|
JAARBOEKJE
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
„NIETARLAKE**
1927
|
||||||
|
ELECTR. DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDE GRACHT 2S1 — UTRECHT |
||||||
|
L. S.
Hierbij hebben wij het genoegen ons i^e Jaarboekje aan te
bieden. Aan de medewerkers betuigen wij onzen hartelijken dank.
Na al hetgeen reeds in vorige jaargangen behandeld is, schijnt
de stof nog lang niet uitgeput, zoodat wij ons voor toezending van bijdragen voor het volgend jaar aanbevelen. De Redactie van het Jaarboekje:
J. G. Th. GREVENSTUK.
Dr. D. A. W. H. SLOET. Mr. Ds. J. W. VERBURGT. October 1927.
|
||||
|
BESCHERMHEER.
Dr. H. Th. 's JACOB, Commissaris der Koningin
in de Provincie Utrecht. |
|||||||||||||||||
|
BESTUUR.
|
|||||||||||||||||
|
Mr. Ds. J. W. VERBURGT, Leiden, Voorzitter.
|
ü
|
||||||||||||||||
|
J. G. Th. GREVENSTUK, Baambrugge, Secretaris. j ^
Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude, Bibliothecaris. ' ">
|
|||||||||||||||||
|
J. D. BASTERT, Breukelen, Penningmeester.
|
|||||||||||||||||
|
W. H. KOOMANS, Haarlem.
L. SCHIETHART, Vreeland. \ %
Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN, Doorn
V. L. Baron VAN BOETZELAER, te Twello.
M. ON NES VAN N YENRODE, te 's-Gravenhage.
J. WARMOLTS, te Kortenhoef.
E. A. H. A. VAN DE VELDE, te Loenen.
N. BASTERT, te Loenen.
Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN, te Loosdrecht.
Dr. A. M. HARTOG, te Maarssen.
Mr. W. H. KöHLER, te Maarssen.
Mr. W. B. WESTERMANN, te Maarssen.
E. G. WENTINK, te Amsterdam.
KEES VALKENSTEIN, te Vleuten. F. C. C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN,
te Zuilen.
JAN VAN DER LIP, te Utrecht. Jhr. Mr. C. DEDEL, te Abcoude. Dr. J, J. F. STEIJLING, te Maartensdijk. A. VAN BEEK, te Weesp. |
|||||||||||||||||
|
LEDEN.
|
|||||||
|
H. F. L. Schöler.
D. Straus.
J. Vriesendorp.
E. G. Wentink.
Mr. P. L. de Vries Feijens.
Ankeveen:
P. J. Eijma.
E. R. D. Schaap.
Arnhem:
Mr. W. F. E. Spiering.
Bcuamhrugge:
Mej. D. van Doorn.
J. G. Th. Grevenstuk.
Th. E. Grevenstuk.
Mej. Wilh. F. Grevenstuk.
C. P. de Groot.
Ds. H. Haselager.
C. F. Jonkhart.
R. L. Otten.
Mr. L. R. Otten.
L. Portengen.
F. Rijke.
A. Schoenmaker.
Mr. J. Schoenmaker. Baarn:
Jhr. J. Hooft Graafland.
Mevr. E. H. Rutgers van Ro-
zenburg—Baronesse van Hardenbroek. P. E. Tegelberg.
|
|||||||
|
Abcoude:
Ds. G. G. J. Bleeker.
Jhr. Mr. C. Dedel.
C. M. L. Kouw.
Th. Moinat.
W. F. Pape.
W. H. van de Poll.
H. van Raan.
Joh. Rentinck.
W. W. E. Rosenkötter.
Past. Dr. D. A. W. H. Sloet.
J. Trouw.
A. Th. Vis.
Joan Vis.
S. G. van der Werff.
Alkmaar:
Mej. J. W. H. Spruit. Amsterdam:
G. Ansoul.
A. J. Boom.
K. H. Broekhoff.
A. van der Bijl.
Mej. G. van der Bijl.
A. van Donselaar.
L. W. Doude v. Troostwijk.
Jan W. den Duijn.
Mej. Ida Haan.
F. Jansen Hzn.
Mr. N. J. C. Kappeyne van
de Coppello.
P, A. Kater. L. P. G. Kerkhoff. H. L. Klein. J. H. Roosenschoon. |
|||||||
|
VII
|
|||||||
|
Büthoven:
D. R. Buma.
K. P. Maclaine Pont.
Br enkelen:
J. D. Bastert.
D. J. M. Bianchi.
Johan Bleeker. St. Breuninghoff. A. H. Colenbrander.
A. H. Doude van Trootswijk.
Herm. v. d. Grift. C. G. Hoekstra.
G. C. Hoekstra. Mr. M. P. Th. a Th. van der Hoop van Slochteren.
Dr. D. M. Hoogland. C. de Joncheere. W. J. Jonker. E. B. van Julsingha.
J. Kasteleijn. B. Land.
E. J. Ligtelijn.
H. J. van 't Lindenhout.
A. H. Loeff.
C. W. Matthes.
Hans Matthes. Jac. Molenkamp. Deken P. W. A. Pi eek. Ph. J. Schippers. Dt. K. de Snoo.
Mevr. S. A. de Snoo-Sillevis.
B. G. P. Verbiest.
W. J. Vos. Mej. J. M. E. Willink van
Collen. Mej. M. E. Willink van Col-
len. C. W. Wüstenhoff.
Brummen:
Dr. H. Th. Barbas. |
Bussum:
Jan de Grijs. ■ ■
M. Hartzema.
Bern. L. A. M. v. Ogtrop.
Culemborg:
J. van Holthoon. Deventer: .;. i
Past. W. M. A. van Rijn.
Doorn: ;,
Jhr. J. K. Lampsins van den
Velden. Driebergen:
Jhr. P. P. de Beaufort. 's-Graveland:
Mr. D. J. A. Baron van Ha-
rinxma thoe Slooten. 's-Gravenhage:
Bureau der Rijkscommissie
voor de Monumenten. M. Onnes van Nyenrode.
Mevr. A. Portengen—^van
den Broeke. , • ; Groningen:
Kapelaan F. J. Schoemaker. Haarlem'.
W. H. Koomans. ' ' ' : '; f
C. Maarschalk. |
||||||
|
VJIl
|
|||||||
|
Harreveld:
Pastoor J. J. Swildens. Heemstede:
J. C. Brand Jr.
Hilversum:
D. de Bree.
Mr. A. Ie Cosquino de Bussy.
C. L. Heek.
Mevr. A. J. Kardux- ten
Hoopen.
J. Kardux. Gen. Maj. E. Luden. C. Metzelaar. P. A. Pijnappel. ƒ. Schipper Jr. Hoorn:
U. G. Dorhout.
Kortenhoe f:
Ds. J. van Bruggen.
J. Warmolts. Krommenie:
P. van Walbeek. Leiden:
Mr. Ds. J. W. Verburgt.
Dr. F. C. Wieder. Loenen:
N. Bastert.
Goswin H. Boner.
G. J. Dokkum,
H. Hissink.
J. M. C. van Kempen.
|
Mr. H. P. Loggere.
L. L. Posthuma. E. A. H. A. van de Velde.
Jan de Vries. W. H. Willms.
Loenersloot:
Pastoor B. J. Brouwer.
Ir. E. Middelberg. Mevr. de Wed. G. A. A. Middelberg-Hallmann. Loosdrecht:
Prof. Dr. K. H. Bouman.
Mevr. Kappeyne van de CoppelliO-Wijgers.
Jhr. Q. J. van Swinderen. Jhr. C. H. C. A. v. Sypesteyn W. Voogsgeerd. Maarssen:
R. H. Driessen.
A. M. Hartog. F. Hoosemans.
L. G. Janies. G. A. Ie JoIIe.
J. M. de Muinck Keizer.
Mr. W. H. Kohier.
Dr. A. R. van Linge.
A. T. Plomp.
J. B. Scheuer.
J. G. Suring.
C.W. E. V. Voorst v. Beest.
J. P. van Voorst van Beest.
C. E. Wolff.
Mr. W. B. Westermann.
Maarsseveen:
Dr. A. M. Venker.
Frans Smithuysen. H. Schoenmaker Ezn. |
||||||
|
IX
|
|||||||
|
Maartensdijk:
J. L. Krom Hzn.
Dr. J. J. F. Steijling. Mont.foort:
J. B. Kemme. Mijdrecht:
Pastoor J. Heerschop. Ncderhorst-den-Berg:
C. A. de Bree.
Dr. A. van Dongen.
Mr. W. I. Doude van
Troostwijk.
A. J. Middig. Mevr. C. A. Pos—Kofoed. Nicuwersluis:
Th. W. Blijdenstein.
Douair. A. Baron de Girard de Mielet van Coehoorn.
Mr. U. H. van Notten. Th. J. Verrijn Stuart. Niglcvecht:
M. H. Laddé. Rhenen:
J. Houtman. Rotterdam:
Bibliotheek der gemeente
Rotterdam. Salatiga (Java):
Mr. Dr. L. Fr. H. J. Schöler. |
|||||||
|
^oesterberg:
Luit. J. Th. H. v. Weeren. Tivello:
V. L. Baron van Boetzelaer. Utrecht: J. B. P. Biegelaar.
Dr. C. Broeksmit.
Dr. Ch. M. A. Bijleveld.
J. H. M. Doude v. Troost-
wijk. Pastoor L. J. v. d. HeijJen.
Jhr. Mr. J. Hooft Graafland.
H. van der Lip.
Jan van der Lip.
Jhr. Dr. Quarles van
Ufford. A. Ph. Ridder.
Mr. W. C. Schuylenburg
H. J. Smits.
P. J. G. Verburgt.
l^'leufcn:
Kees Valkenstein. Vreehtid:
A. S. Bartstra.
C. Blatt. H. N. Blatt. P. J. C. Blatt. G. Ph. Ittmann. C. A. Lion Cachet. L. Schiethart. G. J. Weijland. Wassenaar:
Mevr. W. M. Terpstra-
Reerink. |
|||||||
|
X
|
|||||||||||||||||||||
|
PVeesp:
A. van Beek.
Th. J. Houtman. H. de Kloet. J. G. Nordemann. Pastoor J. Ruijter. Weesperkarspel:
J. C. F. Bletz. Winterswijk :
J. L. Thielking. |
|||||||||||||||||||||
|
Zeist:
I. A. Lantsheer. Zuilen:
J. Jonker Gzn.
F. C. C. Baron van 'fiiyll
van Serooskerken.
Wybren Wijmstra. |
|||||||||||||||||||||
|
Zzvolle:
Dr. G. A. B. Fijn van Draat. DONATEURS. |
|||||||||||||||||||||
|
's-Gravenhage:
Mr. Dr. F. A. C. Graaf van
Lynden van Sandenburg. |
|||||||||||||||||||||
|
Amsterdam:
Mr. R. H. Erdmann. |
|||||||||||||||||||||
|
BEGUNSTIGERS.
Brcukelen:
|
|||||||||||||||||||||
|
Abcoude:
D. van Teeseling.
B aambrugge:
G. Feringa.
J. van Heerden. W. C. Smuling. |
|||||||||||||||||||||
|
J. H. M. Janse.
Ds. C. J. H. Verweijs.
|
|||||||||||||||||||||
|
Kortenhoef:
J. C. Koops. |
|||||||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG
|
|||||
|
Ouder gewoonte had op den vastgestelden tijd de Algemeene
Ledenvergadering te Nieuwersluis plaats in het welbekende Hotel „de Kampioen". Op deze vergadering werd allereerst een woord aan de nage-
dachtenis van de drie aan het Genootschap ontvallen leden, de H.H.: Mr. H. J. Doude van Troostwijk, Dr. A. J. Portengen en D. de Zwart gewijd. De gebruikelijke verslagen van Secre- taris en Penningmeester werden vervolgens uitgebracht, waarna werd overgegaan tot bespreking van de verdere punten der Agenda. Tot leden van het Dagelijksch Best. werden gekozen de H..H.:
Jhr. J. K. Lampsins van den Velden te Utrecht en L. Schiet-
hart te Vreeland. Tot Bestuursleden werden benoemd:
voor Abcoude Jhr. Mr. C. Dedel; ,, Maartensdijk Dr. J. J. F. SteijHng;
„ Weesp A. van Beek.
De aftredende leden van het Bestuur, de H.H. Wentink te
Utrecht, Kees Valkenstein te Vleuten en F. C. C. Baron van Tuyll van Serooskerken te Zuilen werden herkozen. Allen hebben hunne benoeming aangenomen.
Ingekomen was een officiëele uitnoodiging van B. en W. van
Montfoort, tot het houden eener excursie naar hunne gemeente. Met veel genoegen werd deze uitnoodiging aangenomen; de vergunning van den Minister van Justitie, om de Tuchtschool voor meisjes te mogen bezoeken, werd weldra verkregen. De H.H. Lampsins, van der Lip, en Colenbrander, tot leden der excusie-commissie benoemd, zorgden voor een uitstekenden gang van zaken. Het verslag van het „Centrum", opgenomen in het jaarboekje
1926, geeft een duidelijk beeld van het welslagen dezer excursie. |
|||||
|
XII
Besloten werd, weder en jaarboekje uit te geven. Lezingen
werden in het afgeloopen jaar niet gehouden. Met vreugde zij ten slotte vermeld, dat het ledental sedert
korten tijd van 175 is gestegen tot ruim 200. Moge die bloei van ons Genootschap bestendigd blijven! Nieuwersluis, Juni 1927. De Secretaris:
J. G. Th. GREVENSTUK
|
||||
|
Staat van Ontvangsten en Uitgaven over het IS^e Genootschapsjaar 1926.
|
|||||||||||||||||
|
ONTVANGSTEN.
