OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDE GRACHT 231 - UTRECHT - TEL. 2006

Het verheugt ons, dat oude en nieuwe medewerkers, door
het schrijven hunner artikelen, ons weder in staat hebben gesteld
om het jaarboekje uit te geven. Aan allen onzen dank!

Aangezien de Vechtstreek nog vele Jaren de stof kan leveren
om onze jaarboekjes te vullen, worden bijdragen voor den
volgenden jaargang gaarne door ons tegemoet gezien.

De Redactie van het Jaarboekje :

J. O. Th. OREVENSTUK.
Dr. D. A. W. H. SLOET.
September 1921. J. W. VERBURGT.

Mr. Dr. F. A, C. Graaf VAN LYNDEN VAN SANDENBURG,
Commissaris der Koningin te Utrecht.

J. W. VERBURGT, Utrecht, Voorzitter.

J. G. Th. GREVENSTUK, Baambrugge, Secretaris.

D. DE ZWART JR., Abcoude, Penningmeester.

Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude, Bibliothecaris.

J. D. BASTERT, Breukelen.

W. H. KOOMANS, Abcoude.

Dr. J. A. PORTENGEN, Vreeland,

Ankeveen: Mevr. H. W. J. SCHAAP�VAN der Pek.
Breukelen: V. L. Baron VAN BOETZELAER.

M. ONNES VAN NYENRODE.
Kortenhoef: J. WARMOLTS.
Loenen: E. A. H. A. VAN DE VELDE.

N. BASTERT.
Loosdrecht: Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN.
Maarssen: Dr. A. M. HARTOG.

Mr. W. H. K�HLER,
Maarsseveen: WILLEM VAN LEUSDEN.

Mr. W. B. WESTERMANN.
Nieuwersluis: Mr. H. J. DOUDE VAN TROOSTWIJK.
Utrecht: Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN.

E. G. WENTINK.
Vleuten: KEES VALKENSTEIN.

Vreeland: L. SCHIETHART.
Zuilen: F. C C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN.

Mej. D. van Doorn.
J. G. Th. Grevenstuk.
Th. E. Grevenstuk.
C. P. de Groot.

C. F. Jonkhart.
A. Schoenmaker.
E. W. Wljers.

Mevr. E. H. Rutgers van
Rozenburg�B"*e van

Hardenbroek.
Bilthoven :

K. P. Maclaine Pont.

D. J. M. Bianchi.
Johan Bleeker.

V. L. Baron van Boetzelaer.

Mr. M. P. Th. a Th. van der

Hoop van Slochteren.
C. de Jonckheere.

E. B. van Julsingha.
I. A. Lantsheer.

H. J. van 't Lindenhout.

M. Onnes van Nyenrode.

Deken P. W. A. Pieck.

Kapelaan W. M. A. van Rijn.

E. P. W. van Schaick.

Jhr. P. P. de Beaufort.

J. M. C. van Kempen.

Mevr. Roos Vlasman-Linge-

man.
Pastoor Dr. D. A. W. H. Sloet.
J. Trouw.

Luit. I. Th. H. van Weeren.
F. D. Wattjes.

M. G. H. Andriessen.

Th. J. Verrijn Stuart.

Mr. P. L, de Vries Feljens.

Mevr. H. W. J. Schaap�van
der Pek.

Kapelaan H. J. Hageman.

Laren :
Mevr. W. M. Terpstra-Reerink.

Mr. E. van Beusekom.

|. H. C. van Reenen Jr.

N. W. Baron van Till.

E. A. H. A. van de Velde.

Pastoor B. j. Brouwer.
Mevr. de Wed. G. A. A.
Middelberg-Hallmann.

Prof. Bouman.
C. J. Hacke van Mijnden.
Jhr. Q. J. van Swinderen.
Jhr. C. H. C. A. V. Sypesteyn.
W. Voogsgeerd.

Pastoor Dr. Alph. Ari�ns.
P. Broeksmit.
S. I. Cambier van Nooten.
R. H. Driessen.

F. J. de Freytag.
A. M. Hartog.
Kapelaan A. van Hofslot.
S. P. ten Holt.

J. M. de Muinck Keizer,

Mevr. S. A. de Snoo�Sillevis.

Mr. W. F. E. Spiering.

Mej. J. M. E. Willink v. Collen.
Mej. M. E. Willink v. Collen.

Mevr. J. M. Osieck�de Haan.

Mr. D. [. A. Baron van
Harinxma thoe Slooten.

Bureau der Rijkscommissie
voor de Monumenten.

Groningen :
Kapelaan F. J. Schoemaker.

Haarlem :
C. Maarschalk.

Heemstede :
W. Ader.

C. L. Heek.
L. G. Kardoes.
J. C. Keg.
Kolonel E. Luden.
J. Lugt.
C. Metselaar.
P. A. Pijnappel.
Dr. M. Sch�nfeld.

Kortenhoef:
Ds. J. van Bruggen.

Bibliotheek der gemeente

Rotterdam.
Dr. F. A. Schalij.

Pastoor L. J. van der Heijden.

Jhr. C. H. Hooft Graafland.

Mr. J. Hooft Graafland.

Jhr.J.K.Lampsinsv. d Velden.

Jhr. L. Quarles van Ufford.

Vleuten :
Kees Valkenstein.

W. H. M. Brouwer Ancher.

G. H. Hooft van Vreeland.

Dr. J. A. Portengen.

De Vaursche:
E. Tegelberg.

Weesp :
W. A. van Dockum.

Weesperkarspel :
J. C. F. Bletz.

Dr. A. R. van Linge.

Kapelaan J. J. Swildens.

C. W. E. V. Voorst v. Beest.

J, P. van Voorst van Beest.

J. P. de Keizer.
Willem van Leusden.
Frans Smithuysen.
H. Schoenmaker Ezn.
Mr. W. B. Westermann.
Mr. S. R. Wolters.

Mijdrecht :
Pastoor J. Heerschop.

Nederhorst-den-Berg :

Mej. J. W. H. Spruit.

Mevr. de Wed. C. W. G.

Cruys.
Mr. H. J. Doude v. Troostwijk.
Mr. U. H. van Notten.

G. Th. C. Callenfels.
Th. E. B. Houders.
M. H. Ladd�.
J. L. Thielking.

F. C. C. Baron van Tuyll
van Serooskerken.

F. L. S. F. Baron van TuySerooskerken van Zuy

Zwolle :
Dr. G. A. B. Fijn van Draat.

Amsterdam :
Mr. R. H. Erdmann.

Hilversum :
,De �ooi- en Eemlande

Abcoude: Ds. C. \. H. Verweijs.

Bussum:
|an de Grijs.

G. Feringa.
J. van Heerden.
W. C. Smuling.

S. Breuninghoff.
A. Griffioen.
J. H. M. [anse.

Kampen:
M. Ferniiout.

\. N. Hienscli.
J. C. Koops.

's-Gravenhage:
Mej. Dr. A. ]. Portengen.

C. J. Doude van Troostwijk, oud-Burgemeester van Abcoude-

Baambrugge en Abcoude�Proostdij.
Til. I. G. M. Wagener, Maarsseveen.
John van Lennep, 's-Graveland.
H. Schoenmaker Sz., Maarsseveen.

Op de algemeene vergadering, den 18en Juni 1920 ten huize
van ons bestuurslid Jhr. Lampsins van den Velden te Utrecht
gehouden, werd door den secretaris verslag uitgebracht over het
afgeloopen genootschapsjaar. De rekening van den penning-
meester werd nagezien en accoord bevonden en vervolgens door
de vergadering goedgekeurd.

De aftredende bestuursleden Mevr. H.W.j. Schaap�van der
Pek voor Ankeveen en de heeren N. Bastert voor Loenen,
W. van Leusden en Mr. W. B. Westermann voor Maarsseveen,
Mr. W. H. Kohier en Dr. A. M. Hartog voor Maarssen, V. L. Baron
van Boetzelaer en M. Onnes van Nyenrode voor Breukelen,
jhr. C. H. C. A. van Sypesteyn voor Loosdrecht werden als
zoodanig herkozen.

Na bespreking van de vraag of het, met het oog op de steeds
stijgende kosten van drukken gewenscht zou zijn om het jaar-
boekje om de twee jaren uit te geven, werd met groote meerder-
heid besloten om het boekje, zooals tot dusverre, ieder jaar te
doen verschijnen.

Voor de tweede excursie naar het kasteel Nyenrode werden
tot leden der commissie benoemd de heeren J. D. Bastert,
Colenbrander en de Zwart.

Bovendien werd besloten ook nog eene excursie te houden
naar Breukelen, waaraan alle leden, donateurs en begunstigers
konden deelnemen, waarvoor dezelfde heeren als commissie
werden aangewezen.

Na afloop van de vergadering bleven de leden nog geruimen
tijd gezellig bijeen in den tuin, waar een muziekkorps verschillende
stukken zeer verdienstelijk ten gehoore bracht.

De beide excursies slaagden uitnemend. Die naar Breukelen
werd 28 September gehouden. De deelnemers kwamen bijeen
in �het Statewapen" en wandelden gezamenlijk naar �Gunterstein",
waar het prachtige park en het monument werden bezichtigd.

Daarna trok men naar de buitenplaats �Kweekhoven" van ons
medelid C- W. Matthes, waar de fraaie oude meubelen en

antiquiteiten werden bewonderd, waarna een bezoek werd
gebracht aan zijne orchide�n-kweekerij.

In de Herv. Kerk werd het gezelschap verwelkomd door den
burgemeester, terwijl de predikant en verder de kerkelijke autori-
teiten bijna voltallig aanwezig waren. V��rdat de rondwandeling
door de kerk begon gaf ons medelid Naerebout een overzicht
van hetgeen er in de kerk te zien was, welk overzicht in het
jaarboekje zal worden opgenomen.

In de Kath. kerk werd het gezelschap ontvangen door onze
medeleden de Hoog Eerw. deken Pieck en kapelaan van Rijn,
die zich beijverden om de kostbare kunstvoorwerpen te toonen
en te verklaren.

In de Herv. zoowel als in de Kath. kerk werd het orgel tijdens
het bezoek bespeeld.

Deze kleine excursie is wel een van de aardigste en leer-
zaamste geweest. In betrekkelijk weinig tijd had men veel gezien
en het was eene bijzonderheid, dat het gezelschap overal door
medeleden ontvangen en geleid werd.

Op 13 October werd het Kasteel Nyenrodedoor het tweede
en laatste contigent leden bezichtigd. Aangezien in het vorig
verslag reeds uitvoerig melding is gemaakt van het eerste bezoek
kan hier met deze vermelding worden volstaan.

Het kerkbestuur van Kortenhoef verzocht om vanwege ons
genootschap een lid te willen benoemen in de commissie voor
het herstel der Ned. Herv. Kerk aldaar. Ons medelid E. R. D. Schaap
hiertoe benoemd, nam als zoodanig zitting.

Het aantal leden is nog een weinig gestegen, al werden door
vertrek uit de Vechtstreek en door overlijden enkele leden verloren.

Lezingen konden nog niet worden gehouden, doch in den
a.s. winter hoopt het bestuur hierin te kunnen voorzien.

Het jaarboekje wordt door de leden zeer op prijs gesteld;
wanneer de buitensporig hooge drukkosten wat gematigder
worden, zal de omvang weer uitgebreid kunnen worden.

Met den wensch, dat het Genootschap steeds meer in bloei
moge toenemen, wordt dit verslag besloten.

Uitgebracht op de Algem. Verg. De Secretaris.

in het Hotel de Kampioen, J. G. Th. GREVENSTUK.

te Nieuwersluis,
28 Juni 1921.

STAAT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN OVER HET P^e GENOOTSCHAPSJAAR 1920.

nog ontvangen over 1919. � 17.50

180 Leden ....... �450.�

3 Donateurs...... � 20.�

23 Begunstigers..... � 23.�

Bijbetaald door 3 leden . . � 4.50

Opbrengst verkochte jaarboekjes . . .
Excursies:

Bijdrage 66 deelnemers......

Nadeelig Saldo op heden. . . . . .

Nadeelig saldo vorig jaar......

Jaarboekje 1920.........

Excursie dorp Breukelen en kasteel

Diversen............

Invallen der Franschen in de Vechtstreek
in 1672 en 1675,

Het geschiedblad meldt, hoezeer de Fransche troepen in de
bange jaren 1672 en 1673, toen ons land in oorlog was gewikkeld
met Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen, ook in de Vecht-
streek huishielden. Wij willen de kennis hieromtrent nog een
weinig uitbreiden met een viertal documenten, die duidelijk de
ellende aantoonen, waarin de bevolking dier streek verkeerde.
Wij vonden de drie eerste documenten in het gemeente-archief
van Loosdrecht, het vierde in 't archief op den Sypesteyn aldaar,

Holland hief van zijn vermogende ingezetenen in 1672 een
buitengewone belasting. Het Bestuur van Loenen-Kronenburgs-
gerecht, tot pasgenoemd gewest behoorende, vroeg in een request
aan de Staten van Holland ontheffing van die belasting wegens
den desolaten toestand van dat gerecht tengevolge van den
oorlog. De inhoud van dat request luidt aldus:

Aen de Ed. Groot. mog. heeren,
de Staten van Hollant en Westvriesland.

