X^^^f. A�^. (Vv^K/^/c-^K

OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

ELECTB. DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDE GRACHT 231 � UTRECHT

Hierbij hebben zvij het genoegen ons �6e jaarboekje aan
te bieden.

Er was ditmaal ruimschoots kopij voorradig, zoodat wij tot
onzen spijt genoodzaakt zvaren eenige artikelen tot het volgend
jaar te laten liggen, orndat de uitgave anders te kostbaar sou
zvorden.

Aan de medewerkers betuigen wij onzen hartelijken dank.

Op verzoek van verschillende leden zijn de statuten van het
Genootschap in dit boekje opgenomen.

De Redactie van het jaarboekje:

J. G. TH. GREVENSTUK.
Dr. D. A. W. H. SLOET.
Mr. Ds. J. W. VERBURGT.

Dr. H. TH. s'JACOB,
Commissaris der Koningin in de Provincie Utrecht.

Mr. Ds. J. W. VERBURGT, Leiden, Voorzitter. . �

J. G. Th. GREVENSTUK, Baambrugge, Secretaris. j ^

Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude, Bibliothecaris.

J. D. BASTERT, Breukelen, Penningmeester. \ t�

W. H. KOOMANS, Heemstede. ' ( |

L. SCHIETHART, Vreeland. \ g

Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN, Doorn. ) �'"

V. L. Baron VAN BOETZELAER, te Twello.

M. ONNES VAN NYENRODE, te 's-Gravenhage.

J. WARMOLTS, te Kortenhoef.

E. A. H. A. VAN DE VELDE, te Loenen.

N. BASTERT, te Loenen.

Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN, te Loosdrechi.

Dr. A. M. HARTOG, te Maarssen.

Mr. W. H. K�HLER, te Maarssen.

Mr. W. B. WESTERMANN, te Maarssen.

E. G. WENTINK, Aerdenhout.
KEES VALKENSTEIN, te Vleuten.

F. C. C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN,

te Zuilen.
JAN VAN DER LIP, te Utrecht.
Jhr. Mr. C. DEDEL, te Abcoude.
Dr. J. J. F. STEIJLING, te Maartensdijk.
A. VAN BEEK, te Weesp.

J. H. Roosenschoon.
H. F. L. Sch�ler.

Mr. P. L. de Vries Feijens
Wouter Westerhoud.

Mr. W. F. E. Spiering.

J. G. Th. Grevenstuk.

Mej. Wilh. F. Grevenstuk.

Mr. L. R. Otten. ■

Mr. J. Schoenmaker. . , ?

Jhr. J. Hooft Graafland.

Mevr. E. H. Rutgers van Ro-
zenburg�Baronesse van
Hardenbroek.

Ds. G. G. J. Bleeker.

W. W. E. Rosenk�tter.

Past. Dr. D. A. W. H. Sloet.

S. G. van der Werff.

Aerdenhout:
E. G. Wentink. �"

Mej. J. W. H. Spruit.

K. H. Broekhof f. .'

Mej. G. van der Bijl.

L. W. Doude v. Troostwijk.

Mr. N. J. C. Kappeyne van

de Coppello.
P. A. Kater.
H. L. Klein.

Brummen:
Ds. H. Th. Barbas.

Bern. L. A. M. v. Ogtrop.

Deventer:
Past. W. M. A. van Rijn. .:

Jhr. J. K. Lampsins van den
Velden.

Jhr. P. P. de Beaufort.

Mr. D. J. A. Baron van Ha-
rinxma thoe Slooten.

Bureau der Rijkscommissie
voor de Monumenten.

M. Onnes van Nyenrode.

Mevr. A. Portengen�^van
den Broeke.

Groningen:
Kapelaan F. J. Schoemaker.

Haarlem:
C. Maarschalk.

Batavia:
L. A. H. Houtman.

K. P. Maclaine Pont.

D. J. M. Bianchi.
Johan Bleeker.
St. Breuninghoff.

A. H. Doude van Troostwijk.

Mr. M. P. Th. a Th. van der

Hoop van Slochteren.
Dr. D. M. Hoogland.
C. de Joncheere.
W. J. Jonker.

E. B. van Julsingha.
J. Kasteleijn.

H. J. van 't Lindenhout.

Deken P. W. A. Pieck.

