von feinem weib woItc feheiben laffct^/vnb ü»ff fölch nk X)eibnifeh Specht bemffen / wo er ein iChebmeh beweifen fan / bas fie von fm gelang 0y/nach ben Worten bes 20jgrren Cht«ó^ / 3^ euch aber wer fteh v^’n feinem Weibe feheibetZ ïCs.m denn vmb ZOnrerey willen/ynb frei het einanbe^/ ber bricht bicïChe/jGDatth»yijy4 Z)is Slecht gehetzt alle Stecht /vnb nimpt nneh 0to8 wunber /. wamnib man in biefém fldcf fo hart anff □uflinianum brfn * gen mag/ba man hoch nach Ïeinen gninbtlichenbe^ richt hat/ aus was vrfâchen bewegen / erbiefen traf^ tat von Wucher in feinen bifchern hab flehen laffen/vn im fal bi cs gleich ber meinung ge^hehen/ hftn’^t bf n Wucher «achsnlaffen / fb ifl er gleichwol noch nicht □uffiftcift ober rechtgefprochen/^en bic rechtCfäßcb bie gclerten)laffcn viel nach/bas fie weber lobennoch biUkhen/auch weber loben noch biHichen f lt;5nen/vnamp; «lt;tlt;wlt;fet. tVieCuth.fagt ïCs finb^weierleyStecht/ef^liche term/ etliche weren» 2Dic fferegefet^ gehn aus ben jehen gebo tt?«b«w4gt;t. ^tn/vnb @cpt5 bernatur/ vnb leren bas bef! wie fïeh einer gegen bemanbern halten fol 2?ie anbernt«^ ren bem bdpn/bas nicht erger werbe/barumb lafjen fte nach gekgenheit ber jeit / flct / perfonen / vnb am berer vmbgenbc viel bes bdfen nach / Puter biefen mocht auch 3ufïiniani fractat vorn Wucher vnb alle lege«

öl Fd 10 Vr :*0 '10

8 10

' 111 H in fc d b o t« n b «i 51 fi

I

-ocr page 279-

%u(^eriHem3?tifHtti(meitA($dlt;i^fF(a wö te 10 ben jêlben nac^Iü|]cii / serösen warben / aljb ^ftsbcrKcifcröcnWuc^criwc^ßclaflen/nk^t bén falben bftîmre^ 5« inftificircii / fonöern ban @eit$ vnb JJJ^wS^ ’’’üc^er/ber bcsumal wuc^ß mb ^unam/ 3« treuren/ j^nb ein gewiß siel 5u fleet en / one sweiffel in willens/ j‘’’oe8onegró|]crn mmt^ ^ gelegen mógen/allen

^iK^cr rein ab3ut^un / ©a er aber gefê^en bas er fó' Sar neffeingcrieffen/ bas es nu me^r faff vnmdglic^ *’^Ar/auc^ bie liebe fb gar taft war / bas man fc^wer^ •ic^ einen pnben würbe bcr fêin gelb vmb fbnfl ausleb meffiö»NS ^n wolt/ ^at er ben Wm^r alfb gemeffïget/vnb bc^®''* ®“‘t?*” . ’’en vom2lbel/ bas fie vier gülben nemen/ ben ^nff^ •enten ac^t / ben anbern fee^s / vnb fpric^t/er wolle Vieillit bie alte fc^werelajl nicffigen/jOarauffrebet ^,,.pj„.;

j ftneb ©erfon in feinem bwe^ de contradib.c0nfidera4.vru

”’ permitti cercis modificacionib nonquidem vt eflentlieiw.Sed^

* detenus cuenfat. ©aßnu fkl? jemanb ^icrauff betufs» fen vnb alfo feinen vnnótigen/mutwilligen/ gcit3igcn ^nt^er/ bcr nur auffeitel gewinfï gerie^tlfl/ fc^mü« J^fen wolt/ bcr wirb fb wenig bcfïct?en/als wenn einer

•’ey ben 3ubcn feine bofs^eit in Ixfb matrimonio ^ct ' J^ollcn entfc^iilbigen mit bem legeSKepubif/boß boc^ “einen ^i^^en entfc^nlbigct / fbnbern bc3cugct viel Jt^rfres ^eFt3en^crtigFcit/b5 bie^üben fbk^c wónd te^^ctopffwaren/ vnb man bisweilen ein bar von ^•nanber fc^eiben mufï/morb vnb tobfê^lag baburc^ 5n vergüten. i£s fcy nu gleich bierümb wiefm wolle/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

^Se^ct bes ‘jOerm Cl?rifli Steent ßn alle «)(ecl^t/0ein vclt;vV Jecbtlauc aber alfb / 3r fbllct leihen vnb nicht bafür W«n/f£ac.vf.^pAtthtV,©arawff'(bl(cn Cbriflen ach tuns

-ocr page 280-

ff^nfiiMft tóef fl((e 3îf(Çt hinggcbni/viiö nic^t auffWeltrec^t/bas ftc^ in vie^ kn ( tüutcfï mit bes tJ, C^n jïi ^Xec^tmcbtvcrßleic^t, f^s füllet aber Hieraus weil (Sottes tvort ben wuchst anlt;xc4gt;t '^^^^^t/basane^alleree^tbenfélben verbieten muf f^”/‘’^^‘'^^quot;^ ni^^ircc^tepdÓèn/Qiquot;^ 1« contra kg««« fern. ” ^‘^Dd non potclt dki kx,X)?4I1 fÏ^Ct anC^ Wie WCltUci^ rCC^f r ««oiiFow/ ein febwac^ geringe tnö vnnoïtfomen 9Ccc^t ifV ör*^ SSX® *’“'^ ® “quot;^^ “’.^^‘‘ verbeut noch ^iraffi/als ^ern/neib/ ^«bte. nbsp;nbsp;'^W vngci^u vnb bdp fiïfï/weiche 0. pöut nennet

f) ^^quot;‘^^^^^fi^f^^s/vnbfagtb^ bießlebcwerdtbnn/ fallen bnaSfeie^ (Sottes niebt ererben amp;atv,X)n wirb nienmnö entfeiputöiget/ ob femanb fïïrrvenben vnb fa , gen rvolt /bie ^ecbtbetten iólcbs niebt verboten/wil fici^aberiemanbjefolcber^ecbtbo^banmaifen/bas Bonnen tvirjtn nicbtwd^renlenbnt aber niebt meb^l benn ötos er feinen eigenen namen außrnffr/vnö feinen geits barbure^ rerret^/ vnb an tag gibt / S^enn foleb werbgefct5 nic^t eigentlich vmb ber Thrillen willen geçben/benn was rechte Ch róten fêin/bie beburffen niebt bas man men ben coucher verbiete/fîe evifjen on bes woï/ bas fie niebt wuchern noch geit^ig nbsp;nbsp;f^^

len/fonbern nach Art Chrifüichcr liebe fchutöig ßnb/ nicht allein mit gelt vnb gut/fonbern auch mit leib vu leben 511 bienenJ^as aber @eit5helfcfinb /nus eH opm Vtciuiltlcge ab aiiarinæftudiocohcfceantnr.Jpnb baS man be^elben/weüfie fiebjeben Öcit^teufcI wollen reiten 5iel fîecte/bas fies benoch ein mas machen/ bic ft ch nu auff fblch 9Cecht beruffen/vnb ben Wucher baburch verteibigen wollcn/verrafhen Och fêlbfl/wÇ geO ’ti fo viel ju verfteben / bos fie nichts weniger ben Chrifîcii vnb rechte ßcitjhelfe fein mdfjen» ^‘^

-ocr page 281-

'Stc(d^a6W(cM)0m®«(Çet n? îOteaiWerc.

ïgö ill ßieic^trel 2lnno XD. ÎD. xlrii;. auff bcni 5j5æïf Jcic^stagcji» Sfugsburg voter (C^rolo v, fünff wm 4en. vUiibert sunenten nac^ gdaffen.

SIntwort

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Das fol man bett?eifcn.S)a8 i(l ôter gewiß b^s

r ^‘^îumftl bureb SCômilêb^r Keiferiieber Waieflct pob Jifty orbenung / olie wnebenfebe (Contract auffgebo? oen/vnb bey gewi(fen peen verbotten fein / wie in bes neiebs abfebicöen / broben ge|ct$t $u feben / vnö •liebt mebr naebßdaOen / beim mit bnnbcrtgülben *’'g^(ben/)erUcbe Sinfe 5u êeuffen / bas beuten etsliebe Ïgt;Abin/al8 fcy es vorn bloOcn leiben gcrebt / bas man

; ^« von bunbert gdlben v.gólben nemen móge, ©a 0^

; ter gleieb ber 9(ómifcben/^.eifcrlicben IPaieflet poIK ceporbenung wolt bewogen wcrben/inbembicfêlbigc tebet/von benen fó ein geringere 0umma gelbes/als ftebt bunbert giilbcn aualeiben/ vnb ein grólprefum^ Uia/als taufênt gulben/barein verleiben laOên/bamit inen me bt benn funffvom bunbert ver$infet /als fob te aus biefên Worten à contrario fenfu 50 mferiren fein/ bas vermóge fólcber (Conjlitution fünff vorn bunbert jugelaflèn / vnb alfb ber Wucbcr nicht allcrbing ver^ botten worben / fó tbut folebs aucb nichts sur fach» Î)cnn erfilich b^^t bas argument à contrario fenfu fein pat/wenn ftchfehieuft/bas wiber @ott/recht vnb natur ip. riuwollaberaus bem argument i contrario fenfu fo Vielleicht aus óbgebachter Polliceyorbnung su

i fchópffen / biep vngereumpte Conféquents folgen /

[ .bas man von bunbert gülben fluff Öülbcn nemen ©g mócht/

-ocr page 282-

Kctcf)^ abfc^icï) Dem ^KÇf r ^« w^* niédjt/quod 5^ iuri naturali, «Sudiuinorépugnât, WlC ÖfObfft gcn«0fftm bctvicfcn. ^u bcin (o wer öwc^ fók^ ör0«^ ment ber poUicev orbnung/ fo 2(nno IP, 2?» 5112lt;uß^ fpurg vnter 2^ei|cr XPa^riinniano nuffeeric^t/ vermom ge wekeer / ber Wucher mb biewuc^erlk^e Cen^ tract pmpUciter mb on mtet fe^eib verbotten werben/ gant5$uwiber,

Gott bgt;Ät ben ^Kben tm aken ^ef^menf ten x7lt;rd)«MM0 Wucher vergdnnet/wiegefebrieben ße^et/2?euferoJ f^t«gt; aniKKüh ^u f^k an beinern ibruber nicht wuchern/ ? Treber mit (Selbe noch mit 0peife/ ön benfrembbert ^^ magfîu wnchem.^arilmb fb fan er fb grolle 0ilnbc nicht/cin,

?^ntwort

Oben von ber ^üben Wnehet i/J Atts futhtf^ genungfam angc^eigf/wie ben 3dben 511 begegnen bie mitbiefêm Spruch beweren wollen / boch ’^'‘^^** ben rechten Verlaub bcffelben / bas fît n^ch tee^t vnb macht höben/ laut biefêr wort an ben ^h’'if^^'’ 311 wuchern/wie/te nor felber wollen.äbcr hk wollen Wir fagen / warümb gleichwol (Sott ben wuchst^^^ bcm fremblingen ben □üben gefror-mb erleubethöbf’ X)nb fbllen wijjen bös (biches aus Lottes gerechtem 3orn vber bie Reiben gefehehen fey / gleich tok noch bis weilen mfer lieber ZOerre (Sott / vmb ber Sünben willen Krkg/peffilents/tewrung/vnb anbere plagen vber ein volet verhenget/ bas man wol fagen mocht/ es hef ten nicht bie □üben /fbnbern @ott falber butch bie □Üben an ben Deiben gewuchert» ^050 ^^^^^

-ocr page 283-

Qï^û ben gilben ba QVitcOcv ttaf^gdaOttt. nbsp;nbsp;ƒlà

^H^unul öie 202iôcn ber ^óöcn abgefàgte fcmbr ôoi 0e fatten bas lanb innen/bas @ott /ren Petei ij 21bra ^am’ 3f^ac- Jacob/^at gclobet/vn bic 3óbcn fatten J^ffcßl von ©ott/fte au85urottcn vnb ^uuertiïgen. Wie nueiniislic^nauc^nac^bcm rcc^t bematur einem ofFcnrtic^c feinbe/ber fm nac^ leib vn leben trac^t/ab brueb jntbun/rvie er fan vnb mag |n tob $ufcblüótn/ JUnemen was er bat erlcubt i|ï.2ll|b mag er auch wol ftnjmtvaebern/ tviebiemit 2). ïhmbroftus vber ein :(„,j,v0go#» lliißet/bacr fagtxüii.q.üij.^C nach bem alten gefet^. Ab Wo exige ufiiram cui nocere merito defideras euf lurc infcrunturar *'ia,lniic légitime auferuntur ufuræ.ItemVbi ins belli ibi iusufuræ, ûufbic|é incinung rebet auch 2fngcluö in feiner fiimnn Qiiempoflum perfequi gladio amp;nbsp;bonis fpoliare,ponumeciam lu/ ftc uel lictee ururas ab co extorquere,©aö Ifl/WO f tigen/tail wn/piilnbcrn/rccbtift/ba ifl wuebern aneb reebt* X^nbfbifl benmeber ben 3üben vcrlcubet nicht als ’‘f^bt/fonbern rationehoftiiitatis,ba8ipan fren feinben Oeb babureb 5« reebm. Senn wenn (Sott ein lanb vol 1er ©ottlofêr bdfer ^ûrefen / bureb frieg vber5ieben/ ^nb fïraffen wil / fb mufs morben / tobfcblagcn / ^rennen / rauben / fielen / nemen etc. fô er hoch Pnji bey ber aller grdfien vngnaben / vnb verlufi ^er Seelen fcligfeit verbotten bat/ eitel belKgtbnm |ein / auff bas 25dfc mit bofe / @ûnbc mit 0üngt; î’e/gefira^t werben, ©arunib gilt biefe einrebe •licbts / bic^aben haben bas mögen thun barumb ’’rag iebs auch thim. 0ie haben wol mehr getban / ^ob wir gleichwol nicht nach thun bürffen. ^a mlOofes aus iCgyptenlanb führet, borgten ftc ben lS@^p^j£^n ihr befi ©efebmeibe ab-/ -

(S lt;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vnb

-ocr page 284-

^r^nbïasn^^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ver^mg/vh fefber ^iW

m die hundert mb Kt

teil foKen/öie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^8^/barnac^ wir vns rieb''

«s^^sr» S'ÿSW*^^

, w^iSÄ^*^ r^yinen^nselnircn worben verberbe/oHch nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;flt;gt;llcn/einer bcn anbern

•gt;«T!!S3XKïï55r*^

m^r

banlmb tonne es fo croire be mept fein von bnnbert v.gâlben nentek “ ’

Antwort.

ftra^en im ^eUifeben fewer rm ^^quot;^f^^^^^^^ f^in werbe benn bte anbere/ wie ber^Derr ^bf^fins folcbs felbs bezeuget/ f^ncf:if\ ba

-ocr page 285-

SiH? fönt’« t'oti @0^f vaBeftfft ji9

04 er (prient 2?er Knclt;^t öcr feints XDerren rvinen ^ ^ ^«ö/mö ^at nc^ nicht bereiftet/auch nicht nach fei lt;nbsp;« »lem chilien ßethan / benvirb viel fireiche leiben nniplt;, Rn/ber fn aber nicht weis / hat hoch sethün bas ber ^ ^ Rreich tverb iß/wirb wenig flreiche leiben, ©ft seiget ^8 öer Derr briber an/ncmlich bas wilden flieh wiber 6ottfunbigen/fêyfchwercrvnbgrdfpr funbe/ beim ’^nwijlèntlkh wtber jn funbigen/ aber gleichwol niftlt; thet er fie in ber fïraffgleich/vnb fagt / fie feilen bribe (ïreich leiben / vub fol ba fein vntcrfcheib gehalten tverben/ beim bas einer viel flreiche / ber anber wenig leiben muffe.

2fIfo fan einer wol ein gr^fferer Durer fein f*“* ^enn ber anber/cin gróter S^runcfenbolts/geitshate/ StlS/Xe nnant^er/ betrieger / bieb / Wucherer vnb fb fort an/ Feme bleibt ’^b fan wol fein / bas bie feh^verer funbigen / bie f t^tv^S'l^wifh ï’urch wechfêl/vmbfchlag/vnb gar vnmefJigen Wip ^^er / j^urflen vnbDerm mit lanb vnb leuten fb hoch l^efchweren/bis auff ben letzten grab fehinben vnb in fiiffcrflcn verberb (étsen/beunbic f leinen Wucherer/ Jiev.obervf.pro cento nemen, ©as aber (3ott biefê f«nbc nicht eben fb wol in grabib: remifjts/ als in Sfabib : intenfis fbll verboten haben/bas ifl bas fleb oer Wucher nicht / faß wol als greffer Wucher fblt ’’Utecht flin /vnb einer nicht fb wol verbammen fblt üfe ber anber/f an ich auchnicht verftehen wie bas su fiehenmiijl/esmilfl benuber^pmeh vurcchtfem.

Öfus non volens iniqiiitatem tu es,Pfal.f. X)nb Wie flehet f. lt;nbsp;« Johannis iif.Wer funbethutberthut auchvnrecht/ , » bie funbe ifl bas vnrecht / vnrecht aber ifl/ thun/ -jSgiif was

-ocr page 286-

Skitter^Ja€fxvtjt4uc6 (Ön^e-

Wgt;i3 Sott verbeut æie ben Wucbcr.'Jteni / wer furtquot; be t^ut ber (fl vont ^eufel.2)iefc èprikb R^ö M ”^^‘” Rb bürr gnungfani/fte fagen fa mebt crofje 0nnben misfatten @ott aKewt /ober grotte fünbe pnb allein vnreebt/fonbern alte funbe fie fein gros ober f lein flnö mreebt

5u bent fb Han menwnbs leugnen/ bas ber gdß mb eigen nut^ pfo wol /etn vrftebfey/ bes f (einen XOuebers/ftts bes groffen Wueb^rö / vnb bas ber p fünffvon bunbert nimpt/eben vntb ber vr fachen wib len letbet/barümb ein anber ber 5eben/3want5ig/breif ftg ober mebr auffs bunbert ninipt/ansleibet. 0a0t ober nicht bie 0cbrifft / wir fbllen nicht (liehen was vnfer 1(1/ (bnbern was eins anbern ifr.ij.Corinth.y.

□tejber geit$ fey ein wurtjel alles vbels.(ÆimM □tem / biegeitsigen (ollen fein tbeilaniiKcicb 5db4«nlt;e ®oftcs baben4.lt;rorinth.vh£)abcr fagt 2lcpinus in (éi »eptnuß. tierau8legnngvberbenfiinf|3ebenP(alnt. Nihfi mt«^ eft inter fopneratores^qui ucl amplum vel exiguum fernus accipi-' iint,quam quod alq,alrjs in exigendo ac cumulande» fomore funt impudentioresutricjtarnenfuntvfurarq,vtriejs peccant, utrisqj opus eft poenitentia. ©asifl/vnter ben Wueberemift fein vnterfcbeib/(te nemen viel ober wenig / benn bas einer im nemen vnuerfchempter ift als ber anber/fît ftnb glcicbwol beibe Wücherer/fünbigen bribe / vnb follen/beibcau(fhlt;5ren vnb (Ich beffem.

©as (Cuöngelium hebt Weltliche pollicey vnb S^'dJiS**örbenungnichtauff; Hu bennbie Weltlichen 9£fcht «t^nunge/^ bcn Wucher et$licher maOen nachladcn/fan man bie wort ehrtet Cucae arp fechflen / jr (ölt leihen etenicht gnaw

-ocr page 287-

®«cÇa ®cftlfcMt övbnün,4eu feOeblief;* Jio 6nat»nctc^öcm25uc^jïftbenvcrile^£n / fbnbern fês ^nbnm J'iàvoiav. 2(nttvort

Warifl es bas bös ^uf^n^Kum bic PoKttos ^icbtAiiftbcbt/fbubcrnviclnic^r Cenprnurt / nber ’’ïïc^ ber seiest fc^nur bes ©dttlic^cn / vncvnnbclbas •■fn Wortes / rtlfb bas bennoc^/bösörgevnbbiebos ^it/wek^enibic Obrigkeit in ber Wettnirgenbak ^(^nftcurentan/nic^t gereebtfertiget noc^ gebillfget ^erbe.^cnnbicObrigfeitftnbia ©ottes orbenung/ ^i'oucrb. vii|?Xo!na.vnh füllen berbniben auc^ bents eiben bienen mb feinem Wort nicht 511 wiber fein/ onjï heiiîes/î^fïi^ ('m fCCh$igflen.Gcns amp;: regnum quod quot;onferaiefftet ©öS ifî wclchc poflkcy vnb SCegimcnt ^*gt;tt nicht bienet / fol verwüft werben/Weil aber ber wacher nicht ein fidele / fbnbern viel mehr ein feha^ öc vnö verberb Weltlicher poKkep ifl / wirb vor war ^^3 ’^nangelinm ben Wucher auch nicht biHichen fönnen/benn wer nichts benn feinen eigen nut^ flieht/ Als ein Wucherer / wie Ban er bie ponkcy vnb gemein nen nuts helften erhalten.^a vnterbrueBen vnb5urftd^ Jfn/helffen ficpolliceyvnb gemeinen nut^ / inbem ne burch fre Wucher bie ObrigBeiten / dürften Vnb ’ ' jOerrn fmipt freu Vnterthanen lanb vnb Icuten auf^ fkffen/vnb flc 511 ^Settkni machen. Hu benn bas îCf Jangelium bie poUiecy cOnfîrmirt vnb beftetiget / fb fan es je nicht ^u gleich bülichen / was 311 Zerrüttung ^nb verberb berfclben gereichet,

^^8 f v glekhwol wie । m wolle / fb ift ber Wdtlt;: ^uta^veu^, ♦ranch alfb/vnb alt h^t gebracht gewonheit

Sluts

-ocr page 288-

Wer SvwÇtef^ffüit^f nfrf;t 2lntïvort

^ie{c8 i|l $u nul ein faule dnrcbc/tvcltbratt^^ wibcrrec^t/ vnö Lottes trort ati5ic^ni wolleu/blc Auc^ ein f-^lccbter ^orfftufîcr ober ZOirtenfnab (evie 22),Cutter fagOwol verantworten tan. Was iß bic Welt anbers berm onrecht tbun ^ gcit5en / wu/ cbtm/mb Allerlei fdnbe vnb boülpcit treibend ft nieb^ bA8 ein gemein gefebt^r/ öic welt iß wol vntrew/ ach tet teine tugcb noch ebre/weber ßbam noch 5ucbt/ß^ C8 britmb rec^t ßin/bas ßy ferneCAber fagt ber btl== ereö^ri««» LUgc0.@rcgoriu8. Wiltu ntenßb bireinegewonbeit einer 0nnben vorßt^en / fó meret WA8 vnlêr lieber X)err □efu8 (C^rißn8 fagt/^o^Annis Küih 3c^ bin . bic WArbeit vnb nicht biegewonbeit Vnb berh^W Cyptrtöwa. jterer0.CypriAnn8 in *£pißola contrA 2lAuariwn* iCin iglicbeßcwonbeit / bic ber warheit entgegen iß/ fol gentßieh Abgetban werben / wie Alt auch bicßlbb ge ßy, ^ am confuctudo uctuftatis error eft ut c.fid.exU de confue tud. 22)48 iß aber ein bdß ge won heit bienich^sbe^ trcffdgentAnnochßJll / fo Aller bingßreittet wiber 0ott/recht/vnb natur, ätebey ben leuten in ^awicA »^resewöB ^,^,. g^j^g gewonheit bas man bie frembben ®eß ßhlacht^eybenpcrßern war eine gewonheit/bas ße nichtehe von wichtigen henblen fAtßhtoß*^quot; / benn in jren wollebcn / wenn ßc voll vnb wolbesecht waren. ^eyben0auromAti8/ba8 feinjren Sechen jrc dóchter verfaufften. ^Ifb hat manch ^anbvtib 0tab/eine boß gewonheit / bie man on Alles bebem cten Auffheben/vnb nichts gelten lafßn ßgt;l/vnb nicht Außhen WAS ber hauffvnb bie weit thut/vnb was ße

-ocr page 289-

retten eine 5ÇWfîh'cJe pfïidjt ijij '‘'•igcget^an ^aben/fcribcm rva» ra^t ift/mb was 5^n t^un fok, JOft^er gc^dren bic ölten Knüttel ^erfs.

CompoOtoIat^ fortenti (043 t'P cm guter gvoflev mer drum ^ quif# * cibate.

xUiputai exclufum crimen per temporis ufum,

Oie^KbfnDe^tnreï)^

Wenn fólc^s (ein folt/rver rvil bennbent «nbern scb^d^ug»» *t«gt;a8 leizen ober ^elffen/ eben fb me^r wil ic^ mein 3« «lilt;;t VöW 8tlt betalten /vnb iiienwnönicl?t8 leizen.

^fnttvort,

JDös ifl ber Wilc^er öusfluc^f/tvenn fie fên jl Jic^ts fdßuwenben wtifen / vnbeben börümbmög Jfi|èr 3«fiiniönu8 mit bem Wucher bispenfieret wbcn/bö3 er beforgt/wenn man ben Wucher gar ab ^b^jft/ber bürfjïig indent in feiner not «k^t 50 borgt; ß^n bekommen. Wael?» aber wie bu wilt/fb fielet ®^8 Derrn €^rifli meinungalba/ vnb lautet alfo/^r ijlt leiden enb nichts bafur poffen. Cei^enu auffwu^ w Ober leibe gar nic^t/ fo ifl eins jô ^bnfîtieb als ^8 anber / vnb fîinbigefî beibc wiber (Sott vnb ben JJ^ebften/ mitgeiß vnb Verachtung Ödttlkbes ge^ Jots. Ceibejru nicht fb bifïu erger benn ein Deibe/ lek Wu auff Wucher fb bifïu erger benn alle Deiben, purifie«/ Weltliche Öbrigfeit swinget niemanb 0^3 feine suucrlcihen/ fîrafft bich auch nicht bariimb ^’un bu f^hon nicht ^oiheft* Ob bu es aber für (Sott ^^•■pflicht fciejt/barff|tbu nicht nach fragen/ bu hafï ^ Proben genugfam gehdret.

gt;55 ©W

-ocr page 290-

faftr Be 6dff ^rr ® öcfcref'

Voient! non fitmiuria. 3^1?swinge nteniänÖ 048 Cf voientf non ^“‘’^ «bborge/er fdinpt von jm fciber / fb fng iebß gt;m fitiniutia. benn suuor/ic^fdnncmem CBdtrinbfönftnicbtßuß reiben/vnb weil ers denn weis fb fblt er mir mein gelt vnabgeborget la|pn.

SInfworf,

^ic 9Ce d}t verbieten bas m^n 4üc^ von feinent XPiiebcr nemen folle /wenn er ftc^ fc^on erbeut ben Wucher 5» geben. Onn gleich» wie es keinen i^be^’ breeder entfebi^tbiget/wenn er (prient / ICas Weib bgt;4b fm vifhcb geben/s«m ^fpebrnd^/ebercs (cy mit fbrem willen gefebeben / 2llfö entf^bälbiget es ben Wikberer nicb^s / ob er fc^on mit bes willen vnö Confens ben Wucher nimpt bes ber fm ab borget»^ «Si‘'‘ ^f^^^ ^^^ bricht eipnCfpriebt mandes willigt freyUeb nwn * eher / bas er boc^ lieber vmbgeben wolt/o’o jl;m bas leiben auffanbere weife wiberfaren mdebt 2ïber bas if! niebt Cbrifïlieb / fonbern mehr benn ^urgt; etifeb aus bes armen vn willigen vnb notgeswunge^^ nen willen/einen frej^willigen willen mad^cn/ vnb (cv neu geifs babureb befebonen wollen. Wenn einer ven 0trafpnrewbem' gefangen wirb/ber mus wol willij« Kgen/wil er anbers feinen ^aÏ8 erretten / ^Ifc ein armer Q^ebrengeter/ ber amp;eît b eb ar ff vnb (dd^cn ^anbreubern in bie^enbe gerebt/ ber mufs n'ol wib Usen vorn bunbert su geben/tvas fie nicht embe^ ren wollen / wil er aubers ih^^es (Bribes geniep fWr

-ocr page 291-

Îifcv 6c Jelffber ^ikjerer. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ ii

©UWewtbt

Wenn ic^ manchem Ïc(^c mit ber Conbffion £«T,««ee» ’om l?unbert fo vnbfô vielen geben/banefeternurf«“’««-»** Hoc^ bafur / ja wirb belts fro ate bette iebs ini ger*’^“^ febeneet/tbutman benn nun funOe wenn man einen erfrewetf

2ïntworf«

ïfg (ft wol war bas maneberrebKeberWan/ ber etwa in einer not fteefet/ fib** erfrewet wirb/wenn et etwas erborgen tan/vnb fólter aueb feinen großen jS^*^^ feb^ben tbun/Jber folcbe freute fdmpt nicht baber/ ' basöu verflucbteröeitsbate/vnb Wacbercrimges tgt;icnetba)t/wiebucs nenneji/ fonbern bas er feinen guten namen / cbre vnb gtimpff rette/ welcher ^eb’44 eben Icutcn lieber ift benn fein gelt vnb gutWnb bars« ómb offe mancher feinen groffen febaben thut/bamit er nicht $uni rnman werbe / ober fein eigen Siegel Vnb förieff flraffen/fein Waul $ur2^afchen machen öarff/reiner ift ber nicht lieber vmb fonfl bcnn auff loucher borget?, Vnb ob er feboneine Zeitlang er^ vûtetiewa frewet wirb/jo weret es boch nicht lange/benn ge^ «vnecow«« toeiniglichauff folcbe freubebas trauen hinter ben «eviâej^to» Obren pflegt $u folgen/vnb su geben wieberpoct fagt/Incidic in Scyllam qui vulc vicare charybdim, meinet mancher wol auffoiefe weije feinem febaben vnb ver^ Serben 511 entlauffen vnb wlber auff bic ^cin su fommen / fó f^mpf ü^r plier erft recht mitten

' x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iOO Wc(n/

-ocr page 292-

2B«(Ça6nttgfwenf^«uê’

»dfütuff, brein/vnb von aller f rafft/0arunib faßt^.^S^üH^i^’^ Pipin’J^^i^O^jOomcitenO. JOas bic Wucherer fok^c fdJSSS«**” ö£*'t5tc Rnb bic buret? fre ertsnep ben Patienten vinb bk »taney. f refft fb noc^ vbrig volknb gar bringen. Der heilig 0.€^rp(b|ïomu8 vergleicht biefe freube fb bas W«^ chergelt macht ber^chlangen gifff/ fb man 2(|piö ö t Daflèlbige gifft fbl bie art an fm habtn/bas »fpSi. wenn.einer von einer ibtehen Schlangen gepocht« rvirb/fbentphleffter / vnter beg burch fleucht bas gifft alle gelieber/vnb tobtet ben Wenphe« ^l|^ *«* phlaff 2llfb bie gelt auff Wucher nemen/ laffen pch erpiichbebüncfenfncn pywol hkmitgebienet/vnö pnb fro/aber ehe pe es gewar werben / burch freucht jblchgeltallirhübvnbgut / vnb macht es alles 5« 0chulb/ bas er nicht, weis / wie er vmb bas pine, fómpt*

©teje^nbe

man txjrtjt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lieber als it$f bic leufft pub / fb thuc ich «tt^

«non Pit nemnechpen ein groffen bienp bran/ bas ich fm leihe uîblt;»“‘^^‘^ himbert auff funffe/ pchs/ sehen / vnb er baneftmir fblchs leihens als einer fbnberlichen wolthat

2(ntwort

ifs ip nicht alles bienp/ vnb wol gethanbem nechpen/wa8manhcipbicnp/ vnb wol ge than. Vttfludftec Denn ^uren vnb 25uben/ ièhebrecher vnb t^ht^ Slt;»ft^^”^ t’tteherin / thun auch fini anbem groffen bienp vnb wolgefallen./ ein SCeuter thut einem n^ortbrerwer groffen SCeuterbienp/bas er fm h^lft auff ber fraf feu ram

-ocr page 293-

‘^crtncnifa N'diftt'crO'Vucßarr. jt^ Rn rauben/ ^anb mb Cent betrüben, Oe papillen J^un ben vu fern aneb grollen bienft / bas fie nicht ß* « ertrenefen / verbrennen / ermorben / im ©efengnis ’'’trfaulen lajpn / fonbern la||cn noch etsüche leben / '^nb verjagen fie/ nemen Ihnen tras fie haben,Or Teufel thut |clb|l feinen Wienern greifen vnme8ligt; then bienfî / hülff vnb rat/macht reich / grolle 20er^ ten braus/ vnb in fimnna i|l voll greller trefflicher îgt;ienfl. Solcher bienfl vnb wolthat vleilfigcn vnb vben fleh jt$unb JCbel vnb vncbel /übatver vnb 25dr^ ßer/ Neuffen auff / halten inne / machen théière Jeit/fleigcrn Kom/Gerften vnb alles iras manhal ben fblle / x»i|chen barnach bas £Daul vnb fpre# then / Was man haben mufs bas mufs man ha# ben /ich lafs es ben Centen 511 bienfl / fonbt vnb nidcht ich« bech veel behalten. 2?as ftnb nicht Chrifmehe/fonbern recht Cyclepifche bienft /^ic pocten fabuliren von einemCyclope polyphénie/^ bas erbem X)lyf|è verbies er molt jm bic ^^reunb^ ^^^*^ fehafft thun / bas er $unor feine geféUen/barnach’ ihn $u lct$t frcllèn molt/ bas mar auch ein bienft, îâ(|b mirb benn vn|êr lieber 20 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iC ©ott/ vnter

biefemfehein/bas es alles bienfl heiffen mus / fern genarret vnb geteufeht/mbmiefanber arme barm^ hert$igc©etthie anbers fchen benn citcl bienjf/gute Weref vnb molthun / er barff ftch nicht merefen laflên/bases vbel vmb ftc fluncfc/fo gar ftnb bic fOenfehen jSlinber heilig morben / ehe er es gemar mîrb, 2ilfô Can ft^t niemanb mehr mucheren/gei«« tjen/hoch bófc fein/bic Weit iß eitel heiligen mers . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iPh ni ben/

-ocr page 294-

©mwcfttfer ôtenfî ^cr QVinfcrer, tjcn /bienet jcbcriiwn beni Anbern/mei imnb tî?uf bent Atibern fc^aben.^tber bas fol man rvifpn bas eö nû^t werMiJ* ^^^^^ bienfi vnb trolget^an / bas tviber (Sottes twort »01) Kiene« mbwiber SCee^tget^ön wirb. «Cenn er fagt/ S)n folt M «tteiUn. Ooft Allein bienen / was nun in feinem Wort vnb ^ecl?t nic^tgebienct ift / bAß mAg ftc^ bicnp vnb wolt^At rlpumcn / aber es ifl einem ficnibben ©oft bem (2^eufcl gebienet/vnb wolget^ArtDArümbrvcr ba leidet vnb me^r vnb beffers nimpt/berfunbiget , , wiber Sott / vnb ifi ein Wucherer / t^ut er bAnnt »reUiniip çjj^çu bienfl / fb t^ut ers bem leibigen 'Teufel / ob gleich ein armer benötigter WAn fblchß bienfl bc^ bArff/ vnb woll mus fblch» für ein bienfl vnb Wol^ that Anriemen / bas er nicht gar gefrejfen werbe/ JOaceftutherus,

Z)Aher fAgtOerfon ^rActAm bc contractib:con# (tberatlT. Non oportet proprer vtilitates qua per accidens pof/ funt accidere ea diccre bona.qiix per fe funt mala, ^ß WAStVil 111 An Viel vorn bienfl fAgen/ ©cits helffe bienen eben fo viel/Als bie 3^obten reben/ Wie 310 er Ates fügt, 1*1 etp mortui colloquium , nei^ auari beneficium quxrendum eil, X)nb wie jener lägt Auarus nunqam benefadt, niß A um moritur,

fCin gierig Wenf^h thnt nimmer wo!

Swetin wenn er fürbt vnb flerben fol 2Das es bie Weit als benn renntet X?nb An fratsen Oeh verfeumet, riochOnb bie Wucherer jt^unb bie Aller binfî^ f’^fpigflenlentanfferben/bie fein prebigerpraffen

-ocr page 295-

. ®u(Çer dn gefd^cnrf gdtfnC t«4 M / eiber bic éottlofe Welt ijl feine beOèró öienßö ^Wfïlrbcn öicn)!/ben ficCSottatle tögnütmut^ *'’illigcr Verachtung / feiner (Göttlichen gebot / vnb Steuiichcr vberinachung/Allerlcp funbe / ph^nb vnb ^RertretvUchUiflet.

n^an erbeut fich willig mir fünff/fechs/ scz Out^rti/gj ^cnSulbcn/vonhunbert 5Ufchencfen/fóltich bas «^^‘«“’’S» nicht ohne Wucher mit gutem ßewiOen nemen tónnen / XVer wil ein ©efehenef für ein Wucher Achtend

Qfntworc

Cu magfï wol fügen es fev ein gefchenef/wenn Wian bich über auff bein ©ewigen fragen fblt fô muü Ou befennen/bas bu fotchs nicht als ein ©efehenef/ fonbern als ein rechten gewinft von beinern hunbert Oef^jmer«/ ©ülben nemeft. Denn (Gefchenef bei|l nicht rechter gewinff/fonbernfrej?willig vmb fbnflgegeben/vnb genommen bing.l. benari ff. bc bonationib:2f.KK.irt fua fumma.c.eo.t.ctc. welch« in fölchem hanbcl nicht 8e(chicht/wic bu weift/ noch fchmücfeftu / vnb leu^ ßeft/ helft es ein gefchenef/fbes boch in ber war heit tin gewinfe vnb Wucher ift/von bem burfftigen/bir in feiner not gegeben / ber es bir 511 bienft vnb willen ein ^efchenef mufs laffen heiffen / ber bich ©cißhuls fünft nicht an^ht / bas er bir eine hülfjen voncim Xjafferfdrnlcin fehenefen wolt / fehweige beim / fünffe ober seht” ©ülbcn' igt;om hunbert / ober bas ers folt htifpn im von bir ein bienft geihàû /

-ocr page 296-

stuiter cm ©efc^encF^^ttdtt

• 0onamp;crn er t^ut dir vnö mus dir (bleuen bienft tbun^ tvilcranbers Seit ^aben / vnb mus |7c(? ^0rciH^’(^ 0n / er »oH bir ein bar iXalcr ober swey/ober beinent Weibe mb Kinbern etwas fc^enctfiL^cnn es mep^ berWeit weife i^/ wenn ^e gleich vbcrpti|p0 ©ut ^at/bas fte viel gebe ober fd^enefe aud} armen freun benfbes ^oe^ bebiirffen / wie viel weniger wirb bit fcinanbs fc^enefen / ber bn ein vn^db frembbvnb Vielleicht vmb beincs geitjes vnb Wuchers willen/ein gemeiner fluch/ grewelvnbSprichwortbiff, t)^^ Cutherus*

©ic^w^ffftc.

