OUDHEIDKUNDIG
GENOOTSCHAP

�NIFTARLAKE"
1926

Hierbij hebben wij het genoegen het veertiende jaarboekje aan
te bieden.

Twee onzer vroegere medewerkers zijn door den dood wegge-
rukt: Mevr. Schaap�Van der Pek en Dr. J. A. Portengen. Aan
hunne verdiensten worden hierachter eenige bladzijden gewijd.

Met toestemming van den verslaggever is hierin opgenomen
een verslag van de excursie naar Montfoort. In onze jaarversla-
gen kunnen de excursies niet uitvoerig behandeld worden en
toch is het voor hen, die er niet aan konden deelnemen, wel de
moeite waard om er een en ander over te vernemen.

Bijdragen voor het jaarboekje 1927, het jaar van het derde
lustrum van ons genootschap worden gaarne door ons tegemoet
gezien.

De Redactie van het Jaarboekje:

J. G. TH. GREVENSTUK.
Dr. D. A. W. H. SLOET.
Mr. Ds. J. W. VERBURGT.

Mr. Dr. F. A. C. Graaf VAN LYNDEN v. SANDENBURG,

Mr. Ds. J. W. VERBURGT, Leiden, Voorzitter.

J. G. Th. GREVENSTUK, Baamibrugge, Secretaris. i ^

Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude, BiUiothecaris. f 2-

J. D. BASTERT, Breukelen, Penningmeester. ) y

W. H. KOOMANS, Haarlem. l ^

L. SCHIETHART, Vreeland. ] |

Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN, Utrecht. / '^

V. L. Baron VAN BOETZELAER, te Twello.

M. ONNES VAN NYENRODE, te 's-Gravenhage.

J. WARMOLTS, te Kortenhoef.

E. A. H. A. VAN DE VELDE, te Loenen.

N. BASTERT, te Loenen. ■

Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN, te Loosdrecht.

Dr. A. M. HARTOG, te Maarssen.

Mr. W. H. K�HLER, te Maarssen.

Mr. W. B. WESTERMANN, te Maarssen.

E. G. WENTINK, te Utrecht. � <
KEES VALKENSTEIN, te Vleuten.

F. C. C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN,

te Zuilen.
JAN VAN DER LIP, te Utrecht.
Jhr. Mr. C. DEDEL, te Abcoude.
Dr. J. J. F. STEIJLING, te Maartensdijk.
A. VAN BEEK, te Weesp. ;

Ds. G. G. J. Bleeker.

W. W. E. Rosenk�tter.

Past. Dr. D. A. W. H. Sloet.

S. G. van der Werff.

Alkmaar;
Mej. J. W. H. Spruit.

Mej. G. van der Bijl.

L. W. Doude V. Troostwijk.

Bern. L. A. M. v. Op^trop.

Th. J. Verrijn Stuart.

Mr. P. L. de Vries Feijens.
E. W. Wijers.

Mr. W. F. E. Spiering.

Mej. D. van Doorn.
J. G. Th. Grevenstuk.
Th. E. Grevenstuk.
Mej. Wilh. F. Grevenstuk.
C. P. de Groot.
Ds. H. Haselager.

C. F. Jonkhart.
L. Portengen.

A. Schoenmaker.
Mr. J. Schoenmaker.

Mevr. E. H. Rutgers van Ro-
zenburg�Baronesse van
Hardenbroek.

K. P. Maclaine Pont.

Bureau der Rijkscommissie

voor de Monumenten.
M. Onnes van Nyenrode.

Kapelaan F. J. Schoemaker.

Harreveld:
Pastoor J. J. Swildens.

Heemstede:
J. C. Brand Jr.

Mr. A. Ie Cosquino de Bussy.

Mevr. A. J. Kardux- ten

Hoopen.
J. Kardux.
Gen. Maj. E. Luden.
C. Metzelaar.
P. A. Pijnappel.

Ds. J. van Bruggen.
J. Warmolts.

D. J. M. Bianchi.
Johan Bleeker.

A. H. Colenbrander.
C. G. Hoekstra.

Mr. M. P. Th. a Th. van der

Hoop van Slochteren.
C. de Jonckheere.

E. B. van Julsingha.

H. J. van 't Lindenhout.

Deken P. W. A. Pieck.

Mevr. S. A. de Snoo-Silkvis.

Mej. J. M. E. Willink van
Collen.

Mej. M. E. Willink van Col-
len.

Jan de Grijs.
M. Hartzema.

Deventer'.
Past. W. M. A. van Rijn.

Driebergen:
Jhr. P. P. de Beaufort.

Mr. D. J. A. Baron van Ha-
rinxma thoe Slooten.

Mr. Ds. J. W. Verburgt.
Dr. F. C. Wieder.

J. M. C. van Kempen.

E. A. H. A. van de Velde.

Pastoor B. J. Brouwer.
Ir. E. Middelberg.
Mevr. de Wed. G. A. A.
Middelberg-Hallmann.

Prof. Dr. K. H. Bouman.
Jhr. Q. J. van Swinderen.
Jhr. C. H. C. A. V. Sypesteyn
W. Voogsgeerd.

Pastoor Dr. Alph. Ari�ns.

J. M. de Muinck Keizer.

Dr. A. R. van Linge.

C.W. E. V. Voorst v. Beest.

J. P. van Voorst van Beest.

Mr. W. B. Westermann.

Frans Smithuysen.
H. Schoenmaker Ezn.

]. L. Krom Hzn.
Dr. J. J. F. Steijling.
E. 1'. W. van Schalk.

Montfoort:
J. B. Kemme.

Pastoor J. Heerschop.

Nederhorst den Berg:
Mr. W. I. Doude van

Troostwijk.
Mevr. C. A. Pos�Kofoed.

Mr. E. van Beusekom.

A. H. Doude v. Troostwijk.

Mr. U. H. van Notten.

N'igtevecht:
M. H. Ladd�.

Vleuten:
Kees Valkenstein.

Ds. H. Th. Barbas.
A. S. J3artstra.
C. Blatt.
H. N. Blatt.
P. J. C. Blatt.
G. Ph. Ittmann.
C. A. Lion Cachet.
L. Schiethart.

Mevr. W. M. Terpstra-
Reerink.

Weesperkarspet;
J. C. F. Bletz.

Winterswijk:
J. L. Thielking.

Zalt-Bommel:
F. J. de Freytag.

F. C. C. Baron van Tnyll

van Serooskerken.
Wybren Wijmstra.

Zwolle:
Dr. G. A. B. Fijn van Draat.

Renktim:
Kapelaan A. van Hofslot.

Rhenen:
J. Hontman.

Bibliotheek der gemeente
Rotterdam.

Salatiga (Java) :
Mr. Dr. L. Fr. H. J. Sch�ler.

"^oesterberg:
Luit. J. Th. H. V. Weeren.

Tivello:
V. L. Baron van Boetzelaer.

Dr. Ch. M. A. Bijleveld.

J. H. M. Doude v. Troost-
wijk.

Pastoor L. J. v. d. Heijden.

Mr. J. Hooft Graafland.

Jhr. J. K. Lampsins v. d.
Velden.

Jhr. L. Quarles van UfforJ.

Mr. W. C. Schuylenburg.

Amsterdam:
Mr. R. H. Erdmann.

Ds. C. J. H. Verweijs.

Kortenhoe f:
J. C. Koops.

's-Gravenhage:
Mej. Dr. A. J. Portengen.

Abcoude:
D. van Teeseling.

G. Feringa.
J. van Heerden.
W. C. Smuling.

L. A. Weinrich, Amsterdam.

Mevr. H. W. J. Schaap-
van der Pek, Lid van het
Bestuur, kunstschilderes.
Ankeveen.

G. H. Hooft van Vreeland,
Vreeland.

Dr. J. A. Portengen, Lid van
het Dag. Bestuur, Vree-
land.

A. Baron de Girard de Mielet
van Coehoorn, Oud-Bur-
gemeester van Made, te
Nieuwersluis.

W. H. M. Brouwer Ancher,
Vreeland.

Als gewoonlijk begint dit verslag met het verhandelde op de
laatste Algemeene Vergadering, die ditmaal den 8sten Juli 1925
gehouden werd in het heerlijk aan de Vecht gelegen Hotel �de
Kampioen" te Nieuwersluis.

Nadat de Secretaris de lotgevallen van het Genootschap in het
afgeloopen jaar had meegedeeld en de Penningmeester rekening
en verantwoording had gedaan van zijn gehouden beheer, werden
deze bestuursleden door den Voorzitter bedankt voor de toewij-
ding, waarmede zij de belangen van het Genootschap hadden be-
tigd.

Ingekomen was een schrijven van den heer D. de Zwart Jr. met
de mededeeling, dat hij wegens verschillende andere werkzaam-
heden den tijd gekomen achtte om zijn functie als penningmeester
neer te leggen. De Voorzitter zeide dit aftreden ten zeerste te
betreuren en bracht hulde aan den heer de Zwart, die sedert de
oprichting van het Genootschap met lust en ijver het penning-
meesterschap had waargenomen.

Hierna kozen de aanwezige leden van het dagelijksch bestuur
uit hun midden den heer J. D. Bastert tot penningmeester, welke
benoeming door den gekozene onder zeker voorbehoud werd aan-
vaard.

Vervolgens werd besloten om dit jaar weder een excursie te
houden. Na vele besprekingen werd vastgesteld om een bezoek
te brengen aan de stad Oudewater. Door den Voorzitter werden
tot leden van de excursie-commissie benoemd de heeren L.
Schiethart, burgemeester van Vreeland, J. Warmolts, burgemees-
ter van Kortenhoef, Jhr. J. K. Lampsins van den Velde en Jan
van der Lip, architect, beiden te Utrecht.

Nadat nog besloten was om weder een jaarboekje uit te geven,
werd de vergadering, na behandeling van de huishoudelijke za-
ken van het Genootschap gesloten.

Op Dinsdag 28 Juli werd de excursie naar Oudewater gehou-
den. Om half elf vereenigden de deelnemers zich op het Stations-

plein te Utrecht en werden daarna per auto naar Oudewater ge-
bracht, waar men te kwart voor twaalf voor 't stadhuis afstapte.

Nadat burgemeester van Doorninck het gezelschap had ver-
welkomd werd het oude stadhuis bezichtigd. In de ouderwetsche
raadzaal was door de goede zorgen van den ijverigen archivaris
den heer Rahms een keur-collectie van oude charters, penningen
en andere belangrijke en bezienswaardige voorwerpen tentoon-
gesteld. Bovendien trok een unieke verzameling prenten betref-
fende Oudewater, particulier eigendom van den heer Rahms, bij-
zonder de aandacht.

Nadat alles bezichtigd was, betuigde de Voorzitter dank aan
den Burgemeester en den Archivaris voor de vriendelijke ont-
vangst en de moeite, die men zich getroost had om het bezoek aan
het stadhuis zoo belangwekkend te maken.

Onder geleide van den heer Rahms trok het gezelschap naar
de zeer oude Herv. Kerk met den beroemden zadeldaktoren.
Tammer genoeg is in de kerk zooveel gepleisterd, dat de fraaie
kerk veel van haar vroegere schoonheid heeft verloren.

Na bezichtiging van het oude gebouw, dat vroeger bekend was
als de vermaarde heksenwaag en verschillende schilderachtige
oude gevels, begaf het gezelschap zich naar het caf� Deurlo om
koffie te drinken.