Geven reverentelijcken te kennen, Schout, Buijrmeesteren en
gerechte van Loenen Croonenburchs gerecht, hoe dat het uwe
Ed. Gt. mog. gelieven is geweest tot betaelinge van de militie,
en andere lasten van lande te consenteren en te bewilligen een
capitale leeninge bij alle de vermogende ingezetenen en gegoeden
in den lande van holland en westvriesland te doen naer de
proportie van taxatie, waerinne deselven tegenwoordich in den
200=n penninch aengeslagen zijn � alles in conformiteit van
de resolutie bij uwe Ed. Groot mog. genomen en de waer-
schuywinge van dato den 14 juli deses jaeres 1672 alomme
gedaen publiceeren. En dat van wegen u Ed. Groot mog. des
wegen oock aenschrijven aen de supplianten is gedaen en gelast
de gelden volgens het quohier in den haren geformeert tot de
voors. capitale leeninge te verzorgen, in conformiteit van gemelte

u Ed. Groot. mog. resolutie en waerschouwinge deswegen alomme
gedaen. Dat mede zij suppl. van des te doen en die capitale
leeninge te verzorgen, niet souden in gebreeclte zijn gebleven,
maer de beveelen van Uwe Ed. Groot � mog. hebben achter-
volcht en gehoorsaamt met die promptitude als het behoort. Indien
het selve eenigsints doenlijck waere geweest. Doch dat het,
Godt beter't, tot groote droefheyt en leetweesen van de suppl.
is gebeurt, dat tentijde de Franschen de eerste reijse Croonen-
burch innamen, de suppl. deselve voor twee a drie dagen hebben
moeten voorsien van broot, bier en andere eetbare waeren,
ende wijders aen den Generaell moeten opbrengen eenige scheepen
hoij, boter en anders, en wanneer het selve weder bij de staten
militie was ingenomen en beset, zoo hebben de suppl. die sol-
daten weder moeten provideren van eenige tonnen bier, broot,
kaes, boter en andere behoeften. Ende naderhant op 't bevel
van der franschen commandant eenige luijden gesonden naar 't
huijs te nieuwen roode om aldaer Ie arbeyden, welck arbeyts-
loon sij suppl. ter somme van over de 80 gul. hebben moeten
betaelen; voorts noch eenige arbeijtsluijden op't bevell van sijn
vorstelycke Gen. Prins Maurits hebben moeten in 't werck
stellen aende fortificatie van Croonenburch, dewelcke noch
onbetaelt zijn. En een mercklycken somme voor arbeijtsloon sal
comen te voorsien; wijders is noch voorgevallen, dat op
den 2 augustij laetsleden een groot aantall fransche militie soo
te paart als te voet binnen den dorpe van Loenen sijn gecomen
geweest en niet alleen het huijs tot Croonenburch met gewelt
van wapen hebben bemachtigt en de officieren en soldalen van
wegen den staet deser landen daer in gelegen hebbende
gevancklijken wechgevoert, maer oock den ingesetenen, soo in
het dorp, als op het lant � soodanich geplondert en gespolieert,
dat sij alles wat deselve hebben gehadt, teenemaell hebben wech
genomen en soodanich berooft, dat zelfs de kleederen en hembden
aen het lijff niet hebben behouden, maer eenige seer onerbarmelijck
naeckt uit getrokken, alles breeder volgens verclaeringen hier
annex. Ende alsoo tot de uiterste armoede sijn gebracht geworden
en geene middelen van beesten off andersints overig hebben;
daer bij dat runeeren en sublisteren, sijnde alles door die rooverije

quijt gemaackt en daerenboven nu noch comen.....van het

kerspel! van loenen de quantitijt van soo vorder hoy ofte drijgen,
bij manquement van dien het geheele dorp en alle de huijsen.

hosteden en huysluijden wooningen in brant te steecken en
teenemael te ruineren, sulcks dat henlui teenemael onmogelyck
is ijts het minste te cunnen geven. Overmits welcken sij supplianten
geen middelen siende, om ijts het minste te cunnen contribueeren
in de capitale leeninge als geene ingesetenen van vermogen of
middelen en goederen hebbende meer weten te vinden, henl.
genootsaeckt vinden te keeren tot Uw Ed, Groot. mog. onder-
daniglijk versoeckende (dewijle alle het geene voorseyt is,
een bekende saecke is) dat Uw Ed. Groot mog. gelieven de
supplianten en ingesetenen van Loenenvan de gemelte capitale
leeninge te excuseeren en te ontlasten, 't welck doende etc.

Was onderteechent: J. Wichmans.

Het verzoek tot ontheffing der belasting werd door de Staten
van Holland toegestaan. Het volgende jaar, 1673, vroeg 't Bestuur
van Loenen-Kronenburg's Gerecht wederom vrijdom van belasting,
zoo van de gewone als buitengewone, wegens den diep treurigen
toestand, waarin het Gerecht verkeerde. De inhoud van het
verzoekschrift was de volgende:

Aen dELd. Mo. Heeren Gecommitteerde Raden
van Staten van Holland en Westvrieslant.

Geeft ootmoedelijck te kennen. Schout, Buijrmeesteren en
gerechte van Loenen Croonenburchs gerechte, dat haer Ed. Gr.
Mo. om redens en middelen in de gerechte vermeit, de suppl.*^"
(naer voorgaende advis en berichtinge van u Ed. Mo.) bij
apostille in date de 22en Augusti 1672 hebben ontheven en

ontlast van geordonneerde capitale leeninge in de.....regte

breeder geroert, 't is, na sulcx dat haer Ed. Gr. Mo. de sup-
plianten nu weder bij missive hebben toegesonden die placcate
op het betaelen van 200sten pen. bij forme van capitale leeninge
voor desen jaere 1673 geconsenteert, 't welck voor den eersten
Martij 1673 ten comptoire moste werden betaelt en dewijle de
supplianten onmogenlijck is de voorseide capitale leeningh te
connen opbrengen, veel min eenich quohier aen u Ed. Mo. te
connen overleveren, in consideratie alles aldaer is verdestrueert,
de landen met water staen bedekt, en in de macht van viant
leggen, d'ingesetenen meest gestorven sijn, de verdere ingesetenen

wijt en sijte gevlucht, de secretaris overleden, en de supplianten
oock niet en weten, werwaerts de noch levende ingesetenen
hun sijn onthoudende, dat mede in de tijt van ses maenden
aldaer niet een eenich mensch en heeft gewoont, off ais noch
is woonende, en sulcx den supplianten onmogelijck is, die heele
en halve verpondinge vervallen in die jaere 1672 of U het
quohier te comen overleveren, veel min de capitale leeninge
voor dezen jaere 1673 geconsenteert te connen betaelen. Soo
versoucken de supplianten ootmoedel, dat u Ed. Mo. om redenen
hier voorseit verhaelt hun van de voors. heele en halve ver-
pondinge vervallen in den jaere 1672, mitfgaders van 200<'"penn.
bij forme van capitale leeninge, die voor desen jaere 1673
sullen worden geheven, gratieuselijk gelieven te eximeren en
de ontheffen.

Ook dit verzoek van Loenen-Kronenburgs gerecht werd door
de Staten van Holland toegestaan.

Ook in Loosdrecht had men het zwaar te verantwoorden.
Daar maakten de Fransche soldaten zich mede schuldig aan 't
vernielen van archiefstukken. Voor het Gerecht van Loosdrecht
werd dat in 1678 vastgesteld, gelijk blijkt uit het volgende:

Compareerde voor mij Gijsb. Biaeuw, secretaris van Loosdrecht,
Hendrich Arie Meyers, out omtrent 63 jaren, Tijmen Cornelis,
out omtrent 44 jaren en Elb^- Hendris de Jonge, out omtrent
41 jaren en varclaerden bij ware woorden en met presentatie
van solemneelen eede ten versoeke van Buijrmr. en die van den
gerechte van Loosdrecht, hoe waer is, namentlijck dat sij comp.t<^"
int laest van 't jaer 1672 in de france tijt sijn gecomen in den
dorpe van Loosdrecht, waer wijt alle de menschen gevlucht
waren, sij comende in de huisinge, daer voor de tijt van 't
vluchten den gerechtsbode van de Loosdrecht woonde en alwaer
de kist stonde, waer in die charters en papieren, des voors.
dorpe raeckende, gesloten wierde en dat sij bevonden, deselve
kist (welcke sij wisten dat int vluchten daer gebleven was:)
weg te sijn en de papieren, die daer hadden ingeweest, eens-
deels weg, anderdeels op de vloer leggende en met voeten
vertreden sijnde, alle 't gene voors. staet verclaerden sij comp.'e"
waer en waraechtigh te zijn, gevende voor ende van weienschap

daer geweest te hebben en 't selve gesien te hebben, presen-
teerende sulx des noot en daer toe versocht sijnde, 't selve
met eede te veriferen. Des t'oirconde bij die attestanten neffens
mij ondergesch. secretaris onder».

Den Darden December 1678 (get.) Heyndrich Adraensen
Meyers, Tijmen Cornelisse, Elbert Hyndrich de Jong.

Vorenstaande verklaring voor den Secretaris werd voor Schout
en Schepenen door die drie getuigen met eede bevestigd, waarvan
akte mede in 't Gemeentearchief van Loosdrecht berust.

Het document in het archief op den Sypesteyn te Loosdrecht,
waarvan wij hierboven spraken, is van de hand van den heer
C. van Cooten van Blomswaard, zooals die per correspondentie
werden gegeven aan den heer Louis Filippe Serrurier, wonende
op de lusthoeve Bereveld en door dezen werden bijeenverzameld.
Zijn aanteekeningen betreffende de Franschen in de Vechtstreek
in 1672 en 1673 luiden aldus:

EENIGE PARTiCULARlTElTEN OMTRENT DE DORPEN

OMSTREEKS LOENEN VOORGEVALLEN

IN DE JAREN '72 EN '73.

1672. Den 205ten Sept. werd, doordien geen contributie was
opgebracht, de plaats van den heer Valkenier afgebrand.

De hertog van Luxemburg,een vliegend leger omtrent Hilversum
vergaderd hebbende, kwamen de Gedeputeerden van Loosdrecht
met hun contributiegelden, welke bij den hertog ontvangen
zijnde, hun swoer geen leed te sullen geschieden; dog zij na
ettelijke dagen hun kv^itantie te vergeefs wagtende, hoorden de
tijding, dat den 29sifn hun gantze dorp op een erbermelijk
wijs was uitgeplondert en op 's Graveland verscheyde huizen
en hofsteden, die geen contributie opgebragt hadden, afgebrand.

De Fransen, hier de meester sijnde, hebben zij zich de
Geuzesloot op begeeven en de veenen op en nader gezantsakt,
en van daar een uitlegger, die zij vermeesterd hadden, brengende
deselve de Geuzensloot af, aldaar aan 't einde koomende, gooiden
zij verscheidende vandooden, die zij tot een vertooning op het
verdek hadden laten liggen, overboord, dog konden niet door
de Nieuwesluis, soodat zij het canon daaraf naamen en de
uitlegger aldaar verbranden.: /. .. ;

In 't begin van Oct'- zeide men tot Utrecht, dat alle hof-
steede, hier omtrent de Amsterdammers toebehoorende, zouden
verbrand worden.

Den 7en Novemb. kwaamen 500 Franschen tot Breukelen
des avonds, alwaar die van ter Aa sulk een afgrijselijk geraas
en gestommel hoorende, te veldewaarts in vluchtten; een gedeelte
van de Franschen, 40 man sterk, ging naar Abcoude, het voor-
naamste gedeelte van 't dorp verbrandende, niettegenstaande
een goede partij van prinsevolk op 't slot lag en het santpad
van het Gein door afgraaving kwaalijk een man teffens konde
gaan tegens oover 't slot, dat daags te voren hermaakt was, dat
sij sonder eenige verhindering uitvoerden.

Den SOsten djto kwam nog een partij, om 't overgeblevene
van Abcoude in kolen te leggen, dog die van 't slot vielen op
hen uit en naamen 30 van deze stroopers gevangen. Dog tot Over-
meer en Nigtevecht pionderden en verbranden sij verschelde huizen.

In het begin van Dec- kwam een partij van omtrent
200 Franschen van Utrecht tot Vreeland, waar sij dagten grooten
buit te haaien, daar sij veel moetwil bedreven en weer vertrokken.
Een partij van het Staatevolk deed mede een strooptocht in
het dorp Breukelen en bragten 17 of 18 Franschen gevangen
mede. De Franschen, aldaar in de huizen leggende, dorsten niet
eens uitkomen; en wierden hier buiten van burgers en boeren
alles ten besten gegeven en was kwaalijk een mensch langs
de Vecht van de inwoners van Breukelen tot Vreeland te vinden.