Mevr. S. A. de Snoo-Sillevis.

B. G. P. Verbiest.
W. J. Vos.

Mej. J. M. E. Willink van
Collen.

Mej. M. E. Willink van Col-
len.

J. M. C. van Kempen.

E. A. H. A. van de Velde.
Jan de Vries.

G. J. Weijland.
W. H. Willms.

Pastoor B. J. Brouwer.
Ir. E. Middelberg.
Mevr. de Wed. G. A. A.
Middelberg-Hallmann.

Prof. Dr. K. H. Bouman.
Mevr. Kappeyne van de

Coppello-Wijgers.
Jhr. Q. J. van Swinderen.
Jhr. C. H. C. A. v. Sypesteyn
W. Voogsgeerd.

Maarshergen:
H. van Donselaar.

R. H. Driessen.
A. M. Hartog.

F. Hoosemans.
L. G.-James.
E. A. Ie Jolle.

J. M. de Muinck Keizer.
Pastoor Dr. W. G. J. van

Koeverden.
Mr. W. H. Kohier.
Dr. A. R. van Linge.
A. T. Plomp.

Harreveld:
Pastoor J. J. Swildens.

Hascrstvoude :
Pastoor J. Ruijter.

]. C. Brand Jr.
W. H. Koomans.

Mr. A. Ie Cosquino de Bussy.

Mevr. A. J. Kardux- ten

Hoopen.
J. Kardux.
Gen. Maj. E. Luden.
C. Metzelaar.
P. A. Pijnappel.
J. Schipper Jr.

Hoorn:
U. G. Dorhout.

Houten:
Mr. H. J. J. Scholtens.

Kockengen:
B. Calissendorff.

Ds. J. van Bruggen.
J. Warmolts.

Krommenie:
P. van Walbeek.

Mr. Ds. J. W. Verburgt.
Dr. F. C. Wieder.

C. W. E. van Voorst van

Beest.
J. P. van Voorst van Beest.
C. E. Wolff.
Mr. W. B. Westermann.

Dr. A. M. Venker.
Frans Smithnysen.
H. Schoenmaker Ezn.

Maartensdijk:
Dr. J. J. F. Steijling.

Mont.foort:
J. B. Kemme.

Nederhorst-den-Berg:

Mevr. C. A. Pos�Kofoed.

G. Graaf Schimmelpenninck.

J. H. M. Doude van Troost-
wijk.

Mr. W. J. Doude van
Troostwijk.

Douair. A. Baron de Girard
de Mielet van Coehoorn.

Th. J. Verrijn Staart.

Nigtevecht:
M. H. Ladd�.

Oosterbeek:
Mr. 'E. van Beusekom.

Rhenenx
J. Houtman.

Bibliolheek der gemeente
Rotterdam.

Salatiga (Java):
Mr. Dr. L. Fr. H. J. Sch�ler.

Tivello:
V. L. Baron van Boetzelaer.

Dr. Ch. M. A. Bijleveld.

Pastoor L. J. v. d. HeijJen.

Jhr. Mr. J. Hooft Graafland.

[hr. Dr. L. H. Quarles van

Ufford.
A. Ph. Ridder.
Mr. W. C. Schuylenburg
H. T. Smits.

Vleuten:
Kees Valkenstein.

Zeist: .'
I. A. Lantsheer.

F. C. C. Baron van Tiiyll

van Serooskerken.
Wybren Wijmstra.

Zwolle:
Dr. G. A. B. Fijn van Draat.

Utrecht:
Dr. H. Th. s'Jacob.

Weesperkarspet;
J. C. F. Bletz.

Winterswijk:
J. L. Thielking.

Amsterdam:
Mr. R. H. Erdmann.

's-Gravenhage:
Mr. Dr. F. A. C. Graaf van
Lynden van Sandenburg.

Abcoude:
D. van TeeseHng.

G. Feringa.
J. van Heerden.
W. C. SmuHng.

Ds. C. J. H. Verweijs.

H. N. Blatt, te Vreeland.

L. P. G. Kerkhoff. te Amsterdam.

Mr. U. H. van Kotten, te Xieiiwerskiis.

Mgr. Dr. Alphons Ari�ns, Oud-Pastoor van Maarsscn.

Pastoor J. Heerschop, te Mijdrecht.