Om half drie werd de reis voortgezet en werd een bezoek ge-
bracht aan de �Stichting Bisdom van Vliet" te Haastrecht. Het
gaat niet aan in het kort bestek van dit verslag alles te beschrijven
wat in het museum van deze stichting is bijeengebracht, 'n Schat
van zilverwerk, zeldzaam porcelein, kleedingstukken, meubelen,
uurwerken, schilderijen, enz. te veel om op te noemen, werden
door het gezelschap met bewondering bezichtigd. Vol verbazing
over den rijkdom van dit dorpsmuseum werd de terugtocht aan-
vaard, nadat men nog even het alleraardigste antieke raadhuisje
van Haastrecht aanschouwd had.

't Was wel een hoogst interessante excursie geweest. Meer dan
voldaan gingen de deelnemers huiswaarts.

Het jaarboekje verscheen als gewoonlijk in het laatst van het
jaar en mocht zich weder in groote belangstelling verheugen.

De heer de Zwart, die sedert 1912 het Penningmeesterschap
heeft waargenomen, en op de Algem. Vergadering daarvan ont-
heven wenschte te worden, bleef lid van het Dag. Bestuur, doch
overleed te Amsterdam den 8sten November 1925.

Kort daarop, 31 Januari 1926, overleed een ander lid van het
Dag. Bestuur, namelijk Dr. J. A. Portengen te Vreeland, di§ aan
de lezers van het jaarboekje welbekend is door de vele artikelen,
die in de verschillende jaargangen van zijne hand geplaatst wer-
den.

Beiden hebben zich voor het Genootschap zeer verdienstelijk
gemaakt en hun verscheiden wordt ten zeerste betreurd.

In de vacatures hierdoor ontstaan zal dus op deze vergadering
door de verkiezing van twee leden van het Dag. Bestuur moeten
worden voorzien.

Vermeld dient nog te worden, dat Burgemeester en Wethou-
ders van Montfoort het Genootschap hebben uitgenoodigd dit
jaar een bezoek aan hunne stad te brengen.

Het aantal leden is weder iets toegenomen; met genoegen kan
worden geconstateerd, dat de belangstelling steeds grooter wordt
en Niftarlake zich in de sympathie van velen mag verheugen.

Uitgebracht op de Alg. Vergadering te Nieuwersluis Juni 1926.

De Secretaris,
J. G. Th. GREVENSTUK.

Staat van Ontvangsten en Uitgaven over het 14de Genootschapsjaar 1925.

Batig saldo v. d. Penningmeester . .

Later geinde contributies over 1925 :

10 leden..........� 25.�

5 begunstigers ...... � 5.�

173 leden ..........432.50

Jaarboekje 1925...... � 374.80

Onk. excursie d.d. 8 Juli '25 ,, 26.90
Incassokosten, kransen begra-
fenis leden Dag. Bestuur,
drukkosten, zaalhuur, porti
en andere kleine kosten . . � 140.79

� 542.49
Batig saldo ............� 420.29/2

12 begunstigers
I donateur
I donateur

Gift Jhr. J. K. L. v. d. V..

In Memoriam
Dr. J. A. PORTENGEN.

Den een en dertigsten Januari 1926 ontsliep te Vreeland op
zeventigjarigen leeftijd de WelEdelZeerGeleerde Heer Dr. J. A.
Portengen in leven gemeentegeneesheer en arts aldaar.

Jacob Albertus Portengen werd geboren te Amsterdam den
I4den Januari 1856. Hij was een zoon van Jacob Portengen,
koopvaardijkapitein, later consul van Venezuela te Amsterdam.

Omdat zijn vader veel op reis was, en zijn moeder haren echt-
genoot meestal vergezelde, ontving hij zijn opvoeding op de kost-
school.

Na daarna het gymnasium te hebben afgeloopen werd hij mi-
litair-student in de medicijnen te Amsterdam, waar hij in het
jaar 1885 zijn artsexamen deed.

Naast de medische studie, had hij groote belangstelling voor
aardrijkskunde. Voor zijn bijdragen als correspondeerend lid van
de ,,Soci�t� de G�ographie commerciale" te Bordeaux werd hem
in 1884 de zilveren medaille toegekend. Ook maakte hij als gevolg
daarvan louter voor zijn genoegen meerdere reizen. Zoo bezocht
hij in 1879 met het schip Pallas, Contstantinopel, en met den
schilder Damschr�der maakte hij een reis naar Parijs en Tirol.

Na te zijn afgestudeerd vertrok hij 24 Februari 1886 per
stoomschip Prinses Marie naar Indi�, waar hij tot Januari 1890
hleef. Als Officier van Gezondheid diende hij op ,,de Riouw",
vervolgens op ,,de Banda", en ten laatste aan boord van �de Sa-
marang". Deze schepen kruisten langen tijd voor Atjeh.

Na zijn terugkeer uit de tropen werd hij in 1890 geplaatst aan
de Marinewerf te Amsterdam.

Den 28sten Februari 1890 trad hij daar in het huwelijk met
Mejuffrouw Anna van den Broeke.

Zijn medische studi�n zette hij voort met het gevolg, dat hij
den 9en October 1891 den dokterstitel verwierf op het proef-
schrift : ,,Bijdrage tot de kennis van Sarcoma Cultis".

Na ongeveer twee jaren aan de Marinewerf werkzaam te zijn
geweest, werd hij als officier van Gezondheid geplaatst aan boord
van H. M. Krokodil en andere marineschepen, die kruisten op de
Nederlandsche kust. Kort daarop n.I. in Mei 1893 vertrok hij met
H. M. Tromp wederom naar Indi�.

Hij had de gewoonte van zijn reizen journalen bij te houden.

Na een bijna driejarig verblijf in Oost-Indi� keerde hij in het
moederland terug om toegevoegd te worden aan den toen f ungee-
renden Inspecteur van den Geneeskundigen dienst Gijsberti Ho-
denpijl, en werkzaam gesteld op het Ministerie van Marine te
"s-Gravenhage. In deze eervolle positie bleef hij werkzaam tot
Dec. 1903, met ingang waarvan hij zich wederom geplaatst zag
aan boord van H. M.'s Kortenaer met bestemming naar West-
Indi�. Aldaar hezocht hij de verschillende Nederlandsche kolo-
ni�n, en ontving hij een regeeringsopdracht naar Havanna ter
onderzoek van de bestrijding der gele koorts.

De bewoners van de eilanden Saba en St. Eustatius, die toen-
maals geheel van geneeskundige hulp waren verstoken verzoch-
ten, toen de oorlogshodem op de re� ankerde, hulp te mogen ont-
vangen van de doktoren van de Kortenaer.

Het zou te veel bladruimte vergen om hier de interessante me-
dedeelingen te vermelden, die doktor Portengen over zijn reizen
van en naar Oost- en VVest-Indi� kon doen.

Na een reis van bijna twee jaren keerde hij in Dec. 1905 in
Nederland terug, waar hem na volbrachten diensttijd op zijn ver-
zoek den I4den Januari 1906 eervol ontslag werd verleend als
dirigeerend Officier van Gezondheid der Koninklijke Marine.

Doktor Portengen was Ridder van de Oranje Nassau Orde.

Zijn werkzame natuur had behoefte aan aribeid (ook na zijn
pensioneering), die hij dan ook kort daarop, n.1. in 1906 vond
door zijn benoeming als geneesheer aan het Sanatorium ,,Bloe-
mendaal" te Loosduinen. Deze functie bekleedde hij tot Mei
1908. In Augustus van dat jaar werd hij benoemd tot controlee-
rend geneesheer bij de Rijksverzekeringsbank te Rotterdam. Als
zoodanig bleef hij werkzaam tot December 1910, op welk tijdstip
hij dit ambt verwisselde met dat van gemeentegeneesheer en dok-
ter te Vreeland.

Tot zijn overlijden bleef hij in deze laatste functie werkzaam.

Door zijn hulpvaardigheid en groote toewijding had hij zich
in Vreeland veel vrienden gemaakt, hetgeen bijzonder tot uiting

kwam door de vele blijken van waardeering ter gelegenheid van
zijn i2!/2-jarige ambtsvervulling en, tijdens zijn ziekte en na zijn
overlijden, op den dag, toen velen getuigen waren van de droeve
plechtigheid dat zijn stoffelijik overschot werd ter aarde besteld.

Het was de heer J. D. Bastert, die in gevoelvolle woorden den
overledene herdacht, en hem schetste als lid van het genootschap
Niftarlake, in welks dagelijksch bestuur hij sedert jaren zitting
had.

Doktor Portengen droeg het genootschap een warm hart toe.
De geschiedenis van de Gouw Niftarlake was hem lief, hetgeen
bleek uit de bijdragen voor het Jaarboekje van het Genootschap,
die telken jare van zijn hand daarin verschenen, te weten in:
'1914 �Namen van buitenplaatsen aan de Vecht".

1915 �St. Maarten of St. Joris".

1916 �Oude plaatsnamen in de Gouw Niftarlake".

1917 �Kroniek van Vreeland".

'1918 �Een plattegrond van het Kasteel Vreeland".

1919 ,,Het Doopvont van Vreeland".

1920 �Het feestelijk Admiraal-zeilen in de 17e Eeuw".
1925 ,,Tusschen portaengen ende polane".

'925 ,,Historische landschappen in de Gouw Niftarlake welke
volgens de overlevering verband houden met den dood van
Graaf Floris V.
Ook was hij lid van het Historisch Genootschap te Utrecht.
Het Oudheidkundig genootschap Niftarlake heeft in Dr J. A.
Portengen een werkzaam en medelevend lid verloren, wiens per-
soonlijkheid ongetwijfeld in vriendelijke herinnering bij de leden
zal blijven voortleven.

Vreeland, Aug. 1926. L. SCHIETHART.

In Memoriam
Mevrouw H. W. J. SCHAAP-van der Pek.

�Ein kleiner Ring begrenzt unser Leben".

Nu een goede bekende van ons is heengegaan, wil ik trachten
haar persoonlijkheid voor het laatst in uw gedachten terug te roe-
pen ■�■ en ik hoop, bij machte te zijn, dit zoo te doen, dat zij hier-
door zelve een plaats komt innemen in uw herinnering. Een regel
uit een overbekend vers komt telkens weer bij mij op als ik aan
haar denk, ik bedoel:

Een kruis met rozen is 't menschenlot
Is 't rijke leven, uw gave o God.

Ziet ge, dit rijke leven, we beleven 't niet allen zoo, maar zij
had het en ook die dankbaarheid en dat vertrouwen voor God.

Zij leefde in haar muziek waarin ze goed onderlegd en tevens
artistiek ontwikkeld was; zij leefde in haar belangstelling voor
litteratuur en tooneel; zij leefde in haar studi�n van beeldhouw-
kunst en schilderkunst (waarin juist de Italiaanscbe vroeg- en
hoog-renaissance haar 't meest aantrokken) ; zij leefde in haar
schetsen; zij leefde in haar schilderijen; zij leefde in haar huis �
in haar toewijding voor wie ze kende �■ voor wien ze liefhad.

P^ 'f ''' ■'■

^1^-'.!«|
j ^j^\* ^^^^H

"> ' )■'�> jd�^

^J^^^^Kf' -^^^�j�^�^�

^v 1% -i";^-^" '7

^■^lat 'A li^',,. ^

i^a* .^.'..4ff�

�^bw,.'j�B^K&i�i^'



					>

	JAARBOEKJE VAN HET OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

�NIFTARLAKE" 1926

		�
				♦ �


			♦



			XX

wat ze overal heen meebracht en wat we liefhebben in haar werk is haar Romantiek, de rijkdom van haar leven. Niet alleen is een Ud van onze Vereeniging heengegaan, maar vanaf het begin heeft zij gewerkt in het bestuur van Niftarlake, was zij in onze vergaderingen, op onze excursies, was zij bij ons met haar levendige belangstelling en haar warme hartelijkheid. In het jaarboekje van 1913 hebben we nog haar schetsje over de

		Mevr. H. W J. Schaap-van der Pek : Oude Huizen.