Batig saldo ............ƒ 420.29'/2
Later ge-inde contributies over 1926:
3 leden ........ƒ 7.50
Over 1927:
199 leden ........„ 497-50
I lid..........„ 5-—
I „..........,. 3
I „ (bijp.) ......„ 1.50
7 begunstigers...... , 7
I donateur ...... „ 10
I .. ...... „5
|
|||||||||||||||||
|
UITGAVEN.
Jaarboekje 1926 .. .. ƒ 375.86
Incassokosten, drukkosten, zaalhuur, porti- en andere
kleine kosten, samen . . „ 8o.i7'/2
Batig saldo ............ |
|||||||||||||||||
|
,. 516.—
„ 456.03'72 |
|||||||||||||||||
|
„ 536.50
„ 13-30
„ 1.94 „ 972.03'/2
|
|||||||||||||||||
|
Verk. Jaarboekjes......
Batig saldo excursie Montfoort
Totaal ..........
|
|||||||||||||||||
|
„ 972.031/2
|
|||||||||||||||||
|
Totaal
|
|||||||||||||||||
|
J. D. BASTERT,
Penningmeester.
|
|||||||||||||||||
|
Excursie langs de Vecht naar Weesp.
28 Juli 1927. |
||||||
|
De jaarlijksche excursie bestond dit jaar niet uitsluitend in
het bezien van oude verweerde gebouwen of bestofte documen- ten, doch werd nu eens gehouden in de open lucht en op het water. Met een salonboot van de firma J. J. Baas uit Amster- dam werd vanaf het Ondiep te Utrecht de tocht ondernomen langs de eeuwenoude Vecht, aan welker stroom weemoedige en blijde herinneringen verbonden zijn. De voornaamste souvenirs zijn wel uit de 17e en i8e eeuw,
toen de Amsterdamsche patriciërs hun zomervermaak buiten de stad gingen zoeken, bij voorkeur langs de Vecht en zich daar buitenplaatsen deden bouwen of verbouwen, die onderling een edelen strijd voerden in schoonheid en behagelijkheid. Vele van die villa's waren lusthoven en hadden een Europeesche ver- maardheid. Verschilleende dichters uit den gouden tijd en daar- na hebben deze heerlijkheden bezongen en bewierookt en in vloeiende poëzie vereeuwigd. Verschillende als: Zijdebalen, Elsenburg e.a. zijn door den
slooperslhamer verpletterd; anderen zooals Vechtwijk en Peters- burg bestaan alleen nog maar als woon- of pakhuis, of zijn tot fabriek herschapen. Toch zijn er nog veel overgebleven en zeker genoeg om er een boottochtje voor over te hebben Van Utrecht langs Zuilen tot Maarssen is er veel van het
landelijk sdhoon opgeofferd aan de industrie, die zich daar al- lengs uitbreidt: pannen- en steenfabrieken, metaalbewerking e.d. verschaffen daar de bevolking een bron van levensonderhoud. Voorbij Maarssen echter wordt het oog vergast op heerlijk na- tuurschoon: de buitenplaats Goudensteyn, thans bewoond door de familie Royaards, ligt daar met zijn rijkdom van aange- legde parken en tuinen als een gouden steen aan den zilveren Vechtstroom. y^ ■■ j De groote dichter Gonst. Huygens heeft het in enthousiaste
regelen verheerlijkt. |
||||||
|
XV
Als korte onderbreking werd het raadhuis van Maarssen be-
zocht, vroeger was dit een heerenhuis, waaraan nog herinne- ringen uit den tijd der Noormannen verbonden zijn. Zoo ook werd een bezoek gebracht aan het pas in gebruik
genomen gemeentehuis van Breukelen. Dit oude huis ligt daar verscholen in een groot plantsoen: Huis en Bosch genaamd. De achterzijde is — zooals de meeste buitenplaatsen — aan de Vecht gelegen en geeft een heerlijk uitzicht. In dit gebouw is ook het kantongerecht gevestigd. De meeste dezer gebouwen zijn in i8de eeuwschen stijl opgetrokken of gerestaureerd: breede gangen, groote hal, hooge zalen en vertrekken, eiken- houten betimmeringen, alles soliede en kostbaar. De wethouder, de heer Verbiest, ontving de gasten en leidde
hen rond in de verschillende vertrekken. De heer Verburgt, voorzitter van Niftarlake, dankte voor de bereidwilligheid. Hierna ging de tocht verder langs de licht-groene boorden
der Vecht, weldadig afgewisseld door schitterende heerlijkhe- den, die daar liggen als parelen aan een kronkelend zilveren snoer. W^ij passeerden Weeresteyn, Gunterstein, waarvan Claas
Bruin in zijn Zegepraal van de Vecht gedicht heeft: 'k Zie Guntherstein, dat praalgebouw,
Dat lustpaleis van Heer van Collen,
De Hoofdschout van beproefde trouw. (1790).
In de 17e eeuw heeft daar onze staatsman Johan v. Olden-
barneveldt gewoond. Vervolgens varen we langs Vijverhof, het uitgestrekte Over-HoUand te Nieuwersluis, thans bewoond door mr. Doude van Troostwijk. En zoo de Vecht verder afglijdende zien we de slanke mid-
deleeuwsche toren van Loenen, ietwat scheef gezakt naar het westen, zich fier boven de natuurschoonheden verheffen, als wilde hij die allen beheerschen en beschermen. Loenen wordt door een der dichters „Het Stichtsche Para-
dijs" genoemd. En terecht: want al heeft het ook veel van zijn schoonheden moeten prijsgeven, toch blijft het, zooals het daar aan den breeden Vechtstroom is neergevleid, een bekoor- lijk plaatsje. Eerstens om zijn mooie 14de eeuwsche Gothische kerk, thans Hervormd, maar daarnaast heeft het heerlijke bui- tenplaatsen. Noemen we slechts Vreedenhoff, met het monu- |
||||
|
XVI
mentale inrijhek, een stuk kunstsmeedwerk uit het midden der
i8de eeuw, zooals er geen gelijke in den omtrek te vinden is. Er loopen nog verschillende legenden over het ontstaan van dit beroemde hek, in verband met den dezer dagen plaats ge- had hebbenden verkoop van Vreedenhoff. Verderop ligt Ouderhoek, destijds bewoond door den heer
Ant. V. Hoek en in gedicht vereeuwigd door Anton Janssen; Uiltje, thans bewoond door den heer Blijdenstein; Vechtlust van de familie van Rhenen van Lexmond; Terra Nova e.m.a. De natuur heeft hier met kwistige hand haar schatten uitge- strooid, en de vaardige hoveniershand doet het zijne om ze te verfraaien. Voorbij Loenen, in de richting Vreeland, worden de buiten-
plaatsen zeldzamer. De Vecht kronkelt zich hier in sierlijke bochten; men krijgt uitzicht op groenende landerijen en wel- varende hofsteden, 't Is hier zooals Claas Bruyns zei: De klaverwey geeft melk en room.
En os en schaap het vet der aarde. Ook komen de uitgestrekte Loosdrechtsche plassen in 't
zicht, aan den uiteinden omzoomd door dicht geboomte, waar- boven zich hier en daar een slanke torenspits vertoont. Schit- terend zijn hier de landouwen, die om hun malschheid en kleu- renpracht het oog rijkelijk verzadigen. In het pittoreske dorpje Vreeland, onder de schaduw van het
kleine oude kerkje, werd de lunch gebruikt. De Heer Bastert, voorzitter der excursiecommissie, bracht
nu een dankwoord aan de heeren, die met de regeling daarvan belast waren, inzonderheid aan den heer J. v. d. Lip te Utrecht. Hierna werd de reis voortgezet in de richting Weesp. Ver-
schillende oude stichtingen, deels behouden, deels reeds ver- minderd of verdwenen, passeerden de revue. Noemen we o.a. Petersburg, een der rijkste buitenplaatsen der i8e eeuw, waar Czaar Peter de Groote eens verblijf hield; Uitermeersche Sluis, Fort Hinderdam; het dorpje Nederhorst-den-Berg, van welks kasteel zeker dichter zingt: 't Aad'lijk Huis van Nederhorst,
Welks grond een reeks van vaste muren, En twee paar sterke torens torst, Gebouwd om eeuwen te verduren. |
||||
|
XVII
Tenslotte Zwaanwijk, thans De-Pré-stichting en Vechtwijk
bij Weesp, dat tot fabriek ingericht is. In Weesp aangekomen werd onder leiding van den heer van
Beek, die zich bijzonder met de historie van dit oude stedeke bezighoudt, allereerst de Herv. Kerk bezichtigd. De toren is vermoedelijk reeds in de 13e eeuw gebouwd; de beide iste ver- diepingen vertoonen een Romaansch karakter, hooger op heeft hij vroeg-gothische neigingen; de spits is achthoekig. Over den geheelen toren is circa 4 eeuwen gebouwd. De kerk zelf is niet zoo oud, volgens Jac. de la Torre is zij in 1462 in gebruik genomen; zij is in basiliek-vorm gesticht en maakt 'n monu- mentalen indruk. Het interieur frappeert door zijn wijde en slanke afmetingen. Hier vragen de aandacht een 'prachtig koor- hek van gedreven koper uit de i6e eeuw in vroeg-renaissance- stijl; een rococo-schouw alsmede een groot orgel, gebouwd in 1823 door Gebrs. Batz. Nog 5 andere kerken telt Weesp: de R.K. Kerk in gothischen stijl, (1876), Protestantsche kerk (1906), Luthersche kerk (1640), Gerefonneerde (1861) en Synagoge (1837)-
Het stadhuis doet in zijn voorgevel denken aan het koninklijk
paleis op den Dam in verkleinden Vorm. Ontwerp van den bouwmeester J. O. Hussly. Het werd voltooid eind 1775- Groo- te hal, breede trappen, ruime zalen, passend gemeubileerd en gestoffeerd met fraaie schilderstukken, trekken de belangstel- ling. Enkele groote schilderijen zijn van G. J. Sibylla, die om- streeks 1650 burgemeester van Weesp was. Het museum bevat eenige doeken uit den ouden tijd, wapens, borden, teekenin- gen e. d. Het laatste bezoek was aan het St. Bartholomeus Gast- en
Armenweeshuis, gelegen achter het stadhuis en gesticht in 1623. Ouden van dagen en weeskinderen vinden hier liefderijke ver- zorging. Als bouwwerk trekt het niet veel aandacht. Mr. Ds. Verburgt uit Leiden, voorzitter van Niftarlake,
dankte den heer van Beek voor zijn explicatie en sprak aan alle dames en heeren (45 in getal) het afscheidswoord en een harte- lijk tot weerziens toe. (Uit de Stichtsche Post). JOAN VIS.
|
||||
|
Oud-Loosdrechtsch Porselein.
|
|||||
|
Bij de Uitgeverij en Drukkerij „Hilversum" te Hilversum is
een boekje verschenen over Oud-Loosdrechtsch Porselein, dat tal Van wetenswaardigheden omtrent deze belangrijke kunstnij- verheid bevat. In het eerste gedeelte deelt de Heer J. Schipper Jr. vele ge-
gevens mede over den stichter der fabriek Ds. Joannes de Mol, over het ontstaan der fabriek, de concurrentie, het bedrijf en verder hoe het met de fabriek ging. In het tweede gedeelte geeft Jhr. C. H. C. A. van Sypesteyn
eene beschrijving van het porselein, het decor, de merken en de waarden benevens een lijst van de verschillende voorwerpen in de fabriek vervaardigd. Een aantal afbeeldingen van de Kunstvoortbrengselen, aan-
wezig in het Kasteel Sypesteijn zijn bij het boekje gevoegd. |
|||||
|
Een Wolvenj acht.
1593- |
||||||
|
Hoi! hau!, dat vaart door 't wilde woud
Met jachtgeschreeuw en hondgebas
Door eikenbosch en kreupelhout Langs duin en dal, door poel en plas,
En Isegrim, zoo laf als wreed, IJlt vluchtend voor den jachtstoet uit
Hier snort een pijl, daar treft een beet, En hij betaalt het met izijn huid.