In de algemeene vergadering, die den 30sten Juni 1927 werd
gehouden, werd namens den Secretaris, die wegens ziekte af-
wezig was, verslag uitgebracht, waarna de Penningmeester
rekening en verantwoording deed. Het zuiver saldo bedroeg
� S16.�.

Daarna werd voorgesteld een boottocht ilaiigs de Vecht te
maken, terwijl van andere zijde een excursie naar Rhenen en
omstreken werd aanbevolen. Bij meerderheid van stemmen
werd tot een boottocht besloten.

Dank zij de welwillendheid van ons medeHd Joan Vis, kon
in het laatste jaarboekje een verslag van dien tocht worden op-
genomen.

't Jaarboekje kon door de belanglooize medewerking van de
verschillende auteurs weder in goeden vorm verschijnen. Het
werd door onze leden weder met sympathie ontvangen.

Voor het jaarboekje 1928 zijn reeds voldoende bijdragen aan-
wezig om de uitgave mogelijk te maken.

Onze vroegere Beschermheer, Mr. Dr. F. A. C. Graaf van
Lynden van Sandenburg, vond het, na zijn aftreden als Com-
missaris der Koningin in de Provincie Utrecht, geschikter, dat
zijn opvolger in dat ambt het beschermheerschap overnam. Dien-
tengevolge werd de Heer Mr. H. Th. s' Jacob uitgenoodigd als
beschermheer te willen optreden, welke uitnoodiging werd aan-
genomen.

Het genootschap mag zich in een toenemenden bloei verheu-
gen. Het ledental is tot ver over de 200 gestegen, een tot dusver
niet bereikt getal.

Sommige afdeelingen zooals Breukelen, Baambrugge, Neder-
horst-den-Berg, enz., -zijn belangrijk grooter geworden.

Met hartelijken dank aan allen, die mij tijdens mijne langdu-
rige verpleging te Amsterdam, van hunne belangstelling deden
blijken, besluit ik dit Verslag.

J. G.TH. GREVENSTUK.
Baambrugge, 6 Juni 1928.

Staat van Ontvangsten en Uitgaven over het 16de Genootschapsjaar 1927.

Jaarboekje 1927 .......... � 272.37

Nadeelig saldo excursie 1927 . . . . � 16.87
Incassokosten, drukkosten, zaalhuur,

porti, en andere kleine kosten . . .. � 78.85

Batig saldo ............ � 683.91

Batig saldo ............� 516.�

Later geinde contr. over 1927 � 2.50
Over 1928:

199 leden......... � 497.50

2 leden ad � 5.� .. . . � 10.�

I lid .. _........ � 3-�

6 begunstigers...... ,, 6.�

I donateur....... � 10.��

I donateur........ � 5.�

Art. I. Het genootschap draagt den naam �Oudheidkundig
genootschap Niftarlake" naar de voormalige gouw, waarin de
tegenwoordige Vechtstreek gelegen is.

Het is gevestigd te Abcoude.

Art. 2. Het genootschap stelt zich ten doel:

a. de belangstelling voor de geschiedenis en oudheden van
de voormalige gouw Niftarlake op te wekken en te vermeer-
deren ;

b. zooveel mogelijk medewerking te verkenen tot instand-
houding van oudheden en historische monumenten.

Art. 3. Het genootschap tracht dit doel te bereiken:

a. door het houden van vergaderingen, lezingen, excursies,
kunstbeschouwingen en tentoonstellingen;

b. het uitgeven van een jaarboekje en van oudheidkundige
werken en plaatsbeschrijvingen;

c. het bijeenbrengen van een topografischen atlas; . ,

d. het inrichten en instandhouden van een bibliotheek.

Art. 4. De duur van het genootschap wordt bepaald op 29
jaar ingaande den I3den Juni 1912, zijnde de dag der oprichting
van het genootschap.

Het vereenigingsjaar loopt van i Januari tot 31 December.

Art. 5. Het genootschap bestaat uit leden, eereleden, dona-
teurs en begunstigers. ........ �. , :V

Art. 6. Leden van het genootschap zijn zij, die een jaarlijk-
sche contributie van � 2.50 betalen.

Eereleden zijn zij, die zich jegens het genootschap bijzonder
verdienstelijk hebben gemaakt en als zoodanig door de leden-
vergadering op voordracht van het bestuur zijn benoemd.