A" 1673 was in 't begin mede seer erbarmelijk, zijnde alle
de boomgaarden en laanen der hofsteeden geru�neerd en de
booipen tot brandhout gemaakt en de huizen verbrand of tot
den grond toe verwoest; in het begin van January de Lekdijken
doorgestooken of doorgebrooken, mits het kragtig boovenwater,
lag het alles onder, de wegen waren ook niet te gebruiken. Ja,
het vloeide zoo sterk, dat, zoo maar de stadtsluizen van
Amsterdam een nacht toe bleeven, stond het water op de
wallen, die binnensdijk leggen, dog een zuiden en een oosten
wind, beginnende op den Qs» sterk door te waaien, raakte het
buitenwater heel laag, dat een wonderbaare schuiming van het
soete water in de burgwallen der stad veroorsaakte, waardoor
den M"**" d* de geheele stad bijna met sott water was vervuld
en self tot vooraan in het Ile, en men seide, dat verschelde

brouwers daaruit brouwden, hetgeen bij menschengedenkenisse
nooit meer gebeurd was.

In het begin van Febr. ging het weeder sterk aan 't vriezen,
dat alle de wateren dicht raakten, waardoor de vreeze voor den
vijand en de ellende der vlugtelingen nog kragtiger toenam.

Den 7'^en dito begon het weeder te dooien. Den 20'*^" is de
markies de Bouffier uit Utrecht getrokken met 300 dragonders
en eenige lichte paarden, om contributie van de Vecht te gaan
haaien. Sij ontmoeten 150 Staatsche soldaten uit den Hinderdam
tot Nigtevecht, die te kort schooten en vluchten moesten en
54 van hunne makkers agter lieten, die gevangen gebracht
werden, 't Dorp Nigtevecht wierd schoon uitgeplanderd en de
kerk verbrand, gelijk 's daags daaraan verbrandden sij 't schoon
huis Amerongen tot 's-Graveland.

Omtrent in 't midden van Maart kwam een Fransche partij
om de Vreelandsche klokken weg te haaien (gelijk sij reeds op
verscheijden plaatsen gedaan hadden), dog dit werd hun door
de Staatsche troepen belet.

In 't begin van Meij waaren de Staatschen lustig bezig tot
Uitermeer, Hinderdam, Wezop en Muijden om het te sterken
en met veel volk op te proppen, werdende de sluijs tot Muijden
gelegt en die van Hinderdam daar uit gehaalt.

De Franschen middelerwijl verschansten sig heel sterk op
de hofstede Groenevegt bij Breuklen, alwaar men seide wel
500 van de vijanden laagen. De Franschen wouden bij de
Lindeboom te Breukelen ook eenige werken maaken en braken
en branden alles, dat hun in den weg stond weg; alle de
blekerijen waaren de huizen afgebrand en geru�neerd.

In 't begin van Julij, de Franschen groote toestel maakende
naar de Gooische kant omtrent Hilversum en Muijderber!^, 't
oog op Muijden hebbende, en sonden alsoo 3000 man naar
Breuklen onder den overste Doucan met een groote sleep
van toevoer.

Den 14'ie" hebben de Franschen de nieuwe batterij tot
Breuklen vaardig gekregen, met acht zwaare stukken voorsien;
den volgenden nacht werd het slot Ruiel verbrand en ver-
scheijden huisen aan de Vecht. De Fransche Switsers, niet
weinig deserterende, ja somtijds een geheele brandwacht met
hun volle montuur, werden alle vriendelijk behandelt, dog bisonder
de Switsers, die de landsaaten hun altijd met medeoogen behandelt.

Een gat in den Lekkendijk dicht gemaakt sijnde, brak met
hoog water door, zoo dat het land hier overal nog vol lag en
was het verwonderenswaardig, dat overal soo vol snoek was,
dat men 50 tot Amsterdam voor ses stuivers verkoft en 't
volgende jaar ' 74 weeder soo veel karpers, dat meer dan de
helft werd weggegooid.

Sijn Hoogheid, met het leeger in Braband wat op en neder
getrokken hebbende tot verleiding van den vijand, marcheerde
in 3 kolommen naar Holland, alwaar op een seer geswinde wijs
met rijden en vaaren doortrekt tot Amsterdam, vanwaar door
een partij tot Wezop en de Vecht en op 's Graaveland de
Franschen uit haar bezetting dreeven en gestadig soo aangroeide,
dat men niet alleen tot 's Graveland post hield, maar ook
Corthoef, Ankeveen, Loosdrecht en Hilversum betrok, geraakende
de beneden Vecht met volk volgepropt.

Zoodra Luxenburg de tijding gekregen had van deeze over-
gave van Naarden, of hij en andere bevelhebbers zonden haar
voorname bagagie en roof naar Nijmegen en Grave, plunderde
de Franschen 't overal tot Breuklen, staken het dorp in brand.
Ook hebben ze Nieuwenroode en Gunterstein verbrand, nadat
zij Gunterstein hadden doen springen. Dus met stank scheidende,
dog nog post op 't Huis te Suilen houdende, de inwoonders
aanseggende, indien sij haar niet waarschouwden, als het Staatsche
volk kwam, 't gansche dorp souden afbranden.

De oorlog in 1672 begonnen tegen zoovele en zulke machtige
vijanden, liep wonder boven wonder, onder leiding van Prins
Willem III van Oranje, nog goed voor ons land af. Doch lang
bleef men in de Vechtstreek en elders de heugenis aan �de
Fransche tirannie" behouden.

Loosdrecht. W. VOOGSGEER�.

VOOR DE RESTAURATIE.

Het oude opschrift
aan het Hervormde Kerkje te Nederhorst,

Het bergkerkje te Nederhorst kan om verschillende redenen
als een van de merkwaardigste monumenten van de gouw
Niftarlake beschouwd worden.

Niet alleen omdat het gebouwd is op een heuvel, die eeuwen
geleden als vluchtheuvel diende, wanneer de Zuiderzee de lage
landen overstroomde, omdat er toenmaals nog geen dijken waren

aangelegd om het zeewater te keeren. Maar vooral omdat het
een van de oudste monumenten is.

Volgens de �Noord-HoUandsche Oudheden door G. v.Arkel
en A. W. Weissman", bestaat het bergkerkje geheel uit tufsteen;
�opmerking verdienen de boogfriezen en de lijstwerken aan den
Zuidelijken gevel, die met hunne zigzaglijnen en rozetten het
karakter der 12e eeuw vertoonen. Kerk en toren dagteekenen
uit de 12de eeuw, het koor is in de 13de eeuw ter vervanging van
het oorspronkelijke gemaakt; de Noorderztjbeuk van de kerk
zal omstreeks 1500 aan de kerk toegevoegd zijn".

V��r de Hervorming was het kerkje toegewijd aan den
H. Willebrord en in 1892 werd onder leiding van den architect
Posthumus Meyjes een begin gemaakt met de algeheele restauratie.

Een blijkbaar onvoltooide Latijnsche inscriptie op het zand-
steenen deurkozijn ') van den Noordelijken zijbeuk heeft eeuwen-
lang de aandacht getrokken en vele geleerden hebben reeds
getracht om die inscriptie te verklaren en aan te vullen, maar
tot dusverre zijn die pogingen, wat de aanvullingen betreft, vrijwel
geheel of gedeeltelijk mislukt.

Mr. C. A. van Wachtendorf 2) trachtte aan te toonen, dat
EIburga de stichteresse of patronesse van het kerkje kon zijn
of � waarschijnlijker nog � dat het stadje Elburg, in 1367 door
een N. W. storm geteisterd, in de inscriptie werd bedoeld.

Dat Elburg bedoeld werd was ook de meening van Ds. A.
Noordbergh 3), die echter den tekst in verband bracht met den
Rijksban door keizer Sigismund in 1419 over het stadje uitge-
sproken, waardoor alle relaties met de Keizerlijke landen werden
afgebroken.

De toenmalige heer of vrouw van Nederhorst kon in bijzondere
betrekking tot Elburg hebben gestaan en het opschrift was
waarschijnlijk niet voltooid, omdat men er aanvankelijk iets wilde
opzetten, wat men later, toen de Rijksban opgeheven was (1422),
niet geraden vond.

Ook Bilderdijk heeft beproefd om de inscriptie te verklaren,
maar gaf door zijne al te geleerde en gezochte toevoegingen

1) Zie de afbeelding op blz. 15.



		JAARBOEKJE

			VAN HET

OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP �NIFTARLAKE" 1921

	DRUKKERIJ H. J. SMITS OUDE GRACHT 231 - UTRECHT - TEL. 2006



		Vlll

			Rotterdam : Bibliotheek der gemeente Rotterdam. Dr. F. A. Schalij. Utrecht: D. P. Becker. J. B. P. Biegelaar. Dr. C. Broeksmit. Mr. A. de Bussy. Pastoor L. J. van der Heijden. Jhr. C. H. Hooft Graafland. Mr. J. Hooft Graafland. Jhr.J.K.Lampsinsv. d Velden. Jan van der Lip. Jhr. L. Quarles van Ufford. J. Roozenschoon. I. W. Verburgt. P. I. G. Verburgt. E. G. Wentink. Vleuten : Kees Valkenstein. Vreeland : Ds. H. Th. Barbas. C. Blatt. H. N. Blatt. P. J. C. Blatt. W. H. M. Brouwer Ancher. G. H. Hooft van Vreeland. C. A. Lion Cachet. Dr. J. A. Portengen. L. Schiethart. De Vaursche: E. Tegelberg. Weesp : W. A. van Dockum. Weesperkarspel : J. C. F. Bletz.
Mr. W. H. Kohier. Ds. J. Kr�ger. Dr. A. R. van Linge. A. T. Plomp. Dr. F. Roels. Ds. M. J. Sanders. J. B. Sctieuer. Kapelaan J. J. Swildens. C. W. E. V. Voorst v. Beest. J, P. van Voorst van Beest. C. E. Wolff. Maarsseveen : J. P. de Keizer. Willem van Leusden. Frans Smithuysen. H. Schoenmaker Ezn. Mr. W. B. Westermann. Mr. S. R. Wolters. Mijdrecht : Pastoor J. Heerschop. Nederhorst-den-Berg : Mevr. Pos. Mej. J. W. H. Spruit. Nieuwersluis: Mevr. de Wed. C. W. G. Cruys. Mr. H. J. Doude v. Troostwijk. Mr. U. H. van Notten.

	Nigtevecht: G. Th. C. Callenfels. Th. E. B. Houders. M. H. Ladd�. J. L. Thielking. Rhenen: J. Houtman. Dr. F. C. Wieder.



		*LS.* Het verheugt ons, dat oude en nieuwe medewerkers, door het schrijven hunner artikelen, ons weder in staat hebben gesteld om het jaarboekje uit te geven. Aan allen onzen dank! Aangezien de Vechtstreek nog vele Jaren de stof kan leveren om onze jaarboekjes te vullen, worden bijdragen voor den volgenden jaargang gaarne door ons tegemoet gezien. De Redactie van het Jaarboekje : J. O. Th. OREVENSTUK. Dr. D. A. W. H. SLOET. September 1921. J. W. VERBURGT.



	LEDEN.

