|
c
|
||||||||||||||||||
|
LlDEA.DELLA .
URCHITETTVSA
VNIVEESALE.
DIVITSrCENZ O. S CAMOZZ
S JlRCHITETTO .VENUTO . |
||||||||||||||||||
|
Groittreguleu der
o
|
||||||||||||||||||
|
ofte,
DE VYTNEMEÏfTHEYTVAND VYF ORDERS .
DER-
Architectvra .
Pan J
V1NCENT. SCAMOZZI .
f~Vvt het Italtaens ouevgefot'zinnet
dtrtettfé cojtere jjlacteti veretert . |
||||||||||||||||||
|
4mST£LR0DAM£ .
|
||||||||||||||||||
|
■Aende
|
||||||||||||||||||||||
|
Groot-achtbare, fcfoogh-gheïeerde, Wel-wïjfe,
enVoorfichtighe Heeren^>
Mijne Heeren_ y |
||||||||||||||||||||||
|
Dr. Andries Bicker.
Dierick de Vlamingh van Oucfhooren , Heere tot
Outfhooren. Jacob Backer y endcj'
Garbrant Claefz Pancras» |
||||||||||||||||||||||
|
KTSurger-meeftertn-,
|
||||||||||||||||||||||
|
Dieric^ Theulingh.
M\ Wouter Vakkenkr. Ernfi Roeterfc. Dr. Allert Bas. Pr. Qornelis Witfen-» D\ Fraus Bannlnch^ KoL VJD\ Iobauftis Heem lohan "pander Pol, (ormlis de Graejf* |
||||||||||||||||||||||
|
Schepenen.,-,
|
||||||||||||||||||||||
|
lan Q>rndif%J3eehinc^
*D\ Gerard Scbaep. |
||||||||||||||||||||||
|
Out Burger-meefteren endc^
Thefaurieren_, |
||||||||||||||||||||||
|
DER STADT
|
||||||||||||||||||||||
|
AMSTELREDAM.
|
||||||||||||||||||||||
|
Edel
|
||||||||||||||||||||||
|
Groot-achtbare, Hoogh-gheleerde, Wel-wijfè,
en Voorfichtmhe Heereru.
|
||||||||||||||||||||||
|
Et is wel reden, dat ick, volghende hetgheuoelen dervviu
fe> als oock des vernuften Scamozzi, Autheur defèsBoecks {de wefeke zjjne wenken aende doorluchtighjle Princen vangantfeh Duytjldndt ende Italten toe-ghe-eyghtnt ende op- ghedraghen heeft, ende dié de jefae oock in groot er <waerden ghehouden hebben^ foo wel om de fcherpe verdeylinghen als *vajïe gront-regulen inde Order en der Bouw* kun/i , daer in voor-gheftelt (by haer hooghegheacht) om de nuttigheden )( ende
|
||||||||||||||||||||||
|
ende groot [heden diefe toe brenghen atnde Huyfen, Hoven der Princen, jae gbe-
heele Steden die daer door versiert •> verrijekt > ende aenfenlijck ghemaeckt kon- nen worden ) d%over-fettinghe van V felve toe-eyghene uvve Ed. Groot-acht- bare, vvijfe Regeerders van een Stadt die in voor-trejfelij'ckheydt van deftighe ghe- bouwen niet alleen uyt-munt hoven alle die van ons lieve Vader landt, maer met het oude Roma, fchoone Florence , V rijck Vmetten, ende groot fche Genua mach in verghelijckinghe treden, wiens macht ende moghenthejdt in V Oojien en VVe- jlen Zjicb wijt ende verre uytfireckt, ende die van alle Natiën hefocht m daer alle vreemdelinghen Joo mildelijck ontfanghen worden, dat hareeygen natuurlijcke Kin* deren by nat inde groot e meenighte verdwalen, een Stadt fegghe ick, die door de gonjlighe neyginghe vanVEdjot der felver verbeteringhe^vergrootinghe ende ver- fieringhe altijdtgheneghen, als oock door de vvijfe beftimngbe,foo veeier verfchey den gemoederen > in weynighe laren foo wonderlijck is verbetert ende vergroot, dat fulex bykans cnghelooflijck fchijnt by de nakomelingen. Ontfanght dan Wel-wij* fe ende voorfïchtighe Heeren, defe Plicht-fchuldighegifte van eene der minfle van uvve ingeborene Onderdanen ^vertrouwende V Ed. de felve met eengonfiige ooghefult aenfien , ende de vrymoedigheydt in V goede nemen van hem die is endi dtijdt [dblijven Uwe Ed: Groot-Achtbaer heedens
TroWVp-hertighe dienaer |
|||||
|
CORKELIS
|
|||||
|
Aen den
L E SE R,
t
' ■ ■ ■ ■• •.
Unftighe lief-hebbers der Bouw-kunft, hier hebt
ghy hare vafte gront-regulen van den vernuften Vincent Scamozzi, Bouw-meefterder ftadt van Venetien, (met grooten arbeydt , moeyte en door-ihuffëlingh der outheden, ende overblijfiëls der roem- waerdighe ghebouwen , over eenighe laren inde Italiaeniche Tale aen den dagh ghebracht) in oniè Nederlandtiche Tale over ghefet. Hier fullen ibmmighe nauw-iïende woorden-fif- ters my wel licht berüpen dat ick in deiè vertalinghe lbo veele uytheemiche , Griedd che ende Latijniche woorden hebbe la- ten ghebruycken: 't is waer, ick hadde fiilcks geern anders ghe- lien, is dele onichuldinghe niet genoegh, lbo antwoorde voor eerft, dat de Bouw-kunft haer vafte gront-regulen eerft vande Toicanen, Griecken ende Latijnen, ofte Romeynen verkregen heeft,en die derhalven yder gedeelte, van dien hunne eygen na- me gegeven hebben in hare eygen Tale, die wy ons niet hebben onderftaen derven daer af te berooven, als in haer begin ende geboorte verkreghen, ende dieië onder de Bouw-lieden in alle Landen ib lange eeuwen behouden hebben, dat het zijn ibude als ofmen Griecx iprakc, de ièlve aen hun in oniè Tale noemen- de als by gelijckenis een Colomme, Zuyle,ende lbo voorts. Ten anderen, dat wy (naer onië meyninge het befte kielende) liever ons hebben willen behelpen met een peribon , ervaren inde Grieckiche, Latijniche, Franiche en Italiaeniche Tale, onge^ert Nederlants iprekende, als een platten Hollandtichen Taelman ter nauwer noot alleen het Italiaenich verftaende. Indien iich yemant aenbiet om ons eenige verbeteringe aen te wijlen, hy lal ons een aenghenaemen vrientzijn, om de ièlve in d'overiëttinge van eenighe der reftecrende Boecken van onièn Scamozzi te ghebruycken. Dat wy dit ièfte Boeck uytghepickt hebben van de andere, is om dat daer alles in begrepen wort wat tot de vafte regulen der gantfche Bouw-kunft behoort , latende de . verftandige-en lief-hebbers van dele wetenichap een vry open velt om op dele gront-regulen, aHülcke opftallen en konftighe )( 2 wereken
|
||||
|
vvercken te maken alft haer fal goet-duncken, de felve biddende
mijne koften en arbeydt danckbaerlijck aen te nemen , als tot yders nut ende vermaeckin't licht ghegheven, fiilcks be- merekende lal my den luft doen vermeerderen, om noch vele ende verfcheyde andere aen den dagh te brenghen, blijvende onderwijlen V E, vriendt
|
|||||||
|
CORNELIS
|
|||||||
|
t'AMSTE RDAMj
|
|||||||
|
Ghedrucktby Nicoiaes van Ravesteyn , Anno 1*40.
|
|||||||
|
De Schoonheyt ofte Gront-regulen
Der algbemeene
ARCHITECTURE
Van
VINCENT SCAMOZZI
Architect van Venetien.
Bet fefie BoecL
Dat in alle natuur lijcke faken een orden we/en moet; Midtfgaders hoe wek ende hocdanighe dordens 0jn inde Architecture. Cap. x.
Fwijle men van de befchrijvinghe der generale dinghen, des te
lichter komt tot kennifle vaudcfpeciale ende den aenklevenvau dien, tMetju (gclijck wy uyt Ariflotelcs leeren ) Principia funt tanquam hem janna in domo quemnulttu ig?wrat, Daeromme gehandelt hebbende inde voor- gaende boecken van alle de foortcn van publijque ende private gebou- wen, foo wel geeftelijckeals wereltlijeke, foo fullenwy in dit tweede deel beginnen te /preken vande ordens der Architecture, ende oock by ghevolghe vande 51'eraden van allerhande edificien, Maer het fchijnt /eer wel te voeghen, datmen eerft gae onderfoecken, of de ghebouwen behooren gegiert te worden, ende wat orden fy, midtfgaders hoe vele ende hoedanige de Zelve zijn, met andere dierghelijcke faecken omme daer door tot meerder kennifle der felver te geraecken ; ende daer nae fullen wy (preken van hare gheflachten ende foorten: Ende eyndelijcken van hare dcelen ende leden,
met foda nigen klaerheyt als het mogelijck wefen (al; Lettende op 't ghenc Arifloteles feyt, Scrmo om- |
|||||||||||||
|
2 Ethh,
|
|||||||||||||
|
nis traïlari debet qua/i per jiguramwm per exa-Ua difcufjlonem. Ende noch. Omnisfermofbrcviorfitmt
|
|||||||||||||
|
cap.
|
2.
|
||||||||||||
|
quam oporteat obfeurat intelleÜumJi'longior difficilis erit retentioni,& difcipulo oblivioneminducet.
Ende komende rotheteerfte, alfbo daer in allen dingen een orden wefen moet, anders/ouder een
verwerringhe veroorfaeckt ende alles gebracht worden tot het ge-imagineerde Chaos van Anaxago- rasoite 't gene de Poëten verfiert hebben, foo fegghen wy, dat met reden , d'Architeóture, als een werekfter van een uytnemende weten/chap, een orden hebben moet; ende dat fulcks wacr is, blijckt: (foo men daer toeHemelfche dinghen magh ghebruyeken: ) ghenoeghfaem daer uyt, dat hoewel de groote Majefteyt Godes alle dinghen met een uytnemende volmaecktheydt, over-groote puttig- heydt, bequaemheydt voorde werelt, ende eyndelijcken met de hooghfte fchoonheydtendeaer- digheydt ghefchapen heeft, foo heeft hyfe evenwel verghefelfchapt met een wonderlijcke fraeyigh* heyd ende orden, omme (gelijck de fpeculateursghelooven: ) datfe des te bequamer dienen fouden het menfchelijcke gheilachte ende met des te meerder aenghenaemheydt fouden verfchijnen. Suicks dat defelvefoodanighe als fy fijn fonderyet anders defe werelt fonderlinghe vergieren ende maken eene uytfprekelijcke correspondentie, ghelijck wy aende Hemelen hier boven ende aende dinghen die onder ons fijn klaerlijcken kunnen bemereken; Ende (yn daeromme de Hemelfche dinghen foo veel te edelder gheacht ,• om dat /y in haren loop beter geordineert zyn, ende d'nndere over-treffen, ende oock om dat/c haer vertoonen met meerder fterren versiert, ende door der felver luyfter veel fchoonderfchijnen, Ende wat de aerdtfche dinghen aenlanght, defelve zyn alfoo ghefchickt dat de fonderlinghfteendeedelfte,foo wel in'tuytterlijckealsia'cinnerlycke, dooreen natuurlyckedif- pofitie veel beter gefchickt ende veel fchoonder zyn als d'andere, ende daeromme elckanderen niet geheel ghelyck, alfmen fien kan aende volrnaeckfte dieren , ende fonderlinghe aenden Menfche en- de van handt tot handt aende andere , felfstotde planten ende fteenentoe, ende daeromme feydt Plauttts wel: Nam ego hominem homini fimiliorem nunquamvidi alt er urn , ende't ghene volght* Daer- omme kanmen noch door hoogher, noch door krachtiger reden, als vanGodt- nochte oock door grooternoch edelderwerekenals die vande nature voortghebracht zyn, beveftighen dattereen nechmis orden zy, ende oock datter 91'eraden in alle dinghen zyn, ende fulcks (ietmen mede klacr ghenoegh inde wetenfehappen ende edele konften, foo wel fuy vere ende fimple als inde min fuy vere ende ghe- A fubal-
|
|||||||||||||
|
Gront-fegukn der Anhite&ure
fubalterïieerdeende oockindeArrificuledingen,dewelcke in hare obje&en Iiaer voortgangh en-
deghevolghe hebben, dat eyndelijcken nier anders isals d'orden daerwy van fpreecken» Ende bo- ven dien ïiillen wy feer dickwils het ghebrnyck vande Ordens ende Ornamenten vinden by het mee- ftendeel vande eivieJfte ende beft levende volckeren ende natiën. Het welcke dewyle het feer klaer is foo is het onnoodigh fulcks met exempelen te bewyfen ende fich buyten propooft moede te maec- ken, maer wy fullen tot de refte komen, ende daeromme beginnen vande voornaemfte endeedelfte dinghen ende foo voort vervolgen van handt tot hant. Ende moet dienvolgendeinde heylige Tempelen buyten ofte binnen geen deel wefen, het welcke
niet volkomelijcken fy versiert ende opgepronckt, foo het fel vc fulcks van doen heeft, want in defe fonderlinghealles uytmtint, ende hier van komt datfe geprefen of ghelaeckt worden. Voorts i'ul- len vande publijckeEdificien principalijcken versiert worden die ghene, die tot wooninghen van Princen, van Raden ofte andere diergelijckedoorltichtighe faken gemaeckt worden , vermits d'eene foo wel als d'andere ftrecken tot ^ieraet vande plaetfe, ende de gantfche Stadt grootelijcks vereer- Jij eken. Die ghebouwen moeten minder versiert zyn, dewelcke dienen tot Landt ofte Zee-fortreffen, als
mede d'Amunitie-huyfen, de Munten, ende endelijcken de ghevangheniflen,dewijle de felve aen het ghefichtewelbehoorente verthoonen yet deftighs ende datfe fterek zyn, maerniet datfe proper ende §ierlijck zyn: (ghelyck elders ghefeydt isj op dat ghene des te fekerder moghenzynvoorde moeylijckheden van 't weder, ende defe voor het geweldt der Menfchen, nae de voorfchreve , wor- den de gebouwen vande Doorluchtighe Edele ende machtigheLuyden versiert, maer met dit on- derfcheyt dat die inde Stadt ende andere diergelycke aenfienlycke plaetfen gemaeckt worden,meer- der ver^iertzyn, als dieinde voorfteden ende ontrent andere bemuurde plaetfen ende inde dorpen gemaeckt worden5 vermits oock in alle andere dingen dehuyf-houdinghe in defe plaetfen met veel meerder fpaerfaemheydt gefchiet. D'oude Archite&en zyn metter waerheydt in ontallijcke dinghen te prijfen, maer fonderlinghen
dat fy defe Ordens ende foo vele manieren van Ornamenten, daer wy van handelen fullen , ghevon- den ende in't gebruyekghebracht hebben: Endedewijle wy beter fullen verftaen worden gaende ordentelijck, [ghélijck Strabomede inde Geographie ghetuyght) ende niet by gevalle, foo fullen wy alle hare lichamen befchrijven, ende daer nae hare deelen ende leden. Ditwoordt Orden in'tgenerael ghenomen beteeckent veele dinghen , maer inde Archite&ure
betekent het een t' famen-voeginghe van verfcheyden geproportioneerde correfponderende ende aenden anderen gehechte dingen,- als daer zyn Pede ftaelen,Columnen ende d'Ornamenten daer op: want alle tTamen geftelt zynde,maken een volkomen Orden ende lichaem,met zyn deelen en. leden. Door het Iichaem ofte corpus wordt verftaen, het gene dat deelen heeft, ghelyck als by exempel den Pedeftael, ofte de gheheele Columne, ofte 't gheheele Ornament 3 ende een yeder van dien zyn deelen vande Orden; door de deelen worden verftaen, als by exempel, de Bafamenten ende Cima- cien vande Pedeftalen ofte Bafen, ofte Capitelen vande Columnen: ofte oock wel d'Architraven, de Friefen ende de Cornicen vande Ornamenten. Ende door de leden moetmen verftaen de portien vande voorfchreven deelen, ende dierghelijcke , men moet aenmereken dat alle de portien , leeden, deelen ende lichamen, als oock de ordens felfs kunnen grooter ende kleynder, ende mede min ofte meer versiert zijn. De Ordens, daerwy teghenwoordigh van handelen , in de/e plaetfe, ende alle hare Ornamenten
ende deelen, zyneen feeckere foortevan uytnementheydt, dewelcke grootelijcks vermeerdert de heer Iijckheydt ende fraeyigheydt vande ghebouwen, foo wel gheeftelijckealswereltlycke, fulcks datfe veel aenfienlycker ende fchoonder worden, ende alle't felve isghevonden omrae de wereken tot hooger trap van volmaecktheydt te brenghen. Dien volgende fietmen klaerliij eken dat de oude de nature ghevolght hebben. De welcke nimmermeer eenige overvloedighe faecke voort-brenght, ende blij ft oock in geen gebreck daer de noot fulcks vereyfcht, endeverkieftaltydt het befte, ende maeckt alle faken met fekere particuliere onderfcheyden van gedaenten ende Figuren ,zynde d'eene van d'andere in't generael verfcheyden, maer evenwel alle accorderende in't fubjeót dat fy moe- ten dienen. Ende kunnen overfulcks d'Ordens niet alleenlijcken met het gheheele ghebonw, maer oock met
eenighe principale deelen ghevoeght ende t'famenghehecht worden, nae dat fulcks den Architect bequaemft duncken, ende nae dat de foorte ende de qualiteyt van 't werek vereyfehen fal, wordende defe rouwe ende fimple materie door de kunft, tot een veel heerlijcker ende aenfienlycker forme ge- bracht, ende tot een veel edelder ende beter eynde, foo komt fy by ghevolghe veel waerdiger te zyn als fy te voren was. N u het onderfcheydt van d'eene Orden met d'ander beftaet inde eygenfehap vande Modulen, en-
de inde rechte verdeylinghe vande deelen, ende inde fchoone formen ende Figuren van hare leeden, door de welcke de vaftigheydt vande properheydt onderfcheyden wort die indeeene meertefienis als in d'andere. Hier inne kunnen wy oock een fpeciael exempel vande Nature nemen , dewelcke den man gheborentotdenarbeyt, ghegheven heeft ftereke ende robufte deelen ende leden , ende niet alfoo^aende Vrouwe, de welcke hoewel fy in alle hare deelen fchijnt geformeert te zyn, hebben- de eenige |
||||
|
T>an Vincent Scawoz&i.
deeenighecorrefpondentiemetden man; Nochtans is fy veel fwackerende flapper omme den ar-
beydt te kunnen verdragen,- alfoo moeten wy fulcks oock na-volghen in 't verderen vande ghebou- wen foo wel geeftelijcke als wereltlijcke, ende maecken dat de vafte ende deftighe gebouwen geene propre ende delicate Ornamenten hebben, nochte met eenighe kleynigheden ende gefheden werc- ken versiert zyn, gelijckfommigheonbedachtelijcken doen. Ende omme te weten dat de Ordens een volkomen over-een-kominghe hebben met hetgheheele ghebouw, ende infghelijcks dat de Or- namenten met de felve ende met hare deelenende leeden geproportineert zyn : foo fullen wy daer op letten, dat hare vvercken ghemaeckt worden met een fèeckere correfpondentie ende aerdigheyt, fulcks datfe fchoon ende aenghenaem zyn in 't ghefichte van alle de ghene diefè fien: ende onsbe- haeght wonderlijcken wel dat d'Ornamenten vande ghebouwen foodanige zyn, als Plutarchus inde Vrouwen vereyft , namelijck datfe eerlijck, fedigh,deftigh,aengenaem ende gratieus zyn, ende oock foodanighe als de faccken vande nature voort-ghebracht, tot §ieraedt ende op-pronckinghe vande werelt. Sulcks datmen k Iaerlij eken fiet, wanneermen foodanighe Ornamenten wegh neemt, ofte ver-
andert in 't geheel ofte deel, door vele die inde plaetfè gheftelt worden. ende datmen geene andere vindt diedaer beter paffen ende bequamer zijn als de eerfte, foomoetmen maecken datfè accor- deren met het ghebouw, ende datfè met den ftaet ende het vermoghen vanden patroon ende oock mette qualiteyt vande materie van 't Landt ende plaetfe daerfè ghemaeckt worden, over een ko- men. Wat het ghetal vande Ordens aengaec, omme niet buyten propooft te gaen, foo hebben wy nae het ghebruyck vande ouden, vijf manieren van Ornamenten, diemen ordens noemt, ende zyn de Tofcaenfche, Dorifche, Ionifche , Romainfche ende Corintifche, (die andere achterlatende de Rotnainfche,noemen Corintifcheende Compofita:) Dewelcke hare proportien, noodige formen ende maten hebben, niet weynig verfchillende d'eene van d'andere,gelijck men fiet inde Pede-ftalen die verdeelt worden in bafarnent, quadro ofte Trunco ende Cunacio, als mede de Colommen in Ba- fi, Fufto endeCapitelIo; ende eyndelijcken de Ornamenten boven de Columnen, dieGefubdivi- deert worden in ^irchitraven, Friefen ende Cornicen. Met welcke Ordens d'oude Grieckenende Romeynen, alle hare manieren van ghebouwen vergierden ende op-pronckten, foo wel geeftelijcke als wereltlijcke, applicerende dan defe ende dan die maniere, na dat de felve eygentlijck ende beft te pasquamen, volghende oock hier innewijfTehjcken de nature, alfoo onder de menfchelijcke licha- men fommighe van ghedaente ende leden fterek ende robuft zyn, andere aerdigh ende teder, ende onder defèlve d'eene meer als d'andere, ende daeromme moghen de felve met d'Ordens, daer wy teghenwoordigh van fpreken, met reden feer wel worden vergheleken. Ende eerft de Tofcaenfche, wefende foo wel in 't gheheel als mede in alle hare deelen ende leden/
heel grof ende robuft, fulcks datfe haerbequaem thoont omme alle fware/aften te draghen , die is dien-volghende gheheel Reufachtigh. Infghelijcks oock de Dorifche, wefende van lichaem, deden ende leden fterek ende Iuftigh, ende met Triglifen, Metopen ende dierghehjeke 3 heeft yet ghelijc- kende met Herculesjende daeromme hebben d'oude met reden defè Orden den fclven haren Godt3 die de fterckfte van allen anderen geacht wiert, toe-ge-eygent. Voorts d'Jonifche Orden om datfè is van deftighe corporature deelen ende leden met Voluten, Modiglions ende dierghelijcke dinghen, daeromme iffe gheheel vrouw-achtigh ende heeft groote matronalefijmpathie. Endeinfghelïjcks foumen de Romeynfche Orden { die andere tot defentijdt toe ghemenghdeofteghecompofeerde ghenoemt hebben:) door hare aerdigheydt, van Capitelen , met Voluten ende Eycken-bladen, midtfgaders feer vergierde Cornicen , met recht Heros moghen noemen. Ende eyndelijcken de Corintifche Orden, zyndewacker ende feer gratieus, met Capitelen ende oock Cornicen van ver- winnende Olijf-bladen, bethoonende yet maeghdelijcks, rnagh daeromme met groote reden by ons gheftelt worden boven alle de andere verhaelde Ordens. De Ordens worden niet on-eyghent- lijcken vergheleken met de nature der boomen, want ghelijck de fëlve d'eene de andere in aen-ghe- name aerdigheyt van rancken ofte ftamnien ende van tacken ende bladen te boven gaen, fo moeten oock d'Ordens in jjjk hare van trap tot trap d'eene d'andere meer overtreffen ende in heerlijckheydc pafTeren. w Wy fullen niet nalaten te fègghen, dat fommighe ghelooft ende ghefeydt hebben dat de Boerfche
banden oock een Orden op fijn felven zy, ende defelve daer voor in hare wereken befchreven heb- ben, maer fyenghedencken niet dat fy foofprekendeeen Orden maken , die inderdaedt niet anders hebben fal als den naem alleen, ghelijck by de Poëten de fpoocken doen, alfoofe noch Colommen noch Pede-ftalen hebben fal, nochte oock een eyghen forme van Ornamenten, welcke dinghen alle de andere, die hier vooren ghenoemt zijn, hebben. Voorts nae onfe meeninghe ftaen de Boerfche banden onder geen eyghen Orden, maer zyn een fèkere maniere van een rouw, Hechtende fimpel werek, omme met ghelijckheydt defteenenopverfcheyden wijfen aenden anderen te ketenen , de- • welcke kunnen met de Ordens gaen ende onder defelve gheftelt worden , midts datmen altijdt let- te op de eyghenfehap van hare deelen ende leden, ende ciat defè Boerfche foo gheftelt zijn dat inde grove ofte delicate Ordens, oock infghelijcks de grof heydt of delicaetheydt ghefien worden 3 ghe- lijckmen doet in 't bereyden vande hqeck-fteenen, de felve makende na dat het werek vereyfcht, ge- lijejk wy elders fullen verthooneü, A z Vanden
|
||||
|
Gront-ngukn der Architecture
Vanden Modulo endefijne deelen: De Ettmologie ende befchrijvwgk
Vanden Cólutnnen ende Pilafïren, ende yan bare Bajes ende Capi- telen, tot nutlPandeEdijicien. Cap. 2. |
|||||||||||||||||
|
4
|
|||||||||||||||||
|
Aehetfegglien der wijfen , foo iffer in alle foorten een begin ofte principael, het
welckede maet moet wefen van alle het gene dat inde felve foorte wert gevonden, ende hier door heeft Pithagoras vanden wegh ende loop, die Hercules inde loop- baengeloopen hadde , ghevondendegrootheydt van fijnen voedt, endedaernae deftatuure van zijn natuurlijcke lichaem. Ende dewijle hetfcldenghcbeurt, dat inde ghebouwengheneColummengbcftelt worden, dewclcke ibnder dat de prin- cipale lichamen ende groote Ornamenten vande Ordcns zijn , foo dnnckt het ons behoorlijck dat vande voet der felverfhet welcke /^VnmW,uytdruckt,feggende, Vnapars huma- tur C? ea grit Modtilu?y cujus ]\Ioduli cujus errt craffitudo Columnarum^ )als van een ware oorfpronck ende begin de module ghenomen worde, ende by ghevolghe mede de proportien ende maten, niet alleen- lij eken van hare Bafes ende Capitelen, maer oockde hooghten ende deelen vande Pedeftalen, ende infghelijcksdie, dewelcke tot de Ornamenten, die opdeïelvezijn, behooren. Ende fulcks wil Vitruvius verftaen met defe woorden • Quantitas autem ejl modulorum ex ipjius operis
fumptionetfïugulifque membrorumpartibus univerjioperis convemens effeÏÏus, ende elders, daer hy bykans hetfelvebeveftight; Ende in fumma alle d'anderedingedie tot dcfeOrdens, ghelijck wy hiernae fullen fegghen, eenighfins behooren. Behalven Vitruv?us,(oo handelt Paulusden Rechtf-gheleerden daer mede vzn.tndc Vipianus inde water-leydinghen, Tlwius inde Arterien, endefpreeckende vande Vinders der Mufijcke, Lidios Modulos /imphion , DoriosThamiraflrax, Pbrygios Marfias Tbryxinvenit. Suetonius roertfe mede aen, fprekende van Neroni, ende Horatius. Cur non3 Ponderibiu Moduhfque fuis ratio utitur ac res
Vt quaque ejl itafuplrciis deliïla coercet. |
|||||||||||||||||
|
Lib. 1.
cap, 2, |
|||||||||||||||||
|
tib.I.cdp.2
|
|||||||||||||||||
|
^ 9
hl.ff.dc damno.
ttb. 1 1 ,cap. 57-
Ztb.y.cafr,
56. Serm. lib. |
|||||||||||||||||
|
Omme nu tot den Modulus te komen, Dit is een Latijns woordt ende wort vande Griecken Meiros
ofte Emhate ghenoemt, Het welcke een mate te fegghen is, ende word van Vitruvio ende andere ge* bruyckt,ende is daeromme defe wetenfchap van Architecture eyghen gheworden, De felve en is al- tijdt gheen vafte ende bepaelde mate, ghelijck den Palm, de Voedt, de Elle ende dierghelijcke zijn, als vele hebben willen fegghen, maer een rationele portie, ofte een regu! die over een komt met de ghereguleerde faecke, nu grooter ende dan kleynder, nae het oordeel ende goedt-vinden vanden Architect, Ende daeromme feydt Anftoteles, Menfura dividitur [ecundum menfurans C? accipitura Mathematico in dbflraïlo h naturali in concreto^ dat is ghemcnghde. In defeverkiefinghemoctmen evenwel opficht hebben op de qualitcyt vande compartimenten,
diemen inde ontwerpen ende modellen roaecken wil, dewijle door delen Modulo niet alleenlijcken de dickten endelenghten vande Colommen gereguleert worden,maer oockde CornifTen op de felve ende de Pedeftalen die daer onder zijn, nae den aerdt vande ordre, ende daer door worden oockde ïntercolommen verdeelt ende alle de andere, foo weluyrerlijcke als innerlijcke deelen vande ghc- bouwen, ende cyndelijcken worden daer door bepaelt alle de Koninghlijcke ende vafte wercken,hoe groot die oockfoudenmoghen wefèn , endefeker defe regul vande Griecken ghevonden ende van alle de oude daer nae altijdt inde Architecture waerghenomen heeft, een wonderlijcke uytkomfte ghehadt ende een groote lichtigheydt ghegeven in 't comparteren, gelijck wy een weynigh hier nae iullenbethoonen. Den Modulo kan op vele manieren gedcelt worden,maer het befte is datmen hem dele in tfogelijc-
ke deelen; zynde een rationeel getal voortgebracht van 6 ende 10 beyde perfe^fc, ende is daeromme heel perfedt, ende begrijpt in fïchthien gchcclc divificn, als 2. 3.4.5 ende 6. vafccklcyncghetalcn, de welcke foo veel zijn als TV 2% ï'7 ,1ï ende ,*, ende daer nae 10. 12.15-. 20 ende^o. vande grooten ghetallen, dewelcke beteeckenen { \ \ \ ende 2\ ende worden altemael verftaentezijn portien van- den Modulo, behalven de welcke men oock andere kan maeckeu als daer zijn \ \ ende ,T ende dier- ghelijcke. Defe manieren van fpreecken van portien isoock van /^/v/zv'öghcbruyckt gheweeft, daer hy haridelt vande Compartimenten der leden vande Ornamenten, maer fy hebben hare breuc- ken die van allen niet al te wel verftaenende verhandelt zijn. Wy noemen defe divifien, omme defelvemet andere niet te confunderen, minuten, volghende
daer inne de Geograpbus ende Jflrolovos, dewelcke de graden vanden Hemel, vaude Aerde,ende van- de Horologien alfoo verdeden, endeïoo kunnen wy oock alle andere mate deelen, het fy een Palm, een Voedt ofte een Elle wefende vani2Oncen, ende elcke oncie wordt gefubdivideert in ƒ minu- ten, die het ghetalvan 60 maecken- ende niet in 4 gelijck vele doen, omdatfe48maken , maer daer van hebben wy ghenoegh gefproken. Om dat inder waerheydt de Coloitimen ende infghelijcks Statuen ofte Beelden onder alle andere
dinghen
|
|||||||||||||||||
|
text. com,
70.71. |
|||||||||||||||||
|
Van Vincent Scaniozgj. 5
dinghen tot een over-groot $ieraet ftrecken, foo fien wydat d'oudeRomeynen ende veel eer de
Griecken ende andere natiën , d'cene ende d'andere, de fdve foo overvloedigh in hare ghebouwen gebruyekt hebben, dat gclijck wy daer na Hebben kunnen fieu ende bemereken, daer van bykans een oncyndelijck getal geweeft is.Ende ten defen propoofte verhaelt Pliniusin fijnenatuurlijcke Hiftorie als voor een wonder, dat t'fijnen tijde binnen Roomen foo vele Statuen waren, dat het daer door Lib.i&. fcheen offer noch een ander machtigh volck gheweeft hadde; ende Dion fêydc, dat tie Stade ten tijde cffi' vanden Keyfer Claudiusy foo vcele Statuen ende Schilderijen hadde,datfc daer niet ftaen konden, en- êac.499* de buyten raoeften ghebracht worden. Ende indien het foo was, hoe veel te grooter moft de verwondcringhe zijn, foo hetghetalder
Colommen, ghclijck wy hebben konnen bemereken, veel meerder was ende van veel grooter koiten, vermidts den arbeydt de materie, ende de fwarigheydt omme de felvc te vervoeren, ende veel meer noch omme foo fware ftucken op te rechten, ende te ftellen ter piaetfe daerfe wefen moe- ften. Ende daer uyt kan men ghenoeghfaetn afmeten dateer gheenMarckt, Kercke, Stadthuys, Badt-ftovc, Schou-plaetfc ofte Amphitheatrum, gheen Perck, ofte oockgheenGalerije, boghe, triumphael, ofte ander groot werek, oytgheweeft fy inde voorfpoct vande Romeynfche grootheyd, die niet te ghelijck zy verciert gheweeft van een groot gheral van feer hooghe Colcmmen van Mar- ber ende andere koftelijcke fteenenaldaer ghebracht vande uytterfte deelen der werelt, zijnde wel ghewrocht, ende dat met foiiderlïnghe konft ende uytnemenden arbeydt, fulcks dat de menfchelijc- ke verftanden die de felvc ütnfich daer over verwonderen ende verbaeft ftaen, dewijle alle de ghe- bouwen van binnen ende van buyten met Colommen versiert waren. Ende omme de fake wat naeder in te fien, foo laet ons eens fulcken overlegh maecken, indien den z&3*°
Pantheofghelijck Plinius ende Dio Cajfius fegghen) van Marco Jgrippa ghemaeckt,ghehadt heeft en- itb.i\l'' de op Iniyden noch heeft meer als i$-u, foo Colommen als Pilafters,aie wonder groot van Marber en- *'4" de fèer cierlijck zijn, ende evenwel noyt gereeckent is gheweeft onder de principaelftc, noch oock niet onder de rijekfte ende meeft met Colommen vergierde Tempelen die daer waren, watfouden wy dan fegghen vanden Tempel van Iupiter Cafitolinus ende foo veleandere. Daeromme maghmen wel befluyten, dat het ghetal der Colommen, niet reden een groote verwonderinge ende verbaeft- heyt aenbrachten, den ghenendie defelve bemerekten indeprincipaelfte ghebouwen, waeroverwy veel liever, foo het moghelijck waer, Roomen (ouden zien inden hooghiten ftand van hare meefte groothcydt ende haren ouden Iuyfter 9 als alle defeven wonderen hier ende daer door de werelt ver- ipreyt; want alfdan fotiden wijfê onghetwijfelt verfamelt fien in eene Stadt, ende foude een wonder- lij ckdingh zijn foo wel het begrijpende, als het daerinne begrepen was. Maer wy fullenditlaten varen ende komen in't particulier tot de Colommen, die de Griecken Stilos noemen, ende by de Latijnen wordenfe Column # ende hareftijlen 6V^zghenoemt.Ende vermits de fteel vande plant (nae vunt.uh.\ |
|||||||
|
gg fl) g ypy
voet daer den menfehe op ruft, van gelijcken, foo kunnen de Colommen nae de gedaente van d'een
euded'andereghemaeckc zijn, dewelcke (ghelijck/r/?^jfeydt)alfooghenaemt worden, omdatfe het bovenfte van 't Huys, ofte oock van alle andere ghebouwen, het welckein 't Latijn Cufwenghe- naemt wort, onder-ftutteden- nemende alfoo het bovenfte deel voor hetghehecl. Ende Plinius hout het daer voordat de Colommen eerft geftelr zijn geweeft inde kercken,omme dedoorgaende werc- Z/i.36. ken te regeeren ende wel te onderftutten, (ghelijck Vitruvius mede te kennen geëffende niet om tot %'tf" §ieraet te ftrecken,gelijckfê daer nae gedaen hebbenrende dat d cerfte Marmere Colommen geweeft a! 4' zijn die vanden Tempel van Iupiter Olympius tot Athcnen, dewelcke eyndelijck overgebracht zijnde door <Sy//0,geftrekt hebben tot^ieraet vanden Tempel van Iupiter Capitoltnustot Romen.Ende voor fo vele wy hebbë kunnen vinden,fo zijn de Colommë eerft onder alle natiën gevonden geweeft, van- de Egyptianen,hoewel bloot ende fonder eenige forme van Bafen ofte Capitelen, zijncle door hare vaftigheydt feer bequaem om Iaften te dragen, gehjek inden Labyrinth waren, ofte omme daer op eenige gedenckwaerdige op-fchriften van eeuwige memorie te ftellen, fomtijdts omme te kennen te gheven de ghevanckenifle vande verwonnen ende onderghebrachte volckeren , fomtijdts omme te beteeckencn de verwoeftinghe vande Steden, ende tot fchande ende fmaedt vande verwonncne. De Püafters hebben oock een feeckereghelijckeniffe met de Colommen, behalven dat/e vier zy-
den hebben,gclijck de boomen die vierkant zijn. Van Vïtruvio worden fy PiU ghenoemt, ^Iict welc* ke betekent een deel dat recht op fijn voeten ftaet) ende oock Paraftutur,om datfe haer tegen ftellen ommed'opgeleyde Iaften te onder-ftutten;in manieren datmen door defe hare name tot kennifle ge- raeckenkan, niet alleene van hare forme ofte ghedaente, maer oock vande werekingediefe doen. De Bafen, die vande Griecken ende Latijnen by Feflus ende Plinius heel bequamelijcker Spirage- zih.$. cap.
noemt worden, wefende half foo hoogh als de Voedt vande Colomme^ghelijckVittuvius'm ver- »-. fcheyden plaetfen betuyght) zijn alfoo gheweeft om datfe eenighfins de kronckels ende de quaften tip.lil vande boomen navolghen. Ende van Servio worden de opghevofde touwen Spiree ghenaemt, ende ^*-3.«/'<j oock de Half-banden die de vrouwen om den hals ofte oock wel tot §ieraedt van hare hoofden dra- ghen, ghelijckmen inde antijeke Medalien fien kan. In onfe tale worden fy Bafès genaemr, om datfe juyft onder het laeghfte deel vande Colommen legghen, Ende fulex fy alfnu ghenoegh voor foo vele de Univerfèle kennifle aengaer» B Ende
|
|||||||
|
■■
|
|||||||
|
Grom-regukn der Arcbite&urz_>
Ende om oock eenigh verftandt te gheven vande particuliere dinghen > foo vele hare leden
aengaet, foomoghenwy ghelooven dat eenighe der fel ver ghemaeckt zijn nae de maniere van die fachte ende tedere pluym-kuflens, die van VitruviofThon ghenoemt werden: dewelcke gheftelt zijn- de onder de ftijlen vanden Colommen, ende van haren lalt feer geperft zijnde, komen uyt te puyleu als in een ronde forme, ghelijck oock de Liftilli fchijnen te wefen banden ofte dunne riemen rond- orome de voorfz pluym-kuffens, dewelcke fomtijts d'eene op d'ander geftelt worden, ende tuflcheit de voorfz Liftilli hebben fy die Guccie ghemaeckt diefe Scotie noemen, als teeckens waer dat eerlt de groote ende naeuwe bindinghen gemaeckt zijn. Voorts die kIeyneToW/Wade welcke of alleene of met andere gekoppelt zijndegemaeckt ende van-
de Griecken ende Latijnen (gelijck Vitruvius fèydt) Aftragaletü genaemt worden, zijn als fijne ende verweende bedde-deeckens, gelijck Cicero ende lulius Pollux fègghen, ende gheftelt zijnde onderde voorfz Piumacetten kunnen oock vergheleken worden by eenighe toutgens die rondomme de voorfz Bafengaen, ghelijck de oude uyt-ghedruckthebbende, fnydende daer inneeenigheghedraeyde vlechten. Ende de Cembie, diemen maeckt aende voeten der Colommen,fomtijdts alleen ende fbm- tlic'ts met ecn Tondino, die zijn, feydtFitruvitis, als de vouwen ofte boorden aen 't onderfte van der Vrouwen ende andere langhe kleederen ende hy noemtfe ^phophigi. Endeeyndelijcken, de vierkante ende tamelijcke dicke Tafels, op de welcke alle de voorfz dee-
len zijnde van een ronde forme ruften, zijn ghelijck als Careel-fteenen, ende worden van Vitruvio meteen GrieckswoordtP/i/^/mrghenaemt- Dien-volghende foo wyopdefe manier alles ginghen onderfoecken, foo fouden wy bevinden dat niet alleenlijcken de leden vande Bajï, maer oock alle an- dere deelen der lichamen vande Ordens, niet by ghevalle ghemaeckt zijn, maer dat daer inne de na- ture met een fonderlinghe gratie ende aerdigheydt ghevolght is, ofte datfe uietter daedtgheno- men zijn uyt foodanighe door kunft ghemaeckte wereken 3 als haer aende eerfte Vinders verthoont hebben. Wat de Capiteelen aengaet, vande Griecken ghenaemt Cephalion ende vande Latijnen Captteltum,
die komen feer overeen, met de 2fa/?,dewijleharebovenfte deelen, endeinfonderheyt vandeTofl caenf^:heendeDorifche, zijnde de helft vande voedt der Colommen, ended'Ionifche, endeCorin- tifche, zijnde het derde, volghens Vitruvius ende Plinius, een MW2*/ornaecken3d'eene ende d'andere hebben ghelijckenifletnet eenighe Tafels, die de Latijnen Abacinoemen, (ende foo heetenwijfe oock) de welcke plat ende over al vierkantigh zijn. Voorts de Vovoli die de Griecken Eucarpi ende de Latijnen Echini ofte Cimacy noemen,zijn oock de pluym-kuflens,ronde boorden ende banden ge- lijck, ende defe ende dierghelijcke dinghen zijn inde eerfte eeuwen geftelt geweeft op de ftammen vande boomen, ende oock wel op de hoofden vande flaven, ende zijn alfoo van d'een ende d'andere daer nae overghebracht, ende ghepaftopde deelen ende leden vande Colommen, defe omrae te beter den laft t'onderftutten, ende d'andere omrae te dienen tot meerder aerdigheydt vande Capite- len3- het welcke ghenoegh is voor defè tijdt vande generale dingen, waer van elders veel breeder fal ghefproken worden. |
|||||||||||||||
|
ye
|
|||||||||||||||
|
■run.
|
|||||||||||||||
|
nh. 4.
iJi c |
|||||||||||||||
|
JC/é. 4--
|
|||||||||||||||
|
Vande Bejehrijvinghe der Ornamenten op de Colommen} ende vande Frontefpiden, Da-
keyn> Pedeflalertj ende Pedamenten derghebouwcn. Cap. 3.
Ewijlewyfullenfpreken vande Ornamenten boven op de Colommen, foo fal het
goedt zijn, dat wy daer van eerft in 't generael handelen, ende daer nae tot het par- ticulier komen: ende men moet weten, dat aen die deelen vande ghebouwen, het fy publijckeofprivee, die van haer felvenfchoonzijn, ghene ofte weynighe Orna- mentenpaffen , want foomen anders dede foo ibudemen in plaetfe vande felve fchoonder te doen fchijnen, die leelijck ende onghefien maken. Ende omme daer van een exempel te hebben, foo ift ghenoegh te fèggen dat de nature inde wonder- lijcke forme van een Menfch (als oock in alle andere dieren) ghelaten heeft, fomruighe deelen foo delicaet ende dfenvolghende foo (jierlijck niet als d'andere, hebbende opficht op de werekinghe die- fe doen moeten. Even foo moet oock een Archired: acht nemen op de Ornamenten ende de felve ftellen opdebequaemfte plaetfen vanden ghebouwe, fulcksdat het principale opfichte van 't felve, gelijck mede in 't Menfchclijcke lichaem, meerder versiert fy als de deelen vande zijden , ende het achterfte noch minder: welcke leeringhe by den ouden, ghelijck wy in hare wereken fien, wel waer- ghenomen is. Ende omme hier van te beginnen foo hebben fy altijdt daer op-ghelet,(ghelijck Vitruvius feyt) dat
in 't generael, de manieren van d'Ordens inde Kerckelijcke ghebouwen van Robufter proportie ghe- weeft zijn, als die van andere wereken; ende hier van hebben wy exempels in het meefte deel vande oude Tempelen tot Romen ende elders,ende vande andere inde Theatren>Amplntheatren, Triumph- boghen ende andere dierghelijcke ghebouwen, alfoo fy ghemcent hebben [ghelijck Vitruvius fèydt) dat den Tempels een deftigheytbetaemde, ende d'andere eenefekerelichtigheydt: maerevenwel moeten defe eude ghene betaraelijcken ge5iert zij n volghens hare foortc, Maer daer van hebben wy elders
|
|||||||||||||||
|
tib.$,cap.9
|
|||||||||||||||
|
.
|
|||||||||||||||
|
Toan Viticent Scamozg}.
elders onfèmeeninghe ghenoegh verklaert. Ende om defe Ornamenten te appliceren, fbomoet
den Architect d'eene foorte van d'andere onderfcheyden, fulcks datfe in geen deel vermenght ende onderden anderen gefrnolten worden, maerfy moeten gheappliceert worden gelijck dat de foorte , ende oock de gelegentheydt van 't ghebouw ende oock de behoorlijckheydt van 't werck vereyfcht. Want het is klaer, dat in allege bouwen defelve Ordens niet en paffen, ende dien volgende oock niet defelve Ornamenten,gelijck fbmmige onbedachtelijckendoen: dewijle tot de publijcke gebouwen, onder de welcke de Kerckelijcke feer verfcheyden zijn vande wereltlijcke,andere vereyfcht worden als tot deprivee. Daer en boven foo moeten de Ornamenten niet al te milt ende overvloedigh zijn, ende oock niet
al te fpaerlijck ende met eenighc gierigheydt: want dan fullen fy gheprefèn worden, wanneerfe met oordeel ende matelijcken gheftelc worden, ende infonderheydt indienfè fchoon van ghedaente ende feer juyft van proportie zij n: foo wel in hare deelen als in hare particuliere leden, alfoo de Ornamen- ten, diemen indedeclcn vande gebouwen ftelt even eens zijn, gelijck de gelteenten, waer mede haer de Princen ende Prince(Ten,de groote Heeren ende Vrouwen vergieren; vermits de felve niet gepre- fen worden dan om datfe op de foetfte ende fchoonfte natuurlijcke deelen geftelt worden, ende daer- om fietmen oock dat daer mede de wangen, borften ende andere diergelijcke leden versiert worden, Ende omme tot andere exempels te komen, in fulcker manieren als de nature de boomen ende
planten, met bloemen ende bladen versiert, ende dat met fulcken fbnderlingen onderfcheyt dat die genen, die den Hyfel, het Ys ende het ghewelt der Winden moeten uytftaen, veelftercker, ende Robufter zijn als d'andeie, foo fegghen wy dat den Architeéld'Ornamenten die van een vafte ende ftereke manier, ende niet foo teder zijn, moetappliceren in die gebouwen, de welcke, hetongelijck van't weder, ende andere accidenten, die foudenmoghen voorkomen, moeten wederftaen- Ende moetmen hier op acht nemen van trap tot trap, datfe of meer deftigheydts oft tederheydts hebben, nae dat fulcks behoorlijck fchijnenfal, nemende oock hier in een exempel van't ghene dat de befte ende vermaerfte Architecten gedaen hebben. Behalven dat moetmen oock regard nemen op de qualiteyt vande materie daerfe van ghemaeckt
fullen worden, dewelcke men verdeden moet, nae dat fulcks beft over een komen fal met de deelen van 't ghebouw , want daermen fteenen heeft die van naturen rouwende niet foo fuyver en zijn als andere, daer moeten de formen vande Ornamenten grof zijn, ende de leden flecht, maer als de ftee* nen fijn ende fuyver zijn, ghelijck die van Hyflria ende d'edele Marber-fteenen, fo moetenfe aerdigh ghemaeckt worden , ende teder van leden, ende fomtijdts oock met ghehouwen werck: wantfoo doende falmen waer nemen, gelijck wy elders ghefeydt hebben, op de gheftaltenifle ende het onder- nh. fcheydt vande materie, ende op de correfpondentie ende aerdigheydt vande forme, ende eyndelijc- ' • ken d'orden ende welvoeghentheydt van 't ghene daer toefe ghemaeckt worden. Decjeradenbovenopde Colomnien, als daer zijn, Architraven, Friefen ende Corniffen, de-
wijle fy in een feer kennelijckeplaetfeftaen , daerfe feer wel befien ende bemerekt kunnen worden, daerom is het datfe van weghen hare uyt-fteeckenhcydt defen /pedalen naerfi van Ornamenten ghe- kreghen hebben, voorts foo wordt oock het Ornament ende de Wereltfèlve vande GrieckenCoÊ- mos ghenaemt, dat is versiert, fchoon ende volmaeckt. Ende dien-volghende moeten oock de fel- ve om alle defe redenen verrijekt ende §ierlijck zijn in alle hare foorten, ende nae de felve, boven alle andere deelen, deCapiteeJen diedaeroplegghen , Endeonder ditwoordt vanOrnament3fou- demenfe (niet foo heel on-cyghentlijcken) Coronaflili kunnen noemen - als een Ornament boven op de Colommen,ende daer onder worden begrepen drie deelen, die d'eene van d'andere feer verfchey- den zijn,-van plaetfe, van ghedaente ende oock van leden; als daer zijn d'Architraven, de Friefe en- de de Coronifle, conform het gene dat wy vande Colommen ghefeydt hebben, onder de welcke te fa men begrepen worden de Bafen, de Fuften ende Capitelen,ende onder dit woordt Pedeftalen wor- den begrepen de Bafamenten, hare troncken ofte vierkanten ende de Cimacien. Voorts foo moet felden, ofte nimmermeer inde reale wereken ende die van eenighe importantie
zijn een van defe drie, het zy dan oock welcke het zy, fonder de andere wefèn, opdat het lichaem aen allen deelen volkomen ende volmaeckt fy, een fakedie de Oude altijdt betracht hebben inde wereken van importantie, als mede de goede huyden-daeghfche Architecten, ende die oock naghe- komen moet worden by die ghene die op-merekers zijn vande wel gheregelde dinghen onfestijdts: anders foude het een groote mif-flagh endefautewefen, ende de wereken fouden daer door ver- minckt ende ghehouden worden,ghemaeckt te zijn van Menfchen van kleyn verftant ende kennifTe, ghelijckmen daghelijcks fiet. De Architraven , die deGriecken ende Latijnen Epiflily noemen (ghelijck wyuyt Vitruvio heb- Lth
ben) volghen in hare deelen diebalcken nae, dewelcke inde eerfteeeuwenfimpelijckenover dwers " gheleydt wierden, omme de andere die eerft recht op gheftelt varen in plaetfe van Colommen, tot gebruyek van hareflechtehuyfèn, byeen te honden, endedaerommemoeten de voorfz Architra- ven, in hare breedten, die nae beneden zijn, dedickte van'thooghftevanhare Colomnien nietex1- cederen, Voort hare deelen ende leden van banden, ende andere dinghen, hebben 't effeót van die balcken, diefyd'eene op d'andereleydenendet'famen-voeghden (de welckeFttruvtwEuergance Ub. noemt,/ met hare leden of Cipacien, ende Tondini, ende andere dierghelijake. Architraveiseen B z tTamen-
|
||||
|
& Grontregulen der Archite&urt^
tTatnen ghevoeght woort van Archos ende Trabs9een Griecx woordt, het welcke beteyckent de prin-
cipale balck op de Colommen, ende hier vanifletdat het wel voeght datfe robuft is ende oock een weynighafgaende, foo wel om de fwaerte vanden laft tedraghen, als oock orarae niet te benemen het geficht vande dinghen die daer op ftaen, diemen nae boven toe ficn moet. Op de Architraven ftei tmen de Friefèn , de welcke reprefenteren een fonderlingh Ornament dat
jyfc.4. cap. alfoo genoemt wordt van 't borduuren, dat die van Pbrygia eerft ghevonden hebben, ghelijck Plinim 4|. oockfeydt, Eiide de Griecken ende Latijnen noernenfe, nevens het ghetuyghenifle van Vitruvio> lib*t*caf. 0phori: Defe moeten akijdt ftaen water pas met dehooghfte dickte van hare Colommen ende oock *• met de eerfte fafcien vande Architrave. De Friefe wort van Paufanius Zona ghenaemt, als of het een 36iV *' riem waer, ende wort tuflchen de Architrave ende Corniffe gheftelt, als in een kennelijckeplaetfe.
5 Phyf. Want ghelijck driftoteles feydt, Medium eft nobilius extremis, ende bequaem om de balcken te legden vkt.ca.2. ende de felvetTamenje voeghen, ende hier van zijn de Triglifiende Motope inde Dorifche orden ttb. i .fac. ghekomen, mee Peck ofte Was bedeckt, gelijck Vitruvius ende oock Paufanius feyt , vande gepeck- re Schilden inde Galderye vanden Tempel vande Hemelfche Venus by die van Athenen, op datfe te langer f ouden duuren. DeFrie/ènzijnfomtijdtsfuyver endefimpel ghebleven: maer meeften tijdtzijnfe versiert ghe-
weeftjfulcks dat inde antijeke wereken niet alleene tot Roonien maer oock elders, weynighe Friefen
in Marberghevonden worden die niet op'c hooghfte vergierten zijn met omme-trecken vanLoof-
wereken ende andere verfcheyden dinghen, diefe inder waerheydt, feer fchoon maken. De Friefe
Zib.ific. van 't Frontifpicium des Tempels van lupiter Olympius by de Elei3is, ghelijck Paufanimr feydt, versiert
38ï* gheweeft, met een ende twintigh vergulde Schilden gheftelt van Lucio Mummio, Overfte vanden
tochtteghen de Griecken, doe Corinthus ghedeftrueert wiert.
i&. io.3. Eyndelijck lbo wort boven aende Friefe de Coronifle gheftelt, die de Griecken Coronices noe-
'Zklxap, men, ende de Latijnen noemenfe oock nae het fegghen van Vitruvio Corona, die, ghelijck het Boor-
Ï53. J dack 3 d'andere deelen van 'tedïficie omringht, kroont ende versiert. De Corniflèn volghen de
fporennae, die de daken van hout maken, dewijlfe met hare deelen foo van Ethini ofte Fuovoli, als
Cimacy ende rechte keele in haer bovenfte deel altijdt om hoogh klimmen met een fonderlinghe aer-
ub.tt.tAp. digheydtende gratie. Tuflchen de Corniflen worden al te met de Modilions gheftelt onder den Goc-
lcr2* ctoLatojo, die Fhruvius Mutili noemt, om het kleyneuytfteeckfel datfe nae buyten hebben , ende
fomtijdts komen daer oock Dentilli in, die de dackfperren ende plancken gelijck zijn, de welcke mee
verftant kruy fwijs over den anderen ftaen moeten, ende defe op gene,
Lib.xo.it, Want ghelijck Vitruvhis verhaelt, het is een leffe gheweeft van de Grieckfche Architeden, dat de
«M' Modiglions ende Dentelli niet en moeften ghefneden worden in eene felvighe Cornifle, het welcke men feer wel fietwaerghenomen te zijn inde Corintifche Coroniflen, binnen ende buyten den Pan- theo tot Romen ende eenighe andere, de welcke infghelijcks voor een reghel fal waer-genomen wor- den inde Coroniflens vanonfe Ordens, om dat vele graveringë in eene Zekere Coronifle inder waer- heydt grooteconfufie maken, gelijckmen fiet aenden Arcus vande Wiflelaers ende fommige andere, UB. z.cap. Daeromme, gelijck Vitruvius feydt ende men wel dencken kan , foo hebben d'oude eerfte Vaders (bedwonghen door de noot, om haer vanden reghen ende andere moeylijcklieden deswederstebe- vryen J de daken van hare huyfe nedergaende gemaeckt, ende hanghende nae achteren , ende mo- ghelijckenwathoogher van't ghedeeltenae het Zuyden; op dat het felve eerft de Son ende fbetc lucht ontfanghenfoude: ende oock moghenfe defe konft wel ghebruyekt hebben, opdat het water van defe kleyne huyfennae achteren vallen foude. Maer aende groote ghebouwen, ende daer een groote vergaderinghe van volck in kan, hebben/c daer nae de daecken hoogh ghemaeckt , ende de Vorften op^t fop,fulcks datfe aende rechter ende flincker zijde af-hinghen met de Vorft in 't midden, ende eyndelijck foo hebben fy gooten ghemaeckt aen alle de vier deelen , van alle defe dingen heb- ben fy een exempel kunnen nemen vande natuur (de welcke wy achten de rechte Meefterfe te zijn van allen dinghen, ) want fy maeckt de foppen vande berghen aenden anderen ftaende ende langh, midtfgaders hanghende ter rechter ende ter flincker zijde , foo om dat den reghen te beter foude af- fchieten, als om vele andererefpeden , de welcke wy niet verhalen, omdatfe totonfenpropoofte niet en doen. De Ouden maeckten defe hanghende wereken, min ofte meer, regard nemende op het Lant ende
op 't gene haer vannooden was. Ghelijck oock anders geobfèrveert wordt inde gheteraperde Lan- den, als ons 1 talien is, ende anders in die ghene de welcke 't gheweldt der winden onderworpen zijn, ghelijck een goedt deel van Vranckrijck ende Duytflandt, dat de fneenw onderworpen is,omme niet te fpreken vande noordelijcker Landen ende die nae den Polus Iegghen. De nature verthoont ons, gelijck al willens verfcheyden dingen: gelijck wy gefien hebben inde berghen vande Switfers, bykans teghcnoverFain ofte Forne, een gheproportioneert ende groot frontifpicie ftaende inde Valeye, hanghende ter rechter ende ter flincker zijde, fulcks dat het is, gelijck een fafiaet van een feer groot cdificie: ende tot meerder vergieringhen zijnder eenighe uytloopinghen van vallende wateren, die grof ende /c huym-achtigh zijn, het eene ende 't andere is inder waerheyt ieer fchoon om fien. Tot meerder Ornament ende fchoonheydt vande daken ende vande faciaten der gebouwen, zijn
vande Oude inghevoert de frontefpicien, dewelcke niet alleene principalij eken voeghen aende facia- ten |
||||
|
K>an Vineent Scamozgj. 9
ten der Tempelen, ende infonderheydt foofe rontom ofte voor panden of Galeryen hebben, gelijck
deRotondatot Roomen, ende bykansallede oude Tempels hadden, het welcke men fien kan aen hare overblijffels,endc oock aende Medalien, ende defe waerheydt is gcnoegh bethoont van Livius, Dion, Plinius, Plutarchus, ende foo veel andere fchrij vers vande Roomfche dingen, infgelijcks oock van Paufanias ende Strabo ende niet weynigh andere die vande Grieckfche faken gheichreven heb» ben- ende d'een ende d'andere door de befchrijvinghe ende Hiftorien vande Ornamenten die daer verhaeltftaen. Daeromme zijnfe vande Moderne Architecten met feer goede reden overgebracht tot de foppen
vande Galeryen ende Logien, ende oock tot de faciaten vande andere publijcke ende privee werelt- fche gebouwen, want fekerlijcken wanneer de frontifpicien met verftandt gemaeckt zijn, foo gheven fy een groote Majefteyt ende vergieren het werek met een fonderlinghe gratie , behalven datfe ver- thoonen hetprincipacl afped: van 't ghebonw, ende versiert konnen worden met Hiftorien,wapenen, inneminghen van plaetfen ende andere dinghen : Ende foo vclczy ghefeyt, tot inleydinge van dien. Nufuilen wy fpreecken vande Pedeftalen, die van Vitruvius ende lulius Pollux, met een Griecks
woordt ghenaemt worden Stylobata, defe worden fomtijdts ende niet altijdt (ende daerom handelen wy daer van in defe plaetfe) gheftelt, onder de Colommen omme de felve met een aenghenaemheydt nb.i.cap, te verhoogen,hoewelfe altemets inde plaetfen van Vitruvio geallegeert, geftelt worden op de onder- fy ftutfels, ende op het voorfte vande Toneelen, ende op de Occi Corinthi, tot onderfcheydt vande Ste- Lik 5 robathi, dat is, vande deurgaens gecontinueerde Bafamenten : daeromme machmen met reden feg- 9' ghendatde Pedeftalen ghemaecktzijn, in ghevolghe van dat heuvelken, het welcke de Oude des eerften tijdts, leyden aende voedt vande ftammen der boomen,waer mede fy haer (ghelijck wy wey- nigh te voren ghefeydt hebben: ) beholpen omme de daken van hare hutten over eyndt te houden: opdat/e (ghelijck het ghelooflijck is) daer doordes te langer bevrijdt fouden zijn vande vochtigheyt des waters, ende dien-volgende vande verrottinghe ende om andere ghemacken. Ende tot beveftin* ghe van dien fien wy op de Dorpen ende ghehuchten, dat de fimpele Huyfluyden , ghelijck als op de felve maniere vele fulcke heuvelkens maken, befet met eenighe fchoone ende dicht ghetackte boo- inen, omme daer op te fitten, ende in rijdt van ledigheydt haer vennaeckdaerop tefcheppen. In fulcke maniere gaet het moghelijck oock met de Bafamenten, vande voeten der Pedeftalen, die de GrieckenPlinthides, ende de Latijnen Quadrn Efpira noemen, ghelijck Vitruvius aenraeckt,ende ^^\ ruetde Cimatieninhare foppen, die Vitruvius Corona Cifis noemt, ende defe, ende ghene hebben haer forme ghenomen van feker byvoeghfel ofte fporte diefe maeckten buyten het heuvelken, ofte ander dierghelijckdingh by het vlack van hare huyfen: Waer door daer nae nyt dierghelijcke exem- pelen, het vernuft ende verftandt der Menfchen ghelegentheydt ghenomen heeft, de welcke daghe- lïjcks van handt tot handt ghewaflen is, fulcks datfe eyndelijckcn gekomen zijn tot die Oude ende feer gheprefene formen die wyfien in hare Bafamenten, niet den Thooren ende Gollaccien - ende de Cavetti ende A\halagetti ende Gradets ruffchen defë ende ghene, ende inde Cimacien ofte boven- fte deelen vande Troncken, Tavolen, Cimacien, Planen, ghebeckte Vovoli ende Goletten, met hare Gradettenin 't midden. Die dinghen die de Griecken ende Latijnen Stylolata noemen, worden in onfe tale Pedeftalen ge*
naemt, vande tTamen-voeginghedefer twee woorden Piede ende Stilo y waer van Stiloin 't Griecks een Colotnme beteyekent; ende inonfetaleift foo veel te fegghen als de voedt van een Colomme, ofte onder de felve , ende Cefar ghebruyekt dit woort Stilo 'm fijne Commentarien, beteeckende daer mede eenighe palen die aen d'over-zijde vande gracht inde aerde vaft ftonden. Men foudeoock kunnen fegghen, dat het felve woort quamvan tweeLatijnfche woorden Pede ende Stilo, dat is een voedt op fijn loot ofte een rechter voet, want defe Pedeftalen moeten aen alle zijden juyft recht on- der hare Colommen ftaen : Ende over fulcxishet een feer groot abuys van vele Architeóben ende gheleerde Mannen, behalven de Fabrijck-meefters, dat fyfe Pedeftalen noemen , daeromme is het feer noodigh foo in alle wetenfehap als konften, te weten, de eyghenfehap ende den oorfpronckder woorden. De Pedatnenten ofte Recinten ^dieVitruvius Stereobate noemt, de welcke d'Onde dickwils ghe-
bruyekten ende noch tot op huyden in het meeften deel van hare Tempelen gevonden worden, ghe- lijck wijfe oock obferveren omme de nobele gebouwen te meer te verheffen van 't vlacke der aerden» ende de felve foo veel te meer aenfiens ende gratie te geven, volghden na de natunrlijcke verhevent- hcyt vande plaetfe daer fy timmerden, ofte de forme van dat heuvelken, waer mede de Oude vanden eerften tij t haren wooningen van binnen op-vulden: want de felve onderftut zijnde van ftammen van boom en, ende op verfcheyden manieren gevlochten, ende met andere houten onderftut, ende met Leem bekleedt zijnde, ende met Teenen ende Riedt ghedeckt, foo wierden fy door f ukken verhef-- finghe bevrijdt vande vochtigheydt der aerde ende vanhetbefpatten des regens, ende wierden daer deur de plaetfen des te ghcfonder, ende oock het gantfche werek des te aenfienlijcker. Andere heb- ben het moghelijcken ghedaen omme de vervallen aerden te onderhouden, ende fich te meerder te verfekeren tegeas den regen, de welcke omme het werek wat fchoonder te maken, daer by gedaen hebben buyten aende voedt van 't hnys eenighe heuvelkens ofte houten, op haer loodt ofte oock wel als onderfteunfels; ende hebben hier mede defe ende andere dierghelijcke dinghen daer nae ü.o( ge- C geven
|
|||
|
. \
|
||||||||||||||||||
|
10 Qront-regukn der
gheven aende nakomelinghen, endeinfonderheyt aende op-mcrckende, omrae te onderfbecken^
ende zijn alfoo defe toe-ghenomen zij nde, van defe fvvacke beginfelen3 allencxkens ghebracht tot die feer lotfelijcke volmaecktheden, vvacr toe wy fien datfe vande Ouden tot onfe tijden toe-ghekomen zijn. |
||||||||||||||||||
|
\
|
||||||||||||||||||
|
VFat faken de Intercolurnnicn m-T>o\gen> ende de Boogben ende principale Poortemoande
gbebouwen, mitsgaders de Nicen ende andere diergekjekg dinghen. Cap. 4.
Et fal niet onbetamelijckzijn, dewijle wy teghenwoordigh vandeIntercolnmnien
fullen handelen, meteenen aen te roeren vande Compartimenten der Colom- men, dewijle het een materie is foo feert'famen ghevoeght ende aenden anderen ghehecht, datfefchijnteenfelvigheaf-handelinghe tevereyffchen.Voorts gelijck- men in't draghen ende t'onderftutten van fware latten ende wereken , verkieft ftammen van rechte ende ftereke boomen, ende niet van fwacke ende kromme,fo moeten oock infgelijcx de Colommen inde gebouwen ghemaeckt worden in hare foorten van eene rechte forme, ende van ftereke ende lang-duurige materie, want in effeóte foo dra- ghen fy 't gheheele lichaem, de hoecken ende andere deele van 't ghebouw, gheheel op die maniere ghelijck de beenen de lichamen vande dieren draghen hoe groot fy oock zijn. Van defe natuurlijcke exempelen fullen wy oockobfervceren, dat in 't voorde vande ghebouwen
de Colommen in haer afpeét altijdt ghelijck van getal zijn , ende van fbodanigen dickte die met hare foorte over een komt; ghelijck wy fien inde beenen der Menfchen , Paerden, Olyphanten ende van andere dieren, die veel meer beenen hebben, dewijle fy met defe evenheydt bcthoonen het befte ge- tal, ende oock de waerdigheydt vande plaetfe, ende daer nevens gheleghenthcydt geven, ende eenen toeganck omme in 't midden van 't gebouw te komen. Ende gelijck eenfwaer werek veel lichter kan ghedraghen worden vande een plaets tot d'andcr,
wanneer fy, ghelijckelijcken verdeelt zijn,fulcks dat twee ende twee, vier ende vier, fes ende fes, aen d'een ende d'ander zijde gaen,- foo moeten oock daeromme de Colommen in 't voorde ende achter- fte inde wandel-plaetfèn ende galeryen vande edificien (ghelijckoock Fïtruvius fcydt,) wefen, even van ghetal, namelijcken vier,fès,acht,thien, ende daeromme en prijfen wy gheen van die gebouwen, de welcke zijn van vijf, feven, neghen ende meer zijden ende hoecken • Want fy en maecken niet dat den ingangh voor met den uytganck achter over een komt, nochte oock niet dat d'eene zijde met d'andere accordere,veel min dat fulcks in 't kruys ghefchicde. Het ghetal van min ofte meer Colommen hanght aen 't werek, ende daeremme maeckt Vitruvius
het voorfte vande Kercken al te met van twee ende vier, ende fomtijdts van fes ofte acht, ende oock van thien Colommen, inde welcke nochtans altijdt in 't midden een grooter fpacie ofte Ir.rercolum- nie komt als d'andere zijn, ende fulcks zien wy waer ghenomen te zijn by de oude Griecken, ende by den Romeynen, in hare wel-ghereghelde edificien , gelijck wy uyt Pauja?iia verftaen kunnen in ver- fcheyden plaetfen vandehefchrijvinghe van Griecken-landt. Behalven't genevoorfchrevenis, foo hebben de Intcrcolomnien een ghelijckenifle ghenomen
(de welcke niet weynigh ghewaflen is door het verftandt vanervarene Menfchen ) vande ipatiendie daerrufïchen de boomen zijn, gelijck als daer zijn de Denne-boomen , de Fijn-boomen ende andere dierghëiijcke, met hare ftammen heel rechtende hoogh ende fonderquaften, die op fekere maniere de Colommen na-volghen, in 't fien vande welcke met verfcheyden dillantien ende wijdten tuffchen de felve, wydickwils groot vermaeck ghefchept hebben in't pafleren der boflehen van onfe Aipes ronromltalien , ende in die van Duytflandt ende Bohemen, endcinfonderheydt inFranckenlandt, ende rontfbm Neurenbergh; ende voorts in Vranckrijck, omme nier verder te gaen, gelijck wy oock obferveren de voorfz Intercolomnien te maecken met differente wijdten ende proportien, gelijck wy elders fullen aenwijfen. De Oude onfe eerfte Vaders hebben met een weynigh kofts ( ghelijck Vitruvius feydt) leggende
endebindende aen d'een ende d'ander van defe ftammen, andere flechte dwerftiouten, boven be- deckt, eenighewyde ende groote plaetfen ghemaeckt, omme fich inde fchaduwe te houden ende het befte dat fy konden te wachten voor de moeyelijckheydt van 't weder, in haer eerde boerfheydt, van handt tot handt,voeghende de kond met reden verfeit tot hare wereken, ende hebben over fulex daer geen boomen en waren, recht ende over eyndt ftaende houten gefet, met andere dwerfche daer op,"ende maeckten alfoo de Solders, legghende het een op het ander, ende oock de daecken van ha- re flechte wooninghen. Het welcke wy oock in onfen tijdt fien ghefchieden, niet alleene by de ar- me volcken vande ^Ibes, ende andere Bof-achtighe plaetfen, maer oock by het meeftendeel vande Duytfche Steden die door den overvloedt van 't hout, alle hare ghebouwen van bakken beginnen, foo wel van binnen als van buyten, ende daer nae metfelen fyfe tuflehen beyden 3 ende van defe flech- te beginfèlen heeft het verdeelen vande Colommen, van eeuwe tot eeuwe inde wandel-plaetfen en- de dierghelijcke, haren oorfpronck ghenomen foo wel op 't vlacke, als d'eene orden op d'andere. Dewijle dan het ftellen vande Colommen een fake van grooten ghewichte is, fulcks dat de Colom- raen
|
||||||||||||||||||
|
Zib. j.cajr,
2. |
||||||||||||||||||
|
Zib. 3
2.
|
||||||||||||||||||
|
I599CT
16o g taf. |
||||||||||||||||||
|
Ltb.z. caf
1. |
||||||||||||||||||
|
3
Cap.21 |
||||||||||||||||||
|
7>an Vincent Scatnozgi. 11
men ghelijck Vitruvius feydt ende oock Plznius getuyght, wanneerfè wijdt ende vanden anderen ge-
fteltzijn,iubtijlderlijcken,ende wanneerfe dicht op een ftaengroover: Daerommemoet het fèlve met groote opmerckinghe ende oordeel ghefchieden; op dat fy het ghefichte een aengenaem afpeét verthoonen, ende voor het ghebruyck ghemackelijckheydc mede brenghen , ende met eenen 't ghe- hecle werck vaft maecken. Want als de Colommen al te dicht zijn, ende d'eene al te nae by d'ander ftacn, foo beletten de Bafen, infonderheydt foo fy onder haer Pedeftalen ende de by-voeghfels van hare Bafamenten hebben, het deurgaen, ende zijn ghelijck als dicht-gheplante boomen, ende maec- ken 't ghefichte al te vol ende opghebiafcn, ende worden daer deur de plaetfen van binnen melanco- lijckende doncker. Ende ter contrarie wanneer de Colommen wijder zijn als het behoort, foo kunnen fy den opghe-
leyden laft niet wel draghen, ende komen daer deur de Architraven, ende de reftevan hare Orna- menten van fteen lichtelijcken tebreecken , ende daer en boven maecken fy de Intercolomnien veel wijder, ende over fülcks van quade proportie ende on-aenghenaem aen ons gefichte ; oock verthoo- nen fich de Colommen alfdan fwack, ende als onmachtighe onder den laft -3 endeal't ghefichte wort dwergh-achtigh ende onghefien , endeeyndelijcken foo blijven de plaetfen van binnen vandefelve Colommen meer de ft ra 1 en vande Son, den Reghen, d'ongheftnymigheydt der Winden ende oock Tempeeften onderworpen; alle welcke dinghen ende andere die daer waerfchijnlijckenfouden kun- nen toeflaen, ende by ghevolge elckeen van dien fouden ghenoegh zijn, omme alderhande gebouw onghefien te maken; ende daerominemoetenfe voorfichtelijcken gaen in *t verdeden vande Colom- men, waer van wyon-eyndelijcke voorbeelden nemen konnen vande wereken der Ouden , foo wel tot Romen als in veele deelen van Europa. De Boghcn ende principale Poorten zijn (gelijck men wel dencken kan, ) foo niet by gheval inge-
bracht; maer door na• volginghe vande openingen ende inganghen der Speloncken ende Holen inde Berghen, die vande nature ghemaeckt zijn met foo grooten ghelijckheydt als wy in dierghelijckc plaetlen dickwils ghefien hebben, fulcks datfe fchijnen konftelijck ghemaecktte zijn,nae een rechte linie, ende fomtijts booghs ofte oock bevtels wijfe, ende als de boeren hutten met vele ofte weynige verheffinghe, ende fomtijtsoock ghepolijft, alsof fy gegraveert ende met een konftenaers handt ge- maeckt waren, hoewel (e alfoo fimpelijck. vande nature voortghebrachtzijn. Ende fonder twijfel zijn hier van daen gekomen die openinghen, de welcke inde eerfte tijden ghe-
maecktzijngheweeft, inde eerfte oude hutten vande Herders ende Arcaden,omme die te ghebruye- ken tot den deurganck van Menfchen ende andere Dieren , als mede van andere dinghen die fy van nooden hadden, welcke dinghen daer nae door het verftandt vanden Architedten , hare ghepropor- tioneerde formen ghekreghen hebben , ende alle hare deelen eheregelt endeghe^iert met de Orna- menten gheftelt aende Architraven, ende hare fluytinghen,ende oock tuffchen de Cclomnaten ende hare Corniciamenten daer boven, ende van hant tot hant, ghelijckmen gefien heeft, zijnfefoo verre gekomen , dat d'eene ende d'andere hebben kunnen dienen tot de Koninckliicke ende heerlijcke ge- bouwen, fbowelgeeftelijcke alswereltlijcke, vande welcke Grieckenlandt niet minder versiert is gheweeft, als Romen daer van verrijekt is, ende andere deelen, vande welcke wy ghenoegh ghefpro- ken hebben. Ende eyndelijcken de Venfters ende Nicen diemen ghemeenlijck inde ghebouwen gebruyekt,
moghen haren oorfpronck ghehadt hebben, (ende infonderheydt de eerfte ) van die tochr-gaten en- de openinghen, daer in men dickwils fiet met een groote aenghenaemheyt inde holen vande Bergen, de locht ende het licht inkomen; ghelijckmen fiet aen den voedt vande grotte van Paufahppusby L&.i.ttq Napels, de welcke inde eerfte eeuwe foo in *t rouw gemaeckt zijn, ende inde Hechte wooningen uyt- 19 C ghehoolt inde zijden vande Berghen , ofre van hout ghemaeckc,ghelijck doe de noot ende hareghe- leghentheydt mede bracht, ende daer van en hoeftmen niet te twijfelen, de wijle noch tot op huyden 't voorfz gebruyek by de AlpifcSe volcken overig'i i^ende Herders hutten:Daeromme fo volgen wy dickwils( bedeckende met een boerfche maniere ende dierghelijcke andere de konft:} defe dinghen inde fteene-ghebouwen met een groote verfparinge van koften. Maer omme tot de Zane ofte Ni- cen te komen, defe hebben eenighe ghelijckeniflTe met fommighe beginfelen van uyt-hoolingen inde bergen, ende noch veel meer met eenighe kleyne holligheden, de welcke rrjen fietin 't klimmen en- de hanghen van hare fuperficien van buyten, welcke ghedaenten mceft uytghehoolt zijnde in 't ron- de, zijn daer nae ghenaemt Nicen, vermidts eenighe ghelijckenifle diefe hebben met de Nicen ofte Zee-fchelpen,die met fulcken verwonderinghe van yeder een voortghebracht zijn vande nature, foo verfcheyden van wefen ende diverfche couleuren , foo filvere als goude, ende dat op duyfender- ley manieren, ende oock foo edel verejiert, datfe verre te boven gaen alle meefterlijcke handen van uytnemende meefters. Waer uyt men klaerlijcken fieta ghelijck wy in defe weynighe redenen verthoont hebben, dat de
nature inde gantfche Architetüure exempelen levert die met onfe wereken heel over een komen:met welcke beginfelen het Menfchelijcke verftandtallencxkens door op-rnerekinghe endeneerftigheyt, meer ende meer gevordert heeft, ende alles gebracht tor een grooter bequaemheydt, fchoonheydt ende perfeótie: Ende ftrecken de gefeyde dinghen tot hier toe voor een generale inleydinghe tot de Ordens, ende omme te weteu hoe vele ende hoedauighe die zijn, ende oock omme hare deelen te C z verftaeu
|
||||
|
iz Gront-regulen der ArchiteBunu
verftaen ende andere dinghen 3 de welcke niet minder tot de felve behooren als tot haer eyghen Or-
namenten. Voorts fullen wy inde voIghcndeCapiteelen voort-brenghen de exempelen vande Architecten,
die fonder yet anders, daer van gefchreven hebben, ende de defleyns foo verfcheyden geftelt d'cene van d'andere, dat het een feer onbctamelijcke faecke is, er.de fchadelijck aen defe profeffie : op de welcke tot meerder verftandt vande felve, wy (tellen fullen eenige korte ende klare confidcratien, uyt de welcke men lichtelijcken fal kunnen bemereken vele ende gewichtige tegen-ftellingen die fy in't geheel ofte in hare deelen hebben. Dacromme fal het zijn als een vcrklaringhe op defwaerltc ende feer verborgene faken van Vitruvius ende andere Autheuren. Ende daer nae (uilen wy voortbrenghen de feldtfaemfte ende uytnemenfte exempelen die wy met
groote ftudie ende arbeydt inde ghcdenckwaeniighfte dinghen, die van d'üude ghemaeckt zijn, ge- vonden hebben, ende eyndelijcken fullen wy in een defleyn voorftellen de foraie vande Ordens felfs, ende infghelijcks alle haredeelen met hare Compartimenten ende Modulen, feer fchoon ende wel ghercgelty met alle welcke dingen men hem onbekommert fal moghen behclpen,foo inde publijckc als privee wereken, fonder darmen hoeft te denckeu datmen eenighen miflaghfalbegaeii; Ende daerommefchrijvende foo groote ende foo gewichtige faken, kunnen wy met recht niet overeeni- c. de Ugi- ge prolixiteyt ofte langheydt befchuldight worden- ghemerekt 't gene Plato feydt, Non emm dederet
^Si bis dicere} quodbene dicitur*
VanjommighC) die nae VïtruVmSy Derfcheydelijcken "Pande Ordensghchandelt
hebben, die vijf moeten toefen ende niet meer, Cap. ƒ •
Lfmen wil verhandelen de wetenfehappen ende fchoone konften, die niet foo
licht en zijn datfe van ons verftandt begrepen, ende in 't werek ghefteJt kunnen worden,foo moetmen,volghensfeeckere gheprefene ende waerachtighe fluyt-re- den, komen tot de beginfelen die feer klaer ende openbaer zijn voor het Men- fchelijcke verftandt; Ende alfoo wy voorghenomen hebben in dit Capittel te on- derfoecken gheheel particulier 1 ijeken, foo wel de Ordens, als bare Ornamenten ende andere faeeken die daer van dependeren- fco dunckt het ons feer wel te voe- ghen, dat wy neerftelijck (preken vande opinien der ghener, die van tijdt tot rijdt op defe ure toe befchreverijendein't werek gheftelt hebben, de felve Ordens ende oock hare Ornamenten : om te bethoonen met feer krachtighe redenen ende vafte fundamenten, wat onfe meeninghe zy van fooda- nighen fubjeót. Ende hoewel, ghelijck wyghefeydt hebben, ons voornemen is t' onderfoecken de waerheydt vande voorgheftelde materie, fboen is evenwel de meeninghe niet, omme te di/puteren Lih.4. ended'opinie vanycder eenteghente fpreken, want men foude daer toe d'ooghen van Lincciis van fac.zoi. doenhebben, dienae'tfegghen van Paufaniaseen fone van Aipbareusw&s ,• maer verbygaendehet rneerendcel vande felve, ende verhandelende de gewichtighfte (aken, fullen wy op d'andere acht ne- men. Wy en fullen oock niet vande fèlve ware ende goede redenen afwijeken, die wy tot ons funda- ment hebben, om eenighe authoriteyt, ofte onghercghelde ghewoonte, die ons anders fbude willen wijs maecken, want in t weder-leggen vande opinien en moetd'authoriteyt van yemant nietd'over- handt hebben, dewijle de twijffelacbtigheden niet met inconvenienten maer met redenen ende met geede exempelen moeteu wegh ghenomen worden, alfoo defe de fïnncn ende gene 'r verftant te vre- den (tellen. Ende hoewel ghenoegh blijckt, dat vele de manieren van d'Ordens der Architecture verhandelt
hebben, ghelijck boven oock aengheroert is, foo heeft evenwel het meeftendeel der felver de faken verthoont fonder eenigh vaft fundament,ende de deiTeynen ghemaeckt met weynighe ofte lichte on- Geor».*. dervvijfinglicn , quafi'extremus digitis attigere, & furpenta manu, ofte ghelijck Virgilius leydtslntenui labor> at tcnius non gloria. Behalven dat vele vande felve die noy t in 't werek geftelt hebben, ende heb- ben over fulex veel eer ghedaen, ghelijck de Schilders doen, ende andere flechte Menfchen clie van kleyn verftant zijn, de welcke willende komen aen 't herte vande fware ende ghewichtighe faken,ge- lijck oock de materie vereyfcht, foo behelpen fy haer , daer toe niet konnende gheraecken, met de dinghen van een ander, de fèlve wel of qualij ck te paffe brenghende, als of het haer eyghen dinghen waren. Ende op dat het niet en fchijne dat wy met paffie fpreecken ofte fonder reden,foo moetmen weten
foo vele Vitruvius aengaet dat hy ( glielijck wy uyt zijn eyghen fchriften kunnen oordeelenj niet en heeft gefien gehadt de wereken vande oude Griccken, die in feer grooten fleur waren , ende oock, wanneerhyfehreef ten tijde des gheluckighenKeyfers Augufli, dat doe ter tijdt d'Architedture als een nieuwe planteeerft te Roomen begon macht ende fterektete krijghen , fulcksdatfevandietij.dt af daghelijcks meer ende meer ghevvaflèn is in perfectie, alfoo voortgaende tot den hooghften tr«p toe vande grootheydt des Roomfchen Rijcx - ende daeromme en heeft hy niet kunnen fiennochte ' fmaecken foo vele wonderheden, die nae hem ghevolght zijn, een deel vande welcke in fpijt vanden tijdt, ophuyden noch ovcrigh zij n, tot verwonderinge vande aenfehouwers. Ende
|
|||
|
van Vincent Scamoz^j- *•
Ende dat fulcks waer is kanmenbemerckenaende Ordens, ende aen d'andcre deelen diehy bc>
fchrijftinfijne wercken, ende daer vanhy dedeffeynsftelt- de welcke met de oude vergheleecken zijndein proportie ende fchoouheydt tekortkomen, ende daeromme is het meeftcndeel der felver niet geprefen, ende oock niet ghevolght gheweeft vande verftandighe Archite&en; Ende moeten evenwel alle die profefïïc doen vande Architecture, niet naeenen datfe niet op het hooghfte ghehou- denzijn aen defen Authenr, ghelijck wy oock zijn voor ons particulier, dewijle hy de ecnige geweeft is, die onder foo vele Oude Architecten ons naeghelaten heeft een groot deel der fundamenten van- de felve fcer edele konfte, ende dewijle de uytnemende Mannen ende die met een vafte kennifTe ge- fchreven hebben , cenigher maten wacrdigh zijn, dat men hun hare authoriteyts-hal ven in vele din- ghen geloove, fonder foo heel fubtij 1 over haer te dlfputcren, ghelijck wy wel kunnen doen over die van kleynenname. Ende dewijle alle d'Ordens ende Ornamenten kunnen wijdc-Ioopigh aen-ghemcrekt worden , als
in 't generael, ende oock kort als in 't fpeciael- foo (uilen wy daer van eerft in 't generael, ende daer nae in't fpeciael handelen. Ende voor eerft foo wierden onder d'Oudeecnighe natiën ghevonden (ghelijck oock ts onfen tijden foodanighe volcken te vinden zijn ) die verftonden dat de ghebouwen in alle hare deelen behoorden rouw ende Hechtte zijn met enckele muuren, fonder eenighe Orden uh. $. ca; ende oock fonder eenighe foorte van Ornamenten, bykans ghel ijck als Plmiuscndc Strabo verhalen %£ib f 6 vande holen der Troyjod/tenm Ethiopien, ende vande fpeloncken der redeloofe ende wilde dieren. faczo-,. Alfoofy haer laten voorftaen dat foodanighe dinghen in't minftenietnootfaeckelijck zijn, dewijle de nature felfs, ghelijck fy mede fouden kunnen fegghen, haer met het flechte ende weynighe te vre- den houdt, ende oock dat wy Menfchen ende geen Goden zijn , ende dat fich de wcrelt met foodani- ghe Ornamenten al te dertel ende te weydts tnaeckt, ende de Mannen daer door Vervrouwen, ende haer hooghfte goet ftcllcn op defe wereltfche dinghen , ende eyndelijcken dat op defe wijle de Ey- ghenaers die de ghebouwen maecken, haer felven op grooter koften brenghen, met vernielinge van ftoffen ende verlies van tijdt> ende andere dierghelijcke dinghen, die daer uyt,nae haer fègghcn, by ghevolghe voortkomen, Endeomindcfeonderfoeckinghe met eenighe methode te gaen, foofullenwy den grienen ant-
woorden, die d'Ordens ende hare Ornamenten gheheelijcken teghen-fpreken, (als een fake die het alles begrijpt) ende (uilen voor eerft fegghen,foo vele de pnblijcke ende privee ghebouwen aengaet, lioe flecht die oock zijn, welcke kunnen daer zijn , alhoewel alle hare formen by haer felven fchoon ende aenfienlijck zijn, die niet met eenen in eenighdeelcn fouden behooren min ofte meer ghc- §ierttezijn ? Maer wat kanmen meer tot onfen voordeel fegghen, als dat de GoddelijckeMajefteyt felfs, bc-
halven datfede gheheele werelt versiert heeft, ghelijckmenfietinde Heyligbe Schrift, ende hoe- welfe aen Mofes niet belaft en heeft foo groote ende foo hcerlijcke ende ghewichtighe Ornamenten te maecken, doe het verlooren volck inde woeftijne ende elders was, foo weten wy evenwel hoe groot ende hoedanighe foörten van edele hcerlijckheydn67z/W0//,a!s door de montGodes, gheftelt heeft inden Tempel van lerufalem, ende in zijn eyghen paleys- Voortsfoowy een exempel nemen vande nature, De redelij cke creaturen ( omme niette komen
totdeHemelfcnc ) ende felfs oock de redeloofe dieren, hebbenvele ende verfcheyden deelen die haer grootelijcks vergieren, fonder dewelckc hare fchoonheydt ende aenghenaemhcydt niet wcy- nighfbude verminderen, endcfoowydefaeckewatnaerder in fien,felfs tot de hoornen, planten ende ftcencn, ende oock alle de deelen der aerden toe, foo (uilen wy bevinden dat alle defelve, teghens d'opinie van die gene de welcke defe waerheyt tegen fpreken, gefeyt kunnen worden, op *t hooghfte versiert te zijn. In manieren dat wy vaftelijckenmoghenbefluyten , datwydanckendeden goeden God,gever aller dingen, ende de nature naeoootfende, niet en kunnen wefen overtolligh in cieraden, ende dat wy oock niet en fuücn al te groote koften doen, ofte al te feer vervrouwen , ofte anders in ghebrekc zijn, gelijck fy fegghen; maer in het teghendeel foo zijn fy te meerder te berifpen datfe de natuurlijcke orden gheneelwegh nemende gaen buyten alle reden , ende moghen dien-volghende met recht belacht, ende vande gantfche werelt gelaftcrt worden voor monfters, ouder de Menfchen van vaften begrijpe ende oordeel. VVyders zijn daer andere ghe weeft foo onverftandigh, datfe ghewilt hebben datmen nieuwe Or-
dens (oude formeren, ofte dat men by die ghene die wy alreede hebben andere foude voeghen , ende hebben daer door onbedachtelijckcn de groote Ordens met de tedere vermenght, ghelijck oock die ghene gheenkleynenmiflagh begaen, de welcke de Pedeftalen ende Bafèn vande Colommen ende d'Oinamentendaerop altijdtopeene maniere maken, fegghende de felve van een ander Orden te zijn, alleene om dat de Capiteelen verfcheyden zijn. Waer van d'een ende d'andere haer laten voor- ftaen dat het foo goedt ende foo loffelij eken niet en is te volghen, 't ghene d'Oude Grieckenende Romeynen, met foo hcerlijcke op-merekinghen gedaen hebben; als het wel is op nieuwe dingen en- •f!e die op andere manieren ghemaeckt zijn acht te nemen. Ghelijck als ofmende proportienendc modulen der Ordens van tijdt tot tijdt mofte veranderen, ende datmen daghelijcks moefte vernieu- wen, ghelijck de fpraken van volcken endefteden doen, ofte als offe waren glielijck de kleedercn der volckeren van verfcheyden natiën» de fatfoenen vande welcke noyt langh ghcduurt hebben, maer D defe
|
|||
|
• Grom-regelen der JtrcbiteBurc^
defe ende gcenc veranderen nae den wille cndc welghevallen vande Menfchen • het welcke inde Or-
dens (oude vvefen teghens alle reden, ende moet daeromme noyt toe-gheftaen worden. Daeromme kanmen met foo veel klare exempelen, teghens den fulcken feggen, dat de nature felfs
vanden beginne der werelt tot op onfe tijden toe, altijdt ghehouden heeft een feive Orden, die in gheftelt is inde fcheppinghe ende voort-teelinghe der dinghen , endealfooghecontinueert heeftj Ènde foo vele de volcken aengaet (gelijck oock Vitruvius betuyght, ende wy wijdt-loopigh lullen bevvijfen,) inde eerfteecuwe nae den Univcrfalen Sontvloedt was Itaiien met eene Orden alleen te vreden, het weleke de Tofcacnfche was. Daer nae hebben haer de Griecken, ghelijck de fel ve ver- haelt, een rijdt langh ghehouden by de Dorifche Orden, ende by lanckheydt van tijdt is daer d'Joni- fche ende Corintifche by ghekomen, verfchelende alleen in 't Capiteel: Ende eyndelijcken zijn de Romeynen, die met hare dapperheydt ende macht de gheheele werelt t'onder-ghebracht hebben, ghekomen tot )\ct getal van vijf Ordens, diefènoytte buytengegaenzijn. Ende hoewel foo vele vreemde ende Barbarifche natiën ghekomen zijn van d'uytterftc deelen der
aerden, ende van d'ecn ende d'ander Pool > om den Roomlcben naem ende grootheydt te vernieti- ghen, ende nieuwe heerfchappijen, Wetten ende Ordens in alle dinghen in te voeren, foo zijnfe even- wel eyndelijck verdreven, ende hebben niet naeghelaten als belacchelijcke ende monllreufc exempe- len. Waer uyt wy vaftelijcken befluyten, dat d'Ordens geenfins en moeten werden verandert - maer men magh wel bcnaerftighen omrne de felve beter te maecken , ende tot meerder perfectie te bren- ghen allTe teghenwoordigh zijn. Sulcxdat hoewel de Ordens vijt in gherale zijn, foo konnenfè evenwel by gheleghentheden van tijden cndc plaetfen voor vele verftrecken, ende d'eene van d'an- re feer verfcheyden zijn, nae datfc min ofte meer verrijekt zijn in hare deelen ende leden, ende versiert met gefheden vereken ende andere diergelijcke dingen, die de felve feer veranderen; nae- volghende 't ghene d'Oude ghedaen hebben in hare beroemde wereken, ende ghelijck wy inde vol- gende Capittelen van ftuck tot ftuck fiillen aenwijfen. Ende op de/e maniere kunnen fy oock dienen totdepublijckeendepriveeghebonwen , foo wel
Kerckelijckc als Wercltlijcke, ahvaert fchoon dat die drie, vier of vijf ordens hoogh waren d'eenc bo- ven d'ander , het welcke felden of nimmermeer kan gebeuren; behalven dat, fo worden defe Ordens feer bequamelijck ghemaeckt op de vijf manieren van Intercoloranien van Vitruvio aengeroert, ende van ons veel beter geregelt ende vermeerdert, ghelijckmen fien kan in 't volghende Capittel, welc- ke alle fullen kunnen dienen tot alle de vijf Ordens van 'tmeefte tot het mirjfte, in verfcheyden gra- den van wijdte. |
||||||||||||||
|
14
|
||||||||||||||
|
Lib.
|
||||||||||||||
|
ITande enckele Cohmmen^ ende van Derfcheyde Ordens, d'eene bolpend'andereyende H>an bare
verkhyninghen op verfcheyden manieren , midtfgaders van qualijck^ghe-
proporti oneer de Ba jen ende Capit telen. Cap. 6* Nde foo vele de Colommen aengaet; Fitmvius nmeckte die vande Tofcaenfchc
Ordre, met Bafes ende Capiteel van feven modulen,- de Dorifche met het Capi- teel ende Fufte/onder Bafe, van fèven modulen, hoewel hyfe eldersniaeckt van |
||||||||||||||
|
t
|
||||||||||||||
|
fevenende een half. Voorts de Jonifche met Bafus ende Capiteel van acht Modu-
|
||||||||||||||
|
len 3 ende een half, ende van neghen ende een half, tot thien Modulen toe; ende
eyndelijcken de Corintifche, foo hoogh als de Ionifche, ende oock ghelijck van JFurten ende Bafis, maer moeten een hoogcr Capiteel hebben. Hier inne hebben de huyden-daeghfche op een ander wijfegegaen; want fommighe van haer heb- sir7al.l. ^en ^e Tofcaenfchc, Dorifche, Ionifche, Corintifcheende (ghelijck fy fegghen ) de CompofiteCo- lommen van 6, 7, $,y ende io, Modulen befchreven; ende andere daer nae als Vignola ende Palladias van feer verfcheyden maten, namelijck van 7, 8, 9,9 ende een half ende 10 Modulen , maer defe ende ghene fondereenigheop-merekinghe te nemen op de hooghten vande Capiteelcn ; de welcke feer verfcheyden zijn d'eene van d'andere, ghelijckmen fiet de Dorifche vande Jonifche te verfchelen, cndc defe vande Rooinfche ende Corintifche,fulex dat bcyde d'eerfte Ordens altijt dwergh-achtigh ende Iaegh vallen fouden. Lib.4.caj>.y Ende indien wy alles in 't generaelwel onderfbecken, foo fiillcn wy bevinden datfe ghelooft ende
beveftighthebben d'opinien van Vitruvius, waer vanfêerweynigheaf-gheweeckenzijn, fulcxdat- mea fegghen mach dat het meeftendeelde proportien vande oude wereken niet ghefmaeckt heb- ben, ende dat fy moghelijcken inder daet de felve niet gefien nochte aenghemerekt hebben , infon- derheydt die gene de welcke boven d'andere nyt-fteken; vandewelcke, als uyt levende ende klare 1 Fonteynen, alle de forme vande volmaeckte Ornamenten haren oorfpronck hebben. ub.36.cap. Maer om weder te keeren tot de Colommen , foo en voeghen tot de Tofcaen/cheordrc die niqt
2?" de welcke fes Modulen hoogh zijn, ghelijck de Moderne fegghen willen, ofte van ftven die Vitruvius befchrijft, ende gelijck oock Plmiusfeyat, de welcke vcrhaelt vande Tofcaenfche dntfe vnn fèven
Modulen zijn , ende voeght daer by de Dorifche van fes, ende daer nae d'Ionifche ende Corintifche te zijn van neghen Modulen: Hoewel de Ionifche vanden Tempel van Diana van Ephefen van acht Modulen
|
||||||||||||||
|
Vincent Scarnoz&L i 5
Modulen geweeft zijn, Ende beyde hebben fy de Romeynfche orden over-gheflaghen, die nochtans
t'haren tijden in't ghebruyck was. Sulcks dat d'een ende d'ander dwergh-achtigh ende bekrompen uyt-komen, wanneerfè vergheleken worden met d'ander Ordens, infonderheydt wanneerfè aen-ge- merckt worden fonder Bafus ende Capitelen, want de Fuften van die Colommen en waden foo niet alfTe behoorden by d'andere vande Ordens die van handt tot handt volghen ; Ende oock fooftellen de Moderne fomrijdts grove Fuften van Colommen in die Ordens de welcke teer ende fwackzijn, ghelijck inde Corintifche ende andere dierghelijcke. Ende foo veel te grooter is de dwalinghe van Vitruvius > om dat hy in een felvighe Orden ( ghe- ub. ^,cap.
lijck wy vande Ionüche gefeydt hebben) de Colommen maeckt van verfcheyden hooghten , welcke z' mif-flaghen de moderne oock ghevolght hebben; ende behalven dat foo en maeckt fy ende andere oock aen fommighe Colommen ghene Bafesgelijckaende Dorifche, ende blijven daer door de Co- Llh *'C4i>- lommen te kort, welck alle dinghen zijn die tegens de reden ftrijden ende de wereken die de feer ge- 7p'aiudh prefene Oude gemaeckt hebben. Lth- l-caP- Ende vele hebben de Faciaten vande Stadthuyfen ofte andere dinghen met de Colommen ende tU.s.caf.
