OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

L. MASSELINK � UTRECHT

Bij de verschijning van ons derde jaarboekje brengen wij
hulde aan Kapelaan L. J. van der Heijden, die in onze Redactie
steeds een werkzaam aandeel had en tot ons leedwezen uit
onze streek vertrokken is. In zijne plaats is thans opgetreden
Dr. D. A. W. H. Sleet, Pastoor te Abcoude.

Aan de geachte medewerkers betuigen wij onzen hartelijken
dank voor hunne bijdragen, welke zeer op prijs gesteld worden.
Mej. A. 1. Portengen, die ook dit jaar hare medewerking ver-
leende, wenschen wij geluk met haar doctoralen graad in de
Nederlandsche letteren, cum laude verkregen.

Wij hopen, dat het getal der medewerkers steeds grooter
zal worden.

De Redactie van het Jaarboekje,

]. G. Th. GREVENSTUK.
Dr. D. A. W. H. SLOET.
J. W. VERBURGT.
Augustus 1915.

Ds. J. W. VERBURGT, Nigtevecht, Voorzitter.
J. G. Th. GREVENSTUK, Baambrugge, Secretaris.
D. DE ZWART Jr., Abcoude, Penningmeester.

..........., Bibliothecaris.

G. VAN ARKEL, Abcoude.

J. D. BASTERT, Breukelen.

W. H. KOOMANS, Abcoude.

Pastoor Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude.

Mevr. H. W. J. SCHAAP�van der Pek.

V. L. Baron VAN BOETZELAER.

M. ONNES VAN NYENRODE.

Mevr. W. M. TERPSTRA�Reerink.

Mr. E. VAN BEUSEKOM.

Mr. W. B. WESTERMANN.

Mr. H. J. DOUDE VAN TROOSTWIIK.

Dr. J. A. PORTENGEN.

Ankeveen:
Breukelen:

Loenersloot:
Maarssen:

Nieuwersluis:
Utrecht:
Vreeland:

V. L. Baron van Boetzelaer.

Pastoor J. A. W. Harbers.

Mr. M. P. Th: a Th: van der

Hoop van Slochteren.
Mevr. van der Hoop van

Slochteren.
C. de Joncheere.
Hans Matthes.
J. A. Matthes.
M. Onnes van Nyenrode.
Mr. W. F. E. Spiering.

Didam:
Kapelaan L. J. van der Heijden.

Mr. D. J. A. Baron van Hariiixma

thoe Slooten.
Dr. P. Plantenga.

Har tingen:
Pastoor }. H. G. lansen.

C. I. Doude van Troostwijk.
L. G. Kardoes.

Mevr. W. M. Terpstra-Reerink.

j. M. C. van Kempen.

Mevr. Roos Vlasman-Lingeman.

Pastoor Dr. D. A. W. H. Sloet.

F. C. C. Baron van Tuyll van

Serooskerken.
H. T. J. Velthuijse.
F. D. Watljes.

F. J. Bergendahl.
Mevr. E. H. de Bont-Reijvers.
Prof. Mr. |. A. van Hamel.
P. Jansen Hzn.

Mevr. H. W. J. Schaap�van
der Pek.

Mej. D. van Doorn.
J. G. Th. Grevenstuk.
P. H. Groenevelt.
Ds. H. H. Kolkmeijer.
A. Schoenmaker.

Jhr. A. L. van Schuylenburch
van Bommenede.

Mr. H. J. Doude van Troostwijk.

G. Th. C. Callenfels.
Th. E. B. Honders.
M. H. Ladd�.
Ds. J. W. Verburgt.

Tienhoven :
G. A. B. Fijnvandraat.

Mr. ). Hooft Graafland.

Mr. Dr. G. Baron van Hugen-

poth tot Aerdt.
Jhr. J. Lampsins van den Velden.
Jan van der Lip.

W. H. M. Brouwer Ancher.

Dr. J. A. Portengen.

F, L. S. F, Baron van Tuyll van
Serooskerken van Zuylen.

Mr. E. van Beusekom.

Mr. E. van Beusekom Jr.

Mevr. de Wed. Q. C. |. van

Reenen van Lexmond.
N. W. Baron van Till.
E. A. H. A. van de Velde.

Loenersloot:
Dr. M. van Haaften.

C. J. Hacke van Mijnden.

Jhr. C. H. C. A. van Sypesteyn.
W. Voogsgeerd.

D. P. Becker.
M. Becker.
P. Broeksmit.

S. I. Cambier van Nooten.
H. F. A. Dubois.
Dr. A. M. Hartog.

E. A. Ie JoUe.
Chr. Kan.

Dr. A. R. van Linge.

C. W. E. van Voorst van Beest.

Willem van Leusden.
H. Schoenmaker Ezn.
Mr. W. B. Westerraann.

Loenersloot:
G. A. A. Middelberg.

G. Feringa.
|. van Heerden.
W. C. Smuling.

J. A. Beerens.
S. Breuninghoff.
A. Griffioen.

G. C. Hoekstra.
J. H. M. janse.
E. B. van Julsingha.
Ph. J. Schippers.
Ds. C. ]. H. Verweijs.

H. Grotendorst.
J. Hendriks.
J. N. Hiensch.
H. Koops.
H. Pasman.

Loenen :
Ds. P. C. IJsseling.

Mijdrecht:
M. Fernhout.

Vreeland.
Mej. Dr. A. J. Portengen.

Door de verbijsterende wereidgebeurtenissen zijn verschillende
plannen van ons genootschap in duigen gevallen, zoodat het jaar-
verslag betrekkelijk kort zal zijn.

Nadat op de vorige Algemeene Vergadering, gehouden te
Nieuwersluis op 9 Juli 1914, verslag was uitgebracht over den
toestand der financi�n en de bibliotheek van ons genootschap,
werden tot bestuursleden gekozen de heeren: Mr. E. van Beuse-
kom, voor Loenen; Mr. H. [. Doude van Troostwijk en N. Bastert,
voor Nieuwersluis; Dr. M. van Haaften, voor Loenersloot; F. S. F. L
Baron van Tuyil van Serooskerken van Zuylen, voor Zuilen.

Behalve de heer Baron van Tuyll hebben al deze heeren
hunne benoeming aangenomen.

Ook werden op deze vergadering door den Voorzitter aan-
gewezen de leden van de commissie voor het jaarboekje en van
de commissie voor het nazien der rekening.

Verder werden eenige kleine wijzigingen aangebracht in de
statuten, en de te houden excursie naar het kasteel en het dorp
Zuilen besproken.

Deze excursie zou plaats hebben op 5 Augustus.

Met groote welwillendheid hadden de Slotheer en de Slot-
vrouwe zich bereid verklaard om de leden van �Niftarlake" op
hun huis te ontvangen, en onze Voorzitter, ijverig als altijd,
had eene korte beschrijving van het slot samengesteld, die in
een keurig boekje aan de deelnemers werd rondgezonden.
Bovendien zouden eene beschrijving van het dorp Zuilen en de
dagverdeeling op de boot worden uitgereikt.

Alles was tot in de kleinste bijzonderheden geregeld en de
belangstelling van de leden was z�� groot, dat zich niet minder
dan 117 personen voor den tocht hadden aangemeld.

Het bestuur koesterde dan ook groote verwachtingen van
deze excursie, maar op 1 Augustus moesten alle plannen van
zelf worden opgegeven.

Eene teleurstelling na al de voorbereidende maatregelen, die,
door de deelneming van zulk een groot aantal personen, moesten
getroffen worden en een nadeel voor de kas, omdat er reeds
vele uitgaven waren gedaan!

Toen kort daarna de toestand voor ons land minder ge-
vaarlijk scheen, werd, hoewel schoorvoetend, besloten om ons
jaarboekje te doen drukken, omdat er voldoende kopij was
ingekomen. Het bescheiden boekske werd wederom goed ont-
vangen en beoordeeld. Toch zou het der commissie aangenaam
zijn, indien meerdere leden mochten worden opgewekt, om zoo
nu en dan in de plaats hunner inwoning iets op te sporen en
het in het jaarboekje mede te deelen.

Hoewel de spoorwegverbindingen tot een minimum terug-
gebracht waren, meende het bestuur toch dat er, zoo mogelijk,
eenige lezingen moesten worden gehouden.

Gelukkig was Prof. W. Vogelsang bereid voor de leden
van ons Genootschap te willen spreken op 18 Maart 1.1. in het
�Statewapen" te Breukelen. In eene van het begin tot het einde
boeiende causerie gaf de hooggeleerde spreker een schat van
interessante bijzonderheden over het Nederlandsche woonhuis
van de 15e tot de 18e eeuw, terwijl een schitterende reeks
lichtbeelden het gesprokene illustreerde. Het was een genotvolle
en leerzame avond en onder algemeene instemming vertolkte
onze Voorzitter dan ook den dank van het Genootschap voor
hetgeen men gehoord en gezien had. Aangezien Prof. Vogelsang
aan het slot der causerie had medegedeeld later nog wel eens
een ander gedeelte van dit onderwerp te willen behandelen,
hoopte de Voorzitter, dat die tijd niet veraf zou zijn. Deze
laatste wensch werd door de aanwezigen door luid applaus
onderstreept.

Aan den heer Onnes van Nyenrode, die als bestuurslid te
Breukelen, tegenover den spreker de taak van gastheer op zich
genomen had, werd namens het dag. bestuur eene schriftelijke
dankbetuiging gexonden.

Omdat bij eene vroegere lezing te Breukelen over �Nyenrode"
vele leden uit het noordelijk gedeelte van �Niftarlake" niet
tegenwoordig konden zijn, heeft onze Voorzitter die lezing nog
eens herhaald te Abcoude op 18 Febr. 1915, terwijl Mevr.
Terpstra�Reerink de welwillendheid had, ditzelfde onderwerp
te behandelen voor Kortenhoef en omstreken, op 13 April 1915

in Hotel �Ruimzicht" aan de Meent aldaar. Natuurlijk bleef de
Voorzitter niet achter om haar daarvoor een woord van weige-
meenden dank toe te spreken.

Hoewel enkele leden wegens de tijdsomstandigheden meenden
te moeten bedanken en 1 lid overleed, is toch het aantal leden
weer grooter dan het vorig jaar.

Verder kan ik nog met genoegen vermelden, dat onze
Voorzitter benoemd werd tot lid van het Hist. Genootschap te
Utrecht.

Hiermede zou dit verslag kunnen eindigen, maar jammer
genoeg, moet ik nog gewag maken van een verlies, door ons
Genootschap geleden. Onze bibliothecaris Kapelaan L. J. van
der Heijden, werd benoemd tot Kapelaan van de aanzienlijke
parochie te Didam en heeft dientengevolge bedankt als bestuurs-
lid. Zijne groote belangstelling voor ons Genootschap, zijne
medewerking en voorlichting bij alles wat den bloei kon bevor-
deren, maar bovenal zijn bescheiden en vriendschappelijk optreden
werden door het bestuur hoogelijk gewaardeerd. Een woord van
hulde en dank is dus in dit verslag volkomen op zijne plaats.

Mogen de tijdsomstandigheden weldra z�� gewijzigd worden,
dat ons Genootschap zijne vleugelen weder kan uitslaan!

Aldus uitgebracht op de Algemeene Vergadering te Nieuwer-
sluis op 16 Juni 1915.

De Secretaris,
■ J. G. Th. GREVENSTUK.

staat van Ontvangsten en Uitgaven ovep het dende Genootschapsjaap 191-9:.

Lezing Abcoude 22 Januari . .

� Vreeland 12 Maart . .

� Maarssen 26 Februari .

� Loenen 27 Maart. . .

Opbrengst verkochte boekjes .

Lantaarnplaten......

Kleine kosten.......

Saldo vorig jaar. . . .

Bijzondere dotatie
Nadeelig saldo. .

31 December 1914.

In den vorigen jaargang van het jaarboekje Niftarlake kwam
eene reproductie voor van eene afbeelding van het vermaaarde
kasteel Cronenburch, die mij aanleiding geeft, om er hier even
op terug te komen.

De afbeelding, die er buitengemeen zonderling uitziet, heeft
door die zonderlingheid zelve het twijfelachtige geluk gehad,
om sedert langen tijd voortdurend de aandacht te trekken; zij
werd dan ook reeds in het oneindige gereproduceerd. Toch
verdient zij die eer allerminst; want zij vertoont onmogelijke
vormen, die stellig nooit bij den opbouw van een middeleeuwsch
kasteel gebruikt zijn. leder, die de lage wallen, het daklooze
vierkante hoektorentje en de kleine voorpoort beschouwt, moet
deze overtuiging deelen, en als hij de achttiende eeuw ten onzent
een beetje kent, zal hij allicht vermoeden, dat niemand anders
dan de ijverige Abraham Rademaker (overleden in 1735) de
schepper is van deze onwaarschijnlijke tooneelvertooning. Rade-
maker was een ijverig teekenaar van stads- en dorpsgezichtjes
voor de topographische atlassen van vermogende coUectionneurs;
in zijn tijd was hij zeer in de mode: zijne tallooze sepia-teeke-
ningetjes, die er wel aardig uitzagen, verkocht hij altijd grifweg,
en de koopers vermoedden wel geen oogenblik, dat de smaakvolle
kunstenaar van architectuur niet het ailergeringste begrip had en
dus de stadsgezichljes, die hij kopieerde, meestal allerjammerlijkst
verknoeide. De teekening van Cronenburch van Rademaker's
hand, die nog in den topographischen atlas der provincie Utrecht
berust, is gewis aldus ontstaan uit eene afbeelding van het oude,
toen reeds lang verbouwde kasteel, die de teekenaar toevallig
onder de oogen kreeg. Blijkbaar was hij met zijne schepping
ingenomen, en hij maakte er dus nog een klein etsje van �
aardig, zooals hij dit verstond � voor het Kabinet der Neder-
landsche en Kleefsche oatheden van Isaac Ie Long, dat in 1727
verscheen. Dit prentje nu is het, dat Rademaker's ongelukkige
voorstelling van Cronenburch populair heeft gemaakt en den
ouden burg in zeer ongewone vormen heeft doen voortleven
bij het nageslacht. Gelukkig ben ik echter in staat, die voor-

stelling te verbeteren door eene reeks van afbeeldingen, die de
topographische atlas der provincie Utrecht van het oude bouw-
werk bezit, en waarvan ik de belangrijkste � eene photographie

,^^ ~ ; �jr'»»-^"" =T.1i.^�yi

naar eene fraaie teekening van Antonie Waterloo in het Amster-
damsche Prentenkabinet � hierbij doe reproduceeren.

De geschiedenis van Cronenburch is goed bekend. Men
noemt als stichter heer Jan van Cronenburch, en als stichtingsjaar
daarbij zeer precies het jaartal 1122, hetgeen wel eenigszins verdacht
schijnt. Het grootste feit uit de geschiedenis van het slot is
zijne verwoesting in 1296, nadat heer Gerrit van Velsen, de
moordenaar van graaf Floris V, er eene schuilplaats had gevonden.
Het goed verviel toen aan de grafelijkheid van Holland; graaf
Willem 111 beleende er achtereenvolgens twee zijner bastaardzonen
mede. Met den herbouw wilde het intusschen niet vlotten;
want nog in 1354 wordt die slechts als aanstaande voorgesteld.
Toen het er eindelijk toe gekomen was, schijnt het slot in 1374
weder door den Utrechtschen bisschop verwoest te zijn.

Dit veertiende-eeuwsche gebouw wordt ons stellig op
Waterloo's teekening (van c. 1640) voorgesteld. Wij herkennen
daar de hoofdtrekken van het zotte prentje van Rademaker.
Den imposanten ronden hoektoren, zwaarder, waarschijnlijker
van vorm dan in Rademaker's voorstelling. Het poortgebouw,
dat zich hier vertoont in aannemelijker proporti�n en aange-
namer lijnen. De poort, die vrij wat minder dan Rademaker's
bouwwerk gelijkt op eene tooneeldecoratie. Maar het onmogelijke
vierkante hoektorentje, het zotste d�tail van Rademaker's prentje,
ziet men op Waterloo's teekening niet, al blijkt het duidelijk,
dat de hooge walmuur ter rechterzijde nooit zal kunnen zijn
uitgeloopen op Rademaker's bouwsel, dat herinnert aan het
suikerwerk op eene taart. Maar hoe dit bouwwerk er werkelijk
heeft uitgezien, kunnen wij gelukkig toch nagaan op het prentje
in Smids' Schatkamer, dat denkelijk, evenals de meeste oude
afbeeldingen van kasteelen in dit boek, (helaas niet bijster
nauwkeurig!) gevolgd is naar eene groote teekening van den
bekenden Roelant Roghman (c. 1640). Het plaatje toont ons
een hoogen walmuur met eene reeks kanteelen, en op den hoek
een hangend torentje, dat Rademaker ten onrechte als ornament
heeft geplakt boven op zijn suikerbakkerswerk.