ChrtfJus fpricht Watthei am ^ebenben/ Zertritt

» » nen flehet bas genêts vnb bie Propheten/was fr wollet

, ; bas euch bie leut thun/bas (bit fr fnen auch th»«» P*’ i««'^ nff ’^^'^^ tch mirs(fâgmbie Wücherer)nicht beffer wonb 0«S’Ä« fehen/wenn ich einem gelt ab borget vnb lies mirsƒ« »tl« 5u fommen/bas hunbert mitfun^t5ehen 3uuer5infen. Wie fan ich benn fb fchwer funbigen / wenn ich ’^’^^ einem anbern hanble / wie ich mit mir fclbp weit Q^ panbeU^aben,

SInfworf.

i^s wer genug an bem/bas Geü^helfe wibtf flottes/heiles/flares/ausbrucflichesWort / Kto Wucher treiben/ vnb alfb mit Verachtung beOclbeo ©Ott ben D e SIC 9C H er^omten/bürffren nicht nw falfch^r beuttung vnb auslegung ben 3orn gott^ noch mehr vbcr Och htöffen» C2ÔSC2Î0^^

-ocr page 297-

K.. Onïbcftnbcrgftviffcn. nr 2* Wmit leren Iwic ein lt;tl?ri)i gegen bem andern viiö J*^ rOenfcIpen nac^ art C^ri|Ilic^cr hebe / im t^un ?^ l«f|èn fid? galten / vnö erjeigen folie / nenUie^/ Jquot;*^^*^*^“ ^ man gegen einem jeglichen bas tiénen nib lafjen '’‘* [y tVfts man gleic^sföls von einem anbern tvolt ge?

9^ ober gelaßen ^aben. Hu f prie^fl bu/wenn bu et^ .

bonbert gulben Icibeft/ vnb ncmcfl f^erhe^ funfF xofti^net « ’’•Iben bauon 5u sinfé/fó t^ufï bu rvie bu wollef^/ bas »«« »«©et i© J’^n bir t^et/n?enn bu von einem bunbert gulben bor fllt;»*fl^» y/Öftö fagfiu wol/rvenne aber bein Z?ert$ vnb ge^

fagt/fb gleubt ic^s. 0ey aber in ber jlell/vtib JMîe in ber not/ ba mancher armer man innen fîeeCt/ to^^ß^mire darnach wiber/ wie bu aie benn wol^ bas man bir leien (bit Wae gilte/bein eigen bert5 ?b gewif]cn wirb bieb vber^eugen / bas bu mufl be# ^*’nen vnb fâgen / bu woltefl lieber man liebe bir one jMjer/ beim auff wueber/XJarsu wenn bu gleich v. , ^bunbert gib)!/fo ijl bie frage warumb bueege^ J^ft/ob bieb öie not bar^u swinge/bic ben jOurffdgen p‘^gt;'5u 5winget/bas er bir bas bunbert,erheb mit fünf J'^verjinfemue f Hein trawen/ce$wingt bieb feine J^t/fonbern one not/aue lauter geitj borgefï bu/ bas ö?ciß öae bunbert noeb swep mal ober brey mal (b

^®fhau85ubringem

iöü^örev^c^enbe,

Öol ieb one wueber leiben fb fan iebniebf Wiber m^nmiini «öeiu meinen fomen/benn ber arm vermag es niebt/ecs gewin?« ““^s er mir bie gantée X?eubtfumma wibergebe/wcnn fp^h«*. P^ir aber alfb von far 511 far eingenaubten 5ins gibt/ '® fan teb mieb meines febabens erholen»

Sint#

-ocr page 298-

CftircbekræôcÇerer»

2tntu?ort nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

00 rvciftu gleich cvol Oâs bein Hc” ’ ï Warunib folgcji bu nic^t ber ^terc lt;C^gt;^l^^/®^“Lu« vnb leidet bas jr nicht bafûr hoffet/(bwirb etver lov 91 grofs fein Cucæ vf.^ten»/ Wenn buânXPa^l ,, fb ïftbc bic armen/bie fnippcV bic blinben/bie Iß W^ ? ? ^ ^M^ ^“ feUg/bcnn fie hübens bir nicht 5»

es wirb bir aber vergolten werben / in ber autpir^ hung ber Siebten Cucæ jeuif. Were bus nichtß^f^^t oß^ Seitlich vnb vergenglich i£ wigs vnb vnuergengW^ cbtiffs» bet^’^^Pf^ß^^^^’^ß ^t)en burunib heifîbich bein 20 ^ ^’ Panen gUu/Chriftus ben 2lriuen bienen/bus er nichthßt ïDfldïwf« 5ti geben.2fber fb viel gluubens hßt berXOerr Ch^i^^ bey fblché ©eit^helfcn nicht fm 5u fruuen/bj er h^^^J” Bdnne wus er fnen $ugefugt/Xgt;nb uuch eben burunw hut ©Ott ben Steichen bie guter befcherct / bus er ben Sfrmen buruon helffen fbl / vnb feinen gluuben burep bie tiebe vben / vnb beweifen / fbnft fünb er bie feinen uuch wol on bes Steichen hülffemeeren. ï^sbencf u«* ber nur beiner nicht / bus es einem Wucherer viubs Not» Bene. hert5 fev /bie jienfe un ber heubtfummu wollen ubge^ hen lufjèn / er mug fügen wus er wil,

tTiemrtnü nbsp;nbsp;Wus ich hub/bus hube ich mit großer muhe vnb

gibt il feine urbeit 5u wegen brucht/es f oft mich munchen fûwern ß^to »tß fchweis/wie tommeich gleichwol bu3U/ bus ich ^^^ meine fo gur vmb fonft weg leihen fblt, 2lntwort.

Thates beinen 20errn (Thriftum uuch nicht viel gefoft/bus er bich erlofct / Wachteßijeh f^^tö^“^^ hßbenZ

-ocr page 299-

r CiHrct^fnamp;cr^'iui;t’ra jtd

Woen /»ft 8 geltet nuebn anöas jr ethers fpeffe nic^t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

y r ^«bt war genommen/SDarumb es f 0)1 was es ple/|b fanfïu Çgt;ic nic^t vmbgc^cn / bas 0.paulu8 S^J;” ^^* J^gt/^cib niemanb nichts Ic^ülbig/bcnn bas g cuelp ^ ® i^tcreinanbcrUebct/bennwer ein anbem liebet/ber J^it bas @e|ct5 crfiîlIct/Sîoma.jciii. X)nb baran haben J’vertanbt bic liebe/bos er fein leben fur ms gelaOcn Wmb wir lollen auch bas leben fur bie iß rüber lap NtWenn aber iemanb biepr weit gâter het/mb ficht leinen 35 ruber barben/ mb phlrup pin herts für Ih»’ 5p/wie bleibt bic liebe (Sottes in |niff. □ohAn.iif. Sie# jt8 fmb ja Blare wort bas wir phülbig fnb/ nicht öh ’fin gelb mb gut fonbern auch leib mb Icbcn/iinfall ^trtiotbemiErenipelbcsjOigrrn (Chtißinach/ hey ^ nehepen 5U5u|êt$en»

©icgtmfßc^ctihe.

XOie erneere ich mich aber mb bic meinen/wenn füÿtnttft^^ *nan alfo leihen fob

2(ntwort

XOeipu was Chripus faßt f ^ucht am erfen bas ACich (Sottes / vnb feine ©ercchtigfeit / fb wirb euch ^^8 anber alles $ufallen æatthei vf X7nb einer theilct ftU8/vnb hat jmer mehr/ ein anber target/ ba er nicht folt/vnb wirb boch crncerct.2)ie 0ecle bie ba reichlich fegnet/wirb fet/ mb wer ba trunefen werben mócht/ ^irb truneBenProuerb.pf SDaßi|t|b viel gefaßt/wer ^^twÄnnnfi teichlich gibt/ bem wirb reichlich gegeben, ©er pro? jut bötm/ Phet cgfiias am Ivüf Kapitel fagt/35rlch bcin üßrobt t)«6lt;sflt;n. item hungengm/mb bie fb im elenbc ftnb/fürc in bas haus/fo bu einen nacBent ph^/ fb Bleibe in/ mb cntigt;

Ji ii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wen^c/

-ocr page 300-

©cm 2(tmlt;« fol t«iJH ^tiffin. ^ «gt;cnbc bic^ nic^t von beinern fleifè^/ÖpncPij^^ ^Ab ic^ Aber bauon f in ber weife mus ic^ 5^”^.

gt; ; werben. Vnb als benn ( fagt ber Prophet ) ^^*’^, ÄX^ Ifi^^^^^ t^erfur brec^en/wie bic iJ^orßcnrötc / vnb bei

® befferung wirb fernen wnebfen/ £ «s i ft bn

^^ ’ cher werben/ mb an gut mb fêligf cit ^unenien. jte ^^ ©cine ©ereebbgfcit wirb fur bir boßc^cn/vnbp ?^ 20crrligfeit bea XDerrn wirb bieb 5tî fteb nemen/ ,, wirftij ruffen/fó wirb ber XOerr antworten/ Wenn bu , wirft febreien/fb wirb er fügen/ bic bin icb/fc bu nianb be]? bir befebweren wirft/ noch gt;n»t fingemj« ’ ^ gen/ noch vbeï reben/ mb wirft ben X?ungerigen ’ ’ ben iatfen bein bert5/ mb bic elcnbcn feiber fêttigen/ïP ’ * Wirb bein lieebt im finfternis auffgeben/mb bein ww ^ f efd Wirb fêin wie ber mittag eteJOieber ^cl^èrct Auep bas 0,pftutfagt if.Corin.ip, Wer ba ferglieb feebb^J wirb aueb ferglieb ernben / vnb wer ba ftet im fegen/ ber wirb auebembnen im fegen/ein jeglieber naeb feb ner wiltór niebt wit mwiUen ober aus swang / Z?en ein frôlieben ©eber bût Gott lieb. Wer nn mferm lie^ benXDiCrrn ©ott von ZDertsen frawen fonbte/ber würbs auff fbkbe frefflicbcverbeif)ungfrev«’ügen/ mb ftcb für feiner armut fürebten/wiearmeraueb wer.2fber fokbe bt^lffc mb fbkbs bienfts/wekbenn ber Welt garfeitsam ifl/mócbtman gefebt^eigm/ wenn man nur bus efbaken mócht / bas man wie 0.

,, Paulus fagt if. Corintb. viif. 2Dem mangel mit bem t« tolt;m mangel bcrflus bienet/bas ift/ bas bic bem neebf^en biencten/ pV/otcneiV mitgeben/leiben/borgen/bieeswol hüben / vnb an allen f been febaben tbun f ónbten/bas einer von bem/ was

it tl It 8 ft b b b h b 11 ( b C b

I

-ocr page 301-

557iöïrnwcnfcfr2Vik0i’tïr. 1^7

r^criclb^rvolbcbftrff/nic^t fórcic^Uc^ vnbepit« Jgibt / gieng noc^ trol ^in/aïkin bfts mans gleich yßueb tne^t lobet / |bnöcrn fur ein fc^tvac^eit bes S'^ubenserfennet/Î^beres gibt einer fbviel als ber ^^öere/ mb geltet mit betn Steichen gemcinglic^ n ac^ ?’n Öpriebrvort/ □e reicher/ je ferger/Was man a* ^•^ fol 311 tdjllic^en fleibern / ju panefetpren/jpielen k 0 T A J*^'fabelt / ba mus nict^ts an mangeln/vnbtvenn J*ßnc^er noc^jb arm tver/aUein wen man bem bürffs 'Sfn in feiner not mit einem giilben ober grojc^cn biCü Jfn jbl/ba toil jeberman ^junger fterben/jeberman ^at wman werbe ^uni betler bariiber / welches iß bes 'Obigen mglaubeneß^ulb/welcher (Sötte fo boc^ Jlhice^tig/ewig vnb war^afftig iß/jök^s auc^ von *f XX)elt ^er / mit vielen itpcmpeln beweißt / vnb an J’s ßlber auffmanc^erky weiß / in ber t^at erzeiget wt/ßinen tr0ßlic^en/vielfcltigen/trewen ver^eißim« p nk^t trawen noe$ glauben fan/bas er vns ß) wir ('‘nein befell nac^bennec^ßen lieben vnb forbern/ J^ltcn vnb emeeren tonne / ber vne bocb nie gefekt 9nt/abcr ben menß^en bic boct? von art lugner ßnb / ^cr vnbeßenbigPeit am tagc/bie auc^ offtmal vns / ’^ anberen gefekt ^aben / vnbnic^t alle mal bar3u/ J’fnn ßc gleich gerne woltcn/nic galten tónen/ benen [®ll man trawen / auff ße alle $uuerße^t ßt^en / an ße quot;ßs f)crt5 bengen / vnb su ihnen bk boßhung haben/ °S9 es nu feine not h^be ete^^ae heiß recht ßufff«nb

'^Hb ßopkn bawen,

iCs iß wol war man ßjl (Sott vertrawen/ man ß)l 4,«.

•’’Aber nicht verßuhen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3lt;»i Slnt»

-ocr page 302-

3?a^ ©oft verfncfxn Çcifî, 21ntirort.

00 ^dr iet; wol amp;Qtt vertr^tven ^effï C^ott verfüg c^cn/üi Ocni full nullten alle patnarc^cn/ Propheten

i vnö 2f po|lel ©ott ben XOerm verfne^t ^aben/^ß

ZO.Cbrilïus inu(l befohlen ^aben ©ott ^unerfiub^f^/ wen er fagt/famlct euch nicht febet^c/ item/ tb«t n?‘’‘

«eet Mtiae ^“^ ^^tbet auffößß ibt nicht bafÔr hoffet/Mein «tuf «Ve«. ©cit$wan|l/öü8hcifb®ottvcrfiichcnftUöciöencrver^ p nicipnhtit/ihnt in fokhen bingen vertrawen wollen/ bauon er deinen befd gethan hßt/vn baren er feinst httiÏnnggehcngt/nnIinbniennirgcntinbcrichrint/ bas ©ott bette bcfolen$u wuchern/viel weniger tgt;ßö er eine verheiflung baran gebeugt/aber baß pnb nißfj nbsp;nbsp;nbsp;j

wie broben su leben / baß er ben|clbcn nicht an einen/ fonbern vielen orten berfchrifft verbeut/ vnbiefcbt’^^‘ |le vngnab /lampt seitlicher vnbewiger |ira|fbrewct.

X)nb barumb Io mócht manß wol vmbCeren/vnb^®

©Ott verlucht heiOen / fein gelt wiber ©otteß befebi/ । auff Wucher leihen / vnb nicht arbeiten wollen / baß

hoch ©Ott ben n^enlchen befolen/ vnb baneben suge^ lagt vn|cr arbeit/wo |te in einem gewißen vnb ©^it j chem beruff vleiff g vnb trewlicb one betrug vnb feba ben beß neebnen außgeriebt wirb / reichlich 5» Rö®^ neu / ©eßgleicben beilict ©ott ver|uchcn feine finber 5u faulen Ichlungcln macben/fie niebtß ebrlicbß noch reblicbß lernen lalfcn/meincn |te haben fte mit icrlicbc Wucher 5in|cn/ bermaffen verleben baß Oe gnung b^ ben/ob|le |cbon nicht grolfearbeittbun/baß mag mein ich Ö^ott reblicb verficht beilfen in funblichem (Sucher ©ott bemjOerrn mehr/ benn in arbeitfein^»

-ocr page 303-

^SWerrr rechte ©efl^uttbt jis

L p^ffs von @ott |êlb^/öcn nicnfv^cn ftuffgdegt vnö Jolen vertratven wollen / bammb vnfer lieber 20err ®ft Ibkbc gar grobe / mutwtUtc^e vernie|)ên^ett ƒ bt mge) traft lc|l/Wie biejCircmpel fo tegKc$ fur au jJï gnugfant ausweifen / ba man ftljet wie viel reic^gt; J/'niecbtiger leut 511 groffer annut fomen/ vnb 5U lct$t pf^ts habe muffen weil fie es alles haben woUen/wie adtuat geit^igen hunb gefchach/bauon bie^^jabel im lt;£ ^Jï® im ce ^Po fagt/ber ein ftuef feifch gefielen hat/vn im maulfopo, Jpg/ vnb ba er buret? ein Waffer fehwaïn / vnb fabc ^ÏJ febatten im waf}èr/ber groffer an5ufèbeben war/ J^bas fiuef bas er im maul trug/meint er/er fêbe ein ^Ifcr fiikf f eifeb/mb ba er naeb bem febatten febna •*t/ entpficl fm bas fiücf feifeb/bas er im maul bat/ p’ö verfebtvunb ber febatten bar5u.2llfo gefebiebt a^ pï benen/bie ftebniebtlafpn genügen/an bembas ftc wben/ fbnbern wollen fmer weiter grciffen vnb mebr ^ben/vnb was fte albereit baben/ bas ifi on bas QC^ wien / wie ber bunb bas feifeb niit geit^ vnb wueber 5P fieb gefebarret / geraubt / ober mit triegercv 511 Ocb ^•■aebt/baran baben fte noebniebt genüge/wollen ’’’titer febnappen / vnb verlierens beibes / bas fte ba^ ^ braueben fte niebt/Compt fbuen niebt 5U gut/bas ‘’Ober aber Bónnen fte niebt erlangen/ vnb gefebiebt fslt; ’’tri eben reebt.

i^tc^Kbcnb^e^aibf.

XOenn man geit weg leibet/fónbcrlieb benblcm vnb ^«ufl^cuten/fb mus mans wagen/ob man etwas wi ^ betome ober niebt/ benn es fan fteb ^utragen/bas Oebureb ©ebiffbrueb/ SCeuberep/ ober anbem vnfall gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vinbe

-ocr page 304-

C'iWc î^fV QT'ücOcriT.

vnibs gcïb Bon icn/oamp;cr wel gar 511 befer tu gc^cn wer wil mic^ feenn fearunib |e grefö verfeenefen / fe^ö ich biXQ meine gebranc^/wcils mir glücbet

Sintwort

iSin Spieler wagt fein geit anc^autTgluct/es fol waMa. bCtftberbömmbnic^t / bas fpielen feine Dunfee fet ®^ ’ nbsp;nbsp;Z)ar5u wer Reifte» bas ers Wögen fél/fdmpt erbarm

dmb fe ijl es fein eigen fcbulb / ^et crs becb «’‘^^ ”’?^ gen nac^laiJen^OUfo wer bdfï ben wne^rer bös er fein geit Wöget in gefö^r/bet ers becb on fb greife gefö^r wolmdgcn befalten. 0ic wollen Öott nicht vlt;^f^^^ c^mlvn geben itch feoch nicht öllein mit worten/pn^ bern mit ber that fchnlbig/ bös niemônb (Bett mehr verlucht benn eben Ite/bieweil ftejr gelt öufföA8 mge wisgldcCböhin wögen / mb itch in mutwillige gegt; föhr geben/bös Ichöbe wer/wenn ftefelchcgwbe vermeOenheit mgefiröfft hintrögen feiten, ©ott hem feinen one not/ vmb löuter @cit5cs willen bas feine in geföhr Wögen/ wöget möns ober/ le mog tnon wor^ ten böses gehe wie ber weife Won Solomon foget/ Qui amatpeneujum peribit m illo.f^g ifljeitgenung Weim mons vmbs worts/mb vmb befenbtnisber wo^eit willen wogen ober noch t»ol gor verlieren mus/ Tiber bo woget niemônb gerne ein giîlben/ wil gefchn^ejgen

' fê viel toufenbt gulben / fb boch ©ott fólchen wol hunbert feltig 511 erfcotten ^ugefogt/Wiegefchfi^ ben liehet Wotthei om neun$ehcnben Cop. XVer ver * lef! heufer/ Gruber ober ^chwefler/ober Vôter/ober W utter / ober Weib / ober Kinber / ober l^cf er vnm meines Womens willen / berwirbs honbertfein^e men/vnb bös ewige leben entpfohen» '

-ocr page 305-

SdtenfönïJcn Fan man «ic^t were«/ jip ÖicÏWx^cf^etWt’,

2Dic weit Pan one trucker nic^t fan/ man mac^ 8lfic^ brans was man wolle,

2fntwort

1^A8 (fl gcwislic^ war / benn fo fleiff mb flab

*^^^ Wirb fein Regiment in ber Welt fein / iff auc^ ’’ic^t geweft / bas allen fünben f ónbte weren. Vnb ^2nn ein SCegiment gleich allen fünben weren fónbt/ P Wirb bod? bic jCrbfünbe / bic quel aller,fünben / pipt bem ^eufd/bauon bie SCec^t nic^twifpn/nnïf Uo bleibcn/wdc^en man jmmer auffs ncwc mos wes ^^n/fb viel es müglic^ ifl. Z3arümb fó f an bic Welt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t»

one Wucher féin/on geitj/on ^o^mnt/on ZOiv wdt.

*lt;l‘fy/on i^^brueb/on morben/ffelen/on (Bottes lepe *^ttg/ on aUerlcy fünben / fbnft were ftc nic^t Welt/ ®ob niüfï Welt one Weit/ vnb 3^cufel one S^cnfcl fan, •^ber ob ftc bamit entfc^ülbiget ftnb / werben ftc wol ^faren / bcrZDiCrrfpric^t/jCs müffen ergernis fo^ P^n/ aber we^e ben menf^^en buret? welche ergernis ‘Omen/Watt^ei xviii. Wucher mus fein /aber we^c °®n Wüc^erern/weltlic^ recht ifl einfchwach/gering J^^teine Stecht/bas fümmcrlich ben seitlichen frieben/ ^bbes bauchs leben crhelt/su mehren vnb neren bas quot;^^nfehneh gcfchlecht vntb ber XOeiligen willen ju jc oief^^Mt#. ^fîtt ewigen leben. Carümb fans nicht allen fünben ^trett/fbnbern fb viel müglich ifl / Wie ein XOirt fan quot;lt;tht alle Schafe für bem Wolff/flerbcn/ober anbe* dfeitchcrhalten/bennochföler weren/wo er fan/ Ä”‘^^t frey bem Wolff/ober fluchen raum laffen, fol auch Weltlich Stecht/ nicht frey raum geben

yl^f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JO

-ocr page 306-

®ueÇ(T fan HÄ ^^iv ê^J^^mt ^aifen-311 fönbigen/ fonbern nufffnengeft es fan/tveren / es , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wirb boeb I^ubß ßtnug gefebebfu ûn (einen tviUen/

-r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mb wirb bleiben bas gefhget ifi / Weitf an one Wuf

c^cmic^t fein/nickten fOortvnb i^^ebrnep / benn es ifl vngeweret vnb ebe mans erferet/gefeb^b^/ K”^^ borfft nmn feine SCeebten noch 3nriften / noch ifu’'^' ßen / wotnnns sunor weren mbvorfomen Bdnöt «u^t nui j« Fonbern wo nwns nicht weren fan / bAs nir.n ben;« (ituvcfgen. noeb (ïenre/ bas ift itmUe / bas geflb^htu vbel/vnb-febreefe / bas funfftige/ fb viel niiiglich »P* 2(1(0 ifï ee nut bem Wucher auch / weren fan man (b reine nicht / bas fein Wucher (ey/ aber wenn es sef^ici^^ vnb su (ehrwechft/ vnbvberhanbnimpt/baser $u letst auchfrep eitel tugcnt(einwil/ba fan man vnb mus wol (teuren vnb weren» Gleich wie auch fOetb vnb (Ehebruch gefebeben / man verbiete wie man wil,2(berwennesge(chehen ift/vnb mitgewalt wil cinrci|(cn / (b swinget bic not bas man mus weren* vnb (teuren mit gewalt/ besgleichen nm(s geÄ^

hen in anbem allen lajïern / wenn verbietcn(als ge«* (chicht) nichthelffen fan / (bnbern bruber einreift/ ^«cog wnba mus man mit gewalt(teuren » Slis su 2Oertsog beim 511


^(fl^Ccit.

Wä^dins selten trat (ein 2(öcl fo vberöuß (loU? tvo^ tcn/öas fît öen Canöf^rflen boc^tennanö vn *?^cblcf fer 5(1 trots innen bitten/64 mu|berftcnnt servait vers! iasen/|eb(lt;5}|er soPikmen mb su f^btoßfu/f^k^ö beif fen bieXOifforien vnb^uriffen fix mails monbus , bona; ie g« fiiinc Exbonis kgibtniali mores. Qjiia lex eft vtrtus-pecew» InuencalegCjiuuentaeft fraus legis,bos^eit steinst gut reebt 3u orbenen/wiber gut reebf $^fc^ilt;^^bnï^^ boeb^it/ M^

Weit

-ocr page 307-

'X?on Äauff^ftt^eb Jr©

Baîi vnb wit nietet anders fern, dieweil es one gcifî ?îgt; gnad allein dure^ rec^t md5wang inus ermatten '^^ft/was eu|ferlic^ erhalten wird. jDæeffut^ems.

'^tc }?eun^chetit'e.

1 æan fan der fauff^endet nie^t entberen/daiuin J^^n man auc^ nie^t entberen das jo die Kauffbendd Wc erhalten. Jtei^en vnd borgen er^elt die nötigen ^'^uffpendel/lei^ens vnd borgens rrfac^/ifl der Wu y^ / denn niemand iß der eim andern das feine vnib leiben wil/dariimb fb wenig man der Kauffb^n ®'lentbere fan in der weit/ fo wenig fan man deswu WsauebentP«**^»»

2(ntwort.

2)48man derKauffb^nddnichtentberen fdm^b «m»w« P^Ußen wir geben/ denn esiß nicht eines igUeben gc J*“?’'’^*^ ^ömbeit/an die ort sieben da alle notdurfft we£b0FàMMr0C«quot; '’*1^ gemacht wird. 00 iß fein land das alles höt/mc^t* ^^8 man bedarß^. jOanimb mäßen XOcndel ßm / vnd folcbc lente die allerlei notturßi von einem Conde sum ^nbcrn furen/wieauch die recht ß^gen Callißratne lib ^I fföcnundinis ejcplatone.Sibereins beim andern tu f^gen / ijf das auch war / das man viel der f auffhov ^ti eben jo wol geraten fündte / als man etslicb nicht tntraten fan.2(18 viel Kaußeute {biche wahr bringen/ '’»damit bandcln/der nicht allein wenig dienen’n des nbsp;nbsp;vnnSçÉ

Ueebßen nuts/ fondern nur sur hoffart / dadurch die Ä^uifven» (eutsuboffartvnd allerlei vntugent gerätst wcrdcn/®‘*’ on das ße bisweilen eitel falßbe vntüchtige Wahr fu ten/damlt ße land vnd lent jcbendlich bttriegen/vnd femincrUch vmb das ße bringen.

-ocr page 308-

2[?ü«Äauff^ehbcüt.

Das fie auch weiter fagen / Leihen vnb borgen heïffebic Ä.auffleutc erhalten / laden wir ihnen auch bÄerUkÖ’*^ ^^‘”’ ^^^ ^® aberförwenben / Wucher fey Ici^ ©«e^Mewt hens vnb borgens ein vrfach/vnb bamach ein gemei# neu fchlufs baraus machen wollen / weil wir beim

lt;feamp;e«

©eiç.

öerKÄuff^cnbel nü^t enfr^ten tónnen / vnb ïeil?cn mb borgen ert^nltebiefclbigcn/ leidens vnb borgcno-Aber vrfacb f^ ^f Wucher y bßrumb tónne man bes Wuchere in ber Welt one féb^ben nicht entbc? ren/basgefïchcn wir jnen nicht Vnb^gen erfdich/ bas leihen vnö borgen5£vcierley |cy» iéms / bas au» Chrifdicher liebe vnb barmhertjigteit mib fouft ge* fchicht Das anber bas aus geits ^»tb getrinfï/vnö cigennut^esn^iUen gefehicht Des elften leihens vr^ fach ifi: bieChriftliche liebe/bes anbern ber geit^. Wie man nnifhrilïlichc liebenicht fcheltcn noch entberen tan/ bennfte ijl ber 25runn vieler guter frucht / ^H^ mus man; auch bas loben vnb tans nicht entberen/ was braus herfleu|l-.XViberijmb aber wienian geitî nichtioben vnb wol entberen tan/alfo tan mart auch nicht loben/vnb wol entberen was ans fblchem geit5 hertómpt nun.bennbergeit$ bes Wuchers vrfach ttl fo iß te tlar basman bes Wuchers ja fo wol als bes geitjes aus allen îOenblen entberen tónbt / vnangep hen bas man fpricht/Wan fche bennoch wol bas nie manb vmb fbnfl leihen wolle/leihen vnb borgen aber muffe ba fein/es tomme her wo es wolle/ wenn man Aber vmb ge winfl willen ju leihen verböte / vnb alp gróffere fünbe braus macht/fb bleibet beim bas vino fbnjî leihê auflen; vu würbe benn bas anber ^^^.^“^

-ocr page 309-

SolfcJeBcfc^wewm^M^lMfi^» «m «leiben.2K« feiten fie fsgeii/reeirmcinanös nnb fehlt Je^cn evil / mus mans f;c)clpelpcn lalpn mb inclût fur lunbc galten / bas man vmb gervinji eviUen leibe/ba ^litbicorbcntlicbcgcmeinlcbafft in bem leben erbab ten werbe/óos eben fb viel gerebt i|î / als wenn ieb ^0t/niemanb wil guts tbun/barûmb mus @ott alle Öänbe für feine funbe halten / er wirb fehlt allein im Oimel fein uinjlcn.Ober wenn ber Wolff ein Sebaf js^Qj^^ Öffreffen bat weil er fm nicht genügelcfl/thnt er nicht unrecht / bas er noch eins bole. Wit folchcm Specht fonbt man alle funbe vcrtcibigen/alfb tónt man auch '‘’Stu / XOurerev bleibt boch nicht nach/ barümb ifts [febt basman in ct$licben 0tebtcn/ gemeine ^rawen ^«ifdx €«o ^fufergeffattet. 2tber ein blinber m($cbtesgreiffen/(^'^”‘'quot;9. ^ie vngereumbt bas folge / niemanb wil guts thun/ l^römb mus man loben basntan vnrecbt thutWan fpriebt ja vnb ift Icibcr abu war / niemanb wil nichts

'’Ptb fonff leihen. Was machet cs aberftbut es nicht j^*««««® ^etleibige vncrfetlichegeib/wcnnberfelbige nicht bÄ^ijiutij««, J’ct/bas erfl leihen würbe nicht aus bleiben/ fonbern ^’‘tfftig folgen.0o aber ber geib ba ift vnb verhinbert j8/ifl es benn ein Gottes bienft f Wil man barümb Kbiilfen/ber geib verhinbert bie thrift liehe liebe/bar wnib mus ber geit$ feinen fortgang haben.

Spricht man benn weiter / man muffe es fa bc^ ^nnen bas cs beffer vnb (ChnfHieh gethan werc/bas ^an vmb fonft liehe; Weil es aber nicht gefchicht/ fb ^‘fn man bas anber nicht entberen/vnb weil man ben Hin nicht entberen fair/ fbfan man bie vrfach nicht ^nffhebenjbantit cs nicht garvnter bleib,X)nb 0imv Rf lt;0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ma

-ocr page 310-

WfJ lt;nbsp;Sefif ottottg ï)rg Ql'Hcfxr^. «ïïAamp;A^üj0c^ctC8«Ucö/cveil vmb fónfMd^nö«lt;p ^dret/vtiö leiden mb borgen ba fein inns / fb mufs bas/fofok^s verurfac^t aneb ba fein/jberes bleibe babep/bas vnrec^t t^un/ barümb nic^t reelat fey bas niananb rec^tt^un wiL

Octveilnianabcrfa fo^art auffbic not brin^ gen wJ/ bic noterforber es / bas aifó ge^e/ bannt w«*««leizen vnb borgen mc^t au^dre. 0o ift bie frage/ w9hoX#amp; ^^•' fbU^s Wucher feilens nie^t entraten tonne f 3c^ac^tc bafur bas arme ©epllen / bie bendiiget Itnb/ob fïe fc^on bes feilens nic^t entberen fdnnen/ bes Wuchers mol entberen tónnen. X)nbbas pebas leiden one Wucher nicht haben tónnen/ ift fhnen (eib genug. Æ)ic Wucherer aber tónbtenfein nicht entbc;^ ren/eben barünib bas fie nilinner fhtt noch von «?ef# ben tónnen, ©arónib tónbt man bes Wneherö 50 allen feiten mol entberen / vnb ift tein not ba bie jl^n from macht.

22)48 man fleh Aber bcfbrgenmil / mennmön Vnnft««^^quot; ^«c^f 6Ant5 vnb gar anffhübe / vnb verböte htOm bas teiner mehr nemen bórffe beun er ausgeiicbcn het/bic Denbd móchten fallen / bes bórfft man fch gar nicht beforgen.2Das borgen mnrbe barunib nicht aufPhóren/benn bic grof Jen Denbler mürben ben ab^ ganginfrenSDenbeln nicht leiben / fïe mürben ber Kaufleut nicht balbfinben/bie grofTe 0cct vol ba* rer ^alcr brechten/molten fe,re Wahrverteuffen/ ftcmiiflen eben fb mol borgen als fßunb. Vnb borg^ ten fte fchon manchem nicht/fbmüiî auch manches jiach feinem beutel hanbclen/ müft fleh jlrecfen nach

-ocr page 311-

* ^nttû^ fot^ fur brr •Çcubct jy«

^cthn/inujt öepo ein geringern panhel f^ren/mö fees w«m

J'^’^fff Verton/nic^tc^c fliegen öenirbie federn we^ langngMt (111 gcw^|ln/ dauon ^ette er den vorteil dagege/ 0®’*^^«**»

^8erde,ïo wolfeiierteuffc/ vnd nic^ alt verlegen/ l”^ Scfelfé^tc Wa^r nemen dórfft / daraus befem er 0iitê beruf das pu aber 5ugicng.3t$unt borgt mart .

da mus er auff einen gülden fô viel ^ienüber ge ^jj^fdjt ®^i/mu8 da^u bófc vntüc^tige Waarnemen / da^ijtnwu

der gemeine man gefebatst vnd betrogen wird»

J^lt;^nn diefer mus feine falfcbc erborgte Wa^r defco ^5^rcr geben/fol er 5ur beubtfïimma fomen/vnd auch t^inbrotöauortb^ben.Wénn nu foleb auffjcblagen ^botcnwere/woltendiejXaufleut b^^n^len/ (tennis p'iMlocvol borgen als jt^und/ vnd bebilt borgen ^'^^1S‘^tiS nutslicb^ï' betm jtsund.

3« rt’en mans gleieb verbdt/fpriebfïn fo werden die X^endler fre Wabr vmbs bar ©elt (leigern/ YS büiffees denuf daraufffagt ieb wider das wens . ®^^‘f^ gefebiebt/fö ift doch das gewis wenn einer bar * nbsp;nbsp;nbsp;’

S^ bringet / wil fm einer feine Wabr nicht vmb ein ^Uebs lafpn / fb gebet er 5uni andern der left es fm« ^fr @c(t iojen wil/der mus auch Seit nemen, ©ie ^^iifleut ftndfô gefebieft/Fdmpt einer vnd bringet

/ flappert mit einem 0acf vol ^aler / oder ’^n(l guter gangbafftigeril?ünt$ / ftelaffenfn nicht j^jnevon ßch»©a8 alfd Äauffh^ndeldoch pen gang ®®9i(tcn,

2l(id auch mit dem leihen. fÇin reicher Lauffs’ tin reicher 2îüde der viel (Belt hat/ leihen die^ vnd jenem auff Jins« Wenns mm verbotten tver/

-ocr page 312-

î^ffcèonti«^ ^er ættcamp;rv ^e«M.

««iKn-H’t©^^^*'/^^^ fs boc^ in ÄUem î^ecî^ten verbetten ifl/trcns te ene n?i!gt; fonfl ,reject 5ugc^cn fcît / fb tvûrbe banunb leiden aefiebar •nic^t^«’ ««t^ bicibcn/cs ivurbc gkic^ol ein fronv mer nÂc’9b4r bem ônôern in feiner not /ein bar güb ben vorjïreefen. Wolt benn ber reiche bem armen nicbgt;t Ici^cii/möfl ber barffeig viel nnitwillens / Celen ßed^ensvnb prangens vnterwegen lajfcn. Wolten bic reichen ben armen Kaufleuten vnb befbnber ben fungen ^cnblern nic^t Ici^en/mufc abermal ei» feber fïc^barnac^ galten / mü|t fac^t ^er ge^en laifenZ mufï Ceinen gróffêm mantel machen / benn bo» ftc^s geben croît/were ben XDenblern vnb ©emei# Äe^TödeiT^'^ ”®”^ ”^^^ ^^^^ jutrcglie^er/benn ftsunb. ïCen SÜtnbï ' lernwcres beffer/ bas nid?t flugs ein fgUc^cr fox 3ooo»giilben auff borget /berbocbCauinbiinöert5n bevalen wilft/vn verlies fic^aufbie Wikb^rcrO^^’^^ wenn einer ein Zeitlang gebanbeU/ vnb b«t fm maneb gut geféll fein Wa^r geborgct vnb glcubet/C3mpt «'** ÏO^c^erer ginter fn / ber frift fn gar auff / bas ff Wcufels namen aus fleifeb vnb bein 5ueifén werbe/ vnb gibtbenh feinem nichts.

X?nb wer es febon nicht fur bie großen lern / fb viel gelts ausleiben / vnb bamit wueb^*^/’^ burfften fte fein auch niebt/vnbgiengen gleich’^® 20enbcl fort. Vnb were für bic mittelmeffigen/ bas fic nicht alfb betrogen würben/ vnb für bic fungen anp^ benben/bas fteficb nnîfïen vorf^bfn/mb mögen banblen / bas fle nicbt in einem gen / vnb barnaebmit febanben bcflob^b^^’^^h niuftcn/wuften auch was fte gewonnen/bos H^^^^Jÿ

-ocr page 313-

5?«è ï’*^^ a6gcfrf;affrctt axw^ersf. j jy w^ / vnb nic^t etwa einen grunölofen XOeKmdpen/ gfsewinnen. ÿnr öetn gemein nuts wer es bas man JJ^quot;^. ® ^tt mit bem Wucher nietet aife ersdmete/bas nic^t ^|ô viel dagen auct^ verborbenefauflent fernen / bas ^cr nacb feinen 0ecfel ^anbelen miifl / vnb nie^t ^ Ö’'oircn Aanbel treiben vnb viel Wuchers geben/ba* °^tcb er fein Wahr wiber ficigern mus/vnb befte ten ßcben.20cttcn bie/furften vn0teb nie^teinen ober nbsp;nbsp;^“9 v««

5^en bic allein reich weren / vnb hunbert ober mehr '^^“^^“** ‘^ machten. Würben bic hohen Potentaten in ber Jotburfft/vnb bamit auch fr arme leut nicht alfb h^rt ^feheveret/vnb lernten auch ctslichc notburfft vermei ' ^n / vnb was es mehr ift ©as es alfb belfer wer/ p Wucher wer verbotten / wicerbenn albereitver;: gotten ijt/wie broben gemelt/wenn man fin nur nach *^t/vnb bleiben bic nötigen Kauffheubei bennoch J* Kern gang. Vnb obs fehon ben ZOcnblen ein (los ge Jj/benn manchermus nichtfb eingroffen XÖanbel wen/vnb würben ber X?enbler auch nicht fo viel/ jo ^nnc ich boch nicht erfennen / worinnen es bem gc« '^tinen nut5 fchcblich wer.