„De oude wilde wolf" was een inboorling der Germaansche
wouden. Van de oude tijden af was hij inheemsch in ons Va- derland, en daarom ook een der helden van het Nederlansche dieren-epos. De naam, dien hij daarin draagt ■— Isegrhn — bewijst, dat hij ook van ouds „in kwaad gerucht" stond. Geen wonder dus, dat in den Frankischen tijd de wolf de plaag van Fries en Sakser, van Chamaaf en Salier was. Bij nacht sloop Isegrim de schaapskooi binnen en groef daartoe zelfs, als een slimme dief, zich een weg onder den wand of de omheining door, of hij verschafte zich al gravende den toegang tot iwerf en hof en maakte er honden en geiten, hoenders en ganzen tot zijn prooi. In troepen vereenigd, joegen de wolven zelfs op paarden en
ossen en de mensch was, vooral bij felle koude, voor de aan- vallen van die beruchte roovers evenmin veilig. Dan sloop de hongerige wolf om de hut van den lijfeigene of van den vrij- gelatene, en sleepte in een onbewaakt oogenblik een kind uit wieg of „tobbe" weg. Op velden en wegen werden sterke man- nen zelfs door troepen 'wolven (aangevallen en verslonden. Omstreeks 1592 was 't in Sticht al heel onveiKg. De wol-
ven waren toen zoo talrijk, dat men niet veilig het land op kon gaan. |
||||||
|
't Werd zoo erg, dat de Staten van Utrecht er zich mede
gingen bemoeien. De Spanjaarden waren weg; thans waren de wolven aan de beurt!! Op 30 April 1593 werd dan ook met medewerking van Prins Maurits een groote klopjacht ge- organiseerd in het Sticht, in het land van Woerden, Gooiland en Loosdrecht. De geheele mannelijke bevolking van 14 tot 60 jaar uit bovengenoemde streken moest meehelpen. De geheele opzet van deze jacht getuigt van organisatie-ver-
mogen 1 Het operatieterrein bestond uit Oostelijk en Westelijk
Utrecht. De bedoeling was in het Oosten de wolven samen te drijven op den Amerongschen berg en het daarbij gelegen bosch. In het Westen moesten de wolven naar de Vecht gedre- ven worden. Van Vreeswijk over Maartensdijk en Utrecht liep de grenslijn van de twee operatieterreinen naar de Zuiderzee. De bewoners van het Woerdensche land begonnen den 29sten
April met de wolven naar 't Utrechtsche af te drijven, terwijl zij den dag daarop met de inwoners van 't Westelijk Sticht de dieren verder naar de Vecht toedreven. De bewoners van Gooiland en Utrecht stonden opgesteld in
een lange linie, die van de stad Utrecht over Maartensdijk noordwaarts op langs den grens van Gooi en Eemland naar de Zuiderzee liep. En de bedoeling van dit alles nu was, dat die lange rij van
manschappen, opgesteld van de stad Utrecht tot de Zuiderzee, naar de Vecht zou zwenken, de wolven voor zich uitdrijvende. De manschappen uit elke gemeente stonden onder aanvoe-
ring van hun Schout, terwijl over Verschillende afdeelingen rentmeesters aangesteld waren. De leiding van de geheele on- derneming was in handen van den luitenant-houtvester van de Staten en de vier maarschalken. -; Een en ander is breeder in een plakkaat omschreven, dat ons
bewaard is gebleven. Om de Vecht wel te bezetten, en het Overvechtsche kwartier
met Loosdrecht van Muieveld af tot Maartensdijk toe bekwa- melijk af te jagen tot aan de rivier de Vecht toe, zullen de vol- gende beschrevenen vergaderen in de manier navolgende: Eerst zullen die van Westbroek en Achttienhoven vergaderen
achter de Groene Kan of Achterwetering op den weg naar de heide en zich aldaar verspreiden van het voordorp af tot om- trent de Papenmuts, zoover als zij zullen en kunnen afjagen |
||||
|
alle de akkers nederwaarts tot aan de Vecht, door hun kwartie-
ren en zoo voorts tot omtrent Zuilen toe en zullen zich van daar met die van de Weerd spreiden langs de Vecht tot omtrent Maarsen toe, op de rij en aldaar blijven. Item die van Maartensdijk zullen vergaderen aan het eind
van St. Maartensdijk bij de Heerewijk en zich verdeelen van de Papemuts af langs de Heerewijk, zoo verre zij kunnen en zullen aldaar verwachten de helft van Maarsseveen, Tienhoven en Breukelerveen, alwaar zij op de rij zullen verblijven en de Vecht wel bezet houden. Item die van Loosdrecht, Kortenhoef en Ankeveen zullen
ook beginnen te jagen aan de Heerewijk, waar de voorgaande dorpen aflaten en zoo voorts nederwaarts naar de Vecht toe te weten die van Loosdrecht door hun dorp en Kortenhoef en An- keveen door Kortenhoef tot aan Vreeland toe en aldaar ver- blijven en zich verspreiden als voren langs de Vecht. Item die van Gooiland zullen beginnen van de Vuursche af,
waar die van Loosdrecht, Kortenhoef en Ankeveen aflaten en zich verdeelen tot aan de Zee toe en zoo gezamenlijk afjagen gansch Gooiland, Ankeveen en zoo voort naar de Vecht, zen- dende ook eenigen hunner naar den Keverdijk en den Breudijk. De voorzeide rivier de Vecht zal bewaard worden tot aan de
Oostzijde van de stad Utrecht af tot den Hinderdam bij Weesp toe, te weten bij die van de Weerd en St. Katrinepoort tot Zuilen toe. Dat nog aan de Oostzijde van Zuilen of tot Maarssen toe be-
waard worden bij die van Zuilen, aan die zijde wonende en bij de helft van Maarsseveen. Item zal bewaard en bezet worden van Maarssen af tot Breu-
kelen toe met de helft van Tienhoven en Breukelerveen. Item van Breukelen tot Loenen bij die van Breukelen aan de
Oostzijde wonende met die van Mijnden en Oudover. Item van Loenen af tot Vreeland bij een deel van die van
Loenen; item van Vreeland tot Overmeer bij die van Vreeland. Van Overmeer tot aan den Hinderdam zal voorzeide rivier
bezet worden bij die van Overmeer. ' Ongeveer in het midden van die lange rij manschappen be-
vonden zich de Loosdrechters, onder aanvoering van hun Schout Gerrit Tymeszoon. Zij moesten 's morgens bij zonsop- gang gewapend met een speer, een hooivork of een verreljager, |
||||
|
aanwezig zijn bij de Heerewijk, d.i. bij de tegenwoordige Hol-
landsche Rading. Hier moesten zij zich verspreiden zoodat zij over de Hilversumsche heide bij den Hoorneboeg heen hun ge- meente over haar geheele breedte in het Oosten binnentraden en die moesten doortrekken. In het Zuiden hadden zij aanslui- ting bij de menschen uit Maartensdijk, Maarsseveen, Breukeler- veen en Tienhoven, die door hun gerechten trokken; en in het Noorden hielden de Loosdrechters voeling met de lieden uit Gooiland, die Kortenhoef en het land verder noorwaarts af- joegen. Die gansche rij van manschappen zwenkte dus nu naar de
Vecht. Dat ging gepaard met een geweldig lawaai, terwijl de molenaars vanaf hun molens den vervolgers te kennen moesten geven welke weg de wolven genomen hadden. Bij de Vecht had men intusschen op verschillende plaatsen
ruimten met lang netwerk afgeschoten waarbinnen de wolven moesten worden gedreven. In hoofdzaak gebruikte men hier' voor de boomgaarden, omdat de netten het best tusschen de boomen konden uitgespannen worden en de wolven bovendien het liefst naar een begroeide plek vluchtten. Van alle kanten werden nu de wolven in 't nauw gedreven.
Op den Vechtdijk stonden mannen, die de dieren in de richting der netten moesten drijven; in de Vecht lagen schuiten om den wolven de overtocht te beletten; mannen te voet wierpen met korte knuppels en ruiters te paard zetten hen na. Zoo werden de wolven tenslotte binnen de afgeschoten ruimten gejaagd, waar zij werden afgemaakt. Maar de Staten deden nog meer. Zij lieten looo vademen net-
ten maken, welke op de dorpen dienst konden doen. De netten werden geborgen o.m....... in de kerken!! Kortenhoef kreeg
IOC vademen, Westbroek, Tienhoven, Lopik en Loenen evenzoo
veel. Vinkeveen 200 vademen, 't Kasteel ter Haar 8, 't Huis te Abcoude en 't Huis ter Aa eveneens ieder 100 vademen. En Loosdrecht ? Loosdrecht kreeg........ niets, dat komt
waarschijnlijk doordat het toentertijd tot Holland behoorde.
Het zal ongetwijfeld ons, menschen van de 20ste eeuw, moei-
te kosten ons voor te stellen, dat in deze streek, waar nu de motorfietsen knallen en de stank- en stofmachines jakkeren, vroeger........ wolven huisden. Hilversum. J. SCHIPPER Jr. .
|
||||
|
Over een leelijke. gewoonte in de
Loosdrechten omstreeks 1607. |
||||||
|
De herbergen in Loosdrecht mochten zich in het laatst der
16de eeuw en in het begin der 17de eeuw in een zeer druk be- zoek verheugen. Daarbij werd er vreeselijk gevochten en kwa- men meerdere moorden voor. Op het laatst werd het zoo erg, dat de regeering moest ingrijpen, wilde zij de Loosdrechtsche bevolking voor algeheele verwildering bewaren. Op 15 Juni 1607 werd door Prins Maurits in overleg met
den President en Raden van Holland een ordonnantie uitge- vaardigd op het mestrekken. . - ,, Zij luidde aldus:
„Maurits, geboren Prins van Oranje, Grave van Nassau etc,
mitsgaders de President en Raden van Holland, Zeeland en West-Friesland, den eersten deurwaarder hierop verzocht. Saluut. Alzoo meer en meer tot onze kennis is komende, dat in diverse dorpen van den lande van Holland en West-Friesland en momentlijk in de Jurisdictie van de Loosdrecht in dagelijk- sche vergaderingen en dronkengelagen zoo van oude als jonge lieden velerlei ongeregelde en petulante vechter ij en gebeuren, waardoor veel doodslagen en andere zware inconvenienten wor- den gecauseerd, die noch naar Goddelijke noch naar wereldlijke rechten in plaatsen van justitie behooren getolereerd te worden, opdat Gods toren daarom over deze landen niet meer verwekt worden, en daarin bij ons ten opzien van diverse dorpen, waar zulks het meest geschiedde, airede bij particuliere en lokale or- donnantien en plakkaten is voorzien en nu mede noodig achten ook daarin te doen voorzien zooveel de Jurisdictie van de Loos- drecht voorzei d aangaat. Zoo is het, dat wij om al het zelve zooveel mogelijk is, ook
in de Loosdrecht te verhoeden, geordonneerd en gestatueerd hebben, ordonneeren en statueeren met dezen, dat van nu voort- aan niemand in den bedrijve van de Loosdrecht zal mogen com- pareeren in eenige herbergen, huizen of plaatsen, oin met eenige |
||||||
|
personen te drinken, zonder tot vermaning van den waard of
waardin hunlieder messen of geweer te leveren in handen van die, om bij dezelve weggelegd en bewaard te worden tot den tijd toe, dat de samenkomst gescheiden zal worden. Met expres bevel, dat de voorschreven waard of waardin ook gehouiden zal zijn, terstond na de inkomst van dezelve personen hullieder geweer af te eischen en zoo iemand daarin bevonden wierde, onwillig te zijn, zal daaraan verbeuren een boete van tien pon- den ; en indien hij bevonden werd tegen iemand in arren moede het geweer te trekken, 20 ponden. Kwetst hij iemand, twintig ponden; en in zooverre hij een verholen geweer trekt, inge- lijks twintig ponden en daarenboven nog wijder gecorrigeerd te worden naar gelegenheid van het delict. En indien de waard of waardin den afeisch van het geweer niet deed, zal in dat ge- val van ieder persoon verbeuren tien ponden en bovendien in drie maanden niet mogen tappen, noch gasten zetten en zal ook de waard of waardin gehouden zijn binnen drie dagen na de ge- schiedenis van eenige vechterij of weigering van het overleve- ren van het geweer als voren den officier aldaar denuntieeren hetgeen ten hunnen huize dienaangaande geschied zal zijn op peene van te verbeuren twee ponden van ieder persoon, die zij niet zullen hebben aangebracht, opdat alzoo het kwaad aan den dag gebracht zijnde, de overtreders gestraft mogen worden volgens en vermogens deze ordonnantie, behoudens dat de maaltijden in de voorzeide vergaderingen of personen zullen hebben en gebruiken mogen hun broodmessen alleenlijk en lan- ger niet, maar zullen dan wederom geleverd worden als te vo- ren. En bij al dien daar eenige vechterijen worden gemaakt of aangesteld gedurende den voorzeiden maaltijd zal men ook A'erbeuren al zulke boeten en breuken als hiervoren verhaald. En zoo iemand eenig ander instrument van wapenen op een
ander trekt of velt, diezelve zal ook verbeuren een boete van tien ponden, 't zij waar het geschiede. Dat ook voorts van nu voortaan alleen degenen, die in de Jurisdictie in een bedrijve, als boven (gezegd is), gekwetst zullen worden, terstond, eer hun bij eenigen chirurgijn, meesteren of anderen personen door last of raad van dezelve of van den gekwetste zelven, wie die we- zen mocht, die tweede pleister gelegd worden, zich zullen ver- toonen aan den Officier (Baljuw) van de Loosdrecht voor- noemd en hun wonden laten schouwen, op de verbeurte van tien ponden bij degene, die contrarie zal gedaan hebben. Dat |
||||
|
mede de gekwetste zal gehouden zijn, te releveeren dengene die
hem de kwetsuur gegeven heeft, op een boete van tien ponden, alles tot veertig grooten Vlaamsch (elk pond gerekend) of an- ders bij eede expurgeeren zal, niet te weten, wie hem de kwet- sure heeft gegeven. Interdiceerende voorts op gelijke boete de chirurgijns, meesteren of andere personen bij henzelven of door hun lieder bevel of raad als voorzeid is, iemand de tweede pleister te leggen, voor en aleer hunlieden zal zijn gebleeken, dat de officier voornoemd die voorschreven wonden geschouwd zal hebben. Alle die voorzeide breuken te appliceeren ten pro- fijte van den officier van de plaats en Jurisdictie voornoemd. En opdat niemand binnen de Jurisdictie van de Loosdrecht van deze tegenwoordige ordonnantie eenige ignorantie zoude pre- tendeeren, lasten en bevelen wij den eersten deurwaarder, hier- op verzocht van wege de hooge overheid, dezelve ordonnantie in den bedrijve van de Loosdrecht, ten verzoeke van den offi- cier en ter plaatse, waar men gewoon is publicatie te doen, openbaar voor den volke te publiceeren; ordonneerende een iegelijk, zich naar den inhoud van die te reguleeren, op de breuken en poenen, daarin begrepen; van hetwelk te doen wij denzelven deurwaarder geven volkomen macht, autoriteit en bizonder bevel. Gegeven in 's-Gravenhage onder het zegel van Justitie, in den
vorm van plakkaat hieronder afgedrukt, den vijftienden Juni anno zestienhonderd en zeven, en was geteekend A. DUYK.