Wij kunnen ons het oude veertiende-eeuwsche kasteel �in
welstant", zooals Rademaker zegt, voorstellen. Achter de voor-
poort lag de lange houten brug; verder betrad men door de
hooge poort het binnenplein, dat links verdedigd werd door den

zwaren ronden hoektoren, de kern van het kasteel, en rechts,
boven op den hoogen walmuur, den verdedigers van het slot
plaats gaf op den veiligen weergang. Van het woonhuis weten
wij echter nog niets. Rademaker laat het ons wel zien achter
het voorplein; maar wij zijn geneigd zijne afbeelding te wan-
trouwen. In dit geval blijkt dit mistrouwen echter onrechtvaardig.
Want op eene gegraveerde afbeelding van het kasteel (naamloos,
doch met adres van Mart. van Buesecum) uit denzelfden tijd
als de twee afbeeldingen, die ik besprak, zien wij, achter den
zwaren hoektoren van Cronenburch, inderdaad het woonhuis
met denzelfden zwaren hangenden traptoren op den hoek, dien
wij opmerken op Rademaker's prentje.

Meer dan eene eeuw bleef Cronenburch in het geslacht der
Henegouwsche bastaarden; zij bleven met het Hollandsche
gravenhuis, waaraan zij verwant waren, in betrekking, � als
raden, ook als rentmeesters en kasteleinen der graven uit het
Beiersche huis '). Door hunne functi�n aan het Beiersche hof
werden zij allicht meer en meer naar Den Haag getrokken;
wellicht was het daarom, dat Hendrik van Cronenburch zijn
stamslot ten slotte in 1437 verkocht aan zijn zwager Melis van
Mijnden, telg van een geslacht, dat dicht bij Cronenburch ge-
vestigd was op Hollandschen bodem.

Bijna anderhalve eeuw bleef het slot in deze familie; eerst
in 1578 kwam het door huwelijk met de Mijndensche erfdochter
aan het Qeldersche geslacht Van Lijnden. Juist toen verbrak de
opstand de betrekkingen met het glansrijke Brusselsche hof, dat
ook vele Noord-Nederlandsche edelen had aangetrokken; blijk-
baar heeft toen de adel van de nieuwe Republiek, vooral in de
landprovinci�n, zich grootendeels weder teruggetrokken op zijne
oude stamsloten. Voor de oude gebouwen, die wat in verval
waren geraakt, deed zich toen een tijd op van nieuwen bloei:
in het Sticht leefde de adel grootendeels om het centrum Utrecht,
waar reeds sedert de middeleeuwen de heeren van Montfoort,
van Zuylen e. a. ruime winterwoningen bezaten, zooals de abdijen
en kloosters uit den omtrek er hunne �r�fuges" hadden als tijdelijke
verblijfplaatsen. Ook de Lijndens schijnen vrij geregeld op Cronen-
burch geresideerd te hebben: vele leden van het geslacht zijn
in de kerk van Loenen begraven.

>) Tegelijk waren zij echler soms maarschalken van het Sticht.

De oorlog met Frankrijk maakte in 1672 een einde aan dit
genoegeiijke leven. Onze volgende afbeelding, eene ets van
J. Horions i), vertoont ons Cronenburch als ru�ne; wij kennen
de reden: het slot was door de Franschen verbrand. Alras blijkt
het echter, dat het toch niet z�� erg geweest was als het scheen:
Rademaker zelf geeft ons een tweede gezicht op het kasteel van
1676, dat thans, naar hij verzekert, was �beroofd van zijne voorige
schoonheit". Hij laat ons het slot nu zien van de achterzijde,
van den weg af; wij herkennen van vroeger den breeden hangenden
hoektoren, en wij zijn dus overtuigd, dat het met de verwoesting
van het woonhuis zulk een vaart niet geloopen heeft, als wij
meenden: de bewoner heeft het na het vertrek der Franschen
blijkbaar gemakkelijk hersteld. Maar de geru�neerde muren en
torens om het voorplein, die (het geval met de Franschen had
het overtuigend bewezen) in de zeventiende eeuw tot niets meer
dienden, kon de heer Van Lijnden rustig in ru�ne laten liggen:
inderdaad stelt Rademaker ze ons aldus voor.

Wij kunnen dus thans ook het ons nog onbekende oude
woonhuis van het slot Cronenburch op ons gemak beschouwen.
Waarlijk, het komt overeen met Rademaker's eerste ets: het
is een zwaar gebouw met hoektoren, en rechts daarvan zien
wij twee achter elkander liggende gebouwen met hooge daken
en trapgevels 2). Het oude woonhuis heeft nog bijna eene halve
eeuw aldus als verblijf aan de Van Lijnden's gediend; maar als
wij daarna terugkomen, is het tooneel geheel veranderd. Had
de Fransche debacle het fortuin der Van Lijnden's toch gesloopt?
Wij weten het niet; maar zeker is het, dat zij in schulden ge-
raakten en het op den duur raadzaam achtten, hunne bezitting
van de band te doen. In 1710 werd het oude, slechts gedeeltelijk
herstelde slot Cronenburch verkocht: Adriaen Wittert, een.aan-
zienlijk Leidenaar, was de kooper. Toen brak voor het oude
gebouw eene geheel nieuwe levensperiode aan: het werd, in
plaats van de residentie van den verarmden landadel, het buiten-

1) De man teekent zich op zijne ets onduidelijk: men leest den naam gewoonlijk
/. Sorjoas; maar het is stelling Johan Horjons, die in 1655�1664 deken van het Utrechtsche
schildersgild en ook koster van den Domtoren was.

2) De volgende albeelding in onzen atlas, een Fransch prentje van Demoncby
uit de tweede helft der achitiende eeuw, ga ik voorbij. Want het is blijkbaar gevolgd
naar Rademaker's prentje v;in 1676, doch a rebours, ten behoeve van de destijds
Reliefde optica's; het is dus z��r geschikt, om ons geheel in de war te brengen.

verblijf van rijke patrici�rs uit de stad. De veranderde bestemming
stelde andere eischen: Adriaen Wittert liet Cronenburch geheel
restaureeren en �door Italiaansche meesters" verfraaien. In 1719,
als de heeren en dames met zware gekrulde pruiken en hooge
kapsels (gasten van den nieuwen heer Dominicus van Cam-
minga) deftig wandelen langs de stille Vecht, vinden wij Cronen-
burch dan ook liggen in een keurig aangelegden tuin met geschoren
heggen en palmboomen. Achter in den tuin staat nu het woonhuis,
� eene moderne woning, zou men zeggen, behoorlijk geflankeerd
met den onvermijdelijken stal en de oranjerie op den voorgrond.
Maar als wij goed toekijken, dan is dit woonhuis toch nog
altijd het oude: links ligt het hoofdgebouw, beroofd van zijn
traptoren, maar versierd met een stoep, � rechts daarnaast
liggen de beide andere gebouwen met hunne trapgevels, � en
het front is nog altijd gekeerd naar de Vecht, de achterzijde
naar den weg. Maar het aspect is toch z�� veranderd, dat wij
de oude muren bijna niet meer herkennen.

Zoo heeft Cronenburch weder eene eeuw geleefd, modern,
maar nog ahijd deftig: de famili�n Moens en Kiefft Balde bezaten
het; ook de Utrechtsche Domdeken Mr, D. G. van der Burgh
heeft het bewoond. Dan, met den revolutietijd, komt er verval;
de groote fortuinen van de achttiende eeuw waren door de
revolutie geti�rceerd, en de buitenverblijven vertoonen daarvan
de bewijzen door hunne verminderde weelde. Dat was ook het
geval met Cronenburch: als wij in 1830 eene aquatinta (met
adres van gebr. judels te Amsterdam) bezien, waarop heeren
met hooge hoeden en wandelstokken converseeren met dames
met hooge keurslijven en parasols (leden blijkbaar van het
bekende Amsterdamsche geslacht der Van Reenens), dan zouden
wij nauwelijks gelooven, dat het lange gebouw met pilasters en
met een hoogen stoep, die naar de bel-�tage leidt, inderdaad
het woonhuis van het oude Cronenburch is, dat Rademaker in
1676 reeds �beroofd van zijn voorige schoonheit" geoordeeld
had en dat thans toch nog zoo heel veel leelijker is geworden
dan het destijds was. Maar toch is het ongetwijfeld nog altijd
hetzelfde huis: wij herkennen de deur met hare pilasters en
haar bordes, die wij reeds zagen op het prentje van 1719.

Omstreeks 1850 ligt Cronenburch (op eene lithographie van
Lutgers) in een modern aangelegd park met bevallig glooiende
paden en lieve boompjes. Wij bekijken het gebouw thans van de

achterzijde, en het ziet er nu heelemaal modern uit. Maar het
is toch nog altijd het oude woonhuis: wij herkennen weder
de bel-�tage van 1830; achter het huis zien wij ook het dubbele
gebouw liggen, dat wij reeds in 1676, met trapgevels versierd,
hebben opgemerkt.

Zoo heeft Cronenburch inderdaad de eeuwen getrotseerd;
de ruime gebouwen met den versterkten voorburg, die in de
veertiende en vijftiende eeuwen de strijdbare ridders met hunne
edele vrouwen gehuisvest hadden, hebben, vermomd en ontluisterd,
met verlaagde daken zonder statie, met gepleisterde muren en
aangeplakte pilasters, nog onze grootmoeders met sjawls en
parasols geherbergd, die geen vermoeden hadden van de oude
eerwaardigheid harer woning. Maar ten slotte zijn toch de
overoude muren gevallen: toen de erfgenamen van Jhr. Mr. G.
C. J. van Reenen in 1893 Cronenburch (met voorbehoud van
de heerlijke rechten) verkochten, was het slechts �het land,
waar het oude kasteel op gestaan had": een gewoon boerenerf,
zonder kasteel en zonder heerlijkheid.

0. L. Vrouwen Broederschap te Vleuten.

Dank zij de vriendelijkheid van den tegenwoordigen curator,
de heer E. J. van Dijk te Vleuten, die mij welwillend toestond
gebruik te maken van het archief der Broederschap, ben ik in
staat eenige bizonderheden omtrent deze aloude stichting in het
jaarboekje van het Genootschap Niftarlake mee te deelen.

In het jaar 1471 werd deze Broederschap gesticht, doch de
oudste oorkonde dateert van het jaar 1568. In dit stuk wordt
bij den aanhef melding gemaakt van de oorspronkelijke oorkonde
en van de vernieuwing der fondatie met de volgende woorden:
�In der ehren godts almachtig ende synre gebenedide liever
moeder maria soe is een broederscap gesticht van onser liever
vrouwen in der kerck van viueten op onser liever vrouwen
outaer, by wil, rade ende consent heer aernt Janssen van der
bilt pastoer van viueten ende by vrederick uuten ham, jan uuten
ham, henrick van emskerck, alfert van der mye, barnier van wel
ende by veel anders goeden mannen etc. Geschiet int jaeronses
heeren duisent vierhondert eenentseventich den XXIen dag in
April. Nu in den jaere XVC achtentsestich den Vllen dach in
meert soe is dese fondatie wederomme vernieuwet doer versle-
tenheit van der voers. fondatie ende by wil, rade ende consente
van den erenifesten ende vromen ende edelen joncker vrederick
uuten eng, joncker johan uuten ham, gysbert cornelisz. uuten
wael gesubstitueert scout tot viueten, cornelis corneiissen scout
van temaet ende kerckmeister nu ter tyt tot viueten, gysbert
jans van wel scout van der haer, jan nyssoen woenende op
spengenre holstede ende cornelis gysbert Janssen procuratoers
van de voers. broderscap, cornelis corneiissen poel op spyk
ende henrick tonissen alse kerckmeisters nu ter tyt tot viueten
ende meer ander goeden mannen etc."

De nieuwe stichtingsbrief werd op stevig perkament geschre-
ven en heeft den tand des tijds weerstand geboden, 't Stuk is
nog in goeden staat. Alleen de zegels zijn grootendeels verdwe-
nen. De heeren gebruikten roode en de schouten groene was.

De curatoren en de kerkmeesters zetten hun handteekening.
Een der curatoren en een van de kerkmeesters konden niet
schrijven en zetten dus een kruisje.

In twaalf �items" worden in dit stuk de regelen vastgelegd
waaraan de Broederschap zich in het vervolg zal te houden
hebben. In 't kort behelst het 't volgende :

lederen Zondag en iederen Woensdag zal een mis worden
gedaan op het altaar van O. L. Vrouw in de kerk te Vleuten.

De broeders en zusters zullen eenmaal in het jaar samen-
komen om een broedermaaltijd te houden. Den volgenden dag
wordt een procurator gekozen in plaats van dengene, die aan
de beurt van aftreden is. Op dien tweeden dag zal in de kerk
een vigilie van negen lessen gehouden worden in de kerk, bij 't
licht van negen brandende waskaarsen, waarop een requiem volgt
voor de gestorven broeders en zusters. De pastoor krijgt hiervoor
twee stuivers, de kapelaan en de koster elk een. Na de mis,
eer de maaltijd begint, zullen de procurators rekening en ver-
antwoording doen en gelden in ontvangst nemen. Nalatige broe-
ders krijgen de �pander des hoofs van Utrecht" (de deurwaar-
der) op hun hals. De procurators zullen binnen een maand na
het overlijden van een broeder of zuster een uitvaart laten hou-
den in de kerk te Vleuten. Aspirant-leden van de Broederschap
moeten zijn goede eerbare mannen of vrouwen, van goeden
naam en faam. De toelating geschiedt op voorstel van de pro-
curators en bij meerderheid van stemmen. Ieder nieuw lid is
gehouden een pond was te geven voor de kerk. Wie de Broe-
derschap wenscht te verlaten, betaalt een postulaatsgulden of
achttien stuivers, indien zij dat doen minstens zes weken voor
den gezamenlijken maaltijd, anders moet bovendien het aandeel
in de kosten betaald worden. Wie gedurende den maaltijd woor-
den krijgt met een van de broeders of zusters, het mes trekt
met kannen of stoelen slaat, verbeurt �drie gouwen ecclesye
Vrankryksche schilden" en heeft daarenboven �indien hij ofte
sij yemant gequest hadde syn meysterloon te betaelen ende
alsdan noch te blyven aen twe van onsse broederen, die de
procuratoers daertoe stellen sullen ende den priester als een
overman". Indien een der broeders of zusters zich onbehoorlijk
gedraagt in woorden of werken of te veel wil te zeggen hebben,
zoodat het de broeders en zusters begint te vervelen, zoo kun-
nen de bedrijvers, als waarschuwing van de cqrators niet baat,

uit de Broederschap verwijderd worden en zij zullen bovendien
te betalen hebben een boete van drie gouden schilden. De pro-
curators mogen, indien de meerderheid der leden er voor is,
ten allen tijde verandering brengen in de statuten, maar alleen
ten bate der broederschap.

Ten slotte beloven de zusters en broeders �dese ordinantye
mit allen articulen hierinne begrepen, mitter broederschap te
houden van weerden voer ons en onsse naecommelingen ende
daer niet teghens te opposeeren noch te doen mit enyghen
rechten geestelick noch werlick in enigher wies. Alle dinck son-
der argelist".

Niettegenstaande de wekelijksche diensten in de kerk en de
jaarlijksche dienst op den afrekeningsdag of de requiem-mis bij
overlijden van een der leden was toch het eigenlijke doel der
Broederschap de bevordering van de vriendschappelijke verhou-
ding der broeders en zusters onderling. Het broedermaal, twee
dagen achtereen gehouden, zette de kroon op een heel jaar
doorgebracht in vrede en vriendschap. De zware boete, gesteld
op het verstoren dier goede verstandhouding gedurende het
maal, bewijst wel, hoe groote waarde er gehecht werd aan vrede
onder elkaar, maar misschien tevens dat de vrede aan tafel in
die dagen gauw gevaar liep.