	�Bijeenkomsten in de Boerenstand aan de Vechtstreek"; in dat van 1917 haar stuk over Kortenhoef. En niet alleen dit alles maar ook haar teekening van oude huizen, die vroeger stonden aan het Ankeveensche pad, zeggen ons hoe ze dit stille stukje van de aarde Niftarlake met liefde heeft gezien en bewoond. De kleine ring van haar leven is gesloten. Binnen die ring ligt de rijkdom van een diep en fijn vrouwen- leven. Wij weten hoe dicht ze bij ons kan zijn. Het leven gaat verder, over het gemis heen. Het vers gaat ook verder: ^ .'



			XXIX

	gepolychromeerd, dat na den beeldenstorm werd gevonden in een gracht te Oudewater. Na een oude scheepmaker ij te hebben bezichtigd, tegen een iragment van den ouden vestingmuur gelegen (het huis in den muur) toog men naar den korenmolen ,,De Valk" die bestond als �wipmolen" reeds in 1566 en was toen een z.g. dwangmolen. De thans bestaande molen werd in 1754 gebouwd. Hij staat boven op den ouden wal tegen de nog aanwezige vestingmuren. Vandaar heeft men een prachtig uitzicht op de oude vestinggracht en de weilanden rondom de vesting. We zagen zelfs den domtoren van Utrecht. Door 'n typisch achterstraatje gingen we naar den stads- tuin, even verder, waar tegen den hoogen vestingmuur nog drui- venwingerden groeien, die reeds in kronieken van 1600 worden beschreven. Verder zagen we in den tuin van het St. Antonius- gesticht nog een ouden wal met oorspronkelijken vestingmuur. Boven op dezen wal staande zien we duidelijk de bocht in de vestinggracht, waar vroeger het slot stond. ________________- _______iife______________

				*~^i-�*

'^i^��.
		*J4i,MCASTEEL en.* OUDE MAITNEN HUIS .te MONT�OOiaX**

	Dan: het slot, of liever de oude Burcht, die toegang gaf tot het eigenlijke slot. Deze burcht met bijgebouwen is thans eigendom van den Staat der Nederlanden; er is een Tuchtschool voor meis-



			21

	zullen zeker den bouw van de kapel of kerk, die aan de H.H. Cosmas en Damianus werd toegewijd, bevorderd h�bben, mis- schien wel in vereeniging met de Heeren van St. Pieter te Utrecht. Het is waarschijnlijk, dat de toewijding van de parochie aan de H.H. Cosmas en Damianus eenig licht verschaft omtrent den tijd van hare sti�hting.

		Beelden van de H.H. Cosmas en Damianus, staande in den tuin van de tegenwoordige R.K. Kerk te Abcoude.

Hoe kwam men er toe deze twee broeders als schutspatroons te kiezen ? Zij waren weinig bekend, wel komen hunne namen voor in den tekst van het missaal, maar tot op den huldigen dag zijn het wellicht in ons land alleen de parochies van Abcoude en Afferden in Limburg, die hunnen naam dragen. De beide martelaren beoefenden de heelkunde te Aegaea in Arabi� en werden in het jaar 303 na Chr. op bevel van den



		INHOUD.

	1. NaamHjst van het Bestuur.......... blz. V 2. Naamlijst van de leden............., VI 3. Jaarverslag van den Secretaris........ ,, XI 4. Rekening van den Penningmeester......., XIV 5. In memoriam Dr. J. A. Portengen...... � XV 6. In memoriam Mevr. H. W. J. Schaap-v. d. Pek ,, XVIII 7. Verslag van de excursie naar Montfoort . . . . ,, XXII

8. Oranje en Weesp in 1672, door E. van Beek 9. Zijdebalen, een Vechtsche Lustwarande, beschre- ven door een tijdgenoot, door Mr. Ds. J. W. Verburgt.................. 10. De Parochie van de H.H. Cosmas en Damianus te Abcoude, tot aan het einde der i8e eeuw, door J, G. Th. Grevenstuk............
			IS



			*LS.*

		Hierbij hebben wij het genoegen het veertiende jaarboekje aan te bieden. Twee onzer vroegere medewerkers zijn door den dood wegge- rukt: Mevr. Schaap�Van der Pek en Dr. J. A. Portengen. Aan hunne verdiensten worden hierachter eenige bladzijden gewijd. Met toestemming van den verslaggever is hierin opgenomen een verslag van de excursie naar Montfoort. In onze jaarversla- gen kunnen de excursies niet uitvoerig behandeld worden en toch is het voor hen, die er niet aan konden deelnemen, wel de moeite waard om er een en ander over te vernemen. Bijdragen voor het jaarboekje 1927, het jaar van het derde lustrum van ons genootschap worden gaarne door ons tegemoet gezien. De Redactie van het Jaarboekje: J. G. TH. GREVENSTUK. Dr. D. A. W. H. SLOET. Mr. Ds. J. W. VERBURGT. October 1926.



		BESCHERMHEER. Mr. Dr. F. A. C. Graaf VAN LYNDEN v. SANDENBURG, te 's-Gravenhage.

			BESTUUR.


	Mr. Ds. J. W. VERBURGT, Leiden, Voorzitter.			�
				�
J. G. Th. GREVENSTUK, Baamibrugge, Secretaris. i ^ Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude, BiUiothecaris. f 2- J. D. BASTERT, Breukelen, Penningmeester. ) y W. H. KOOMANS, Haarlem. l ^ L. SCHIETHART, Vreeland. ] \| Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN, Utrecht. / '^ V. L. Baron VAN BOETZELAER, te Twello. M. ONNES VAN NYENRODE, te 's-Gravenhage. J. WARMOLTS, te Kortenhoef. E. A. H. A. VAN DE VELDE, te Loenen. N. BASTERT, te Loenen. ■ Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN, te Loosdrecht. Dr. A. M. HARTOG, te Maarssen. Mr. W. H. K�HLER, te Maarssen. Mr. W. B. WESTERMANN, te Maarssen. E. G. WENTINK, te Utrecht. � < KEES VALKENSTEIN, te Vleuten. F. C. C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN, te Zuilen. JAN VAN DER LIP, te Utrecht. Jhr. Mr. C. DEDEL, te Abcoude. Dr. J. J. F. STEIJLING, te Maartensdijk. A. VAN BEEK, te Weesp. ;



	LEDEN.

Abcoude: Ds. G. G. J. Bleeker. Jhr. Mr. C. Dedel. C. M. L. Kouw. Th. Moinat. W. F. Pape. H. van Raan. Joh. Rentinck. W. W. E. Rosenk�tter. Past. Dr. D. A. W. H. Sloet. J. Trouw. A. Th. Vis. Joan Vis. S. G. van der Werff. Alkmaar; Mej. J. W. H. Spruit. Amsterdam: A. J. Boom. K. H. Broekhoff. A. van der Bijl. Mej. G. van der Bijl. L. W. Doude V. Troostwijk. Jan W. den Duijn. Mej. Ida Haan. P. Jansen Hzn. P. A. Kater. L. P. G. Kerkhoff. H. L. Klein. Bern. L. A. M. v. Op^trop. H. F. L. Sch�ler. Th. J. Verrijn Stuart. J. Vriesendorp.
		Mr. P. L. de Vries Feijens. E. W. Wijers. Ankeveen: P. J. Eijma. E. R. D. Schaap. Arnhem: Mr. W. F. E. Spiering. B aambrugge: Mej. D. van Doorn. J. G. Th. Grevenstuk. Th. E. Grevenstuk. Mej. Wilh. F. Grevenstuk. C. P. de Groot. Ds. H. Haselager. C. F. Jonkhart. L. Portengen. F. Rijke. A. Schoenmaker. Mr. J. Schoenmaker. Baarn'. Mevr. E. H. Rutgers van Ro- zenburg�Baronesse van Hardenbroek. P. E. Tegelberg. Bilthoven: D. R. Buma. K. P. Maclaine Pont.



	VII

		's-Gravenhage: Bureau der Rijkscommissie voor de Monumenten. M. Onnes van Nyenrode. Groningen: Kapelaan F. J. Schoemaker. Haartlem: W. H. Koomans. C. Maarschalk. Harreveld: Pastoor J. J. Swildens. Heemstede: J. C. Brand Jr. Hilversum: D. de Bree. Mr. A. Ie Cosquino de Bussy. C. L. Heek. Mevr. A. J. Kardux- ten Hoopen. J. Kardux. Gen. Maj. E. Luden. C. Metzelaar. P. A. Pijnappel. Hoorn: U. G. Dorhout. Kortenhoef: Ds. J. van Bruggen. J. Warmolts.
Br enkelen: J. D. Bastert. D. J. M. Bianchi. Johan Bleeker. A. H. Colenbrander. C. G. Hoekstra. G. C. Hoekstra. Mr. M. P. Th. a Th. van der Hoop van Slochteren. C. de Jonckheere. E. B. van Julsingha. H. J. van 't Lindenhout. C. W. Matthes. Hans Matthes. Deken P. W. A. Pieck. Ph. J. Schippers. Dl. K. de Snoo. Mevr. S. A. de Snoo-Silkvis. B. G. P. Verbiest. Mej. J. M. E. Willink van Collen. Mej. M. E. Willink van Col- len. Bussum: Jan de Grijs. M. Hartzema. Cairo: (Egypte). G. Ansoul. Deventer'. Past. W. M. A. van Rijn. Driebergen: Jhr. P. P. de Beaufort. ' s-Graveland: Mr. D. J. A. Baron van Ha- rinxma thoe Slooten.



	VIII

Krommenie: P. van Walbeek. Leiden: Mr. Ds. J. W. Verburgt. Dr. F. C. Wieder. Loenen: N. Bastert. G. J. Dokkum. J. van Holthoon. H. Hissink. J. M. C. van Kempen. I. A. Lantsheer. Mr. H. P. Loggere. L. L. Posthuma. J. Roozenschoon. E. A. H. A. van de Velde. G. J. Weijland. W. H. Willms. Loenersloot: Pastoor B. J. Brouwer. Ir. E. Middelberg. Mevr. de Wed. G. A. A. Middelberg-Hallmann. Loosdrecht: Prof. Dr. K. H. Bouman. Jhr. Q. J. van Swinderen. Jhr. C. H. C. A. V. Sypesteyn W. Voogsgeerd. Maarssen: Pastoor Dr. Alph. Ari�ns. R. H. Driessen. A. M. Hartog.' L. G. James. E. A. Ie Jolle. '
		J. M. de Muinck Keizer. Mr. W. H. Kohier. Dr. A. R. van Linge. A. T. Plomp. Mej. J. K. Plomp. J. B. Scheuer. J. G. Suring. C.W. E. V. Voorst v. Beest. J. P. van Voorst van Beest. C. E. Wolff. Mr. W. B. Westermann. Maarsseveen: Frans Smithuysen. H. Schoenmaker Ezn. Maartensdijk: ]. L. Krom Hzn. Dr. J. J. F. Steijling. E. 1'. W. van Schalk. Montfoort: J. B. Kemme. Mijdrecht: Pastoor J. Heerschop. Nederhorst den Berg: Mr. W. I. Doude van Troostwijk. Mevr. C. A. Pos�Kofoed. Nieuwer sluis: Mr. E. van Beusekom. A. H. Doude v. Troostwijk. Mr. U. H. van Notten. N'igtevecht: M. H. Ladd�.