Ob aber femanbö hie weiter fagen wolt / bis ’^ücht noch wol ein meinung fein fürbie / fb noch y^^bt gegen emanber mit fchulben verhafft/ wie wolt Oehs aber mit benen fehiePen bic albercit im XOanbcl/ '^’nb einer bem anbern fchülbig finb/ein fglicher wil bc ^it fein f War ift es / es würbe hie mühe gewinnen, •«ber es heiß/rcuffmich ba fern har ift einer mus mit bem anbern gebult tragen/ von ben Pleinen an bis auf ïgt;ie groffen/bie Ponbten wo! warten. Würbe geplagt/ f^l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fb

-ocr page 314-

(^mri't'ckvQVuefxrcr.

fó tnil|ï bic Dbrigfeit nac^ gelegen^dt ^cFffcn vnb fö’ ten/ben ^cnblcm móc^t es einen fees ^eben. Worio nefefjftbes aberbetn gen lemen nut^rbicZUufïfutanji' ' ben vnb tighten nuc^ wet rat finbcn / bas es ben 2?enblern mc^t nbtrng.^lbcr ^e laffcns nic^t basu fö men / benn es wurbe ne ßar fc^wer bûneten/ wenuö Aber nun ins werct fern /würbe es rUenianb fc^abenZ benn ben Wiic^erern / vnb niemanb ^inbern benn biß obernen Äauneuf/ba lege auc^ nie^t niae^t an/ etslii dpemdd^tenóe^bannt trojten / bagne biefert^enz bei sunor nie^t ivenig genonen / vnb in einem far ober zweien móc^tes ba^in tornen/bas es alles vergene» wiirbe/vnb würbe ein fein hv^tigbing in allen Öeü^ len rverben/vnb ber gemeine nuts nic^t allein nid/t ge ^inbert/fonbernbenome^geförbirt werben. Cas es nn ctslic^en 0c^arr^annh vnb Wucherern nbaben würbe / fb wer es bed? banlmb angefepen/ bas ber gemeine nuts md?rsubebenefen/vnb su f^r^ beren benn et^Ue^er fenberer perlenen eigen nuts / ßctiti/}/e imperator facie in, 1, n ƒ fin, C, tie. cad.tollen. 0umma Öott verbeut vus nicht / bas wir su vnter^ halfung bes erbentlichen lebens vnb Wenns beburp fen vnb nicht entberen tónnen / nu hat aber (Sott ben Wucher verboten / banlmb ifè gewis bas man fein wo! en tbc ren tunne. ©as hatein fromer0ottfurch^ tiger/weifêr/verfïenbiger man/boch one namen auff WM4;«tï?ftn bie|ê einrebe/in einem blichen genanb wucherhütlinZ 1»«» fur vv laren in ©mef ausgangen/sur antwort geben.

Weil aber baffelbige buch (ein jfsunb feiten gefche*^/ habe ich biefe feine wort vnb meinung nach btf , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leng;

-ocr page 315-

OrebehM ^öcf ever. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4) ƒ ^H0C Anjic^en wolten / were ^ot öcr lep es gar.

Wenn man ben Wucher gent^ïte^ Abteilen mb '^i'bictcn fc4t / fo reirö man au^^itrfien mb ïOerrn/ ö*»««®« Jj3Slcic^en auff bic armen fo geborget mit gevalt

^'^‘ngen/bie werben benn bas geit auffeinen plot$ nis P^*quot; legen mu jpn/mb be^alen/bas vielen wolt fel? wer ^^gt;'fal!cn / vnb fo wol (ólc^c mberung sur auffr^ur/ grdfferer vnrie^tigfeit vrfac^ geben»

2(nt«?ort»

. 3» biefém fall i)t fc^wer su raten / wiervol es

”‘^9tfcbwer were/ wenn C^rifîlic^c liebe ^ic was ^Henmóc^t/vnbin warer furent Lottes crfanbt ^«rbe / was man bister albercit fur greffe greuliche

/ mit bcm Wucher begangen / wiber ben glau?

®fn/iicb/ vnb gerviffen, Hun mus glcic^rvol ein weg tviik« J^foffen werben / es mde^t braus werben was ba ®^ ß*^‘’ff J^^nbt /fóifl bic Obrigfeitnic^tentfc^ulbiget/mufs ”JJ4wlt;Si J’^eb fblcbs auch in anbern fellen/ba man ben C6ott*gt; ‘^n nach Sottes befell vnb orbenung cinbfllt su Jvun verpflicbt/befart werben/fbit man bard mb ben Y^^n niebt weren noch fleuren/fblt man barunib fob ’^bes bis alles gar su grunb verberbt/mb Sottes som '^bermaebt gebeugt werbe/fïillfcbwcigenb laffen bin ,♦ SebenffCg frebet fa ba Sottes wort/baraus su febenf

’^’ftö reebt ober vnreebt ifl/fb flcbct aucb «Iba Sottes lt;7ïottv8 amp;lt;♦ Ji'nfllicbcr befebl/ was ein jeber nacb ausweifung /«bu J^ines beruffs reebt s« erbaltcn/vnb bem vnreebten su

/bep biefen fac^m sutbun fcbnlbig vn verpflicht

-ocr page 316-

2(«Mpt Cet bobt lien 0/ btrhtt.

NOTA.

Cnirc^fti t'cvQi'iîcfkrrr,

Ä3met.

5uamp;cm/fo iftóic ^oc^ß Dbrigfdt ^icn’mienz mit emfiKc^en geboten vnb verbotten einfe^en 511 ^ß^ ben / von Öott verorbenet / vnö jr nic^t ein ^inb^ fc^ö?Ant3/|ónbcrn ein fc^arff fc^neibent Set^rvertin bie^ftnb gegeben / bic vbertrctter@drtlic^er@ebot/ vnb vnterbruefer ber Armen emftiieb 5» ßraffen vnb verbuten/bAs niebt bic vbcltbeter ,rcn freneï/vnb vnrecbtC8/noch mit tveiterent vnreebt vertcibigen vnbAUöfiVcn md|ïen/0okbc b^b^Obrigteithinb vnb fok / bureb ©ottea gn Abc mit erbArcr/ebrUebenz bcr leut rAtb/tvege finben vnb treffen/bAS ber vnféKge XTueber AbgefebAfft / vnb was fur vnriebtigt^tit ^*^ geflirt/AlïjAcbt mit guter muffe vnb on weiter/vnb gAnt3 vnterbruefung bes befebwerté/wiber in rieb^Ô feit móebt gebruebt werben/in A n leben vn bebencten/ bAs bic ÏÓeiben wiebrobe vermelbet Aucb ben weg b^ ben mÜf|ên treffcn.2i(s für Anbern bic Stómern/bie b^

ben niebt nAcböelAifen Aus Stolen btubtfamintn 5“ mAeben/ vnb wo fie einen hinter tomen/ ber gAnt$cn ZDeubtfunnuA vcrlüfïig gciuAcbOtcm/wenn bic 510 fc bic beubtfumm A swcimAl vbertrAff/ burfft mAn bic bcubtfummA niebt wiber geben,3teni/Julius Csfar gMit«8 Ca» orbenet/bAs niAn Alles An ber beubtfümniA tnuft kP fên Abgeben/WAs $u Wueber empfAugen wal ©iefé vnb bcrglcicbcn mittel müften Aucb fürgenomen wer? ben/fblcswibcrin eincriebtigteitgebmebt / vnb bic ïbrtawfitcc viiricbtigteitAuffgcboben werben, its mul ten Aueb ctij 310«!«»# ^ic |0 groffe (ummen Ausiteben betten/ vnb nu fbviel fSdiw^* Mf ^tr Wueber von benfdbigen empfAugen/ feb wafen lAfïèn/Cbrifïliebe/binicbe/ieebtmeffïge wege mit

-ocr page 317-

® c bet 2V«cÇer aô^ufcbaffett» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nf

’•’itcin^ugc^en Heb nic^t befc^wcren/vnb bebenefen J^it tfftö gcmilfcn lie bic ^mbtfïimmen uXöcr forbern quot;«nbten für voit / bie |tc fin verbotenen tvueperLinfen/ ^olbrep ober Vierfach entpfangcn fetten / bnburc^ '‘^ftc^nic^töHein on bas ber l;cubt)uniina verlnfng ß^nuc^t/ Ibnbernfblcbvrirecbtservonnen gutvier^ wb 5« rc)htniren febnlbig weren/ wen fc^winb ree^t ß^ben fölt/ vnb beinnacl? in erfentnis frer fê^wer belt; 8‘ingcn fdnben/vnb bewegung^brif^Üc^er tieb/Öot ^8 furcht/vnbber Obrigkeit ^b»lbig8 geborfams/ Wb in anbere wege (ben geit^/vnb ber alt 2tbnnt pfle^i 8^15u raten ) mit iren fc^ülbigem einsnlaflin. S^icfes ■®*‘* ölt;K«ö« J’fi*nnein weg ben weltlichSCec^t/vnbnatürlichbit’^*’’-”^ ‘‘0teit weifen vnb seigen/wenn man aber vmb friebes J^iltcn / vnb anbere weitlenfftigfeit baburc^ ^nuerbib Jfii/ein gehnben weg treffen wolt/ mdc^t man bas al ttbinge^enlaljen/was bisher gefc^c^en / vnb ben ^üc^crem fr ^euptfumma mit ber $cit ablegen/boc^ J? ferne bieX3eubtf«mma nic^t aus Wuc^ersinfen $u j^’nmen gefc^lagen / auc^ nietet fb gar viel Wue^er^ wis noc^ $ur $eit genommen were, ©enn wenn cs bie •Meinung ^et / bas bie gegebenen vnb empfangenen ^•ifen / bie XOeubtfumma brey ober vier mal vbertrep ™/ober bie verbotenen Wuc^cr^infen/mit ber ^cubt wintnavmbgefc^lagcn/ benfolt man allein nichts ^‘tgt;er geben / fonbern vermöge bes jlrengen 9Cec^t8/ w bft^in ^altcn/vicrfac^ wibcr 511 geben» Hc^ faße ’011 ben Heinen WÄcberern / bienoc^ $ur jeitfogar » ^1 uic^t entpfangen /ben indent man vmb friebs wil ‘^ii/vnb nic^t aus ^ec^t/ biefe freunblic^e gunß vnb

1(1 iij wib

-ocr page 318-

^V'ic hOî^adjct’ÇeHMn aû^n^eïffétt.

vrinen tviberfwren laUcn/vnamp;fncn jr ipcubtluninM w( Î)crôcbeii.{£ômùfl€n ßbcröi£ ^ fummen AUßfif^fn ^ettcn/vonivcgcn ßbgeFürtsfer vfi verbotenen tvueber jinfên nicht jo h^rt nuffOie 0chnlbi0er bringen/vnb öuffein hup ober (ïut$ wollen befalt fein/ jbnberlich biecs wol entrüthcn tónbten/vnb fblch» gelbem nicht gar benötiget wcren/inüft einer mit bcm onbern ge bult tragen / ich sweiffclt aber nicht / es |ôlten in tur^ t^er^eit/tätliche fûmmen abgetragen werben / mit bcm was man jonfrsu auffgeU vnb Wucher geben inüjl / bic on bas von wegen ber gar vnniejpgen ^i!v jen/fo jcrlich gefallen nnifpn/wo aber nicht sur heubt fuifia gefehiagen werbe/ nimermehr abgelegt werben tónnen» 0oltabcrfolchs alles nicht hdffen/vnb je ber Teufel fein ein mal gejattclten gaul/fetnes gefA^ tens reiten wollc/ vnb bie hohe Cbrigfeit barem aueh tein crnjîlichs ein jehen höben / wie He boch f^r (chulbig / feh auch bic vnterbmeften feines tteh^ noch móglichs erbietens frewen / noch bönut autt^ galten fonbten/ nniflcn pc Gott bem 20crrn bie fach befehlen / vnb von ben Wuchcrteufcln leiben/ wo» lt;3ott verheugen mochte/ fdnbte gleich mit befjern gt wijfen gejchchen/benn bas burch jbermans sujehen/ vnb bewilligung ber ©ottlofe wacher / von tag 5*^ ^^ gc gemeret werbc/vnb boch lct$lich / baruber Z?erren vnbXgt;ntcrthancn / von lanb vnb lenten vubgutern tn0flcn,J^s tdimens ja auch bic verbuchten vnb vne^ ^Hwung fettigen Wucherer bajteauch gleich ^vranney/vno wüÄ««. v^techts gewalt brauchen / vnb für bic hönb nmic mdchttn/jolchs weiter nicht treiben/benn es jn ^^

-ocr page 319-

SörwcttbunalerÄödSeect 13amp; “f^^engen wolt/vnbi^ an bcm/ bas jnen (Soft anbe^ ^^it einen fc^arfjen befem gebunben ^at / ber nic^t j'i’öblcibcn wirb/wo ^enid^t von jreni fór^aben abj^ ’M!«» wonen» ïöiccmvnt)^wa«^tgfï»

i^s mag ta einer feines gute anffs aller befl $0 fei quot;^ nut5 vnb gefallen brauchen, nbsp;nbsp;Ön two rt

Weltliche rec^t vnb Weltliche Oberteit weren ^i'nic^t/ob ftes aber in gemein fc^on galten vnb wol J^n/bas bu es on teberman fc^aben vnb nac^t^cil 511 ƒ rg ïuft* ^^nem gefallen brauchen móge ft / fo erftreefet Oc^-^«pta ffZ* °'5e^ folcl/er gebrauclp nic^t wetter benn in Lottes ^ört^u^elaOèn wirb / vnb (pannen bic Weltlichen -''écht ben gebrauch zeitlicher giber fb gnaw / bas”^*^ ' •^an ben Wucher lauter nicht bamit befehonen tan/ ^fnn weltlich Stecht lafjènbir ben brauch als bes bci^ ’’en nicht weiter nach / îgt;enn fo ferne er nicht wiber ®ott vnb recht ift Iß^ai.jff m.Je fnßito,a^t,l,ßpupil» ^^ fed i^ß^uis.ßlde. ns^o.^eß.d. ILNam hoc int. Et w^

naturae. Verbieten fte aber ben brauch/fö weit er wu ^er ©ott vnb recht i^/fb verbieten jie auch ben im w» t^er. ^enn bas wuchcr wiber (Sott recht vnb natur r«V/ ift oben genugfam angejeiget. 2(ber bic heilige ^chrilfc greifst noch’^eiter/vnb faft birbeinen geb Stauch noch engcr/ben bi« weltliche recht labens be^ ^m bleiben /bas bu niemanb bamit fehabeft/vn nich tes verbotenes bamit anrichteft/fb fert bic h.^chrifft fört/vnb wit bas bu guts bam it th« Çt/ wen bu fchCri nbsp;nbsp;«dttti

Wchts gilts bamit an ober ansrichteft/ (bnftusaber 3^e^»» ”» richteft nur nichts bdjes bainn an/ fb ift bas weih ^^^ recht/boch in gemein mit bir 511 frieben, 2fbcr

-ocr page 320-

'ffmrc^Ctt î^^f ^üf^dït 2tbcr bic heilige ^c^rtfft greift Nr Werter üiamp;cinßf^ rvAÏt/ benn bu in beinen gutem ^Aben rvHt/vnö wi^ bASbimUeinnic^t bdfes bannt t^iin fblteft/(bnbern bufoltauc^ vnbniu|ïgutsbAnnt t^un / rviUn aber nnberscin^^rifi vnbKtnö Gottes / vnb nkbt ein ^cibeober'^iircPfêin/bu fblt nic^t bannt trueb^mZ bas ijl bir verboten/bufblt aber auch ben Ueebk*^*^ bamit bienen vnb helften bas ift bir geboten», ï^ic^wcpviib^wunOuift

boch bic priefter / gelerten/ GeiftlkbenZ ^vnb et$lichc hrehen auch alfb/bie nur auffsetvinft/ leihen/fonberJich bicwcil baftclbige sur befterungbef Äirchen/vnb geiftlichen gâter gereicht

2lnttrort

SJlcft entfchulbigung ift wirbig/bas pc bein bo ftn Geift jugefthrieben werbe/barumb bas fie mit bet Kirchen/vnb geiftlichen gâter befterung rechtfertiget ben Wneber/vurecht gut/bes nechften fth^^tn/mb vntcrbrucfung/vnbwilauftóftn Gottes gebot/gerab als hetten bie Kirchen vnb Geiftlichen guterfreihek/ Gottes gebot $erri Óèn/ ben nechftf n berauben/ W«^ cher treiben vnb vn recht thun. O hebe bich bu veP fluchte bosheit/fol bic vn jchülbfge firch vnb 0ei^ö^ bit beine vntugent verfechten. Wenn bie gantée Wen mit fblchen au^^ 3u leihen einen brauch h^t/ P i^’ ten bochbie birchen vnbgciftlich-n bawiber hß’i^^^’J' vnb je geiftlicherirer guter tveren/je (ThriftHeber^tb bcm gebot Cbriftigeben/leihen vnb faren laffe”, wer önbere thut / fb thut ers nicht ber firchen geiftUchemßut/fonbern ftinen 3dbiftht” ^p^?*

-ocr page 321-

. ^ïnrchenhr233üc^crft jj? jWiöcn geiß $ur bc|]crung/ fep gekrf obemig^w *^*‘t/ÖcifHic^ ober Wdtlic^,X?»c Jfutbenis,

ƒ 3^^ spitse vnb tvue^ere bem armen nk^fs ab/ lObbcm ben rekken bie ea^aben/barümb fc^abet ber ’®uc^cr nkmanb8gt;

'2(ntt»ort

Cas banc^c b(r ber 3^(ufcl / bas bn ben armen ’’ic^tö abtvueberft/fagt ^ut^erns. Was wiltu aber ’^uc^cm ba nichts ilVtnon wei» faflwol/bae bn bei ’’fnevnc^crauff feinen lebigen bentel trcibcfr, Dber ^fn g€^et csaber/bennipberbiearmen /bie für bem ®’öc^er feinen feller noc^ bijjen brots,bekaken fóno •’fn/meite burc^ ben mieter alles gefleigert vnb vber t«i»rct i|l.lt;£s i|i gleic^cpol in furtjer $eit ba^in fernen ^„^j.^^ 1,41 ^ureb öen wueber vnb geitj / bas wer für etjlicben fawus ti,«w»! kn mit bunbert gülben fteb b«t tónnen neren/ber fan ge»w4;t, Oebit^unb mit ^mep bunbert @ülben faum neren / ‘Ïgt;er Wnebererfitk 5U^eipt5ig/2(ugfpnrg7^rancffurt 'fnb bergkieben 0tebten / vnb b^nö^k mit geltfum^ ’nen. äber wir fülen (te gleicbwol bk anffvnferm hiareft/in berfücbenlbas wirweberbeHer noch Pfen nig bebaken. Wir Pfarberr vnb prebigervnbbiefo von jinpn kben/fein gewerb bftbm/vnb vnfern Pfen big nicht steigern fünnen/ fukn wol wk nabe vns bic XOücberer fitsen / freffen mit vns aus vnfern Fücben/ kinefen aus vnferm feiler / bas meifle febinben vnb febaben vns / bas vns leib vnb leben webe tbut/ 55awer/i25ürgcr/2lbel/t0nnen fr fern vnb arbeit fiel gern/fren Pfennig bopplen / tripten vnb ben Wueber

-ocr page 322-

oeKo kleuter tragen /aber One von ber 0c^nur(a?(f ^î^H (âgtj^eren müfpn/bie nnîlJên ^r^akcn/ltc^ fcçinben vnbtvûrgen (aljènr

bkr vnb ifvrt«$rg|î6

0liic^wol lèk^ant binQ/bas einAtiber mit meinem geibe |êin gut foi be/Jern / mb ieb nichts ba^ non^abe,

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Crieff an einen guten ^reunb

gefeprici^n / verantivortet biefe lt;£imebe al^b onb fprient nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;la tvei ein vbrigs mndtigs gut weref/

ais wenn ic^ einem hunbert gtilben geben móc^tbers nicht bebarff/nber bamit ift fein Wucher entfchülbh nbsp;nbsp;.

Se^warumb hub ichs nicht behalten ober nützlicher Sebraacht/alsiblter fügen/Wenn einer gelt het bas nicht bebûr^t/vnb fm fenft baheim muifig im ^a^ fieiUege/warumb wolt er einem anbern/bers bebarf/ nichtbamitbtenen/gelt folmanbrauchen/brauche Kps mcht/fo fol ichs einen anbern brauchen laufen,

amp;( 'Sünffÿti!)^wan^tgfi(,

Wan wil ben Wucher barómb verbammen baS er em Harungift/bie on arbeitzugehet/wariimb veti^ ^uupt man bie nicht auch/bie von jerlichen SCenten/ ^^^[^^^^^^^^^quot;^^'^^^^^^^^‘^ / ^^^ thnn bie furgreife

Qintwort,

Riefer einrebegebenebt^randfeus /Jetcuhvy nuslibdj.be vfuris/verantwortetfteaber vnb fpricht/ (ts fey ein greifet vnterliheibzwi^h^n benen/bie/ret' fefUchefy

-ocr page 323-

. Cinvcbcn ^er æâe^eé, j^$”, p™c^Ctt einBomen/an ben gutem bic fte in fr^rPoffep vatetfefxftï' ^'^nvnb geaalt ^Aben/mb benen bic jernc^er einto/won ?mfé« J'^n/ant gelbe bas pc anbem geitenen/,bure^ trucker Sï* ÏX.gt; J^'’ic(|ea, Was mein ip/ba magiër aol/ftls von bem i^lt;H. ^nennut^ungncnicn / vnb fpric^t mires aeber p^^t noch bic natur fclberaU 2118 ba pub 2^11/ '«nten Z^iuf cubic ic^ bure^ erbp^afft/ ƒ auff/ ober ^fc^ anbere ini 'Xcebten nac^gdapen Contract an i^’ic^ bracht l?abe, 2(bcr mit geit auslei^en ipescin ‘^*’^gt;cr bing/benn ba rbergebeiebeim anbern mit bem 8^lbc alle quot;Xccbt/geaalt vnb macht bePelben su feiner ’’otburffe/peb piner gelcgcnhcit nach 5« gebrauchen ^ic er ail/pchet auch Alle gefahr fblch« ausgclichcn ^löcs/nicbt bey mir / fbnbern bey bcm ^chulbener» vanlmb fdnbigen bie Wucherer saiefach/ncmiich ƒ ^fts pein lauter mufpgang/nicht von f rem / .fbnbern '’on freubcm gut leben.

îôù @ec^ö vnb jmnè’Plï^»

Ob Phon bas gelt fb ich ausgclichcn / nicht mehr in meiner geaalt ip/fb habe ich bennoch fo viel recht bran / basichs als bas meine aiber fobbern mag/Canmirs auchbcr0chulbcncr nicht als bas pi ocpirhalten/ fonbern mus mirs aiber geben, □ps îgt;cnn mein / fb geniefp ich auch pin billich Als bes meinenf

2fntaort

JÜDan lägt nicht bas bu burch leihen bas SCecht bein gelt aiber su forbern vcrlirql/fonbcrn bas bu es/ fo lang als ein auber in piner geaalt hat/nicht einige , Oats ober geainp nemen fonnep/benu Oeltbaruon fpm if ' mb

-ocr page 324-

, ^inreben bcr ®ô(Jewh rub nut^ bcffelben fan nun feins wcges von efnftuber trennen / wo bas gelt bleibt ba bleibt bernnt^ßueb/ vnb b^t nicht bie ßrt/ßls von natur vnfrucbtbßr ficb ju mehren ober nut^ von fich $u geben/baher ben fein recht/weber natürlich noch weltlich / ein vfum fru^ ctuni am gelbe geflattet

^Öie èûben vnb^wanl^i^ltt

Himpt man boch von vermieten 2?cufern/2(ef’^ ern/Wicfen/weingartenetc^inp/ warümb (ölt nuns benn nicht gleichfals von ansgelichcm gelbe nemen fonnen, 2lntwort

S)auon ift jum teil ge|agt,X)etniiefen ift weit vn viel ein anberContract/als leihen, ©enn im vermiten gehet baseigenthumbes hönj^ö/ Tiefer/Wiefen etc ef?^n?Squot; ^’'^^^ mit/fönbern bleibet für vnbfiV bey bem locator »lt;«« i«olt;B. ’‘ß/ neben allerlcy gefahr vnb 5ufelligem fchaben / P ftch Wailer ober ^ewers halben/ober in anbere weßt jütragen machte / boch ib ferne ber fehaben nicht burch mein fnrleffigf eit / fbnbern one mein fehn^b gej fehehen fey/wenn aber fchabe gefchehen/ben ich «^* het verwaren f onnen/bin ich euch nach natürlichem^ recht/benfelben $uerflaftcn fchülbig.Tlber im leihen ßt hetbaseigenthumbcsausgeliehen gelbes mit / vnb müllber 0chülbigcr bie gefahr mit bemfelben gelbe allein flehen / bagegen aber i^l ber gleubiger feins geb bes gewis / vnb weis bas er fein gelt/ fb gut/ vnb in bem werb / wie ers ausgeliehen wiber befomen wer* be. Weil benn bem gelbe burch ben brauch / weber ßb noch 5Ugehet/an feiner jubilants/ wie einem vernut

-ocr page 325-

, (ftttreîJctt ba^Bûc^crm j^r l?rtiî0/2icCcr/Wiefen/ ©arten/ Pferb / tragen/

Reibern eten^enn mana braucht / Ib wirb auc^ber ^Helper mb rberfebufa / vorn geliehen gelbe rnbil^ ^b genomen.©« aber einer etsUe^ ©c^awgrdlfc^e/ ®ccf vol staler / ober©oltgdlben einnenr abborgt/ '’nb wolt bamit p ran gen / vnb ben lenten baa JDaul ‘^uffiperren/baa fie benefen fblten/er wer reielp/ ba fa# 8cn bic 'Juriften / bónne man wol etwaa von nemen/ Jfnn biefêr (Contract ein locatio vn nic^t ein mutuum ^V etc. vnb were $war auelp fc^abc baa ca nic^t geß^c ^c.©cnn Vïarren fel man bic Kolben laußn.

îô(e2Rb^»nî)^ft’4nf^!gfî.

XOic maneer 2Óenblcr iß ber bea f ara mit ^um ^ gâlben/wol mc^r benn fünffgulben gewinb/fun ^iget bcr nic^t / fo werb fc ber viel weniger fünbigen/ ^fr ba mit auölci^cn bloße v.gülbcn gewinnet

2fntwort

iCincn fglic^en lert ßin gewißen wie er banblen foU/vnb bónnen gar niclpt loben / baa 20enblcr mit ''’n^imlic^en gewinß bic leut vberßt$cn/vnb ben me^# •■fnt^cil/ir gewißen wenig in fren 20enblen beben# Jjen. ©erOberbeitißbcrmareCbefohlen/berwolt öjbetFrit SJ nptö^alben gebären vleißig aufffetpensu Ipaben/ 3(mpt, ^Hinitin allerlei ^enblen Kauffnianfctpafft/vnb ge# ö?trben burc^ eigen nuts / bcr gemeine nuts / nic^t fb Sar beß^wert vnb vnterbrueft würbe»

©aa man aber e^rliclpc (Contract/ Ipanbticrung 't’nb gewerbe mif bem Wucher vergleichen wil / iß îo mal ein vngeßhief te Vergleichung. J^in îDenbler lgt;er hanbelt vnb gewinb mit ßinem gelbe / iß ber ge#

2X)m «j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;winß

-ocr page 326-

©iwctctt ^aQViufercr.

lt;^ön»tjt^ wînjïjîmïk^ / vnb ßcreicbt ben jiPenft^en fließt ï» ïwcutSr” f^^^ïgt;fn/fö fan fn @ott wol leiben/ vnb wenn er ûuci?

bc)]èr benn fünffgülben mit Rimbert gewinne, JOame ben muß er bie bautbr^n lîrecfen/lûuffcn vnb rennen/ 5u Wa)fcr vnb Canb reifen / vnb wie es fonft feines 2Oanbelsßeleöcnbeitnntbrin0et/ vnb in ber gefd/r feeben / bas er wol weber funffe noeb seben mit bun^ bert gulben gewinbibnbern noeb u?*^^ ö^^ XOcubtfrifn mabar^uverleurt dagegen ber XVilcbcrcr gewinb mit bem gelbe/bas nicht mehr |ein ift / weil ers von neb ßclieben bat / vnb vnib fblcbs gewinps willen kß ers jm/niebt ein mal fauer werben / er weit es ben für eine mübc reeben bas er bas gelt aus bem Kaf en gelanget vnb geödet bet / ift bar^u aufjer aller gefab’’/ bcnn er wil feines gewinfts gewiß jein/Oott geb jener

' verlier ober gewinne,

5öte T^eun wtgt; Mvmü^üiftc ^tnrebe,

□cb erfenne ja wol baß eß nicht fo gar fein fey/ Unguten ^rennb in bernot laflen, 3eb binaberein JStauffman / vnb ftnb meine i0cnbetbermaf|en ge* ^an/baß ich meines gelbes felber wol bebarff? leibe ich jm/ fo gehet mirs an meinem XOanbel ab/bem* nach beucht michs fürwar nicht fo gar vnbillich/ wenn ich febou 511 wiberf attung meines fchabens / fönffober feebs vorn hunbert nemef

2(nfworf.

fOan pflegt mfagen ber Kufuet rufft fetut» «lt;S0^” namen aus/wie f breict er aber / KuFuef/ vnb iß 4»«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fein name / alfo ruffen bie Wucherer hie recht freu n^

-ocr page 327-

^tnrebm ter ®ô(Çercr/ f4^ ^ïen aus/ Alles in meinen fher / nimmer ^f/ nimmer f^t/vnb Alfb Stiffen fie Auc^/fte trollen fè^r borm^er ^ï‘S mb from fein/tvotten gern bcm ncc^lîcn/befond ^frsAbcrettVAcim guten freunb mb gefallen bienen, ^A weren (te fur WAr Auff ber rechten b / Aber bAs ^ter gefet^rey bus ernac^ fdnipt / es geltet nic^t Ab/ letmus junger flcrben / woher fteC nic^t balt vól ^irb/bA81)1 ber^Seufet / ber ftc in ,rê guten fornemert tticlpt left fortfAren/^s (ft broben genung(Am gefÂgt/ ^Aö mAn bem Hec^jlcn |c^«lbigfey ^ut^un/wie mAit lm woït mit leizen/ ^eïffen vnb rAten getbon bAben, Hun erfennen bic Wueberer fclbfl für mbilitcb/ bAS Oe einen guten freunb in noten lAffen foltcn. 2Óa|ïus hun vnb fAuft es tbun/vnb t^uff es nidpt/fo bißu ein tgt;ubArmbert$igcr^ärcf/vnb bAnbelfl wibcr ©Ott/ ClpriiHidpcr lieb / vnb beinern eigenen gewißen 511 wb îgt;trDAftu8 Aber nicht vnb verniAgft es niebt/fo beiff biebs weder @ott noch bic weit ^enn su vnmügl^ eben bingen ifl niemAnb verpflicht, Deerc-Nemo poteft dî reg Iiir.mutJ jmpolTibil.fF.cod tft,0prichfl bU benn/^Jch bette cs wol/vnb f dnbtc es (Sott lob wol thun / Aber nicht on meinen fehAben/iebbArffs jclber, @iehe b« lieber nimmer fat / f Anfhis thun / vnb t Anfls gleich;^ tvot nicht thun. Wenn bir fb viel brAuff flebet/ift bein hönbel Vielleicht nicht gros / vnb mAg folchen Abi^ gang nicht crtrAgen / vnb gereicht bir 511 AbgAng beb hernarung/ WArumb fpriebn» benn/ ichfdnbes thun/fobu hoch fpreeben iolfl / 3ch f^ns nicht thun / ich bin felber notburfftig / mufs meinem

Weibe

-ocr page 328-

rinbern furfîc^en l^at mit biefdbiße Wfopicn / bsa nuis ic^ jfbrot erwerben/vnbbenÇcb ben c^ t ans not ^eiffen. Wenn er not leiben fol/ fo leu er fte/wenn fte jni (Sott^fc^iett / ober aber/ifi ber fJ^nbelfoQro8/ba8bein bewerb ßleic^woUnsinu uc^ermaö ïortQinQ/roennbu f:i}on ein ^nnbert Wiirninb biflu benn l^^^^^'^itâcb/vgt;nb nimmer fat/bas bnbaniit ^cl^en wuft f Was wcift bü/ n(ege|ï/obbn and} glóc^ ober vm ^^^^^^•^^^' wetfïu ob bir (Sott noc^ bef ^,^^^^^^f^amp;bmf»ürbe : Ja wUfen S^^^^^^^^”^^^^rlt;mfrwaem/iep pabe

^^^ wei|ïn tviebu wereü wenn bu es f^ halb wol sar ^um afw^ÄÄäKss si^fSr“!“-—^^

lt;ï^ernpaben/bas birs meprtreset/ ^^^P^^^f^intmer abwuepernl bennwen ^^P^^^^^^^^^^^'^^^n (^nsekßtpetteft / was weiftu wo '^^^^^^^^^^^^Wi'ober warnmb es aujfen

.t^Kir‘a”^t^'^‘^‘'^lt;'oerotJirùnbefei^feU/war‘ L K m ^^^»f^epedafJèn/bermMOf vnb Waifen geit anffwueper aus^utpun,

-ocr page 329-

©HttïetiherWcfxrer.


J4J

Sintfvort

■ wie fein widen hie sarton frûd^tUin / was fnen in f^ tram dienet/ Weil fie aber je eines widen / jô fol^ de bas anber billies auc^ widen/ wie doctor Jtn# Xotbenw ^f*“ ferner an jelbigen ort rebet/^n bicfêrnfal fagter/ J®^^ “**”* ??^^ i'^b gerne bas bic 2iuri|tcn eine linbcrung bes ’'J’^rffen Rechten fêt$ten / vnb wer subebeneCen/bas °®8enanbtc ^ürden/als 0oïon/ 2i(evanbcr/ bic 9vd^ J^^t'/niebt alles rein baben tónnen abtbun/ Hebemü •

«ueb niebt alles wiberftatten / Vnb bieber mócht P^f Öpmeb gebóren/bie Welt tan nicht one Wnebet p/boch bs es nicht (tract ein wneber^ber ein recht/ j^^öern ein notwdcbcrlein were/febier ein halb werct . ^barmhertsigteit/fond wo es ein mutwillicbcr/gcf

Wor/vnnótiger Wucher were/ber auffeitel hanbcl vn Ö^^ind geriebt/ba wolt ich nicht mit dimmen/dnte^

lual not vu vnnot gar weit von einanber $u vnis

terfebeiben dnb / auch gar vnglcichc seit vnb perfönen/ bedhe brun«« ben hieuon weiter.

||ï(jgeii))0!t tt(i^«tt

gcinetnenfflkn.

30ic erde vorn ^nferede/^Cuffbeuffeh genanbt/ ©ebab ber nicht salung/Ober fehabe wacht

Hn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ob

-ocr page 330-

öcß^atben mit gufent (Setvi^Jcn/ f nbe/ctwas vber ök ^cubtfunima nemen móseC

Vfiird reeom’i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^2 ft’ï^n/ ^n^ vcm 3n^cr0Tlt;?

penfatoritf. C^^ ^y ^fo -J^^fifïfn/tveïf^fg ße fenft nennen v^ rnl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P icteric n nic^t

wie es nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fwnemfte vnbsemeinfle/

wer mehr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e^^ogen/ ^ie^er fe^en /

crunÄeto. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'’‘s«t^»«gt;erK^^ »V»'quot;

r t (

t

isSfW^»»»« “«SÄrf^Äsassr

m emergentis. beraeben^?/^^-Wenn ichbirbie^ïbenwi^ ^ettekh V ^f^insen bieb in febaben/ one wei^r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bette ft beineßlenbiser wol

ten/ tiefes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^u frieben tonnen fteb •

mentis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jtiriften Intereffe damnierner*

genus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ift woebftme bes febabens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

traßen/wenn icb birseUeben babe/ baft nUr seitvnb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

ad

-ocr page 331-

_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'25öJii5«ff reffe.

piugelagt / ^dft mir «brr nic^t / fcU mir ein Käuff nitfi-e/fe u^ri w/öftran ic^ wol etwas erwerben fenöt / fb ver^irv ceijinta. °ft(iu mic^ mitbeinern nicht h^Uen/vn bringfl mich ®''‘»njb / hinberfl mich Auch An meiner narung / bifs Il^nnen bie ^uriften Intereffe lucrl «ffands, JOßS (|t auÀ^ wrung bes gewinfïs.

2(18 beim er pen ftuef /©arnit bu es beffer verfïe^ w/nim ein fólch evempei/ bas fich ber fall sutragen pune/bas ich ïOans bir ióaltser leihe Cgülben/mit ®rlt;wptï.] Weher mafs vnb Condition / bas ichs auffJÛOichAe«^ “8 haben iTUifîc/SU meiner nofburf|t/ ober werbe/wo iHimcfl/bruber su fehaben fomen. n?ichaeli8 róü ’’’tt/bu gibfl mir bie Cgulben nicht wiber/ fó nimpt ’’’ich ber quot;dichter beim hälfe/vnb legetmich in thurn J^er gehorfam/ober tómpt berglcichcn vn rat daraus ®^f8 ich besale / ba ntse vnb bleibe ich fieefen / verfett« Jie meine narung vu beflêrung/mit großem fehaben/ ^ bringfî bu mich 5« «t^t beinern feumen / vnb lonefl ^ir fb voel fur meine wolthat/Was fbl ich hit thunf ^ein fehabc wacht/weil bu fcumcfl vnb fchlefffï^nb 8’hetteglich fehaben vnb vnfoficnbrauff/ fb lange

ff umefî vnb fehieffïï etc.