		Baambrugge: Mej. D. van Doorn. J. G. Th. Grevenstuk. Th. E. Grevenstuk. C. P. de Groot. C. F. Jonkhart. A. Schoenmaker. E. W. Wljers. Baarn : Mevr. E. H. Rutgers van Rozenburg�B"e van Hardenbroek. Bilthoven :* D. R. Buma. K. P. Maclaine Pont. Breukelen : ]. D. Bastert. D. J. M. Bianchi. Johan Bleeker. V. L. Baron van Boetzelaer. H. G. de Bruijn. A. H. Colenbrander. C. G. Hoekstra. G. C. Hoekstra. Mr. M. P. Th. a Th. van der Hoop van Slochteren. C. de Jonckheere. E. B. van Julsingha. I. A. Lantsheer. H. J. van 't Lindenhout. C. W. Matthes. Hans Matthes. I. A. Matthes. C. J. Naerebout. M. Onnes van Nyenrode. Deken P. W. A. Pieck. Kapelaan W. M. A. van Rijn. J. W. van Schagen. E. P. W. van Schaick.
Abcoude : Jhr. P. P. de Beaufort. J. de Bruijn. Joh. Gebhard. J. M. C. van Kempen. W. H. Koomans. Th. Moinat. Jos. Niemer. W. F. Pape. Joh. Rentinck. J F. G. Rincker. Mevr. Roos Vlasman-Linge- man. Pastoor Dr. D. A. W. H. Sloet. J. Trouw. Luit. I. Th. H. van Weeren. F. D. Wattjes. D. de Zwart Jr. Amsterdam : Dr. L. Alma. M. G. H. Andriessen. \|. A. Boom. Ernst Groenevelt. Dr. M. van Haaften. P. Jansen Hzn. L. P. G. Kerkhoff. H. L. Klein. Aug. Niemer. Th. J. Verrijn Stuart. J. Vriesendorp. Mr. P. L, de Vries Feljens. L. A. Weinrich. Ankeveen : P. J. Eijma. E. R. D. Schaap. Mevr. H. W. J. Schaap�van der Pek. Apeldoorn : Kapelaan H. J. Hageman.



	vil

		}. Warmolts. Krommenie : H. Klerk. P. van Walbeek. Laren : Mevr. W. M. Terpstra-Reerink. Loenen : N. Bastert. Mr. E. van Beusekom. G. Fikkert. J. van Holthoon. H. Hissink. Mr. H. P. Loggere. L. L. Posthuma. \|. H. C. van Reenen Jr. N. W. Baron van Till. E. A. H. A. van de Velde. Loenersloot : Pastoor B. j. Brouwer. Mevr. de Wed. G. A. A. Middelberg-Hallmann. Loosdrecht : Prof. Bouman. C. J. Hacke van Mijnden. Jhr. Q. J. van Swinderen. Jhr. C. H. C. A. V. Sypesteyn. W. Voogsgeerd. Maarssen : Pastoor Dr. Alph. Ari�ns. P. Broeksmit. S. I. Cambier van Nooten. R. H. Driessen. F. J. de Freytag. A. M. Hartog. Kapelaan A. van Hofslot. S. P. ten Holt. E. A. Ie Jolle. J. M. de Muinck Keizer,
Ph. J. Schippers. Dr. K. de Snoo. Mevr. S. A. de Snoo�Sillevis. Mr. W. F. E. Spiering. B. G. P. Verbiest. C. de Vries. Mej. J. M. E. Willink v. Collen. Mej. M. E. Willink v. Collen. Bussum : joh. Osieck. Mevr. J. M. Osieck�de Haan. 's-Graveland : Mr. D. [. A. Baron van Harinxma thoe Slooten. 's-Gravenhage: Bureau der Rijkscommissie voor de Monumenten. Groningen : Kapelaan F. J. Schoemaker. Haarlem : C. Maarschalk. Heemstede : W. Ader. Hilversum : C. L. Heek. L. G. Kardoes. J. C. Keg. Kolonel E. Luden. J. Lugt. C. Metselaar. P. A. Pijnappel. Dr. M. Sch�nfeld. Kortenhoef: Ds. J. van Bruggen.



			JAARVERSLAG.

		Op de algemeene vergadering, den 18en Juni 1920 ten huize van ons bestuurslid Jhr. Lampsins van den Velden te Utrecht gehouden, werd door den secretaris verslag uitgebracht over het afgeloopen genootschapsjaar. De rekening van den penning- meester werd nagezien en accoord bevonden en vervolgens door de vergadering goedgekeurd. De aftredende bestuursleden Mevr. H.W.j. Schaap�van der Pek voor Ankeveen en de heeren N. Bastert voor Loenen, W. van Leusden en Mr. W. B. Westermann voor Maarsseveen, Mr. W. H. Kohier en Dr. A. M. Hartog voor Maarssen, V. L. Baron van Boetzelaer en M. Onnes van Nyenrode voor Breukelen, jhr. C. H. C. A. van Sypesteyn voor Loosdrecht werden als zoodanig herkozen. Na bespreking van de vraag of het, met het oog op de steeds stijgende kosten van drukken gewenscht zou zijn om het jaar- boekje om de twee jaren uit te geven, werd met groote meerder- heid besloten om het boekje, zooals tot dusverre, ieder jaar te doen verschijnen. Voor de tweede excursie naar het kasteel Nyenrode werden tot leden der commissie benoemd de heeren J. D. Bastert, Colenbrander en de Zwart. Bovendien werd besloten ook nog eene excursie te houden naar Breukelen, waaraan alle leden, donateurs en begunstigers konden deelnemen, waarvoor dezelfde heeren als commissie werden aangewezen. Na afloop van de vergadering bleven de leden nog geruimen tijd gezellig bijeen in den tuin, waar een muziekkorps verschillende stukken zeer verdienstelijk ten gehoore bracht. De beide excursies slaagden uitnemend. Die naar Breukelen werd 28 September gehouden. De deelnemers kwamen bijeen in �het Statewapen" en wandelden gezamenlijk naar �Gunterstein", waar het prachtige park en het monument werden bezichtigd. Daarna trok men naar de buitenplaats �Kweekhoven" van ons medelid C- W. Matthes, waar de fraaie oude meubelen en



		XI antiquiteiten werden bewonderd, waarna een bezoek werd gebracht aan zijne orchide�n-kweekerij. In de Herv. Kerk werd het gezelschap verwelkomd door den burgemeester, terwijl de predikant en verder de kerkelijke autori- teiten bijna voltallig aanwezig waren. V��rdat de rondwandeling door de kerk begon gaf ons medelid Naerebout een overzicht van hetgeen er in de kerk te zien was, welk overzicht in het jaarboekje zal worden opgenomen. In de Kath. kerk werd het gezelschap ontvangen door onze medeleden de Hoog Eerw. deken Pieck en kapelaan van Rijn, die zich beijverden om de kostbare kunstvoorwerpen te toonen en te verklaren. In de Herv. zoowel als in de Kath. kerk werd het orgel tijdens het bezoek bespeeld. Deze kleine excursie is wel een van de aardigste en leer- zaamste geweest. In betrekkelijk weinig tijd had men veel gezien en het was eene bijzonderheid, dat het gezelschap overal door medeleden ontvangen en geleid werd. Op 13 October werd het Kasteel Nyenrodedoor het tweede en laatste contigent leden bezichtigd. Aangezien in het vorig verslag reeds uitvoerig melding is gemaakt van het eerste bezoek kan hier met deze vermelding worden volstaan. Het kerkbestuur van Kortenhoef verzocht om vanwege ons genootschap een lid te willen benoemen in de commissie voor het herstel der Ned. Herv. Kerk aldaar. Ons medelid E. R. D. Schaap hiertoe benoemd, nam als zoodanig zitting. Het aantal leden is nog een weinig gestegen, al werden door vertrek uit de Vechtstreek en door overlijden enkele leden verloren. Lezingen konden nog niet worden gehouden, doch in den a.s. winter hoopt het bestuur hierin te kunnen voorzien. Het jaarboekje wordt door de leden zeer op prijs gesteld; wanneer de buitensporig hooge drukkosten wat gematigder worden, zal de omvang weer uitgebreid kunnen worden. Met den wensch, dat het Genootschap steeds meer in bloei moge toenemen, wordt dit verslag besloten. Uitgebracht op de Algem. Verg. De Secretaris. in het Hotel de Kampioen, J. G. Th. GREVENSTUK. te Nieuwersluis, 28 Juni 1921.



		8 Een gat in den Lekkendijk dicht gemaakt sijnde, brak met hoog water door, zoo dat het land hier overal nog vol lag en was het verwonderenswaardig, dat overal soo vol snoek was, dat men 50 tot Amsterdam voor ses stuivers verkoft en 't volgende jaar ' 74 weeder soo veel karpers, dat meer dan de helft werd weggegooid. Sijn Hoogheid, met het leeger in Braband wat op en neder getrokken hebbende tot verleiding van den vijand, marcheerde in 3 kolommen naar Holland, alwaar op een seer geswinde wijs met rijden en vaaren doortrekt tot Amsterdam, vanwaar door een partij tot Wezop en de Vecht en op 's Graaveland de Franschen uit haar bezetting dreeven en gestadig soo aangroeide, dat men niet alleen tot 's Graveland post hield, maar ook Corthoef, Ankeveen, Loosdrecht en Hilversum betrok, geraakende de beneden Vecht met volk volgepropt. Zoodra Luxenburg de tijding gekregen had van deeze over- gave van Naarden, of hij en andere bevelhebbers zonden haar voorname bagagie en roof naar Nijmegen en Grave, plunderde de Franschen 't overal tot Breuklen, staken het dorp in brand. Ook hebben ze Nieuwenroode en Gunterstein verbrand, nadat zij Gunterstein hadden doen springen. Dus met stank scheidende, dog nog post op 't Huis te Suilen houdende, de inwoonders aanseggende, indien sij haar niet waarschouwden, als het Staatsche volk kwam, 't gansche dorp souden afbranden. De oorlog in 1672 begonnen tegen zoovele en zulke machtige vijanden, liep wonder boven wonder, onder leiding van Prins Willem III van Oranje, nog goed voor ons land af. Doch lang bleef men in de Vechtstreek en elders de heugenis aan �de Fransche tirannie" behouden. Loosdrecht. W. VOOGSGEER�.



	J. G. TH. G.	VOOR DE RESTAURATIE.
		VOOR DE RESTAURATIE.

Het oude opschrift aan het Hervormde Kerkje te Nederhorst, Het bergkerkje te Nederhorst kan om verschillende redenen als een van de merkwaardigste monumenten van de gouw Niftarlake beschouwd worden. Niet alleen omdat het gebouwd is op een heuvel, die eeuwen geleden als vluchtheuvel diende, wanneer de Zuiderzee de lage landen overstroomde, omdat er toenmaals nog geen dijken waren



		10 aangelegd om het zeewater te keeren. Maar vooral omdat het een van de oudste monumenten is. Volgens de �Noord-HoUandsche Oudheden door G. v.Arkel en A. W. Weissman", bestaat het bergkerkje geheel uit tufsteen; �opmerking verdienen de boogfriezen en de lijstwerken aan den Zuidelijken gevel, die met hunne zigzaglijnen en rozetten het karakter der 12e eeuw vertoonen. Kerk en toren dagteekenen uit de 12de eeuw, het koor is in de 13de eeuw ter vervanging van het oorspronkelijke gemaakt; de Noorderztjbeuk van de kerk zal omstreeks 1500 aan de kerk toegevoegd zijn". V��r de Hervorming was het kerkje toegewijd aan den H. Willebrord en in 1892 werd onder leiding van den architect Posthumus Meyjes een begin gemaakt met de algeheele restauratie. Een blijkbaar onvoltooide Latijnsche inscriptie op het zand- steenen deurkozijn ') van den Noordelijken zijbeuk heeft eeuwen- lang de aandacht getrokken en vele geleerden hebben reeds getracht om die inscriptie te verklaren en aan te vullen, maar tot dusverre zijn die pogingen, wat de aanvullingen betreft, vrijwel geheel of gedeeltelijk mislukt. Mr. C. A. van Wachtendorf 2) trachtte aan te toonen, dat EIburga de stichteresse of patronesse van het kerkje kon zijn of � waarschijnlijker nog � dat het stadje Elburg, in 1367 door een N. W. storm geteisterd, in de inscriptie werd bedoeld. Dat Elburg bedoeld werd was ook de meening van Ds. A. Noordbergh 3), die echter den tekst in verband bracht met den Rijksban door keizer Sigismund in 1419 over het stadje uitge- sproken, waardoor alle relaties met de Keizerlijke landen werden afgebroken. De toenmalige heer of vrouw van Nederhorst kon in bijzondere betrekking tot Elburg hebben gestaan en het opschrift was waarschijnlijk niet voltooid, omdat men er aanvankelijk iets wilde opzetten, wat men later, toen de Rijksban opgeheven was (1422), niet geraden vond. Ook Bilderdijk heeft beproefd om de inscriptie te verklaren, maar gaf door zijne al te geleerde en gezochte toevoegingen 1) Zie de afbeelding op blz. 15. 2) In de �Proeven van Oudheid-, Taal- en Dichtliunde" (1775). 3) Ned, Archief v. Kerkel. Geschiedenis (1848, Vlll).

			m



		11 geen bevredigende oplossing, waarvan hij zelf overtuigd schijnt geweest te zijn, want hij verklaarde, dat hij �explicatie en sup- pletie" gaarne voor beter gaf. De zaak scheen hem nog al te interesseeren, want den 28en Januari 1815 schreef hij hierover een brief aan den boek- handelaar den Hengst, 't Schijnt, dat hij daarin nog niet genoeg �ge�xpliceerd en gesuppleerd" had, want den volgenden dag schreef hij er nogmaals over. Maar 't mooiste is, dat hij waar- schijnlijk niet den juisten tekst van de inscriptie gezien heeft of dezen in professorale verstrooidheid slordig heeft gelezen. Wanneer men de inscriptie op het deurkozijn leest, kan men zich niet begrijpen, dat hij er van maakte: �Qui petit haula, petit Elburgam fore trivalva Et per eam nullus intret nisi stipe salva." dat vertaald zou luiden: �Die naar 't hof wil, ga door (de kerk van) Elburga door de in drie�n staande deur. En niemand ga door deze, dan behoudens een aalmoes". De Amsterdamsche archivaris P. Scheltema kon zich met deze verklaring van den eersten regel niet vereenigen en wenschte hiervoor te lezen: �Dat hij, die deze kerk bezoekt, in zijne gebeden aan de Heilige Elburga gedenke." Overigens meende hij, dat de tweede regel wel zoo ongeveer bedoeld kan zijn geweest. Maar ook deze laatste oplossing bevredigde niet, want zoo zei men, men behoeft voor eene heilige niet te bidden; zij bidt voor anderen. Met Elburga wordt de stichteresse der kerk bedoeld en daarom leze men: �Wie deze kerk binnentreedt, bidde voor de zaligheid van Elburga," Van Lennep en Ter Gouw ') maken er zich met een grapje af: �Toen de steenhouwer heengegaan was om te schaften, kwam er een geleerde monnik te Nederhorst den Berg aan, die terstond het nieuwe opschrift las; maar ook even spoedig de opmerking maakte, dat in den tweeden regel tegen de prozodie gezondigd