Deze verordening kwam dus hierop neer, dat ieder die in de
herberg kwam, verplicht was z'n wapenen af te geven aan den waard of waardin, die ze bewaarde tot men de herberg verliet. De waardfinl had zelfs het recht dit te eischen. Deed men het «iet, dan mocht in drie maanden niet getapt worden en werden al de personen, die zich in de herberg bevonden, beboet. De waard of de waardin zorgden er daarom wel voor, tijdig de wapens in te nemen, op gevaar af anders hun klanten kwijt te raken. Werd een vechtpartij niet aangegeven, de waard(in) moest
er voor boeten!! En dan was er nog een eigenaardige maatregel bij. Wordt
tegenwoordig iemand gekwetst, hetzij met een mes gestoken of anderszins, dan haalt men zoo spoedig mogelijk den dokter. |
||||
|
8
Maar toen niet. Ieder, die verwond was in een vechtpartij,
licht of zwaar, werd onverwijld voor den Baljuw of voor den Schout gebracht. Deze bekeek de gekwetste, waarna men zich kon laten verbinden. Ging men niet eerst naar den Baljuw; wel, dan werd boete opgelegd! ' Een dokter — of juister gezegd de chirurgijn — die een ge-
wonde verbond, welke niet eerst voor den Baljuw geweest was, werd ook beboet. Een gekwetste was gehouden alles te vertellen wat hij van een vechtpartij wist. Deed hij het niet, al- weer volgde boete. Overal stond dus boete op!!
•■> Maar voor wie waren nu de opbrengsten der boeten.
De Baljuw van Loosdrecht zei „voor mij, want het staat in
de ordonnantie". Neen, zeide de Ambachtsheer, dat is onjuist; volgens aloude
rechten kan ik aanspraak maken op een derde van alle boeten en breuken, die in Loosdrecht opgelegd worden. Nu waren de Baljuw en de Ambachtsheer verstandige men-
schen. Zij wisten, dat procedeeren veel geld kost. Zij kwamen daarom overeen over hun kwestie door een scheidsgerecht te laten besHssen. Een viertal arbiters werd benoemd; een van hen was Ds Houtman, predikant in de Oude Loosdrecht. Hoe de beslissing gevallen is, weten we niet; wel, dat de ordonnantie nog lang van kracht gebleven is. Thans geldt zij natuurlijk niet meer en is zij geheel overbodig. Dikwijls blijft in een plaats een ingeslopen kwaad lang bestaan, maar Loosdrecht heeft hierop een gunstige uitzondering gemaakt. De latere geschiedschrijvers maken er dan ook geen melding
meer van. Hilversum. J. SCHIPPER Jr.
|
||||
|
De bemoeiingen van P. C. Hooit
met Weesp en Weespercarspel. |
||||||
|
Mijn zoon moet veel historie lezen
en overpeinzen, want daarin is de eenige — ware — philosophie. Napoléon.
Dat men uit de brieven van een scherpzinnig man als Hooft
was, wel iets leeren kan omtrent de zeden en gewoonten zijner tijdgenooten in de Stad Weesp en hare ommelanden, ligt voor de hand. Zijn ambt als hoofd-officier bracht hem op allerlei manieren
met de menschen in contact en lang niet altijd ontmoette hij hen op hun voordeeligst. Bij het doorlezen van zijn door van Vloten verzamelde brie-
ven stuit men al dadelijk op een voor Weesp minder aange- naam geval. In het laatst van het jaar 1615 was n.1. ter kennis van Hooft
gekomen, dat een stadsbode te Weesp, 's m.ans naam verzwijgen wij maar, zich vergrepen had aan een meisje van 5 jaar. De ei- schen die destijds aan een stadsbode werden gesteld, waren blijkbaar niet al te zwaar, want Hooft schildert hem af als: „traegher van vernuft als gemeen". De zaak werd door de Schepenen onderzocht en dit college
bracht den man tot bekentenis en veroordeelde hem tot zes we- ken op water en brood en een boete van 75 gulden. Hooft was niet erg tevreden met dit milde vonnis, vooral niet
omdat de bode niet tevens uit zijn bediening was gezet. Hij 'klaagt er dan ook over in zijn brief aan de Heeren van de
Rekening in den Haag, dat de Schepenen op zijn navraag dien- aangaande hebben bericht, dat op dit punt niet was gelet, wat Hooft aanleiding geeft om te constateeren dat „in dese kleine stedekens de saecken niet so ernsthaftigh gehandelt worden". Hij vraagt voorts wat te doen in deze zaak, want de bode was na het uitzitten van zijn straf weder gewoon in functie getre- den, hetgeen naar zijn meening de „eere van de justitie" ver- kortte. |
||||||
|
lO
Gelijk men ziet staan de toenmalige Weesper rechters bij Hooft
niet bijzonder hoog aangeschreven. In 1616 schrijft Hooft over de geestelijke verzorging van
Weesp aan Oldenbarneveldt. We lezen, dat de stad Weesp naar verhouding van hare „kleinheid, sedert eenigen tijd herwaerts merckelijck gezegent met welvaert en met aanwas van Volcke" was, hetgeen ten gevolge had, dat naar het oordeel van Burge- meesteren en Regeerders van Weesp het voor één predikant te druk werd, waarom zij Hooft verlof vragen om hem tot hulp een ziekentrooster te geven, zoodat de dominé geen ziekenbe- zoek meer behoeft te doen. „Waarin ik hem", zegt hij „gaarne ten gevalle ben geweest."
(De ziekentrooster is in 1624 vervangen door een tweeden predikant. In de annalen der Ned. Hervormde Gemeente, lezen wij dat in dat jaar als tweede predikant werd benoemd Herman- Kus Joannis uit Loenen. De Weesper Schepenen handelden niet steeds naar de opvat-
tingen van den Baljuw, want in 1618 ontstond er weder een ge- schil, naar aanleiding van een zaak, die een eigenaardig lichi werpt op de toenmalige huwelijks-gewoonten in de Stad Weesp In dat jaar zag Hooft zich verplicht om bij het Hof in appel t* gaan van een vonnis der schepenen, waarbij zeker „bedaeght jonkman" ter zake dat hij eene jonge weduwe, bij wie hij een jaar als knecht had gediend, een som van ƒ 500.— had „onl- draeghen", een mooier woord voor ons tegenwoordig „verdui- steren", en waarin hij werd veroordeeld tot ƒ 25.—• boete, het- geen volgens het gevoelen van Hooft ƒ 1000.— had behooren te zijn. Bij het door den Baljuw ingestelde onderzoek bleek, dat de
jonkman de penningen had ontvangen als uitkoop voor een trouwbelofte „tusschen hem en haer gepasseert, op de welcke hij bij haer oock had geslapen", hetgeen door de weduwe, die in- middels met een ander was getrouwd, werd ontkend. Er blijkt uit de ambtelijke brieven van Hooft, die alle in den
kanselarij-stijl van dien tijd, geschreven zijn, dat de door van Lennep in zijn Ferdinand Huyck beschreven bekkensnijderij niet alleen in Gooiland maar ook in Weesp en Weespercarspel vrij druk beoefend werd. Zoo geeft hij in 1621 een advies aan Prins Maurits ingediend
ten gunste van zekeren Thonis Houtman. Het geval had zich aldus toegedragen:
|
||||
|
II
„Supphant met ander geselschap ten gelaeghe wesende in ze-
kere herberghe aan den overwegh in Weesper-Carspel het be- staen heeft over tafel heen nae zich te nemen het mes van zeker jonkman omtrent hem zittende". Hieruit ontstond een vechtpartij waarin de schuitenvoerder
Thonis Houtman zich mengde, die in gevecht met den eigenaar van het mes dezen doorstak. Daar nu de moord blijkbaar was uitgelokt geeft Hooft een gunstig advies omdat ,,de neergesla- gene altijd heeft gegaen voor een kriegel, onrustig persoon en haestigh ter handt" terwijl Houtman wordt geteekend als onbe- sproken van handel en wandel, die zich met de weduwe en mae- gen van den doode heeft verzoend. Eenigen tijd later pleit Hooft om genade voor Frans Abra-
hamszoon, die te Weesp in ongeveer gelijke omstandigheden als in 't voorgaande geval beschreven, eenen zekeren Cornelis heeft doodgestoken. Als reden voor dit, voor den moordenaar gunstig advies, geeft Hooft aan, dat de vader van den suppliant zich langen tijd eerlijk in den oorlog heeft gedragen en dat de ver- dachte is „van de luiden der Religie". Nog meermalen moet Hooft optreden in verband met dood-
slagen, begaan bij bekkensnijderijen, hetgeen er op wijst dat in zijn tijd te Weesp en omgeving nog ruwe zeden heerschten. In 1624 moest Hooft optreden als hoofd-officier, als krijgs-
man in werkelijken dienst, want in de Sprokkelmaand van dat jaar deed Graaf Hendrik van den Berg een inval op de Velu- we. Om den doortocht van den Graaf naar Holland te beletten, was Maurits in persoon naar Utrecht gegaan om orde te stellen op het openbijten der rivieren tot aan den Zeekant toe. In Fe- bruari gaf Hooft per expresse kennis aan den Prins, dat de Vecht, van den Hinderdam af tot aan Muiden toe, opengehouden werd. Daar echter de Graaf van den Berg inmiddels terug ge- trokken is, verzoekt hij om bericht of de openhouding van de Vecht nog langer noodig is. Vijf jaar later werd Hooft opnieuw belast met maatregelen
om de verdediging van zijn Baljuwschap te verzekeren. Dat was in 1629, toen de vijand, om Frederik Hendrik te verlokken de belegering van den Bosch op te geven, opnieuw een inval op de Veluwe deed. In een brief aan Joost Baek van 31 JuH 1629 schrijft Hooft
over deze gebeurtenis. Uit dit schrijven vernemen wij dat er aan den Hinderdam conferenties plaats hadden tusschen de ge- |
||||
|
12
machtigden van Heeren Staten met Heeren Staten van Utrecht.
Daar lag in die dagen de sluis die het opstuwende water van
de Vecht moest keeren, en deze lag op Stichtsch gebied, zoodat Utrecht verlof moest geven om door middel, mede van die sluis, het land zoo noodig onder water te zetten. Hij verhaalt dan, dat over gansch Holland de zesde man van de huisluiden wordt op- geprest met gereedschap om de gansene Westzijde van de Vecht tusschen Muiden en Utrecht en voorts tot Vreeswijk te beschan- ïen „invoeghe, dat ze met een magtighe maght tegen alle geweld, met Gods Hulpe" zal te houden zijn. De Drost herinnert er hun aan, dat Prins Maurits eens gezegd heeft, dat hij de Vechtlinie, in staat van verdediging gebracht, met lo.ooo man tegen de gan- sche wereld zou kunnen houden. „Men vindt hoognoodigh" zegt Hooft „indien de vijand die-
per intrekt, dat ick den dijk aan de Noordzijde van 't slot ende aen de Zuidzijde van Muiden zal doen doorsteken", maar hij wil dat liefst niet op eigen verantwoording doen en zal daarom schriftelijken last afwachten. Later, op den 14 Aug., nadat de vijand Amersfoort had bezet,
werd de Muiderdijk werkelijk doorgestolten. Eenige drukke dagen heeft Hooft in het volgend jaar, toen
Frederik Hendrik, nadat hij 's Hertogenbosch had ingenomen, een bezoek aan Muiden en Weesp bracht. Dat was in Septem- ber 1630 en verscheidene brieven maken ons met zijn „drockten" wel bekend. Deze episode uit Hooft''s leven begint met een ijlbrief van
Huygens die hem van Amersfoort uit bericht, dat de Prins op 20 September „te Naarden wil eten, Muiden bezien in de achter- noen ende te Wesep vernachten". Terstond liet de Drost het noodige verrichten om den Prins
behoorlijk te ontvangen, zooals blijkt uit zijn brief aan Baek, waarin hij dezen verzoekt om onmiddellijk een „aem wijns van den besten" per bode te sturen. Zelfs werd Sweelinck ontboden en tevens een Busschieter
voor het lossen van saluutschoten. Er werd echter een spaak in het wiel gestoken, want midden
in de voorbereiding van de ontvangst, kwam er opnieuw een ren- bode van Constantijn Huygens, met een brief, waarin hij hem liet weten, dat de Prins, die het rechtstreeks op den Haag ge- munt heeft, „so haestigh door Muyden zal trecken, dat hij geenen |
||||
|
13
|
||||||
|
Muiderslot — Zuidoostzijde
|
||||||
|
geleegentheydt en heeft om het slot te bezoeken".