2t(fb auch beim andern theil nim bas iCrempel/ pans leiheit fóaltscrn hundert gulben/ 25altser gibt ^/h ^nen '’^Auff/Dichaelis nicht wiber /vnb flehet mir in bes (tnrnffk Jin Paufffur/ bas ich Pundt fauffen/ X?aufs/ 2lcPer/ J^artcnctcjOaran ich groffên nuts vnb narung hasj pU mocht/fir mich vnb meine Z\inbcr / fb mus ichs wn faren / vnb bu thuft mir nut beinem feumen den Khaden vnd hindernis / das ich nimmermehr su fol«

n n if chem

-ocr page 332-

ïrtlfo3« beiben treilen ^^^^S^^^f*»^^^^^«'^

n7Ä?quot;AÄÄÄ^^^^^^^

^^^alcn fol/cber fiirbcr ^eitan fnn^ LJïIÜ^k!“^^'^^^^^^ ^^^Sebii^bertwirft/tveü k^bein / mb nad} ber ^dtwenn fieb fok^e fepeben ITenfol/'^^^^ '^^^^^^^^^^^^^^^^^vnb Urminbo k^be^

intere/p^oß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”“ ^^t'fc^dben einer intrestnac^ber

tKor^m, 5 k / ^bbarffs nk^t grofs bifputirens/vnb grofer

Naturan.lt;e. mn^t WHS man.Hierin, ratten folle/bennbiewdlbu

^u^eätutht mirbein gelb in meiner not gütlich vnbfreunblkb fût ^cfackntibut gefireett^aß/ fo bin ici} birnac^ allem natürlichen/ Ba^Tn'iP^ S^flt;^^rkbenêrecht fcbiUbig/baskhbirbanetbar fey/ de ^^^^khfo vid mich vnbmein thun belanget/ fch^i^ cf-iur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ halten foi/ ^fl auch fur C^ott nicht vnbillkh/ itiflit.in tt. ^^^^ amp;otttvil nicht bas ich vnbaneSbar fey/ fo wilcr

de obli^.de oh auch nicht basich femanb befhebigen fol / Vub in li^-dantidoro biefm falétroits vberbieheubtfinnagenomen/mag

one funbe/mit gutem gervif Jen gejebehen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Je

-ocr page 333-

î?onî jtUcrcfff. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î4T

3camp;oc^n?cr0ut vnô^^nlîncb basefn jegUc^cr Slfubiger vnb fc^ulbcner / aie ber gelegcn^cit ber per# [on/^cit vnb fachen önfe^c /mb ntoc^t es alfb bas es ^f Î ^ri^Uc$é Ueb génies |ey.*Çs lû wol jtareC bauon Ji reben/' aber bie fell mb gelegen^eit aller mibjtenbc î’nbniand^erlcy / vnb in mb bev einem anbers /benn 7^.. ‘f' vnb bey einem anbern/ barumb mus man bed? ein gei. ^Hs bem gemiffen bdmflellen. Z?ie Cbnftlic^e liebe/ Jjb bie æort d/rijti/ Was j r trollet bos euch bie leut ‘vUn fbllen/ bas t$ut jr jnen auc^/ sur ric^tfe^nur ne# '^fn / 211s trenn ici; 9(eicb trer/ mb bu 2lrm/ feiet bir '’ic^t an beinern trollen / fonbern ant f ónnen / ^ettefi ‘^*’c^ nichts mterlaffen / allen viels vnb mü^e ßirge# ^‘^nb/ bas bu mic^ behalen móc^teft / ^ettefc nicht 7^(1 fhr trarlofct nochverfcumet/ oberhettefiettra, J*ö«l 5« JJp vnglüce erlibten/trer mirber (chabe nicht lehr hin *** ^tlich ober abbrüchUch/bir aber fchrmbviel/hic ’!“J|» man (läge ich ) nach gelegenheit h^nbeln/

Kber nach feinem getriffen / vnb nicht fo gar nach

Rherff/ fenbern einer bem anbern liebe vnb freunb gt;*^9üffcerseigen/ vnb barmhertsig fein / trenn es bie jj^tburfft erforberet / Wenn es aber bie gelegenheit 9et/büs ich einemmein gelb sur freuubfehafft/forbe# / vnb bien|t gütlich furgefîreef t het / er tver bar# p^h faul vnb las/trer cm @chlemmer/20urer/ 0pie ^t vnb bcrgleichcn/ vnb mich mit feinem trillen/obcr °^h sum n^enigfren feiner eigenen vermeffenen fch«lö ^‘^Iben auffhielt vnb su fehaben brecht / beut foil JJ^^n nichts nachlaflen/benn man fol feinen in feinem öifcnotioft« '^otlofên leben fterefen noch vrfach sn fünben geben/ nbsp;nbsp;nbsp;’” 1^^**

nniy tric

-ocr page 334-

0pr4C^ fT;gt ôm f:ij. (3ibbem (Sotfärc^ti^cn/vti tgt;{£ ®otHtgt;p fPfbann ôic^ bes amp;ottkgt;fen nicbt/t^w sûtes bem elen ^^niyftetf ^/vnbsibban(Sottlofen mebt/bas er barburc^ t^i(9t s^fterdt werbe/vnb bic^ vntertrette.

^bcnôicnicmung ^at es auch wennmk^ einer l^^^Bi^f’””*^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rinem sûtes nuf^cn

I7ttw0iigt;{gt f^^^ P^J^cit/nac^ verloffener kit / vnô erfebienenen tvttttuoß. temnn/^ber ba nmfâ man wol vnterfcbciben/bas * nbsp;nbsp;nbsp;?^tuere^Jè n^aeb / ba boeb in ber warbeit

feins ober ben crUbtenen fc^aben ^Ô^an?i^/ ?H^î ^bcnïî/fônamp;ern mus bie anfeben/vnb vnb trenn fokker tauffin warbat fär^ getallen / ob bn auchfok^em tan^^etteü mósen u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^e^tiffserxiefen were/ber ben ^eebkn

s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^lt;*0 mósen / ba benn viel ksebóret/

^sssif‘^quot;s^'^«‘S^'

Snèkbamp;^^L'''^^f^^^il^^^ein Jntereffe/ fonbern febein nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ '^^^^ ^*^^^^ fokbem

neuAeit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iß^bern auch seksenbeit ber perfo

^M .uiabas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^olbettbun tónen/

Unifia,

babe/oh^^eyob ers mutwilUs verfewnet

Mcbbirm^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erUbten^be/obs

f^^^lt;gt;^er bir wenis vnb int ,9en verlieren als sewinnen/ob bu fokken tauffattcb

-ocr page 335-

QöcnGtt^^ffR’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144

JHtc^m vH gutem gervifjen ^ettej! t^un mógen/vnö ftrtinift ber fachen ftHet^ulben ölfö nftc^trac^ten/brt»t ’’ittbu nic^t voter bem fc^ein bes ^of^reljè 511111 biebe '”10 Wucherer werbeft/ bus bu ulfb ^unbelfï als bu J’oUclî bas man mit bir ^anbelt / 0ok^e vnb ber|êk yn vn^elic^en vmbfîenbe/ober jufeUe gebürt ben Juriiten 511 recken vnb su bewegen»

Wie wenn |îe^ aber ber fc^abe fur ber seit sutriV

/ aïs bas mic^ meine gleubiger in fd/aben treiben/latereffi dnii bte seit fomet / bas bu iiucï? bevalen fblt /X?iCmor4w»

”1118 man abermal vntcrfc|gt;ciben/^aflu mir mein gelt ”1 meiner not furgeßreefet/^aß biet? aber vielleicht pc^es vberfalfs beiner ßleubiger beforget / vnb ‘^bhabe bir sugefaget/bichfeh^ben frev$u halten/ P^rbirbemÖelbtwibersusuftellen / Warumb foil *^^ nicht fehülbig (cin/basfelbige auch S« thunfbenn Jber bas / bas es billich IO / hab ich bits auch ^ng^^ '‘’01 / vnb barauff haß« mir bein gelt geliehen/XDab bir aber nicht sugefagt / benn nur auffmein nicht

^^Uen/ber tagseit vnb termins/ bu haß bich auch fel ^8 vberfals nicht verßhen / was wilt bu benn mir ”’it9{echt abgewinnenfj^h hab bir nichts sugeßigt/ ^aß bu bich ßiner nicht be(bi get / vnb httteß ?®in gelbt boch etwa anbers angewanbt / ba bu noch ®*n 35ürgen gehabt hetteß/ ob birs auch nüts vnb geweß wer / Ï^ctte bir bein Öelbt wol 511 ßhaben o^Pen tónnen/als benn niemanb gewuß bet / ich h^t Ä leicht ßmß einen funben / ber mir (o viel geliez

/ Tin ßimma nach ßrengem SCeeht bin ich bir ”*^9t8 fchülbig/aber nach natürlichem recht bin ich bir

-ocr page 336-

»or 3P taarten icinfehede^^^!^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3« trasen/allein bas bu

machen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J^cttefi/ba muft nicht

Weherer vbernUr('^^'^^^ num^ht^nm ^lebe/ vnb ^^^^'^tvenn ber fchabc ftch ben aerebphpn^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tn ber warheit feh^^

nn^ietaef nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ aUetveß halten role eben

babe^'i^ûhp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ ^cb bits ^nsefaßet

«I

lt;11

nufTmein nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e^eiteringefäßt/benn

lanter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ber thne/bas t^uc ich aus

ten nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^‘^^ ^^^^ ^^^^^^ Slt;^sm einem anbei n hal^

^^^^ ^^^ ^^^quot; ^oU gebat haben/ Vnb

^^^^^^^^^^^i^tttaxfle/ß vielleihen vnb ^^lt;ifet(f(^e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bem Wncherhi^tlein,

^^m^g, nbsp;nbsp;nbsp;.^^f tnan mei fa von sichern 'JnterelJe j^unb

^'^^ ^^^^t- gcringile bauen It^t ^^l^^^'^^i^tmnen bebacht/ fenbern ijl ba}ü temen/

^^ö jntereye ju lanter mneher morben iß/ vnb nicht nbsp;nbsp;nbsp;fn

mehr

ÎI

lt;1

-ocr page 337-

‘Öom 5nferlt;c J4r

Mr benn c(n 5^ciscnblöamp;/ tamit bic vncrfctlicbcn Öellrftc^cn/ircn geiß bc|c^ónen vu fc^niücBcn.Sen»

^Jtweöer fo ertiebt vnö ertreumet man OnterfIjè/ir^b fanrag cHm,

5^ Wc ^nriflcn nennen 3ntere(]c fantafbajm / bas

/ man rechnet febaben ba feiner tfl / vnb rechnet |n

'^8^r boeb/ö^s ^ ni^bt beun ^urefifeb ijl/SCeebnet ^n pb^ben wol vieren ober funffen 511 / vnb b^t bic ^überep weber $icl noeb mafs. 20ic were nu emfeben ö'fn^cbnis ’’’^” ndten/bas man niebt gcjlatet einem febern ©eits *’lt;’“ “^«‘^ J‘^m5/nacb feinem gefallen jntereffe 5u nemen fon^^ J^fncsf^it fein mafs b*^ben / vnbman fblts vnucr^ f ^^Ugc Jtirijten/^eibingslente/ gute ç^reunbe erf en J^*’ halfen / ob febaben in warbcit gefebeben fey / wie

pb er atßufcblagen/ biefclbigcn feiten bicrinnen

pUbicn vnb fblicbtcn. 2fbcr fb machen fie es/ wie

''^ es nur fêlber wollen / ftebet man fe nicht recht ‘''’/^nbOnit suchten su rebcn)f üflèt man fte nicht gar When hinberften / ober ber 0cbulbigcr feumct fleh f? tiein wenig mit ben Wuchersinfen / fô fmb fie her

A^'^bigen bie ‘Deubtfiimma von punben miff / fagen not/

pirn anbem su/gcfeltcs benn nicht auff befïimpten

p ba fehnarefen vnb pochen fie allcrerff/gcbcn fteh Webe SU frieben / man gebe benn bas Jntcreffe/ ÿ hoch fte es nur feiber mifehiâgen / Seringen auff pGd vnb iórieff / wollen an feine rechtliche erfen^

p gebunben fein / JOaruber mus mancher mitgrof^ ^jr^haben / an einem ort auffreiff en / vnb ba wiber ff ?”^^^^ ^‘^ □urifien nennen/ Vorfîtram ep vor? nbsp;nbsp;r^^^ ''‘Maccre» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ’

SZiean^ä

-ocr page 338-

©i?« ffoiurucfctt hï @lt;fd(f(Ço#* ©tcanDcr^ragt

©on ffcntratfen ï^ev ©efedfc^afil

Wenn ic^ dn groflcr ïDcnóIer ober fcn|ï reiend’ Wan trcre/öas ie^ liegcnt mufjïg gdb |gt;cttf/ f^' fint Oefen vnö fpredp/ lieber (d^e mir ein Rimbert giiïöen ober etUel? / ic^ fön einen föuff t^nen / böran tc^ fb Viel ertverben fön / vnb noe^ a?ol brey niöl aiP viel/öÏ8 er nurs gibt/fenb iel? bö niebt vber bie funittiö mit gutem gerriffen etwös nemenf 2fnto?ort

£)öröu|f mus wiber gefrögd werben/ob bnauep gleichen febaben vnb vcrlufï mit trugen ivolfï / wcn^. fin etrvö ein vnglücf triberfübr,/bös fm fble^ß Ärtun gut $u fe^dttern gienge/wurbe fm bus Oelb würbe bcruubet/fcblüge bie Wu^r ub/ ober was fiep fbnft sutrugen f ónb/bus er febube neme/ es fey gïetf^ ^mbei vßge an ber X?eubtßimmu ober um Oewin/Senn bie gn^ »i«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bei finb vngewis / fun einer etwu un einem faufr P

bulb verlieren/ uls gewinnen / fun bulb ein vnglütfe/ ober unber One bur^wifc^en fomen/ bus dner fo bul^ be bus frühen ^inberbeno^ren/uls bus flingcnim iöeutel gewinnen fol, Woljt bu nu ^ie gleichen fc^^^ • nbsp;nbsp;nbsp;ben mit trugen/un ber X?eubtfummu ober um Oewin

etwus luffen ubgepen / fo indent bir geput werben/ etwus vber bie jOeubtfummu ^u nemen / ulfô bus bu bein Odb/er über fein mü^e vnburbeit/mitbir^nfani men lege/uuff gleichen gewin ober verlup, Wo bu fiber lei^ep uu^benunten gewin/ vnb uufffeinen ver^

-ocr page 339-

^cü ©cfcdjlf afffdt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J4(ï

M/(3oft gebe er verUere ober gewinne/je wiîfu deine CeiibtfnniniÄvnd ben ©ewin / vnuerlcßt vnbvnge^ •hindert txgt;idcrf?aben/bßß ijl vnreebt/vnd ein 0tuel^ effoueebe/ j^bcrev/£)n fitjeflbA^eini ginder dem Ofen/vnb *^* ^fieft die Depffel vnd Stirnen vmb / das fic nteb^ ^er« wennen/(o ijl dir dein ©eld verfebrieben/ vernebert/ ^nb verbürget/das es nicht anders iß nis legesdiv Wm im faßen/b^fîûlfb weder du noch dein Geld paden / fahr / nmbf dder arbeit/ fb nws jener arme ^topff/rennen/ reitten/ lauffen/ förge/mubc/ fabt/ paden vnb angß tragen / leiden haben / ums mehr f^rge haben vmb deines gewinß willen / ums die len# ^fmebr ßbatsen vnb vbci ßben vmb deinet willen/ ^tnn vmb feinet willen.Wenn er ßin gewin httte/das nbsp;nbsp;nbsp;«

tf feine leaning haben nweht fo bette er ruhe/ ft^unö ^Hiö er dich erft auch erneeren / wenn er denn ßin gel* ^n ßh^n veriore /fo mus er dennoch benefen wo dei^ ftr fey/ du wilß ßin nicht entberen. 20at er dort verlt; I^oren/ß) fdmpß du/ vnd wiltOcwin vnd 'Oenbtßnn ya für vol haben/vnd hat ers nicht/fb treibß du fn in Kbaden.^cwinnet er ßhon/fb hat er dirs gewonnen/ '^ndduSCaubeß vnd ßilß fm ßinc 2lrbeit/ Sorge/ ^*br / 2lngß vnd Schweis / vnd wilt gleichwol ge^ when haben/wilßmit Sott vnd gutem ©ewifßn nc^ •iten/ das mag auch wol ein ©eßllßhafft heißen/ ‘^ber ein Cawißbe / SCeuberißhe (Seßltßhaß't/ wie es

Stecht nennen/Cafs.inlcg.Si non fuerit ff.pro foefo, •®ol cs aber eine C^efeUßbafft heiffen / fo fei cs nach teX^ersgehen,

Co if Si

-ocr page 340-

^cnöcfcnfd'afffm.

Si ma/ajors^peuerit, i^j^erdam per Jimus ambo, rel:

Verdere lucrari/ub eadem le^e iacebunt.

Wer mit gewint öer mus auc^ mit Z)en fc^ftben Ïeiben/ wo bas nit □n 2Óenblen beides bleibt gemein 00 fans fein rechte Oefclljc(;nfft lein.

ïöü^htte Jragc

Wie wenn ic^ denn einen» mein gelb t^ef/mb lies in damit handeln / gewin er wol vnd gut / fb genieße k^ mit / verieuret der arme aber / fo neme ic^ meine îOeubt^mma vnd were ^n frieden/ 21ntwort

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0ole^n (Contract (ekelten die weltlichen 9€ecbf

nicht/vnd laOen jn gut vnd recht fein/ 3npi, de fbeiet ƒ Ham et ita. X)och wenn man den gewin teilen wil/ fbl man alle mfetten vnd fcheden von absiehen / vnd was denn für gewin vberbleibet teiien.Non emm inub ligatur lucrum, niß dedutßo damno, ut eßtextusinh Mutius ff. pro 'focicr. f^ber leine X^eubtfümma one fehaden gant^vndgar fur vol wider hüben wollen/ Gott gebe er gewinne oder leide f haben dfis ifi der vntrewen naebbarfchafft gcfpielct/ du wilg besge^* win}lß warten/aber bes febabeng nichten dein gelb lt;«b blt;it edeler vnd belfer denn jenes leib vnd leben / bat nicht »in» gib. Gott den Wenfeben 511 feinem jCbenbude gefhaffen^' 001 es eine Gcfcllfchafft heiffen/fb fbl eine gleicbbeit vnd proportion gehalten werden/ vnd nicht allein eb ner

-ocr page 341-

Q9ütt ^kffll|d;afften, )47

•Kr bes gcirfnftö / mb ber enber aUcine bes (cï^abens ^Arten. 3« bu mit beinern öelbe erevörteß billic^er ^ fc^ftbens / beim jener mit feinem Ceibe / bu Banfî ManberOelb gewinnen/ jener Aber feinen anbern wb/ober alfbleic^tiic^gcfunb^eit/wenn er etwa trüber gcfê^Iagen wirb» èiebe aber bu ^u/wie bu in ^finem (Sewifjen verwaret féifî/bu fauffjt jm mit beb Jnn (Selbe/ Ceib mb Ceben / 0cbwci8 vnb 55lut ab. r e c v l a ^iltus aber recht bebenef en/ bu wirft es wo( finben/ bichs recht beucht/ bas einer mit bir alfb h^ubelt

®cifîlich vnb Weltlich 9€echt fagen aus natürlich? ^stecht/welcher ben frommen vnb nutzen h Aben '^il/ber fél auch mit befchwerung tragen. Önb wiber ^Hb wiltu mit gewinnen / fb muffu auch mit gcfahr ^^en/ fbnfl wirb nichts benn eitel Wucher/ vnb “tuirçuberev braus. 2?as iff aber ehrlich gehanbelt/ ÆbH'ft« J’tnn bu einem bein CSclb furffrccfefl / vnb jm öic’^^quot;*‘^^‘*’ ^b gibft/vnb fprich|i / Wolan hanble bamit nach ^incm bejien vleis vnb vermógen/gewinnefïu etwas ®‘^niit / fb fol bes gewinfls / fo viel etenach gclegeiv wtba* Summa mein fein / gewinneft bu nichts / fb 8lt;^inne ich auch nichts/leibeff bu aber fehaben/hat ’s «n bir gefcüct/fb trage es allein/ X?at es am ©lücf pffeiict/mb ift bir vmicrfchens vnrath / on alle beine pulb/wiberfaren/ fb wil ich wiberumb fb viel feho^ ^^8 mit tragen» Onn wenn bu gants feinen feha? wn noch gefahr/mit beinern (Selbe ober Ceibc flehen ƒ *’’^b ßleichwot gewin warten wilft/ Was helft folch?

ifertrag anbers / benn bein (Selb vmb gewinfl ans^ wn/wie anbere Wücherer f X)nb ob bu fehon hiu^ 0 o iij 5tt

-ocr page 342-

Vctiamp;cfcllfcßalfM

erntest/ ß ^ewin ic^ anc^ nid^ts/ nbsp;nbsp;gf

y^y^f^nQc^i:)ic^offfiijfjQf;,^sXVacper8i)(i/ vnbiß ^^^vcr/cbe0W0leinweniQe^rlicfyeriß, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft

^^^^ ^^f^^ ^^niger vom gewin^i ^^^^^^^^^f^^^^ciVObvnghk^^em/alleintru^ nbsp;nbsp;®

‘‘® ■’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Je

*2intwort

Je ft C

in^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^t^n ob man a?ol

^lar/obcsbiea^rh^^^^iJcWcnton/foifies nic^t einen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^“ ^^ ^^^^ tbnfl/bn baft

bini^rt bieb feb^/ bates nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^be vnbgefabe/fo

ft Jc et ft ft

'A^«quot;ecteafrm/f}in^c?ób^tT^^2‘”' ^‘‘quot;^^‘^'^'^^ ^^■“•a”g2«SK3SS(SX ÄÄ-'SÄÄSS rjÄÄsasisSFÄ’ass wm XTÄT^'f «'tefSe-rmteKcamp;/vn^ i)ocbmócbteüh^r^ï^'^ ^nfffdebe weife banbdn, y uwer pauen / bis f o lange bn cm vm

hf ft

gkiebcit

-ocr page 343-

25ött ©cfenfcjafïreit J4$

jébeft / ‘^ber bu muß fdn ® c^uïcB ßin/tr ut y lt;m ein Wücbcier ßm / fo fßnßu on Oer Dbrigffit Wc ivol ßin/2(bcr @ott iß SCic^ter.X^nb 0ummft ƒ '®folin bießm «Contract gldc^cit gehalten treiben/ Wtaugeringruubt nichts /vnb iß viel erger als ^uc^er / ©etrinß mb ^er(uß fol 511 glcicbein tbeil y n / Vnb fol nicht alfb Angehen / bas einer etwa r^F tbeil / vnb nur ben britten tbdl wtl bee ßbabens vnQkidxa ^01/ ober 5wcy tbeil bes ßb^öfns / vnb nur ein teil ‘^ ^quot;^‘i’“^* y^ ßcwinßs, Ober bas einer bes @cwinßs brey teil/ ^^anber vier tbeil neme / vnb bie gefabr ber X?eubb J’ttina gemein ßv/^önö^tn ß)l bießr vnb anberer x/AtfAnut ^ntractein9Cicbtmaf8ßin/bas natürlich @eßt5e«ik? 0«# ? Stiebe/ bas ba einen jglicben leret tbun/ was er ßb ««lt;• ^ßerne von anbern woltgcthan höben. SOuctenus ^üchcrhntlein. Wo man au^bieß SCcgel aebtunge ^fJ^Z Cdnb man in ßlchen 20cnbcln one 0ünbe wol r^t gutem (Betrißen faren / vnb bürßt ßeb niemanb “Jförgen / er mócht anbern 511 f urt^ tbun/ aber ba ßfe J^C8 alles / wir wißens wol / tbun aber nicht bar^

/ vnb bas iß auch bas wir in bießm iöucb am n 0 t a ‘^'IftUicißen beklagen vnb ßraßen.

©fcjöttffife frage

pb es gnug gerebt ßi? / wenn man ßjriebt / es ßy oller Wucher verbotten/ ßnbern nur ber / ß) ba ^^tr bie liebe bes neheßeniß/2fls wenn einer dm ritten X^enblereine ènmma gelbes liehe/ber mit ^«ttöcrt gülben wol $cben / ober mehr gulbcu gcwim nen

-ocr page 344-

xtefe-fSas:««,«. men nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;intern ©ctriflèn nelt;

ßebftnöeft/^np?^^ »’frôda nichts wiba bie^iebe lï^Aê^^j^srquot;quot;quot;*^ banœbwfw/Sî^^^ *^^ fi^riifiieonffDie »»saSr^T® ven'S^fc^iC^t rations ter vnö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trwiefen/ ftmpUeb

assess * SÄ. «S’S' amp;ä.skS#‘F‘quot;'«“ VicrcrrcvCï?riWd^

^(18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/^auen broben sejagt

(“^^^^^^^‘J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fibabenmu

Ziaßm/dnMr”/L~^^^^ MVTWM, »»»WtmVlofigaijX^en XOasmUm .

leiben

-ocr page 345-

590« ©cfcHfcfafp. i4ÿ felsen mc^r mb beOer genommen evirb/b^s ifï Wm t^er. 0pnc^(ïn ben kibnem es nic^töÏ8 vomblofïên lfi^en/|bnbern als ein teil bes gcinnftes/ fb i^ boeb ei öC8 wie bas anber 2?enn foi es ein Societas ober ge# fell|c^affc fein Zfb mus einer jo viel tbeil^m gewinfe vnb verluft baben/als ber anber/fonfi ift es teinCon traetus jbeietatis / fonbern Contractus mumt .Wie rntwr*«* öenn ^rancijeus ^Öotpmanus liba^be vfüris bielebet^jJ^^”quot;quot;^ be Contracf/weit von einanber vnterfc^cibet / .ba er fpttd)t. Tancum abeft vt contracflus mutui,aliquid fimile cü focK/ .Ute habcat,vt nihil magis difsimile fingi autcommemorap pofsjt.

©enn im leiten lagt er/verpflic^tftc^ einer allein „ gegen bem anbem/als berjc^ulbiger gegen bem gleu# •^IßwOn gefeUfc^afften verpflichten .fte fich beibe ge# gen anber. 3m leihen gibt ber eine theil. 3n gefeilt» ’* fchüfften geben fte beibe/ entevebergeben fie beibe gelt ober einer gclt/vnb ber anber arbeit/mühe/vleis/vnb ö?a8ba$ugch3ret/fofch,fiflt3u«crh^nbeln, 3m lei# nbsp;nbsp;nbsp;j,

hen flehet bic gefahr / bes entlehenbcn gelbes bey bem/ber cs entlehnet hat allein, 3« ßefeUfchafften fle het folcbc gefahr/bey beiben theilen, 3in leihen han# 4, Mtber^chiîlbigerauff fein eigen vnfoft / mit bem entlehenbcn gelbe,3n gefeUfchafftcn gehen bievnfo# Ren bes Z?anbcl8vber einen jo wol alsvberbcn an# bern. 3’^ leihen wirb bas gelt bes / fb cs entlehnet/ r# 3n ge jeUfchoffte bleibet bie heubtfbmma bes für vnb fÜr/fb fie gdeget. 3”' Wucher leihen gewinnet man 4* wiber alle natur / an bloflcm gclbc/bas vnfruchtbar ifl/vnb feinen nuts von fuh gibt/ benn fb ferne mans braucht 3n ßefellfchafften ifl gelt vnb gefehiefHß^

Pp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feit/

-ocr page 346-

, ‘^nffifcf)ftamp;bi'0l(t^en^vnb^efi^^

tdt/ftrbeit/niü^c mb viefs bcF|ammcn;0atgt;urc^ ba» gelt ver^AHbelt vnbfruc^tbflr gemacht tvirbl^ns tie fbn vnteFfc^eib i|l Icic^ $uuerfk^cn/a’tc anff fokzeil furgebme^ten fall 311 (Uihvorten fey/lei^epn eme grof fen 20enb(cr nuff gea^nft vnb verlnfts« gleich/ fb if* escinegefeUfepafft/vnbpat feinen weg/was bn al3 bennvberamp;ieXDeubtfiinintaninipfi« Aet^efl bn aber Auff gewin)t alleine / mb wilt one gefaxt 0in/ fo ijls Wuc^er/ob bn gleich fpric^fl/er tonne fô viel bannt gewinnen / vnb on all fein fc^aben/ fb viel bauen ^e^ ben. Wasligetbaran/ gewinb er etwas fbgewinb ersmit bcnifèinen/vnbtofîfn noc^ fein fower mu^ ^e vnb arbeit / mus noc^ Wol Wagen/ bas er fb halb verliere/ als gewinne/ baWiltu nk^t vonfagen/bu fâgfî allein was er wollgewinnen / vnb bir on fein feipaben geben / abernic^f was er verlieren/vnb on fein grofjbi fe^aben nic^f geben tónnen / bamit belli bu Winter bem ^erge / wilt alfb beinen ©eiB f’^jÇ tiktifcb befebónen vnb vennentien / alfè bAnbeln ^^ nie^s wiber bie stiebe » æein lieber ©efell /e» beip/Werfpiden wilbernnis auftfet^en, 3tenr / Wer mit genieten wil / mus auch mit febieffen.

©fe ©ed^^t ^ra^c/Vöm 25cr3e tev m«W^Frft / bet) ^en jtiriffen genetutd Mow /fietath, ober i)epoßtum

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^jJoßoUcuw^i

gt;Wff'

-ocr page 347-

©e Monte ftetatU oï^^j* ^^oßto l^oßolico. j^o 5S ^^^flt;^ïlt;w^éfb( Oer brand; fan Oak man \\ÿ eine Summa gelde» / enteveder vorn andern geborget/oder vmb (Botte» willen da^u gegc^ oen/^ufammen feblcgct/ legt fte^nemgetvi» ort/mie ‘ft cinX?a«8da3U / verordenet SCetitmeifïcrvnd^a^ ^^or / die armen 20andwcrct»leijtcn / 2Jcferleuten/|ó gedenefen 511 neren / vnd nic^t geit in feuflen ^a^ ^fn/fdleb geit verftreefen/mit der Condition/wie fbl . Get nemlicb 0a» der fó fblcb geit «ntle^net / jerlic^ ^^« hundert mit drit^alben gulden oder auch mehr/ ®igt;erein gulden mit eim halben grofehen versinfe/in hr» fri|l die X)eubt|umma wider $u erlegen/ vnd mit Oem pfände genugfame Caution / vnd verfchemng Oafiir 5uthun. Wo er aber mit der bejalong auff gc# •sandte tag^cit/nicht inne halten wurdc/da» al» denn Oie hie$u verordenten SCentmeifier / oder Sartor / da» Pfand wie hoch fît fondten an$uwerden / vnd suuer»« Stuffen macht hüben follcn /dauon die heubtfümma fainpt auffgclauffcncr jinfe bc$alt / da« ander aber/ tvas noch vbrig/dem / (0 da» pfänd $uflendig gewe^ t^u/gegeben wird.Oen jin» aber nimptman in feiner ändern meinung / denn da» man die leut (0 5« folclxr funima gelde» geliehen / mit derzeit dauon bemalen / Oie hau»mietc au8richte/vnd die Zwienerdauon vntcr halten/auch die Summa dadurch mehre / da» man hernacher den armen vmb fönfl / 0 ne sinfe dauon lcigt; hcntam^l^nun die frage ob ChriRKche 'Xegenfen/ ond Obrigfeiten/dem armut $nm beften/vnd großen Sucher dadurch ^uucrhilten / in jren fanden vnd ^edten/auch folche ordenung machen mochten..

-ocr page 348-

fDe Montepietatif

Slntwort

CTiJColuö n?oïinæuô fibtbe confradib : vfüra.q» SS i» fögt/bas biefes bey ben 3u’‘tfïf” vnb ^^eologen cinflrcrttigcjCDatcriafêy / bic biefên Contract als ein Wucher vcrbanimen / bringen barauff / bas man gleic^wol mehr neme/bennman außgetb^^n ^abe/ èonberlic^ vont arnten/wiber ben befell bes ^errn Cbrifti/ fr fort leizen vnb nichts bafttr boffen/Cuevp □tem/ntan neme von bent arnten ein pfanb/ vnb wo ers niebt wiber su rechter seit Idfêt / fo vertenfft mans basu/fo boebbieSc^rifft faget / XPan fol von bem arnten tèin pfanbnemen/ ober wo mans genomme»

^abe / boeb bcy 0onncn febcin wiber geben. Oeute, JfVuip 3tcnt es werbe offe von ben verorbenten SCent^ meifiern/bent banbei vntrewlicb vorgcfïanben/als bas ftc ntebr baffeibige gert fren reichen freunben für# ftrecten/benn ben armen/ vertenffen aucb offt ber ar# men pfanb wolfeiler/bcnn be werb fein / alfô bas bi^ fes gelbes / bieamten offt amaller wenigfïengenief# Xefd?ógt; fên.XVibentmb bic es nicht Wucher fein lafjên wollen/ nung cj/feff wenben für vnb fügen/ man tonne bas in biefen Con# w»4gt;lt;M. tract nichtsiehen / bas brobcn gefagt ift / nentlicb / bas es alles Wucher fey / was außerhalb beweislieh

2fiiterefp/int leiden vber bie ZDcubfumma gciwitKH weröc. ^tent/ bas Cfprifrus faßt/ 3r fort leizen vnb nrt^tóbftför poffen, ^enn bas fc^ rcc^tcrWuc^cf wenn bas anfeelt / ober ^infê bent ßlcubißer su gut Cóntpt / ^(e fern aber bic sin fenic^t benen su gut/ brt außgelieben ^aben/fönbem bent genteinen nuts berar men/ vnb benen fclbcr / bic fbk^ geit entlegnen/ benn

-ocr page 349-

état S)e^ofio yi/foßoUco, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j^f

®urc^ fók^c ^infc werbe bic 0umma gcmc^rcf / bas ftc ein anber mal beßo me^r^eraus ^imcmcn/mb 511 Ïet^t nic^t mc^r sinfe geben bürffen/ fênbem vmb fonfï heraus nemen tónnen.3tem/ba8 0efcÇgt;ricbcn (le ^ct/ man folle bey Tonnen fe^ein / bem armen fein Pfanb wibergeben / ©as fey von bcm gar armenbus Ucrfie^en/als bie nic^t me^r bcnn ein SCoef / ober ein ÎXleib ^aben/ober was es fbnjt ifl/bas fte 511 frer grof fer lelbes notburfft nic^t entberen tónnen» □tem/ Hian tonne eine gute orbenung/ von wegen bes uns? trauens nic^t verwerffen^arumb ob fc^onvon cige nüt^igenbienem bem ^anbd nic^t allzeit rcc^t vorgesi f^anben vn offt viel veruntrawet werbe/fô tonne man ttgt;it vlcijfigem aufffe^en / fblctpë allen wol vortomen, , 2fbcr ic^ wil fólc^s in ber fnre^t Oottes $u riekten fro Wier C^rijïlic^er Obrigteit/nebé ©ottfürc^tigen^uri Ren ^eimgegelt ^abem^c^ las mir gefallen was bcm fthnut vnb gemeinem nut5/5um beften von weifen 9€c? , senten furgenomen wirb / boel? beucht miel? bas zu ö?a8$ugefc^winbgefarcnfey / bas man von wegen tgt;er nic^tsalung/aufgefetsten Termin bem armen fein Pfanb vertcuffe / vnb nic^t ein vntcrfc^ib ^It/ 5Wk fe^en benen fb bic be^alung not halben/ vnbmutwik Mic^ auff5icl?en.©arümb wenn es fa bcn armen fol kgebienet beiden / fb fbltman nac^ ber Icre0.Pauli 2111«: bof« wllen bofen fc^cin mciben/vnb fbnflcnauc^ buret? gut j^JJJ“ '’’^fiflig aufffe^en/ben fachen allenl?alben alfb vorRe# , ^en / bas nic^tvnter bem fc^cinbes gemeinen nut^s ^ ^isenemuts gefue^t werbe / bas gar leicht in fblc^cn ^cnbclnßcR^c^cnmag/ vnb bcr^albenfetpicrbcfTcr

' gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ppiif nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;were

-ocr page 350-

^0« ®thw vut haffen jinfe«.

»ere nwn biente bent armen nac^ form vnb mAS / P ber X?crrC i^nfluö feinen € griften vorgefc^rieben/öl» mit leizen one wneijer / ober geben/ fc^encten etc.rvic broben vorn (t^rifHic^cn teilen genug gefügt iff» ôte èteûenbe Jvage,

Ob man Wiötx’en vnb Weifen fr crbgelt möge außt^un auf Wuc^er.S^enn was wir tbgt;un/pgni ^gt;*^ X^ormünbe/ba» t^un wir nic^t für ms / fonbern v^ anberer wegen/vnb benfêlben 511111 befien/iiie^cn niept bas vnfer/fonbern ber armen beßcs/vnb t^un alfo W jerpßie^tgenugfam»

2Intwort

tCs ^aben fa vnfer vorfaren/ben brauch gepabt eheber Wucherbievberpanb gewonnen / basman Wibwen vnb Waifen in bie^m fall nac^gelamn bat / basman pnfl anbern nicht bet nacpgelaum.

hat cs bamit nicht gut gemacht / pnJxm »«cSÆpô'.^^”’^“^^^*’ ”^‘' ^b»r vnb Renfler baburchauffe ’ (perret/vnb wer wol fo gut/bcibc hir He vnb fur anbei« re gewefen / man het es nicht nach gelaßen. weil ber Wucher alp eingeriffen/ber alles auffnp/ was fan Wibwen vnb Waifén gelaffen werben/vnb fan Wibwen vnb Waifèii nu hinfurtbas 3ntmltum ,,3 nichts viel sutragen / als es fnen bisher /vnb noch ^e^ffs jua?« gephabet/^ bcm ifl bis nachlaffen ein seichen / Pas bic licbc vnter ben Icutcn gar vcrlofchcn fèy, ©enn alp ,, fehreibet 0anct Paulus igt;^tmotb.v.0o aber ein glen bigcr/ober glcubige eine Wibwen hat ber verprge bic felbe / vnb las bic gemeine nicht bcphn?ert werben/ auff bas bie/p recht Wibwen pn/mdgen genug pa^

-ocr page 351-

Öo«2ÏJtoettvnb^(0ft^fcWlt; ilt;i vcii.Ugt;enn man nun bcmfclbén noc^ nöc^fcmc/iVcrc ^ffRr0ct^an/bcnn Wucher nemen» S^rctrcil es aber »gt;ic^ nieter gcfc^ic^t/ ^at nmn biefen weg treffen muf flt;n.jDoc^ trenn bie anbem bófen truc^cr^enbel gentj IK^ tribcrihnb burd^ eine gemeine Keifer orbnung ab ßefc^afpt vnbnuffgc^oben trürbentrie fïcboc^ölbc feit verbAuben/trenn man fr nur nnebfenet/ fb f ónbt .. than ba» anstbun ber filter/ Wibtren vnb Waipn/ ♦nb Spittalen ^ufïenbig auffeinen simlie^en jins bul ^en/in anfê^en vnb bebenefen/bas fbïc^e arme Wit^ ^cn vnb Waifen/fonfî fein «nber narung gelernt/ ^nö wenn fie bauon abUffen fblten/fb betten fie fbnfî Webts/vnb müflen bic benbe am bettelflab trennen/ 'f’nb hunger fîerben. □n fokbern fall fagt £),Cutbcr/ t^nbten bic Anrißen eine linberung bes febarffen neebten fêt^en/mb mócht bebenefen / bas alle obge^ ^•Anbtei^ürfïen / als 0olon / 2t(exanber / bic Stomer nicht haben alles rein bónnen/ ober trollen machen/ nebemios auch nicht alles tribcr flatten» X)n hither Ji0cbtauch0eh0rcn / berfpmeh basbie welt nicht f^nne one Wucher fein. iOoeb bas es nicht flracb ein ^aeber/fónbern ein not Wucherlein were/ febier ein ^albwcrcf fur bic Oürfftigen bic fonfl nichts hetz itn/vnb cim anbem nicht fónberlicb febaöet / würbe ^lt;h auch bifputiren/ob ba auch ein fntereffe fein bóne W fic verfSretvnb verfcumet / bos ftc nichts anbers ^ewcil gekmet hatten / vhb vnfreunblich wer fie ju ^etlcrn 511 machen / ober laffen hunger flcrbcn/weiï Jiemanb bannt beholffcn / vnb one verberben bes ^ecbflen fokhes gefebebe / Afe ex reftUutlone vaga.

-ocr page 352-

quot;Üött2!Öibïvcttvnb^atfettM^tt. .