Erg verwonderlijk was dat in die tijden niet. De vijftiende
eeuw was de eeuw der onderlinge twisten. Hoeken en Kabel-
jouwen, Scieringers en Vetcoopers, Heeckerens en Bronckhorsten
lagen met elkaar bestendig overhoop en sloegen er op los, zoodra
de gelegenheid zich voordeed. Het Sticht deed ook behoorlijk
mee aan die broedertwisten.

Pastoor Aernt Janssen van der Bilt heeft misschien willen
trachten den vrede onder zijn kudde te bevorderen door het
gevoel van broederschap tusschen hen aan te kweeken.

Doch wat er aan kerkelijke elementen in de Broederschap
aanwezig was, dat kwam al heel gauw na de vernieuwing in
last. Reeds een jaar voor de vernieuwing der Vleutensche Broe-
derschap, in 1567 dus, was de kerk door een bende beeldstor-
mers overvallen en er was heel wat vernield. Daarna bleef het
een poos rustig, maar einde��jk raakten de Roomschen, ofschoon
de meerderheid der bevolking trouw bleef aan de oude leer,
hun kerk kwijt en was het gedaan met de openbare uitoefening
der kerkelijke plechtigheden. Ook de Broederschap liet missen

en vigiU�n achterwege. Dat bleef zoo, tot op het eind der acht-
tiende eeuw weer werd vastgesteld dat de pastoor van Vleuten
op den rekendag als van ouds een mis van requiem zou opdragen
voor de gestorven broeders, mei twaalf brandende kaarsen en
dat de broeders daarbij tegenwoordig moesten zijn op boete
van een gulden.

Ook het vriendschappelijke karakter begon langzamerhand
te verflauwen. Sedert het midden der zeventiende eeuw waren
de twee teerdagen tot een teruggebracht en toen eindelijk de
kosten dier maaltijden voor rekening der aanzittenden kwamen,
tot dan toe waren die uit de fondsen der Broederschap bestreden,
namen steeds minder broeders aan den broederschapsdag deel
en eindelijk werd het vriendenmaal geheel afgeschaft. In de
laatste helft der achttiende eeuw moesten de broeders zelfs door
een boete van zes stuivers gedwongen worden tenminste aan-
wezig te zijn bij de afrekening.

Waartoe diende die rekening, nu toch het leven der Broeder-
schap nagenoeg had opgehouden?

In den loop der eeuwen had de Broederschap door schenking
en erflating landen en huizen verworven. In 1525 kocht Aleyt,
wed. van Jonker Berend van der Haer van de Broederschap
drie morgen land en gaf die in eeuwigdurende erfpacht weer
terug. In 1593 was de Broederschap in het bezit van een woning.
In 1758 erfde zij van Qerrit Brienen van Bunnik een huis gelegen
aan het kerkhof te Vleuten. Jonker Frederik Uyten Ham had 200
gld. aan de Broederschap vermaakt. Evenzoo Paul van Alen 400
gld. en de weduwe van Willem Hendrik van Bylevelt 200 gld. enz.

Hadden in vroegeren tijd de armen jaarlijks het overschot
van den maaltijd gekregen en waarschijnlijk nog wat bovendien,
later was armenzorg meer op den voorgrond getreden. Dat de
Broederschap een goeden naam had op dat gebied bewijst wel
de fondatie van Dueren. In 1761 liet Beatrix van Dueren, weduwe
van Peeter van Nes, haar vermogen na aan de Broederschap
onder den naam �Fondatie Beatrix van Dueren", onder beding
dat de curator jaarlijks aan behoeftige nakomelingen van de
familieleden der testatrice de renten dezer erflating zou uitkeeren.
De Broederschap genoot daarvoor vijf en twintig gulden per jaar.

Eerst in het begin der negentiende eeuw begon de Broeder-
schap weer op te leven. In 1820 werd het broedermaal in eere
hersteld. Uit de kas zou voortaan worden uitgetrokken 45 gld.

voor het broedermaal en de dag voor de rekening en den maaltijd
werd vastgesteld op den eersten Dinsdag na St. Peter en Paul.

Niet lang van te voren had de Broederschap een deel harer
bezittingen moeten afstaan aan de Protestantsche gemeente in
Vleuten. Ds. Wesselius Scholten in 1809 tot predikant beroepen,
maakte in 1813 voor zijne gemeente aanspraak op een deel van
de baten der Broederschap Het verweer dat die baten werden
aangewend tot ondersteuning van minvermogenden hielp niet en
na rijp beraad kwamen de broeders er toe, met de Protestantsche
gemeente voor den vrederechter te Maarssen een accoord aan
te gaan, waarbij de Broederschap het achtste deel van de waarde
harer bezittingen aan de Protestantsche gemeente zou afstaan,
waartegenover deze zich verbond onherroepelijk af te zien van
alle verdere aanspraken. Dit kostte de Broederschap 687 gld.
Waren er vroeger wel Protestanten lid geweest van de Broeder-
schap, na deze overeenkomst werd in 1821 de bepaling gemaakt,
dat in het vervolg geen andersdenkenden meer als lid zouden
worden toegelaten.

Kasteelbewoners, eens de deftige leden der Broederschap.waren
langzamerhand zeldzaam geworden in Vleuten. Er waren geen
heeren van den Eng meer, geen Uulen Hams, geen van Zuylens,
geen heeren van Bottestein of van den Eyk. Doch daarvoor
kwamen in de negentiende eeuw Utrechtsche patrici�rs in de
plaats. Dit deed wel wat afbreuk aan het Vleutensche karakter
der Broederschap. Hieraan kwam echter in 1898 een eind. De
Utrechtsche heeren, die toen nog lid waren, bedankten en werden
tot eereleden benoemd. Dit was zeker wat nieuws. Maar ook
de statuten werden herzien en daarin bepaald dat voortaan alleen
Katholieken, geboortig in de parochie van Vleuten, lid van de
Broederschap kunnen worden. Het dorp Haarzuylens hoort daar
ook toe.

Met deze bepaling is de oude Broederschap weer geheel
de Vleutensche Broederschap geworden. Veel is sedert de op-
richting in 1471 veranderd en ook de broeders zijn van een
andere soort. Erentfeste, vrome en edele jonckers zitten niet
meer mee aan op den jaarlijkschen broederdag, doch ook geen
broeders die messen trekken of met kannen en stoelen slaan.
De eenige bepaling in het nieuwe reglement, die hieraan herinnert,
luidt, dat de broeders zich als fatsoenlijke christenmenschen
aan tafel hebben te gedragen.

Ook is er thans geen sprake meer van zusters, zooals in
den oorspronkelijken fondatiebrief. Er zijn echter in werkelijkheid
nooit zusters benoemd. Er is tenminste geen aanteekening van
de namen dier zusters gehouden. Toch zijn de vrouwen ook
thans niet buitengesloten van het feestelijke broedermaal. De
broeders brengen hun echtgenooten mee. Dat zal wel steeds
zoo geweest zijn.

Kostbaarheden bezit de Broederschap niet. In de Bijdragen
van het Historisch Genootschap te Utrecht, VII pag. 247, is sprake
van �eenige juwelen die se op haere maellijt van eenige conti-
nueele dagen plegen te vertoonen". Misschien zijn dit min of
meer kostbare bekers geweest, waaruit de broeders in vroegere
tijden den broederdronk plengden. Er bestaat nu nog een over-
levering dat iedere nieuwe broeder bij zijn intrede een grooten
beker wijn moet leegdrinken. De Broederschap is in het bezit
van een leelijken kunstloozen en heel niet kostbaren beker, een
glazen kratervormige kelk met zilveren voet. Deze beker is wat
inhoud betreft echter onzen voorvaderen waardig. Er gaat een
flesch wijn in. De nieuwe broeder moet hem ledigen. Maar ook
deze dronk is met den tijd meegegaan. De beker wordt niet
meer volgeschonken.

Uit de fondsen worden jaarlijks de armen nog trouw bedeeld,
meest in brandstoffen voor den winter. En de dorpskinderen,
die op den avond van den Broederschapsdag hunkerend voor
het �Oude Raadhuis" staan, waar ouder gewoonte de maaltijd
gehouden wordt, krijgen hun deel in den vorm van gestrooid
suikergoed. Dit is waarschijnlijk alles wat er over is van het
aloude gebruik, dat de armen kregen wat er overschoot van de
jaarlijksche broedermalen. K. V.

Iets over regeeringszorg uit de geschiedenis
van Loosdrecht.

Met krachtige hand greep onze Regeering in Augustus van
het vorige jaar, temidden van den algemeenen oorlogstoestand,
in het leven van ons volk in. Ook op het stuk van handel en
nering, welke eensklaps gevaar liepen, geheel uit hun voegen te
worden gelicht, werden buitengewone wettelijke bepalingen in
het leven geroepen. Voor een aantal artikelen werden maximum-
prijzen vastgesteld en de uitvoer er van verboden. In het bijzonder
richtte zich de zorg der Regeering op de levensmiddelen.

Dit alles was iets zeer ongewoons in onzen tijd van vrije
concurrentie; in vorige eeuwen echter heeft men wel meer iets
dergelijks in ons land gezien. Toen geschiedde dat ingrijpen
evenwel meer door de plaatselijke overheid, meest in de steden.
Een paar voorbeelden, dat zulks ook op het platteland niet
vreemd was, mogen hier volgen uit de geschiedenis van Loosdrecht.
Zoo werd in een Buurspraak of Keur, door den Ambachtsheer
en 't Gerecht van Loosdrecht voor deze gemeente gemaakt, in
het jaar 1610 het volgende artikel opgenomen:

�Noch wordt geordonneert, dat de backers, die heele
roggenbrooden sullen backen, sullen maken opt gewicht
van tien pondt. Ende sal den prijs op en aff geset worden
na de rije off rijsinge van amsterdam, en sullen bij den
Schoute ende Gerechte voornoemt ten allen tijden 't hem
gelieven sal, gewogen worden. Ende alle lichte brooden
sullen wesen verbeurt en komen tot behoeff van armen en
sullen daerenboven noch verbeuren 15 stuivers tot een boete
voor die rijse",

Toen in het jaar 1623 het koren schaarsch was, verboden
de overheden van onderscheidene steden in ons land den uitvoer
er van uit hare vesten. Zoo ook Amsterdam, waaruit Loosdrecht
meest zijn toevoer had. Nu nam ook de Regeering van deze
laatste gemeente haar maatregelen, ten einde broodsgebrek binnen
haar jurisdictie te voorkomen en tevens aan woeker en handels-
misbruik paal en perk te stellen. Zij stelde alsnu de volgende
ordonnantie vast: . i

�Alsoo schepenen ende regierders alhier versien hebben
ende mit waarheit onderrecht sijnde, alsdat vele ende die-
versche steden hebben besloten egeen koorn uyt hare steden
ten platten lande te laten volgen, als oick mede onder andere
de stadt van Amsterdam onder welcke wij sorteren, dat niet
alleen het koorn in hare stadt behouden, nemaer expresseliek,
dat mede is openbarentlick gepubliceert alsdat degene die
buyten de vrijheit van de stadt wonachtich sijn, geen broot
in de voorseyde stadt kennen bekomen omme daeruyt te
voeren, alle het welcke tot grote beswaernisse soude dienen
van den platte landen, ende terwijle de grote duerte, Godt
beter 't, de landen hart is druckende, waerlnne vele per-
sonen seer swaerlick beswaert sijn, het welcke wij verhopen
dat Godt de Here alsulx wilde versien, ende terwijle Godt
ons eyge segen van gewas van coorn verleent heeft ende
omme daerinne mit middelen te versien soo veel mogelick
is, omme onse gemeente vant geinnede koorn niet te ont-
bloten, Soo ist, dat den gerechten voorseyt hebben geor-
donneert ende ordonneren ende statueren by desen, als
dat hem niemant, wi hij sij, van onsen ingesetenen alhier,
enyge koorn aan buytenluyden te vercopen ofte buiten den
bedrijve van de Loosdrecht door enyge middelen, hoedanich
die souden mogen wesen, te laten verveuren ofte doen
verveuren, alles op boete van de contraventeurs te verbeuren,
eerstelick het koorn ende sal ten proffijte comen van den
genen die den contraventeurs daarop bevijnden ende daeren-
boven te verbeuren een boete van 10 gulden, ende sal comen
ten proffijte de twe gedeelten voor den armen ende het
derdendeel ten proffijt van den officier; ende dit alles
geduyende voor eerst den tijt op Donderdach eerstcomende
acht dagen, wesende den 7^" December 1623. Ende den-
genen die rogge ofte boekweyt van doen mochten hebben,

sullen mogen hem vervoegen tot dengenen die deselve
hebben, overmits betalende voor ider mud rogge uterse
maet 10 gulden, ende voor de boeckweyt mate als voorseyt
ses gulden sonder meer; ende sullen oock dengenen, dien
koorn over hebben, 't selve niet mogen ontseggen, op te
verbeurte als voorseyt.

Ter ordonnantie van den gerecht voorseyt, actum den
28 November 1623".

LOOSDRECHT. W. VOOGSGEERD.

Vondst van hoefijzers te Nieuwersluis.

op de laatste jaarvergadering maakte de Heer E. A. H. A.
van de Velde, Burgemeester van Loenen en Nieuwersluis, ons
opmerkzaam op eene verhandeling over bovengenoemd onder-
werp, van de hand van Mr. L. A. J. W. Baron Sloet en opge-
nomen in de �Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Aka-
demie van Wetenschappen, Afdeeling Letterkunde, 3'^^ Reeks,
Deel H". ')

Deze verhandeling is te belangrijk voor ons �Niftarlake" om
niet de aandacht van alle leden er op te vestigen. Wij doen dit
door zeer verkort den inhoud weer te geven, u hierdoor uit-
noodigend het stuk in zijn geheel op te slaan.

Het fort te Nieuwersluis werd in de jaren 1880 en 1881
vergroot onder leiding van de Heeren Wttewaall van Wicken-
burg en den Kapitein-Ingenieur Gijsberti Hodenpijl, bij welke
gelegenheid een merkwaardige vondst werd gedaan.

De bovengrond ter plaatse waar de vergrooting van het fort
geschiedde, is een kleilaag, ter dikte van 4 Meter. Volgens de boringen
was de kleur der klei tot een diepte van 2, 3 M geel, verder blauw.
Op de klei volgde tot 7 M. veen, welke veenlaag op zand rustte,
zijnde opvolgend lot 20 M. fijn, grof en grindzand. In de blauwe
klei werden een menigte rechtop staande boomstammen gevon-
den, volgens deskundigen eiken. De kruinen waren er niet afge-
hakt of afgezaagd, daar de bovenvlakken niet effen, maar puntig,
splinterig waren.

Het zand, noodig voor het metselwerk van het fort, vond
kapitein Gijsberti aan den anderen oever van de Vecht; hij trof
in eene weide, ten zuiden van de Pupillenschool, een zandbank
ter dikte van meer dan 5 � 6 M, aan. Daarbij werd op eene
diepte van 2 M. gevonden een uitgeholde boomstam, die ken-
nelijk tot een schuitje had gediend.

Dergelijke zandophoogingen komen dikwijls voor in de klei-

1) Uitgave van Johannes Muller, Amsterdam 1885.

gronden langs onze rivieren. Deze woelen bij hooge waterstan-
den en zeer vermeerderde stroomsnelheid zand uit de diepte en
werpen dit op hunne kleiboorden neder.

In de klei, die de zandbank te Nieuwersluis geheel omringt,
werden ter diepte van 25 M. ook boomstammen gevonden.
Vermoedelijk zijn de boomen, die ter weerszijden van de rivier
een zoogenaamd onderzeesch bosch gevormd hebben, geworteld
geweest in het veen, dat hoogveen geweest kan zijn. Een bosch,
zoo diep als het Nieuwersluische onder de klei bedolven, mag
eene groote zeldzaamheid heeten, doch het wordt eenig in zijn
soort, zelfs buiten ons land, door de groote menigte hoefijzers van
paarden, die tusschen de boomen gevonden zijn.