Er zat dus voor den Drost niets anders op dan zoo spoedig
mogelijk naar Weesp te gaan. De wijn die voor Muiden bestemd was, werd doorgezonden
naar Weesp, naar Hooft in een brief van 21 Sept. aan Baek vertelt: „De wijn", zoo schrijft hij, „quam rechts op 't uiterste ogen-
bliek aan, ende -— mits het spoeyen zijner Vorst Doorl. ook dat de zelve ende andere Heren, tussen de maeltyden, beter met bier gedient waren, so wert luttel gedronken". Het Weesper-bier had destijds door het geheele land en ook
nog ver daar buiten een zeer goeden naam, naar wij uit de Wees- per geschiedenis weten, terwijl de omstandigheid, dat de Prins met zijn gevolg de voorkeur gaf aan het Weesper-bier boven „wijn van den besten" den goeden roep die er van dit bier uit- ging, ten volle bevestigt. De Prins heeft dien nacht (20—21 Sept. 1631) geslapen te
Weesp ten huize van Laurens Schouten. Het blijkt uit een la- teren brief, dat Zijne Vorstl. Doorluchtigheid over de ontvangst hem te Weesp ten deel gevallen zeer tevreden is geweest. |
||||||
|
14
In het jaar 1632 had Hooft moeilijkheden met een zaak, die
omtrent de geschiedenis van Weesp en Weesper Carspel eenig licht verspreidt, waarom wij er hier iets van vermelden. De brief, waarop wij thans de aandacht vestigen is gericht aan
de H.H. van de Rekeninghe van de Graeflyckheit en werd ge- schreven in antwoord op een missive van de Heeren, waarin zij den Drost om advies verzoeken omtrent een aan hen door de Buurliedeii van Weesper-Carspel gericht verzoek om hun eigen secretaris te mogen benoemen. Tevoren had Hooft reeds aan de Buurlieden doen weten, dat
zij geen recht hadden op die benoeming. Op 26 Jan. 1632 schreef hij hun: „Dat UKd. het vreemt vinden 't salarieeren van eenen Secre-
taris, bij anderen gestelt, kan ick niet aennemen, gemerkt ver- scheide plaetsen ende, onder andere, de Stadt Naerden, subject zijn om zich te dienen van een Secretaris van den geenen, die bij andere Heeren, dat recht hebbende, daartoe verkoren wordt. Zelve die van Weesp loonen wel hune Stadtboden, die noch-
tans bij d'Ed. Mog. H. H. van de Rekeninghe worden gestelt". Hooft begint met te zeggen, dat „de gemeene buurluiden
„van Bylmermeer en Carspel ,,geen middel ziende om te four- „neereii aen de beden ende subventiën der Prinsen van den lan- ,,de, nocht ander soulagement, als te komen in gemeenschap van „de publique lasten met die van de Stede Weesp, zich op die „conditie in den jaere 1481 aan Burgemeesteren ende Regeer- „ders derzelve hebben gesubjecteert, sedert gehouden zijn ge- „weest voor leden der burgherije, maekende, gelijk zij 't noemen, „eene kog eene tent". (Deze uitdrukking is afkomstig uit de handvest van Jan van
Beieren van 1407; het contract van 1481, waar Hooft op doelt, is nog in het archief van Weesp aanwezig, door schrijver dezes uitvoerig beschreven in de Weesper-Weekbode van 25 Decem- ber 1926), Hooft gaat dan uitvoerig na, hoe dat ,,sedert 1481 tot op den
dag van heden, „d'administratie der hooghe ende laaghe justitie „wordt geëxerceert onder éénen schout nochtans, die bij mij, „volgende den voet mijner voorsaeten gehouden, zoo over de „Stede als 't platte land wort gestelt. Insgelijks worden zij be- „dient bij eenen zelven Secretaris die der Stadt is dienende". „Ende zyn de secretarissen successievelijk gecreëert, ook ge- „salarieert geweest bij Burghemeesteren en Vroedschappen van |
||||
|
15
„Weesp, alleen van oudsher, zoo verre als memorie van men-
„schen toedraeght tot noch to zonder eenigh wederzeggen of „pretensie ter contrarie". De oorzaak van het veranderde inzicht van de Schepenen van
't Carspel, is volgens Hooft gelegen in de omstandigheid, dat het ,,den huisluiden door de lange binnenlandschen vrede, daer „'t Gode gelieft heeft, deze landen mede te begenaedighen den „vroegeren nood verwinnende en het benefice eertijds genoten, ..vergetende, sedert eene wijle herwaerts ledigh gesien heeft te ,,peinzen op aanwas van eighen gezagh ende imminutie van „d'authoriteit der Stadt". Het slot van deze geschiedenis is geweest, dat aan het ver-
zoek der huisluiden van 't Carspel geen gevolg werd gegeven. De Secretaris van 't Carspel en 't Bylmer zijn nog gedurende een paar eeuwen door Weesp benoemd. Ons opstel zou veel te lang worden, indien wij alle brieven
die op Weesp en 't Carspel betrekking hebben gingen napluizen. Wij moeten echter een uitzondering maken voor een brief-
wiseling uit het jaar 1640, die een verrassend helder licht doet schijnen over de mentaliteit van het toenmalige levende geslacht. Terecht zegt de historie dat bij gebrek aan een krachtig centraal gezag in de 17e en i8e eeuw, een oligarchie zich meester had ge- maakt van het gezag, dat zich zoowel plaatselijk als gewestelijk deed gelden. Een kruiwagen was in dien tijd vaak het eenige voertuig waar-
mede men de reis door het leven maakte. In een brief aan Baek van 23 October 1630, klaagt Hooft over
de benoemingen en over de wijze waarop in vacatures wordt voorzien. „De lijken zijn nog niet kouwt, of de plaetsen zijn begeven",
met deze kernachtige woorden teekent hij den toestand. Intusschen. Hooft is niet geheel vrij van deze wijze van doen>
hetgeen den lezer uit het volgende zal blijken. In een schrijven, gedateerd 6 November 1640, schrijft D. van
Eyck, schout te Weesp, aan den Drost: „Nar groetenisse dient dezen omme UEd. te laeten weten de
,,gelegenheyt oft cranckheyt van den persoon van Frans van „Cruysberg, ontfanger ende president van Schepenen, waarvan ,,ick met UEd. gesproocken hebbe: de welcke alsnoch geheel „kranck is ende van tijt tot tijt noch krancker wort, zulx dat nae ,,menschenoogen te zien is, deselve daervan niet lichtelijk en |
||||
|
ib
„zal opstaen, doch Godt de Heere is alle dingen almachtig ende
„can 't haestich versien, dan offt het gebeurde, dat hij quam „te overlijden, zoo zal ick mij op 't spoedigsten aan UEd. adres- „seeren ende van UEd. verwachten UEd. favoraeble recomman- ,,datie, gunste ende geneeghentheyt die ick wederomme zal zoe- „ken te recompenseeren." D. VAN EYCK. Men ziet uit dezen brief dat van Eyck niet heeft afgewacht
dat het lijk ,,kouwt" was, doch reeds voor 't zoover was den post trachtte te krijgen en ook dat hij er met den Drost over heeft gesproken. Wij lezen nu echter, dat Hooft op den 13 December 1640,
toen de Heer van Cruysberg overleden was, een aanbevelings- brief schrijft aan de Heeren die den post te vergeven hebben voor Thomas Houtman, oud-Burgemeester van Weesp en con- treloUeur van de Licenten aldaar, „alzoo hij mij ende een yge- lycke bekent is voor eenen persoon, eerlyck, bequaem en ge- reghelt van leven". Uit dit schrijven zou men moeten opmaken dat Hooft aan
van Eyck niet meer gedacht heeft, doch een briefwisseling met dezelfde Heeren aan wie hij over Houtman schreef, leert ons dit niet het geval is geweest. Dat hij zelf verlegen is met het geval blijkt uit den aanhef
van zijn aanbevelingsschrijven, dat aldus luidt: „Ach, hoe zeer vrees ik voor eenen kleinachter der schaemte
„bij UEd. geacht te worden, 't Is nauwelycks drie dagen gele- „den, dat ick bestaen heb UEd. gunste aen te roepen ten be- „hoeve van eenen Burghermeester van Weesp omme met het „Ontfangerschap der Licenten aldaar tee moghen worden voor- „zien ende kom mij alreeds verstouten om te bidden voor bren- ,.ger dezes. Dirk van Eyck ten einde hij in de plaets van den ..voorzeiden tot bedieningh van 't Contrelolleur moghe gekoozen „worde. ,,Maer de redenen mij priemende tot deeze tweede aenver-
„ghing, zijn ingelijk bondiger dan die van d'eerste. Want hij „heeft mij etlijke jaeren gedient als Schout van Weesp met „zonderlinge trouwe, vlijt ende sorghvuldigheyt". Thomas Houtman heeft den post gekregen en heeft dien
vele jaren waargenomen, naar ons uit de familiepapieren der fa- milie Houtman is gebleken. Op 20 December 1640 werd hij be- eedigd. Toch verloor Hooft den Heer van Eyck niet uit het gezicht.
|
||||
|
17
want op den 25 Mei 1645 deed hij opnieuw moeite voor hem.
Thans betrof het het ambt van Majoor of Wachtmeester tot Weesp „vermits het overlijden van den tegenwoordigen". „Hij is een man van gereglielden wandel, gemaatigt in 't stuk
„van den godsdienst, zorgvuldigh en getrouw in 't waernemen ,,van zijn beroep ende in 't kort zoodanigh, dat men, mijns ge- „voelens in heel Weesp geenen bequaamer zoude kunnen op- ,,speuren". Dirk van Eyck was destijds nog steeds Schout te Weesp en
—- voor — zoover dit niet reeds geschied is in de brieven van Hooft, door den kunstzinnigen burgemeester van Weesp Gijsb. Janszn. Sibilla vereeuwigd op een regentenstuk, dat nog heden ten dage de raadszaal van Weesp opluistert. „De gematigde denk- en handelwijzen ten opzichte der God-
geleerde geschillen" van Hooft zijn bekend genoeg; toch was hij meermalen verplicht, omdat hij daartoe opdracht kreeg om maatregelen uit te voeren, die zijn instemming vermoedelijk niet hadden. Zoo heeft hij in 1622 de geheele vroedschap van Weesp afge-
zet, omdat deze bezwaar maakte tegen het afleggen van den eed, waarin werd beloofd dat de benoemde ,,de religie zooals die tegenwoordig in de publieke kerk geleerd wort" zal voorstaan en onderhouden. Op het laatst van zijn leven heeft hij, eveneens op last, de
Katholieke vergaderplaats te Ankeveen, destijds ressorteerende onder Weesp moeten sluiten. In de Annalen der Weesper geschiedenis lezen wij hierom-
trent het volgende: • . De Katholieken van het Kerspel vonden op het huis Ingelen-
l)urg te Ankeveen eene goede gelegenheid voor de uitoefening van hun eeredienst — al kon dit niet steeds onbelemmerd ge- schieden. Althans op den 4 Jnli 1644 zagen zij hun bedehuis gesloten en
verzegeld door den Drost van Muiden P. C. Hooft die bij mis- sive van 24 Juni 1644 uit naam van Z. H. ende d'Ed. Mog. Hee- ren President en de raaden van Plolland daartoe den last had ontvangen. In het verhaal door hem zelven opgemaakt vinden wij de
volgende bijzonderheden over zijn verkenningstocht naar Anke- veen opgeteekend: |
||||
|
i8
's Middags heb ik mij, met den Schout ende twee schepenen
der Stede Weesp vervoegt naar Ankeveen aan 't huys van Mr. Barthold Inghel Priester, woonende aldaar naast aan 't Sticht van Utrecht. Ende terwijl de gebueren ons aenseyden, dat 't huis gesloo-
ten ende de Inwoonders 's morgens alle vertrokken waren, zoo heb ik doen verzoeken oft men de eene of andere deure zoude kunnen openen, ten wekken eynden de voorseyde Schout met een voet op een deur stiet, die boven gegrendeld was, maar onder niet. Hebbende wat aangezien naar eenighe deur ofte venster, dat
lichtelijker moghte te openen zijn ende geen gevonden, zijn wij weeder tot de zelve deur gekeerd ende gewaar geworden, dat zij midlerwijl ook onder gegrendeld was, waarbij bleek, dat er iemand in huis moest zijn. Derhalve heb ick doen stooten op de voorseyde deur met een stuks hout daar gevonden, ende is daar- op een dienstmaacht ofte klopzuster gekomen die de deur opende ende ons boven leydde. Daar vonden wij een groote plaats geap- prorieert om een goet getal volcks te bergen, maar geen altaar. Doch 't scheen, dat daar een gestaan had, ende voorseyde
dienstmaecht gaf oock sulx te kennen. Hebbende dese plaats geslooten ende verseegelt keerden wij
weeder naar beneden, doorsaagen 't huis ende vonden eenen deur, die geslooten was, ende daar zy zeyde te zijn de kaamer van den Advokaat Johan Ingel. Ende alsoo wij merckten dat men daar door in een zeer groote plaats kon gaan werwaarts apperentelyck het altaar van boven getransporteert mochte zijn, soo heb ick, na- dat de maacht pertinanciter ontkent had, de sleutel te hebben, doen stooten op voorseyde deur tot dat zij met 't kossyn teffens U)^ den muur op de vloer viel. Daar vonden wij een zaal langh naar gissinge omtrent veertigh
ende breet omtrent vijf en twintigh voeten, de zolder gemaeckt met zeer groote opslaande luycken, in voege dat van aldaar oock veele luyden konnen zien en hooren. In de zaal hingen vier offte vijf fraaye stukken schilderinge
aan de want. In 't eindt der zaele stondt een cierelyck altaar met een schoon taffereel, voorts kandelaars met keerssen, daar lagh oock een missiekleet van rood flueel met eenigh ander tuigh die- nende tot het werck. Al 't weicke geslooten en verseegeld zijnde, ben ick gekeert
naar thuys te Muyden en daar gekomen ten negen uyren in den avont". |
||||
|
19
Hiermede wenschen wij dit opstel te besluiten.