Filaftren heel hoogh gemaeckt, ofte by haer felvenalleen, ofte met de Pedeftijlen daer onder, fulex l% tmca datfè twee Ordens maecken, van 't welcke gheen goede werekinghen voort komen, ende het eene is $'.' dat de Pilafters ftaen als Reufen5cnde het ander werek tuffchen beyden ftaet als Dwerghen ende Pijg- L^riuLl ineen fonder eenighe proportie met den anderen te hebben. Maeromde Colommen te vervolghen, ƒ. 111. Vitruvius wijft aen dat die vande tweede Orden moeten een vierde-part lagher zijn als die vande eer- £^"**. fte, befchrijvendedeMarckt, hetStadthuys, de Salen , ende Kamers met twee Ordens van Colom- 2.7.10. men d'eene op d'andere, ende in het Tonneel vande fchou-plaetfe , dat oock die vande derde Orden ^'^,%, een vierde-part lager moeten zijn als die vande tweede, een faecke die ghevolght is gheweeft van ve- h™^-»» Ie Architecten in hare Schriften, ende oock inde wereken fel ve , fonder eenighe confideratie te heb- ben datdie een fêerquade proportie maecken tot kleyn-achtinghe van foodanighen Autheur , de welcke, ghelijck wy bethoont hebben, vele groote Griecken ende andere lof-weerdighe fchrijvers berifpt over faken van minder ghewichte. Uyt alle welcke dinghen drie effeóten fpruyten, d'eene argher als d'andere, ende foo veel te meer tib,+.cap,7
hy aen d'een ende d'andere Pedeftijlen ftelt: Het eerfte is dat de Colommen ende oock d'Ornamen- ten vanboven veel tekleynzijn, dewijlfehoogher gheftelt worden als de eerfte ; het tweede dat de bovenfte Intercolomnien wijder ende grooter zijn als die van beneden, vermits hare Colommen foo dun zijn, endeeyndelijckzijnfetelaegh om appartamenten, ende woon-plaetfèn te maecken in pu- blijeque ende privee ghebouwen : welcke dinghen buyten alle reden zijn, ende fèer on^ierlijck voor het ooge,ende onbequaem tot de wooninghe. Vitruvius elders fprekende vande Galerye achter het Tonneel, ordineert de Colommen van bin-
nen van Jonifche ofte Corintifche Orden, ende het vijfde deel grooter als de Dorifche, dewekke nae buyten toe ftonden, moghelijcken ora datfè onder geen Pedeftijlen hebben, ofte om het binnen- fte foo veel meer om hoogh te brenghen,- fonder te letten op de onghelijckheydt die daer veroor- faeckt wort wanneerfè van hooghte ende Ordens verfcheyden zijn. Ende lbo veel d'Orden aengaet die vande hiiyden-daeghfche on-eyghentlijck Compofita ghenaemt, ende boven d'andere gheftelt wort, die fullen wy elders met vele reden bewijfen , dat Romeynfche behoort ghenaemt te worden, endealfoofe van ghedaente ende dicktc van Voluten groote ghemeenfehap heeft met de Ionifche Orden, machfè met recht tuffchen de Jonifche ende Corintifche gheftelt worden. Om vande verminderinghen te fpreken, Vitruviuswil (daer hy vande Tempels fpreeckt) dat de *»*-3-«/-
Colommen op de hoecken een vijftighftedeeldicker zijn als d'andere, ende van binhen niet vermin- dert, op datfe niet ("om foo te fcgghenj vande lochtdie daer ronromis, opghegheven worden; het welcke niet wel en komt om de Architraven t'onderftutten. Ende elders feydt hy, dat de Colom-^.3.^.3, men van binnen de Galeryen niet en moeten vermindert zijn teghens de muuren vande felve, om fe- kere refpedtcn,ende faceken die weynigh importeren; ende daeromme obferveren wy inde hoecken ende andere dierghelijcke plaetfen, Pilafters te ftellen, ende nimmermeer Colommen, ghelijckmen fien kan in alle onfè Colomnatcu, nae het exempel van binnen ende van buyten vande Rotonda ende andere edele gebouwen. Elders ordineert hyinfghelijcks, dat de Colommen onder de Galerijen vande Tempels moeten W>4-Mp-A
hetneghende ofte thiende-deel dunder zijn als die van buyten , ende met meerder groeven • zijnde het eene ende het andere, om de waerheydtte fègghen, een groot abuys, endenoytby de Oude |
|||||
|
pratftifeert. De Stijlen vande Colommen (ghelijck meermaels ghefeydt is) verkleynen nae boven
toe, ghelijck oock de boomen doen, die boven dunder zijn als onder: dele verkleyninghe is ver- fcheydelijck ghemaeckt gheweeft, foo in quantiteyt als in maniere van verkleyninghe. Vitru- vius reguleertfe naedatde Stijlen kort of Iangh zijn, ende feydt inde Jonifche Orden, foofe iy voeten Iangh zijn datfe eer. fefte-partdunder worden als beneden: ende van 16 tot2oeenfefte-part ericic een halbende van 20 tot 30 een fevende-part, alfo oock van 30 tot 40een Zevende ende een half- •van40tot 5-0 een achtfte, endecyndelijckefoofehoogherzijn, foo verkleynen (ynaeadvenant van deftvhet welcke oock van andere Architecten ghevolglit is,- behalven dat fömmighe van hacrde Stijlen vaneen vaftc orden alfoo feer verkleynt hebben als die van een tedere; behalven de Stijlen P 2 vande
|
|||||
|
Gront-ngukn der Archite&uYLj
vande Tofeaenfche Orden, die Vitruvius ende bykans alle de volghende Architecten een vierde
kleyndcr maken. Voorts foo vele den reghel van 't verkleyncn aengaet , Vitruvius raeckt <lic feer kort aen in 't eyn-
|
||||||||||
|
p
ende |
nt|e Dorifeheende Jonifehe Ordcn;hoewcl wy wel vermoeden dat hy wil dat/e bctamelijcken
foetelijcken ghemaeckt zy. Sommighe Moderne Architeóten hebben hare Stijlen alsopcen |
|||||||||
|
tib.$x*p.i rechte linie ghemaeckc van boven tot beneden, het wcleke noyt de meeninge vanden Autheur ghe-
weeftis , Andere ende die het meeftendeel laten het derde vanden ftijl der Colomme van beneden recht op fijn Loot, ende van daer verminderen fy foo wel de groote als tedere Colommen, ende an* dere maeckenfè eyndelijck op fommighe plaetfen ghefwoilen ende opgheblafen. Maer defe ende gene maken hare verdunningen , ofte door fekere pra&ijck, ofte door andere we-
ghen heel langh ende laborieus: fulcksdatnaeronsadvijs, gheene vande verhaelde dinghen te prij- fen zijn; vermits men , in't min ofte meer verdunnen der Stijlen vande Colommen , veel eer moet letten op d'Ordcn,offcvaft of teder fy, alsopdelanghte. Oock foo hebben foodanighe telle quel- le verklcyninghen, groote ende ghewichtighe defe&en , waer door de voorfz Stijlen weynigh gratie hebben ende het ghefichte onaenghenaem zijn. Ende daeromme gheheelijcken achter-latende alle defe manieren, die niet vaft gacn ende ten eer-
ften konnen verfchelen, ghelijck daer zijn vande linie, regule ofte lijfte vanbovenen, darmen dienae binnen toe buyghe- ofte datmen eenighe bepalinghen als met de handt tekene, ghelijck vele obfer- veren- het welcke alle dinghen zijn dieraen voor de onverftandige ende Hechte Meefters laten moet. Wyenprijfen oock die manieren niet, de welckeingrooten arbeyt van ghetallcn ofte ineen groote qnaliteyt van linien beftaen , maer elders fullen wy van Orden tot Orden verthoonen, hoe veele de voorfz Colommen moeten werden verdunt, ende oock hoe fulcke verkleyninge met reden ende met eenen vallen ende theoricalen reghel ghemaeckt wordt: op dat/e wel uytvalle ende aenghenaem zijn voor't ghefichte. Nac dat wy in 't generael ende oock in 't particulier vande Colommen ghefproken hebben, foo
dunckt het ons feer betamelijcken, oock een weynigh aen te raecken de proportien der Bafen, die Cap. 2. de Griecken (foo wy ghefeydt hebben) Spiren noemen , ende de Latijnen Bafès , befchreven van Vi- truvio ende ghevolght van niet weynighe moderne Architecten , ende daer op eenighe aenmerekin- Lib,+. cap, ghen te maecken■- op dat de lief- hebbers wel onderrecht worden van 't ghene fy moeten waernemen. Vitruvius fchrij ft dat de Bafe Tofcane moet hoogh zij n de helfte vande dickte der Colomme,in welc- ke hooghte hy oock de Cimbia begrijpt: waer door den voedt vande Colomme fonder de felve we- fenfóude, ende maecktinlghelijcksden Plinthus rondt; welcke beyde dinghen wy nieten prijfen,om dat daer gheeu reden met allen in en is, ende datmen oock geen out exempel vindt, het welcke fulex bethoont,behalven dat de materie ende de konft vanden Meeiter niet en fouden over eenkomen, in- dien de Bafis vanden ftijl der Colommen af-ghefcheyden waer. Daeromme moetmen fich feer verwonderen over de Moderne Architecten, die fulckcn abuys ge-
volght hebben • dewijle men fietdat inde ColommeTrajana ende Adriana, behalvendeBafènde Stijlen hare Cimbien hebben , ende oock dat in alle Ordens de Cirnbien deelen zijn vande Colom- men ende niet vande Bafen, ende dat de Plinthen ofte Tafels vierkant ghemaeckt worden , ende niet rondt, want foo werdenfe beter op d'aerde of Pedeftalen geftelt; hoewelfè al te met wel fouden kun- nen toe-ghelaten worden , als daer eenighe nauwigheyt ende beletfeten tuflcliende Colommen zijn- den Sporto van defe Bafe is een fefte vanden voedr der Colomme,het welcke van defen Autheur niet en is bepaelt gheweeft. Lih.+.cap, Infghelijcksbefchrijft hy de Stijlen vande Dorifche Colommen op veele plaetfen fonder Bafen,
xlb cap ende andere fonder Cimbien , ende fommighe vande Moderne Architecten (diefeeckeranderfins 9. eenighen lof waerdigh zijnj en hebbenfe niet gheftelt, allegerende eenighe exempelen van het Thea- 2^'"' trnm van Marcellus, ende van dat Tempeltjen met fes Colommen voor aen in CarceriTulliano, ende
15. andere plaetfen teRoomen: het welcke fy mogelij eken gedaen hebben orarae de occafien van on- reynigheden wegh te nemen, als mede inden Arco Lateritio van Verona:Nochtans foo wortfe gevon-
den in vele principale oudeghebouwcn, alsind'eerfte orden vanden Colifeo , ende inden Tempel op den hoeck van Sant Adriano in trefori, ende inden Tempel van Jntonino ende Fauftina, ende vele ver- inaerde Bafes, die van dcfè Orden onder d'aerde ghevonden zij 11- welcke faken behoorden ghenoegh te zijn om foodanighen mifbruytk wegh te nemen. Maer om in onfe faecke overvloedigh te zijn in reden, foo moet dit alleene ghenoegh zijn tcghens
hare exempelen ende d'authoriteyt van Vitruvius, datwy ficn dat alle de Colommen vande andere ordens hare eyghen Bafes hebben, de welcke zijn (ghelijck wy ghefeydt hebben ) als een begin vande waflende plante, ende den voedt vanden Meofcheof eenigh ander dier: Ende ey lieve wat faecke foude ons doch raden omme defe Colommen vande Dorifche orden alleen fonder Bafes te maecken, ende.de felve daer van gheheelijcken te berooven? want fygheenfins en kunnen beftaen, dewijle de Colommen op de Pedeitalen ruften, ghelij ck fy felfs aen hare boghen bcthoonen, fulcks datfc ëy n- delijcken overwonnen zijnde, bekennen datmenfe nootf-halven ftcllcn moet. s' " 'ca*' De Bafis, die/^Vr/^wbefchrijft, verftaen wy tewefendefimpele endeflechtedied'Ionifchein't
jïwrat gebiedt ende't Hertoghdom van Athenen ghebrnyekt hebben, (de welcke ghelijck ^uintilianus getuyght,
|
||||||||||
|
t>an Vincent Scamozgf. 17
ghetuyght, de befte fpraeck hadden onderde Griecken ) omme diet' onderfcheyden van d'andere
meer ghe^ierde, die daernaeindefelve orden voort quamen^alfoo Vitruvius in die plaetfe alleen- lijcken vande Jonifche orden fpreeckt, ghelijckhyeldersbetuyght: Endefooveledehooghceende llb-y<at-9 de refteaengaet, foude het kunnen beftaen, ten waer de Scotia ende hare lijften te hoogh quamën ende dat inet een feer groote uy tfpronck, wefendc een vierde van een Modulo ofte vande dickte van een Colommeapart,- ende daerommeiffe feer defedtueux , Ende Plitrius fpreeckende vande Attifche ub.$6* Colommen, dat is vande Pilallersmet vier zijden, feydt datfe ghevonden zijn gheweeft vande fëlve "^*2* volcken. Voorts d'IonifcheBafis, die hy befchrijft een halve Modulus hoogh, ende over al hebbende de iih.%.ta$%
dickte vande Colomme, eride drie Odtaven voor de twee uytfpronghen, is een feer bequame faecke; maer in de rede iffe geheel on-geproportioneert, voor eerft om datfe geen benedenfte Thoris heeft, ende voorts foo zijn de twee Scotie ende infghelijcks d' Aftragaletten, ende oock hare Lij ften veel te rt$»oia. kleyn,Evenwel hebbenfè de Modernen niet weynich in hare wereken waergenomen^Ende dcfe waer- £*° heyt wort beveftight met vele oude Bafes, de welcke meeften-deel twee ïhoros hebben, ende tw^c Faiiadio. Scotien, ghelijck mede alfoo de Bafes dubbelt ghemaeckt moeten worden, Soovelede Capitelen aengaet, Vitruvius befchrijft de Tofcaenfche hoogh een halven Modulo ub.A^p-1
ende breedt over al een Modulo., ende otü dat hy (ghelijck ghefeydtfs) defe Colommen boven een vierde kleynder maeckt als fy onder zijn; foo fal den uytfpronck van 't Capiteel effen wefen een acht- ftevaneen Moduloapart; het welcke foude kunnen beftaen,- maer om dat den Vovolo veel te hoogh komt, endedenhalfbandtultelaeghendenederigh, daer deur wort het Capiteel defedtueux. Op defeplaetfeen handelen wy niet van zijn Dorifchecnde Jonifche Capiteel, om dat wy daer elders niet fijnen grooten lof van fpreken fullen. £)e Voluten van 't Ionifche Capiteel, die de Griecken Elici noemen,fijn volghens d'opinie van Vi~ C*Q 7*
truvius ghemaeckt nae het ghekrolde hayr, daer mede haerin ouden tijden de IoffrouwcnaeRd'ecn ub.+.cap.r ende d'ander zijde des voorhoofts vergierden: ghelijckmen fien kan uyt de medalien ende uyt de ou- de Grieckfche ende Romeynfche Beelden, ende ghelijck oock noch huydenfdaeghs de Franfche ende een goet deel vande Ital iaenfche Ioffrouwen de felve ghebruyeken ■, evenwel en ghevalt ons die opinie niet wel; om datfe gheheel verre is vaiide ware ghelij ckeniffe ende ghedaente van die Voluten, de wijle noch het Ionifche Capiteel, nocheenigh ander Capiteel, hoedanigh het oock zy, heeft ofte hebben kan eenigh deel, hetlyïuyver of ghefneden, het welcke met eenighe reden met het Men- fchelijckeaenghefichteofte dierghelijcke iake3 foude kunnen werden vergeleecken. Maer veel eer met eenighe bedde-kuffens (ghelijck wy elders ghefeydt hebben ) ofte bedde-deec- Cty>. 2.
kens, die wy veel eyghentlijcker kuffekens fouden noemen; ende Pïtruvzus felfe'noemt defè Capitee- ^,4.^1 lenknffens, namelijck om datfe ghemaeckt zijn op de maniere van pluyra-kuffens: ende om datfe niet wel en fcheenen te ftaen al hanghende, foo xijnfe om te meerder aenghenaemheydt te hebben na binnen toe ghetrocken ende inghebonden met banden in 't midden ende aende hoofden a gelijckmen fien kan in het meefte deel vande cude Capiteelen, van defe ende oock vande Ru- »rafche orden. Vi~ truvius inde ge-allegeerde plaetfen ende Pltmus fegghen dat het Jonifche Capiteel hoogh is een der- lih- +-M^- de deel vande dickte vanden voedt der Colomrne, ende föoJsevinden wy oock het meefte deel vande lh.^. oude Capiteelen te wefen, ende over fnlcks begaen die een grooten mifülagh , die het bovenfte vande M/*2J" Colomme onder de Voluten fteilen, dewijle fy twee Tondiuen ende twee Cimhicn ftellen 7 daer de bovenfte meer als gheno hh is. . Ende omme weder te keeren tot Vitruvius hy befchrijft het Corintifche Capiteel heel kort, ^
ende in manieren , dat de plant vanden Abacus moet komen aen't uytterfte vande Horens twtc dickten vande Colomme > ende feydt dat het foo over al wel komt. Vande voedt wil hy datfe foo dickfyals het bovenfte vande Colomme, het welcke verftaen moet worden met de bladen, ende hebben voorts Vitruvius,Leo Baptifta, ende bykans alle die vanden voorleden tijde de hooghte van 't felve Capiteel ghemaeckt ghelijck de dickte des voedts vande Colomme, ende den Abacus het fe- vende deel foo dickalfle hoogh is. De refte verdeelt hy in drie ghelijcke deelen > namelijckenhet eene aende eerfte bladen, het andere aende tweede, ende het derde voor defteeltjens, waer uyt de bladen ende Voluten waffen, die haer voor uyt fpreyden 3 endehaer inwickelen onder dehoeckea vanden Abacus, ende de kleyne EÜcen ofte Volutinen, ende de bloemen moeten ghemaeckt worden in't midden van't lof, Ende eyndelijcken moeten de bloemen het vierde part vanden Abacus dick zijn- ende dit is al het ghene Vitruvius feydt van het Corintifche Capiteel. Daeromme vergeleken zijnde met de Oude Capiteelen, die meeftendeel een fefte part hoogher
zijn, foo is het heel laeghendedwergh-achtigh, ende den Abacus heel breedt , ende de bloemen kleyn; behalven dat hy gheen reden geeft van 't verfpreyden der bladen eude andere dinghen, fulcks datmen fich grootelijcksmoet verwonderen over de Meefters van defe konfte,dewelcke, niet tegen- Aihcruscr- ftaende defe gebreken hare Capiteelen op die maniere ghemaeckt hebben , ende met eyeken bladen, il™ Iftft welcke d'Oude niet ghedaen hebben, ende evenwel-prijfen fy feer die vande Rotonda ende ande- re drie Colommen in Campo Vacino, ende inden Arcus van Tito, ende die van Nerva op de haven van Ancona, ende diè vanden Arcodi Pola, ende andere, ghelijck wy t'zijnder plaetfe fullen verthoonen, befchrij vende 't voorfz Capiteel. . __^ E Vande
|
||||
|
iS
|
Grom-regtikn der
|
|||||||||||||
|
Vande principale Ornamenten boven op de Colommen ende bare yerjcbeydene deden, ende
vande daecfyen endefrontefpitien [afte ghevels) op verfebeyden manieren
, ghehruyekt. Cap. 7.
Nde omme te gaen tot faecken van meerder importantie vele hebben fonder ee-
nighe reden te gheven, gheprefèn ende befchreven d'Ornamenten boven op de Colommerjjdie heel groot zijn ende van een onghematighde hooghtc, affigneren- |
||||||||||||||
|
Vignolt en-
de Snntori- |
de daer toegeneralijcken een vierde-part vande hooghte der Colommen, omme
|
|||||||||||||
|
niet te fpreecken van die ghene, diefe van een derde, iae ooek vande helfte ghe-
maeckt hebben, fïjlcks dat het fehijnen Walfche hoeden te zijn, Sonderdatdc eerfte de Dorifche Orden, in hooghte van Metopen ende Triglifen , onderfchey- den van d'andere Ordens die veel teerder zijn, fulcks dat iadevafte Ordens,-ghelijck de Dorifche, de CornifTen veel fwacker vallen, als inde lichte Ordens, ende hebben daeromme door defe volheyd in hare wereken, vele inconvenienten veroorfaeckt, ghelijck wy fullen bethoonen. De principale is, dat de wereken al te dick ende maffijf vallen , ende dat de Colommen baerver-
thoonen feer ghedruckt ende befwaert vanden Iaft; Sulcks datfe fonder gratie ende aerdigheyt zijn, infonderheydt foo de CornifTen extraordinarife uytfpronghen hebben, om datfe alfdan ongebonden fehijnen, ende los ghelijck offè vanboven neer vallen fouden; ende wanncerfetuffchendeen ende d'ander Orden zijn, foo benemenfe aen die gene die nae boven fien 't ghefichte van 't ghene daer op is, ende aen die ghene die van boven nae beneden fien, beletten fyom wel te fien 't ghene onder is, ende boven dien foo verdonckeren fy de locht ende het licht, die anderfins binnen in 't huys komen fouden; fulcks datfe het ghebouw onghemackelijck ende doncker maecken met vermeerderinghe van koften. Boven dien brenghen fygroote inconvenienten mede omme deTriglifenendede Metopen inde
Dorifche Orden te verghelijcken, ende inde andere Ordens de compartimenten vande Modilions; fulcks datfe dickwils niet en vallen in't midden vande Colommen, ofte Pilafters , ende dat de fpa- tien tuffchen de felve tot de Roofen niet vierkant zijn, ende infonderheydt in 't keeren vande Can- tonaten, welckedinghen voorghevallen zijnineen goedt deel vandeCorniciamenten vandeoude ghebonwen tot Roomen ende elders. Ende daeromme hebben de Moderne, die fulcke módulatien eruic compartimenten opharecantonatenghevolght hebben, de Pilafters moeten maken met vleu- gclkens ende dierghelijcke lappen; ghelijckrnen fiet inde Dorifche ende Jonifche Orden vande pu- blijcquelibrarie van Sint Marco hier tot Venetien; waeromme wy oock het felve hebben moeten doen, omme de nieuwe Procuratusmet Cantonaten van onfen Orden te voorfien, dienaedcplaetfë ende nae de Laguna toefien. Ende alle defe dinghen zijn veroorfaeckt, om dat het Ornament vande Dorifche Orden,het welc-
ke by San fovhw ghemaeckt is een derde vande hooghte der Colommen, veelte groot ende te rijck was, zijnde de Methopen ende Trigliren ongeproportioneert * fulcks dat hy willende in 't Cantonal maecken een halve Methope met een ghtbogen beckentie (een fake die daer by qunm ende weynigh importeerde) foo heeft hy een vleughelken moeten maecken aen defe ende ghene zijde der Pilafters van de/é Orden, endeoeck boven op die vande Ionifche Orden, omme het compartiment vande Jvlodiiions midden inde Colommen ende Pilafters te brenghen; ende daeromme heeft hy daer na de hnoghte van Jt gheheele bovenfte Ornament, meer als de helfte vande Colommen ghemaeckt • het welcke alle dinghen zijn die noch vande Oude in hare uytneruende wereken ghedaen zijn, noch van- de verftandighe huydendaeghfche Archite&en, fulcks dat vande eerfte dwahnghe, dat de Ornamen- ten al te groot zijn, vele andere ghewichtige veroorfaeckt worden, die niet en dienen ghevolght van verftandighe perfoonen die liefhebbers zijn om yet goets ende fchoons te maecken. Ende op dat de- fèquadewerckinghen niet en fouden veroorfaeckt worden inde faciatc vande fabrijeke ghemaeckt tot de wooninghe vande Doorluchtighe Heeren Procuratores, nevens de breedte vande voorfzLi- brarie (dat is langhs de grooteplaetfe van Sint Marco ) foo hebben wy ful eken grootc hooghte van Ornament gereformeert, inde tweede ende derde Orden van onfe inventie ghclijckmen fien kan in- de defleyns ende publijcque modellen ende de bepalinghen vande raeds-plaetfe der Pregaden, ende van 't ghene in 't werek felfs van onfe ordre ende tegenftantTonde mogen bhjeken. Ende om weder te keeren tot ons propoort, foo hebben fommighe vande Ouden ende onder de
felve VitruviuS) als van een contrarie opinie gheweeft dan de boven-ghefchrevene, makende de felve Ornamenten kleyn ende laegh, ende met feer bekrompen Friefen, ghelijck men fiet inden Arcus van Trajanus op de haven van Ancona, inde welcke het Ornament alleenlijcken is een fefte vande hooghte der Colommen , zijnde een fwack ende ellendigh dingh, dat evenwel van fommighe ghc- prefen is.'Endedaer door hebben d'eene ende d'andere de compartimenten vande Modilions ofte 4s fpatien tuffchen de felve, foodanigh gemaeckt datfe inde Colomnaten ende oock de Facïaten vande boghen niet wel enkomen omde trontifpitiente maken, veel min de vleugelkens vande cantonaten, behalven dat de voorfz Modilions niet recht in 't midden vallen van hare Colommen 9 het welcke al- le dingen zijn feer on-aerdigh om van den verftandigen gefien te worden. |
||||||||||||||
|
t/o.
|
||||||||||||||
|
fan Vincent Scatnoz&L ip
Wanneer de Ornamenten boren op de Colommen fwacker ende Iagher zijn als wel behoort, fbo
fchijnen de wercken arm ende ellendigh te zijn, ende fonder aenghenaemheydt,behalven datfè voor het ghebouw eenigh ghevaer mede brenghen, ende dat de Architraven op de Colommen lichtelijc- ken breken, ende de Corniciamentenkleyn ende verminckt vallen - waer door het oogh nae boven fiende fich ftoort aen alle defe onordentlijckheden. Maer behalven 't voorgaende, foo hebben vele vanhaerghcmaeckt fommighe leden onder de Modilions van hare Corniflen vande tederfteOr- L^-l dens,ende de compartimenten vande Modilions fomtijdts al te engh, eiule fomtijdts al te wijdt, ende dat infonderheyt inde Corintifchc Orden • Ende infgelijcks hebben fy oockde Friefen kleynghe- maeckt, ende fomtijts hanghende nae boven toe, ende dierghelijcke miflaghen, fulcks dat meeften- deel hare dinghen fwack zijn, endegefteltbuyten hare plaetfen, ende dien-volghendc haren naem niet waerdigh. ■ ■ Ende op datmenkome tot een volkomen kennifle van defe materie, foo moetmen acht nemen,
nae'tghenewyaenghemerekt hebben, dat d'Oudc d'Oi*namentcn fèer verlcheydcn gheftelt heb- ben,- alfbomenfe op fommighe plaetfen middel-matigh fiet, ende fomtijdts wat ghedrongen, ende al te mets oock wel heel groot ende rijck: ende hier door irTet dat de linnen vande Moderne Archi- tecten foo verfcheyden zijn. Ende nier uyt zijn fonder twijffel ghefproten, foö vele ende foover- fcheydene manieren inde Ordens, ende de onghelijckheydt van maten in hare Ornamenten. Ende dit ghefchiet moghelijcken oock vermidts fekere correfpondentie ende fympathic die de ziele met hetlichaem felfs heeft • de welcke d'innerlijcke machten met de uyterlijcke vereenighr. Hierdoor komt het dat de manieren vande Ordens, alsmede d'andereaótien meeftendeel rnet dequaliteyten van 't ghemoet, ende Iichaem vande inventeurs feüs over een komen, de wekke voorts gaende van 't eene landt in 't ander oock aldaer ver/preyt worden. Maer de principale reden is, om dat defe nae- volghers de fchooneomme niet te fegghen de befte ende volmneckte dinghen, niet en hebben on- derfcheyden vande minder fchoone ende meerder onvoltnaeckte. Ende oock om datfe daer op geen acht gheflaghen hebben, dat foodanighe Ornamenten meeftendeel van elders genomen varen, ende infonderheyt aldaer in Gricckenlandt (ghelijck wy hebben uyt Paufanza, Ptiriio ende andere Schrij- vers) ende elders ghebracht, ende daer door en heeftmen foo effen gheenghelcghentheydtenae plaetfè kunnen vinden omfe te ftellenop Colommen die vande felve hooghte waren alsdeeerfte: welcke fake men niet en hoeft wijder te bewijfen, dewijle men inder daet fiet, dat de meeftendeel van- de oude ghebouwen versiert zijn met den roof ende ftucken van eenighe andere. Ende om oock eenigh verhael te doen vande proportien derdeden vande Ornamenten, dïeVi-
truvius verhandelt, dewijle hy vande Dorifchc Orden fpreeckt, ftellende voor een generale reghel dat de hooghte vande Architrave moet wefen de hclfte vande dickte vanden voedt der Colomme: Het welcke hy in defe compartimenten noemt Modulo. Soo is defè hooghte weynigh; behalven dat- fe heel flecht valt met een vlacke grondt; waer door die gene die defe maten hebben naeghevolghr, fwacke Architraven ghehadt Jiebbcn • ende dacromme maeckten d'Oude de hooghte grooter, ghe- lijck inden Theatro van Marcello, ende den Colifeo ende veele andere diemen onder d'aerde ghevon- den heeft, ende oock met twee facien van Gioccien nae beneden. Daer nae befchrijfthy de Friefehoogh een Modulo ende een half, ende foo oockde Methopcaen uh>
allen zijden.als mede de hooghte vande Triglifenj maer hare breedte moet zijn de helfre vande dick- 3> te der Colommen - in manieren dat de Methopen vierkant zijn, ende de Triglifen een vierkant ende een half hoogh; welcke proportien te prijfen ende te volghen zijn : maer inder waerheydt foo en kan op de Cantonaten fghehjck het fchijnt dat hy fcgghen wil) geen halve Methope komen. Want foo- men de Colomme een vijfde-deel van hare dickte verkleynt, ghelijck het ichijnt reden te wefen nae hare dickte,foo reftcert vanden Trigli^o nae buyten minder als een derde van fijne breedte, daer tot de halve Méthope drie achtften vande Modulo vereyfcht fouden worden, het welcke onderfcheyts ghenoegh is: ende men moet hier daer op letten dat hyfe Semimethope noemt, vermits eenighe ghe- Iijckeni(Te die defe fpatien met de heele Methopen hebben. Waer door eenige (veel eer toeghedaen den naem van Vttruvius, als lettende op de redenen ende het ooghmerek, waeromme de faecken ghe- maeckt zijn) ghevolght hebben defe rigeur van Triglifen, Methopen,ende hooge Friefen, iulex datfe in hare fehriften ende oock in hare pubHjcke ende privêe wercken de principale bogen heel dwergh- achtigh ende laégh ghemaeckt hebben, gelijck inde librarie hier tot Venetien ende in het Paleys van Vincen^a een werek, om de waerheydt te fegghen, van groóten gewichte ende andere plaetfen die wy niet ver halen- Ende omrne tot Fitruvius te kieren, boven op de Friefen, ofte omme fo te /eggen aende Metopen
ende Triglifen ftelt hy fijnen bandt ofte Capitcel, ende daer nae ftelt hy de Dorifche Cornice, mee defe leden den Giocciolatojo,de Goletta ofte Cimacio bovenwende een ander Cimacio ofte Gavetto onder, maer het eene ende het ander moet zijn trapien hebben ; ende totde hooghte van defe drie leden affigneert hy die halve dickte vande Colomme: de welcke fo vele de Cornicie aengaet,op haer pJl-loot is: daer voeght hy op het frontifpiciufn, tot d'andere de rechte keele em.h haren bovenften • randt; ende alfoo komt de gheheele Cornicie met defe maten hoogh vij f fefte van een Modulo s ofte vijftwaelfde vande dickte vande Colomme, ende fpringht drie vijfde van een Modulo uyt. Waer uh door de Cornicie heel kleyn ende arm van leden valt, in reguard van 't gene foodanighen Orden fou- 3' E 2 de ver-
|
||||
|
zo Gront.regukn der ArchiteBur^
de vereyffchen, cnde van 't gene de Oude in hare wercken gedaen hebben- maer die iller weder goet,
dat het gheheele Ornament nae onfe reeckeninghe een vierde uyt valt vande hooghte van fijne Co- lomrnen van fe ven Modulen, ende fonder Bafe: alle dinghen die niet wel vande profefïbren zijn aen- ghemerekt. nh. 3. cap. Ende omrae voort te gaen in 't befchrijven vande Ornamenten op de Ionifche Colommen van 12,
3- tot 30 Roomfche voeten,- hy ordineert dat d'Architraven vandekleyne moetenghernaeckt worden half foo dick als den voedt vande Colomme is, ende de groote een twaelfde-deel van hare hooghte,
het vvelcke acht twaeliden van een Modulo wefen fouden: njaer nae onfe meeninghefoo en gaen defe regulen niet vaft ende fijn oock feer verfchelende • vermidts inde eerfte d'Architraven leegh ende fvvack vallen, ghelijck mede inde Dorifche Orden, ende inde lefte vallen de Colommen heel hoogh ende dick, ende hebben in hare compartimenten gene correfpondentie met den anderen,Om dat het Aggetto vande Architrave binnen ende buyten gheheel pover valt, ende zijn Cimacio ellendigh; en- de voorts foo en vallen de drie banden van drie, vierende vijf deelen nier wel, om dat alles buyten reden gaet, ende buyten 't gene d'Oude ghedaen hebben, ende 't ghene wy een weynigh hier nae ful* c.j/m2. len bethóonen. Ende daeromme verwonderen wy ons met reden over foo vele Archite&en,die defe inconvenïenten foo onbcdachtelijck ghevolght hebben fonder eenighe op-merekinghe ofte ver- beteringhe. uk i.cap. Hy wil infghelijcks, dat de Friefe van 't ïonifche Ornament, de wclcke fuy ver ende flecht is, een
vierde-part minder hoogh fy als de Architrave; maer hy doeterdefe fchoone leeringhe by , foo daer ghefneden werek in komt datfe een vierde.part hoogher moet zijn als de felve Architrave, op dat de ghefneden figuren te meerder thooncn fouden. Sommighe hebben feer gaerne de eerfte maeten Liffd gheobfèrveert, inde Hechte ende oock inde ghefnedene Friefen : cnde daer door zijn hareFrie- 16.17.1S. fen inde Schriften ende inde wercken felfs, kleyn ghebleven : Ende dewijle men dan in het ineeften- deel der oude wercken van goeden fatfoene, fiet dat de Ftïefen foo wel flechteals die met bladen ende andere gefneden wercken ver§iert zijn , van meerder hooghte zijn, foo fullen wyfulcksoock doen, om datfe alfoo veel aenghenamer voor 't ghefichte vallen ende niet verhindert en worden van« den uyt-fpronghen der Architraven. Ende omme defe dinghen die Vitrtivius befchreven heeft t'over-weghen , foomen de mate neemt
tufTc/ien het meerderende minder, foo wel vande Architraven als Friefen , foo fal de hooghte vande Ionifche Cornifïe: zijnde op de Friefe vande Colommen van middelbare hooghte, als om foo te feg- ghen van 10 voeten ende acht Modulen ende een half hoogh met Bafen ende Capitelen; wat hoogher Komen als den Architrave ende fijnen uytfprongh. Sulcks dat alle fijne leden ongheproportioneerc zijn, want fonder andere dinghen aen te mereken, foo valt zijnen Dentello heel groot, ende alle an- dere vallen in gelijckeniffevaudefeivekleyn; fulcks dat de gheheel Cornice fwack, ellendigh ende droogh valt, het welcke alle dinghen zijn die met de reden ftrijden ende met het ghebruyck van- de Oude, ghelijck men aen hare Corniflèn fien kan, die fchoon ende wel gheproportioneert zijn, en- Cap. ï 2 e? de oock aen 't ghene wy fullen doen in alle de Corniffen van onfe Orden. Vb.i.ca$.i Maer 't ghene incler waerheydt te prijfen ende te volghen is in Vüruvio^ is ditte , dat alle het Orna-
cab.iz. ment boven op defè Colommen, namelijckd'Architnive, Friefe ende Cornifle, effen een vijfde-part is vande felve Colommen- van welcke proportie noch d'eene noch d'andere verftaen is gheweeft van die genen die op hem ghefchreven hebben, nochte oock geobfer veert vande Moderne Architecten, vande welcke wy ons feer wel kunnen dienen, ghelijck wy elders verthoonen fullen. Oock fullen wy niet naelaten te fegghen, dat Vitruvius nae dat hy de deelen ende leden vande Ionifche Ornamenten befchreven heeft, ernftelijck vermaent, dat alle de Ornamenten vande Capiteelen der Colommen nae boven toe moeten gheboghen ghemaeckt worden , ende hanghende een twaelfde-deel van hare hooghte nae buyten, op datfe (foo hy feyt) inet een groeten hoeck nae boven ghefien worden, ende niet f bo vele van haer eyghen hooghte komen te verliefen, alfte doen fouden indienfe recht op 't loot ftonden. Dit is een fubtiliteyt vande profpeófcive, ende kan fulcks veel eer ghefeydt, als in'twerckghe-
ftelt worden; ende men fiet niet datfe de Oude in eenighe plaetfe gepraöifeert hebben, hoewelfe van fommighe Moderne gheprefen wort, ende foomenfe in 't vverek itelde, foude onghetwijffelt vele en- de groote inconvenienten mede brenghen. E-erft om dat alle de bovenfte dinghen valfchelijcken d'eene op d'andere ruften fouden, het welcke niet naturel nochre oock niet redelijck en is, ende fou- de oock het werek niet feker maecken, behalven dat het oock on-aenghenaem voor het gefichte is, gelijck wy klaerlijcken bethóonen fullen. Eude om te thoonen dat fulcks waer is, fullen wy daer van een exempel nemen van een frontifpicium s ghelijck dat vande Rotonda tot Roomen; waer van het bovenfte deel foude moeten ontrent twee voeten nae buyten hanghen,endede Corniffe op't hoogh- fte van't fehe frontifpicium foude meeftendeel inde lucht ftaen , ende buyten de rechte plaetfè van 't pafloot. Daeromme laten wy van defe ende andere verhaelde dinghen, alle difcrete ende verftandige p'er-
foonen oordelen, ofmen daer inne prijfen ende volghen moet de meeninghe van Vitruvio, of datmen de felve verwerpen ende aen een zijde ftellen fal 3 ende dit fy tot een befluyt van 't gene wy van fijne ordonnantien in 't begin van 't Capittel ghefeydt hebben, ende laet ons nu voort gaen tot yet anders. Ende
|
||||||
|
V
|
||||||
|
van Vincent Scamoz&i. 21
Ende om yet te fegghen vandc daecken cnde frontifpitien, Vitruvius nae dat hy ghefproken heeft ***. h&p»
ghehadt vande Ornamenten op de Ionifche Colommen, foo befchrijft hy oock den Timpaen; het 3' weicke is die drie-hoeckige fpacie die daer is tufTchen de Corniflfen van 't frontifpicium, ende wil,dat fijne hooghte fy een ncghende deel vande lenghte vande vlacke Cornifïe, ofte die op haer water-pas is,- ende om dat dcfe proporticn laeg vallen ende niet wel en paffen op 't gebruyck van onfen tijt,ende oock niet inde oude wercken bevonden worden ge-obferveert te zij n - hoewel dat die vanden Tem- pel van Jurelianus, de weicke ftaet boven die vande H. Apoftclen, een levende van fijne lenghte is. Maer fiiicks fal hy moghelijcken verftaen hebben van een af-dack , het weicke met Metale Tegels of dierghelijckeniofteghedcckt worden, gelijckmenin ouden tijden pleeght te doen, ende infonder- heydt inde Tempels, het weicke oock fonitijdts by ons inde publijcke wercken van Kooper ofte Loot ghefchiet , ende men oock tot onfen tijden toe fiët aen't dack vande oude Kercke van Sint Pieter Maggiore tot Roomcn: anders foudc den text van Vitruvius bedorven zijn , ende daer hy feydt een deel van neghen foude hy behooren te fegghen twee deelen van neghen, ende foo foude het feer wel kunnen beftaen, gelijck wy in 't volgende Capittelbethoonen fullen. Ende een weynigh daer nae inde felve plaetfë voeght hy daer by, dat de hooghte vande Acrote-
rien, dat is Canteelen, raoetwefende helfte vande hooghte vanden voorfz Timpaen :ghevendedaer nac een achtfte deel meerder aenden Acroterio in 't midden- Wekken reghel verre buyterj de reden gaet, ende oock van 't gene de oude altijdt ghedaen hebben, ghelijckmen in hare wercken fien kan. Sulcks datfc heel onfekcr ende verfcheyden is, clan min dan meer , nae de hooghte vande frontifpi- cien zijn daer meer of min Colommen, ende is een Colomnaet van vier, van fes, ofvan acht Colom- men; alhoewel de Colommen van Jt een ende 't ander Colomnaet even hoogh zijn, foo zijn evenwel d'Acrotenien van verfcheyden hooghten, ende fouden daeromme door defe regel van Vitruvius heel onaengenaem voor 't ghefichte komen. Ende evenwel ifFer niemandt gheweeft die daer op heeft ge- let ghehadt, ghelijck mede de Moderne Architecten geen regel ghegheven hebben, ommedefel- ve wel ende geproportioneert te maecken • ende daeromme fullen wy in 'r volgende Capittel de pro- portien gheven, die ons dunckt daer toe te behooren, ende veel andere dinghen die daer aen raken byghevolghe. Van verfcheyden foorten Van Pedefttjkn onder de Colommen^ Vande Imercolomnien}Gale~
ryen ^ende principale Boghetifeer verfcheyden» Cap. 8. Eynighe zijn die gene gheweeft, die alle de deelen der Ordcns met harepropor-
tien ende gereguleerde maren verthoont hebben; Ende onder de felve ( ghelijck- rnen fien kan ) hebben oock vele de Pedeftijleninghe voert, die in 't gheheel en- de in hare deelen van ronde forme zijn, ofte van vele ghedaenten, befchrijvende de felve leegh ende dwergh-achtign ende ghelijck als Klompen onder de Colom- paiudh men. Andere daer en teghen rnakenfe veelte hoogh met groorenmis-ftandt,be- 19." llM'" halven dat fonimige van haer de hoogten oernen van de breedten der lichten van- Serlio- de Boghcn: foo wel van't quadraet, als van'tDiagonaelvandcntronck derPedeftijIen, endedier- ghelijcke niet wel voegende manieren 5 linde op defe wijfe wijeken fy vandeproportien , fonder te denckendatfe bequamclijckeauytde oude wercken kunnen genomen werden. In manieren dat fy dickwils onder de Colommen vande tedere ende lichte Ordens, ghelijck de
Corintifcheis, Pedeftijlen ftcllen van een vierde vande hooghte der Colommen , waer doorf è heel dwerg-achtigh, ende in hare deelen bekrompen zijn, gelijckfc niet en doen onder de dicke ende vatte Colommen vande Jonifche Orden,- behalven datfe geen mate met allen en houden,omme de hoogh- ten vande Ciniacien ende vande Bafamenten der felver Pedeftijlen,de welke dickwils fwack ende flap zijn met flechre leden, ende fomtijdts dubbelt ende qualijck daer op paffende. Waer door men fiet, dat fy in 't eerfte haer vergrijpen inde Ordre ende regule omme hare hooghten te nemen, ende fulex is klaerdewijle fomtijdts hare Pedeftijlen niet en komen tot de hooghte vande Ornamenten, opde Colonmien5ende fomtijdts foo leegh worden als de Dadi ofte Socoli, die men pleeght onder te fet- ten omme de Colommen te verhooghen. In manieren dat noch d'een noch d'andere wel uytvallen, ende eenighe aerdigheydt geven aen 't werek, daer fy onder ftaen. Voorts die A rchiteóten, de weicke hare Pedeftij len al te hoogh maken, geven ten eerden een on-
aengenaetnhetydt aen 't ghefichte,ende zijn die vande Tofcaenfe Orden , weynigh verfchelende van die vande Corintifchc ende Compofito. Ende foo vele dfoude aengaet, de Pedeftijlen vanden arco di Coflantino, zijn twee vijfde deelen, vande hooghte van hare Colommen ; maer defè ende gene zijn tegen de natutirlijcke ordre: de weicke vereyfcht dat het dicke fy by het dicke endevafte, ende het licht ende tedere by het aerdighe ende rancke; ende daeromme zijnfe bevende ende fwack onder nare Colommen. Endeeyndelijcken defe foo groote hooghte brenght een groot onghemack mede omme de Puyen ofte Baelien te maken ende anders, ende fomtijdts ruften inde tweede Ordensde Bafamenten vande Pedeftijlen, op het vlacke,- waer door de waters van binnen fmooren: behalven datfe inde deelen ende leden van hare Bafamenten ende Ciniacien van verfcheyden hooghten gheen F fekere
|
|||
|
zi Grom-regukn der
fekere reghel geven, ende daeromtue vallenfe pover,ellendigh ende fonder eenighe welftandt,noch>
te by haer felven, nochte oock anderfins met hare Colommen vergheleken zijnde. üktxap.i Wyders Vitruvius inde befchrijvinghe, die hy doet vande Tempels met de Colomnaten die haró
Pedeftijlen onder hebben fcydt, wanneer de Baelie van drie deelengemaeckt wordt, dat is van twee zijden, ende het achterfte (want het voorite wiert altijdt vry ghelaten voor het inkomen ende uyt- gaen^alfdan wordende Dadi ende de leden vande Bafamenten, ende de Troncken ende de Cimacien met hare leden ( die alle vande Pcdeftijlen zijn) tfamen-gevoeght; in modo uti haheat permedium adje- ilionemper fcamillos impares - dat is, datfy door het midden hebben een byvoeginghe van on-evene Scamillen, fulcks dat den Poggio foomenfe recht fienfal, een weynigh hol fynaebinnen toe, het Lib. 5. cap. vvelcke hy beveftight inde Galerye achter de Scène. fkwdro. Welcke fwarigheden velegbeleerde luyden niet weynigh bedenckensgheghevenhebben, ende
BarLtro. zjjn cjaer over veJe difputen ghevallen, omme niet te fpreken van die gene, de welcke dnyfent onge- Paiudi*. fondeerde dingen voort gebracht hebben, als banden aende Troncken vande Pedeftijlen, ende trap- uk 4. cap. pen boveri Op jc Cimacien,ende dierghelijcke monftrueufe dinghen , die niet ten propoofte en doen; LiL $.fac. fonder dat nochtans eenighe van haer de waerheydt ghetroffen hebben. Ende tot verlichtinghe van ïib'éfac defetwijffclachtigheyt, foo vinden wyby de Griecken, ende infonderheydtbyP^/^rt/daer hy 454. van'tBeeltfpreeckt, ende inden ingangh vanden Tempel van lupiter Olympius, ende vande groote ^h'$'<A?' moeder van Arcadia?, dickwils, dat de ftatnen ftonden op Scamillen, die of vierkant of rond Waren; de welcke niet anders waren als Pedeftijlen; Vitruvius feydt datfe on even waren,omdatfe gemaeckt wierden aende zijden vande Tempels, ende oock aende zijden vande Galerycn achter de Scène van- den Theatro, alwaer de Intercolomnien altijdt even waren; maer de Colommen ende de Pedeftijlen quamen altijdt on-even van ghetal. Ende dit vvoortScamillo komt nac het feggheu van Pnfcianus 3 vanScamno, ghelijck van Mamma
~hlamilla, ende dierghelijcke: ende wy hebben daer van een fchoone oude op-fchrift ghevonden tot Spoleto in Umbrien , de welcke mentie maeckt vanden Qverften der Meefters tot Romen, die in \ Griecx Protomaflro ghenoemt wort, foo wel vande ScanriÜi als vande Scena, die hier feer wel te pas komt ende luyt als volghf: M* Septimio*
AL Ftl. Hor.
Septimano.
EquoPub. UIL Vl^. LD.
IJr(efe$. Fabr* P^mce.
Dec. I1II, Scamillar»
Opera Veteres.
A Scena Patrono ob
Merita ejus L* D. D. Z>.
Omme voort te gaen tot de Intercolomnien, ofte fpatien tuffchen de Colommen, fommighe heb-
ben behaghen ghehadt datfe heel wijdt^ommighe datfe engh waren; ende andere, die wel het meefte deel zijn, hebben aileene, fonder verder te foecken , te vreden gheweeft met het gene Vitruvius, hoe Lib. i.cap, wel /èer kort (gclijck fijne manier is) daer van fchrijft inde lonifche Orden, alwaer hy bethoont datfe 2'3' van vijf manieren waeren, noemende de felvcmet Grieckfche namen, Pic?ioflilos, het welcke te feggen is heel dicht, Sifiilos, een weynigh naenw, Euflilos s heel beqnaem, Diafli/os, wijdt ghenoegh, ende Arcoftilos heel wijdt vanden anderen, ende defe woorden hebben hare beteeckeninghe vande wijdte van hare fpacie ende vande Coloname, otn dat Stilos eyghentlijck in *t Griecx een Colomme beteyekent. v'timU De eerfte maniere van Intercolomnien befchrijft hy van een Modulo ende een half, de tweede van
PrfW/o. tweC) ende de derde van twee ende een vierendeel; maer aende middelde Intercolomniegheeft hy drie Modulen, het welcke vande Modernen niet en is aenghemerekt gheweeft, die hare Colomnaten van egale Intercolomnien maken: de vierde maniere befchrijft hy van twee Modulen ende drie vier- Ztb.+.cap. den , ende de vijfde, ghelijckmen goedt vinden falj hoewel hyfe elders befchrijft van drie ofte vier *• Modulen ofte dickten van de Colomme, alwaermen aenmereken moet, dat hy van alle defe manie- ren die alleene prijft de welcke van twee Modulen ende een quart is,- om dat die van een Module ende
een half, als oock die van twee Modulen veel te dicht komen,ende datmen kommerlijcken daer kan door-gaen, ende die van twee Modulen ende drie quaerten, beneffens die van drie ende vier Modu- len, komen inder waerheydt veel te wijdt, fulcks datfe d'Architraven van fteen niet en kunnen dra- i,b 4 proe ghen, ende elders noemt hy alteenlijcken drie fborten van Intercolomnien, namelijck Siftili, Eufiili ende Diaflili, gelijck hy oock inde Dorifche Orden aenroert. Maer hoewel Vitruvius foo merckelijcke teghenftellinghen van manieren der Intercolomnien
maeckt, ende het meeftendeel van dien verwerpt, evenwel foo zijn de Moderne Archite<5ten (de welcke in andere dinghen waerdigh zijn gheprefen te worden) in defe manieren ende formen achter- wacrtsghegaen; fteüende de felve in harqordens, ende de Colommen opdevlackeaerde, fonder acht
|
||||
|
T>an Vincent Scamoqg. 23
acht te nemen dat Vitruvius die op hare Pedeftijlen geftelt heeft, ende oock dat ft inde Jonifche Or-
den te g^s komen, gelijck hy in 't eynde ende elders feydt; ende oock foo geven fy genen reghel van i&- 3. cap. hare Intercolomnien in 't midden, die met alle reden grooter wefen moeten, Ende uyt alle defe dif- iib.±.proe. ordrenmoetenby confequentie groote inconvenienten volghen, de welcke groote verbeteringhe wacrdighzijn. Het eerfte is, dat foodanighe foorten van Intercolomnien niet en gaen waflende d'een nae d'ander
met proportie, behalven dat de Moderne gebleven zijn by dit arme ende fpaerlijckeghetal, daerde Oude noch andere fèer gheproportioneerde manieren ghebruyckt hebben (gelijck wy weynigh hier nae fullen bethoonen) Voorts moetmendaer opletten, hoewel foodanighe maten wel komeninde compartimenten vande Triglifen, Modilions, ende vleugels vande contonaten, midtfgaders veele andere dierghelijcke voorvallende dinghen, allfer feer groote ende hooghe Colommen zijn, foo en paffenfe evenwel niet op de wooninghen, ende vertreck-plaetfen, nae den ftaetvan defentegheu- woordighen tijdt, ende wierden bequamelijcken ghemaeckt aende Zaelen ende Periftilen ten tijde van Lucullus^SyUa ende Scaurus, ende aende Tempels ende Stadthuyfen ende andere dierghelijcke ghebouwen vande Griccken, ende vande Roomfche grootheydt, gelijck wy gefeyt hebben. i&. \.<ap. Ende daeromme moetmen niet al prijfen wat de Hiftory-fchrij vers gefeydt ende de Oude gedaen ! y ^ z°'
hebben, maermen moet wel overweghen de reden die voor ende teghen zijn, ende onderfoecken ende uyevinden d'oorfaken, mitfgaders waeromme, tot wat tijden, waer ende tot wat eynde fooda- uh.\xap.+ nighedinghen ghemaeckt zijn,- want wy fullen bevinden, dat deGrieckcnuytmagnificentie ende '? °" 20- daer nae de Romeynen 3 ende moghelijck gheen andere volckeren fulcks hebben kunnen doen, om datfe de heerfehappye der werelt gehadt hebben. Nu lullen wy vande Galeryen fpreecken, ende op datmen de meeninghe van Fxtruvius verfkatin verfcheyden plaetfenende fpecialijcken inde Tem- pels,befchrijft hy verfcheyden wijdten van een Intercolornnie, het fy die enckel of dubbelt zijn,tnaer Ub.^cap. 1 aende Galeryen vande Stadt-huyfen ordineert hy datfe effen foo wijde zijn als de Colommen hoogh f 'b'i a*' zijn met Bafis ende Capiteel, ende foo oock de dubbelde Galeryen achter de Scena, het fchijnt oock itb.s.c*p. dat hy fulcks mede verftaet vande binnenfte Galeryen vande Paleftra, ende oock vande drie deelen ^ 6 cafJ% vanden Xyfto ende vande Periftijlèn des Grieckfchen ghebouws * wacr door de eerfte heelengh val- 10. len, fulcks datmen daer fteenen ftutfels maecken kan, gelijckmen inden meeftcu deel der oude Tem- pelen fiet, maerde andere vallen heel wijdt, ende dienvolghende fberleegh, waef doordehoutc ftutfels het qualijck houden kunnen infonderheydt foofe verwulft zijn. Ende (00 vele de principale bogen aengaer, diemen aende Galeryen ende andere plaetfen maeckt,
versiert met fimple Colommen, ofte oock wel met foodanighe die Pedeftijlen hebben, Vitruvius ende andere oude Autheuren en hebben daer niet met allen van verhandelt, endede Moderne Au- serihc theurenhebbenfceerftaltedwergh-achtighendelaeghglieordonneert, ende andere daer nae al te riznola- licht op ende hooger als het behoorde ; niet alleenlij eken inde Lantarens inacr oock inde relte van hare deelen. Daeromme maecken defe ende gene de principale PiUfterstuffchcn de boghen , ende daer de Colommen ruften, fonder eenighe bepaelde dickte ofte zijden9behalven dat de wijdten voor aen niet met allen gheproportioneert ende over een komende zijn met de grofheyt ofte tederheydt van hare Ordens, raaeckende die verfcheyden ende als nae believen, ende dickwils al te fwack omme tedraghend'opftaende laften van haer eyghen wereken, ick lateftaen van andere Ordens die daer foudenmoghenopftaen, ghelijckmen treckenkanuytden Theatro van Marcello ende vanden Cc- lifco, ende van foo vele triumphale boghen, de welcke fchijnen niet naeghekomen te zijn van defe excellente ArchiteÖen. |
|||||
|
DeVleugelkens ofte Ledekens, die ter rechter ende flincker-zijde vande Colommen ftaen, KfXP.
worden by fommighe Architecten alleenlijck een vierde breedt ghemaeckt, fomtijdts de helft, ende * * f°' oock wel twee derde van een Modulo, ende alles fonder onderfeneyt, foo wel aende grove als aende tedere Ordens, ende dat noch het flimfte van allen is, fo makenfe de vleugelkens veel grooter aende tedere als aende andere Ordens. Sulcks dat door defe onghereghelde maten de Vleughelkens fwack worden, ende het werckfober; hoewelfe aende Cantonaten veel maffiver ghemaeckt worden, ende ^yp aende compartimenten vande Modilions ; inde welcke hoewel yeder een meent dathyde juyfte 13. compartimenten ende d'obfervatien vande fchooneoutheydtvolght, foo foudenfe evenwel valfch komen inde Corniflen van alle hare Cantonaten, ende fouden daeromme ghenootfaeckt zijn omme ftucken te maken aen alle de wereken daerfe gheftelt zijn. Van 'tghenedaerop gheftelt wort en gheeft niemandt onder foo veel Architefleneenenfekeren
reghel 3 hoemen fulcks nae proportie vande boghen doen fal, ende op dat het met de Vleughelkens accordere, omme niet te fpreken van eenighe plompaerts, die in hare wereken fomtijdts ghcene lm- potten gemaeckt hebben, doende de voeten van den boghe ruften hoven op de Capitelen; Maer om- me tot de eerfte weder te komen, fy hebben inde felve Impoften, gebracht fekcre leden die Dorifche Capitelen hebben, ofte andere formen die niet ten propootteendoen , omme gheftelt te wor- f^Z/kz uên inde Ornamenten der Poorten ende Tabernaculen, gelijck wy't zijndcr plaetfen thoonen fullen. 25 ^ 28. Daer en boven maken fy de Modons, die wy veel eyghentlijcker Archtvolti noemen, ende infghe-
lijcks de Cunei ofte Serragli van alle hare boghen % veel eer nae haer welbehagen, als met eene ghe- regelde mate- oock foo confunderen fy dickwils die ghene die op een grove Ordre paffen ende ftel- F % len
|
|||||
|
24 Gront-regulen der 'ArchiteBurt-*
len d^felve in een tedere, ende maecken datfe noch op deene noch op d'ander paffen ofte ghepro-
portioneert zijn, indickte ofin hooghte, ghelijck hare Ordens vereyflchcn. Alle welcke dinghen voortghekomen zijn door een fekere eyghenfchap ende onbedachte vryig-
heydt, die fybyhaer felvenghenomen hebben, endeoock om datfe haer wijs maeckten datfl* veel wiften, ende infonderheydt in defe faecke,ende vande valfche Modulaticn vande wijdten in 't midden vande Colommen , ende vande principale Pilaftren ende de hooghte van hare Pedeftijlen ende Co- lommen, fomtijdts dwergh-achtigh , ende fbrmijdts oock wel te hoogh ende eyndelijcken vande kleyne over-een-komfte die hare Ornamenten boven op de voorfz bogen hebben. Vande principale Poorten, ende hare Ornamenten op Der/cbeyden manieren, ende vande
onder[cheydene jModonaturen, ende een bejluyt-reden van defe faken* Cnp. $>.
Et waerheydt maghmen fègghcn, dat de Moderne Architeóten in hare fchriften of
niet, of weynigh gehandelt hebben vande proportien ende maten vande principale poorten ende venfteren vande gebouwen : Het fy om de fwarigheydt, diefy in defe materie gevonden hebben, ofte om andere refpedten, endeoock foo hebben de uytleggingen weynigh klaerigheydts, ghebracht omme te verftaen ende wel te ftellen de Dorifche ende Ionifche poorte van Vitruvm , ende fiïlcks ghefchiet om vele redenen,De eerfte is om datfe nemen, Sierit lumen ah imo fexdecim pedes3vande wijdte, het welcke eyghentlijcken moet verftaen worden vande hooghtc der felver poorten: Ende vermidts dit, een fèer gheachte fake is, foo lullen wy daer van yets ten propoofte fegghen. Voorts en maecken fy de Dorifche erde jonifche Colommen, endeoock delntcrcolomnicn,
midden te^hens over de felve poorten, niet van die hooghte ende wijdte, die den Authctir hebben vvilj ende dan noch en kunnen fy niet vinden de rechte hooghte vande ghefpannen vande Galerye, geloovende datfe is aen 't opperfte vande Cornifle nae buyten ofte vande folderinghe : ofte, ghelijck andere meenen 3 van 't ghewelf vanden Tempel • het welcke niet beftaen kan, om dat Vitruvius van foodanighe Lacunarii ofte ghefpannen f oude gefproken hebben met het woort van minder, ende niet met het woort van meerder5 ghelijck hy doet. Dit woordt Lacunarii is een Latijns woort, ende wort daer door verftaen 't ghenc men te Boulo-
nien requadri ende ffondri vande (bffitti noemt, ende tot Elorenccn Taffelli,wacr op men Schilderijen ende andere Ornamenten maeckt, ghelijck wy tot een recht voor-beelt daer van, tot onfe tijden toe» ghefien hebben de Lacunarii ( diemen tot Roomen Sopalchi noemt) van 't Septt\onium van Severus, ende die van't ghebouw tot Pantano achter de Catechumeni, zijnde beyde van fijnen Marbcr met requadri ende fèer lieffelijck gefiieden werek. Voorts aengaende d'Ornamenten vande Dorifche poorte, het meeftendee! heeft ghewilt, dat een
feer hoogheforme, ghelijck als een vlacke Tafel omme daer op eenighe inferiptie te maecken, de Cornifle fy, om dat Vitruvius feyt Corona deinde plana fiat cum cymatio, namelijck op fijn paf loot, tot ttb.-j.cap.z onderfcheydt vande Cornifle van *t frontifpicium , die hy te voren Summa noemt, de welcke oock Zbarf. heeft de rechte keel ende den boordt, die hy elders Sima noemt, ende foo f al de hooghtc vande felve ub.ixap.i t eenemael overeen komen mette Capitelen vande Dorifche Colommen nae buyten; ende dit abuys komt daer van, om datfe het« oordt plana nemen voor de torme vande Cornifle, daer men de plaet- fe verftaen moet, waer ende hoefe gheftelt is, ende oock, uti Corona/ümma; dat is om hoogh, dat het frontifpicium maeckt, voor Sima ende niet fèer verheven. mand™. Andere omme de Cornifle té verghelijcken met de Capitelen vande Galerye hebben gheloofr,
^ufimi cjat vitruvius twee deelen hebben wilde tot de hoogte van 'r licht, het welcke d rie, ofte drie ende een
' ' halfin alles hoogh was, tot onder de Lacunarii toe, ende hebben de poorte ghemaeckt van twee ende
een half, in plaets van twee, Waer doorfe onghefchickt groot valt, ende met foo grove ende maflive
Ornamenten , dat d'Architrave vande felve poorte overeen komt mee bet gheene dat boven op de
principale Colommen is, ende nae buyten in meerder hooghte gheftelt is.
vb.^ctp. Van Jt verkorten ende intrecken nae boven der lichten vande felve poorten ende oock vande Pi-
fap\ 4 er laftraten- het welcke Vitruvius obferveert (ghelijck in 't verminderen vande Colommen , ende het 2s- , 7 aenwijfen vande hooghte inde Ionifche orden) en heeftmen niet verftaen d'oorfake van foodanighe «^.12! 7 verminderingen, nochte oock daer van eenighe krachtighe reden gegheven waerom datfe gemaeckt PaiMb.i. Worden, gelijck wy elders fullen bewijfen, hoewel dat fbmmighe meenen dat het fy 0111 eenighe for- 1 trefle te maken ende dat het aenghenaem is datfe beneden wijdt fy, ofte om datfe beter ghefien kun- nen worden ende dierghelijcke dinghen , de welcke niet te pas komen, ende defe gheleerde uyt leg- ghers ende excellente Architecten hebben bykans in alle dinghen qnalijcken gheftelt de maten ende formen van defe poorten. Ende vooitgaende tot de particuliere Ornamenten der felver, foo verfcheelt voor eerft Vitruvius
niet weynigh van d'Oude: maeckende aen de Filaftraten ende boven-dremfels ofte Architraven een
fwackeCimatium,ende voorts alleenlijcken met eenenbandt, ende daer nae de Cornifle alleenlijc-
iih.*,c«f.% ken met den GocciolatojoendeCimacio - waer door alle het felve Ornament heel fober van leden
nytvalt,
|
|||
|
Ttan Vincent Scatmgf. 25
uytvalt , ghelijck het oock inde refte doet vande Dorifche Orden.
Endc foo veele d'Ionifche poorte aengaet, moermen daer opletten dat de felve Gateryen (gelijck
wy een weynigh te vooren ghefèydt hebben) de Pedeftijlen onder de Colommen hebben. Men mach ghelooven dat inde befchrijvinghe vande felve den text van Vitruvius ghecorrompeert is, daerhy fèydt, dat hare hooghte ghedeelt wort in twee deelen ende een half; ende dat vande fèlve een ende een halt gegeven worttot het licht vande voeten, want fo daer geen ander quaet vanen qua me, het ub.^cap. foude veel te wijdt zijn voor de Dorifche,- hetwelckeeen faeckeis verre vande reden, endequalijck 6- voeghende met de gracelijckheydt, die een poorte van foodanighen Orden vereyfcht,behal ven dat- fe onaenghenaem foude zijn aen 't ghefichte vande aenfehouwers, ende daer en boven noch foudc het vrecmtzijn vandeformen der poorten, die ons deOudenaeghelaten hebben, dewelckehoogher zijn als twee wijdtcn3 waer van wy elders verfcheyden exempelen f uilen by brengen. Cap.j*. Ofce, foo den text niet inderdaet ghecorrompeert en is, foo moetmen verftaen, dat de hooghte
vande Colommen tot onder de Lacunarii toe, ghedeelt is in drie deelen ende een half, ghelijck hy ghedaen heeft inde Dorica, afïïgnerende twee tot de hooghte van het licht, ende de wijdte wort ghe- itelt alfmen van nieuws de twee voorfchreven deelen in twee ende een half verdeelt, endedatmen van een deel ende een half de wijdte vanden voedt der poorte maeckt, ende daer nae daer by doet de hooghte vande Pedeftijlen,diefe onder de Ionifche Colomnaten hadden,endealfdanfal de hoogh- te van die poorte nae proportie wefen , omdatfewat hoogher komen fal als twee vierkanten , ende datisghenoegh. Ende omme te komen tot de beweeghlijcke compartimenten vande poorten, die Fitruviusfe&t £&.*.<*?.
kortelijcken aenraeckt: fommighe zijn ghenaemt gheweeft Fores, om datfe nae buyten toe opgaen, volghens het ghebruyck van d'eerfte tijden by de Griecken ende cock by de Romeynen; het welcke eerft inde Tempels ghebruyekt wiert, is daer nae om der eeren willen, volghens Plinius, Plutarchus ende Dionyjius, tot Romen voor deerde reyfe toegelaten aen LValerius Publicola omme de deuren, ifai** nae binnen toe van fijn huys te openen. Sommighe andere waren ghenaemt Biforcs, omme datfe ten ffluiiu dcele vaft ftonden, die by ons ghenaemt worden aPofterla, endeten deelebeweghelijckyendedefe wierden ghemaeckt aende groote poorten. Sommighe andere wierden ghenaemt Quadrifores, otii datfe in vier deelen gheopent wierden, na-
inelijck ordinaris twee deelen beneden , ende fbmtijdts oock twee deelen nae boven, daeromme foo ghelooven wy dat de felve, om de fwaerte, niet en moeten wefen van Metael, maer veel eer van edel ende uytghelefen hout. Inde Antiquen fietmen bykans alle defe manieren van poorten ,- ende de meeftghe^ierdc zijn die vande Rotonde tot Romen. d'Atheniflche poorten wierden alfoo ghenaemt, om datfe eerft ghevonden ende ghebruyekt zijn
gheweeft van die van Ionien, de welcke in Attica woonden, ghelijck wy ghefeyt hebben vande Bafen derColommcn, welcke poorten hadden haere hanghfels ende drempels, versiert niet foo grof, met eenc fafcie alleen gelijck die vande Dorifche poortCjnochre oock niet foo teder met drie fafcien^ ghelijck de Ionifche; maer met twee, ende in't openen wierden de felve bewèeghelijcke poorten nae buyten gheopent, ende andere dierghelijcke manieren. uk t.cap. Alle de principale poorten, befchreven van Vitruvioy moeten verftaen worden foo alfle in haer 6'
ghewichte hanghen op hare henghfèls, ten minften in twee deelen, d'eene aen dcfè ende d'andere aen d'andere zijde , ende daer nae moet elckeene vande felve verdeelt worden in twee, ende oock in meer vierkanten inde hooghte ghelijck wy fien tot op huyden toe d'oude poorten van Roomen ende elders, de welcke nimmermeer zijn van een deel alleen ende gheheel van een ftuck; gelijck fommige uyt-leggersvan/^Vr/W/Arvoorgheghevenhebben, omdatfè, vermidts de grootheydtendefwaer- Jieydt van haer ghewichte, zijnde van Metael, gelijck Plim'us ïeyt, feer fwaerlijcken ende bykans als #*•** onmogelijck fouden gheweeft zijn omme te draeyen ende te beweghen, behalven de verhinderinghe w^*i' ende onghefchicktheydt voor het ghefichte ende oock het perijckel dat het ghebouw daer door fou- de komen te lijden. Ende foo veele de compartimenten vande beweeghlijcke deelen der poorten aengaet, de fèlve lih*$*c*t'
worden foo verfcheydelijcken by de gheleerde uyfgheleyt, ende foo verre buyten de meeninghe van Vitruviusy gelijck wy verftaen dat het feker een fake is om te verwonderen. Daer door fietmen klaer- Iijcken, dat bykans alle de Moderne, defefchoone ende nutte difficulteyten niet verftaen hebben, averflaende de faken van ghewichte, ende uytlegghende ftilcke woorden, die weynigh helpen tot het ghene noodtfakelickft dient gheweten,omme de felve poorte wel te bouwen. Daeromme achten fy dickwilsdc kortheydt van fitruvio vooreen ghebreck endemiflagh; het welcke veel eer daer deur komt, of dat defèn Authcur door feer gheleerde Mannen gelefèn is, doch fonder kenniffete hebben vande manieren van (preken der Architeéten, of ter contrarie van die gene, die wel eenighe ervaren- heydt ende wetenfehap hebben, doch fonder kennifle vande Latijnfche tale ende vande Mathemati- fche termen ofte manieren van fpreken. * Derhalven fullen wv inde volehende Capittelen , als veel bequamer plaetfèn s defè gantfehemate- CaP-!*- t 1 t 1 1 1 r 1 1 1 ■ 1 1 ■ 1 r/- Cap. 16.19
rie verhandelen, net welcke lal kunnen dienen, als vooreen uytlegginge vande poorten van vitru- 22.25c?
vius9 behalven dat wyfè feer wel fullen paffen op onfe vijf Ordens, ende daer en boven noch ons ghe- 2%- voelen, feggen van 't inbinden vande lichten der felver om hoogh, van hare Poften ende Pilaftraten. G Uyt
|
|||
|
Grom-reduien der
|
|||||
|
^tnno Uyt een feeronde Wet van PuzzoJo in Marmer ghcfneden, die wy tot Napels ghefien hebben,
vb.tïcap.6 heeftmen vele woorden van Vitruvio in 't onderfcheyden van de poorten ende van hare Ornamenten
ghebruyekt, ende vele andere de welcke groote klaerheydt geven in defè materie ,• welcke Tafel al- foofe geregiftreertis ghewceft vanden hoogh-geleerden Philandro in fijne annotatien,ende van Geor- gioFabruio ende andere curicufe Antiquariien; foo lullen wyhier allceneaen-teeekenendefe prin- cipale. tib.6.cap.9 Lumen^ het welcke Vitruvius noemt Hypertyrum, is het licht vandepoorte. Limen, dat is den drempelloze het bovenite vande poorte, het welcke hy Supercilium noemt 3 ofte
elders Liwe?2. jititcv, Pilaflrateti, ftijlen,poften of uyterlijcke dingen.
Simccp/cLvy Cornifledie laegh verheven, ende gefingeert is. Jntepagmenta abieginea, Ornamenten van hout rondom de poorten vaft ghemaeckt.
Cymacium, Cimacie, ofte keeltgen ofeytgen een kleynOrnament. Forcs, Clatratas II.cumpoftibus ejculinis. Getralyde poorten, ende in twee deelenghefloten met
eyeken poften, ende vele andere woorden die wy al hier verby gaen. De Moderne hebben infghelijcks naeghelaten te befchrijvenende voorteftellendeproportien
vande Venfters, ende Nücbi, ende vande Schoorfteenen, ende dierghelijcke dinghen, ende als al fchoon ycmant de felve aengeroert heeft,foo is evenwel fulex meelt van kleyne importantie, ende ge- lijck een fchets gheheel in't rouw ghemaeckt, fulcks datfe, van heel verftandigbe perfoonen qualijc- ken kan in 't werek gheftelt worden, ende daeromme van middcl-matighe feer fwaerlijcken kan ver- ftaen worden , ick late ftaen van Idioten, daeromme lullen wy inde volghendeCapittelen van d'eene Cap. 14. ende d'andere handelen. De manieren vande Modonaturen ofte Sacomen, die tot defeure toe ghevolght zijn , foo wel van
Fttruvioals van de Modernen, omme niet te fpreken van eenige,dic de felve door enckele pra&ijcke maken, als de Schilders ende dicrghcjlijcke,alfTe wel onderfocht worden, foofalmen bevinden datfe vele ende wichtighe ftrijdigheden hebben. Want de gantfche hooghte te deelen, het zyBafa ofte Capiteel, ende van ftuck tot fluck hare leden weder te deelen, ghelijck Pltruvnisd'eer^e van allen vh. 4 cap. inde Tofcaenfche ende Doriïche,ende oock inde Jonifche Orden gctlaen heeft, ende daer nac Albcr- ïtb.s.inp. tiySerlio, Cataneo, Palladio ende andere Moderne Architeóten en komt niet wel. Als mede dema- 3- niere die Philibert deÏÏ Orme ghebruyekt, ende weynighe andere, met palmen, minuten ende oncien, verdeelendedefelveaenheteenende het ander lidt, Infghelijcks Vignolay ende rnoghelijcken noch
andere, die hen volgen in't verdeden vanden Modulo, foo verfcheyden aende Tofcaenfcheende Dorifche Orden in tvvaelf deelen, ende daer nae inde Ionifche, Corintifche ende Compofite Orden (omme ophaer maniere te fprekenjin achthien deelen, hoe wel de felve wel ghebruyekt is vanr*- truvio, daer hy ipreeckt van 't Ionifche Capiteel, macr fy verftaen dat de dickte van hare Colommen moet wc/en van twee Modulen. Alle defe manieren zijn fwaerende verdrietigh , ende en hebben geene fckerheydt, behalven datfe eenen verbinden,om altijdt de felve modonaturen te maecken,en- de evenwel behooren die vande publijcke edificien, van d'andere voor de privee , onderfcheyden te worden, Voorts brenghenfe oock ghene feeckerheydtindeproportien ende correfpondentie vande leden,diemen behoort te maken- ende eyndelijcken foo zijn dcfe hare Saccmen met weynigh aerdig- heydt■:■> ende gratie versiert. Lih.s.cap, Endeeyndelijckendefclvctcdeclen in minuten, ghelijck denfelvenPhilibert endePa!/adiusél-
2°; i c dersdoen, ende een ander in óo, fchijnt een goede faecke te zijn, omme dat dit ghetal vcledeelingen u.wf2, heeft (ghelijck gefeydt is) behalven dat alle de Sacomen kunnen ghemaeckt worden ,die tot een fel- ve Orden behooren,* hoewel, omme de waerheydt te feggen, foo grooten getal ende breucken velen verbij ftert,behalven dat defe minuten niet en kunnen dienen,omme te maken de Sacomen vande bo- gen, poorten, V7enfters ende andere innerlijcke deelen. Maer 't ghene, het welcke wy het hooghlle achten,is, dat wy noch van dcfe, noch van die,dc welc-
ke van andere verhaelt worden, niet en kunnen trecken eenigh nut, voor die ghene, die gheerne vol- komene kennifTe vande Theorie, ende van defe nffiterie van Modonaturen hadden, welcke fcer im- portant ende nootfakelijck is, ende niet en moet gheftelt worden beneden eenighe andere. Ende daeromme foo hebben wy door groote neerftigheydt een nieuwen weghghevonden, endegantfeh verfcheyden van defe, de welcke behalven de lichtigheydt, die de lief-hebbers nacdefendaerinne fullen fpcuren, meerder nut mede brenghen fal, ghelijck wy klaerlijcken t'fijner plaetfen lullen thoo- Cup, 14. ncn en(^e obferveren in 't maken van alle onfe Modonaturen. Ende omme te ghedencken 't ghene wy tot hier toe hebben aenghemerekt, foo fietmenon^he-
twijffelt wel, dat defe uytitckende mannen een goet deel vande ghcwichtighe faken, over defe mate- rie der Ordens, hebben overghcilaglien, ende dat die ghene felfs, daerfe van hebben willen fpreken ftev donckcr zijn, ende andere niet bequamelijcken gehandelt. Daeromme indienmen overal, foo wel inde formen als inde maten van hare principale lichamen, als Pedeftijlen, Colommen ende bo- ven-Ornamenten , infghelijcks mede inde boghen ende poorten ende andere faken, die fy voordel- len te willen verhandelen, fiet hoe vele fy in meritenende ordre vanden anderen verfchillen , ende hoe verfcheyden fy van d'Oude zijn (ghelijck wy wijdtloopighvcrthoont hebben, ) foo machmen met
|
|||||
|
ban Vincent Scawosgi.
met reden fegghen,dat defe hare opinien geheelijcken niet en kunnen werden gedefendeert, dewijle
heteenwaerachtighenreghelis, dat dieghene die ghebrekigh zijn ende dwalen inde generale din- ghen ende beginfelen van een fake, onghetwijffele oock ghebreeckigh zijn moeten inde fpeciale din* gen, ende inde deelen vande fel ve; dewijle men fiet dat d'effedten die van contrarie oorfaken voort- komen, oock infghelijcks tufïchen haer fclven altijdt ftrijdigh ende contrarie zijn. Sulcksdatmen in ghevolghe vandeghefèydefaecken vaftelijcken belluytenmach, dat dewijle fy
fbo vele ende verfcheydene opinien, ghedreven van het meeftendeel van hare ProfefToren, bloot van redenen ei ide goede exempelen ghehadt hebben, dat daeromnic een alleen inde fe!ve fake onder foo vele, voor alle d'andere moet gheftelt worden , vermidts ecne opinie alleen , ende niet meerder, kan waerzijn, endcdaer omniemachde refte van hare voorgefleldcreghcls, diefy tot een voorbeelt van d'Ürdens inde Archireóture gheftelt hebben, welghehouden worden voor een on-ordentelijcke faecke, ende weynigh profijtelijek aende lief-hebbers van defe profeflic. Maerdewijle wy eerbaerheyts halven, als geiiiterefleert zijnde in defe faecke, ende oock omme
niet prefumptueus te fchijnen, by ons felven niet en willen oordeelen , welcke onder foo vele de befte opinie zy aen defe ofte aen gene zijde, vermidts de fchoone fpreucke, Ne lupiter quidem omnibus pla- cet. Soo willen wy feergaerne, nae dat wy onfe redenen fullcn verhaek ende by-ghebracht hebben d'oude exempelen met de befte authoriteyten, alles verblijven aen wijfc luyden, die de fake verftacn> ende fönder pafBe willen oordeelen, ende ten dien eynde fullen wy inde volghende Capittelen aen- vvijfen de redenen ende principale fundamenten van't gheheele ühebouw , ende fullen het met vele bewijfenverthoonen, ghehjckde faecke fal vereyfehen, ende fullcn de proportien ende Modulen voorftellen van ons gereformeert, foo wel in alle cTOrdens, als in alle hare deelen ende leden, ende ftellen andere fchetzen, het welcke alle faken fullen zijn van feer grooten profijte. |
||||||
|
Vanden lof der Ouden in 't vergieren "pandt ghebouwen; J>an alle d'Ordens in 'tgenerael,
datje niet moeten verandert worden, ende van hare proportien. Cap. i o. Aer is niet aen tetwijffelen, of ^ghelijck wy ghefeydt hebben) hetedelfte deel van-
de Architecture is dat ghene, het welcke befïgh is ontrent de forraen vande heyli- ge ghebouwen, omdatfeprincipalijckenghcrecht zijn ter eerenGodes, ende dat daer nae het nutfte is, dat ghene dat befigh is ontrent de wereltlijcke edificien, tot ghebruyck vande Menfchen, ende dat oock alfoo het fchoonfte ende principaclite deel vande felve is, te letten op de proportien vande Ordens ende van hare deelen ende Ornamenten, dewijle de felve ghcdeftineert zijn tot feer heerlijcke eynden, als daer is't vergieren van alle foorten van ghebouwen, het fy heyligne, wereltlijcke, publijckeof privee, ende daeromme moet het niet vreemd zijn van deik materie dickwils te hooren, want, Quod bene dtcitur, non nocet bis die ere ,ende noch. Qu<e [unt egregia 3 hnacler nHcrepeti pojfunt. Voorts moe- ten de felve oock grootelijcken gheacht worden , om dat hare t'lamen-voeginghen moeten wefen van uytnemende ende feldtfarne fchoonheydt, ende van ibnderlinghe qualiteyt, ghelijck als de ko- ftelijcke iteenen , eude een ftrijdt, als tuffehen de kunft ende de nature, ende daerom kunnen fy feer fwaerlijcken met den anderen over een ghebrachc worden, ende moeten die/weghen d'Architedlen fonderlinghe nacrftigheydt ende vlijdt aenvvenden, op datfè in 't gheheel eude in hare deelen accor- deren, met de foorte van 't gebouw ende var.de plaetfe daerfe ftaen moeten, Ende dewijle het een feer fvvare fake is, oinme te weten welcke d'uytnemenfte, rechte ende wacr-
achtige fy, onder fo vele waerfchijnlijcke ende oock valfche, fo moet den menfche 3 als een redelijck dier, wiens verftandt de waerhcydt tot een eyghen objeót heeft, alle neerftigheyt aenwenden om de- felve te vinden, ende daer nae de fèlvighe volghen, fonder eenigh regaard te nemen op het gebruyek endeopdeauthorireyt van yemanden, die daer van afghevveken is, Ende derhalven , alfoo daer inde volghende Capittelen fal ghehandelt worden vande Ordens, ende Ornamenten ende van haer beft gereguleerde deelen, foo dunckthet ons feer wel te paffen, dataieneerftaenwijfe, hoe feer dat d'ou- de Griecken ende Romeynen daer op letteden, om hare gebouwen heel wel te vergieren, ende fullen alfoo van handt tot handt tot d'andere faken gaen. Ecrft foo fien wy, dat de nature, als een tweede oorfake 3 niet atlcenlijckc in onfe lichamen, maer
oock inde onredelijcke dieren, inde planten ende inde ftecnen fe!h, t'onfèn dienfte alles fuyver ende fimpehjeken maeckt eude voort-brenght, met een leer groote lichtigheydt, ghelijck wy oock trach- ten moeten te doen; fulcksdatmen fiet,foo wel in groote als kleyne dinghen ( clck nochtans volgens fijne foorte ende gheflachr) datfy let op de verklaringeende verdeelinghe vande geleghentheydt, ende dat fyfe maeckt van bequame materie ende fubftantic , de weKke bequaem zijn ommehare ^crekinghc te doen ende die ter bequamer tijdt doet komen. Voorts onderhoutfè altijdt de corref- pondentie ende befte ordre, endeals volmaeckt endeouveranderlijck inbare fpecien , fiilcksalift %fchoon dat de deelen onghelijck zijn, foo hebbenfe evenwel een opficht tot het geheel, ende behou- den onder haer d& voortocht ende 't ghevolgh, ende worden nimmermeer d'eene met d'andere ghe- confundeert. Ende eyndeüjcken fo komen alle faken in hare geflachte met een fonderlinge fraeyig- G z heyt
|
||||||
|
28 Gront.ngukn der 'Architecture
heydtende aerdigheydt, fülcks datfe hetaenfien van'tlichaem feer aenghenaem maecken, ende het
ooge een groote Majefteyt geven ende de felve beqnaem maken omme te kunnen doen 't ghene daer toefe voort-ghebrachtzijn. Ende foo vele de Oude aengaet, hoewel wy in hare wereken fien datfe een fonderlinghewelghe-
vallen hadden omme hare wereken verfcheyden te maecken, ende het gefichte te behagen (alfoo het allen Menfchen aengheboren is altijdt nae nieuwe ende fchoone dinghen te verlanghen ) evenwel en lieten fy, inde meeft gheprefene tijden, nimmermeer toe eenighe faecke diebuyten reden ende de natuurlijckeorden was, ende oock buyten de goede geleden vande kunft, ende foo moeten d'uytfte- kende Architecten doen ende de luyden van een edel verftant. Wy zijnghewoon te prijfenendegrootelijcks te verheffende wereken byd'Oudeghemaeckt,en-
deinfonderheyt die ghene, die inde befte tijden ghemaeckt zijn, om datfe veel heerlijcker zijn als d'andere. De reden is, om datter vanden beginne aften tijde vande Koningen ende inde fleur vande RepnblijckevanRoomen ende daer nae ten tijde vande goede Keyfers, een grooteny ver ende ltift gheweeft is, omme alle dinghen feer heroyck te bouwen ende vol van magnificentie , fuicks datmen fegghen magh , datfe principalijckend'eetiwigheydttoe-ghe-eygent zijn, ende door de groote ver- kregene rijekdom, die fy alle daghen overwonnen, fbo wel voor liet publijck als voor het privee, en- de oock om datmen niet ontkennen kan , datfè groote helden gheweeft zijn , ick late ftaen mannen vol moedts ende overgoten van genereuf heyt, Ende alfoo daer van alle de declen des Rijoks, luyden nae toe vloeyden in alle wetenfehappen en-
ub. to. de fchoonekonften des verftandts feer uytnemende ende excellent, de welcke ghelijckmen by Vitru-
Trom. vius leeft, grootelijcks gheachtende beloont wierden, om dat d'Oude nergens inyet fpaerden ende
gheneghen waren omme in alle hare a&ien volkomen te wefen , het welcke feer nootfakelijcke faec-
ken waren ende van groote macht, omme ghewichtighe ende groote faken uyt te voeren. Ten de-
fèn propoofte foo befchrijft Paufanias, inde verhalinghe die hy van 't oude Griecken doet ende wij ft
aen de wonderheden vande Ornamenten der ftatuen, ende oock vande Colommen ende Coraicia-
menten, de welcke (ghelijckwy uyt den felven Autheur hebben) gheftele ende te paffe ghebracht
nb. s. waren inde ghebouwen foo welgneeftelijcke als wereltlijcke vande principalen Steden,endeplaetfen
fat- 594. van liefeer edele Provintien, endeinfonderheydt inde Tempels.
Ende daer van gheven de Hiftorien vande Achseen, Athenienfers 3 van die van Corintfcen, Delos,
van de Eleen, ende de Megapolitanen, van die van Micenen ende Theben, die over gheheel Grieo tib.7.fac. kenlandt dominceren, getuygeniffe.de welcke (gelijck Paufanias feyt) een eynde hadden,als de prin- ts0- cipaelfte Steden van Griecken , ten tijde van Phüippus Ammtas, haer moeften overgeven; door het beleydt van Mctellus, Lucius^Mummius s Sylla ende foo vele andere Burgher-raeefters, die d'eene nae den anderen Grieckenlandt ruineerden. aen die van Roomen, ende zijn alfdoen alle faecken in een triutnph ende fpeétakel tot Roomen ghebracht, Waer over het fèker een feer verwojiderlijcke fake is, dat in defe Stadt alleen, foo grooten magnificentie ende ordre om te bouwen ghefien is gheweeft, ende foo ontallijcken ghetal ende verfcheydenheydt van Ornamenten , van de welcke in fpijt van fo veeleeuwen ende verllijtende tijden noch eenighe teeckensovergheble ven zijn, fuicks dat wy met defe veerfen feggen mogen. Jtyma qua?ita fuit magna tuint docet*
De manieren vande Ordensby d'Oude in't werckgheftelt, indien wy op hare vinders fïen willen
(ghelijck wy ter geleghener plaetfe fullenfegghen) moeten onderhouden worden , als wetten by de
verftandighe van die eeuwen goetghevonden, gheftelt ende beveftight door het langheghebruyek
lih i van duyfenden vanjaren, inde veelvoudige ende groote occafien,diefy hadden om te bouwen, ende
cap.zo. omme foo vele foorten van ghebouwen te vergieren, ghelijck wy elders verthoont hebben.