	IX

		Vleuten: Kees Valkenstein. Vreeland: Ds. H. Th. Barbas. A. S. J3artstra. C. Blatt. H. N. Blatt. P. J. C. Blatt. G. Ph. Ittmann. C. A. Lion Cachet. L. Schiethart. Wassenaar: Mevr. W. M. Terpstra- Reerink. Weesp: A. van Beek. Th. E. B. Houders. Th. J. Houtman. H. de Kloet. J. G. Nordemann. Weesperkarspet; J. C. F. Bletz. Winterswijk: J. L. Thielking. Zalt-Bommel: F. J. de Freytag. Zuilen: J. Jonker Gzn. F. C. C. Baron van Tnyll van Serooskerken. Wybren Wijmstra. Zwolle: Dr. G. A. B. Fijn van Draat.
Renktim: Kapelaan A. van Hofslot. Rhenen: J. Hontman. Rotterdam: Bibliotheek der gemeente Rotterdam. Salatiga (Java) : Mr. Dr. L. Fr. H. J. Sch�ler. "^oesterberg: Luit. J. Th. H. V. Weeren. Tivello: V. L. Baron van Boetzelaer. Utrecht: J. B. P. Biegelaar. Dr. C. Broeksmit. Dr. Ch. M. A. Bijleveld. J. H. M. Doude v. Troost- wijk. Pastoor L. J. v. d. Heijden. Mr. J. Hooft Graafland. Jhr. J. K. Lampsins v. d. Velden. H. van der Lip. Jan van der Lip. Jhr. L. Quarles van UfforJ. A. Ph. Ridder. Mr. W. C. Schuylenburg. H. J. Smits. P. J. G. Verburgt. E. G. Wentink.



			lAARVERSLAG.

		Als gewoonlijk begint dit verslag met het verhandelde op de laatste Algemeene Vergadering, die ditmaal den 8sten Juli 1925 gehouden werd in het heerlijk aan de Vecht gelegen Hotel �de Kampioen" te Nieuwersluis. Nadat de Secretaris de lotgevallen van het Genootschap in het afgeloopen jaar had meegedeeld en de Penningmeester rekening en verantwoording had gedaan van zijn gehouden beheer, werden deze bestuursleden door den Voorzitter bedankt voor de toewij- ding, waarmede zij de belangen van het Genootschap hadden be- tigd. Ingekomen was een schrijven van den heer D. de Zwart Jr. met de mededeeling, dat hij wegens verschillende andere werkzaam- heden den tijd gekomen achtte om zijn functie als penningmeester neer te leggen. De Voorzitter zeide dit aftreden ten zeerste te betreuren en bracht hulde aan den heer de Zwart, die sedert de oprichting van het Genootschap met lust en ijver het penning- meesterschap had waargenomen. Hierna kozen de aanwezige leden van het dagelijksch bestuur uit hun midden den heer J. D. Bastert tot penningmeester, welke benoeming door den gekozene onder zeker voorbehoud werd aan- vaard. Vervolgens werd besloten om dit jaar weder een excursie te houden. Na vele besprekingen werd vastgesteld om een bezoek te brengen aan de stad Oudewater. Door den Voorzitter werden tot leden van de excursie-commissie benoemd de heeren L. Schiethart, burgemeester van Vreeland, J. Warmolts, burgemees- ter van Kortenhoef, Jhr. J. K. Lampsins van den Velde en Jan van der Lip, architect, beiden te Utrecht. Nadat nog besloten was om weder een jaarboekje uit te geven, werd de vergadering, na behandeling van de huishoudelijke za- ken van het Genootschap gesloten. Op Dinsdag 28 Juli werd de excursie naar Oudewater gehou- den. Om half elf vereenigden de deelnemers zich op het Stations-



		XII plein te Utrecht en werden daarna per auto naar Oudewater ge- bracht, waar men te kwart voor twaalf voor 't stadhuis afstapte. Nadat burgemeester van Doorninck het gezelschap had ver- welkomd werd het oude stadhuis bezichtigd. In de ouderwetsche raadzaal was door de goede zorgen van den ijverigen archivaris den heer Rahms een keur-collectie van oude charters, penningen en andere belangrijke en bezienswaardige voorwerpen tentoon- gesteld. Bovendien trok een unieke verzameling prenten betref- fende Oudewater, particulier eigendom van den heer Rahms, bij- zonder de aandacht. Nadat alles bezichtigd was, betuigde de Voorzitter dank aan den Burgemeester en den Archivaris voor de vriendelijke ont- vangst en de moeite, die men zich getroost had om het bezoek aan het stadhuis zoo belangwekkend te maken. Onder geleide van den heer Rahms trok het gezelschap naar de zeer oude Herv. Kerk met den beroemden zadeldaktoren. Tammer genoeg is in de kerk zooveel gepleisterd, dat de fraaie kerk veel van haar vroegere schoonheid heeft verloren. Na bezichtiging van het oude gebouw, dat vroeger bekend was als de vermaarde heksenwaag en verschillende schilderachtige oude gevels, begaf het gezelschap zich naar het caf� Deurlo om koffie te drinken. Om half drie werd de reis voortgezet en werd een bezoek ge- bracht aan de �Stichting Bisdom van Vliet" te Haastrecht. Het gaat niet aan in het kort bestek van dit verslag alles te beschrijven wat in het museum van deze stichting is bijeengebracht, 'n Schat van zilverwerk, zeldzaam porcelein, kleedingstukken, meubelen, uurwerken, schilderijen, enz. te veel om op te noemen, werden door het gezelschap met bewondering bezichtigd. Vol verbazing over den rijkdom van dit dorpsmuseum werd de terugtocht aan- vaard, nadat men nog even het alleraardigste antieke raadhuisje van Haastrecht aanschouwd had. 't Was wel een hoogst interessante excursie geweest. Meer dan voldaan gingen de deelnemers huiswaarts. Het jaarboekje verscheen als gewoonlijk in het laatst van het jaar en mocht zich weder in groote belangstelling verheugen. De heer de Zwart, die sedert 1912 het Penningmeesterschap heeft waargenomen, en op de Algem. Vergadering daarvan ont- heven wenschte te worden, bleef lid van het Dag. Bestuur, doch overleed te Amsterdam den 8sten November 1925.



		XIII Kort daarop, 31 Januari 1926, overleed een ander lid van het Dag. Bestuur, namelijk Dr. J. A. Portengen te Vreeland, di§ aan de lezers van het jaarboekje welbekend is door de vele artikelen, die in de verschillende jaargangen van zijne hand geplaatst wer- den. Beiden hebben zich voor het Genootschap zeer verdienstelijk gemaakt en hun verscheiden wordt ten zeerste betreurd. In de vacatures hierdoor ontstaan zal dus op deze vergadering door de verkiezing van twee leden van het Dag. Bestuur moeten worden voorzien. Vermeld dient nog te worden, dat Burgemeester en Wethou- ders van Montfoort het Genootschap hebben uitgenoodigd dit jaar een bezoek aan hunne stad te brengen. Het aantal leden is weder iets toegenomen; met genoegen kan worden geconstateerd, dat de belangstelling steeds grooter wordt en Niftarlake zich in de sympathie van velen mag verheugen. Uitgebracht op de Alg. Vergadering te Nieuwersluis Juni 1926. De Secretaris, J. G. Th. GREVENSTUK.



		XVI Na ongeveer twee jaren aan de Marinewerf werkzaam te zijn geweest, werd hij als officier van Gezondheid geplaatst aan boord van H. M. Krokodil en andere marineschepen, die kruisten op de Nederlandsche kust. Kort daarop n.I. in Mei 1893 vertrok hij met H. M. Tromp wederom naar Indi�. Hij had de gewoonte van zijn reizen journalen bij te houden. Na een bijna driejarig verblijf in Oost-Indi� keerde hij in het moederland terug om toegevoegd te worden aan den toen f ungee- renden Inspecteur van den Geneeskundigen dienst Gijsberti Ho- denpijl, en werkzaam gesteld op het Ministerie van Marine te "s-Gravenhage. In deze eervolle positie bleef hij werkzaam tot Dec. 1903, met ingang waarvan hij zich wederom geplaatst zag aan boord van H. M.'s Kortenaer met bestemming naar West- Indi�. Aldaar hezocht hij de verschillende Nederlandsche kolo- ni�n, en ontving hij een regeeringsopdracht naar Havanna ter onderzoek van de bestrijding der gele koorts. De bewoners van de eilanden Saba en St. Eustatius, die toen- maals geheel van geneeskundige hulp waren verstoken verzoch- ten, toen de oorlogshodem op de re� ankerde, hulp te mogen ont- vangen van de doktoren van de Kortenaer. Het zou te veel bladruimte vergen om hier de interessante me- dedeelingen te vermelden, die doktor Portengen over zijn reizen van en naar Oost- en VVest-Indi� kon doen. Na een reis van bijna twee jaren keerde hij in Dec. 1905 in Nederland terug, waar hem na volbrachten diensttijd op zijn ver- zoek den I4den Januari 1906 eervol ontslag werd verleend als dirigeerend Officier van Gezondheid der Koninklijke Marine. Doktor Portengen was Ridder van de Oranje Nassau Orde. Zijn werkzame natuur had behoefte aan aribeid (ook na zijn pensioneering), die hij dan ook kort daarop, n.1. in 1906 vond door zijn benoeming als geneesheer aan het Sanatorium ,,Bloe- mendaal" te Loosduinen. Deze functie bekleedde hij tot Mei 1908. In Augustus van dat jaar werd hij benoemd tot controlee- rend geneesheer bij de Rijksverzekeringsbank te Rotterdam. Als zoodanig bleef hij werkzaam tot December 1910, op welk tijdstip hij dit ambt verwisselde met dat van gemeentegeneesheer en dok- ter te Vreeland. Tot zijn overlijden bleef hij in deze laatste functie werkzaam. Door zijn hulpvaardigheid en groote toewijding had hij zich in Vreeland veel vrienden gemaakt, hetgeen bijzonder tot uiting



		XXI En pluk nog dankbaar de laatste knop En neem met liefde uw last weer op. Hoe ? Ach hoe. Zij wist het immers: 't Is 't Rijke Leven, Uw Gave o God!



			Excursie naar het oude stadje Montfoort.