De Heeren Wttewaall en Gijsberti zorgden dat er acht, die
even zooveel verschillende soorten vertegenwoordigen, bewaard
bleven; deze zijn ten geschenke gegeven aan het Rijksmuseum
van oudheden te Leiden.

Alle hoefijzers hebben den tegenwoordigen vorm en zijn
van kalkoenen voorzien, wat vele oude hoefijzers en zelfs uit
nieuweren tijd niet hebben. Het getal der spijkergaten in de
Nieuwersluische ijzers verschilt. De hoefijzers zijn volgens een
deskundige beter vervaardigd dan een tegenwoordig dorpssmid
ze maken kan. In het genoemde boekdeel zijn ze afgebeeld.

Daar de ijzers nog gaaf en niet versleten waren en dus
geen noodzakelijkheid bestond ze door nieuwe te vervangen, is
het zeer opmerkelijk, dat zij losgemaakt waren, zelfs losgerukt,
zooals uit de kromme spijkers kan opgemaakt worden. Dit
moeten wij dus als een feit aannemen. De menigte ijzers, die
gevonden zijn, sluit het denkbeeld uit, dat wij hier met een paar
toevallig verlorenen te doen hebben. Niet het minste overblijfsel
van een paard werd aangetroffen.

Waarom zijn zoovele paarden van hunne hoefijzers ontdaan?
Mr. Baron Sloet meent: om een zoenoffer aan een god te bren-
gen. Met eenige voorbeelden toont de Schrijver aan, dat het
paard zeer in aanzien was bij de Germanen, niet alleen om de
goede eigenschappen, die het edele dier bezit, maar ook omdat
het de vertrouweling was der goden. Het grootste offer, dat aan
de goden werd gebracht, bestond uit paarden, die bij de offer-
malen gemeenschappelijk genuttigd werden. Van oudsher zat in
paardenkoppen een groote magische kracht. Ook de ijzers, waar-
mede de hoeven der paarden beslagen waren, bezitten volgens

sommigen eigendommelijke krachten. Een hoofdvereischte is, dat
zij van den openbaren weg opgeraapt moeten zijn. Dit verklaart
het spreekwoord: �Hij lacht als een boer, die een hoef ijzer ge-
vonden heeft". De gelukkige vinder zegt zijne vondst aan nie-
mand, maar bevestigt het ijzer met drie spijkers in drie slagen,
met de opening naar buiten, op den drempel of aan de deur
zijner woning. Geene heks kan er dan inkomen, geen bliksem
zal er inslaan, geen brand ze verwoesten Is in het huis een
winkel, dan worden koopers aangetrokken.

Wij nemen dit over, omdat dit gebruik bij ons ook voor-
komt. De Schrijver geeft vele voorbeelden, waarin hoefijzers tot
magisch, mythisch of religieus gebruik werden toegepast, in ver-
schillende landen en plaatsen.

Na dezen uitstap verplaatst hij zich weder naar de Vecht
en stelt hij vast, dat wij moeten aannemen, dat hier eens eene
ziekte geheerscht heeft onder de paarden, dat hun de hoefijzers
zijn afgetrokken en nedergelegd zijn in een, hoezeer dan ook
gedeeltelijk verwoest, heilig bosch, als zoenoffer aan den hei-
denschen voorganger van den Christelijken Leonhard, mogelijk
Freyer ook wel Fro genoemd.

Wanneer is dit geschied? � �

Om op deze vraag eenig voldoend antwoord te kunnen geven,
is kennis van land en volk, ter plaatse waar Nieuwersluis ligt,
noodzakelijk.

Toen Winfried, met den kloosternaam Bonifacius, waar-
schijnlijk in het jaar 716, uit Engeland in Friesland kwam, met
het doel om Willebrord in het bekeeringswerk bij te staan, was
deze met zijn geestelijken uit Utrecht gevlucht. De kerken van St.
Salvator en St. Marlen lagen verlaten bij het kasteel, waarvan de
Frankische banier door den Frieschen koning Radboud, �den vijand
der Christenheid," was afgeworpen. Er waren slechts verstrooide
geloovigen en bedehuizen, die der vernieling prijs gegeven
waren, om plaats te maken voor de nieuwe tempels der afgoden.

Bonifacius keerde terug, maar kwam, vermoedelijk in de
lente van het jaar 720, andermaal te Utrecht. De toestand was
daar veranderd. Radboud was gestorven en het bekeeringswerk
der Friezen kon weer opgevat worden. Daartoe vestigde hij zich
ten zuiden van het meer Almari, de Zuiderzee, o. a. 3 jaren te
Attingohem iuxta amnem Fehta '), waar hij Gerbert tot discipel

1) naast de rivier de Vecht.

kreeg. Met Attingohem wordt waarschijnlijk Achttienhoven, in
Utrecht, bedoeld, palende aan de Vecht. De boorden van deze
rivier moeten toen reeds zeer bevolkt geweest zijn. Op grond
van een oud Utrechtsch register plaatst Van den Bergh er Zuilen,
Maarssen en Loenen, waar een graaf Hatto een land bezat, door
koning Otto I in het jaar 953 aan de Utrechtsche kerk geschon-
ken. Deze bevat de visscherij in de rivier en de tol aan haar
uitloop te Muiden, Dit getuigt, dat op de Vecht een beduidend
handelsverkeer plaats vond. Deze rivier was dus niet zooals
Acker Stratingh tracht te betoogen, een klein riviertje of beek te
Oudwijk bij Utrecht ontsprongen, maar, zooals Asch van Wijck
op aldoende gronden heeft aangetoond, een arm van den Rijn,
door hevige stormen en watervloeden van loop veranderd.

Nu zet Mr. Sloet uiteen, dat de kleilaag, rustende op laag-
veen, langs de boorden der Vecht uit het rivierslib is ontstaan
bij overstroomingen.

Weten wij nu hoeveel jaren er noodig zijn om eene kleilaag
van 3 M. dikte, die de hoefijzers te Nieuwersluis bedekte, te
vormen, en voegen daarbij den tijd, dat de klei langs de rivier
bewoond werd en dus niet meer in dikte toenam, op�1200 jaren
te stellen � dan hadden wij een uitgangspunt, om althans bij
benadering een dragelijk antwoord op de gestelde vraag te
geven. Volgens de gegevens van Staring zijn 4000 jaren hier-
voor noodig, waarbij Mr. Sloet opmerkt, dat hij de groote fout
begaat om hierbij van een regel uit te gaan, welke niet de minste
zekerheid geeft.

Nu wendt onze oudheidkenner zich af van de aardkunde, die
geen voldoend antwoord gaf, tot de geschiedenis, om van haar
te leeren, wanneer men begonnen was de hoeven te beslaan.
Veel wetenswaardigs geeft hij in dit opzicht ten beste, voor
het onderwerp echter niet van direct belang en komt tot de
gevolgtrekking, dat de Romeinen, toen zij vasten voet in het
Noorden hadden, het hoefbeslag niet gekend hebben, en de
Germanen het hoefbeslag hebben uitgevonden en het eerst toe-
gepast. Waarschijnlijk hebben zij het hoefbeslag in het einde
der 5de eeuw gekend.

Het volk, vooral wat in het Noorden was gezeten, volgde
slechts langzaam het voorbeeld na van Chlodovech, Koning der
Franken, die het Christendom aannam. Tijdens Dagobert I, re-
geerende in de jaren 628- 638, was de macht van het heidendom

gebroken. V��r dien tijd moeten de hoefijzers ten offer zijn
gebracht aan de boorden van de Vecht, die in een tijdruimte
van 100 jaren zoodanig door natuurverschijnselen veranderde,
dat zij diep onder de aarde bedolven werden.

Mr. L. A. j. W. Baron Sloet eindigt zijn betoog met te
zeggen: eene nadere tijdsbepaling kan ik niet geven, meer licht
kan ik niet verspreiden.

Wel, mijnheer Niftarlake, wat is er veel gebeurd na dien
warmen middag, toen we op onzen Sypetoren stonden rond te
kijken. Kort daarop stond ik weer met een heer op den toren,
maar onder heel andere omstandigheden. Het was 3 Augustus
en naast me had 'k een officier van H. M.'s leger. Weer keken
we rond en tuurden we in de verte, maar mi in verband met
de algemeene mobilisatie en de verdediging van onze linie. Wat
we toen zoo al bespraken, gebeurlijkheden bij dreigenden oorlog,
laat ik nu maar stil rusten, doch ��n antwoord blijft me goed
in 't geheugen. Ik vroeg: en hoe komt het dan met dezen toren?
Het antwoord luidde: als hij ons in den weg staat, laten we
hem netjes vallen. En dat onze Sypetoren!

U vroeg me toen ook naar de kerk. Mag ik U van morgen
daarover iets vertellen? Zij kreeg ook haar ouden naam terug:
Sypekerk. Wij, Nieuw-Loosdrechters, heetten vroeger Sijpers.
Hoe onze naamverwisseling plaats had, is een stukje historie
op zichzelf en worde thans niet besproken. Ook spreken we
maar niet over de geschiedenis van de Sypekerk, waaraan in de
laatste jaren anders nog al gewerkt is. Kleine plaatsen hebben
ook hare bijzondere geschiedenissen. We liggen hier tegen het
Gooi, en U weet, van hoe ouden datum zijne historie is. Wijl
onze Sypekerk in 1400 gesticht is, heeft ze heel wat uit de
verte gezien en van nabij mee beleefd. Het geautoriseerde af-
schrift van haar stichtingsbrief berust in het archief van den
tegenwoordigen Ambachtsheer en heb ik met goedvinden laten
afdrukken in het Nederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis
(IV, 3, 1906). Ook in dien brief staan eenige bijzonderheden,
welke ori�nteerend licht werpen op onze toestanden en leef-
wijzen in de veertiende eeuw, doch n� alleen dit: in dezen
stichtingsbrief wordt gesproken over �de Capelle in der Sype".
Zij werd bij deze acte tot parochiekerk verheven. En het ge-
bouw, toen gesticht, is nu nog onze Sypekerk.

Van morgen evenwel alleen een praatje over haar bouwtrant.
Haar stijl is, U ziet dat dadelijk, even eenvoudig als smaakvol.
De Gothische bouw is toch maar de echte stijl voor kerken.
Toch zou ik liever spreken van Germaanschen stijl, want,
immers, de Gothen zijn van Germaansche afkomst en drukten
ook op den bouwstijl hunner kerken een eigen stempel. Eene
Germaansche kerk maakt een gansch anderen indruk dan een
Romaansche kerk. De echt Romaansche kerken herinneren mij
altijd aan het zwaar geweldige van het Romeinsche rijk. Ze
drukken me te zwaar op den aardbodem en wijzen te weinig
naar den Hemel. Dat is heel anders in de Germaansche kerk-
gebouwen, wier slanke spitsbogen naar boven werken, het oog
richten op den Allerhoogste, en het oor doen luisteren naar den
eeuwigen God. Ziet U maar, dat doet de Sypekerk ook.

Nu trof ze voor haar bouw ook een bijzonder gelukkigen
tijd. Omstreeks 1400 was men in den bloeitijd van den Germaan-
schen stijl. De allervroegste kerkjes zagen er hoogst eenvoudig uit,
ze waren van hout en riet. Daarop kwam het steenen tijdperk,
maar ook in die kerkgebouwen zat weinig idee, met hare wel
rijke maar toch ook onoogelijke afwisseling in steensoorten.
Eerst in de elfde eeuw begon men in ons Vaderland met eigenlijken
kerkbouw, dikwijls bekostigd uit schatten door vermogende
lieden geschonken. Voor de Sypekerk is hierin nog een aardig
verhaal in omwandeling, verbonden aan het oude geslacht der
Sypesteyns, en waarbij de kruistochten zelfs nog te pas komen,
maar dat we hier toch niet wel kunnen gebruiken, omdat het
ons geen enkele inlichting geeft over bouwtrant en kerkstijl.

Nog in de elfde en twaalfde eeuw werden de kerken met
voorliefde gebouwd aan rivieren en op hooge plaatsen en natuurlijk
daar, waar heel wat menschen woonden. Dat nu was niet het
geval in het oude Sijpe, waar het drassig was en weinigen
woonden. Wij, oude Sijpers, behoorden in die dagen tot de
binnenlanders, die nog leefden in de Romeinsche toestanden van
bosschen en moerassen en heidegronden. Utrecht, het oude
Ultraject, was al een groote heer. Daar had bisschop Hendrik
van Vianen reeds het Domkoor gebouwd en heerschte de Dom-
toren, begonnen in 1321 en omstreeks 1400 juist voltooid, met
groote waardigheid en hoog gezag over de dorpstorens der
omringende waterlanden. Sijpe en omstreken waren in die oudste
dagen een wonder geschikt plekje om er den bekenden Floris V

te vangen. Werkelijk, v��r 1400 kon Sijpe kerkelijk en geestelijk
tevreden zijn met de Capelle.

Van die Capelle is ttians natuurlijk niets meer overig, hoog-
stens zit er nog een stukje fundament. Den bouw van deze
Capelle hebben we ons misschien volgenderwijze te denken.
Haar vorm was een min of meer langwerpig vierkant, buiten
had ze geen steunbeeren en binnen geen dakgewelf. Gewoonlijk
had men in zulke hulpkerken weinige en kleine vensters, over-
spannen door eenvoudige rondbogen. Voor een eigen toren kwam
zulk eene sobere kapel natuurlijk niet in aanmerking, ze mocht
tevreden zijn met eene houten stelling, waarin een kleine klok
hing. Ornamenten waren heel niet aanwezig, ook al omdat het
maar een eenvoudig kapelletje was, maar bijzonderlijk ook,
omdat men toen ter tijde nog weinig aan zulke versieringen
deed. Vrij zeker werd in onze landen omstreeks de twaalfde
eeuw nog weinig beeld- en lijstwerk gevonden. Zoo was de
Capelle in der Sype, welke in 1400 door Fredericus van
Blankenheira tot eene parochiekerk verheven werd.

Toen de eerste steen van haar nieuw kerkgebouw gelegd
werd, waren we, zooals ik reeds zeide, al mooi in den Ger-
maanschen stijl. Er was nog niet de overlading, welke later
arriveerde, tengevolge van overdreven versiering en smakelooze
ornamenten. Verheven eenvoud had nog de leiding. De spitsboog
gaf richting en toon. Het oog werd niet vastgehouden in aardsche
en zinnelijke aanschouwing, maar blikte eerbiedig op naar de
majesteit der hoogere wereld. Iets eigens bezaten onze toenmalige
kerken in hare ronde pilaren, rustende op vierkante of veelhoe-
kige voetstukken en gedekt door eenvoudige kapiteelen. Ziet,
U kunt het nog goed aan onze pilaren merken. Kracht en be-
valligheid zijn in zulke slanke pilaren vereenigd, heel anders dan
bij de korte en logge vierkante Romaansche zuilen.



	JAARBOEKJE

			VAN HET

OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP �NIFTARLAKE" 1915

		L. MASSELINK � UTRECHT



			VI

		LEDEN.