Daer van is het, dat alle vafte oordeelen,die in defè konfte wel gevordert hebben, de felve moeten
omhclfen ende na volgen, ende dat daeromme te meer, om datfe beveftight worden door d'exempe- len van foo vele vermaerde ende beroemde wereken, foo wel in Grieckenlandt,hoewel diein d'aflche gheraeckt zijn, als oock ïn ons Italien, ende omme het in een woort te fegghen, verfpreydt door de nkj ftc. ghcheele wercldt: Ende hoewel de Romeynen alle natiën t'onderbrachten, ende evenwel in 't over- 458. winnen de Tempels ende andere ghebouwen, in haer gheheel lieten , ghelijck Metellns tot Theben ghedaen heeft, volghens het ghetuygheniffe van Paufanias, vernielende ondertuffchen alle andere uytterlijcke grootheydt, evenwel foo namenle over al in achtinghe, d'Ordens ende d'Ornamenten vande vreemdelingen; het welcke een feecker teecken is, dat in hareonverwinnelijckeghemoeden de reden ende de merite vande fake meer vermochten, als de publijckc vyantfehap ofte particulieren haet, het welcke alle dingen zijn die de waerheydt, hier vooreu geftelt, beveftigen. Ende ghelijck de nature vanden beginne des werelts af, tot nu toe, altijdt een felvighe ordre ghe-
volght heeft, foo wel inde effentien vanden formen,als inde qualiteyten vande materien van alle din- gen, ende ghelijck mede,de wetten van Licurgus vele eeuwen ende honderden jaren by die van Lace- demonien, voor feer profijtelij cke ende goedt voor hare Republijcke erkent zijn gheweeft, foncfer die te veranderen, ofte eenighe nieuwe te willen aennemen, foodunckthetons oock, een feerbe- tamelijcke faecke te zijn, dat men gheheelijcken foodanighe oude Ordens volght ende datmen hare deelen niet verandert op datmen op het lefte niet en bevinde eene faecke, die raoghelijcken ergher wcfen
|
||||
|
van Vincent Scawmgf. 29
wefen foude, ende men hoeft daernietaente twijffelendatinde/èwetenfchapïnghevoertzijn» de
fchoonfte ende aenghenaemite formen, diemen foude kunnen wenfchen, ende particulierlijcKen in- de Ordens, aenmerckende niet fbofeer de principale lichamen, alsoock wel hare principale deelett ende leden. Ende dewijle volghens onfe meeninghe, de konfteeen rechte reden is vande faken diemen maec-
kenwil, ende de nature foo vele als moghelijcken is, naevolght, ende daer nae, door vele proeven ende onderfoeckinghen, hoe langer hoe volraaeckter worden, ende door het nabootfen vande natu- re, forntijdtswelbeter, of ghelijck endeoock welflimmeruytvalt, foomoetenwyaltijdtfoecken het befte nae te volghen, als het edelfte ende volmacckfte zijnde. Ende eyndelijcken foo is de au- thoriteyt, een goct-vindinghe van 't gene langhen tijdt ghedaen is gheweeft, ofte vande uytnement- heydt van die ghene die het ghemaeckt heeft, ofte oock vande merite der fake felfs, ende daer omnie hebben de oude dingen groote authoriteyt, om datfe defe drie deelen hebben, ende dacrorame moe- ten wy hare befte ende uytnemenfte dinghen navolgen. Evenwel foo verhindert fulcks niet, dat een wel gheoeffent Architect, diegoet van oordeel is,
fomrnighe dingen verbetere, infonderheydt wanneer hy vermerekt, dat hy met groote neerftigheyt by anderen, die kenniffe van faken hebben, den name van fonderlinghe wijf heydt, authoriteyt ende uytftekentheyt verkreghen heeft, het welcke wy oock, met veele waeckens ende opmerekinge, heb- ben ghefocht te doen , inde publijckc ende privee wereken van onfe ordre ende inventie, ende heb- ben de felvedaer door oock fulcken beterfchap gehadt, dat wy daer van weleenighe gunfte moghen verhoopen by die gene, de welcke eenighe fmaeck hebben in 't fchoone ende het volmaeckte van de- fe konft, ende indien fulcks ghefchiedt, foo fullen wy daer over drie dubbelden danck weten aende Goddelijcke Majelteyt, Autheur ende gever van alle waerheydt ende goede kenniffe, of dat de we- reldt fie dat wy meerder ftaen nae een rechtveerdige lof, als nae eenige andere belooninge, Daeromme fullen wy in 't ftellen vande leeringhen der Ordens oblerveren, foo wel in 't gheheel
van hare lichamen, als in hare deelen ende leden, datfe van d'een tot d'andere by trappen gaen , be- ginnende vande dickte vande Tofcaenfche Orden , ende voortgaende tot d'andere, tot datmen ko- me tot de tederheyt ende aerdigheydt vande Corintifcfae Orden, volghende daer inne de nature de- welcke foo wel inde levendighe lichamen, als inde planten, van trap tot trap d'eyghen fpecie onder- houdt, veranderende nimmermeer op een ooghenblickde forme, of het ghetal, ofte de plaetfe of de materie vande eflentiele deelen, want dat foude gewelt wefen; niacr fy gaet ongevoelijcken in 't ver- anderen van eenighe deelen der felver, de welcke van tijdt tot tijdt d'andere ftereker ende kloecker maken, ende oock wel fvvacker ende tederer, ende eyndelijck veel aerdigher ende fchoon om aen te fchouwen, het welcke wy oock onghetwijffelt doen moeten in de Ordens vande Architecture. Daeromme de faecken fulcks zijnde, fooishetvannooden, datd'Ordens ende alle hare deelen
ende leden, ghemaeckt worden met groote opmerek van redenen, ende niet fimpelij eken ende by gheval, ghelijck vele ghedaen hebben,- want alfdan fullenfè gheprefen ende gheapprobeert worden van verftandige Menfchcn, ende behalven dat, falmen fien, dat in de felve de rechte foorte waerghe- nomenis, volghens de ghewoonte der ouden, ende datmen d'eene fpecie met d'andere nietencon- funderc , ende infghclijcks datmen lette op het gene, dat de fake eygentlijcken vereyfcht, daer toefe dienen fullen, ende dat is ghenoegh. Ende komende nu particulierlijcken tot de hooghten der Colommen, daer alle d'andere deelen
van d'Ordens aen hangen a foo hebben wy gheobfèrvccrt, inde edelfte ende voornaemfte oude ghe- bouwen, dat onder de grootfte hooghten, de beft gheproportioneerde zij n, die van tliien Modulen, ofte dickten vanden voet vanden Stijl 4 het welcke opeen uytkomt • vande welcke oock Fïtruvius ia verfcheyden plaetfen particulierlijcken handelt,ende hoewelfè in verfcheyden wereken, defe hoogh- ten excederen ghelijck de Corintifche Colommen vanden ronden Tempel van Sint Steven, by den Tyber, alibofe van ett Modulen zijn, ende andere, die wy niet verhalen 4 nochtans foo fietmen datfe het ooghe vanden aenfchouwersmifvallen, ghelijck mede doet de al te groote langheydt van qua- lijck gheformeerde Mcnfchen, de welcke fwack fchijnen , ende beven omrre haer felven over eyndt te houden, ick late ftaen datfe eenighen anderen laft föuden kunnen dragen. Maer dat de voorfz pro- portien alfoo wel voeghen, fullen wy lichtelijcken bewijfen, eerft om dat de thien vande Ouden on- lik^.cap.t der anderen ghehouden is voor een vande volmaecktfte getallen van Pytbagoras, ghelijck Vitruvius Lth'%- verhaelt, ende Diogenus Laertiusy Plato ende vele Mathematici, die wy verby gaen, ende dat meer is foo feggen wy (het welcke hier ten propoofte dient) dat het de fonteyne is vande ghetalen, dewijlie daer uyt fpruytcn, ende is infghelijcks het begin ende het hooft in allen faken. Ende over fulcks wort hetghemaeckt, alfmende vier eerfteghetalen t'iamen vergadert, r, 2,3,4* dcwijlfe thien maken, welcke ghetalen reprefenteren httpunüum de linea, de Superficies ende het Corpus, waer van alle de reguliere ende irreguliere formen dependeren, ghelijck wy elders ghefcydt hebben. Voorts foo zijn lib. 2. cap. de.figuren van 't ghetal negen, namelijck 1,2,3,4, 5-, 6, 7,8, 9. vande welcke foomen een ende ne- 6£ih % ghen neemt, ende foo voort van handt tot handt twee ende acht, drie ende feven a vier ende fes, ende 11 .«/•«-" * eyndelijcken tweemael vijf, foo raaken alle defe altijdt thien. Maer wijders fprekende van dit ghetal, foo hebben wy ghevonden datdenMenfchetotdenhal- *
ven aenghefichte toe ende fo voort van yooren tot achteren, tot het halve iichaem toe, ende wort toe H de
|
||||
|
Gront-regukn der
de halve henpen ( de weldke alle gelijck zijn) altijt de dickte heeft een thiendc deel van fijne hoogh-
te, endedelanghte vande handt ende van't aenghefichte tot de haren toe is effen cockfoo groot. Sulcks datmen klaerli jeken fiet, dat de nature van onfen lichame de Modulo ghenomen heeft, ornmc thamor. aye jc jceien van jt fe[ve te meten, ende daeromrae feyde Protagorus, dat de Menfche de mate van uh,4.cap. auc dingen was,endedaeromme hebbend'Oude fgelijck Vitruvius fèyt) in t maecken vande Colom- men, 's Menfchen lichacm naeghevolght, ende vele andere dinghen fouden wy kunnen fegghen van dit volmaeckte ghetal. Ende daeromine en heeft het geen fekere wacrfchijnlijckheydt, dat die ghene, die niet en weten
de proportien vande deelen haerder lichamen, de welcke men feer kleyne ende klare deelen noemen mach.dat die fouden kunnen weten de correfpondentien ende de proportien aende Ordens te geven, ende aen foo veele andere faken, die tot de Archite&ure behooren. Ende omme voort te gaen, de hooghte vande kleynfte Colommcn, als dicker ende beter ghepro-
portioneert zijnde, omme de fware latten te draghen, hebben wy gcoordeclt bequaein te komen van Cip.6. feven Moduli ende een halve; ende offer wel eenighe,by de huydendaeghfche Architecten gemaeckt zijn van fes ende van {even Modulen (ghelijck wy elders ghefêydt hebben) foo moetenfe evenwel niet gheprefen worden, ghelijck mede de ftature vaneenMenfchdie te kleyn ofte dwergh-achtigh is, wantfe daer inne fekerlijcken geene ghelijckheydt, proportie ofte fimpatie hebben , met de men- fchelïjcke ftature, ende dat het ilimfte is, foo en hebbenfe oock geen correfpondentie metd'andere Ordens, die met redenen moeten grooter wefen, ende daeromme makenfe de ghebouwen laegh en- Of.6. de ghedronghen, ghelijck wy een weynigh te vooren ghefèydt hebben, Daeromme foo komt feven ende een half in proportie by thien, als drie by vier, ende als, omme fo te fèggen dt (efque-altera ver- gheleken by de proportie dupla. Voorts de twee ghetalen vande grootfte ende laetite hooghte der Colommen gheftelt zijnde, foo fal het feer licht zijn omme de proportien ende hooghten van d'an- derc te vinden. Ende daeromme hebben wy voor eerft deTofcacnfcheordre gemaeckt robuft ende reuf- achtigh, omme niet Cyclopifch te fegghen, ende dat hare Colommen met Bafe ende Capiteel van feven Moduli ende een lialf wefen moeten. Ende het Ornament, namelijckend'Architrave, de Friefe cndeCorniffe opdcfelve, moeteen
vierdepart van hare hooghte wefen, ende dat paft feer wel op defe Orden, door d'alteratie vande Friefe 3 met die verheventheden , de welcke d'uy terfte vande fimpele balcken volghen, iufghelijcks wort de hooghte vanden Pedeftijl van een vierdepart ghemaeckt, daer onder begrepen den blooten Zoccolo, die voor Bafament ftreckt, ende de Cimacia 5 d eene ende d'andere wat grof zijnde , ende lulcks alles hebben wy ghedaen nae het exempel van de Colomme Trajana, ende Antonina, gheheel op de Tofcaenfche ordre ghemaeckt, ende oock op de Authoriteyt van Vitruvius, de welcke de Pe- ï.:b, 4. tap. deftijlen aende Tofcaenfche Tempels maeckt, ende daeromme moetmen die ghene niet navolghen, de welcke eenighe leeringhen voorgheftelt hebben, omme defc Ordens fondcr eenighen Pedeftijl te maecken. Üe Dorifche Orden,de welcke alfoo hy fterek ende Herculifcb is, foo affigneren wy tot de Colom-
iïb.3.cap.2 men, met Bafen ende Capitclen, de hooghte van acht Modulen ende een halt, ende van defè pro- portie zijnfè oock gheftelt gheweeft van Vitruvius met Intercoloraniendiaftili. d'Ornamenten bo- ven op defc Colommen, ende voor het vierde van hare hooghten , namelijckend'Architraveende Friefe, alvvaer fich de Triglifen ende Methopen verdeden, ende daer op de Corniffen, ende de Pe- deftijlen onder defe Colommen met de Bafamenten ende Cixnacicn zijn hoogh een derde-part ende drie quaerten vande hooghte der Colommen, ofte vier deelen vanderthien , het welcke het felve is. Welcke proportien wy ten meeften deele ghetrocken hebben, uyt de befte wereken ende ftucken, onder d'oude dinghen gevonden, foo wel tot Roomen als elders. Wijders hebben wy aendeIonifche Orden j alsvrouwelijck ende aenghenacm voor het ghcfichte
gheaffigneert dat de Colommen met hare Bafen ende Capitclen, acht Modulen ende drie vierde hoogh zijn, welcke proportie effen valt (ghelijck wy ftracx ghefèydt hebben) tuiïchen feven ende een half vande minfte Colommen, ende thien vande meefte, behalven datfc nae het ghetuyghenifle van ub.A'Cap.i Vitruvius feer ghelijck zijn, niet de Colommen vanden Tempel van Diana van Ephefen;by de Griec- ken in kleyn Afien. Voorts foo moet het Ornament vande Architrave, ende Friefe ende Corniffe een vijfde van hare
hooghte wefen, gelijck als vanden fop van 't hooft af tot de fchouderen, ende tot het midden van de keel toe, van een wel gheformeert lichacm: ende defe proportie ende hooghte paft feer wel op defen Orden, als oock op de twee volghendc, het welcke wy een weynigh hier nae bewijfcnfiillen. Aende Pedeftijlen hebben wy voor hare hooghte, gheaffigneert ofte met de Bafamenten ende Cimacien een deel van drie ende een half, twee fevende deelen vande hooghte vande felve Colommen. Maer foo veel die vande Rotneynfche Orderaengaet, als zijnde een fchoone ende heroyke Or-
der, foo hebben wy die (teghen de gheraeene opinie vanden Bouw-rnecfters, welcke de felve de Ghc- compofeerde Orden noemen, ende boven de Corintifche Order letten ) tuflehen de Ionifche ende Corintifchc Order gheftelt, ghelijck elders fal bethoont worden, om dat hy een weynigh robufter is, principalijck in deCapiteelen : om defe redencghevenwy hun Colommcn van 9 Moduli, ende ap. 7. 4 met hare Bafen ende Capitcelen 3 ende wy hebben oock inde wereken der Ouden, exempelen van fooda-
|
||||
|
Toan Vincent Scatnox&. 31
foodanïgen hooghten,- inde plaetfè daer van wy een weynigh te vooren gefproken hebben: Ende die
Order, ende de Coriotifchc infgelijcks hebben hare Capiteelen een weynigh hoogher dan die van de andere Ordens. Het Ornament boven op de Colommen, nacmlijck de Architrave, het Fregio, ende deCornice moeten op't minde het vijfde deel van hare hoognte hebben. DePcdeftalenvan dit Order worden een derde-deel hoogh gemaeckr, ende een vierde deel vanden Colommen, de Bafa- ïnenten ende Cimacicn daer in begrepen, ghelijck inden voorgaende. Ende cyndelijck geven wy voor de Corintifchc Order, (als zijnde tcederder ofte Ionckvrou-ach-
tigh van ghcitalte, om welcke oorfaeck wy hem boven allen den anderen Ordens gefet hebben ) de Colommen van thien Moduli met den Bafen ende Capiteelen, diergheïijeken veel binnen Roomcn zijn, ende ghelijck die zijn inde Arco binnen Pola, ende Vitruvius fèlver maeckt de Colommen van defe hooghtc, ghelijck wy een weynigh te vooren gefeyt hebben: ende als Plinius bctuyght, foo is de |
||||||
|
vanSetti^pnius,vanSeverusdeKeyfèrbinnenRooxnen, ende elders; ende ditisdegrootehooghtc
vande geproportioneerden Pedeftalen. Ende om dat de proportien van defen onfèn Ordens, van ons nae voor-bethoonde wijfe voorghe-
ftelt, te beter moghen verftacn ende begrepen worden- om defe redenen hebben wy hare vijf manie- ren eeneaende kant van de andere gheftelt, ende hebben infghelijcke in hare deelen ende leden de maten der Moduli ghemaeckt ende gheteeckent,- tot dien eynde datter niet aen ontbreecken foude. Nu fullen wy de particulariteyten van defc dinghen voor de handt nemen. Vanden Moduïatien ofte yerdeelingben door de Colommen ofte Suylen, ende Vande jïmpek
Pi/ajlcrs, als mede van d'eene boven de andere, vande dinnnuerwghe oft vermin-
der??? ve der [elve ende hoeme?i[e. moet canneleren^ midtfgaders van- de fpecien of verfchey den f horten, ende maten vande Bafen ende Capiteelen* Cap. 11 • E Colommen ofte Suylen zijn (als wy alreede ghefèydt hebben) die dinghen welo
ke boven alle deelen vanden Orders, deghcbouwenalfoo wel publijck als private de aldcrmeefte^ieraet ende majefteyt geven s want hare effene ende blooteFufti ofStocken, imiteerendc Boomen welcke hart ende vaftzijn, endcfomtijdts alfle gecanneleert zijn, ende gratieufelijcken gebogen of gevouwen, moghenfe wel ver« gheleecken worden by der vrouwen kleederen, alhoewelfe eyghentlijck te fprekea gene van beyden zijn, maer eene derde fpecie of foorte gevonden vande verftandi- ghe Bonw-meefters, waer deur het ghewicht ende fwaerte der boven-ftaenden ghebouwen met groo- tekunftendeluftigheytghcregeert ende opghchouden wordt, foo dat van weghen de fchoonte van hare forttien, der Bafen ende Capiteelen foo veranderlijck aenghenaem ende onderfcheyden, maken de plaetfè waerfè ftaen heel fchoon ende groots. Ende om tot de byfonderheydt te komen, de Colommen of Suylen behooren voor'teerftein
gene andere forme ghemaeckt te zijn dan cirkel-rondt ende perfeót, omdatfè juyftimiteerende itammen vande boomen, welcke door haer eyghen nature heel hoogh ende recht waden, oock foudcr knoddenalsde Dennen , ofte Cypres Boomen , ende dierghelijcken, als Vitruvius het felve bctuyght, welcke beginnende beneden by haer voeten, waflèn al fachtlijck dat men het niet mereken kan , ende worden allencxïkens kleener ende fubtijlertot hare toppen toe , ende daerom moeten de Colommen ghelijck ende recht op van een ttuck ghemaeckt'zijn, reyn ende ef- fen van ftock, of moeten voor 't meefteghccanneleert zijn van boven tot beneden toe, ende boven dat, datfe van de eene Order alfo wel als de andere nae hare groote geproportioncert zijn, ende van bequame lenghte, als ghefèydt is, ende oock een weynigh na boven verminderende, alfoo datmen in al defe proportien refpeel hebben tot de 'fwaerte welcke die draghen moeten. Al 't welck de Ouden gheföcht hebben te maecken met vele gratie, als wy in hare voornaemfte wereken kunnen fien , ende behooren de onfe gheapproprieert te werden naer hare manieren ende Ordens, ende de fterekte van den fchacht vande Zuylen van een vafte Order, behooren noyt boven een ander delicater Order gc- efthneert te worden. Wyprijienendeapprobceren onder allen anderen formende cirkel ronde gheftalte vande Zuy-
Ien, ende dat om veel redenen van welcke de eerfte is, dat defè forme de bequaemfte is om ghewicht oft fwaerte te draghen, ende datfe beftendigh ende ghelijck is, en konnen by reden van haer fterekte alle latten wel uytftaen, de ander reden is datfe van allen zydenwaermenfeaenfïet'tzy van vooren of achter, bcthoonen ftadigh haer natunrlijcke groote, ende varieren noyt, ghelijck defbmmighc doen, de welcke verfcheyden kanten of hoecken hebben , ende boven dat zijn die licht om by te ko- men, ende licht in te brengen. H * Daei
|
||||||
|
31 ürottUregukn der ArchitcBur^
x Coeio.22. Daer benevens fo is oock de cirkel-ronde form,gelijck als Arifioteleshtt felfdebetuygt,deluftigh-
l p/«!/i fte aen te ^en> de bequaemfte en volmaeckfte, ende eyndelijck oock het meeft in haer ronde begrij- <om, 41. pende, ende de nature felf betuyght, fulcks in al hare wercken voor aldervolmaeckft, daerom heeft- Te niet alleen het verftandighe gedierte, maer oock de onverftandige als de boomen ende deelen van den boomen van Cüindrifcne of cirkel-ronde formeghemaeckt, ten deele om meerder perfe&ieals oock om datfe te beter ende gelijcker fonden mogen gevoet ende opgetogen worden, ende om datfe ront zijnde te min van't onweder fouden befchadight worden. Soo dan concluderen wy heel wel dat de forme gedirigeert ende ghericht zijnde naede hooghte
ende cirkel-rondt in hare breedte ghelijck wy inde Colommen voorgheftelt hebben , behoort boven allen anderen formen gheacht te worden s ende daerom zijn de nytlandifche in dat pundt heel licht- vaerdigh gheweeft, datfe de Zuylen drickantigh ghemaeckt hebben, ende van verfcheyde ghedaen- fen ende ghekromt als wij n-rancken , oock met kranfèn versiert ende anderen dinghen, 't welck de .Vvijfe ende verftandige Griecken of Romeynen noyt in hare gebouwen hebben gedaen. Ende dien-volghens aengaende hare düpofitie, de Colommen moghen ghefet worden of alleene,
met Beelden, endeandren monumenten , als de Trajanifche of Anthoninanifehe Znyle: of Eylands ivvijfe, ghelijcke, 4, 6, 8, i o, of meer ghelijck als de ouden ghedaen hebben inde Galeryen van hare Tempels, ofmetContrapilafters van achter, endefoodanighe fietmenaendctriumphale Archenof booghen van Severus, Conjlantintis ende veelandren meer, of aenghelent zijnde , alfbo welfimpelijck aen den muren, ende binnen-hoecken ghelijckmen fiet inde Tempel des vredes, inden warmen ba- den, ende inde Stadtvan Adrianus: oi datfe bykans heel uytgaen vande mureof buyten hoecken, ende binnen-hoecken vande Galeryen, ende andere ghebouwen, of datfe uytgheholt zijn rondfom de muur, föo datfe fchijnengantfch vryenlosteftaen, alhoe weliulcksmaertendeeleis , of datfe meer dan de helft voor uytgaen, ende flancken hebben, ende Pilaftres hebben op de rechter en flinc- ker zijde, of eyndelijck datfe een weynigh meer dan de helft vande mure uytgaen, als vande Pilaftri inde Booghen van Titus te fien is, ende van Nerva en andere, ende infghelijcks in de deelen na buy- ten aen den Pilafters vande Theaters of Speel-tonnelen , ende aende Aoipnitheatren, dat istefeg- ghen cirkel-ronde Speel-tonnelen,ende andere dierghclijcken,welcke alle hier moghen plaetfe heb- ben, ende maken het werek heel gratieusenaengenacm. Maer alli oewel (ghelijck wy gefêyc hebben) de Colommen groots, feer lofwaerdigh zijn inde ghe-
bouwen, nochtans fal het niet ontamelijckeftaen, foomen op fommighe tijden Pilafters aen haer plaetfe ftelt, gelijck de Ouden die dickmalenghebruyckt hebben, ende fetteden in't contrary Co- lommen aende triumpliale Archen of Booghen, ende aen het buyten fte vande Colomnaten als oock tib.$.caj>.2 binnen de kanten, of hoecken der ghebouwen, ghelijck als Vïtruvius felfs gedaen heeft op de hoeck- iab. ó.caf. wercken der muren, ende vleugels vande Kercken.ende inde ingangh inde private huvfen van Griec- kenlandt, de Pilaftri konnen oock ghefet worden aenden hoeck vande Bognen inde inganghen, ende de voornaemfte Poorten, als oock aende Venfteren, ende Beek-gaten ofdierghelijcke plaetfen;want alfTe in behoorlijcke plaetfcn ghefet zijn, verrijekenfe* liet werek ende maecken het gratieus. Infghelijck alfTe nae behoorlijcke maniere uytghedeelt zijn, dan zïjnfe bequaem van buyten ende
van binnen ghefet te worden in het ooghe, oock inde Galeryen ende Logien, ende datfe een weynigh voor uyt gaen vande mure, als ick ghedaen hebbe in drie Ordens, de eene boven de andere rondfom de Hoven ende binnen de wercken der deurluchtighften Heeren Procurateuren, in al welckenghe- feyde plaetfen , de Architravi ende Corniciamenten ftaen realijck boven de fterekte en kracht vande felve plaetfen, en maken daerom het werek te ftereker, 't welck nimmer ghefchieden kan alfTe onder Zuylen hebben, en laten de Pilaftri gefet zijn op eenige vande gefeyden wijfen *czy welcke ghy wilt, fo helpenfe altijt evenveel ende vermeerderen de fchoonheydt,ende onderhouden defTelfs gheflacht vande Order, ende met veel min onkoften dan die vande Suylen, boven dat, fo makenfè het gebouw veel ftereker ende fekerder alfle gefet zijn aende mure, ende aen deflelfde ghcüjckfaem vereenight. Neemt dit voor een generale reghel als de Pilaftri teghen aende muren aen-Icenen, foo moetenfe l van haer breede voor uyt gaen, want op die manier ghevenfe eenfehoonaenfien , endebegrijpen oockdeby-voeginghen vande Ornament der Poorten, Venfteren, Beek-gaten, of Tabernaklen welcke tuuchen de felve zijn, welckcbchooren noyt voor uyt te gaen, teghen over van buyten van- den Pilaftren, ende de Ouden hebben defefauteu veel vermijt. Ende indien wy fulcks niet willen aenfien ,behoorenfein'rminft ; van haer breedte voor uyt te gaen, maer indien het foo gheleghen cjuam, dat even in deflelfde ghcdaenten of ghcfichten of Colommen waren, dan behoorenfe een wey- nigh meer dan de helft voor uyt te gaen, foo dat d'eene ende de andere eene linie maken. Naer dat wy nu met redenen ende exempelen der Ouden beveftight ende gheconfirmeert heb-
ben, defe principale termijnen ofte punóten, dat wy noyt behooren ons af te fcheyden vandepro- portien ende Modulatien welcke wy ghegheven hebben, ten zy dat het de noodt vereyfcht, ende de haeftigheydt van 't werek, want de termijnen vanden fcientien ende wetenfehap der fchoone konften behooren niet t'allen tijden ende ooghenblicken alteratie of veranderinghe te lijden , moeten oock niet aen een zijde geftelt worden, om alle kleyne voorvallen, want indien dat foo ware dan fou- de nootfaeckelijck volghen, dat in defe onfe profefïie ghenc beftandigheydt noch fekerheydt is, het welcke contrarie de waerheyt onfes voornemen Joude zijn. Alhoewel
|
||||
|
J>an Vincent Scawoz&L 33
Al hoe wel wy fomtijden by den Ouden ghevonden hebben ? defe navolghende Orders, zijndede
een tüffchen de andere ghefet, ghelijck als Paufanias bethoont inde Tempel van MinervaElea de Corintifche Order zijnde boven de Dorifche gefet, nochtans prijlenwy veel meer met redenen ende tih.i.f. de exempels vande Theatre van Marceïïus, Colifeus, ende andere gebouwen, datfe ordentlijckghefet ul'^cap. zijn d'een op de andere opeaende, als wy de /elfde onlanghft ehedifponeert hebben. daernaeaen- X-V gaendedemakingheder Zuylen van cle een Order op de andere, als /'//rawajinveelplaetienbe- ?aiudio. thoont heeft, l min hooghe, dan de benedenfte, en oock de huydendaeghfche Bouw-meefters heb- Lth-z- caP- benfe befchreven fonder eenighe redenen , of voorbeelt vande Ouden, uy tgenomen die het foo ghe- ui. 3. tap. maeckt hebben, als dat van de Vont ofte Doopfteen van Conflantinus by Sint lean Lateranus,endein't I9* tegen deel vinden wy het Theater van Marcellus van twee Orders ghemaeckt ende het Settizomo van Severus mede van drie , ende het Colifeus mede van vier, en veel andere wereken meer gemaeckc van verfcheyden Ordensd'eene boven de andere , ende zijnde niet verkleent ofte vermindert op de voor verhaelde manier, Daerom befluyten wy dat het veel beter met redenen over een komt, ende komt veel beter te
paflè, als zijnde meer behaeghlijck aen het oogh, de eene Colomme kleender te maecken als de andere foo veel haer eyghen verkleeninghe verdraghen magh, in fulcker voeghen dat de groote van hetopperdeelvan't eerftejuftementde groote zy vande andere , ende foo van handt tot handt, 't wclck wy fien dat gheobferveert is inde lonifche Order van het Theater van Marceüus, ende ande- re ghebouwen, ende dit is de reden ende natuurlijck termijn befluyt, gelijck als aen een langen boom eenige lange (toeken komen d'een achter de andere, ende is even het felve als wy i verkleynen tot £ toe, de een Order op de andere/twelck veel lichter lal zyn,ende kan oock beter verftaen worden van- de fommige welcke de getalen nier op-reeckenen en konnen, maer van de materie der Zuylen, aen- gaende hare formen , verdeelingen en meetinghederfelfden daer vanfullenwyfprekenvan de een order achter de andere inden volghende Capittelen, als zijnde deeyghentlijckeplaetfedaer vanre Ipreecken. Hier naer moeten de Colommen van elck Order of maniere wel verftaen worden, niet alleen alffe
haer Bafis ende Capitelen alreede hebben maer oock alffe noch fimple Schachten zij n, foo dat men altijdt d'eene fpecies vande andere verfcheyden kan, want het is klaer ende feker, dat de verftandige oock alleen uyt den ftammen der boomen hare lenghte ende vaftigheydt weten konnen van wat ghe- flachte van boomen de felfde zijn, ende infgelijcksde Beelden alhoewelfe berooft zijn van hare Or- namenten, armen ende beenen verlooren hebben, fo konnen de verftandige Anatomifteo ende Beek* houwers evenwel uyt den Romp alleen de felfde nae behooren weder herftellen a ende repareren nae haren aert, ouderdom ende geftalte. Ende daerom de Zuylen welcke wy ontworpen hebben met dele Moduli of Maten, hebben dat
in fich, indienfe vergeleken worden met malkanderen het zy met de fimple of biooten fchachte als met haer Bafen ende Capitelen, infonderheytdeTofcanifcheenvoornaemfte alsRobufter, dan de andere, welcke volgen d'eene na de andere tot de Corintifche roe, 't welck van fo groote importan- tie is, als men by haer effecten of uytkomften leeren kan, alhoewel de huyden-daegfche werek-mee- ftersweynigh daer op letten, teghen alle reden, aenghefien dat het vernuft felve ende de nature in de creaturen (ah wybewefen hebben j ende infghelijck de reliquien vande Ouden fchoone ghebou- Lib.$tcap. wen dat bethoonen , ende Vilruvius lèlvedoet van lulcks klaer ghcnoegh bewijs. l' Daerom aengaende de reden ende de nature is, dat het gene 't welcke yets moet draghen ende op-
houden , moet oock ftereker, galliaerder ende luftigher zijn dan een andere, ende voor het fterckfte ïieemt men het kortfte meer in acht, want ghelijck alfmen inde boomen liet de Eycke-boomen ende andere, korte boomen zijn de fterckfte, endehartfte, ende daer en teghen dedunftc, als Dennen, Cypreffen ende Sparre-booraen zijn oock de fwackfte ende langhfte , foo van ghelijck in de oude Zuyl-wereken fietmen dat de Colommen vande fterckfte Orders , zijn oock korter ende lagher dan de andere, 't welck in't toekomende fal van verftandigheMeefters gheobferveert ende gheprefen worden. De Colommen fullen in haer verminderingh de boomen ghelijcken, dewelcke ghelijck als men
fietby de voeten altijdt dicker zijn, ende worden allenckfkens dunder en kleender nae boven toe, ende dat ghefchiet door 't gebreck van voetfel, ende om datfe der Sonnen hette naerder komen, en- de om defe reden konnen de Colommen met den boomen niet als by exempels verghelcecken wor- denden zydatmen haer extremiteyt van buyten confidereert , ende daerom behooren alle beyde door gheïijeke linien van malkander verfcheyden te worden, Deverkleyninghe vande Colommen ('twelck vande huyden-daeghfche werek-meeftetenniet
wel gheobferveert ende in acht ghenomen wort) behooren naeonfèr meyninghe verfcheyden te zijn naer de qualiteyt vande Orders, welcke robufter of delicater zijn, daerom worden de Colommeq vande Tofcaniifche Order in haer opperdeel* van een Modul verkleent, of hetzy van de groote van iaer voeten, in ft exempel vande oude wereken, ende met de authoriteyt van Vitruvius, 't welck in nh. 4. Capê yder voor een \ deele zijn fal, ende de vermindering begint van het vierdepart van haer fchacht na bo- 7* ven toe, ende de Dorifche verkleenen i ende de lonifche J, beginnende te verminderen tuflehen het derde ende vierde deel, van hare fchachten, infghelijcksde Romeynlchen 7 ende eyndelijck de Co- I rintifche
|
|||
|
34 Gront-regukn der
rintifehe» ende Vitruvius verklcynt zijn grootfte Colommen op defe maniere, endc defe verminde-
vb.i.c.tp.2 ringhe begint van't derde-deel van haer fchachten nae boven toe. Op dele wij fe worden fonder twijiFel de fchachten vande Colommcn veel fchoonder, ende hebben
aenghemerekt, dat de Colommen vande Porticoofte Galerye inde Kercke Pantheon ghenaemt'o diminueren of verkleent van haer groote inde voeten, ende daerom zijnfe voor het ghefichte niet on- aenghenaem, want haer hooghte is meer dan 40 van onfe voeten, foo dat haer hooghlte (pits \ eer ge- noegh afis van hetooghe, daerom fchijnt het aen die welckebuycenzijn, weghen deinterpofitie of tuffchen-kominghe vande lochtdatfe een weynigh tneerverkleynen. Maer om weder te keeren duerwy van gegaen zijn, de diminutienby ons geaffigneert komen heel
wel overeen met de verdeelinghen vande Modiglionen of gedeelten, de welcke men inden Refali- tcn als oock de vleughelkens op de rechte ende flincker-zijde der Colommen, ende infghelijcks de kantigheindeBooghen, houdenjuftamentophet welf fel vande Cornici, alswy datelijck thoonen lullen, oock inde proper of eyghen Ordens. Ende op dat \vy ons niet meermalen en moeten te rugge keeren, willen wy vande Sacome of ghelijck alfmen te Roomen feydt, de centiiie fpraken, of vanden Valanghini, om de verdeylinghen ende fchoone ghedaenten vanden Colommen in verfcheyden ma- cap.10. nieren te maken. Enomtefchrijen tot de CanneUaturen vande Colommen »behoorenfe meer of min versiert ge-
maeckt te worden als de gheleghentheydt lijden niagh, ende de aert van't ghebouw ende materie, daervan het moet ghemaeckt worden, ende 't is klaer ende openbaer dat inde harde endefware wereken, bloote ende effene Colommen behooren ghefet te zijn, wiens fchachten indienfe van fteen zijn wy prijfen ende wenfehen datfe van een ftuck inde lenghte ghemaeckt zijn, ende niet van velen fettenae *t eene ftuck aen het anderover dwars, ghelijck als veel ghemaeckt hebben, maer inden meer delicate wereken behooren de Colommen ftreep achtightezijnvan boven nacr beneden toe, maer noyt ftreepachtigh inde ronte, ghelijck Wijn-rancken ende met bladcrs, ende dierghelijckc dingen, ghelijck in het Kerckjen dicht by Trier te fien is, welcke van vreemden zijn inghebracht, want eyndelijck thoonenfe weynigh gratie ende veel fwackheyt. DeCannelature of Gent-wereken dat is de ftrepen vande Colommen, Striges ghenaemt van't
Latijnfchewoort Stnngere, vandatfe (ghelijck als Farro feydt) in een continuael of itadigh Order
lib.+Mng. ghefët zijn, behooren niet min te zijn dan 20, oock niet meer dan 28, maer oockinder waerheyt) ge*
itb. s.cap. Jjjc^ oocf^ i/itruvius felver fchrijft) het ghetal van 24 is d'aller befte, want foo zijnfe niet te weynigh
ttb.+jap.4 nochte oock veel, ende foo fien wy oock dat de Ouden in hare Colommen gheobfêrveert hebben»
Vitruvius difputeert van defe drie foorten of manieren van Striges, alhoewel hy fèlfs de 3 2 ghemaeckt
heeft, daerom in defe verfcheydenheydt vande ghetalen kan gheobfêrveert worden, dat de Dorifche
Colommen (want de Tofcanifche worden felden of noyt ghecanneleert} behooren het gheringher
ghetal van geutkens te hebben , om dat de tuiTchen deelen harder ende vafter zijn , ende delicater
Colommen konnen meer Cannalen in ghetal hebben, ende infghelijcks hare afdeelinghen meer re*
ftrickt of ghetoomt, principalijcke als de Colommen felve heel groot zijn.
De formen ende Sacomen vande tneeft - vaerdighen Cannalen zijn ghemaeckt in verfcheyden
manieren, maerfe behooren niet ghemaeckt te wordennaede deelen van denpaffer, ende datfe inde hoecken malkanderen aen-raecken, al hoc welfe ghefien worden in fommige fchachten van ou- Lib t.tap de Colommen, naer de Dorifche Order ghemaeckt, ende alhoewel Vitruvius de felfde befchrijft, 4. wantfe confumeeren of Hoeken d'een d'ander op, ende gheven niet veel gratie van hacr5naer dat heb- benfefommighe ghemaeckt, de welcke een vooreen uytgheholt worden , ende hebben het onderfte
vlack tot het derde-deel van het bovenfte vande fchacht,veel licht om meerdere fterekte wille, endc van daer naer boven toe zijnfe hol tot het feftedeel , en d'eeneende d'andere zijnde orli of ran- den onder haer van boven tot beneden toe.Naer defe maniere exempels wijfe te fpreken zijn de twee Colommen of de kanten vande groote Capelleinde Rotonda ghenaemt binnen Iloomen,de welcke feker vele gratie bethoonen. Andere daer nae hooien 't foo uyt dat de rechte Triangel van 't Efquadre komt tot op de grondt»
ende raeckt met zij nen arme de nyterfte randen vanden Orli aen, ende defe maniere van Canellatu- renis ghelijck alfmen fietby den Ouden heel ghebruyckelijck gheweeft, al foo wel in Roomen als Lih.-$.cap.$ andere plaetfèn, van wekken oock Vitruvius felver fpreeckt, makende oock noch andere CanneUa- turen meer, welcke om meer Ornaments weghen een Aftragalo of Bickelken hebbeu, of een Tondi- no inde midde vande vlackte,welcke tuflehen een ende de andere Cannal is, ende fulcke zijn in \ par- ticulier binnen de Kercke van Sint Agnes buy ten Roomen, de welcke evenwel fich niet bequamelijck fchicken, dan alleen voor de heel veel vergierden wereken, ende welcke vande befte Marbcr ghe- maeckt zijn. Het effene of geheele tuffchen den Canalen behoort niet veel meer te zijn dan een der- dendeel vande breedte vande Canal inde Robufte Colommen, ende niet min dan de vierdepart van- de gheenen welcke delicater zij n, ende daer na aenden anderen Colommen moetmen maecken tuf- fchen defe twee proportien, als wy inde volgende Capittels thoonen tullen. Alfmen de Pilaftri wil Canneleeren foo behoort het ghetal vande Canalen ghemaeckt re zijn, foo
datfe die vanden Colommen verfelfchappen, merekende datmen altijdt een Canal inde midde fetren fal, ende de randen van buyten konnen vergefelfchapt zijn met een Aftragalette of Bickelken boven de kanten.,
|
||||
|
Van Vincent Scamosgi.
de kanten, welcke haer fterckte ende $ieraet vermeert, maer de Pilaftri behoorcn noyt gecannaleert
te zijn inde zijden, de welcke vande muren uytgaen, want fookonnenfe komen de Irnpoftenaen te raceken,mede de Cornici ende anderen gelijcken Ornamenten of gieraden vande Bogheo, Poor- ten, Venfteren, Tabernakelen ende Beelt-gaten ende anders, welcke de gheheele Order vande Ca- nalcn verbreken fbude. Nu laet ons (preken vande Bafen ende Capitelli of hooft-deelen, de welcke een proper of eyghen
deel zijn vande Colommen felfs, ende vande Pilaftren,ncemt dit voor een gcneralen regel dat altijdt Bafcn moeten in alle vijf Orders een half Modulo hoogh zijn, namelijck het halve deel vande groote vande voet der Colommen, welcke hoogte verftaen moet worden fönder de Cimbia, de welcke fim- pelofmetdeTondino, infghelijcks moet verftaen worden te zijn vande voete vande Colommen, ende de hooghte gegeven aende Bafen heeft de imitatie van een mans voete, welcke juyft alfoo groot is als de helft van 't aengheficht, als oock de geheele lenghte vande handt, 't meefte deel vande Ou- de hebbenfe van die hooghte gemaeckt, ende Vitruvius heeftfe infghelijcks befchreven, daerom zijn de huyden-daegbfche werek-luyden niet weynigh te berifpen, welck fy befchrijven ende ghefet heb- uh. ben van een grooter hooghte. Daer en boven worden in allen Ordens de Bafen in twee principale deelen uytghedeelt, namelijck
d'eenerobufte ende de andere meer delicaet, doorderobufte verftaen wy de gheene welcke eene eenighe Scotia hebben of een eenigh Cavetto tiuTcheudeTorri, uytghenomen in de Tofcanifche Order inde welcke noyt eenBafe meteen Scotia ghefien is, alwaerde Colommen op't befte ver- siert, ghelijck als de Trajanifche ende Antonifche op 't beft versiert zijn, al vol van Hiftorien ende vande befte Marbel ghemaeckt, daer nae zijn de delicate Bafen de foodanighe welcke twee Scotia hebben, met een vlacke of met den fimplen of dobbelen Aftragaletti tuffchen beyden- Ende aenghefien dat de Ouden voorfeecker niet min de fimple Bafen dan de dobbelde ghebruyekt
hebben, daerom behoorcn wy te obferveren dat wy de Bafcn flechter maken, ende met een eenighe Scotia aende Colommen , welcke tot den robuftcn ghebouwen dienen , ende weynighe ghegierde. Daer nae de Bafi twee Scotia, defe willen wy fetten aen de andere Colommen tot het ghebruyck van fchoonder gebouwen, fonderlijck van publijcke gebouwen, 't zijn gheeftelijck of wereltlijcke, ende fonderlijck als de Colommen heel grof zijn, ghelijck wy alle daegh in de oude ghebouwen fien, want by die maniere fullen wy noyt confunderen de fimple Bafen met de dobbele, ghelijck als veel nieu- we Werck-meefters befchrijven, ende in'twerckghebracht hebben niet merekendedefeconfide- .„ ratie, ende dit fy hier van genoegh gefeyt. De Capitelli of hooft-deelen zijn van veel ende verfcheyden foorte, ende infghelijcke van ver-
fcheyden formen ende hooghten,maer boven al dat zijnfe particulier elck voor haer eyghen Orders, wy willen de befte opinie vande Ouden volghen , alfoo inde mate als inde formen, want wy fien alle foorten van Capitelli of hooft-deelen in hare ghebouwen dat die heel curieuflijckghemaeckt zijn, wy hebben tot hiertoe bethoont wat Vitruviushxtv van ghefproken heeft, ende infghelijcks deopinien vande nieuwe werck-meefters vergheleken ende teghen geiproken, welcke hier van gefchreven heb- ben, ende voor 't meefte deel alfoo wel hier in als in andere dingen groote ende veel monftrueufe fau- ten begaen hebben. Nae onfer meyninghe fal dat voor een generalen reghel ghehouden worden, dat de Capitelli
vande Tofcanifche ende Dorifche Order op een halve Modulo moeten ghemaeckt zijn, ofte een half deel vande groote vande Colommen by de voeten, Voor 't Ionifche Capitello behoort maer,* ende \ vande Modulo, alfoo wel met haer Voluten ofte Welven, welcke een weynigh nae beneden toe hanghen ende waffen wat meer dan een halve Modulo, maer de Romeynfche ende Co- rintifche Capittello moeteneen Modulo vande hooghte hebben, ende i 't welck de Abaco toekomt, ghelijck als het haer de Mannen ende Vrouwen toekomen. Men moet mereken dat al de boven ghcfeyde hooghten moeten ghedurigh verftaen worden van-
de hooghfte top vande Tondino vande Colommen naer boven toe, wy willen oock niet veel fegghen dat Vitruvius defe hooghten vande Capittelcn heel wel verftaen heeft, behalven defe van Corinthen cap.A (als wyghefeydt hebben ) daer na hebben fommighe nieuwe Meefters roet hare inventien , defe for- men foo naeghemaeckt ende verftelt, alfoowel in haer gheheel als in hare deelen datfe geenfiris ghe- lijck zijn de fchoone ende loflijeke Capitelen die wy vande Oude hebben. Vande proportien der Ornamenten boven op de Colommen, ende maten Vande daecken ende
frontefpicieti) Pedejïale?i9 of voet-werekgnin V ghemceii» Cap. 12.
U aenghefien dat wy wijt-Iuchtigh ghefproken hebben vande Colommen ofte
Zuylcn ende van hare deelen fullen wygaenfpreken van de Ornamenten, welcke daer op behooren gheftelt te worden, welcke al de andere dinghen (welcke men voor ^ieraet ghebruyekt,) in fchoonheyt wijt te boven gaen,want wy fien de fterck- te in de Architraven, de gratie indeFriefen , fondcrlijck alfle met ghefneen-vverc- ken versiert zijn, ende de luftigheyt ende fchoonheydt inde Cornici, fbo dat 't zy fy hebben frontifpitien of niet, volmaken alle de Ordejrs, ghebouwen, jae men fiet I 2 inde
|
||||
|
36 Gront-regulen der Architeêlunu
inde Ornamenten of gieradeo felve eene verfcheydinghe vande declen ende leeden, welcke van ghe-
lijckenofonghelijcke ftuckcn ghemaeckt zijn, nu binnen dan buyten ghefet, ende variërende of onderfcheyden van plaetfe ende forme , ende de eene veel fchoonder ende gracieufer dan de andere, maerfoodatfe onder malkander eene correfpondentieor over-een-komfte hebben, ende gheven eene heel groote harmonie tot den aenfehouwers. Aengaende de Ornamenten willen wy de meeft ordinaerlijcke ende fekerfte regel geven foo veel
alsmoghelijckis, tot dien eynde dat dele materie perfeft vaneenyderwelfoudekonnen veritaen worden, ende ghemcrekt, ende om een dinghe niet dickmael te wederhalen, daeroni afïïgneeren wy voor de Tofcanifche ende Dorifche Order voor haer ver^ierfels het vierdedeel vande hooghté van hare Colommen van fevenModuli ende een half, met de Balen ende Capitelen, (ghelijck wy een weynighte vooren ghefeyt hebben) nemende voor't eerfte exempel van veel fragmenten , dat is te fegghen, afghebroken ftucken, die wy inde antiquiteyt vinden, ende dek hooghte komt tot een Mo- du!o, ende \ van een Modulo, 't welck foo te pas komt om reden van hare robuftheyt, gelijck als oock om het Fregio of Friefe, wat hoogh om de formen vande hoofden vanden Bakken bloot ende effen zijnde daer op te ftellen /al defe hooghte is verdeelt in 17 deelen ende y, vanden welcken f deelen ghenomen worden voorde Architrave, ended voor deCornifle, ende de refte van 6 deelen ende ? G-/M7. blijft voor 't Fregio of Friefe, als wy meer in 't breede thoonen fullen in een ander plaetfe. Aengaende't Ornament op de Dorifche Colommen hebben wy een exempel vande Theatrevan
MarcettuS) ende andere principale ghebouwen, ende andre Ornamenten onder de aerde ghevonden alfoowel buyten als binnen de ftadt Roomcn, defe hooghte is van twee Moduli, ende \ vande hoogh* te vande Colommen 8 ende een half Moduli;'t welcke foo ghedaen wordt alfoowel by reden vande robuftigheyt des ordens, als oock om dat het Fregio niet den Triglifi en de Methope ( naer de iraite- ringhe vande fpatien ende flackten vande Balck-wercken der Balcken) nemen een goet deel van defe hooghte wegh, dewelckein 18 deelen verdeelt worden endei, ende worden daerom ƒ aende Archi- trave toe-ghefchreven, óvoor de CornifTe, ende dereite van 7*worden voor 't Fregio gelaten als Cap, zo. wy in zijn plaetfe thoonen fullen. Tredende tot de andere Ordens de hooghte vande Ornamenten boven de Ionifche Colommen
ende Romeynfche met de Corintifche, moeten ghemaeckt worden van *t vijfde deel vande hooghte vande Colommen, 't welcke naer de Ionifche maniere van 8 deelen ende \ fal zijn, een Modulo ende | naer de Romeynfche Order van 9 Moduli ende * fal tot een Modulo ende \\ komen, ende naer de Corintifche van 1 o Moduli fal het juyft twee Moduli zijn, endeinelck Order wort de hooghte van de Ornamenten verdeelt in ij- ghelijcke deelen, vande welcken 5- de Architrave toekomen, ende de Fregio alleen 6 ende de Corniffeinfghelijcksd, in welcke alle defe % Orders ordinaerlijck moeten ghemaeckt worden de Modiglioni, wantfe imiteere de hooghfte deelen vande Balcken vande Palki, ende inde frontefpitien, degheene welcke bedeckt zijn gheven een heel groote §ieraet , foo wel in d'een als inde andere, ende wy konnen by redenen niet nemen van defe principale leeden, fonderlijc- keinde publijcke ghebouwen, of welcke fommighe teeckenen van heerlijckheyt bethoonen, aenge- fien dat 't meefte deel vande gebouwen gemaeckt ende gebonden zijn met hout, tot in haer Daken. Defe hooghte van 't vijfde komen heel wel, ende zijn gheheel proportioneert voor defe Orders, zijnde onder het midden van die robuftigheyt, het vierde deel vande voorgaende, ende aende fwack- fte het feite deel, ghelijck als de Ornamenten vande Trajanilche Arke of Boghen komen boven de Auconifche Haven, ende mede in *t exempel vande Ornamenten van 't CoUJeum ende andere oude ghebouwen , ende defe hooghte wort by Vitruvius gheapprobeert, indien wyde deelen wel by een LH, 3. cap, brengen, als hy vande Ionifche Order fpreeckt, gelijck wy in een ander plaets gefeydt hebben, ende s.a-ip.7. oock als hy fpreeckt vande Ornamenten van 't voorhooft vande ScheenenindeSpeel-tonneelen, endefeeckerin die Autheur hebben wy gheen andere proportie van Ornamenten welcke beter ko- men dan defe3 maer men moet mereken, dat als de Fregi behooren versiert te zijn als wy in 't meefte deel vande Ouden Fregi fien, ende wy inde publijcke wereken dickmalen ghemaeckt hebben, dan behoorenfe een weynigh hoogher ghemaeckt te zijn, te dien eynde dat de dinghen welcke daer inne Cap.iz. ghefnedenzijn vroomer worden als wy in een ander plaetfe ghefeyt hebben. Ende om te komen tot de deelen vande Ornamenten 5 als de hooghten vande Architraven naer de
maten , welcke wy ghethoont hebben, moeten infghelijcks hooft voor hooft ghefet worden in onfè Orders, ende worden ]s vande hooghte van haer eyghen Colommen, ende daer nae verdeeltinal- fulcke deelen als wy hier naefpreken fullen. Is aen te mereken, dat de breedten vande Architraven felfs, daerfe pleghen hare Capitelli boven te fctten, moeten juftament zijn als de groote is van 't bo- venfte deel van 3t effene vande Colommen of Pilaftri vermindert zijnde, ende in't opperdeel niet de by-voeghfels voor 't meefte. Daer nae de Fregi van onfen Orders, namclijcke de Jonifche, Romeynfche ende Corintifche, als
gheene fhijd-wereken daer in komen als wy bethoonen fullen, komen tot een \ deel van 18 te zijn, en
cap.22. l vande hooghte van haer eyghen Colommen, of een deel van 21 aen haer boven-deel, maer de Fre -
26.29. gjo vanr|e Dorifche ende Tofcanifche Order, om datfe wat hoogher komen,ende door de hoochten
vande Balcken,Triglifen ende Methopen gaen, daerom hebbenfe andere proportie, welcke in haer
eygen plaetfe ende Capittel beter fal verklaert worden,
Ende
|
|||
|
van Vincent Scamotgtf. 37
Ende eyndclijck de hooghte vande CornifTen in al onfe Orders, als mede de proportien welcke wy caf. 17.20
indifferentlijck die toe ge-eygent hebben, zijn 'M hoogh, ende l vande hooghte van haer eyghen Co- lommen, of ƒ, in haer opperde hooghte, naemlijck het Adornament daer mede in begrepen, ende men moet mereken dat defe fel ve proportien konnen heel wel dienen om de hooghten vande Corni- ci of Pilaftri te maken, ghenoeghlijck ghemaeckr zijnde beneden aen de Balck-wercken en foortcn vande faken, ende woon-plaetfen ende impoften, de ghewelven ende booghen en veel andere dingen ivaer dat ghene Colotnmen of Pilaftren ghemaeckt zijn om de felve te regeeren , 't welck vande Bou- meeftersnietisaenghemerekt, ende daerom hebben wyde lief-hebbers van defè kunft hier in defe plaetfè van willen vermanen. De Vifaler der Corniffen ende andere deelen, maecken inder daet het werek rijeker ende in 't aen-
fien <jierlijcker, ghelijck oockde Cannaliculieringhc ofte Geutjens inde Colommen, de redenc hier van is, om dat onfer geficht in beyden weder-fpringht ofte verdobbelt wort, ende verbreedt fich felfs naer de hooghte ende Iaeghce , in 't onderfcheyden van alfulcke welcke Iaegh ende bloot ftaen , ende foo veel konnen wy infghelijcks fegghen vandesMenfchen aengheficht, in 't refped: vande andere deelen des lichaems, ende in 't teghendeel, als de Cornici recht uytgaen ende vervolgen, fonder we- der-fpringinghe of verdobbelinghe, met teghenftaende datfè rijck zijn , foo wordt dan ons gheficht evenwel moede, ende om foo te fpreecken, verfadight in het aenfien ende be/chouwen. Maermen moet mereken, dat aenghefien dat inden faciaten twee ofte drie Orders zijn,d'eene boven de andere» foo behoortmen dan de Cornici ende andere deelen vande eerfte Order niet voor- uytfpringhende te maecken, ende vande andere ende drif te Order veel min, want aenghefien dat de Vifaliren ofte uytftecken, het werek datfè maecken , foo ftaen die daerom beter in den bovenfte deelen , gelijck als wy dieghedaenhebben, byfonderlijck in de werekendes doorluchtighen Heeren Procurareur van Sint Marcx plaetfe. De frontifpitien welcke de Griecken Cohphons of Conos noemen , ende de Latiniften FaSihü, ple-
ghen ghemaeckt te worden boven op deCornicien, vande Suyl-wercken der woon- plaetfen, ende der Galeryen ende overfte fpitfen der Kercken, ofte andere edele ghebouwen , en gheven voor feker eene heele groote Majefteyt ende $ieraet, en bchooren van haer in hoeckighe ofte kantighe forme ghemaeckt te werden, van rechte effene Hnien naer boven tce gaende, ende hanghende aende rechte ende flincker zijde des ghebouvs, ende als frontifpicien of voor-hoofden in 't midden der Galleryen ghemaeckt worden, ende in diergelijcken plaets moetmen mereken, datmen die voor uyt fpringen- de maecken moet over alle Architraven, Friefen endeCorniffen, ende infghelijcks over de fronti- fpitien der twee Colommen tuffchen de Boghen , want in defe maniere worden die fonder andere uyt-fpringinghen ghemaeckt en dat met reden, ende vergieren ende verftereken het werek. De proportien vande frontefpicien moeten foodanigh zijn, dat de gheheele lenghte vande hoogh-
te der Cornicenperpendicular, ofte loot-recht is, namelijck onder aende recht-uytgaende keele, want de OrloofRande ende de keele felfs ( welcke Vitruvius met eenGrieckfch woort noemt Epi- Lfo.üt<f. thide, ende op 't Latijns Sirna, richten haer felve ftadigh naer de ghefeyde Corniffe, wanneermen het 3' frontefpicie maeckt, dan wort het in 9 ghelijcke deelen verdeelt, ende van 2 deelen der felve moet de hooghte in 't midden van 't fronteipicio ghemaeckt worden^alwaer ickjuyft eynde de felve deelen des Cornici, hangende op de rechte ende flincker handt, ende van daer nae boven toe gaet de rechte Keele met zijn Rande oFOrlo. Wy hebben defe maniere van frontefpicien verkoofen om vele redenen ende oorfaken, ende geeft
aen het oogh veel gratie, ende is heel nut voor het nytfteecken der Daeckensdie ghelijck als bedeckt zijn om't water te doen fchieten, aenghefien dat de ghene welcke al te hoogh zijn, a/s van 't vierde deel, ghelijck als fommighc huyden-daeghfche Mcctters ghemaeckt hebben, om te lichter te ver- deelen, niet betamelij eken zijn de ooghen, ende de andere welcke van't vijfde zijn, inde felve en konnen de waters geen vryen loop hebben, (fonderlijck alfTe met vlackeTegelen ghedeckt zijn, ghelijckmen tot Roomen ghebruyekt) ende daerorn te meer als wy niet vernoeght en zijn met defe proportien, dewijl wy fien dat het frontefpicio of voorhooft inde Capelle Rotonde ghenaemt binnen Roomen, op defe maniere ghemaeckt is, 't welcke een trefFelijck ende fcer vermaertghebouw is» De maten van foodanighe frontifpicien komen met de Bafen een triangel te maken van 18 deelen, de zijden hanghende op de rechte ende flincker-handt van 1 o deelen min J, ende de Catheto ofper- pendicolo van 4deelens als wy ghefeydt hebben, foo dat de overhoeck of kant van 't frontifpicio,een weynigh meer waflen dan de acht-hoeckighe ghelijcke zijden hebbende, alfinen uyt Euclides kan fien zth.i.pr. door de inventie van 't quadraet vande Pittagorifche Triangel, 47. Het behaeght ons wel datmen in allen Landen defrontifpici of voordachten gheproportioneert
maeckt, om datfe in plaetfen ftaen daer toe men van allen kanten fien kan, ghelijck als 't voorhooft is aen een s* Menfchen hoqfx, ende konnen daerom vande verftandighe heel wel verftaen worden, de fronrefpici of voorhoofden boven aen de Ornamenten vande principale Poorten binnen de Zuyl- \^erc ken ofre Colommen behooren infghelijcks op defè maniere ghemaeckt te worden, endeoock ibinnen de Portalen ende andere infghelijcks, ende infonderheydtindevercieringheder Venfteren, Tabernakelen, Beelt^atenofte Nicen, het fy datfe opeen rechte linie, ofde eene van de andere alflerveel zijn, ewde datteryet tuffchen komt, foo moeten die ghemaeckt zijn uaer de proportien K der
|
|||
|
28 Gront~regukn der
der Boghen ofte Arcken, endezijn alle by de Ouden ghebniycklijck gheweeft, alfmen heel wel fien
kan inde Tabernakelen vande voorghefeyde Capel Rotunda ghenaemt,ende inde warme Badftoven, ende andere principale ghebouwen, ende wy hebbenfeinfghelijcks ghebruyckt op foodanigher wijfe inde publijcfceende private gebouwen. tih.i.cdpi. De Ouden zijn wel gewent geweeft het vlackte der frontefpitien voorhoofden ofte voorgevels te
vergieren ('t welck Vitruvio Timpano noemt) met Hiftorien , Offeringhen ende dierghelijcke din- ghen van Marbel ghemaeckt, alfmen huyden-daeghs tot Napels fict in een out frontefpitio, aende ub.i6.cap. Tempel vanCaflor ende Pollux, ende oock in die van de Galerye vande Rotuuda, ghelijck Plinmstn- de andere betuyghen, ende alwaermen noch de Pcrni fien kan welcke de Hiftorien beveftighden, 't is waer dat inde eerfte tijden van Roomen veel frontefpici zijn versiert gheworden met ghebacke fteenen, enfommighe vanStucchi;, alswyuycP/öitW, LiviusendePlutarchuslccvenkonnen, ende oock van Paufanias , indeGrieckfche dinghen, welcke maniere van frontifpici in veel huyfen ghe- maeckt zijn gheweeft, ende door de reliquien noch overbleven, ende wy konnenfe oock navolghen by namen inde publijcke wereken, ende konnen daer boven noch op fetten wapenen ende triumph- teeckeneu oft Schilden ende dierghelijcke dinghen meer, de welcke allTe met verftant ende meefter- lijck ghemaeckt zijn, een heelgroot Ornament ofte§ieraetgeven. Boven aen de frontifpici om meerder fubtiliteyt pleeghtmen te fetten de Acrotery of QuarifTeletti
een op de rechte, de andere opde flincker-zijde , enderecht over de uyterfte Pilaftri vande Zuyl- wereken, ende moeten foo hoogh ghemaeckt zijn met hare Cimacien daer op of in 't minft beneden daer aen, als de fporte of randt vande principale Cornici vande frontefpici felve , alwaer die ftaen, en- de defehooghten moeten ghenomen worden recht teghen over het midden vande uyterfte Pilaftri, endeinfghelijck teghen den Acrotery over. In de front of voor-gevel ende op allen zijden behoorenfe foo breedt te zijn, als de hooghfte van-
de Pilaftres, -in dier maniere dat alle deelen loot-recht ghelijck met haer ftaen, maer die in 't midden ende in't hooghfte vande frontefpicio moet een weynigh hoogher zijn, aenghefiendat die oock in een fchijnbaerder plaetfe ftaen dan de andere,gefet zijnde op die maniere in een betamelijcke diftan- tie, de welcke in *t minft door een diagonalot twee-kantighe Iinien van een perfedl vierkant ofte rnaetzijnfal, (namelijckalsdehooghteis vande aerde tothaertoptoe) de beelden fullen ghefien worden heel van boven tot beneden toe, of andere ghelijcke dinghen , boven de Acrotery, hare Ci- jnacien behooren dan ghemaeckt te zijn naer de proportie vande Cimacien van troncken, of vande vierkanten der Pedeftalen vande eyghen Orders, maer met weynigh leden, alfoodatfe te beter af- thoonen. Naer dat wy ghetraóteert hebben vande Colommen, Ornamenten ende frontifpitien, boven op
de felve is het eene betamelijcke fake dat'wy de Pedeftalen ghedencken , welcke fomtijden beneden aen gheiet worden, om der ielfde gieraet te vermeeren, de hooghte vande Pedeftalen moeten fonder twijffel ghenomen worden vande hooghte van haer eyghene Colommen, ende nerghens elders van, ghelijck veel ghedaen hebben, ende om datheteenlichaemis, Jt welck regeeren ende ophouden moet de Colommen met de Ornamenten daer boven, daerotn wordende Pedeftalen ghemeenlijck robuft, ende vaft ghemaeckt, foodatfèghenefwackheydt van fichthoonen, indienfe vande latten gheperft worden. Hare hooghte begrijpende met fich al de Bafamenten, ende Cimacien behooren niet hoogher te
zijn dan het derdedeel vande hooghte van hare Colommen, oock niet laegher dan eenvierdedeel {ghelijck wyonlanghs ghefeydt hebben,) welcke proportien wy aenghemerekt hebben inde befte ouden ghebouwen; ghelijck wy oock defè minfte hooghte ghemerekt hebben inde Arck van Auguftus tot Sufa, voortijden Segufio ghenaemt, een ftadt in Piemont,een weynigh boven Tuxino, endedoor- ganck-poorte onder aen 't gheberghte van Italien om naer Vranckrijck te gaen, ende infgelijcks aen de Arck of Boghen van Pola ende inde buy tenfte wereken van 't Colifeus, ende elders, de welcke wy toe-ge-eyghent hebben aende Order van Tofcano, wantinde DorifcheOrder behoort die een deel te zij n van 3 ende \ van haer Colommen, ghelijck als die vande Arcken van Ancona zijn, ende oock inde Arck van Pola op defe zijde vande Donauw. Daer nae inde Ionifche Order behooren de Pedeftalen * hoogh te zijn, ende een halfdeel vande
hooghte van haer Colommen , ende defe komen tuflehen hetmeefte en minfte vande ghefeyde pro- portien, ghelijck inde uytgangh vanden Tempel van Bafilica vande Marckt van Nerva des Reyfers binnen Roomen is: maer aengaende die vande Romeynfche Order die behooren 5 hoogh te zijn, en- de l van haer Colommen, even ghelijck als de Pedeftalen zijn inde uytganck vande Kercke van An- toniusy ende Fauflina, ende eyndelijck de grootfte hooghte, welcke wy ghethoont hebben inde Co- rintifche Order van 't derde deel van haer Colommen, imiteren defe vande Tempel van JSJimes inde Provence, ende de oude Arck van'toudeCafteel van Verona, ende Vitruvius heeft oock van defè ib.w*i>-7 hooghte vande Pedeftalen ghefchreven daer hy fpreeckt vande ronde Tempel, ende Scena vande |
||||||
|
Men moet mereken, dat wanneer de Pedeftalen vande felfde hooghte zijn, als die inde Arck van
Titus binnen Roomen zij n,ende infgelijcks van de Arck van Severus by het Capiteiio,van een tweede deel ende \ moeten wefèn, ende oock vande helft der Colommen, dan fullenfe gelijck zijn by nae de forra
|
||||||
|
van Vincent $camz&i.
form van een halve Order, gelijck als de Ouden gemaeckt hebben in't opperfte vande triurbphale Ar-
ken daer van wy boven gefproken hebben, ende veel andere, gelijck de welcke zijn inden uyrgangh vanden Tempel binnen Sifi, een Stadt in Umbria, tuflchen Fieligno ende Perugia, of inde Arck van Beneventobmnen Abbruzzo, ende defe lullen dan fchijnen verdrucktendefwacktewefen, boven dien datfeonlieflijckaen te fienzijn. Ende om dat inde wooninghen ende andere ghelijcke plaetfèn alwaer Pedeftalen onder aende
Colommen zijn, ende naer boven als trappen , pleghen ghemaeckt te worden, en die welcke tot in 't midden komen, daerom indien hare hooghte met al haer Bafamenten overtreffen fouden van be- neden naer boven toe de betamelijckebooghte vaneen wei-gereguleerde trappe, indatgheval kan men maken dat de principale vlacktefal boven het Bafament zijn naer boven toe, alswyfiendatde Ouden gheobferveert hebben, ende wy felver in verfcheyden plaetfèn gheordineert hebben , in pu- blijcke wereken als voor de deurluchtighfte Heeren Procuratoren van Sint Marco plaetfe, ende in 't Paleys teBergarno, ende oock in byibndere wereken, alfoo dat het cendingh iswaerdighteob- ferveren- De Pedeftalen naer de proportie welcke wy verhaelt hebben van de een Order tot de andere, ma-
ken haer vergrootingen of waffinghen heel betamelijck, alfoowel in 't geheel aenghemerekt met ha- re Bafamenten ende Cimacien, alsmethaertronchiof fchachten, ende vierkanten tuflchen de Or- namenten ofte geraden, de welcke Vitruvius noemt per quadra Spira, Corona>LyJi$, dat is te fegghen, Llh. 3. cat>. deZoccoli, de Ornamenten, de Tronchi, ende de Cimacien, met den Plintes inde onuytghehou- 2-. de Bafamenten als inde Oude te fien is. 7[ s' °^' Nu voor een generalenreghel de Cimacien fullen van J van 't Modulo hoogh ghemaeckt zijn, of •#*•«•«?•
fullen vande groote vande Colommen zijn, welcke fal komen tot \ vande hooghte van hare Bafen ende dan het gheheele Bafament welckfótruvms fomtijdts noemt PlinthidedeZocco, ende het ver- iiï.$.cap.t |
||||||
|
leden, welcke boven het Zoccologaen, uytghenomen aen het Tofcanifche Pcdeftael, 't welck om
zijne fimnelheydt ende robuftheyt te behouden ionder is, foo dat de Zoccolo fèifs vier deelen hoogh is, en zijne leden twee deelen vande derde des hooghte der Cimacia. Op defc maniere fullen de Bafamenten als oock de Cimacien van al de Pedeftalen van onfè Orders
eene en de felfde proportien ende maten onder malkander hebben, ende eene correfpondentie van 't Modulo, ende de voeten van hare Colommen, 't welcke met de reden heel wel over een komt, ende fullen dan met verftantende feeckere wetenfehap ghemaeckt worden, oock infghelijcks hareBafis ende Capitelen welcke van het felve gheflecht zijn, ende als wy om de Pedeftalen te verhooghen, wy Bafamenten onder aen fètten willen, in fulcken gheval moetenfe alioo hoogh zijn als de Zoccola,en- de zij ue leden, welcke daer boven itaen, namehjek \ van 't Modulo,dan foo fullenfè wel geproportio- neertuytkomen. E>ebreedten der Pedeftalen moeten altijt genomen worden van de uyterfte Agetti ,of Sporti vande
Plinti of Tafelen van de Ba/èn van hare Colommen, de welcke daer op ftaen, of vande onder-balen vande felve gelijcke hooghte, de welcke fomtijts onder aen gefet worden, en fteecken wat meer voor uyt vande eygen Balen, foo dat de groote vande Colommen ende de fporti van beyde deelen der Ba- fen recht gefet worden boven de levendige ende harde ftocken of quadri, of vierkanten vande Pede- ftalen felver., ende dan alle de binnen ende buytenfteadje&iftellen meer voor uyt als oock de Bafa- menten, en daerom ver^ierenfè de Cimacien van boven ende de Bafamenten van onderen. Ende om datrnen behalve de Pedeftalen fegghen kan, dat de Pedamenti oock onder die föorte be-
hooren , *t welck Vitruvius in verfcheyden plaetfèn Stereobati noemt, befchrijvende de vier-fidighe Tempels, als oock de ronde. Soo hebben oock de Ouden dickmaels Pedamenti aen de publijcke ghebouwen ghemaeckt, infonderlijck aende Tempels, ende defe hooghte ginckby trappen op in 't voorftedeel, ende fomtijdts oock van achter, 't welck men meeft inde oude Kerckenoogenfchijn- lijck ziet, alfoowel in Roomen als in andere plaetfèn. Maermet dit onderfcheyt, dat ghelijck als met de Pedeftalen oock de Colommen verhooght
worden, om meer gratie en Majefteyt te hebben,foo worden van gelijcken de ghebouwen verhooght door de Pedamenten orn meer Majefteyt te geven, ende daerom gaen de Pedamenti heel ende con- tinuelijck door al waermen van vooren opgaet, 'tzy inde faciatti,alleen oft gans rondom, foo dat het de hooghte van alle Pedamenten dienen in ftede voor de vlackten van den gebouwen op 't welcke de Colommen ftaen, alfoowel fimpel als oock mede hare Pedeftalen, ende daerom behooren de Peda- menten altijdt een wey nigh hoogher ghemaeckt te zijn dan de Pedeftalen, ende fullen oock robuftcr zijn, ende min versiert, en dit fal ghenoegh zijn dat wy hier van ghefeyt hebben,Folio 43. |
||||||
|
K 3 Vm
|
||||||
|
40 Gront.regukn kt Anhïuüun~>
Van t>erfcheyden foorten ende maten^an Intercolumni of tuffchen-Ztiylen ,
mengbebruyeken kanooch^vanden Apiituren ofope7iwghein*tArchiof
Boghen, ende van bare deeltn welgheproportioneert» Cap. 13. |
||||||
|
c&p.2. ^J^^S^^i M ^at wy 'm a's vijf manieren van d'Ordcrs (als vvy alreede ghefcydt hebben) goe-
de forgh moeten draghen op de verdeelinghen vande Colommen, ende foo confe- quentelijckopde Intercolumni of op de ïpatienof plaetfen tuflehen de fèlve, te dien eynde datfe in fulcken manier gedifponeert worden datfe fterek genoegh voor hetghebouw zijn, endegratieusom aen tezien, ende recht nuttelijck, 't welck de Oude in hare ghebouwen wel geobfervcert ende ghemaeckt hebben > ende hebben veel lofs daer door verkreghen , daerom fullenen willen wy hier in defe plaetfè cap- *• van handelen, Vitruvius (als wy alreede gliefcyt hebben) in zijn lonifche Order verhaelt vijf foorten j.w/.2 van Intercolumni, welcke wy hier niet wederhalen en willen, uytde welcke wy foo veel ons doenlijck geweeft is, alle de inconvenienten daer in zijnde, gheweert hebben, ende hebben in alle onfe Ordet eenejuyfte ende bequame verdeelinge gemaeckt. Voor'teerfte hebben wy inde Tofcanifche Order de Intercolumni toe-ge-eygent drie Modulen
breedt, ende inde Dorifche Order twee ende ], ende de lonifche Order hebben vvy toeghe-eyghent twee Mcduli ende een half, ghelijck wy de Romeynfche Order van twee maecken endeJ, ende eyn- delijckde Corintifche Order effen tweeModuli, ende wy verftaen datalledefe Intercolumni die- nen fullen op de rechte ende op de ttincker-handt voor Colomnaten ofte Zuyl-wercken met hare Pedeftalen daer onder. Daer nae hebben wy ghewaerfchouwt endevermaerit, dat de Intercolumni in het middewaerdatdeprincipale uyt ende inganckzijn, watbreeder ghemaeckt worden?namelijck foo vele een fpatium verdragen mach, 't welck een Modiglion is, inde Jonifche, Romeynicheende Corintifche Order, of een Triglifo ende eene Methopa inde Dorifche Order, ende dan naer bequa- me proportie inde Intercolomnio vande Tofcanifche Order , al 't welcke inde volghcnde Capittelen cap. ï 6. klaer ghenoegh fal bethoont worden, van Order tot Order in de Colommen met de Pedeftalen. G^fit.2 'c WéLckFitruüiw ghedaen heeft, aenghefien dat hy in de felfde plaetfeinfghelijcks fpreeckt van- Lih. 3. cap. (je trappen ende van de onghelijcke Scamillen, 't welck van heel groote importantie is, ende vande ï)l\.cap. huyden-daeghfche werek-meefteren niet gheobferveert (alswy alreede ghefeyt hebben^ daer nae 2-3- affigneeren voor't Zuyl-werck deproportien ende breedte daer van hier boven ghefeydt is, juyft aengaende de Intercolomni in 't minft, alwaernien't mcelte nytende ingaet, ende moeten dan de Intercolumni op de zijden, een weynigh naerder ofte dichter wefen, naer dat het de verdeylinghen, Triglifen ende de Modiglions vereyffchen, maeckende een in 't midden 3 ghelijck als ghefeyt is. Op defè maniere hebben wy fonder twijffel defè onorderlijcke vryheydt, de Intercolumni inde
Tofcanifche Order heel wijt te maecken, verbetert en naer ons ghevalle, behalven de lonifche Or- der , hebben wy de Intercolumni twee Moduli ende l toeghevoeght, welcke ontbreken, ende eynde- lijck de al te nauwe Intercolumni van il Modulo wegh ghendmen, om datfe fekcrlijckgeen bequaem ghcbruyck en hadden, ende waren oock niet lieflijck aen te fien, foo dat delntercolommen in defe onfe Orders gaen van Order tot Order allencxkens vernauwende, juftament * van 't Modulo. Wy hebben boven alle defe dinghen veel ende verfcheyden manieren van Intercolomni inghe-
■ brachr, (dat die nu drie malen foo veel zijn , als de Griecken welcke de nieuwe Meefters ghebruyekt hebben,) 't zy op de rechte of op de flincker-handt te fettcnofinde midden van den anderen. Van welcke dinghen veel beneficien herkomen, behalven dat in allen Orders de Colommen alfoowel van d'een middel tot d'ander, als in 't wendinge vande hoecken vande Arken of Booghen, Vleughelkens ende Ledekens, ende komen in 't eynde ordentelij cker te zijn, ende alle dingen tot beter reghel, als men in 't breede fien kan in de volghende Capittelen. Soo kan ende wil fich dan elck verftandigh hier mede laten verghenoeghen,ende onfe vlijt prijfen,
boven dat vvy inde oude wereken een groot deel van defe dingen aengemerekt hebben, ende konnen tib cap 1 cenfclccls noch wel uyt de Schriften van Vitruvius verftaen worden, aenghefien dat hy voor zijne Ba- Lib.6.caj>. filicatot EanoindeMarckd'Ancona , ende inde Galeryen vande Pedeftijlen (te weten, kort zijn, als 4' oock de Zuyl-wercken) ghevende aen de Intercolumni van drie tot vier Modulen of maten toe, ende defeopdezijdenindefelveBafilica, foo dat wy uytte lenghten vande Colommen oordeelen datfe
van thien Moduli zijn , en datfe vande Romeynfche of Corintifche Orden zijn, komendejuyft tot twee Moduli ende J, ende dit kunnen wyinfgelijcks fegghen, van alle videre foorten van Interco- lumni, maer willen teghenwoordigh geene andere exempelen meer voort-brenghen, veel min de tijt verflijten in tegen-fprekinghe der fel ver. Men moet oock mereken, dat waer de Intercolomni of fpatien zijn, welcke wijdte van malkander
ftaen, daer moeten oock de fterektte Colommen ghefet worden, welcke min hoogh zijn, ende daer nae als de fpati of tuffchen-plaetfen kleen zijn, daer moeten de fwackfte ende fubtijlften ghefet wor- den, foo dat de Intercolumni wijt of middel-matigh van malkander ftaende, verdeelt worden naer dat de fwaerte van 't ghebouw vereyfcht, 't welck door de Colommen moet geregeert worden, Aengaende
|
||||||
|
Van Vincent
Aengaendede Loggieof Wooningh-plaetfèn fconnen wy, behalven't gene alreedegefeyt i^cer
gcheele nutte les ofte regel uyt Vitruvius nemen,dat hy de lonifche Order befchrijft , eiide befchrii! deGaleryen van 'tvalfcheaenfienop de zijden vande Tempel van Diana binnen Magnefia, weid Hermogenesghetaaecktheeft, ghelijck wy die oock hebben inde zijden vande Gallery vande K tonda binnen Roomen, zijnde van twee Intercolomni ende een ghedeelre vande Colommen , ; oock inde lonifche, Dorifche, ende Tofcanifche Order, 't is waer dat de Intercolomni van defe lei), breeder zijn, als wy elders gefèyt hebben, foo komen dan de Wooningli-plactfe oft Logien, van ee* gheproportioneerde breedte ende hooghte naer de Jonifche Order, ende veel meer naer de Ro- meynfeheende Corintiiche, maer vande Loggien ende Galeryen, in 't byfondcr willen wy in al onfe volghende Orders fpreken. Ende om dat inde Faciaten der ghebouwen van veele Orders d'eeneopde andere verfeheyclen
foortcn van openinghen vereyfehen, als Boghen, Venfteren, ende andere lichten, 't welcke een ma- terie van heel groote importantie is, ende vande Bouw-meefteren achtef ghelaten, daerom willen wy in die plaetfè daer van handelen, om vele de twijffel-achtigheyt te benemen,wclcke de oude wereken niet gefien hebben, de openingen bchooren altijdt hooger ende wijder te zijn , inde eerfte Order van onder, ende van handt tot handt de middel-matigen inde midden, endedekleynftebovennaerde hooghte, aenghefien, dat volghende defe reghel als wy onlangbs ghefeyt hebben, de eerfte Orders oock voor hacr felve hooghte zijn, ten aenfien van de andere welcke daer boven komen. Ende om dat fulcks wat fpits naer boven als een Piramide moet gheniaeckt worden, om rii
fwaerte van de muur te beter te verdraghen, oock fien wy infghelijcks dat de nature fel ver de gatei« ende fpeloncken inde Berghen, beneden breeder maeckt dan boven, ende om kort daer van te fpre- ken de Menfch ende al Ie ander ghedierten zijn, alt?Jdt breet beneden by de voeten, doch de Ribben zijn wat naerder en dicht by malkander, want op defe wijfè wordenfe alleftcrcker endebequarner alle lalten te verdraghen, behalven datfe in die forme oock lultigher aen te fien zijn. Ende voor exempels,wy fien dat de Ouden in hare ghebouwen van vele Orders d'eene op de ande-
re, als daer zijn de Thearri van twee ende de Amphiteatri van drie of vier Orders, en alle bcyde tuf. fchen de Püatter-werckcn waeraen de Colommen gelent zijn , hebben Boghen ende andere openin- ghen, oock wel Venfter- wereken, alfbowel om 't licht daer by in te brenghen als door te gaen, maer fy hebben vlijtigh altijdt iuachr ghenomende grootfte breedte ende hooghfte Boghen beneden te fètten op de vlacke aerde,ende in 't midden andere, welcke defe ghelijcken, of een weynigh kleender waren, maer inde opperfte deelen hebbeu f e de meeften tijdtVenftersghemaeckt, ofte andere ope« ninghen veel kleynder fonder Boghen, alswy inde Colifcus binnen Roomen zien, ende inde ^fvena binnen Veronen, ende binnen de Amphitheatre te Pola, ende veel andere, ende foo van ghelijcken dedenfëinde Theatren, om het gheluyt binnen te houden. Soodanighe wereken hebben wy infghelijcks ghemaeckt in verfcheyden ghebouwen, maer infbn-
derlijck inde drie Orders vande Fabrijcken of ghebouwen van de deurluchtighfte Heercn Procura- teuren hier in Venetien, op de groote Marckt plactfe , welckwerck in't gheheelals elck een weet trerTelijckis, aenghefien dat inde eerfte Orders daer zijn tamelncke wijde Boghen , welckemetde Galeryen juyft over een komen , ende inde andere Order midael-matighe, ende defe maniere van Boogen komen heel wel alfmen Galeryen maken wil, endedierghelijckeplaetfcn, welcke veel lichts moeten hebben, maer inde derde Order is Venfter-wereken, welcke heel in 't vlacke komen, ende fomniigheom hooghezijn inde ghedaente van een Ey, welcke verfcheydenheyt van Ornamenten, ende Piramidalifche op-fèttinghe van gaten, ende openinghen voor 't licht, groote Majefteyt tot het werek geven, ende zijn heel vermaeckelijck voor't gheficht, als wy inde af-beeldingeofdefignatie van't werckfclveghelien hebben in onfeeyghen wereken. Maer dat wy in't gencrael vande openinghen ghetradteert hebben, willen wy oock een weynigh
vande Boughen fpreecken, ende van hare deelen, ende onghetwijfFelt alle defe dinghen vereyfehen groote confideratie ende op- merekinghe, niet alleen in de principale geftalte felve, maer oock in die dinghen welcke tot voltreckinghe ende perfectie van het werekghevenkonnen. Devoornaemfte dan fal zijn, datde breedte ende hooghte van't licht der Booghcn, ende infghelijcx de breedte ende grooteniflevandePilaftrenuiflchenbeyden, *tzy met de Colommen de welcke fyopde grontfet- ten, ende welcke aen de Pilaftersfelfsghelent zijn, of verhooght boven de Pedeftalen datfe beyde konnen voor Galeryen op de gront dienen, ende oock voor Boghen, ende Capellen ïndeKercken ende andere dierghelijcke ghebouwen, ende infghelijcx voor Galeryen, inde hooghte voor de fècu- lare of wereltlijckeghebouwen. Daerom fullen hare hooghte continuelijck ende allencxkens op gaen ende geproportioneert ver-
grootcn, van d'een Order tot de andere toe, behalven dat behoortmen hare Cantonaten ofte Kant- wereken op de hoecken of zijden, (van welcke de nieuwe Meefters niet ghehandelt hebben) ende inf- ghelijcks de Vleughelkens, welcke haer proportioneeren naer haer OraerSjRobtifter, delicater ende lubtij Ier maken, wantbuyten twijfFel fo reguleren die de verdeelinghen vande Triglifi, inde Dori- fche Order, ende infgeli jcx de Modiglioni inde Cornici vande andere Orders, als de lonifche, Ro« meynfche ende Corintifche. De hooghte vande Impoften, alwaerfe haer beginninghen hebben aen de voeten der Bogen, moe-
L ten
|
||||
|
42. Gront-regulen der Architecture
ten ghenomen worden vande hooghten van hare Vleughelkens, ofte Ledckcns op de rechte ende
flincker zijde, boven de welcke eene cenighe Cornice is, ofte een Architravc beneden , endebeyde defe Impoften moeten eenighe cofrefpondentie ende verghelijckinghe hebben met de Ornamenten der Boghen vande principale inganghs, of met de Poorten de welcke men binnen de Boehen plecghc te maken. De Archivolti welcke rondom gaen, ende iufghelijcks de fluyt-wereken in 't midden, behooren in
haer hooghten proportioneerlijckuytgeholt te zijn uyt de breedten van hare eygen lichten, welcke dinghen de bouw-mcefters niet heel wel in acht ghenomen hebben, ende daerom hebben hare in- ventien ende wereken heele kleyne gratie ghehadt, daerom fult ghy inde volghende Capittelen fom- mighe fien, welcke wy aenghemerekt hebben, onder alle foorten van Booghen, van onfe vijf Orde- ren, wyfuilenoock nies achter laten eenighe andere dinghen, welcke onsduncken noodighte zijn om het werek te voltrecken in ai zijne deelen. Ende om dat dickmalen de Boghen fonder Colommen pleghen ghemaeckt te worden, welcke
van buyten aeiï hare Pilaftri gheleent zijn, als wy dickmalen inde Klooiteren of Monafterien ende an- dere wereken gheordent hebben, ende konnen hier hare breedten vande Booghen fel ver ghenomen worden, ghelijckals of'het Colommen oflntercolomni vande vijf Orders waeren , makende de Pila- ftri felve meeften tijdt een deel van twee deelen van 't licht, óf van twee ende^, of van twee ende een half, of van twee ende \, ende voor 't minft een deel van drien, ende dat fal de minfte breedte van de Pilaftri wefen, vermanende dat de breedten behooren ghebruyekt te worden in de fterckfte Orders, ende naerder of engher inde delicaetite Orders, 't welcke heel wel fal te paffe komen, alftnen meer Orders van Boghen maken fal op malkander, doch aengaende de breedten der lichten, ende vande Impoften ende Archivoltcn, foo moet dit in acht ghenomen worden, 't ghenewy datelij ckfullen fegghen. Maer als de Archi of Boghen met de Colommcn boven op de Pedeftalen moeten ghemaeckt wor-
den, zijnde in 't midden aengeleent,dan moeten de Maffifa ende Robufte Pilaftri vande Tofcanifche Order fwelcke de grootftezijn fullen) 2 Moduliende ] breetzijn, maer die vande Corintifche Or- der juyft 2 Moduli, ende dat liillen de kleenfte zijn, maer aengaende de Dorifche, Jonifche ende Ro- meynfche Order, daer moetenfe naer haer eyghen behoorlijcke proportie zijn, noterende dat aen de Arcke, welcke hare Colommcn op de gront hebben 3 de Pilafteren wat kleyndcr behooren gemaeckt te zijn, als wy datelijck fegghen fallen. Degroote vanhetdicke der Pilaftren ( namelijck aen demure) behooren fonder differentie of
verfcheydenheyt in allen Archi of Booghen gemaeckt te worden, juyft als de breedte van haer vleu- ghclis, ende \ vande groote vande aengheleende Zuylen, ende het andere vierde deel moet dieneii voor de randt vande Contra of teghen-pilaftro van binnen, 't welck een cieraet is, gelij ck alftnen fiet inde Galleryen vande Procurateuren ende inde wereken der deurluchtighfte Heeren Procurateiiren, boven dien datfe met veel gratie het ghewelft boven regeeren, ende defe kant-wereken van bin- nen ende buyten van ons aldus befchreven, fullen heel dienftigh en fonder ghebreecken bevonden worden. Endealfincnom meerder fterekte ende koftelijckheyt van't werek't zy publijckofprivaethet
kant-werek vande Pilaftri maecken wil, met een Colomme van vooren, ende een inde vlackte, ende niet een kantighe Pilaftro, dan moet inde dicke Pilaftri vande Tofcanifche Ordelende Dorifche van buyten tot een Mcthopa, ende een Triglifi meer waffchen ende toenemen, ende inde andere Orders, Ionifche, Romeynfche ende Corintifche moeten 3 Spati of Modiglioni ghemaeckt worden midden aen de Colommen, tot het midden vande kantighe Pilaftri toe , want in die gheftalte begrijpenfe de Abachi van haer Capitelen heel wel, ende infgheüjcks de verdeylinghen vande Spati ende van haer Modiglioni komen heel wel te pas, men moet hier oock wel mereken, datmen de Pilaftri welcke foo- danighe Boghen regeeren aende munr groover maecken moet, foo dat hare lichten d'eend'andere in 't ghemoet komen > ende juyft in 't midden vande Galleryen, welcke veel breeder moeten zijn, anders fal het een fante zijn. Ende om tot de particuliere dinghen te komen, de Vleughelkens of Ledekens vande principale
Pilaftri der Colommen op de kanten,ende juftement aen 't licht vande Bogen behooren ordinaerlijc- kea niet fmalder te zijn dan een halve Modulo, als wy den Corintifche Archi toe-ghe-eyghent heb- ben met Colommen op de Pedeftalen, ende niet breeder dan \ van 't Modulo, welcke wy de Tofca- nifche Archi ghegheven hebben, ghelijck wy inde Dorifche, Ionifche ende Romeynfche Orders de Vleugelkcnstuffchendcfe twecproportien meer of min maken , ende de felve correfpondentie moet oock ghemaeckt ende gheobfèrveert worden inde verdcelinghen vande Spatien ende Modiglioni vande Cornicien, het is waer dat de Vleughelkens vande fimpele Archi met de Colommen boven de Sotto ofte onder-bafen fonder Pedeftalen worden wat naerder ende kleyndcr in refpeót vande dimi- nitien of verminderinghe van hare Colommen. Soo dat dan met defe onfe verdeelinghen alle de Vleugelkens, welcke fonder verfcheydenheydt
in 't uyterfte van de hoeck-wereken in alle Orders komen, fpruyten uyt de verdeelinghen vande Mo- ' diglien , ende infghclijcks ftaen heel wel boven de Impoften of de breedten der voeten vande Ar- chivolti of Modoni, alwaerfe luftigh aen te fien ende cjierelijcke wereken maken. De
|
||||
|
Dan Vincent Scamoz^L 43
Deïmpoften vande grootfte Archi ofBoghen, namelijck welcke hare Colommen met Sottobafi
hebben, doch fonder Pedeftalen 5 moeten hoogh ghemaeckt worden ,', ende een halve deel vande hooghte van 't vJacke, tot haer hooghte toe, ofte£ ende een halve, onder de Impofte ('t welck al tot een komt) welcke ghelijck de wcI-gheproportioneerdeCorniciuytkomen, welcke voorfichalleen opdeghefèyde Vleughelkens ghefèt zijn, ende als wy de deuren willen vier-kantigbmaccken , van fulcken Ornament nae boven toe fullenfè * hoogh worden, van hacr beneden tot aen de Architraven toe, als fcheydinghe, welcke 't een dingh vand'anderefcheydct. 't Is waer wy hebben de Archi met de Pedeftalen onder aen de Colommen hare Impoften toe-ghe-
eyghent, alfoo hoogh te zijn als haer Friefen , ende de Corniciinfghelijcks met de Ornamenten van hare deuren of poorten o ende met de felfde proportien ende corrifpondenten van leeden , want in defe maniere maeckenfê een heel groote o ver-een-kominghe, als wy in haer ontwerpingen bethoo- nen (uilen, inde volghendeCapittelen, oock de lichten der Poorten hebben groote correfpondentie met de Fanaten vanbuyten, aenghefien datfè een weynighhoogher worden dan J, of een weynigh min, vande gront tot aen de Architrave toe, ende foodanighe behoorenfè te zijn inde vrye Faciaten van buyten ende binnen van 't gebouw, al 't welck wy geobferveert hebben inden Archi van onfe in- ventie, alfmen aen haren eyglien Capittelen zien kan. De Archivolti (welcke de rnodonaturen zijn) welcke rondom gaen ende maken de grooteniflen
vande Bogen, fullen voor 't meelt \ vande breedte der lichten gemaeckt worden, welcke wy de Tof- canifche Archi toe-eygenen, ende de andere fullen niet ghemaeckt worden min dan £ vande lichten, welcke wy gheven aende Corintifche Order, ende dan voor de andere Ionifche, Dorifche ende Ro- mcynfchefullenfeparticipicren, verdeelt worden tuflchen bcyde defetvveeproportiengroorer of kleynder als wy verhaalt hebben. Nieraandt behoort te dencken dat het beter gheweeft ware, dele grooteniflen vande Modoni te
nemen vande hooghte der Vleugelen of Pilaftrini, welcke vande gront op gaen tot de Impoften van- de Archi, of vande hooghte van hare lichten, want alfdan fullenfe te groot worden, ofte dat die moe- ten ghenotnen worden tuffchen de hooghte van de Impoften, ende fcrugli of flietinghen, namelijck in 't midden der Flancken van de Archi,- of als fommighe gefeydt hebben vande breedte der Vleughe- len, ende dierghelijcken, want behalven datfe van een onfèker dingh fullen ghenoinen worden • foo fullenfe oock felver onder malkander veel contrarieteyten hebben. Ende daerom alfmenfe neemt vande breedten van 'tlicht^ dan zijnfe min variable, ende komen
berer te pas, behalven datfe oock met de redenen overeen komen, wantfe hebben eene fekere con- formiteyt, ende dienen op beyde zijden voor de breedten vande Archi, ghelijck als de Impoften die- nen voor de hooghte vande Vleugelen, dies worden voor de Archivolto in 't meeft ghegheven twee Fafcie met hare Goletten , ende andere JLedekensdaer onder geftelt, tot dien eynde datfe fommige correfpondentie foude hebben met de Architrave vande principale Orders, ende fekere conforau- teyt behouden voor hare eygene Order, ende gratie onder malkanderen onderhouden. De Serragli of Cunei (als de Griecken ende Vitruvius haer noemt,) welcke ghefet te worden onder i&- c. «/».