■©is fhgt ©.inteer (êy barunib 511 rfltcn/banïit er W nwnö vrfftc^ gebe in funben $uuer$tvetfcln/v» fd ^ier innen ber J[anbcBfur|l «ngetuffen iverben/ber nnt ver nünffdgen ^urifien / prebigern/vnb SCef^en ein lciïgt;^ Uc^ nutteUTT/EiKsiav ober 2(inniïtinnifinbccvurbe(b«0 bie gewißen mochten 5nfrieben ge|îel(ct «?erben/fbri(r tveiser t»ol was mnn vor fc^ar^e recht einfuren tón«’ «*? vom’ .n^/üis bas bie 9{ccht jagen/ weil ber Wucher in @ot^ wStVev, nbsp;tes Wort verbammet/f ein recht barûberbijpen0ren

tdnne / auch bas aller gering jîc nicht / wenn nwn gleich einem jein leben baburch retten mócht/gleich Wieman eim Jt^heweib ben ö£hebruch nicht gejiat? ten fan/wenn jte jehon baburch gejunb/vnb beim lc* ben jblt erhalten werben « 2jbcr vnangejehen jölöh jcharff'^echt/woU er vmb not willen bie ba iCijen bricht/vnb auch wol jölch Stecht brechen Fonne / fol cheß raten / ©internal not vnb vnnot gar weit 511 vm terfcheiben / auch g^rvngleichc jeit vnb per jonen machen/müfle bas aujjer ber not vn recht jem/ was (on ji in ber not recht i jï/aljô wenn einer in ber not bes hungers einemJSecFer bas iörot vorn laben nimpt/ bas mus recht (ein/ ba es jonjl außerhalb ber not vm recht/vnb ein 2Diebjîallwere / benn man iji fm.jch^ bigjugeben»

Ob man ber Kirchen sum bejien jre guter jauff ïlnjêausthunmógef

2jnfwort

S^auon ijieben ^n reben/wievon ber Spittalen/ Wibiven

-ocr page 353-

Wibtvcn mb Wai|èn güten 2lnfcngKc^ ^Af ieöen tUftn rviUig geben / mb mgenotiget 5u erb Altung bet Wiener bes rvorts/bAubreiebung getbAn ba bie liebe sur XVArbeit noch new gewefen/mb nienniglkb^As fwige bemseitlicbcn vorgefeßthAt/bAs es ntcbtleiebt Heb gem Angelt / noch jemAnb fteb subef lagen ge^ babt/mb ob gleich fólcbö furgefAllen/bAtcsbie©ei kleine $um aller fdrberlicbpen geenbert /submit inib öcr bAnb gebelfert. Dernacbmals baet5licb gutbergt; SV« **“* t5lt;g leut gefében / bas bie liebe mb eiffer sum wort/ bey bem gróften tbeil erhalten wolle / mb man mit tcglicbcr bülffc/bieKircben mb armen 5uuerforgen/ Us vnb fait worben/ bAben fie b^lfen^cfer / grunbe fnb gâter $un Z^ireben geben/mb burebfteb / vnb an mdbightt bere recbtmeffiger weife gebracht/ vnb bas fblcbs ba vnfet ««cd* bcy bleiben machte / gnungfam verftchert / bauon *’''‘^quot;* man beibebie Siener mb bie bärfftigen notbärfftig^ heb erhalten / auchetwas ffatlichs 511 bem gebeube/ Vnb bem frcmbblingbamitsu btlfttn/jerlicheröbern fünnen. Wie |blchs aus bem gcijtlicbm Stecht/ vnb ben XOiflorien bargetbAn fan werben.Weil es alfo ge Ranben/ hAben bie Slirchen/@cbulen mb Spittalen feinen mangel gehAbt. 2iber als verenberung ber SCe^ tigion furgefaUcn / vublcbcrmanfwelcbsbochbas rettfteFong Çuangclion nicht geleret)$u benfirebengntern gegrif »«ƒ ÄiK^en fen/einer bie mb ber anber bort etwas mter lieh ge^ 3^’^*^* RbiAgen/bis vnb jenes verfaufft vnb verpartiret/hAt man barnach / bamit es nicht ein anfeben bette / als ö?olt man bie Kirchen gar (polieren/ etsliche fumnien gelbes ben Kirchen vbergeben / ober hoch nm* ver*

Oq nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fehric®

-ocr page 354-

©on .^iiïfnr^nifnt

Wd^/rM’s: fd^ricbcn mb ^ugefhgt / über «uff ctsKe^e Kfnnobî^î SjfawS?* ßclf^lf^öcn/ober öU3 benfdben machen / vnbfdröer legen ^eiljen/banon bie amp;irc^e 5« jrer notburfft/boc^ (ómmerUe^ genug/icrUc^c ^infe vnb einfommen/ bic ©icner/vnb nnbers 50 vntcrbalten / nufj^u^eben/ mb einfoincn fetten. Obftber ^ierinnen jugarrvol vnb|e^r(C^n|llic^ ge^anbeU/ freite k^ einem/eben lelbfi nnbeim 5ubebcncBen.Ob ers an ben femen/rrns Nota, ûn kirebcngiitem gefc^c^e / gern alf? leiben wolle/ b«8 man jm alles enlwenbet / mb eine parteefe bar* nac^ allein wiberum suwurffe/ bas gewi/fe mter 0^^ fe^ltjge/vnb jn aujf bas vngewife weifete, Wan fn* bet aber noc^ wolfble^e gar Zolles vergebene leu* tc/bic noc^ 5u/bleuer verenberungvnb entwenbung iorSK^'^^^** ^ülgef ittren Äire^en guter / bcr Wiener bes «wflïMrf» Worts / bie nach vermdge /res aufferlegten ampts/ ben ©ottlofen Wucher f raffen / tdls benn / wenn /te /^ren verbieneten Co^n mb .Quartal gelt for^ bern / gar Unlieb baffclbige für bebauen / mit bem f^rwurff / ob fic föleb ©eit / bieweil cs 5ingt; fen /cm /mbbem Wueber gleieb/nemen mb besef reu burffen / Sintemal /ic boeb fünf bem Wucher fb befftig 5u entgegen. Hun fblcbes mu/s m/er 20 ?£ 'X 5t @ott ^mpt ben feinen eine3eitlang / aber ,nicbt allewege leiben / mb wirb fic^ am enbe/wes man gefpottet /cnblicb finben / i^s la/s /bnen nur fblcbs Öe/inblcin bie weil nicht lang fein / es wirb nicht alles in verge/pn ge/rellet werben. Wer hat ihnen erleubet / macht mb gewalt geben / bas (0 .anberc

-ocr page 355-

^en^tïc^ctt^tnfctt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j^4

ftnbere 5u Kirchen / Schulen vnö t^ösfpiiüïen / fin ©runben / ^êefem / Wiefen / XDolt^wac^ / Weingarten vnb tDeiifcrn wolnicinung geftiffret / vinb eigenes nutzes ruiUen 511 entrvenben /vnter ftef? 3U teiien/sunerfeuffen / vnb darnach auff gering/ vnb bismeiien mgeeviOê ©eltsinfên / bic Kirchen Jttuertveifen / 0ie finb fè^ulbig / fokjes / wie es bic Slirc^en anfenglic^ gehabt/wiber 5ncr|ïatten / oberanbere wege 511 treffen / bas bic^irc^en $ucrgt; Mtung ihrer Diener / mb anberer notburfft bcrgt; gleichen Ónter wiber befomme / ober mit genung* ihm 5ehenben mb sin jen / auff gewiße grunb vcr^ jè^en werbe / fo lang fblches nicht gefchicht/h^^ ben bic Kirchen nicht allein / bic furgefehiagenen ^ mb verfchriebenen sinfen / macht $uforbern / nicht Als ein Wucher / fbnbern als bas ihr« / vnb ben^ noch nur als ein teil von bem / bas man jnen fchül« big / mb ßnb biefobieKirchenguter innen haben/ ober entwenben laipn im fall ber not / ihnen noch wol ein mehrers heraus su geben/ 511 recht verpflicht tzL“^^ berhalben viel ein anber bing vmbberKir#! chensinfe/vnb icrlichs auffnemen / als ber @ottlo|en gcitshalß Wucher»

©leTîeunbeSvrtôc

Ob cs auch 0unbc fey grollen ^ürflen vnb Derren/ober groffln Denblem 0elt auff Wucher leihen.

2(ntwort.

Cq ii


i Schwei»


-ocr page 356-

^on proffer -Çicrm 9mfmr

3c^ tvcis tvoï bas nmn liefen Wucher Feine’ ftinbe wü fein iafpn/ aus her vrfae^/bas Fein teil wie fte fagen/barinnen befc^tvert werbe / |c^ beiben tvoi 5ut^un/babens beibe nut^/bent einen bleibt feine fum ma gant^fdr feine Kinber/ mb^at jerliel? auß^nbe^* ben/ber anber Fan fb viel bannt ertverben / bas er ein vberfebus wöl geben Fan.Hu niags wol f^in/bas bie fer Wucher nicht fbgar befchtverlieh iP / als bas man ben armen ausfeuget/bas hoch gar 5u vnntenfeh lichiji /2fbcr bennoch ill er auch nicht fb gar iZ^ngel rein/wie er fich wol macht/fbnbern frccFet ein guter/ grober/fchtvart^er / vnfletigcr Wucherteufel bahin^ ben.©enn warijmb leihejlugroffen XOerrn f freilich vnibbeiuesgeit$es willen am aUermeifîen / welchen bie 0chri|ft ben Chttf^en verbeut 3ch wil gefchwei* ,, nbsp;nbsp;nbsp;gen wie viel fr vnter benen ftnb bie ft^unb t^iîrfîcn vnb

XOerren leihen/vnb fren nut^ noch bar^u mit berfeiben großen fehaben vnb verberb fuchen / flhiagen 0um^ men von anberngcborgct5ufammen/bieten fte groffe ^urflen vnb X?errn5u leihen felberan / auff gantée empter/Öchldirer/XOeufer/Zkloftergiiter / bicfe von 3eit/$u 5cit mit$infeh/vnb newen hcubtflimmen/ fb vgt; berlaben/obcr ( wie fte es auff fre fprach ncnnen)fb hoch fatlen Ibas fte hoffen/fte wollen biefêïben 511 letjt ganf$ erblich vnb eigcnthunlich an fch bringen» 5um anbem/folget aus fblchem leihen auch ber »3frv*bM«lt; vnrat bas fblch gclt / beibe von großen XOerren vnb geborgen groffen XOcnblern/vbcl gebraucht vub angelegt wirb»

Äanfleut vnb Dcnblcr borgen barumb auffWuchet/ bas

-ocr page 357-

®WMe von öf borgefrm ^dOe. fff ïgt;as fïc triöer bannt wuchern ivollen. ©foOcXDerm öanïinb/bas ftc freu bracht mitpanefetiren/ prêché tigen f (cibung / vnndhgen gebeuben / bcflo lïntKcfcr füren mógen / ober bas fie ^ymnnif ncn/vnb vnnórts 8c Kriege unfa^en Vónnen/babure^ lanb vnb leut ver beret ceerben»

Wie fanfl bn bieb beim räumen biefer Wnebtr fey feine funbe/bieweil bu mit beinern gelbe vrfich 5» Vielen funben gibfl. Weinfîn es fey tvenig bron gele? gen / wie bein gelt gebraucht werbe/wenn es nur nut5 trage. Dein gelt fo bu auff Wucher groffen Derrn lei ß^jf * ’” beft/ifl eine forberung alles friegs/prachts/ vbermu? tes/fpiels/ boffart etc liebe man manchem nicht / er gt;nü|i|ölcbbingwolvnterwegen laflen. Wiffentlicb Aber5ufolcbenfunben /mit feinem leihen vrfacb ge# ben / ijt furwar nicht geringe funbe / mb if ber fo ba Ïeibet/vnb bamit |blcbe funbe f erefet/eben fo wol ba^ ran |cb»ibig/al8ber geit barsu borget / mb fclber begehet^prichflu benn/ wie weis ich alle seit/wie er nteins gelbes gebrauchen wil/ober wo^u ers bebarfff Wan fans wol wiffen / fonbcrlicb wenn man folche groffe Summen borget / benn panefetiren / f leiben/ bawen/frieg anfaben/woUen grojfe fummen b^ben/ man fan je wol gebenePen / bas man auff p. pp. ober gleich bunbert giHben/nicbt gros prangen ober gros bing barauffanfahen/es gehören ebene Summen su folchen fachen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

5um britten werben auch bureb fólcb leihen/ ^ bieWeref ber liebe verbinbert. Denn wenn ber Wil# tJJSSStow cherer fein gelt al|b ausleibet / feinen génies bannt su be»

Cq üf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuchen.

-ocr page 358-

^ntof von ^^eSor^dmi geföt

fiteren 4 Wenn wirb er benn leinen neben C^riflen menfe^en bebencten/vnb beiffen f W^s ber Wucher tregtbas bebârfferfèlb{îwot / ober febiegt es sur 2?e«bt|unnnö/bös ßcbbie|clbige me^rc / vnb nlfo ber Wucher waebfe / was wil er beim vmb fenfr bem örmen leibenr ^aucn/bamit er Heb vnb bie feinen er^ nebren mus/ bas las fteb feiner treumen, 2?enn ba «eittpfjuieiö’ €’ei|t es/fol icb Anbern leiben / icb ums fclbcr haben/ nng oetgeu fieret bocb 0anct panl/bas wir mit rnferm vberflus t?»alt;”o öem mangel füllen bienen / ba ip fein vberflus/ was icb babe bas barff icb fclbcr wol/mein vorigen franb jufuren/mein Weib vnb Kinb alfó su fleiben / wie esbenn mein ftanb mitbringet /©a gebet es beim/ icb bin meines (Selbes nicht meebtig/ ich habe es alles ausgetban / 3cb wolt bir gerne leihen etc, ©a«* bcsalet man als benn feine ZOanbwerefs Ceute / €5cbufïer / 0cbneiber / ©ebmibt / nnifjcn alle bar^ ben vnb not leiben. ZDas alfb biefér Wucher / ob er (ebon fbnfï feine 0ünbe wer / bennoch in bicfetn fall von wegen ftst erseltcr vrfacben / nicht gelobet ober gebilliget werben fan, Sagen ftc febon / einer mufs folcb (Belt XDcnblern /ober ^tirften vnbXOermfür geßreeft wagen/bas er vmb XOeuptfümmavnbsfn ji fome, So frage ich ftc/wer ßc basu swinge/ bas ftc vmb ihres Óeltfucbtigcn geitses willen / nicht allein fr fonbern frcmbbegcltanbem vmb geringem sins ab geborget / mutwilliglicb auffvngcwis glücf wagen fbHen/fcbabc wer es bas es fblcben 0eitswenjïen aif* bers benn recht ginge»

-ocr page 359-

Snrot i)0« ^cSor^cfem ö^Wt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yamp;

^cr Weife Wan 0yrac^ cvarnet fÖr fóle^em ^ feilen Cup. v.ö4 er fhgt/Cei^c nic^t einem gervahi? ^ gern denn bu bi|î/lci^c|îu aber fb ac^t es als verloren, ^ * Hun ißs tool war / m an leitje arm ober reie^/ fb (fis ‘^uff betben treilen ft^rlte^ vnb misliep. Cei^efi bn eu ƒ jj^*“ ^*^* hem armen/einem guten freunbe/fb ift ^ubefbrgen/er ‘‘^* tónne birs nic^ttvibergeben/armutvnbfc^ulb^alï! bcn.2Z)ocb^a|ïu5txgt;envotreil/£)ercr|ï/ba8 bw beu hes gleichen/ ober einen armen fanfl $ur besalnng ver luanen/anfprccben/vnbbas berne tvibcrirmbcrfor^ bcrngiîtlicbvnb rcci^tlicb/ ober ein Zeitlang au8Ïicsî be mitleiben ^aben/mft bem armen bis er bie 0c^u(b bevalen fan / vnb ft eb mitlcr ^it erholet mit feiner ar^ beit. 2?)arnaeb5umanbern/ two bu fîcbfl baserfo arm ifî/ vub nicht bevalen fan / bas bu ihms vmb bottes rbillen naehlafpfl/ als gebeft bu ein 2fllmoiî fèn/ cvelch8 bir benn ©ott ber 20lt;è9C9C burch feu nen fêgen / nach feiner verheifchung wol erftab ten fan. Wenn bn aber eim Bewältigern benn btt biiï/leihefï fô barff|l bu jh’n nichts abforben/bich nicht vnnixt5C machen / in îCcchtlicher weife erfu chen / Denn er i|t bir su mechtig / gibt nichts vmb bich / fpottet noch bein wol bar^n / vnb lefft bkh fmmer nach fmlauffen/vnb anforbem fb lam ge bu wilfï, Solches iff wol nicht su loben / aber BO^^ pflegt fb eine 0unbemif ber anbern su flrap

éù^c^enbe Jra^o

©b auch bie funbigen bie ben Wucher geben, 2fnigt;

-ocr page 360-

g^lntwort,

'Jenmsman vnterfc^eiben vnter benen bie jrer proffen vnnernieibhc^en not falben / borgen K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wac^er geben niü,fcn / woUen pc «no

borsin, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ ^Aben.X?nb vnter benen bieone not vmb lAU

ter geitjes a?i((en / bag fie es wiber anst^nn mógen/ ober ^uprangen vnb Icblcnimen^öben indgen. 2?ie t^Albcn borgen/ben Wne^er geben nnïiren/ funbigen eben fc wenig aïs bie von fOeer ober ^traf ^^l^^^^8 8^lt;^ngen / gros geit ^nfagen vnb geben

S'tt’ifod; ft’.

Aber nk^t beburffen/ vnö nur barünib borgen böß fie ^^^^^['^^^f^/^^^^^'^^^*Vober bas fiesü fc^ïemmenl f^^^ f!^^^/amp;^M^/^^^*^ ^^^' bAben mégen/^nbieen ^y^iic^.^.ßUc^ bas |îc ßc^ an bem was fie albereit ^^^^^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ ^^n^^^n/nicplt

m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ ^^ ^^” / verbotenen

^^^y^^^^ß^^^/^nenot/anbem ba^n vrfach S^^^^y^^ ^(^8 lanb voiler Wüc^erer machen / ancp ^^^^^ ^^^0'^8Slt;ins ’ft’fï gebrnip ^en/vnbanbere bure^ böfefSjcempelerßernMc viel i^ü^^L^I^^^i!^^ ^^^/P^^^it^ Siebten vnb vnterbenen y^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-^‘^ Anbern nlfo abborgen / vnb ^ie vnb

^I^^^^^y^^^ ^^PP‘’^A/bi8 bAs es ein ^imUe^e fimu f^^^^^f^ßttnan fie einem armen ^^erm ^^ ?K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^’Ç^ / ^^t ,in feiner not gelt ^aben

^^8/^rc^folcpepractitenwirbmancfyer6efc^win bereicp/vnbweisintnrt^er^eit von viel taufentgub gen ^nfagen/ber }unor nicpt ein tanfent gehabt/barû

-ocr page 361-

©fraffe Der ^Bücferet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jf7 ocr gc^cn 5uiflcn/Derrn/2(amp;el/iöi!rscr vnb iÖAwcr Suboden / bennes iff gewis nac^ bem 0pruc^ ans ^frVliïtUr genomen/Generatio vnius ed eorruptio altcrius. 2(ber alle bing ein weit/fîe fe^en 511 wie Ï^ng fte es trei^ ben / benn Rc^ Sottes ßraffen An vielen $imlic^fêgt; l?en lütpn/bie mit foldpem borgen / pclp vnb anbere/ fo ,n 511 fokken DenbeIn wiffentlic^ 51) weilen bienen / in not vnb mutwillige bes fc^wcrungfÖren,

ni

^0« Straffen îxr


quot;s^ v baff n nu ^Çnftluf er ^efer in biefem buc^ bie ftimemcs: ßen puer fo sum gemeinen einfeb tigen bericbgt;t/vom Wucher 3u wif fcn von ndten/ge^Anbelt2l(8 erft e#mm4 vor Ik^ Ange5eiget/WA8 wuc^er (êy/gvbensö »lt;


ncmik^’ wo man gelt leilpet/vnb bafiir mcl^r vnb bep‘*‘® ’ Iers nimet/ben man AU8gelie^cn,5um Anbern gefügt nbsp;nbsp;* Von ntAueb^erky gefc^lee^t bes wudpers /vnb ber cbcrer.$umbritten vorn C^rifllk^en leiden. Sum 7; vierben be wie (en / bAS ber Wucher in Allem Sottligt; lt;^cn / nAturlic^cn vnb Weltlk^ SCec^t verbotten

SCr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcy^

-ocr page 362-

æddfcÇc (Kräfte Da'^óc^rcr

»^ (^‘SuiM fûnfften bic cinreöen jo vont gcgcnt^cil ein * tf, gefdret werben / verleget. Smnfec^pen «uffetÿic|^ fragen in gemeinen feilen ric^tige/vnb woEgegmnbte ’^^ antwort geben. Wollen nu fürs pebenbe vnb sum bCi* fc^luöan^dren/was für peen vnbpraff/ aup ben Wucher in weltlichen Rechten gefetzt py. Was auch bic Wucherer von Gott /ber (ben Wucher in feinem (Sittlichen Wortverbotten / beibe an zeitlichervnb ewiger praff/ wo pc pch nicht belfern vnb ablaffcn) 5ugewartcnhabeh.

■Son ®cWt($er jiraff.

praffim duchten auffben Wu^ eher geptzt/ thut belangen/ fo pnbet man vm ter anbern ber alten Keiferpatuten v«bpolligt; «^etVa» cey orbnungen / bas Keipr Valcntinianus bey Zeiten Ito«»»««» jgt;g^ Alte 9Cimcr/ba man bic Centepmas nachßelafpn/ biep praPFben Wucherern aupgeleget/bas bic p vber bic Centepmam nemen/ plten vierfachen wiberpati töngthun.

Keypr Hilbrecht hat biep peen auffben Wucher 2tdf«2{(bgcpfzt/wo einer gepmben / bas er ein Wucherer py/ **^’’‘^** nbsp;nbsp;nbsp;vnb beffen genungpm vberwiepn/ fol er baburch jn**

Praff/aUer piner güter verldpig pin. X?et er aber ein Weib / ppi bafptbige ben britten theil ber guter be^« hatten.25ochp ferne pe ein eib phrveren würbe/ bas pe hieritmb feine wifpnphafft trage. Wopepeh^^ ber plchs zuthun wegern würbe/ pllen alle guter ber Kammer verfallen / vnber ber Wücherer bem 25ann p lang vnterworffenpin / bis p lang er pchuach^ form Wbrnpö h€ö rechten zu befjern zufagt, 2).

-ocr page 363-

“berfus XDftrantalib: be orbine iubktorum» jc^rcibet bas im Â-onigreid:) lianen ber Wucherer fl raff fcygt;/ tntweber verlufl aller ^ab mbgutcr/ober eine funnna 3« 0lt;crtlt;«u gclbes/welc^s ben gcif$igen Wâc^erer freyUc^ bie al ter befc^rverlic^jle flra^pin mus. JOenn weil es jiicn boc^ allés vnib gelt 5ut^un / ac^t kb man tón ne fie nic^t^crter/bennvmbgelt flra^en. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

JOibacus Couarruniae XDifpnnus lib.-iif.variarû refolutionnni fc^rcibet/bas man bie wüc^crer im ÄxJ nigreic^ ZOifpanien alfo flraffet^rfUic^ fb verlieren 3o«»fp««»lt;» fie bie gantse^cnbtfîmima/vnb ^at ber fc^ülbigerbie fclbigemac^t5«bemalten/ vnb mus noc^bnibcr fq vielbie ^eublfômma gewefen / ber Oberfeit 5ur bus geben. Cefl er nac^ fôlcl^er flraff vorn Wucher nic^t ab/jb flraffc man fn vmb bie^elfft feiner gûter/lefl er er benn nocl? nie^t ab/ fô nimpt man jm alles was er ^at/vnb von feinem ÎOeterlic^en erbteil 50 geworren èaben mdc^t/vobfeltfotc^sbem fifco vnbbemKlç^ ger anheim.

Carolus v.^af ouff gegolten emSCeic^sfage $uÄ«rlt;c c^ 2fugfpurg im for içjojnit rot vnb willen bes gonf^en ®“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

9(eic^8 befc^loffcn/vnb geboten/es fblf fein wüc^cri lieber Contract ^ugclaffên werben/ oud; biefdben ftir nichtig vnb fraglos erfonb werben. Vnb wo ciner/ei nigen wud;erlid?cn Contract mochte ober vbet / ber (bl ben vierben t$cil feiner ^eubtfumma/vnobleslic^ feiner Oberfeit verfallen fein / vnb borouff gefirafft o?erbcn.Wo ftc^ ober ein Obrifeit ^ierinnen feumet/ .^ vnb noc^lefftgwürbe ftnben laffen/ fbl ßebem ÄleiQr ^®'*lt; iijtOber inj, maref lotiggolbes/$ur ftrof verfallen fern»

^ry nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oefes

-ocr page 364-

^effKcßeflraffe hr ^Jüffxrcr.

Miefes finö tmr @c[t|lmffen. its fprcc^endbev Weltlich SCec^t öen Wde^crern auc^ ju c^r «b / mb ' •bwo^**^^” ”^^^^^” |ïc5uc^r(ofcn (enten / mit benen man weber jn feileren noc^ 511 fè^affen ^übe / anc^ nie^tmif fn effen mbtrinefen fÓ(/ vt l. Improbum fœnus.C.exquib, cau.infa irro.

□tem / ^t faßen bas bievorn 2lbeï flc^ bwe^ Nota, nbsp;nbsp;nbsp;Wucher jrer 2(b(ic^en e^ren verlüßig mae^f n/iôarto

hifi in 1,1.C.de digni textus in l.Quotics de digni. X)nb ob ftc Êi^io?^^*^ ^’^^ f‘^^‘^^ beO^m / fenen ßc boe^ frer e^ren nie^t 50 puwiber werben/ alg fte 5unor gewefen. iöartol; in ].i. fF.de'xdib.edïd!:,amp;Bald.ïn.l.i,defac.^andl,Ecc]e;

WiUjewc n^^ïw / îgt;Â8 fie auef? nk^t S^egament machen Wiwctt F«« rennen. cCuenque.bc vfu.hb: cf. aus ber vrfae^en wie mfldi«.'”* Ccon^arbuBbevtino in feinem germon vom geiß fc^rcibet/baöfïf iresgntsnic^tmec^tig fein, S^enn gleich wie ein Kinbnk^tmae^t^at / etwas von fek nee Vaters gittern anbern su teflieren/ fôïangervn«’ ter beweiben gewaltifî,Vn obs fc^on gefl^el^e/^abf n bod; foldpe ^efïament tm 9(cd;ten fein frafft nic^t Sflfo bat anc^ feins Wite^erers ^efîament f rafft/ fó £^5?**ïWC’’lt;nïgt;f8Xgt;afcrngcwaït(fl/ von welchem 3o^ ‘^ * h^^nnis am viif.Capitel gefchrieben flehet / □ht f^‘^ ^ ' aus bem Vater bem Teufel, ^enn in bes gewalt ifï ’^ vnb bleibet er fô lang emichtauffhórt 311 Wuchern/ vnb bas fenige wiber gibt / was er anbern abgewn^ chett

»jßd er« □tem/bas Wucherer auch nicht sengen fennen, tinnen M^i ^^^i(^^^^ ^^-koh crimen ^pe^defamoJiM. Cenn cs 5U ji«si«”' recht alfb verfehen / bas man feinen sum ocußfu als büchtiß

-ocr page 365-

®lt;Wlt;(Çe fîtaffe î)a Ql^ucÇercr. )^^9 biSc^tig rtonemen |b((c/îgt;cr nic^tcins guten redlich Hymens fep.

□tem/bas man bic Wde^erer ba^in galten fol ^„Vm?^* le / wiber reftitution $ut^un.c cum tu.exrtbc vfïi/ mb tanon fc^óJ/ nic^t Anfé^cn bas Oc bardber $u SÓctlcm ererben ®'fl’ indcbtcn.2(uc^ im fall/ ob fte vngeftr^fft verfturben/ (ô fenne man fre Kinbcr/iCrben/ vnb ièrbnemen bes halben bcfprec^n/benn bic 0unberrirb nic^t verges ben man gebe benn juuorwiber / eras man geftolen babe, èariïmb erbeut ftclp ber joiner 3acbeu8/cr ®^‘®* *’ »olle es vierfach wibergeben / wo er femanb betrog gen^Cue VW» Vnb lib.v^ecrcta tit. xw. Cap. ip. lefen »irbas es etsliebe Wucherer 5u H^antua nicht ßtlt;® ^x^Wl«« bolffcn/ bas fte fre @ch0lbigerbezwungen ftch mit tib/gegen fte suucrpflichfcn/ben Wucher nicht wiber ' su fbrbern. Vnb vmbbiefêlbigc ^eit Onb viel Wucher ter 5112iltiftoboro vnb ^ononia gewichen/bic ba ha ben milffèn rc,tituircn/ vnangefêhen / basßcfilrge^ »anb fte weren von anbern auch vberpt^t worben, nbsp;nbsp;^..

□tem/bas man ftcbahin halten feile/ frer 9Ccgi |ï«?f2SS5 Rer auflr$u legen / vnb rechnung 5uthun.l. i. Cbe «*«««3 j« eben. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tOw“*

Wie wenn ich aber fagt / bas bic Wucherer noch wol fehwerer flraffwirbig weren / bicwcilbcr wSdiftet Wucherer ein 9Ceuber ifi. 2?enn was einer eint anbern ^“^ «»i»«»* »iber feinen willen vn vnuerfchulb ab^winget/bas ifl ßeraubet. 2Z)ie Wucherer aber zwingen vnb bringen finent bas fein ab/barumb finb fte rcuber.Z)as fte ei^ nem bas fein abbringcn/bas ifi dar/ benn jener thut tß ja nicht gern/vnb mus cs thun / ba zwingen fn bie 9Cr üf Wucht*

-ocr page 366-

XVuepfrer 5u/^in not jruingct /n nic^t ba^ü^^ein not fî^n tnas, Hu f ónt er tool borgen P wielen beionget/ ba er feinen Wnef^er ^e ben nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;es and^ ene ^tvetffel gerne / aber ba

rompt ber Wud^erer mb ^zvinset jn 30m Wacher geben/vnb bringet jm gewaitigüe^ bas feine ob. 2?ie not treibt ,ßn juin borgen/mb bas fc^abetibun mc^/fÿer ber Wucher bringet fn 3uni fc^aben, er ^aben fo mus er geit geben/ba^u swingt

^^^ «ot èarümb tfl ber Wüeberer ein her^ffherwegen nacb WeltUcf,em ^ec^t ^e«^ ^tem/einWde^erer OïemCiW ^aamtfrta» ^{^^^^ ^ ^^ ^^^^ ^enefmelfig. 2(ng tgt;em Wucher

‘Sou ©e (ffOeÇfr ober ^ü^enfwaff.

^^c^t vff in ^raffi bes ^eiligen wde^erer im ban/ ^^^^^^^^i^^^^nem Sacrament mógen ge - miier^werben. Pnb wenn in foleber fùnbe ver^ar^ ft^wu,^ ^^‘^^^^^^^^T^^^^nfbAs ifinie^ttribergeben ober geben befehlen ivnb fokjes bas es Slt;^nngfam verfeinern ) fol manfe ^’L^^^^^?*^^T ^^^^^ ^ie treiben 1 m niept vnterbie Cprtfïen begraben. jOenn weil ein Wùc^erer ein Olb^ ^^^^^^ ^^^ iOammon bienet, fo iß er mgleu öe €f^rifi/ mb bie gemeinfe^afft ber pentgennic^ ^aben / noc^ berfeiben vebig werben/ fonbernpat fK^ feibft abgeßnbert vnb verbannet/ fo lang

-ocr page 367-

ÂtrcIcttfîraffcwtkrh'eSVôfÇaer j^o »ftng er ßc^ nic^t créent vn buffe t^utWo foH mön fic töü^xrri ^dm ^(nbegrAbenröer X?err nennet ftc üii propretfn«ilt;» r*^«' Cjccbiclc febinber/barüinb tfts jren e^ren nic^t 50 nAgjJJJ^'“*’^* ^e/ bas nun fte nuff öen fc^mblcicb begrabeWnö ber Öc^impffmb i^mft faget/bas ein Wde^erer aufein Jcit gej torben / mb ba pc^ bic freuubfe^afft mb ber ^farberrbes^egrebnis b^^lbcn eviber ein anberge#^'^^’”*’*’’ , et^t/bat ber Pfarberr 511 IcQf ein rat gegeben/man ^i c ben 'lobten auffembalbcn Wagen (egen/mb stve« *n Ocblen bafiir ib^nnen/mb (Sott baneben vertrau «n/bas bic Cebf^n jn trol sieben werben / wo er fein 55cgrebni8 b^ben fblt ^a haben jn bie Oebfen one ftUe jDenfcblicb’fleitung /vntcr ben ©algen gefurt/ Vhb nicht fort wollen geben / bamit ansu$eigen / bas Îgt;a/al8 anberer £)ieb ber Wiîcbcrer recht iöegrebnis

Z)iefcrebc' Wirb wol ctsliche 511 hart bünefen/ ®tSlichcauchti‘fch’'f‘^t^rt/bemBleinen wiicbcrtcm wirb fß fchrcctlich lauten / als bie vom htmbert nur fünflr Ober feebs gulben nemen. 2lbcr ben groffen Wcltfrep I^rn/bicaüffö htinöcrtnichtgcnungfam nemen fon^ ncn/laffèns bey funff ober fechs gulben nicht bleiben/ fonbern nemen wol swantsig/breiffig/viertsig/ funff ^^ig/achtsigetcauffö hundert/ ben fan mang fo harf »licht machen / benn fte haben fteb bem Wammen/ ’Pnb bem îîeufel ergeben/ laf/en vns febreien vn febrei ^m/fragen nichts barnach/ von benfelben wil ich ^önberlich gefügt hüben/ bas man fte fol beibe am lc^ ^ vn fferben bem Teufel laffen/wic fte boch wollen/ ®nb feine Chf^Pï*^^^^ genteinfehßfft mit jn haben. , gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X?nb

-ocr page 368-

■59n}«ftii}aj(’rnï«’r æiîtÇfW.

^ArwutfF ^nb ob fie xvolten fdrgeben mr Pfiffen tvob ©er wócVe/ .fff^ XOerm fein mb mit gecüôit vber fie ^crrfc^tn/tvic **”• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftsunb et^tiebe 0cb«rban|cn öueb tvol / èArvrfüm

bigc i^urgcr mb reid^c 2?or jfriiltscn / fï^reien wenn berPfar^errprebiget/ was He nic^t^ern ^Sren/fo iffKibtfett ^^^f^ ^^ f^^S^ ^e^T^ti ^e wollen mfer Herren fein, vida feme, X?nb ^aben bic groben vnnbdic^en ^unferos / bic ^mbfcbli’ngel/^orlfrnit^en (allbrebet doctor ^n^ t^erbaüon)nic^tfoviel gdemet / bus fie mterbem Wort @ottc8/bfts geprebiget wirb / mb ber Per fon Nota» bes prebigers fdnbten m terfébeiben / 0onbern wo fie Lottes Wort mb /^r dgen gewißen ba nun b fïrafft/fo mus ber arm Pfaffgetfan .èaben/bannt fte fuc^cn/bas man ja Gottes Wort nic^t prebigen jo 1/wo Ken gleic^wol basiCnangcIinm gefreffen ba^“ ben. Was ^dmcftbu Harrwiber ben Pfarberrr5dr^ ne wiber bcin eigen bosbeit/ober mit Gott/bes wort igt;icb ^uben jebüb/ ber fan bir womens gennngjam geben»

2)ardmb wenn jörebe Wdeberer tornen woU Wie üdf gif «n/öas man jte nicht ab joiniren/ mb nicht bas 0a^ JSSiS*' 5!?”^^41j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;begraben wii / fo fol man fe/

djerer« tu (.füßt^octor Cuther)5u ben ^urifeu weifeni mb gut «Alten» nbsp;nbsp;nbsp;reblid^ fnnbjehafft bringen lajfen/bas fie teine Wü'^

cherer jinb» Wo nicht jo fol man jagen. itrfHie^ es ^^'^^^®^ttsebotten / bas man feinen Wucherer ^bgt;'ipen halten jof^um anbernl fo hab es ber Reifer auch verboten bas man feinen Wucherer fär ein frommen Wan halten jolie. Wo einer bar5ufem/ bas

-ocr page 369-

‘Ün^effigcr^rn herOrJerm j6j

'baserSott vnö bcm Kcifcr jr Steekt mb vorteilnc# men mb verfcren jolt / mb feine *5ce(e fur fte fetten/ vnö fît^ nut picn verbantmen, ©anu fb Reiffs i^m nic^t/verbftmnie fn viel me^r / tvenn er jn fc^on ab^ fblmcre. ^enn 0ott mb ber Keifer ncinens in j^rem stecht boel? nic^t an / banimb fo fep bas ber ne^epe Weg bas man buffe t^n/tvo nic^t/fb f ónne er eben fb Wol on fnvnb feine 2lbfblution einfeltig 5um 2^eufel faren/als bas er mit feiner 2tbfblution $rveifeltig sum Teufel fare/ vnb fn.on fein fetpulb / buret? fein fc^ulb mit nemen.Das fbl man fnen ben Wucherern/ wenn fievber fblc^em Aanbel turnen vnb faurfe^enwob len/sur antwort geben/ vnb ftefmmer ^m sómen laf fen vnb ftc^ feines ampt6.^alten / benn man fan fren 5orn befpr ausfitscn/benn bes som fb broben im him luel ftt$t/vnb fblc^en crnfl wiber bic öffentlichen Wit cherer/vnb anberehalfarrigcn 0ünben5u brauchen bcfïlht,

XDan fbl feh auch nicht bran feren/ob fte Phon ,?5w«ugt;»« vlelbifputiren^ vnbfagenber Wucher pv ein Weites«f^fWii* ticher h^nbcl/cs gcbiire feiner geipUchen perfbn hier *^’^’^“^* lnnc$urichten/manptge pc follen bic Kneipenfra? gen/bie werben pc hieuon wol suberichten wifpn/ob ber Wucher ein crimen jCcclepapicum fep ober nicht.£)enn fb pgenQohannes Wona m c. i- co ut nb.

de vfuris. mö Algt;b»s panormitanus fiiper f de vfuris. Ecclefia fibi iieiidicat funsdiiSioncm in laicos incafii vfurarum , quia vfu Varqcommittiincprincfpaliterin deum abutendo rerum ufu.ideo ad eius uicahumCid eft ad omnes uerbiminiftros)fpelt;fcat punicio. ftas aber ben Wucher gleich Vilein ein crimen politis 08 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum

-ocr page 370-

^ircOcufiraffc wf^er^fc® ikfxrcr.

lt;unt |cin / wenn flmfft j^n benn Weltliche Obris* teitfnintmerme^r/oöeröoe^ gar fetten bus fetten tie XViJC^ercr / referiren fet? öer^alben ö^ Wettlic^ î)Cec^t/vntgt; wollen ber gcifllictpen erraff niclpt niters worffen fein / fo ftc boc^ beider flraffwirbig / weil benn Wucher beide weltlichDCec^t vnd (Bottes wort verbieten, ©a^er fc^rcibt ©idacns Couarrunias Itb. 5.,Variarum refoludonum vnö fpetd^t. Huius criminis cognitio/ ncni haberC indices EctJefiafticos, quemadmodum Siiudices fecu larcs earn habere diximus, quod 3C praxis obferuat, nee eft ab vti Jirate ReipubÆhriftianæ cum tot annis leges feculares huius cri4 minis coêrdlioneni neglexerint,imo partem cuis probauerint Sic, XParuinb feiten wir Prediger ober nic^t niac^t «r«lt;amp;»r»i ^aben vber rnferö lOerm (Bottes befell / als trewe Wiener vnd D4U6^altcr su galten» Wenn ein ^err (prient 511 feinem iOftUs^alter / ^olclp geflnbe fblflu in meinem 204U8 nk^t dulden / fo inusei fklibcJ^ nac^ galten.Vtnn fagtÖottburc^ feinen trewen Sk nern 04nct Paulum thr/ das fein geit^iger t^eil nn» SCeieb Lottes haben fbllc/fb fan je öueh fein WudX rer in (Lottes Daiw/ das iff in die (Chrifîtich^ Kirche gehören. Vnd ^Corinthwv. Hun aber habe ich euch gefchrieben fr feit nichts mit jnen 511 fchaffen höben/ '’^ nemlich / fb jemand iff der fleh leff ein ißrudernem ’^ nen/vnb ijf ein 20urer oder geit5iger/oder ^bg0tth ? ^ jeher / mit dem fblt fr auch nicht cf ffn. 0o denn den gjeubigen Chriffen/wird verboten auch euflcrlich gé? ifieinfchaffc mit öffentlichen vnbusfertige fundern 5» habenjCorm 7 i.Thclra.j.T.iohah.i. Wieviel mehr da/ da das hochffe Zeugnis der Chriff liehe gemeinfehaffr/ nicht öUein gemeiner Ch^ipen viitcieiiwndcrfondcrn auch

-ocr page 371-

Äii^xhlkaff wibev Ne ®4eÇaeE j^i

«iK^ C^rifti fêlbfi mit vos ge^Anbelt vnb ßusgetenet tï’irb wie f ónnen beâ bie a^ûc^ercr fo wiber Cbniînm fein wort vnb befell öffentlich ^nnblen sum ^ochceir big^n ®ocr4ment gcloffènwerbc.ncin fügt 0.,paut f Corx □rtónnet nicht 50 gleich teil^nfftigfêtn bes ^ ^ ZOerm C^rifli ttfe^/vnb bes Teufels tifeh / ober wob ^ ^ len wir ben XOeri n trotzen. Gefc^ic^t berbalben nicht ^ . ^ tnbinich/bas bic p far berm/wollen neanberstrewe p„v7jlt;f. lOaashalter er^mben werben / ben Wucherern als *” «ntöchttgem lofen gefînbe/bic XOerberge/fofe vnb lu* ger/bas i,t Alle ChtifilichcgemeinfchAffl/vnb bey wo nung besglcichen auch ber €hnflen fpeife/bAs hoch Wirbige 0AcrAment bes altars/vn neben anbemChn fien 5u liegen vn begraben werbe verfagen. Wie fblch»

Auch eeth ber hochgelcrte D.XOieronymus 0churff

Centuria Z ÄS confil yo .0a cr fptid;t. Optime facerent paftores ói ffdMplUi»« tetiores Ecclcfiarum , fi obferuarenthanc fakiberrimam conftitu 2gt;olt;t.^itta* tioneni,non fcilicet admittendo manifeftos vfuranos ad communi niwi# onem.provt etiam obferiiare tenentur, cum fint in peccato morta li confticutivfurarij, non poenitendo, Änon reftituant ablata fi ha béant »Qpia, qui indigne manducat et bibit óvC, i. Coruit ii.