			1) Boek der opschriften, bl. 356,



		12 was, terwijl de lettergreep lus, waarmede de derde voet van 't vers begon, en die alzoo lang moest zijn, hier, om de daar achtervolgende vokaal, niet dan kort kon uitgesproken worden. En toen wilde de maker van 't gedicht uit baloorigheid, of de pastoor, die misschien zelf de maker was, de rest niet geplaatst hebben en Uet den steenhouwer zeggen, dat hij niet terug be- hoefde te komen." De heer A. Halberstadt te Leeuwarden gaf weer eene andere oplossing, doch heeft wat den tweeden regel betreft ook niet den juisten tekst gehad. Hij betoogde, dat petere bij ons zeer verschillend vertaald kan worden en dat men, � aannemende dat op grond van vroeger gedane aanvullingen op het einde van den tweeden regel de letters STIP zichtbaar waren �een, niet onaardig, vrij regelmatig distichon in de zeer gebruikelijke verbinding van hexameter en pentameter verkreeg. Hij ontcijferde het opschrift aldus: �Qui petit hanc aulam, petat Elburgam fore salvam Et pet' am an ullus intret, ni stipendia det." (Wie deze hal betreedt, bidde voor het heil van Elburga. En ik zou willen vragen of wel iemand kan binnengaan zonder aalmoezen te geven.) Hij achtte den meervoudsvorm van stipendium noodig, Ie omdat voor het onderhoud der kerk en voor armen en weezen ver- schillende bussen aanwezig zullen geweest zijn en 2e metri causa. Naar zijn oordeel vond de tweede regel een kernachtiger uit- drukking in het bekende opschrift van het Burgerweeshuis te Amsterdam: �Ai ga niet door dees poort, of help een luttel dragen". Men ziet aan het begin van den tweeden regel, dat deze niet overeenstemt met hetgeen op het deurkozijn te lezen staat. Ook zijn de letters STIP er nooit op te zien geweest. Dr. Vos ') kwam tot de volgende vertaling: �Die dit portaal bereikt begeere, dat Elburga gered moge worden, en door het kerkportaal trede niemand binnen." De laatste �N" zou dan eene eenvoudige afsluiting van den zin moeten zijn.

			1) Amstels kerkelijk leven van de eerste zestig jaren der vrijheid.



			14 De naam EIburga ') heeft veel overeenkomst met dien van de H. Ethelburg (Abdis in Engeland in de 7e eeuw). In vroegere eeuwen werden soms kapellen gesticht ter ge- dachtenis aan overleden personen, vooral die door misdaad of ongeluk om het leven waren gejcomen. Niet altijd ter plaatse waar zij begraven waren en dikwijls eerst vele jaren later. B. v. de kapel door Willem van Henegouwen in 1324 te Muiderberg gesticht 2) voor Floris V, die in de abdij van Rijnsburg be- graven werd. 3) Met leedwezen en verontwaardiging zag ik onlangs, dat men, om een electrisch lampje aan te brengen, den bovensteen van het kozijn heeft doorboord en het woord INTRET zoo beschadigd en bepleisterd heeft, dat het bijna geheel onleesbaar is. 't Verwonderde mij, dat te Nederhorst zich niemand tegen dit wandalisme verzet heeft. Baambrugge, J. G. TH. GREVENSTUK. 10 Juli 1921.

		1) Vgl. J. J. de Graaf, Nederl. doopnamen, op Elbrigje. 2) Wi Willaem &c. maken cent allen luden, want onse lieve neve die Grave Floris, daer Godt die siele of hebben moet, doot bleef tote Muderberglie in onsen lande van Amstelle wiens siele wi altoos souden geerne doen gedencken ende hebben in ewelicken gedenckenisse voor sine sielen, onse ouder sielen ende der onsen in der eere Gods, onser Vrouwen ende alle Gods heyligen gesticht ende gemaect tote der selver stede van Muderberch eene capelrie, enz. 3) Zijn ingewanden werden begraven in de St. Laurenskerk te Alkmaar,



		18 De laatste vijf komen in het woord credalus voor. De som bedraagt 1038. Aan geschied- en oudheidkundigen, uit te zoeken of en in hoever dit getal als jaartal met den bouw der kerk in verband staat'). Klopt het ongeveer, dan wordt mijne conjectuur bijna wiskunstig zeker, en zijn we ook een mooi historisch ge- geven rijker geworden. Dr. D. A. W. H. SLOET.

			1) Men vermoedt de I2de eeuw, doch de vorm der letters van de inscriptie komt werkelijk overeen met dien van de elfde, zooals de lieer Grevenstuk boven aantoonde. Doch zie noot blz. 13.



			Het geologisch ontstaan van Niftarlake. Dr. RIberta J. Portengen.

		In de geschiedenis der aarde onderscheidt men eenige tijd- perken, waarvan het jongste, 't kainozo�sche, verdeeld wordt in tertiair en kwartair; dit kwartair verdeelt men dan weer onder in het diluvium en in het alluvium, de periode waarin wij thans leven. Nu veronderstellen de geologen, dat er in het tertiair een ondiepe zee was op de plaats, waar thans Nederland ligt. Slechts enkele streken in 't Oosten en Zuiden van ons land behoorden toen reeds tot het vasteland. Op dit tertiair volgde een periode, waarin een sterke afkoeling van 't klimaat plaats greep, 'tz.g. diluvium of de ijstijd, en waarin een groot deel van Europa met gletsjers was bedekt. De rivieren waren toen zeer waterrijk, hadden een snelleren loop, en konden daardoor ook veel meer vaste stoffen verplaatsen. Terwijl de gletsjers hier ook veel steenen aanvoerden (men denke b.v. maar aan de Amers- foortsche kei, de steenen bij de Vuursche en de hunnebedden), brachten de rivieren zooveel steenen, grint, klei, enz. mee, dat ze hier een reusachtige delta opbouwden, die zich tot achter de Doggersbank uitstrekte. Dit duurde natuurlijk duizenden jaren, terwijl ondertusschen de temperatuur eenige malen steeg en weer daalde. Eindelijk was deze stijging van blijvenden aard en de gletsjers verdwenen. Dit was 't einde van het diluvium. Zooals algemeen bekend is, is onze aardkorst niet in rust, maar hebben er afwisselend opheffingen en neerdalingen van den bodem plaats. Bij den aanvang van het alluvium nu, begon de bodem van Nederland en omgeving een weinig te dalen, zoodat het Westen weer met zee bedekt werd tot aan de hoogtelijn van 1 M -\|- N.A.P., dus ongeveer de lijn Nieuweschans, Groningen, Bergum, Meppel, Zwolle, Elburg, Utrecht, Vreeswijk, Gorinchem, Heusden, Oosterhout, Bergen op Zoom. Slechts hier en daar staken er nog eenige eilandjes boven de zee uit, o.a. Texel,



		20 Urk, het Gaasterland en het Gooi. Ook bleven de rivieren nog steeds vaste stoffen aanvoeren en hoopte de zee hier en daar zand op. Zoo vormde er zich een rij zandbanken van Frankrijk via Texel tot aan kaap Skagen in Denemarken toe. Deze zand- banken groeiden langzamerhand aaneen en er vormde zich een met duinen bedekte schoorwal waarbinnen zich een haf uit- strekte, juist zooals we dat in kleiner afmeting nog zien aan de Duitsche Oostzeekust. Het water daarin was natuurlijk oorspronkelijk zout, maar door het water der binnenstroomende rivieren werd het langzamerhand zoet. De bodem van het haf bestond uit zand, dat gedeeltelijk bedekt was met klei. In 't haf ontstond nu een weelderige moerasflora; inden herfst stierven de planten af, ze zakten op den bodem, het water sloot ze van de lucht af en belette hun verrotting. Zoo vormde zich het laagveen. Natuurlijk werd het haf steeds ondieper, totdat 't tenslotte op vele plaatsen zelfs dichtgroeide en er zich land vormde, dat in den zomer zeer geschikt was voor weiden. Ertusschen bleven eenige meren bestaan, waarvan het Fievo- en het Wieringermeer de grootste waren. De rivieren hielden nog met moeite vaargeulen open; ze stroomden over of door dit land en bedekten de veenlaag langs hun oevers met rivierklei, wat we o.a. bij de Vecht nog duidelijk kunnen opmerken. Op de hoogere deelen van Nederland woonden al menschen. Het leek wel, of 't land zich nu rustig verder kon ontwikkelen, maar zoover was het nog niet: de zee zou een krachtige poging doen om haar gebied (e heroveren. Ze viel n.I. de schoorwal steeds krachtiger aan, totdat deze op sommige plaatsen bezweek. Nu werd het laagveen gedeeltelijk door de zee vernield, gedeeltelijk ook slechts overstroomd en met zeeklei bedekt. Zoo breidden Zuiderzee en Ij zich b.v. sterk uit, waardoor de Vecht veel korter werd. De bewoners van Nederland waren nu al zoo ver, dat ze kunstmatige vluchtheuvels bouwden, dijken aanlegden en de duinen versterkten om 't lage land voor verdere vernieling te beschermen. Ook langs de rivieren, o a. langs de Vecht, werden dijken gelegd. De Vecht was toen een zijtak van den Rijn, die er zich bij Vechten vaifi af- scheidde; zij liep dan ten O. en ten N. van Utrecht om langs i het klooster Oudwijk, waar haar oude loop nog gedeeltelijk als �Q�de Vecht" is weer te vinden en daii jnet een boehti



			13 �De Navorscher" ') geeft de volgende oplossing: Het zouden twee hexameters zijn waarvan het laatste gedeelte ontbreekt en de �N" was misschien de eerste letter van het woord nisi. Het opschrift zou dan vertaald moeten luiden: �Wie zich naar dit hof (waarschijnlijk deze kerk) begeeft, bidde voor de zaligheid van Elburga en niemand trede door die (deur?) binnen, tenzij___" Volgens dien navorscher was Elburga een in dien en ook in lateren tijd niet ongewone vrouwennaam. Deze Elburga had dan waarschijnlijk de kerk gesticht of begiftigd. In de �Wandelingen door Gooi- en Eemland" 2) wordt hieraan toegevoegd, dat een Begijntje onder de goot van het Begijnhof te Amsterdam begraven wilde worden, uit verdriet over de Reformatie. In verband hiermede wordt dan opgemerkt, dat zekere Elburga wellicht op deze plek begraven wilde worden, misschien wel om te boeten voor deze of gene zonde. Daarom werd men verzocht voor hare redding te bidden en mocht niemand over haar graf de kerk binnengaan. Ik geloof, dat ik hiermede wel zoo ongeveer de voornaamste oplossingen en aanvullingen heb opgesomd, maar ik moet eerlijk verklaren, dat geen enkele aanvulling mij geheel voldeed. Toen dan ook ons genootschap eenige jaren geleden Nederhorst bezocht, besprak ik de inscriptie met een onzer hoofdbestuursleden, die thans in het volgend artikel zijne meening over het raadselachtige opschrift ten beste geeft. Ten slotte nog eenige opmerkingen. De bovenste steen van het kozijn schijnt geheel voor den tweeden regel bestemd geweest te zijn, zoodat eene aanvulling, die het opengebleven gedeelte overschrijdt groote kans heeft onjuist te zijn. Desteenen zijn niet afkomstig van een grafzerk zooals sommigen meenen. De torus-versiering toont dit duidelijk aan. De lettersoort komt overeen met die, welke in de 1 Ie en begin I2e eeuw gebruikt werd. 3) De afkortingsteekens van den eersten regel zijn niet zichtbaar.