de halve hooghte vande Archi, fullen hoogh ghemaeckt worden voor 't minft * van hare Moduli van- T de Colommen, ende fomtijts van £ van 't Modulo, ende moeten voor 't meeft niet grooter welen dan een heel Modulo, de kleynfte hebben wy ghefet aen de Archi vande Tofcanifche Order , de andere daer nae affigneeren wy voor de Orders, welcke niet foo robuft en zijn, en fo veel dat wy aen de §ier- lijckfte ende fvvackfte Orders,wy oockde fubtijlfte fluyt-vvercken geven, ende daerom zijnfe voor de Romeynfche ende Corintifche Orders juyft een gheheele Modulo hoogh. De groote van hare voeten, welcke zich enden boven de lichten, Order tot Order behoort te zijn
als de groote vande Archivolto vande felve Boghen, ende verbreyden haer daer na uyt foo veel nae boven,alffe twee Iinien getrocken de center vande Arco doen konnen, op d'een ende d'andere zijde aen'tuyterfte van de breedte tot beneden de Architrave toe, ende op de zijden moeten defeSeragli geformeert worden met harde Carteüe oft Tafelkens, oft met fnijdt-wereken verejert na er dat de Order ende de qualiteyt van 't werek verdraghen mach. Ende daerom kanmen inde Seragli oft fluyt-wereken vande Tofcanifche Order tuflchen of boven
aen fetten, koppen van vier-voetigh of wilde gedierten, ende daer tuflchen vergieringhen onder aen- fètten hoofden van Ciciopen ende Reufen met ghekrulden hayren. Maerdie vande Dorifche Order falmen met Leeuwen hoofden of Hercules met zijn Leeuwen huyt op 't hooft, welck een teecken was van zijne overwinninghen, daer na die vande Ionifche Order falmen verderen met tamme gedierten, ofgrijnfen van Pallas, of Jma^pni met haer hooft-§ieraet op de oude maniere, als wy tot defè twee Orders gheordineerthebbenir.de Archi vande procuratien ende ghebouvven vandendoorluchtigh- fteHeeren Procuratcuren op Sint Mar ex plaetfë, ende eyndelijck die vande Romeynfche Order moeten versiert worden, met hoofden van Semtdei of half-goden, infonderlijck van Itymtilus, of an* ^ereghehjeke helden, met hacr hoofden versiert ende koftelijcke indruckinghe, Ende eyndelijck voor die vande Corintifche Order, defe moeten koftelijck ghemaeckt worden met hoofden van Diana ende andere Goddinnen ende Nimphen , fchoon uyt ghewerekt, al 't welcke wy hier verhaelt hebben, om hier achter daerom niet ghenootfaeckt te zijn meer te fpreken. L 2 Fan
|
|||
|
Gront>regukn der ArctntcEtur^
Vande principale poorten alfoowelflilflaende als bevpeeghltjcken^ injghelijcks ïande Ven* fier en ende Nyce?i>ende vande qualiteyt vand*. heden der Orders3 ende hoe men
dcModonaturcn of Sacomenoft formen Jal maken. Cap. 14, U fullcn wy komen te fpreecken vande generale proportien vande principale
Poorten ende van hare Ornamenten rondom, ende dan fullenwy tot deverdee- linghen komen van hare beweeghlijcke deelen, fy zijn van hout ofte van Mc- tael, 't welcke als vy ghefeydt hebben, voor een heelfwaerwerckghehouden wordt, het welcke wel moet gheobferveert worden, want de Poorten gheven alle wereken alfoowel heyligh als wereltlijck veel bequamigheyt, Majefteyt, §ierfel ende fchoonheyt, ende dacrom willen wy de felve foo befchrijven dat het licht ge- noeghzijnfalal het ghene te verftaen waf Vitruvius hier van gefchreven heeft, ende om fulex be- ter te verftaen, willen wy de proportien welcke hy vande brugghen na de voet-mact, overleggen. 5 Men moet voor't eerfte weten, dat de Ouden als Vitruvius verhaelt, ende men oock noch uytte overgebleven reliquien begrijpen kan,de felve vierkant plachten te maken in alle geflachten vanghe- bouwen, welcke Galeryen of woon-plaetfen haddeiyia vooren toe> ende infonderlijck inde Tempels of Kercken, wantfodanige hebben voor ieker meer gratie, ende 't fchijnt dat de Poorten met Bogen niet bequaem voor de felve zijn, 't welck veel meer te verdraghen is inde wereltlijcke gebouwen ,in- fonderlij ck inde ingangen. Nu willen wy de hoogte van 't paviment of vloer nemen tot de Bakken toe s welcke eygentlijcken
moeten verftaen worden vande vlackten der Soffitti of Bakken der Galleryen, aengefien dat ons ge- lichte tot die hooghte toe komt ende niet hoogher, welcke Lacunari of over-bakken in onfe Or- • ders 't zy Tofcanifch of Dorifch, komen recht over teghen de Methope van boven, de welcke Vitru- vius Lacunari noemt, ende zijn inde Friefe naer buyten toe, of onder aende fpati vande Modiglioni der Cornici vande lonifche, Roraeynfche ende Corintifche Orders, welcke fpati de Griecken Ophe ghenaemt hebben, ghelijck als oockdeleniken , welcke tuffchende Dantelli ende Methopenghe- weeftzijn, 't welck men wel verftaen moet, ende de lichten van die hooghte moeten * ende een half zijn van t vlacke tot beneden de Lacunari of fpati toe 3 van wekken hier onder ghefproken wort, of het * ('t welcke even foo veel is) foo dat in dien de heele hooghte 28 voet waren, dan moefte 't licht 16 voet hoogh komen, ende dat is juyft de kleynfte hooghte der Poorten, dacr van Vitruvio ghefpro- ken heeft. Soo veel de Icnghten aengaet, onfe Poorten zijn foo gheproportioneert, dat die vande Tofcani-
fche Order als zijnde harder dan al de andere, komt juyft \ hoogh, ende foo fullenfe 8 voeten breedt worden.- daer nae waflenfe naer bequamelijcke portie of deelen inde andere Orders > als Dorifche, lonifche ende Romeynfche, foo dat de lichten vande Corintifche Poorten , als die gheen welcke de delicaetite welen moeten, ende oock fwackft zijn dan de andere 3 waffen \ , naer de groote van hare bepalinghe. Nieraandt moet fich oock verwonderen over de proportien ende hooghte welcke wy onfe Poor-
ten geven ofttoe-eyghenen, want harediminutienofverminderinghe van boven maken datfeoock veel fwacker fchijnen, bchalvendat de Poort inde Rotunda binnen Roomen , 't welck een vermaert otïdt ghebouw is, een werek van Afarcus jigrippa, ende oock naer de Corintifche Order gemaeckt, neemt in zijne hooghte, temeer dan J van zijn breedte, fwijghendc van vele andere; 't is waerdat het wat te hoogh wort, aengaende de hooghte, ('t welck fornmighe niet in acht genomen hebben ) want hare proportien wierden ghenomen vande hooghte vande Lacunari in de Arco of Boghen, de welcke over 3 Intercolumni of tnflchen-Zuyl-wereken over ginghen, in 't midde vande Galeryen i maer de andere Lacunari op de rechte ende op de flincker handt worden niet foo hoogh. Aengaende de Ornamenten boven de poorten felve, als de Architrave, Friefe en Cornice moeten
wy mereken datfe inde Tofcaenfche Order J hebben moeten vande hooghte vande lichten, gelijck oock zijn de voornaemfte Ornamenten vande Zuylen in 't voordeel of front van 't Zuyl-werck, en- de foo van Order tot Order toe, gaendeftcedtsproportioneerlijck,infulckervoeghen, dat in onfe Poorten vande Corintifche Order, de Ornamenten van haer lullen \ hebben vande hooghte van ha- re lichten, over een komende met de Ornamenten van hare principale Colommen nae buyten , ende ibo kanmen fegghen dat de Ornamenten vande Poorten vande Capelle Rotundo, binnen Roomen zijn. Dacr nae fullenwy dele hooghten verdeelen niet in 12 ghelijcke deden, ghelijck vele doen, maer
in 15-, ende wy geven j vande felfde aende Architrave, de Fregio 4, ende de Cornice 6 , ghelijck wy oock inde principale Ornamenten ghedaen hebben, maer aengaende de verdeelinghe vande leden van defe Ornamenten, daer (al meer diftin&elijck van ghefproken worden in haer eyghen Capittels van haer eyghen Orders. De breedte vande Stupidi ofte Staken (ghelijckmen tot Roomen feydt naerdeLatijnfche manier »
welck is Trunciy) of Erten, ghelijckmen hier binnen Venetien feydt, hoe wel oneyghentlijck, want het komt van 't Latijnfche An$e, of Pilaftrate naer \ ghebruyck van Lombardien , d'een op d'een, ende d'andre
|
|||||||||
|
44
|
|||||||||
|
lih. 4.
|
|||||||||
|
23'26.29.
|
|||||||||
|
van Vincent Scanm&L
d'ander op de andere zijde vande Poorten, moeten van vooren alfoo breedt zijn,als de hooghte van 't
Limitare of deur-poft is, ofvand'Architrave, maer by den ingangh ofdickte vande muur, fullenfe nae proportie grof ghemaeckt worden, ghelijck als of de Stijlen zijne Pilaftren waren, van defe ofte een ander Order, welcke dienen om op te houden de Ornamenten boven de lichten van de eyghea Poorten, welcke proportienom beter verftants wille-, wy in getalen fullen brenghen, op de wijfe van eenTaffel. |
||||||||||||
|
f Tofcanifche. iz 6 °
j Dorifche. Hoogh. 12J Breedt- 6l Waffinghe f\ Deelen der j
Poorten^ Ionifche. Deelen, 13 \ Deelen, 6\ der Deelen. 2rf Ornamenten^ Narnelijck? Dee-
jRomeynfche. 14Ï 6\ . £ 1\ ^l
|
||||||||||||
|
i^Corintifche. 17 , 7
|
_,
|
|||||||||||
|
Hier uyt Ieeren wy uyt Vitruvius fommighe obfervatien welcke merckens waerdigh zijn, voor ti
rft,^at de proportien ende hooghten vande poorten moeten ghenomen worden vande hooghte 6'
vande eyghen Orders daer deghebouwen naer ghemaeckt zijn, ende dat de lichten felve ftuckxwijs opwaertsgaen, voor't meeft \ vande breedte van hare ftocken, ende wy fullen in een ander plaetfe thoonen dat de oorfaecken van fulcke fijyinghen naer boven toe met de reden heel wel over een o komen, ende dat de lichten felver wat meer dan \ watten, ende dan dat de verblijvende Ornamenten %b boven de Poorten haer ftadigh proportioreeren naer de hooghten der felver lichten , ende noyt van- 25/ de breedten, ghelijck de huyden-daeghfche Bou-meefters fonder confideratie gedaen hebben. Ende aengaende de Ornamenten vande Dorifche Poorten van Vitruvius t komen (nae onfer mey-
ninghe) J, ende vande Ionifche J, vande hooghten harer lichten, 't welcke wel moet ghemerckt wor- den tot lof van dien Autheur ende de Antiquitey t • ende zijn daerom vande Moderne Schrijvers noyt ontdeckt geworden. De Stipiti of Pilaftrate, dat is te fèggen, de ftocke,d'eene op d'eene , ende d'ander op d andere zijde vande Dorifche Poorten moeten breet zijn ,*, van hare hooghte,endeaende Ionifche Poorten1,*,, ende fo veel zijnfè vermindert naer boven toe, ende dan moeten deStocken fèlfs robufte zijn inde Dorifche jnamelijck met een eenigheFafcia oft bant, inde Atheenfche met tween, ende inde Ionifche ten hooghften met drien, ende hare AftragaliCimacie ende O rij daer boven op. DaernaedeLimitarioft Architravi zijn \ vande hooghte van de Ornamenten félfs, hetFrêgio
endedeCornice het dubbel, maer't Fregio, omdathetzijnCimacioaendeCornicelaet , welcke daer boven is, daerom komt f e een weynigh kleynder, ende de Cornice blijft wat grooter by de welc- ke de recht-uyt-gacnde Gola of Keele met zijn opperde Orlo noch by-ghevoeght wort, ende foo veel Agetti óf Sportö, falfë buyten de Zanche of Rifvolte hebben, want foo legghen wy 't woort Cre- fidinee uyt, 't welck foo veel is te fegghen'als randt, ende'tLifbifcheCimaciowasdeGolettaof Vovolo, of 'r eycken bruyckelijck by de Lelbiefche, ghelijck als Arifioteles van de Lef bifche reghel fpreeckt, ende dit fal ghenoegn zijn van de robuftheyt der Poorten. Ende om dat wy niet fullen ghedwonghen worden een dingh dickfnael te vvederhalen, foo willen
wy nu in 't generael vande verdcelinghen, of vierkantinghe vande beweeghlijcke Poorten fpreken, welcke van 't Metael plegen ghemaeckt te zijn , om niet alleen de Kercken maer dickmalen oock de prevate huyfen te fluyten, gelijck CamiUus hadde, als Plinius ende Plutarchus verhalen, welcke Poor- ten hy uyt Tofcane met anderen root ghebracht heeft, ende daerom van Cornelius berifpt wiert,- ofte vau treflijck hout, welcke materie de Moderne werek-meefters heel achter-ghelaten hebben, wy wil- len eerftelijck van die vande Tofcanifche Order fpreecken/t welck Vitruvius achter-ghelaten heeft, daer uyt men lichtelijck begrijpen fal kunnen, de andere dingen van de felve Autheur, welcke altijt voor duyfter ende kreupel gehouden zijn. Ghenomen (ghelijck wyonlanghsgefeyt hebben,) dat de Poorten in \ verdeelt zijn,naer de hoogh-
te in 12 deelen, ende 6 deelen breedt,alhoewel Vitruvius de Dorifche in $\ deel verdeelt, met welcke deelen wy al onfe verdeelinghe maken willen , ende laten haer ghelijck wijs verdeelt van boven naer 24,6* beneden toe in twee deelen, d'een op d'eene, ende de ander op de andere zijde, ende elck fal een vierkant in 't midde hebben, 't welck Vitruvius Timpano noemt \\breet, opdefe maniere worden de zijne maerijdeel breedt voor elck, ende dan opd'een ende de andere zijde van defe vierkanten zijn haerrequadri, dat is te fegghen,teghen vierkante Impagighenoemt, (omdatfe boven deTinipani beveftight wierden , \ deel breedt voor elck, met hare Golettcn of Halfen, ende Orli of Randen op de kanten een J deel: in Jt midden van de welcke een Fregïo blijft, Replurn ghenaemt, breedt J« Daer nae op de kanten van 't Pilafter-werck daer komt een Recinto boven Scapo ghenoemt, breec
^, 't welck met fommighe leden wat uyt-puylt nae buyten, ende dit vervult de drie andere heele dee- len , daerom werekende naer de felfde manier fullenfe veroorfaecken dat oock het andere deel vande Poorte in 6 gelijcke deelen, van de breedte fal verdeelt worden , of met $\, nae Vitruvius tdacr en boven het beweeghlijcke deel 't welck verborghen leydt binnen deBattenteofLimbello vande M Pilaftraten,
|
||||||||||||
|
45 Gront-regukn der Jrchitefturt-,
Pilaftraten, of de weicke hy noemt de breedten vande Scapi, ofFufti, of Schachten, weicke oock
van ^breedte zijn als de recinto of omloop. De Hengfels oft Poli van onderende van boven de Fufti, weicke Vitruvius Cardinal Scapi noemt,
zijn elck een \ deel langh ende behooren heel ront van Metael gemaeckt te zijn, met hare Madri van onder Modeftale, op welckde Poorten fchoon ftaen ende wenden haer bequaemlijck rondom , maer alfmende Poorten placht van Cipreffen te maken,als de Poorten aendc Tempel van Diana van Ephe- fo of van ander treffelijck hout,dan pleegtmenfe, als Plinius verhaelt, van Olmen hout te maken: ge- lijck tot onfer tijdt die Poorten op Hengfels hangen of aen Arpioenen met loot ingefmolten, binnen ith.i6.cap. de ftupidi of Battend vande Pilafter*wercken. 40' De uyt-deelinghe vande hooghte van't beweeghlijcke vande Poorten moet op fulcke wijfever-
deelt worden als de Timpani of Quadri inde hooghte vier deelen langh, ende die van beneden <s
deelen, of een half deel meer,de drie requadraturen,namelijck inde hooghte, neederighe, ende mid- delfte met hare Golette, ende Orli of Randen vereyfehen in 't geheel een deel ende J, ende hare Re- cinti, dat is te fegghen, omloop nemen *, endefoovolmakenfede 12 deelen van weicke wyalreede ghefproken hebben. Ende defe vvijfe van verdeelen komt met die van Vitruvius over een, en komt nochtans veel lichter
ende ghereder te zijn, aenghefien dat 't fijne altijdt meer ende meer verdeelt wort, dele poorten zijn bequamelijck versiert, ende zijn heel ghelijck de Oude van Sint Maria van Rotunda , ende \^n Sint Mriaen op de drie Marckten, ende vande Heylighe CV/Zwoende Danriano, ende van Stnt Jgnesbxiy- ten de motetsende meer andere buyten Roomen a ende uaer die verdeelinghe van d^ie Tofcanifche c^.16.19 Poorten konnen heel lichtelijck oock die vande andere Orders geregulccrt worden 3 vande wekken ïVm' WYfoörtijts aen hare Capittelen wat feggen lullen. Nu komt het heelbequamelijck dat wy hier wat vande Venfterenfpreken, weicke gratieuftlijck
't licht door de binnenfte deelen inbrenghen door de inganghen, Salen ende Woon-plactfen , ende moeten daerofn heel groote correfpondentie hebben met haer eyghen Orders, waerfe ghefet zijn, lbodatfbgheproportioncert worden in alle hare deelen, foo datfe beqnaem worden voor de quali- teyt vande gebomcen, daer nae moeten de hooghten van haer lichten genomen worden vande (elfde principale Orders, ende indien daer meer Orders van Colommen of Pilaftri zijn d'eene op d'andere, alfdan om dat die hooger worden, fo moeten oock de Venfteren vande eerfte Order oock hooger zijn dan die vande andere Orders s ende die in 't midde van middel-achtighe groote, ende de bovenfte de kleynfte, want in die maniere fullenfe over een komfte hebben met haer eyghen Orders,maer foo dat alle, d'een qnde d'andere eene breedte hebben. De hooghten vande Venfteren fullen in'tminfte \ zijn, endè \ van haer breedte, ende de min-
fte lullen een weynigh meer dan \ toe-nemen, de hooghfte fullen ghefet worden in de eerfte Orders, ende de kleynfteinde bovenfte Order, (ick fpreceke niet vande baftard Venfteren of middelfte,weic- ke daer en tuflehen moeten ghefet worden ) ende dan konnen de hooghten vande middelfte tuffchen beyde de twee geproportioneerde ghemaeckt worden,infghelijcks de Venfteren beneden de Colom- nati aende Galeryen, komen heel wel als haer opperfte licht over een komt, met de lichten der prin- cipale Poorten, ende infonderlijck als die inde Arco ofBooghen zijn. , Ende infghelijcks de hooghten van haer Ornamenten,namelijck de Architrave,Fregio,ende Cor-
nice behooren naer defe regelen vande Poorten ghemaeckt te zij n, van wekken wy een weynigh hier voor ghefproken hebben, namelijck inde robutte Orders van \ ende aende delicater Orders,een vijf- de , ende foo infghelijcks aende andere drie Orders tuffchen defe twee proportien, daer van hier nae ghefproken fal worden, ende aengaende de foorten vande Ornamenten daer van fullen wy fpreecken . 34. in haer eygen Capittels, ende meer particulierlijck in 't lefte Capittel op een nae. DeNicchienderiquadriweicke ghemaecktpleghen te worden voor §ieraet inde muren, recht
over teghen den Intercolnmni of Archi, vande Logien ende Galleryen , ghelijck oock inde Faciaten van biiyteiijende binnen de Salen ende Saletten, ende andere plaetfen, konnen verfcheyden breedte hebben, naer dat de Intercolomni het vereyflehen, waerfe gefet moeten worden, maer vande robufte fiallen of moeten hare hooghten \ ende \ zijn,ende de Nicchi3 weicke gerekent worden onder de deli- caetfte Orders, fullen in 't meefte J ende \ hebben, hare uytholinge fal een half cirkel zijn, ofte halve breedte van 't Nicchio, ende fy moeten even de felve diepte hebben indienfe vierkant zijn, ende ver- menght met den anderen uytdeelingen. Ende om dat het klaer is, dat het beginfel van 't Nicchi fal ten minfte aendc poinfteofte hoecken
vande Venfteren komen, foo dat d e beelden of andere ghelij cke dingen wel konnen ghefien worden, weicke binnen haer zijn, maer fy konnen oock fimpel ende bloot ghemaeckt worden, of met eenigh Pi.'after-werck met corniciamentcn daer boven, naer de fatfoen van Tabernakels of andere dierghe- Iijcke dinghen, ghelijck wy van Order tot Order thoonen fullen, al verfcheyden. In defe plaetfe willen wy niet handelen vande Adornamenten vande Volti ot welven , ofte vanden
Soffitti,ende vande ronde trappen, ende anderen ghelijcke, om onfer propooft aengaende de Ordei ^ met haer eyghen Ornamenten niet te verfcheuren, wy willen het in een bequamer oort doen daer wy 34. in 't breede ghchoegh van defen ende dierghelijcke aenhanghende dingen fpreken fiillen. Alfmen tuffchen den Pilaftri of Colommen vande principale Orders inde Faciaten vande ghebou-
wen
|
||||
|
1 Van Vincent Scatnozgi. 47
wen of Logien, ende Gallcryen ende elders, twee Ornamenten moeten ghemaeckt worden voor de
Poorten of Venfteren 3 ende Nicchi ende andere dierghelij cke dinghen, de Cornici van foocfanighe Ornamenten (om datfè billickalsbyIoopers endekleynderzijn) behoorennietfookoftelijckeleden te hebben, als die vande principale Orders, eenfdeels dat de een met den anderen niet gheconfon- deert worden, ende om te bewijfendatdc eene vande andere dependeren ende afkomen, Dacrom konnenfe om verfchcydenheyts wille ghemaeckt worden van een ander delicater Order,
ende indien fulcke Corniciamenten heel over-loopen, dan moeten hare Agetti in een halve Cornici of Faffie verkeert worden, in fulcker voegen dat de fporti of randen niet nytfteecken voor het werek dat vande principale Pilaftri uytfteeckt, 't zy J of l van 't Moduli, als wy ghcfeyt hebben, 't welck heel wel te confidereeren is, ende v/as heel ghebruycklijck onder de Oude, alftnen fiet binnen ende boy- ten de Galerye vande Rotonda binnen Roottien, ende inde triumphale Arcken ende elders, Ende aenghefien wy dickmalen mentie gemaeckt hebben vande leeden der deelen vande Orders,
eudc oock om dat in veler liedcr wereken ende ontwerpinge is ghefien geween:, groote verfcheyden- heyt van velen formen, welckemen niet recht verftaen heeft, die vele (als wy in een ander plaetfè ge- Cap. 2. fèydt hebben) onder malkanderen gheconf undeert hebben, nemende d'een voor d'ander, ende aen- ghefien dat yder een in ( als Vitruvius betuyght) yets in 't ghebouwen ghevolghc hebben, daerom uh^.- lullen wy met goede reden bcthoonen aen hare eyghen plaetfe, den Voorgahck welcke die voor 2* malkander behooren te hebben, ende dan de proportien van haer hooghten ende de particuliere for- men, welcke alle dinghen van ftnportantie zijn. Aengefien dat fonder defe rcale beftandige en vaften reghel,het onmoghelijck is te verftaen ende
lofFelijck te maken de ModonaturenendeSac;omen,omdatdecorrefpondcntieofover eenkomfte, tuflchend'eeo ende d'ander leeden , foo groote aenghenaemheydt gheeftaen het ooghe , als een fchoone harmonie de ooren pleeght te gheven, welcke van veler over een ftemmende inftrumenten pleeght te komen, ende dacrom komende tot de felfde, willen wy eerftelijck ipreecken vande leeden vande Bafes ende dan van den Capiteelen, ende foo voort van handt tot handt. De principale leden vande Bafcn zijn van 3 foorten,de groote om foo teipreken fom datdie de an-
deren draghen moeten) ende de Ta'e!, op welcke volght de onderde Thoro,ende de bovendoende *t kleynfte lidt niet de Scotia, alleen ofte dobbelt, de Adragali ende Liftelli zijn met de andere van eene proportie, ende geven veel c^icraets. De Capittelen (namelij ck de Tofcanifche ende Dorifchc 3 welcke wy in gebracht hebben) hebben
3 foorten vande principale leden, de grootde welcke alle de andere befchermt, isdeAbacomet zijn Cimacio boven, daernae het Vovolo of Eycken, ende de kleynfte deverkeerdeGoIetta of Keele, welcke boven de Collarino ftaet, welcke is, ghelijck een Fregio of Friefe aen 't Capiteel; eyndelijck moeten de Gradetti of Liftelli verfcheyden worden, d'eene vande andere, ende de Aftragaletti ende dierghelijcke dingen om 't gieraet te vermeeren, Van dat wat wy gefeyt hebben,kanmen leeren oock de deelen van 't Ionifchc Capiteel, ende infghelijcks vande Romeynfche ende Corintifche, welcke in haer ey gen plaetfèn fullcnbefchre ven worden. Ende om tot de Ornamenten boven de Colommen te komen, de Architravi hebben voor't eerft c^.23.26
verfcheyden leden, onder welckcn de voornaemfte de Fafcie zijn, niet min dan van tween, oock niet 29' meer dan van drien ende verfcheyden grooteniffen, ende de grootfte komt boven de andere om de- felve te bedêcken, ah oock hare Gole, Golctrc s Cavettiende Aftragaletti, om de felve van hant tot handt te vergieren, EndeomdatdeFregi of Friefen voor haer felve een deel vande Ornamenten zijn, welcke ordinaerlijck heel weynigh leden hebben, niet tcghenftaende foo vergieren fich de felf- de fomtijts gclijck de Dorifche, met Triglifi, ende Methope, binnen welcke bacincn, dat is 3 Schotel- kens, ende Offen- hoofden ghefneden worden, ende inftrumenten der ofi eranden3ofcc om te bethoo- nen, waerom ende uyt wat gelegentheyt die zijn gemaeckt,oock trophecn, gefchiedenifle ende dier- ghelijcke dingen, ghelijck als de andere versiert worden met kranfen van bloemen» ftocken, maf- caraden, beeldekens ende Cartellen, ende dierghelijcke dinghen 5 daer van wy hier jrietipreken wil- len,maer fal in een andere bequame plaetfe gefchieden. Cap.31. De Cornici nae haer foorte konnen verfcheydene leeden hebben , maer onder alle fullen de prin-
cipaelfte zijn de Modiglioni, want f ghelijck als Vitruvius feght,) fo imiteeren die de hoofden vande Bakken, welcke 't ghebouw regeeren, daernadeGiocciolatoi of Geuten , welcke ghelijck als Goo- ui, 4.^ ten aen de ghebouwen zijn, daer nae volght de recht-uy t-gaendc Golc of Keele, ende infghelijcks de 2< Dentelli ende Vovoli ende Cavetti of de verkeerden Goletre meer nae beneden, welcke men op deu Fregio ftelt, aenghefien dat de andere Goletti ende Aftragaletti dienen voor de Cimaci, ende om de andere leden te vergieren, als de Liftelli of Lijften ende Gradetti of trapkens om 't een lidt van 't an- dere te verfcheyden, ende 't opper Orlo of randt, tot deckfel. Ende aengaende de Pedeftaf en, hare Bafamenten konnen verfcheyden foorten van leden hebben,
achterlatende de Zocchi, 't welck robufte deelen zijn , daerom fullen de grootfte de verkeerde Go- •iéttezijn, daer nae de Thori ende Cavetti, of opperfte Goletteo, tüflchen welcke hare AftragaIi,Li- ftelli ende gradetti zijn, welck ^icraet ende onderfcheydinge maken. De Cimacie hebben oock hare eygene leden, onder welcke voor de grootfte verftaen worden de opperfte Tafelen, als daer zijn de Abachi welcke de reft befcjiermen, welcke voor't meed van hare Cimacia ingenomen ende geoccu- M i peere
|
||||
|
48 Gron^reguleii der
peertzijn, daernadeVovoli of Eyckensmetbecken,omdatfedeArent-beckengelijckzijn, ende
door hare diepte werpenfe 't water naer buyten toe, daer na de Cavetti ofte onderfte Golette: de an- dere Golette of Aftragaletti, ende dierghelijck zijn om de leden te vergieren, gelijck als de Gradet- ti ende Liftelli, defelfde van malkanderen verfcheyden , ende eyndelrjck dat wy niet achterlaten, de principale leeden vandeImpofti der Archi, endedeNicchi, zijnghelijck als Tafelen met hare bo- venfte Cimaci inde Capitelen, daer nae de rechte en de laetfte GoFazze zijn de Cavetti ende onderfte Gole, want de andere Golctti, Aftragaletti ende andere dinghen , worden voor by-loopende dingen ghehouden ende voor Ornamenten, gelijck als de Gradetti en Liftelli zijn, om te verfcheyden d'een van d'ander: Ende defe generale inftrudtie fal voor dees rijdt ghenocghzijn , want wy willen in 't toe- komende van Order tot Order de Tafelen met de ontwerpinghen letten, welcke de Sacomc felfs met hare proportien gheteeckent prefenteren lullen, endeinfgelijcks met deghetaleti , uyt wekken men lichtelijck de plaetfinge of fettinge verftaen fal met de voorgaendeforme, hooghte ende pro- portien vande leden felfs. Maerdatvvyde namen ghenoemt, ende de voorgangh vande leden bcthoonthebben, welcke
dienen tot §ieraet voor de deelen vande Ornamenten, tot befluyt van dit Capittel willen wy Ipreken op wat wijle men de Modonaturen vande deelen fal maecken,datfe bequaem ende wel gheproportio- neert zijn, om dat de fchoonheyt ofte de flechtigheyt van haer hanght, of daer aen dependeert van al de Ornamenten van 't gheheele ghebouw; Ende aengaende de voornaemfte vcrdeelinghen vande deelen der Colommen, Ornamenten ende Pedeftalen, hoedanigh die oock zijn, wy fullen geftadigh 't Modulo ende zijne deelen ghebruyeken, met minuten , maer daer nae inde proportioneeringhe van haer eyghen leden, fullen wy de verdeelinghe in meer ghebruyeken, of kleynder verdeden de ghe- heele hooghte vande principale deelen, 't zy Bafe, Capittello, of andere dingen , affigneerende van 't een lidt tot 't andere zijne hooghte, ende infghelijcks hare bequame Sporte of Randen, welcke fy hebben moeten, ende door dele maniere by ons ghevonden fullen wy veel beneficien verkrijghen hoewel d'een grooter als de andere. Heteerfteis, datwyiiaeonsbehaghen fommigheleeden konnen by-voeghen, van daer nemen,
ende veranderen, om'tpnblijcke of private wcrckkoftelijcker te maecken, 'tandereisdelekerewe-
tenfehap in alle formen, en datelijck te zien wat correfpondentie de leden onder malkander hebben,
ende 't derde is de groote iichtigheydt ende weynighe ghetalen die wy in defe reeckeninge gebruyc»
*Adeij>h ken moghen, wantghelijck als Terentius teydtyfacilüatenihilhominieffe Melitu. Nemende ftadigh in
^ca.$. Sc. alle verdeelingen van elcke foorte, 't zy Cimacie, Bafamenti ofte Pedeftalen, Bafi of Capitelen, der
Colommen, ofte Architravi, of Cornici ('t zy wat het wil) een van haer opper-leden ende voornaem-
fte van al de andre,als voor exempelsThoro of recht* uyt-gaende Gola, ot Cimacio, of diergelijcke
met welcke wyachterwaerts reguleeren als met de Modulo, ende proportioneren alle de andere te
zijn kleynder of grooter.
Soo dat bykans met een eenighe nytftreckinghe vande pafler (ghelijck als wy fomtijdts pleghen te
ghebruyeken) wy 't gheheel lichtelijck verdeelen konnen, 't welck hoogh behoort ghe-eftimeert te worden, ende men gheftadigh inde ghedachreniffe moeten onderhouden , lulcke proportien, fonder cenigh ander merek of exempel voor fich te hebben a kan door defe onfe regel alle de andere fylodo- naturen vande andere werek-meefteren tot proportie brenghen , 't welck fy met hare regulen ende onderrichtinge niet konnen doen, ende fullen infghelijcks heel lichtelijck divideren of verdeelen de Modonaturen vande ontwerrMnghe, welcke in verfcheyden grooten ghemaeckt worden, welcke niet te min met de grootfte Modonaturen fullen over een komen 3 met andere beneficien daer van wy fwijghen. Daerom moeten wy in alle principale formen van onfe vijf Orders, de hooghten ende de Sporti of
Portaellen van alle hare leden ftellen, naer defen nieuwen regel, ende op defe wijfe falmen heelklaer
verftaea wat wy ghefeydr. hebben, ende hoe de eene foorte met de andere proportioneerlijck ende
wel fal over een komen, ende daerom fullen wy gheruft ende verfekert zijn dat dele onfen reghel in *t
toekomende fal van elck voor goedt aenghenomen ende ghevolght worden , als zijnde d'alderfeker-
nb.%. cap. fte, ende te meer, want Vttruvius hadt defe wijfe ghehouden, als hy het Capitello Jonico befchrijft,
3' ende wy ghelooven voor feker dat dit de reale wegh is, welcke de Ouden hebben ghebruyekt inde
makinghe van hare Modonaturen Theoricalijck, ende niet door pradtijck, daerom vermanen wy de
lief-hebbers van defe kunft, datfe haer bevlijtighen fullen die wel te verftaen, omdefelfdeinhare
wereken te ghebrnyeken.
Nu hebben wy, Godt zy ghedanckt, met veel reden, exempelen ende authoriteyt getracteert van
al de Orders, ende cnrieuflijck ghenocgh hare deelen onderfocht, daerom fal dit Capittel, ghelijck als een fundament ende reale voetftuck dienen, jae oock voor een wel gheformeert modelede welcke voor ooghen ftelt in 't generael ende particulier die dinghen welcke wy in de aadere volghende Ca- pittelen traóteren moeten. |
|||||
|
Fan
|
|||||
|
J>an Vincent Scamo^i.
Van de oorfpronck vande Tojcanifcbe Dolckeren, ende van fommighe haer gebouwen, van Ityflicke wenken, ende in wat gbebouwen defe Order bequaem is,
ende van bare Modulatoren. Cap. iy. EnghefiendatwyindevoorgaendeCapittels ghenoegh in'tgenerael van alle de
vijt Orders der Architecture ghefproken hebben, ende oock van hare deelen: Soo willen wy nu oock in't particulier daer vanfpreken, ende willen elckonder- foecken ende uytfpien, wien haer eerfte inventeursgewceft zijn , ende in wat ma- niere of foorte van ghebouwen, de Oude de felfde ghebruyckt hebben, ende wien daer oock van ghefchreven hebben , endewaerwy tot onfer tijdt merckelijcke ende wettighe exempelen vinden kunnen, ende daerom by deTofcanifche Order aen te vangen, willen wy fegghen, dat de Provintie of deel van Italien, 't weïck huyden-daeghs Tof- canaghenaemt wort, voor oude tijden veel namen ghehadt heeft, als Giamcolo , Comcra of Gomera> Jty^ena, ende by wijlen oock van zijne eerfte Koningen, als Turrena ofte Folturna, ende eyndelijck Hetruriay 't welck een hooft-ftadt beduyt, ende royale Provintie. t* Anderen tijden hebben fich defe volckeren, als Dionyftus Haluarnajjmis meldet, Thirfigenaemt ukt. cap.
vande kleyne Hoedekens, welcke fy te dier tijdtghebruyckten, of als andere fegghen, vande Woo- I3* ninghcndiefemetToorenen ghemaeckt hebben, hebben oock in't ghebniyck ghehadt haer met karren te omsingelen ghelijck de Schiti, daerom zijnfe achterwaerts Vei of Vejenti ghenaemt ghe- . worden, met 't Latijnfche woort Carri, andere als Straho feght, hebben defe Provintie Umbria ghe- uh.5 ftc. naemt, ende Pelafgia, jae oock Tbirrennia van Thirrenio een foon van Atrio^ndc eyndelijck met een ^°- Romeynfch woort ilfe Hetrufca ghenaemt geworden of Fletruria, endeTufcta als Plinius hebben wil, van hare maniere van offeren ende prophetien. Ende eyndelijck, heeft het den naem van Tofcana behouden, om dat daer hardt by te komen was,
want de fèlve Berghen waren voor dat onmoghelijck over te gaen, 't welck naer die tijdt Alpes ghe- naemt worden, vande wittenifle vande Snee : Maer Valerius Maximus fèydt dat de Tofcani haren oorfpronck hebben vande Cureten, ende Lider,of fèecker ghelijck als andere gefchreven hebben, fy M> *< ƒ«• is foo ghenaemt gheworden van een feker Tefcus ghenaemt, of Toffus, wekker een foon van Hercu- ?z' lesLibcrusghewceftis, oÏEgyptius, welcke tot die tijden d'eerfte dat Landt naer zijn Vaders doodt befaet, ende ick bidde laet u defe korte befchrij vinghe niet mif hagen voor de eerc van Italien. Defe volckeren hebben, alfmen uyt de oude Hiltorien beteeckenen kan haren eerften oorfpronck
vande tijden Noë aenghehadt, van dat geluck.falighe Aureum Seculum, ghelijck de gheleerden het noemen, ende hebben voor een eygen pofTcffie dit groote landt befeten , ende boven de 2ooojaer langh inghehadt, 't welck nae deSontvloetover de hondert jaer is onghebouwtende onbewoont ge- ftaen. Ende naer vele langhe ende fware oorloghen, welck fy met den Romeynen ghehadt, eenftouc
ende mannelijcke natie, hebbenfê vrywillighe Wetten ende Ceremoniën vande felve genomen, ende oock de felfde kleedingen nae-ghevolght, ende haer onderrichten laten in hare fpraecke, ende ma- straho. nicte, 't welck fy als een ghefchenck te vooren vande G Wecken haer eertz- vyanden hebben aenghe- nomen, ende(ghelijckalswy in andere plaetfèghefeyt hebben) oock van andere natiën, welcke in Lih.^.fac die tijdt wat goedts ende byfbnders hadden, daerom zijn die Romeynen tot allen tijden niet alleen ub.[.cap.\ voor fpitfvinnigh, maer oock voor mannelijck gehouden geworden, Godt vreefende ende religieus Lib.17.fae. (hoedanigh haer Religie oock geweeft is) foo datfe dickmalen de aller fwaerfte wonder-teecken uyt- 296' gheleyt hebben 3 als Dionyjius ende Valeruis Maximus verhalen, oock Strabo ende andere Autheuren meer. Defe volckeren hebben niet fbnder groot verftandt ende fonderhjeke kun ft verfcheyden Kercken
ende Altaren opghebouwt ter eeren van lanus haren eerften Koningh, welcke fy Vertumnus noem- Uh.s.f*. den, jae fy hebben oock die vermaerdeu Tempel van Hercules gebouwt naer by de Thirrenifche Zee, ^V 3tCap oock die van Lucina, foo ghenaemt van de oude Griecken, Pelafgis of Arcaden 7 als Strabo meldt, 5« fy hebben oock twee Tempels geconfecreert aen de Goddinne Feronia, van welcke de eene ghelijck- inen fchrijft merckelijck groot ende §ierlijckgheweeftis, ghelijck oock de Tempel van luno Argiva (als Plinius fchrijft} welcke laf on in Picentina ghebouwt heeft, ende noch een andere ter eeren van- de GoddinneNortia, welcke oock niet min vermaertwas, behalven defèwasdaerdeKerckevan Vultumus, 't welck een heylighe plaetfe was voor hare Waerfcgghers, inde Boflchagie Cimicia ghe- naemt, inde welcke zy haer vergaderden om met malkanderen te eten ende offeranden te doen, oock raet te houden in faken van ghewichte,als noch vele andere gebouwen van defe foorte de welc- ke ick hier niet verhalen wil. jgyenwelfietmen noch huyden-daeghs veelteeckenen ende reliquien indat Landt van haereou-
3e ghebouwen, oock veel vervallenefteden, welcke de Romeynen gheflecht hebben , als daer was *Tarquiniavan Tarcon ghebouwt, welcke een ghefel van Thirrenus gheweeftis, dichte by Viterbo ('t welck Strabo betuyght) ende het vaderlandt vande twee Koninghen Tarquinius gheweeft is: ende tik.$.f*c, van vele andere-jae oock van dien welcke defe volckeren ghebouwt hebben , vertrocken zijnde om 9°* N beter
|
|||
|
yo Grom-regalen der
beterenghefonderplaetfentcfoecken, omtebewoonen, als voor exempel, de merckelijcke ver-
vallen ruinen, welcke noch te fien zijn, alwaer de oude ftadt van Luni gheftaen heeft, niet wijt van* de Haven, foo ghenaemt, afgelegen, vande oude Scribenten feer vermaert, ende veele andere din- ghen meer welcke wy hier voorby gaen. Men fiet oock noch inde felve plaetfe reliquien van Templen of Kercken, ghelijck oock van an-
dere treffelijcke ghebouwen, als tot exempel by de ftadt Luca, waer noch een goedt deel van een Tempel van Hercules ftaet , ende een ander ter eeren van haren Godt Fetulonius ghebouwt: alwaermen feydt dat de oude ftadt Vetulonia een Zee-ftadt gheftaen heeft, ende men fiet noch huyden-daeghs binnen Florence den Tempel Martis noch in zijn gheheel , welcke huyden- daeghs ghenaemt wort de Doop-fteen van Sint Mannis den Dooper, haer befchermer ende patroon, *c welck een onfeylbaer teeckeu is dat voortijden een vermaerde itadt aldaer gheftaen heeft, defe fer- me van buyten is acht-kantigh, endeis met witte ende fvvarte Marbel-lijften versiert, maer van bin- nen ifTe met Colommen naer de Corintifche Order vereert, ftaende op Pcdcttalen met Taberna- kelen daer onder, ende Ornamenten daer boven, welcke rondom gaen , ende van de befte Marbel gemaecktzijn, ende zijne ferme is boven oock vry geconferveert, daeromkanmcnuytdedelicate- nifle van't werek, ende Order afnemen dit de fchoonfte Tempelbinnenïtalientezijngemaeckt in voortijden, behalven dat, heeft defe Kerck oock drie poorten van Metael al vol Hiftorien , van Laurentius Gibertus gemaeckt, welck werek voorfèker onder de huyden-daeghfche wereken 't voor- naemfteis, ende het konft-baerfte, ende trefFelijckfte vanwerekraanfehap. Behalven defe Tempelen fietmen oock noch huyden-daeghs andere ghebouwen , alsnamelijck
twee Amphitheatra ■ de eene ghelooftmen dat eertijdts in Popolonia gheweeft is, (huyden-daeghs Fiombino ghenaemt) een Zee-ftadt, ghebouwt inde ferme van een nette, ende is met blauwe of rot- fteen versiert, de andere van ghelij eken ftaet alwaer Vitulia gheftaen heeft • 't welck een oude ftadt in Tofcana gheweeft is. Maer onder alle oude ghebouwen van dat volck is dit het grootfte geweeft, want ift als Farro betuyght 300 Romcynfche voeten breedt gheweeft, ende wonderlijck hoogh, ende noch wonderlijcker van kunfte, als oock van koftelijckheyt der materie, te boven gaendedeLabe- rinthus van Porfena haren Koningh, die hy tot zijn begraefnis ghemaeckt hadde onder aen de ftadt Chinfi , welck ghebouw , alhoewel het van feer groote ende vierkante fteenen gemaeckt was, noch- zifr.36.ftif < tans ten tijde van Plinius de groote was het heel ghernineert, alhoewel de huyden-daeghfche werek- 15- lieden fêgghen datmen noch fommighe Veftigy of teeckenen daer van fiet. De Tofcanen pleghen in hare ghebouwen, hoewel flecht, een fekere graviteyt, ende omme de ro-
i/fr.4.ftif .7 buftheyt hebben de andere natiën defe manieren van 't gebouw,de Tofcanifche genoemt (gelijck Ft- vb. 4- «/>. truvius feydt) ende pleghen vier foorten van vierkantighe Tempelen te maken, ende twee ronde, ge- tib.+xap.y lij ckwy in zijne plaetfe befchreven hebben, 't welck de Griecken ende anderen eenfdeels naeghe- volght hebben, ende andere volcken, ende daerom willen wy in defe plaetfe niet meer daer van fpre- ken, ende van dit Order heeft Fitruvius oock ghefchreven , namelijck van de proportien vande Co- lommen, van hare Bafen ende Capitelen. De Roraeynen (ghelijck als wy fchoon ghefeydt hebben) plegen van over al te nemen wat fchoon
was ende haer behaeghden, ende daer mede hebbenfe, navolgende de Tofcaenfche op die wijfe veel fchoone gebouwen gebouwt, alfoowel geeftelijck als wereltlijck, daer van men noch huyden-daeghs binnen Roomen fiet, ende elders noch veel reliqnien vindt, als voor exempel het Amphitheatre binnen Verone, de brugghe van Sint Maria Egyptia, daer nae Sifla ghenaemt; ende noch een andere de vier hoofden ghenaemtj properlijck ...... alle beyde over de Tevere in Roomen, onderde welcke by avonture oock wel magh ghereeckent worden, die van Adriaen by 't Cafteel van Sint Ls*n-
gelo3 welcke ghebouwen veel robtifte deelen in haer hebben, ende fterek, vande Tofcaenfche Order, welcke met ruftighe wereken te midden gebonden zijn. Maer tuflehen alle byfondere wereken van defe Order kantnen fegghen, dat binnen Roomen twee
zijn, de aller vermaertfte van diefoorte, ende dat zijn de twee Colommen, namelijck de Trajani- fche welcke in 't midden van zijne marekt ftont, als de Hiftorien fpreecken, ende hare Medalien be- thoonen het noch, ende de Antonina ter eeren vande Keykr Antoninus Pius opghevecht 9 de welcke alhoewelfe op haer heel fchoone Pedeftalen ftaen, vol Hiftorien van boven tot beneden toe, ende ghemaeckt als wijn.rancken daer in met kluchtighe en wonder fchoone fnijdt-wereken, endetref- ïijeke fijne ende reyne Marbel is, ende met foo grooten vlijt tot malkander gefet, nochtans zijn hare proportien ende formen van Modonaturen, Bafen ende Capitelli ghemaeckt naer de Tofcanifche Order. Het fal de beminners vande Antiquiteyten niet wonder duncken datwy huyden-daeghs weynigh
exempelen hebben van defe ende andere Orders , want de verwoeftinge van de Barbarifche volcken, tijt de welcke alle dingen verwoeft, ende foo veel andere accidenten van vyer, eyndelijck hebben al- les ghedeftrueert, ende hier behoortmen meer in confideratiete nemen, dat het een Antiquiteyt is, welcke meer en forghvuldiger behoort behoedt te worden, want indien wy foo vafte regels daer van nemen als wy inder daet doen,foo is het bekent dat hare geheele verliefinghe het verderf der fchoone Architeóture met fich brengen fal. Aenghefien dat de Tofcanifche Order, (welcke wy bethoont hebben ) in al zijn deelen heel harde
is ende
|
|||
|
"ban Vincent Smmöz&L
is ende bloot, daeromfchijnt datmen met redenen de ruftijcke banden daer ghebruycken kan, of
hoeck-wercken die nietdelicaet en behoeven te wefèn als in andere Orders, endeinfcnderheyt in- de makinghe van brugghen, ofghevanckenifle,ende andere ghebouwen, welckevaft moeten zijn, of die vande wateren ende getijden konnen befchadight worden* Men kan fèggen,dat de Egyptenaers het ruftijcke werck gevonden hebben,want de Piramides welc-
ke machtighe gebouwen zijn, ende vermaert door de gcheele werelt, ("als wy elders verhaelt hebben) zijn op foodaniger wijfe binnen Roomen, als daer is het Mole of begraeffenis vande Keyfêr Adriaen, &"*• hoe wel men huyden-daeghs niet dan de bloote Steenen -fiet, als oock de aenghefichten van binnen i% ende buyten vande warme baden, ende veel andere die alle zijn van defe Order gheweeft, ghelijck oock de muren rondom den hof of gaerden, ende het buytenft vande flincker flancke vande Bafilica of Tempio van Pantano, ende die van Antoninus, ende Faufiina, ende andere veele, oock de groote Poorten, ende die van Sint Lourent^ alle beyde aen de muren, ende 't meeftendeel vande brugghen, daer van wy gefproken hebben. Buyten Roomen, waermen feydt dat het Oflèn-hooft is, daer is de fchoone begraeffenis van Cecilia
Metella, de dochter van C. Ortenfius, en de Vrouwe van CraJJus, rondt van forme, op een vierkanti- gherobuftheydt, ende van Trevertinifche Steenen. Tot Tivoli ende inde Adrianifcheiladt, ende rondom Roomen, ende oock in Campaniafietmen veel ruftijcke wereken, ghelijck oock de Porto van Terracina, ende het Bafament vande groote Kerck, ende infghelijcks te Pozolo, ende te Baye, ende binnen de oude Cuma, in 't landt Dilavoro fietmen veel teeckenenvan treffelijcke gebouwen heel groot, alle van Ruftijcke wereken. Infghelijcks buyten de poort van Rimini, op die zijde daer fietmen de vermaerde Brugghe vande
vijf Archi, welcke y^#/?//.r over de rivier Rubicon heeft maken laten , al vanruftijckLegamenten of Banden wel aen malkander gcveftight,met verfcheyde Tabernacoli midden inden Pilaftroni, ende infghelijcks binnen Vicenza zijn twee heele oude Bruggen, een over de riviere Bacchilione, de ande- re over de Rerone, de welcke de Latijnen met de authoriteyt van Elianus genaemt hebben Eretenus, ende defe wereken zijn van Polijftevierkantighefteenenfchoon van forme, noch twee andere bin- nen Pola by Hiftria ghclegen, aen 't uytterft van Italien, daer is een Theatre met een Amphitheatre, EUa met noch andere overblijffels van gebouwen, ende eyndelijck te Verone het buytenfte van 't Amphi- theatro, ende andere Triumph-booghen binnen de loop-plaetfe, ende Brugghen zijn veel van defè manier van werck, DeTofcani onder alle nieuwe Meefteren behouden die foorte van gebouwen noch huyden-daeghs
geftadigh. Soo datfe de Faciaten vande publijcke Paleyfen heel maken, ende de private huyfèn, alle van boven naer beneden toe (gelijck als fy feggen) a Bo%e, door de bequaemheydt van hare fteenen, welcke graen van coleur zijn, van welcke men kan naer die manier van werck, de ftocken of vierkan- ten vande Pedeftalen ende Schachten vande Colommen maken, of vande Pilaftri al van een ftuck van boven tot beneden toe, ende infghelijcks de vleugel ende Cunei vande Archi, ende fomtijdts vergie- ren fy de Friefen, ende vlackten vande frontefpitien, of van een Boza alleen van fteen, of verdeelt in vierkanten ende Bozze, ende gratieufelijck tot malkander beveftight, foo dat de voeginge aen mal- kander ende hoecken der fteenen van boven, aen die van onder nieten ftooten,ghelijckwy in andere r^. plaetfen inde manieren vande muren bethoonen lullen. Daerom moeren de kleynfte fteenen van volmaeckte vierkanten zijn, ende moeten 't werck van
binnen wel aen malkander binden, ende daer en tuffchen fullen andere tweemael langher gefet zijn, ende noch 2*,daer nae de Order het vereyfcht,ende de verdeelinghe van 't werck; ende meeftendeels inde wereken, welcke uyt het water rijfen, welcke hier binnen Venetien fondamenten genaemt wor- den, ghelijck wy ghemaeckt hebben in de wooninghen vande plaetfen van Sr. Proctireren over de ri- viere van Sf. Granari, ende van Zecca, ende hier uyt kanmen verfcheyden dinghen maken ende ver- fieren, indien de banden fchoon ende gratieus getnaeckt worden. Nu willen wy komen om te verklaren de particuliere Module vande Colommen, hare Ornamen-
ten ende Pedeftalen met de verdeelinghen van haer deelen, ende fullen oock defigneeren of ont* werpen de formen vande Colomnati, alfoowel fimpel als met haer Pedeftalen daer onder, ende inf- ghelijcks de Boghen vande eene ende andere foorte, met de Poorten ende Venfteren, ende andere deelen welcke de een ende de andere eygen zijn, ende eyndelijck fullen wy de Modonature of de Sa- come van alle de deelen verklaren, alfoowel van buyten als van binnen, met al hare leden vande ver* maertfte oude gebouwen ghenomen, welck 't meefte aenfiens waert zijn, ende tot onfer wetenfehap ghekomen zijn, ende ghemerekt met cijfer letter en getalen van hare deelen, als zij nde een Theori- califche wegh, ende fomtijdts met de deelen ende minuten, zijnde de cijfers en letters als de ziele en de af-teeckeninge het lichaem van alle deelen. Men moet oock mereken, dat wy in dit ons werck dt ontwerpinghe ghefet hebben in haer eyghen
Jp££eetvleafped:en ,fondereenighdinghinde profpeeftivetetrecken, niet door onwetenheydt of T>nfe moeyten te verminderen, maer dat de proportien ende gheteeckende Moduli realijck met mal- * kander over een komen fouden, foo wel in de buyten als inde binnen deelen, ende om dat de lief-heb- bers van defe kunfte haer niet foude binden aen de ontwerpinghe, ghelijck als vele doen, maer datfè haer verftaadt daer in fouden oeffenen, ende wy vermanenfe datfe de redenen wel onderfoecken, en- N % deal
|
||||
|
5Z Gront.regulen der Arcbue&ur^
de alle dinghen wel leercn, opdatfedie inharerealewerckenghebruycken moghen, endetótdien
eynde hebben wijfe met fnyingen ende deeltjens ghemacckr,welcke achterghelaten konnen worden, indicnfc voor ghemeyne ende ordinaerlijckewercken dienen fullen. Ende om dat de Tofcanifche Order de alderoutfte is, daerom behoorthy oock dealdcrfterckfte
te zijn, (ghelijckwy in een ander plaetfè ghefëydt hebben,) ende orn de oude Antiquiteyt te onder- houden, niaer meelt om dat hy draghen ende ophouden moet of alle in 't gheheel, of 't mcefte deel c*t>. io. van de andere Orders: Vitruvius heeft vande Colommen, Bafen ende Capitelen ghefchreven,traóte-
LtL+.cap.7 reude vande Tofcanifchc Tempelen. Var^dit Order konnenal de ghebouwenghcmacckt worden,
welcke robuft ende vaft zijn moeten, tot dien eynde datfc de quade tijden konnen wederltaen , ende andere ongevallen des tijts, als daer zijn de Poorten, de Dijeken, de Bruggen, ende veel andere daer tib. *p. van wy in een ander plaetfe ghetra&eert hebben, ende fullen noch meer (preken, wanneer wy van de
5-ï- fondamenten fullen handelen, ende kan infghelijcks een huysop't landt alfboghemaeckt worden,
ghelijck wy in veel plaetfen gheordineert hebben, ende men in on (e ontwerpingen of af-beeldinghen lien kan, ende om defe dinghen beter te verftaen, willen wy totte particuliere Modulationen komen, e**, io. De Tofcaenfche Colommen, ghelijckwy gefeydt hebben, met Bafen ende Capitelen behooren
y\ Moduli hoogh te zijn, ende die van 3 lullen evenwel niet onaenghenaem zijn, de Bafe fal - Modulo hoogh zijn, ende het Capitello even foo veel, deFufto of Schacht vande Colommen fal tfj-Modulo hebben, of 7 met de Cimbia van onder ende vanboven daer in begrepen, met zijn Tondino, Defe Cup, 30. Coloramen verminderen in hare hooghte J vande groote van onderen , ende in't eynde van dit
boeckfullenwy verfclieyden ontwerpingen of af-beeldinghen hebben, waer bywy de diminutionen met reden fullen konnen doen. De Bafi fullen ordinaerlijcken ghemaeckt worden met de plinten of vierkantige Tafelen, infon-
derheyt in groote wijde plaecfen, oock als de Colommen op Pedeftalen ftaen, want alfdan hebbenfe meer gratie, 't is waer, inde nauwe of eughe plaetfen, ende welcke veel ghebruyekt worden , datfe oock fonder Pedeftili zijn, ende fonderlijck inde gebouwen op 't landt, ende alwaer men met veler- hande gereetfehappen en boertuygh moet omgacn, die het werekkonnen befchadighen, want alfdan is het niet onbetamelijck, datmen heele robufte van ronder forme maeckt, want foo behoudenfè oock noch meerder fterekte, alfoowel voor defe als voor de andere Bafen. Caj>. io. Het Ornament boven de Tofcanifche Colommen moet \ van haer hooghte hebben, ghelijck wy
gefèydt hebben nae'tuytwijfen van verfcheyden gevonden fragmenten, of verbroken ftucken ,ende alfmen 't Fregio |nrin maeckt dan de Architrave,dan fal 't geheele Ornament ^hebben vande hoogh- te vande Colommen, ghelijck inde Romeynfche, Ionifche ende Corintifche Order, ende fal dan \\ Modulo hoogh zijn, ende ibomen een maeckt van vier deelen , dan komt het een Modulo ender», of juyft twee Moduli. Defe hooghte verdeelt fich in i/deelenendei, daer van 5 de Architraven toe komen, ende<5*de
Fregio, ende dan blijvender noch juyft 6 voor de Cornice overigh, foo dat de Architrave 1 Modulo hoogh is ende l twaelfde-deel, het Fregio f van 't Modulo ende een weynigh meer met fijne Lifta, en- de de Cornice wat minder als<* van 't Modulo: Wanneer de Colommen moeten Pedeftalen onder hebben, om de felve met eenighe gratie te verhoogen, gelijck de twee Colommen van Trajanus ende Antoninusbinnen Roomen hebben, foo moetenfezijn j der hooghte van de heele Colomna, 'twclck tot twee Moduli komen fal, min \ van't Modulo. Defe hooghte moet verdeelt zijn inygelijcke deelen, vande welcke de opperfte de Cimaciatoe-
ge-eyghent worden, met zijne leden , ende twee ende volghende !, de tronck of vierkant van 't Pe- deftael, ende een deel, ende \ blijft beneden voor de Zocco, robuft ende effen, de welcke foo fim- pelijck op 't vlackegheftek wort, zijne hooghte is | Modulo juyft» endedeCimacia een, van't Mo- dulo, de welcke al met malkander de boven ghefèyde hooghte maken. Vande Bafen ende Capitello vande Tofcanifche Colommen, oock vande Architrave, Fregio ende Cornice, ende infghelijcks van de Bafimento ende Cimacia vande Pedcftilo , ende van al de anderedeelen ende leden fal hier achter gefproken worden, ende willen in 't eynde van dit Capittel hare Modonaturen thoonen. Vande Colomnati ende Jimpcle Arcbi, yande Tofcanifche Order, ende Dande Colom-
?. nati ende ^irchi met Pedeftalen aen de Colommen, ende vande Poor-
ten van binnen. Cap. 16.
> M dat defè Order kan met Colomnati ende fimpeleArchi ghemaeckt worden, en
met Pedeftalen beneden aen de Colommen, daerom willen wy de verdeylinge van elck een in 't byfonder maken, de Colomnati waer de Colommen op't vlacke gefet zijn dienen tot Loggien, ende dierghelijcke ghebouwen, daer van men fommighe uk 4.^-7 %J^^^^^J exempels inde oude ghebouwen vindt, ende Fitruvius heeft vande Colomnati vah-
^fc^^^^^p de Portici ofGalleryen , van 4 foorten van Tempelen ghefchreven, ende in andere plaetfen, alwaer hyfpreeckt vande Intercolumni Areoftili, (ghelijck wy vande Tempelen verhaelt hebben,) daerom indien hy van 4 Colommen zijn moet, dan moet de gheheele lenghte
|
|||
|
van Vincent Scamoagf. ;
lenghte gbedeelc zijn (van 't een uyterft tot 't ander toe) in 11 deelen ende ?: daerom indien de Spor-
ti vande Bafen vande Pilaftri van buytcn eerft gheftelt worden , foo fal een deel van defen voor een Moduli dienen, ende de grooteohedickte vande Colorana , lettende f ghelijck wy elders ghefèydt hebben ) dat altijdt Pilaftren op de kanten moeten ghefèt worden; Vier Modulen behooren aen de twee Colommen ende twee Pilaftren, de kleynfte Intercolomni machmcn2 Moduli ende? voor ekk geven, ende dan falder juyft 3 Modulen voor die in 't midden overig blijven,ende fo zijn de dee- len uytgedeelt, komende de middelfte Intercolomnio een weynig meer dan * op de rechte ende flinc- ker zijde, en konnen aldus de Architrave van ftecn zijn ghelijck wy elders gefèydt hebben. cap. 10. Ende om dat het te paffe komen kan, datmen de Loggie, dat is, woon-plaetfen ende Galleryen of
andere langhe plaetfè maken fal van 6 of 8 Colommen, daer nae moet hoc getal vande Intercolomni, ende vande Colommen op de rechter ende flincker zijde aenghevoeght worden niet de felfde Mo- duli, ende foo fal het wel ftaen, de een fal van 18 Moduli zijn ende \, ende inde andere juyft 27 Moduli, ende de tuffchen Intercolomni moet grooter zijn dan de andere, ende indien wyModi- giioni inde Cornice maecken willen, foo komen 6 Spatij inde grootfte Intercolomni, encle $ inde kleynfte. De Colommcn konnen vander aerden verhooght worden met een effen Sottobafe van f Modulo,
ende dan falmen by trappen opgaen, om 't werek te Majefteufèr te maken , behaiven dat de Colom- men fo beter gefien worden, ende worden fo vande wateren ende andere accidenten bevrijdt, fb kon- nen dan oock geene viervoetighe dieren foo ftrengh in loopen, ende aengaende de hooghten vande Colommen ende van hare Ornamenten, daer van hebben wy een weynign te vooren gefproken, van- de Frontefpici ende Acroteri willen wy in een ander plaetfè fpreken. op. -. • Teghen over het middelfte Intercolomnio van defè Colomna, moet de principale poorte ghe-
maeckt worden, om beter naer binnen-waerts toe te gaen, daer van Vitruvius of gheen andere vande nieuwe werek-meefteren gantfeh niet van ghefproken hebben, Daerom willen wy foo veel als de fake vereyfcht daer van fpreecken, maer men moet mereken dat wy in alle onfe Poorten een ander reghelgebruyckt hebben dan Vitruvius, ende welcke met de oude beter overeen komt, als oock de verdeeïinghe vande Ornamenten der Poorten ende de hooghten vande Colommen; om veel incon- venienten re vermijden, ghelijck wy ghefèydt, ende men inde praótijeke van dcfè dinghen bevin- den fal- a?'io- Daerom de hooghte, welcke is van 't paviment tot beneden de Lacunari toe, 't welck hier verftaen
wort van de beginninghe vande principale Cornice, ofte het hooghftevanderequardi, welcke in- de Fregio zijn, (want daer fal het Livello ofte loot-recht vande binnenfte Soffitti zyn) falmen in 7 ge- ïijeke deelen verdeden, ende de eerfte vier vande vloer naer boven toe fal zijn voor de hooghte van't licht vande Poorte, ende verdeelt fich dan in 12 deelen, ende van 6 deelen fal de breedte zijn vande drumpel, oft breedte van beneden ende boven, ende foo fal de poorte juyft tot i komen , ende over een met de robuftheydtvan.de Tofcanifche Order, ende defe deelen fullcn oock noch dienen, voor de verdeelinge van 't beweeghlijcke deel der Poorte. Het Ornament boven fal 1 zijn, 'c welcke het vierde- deel van 't licht is, ( ghelijck Vitruvius inde
Dorifche Poorten ghedaen heeft) een deel komt hier afdebovenfteLimitaratoe, in ftede van een Architrave, {ende foo veel fal oock de front vande Stupidi of Srij Ien op d'eene ende de andere zijde zijn,) de Fregio fal * hebben, ende de Cornice een deel ende }. De Ornamenten van defe Poorten behooren heel robuft ende effen te zijn , foo dat de principale Corniciamenten van buyten daer mede over een komen, ende alfmen een frontefpicio aen defè Poorten maken wil, dan fal de Cornice naer 'tLoor, fonder de rechte Gola ende't Orlowefen, welcke daer nae de Cornice vande Frontefpicio fal toebehooren, want anders fal het een gheheele groote miflagh zijn, ghelijck fommige ghemaeckt hebben. Vande beweeghlijcke Poorten hebben wy in andere plaetfèn ghefproken in dit Order, ende oock
in 't Ionifche en Dorifche worden de Poorten niet verkleynt, maer aengaende de Romeynfche ende Corintifche Orders daer van fullen wy fpreken, hoefe eyghentlijck moeten ghemaeckt worden; het beweeghlijcke deel der Poorte fal van twee deelen ghemaeckt worden, met een recint van boven tot beneden oraringht. Somen teghen de kleynfte Intercolomni over Nicchi maken wil tot §ieraetof om beelden daer in te ftellcn, behaiven datfe oock voor Venfters dienen konnen , (maer alfdan fal de forme vierkantigh zijnjhare hooghte fal loot-recht met't licht vande Poorte over een komen, en daer en boven falder een J Cornice langhs heen over gaen, te midden van die van 't Ornament. De "Nicchi falmen op een Cinta ftellcn, alseenCimacia vaneenPedeftilo, ~ vande Colommen hoogh, ende foo fal x komen voor de ghene welcke boven ghefetzijn, zijnBafament fal ghebonden worden met de Bafe vande Colommen, ende fulcke bindinghen ende dierghelijcke vermeeren veel de gratie ende lieflijekjicydt van't vverek, ende foo veel aengaende de Simple Colomnati van defèOrder. 'Hier volght de afteeckeninghe vande Tofcanifche J^uyl-irerc^en , daer in de Moduli vande breedten ende
^ hooghte gete eckent ^jjn> met de por tien of deelkcns in al haer deelen. De verdeelinge van de Boogen kan fodanigh zijn, dat van d'een middel tot d'ander aende Colom-
men, welcke aen de principale Pilaftri ghelent zijn, 6 Moduli zijn, daer van 9 Spatij met haer Modi- glions komen, de Colommcn bejiooren een Modulo dick te zijn, ende een weynig meer dan de helft O voor
|
|||
|
Gront-reguïen der
vooruyt fteecken, cnde die avantagie blijft voor't Soffitto vande Architrave overigh, de welcke
tuffchen de Colommen heen loopt, 't gheneele principale Pilaftro tuflehen de twee Boghen , te we- ten, de twee vleughelkens ende de Colomna in 't midden, moeten in de front van twee Modulen zijn, ende een weynign meerder * van 'tModuIo, wclck komt \ meer van een Moduli dan't halve licht van de Boogen. De vJeughelkens of leden van defe ende d'andere zijde vande Flanckcn der Colommen behooreri
in 't front een weynigh min te zijn dan T7; van Jt Modulo 3 ende worden van boven noyt vermindert in defe foorte van Archi, ende moeten tot d'importen toe al van een ftuckzijn , infonderheyt inde vol- inaeckte vrereken, want fy gheven foo meer ichoonheyt aen 't werek , ende aen 't licht vande Bogen moetenfe ghelijck als een Aletta of Vleugelken zijn * vande dickte of groote der Colommen , cnde defe proportie , om reden der dickte vande muur moeten ghemeyn zijn aen alle Pilaftri, fy zijn fini- pel of met Pcdellalen daer onder, ende 't andere vierendeel blijft overigh voor de Sporte vande Con* tra-pilaltro van binnen, als oock voor Ornament en 't bovenfte gewelf te regeeren. Het vlacke van defe Booghen moet fich een weynigh van de aerde op-heften, ende dacr moeten
de ondere Bafen zijn, op welcke men de Colommen met haer Ornamenten ftelt, cnde d'ecne ende d'andere moeten van maten ende proporticn zijn dacr van wy inde beginninghe gefproken hebben, lettende datmen al 't Ornament boven de twee Colommen rijfalerende ende uytfpringende maeckt, van 't Frontcfpitio ende andere dierghelijcke deelen hebben wy ghenoegh gefproken. Volghende defe vcrdeelinghen moet het licht vande Booghen 3 Moduli breedt zijn, cnde ontrent
s van' t Modulo, in fulcker voegen dat de Bogen ontrent T\ van 't Modulo min* zijn, van 't licht naer boven toe tot onderde Architrave blijven overigh \ van't Modulo voor'tfluyt-werck ofdeCuneo van de Bogen, welcke al met malkander juyft 8 Moduli maken, de Impoften van defe Archi boven de Vleugelkens moet boogh zijn ontrent ?l endei vande gront tot hare hooghtentoe, ende foo falfe tot een principale Cornice gbeproportioncert worden, welck alleen boven de Colomna kan gbefet worden. De Archivolto of grootenis, welcke om de Arco ringhs om gaet, moet J zijn van zijne breedte,
ende foo vee! fal oock de Cuneo oft Seraglio inde front zijn, inde deelen naer by 't licht, welck fich naer boven toe verbreedt, met linien uyt het centre vande Arco ghetrocken. De Arco moeten \ cir- kel maecken ende wat meer dan \ van \ Modulo, voor fijn advantagie, welcke de Sporte vande lm- polta van 't ghefichtwegh neemt, 't welcke in alle foorten van Archi wel moet gheobferveert ende ghemerekt worden. Alfmen de principale Poorten tegen over de middelde Af ck maecken fal, om datfe vierkantig!)
is \m etie foo hoogh zijn, dat zijne Lornice loot-recht met de Impofte vande Arco komt, ende van dacr naer beneden het Fregio ende de Architrave tot §ieraet3 ende de hooghte van het licht fal * zijn van de gront tot onder de Architrave toe , ende moet correfpondentie hebben met de hooghte van- de Colommen van buyten, doch wy willenfe rondt maken omfe vande andere te verfcheydeu, ende watnaerder ofengher als de Arco, om haereModone te maecken, welcke daer rondt omme gaet, die vande Impofta naer beneden toe kan opghedaen worden, want defe hooghte fal ghenoegh zijn, de fpatie dacr van naer boven toe om licht in te nemen, kan aen de Golofic of riquadrato vande ban- den zijn, ghelijck oock de requadro vande twee beweeghlijcke deelen van de felve poort. Op zijne rechte ende flincker zijde moeten Nicchigemaeckt worden, welcke oock voor Venfters
dienen konnen, maer fy moeten boven vierkantighzfjn; hare bovenfte moet een weynigh onder de Impofta ftaen, ende onder aen moetmeneen Fafcia fetten, indien het Pedeftael een vierde deel vande opftaende Colomna hoogh is: al dat kan inde ontwerpinge ghefien worden. I\ru vofabt de ontiverpifighe vandeJlmpelc ^rchi, vande Tofcanifche Order, met al hare deelen^ getceckent
met Modul/ ende porticn ofdeelkens, Behalven de fimpele Colomnati kanmenfe oock maken met Pedeftili beneden aen de Colommen,
.-j welcke dinghen de Ouden gheobferveert hebben, alswy thoonen fullen, ende Vitruvius heeft daer van ghetrafteert inde ronde Tempelen naer de Tofcanifche Order, ghelijck wy ghefeyt hebben, nochtans de nieuwe hebben in hare Schriften gantfeh geene mentie ghemaeckt van fulcke Colom- nati, niet van dat of de andere Orders, cnde daerom willen wy ons hedencken daer van te fchrij- vcn. De verdeelinghe van defe Colomnati, indienfè van vier Colommen ghemaeckt worden,behooren
p. op defe wij fe te ghefchieden. Eerftelijck worden de Sporti vande Bafamenten ghetrocken (welcke
Vitruvius Plinthide noerntj de heele lenghte moet iur3 deelen verdeelt worden cnde I, ende een
vande fèlve fal voor 't Modulo dienen. Voor de twee Colommen cnde twee uyterfre Pilaftri gheven
wy vier Moduli, voor de kleyne Intercolomni 3 Moduli voorelck, (ende worden infghelijcksghe-
.4 maeckt met de Intercolurnni, welcke Vitruvius aende Atri ende Tablini fet, ) ende voor de middel-
fte 3 Moduli, ende f, ende foo fullen de Modulen verdeelt zijn 3 demiddelftelntercolomnioïai By-
kans 't vierde-deel meer zijn dan die op de rechte cnde flincker zijde, ende op defe maniere konnen
de Architravi van levendigen fteenen haer fel ven regeeren, otmetremenati vanghebackén fleenen.
Aen de Colomnati van 6 of 8 Colommen fullen de Intercolomni cnde Colómmen van d'een ende
de andere zijden waflen in 't ghetal, de eerfte fal zijn van 21 Moduli ende f, de andere van 30 min},cn- de foo |
||||||
|
,, 12
|
||||||
|
y>an Vincent Scavnozg}. 5
ilefoo fullenfe geproportioneert ende juyft worden , ende ïndienmen Modiglioni indeCornicen
maeckt, den komender 7 inde grootc Intercolomni ende 6 inde kleyne, de Colommen van defe Co- Iomnati met hare Pedeftili worden ghefèt op 't vlacke, wat verhooght vande grondt; ende 't Orna- ment, ende infghelijcks het frontifpici, ende andere dinghen behooren van defe Moduü ende forme te zij n, dacr van wy alreede gefproken hebben. Aengaendedepoorteder Colomnati willen wydefenreghelgheven, fyfalteghen'tlicht4 deelen cap.it.
van 7 hoogh zijn, welcke van het vlacke tot beneden de Lacunari komen fal fghelijck als wy gefeydt hebben inde Poorte vande fimpele Colomnato) of * tot onder de Architrave toe, 't weick een kleyne verfcheydenheydtmaeckenfal: zijn breedte fal zijn 2 deelen aengaende deErte, Ornament ende Frontefpicio met andere dinghen meer, daer van mach gheobferveert worden, het ghene dat ge/cyt is ? inde Poorte vande fimpele Colomnata, debeweeghïijcke Poorten van hout moetin tweededen ghemaeckt worden, verdeeltin \ voord'eenemetzijnomloop, ende op defe maniere komtfemet de Dorifche Colomnaheel wel o ver een , welcke wy uyt Vitruvius uyt-ghefchreven hebben. q/.i>.. De Nicchi in de rechter ende flincker zijde vande Poorte ende vande kleyne Intercolomni,
faaer boven-deel moet ftaen loot-recht met't licht vande Poorte 3 ende onder moetenfe ghefèt zijn recht tegen over den Bafi vande Colommen, maer alfle voor Venfters dienen fullen , dan moetenfe boven de Cimacia van de Poggio gheftelt zijn, ende behooren meer vierkantigh dan booghfwijs ge- maeckt te worden, alfhien een Poggio aen yder maken wil, of aen eenigh deel byfbnder van defe Colomnati, dan behoorenfe naer 't Loot vande Pedeftali der Colommen re zijn, bindende de Cirna- cien,Zocchi of Bafamenten van d'eene Pedeftilo tot d'andere, 't weick gratie ende ^ieraet hebben fal. Nu volght de ontwerpwghe vande Tofcanifibe Colomnato op de Pedeftili 9 ghejigneert met hare Moduli ende
deelen. Alhoewel wy gheen oudt exempel hebben vande Archi met de Colommen op de Pedeftili, noch-
tans behoortmen te ghelooven datmen die alfoowel van dat Tofcanifche Order maken kan, als van- de andere, ende wy fullenfe ghelijck wijfe inde publijcken, ende in de private wereken ghebruyeken, tot Galleryen ende andere gelijcke occafien. De verdeelinge van defe Archi fal zijn van half tot half, de principale Piiaftri 6 Moduli ende *, daer uyt fullen komen 11 Modiglioni,ende foo veel Spatie inde Cornice, de Colommen moeten een Modulo dick zijn, ende van hooghten ghelijck als alreede ghe- feyt is, ende foo fullen oock zijn hare Pedeftili, Ornaments ende Frontefpici, ende de Colommen fullen vande Piiaftri voor uyt gaen een weynigh meer dan de helft om meerder gratie weghen, ghe- lijck oock als voor 't adjeóto vande Architrave, de welcke van d'een Colom tot de andere loopt. De principale Pilaftro daer in mede begrijpende de Vleughelkens ende de Colomna in 't midden,
fal in 't front twee Moduli {zijn, 't weick tot een weynigh meer als de helft vande Arco fal komen, ge- proportioneert a!s 7 met 13, ende het deel tegen 't licht vande Arco moet ah een Vleughelken wefen, ende i van't Modulo, ende het refterende vierde'deel fal voor het uyufteeck wefen van 'tcontra- pilaftro welcke't gewelf van binnen regeert, al dat Maffijf van 't Pilaftro is een Moduli, ende Ti van 't Modulo, de Vleughelkens ol* zijden der Piiaftri op de rechte ende flinckerrzijde vande Colomna van buyten, ende Piiaftri van binnen fullen zijn in't front juyft \ van 't Modulo, (ende foo veel fal oock zijn van midde tot midde der Modiglions) als die indeCornici van defe Order ghemaeckt worden, dan moeten de Vleugelkens al van een ftuck ghemaeckt zijn, tot de Impofta toe, ende fullen van bo- ven tot beneden toe naer 't perpendicolo ftaen. De breedte van de Archi fal 4 Moduli zijn endej, ende hare hooghte fal sminl van t Modulo zijn,
van 't hooghfte vande Booghen tot onder aen de Architrave toe, dacr fal overigh blijven | van 't Mo- dulo voor de hooghte vande Cuneo, of Serraglio vande Arco , ?t weick al tot 9 Moduli ende l van't Modulo komt. De Arco fal van een halve cirkel zijn, en een en l van't Moduio meer, vooreen in- crement of wafinghe van hetgeen, dat de Sporti vande Impoften hem beneemt, De hooghte van de felve fal foo veel zijn als het Frcgio ende de Cornice, loot-recht met 't Ornament vande principale Poorte (ghelijck als ghefeydt fal worden) om defe met de andere te verghelijcken, ende dit is de an- dere foorte van 't «jieraet van de Impoften, ghelijck als wy in een ander plaetfe ghefeydt hebben, de c*/>» 1 r grootenis vande Archivolte ende de front vande Cuneo of Serraglio fal gemaeckt worden, gelijck alswy ghefeydt hebben inde fimpele Archi. De proportie vande principale Poorten van binnen van defè Archi behooren op defè maniere te
zijn: van het vlacke alwaer de Archi beginnen tot boven haer Impofta falmen die in $ gelijcke deelen verdeden, de 4 onderfte fullen de hooghte maken van 't licht der poorte felf, ende het bovenftedeel fal dienen voor zijn Ornament, ende fal't vierde-deel zijn vande hoogte van't licht felfs, 't weick fal % tot onder de Architraven toe komen, de breedte van dit licht fal zijn de helft van zijne hooghte5al- le leden ende deelen van 't Ornament ende Frontefpitio moet genomen worden vande Poorten daer van ^yeklers gefproken hebben 3 ende haer beweeghlijcke deelen komen met die vande Dorifche \"*V<j'orten van Vitruvius heel wel over een» c^, 14,
De Nicchi welcke men maeckt inde Archi op de rechte ende flincker-hant vande Poorte, haere
ïooghte fal loot-recht met haer licht zijn, ende dat aende voeten recht over teglien de Bafi ende Schachten vande Colommen, ende 't fal beter wefen alfle voor Venfters dienen fullen, datfe komen te ftaen op de Cimacia van binnen loot-recht niette Pedeftalcn, ende ftaen beter in vierkantighe for- O z ■ xati
|
||||
|
)6 GronUregukn der Anhïtcftiwu
me, danin'trondt, cnde opdefe manierefullende Poggivandc Venftercnalfoo hoogh zijn als de
Pedeftalen, ende langhs de muren fullen de Ginaacie ende Bafamenti loopen , want deie correfpon- dentie maecken 't werekgratieus, gelijckals wy alreede dickmaels gefeyt hebben. Nuvolgbt de onïwerpingbe vande Tofcanifcbe Archimet Pedejlalenbenedenaende Colommenghetceckent
metbare Moduli ende por tien, Vande proportien ende particuliere maten Tande Pedeftalen ende Ba/en ende andere
déelenvande Tofcanifcbe Order, infghelijcks vande Capitelli ende Orna- menten op baer Colommen. Cap. 17. M dat onfe meyninghe is wel verftaen te worden vande ghene welcke de Modona-
ture of Sacome wel leeren willen, foo is het heel betameïijck dat wy de Planten met hare Profilen maken, ende infonderheyt vande Bafi ende Capitelli; omdat vande eene de breedten ghenomen worden, ende de qundro of vierkanten of cirkel-ronde leden op thfe wijfe van malkander verfcheyden worden, cnde van 't profilo worden de hooghten ghenomen, ende de forme vande leeden felfs, de Fufto of Schacht vande Tofcanifche Colomna fal van beneden naer boven toe ordinaerlijck flecht ende even ghemaeckt worden , fondereenighefbortevanCanalleturen, ende onder aenfalmen de Ciüibia gratieufelijck maecken, gelijckals in de andere Colommen. 3t Geheele vierkant of Tatel vande Bafen is 1 Mcdulo en • meer, met wekkers centro men een cir-
kel van een Modulo inde Diameter maeckt, welcke is de voet vande Colomna, het ovcrighe is voor de Agetti of Sporti vande leden,welcke niette Tafel gelijck ftaen , de hooghte vande Bafe is een half Modulo, verdeelt in 10 delen,namelijck inde Plinto of Tafel, ende inde Toro,de eerite is vierkantig, de andere cirkel-rondt, ende alle beycle hebbenfeeen Diameter, cnde dienen gelijck voor de Bafa. Het Pedeftaelis ï vande Colommen hoogh, namelijck 2 Moduli min \, wort in j deelen verdeelt, welcke verdeelt worden door de Ciniacia, Tronco of Quadro, ende 't Ba&mento ende alle defe dee- len zijn vierkantigh: de Cimacia is I van 't Modulo hoogh, verdeelt in 5 deelen ende \, de welckedc Orlo van boven toekomen, met de Fafcia, Liftello ende Cavetto , welcke vier leden zijn, diefe aen malkander voeghen; fy heeft voor Agetto meer dan .f5 van 't Modulo voor elck deel, de Trunco van 't Pedeftael is een Modulo hoogh, ende heeft op allen zijden waermeniich wendet it van't Modulo: foo veel de Plinto vande Bafa aengaet, de Zocco effen zijnde dient voor 't Bafament \ Moduli hoogh, endeishetonderftedeelvan'tPedeftael, heeft voor fijn Sporto 2« van't Modulo, namelijck^ van zijne hooghte voor yeder deel. Van de rechteende flincker- zijde van 't Pedeftacl ( van boven tot beneden toe, wordende Vleu-
gelkens of viancken vande Pilaftri door de grootfte Archi ghetf ocken , welcke aen de voeten vande Colomna I vanJtModulobreedtzijn, op de kant vande trouckvan'tPedeftael, is de Impofta ende Archivolto vande kleynfte Booghen, en h A van 't Modulo hoogh, verdeelt in X deelen ende ?-: zijne leeden zijn de opper Orlo, Liftello endeFafcia, daernae volght'tLiftelioende Gob, eyndelijck 't Liftello ende Collarino, de Agetto van defe leden is bykansr; van't Modulo, de Archovolto of groote der Booghen is} hoogh, ende th van't Modulo,verdeelt in 8 deelen min <s, heeft vier lee- den , namelijck het Orlo, Liftello, en twee Fafcic 5 van welcke de grootfte de helfte meer is dan de kleynfte, ende foo behoorenfe ordinaerlijck ghemaeckt te zijn. Op de rechte zijde vande Planta, dat is te fegghen, van 't Pedeftael vande Bafa is de Sacoma van 't
Ornament vande poorte, welcke binnen de groote Boogen dient, het vierde deel van 't licht hoogh, de heele hooghte is een Modulo ende * meer, in 1 j deelen verdeelt, vande welcke s- de Architraven toekomen?4de Fregio^ende 6 blijfter overigh voor de Cornice,defeis een weynigh hooger dan 1 Mo- dulo, in 4 deelen verdeelt,ende f?: fy heeft S leden, namelijck het Orlo en Gola,(dat is een deeï)Or- lo,Liftello,Giocciolatojo, Vovolo, Liftello, ende het onder Cavetto, zijn Agetto is een weynigh meer dan \ Modulo, ende foo veel is zijne hooghte, het Fregioof de Friefe is effen endefitnpel| van zijne Cornice hoogh, ende komt een weynigh meer dan Tf van't Modulo, deArchitraveis -%van 't Modulo hoogh: verdeelt in 9 deelen min;, heeft 4 leeden, het Orlo, Liftello ende twee Fafcia, d'eene grooter dan de andere met hare Sporti. Op de flincker-zijde vande planta of voetfole vande Bafen, daer zijn de Modonaturen vande Im-
pofta, endè grooteniflTe vande grootfte Archivolti, en is even foo hoogh als het Fregio, verandert fichintweeFafcie, endedeCornice vande Gola naer beneden toe: defe is een weynigh meer dan 1 van *t Modulo hoogh, zijne leden hebben groote correfpondentie met die vande kleenfte Impofta, doch fy komen die vande Poorte te gemoet, de Archivolto is bykans i Modulo hoogh, verdeelt in 9 deelen min ^, ende heeft oock de felfde leden, die mede nae de andere gepropo'rtioneert zijn*. TSlu volght de ontyrerpinge vande Modonaturen of Sacomen vande Bafa, Pedeflilo ende de Impoflen, met
andere deelen vande Tofcanifche Order, afghetekgnt met Modulen^ minuten ende porden. De Tofcanifche Colomna (ghelijckwyghefèydt hebben] wort ordinaerlijck l vermindert, ende
heeft inde hooghte het Tondino met zijn Liftello. De planta of onderfte van't Tofcanifche Capi- tello,
|
||||
|
T>an Vincent Scamoz&L 57
tello wordt in een quadroof vierkant van't een Modulo geformeert inde Faciaet, ende dat is op 't
min ft de hooghte ende breedte, vande Tafel of Abaco. Alfmen een centrum in dit quadraet maeckt, dan kanmen een cirkel trecken van de hooghte vande Colomna : die} van 't Modulo maeckt, ende van daer naer buyten toe ftaen al de Sporti van hare leeden. nb.^caf.j De hooghte van 't Capitello is ~ Modulo, ende wort (naer Vitruvius meeninghe) in defe leden ver-
deelt, nainelijcken ColJarino, Liftello , Tondino ende Abaco, 't welck de nieuwe Meefters niet wel verftaen hebben, dochwy hebben eenOrlo daer by ghevoeght omdatfè niet foo heel bodt ftaen fouden, de welcke de Agctto foo wat vermeert, ende lbo zijn oock de hooghten ende Sporti van defe leden beter gheregulecrt, ende dat is foo veel de Capitelliaengaet, daer van wy twee inventien voorgheftelt hebben. Het Ornament van dit Tofcanifch Order/t welck van 't Vierde-deel vande hooghte vande Colom-
men gemaeckt wort, is 2 Moduli min \ van *t Modulo, verdeelt fich in 17 deelen ende \, welcke aen de Architrave, Fregio ende Cornice gegeven worden, de Architrave isinzijnSoffitto ' van't Modu- lo breedt, ghelijck als het opperfte vande Colomna is, daer nae is die 5* deelen hoogh, 't welck tot ■ Modulo komt, ende een half twaelfde deel, verdeelt in 't Orlo, Liftello ende twee Fafcie, daer van de grootfte de helft grooter is dan de kleynfte. De Friefe met zijne lijft is 6 deelen hoogh, ende y,'t welck f van't Modulo maeckt ende een wey-
nigh meer, is vlack ende ftaet recht teghen over de eerfteFafcia vande Architrave. Recht teghen 't midde vande Colommen fel ver worden de kleyne vlackjens ghefet, van wekken menmeyntdat Vitruvius ghefproken heeft als hv vande eerfte maniere van de Tempelen van defe Order ipreeckt. De Cornice is 6 deelen hoogh, of een weynigh min dan \ van 't Modulo , ende wordt in 5- deelen min * gedeelt: welcke in 10 deelen worden verdeelt, namelijck de Orlo vanboven, Liitello, recht uyt gaendeGoIa, Liftello, Giocciolatojo met zijne Liftello, ende Cavettino daer onder , welck voor 't Soffitto dient, daer na komt 't Vovolo met 't Liftello, ende onderfte Cavetto, de welcke defe Cor- nice maken: zijne geheele Agetto is foo veel als zijne hooghte. Voor dit Ornament hebbeo wy geaffigneert zijne Rifalifte, de welcke tot een Modulo komen,ende
31, ende dicht daer byfietmen een deel vande planta of voetfooi ende Soffitto vande Cornice. De Tofcanifche Order moet in al zijne deelen een lèeckere oude eenvoudicheyt en flechtigheyt bethoo- nen, daerom hebben wy zijne leden robuft met verfcheyde eflfene fafcien ghemaeckt, fonder eenigh fnijdt-werek daer in. ]Sfu volgen de Modonature of Saeome vande Capiteüi mot de Architrave, Fregio ende Cornice vanie Tof*
canifche Order,gheteeckent met deelen endeportient Vanden oorfpronck yande Dorifche kokkeren, en van fommighe hare gebouwen, waet
mede dit Order over een 0mt, ende van ^ijne Modulatien. Cap» 18.
Ndien datwaer is dat wy uyt devoornaemfteGrieckfche ende LatijnfcheScri- Paüadto.
benten hebben leerenkonnen. De Dorifche Order heeft zijnen oorfpronck niet L^ucaP- genomen als fommigemeynen uyt de Moderne Meefters vande Dorifche volcke- i*ih. $.cap, ren, welcke naer Ptolomeus znPlinius rneyninghe in't Dorifche Landt ghewoont 1^.4.M». hebben, midden ia Cariaeen Provintie in't kleyne Afia: het kan oock wefen dat *• oock de andere Dóres de felfde niet gevonden hebben, (als Vitruvius hebben wil) welcke in 't Achaia van Peloponefus gewoont hebben, 't welck onder de Griecken heel vermaert was, Maer nae onfe meyninghe, heeft zy haer beginningheghehadt van die Doren, welcke eerft van alle ghewoont hebben in'tvafte Landt van Terra Firma, ende een deel van Ma- cedonien- ende op d'andcr zijde van 't groote Achaia : als nyt die verftaen wordt, welcke van tijdt tot tijt befchreven hebben, hoe de volckeren d'eene d'ander gefuccedeert hebben. De Dores gelijck uyt Herodotus ende Strabo te leerenis, zijn in 't begin Pelafgi ghenaemt gheworden, ende men kan zib.$.f.st oock uyt Homerus verftaen, dat het een heel out volck is, ende hebben den tijden Deucalionis 't lant ^'' '4"a Fitiotides of Ithiotides befeten, in ThefTalien of Macedonien gelegen, ('t welck huyden-daeghs Li- 1*0. vadia genaemt is,) ende verjaeghc zijnde vande ALtolis ende Locrenfèn, als Thucydides meynt, zijn ^i™/' als Strabo feyt in Epirus getrocken, daerfe een weynigh tijdts daer nae onder 't gebiedt van Dorus een foonvan Hettenus Deucalions foon zijnde, zijn Dores ghenaemt gheworden, ende hebben dichte by den Bergh Olimpus ghewoont. Maer vande Cadmifche volckeren gequelt zijnde, zijnfe achterwaert in 't landt getrocken/t welck
Doris nae haer ghenaemt wiert, binnen de Landt-palen van 't grootfte Achaia ende Macedonia, ende kloeckmoedigher gheworden zijnde, hebbenfe de Achaiosuythaer landt verdreven, als Platobe- Deii.uk tiiv/t^r.^snde hebben oock de Argi ven, om andere redenen uytghedreven, met een deel vande La- 9^ cedemoniaenen, welcke in verbondt met haer waren, fo datfe een goedt deel van "t Peloponefus befe- ten hebben, 't welck foo van een feker Pelops ghenaemt is geworden, die een feeckeren hoop volcks ïyt Argia daeringhebracht heeft, 't welck eerft van zijne voor-oudersPelafgo ghenaemt was, ende nietlangh daer nae hebbenfe oock de Joniers van daer verdreven, uy t dat landt zijn daer nae veel P waerdigë
|
|||||
|
\
|
|||||
|
5 8 Gront-ugulen der JrcbiteBurc^
waerdige mannen gekomen ende meer dan uyt de andere Landen in Griecken-landt, cnde aldaer zijn
oock verfcheyden manieren van ghebouwen erdacht gheworden, alfmen van Order tot Order fien fal. Hier uyt fien wy klacr dat het niet waer is dat Dorus een foon van Hellemis endc Optica ghebooren,
Vb.^cap.x gheregeert heeft (als Vitruvius hier van difcoreert) inkleyn Achaja, of dat hy heel Peloponfusbefe-
ten heeft , ende veel min het grootfte Achaia, aenghefien dat nacrde vertreckingheder Dorcs uyt
Maccdonien, alwaer Z)or///geregeertheeft, in't andere landt van Peloponefiis daer ontrent vier-
hondertjaren tuflchen Ioopen.
Ende het is confequentelijck heel waerfchijnende, dat defe volcken ghebouwt hebben Tempels
cnde andere koftelijcke ghebouwen, naer haer manier, inden tijdt van foo veel laren, van welcke wy door de lanckheydt des tijdts niet feckers hebben konnen : nochtans den Tempel van luno in *t landt Argos in Peloponefus, is veel jaren daer uaer gebouwt gheworden, ende van een ander Capiteyn of Koningh dan Dorus, alhoewelhet zijn kan, dxt inde felfde Acbaia andere Tempels zijn geordineert geworden, na de felfde gelijckenifïe, als in Attica van Megarusjxex huys vande Maeghden welcke Mt- Ltb. i o. ƒ. nerva Eleufina toegheheylight waren, 't wekk (als Straho betuyght) pericles werek gheweeft is. In Peloponefus (huyden-daeghsMoreagenaemt) zijn, als Paufdniasfcyt, naer de Dorifche Order
ghemaeckt gheweeft de Kercke van luno in El/s, om^inghelt met Colommen van Marbel-fteen , en-
Zii.5 fac. <je fe Tempel vande moeder der Goden, ende noch een ander van Minerva Aleay dicht by Theaget-
ende\%6. ti, van Scop a Parius ghebouwt, welcke van binnen twee Orders van Colommenghehadt heeft, Do-
Ltb.0ac. nfcheendeCorintiichcd'een boven d'andere, met frontifpitien vanvooren ende achter, 'twelck
voor ons waerdigh aen te mereken is.