				Breukelen: ]. D. Bastert. V. L. Baron van Boetzelaer. H. G. de Bruijn. Pastoor J. A. W. Harbers. C. G. Hoekstra. Mr. M. P. Th: a Th: van der Hoop van Slochteren. Mevr. van der Hoop van Slochteren. C. de Joncheere. Hans Matthes. J. A. Matthes. M. Onnes van Nyenrode. Mr. W. F. E. Spiering. B. G. P. Verbiest. Didam: Kapelaan L. J. van der Heijden. 's-Oraveland: Mr. D. J. A. Baron van Hariiixma thoe Slooten. Dr. P. Plantenga. Har tingen: Pastoor }. H. G. lansen. Hitversum: C. I. Doude van Troostwijk. L. G. Kardoes. Dr. M. Noordewier. Koog aan de Zaan: C. Maarschalk. Kortenhoef: Ds. J. van Bruggen. Mevr. W. M. Terpstra-Reerink. j. Warmolts. Krommenie: P. van Walbeek.
	Abcoude:

G. van Arkel. Ds. H. J. Baarslag. H. Baarslag. A. Eijkelboom. H. de Graaf. I. van Hulsen. j. M. C. van Kempen. W. H. Koomans. Th. Moinat. Aug. Niemer. Jos. Niemer. Mevr. Roos Vlasman-Lingeman. Pastoor Dr. D. A. W. H. Sloet. \. Trouw. F. C. C. Baron van Tuyll van Serooskerken. H. T. J. Velthuijse. F. D. Watljes. D. de Zwart Jr. Amsterdam: F. J. Bergendahl. Mevr. E. H. de Bont-Reijvers. Prof. Mr. \|. A. van Hamel. P. Jansen Hzn. Ankeveen: P. J. Eijma. E. R. D. Schaap. Mevr. H. W. J. Schaap�van der Pek. Baambrugge. Mej. D. van Doorn. J. G. Th. Grevenstuk. P. H. Groenevelt. Ds. H. H. Kolkmeijer. A. Schoenmaker. De Bilt: Jhr. A. L. van Schuylenburch van Bommenede.



		vu

			Nieuwersluis: C. W. G. Cruys. Mr. H. J. Doude van Troostwijk. Nigtevecht: G. Th. C. Callenfels. Th. E. B. Honders. M. H. Ladd�. Ds. J. W. Verburgt. Tienhoven : G. A. B. Fijnvandraat. Utrecht : J. B. P. Biegelaar. R. H. Driessen. Mr. ). Hooft Graafland. Mr. Dr. G. Baron van Hugen- poth tot Aerdt. Jhr. J. Lampsins van den Velden. Jan van der Lip. E. G. Wentink. Vreeland : Ds. H. Th. Barbas. W. H. M. Brouwer Ancher. A. H. Colenbrander. L A. Lantsheer. C. A. Lion Cachet, A. van Paddenburg. Dr. J. A. Portengen. L. Schiethart. H. M. G. Verkerk. Dr. F. C. Wieder. Zuilen: F, L. S. F, Baron van Tuyll van Serooskerken van Zuylen.
Loenen : W. Ader. N. Bastert. Mr. E. van Beusekom. Mr. E. van Beusekom Jr. G. Fikkert. H. Hissink, L. L. Posthuma. Mevr. de Wed. Q. C. \|. van Reenen van Lexmond. N. W. Baron van Till. E. A. H. A. van de Velde. Loenersloot: Dr. M. van Haaften. Loosdrecht: C. J. Hacke van Mijnden. Jhr. C. H. C. A. van Sypesteyn. W. Voogsgeerd. Maarssen: D. P. Becker. M. Becker. P. Broeksmit. S. I. Cambier van Nooten. H. F. A. Dubois. Dr. A. M. Hartog. E. A. Ie JoUe. Chr. Kan. Mr. W. H. Kohier. Dr. A. R. van Linge. Ds, M. J. Sanders. J. B. Scheuer. Kees Valkenstein. C. W. E. van Voorst van Beest. C. E. Wolff. Maarsseveen: Willem van Leusden. H. Schoenmaker Ezn. Mr. W. B. Westerraann.


	DONATEUR, Loenersloot: G. A. A. Middelberg.



		VIII

	BEGUNSTIGERS.

Abcoude : G. Moen. Mej. H. C. Moinat. Gs. van Setten. H. Smuling. D. van Teeseling. J. Wassink. Mej. J. Wattjes. Amsterdam: . Jan de Grijs. Baambrugge: G. Feringa. \|. van Heerden. W. C. Smuling. Breukelen: J. A. Beerens. S. Breuninghoff. A. Griffioen.
			G. C. Hoekstra. J. H. M. janse. E. B. van Julsingha. Ph. J. Schippers. Ds. C. ]. H. Verweijs. Kortenhoe f : H. Grotendorst. J. Hendriks. J. N. Hiensch. H. Koops. H. Pasman. Loenen : Ds. P. C. IJsseling. Mijdrecht: M. Fernhout. Vreeland. Mej. Dr. A. J. Portengen.



		st. Maarten of % Joris?

	Volgens het Wapenboek der Gemeenten, enz. van het Koninkrijk der Nederlanden werd het Wapen der Gemeente Vreeland vastgesteld') op: een burcht in natuur- kleur, het dak van lazuur, daarboven een rood schild beladen met'ngouden kruis (wapen van het voormalige Sticht van Utrecht) en in de boogvormige poort St. Joris, die met zijn speer den draak doorsteekt. Vermoedelijk heeft de meer algemeene bekend- heid, die St. Joris (of St. George) geniet, wiens beel- tenis b.v. op zoovele En- gelsche munten over de geheele aarde is verspreid, den ontwerper van dit gemeente-wapen op een dwaalspoor geleid. De bewaard gebleven oude zegels van de �S t a d V r e d e 1 a n t" geven toch duidelijk de voorstelling van St. Maarten, die den bedelaar een stuk van zijn mantel schenkt. Op het Gemeentehuis te Vreeland berust thans nog een

1) Besluit van den Hoogen Raad van Adel, Koninklijke Machtiging, do. 20 Februari 1816.
			do. 30 September 1818, ingevolge



			L. S.

		Bij de verschijning van ons derde jaarboekje brengen wij hulde aan Kapelaan L. J. van der Heijden, die in onze Redactie steeds een werkzaam aandeel had en tot ons leedwezen uit onze streek vertrokken is. In zijne plaats is thans opgetreden Dr. D. A. W. H. Sleet, Pastoor te Abcoude. Aan de geachte medewerkers betuigen wij onzen hartelijken dank voor hunne bijdragen, welke zeer op prijs gesteld worden. Mej. A. 1. Portengen, die ook dit jaar hare medewerking ver- leende, wenschen wij geluk met haar doctoralen graad in de Nederlandsche letteren, cum laude verkregen. Wij hopen, dat het getal der medewerkers steeds grooter zal worden. De Redactie van het Jaarboekje, ]. G. Th. GREVENSTUK. Dr. D. A. W. H. SLOET. J. W. VERBURGT. Augustus 1915.



			jRRRVERSLflQ,

		Door de verbijsterende wereidgebeurtenissen zijn verschillende plannen van ons genootschap in duigen gevallen, zoodat het jaar- verslag betrekkelijk kort zal zijn. Nadat op de vorige Algemeene Vergadering, gehouden te Nieuwersluis op 9 Juli 1914, verslag was uitgebracht over den toestand der financi�n en de bibliotheek van ons genootschap, werden tot bestuursleden gekozen de heeren: Mr. E. van Beuse- kom, voor Loenen; Mr. H. [. Doude van Troostwijk en N. Bastert, voor Nieuwersluis; Dr. M. van Haaften, voor Loenersloot; F. S. F. L Baron van Tuyil van Serooskerken van Zuylen, voor Zuilen. Behalve de heer Baron van Tuyll hebben al deze heeren hunne benoeming aangenomen. Ook werden op deze vergadering door den Voorzitter aan- gewezen de leden van de commissie voor het jaarboekje en van de commissie voor het nazien der rekening. Verder werden eenige kleine wijzigingen aangebracht in de statuten, en de te houden excursie naar het kasteel en het dorp Zuilen besproken. Deze excursie zou plaats hebben op 5 Augustus. Met groote welwillendheid hadden de Slotheer en de Slot- vrouwe zich bereid verklaard om de leden van �Niftarlake" op hun huis te ontvangen, en onze Voorzitter, ijverig als altijd, had eene korte beschrijving van het slot samengesteld, die in een keurig boekje aan de deelnemers werd rondgezonden. Bovendien zouden eene beschrijving van het dorp Zuilen en de dagverdeeling op de boot worden uitgereikt. Alles was tot in de kleinste bijzonderheden geregeld en de belangstelling van de leden was z�� groot, dat zich niet minder dan 117 personen voor den tocht hadden aangemeld. Het bestuur koesterde dan ook groote verwachtingen van deze excursie, maar op 1 Augustus moesten alle plannen van zelf worden opgegeven.



		X Eene teleurstelling na al de voorbereidende maatregelen, die, door de deelneming van zulk een groot aantal personen, moesten getroffen worden en een nadeel voor de kas, omdat er reeds vele uitgaven waren gedaan! Toen kort daarna de toestand voor ons land minder ge- vaarlijk scheen, werd, hoewel schoorvoetend, besloten om ons jaarboekje te doen drukken, omdat er voldoende kopij was ingekomen. Het bescheiden boekske werd wederom goed ont- vangen en beoordeeld. Toch zou het der commissie aangenaam zijn, indien meerdere leden mochten worden opgewekt, om zoo nu en dan in de plaats hunner inwoning iets op te sporen en het in het jaarboekje mede te deelen. Hoewel de spoorwegverbindingen tot een minimum terug- gebracht waren, meende het bestuur toch dat er, zoo mogelijk, eenige lezingen moesten worden gehouden. Gelukkig was Prof. W. Vogelsang bereid voor de leden van ons Genootschap te willen spreken op 18 Maart 1.1. in het �Statewapen" te Breukelen. In eene van het begin tot het einde boeiende causerie gaf de hooggeleerde spreker een schat van interessante bijzonderheden over het Nederlandsche woonhuis van de 15e tot de 18e eeuw, terwijl een schitterende reeks lichtbeelden het gesprokene illustreerde. Het was een genotvolle en leerzame avond en onder algemeene instemming vertolkte onze Voorzitter dan ook den dank van het Genootschap voor hetgeen men gehoord en gezien had. Aangezien Prof. Vogelsang aan het slot der causerie had medegedeeld later nog wel eens een ander gedeelte van dit onderwerp te willen behandelen, hoopte de Voorzitter, dat die tijd niet veraf zou zijn. Deze laatste wensch werd door de aanwezigen door luid applaus onderstreept. Aan den heer Onnes van Nyenrode, die als bestuurslid te Breukelen, tegenover den spreker de taak van gastheer op zich genomen had, werd namens het dag. bestuur eene schriftelijke dankbetuiging gexonden. Omdat bij eene vroegere lezing te Breukelen over �Nyenrode" vele leden uit het noordelijk gedeelte van �Niftarlake" niet tegenwoordig konden zijn, heeft onze Voorzitter die lezing nog eens herhaald te Abcoude op 18 Febr. 1915, terwijl Mevr. Terpstra�Reerink de welwillendheid had, ditzelfde onderwerp te behandelen voor Kortenhoef en omstreken, op 13 April 1915



		XI in Hotel �Ruimzicht" aan de Meent aldaar. Natuurlijk bleef de Voorzitter niet achter om haar daarvoor een woord van weige- meenden dank toe te spreken. Hoewel enkele leden wegens de tijdsomstandigheden meenden te moeten bedanken en 1 lid overleed, is toch het aantal leden weer grooter dan het vorig jaar. Verder kan ik nog met genoegen vermelden, dat onze Voorzitter benoemd werd tot lid van het Hist. Genootschap te Utrecht. Hiermede zou dit verslag kunnen eindigen, maar jammer genoeg, moet ik nog gewag maken van een verlies, door ons Genootschap geleden. Onze bibliothecaris Kapelaan L. J. van der Heijden, werd benoemd tot Kapelaan van de aanzienlijke parochie te Didam en heeft dientengevolge bedankt als bestuurs- lid. Zijne groote belangstelling voor ons Genootschap, zijne medewerking en voorlichting bij alles wat den bloei kon bevor- deren, maar bovenal zijn bescheiden en vriendschappelijk optreden werden door het bestuur hoogelijk gewaardeerd. Een woord van hulde en dank is dus in dit verslag volkomen op zijne plaats. Mogen de tijdsomstandigheden weldra z�� gewijzigd worden, dat ons Genootschap zijne vleugelen weder kan uitslaan! Aldus uitgebracht op de Algemeene Vergadering te Nieuwer- sluis op 16 Juni 1915. De Secretaris, ■ J. G. Th. GREVENSTUK.



			CRONENBURCH.

		In den vorigen jaargang van het jaarboekje Niftarlake kwam eene reproductie voor van eene afbeelding van het vermaaarde kasteel Cronenburch, die mij aanleiding geeft, om er hier even op terug te komen. De afbeelding, die er buitengemeen zonderling uitziet, heeft door die zonderlingheid zelve het twijfelachtige geluk gehad, om sedert langen tijd voortdurend de aandacht te trekken; zij werd dan ook reeds in het oneindige gereproduceerd. Toch verdient zij die eer allerminst; want zij vertoont onmogelijke vormen, die stellig nooit bij den opbouw van een middeleeuwsch kasteel gebruikt zijn. leder, die de lage wallen, het daklooze vierkante hoektorentje en de kleine voorpoort beschouwt, moet deze overtuiging deelen, en als hij de achttiende eeuw ten onzent een beetje kent, zal hij allicht vermoeden, dat niemand anders dan de ijverige Abraham Rademaker (overleden in 1735) de schepper is van deze onwaarschijnlijke tooneelvertooning. Rade- maker was een ijverig teekenaar van stads- en dorpsgezichtjes voor de topographische atlassen van vermogende coUectionneurs; in zijn tijd was hij zeer in de mode: zijne tallooze sepia-teeke- ningetjes, die er wel aardig uitzagen, verkocht hij altijd grifweg, en de koopers vermoedden wel geen oogenblik, dat de smaakvolle kunstenaar van architectuur niet het ailergeringste begrip had en dus de stadsgezichljes, die hij kopieerde, meestal allerjammerlijkst verknoeide. De teekening van Cronenburch van Rademaker's hand, die nog in den topographischen atlas der provincie Utrecht berust, is gewis aldus ontstaan uit eene afbeelding van het oude, toen reeds lang verbouwde kasteel, die de teekenaar toevallig onder de oogen kreeg. Blijkbaar was hij met zijne schepping ingenomen, en hij maakte er dus nog een klein etsje van � aardig, zooals hij dit verstond � voor het Kabinet der Neder- landsche en Kleefsche oatheden van Isaac Ie Long, dat in 1727 verscheen. Dit prentje nu is het, dat Rademaker's ongelukkige voorstelling van Cronenburch populair heeft gemaakt en den ouden burg in zeer ongewone vormen heeft doen voortleven bij het nageslacht. Gelukkig ben ik echter in staat, die voor-



		10 uit de Broederschap verwijderd worden en zij zullen bovendien te betalen hebben een boete van drie gouden schilden. De pro- curators mogen, indien de meerderheid der leden er voor is, ten allen tijde verandering brengen in de statuten, maar alleen ten bate der broederschap. Ten slotte beloven de zusters en broeders �dese ordinantye mit allen articulen hierinne begrepen, mitter broederschap te houden van weerden voer ons en onsse naecommelingen ende daer niet teghens te opposeeren noch te doen mit enyghen rechten geestelick noch werlick in enigher wies. Alle dinck son- der argelist". Niettegenstaande de wekelijksche diensten in de kerk en de jaarlijksche dienst op den afrekeningsdag of de requiem-mis bij overlijden van een der leden was toch het eigenlijke doel der Broederschap de bevordering van de vriendschappelijke verhou- ding der broeders en zusters onderling. Het broedermaal, twee dagen achtereen gehouden, zette de kroon op een heel jaar doorgebracht in vrede en vriendschap. De zware boete, gesteld op het verstoren dier goede verstandhouding gedurende het maal, bewijst wel, hoe groote waarde er gehecht werd aan vrede onder elkaar, maar misschien tevens dat de vrede aan tafel in die dagen gauw gevaar liep. Erg verwonderlijk was dat in die tijden niet. De vijftiende eeuw was de eeuw der onderlinge twisten. Hoeken en Kabel- jouwen, Scieringers en Vetcoopers, Heeckerens en Bronckhorsten lagen met elkaar bestendig overhoop en sloegen er op los, zoodra de gelegenheid zich voordeed. Het Sticht deed ook behoorlijk mee aan die broedertwisten. Pastoor Aernt Janssen van der Bilt heeft misschien willen trachten den vrede onder zijn kudde te bevorderen door het gevoel van broederschap tusschen hen aan te kweeken. Doch wat er aan kerkelijke elementen in de Broederschap aanwezig was, dat kwam al heel gauw na de vernieuwing in last. Reeds een jaar voor de vernieuwing der Vleutensche Broe- derschap, in 1567 dus, was de kerk door een bende beeldstor- mers overvallen en er was heel wat vernield. Daarna bleef het een poos rustig, maar einde��jk raakten de Roomschen, ofschoon de meerderheid der bevolking trouw bleef aan de oude leer, hun kerk kwijt en was het gedaan met de openbare uitoefening der kerkelijke plechtigheden. Ook de Broederschap liet missen