		Dinsdag 20 Juli 1926 heeft het Oudheidkundig Genootschap �Niftarlake", dat onvermoeid de historische en aesthetische merkwaardigheden van ons gewest bestudeert, zijn jaarlijksche excursie gemaakt. Ditmaal viel aan het oude stadje Montfoort de eer te beurt, de onderzoekgrage en montere leden van het on- vermoeide gezelschap voor een dag als gasten te hebben. Mont- foort was tot voor kort een dommelend, zoo goed als ge�soleerd plaatsje, waar h��l traag het leven-van-iiederen-dag kroop. Nu heeft het, in weinige jaren tijds, gas, waterleiding en electrisch licht gekregen. En de groote redster in den nood, de aloverwin- nende autobus, bracht ook hier uitkomst en deed Monfoort in- eens van het tijdperk der middeleeuwen, of van den pruikentijd (wat maken 'n paar honderd jaren uit, als men zoo danig den tijd heeft als in zoo'n ville morte ?) in den modernen tijd met zijn jachtig verkeer stappen. Zeventien maal per dag rijdt er een autobus naar Utrecht, zeventien maal rijdt er een terug. En als nu de toegangswegen nog verbeterd worden gaat Montfoort een nieuwe toekomst tegemoet. Het lag er overigens nog heel rustig en vredig, gisteren, onder een buiig hemeltje. Te half elf waren de deelnemers aan de ex- cursie op het Utrechtsche Stationsplein samengekomen om in 'n drietal bussen, langs den fraaien Leidschen Rijnoever en den bochtigen polderweg � helder en wijd was het hoogzomerland, ondanks de regens � naar het oude stedeke te rijden. De Mont- foortenaars scholen samen, om het vreemde gezelschap te zien binnenkomen. In de hal van het Stadhuis waren de Montfoortsche burger- vader, de heer J. B. Kemme, de energieke bevorderaar van alles wat het stadje tot verbetering kan strekken, de wethouders, en de secretaris, de heer I. C. Stalenhoef, die o.a. een zeer levendige aandacht heeft voor de historie van zijn geboorteplaats, ter ont-



		XXIV De voorzitter van �Niftarlake", Mr. J. W. Verburgt te Leiden, dankte den burgemeester in korte, maar hartelijke woorden voor de sympathieke ontvangst. En toen was het woord aan den ge- meente-secretaris, den heer Stalenhoef, ter explicatie van de ver- schillende voorwerpen van historie en kunst, die Montfoort den bezoeker biedt. In de raadszaal trekt allereerst de aandacht een groot schilder- stuk, door Hendrik Heerschop, een leerling van Rembrandt, in 1649 vervaardigd. Het is een doek met heel goede partijen en een effectvol clair-obscur. Het lijkt ons niet uitgesloten, wat door sommigen wordt beweerd, dat Rembrandt zelf nog in dit doek gewerkt heeft. In het achterplan komen een paar figuren voor, die in het karakteristiek, fumistisch ,,Dammerlicht" zijn gehou- den. In ieder geval zijn er goede kwaliteiten, naast zwakkere partijen, en het is gelukkig dat men twee keer in de gelegenheid is geweest dit doek, dat in den loop der tijden geheel zwart was geworden, schoon te laten maken door de Gebr. Hesterman. Om- trent de voorstelling, het onderwerpelijke, zijn vele gissingen ge- lanceerd. Ten slotte is men tot de conclusie gekomen, dat het moet voorstellen het bezoek van Pompejus in 66 voor Christus, na zijn overwinning op de zeevaarders, aan den wijsgeer Posedo- nius op het eiland Rhodus, beschreven bij Cicero. Bij dat bezoek heeft de jichtige wijsgeer, ondanks zijn ziekte steeds welgemoed, o.a. de wijsheid uitgesproken: �Niets is goed, tenzij wat deugd- zaam is". Als tegenhanger fungeert een ander groot schilderstuk, voor- stellende ,,Maria onder het Kruis", in 1736 geschonken door Mr. Corn. Knijff voor een altaar in de R.K. Kerk. Het is een copie van een Van Dijck, door onbekende, maar bekwame hand vervaar- digd en het komt voor op de officieele lijst van Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Ook dit schilderij ver- keerde vroeger in slechten staat, maar het is gelukkig gerestau- reerd, wat het zeer zeker waard was. De hoofdfiguur in de voor- stelling is Maria, met veel relief geschilderd, terwijl de gekrui- sigde Christus en Sint Jan in afmeting en coloriet meer als figu- ren van het tweede plan zijn behandeld. Verder waren in de raadszaal o.a. oude documenten en ge- schriften ge�xposeerd, betrekking hebbend op Montfoort, waar- bij exemplaren waaraan de �tand des tijds" heel frenetiek had geknaagd, en ook trokken daar goede kopergravures en teekenin-



		XXV gen de aandacht, met tafereelen van het stadje. Het stadhuis zelf schijnt vroeger exterieur veel fraaier te zijn geweest dan thans. Nu is het met 'n leelijke cementlaag bedekt. Inwendig heeft het zijn oude karakter nog behouden, al moet er ook veel in ver- bouwd zijn. Het Museum van Oudheden. Het Museum van Oudheden is in hetzelfde pand ondergebracht. Het is verdeeld in drie afdeelingen, die elk meer merkwaardigs dan schoons bevatten, maar toch voor historici en snuffelaars wel de moeite waard zijn, al is de opstelling wat beknopt en pri- mitief. Enkele voor^verpen willen we nader beschrijven. In de eerste afdeeling vinden we een �hoekje bij den haard", samengesteld uit verschillende schenkingen. De schoorsteenman- tel dateert van 1649. De beide kolommen zijn afkomstig uit een oud huis schuin tegenover het Stadhuis. De groote ijzeren ketel met hang en de losse voorwerpen, zijn afkomstig van een z.g. water- en vuurnering. Mooi is vooral de haardplaat, met voorstel- �ng van �De Samaritaansche vrouw". In een vitrine liggen Chi- neesche voorwerpen, waaronder een mandarijnenketting. In een hoek: een groote verzameling werpkeien, gedeeltelijk gevonden op terrein van het voormalig slot, toen in 1917 van grasland bouw- land werd gemaakt. Bij het beleg van Montfoort in 1387 werd door Bisschop Floris van Wevelichoven, een reusachtige blijde opgericht, waarmee steenen van wel 1300 pond op de muren wer- den geworpen. Dat beleg heeft 16 weken geduurd. Rechts van den schoorsteen tegen den muur: verschillende wapens en degens gedeeltelijk gevonden in de stadsgracht en bij graafwerk in de straten. Op de tafels in het midden van de kamer vindt men o.m. een schenkkan dagteekenende uit pl.m. 400 na Christus, gevonden op een meter diepte onder de kleilaag in het zand, bij het graafwerk ten behoeve van een steenfabriek in Willeskop. Daarnaast eenige �Jacobakannetjes" gevonden bij het afbreken van een oude wo- ning naast het stadhuis. Die kannetjes lagen op een onderlingen afstand van ongeveer i M. horizontaal in den muur en waren te- gelijk met den muur van een pleisterlaag voorzien. Zij dienden om in den tijd van oproer of plundering munten in te bergen en waren dan, omdat zij met den muur ��n geheel vormden, niet te zien.



		XVII kwam door de vele blijken van waardeering ter gelegenheid van zijn i2!/2-jarige ambtsvervulling en, tijdens zijn ziekte en na zijn overlijden, op den dag, toen velen getuigen waren van de droeve plechtigheid dat zijn stoffelijik overschot werd ter aarde besteld. Het was de heer J. D. Bastert, die in gevoelvolle woorden den overledene herdacht, en hem schetste als lid van het genootschap Niftarlake, in welks dagelijksch bestuur hij sedert jaren zitting had. Doktor Portengen droeg het genootschap een warm hart toe. De geschiedenis van de Gouw Niftarlake was hem lief, hetgeen bleek uit de bijdragen voor het Jaarboekje van het Genootschap, die telken jare van zijn hand daarin verschenen, te weten in: '1914 �Namen van buitenplaatsen aan de Vecht". 1915 �St. Maarten of St. Joris". 1916 �Oude plaatsnamen in de Gouw Niftarlake". 1917 �Kroniek van Vreeland". '1918 �Een plattegrond van het Kasteel Vreeland". 1919 ,,Het Doopvont van Vreeland". 1920 �Het feestelijk Admiraal-zeilen in de 17e Eeuw". 1925 ,,Tusschen portaengen ende polane". '925 ,,Historische landschappen in de Gouw Niftarlake welke volgens de overlevering verband houden met den dood van Graaf Floris V. Ook was hij lid van het Historisch Genootschap te Utrecht. Het Oudheidkundig genootschap Niftarlake heeft in Dr J. A. Portengen een werkzaam en medelevend lid verloren, wiens per- soonlijkheid ongetwijfeld in vriendelijke herinnering bij de leden zal blijven voortleven. Vreeland, Aug. 1926. L. SCHIETHART.



		XXIII vangst aanwezig. In de Raadszaal verzamelde zich het talrijke gezelschap en daar sprak burgemeester Kemme een welkomst- woord. Toespraak Burgemeester. Dames en heeren, aldus sprak de burgemeester, als leden van een Oudheidkundig Genootschap, dat wil zeggen: van een Ge- nootschap, dat een zeer bijzondere studie maakt van de oude ge- schiedenis van ons gewest en al datgene wat ons bewaard bleef uit het ver verleden, heet ik U namens de gemeente Montfoort hartelijk welkom in onze oude Veste. U bevindt zich dan ook inderdaad op een plaats, die een zeer oude geschiedenis heeft. Haar oorsprong dateert uit het jaar 1170, toen het oude slot, waarvan nog een gedeelte bestaat en thans ingericht is tot Rijks- tuchtschool, is gesticht door Bisschop Godefrid van Rhenen met het doel door dezen �Arcem Montis Fortis", door dit slot van den sterken berg, het Sticht van de strooperijen en invallen van de Hollanders te bevrijden. Rondom deze ,,Mons fortis" heeft zioh na 1170 onze stad Montfoort gevormd, die U in haar bescheiden omvang nog veel te zien geeft van haar oud verleden. De tand des tij ds heeft aan vele oude schoone zaken ook hier jammerlijk geknaagd, en niet minder heeft het onbewust-zijn onzer voor- vaderen van het vele schoone, wat de oudheid op velerlei gebied ons bood, doen verloren gaan. Toch is er nog een en ander ge- spaard gebleven, met de bezichtiging waarvan U, naar wij hopen, nog eenige aangename en nuttige uren zult kunnen bezig zijn. De secretaris, de heer Stalenhoef, aan wien wij door zijn liefde voor zijn geboorteplaats en voor het aantrekkelijke wat het ver- leden brengt, het behoud van veel interessants te danken hebben, zal U omtrent de geschiedenis onzer plaats in verband met de te bezichtigen oudheden op de hoogte stellen, hetgeen hem wel Is toevertrouwd. Ik bepaal mij dus tot dit korte welkomstwoord en zeg U daar- bij hartelijk dank, dat U ons de eer van Uw zeer gewaardeerd bezoek hebt willen aandoen. Ik wensch U een aangenamen dag toe en wij hopen, dat de herinneringen die gij uit onze plaats medeneemt, hoogst aangename zullen zijn. Zijn ze dat? Dan, da- mes en heeren, deelt ze dan ook aan anderen mede! Een goede reputatie kan een plaats nimmer schaden; en gehecht als we zijn aan ons oude stadje, wenschen wij niets liever, dan het in aller achting te doen stijgen. " �



		XXVI Munten werden helaas daarin niet gevonden. Tegenover het raam een koperen collecteschaal in 1640 gemaakt voor de kerk der Ned. Herv. gemeente bij gelegenheid van de begrafenis van Burggraaf Filips van Merode. Verder aan de overzijde van de tafel: koperen beddewarmer, verschillende oude koffiepotten, vier mooie haardsteenen, albums met kopergravures, oude snuiters, beenderen van de knoopjesdraaiers (scheldnaam van de Mont- foorters) etc. In de tweede afdeeling vindt men een oude deur, afkomstig uit een toren van het Slot en verschillende fragmenten van oude boerenwagens. Men lette op het achterschamel met oorspronkelijk beschreven labeltje, welk achterschamel bij een smid, die een boe- renwagen aan het sloopen was werd gered. Verder verschillende sierankers, fragmenten van oude deurkozijnen tegen het oude deurtje: kruis uit den Angelustoren, twee klappen van den nacht- waker, in 1897 afgeschaft, twee oude rijwielen. Boven de trap een eiken raamkozijn van 1400, afkomstig uit 't weeshuis. In de derde afdeeling ten slotte mooi houtsnijwerk, tegelta- blaux, fragment van een schoorsteenf ries (Maria Magdalena met de balsempot). Op de tafel: verschillende houtsnijwerken w.o. afkomstig uit de oude R.K. Kerk van v��r de hervorming. Langs de tafel op den grond verschillende haardplaten met zeer mooie voorstellingen. Dit is ongeveer het voornaamste. : . . In het oude Montfoort. Na het museum bezichtigd te hebben, toog het gezelschap het stadje in, dat in tal van brokstukken nog verhaalt van het grijs verleden. Heel interessant, maar tegelijk toch ook betreurenswaardig van aanbhk, was de vroegere kapel van de Commanderije van St. Jan, waarin nu een graanpakhuis is gevestigd. De Orde der Rid- ders van Malta had oudtijds een commanderij te Montfoort en een huis in de Hofstraat, die van het kasteel naar de IJsselpoort loopt. In 1744 bestond zij nog en behoorde toen onder de Balije van Utrecht. De commandeur werd door den Prins Erfstadhou- der aangesteld. De kapel is nu zeer vervallen, al zijn er nog schoo- ne gothische brokstukken in de oude grijze muren, hier en daar afgewisseld door nissen en ornamenten in latere stijlen. De deur- boog heeft voorziening blijkbaar hoog noodig. Gaarne zou het