De vermaerde Tempel van Iupiter Olimpius was infghelijcks naer de Dorifche Order ghemaeckt,
vb. i .<ap, ajs straff0 betuyght, ende Lebones uyt Elis gheboren is de Werck-mccfter gheweeft, welcke Architect in Olimpia was,de fel We Tempel was heel omsingelt met Colommen van heele gewaflen fteenen.-ende de Tempel van Apolloin 'tinful Delus,daer van men noch huyden-daegs de vervailene ruinen fiet,ende die in 'tEylant Cyprus van Iupiter Salamineus binnen de ftadt Salamina: ende behalven defe Tempels foo was oock vande Dorifcher Order met dubbelt of drie dubbelde Orders van Colommcn ende Galeryen, de fchoone Marckt in Elis,daer van wy elders in 't 4 Boeck gefproken hebben. Daer nae imiterende de Achei, Doren ende Elei van Peloponefus, was oock als Vitruvius, Paufa-
Ub.j.proa. nias endc Strabo betuyghen, naer de Dorifche Order gebouwt de fchoone Tempel vanApol/o, Pa- iib'.ifac'. nionius, ende vermaert door ISeptunus, Heliconius, 'twelck het ordinaere Parlament-huys was van ie- alle de Ionifche in 'ckleyn Achaia, daer van het geheele landt Pannioniais ghenaemt gheworden, iVs. ' ende in 't Eylandt Samo fals Vitruvius fchrijft) daer is een Tempel van luno geweeft, van Theodorus Fo- ubj.proce. cajje ghebouwt, ende noch een ander, als Strabofeyty was in Patara de hooft-ftadt van Licia , toeghe- 7V'+' ai' heylight de Dindimea ofmoeder der Goden, welcke de Argonauti op den Bergh Dindimus ghebouwt Z/7>' 'M^'2 hadden. Ende om dat de oude Griecken ende Latijnen (gelijck Vitruvius verhaelt) de Dorifche Or- 1! " ' der gevolght hebben inde bouwinge der Tempelen van Iupiter3Apollo ende Mars3^uirinus ende Her- Zfb.ó.fac. culeSi oock inde Kercke vande Moeder der Goden, van Minerva ende Pattas, cnde dierghclijcke voor- noemde Goden ende Goddinnen, ende boven de ghenaemde noch veel andere diemen inde oude Schrijvers vindt, welcke wy om kortï-weghen achter laten, noch was oock het iErarium binnen Sci- cioni in Olimpia naer de Dorifche ende Ionifche Order ghebouwt vanden Tiran Miro , als Paujanias verhaelt, heel van BronfeendeMetacI. By de oude Romeynen waren infghelijcks vele Tempels, de voornoemde Goden ende Godinnen
Lib.t.cap. toe-geheyiights ende infonderlijckdie van Quirinus (als Vitruvius verhaelt j met twee voudige Galle- ryen met 54 Colommcn cnde 4 Pilaftren binnen de vleugelen,als wy uyt hem verftaen konnen, behal- ven defe fien wy noch veel andere exempels vande Dorifche Order, die tot huyden-daeghs over-ghe- bleven zijn van harewonderlijcke fchoone ghebouwen, ghelijck binnen Roomen deeerfte Order van'tTheatre van Marcellus endc 't Colifeus of Amphitheatre, 'twelck een vermaert werek is, en- de 't Amphitheater, Lataritius van ghebackenfteenen ghemaeckt, ende infghelijcks fonimighe reli- quien van een fckere Tempel met halve Colommen rondom de kelder, met de Ornamenten daer op van dit Order , opdeOfTen marckt, of TuUianifche ghevanckenis 3 infghelijcks fietmenoockdatde tijdt verwoeft heeft veel ftu^ken van andere ghebouwen, Bafen, Capitelli ende Corniciamenten hier ende daer ghevonden , binnen eude buyten Roomen, ende in Verone een deel van een Triumphael Arco, alle van dit Order. vb. 7. Onder de Ouden hadt Silenuslals Vitruvius verhaelt) een groot Boeck ghefchreven,ende Jtthinus
proam. cnde Capione, infghelijcks als wy in andere plaetfen gefeyt hebben, hebben gefchreven vanden Tem-
pel van Minerva binnen Rocca van Athenen, ende Theodorus Samius of Focejes, heeft vanden Tempel van luno ghefchreven, welcke in Samos was 3 Hermogenes heeft vande Dorifche Tempel van Diana ghefchreveii, welcke in Magnefia was, ende van dien in Theas de vader van Baccbus toe-gheheyjjght, Itthinus heeft den grooren Kelder van Ceres ende Proferpina befchreven, 't welck gheen Colommcn hadde , die daer nae Philon in 't front ghemaeckt heeft. üb.+.cap, j Naer alle dit heeft Vitruvius ^ierlijck gefchreven vande Dorifche Order,bethoonende dat 't felfde
ghebouw tot zijnen tijden tot den Bouw-meefters veel wereks ghemaeckt heeft, zhTbarchefcius, Phitius
|
||||
|
l?an Vincent Scamozgi. 5
Phitius ende Hermogenes, ènde 't is fèecker de verdeelinghe vande Colomnati zijn foo licht noch foo
klacr niet te verftaen, in refpedt vande Triglifi, ende Methopen inde Fregio, ghclijck oock de Modi- glioni in alle andere Orders , ende daerom hebben de Bouw-rneefters voortijden hare Corniciaroen- ten boven de Colonirnen foo fimpel ende eenvoudigb gemaeckt,ende flecht,infgelijcks oock de ver- volgende Cornici. Om dat de Dorifche Order vaft is ende in't gheheelfterck, als oock in zijne deelen, daerom heb-
ben de Ouden dele hier verhaelde ghebouwen naer dit Order ghemaeekt. Het Maufoleum, de Moli ende dierghelijcke, ende wy infghelijcks konnen de Arfènalen foo maken ende de munten, ende an- dere dierghelijcke, ghelijck als wy gheordineert hebben in de eerfte Order binnen tic wereken van- dedoorluchtighfteHeerenProcureuren ende de Procuratien fel ver , op beyde plaetfen van Sint Marco , ende de voornaemite huyfen vande Burghers, alfbowel binnen de ftadt als op het landt, ende daerom willen wy dele particuliere mefuren of maten geven, nootfakelijck voor alle verdeelinghcn, inden wekken wy de aller oudtfte ghebouwen nae ghevolght hebben, ende tot de grootfte lichtig- heyt ghebracht als ons moghclijck is geweeft. De Colommen vande Dorifche Order fghelijck wy in andere plaetfen vcrhaelt hebben) behooren ClP-11 •
van 8 Moduli gemaeckt te zijn ende \ met de Bafen ende Capitello, de Bafen moeten > Modulo hoogh zijn, wyprijfen oockniet dat de Colommen fonder Bafen ghemaeckt worden , het Capitello moet infghelijcks ï -Modulo hoogh zijn, op die maniere blijven de Schachten vande Colommen 7 Moduli ende*1, de Cimbia van onder daer mede in begrepen met het hooft vande Tondino, ende fullen bo- ven verminderen het vijfde deel vande groote van onderen. Het Ornament boven op defe Colommen moet l van haerhooghtezijn (als in een ander plaetfe CaP-'~-
ghefeydtisgheweeft, verdeelt fich in 18 deelen ende i; daer van y de Architrave toekomen, ene; de Fregio daer de Triglifi zijn met de Methopen , * voor de Cinta of Fafcia boven de gefeyde Tri- glifi, ende juyft tf deelen blijven voor de Cornice, ende indien indefe Dorifche Order deFriefènï- kleynder wordt als de Architrave, als wy inde volgende Orders ghebrnyeken fullen, dan fal'tgehec- le Ornament een weynigh meer worden dan 't vijfde deel vande hooghten vande Colommen. Alfmen Pedeftalen onder aen de Colommen maken wil, hare hooghten behoort?1 te zijn, ende l vanhaerge- heele hooghte, juyft in 6 deden verdeelt zijnde, de opperfte fal voor de Cimacia zijn , de andere drie voor de Tronco, of vierkante vande Pedeftilo felve, de twee onderite blij ven voor 't Bafament ove- righ, vande welcke |hare Corniciamenten fullen gegeven worden, een deel ende? blijft overigh voor de effen Zocco, 't welck op het vlacke ftaet, de proportien van defen deelen van't Pedeftilo hebben groote correspondentie met de voet vande Colomna, want de Zocco van 't Bafament is ï Modulo, zijne ghecorniceerde deelen nemen \ van 't Modulo daer van, het vierkantigh quadre of Tronck is een Modulo ende een weynigh meer dan ; van 't Modulo, ende foo fal de Cimacia \ van X Modulo komen, endeal met malkander maecken juyft 2 Modulo, ende een weynigh meer dan? van 't Modulo, van hetgheheele Pedeftilo. Wy willen deftinólelijck fpreecken vande Bafen ende Ca- pitello vande Dorifche Colomna van't Bafament ende Cimacia van't Pedeftilo , vande Architrave, Fregio ende Cornice, van 't Ornament ende van alle de andere deelen, welcke ons voorvallen fullen, ende de ontwerpinghen fullen wy in 't eynde van dit Capittel maecken. |
||||||
|
Vande Colomnati endefimpek Archi ^Dande CorintifcheOrder\injghelijck$1pandeColotn-
nati ende Archi met de Pedejtili onder aen de Colommen■, ende van
harebequamelijc^e Poorten* Cap. I?. U fullen wy fpreken vande fimpele Colomnato van dit Order, ghebruyckelijck by
de Oude Griecken ende Romeynen, gelijck wy uyt Vitruvius verftaen inden Tem- pel met 4, 6 of 8 Colommen, ende in Roomen vinden wyteeckens van Tempels bezijdts die van welcke wy ghefproken hebben, wy hebben dickmalen Loggie of Woon-pIaetfenendeFaciateofghefichten ghemaeckt, als inde eerfte Order van- de publijcke wereken der deurluchtighfte Heeren Procurateuren op de plaetfe en- de inde Palleyièn en Faciaten rondom de fèlve, als oock van achteren, ende die van devermaerden Sint Nholaes Cornaronaerby't Cafteel Franco: oock in dat van Ca Lolino dicht by Silein Trevifana, ende in 't voortreffelijck van Sint Tadio Tirabofco binnen zijn luft-huys voorde ftadt tot Meitre, endeinde Galderycn vam; ïntercolomni vande Foraftaria tot Pal veile dicht by Brenta ende elders, *r welck wy hier verby gaen. Inde Colomnato van drie Intercolomni,fettende de Pilaftri in 't uyterfte,ende de Sporti vande Ba-
fen ghemaccktzijnde,de geheele lenghte van d'een uyterfte Pilafter tot de andere, behoort in 9 dee- len ende l verdeelr te worden, ende d'eene daer af fal dienen voor 't Modulo van 't gheheele werek, \ 4 Moduli komen de twee Colommen en de uyterfte Pilaftren toe, voor d'lntercolomnio in 't midden \x twee ende ly vande wekken Vitruvius gefproken heeft inde Colomnati achter de Scena, hierful- Jen 6 Spati af komen, ende fo veel Modiglioni inde Cornice, ende voor die op de rechte ende llinc- ker*haut een Modulo ende 1 voor elck, met 4 Modiglioni inde Cornice, ende fo zijn alle Moduli ver- P 2 deelt:
|
||||||
|
6o Gronuregukn der Arcbite8ur<u
deelt: De proportien vande kleynfte Intercolomni tot dcu grootftcn , is als het 6 teghen r i, ende dit
zijn vier deelen van 't Modulo. Het getal vande Intercolomnien ende Colommcn opde rechte ende flincker-zijde vermeerende,
foo kanmen het Colomnato van 6 of S Colommen maecken. 't Is waer,inde gbecontinueerden Facia- ten moghen de Intercolomni wyder ghemacckt worden , doch moeten gheproportioneert zijn, met de verdeelinghe vande Triglirï ende Modiglibhs, indienfe daer zijn , in al dele Colomnati behooren de hooghte vande Colommen ende haer Orü^nenten te zijn3 gelijck als wy gefeyt hebben, ende om meer majefteyt willenende comtnoditeyt kennen de Colommen met een Sotto of onder Bafi ver- hooght worden, foo darmen tot haer vlackte by trappen moet op-ftijghen. De Triglifi Tullen mee de ghègeven uyt-deelinghen inde Fregi wel over een komen, ende de Me-
., thopen infghelijcks \ want teghen elcke Colomna recht over (ghelijck oock Vitruvius feydt) fat een Triglifi ftaen, ende binnen demiddel-lntcrcolomniotwee, ende in die vande rechte ende flincker-
hant voor elck Intercolomnio een, lo dat in de eerfte Colomnato 8 heele Triglifi komen,ende 7 Me- thopen , ende twee portien boven de Cantonate, welcke Vitruvius Seinimethope noemt. Aen 't Co- lomnato van 6 Colommen komen dan 12 Triglifiende n Methopen ende twee portien, ende aen die van 8 Colommen komen 22 Triglifi ende 21 Methopen, ende twee portien boven de Cantoraten, in de Spatij of ledige plaetfen vande Methopen hebben de oude gefneden Bacinen, Offe-hoofden, voor een teken van offeringen , welcke fy voor hare Goden maeckten, gefneden* VVy inde publijcke werc- kenfullenTrophei ende wapens den vyandtghenomen in eentreflijeke flagh, endedierghelijcke dingen fnijden ofhouwen, hier konnen oock bequamelijck de wapenen vande Republijcke, of Prin- cen geltelt worden , ghelijck wy inde Dorifche Fregio gemaeckt hebben inde boven verhaelde wero ken op Sint Marcx plaetfe, 't welck heel fchoon ftaet ende versiert 't werek, maer inde Tempelen fnijden wy Klieken, Boecken, Vafèn,BifTchops-hoedc o(* Mijters, ende dierghehjeke dingen. Nu is het tijdt dat wy fpreken vande verdeelinghe vande principale Dorifche Poorten , ende welc-
ke voor foodanighe Colomnati bequaem zijn: ende om dat (ghelijck wy elders ghefèydt hebben ) de proportien vande Dorifche Poorten zijn goet te verftaen, naer Vitruvius meyninghe, foo tullen wy Cab. i4. diegheheelnaerde voetmaet maecken, genomen daer zijn van't vlacke tot beneden de Lacunari of u .4.^.9 Sopalchitoe28 voeten, makende't licht twee derde-deelen ende;, dan fullenfe 16 voet hoogh zijn, hare breedte van beneden op de gront van $• deelen en de helft van 12, welcke weer verdeelt zijnde, de hooghte fal zijn 7 voeten ende !.De Fronten vande Schachten of Pilaftraten van een van defe dee- len komt tot een voet ende ', ende daer na verminderende de fel ve in hare hooghte .j, fooblijftcr een voet ende ; over; daer en boven wil hy dat 't licht vande Poorte 16 voet hoogh zijnde (alhoewel fommighe gheleerde dit vande breedte ende niet vande hooghte verftaen hebben) ingetrocken wort l boven inde front; boven aeu de Pilaftrate; foo datfejuyft 7 voet breedt wort, ende - hoogh, ende voor 't meeft de helft vande hooghte van 't limitare of ghefweüen. Fndc opgaende de Ornamenten boven defe poort konnen foo verftaen worden, het limitare of
fwclfal foohooghzijnalsdebovenftegrootedcr Pilaftrati, namelijckeen voet ende < met zijnFaf- cia, Aftragalo, Cimacio ende Orlo, welcke rondt om gaen: van defe hooghte moet oock de Fregio zijn, welck hyHypothiro noemt, daer in begrepen d'Aftragalo ende Cimacio daer boven, ende foo veel hooghte ial infghelijcks ghegheven worden aende Cornice nae 't Loot; welcke noch boven de Giocciolatojo Corona ghenaemt, heeft het Cimacio met zijn Orlo daer op, ghelijckals van beneden het Cimacio 't Ornament maeckt, met 't Aftragalo hier weynigh te voren verhaelt s ende fo groot fal de Agetto vande Cornice buy ten de Zanche,of rifvolte fijn (gelijck als Margini of rauden;by de Cor- nice van 'tFrontefpiciois noch tot overvloct, de recht uytgaendeGola met de Orlo, van welcke lee- denhy te dier tijdt gheenementieghemaeckt heeft, ende op die wijfe fal de hooghte van 't Fronti- fpitio met de hooghte van 't Capitelli der Colommen vande Galeryen over een komen als hy feydt. t Ornament van defe Poorte fal van 3 voeten ende 1 zijn,ende gevende aen 't Cornice naer 't Loot
de Gola ende Orlo , het gheheele Ornament fal bykans het vierde-part vande eyghen hooghte van 't licht zijn, 't welck alles niet wel in acht genomen is géweeft, ende daerom van ons wel gheproportio- neert in acht genomen, volgens de robuftheyt van defe Order, fodatmenklaerlijckverftaenkan,dat Vitruvius'm&e generaledeelenende de welcke van groote importantie zijn indefePt^orte , komt de Oude heel naer ghenoegh by , ende behoort daerom oock in dit ftuck wei gheobfèrveert te worden. Wy willen op fekerderofklaerder wijle dat defe hooghtc va' 't vlacke tot boven de Methopen van de Friefe toefwant naer defe Livello gaen de quadri van't SofErto vande Galerye van 't Colomna- to J dek deelt haer in 7 gelijcke deelen, ende van 't vierkant van \ vlacke naer boven toe fal de hoog- te van 't licht vande Poorte ghemaeckt zijn, defe weder in 12 deelen en _ verdeelt zijnde, van 6 ende ; der felve, fal de breedte van'dicht ghemaeckt worden, alfoowel van onderen op de grondt, als van boven waer het limitare is, ende defe deelen dienen oock voor de verdeelinghe van 't beweegh- lijckc vande Poorte fèlfs, het leedighe vande Poorte wort i hoogh, ende 't vierde deel vande Archi- > trave, of limitare dat daer boven komt, ende foo veel aengaende 't licht vande Poorte. ■» 't Ornament boven de Poorte fal l hoogh zijn, ende i vande hooghte van zijn lichte, ende fal iu ;
3 gelijcke deelen verdeelt zijn, 't eene komt 't limitare toe, of de Architrave, ende fo veel fal oock de x front vande Erten of Stupidi zijn op de kant vaji 't licht , maer in hare Flanckeo ende dickte vande ' muur
|
||||
|
van Vincent Scamoz&L 61
muur lalfe niet min zijn dan ofle Pilaftri waren, de Fregio fal een deel min i toe komen, ende voor de
Cornice naer 't Livello blijft een deel ende i over, eo alfmen een Fronte/pitio wil maecken dan be- hoorenfe geen Orlo of rechte Golate hebben, aen defe Poorte hebben wy deZancheghefet, of de Rifvolte, de welcke indienfe foo rifaliren van buyten vermeeren de fchoonheyt. Indienmen rechtover teghen de Intercolomni Neeftekens oïhliccbiwiil maecken, of vierkantige
Venftersom 't licht naer de binnen-plaetfèn te brenghen , dan behoort harehooghte naer't Livello of Loot met 't licht vaude Poorte over een te komen, maeckende hare hooghte gheproportioneert, ende fullenhoogh vander aerdengheftele worden, ende al/men daer een aif-beeldingh wil maecken voor 't ghebruyck vande Venfteren, fullenfe opeene Fafciaftaen, ghelijck de Cin:acia van een Pede- ftilo hoogh lendeivande heele Colomna, welcke rondom de muur gaet, binnen de CoJoranato. De Nicchi of Venfteren fullen onder ende boven correfpondentie hebben mette verdeelinghen van- de beweeghlijcke Poorte van hout, men kan behalve dit noch een halve Cornice maecken naer 't Li- vello van die van die Poorte,dat meerder $ieraet daer boven fal geven;al dek accoinpagnamenren of verghefelfchappinghen fietmen inde eerfte ontwerpinge van 't Colomnato naer de Dorifche Order. Nu volght de ontuerpinghe van 'tjimpel Colomnato met al ^jjne deelen befchreven ^jnde, ende geteeckent
tnet Moduli ende proportien, Menpleeght oock de Arci naer de Dorifche Order te maecken met de Colommen ghelentaen
hare Pilaftri, gclijckmen fiet de Galeryen inde eerfte Order van 't Marcellifche Theater,ende infge- lijcksvan't Colifèus, bbjckendeuyt de Capitelen ende Ornamenten daer boven , alhoewel daer de Triglifi ende Methopen in 't Frego niet en zij n: ende noch meer wercken vande Orden. Wy hebben xiaer defe Order ghemaeckt de Archi van buyten vande Galeryen inde wercken op Sint Mar ex plaet- fe, ende in andere ghebouwen, ende daerom willen wy hare verdeelinghen hier voordellen, de Co- lommen moeten een Sottobafa hebben om gratieufèlijckte verhooghen, endedatmen by trappen naer de vlackte naer boven opgaet, 't Ornament boven aefe Colommen ende de andere dinghen ful- len zijn, ghelijck wy elders van 't Frontefpicio ghefeyt hebben. cap. 12, De verdeelinghe door defe Archi fal van d'een helft der Colommen tot d'ander zijn van tf Moduli
ende 1: de Colommen moeten een Modulo groot zijn, ende moeten een weynigh meer dan't halve deel vande Pilaftri nae buyten uytgaen, tot dien eynde datfe een Soffitco voor de Architrave maken, (foomenRifaliten maeckt) omfe te beter voor uyt te doen komen, dan fullenfè ƒ gheheele Tri* glifi en Methopen gheven, of 1 o Spatij van een M odiglioni, 't gheheele Ornament van Colomna tot Colommen refaleert, ende de Methopen zijn dan niet heel, maer met halve Methopen inde uyter- fte, ende daerom maecktmen fèlden Rifaliten in defe Order. De breedte vande Pilaftri, namelijck de Colomna met de twee Vleughelkens, fal een weynigh mia
zijn dan de helft vande breedte van't licht vande Boghen: degroote van'tMaffif van'tPilaftrofal zijn ghelijck een vanden Aletta,ende? vande grooteder Colomna, ende 't ander vierdedcel blijft ovcrigh voor het üytfteck buyten de Pilaftri, welcke innéwaerts gefet worden om te vergieren, ende het welffcl op te houden , de A letto of de Vleughelkens op de rechte ende flincker- zijden vande Co- lommen worden dan een weynigh meer dan een half Modulo, ende verheffen de kanten heel wel opwaerts, ende fy behcoren heel ende gantfeh gemaeckt te zijn vande Bafa tot de Tmpofta. Op defe wijfe komt het licht vande Booghen 4Modulibreedt, ende een weynigh min dan;- van 't
Moduli, aldus zijnfe in de hooghte een weynigh min als *. Van 't hooghfte van haer licht tot beneden de Architrave toe, blijven \ van't Modulo overigh, voor de hooghte vande Cuneo of Serraglio,- 't welck met malkander juyft 9 Moduli zijn,de form vande Arco fal gemaeckt zijn van een half cirkel, ende een i van't Modulo meer, voor dat 't welck de Sporro vande Inipoft wegh-neernr. Boven de Allettas of Vlengelkens fal de Impofta gemaeckt zijn ,fT deel ende ï hoogh, vande vlackte
tot haer hooghte, nae de proportie van een Cornice, welcke boven de Pilaftri koniien ftaen: zy be- hoort te binden van buyten ende van binnen de Gnleryen, ende alfoo infghelijcks de Impofta vande Boghen inden ingangh. De groote vande Archivolto, ontrent het licht fal zijn een deel van 9 ende i, ende foo veel fal oock in front de Serraglio zijn, of de Cuneo vande Archo in fijne beginninghe,ende de hooghte tot onder de Architrave toe fal I van 't Modulo zijn: inde Serragli worden verfcheyden dinghen gefneden f ghelijck wy gefeyt hebben.) De principale Poorcc van defe Galeryen kan oock vier-hoeckigh zijn, welcke indien fy't Orna-
ment heeft vande Impofta vande Arco naer beneden toe, dan falfc in 't licht % deelen hebben, vande Jiooghte van 't vlacke tot beneden de Architrave; maer om verfcheydenheydts wille hebben wy de Boghen rondt ghemaeckt, ende nacrder en enger dan de Booghen van buyten, foo veel aengaet de Modono, welcke fy behoort te hebben: haer Impofta geven haer Ornament, de Rkjuadratuiren of vier hoecken van 't beweeghelijcke deel zijn in 4 vierkantige robufte deden verdeelt, ende zijn be- quaem voor defe Ordcr,ende konnen geopent worden vande Impofta naer beneden toe,de relt magh voor de Recinti zijn , of voor de Gelofia van vafte wercken, gelijckwy gefeyt hebben, als wy van de ' Dorifche Poorte van Fitruvius gefproken hebben-Alfmen wil Nicchi of Venfteren maken binnen de \ Spatij tegen de Archi over, dan behoortmen een heel doorgaende Cimacia te maken, als of het een
Pedeftilowaer, vande hooghte van ï ende |,- van de aerde toe onder de Architrave toe, ende behoo- ren een weynigh beneden aen de Impofta te ftaen. |
||||
|
$i Gront-ngukn der ArchiteBurc^
Na volght de ontnerpinghe vande Dorifcbefimpele Ldrchi, geteechent met fijnen Moduli ende deelen y alfo*
roelinde hoogbte als inde breedt^. Alhoewel de Moderne Meefters Vande Dorifche Colomnati op Pedeftalen niet ghetradtecrt heb"
ben, nochtans fictmen klaerlijckdatfe by de Ouden zijn ghebruyckelijck gheweeft3 ende Vitmvius heeft de felve ontworpen inde Galeryen achter de Schenen van'tTheatre, daeromfchijnt het voor ons heel billijck te zijn, dat wyfe alfoo vlijtigh befchrij ven als wy de andere ghcdaen hebben, tot dien eynde datmenfe ghebruycken kan , alfoowel inde private als inde publijcke gebouwen, de Pedeftili, Colommen ende Ornamenten op de felve, füllen de voor-gefeyde mate hebben, ende behooren ge- fet te worden op vlacke plaetfen verhooght boven deaerde, ten minften met drie Trappen om het werek lbo veel te beter te fien. Nu indien't Colomnato van vier Colommen zijn fal met drie Intercolomni, (deSporttvandeBa-
famentenvan buytenweghghenomen) dcreftefalin r$ deelen verdeelt wordenendel, ende dit fal zijn de Moduli van 'tgantfche werek, vier flillen de Colommen in't midden hebben, ende de twee buytenfte Pilaftri; d'anderevier de middel-ïntercolornni, ende die op de zijde twee ende I voor elck, ende aldus zijn de Moduli verdeelt , ende de deelen daer van wy boven ghefproken hebben, de proportien vande Intercolomni is als n teghen itf, ende die int midden is bykans de helft meer dan de andere. Indien wy de Colomnati van 6 of 8 Colommen maken , dan fal 't ghetal vande Interco- lomni ende Colommen wafïèn,alfoowel op de rechte als op de flincker-zijde. tik 4. cap. In defe verdeelinge de Methopen ende Triglifi, fullen jnyft komen s want recht teghen elck Co-
3> lomna over fal een Triglifo zijn, voor't Intercolomnioin 't midde 3 ende 4 Methopen als T'itruvius
het hebben wil, fpreeckende eyghentlijck van dit Order) ende op de zijden twee voor elck Interco-
lomnio, 't welck in 't gheheel tot 11 Triglifici komen, of het dubbelt, indienmen Modiglioni maken
wil, ende Spatij binnen de Cornice , inde Colomnato van vier Colommen • ende dan 17 voor die van
6 Colommen, ende 2 3 voor die van 8 Colommen. Als men Frontifpicio voor defe Colomnati maken
Cap. 12. Wils dan falmen obfèrveren wat wy in 't z Capittel gefeydt hebben.
De bequame Poorte voor defe Colomnati moet in 't licht * hoogh zijn, 'twelck van't paviment
tot beneden de Lacnnari verftaen wort,of van 6 tot onder de Architraven toe, *t welck bykans al een is, zijne breedte van onder ende boven het Ornament vande Architrave, JtFregio ende Cornice, ende andere dinghen fal gheobfêrveert worden, als wy ghefeydt hebben inde Poorte met fimpel Co- lomriato van dit Order. . DeNicchiofVenfters op de rechte ende flincker-zijde fullen onder naer't Livello vande Bafen
vande Colommen ftaen,e.nde hare hooghte met 't licht vande Poorte, daer en boven falder een hal- ve Cornice over-loopen, ende de Architrave foo hoogh als 't Fregio ende Cornice vande Poorte is, ende daer boven recht teghen de Nicchi behooren twee vierkantigheSfondri te zijn, maeckende de Poggio tufTchen dek Intercolomni, de Cimacia ende de Bafamentenbehooren tuflehen de Pedefta- len of Pedeftili heen te loopen, ende fullen infghelijckslanghs de muur rondom gaen: ende al defe dinghen vergieren, ende verlichten het werek met veel gratie 3 alfmen fict inde ontwerpinghe, welene volght van de Dorische Colomnato mefPedefliliy en alle deelen gheteecl^ent met hare Moduli> alfowelinde hoogh- ten als inde breedten* Hebbende een weynigh te vooren ghefproken vande A rchi of Boghen van 't Dorifche Order met
de Colommen op de vlacke aerdt ghelent teghen aen de Pilaftri, daerom is het heel noodigh dat wy infgelijcx de verdeelingen hier van maken, met de Colommen boven op de Pedeftili,ftaendetot dien eynde datmenfe beyde ghebruycken kan naer dat het te pas komt. Ende alhoewel wy tot nu toe niec een eenigh exempel hebben van hare forme, nochtans kanmen wel ghelooven dat de Ouden alfbwel die maniere van Boghen ghebruyekt hebben als alle de andere: aenghefien datmen noch veel verbro- ken ftucken ende deelen vindetinde over-gebleveneteyckenen. De verdeelinghe van defe Bogen van d'een halve Colommen tot d'ander halve Colommen, (ende
dat is foo veel als ofmen feydt tot het midde vande mafïïve Pilaftres) fullen 7^ Moduli wefen,dacr van komen 6 Methopen of 12 Spatij ende Modiglioni,de Colommen fullen een Modulo hebben,ende ful- len een weynigh meer dan de helft voorde Pilaftriuytgaen. Vande Colommen, Ornamenten, ende Pedeftili, onder haer machmen letten op 't ghene wy in 't begin ghefeydt hebben; ende't werek fal 3 trappen boven de aerdt verheven zij n om de redenen van ons dickmalen verhaelt. 't Gheheele Pilaftro met de twee Alctto of Vleugelkens, en de middelde Colomna fal in 't Front
* ende \ zijn van 't licht vande Arco, inde Flancken falfc alfoo groot zijn als een Aletto, ende \ vande grootenis vande Colomna, ende + fal overigh blijven voor't Sporto vande Contra-pilaftra van bin- nen, alfoowel voor ^icraet als om het gewelf vande Galeryen teregeeren, op defe wijfe komen de hoeck-pilaftren van binnen endebuyten heel wel, de Vleughelkens op de kant van de Colommen ko- men t75 ende l van 't Modulo voor elck, ende foo veel fullen de Modiglioni vande Cornice van d'een helft tot d'andere zijn; indienmenfe daer maken wil foo moet alfdan 't Fregio wat riftriót of ingetroo ken zijn, ghelijck als inde andere Orders de Aletta, indiende bequaemheydt ende langhtederfteo- nen fulcks toelaet, fo fullenfe van een ftuck van beneden naer boven toe gemaeckt zijn, want dan fal 't werek fchoonder zijn. Het licht vande Archi fal ƒ Modnli ende » breedt wcfèn, foo dat de proportie vande breedte vande
Pilaftri
|
||||
|
Van Vincent Scafnozgj. 6$
Filaftri teghen haer ghereeckent, is gelijck 3 tegen 7 : welck licht inde hooghte \ afnemen fal, ende
een weynigh min dan \ van 't Modulo. Van de hooghte van 't licht tot onder de Architrave toe, blij- ven I van't Modulo overigh, voor de hooghte vande Serraglio : al de hooghte van't vlacke totnae beneden de Architrave toe is juyft 10 Moduli ende i} namelijck foo veel als de Colummen met de Pedcftilizijn. De Bogen fullcn van een half cirkel zijgende een weynigh meer dan! van 't Modulo,cnde defe ver-
meeringnefalzijnin ftedevan dat, 't wclckde Agetti der Impofta van 'tghefichtwegh neemt. De hooghte vande Impofta der Archi boven de All et ren (al even fo veel zijn ais de hoogte van 't Fregio, ende vande Cornice naer 't Liveüo vande Poorte , welck ^ieraet kan at langhs de muur heen loopen. De hooghte vande Archivolto rondom 't licht fal J zijn,ende +1 van zijne brecdte,ende fodanigh fal de groote van 't Serraglio zijn boven't licht, als wy indefimpcle Archi gefeydt hebben- De verdeelinghe vande Triglifi ende Methopen komt altijdt heel juyft in alle uytdeelïngen vande Colomnati ende Archi , welcke wy ghenoemt hebben , endedaer is een Modulo ende een vierde- part van d'een halve Triglifo tot de andere toe, welcke juyft twee Spatij ende twee Modiglioni inde Cornice begrijpen 3 want de Triglifo is een halt Modulo, ende de Methopa drie vierde- part van'tModufo , foo worden/e perfect vierkant, cndedeTriglifi zijn een vierde-part ende een half hoogh.. Vande deelinge vande Triglifi ende van*t vergieren der Spatien inde Methopen fal ick fpre- ken, ende verthoonen de ontwerpinghe in *t eynde vanditCapittel, alwaerwy handelen fullen vande Sacomen van dit Order, Vande Frontefpicien ende van hare deelen, mach het ghenoegh zijn, dat wy Ca?'l*' elders ghefeydt hebben, om een dingh niet dickmalen te weder-halen. Deproportien vande principale Poorte binnen defe Archi moeten aldus zijn , de hooghte van't
vlacke vande Galeryen tot boven de Impofta vanden Archi toe (entle fulcks te meer te kleynder zy is dan de Orlo, ende recht uytgaende Gola vande Cornice J moet in ij-deelen ende drie vierdepart verdeelt zijn, ende de 3 bovenfte hier van /uilen zijn voor 't ^icraedt: ende de 12 ende drie vierde- part van onder (uilen de hooghte van't licht maecken, Jt welck zijn fal als vier fevcnde-partvan't vlacktetot beneden de Architrave toe: de breedte vande voeten op de drumpel, ende van't hooft fullen 6 deelen ende een vierdepart zijn, ende fóofalfe twee vierdeparten maken, ende daer en bo- ven een vierdepart van 't Limirare. Naer de hooghte vande Cornice^behalven de Orlo ende de rech- te Golaende 't Fregio van 't Ornament van defe Poorte, (al de hooghte vande Impofta vande Arclri zijn; accompanyeerende alfoo de nedcr-achtige deelen met die vande Cornice- welcke heel over ful- len loopen. De verdeelinghen vande Erteof Stupidi, Architrave, Fregio, ende Cornice met de Frontefpitio van defe Poorte kan ghenomen worden van die welcke wy van de twee voorgaende Poorten ghefeyt hebben,- ende van die van welcke wy elders in t generael ghefeydt hebben. c*p. ia. AlfmenNicchi maecken wil, of Venfters teghen de Archi over, haer hooghte moet dan genomen
worden van hovende Pedeftalen, tot het bovenfte van 't licht der Poorte toe, van hare breedte heb- cty. 14. ben wy elders ghefproken om datfe van fchoonder proportie zijn , onderde Nicchifaldef imacia van minder hooghte heel door loopen, ende't Bafamentoock, ende dat magh ghenoegh ghefeydt zijn vande Colomnati ende Archi vande Dorifche Order, wy (uilen tot de particulariteyten vande Sacome of Modonature van al dele leden fpringhen. Nu volght de ontwerpinoe vande Dorifche Archi met de Pedeflili onder aen deColommen , gheteecl^cntmet
haer Moduli en alle deden. Vande particuliere proportien of maten Vande Pedeflili, Bafe ende andere deelen Vand^
Dorifche Order 3 oockjvande Capitelli ende Ornamenten op de^
Colommen» Cap. 20.
E Dorifche Colomna fal aen de voeten de Cimbia hebben, ende rontom fijnen
ftock in 24 Canali verdeelt, het levendighetuflehen d'een ende d'andere fal het der- de deel van de fèlve zijn,fy moeten vlack zijn ende haer met een feecker portie ver- diepen, ghelijckwy elders ge(èydt hebben. De onderfte Plant van defe Bafe moet ctp.u. uyteen vierkant vaneen Mödulo endrieachtendeelgheformeert worden, op al- lc kanten , endealftnen een pundi in zijn Ccntro maeckt, dan (alder een cirkel van een Modulo uytkomen, ende dit is de voet van de Colomna; ende van daer naer bnyten toe blijft een Spatij voor de Sporti van zijn leden. De Bafe is een half Modulo hoogh, verdeelt haerfelfsin5 portienende tweederden-deel, welcke tot 6 leden behooren , namelijck de bovenfte Thoroeendeel/tLiftello, Cavettoende't ander Liftello^ en de onderfte Thoro, 't welcke ronde leeden zijn, ende 't Plinto of vierkantige Tafel, van de welcke men inde cnricufe ende groote werc- ken de twee Thori of Baftoni met fnijdt-wcreken maecken kan, de twee Sporti van defe leeden zijn drie achten-deel van't Modulo , ghelijck Vitruvius aende JonifcheBafcn ghedaen heeft, ende foo veel kan vande Bafen gefeyt zijn. iib.$,cap.y Het Pedeftilo van een vande 3 deelen ende drie vierde-part van de Colomna komt tot twee
Moduli hoogh, ende een weynigh meer dan een vierdepart: ende verdeelt fich in 6 deelen, daer van 0 een
|
|||
|
64 Gront.regukn der ArchheBur^
een de Cimacia toekomt, drie de Tronco of ftock, ende vier 't Bafament met zijne leeden. De
Cimacia is drie achten-deel van 't Modulo , ende verdeelt fich in 9 portien, ende neghen twaelfde- deel ende een half, welcke de Orlo, Liitello ende Fafcia toe behooren, ende dan 't Vovolo met zijn beek, *t Liitello ende onderfte Cavetto, 't welck 0 leeden zijn, daer van 't Vovolo wel kan gefneden worden, fy heeft een weynigh meer Sporto dan een vierdepart van 't Modulo. Het quadro van 't Pedeitilo is een Modulo hoogh ende eenfevendepart: in't Front ende inde zij-
de daer laet een Modulo ende drie achtendeel zijn, juyft fooveel als de Tafel vandeBafais, het Bafaraentis drie vierde-deel van *t Modulo hoogh van een vierde-part, verdeelt in 3 deelen, van drie vierde-part worden de 5 leeden ghemaeckt, namelijck't Cavetto, Liftello, Golazza en't an- dere Liftello, metdeThoro: van een deel, vande welcke de groote Gola mach befneden worden, de heele Sporto is een weynigh min dan een vierdepart van't Modulo vooreen deel. DeZoccho ende 't onderfte deel van 't Pedeftilo, is een half Modulo hoogh, ende komt een weynigh min dan een Modulo ende een half van 't Quadro uyt, ende even foo veel als de onderfte Thor o van 't Bafament. Op de kant vali 't Pedeftilo ende aen de Colomna van boven tot beneden toe zijn de Vleugelkens
ofFlancken van't Pilaltro gheteeckent, hare breedte aen de voet vande Colomna is feventwaelf- de-deel ende een half van 't Modulo,foo dat aen de flincker-zijde van 't Pedeftilo is de Sacoma vande Impofta, ende de groote vande kleyne Archivolto, delmpoft felfs is vijf twaeüde deel hoogh ende een half Modulo , verdeelt in 8 deelen ende vijf fefte deel: 7 zijn fijne leeden, namelijck 't Or- lo, de Goletta voor een deel, de Fafcia, Liftello, Gola, Liftello, ende Collarino, vande welcke de Goletta ende grootfte Gola , met fraeye fnijdt-wereken kan ghemaeckt worden : fy heeft voorA- petto een weynigh meer dan een fefte deel van 't Modulo. De groote vande Archivolto is een wey- ijigh min dan de Impofla, verdeelt zijnde in 6 deelen ende tweede derdepart, fy heeft 4 leden, 't Or- lo ende 't Cavetto op een zy , ende twee fafcien, de bovenfte is de helft grooter dan de onderfte, en- de van defè leden kan 't Cavetto met fnijdt-wereken ghemaeckt worden. Od Je rechte zijde vande Planta of Voetfoole vande Bafe,is het Ornament vande principale Poor-
ten, b.tnren Je > rooefte Archi,een vierdepart hoogh,ende een vierdepart van 't licht- endeiseen Mo- rinlï, ende een weynigh min dan vijf twaelfde deel, verdeelt in 1 j deelen, van de welcke ƒ de Archi- riuv-j tot-komen, 4 deFregio, ende 6 blijven voorde Cornice. De Cornice is vijf neghende-deel van 't Modulo, ende behoort oock foo veel Sporto te hebben,
2v is in 4 deelen verdeelt, ende drie vierde-deel, ende heeft 9 leden, 't Orlo, derechte Gola op d'eene zijde, 't Grudetto,Cirnacio ende 't Giocciolatojo, 't Vovolo, 't Gradetto ende onderfte Cima- cio, van welcke de bovenfte Cimacio mach met fnijdtwereken ghemaeckt worden, ende 't Vovolo. HetFregio ispntrent drieachten-dcel van't Modulo hoogh, is oockvlack ende bloot. De Ar- rhitraveis feven vijtthiende-deel van 't Modulo, ende wort in<jf portien verdeelt, welcke indefe volghende gleden verdeelt zijn, 't Orlo, Cimacio ende twee fafcien, d'eene grooter als de andere : hetCimaciomagh met inijdt-werckenghemaeckt worden. Hier van foo wyghefeydt hebben, kon- nen de Ornamenten vande Poorten vande Colomnati van dit Order ghenomen worden. Op de flincker-zijde van 't Ornament vande Poörtenzijnde Sacomen vande Impofta , ende de
prootfte Archivolti> defe Impofta is alfb hoogh als de Cornice vande rechte Gola naer beneden toe. };... k* 'r F regio ; 'r weick fich in twee fafcien verdeelt, d'eene grooter als de andere. Ende zijne leden Lv. \-!vï» voel correspondentie met de leden van welcke wyalrecdcgefprokcn hebben. De Archivolto ïV> - cc frven rwadfde-deel van't Modulo hoogh, ende worde infghelijcksintf portien verdeelt, e dr: -. ee derden-deel, van de/e vier leden, 't Orlo, Cavetto ende twee verfcheyde fafcien magh 'c C ^«:t>.- Miet fï'iijdt-werck ghemaeckt worden. ïra^o'?htdc onerverpingheef afbeeldinghe vande Sacomen derBaftn, Pedeflahn ende Impoflen vande
To-li ', cnüe vande peraden of Ornamenten vande Poorten nae de Dorijcbe Order, ghetekgnt met Modulen ende pj-ih n of aeelkgns. De Ijorifche Colomna vermindert haer felfs inde hooghte een vijfde-deel van zijne groote van
crii ieren, fy heeft een Tondino ende Liftello tot zijne volmakinghe: by de Ouden fietmen verfchey- den iormen van Capitelli in dat gheflacht, daerom moetmen fich over de nieuwe Meefters verwon- deren, datfe bykansalrijdt maer eene fonue van Capitelen ghemaeckt hebben, wy willen vande 3 fchoontte foorten fpreken. 4. f. Veel hebben 't Capitellö van Vitruvius veracht,om datfe zij ne deelen niet wel weten te appliceren,
- e!jde ende Iiebben daer na fommige veel flimmer ende van haereygen inventie gemaeckt,- Daerom willen Cuuneo. y/y dit fo befchrijven datmenfe verftaen kan,tot eere ende lof van dien Autheur. Het is de helft van de voet vande Colomna hoogh , ( welcke hier een Modulo in dit Order ghenaemt wort) ende verdeelt fich in 3 deelen, ghevende de bovenfte aen de Abaco met zijn Cimacio, welck Vitruvius foo noemt, ende wy oock felfs, want het ftaet inde Cima vande Abaco, ende door die redenen konnen wy Cima- cien noemen alle de ghelijck-formighe deelen,welcke een eynde ende Ornament voor d*andere ma- ken,de andere voor 't Vovolo met zijne Anelli of Gradetti, ende het 3 aen 't Collarino,ende foo veel * JUh. 4. cap, feght Vitruvius hier van. 3* \Vy fulJcij daer by fètten dat de Orlo ende Cimacia behooren te zijn I vande Fafcia vande
Abacus, maer't Orlo, ende twee derden-deel vande Cimacio felfs, ende de Gradetti of Trapkens
zijn
|
|||
|
Toan Vincent Scawoz&L 6$
zijn voor ds helft van't Vovolo. Aengaende de Sporti foo maeckt/^/wzkr inde eerft-ghefeyde
plaetfen, de Abacus op alle zijde % Moduli ende een fefte-deel, 't welck de dickte vande Cólomna was, met een twaelfde-deel; in dier voeghen dacindien de Colomna een vijfde-deel vermindert, foo blijft een achten-deel van't Modulo voor de Sporti van zijn leden over, 't welck daerom mee rede- nen ghefchiet, hoewel wy de felfde hooghten beter reguleren , daerom dwalen de Moderne Bouw- meefters heel wijt, de welcke onbedachtfamelijck de felve Colommen een fefte-deel verminderen, jaeoockeenfevende deel ende een half, 't welck 'tCapitello heel fchendt. ,'j,' '"'** Van dit Capitello, 't welck dat vande Theatervan Marcellus imiteert, ende andere meer, binnen
Roomenkonnen wy oock het andere nemen, maeckende vande twee Gradetti of Trapkens onder aen't Vovolo een Tondino/t welck veel meer gratie met de Liitello onder heeft 5 en ghevende een weynigh meer As;etti voor defe leden: De Soolen of Planta van 't derde Capicello meer versiert dan de andere (vande welcke wy aende Colifeus ende elders fien) wort van een Modulo geformeert, ende een fefte*deel voor 't vierkant in zijn Abacus of Tafel ; binnen welcke een centro ghemaeckt wordt, welck inde Diameter foo veel lal zijn als't opperfte vande Colomna ende kleynfte deel van 'tCapi- tello, ende van daer naer buyten toe blijven ontrent drie achtendeel van 't Modulo voor beyde Spor- ti van zijne leden. Het is infghelijcks een half Modulo hoogh, of de halve groote vande Colomna, ende verdeelt ficli
in ii deelen ende feven twaelfde-deel, voor 7 leeden namelijck 't Orlo , Cimacio, dat is een deel on- der , 't welck is de Fafcia, dat zijn 3 vicr-zijdighe leden vande Abaco, daer naevolght't Vovolo, Gradetto, Goletta ende Collarino, 't welck boven 't opperfte vande Colomna komt, ende zijn vier ronde leden: 't ghehecle Agetto van defe leden is tuffchen't vijfde ende't fefte van 't Modulo voor een deel. Van defe leden kan de Cimacia, Vovolo ende fomtijdts wat vande Collarino met fnijdt- werek pemaeckt worden, ende dit is foo veel 't Capitello aengaet. De hooghte van 't Dorifche Ornament ghemaeckr voor 't vierdedeel vande Colommen,komt tot
twee Moduli ende een achten-deel, ende wort in 18 deelen en een fefte-deel verdeelt, van welcke $• de Architrave toe komen, 6 ende een half de Fregio, twee derde-deel de Fafcia öfCinta, ende 6 dee- len blijven voorde Cornice overigh 3 de Architrave is in zijn Soffitto vier vijfde-deel van 't Modulo breedt, in 7 portien ende twee derden-deel verdeelt, zijne leden zijn y, eene Cinta of Gordel, ende 2 Fafcien, van wekken de bovenfte een half deel meer dan d'benedenfte is. Maer onder aende Cinta recht over teghen de Triglifi heeft het daer nae een reghelken, ende zijne hangende droppen. Het Fregio is drie vierde-part van 't Modulo hoogh, ende fböveelfullen de Methope op alle zij-
den zijn, welcke met deTriglifo uytghedeelt worden een half Modulo breedt en drie vierdepart hoogh, ghelijck het Fregio, hare fronten zijn met 3 Canalen en Spatien versiert, welckeSpatien tuffchen de Canalen cen twaelfde-deel van 't Modulo breedt zijn, ende hier van zijn de Triglifi ghe- naemt gheworden, ende zijn wat buyten de Fregio. verheven, welcke naer 't Loot vande eerfte Fafcia vande Architrave ftaet, ende van 't opperfte vande C0I0mna.De Methopen of Spatij worden verciert met infnijdingen, als Tropheen ende diergelijcke dingen , tot onderfcheyt vande Ouden , de welcke Schnttelenen.de Oifen-hoofden daer aen maeckten, boven de Methopen ende Triglifo loopt een Fafcia een twaelfde-deel van 't Modulo hoogh, ghelijck wy gefeydt hebben. De Cornice is feven thiende-deel van 't Modulo hoogh, in fes ende een vierde-deel verdeelt, zijne
leeden zijn 12, namelijck't Orlo, rechte Gola, Gradetto, ende Cimacio, Giocciolatojo, Liftello en- de 't Cavettino van *t Soffitto , nae 't exempel van 't Theater van Marcellus ende Vitruvius, welcke ^■4-crfM feydt adipjumquc mentum Corona incidatur linea, quce Scotia dicitur. Onderweicke 't Vovolo, Gradetto ende de Dentello is3 ende daer nae 't Gradetto ende onderfte Goletta. Van defe leden konnen 't Ci- macio, Cavettino ende Dentello met fnijdt-werek worden ghemaeckt, ende de fnijdt-wereken fèlfs hebben correfpondentie met malkanderen , het Agetto vande hcele Cornice is een weynigh meer dan vijf fefte-deel van 't Modulo, ende waft een weynigh aen zijne hooghte, in refpedt vande verdee* linge vande droppen, welcke in 't Soffitto van 't Giocciolatojo zijn. . - . De Rifalite boven de Colommen in d'effen Fregio komen aen 't front vier vijfde-deel van 't Mö*
dulo,- gelijck de hooghte vande Colomna is, ende de eerfte Fafcia 3 midden in 't Fregio is een Tri- tih glifogheftelt , ende op de zij den blijven fommige portien, (welcke ^'/ra^/WSemimethopen noemt/- ' een vijfde-deel vande Methopen breedt door alle deelen. Defe Rifalite gaen naer buyten toe jüyft ■ een Modulo endc een vierde-part vooruyt , ende foo veel nemen de Agettivande Capitelen voot haer, ende noch meer. Op de kant van dir Ornament is de planta of Soffitto van de Cornice gheteeckent in 't omkeeren
vande Rifalite: met de verdeelinghe vande droppen recht over teghen de Triglifi, ende infghelijcks ■ de reqtiadri5welckc met de Methopen over een komen, ende andere Ornamenten welcke alle teghett ■ ■ malkanderen ftaen. In de Sacomen van dit Dorifche Order hebben wy de hardigheyt in zijne deelöü* • ende leeden vernomen, voeghende daer fommighe dinghen by, welcke met den.Triglifi van 'tFre- ! gio over een komen, indewelcke daer nae een weynigh fnijdt-werek ingebracht is, foo dat alle defe ' deelen met malkander 't vverek heel gratieus maken. . -.. T\u volght de ovtiverpinghe vande Sacomen vande Catitelen^ Arcbitrave, Fregio en dé Cornice vande f>o»'t
r ifche Order ibeteec kent met por tien ende winut en* ." v A'J* 1 ;1vj0v; R Vanden
|
||||
|
■ -
|
||||
|
Gront-regukn der ArcbïteBur^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
66
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
• Vanden oorfpronck der lonijche Volckeren, ende Dele hare gheboiwoen, met wek-
0.000000e+000 dit Order over een komt 3 ende van 0jne proportien end^j maten. Cap. 21. ^5£ëjy^£s] Enghefien dat Vitruvius ende fommighe nieuwe Meefters hebben willen dat de
Jonifche Order zijne beginninghe vande felve volckeren genomen hebben, welc- ke door 't Orakel, naer 't gevoelen van alle Athenienfers van Hillisvertrocked zijn, (dat is uyt Grieckenlant) als Strabo feght, welck lant foo ghenaemt wiert van Hellenus een loon van Dcucalion, ende onder 't geleyt van lone fone van Xuto> en- de Creufa, zijn in 't kleyn Afia overghetrocken, ende hebben 't felve Landt befe- ten, alwaer tot die tijdt de volckeren Cary ende Lelegi woonden , ende dat vande felve lone daer nae 't geheele landt lonia is genaemt geworden. Nochtans konaen wy uyt de H.Schrift afnemen,dat de Jonici van Javan de vierde loon van Iapbet
een foon van Noa, een weynigh naer de Sontvloedt zijn ghenaemt gheweeft : ende Herodotus endt Paufanias, neerftighe Hiftory-fchrijvcrs komen hier in met malkandcren over een, dat lont een foon van Xuto ende broeder van Acheus de ghene is gheweeft welcke voor 't eerfte de naem lorna aen dat |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1S0.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
JLib.y .fac.
jo. Zib.j.fac,
464. |
landt ghegeven heeft, 't welck Attica in 't kleyn Achaia was: ende datfe 't volck Eliefighenaemt van
daer verdreven heeft, ofdathy 't felve door recht van^o/^/^verkreghen heeft naer de doodt van Selinuns haren Koningh. Sooisdanden oorfpronck vanden Jonierindefeplaetfe, ende niet in Afia |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ghelijckfe fegghen, ende conlêcjuentelijck moet haer Order oock hier van daen komen.
Dat lone daer nae de Difaule heeft uyt't landt ghejaeght, ende heeft infghelijcks den naem van
lonkt den ^Attifchen gegeven; op de ander zijde van 't Ifihmus, welcke foo ghenaemt wiert van Attis 5 eenfoonvan Cranausoï Liever ( ghclijck Strabo feydt,) om datfe aen den oever vande Zee laghen, daeromkonnenvvy uyt defeHiftorie verfekert zijn dat de Attifche Balen, welcke Fitruvius befchre- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ifïi
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
cap 11.
Ub.l.fac.
252.
|
ven heeft, ende oock van Plimus ghenoemt worden, met de Ionilche een dingh gheweeft zijn, alleen
zijn de loniers ouder, ghelijck Strabo betuyght. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Daer nae de kinderen v«tn lone wordende vande Acheis ghcplaeght, welcke uyt 't grootfte Achaia
quamen, ende nae veel onluckigh ftrijden met de Lacedemonianen, ende de Dorifche gehouden tot . haer groote fchade, (ghelijck wygefeydt hebben) zijn met anderen volckeren verjaeghtgheworden, daer nae zijn de volckeren aen geen zijde van't lflbmus of de Enghte in Peloponefus naer Attica ver- trocken, 't welck't vermaertfte landt van heel Grieckenlandt ende Megaris is. Daerom zijnfe van Milantus Pileus ontfanghen ghevyorden, welcke tot dien tijdt Koningh over de Athenienfers was, al- waër fy eenighen tijdt woonden, ende daerom (feydt Strabo) zijnfe onder een natie ghereeckent zib.nfac. gheweeft. >75- J Maerniet langh daer nae als Codrus overleden was, welcke voor een fpreeck-woordt placht te
fegghen, Generojior Codro, ende zijn foon Medonte hem luccedeerde ende ghevolght is, zijn de Jonen ende Athenienlers foo in 't ghetal ghewaffen, dat, om dat het Landt al te kleyn ende onvruchtbaer was (gheïijck Straho feydt) daerom hebbenfe mee een ghemeen confent 12 Colonien tot imitatie |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lib.t.fac.
1 5 6. ende Ï60.170. Soffifla.
|
vanden Peloponenfers ghemaeckt, onder 't ghebiedt van Neleus 3 Androclus ende andere Capiteynen,
(als Strabo ende Hutarcbus betuyghen) ende i^ojaer naede verwoeftinghe vanTroyen, uyt kleyn Afia over ghetrocken, ghelijckmen in Plato ficn kan, 't welck een trefFelijck landt geweeft is, palende aenBitinia, Propontide ende Hellefpontusended'Egeifche, Icarifcheende MirtoyfcheZee , ende |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hebben foo het Grieckenuytghebreyt tot boven de Zee, huyden daeghs Natalia ghenaemt, ( dat is,
T*io.ub.y QOft_zeej endefoo voortgaende hebben fy veel Zee-fteden vermeeftert, ende hebben de Cary ende |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zib.6.fi
1 ^2- "
1.4.^. |
Lelegi meer naer binnen toe gedreven, ghelijck Strabo betuyght, ende defer volckeren Koningh is
Andmlus.gheweeft, ende niet lone (als Vitruvius betuyght) de welcke zijn Koninghlijcke Stoel'bin- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
nen Ephefusghefet heeft, huyden-daeghs Figena ghenaemt, ende dat was't derde Heyr-Iegher dat
uyt.Gcie.ckenlahdt ghetrocken is, onder 't gheleydt van Koningen en vreemde volckeren. fEnde naer de tijdt reeckeninghen , welck wy uyt Herodotus, Paufanias ende Strabo hebben, defe
tpnifche zijn in Colommen verdeelt gheworden meer dan ^ojaernaer /o^defoon vznXuto, en Ct$i<£&> daerom :fien wy klaer dat Vitruvius ende fijne volghers in dit ftuck de eerfte lonenmetde laetft.e vermenghen, foo wel in refped: vande verfcheydenheydt vande tijdt als in de namen van hare leydtf-mannen. "'Nuaenghelïen dat wy haer outften oorfpronck ghevondenhebben, fal hergoedtwefendatwy
ooCkfbecKen oflèin defe plaetfen, ghelijck hetfehijnt, oock Tempels ende andere ghebouwen van haer Order ghehadt hebben , ende om van 't Peloponefus te beginnen, Paufanias feydt, dat de ver- maerde Tempel vande Mïnerva Elea vande Teagetti in Arcadia ghemaeckt, heel met Colommeu vande lonifchë Order om§inghelt van buyten was, met Fróntefpici van voorenende van achteren, van welcke Scopa Pariusde Bouw-^meefter gheweeft is, ghelijck de felve Autheur feydt. Boven dat, foo was deSchat-katner vanden Eleis (ghelijck wy ghefeydt hebben ) met wooninghen
na de Dorifche endê Ionifche Order ghemaeckt, welcke nootfakelijck moet ghebouwt zijn geweeft voor'tjaer283d# in welck dit felfde Koninghrijck een ent ghehadt heeft, ende alhoewel wygheen ghe-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lib.yfac.
471- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
617
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cap.it.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
H>an Vincent Scamozgl. 6?
ghewifle fekerheydt hebben aengaende de ghebouwen, datfe in Attica naer de Ionifche Order ghe-
maeckt zijn gewceft, dicht by Athenen, tot dat de lonieren felve in 't kleyn Afia overgetrocken zijn; ende foo is het heel wel te ghelooven datfe ghedurende haer rufte veel daer nae gemaeckt hebben. Aenghefien dat binnen Athenen ontalbare vele verfcheyden ghebouwen gheweeft zijn, ghelijck ^s-«/.»
Vitruvius verhaelt vande Eumenifche Galleryen, den Tempel van Baccbus en 't Odeus van Pericles ge- maeckt, met Galeryen ende Colommen van fteen, ende andere meer. Onder welcke de Tempel van i^ipollo Deltusghewceiï is, ghemaeckt van Ertfiones een loon vangrotende andere meer van Apol- lo, Baccbus , Efculapius ende/awöj vande welcke noch tot huyden-daeghs toe teeckenen te fien zijn, wederom cpghemaeckt, ende van Diana, welcke Paufanias in't breedebefchrijh, want'tisfeecker datfe voor hare Goden ende Godinnen Tempels naer de Ionifche Order ghemaeckt hebben. Ende aengaende de Ionifche van 't kleyn Afia, men weet heel wel, dat de vermaerde Tempel van jCttMb. i.
Diana Ephefia daer gheftaen heeft, welcke foo oudt is datmen niet voor feecker weten kan wien de oude Bouw- meefters daer van gheweeft zijn, 't kan zijn ghelijck Dionyfius» Plinius ende Vitruvius verhalen dat Ctefifones ende Metagones van Gnofen de felkle begonnen hebben, maer dat Demctrius Lih.+.fac. ende Peonius Bouw-meefters binnen Ephefus de felve opgemaeckt hebben ■ maer Androclus Koningh ££,6.,4, der Jonifche heeft; 't felve daer nae vergroot ende versiert, welcke Tempel Colommen hadde vande *?• Ionifche Order heel met ftrepen, ghelijck Vitruvius ende Plinius verhalen. i/^wjTi Behalven dat waren in de felve ftadt noch twee Tempels van Apolio, maer ghelijck Paufanias feydt
onvolmaeckt, ende de Tempel van Baccbus binnen Teo, een van de 12 Colonifteden in 't kleyn A fia, van Hermogenes ghebouwt naer de Ionifche Order, ghelijck als Vitruviusoock verhaelt, ende een van hfw in Samos, als Paufanias betuyght, ende de Tempel van Apoffo van Neftus ghebouwt, ende dat van Diana Magnefias, als Ptolomteus feydt, ende Plinius naer by Ephefus, ende dicht by de riviere MeandruSjtuflTchende Cary: ende een heel vermaerde,als Paufanias betuyght in Branchus van Mele- fiatereerenvandenGodt^o/ZoDtó/^^j1, ghelijckoockc Curtius betuyght, endeinfghelijcks dit Ub.<?.fac. van ApoUo> Melejius van Peonio, ende Daphnis van Milete ghebouwt; ende een arrder van Apollo van ft£^ Claroy een ftadt der Colofonij, ghelijck Plinius feydt, welcke by alle volckeren heel vermaert zijn ge- x*t.5. w/- weeft, ende infghelijcks de Tempel (ghelijck vitruvius feydt) van Diana % ende die van Minerva in tl'yfac. Prien van Tituis de Bouw-meefter ghebouwt, ende al defè Tempels zijn vande Ionifche Order ehc- 474. weeft. 239.J Daer waren oock twee Tempels van Pal/as eene in Poliate de ander in Phocea, alhoewel de Perfia- tiky<*t*
nen de felve verbrant hebben, als Paufanias betuyght, welcke oock wonder fchoon waren, ende om niette verhalen andere, het fal ghenoegh zijn vanden Tempel van Efculapius te fpreecken, binnen Trali onder den Cary, binnen en dichte by Magnejïa, de lelve was oock vande Jonifche Order ende uh.+.cap.t geordineert by Argeliur, ende een andere oock Efculapius toegheheylightinSmirnen by denbergh L^l Cauftus aen de Zee, ghelijck als Vitruvius ons leert, hier uyt fiettnen door deanthoriteyt van Vitru- L&-ifw- vius ende Paufanias 3 welcke beyde fegghen dat de Joniers Tempelen veel fchoonder gheweeft zijn, dan die van andere volckeren in Afia,welcke gebouwen Cirus den Koningh uyt Perlèn eyndelijck ver- nielt , ende de Joniers onder zijn jock ghebracht heeft. Behalven dat fietmen dat de oude Romeynen de Ionifche order veel ghebruyekt hebben, gelijck*
men noch huyden daeghs uyt de vervallen itucken van hare Tempels afnemen kan,- oock inde private gebouwen inde Colomnati ende Archi,gelijck wy eén weynig hier achter feggen fullen; daer van men noch veel Colommen vindt, met hare verfcheyden Capitelli naer de Ionifche Order, infonderlijck inde Kerck van Stnt Maria van Traftevere, ende Sint Stephano T^otundo in Monte, ende elders, alle heel verfcheyden ende fchoon. Van dit Order, ghelijck Vitruvius verhaelt, heeft Thefiphones van Lib.j.prst. Gnolïen een vande oude Schrijvers, ende Metagenes zijn foon, fchrij vende vande Tempel van Diana L*h' l'cap' binnen Ephefus, ende Vhileus vanden Tempel van Minerva binnen Priene,ende Hermogenes vanden uki.cap.$ Tempel van Minerva Magnefia, ende eyndelijck heeft oock Vitruvius daer van ghefchrev en, gelijck wy fchoon elders gefeydt hebben. De Ionifche Order heeft al in fich dat een Tempel kan fchoon maecken , want hy imiteert veel de
planten vande boomen, ende de graviteyt van de Vrouwen. Daerom hebben de oude niet fonder redenen defe Order in 't midden gheftelt van hare vijf Orders, ende wy willen inlghelijcks doen, om dat daer gheen ander Order is, die fulcke correfponcentien begrijpt, welcke fulcken vaftigheyt, be- cjuaemheydt ende fchoonheydt heeft, ende die tot alle lborte van ghebouwen dienen kan, ghelijck als defes ('t welck wy alreede ghethoont hebben,) De Ouden hebben hare private huyfen naer dit Or* der ghemaeckt, ende wyprijfen infghelijcks dat de publij cke en private ghebouwen foo ghemaeckt worden, gelijck wy in onlè wereken doen blijcken. DelonifcbeOulermetBafenende Capitello moet van 3 Moduli zijn, ende I van'tModulo, de C$.u«
Bafafal { Modulohooghzijfi (ghelijck wy elders ghefeyt hebben) maer 't Capitello vande Tondino naer boven toe fonder de Welben oftVoluten, komt T~ ende aModulo hoogh. DeFufti of ftock vande Colommen blij ven 7 Moduli, ende^van't Modulo, doch verftaende met de Cimbia van on- der ende van boven,ende defe Fufti of ftocken verminderen boven het fefte deel vande groote van- de voeten. 't Ornament boven aen de Colommen, wort van 't vijfde deel van hare hooghte ghemaeckt, want
Ra de
|
|||
|
<S8 Gront-regulen der Archite&urz^
de Ouden hebbenfe foo ghebruyckr, ende Vitruvius felf befchrijftfe alfoo, fpreeckende van 't Front
vande Scena, ende ghelijck wy ghefeydt hebben, fpreeckende vande Orders in 't generael datfe fal i Modulo ende ï zijn. Defehooghten moetin ij deelen verdeelt wordden, daer van komen d'Archi- ! trave y toe, aende effen ordinare Fregio4, aen 't Cornice 6, inde welcke de Modiglioni ghemaeckt worden, infonderheydt in de groote wercken , ende onder fullen gheene Dentelli gefneden worden, om de voorfeyde reden. Defe proportien zijn foodanigh, dat de Architrave is een deel, 't Fregio * van een deel, de Cornice een deelende V, foo dat fy de helft meer is dan't Fregio, ghelijck als de Architrave ende 't Fregio oock de helft meer zijn als de Cornice. Als de Colommen Pedeftili onder moeten hebben,danfullen die l ende \ hoogh zijn, vande hoogh-
te vande heeleColomna, fodatfè 21 Moduli zijn fullen: defe hooghtewortin 6 deelen en* verdeelt; deopperftefalde Cimacia toekomen, de volghende 3 ende * fullen voorde tronck of't vierkant vande Pedeftilo zijn, de twee onderfte blijven voor 't Bafament ovcrigh, namelijck \ voor de Corni- ciamenten,ende een deel ende \ blijft voor de bloote Zocco,welck op 't vlacke ftaet: die is \ Modulo, zijn Corniciamenten zijn ï van 't Modulo, de tronck of vierkant een Modulo ende *, ende de Cima- cia 3S van 't Modulo, welck juyft 2? Moduli maecken , ghelijck wy ghefeydt hebben. Van alle deelen vande Colommen 3 Ornamenten, Pedeftili, ende hare leden fal de Sacome in't cynde vanditCapit- tel gemaeckt worden.
■ ■ ..■...." g
Vande Colomnati endefimpeh Arcbi vande Ionifche Order, ende oock vande Colomnaten
ende Archi niet de Pedefiilen, ende de Modulatien van hare binnen
Poorten* Cap. 22.
E Ouden hebben dickmaels de fimpele Colomnaten van dit Order ghebruyckr,
ende men fiet noch huyden-daeghs binnen Roomen onder aen 't Capitolio de Ga- Ierye vanden Tempel met g Colommen met Granaet-appelen, door dien dat de hoogten vande Capitelen ende de Volutcn of Welben,ende oock de Cornicen met vierkantigheuycehehoolde Modiglioni, ende meer andere dinghen zijn van de Ionifche Order ,-ende infghelijcks de Galery van het Kerckjen Lateritio genaemt, by de Senaceurs brugghe is oock vande Ionifche Order, op diewijfe hebben wy veel vvoon-huyfen ende Faciaten geformeert, alfoo wel inde pnblijcke wercken vande vermaerde Sr. Nülaes Corner, in zijn luft-huys te Murano, ende aen een ander oort een woon-plaetfe inde forme van een Salette, metKamerkensopdekaut3 tot luft van't hof van Sr. lulius Contarinus, op de Brenta dicht by Stra : ende dat van Sr* Molinus inde voorftadt van Padoua, de twee Eylandtfche woonin- ghen aen 't hooft van Cedrare, van de Sis. Cornari by Baflano, ende noch andere in defabrijeken van Sr. IeronymusContrareni aLoregiabinnen Treveiano. HetfïmpelColomnato van vier Colommen, ende drie Intercolomni falfoodanjgh zijn: deheele
lenghte van'tSpacicvand'een uyterfte Colomnatot d'andere,- doch voor behoudende foo veel de Agetti vande uyterfte Bafen lijden moghen, fal in 10 deelen ende | verdeelt zijn, welcke voor 't Mo- dulo dienen fullen, aende twee Colommen in't midden, ende de twee uyterfte Pilaftren worden 4 Moduli ghegeven, voordetwee Intercolomni of>d'een ende d'andere zijde falrnen een Modulo en- de 5 van't Modulo geven voor elck, ende voor die in 't midden 2 Moduli ende f, ende foo komen de Intercolomni vande Bafilica , welcke Vitntvius ghemaeckt heeft wel uyt, ende foo fullen de Moduli verdeelt zijn: de proporti van dcfe Intercolomni in 't midden is j meer dan de andere. Alfmen 't Colomnato van 6 of S Colommen maken wil, dan waft 't ghetal vande Colommen;ende
Intercolomni alfoowel op de rechte alsopdeflincker-zijde, inde gecontinueerde Faciaten, waer VenfterenenJe dierghelijcke openinghen zijn , konnen alle de Intercolomni ghemaeckt zijn, foo breet als die in 't midden, en fomtijdts wat meer tot dien eyndedat de Ornamenten vande Venfteren ende dierghelijcke dinghen aldaer konnen bedeckt worden. Defe Colomnati konnen vande aerde verhooght worden met eenSottobafii Modulohoogh, al-
foo datmen by trappen daer toe moet opgaen, om voor verhaelde redenen: de Colommen met de Ornamenten daer boven fullen vande voorghefeyde mate zijn, in 't midden van elcke Colomme 3 en de Pilaftro moet een Modiglione zijn, inde uytez fte Intercolomni fullen y Spatij komen, ende in die in't midden tf, vand'een midden vande Pilaftri tot de andere van't Colomnato van 3 Intercolomni zijn 16 Spatij, ende Modiglioni,in 't Colomnato van 6 Colommen zijn 16 Spatij3ende in die van 8,$tf, ende foo veel Modiglioni. Van d'een midde tot de andere vande Modiglioni zijn h van't Modulo, ende in al defe Colomnati komt altijdt een Modiglion in 't middel Intercolomnio, Jt welck heel wel kornt om \ Frontefpicio te maken, daer van wy elders ghefproken hebben. De Poorten voor "tghebruyck vande Colomnaten van dit Order konnen hare proportien nemen
vandefelfde Colomnato, 'tlichtfal? deelen hoogh zijn, van't paviment vande Colomnato, of Log- gie tot onder't Lacunari toe; met welck wy huyden-daeghs verftaen de Soffitti van'tvelttuffchen den Modiglioni vande principale Cornice, ende indien daer gheen Modiglioni zijn, dan laetfe onder aende Giocciolatojo zijn, want naer dit Livello kunnen de quadri of vierkanten ghemaeckt worden, * ende |
|||
|
van Vincent Scamozgi.
ende de Schilderyen vande Soffitto vande Loggien of Woon-plaetfe, of oock veel van 6 deelen tot
beneden de Architravetoè, want het is al even eens. Defe hooghte wort van nieuws in 13 deelen ver- deelt ende 1, ende de breedte van't licht van onder ende vanboven vande Soglia of Drumpcl. De Erte of Stipiti f uilen in 't Front van een van defe deelen zijn, ende foo veel fal 't Limitare weten 9 en- de op die wijfe fal 't licht vande Poorte twee quadri hoogh zijn, ende even foo veel als de helft van 't Limitare. Het Ornament boven aen de Poorte fal h zijn ende 5, ende verdeelt in 3 ghelijcke deelen, daer van
komt de Architraveeendeeltoe,de Pregio? , ende de Cornice naer't Livellocen deel ende r; het heele Ornament komt te zijn 1 ende j van't licht, indienmenfecartellen of tafelkens op de kant aen de Erte of Pilaftrate fetten wil, welcke Vitruvius Ancones nocmr of Prothrides, d'eene op de een, de Lih- * andere op de ander zijde, wefende in Jt Front de helft vande heele hooghte van't Cornice: hare lengte fal zijn van 't Soffito vande Giocciolatojo tot't licht vande Poorte toc3ende van daer beneden toe ïiillen de bladen komen.De Cornice vande Poorte moet langhs heen door loopeu, maereen wey- nigh verheven zijnde, boven welcke recht teghen deNicchiover, fullen voor c^ieraetghemaeckt worden de Riquadri by malkander ghevoeght inde muur, de verdeeliughe van defe Poorte komt aldus veel beter te pas dan die van Vitruvius, want de lief-hebbers van defe konft fullen de minfte üb.+ moeyten hebben , om die te verftaen ende op defe wijfe komen wy met die Poorten die de Ouden ge- °- maeckthebben, heel wel over een. Aengaende het beweeghlijcke deel vande Poorte kan de /cl ve van boven naer beneden toe in twee
deeleii ghemaeckt worden, verdeelt in * voor elck, die in 't midden fal de grootfte zijn , ende de an- dere van beneden fal de Cimacia van 't Pedeftilo naer onderen verghefèlfchappen, indien op de rech- te ende flincker-zijde vande principale Poorten, men wil Nicchi tnaecken om beelden daer in te fet- ten, welcke niet wel konnen gbefien worden3 indiende Nicchi te hooghzijn, ghelijckoockindie geene welcke kleynder zijn als I ende ^ofdie voor Venfters dienen konnen, (want alfdan moetenfe vierkantigh boven zijn) hare hooghte moet dan naer't Loot met't licht vande Poorre overeen ko- men, ende onder moetenfe op een fafcia gheftelt zijn, ghelijck een Cimacia van een Pedeftilo 5 welc- ke over al eene hooghte of Poggio voor de Venfteren gheeft; hare hooghte fal ♦ zijn ende \ vande heele Colomna 3 defe over een kominghen ende verbindinghen van leden zijn van groote importan- tie in het lichaem van 't werek. Ende om dat de verftandighe eenighe wetenfehap hebben moghen vande lonifche Poorten van Vi- u
truvzuS) dacrom fullen wy zijne woorden beter verklaren, als namelijck daer hy fèydt dat de hoogh- te van 't licht in twee deelen ende \ verdeelt is, daer moetmen liever ghelooven , dat hy heeft willen feggen 31 deel, ende daer van il tot de breedte onder aendedrumpel geven, ende hier af worden wy te beter verfekert, aengefien indien elck deel weder in 4 verdeelt worden, foo komender 14 nyt, daer wil hy datmen van een deel der felf de breedte vande ftijlen of Stupidi fal maken, encie volghens defe wijfe in dien 't licht felf 16 voeten hooghwas,fb blijven 6 voet voor dedrutnpels, endeindien men het inde hooghte verflauwt ghelijck de Dorifche onder aen 't Limitare, dan falder 5 voeten blijven ende ï , foo datfe fal tot \ ende \ hooghte komen : indien men de Stupidi of Pilaftrati een vande 14 deelen vande hooghte van 't licht breedt wil maecken,foo fullenfe tot 1 voet ende 1 komen,ende bovenjuyft tot een voet. Ende aengaende. de Ornamenten boven de Poorten, indien men de groote van 't Limitare of Ar-
chitravemet iFafciemaeckt, d'eene van de andere verfcheyden metdeCimacioendeOrlo, ende infghelijcks't Frcgio met zijn Cimacio daer boven 3 ende inighelijcks de hooghte van 't Cornice na 't Livello met zijn Cimacio ende Orlo daer boven. Al dit gheheele Ornament ( begrijpende de Go- la ende Orlo welcke daer op komen om 't Frontefpicio te maken ) fal ontrent 't vijfde deel zijn vande hooghte van 't licht, endebequaem genoegh voor defe lonifche Order. DeCartelle welcke hy op 't Griecks Ancones noemt ende Prothyrides (om datfe fichbuyghen
ende in malkander wickelen ) zijn? langh van beneden de Cornice naer't Livello van't licht vande Poorte, endcdaer boven de bladen welcke inde hooghte? vaneen voet groot zijn, ende beneden % van een voet, ende zijndaerom fwack ghenoegh, ende men moet letten dat de Cartelle felver niet vermindert worden, indien 't licht vande Poorte niet vermindert wort. TV// volght de ontwerpinge van 'tfïmpci Colomnato vande lonifche Order met al0jne deelen, met Modulen
ende 'Minutengheteeckent. Van defe Jonifche Order konnen infghelijcks de Faciaten met de Boghen ende Pilaftri gemaeckt
wórden, ende de Colommen daer aen ghelent, voor 't ghebruyck vande Galeryen ghelijckmen inde
tweede Order van Colifeus fiet, of in 't Theater Van Marcellus ende andere oude gebouwen, ende^ïbo
kornen wy die oock nae gheleghentheydt rnaecken , daerom willen wy alle maten vande Archi nae
«malkander hefchrijvcn.
De verdeelinge vande breedte van d'een halve Colomna tot de andere in 't midden vande principa-
le Pilaftri (uilen 6 Modulizijn, endej van't Modulo: de Colommen een Modulo groot, ende fullen i voor de muren ^ van't Modulo meer dan de helituytgaen, 't welck meer gratie brengeen kan voor 't Soffitto vande Architrave dienen , welcke heel door van d'eene Colomna tot de andere loopen fal. Het Pilaftro niet de Alctto op de rechte ende flincker-zijde vande Colomna fal in't Front juyft
S tot
|
||||
|
70 Gront*regukn der Architeclurtj,
tot 2 Modulo komen, ende komt x van 't Modulo meer dan de helft vande breedte van 't licht vande
Archi te zij n. In zijne Flancken door de groote vande muur fal die foo veel zijn als een Aletto, ende | vande groote der Cölomna van buyten , ende't ander vierde deel blijft overigh voorde Sporto van't Contra-pilaftro binnen de Galeryen om't welffel op te houden. DeAlettenof leden op de rechte ende llincker-zijde vande Colommen fullen in 't Front juyft* Modulo zijn, maerteghen 9t licht vande Archofalfe zijn foo veel wyghefeydt hebben vande Flanck vande principale Pilaftro, defe Aletten behooren naer 't Loot vanboven tot beneden ghemaeckt te zijn, ende al van eenfteen datmen gheene aen een fettinghe overkant zien kan, want (oo zijn de vvereken lulliger voor 't ooge* Het vlacke vande Archi fal fich wat vande aerde verheffen , ende men fal by trappen daertoèop-
gaen omgrootermajefteyttegheven, de Sottobafe, Colommen, ende Ornamenten daer boven, moeten naer de maten welcke wy gegheven hebben ghemaeckt zij n, ende aengaende 't Frontefpicio Caj7.12. ende de Archi moet aenghemerekt worden, 't ghene wy elders gefeydt hebben. De Archi fullen in 't licht 4 Moduli min*1 van't Mödulro zijn, ende inde hooghte fuIlenfewafTen \ ende i van 't Modulo, ende van't licht naer boven toe tot onder de Architrave fullen j van't Modulo over blijven- voor de hooghte van 't Serraglio, welcke aen 't hooghfte vande Colommen komt met de Sottobafen. De Arco moet van een halve cirkel zijn, ende een j van 't Modulo daer en boven , 't welcke dat toekomt,, 't welck de Sporto vande Impoft wegh-neemt, ende aldus fal de Archo fchoon zijn. De Impofta boven de Aletto alwaer de Archo begint fal ft ende ï hoogh zijn , van 't vlacke tot zij-
Cap. 13; ne hooghte toe ('ghelijck wy gefëydt hebben) ende moet binden rondfom de Pilaftri Ianghs de muur, eude de principale Poorten,welcke booghfw/jfe ghemaeckt wort, ende foo veel fal 't Bafament ende de Cimbia onder vande Colomna maken. De groote van 't Archivolto, welck rondfom 't licht heen gaetfali zijn ende 1 vande breedte van't licht, ende foo veel fal infghelijcks zijn de breedte vande Cuneus, of Serraglio, een deel dicht by't licht vande Archi oftBoghen, ende van daer na boven toe fal het allencxkens breeder ende breeder worden tot onderde Architrave toe: chk Serragli konnen, ghelijck wy ghéfeydt hebben versiert worden, aifmendeverdeelinghe vande Archi, Pilaftri, Alette of Vleughelkens, ghelijck wy ghéfeydt hebben, maecken wil, dan moet de uytdeelinghe van Jt Mo- diglioni ende Spatij juyft ghefchieden, want in 't midden van elcke Colomme komt een Modiglion ende noch 9 andere met hare Spatij komen daer en tuffchen, *t welck voor de rnaeckinge van 't Fron- tifpicio boven de middeler Archo heel wel komt. Binnen defe Galeryen ende teghen de middelfte Archo over kan de principale Poorte booghfwijfe
ghemaeckt worden tot verfcheydenheydt van de andere, welcke inde Colomnati ende Archi met de Pedeftili zijn, ende nauwer of kleynder dan de Booghen van buyten, foo veel 't Front vande Mo- dono opbeyde zijden die daer rondforn gaet; ende de Impofta fal tot haer ^ieraet, ende indienmenfe vierkantigh maecken wil, zijn licht fal zijn ontrent $ van't vlacke tot onder de Architrave toe: Het beweeghlijckedecl fal van d'Impolta naer beneden toe zijn, ende men falfe ïn twee deelen konnen doen openen ende elck vande felve verdeelt in 2 verfcheydene vierkanten met recinten rondfom, ge- lijck wy elders ghéfeydt hebben, alwaer wy van Vitruvius Dorifche Poorten gefproken hebben, ende tap. 2. jnc}e ontwerpinge te fien is. Op de rechte ende (lincker-zijde kanmen Nicchi maken om beelden in te ftellen, of voor vier-
kantighe Venftcren, welcke moeten ghefet worden op een Cimacia overgaende , ghelijck als of het een Pedeftilo waer i hoogh ende', vande vlackte tot beneden de Architrave toe : ende foo fal die naer de proportie vande Pedeftili van dit Order komen. Dele Nicchi met hare opperfte fiillen'een weynigh lagher ftaen dan 't beginvande Impoft, ende onder fullenle op de Cimacio van 't Pedeftilo, daer van wy alrcede ghéfeydt hebben, ftaen. Nu volght de ontwerpingbe vandeJïmpele Bogben vande Ionifche Order > met al hare deelen, met Moduli en-
dep ortien getee ckent. Het valt oock heel wel uyt de Ionifche Colomnati vande Loggien met Pedeftili van beneden te
maken, welcke de Ouden heel wel hebben weten te ghebroyeken, ghelijck oock de andere Orders van verfcheyden foorten van ghebouwen, van welcke men noch huyden-daeghs fommighe teec- kens fiet 5 ende Vitruvius fpreeckt in 't breede hier van, doch vande andere noch meer 5 als hy handelt vande Galeryen rondfom de Tempels, ende van die achter de Scena van 't Theatre. Ende wy felfs hebbenfe infgelijcks gebruyektinde publijcke wereken als inde Loggien der wereken op Sint Marcx plaetfè, endedickmaels oock in private wereken : Daerom is het verwonderinghs waerdigh dat de Moderne Meeftcrs niet daer van ghehandek hebben in hare Orders, bethoonendedaer mededatfe de felve gheheel vergeten hebben. Endedaerom willen wy fommighe regulcn daer van geven, welc- ke ons duncken nootfaeckelijckft te zijn. Om de verdeelinghe van 4 Colommen te maecken (de Sporto vandaBafamenten achter-latende)
wort de geheele lenghtevan d'een uyterfttot d'anderc van't Pilaftro verdeelt in 12 ende} Modu-*- len,- van welcke 4 de twee Colommen in 't midde toe komen, ende de twee uyterite Pilaftri, ende dan voor de kleynfte Intercolomni twee Moduli ende f voor elck, dan lullen voor ce middel /te 3 Moduli overigh blijven ende v , ende foo zijn al de Moduli verdeelt De proportie van defèn Jntercolomni falzijnghelijckdiein'tmidden, ende bykans de helft meer dan de andere. Voor'c Coiomtiato van fl waft het ghetal vande Intercolomni ende Colommen oock, ende dan hil de ver-
deelinghe
|
||||||
|
Ti>an Vincent Scamozgi.
deelinghe vand'eerfte 19 Moduli zijn ende%ended'andere 26 Moduliende j. De Colommen, Orna-
menten ende Pedeftili fullen de voorfz mate hebben, daer van wy ghefeydt hebben, ende f uilen mét trappen van onder verheven worden, om meerder majefteyts wille* De verdeelinghe vdnde Modiglioni in haren Corniei fal heel wel komen voor alle defe Colomnati,
want indienmen een recht over teghen elcke Colomme ende elcke buytenfte Pilafter fet,dan fal daer voor de kleynfte Intercolomni $ komen, ende voor de middelfte 7 , foo dat voor 't Colomnaet van 4 Colommen fullen 20 Spatij komen, ende voer dat van 6 Colommen 3 2,en voor dat van 8 Colommen 44, ende even foo veel Modiglioni: komende even in 't midden 't welck heel wel komt om 't Fron- tefpicio te maecken , alwaerhet gheene dat wy ghefeydt hebben j moet gheobferveert worden. WanneermendePóggiovanalofeen deel van defe Colomfiati maeckenwil, alfoo wel inden Log- Cap. 12. gien op de vlacke aerde, als in die om hoogh, ghelijck wy gheraaeckt hebbenen de wereken daer van wy boven ghefeydt hebben , dan moeten de Cimacie ende Bafamenten van 't Pedeftilo heel deurloo- pen, ghelijck Vitruvius inde voorghemelte plaetfen ghedaen heeft, fprekende vande Tempels van- i*.3.öp de Ionifche Order: defe Rifalti heeft hy Scamilli genaemt, van wekken wy genoegh gefproken heb- ben, ende een exempel van eenoudtMarbelfteenbewefen, ende dit is foo veel, aengaende de buy- uh.w tenfte verdeelinghen. De voornaemfte of principale Poorten van defe Colomnati fal % hoogh zijn, vande höo^hte vande
gront waer de Pedeftili op ftaen , tot onder de Spatij vande Modiglioni vande principale Cornice van buyten toe (gelijck eldersgefeydt is gheweeft) de breedte van 'dicht fal 6 ende1, deel van 13 zijn Gi/m* ende! van zijne hooghte - ïodatfe vermeerderen fal de helft van't Limitare meer als I: 't Front van- de Erte of Stijlen der Ornamenten daer boven , ende alle andere dinghen voorde Poorte feif, moet daer nae ghemaeckt worden, als wy ghefeydt hebben vande Poorten vande fimpele Colomnati, van dit Order, om eendingh nietdickmael te wederhalen. De Nicchi teghen de kleyne Intercolomni over fullen haer begin hebben naer 't Livello vande
hooghte vande Bafèn der Colomnati; ende haer opperdeel fal recht tegheri over 't licht vande Popr- te zijn, ende foo fullenfe al met malkander over een komen, maer indienmen vierkanteVenfter,en wil maecken, dan behoordenfe te ftaen boven de Cimacia vande Pe deftili. Nu volght de ontwerpinghe van 't Ionifche Colomnati met de Pedeftili, ende alle deelen met hare Modiglioni
ende portien verdeelt. Behalyen dé fimpele Archi konnen oock die met Colommen op Pedeftili ghemaeckt worden*
't welck by den Ouden ghebruycklijck gheweeft is inde publijcke ende private ghebouwen, ghelijck men uyt de overghebleven teeckenen afnemen kan. Ende wyfelfs konnen defèlfdenaer ghelegent- heydt noch imiteren ende volghen, aengaende de verdeelinghen van d'een midde tot d'andere vande Colommen vande Archi, daer zijn 8 Moduli, ende de Colommen een Modulo groot, ende fullen een weynigh meer dan de helft voor uytgaen om de voor-bethoonde redenen. 't Gheheele Pilaftro de rr.iddeler Colomme daer in begrijpende ende de twee Vlcughelkens op de
een ende de andere zijde, fal twee Moduli ende^ zijn; maer 't Maffif aendedicktevan de muur fal fo veel zijn als een Aletta, ende} vande Colomna van buyten , ende 't ander vierde-deel magh dienen voor 't Agetto vande binnenfte Pilaftro, welck 't ghewelf vande Galerye draeght. De Vleuahelkens of Alette op de rechte ende flincker-zijde vande Schacht vande Colomna, fuïlen in 't Front n van't Modulo zijn, ende fo veel behooren oock van d'een midde tot de andere de Modiglioni vande Cor- nice te zijn, de Alettaes fullen van boven tot beneden toe van een ftuck zijn. De Colomna ende *t Ornament daer boven, ende infghelijcks de Pedeftili om die te verhooehen,
fullen vande voorgefeyde proportien zijn,ende de Pedeftijlen fullen fy met fommige trapkens vande aerde verhooghen; op defe wijfe fullen de Archi 4 Moduli breedt zijnendel van't Modulo, ende fullen boven twee \ met ü van *t Modulo waiTen. Op de Archi fal voor de hooghte van 'tSerraglio over blijven een Modulo, foo datfe in 't gheheel 11 Moduliende i zijn fullen van't vlacke tot onder de Architrave toe. De Archi of Bogen fullen van een half cirkel zijn, ende fullen voor de waffinghe \ van 't Modulo
hebben, voor het gheene dat de Sporto vande Impoftawegh neemt: 't welck van velen niet in acht genomen zijnde, iseenoorfaeck gheweeft dat hare Archuü telaegh ghewordenzijn. Delmpoften boven de A letten daer de voet vande Archo op ftaet fal alfoo hoogh zijn als 't Fregio ende de Corni- ce vande principale Poorten. De Archivolto rondfom 't licht gaende fal i ende \ vande breedte vande Archo zijn, ende foo veel
fal't Serraglio inde Front zijn, in het deel dat daer boven opkomt: ende van daer naer boven toe falfe haer verbreyden naer de Iinien uyt het center vande Archo ghetrocken: vande Ornamenten van de Serragli hebben wy elders ghefproken , in't generael. Ende aengaende de verdeelinghe vande Modiglioni rechtover teghen elcke Colomna daer fal een komen, ende daer tuflehen fullen 12 Spatij ende 11 Modiglioni zijn, foo dat de middelfte heel wel komen fal om't Frontefpicio te maken ende G^o; op die wijfe fal van Colomna tot Colomna 't gheheel Ornament Rifalirea De Aletten op de kanten /■van defe Boghen konnen verkleent worden, om de juyfte verdeelinghe vande buytenfte Modiglioni' te vinden. Van't Frontifpicio, Acrotery, Dack ende andere faken kan ghemerekt worden/t welck wy elders ghefeydt hebben. Cap.iz- |
||||||
|
71 Gront-ngukn der Arcbiteftnrt^
De principale Poorten..falh^rc proportien hebben indiende hooghte van 't vlacke, alvvaer de
Pedeftili vande Colommen op ftaen, yerhooght wort tot boven de Impofta vande Archi toe: ende fo veel als de hooghte vande Gola ende zijn Orlq toelaec. Defe hootghte fal in 16 ende2l deel ver- deelt worden, ende vande -i$\ onderfte feldebooghte van't licht vande poorte zijn, daeromfalfe van ? zijn van't vlacke tot onder de Architrave toe:, zijn breedte van onderen aendedrumpeiende om hooghe fal 61 zijn, ende foo waft zy 3 de helft vande groote van 't Limitare. Daer na blij y^n dp 3 overige deelen voor/t Ornament vande poorte, van een deel wort de Archi-
traveghemaecktj.endjefoogaootbehoorendeitockenot'Ertea in*t Front te zijn: ende hetFregio fal van een deel min \ zijn ghemaeckt recht oi krom s ende van 1 ■ deel f al 't Cornice naer 't Livello Êhemaeckt worden, opdefe vvijfe -komt het dat't gheheele Ornament in ir deelen verdeelt wordt,
eyde van de hooghte van't Fregio> ende vande Cornice vande poorten feit, behalven de Orlo ende de rechte Golettafalde hooghte vande Impofta vande Archi zijn (ghelijck ghefëydtis,) ende de - - deelen vande een£ komen met de deelen vande andere over een 3 in/topperftc vandefe poorten fal gelet worden, wat:wy inde andere van dit Order ghefeyt hebben. Aengaeridede NicchiofVenfteren, haer begin fel lal nacrdelinien metdeCimacia vande Pede-
ftili zij n, ende het bovenfte naer't Livello van 't licht vande poorten, ende al dit wort heel wel in de ontwerpinghe verthoont. Nuvolghtdeontwerpirighevandeloiiifche ^rchimet den Pedeftili ende al hare deelen met Modulitnde
portiengheteecfyent. ■,, y/ <. . ; r \ - ■ - -iL\: - . .-"•. ... !-
Vande particuliere proportien ende maten der Pedeflalen , Bafenende andere deelen
vande Ionifcbe Order 3 cock^vcin verfebeyden Captteili tnde Ornamenten
boven bare Colommen» Cap. 23. E Jonrfche Colomme behoort aende voeten een Cimbia ende een Tondino te
hebben, 't v/elck de Bafaoock mede feer versiert, rondom is fijn Fnfto of Schacht in'24 Canalen verdeelt, welcke in 't midde wat diep ingaen, 't levendigh tuffchen de Canalen fal een deel van drien zijn , ende^ vande Canale, AHinen een cirkel vande groote vaode voet vande Colomna maeckt,dan wordtuytde felfüe een- troof middel-pnnd: eenander cirkel ghetrocken, ende een quadraet of vierkant van een Modulo ende T7R, ende dat is de lenghte ende breedte vande Tafel ende Sporti vande Bafa. De hooghte vande Bafa feifs is \ Modulo , verdeelt in y deelkens of portien ende *; zy heeft 6 leeden, Thoro,Liftello, Cavetto, Liftello ende Tlioro, alle ƒ rondt, daer nae het Plinto of vierkantige Tafel, welckevereenight moet worden metdeCimacia van't Pedcftilo: vanwelckede tweeThori metfnijdc-werekenkonnen ghemaeckt worden, het Agetto vandefe leden is & ende \ Modulo, ende foo veel fal voor haer genoegh wefèn. Het Pedeftael zijnde van k ghemaeckt ende een half vande Colomna wort dan twee Moduli ende
I ho'ogh: verdeelt fich in d deelen ende V, namelijckeen voor deCiinacia, drie ende * voor 'tquadro of vierkant, ende 2 deelen voor't Bafament, de Cimacia heeft \ van't Modulo, verdeelt fich in 6 deelen ende l, zijn leden zij 117 , OrloCimacio, (voor een deel) Fafcia,Vovolo,Reftrato,Tondino, Lütcllo, ende 't onderfte Cavetto, vande welcke't Cimacio ende Vovolo kan gefneden worden, het heeft voor Agetto een weynigh meer dan 41 van 't Modulo. Detronckof ftock van 't Pedeftael is een Modulo ende \ hoogh, ende op alle zijden eenModulo
breedtende ?'»,- ghelijck als dequadroofvierkantvaudeBafa. 't Gheheele Bafament is? van't Mo- dulo hoogh, het derde deel daer van worden in vier deelen ende 1 verdeelt, welcke zijne leden toe- komen/t Cavetto, Liftello, Tondino, Gola, Liftello ende Thoro, vandefetf leden kan de Gola met ghefneden wereken ghemaeckt worden, fy hebben een weynigh meer dan k van 't Modulo voor Agetto. Onder aen defe leden is de Zoccö een half Modulo hoogh, op alle zijden een Modulo, ende een weynigh meer dan f, ende dat is 't onderfte deel van 't Pedeftael. Van boven tot beneden toe op de kant van 't Pedeftael zijn de Aletten of Vleugelkens, welcke aen
de voet van de Colommen ^ van 't Modulo breedc zijn, op de flincker-zijde van 't Pedeftael daer zijn de Modonature vande Impofta ende de groote vande kleynfte Archivolti,fy is voor haer (elf -2-u hoogh ende 5 van't Modulo, wordt in 9; deelen verdeelt, heeft sleden, 't Orlo, Cimacio aen een zij- de; de Fafcia, Orlo, Gola, Tondino, Liftello ende Collarino ; vande wekken de Cimacio ende grooterGola konnen met fnijdt-wereken ghemaeckt worden, 'tgheheele Agetto is een weynigh meer dan -U van't Modulo, deArchivolto is een weynigh meer dan I van't Modulo, wordtin 7 dee- len verdeelt ende een half twaelfde-deel, heeft vijf leden, 't Orlo, Cimacio, Tondino, ende de twe» Fafcie, daer vande onderfte is j min als de bovenfte, het Cimacia magh met fnijdt-wereken ghe- maeckt worden. 't Ornament vande principale poorten vande groote Archi is op de rechte zijde vande Planta van-
de Bafa; zijne hooghte is •. ende i van 't licht, ende komt tot een Modulo, ende 5| ende; van 'tMo- dulo,'t weick in ij deelen verdeelt wort, naraelijck j voor de Architraven voor 't Fregio, endetf voor
|
|||
|
i>an Vincent Scawoz&i. 73
voor de Cornice, fy is ontrent^ van't Modulo hoogh, ende heeft oockfoo veel Sporto, wordt in 9
deelen cnde & ende \ verdeelt, zijne leden zijn 9, 't Orïo, recht uytgaende Gola, op een zijde 't Gra- detto, Cimacio, Giocciolatojo, Vovolo, Gradetto, Dentello, endeonderfte Gola, vanden wekken het Cimacio met fnijdt-wereken kan ghemaeckt worden, ghelijck oock het Dentello, zijn Fregio is een weynigh meer dan l van 't Modulo hoogh, hy kan krom ghemaeckt worden tot verfcheydenheyt van die van defe principale Order. De Architrave is fs deel hoogh ende \ van 't Modulo , wordt in j deelen verdeelt ende in *, heeft 4
leden, 'tOrlo, Cimacio ende twee Fafcie, d'eene wat grooter dan de andere: van defe leden kan 'tCiiiuciomet fnijdt-wereken ghemaeckt worden, ende foo veel fal hier van ghenoegh zijn. Dit Ornament kan de Cartelle welcke Vitruvius Ancones noemt hebben, want fy worden rondfom ghe- kromt: vergrooten haer in 't midden vande Cornice, ende wenden fich nae onder aen 't Giocciolato- i/£.4-^-< jo,fy verlenghen haer tot 't licht vande poorte toe, ende van daer naer onderen toe hanght het bladt. Opdeflincker-zijdevandit Ornament is de Impofta ende Modono vande grootfte Archivolti,
zijne hooghte is ghelijck als de Cornice vande Gola naer beneden, cnde daer boven foo veel als het Fregio, in twee Fafcie van verfcheyden hooghten verkeert zijnde: defe leden hebben fekere gelijc- kenifle met de Cornice, ende oock rnet de andere Impofta, zijn Archivolto is een weynigh meer dan een half Modulo, ende heeft daerom de felve leden, van d'andere wort niet anders gefeydt. Nu volght de af-beeldingbe vande Sacomen vande Bafay Cimacra van 't Pedeftael, Impojlen ende andere dee-
len vande Corintifche Order, afgeteeckent vut porteen, Modulr ende minuten. Inde opper-deelen vermindert de Ionifche Colomna s! van fijne groote aen de voeten, ende heeft
het Tondino met '/Ajn Liftello, welck 't Capicello verrijekt. Onder de outheden fietmen veel fchoo- ne ende verfcheyden formen van't Ionifche Capitello, even wel nochtans hebben fich de Moderne Meeftersnict vcelbemoeytomdefelve tebefchrijven, of nae te volghen, daerom willen wy voor't minft van twee foorten handelen. Onder alle Capitclli die'Fitruvius befchreven heeft, is naer mijn verftant ghcen beter dan die ghee- i&.ixap.s
ne, welcke op de Jonifche Orders of maniere gemaeckt is. Evenwel zijnder foo veel difputatien daer van ontftaen, ende foo veel pretenfien tuffchen de verftandighe, dat elck meynt zijn opinie fy de be- fte, lioedanighdefelveoockzijn, Wy willen de felve in fulcker manieren befchnjven , datmende meyninghe van delen Autheur fal verftaen konnen, ende't befte overeen komtmetdefchoonften Capitclli van S'. Maria van Traviftere, ende noch veel andere meer binnen de ftadt Roomen, ende willen dan de verftandighe van onfer moeyten laten oordeelen. Voor 't eerft behoort de Abaco foo langh ende breedt te zijn als de groote vande voet vande Co-
lomna is, cnde een 18 deel daer en boven,- met den wekken 'tgheheele Capitello int'middelfte ver- deelt wort, 't welck £ deelen zijn, ende foo wort fijne hooghte met de Voluten ghemaeckt. In 't Ca- pitello worden twee wederfponghen ghemaeckt: ende worden de Catheti gheformeert; niaer de cu- rieufe hebben noch 't eene noch 't andere verftaen , ende daerom hebbenie die oock niet naer de in- tentie van Vitruvius gheformeert. De eerfte weerfpronck is van een deel ende* voor'teen deel, ub.$ttap.$ 't welck 2' zijn in 't gheheel, offe zijn vande 19 deelen vande kleynfte Capitelli, of van 20, als de A- baco vande grootfte foort is, welcke affigneeren de fronten van de Voluten van vooren ende van ach- ter, iój vanmalkandcrenftaende, ende infghelijcks deSporro vande Abaco heel rondom. De Ca- theti zijn 4 perpendicoli of rechte linien naer beneden gaende, in 't uyterfte vande Abaco, die in zijn EHti.ub. i. hooghte van ir ghemaeckt wordt, ende S deelen blijven overigh van daer naer beneden toe voor de Voluten, welcke de Griecken Helices noemen. De andere retiratie wordt ghemaeckt aen de rechte ende flinckcr-zijde ( naer de linien in 't Front
vande Voluten:) ende meer inwaerts de uyterfte Flancken vande Abaco \: welcke 't famen n deel zijn„ ende tuffchen defelve blijven 17 deelen overigh ende \ -y op defe linien worden de centri of mid- del pund:en vande ooghen der Voluten gemaeckt, en noch vier deelen, ende ï onder de Abaco,ende l\ blij ven beneden. Het ooghe vande Voluta is van een deel, 't welck in 4 ghelijcke deelen verdeelt wort, uyt de Diameter naer't Loot ghetrocken, ende van 'c perpendicolo aldaer ghemaeckt, ende 't parallel niette Catheti. De Voluta vermindert in allen aótien \ of vermindert de helft vande groote van 't oogh, foo dat inde eerfte giro of omtreckinghe twee deelen zijn, ende vande reft ver- minderingh fèght Vitruvius niet meer. De hooghte van 't Capitello wordt in defe maniere verdeelt: 3 deelen blijven overigh van 't ooge
vande Voluta naer beneden toe, 't ooghe is een deel, ende foo veel krijght de Tondino vande hoogh- te vande Colomna, welcke zij nCinta heeft ontrent de helft , 't Cimacio of Vovolo is twee deeleu hoogh; van't Tondino tot waer de eerfte giroofrondom-keeringhe vande Voluta fich eyndet; ende dat zijn 3 ronde leden. 'tOverige,namelijck de twee deelen(welcke de Voluta inde eerfte giro of ront- om-keeringhe verkleynt) komt de Canale met zijne bovenfte groote toe; ende il blijft overigh voor 't Cimacio, ende 't Orlo vande Abaco, ende dit zijn 4 vier-zijdigbe leden, welcke t'famen in 't geheel ^ijfdeelen maecken, rnet de helft van 18 : 't Vovolo 't welck Vitruvius Cimacio naemt, heeft vande Sport op alle zijden een deel meer vande buyten en 't uyterfte vierkant vande Abaco. DeBalthei,datistefegghen, de girdelen of ^inghelen , welcke de Voluta binden, ghelijck als of
f het Wangekens waren in de Flancken inghewickelt Juyft boven 't Sporto van 't vovolo zijn een deel T breedt,
|
|||
|
74 Grom-ngulm der ArcbiteBurc
breedc, de borden of grootcnis vande Volnra , naer 't buyrenfte zijn ïnlgelïjcks een deel breedt. De
Voluten zijn in't begin in't Front uytghehoolt*, 'twelck foo veel als,,- van haer hooghce is, maer daernae rondom gaendc van handt tot handt behoorenfe altijdt minder ende minder uytghehoolt te zijn. Defe zijn de proportien , welcke Vitruvius naer mijn verftant de Capitelli vande kleynfte Colom-
mentpe-eyghent; maer voor de grootfte, omdatfe meer verkleynen, wil hy dat de Abacus zijn fal 20 deelen vande 18 vande voet vande Colomna, 't welck voor feeckereenfchoonevermaninglie is: totdieneyndede Voluten meer van malkander te doen ftaen, ende dat't Vovolo rondom gaen magh fonderde VoJute te verhinderen. Wyprijfendaerom dat de Colommen \ fullen verklaynen, want op die wijfe fullen de Volute te vryer blijven, ende hare Fufti hebben infghelijcks meer gratie. Nu willen wy de planta of voetfooien van een ander Ionifch Capitello verklaren • 't welck de Ou- den eenfdeels ghevolght, ende eenfdeels van Vitruvius ghenomen hebben, ende eyndelijck van my ghevonden ende in 't ghebruyck ghebracht,- 't welck ghelijck het verfcheyden is, van alle Capitelli foo tot noch toe gheformeert zijn gheworden, door de uytgheholde Abacoende de Voluten of kan- ten, welckeinde Fronten eenenghelijcke afpe<5tofaenfienniaecken, als oock inde zijden , 'twelck de Capitelli met Voluten in't Front niet en doen. Aenghefien datzyeenighe correfpondentie met het Romeynfche Capitello heeft, fo komt het infghelijcks in al zijn deelen beter gereguleert, ende fchoonder voor ooghe, Ende defe foorte hebben wy in 't meefte deel van onfe wereken gebruyekt. Sijne planta wort in een vierkant van een Modulo geformeert, ende \ voor de Faciate, inde welcke
fijne twee kanten ghetrocken worden,* ende de diameter diefe kruyfwijs doorfhijden verdeden het in 8 gelijcke deelen. Met dit centro wort de Circumferenitie vande grootc van het opperfte vande Co- lomna ghemaeckt, vermindert door het fefte, ende dat van 't Liftelio of zijne Tondino. Daer nae op de diagonalen of tweekanten van 't center teghen de 4 kanten, wort op alle zijde naer
't quadro een Modulo min \ ghemaeckt, 't welck in 't ghehcel tot een Modulo ende l komt; ende defe zijn 't uyterfte vande vier hoorens, welcke 2 deelen ende 1 breedt zijn, ende raecken met haer 3 hoec- ken de zijden van 't vierkant aen, Ende met de verwij deninghe van d'een hoeck tot d'ander vande hoorens een Trianghel van gelijc-
ke zijden ghemaeckt zijnde, moer de kromte in 't Front ende inde zijden vande Abaco gheteeckent worden; welcke in 'tuytgheholde -h endev Modulo zijn fal $ foo dat juyfttulfchen d'een ende de an- dere kromte vande Abacus een Modulo ende -> fal komen, ghelijck wy in 't voorgaende ghefeyt heb- ben, ende foo kanfe dienen, indien wy de Abacus vierkantigh maken. In't midden van alle vier deelen van de kromte vande Abacus, wordt een bloem' van't Modulo
breedt £,det3 namelijck 3 \ deelen vande i8« De Volte op de 4 hoecken met hare breedte, van 7 dee- len vande Tondino naer buyten tot 't uyterfte vande hoorens ,• d'een ende de ander is 2? in 't Front of voorbooft groot; maer fy worden naer binnen toe wat verbreedt: ende verdeelen alfo 't Vovolo, tuf- fchen de Volte, ende onder aende bloemen gaet 't Vovolo rondom, welck fich naer alle zijden toe uytftreckt, een half deel meer naer buyten de kromte vande Abacus 5 ende dus veel aengaendede Planta. De hooghte \m dit Capitello met de Volute is 9 deelen ende \ van 18 deelen vande voeten vande
Colomna, welcke wy in zijn verdeelinghe ghebruyeken, de Abacus heeft in 't Front een Modulo en- de 1, zijne hooghte is i£, welcke de Orlo tot meerder vaftigheydt toekomen, zijn Cimacio is een deel, ende foo veel Sporto heeft het heel rondfom. Onder de Abacus is 't Liftello vande Voluta van \-. ende een deel ende * komt de hooghte van't uytgheholde vande Voluta toe, welcke op't Vovo« lo ftaet. Het Vovolo is twee deelen van 't uytgheholde vande Voluta naer onderen, ende eyndet fich
boven't Tondino, ende de hooghte vande Colomna: zijn grootfte Diameter is een Modulo ende *, ende daerorn gaet op alle zijdeneen half deel vande kromte vande Abacus voor uyt, het Tondino van 't Vovolo naer beneden is een deel hoogh, ende ftaet recht teghen 't ooghe vande Voluta over, daer onder is 't Liftello \ hoogh, ende dit zijn twee leden van't opperfte vande Colomna, ende be- hoorendaeromaltijtvry rondom te gaen achter de Voluten , welcke 't Liftello 2J naer onderen toe voorgaen. De Voluten vande Abacus naer beneden toe zijn 8 deelen hoogh, 7 Iangh ende 2 deelen ende l
breedt, (gelijck de Hoorens) fy waffen inde fronten ende inde zijden op de kant vande bloemen , tut fchen de Abacus ende *t Vovolo, ende wickelen fich om onder aen de hoorens. Tegen het Tondino over wort de ooge vande Voluta geformeert van een deel,ende zijn Diameter ende Perpendikel wort daer geteeckent. Ende binnen 't ooghe wort een quadrato of vierkant ghemaeckt, van een half deel op de zij de, Parallel met de twee gekruyfte linien. De Diagonali of twee kanten van dit quadraet worden in 6 ghelijcke deelen verdeelt, welcke in fich
felf 12 Centren maecken rondom de Voluta te gaen, (ende hier moetnaen neerftigh op letten} de an- gulaerofhoeckighe center daer tuffchen ftaen een half deel van malkander af, foo veel alft quadraet' is, de andere 1, ende de binnenfte i, ende foo veel neemt de Voluta af, of vermindert inde 3 rondom ganghen van elck een vande 12 quadraten. Vau 't center tot beneden de Abacus toe Iieeft de Voluta 41 deel, nae buyten 4, ende ftaen nae 't
Per-
|
||||
|
van Vincent S&mozgi.