Wij hebben slechts hier en daar een greep kunnen doen uit
dezen rijken schat van wetenswaardgiheden, die voor de kennis der geschiedenis van Weesp en hare ommelanden, wellicht van eenig nut kunnen zijn — immers — in 't verleden ligt het heden. Mei 1927. A. VAN BEEK.
|
||||
|
De oudste Synagoge van de Vechtstreek
door JAC. ZWARTS
|
|||||||
|
Niet lang na elkander zijn zij verdwenen, de herinneringen
aan de eerste en laatste Synagogen in de Vechtstreek. Het koe- pelt je van Vechtoever, herinnering aan de eerste Portugeesche Synagoge van Maarssen werd onlangs afgebroken en nu is dit ook het geval met de laatste Synagoge van de Hoogduitsche Jo- den aan de Diependaalschen Dijk. Toch is de laatste herinnering aan de oudste Synagoge van
de Vechtstreek op waardige wijze vastgelegd. Niemand minder dan Willem van Leusden te Maarsseveen, heeft de tragiek van vervallen grootheid in het stoere koper vastgegrift en aldus de melancholieke schoonheid van deze verwilderde verlaten ouden hof tot een werk van ontroerende schoonheid herschapen. De heer Van Leusden was zoo vriendelijk een exemplaar van zijn ets voor reproductie ter dezer plaatse af te staan en zoo moge hier dan eenige mededeelingen bij deze fraaie afbeelding vol- gen omtrent de geschiedenis van dit oude buitenhuis. In Maarssen werd op het midden der 17e eeuw voor het eerst
volgens authenthieke gegevens Synagogedienst gehouden, de eerste in de Vechtstreek, zooals ik dat in de Jaarboekjes van 1920 en 1922 reeds mocht uiteenzetten, tevens de eerst bekende in het Sticht ^), n.1. waarvan ons rechtstreeksche berichten spre- ken. Hoewel in de middeleeuwen het Sticht reeds door Joden bevolkt was, is er het bestaan van een Synagoge in die tijden niets meer dan een hypothese. Wel is deze hypothese niet al te gewaagd, wanneer men de plaats van Maimonides bedenkt ^). „Elke plaats, waar er tien van Israël zijn, is het noodzakelijk om een gebouw geschikt te maken, opdat zij zich daarin ver- |
|||||||
|
^) Zie ook mijn „Synagogen te Utrecht" in het f eestboekje van de in-
wijding van de nieuwe Synagoge te Utrecht op 19 December 1926. 2) „Hilchot Tefillin" Hoofst. XI, par. i. |
|||||||
|
21
zamelen om hun gebed te verrichten, ten allen tijde, dat men het
gebed verricht en deze plaats noemt men een Synagoge" of den veel sterkeren talmoedplaats ^]. De leden van een Joodsche Ge- meenschap kunnen, volgens Joodsch recht, elkander dwingen den bouw eener Synagoge te verzorgen". Met de ,,oudste" synagoge van de Vechtstreek en het Sticht
bedoel ik hier echter die, waarvan ons de oudste berichten be- waard zijn gebleven. Direct tot ons gekomen zijn deze berichten niet. Integendeel zij zijn zooveel mogelijk geheim gehouden. De Marranen, die omstreeks 1650 Maarssen opzochten, kwamen in hoofdzaak om er hun zijde-industrie te vestigen, die hen te Am- sterdam niet werd toegestaan en in de tweede plaats om het dorp in het seizoen als vacantieoord te gebruiken. Zij konden, gezien de middeleeuwsche Jodenafkeer die er bij traditie bleef heerschen, weinig op gesteld zijn, om zulks langs officieele weg te probeeren, wat hen dan ook officieel geweigerd zou worden. Op een buitenplaats van één hunner kwamen zij in een zaal bij- een, en van nu af vingen geregelde Synagogediensten aan, die sedert, bijkans drie eeuwen in het Sticht hebben voortgeduurd. En hadden de „Broeders" van de Hervormde Gemeente er niet voor gezorgd, wij zouden van alle berichtgeving uit de 17de eeuw verstoken zijn geweest. Hun optreden (in alle plaatsen van Holland schier gelijk) was het gevolg van het streven, naar de absolute macht der Staatskerk. De kerkeraad van Maarssen klaagde aan de Utrechtsche Staten, dat deze diensten „inde So- mer-stonde" plaats vonden en de Portugeezen „in 't begin haer stil hadden gehouden, sonder te plegen het Jodendom en den dienst daer annex bij f orme van ,,Conventiculen" (geheime verga- deringen) doch dat zij sedert den zomer van 1653, „derselver menschen merckellijck toegenomen wesende, sy luyden hadden onderstaen nu op hare Sabbathdagen 't samenrottinge (dien- sten) te maken" waarbij zij openlijk met hun vrouwen, kinde- ren en dienstmaagden gingen „in een huijs, dat bij een van hen luijder natie aldaer was aengekocht". Een onderzoek in het gerechtelijk archief leerde mij, dat dit
de buitenplaats „Hogesant" moest zijn in 1652 door Dionies Genis gekocht en dat zich onder dezen schuilnaam Abraham Aboab verborg. Nadat Aboab het buiten als eenigste transport gerechtelijk had doen transporteeren en hem door den schout |
|||||
|
l) „Tosefta" Baba Metsia 11 : 2 (Edie Zuckermaiitel 11 : 23).
|
|||||
|
22
„ingewillight" was (voor geld en goede woorden), dat de Portu-
geezen haren dienst daarin mochten houden, gingen zij „oock dagelijcx dese en gene voorgemelte plaetse" in en uit om haar gebeden daarin te verrichten. Herhaaldelijk waarschuwden de Staten van Utrecht tegen het 17de eeuwsche misbruik van de huizen niet te laten transporteeren, en zoo liet Aboab dit niet zonder reden doen voor deze zijn huizinge, waarin de oudste Synagoge van het sticht gevestigd was. Uit de belendingen bleek mij, dat dit perceel gelegen was aan
de Vecht, met voorgevel op den huidigen Breedstraat, waar de Synagoge na een korten tusschenpoos, weldra weder gevestigd werd. Want toen in 1655 de kerkeraad ernst maakte, om er ge- rechtelijk een eind aan te maken op grond van het Statenver- bod van 1653 vertrok de Synagoge ijlings naar de overzijde van de Vecht, dat tot het gerecht van Nieuw Maarsseveen behoorde en waar de Maarssensche Kerkeraad noch de Schout eenigen macht kon doen gelden. Maar spoedig toen de opwinding wat bedaard was, schijnt de Synagoge bij Aboab teruggekeerd te zijn. Zijn Oosterbuurman zal wel geen bezwaren hebben ge- maakt, want hij leende in 1655, 400 guldens op een jaarlijksche erfelijke losrente van 24 carolus guldens van onzen „Sr. Dionies Genis Jode, alias Abraham Aboab, en zelfs stond de Schout hem in 1659 toe een staketsel binnen de notenboomen van „Hoge- sant" te stellen. Abraham Aboab was een voornaam koopman die een groot
gezin had. In Maarssen woonde in 1659 Josephus en Baruch da Costa, die met Aboab zaken deden; althans zij lieten gezamenlijk in een procedure voor het Utrechtsche Hof, de procureur Nico- laas de Cruyff van de „kleyne roe" als gemachtigde voor hen optreden ^). Zij dreven een groothandel in tabak. Bij notaris Padhuysen
te Amsterdam vinden wij op 6 Juli 1662 een verklaring betref- fende het „invoeren van twee en twintich rollen toebacq, die uijt het schip de Oranjeboom, twelck gekomen is van Tercera" voor onzen Sr. Denis Jenis, te Amsterdam gelost werden. En ook zijn verwant Baruch Da Costa zien wij daar (3 Juli 1670] ,,twintigh rollen Brasilsch toebacq" inslaan. In het Jaarboekje van 1922 (p. 64) wees ik al op Josephus Sastanus Jode, die meer dan ICKX) ponden tabak te Maarssen in het klein verkocht. Geen i) Gerechtel. archief Maarssen No. 773 d.d. 19 Nov. 1655 en 7 Sep-
tember 1659 (Rijksarchief te Utrecht). |
||||
|
23
wonder dus, dat de heeren zelf sterk dampten, zelfs als zij een
„ringh" dansten. Bredere licht ons 'hierover in zijn „Moortje" in;
daar vertelt de jongeling Reynier:
Nu gistre midach, soo wij gingen op den Dam
Daer d'een en d'ander lanst (makker) vast by de borsten quam,
so maeckte wy een ringh ghelyck de Portegysen".
Dat onze Portugeezen ook te Maarssen een „ringh" hebben
gemaakt, bewijst de klacht van den kerkeraad der Christelijke gemeente in 1653, dat zij waren „roupende, crijtende en dan- sende, springende met taback pijpen ende ijets anders inde hand hebbende", hetgeen een argument tegen het voortbestaan van Aboab's Synagoge werd. Abraham Aboab, was gehuwd met Sara Osovirio die hem zeven
kinderen schonk n.1. 4 dochters en 3 zoons. Risica of Rifca ( = Rebecca) de dochter van bovengenoemden zakenvriend Joseph(us) da Costa huwde met zijn zoon Baruch, van wien zij ecliter reeds in 1663 weduwe werd, nalatend een 5 maanden oud zoontje, dat naar zijn grootvader Abraham Aboab heette. Voor hem verzocht zij aan de Utrechtsche Staten om haar in 1658 volgens Joodsche traditie gepasseerde huwelijksacte in rechten te erkennen, het- geen toegestaan werd. Daar zij, toen reeds meer dan tien jaren te Maarssen woonde weten wij, dat dit huwelijk aldaar gesloten moet zijn en wel in de huissynagoge van haar schoonvader. Met het gezin maken wij verder kennis, uit een akte van Notaris Pi eter Padthuysen te Amsterdam^). De kinderen met hun echtgenooten waren dan Sr. Fernando
Ossorio gehuwd met juffrouw Ribca Aboab, Jacob da Costa ge- huwd met Hester Aboab, Rachel Aboab weduwe van Isacq Ga- bay Mendes, Manuel Coutinho gehuwd met juffrouw Abigael Aboab en Joseph Aboab, allen te Amsterdam dan woonachtig benevens Jacob Aboab Ossorio ^) wien zij machtigen in zake den nalatenschap van hun pas overleden broeder Salomon Aboab. Het gezin van Araham Aboab was aldus het middelpunt van
de aristocratische Portugeesche vestiging van Maarssen en van zijn vroomheid die de Spaansche dichter de Barrios bezong, getuigt ook het oudste Joodsche bedehuis in de Vechtstreek in een zaal van zijn huis ingericht. Hij overleed in het voorjaar van |
||||||
|
i) Gem. Archief Amsterdam d.d. 4 Febr. 1675. > ' v-,, ■,:•■•,■,
2) Deze heeft naar oud Portugeesch gebruik zijn moeders naam aan
de zijnne toegevoegd. |
||||||
|
24
1665, zoodat hij ruim twaalf jaren deze huissynagoge bestierd
heeft. Op 21 Maart 1665 ^) machtigde „Juffrouw Sara Aboab weduwe ende boedelhoudster van wijlen Abraham Aboab alias Denijs Jennes in sijn leven portugees coopman binnen dese stadt, alwaer sij comparante oock alsnogh is wooncode aan Sr. Jacob Aboab Ossorio alias Jacob Jennes Ossorio haren soon mede coopman alhier" om namens haar alle uitstaande gelden in te vorderen en orde op haar zaken te stellen, eventueel van haar onroerende goederen te verkoopen en voorts om voor het Utrecht- sche Hof in haar naam te voldoen de sententie van het Hof in d.d. 20 December 1664 geobtineerd bij Rifca da Costa voor haar onmondig zoontje Abraham Aboab de Jonge ,,ende tot dien eijnde tsij tot Uytrecht int Sticht ofte alhier te geven de versee- keringe die haer Constituante bij de voorseijde sententie opge- leijt is". Ook zij was een zeer godsdienstige dame ge- weest. Buiten Portugeesche kringen bewoog zij zich weinig „en- de want de comparante de Nederlansdche tale niet al te wel en verstaet" verklaart de notaris „soo is haer deseii door mij notaris in de portugeesche tale geinterpreteert ende te verstaen gegeven geweest". Zij trok zich nu geheel van de wereldsche zaken terug, die zij door haar zoon Jacob liet waarnemen, zeer tegen den zin van diens schoonzuster Refica (Rebecca), die hem een insinuatie liet doen. Zij beweert, dat hij voor het Utrechtsche Hof beloofd had ,.alle de boecken concernerende het sterflniijs" van wijlen „Denis Jennis alias Abraham Aboab den ouden" 14 dagen voor haar ter visie bij den notaris te leggen en eischt nu oogenblikke- lijk hiervan uitvoering. Jacob antwoordde „als dat hij voor vier of vijf f dagen uijt de stadt most gaen, ende dat soo haest hij wederom sal zijn gecomen alle de Voorseijde boecken" bij den notaris ter visie zouden worden gelegd. Mevrouw Aboab zelve schijnt dit te willen hebben voorkomen en gaf bij haar leven alles wat zij bezat reeds weg. Als in 1675 den boedel van haar over- leden zoon Salomon geregeld wordt, die blijkbaar bij haar in- woonde, vonden zij bij hem nog een verzegelde zak met pape- rassen en twee boeken benevens een doosje met vier gouden rin- gen met diamanten die van haar afkomstig waren, doch in een afzonderlijke akte wordt verklaard „dat ten tijde als wanneer Juffrouw Sara Aboab" wed. van wijlen Abraham Aboab enz. „deser werelt overleedt in haer sterffhuys geene andere goede- |
|||||
|
i) Not. Padthuysen d.d. 21 Maart 1665.