X)nb wie @eorg Cauterbeef im vierben SThcil xedeMt*»/ Am 5wdlffcn Capittet feines 9Cegcntenbuch» faget. bH^r * Wo bleibet bAs iSuch bAs doctor Luther feliger gebechtnis / un bie pfarherm bes Wuchers hnU ben gefchrieben / vnbfïe mit groffem emft vermag net/ wiber ben @eit5 vnb Wucher 5u prebigen / bAgt; mit fte ftch ihrer 0i}nbe nicht theilhofftig niA* eben / fonbern fbllen fte ßerben luffen / wnebie Wil* ben 3^hierc/ ihnen bie 0AcrAmcnt nicht reichen / noch in bic Chrifîlich gemein fommen laffen. □!!

0s 0 nicht

-ocr page 372-

. Äfrcfcttflraffcwiha^fc æôcÇerm ^^'^^^^atil *^^f^^ fokjes «Hes ßefc^rviegenfWo fielet mûn einen ^'^ '^'‘' in öllen biepn fanben / batrirboe^ jénangefife^ (ein wollen/ vorn Sacrament bes altars mb ber ^eiligen ^ftuff abtreiben f Wo verbeut man j^nen nac^ orbelt;^ nung ber SCec^ten 3^e,lanient 5u machen f Wo fl^et man einen au^bem 0c^inbanger begraben / ob er gleich pin lebenlang ber ergebe Wucherer gewep/vff bte Kinber anpber gafpn wipen bauon ^«fagen f □a ße werben fb polt5 barbet bas pe ben Pfaffen burffen trots bieten/fo pc anffber Cantscl ausruffen vnb Wi^ euerer p^elten/man wil ,n wol lemen etc X)bcrbra wj* en alp) bic armen Pfar^erm/ bas pc eins t^eils muf pn pillp^weigem 23ic anbern p^en bas pe wenig ausrie^ten/lalpns auch wenben vnb gut pin / benn pe von ber Weltlichen Obrigkeit weber briffe noch NOTA. Phuts hi^ben/vnb wucheren bie (enigen vnterwcilcn weiblich mit / welche bapclbigc weren vnb prapen pllen.ïÔæcille..

«fdKeeii 2?as aber fr eins theils vorwenben vnb pgenZ SSïw!^ ’^^”” ”’^” pichen emp gebrauchen pit / p würbe fitaffta, nbsp;nbsp;nbsp;man viel groper theologen / bergleichen nie feiner

allein nicht gethan/pnbem auch anbern wiberraten/ 511 ph^nben machenOtem/cs py in feiner wol ange^ richten Kirchen vblich / pgarpracf wiberbieWü^ cherersuprocebiren. ^araup'ip furts geantwortet/ bas plch8 alles bc facto vnb nicht be iuregerebtfey. Wol mag es pin bas man nicht viel ftri-cmpcl h^t/ bas biepr ober jener auch bergleichen gethan / ober bas es in biepr ober jener Kirchen vblich vnb breuch^ lieh p^Wo rechnep bu aber hin / bas mans pit ge^ th^n

-ocr page 373-

ÄircßcnftrafT wiba tgt;ie ^Bûc^eret nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16 j

than lsabel vn öäö es foU breuc^lic^ Ihnrgcbcut nic^t Yü^ctet 0, Paul bic geit^igen neben anbern öffentlichen 0ûn foi magt;^Mgt; bcm in 25ann 5unerflerenr|» (Corinth- v, Ober ivo quot;*“»

Rnb tvol angerichtete Kirchen / ba nmn ^nm wenige flen im ^ar einmal/ ct^livhc grobe 0unber nanv hafftig im 23ann erFleretrTKö/ alle Ehebrecher/ :iOu 3* rer/aHe War|ager/(Criflallenf?her/ Sîenfeisbefehwe^ u«tf, ” rer/@eltfücher/5enberer/ alle (Sottcsleflerer/alie vol te ^apffen/bie frets '^oH vnïgt; toU fêin/allc bic in h^f»/ neib/9(ach0irigbeit ffecCen/alle/bie ba fielen / rön#* ben/morben/vnb liegen,3tenïanc bic vorfêtslich jh^ ren Hechifen betriegen/mit Wucher / vorteil/ betrug vnb argeli jï/mit falfcher mag/gervicht/Ellen/Wah re / iórieffe/0iegcl/alle (3artenbiebc/allc X?alflarri^ ge/verflocfete verechter bes Worts / vnb ber Öacra# nicnt/vnb Verfolger vnb feinbe bes Euangclif » 0inb bic nicht alle im ióanne für ©ott/vnb hüben Fein teil am 'Xeich Ch^lti/ fb lang fte tvifjcntlich vnb vor|ct$lt; lich/hierinnen beharren vnb nicht buffe thun»

Ober bas etslichc fagen.jCDan hübe Fein Exemr

pel / bas SD.^uther feligereinen von bes Wuchers’^•^‘’‘t?w-megen in ióann gethan;vnb vorn 25rauch ber 0acra

inent 0uspcnbirt höbe. 2lntn?ort/n?as ©.Cutherm biepmfall gethan ober nicht getban/rveisichstrar nicht/bas weis ich aber rvol/bas er in feinem i^uch anbiepfarherm/rviberben Wucher su prebigen ge^ fehricben/fagt/ ba er vnterricht gibt / wie Och bic Pfarherm gegen ben Wucherern erzeigen füllen,Erfl lieh fpricht er/fb fbllcn ftc ben Wucher auffber(Can« tSd getrop fcheltcn,3um anbem /rvenn fte einen wip

0«^ s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fen/

-ocr page 374-

ivthfntftmffc fvibev fcie ^PücOcrir. ifén/vnb tónnen bas 0c.cranicnt nielle reichen /hoc^ bie^tbfômtion/fb tong en liebt buffe t^ut 5uin bnt^ ten bas fie ^^ füllen fterben (affenwie bie XOeibeu mb nicht begraben/auch nicht mit ^u grabe gehen. Sfeh^* te bcrhalbcn bafür/ hab er fblchßbürffen jehreiben/ er h«bs auch wens bic gelegen heit alfo gegeben wol bürffen thun. iSs wiffen aber ft^uub etliche sufagen/ Vertedewt 23octorCuther habe von wegen feines grofpnörif' ÂMr^eù nbsp;nbsp;fers/viel binges geirrt mb gefehneben/bas nicht alb

seit fein ernftnochmeinung gewefen / bah in wirb man vielleicht bas auch beuten wollen.

□a fagen fie weiter / er inags fa wol alfb ge^ meint haben. 2fbcr man mus von ben groffen W4^ 2iBsf!Mlt;fet Churern verftchen/wie er fteh benuam felbenortfer^ ceefinnen jier crtlcrt/ba cr fpricht, ©en groffen Wdtfreffrn bie WiiKl^'iW n((;^t genug auffs hunbert nemen tónnen/ ben fónne mans nicht 511 grob machen / von benen woll cr fongt; berUch gefügt haben.^^ntwort, ©ic groffen meint er frcylich/aberbietlcincnCvcrflchc fb von hunbert gub ben fünff/ober fechs nemen) wil er gleichwol hitmit vnausgenomen haben/©enn wenn ich fage/bas wil lt;ch benen fonberlich gefügt haben/ ober bie fol man in pnbcramp;eitalfb firaffen / bannt ftnbbie nicht ausge; fchtoffen bie gleiche funbe thun / ob ftc cs fchon nicht 5U grob machen/ vnb bie flraff fb wol verbienen.Pnb werben berhalbc bie tleinen wdchcrer/ wo ftc cs n icht vor funbe ertennen / ober noch viel vnb offt gefchener wamung/bauon nicht gebencten abjutoffn/ fa fb bil lieh vont Sacrament èuspenbirt/ als bic anbem. iOenncsiflbbchbeibg greffes vnb tlcines Wuchers fan

-ocr page 375-

Äivf^en fîraffc wiber bfe ®öc^eret ]64 tcin Anber vrfhe^ / aïs geit^ vnb eigen nuts/wek^cn bieöc^rifftben C^rißennn vielen orten verbeut/50 bem Jo fan nuc^ trol bic aller geringfre 0ünbc/bie nie^t erfennet noch in befferung abgefielt wirb / niebts weniger / als bic aller grafie verbanunen» Johannes Sintoni IDcnaum ©enuefêr in feinem 55tjcblln von ber OrcCenglaubcn/ gefêtv vnb fteben ^obfunben / febreibt / bas bey ben Büreten allen Öpielern/fSbcbrecb^rn/Wücberern/vnbbcrglcicbtn ©ffentlkb^n Sdnbern fre Jlircbcn verboten feien»

55on ©ôtrtteÇev ©traff jetth^ vtWewtg.

èer gegen fekbe ff5t cr$elfc firaffen/ ifi nichts

511 reeben bic Gottliebe firaff / welche $weierlep ifi/^ettlicb vnb ewig, ©enn es ifi gut su beneden ®*'^^’^® Wer wiffentUeb wiberöott / feinen einigen 0on^^X^«v Cbrifium 2ïX?îC0)9XD / fein heiliges Wort basu ®eifilicb vnb weltlich Stecht vnb Obrigfeit hanbelt/ bas ber nicht gros ©Ottes lohn verbicnen fonnc/nn ifi aber gewislicb war bas ein Wucherer Wiber bie alle wiflintlicb tbut/ wie oben mit @lt;5ttlicber/@eifi^ lieber vnb Weltlicher Stecht febrifften/ genugfam bes Wicfenifi. Danimb seuget bieSebrifft an vielen or^ ten wie febreef liehe firaffen ©ott beibe seitlich vnb ewig/ ben geitsigen brawet / vnb offt webe vber fto ^breiet / welcher ein alter ©cribent in feinem ^rsi

mon

-ocr page 376-

©offe^ fïmlfwi^er bic QViutcnr.

acbtciTi/tve won vorn ©eits Jteon^arbus öe vHnowolAc^tóUS g^vbrt Où jj^jj 25uc^cren ber Propheten an5cuc^t, Slis: »pült;t^ier. ^faix Am fnnfften. We^c benen bic ein XOaus

^ an bA8 nnber ^ic^en / mb einen fieber sum Anbern ’ bringen/ bis bas fein rßum me^r bn fey/ bas pe bas ’^ J^anb alleine bc|tt5en.i£si|l für ben o^ren bes‘Oerm ^^ 5^baot^/iras gilts rvo nie^t bic viel20en|êrfóllen gt;gt;nbsp;tvüfl werben f vnb bic großen vnb feinen Cebe jetten. gt;nbsp;^ SDenn $e^en 2ieter Weinberges/ fel nur ein cimerge* , y ben/vnb ein Walber (3amcns/fol nur einen Öc^efcl geben,

a. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tCfaia am brcy vnb breiOigfïcn. Wc^e bir bu ver V«ll5Kv. ßdrer/meinftu bu werbefî nic^t verliert wcrbcn.crcr j ; ßdrer I^cifl nac^ (r^albcifc^cr Sprach ein Wüc^e^ rcr,)

,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2lmos am Icebfïcn. We^c ben froU^cn 5115ion / vnb benen bic ßcb aujfben 53crcf Samaria verladen.

4. ’ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3bibcm. Webe euch bic jr f bl^fft auff X)clffcn ^ beinern Cagcr/vnb treibet vberfïus m it ewren ißetten, y. □bibem. Webe eueb jbr ejfet Remmer aus ber X?crbc/vnb bicgcmeflcn Selber. Wie fblcbs auffbie Wueberer 5u beuten / barff niebt grolfèr Auslegung, iSin jglicbcr benefejm fclbcr nAch/^quot;«“’?^quot;'' ^^quot;® ^‘^“• lt;?♦ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2ibAcuc. ?. Webe bem/ber fein gutmebret mit ? ? frembben gut/wie lang wirb es weren f Pnb labet ,’, nur viel feblam auff fieb/benn bu b^jt ^icl 20etben ge ƒ raubet/fte werben bieb wiber rauben alle vbrigen von ben Vólefern/vmb bes Wenfeben 25lut willen / vnb ’ ’ vmb bes freuels willen imlanbe/ vnb in ber Stab/ •^ * vnb AU Allen bic brinnen wonen/begangen,

□bibem«

-ocr page 377-

^f^cv6crbtc2!Vücßercr. i6ç

3biîgt;cnj. Xi^e^c benen ber bic 0tûb mit iÓint ^^ bftwct/vnb^nricbt bic 0tab mit mrcc^t

jbibem, Webe bem bcr ba geit^ct juni vnglücC nbsp;nbsp;nbsp;»♦

feines ïOaups/ Auff bas er fein neft in ber höbe lege/ * * bas er bcm vnfftll entrinne / aber ber SCatfcblftg wirb ^ ^ 5ur febanbe beines ZOaups geratben,

©er JO^dC Cbnpus Cnee vj. fettet bös neun* ^ ^ * * be webe ba5u/vnb fpriebt/XPebeeueb reichen bcnn fr b«bt ewren troßbabin, Wenn «ber ©ott webe febrei et fô ijls fm fein febert^/fonbem betrijft^^eib vnb 0ei eï/bas merefewol / wiltu Anbers niebt ins Teufels namen verbampt feim

21 ifb zeuget bic 0cbriffï Aueb/ bas bcr Wneber bcr 0ânben eine fep/ pmb welcher wtUen ©ottWieg/ PefWents/tewerjeit/rnb anber/ebreehieb« plagen to men lep.2?aber gefebrieben (lebet

éfaiav. Webebenen bie ein t?au8 an basant,, ber sieben / bcnn barümb wirb mcinX)olctmünen ^ ^ n?eg geßiret werben/vnuerfébens. Xgt;nb ijl subeforgen * @ott werbe fbiebeftraff bureb 'Büreten / ænfeewù ter/vbervns ©entfeben auch ein mal geben laflèn/ ’ vnb wenn (te bcnn geben wirb/als fie bcnn nicht lang ausblcibcn tan/fb wirb Wueber bie ‘Oeupttobfünb^ be (ein / barümb wir alle werben leiben mdfpn (Bot tes som vnb SCute etefagt Cutberus,

Jeremie, vi ê^ellct écume / vnb macht (chatten eviber 3eru(alcm / bcnn (te lt;(1 eine 0tab bie heimge ^ ^ (itebt werben (bl/ i(l boch eitel vnrecht brinnenWnb * lt;nbsp;halb hernach /iOenn jtegeitsen alle (ampt flcinvnblt;« gros ctq

Wt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^scchict

-ocr page 378-

G5ctîô3fmiOcvt»ic æûf^Vret

Ö^^cc^id vjeij.ßc tvue^ern vnter cinanamp;er/fpricbt ^'^(Sott/mb treiben jrengeits miöcr jren nect?fïtn / vnè^ *^ tbgt;un cinanber gcmalt / vnb vergiffen mein alfb / (priemt bcr ;Oerr/20crr. 0ie^e td? fe^lagl meineden* be sufammen vber beinem geit^ ben bu treibefl/Öas ijl Nota ‘’’^^ ^^ TÜcvnnber Carpentarius parte tuf. cap. pp.bem * tet / @ott wil mit sugefcbloffcncn feuften in bie Wu^ euerer fc^meiffen / gleich a?ic fie 511 gcjeblöffcn vnb fließt aufeetbanene fenfl gegen ben armen in ber not gebabt/auff bas es gebe nach bem^prueb/ Per gu»* quis peccat per eadem punitur.

Simos am aebicn/XOoret f r/biefr ben armen m ferbrnch/vnb bie elenben im ianbe verberbet / vnb » ’ fpreebt.Wenn wil benn ber nerve Wonat ein enbe bo« ^ a ben/bas wugetreibe verfeuffen. Vnb ber ^abbatb/ ,, bas wir Korn feil b^tben mógen. Vnbbenifpbarini gern / vnbbenfêcÇelfîeigern/vnbbie Wogêfelfcben/ ^ auffbas wir bie armen vmbs geit/ vnb bie bü rfftigen J* vnter vns/vmbein bar @cbucb bringen/vnb épreu ' ’ fur Kom verfeuffen. Was gilts/ob ich fblcbcr werd! ’ ’ » ewig vergeffen werbe, Solt nicht vmb fblcbs ^villen ' s a bas lanb crbebm/vnballc ein woner trawrem 3a es a .gt; fol gant^/wie mit einem Waffer vberlauffen werben/ ,, vnb weg geflirt vnb verfebwemmet werben / wie mit bem flufs in fÇgrpten.

□tem am w.Capitel, jr geifi fol fnen auff ihren • ^^' Kopff fommen / vnb wil fre nachfomen mit bem ^^ ^cb^ert erwürgen / bas feiner entpfiehen noch gt;nbsp;ein ger banon entgehen fol;

Simos, iuj, X^órct bis Wort bes t:)f^^^n-7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ihî*

-ocr page 379-

©offe^fîraffevSer^tc'^^ufÇeVrt’, î^fV

ff fetten Kube/öiejr ftuff öcm Üöcrge^önian'ü fêib/f e vnb ben biirfftigenmrcc^t t^ut / mb mtertrettet bie «.lt; ftrinen^^c^^abcbcnSCcgen vbcreuc^ vcrl^ftltcpi/bis ^ ^ ^43 nod; brey Ü^ount rcv^ren ^ur Ambten / vnb ic^ ^ ^ lies regenen auffdne ©tab / vnb öuffbic anber^tab hes id? Kie^t regenenj^in 2Ïcfer warb beregenet/ vnb ^ ‘ beranberbernic^tberegenet wör/ verborrete/ noc^ « ^ bewert jr diet; nicht 5« mir/ fpricht ber 20ïS9CS€. 3ch lt;nbsp;« plaget euch mit burrer ^cit / vnb mit 25r«nbf om /(ôte fraifcn auch bic Staupen allés/ was in ewren öerten/ ^ ^ Weinbergen/rfeigenbeumen vnb Oclbeuntcn wuch^\ I^» 3chfchtcttP^(^il€nt5 vnter euch/gleicher weife * ^ tviem iégypten/noch betert ir euchnichh' fpdcht ber ' ^

2?iefêöfïnb nu gemeine Canbfïraffen / baoffl ber vnfehülbige mit bem fchülbigen/ herhaïten mus» Was fnb beun bic ^fenberliehen Prinat ßrnffen / bic ftch Aus lt;^ottc8verhenctni8/vnb0incm gerecht ten $orn / on ben Wucherern teglich sutragen ,

æûcÇmr ffrafti ©0« mtf ^rt#.

f\X)m erften / jb tan fc nicht geleugnet werben bas ^fcgdts ein fónbcrlichc ft raff fein niü|fc / in bcm bas ©^ftj eia 0 ein Wucherer gelbes nimmer fat werben tan,2?ic KiK“ (es ift nicht nafdrlich/fö wenig cs an ben Wafferfuch nbsp;nbsp;* ^’

tigen ein natürlicher burft ift / ber trtnetens nim^ mer voll werben tan / 0onbcrn ift ein plage ba^ mit 0 0 ^ ® bcn Geits ftraffd / Z?a8 / je mehr er hat / je mehr er haben wil / vnb hat hoch

^ty nimmer

-ocr page 380-

^Imb^citbct: ^û(^(m, nimmer ßenüng^^a^erSJ, ^aftUuß condo tab bini^ ^^3 pgt ©er reid^ faßet immer er fey arm/benn ber i^ arm/ber viel Reiben wil, ^as aber ein reicher viel bo Sert/bas maeipt bas ^d^alefs auße/baß nic^t fan er fuRct werben / ^atertaufentßälben/io wU ernecip Cil(t4}ttie, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^» ^aben/mb je me^r er ^at/je me^r er ^af

ben wiG 2^enn ßleic^ wie ein voller ^apff ent^unbet wirb mit bem Weine / je me^r er trinefet/ je niebr er frincfenwil/ ^Ifoße^cteß bem ßeit^ißen/je mei^r fe bef ommen vnb einfamlen/i e mef^r fe ^aben wollen/' vnb haben feine frenbe an bem baß fe traben / förn bem |înb in Iren hert^en betrübet / bas /îe auch baa ' nicht haben fdnnen/wa» ein anber hat / baß alfo ein (Sat^balß nimmermehr friebe hat / fonbern |îch ü»^ mer in /ich plber fhft vnb martert ^ifo faßt auch ber prebißer Salomon am v. CapiM Wer gelt liebet wirb ßelbes nimmer fat / vnb wer reichthum liebet wirb feinen nut^ bauon haben, ftin treibe f^pimenü beß/^at auch ßefaßet/ baß 0clt bem (BeitUßen fey eU ne peine»

SBóf^fre r ff^Ust amp;oft mit ^linb^dt.

Vm anbern / ift bießroffe S^Unb^eit eine f raffe ^Qbae bie wacherer webet ireißen fe^anb neep fc^a (J ben fehen noch bebenefen/auch weber fehen noch bebenefen wollen/xnanßefe^en wie trewlic^ fevon Iren prebißem bafürßewametwerben /körnen noc^ barùmb/ vnbwollen vnßewarnet fein, ^tem baßfe efft blntfreunbenvorfe^Mtcn vn frat^en/biealle tage

-ocr page 381-

^((nb^efe bcr’^üiferer. ;67 ûiiff i'rcn toö^ofkii/rnöfö jnen rvenigbanettviflen, Ï)a^cr bcr Prediger Salomon am fee^ßen Kapitel lagf.fgsifiein vngiikf/basiez(a^e vnterberSom * lt;nbsp;nen/pnb ifl gemein vntcr bcn lenten / einen bem ©ott r t SCeic^t^nm/guter/vnbiSrb gegeben ^at/ vnb mam lt;, gelt jm Ceins/bas fein ^erts begert / vnb ©ott jm ^^ boc^ nic^t mac^t gibt bieplben 511 genief}en/|bnbern ein anberver5crete8/ bas ip eitel vnb eine bdfe pla* ^' 6^

iCs nennet bie Sc^rifft nic^t vergebens vnb on vrfae^ / vnge^or jam bas ijl allerlei fûnbe vnb vn^ gerccbtigCeit/$aubere|z/Samuetxv. ©anSmb bas ber Sat^an bic Cent bermajjèn be$aubcren Can/bos jïe auch öffentliche grobe fünben/für feinefûnbe/ fehanb vnb laffer/für eitel ehr vnb fugenb anfehen vnb erfennen / als manchem mus hoffart nicht h^f fart noch fûnbe jbnbern ehre heiffen. Wer hoffertig iff/ba fpricht man bas iff ein ehrlicher jüDan/ber helt Óch flatlich vnb erbarlich. 5orn vnb Heib mus man^ chem nicht $ornjneib vnbfunbe heiffen/fonbern einer/ manheit/beftenbigCeit/ voll vnb toll jein heiff frolig^ feit vnb gut gejêllfchafft / bas iff bes Teufels jeube* rey« Caherman von etlichen höret wenn fie fïchtgt;Cü ginnen 5u erCennen/bas jïe fprechen / Jeh halt bas ich bezaubert vnb gar blinb gewefen fep. 2llfb mus ®«^etettfei# geit$ manchem nicht geit$ vnb pnbe / jonberm nar# ”quot; ‘''^* haffUgfeit heilen / vnb hierin fan ber Teufel bie leip te fo grob verblenben / bas fîc gar vnucrjehempt wer#* ben/vnb nicht fehen was vernûnfftiger iCrbarfcit gei» mcsifl/basbochfbnjf ein fPenfeh/ fbfern er feiner

üj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fünff

-ocr page 382-

Wftb^df ta 2ÏBöc6rtïr ^unff.^innc vnb (einer vemunfFt niec^tig îfî/ n?crt ,(ê^cn fan/bc8 mus ic^ ct5lic^c ^Kcmpcl fetsen [babey ber Cejer fc^cn mdßc/,was bes ©eitsteufèls scubercy fcy»

Wan ne(êc von einem 2((cmcon gênant / bcm *0on æegadis ber tpat-bes reichen vnb mec^tigen /Königs €toc|t legation ober botfe^afft / bic bas D«lt; raculum ©dp^icum pflegt subefueben offt vn viel bc^ Verberget vnbberfclben (tätliche bewirtung ober aus^i Xic^tung get^an. 0ülc^e cvolri^at gebackt König i£roc(us ban 2(lcmconi ^uucr^cltcn / vnb verclprctfn miit (b viel ,0olbC8/al8 er ertragen moc^t 2(lcmcon 'ber gebackt es wil (m gebären / ßc^ (bleuer guten ge^ (egen^eit/(einen gats su bilden/weil (te verbanden/ wol 5U gebrauchen/ 5euc^t ein langen 9Colt;f an mit (ehr weiten Crmlen / bcsgleichcn ein par weiter 0tif fein / bie fallet er (ampt ben weiten jCrmeln alle vol/ (ieefet auch eins teils ins tPaul / et^lichsfmlpffeter an bie iOaer/ vnb bclabct (tch bermaflen / bas er taum gehen fan/al(b bas ber König vnb alle biejn gefehen / ber groben vnuernunfft an bem ©eiß^ ^alfc wol haben lachen wogen. 2tutor ZOerobo^ tus,

Galba ba er noch procon(ul in ZOifpanien vm ter bem Keifer neronc war/warb er von ber 0tab 3^arracon mit einer gillbencn Kron verehret/ bie auff (ren bericht anberthalb hnnbcrt Kronen am gewicht haben (ölt /ba er (ic aber hat auffsiehcnlaffcn/vnb fte amgewicht.breifdg Kronen geringer befunben/

-ocr page 383-

*^hnbf;eit ba^tfe^errt jö^‘ ^àt er von ber ^tab begert jm bas genök^f voll 511 machen. ^Igofbs Jib : p» wpke 5. Obs aber von fint groflen iOerrn / fb vernünftig vnb befc^eiben ßebanbeu 0y/ iafs ich «n ißlkben für nfb falber riebten » Wir fhgen (ön0 «uff 2)eutfcb / i^im ge^ febenetten Pferbe ^It man nicht ins /Dhnl |i^ bfn»

2il|b febreibet nmn von eint nnbern ber ein SlTSquot;^ Rfttlicbff vomSthel fol getvefen fein / bn er «uff ein J^vn« seit gen CoUn an Stein f otnmen/vnb in ber SCatb nach gewonbeit ber 0tab mit eine trunef Wein in Silber!« wen Joannen verehret / b^t et ben Wein fampt ben Mannen behalten / Vhb ba er banimb berebt mors ben / ^dt er furgemanb / es fey fm alles verehret« Solche vrtnernnnfft b^t ben Stath bes orts verm^ fleht / bas er fblche getvonheit gecnSert / vnbftst foiche Verehrung in feinem Krügen pflegt 5«thun/ .iSrafnos SCotcrobamusÄefes für ich hieniemanb sum nachteil /fenbern nur i^pcmpel weife mit ein/ bamit man fehen móge wie grob ber geits bie lent ver^« blenben fonnevnb obs nicht ein fönbcrlich frafffey/ ausgeits fb gar vnnerfchempt $» werben* / vnb allequot; î^rbarBeit/fobie vemunfft leret fó garhinbanjufe^ tjen,

©kfn ftnö nicht ungleich fó ft^nnb etwa Von tim 20errn etlicher bienf Ober gnabengett halben süSSJ’J^ faße haben / vnb fb vnnerffhempt fein bas fe es noch ba^u versinkt nemen /barauff einreiten/leif en/^ntet «fc mbanbere feheben branff ßhlagen/ nicht anberä

-ocr page 384-

îMinîJ^eif kr ^Bûd^cre r.

ïiï8 rver cs geliehen gelt/ alfc bas bistveikn äus 5WCV

tau|ent gülden ©nßöengdt / in rvemg /«ren nc^t/ 5C^

^en/vnö noc^ wol mebr toufent gülden tverden/dßP

AUS pralet m Ancrer md fc^emet ftc^s nic^t/mit grof (cm trots vnd vbermut (bk^e fummen Als trete man es (mjcbüldig von dm jOerrnsu fordern / 20eißdßs

erbArvndcbrenueflgc^Anddt/fbFAnk^8nlcbterfen 5 . nen 7 Aber man mus das 0c^ßm^ütlin ßlfo Absie* ^cn / trenn mun bald gedeneft rek^ $u trerden/denn

(b fagt der poet Defodus,

âKfwÇTOiTrjoçâvoASix, Bafcroç JVrrço'ç cÄew. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Virpudibundus inops maner,auda*fitcftod/ues» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: *

©ictrdï Aber vnuernunfft(trie man im 0prk^ trott fagOir (c^Ad nk^t iß/tril hc^ dicfelbige/Als ein CrAtTdes lt;8cit3e8 fc^trerlk^ ernennen lA)fen, JD^r^ ümb fo mus ©ott (bk^en blinden / verpoeften/ vm werfebAmpten ©citsbd|ên beffer Auff die ïO^ut»^ lt;nbsp;greiffen/dAS ftees fülen/tric treiter folget»

2BûcÇera f Ient)f ®(mß6rtrf(f(.

Z^’Om zantten/in diefesAueb ein (cbendlicb^plft* ^^je / dAS die ©dtsbdfe (bres H?Ammons nicht Omeebtiß / Sondern nichts denn Cetbdgenc Knechte fein / trider die nAtürltcheordenung / die da tril dAs das ©eit des fOAnncs / md nicht der IPAn des lAuffigen ©eldes Knecht (ein (olle / Cenn

-ocr page 385-

. ©(mfl6rtrFdfha®ôcÇcrcr /dp.

Oenn (b viel gccvalts ^ôt fein ©eitriger / bas er 5uhi ivenigften ben IPamnion an nieren öarff even er wil/ bas mag wol ein iemmerlic^e plage fcin/2(nbere fun/ ;bcn gefe^e^en öoe^ alfo/ bas ber meniez ber Kreatur brauch/vnb^at bas fleijcl;gt; fern lu|t vnbfreubebfv hon / als nut frefpn vnb («nffen / jtein /$orn / biijpt feine lujl/vnbönberefdnbeme^r» Ï^Hemlm geits vnb Wucher mnföftt^berfl?en|c^|êlbfl engten vnb plas« ,Scn mlt forgen / vnb (;at feinen nuts bauen / ba lieget bas gelt auff einem Lauffen/ vnb left j^m bienen/vnb ber (^eit$wanfl / ber eß hat barff cß nie^t angreiffen/ noc^ jur lufl vnb freube brauchen/ bas er feinen amp;çtt uic^t er^örne/ fonbern Ht^t nurbarüber wicein ^rut« ben vberben eyern/vnbbarffes jelber mel^tgenieOen/ 22)a^er O.iöern^arbus fnper canti: vonbie^r fe^enb ließen bienpbarfeit faget/t^rageetwa bermit vnerfet^ »ew^f^ttj liefern tertsen/ nur auff ^eitlic^en gewin trac^t/was ; er von benen l?alt/bie bas jre verf eufjtn/vnb vnfer bic armen t^cilcn/vnbmitbcn irbifc^cnbasOmclrdc^ fenffen/ob fte auc^ weißlich ^anbelnf^o wirb erben fonber^weiffel antworten/ja/fö frage benwiber/war ümb ers benn felbjt nic^t tbuc/was er an anbem lobf ^cnn wirb er antworten vnb lagen / ic^ barffpic^t/ benn mein 20err|uncfergeit5wil nuresnid^tgeflah ten XOer bas nic^t ihr ein ßrafferfennet/vub fiel? ßh c^cr elenbcn bienflbarfeit |c^emet ober bebenefet/

^as bis ^r ein fdplic^e frei^eit |ev/5U |einenin?anv gt;iion lagen fonnen Iperfur funeferSinnaherger/^ooi! cbimstaler fr niu|i fort/^in vnb Ipelfft betn/bas muf jfm furwar elenbe / vnb wol geplagte ©dt^enf neckte Tu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|tnb»

-ocr page 386-

©teniîSavfdr îJa SWam finb. OAmmbUnn ôic ^necf^en bic 3îdc^f^)umcr xlt;iif!J.arlt;x ncimncn/brts nirtn Oc braucl?cn folle / ßnber« çK/x«T«. ju i3uf^Y,namp; bienfl / C^ryfoßo: in jfo^Annem cap.)» X?onielia,A^v«f.

^«hfe öiHfï nbsp;nbsp;Was find nu bie anbern ftucfc/fb 5« fokten) ekn*

x«:w04?«lt;r ben Xl?aininon00icnfl0c^drcn/!3{8,0a8 ein gek^iger nichts anbers benefen / reben ober i^un mufs / benn was fein JOerr wilnnis net) allcrky practicfen/bófcr ftuef/vnb fienantsen vleif jen/mns liegen mb megen/ meineibig mb trecvlofs trerben/mufs fercflic^ effen/ mb trincben/fic^ vbel fleiben/rvenig fc |gt;lafff n/ muf» niorben/ rauben / fielen mb nc^ teiner buberey fc^c«« nien/nius viel inü^e vnb arbeit ^aben/fte^ in manc^ crlev gefa^r wagen/in gefa^r 511 waf fr/ in gefa^r 5» lanbe/in gefa^r auffber fraffn/ SCeubern/ in gefab*quot; in 0tebtcn / in gefa^r in Wüflen / vnb f^inoben / in gefabr in Kriegen / mus hunger vnb borf / freft vnb hitVfelt vnbblofs/ vnb vn$elich vngemach vinbbeö fchenbiichen Oanimen« willen leibenvnb feinem ev« gene leibe fein guts thun/Oauon fagtber weife jX^an Ö^rach am nüîÆap.^aô fein fchenblicher bing (c^i :s,cvrctbevQ»^^_^ ^^^ 1”» ^üier fêlbfl nichts guts gönnet vnbbasjifi ^iei(fyiu0. bie rechte plage fur feine bot^heit/ 2?» Keyfrsberg in feinem riarrenfchiffverglcicht biejQ^)ammonsfnecht ben0chüt5cn ober ben Mülern. X^enn gleich wie ein *Scf?nt5 alle fchus auffs siel richt/vnb ein^uler feiner Wetten 5u gefallen feh geberbet/rebet/ gehet/ flehet/ cöTctottÄrrc«, kUes thutvnblcfl. Qflfb fey es vmb ein folchen amp;elby narren auch gethan /ber mit allen fin ff binnen bem cfen/bichten/trachten/rcben/h0ren/fehen/gehfn/fff=^

-ocr page 387-

Onru^e hcr ^^üffKrer je^o '^cn etcbcm n^annuon ju feinen» öicn0 inufH erheben Rin/ au ff ba s es rec^t ge^e nac^ öcin fpruc^ Pecuniae obedfunt omnia.