Perpendieul vandc Hoornen vande Abacus, ende beneden jf, nae binnen 3, ende voor aen 't eynde z^.
vande eerfte Girus of rondom gayinghe blijven zl overigh, ende foo is het 2 deelen vermindert, namelijckeen 1 voor clck vierendeel, ghelijck Vitruviusfeyde, inde andere Girus vermindert het it, namelijck \ voor elck vierendeel, ende inde Iefte Girus neemt het maer \ af, 't wclck tot % voort vie- rendeel komt, foo dat de 3 Girusjuyft tot 4 deelen zijn, dat even foo veel is vande Abacus naer bene- den, ende eyndet fich alfoo boven 't ooghe. De viercndeelen vandc Voluten, welcke Vitruvius Tretantes naemt, zijn vier deel voor elcke Gi- ub.
rus, d'eerfte worden gheformeertop de verleden linien aende zijden, ende hoecken van 't cjuadrato 3> van 't ooghe, ende indienmen de Voluten meteen voec van de paflfcr wil rondom gaen, fookomtfe juyft op de eerfte center ende binnen hoeck van't quarta, ende met de andere voet gaetmenvan 't begin tot haer eynde toe, ende foo vervolghens van handt tot handt tot 't eynde toe. Ende ghelijck als de 12 centeren nae haer gheleghentheydt verfcheydenzijn, foo zijninfghelijcksde i2quarten verfcheyden, foo dntfe al Parallel mette Diameter zijn, ende naer 't Perpendieul van 't ooghe vande Voluta; al 't welck de Moderne niet wel gheobferveert hebben inde omloop vande Voluta; ende foo veel willen wy van 't Ionifche Capitello ghefeydt hebben. Ende om dat de eerfte Girus vande Voluta 2 deelen kleynder wort, wefende zijne grooteeen half deel, daerom indien men de groote in 't front
rondfom wil doen gaen, moeten de centri \ meer naer binnen toe van 't fpatium vande 12 eerfte gaen, ende recht op de felfde Diagonalen of twee kanten van '-t quadrato,ende foo fal het ftadigh verminde- ren, ende fich boven 't ooghe eynden. 't Ornament vande Ionifche Order, 't welck van 't vijfde vande Colomna ghemaeckt wort, komt
tot eenModuloen \ hoogh, verdeelt fich in iy deelen, vande welcke f de Architrave, ende 4 de Fre- gio toekomen, ende ó blijven voor de Cornice. De Architrave binnen zijnSofEtto fal \ van't Mo- dulo breedt ghemaeckt worden , ghelijck 't hooghfte vande Colomna is , zy komt -,Y van 't Modulo hoogh, ende worde in $ portien en J verdeelt: zijne leden zijn 6, 't Orlo, Cimacia, Tondino met de 3 Fafcien, d'eene \ hoogher dan de andere, van wekken *t Cimacio kan ghefneden worden. 'tFre-
gio ftaet recht teghen over de eerfte Fafcia vande Architrave, ende moet met goetverftant ende vlack ghemaeckt worden, nae't exempel vande Ouden : ende hier uyt worden de kromme Fregi fwack. Zijne hooghre is £ van't Modulo, boven heeftfe een Liftello, welck fich daer gratieufelijck met vereenight, ende beneden vereenight fy haer gratieuflijck met de Orlo vaudc Architrave, ende aldus behoort de ghemeene Fregio te zijn. Maer inde realewercken , waer't Fregio moet inghefheden worden, 't Ornament moet tuflehen 4
ende $ vande hooghte vande Colommen zijn, in 16 deelen ende \ verdeelt- daer van j-f 't Fregio, d'Architrave ende Cornice toekomen, ghelijck wy ghefeydt hebben , opdefe wijfe worden dèfnijdt- wereken beter ghefien, (ghelijck wy ghefeydt hebben) ende foo hebben de ouden in haer voornaem- fte wereken ghedaen, ende wy infghclijcks inde Ionifche Order vande wereken op Sint Marcx plaet- Gy fe. De Cornice is ~h van *c Modulo hoogh, wordt in 7 deelen verdeelt, ende (1 ende \, zijne leden zijn 12, 't Orlo, rechte Gola, Gradetto, Cimacio, Giocciolatojo , daer nae volght *t Chnacio ende Modiglione, beneden welcke't Vovolo is,'t Gradetto ende Fafcia vande Dentello,ende voor'tlaetft de Gradetto ende onderfte Goletta. Van al defeleden kan 't Cimacio van 't Giocciolatojo inghefhe- den worden, ende dat vande Modiglioni, 't Vovolo ende onderfte Gola, alle defe fnijdinghen ko- men met malkander over een, de Cornice gaet n wijder uyt dan zijne hooghte is. De Rifaliten op de Colommen behooren inde Front I van 't Modulo te zijn, ghelijck de hooghte
vande Colomna is: inde Cornice komen in 't Front 2 Spatia ende 3 Modiglioni, ende twee Spatia in 't omwenden vande Cantonaten. Van d'cene helft tot de andere van't Modiglione zijn h van't Mo- dulo , defe Refaliti fteecken een Modulo en { voor uyt, ende daer zijn twee Spatia ende z Modiglioni verdeelt, ende % andere Modiglioni komen in 't Profilo. Ende hierin ( ghelijck wy elders ghefeydt Cap hebben) isdegrootfte fwarigheydt by den Ouden ende Morderne meefters gheweeft indeuytdee- linge vande Modiglioni, door defe inftruótie of onderwijfinghe hebben wy die fwarigheyt wegh-ghe- nomen , foo wel in defè als inde andere Sacomen, foo dat nu alles wel fal gaen. Op de rechter handt van 't Ornament, is de planta vande Cornice inde omwendinghe vande Rifa-
liten, alwaermen de uytdeelinghe vande Modiglioni fier, ende vande Spatien of leedighe plaetfèn, van beneden tot boven toe - de Modiglioni fullen de helft vande Spatij breedt zijn, ende hebben een Eyckebladt: endeindevierkantighe fpatiendaer fijn Roofen ende fhijdt-werekenrondfom, aen- ghefien dat de Ionifche Order heel dertel is, ende met groote Voluten binnen de hoecken van hare Capitelli, daerom heeft het heel billijckgefcheenen voor fommighe Meefters, datmen zijn Fregio krom maecken foude, maer wy prïj fen in alle manieren datfè vlack gemaeckt worden, ende wy heb- ben infghelijcks Aftragaletti of Tondino onder zijne leden gheftelt, ende wat meer fnijdt- wereken daerbyghevoeght, diealtemaelwel by een voeghen. . v Nu volght de Figuur of afbeeldznghe vande Modonatuur van 't Capitelto, ende infgelijc^s de Lsfrcbitrave,
f regio enae Cornice vande Jonifche Order > verthoont met Moduli ende Minuten, ende in por tien verdeelt* |
|||||
|
T % Vanden
|
|||||
|
Gront.ngulen der ArcbiteB&rt_>
Vondenoorjpronckder Romeynen^ende yanjommighhare merck-^aerdigbe gheboü*
wen, waer mede dit rverck^ over een komt, infghelijckg van 0jne pro*
portienende maten. 24. Cap. Y korncn nu volghens de verdeelinghé dereerftcCapittelentotdeRomeynfche
Ik^WiPi^i ^r^er» endezijne Modulatien ende verdeelinghen, maer omdat de Moderne mee- : fters (ghelijck wyghefeydthebben) totverfcheydentijdendefè Order de Latijn- fche, Itaüaenfche ende fomtijdts de vcrmenghde Order ghenaemt hebben , ende die boven al de andere ghefèt, daerom willen wy om meerder feeckerheyts willen alle de/è dinghen examineren, ende willen die van 't een deel tot 't andere toe be- fchrij ven, gelijck wy inde andere ghedaen hebben. Aengaende de ltaliaenfche name, iraerde vermaerdeProvintieltalia, foo ghenaemt van Italus
itb.'j.cnp. de eerlte Koningh uyt Arcadia, welckeoockin ïtaliazijnregeeringe heeftaenghevanghen, 'tisfeec- ker dat defè naem al te ghemeen is, begrijpende de volcken alfoowel als de landen, welcke tot die tijt heel verfcheyden waren in manieren ende ghebruyeken, ende in alle andere dinghen , alfoodathet niet fchijnt waer te zijn, datfe dit Order ghebruyekten, ghelijck wy oock de felfde infghelijcks niet en ghebruyeken door heel Ïtalia, alfoodatby delen naem het even foo veelfoude zijn, als ofwyde Donfche,'oniicheof Corintifche Order wilden noemen de GrieckfcheQrder,omdatfè in Griecken- landt ghebruyckelijck ende ghevonden wierden, 't welck gheenfins kan toe-ghelaten worden 3 aen- ghefien dat de felfde Orders hare namen vande landen ghehadt hebben, oock vanden volckeren of particuliere fteden, ghelijck dat oock defe Romeynfchc behoort te hebben, ende daerom fetten wy defc opinie aen d'een zijde. De genen diefe de Latijnfche Order noemen geeftmen tot antwoort, dat by gheen approbatie van
tib. ï .fac. eenighen ouden Autheur mentie ghemaeckt wordt van dat Order, welcke toenaem ghelijck Berofür zffc 1 H-a enc^e Aunius fiterbefe fegghen, komt van Sebatzus Saga ( dat is Armenus) de welcke naer veel op ende ub.ufac. neer treckinge, is ghelijck Herodtanus (eydt t inltalicnghekomen, aenfichtreckendedenaem van ï}' Satunius, ende van lanus onttanjzhen zijnde is hydaer verborghen ghebleven, inditgheweft ( $$\e- tyck Ovidius teyót) welcke achcerwaerts vande Latijnen L^^wgheuaernt wiert, daervanAlba de
hooftftadtwas. Ende indienie fegghen willen dat deSabini ende Latijnfche een volckgheweeft zijn met den Ro-
Uk %t meynen, aenghefien dat naer Ptolomeus, Strabo ende andere haer iègghen Roomenin 't Latium ghe- X;è.5. leghen was, ende om datfe met malkander in Aritium, de Godinne Venus> Lavinia offeranden gaven: piuUnRa- ende wy hebben elders ghefeydcdatde beyde volckeren Latijn ghefproken hebben, maerdatmen tnui.uL 1. daeruyrfulcks niet belluyten kan, aenghefien dat de Romeynen die naem van /{omulus haer eerften P/ ih hhd hbb j hift b lhl h d Lij fk |
||||
|
ende de Latijnen, welcke als Dionyfius feydt, eerit Aborigenes zijn ghenaemt geworden, afkomende
ghelijck wy ghefeydt hebben) van Sabatius Sajra> daer en boven hebben defe natiën geftadigh vyant- ïchapondermalkanderenghehadt, foo dat ghelijck wy uytPlutarchus leeren, CafflusendeBrutus inden Tempel van Talias zijn om 't leven ghebracht, om dat die als verraders de Poorten van Root- men den Latijnen hebben willen openen, in fulcker voeghen dat ten tijden als Publius Dectus Burghe- meefterwas, 'teen volcknae'tander onder'cRomeynfchejock ghebracht wiert, ende wierden de Romeynen meefter overgheheelltalien, met noch veel andere Koninghrijcken ende Provintien, ende om in een woort te fegghen , vandengheheelen Aerdtbodem, daerom beiluyten wy dat defe volckeren geen voorname ghebouwen hebben konnen maecken, veel niin nieuwe Orders vinden al- foo dat de eerft-ghemelte opinie te niet komt. De andere meer in 't ghetai zijnde, welcke dit Order vermenghde of ghecompofeerde ghenoemt
hebben, ghevcn ghelijck verftandighe luyden konnen fien dit Order gheen eyghen naem, ghelijck de andere tot nu toe ghedaen hebben: aenghefien dat niet alleen dit Order in een excellente maniere maeroockdeTofcanifchedaernae, welcke (ghelijckwygefeydt hebben) vooreerft is ghevonden geweeft, de andere alle zijnde onder malkander vermenght, ende gecompofeert d'eene van d'ander; 't welckmen uyt hare oude Capiteelen heel wel kan afnemen, ende oock uyt den nieuwe, welcke gra- tieufelijck ghemaeckt zijn. Behalven dat heeft oock Pttruvtusféiïdit heel wel ghemerekt, als hy vande Corintifche, Dorifche ende Ionifcbe Ordersfpreeckt, ende van hareCapitelli, ende fooveel itb.4tc4p. hebben wy in't kort willen fegghen, om te weder-leggen de namen, welcke de Moderne dit Order
ll op verfcheyden tijden gegeven hebben.
Nuishetnootfaeckelijckomdenamen ende vinders van dat Order tefoecken onder de merek-
waerdighe wereken van vreemde natiën, ende oock in dien van onfe oude Romeynen , welcke van haer defe Order ghebruyekt hebben, ende om van de Egyptifche te beginnen, foo veel wy uyt. . Herodotes ende Strabo konnen verttaen, foo maeckenfe in hare boecken geene feeckere verklahfjge ih.i$.cap. van defe Order , alhoewel den Labirinth vznPlinws befchreven ,140 Colommen van Porfilo ghe-
131 hadt heeft.
Daer nae foo vinden wy onder de Grieckfche fchrij vers,datfe gheen ander Order dan de Dorifche
ende
|
||||
|
van Vincent Scatmt&L 7?
endeIonifcheghehadthebben, van welcke Paufaniasdickmdcnfpreeckt, ghelijckwyuyt de felve
bethoont hebben: ende de Corintifche van welcke wy inde naervolgende Capittels fpreecken fullen, Ende met defe 3 hebbenfe hare Tempels van binnen ende buyten versiert, oock de publijcke plaet- fen ende andere vermaerde ghebouwen, ende tot meerder klaerheydt hier van heeft Vitruvius infge- £<£ ?.«ƒ.* lijeks dek 3 foorten van Orders, de Dorifche, Ionifche, Corintifche, de Griecken toe-ghe-cygent. l^caP-« EndedeTofcanifchedeoudeTofcanenin Italien, ende Plinius felfs beveftight defc waerheydt in Lib.ia. verfcheyden plaetfen, ende daer is geen ouder Autheur welcke van eenige andere Order als defe die ca?'21' wy hier verhaclt hebben, mentie maeckt. Maer om verder te gaen, Vitruvius feydt inighelijcks datter fommighe in zijnen tijdt waren, wele- uh.
ke aen de felfde Colommen (verftaende de Jonifche ende Corintifche) welcke hyaltijdt van gelijc- l° keFuften ende Bafen ghemaeckt heeft, een andere maniere van Capitellen ghevoeght hebben, welc- ke verfcheyden naemen hadden , welcke]evenwel vande Ionifche, Dorifche, ende Corintifche genomen waren, met defe woorden, Quorum Symmetrm(u?it in novarum [calpturatum tranjlatic fubtili- tatem, dat is te fegghen, hare proportien wierden verandert in een andere nieuwe fubtüiteyt van fnijt- wereken, welcke hy evenwel niet Italianifch of Latijnfche, of vermenghde nochghecompofeerde noemt. Door welcke woorden hy nochtans fonder twijfel de Capitclen vande Romeynfche Order ver-
ftaen heeft, welcke tot die tijdt binnen Roomenbegoftenghebrnyckelijck te zijn, 't welck de Mo- derne meefters niet wel in acht ghenomen hebben, indien het klaeris, dat van't Corintifche Capi- tello zijne hooghte is ghenomen gheweeft, ende de forme vande Vaefe ende Abacus, uytghehoolt op allezijden, ende 't ghetal der bladen, nochtans met onderfcheyt, want d'eene zijn van Eycken of Acanthen, ofJLinde-boomen, ende de andere van Olijt-boomen: ende die vande Ionifche hebben de Volutcn heel groot ghehadt, ende hoeckigh, tot onderfcheyt vande Caulicoli of kleyne Krollen of Elices, met het Vovolo ende Tondino, welcke beyde onder aen de Volutcn rondom gaen , ende alle de leden van 't Ionifche Capitello, zijne deelen aen malkander ghefet zijnde, maecken een ander maniere ende Order van Capitelen te ontftaen. Wykonnen vanaldatgbefeytis klaerverftaen, (ghelijck wy elders ghefeydt hebben ) dat dit ge- c?.
flachte vande $ Orders, ten tijden Vitruvii binnen Romen niet veel geacht geweeft of gebruyekt is, ghelijck wyfien aen 't Theater van Marcellus, vande Dorifche ende Jonifche Order door Auguflus ghebouwt, ende 't Pantheon 't welck Marcus Agrippa naerde Corintifche Order ghemaeckt heeft: welcke (ghelijck wy huyden-daeghs noch fien) heel vermaerde ghebouwen gheweeft zijn, ende noch veel andere meer, foo dat hare Orders veel beter ghereguleert zijn, ende fchoonder dan de andere; welcke van r/Vr«w/jbefchreven zijn, ende daerom moghenwy hem voor zijne inftrudtiedancken; maer voor de refte ot om dat het gheen rijdt gheweeft is om in Grieckenlandt ende elders verder te foecken, moeten wy met die, welck wy hebben te vreden zijn, welck de Ouden naer hem ghemaeckt hebben, ende foo moeten wy hem hier ende elders voor onfchuldigh houden» Daerom indien wy vlijrign willen nae foecken, fullen wy vinden dat dit Order in't meefte-dcel
vande ghebouwen der Ouden is gheobfei veert gheweeft, niet alleen binnen Roomen, maer oock ia vele andere Provintien van Europa, welcke alle vande Romeynen zijn ghemaeckt gheweeft, als daer zijn Bafilice, Tempels, Boghen, warme Baden ende andere • al met dit Romeynfche Order versiert, daer van wy fommighe, welcke tot onfen tijdt toeghebleven zijn, verhalen willen. Aengaendede Tempels, daerisde Vundtof Uoopfteen vande Keyfèr Conflantinus acht-kantigh zijnde, dicht by Sint lean Later anus met porfile Colommen wonder fchoon, ende inde hooghte verdobbelt, ende noch andere meer inde voorfte Galerye : daer nae de ronde Kerckvan S*.Coftan%a buyten aen dè muur, al van twee ende twee Colommen van binnen,in wiensFront dat vermaerde as of cfoot-vat van perfilo is, foo wel van weghen de kunft als oock de groote, alvvaer fy in begraven was, ende de bin- nenfte deelen van die tot Pantano ende andere meer, welcke eyndelijck van dit Order waren. De Bafilica of vergader- plaetfè, of't fy den Tempel, welck de Keyfèr Adrianus ter eeren van Plotina
de vrouwe van Trajanus gebouwt heefr, 't welck een deughtfame vrouwe geweeft is, ende welck ver- oorfaeckt heeft dat Adriaen tot een fone van hemaenghenomen wiert, gelijck Startianus betuyght, fêgghende Per idem 'Tempus , in honorum flatinee Bajilicam apud Nemaufum opere mirabili extruxit, 27> 't welck een wonderbacr werek gheweeft is binnen Nifines een ftadt ende Provintiein Gallia Narbo- nenfi, ofte Languedocq, op de rechter-hant vande Rhofne, 't welck een groot gebouw is van binnen met Colommen van dit Order versiert, vande welcke men noch huyden-daegs de forme heel wel af- nemen kan 3 ende in de felfde ftadt is een amphitheatre met een brugge, begraefnis met beelden ende iih. 4 ƒ«. inferiptien, welcke zijn ouderdom betuygen , naer de getuygenis van Ptolomeus, Strabo ende Plinius. TJ^ Daer nae aengaendc de Archi, daer zijnder veel, als wy thoonen fullen, als wy van de felve fpreec-
ken fullen met Pedeftalen onder aen de Colommen, ende die van den Silver-fmidt, ende de Booghen binnen Benevento tufïchen Roomen ende Napels; daerom kanmen tot onfe verfchooninge wel fèg- giit'Ódat 't meefte-deel vanden triumphael-booghen binnen ende buyten Roomen, ende oock buy- ten Italien, welcke wy hier niet verhalen, zijn op de Romeynfche maniere ghemaeckt. Ende eyndelijck de wanne Baden van Anthonin ende Dioclitiaen}wtlckc noch de heelfte van alle zijn
f met veel andere, ende veel ghebouwen van dit felve gheflacht waren binnen ende buyten van dit Or- V der
|
||||
|
78 Gront-ngukn der Arcbiteflurt^
der versiert, endeiafghelijcks daer zijn tot verfcheyden tijden onder de aerdè veel Capitelen ghe-
vonden, welcke noch hier ende daer binnen Rootnen te fien zijn; alle van dcfe fchoone Romeynfche maniere ende Order. Daerom aenghefien dat wy dit Order niet fien ghebruyckelijck ghewceft te zijn by eenigh andere
natie, als de Rotneynfche, (ghelijck wy tot hier toe bethoont hebben, ende aenghefien dat al de an- dere Orders van verfcheyden volckeren hare namen ghehadt hebben , of vaneen byfondere hooft- ftadt, waerfe hebben beginnen ghebruyckelijck te zijn. Hierom door defe reden beweeght zijnde, (ende andere welckcwy hier op een zijde legghen) konnenwy heel wel concluderen , dathydaerom de Romeynfche order behoort genaemt te worden, ende wy fullenfe in toekomende niet anders noe- men , en op dat wyfe ter eeren van onfe voor-ouders behouden mogen: welcke de vermaertfte over- winners van de heele werelt gheweeft zijn, ende van onfer eygen reputatie weghen : aengefien dat de ttb. s.ftc. ^oïrieyi:ien heel Italïcn met Venetien ende de Lombarden met burgher-recht van Roomen vereert hebben. Nu blijft noch overigh dat wy defe Order een eyghenplaetfctoe-eyghenen, ende eenbeqna-
me nevens de andere Ordens, 't welck fonder twijfel tegnende univerfale opinie zijn fal van de gene welcke fonder eenigh refpeót ofwichtighe redenen fpreeckende van 't Colifcusdefe boven alle Seri.iib. 3. d'andere fetten, ende fcggen dat, aenghefien dat de oude Romeyncn over de heele werelt ghetrium- 1 •+'C4tm9 pheert hebbende, foo behoort defe Order; welcke fy felfs ghevonden hebben (endein'teerftlta- liaenfche of Latijnfche genoemt hebben) boven al d'andere geftelt te worden. Sy hebben oock hier by willen bewijfen datfe alle andere Orders door defe onder hare vocte treden , 't welck evenwel in- der waerheydtniet foo en behoort te wefen. i/fi.is7S- Aenghefien dat wydickmalcn felfs ghefien hebben, datde derde ofvierde Order van't Colifèus,
't welck fy voor een getuyghenis in brenghen, alhoewelfe het felf noyt ghetneeten hebben ) hebben zjb.4.caj>.9 beyde haer Corintifche Capitelli, ende van gheene andere forme, 't welck fy in 'tcynde vanhaer felfs bekennen moeten 3 ende tot naer grooter fchaemte iflTer noyt eenigh oudtgheapprobeertghe- bouw ghevonden gheweeft, welcke defe Order hebben die d'anderc te boven gaet, maer wy hebben het Settizonio vande Kcyfer Severus ghefien van 3 Colomnati, d'eene boven de andere, al met Co- rintifche Capitelli, ende de Rotunda van binnen van twee Corintifche Orders, in foo veel dat door al haer fchrijvens fy evenwel niet concluderen konnen eenigh dingh dat deught, ende daerom willen wyfe daer mede wederleyt hebben ende voorts gaen. Daer is gheen twijfel dat het Capitello in hare deelen beft geregulcert zij nde, wort fchoonder van
forme onder alledie de Ouden ghemaeckt hebben, ende wy infghelijcks van dit Romeynfche Order maecken konnen; ende vande andere, welcke van fommighe deelen vande Jonifche Capitellen , en- de infgelijcks van de Corintifche aen malkander gevoeght is, fo dat dees Romeynfche order is, ghe- lijck een heel fchoone gheboorte van de twee andere Orders op de werelt ghebracht, ende daerom hebben wy die tuflehen de Jonifche ende Corintifche Order als zijneyghen plaetfe ghefet, datfe de forme van hare Capitelli fchoon hebben, ende ftaet heel wel tuflehen de vrouwelijcke graviteyt van- de Jonifche Capitelli, ende de Juffrouwelij ckefchranderheydt van die vande Corintifche Order, 't welck ghenoegh fal zijn voor de verftandige. Noch meer ! alle vijf Orders d'eene op de andere ghefet zijnde naer onfe wijfe gereguleert, ma-
ken een heel gheproportioneerde opftijginghe, beginnende vande Tofcanifche robuftheydt, ende de Dorifche vaftigheydt, ende voortgaende tot de lonifche graviteyt, ende fchoonhcydt of §ierlijck- heydt der Romeynfche, ende eyndelijck komende totte fchranderheydt vande Corintifche, welcke alledeanderc te boven gaet, ende fy maecken dan onder haer felvcn een groote over een komfte met malkander, d'ecn by d'ander vergheleecken zijnde, foo datfe malkander volghende van elck een met Iuft aenghefien werden , 't welck fy noyt doen fouden, indienfe ghefet wierden als de Moderne meefters hebben willen, of in eenigh ander gheftalte als wy hier gefeyt hebben. Ende indien yemant fegghen wilde, dat aengefien dit Order 't laetfte ghevonden is gheweeft, be-
hoort oock voor de andere gelet te worden, willen wy dit antwoorden, dat de letters in 't Gricckfche ende Latijnfche Alphabeth, als oockdenooten indeMufijcke in Order ghefet zijn gheworden naer datfè klincken, of konnen ghefongen worden, fonder aenfien van tijdt waer in fy zijn ghevonden cre- weeft, behalven Vitruvius> welck een weynigh daer van ghefproken heeft, vinden gheen andere oude Scribenten welck oyt van dit Order gheichreven hebben, 't welck onfer opinie veel meer i'erfterckt: 't is waer dat veel van onfe Moderne Architeótendaer van ghefproken hebben, onder welcke zijn de ghene van welcke wy elders verhaelt hebben. Om dat de Romeynfche Order foo veel aenfiens waerdigh is, alfoowel in refpeót vande vermaer-
de lieden welcke die ghebmyekt hebben, als oock in refpeói van hare fchoone deelen, welcke zy in fich heeft, daerom hebben wy goet gevonden defelfde venufto of fchoon te noemen, ende de vierde |
||||||
|
p gygg g j , k/
Jonifchedeelen ende Corintifche zijn, ende de Ornamenten boven haer, t' famen heel fchoon daer
in ghemaeckt, met verfcheyden formen van fnijdt-wereken, 't welck al een fchoone confonantie van dertelheyt voor de aenfienders verthoont. De Ouden (gelijck wy een weynigh te vooren bethoont hebben) hebben met dit Order 't meefte deel van hare gebouwen versiert, > Die
|
||||||
|
van Vincent Scamo^L
Dit Order is heel beqtraem voor de ghebouwen > wereltlijck of geeftelijck, welcke van importan-
tie zijn, ghelijck als vennaerde Tempels, Altaren ende andere geeftelijcke, endedePaleyfcnvan Princen of rcpublijcken, ende in ghebouwen tot eebigbe gedachtenis gemaeckt, ghelijck de triom- phale Booglien ende andere, behalven dat de een ende de ander veeltijdts oock naer de Corintifche Order kan ghemaeckt worden, naer elcks gevoelen, dangelijckals defe Orders veel refpondentie met malkanderen hebben , foo konnen oock de gebouwen van haer beyde deels-wijfe gemaeckt wof- den, maer hier is van nooden dat de Bouw -meefters heel groote confideratie daer inne nemen, ende de Orders met malkanderen niet confondeere of vermenghen, 't welck wy veel hebben fien doen, ende welcke weynigh prijs daer mede verdient hebben. De Colommen van dat Order met de Bafe ende 't Capitelli behooren 9 Moduli langh te zijn ende
3, de Bafe fal« Modulo hoogh zijn, maer 't Capitello il Modulo, 't welck de Abacus toekomt, ende datzijn de fchoonfteproportien vande Capitelü. DeFufti vande Colommen blijven 8 Moduli ende -\, ende verminderen boven het fevende, vande groote vande voeten. 't Ornament op de Colommen voor Jt vijfde van haer hooghte (ghelijckmen vande Ionico gcfèyt
heeft) fal 2 Moduli zijn mrn _«3 van 't Modulo, verdeelt fich in 15 deelen, daer van komen $• de Archi- travetoe,4-tFregioende'cCornicemctdcnModiglioni 6, op defe wijfe komt't Fregioi min dan de Cornicc, maer alfraen fnijdt-wereken maken wil dan behoortmen te mereken, 't glieene wy inde Ionifche Order gefeyt hebben. De Pedeftalen voor de Colommen van dit Order fullen ï hoogh zijn ende l van haer hooghte, en-
de fullenjuyft 3 Moduli zijn, in 8 deelen verdeelt: van welcke de bovenfte de Cimacie met hare leden toekomt; de f volghende, de tronco ofquadro, de twee onderfte blijven voor 't gheheele Bafament, doch * gaen tot de Corniciate leden, ende j^ blijft voor de bloote onderfte Zocco, welck een half Modulo hoogh is, zijne leden' van't Modulo: de tronco i§ van't Modulo, de Cimacia J van't Mo- dulo, ende foo maeckenfe de boven verhaelde Modulen vande verdeelingc van defe leden, ende van die leden vande Colommen ende hare Ornamenten fullen wy fpreecken in 't eynde van dit Capittel, alwaer hare Sacome heel diftindtelijck zijn fullen. Nu laet ons vande Colomnati fpreken. Vande Colomnati ende fimpele Archi Vande Romeynfche Order, ende vande Colomnati
ende <^érchi met Pedeflalen beneden aen hare Colommen, ende de Modtila-
tien van hart bequame Poorten. Cap. 2ƒ. Nder de fimpele Colomnati vindtraen huyden-daeghs inde oude merek-teec-*
kens van defe metGalcryen van 3 Intercolomni, ende met 2 Colommen , ende de Pilaftri boven de Cantonaten aen de muur, (ghelijck wyfe maken) ende infghelijcks binnen den Tempel van 8 Colommen vande Doopfteen van Conftantinus ghemaeckt indeghedaente van Eylanden, ende naer boven toe verdubbelt, alle vande kofte- lijckftePorfifteen ende naer defe Romeynfche Order, men koft infghelijcks feg- gen, dat oock de 12 Intercolomni zijn met de Colommen van Granito twee ende twee aen malkander ghekoppelt, vvcicke de Archi ophouden van het binnenfte vande ronde Kercke van Sta. Coftanfy. In welcke grootfteNicchi haer graf is vande befte Porfilo, teghen de opinie van fommighe, welcke fegghen, dat dcfen Tempel oock de begraeffenis van Bacehus geweeft is. Wy ful- len de verdeelinghen van verfcheyden Colomnati thoonen, welcke wy inde Galeryen ghebruyeken konnen, ende inde Kercken, ende infgelijcks inde publijcke of private Loggie, naer wiens gelegent- heyt wy Loggie ende andere Colomnati verordineert hebben. Ende aeugaende het Colomnato van 3 Intercolomni bezijdedenSporti vande buytenfteBafe,"
wordt de gheheele lenghte in 9 deelen ende' verdeelt, welcke voor Modulen verftaen worden de % Colommen, ende twee Pilaftri van buyten fullen 4 Moduli toekomen, de middelfte Intercolomnio (by Vitruvius ghebruyekt) zi van 't Modulo: ende voor die op de rechte ende flincker-handt een Mo- zib. j dulo ende een weynigh meer dan *: De proportien van defe Intercolomni moet altijdt verftaen wor- 2* den dat de middelfte is bykans het derdedeel grooter als de andere. Indienrnen 't Colomnato van <$ Colommen maeckt, foo raoetender % Colommcn byghevoeght worden , ende 2 Intercolomni, 't welck tot 15 Moduli komen fal ende T'*, ende foomen noch twee andere Colommen ende Interco- lomni daer byvoeghde, dan fullen voor die van 8 Colomraen komen 20I Moduli, behalven de uyter- fteSporti vande Bafèn. Defe Colomnati konnen van 't vlacke verhooght worden, ten minften fo veel als een Sortobafï?en-
de men falom meerder majefteyts v;illc by trappen daer toe opgaen, ende foo fietmen de Bafcn vande Colommcn te beter, de hooghte vande Colommcn ende hare Ornamenten fullen zijn ghelijck wy c<*r «yeynigh te vooren ghefèyt hebben. In defe 3 foorten van Colomnati komt de uytjdeelingne van- de Colomnaten heel wel, ghefet zijnde naer 't Loot van 't midde der Colommen,ende de Pilaftri een Modiglion; voer de kleynfte Intercolomni y voor elck, ende voor de middelfte 6 , 't welck in 't ghe- .heel 16 Spatij zijn. Maer voor 't Colomnato van f Intercolomni komen 26 Spatij , ende voor 't Co- 'lomnato van 7 Intercolomni komen $6 Spatij, van 't een midde tot het ander midde van 't Pilaftro* V 2 behsi-
|
|||
|
Gront-ugulen der JrchiteBurt^
behalven die vande Colomnaten: ende in elck een vande Colomnati komt ecu Modïglion in 't niidde,
't welck heel wel komt om 't frontefpicio te maken: hier van , als oock vande Acroterij ende 't dack magh gheobferveert worden 't gene wy in het 12 Capittel gefeyt hebben. De hooghte van 't licht vande principale Poorte fal* zijn, vande gront tot onder de Lacunari
van'tSoffittotoe, of de Spatij vande Modiglioni, ofte van tf deelen tot onder de Architravc toe: ('t welck al tot een komt) de 4 deelen fullen in 14 ende \ verdeelt worden^ende vande 6\ fa! de breed- te van onder aende drumpel ghemaeckt worden, maer boven is het wat inghetrocken , foo dat het . buytenfte vande Stijlen met de Colommen een Parallel maken , weicke Colommen daer tegenover ftaen ende waft j van twee vierkanten van't Limitarc, zijn gheheel Ornament fal 3 deelen van 15- zijn, ende l van 't licht, van wekken d'eene de Architrave toekomt, ende foo groot fiïllen hare Stipidi of Stijlen zijn, een deel min \ hetFregio, \\ de vlacke Cornice fonderde Gola endeOrlo, weicke daer naer dè Cornice van't Frontefpicio toebehooren. De Cartelle op de rechte ende flincker-zijde vande Zancbe,de Erten fullen halffo veel als de Cornice groot zijn,ende komen \ vande groote der Stijlen of Erten, hareVolutinen fullen naer^beneden toe hangen, met de bladen van't licht nae on- der toe, ende met 't opperfte fullenfe gaen tot 't cyndé vande Cornice. Aengaende het reftringeeren of vernauwen boven aen 't licht vande Poorten, kan dieinfghelijcks
ghemaeckt worden naer de proportie vande Pilaftraten, doch moet niet in alle foorten van Colom- nato ghemaeckt worden, gelijck velegedaen hebben; maer als het buytenfte vande Stipidi of Stijlen buyten het centro vande Colommen ftaen , wèleke d'lntercolomnio in'tmidde maecken; tot dien tihi.caf.-2. eynde dat de vernauwinghe van 't bovenfte van 't licht met de verminderinge vande Colommen een Parallelo maken > ende beyde correfpondeeren. Ende dit heeft Vitruv?Wgemeynt, als hy ghefeydt heeft, dat de Colommen vande Intercolomm vande 2 fborten vernauwende, de Ornamenten vande Poorten het licht benemen, als hier ghefchiedt, ende in alle andere van fulcke Colomnati gefchieden foude: endeinfghelijcks defe vande Colomnati vande Corintifche Order, daer wy fien nochhuyden- ifh.Jt.cap. daeghsdat hetoocKisghefchietin'tmeeftedeelvande Poorten vande oude Colomnaten. Tot dien 61 eynde heeft Vitruvius de hooghfte Poorten wat min vernauwt ende verkleynt, de Colommen met de felve Order > ende daerom is *t licht vande Poorte vanden Tempel Rqtundagenacrnt binnen Roo-
men, weicke 3 3 van onfe voeten hoogh ende \6\ breedt is, van boven minder vernaut, ende dit zijn de oorfaken, waérom wy fulcke vernauwingen maken fullcn.Boven dien dit Parellelo vergefelfchapt de verminderinghevande Pilaftren heel wel, weicke op de rechte ende flincker-zijde acn de muur vande Poorte ghelent zijn, ende teghen de Colommen van buyren over, ende dat te meer alfraen ri- quadri ende Ornamenten maeckt,gelijckaen de Rotunda ende andere diergelijcke zijn.Daerom be- hooren de Poorten door al defe redehen noyt vernauwt te zijn, weicke onder de Archi gefet worden. Wy hebben de Poorte vande ghefeyde Rotunda voor een exempel vande Poorten der Ouden, weic- ke boven vernauwt zijn, ende een tot Sai*Sabinay de Poorten ende Venfteren vande Tempel van Sint Stephan de Rotunda naer by Tevere, ende infghelijcks inde ronde Tempel tot Tivoli, met vele andere. Daer nae moet het beweeghlijcke deel met de felve deelen ghemaeckt wordcu vande Poor- ten , weicke meer versiert moeten zijn, dandiemethetlonifcheCoIomnato, alfoowelmetqnadri van verfcheyden grooten, als oock met verdubbelinghe vandeFregi, ende Riquadraturen, ghelijck wy indeafbeeldinghe fien. AlfmenNicchie in defen Colomnati maecken wil tot ^ieraet, hare hooghte moet dan naer't Li-
vello met't licht vande Poorte over een komen, ende fullen aende voeten een weynigh hoogher ftaen, dan eene Fafciavaneen Pedeftale, 't welck tot lende? komt vande hooghte vande Colom- men, ende maeckende in hare plaetfe Venfteren daer moeten die boven de Cimaciaghefet zijn, de Cornice ende't Fregio vande Poorte moeten heel rondfomgaeu, ende een weynigh verheven tot ver^ieringhe van defe Colomnati, foo wel nae boven als nae beneden; teghen de Nicchi over moe- ten riqnadri ende andere §ieraden gemaeckt worden om hiftorien ende andere gieraden in te ftellen. Nu volght de afbeeldinge van 'tjimpel Colomnati vande Romeynfcbe Order\ met al %jjne deelen, gheteec^ent met Modulen endeportien* Alhoewel wy in de oude wereken gheen treffelijck exempel hebben , daer by wy fien kunnen, hoe
danigh de fimpele Archi met den Romeynfche Colommen die boven het vlacke te ftaen komen, be- hooren ghemaeckt te zijn, nochtans konnen wy dat felve afnemen uyt de voorgaende Orders, ende üyt die exempelen, weicke wy hier achter verhalen fullen van de Corintifche Order. Wy willen hier van fommige regulen ende obfervatien voor den dagh brengen, daer door fy volmaeckt ende fchoon worden, wy konnenfe oock ghebruyeken in veel occafien of gelegentheyden, van publijcke ende pri- vate ghebouwen, van welcken wy oock felve Altaers ende depofitien ghemaeckt hebben, maer fon- derlijck binnen de Carita ende andere wereken van de doorluchtighften Hertogh Nicolaes de Pontem De Colommen van defe Archi konnen van onder aen met: een Spttobafe verhooght worden, foodat men by eenighe ftapkens daer nae toeopgaet om boven verhaelde redenen,hare oppcr-ornamenpf en> dehetFrontifpicimet andere dinghen behooren ghemaeckt re worden, ghelijck wy een weynigh te vooren ghefeyt hebben, in 't 12 Capittel, ende dit isgenoegh ghefeydt, aengaende de hooghte. Aengaende de uyt-deelinghe van d'een midde tot d'ander vande Colommen of Maffive Pilaftren,
die moeten van 6\ Modulizijn, de grootnifTe vande Colomme een Modulo, ende moeten foo veel voor
|
||||
|
van Vincent ScanwRi. 81
|
|||||
|
vooruyt fteecken, dat de bloemen op de zijde van deCapitelen heel ende gantfch blijven , het
welcke dan oock de Pilaftren te meer vergieren fal, ende kan oock infghelijcks voor het Soffitro van de A rchitrave dienen, indien de felfde heel over gaet, de Maffive Pilaftren, met de Aletcen of vleu- ghelkens, cnde dedickte vandeColomnafal \ zijn ende' vande breedte vande Archo; raaerinde zijden fal't Pilallro groot zijn als een Aletta of Vleughel, een i van't Modulo vande Colomna, dan blijft het overighe vierde-deel voor 't Contrapilaftro, van binnen vande Pilafter, als wel voor een Ornament als oock om het ghewelf vande Galeryete regeeren, de Alette of Vleughelkens op de rechte endcflincker zijde vande Colomna, zijn een weynigh meer dan r5 ende een half Moduld, fy behooren van beneden naer boven toe van een ftuck ghemaeckt te zijn, alle naer 't Loot} aldus fal het werek meer gratie hebben. De Archi worden 4 Moduli hoogh, ende bykans h van't Modulo; fywafTen van 2 vierkanten tot
j\ van't Modulo, cnde van daer naer boven toe tot onder de Architrave blijven noch§ van't Modu- lo overigh voor de hooghte van'tSerraglio of fluytwerek vande Archo,'rwelck foo veel is als de hooghte vande eerfte bladekens vande Capitelcn naer boven toe, ende al met malkander zijn lbo veel als de Colomna ende Sottobafè. De Archo is een half cirkel, cnde bykans \ van 't Modulo meer, tot advantagie van 't geene de Impofta met zijn Agetto wegh neemt. De hooghte vande Impofta vande Archi fal i\ zijn ende een half van't vlacke tot zijn hooghfte
toe, foo wort die dan gheproportioneert alseenfimpeleCornice opdePilaftrini, de Front vande Archi vofto moet * zijn, ende Jvan 't licht, ende foo moet oock de breedte van'tSerraglio vande Archo onder zijn, ende behoortfich allenghfkensnaer boven toe te verwijden. Wy hebben elders ghenocgh bethoont hoede Serragli moeten versiert worden. Metdefe verdeelinghe fal heel wel overeen komen de Modiglioni met de Spatiendaer tuflehen, wantdaer komt een Modigliou in elck midde vande Colommen, ende 12 Spatien ende 11 Modiglioni daer tuflehen: een Modiglion in't midden, komt heel wel om het Frontifpicio te maken, ende dan behoort het Ornament heel over van een Colomma tot de andere uyt te fpringhen. De principale Poorten, omdatfè vierkantigh zijn, moet met de hooghte vande Impofta naer't
Loot met zijne Cornice over een komen, daerom moet het licht? van'tvlacke aen deArchitrave zijn, maerfy behoort rondt ghemaeckt te worden omfe daer mede te onderfcheyden vanden ande- ren van dit Order, zijne breedte fal wat min zijn, als 't licht vande Archo van buyten, ende de groot- nis rondom gaende: moet naer de voorghefeyde proportien zijn, ende tot §ieraet dienen. De Impo- fta vande buyten Archi in de ingangh kan met trappen ghemaeckt worden om meerder majefteyt te geven, de beweeghlijcke deelen welcke op de eene ende andere zijde konnen geopent worden vande Impofta naer beneden toe, behooren in 2 vierkanten van verfcheyden groote ghemaeckt te worden, oock de recinti ende Fregi, ghehjck inde ontwerpinghe te fien ende elders verhaelt is. Cap. DeNicchiof bccldgaren, 't fy datfe voor haer gieraet dienen , ofom vierkantigheVenfterente
maken, om licht daer by binnen te brenghen,moeten boven eene Cimacia van 't Pedeftilo gefet wor- den een ? hoogh ende i van 't vlacke tot onder de buytenfte Architrave toe. De Bafamenten, de Cim- bia van de Colomna, de Cimacia cnde Impofta loopen langhs de heele muur, de Nicchi of Venfteren met hare hooghte komen wat nederwaerts dan het begin vande Impofta der Archi, de welcke oock infghelijcks met bcquame Impoften ende Modoni behooren versiert te zijn, Nn volght de ontwerpinghe vande jïmpele Archi des Ttymeynfcben Orders, met ai hare deelen, met Moduli
ende porti en heteechent. Het kan beuren , darmen inde Romeynfche Order de Colomnati beneden met Pcdeftalen
niaeckt, ghelijck de Ouden ghedacn hebben, cnde men kan wel fegghen, datdegheene , welcke de Kcy fer Adriaen ter eeren van Plotina, Trajans wijf binnen de Bafilica ghemaeckt heeft, föodanigh zijn, alhoewelfe van middel-matigher groote zijn, ghelijck wy in 't begin ghefeydt hebben, nochtans zijn defè verdeelinghe vanden Colomnati vande Moderne meefters gheheel achter gelaten , foo dat het fchijnt, datfe de felve of heel vergeten of niet gheacht hebben, daerom willen wy onderfoecken hare verdeelinghe ende Moduli te befchrijven, op dat wy de felfde in de publijcke ende private ghe- bouwenmoghen ghebruyeken, ghelijck ick fel ver dickmaels ghedaenhebbe , ende men uyt de ont- werpinghe van onfe wereken wel afnemen kan. De hooghte vande Pedeftalen, Colommen ende Ornamenten daer op moeten gemaeckt zijn naer
die proportie daer van wy in't begin van dit Capittel ghefproken hebben, ende het vlacke moet inf- gelijcks van de aerde verheven worden , datmen by trappen daer by opgaen mach, om voorghefeyde redenen, indienmen het Colomnato kleyn maken wil, dan moet de heele Ienghte buyten de Pilaftrï, behalvendeSporti derBafamenti in 12 deelen uytghedeelt worden min«, ende dat zijn Moduli, de Colommen ende Pilaftri moeten 4 hebben, hetlntercolomniain't midden 3 ende J, maer die op de rechte ende flincker-zijde 2 Moduli ende 1 voor elck, van welcke Vitruvius ghefproken heeft, prij- fende de felve fcer, ende foo zijnde Moduli verdeelt: het middelfte Intercolomni is een weynigh uieJr dan de helft vande andere, ende zijn geproportioneert,gelijck 17 tegen 4o,in 't Colomnato van 6 of 8 Colommen, daer wafTen de Colommen metde Intercolomni op de rechte ende flincker-zijde, de eene fal hebben 18 Modulo ende t, de andere 2 ƒ min £ bezijde de Agetti vande Bafamenti. Tot elck Colomna of Pilaftro moet een Modiglione komen, de kleynfte Intercolomni komen 6
X Spatij
|
|||||
|
8i Gront.reguhn der
cty. 12. Spatij toe, en de middelfte 8, foó komt danin 't midden een Modiglione, het wel Je heel wel komt om
de Frontifpicio te maecken, daer van wy elders ghefbydt hebben , het Colomnato van vier Colom- men , van 't eentnidde vande Pilaftro tot d'andcre, zijn 20 Spatij; maer 't Colomnato van 6 Colom- men fal 32 hebben, ende d'andere van 8 Colommen fal 44 Sparij hebben met hare Modiglioni. Als het beurt dat het Poggio moet heel over ghemaeckt worden, of aende zijde vande Colomnati (ghe* lijck ghefchicden kan in de hooghe wereken,) dan behooren de Cimacien ende Bafamenten van 't een Pedeftael tot't ander ghebondente worden, foo dat de Baluftri of ander dinghen beneden ftaende om te fluyten moeten reghel-recht met't eyghenCentro vande Colommen ende Pedeftalen ftaen, Lib.}.tap.z welckeVitruviusScamilliende Alveolotto noemt. Nu willen wy vande principale Poorten defer Colomnati fpreecken, de hooghte van 't vlacke zijn
beneden aende Spaden der Modiglionenf'tweickoock 't Livello vande Lacunarij van't Soffittois) wort in 7 ghelijcke deelen verdeelt, vande 4 deelen der felfde behoort de hooghte van 't licht vahdc Poorten gemaeckt te zijn, 't licht felver wort in 14 deelen verdeelt ende \, vande welcke ól de breed- te 'tonderfte vande drumpeltoe komen, de Erten of Stijlen moeten Parallel ghelijck ftaen met het uyterfte vande twee Colommen in 't midde , ende fo falfe boven vernauwen tot \ ende % vande groo- tenis van 't Limitare, 't gheheel Ornament daer op fal & zijn ende ï; voor de Architrave,Fregio.,ende Cornice, en de andere dinghen moeten geobferveert worden, 't ghene dat ghefeyt is van de poorten rnet de fimple Colomnato van dit Order, het bewegelijcke vande Poorten kan in 2 deelen gemaeckt worden van boven naer beneden toe, of met een ftereke Pofterna daer boven, ghelij ck de (_)uden ge- bruyekt hebben , ende moet gheriquadreert zijn naer 't gedaente van ver fcheyden grootnifTen, ende met Recinti of Cinghels, met Cornici ende Fregi, welcke over een komen met de Cimacv ende Bafa- menten vande Pedeftalen. Alfmen Venfters maecken wil, dan moet het bovenfte deel naer 't Livello met 't lichyt vande poor-
ten ftaen, maer'tonderfte deel moet een weynigh hooger zijn als de Bafen vande Colommen, en op defe maniere fullenfe fraey, wijt ende hoogh worden inde voornaemfte plaetfèn, en zy konnen oock ghebracht worden in Nicchi met Modonen, Impoften, Requadren ende diergelijcken, beneden haer moeten een weynigh verheven ghemaeckt worden de Cimacie ende Bafamenti Ianghs de muur, ende fooinfghelijcks het Fregio ende de Cornice vande poorten,- doch behooren recht over teghen de Nicchi alfoowel boven als beneden quadri ghemaeckt te worden, ia malkander verbonden ende re- cint, inde welcke Hiftorien of dierghelijcke Adornamcnten konnen ghemaeckt worden, welcke din- ghen het werek fchoon ende cjerlrjck maken, als inde ontwerpinghe te fien is. Nu volgbt de ontwerpintibe van* t Rgmeynjcbe Colomnato met Pedeftalen > ende alhare deelen, gheteec^ent
tnet Moduli endepor tien. tn. De Ouden hebben dickmalen in haer grooteende merckelijcke wereken, de Archi gemaeckt met
Pedeftalen beneden de Colommen, ende foodanigh is noch huyden-daeghs de vermaerde Archo van
Titus, niet veer van den Tempel des Vredes, welcke de eerftegheweeft is die de Keyfersoyt ghe- maeckt hebben, ende beyde inde triumph van Ierufalem, daer is inïghelijcks de Archo van Septimius Severus, beneden aen den Bergh van'tCapitolium, endeeyndelijck.de Archo tot ghedachtenis van Conflantinusghemaeckt, dichtby'tColifeus, welcke wereken altemael vandeRomeynfche Oi"der zijn, ende zijn ghemaeckt gheworden by occafie vande overwinningheende triumphen die de Ro- meynen over vreemde natiën gehouden hebben, als uyt hare inferiptien blijekt, Daer zijn oock noch andere, ende die vande Kcyfer Lcon binnen Verone i'nfgelijcks opdefe maniere ghemaeckt,met noch andere, welcke wy, weghen kortheydt van tijdt niet en willen befchrijvcn. Wy willen hier befchrijven de proportien vande Archi vandeRomeynfchc Order, inde welcke
fy de oude imiteert ende ghevolght hebben, overmidts wy de felfde oock in pubhjeke ende private ghebouwen ghebruyeken konnen, ghelijckick ghedaen hebbe inde triumphale Archi, welcke voor een tijdt ghemaeckt zijn , worden by occafie der door-treckinghe vande Sereniffime Keyferinne Ma- ria van Ooftenrijck, ghelijck oock in andere wereken. Voor 'teerft moeten wy 't vlacke vande aer- ^tnne de door fommighe trappen verhoogen, gelijck wy alreededickmalen gefeyt hebben. r 5*' • Aengaende de verdeelinghe van defe Archi, het Spatio van d'een helft tot d'ander vande Colom- men, ende de Pilaftri tuffchen d'een Archo ende de andere, behoort te zijn van 7 Moduli ende n van
'cModulo, de aengheleende Colommen zijn een Modulo groot, ende fteecken een weynigh meer dan de helft voor uyr, alfoowel voor de bloem of §ieraet, als om 't Soffitto de Architrave te gheven. Het Pilaftro tuffchen de Archi begrijpende de Colomna ende twee Vleughelkens, komt tot \ ende ?. vande breedte vande Archo, de grootenis inde Flanckenot zijden behoort alfoo veel te zijn als een Vleughelkenende? van't Modulo vande Colomna, ende het andere vierde deel magh zijn voorde uytftreckinghe van't Pilaftrino voor Ornament, ende om het ghewelf vande Gallery te regeeren. 't Front vande Vleugelkensop de kant vande Colommen fal komen toe ~2 ende een half Modulo, en- de foo veel fal oock zijn van d'een helft tot d'andere die van 't Modiglione: fy behooren infghelij cks van boven tot beneden toe van een ftuck ghemaeckt te worden, ghelijck wy fien inde oude triumphrt- ïe Archi, ende defe op de kanten verminderen wat gelijck Pilafters, ende foo gevenfè fchoone ende genteliteyt van fich. Aengaende de mifuren of maten vande Pedeftalen, Colonimen ende Ornamenten daer op moet
gheob-
|
|||
|
t>an Vincent Scamos&L 83
geobferveen' worden 't gene wy in 't begin van dit Capittel ghefeydt hebben, de Archrfujïen in haer
hooghte vana'e vlackenaer boven toe tweemaelfoo veel zijn als hare breedte, ende?van 't Modulo daer en boven. Van haer opperfte hooghte tot onder de Architrave is een Modulo overighvoorde hooghre van't Serraglio, ende foo.maeckenfe juyft de hooghte vande Pedeftalen ende Colommen. De Archi zijn v. an een half cirkel, ende voor 't geficht 't welck de Agetto vande Impofte wegh neemt, wort voor 't meoft u ende 1 van 't Modulo gegheven, dé Impofta van waer de Archo begint te krom- men , moet alioo hoogh zijn als 't Fregio, ende de Cornice vande principale poorten , behalven de Orlo ende rechte1 Gola. 't Front vande Archivolto fal ï zijn, ende i vande breedte van zijn licht, en- de fbo veel faloock zijn het onderfte van't Serraglio vande Archo, ende moet van daer nae boven toe fich aüenghfke-nsverbreëden, ende zijne hooghte is een Modulo. Vande Ornamenten der Ser- c^.13. ragli hebben wy ekVers genoegh ghefproken. In defe verdeelin ghe komen de Modiglioni heel wel, fettende een recht teghenelcke Colomna,
endeteghenelckeP.üaftri over, tuffchen welcke 14 Spatij met eenModiglionin 't midde komen, welck wel te pas kom t, aifinen 't Frontefpicio infgeüjcks maeckeo wil, ende hier moeten de lief-heb- bers mereken, dat in Mc Colomnati, ende Archi van dit Romeynfche Order, de verdeelinghen der Modiglioni ende haer Spatij juyft uytvallen, ende van d'een midde tot d'andere vande Modiglions met begrijpende het Spacio, daer zijn *t ende \ van't Modulo. De Vleughelkens boven de Canto- naten met haer verminderinghe gaen nae deverdeelinghevan.de Modiglioni toe, en't begin vande Cornice, ende fy moghen hare Bafi ende Capitelen van gheheele of minder hooghte hebben. Aen- gaendehetdack, 't Frontefpicio van de Acroteri, ende andere dinghen voor defe Archi bequaem zijnde daer kan gheobferveert worden wat wy elders ghefeydt hebben, om een dingh niet dickmalen ap. n, te wederhalen. De proportien van de principale Poortezijn defe, de hooghte daer de Pedeftalen op ftaen, tot de
hooghte vande Impofta vande Archi moet verdeelt zijn in 17 ende; deelen, daer in begrepen het gheenede rechte Gola ende Orlo wegh-neemt. De hooghte van't licht fal 14 ende 1 onderzijn, 't welck juyft tor 1 komt, van't vlacke tot onderde Architrave- zijne breedte van onderende van boven, (om dac de felve, ghelijck een weynigh te vooren gheleyt is geworden, niet vermindert wort) magh zijn <j deelen ende*, ende fowaftfe vande twee quadriofvier deelen tot l vande grootnis van't Limitare, ende dan maecktrnen vande bovenfte 3 deelen het Ornament vande Poorte felf, van welc- ke een deel de Architrave toe komt,ende fbo groot moeten de Erten of Stijlen in Front zijn, de Fre- gio komen f toe, ende de Cornice naer het Loot een deel ende f, behalven't Orlo ende de rechte Gola, (ghelijck wy een weynigh te vooren ghefeyt hebben ) ende komt tot een : als die in 1 ƒ deelen verdeelt zijn, ende de Impofta is dan juyft alfoo veel als dat Cornice, ende 't Fregio, ende de leden vande eene verghefelfchappen fich veel met de leden vande andere. Aengaende de andere dinghen, welcke tot de volmakinghe van defe poorten noodigh zijn, met
den Nicchi ende Ventfceren, daer moet gheobferveert worden 't ghene welcke wy kort te vooren ge- feydt hebben. In de yolghende ontwerpinghe zijn alle dingen voorgeftelt welcke noodigh zijn voor defe Archi, ende de verdeelinge vande beweeghlijcke poorten met hare quadri of vierkanten ende Recinti, ende alle andere dinghen verghefelfchappen haer wel. Vande leden endeformen vande Pedeftalen, Colommen, Ornamenten ende Impoften fal ghefproken worden een weynigh hier ach- ter, ende daer fal Jck hare Sacomen inde ontwerpinghe bethoonen. Vande proportien ende particuliere maten yande Pedeftalen, Bafen ende andere deelen
vande Itymeynjcbe Order, ende infgbelijcks vande Capitelen ende Orna-
menten op bare Colommen\ C ap. 2.6. E Colomna vande Romeynfche Order begrijpt in fich de Cimbia ende een Ton-
dino aende voeten,alfowel voor fich felfs als voor een Ornament vande Bafè,rontf- om de Schacht zijn 24 Canalen verdeelt, hare grooten onder malkander, magh f zijn, ende | van haer breedte, ende moeten in't midden wat diep zijn, deplantaof Soolen vande Bafe fal van een Modulo geformeertzijn,ende een weynigh meer dan | voor 't quadro: ende defe komen den Sporti van beyde deelen toe, fy is een half Modulo hoogh; verdeelt in 6 deelen,zijne leden zijn tf,het cirkelrondt, namelijck Thora, Liftel lo, Cavetto, Liftello, Aftragalo, (of Tondino) ende de onderfte Thoro, ende dan de vierkantighe Tafel, welcke boven de Pedettalen zijnde , verghefelfchapt haer wel met de Cimacia: defe leden hebben voor haer Agetti« van 't Modulo, of een weynigh meer, vanden welcke de twee - Thori moghen in ghefceden worden. Onder aen de Bafa is het Pedeftael, het welck zijnde \ ende 1 vande Colomna, komt juyft tot drie
Mo9uli hoogh, wordt in 8 deelen verdeelt, een voor de Cimacia, f voor de tronco of quadro, ende twee voor het Bafament met zijne leden. De hooghte vande Cimacia is J van 't Modulo, wordt in 6 deelen verdeelt ende \ï ende een half, zijne leden zijn 8, Orlo, Cimacio, Fafcia, Liftello, beckighe Vovolo, Tondino, Gradetto ende de onderfte Goletta, het Cimacio, het Vovolo ende de onderfte X % Goletta
|
|||
|
84 Grom-regukn der Arcbiteftur(L>
Goletta konden met fnijdt-wercken ghemaeckt worden, 't geheele Agetto is een weyni'gh min dan »,
deel ende een half van 't Modulo. Dehooghtevandetronco van't Pedeftael komt tot een Modulo ende \7 zijne breedte op alle zijden is een Modulo ende een weynigh meer dan j, alfa veel de Tafel vande Bafe is, de leden van 't Bafament zijn l van 't Modulo hoogh, in 4 deelen ende } verdeelt, ende zijn de fel vc 6 deelen, Goletta, Gradetto, Tondino, de groote Gola, Liftello ende Thoro, vande welcke deelen de twee Golakonnen met fnijdt-wercken ghemaeckt worden , het Agetto is 4 ende een half Modulo, 't onderfte deel van 't Pedeftael ende de Zocco is een half Modula hoogh 3 ende op alle zijden een Modulo, ende A van't Modulo, Behalven het Pedeftael zij ndaer de Vleughelkens of Alette van't Pilaftro, welckedeColomna, Flancken of zijden maecken, ende teghen liaer voet over zijnfe h breedt, ende een half Modulo. Opdcflincker-handtvandeBafe is de Sacoma vande Impofta ende't Archivolto van dekleync
Archi, de Impofta is ontrent:: hoogh, ende een half Modulo, ende heeft* van't Modulo voor zijn Agetto, wort in n deelen verdeelt ende £, zijne leden zijn 10 in 't ghetal, Orlo, Cimacio, Fafcia, Liftello, de groote Gola, Tondino, Gradetto, Goletta, Liftello ende Colari» o, vande welcke het Cimacia de groote Gola ende de onderfte Gola konnen ingefneden worden, de Archivolto is h van 't Modulo hoogh, wort in 7 deelen ende * verdeelt, door zij neleden, Orlo, Ci/iBacio, Tondino, de grootfte Fafcia, Vovolette ende de kleyne Fafcia ,defé i$ï kleynder dan de andere a hetCimacioen- de Vovoletto konnen ingefneden worden. Op de rechte zijde van't Pedeftael is het Ornament vande principale poorten binnen de grootfte
Archi, zijne hooghte is een vierendeel ende 1 van 't licht, het komt èen Modulo ende een weynigh min dan \± van *t Modulo- wort in 15 deelen verdeelt, de Architraven komen j toe, deFregk>4, de Cornice6, fyis -^ hoogh ende een half, heeft oock ioo veel voor't Sporto,- wordt in 6 deelen ver- deelt min een half twaelfde-deel, fyis ghecomponeertoftot malkander ghevoeght van n leden,Or- lo, groote Gola, Gradetto, Cimacie, Liftello,Vovolo,Gradetto,Faicia, Gradetto ende onderfte Go- la, vande welcke ingefneden konnen worden het Cimacia, Vovolo, ende onderfte Goletta. Het Fre- gio is vlack, een weynigh hoogher dan 4 van 't Modulo, boven heeft het een Liftello, ende beneden aen de voeten vereenight het fich met de A rchitrave,ende ftaet recht teghen over de eerfte Fafcia,de hooghte van de Architrave is -h ende een half van 't Modulo, wort in 7 deelen ende \ verdeelt, heeft 6 leden, Orlo, Cimacio, Tondino, de groote Fafcia, het Vovoletto, ende de kleyne Fafcia, defe is f kleynder dan de hooghfte, de Cartelle van defe poorten wimpel en haer felve in onder aen de Corni- ce, ende hanghen met hare kleynfte Voluten van 't licht naer beneden toe, ende zijn inde Front alfoo breedt als het midde vande Cornice. Op de ïlincker-handc van 't Pedeftael is de Impofta voor defe Archi,zijne hooghte is alfoo veel als
de Cornice van de opperfte Gola naer beneden toe, ende 't Fregio verandert in twee Fafcie, d'eenc grooter dan de andere; hare leden komen met die vande ghefeyde Cornice heel wel over een, ende met de kleyne Impofta : Het Cimacio, de grootfte ende kleynfte Gola konnen met fnijdt-wercken ghemaeckt worden. De Archivolto van dele Impofta is ts? ende een half Modulo , ende heefc 6 leden ghelijck de kleynfte Archivolto, oock met de felfde proportien ende fnijdt-wercken. Nu volgbt de ontwerpingbe vande Modonature der Bafè, Pedeftael, Impofïe ende andere deelen vande 7\o-
tneynfcbe Order > contrafegneert ofgheteeckent met Moduli, Minuten, ende por tien. De Fufto or f ock vande Romeynfche Colomna vermindert i vande grootnis vande voet, foo dat
in'tbovenftedeel * vant Modulo verblijven, het heeft een Tondino endeeen Liftello, we! ck fich gratieuflijck met zijn Cimbia vereenight, het is niet min noodigh om't Romeynfche Capitello wel te formeeren, datmen de Planta ende Impidi hier by voeght, gelijck by de andei e Daer moet een perfeót quadrato of vierkant van een Modulo ende een half op elckc zijde voor de
planta ghemaeckt worden, inde welcke de Diagonali ende Diametrali moeten ghetrocken worden, welcke malkander kruyfïen ende de felfde in 8 gelijcke deelen verdeelen, van 't Centro op de zijden, daer moet naer 't quadro vande Diagonali een Modulo voor een deel ghefegneert worden, ende defe zijn 't uyterfte vande vier krollen, welcke \ van 't Modulo breedt zijn, ende raecken met hare kanten de Flancken van 'tquadraet of vierkant aen, Alfmendelenghte vande hoorens of krollen, vanhoecktot hoeckwegh neemt, dan wort door
defe verbredinghe, ende Bafa kruyfwijs een Triangulo ghelijck zijdigh ghemaeckt zijnde; de kromte of holten van 't Abaco ghemaeckt, in al de vier deelen, die tot* van't Modulo komen, in't midde vande kromte, verbreyden fich de bloemen J van't Modulo, ende ftaen naer de reghel, recht met al de vier zijden van t quadraet. Inde planta felfs moeten twee cirkels gemaeckt worden, de eene moet alfo groot zijn als de hoog-
te vande Colomna,ende de andere als de gront vande Canalen naer boven toe,ende 'tgeheele Spacio tufïchen haer wort inghenomen vande groote der bladeren, de kleyne bladeren zijn met malkander verdeelt, door 't midde van elck achtfte-deel van 't Capitello, ende met haer grootfte Sporto; ende die vande Orlo van 't Vovolo, die raecken aen de kromte vande Abaco, welck in zijn diametro een Modulo begrijpt ende \; juyft alfoo veel als de hooghte van 't geheele Capiteel. De acht grootfte bladeren op de vierFafcieyende 4 Diagonali, raecken't midden vande bloe-
men met haer uyterfte rondom-keeringhe aetij inbare Diametro zijnfe meerdaneen Modulo en- d |
||||
|
s
|
|||||||||
|
van Vincent Scamz&l . 8 y
de \, de Fronten yaüde Voluten beneden aen de hoornen vande Abaco, bchaorenin 't minft % van 't
Modulo groot re zijn , ghelijck de krullen of hoorens, ende verbreeden fich gratieufelijck beneden aende Abaco, ende foo veel aengaende de planta. Inde profilobegrijptmen de hooghte van't Capiteel, 't welck van een Modulo gheniaeckt wordt
ende £: defe komt de Abaco met zijn Cimacio, Liftello, ende een weynigh hanghende Fafcia toe, de reft wort dan van de Abaco naer beneden toe verdeelt. Het Iichaem van'tCapitelIo is van cirkel- ronde forme: zijne hooghteis een Modulo, ende wort in drieghelijcke deelen verdeelt, d'eene komü de eerfte bladen toe, de andere den anderen i ende de derde de Voluten, weicke oock een deel vandc Fafcia vande Abaco begrijpen. De Voluten zijn acht deelen hoogh, ende feven breedt, gelijck als de Jonifche, ende worden oock
opdefelfde wijfegheformeert, endeuytdefelveCentri; Want de deelen zijn hiervan/- van 't Mo- dulo, ende inde andere?*. De extremiteyt vande eerfte ende andere bladereu komen foo wijdt van bnyten, datfe aenraecken de linie ghetrocken zijnde van 't Sporto vande Tondino der Colcmna, tot rhnoU & de cirkel toe die (boven de Tafel vande Abaco) een Diameter van een Modulo ende \. maeckt. Defe v^ud- circumferentie is; meer inwaerts dan die, weicke fominige Bouw-meefters trecken van 't felfde Ton- \'7[ l'f** dino aen de krollen of hoorens; ende È meeruytwaertsdande andere , weicke haer trecken van't buytenfte vande bloeme in 't Abaco, foo datfe alle beyde manghelachtigh zijn, de eene te weynigh de andere te veel Agétto het bloem-werck ghevende. Nae defe perpendieul (onder aende krollen of Hoorens) ftaet de extremiteyt van de Voluten van
bnyten, het centro van haer ooghe valt naer 't Loot van 't uyterite vande andere Diagonale blade- ren, weicke haer onder de Volute orabuyghenjiet pcrpendicolaer vande kromte vande Abaco raeckt 't uyterfte vande eerfte bladeren, ende van 't Vovolo, aen 't welck de binnenfte deelen vande Volute gelent zijn. TufTchen de Abaco ende Cimacio of Vovolo daerrefteert f Spacy,endefchijnt het dat 9'aerde Volute ende bloemen ( van't Iichaem van 't Capiteel) haren oorfpronck hebben, weicke bloemen in 't bovenfte deel ftaen naer de linie van Jt vierkant, van 't opperfte van de Abaco;ende daer nae van beneden op de Orlo van 't Vovolo. Het Vovolo begint inde andere rendom-keeringe vande Volyta ende ftaet boven 't Tondino, 't welck tv^ec deelen zijn, het Tondino is een deel, als het oogh vande Voltira; het heeft van beneden het Orlo vande Vafo des Capiteels, ende menfiet hoe al defe deelen fich beneden aende Volute rondom wenden. De Garbatura van 't Vafo 01 Iichaem van 't Capiteel, namelijck vande Orlo, tot recht over teghen
de gront of eynde vande Canalen der Colomna, ( foo dat d'eene vaftigheyt op de andere yaftigheydt ftae) daer wort een linie ghemaeckt, weicke foctjens eyfch-ghewijfe Komt, als in 't profilo te fien is. In 't Front vande Impidi, daer is de Abaco van i\ Modulo, heeft oock een bloem in 't midde,op wiens kant de Voluten ontfpringhen, d'eene op defe de andere op de andere zijde, weicke fich huyghen en- de vereenighen twee ende twee onder aen de krollen vande Abaco....... Achter de eerfte bladeren ontfpringhen de Gambi of Fufti, wclcke fich gratieufelijck ondrr aen 't
Orlo van't Iichaem des Capiteels iriwixnpelea, ende maken de bloemen tutfehendehooghtender grootfte bladeren. Om dit Capiteel meer te vergieren kanraeu het Cimacio vande Abaco, de Ton- dino , ende Vovolo met fnijdt-wereken maecken, ende maken het bladt-werck aen de Volute, ende dat de bladeren in haer buytenfte groote fich rontom wenden. Al de principale bladeren buyglieu fich gratieufelijck een vierde*part van haer hooghte, of't zy
n van 't Modulo, defe ende infghelijcks de Fufti eude de bloemen ende rondomJceqringe van 't blat- v/erek behooren aen de voeten wat te vergrooten, ende behooren fich teghen de Cima all^ncxkens te v.erkleynen, want fo fullcnfe de fchpqne antiquitcyt ghelijck komen, ende de nature felfs, alfmen in de waflende kruyden fict. Defe Capitelen worden meteyeke bladeren ghemaeckt, ommeerder fterekte te bethoonen, tot onderfcheydt vande Corintifche. . . Alfinen het Ornament van dit Order een vijfde vande Colomna maecken wil, dan wordt het twee,' 117.
Moduli min \ hoogh, ende dan in 1 y verdeelt zijnde, geeft bet ƒ deelen voor de Architrav,e, ^ vopr 't Fregio, ende 6 voor de Cornice, de Architrave in zijn Soffitto komt tot ? van 't Modtilp, ghejijck de hooghte vande Colomna, zijne hooghte is ontrent I van *t Modulo, ende wordtjuyft in 9 deelen verdeelt, zijne leden zijn 8, Orlo, Gimacio, Tondino, bovenfte Fafcia, Vovoletto, middelfte Fafcia». Tondino ende eerfte tafcia- het Cimacio, Vovoletto, inighelijcks de twee Tondinikennen ingefher. den worden, de Fafcia zijn 1, d'eene grooter dan de andere. Het Fregio is ordinaerlijck een weynigh min dan£ hoogh endej Modulo, end^ ftaet recht over .
|
|||||||||
|
g y g g
felijck met de Architrave, Als het Fregio met fnijdtwerek moet ghemapekt wélen, datmoethetj*
hoogh zijn, als inde Ionifche gefèyt is geworden, de Cornice is éeri weynigh min dan * van 't Modulo! hoogh, ende foo veel is zijn Sporto infgelijcks, #pr,t in.8.deelen min een half t^elfdedeel verdeelt, heef^ióIedêjOrlOjgrooteGo^GradettOjCimaciOjLiftellOjGioccipIatojpJCimado, Tondino dereFafciajGolettina.eerfteFafcïa vande Modiglioni, VovoIa,Gradetto,FaJtieïn"plaetfevanDen-.' telli, Gradetto,ende onderfte Gola. Hier vankonneri'de twee Ciniaci, deGolettiriajhet^ovolo^ende onderfte Gola ingefnede worden,de infnijdinge behooren correfpondentïe met malkander te hebben ! De Rifaliten komeu in 't Front tot« van 't Modulo door defe vërdeelingh'êii, ghelijck de opperft^ Y deeleïi
|
|||||||||
|
Qram-nguhn der JrcbiteBurtu
deelen vande Gak8tina,fy hebben drie Modiglioni in 't Fronsende twee inde lengte, ende twee Spa-
tij tuflehefihaer, een Spacio begrijpende komenfe tot£ ende ï van 't Modulö ? de Rifalitèn in 't mid- de vande Modiglioni fteecken inde Flancken een Modulo voor uyt ende l; alwaer fy haer in *t Front in drie Modiglioni verdeden > ende a Spatij met twee andere Modiglioni ende hare Spatien in't Prqfilo. De Pianta vande Cornice voor de.Rifalite felfs 5 ende op de rechter-handt van 't Ornament, in
welcke men van béneden naer boven toe de verdeelinghen vande Modiglioni ende Spatij fiet, defe zijn eens fbo veel, in 'tmidde van de Agetten vande Fafcie: fy hebben fomöiighe bladekens in haer Soffitto, endein'tmidde vande vierkantighe Spatij zijn de Roofen met fnijdt-werek daer rondom. Aen-ghefien de Romeynfche Order vereyft wat meer curieufheydt ende fchóonheydt dan de voorgaende, foohebben wy daer om Zijnt deeien vermeert, alfoowel inde varicteyt vande leden, als ia'tglietal, ende is daer en boven vergiert meteen reedelijcke cjuantiteyt vaninfnijdingen, ghelijck- itieïifienkan. 'i >b - ' ■,- ■ V Nu volght ds oniïüerpingbt vande SatbrHtn van V Capiteel} ende 't Ornament vnnde Itymeytifcbe Order\mct
Moduli3portièn ende Minuten geUechgnU |
||||||||||||||||
|
Vanden oorjpronck der ftadt Corinthen, ende van fornmighe gbebomen der febe} ghe*
rnaecfyt pijnde op defe maniere ende van hareproportien cndo^
maten, Cap. 27.
Ulaetons komen om te fpreecken vande Order van Corinthen , Vitruvius de
welcke in 't breedt hier van ghefpróken heeft, verhaelt dat defè Orden binnen Co- riöthen was aenghevanghen. Het is een heel vermaerde Stadt in Peloponefus ghe- legen§ fëer vermaert by de O^eckfche Scribenten, als oock mede inde heylighe fcnriften, ende beteeckent foo veel als rijck ende versiert. Wy om beter kennilTe hier van te hebben, fullen wat naerder daer van fpreecken , dit landt als Paufanias verhaelt, is in het begin bewoont vanEfira een foon van Ocean ghenaemt, daer naer heeft Maraton het bewoont, eode eyndeiijck is Corintus zijn andere foon daer komen te woo- nen, welck infghelijcks defe ftadt nae fich felfs ghenaemt heeft, maer Eufi bius verhaelt dat defe ftadt in het begin was ghenaemt Èpirns ende ghebouwet binnen 't kleyn Achaia teghen IJibmus of het enghe kndt over, van Atto een foon van Deucalion* Andere (onder de ivélcke Valerius Paterculus is) fègghen, datfe van Aletto een foon van Hippotes
gheboüwttsghewotden, alhoewel Strabo feydt, datfè defe bevoickt hebben naer de kinderen van ^Hercules, encfc datfè hier na^ei; vergrootet zy gheworden, door een feecker Sijifo genaemt, mier een weynigh daer haerfeyt Paufanias, iffe weer her-ghefteit gheworden van Corintus , een foon van Ma- raton, eridedstfe paer die tijdtghédtaighby defe naiüeis ghefiaetütgheweeft, alfoowel de ftadt als het gheheele tódt, defe ftadt als Put/fantas, Strabo ende Plinius verhalen, is versiert ghewdêft met vele ende gtootè ghebouwen, ende heeft ghehadt mannen van trefFelijckverftarit, alfooivelinde Politie endeOorloghalsinfchoopekunfteneftdè wètenfchappen, onder welcke zijn oock geWeeft grbbfe ghetaleti van Sthilders, Beèlt-fhtjders ende trefFelijckeBouw-meefters, vari welcke wy hier gheenfins billen fpfékëh, om dat wy in andere pldetfen ghenoegh hier van gefproken hebben. ' ftadërhandt zijn defè Cof i^thers foö groot ende öiachtigh gheworden naerdenöorloghdewclc- RcfyiïretdénMaceddnïersghélTadt hebbén, éndefoovermaeh dat Cicero haer noemt een licht van geneelGrieckenlafïdc, ende fatén in foo groöten vermaeck ende overvloet by reden van haef goede gelegheotheyt, en^e cwee havens van de Zee Lecheus ende Schenus, titffchen twee Zeen van Ionien ende? Èffiëh, <fat efclc Wifde't liööft vaii haer zijn, muytineerende geftadigh, ttide zijn foo verdwaeit datjfë eenvèüiBnt inet den Achaiéii gémaeckt hebbende, het volck van Romen verachten,daet door deRdjiïéyöëüafs* fiaüftiiïias; Sttabö qtide Iuftinus fchrijft, heel vergramt zijnde, hebben een grööten hoop fölaatén trytgëforïcïen, onder tfsx, cötömando van Lucius Memmius, doen ter tijt Burgeméefter vart Rdometi, éil3erhebb0h dfe ftadt biriöen eett tvéynigh tijt inghekreghen, verbrandt ende Vernielt, Ai Jppüfrtöti Alëxdtidih betuygbr, met meer andere ontrent dei do Olimpiade, alhoewel Plinius feydt, dat het ghefchieden,onrteptJheti^Olinfipias, ende in het döjjaervanRooftien, endedoen tettïjcWwdste^ ètide vetwq^ft, ende Achaia was toteenProvint'ieder Rölüeyöéti èhebi^achtj irfaer'hébfeen de AcHeèn ende Córintifche haer namaels vreedtfaem ghehou-
dénf \ gftèiiirk Stfiêbéïde atidèFêö Aütheüreö verhalen, ontrent duyfent jaren naé datfe eheböuw't WaS. . t rï _-.. P » ;..:... < f „- H . ..'.-■; *,, / '
tjyapdefê'pikétfeover-ghett-ocken in hef ÈylandtDélo daer
?^t*fëfï?ë 'Ëyl^'ódt vëfffiaërt is gheworden, aU Strabo vérhadt , del. roof - 't ghefal ende foodanigh,in 't
van aerde, heel fchóóh Ü\ 'datfe' dé ffadtRöbtien, niidtf^adërsdéBuufftédén daer ftede versiert hebben als Plinmsfchfijïi.
Maer
|
||||||||||||||||
|
In het 4.
hoedt cctf>, I
|
||||||||||||||||
|
cap. i 8.
/» bet z boeck fact 130. |
||||||||||||||||
|
Lih.ï.fac.
159. |
||||||||||||||||
|
Vh.2.fac.
103.
~ub.0ac.
2 5 t.cap. |
||||||||||||||||
|
Lih.j.fic.
500. 210.