Donateurs zijn zij, die het genootschap steunen door eene jaar-
lijksche bijdrage van ten minste � 5.�.

Begunstigers zijn zij, die eene jaarlijksche bijdrage van � i.�
betalen.

Art. 7. De leden hebben stemrecht. Zij hebben toegang tol
alle ledenvergaderingen, lezingen, excursies en tentoonstellingen
van het genootschap.

De donateurs hebben dezelfde rechten en verplichtingen als
de leden.

De begunstigers hebben alleen toegang tot de lezingen en ten-
toonstellingen in de plaats hunner inwoning.

Men kan lid, donateur of begunstiger worden door zich aan te
melden bij een der bestuursleden. Het dagelijksch bestuur be-
slist dan over de toelating.

Art. 8. Het bestuur van het genootschap bestaat uit minstens
vijf leden, die door en uit de leden en donateurs gekozen wor-
den, om de drie jaar treedt 1/3 van het bestuur, zoo na mogelijk
berekend af, volgens een op te maken rooster. De afgetredene
is terstond herkiesbaar.

Tusschentijds verkozenen nemen de plaats in van de afgetre-
denen op het rooster.

Het bestuur benoemt uit zijn midden een dagelijksch bestuur,
waarin o.a. zitting hebben de Voorzitter, de Secretaris, de Pen-
ningmeester en de Bibliothecaris.

De werkzaamheden van het bestuur worden geregeld bij een
huishoudelijk reglement, dat niet in strijd mag zijn met den
inhoud dezer statuten.

Art. 9. Het Dagelijksch Bestuur vertegenwoordigt het ge-
nootschap zoo in als buiten rechten.

Het Dagelijksch Bestuur wordt vertegenwoordigd door den
Voorzitter met den Secretaris.

Art. 10. De geldmiddelen van het genootschap worden ver-
kregen uit de contributi�n der leden en begunstigers, uit de bij-
dragen der donateurs en uit vrijwillige bijdragen en schen-
kingen.

Art. II. De besluiten tot:

10. vervreemding van eigendommen van het genootschap;

20. opheffing van het genootschap;

30. verandering der statuten;
worden genomen in eene opzettelijk daartoe belegde vergadering
waar minstens 2/3 der leden aanwezig is.

Mocht in deze vergadering het vereischte aantal leden niet
aanwezig zijn, dan kan daaromtrent geen besluit worden geno-
men, maar wordt binnen een maand eene nieuwe vergadering
uitgeschreven, waarin met meerderheid van stemmen kan beslist
worden door de aanwezigen.

Art. 12. Alle overige besluiten worden genomen met meerder-
heid van stemmen der aanwezige leden.

In de algemeene vergadering van het laatste genootschapsjaar,
wordt beslist over de verlenging van duur van het genootschap
(met inachtneming der bepalingen in artikel 11).

In geval tot ontbinding van het genootschap wordt besloten,
zal in diezelfde vergadering worden beslist welke bestemming
aan de eigendommen van het genootschap zal worden gegeven;

een en ander met inachtneming van de bepaling van artikel
1702 van het Burgerlijk Wetboek.

Goedgekeurd bij koninklijk besluit van den 14 December 1918,
No. 29.

Ons genootschap heeft het verlies van twee hooggeachte R.K.
geestelijken, die vele jaren jaren lid zijn geweest, te betreuren.

Mgr. Dr. ALPHONS ARI�NS.

Mgr. Ari�ns werd 26 April 1860 te Utrecht geboren. In 1885
promoveerde hij te Rome tot doctor in de theologie. Het volgende
jaar werd hij benoemd tot kapelaan te Enschede. Getroffen door
de ellende door drankmisbruik onder de arbeidersbevolking ver-
oorzaakt, werd hij daar de vurige drankbestrijder, wiens naam nog
lang met eere genoemd zal worden.


					X^^^f. A�^. (Vv^K/^/c-^K

JAARBOEKJE VAN HET OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

	?v		IFTARLAKE"
	?v

				1928

		ELECTB. DRUKKERIJ H. J. SMITS OUDE GRACHT 231 � UTRECHT



		BESCHERMHEER. Dr. H. TH. s'JACOB, Commissaris der Koningin in de Provincie Utrecht.