®ü£§ewr ^a^engtoffe wiru^c

5unt Vierben fan bic grof]è vnru^e/ mb manc^=lt; feltiges forgen / fb ber geitj feinen 2?ienern 5u 5cue^t/ nichts anberß beun ein fbnberlic^e flraff vnb plage fep / evie f runmict mb winbet flc^ ein ©eitriger / wie kiifft mb rent er/ebe er etwas $ufanimcn fc^arret/er^ Unget er benn etwas burets S^eufds fegen / bas j^tn boc^ eitel Lottes fegen mufs Reiften / fb ^at er webet Ug noc^ nac^t rec^t rut?ebarfiir/ 25ern^arbus de Sc ftisin artculofecundo de prauitatibus vforx malt fbk^ . vnrugiig wefcn fe^r fein.jCrfiUc^ fagter/ber Wüclpe? j?quot;«« w^ fer / e^c er fe^laffen ge^et / ge^eter $uuor vber feinen djeue-IDamnion/benfelbigen su befte^tigen/ seiet f^n nic^t Einmal/fbnbern brep ober vier mal/ f uffet fn/ fpiegelt Rc^ brinncn/^ert$tf^n/vnb als feines tertsen labfbl/ '^nb einigen trofl mb ^eil/bröcfet er jn an fein iörufi/ XVer benn (fagt er)verborgen in einem Winefel fe^en No« Betsey indent/ vnb alles bas fê^en vnb ^óren/was fur wort vnb reben gefallen/wie er Rc^ (lellen vnb geberben ^ürbe/berwürbefef) verwunbernvnb lachenmüf Rn/ Wenn er fn bennnu fein orbentlich vnb fchict;tig ö?ibcr 5U recht geleget / gehet er benn ein mal ober ets*« ^ich vmbs haus htnImb/Rhüwet obs gnungfam ver ö^aret/burchf reucht auch im X^aufe alle wincfel/be# Ochet alles ^ausgereth/auch 5«m füngflcn/bie topff î^ ber f dchen/cnblich gehet er benn 511 bet/ fchleffct a^

Vu if nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ber

-ocr page 388-

^nrtk^ct'aQl'iif^crcr

ber tfcni's/bcnn forgen Iep nk^t p^Iaffcn/wenn einer lieget mb forget / fo tvne^t er fmmer fluff/ gleich trie Vntugc}« srofp frfluefIpeit fmer fluffweeft/fflgt ber ireip WAn »*4?»- èyrac^ cap. xji^q. treumet f^m immer bauon / fo er entweber begert/ ober bflfür er pc^ fürc^t / it5unb fó^ met im für als fünbe er einen fc$flt$/bfllb nis «’erb fm fêiniPflmmon gepolen / benn lachet ober weineten; im pl^lflff/plpreiet flueb offt öuff/vnb holet tieffefenff t5en / Or poet Jtucilius febreibet von einem @eit$k ttfciims. g^^ / j^„ getreumet fll0 h^be er viel ver5cref / baniber er peb pie kibe gehangen / Wenn er benn flufftvAcht vnb bepnbet / bA8 ihn ber trAum betrogen h^^^^ / fb wirb er trnwrig / vnb gehet benn wie ber Prophet itfaias fAget nm neun vnb ^wentsigpen Cnpiteï/ 0Ieieh wie einen JOungrigen treumet bAS er effe/wen er Aber AuffwAchr/ fo ip feine 0eelc noch krr / 5?nb wie ein ©ûrpigen treumet bA9 er f rinefe/wenn er Aber AupwAcht/fo ip ermAtt vnb burpig/wiberumb wirb' er von ZOert^en frelich/ wenn er pebt bus ber ^rAuni vom verlornen ppAtS nicht WAr ip. Wie er nu bes nflehtß vber für fbrgen vnb treumen/vn pinem WAm - . b r^önweberfrieb noch ruht hûr/ÀlfohAt er pe um tAg jj. '’®‘ ‘’^ noch viel weniger/benn fb bfllber fluffpehet/pnb bAß quot;quot;nbsp;pine erpe gebAnefen/wo er einen ßntreffe bener peffe/ gleich wie ein Caw / Worgenß püheßuß piner hülen hinfluß Auff benrAub3eugt/ vnb nicht ehe wiberFe!» ret/ er hübe benn für pine jungen etwßß beFommen/ Wenn er Aber gelbAUßgeben fol/bn gehet bAß K^^S^ leib Allererp recht an mit fm/fb wehe thet cß fm Fßum renn er ein Aug auß be m fopp’verlieren fblt/nlß wen er

-ocr page 389-

^«ruge t’^f ^Bücfx ret n ff einen efnigcn pfennig / ober grofe^en önfsgeben Oms / vnö bûlb rechnet er benn üu|fö aller genau^cß/ ttgt;a8 er 511 feiner bo^en/gro^n notburfft alle woeden JJ^i^Xm?' Vnb alle tag haben mus/ mb nicht entberen tan/bar^ wifl«?*alt;»-bep mus es blciben/leufft es bisweilen etwas brüber/ fo f läget er bcnn / man gehe entre witch »»tt jm vmb/ halt jht» öas feine nicht 5« rath/man eifern fchr/ver^ nianet auch jmer mit507 fein Weib / Kinber vnb (Se^ ftnbe/ftc weiten an fifh hatten/ bebeneCen wie tewerc leit jt5t fey/ wie fawer ein pfennig sur werben/sdet ih-* hen alle bieden vnb truneC in halflJ / Oenn ein Heibi # fcher Ohetnicht gerne efpn/vnb thut jm wehe/ wenn ff fbl elfen geben / fügt 0yrach mit piujr Cap. Vnb -fumnia ba iß weber tag noch nacht r uh e ci n 21 ugen s: blief/Wie geßhtieben ßehet^faix plvüf Non eft pax ’mpip elicitDominus^ Vnbwie Salomonfagtpro^ Öerb.pf Contür bat dom um fûam quifecHatur auaritiam« 22)arumb man einem geitsigé ergers nicht wnubfehen fan / benn bas er nur lange lebe/ X). Ïbey^rsbergé in ßinem narrenfehifflagt/ Cs^gemanc jn fdeher Imt/ tbie jenes Harren/ben er gefanbt/berbie weißge^ habt/bas er hin vnb wiber fein ßhlccht/gcrabc ßdef SUfammen geleßn/vnbin einenrgreifen bunbe mit Srofßr beßhwerung bießlben mit ßch getragen hab/ 2l(fc) thundagt er)vnßrc (Scltnarren anch/benn was ßnb reichthuntb gelbt vnb gut anbers ben ßeb/ bie ba bienen föllcn su auffcnthaltung bießs seitlichen fo hens/wenn nuber ßabsugros iß/ ober Ihr snuiel/ber i’inbert geh vielmehr am gehen benn er geh f orbert/ Süß wer gar su groß vnb viel 3{t it ht hum b hat/ ober

Vu üj; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haben:

-ocr page 390-

©nt«^cber28ücßcret

^âben wd/bcr ^at mc^t mc^r öauon als dtd vnïuft/ vorng/fèrs/md^e mö befnnimernis/vnb inac^t jnj ,bcnn toufffeines lebens fêlbjt f«»cr/ von biefér 0rafr faßt tDüQO von grimberg in feinen reimen mit biefen reimen/

i^ls ein ^ruf^enne vber eyer ftt$t SDungrig/burflig/ vnb bnre^ éit$et/ 2flfó fït$t ber bófc bey feim gut/ Vnb lebet feiten in fro^emmut^/ JDenn febwinbe forg tróefet jn nibcr/ ^lt;X8 Cf Oeb feiten nuffriebtet wiber/ fi^r b^t etwa ein freubelein/

Sflsimwinterein 0onnen febem etc.

©as mag fa ein elenb leben fein/ bas fm ein Seit^ b^ïs alfb/in funben blut farmer werben left/vnb fólcb f^b^nblicben gutsniebt meebtig iß /noeb ein guten mutbarauff bftbenbarff/fonbern nichts benn eitel vnruge/mabe vnb arbeit b^ben/ aueboff^^^^ö^’’ vnb Ïummer babcy leiben mufs. Solche ftroff b^^^^ bic Poëten bcy ben 2?eiben mitbcrlt;^abel/vonbcm reichen Â^nige n?iba wollen an$eigen/ vnb $uucrfle=* hen geben / welcher einen wunbflh theV ïgt;^ ^^ alles golt werben mdebt/was er anrührete/ Z?a er aber bic fbeifê annlbf^t/vnb biefelbe nach feinem nerrifet^cn wunbfeh/auch $u0olbe warb/mufl er banker f1cr^ ben,

2Bâ(^crf r 6le(6cn enOuéfertig.

Sum 5dnfften/ 0o beferen fteh auch bie Wikbe* heraus Sottes gerechten 5orn vnb verhengtuis feiten/ vep

-ocr page 391-

‘ÜnSuöferH^feit her ^ó(6lt;rlt;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171

'Pon fret! ßzit^/bzü one 0x9 ßeit5 nic^t fó ein fûnbe ijt/ ^lt;,ç(^bçlt;» îgt;4uon nun ûblajjèn tónne wenn nun wil/jbnöem je tenger nun geit^t / je mc^r lüft nun bar^n gewinnet / jC)ü^er2).JCieronyniBSfagt/Cum alia vitia infenef» eantjfola auaritia tuuenefeit, -^Û8 i^/bd Alle Andere fände Alt werden/vnd teglic^ Abnenien / dA verjünget Oc^ der geits teglic^ / vnd niniet $u / X)nd 0. pAuluö fftgt j.^Tiinottxvj.SDie dA reic^ werden woUen/die fnl# len in verfuc^ung vnd jtnef/ vnd viel jc^edlic^er Infi/ rvelc^e verjeneCen die menfe^en ins verderben vnd vcr bAntnis. (Blciclp wie ein X)ogel der im j^uc^ mit dem net$ berueft wird/wenn er meint/er wol ft dp aus dem net5 los wircfen/jb verwirt er jte^ je lenger je me^r/Al , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

fo wird nundper vom^eufel mit dem geit$ berueCt/d^ er jm fiirnimet/ ft dp Auffwudper vnd Andere vne^riji Uc^e Rendel (fb mit fetpAden des neebf en gelt trAgen) 511 geben/vnd dencfet er wolle wenn ernuetWASsu* jÀmmen gejebnrret / wol 5u rechter 5eit wider Auff^óf: ren. 23Arûber geretlp er denn mit den tpendcln in fbld;e weitleufftigVdt / dAS es jtn von jar 511 jAr feines ci Adps tens Aufhu^óren vngelegener wird kaffen fte^ den die fachen wol An/dAs er viel gewinnet/fb lef! ers jm denn bclieben/vnd Ipórt nodp viel weniger Auff / ©A^er 23. Slmbrofins fAgt de nAbugdo CAp. j. «^r fteige jmmer eineflAffêl nAd? der Andern bienAuff ' vnd fcretnidpt vinb / bis er fb büch fomet / dAS er fdp berAb frôlât /

vnd 5nm 2^eiifd febret / filter des Aber fèbleget er Alle 'o«blt;m»«g predigten/WArnung / vnd vermAnung in wind / vnd *gt;« »öcfe«»« Wird f^in berts nur je better dAuon/gleicb wie ein 2lni^ tos Auffwelcben niAn off mit bemmern febmeiff/b^t den.

-ocr page 392-

ÎJwWere^ô^de ber SJöd^wr. nbsp;nbsp;nbsp;_

tlt;»fvbtt^fl bc^trofl in feinem bertsen bAmit ber 0At^An in feim binfl bic fÇcut pflegt 5a tröffen mb Auff^u^lten / bAH es mit ber 25uf|^ Am 'jobbet /mb Ictstem fîdnbclein / jcitgenungfAm^Abe, ©er 0c^impffmb »£rn|l fÂ^ gct/bAS mAn ein mAl ein befêsnen befc^woren W/ vnb bA ber priefter ben Teufel gefrAgt/in a^de^er pn^ ben erben XOenfê^enAm Aller liebfien Anfec^te/^At cr gcAntruortet/^n gervinnen/mfertiges guts/mb in vnfenfe^eit / tvenn wir einen bA$u bringen bAS er vn^ rechte guter ^At /fb finb wir fc^on gewis bAS er vnfer

ifl/benvntcr tAufent fAum einer rec^t wiber Bert m viv fertigem gut.Weil benn bic Wucherer fb gAr on Alle bc femng busmb beffernngfein/ fb ffl cs Bein 5ö?eiffel bAS es Am3ungften tAge/bem Öerrethcr^nbA/treg# nota lieber ergeben werbebenn ben Wucherern / X)nb ob 3r«ö4« beP fehon 3ubA8 nicht felig worben / weil es fm Am fut«’ fut ©«tin we nemefien flucB / mt 0lißen bus mbbeBerunggeh^^

Wft(ÿ»lt;c

gt;/

rig/ncmlic^ an dem ©toubcn An Cr^i(ïuni gniiûn^ ôrit3|ïcramp;oc^ bisfAte belfer benn Alle Wütigerer/ £)en cr|ïKc^/ fô ijï es fm jA ^ert^lic^ Idb gewefen/bAS er vnfcbülbig blut verrAt^cm ^nni Anbem/lb b^t er je feine blinde beeennet/bA er Ipne^t/idp ^Abe vnfc^ul^ big îôlut verrAten» Sum britten/jb ^At er bAS ^lut* gclt wiber gegeben, Was t^un Aber bic Wüc^ererf iCrfïtic^ / fb i|î weber rew noc^ leib bA/es trere Ibnen benn leib/bAS |tc Auffs ^unbert nic^t genußfÄrn Wu# c^er genommen. , $um Anbern / atollen fie ntc^tw rcc^t get^An ^Aben/fonbern vnter fielen fte^ben tvn c^er noc^ aIs rec^t bure^ Allerlei’ vortfenben 5uuer^ itcibîgen,3«nt britten/ geben fie noc^ viel trenigerw

-ocr page 393-

^nburfcrttafdt ter ^öc^crct j?? ,ócr/rv43 He geflokn L;abcn.X?nö bertregen ter X)crre^ ter □ubas am 3üngficn gericht / aufftreten / mb $u ftllen Wucherern dagen n?irb/ als bic bes 20d(ifc^fn nota. fewers brcymal wirbiger ftnb benn er/ ber feine futibe erfanb vnb beCanbt/vnb jn gleic^wol nichts ge^olf^ fcn ^abc,

Sßö^em fallen m verjwnfllnng.

feebflen / folget benn entließe vcrstvciflungf 2^bamtt@ott gemeiniglich bic vorige fünbeflrap a fct / als bas pc bic gnabe ©ottes vergeblich ent^ pfahen/vnb pchfbtrcïvlichvon©ott bureb bic pres bigervmbfonpwarnenlaffen / fo gehet es bennen letjt wie ber Weip £DanSalomon prouerb. v,von tt fólchen vercchtern faget 2lch wie höbe ich bic sucht, lt;nbsp;gehaffet/vnb mein X?ert$ bic praff verfchmehet/ vnb ■ ^ habe nicht gehorchet ber Pimme meiner ftcrer / vnb meine Ohren nicht geneiget$u benen bic mich lerctcn. Cenn ©ott ip wol gnebig / aber mislich ip es fblchc gnabe vergeblich entpfahen / vnb brauff fünbigen/ XPie Wir im ChripHehen deb pngen:

X)nb wenn er nimmer leben mag 0ohcbter an ein gro)p flag Wil pch ©ott erp ergeben

3ch fórcht furwar bie ©óttlich gnab

2Dic er aUseit verfpottet hat

Werb fchwcrlich ob fm fehweben.

Vnb fehretbet 55crnharbinus be 0enis von cim «plt;mplt;l. Wiicberer / ber feine 53upè auch bis auffbiclctst ges fpart/ba er höt perben foUen/gephtien hab/O pœm^

Xx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tentia

-ocr page 394-

' ^bSd^fcrfigfeir t»a Nödaer

fcniia vbies c vHbfcy im^iennt bic 0celftiisgün0^* 20ic^er gehórt bic I^^rccflk^e 2O«Rorien welche3ö^ jannes ängUcus befc^reibt

^s war ein 23uröcr geplast mit einer eisendn* lt;gïf^w^amp;» ^^SS”/f^^^3f n é^rawen/ bie srolt nic^t ver güt nemen Je j^t^otM æaa jr ber èO^n an feinem vermógen gab / fenbei n ra»«»e»» welt boc^ ^erfaren/vnb ben reic^feen gleiei? fep, ©er epegî? :'*^ gat iPan welt bic ^raw nie^t cr^ümen/iies fêin ^anb weref/evarb ein Kauffman/fc^lug gros gelt vnb pit 3«fammen/nnt rvue^er/ verticil vnbfinant^ / trie er moc^t/0ott verbenget/vnb ber 2^eufcl ^alffjm. 0ie lebeten miteinanber in tegUc^er frenbe vnbtwKnjt/ vnb furtsmeitS« i€t$t podpet Sett an/ber n?an tvirb tobtranct/bie^raw vnb feme frennbe vermanen fn/ , , fem ^effament 511 machen. 0prac^ er/ es werevmb fbnfl/er ^ette fein ^efïament fc^on gemacht / Re lief# jen nie^t ab^n Ict5 t/verrviUiget ers / ^nb an für He# tarten vnb ^ugen/vnb fpraeb.^um erfden fb befê^ei^ be ich 3«m STepament mein leib vnb 0ecl/bcmTeufel vnb alien beUifebengeiftern /ewiglicb mitfnen in ab# gmnb ber bellen $n brennen/ben gebóret fte/bic fraw fpracb ^t^v’ n?an fêib fr tboriebt ^r fpracb içb bi» nicht tboriebt/wie ich gefaget babe fb mus es gefebe# ben/ba wirb nicht anbers ans/ wem fblt ich mich bil lieber befehlen benn bem ich gebicnet habe am leben/ mit ®ott hab ich nichts $nthnn gehabt Oe i^rawc fprach/was mott fr benn mit mir machen. 2?a ant# Wörter / ^u fblt mit mir brennen im 20ellifcben ^ewer ewiglich/Oe t^rawe fcblng bas Creutz vor peb vnb fpmeb/Oa behüte mich ©ott für» 2lnt# * ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wort

-ocr page 395-

^cr^tveifffftittg b^r S^ûcÇerct ' {74 Wort er : @ott bat mit öir nichts 50 (c^affen / bu l«^ ein vrfacb gewefen/öas ic^ mich bem «Teufel vmb Öeiöee vnö ©uts minen ergeben ^abe.3^^ tonöt bic^ öoeb nicht mit SchnmeC vnb ^leibnng erfüll# len/mb beinern hüffart genug thun/ muflein ehrlich hanbeverct verlatjcn/vnb ein Kauffman tverben/ bie j[eut betriegen mb verforteilen/ in tvorten/werefen/ ßea?icht/mö8vnbcUem JCarünib feit bu auch mit nilr thdl h^^ben im 20elli|chen ^etver / ba wirb nicht anbergauö. 0ein Caplan ben er teglieh vber feinem ^i|ch het / fragt auch was erhöben fol 511111 '^efla? ment. Daanttvort cr^r folt auch basSSrotbereruü gen trdbfälmitmtr in abgrunbber20cllenencn.2Z'a fprach er/ba fep ©ott für. i€r antwortet. Lieber ZDerr ba iß fein ßgen noch hgt;5ten für / jr feib an meinem 53rot geweß / mb höbt teglich meinen bofen / vm ^rißltchen Oanbel geßhen mb erfant / mb mich nicht barümb geßra^t/ webet heimlich noch offent*» lieh / fonbern ba^ verwilliget / ßitl gefchwiegm / gefurcht / ich werbe euch bes guten tifchß entßt^en* X)nb liebet alfbfreßerey mehr als (Sottes gebot/vnb tpolluß/öls bie arme Seele bie jr het/burch gut ver^ manung / aus bem rächen bes Teufels erretten f cn^ nen. Darümb folt fr auch nimmermehr in cwigfeit von meinem ^ißh öbgeßhieben werben / feubern ewiglich mit mir eßen / in abgrunb ber ZÓeUcn / ba wirb nicht anbers aus / folch arbeit gibt folchen Ip^n.

Jr y ®0(|^-

-ocr page 396-

2BûcÇcw (Çun Ht feI6ft frit»?

02». ftebenben. Z)gt;i^cr Bómpt esöuebö^sg^df^«’ ^óbdlê/rpenn Iteburc^sufdligcn vcrlufl etwß lèb^ O ben an jrem gut nemen/ober wenn fte nc^ ausS^fu fete vcrblcnbung etwa bnnefen laflen / ate petten fte fébaben genommen/in fieb (eiber ver^weiffciu/barib berbingeben / vnb (r (èlbfï eigene IDórber werben. XVie man bes viel pbreef lieber JCpempel barsn tb»n wilfte»

2((8 mgefebr fur ppp, 3aren bût (ieb nkbt weit von bier biefêr faU sugetragen. Z?as etn 25awer ge^ ©?««lt4)9 wcfl/ berfêin lebtag auff bem Wäret gefebunben/ lt;6xlt;»npd, vnb bie leut vberptst bat/ wie ße faft jßt alle pflegen 3utbun/ber ifî auf feinen boben fangen vnb bat naeb (einem betreibe (eben wollen. iOa bat jm ber '(Teufef ein (bieb sefpenfte für bie äugen gemacht / bas er ben boben lebrfiinben/vnb Fein Korn barauff bat (eben tdnnen.2)erelenb@eit5bal8er(cbriefet / vnb meinet, bas Korn (ey (m bdmUeb vorn boben geflclen/gcbet berab su ber ^rawen/vnb gefinbe mit großem beulen ' vnb webeflagen/vnb faget / man babe (m all fein Korn vom boben geRolen. Weil bie ÿrawe vnb bas, 0efinbe binauffieufft / vnbbamacb (eben wollen/' btnetetdebvnterbes berelenb Wenfeb/ vnb erwürg get am Strict ebe fie wiber tomen / vnb ifi bocb bes Teufels betrug gewefen / bennbasKorniflnocbab les vnuerfert auff bem boben gelegen / ber Teufel aber bat in al(b betbort^bas er tein Kórnlin bat (eben ton nemOas mag ja reblicb geftraft beiffen/jm mit (ebar rcn vnb tritsen (ein leben (ilber (äwer machen / bep (einem

-ocr page 397-

Ql'ik^crcr f^un fn fc(6ft kiK ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)7r

' tcmcm groffem gut mc^t ein mnl fro werben /vnb 511 Ïct5t bem Teufel tnitleibvnb Seel jemmerUc^Sut^eil Werben.

SDesgleicE^en ^at fic^ on gefe^r für jex jaren / nie^t weit von ZDaK in füllen aucb 5ugetragen / ba iftaue^einfóawrgcwefèn / ber vinb Ditem Äom jg/« oneer 3uniareB gen X3aU gefurt/ baers aber nic^tfo tewer ^y^mpU. bat verCeuffen tónnen/ wie er wol gehofft / ift er fc^r vnnnits vnb trawrig bruber worben. Wie er aber wi*» ber aus ber 0tab an ^eim 5 life ret/fitst er fe^r trawrig vn b betün imcrt auff bem Wagen/ fc^üb ben Knecht auff ben Pferben / bas er finge, ©a |tc^ aberber Knecht nicht bran Beret/vnb fort ferct mit fingen/fgt;elt;* bet ber vcr$weiffelte OSeitshalsan/vnb fraget war? ünib er fuge, ©a antwortet pu ber fnec^t vn fpric^t/ fôlt ich nicht fingen / bas bas getreibe abgcfchlagen vnb fô wol feil worben ift 0olchs verbreuft ben den? ben gcißhals bermatfen/ bas er versweiffdt/vnb fteh vor leibe hinben an Wagen henef tOer tnecht fert fi( ner wege fort/vnb weis nichts vmb fôlehen fchrecBlü chen fammer / bis fo lang fm leut auffber fraffen bc? gegnen/bicfragen warümb er feinen 20errngehens ef et habt, ^cr gut Knecht ba ers ficht/erfchttett er heffeig/bitt fic wollen feine vnfchulb für gericht rc^ ben/wdehs auch alfô gefehehen.

X?nb in ben poeten (efen wir von cim ©cit^wan?

fïe auch fin wünberbarlich fchrccBlich enbe. ^enn es g„ g„ç^ war auffein seit / ein (Bettsiger in dnem flecfen / ber «xtmpii. famlct immer gelt sufammen/vnb weit feinem armen Hachbar nichts leihen vnb vorfîrecten/ fbnbern lies * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9^A- üj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

-ocr page 398-

^ücfxrcrfftniinfdöftfi'iK

Jn gronc not^mb hunger (eiben, fcmnif er |îe^ aber ??i?^*ï^l^^“^^*^^^*” ^‘^^ ^^‘^ ge(timZ?flu|ê / öcr^ Poloën ront er nie^t (ei^en tius/^rbad^t er ein |blc^e ^‘^ ©elf/einen großen |c^at5/rt«ff 048 nbsp;nbsp;/ vergrubs aber 4(ß /bas er ben art servis/

»?enn er n?o(t / bep tage ober nac^t in ber not finben niocpt/vergrubc (n 4(ß mier einen iôauni/mb tval^ ^^5^^^” S*quot;'^n^” 0tein auffbas (Seit Witier ^eit bef Cibtßcl^s/ bas einer feiner tlae^baren ba^eimmit oen feinen fô gros junger mb armat eriieb / baser oen iamimr nimmer Fonbt erfê^en an jm/ mb an ben feinen. ^er^a(ben ver^tveiffeltcr / mb gebadet fte Aöffbos feines jammers ein enbewdr J^^ernacinen^ricb^ü in nnnpt/ge^etpinaas r«r ben peefen/fuc^f einen 55aum baran erftc^font ^Z^^ft^^^^ «*^ben ben 334inn/börunter ber For ß^ pits feinen @e^at$ i^at begraben / ge^et (pin 5U/ vnbcvi(bcn@tein ^in^umSffF rveU^cn/ wirb er ge^ tvar bas etwas barunfer vergraben (ieget / greift ein wen^^munter/vnbfinb einen groffen kantien amp;ey bes.©a er nu bas @e(t erficht / fafi ers ba(b in einer - tu^Hfm/iftfro/legetbenstrictanbenortbesgelbes/ t^?t^ ^^quot; ^^^ «^lt;^**’ brnber/vnbfpriclpt nn ^^^^nc^ber Teufel an meine liât / ic^ ^encFemicß ”*^ ^^^e I^fe^cm ^ebats/geb-etbauon vnb bereit bas Qelt für fic^ / vnb für bie feinen/bie bamit Further seit Fdmpt ber Öeitscvanfl u feinen »c^ats beftc^tigen/ob er noc^ tvo( ven forgrt fep/ treumet jn vielleicht nicht gntes / rücFet yen otem hinbann/ vnb finbet ben ürict vnb Fein

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0c(e

-ocr page 399-

'^Jui^cvtr wertem nfffx erfröret j^^ ©cRöftUegenb / fo bald felt erin ^Ic^cswcifftung/ t bieiveil fein Sfbgott ßußßcflogen ift / bas er ben flricC « nimpt/mb ^encf t fte^ ins Teufelsnamen/nn benfcld ben ißauin/bamn feb snuor ber Arme æan ^at ^en eten wollen, ©ft entpfe^et er für feinen geit^/vnb füt ' feine vntrew feinen verbienten lo^n / vnb ver^weiffelt ' ftn ©Ottes f)ülff vnb güte/ ©iefes getickt ober ©iflo rien fftfjet ber poet äufonius in nftc^folgenben vier X^erfen»

Qui läqueunitononelt;5lcbatfeppefitauru*n, Thcfaunq^locodcpofuitlaqueum,

At qui condiderat!poft$ non reppérit aurum’

Aptauit collo,quem repent laqucum, ©ftsift’

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2llö einer f^erbencF en Wolt

^ftnb er bes orts ein fc^ftts von gort

' feget balt ben fïriefftns gelbes fiat ©ft aber f am bers ^in gelcget ^at / X?nb fanb nicht gölt fonbern ein ftricB X^lng er feh felbfi $u feim vnglilct

QBiteßvrev (leert Wirb nlt;c|f etbert.

gX)nt achten sónnen Wneherer auch nicht beten/ benn wie 0anctpauln6 Icret / fb follen bie ba bc? ten wollen/heilige henbe anfth^ben/ f ^intothaf Vnb nicht henbe mit armer lent fchweis vnb blut bef« belt / beten Re aber gleich fô wirb boch fr gebet nicht erhöret/Wie ber Prophet æicheas bezeuget / am if Capitcl / ba er fpricht. Ji fehinbet fnen bic haut ab/ vnb

-ocr page 400-

lt; ^Wxm’mtenme^t cr^^rrt

vtiamp; bas fldp^ von jren bcinen/vnbfrcffft Öö6 (Tcifc^ ” meines vokPa/vnö wenn jr jnen bic ^«ntftbgesegen ’ \^at/5ubrcc^t|rinen ßiK^biebeine/vnbsukgtestvic ^ Mn einem ©optf/vnb wie fteife^ in einem Ke|JèL £)aP ^ ?Jmb/tvenngt;rnu5um2?i£rrn fc^reien werbet/rvirb ,, er enc^ nicht er^óren/fonbern wirb fein Angeftcht f^f ^ ^ euch verbergen/ surfclbigen seit/ wie fr mit ewrem bo^

(én wepn verbienet ^Abt. X)nb wie ^o^Annis Am wXAp.ber 25Unbe fAget/bem Chrijrus bic AUgen Auff , gt;nbsp;t^At/wir wijfen bAs @ott bic 0ünbcr nicht hóret/fon ,, bern fo femAnb ©ottfdrchtig ifl/ vnb thut feinen wib am gebet len ben höret er, Hu ifl Aber einem fgüchen Wenfehtn viel gelegen, ßni gebet fbnberlich viel gelegen / ÖAö er fichbArAuff verlAflcn/vnbbcffelbcn on großen fehAben nicht ent«* beren fah.Ja Alles was eim /glichen An leibe vnb fees: lcndt$vnbnotifl/ burchö gebet Allein muscrlAngct werbcn.©erhAlbcn iß hierAUS Icichtlich Absunemen/ wiccinArmßlig bing esvmbein fokhen U^enfehen ßr / ber fteh burch geits vnb Wucher von ©Ott Ab^* reiß/@ottc8fchut5berAubetwirb / vnb ins S^eufcls gcwAlt vnb ßricC feilt Wiberümb Auch wie ein ßhon herrlich bing es ßy/vmb ein fokhen Wenßhen / ber in Gottes furcht vnb gehorfÄrn lebet/ber Gottteg^ lieh Aurufft/vnb weis bAS er erhöret iß / bem fAn ja nicht8ßhti^gt;enweber 2^cufel noch Weit / benn er iß imfchut5bc8 Aller hoehßen / hAt bie lieben îSngcl vmb ßch/biefn behüten / wie im v^üf. vnb vcf.pßt geßhrieben ßehetiCs iß fein CreAtur fb Arm/Als ber Wenßh fb nicht beten ton / bArümb benn ber heilige Geiß bA er bie verbAmpßen leut nennen wil/ pfAtviut vnb

-ocr page 401-

©ort erhört feine æûe^en 177 ’Tnbnif.fpric^ter/£5ominuin non innocAnt/fic ruffen ben X?crrn nic^t an. Wie tvollcn aber bie ©ott anrnp fen/bie nn Wuc^er^gt;erix»iöer OottijlVer^arren/ vnb bes^alben ein bdfê getviffenfiir pn tragen / vnb ßetj 3 weiffeln niiiffen/ öb jr gebet er^órt ober nic^t ergert rverbe/benn biejer 0pmc^ fielet wiber |te.@ott er^ó ret bic 0nnber nic^t, i^s folget awe^ hieraus ö?cil pc nic^t beten tónnen /(bas Oc^ aus Gottes ver^enef? nis/burc^rcit3envnbtreibenbes^eufels/in bes ge^ walt )te juib/Jb icimncrUcIpe / Ic^rectlic^e fell offe nut |nen 3utragcn nutlfen. ©arónib ftc fokjes w oï |blten bebenefen/ vnb ne^ vinb geitjes wiUcn/|bk^ö ebden 0c^at3cs nie^t berauben,

® û^mr ©ut wfci^ w(nl»f t.

.^Vntneunben / Gott fïraffet bic Wud^erer vnb iÓ3cit$^ds auc^ am gut/bas/ wenn fte ^^on lam (5 ge 3u|ammen gefc^arret vnb tratst ^aben/fô ver^ fc^winb es boet? su ktst / bas niemanbs weis wo es ^intommen ift bas gibt bie erfarung in vielen Jêjeem Wquot; «‘»fl’» pdn/vnb man fic^t es swar in allen Difïorien. Wen ^etmvs^i ein Kónigreief? / ^ur(ïcnt^umb / ober ein @tab auffun. bas t?dct?fte tomen ifl / fb i|ï jrgenb ein trieg tornen/ bas es wiber verarmet, ©a^er têedeftaf ?;.gefc^rie« ben fielet. Vmb gewalt/vnrec^t vnb geitses willen/ tómpt ein Königreich von einem volet auff bas am ber.lâl|b gehet es auch 5» »irt eintselen gefchkehten / vnb perfbnen/wenn fte blötslkh feigen vnb gewak .tig werben/faUen fte auch gefchwinbe wiber herunter,

2gt;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;□cti

-ocr page 402-

æücamp;erglU wmf nifje ^c^t’^ibfrCjagt ©.Cutter )fc^on ct^nc^eMcamp;cf Öff Ml groten Slitern sefêOèn / vnööoc^ in furtjer 5rit $u grunbwibet veröorben feïn. Wanlnib bas fbas jte nic^t ^aben wollen geben / wie C^riilod'leret Cuex vï f ^»^ MffenZ 0onöern riel mc^r anbern senomen/ lt;^?fci2. Wömb'^ttt|tc^8'cntlk^ mit inen alfovmbßcfcret/ bas jnen wider senomen / mb ^at boc^ nac^ bent gemeinen $5pric^wort gc^en nuifpn*.

De male quxficis non gaudet terrius livres» ^A8 ijl rbcl ©pnlt;^ort gewonnen gut/erreie^it ben dritten erben nie^gt;t 0ol^ c^c (traff/fólten die Weltbilder neben teglic^en/ftc^t ïic^en/greiflic^en/lé^mecHlc^en/retc^lic^icn/^drlü c^en / mb aller Rnnen weife Jgpeinpeln wol beben;* cCen/wie (bleker 9Ceim an einemvber ben anbern war wirb/bauon flug werden/ in fteb falber febtitgen mb-fpreeben.Was wiltnlangfcb^^rren md fratsen/was bilfft diebs benn wenn du gleich noch f^ viel Wueber Jins nimp(fr£)uC’anfl doeb^lcb ergeitjt gut / weder mit recht noch gutem gewifpn befttjen. ©aju gebeief es dir nicht/wiedudenn fölchs an dem md jenem er«^ jiUiwße^ fîirwr-bûA» 2lber was fol man viel jagen f niemand irongvw Wil Hug werden/denn mit feinem eigenen febaben/ «4?t« lefïmfêm XOerrn (Sott jmmer hin predigen / rerheip jen mb drewen/wer fragt aber darnach r rumn man jebon lang prediget @utt hüfft nicht jur jeit des ^■^ joms/gerechtigfeit aber hilfst vom todt prouerUpj» ^ * 2ltßm/ WerfichauffSCeichthnnib verlcjiwird vnter geben/deneft ein jglicher dieweil/ fag was du wilt/ het ich (Seit vnb gut/jb were ich ^us allen ndten/

machen vnjern lieben X^errn Oott jum lügener/

abCÊ

-ocr page 403-

Wof^â^^ ^âcf errr. n^ liber fie werdens^ getrar werben ben es jnen Heb ifï.

20ic|)er gehören nu bie 0pnk^ / ûlsbas im Propheten ^ag^öï öin er^en Capitet gefé^rUben fklt; (, j„„, ^ ^et/Sas bit geitjigen in einen löcherten ^Beneel fnm^ getetge«, ten / als wolt er jagen/ 0ic nijgen wol fanUen es fel fn aber nicht 5» gut feinnien,Dnb 0alenien fpric^t/ ■proucrbiornni am fnnffßehenben. Gerrofio in domo ùnz pij, 2)cr Soulos wenn er fehon lang famlet gut mit ^ lt;nbsp;Lauffen/hat einen fölchcn fluch in feinem ßaufe/ lt;lt;nbsp;baser nicht allein feines guts nicht gebelfert ig/fbn^lt;,, bern auch vnter ben ZDenben rerfchwinbet / als het -es fmberroflgcfreffen.

Pfalmpppvi|.2)er Sottlofen arm wirb 5u bre^ chen/aber bas wenige bas ein gerechter hat / ift bep lerbenn bas groffe gutber Sottlofcn.

30^4ngt;Samp;vffofio j-germf^r

Offt ein deiner aber boch vn rechter gewin ver* berbet recht mb wol gewonnen gut/wie gros es auch ift.2?ei«i nichts verberblichersnoch fc^blichers ip/ als betrug. ZOapu gelt im f apen / fo mit mrecht gc^ wonnen/fb ips verlorcn/ob bu ben Mafien mit fchlof lt;crn/9Cigel mb thüren noch fo wol verwarep. )0nb wie berpoct 2Ocjtobus fagt.

p-Ä zaK« KîÇcTalvftVsKaKa KEftTsaTo*’ ’^nenv.

Turpia lucra fuge,nam funt æqualia damni^.

S)a8 ifl

^Onrecht gewinn fleug biftu tlug

Dnb für bein henbcl on betrug

Oenn cs fehabet mehr als ^omen thut

5008 lieh gewonnen gelt mb gut

2?p ij Wucher 1

-ocr page 404-

SJiJefxr« gut werrt fließt.

^üf^cratvframp;fn Vfraeßt

00 X)nt $£^cnbcn flraffet (Sott bic tvik^crcr nn jrm^ Clären mit aUcrleyveracbtuns. Denn n'ennman CV^k^on einen geit^igen ^cbinófijjct/vinb feines gelbesivtUenfeirenmus/ mb ein seitlßng^ce^ent* borfc^evebet / fowirb erbocbpIotsHei? vnbmnerje^ bens 511 hoben gele^ltigen/ mb wirb fo vergebt / bas nun Paunt bic ^ebuan jn wifebt/vnb ßirt ers gleieb fobinnus/ fbwirbcrbocb5ulet5t ßn feinen Äinbern mb erben su feb^nben / bas er entweber feb^nbe ober mebre nnbenfclbigen erleben mus / ober fe mófpn ibn tueb feinem tob bep, ebrliebfn teilten verböten/ basnunfpriebt / bein abater war einreebier^eit^c wanfl / WAS er bnt bös ifi nnber lent febt^eis vnb »5f« ttlt;»4)tt23iut/e8 WAr ein PArgcr fiit5 / ein Uufer/ber wol ein ®^* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^Aus vmb ben bftkP gefebnnben bnt Sokben guten

nanien lAffenfte hinter fnem Darumb fagt 0yrßeb ,, am üipOp.^iebe bas bu ein guten nöinen beböltep/ ^ ^ bennberiftgewiffer benn tAufentfebebe ßolbes.ifin ! leben ky fb gut als wolle / fb werb es ein f leine 5cit/A^ * * herein gutenname bleibet in ewigfeit

X)nb eAp.ppvij. iCinfof freien fOan lohen bic gt;nbsp;gt;nbsp;leutvnb'fagen/cs feyein ebrlicbcrfOAn/ vnb- fblcbs ,, ifi ein guter rbum. ^bervon einem fargen pits rebel bie gant$c 0tab vhel/vnb man fagtreebt bran. Derlt;« balbcnbicWikb^rcr von wegenfres böfennamens r^tmwf* »ni SCcebten nicht biîcbtig gnugfantfein / su $eugen. 4lt;t(v, nbsp;nbsp;nbsp;îVie fie bcnn 511 SCichtem/SCethen / Schóppen/ auch

nicht gut genugfam fein» 2fls 5üfehenaus bem an^j bcm.

-ocr page 405-

C9cnKf)f HIKI L^cr^Jliefdever. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ng^’

bem buc^ æûfc Am vvii/XApitel.©« ^etb^o feinem ^oebterman £Óofê einenfolc^cn mtb gab/bAs er fic^ (bit vmb|êben voter Allem Volet nAcb redlichen leu^' ten/bic Öott für dp ten/ rvArbafftig mb bem geiß feinb ftnb/bie (ct$e 5119Cfc^tern vber bas Volet. Vnb ber bellis «Siebter Samuel muflbesbalben (eine $i»clt; cn0dnebe8S£iebterAmpt8a?ibercnt(et5en/ba8 (tefr berßsumgeißneigeten / gefebenet namen vnb bas ^ecbt beugeten.j/Xeg. viif^cnn bes geitsigen regiren ift eitel fcbabc.^pobi.vviif

3 m ^ebimpffvnb ö^mjï (lebet ein weretliéber boffe/ bas in einem Canbe gewonbeit (êy geweien/ wenn einer gejïorben (b batman teinen aus bem bau fc getragen/es fey benn^unor einer tomenber jn ges tlagct / gelobet vnb gerümetbab / eßlicber tugenben balben^èin mal aber babe fteb» $ngetragen / bas ein Nota« -Wüebercr geflorben / bem alle Weit feinb war/vnb bat maneben fromen rebltcben iVan verberbet / vnb bat bin vnb berwiber einen bofen namen hinter fteb gelaßen / bas niemanbs tommen wolt ber jn gelobet bet/$u leßt tam |êin ióalbirer/ber bAlff im in bas erb reieb/vnb fpracb» i£r betnie teinbartgefeboren/ber als gut 5« (Oberen wergeweft als bes flOannes bart. ©a trug man jn sum j0anfc hinaus / er lege |bn|l noch ba. 001t biefê gewonbeit noch gehen / (b wolt ich gerne wilpn/ wo man für vnbegrabenen Wüche^ fern gehen ober flehen (blt. 2(ber bey vns fnbet man leute genung bie ben Wucher als tugent/vnb bie Wib lt;berer für ehrliche leut rhümen. jOarümbfb ift auch nnbher tein Wucherer vnbegraben blieben.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^y üi Wüche?