Punico. ftc. |
||||||||||||||||
|
Van Vincent Scamoz&i. ■ 8y
Maer om dat foodanighen ftadt niet héél verlaten foude ftaen, foo was vzn lulïus Cafar, of als
fomraighe fegghen, ten tijden Auguftus eene Coloüie beftaeflde in Latij niche Soldaten daer ghëfon- den, welcke in te wëer-harfteïlinghe van defè ftadt veel beelden endefchorelsvondeh van grobten Erijfe, behalven een grooten hoop van Metaelmét GoutendeSilvei'verttidhght Jiet welcKinden üb.i.fac.
randt was verfmolten, ende is om defe redenen Corintjfbh Metaal ghenaemc ghëwëéft, ende altijdt 1&.34.«^ hier nae in grooter waerde ghehouden, als Eutropins, Florus ende Ptinius betuygherL z- Defe ftadt als alreede verhaelt is, heeft te voorefl van haer beginningh veel andere fwarigheden
uytgheftacn, want fyis naderhant quaïijckghetra&eertghewörden van de Gotthen enBulgaresende vande Saracenenterbuytgemaecktgeworden, totdatfëop't laetft tot ötifer Groot-vaders tijden heel onder het rampfaligheTurckfche jockgheraeckt is , ghelijckoock het andere deel van Morea, ende is nu van daghe ghenaemt Couranto, de Griecken als wy boven Ónder 't getuyghenis van Vitru~ vius gefeyt hebben, hebben infghelijcks defê Order gehouden, Waef* uyt men fien kan, met wat groot verftantfy alleen onder alle natiën van de gheheele werelt ghevonden hebben de Order van Ionien ende van Dorea, ende infghelijcks van Corinthen, ghelijck als nutertijdtinltaliendeTofcanifche ende Romeynfche Order ghevonden is, als alreede ghetnoont is. Maer nu foo veel de Oude ghe&fcuwen vande Griecken aengaet-; om te verhalen een van defè Or-
- der, foo verhaelt Paufantas ^ dat de Tempel ofKerck van MïnervaElea in ArCadien, van binnen hadt- de twee Orders van Colommen , d'eene boven d'ander, de eerfte was (als wy alreede ghefeydt heb- ben j nae de Dorifche maniere ghemaeckt, ende de andere achter de Corintifche manier , welcke een Galleryemaeckten, rondom verdubbelt naer boven toe, zijnde in de midden open, het welck als Vitruvius verhaelt, heel majefteusaente fien was, ende^ierlijck: infghelijcks was de Tempel van Jupiter Olimpüus binnen Athenen, hebbende van vooren acht Colommen, ende foo veel vanach- ter, doch tweemael foo veel binnen 't midde der Galeryen die op de zijden waren. In 't Eylandt flf- prus daer was een Tempel ter eeren de Goddinne^m^j- ghebouwt, welck door't neerftigh bidden van de Heylighe Apoftel Barnabas is in de grondt afgheworpen gheworden s ende aenghefien dat het openbaeris, aIsr<?V/m/zWbetuyght, dat ter eeren van Fenus, Flora ende Proferpi?iay infghelijeks alle Nimphen in 't ghemeen Kercken zijn ghebouwt gheweeft, naer de Corintifche maniere, ende om re* denen van haer dertelheydt ende tengefheydt betaemden haer de §ieraden van koftelijcke bladeren, bloomen, ende planten, ende dierghelijcke. Derhalven als Paufanias, Strabo ende andere verhalen, foo langh als de Griecken de overhandt ghehadt hebben, ende fonderlijckin#&w/w. Om dqfe re- denen, foo veel als ick gheobfèrveert hebbe, hebben oock de Romeynen de Corintifche Ordre ghe- volghtinharevermaertfteghebouwen, ende inibnderheydt in hare Tempelen, als ghefchiede inde bouwïughe vande Tempel, ter eeren van lupiter, ende inden Tempel ghemaeckt ter eeren van alle Goden, als daer is de oude Tempel Pantheon ghenaemt, die nae 't ïègghen ghemaeckt wiertter ee- ren van alle de Goden. Binnen defe ftadt Roomen ende binnen de aricfere Italiaehfche fteden, inf- ghelijcks binnen de fteden van defer zijde van *t gheberghte hebben wy een groot deel vermaerde ge- bouwen gefien, van fchoonder proportien ende groote, ende gemaeckt van fchoone Marbel-fteenen ende andere koftelijcke fteenen, op't konftehjckfteghewerckt ende volrnaeckt. Maer foo veel aen- gaet de ronde Tempels die noch heden ten daghe te fien zijn, is het ghenoegh aen den Tempel 'Pan- theon ghenaemt, eyghentlijck gefèyt ter eeren van alle Goden, welcke als Dioti ende PUnius fêggen, lih. + Marcus Agrippa gebouwt heeft, regen d'opinie van fommighe nieuwe bouw-lieden, ende is de lupiter 1 f'36'caf' Vendicator ghenaemt, toegheheylight, defe Tempel hadde veel Colommen nae de maniere van Co- K"!lad'0' rinthen gemaeckt, van verfcheyden lengten, ende van boven heel tnooy verciert* al vandefchoohfte 20.'4'^ witte Marbelfteen,uytgenomen de Colommen van de eerfte Galerye, welcke van Thebaufche Gr^- nijtengemaeckt was, daer zijn oock noch twee kleyne Tempels cfëén ront, ter eeren van SmtSte* phan ghemaeckt; ftaende naer byTevero, naeft de brugghe van ^.il/^h'avanEgyptèn, 't andere is tot Tivoli, defè zijn beyde achter de Order van Corinthen gemaeckt, met twintigp Cptommen aen malkanderghevoeght, enderondfom verdeelt, van boven ver$iért, doch di^vaöbifiqen zijn uyterr maten §ierlijck. Aengaende de hoeckighe Tempels, foo is daer té fien de vermaerde Tempel des ^redes, zijnde
gebouwt van deKeyfers Vefpafianus ende Titus> nae de vërnielinghe van Ierufalém»niet Colommen, en de Corintifche ^ieraden wonder groot, endé van h'eele fchoöne Marbel-ftëerïefi, infghelijcks d^ Tempel of Kercke ter eeren van Jpollo ghemaeckt, welcke als Fopifcus ende Publius FiBor verhalen^ ghemaeckt is gheworden, door het commando van Aurelius de Keyfer, op 't verloeck van fijn Hoe- der Sacendotefla ghenaemt, van welcke noch ten daghe te rechte zijde van achter të fien is met eèn deel van 't Frontefpicio heel nae de maniere van Corinthen ghemaeckt, ftaëhdé oj? den heuvel Qui- rinalo ghenaemt, 't welck niet min te verwonderen waerdigh isdan de vermaerde Paërden van Fidias ende Praociteles; alwaer ter tijdt, als ick tot Roomen was roridfom wareq veel Colonamfen énde Cor- /»'* j«r niciamentenaltemaeloudereliquie van ouden tijden. .;,.' .. - \ Den Tempel van gelijcken van ^intoninus Pius was niet min.met vëfwonderingh aen te iïen,o{? <je
plaets van Pretti tuflehen den Tempel Pantheon gesaëmt, ende de Colommen vdnde ghefeyde Key^ fèr3gelijckmen afnemen kan uyt het Model en uyt PtMius Fi$or,van défe kerek is noch Huyderi-daegs een Kelder te fien ende 11 Colommen met de §ieraden vande Galerye, op de rechte zijde van buy- Y z ten,
|
||||
|
88 Gront-regukn der Arcbït<$ur<u
iih.i%, ten, ïn'tgheheelghemaecktopdcCorinrifchemanicrejCndevande wkfteMarbelfteen. Wylefen
^'5* inPlinius dat Cneus QSavzus trinmphecrende van de Koningh Perfats % dien hy overwonnen hadde, maeckte dicht by de cirkel Flaminius een dubbelde Qüerie, met Colomïnen nae de Corintifche Or- der, ende de Capitelen waren van Metae! ghemaeckt, ende in/ghelijcks het Sctti\07iius van de Key- fer .5£tw«j ghemaeckt, beneden aen den BerghPalaünusghenaemt, 't welck wy ghefien hebbeu te fcijrrvan drie Orders nae de Corintifche maniere ghemaeckt, ende foo ghefchreven wort vande oude Scribenten, foo hebben de Ouden al hare Theatres of Speel-tonnelen met defe Order versiert, en- Vh.$,cap.7 deinfghelijckshaer Sceenen, als Vitruvius betuyght, ende haer Amphitheatres ende warme badt- ftooven, als te fien is in Pola, eene ftadt aen 't eynde van Italien binnen Iftria gheleghen, een Specl- tonneel, het vvelck van binnen ende van bttyten versiert was nae de Corintifche Order, ende aen mal- kanderghebonden van ruftijck werek, Overmidts de Tempel van lupiter Stapor , te voor belooft van Marcus PoflhumiusBurghemeefter
Van Roomen ten tijden als hy teghen de Samniten gheftreden hadde, ende achterwaerts ten goeden tijden weer opgericht, fchoonder als het in fymulus tijden was, als hy met zijne Soldaten ftont ende vocht teghen de Sabijnfe. Daer was noch een ghemaeckt ter eeren van lupiter Tonans onder aen den BerghCapitolium, belooft zijnde vzx\\-Auguftus, alwaermen r^r-sh drie Colommen vanfictopde flincker-handt vande Galerye, alle ghemaeckt ende ghegiert nae de Corintifche Order, noch een flincker-zijde, 't welck moghelijck magh gheweeft zijn een deel van 't Bafilica van Paulus Emilius van Catechümeni, 't welck ftaet binnen't vierde quartier vande ftadtRoomen, als wyuyt PuhliusViUor moghen fien, met veele andere wereken, welcke hier konden verhaelt worden, ftaende binnen ende buyten de ftadt Roomen. Ende dan nae buyten op de plaetfe ftaet noch huyden-daeghs de heele flinckerflanck van onder
Fab.Piiïor. tot boven toe, vande Marckt van Nerva voortijden ghenaemt jforü Tranfitorio, ende een goedt deel i,rtj*er van zijne Kerck, als uyt zijn op-fchriftblijckt, beyde ghemaeckt nae dit Order van Corinthcn , in 15 7 9. fchooner gheftalte, ende vande befte Marbel, als ick te Roomen was zijnder veel Colommen uyt de aërde gegraven, oock Capitelen ende Corniciamenten van defè Order uytermaten fchoon, ende om datfebydenBergh Qjjirinal ghenaemt ghevotiden wierden, niet verre vande Colommen van Chi- occiola,hebbenfommighe willen oordeelen datfe vaa de marckt-plaetfe van Trajanusby de Scri- benten feer vertllaert waren. Maerlaet ons weder keeren nae Roomen, de derde ende vierde Order van't Amphitheater van
Titus de Keyfer zijn heel nae dit Order van Corinthen ghemaeckt, infghelijcks fietmen daer heele groote Colommen met hare Ornamenten van Marbel, i^ide warme Badtftooven vande Keyfer Dio- cletiaen-, ende noch veel andere 'van Granaet ende Marbel vermenght inde Jntoniaenfche termen, welcke meeften'deelgheweeft^ijn nae de Corintifche Order, endeaengaendede Colommen ende Galeryendaerzijnderveel, vaa welcke wy hier niet Villen fpreecken, onTt verdriet te vermij- den. Laet óns nu wat fpreecken van 't Corintifche Capiteel, 't welck van gheftalte, ^ierlijckheyt ende
'aennfemelijckheydt veelverfcheydén is van alle de andere, daer van wy voor-ghefproken hebben,
Mr. i.gj/\ van dit Capiteel (chnjitFUmviui met veele andere, dat Calimachus van Athenen gheboren, ghefien
4- heeft binnen Corinthen in een feeckerhuys opdebegraefnisvaneenfeeckerjonckvrouw,eenfeec-
kermanierevan VafeofSefto, datis Gordel van feerfchoone gheftalte, welcke (als wy ons moghen
inbeelden) nae beneden toe wat nauwer was*
Diergelijckwyinde oude formen veel gefien hebben, ende als huyden-daeghs het fterekte of Iig-
haem onder de bladeren van 't Capiteel ghemaeckt worden , ende het was met een feker manier van Tegelen ghecteckt, moghelijck met hoecken ghelijck Hoornen of Krollen , ende het was van boven "uaer beneden ('gelijck als by gheval) versiert met ftoexkens ende bladeren van Acanto, 't welck geen Iioogh kruyt en is maer vol van langhe ende flapper bladeren, ende een ftam met fommighe blader- fens roudiöoi versiert, (doof de flappïgheyt uyt der aerden gewaffen) ende rondfom verltroyt,oock 'met ghekrofnde wijn-rancken onderde Hoornen of Krollen. . Men moetfich-oock over dit gheenfins verwonderen, aenghcficn dat Strabe feydt, dat in een fèec-
ker plaetfe van Vranckrijck de vrucht van een feecker booin is ghelijck aen te fien als een Corintifch Capiteel, doch op defe fchoonheydt volght, dat fyn fap verdroogende is. Waer uyt Caliïmachus zijn- de een vernuftigh ende fubtijl man inde graf* kunfte, ghelijck Paufanias ende Plinius felver betuygen, Lih.^K. heeft uyt defe bloote ende fimpele forme de inventie van 't Capiteel ghetrocken, ende heeft infghe- hb.ufic lijeks, als Vitruvius betuyght de t'ufti vande Colomna daer bygevoeght, ende dit kan gefchiedtzijn 58- terwijlen Corintusiioch in aenfien was, eap.L ' Maer dnt foodanigbe forme vanCapitelli endcColomme, welck /^Vr«wV//ghebruyckelijckghe-
x/A.4. cap. inweekt heeft, hebben achterwaert beyde hare volkomenheydt verkreghen,alfoowel door vlijt vande Grieckcn felfsalsdenRomeynenj daerom zijnfefoohooghghcklommen, infonderlijck in dit Or- der ,fo wel inde fchoonte der formen in alle hare deelen, als inde rij ckheyt van 'tOrnament, ende fchoonheyt van fnijdt-wereken, 't welck uyt de overgebleven teeckens binnen Roomen ende elders kan afghenomen worden, dat het niet moghelijck is de felfde te vergelijcken,ick wil fwijgen datuien-* feial overtreffen. Vitruvius (gelijck ghefeydt is geworden) feydt van dit Corintifche Order, dat^r-? gtlius
|
||||||
|
■' ,■ -
|
||||||
|
Wn Vincent Scafflos&i.
velius vande proportien gliefchreven heeft, ende Coffutius een Romeyn, infghelijcks van den Teiïipël &i.i*
van Iupiter OlimpiuT binnen Athenengefchreven heeft, deweickehy met heel fchoone Corintifche f^f Order versiert heeft, ende Cajus Muthis heeft infghelijcks Boeckeu achter gheJaten van de Tem- 2. pels vande Honor ende vande Virtus, oock van een kelder Mariana gbenaetnt binnen Roomen, welc- ke wy in refpe<5t van de dertelheydt van 't werek daer voor houden dat het van de Corintifche Order gheweeft zy, Vitruvius heeft oock een weyni'gh daer van mentie ghemaeckt, daer is v.oor feker geen onder alle de vijf Orders welcke aenfienlijcker endefchoonder is dan de Corintifche, daerom fetten wy de felfde niet fonder reden boven ende nae al de andere, want fijne dertelheyt van Pedeftalen, en- de gratieufèlijck gekanneleerde Colommen, oock fchoonheyt van Capitelen met Olijven ende wijn- rancken, met de fchoone over een kominghe der deelen inde Cornici met Modiglioni, met Cartel- len ende fnijdt-wereken hier ende daer verftroyt, iffe ghelijck de fchoone ghedaente ende manieren vande Ioffrouwen, daerom is gheen ander overvloedigher of rijeker van exempelen inde Romeyn- fche antiquiteyt ende door gheheel Italien, als oock in.andere landen, alwaermen tceckens vindt ge- heel verfchcyden in hare deelen3 alfoowel in refpeót vande verfcheydenheyt van tijden ende manie- ren, alsomdatfefomtijdtsghemaeokt wierden van verfcheydene hier en daer vergaderde ftucken van andere ghebouwen wegh-genomen, gelijck wy een weynrgh te vooren gefeydt hebben, 0/-7. De Ouden hebben dit Order ghebruyekt inde ver^ieringhe vande Faciaten , ende de deelen bin-
nen de Tempels, willende daer mede bethoonen, dat de treffelijckfte ende vermaertfte dinghen ey- ghentlijck den Goden toekomen. Wy willen infghelijcks verhalen, dat dit Order de finceriteyt Van 't ghémoet reprefenteert, welcke het teghen zijn hooghfte Godt behoort te bethoonen, daerom |
|||||
|
de Palcyfen vande Princen, de Bafiliken, de Fronten der S'cenen inde Theatrcs, ende fomtijdi
oock de triumphale Archi, gelijck de Ouden gedaen hebben, alhoewel al dek dingen oock naer de Romeynfchc Order konnen ghemaeckt worden, gelijck wy in't voorgaende Capittcl gefey t hebben. Ca?'I4a Nu willen wy handelen vande particuliere mifuren of maten, oock vande bett-ghcreguleerde Mo-
duli van dit Order, vveicke wy veel inde treffelijckfte oude wereken geobferveert hebben,ende wekk wy daer nae ghebruyekt ende gheproeft hebben inde Orders van onfe wereken, pubJijckendepri- vaet, heel wel gheftelt in alle hare deelen, alfoowel van Pedelialen, Colommen, Corniciamenten,als oock van Colomnati, Archi ende dierghelijcke dingen, welck de Order felfsaengacn.DeCoIomme vande Corintifche order (uilen juyft 10 Modult zijn,mct de Bafe ende Capitello, ende dat is de groot- ftehooghtc vande Colommen, de Bafê fal 1 Modulo hooghzijn, het CapitelloecnModulo, ende i voordeAbaco, foo blijven dan deFufti van de Colomtnen SModuIiende |, ende inde hooghte verminderenfe het achtfte deel van hare groote aen de voeten, Het Ornament boven op defe Colommen fal J zijn van hare hooghte, ende foo fal het juyft tot 2
Moduli komen, het verdeelt fich in 1$ ghelijcke deelen, daer van komen ydeArchitravetoe, 'tFre- gio 4, ende 't Corniceó, welck oock zijne Modiglioni hebben kan, hetFregiois'i min dan deCor- nice, maer als het fal in gcfheden worden, dan moet het gene welcke wy inde Ionifche Order gefèydt c*p. 0-, hebben,gheobferveert worden, ende noch elders feggen füllen. Cap.26. DePedeftalen vandefc Colommen moeten ^ van narelenghtehooghzijn, 'twclck tot jMcduli
komen falende ^, defe hooghte wort in 9 deelen verdeelt min f, het opperfte fal zijn voordeCima- c\a,6 deelen min \ fullen vandetronckzijn, ende de twee onderfte blijven overig h voorde gehecle hooghte van 't Bafament, namelijck \ voor 't Corniciato, een deel ende \ voor den blooten ZocCo op 'tvlacke. DeCimaciaiSff van *t Modulo: de Tronco twee Moduli ende f, het Corniciato is i van 't Modulo, ende de Zocco ftaende op de vlacke aerde i Modulo, (ghelijck inde andere Orders ghefeyt isoheworden) vande verdeelinghe vande leden ende deelen vande Pedeftalen, Colommen ende Ornamenten ? fullen wy in 't eynde van dit Order fpreken, aldaer hare ontwerpinghen fullen by-ghe- voeght worden. '^'2 tfande Cchmnati endefimpele Archo vande Corintifche Order, ende eyndeltjck t>an den
Colomiüten ende Archi wet haer Pedeftalen beneden aen hare Colommen, ende
vande proportien van haer bhmen poorten* Cap. 28. E fimpele Colomnati vande Corintifche Order zijn by den Ouden Griecken ende
Romeynen veel ghebruyckelijcfc gheweeft, in foo veel dat {ghelijck als Vitruvius ende Paufanias betuyghen) weynigh Tempels gheweeft zijn, welcke gheene Gale- ryen met Colommen in 't Front, ende rondfom en oock infghelijcfes van binnen ghehadthebben, men fiet huyden-daeghsdevermaerde Galeryevande Rotonda met acht Colommen in 't Front, ende acht rondfom van wonderlijcke fchootiheyt, ende bykans al de vcrhaelde Tempels hebben Colomnati ghehadt, behalven welc- oock noch de Galerye met 6 Colommen in't Front vanden Tempel vande Keyfer jVfm?tefien is, al vande befte Marbel met fnijdt-wereken, Ende dit van Antoninus ende Faufiina mettfColom- Z men
|
|||||
|
9 GronUregidm der Architecture
inenvanCipóIUnifcheMarbeI,deGalIeryevan SeptimiusSeverusmzt 6 Colommen, met Pilaftren
ende Contra-pilaftren op de kanten, (welck imiteerens waerdigh is) tot Sint Angolo binnen Pefcaria, ende oock het Cantonael vande vermaerde Tempel der Sonnen, 't welck de Keyfer Aurelianus ghe- maeckt heeft ftaende bdven 't Statuas vande heylige Apoftels, twee Colomnati binnen Pola een itadt in Iftria, van vier bloote Colotnmen voor elck. Binnen Napels een Galerye van 6 Colommen zijnde in't Front heel wel ver<jiert,^nde een van 6 Colommen inde Fafcia.Binnen Nifmescen ftadt in Nar- bonenfis in Vranckrijck. Oock noch veel andere die wy hier voorby gaen ,al naer de Corintifche Or- der. .Wyinfghelijcks hebben in verfcheyden plaetfenLoggien endcFaciaten van dit Order gheor- dineert, ghelijckmen fiet inde ontwerpinghe der Tempels ende andere publijck ende private gebou- wen, foo is oock de Loggia inde Fafciata van 't Landt-huys der wel Edele Heeren Badoëri totPera- ga-naer by Padoua, ende binnen andere huyfèn meer. Voorghenomen hebbende te handelen vande verdcelinghen 3 foo willen wy eerftelijck bethoonen
de breedtniflen , ende dan willen wy van liaet hooghte daer by voegen, aen'tColomnaet van4Co- lommen (de Sporti vande Bafi nacr buyten voor behoudende) laet' ons de ghehecle lenghte juyft in 9 deelen verdeden, welck Modulen zijn , daervan willen wy de twee Colommen ende deuyterfte Pilaftri 4 geven, demiddelftelntercolomnio2, ende voor die op de rechte ende flinckcr-handt een, ende \ voor elck, Vitruvius felfs heeft van defe beyde foorten van Intercolomni gefprokcn,ende foo iib cap, zijnde Moduli verdeelt, het iniddelfte Intercolomnio is het derde-deel meer dan dat op de rechte en- de flincker-handt. Aen'tColomnato vantfof 8 Colommen worden daer en boven de Intercolomni byghevoeght,
ende de Colommen op de rechte ende flincker-handt, voor d'eerfte Colomnato zijn 14 Moduli, voor 't andere juyft ip, daer is te mereken in alle Colomnati dat altijdt hare Pilaftri in 'tuytcrfte moeten gheftelt worden, aengaendede hooghte der Colommen ende Ornamenten moeten vande proportie zijn daer van wy alreede gefproken 'hebben, het vlacke kan in 't minft met een Sottobafe vande gront verheven worden, fo datmen by trappen daer op gaen moet, want in die maniere verthoonen fich al- le dinghen beter. In al defè verdeelinghen komen de verdeelinghen der Modiglioni ende Spatij wel te pas van d'een
midden vande Pilafter tot d'andere, van't eerft Colomnato zijn 17 Modiglioni: in dit van 6 Colom- men fullen ^6 Spatij komen, maer die wy in de ontwerpinghe ghefet hebben is maer 22 > voor de Iaet- fte Colommen op de kant van 't Pilaftro ghetrocken zij nde in 't Colomnato van 8 Colommen komen juyft 35 Spatij, behalvendieteghende Cantonaten: recht teghen over elcke Colomna ende Pila- ftro fal een Modiglion zijn, inde kleynfte Intercolomni pSpatij, inde alder-kleynfte drie, endeinde middelfte <J, in al defe Colomnati komt een Modiglione in'tmidde,daeromkonncndeFrontefpici Cap.iz. fonder fauteghemaeckt worden: Van dit ende vandeAcroteri,endcinfghelijcks van*t dackmach gheobferveert worden, dat wy elders in't breede verhaelt hebben. Nu iaet ons fpreken vande dinghen binnen 't Colomnato, de principale poorte (om datfe ghepro-
portioneert gemaeckt worde tot geheele ghebouwen) moet % hoogh gemaeckt worden, 't welck van 't vlack tot onder de Spatij vande Modiglioni komt, ende onder't Livello vande binnenfteSoffitti, of van 6 tot onder de Architrave toe, ende dat fal de hooghte van 't licht zijn. Defe hooghte wordt ïn ij juyftedeelen verdeelt, ende vande 7 fal hare breedte aen de voeten ghemaeckt worden, ende foo komtfe tot twee quadri, ende daer en boven foo veel als Limitare, ende wordt oock fwacker om datfe van boven wat kleynder wordt, ende dat fal niemandt te weynigh duncken, aenghefien dat dit veel poorten der Ouden hebben , oock die vande Rotunda binnen Roomen zijn een weynigh meer dan twee quadri. Het Ornament van defè poorten fal het vijfdezijn vande hooghte van zijn licht, ende dat is het
dertelfte Ornament dat aen de principale poorten kan ghemaeckt worden, ende verdeelt fich in iy ghelijckedeelen,de Architrave komen y toe, ende foo groot behooren oock te zijn deStipidi off Erte van boven naer beneden toe, de Fregio komen 4 toe, ende de vlacke Cornïce 6, uytghenomen het Orlo ende rechte Gola welcke naemaels die van 't Frontefpicio toe komt, foo dat de Architrave ïs een vande drie deelen van't Ornament., het Fregio*, ende de heele Corniceeendeelcnde;. De Erten in 't bovenfte-deel hebben de Swelte ot Zanche (want foo noemen de Griecken de geboogene of ghekromde dinghen) ende daer en boven oock de Cartelle onder acn de Cornice, welcke f3 vande Erte groot zijn, of de helft vande Gpruice, ende komen naer beneden tot de Zanche toe, ende van daer hanghen de bladeren nacr beneden toe, ende een vleugelken tot de grondt toe, welcke't Orna- ment vermeert. Aengaende de vernauwinghein't bovenfte-deel vande poorten, foo kan defelvefoodanighzijn,
dat de ftijlen ende het buytenfte vande profijlomette middelfte Colommen een Parallel maecken- ende dat was de intentie der Ouden, welcke de Moderne meefters niet wel verftaen. De verdeelinge vande beweeghlijcke poorten moet van boven naer beneden toe in tweededen ghemaeckt worden, ende om datfè meer dan andere ve^iert moet wefen, foo hebben wy vier van verfcheyde formui af- geteeckent ende ontworpen, met Cornicen omsingelt ende met Friefen rondfom, in welcke wy de 7 ghemelte deden verdeelcn, Alfmen Nicchiinde groote Colomnaten maken wil,het bovenfte deel fal na ft Livello of Loot met
het
|
||||
|
Vincent Scamzgf. pi
het bovcnfte van 't licht vande poorten over een koraen-ende onder aen behaqrcnfè een weynig hoo *
ger te ftaen alsde Cimacia van een Pedeftael van twee Mocluli* voor 't derde-dèel vande hooghceder Colommen of Pilaftri, welckc daer boven mogen komen te ftaen,falfe dienen -mogen voorden drum- pel of't onderfte vande Venfteren, weleke men maecken kan om 't licht naer debianen deelen in te brengen. Alle Bafamenten der Colommen, Cimacien der Pedeftalen , Fregio, en de-Cornice vande poorten moeten wat hoogleer omloopen aen de muur, want defe dinghen vergeteifchappen haer heel wel, endc gheven fchoonte ende gratie voor het werek. Nu volght de Defegno of ontvoerj>inge van dejimpele Colomnato vande Corintifche Order .met til haër deelen,
mei "Modulen endeportiengeteechent. De Faciaet ofte de Galeryen met de Archi of Booghen, ende Pilaftren met Colommen naer
de Order van Corinthen daer aen ghelent, zijn by de ouden heel ghebruyckelijckgheweeft, en- de men fieter noch huyden-daeghs veel tot Roomen inde buytenfte deelen vanColifeus , beneffens diewelcke totPola te fienzijn vandeeerfteOrdervan't Theatre of Speel-tonneel > aengheficndat in 't een ëndc 't afider de Arcks of Boogen beginnen boven de Cimacien van hare Pedeftalen, op defe maniere zijn gelijckerwijs de Arcken van11 boven ende beneden op de Marckt van Nerya Tranfiterium ghenaemt, gheheelvan Corintifch werek, behalven foo veel andere exempels; weleke men vinden fbude konncn^indienmen ncerftigh foecken wilde inde vermaerdeghebouwen der Ouden. Soodani- ghe Booghen konnenwyinfghelijcks maken in onferpublijcke ende private wereken, ende \vy fien oock dat foodanighe ftaen in de Kercken ende andere gebouwen, weleke nae onfer inventie epde Or- der ghemaeckt zijn. Ende om te fpreecken van de Booghen, hare Colommen ende §ieraden fullen zijn naer de mate
daer van wy in Jt begin van dit Capittel ghefproken hebben, het vlacke moet wat verhooght zijn van degront, foodatmen raetfbmmigbe trappen daer by moet opklimmen, het welck het werek maje- fteytigh maeckt, ende verfeeckert de ghebouwen van de toeneminghe der aerde ende overvlottinge des waters, de Colommen felfs falraen fetten op een oneïerbafe, een halve Modulo hoogh, van d'een helft tot d'andere, vande Colommen weleke aende principale Pilaftren ghelent zijn moeten juyft 6 Modulen welen, dedickte vande Colommen fal welen een Modulo, ende nae buytenmeerdande helft uyt-gacn, fbo dat in de zijde van 'tCapiteel, de bloem van de Tafel heel moet blijden ende de Canale infghelijcks, ende het Orlo van de Fufti, daer door de Colommen te beter kan opghehou- den worden, gelijckals de Soffitto gaende door de Architrave doet, weleke onder de Rifalite he- nen loopt. Het Front van de Maffive Pilaftri, weleke de vleughei vande rechte ende flincker-zijde vande
Colommen maecken, komt \ van 't Modulo min te zijn als de halve breedte vande Archo, de Flanck of groote van 't Pilaftro moet alfoo groot zijn als een Alette ende? van 't Modulo vande Colom- men, dan lalder noch overblijven» voor 't Sporto vande binnen-contra-pilaftri,'t welck alfbowel voor §ieraet is, als om het ghewelf vande Galerye op te houden ende te regeeren : de Alette of klcy- ne ledekens aende hoeck vande Colommen fullen u van 't Modulo hebben ende een weynigh meer, ende tot meerder fchoonheyc behooren defe Aletti alle van een ftuck ghemaeckt te zijn, lönder fpal- tinge over dwars, ende nae 't Loot van boven tot beneden toe,want op dele maniere houden fy inlge- lijcks op de kceringhe of wendinghe vande Cantonaten. De Arcken behooren teghen 't licht 4 M o- dulen breedte te hebben, endc een weynigh min dan \ van een Modulo, tegen de hooghte aen waffen fy1 van 't Modulo ende *, het welck bykans maeckt 1 van haer breedte, van daer aen teghen boven toe blijven nochoverighs van 't Modulo, voor de hooghte van 'cScraglio, het welck juyft alfbo veel maeckt als die vande cerftc bladeren van 'tCapiteel opwaerts, ende defe met malkander maecken juyft op de gantfche hooghte vande Colommen met het Capiteel ende Bafe metdeSotrobafen. De Archi behooren boven de middelfte cirkel te waflen een weynigh meer dan J van 't Modulo , voor 't ghenc de Impofta met zijn Sporto kan wegh-nemen. 'De Impofta alwaer de Archo begint behoort $ hoogh te zijn ende een half, van het vlacke tot haer
bovenfte toe, nae de mate van een Cornice, weleke voor baer alleen foo hoogh is, ende behoort nae binnen en buyten toe te keeren, bindende de Aletti vande Pilaftri rondom. De Archivolte behoort alfoowel van buyten als van binnen TfB te zij n vande breedte van het licht, weleke proportie heel wel overeenkomt met de maten vande hooghte vande ielfde Colommen. Ende fbo behoort inlghe- lijcks te zijn de groote van 't Seraglio, in het deel welck boven 't licht vande Archo komt, ende ver- groot fich van daer tot onder de Architrave toe, ende zijne hooghte fals wy alrede ghefeydt hebben) Behoort te zijn j van't Modulo, de Fronten vande Seraglien konnen in verfcheyden manieren ver- siert worden, als wy in andere plaetfen verhaelt hebSen. Met defe verdeelinghen komen wel over een de Modulen ende Spatien •, want bezijden die weleke Of. 13.
recht over teghen de midde vande Colommen ofte Pilaftren zijn, foo komender noch 12 Spatien en- de een Modiglion in 't midde, het welck heel bequaem is om 't Frontefpitium daer van te maecken, maé'r alfdan moet het Ornament heel over loopen van d'eene Colomme tot de andere, ende alfdan in de andere fpatien kanraen nae binnen toe rifaleren ,* om dat dufdanighe Robuftheyt nietbeqnaem is voor fulckc delicate wer eken, aengaende het dack met 't Frontefpitium ende andere dinghen, daer ■1 moet in gheobferveeit worden dat wy in andere plaetfen gefeyt hebben. Z 2
|
||||
|
Grom-regukn der
Cdp.n, De principale poort om in te gaen, hoewel die vierkant kan geraaeckt worden als de voorgaende,
nochtans maecken wy de felve booghf-ghewijfe, om dat dacr eene differentie gemaeckt worden tuf- fchen haer ende de andere poorten: zijne breedte behoort > min te wefen dan het licht in de buyten- fte Booghen/t welck ^- voor een deel komt: ende wort gegheven voor dedicktevan zijnModona, welck dacr rondom gaet, ghelijck als in de buytenfte Booghcn, endc niet te min zijne Impofta be- hoorteen Ornament te zijn: tot defe poort gaetmen op met trappen of graden, van wegen fijne Ma- jefteyt, ende voor beter luftigheydt van de binnenfte plaetfen, als wy alreede dickmalen gefeyt heb- ben. Ende alfmen wil de poorte vierkant maecken, de hooghte van 't licht behoort te zijn f deel, 't welck van 't vlacke op fal gaen tor onder d' Architf ave toe, ende het Ornament vand»poorte Zelfs behoort over een te komen met de Impoftcn vande voor-verhaelde Archi. Het beweeghelijcke deel om toe te fluyten ende grendelen,behöort vande Impofta naef onder toe
Tab twee deelen ghemaeckt te wefen van boven tot beneden toe, endc behoort verdeelt te wefen in I voor elck, welcke om$inghelt moeten wefen met Cornicen en dubbelde Fricfen, ende dierghelijc- Ice Ornamenten, als de Ouden ghewoon waren te maecken in hare Metale poorten , ende fullen over een komen met de Cimacio ende Bafament met 't opperfte vande Impofta , ende kan wel inghelcydt worden met Metael of vierkanten, als wy hier inde af beeldinghc bethooncn. Op de rechte ende flincker-zijde vanden ingangh, of principale poorte kanmen Nicchen maken,
niet kleyne Pilafterkens ende Frontefpicien daer op, heel bequaem om beelden dacr in te ftellen, of licht daer door in tetrecken als door een Venfter, ende men fal die een weynigh boven de Cimncia fetten, welcke als een Pedeftael gheproportioneert is, ende behoort hoogh te zijn* van 't vlacke tot onder de Architraven toe, foo dat het komt te zijn een derdendeel, ghelijck oock inde principale Order. De Bafamenten ende Cimacien vande Pedeftalen, ende Cimbien vande Colommen met de Impo-
Hen vande Archi behooren rondom de muuren te gaen, want fodanige banden vermeeren de §ieraet, ende 't fchoonheyt van 't geheele werek, 't welck wy noch inde antiquiteyt zien, alhoewel het vande Moderne meefters weynigh is gheobferveert. De breedte vande Nicchen of Venfteren, al warenfe vierkantigh ende foo geproportionëert datfe de hooghte van * ende * hebben : de Impofta moet foo- *^'z danigh zijn, datfe een qeraet is vanboven, als hier inde Kacrte tefienis. Vande Modonaturen van defe fimpele Booghen fullen wy in 't volghende Capittel fprekeü. Nu volght de afbeeldtngbe vande fimpele B ooghen nae de ordening!) van Corinthen% met al har e binnen endc
buyttn deelen gheteec^ent met Modulen endeportien. Om dat het fömtijden nut is in grooten ghebouwen, welcke van importantie zijn 7 datmen Colom-
naten fet boven de Pedeftalen ghclijck als de Oude pleghen te doen, endewyfelveghefien hebben tot Roomen inde tweede ende derde Corintifche Order van 't Setti^onio des Keyfers Severus>t welck fooghenaemt isgheworden, om dat het om jingHclt was met Colommen ende vele Cornicien, als wyghethoont hebben in onfe difcourfen vande antiquiteyten. Binnen Scifi, eeneftadtinUmbriam Italien gheleghen, daer fietmen een heele fchoone Galerye, met 6 Colommen in 't Front, ende 4 op de zijden,ende inde uyterfte deelen met Pilaftren acn de hoeckeu vande muur, al heel fchoon werek nae de Corintifche Order ghemaeckt. Lti.ï.cap.7 Wat aengaetde Colommen met Pedeftalen , daer van fchrijft Vitruvim als hy fpreeckt vande ron-
de Kercken, gebruyckelijck tot fijner tijdt in Tofcano, daer van nemen wy dat de Colommen van 10 Modulen ghetveeft zijn, ende vande hooghte vande Capitelen nemen wydatïè ghemaeckt zijnghe- weeft nae de Order van Corinthen, ende heel curieus, daer van wy yet wat ghefeyt hebben als wy ge- Vb.$. Jfproken hebben van dit Order, maer meer als wyfpreeckenvande ronde Tempelen ,daerinfgelijcks ghefeydt vviert van fulckeColomnaten met Pedeftalen daer onder voor de Gallery achter deScenc van 't Theatre of Speel-tonneel; ende het is daerom te verwonderen,dat noch van wegen defe exem- pels of van weghen veel andere, welcke hier konden by ghebracht werden, de Moderne meefters in hare fchriften gheen regulen of Ordonnantien hier vanghegheven hebben. Wy hebben defe exem- pelen ghevolght inde openbare wereken , als inde Loggien vande Palleyfen ende Faciaten van voo- ren en achteren vande derde Order der wooninghen des deurluchtighe Heeren Procuratcurs van S*. Marco, ende oock in andere plaetfen van private ghebouwen, als hier te fien is inde Tafelen van bey- de, daerom willen wy hare Modulen ende verdeelinghe befchnjven. Van'r cerfte moeten wijfe verhooghen vande aerde voor het minft drie trappen of graden om het
vlacke van 't ghebouw te majeftcufer te verthoonen, ende te vermijden veel quade accidenten, die van waffinghe vande aerde komen, indien het Colomnaet van vier Colommen is, de Agetti vande Bafamenten eerft afghenomen, dan behoort de gheheele lenghtc verdeelt te wefen in r 1 deelen,endc fullen dienen voor Modulen: waerafwy4 gheven fullen aenac twee Colommen ciide buytenfte Pila- ftren, de middelfte Intcrcolomnio fal hebben drie Moduli,ende de tweekleynfte twee Modulen voor elck, ende daer van heeft Fïtruvi?/s ghzfpvokcn, endc op foodanighe wijfe zijn de Modulen verdeelt, ub.i.cdp.z hetmiddelfte Intercolomnia is de helft meer dan de andere. De Colomnaten van 6 of 8 Colommen met de Intercolomnio, ende de Colommen op d'een ende
d'ander zijde fullen d'eerfte van 17 Modulen ende de andere van 23 zijn, behalvende Agetti vande Bafamenten van buyten, de verdeëlinghen vande Modiglionen komen heel wel, alsnamelijck een recht
|
||||
|
van Vincent Scamozgj.
recht tegen over elcke Cölomrhen ende Pilaftren , inde klcynfte Intehroloiïinio vijf, ende inde mid-
delfte 7 °9 indiender een inde midden is 3 het welck bequaem komt om het Frontefpiciura wel te ma- ken, in 't Colomnati van vier Colommen behooren twintigh fpatien te wefèn, ende aen die van 6 Co- lommen 32 Spatien, ende aen die van S Colommen 44 Spatien met hare Modigüonen, behalven de< fe vvelcke tegen de Cantonaten vande Pilaftren komen. De Ornamenten, Colommen ende Pedeftalen ftaende op 't vlacke, behooren te wefen vande mate
daer wy van ghefprokén hebben in 't begin van dit Order, ende aengaende't Frohtefpicienboven de- fc Colomnati, daer moet van gheobferveert worden, 't ghene dat wy in 't ghemeen ghefeydt hebben. Indienmen de Poggio naaecken wil als de oude om de Galcryen en rondom de Kercken en Tempelen gemaeckt hebbenende gelijck wy bequamelijck ghedaen hebben inde voorghefeyde Loggien, dan fullen de Cimacien ende Bafamenten vande Pedeftalen heel over gacn, ende de Baluftren ofte yets an- ders dat tuflehen heen komt, behooren te ftaen nae 't center vande Colommen, ende nae 't midden vande Pedeftijlen,- want in defe maniere fullenfe beter correfpondentie ende meer gratie hebben. Nu fullen wy vande principale poorten handelen, dehooghte van't licht fal wefèn y van 't vlacke
tot aendeSoffitten vande Loggia of Spatien der Modiglionen vande bnytenfteCornice rende wort weer ghedeelt in vijfthien deelen, ende vande 7 dcelen falmen maecken fijne breedte van onderen, ende (öofalfe komen tot ï ende ;, ofop'tmeeftefoo groot als de grooteis van't Iimitare,- fijn §ie- raet fal drie deelen zijn, als namelijck ~ vande hooghte van 't licht, een deel komt de Architrave toe, welck voor een Limidari dient, ende foo groot zijn de Stupidi, Stijlen of Erten , welcke nae boven wat vernauwen, ende een Parallel maecken met't buytenfte vande middel-colommen, deFriefen wort een deel min r ghegeven, ende de Cornice een deel ende 5, uytghcnomen de rechte Gola ende Orlo, 't welck achterwaeft die van't Frdntefpicium toekomen. Op de rechte ende flincker-zijde van 't Lirnidare, daer komende ZanchencndeCartellen, welcke behooren ghemaeckt te zijn, als wy ghefeydt hebben, aende poorten van 't firnpcle Colomnati, ende recht over teghen de Cartellen moghen Feftoni ghemaeckt worden, ende andere hangende dinghen. Het bevveeghlijcke om te fluy ten behoort in twee deelen verdeelt te wefen van boven tot beneden
toe, ende elck deel behoort ghedeelt te wefen in 1 van verfcheydengroote, ende op defe fullen fom- mighe over dwars zijn, dienende tot Pofterna, ghelijck als de Ouden ghevvent waren te ghebruyeken in t exempel vande Metale poorten vande Rotonda , 't gheheele werek behoort om^inghelt te wefen mét Cornicen van middel-raatighe hooghte met dubbelde Friefen ende Fondri, ende fullen corre- fpondentie maecken met het Bafament ende Cimacien vande Pedeftalen , indienmen in defe Colom- naten Nicchen maecken wil (behalven de Intercolomnio welcke vande Aletten vande poorten ver- hindert wordeti) dan fullenfe l wefen ende \ ofeenweynighmeer, boven fullenfe ftaen na't Livello van't licht, ende fomtijdts wat boven de Ciimcien vande Pedeftalen; want alfoo fullen de beelden beter ghefien worden, maer indienmen Venfteren maken wil 3 fullenfe op Poggio boven de Cimacien komen, defe met de Bafamenten föllen een weynigh hoogh gemaeckt worden langhs de muur, ende het Fregio aende Cornice vande poorten infghelijcks, ende de Tondini van 't Opperfte der Colom- men : want foodanighe banden gheven meer gratie ende fchoonte tot het gheboutv, ende indien fy voor eenighe voortreffelijcke zijn, foo falder rondfom Pilaftren gemaeckt worden, ende teghen de Intercolomnio over, kanmen gheboghene Feftoni maecken, ende dierghelijcke fchoonheyden, al 't welck in de Tafel op-geteeckentis. Nu volgbt de Planta ende de Impiedi van 't Corintifihe Cohmnaet, met Pedcftalen onder aende Colommen
met alle hare deelen afgeteeckent met hoer Modulen e?ide deelen. Behalven de fimpele Archi konnen oock andere met Pedeftalen onder aen de Colommen ghe-
maeckt worden, daer van wy oock oude exempelen hebben, ende onder andere de Archo vande Key- {tv Trajanus y boven de Anconifche Poorten of Haven $ welcke met beelden Feftoni ende andere merek-waerdighe dinghen van bronfe cicrlijck gheweeft is, al van Corintifch werek ende de fubtijf- fte Marbel-fteen ghemaeckt, welck Durabel ende fterek zijn, noch ifTer een ander Archo binnen Ve- rona dichte by 't oude Cafteel, de welcke van onfe Vitruvio niet fijn en kan, aengefien dat hy ten tij- den des Keyfers Augufti gheleeft heeft, want hy was ghenaemt Marcus Vitruvius Pollio, maer niet Lu- dus Vitruvius Cerdo als defè, behalven dat dit fchrijven ghcene Antiquiteyt bethoont,foo en ftaet d*in- fcriptie in gheen bequame plaetfè, ende oock om dat geheele werek al te dertel in Pedeftalen , Co- lomraen met fwacke Capitelen ende Cornici met Modiglioni, ghemaeckt met Cartellen ende blade- ren, ende infghelijcks met Dentellen daer onder is. 't welck alle dinghen zijn die Vitruvius niet ghe- prefen maer ghelaeckt heeft, maer 't gene dat dit fegghen, heel onmoghelijck niaeckt 3 is dit, dat da triumphale Archen in zijn tijdt niet gnebruyckelijck en waren, foo dat liier dan genoegh uyt bhjekt, dat niet Vitruvius, maer een ander 't felve werek ghemaeckt heeft. Daer zijn infghelijcks de Archi vande tweede Order binnen 't ïheatro van Pola, ende veel andere
wereken der Ouden meer, vande Corintifche Order ; welcke wy om kortheyts wille voor bygaen, fookonnen wy dan de Archi met hare Pilaftren, Eylants wijfe maecken , of de Faciaten heel met Ar- chien of Fencftroni voor 't gebruyek vande Galeryen ende andere wereken, welcke met Colommen boven de Pedeftalen 3 ghelijck wy gemaeckt hebben inde publijcke wereken, ende oock in fommige private. A a Om
|
||||
|
Gront-regukn der Arcbiteclurc^
Om voort te gaeiuot de Verdeelinghe van defe Archen , alflc inde cerfte Order van 'tghebouw
zijn, dan moet het vlacke een weynigh verheven worden, foodatmenby trappen daer toe op gaen moet. De Colommen in 't midden fullen 7 Moduli zijn, welcke oock voor de hooghte dienen mo- ghen,- als de Colommen van een Modulo zijq, io moetenfe foo veel voor uyL fteecken , dat de roofea vande Fiancken der Capitelen, ende de Canellaturen vande Colommen heel ftaen, dan foo hebbeufe meer gratie. 't Front vande principale Pilaftren, waerde Colommen aenghelentzijn, komt? van't licht der
Archen , zijne greote fal zijn als 't Front van een Alette, ende \ van t Modulo vande Colomna, dan blijft noch overigh* voor't Agetto van't binnenfte contra-pilaftro , 't welck versiert, endeinfghe- lijcks het gheweli vande Galeryeophout. De Vleughelkens op de rechte ende flincker-zijde vande Colommen, ende binnenfte Pilaftren zijn \ van't Modulo, ende tot meerder ^ieraet willen wyde- felve inde forme van Pilaftrini naer de Corintifche Order maecken, met hare Capitelen daer op, en- de het Bafament vande Pedeftalen dient haer voor een Bafe, ende al van een ftuck zijndejdalen te be- ter van boven naer beneden toe. De principale Colommen ende de Ornamenten boven de fel ve, ende infghelijcks de Pedeftalen moeten de Moduli hebben, ende de verdeelinghe daer van in 't begin van dit Capittel geiproken is. Op defc maniere komt het licht vaflde Archen van *t vlacke naer boven toe een weynigh min dan
% ende h dan blijft voor de hooghte van 'tSerraglio van daer tot onder de Architrave toe een Mo- dulo overigh, welcke de hooghte van 't Pedeftael met de Colomna daer op maecken. De Archen zijn van een half cirkel ende? van't Modulo daer en boven, voor't ghene'c welck delmpoftamethaer Agetto van \ ooghe wegh neemt. De hooghte vande Impoften vande Archen, welcke de Pilaftrini op de kanten vande lichten ver*
§iert, moet de hooghte van 't Fregio ende vande Cornice der principale poorten hebben, uytgheno-
3. men't Orlo ende rechte Gola, de gfoote vande Archivoltomoet/, van zijne breedte zijn, als van
de voorgaende Archi ende elders ghefeydt is, de groote van 't Serraglio waer zy boven 't licht leydt,
moetinfghelijcks^ zijn, ende moet fich allencxkens verbreeden tot onder de Architrave toe, met
de Iinien uyt het Centro vande Archen ghetrocken, vande ver§ieringhe van de Serragli is elders ge-
1* fproken.
De Modiglionen vande Cofnicen van defè Archen komen inde verdeelinghe heel wel, zijnde 14
Spaden met hare Modiglionen in 't midde vande Colommen, ende c^aer komt dan een Modiglion in 't midde weer om 't frontefpicio te maken, ende in 't midden van de Modiglioni (het Spacio mede begrijpende) is altijdt* Modulo. De Vleughelkens boven deCantonaten worden altij dt inde formc van Pilaftren met Bafen gemaeckt, ende met Capitelen fonder bladeren, op dat de andere vande Co- lommen niet en fouden gheconfondeert worden, ende foo geven fy fchoonheyt van haer, ende hou- den op de Cantonaten vande Cornicen met de Modiglionen. Voor 't Frontefpicio ende het dack van- \ 2. de Archen mach geobferveert worden 't ghecn elders verhaelt is. Binnen de Gallerye moet de principale Poorten ghemaeckt worden in't licht iy van 18 deelen
hoogh,van't vlacke tot boven de Impoften vande Archi mede begrijpende, oock'tgheene'tOrlo ophout, met de rechte Gola, zijn breedte fal van 7 zijn, ende fal naer 't Loot ftaen; fy waft 7 van l van hare breedte, de 3 opperfte delen blijven voor haer Ornament,een deel komt de Architrave toe,ende foo groot moeten oock de Erten otfftijlen van boven naer beneden zijn, en hare breedte moet zijn als de groote, of't Modulo vande Pilaftrini, welcke 't Ornament vande poorten ophouden , ghelijck wy elders gefeydt hebben ; voor 't Fregio is een deel min {, ende een deel de Cornice met \, fo veel verlieft de Gola ende 't Orlo , welcke daer nae de Cornice van 't Frontefpicio toekomt, ende dit is 14. alfoo veel ofde geheele hooghte van 't Ornament felfs in 1 ^ deelen verdeelt wiert. De Impofta boven de Archen, ende't Ornament der Pilaftrini boven de Vleughelkens is hoogh,
ende ghelijck inde leden met de Cornice naer 't Li vello ghetrocken, ende 't Fregio vande poorten, ende binden binnen endebuytenrondfom, ende foo moghen deCimacien ende Bafamenten vande Pedeftalen ghemaeckt worden, ende indienmen trappen aen defe poorten maken wil, dan falfè % tot onder de Architrave toe rijfen; ende alftlan falfe oock wat nauwer worden. Wat het beweegh- lijck om de poorten te fluyten ende te openen aengaet, dat felve fal veel conformiteyt met de voor- gaende poorten hebben, daerom willed wy niet meer daer van fpreecken, alfmen ( behalven de Ar- cho vande poorten) Venfteren maken wil, ende N icchi veel of weynigh versiert: die mogen gheno- men worden vande maten, welcke wy een weynigh te voor gegheven hebben, omeendinghniette weer-halen, ende dit fy ghenoegh hier voor. NuvolgbtdePlanta ende Impiedi vande ^rfrehen naer de Corintifche Order, met Pedeftalen ende al bare
buytenjte ende binnenfte deelen, met 'Modulen endeportiengheteecJqnt. |
|||||
|
Vcrnde
|
|||||
|
ian Vincent Scmozgi.
Vande proponien ende particuliere maten ïande Pedefialen, Bafen ende andere Heelen
vande Order e van Corinthen, ende vande Capitelen ende fteraden boven op de Colommen» Cap. 29. Y, indien wy willen gelegentheyt nemen vande Ouden, mochten defe Order van
Corinten in vele leden verrijeken, ende de felve vercieren meer dan in de verdee- linge van eenighe andere, infonderlijckinde principale wereken. De voet vande Colommen heeft een Cimbia ende Tondino, ende den om-loop van fijn ftock is in 24 Canalen verdeelt, de Orli tuflehen defelfdezijn ^van hare breedte, ende in haer midden wat diep. DeBafe is in haer Tafel een Modulo, ende \ van't Modulo voor zijne Agettï
opde andere zijde, zijne hooghte is een halve Modglo verdeelt in <$ deelen ende *, de welcke weer verdeelt zij n in 8 deelen, Thoro, Aftragalo, Liftello, Scotia, Liftello, Aftragalo, Liftello ende on- derfte Thoro, ende de Flinthus of vierkantighe Tafel, welck haer gratieufelijck vereenightmrt het Orlo vande Cimacien van 't Pedeftael, van defe leden kunnen wel §ierlijck ghefneden worden de Scotfa ende de twee Thori. Het Pedeftael beftaende in 1 deel vande Colommen is 3 Modulen ende; hoogh: wort verdeelt in c^.12.
9 deelen min {(als wy gefeydt hebben,) namelijck een deel voor de Cimacio,ende twee deelen voor ft Bafament, de reft is voor fijn Tronck, ende 't gheheele Pedeftaelis vierkant, deCimaciakomttot I van 't Modulo, ende is in 7 deelen verdeelt ende l, heeft negen leden, Orlo, Cimacio, Tondino, Faf- cia , Lfftello, Vovolo Roftrato, Tondino, Gradetto ende onderfte Gola, van welcke konnen ghefne- den worden het Cimacio boven de Tondino, met betVovola ende Golettaftaeodetuffchenandere die effenzijn, de geheele Sportois h ende een halve Modulo, De Tronck vart't Pedeftael is twee Modulen hoogh ende h ende een half, maeckende een Modu-
lo en \ voor elcke Fafcie,foo veel als de Tafel vande Bafè. In 't Front kanmen bequamer riquadreren in't buytenfte dan in't binnenfte, (wantaldaerthoonthetfwackerte zijn) ende tot meer §ieraetkan het gefneden worden, aen 't Capiteel is een Orlo met een Cimbia, ende onder een Cimbia ende een Tondino, 't welck dienftelijck is voor't Bafament, ende kan ghefneden worden, het gheheele Bafa- ment is? van een Modulo hoogh, het opperfte;, kan in 4. deeïen ende \ ghedeelt worden, ende weer verdeelt in 6 leden, namelijck Liftello a Scotia, Liftello, GolaMaggiore, Liftello ende Thoro, welcke boven de Zocco ftaet,van defe kan befneden worden de Gola ende de Thoro, al dit Bafament buyten de Tronck heeft een weynigh min dan jvati 't Modulo voor Agetto, de Zocco is effenende is* Modulo hoogh, ende op alle zijden een Modulo, ëndeslanck, ende is het onderfte deel van't Pedeftael, de Aletten van 't Pilafter der Archen op de rechte ende flincker-zijde van 't Pedeftael, on- der aen de Colommen zijn juyft 1 Modulo breet. Naeft de Bafèn is de Sacoma vande Impofta, ende de Archivolto vande kleynfte Booghen, ende
derhalven ver§iertfe de Nicchen, alle defehooghteis 9 van'tModulo, ende heeft fooveel Agetti als zijne hooghte is, ende is oock verdeelt in 7 deelen ende ra ende £, zijne leden zijn 11, Orlo, Ci- macio, Tondino, Giocciolatojo, Vovolo, Tondino, Gradette, ende Gola, grootfte Fafcia, Tondino ende kleynfte Fafcia, welcke ^ kleynder is alsdebovenfte, ende van defe kan befneden wordende Cimacio met zijn Tondino, de Vovolo ende de Goletta, ende de Tondino onder de Fafcie, de Ar- chivolteof dickte vande Archo is/2 van't Modulo, verdeelt zijnde in 9 deelen, endei verdeelt in zijne 6 ledematen, Orlo, Cavetto, ende de Goletta vande Cimacio, grootfte Fafcia, Golettina, ende kleynfte Fafcia, d'eene dehelft grooter als de andere, twee leden konnen hier afgefnedenworden, nameluck de Cavetto ende de Golettina. Op de rechte zijde vande Tronck van *t Pedeftael daer zijnde Sacomen van't Ornament vande
poorte, welcke dien 't aende grootfte Archen, ende indienfe J van 't licht ghemaeckt worden, dan wortfe een Modulo ende % hoogb, verdeelt in ij- deelen, de welcke verdeelt worden 5 aen de Archi- trave, 4 voort Fregio, ende 6 aen de Cornice, de Cornice is een weynigh min dan t 0.000000e+000iide, van't Mo- dulo hoogh, of ïï , ende heeft een weynigh meer voor Agetto, welck in $ deelen ende \ verdeelt zij n, ende behooren aen 11 leden- het Orlo, rechte Gola, Gradetto, Cimacia, Tondino, Giocciolatojo, Liftello, Vovola, Tondino, Gradetto ende onderfte Gola, vande welcke kan befneden worden het Cimacio, Vovola ende de Goletta, het Fregio is vlack, een weynigh meer dan h van't Modulo, off vande Cornice, onder vereentfe haer allencxkens met de Orlo vande Architrave, ende boven heeftfe een Orlo, de Architrave is $ van't Modulo hoogh, ende verdeelt fich in 10 deelen mini, ende heeft 6 leden, 't Orlo, Cavetto, ende dfe Gola vande Cimacia, grootfte Fafcia, Goletta, ende kleynfte Faf- cia: defe is I van't grootfte, hier van mogen gefneden werden twee leden , namelijck het Cavetto en- de de Goletta. l*eghen over dit Ornament is de Sacoma vande Impofta ende d'Archivoke vande grootfte Ar-
chen, de Impofta is even foo groot als de Fregio, ende de Cornice vande Poorten vande Gola naer beneden toe, endeis U van't Modulo hoogh , ende daerom hebben zijne leden groote correfpon- • dentie met de leden vande Cornice ende voor-veiHaelde Impofta 3 de Archivolte is juyft \ Modulo '■'. *3&' A a z hoogh,
|
||||
|
Gront.regulen der
hoogh, ende wort oockin foo veel deelen verdeelt, epdeinetdefelfdelidtmatenende fnij-wcreken
als die, daer vvy alreede van gefproken hebben. Nu voïght de afbeeldhighe vande Modonaturen der Bafamenten , Impoflcn ende andere deden vande Corin-
tifche Order, met Modulen,Por tien ende Minuten geteeckent. De Colommen van Corinthen (als wy alreede ghefcydt hebben) vermindert haer naer boven toe
\ van't Modulo, ende dit is de grootfte verminderinghdewelcke wyfetoe-eyghenen , inde hooghte heeftfe ghelijck een Tondino ende een Liftello die de Cimbia vergieren. Het Corintifche Capiteel is in de meefte-part van zijne leden als de Romeynfche, ende dacrom willen vvy in \ kort daer van fpreken, ende op een andere wij fe, hoewel fy alleens zijn. De Abaco is een Modulo ende een half voor elck vierkant lanck ende breedt: ende twee Modu-
len vande eene krol tot d'anderc, de krollen zijn \ van 't Modulo, de kromte \, ende vande eene kromte tot de andere een Modulo endc, > de roofe?, daer nae worden twee cirkels uythetmid- delfte punót vande Abacus ghemaeckt, d'eene van't opperfte vande Colommen, ende de andere van't onderfte vande Canalen , welcke ghemaeckt zijn naer de proportie van't onderfte vande Colommen, ende defë Spatie blijft overïgh voor (fe grootenis vande bladeren. De kleynfte bla- deren zijn 8 in ghetal ghelijck de groote, defe hebben haer grootfte uytbreydinghe nac buytcn meer dan de helft vande Roofen, ende dcfe met de Orlo van 't Corpus of met de Vafe van 't Capiteel, loo- pentotde kromte vande Abacus. De Fronten vande Wijn-rancken welcke haer in een verbinden ende rondfom gaen, aende krollen vande Abaco zijn i van 't Modulo , even foo veel als de krollen. De hooghte van't Capiteel komt over een met de Romeynfche, en is een Modulo ende >, ende
kan verdeelt worden in 7 deelen, namelijck twee voor de eerfte bladeren, twee inde andere,- de vij fde komt de Fufti endedekromminghe vande bladeren toe, (de welcke Vitruvius Caulicoli nocmtj en- de het fèfte deel fal zijn voor de inwindinghe vande Wijn-rancken (welcke de voorfeyde Vitruvius Elices noemt) ende voor 't Orlo vande Vafe: ende 't fevende fal zijn voor de hooghte vande Abaco. De grootfte Wijn-rancken met hare bladekens komen lini-recht aen 't buytenfte vande krollen,ende de Tondino vande Colomna, maer de kleynfte inde Fronten ftaen aen't Orlo van de Vafe van't Capiteel naer onderen toe, waer dat de Roofen fchijnen te fpruyten,ende dit geheéle corpus is rondt. Het uyterfte vande eerfte ende andere bladeren, raecken aen een twee-kantige linie, gaende van- de Tondino der hooghte vande Colomjnen tot de cirkel toe, de welcke behoort een Modulo ende | in haer diameter te hebben • omloopende in 't opperfte vande Abaco, ende de middel-linie tuffchen de Diagonale loopt nae de krollen toe, ende de Diagonale wort getrocken uyt de zijde vande Abaco, (als wy gefeyt hebben) ende fo fullen fy heel wel komen. Na de Perpendicula linien vande hooghte van defe groote cirkul, komen de Fronten vande grootfte Wijn-rancken : het perpendieul vande kromte vande Abaco loopt nae 't uyterfte vande eerfte bladeren, ende infghelijcks nae 't Orlo vande Vafè, ende om te feggen de Fronten vande kleynfte Wijn-rancken. De forfne van'tlichaem of Vafe Van 't Capiteel moet fubtij lkens met een kromme linie ghemaeckt worden van 't Orlo, recht tot on- der de Canalen; foo datfe ghefet zy op de fterekte vande Colomna, ende de bladeren die van daer ïiaebuytengaen. De deelen vande Planta ende't Frofijl komen beneden over een, want de Abaco is een Modulo ende \ langh , heeft de Roofe, ende onder aen de kleynfte Wijn-rancken in 't midden, ende de grootfte inde uyterfte vande krollen. Achter de eerfte bladeren waffen de Cauliculi, of Fufti3uyt welcke de grootfte ende kleynfte Wijn-
rancken met hare bladeren fpruytcn, de welcke fich gratieufelijck buygen nae onderen toe: ende bo- ven aende grootfte bladeren inde Fronten daer waffen eenige hertckens, welcke groeyen ende bloe- yen.Tot meerder gieraetvande Abaco kan zijne Cimacia ingcfneden \vorden,want wy prijfen eenige Capiteelen der Ouden niet, welcke wervel-ronde bladeren hebben inde Abaco. De voornaemite bladeren behooren haer te buygen \ van haer hooghte, dek ende infgelijcks deFufti, Wijn-rancken, Bladekens, Roofen ende waflende dinghen, fullen gentielkens, allcncxkens fich buygen end<$ nae de Cima toeloopen, endefullen zijn als Olijf-bladeren vijf en vijf gelijck als de vinghers aende handen, want de Ouden hebbenfe alfoo ghemaeckt,ende zijn oock op die maniere licffelijcker aen te fien, en- de dus veele zy gefeyt aengaende het CapiteeL Onder foo veel §ieraden, welcke de Ouden ghemaeckt hebben, hebben die van Corinthen alle de
andere heel verre te boven gegaenfoö wel in't ghetal als fchoonbeyde der deelen, endedertelheydt der leden, daèrom hebben wy de felve nae ghevolght, inde afbceldinge van dit cjieraet foo overvloe- digh in leden, ende rïjck in gefncen-werck'en, het gieraet vande Corintifche Order 3 om dat het ghe- inaeckt wort van't vijfde deel vande Colomna behoort juyft twee Modulen te zijn, dcfe hooghte moet in 15 deelen verdeelt zijn, j-fullen de Architrave toekomen , 6 hetFregio, ende 6 bleven ove- righ voor de Cornice. De Architrave is in zijn Soffitto breedt ^ van '1; Modulo, ghelijck als 't opperfte vande Colommen is, ende is f: van 't Modulo hoogh, ende wort in 12 deelen ende f verdeelt, de welc- ke in 9 leden weer verdeelt worden, Orlo, Cavetto, Gola, Tondino van het Cimacio, opperfte Faf- cia, Golettina, middelfte Fafcia, Tondino, ende onderfte Fafcia: de Fafcien zijn \ grooter d'ecre als de andere. Het Cavetto, de twee Tondino, ende de Golettina konnen befbeden worden: latende de andere bloot ende effen, het Frcgio is£ hoogh van 't Modulo, ende ftaet nae 't Loot mette eerfte Fa£ cia vande Architrave^ isvIackendefimpeL inaer.alshet chefneden wort dan moet het van j deelen *m ende
3»
|
||||
|
ü>an Vincent Scamoqtf.
cndcïgemaeckt worden, alsgefeytisindeïonifche ende Romeyn/che Orders, endefal dan weien
cen weynigh meer dan \ van 'c Modulo: nae beneden verecnightfe gratieufèlijck met de Orlo vande Archirrave. De Cornice is * van 't Modulo hoogh, ende foo veel is hare Sporto, defe hooghte wort verdeelt ia
Jeelen ende ï , ende dan verdeelt in 14 leden, verfcheyden in gedaenteende hooghte, Orlo, groot- tte Gola, Gradecto, Cimacia, Tondino, Giocciolatoja, Liftello, Cimacia van 't Modiglioni, het ey- gen ModigHon naer de Cartel,Liftello,Vovola,Tondino,Gradetto ende onderfte Gola: van alle defe leden kan in gefneden worden het Cimacio,ende het Tondino vande Giocciolaroja,het Cimacia in 't Modiglioni, het Vovolo,eïï onderfte Goletta, welcke tüflcheu de andere effene leden komen te ftaen. Op de kant van 't gieraet is de plante vande Cornice gheteeckent,ot*de refaliten te maken welcke
in 't Front zijn * van 't Modulo, ghelijck als 't opperde vande Colommen hebben twee Spatien ende drie Modiglionen , de Flancken vande Rifaliten zijn een Modulo ende f, juyft daer de Abaken vande twee Capiteelenzijn, ende hebben twee Scampi ende 3 Modiglione welckede Facia verthoonen, ende inde uyterfte twee niet de zijden. Van d'een midde tot d'ander der Modiglionen is J Modulo , de Modiglionen zijn door 't midden vande Spatie: de kafïen der Roofenzijnaltijdtvierkantigh: de Modiglionen hebben Olijf-bladeren, welcke haer gratietiflijck naer beneden toe buygen. Om dat de Order van Corinthen behoort in alle zijne dcclen waerdiger van aenlïen, ende fchoon-
der dan al de andere te zijn, daerom hebben wy de felvegratieufèlijck verrijekt met fbmmighe uyt- ehelefen leden, ende versiert met veel meer fnijdt-wereken dan de Ouden ghebruyekt hebben, tot dien eynde dat wy die opeen ghe^ierdeende oockbloote ende effene wijfe gebruyeken moghen, foo wel inde ghemeene als inde private wereken. Nu voïght de afbeeldinghe vande Modonaturen van 't Capiteel, ende vande f ieraden vande Corintifche Or-
der, geteechznt met hare Modulen endeportien* Vande Modonaturen der Orden in "tgenerael, y>an hare befte gereguleerde manieren,
fll^ vanbare leden, ende hoemen de Colommcn verminderen faL Cap, 30. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lhoewelinde voorgaendeCapittelcn, waerinde manieren vaude Orders, ende
vande lichamen harer Pcdeftalen, met de Colommen en de Ornamenten zijn perfe<ftelijck befchreven; oock infghelijcks de particuliere verdeelingen der dee- len ende leden, ende andere daer toe behoorende dinghen, nochtans blijft noch overig te handelen vande manieren ende formender Modonaturen of Sacomenj welcke eyghentlijck defè Orders toekomen , het welck voor fich felfs een treffe- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
lijeke, dochfware materie is om te handelen , ende welcke de Moderni tot noch
toe niet welverftaenof ghethoont hebben, om die oorfaeckwHlen wy alle defe dinghen overleg* ghen, om tot fommigh excellent verftant te komen, om wel te begrijpen het ghene de Ouden ghe- maeckt hebben. Voor 't beginfel moetmen weten, dat dit woort Sacome is eyghentlijck alfoo veel als een forme of
profilo, of oock een contrafegno, ende afteeckeningh der tleelen of leden van 'r werek : gelijck als de Latiniften^fow^ghenoemt hebben, het Loot of Tongeken van deweeghfchael. EndeModono (ghelijck men te Roomen pleegh te fegghen) is een woort komende van 't woort Modo of maniere* of alfraen fegghen mocht van Modulo, eüde (chijnt ghenomen te zijn van Jt woort Modello, ende dit kan ghenoegh zijn : want wy willen hier niet fubtijlijck vande woordeudilputeren, welcke niet effentiael of van groote importantie zijn voor defe faculteyt. De manieren vande Modonaturen of Sacomen zijn onder malkanderen heel verfcheyden, indien
wy harefpecien ofgheflachtenonderfoeckenwilleu: ende hierom ghefchiethetprincipalijck, dat veel, welcke glieen wetenfehap hebben om eene maniere van de andere te verfcheyden, alle dinghen voorgoetaennemen, ende de felve gebruyeken ghelijck als of het rariteyten of excellente dingen waren, overfchaduwt of bedeckt met den naem van fommige Autheuren, of houden de felve om die reden vooreenighe Antiquiteyt. Daer zijn fommighe, welcke om datfc voor lief-hebbers van defe kunft van elck een moghen ghe- tih
houden worden, de maniere van ^r^w^grooteJijcksprijfen: ende dencken evenwel niet, dathy 1^ weynigh hier van ghefproken heeft, (ghelijck wy ghefeydt hebben J oock de felve confufelijck ende Ca*' fonder Order befchreven heeft: ick wil fwijghen datfe oock dwalen , of in de vermoeylijckheyt of rijekdom der felve, of in haer droogheyt ende tnagerheyt, gelijckmen fiet in die vande Tofcanifchej Dorifche ende lonifche Order, 't Is waer dat hy aengaende de Generaliteyt fuyver genoegh hier van ghefproken heeft- maer aengaende de particulariteyten vande leden, daer zijn heel weynigh dinghen inbegrepen , alfoo wel vaneen als van de andere Orders • aenghefien dat alle defe leden in't eynde krachteloos ende fonder alle forme zijn; de waerheyt van defe dinghen kan lichtelijck begrepen wor- derf, indienmen de felfde verghelijcken ende teghen houden wil, met de maniere vande oudtfte wereken, welcke (ghelijck wy gefeyt hebben) voor fijne tijden zijn gemaeckt geworden, ende de an- C^" deren wijdt te boven gacn, ende daerom billijck zijn geprefen ende met wonder aengefien worden. Aengaende de Alberti ende Serlio met den anderen van diefoorte, welcke van defepropooften B b ghefchr©-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Gront-ngultn der Architecture
ghefchreven hebben, foo hebbeu de felve infghelijcks flecht ghenoegh hier in gebefogneert , endc in
een arme ende fwacke maniere, over fulcks zij n oock hacrluyder leden droogh ende befnoeyt, om niet herder daer van te fpreecken vandefe luyden* aenghelien dacfe de oude tijden naer zijnghe- volght, doch magh met reden gefèydt worden, datfedefeprofeffiegrootelijcksbefmet hebben. Ge- lijckalsin'tteghendeel Vignola7 *S^/oz//a/3endeprincipalijck Palladius met fommighe andere hier in veel nuttigheden ghebrachthebben, wantfè hebben veel andere maniere opghebracht ende aen- dendagh gegeven, welckeden Oudenghelijck zijn 5 alle defe dinghen hebben wy daerom verhaelt, om de lief-hebbers te waerfchouwen datfe haer verhoeden in leelijcke ende monftreufe dinghen niet te vallen. Soo dan, aenghefien dat c]Jt)rders ende Ornamenten van foo groote importantie zijn ( ghelijck
. 10. wy ghefeydt hebben) daeromtnoetenhareformen metderteleende fchoonemanierengcdefigneert worden , ende infghelijcks hare Modonaturen moeten met goet verftant Theoricalijcker wijfe voor- gheftelt worden, door excellente ende wel gheoeffende Meefters; om dat al de gratie endefchoonte van't werek hier af dependeert. Eyndelijck moetenfe ghemaeckt worden van verftandighe ende kunft-rijeke meefters: alfo dat goede verkiefinge vande Meefters veel hier in vermagh, om het werek tot zijn ^erfedie, foo veel mooghelijck is, te brengen, foo veel de geflachte van 't werek, 't zy pu- blijck ofprivaet vereyfcht, ende de qualiteyten vande materyeu verdragen mogen. Wy prijfe in alle manieren dat de Bouw-meefters fich wel beneerftighen inde onderfoeckinge ende
maeckinghe der Sacomen van alle deelen der Orders: oock dat hy de felve op 't vlijtighfte met pro- portienende gratie af-teeckene alsmoghelijck is te doen, onaenghefien datfy wel weten dat al de andere Meefters met al haer kunft foo goedt niet maeckenfullen. Want daer byfal elck ecnopghc- ftiert worden als met een Spoore, alle dingh op't befte ende vlijtighfte temaecKeai principalijek als hen-luyden haer moeyte ende vlijt naer behooren betaelt wordt: ende ick twijfel geenfins, dat door 't exempel van een eenighe raere ende finguliere forme (om foo te fpreken ) de Meefters welcke foo- danighe wereken opghedraghen zijn, ooriaeck nemen fullen, om vlijt aen te wenden, foo datfe dick- roalen meer doen (uilen alfmen van haer ghelooft of begeert heett, want de oeffeninghc is een mee- fter van alle dinghen. cp.t.tnde Voor 't eerft iegghen wy, dat de manieren der Sacomen in 3& getal juyft foo veel zijn moeten als de
io. Orders, namelijck vijf, ende niet meer, ghelijck wy in't breedeghethoont hebben. Ende ghelijck als de Modello een feecker bewijs is van de eyghen forme,welcke (naer de intentie vande Bouw-mee-
fters,) van een werek zijn moet: foo dat de proportie van dit, met 't andere over een komen. foo inf- ghelijcks de Sacomen zijn de ware ontwerpinghe of afbeeldinghe vande particuliere formen der dee- len ende leden van dat felfde wereki daerom behoort boven alle dinghen grooter vlijdt hier aenghe- went te worden. Nu willen wy fpreken van de over een komfte, welcke de deelen ende haren leden inde Sacomen
hebben moeten,welcke een geftadige over een ftemminge is tuffchen malkander, ten aenfien fo van 't Caj>. 14>. generael als van hare foorten, ende hier van hebben wy in hare eyghen plaetfen ghenoegh gefproken. De Sacomen vereyfehen proportie in 't univerfael van 't werek ende in 't generael van de eyghen Or- der, ende dat hare deelen met malkander over een komen. De proportie is een qualiteyt meer particulier als de over een korafte, welcke eyghentlijck te fpreecken een Analogia of verghelijckin- ghe is van twee dinghen,fy zijn ghelijck of onghelijck: daer van komt het dat de proportien niet lich- telijck van elck een konnen verftaen worden, aenghefien datfe eygentlijck ftaen inde over een kom- fte der deelen, endeinde proprieteyt ende forme van hare bequamelijcke leden. Daerom is liet noot- faeckelijck voor de gene welcke dit willen te werek ftellen datfe inde Mathematicus geftudeert heb- ben, want defe leert haer de proportien, oockhoemende proportionaliteytder gnetalen endcli- |
|||||||
|
xih. i.
|
|||||||
|
njen nemen faj9 ghelijck wy oock elders in 't breede ghethoont hebben.
Maer om weder te komen tot de Sacomen, als defe in duyftere plaetfen moeten ghcftclt worden,
ende welcke wijt van 't oogheafftaen- dan behooren de deelen ende leden robuft te zijn, ende van witte materie: ende alffe in enghe plaetfe moeten komen, alwaerfe van beneden naer boven toe moe- ten aenghefien worden, dan is hetnoodigh dat de vlacke dinghen wat vergrootet worden, alsdaer zijn de Giocciolatojo ende dierghelijcke, ende men moet dan andere feeckere leden weynigh Agct- to geven,- daerom verliefen de Bafamenten wat in foodanighen plaetfen van hare eygen hooghte; gc- lijck als in *t Contrari de Cornici met hare Sporti winnen; Maer alle defe deelen of leden in vrye wijt- te ende klare plaetfen ftaende, dan behoorenfe met hare behoorlijcke ende bequamelijcke pro- portien ghemaeckt te worden, fonder eenighe alteratie. Ende eyndelijck alfmen de Sacomen van boven naer beneden aenfiet3 dan worden alle Bafamenten niet alleen van deel tot deel ghefien ; maer fy winnen oock boven hare eygene hooghte ende forme, daerom fietmen oogen-fchijnlijck, datmen hier in met grooten verftande procederen moet. Behalven dat is oock wel te mereken, dat de Sacomen vande groote lichamen of deelen , oock
groote leden vereyfehen, ende de middel-matighe vereyfehen middel-matighe, foo infghelijcks ver- eyffchen de kleyne Sacomen alle defe kleyne dinghen, daerom is het wel te lijden datmeniè wat ver- meerdere ; om datfe niet al te kleyn worden, ende de Fabrijck niet min verftellen, als een ghedierte foo groot van Iichaem ende kleyne voeten heeft, of aen welck eenigh lidt ontbrack, aengaende de , proportie
|
|||||||
|
Vincent Scamozgj. •
proportie endefchoontc/tzy inde ooghen, ooren, of andere leden. Welcke dingen fommighe niet
wel gheoMerveert hebben, welcke van defe materie gefchreven hebben,als hebbende voortgebracht fommighe deelen of leden welcke voor 't werck onbequaem, alfoodatfedewanfchapeneghedierten gelijck zijn geworden. In alle Sacomen, hoe kleyn datfè oock moghen zijn, dacr fal niet vande principale leden ontbreec-
ken, als daer zijn de Golen, Giocciolatojo inde Cornice, de Plinten, de Toren inde Bafen, ende de andere, wantdit zijn effentiale leden, als Ooghen, Mont, Neus ende Ooren aen 'thooft van een ge- dierte, wcicke indienfe de felve niet en hebben, dan foudenfe voor monfteren der naturen aenghefien ende ghehouden worden. Ende foo wierde dit voor een raonfter inde kunfte gehouden - ende alhoe- wel de vccligheydt van leden inde dcclcn der Sacomen, maecken daflfe dinghen grooter fchijnen, ghelijckmen fiet dat de ghecanalleerde Colotnmen grooter fchijnen aan de effene, nochtans behoo- ren wy inde eene ende de andere met reden te gaen. Maer om weder te keeren tot de maniere van de Sacomen, 't is feecker dat de tedere ende delicate
maken de wereken oock groots ende fchoon , ende foo ghelijck de maniere, welcke al te robuft ende opgheblafen zijn, maecken de wereken on^ierlijck, bot, ende fonder formen; foo daer en teghen de teere ende fchrandere manieren, maecken de wereken fwack ende droogh, foodatdeMarbelende alle andere ftcenen fchijnen droogh ende fwack hout te zijn. Wyfullen oock dit verhalen ('twelckverhalensweerdighis) dat de Sacomen van de principale
deelen der Orders alle de leden hebben konnen, welcke hier vereyfcht worden, maer alfmen Orna- menten tuflehen defe Orders maecken wil; als die van Venfteren, Poorten, Tabernakelen ende dier- ghelijcken, dan zijnfë niet alfoobequaem, want alfdankomenfe met de principale Orders niet fo wel over een ; ende oock om dat het niet billijck is, dat een dingh dat yets begrijpt, ghelijck fy met dat, 't welck daer in begrepen is, of dat de accefforie of by-vallige dingen, ende welcke van andere depen- deren, den felven ghelijck zijn- wy fien oock in de eygen uyt-komft felve,dat veel leden in een kleyn werck niet wel en ftaen. Veel meenen dat de Sacomen conformelijck ghemaeckt zijnde naer de ontwerpinghe, behooren
fonder eenigh ander dingh, de fel veeffeóten in 't werck te hebben, 'twelckfë bethoonen indeont- werpinge; jae fy verwonderen haer niet weynigh, als dit foo niet te pas komt, maer fy bedriegen fich felfs, niet verftaende de redenen.Daerom moetmen weten, dat de ontvverpinge der fuperficiale bloo- te linien, bewijfen noyt de dinghen , welcke het werck veel altereren konnen; 't welck fy alfoowel doen fouden indienfe met goet verftant inde profpeótive ghetrocken wierden, ghelijck wy dickmalen bethoont hebben, ende wel kan verftaen worden, indienmenfe door de Modellen, of't werck felve defigneeren wil. Ende aenghefien de ghene welcke de Antiquiteyten op de Kaerten of Afbeeldingen alleen ftudee-
ren, fonder de wereken felfs te befien, verkrijghen weynigh profijt daer van; om datdekleyne of groote hooghte, degrooteofkleynediftantie, endedenaderheydt van deplaetfe waer het gebouw aenftaet, oock de kleyne of groote Agetti • ende veel andere dinghen meer konnen een ander fchijn van fich geven , als de ontwerpinghe aen haer ooghen reprefenteert. 't Welck heel wel te mereken is inde bctrachtinghe der inventief), ende oock meer, alfmen de Sacomen met der daet felver maken wil, aenghefien ('ghelijck wy een weynigh te voor ghefeyt hebben ) dat dit de feeckerheydt ende het werck is van 't werck fèlfs, uyt welck de perfe&ie of imperfeétia vaii 't geheele gebouw fpruyt. Hier moghen veel-licht de lief hebbers wenfehen dat wyhae* in't particulier verklaren fouden,
welcke naer onfer meyninghe de fchoonfte ende lof-waerdighfte manieren zijn, ende welcke boven al binnen Roomen ende elders zijn gebruyekt geworden, welcke wy niet loochenen konnen dat wijfe niet met ooghen ghefien ende met alle vlijt gheobferveert hebben ; maer wy willen hier daer van niet oordeeleii; want dit moghte een ftoutigheydt fchijnen, principalijck voor de gene welcke met voor- oordeel ende affe&ien inghenomen zijn, ende heoben meer behagen in d'een manier dan in d'andere. Daerom fal dit voor prefent ghenoegh zijn, dat die manieren van Sacomen prijfens ende gebruye-
kenswaerdighzijn, welcke dertel ende galiaert zijn, ende hebben een fèkere gratie in fich,de welcke voor't meefte deel in foodanighen gebouwen gevonden worden, welcke ontrent delaetftetijdtvan deRomeynfcherepublijck ghemaeckt zijn, ende welcke daer nae ghevoJght zijn tot de tijden in welcke de §ierlijckheydt van de grootfte Keyfers gcfloreert heeft,welcke in Grieckenlant,in Afia en- de in andere Koninckrijcken ende Provintien zijn overgegaen, de fèlfde beoorloght, ende van daer alle rariteyten ende wonder-fchoone wereken naer Roomen ghebracht hebben, ende om hare luften ende begeerlijckheyt te verfadighen , daer toe fy alle goede geleghentheyt ende overvloet van din- ghen ghehadt hebben, hebben fy alle de raerfte ende koftelijckfteof^ierhjckfteghebouwen ende wereken, hare meefters doen imiteren* Nuaengaendedematerien, foo moetmen mereken dat de Cornicen ende andere deelen vande
Orders alffe in Marbel of andere witte ende bloote fteenen ghemaeckt worden, dankonnenfemet heele delicate leden ghemaeckt worden , ende daer zijn dan fommighe fnijdt-wereken bequaem, naer dat de qualiteyt van't werck, 'tzypublijckof privaet het verdraghen mach. Men fiet ooghen- fchijnlijck, dat de Ouden noyt ghecannellecrde Colommen ghemaeckt hebben , infghelijcksoock • de Cornicen ende andere deeien inde Graniti, veel min in de ghemenghde fteenen van verfcheyden B b z couleuren,
|
||||
|
ioo ■ Groftt'-regiilen der Atchitefturaj
cou!earen,Want feeckerlijck, alhoewelfc met defelieffelijckheyt ende verfcheydcnhcyt van conleu-
ren veel fchoonheyt bethoonen; nochtans fchijnenlè in 't eynde mottich ende gclijck ghefpleten van denover-dwars-gacndeglauflen , welcke nu klaer en helder, ende danoockduyfterfchijnen. In fulcker voeghen, dat fulcke ftccnen met verfclieyden coulenren bequaem zij n voor effcnc ende bloo- te dinghen, maer niet voor delicate, ende welcke men met (nijdt-wereken of anders dierghelijck ma- ken wil. Wy prijfen in alle maniere,dat de Cornicen en andere dingen van wat foorten fy zijn mogen, vande
Orders ot vande andere deelenvandc Orders, tot malkander gevoeght worden in fülcker manieren dat in hare hooghten elck ten voor fich felfs van een ftück van fteen gemaeckt worden, want fo lallen fy ftereker ende feeckerder flBi, ende oock bequatner de lallen te verdragen, niet ghelijck veel an- dere, welcke de felve in fom^R>he deelen mangelachtigh ofquaet gheproportioncert van leden ghe- maeckt hebben, (indienfe de qualiteyt vande materie hebben volgen willen, ja men behoortfe in fulc- ken geval liever van meerder ftucken te maken, vlijtigh aen malkander gevoeght, ende diergclijcke dinghen, want foo worden hare proportien ende formen onderhouden , welck dingb de Ouden dick- malen gepradtifeert hebben, ghelijck uy t haer wereken fchijnt, niet alleen inde Cornicen, maer oock indeBafen ende Capiteelen. Defnijdt-wercken, voor foo veel als wy gheobferveert hebben inde trcffelijckewcrcken der Ou-
den, meeftendeelingefneden zijnde, komen fonderlijck wel te pas inde witte ende fijne Marbel, om dat foodanighe materie heel dertel ende delicaet is, behalven datfe oock inde witheyt wel mogen ghefien worden, daerom prijfen wy de Marbel ende alle andere foorten van fteenen welcke van fub- tijl greynzijn, 't fy hart of dertel, ende de witte meer dan de andere, men behoort oock noytfnij- dinghen te maecken inde fteenen, welcke verfcheyden couleuren hebben a want het is klaer dat foo- danighe verfcheydenheyt groote confufie in 't werek veroorfaeckt. Ende om oock wat vande leden te fpreecken, wy fien dat de Ouden alle foorten van Bafamenten,
Cimacien van Pedeftalen ende Baten, veel versiert hebben met Tafelen, Thooren, Aftragalen, en- de fimpele ende dubbelde Cavetten, welcke onderdruckt zijnde vande fwaerte van hare Pedeftalen, ende Colommen fchijnen als offe klieven wouden. Daer nae hebbenfe groote menichte van ver- fcheyden Capitelen ghemaeckt, welcke luftigh versiert zijn gheweeft, met dubbelde bladeren ende bloemen, Caulicoli, Vitticij, Voluten, Tondijnen, Vovolen, ende veel verfcheyden formen van vier- kantighe Abaci, ende uytghehouden, endedicrgelijcke dinghen, welcke natuurlijck zijn, ende ver- meeren de fchoonheyt van 't werek. Infghelijcks inde Architraven ende Cornicen(der Impoften ende andere deelen der Archen te ver*
fwijgen) behalven de rechte Golen , ende de ghekromde met de Giocciolatojen, Vovolen, Dentcl- len, ende andere dierghelijcke leden, daer hebbenfe byghevoeght de Cimacien, mctModiglionen met bladeren versiert, of Cartellinen of Voghelkens, ende veel andere dinghen, welcke denature iu fommighe dinghen volghen, of welcke door konft foude konnen ghemaeckt worden. Endeeyndelijck in't Fregio hebben fy allefchoone inventienghefteltdiefe hebben konnen be-
dencken, met Triglifen, ende Metophen met oflen-hoofden versiert, of met Schuttelen,ofghelijc- ke dinghen, welcke hetghetal bcthooncn, of de oorfaeck waeromde felfde offeranden ghefchict zijn, fomtijden hebbenfe oock de inftrumenten ghefneden, namelijck de drie-voctighe potten, de Hamers, de Azijn-vaeten, de Meflen, de Schuttelen , Roock-vaeten, ende Kandelacrs, ende elders b.i.cap. hebbenfe, ghelijck Tlinius bctuyght, de ftock van Mercurius ghemaeckt met Slanghen om^inghelt . fonder Kammen, het welck vrede bethoont heeft, oock de ftralen ende pijlen van Iupiter aen mal- kander gebonden, infghelijcks Tropheen, infghelijcx Mafcaraden, Beeldekens, Gedierten eude ver-
fcheyden om-loopingen van bloemen. So fien wy dan datfe in alle niet achter gelaten hebben, watfemeyndenfehoontezijn, fettende al-
tij t fulcke verfcheydenheyt van fnijdc-wereken daer en tuflehen, fo fchoon tot malkander gevoeght, ende in bequame plaetfen verdeelt, met goedt oordeel ende verftant, 't welck fy al ghedaen hebben, alleen de deelen der Orders te ve^ieren. Ende om dat wy niet waerdighs achter laten, welck de lief-hebbers nae verlanghen mochten, foo
fegghenwy, dat de Ouden boven de nu verhaelde dinghen meerder ende rnetgrooter vlijt versiert hebben de Vafi of Vas, de drie-voeten, Tafelen, Kandelaers, Urnen of doodt-potten, de Vaefen of Fonten daer in men het heyligh water pleeght te ftorten , ende noch veel andere, ende verfcheyden dinghen, ghelijck binnen Roomen ende elders te fien is, welcke wy oock naer occafie volgen mogen; maer men fiet in al de verhaeldc dinghen klaerlijck ('t welck wy hier principalijck verthoonen, ende op *t weick wel moet ghelet wordenj of moet voor 't minft daer voor gehouden worden, dat beneden aen dierghelijcke delicate dinghen wat robuftheydt zij n moet, Jt welck ghelij ck de beenen in de ge- dierten, ende het hout inde planten de op-leggende fwaerte regeeren ende dragen. Daer van fchijnt het, dat de andere dinghen daer by ghevoeght ende boven op ghefet zijn, maer
alleen voor Ornament, ghelijck de bloemen, bladeren ende vruchten op de boomen, endedelu»vee- len ende Borduren op de kleederen,- welcke geraden allencxkens ende met goedt verftandt behoo- ren verdeelt te worden, naer dat het derobuftenof dertelheydtvan de Order vereyfehtof Iydcn mach; ende hier in hebben de Ouden de nature ghevolght, weicke oock inde gheringhftedinghen pleeght
|
||||
|
van Vincent Scam&i. ïoï
fdeeeht te letten op de profijt, bequaemheyt ende fchoonheyt infghelijcks, ende ïnaeckt alle dingen
foo datfe ccn over een komlte met malkander hebben, fonder cenigh over-tolligheyt of monftreufi- teyt,het zy dan by gheval. Ende ghelijck als de naturen onder alle ghedierten haer felfs fonderlijck bethoont heeft inde Fa-
brijck vande meufclie, wiens conftitutiedc fchoonftehermonie ende proportie begrijpt,diemeu inde werelt vinden magh^alfoo wel in fijn geheel als inde particuliere deelenot leden: fo behoort in/gelijcx een Bouw-meefter fich te beneerftigen, dat al 't corpus,dcelen ende leden van 't gebouw heel propor- tioneerlijck ftaen, met de Sacomen, alfoowel in 't geheel als in alle particulieren, foo dat de verftan- dighe aenfienders, ende alle andere haer ghenoeghen daer in hebben. Naeft dit moet oock ghemerekt worden, dat de groote ende principale leden juyft ghcfet worden
waer de grootfte Sporti ende nyt-fteeckinge naer buy ten zijn, ende waer de grootfte perijckel is van weerofaenfmettinghen, 't welck de Ouden oock fèlfs heel wel gheobfèrveert hebben, niet alleen in- de Bafamcnten der Pedeftalen ende Bafen der Corniccn, ende dierghelijcke dinghen, welck wy van onderen fien,- maer oock inde Cimacien der Pedeftalen, Impoften der Archen > Capitelen , Architra- ven ende Cornïcen, welckealdeelen zijn wiens leden naer beneden fien, ende moeten daerom war laegher ftaen, ghelijckde andere leden wat hoogher ftaen. Öm dat wy ons hier boven voor behouden hebben, hier in die plaetfe te fpreecken vande vermui- ^f'6' **
deringhen der Fuften of Schachten der Colommen ende Pilaftren, daerom willen wyfulex nu be- ub-i^i thoonendat fulcks proportioneerlijck ende gratienfelijckgefchieden kan, de Griecken hebben fulex Entafis ghenoemt, ende Vitruvius JdjeBio, de Moderne noemen het ghefwollenis: om dat het veel gratie bethoont, als de Fufti haer in 't midden wat vergrooten, naer de ghelijckenifle vande lichamen der gedierten, alffe wat fwaers draghen. Defe verkleyningh kan in verfcheyden manieren ghefchie- den, wy, achterlatende de andere, willen twee voor den dagh brenghen van onfe inventie, vvelcke van malkanderen verfcheyden, heel Theoricael ende evenwel niet fwaer zijn ■ daer nae noch een an- der meer prafticac! dan theoricael, wclcke al in alle Orders kan geapplicecrt worden. Voor't eerft behoortraen de lenghre ende de breedte vande groote vande Fufti der Colomna,
welcke vcrkleynt moet worden op een vlacke ende ghelijcke plaetfe at-gheteeckent te worden, door vvelcke midde daer nae een linie heel over moet ghetrocken worden, welcke men afle of centro der Colomna noemen magh; daer nae moet de lenghte vande Fuft altijdt in 12 ghelijcke deelen verdeelt worden, ende defe di vifien of verdeelinghen moeten naer 't fquadro of mate met de Afle ghetrocken worden, van welcke deelen (hier moetmen wel op letten j de Tofcanifche Colommen 3 gelaten wor- den, ontrent de voeten recht over tegen 't Loot, 't welck het vierde-deel zijn fal: voor de Ionifche 3 ende een half't welck \ zijn, voor de Corintifche^, 't welck tot een derden-deel komt,- de Dorifchc ende Romeynfche worden dan tuffchen defe proportien meer of min ghemaeckt ('t welck al de Mo- derne niet gheobfèrveert hebben.) Waer defhijdingheof kruyffinghe is inde Affe: vandedeelen welcke naer 't Loot overigh blijven, daer moet een half cirkel gemaeckt worden naer boven toe, van foogrootcn Diameter als de grootenis vande Fufto is, de relt van daer naer boven zijnde 9 deelen, gaet al vernauwendeof verklcynende. Ende om dit in de hooghte vande Fufto re maecken, op d'eene ende de andere zijden , aende voet
van 't Lütello beneden aende Tondino, daer moet ghetceckent worden hoe veelfe naer binnen moet ghetrocken worden,- namelijck 4 voor de Tofcanifche, 5-voorde Dorifche , 6 voor de Ionifchp, 7 voor de Romeynfche, ende 8 voorde Corinrifche , maer wy fpreken hier vande Tofcanifche. De-* fèvoor-gheteeckendetermini, moeten naer onderen getrocken worden voorde Fufto van boven naer beneden, even ghelijck afftaendc vande AfTe- ende waerfe aenraecken, daer moet de cirkel ver- deelt zijn, ende de portie ontrent de Archo in 9 deelen juyft foo veel als in de Fufto overigh gheble- ven zijn, maer de Arca noyt (ghelijck Fr. Sanejè voor Serlio ghcdaen heeft) want foo worden de Co- lommen te veel verkleynt naer boven toe, dan worden Parallel linien naer de diameter ghetrocken, tot datfe de cirkel aenraecken ■ daer nae wort de lenghte defer linien ghenomen ende van handt tot handt naer de 9 verdeelinghen vande Fufto ghebracht 5 aen hare hoofden of eynden moeten klevne fpijekerkens gheveftight worden op de eene ende op de andere zijde, welcke terhaini of eynden zijn f uilen van de retiratie, ghelijck inde eerfte ontwerpinge re fien is. De andere maniere is dit, merekende wat wy ghefeyt hebben, ende de plaetfe waer de linien vande
retiratien de cirkel aenraecken, ghctccckent zijnde, ende de portie vande Archo ontrent de diame- ter naer bovenin 8 ghelijcke deelen verdeelt zijnde; ghelijck inde Fufte vande Corintifche Order ghemaeckt wort ,• dan moeten van defe pun<Sten 8 halve diameteren naer het centro vande Arco ghe- trocken worden, ende de diftantien of Bafen derTrianglen worden met een pa(fer van teecken tot teecken wegh-ghenomen3geftadigh naer 't maet vande Diameter naer boven toe, ende foo wordenfc dan aende Afleofmiddele linie ghebracht j namelijck de groote van't Liftello van'thooghfte der Colomna naer beneden, ende foo moet infghelijcks inde andere 7 gefchieden. Daer nae wort mede de feïfdeuyt-treckinghe vande paffer, waer mede de middelde cirkel van defe 8 punóteninde Afle gheteeckent ghemaeckt is gheworden, een kruyfinghe ghemaeckt op de linie der verdeelingen van 't Fufto ende de Afle: Soo fuilcn dan alfbo veel Diagonale linien daer van komen, welcke die vande Jialve JDiameteren vande Archo heel ghelijck zijn, ende daer moeten infghelijcx by elcke kruyffinge C c Spijckers
|
||||
|
ioz Gront.regukn der Architefturt^
Spïjckerskomen 5 welcke de termini of punóten bethoonen, d'een meer naer binnen gaende dan de
andere, met welcke de linie der verkleyningh op d'eene ende de anciere zijde ghemaeckt wort, ghe- lijck ghefien wort in't profilo der Corintifche Colomna; ende om confufie te vermijden zijndefei (indien niet alle) met 15 halve Diameteren getceckent. Daernaeworteenelanghe reghel ghemaeckt voor't minft alfbolangh als de Fufto van de Co-
lommen van redelij cker breedte, doch niet te groot, maer allencxkens vcrkleynende tot boven toe, ghelijckde Tofcanifche of Ionifche ot CorintifcheFufto, om betergheboghenendeghehandelt te konncn worden, ende langhs de buytenfte breedte inde fnijdinghe gefet, ende defe niet verminde- rende moet vaft gehouden worden, de refte boven dit derde ot* vierde deel moetnaerdeStilettiof Spijckerkens toegaen, beveiligende de felfdeinfgbelijcxmet alfoo veel Stilettiteghen den eerften over, ende in 't overighe moet het heel vry blijven, Daer nae binnen de felve (maer niet aen de handt gelijck veel doen) alfoo wel in defe als inde Tofcanifche,ende andere wort een linie ghetekent, welc- ke fchoon ende delicaet ftaen lal: foo dat het de Fufto der Colommen een gheheele fchoone gedaen- te gheeft, gelijckmen oock inde eerfte ende derde profilo fiet. Meteen van defe twee manierenpleghen wy de Sacomen of Centinen (ghelijckmen tot Roomen
feydt) in wereken van importantie te maecken, welcke twee fekere ende lichte wegen zijn, ende van al de andere verfcheyden,- ende foo veel wy gheobfer veert hebben kan men oock ghelooven, dat de Ouden de verminderinghen harer Colommen op die wijfe ghemaeckt hebben - aenghefien datfc veel lïenlijcker ende aenneemlijcker voor 't ooghe zijn, dan die welcke de Moderne maken. Van dat wy tot nu toe gefeydt hebben, kanmen noch een andere lichten ende rechten wegh leeren
deFufti te verkleynen, fetdeghefeydelineaof lifta in't Taglio of fnijdinghe ende beveftightfe wel de portie der $ï deelen, welcke inde Ionifche niet vermindert worden, het overighe vande8j vande Lifta felfs, welcke naer boven toe vry blijft, fal met de handt naer binnen geboghen worden • tot dat- fe de hoochftc punófc vande Reftrematie of verkleyninge aenraeckt,cnde (00 fal het eene kunftelijckc wat ghekromde linie worden, welcke van binnen ghefegneert zijnde, kan in een feecker maniere dienen voor de verkleyninghe der Colommen, ghelijck inde andere profilo te fien is. Maer om datfe veel fal lijden moeten van wegen de Lifta, welcke te veel of te weynigh groot is, of
te nerveus ende ontraétabel of onmanierlijck, of om datfe naer boven ghetrocken ende onbeftan-
Catanws di$i wort, daerom prijfen wy de wyfe der Modernen niet, om de Colommen van koftelijcker ina-
PatudiuL terie niet in perijckel te brenghen , alhoewelfe voor Schilders ende diergbelijcke, welcke de lichtig-
jjb.2.cap. heyt beminnen wel dienen konnen, behalvcn dat hare wereken oock van foogrooterimporcantie
niet en zij n, ende om datfe fomtijts fulcke verkleyningh maken konnen met een draet in een couleur
ghedoopt, ende treckende dan de felve naer.buyten, foo dat het eene ghekromde linie wort.'