		1) II blz. 40. 2) Door Prof. J. A. de Rijk e.a. 3) Het deurkozijn schijnt iets ouder te zijn dan het kerkje.'t Is niet onmogelijk, dat op dezelfde plaats eerst een kleine kapel heeft gestaan met dit deurkozijn als ingang.



	eTPeflnvLLvs inTRein

		m y / // / . .jy^y,.yy^.yyZ^y.y.^Jy.J,'JJ/jy^.^J^^^

Op mijn verzoek schreef onze ijverige Hoofdredacteur voren- staande historische inleiding ter ori�ntatie van den lezer, waardoor ik in staat gesteld word aanstonds op de verklaring van de inscriptie in te gaan. Het bestaande opschrift is goed gelezen door Dr. Vos, en ook juist weergegeven door G. van Arkel in �Noord-Hollandsche Oudheden, beschreven en afgebeeld door G. van Arkel en A. W. Weissman." (Vierde Stuk, Amsterdam. Ten Brink en de Vries. 1900). Als men na oplossing der afkortingen de inscriptie hardop leest, dan voelt men onmiddelijk, dat men met Latijnsche vers- maat te doen heeft. Het eerste gedeelte blijkt een hexameter



		16 (zesvoeter) te zijn, en de rest ontpopt zich al gauw als een stuk van een pentameter (vijfvoeter), zoodat het geheel een distichon zou geweest zijn als het voltooid was geworden. De hexameter is aldus te lezen: Qui peut hdnc aulam peiat Elburgdm f ore salvam. De caesuur ligt tusschen aulam en petat. Verder is het slot van het laatste verslid blijkbaar een rijm op dat van het eerste: aulam-salvam (u en i; beide als zachte tv uit te spreken). De tweede regel is als volgt te scandeeren: �t per edtn nullus infret (hierop volgt nog de letter N). De caesuur valt na nullus. De lettergreep null is lang, zoodat as de beginlettergreep van den volgenden versvoet (dactylus) is en den klemtoon heeft. Toch is us kort en wordt ook niet lang door de opvolgende letter, die een klinker (/) is. Het blijkt dus dat we hier met een afgeknotten dactylus Ie doen hebben waarvan de eerste en eenige lettergreep v��r de caesuur in een penta- meter staat; door de pausa wordt dan de korte lettergreep lang en heeft den klank. Het tweede verslid van den pentameter begint dan met intret, waarvan de eerste lettergreep ook de eerste van een versvoet (hier spondaeus � twee lange) is en den klank heeft. Op intret moet in den pentameter nog een versvoet, en wel een dactylus, volgen, en dan als slot van het vers de eerste lettergreep van een (weer afgeknotten) versvoet. Hier begint de conjectuur. Het vermoeden, dat de volgende N als NON moet worden aangevuld, ligt het eerst voor de hand. Dat is een lange letter- greep. Voor den dactylus moeten daar nog twee korte op volgen, en dan tot slot nog ��ne lettergreep. V��r we verder kunnen gaan, moeten we weten wat het opschrift tot hiertoe beteekent. De vertaling is nogal niet moeilijk: Wie deze halle wenscht (binnen te gaan), bidde dat Elburga behouden worde. En door haar trede niemand in___ Of vrijer: Wie deze kerk wil binnengaan bidde voor het behoud van Elburga. En niemand trede haar binnen....



		17 Men denkt daar al spoedig bij: die daar niet thuis hoort, een profane, eene ongeloovige. Zoo dacht ik althans, 't Gewone woord voor ongeloovige is infidelis, waarvoor men dan wegens de N non fidelis (�niet geloovige") zou moeten zetten. Maar dat kan niet daar de tweede lettergreep van fidelis lang is. Een ander woord voor �geloovig" is credulus, dat eigenlijk lichtgeloovig beteekent, maar dat ook in die van gewoon ge- loovig gebruikt wordt en in po�zie volkomen toelaatbaar is. Welnu het woord credulus voldoet hier aan alle eischen van de versmaat. Ik lees dus den pentameter: Et per eam nullus intret non credulus. Waarvan de vertaling luidt: En niemand trede door haar binnen, die niet geloovig is. Maar nu kan hier �niet geloovig" ook zeer goed den zin hebben: die niet gelooft dat zijn gebed verhoord wordt, d.w.z. die geen vertrouwen heeft, in welke beteekenis het woord �gelooven" in het Evangelie zoo dikwijls voorkomt. En voor deze beteekenis leent zich het Latijnsche credulus nog beter. Ik voor mij houd dezen zin hier voor den waren: lo. omdat er in dien tijd van eigenlijke ongeloovigen geen sprake was, 2o omdat er zoo een goed gedachtenverband bestaat tusschen dit en het voorafgaande vers. De conjectuur non credulus is bij mij ook eenige jaren oud. Het leek mij echter slechts een zuivere mogelijkheid die niet onwaarschijnlijk was. Toen ik nu onlangs het afschrift van de inscriptie weer ter hand nam en op de rijmwoorden lette, die in het eerste vers voorkomen, ontdekte ik ook een gelijksoortig rijm in het tweede bij mijne conjectuur: nullus�credulus. Daardoor stijgt die conjectuur tot voldoende zekerheid. En ten slotte nog iets dat misschien van zeer veel belang is. In dergelijke inscripties werd soms de fi/d vastgelegd, waarin zij werden gemaakt en die overeenkwam met den tijd der grond- vesting of voltooiing van het betreffende gebouw. Wanneer de inscriptie werkelijk een chronicum is, dan moet dus de som der getallen, gevormd door de getalletters, die in de inscriptie, zooals zij er staat, met de conjectuur, voorkomen, ongeveer overeen- komen met den tijd waarin de kerk vermoedelijk gebouwd werd. Die letters zijn: VIICVLLLVVCVICDVLl^



		langs het Karthulzer klooster ten W. van de tegenwoordige Vecht, om iets lager den nog bestaanden loop te volgen. Omstreeks 1630 werd toen nog de Nieuwe Vecht of Reevaart langs Nederhorst den Berg gegraven. Natuurlijk was de Vecht oorspronkelijk een open rivier, maar langzamerhand is zij afge- sloten ; het eerst gebeurde dit bij Utrecht, in de dertiende eeuw bij Otterspoor ten Z. van Breukelen door een dam met sluizen voor de afwatering, vervolgens in de vijftiende eeuw bij Hinderdam en tenslotte in 1673 bij Muiden. Dit laatste werd door Holland gedaan, terwijl Utrecht in handen van Lodewijk XIV was en er zich dus niet mee kon bemoeien. Tegenwoordig is de Vecht aan beide einden gesloten, te Utrecht door de Weerdsluis, te Muiden door de Mulderzeesluis; zij dient om overtollig polderwater op te nemen en het zoolang te bergen, tot het op het buitenwater is geloosd. Zij is nu dus een boezem en al 't land eromheen is polderland. In de zeventiende eeuw is men n.1. begonnen met het droog- leggen der meren, die soms door stormvloeden nog vergroot werden en een voortdurende bedreiging vormden; dit gebeurde met behulp van windmolens. Zoo zou men zeggen, dat de mensch er voortdurend naar gestreefd moet hebben om zooveel mogelijk land op 't water te veroveren. Doch wat zien we in enkele deelen van ons land, speciaal ook in Niftarlake? Daar heeft de mensch er juist nieuwe plassen bijgemaakt. Dat kwam doordat hij hetlaagveen ging uitgraven of uitbaggeren om korte turf te krijgen. Dat is natuurlijk elders ook wel gebeurd en gebeurt ook tegenwoordig nog, maar nu maakt men zoo'n plas onmiddellijk weer droog. Vroeger deed men dat niet altijd en vooral niet, wanneer de ondergrond niet bijzonder vruchtbaar was. Daar de bodem van de Loosdrechtsche plassen, de Naardermeer, enz. uit zand bestaat, deed men hier deze moeite niet. En tegenwoordig? Van tijd lot tijd wordt er een commissie benoemd, die een onderzoek naar de voordeden van 't droogmaken dezer plassen moet instellen, maar tot nog toe waren de bezwaren nog altijd overwegend. O.a. zijn er strategische overwegingen tegen, maar er is nog een belangrijker kwestie: deze plassen liggen vlak tegen den hoogen Gooirand, waar- uit ondergronds nog steeds bodemwater komt. Bij de mislukte drooglegging van de Naardermeer heeft men gezien, wat het gevolg hiervan was: als de Veenplas is drooggemalen, loopt hij langzamerhand weer onder door 't kwelwater, dat uit 't Gooi komt, tenzij men voortdurend met groote kosten extra stoom-



		22 gemalen Iaat werken en dit heeft men tot nu toe niet de moeite waard gevonden. Zoo begrijpen we dus, hoe het komt, dat de bewoners van dit land �waar 't kind zijn moer verbrandt" nog steeds zoo midden in het water wonen. vgl. Dr. A. A. BEEKMAN - Nederland als Polder- land. W. J. Thieme & Cie. � Zutphen. E. HEIMANS EN R. SCHUILING � Nederlandsche landschappen. IV. P.Noordhoff � Groningen 1912. K. ZEEMAN � Moderne Geographie van Nederland. W. Versluijs � Amsterdam 1917.



		■^

De Slotsbrug bij fibcoude en de voor- malige Waterschappen op de Binnen- landsche lasten.

	De Slotsbrug, is gelegen in den Horn, een binnenweg van Abcoude naar Baambrugge. De naam is ontleend aan het Slot Abcoude, dat eertijds in de onmiddellijke nabijheid stond en waarvan de ru�nes 60 jaar geleden zijn opgeruimd. Over het onderhoud van de brug is reeds meer dan 100 jaren strijd gevoerd tusschen het gemeentebestuur en de verschillende Waterschappen. Het gevolg hiervan was, dat de brug dikwijls in zeer vervallen toestand verkeerde. De polder van Vinkeveen, die uitwaterde in de Slotswetering, schijnt tot 1818 de brug te hebben onderhouden. Er was toen echter eene groote reparatie noodig en omdat de uitwatering door de kleine Winkelpolder niet meer werd toegestaan, meende het Polderbestuur van Vinkeveen dat de kleine Winkelpolder voortaan voor het onderhoud moest zorgen. Daarna heeft men getracht in het slechte onderhoud te voor-



		24 zien door eene jaarlijksche bijdrage van het Waterschap van de Binnenlandsche Lasten. In de gemeenten Abcoude-Baambrugge en Abcoude-Proostdij bestonden namelijk zoogenaamde Waterschappen van de Binnen- landsche lasten, door welke Waterschappen een omslag geheven werd van de ongebouwde eigendommen. Hieruit werden diverse onkosten bestreden, die tot zekere hoogte in verband stonden met het gebruik der landerijen, zoo als bijdragen voor het onderhoud van bruggen, wegen, enz. Toen deze moerassige streken meer bewoond werden ont- stonden er polders, die door dijken omgeven waren, waardoor de inwonenden hunne landerijen tegen overvloedig water konden beschermen. Over deze dijken had het verkeer plaats en zoo ontstonden wegen waarvan het onderhoud, dat toen nog zeer gering was, ten laste van de eigenaars der heerlijkheden of van de aange- landen kwam, die dan ook de meest belanghebbenden waren. Later werd het verkeer grooter en dientengevolge liet het onderhoud wel eens te wenschen over, omdat de aangelanden niet meer de hoofdzakelijke gebruikers der wegen waren en dus niet meer al de onderhoudslaslen wilden dragen. Toen zijn vermoedelijk de Waterschappen voor de Binnenl. lasten ontstaan, die zoodoende deze tekorten in het onderhoud wat aanvulden en de lasten meer gelijkmatig over alle land- eigenaren en gebruikers verdeelden. Reeds vroeg was er overheidstoezicht op deze publiek rechtelijke lichamen. In het Placaatboek van Utrecht vindt men eene Generale ordonnantie van 28 januari 1686 van de Staten 's Lands van Utrecht, rakende het invorderen en executeeren van alle re�le ongelden, met aankleve van dien. In art. 100 worden behandeld de Erfdijkslasten, Vechtgeld, Slaperdijksgeld, Cromrnerijnsgeld, Molengeld, Zeedijksgeld en Personeele en Binnenlandsche lasten. Ook is bij Kon. besluit van 2 November 1826no. 162 vast- gesteld het Reglement van administratie der Polders, Kroosheem- raadschappen, Molens, Erfdijk-, Kerspel-en alle andere Binnen- landsche besturen welker kosten re�el gedragen worden. Behalve algemeene reglementen hadden de Waterschappen van de Binnenlandsche lasten ook een bijzonder reglement.