-ocr page 406-

æiîÆcrvrwakibîiii amp;i6e

Xgt;m cilfftcn/ flraffet fic «uc^ ©ott am kibe mit ûHerlcy Crancf^eittn/nls podagra/ Sippertin/ ^c^œinbfuc^t/lûngtviri^^cn^iebern/éc^ï^ô mb bergteic^en/vnterrvcilcii auc^ mit gar newen/fd ^'^ t$attjen/vtjb5uuoj-.nicer^orten eranef^citen/ba^ufte benn offt plber vrfac^ gebem ©enn wac^cn nac^ ^ * jJCeic^t^umbvcßcrct ben kib/ lögt g5ygt;röc$ öin ein mb brciflîgfîcn Côpittet ^kut/ Bergen left nic^t (c^ïûffen/bringen |îc^ offtfêlber vmb pc ge|»nb^cit/ vnb mergekn ben ^ôls ab / mit vielen forgen / mu^c ^^e vnb örbeit/möc^en pe^ toll vnb krönet on ôîk not , gt;nbsp;vnb vr|ôc^. Was ^ilffts über ben IDenp^enfrvenn er ^, gleich aller weit gâter gewänne/ 0ögt nie^t 65yröc^ cöp.ppp. ©efunb vnb frifebjeinig bef^rbenn öolt/ vnb ein gefunber kib i^ beller benn gros gut / iCs ifï '^ tein SCeic^t^umb snuergkic^en einem gefunben leibe, elt;v«n. ip9Ceg.v, Cefen wir bas ©ott ©e^öft bes pro?« pacten J€li|êi ©ienervmb feines geitjes willen/ mit bem öulfötj jfröffet. Hoc^ burffen etjlic^c fugen/fte wollen lieber bie ^röntjofen ober ein onber trnnef l?eit NOTA, ^’^ ^^^^ ^aben/benn one geit jein, jStjUc^s wenn fte trance fein / l^lpn fie f ren gammon Verträgen / |^rc » fê^mertjen böbnre^ ju linbern.2fl|b fügt inun von ci^ **^* 'k'k 3^^uni^errn/ber 0ilbcrbcrgcr genönb/ berin bic * brciflÏgtöuAntgiïlbenreic^ gewefên/ aber baneben tin förger filtj / vnb mit bem pobagrö ^art belaben/ wenn/n fein eranct^cit angrieff/lics erfm feine ©olt gülben in eim iócceen vorfe^jen / mb inerrctc mit ben ^enben

-ocr page 407-

£d6(id?lt; fîraffc ba ® tkfe ret nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^

^nben brinnen/rnb bamit wolt er bcr fc^nt«t$cn ver gc(feii@eno|Jcn ober fbk^ sollen gut«/ f^nc freun be/nacb ffinfin abflerben wenig gnug.

i^öifi ü«c^ noc^ fein ^unbertjarbAsein 2S(^ fé^off berglcic^c gewon^eit gebebt/ mit feinem^^„^^^^ JCDftmmon3ufpiden/inorgen8frne fnrbem S^ife^c/exempel, börüuffein ^eefen voller 0oltgu(ben geftanben /t^b Icm tob auffber i^rben Kegent fnnben worben^ Ceiw ^Att feilt©ott nic^t griffen Bónnen»

^iBóc^mt (füeti nfe^f lattâ.

SVm $wólfftcn/Boinnicn ftc feiten 511 einem Eponen

Alter, 2)enn bic @ottlofen bringen fr leben nicht ^ lt;

$nr hclfft, PfÂlm lv, 3tent/ wer ben geit^ hülfet lt;nbsp;*: wirb lAnge leben Etc contra.prouerb.jejevMf . ^tem/ gleich töte ein Degel ber fteh vber iCier fêt^tvnbbrd^ tetfte nicht AU3 / alfbifïber / fb vnrecht gut fAmlet. Oïeictnis,-kenn er mus bAuon wenn ers Am wenigsten Acht/ vnb muß boch 5» letst fpot bA5u haben, □cremiæ KVif, Dub^VrachfagtCap. if, lOAncher forget vnb IpAo rct/vnbwirb bAburch reich/ vnbbenefet erhAbeets *^*^ WAS vor ftch brAcht/ vnb fpricht/Uun wil ich gut le* lt;nbsp;« ben h^^ben / effen vnb trinefen von meinen Öiitern. lt;nbsp;lt;nbsp;Dnb er weiß nicht / bAß fein fliinblcin fb nAhe iß/vnb lt;nbsp;r mus Alles hinter fm lAffen vnb ff erben. Wieher reich Wau intlt;uAngelio mit fehreefen erforenmuft/bA er feine Scheune AbbrAch/gi 0fferbAWet/ vnb fAgtsu (einer Seelen, fTiebe 0eele bu haft einen grop 0» Donnth / guff m OhA»’ / habe nun rüge/

-ocr page 408-

■®lt;rfâr|tU6m ^er ®ûd?crcr.

(fs vnöthncC/vnö^abccinengutcnniut. S?a|prtK^ 0ott 5« fut ObuUarr biefe nac^t wirb man beinc 0ccïc von bir forbern /mb wes wirb jein bas bu bCf reitet ^ftfî.^ïlfb gc^ct C8 bember fin fé^s pan (et mb ipnidpt reift; in @ott/ ^Cucc.gii;

® öfterer nemen f^eef(ftÇe ente.

8Dm breif$e^cnbcn/ nemen pc offt p^recEKc^ cngt; be/als bas fie Auflrber flraljcn gefangen/niberge/ worffen/berftubet/gefe^ftt^et / ober in p eu eigen X?eu|]ern vmb gelbes willen vberfaUen/vnb iernmer/ Uc^ ermorbet werben / vnb alp offt an bem fc^enblü c^en fDammonfren eigen feinb^aben / ber |te vmb leibe vnb leben bringet ^a^er prient Syrac^ eap. jcjcjcfX^iel kommen 511 vnfall vmb gelbes willen / vnb verberben bruber für jren äugen, Sterben auch öff^ bes geben tobes/ wie wir bes ein iCjcempcl buben am 2lnania vnb Sapbira/bie Sott vmb fres geitjes wi^ len mit bem geben tob ^raffet / bas fe für 0anct pe^ 3(00 ƒ• troniberfalienvnbperben* One bas fie ßeb wie 5m uorgemelt / offt plbp femmerlicb erben cf en/ ober (bnp fcbr^eeiicb vmb bie belp bringen,

2Bö^«fv 3e§en wie kWe^ erten nt

8X)m viertsebenben /.verderben fte offt one erben/

JDennbienaebfomenber ©ottlofen werben ne $wcige tragen/ vnb bervngereebten *®nft$el bet auffeinem bloßen felpn/ vnb wenn fte glncb rb^ feuebt vnb am Waffer fünben / werben Rlt;’öw

-ocr page 409-

^ûc^erer flcrBrti ^cmcitH^îtcB €rBïo^ )$j ftiisgerottet e^c cô reiff rvirô/lhgt 0i?rôc^ cup^u 3^ tem/jOer @otlo|en fâmen tvfrô nuegerot PfatKKK'^iù huifjèn ûlfô offt jr gclt vnb gut / ^lutfreuribcn verlap pn/biefêlbcn verpraljèus von j^ret tvegen/ vnb fügen f^nen feinen baneC nac^ / vnb lapèn fte gleich ^r ben fb geOciet es f^nen boc^ nieVt/wie man fielet vnb erferet/manc^er ^at frgenb einen @on/öem fanilet er gelb vnb gHt/lejt fm ^aus/acter/xviefên/vnb (prient/ ÏÎU weifö ic^ / bas mein Son wol ver forget ip / vnb ^at gemmg/Was gepbiciptrber Vater pirbet/ba fert benn ber 0on su nimetbas gut vnter ^enben/vnb e^e er pc^ vmbPc^t fb Ebinet er brumb/baser nic^t weis Wie es verfcl?wunben ip/0o geltet es benn ba$in wie es Vertomen ip/ wer gleubet aber foUbs/ob man fob c^es p^on teglicb fielet vnb erfert / Z?auon faget ber prebiger Salomon am v. cap» ifs ip cine bdp plage bic ich fb^e vnter ber Sonnen/SCeic^tfeum bc|gt;altcn/ 3um p^aben bem ber jf n ^at / benn ber 9Cciel^ fomet vmb mit grofpm jammer/vnb fb er einen ©on geseu* get bat/bcm bleibet nichts in ber^anb.

Vû in fumma bas ic^ bieps puet ein mal bep^liepê vber bie vnbusfertigen wûc^erer/fôUen vnb werben er gcbcn/aUcbie püc^ vnb prafen/von welchen gefebrie ben petpet jDeut.28.Wen bu nicht gehorchen wirpber pim bes jOern beinesöottes/bas bu haltep vnb thup alle pine gebot vn recht bie ich ïgt;if heute gebiete/p wer ben alle biep Puche vber bich tomen vnb bich trepen/ verpacht wirpu pin in ber ©tab/ Verpucht aupbem acter/ Verpacht wirb pin bein forb vnb bein vbrigs/ Verpacht wirb pin bie frucht beines leibes/bie pacht 5$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beines

-ocr page 410-

• 7 eitrige ftraff her QVüéacr öcincs lanbcs/öic fme^t deiner oc^fen/viib die fruc^t deiner 0c^üff/ Verflucht tvirß du fein wenn du ein:« ge^cff/XJerfluc^t wenn du nusge^efi etc

, nbsp;nbsp;nbsp;^oUipe Straffen nu aUe mit einander vermenget'

©ott/dic Wüc^ercr ^iedurc^ 5ur buffe su reit^en vnd das fît der ewigen Straff entfließen mógen / ßilfft es nu/ifis wol vnd gut/ wo aber nießt/ vnd fte alfb fort* »6MffHöcf^*'^”/^i|^tntlicß Wider 0ott vnd fein ßeiliges wort/ ^trtffew» nbsp;nbsp;dar^u wider Wcltücß Obrigfeit 5u ßandeln/ fb ift die

reeßnung leießt 511 maeßen/ das fie nießt groffe fCrts* engel / fbndern des Teufels ewige fDitgenoffen im ßellifcßen fewer fein / vnd one 5weiffel naeß diefem le* ben von munde auff^um ^^euf^l in die ßelle faren müf fen/die werden fte ju letjt dem 3^eufel abwueßern/ wenn fte nu alle weit ausgewdeßert ßaben/ wie denn die 0cßrifft fbleßs an vielen orten bescugetî^lô

Pfalm KV.XOerr wer wird wonen in deiner ßütten/ vnd bleiben auffdeinem ßeiligenißergerWer fein geld nießt auff wueßer gibt / Wo wird denn der bleiben / der fein geld auffwueßer gibtrfdr der tßur da die 2^eu fél einander mit miflßaeren fagen.

^!^$ecßjs. Wenn einer auffwueßer gibt vnd vberfe* i^et/fbl der lebenf^r fol nießt leben/fbndern fol des to des fîerben/fein blut fol auff fm fein/fprießt der JOern Watißeivw. Warließießfageeucß/ einSCeießer wird feßwcrließ ins X)imelreieß fomen / X)nd weiter fage ieß eueß/ iSs ifi leießter das ein Kamel dureß ein nadel oßr eingeße/ denn das ein SCeießer in das 9Ceieß ©Ottes borne. X^crfleße von den reießen die dureß wu* , eßer vnd vnd f enantjen mit ander fCeut feßaden reieß worden find, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fCorintß;.

-ocr page 411-

^^Uiit v6f V bk ® deßerd f^ ^

f. Corüit^.vh Cajlct euc^tnd;t vereren rveberbic JOurer noeß bic ©citsigen/ noc^ bie^Ccubtr / werben tas SCeic^ (Sottes ererben,

îSp^ef vj. JOfts fólt ihr w(0cn / bas Bein X^urer/ noc^ rnrefner/ober ©eitrigere welcher ifl ein ©cjt^en# biencr)crbe ^at an bem 9Ceic^ C^rifli vnb ©ottes,

)71^tmot^,V)Xie ba 9(eic^ werben wollen/ bic fül^ len in verfuebung vnb firicBc / mb viel tbóridxcr mb ff^ebîic^cr lüft / welche verfenef en bieWenfe^en ine iperberben vnb verbamnis.

©,2(nt6roft«^ ©ermo. ro,

©Uic^ Wie ein Blein nabel o^r/ein ^o^en mb ^of fertigen Kamel nidpt lefî burc^ fic^ ge^en / ^Ifo leji bicengepfort best^imelö auc^ nie^t borc^fe^leip fen ein 9Ceic^en ber geitsig ifl / vnb bas fein mit liegen vnb betrug erworben ^at. Hadent Bommen wir auff bie Welt/nacBent werben wir $ur ijauff bracht/ bar* umb lollen wir vns aud? bar^u fc^icBen / bas wir na* cBent für bie tbür bes lOimcls Bommen/bennbas wil Oc^ gar nk^t reumen bas ber mit grof^n reid?t^nmb fol in X^immel geben/ benn feine Goutter naneBent ge^ boren / mb bie Kirchen nacBent in ber '^auff auffge* nommen bat

Ö.-^idctnmui^ab S5ïcbt6eam,

' iSs ift leichter bas ein K 21 £0 iC ^ bureb ein Ha* bel obr eingebe / als ein ïOàcberer in jÔOXPfl?^^^ / mb bas if! nicht allein fehwer / fonbern auch m* möglich / Z3enn es Ban nimmermehr gefcheben/ -bas ein K2^£P/Cft fbltburch ein.n«bel ebr geben.

53 0 2?ar^

-ocr page 412-

ZDinwnd Tornen/ Sï5f S ^®? *'‘'‘^^/^unib/vnö mie grolTcr toll ^^^^ ^^^ ^^”” ^‘** ^‘^^ frunnnen vnö von vnJ^oi^^ nbsp;nbsp;®^‘^‘^ ß^^» / vob tretten ab

wege/ befaben vn« mit ben biefcr Wrtt/vnb mit groffen feilen ber jonnen wir in Sottes 9Crtctgt; nietet tomen.

^^n/öer5ween 0dne gelebt/ber eme ^dt E«quot;®s;?quot;~ss ksäääs

S^^^ret/vnb ba fic^t er ®quot;^^»»’ ^dUfe^en fewer bren'^ n n/vnö ^^et X)(^r vnö éon «nanber fï«eben/2)er satan ffmic^se^ verbamnis/ an ßfeben ortber nnc^tfeiftbn ^on/benn was id^^cthan ^abe/bas tydnd wüten ^eti^an/ batnit bu sennnff beriSiafibler gefräst / ob jnen and^ von bieferquatmoc^tge^olffen werben / iftj^m 5ur ^tfttvon worben nein/ Qÿh in inferno nulla eft redemt! ptio, Jn berlJeUe (ft bdneerlSfhng, S:)erfgt;alben anc^ bem reichenß^aa niept wiberfaren moc^t/bas feine Hinge

-ocr page 413-

Q^erbamtttö^'v^'öcamp;cra. lör

junge in feer ^eKife^cn flamen mit einem einigen tropf fein walfer gefuict miröc Cuex icr, ii^s ^cift wer ße^ für öc grewüc^n vrteil her ewigen verbamnis vci wa? n?« ©ec ven ten wil/ber fol n^ofên mb bie Propheten ^óren/ bas *gt;«««»«« ?“ ift bie prebiger/ vnbjnen anc^ foigen/bie bie Cent fur ‘quot;♦^^“^®quot;’ Öünben warnen / vnb bameben prop^eceien wie es benen ergeben fol / fb fblc^ warnung verachten wers ben / ©ie nu n?ojên vnb bic Propheten mc^t ^oren / Vnb alle warnung mit bem reie^at fCanne verac^cn trollen,'bic móge auc^ ber ewigen jtraff mit gewertig fèin/vnb wol $u|ct?en/ bas fe nic^tben ewigen jamer gciang/famptanbcm lt;3ottlofcn mbPerbampten im ©ellife^cn fewer fingen/ Wektjen 2tmanbu8 0eufc lib. ipcop.rifmit fc^r fcmerliel^cn vnb fleglic^cn wor^ fcn/bcralfo laut befc^reibet/O jamer vnb not/O^cU ^rtMim^g« vfi tob/ o elcnb onc enbe/o jterben on flerben/allc ftun f^ng eer »« be jïerben/vnb boc^ nimmermeer fterben/O fetiben VAwp««., Wie teuft bu jo weéc/O eenbe féeiagen/o gros gran nen/jtuffe^en vnb weinen/ O jammer/eculcn vnb ruf fcn / vnb nimmermeer cre^rct werben / vrijer 2iugcn hi(5gcn nimenneer anbers feeën benn angjt vnb not/ vrijere oeren nicets anbers e^ren benn ace vnb wee/ O jr berge vnb taei/was brütet jer/was eiltet jer jo lange aujf/ warumb bebeeft jr vns nicet vor bem jem tnerliceen vnb grawjamen anblict/ o leibcr biejêr vnb jener wclt/wie biftu fo vngleicero gegenwertige frem bc/tvie blenbcft bu / wie treuge) t bn/ ace vnb we/bas wir nnljjcn von @ott on allen troff gejeeciben jein/ Wir begerten nicets liebers benn wenn ein Wniftein fb breit were als bas {Crbreice/vnb vmb Oce alfó

53 iff gros

-ocr page 414-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'25c r^arnnfe ber æilcÇaÆ

Ôîo|ô/ô48 cr öcii ZDunnicl «lUnt^alben berurefe/fnS . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fan cm f (eins Dogton je vber 10 000 jar cm mal mô

delete von bcm ficin fô gros ate ein (cnffBdrnlcm/vnb vber 10300. far aber eins vnbfô fortman/bis baß ber Sroffc^erg/önreb baß kleine Pdglcin bmeveg getrau gen rvurbe/niebts Hebers begerten anr / benn baß m^ (er ewige marter ate benn ein enbe mdcbt^lt;^bcn/aber baß fan nicht fein 0 wehe/ vnb aber wehe / baß i^ fb ^^gcrcbt/2?er ©otlofen quäl vnb pem im ^ellifc^en fewer wirb grewHeher vnb fehrcef lieber fein / benn jc^ manb nnt gebanefen ei reichen/vicl weniger mit wor^* ten außfprechen fan / 2Dahcr2).i25aft(iiî8eoncione ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£)eflr«am etc. gefägt/O wie lieblich vnb

^2 «5? ^^*^ nbsp;nbsp;^“”^1^^” gericht lauten/ bas wert

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4*5 ber ZjerrChrtflußalß benn lagen wirb/su ben fro

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;außcrwelten/Kompt her ihr gefegneten mei

nc8patcrß/ererbtbaß reich/baßeuch bereit ifl von an begin bcr weit Wiberumb aber wie greulich vü fehreef . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;? teuten/wen er 511 allen (Sottlofcn/vnbrer

auoißbi bampten lagen wirb/ ©ehet hin von mir fr Verfluch^ f^tm- ?quot; 'quot; Ï® '»‘«^^««WJ»» bereit igamp;mi Ïeufel vnö fort MU. ?'”^.®'18''”^^'^^quot;'bamp;ae(n^ci)(ciivnamp;£vet?efli)ii H0cflbimef=gt; gen fein/Cas nu et^iiehe 511 lagen willen / ber quot;Teufel fit ericcum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^»‘^•^/ vnb bic:Oellc nicht |ô hete/wic

ttkitur,U(, pc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;machen / 3tcm / offtmate biefer

S^?*^'^^^'*quot; flt;f»/Oagt;0lamp;eii(amp;tnamp;/ quot;^i^ ? ^^*^ ^®' brennet/^as mus man alfa ge« Khthtn/vub weil |ïe es |e nicht anberß haben wollen/ erfaren fa||èn. ©ott beleih alle fronif -mcChriflcn barfiïrOrrct euch nichtlt;fagt-0.pauQ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;©Ott

-ocr page 415-

•Sabamtitë ber^öcjeret jS^ lt;5ottlcp ftc^ nic^t fpotten/ ben waö her rnenfe^ fect/ bas n?irö er erPnen/Wer auff (ein fïeifc^ (éct/öer wirb Vorn fïci|c^ bas verberben erbnen/Wer Aber Auff ben (Seift feet/ ber wirb von bcm heiligen ©cifl bas ewige $ebcn erbnen/ hälfet vus aber gutes t^un / mb nicht inübe werben/ benn ^u feiner seit werben wir auch erb nen/on aulfhdren/ als wir benn nu ^eit baben/fb lap fèt ms guts thun an jebennan/aUermeift aber an bes ©laubenmitgeno^ an bie ©alat am fcchpen Cap, 0.3acobus in feiner *£piftel am v. Cap.vermanet bic Speichen nicht on vrfach / fblchen ewigen fammer Wol 511 bebencEenba er fpricht/Wdan nu fr SCeichen heulet vnb weinet vbcr ewer clenb/bas vbcr euch fom men wirb/cwer SCeichthumb ifi verfaulet/cwer Äleilt; ber ftnb mottcnfreflïg worben/ewer golt vnb ftlbcr ijl verropet/ vnb frer top wirb euch sum $cugnis fein/vn Wirb ewer flcilchfrefjcn/wie ein fewer/ 3r hübt euch ! fehetse gcfamlet an ben leisten tagen/0iehebcrlCrbci j ter lohn bic ewer Canb eingeerbnet haben / vnb von euch abgebrochen ifl/bas fehreiet vnb bas ruffen/ber 1 iÇrnbter ip tornen für bie ohten bcs20errn Sebaoth/ i 3r habt wol gelebet aufferben / vnb ewer wollup gc? 1 habt/vnb ewerc 20ertsen geweibet/ als auff einens ÖchlachtagC/^ □r habt verurteilet ben ©crechten vnb getdbet/vnb er hat euch nicht wiberpanben. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i »

æan weis auch Krempel bas fleh nach abperben etlicher Wucherer/ bcr Teufel in frer geaalt hat fehen laffen/ fhr Weiber /Äinber / vnb anbere grcwlich er^ jehteett/ gepolter angcricht/vnb fchaben getban.

iCö ftnb auch etliche geit$hclp weil fte noch gelebet/ aafflt;

-ocr page 416-

sabelen ober mc^r di'fcii ?u worben/ (fl Qewiamp;Uc^ Feine gute bebe» wn etlichen / wenn ne iörobt

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßtwarnct wer |tlt;^ unbers wornew

w*Hw«g. JSn.ÏT!?^? ^‘^ -^^ anber mittel noc^ weg vertan Slt;^‘'«fr5u entfliegen/ ben Çk^ f^tn^rpube/ vnb rec^tfcl^a^nem çnmbtio^ gnabe vnb barm^ert^ig!« lt;C^rtftum erzeiget /amp;ott beteren/ t^a^^^^^^^^ Wucher Ablnffen/bAburlt;igt; be m ne# m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiffiolen vnb geraubet wirb / èammb

P^|ïo:epiiïo.vliiii.ger^gt/Oe fönen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'^”^ '^wergengliebe niefyt verlieren wollen/

lollen ^bem b^ seitliche vnb vergenlie^« nid/t nemen» öuo^hunß öe^ i^ntcvlaffcncn

'^6^S^^l^tgt;er^eijJèt(èottbenen fofîc^genü^ w|Jcn ön bem was fie mit amp;ott / vnb gn* ^”^ «nbererje^aben baben mdgt; leibliche vnb seitliche figen / an ^eib vnb ^^^ *^®^ öut/an /ren Finbern/vnb na^^foni* ’'n^^ ^^^ ^*^nöe^/blgenben ^prèc^en ^nnememen ’^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^ ^^ gerechter t^at tfr bef

,, K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^ ^^^^^^ (Sotlofen/:^en ber amp;ott

^^^^^^^^^^/(tberber i^err entiteit bie ^^^^^ ^i^ lt^6lt;^ ^^f ftemen vnb j^ irgm tvnb ewiglich bleiben. ’ ’ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' Jb^

-ocr page 417-

^clcOtum^ t’c^ vaMflTenen ^Tudxr^. j$.r 3biCgt;cm.3c^ bin jun^g^wefen mb ölt worbenj et mb^bcnoc^ nic^efc^en /ben gerechten rcrlöljcn/cc ober feinen tarnen noe^SSrotge^en.

Proucrbx2?crI?;^3C'X(e^bieê5ecIcbc8gcrcc^ lt;nbsp;c ten nù^t hunger Iciben^jCr ßdrt^etöbcrberSoUlofen (^ jê^inbere)?*

prouerb. ro. ^s ijl befjer tin wenig / mit ber Si detotufea furent bes ZDiCrm/beiingrofpr floats/ börinnen vn^ ^'^ n»« rUge ijl» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.quieta

0yröc^.pf.n?önc^rlt;i(et5nni5(eic^t^m/vnb Non pete leflcs fm föur werben/vnb^inbert fïf^ nur |clbflbft‘««[®quot;^J*jJ*‘* itiit/Óögegcn t^it mône^ergemôcb / ber wol ^ólff Si«^?«, bebiirfl^et/ifl bö$u fc^wöc^ipnbarm / ben Oc^t Óott pi«a.

mit gnaben ön / vnb ^ilfft fm ans ïbem * elenbe / vnb ^ * bringt fn $n c^ren/bös neb fein viel Terwunbem. nbsp;nbsp;'^ «

ïCs tómpt alles von ®ott / glücC vnb vngtócF/lt; e leben vnbtob/örmut vnb Steic^t^nm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(t

3tem / cöp.Kii.©en fromen gibt @otf gâter bie, * bö bleiben/vnb Wös er befeueret bös gebcict immer# ban

Xgt;nb jollen in 65ummö alle bic fegen vbcr fïe Fo# men/von welchen gefc^riében fielet èeutero, KWiij. lt;nbsp;'« Wenn bn ber flimmc bes ÏOerrn beines Lottes ge^or t c c^en wirfl/bösbu^ölteflvnbt^ufl ölle feine gebot/, lt;nbsp;jb werben vber bieb f ommen alle biefe fegen/ vnb wer ^ ben bic^ treffen, ©efégenet wirflu jein/ in ber C^töb/ gefêgenct öuff bem teller / gefégenet wirb fein bic * ' fme^t beines feibes / bic fmebt bcincs Kanbes / bic * * fmebt bcincs DiebcB / bie fruebt beiner Oebfèn / bie lt;nbsp;lt;nbsp;fme^t beiner 0cböff. Oepgenet wirb jein bein Korb 2l«rt vnb

-ocr page 418-

r Tn^amp;cin vbriges/gefegenet trirftu fern wenn bu ringt » ^ ^cfl / gefegnct wenn bu nnsge^eft etc mb wirb (ol^ rr c^cn fegen weber 3^eufci noc^ bofe lent verbinbern , gt;nbsp;tónnen / wie wir bes ejeempei haben an ben heiligen ,, Patriarchen 3acob/ mb ^aban feinen 0ch£veher.

(SeneÇ.KKK^

’Entlieh ßl benn auch folgen ber ewige hitnn^' fche fegen/ewigeg leben vnb pligteit/ als bey benen/ bic fren allein fêligmachenben glauben in rechtfeh^P fenen ft nehten/ ber liebe gegen bem nechpen fehen laf ,,, fen. Wiebenn berX?err Chnjlus fblchß fêlbfî be$eu# ,, get/ba er fast/^^ütwolvnb Icihet/bas fr nichts ba* ^k hoffet/fb wirb ewer lohn gros fein / vnb werbet *’ Kinber bes aller h^chf^en fein/Ciic,vp0inb wir benti ’ ^ tinber fb Onb wir auch erben (Bottes / vnb nuterben f f vnfers ^errn 3efu Chtifîi ^Co.vüf.Vnb sum bneferti gen seiner vnb Wucherer Jaebco/ber von feinem wu cherifchen leben vnb wefen abftunbe / vub bie helfft feiner narung ben armen gab/vnb fb er-femanb betro*^ 7 7 gen/vierfachtig. XOent iflbiefem häufe heilwiberfa;

, ren/ftntemal er auch SibrahAms 0am ift. Cue. rAK^ Daraus fchliefje vnb rechne nu ein fglicherbey fleh ftlber/welchß mtcr biefen wol bas befîc fey, Did gelbes groffè barfehafft/vnb ba^u ein vnmgifchs/nrit geit^/burch trieben hertj / bas ba nicht fan brauchen feiner barfehafft/fonbern prebet fmer fort nach nicht gutern/vnb fan nicht frolich fein/ eitel vnruge/fbrge/ mühe vnb arbeit/ bofe gewiffen/ein vngnebiger (Sott/ vnb 3u let^t vmb fblchs erwucherten vnb vbel gewon*! «en guts willen fbmpt allen ^eufeln/ewig an leib vnb 0^1

-ocr page 419-

^vfd)Uir^Ïgt;iff£é^t«^. fS6' ^cd cn?{g verloren vnö verbampt lent Ober ob e« bef fer/cvenig ober gar nichts hüben / vnb gleûhæol ein frôlich hert$/friebc mb rüge/ vnb gut gewijfen babey haben / bas óch auff @ott verlcfï mb gewis ifl/bas Öott fin pater ift/mb bic fo an jn gleubcn nicht ver/ Ïalfen fonne / mb weil er in fein Son gegeben/ werb er fît auch nicht laffen not leibcn/fonbern bas geringe re jb viel fein wiljmb vnfer Seelen feligfeit ifr auch ge ben vnb befchcren/mb 511 Iet5t an leib mb^cel gnug geben.^a wenn man auch nur aus feer vernunfft ant* Worten |blt / fo würbe bie vernunfft iagen/jeh wil lie# 'ber wenig haben/vnb hoch nach laut ÖdttUchs wor tes gewis ihn ber teglichen narung/benn bas ich folt viel haben/vnb babey feine fi gliche noch ruhige ftun be.Solchs aber nicht wifjen oberwiffen/ vnb gleich^ „ wol nicht bebenefen/fonbern fo gar blinb/verfoeft/ wan|t nnig/thoH / thüricht/ beferen vnb rafent fein/ vnb Wucher fo burch teglichen brauch vnb bofe gc# wonheitin berweiteingefhlichcn / mehr lieben vnb «jj^ç, h^her achten beim (Sottes befehd / verheiffung ober ontwilt, 4)rewung/ifi ja nur groffe blmbheit ©arümb für bie XOüchercr / als für befeffene leut billich5ubitten/aÏ8 bie vom (Seit$tcufel aller frer vernunfft vnb finnenbe^ raubt ftnb/bas fie fr eigen verberben nicht fehen noch verffehen fönnen wclchs fb gar gewis if/wo fte ftch nicht beffern / als war (Sott im ZOimmel bie war# heit fc(ber iff / bes Wort ms je nicht feien noch liegen fan,

- Sol auch ein fglicher baher vrfach nernen / 003^^ bejiomehr 5U bitten/ bas er ihn ja fo nicht

2faa Q ^Um '

-ocr page 420-

^^f fit fuf^; t’icfe^'^IK^.

fönen mó bem Teufel fo weit vber jn verlengen woU/ (ónbern bas er in bey pinem wert im a^iren iclignia^ elenden glöubcn erhalten, vnb benfêlbigen gegen men nighe^ nut rec^tfe^uffenen flächten; / nut everefen ber Hebe/ (m leizen / borgen / bienen / ßel^m/ raten/ nach feinem vermögen ^ubeweifen /feinen (Seift vnb f rafft verteilen trolle. Vnb nut bem Propheten-Oa^ «lt;i,«ngt; jj({) fhgen lernen. JOas ©efetsebeine» XTunbesiflnur ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lieber benn viel taufent ftuef (Soit mb Silber. 3teni/

’ * rîeigemein^ert55ttbeinen5cugninèn/mb nic^t 311m ’ ^ geit5.2(uc^ bebencten / was 2?auib eben in bemfelbilt;* gt;nbsp;j gen Pfalnt fagt Cu sutritteff allcbiebeiner rechten ,, feblen/benniretriegerepifl eitel liigen.^u trirffp alle ,j ©ottlofcnauffîÇrbeniregtrieSc^lacfen. 2?arijnjb ^^ liebe k^beine Zeugnis. 3e^ fürel^te miet für bir baß niirbie ^aut fc^auret / mb entfette mk^ für bei neu ’ * 9(ef^ten.@ott ber allmec^tigc/ X)ater aUer barm^er»« t$igfeit / troll ms allen,vmb feines lieben Sonsviv fers ZOerrn^efîiC^rifîi trillen / bure^ ben ^eiligen ©eift/feine gnabe geben/bas trir in betrac^tung ^eih lieber mb etrigerfïraff / nac^ feinem trortmb be^ febl/i 1115« ebreu / bem tiecbfïen 5u bienfl / ms in ben brauch jeinkbermb vergenglkher guter/ alfo recht febtefen mógen/ bamit trir bie ewigen mb mueruergenglieben/niebt baröber vcr^

licren/fónbern bortewig/reieb mb felig fêin/mb bleiben mó^

gen.Sfnien.

35effÇl«flt;t

-ocr page 421-

35ffÆîuJ^âii h'ii üf^vifthc^cii £efcr

3^ ôgt;fl lt;c^ «« auff Nsfmaî wenben vnb beru» Ji^J ^cn lafpn/vnô Oen iwt^ vnô fromen/fo k^ mit c^ meiner arbeitgefe^afft/ (Sottbcfe^(cn/0inte* mal weder der / fb da pflant^et / oder begenfl/ etwas ifl/fOHdemöott der das gehelen da$ugibt / f.€olt;* rint^Aip^ber zweierlei? mus ic^ dlc^ C^ripUc^er Jte# fer noch $um befc^Iufs erinnern»

iérfble^ wird mir dlefcs von et$lic^cn vielleicht 3um grollen vnglimpff gedent werden / als das die iPucherer mit lehr h^ölichen/ vnßctlgen namen/vnd titlen in dle|cm %uch angetaOcn/vnd SCeuber/jCieb/ n?0rder/55erwolffetc.genennet werden. Oiefe fallen wifjen / das ich (biche namen auff (te nicht erdacht/ fbndernmit Scribenten dar$u thun weis / die (te len* ger/als fur anderthalb taufent (aren/anders nicht ge* nennet haben. Vnd swar wie Ban man auch anders den Scaplxmi Scapham/ vnd das Älnd bey (einem namennennen/denn ein Wucherer / wie genungfam bewijen nach des Keifers Stecht / Bein from/redlich Wan/viel weniger (Ur Ootteln thrift fein Ban. X^nd wie ©.Luther fbgt/fb wenig ein Chrifi/ cin ^Udeo* der 29eide fein Ban/ fb wenig Ban er auch ein Wucher rerfein.

3u dem fb find fblche Hamen nicht auffdie per (bnen/fbndern auffdaslafier / als den Wucher ge* richt vnd fbl dahin verftanden werden / das folchs nicht jemand hiemit 5u fchumpfren/ fondern aus der rrfbehen gefchehen fey / ob ©ött hiedurch gnade ge*

Staa iij den

-ocr page 422-

îben a?olf/amp;ûs (îc^ ct^Uç^ vor ßc^ fdber fe^emtn Icrü neten/vob pc^ mit bePerung alfo anlApcn tvolten/öa : mit nun mit »Arbeit von jnen fügen moc^t/Ms aus 0ottlopn vnb verputzten WdeZerern / feine frome/ (SottfärcZtige/liebreieZc CZriPtn/trorben roeren, Xgt;erpZemtcZbcra?t0tn jucim fgiieZt» / öer unber» . verpeZet/roievnbwas nun pupe / roerbe nnrfbb, cZen ernp/anbers nieZt/Ats jum beften beuten.

25 AmacZ tooit ieZ bis oucZ erinnert Zaben/bäs i(n biepm25ucZbieteupicZen sins nicZt0tmeintroer .ben / fonberÜcZroenn fbkZt Contract / bepenbiger/ ^mb nieZtertieZter roeipgepZ^Zen / vnb Zkuonroil (cZ ßuffs aller forberlicZPc/wils (Sott / einen fonber* .licZcn berieZt ZertueZ laupen löfpn/ mit vermelbun# ge / roie fern ber geits vnb eigen nuts / aucZ bi biepa 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XOenbein eingerifpn. Wollep mitler seit mit bem/

fo gut als vnpr lieber ^err Sott gegeben/ver^ lieb genomen Zaben/vnb su beinern be-pten/udtsKeZ vnbrool ge^ ' ZraueZen.

^s ip bir gepigt jSPenpZ/toas gut ip/vnb roos iber 20î^9OC von bir fobbert / nemlieZ Lottes Wort Zalten/vnb bie ^iebe vben/vnb bemdtig pin für beinern @02^^,

^etrwfftjuSfekßtnftp

Orfmn Öiuibifc^,

-ocr page 423-

Erratafi corrige.

5oÏ.i.fa 1 «H-Mffitwermung tig we 5o(.9o.fa.i tiü.ó fût gefchiefttigge’ rung

5ot,3 fa 2 fini 14 fût in bet gefurt tig in bet gefahtber geburt.

501 4 fan tin: 17 fût newret lig me*


vet.

Jetr fa i (iw:ï vnier ben (enten ab» be wonen.

501.9 fa 2 lin: ‘S fût erftEid) lifj e^vz tieb

Sot.t9 fa.: litt venut.-fûv fts (ij; icbs 501:24 fa, Iin.i6 fût abet bicnut tón nen fie lift bUmit tomen-fïe etc.

5ol; 2$ fa i tin. 7 fût bofieuten li^ bofftciben,

5ol;26f*2(i«; 15 fût toetfóbnen tig wfacgen.

5ot:46fa.2inflne fût nicht tnte egt tig nicht wigleich.

501:47 fa i tin. 12 fût weit b te Cbti’ ften tig weit bie teint Cbtiftcn. 5ót:si fa.11111.9 fût fónnts nicht tig tón« nicht»

5o(:5i fa-2 tin.24 ^tew tig nicht

5ol: 59- fn ’ .©iefe ^ctm leihe ich meinem etc. »nb fa« 2 heifeh ich» wiber etc. geboten Jnfammen

5oI «59 fa.i tin 4 füiXuthcvo tig Jta ertio

50b 7’ fn.2 tin 23 fût entpfenbet lig entfvembbet

50t;76 fa 2 tin.penuttiiju ti» nicht 501.77 fa. gt;nbsp;tin:1 fût finen tie ein 5ot:8o fa i tin.2». fût Critcarfu» tig ■nicatchu».

5ot:4' fat.fût Ægt;if{ichon lig Jöiphi tus

Sol: 83 fat. tin.25 fût mtinwnglig ntignng

5ot. 8$ fa.2 lin:2 fût an tig fût obre 50:8« fa 1 ti 15 fût wireFet tig trücft 3Hbtin (in 16 fût tvewev lig ewigte

5oL 95 fa. 1 fût ©tteph’«^^® bg ©ttepgabés

5o(: 95fa.i tin,15 fût eingefegt lig 5ols97 fa.2 lin.i.fÜr^cnattntut'as lig Conartuniag.

5o(.98 fa,1. tin.2 fût feitet lis getê' 59(:98 fa 1 tin, 12 fût wntgel tig tut» çef,

5ofïioo fa.i (in, 27fût hefehen tig hefehehen.

5ot:io8 fa.2 tin.iyfüt Wurmen tig SPüchetern.

5oI. it8 fa.i (in, 21. fût hüteten Kg hnhen

5igt;t:i24fa.ïtin, 17 fût funffichen tigfûnff.

5et: ' 2« fa. i tin. 23 fût mócht tig ma* cht

501.133 fa.lt;,tin.4.f«r attrh tig «lts 501.134 fa.1 lin.S fût fo lig fott 501.138 fa. • lil’. 17 fût freubentigi ftemhben.

5o(.t4ofai tin tifur nicht tig mit 5ot.i43 fa.1 tin.2 fût bet tig bit 3hibeinfür angehen Itganfehe li.3 ’ 5o(:i44 fo. 2 (in,5 ei {enne ich mich «bbe fchûtbig.

^hlbem tin 9 fût mits lis meht« ^bibem tiv.'i fût ich bin lis ich wil Sbibem ttn.ilt; fût ben bn etgattiga lig ben ba ergat ich

50.150 fa.ili.iofütmthtlig nchet 50'2151 fa.2 tin.19 nicht tag aus

5oli53 fa.1 tin.i2fürhci|Ttnligheu fer.' 501 lói.fa»’ tin.i.füt Vorteil Ugvreheit. 5ot.'Ó7fa.itin.2o fût einet lig einer. 5ol» ’06 fa,2.in fb ne fût htntfreunben tig htirt ftemh* bet»


-ocr page 424-

-ocr page 425-

-ocr page 426-

-ocr page 427-


-ocr page 428-

-ocr page 429-

-ocr page 430-

-ocr page 431-

-ocr page 432-