			BESTUUR.

	Mr. Ds. J. W. VERBURGT, Leiden, Voorzitter. . � J. G. Th. GREVENSTUK, Baambrugge, Secretaris. j ^
				O)
Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude, Bibliothecaris. J. D. BASTERT, Breukelen, Penningmeester. \ t� W. H. KOOMANS, Heemstede. ' ( \| L. SCHIETHART, Vreeland. \ g Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN, Doorn. ) �'" V. L. Baron VAN BOETZELAER, te Twello. M. ONNES VAN NYENRODE, te 's-Gravenhage. J. WARMOLTS, te Kortenhoef. E. A. H. A. VAN DE VELDE, te Loenen. N. BASTERT, te Loenen. Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN, te Loosdrechi. Dr. A. M. HARTOG, te Maarssen. Mr. W. H. K�HLER, te Maarssen. Mr. W. B. WESTERMANN, te Maarssen. E. G. WENTINK, Aerdenhout. KEES VALKENSTEIN, te Vleuten. F. C. C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN, te Zuilen. JAN VAN DER LIP, te Utrecht. Jhr. Mr. C. DEDEL, te Abcoude. Dr. J. J. F. STEIJLING, te Maartensdijk. A. VAN BEEK, te Weesp.



55 deezen voet te houden". (Volgen 9 punten, waarvan wij er 2 laten volgen). I. �Dat deeze bijeenkomst eens ter weeke, zal gehouden worden met vragen en andwoorden over den iHeydelb. Catechismus, en wel over die af deelinge dewelke des Zondaags te vooren van den predikant ds verklaart. En wel zoo, dat het vragen geschieden na een schetze, dewelke de predikant 's weekelijks zal opgeeven, ofte in geval van versuym volgens de iijndraad van D. Knibbe over de Catechismus op haar lieder verzoek". ni. ,,Dat de dag, uur ende het huys waar deeze bijeenkomst gehou- den word, des daags te vooren ofte des morgens aan den predikant zal worden bekent gemaakt (tenzij er een vast uur en dag en huys nader bepaalt worden). Vervolgens de predikant des be- geerig zijnde, om deeze bijeenkomst aan zijn huys te houden, ofte (e laaten houden, zulks vrindelijk zal opgevolgt worden". Het mocht misschien een overwinning schijnen, toen de bovenvermelde 7 personen allen deze notulen onderteekenden. Maar hiermede was de zaak niet gereed. Verre van dien. In stilte werkte het conventikelwezen voort; al verplaatste zich ook de krater van de beweging. Het schijnt n.1. dat de oefenin- gen werden overgebracht naar het huis van het echtpaar van Ammers. Mels van Ammers toch treedt alvast op als leider der beweging en vooral zijn vrouw, die voorwaar niet alleen als een stille kracht heeft gefungeerd. Ja het is de vrouw, die het hem vooral doet. De geschiedenis van het conventikelwezen in

Nederland en daarbuiten, zou het kunnen bevesti	'b"-	n.
Nederland en daarbuiten, zou het kunnen bevesti


Het was tot een soort van uitbarsting gekomen in Februari 1755 (dat is dus drie jaar na het glorieuse eeuwfeest), doordat Mels van Ammers en zijn vrouw op ostentatieve wijze van het Avondmaal waren weggebleven. Het pure feit dat zij niet aan het Avondmaal hadden deelgenomen, had reeds opzien gebaard. Immers belijdenis doen en aan het Avondmaal gaan werden in die dagen nog niet gescheiden. In de kerkeraadsvergadering van 2 Februari van genoemd jaar



		84

			*� «'a'�»»'�8WWr^"'«7?.^^*

Het Huys ten Bosch omstreeks 1600.

	Het Huys ten Bosch in 1928.



	92

PETERSBURG 1719




		�' 1. ■ Mi
		�' 1. ■ Mi



		L. S. Hierbij hebben zvij het genoegen ons �6e jaarboekje aan te bieden. Er was ditmaal ruimschoots kopij voorradig, zoodat wij tot onzen spijt genoodzaakt zvaren eenige artikelen tot het volgend jaar te laten liggen, orndat de uitgave anders te kostbaar sou zvorden. Aan de medewerkers betuigen wij onzen hartelijken dank. Op verzoek van verschillende leden zijn de statuten van het Genootschap in dit boekje opgenomen. De Redactie van het jaarboekje: J. G. TH. GREVENSTUK. Dr. D. A. W. H. SLOET. Mr. Ds. J. W. VERBURGT. Septem^ber 1928.