		XXVII

	gemeentebestuur aan dit oude bouwwerk, waarvan zeker nog iets moois is te maken, een andere bestemming geven, maar de geld- middelen ontbreken helaas. Het gewelf ontbreekt; in 1677 is de kapel met leien afgedekt. Vroeger was er op de kapel ook een toren met klok, maar ook daarvan is niets meer te zien. Hard- nekkig is de legende in Montfoort, dat er van de kapel naar de Hervormde Kerk een onderaardsdhe gang zou loopen, maar de gemeentesecretaris, die met alles uitstekend op de hoogte is, heeft na uitgebreide onderzoekingen overtuigend aangetoond, dat dit 'n

COMJiIANDEURY tfe 3IOi�TT'OOHT. sprookje is. In den tuin van Notaris de Gelder, naast de kapel, vindt men nog een stuk kruisgang van de Commanderij, die met zijn spitsboog-gewelfrit>ben eveneens herinneringen aan lang ver- vlogen tijden oproept. De Ned. Hervormde kerk is een bouwwerk uit de tweede helft der 15e eeuw, oudtijds toegewijd aan St. Joannes den Evange- list. Het is een driebeukige baksteenen kruiskerk, met driebeukig koor, zonder omgang, sacristie en een uitgebouwde kapel, donker als een crypte, waarin nog een altaarvoet en wat beschadigde res- ten van schilderwerk zijn te zien. In 1598 werd de kapel ontdaan van de altaren en gepleisterd. Op 28 Maart 1629 sloeg de bliksem



		XXVIII in den toren en ontstond een groote brand, waarbij al het hout- werk werd verwoest. Ook 72 huizen in de stad werden in de asch gelegd. In 1633 heeft men de kerk hersteld, hetgeen een bedrag van � 13950 vergde. Voor de Hervorming was het een z.g. collegiale kerk, die ver- schillende goederen bezat. In de zuidzijde van het huis moet, vol- gens de overlevering, het graf van de heeren van Montf oort zijn, maar men heeft het niet kunnen vinden. In de kerk vindt men als opmerkenswaardige voorwerpen: een eiken doophek met ko- peren lezenaar, een eiken preekstoel met koperen lezenaar, twee eiken heerenbanken, vele zerken,, waarbij een van Charlotte van Brederode, vrouwe van Montfoort, een gesneden cartouche met memorietafel van Willem van Wijnberghe, twee zilveren gegra- veerde avondmaalsbekers, fragmenten van twee koperen kronen, en twee torenklokken van 1630. Het exterieur maakt, met zijn mooien baksteen, hier en daar gerestaureerd, een vrij gunstigen indruk, maar inwendig is de aanblik niet fraai, nogal rommelig en kil. Vooral het houten gewelf, met zijn leelijke licht-blauwe kleur, detoneert. Eenigszins komisch doet dan ook het opschrift aan: �Het plafond van dit gebouw is gelegd in den jare 1852 on- der directie van den meester der memoriegoederen H. Dijkman". Nadat de Niftarlakers zich in �De Gouden Leeuw" inwendig hadden versterkt, toog men naar de nieuwe katholieke kerk, ge- bouwd in de jaren 1924 en 1925, in architectuur met gothische motieven van Walter te Riele. De kerk maakt een kloeken indruk, al zijn er ook veel slappe partijen in, en al herbergt ze veel mo- derne kunst uit industrieele ateliers. Er zijn tal van muurs�hilde- ringen van den Utrechtschen kerkschilder N. Poland, waarbij het decoratieve gedeelte werd aangevuld door A. Mens uit Zeist, ter- wijl de beglazing werd verzorgd door Cornelius van Straaten. Het altaar is uit de ateliers van M. A^an Bokhoven en Jonkers te 's Hertogenbosch. Men had voor deze gelegenheid het mooie ou- de vaatwerk der parochie ge�xposeerd, waarbij een verguld zil- veren gedreven kelk uit de tweede helft der 17e eeuw en een groote verguld zilveren gedreven monstrans uit 1786, van de hand van W. Schacht te Oosterhout, met fraai zilveren barokornament. Het mooist was echter een gedreven zilveren wierookvat uit de i']^ eeuw met een romaansche torendeksel uit de 12 eeuw, waar- op de emblemen der vier evangelisten. In 't bijzonder verdiende ook te worden opgemerkt een oud eiken Madonnabeeld, nu helaas



		XXX jes in gevestigd, de eenige in ons land, die plaats biedt voor circa 40 meisjes. Het slot werd in 1170 gesticht door Bisschop Godefrid van Rhe- nen om het Sticht te beschermen tegen rooverijen en plunderingen der buren (Hollanders). Om dit slot, dat de stichter ,,Mons for- tis" (sterke berg) noemde, werd langzamerhand de vestingstad Montfoort gebouwd. Het slot werd in bewaring gegeven aan een Burggraaf (erfelijk) waarvan de eerste was Everard en de laatste Ferdinand Philips van Merode, die het slot, waarom in al die jaren veel was gevochten, voor � 225.000 verkocht aan de Staten van Utrecht. In 1672 lieten de Franschen het in de lucht springen; het werd niet weer opnieuw opgebouwd. Wat nog be- staat is een sierlijke, sterke en groote poort met aan weerszijden dikke ronde torens; door deze poort komt men op het voorplein, ,dat insgelijks met muren, waarop hier en daar nog torens, om- ringd is. Het geheel geeft den indruk van sterkte en forschheid en geeft eenig idee van de kracht en omvang van het oude slot. Ten slotte nog een woord over de IJsselpoort. Aanvankelijk had men toegang tot de stad door drie poorten, n.1. de IJssel- poort van de richting Woerden, de Heeswijkerpoort van de rich- ting Utrecht en de Willeskopperpoort van de richting Oudewater. De twee laatstgenoemde zijn sedert een kleine eeuw wegens bouw- valligheid en de groote kosten van herstel moeten verdwijnen. De Willeskopperpoort heeft nog duidelijke sporen achtergelaten, o.m. door een nog bestaande woning in de vestingmuur. De IJsselpoort naast het stadhuis is nog geheel intact en geeft van weerskanten een imponeerend front te zien, zelfs hangen er de keien nog aan, die reeds in 1400 volgens den kroniekschrijver door ,,Kwade wij- ven" gedragen werden. Deze poort is aan het stadhuis, een f orsch en massaal gebouw, vastgebouwd en ze maken samen deel uit der oude vestingmuren: ze zijn dus beiden eeuwen oud. De leden van �Niftarlake" hebben alles met veel belangstelling bekeken en waren hoogst voldaan over den goeden dag. Dankbaar vooral gestemd jegens burgemeester Kemme en den ijverigen secretaris, die onvermoeid uitleggingen gaf. Dat het leven der tuchtschoolmeisjes nog in 't bijzonder de aandacht trok (er zijn er momenteel een 40-tal, die er onder haar witte mutsjes heel aardig en onschuldig uitzien) spreekt van zelf. Na een kort verblijf in ,,De Zwaan" werd de terugtocht onder- nomen. (Dagblad �Het Centrum").



			Oranje en Weesp in 1672 door A. VAN BEEK.

		Al is ons Prinsjc nog soa klein Al�vel sal hij stadhouder sijnl (Oud Volksliedje). Op den 4en Mei van het jaar 1672 was alles wat in Weesp van de �religie" was, te zamen gekomen in de Groote Kerk, om met �een nederig gemoed en oprecht verbroken en verslagen geest", den dienst bij te wonen die geleid werd door den toen- maligen predikant Aegidius de Raadt. Deze bijeenkomst had plaats op order van hooger hand. De Staten van Holland hadden hoognoodig geoordeeld dat, voor het welzijn van ons Algemeene Vaderland over alle Ge�- nieerde Provinci�n, Geassocieerde landschappen. Steden en Vlekken en leden van dien een Algemeene Boet-, Vast- en Bede- dag" gehouden werd. De aanleiding daartoe is bekend; immers onze vaderen door- leefden angstige oogenblikken �sijnde alles in een groote con- fusie en desordre". Het was dit tijdsgewricht in onze geschie- denis, waarvan met veel recht gezegd werd dat het volk rede- loos, de regeering radeloos en het land reddeloos was. Lodewijk XIV, begeerig om het Gemeenebest der Vereenig- de Nederlanden als een nieuwe parel aan zijn kroon te hangen, was met een weltoegerust leger in ons land gevallen. Meer dan 50 millioen gulden had de �Zonnekoning" besteed, om zijn leger uit te rusten. �Al wat menschelijke eerzucht en voorzichtigheid vermochten", zegt Voltaire, een onverdacht ge- tuige, �was in het werk gesteld om Nederland te vernietigen". Het was een aanval zonder eenig recht of rede en haast zonder voorwendsel, die bijna aan den Franschen overweldiger den roem zou verschaft hebben van het schoonste gedenkstuk van



		menschelijke vlijt en krachtig doorzettingsvermogen � ons, aan de baren ontwoekerde land � te hebben vernietigd. Dat de verwarring groot was in de omgeving van Weesp kan men goed opmaken uit een brief, die de regeering van Amster- dam op den 20 Juni 1672 aan haren Gedeputeerde in den Haag zond: �hebbende op huyden door onse afgesonden bericht gekre- gen, dat hij Muyden gans leech en van alle menschen verla- ten heeft gevonden, uytgenomen dat daer een franschman 2 of 3 in was en uyt Naerden bericht ons de gevluchte capiteyns, dat de magistraat buyten haer kennis aldaer met de franse hadde gecapituleerd......maer naer de middagh hebben wij een missive van den Heer Papecop becoomen met beter nou- velles als dat zijn vorstelijke genaede prins Maurits binnen Muyden was gearriveert en tot bewaeringe van 't slot moet hadde". Men bedenke, dat onze republiek in slechten staat van tegen- weer was. Na het sluiten van den Munsterschen Vrede had zich een geest van slapheid van ons volk meester gemaakt, welke thans droevige gevolgen deed vreezen. De vestingwerken van Weesp en Muiden waren in deerlijk vervallen toestand en hadden nog slechts historische beteekenis. Tevergeefs had de schrandere staatsman Johan de Wit er voor gewaarschuwd. Op den 30sten October 1670 schreef hij aan Pieter de Groot: ,,Want de aerdt der Hollanders is soodaniglh, gelijck UEd mede ten beste bekend is, dat als haer de noodt ende periculen niet seer claer voor oogen comen, sij geenszins gedisponeert connen worden, om naer behooren te vigeleeren voor haer eygen securiteyt". .,. ;De toestand waarin de bewapening van Muiden zich bevond, kan men het beste leeren kennen uit een brief van Prins Maurits van Nassau aan de regeering van Amsterdam, gedateerd 23 Juni 1672 waarin hij zegt: ,,Ick ben alhier geweest drie dagen sonder schop en spae, sonder een stuyver aan geldt, geen canon, hier vindende sss ijsere stucken op verrotte affuyten". Nu de vijand reeds in het bezit van Naarden was en Weesp