Defe Sacomen, welckeonfemeeftersplegen Valanginenof Centijnente noemen, zijn dienftigh
voor de Steen-houwers, Metfèlaers, Timmerluyden ende andere, welcke inde Fabrijcken wereken. H are breedte fal niet min dan 4. noch meer dan 3 vande grootnifle vande Fufti zijn , ende naer 't Loot ghetrocken, fy behooren van Gentil-hout te zijn, foo datfe niet en veranderen, ende voor accidenten befchermt worden, als windt, reghen ende dierghelijcke. Nu volght de ontwerpinghe vande dirninutie der Fuflen der Tofcanifchen, lonifchen ende Corintifche Co-
lommen met hare Moduli inde randen gheteeckgnt: infgbelijcks de Sacomen of Valanginen ende der Lijleri, infoelijc de Cicogna mede3 welene de Steen-bouwers ghebruyckgn om de Steenen daer door te fuy veren ende te volmaechen. Vande deelen der Orders endeproportien, ende formen harer leden ende Agetti,
wereken daer toe behoorendo^* Cap. 31.
|
|||||||
|
E deelen der Ornamenten zijn in ghedaente ende leden veel onder malkander ver*
fcheyden,doch gaenfe meeftendeel naer bnyten op verfcheyden wijfen, om de din- ghen die daer op vallen mogen af te keeren. Voor 't eerft zijn ionumge deelen der Orders, welcke minder Sporto hebben als hare eygene hooghte is, ende dit mach wel gefeyt worden vande Bafamenten ende Cimacien der Pedeftalen, oock vande Bafen ende Capitelen der Colommen,de Impoftenende Archivcken, ende eynde- lijckde Architraven ende dierghelijcke: ende dnt ghefchiedtom darfe meerder fterekte hebben lullen, ende niet van 't ooghe wegh-nemen, alfmen naer boven fiet. Maer de princi- pale Cornicen hebben altijt op 't minft alfoo veel Sporto ende forntijdts oock meer als hare hooghte is, ende dat ghefchiet om meerder ^ieraet weghen, ende datie al de andere deelen bedecken mogen, die beneden haer zijn, naer de felfde Order gedifponeert, ende om datfe voor 't oogh fullen fchoon- der fchijnen ; ende behalven dat foo zijn alle de voor verhaelde deelen van onghehjeke leden aen een ghevoeght, alfoowel in forme als oock in grootnis. Maer om naerder tot de particuliere dinghen te komen, ende datmen hare oorfaken ende wereken
wel verftaen moghen , foo fegghen wy dat de Bafamenten der Pedeftalen, ende de Bafen der Colom- men, ende dierghelijcke deelen aen malkander ghevoeght zijn van leden, welcke heel rondt of deels. |
|||||||
|
ronde
|
|||||||
|
y>an Vincent Scdmozg). 103
rondt ende deels krom of uytghehok zijn: dit kan een generale regel zijn dat onder de Liftellen ende
Gradetten gheen vierkantighe leden of deelen zijn, ende dit al hebben de Oude bouw-meefters ghc- obferveert, omdatle vandeonweerenof flaghen minder fullen befchadight worden. Naerditfoo zijndeCimacien, Impoften, Archivolten, Capitelen ende Architraven aen malkander ghevoeght van foramighe leden welcke wat robuft ende vlack zijn, alfoo wel voor fterekte ende gratie 3 als oock datfe 't ooghe naer boven toe niet benemen fouden. Maer de Cornicen zijn onder alle andere deelen van veel ende verfcheyden leden aen forme ende
eröotheydt aen malkander ghevoeght. De principale ende grootfte zijndeModiglionen van ver- icheyden formen, met den Giocciolatojo, opperfte Golen, Dentellen, Vovolen, Golen, of onderfte Cavetten, ende die welcke kleyndcr zijn dan al de Cimacien der Giocciolatojo ende der Modiglio- nen, om vande Aftragalen, Orlen, Gradetten ende Liftellen te fwijghen. Alle welcke dinghen wy vande nature felfs wel afnemen konnen, want ghelijck als wy fien, fy heeft
het buytenfte vande Schouderen, Elbogen, Armen, Knien, Pedeftalen, Vingheren, Neufen ende Oo- ren al rondt of rondtachtigh ghemaeckt, alfoo wel voor bequaemhey t als voor $ieraet, ende de on- ghevallen te beter te vlieden ende te verdraghen. De Golen hebben hare namen ghekreghen vande MenfchenGolaof Keel, de Cavetten ende Scotien hebben hare namen vande Schorfen van ver- fcheyden vrachten, ende foo infghelijcx konnen wy in alle andere leden feeckernaevolginghevan dingen vinden. Daernaezijn fommighe deelen of leden heel vlack alsdeFregio, Fafcien, Orlen, welcke dp
Griecx Tenie ghenaemt worden (ghelijck Varroende Verus Flatcus verhalen ) welcke van Wol ghe- maeckt waren, ende vergierden de Vrouwen hare hoofden daer mede, ende foo zijn oock de Liftelli: daer nae zijn fommighe vierkantigh als de Giocciolatojo, Dentellen ende Gradetten; andere zijn als Tafelen ende Plinten, ende foo zijn meeften deel de Abaci vande Capitelen. Daer zijn oock fommi- ghe van deelen van cirkels, als de kromme Fregi, ende de Vovolen: fommige van een half cirkel of meer als de Thori, Aftragali of Tondino, fommighe andere zijn eenfdeels hol als de Scotien, Cim- bien van beneden, ende boven aen de Capitelen der Colommen, ende infghelijcx de Cavetti: ende eyndelijck fommige zijn eenfdeels fpitfigh, eenfdeels hol, als daer zijn alle de rechte ende kromme Golen, met de Cartellen ende Cartoccen , inde Serragli der Archen, ende Modiglionen desCorin- tifche Orders, endedierghelijcken. De leden welcke men fiet inde verhaelde Orders zijn of particulier | of eyghen 5 ende ghemeender
voor 't een als 't ander deel, daer nae zijn fommige bloot> of teer ende delicaet. De particuliere leden zijn de Scotien der Bafen, de Fafcien der Architraven, de rechte Golen, de Giocciolatojo, de Modi- glioni,de Denteüi aende Cornicen : de gemeyne leden konnen zijn de Orli, Thori, kromme Golen, Cavetten,Vovolen,AftragaIetten,endein/ge!ijcx de Gradetten, ende Liftellen, welcke ghelijck Kuf- fens onder aen defe leden komen. De alder Robufte van al defe leden zijn de Plinten of Tafelen der Bafen, de Fafcien der Architraven , de Giocciolatojo, de Modiglioni vande lonifche Order, ende vande Romeynfche de Dentelli, ende dierghelijcken: Gelijck als alle de andere,welcke wy een wey- nigh voor verhaelt hebben delicate deelen zijn, doch fommighe meer, fommige min. Omdatonfe intentie is alle dinghen van importantie van dit faculteyt voor de lief-hebbers licht
te maken: daerom willen wy, behalven 't ghene ghefeydt is gheworden, fommighe regülen gheven, welcke dienen konnen om de Sporti der leden vande deelen der Orders te formeren, fo dat elck een van tniddel-iriatigh verftant,vrucht magh verkrijgen van onfe moeyten, ende de Modonaturen of Sa- comen wel gheproportioneert ende fchoon maecken konnen,gelijck het de maniere van't werek ver- eyfcht.Ende voor 't eerft fo zijn de proportien ende fchoonheden der leden inde Modonaturen, naer de gelijckeniffeder leden, welcke de voeten, handen , hooft ende andere deelen van 't menfehen lig- haem aen malkander voeghen, want alhoewelfe alleenszijn ten aenfien vande natuur, plaetie, ghetal ende materie, nochtans zijnfe in fchoonte, fterekheyt of fwackheydt heel verfcheyden, foo datfe de aenfienders veel beter behaghen. Daerom fègghen wy voor een generalen reghcl, dat deleden vande deelen der robufte Orders
moeten oock hare Sporti ftereker ende robufter hebben, namelijck met minder Agetti, ghelijck inde Tofcanifchc Order: daer nae inde Dorifche ende lonifche Order moetenfe fubtijlder zijn,ende eyn- lijck defe vande Romeynfche ende Corintifche Order moeten wat derteler zijn, alle welcke dinghen wy inde Sacomen van onfe 5 Orders gheobferveert hebben, foo inde Bafamenteh, Impoften ende Capitelen, als oock in al hare Corniciainenten, ende daer in hebben wy de nature ghevolght, welcke de proportien der leden inde ghedierten foo wel ende graticufelijck onderhoudet, jae oock inde vruchten ende andere gewaflen. De Sporti vande Giocciolatojo, als 2ijnde de principale deden vande Cornicen, zijn grooter dan
al de andere, indienmenfe rondom duobelt van hare hooghte maeckt3defe van de Modiglioni zijn de helft meer dan hare Fronten , de rechte Golen, de Gradetten ende andere leden vereyffchen alfbo veef Sporto of een vveynigh meer dan hare hooghte is. De Dentelli, Vovoli, gekromde Golen of Ci- macien, de Cavetti 3 ende infghehjeks de Golazze vande Impoften, ende andere gelijcke leden kon- nen ontrent;, hebben. De Aftragali, Tondini ende Thori moeten een weynigh meer Sporto hebben 1 dan hare helft is: ghelijckalsdeCunbien, welcke ghelijck Lembi zijn onder ende boven aende Co- C c 2 lommen
|
||||
|
GföW*ngukn der Architeftunu
lommen, endc de Scotien der Bafen hebben verfcheydene Sporti: Maer de Orlo, Tenie,ende Liftel-
li moeten heel weynigh Sporti hebben. Eyndelijck de Sottobafen der Pedeftalen ende Colommen, endc infghelijcks de Fafcien der Ar-
chitraven, ende andere dierghelijcke konnen ontrent het thiende deel van hare hooghte voor Spor- to hebben, ende al de Agetti van defe leden hebben fommighe volginghe der natuur, welcke de men- fchen het haergheeft dat voor't voorhooft uyt-fteeckt, ende de wijnbraen boven de ooghen, de neufe ftaet boven de mondt, maer de kinne fteeckt wijdt voor uyt, maeckende de keel, ende bedec- kendc den hals ende een deel vande borft , ende foo moeten wy infghelijcks van vele andere fegghen, welcke wy hier om verdriet te vermijden, achter-laten. Ende aenghefiendat wy begheeren *t mifbruyck van fommighe een-voudighc te weeren, welcke
gheloovendatmen de Modonaturen ende Sacomen wel maeckenkan inde deelen der Orders ohe- praótifeertendein'twerckgheftelt zijnde : ende ('t welck quader is) fyfeggen valfchelijck, dat het goet zy datraenfe op die maniere maeckt,, gelijck de Schilders de deelen ende leden der Schilderyen teeckenen,fbo dat door de onbeftandigheyt van 't inftrument, of haer onverftandt hare dinghen kreu- pel ende ongheftadigh worden ; daerom willen wy de lief-hebbers om beter verftandes ende feecker- heydt der dinghen vermaent hebben, dat alle de Modonaturen of Sacomen, fy zijn van deelen of le- den, of van de lichamen of corpus der Orders naer gheen ander rcghel of wegh ghemaeekt moeten worden, fy moeten oock niet dencken datfe de befte Theorica van dit door de pafler ofwinckel-maet verkrijghen konnen, welcke inftrumenten de Bouw-meefters ende Mathematicus heel wel weten te gebruyeken. Want ghelijck als een Geometcr, wekker voor fijn voornemen alle dingen eerftelijck in't Abftra-
&.o fonder eenighe materie by fich felfs overdenckt, ende eyndelijck ghebruyekt hy daneerfteea van defe inftrumenten, of eenigh dierghelijck dingh, om de formen, Figuren ende Mathétnatifchen Corporen voor den dagh ende inde oogen te brenghen. Soo infghelijcx een bouvv-meeftef, als ende welck hier in met een Mathematicus heel wel over een komt, endc brenght zijne dinghen realijcker wijfe in't werek, moeten infghelijcks defe twee treffelijcke inftrumenten ghebruyeken, omdatmen vb.\.caj>.2 wel fègghen kan dat foodanighemakinghe der Sacomen, recht ende juyft is, ende ghelijck Vitruvius xJb - cap - betuyght, vande Oude geprefen worden, ende oock om dat alle de verdeelingen der formen , fy ziju Ltb\ cap. ghelijck, of grooter, of kleynder alfle behooren te zijn, blijven altijt onder malkander vereenight, I/l.' 5 eap. j u}7ft' enc'e gheproportioneert; alfoo datfe veel gratie van fich geven inde plaetfe waerfe geftelt zijn» io. Alle vierkantighe of vlacke leden worden naer de maet ghemaeekt, ende infghelijcks metdeRy ofte Linie,- ende de ghene welcke wat fpitfich , of hol, of verminckt zijn gheworden meteen of twee
portien vande pafler ghemaeekt, ende op die maniere konnen al Ie leden vande deelen der Orders, niet goede redenen ghemaeekt worden, ende hebben hare reale ende feeckere termini, endcdaer- om, ghelijck wyghefeydt hebben , moeten wyde abuyfen der ghenen welcke alle Modonaturen op eene fimpele praótica maecken verwerpen, want defe zijn onfeeckere ende bedrieghelijcke wegen. Men moet wel mereken , dat alle fechte ende vlacke deelen, als daerzijn de Tafelen of Plinten
der Bafen, de Abakender Capiteleu , endedierghelijcken moeten vooreen generalen reghel naer 'c Liftello ghemaeekt zijn, of moeten een weynigh naer beneden hanghen, dat de waters daer van af- loopen, jne de vlacke dinghen, als Fafcien ende dierghelijckensbehooren noytghemaeekt te worden 'dan naer onder toe hangende, of dat het bovenfte allencxkens voor uyt fteeckt: doch foo datfe de re- itb.ycap.3 gelvan/^V/m'/#j*ghegheven niet volghen, welcke niet prijfens waerdigh is. Want het is een groot abuys datmen defe leden onder ende boven vierkantigh maeckt • foo datlë van buyten naer beneden verkleynen of vergrooten: Want ghelijck als d'een ende de andere van 't gheficht wegh nemen, foo heeft oock de fwaerte gheen fekere robuftheyt van onderen, daer in 't teghen-deel de gheene welcke naer de hoeckmaet ghemaeekt zijn, konnen beter ghefien worden, ende ftaen met redenen d'eene boven de andere. Ende om dit propooft te befluy ten, foo fegghen wy ende houden voor feecker, dat daer geen deel
of lidt is, welcke de natuur of de kunfte in fommighe dingen niet volght, ende datfe al behooren ge- Lé. i .cup. maeckt te worden met een fekere forme ende Figure, welck dingh, gelijck wy gefeydt hebben, klaer fchijnt, als voor exempel 's Menfchen handt heeft ? vingers, welcke fo onder malkander van lenshte ende grootheydt geproportioneert zijn, datfe alle met hare hooghten eenc circumferentie aenraken, alünen een center in eenigh deel vande vlacke handt maken wil,- ende 't welck noch meer is,alfmen ia de Navel van 't Menfchen lichaem een center maeckt, ende de arme wat naer boven verbreedt met de rechte ende flincker voet , foo falmen een perfeót cirkel met het uyterfte vande vingheren ende toonen aenraken; foo dan konnen wy thoonen, dat alle deelen van 't lichaem een grootc over een komfte ende proportien onder malkander hebben , 't fy inde ghelij ckhey t of fimpathia: of inde pro- portionaliteyt; ende foo veel magh hier genoegh zijn. Nu willen wy verklaren in wat wereken ende in wat deelen der Orders de fnijdt-werekenbe-
quaemzijn, endeinwatmateriende felfdebeft te pas komen. Endeaengaende't eerftefoo wo.dea de felfde principalijck indepublijcke wereken vereyfcht, maerpriucipalijck in dieHeylighen , als Tempelen ende dierghelijcke tot Godts eere gemaeckt: ende dan oock inde gebouwen der Princen, ofllepublijcken, ende dan oock inde gieraden der fteden, ghelijck de Ouden geraaeckt hebben inde trium-
|
||||
|
Vincent Scantok&f* 105
rriümphale Bogen , Tempelen ende andere tor imgnificentie gemaeckt. Aengaende de Orders, foó
betamen de fhijdt-wei eken principaljjck de meeftedelicaten, als de Corinrifcheende Romeynfche, want defe beyde hebben hare Capitclen met bladeren versiert, Caulicoli ende Roofèn, fo datfe niet wel fonderzijnkonnen: fy zijnooek niet onbequamelijck voor de Ionifche Order, ende fbmtijdts oock eenweynigh de Dorifche, gclijck wy in hare Capittelen bethoont hebben. Alle fnijdc-wereken volghen eenighe dinghen inde natuur of imiteren de kunden der Menfchén
dochfoo accorumodelijck, datfc de gratie ende dertelheyt veel vergieren : ende om van de robufte dinghen te beginnen, de Triglifen in't Fregio vande Dorifche Order imiteren de hooiden vande bakken der Palchi, welckede Ouden met was of andere dierghelijcke dinglien bedeckt hebben, h\$Vitruvius betuyght) dutfè vande reghen onbefchadight föuden blijven, en Je örii die redenen uh^.eJf\ hebbenfe oock in hare Fronten de Canalen of halve Canalen gemaeckt, ende onder aende Architra- ven teghen over hebbcnfeGioccien of water-droppen ghemaeckt, fulcke alsby nature daer van af vloeyén mochten: inde Spatij die tuflehen de Triglifi blijven niaecktenfê de bijlen, de Bacilh', Vaïèri ende Oflen hoofden met kranfen versiert om te betoonen de koftbaerheyt vande Offeranden, en de inftrunienten wekte fy daer by ghebruyekten. DeModiglioniimiteeren infghelijcx de Jioofden der bakken vande Palchi, of Cantery, ïnver-
fcheyden manieren bedeckt zijnde, particulierlijck inde Corintifche Order komen de ghekromde Peper-huyfkens heel wel, versiert zijnde met Eycke bladeren of Olijf-bladeren, welcke onder aende Modialionen raecken ofrondfom gaen: ende om meerder cfieraets wille hebbenfe inde Soffittï, welc- ke daer tuffchen of onder zijn Roos-bladeren gefteltin verfcheyden manieren. De Dentelli volgen de Afleretti of kleyne bakxkens, welcke boven de grootfte gheitelt zijn, daer nyt fchijut het ( ghe- lijck Fitruvius yerhaeh) dat de Dentelli inde Cornicen waer de Modiglionizijn, niet behoorèn in- tib.^.cap.i gefneden te worden, onaenghefien dat de Ouden (ghelijckmen liet) iri 't grootfte deel van hare Cor- nicendat felfde ghedaen hebben, foo dat het ghebruyck hier in veel meer plaetfe gehadt heeft als de reden, 't vvelck wy geenfins volghen willen, maer wy prijfen in alle maniere de Cornicen vande Ro- tonda ende andere welcke dit abuys nieten hebben. Inde Giocciolatojo der Cornicen, ende infgelijcx inde Collarini, ende Abachider Capitelen wor-
den water-droppen, lange ende ronde Skck-huyikens mer gratieufe Cannelaruren ingeftieden, ende dan worden onder defe dinghen roofen, bloemen, bloote of gheflagene bladeren verdeelt. De rech- te Golen pleghen met Eycke bladeren versiert te worden, of van bladeren op een ander manier ghe- flaghen, wadende naer boven toe, fommighc waren boven ende beneden gebonden, ende met omge- wonden wervels; andere waren ghemaeckt met delphtnkens met bladeren ende andere dinghen daer en tuffchen ghefet. De kromme Golettcn ende Cimacien ver5ieren haer met Archetti of bloemen vanMelegrani, andere .met Roofekens, ende fimpele of dubbelde bladeren, oock dickmnlen met Heiera of KÜm-op-kruyt.Ende om niet denckwaerdighs achter te laten, de Aftragaktti,welcke men pleeghtmetfnijdt-wercken te maecken inde Tondini, zijn ghelijck de water-droppen van tartar, welcke door langhte van tïjetc tot ftcenen verhardet zijn, andere zijn ingefneden met bloemen van kleyne ende fuyvre Melegranetten, als hayr-Iocken, ende diergelijcke dinghen fchoon ende lieflijck verdeelt, Ende om tot de Fregi te komen, die vande Romeynfche ende Corintifche Order, jaeforatijden
oock vande Ionifche (ghelijck wy felyer op Sant Marcus plaetfe ghemaeckt hebben naer de Ionifche Order,) konnen ingefneden worden met omwindinghe van Eycke-bladeren, want defe manier van bladeren is fchoon , metCaulicoletti ende Wijn-rancken, inde welcke Roofen of bloemen waflèri, ende dierghelijcke dinghen, fomtijdts worden Grijnfen onder aen ghefet, beweeghelijtke Kinder- kens ende Dierkens welcke fpclen gaen, ende andere verfcheydene dinghen. In welcke Fregio oock Feftoni komen, welcke ftaen ghelijck als een hoope vruchten, bladeren ende bloemen van verfchey- de foorten, ende welcke de fchoonfte ende lieflijekfte zijn inde nature om aen te fien; met raalkan- deren verbonden endeingewickelt, dat het een luft aen te iien is, welcke heel wel komen, indienfe op de eene ende de andere zijde vaft geraaeckt zij n, jae oock indienfe elclers gefèt worden, d'een achter de andere hanghendc, ghelijckmen inde nieuw verhaeldeFabrijcken fiet, alle welcke dinghen inde wereken der Ouden te fien zijn. Ende aengaende de deelen der Orders, foo behoorèn altijdt de opperftevoor'teerftrnetfnijdt-
wereken ghemaeckt te worden, als daer zijn de Cornicen, Fregi ende Architraven van de Orna- menten: ende dan de Colommen worden behalven de Canellaturen tamelijck inghefneden inde Ca- pitelen, de Impoften niet veel, de Archivolti wat meer dan de Serragli der Archi, ende dierghelijc- ke, de Cimacien, de Bafamenten ende de Bafen der Colomihen worden min ingefneden, als dinghen welcke de viiylighcden, quade tijden, ende ongevallen 't meefte onderworpen zijn. Ende aengaen- de de leden, foo behoorèn de delicate voor 't eerft ingefneden te worden, endè welcke minft befcha- dighc worden: maer de Orli,Cimbien, Liltellen endeGradettennoyt, want defe bedecken of on- der'cheyden't eene lidt van't ander. De inghefnedene deelen behoorèn ghemenghr ende tuffchen efFene ende bloote deeleu ghefet te worden: daerom ( ghelijck wy gefeydt hebben) worden de Den* telli onder de Vovoli ende Archetti ende dierghelijcke dinghen niet gheprefen; maer daer behoort eene fimpele ende bloote Fafcie tuflehen in ghemaeckt te worden ; want anders maecken foo veel D d inijdÊ-
|
||||
|
iod> ■ Gront-ngukn der
fnijdt-wereken een confufie , maer ghecn ^teniet voor 't werek, ende zijn de oogen der verftaudigen
nietaenghenaem. Als daer dubbelde leden zijn,als de Thori inde Bafen, de gekeerde Golen, of Cimacien inde Cor-
nicen, ende dierghelijcke dinghen; alhoewelfe vaö verfcheyden grootezijn, dan behoorende fnijdt- wereken verfcheyden te zijn, fommighe van een ende fommighe vande andere leden,- wantdever- ftroyde fnijdt-wereken zijn ghelijck de Iuweelen daer mede de Vrouwen haer vergieren, want fy itel- lenfommigein'thayr, fommighe aendeooren, fommighe om den hals, welcke dan tot de borfttoe naer benedenhanghen, fommighe fettenfe om de handen, ende omarmen endeaendezijden, (onder vermiffingheoffettingederfelveop eenenhoop. Ghelijckmen geenfins twijfFelen moet, dat de Ouden hebben inde vierkantighe wereken veel vlijt
aenghewent, foowortoock ghemerekt datfè inde fnijdt-wereken een extraordinarie neerftigheyde ghebruyekt hebben, ende daeromisbet behoorlijck vooronsdatwyomonfefnijd-wereken wel te ttiaecken, veel dinghen der Ouden wel confideren ende by ons over-leggen, onder welcke oock de- fe niét moeten achterghelaten worden. Voor't eerft foo willen de fnijdt-wereken aenghenaemzijn Voor 't ooghe, ende behooren daerom gratieufelijck gewonden te zijn- infghelijcks hare Frappaturen daer door de deelkens van malkander onderfcheyden worden , behooren in bequame plaetfe ghefet te worden; ende dan datfe wat verheven zijn, alfoowel in 't gheheel als in hare deelkens, ende datfè inde gronden fuyver ftaen, datfe in een galiaerde maniere tot perfeótie ghebracht zijn, foo datfe ge- eyndight zijnde luftigh ende fuy verlij ck ftaen. Ende dit wort al ghefeydt ten aenfien van 't gheflacht van 't werek, welck veel of weynigh delicaet is, ende dan vande particuliere dingen, 't fy Capiteelen, of Fregi, of Cornicen ; ende 't voorts ten derde oock van de groote of kleyne diftantie van de plaet- lè waer de fnijdt-wereken in ftaen moeten, endelaeftelijck vande qualiteyt vande materie, daer in de fnijdinghen gefchieden moeten, alle welcke dinghen (ghelijck wy fien) de Ouden vlijtigh gheobfer* veert liebben. Ende foo veel mach ghenoegh zijn. |
||||||||
|
Hoemen Tbeoricalijck de deelen ende ledèn^ande Corintifche Order behoort te forme*
ren, als daer spjn de Bafamenten ende Cimacien der Pedeftalen, ende de Bafen der Colommen* Cap. 32. Ndien wy het ghene wy ons elders te handelen voorghenomen hebben volmaken
willen , foofchijnt het heel nootfakelijcktezijn, de proportien welcke de leden der Modonaturen vande deelen der Orders onder malkander behooren te heb- ben , te teeckenen ende infghelijcks bethoonen, hoefè wel ende regulierlijck met het quadro ofde hoeck-mare ende de pafTer, gheformeert konnen worden,- ende infghelijcxde wegh te openen, daer by men dekantigheofdiagonalelntagliof infnijdinghen der Sacomen maecken fal (welcke hier Cartaboni ghenoemt |
||||||||
|
alle welcke dinghen van heel grooter importantie zijn, om defe materie te volmaecken ende te eyn-
digen. Daerom, om defwaertftedifficulteytenaen een zijde te ftellen of wegh te nemen, willen wy vande deelen vande Corintifche Order fpreken • als zijnde de rijckfte in leden, ende voor 't eerft wil- len wy van hare hooghtenfpreken, ende dan vande Agetti, op datfe gratieufèlijckmogengemaeckt worden. cap. 11. De Corintifche Bafa (ghelijck wy elders ghefeyt hebben) is een half Modulo hoogh, ende verdeelt
c^.29. fich in 6 deelen ende een derden-deel; welcke in acht leden verdeelt worden, (gelijckgefeytisalswy van dit Order fpraken) ende van boven te beginnen, de opperfte Thora is een deel, welcke al de an- dere volghende reguleert; Het Aftragaletto is een derde-deel, ende wort altijdt vande Thoro ver- ftaen: Het bovenfte Liftello, met zijne intaccature is «, de Scotie i, de onderfte Liftello \> de onderfte Aftragalo/;, de onderfte Thoro 1^ de plintus of Tafel infghelijcx twee deelen, ende aldus zijn de 6 deelen ende \ verdeelt. Al defe leden hebben ( ghelijck wy fien ) een over een komfte ende Correlatie met de bovenfte
Thoro, ende zij n oock onder malkander gheproportioneert, want de Tafel of Plintus is tweemalen foo veel; de onderfte Thoro 1}, ende de Scotia l vande opperfte Thoro, of de helft van d'onderfte, ende aldus fal het oock zijn met de andere leden, hoe kleyn de felfdeoock moghenzijn. De voet vande Colomna heeft de Cimbia of het Tondino, 't welck de helft vande opperlte Thoro hoogh is, ende de Cimbia *, ende dit is foo veel de hooghten aengaer. De principale Agetti, naer welcke de andere alle gereguleert zijn , zijn defe vijf; de Cimbia ende
Scotia hebben | buytenaende voet vande Colomna, het opperfte Liftello vande Scotia ?, de onder- fte », het onderfte Aftragalo ?, ende de onderlte Thoro è, ende racekt het uytterfte vande Tafel acn; ende alle defe Agetti zijn twee deelen, ende^ vande opperfte Thoro; of i van't Modulo (gelijckwy ghefeydt hebben) de Tafel vereenight fich gratieufelijck aen een portie vande cirkel met'törlo vande Cimacia. De andere leden hebben dan hare Sporti tufïchen de verhaelde; want het Tondino vande voet der
Colomna heeft een weynigh meer dan \ buytcn de Cimbia, de opperfte Thoro ende zij nonder- ( ftc Aftra-
|
||||||||
|
tan Vincent Scamoztf. xoy
fte Aftragalo, hebben hare centri naer't Loot vandeToiidino beneden aen de Cimbia: deonderfte
Aftragalo ftrecktficM naer buyten, behalven het onderfte Liftello, cnderaccktaen't center vande onderfte Thoro, welcke fich? uytfteeckt naer buyten toe. De Cimbia met de Scotio worden van binnen uytghehoolt, de ecne door eene portie vande cirkel, de andere met twee; Het Tondino, de twee Thori, ende twee Aftragaletti zijn van buyten gekromt, met een halve cirkel voor elck , al met de pa(Ter; maerde Cimbia ende de Liitelli worden mét een hoeck-maet gheteeckent, 't welck alle by de profilo kan verftaen worden. De Cimacia van't Corintifche Pedeftael is vande Tronck tot boven toej van't Modulo hoogh,
verdeelt fich in y\ deelen- aengaende zijne leden [ghelijck wy gefèydt hebben) is het Orlo I: het Ci- o/>.2< macio een deel, met welck al de andere gereguleert worden; het Tondino of Aftragalo j, de Fafcia een deel endes3, het Liftello £, het Vovolo met de beek il} het Tondino l, het Gradetto T3 cfe on- derfte Gola iï,'t welck al juyft 7^zijn, by welcke 't Agetto vande Liftello van 't vierkant van Jt Pede- ftael gevoeght wort, welcke £ is, juyft foo veel als zijne hooghte. Ende volghende naer boven toe foo heeft de Gola met zijn Gradetto r^ deel, het Vovolo een deel a-Kvaer het Tondino mede in K grepen wort, het Cavetto ende 't Soffitto vande Fafcia heeft il voor Agetto: de Fafcia heeft ;,« Tondino, Cimacio ende opperfte Orlo hebben een deel, foo datfè alle tot ƒ = komen. DeGarbaturaof ghedaente onder aen't Pedeftael, aen't hooft vande Tronck van 't Pedeftaef,
Soffitto of beek vande Vovolo, zijn van binnen uytghehoolt; het Vovolo felfs ende de Tondino zijn van buyten krom: ghelijck als het Cimacio ende onderfte Gola gheformeert worden mettw'eepor- tien vande cirkel, een van binnen, de andere van buyten, ende dit gefchiet met een pafler, de andere leden formeren fich met een fquadra ofhoeck-mate. Het ver§ierdedeel van 'tBafamentis (ghelijck wy ghefèydt hebben) * van 't Modulo hoogh , ver- Cap.n
deelt in ^„welcke in 6 leden verdeelt worden • de onderfte Thoro boven de Zocco is een deel hoo«h, welcke alle de andere reguleert; het Liftello *, de Golazza i\: het Liftello ?, de Scotia \, het opperfte Liftello -, ende aldus zijn de 4^ verdeelt. Boven defe leden is het Tondino , ende de Cimbia van de voet aen de Tronck, defe is \ hoogh, ende d'anderS ]t Aengaende de Agetti, de Cimbia ende de Scotia fteecken» voor't Robufte van't Pedeftael uyt,
het Liftello onder de Tondino+ , demiddelfte f , de groote Gola twee deelen, de onderfte Thoro ^, ende raeckt aen het buytenfte perpendieul vande Zocco, welck § Modulo hoogh is. De Cimbia ende de Scotia zijn van binnen hol,- het Tondino ende de Thoro zijn naer buyten ghekromt, ende de Golazza met 2 portien eenfdeels buyten, eenfdeels binnen : ende alle defe leden wordengeformeert met de pafler ende de hoeck-maet. TSIuvolght de ontwerpinghe vande Bafa> Cimacia, ende't Bafamcnt vande Corintijche Pedefiael met de
hooghte ende Agetti van hart leden, met portien of deelen gheteeckent. Hoemen theoricaüfcher *%>ijfe de leden der Architraven, het Vregio ende de Cornice y>an
de Corintifche Order formeren f al, mfghclijc^s vande diagonale of twee*
boeckjge fhydingen, ende over-fettinge der 'Modonaturen:
ende eyndchjcJ^ vande Materie/i hier toe
bequaemflzjpide. Cap. 33.
U willen wy de formen der leden vande Architrave, 'r Fregio,ende Cornice van 't
Corintifche Ornament voor de handt nemen; volghende daer in de gheteecfeende maten. DeArchitrave (ghelijck wy alreede ghefèydt hebben^ is 4 van *t Modulo G9.12.29 hoogh,- welcke in 12 deelen ende * in hare 9 leden verdeelt worden. De Orlo is $ van een deel hoogh • het Cavetto vande Cimacie is een deel, met welck deel alle de andere gereguleert worden: de Goletta van 't Cimacio felve is \, het Tondino ?«. De opperfte Fafcia is 3* deelen hoogh, de Goletta 3y) de middelfte Fafcia z\y het Tondino een half: de kleynfte Fafcia 2 deelen, endeopdiewijfezijndeFafcieninharehooghten d'een * grooter dan de andere: ende foo veel aengaende de hooghten* De Cimacien ende de Gola hebben \ van haer hooghte voor Agetto, ende al Ie beyde, midtfgaders
de Tondino hebben 1;, de Goletta tuflehen de Fafcien heeft I, ende het Tondino *, ende de gehcele Architrave heeft 2; voor Agetto. Het Cavetto vande Cimacie wert van binnen van een deel van een cirkel ghcformeert;maer zijne Goletta ende Golettina met twee, foo wel buyten als binnen , ende de twee Tondini mede een half cirkel van buyten# Het Fregio is $ van 't Modulo hoogh ende vlack- het ftaet met zijne vaftigheydt naer't perpendieul vande eerfte Fafcia vande Architrave: ende beneden vereenight het fich gratieufelijck boven 't Orlo vande Architrave. De Corintifche Cornice is (ghelijck wy ghefèydt hebben) ? van 't Modulo, ende foo veel is oock CaP-2^
zijn Agetto: zijne hooghte wort in yl deelen verdeelt, door zijne r4 leden: het Orlo is,', de groote Gola een deel 3 (naer defe worden alle de andere leden gheproportioneert) het Gradetto i, het Ci- macio vande Giocciolatojo een half deel, het Tondino f, het Giocciolatojo u, het Liftello^, het Cimacio vande Modiglionen ~, dat is \ van de hooghte i hetModiglionfplfs iï,hetLiftdlo',het D d z Vovolo
|
|||
|
io8 Gtmt-regtén der
Vövólo i, het Tondinö *, het Gradêtto l, ende de onderfte Gok ], -ende aldus zijn de deelen van de
hooghtc verdeelt; ende de leden hebben proportie onder nialkande-ren. De Agetti van defe leden worden naer buyten met acht perpendicolari van 't Frcgio gheformeert,
de eerfte is voor de onderfte Gola ende bovenfte Gola: namelijck £ ende een half deel, de andere -^ voor het Tondino, Vovolo ende Liftello, de derde twee deelen ende [ voor de Modiglioni. de vier- de voor't Cimacio met het bovenfte ende onderfte Cimacio ^.endei van'tModuIo. De vijfde van een deel, voor 't Cavo of Soffitto vande Giocciolatojo: het feite voor de twee vlackten van boven': hét fevende voor het Tondino, Cünacio vande Giocciolatojo , ende Gradêtto.7., ende hetachtfte van een twaelfde-deel voor de bovenfte Gola. Dehooghte vande Modiglionen wert in twee gelijckedeelên verdeelt, de eerfte is voor hetghe-
weifin 't voorhooft, réghel-recht tegen het grootfte gewelf oyp reende 't andere blijft voor het bladt, 't welck fich al fachtelijck naer beneden buyght, de helft vande grootfte Voluta : het kleynfte gewelf heeft in't voorhooft een Tondino, twee Gola* met zijn Orli endeLiftelii, daervan elders ghefpro- Cap. io. ken fal werden. Defe welffels werden gheformeert met twee dirayinghen „ in fich begrijpende S mid- del-puntöen, bykans de Ionifche gelijcK. Indienmen daer nae de Diagonale of twee-hoeckige treckt vandeperpendiculen der middel-punóten vande Voluten der Modiglionen, ende met zijne halve twee portten vande cirkel maeckt, de eene boven en de andere beneden, foo vereenigen fich de wel- ven gratieufelijck met malkanderen,ende werden de Cartelien fo geformeert. Alle Golen werden met twee circulare portien gheformeert, maer in verfcheyden manieren. Want
indienmen een Diagonael vande bovenfte hoecken naer de onderfte vande Sporto der grootfte Gola treckt, ende in 't inidde verdeelt, dan makenfe twee Bafen van ghelijck-zijdighe Trianghelen , maer niet van gllelij^ke Bafen; want inde fterckfte Orders werdenfe ghemaeckt met de middelftcpro- portien van de helft van zijne hooghte, ende vande helft vande Diagonael: ende inde delicate Orders wordenfc ghemaeckt met 1 vande heele Diagonale: ende door de kruyflinghe een middel-pun<5t ge- maeckt zij ndc, foo werden twee circulare portien vande cirkel ghemaeckt, d'eene inbuyghende naer boven toe , ende de andere naer onder toe: alfinen derechte Gola op defe wijfc maeckt dan komtfe heel wel. Endeaengaende de ghekrornde Golen of Cimacien > daer wert een Diagonale vande opperde
hoecknaer 't onderfte van hare Sporto ghetrocken, ende door't midden verdeelt, daer nae wert een Triangel ghemaeckt, wiens middel-punót op de bovenfte linien ende infghelijcks op de onderfte linien vande Gola is, met twee cirkel-ronde deelen, eene krommende van buyten ende de andere van binnen, voeghende in 't midde eene Diagonale daer by, op defe wijfe wert de forme of gedaehté van allen onfekere Golen ghemaeckt. Het Vovolo wert met een Trianghel gheformeert, welcke zijn contrapofto op de bovenfte linie van 't Vovolo heeft: welcke door twee punóienghevonden werdr, namelijck 't bovenfte ende onderfte punót van zijn Sporto, 't welck een Bafe maeckt voor de Trian- gel, ende foo trecktmen dan een deel vande cirkel naer buyten. De Tondini hebben voor Agetto een weynigh meer dan een half cirkel, ende aengaende de andere leden , als namelijck de Modiglio- nen, het Front vande Giocciolatojo, het Orlo vande Goh, de Liftelli, Gradétti ende andere, de felfde worden al naer 't quadro of mate ghemaeckt • ende aldus is de Corintifche Cornice geheel ge-1 formeert. Indien wy Diagonale fnijdinghe willen maecken, of hoeckighequarta buoni ('t welck een dinghis
van importantie, doch noyt in 't werek gheftelt, alhoewel de voornaemfte Meefters daer veel na ghe- trachthebben) foo moeten wy eene Diagonale linie naer't perfeót quadraet vande gheheele Sporto der Cornice trecken, ende in defe Diagonale linie moeten alle perpendicnli komen, welcke wy aIree- de ghemaeckt hebben vande Sportiharer leden, ende defe uyterfte eynden moeten wy dan naer de mate met de ghefeyde Diagonael trecken, foo datfe in hare kruyffinghen rechte Anglen of hoecken maken met de hooghten der gheteeckende leden parallel zijnde naer de Diagonale. De principale termini aldus ghefet zijnde, behooren dan gratieufelijck reformeeren deeyghele*-
den van dit Quartabuone, diens Sporto de felfde proportie heeft met de Agetto van fijne Cornice, welcke feven ende een weynigh daer en boven teghen vijf hebben; foodanigh is de proportie der zij- de van't quadrato met zijne Diagonale. Want de zijde van't quadrato in elcke Diagonale in fich felfs geroultipliceert zijnde,het produdt fal wefen het dobbelde vande mulciplicatie der zijde des qua- draets, welcke de Diagonael gemaeckt heeft. Soo volght dan, dat indien de Cornice ƒ deelen voor Agetto heeft, zijn quartabuone moeten 7 deelen komen of een weynigh meer; Het geencwy vande Cornice ghefeydt hebben, moet infghelijcks vande Architrave verftaen worden, ende van alle Bafa- inenten, alfoo wel van dit, als van alle andere Orders, gheiijck wy oockghethoont hebben inde twee ontwerpingen, met deelen in haer leden geteeckent. Wy fiillen behalven 't gene wy alrcede ghefeydt hebben, fommighe andere manieren voor de Sa-
comen te maecken hier by voeghen, ende de felve by een feecker ende lichte weghe van eene forme tot de andere brengen, 't zy dat de felve kleynder of grooter zijn. De befte Theoricalifche "vegh om fulckx te volbrenghen is,indienmen de Modulo van foodanighe groote ende qualiteyt maeckt a!s 't werek verdraghen rnagh, ende affigneert of teeckent dan de Pedeftalen, Colommen , ende Orna- menten daer mede, nac"de Order diernen fich felve voorghenomen heeft te willen houden, propor- tionerende»
|
||||
|
van Vincent Scamöz&i. 109
fioneerende hare deelen ehde leden (gliclijck wy inde voorgaende Capittclen ghefêyt hebben) wek-
ke dingen heel licht vallen fullen voor de gene, welcke fommighcr wijfe verftaen, wat proportie de eroote endc kleyneModuli onder malkandercn hebben» Maer omdat oock de gene welcke minder ervaringhe hier inne hebben , eene feeckerc wctenfchapmoghen krijghen , om de voorgaende Mó- donaturen van eene Forme d'eene nae d'ander te brenghen , foo fullenfe fichbevlijtighcn , behalvcn die men door Graticolatien, gheüjck Schilders plcghen, doen kan , oock defe navolghende regel te niereken, welcke licht ende ghemackelijck i$. Eerftelijck dan indienmen de Sacome, hoedanigh defelve oock zijn mach, nerhet, endc de Paral-
lel linien vande hooghte der leden aen de achter-'dcelen verlanget, ende infghelijcks de perpendicuii der Agetten nacr boven treckt, foo fullen de felve dienen voorgroote Sacomente maken; maeralf- men de Sacome tot eene klcyneforme brenghen wil, dan moetmen de linien foo trecken, dat (e al in een pyramidael punót t' famen komen. Nu ghenomen , wy begeeren dat de Sacoma een vierde-deel of de helft grooter werde dan de eerfte, foo moetmen eene linie van defeproportien heel üvlt trec- ken, welcke wy hier in defe plaetfeScalena noemen willen, welcke door de Paralellen dereerft- ghemeldehooghtenpaffeert; ende dan moet noch eene andere linie ghemaeckt werden, even inde felfde plaetfe, welcke vande Paralellen der Agetti dependeert, ende waer beyde linien de ver- lenghde linie doorfnijden. Soo neemtmen dan op't Vlijtighft met de pafler eene naer de andere, verlettende ende brenghendealfoode Sacoma ineen grooter forme , ghelijck alfmendoen moet, indienmen de felve kleynder woude maecken, ende op defe wijfe volghtmen de formen ende dertet- heyt der leden in de eene van de andere, foo dat 't gene wy gefeyt hebben heel wel af-Ioopen fal; ende over ftlcx foo kan oock de verfettinge vande uyt-deelinge der poorten met requadri ende verfchey- den recinten ghefchieden, ghelijck als nieuwe ende verfcheyde dinghen elck een verniaecken , fo be- hoortmen oock aende andere zijde de felve met goede redenen te beveftighen ende verghefèlfchap- pen, endekunftelijck ende aerdigher wijfe in'twerck ftellen, indien dan onfegbeghevenrcgulcii, ende andere ghelijcke nutte aenmerekingen wel in acht ghenomen ende gheobferveert werden, foo fullen beyde de Bouvv-meefter ende de Patroon, welcke de onkoften ghedraghen heeft veel eer ende lof verkrijghen, jae oock het werek felve fal te meer ftantvaftigh ende nutbaer blijven. Want het is klaerendeopenbaer (ghelijck Vitruvius betuyght^ dat niet alleen de verftandighen maer oock de Lik 6. .-.*?. Idioten de fouten die in de wereken begaen worden, mereken ende berifpen, jae wy moghen wel fèg- 1 '* gen dat het een preprieteyt is van 't gemeene volck te willen praten van dingen daer het geen weten- fchap of verftandt van heeft. Maer de verftandighe daer en teghen prijfen in 't begin alle de fchoonc nieuweervindinghe der Bouw-meefters, ende in'teynde alfmenfe kunftelijck vol-trecktendein 't werek ftelt, dan verwonderen (y fich oock over de felve. Ende foo veel fal gencegh ghefproken zijn vanditCapiteel. Vande Sofftten, ypeben ende trappen, infghelijcks 'pan hare bequamcïijcke Ornatnen*
ten: oocJ^ vande proportie?} ende maten der Poorten ende Feiifleren, met
hare Ornamenten. Cap. 34, jè 0 U fchijnt het wel met reden over een te komen, naer datwy van de Orders der.
Architecture, ende infghelijcv hare deelen ende Modonnruren gefproken hebbeiij oock te verklaren de qualiteyt ende forme der Ornamenten inde Soffitti, endc inf- ghelijcx oock wat fpreecken vande Welven endedierghelijcke deelen, waer van wy inde voorgaende Capittelen gheen mentië ghemaeckt hebben, dewijle het ver- volghdervoorghenomenmaterienfulcx niet toelaten woude : maer nu fullen wy by dit Order van fpreecken een volkomen eynde maken van alle dinghen welcke de ghebouwen foo wel publijck als privaet volkomelijck versiert ende fchoon maken. Knde otn van 't principaelfte dingh te beginnen, de Soffitti,gelijckmenfe hier binnen Venetien in 't gemeen noemt, of de Sopalchi (ghelijckmen binnen Rooraen fpreeckt) zijn by den Ouden heel ghebruyckelijck ge- weeft, ghelijck wy uyt Vitruvius verftaen, welcke foo dickmalen vande Lacnnarii mentie maeckt, en- i;t,.2m€él*9 de wy oock hierte voorenfpreeckende vande Poorten. Paufanius heeft defe materie in 'tbreedt on* ttb.^.cap.% derfocht in zijne difconrfen vande Tempelen in Griecken-landt. JIJ7.M», 4 Wy hebben inde wereken der Ouden die tot onfer tijden toe over-ghebleVen zijn gheen eenigh
exempel van Soffitti of Sopalchi van hout ghemaeckt • om datfe lichtelijck hebben konncn verbrandt of anderfins te niet ghebracht worden. Wy vinden by Vitruvius, Paufanias, Pliniusy lofèpbuj ende aii- dere Autheuren, dat de Soffitti ten felven tijde gemaeckt zijn gheweeft van Cedren, CyprefTen3ende diergelijcke wel-rieckende, fterek ende fchoon hout, om te verfwijgen de gene die met Hbben-hout of Olyphant over-trocken, jae'oock wel met Metael, Gout, Silver of klöck-fpijs bedeckt waren,daer van "wy in Paufanias lefen, 't is oock wel te mereken , 't gene wy vande Sofiitto binnen den Tempel irt lerufalem lefen,ende van die binnen de Galerye van 't Pantheon in Grieckenlant, 't welck M.Affip* pa gebout heeft, want wy behooren de Ouden hier inne te volgen, verkiefende duurachtige^nd'e om fo te fpreken,eeuwigh-durende materien, maer fo datfe oock niet te fwaer, veranderlijck, of tot buy- E e ghen
|
|||
|
xio Gront-reguïen der ArclMe£lurLj>
ghen gheneyght zijn, voor 't cene datfe het ghebouw niet en befwaren,ende voor.'t ander, datfe gene
veranderinge brengen* De Soffitti zijn principalijcken bequaem voor de Woonrngh-plaetfeii, Salen ende andere ghemee-
ne plaetfen binnen 's huys, om dat de Colommen in fulcke wijde plaetfën maer op de kanten ftaende het welfiel alleen niet regeeren mogen, of om datfe niet hoogh genoegh zijn om welven daer inne te maken. De Soffitti brengen defe nutten met fich meer dan de welven die licht zijn, ende de balcken dat geen geraes of getier ende geftommel van boven naer beneden komen kan, of gehoort kan wor- den , want de lucht tuffchen de balcken , ende het Soffitto heeft geene doör-brceckinge. Men moet oock onder andere principale dingen hier op letten, dat de Soffitti , foo veel moghelijck is, hare be- hoorlijcke ende bequame hooghten verkrijgen, gelijck wy aengefeyt hebben als wy vande publijcke Ltb.\.ub. ghebouwen ende private huyfen ghefproken hebben. Ende datfe behalvendit, harebequamehjcke fterckte ende riquadri hebben, welcke over een komen met de verdeelingen fo wel der Facciaten van buyten, als oock de muur van binnen, in die verdeelingen der Colommen of andere dingen bequaem voor ophoudinghe aldaer ghevonden. Sy behooren oock Sfondri te hebben van verfcheyden grootnifTen ende formen, als daer zijn qua-
dre, of wat langher, rondt, eyghentlijck van acht Facien, ende dierghelijcken. Soodatmenalcijdt de groote ende meer vergierde formen in Jt midden brenght 5 veranderende de eene ende de andere naer dat het beft komt, gheftadigh lettende op de openinge ende Venftereh, want op dcfe wijfè ftaen- fegraviteytigh, ende koften oock niet foo veel. Alle defe dinghen foo wel generael als particulier konnen meer of min versiert werden, naer dat het de plaetfe 't zy publijck of privaet lijden magh, want daer is gheen twijfel, of de Ornamenten vande muur, ende andere wel-gheordineerde din- ghen, infghelijcx oock de vlackte, bethoonen de fchoonheyt der Soffitti veel beter. Inde groote ende wijde plaetfen moetende verdeelinghen der Soffitti van groote formen zijn',
ende met de gheleghentheyt vande plaetfen over een komen, ende foo infghelijcx inde plaetfen van middel-matighegroote, ftaendemiddel-matighe formen heel wel- in fulcker voeghen dan zijn de Soffitti gbeen lof-waerdigh , der verdeelinghen 'tfy datfe te kleyn, of dat daer fommighe andere dinghen daer onder ftaen, of om andere oorfaecken weghen niet wel konnen in 't midde op 't vlacke vaft ftaen,ende t' ecnemael overfien werden: maer indienmenfe wel befien wil, moetmen om- gaen van 't eene deel tot 't andere. Want op defe maniere wert het werek gelijck als verftuckelt, foo daer en teghen indienmen het heel met eens overfien kan, fchij nt het als een heel lichaem, in alle zij- ne deelen ende leden als met kerenen tot malkander gebonden. Wy hebben gheobfèrveert, dat de Soffitti ende Sopalchiby de oude Griecken ende Romeynen,
principalijck inde Galeryen die rondfom de Tempelen zijn, gantfeh met requadri ., Corniciamenten ende verfcheyden fnijt-wereken omsingelt waren, al vande befte Marbel, andere daer na hebben de groote quadri met koftelijcke Schilderyen versiert, ghelijck wy in Paufanias ende Tlinius Iefen, ma- kendr de Lacunari met Laftren of Steenen van Albafterty alhoewel het oock wacr is datfè fomtijden aendeJdeynequadrigeflaghen Rofonigheftelthebben, ofomghekromde bladt-wercken, daer van wy noch huyden-daeghs fommighe teecken fien binnen Roomen by den Catecumeni ghenoemt, tot Panraro, ende foodaniphe zijn oock gheweeft binnen het Settizonio van ^^r///atufTchen den Bergh Palatinus ende Celius. Eyndefijck konnen wy oock voorfeeckerfegghen, dat wy hebben requadri van uytgheholde Soffitti ghefien binnen de Speloncke van Sibilla Cumana ghenoemt, dicht by de Zee Averno, die nac't leven gedaen waren, met Schulpen vande fubtijlfte Peerle-moerverfet of over- toghen, cndeMufijck-ii.liruinenten met treffelijcke fchoone verdeelinghen van riquadri van ver- fchcyde grooten, ende in veel nndere plaetfen meer, welcke wy hier niet verhalen willen. Wy hebben in verfcheyden ghebouwen binnen de Woon-plaetfèn, Salen, ofprivatehuyfeninghe-
bracht datmen de Soffitti ghemaeckt heeft, verdeelt in quadri van verfcheyden grootnifTen, omsin- gelt met recinten ende Coruicen, welcke het Sfondro van boven bequaem tnaecken ; daer nae heeft- men het gheheele met witte, fchijnende ghelijck couleur van Marbel of andere dierghelijcke fteenen ingheleydt; welck dingh niet alleen een fonderbare fchoonheydt in fich heeft, maer komt oock met het ghebouw wel over een, behalven datfe oock niet veel koften, durabel ende het licht inde plaetfe waerfe zijn vermeeren. Ende aenghefien alle Meefters van defe kunft hebben feeckere regulen ghegheven voor de Corni-
ciamenten ende onder - balcken, daerom willen wy hier alleen foo veel van fpreecken als fchijnt nootwendigh te zijn voor onfèr propooft. Eerftelijck moetmen letten dat de Architraven van fulcke formen ghemaeckt werden gelijck de Order vereyfcht, ende dat hy rondfom de Fafcien vande muur omgaet; boven welcke infgelijcx de recht uyttreckinghen gaen, alfo wel inde breedte als inde lengh- te, welcke de principale verdcelingen der quadri vande Soffitti maecken. Hare hooghte fal ghelijck zijn den Fregi, gheproportioneert naer de Architrave; ende in 't deel naer onderen toe moetenfe al- foo brcedt zijn als de hooghte is vande groothcyt der Colommen of Zuylen , of Pilaftren fooaldaer moghen ghevonden of inghebeelt worden ,ftaende onder den fclven, Daer nae behooren de Cor- nici boven de ghefeyde Fregi ghcfet te werden, welcke in 't minft de middelfte deelen (als zijnde de principale) requadreren. Alle defe hooghte van de Architrave, Fregio, en de Cornice moeten zijn naer dat het de Order
van 't
|
||||
|
van Vincent Scarnoz&i xn
van *t werek vereyfcht, 't fy ïonifch, Rorneynfch of Corintifch , indienfè boven de Colommen ko-
men, welcke op de aerde ftaen, ofSottobafen hebben, of boven hare Pedeftalen zijn, welcke wel toe- ghelaten worden, infonderlijck als wy hooghte ghcnoegh hebben, want alfdan komen fymet hare Orders heel wel over een; ende 't ghene dat van den Soffitti ghefeydt is, kan oock verftaen worden vande ver§ieringe der muren beneden de Bakken, ghelijck wy in verfcheyden Orders gheordineert hebben, ende heel gratieufelijcken ftaen. Op dek maniere waren oock versiert de Salen, 't fy datfe Economifch, Egyptifch of Grieckfch waren (ghelijck wy elders ghefeydt hebben.) Daernaeaen- i.h.s.ay. eaende de cjuadri der Soffitti van minder groothcyt, behalven de middelfte ende andere principalen; 2*3' die moeten hare Cornici wat minder versiert hebben, ende van minder leden zijn als die van de groo- te Gola ende van 't Giocciolatojo naer beneden toe te fpreecken, om dat het fchijnt, fy hebben niet foo veel grootheyt van nooden, oock niet foodanighe volmaeckinghe der Cornicen, als de grootftc quadri, inde middc ftaende, ende andere dierghelijcken, voor welcke men heele Cornicen met Mo- diglionen maecken kan, want fy volghen, of zijn gelijck de open plaetfèn inde hooven. Defe vlackte uk. c. c*p. of Sfondri (welcke Vitruvius ende Paufanias Lacunari noemen ) worden dan vergiert met Hiftorien, zLl\'% _ 9 klare of duyfter, ende fomtijdts oock met couleuren, naer dat het beft fchijnt voor 't werek , ghelijck itb, 5. <:../>. elders in een bequame plaetfe bethoont fal werden. Plinius fchrijft, Paufanias Cicionius zy de eerfte %y, 6t Cap. eheweeft, welcke de Lacunari of Soffitten der bakken die te vooren al bloot waren, met Schilderyen 4 5 ■ Ö . / c J L/b.9-
versiert heert. 1^.35.^.
Ende alhoewel de Ouden (gheliickritruvius bethoont) Grottefchen ehehadt hebben ? welcke ten > 7
tijden van ome voor-ouderen ghevonden ende ontdecKt zijn gheworden, nochtans nebben de felve 5. niet wel ende loflijck gheftaen in defe ende dierghelijcke wereken, want fy bethoonen gheen dingh welcke inde natuur ghevonden of plaetfe hebben kan, door dien fy voor 't meelt fonder gheftalt ende nionftrueus waren , hebben gheen rechten pofament ot voet gehadt, worden van nieuws opghehou- den of geregeert, ende konden oock felver veel min yets anders ophouden of regeeren, teghende opinie van fommighe welcke fy hoogh prijfèn. Nu willen wy komen te (preken vande welven, welcke de Ouden veel pleghen te vergieren, niet
alleen in Kercken of dierghelijcke ghebouwen tot den Godtf-dienft ghemaeckt, maer oock in andere huyfen,fo wel publijck als privaet, wy fien oock noch huyden-daeghs veel gieraden in de Welve van- de Rotunda binnen Roomen , ende in het kleyne Weefbn Kercxkeu, binnen den Tempel des vredes, ende de andere twee kleyne Kcrcxkens welcke met malkander ghebouwt zijn gheworden, ende in de Hoven dicht daerby , binnen den Tempel vande heylighe Cofian\abwyten de PoortePia ghe- noemt, jae hier van fien wy oock noch teeckenen inde warme baden van Titus, Anthonius, Diocletia- nü$>\*Alexander ende Conft antinus > ende kort daer van te fpreecken, in't meefte-deel vande Volten binnen de koftelijcke groote huyfèn vindtmen noch Ornamenten, met uyt-hoolingen van groote of kleyne hooghte, oock vierkantigh, van fes, acht, ende meer of minder zijden, welcke alle in haren gheflachten wel voor fchoon ende Iieflijck voor de ooghen moghen ghenoemt werden, alle welcke formen foo daer andere dierghelijcke meer zijn, wy infghelijcx gebruyeken konnen; maer hier moet men wel op letten , dat de fclfde wel aen malkander ghebonden ende ghevoeght werden , foo datfe eene fchoone overeen komfte onder malkanderen verkrijgen. Wyprijfen dat de Welven van fchoone ende beqnamelijcke hooghte zijn, ende infghelijcx datfe
liever gheformeert zijn naer de proportie van de plaetfe daerfe in zijn, dan overvloedigh ende met veel beufelinghen versiert, want behalven datfe 'm defe gheftalt in verfcheyden ghevallen van droef". heydt, als inhoudinghe der begraefniiïen ende diergelijcken, veel meer majefteyt ende 9 ierlijckhcyt van fich bethoonen, ende oock behooren eenighe ghelijckenilTe te hebben met de andere Ornamen- ten, foo is dit oockklaer, datfe minder onkoften ende tijdt vereyffchen. Endeaengaendede Ornamenten of c^eraden , foo fegghen wy voor'teerft dat de groote ende
wijde Welven oock groote verdeelinghen moeten hebben, ende de middel-matighe Welven, mid- del-matigheverdeelinghen, ende voor dit propooft fien wy, dat de Ouden ghewoon zijngheweeft hare Volten op't meeft te vergieren met ftereke riquadraturen van twee of drie vlackten met Ci- macien, Golen ende andere leden, van welcke fommighe deelen inghefneden waren naer de maniere vande Architraven, ende alfdan wordenfe de Cornicen ghelijck, doch met minder Agetti,- welcke dinghen wy oock infghelijcks, fonder yets de Graviteytoffchoonte te benemen maken konnen. Ende tot meerder aenfien machmenfe vergieren met verdeelinghen met Cartellen ghebonden
zijnde, ende met Grijnfen,Fcftoni, ende fomtijdts oock met rondfom ghekromde bladeren, Ara- bef ken ende fnijdt-vvereken, onder aen fettende fommighe Hiftorien, Beeldekens ende ghedierten, welcke fchoon by malkander ftaen, oock verdeden 't werek eenfdeelsmetfnijdinge, eenfdeels oock met Schilderye, om meerder fchoonheyt ende dertelheyt. Maer om dat wy de Welven welcke vafte ende ftereke verdeelingen hebben ten meeften loven, boven de andere, welcke kleyne Normen ende fnijdingen hebben, foo willen wy infgelijcx het felve verftaen hebben van hare Ornamenten van bin- nen. Aenghefien dat oni hooghe ende naer beneden te fien teghen de natuurlijcke beweeginghe van onfe ooghen is, daerom moetmen vlijt aen wenden, dat in een eenighe omwindinghe vande ooghen, als wy in 't midden vande plaetfe gaen, alle de dinghen van binnen in hare ordeqinghe mogen ghefien werden. E e % Behalven
|
|||
|
üy-ont-regHJen der Arcbkeftun^
Behalven dit foovereyfchen oock de wel-vergierde Weiven dat de vlackte ende muur rondfoni
infghelijcx bequamelijcker wijfe versiert zijn, foo datfe eenige over een komfte niet malkander heb- ben, de <jieraden der Welven ftaen beter indiepfe van witte ende reynen ftucchi ghemaecktzijn, ghe- lijck Marbcl, of datfe voor't ineeft overtoghen zijn meteen weynigh gont, ende fomtijdts verfchey- dentlijck versiert metaertz couleur; midden inde quadri of anderen formen , hoedanighdefelvê oock zijn : daer konnen fchoone Hiftorien ghemaeckt werden, of ander dierghelijcke dinghen: daer van wy elders brceder fpreken willen inde eyghen plaetfe vande Order ende over een komitc, welc- ke defe dinghen behooren te hebben. Het komt oock met 't verftandt heel wel over een dat de Welven , Importen ende §icraden gepro-
portioneert zijn, ende niet onbedachter vvïjfe aengheftelt (gfieiijck veel te doen pleghen,) welckc bequaemzijnoru op te houden ende infghelijcks om op-gheleght te werden. De Importen konnen van verfcheyden manieren, formen ende hooghte zijn, ende oock van verfcheyden deden ende le- den. Maer lbo als het de qualiteyt ende grootheyt vande Vfelven, ende de maniere van 't Order der Colomnien, welcke rondfom de muur zijn verdraegen magh. 't Sy datfe in der dact daer zijn, of daer zijn konnen,allegeproportioneert naer de hooghte. Wy konnen daer in 't minft een fimpel Architra- velegghen met zijne Fafcienende Cimacio, naer de qualiteyt vande Order, 't welck tot U komen fal van onder naer boven toe. Ende indien daer een bequamelijcke breedte ende hooghte is, dan fal het ghenoegh zijn meteen
eenigh Cornice, maer foo datfe alle hare leden heeft, of bloot, of met Modiglioni T'f ende een half deel hoogh>ende indienmen grooter ende koftelijcker ^ieraet maeckt,dan kanmen onder aende Cor- nice het Fregio by-voeghen, in Fafcien verkeert zijnde, 't welck tot \ ende een half deel komen fal, ghelijck wy inde voorgaende Capittelen ghedaen hebben, om te vcrghefelfchappende poorten der Colomnati endeArchi» ende eyndelijck foo kanmen inde koftelijckfte ende vergierde Welven een geheel Ornament maken, namclfjjckde Architrave, Fregio, ende Cornice van 't fefte vande heele hooghten vande aerde. Alle defe proportien konnen ghenomen worden vanonfe fimpele Colom- naten, ende infghelijcx oock van de gene welcke onder Pedeftalen hebben,ende kon&en alfoo wel in- de eene als inde andere gheobferveert ende ghebruyekt werden, ende foo oock de verdeelinghen en- de de formen felver, welcke wy van Order tot Order ontworpen hebben,- alle welcke dingen wy hier om korte weghen niet wederhalen willen. De Ornamenten der trappen moeten gheenfins achter-ghelaten worden, aenghefiendatditeen
deel is heelnoodighom't ghebouw daer by op ende af te klimmen; ghelijck als de Aderen in't lig- haem van een menfeh, noodighzijn om het bloet daer door van 't een Iidt tot't andere te brenghen, hier van willen wy in defe plaetfe alfoo veel fpreecken,als de bequamclijckheyt fchijnt te vereyfehen, behalven dat wy elders hier van gefproken hebben, de principale trappen befonderlijck inde publijck of Heere ghebouwen behooren evenwel hare eygen geraden te hebben inde opganghen, inde efFene ende vlacke plaetfen inde muur, Impoften, Welven ende elders,- daerom willen wy wat hier van fpre- ken. De vlackten waer de trappen beginnen of eynden, befonderlijck inde publijcke oorden, behooren
versiert te zijn met Compartimenten of verdeelinghen van quadri, dat is, vierkanten, otronden, of *tzyacht Fafcien met recinten van verfcheyden breedtniffen van Marbel, of andere uytnemende fteenen, de eene vande andere onderfcheyden zijnde, in fulcker voeghen dat gheen andere plaetfe in 't geheele ghebouw 7.y daermen aen gaet of ftaer, welckc meer versiert of fchoonder zijn dan de- fe, oradatfulcke plaetfen ghediirtgh ghfeiïeri ende ghebruyekt werden, ende dan oock om dat de- fe plaetfe de dierbaerheydt ende koftelijckheyt vande plaetfe, als mede de grootheyt vande patroon van 't huys niet weynigh vermeert, ende dus zijn de trappen in 't Collegium ende inde Bybliotheca hier binnen Venetien, ende in fbmmighe private Paleyfèn, infgelijcx oock binnen Genua. De trappen om daer aen optegaeu, behalven datfe behooren breedtendevermakelijckte zijn
omdaerbyopteftijghen, foo moetende felveoock bequamelijcker wijfe in't Front versiert zijn, ende daerom behoorenfe voor 't minft een Tondino te hebben , ende een Liftello daer onder, 't welck in plaets van een Cimbia is, andere moghen een weyiiigh waffèn3ende aende principaelfte be- hooren Golen te komen, met Cavetti onder ende dierghelijcken. Alle welcke dinghen wy dus ghe- ordineert hebben, foo wel hier binnen Venetien alselders, ende infonderheyt inde ghebouwen der vermaerde Stgnoren Strooi binnen Florcnze. De muur vande trappen konnen in't minft aen de Cantonaten versiert werden, ende inde hoec-
ken waer de vlackten zijn daermen op ruftet, ende waer de hoofden vande trappen aenlegghen; ende hier ende daer aen de kanten behooren Poorten, Venftcren of Niflen te komen, of om in te gaen in feeckere plaetfen, ghelijckmen fiet hier binnen Veneticn, ende om de felve plaetfen klacr ende licht versiert te maecken. Maer het voornaemfte Ornament met welcke men de trappen mede vergieren kan, is in hare beginningen onder waermen op-ftijght,ende boven by de vlackte waer de trappen fich eynden, defe beyde konnen Booghs-wijfe ghemaeckt werden met Colommen of Pilaftren, öfmet Pedeftalen onder, ende indien het beurt dat de openinghen vande vierkantighe formen zijn; ghelijck dan oock de trap met een vlack of effen Soffitto ghemaeckt kan werden, gelijck als offe hinghen, in fulcken gheval konnenfè ghemaeckt werden, ghelijck wy gefeydt hebben, fprekende vande Colom- naten;1
|
||||
|
Vincent Scamz&L i ij
nacen ende met de fel ve proportietiende Sacomen welcke wy inde voorgaende Orders befchreven c^.13.
De Welven of SofHtten der trappen, befonderlijck indepublijcke ghebouwen ende voor Princen,
of Republijcken, die moeten ghemaeckt zijn, ghelijck wyghefèydt hebben een weynigh te voor, fpreeckenctein'tghemeen vanae Welven: houdende voor de eene ende de andere de verdeelingheri • der Sfondri in verfcheyden formen ende Corniciamenten , versiert met fommighe delicate dingen • Alhoewel die vande trappen refped: ende op-leydinghe hebben moeten, op de paiïer of maet ende lenehte der hooghte vaude Welven, ende op hare formen boven ende beneden, ende aldus komen alle de formen die daer in verdeelt werden buyten het Squadro. De openinghen welcke ghemaeckt worden om licht in te brenghen op de vlacke plaetfen van de
trappen, alwaer men aen ruftet, infghelijcx oock hare Welvingen moeten veel conformiteyt hebben met de maten der Archi ende hare Poorten; ende daerom willen wy oock de felve Impoften, Modo- nen, ende andere dinghen ghebruyeken, welcke hier toe komen, of pleghen voor te vallen ende ge- bruyekt te werden, alfoo dat hare effedten gratieus ende vermakelijck werden. Het grootfte deel vandefe lichten, ende principalijck waer trappen zijn konnen, moet met Yfere boomen bewaert zijn, om meerder fekerheyt, 't is waer, dat de felve by redenen van de accidenten, welcke daer kon- nen van *t vier over komen dickmalen achter- ghclarèn werden, befonderlijck inde private huyfen, waer mede perijckel te vreefenis, daerom moetmen hier in cene goede opficht hebben ,• defeVen- fters konnen met ronde glafèn versiert worden, of rhet fteenen, jae fomtijdts oock met ghebroken Criftal, in verfcheyden formen gheftelt, ende met fchobne verdeelinghen, naerdat hetdeplaetfe lijden magh, daer van wy elders fpreken willen* De Impoften welcke de welven ophouden ofregee- ren (welcke men hier binnen Venetien Felce noemt) behooren conformiteyt te hebben met de tiy9 trappen, ende meer of min ver$iert zijn, naer dat het de Order van haer ingangh vereyfcht, ende alle defe dinghen konnen ghenoraen worden vande Sacomen der Impoften der kleynder Archeo, welcke wy alreede befchreven hebben. Aen de trappen, maer infonderlijck inde publijcke plaetfèn zijn de leuningen bequaem, foo wel op
de rechte als op de flincker-handt, niet alleen voor ^ieraet, als tot fteunfel van oude ende fwacke luy- den, de forme der fel ve leuningen kan zijn ghelijck een Cimacia van een Pedeftael vanbequamelijc- ker hooghte om de handen aen te legghen, ende daer konnen oock om meerder Ornaments weghen Balaüftren vande rechte ende flincker-zijde der muren ghemaeckt worden, ende hare Staffili, welcke recht teghen de trappen ftaen fullen, ende de gefeyde leuningen ophouden. Onder alle trappen welc- ke wy gefien hebben in Italien, befonderlijck binnen Genoa, in Vranckrijck, Ditytflandt ende elders, houde ick voor de aldertreffelijckfte ende ^ierlijckfte van Impoften, verdeelingen van Stucchi,Schil- deryen ende Beelden, die wyfien binnen Venetien binnen't Collegio vande Sereniffime Signoriaj» ende die inde Bybliotheeck , endeinde publijcke Statuario, welcke wy ghemaeckt hebben op Sint Marcx plaetfe, ende over fulex zijniè alle beyde oock wijt, klaer ende licht daer by naer boven toe te gaen. Alhoewel wy inde voorgaende Capittelen, alwaer wy van de deelen der Orders ghefproken heb-
ben, oock wat ghefeydt hebben vande principale Poorten, welcke voor Colomnati of Portici, dat is, Galleryen dienen konnen, nochtans willen wy oock in die plaetfe handelen beyde vande principale poorten, ende infghelijcx oock vande Venfteren, welcke bequaem zijn om licht daerby in te bren- ghen, inde binnenfte deelen vande ghebouwen, om dat defe beyde veel conformiteyt met malkan- deren hebben, alfoo wel in refpe<5t van 't licht, als oock in refpeéï vande ejualiteyt harer Ornamen- ten. Dehooghtenende breedten van't licht van de Poorten, moeten gheproportioneert zijn naer de qualiteyt vande groote ende hooghten der SaIen,SaIetten ende Wooningen, of diergelijcke plaet- fen, ende naer de dinghen welcke daerby moeten ingaen of inghebracht worden, 't Is waer, dat de principaelfte ghereguleert werden met de vroorghefeyde maten, namelijck * van't vlacke tot onder de Lacunaren ofonder-balcken der Wooninghen- maer inde Faciaten die vry zijn, mach fulcke mate ghenomen werden tot onder de Architrave, ende het komt met redenen geenfins over een (behalven cap.z 5. dat wy alreede ghefeydt hebben) dat de Poorten van boven fullen verkleynt worden* De kleynfte Poorten behooren niet minder dan drie voet breedt te zijn, foo dat twee menfehen te
ghelijck daerby konnen in ende uytgaen, daer nae konnenfe inde private ghebouwen vermeert of verbreedet worden tot vier toe, maer inde publijcken tot vijfende fes voeten toe, ghelijck wy dick- malen gheordineert hebben, ende hare hooghten moeten voor 't minft oock inde fterckfte 1 zijn, en- de moghen foo veel waflen of toenemen al? het Limitare, ghelijck wy inde Corintifche Order ghe- feydt hebben, 'tlswaer, de Venfteren moeten gheproportioneert zijn naer de Order vande Facia- c*/». 14.28 ten van buyten, ende foo datfe licht ghenoegh naer binnen brenghen, fbo dat de hooghten van hare lichten moghen infghelijcx ghefien werden, met het opperfte van de lichten der Poorten felve; maer fy moeten foo breedt zijn, datfe in de hooghten vande Poggio naer boven toe toenemen of waffen tot! 90de * toe, van welcke proportie, de Nichen infghelijcks zijn. Üe Ornamenten der Poorten, ende infghelijcx der Venfteren, fy mogen ftaen waerfè wil!en,moe-
tenfoodanigh zijn darmen inde maeckinghe der fel ver refpedt hebbe, of lette op de qualiteyt vali- de Fabrijck /ende ophetgheflacht van't Order, ende defe Ornamenten moeten oockgeproportio- F f neert
|
||||
|
ii4 Gvönt-rcgükn der Architeflurtu
peert zijn naer de hooghte van hare lichten- want fy konnen geenfins met redenen anders ghemaeckc
worden, ende moeten oock niet ghenomen werden vande breedten der lichten, ghelijck de Moderne serih,Pai- Bouw-meeftershaer fèlve geimagineert hebben,want gelijckals van de hoochten der Colommen,en~
ladio. <je niet vande breedte derlntercolomni, veel min vande breedten der lichten vande Archi degepro-
nb. t, c*p. portioneerde hooghten hare bovenfte Ornamenten moeten ghenomen worden, namelijck de Archi-
trave, Fregio, Cornicen, ende infghelijcx de Impoftcn aen de Archen, ghelijck wy ghethoont heb- Gp.i+. ben, ('ende Vitruvius felfs met ons over een ftemt) ioo moetmen infghelijcx juyft obferveren indefe
tib.^cap.6 Ornamenten der poorten ende Venfteren.
Daerom moet dit voor een generalen rcghel ghemerekt worden, dat indien de Ornamenten bloot
ende wat robuftzijn moeten, foo moerenfe, op datfe met de Order van 't vlacke over een komen, het Cap. 14.16 vierde-deel vande hooghten der lichten vande Poorten hooghzijn, ghelijck wy inde Tofcanifche
Order ghefeydt hebbeu; maer indien fülcke Ornamenten moeten van de fvvacktc ende vergierde Or- ders zijn, ghelijck de Jonico, dan konnenfè in hare dertelheyt een weynigh wafTen, 't welck tuffchen vier ende vijf vande hooghten van hare lichten zijn fal, daer nae als de Ornamenten zijn aen Poorten ende Venfteren vande alder-delicaetfte Orders, dan moeten de fel ve infghelijcx iniuder hoogh zijn, maer foo datfe het vijfde-deel vande hooghte vande lichten noyt overfchrijden, ghelijck wy inde cap.iz. Corintifche Order geaffigneert hebben.
Dcfe hooghte wert nae mijn gevoelen altijdt verdeelt in 1 $ deelen,daer van ? de Architrave of Li-
mitare toekomen, ende foo groot zijn infghelijcx de Erten of Stijlen, 4 de Fregio, ende de 6 boven- fte deelen blijven overigh voor de Cornice, welcke de helft meerder is dan hei Fregio, ende \ meer dan de Architrave. De Fronten der Stijlen of Erten, het limitare of Architrave fullen noyt meer hebben dan twee Fafcien, met hare Goletten, of bovenfte Cimacien, ende Altragaletten, of ander ghelijcke dinghen tuffchen de Fafcien ; daer nae inde zijden der ftocken, ende Soffitto van 't Limi- tare (befonderlijckindepublijckewerckenj daer maecktmen verdeelinghen met requadri, Eyckcns endedierghelijckeformcn , recinten met Cavetti ende andere leden. In defe requadri konnen ver- fcheyden dingen gefneden werden, welcke fommighe gratie ende beduydinghe hebben: gelijckmen door onfer ordeningh ghemaeckt heeft inde derde Order vande Fabrijck der doorluchtighfte Signoren Procuratoren op Sint Marcx plaetfe, ende hare Cornicen moeten niet veel vervult werden niet leden, want anders fullenfe beyde te kleyn wefen, ende maecken een confufie met de Ornamen- ten der principale Orders. Ende foo veel magh hier ghenoegh ghefeydt wefen. 2V« volght de ontwerpinghe der Ornamenten vande Poorten ende Venfteren vande Corintifche Order, met
hare maten ende particuliere formen. Befluyt - reden van dit BoecL
U foudetbehoorlijck zijn dat wy toteenbefluytvan dit Boeck verhaeiden , ende
in fommiger manieren verthconden 3 wat voor oneygene ende ongerijmde dingen endemifbrnyeken, nae de afneminghe des Roornfchen Rijcksallencxkensenie Barbarifcher wijfè inde voor-verhaelde Orders ingekroopen zijn,ende tot huydeu- daeghs toe van fommigezijn geoeffent ende ghebruyekt geworden, aengefien dat |f de nature der Ménfche altijdt meer geneyght is tot quaet ende verderf, als tot ver- betcringh. lek en kan my hier niet onthouden te melden, dat daer zijn ghevonden foo flechte ende eenvoudige luyden die haer felven voorde alder-trcffelijckftc Werck-meeftersuyt gegeven hebben, ende evenwel in't eyndeduyfenderley fouten, miflagen ende bottigheden bedre- ven hebben: jae men vindt noch tot onfer tijdt fekere Menfchen welcke haer felven veel meer inbeel- den danfe inder daet doen konnen. Wy begeeren evenwel niemant hier in 't particulier of by name te berifpen, of hare wereken te verachten, want wy fouden te veel te doen krijghen, maer wy willen al- leen ( ghelijck wy hier boven ghedaen hebben) de fouten alleen voor den dagh brenghen, welcke foodanige Meefters begacn hebben , op dat de felve bekent ende vande goede dingen arghefcheyden ende ghemijdt mogen worden, jae datfe oock inde wereken daerfe alreede inftaen, gecorrigcert en- de wegh-genomen mochten werden. Ende om tot 't particulier te komen,dacr hebben fommige een fchandelijcke foute begaen, welcke
inde Pedainenten ende Pedeftalen der ghebouwen, in ftede van ruftijeke, ende een weynigh ver- $ierde banden, ende welcke wel aen een gebonden behooren tezijn,fommïge requadraturen, eys-ge- wij feformen, ofmet vcelderleyFaciaten, ghelijck Diamanten inghevoerthebben, vangrooterof middel-matige hooghte, naer buyten of binnen aengelcent, ende andere gelijcke dingen meer. Ende in ftede van Bafamenten, Cimacien met effene Fafcien, of met hare leden ende bcqnameAgetten, . Caf. 12. (ghelijck wy ghefeyt hebben dat de Ouden gebruyekt hebben ) hebbenfe fommige Golacien of Cor- doni ghemaeckt, of ketenen met hare ringen, naer verfchcyden manieren in malkander ghewfckelt, , ende andere diergelijcke dingen meer, daer mede fy hebben (gclijck het fchijnt) willen te verflaen geven, datfe gefint zijn hare wereken, gelijckals met Edel-fteenen ende ketenen te vergieren. Daer zijn oock andere geweeft, welcke inde ftocken der Pedeftalen, CarteIlen,Camei,ende andere formen ingefnede/5
|
|||
|
van Vincent Scamoz&L 11
jflefneckn hebben: welckc dinghen gcenfins bequaem zijn om eenighe volmaecktheyt of fterckte te
bethoonen inde dingen welcke fy regeeren endc ophouden moeten. Dit is oeck veel benfpens waer- i^hy dat fbmmige Colommen of Zuylen krom gernaecktzijn, ende gebogen gelijck Wijn-rancken, cïi ick wy fienin 't Faciaet van 't huys van ^r^ö,ende andere zijn rondfom gecanneieert over dvvers, d ifÜj ij ldly gt d ngfd ftkn en m |
|||||||||
|
ende eyj g ^g ,
irekromde bladeren van Wijn-rancken, Klim-kruyt of andere diergelijcke dingen gebonden, welckq
by de France voor fchoon ghehouden worden, alhoewelfe onformlijck zijn , ende de Colommen of Zuylen dacr en boven oock verfwacken. Daer zijn oock veel geweeft, welcke in ftede van Colommen met Pilaftrcn , door welck de princi-
pale Ornamenten der Faciaten, poorten, Venfteren ende andere gelijcke openinghen geregeert wer- den, gemaeckt of gefteit hebben Satyri Jïarpien ende andere monftreufe gedierten, ghelijck wy fien ïndeéerft-gemeldeFaciate-jae oock Carteüen ('t.welck een nieuwe maniere is van inwickelingh,vol bladeren en ArabciTchen of andere dingen, velcke met • cdenen niet over een komen, aengefien dat- fe gebrekclijckheyt verthoonen (ende behooren daerom niet gefet of gemaeckt re werden,boven H. hiftorien ofontwerpingheende afbeeldinghe van voornaeme perfoonen, oock zijnfefoo teer ende weeck, datfe heel onbequaemzijn eenigh dingh te regeeren of op te houden, welckduurachtigh ende fwaer is. Ende alhoewel Fitruviusin ftede van Colommen de beeldender Cariatidi befchrijft, welc- ke de fwarigheyden dragen ende ophouden moeten, ende infghelijcx oock de beelden der Perfiauer, welcke de Galerye der Lacedaemonianen in ftede van Colommen op hielden tot een teecken van ha- re dienftbaerheydt (gelijck Pau fantas verhaelt,) jae men vindt oock een groot getal van gevangenen ende l:scn inde triumphale Arken ingefheden, oock inde hiltorifche Colommen van Trajanus ende Anthoninus, met noch andere meer hier ende daer • even wel nochtans verwerptfe Vitruvius in 't ghe- heel, alle defè Colommen of beelden in ftede van Colommen, met andere diergelijcke ongherijinde dingen, welcke in geen gebouw behooren plaets te hebben. Daerom moeren wy ons in alle defè verhaelde dinghen inbeelden, dat daer Pilaftri achter aen zijn
gemaeckt gewordens of andere ftereke dingen, welckc de gheheele Iwaerte of in 't minft een deel der ïelfde ophielden ende regeeren moeten, foo dat het fchij arde ghevanghene ende andere ghedierte zijn, maer voor jieraet cïaer by ghevoeght, ghelijck wy oock dickmalen gheordineert hebben, als te fien isinde twee gevangenen, welcke droefteydt bethoonen,ende haer buygen ende krommen onder defwaerte vandeNappa binnen het Anticoilegio vande docrlachtighfteHeeren hier binnen Vene- tien, ende in veel andere gebouwen van private Edelluyden. Niet min dwalen oock degene, welcke inde Faciaten waer Cobrnmcn cf Piiaftrini zijn, toelaten dat de Bafamenten ende Cimacien of de Ba- fèn, ende de Capitelen ofïmpoften,ende de Cornicien,welcke voor een ^ieraet der Archi dtenen-de Poorten, Venfteren,Niccheu ende diergeliicke andere dingen verhinderlijck zijn,ende inde Colom- ïuen,PiIaftri of Vleugolkeas geftout verden ende voor uyt fteken: foo dat fomtijdts de Ornamenten |
|||||||||
|
gj
gefchiet is, ende bnyten onièr con/ènt c fgevoekn gemaeckt is geworden het Capiteel vande Procu-
ratie tegen de Laguna over, met een Facie van Zecca, ende infghelijcks de tweede Order vande Fa- brijeken der doorliKrhtigJjfte Heeren Procurateuren , met die vande Librarie op Sint Marcx plactfe, alle weidse dingen recht verftandige meefters niet behaghen, want wy fien,dat de Nature inde licha- men der ghedicrteu noyt bet eenlidt het ander hinderlijckmaeckt, ende zijn vande Ouden noy tin hare wereken gebrdyct*^. Is oock benfpens waerdigh alfme.. Zet d^ de ptfctcipale Ornamenten der Orders, of de Poorten,
Venfters, Nappen erde andere welcke inde Arcfütrav -- Fregien ende hare Cornicen komen, onbe- hoorlijckc leden hebben, ende van onbequame formen 7.ijn, qaai?jck geproportioneerr, jae fomtijdts oock wel in gebroken ftucken, tuflehen welcke dickmalen ruftijeke banden komen of Carteüen ende Feftonen ende veel andere dinghen meer, welcke alle buyten propooft zijn. De ghene dwalen oock feer, welcke aende rifaliten der Cornicen die f, npelijck op de Colommen of Pilaftren zijn, Fronte- fpicien maken fonder de Ornamenten der fèlve aen malkander te büiden,gelijckmeH huyden-daeghs veel Poorten fiet, ende veel Venfters Arcx-wijfe ghesiaeckt3 oock vele koftelijcke Altaren. Het is oock onbetamelijck alfmen Fronteipicien maeckc, ojrenftaende, ende die in 't midde breeckt, niet latende dan een weynigh vande hoofden, jae fomtijdes fietmenfè oock naer de manier van Cartelio- nen ende diergelijcke, welcke dinghen alle onvermakdijck aen te fien zijn. Endc aenghefien de Fronteipicien zijn gliemaeckt naer de maniere vande daecken, deckfelen der
gebouwen,met geheele ketenen der balck-wercken,overloopen van d'eenc muur tot de andere, welc- ke met reden ghemaecktzijn om de Mcnfche ende andere dingen van 't quaet weer te befchermen^in fulcker voegen dat fuIckeBouw-meefters geenfins fegghen konnen dat nare Frontefpitien wel ende bequamelijck gemaeckt zijn fonder eenige Corniccn/oFmet Cornicen,welcke gefwackt ende in vele deelen verbroken zijn, gelijck hoofden,Ychouderen, armen ende voeten, welcke van hare lichamen afgetrocken zijn, alle welcke dingen mifmaeckt ende het werek leelijck maken, maerinfqnderlijck de wereken tot den Godtf-dienft faehoorende. Andere daer en tegen niet hiermede verghenoeght Ff 1 zijnde
|
|||||||||
|
v
|
|||||||||
|
ntf Gróttt-remlen der Archltefturtj
zijnde, maecken dickmalen in een Faciate, of boven een Cornice vah Wat Order de felvc oock zijn
magh, twee Frontefpicien, d'cene boven de andere, ende maken beyde hoeckigh, of de ecne met de poitievanecncirkel, welckdingh veel berifpeus weerdighis, want wyfien dat de nature voor dek affonderlijck gedierte of fchepfel niet meer dan een rock of deckfel maeckt, daerom is het oock be- hoorlijck voor een kunftenaer voor eenigh ghebouw hoe groot dat felve oock zijn mach, maer een dack te maken, het welcke behoort gantfch ende geheel te zijn, niet verdeelt in tween, welckc verfcheyden, ende 't een boven 't andere geftelt wert gelijck defe bodt-muylen plegen te doen. Ende indien defe haer wilden ontfchuldigen ende feggen dat oock de Retundo binnen Romen twee Fron- tifpitien heeft, fo antwoorden wy, dat de een Frontefpici ftaet boven de Cornicen van d'een Order, welckPilaftrinen heeft van ghebrandefteenen, rechtover teghen het Faciaet van't lichaem vande Tempel 16 van onfe voeten hoogh, ende meer dan 40 van malkanderen afghefcheyden. Ende wordt nochtans het andere Frontefpicie in ditgebou van verftandige niet geprefen.Macr boven al is gantfch niet te lijden ofte verdragen, alfmen fware Poggivoli maeckt,ende Cartellonen, Harpien of andere monftreufifche dinghen daer onder aenfet, om de felve te regeeren 3 jae fommige onverftandige ghe- bruyekenfeoock inde deelenwelcke men binnen Roomen ende Florencenzinenoemt, ende de Giocciole ende andere fwacke dingen ophouden moeten, de voeten der welven, A vellen of andere fware ende ftereke dingen inde muur. Daer werden infgheïijcx fommige gevonden, welcke foo wel in't generael als in't particulier met
hare inventien veel afdwalen inde makinge der Cartellen ende andere dinghen welcke hier ende daer Crt 35. vande Poorten ende Venfteren (geliickwygefeyt hebben )af-hangen ende met redenen moet geob-
ferveert worden, infgelijcx oock incle ontwerpinge der Heroyfche luyden, tronien ende andere dicr- ghelijcke dingens welcke boven de Serragli of Cunei der Archivolten geftelt werden, met vliegende viótorien, of andere Figuren inde Flanckeningefneden,alle welcke dingen vol beduydinge zijn,ende van de Ouden met veel gratie ende lieffelijckheyt zijn gemaeckt. Behalven defè vindtmen oock vele f maer befonderlijck onder de uytlantfche Bouw-meefters, welcke de antiquiteyten uiet gefien of ge- volght hebben, welcke in de Bafamenten, Cimacien,Bafen ende Capitelen, jae oock inde Cornicia- menten fommige leden invoeren, welcke buyten haer becjuamelijcke plaetfe ftaen, ende leelijck zijn ende ghene over een komfte onder malkander hebben, welcke fonder alle redenen ghemaeckt wor- den. De gene welcke foodanige vryheyt gebruyeken ende fulcke ongerijmde wereken plegen te ma- ken, verfcheyde ontfchuldiginge voor den dagh te brengen, jae fy derven wel feggen datfè gedwon- gen zijn foo te doen, ende datfe wel ftaen, ende dat hare inventien op defe wijfe vermeert ende ver- fcheyden werden, oock datmen grooter behagen daer inne heeft, jae fomtijts feggenfe 7 maken wijfe foodanigh om de onkoften te fparen, maer alle defe onfchuldiginge hebben gheen grondt, want het onverftandighe volck heeft alleen behagen daer in. Andere durven wel ftoutelijck feggen, dat het wel geoorloft is fulckc ende diergclijcke ongeordi-
neerde dingen te maken, aenghefien datfe alfoo wel Bouw-meefters zijn als de Ouden, ende dat een man zijn vrye wil volgen magh in al dat hy doet, meynende alfb dat het geoorloft is wij t ende breedc af te dwalen: maer wie is hy die niet weet dat het veel fwaerder is een lichaem te maken met alle zijne leden ende deelen, wel met malkander over een komeude ende gheproportioneert, dan een lichaem fonder proportie of geftalte: Andere welcke wat beter te verdragen zijn dandceerfte, fegghen dat fulcke dingen met oorlof konnen ghemaeckt werden, alfmenfe maer vaft genoegh maeckt ende wel met malkanderen verbindt, foo datfe haer niet beweghen of vallen konnen , maer foodanighe mey- ninge is fonder gront. Daerom fietmen dat yder een ons geernfoude wijs maken, als ofwy niet wel genoegh wiften dat het niet gheoorloft is, in de Orders der Architecture of inde deelen der felve eenigh dinck te voeghen, welck fwack ende quaet is,dat het fich felfs niet regeeren of ophouden kan, al hoe wel het van andere materien afgefondert is, ende dit moet nootfakelijck foo zijn indien het ge- heele gebouw wel met fich felfs vereenight ende verbonden zijn fal. Daerom bedriegen fich de ge- ne welcke haer verftant in fulcke nieuwe inventien verflijten. Ende aengefien't meefte deel van dat wy verhaelt hebben in 't geheel overtolligh of gebreckelijck
ïs,daer uyt komt het dat fulcke meefters noyt geen fekeren regel gehadt hebben, en om dat de felve buyten alle redenen gaen, daerom verkregenfe oock in 't eynde den rechten loon,cnde ftraf van haer uk!.- lichtveerdigheyt, ende werden van elck een befpot. Ende aengefien de Architecture iseen navolgh-
fter der nature, ende een regel der fehoone kunften, fo volgt dan dat de verftandige werek-meefters, ende die een lof van haer wereken foecken te verkrijgen,fulcke ende dierghelijcke mifbruyeken vlie- den, aengefien datfè in 't gheheel buyten de palen van defe faculteyt Ioopen, ende oock noyt by den vi.7. caps Griecken of Romeynen met lof zijn gebruyekt, gelijck wy uyt Vitruvius verftaen konnen : aengefieu
dat defè dingen het werck niet vergieren maer veel eerder verwerren, ende mif hagen de verftandige grootelij ex, ja nemen oock veel tij t der Bouw-luyden. Daerom zijn die veel prijfenswaerdighjWelcke hare wereken ordineeren binnen de palen der redenen, ende befteecken der Ouden ende verftandige werek-meefters,welcke wy ingeftelt hebben,in een fekere ende fehoone wijfe die rechtmatigh te ver- gieren, want foofullenfe haer wereken fonder ghebreck ordineren, latende de andere in haer grove dwalingen tot haer eygen verderf, gelijck 't Griecx fpreeckwoort feyt,ick hebbe Charibdis gefchuwt, ende ben in Scylla verfoncken. Ende dit zy cyndelijck ende ten laetften ghenoegh. Vaert wel. EYNDE. V i X C ï NT Sc' AMO ZZl •„
|
||||