		11 en vigiU�n achterwege. Dat bleef zoo, tot op het eind der acht- tiende eeuw weer werd vastgesteld dat de pastoor van Vleuten op den rekendag als van ouds een mis van requiem zou opdragen voor de gestorven broeders, mei twaalf brandende kaarsen en dat de broeders daarbij tegenwoordig moesten zijn op boete van een gulden. Ook het vriendschappelijke karakter begon langzamerhand te verflauwen. Sedert het midden der zeventiende eeuw waren de twee teerdagen tot een teruggebracht en toen eindelijk de kosten dier maaltijden voor rekening der aanzittenden kwamen, tot dan toe waren die uit de fondsen der Broederschap bestreden, namen steeds minder broeders aan den broederschapsdag deel en eindelijk werd het vriendenmaal geheel afgeschaft. In de laatste helft der achttiende eeuw moesten de broeders zelfs door een boete van zes stuivers gedwongen worden tenminste aan- wezig te zijn bij de afrekening. Waartoe diende die rekening, nu toch het leven der Broeder- schap nagenoeg had opgehouden? In den loop der eeuwen had de Broederschap door schenking en erflating landen en huizen verworven. In 1525 kocht Aleyt, wed. van Jonker Berend van der Haer van de Broederschap drie morgen land en gaf die in eeuwigdurende erfpacht weer terug. In 1593 was de Broederschap in het bezit van een woning. In 1758 erfde zij van Qerrit Brienen van Bunnik een huis gelegen aan het kerkhof te Vleuten. Jonker Frederik Uyten Ham had 200 gld. aan de Broederschap vermaakt. Evenzoo Paul van Alen 400 gld. en de weduwe van Willem Hendrik van Bylevelt 200 gld. enz. Hadden in vroegeren tijd de armen jaarlijks het overschot van den maaltijd gekregen en waarschijnlijk nog wat bovendien, later was armenzorg meer op den voorgrond getreden. Dat de Broederschap een goeden naam had op dat gebied bewijst wel de fondatie van Dueren. In 1761 liet Beatrix van Dueren, weduwe van Peeter van Nes, haar vermogen na aan de Broederschap onder den naam �Fondatie Beatrix van Dueren", onder beding dat de curator jaarlijks aan behoeftige nakomelingen van de familieleden der testatrice de renten dezer erflating zou uitkeeren. De Broederschap genoot daarvoor vijf en twintig gulden per jaar. Eerst in het begin der negentiende eeuw begon de Broeder- schap weer op te leven. In 1820 werd het broedermaal in eere hersteld. Uit de kas zou voortaan worden uitgetrokken 45 gld.



		12 voor het broedermaal en de dag voor de rekening en den maaltijd werd vastgesteld op den eersten Dinsdag na St. Peter en Paul. Niet lang van te voren had de Broederschap een deel harer bezittingen moeten afstaan aan de Protestantsche gemeente in Vleuten. Ds. Wesselius Scholten in 1809 tot predikant beroepen, maakte in 1813 voor zijne gemeente aanspraak op een deel van de baten der Broederschap Het verweer dat die baten werden aangewend tot ondersteuning van minvermogenden hielp niet en na rijp beraad kwamen de broeders er toe, met de Protestantsche gemeente voor den vrederechter te Maarssen een accoord aan te gaan, waarbij de Broederschap het achtste deel van de waarde harer bezittingen aan de Protestantsche gemeente zou afstaan, waartegenover deze zich verbond onherroepelijk af te zien van alle verdere aanspraken. Dit kostte de Broederschap 687 gld. Waren er vroeger wel Protestanten lid geweest van de Broeder- schap, na deze overeenkomst werd in 1821 de bepaling gemaakt, dat in het vervolg geen andersdenkenden meer als lid zouden worden toegelaten. Kasteelbewoners, eens de deftige leden der Broederschap.waren langzamerhand zeldzaam geworden in Vleuten. Er waren geen heeren van den Eng meer, geen Uulen Hams, geen van Zuylens, geen heeren van Bottestein of van den Eyk. Doch daarvoor kwamen in de negentiende eeuw Utrechtsche patrici�rs in de plaats. Dit deed wel wat afbreuk aan het Vleutensche karakter der Broederschap. Hieraan kwam echter in 1898 een eind. De Utrechtsche heeren, die toen nog lid waren, bedankten en werden tot eereleden benoemd. Dit was zeker wat nieuws. Maar ook de statuten werden herzien en daarin bepaald dat voortaan alleen Katholieken, geboortig in de parochie van Vleuten, lid van de Broederschap kunnen worden. Het dorp Haarzuylens hoort daar ook toe. Met deze bepaling is de oude Broederschap weer geheel de Vleutensche Broederschap geworden. Veel is sedert de op- richting in 1471 veranderd en ook de broeders zijn van een andere soort. Erentfeste, vrome en edele jonckers zitten niet meer mee aan op den jaarlijkschen broederdag, doch ook geen broeders die messen trekken of met kannen en stoelen slaan. De eenige bepaling in het nieuwe reglement, die hieraan herinnert, luidt, dat de broeders zich als fatsoenlijke christenmenschen aan tafel hebben te gedragen.



		13 Ook is er thans geen sprake meer van zusters, zooals in den oorspronkelijken fondatiebrief. Er zijn echter in werkelijkheid nooit zusters benoemd. Er is tenminste geen aanteekening van de namen dier zusters gehouden. Toch zijn de vrouwen ook thans niet buitengesloten van het feestelijke broedermaal. De broeders brengen hun echtgenooten mee. Dat zal wel steeds zoo geweest zijn. Kostbaarheden bezit de Broederschap niet. In de Bijdragen van het Historisch Genootschap te Utrecht, VII pag. 247, is sprake van �eenige juwelen die se op haere maellijt van eenige conti- nueele dagen plegen te vertoonen". Misschien zijn dit min of meer kostbare bekers geweest, waaruit de broeders in vroegere tijden den broederdronk plengden. Er bestaat nu nog een over- levering dat iedere nieuwe broeder bij zijn intrede een grooten beker wijn moet leegdrinken. De Broederschap is in het bezit van een leelijken kunstloozen en heel niet kostbaren beker, een glazen kratervormige kelk met zilveren voet. Deze beker is wat inhoud betreft echter onzen voorvaderen waardig. Er gaat een flesch wijn in. De nieuwe broeder moet hem ledigen. Maar ook deze dronk is met den tijd meegegaan. De beker wordt niet meer volgeschonken. Uit de fondsen worden jaarlijks de armen nog trouw bedeeld, meest in brandstoffen voor den winter. En de dorpskinderen, die op den avond van den Broederschapsdag hunkerend voor het �Oude Raadhuis" staan, waar ouder gewoonte de maaltijd gehouden wordt, krijgen hun deel in den vorm van gestrooid suikergoed. Dit is waarschijnlijk alles wat er over is van het aloude gebruik, dat de armen kregen wat er overschoot van de jaarlijksche broedermalen. K. V.



		15 Toen in het jaar 1623 het koren schaarsch was, verboden de overheden van onderscheidene steden in ons land den uitvoer er van uit hare vesten. Zoo ook Amsterdam, waaruit Loosdrecht meest zijn toevoer had. Nu nam ook de Regeering van deze laatste gemeente haar maatregelen, ten einde broodsgebrek binnen haar jurisdictie te voorkomen en tevens aan woeker en handels- misbruik paal en perk te stellen. Zij stelde alsnu de volgende ordonnantie vast: . i �Alsoo schepenen ende regierders alhier versien hebben ende mit waarheit onderrecht sijnde, alsdat vele ende die- versche steden hebben besloten egeen koorn uyt hare steden ten platten lande te laten volgen, als oick mede onder andere de stadt van Amsterdam onder welcke wij sorteren, dat niet alleen het koorn in hare stadt behouden, nemaer expresseliek, dat mede is openbarentlick gepubliceert alsdat degene die buyten de vrijheit van de stadt wonachtich sijn, geen broot in de voorseyde stadt kennen bekomen omme daeruyt te voeren, alle het welcke tot grote beswaernisse soude dienen van den platte landen, ende terwijle de grote duerte, Godt beter 't, de landen hart is druckende, waerlnne vele per- sonen seer swaerlick beswaert sijn, het welcke wij verhopen dat Godt de Here alsulx wilde versien, ende terwijle Godt ons eyge segen van gewas van coorn verleent heeft ende omme daerinne mit middelen te versien soo veel mogelick is, omme onse gemeente vant geinnede koorn niet te ont- bloten, Soo ist, dat den gerechten voorseyt hebben geor- donneert ende ordonneren ende statueren by desen, als dat hem niemant, wi hij sij, van onsen ingesetenen alhier, enyge koorn aan buytenluyden te vercopen ofte buiten den bedrijve van de Loosdrecht door enyge middelen, hoedanich die souden mogen wesen, te laten verveuren ofte doen verveuren, alles op boete van de contraventeurs te verbeuren, eerstelick het koorn ende sal ten proffijte comen van den genen die den contraventeurs daarop bevijnden ende daeren- boven te verbeuren een boete van 10 gulden, ende sal comen ten proffijte de twe gedeelten voor den armen ende het derdendeel ten proffijt van den officier; ende dit alles geduyende voor eerst den tijt op Donderdach eerstcomende acht dagen, wesende den 7^" December 1623. Ende den- genen die rogge ofte boekweyt van doen mochten hebben,



		16 sullen mogen hem vervoegen tot dengenen die deselve hebben, overmits betalende voor ider mud rogge uterse maet 10 gulden, ende voor de boeckweyt mate als voorseyt ses gulden sonder meer; ende sullen oock dengenen, dien koorn over hebben, 't selve niet mogen ontseggen, op te verbeurte als voorseyt. Ter ordonnantie van den gerecht voorseyt, actum den 28 November 1623". LOOSDRECHT. W. VOOGSGEERD.



		18 gronden langs onze rivieren. Deze woelen bij hooge waterstan- den en zeer vermeerderde stroomsnelheid zand uit de diepte en werpen dit op hunne kleiboorden neder. In de klei, die de zandbank te Nieuwersluis geheel omringt, werden ter diepte van 25 M. ook boomstammen gevonden. Vermoedelijk zijn de boomen, die ter weerszijden van de rivier een zoogenaamd onderzeesch bosch gevormd hebben, geworteld geweest in het veen, dat hoogveen geweest kan zijn. Een bosch, zoo diep als het Nieuwersluische onder de klei bedolven, mag eene groote zeldzaamheid heeten, doch het wordt eenig in zijn soort, zelfs buiten ons land, door de groote menigte hoefijzers van paarden, die tusschen de boomen gevonden zijn. De Heeren Wttewaall en Gijsberti zorgden dat er acht, die even zooveel verschillende soorten vertegenwoordigen, bewaard bleven; deze zijn ten geschenke gegeven aan het Rijksmuseum van oudheden te Leiden. Alle hoefijzers hebben den tegenwoordigen vorm en zijn van kalkoenen voorzien, wat vele oude hoefijzers en zelfs uit nieuweren tijd niet hebben. Het getal der spijkergaten in de Nieuwersluische ijzers verschilt. De hoefijzers zijn volgens een deskundige beter vervaardigd dan een tegenwoordig dorpssmid ze maken kan. In het genoemde boekdeel zijn ze afgebeeld. Daar de ijzers nog gaaf en niet versleten waren en dus geen noodzakelijkheid bestond ze door nieuwe te vervangen, is het zeer opmerkelijk, dat zij losgemaakt waren, zelfs losgerukt, zooals uit de kromme spijkers kan opgemaakt worden. Dit moeten wij dus als een feit aannemen. De menigte ijzers, die gevonden zijn, sluit het denkbeeld uit, dat wij hier met een paar toevallig verlorenen te doen hebben. Niet het minste overblijfsel van een paard werd aangetroffen. Waarom zijn zoovele paarden van hunne hoefijzers ontdaan? Mr. Baron Sloet meent: om een zoenoffer aan een god te bren- gen. Met eenige voorbeelden toont de Schrijver aan, dat het paard zeer in aanzien was bij de Germanen, niet alleen om de goede eigenschappen, die het edele dier bezit, maar ook omdat het de vertrouweling was der goden. Het grootste offer, dat aan de goden werd gebracht, bestond uit paarden, die bij de offer- malen gemeenschappelijk genuttigd werden. Van oudsher zat in paardenkoppen een groote magische kracht. Ook de ijzers, waar- mede de hoeven der paarden beslagen waren, bezitten volgens



		19 sommigen eigendommelijke krachten. Een hoofdvereischte is, dat zij van den openbaren weg opgeraapt moeten zijn. Dit verklaart het spreekwoord: �Hij lacht als een boer, die een hoef ijzer ge- vonden heeft". De gelukkige vinder zegt zijne vondst aan nie- mand, maar bevestigt het ijzer met drie spijkers in drie slagen, met de opening naar buiten, op den drempel of aan de deur zijner woning. Geene heks kan er dan inkomen, geen bliksem zal er inslaan, geen brand ze verwoesten Is in het huis een winkel, dan worden koopers aangetrokken. Wij nemen dit over, omdat dit gebruik bij ons ook voor- komt. De Schrijver geeft vele voorbeelden, waarin hoefijzers tot magisch, mythisch of religieus gebruik werden toegepast, in ver- schillende landen en plaatsen. Na dezen uitstap verplaatst hij zich weder naar de Vecht en stelt hij vast, dat wij moeten aannemen, dat hier eens eene ziekte geheerscht heeft onder de paarden, dat hun de hoefijzers zijn afgetrokken en nedergelegd zijn in een, hoezeer dan ook gedeeltelijk verwoest, heilig bosch, als zoenoffer aan den hei- denschen voorganger van den Christelijken Leonhard, mogelijk Freyer ook wel Fro genoemd. Wanneer is dit geschied? � � Om op deze vraag eenig voldoend antwoord te kunnen geven, is kennis van land en volk, ter plaatse waar Nieuwersluis ligt, noodzakelijk. Toen Winfried, met den kloosternaam Bonifacius, waar- schijnlijk in het jaar 716, uit Engeland in Friesland kwam, met het doel om Willebrord in het bekeeringswerk bij te staan, was deze met zijn geestelijken uit Utrecht gevlucht. De kerken van St. Salvator en St. Marlen lagen verlaten bij het kasteel, waarvan de Frankische banier door den Frieschen koning Radboud, �den vijand der Christenheid," was afgeworpen. Er waren slechts verstrooide geloovigen en bedehuizen, die der vernieling prijs gegeven waren, om plaats te maken voor de nieuwe tempels der afgoden. Bonifacius keerde terug, maar kwam, vermoedelijk in de lente van het jaar 720, andermaal te Utrecht. De toestand was daar veranderd. Radboud was gestorven en het bekeeringswerk der Friezen kon weer opgevat worden. Daartoe vestigde hij zich ten zuiden van het meer Almari, de Zuiderzee, o. a. 3 jaren te Attingohem iuxta amnem Fehta '), waar hij Gerbert tot discipel 1) naast de rivier de Vecht.