		en Muiden brandschatte, was de nood ,,seer claer voor oogen ghecomen" en was ,,alle hens aan dek" om het verzuimde in te halen. De stad Amsterdam, vroeger anti-Oranje gezind, stond thans vooraan in het gelid, om den Prins van Oranje te steunen. De verheffing van Willem III tot Stadhouder, was mede de voornaamste oorzaak van het feit, dat het volk een geestkracht en een moed aan den dag legde, welke de bewondering wekten van geheel Europa. Onder zijn leiding werd het �werck dat voorheen op gansch erroneuse fondamenten van jalousie wierd gerenverseert" eendrachtiglijk en snel gedaan. Willem III, in wiens broos lichaam de echte Oranjegeest huisde, wist die eens- gezindheid te bewerken. Zijn wil werd als door onzichtbare gees- ten gedragen en alom ge�erbiedigd en gehoorzaamd. Het geheim van zijn kracht lag in zijn groote menschenkennis, welke alleen reeds bleek uit den tact waarmede hij wist te be- werken, dat de bestaande veete tusschen de Ruyter en Tromp werd beslecht. Zoodoende bewerkte hij eendracht zoowel te land als ter zee en daardoor konden er groote dingen worden gedaan. De Stadhouder had een zijner belavaemste legerhoofden, den 68-jarigen Graaf Joan Maurits, opgedragen om de Vechtlinie te verdedigen. Hoe deze bij zijn aankomst die linie vond, blijkt uit zijn hierboven vermelden brief. Zijn eerste werk was dus, om de linie te versterken en in staat van tegenweer te brengen. Amsterdam steunde met milde hand. In de rekeningen dier stad staat opgeteekend, dat zij heeft betaald, in 1672 aan �diverse Personen en dienste van 't gemeene landt tot het fortificeeren en bewaeren van de Steden Muijden, Weesp, ende andere buitenposten f 324.482 - 14 st idem in 1673 f 985.002 - 19 st 8 p idem in 1674 f 266.470 - 18 st 2 p De Stadhouder is in die dagen herhaaldelijk in Weesp geweest, hetgeen niet te verwonderen is, want Muiden en Weesp waren de sleutels van de Hoofdstad. Alle polders rondom Weesp en Muiden waren onder water gezet, teneinde het land voor den vijand ontoegankelijk te maken. Om het water op peil te kunnen houden, was het noodig te Mui-



		den de Vecht af te dammen, want de sluis, welke wij daar nu ken- nen, was er destijds nog niet. De Zuiderzee stuwde het Vecht- water op tot Hinderdam, waar toen de sluis lag. De stedelijke overheid van Muiden sputterde wel tegen, maar Joan Maurits, die niet voor niets in Brazili� had geregeerd, bracht haar spoedig tot rede. De dam werd gelegd, waarna de sluis werd gebouwfl met het vrijkomende materiaal van de sluis te Hinderdam (die gesloopt werd) en in 1674 werd opgeleverd. Dit werk kostte f 130.000. Zoo was dan eindelijk een plan uitgevoerd waarover reeds een eeuw lang was gedelibreerd. Het gewest Holland had reeds in 1579 op het verleggen van de Sluis te Hinderdam naar Muiden aangedrongen. Later, in 1633, was door de Staten van Holland toegestaan het bouwen van een peilschutsluis in de Muiderhaven, buiten kosten van den lande. De zaak werd echter slepende gehouden, omdat de Provincie Utrecht de uitvoering van het plan op alle mogelijke manieren belette. De oorlog maakte thans aan alle gekibbel een einde. Niet veiliger was de toestand geworden toen in December 1672 nog v��r Kerstmis, de vorst inviel en het gevaar dreigde, dat de vijand over het ijs zou kunnen marcheeren en op plaatsen zou kunnen komen, waar hij anders bij open water niet zou kunnen ageeren. Joan Maurits van Nassau zag dat zeer goed in, hetgeen o.a. blijkt uit een brief, dien hij op 27 December 1672 aan de bestuurderen van Weesp schreef. Deze brief, die in het archief onzer gemeente wordt bewaard, is geschreven met zulk een kloek handschrift, dat men den 68-jarigen grijsaard daaraan niet her- kennen zou. Hij luidt als volgt: Aan d'Edele, Eerentveste, Achtbare, ende welwijse iheeren, de heeren Burgermeesters en de regeerders der Stadt Weesp. Also om Communicatie ende bequame toesendighe van al- lerhande voorvallende nootseckelijckheden, den dienst van 't Landt vereischt, dat de Vecht tussen Muyden ende Weesp opengehouden worde, so willen U Edelheden gelieven sodae- nige voorzieninge te doen, dat de geseide vaert van de Vecht tussen hier en Weesp voorn, door de ijsbreecker op 't spoe- digste magh geopent, ende opengehouden worde, waerover wij



		derselver resolutie ende d'effecte van dien tegemoet zien, verblievende UEd. Eerentveste en achtbare Dienstwillige Maurice Pr. de Nassau. Muyden den 27 Dec. 1672. De laksheid van vroegere tijden was verdwenen : er werd door allen zonder onderscheid met bekwamen spoed gewerkt. En lang niet mals werd er opgetreden tegen hen, die daartoe niet mede- werkten. Zoo werd in het begin van Mei 1673 het maken van het fort te Uiterineer aanbesteed en met den bouw ervan begonnen. De aannemers der werken schijnen nalatig geweest te zijn in de uitvoering daarvan. Zij werden gewaarschuwd: �dat ingevolge van de conditien waarop de aenneming is geschiet, sij die werken sullen volmaken opdat bij gebreken van dien de heer Burgemeester op de aenwijizinge van het eerste defect, hun sullen doen apprehenderen en in het tugt- huis dezer stede, soo de richter sulx wil verstaen, doen ras- pen" ; gelijk men lezen kan in het �Dagelijksche Notulenboek van de heeren Burgemeesteren" 15 Mei 1673 van Amsterdam. Gelukkig was Willem III, die zich ondanks zijn jeugd deed kennen als een strateeg van den eersten rang, in staat den oorlog over de grenzen te verplaatsen. De Franschen hebben herhaaldelijk strooptochten onderno- men in de richting Muiden en Weesp. Bij ��n dezer gelegenheden hebben zij de fraaie ridderhofstad �Het Huis ten Bosch" in de asch gelegd. Dit kasteel stond op de plek, vlak bij de Uiterroeersche schans, waarop thans de boerderij staat, bewoond door den heer J. van Nes. Op de historie van dit kasteel hopen wij nog eens breedvoe- riger terug te kunnen komen. Het oudste gedeelte er van was van 1540, in oud-Hollandsche renaissance-stijl gebouwd, gelijk men aan de hierneven staande prent van pl.m. 1600 zien kan, en deed sprookjesachtig aan. Op meer plaatsen aan de Vecht hebben de Franschen van hun vernielzucht doen blijken. Zoo werd het vermaarde kasteel Kro-



		nenburg te Loenen verwoest. Niet meer dan een vierde deel van het dorp Vreeland bleef staan. Uit het kwade komt vaak het goede voort; zoo ook hier. De brandschatting door de Franschen ge�ischt, werd inderhaast bij- eengebracht, maar door het snelle optreden van den Prins nooit betaald. Bij resolutie van de Weesper Vroedschap van 12 Juli 1676, werd besloten, om van dit geld van den beroemden klok- kengieter Hemony een nieuw speelwerk in den toren te koopen. Nog steeds geniet onze burgerij van zijn vroolijke klanken, ter- wijl op vierdagen de feestvreugde wordt verhoogd, door het ge- beier, verwekt door de vaardige hand van onzen klokkenist, den heer J. W. Bovenkerk. De geschiedenis bezit de majesteit der gerechtigheid, en moet daarom haar oordeel niet anders dan op deugdelijke gronden uitspreken. De gehechtheid van het Nederlandsche volk aan het Huis van Oranje vindt haar oorsprong in de geschiedenis van ons land. Oranje deed in het verleden en doet ook nog heden veel voor Nederland. Dat het ook voor Weesp en omgeving heeft gedaan wat het kon, moge den lezer uit het voorgaande gebleken zijn. Daarom stemmen wij nog steeds in met het oude volksdeuntje: 't Was Oranje, 't Is Oranje, 't blijft: Oranje boven! Weesp, Juni 1926.



			Zijdebalen Een Vechtsche lustwarande, beschreven door een tijdgenoot

		Voor mij ligt een �hofdicht" uit den jare 1740 van Arnold Hoogvliet, die den roem bezingt van Zijdebalen, het landhuis van David van Mollem, gelegen aan de Vecht in de nabijheid van de stad Utrecht. David van Mollem was in zijn dagen een bekende zijdefabrikant, die veel geld besteedde aan de pralen- de inrichting van zijn lustpaleis. Zelfs bewoog hij den Belgi- schen beeldhouwer Jacob Cressant zich in de stad Utrecht met- terwoon te vestigen, welke kunstenaar vele werkstukken ook voor Zijdebalen vervaardigd heeft. Het hofdicht geeft een beschrijving van al het schoons, dat in de wijdvermaarde lustplaats gevonden werd. Al lezende wil- len wij den vleienden zanger op zijn schreden volgen, die ons tot gids zal dienen en ons een tamelijk volledigen indruk zal geven van een Vechtsche lustwarande in de i8de eeuw. Eerst willen wij echter nader kennis maken met onzen dichter.



		II Arnold Hoogvliet werd 3 Juli 1687 te Vlaardingen geboren. Toen zijn opvoeding bij zijn ouders, die tot den deftigen burger- stand behoorden, voltooid was, werd hij werkzaam als boek- houder in verschillende steden en vond hij daarna een rustig en onbekrompen bestaan als goud- en zilversmid te Vlaardingen. Hij overleed 17 October 1763 in zijn geboortehuis en werd plechtig ten grave gebracht onder het geleide der stadsregeering en der aanzienlijkste ingezetenen. Om Virgilius, Horatius, Ovidius en andere dichters in het oorspronkelijke te kunnen lezen, had hij zich op de kennis der Latijnsche taal toegelegd. Hij vertaalde ter eigen oefening de Feestdagen van Ovidius, welk werk met toejuiching werd ont- vangen. Hierna verscheen een levensgeschiedenis van Abraham, bezongen in 12 boeken, welk werk door zijn tijdgenooten zeer geprezen werd als zijnde onberispelijk, maar waarover het oor- deel van het nageslacht minder gunstig is. Ook zijn bruilofs- verjaar-lijk- en andere gelegenheidsgedichten, onder den naam van Mengeldichten uitgegeven, zijn geen meesterstukken. Zijne �Eerekroon voor de stede Vlaerdinge" is, naar de beoordeehng van zijn tijd, een eereteeken voor zijne dichterlijke bekwaam- heden. Ook het hofdicht Zijdebalen, al is het wel een fraai en deftig gedicht genoemd, is niet naar onzen smaak. David van Mollem was er echter mee ingenomen en vereerde den dichtet een fraaie, zilveren penning van ongewone grootte, wegende anderhalf pond. Wij doorwandelen Zijdebalen onder de leiding van dezen po�tischen gids en bezichtigen eerst de �vorstelijke Zaal", daar wij nimmer 't oog verzaden In schoone Bou�rde en welvoegende sieraden; Daar 't kunstpenseel van Hoet niet voor den beitl zwicht Van Van de Mast, hoe schoon die heeft den kinderphcht, Daar Helt Eneas draagt zijn Vader op de schouderen, Vertoont; hoe e�l hij weer den plicht van deugdlijke Ouderen In Grachus Ega� leeft". Dit schilderstuk van Gerard Hoet beeldt Aeneas af, den zoon van Anchises en van de godin Aphrodite, die uit het branden- de Troje vlucht, zijn ouden vader op de schouders dragende en gevolgd door zijn vrouw Creusa, die hij echter bij de nachtelijke vlucht verliest. Met Grachus ega is bedoeld Cornelia, dochter van Scipio Africanus den oudere, moeder van 12 kinderen,