|
|||||
|
25
ren nochte meubelen geweest, nochte gevonden syn dan alleen
haer bed, kleederen ende verschooningh van binnen van alle 't welck volgens de begeerte ende versoeck van de voorseijde Sara Aboab ende met consent van hun de claranten een gede-elte uyt- gedeelt is onder arme ende behoeftige luyden ende de rest onder hun gedeelt is, sodanig als zij met malcanderen verstaen ende verdragen sijn geweest". Uit piëteit voor den overleden vader werd op „Hogesant"
niets veranderd, evenmin aan de Synagoge. Eerst in 1690 wordt het huis hof, en erf op naam van Jacob Aboab Ossorio, de ge- zamenlijke kinderen en kleinkinderen van Abraham Aboab ge- steld, zooals het naast de Rademaker gelegen was ^). Men zocht nu naar een kooper, die niet alleen het buiten en
Hof, doch ook de Synagoge in haar staat zou voortzetten en vond die in Abraham Bueno de Mesquita, die het omstreeks 1700 kocht en in 1701 als bezitter voorkomt. Deze nieuwe be- zitter liet de 17de eeuwsche huizinge in en uitwendig moderni- seeren en noemde het nu „Vegtevoort". Hij liet de scheiding- sloot in 1701 door een schuttnig vervangen, die van den steiger van Vechtendael 13 voet de rivier afliep en in 1705 vervolgens een afscheiding op „d'erve ofte boomgaardje" ^). Aboab Osorio zien wij dan in 1705 een huis, erf en boomgaard aan de Vecht gelegen betrekken. In 1718 was Bueno de Mesquita met de Synagoge nog op
,.Vegtevoort" gevestigd, zooals uit het transportregister d.d. 3 Augustus 1718 blijkt. Toen verkocht namelijk de Renensche pre- dikant Johannes Menso aan Bueno's geloofsgenoot, den Amster- damschen koopman Manuel Henriques, de buitenplaats „Veg- tendael" aan de Westzijde der Vecht gelegen n.1. de hofstede, boomgaard, huizinge schuur en beplanting alles aan de West- zijde der Vecht gelegen „genoemt Vegtendael" strekkend van- uit de Vecht tot de Kerkweg toe, alwaar de Heer van Maarssen 1hr. Vincent Maximiliaan van Lockhorst als Heer van Ter Meer f
en Maarssen ten Oosten en de Heer Abraham Bueno de Mesqui-
ta ten Westen gelegen zijn, als vrij en allodiaal goed voor 6500 guldens. De ,,tuynier" die Manuel Henriques in 1727 voor f 240 sjaars voor „syn Edeles Hof fsteede, Vegt en daal" huurde, moest zorgen voor het bespitten, bezaaien, bepooten en beplanten, het |
||||||
|
i) Ibid. 4 Febr. 1675.
2) No. TJis gerechte!, archief d.d. 28 Febr. 1690.
|
||||||
|
26
snoeien der boomen, het binden van het latwerk, het scheeren en
schoffelen, harken, wieden de orangerie en de boomen te „scha- venen" en daar wel op te passen en den Heer en Mevrouw ge- trouwelijk te dienen. De synagoge lag dus, vlak naast Vegtendaal, slechts door een
inham in de Vecht gescheiden. Dit is duidelijk te zien op de kopergravure van Stoopendael,
die in 1719 werd uitgegeven in het plaatwerk „De Zegepralende Vecht dat geetst naar t leeven diende om de onvergelijky- lyke schoonheden van den eenigen Vechtsroom" te verbeelden. De herdruk die minder fraai en scherp verscheen in dat jaar(?) in 40 bij Y. Greeve te Amsterdam, terwijl in 1790 bij J. W. Smit te Amsterdam een editie in 80 verscheen, waarin de prenten eveneens minder fraai zijn. Van 12 van de loo kopergravures, waarin ook die, welke wij hier bespreken, verscheen een Engel- sche editie, waarin de prenten hun sierlijkheid verloren hebben en zelfs primitief aandoen. Het formaat van deze „Perspective Views of Villages, country houses and Gardens siuated on either side the River Vecht", die bij J. Bowles te Cornhill in 1719 verschenen is grooter dan die der oorspronkelijke. Deze prent stelt een gezicht op Maarssen als dorp voor, links de groo- te koepel van den heer van Maarssen, daarnaast de geschoren haag en koepel van ,,Vegtendael" van Manuel Henriqus en ' 'rnaast het vierkante koepeltje van „Vegtevoort" van Bueno de Mesquita, de Synagoge ^). Een twintigtal jaren bleef de Synagoge nu bij Bueuo de Mes-
quita gevestigd in „Vegtevoort". Evenals Aboab was hij een ijve- rig bestuurder zijner Synagoge waaruit zich langzamerhand een Joodsche gemeente ontwikkelde. Dit blijkt ook aan de mede- deeling van den i8de eeuwschen Portugeesch-Joodschen dichter David Franco Mendes in zijn handschrift over de Geschiedenis der Portugeesche Joden van Holland. Abraham Bueno de Mes- quita stichtte een Joodsche gebroederschap ter beoefening der Wetstudie en gedachtig aan Genesis 21 : 33 „En hij (Abraham) plantte een boom te Beërseba en verkondigde daar in naam van God" enz., noemde hij de broederschap (mede zinspelend op zijn eigen naam AhraJiam „Eschel Abraham (de boom van Abraham). Dit is de oudste Joodsche gebroederschap in het Sticht. Het schijnt dat de gemeente nu een grooter localiteit wensch-
|
|||||
|
i) Op de Engelsche plaat staat Vegtendaal niet aangegeven.
|
|||||
|
27
|
||||||
|
Het koepeltje van Vechtevoort te Maarssen.
|
||||||
|
te en het blijkt nu dat daarvoor reeds plannen gereed waren. Na
]'uim 60 jaren zou de zaal van het oude „Hoogesant" als Synago- ge ontruimd worden. Onze Abraham Bueno de Mesquita ver- huurde „Vegtevoort" nu aan zijn geloofsgenoot Isaac Teixeira de Mattos alias Manuel Teixeira Junior, eveneens een Amster- damsch Portugeesch-Joodsche koopman, bij wien de diensten nog eenigen tijd konden doorgaan, totdat de nieuwe Synagoge gereed zou zijn. In 1718 machtigde echter Abraham zijn vrouw Sara tot ver-
koop zoodat zij op 29 November 1719 voor het gerecht van Maarssen compareerde en aan onze Teixeira deze „sekere hof f- stede huysinge, erve en boomgaret staende en gelegen op het Sant genaemt Vegtevoort", met alle de bepotinge en beplantinge met „alle het geene ind selve huysinge was berustende, sulcx selve tot nu toe bij den heer comparant bewoont, en gebruykt wordt uytgesondert het geene is inde kamer alwaer tot nu toe de Jood- se sinagoge wordt gehouden" voor f 3000, terwijl men hieronder niet te verstaan had de aan de overzijde van deze hofstede of tuyn „liggend huys mede Vegtevoort genoemt" ^) de later Portu- geesche Synagoge". i) Gerechtel. Archief Maarssen No. 773 d.d. 14 Nov. 1718, 29 Nov.
1719 (fol. 32). |
||||||
|
28
De Joodsche Gemeente keek nu naar verschillende erven vooi
de nieuwe Synagoge uit, terwijl Teixeira om die zaak te be- spoedigen, der Gemeente het verder gebruik van Vegtevoort op- zegde. De gemeente was onderwijl genoeg uitgebreid en tot wel- stand gekomen, om tot nieuwbouw op een aanzienlijker punt te kunnen overgaan. Dra had de Christelijke Kerkeraad lucht hiervan, of zij wijd-
de aanstonds een zitting aan de bespreking, hoe dit gevaar af te wenden. Dat was Zondag i8 December 1718 's avonds ten vijf ure, waarbij als gewoonlijk met gebed begonnen werd. Den broeders was ter oore gekomen, dat de Joodsche Natie de Sta- ten per requeste om toestemming tot opbouw van een nieuwe Synagoge te Maarssen of Maarsseveen zoude verzoeken en zij herinnerde zich natuurlijk direct de verbodsbepalingen van 1653 en 1655, waarbij zulks ten zeerste verboden was. Was het de Joodsche Natie niet genoeg dat zij desondanks toch oogluikend waren doorgegaan? Wat Roomsgezinden niet was vergund vroegen de Joden nu
aan: een publieke, openbare Kerk. Ook in 1696 was er over de buitensporigheden der Joden
geklaagd, die thans natuurlijk dan nog veel grooter zouden worden. De Kerkeraad had kennis gekregen van het feit, dat de Joden reeds na onderscheidene erven hadden uitgekeken voor den opbouw en natuurlijk achtte hij zich bevoegd en zelfs verplicht de Staten per requeste te verzoeken, der Joden verzoek niet in te willigen. De predikant en de oudste ouderling, namen op zich het re-
quest behoorlijk aan te bieden, hetgeen blijkens de Statenresoul- ties van 25 Dcember 1718 inderdaad is geschied. Wij vinden hier ook het contra-request van de Portugeesche Joodsche Natie van Maarssen, waarbij zij betoogt, dat zij verplicht waren tot het hebben eener Synagoge, zeker waar zij langs de Vecht een groot getal uitmaken, dat zij „laestelijck" daarvoor ,,Vegtevoort" hadden gebruikt, dat het gebruik na den verkoop was opgezegd en de Portugeezen dus gaarne een geschikt lokaal voor Syna- goge zouden willen laten bouwen. De Staten benoemden een commissie van zes heeren om beide
requesten te onderzoeken. De kerkeraad besloot heirop haar re- quest aan den heer van Deyl, het lid dezer commissie en eerste commissaris der Staten nog eens ter hand te stellen. Tevens be- sloot zij een maand later dat, waar zij wel de acte van 1655 maar |
||||
|
29
die van 1653 niet in haar resolutieboek kon vinden, deze acte
„tot het voortsetten van hun saak" uit de Statenresolutie te la- ten lichten. De beslissing is nooit gevallen; zoo kwam de Portu- geesche gemeente evenwel toch aan een Synagoge. Ook ging de Joodsche Gemeente nu politiek te werk. Zonder
de goedkeuring der Staten een Synagoge in te richten, dat ging niet. Daarom besloot de gemeente uit haar armenkas, daar er blijkbaar geen armen waren, de kleinere buitenplaats Vechte- voort of „Klyn Vechtevoort" genaamd voor de Gemeente aan te koopen op naam van twee harer leden, n.1. Aron Nunes Hen- riques alias Manuel Henriques en Jacob Abrabanell. Abraham Bueno de Mesquita was toen al overleden, want
Sara Mendes d'acosta, zijn weduwe, magtigde den 28ste April 1719 voor Notaris Cornelis van Agthoven te Amsterdam, Mo- zes Pereira Junior tot transport van deze Huizinge aan deze beide heeren, zonder de Portugeesche Gemeente in het minst ook te noemen. Op 27 Mei d.a.v. werd het transport voor het Maars- sensche Gerecht gepasseerd, waarbij evenmin de Portugeesche Gemeente gekend werd. Mozes Pereira Junior, verklaarde toen, nadat de 40ste penning betaald was ,,te transporteren op te dragen ende in vollen eygendom over te geven „seeckere huysinge, erve en thuyn staende en gelegen onder desen geregte op het Sant tegens over de huysinge en hoffsteede competerend de Heer Manuel Taxeira Junior genaemt Vegtevoort, strekkende voor van den dijk tot agter tegen het lant offte den boomgaerdt van Ernst van den Bree, daer westwarts d' Heer Francisco de Medina, ende oostwaarts den Hoog Ed. geb. Heere Vincent Maximiliaan van Lockhorst, Heere van ter Meer ende Maars- sen etc, naest geerft en geleegen zyn ende genaemt Kleyn Ver- tevoort". De koopsom bedroeg twee duizend gulden, die uit de Armen-
kas der Gemeente bereids betaald werden. Eerst vijftig jaar later werd de Synagoge aan de Gemeente
getransporteerd. Immers den 24 Augustus 1769 zonden Parnas- syns een request naur de Gedeputeerde Staten, waarbij zij dit geheele geval verhalen betreffende deze „Huysinge, erve ende thuyn" van „Kleyn Vegtevoort" met de bedoeling het voor de gemeente „tot een Bidplaatse te doen approprieeren zoodat het ook zedert gevolgd is". Zij hadden met het formeren van een Gemeente gewacht tot
de Staten in verband met de Utreohtsche geoctroyeerde Provin- |
||||
|
30
ciaele Compagnie „gracieuselijk belieft hadden in den Jare 1720
dezelver Protectie aan de Portugeesche Joodsche Natie te ver- leenen", dat als een antwoord op het verzoek van 1719, om een Synagoge te mogen bouwen, te beschouwen is. De plannen der Compagnie waren toen nog in wording, vandaar, dat men al- vast maar met het „quasie" transport van de nieuwe Synagoge was begonnen. Later moesten natuurlijk de kinderen en erfgenamen van
Aron Nunes Henriques en Jacob Abrabanel, de grondlasten beta- len. De Staten hadden na rapport van de Commissie van onder- zoek geen bezwaar dit te veranderen, zoodat eerst in 1769 vijf- tig jaar later de Synagoge aan de Portugesche Gemeente ge- transporteerd werd. Deze actie was eigenlijk uitgegaan van Mozes Alvares Bueno,
als erfgenaam van zijn vrouw Clara Nunes Henriques, het eenig nagelaten kind van oneen Manuel Nunes Henriques Ook hij verklaarde voor Notaris Dominicus Gerrets te Amster- dam „dat hem Comparant wel is bewust, en hem mitsdien ten vollen is bekend, toen het aan de Portugeese Joodsche gemeen- te niet was gepermitteert een Publique Kerk tot het waarnemen der Godsdienst te hebben als toen door de Portugeesche Ge- meente tot Maarssen, uyt derzelver arme kasse is gekogt zeker huys tot Maarssen en het zelve is gesteld en getransporteert aan en op de name van voornoemde Manuel Nunes Henriques (zijn comparants voornoemd overledene vrouw vader) en van Ja- cob Abrabanel en vervolgens dat Huys al mede ten kosten van de Arme Casse van de Portugeesche Joodse Natie en gemeente tot Maarssen is vertimmert en geapproprieert, tot waarneming en verrigting der Gods Dienst voor de Portugeesche gemeente, en dat voornoemde Manuel Nunes Henriques, nogh mede voor- noemde Jacob Abrabanel, tot den aancoop en vertimmering van het voorszijde Perceel uyt hun privé beurse daar toe niets heb- ben gecontribueert. En zij mitsdien in effecte ook nimmermeer eijgenaars van dat perceel zijn geweest, en het Huijs maar enkel en alleen om voorgemelde redenen aan hun is getransporteert" Ook hij verklaart uitdrukkelijk dat de Staten voor eenige
tijd (bedoeld wordt de protectie van 1720) „aan de Portugee- sche gemeente tot Maarssen goedgunstiglijk hebben gelieven t« permitteren de vrijen oeffening der godsdienst, en toestaan een kerk tot Maarssen, om hun Godsdienst te verrigten, en waar te nemen". Het transport, waar alles nog eens in den bree- |
||||
|
„Hogesant" of ,.Nieuw Vechtevoort" te Maarssen.