		2� kreeg. Met Attingohem wordt waarschijnlijk Achttienhoven, in Utrecht, bedoeld, palende aan de Vecht. De boorden van deze rivier moeten toen reeds zeer bevolkt geweest zijn. Op grond van een oud Utrechtsch register plaatst Van den Bergh er Zuilen, Maarssen en Loenen, waar een graaf Hatto een land bezat, door koning Otto I in het jaar 953 aan de Utrechtsche kerk geschon- ken. Deze bevat de visscherij in de rivier en de tol aan haar uitloop te Muiden, Dit getuigt, dat op de Vecht een beduidend handelsverkeer plaats vond. Deze rivier was dus niet zooals Acker Stratingh tracht te betoogen, een klein riviertje of beek te Oudwijk bij Utrecht ontsprongen, maar, zooals Asch van Wijck op aldoende gronden heeft aangetoond, een arm van den Rijn, door hevige stormen en watervloeden van loop veranderd. Nu zet Mr. Sloet uiteen, dat de kleilaag, rustende op laag- veen, langs de boorden der Vecht uit het rivierslib is ontstaan bij overstroomingen. Weten wij nu hoeveel jaren er noodig zijn om eene kleilaag van 3 M. dikte, die de hoefijzers te Nieuwersluis bedekte, te vormen, en voegen daarbij den tijd, dat de klei langs de rivier bewoond werd en dus niet meer in dikte toenam, op�1200 jaren te stellen � dan hadden wij een uitgangspunt, om althans bij benadering een dragelijk antwoord op de gestelde vraag te geven. Volgens de gegevens van Staring zijn 4000 jaren hier- voor noodig, waarbij Mr. Sloet opmerkt, dat hij de groote fout begaat om hierbij van een regel uit te gaan, welke niet de minste zekerheid geeft. Nu wendt onze oudheidkenner zich af van de aardkunde, die geen voldoend antwoord gaf, tot de geschiedenis, om van haar te leeren, wanneer men begonnen was de hoeven te beslaan. Veel wetenswaardigs geeft hij in dit opzicht ten beste, voor het onderwerp echter niet van direct belang en komt tot de gevolgtrekking, dat de Romeinen, toen zij vasten voet in het Noorden hadden, het hoefbeslag niet gekend hebben, en de Germanen het hoefbeslag hebben uitgevonden en het eerst toe- gepast. Waarschijnlijk hebben zij het hoefbeslag in het einde der 5de eeuw gekend. Het volk, vooral wat in het Noorden was gezeten, volgde slechts langzaam het voorbeeld na van Chlodovech, Koning der Franken, die het Christendom aannam. Tijdens Dagobert I, re- geerende in de jaren 628- 638, was de macht van het heidendom



		21 gebroken. V��r dien tijd moeten de hoefijzers ten offer zijn gebracht aan de boorden van de Vecht, die in een tijdruimte van 100 jaren zoodanig door natuurverschijnselen veranderde, dat zij diep onder de aarde bedolven werden. Mr. L. A. j. W. Baron Sloet eindigt zijn betoog met te zeggen: eene nadere tijdsbepaling kan ik niet geven, meer licht kan ik niet verspreiden. DE REDACTIE.



			De Sypekerk

		Wel, mijnheer Niftarlake, wat is er veel gebeurd na dien warmen middag, toen we op onzen Sypetoren stonden rond te kijken. Kort daarop stond ik weer met een heer op den toren, maar onder heel andere omstandigheden. Het was 3 Augustus en naast me had 'k een officier van H. M.'s leger. Weer keken we rond en tuurden we in de verte, maar mi in verband met de algemeene mobilisatie en de verdediging van onze linie. Wat we toen zoo al bespraken, gebeurlijkheden bij dreigenden oorlog, laat ik nu maar stil rusten, doch ��n antwoord blijft me goed in 't geheugen. Ik vroeg: en hoe komt het dan met dezen toren? Het antwoord luidde: als hij ons in den weg staat, laten we hem netjes vallen. En dat onze Sypetoren! U vroeg me toen ook naar de kerk. Mag ik U van morgen daarover iets vertellen? Zij kreeg ook haar ouden naam terug: Sypekerk. Wij, Nieuw-Loosdrechters, heetten vroeger Sijpers. Hoe onze naamverwisseling plaats had, is een stukje historie op zichzelf en worde thans niet besproken. Ook spreken we maar niet over de geschiedenis van de Sypekerk, waaraan in de laatste jaren anders nog al gewerkt is. Kleine plaatsen hebben ook hare bijzondere geschiedenissen. We liggen hier tegen het Gooi, en U weet, van hoe ouden datum zijne historie is. Wijl onze Sypekerk in 1400 gesticht is, heeft ze heel wat uit de verte gezien en van nabij mee beleefd. Het geautoriseerde af- schrift van haar stichtingsbrief berust in het archief van den tegenwoordigen Ambachtsheer en heb ik met goedvinden laten afdrukken in het Nederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis (IV, 3, 1906). Ook in dien brief staan eenige bijzonderheden, welke ori�nteerend licht werpen op onze toestanden en leef- wijzen in de veertiende eeuw, doch n� alleen dit: in dezen stichtingsbrief wordt gesproken over �de Capelle in der Sype". Zij werd bij deze acte tot parochiekerk verheven. En het ge- bouw, toen gesticht, is nu nog onze Sypekerk.



		2$ Van morgen evenwel alleen een praatje over haar bouwtrant. Haar stijl is, U ziet dat dadelijk, even eenvoudig als smaakvol. De Gothische bouw is toch maar de echte stijl voor kerken. Toch zou ik liever spreken van Germaanschen stijl, want, immers, de Gothen zijn van Germaansche afkomst en drukten ook op den bouwstijl hunner kerken een eigen stempel. Eene Germaansche kerk maakt een gansch anderen indruk dan een Romaansche kerk. De echt Romaansche kerken herinneren mij altijd aan het zwaar geweldige van het Romeinsche rijk. Ze drukken me te zwaar op den aardbodem en wijzen te weinig naar den Hemel. Dat is heel anders in de Germaansche kerk- gebouwen, wier slanke spitsbogen naar boven werken, het oog richten op den Allerhoogste, en het oor doen luisteren naar den eeuwigen God. Ziet U maar, dat doet de Sypekerk ook. Nu trof ze voor haar bouw ook een bijzonder gelukkigen tijd. Omstreeks 1400 was men in den bloeitijd van den Germaan- schen stijl. De allervroegste kerkjes zagen er hoogst eenvoudig uit, ze waren van hout en riet. Daarop kwam het steenen tijdperk, maar ook in die kerkgebouwen zat weinig idee, met hare wel rijke maar toch ook onoogelijke afwisseling in steensoorten. Eerst in de elfde eeuw begon men in ons Vaderland met eigenlijken kerkbouw, dikwijls bekostigd uit schatten door vermogende lieden geschonken. Voor de Sypekerk is hierin nog een aardig verhaal in omwandeling, verbonden aan het oude geslacht der Sypesteyns, en waarbij de kruistochten zelfs nog te pas komen, maar dat we hier toch niet wel kunnen gebruiken, omdat het ons geen enkele inlichting geeft over bouwtrant en kerkstijl. Nog in de elfde en twaalfde eeuw werden de kerken met voorliefde gebouwd aan rivieren en op hooge plaatsen en natuurlijk daar, waar heel wat menschen woonden. Dat nu was niet het geval in het oude Sijpe, waar het drassig was en weinigen woonden. Wij, oude Sijpers, behoorden in die dagen tot de binnenlanders, die nog leefden in de Romeinsche toestanden van bosschen en moerassen en heidegronden. Utrecht, het oude Ultraject, was al een groote heer. Daar had bisschop Hendrik van Vianen reeds het Domkoor gebouwd en heerschte de Dom- toren, begonnen in 1321 en omstreeks 1400 juist voltooid, met groote waardigheid en hoog gezag over de dorpstorens der omringende waterlanden. Sijpe en omstreken waren in die oudste dagen een wonder geschikt plekje om er den bekenden Floris V



		24 te vangen. Werkelijk, v��r 1400 kon Sijpe kerkelijk en geestelijk tevreden zijn met de Capelle. Van die Capelle is ttians natuurlijk niets meer overig, hoog- stens zit er nog een stukje fundament. Den bouw van deze Capelle hebben we ons misschien volgenderwijze te denken. Haar vorm was een min of meer langwerpig vierkant, buiten had ze geen steunbeeren en binnen geen dakgewelf. Gewoonlijk had men in zulke hulpkerken weinige en kleine vensters, over- spannen door eenvoudige rondbogen. Voor een eigen toren kwam zulk eene sobere kapel natuurlijk niet in aanmerking, ze mocht tevreden zijn met eene houten stelling, waarin een kleine klok hing. Ornamenten waren heel niet aanwezig, ook al omdat het maar een eenvoudig kapelletje was, maar bijzonderlijk ook, omdat men toen ter tijde nog weinig aan zulke versieringen deed. Vrij zeker werd in onze landen omstreeks de twaalfde eeuw nog weinig beeld- en lijstwerk gevonden. Zoo was de Capelle in der Sype, welke in 1400 door Fredericus van Blankenheira tot eene parochiekerk verheven werd. Toen de eerste steen van haar nieuw kerkgebouw gelegd werd, waren we, zooals ik reeds zeide, al mooi in den Ger- maanschen stijl. Er was nog niet de overlading, welke later arriveerde, tengevolge van overdreven versiering en smakelooze ornamenten. Verheven eenvoud had nog de leiding. De spitsboog gaf richting en toon. Het oog werd niet vastgehouden in aardsche en zinnelijke aanschouwing, maar blikte eerbiedig op naar de majesteit der hoogere wereld. Iets eigens bezaten onze toenmalige kerken in hare ronde pilaren, rustende op vierkante of veelhoe- kige voetstukken en gedekt door eenvoudige kapiteelen. Ziet, U kunt het nog goed aan onze pilaren merken. Kracht en be- valligheid zijn in zulke slanke pilaren vereenigd, heel anders dan bij de korte en logge vierkante Romaansche zuilen. De grondvorm der kerk was in de grootere plaatsen veelal het Latijnsche kruis, maar voor het kleine Sijpedorp was de langwerpig vierkante vorm voldoende en zelfs verkieslijk. Een steenen gewelf kreeg onze kerk niet, ook om de zachtheid van den bodem. De bovenbouw mocht niet al te zwaar zijn. En of haar houten gewelf beschilderd werd, zooals men dat elders vond, weet ik niet en vermoed ik nog veel minder. Want alles in de Sypekerk draagt alsnog het karakter van oorspronkelijken eenvoud. Merkwaardig zuiver is de richtlijn in onze kerk, en



		25 eene andere bijzonderheid is, dat de toren op kunstige wijze niet alleen tegen, maar ook in de kerk gebouwd is. Alles wijst op eenzelfden bouwmeester. Alleen het tegenwoordige dak, dat nu wat stijf en minder bevallig afsteekt bij het geheel, zal oor- spronkelijk wel ianders, in drie�n gedeeld, geweest zijn. Dan lagen de daken der beide zijbeuken wat lager dan het dak over het middelschip. Dikwijls heb ik gezocht naar den naam of eenig teeken van den bouwheer, maar ik kon niets vinden. Doch, hoe hij ook heette, hij leverde een mooi stuk werk, waarop het na- geslacht met dankbaar welgevallen schouwt. Het koor is wat smaller dan de kerk en heeft den vorm van een veelhoek. Het dak is hooger en er is wat meer versie- ring in te vinden. En hoe ook van bestemming veranderd, het draagt nog duidelijk de sporen van vroegere gewijdheid, getuige het nog aanwezige priestergraf. Of er bepaalde ornamenten in dit heiligdom waren? Dan zijn ze in de dagen der Hervorming weggenomen of met kalk overpleisterd. Doch alweer, ik vermoed liet niet, want werkelijke versiering kwam nooit aan het licht, en het eigen karakter der Sypekerk, rustige eenvoud, liet wel geen ornament toe. Veel is zeker ook in deze kerk veranderd, maar dat eigen karakter bleef bewaard. En wie van de Sypekerk der vroegere dagen een schoonen en verheven indruk wenscht te ontvangen, bestudeere den bekenden schilder Bosboom, die ook deze kerk op doek bracht. Wellicht heeft hij wat al te vrij zijn kunstenaars- talent laten spelen, maar in zijne groepeering ligt karakter en stemming. Uit het hooge koor valt een zacht en vriendelijk licht op eene oude Protestantsche gemeente. In hoogere wijding luis- tert ze, nog aan het begin van den dienst, naar haren voorlezer. En uit den ouden Bijbel ruischt door de stille gewelven: Uwe majesteit, Meere, is boven de hemelen. LOOSDRECHT. G. VELLENGA.



			Over oude tuinen langs de Vecht.

		Er zijn nog plaatsen in ons land, die wij afgelegen noemen, waar de spoor niet langs komt, waar de automobiel zich niet op de wegen waagt of er geweerd wordt. In die dorpen kan men nog in de stemming komen van vroegere tijden, zich ver- beelden dat men tot vorige geslachten behoort; in allen gevalle begrijpen dat de menschen daar nog leven en werken, zooals hunne voorvaderen v��r eeuwen het deden en sterven zooals zij, voldaan over het vele goede, dat zij genoten hadden; wat wij nu soms, zoo ten onrechte meestal, als zoo weinig beschou- wen. Hier leven nog de landman en de burger in hun oude huisje, �de kleene woning, verheerlijkt door de liefde en trouw", zooals Borger zong; hier zien wij ze in hunne tuintjes op de bank zitten, bewonderende den groei der planten en der bloe- men bloei. En die tuintjes zijn hun trots; en zij hebben gelijk. Want het zijn de overblijfselen van eene verloren gegane kunst- uiting, eenmaal algemeen, later veracht en vervangen door andere uitingen, die met de kunst maar heel weinig te maken hadden. In de 17de en 18de eeuwen en reeds vroeger was ons land beroemd om zijne tuinen en zijn tuinbouw. Zoowel in de tuin- kunst als in de botanie boden de Nederlanden eene leerschool aan Europa. Waar ter wereld vond men meer en mooiere tuinen dan hier, waar het geheele land als een tuin was. De beroemde Zwitsersche geleerde Albrecht Haller, die tusschen 1723 en 1727 een paar malen ons land doorreisde, geraakte telkens in verruk- king, zoodra hij de grenzen overkwam. �Nergens, zoo schreef hij, zijn zooveel aangename tuinen". En dit getuigden zoovelen. De Vechtstreek was in de 18de eeuw bekend wegens hare vele lustplaatsen. Hier bouwden de rijke kooplieden zich weelderige woningen, waar zij de vrije lucht en de genoegens van het buitenleven konden smaken; hier wijdden zij zich aan de lief- hebberij voor zeldzame planten en bloemen.



		27 Aan hen is te danken dat vele oude namen van heerlijk- heden nog in de herinnering voortleven, dat oude eerwaardige huizen en kasteelen in stand bleven. En deze menschen, die de waarde van het geld kenden, hadden het talent om uitgaven te doen, die evenredig waren aan hunne inkomsten en lieten aan hunne kinderen niet alleen geld maar ook fraaie buitenplaatsen na. In de 18de eeuw bewoog de tuinkunst zich bij ons in eene nieuwe richting, De geest van Le Notre was ook tot ons geko- men. De oud-Hollandsche tuinen vond men nu te deftig, te ern- stig; men verlangde een meer vroolijke en weelderige omgeving. De roem van Le N�tre was over onze grenzen gegaan; de heer- lijkheden van de koninklijke tuinen in Frankrijk prikkelden de rijke Hollanders tot navolging; al konden zij geen millioenen aan hunne tuinen besteden, tonnen gouds hadden zij er voor over. En wat zij lieten maken, was met overleg en smaak gemaakt; het was rijk, doch degelijk. Het merkwaardigste was, dat deze navolging van Le N�tre feitelijk een nieuwe uiting in de tuinarchitectuur bracht. Want hoewel men den stijl van het werk van Le N�tre navolgde, volgde men niet slaafsch zijn werk na. Zoo kreeg men iets dat toch weer heel iets anders was dan hetgeen hij gemaakt had. Alleen reeds het feit, dat Le N�tre geen eigenlijke tuinen gemaakt heeft, (er is slechts ��n ontwerp van kleineren tuin aan hem met grond toegeschreven), geeft reeds iets oorspronkelijks aan het Hollandsche id�� van tuinen in zijn stijl. Want Le N�tre werkte steeds in het groot; hij maakte parken, waarin alles groot en grootsch was, waarbij het begrip van ruimte en perspectief hoofdzaak was. Dit kon men in tuinen van geringe grootte niet navolgen. Feitelijk waren die tuinen er ook al v��r Le N�tre; vele door hem steeds gebruikte motieven en versieringen waren hier al lang v��r hij ze toepaste en hij heeft die aan de Nederlanden ontleend. Veel nieuws heeft hij niet bedacht. Zijn verdienste bestond in het scheppen van groote, prachtige werken, waarin hij de hem bekende motieven, in het groot en op andere wijze, met enorm veel smaak toepaste in den stijl van zijn tijd, dien van Lodewijk XIV. En vooral het toepassen van dien stijl in de Hollandsche tuinen gaf er het cachet van Le N�tre aan. De Louis XIV stijl is rijk in versieringen; hierbij treden de



		28 sterke kleuren en het verguldsel bij het ornament sterk op den voorgrond, terwijl het beeldwerk er geheel bij behoort. Hoewel reeds op het einde der I7de eeuw eenige grootere parken, o. a. het Loo, in den stijl van Le N�tre veranderd waren, begon deze stijl toch eerst een kwart eeuw later algemeen in den smaak te vallen. Toen was Le N�tre al dood (1700) en Lodewijk XIV eveneens reeds overleden (1715); en diens stijl had men in Frankrijk van zich afgeschud, zooals men alles wat aan dat tijdperk herinnerde van zich afwierp. Want de laatste jaren van den koning waren somber en vreugdeloos geweest; alles haakte nu naar vroolijkheid en weeldebetoon. Het hof onder den Regent gaf op de buitensporigste wijze het voorbeeld. Dat dit invloed op de mode moest hebben spreekt van zelf; de stijl van Louis XV, reeds geboren onder het Regentschap, kwam tol volle ontwikkeling. Zij was echter lang niet zoo ge- schikt voor toepassing in de tuinkunst als die van Lodewijk XIV. Vandaar dat zij deze hierbij dan ook niet kon verdringen. Toen men nu hier in het begin der 18de eeuw met het maken van tuinen in den stijl van Le N�tre begon, was deze eigenlijk al uit de mode en was de landschapstijl al in aantocht, die zich tegen allen symetrischen aanleg zou keeren. Intusschen tuinde men hier rustig door en in het midden der 18de eeuw waren de Le N�tre tuinen hi^r algemeen en wilde men van geen landschapsstijl hooren. Eene verklaring hiervoor is dat deze tuinen algemeen bewonderd werden en door de bestrijders van den opkomenden landschapsstijl, die trouwens in den beginne overal vele waren, als eene verbetering van den symetrischen stijl werden beschouwd. Hierdoor kwam in ons land de tuinkunst op een oorspronkelijk en eigenaardig standpunt te staan. Dat die tuinen werkelijk mooi en rijk waren kan men duidelijk opmerken als men de vele, nog bestaande afbeeldingen er van beziet en leest wat de tijdgenooten in andere landen er over schreven. In 1719 verscheen het prachtwerk �De zegepralende Vecht" door A. de Leth, waarvan ook eene Fransche uitgave bestaat onder den titel: �La triomphante rivi�re de Vecht". Van iets lateren tijd is het werk: �De Vechtstroom van Utrecht tot Muyden verheerlykt door honderd gezichten" met uitvoerig beschrijvend dichtstuk van Claas Bruin.