	LEDEN.

		J. H. Roosenschoon. H. F. L. Sch�ler. D. Straus. Mr. P. L. de Vries Feijens Wouter Westerhoud. Ankeveen: P. J. Eijma. E. R. D. Schaap. Arnhem: Mr. W. F. E. Spiering. B aambrugge: Mej. D. van Doorn. J. G. Th. Grevenstuk. Th. E. Grevenstuk. Mej. Wilh. F. Grevenstuk. C. P. de Groot. Ds. H. Haselager. C. F. Jonkhart. R. L. Otten. Mr. L. R. Otten. ■ Mr. L. Portengen. F. Rijke. A. Schoenmaker. Mr. J. Schoenmaker. . , ? G. van Walbeek. Baarn: Jhr. J. Hooft Graafland. Mevr. E. H. Rutgers van Ro- zenburg�Baronesse van Hardenbroek. P. E. Tegelberg.
Abcoude: Ds. G. G. J. Bleeker. Jhr. Mr. C. Dedel. C. M. L. Kouw. Th. Moinat. W. F. Pape. W. H. van de Poll. H. van Raan. Joh. Rentinck. W. W. E. Rosenk�tter. Past. Dr. D. A. W. H. Sloet. J. Trouw. A. Th. Vis. Joan Vis. S. G. van der Werff. Aerdenhout: E. G. Wentink. �" Alkmaar: > - ; Mej. J. W. H. Spruit. Amsterdam: G. Ansoul. Mej. Willy Arentsen A. J. Boom. K. H. Broekhof f. .' A. van der Bijl. Mej. G. van der Bijl. L. W. Doude v. Troostwijk. Jan W. den Duijn. P. Jansen Hzn. Mr. N. J. C. Kappeyne van de Coppello. P. A. Kater. H. L. Klein.



	V��

		Brummen: Ds. H. Th. Barbas. Bussum: Jan de Grijs. Bern. L. A. M. v. Ogtrop. Culemborg: . ; J. van Holthoon. Deventer: Past. W. M. A. van Rijn. .: Doorn: Jhr. J. K. Lampsins van den Velden. Driebergen: "' Jhr. P. P. de Beaufort. 's-Graveland: Mr. D. J. A. Baron van Ha- rinxma thoe Slooten. 's-Gravenhage: Bureau der Rijkscommissie voor de Monumenten. M. Onnes van Nyenrode. Mevr. A. Portengen�^van den Broeke. Groningen: Kapelaan F. J. Schoemaker. Haarlem: C. Maarschalk.
Batavia: L. A. H. Houtman. Bilthoven: D. R. Buma. K. P. Maclaine Pont. W. J. P. Suringar. Br enkelen: J. D. Bastert. D. J. M. Bianchi. Johan Bleeker. St. Breuninghoff. A. H. Colenbrander. A. H. Doude van Troostwijk. Herm. v. d. Grift. C. G. Hoekstra. G, C. Hoekstra. Mr. M. P. Th. a Th. van der Hoop van Slochteren. Dr. D. M. Hoogland. C. de Joncheere. W. J. Jonker. E. B. van Julsingha. J. Kasteleijn. P. Land. H. J. van 't Lindenhout. A. H. Loeff. C. W. Matthes. Hans Matthes. Jac. Molenkamp. Deken P. W. A. Pieck. Ph. J. Schippers. Dl. K. de Snoo. Mevr. S. A. de Snoo-Sillevis. B. G. P. Verbiest. W. J. Vos. Mej. J. M. E. Willink van Collen. Mej. M. E. Willink van Col- len. C. W. W�stenhoff.