Rechts: „Nieuw Vechtevoort" voordat het bedorven werd. Links: de plaats der voormalige
Portugeesche synagoge, terwyl op den voorgrond de thans afgebroken poort van het huis „Ter Meer" te zien is.
|
||||
|
32
de gereleveerd is vond toen ten slotte eindelijk voor den Ge^
rechte van Maarssen in hetzelfde jaar 1769 nog plaats, nadat ook schout en schepenen van Maarssen de zaak hadden toe- gelicht. Zoo was dan de Gemeente in het bezit van een eigen Syna-
goge gekomen, althans van een gebouw, dat zoo goed en kwaad als het ging daartoe werd ingericht. En toen de ,,gratieuse pro- tectie" van de Staten van Utrecht in het volgende jaar 1720 afkwam, formeerde zij aanstonds een officieele Joodsche Ge- meente, die zij den naam Newéh Sjalom, Woning des Vredes, gaven, overtuigd dat slechts liefde en eendracht in staat zouden zijn der Gemeente aan haar doel te doen beantwoorden. In het request van 1764 wordt uitdrukkelijk nog eens vermeld
hoe het verleden van die Statenprotectie van 1720 oorzaak was dat „'t Zedert voorschreven tijd verscheiden Portugeesche Jood- sche Familien en Huysgezinnen en familien inzonderheid bin- nen de dorpen van Maarsen en Nieuw-Maarseveen met hunne woningen en buytenplaatsen hadden nedergezet, zo de Sup- plianten onderdaniglijk vertrouwen niet zonder voordeel van de gemelde districten ende overige inwoonders der voorszeide Dorpen toe te brengen, dat ook sedert dien tijd en al kort na den gemelten jare 1720 tot Ijestand van voorschreve Familien binnen den Dorpe van Maarsen was geerigeert zekere Woning geappropieert tot een vergaderplaats voor der supplian- ten Godsdienst, en aldaar geformeert geworden ene gemeente, bekend onder den naam Nevé Salom waar toe de gezetene Jood- sche Familien zo onder Maarsen als Maarseveen respectievelijk vervolgens behoord hebben". De oudste synagoge van het Sticht, alwaar zooals de schout
en gerechte toelichten, de Portugeezen eerst maar in stilte en oogluykende geweest zijnde, werd toen ontruimd en zag nog ruim een eeuw het statige nieuwe bedehuis, ook 't inrichten van een tweede, derde en vierde synagoge en ook aller verdwijning In 1763 behoorde het nog aan de Teixeira's. Toen verkocht Ja- cob Teixeira de Mattos deze huyzinge, nu „Nieuw Vegtevoort" genaamd. Hij liet toen de zijlen op de vloeren liggen, benevens verkocht hij aan den nieuwen eigenaar van den ouden inboedel een groot en een klein kabinet, een marmeren tafel met ver- gulden voet, twee zitbanken, een groote schilderij, een strijk- tafel, twee ,,glaaze trekkasjes", een ledikant met een „catoenen behangsel" zes gaazen Khasinetten", een ,,kaarssekist en een bierstelling". |
||||
|
34
Voor verschillende doeleinden is het oude buiten cenige jaren
nog gebruikt, tot eindelijk het verval van het groote leegstaande perceel haar grens bereikt had. Op deze beide oude foto's uit de vorige eeuw zien wij nog den ouden toestand. Op de eerste is de thans afgebroken poort van het huis ter Meer nog te zien, links de school, de plaats der Vroegere Portugeesche Sy- nagoge „Kleyn Vegtevoort" en rechts „Hogesant" of „Vegte- voort" of „Nieuw Vechtevoort", zooals het zich in ongerepten staat vertoonde. De tweede foto laat nog een gezicht uit den ou- den tuin over de Vecht zien, tusschen het zware geboomte waar tusschen den laat i8de eeuwschen koepel stond. Toen werd het statige huis tot winkels en garage omgebouwd, de oude koepel afgebroken. Maar ik heb evenals Van Leusden den ouden hof in de ver-
heven schoonheid van verlaten verwildering nog gekend, nau- welijks te begaan. Woest groeide er het oude hout, wild slingerde zich de takken en bladeren tegen de oude vervallen koepel aan het water, somber en weemoedig tegen den lichtenden achter- grond van het oude dorp, dat zooveel Joodsch leven zag komen en gaan. Zoo blijve zijn meesterlijke ets dan een laatste herin- nering aan den plaats, waar eenmaal de oudste Synagoge van de Vechtstreek en op Stichtschen bodem is gehouden. |
||||
|
Johanna van Abcoude.
|
|||||||||||
|
De wereld wordt overstroomd met roman-litteratuur, en de
auteurs beijveren zich dikwijls om de meest fantastische verha- len op te disschen. De werkelijkheid is echter meestal natuurlij- ker en aangrijpender. De tragische geschiedenis van de heldin van dit verhaal wordt
in de oude kronieken in korte woorden en onopgesmukt meege- deeld, zoodat ik er de voorkeur aan geef om deze geschiedenis te laten volgen in de taal en spelling die de kroniekschrijver ge- bruikt heeft. |
|||||||||||
|
1399. In dit selve Jaer doen reysde Heere Jan van Breden-
roede Ridder, in Hierlant ^) in S. Patricius Vegeuyer ^), daar hij de XL dagen vand vasten in was en quam wederom op S. Olofs dagh. Dese dede maken ende fonderen in die Santpoorte ^) een Capelle, die hij dede wijen ende consacreren in der eeren Gods ende S. Patricius: Hij hadde een huysvrouwe geheeten Johanna, ende was Heere Willems dochter van Abcoude, die welcke door informatie en ingeven van haren man drie jaren daer na die we- relt gelaten heeft, ende ginck inder Vrouwen Clooster tot Wyck te Duersteden. Ende heere Jan voorseyt begaf mede die werelt, ende worde een convaers *) totten Carthuyss buyten Wtrecht. ^). Daer nae int Jaer MCCCC ende seven des daechs na S. Ur-
banus dach starf heer AVillem van Abcoude ende van Wijck te Duersteden, geen kinder anders achterlatende, dan alleene Jonc- frouwe Johanna, die dan was een besloten Nonne, ende profes- sijt ") int Clooster te Wijck te Duersteden, huysvrouwe Jans van |
|||||||||||
|
^) Ierland.
2) Vagevuur. |
|||||||||||
|
3) Santpoort bij Haarlem.
*) Convers = leekebroeder.
') In 1402.
") Profes = Kloosterling die de gelofte afgelegd heeft.
|
|||||||||||
|
36
Bredenroede, professide convaers totten Cathuysers buyten
Wtrecht. Dese heer Willem worde begraven int Clooster te Wijck voorseyt. Doen quam Joncheer Jacob van Gaesbeeck heeren Zweers soon
van Gaesbeeck, des voorseyde heere Willems broeder, ende ac- cepteerde ende nam die Heerlickheden van Abcoude ende Wijck, Dat siende heere Jan van Bredenroede, die convaers voorsz. door informatie ende ingeven van eenige quaden Raetsluyden, is wt dat Clooster ghegaan ende alsmen seyde creech hij disj^encacie ende verlof van den Stoele van Romen, dat hij zijne huysvrouwe weder uyt de Clooster soude nemen ende soude also met haer accepteren Abcoude ende Wijck. En also hem vele resistencie ende wederstant in deser saken ghedaen worde, soo is dese heer Jan voorseydt, int Jaer ons Heeren MCCCC ende thien opten neghen- sten dach in April met veel gewapents volcks ghecomen in die stede van Wijck ende daer viel een groote schermutsinghe daer vele poorters doot bleven, ende heeft zijn huysvrouwe wt dat Clooster ghenomen, ende brachtse in zijn herberghe. Dit verne- mende heer Fredrick van Blanckenhem, Bisschop van Wtrecht heeft terstond vergadert alle die soudeniers die hy ghecrygen conde, ende is ghetoghen van der Horst, daer hy doe lach, ende quam met gewapender hant binnen die stede van Wijck ende hij nam heere Jans huysvrouwe ende beslootse weder in dat Cloos- ter, ende nam heeren Jan van Bredenroede ghevangen ende gaf hem Jonckheer Jacob die hem gevangen sette opt huys te Wijck. Ende aldus wert dese Joncheer Jacob van Gaesbeeck vrij heer van Abcoude eende van Wyck. Daarna int jaer MCCCC en elf den thienden dach van Janu-
ario, starf deze voorseyde Jonckfrou Johanna int Clooster van Wijck, heeren Jans huysvrouwe ende leijdt aldaer begraven ende na haar doot worde heere Jan van Bredenroede wter vangenissen gelaten, maer hy ginck eylacy niet weder in zyn Clooster. Hy wert namaels in die groote strydt te Blangys verslaghen anno veertienhondert ende vijf thien. ^) |
|||||||
|
In het midden der 14e eeuw leefde Gijsbrecht heer van Ab-
coude, Wijk bij Duurstede, Gaesbeeck, Putten en Strijen. |
|||||||
|
1) Jan van B rederode streed aan Fransche zijde tegen de Engelschen
bij Azincourt. |
|||||||
|
37
|
||||||
|
Hij had tw^ee zoons :
I. Willem, heer van Abcoude 2. Zw^eder, heer van Gaes- en Wijk bij Duurstede, deze beeck. Putten en Strijen had
had eene dochter : een zoon:
Johanna van Abcoude, ge- Jhr. Jacob %'an Gaesbeeck,
huwd met Jan van Brederode. die in de geschiedenis van
Holland en Utrecht een groo-
te rol heeft gespeeld. Jacob van Gaesbeeck en Johanna van Abcoude Mvaren dus vol- le neef en nicht. J. G. TH. GREVENSTUK.
|
||||||
|
Baambrugge, November 1927.
|
||||||
|
INHOUD.
|
|||||
|
1. Naamlijst .................. V
2. Verslag van den Secretaris............ X(
3. Rekening van den 1'enningnieester........ XIII
4. Excursie langs de Vecht............ XIV
5. Loosdrechtsch ])orselein ............ XVIII
6. Een wolvenjacht in 1593 door J. Schip])er Jr. ... i
7. Over een leelijke gewoonte in de Loosdrechten, door
J. Schipper Jr.................. 5
8. De bemoeiingen van I'. C. Hooft met Weesp en Wees-
percarspel, door A. van Beek ......... 9 9. De oudste Synagoge van de Vechtstreek, door Jac.
Zwarts ................... 20 10. Johanna van Ail)coude, door J. G. Th. Grevenstuk 35
|
|||||