		�2 gebeeldhouwd door Jan van der Mast, die ook den koepel heeft versierd, welke zich boven ons welft. �Nu tre�n wij neder door twee marmeren Kolommen, Terwijl het vergezicht onze oogen kunstigh vleit," en gaan ,.langs groene dreven en door hoogverheven bogen." Rechts laten wij de oranjerie-zaal, beschilderd met landschappen door Isaak Moucheron, liggen om ons naar de fonteinen te be- geven en dan verder te wandelen �door het ruime Middelpadt, Door eene dubble rij van riekende Citroenen, Door Cederaten, door Oranjen en Limoenen, Uitheemsche vruchten, hier in onze lucht gekweekt. Alwaar de Kunst vervult wat aan Natuur ontbreekt." Nu zijn wij gekomen op een punt, waarop acht wandelpaden uitloopen; het is een �Labyrint voor onze treden"; wij houden �ter rechterzijde" en gaan af op �een mengeling van ongewone stemmen. Van vreemde Vooglen, die hier dartlen, duiken, zwemmen, Of wandlen op den kant der ronde Waterkom! 't Amerikaansche paar Flamingoos treedt rondom Met ruime schreden, die den Ojevaar trotseren, Zag Lekkernij dit dier, zij zou zijn' hals begeren. Ter zijde zien wij, in een kleine Dieregaart, 'l Westindiaansche Hart, hier met zijn Hind' gepaart." Verder wandelende worden wij verrukt door een beplanting met ooftlioomen, ,,geschakeert met allerlei sieraadje van zeld- zaam heester-, kruit- en plantgewas" en onze gids faalt in de schrijving van zooveel verscheidenheid, dat hij erkennen moet: ,,Hier zie ik d'Alo�, die wonderbare plant. De Pysang, Koffiboon; gints zien wij Annanassen, Zoo fijn, zoo e�l van geur; ja duizenden gewassen. Wier vreemde namen zig niet vleien in mijn' zang." Dan wijst hij op een kunstwerk van Van Mollems bescher- meling, Jacob Cressant, dat deze beeldhouwde naar een teeke- ning van Johannes Verkolje. �Maar hoe wat Beeltwerk stuit, verrukt mij in mijn gang? 'k Zie twee paar Wichtjes, stout uit marmersteen geklonken. In dezen Middenkring op pedestallen pronken: Het is Geleertheit, die in letteroeffning leeft, 't Is Lantbou, die zich blij ten arbeit overgeeft. En Zeevaart, die, gesolt door d'ongestuime baren.



		13 Met wakkre Krijgsdeugt juicht na 't uitstaan der gevaren. De geestige Verkolje, aan 't IJ, heeft voor Cressant Hen eerst geteekent uit zijn vindingrijk verstant; De beitel vormde die daarna, en heeft het leven Aan 't roerloos marmer door vernuft en kunst gegeven." Van dezen zelfden kunstenaar beschouwen wij twee groote vazen; de eerste vertoont ons aan de eene zijde Abigail, die door haar voorzichtigheid de gierigheid van haar dwazen Nabal vergoedt en aan de andere zijde David, �daar hij vorst Saul op den heuvel slapend vindt, en meer zich zelven dan dien vijant overwint", doordat hij Abisai verhindert Saul te dooden. De tweede vaas heeft een voorstelling van Esther, die geknield voor Ahasverus, ten gunste van de Joden spreekt, terwijl ,,De tegen- zij ! haar vertoont aan den grootschen disch, Daar trotsche Haman met den Vorst genoodigt is; Daar die bloetdorstige Verrader, nu verwezen, Ziet d'onderdrukte deugt, in Mordachai verrezen. Maar welke Beelden zie ik we�rzijds levensgroot? 'Is d'Aarde en Hemel: die bevat den waereltkloot, Dees zit op 't hemelront; hoe kunstigh zijn die beiden In aangezicht, in zwier, en houding, onderscheiden! Hoe aardsch, hoe log zit d'aarde, en slaat het oog bene�n! Wat zien we in 't Hemelbeelt niet al verhevenhe�n! 't Is of het leefde, en 't oog, als in bespiegehngen Gericht naar 't stargewelf, ten hemel in doet dringen; Als of 't gesproten uit een goddelijk geslacht. Op niets dan op iets groots, dan op iets godlijks dacht! O Stichtscbe Fidias, die door uw kunstvermogen, Reeds in de ruwe stof met uw vernuftige oogen Dit heerlijk Beelt beschoude, eer gij het door beleit, Met uwen beitel in een' stagen arrebeit Aldus te voorschijn bragt; blijft dus uw ijver gloeien, En uwe Kunst, gelijk uw naam beduidt, aan 't groeien. Dan groeie en bloeie uw faam, en wordt allom vertelt Zoover Van Mollem, en zijn Lusthof wordt vermeit". Vanaf deze beelden wandelen wij naar twee �marmerstee- nen" bewerkt door den beeldhouwer Pieter Xaverij; �Hier toont een tedre Bloem de broosheit van ons leven:



		14 Een dwarrelwintje knakt ze, en dooft al haren roem. Voorwaar het leven is gelijk aan ydre bloem: Daar leert een zaaiend Wicht aan onzen geest de Hoop Op 't ander leven, op het eeuwig�nverderflijk En heerlijk Lichaam, 't welk verrijzen zal, naa 't sterflijk." Van denzelfden bewonderen wij de beelden van Flora en Apollo en bezoeken dan den karpervijver en de ronde galerij �Met uitheemsch boomgewas, in toebereiden gront, Elk naar zijn' aart, beplant met dubbele ommekringen. o Heerlijk Paradijs, zoo vol veranderingen! o Eedle Kweekhof van ontelbre zeldzaamhe�n! Wat Artsenijhof, hoe geroemt om ongemeen En vreemt gewas, moet niet, met alle zijn sieraden. Voor uw verscheidenheit van allerhande bladen, Van bont veelverwigh loof, en van nooitdorrend groen, Zich voor u buigen, en uw' Hof heer hulde doen ? Maar laat ons voortgaan tot het eint van 't Vergezicht: Wij zien 't aireede, en door de netgeschoren heggen Op ydre schrede 't velt al breeder open leggen Thans lokt de wandellust ons in dees breede Laan, Daar 't oog in 't beeltwerk van twee vazen wordt voldaan." Het is bet werk van den bekenden Cressant. Hoe aantrekke- lijk is de voorstelling van Hektors afscheid, den leider der ver- dediging van Troje tegen de Grieken! Hij beurt zijn zoontje Astyanax op zijn arm; zijn vrouw Andromache staat bij hem en ter zijde ligt de helm met wuivend pluimaadje. De rossen snuiven voor de heirkoets, vol verlangen. En krabben met de hoef, van ongedult in 't zant, Naau wederhouden van den wakkren lijftrawant. Zoo kan de beitel van Cressant onze aandacht streelen! Op d'andre Pronkvaas zien we, in levende tafreelen, Helt Afrikanus, die in 't bloeien zijner jeugt. De schoone Maagt, die hij verkreeg door oorlogsdeugt. Met huwlijksgiften, als zijns eigenzelfs Verwinnaar, Grootmoedig wedergeeft, aan haren eersten Minnaar. Nu over 't beekje 't oog naar 't zijspoor heen gericht, iNiaar 't edel Kunstwerk op het einde van ''t Kruisgezicht. Drie marmren Kinders, naar het leven uitgehouwen,



		IS Tot Zinnebeelden, die mijn Dichtlust wil ontvouwen, 't Een, 't welk de Koopmanschap beduidt, zet met beleit Zijn' voet, in 't klimmen, op den rug der Naerstigheit, En wordt, door Wijsheit staag genoopt en voortgedreven, Tot aan den vollen hoorn des Overvloets verheven. o Kunstigh Beeltwerk, dat alle oogeii op zich trekt! o Zedespiegel, die eens Koopmans plicht ontdekt. En aan de kweekschool van Merkuur weet aan te wijzen Langs welke Deugden best het Koopgeluk wil rijzen!" Al verder gaande komen wij aan het speelhuis, dat ons een mooi vergezicht biedt �over 't stroomnat langs de aaloude muu- ren op 't maghtigh Utrecht" met zijn Dom- en Jakobskerk. �Nu voortgewandelt door de groene Gallerij, Met schoone Beelden opgesiert te wederzij, Naar 't schoonste leven met den beitel uitgehouwen: Hier mogen we een Diaan, daar een Merkuur beschouwen; Gints zien we een Vrouwebeelt in opgesmukt gewaat. Het toont den hoogmoet en de wellust in 't gelaat, 't Beduidt de Waerelt en haar hedendaagsche zeden: Zij wordt van wederzijds, om all' haar ijdelheden, Van Demokryt bespot, van Heraklyt besohreit: Al kunstwerk, 't welk den naam Cressant allom verbreidt, En duurzaam zijnen lof zal doen in 't marmer leven". In het ,,natuurkunstkabinet", waarheen wij geleid worden �Zien we een' overvloet van d'allere�lste slag Van Horens, elk geplaatst in zijnen schoonsten dagh; Van paerlemoeren, en van velerlei� schelpen, Die, elk om 't geestigste, iets aan deze boupracht helpen!" En in het andere �grothuis" hooren wij het �ruischen Der Watervallen, die met zilvren stralen bruischen En schuimen op den gront van 't schitterend gesteent': Hier is Natuur en Kunst op 't vriendelijkst vereent: Hier ziet men kunstigh Loof- en Bloemwerk naar het leven, Gegoten noch gevormt, gebeitelt noch gedreven.



		i6 Noch door het Kunstpenseel met verven afgemaalt, Daar nochtans 't Kunstwerk met de schoonse kleuren praalt, Die bij het schaduwen en dagen niet verwilderen. Waar zag men ooit de Kunst met harde steenen schilderen?" Ten slotte nemen wij een kijkje in het �arbeitshuis", de werk- plaats voor de zijdcbewerking, waaruit Zijdebalen zijn naam en bestaan ontleent. De drijfkracht voor de bewerking der zijde wordt aangebracht door het water �Bij 't stadigh ommezwaaien Van 't kunstigh Waterradt, zien wij duizent klossen draaien. En duizent haspels, elk, mijn' David ten gewin. Gelaan met dierbre Zij', het kostlijk Wormgespin. o Heerlijk Paradijs, dat, onder al 't gedruis Der Zijdemolens, uit dit kostlijk Arbeitshuis Uw' grooten Naam ontleent, o Bloem, o Eer der Hoven, Die als een fijn Juweel, dat alles kan verdooven. Pronkt aan de paerlensnoer van Hoven, die de Maagt, De schoone Vechtnimf om den blanken halze draagt, Waarom ze in rijkdom voor geen Ganges heb' te zwichLen; o Zijdebalen 1 'k heb uw' omtrek, in mijn Dichten, Nu omgewandelt, en slechts hier en daar een trek Van uwe schoonheit, nu met meer, dan min gdbrek Van Kunst, en Woordenverf, alleen geschetst voor d'oogen; Maar 'tbelge u niet; uw roem groeit bij het onvermogen Van onze Dichtkunst, die voor uwe heerlijkheit Haar kroon en eersieraat gewilligh nederleit.



		De in het laatst Ider iSe eeuw gebouwde Kerk van de H.H. Cosmas en Damianus. Thans Ned. Herv. Kerk te Abcoude.