		29 Nadere bijzonderheden omtrent de latere lotgevallen van deze buitenplaatsen werden het vorige jaar door Dr. J. A. Portengen in dit jaarboekje gegeven. De voornaamste versieringen op deze lustplaatsen waren: Ie. de hooge hagen. Deze dienden minder tot afsluiting van den tuin, doch hadden groote decoratieve waarde doordat zij in allerlei vormen gesnoeid waren, nissen met beelden hadden, enz.; 2e. de figuurperken, van palm, gras of bloemen; 3e. de beeldwerken; 4e. de groote ijzeren inrijhekken; 5e. de geschoren taxus en buxus boompjes; 6e. de waterwerken; 7e. de bouwkundige versieringen als galerijen, bruggen, kleine gebouwen, enz. Het is niet mogelijk deze in een kort bestek te behandelen; alleen kan opgemerkt worden dat al deze werken zeer kostbaar waren, zoowel wat het onderhoud als het tot stand brengen betrof; vooral de waterwerken, waarbij de verborgen fonteintjes iets specifiek Hollandsch waren. De beeldwerken waren vele, dikwijls door bekende kunstenaars gewrocht in marmer, steen en lood. De Zweedsche astronoom Ferner vertoefde in 1759 vijf maanden in Nederland. In zijn dagboek deelt hij veel inleressants over de tuinen mede die hij hier en daar zag. Zoo over die van het Huis ter Meer te Maarssen en het Huis Driemondt in het Gein, dat van aanleg 500000 gulden had gekost. Bij lateren verkoop bleek de waarde van het lood der beelden en water- leiding alleen reeds 16 a 17000 gulden te bedragen. Het onder- houd kostte toen ongeveer 1000 ducaten 'sjaars. Een onbekende schrijver (Bemerkungen eines Reisenden durch Deutschland, Frankreich, England und Holland, 1775), prijst ons land bovenmate. �De buitenplaatsen en tuinen langs de Vecht, maken den tocht op die rivier zoo mooi als de ver- beelding zich maar kan voorstellen. Zij volgen elkaar, tot Breukelen toe, gedurende meer dan een uur onafgebroken op, zoodat de eene lusthof onmiddellijk grenst aan den volgenden". Vele van die buitenplaatsen zijn door dichters bezongen; ook de eigenaren luchtten wel eens hunne vreugde en dankbaar- heid in versmaat. Hoogvliet bezong Zydebalen, van Hoogstraten, Francius en Broekhuizen deden dit Maarsseveen. C. Huyghens Goudestein, Claas Bruin Petersburg, C. Lescaille Doornburg, enz.;



			30 terwijl de graveurs vele werken van schilders en teekenaars in prent brachten. Zoo bestaat nog eene prent met de afbeelding der orangerie en serre van Gunterstein door J. Mulder, terwijl reeds vroeger W.

		Qunterstein. Oranjerie en Serre. Swidde eene prent graveerde: Veue g�n�ralle du chasteau de Gun- terstein et Depandances. Willem Swidde ad vivum delin, et fecit". Velen van de bezitters van dergelijke tuinen waren goede plantenkenners; door het invoeren van zeldzame buitenlandsche gewassen, door het kweeken er van bevorderden zij de studie der botanie en bevoordeelden tevens den handel; zoodat ons land eene marktplaats voor zeldzame bloemen en planten werd. Onder hen moet vooral genoemd worden Agneta Blok, die een der eersten, zoo niet de eerste was, die rijpe vruchten van ananassen won op hare lustplaats Vijverhof aan de Vecht bij Nieuwersluis. Zij was eene bekwame vrouw, die wegens hare kennis van bloemen en planten den eervollen bijnaam kreeg van Flora Batava (niet haar Buiten, zooals A. de Leth in zijn werk mededeelt) en aan wie de Staten van Utrecht in 1700 een gedenkpenning vereerden, op welker keerzijde �Vijferhof" staat afgebeeld. Vondel, die een volle neef was van haar eersten man, Hans de Wolff, maakte vier gedichten op haar. Uit het



			31 eene, ter eere van haar 39sten verjaardag, blijkt dat zij zich niet alleen met de botanie, doch ook met de tuinarchitectuur bezig hield.

		Koepel van eene lustplaats aan de Vecht. Van al die vroegere grootheid, van al die mooie lustplaat- sen en tuinen langs de boorden der Vecht, wat is er nog van over? Zoo goed als niets. De voorstanders van den landschaps- stijl hebben dat alles weggevaagd, onder het motto dat alleen het natuurlijke in den tuin mocht heerschen; een ideaal, dat zij nooit tot werkelijkheid hebben kunnen brengen en dat wel de grootste uiting van wansmaak in de tuinkunst heeft tengevolge gehad. Enkele buitenplaatsen uit die periode zijn, toen de oor- spronkelijke aanleg vergroeid was, toen de fraaiigheden vergaan waren, dikwijls ook door den beteren smaak van latere bezitters nog mooi geworden. Doch eerst in den laatsten tijd heeft men weer beter begrip gekregen, hoe de kunst en de natuur kunnen samenwerken en ziet men daar mooie uitingen van. VAN SIJPESTEIJN.



33 zegel in was, gehecht aan een koopacte uit h�t jaar 1627; terwijl op het Rijksarchief van de provincie Utrecht een papieren relief- zegel aanwezig is, bevestigd aan een getuigen-verklaring omtrent de jurisdictie der naburige gemeenten, afgelegd te Vreeland, anno 1638. Op beiden is de handeling van den heiligen Maarten met den bedelaar duidelijk afgebeeld, en hoewel deze acten uit de eerste helft der zeventiende eeuw dat��ren,'is het oorspronke- lijke ontwerp daarvan waarschijnlijk wel een paar eeuwen vroeger vervaardigd.

	Een oppervlakkige vergelijking van de afbeeldingen der beide Heiligen doet al dadelijk zien, dat ze groote overeenkomst met elkaar vertoonen, aangezien beiden te paard gezeten zijn en beiden hun wapen hebben getrokken, zoodat een verwisseling alleszins voor de hand ligt. Omtrent de in beeld gebrachte barmhartigheid van Si. Maarten deelt de overlevering mede: ')

			St. Maarten, oorspronkelijk een Romeinsch krijgsman, lag anno 332 in garnizoen te Amiens. De winter van dat jaar was buitengewoon koud, zoodat vele personen ver- kleumd langs den weg werden gevonden. In dien tijd ont- moette Maarten een gebrekkigen man, nagenoeg ongekleed en bibberende van de ko�. Begaan met zijn lot, hakte hij met zijn zwaard zijn mantel in twee�n en gaf daarvan een stuk aan den bedelaar. In den hieropvolgenden nacht droomde hij dat Jezus, gehuld in den halven mantel, tot de Hem omringende engelen zeide: �Weet gij, wie Mij aldus heeft gekleed? Maarten, die tot nog toe niet gedoopt is, heeft Mij hiermede tegen de koude beschut". Ten gevolge van dit visioen, haastte hij zich om den doop te ondergaan, zijnde toen in zijn 23ste levensjaar. Na den krijgsdienst te hebben verlaten, leed hij gedurende vele jaren een teruggetrokken en godsdienstig leven en werd in 371 tot Bisschop van Tours gekozen.

		') Sacred and Legendary Art, bij Mrs. Jameson. Volume 11, pag. 721.



				34

Het verhaal betreffende de voorgestelde heldendaad van St Joris luidt 1):

		Geboren onder de regeering van Keizer Diocletianus, diende George van Cappadoci� omstreeks 750 als tribuun (hoofdman) in het Romeinsche leger. Op weg zijnde, om zich naar zijn legioen te begeven, kwam hij voorbij Selene in Lybi� (anderen meenen dat het Beyro�t in Syri� is geweest) en trof de bevolking der stad in wanhoop aan over de vele slachtoffers, die daar door een reusachtigen draak werden gemaakt. Om het monster van de stad verwijderd te houden, bracht men het dagelijks een paar schapen, die, toen de voorraad daarvan was uitgeput, vervangen werden door twee kinderen, welke door het lot werden aangewezen. Nu had de Vorst des Rijks een dochter, Cleodolinda geheeten, die op zekeren dag evenzoo door het lot den draak ten offer viel. Te vergeefs bood de vader de helft van zijn bezittingen aan, om zijn dochter vrij te maken: slechts acht dagen uit- stel kon hij verkrijgen, waarna het slachtoffer, in vol ornaat, weenende naar het verblijf van den draak werd geleid. Omstreeks dien tijd kwam St. Joris, gezeten op zijn edel ros, door deze streek en naar de oorzaak van haar leed gevraagd hebbende, riep hij uit: �Vrees niet, ik zal u bevrijden". Toen de draak dan ook uit zijn verblijf te voorschijn kwam, sloeg St. Joris een kruis, reed op hem toe, en door- stak hem, na een hevigen strijd, met zijn speer. Nadat het monster gekneveld was, namen zij het mede naar de stad. De angstige bevolking werd door St. Joris gerust gesteld, die, wijzende op de macht van het Geloof, velen tot het Christendom bekeerde. St. Joris hieuw den draak den kop af; hij werd door den Vorst met kostbaarheden overladen, welke door hem evenwel aan de armen werden geschonken. Hierna zette hij zijn reis naar het Heilige Land voort. De bijzondere vereering van St. Joris, als St. George, in Engeland dagteekent uit den tijd, dat Koning Richard de Eerste gedurende de Kruistochten zijn leger onder de be- scherming van dezen Heilige stelde.

			* * *

	1) Sacred and Legendary Art, bii Mrs. Jameson. Volume II, pag, 398.



		35 Het �Slot Vredelant" in 1260 door Henric van Vianden, Bisschop van Utrecht, �een wakker oorlogsheld i), opgebouwt om de stroopingen der Heeren van Aemstel te beteugelen, maar ook �tegen het muyten der omliggende boeren", verkreeg reeds anno 1265 stedelijke rechten. Dat deze Kerkvorst zijn bevoorrechte stichting onder het patronaat van St. Maarten heeft gesteld, blijkt uit zijn uit de Dom- of St. Maartens-kerk te Utrecht afkomstig grafschrift 2): f 2 Juni 1267. Struxi Martine Vredelant pro pace tuorum Pace beatorum fruar ut tecum sine fine. (Ik heb, o Martinus, Vredelant gebouwd, voor den Vrede der Uwen, Opdat ik met U voor eeuwig den vrede der gelukzaligen geniete.)

			Doch niet alleen dat dit grafschrift reeds een duidelijke aanwijzing geeft, welke Heilige verband houdt met de ge- schiedenis van Vree- land : de zaak wordt beslist door een in de Kroniek van Beka 3) voorkomende afbeel- ding, die zonder twij- fel ook ten grondslag heeft gelegen aan het hiernevens vermelde zegel en evenzeer aan het opnieuw vastgestelde off icieele Wapen dezer Ge- meente, waarbij St. Joris voor goed zijn plaats moest afstaan aan St. Maarten, Bij Koninklijk Besluit van 17 Mei 1889, No. 25 werd het wapen der Gemeente Vreeland nader vastgesteld op: 1) Historie ofte Beschrijvinge van 't Utreclitsche Bisdom. Door H. V. R. Te Utrecht bij Hermanus Besseling, 1747. 2) Mr. S. Muller. Drie Kroniekjes v��r Belca's tijd. 3) Belca. De episcopis Ultrajectinis, Utrecht 1643. pag. 90.



		36

een burcht van keel, het dak van lazuur, daar- boven een schild van keel, beladen met een kruis van goud (wapen van het voormaligeSticht van Utrecht) en beneden St. Maarten te paard, met zijn zwaard een pand van zijn mantel afsnij- dende ten behoeve van een hem volgenden bedelaar. Op grond alzoo van den tekst van het graf- schrift van Bisschop Henric en de afbeelding van Beka, kan er voor den vervolge nimmer meer eenige twijfel rijzen omtrent de identiteit van den Heilige, die op het Gemeentewapen van Vreeland behoort te worden voorgesteld. Ik eindig met de betuiging mijner erkentelijkheid aan den heer L. Schiethart, Burgemeester van Vreeland, voor de wapen- afbeeldingen, welke deze bijdrage illustreeren, alsmede aan den heer M. Middelberg, te Loenersloot, voor de verstrekking van bronnen.

	Vreeland, Paschen 1915.		Dr. J. A. P.
			Dr. J. A. P.



		HET WAPEN VAN MUIDEN

	De gevelsteen van 5tarnheim

Wanneer men van het station Abcoude langs het schilder- achtige riviertje het Gein wandelt in de richting van de bekende uitspanning �De Vink", bereikt men na vijf minuten een eenvou- dige boerderij, �Starnheim". In een koopbrief van 2 Maart 1805 wordt deze �Sterrenheim" geheeten. Het eerste gedeelte van den naam wordt hierdoor aanstonds verklaard; het laatste gedeelte �heim" wil zeggen: �heerlijke hof of hoeve". De gevelsteen van Starnheim, lang 123 c.M. en breed 82 C.M., trok reeds veler aandacht. Jammer, dat hij eenige jaren geleden geverfd is en hierdoor iets van het oorspronkelijke in- boette. Zooals de hierbij gevoegde afbeelding aangeeft, zien wij links een meerman, het hoofd bedekt met zeewier, in de rechter- hand houdend eene zeventandige vork. Aan de rechterzijde is eene meermin gebeiteld; deze heft met de rechterhand, en de meerman met de linkerhand eene zespuntige ster omhoog. Onder deze figuren lezen wij: My lucht diin star. 2 Petri 1 .19. Boven de letters M, Y, U, D, I, N, A, die als kapitalen zijn gebeiteld, staat een sterretje. Wat wil dit alles beteekenen? De bewoners en de eigenaar konden mij geen nadere aanwijzing verstrekken. Het huis met dezen gevelsteen zal wel een der landhuizen of �heeren-optrekken" geweest zijn, zooals er vele, ruim een eeuw geleden, in het Gein gevonden werden, en er heden nog