		25 J4et laatst vastgestelde reglement van het Waterschap op de Binnenlandsche lasten van Abcoude-Baambrugge dateert van 20 Juli 1859. In art. 15 van dat bijzonder reglement was o.a. bepaald, dat een jaarlijksche bijdrage werd verleend in het onderhoud van de Slotsbrug. Omstreeks 1865 oordeelden Gedeputeerde Staten dat deze Waterschappen zooals zij het noemden �in strijd waren met de tegenwoordige orde van zaken en het onderhoud van wegen, enz. eene aangelegenheid was waarin de Burgerlijke gemeente moest voorzien". Bij Prov. blad no. 56 van 1866 zijn toen de Binnenlandsche lasten opgeheven. Het gemeentebestuur van Abcoude-Baambrugge heeft toen met de verschillende Waterschappen overeenkomsten aangegaan waarbij de Waterschappen zich verbonden om jaarlijks 15 cent per bunder aan het Gemeentebestuur te belalen, waar tegen over het gemeentebestuur zich verbond om het onderhoud op zich te nemen van al die werken, die vroeger door het Waterschap van de Binnenlandsche lasten werden onderhouden. In die overeenkomsten werden enkele onderhouds-objecten met name genoemd. Zoo staat in de overeenkomsten met den eigenaar van de Slotspolder, Willem van den Bosch d.d. 15 November 1867 en met de eigenaresse van de landen der zoogenaamde 80 Morgen of het Waterschap de Winkel d.d. 29 September 1868 met de gemeente Abcoude-Baambrugge aangegaan ten overstaan van Notaris Sandrinus van Kempen te Abcoude: � dat de gemeente Abcoude-Baambrugge voortaan speciaal op zich zal nemen het onderhoud der Slotsbrug. Hoewel uit het Reglement over de Binnenlandsche lasten blijkt, dat slechts een bijdrage in het onderhoud der Slotsbrug werd gegeven, heeft de gemeenteraadzich toch verbonden het ^e/zee/e onderhoud op zich te nemen en heeft daardoor de instandhouding van de brug in de toekomst verzekerd, om te voorkomen, dat tengevolge van de onzekere onderhoudsplicht het verkeer werd belemmerd. De brug bleef echter in onderhoud bij de Waardasackerpolder, die daarvoor later een subsidie van de Gemeente Abcoude-Baam- brugge ontving. Kort geleden is echter de desbetreffende over- eenkomst opgezegd en heeft de gemeente de brug laten repareeren,



		26 Verder kan nog het navolgende worden medegedeeld: 1" Bij eene Resolutie van 4 November 1774 hebben Gedepu- teerde Staten verlof verleend, de brug bij het slot te Abcoude te veranderen in een ophaalbrug. Zulks geschiedde op een verzoek van Schout en Schepenen, Poldermeesteren en Ingelanden zoo van Vinkeveen, als Proostdij, Aesdom in 't Veen, St. Pietersgerecht. 't Eigenaardige is dat Abcoude�Baambrugge niet genoemd werd. Vermoedelijk, omdat men toen die gemeente niet tot onder- houd verplicht achtte. 2° In het jaar 1848 richtte de Heer Cornelis Dros, zeep- zieder te Leiden, grondeigenaar in den polder de 80 Morgen of kleine Winkelpolder, tot den gemeenteraad van Abcoude� Baambrugge een verzoek om de zoogenaamde Slotsbrug te mogen verwijden en te veranderen in een losse brug, zoodat men er met een schuit van zes voet door kon varen. Uit de gevoerde correspondentie blijkt, dat het de bedoeling van den Heer Dros was om de ru�ne van het Abcouder Slot te koopen en deze, door verbouwing van een gedeelte, in te richten tot zomerverblijf. Het overige gedeelte zou worden gesloopt. Hij wilde, zijne bezittingen dan van uit Leiden per zeilboot kunnen bereiken. Het toenmalige gemeentebestuur wilde met een losse brug geen genoegen nemen, omdat deze geen voldoende zekerheid gaf voor een veilig verkeer, vooral omdat de brug gelegen was in een voor het algemeen verkeer bestemden weg. Om echter aan het verlangen van den adressant tegemoet te komen, werd bij raadsbesluit van 18 Februari 1848 vergunning verleend de brug te verwijden en te veranderen in een ophaalbrug, ten genoege van het gemeentebestuur. Aan deze vergunning werd de voorwaarde verbonden, dat de Heer Dros de Slotsbrug te allen tijde moest onderhouden, en zijne bezittingen in den Kleinen Winkelpolder moest be- zwaren met dat onderhoud. Dit besluit geeft blijk van de goede zorgen der vroede vaderen, vooral waar het verkeersaangelegenheden betrof en van een zuinig finantieel beheer, gedachtig als zij waren aan de spreuk: �Gouverner c'est pr�voir". Ook blijkt hieruit, dat het onderhoud der brug nog veel



		27 te wenschen overliet en er nog geen bepaalde onderhoudsplichtige was aan te wijzen. Jammer, dat de Heer Dros van deze vergunning geen ge- bruik heeft gemaakt, vermoedelijk omdat hij afzag van zijn voor- nemen om het Abcouder Slot te koopen. Ware de ophaalbrug tot stand gekomen, dan had het gemeentebestuur voortaan de macht gehad om in het onderhoud steeds voldoende te voorzien, buiten bezwaar van de gemeentekas; immers de erfdienstbaarheid van het onderhoud was gevestigd op eenige hectaren land. Abcoude, Mei 1921. W. W. E. ROSENK�TTER.



			De l�ervormde Kerk te Breukelen.

		Boven den vroegeren ingang van de kerk, onder den toren, staat in steen gebeiteld, dat degenen die dezen tempel binnen- treden, dit moeten doen met een godvruchten zin en zich niet mogen vergapen aan steen of hout. 't Is dus eigenlijk verboden wat wij nu gaan doen, doch ditmaal zullen wij het gebod maar eens overtreden en alles nauwkeurig in oogenschouw nemen. De kerk was vroeger toegewijd aan Johannes den Dooper. In de Roomsche tijden was het gewoonte, dat de proost van Oud-Munster den pastoor tot zijn dienstwerk inleidde. Tot deze kerk behoorden 22 morgen lands, gevende jaarlijks 65 gulden. In de kerk stond een altaar aan de maagd Maria toegewijd, waartoe behoorden aan renten, erf- en landpachten 42 gulden en 16 stuivers; een altaar ter eere van Sint-Anna was begiftigd met 6 morgen lands, opbrengende 14 gulden; ten slotte was er een altaar van Sint-Pieter, dat door de Burgemeesters van Utrecht



		29 en den Heer van Nijenrode begeven werd en waartoe behoorden 25 morgen lands. De renteopbrengst hiervan is onbekend. De toren is 195 voet hoog. Vroeger hingen daarin twee klokken, een groote en een kleine. De groote klok was een gewichtige, welke alleen geluid werd bij plechtige gelegenheden: bij geboorte, verjaring of dood van een vorstelijk persoon en op den jaardag van een der leden van het huis Nijenrode. Ruim 100 jaar geleden viel deze klok naar beneden, dwars door de beide zolderingen van den toren heen en sloeg met de punt eenige voeten diep in den grond. Zij was zeer zwaar, had een hoogte van 1.50 Meter en was versierd met de beeltenissen der twaalf Apostelen. Door den val was zij gescheurd en werd voor haar werk afgekeurd. Op de Nieuwstraat alhier werd zij publiek geveild en verkocht aan eenige Isra�lieten uit Amsterdam. De kleine klok, die nu alleen geluid wordt, dateert van 1463. Dank zij de groote moeite van den secretaris van ons Genootschap, den heer Grevensluk, weten wij, dat er een zesregelig versje op staat in gothische letters, 't Gaat over Gijsbert van Nyenrode, die gehuwd was met Eleonora van Borssele van Zuilen. ') De oude toren, welke hoe langer hoe meer naar 't Westen begon over te hellen, stortte in 1702 tijdens een Zuidwesterstorm naar beneden. In 1705 begon men met den herbouw. De raden van kerk en gemeente hadden eerst besloten niet tot restauratie over te gaan wegens de groote kosten, maar het advies van de Vrouwe van Nijenrode, Anna Pergens, patrones der kerk, legde ten slotte gewicht in de schaal. Zij schoot geld, tegen niet te weinig rente, terwijl het ontbrekende werd aangevuld uit de opbrengst van een loterij met premi�n, waaraan de Staten van Utrecht hunne goedkeuring hechtten. Vrouw Pergens legde den eersten steen en de dichter Rotgans maakte het bijschrift, 't welk ik zooeven aanhaalde en dat men kan lezen buiten aan den toren in steen gehouwen: Vrouw Pergens ijver tot Gods kerk Lei hier den eersten steen aan 't werk. Gij, die dit nieuw gebouw aanschouwt. Vergaap u niet aan steen of hout: Maar tree met een godvruchten zin, 1) Vgl. de opschriften van alle torenklokken in de Vechtstreek. Jaarboekje Niftarlake 1916.



		30 Vernieuwt van geest, deez' tempel in; Leg daar uw oude zonden af. Zoo vindt gij 't leven bij uw graf. De tijd, die alles sloopt, die velde d' ouden toren, Dees nieuwe is wederom, als uit zijn puin herboren. 1705. Toen men in 1705 bezig was de fundamenten te leggen voor den nieuwen toren, deden de werklieden een bijzonder zeldzame en merkwaardige ontdekking. Men vond een eigen- aardig soort van grafsteden, waarvan de heer J. W. Verburgt, de volgende beschrijving') gaf: �Zij lagen 5 of 6 voet diep onder den grond, met het voeteinde naar het Oosten gekeerd en waren 8, 10, ja sommige 12 voeten lang. Deze grafplaatsen of tombes waren saamgesteld uit los naast elkander geplaatste tuf- of duifsteenen, van ongeveer twee voet lengte en ��n voet breedte. Het deksel was aan beide zijden afheliend; er was geen bodem in van steen, en de beenderen, welke er in lagen, waren van zeer groote menschen. Steenen doodkisten kunnen wij ze niet noemen, omdat ze geen bodem hadden; de naam stolpen is hier beter op z'n plaats. Deze graven zijn overblijfselen van het eerste Christendom hier te lande. Zij doen ons kennen een wijze van ter-aarde-bestelling, welke uit een zeer verwijderd tijdperk moet dagteekenen; een manier, welke den overgang vormt tusschen hetgeen de vroegere heidensche bewoners dezer landen, bij de behandeling hunner lijken, pleegden in acht te nemen en de Christelijke begrafenis. Deze stolpen herinneren ons aan het tijdperk, waarin het verbranden der lijken en het bewaren der asch in een urn � de heidensche gewoonte � tot het verleden behoorde, het tijdperk, hetwelk wat het begraven betreft, den overgang vormt naar onze Christelijke gewoonte, het leggen der lijken in een doodkist. Bij zulk een begrafenis werd het lijk op de bloote aarde neergelegd en daarna de stolp daarover op- gericht. Het lichaam werd dus op de eenvoudigste wijze weer- gegeven aan de aarde, waaruit het genomen is. De stolp diende slechts om het voor uitwendige beleediging te vrijwaren". Zulke stolpen zijn tamelijk zeldzaam. Zij werden ook gevonden bij de oude Abdij van Siegburg nabij Bonn; te Jutphaas in 1818 bij het afbreken der oude kerk, onder de fundamenten van het koor; in 1837 bij het afbreken der St. Paulus-Abdij te Utrecht

			1) In den Isten jaargang van �de Kerkbode voor de Vechtstreek".



		31 en iels vroeger bij het afbreken der oude kerk te Werkhoven; in 1847 bij de beroemde aloude Benediktijner Abdij van Oostbroek bij de Bildt en in 1842 op het kerkhof te Zeist. De aanwezigheid dezer stolpen, die altijd bij een abdij of kerk waren gelegen, geeft ons eenig licht aangaande het ontstaan van het eerste bedehuis op deze plaats nJ. de 12e eeuw. Over den toren nog alleen dit, dat deze naar 't Westen overhelt. Het schietlood, eenige maanden geleden neergelaten, geeft aan, dat hij reeds 90 c.M. overhelt. Als wij de kerk binnenkomen zullen wij niet met den dichter ten Kate zeggen: �Het kerkje is oud. het kan niet armer", want het interieur is deftig, kalm en voornaam. Beschouwen wij eerst het koor, dat evenals het kruis misschien acht honderd jaar oud is. Al dadelijk trekt eene groote graftombe onze aandacht. Zij bergt het stoffelijk overschot van den Heer van Nijenrode,Johan Ortt en van zijne vrouw Anna Pergens. In een kroniek staat: �Deze kelder is dienende voor Zijn hoog Edele Familie om bij aflijvigheid daarin bijgezet te worden, ten einde van daar ten jongsten dage heerlijk te mogen verrijzen". Aan den eenen kant staat in marmer uitgehouwen het wapen van Johan Ortt: een leeuw met een pijl in den rechterklauw; aan den anderen kant dat van Anna Pergens: een lelie. Beide wapens worden vast- gehouden door twee griffioenen. De opschriften zijn geschreven in het Latijn. Aan de voorzijde staat: �Voor haar zeer getrouwen echtgenoot, ter herinnering van zijn liefde voor haar en ter her- innering van de sterfelijkheid, heeft Anna Pergens dit gedenk- teeken laten plaatsen". Aan de achterzijde leest men: �Hier liggen begraven de sterfelijke overblijfselen van den Hooggeboren Heer Johannes Ortt, Heer van Nijenrode, Breukelen enz., uitblinkend door vroomheid, deugd en geleerdheid; hij leefde 59 jaren; als ge acht geeft op den tijd, is het lang; naar de wenschen der goeden is het kort; naar de noodzakelijkheid van het sterven heeft hij lang genoeg geleefd; die, zich gevende aan God, aan zijn vrienden en aan het naspeuren der waarheid, zijn leven zeer onbezorgd doorbracht", i) Een der twee zerken, welke dit graf dekken, is voor de gelegenheid gemaakt; er staat op: �in 't jaar ons Heeren 1701

			1) Deze vertaling is van den lieer J. W. Verburgt.



		32 den 13 Sept. stierf Johan Ortt, Heer van Nijenrode". De andere zerk is ouder en hoort op dit graf niet thuis, maar lag eertijds in de kapel van Nijenrode, een bijgebouw dezer kerk, dat ver- dwenen is en waarvan ik niets naders kan meededeelen. Het randschrift luidt: �in het jaar ons heren 1495 op ten 15 dag in julius sterf juffer Lisbet van Zulen sijne huys- vrouw." Dat woord Lisbet is niet meer te lezen. Dank zij de nasporingen van den heer Verburgt weten wij, dat hier Lisbet moet staan, daar jan van Nijenrode, die van 1477�1495 Heer van Nijenrode was, gehuwd was met Elisabeth van Zuylen van de Haer. De wapens op deze steenen zijn alle uitgehouwen, de ver- niehng is duidelijk te zien; werk van de Franschen, die op het einde der 18e eeuw ons Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap kwamen brengen. Aan den muur hangen twee borden, welke de data aangeven van het overlijden van johan Ortt en Anna Pergens. De wapens komen overeen met die op het marmer van de graftombe. Daarnaast hangen twee wapenborden, welke zijn van Mr. Johan Ortt, (neef en erfgenaam van den zooeven genoemden) en van Vrouwe Constantia Hop, zijn echtgenoote. Dezen hadden een zoon, ook geheeten Mr. Johan Ortt, van wien het vijfde bord spreekt. Het zesde is van diens vrouw Adriana Huydecoper. Zij stierf jong 36 jaar en 2 maanden. De vogel op het bord van Constantia Hop is een hop. De wapens van douairi�res op deze borden zijn kenbaar aan het koord, dat er zich rondslingert. Zij toonen ook het wapen van den man. De symbolen onder en boven de borden spreken voor zich zelf: 1. omgekeerde fakkels: wilde men oudtijds het vuur van een fakkel dooven, dan streek men den fakkel over den grond � het leven, dat wordt uitgebluscht; 2. een zandlooper � beeld van den tijd; 3. vleugels aan den zandlooper. Let er op, dat die vleugels verschillend zijn; een van een arend, een vogel, die over dag vliegt; een van een vleermuis, die 's nachts rondfladdert: de tijd gaat dag en nacht voort; 4. doodshoofden met zeisen: het leven wordt afgemaaid. Het zevende bord is van Buyck. Daar staat op: Den Wel- edele gebooren Heer Raymond Buyck oudt 88 jaar en 8 maanden, overleden den 11 December 1742. Dit opschrift klopt met wat staat geschreven op een grafsteen, welke ook in 't koor ligt.



		3§ Alleen staan daarop nog vermeld de overlijdensdala van twee Jonkvrouwen Buyck. Van deze familie kan ik niets mede- deelen. Dit achtste bord zonder beeldhouwwerk is hier waarschijnlijk niet op zijn plaats; met nog eenige andere werd het gevonden in een grafkapel aan de Noordzijde der kerk, bijna vergaan; ze stonden daar op den grond, terwijl de regen door de gebroken vensters in de kapel jarenlang vrij spel had. In 1914 liet de kerkvoogdij deze borden restaureeren en ophangen. In deze kapel, voor den ingang waarvan een groote bank stond, welke slechts met veel moeite verzet kon worden, hebben in den tijd der Bataafsche Republiek al deze borden een schuilplaats gevonden daar in den naam van Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap ge- eischt werd, dat zij zouden worden afgenomen en vernietigd. Ze zqn toen verstopt en prijken nu in dit koor in hun nieuw kleed. De grafkelder van Dani�l Verhaick, in 1734 overleden, prijkt met een fraai ornament van koper, gemengd met eenig goud. , In het koor staat in den muur gemetseld een zerk met deze woorden :�Hier lijd begraven het lijk van Hendrik van Schagen in 1788 gestorven in den ouderdom van 96 jaar." Boven deze woorden een uitgesleten wapen, bewijs dat deze steen vroeger in de kerk heeft gelegen. V��r de inmetseling in den muur lag hij in den toren, weggezakt in het zand. Op een anderen steen staat :� De dood des oprechten is de weg ten leven." De steenen liggen hier niet op hun oorspronkelijke plaats. Men heeft bij herstellingen aan den vloer soort bij soort gelegd, ja uit het koor zelfs den mooisten grafsteen verlegd naar een kapel aan de Zuidzijde. Ik spreek van kapel, misschien is daar wel de oude consistoriekamer geweest. Tusschen Nyenrodes grafkelder en den preekstoel ligt een grafsteen, waarop de zonderlinge woorden staan: �Alleen, in, rust. Gustavus Adolphus Pechlin"; een koperen cirkel met tot middelpunt een koperen ster versiert de zerk. Pechlin was �in zijn leven een man, die door zijn wonderlijke, nooit gehoorde fantasi�n en snakerijen zich alom zeer berucht had weten te maken." Ook liggen hier nog twee grafsteenen met de namen van



		34 Breukelsche predikanten: Leonard Beels in 1756 overleden en Petrus Caar gestorven in 1739. ') 't Is ondoenlijk alle grafsteenen uit de kerk te bespreken; de oudste is van Willem Cornelis Jasperse gestorven in 1635, de jongste van Vrouwe J. M. Wilsgeb. Ther�t, obiit 22 Juli 1817. Op den steen van Hs. Mulder staan gebeiteld de attributen van oen loodgieter. 't Schoonste is ongetwijfeld het in prachtig marmer bewerkte monument, opgericht ter eere van Willem Tersmitten, obiit in 1766 en zijne vrouw Jacoba Louisa Pelgrom, obiit 1751.2) Onder de aangebrachte symbolen ziet men ook een slang, welke in den staart bijt, het beeld der eeuwigheid, de ringvorm. De lessenaar van den preekstoel en het graf van Gunterstein hebben ook dit symbool. Voor dezen lessenaar vraag ik Uw aandacht, alsmede voor dien van den voorlezer en voor de koperen bogen naast het voorlezersgestoelte, in 1657 gemaakt door E. E. Verhulst, 't staat er in gegraveerd. Verhulst is ook de maker van het beroemde koperen hek voor het graf van De Ruyter in de Nieuwe Kerk te Amsterdam. De bewerking van dit koper heeft er overeenkomst mee. De achtkanten voet van den soberen preekstoel staat op een zeskanten steen, welke stand erg onaangenaam aandoet. Het orgel, een geschenk van den voornamen Amster- damschen koopman Claude Noortwijck, werd in 1787 gebouwd door den Utrechtschen orgelmaker Batz. 't Werd later wat ver- groot en heeft nu 1214 pijpen. Dr, Schimtzel wijdde het orgel in den 28 Mei 1787 met een preek over 2 Kron. 5 : 13. Deze preek berust in het archief en is merkwaardig, wegens de zonderlinge breedsprakigheid. De heer Johan Ortt, Heer van Nijenrode en Breukelen, kapitein ter zee, commandeerende 'slands fregat van oorlog, de �Jason", had toestemming gegeven het orgel in de kerk te plaatsen.

			1) De eerste predikant, Erasnius Backer, kwam hierin 1585, beroepen van Gouda of van de Jacobikerk te Utrecht. Met den tegenwoordigen predikant mede, stonden in Breukeien I9 predikanten. Dr. Martijn was er Met kortste: 11 maan- den, Ds. Blaesius het langst: 43 jaar. Ds. Hatzfeld werd in l�43 benoemd tot veldprediker. 2) Onlangs liet ik de kerk zien aan iemand, die alles wist en voor wien schijn- baar geen raadselen meer bestonden. Aan 't einde van den rondgang zeide hij tot mij :�Ik lees zoo dikwijls den naam van mijnheer �obiit"; zeker een rijk heer die veel aan deze kerk geschonken heeft ?"



		35 Oorspronkelijk was het orgel gebouwd met ��n klavier en pedaal, doch later is door kerkvoogden een tweede klavier aangebracht, waarop Roerfluit, Viola di Gamba en Holfluit spreken in lieflijke tonen. Het instrument heeft al de kenmerken van een oud orgel: gehalveerde registers en scherpe stemmen; toch verkeert het in uitnemenden toestand en behoeft voor een nieuw niet onder te doen. De eerste organist was een blinde, Veenman. Door belang- rijke giften werd hij in staat gesteld zijne studi�n in Amsterdam te voltooien bij een beroemd Luthersch organist M�nichhausen, die tot 1790 eerst zelf in Breukelen het gemeentelijk gezang begeleid had. Bij den vroegeren ingang van de grafkapel van Gunterstein, achter in de kerk, is nog te zien het mooi gesmeed ijzeren hek met eenige wapenborden. De grafkapel wordt nog gebruikt en is 4 Maart 1913 voor 't laatst geopend geweest, om er in neer te leggen het stoffelijk overschot van den heer H. D. Willink van CoUen, in leven president-kerkvoogd. De ingang van de grafkapel is nu aan de buitenzijde gemaakt. Achter het prachtige hek is een muur gemetseld, aan- gezien er sinds 1830 in een kerk niet meer mag worden begraven. De grafkapel werd gesticht in het jaar 1718 door Mr. Fer- dinand van Collen. Het graf zijner ouders en voorouders in de kerk te Velsen was geheel gevuld, waarom hij dit graf stichtte, waartoe weer de vergunning noodig was van Douairi�re Johan Ortt, Anna Pergens, patrones der kerk. De kapelmuren han- gen vol wapenborden. Het wapenbord vanFerdinand vanCollens kleinzoon, (zijn naamgenoot) hangt in de kerk boven het ijzeren hek, waaronder de twee kleine - jonkvrouwen - grafborden van zijne tweeling, waarvan de een 3, de ander 11 jaar werd. Ferdinand van Collen zelf diende in den derden Engelschen oorlog zijn vaderland als cornet van een compagnie dragonders. In 1675 nam hij als vrijwilliger dienst op 's Lands vloot en streed in de oorlogen met Zweden in de Oostzee en met de Franschen in de Middellandsche Zee. Van 1706-1708 was hij Gedeputeerde te velde, in welke betrekking hij in de veldslagen van Ramillies en Oudenaarde lauweren oogstte; van 1709-1718 Hoofdschout van Amsterdam en in 1727, 1731 en 1734 Burgemeester van Am- sterdam.



		36 Laat mij U nu mogen geleiden naar een grafkapel aan de Noordzijde van de kerk. In 1913 werd zij op uitnemende wijze gerestaureerd en dient nu voor bewaarplaats der archieven van kerkvoogdij en kerkeraad. Hier waren de rustplaatsen van 1. Pieter Clicquet, obiit 5 April 1758. 2. Anna Maria Graver, weduwe Pieter Clicquet, obiit den 11 Maart 1795. en 3 S. C. 1747. bewoners van de buitenplaats �Cromwijck".') De beruchte jaren 1672 en 1673 waren ook voor Breukelen noodjaren. Toen kwam de groote Cond�, Frankrijks beroemde veldheer met 4000 man alhier. Van Mei tot September hebben de Breukelaars onder zijn tyrannie gezucht. Claas Bruin dichtte: Wij zijn te Breuklen , daar 't geweld Weleer het Fransche slagwoord zwaaide Met d' onverzoenb'ren moord verzeld. Die honderden van lijken maaide. In deze kerk werden de krijgsgevangenen 2) opgesloten als het 's avonds koud werd, staken ze stoelen en banken en alles wat ze maar vinden konden in brand, om er zich bij te warmen. De vensters werden ingegooid en moesten in 1675 vernieuwd worden. De jongelingen en jonge dochters hebben daarvoor het geld verzameld en de nieuwe glazen met toepasselijke �gedichten" de kerk aangeboden. Die rijmelarij staat te lezen op twee groote houten borden, welke aan weerszijden van den predikstoel aan de muren hangen. K. Van der Rijp was de dichter. De verlichting in de kerk is een electrische noodverlichting. Vroeger verlichtte men de kerk met kaarsen; de meeste koperen kandelaars zijn nog aanwezig. Vier koperen kronen sierden eens het gebouw, maar werden In 1830 aan een koperslager te Maarssen verkocht voor twee honderd gulden de vier. Om er schande over te spreken ! De gestoelten behooren of behoorden aan de buitenplaatsen: Gunterstein, Nyenrode, Boomoord, Vechtvliet, Boom en Bosch, Groenevecht, Hoffwerck, Vecht en Hoff, Vroeglust, Vrede- en Rust. Dehooge bank tegen den torenmuur was van Vechtstroom.

			1) Bij de restauratie in 1913 werden in de overblijfselen in den kelder drie kope- ren naamplaten gevonden, waarin gegraveerd stond wat onder 1,2 en 3 is vermeld. 2) Boeren, die de door de Franschen geprest waren om de schansen te graven en 's nachts in de kerk werden opgeborgen.