	VIII

		*Loenen:* N. Bastert. Goswin H. Boner. G. J. Dokkum. H. Hissink. J. M. C. van Kempen. Mr. H. P. Loggere. L. L. Posthuma. E. A. H. A. van de Velde. Jan de Vries. G. J. Weijland. W. H. Willms. *Loenersloot:* Pastoor B. J. Brouwer. Ir. E. Middelberg. Mevr. de Wed. G. A. A. Middelberg-Hallmann. *Loosdrecht;* Prof. Dr. K. H. Bouman. Mevr. Kappeyne van de Coppello-Wijgers. Jhr. Q. J. van Swinderen. Jhr. C. H. C. A. v. Sypesteyn W. Voogsgeerd. Maarshergen: H. van Donselaar. *Maarssen*: R. H. Driessen. A. M. Hartog. F. Hoosemans. L. G.-James. E. A. Ie Jolle. J. M. de Muinck Keizer. Pastoor Dr. W. G. J. van Koeverden. Mr. W. H. Kohier. Dr. A. R. van Linge. A. T. Plomp.
*Harreveld:* Pastoor J. J. Swildens. *Hascrstvoude :* Pastoor J. Ruijter. *Heemstede:* ]. C. Brand Jr. W. H. Koomans. *Hilversum:* D. de Bree. Mr. A. Ie Cosquino de Bussy. C. L. Heek. Mevr. A. J. Kardux- ten Hoopen. J. Kardux. Gen. Maj. E. Luden. C. Metzelaar. P. A. Pijnappel. J. Schipper Jr. *Hoorn:* U. G. Dorhout. Houten: Mr. H. J. J. Scholtens. Kockengen: B. Calissendorff. *Kortenhoe f:* Ds. J. van Bruggen. J. Warmolts. *Krommenie:* P. van Walbeek. *Leiden:* Mr. Ds. J. W. Verburgt. Dr. F. C. Wieder.



	IX

J. B. Scheuer. j. G. Suring. C. W. E. van Voorst van Beest. J. P. van Voorst van Beest. C. E. Wolff. Mr. W. B. Westermann. Maarsseveen: Dr. A. M. Venker. Frans Smithnysen. H. Schoenmaker Ezn. Maartensdijk: Dr. J. J. F. Steijling. Mont.foort: J. B. Kemme. Nederhorst-den-Berg: C. A. de Bree. Dr. A. van Dongen. A. J. Middag. Mevr. C. A. Pos�Kofoed. G. Graaf Schimmelpenninck. Nieuwersluis: Th. W. BHjdenstein. J. H. M. Doude van Troost- wijk. Mr. W. J. Doude van Troostwijk. Douair. A. Baron de Girard de Mielet van Coehoorn. Th. J. Verrijn Staart. Nigtevecht: M. H. Ladd�. Oosterbeek: Mr. 'E. van Beusekom.
		Rhenenx J. Houtman. Rotterdam: Bibliolheek der gemeente Rotterdam. Salatiga (Java): Mr. Dr. L. Fr. H. J. Sch�ler. Tivello: V. L. Baron van Boetzelaer. Utrecht'. J. B. P. Biegelaar. Dr. C. Broeksmit. Dr. Ch. M. A. Bijleveld. Pastoor L. J. v. d. HeijJen. Jhr. Mr. J. Hooft Graafland. H. van der Lip. Jan van der Lip. [hr. Dr. L. H. Quarles van Ufford. A. Ph. Ridder. Mr. W. C. Schuylenburg H. T. Smits. Vleuten: Kees Valkenstein. Vreeland: A. S. Bartstra. C. Blatt. P. J. C. Blatt. Dr. L. Dijkstra. ,, G. Ph. Ittmann. C. A. Lion Cachet. J. Pik. L. Schiethart.



			JAARVERSLAG

		In de algemeene vergadering, die den 30sten Juni 1927 werd gehouden, werd namens den Secretaris, die wegens ziekte af- wezig was, verslag uitgebracht, waarna de Penningmeester rekening en verantwoording deed. Het zuiver saldo bedroeg � S16.�. Daarna werd voorgesteld een boottocht ilaiigs de Vecht te maken, terwijl van andere zijde een excursie naar Rhenen en omstreken werd aanbevolen. Bij meerderheid van stemmen werd tot een boottocht besloten. Dank zij de welwillendheid van ons medeHd Joan Vis, kon in het laatste jaarboekje een verslag van dien tocht worden op- genomen. 't Jaarboekje kon door de belanglooize medewerking van de verschillende auteurs weder in goeden vorm verschijnen. Het werd door onze leden weder met sympathie ontvangen. Voor het jaarboekje 1928 zijn reeds voldoende bijdragen aan- wezig om de uitgave mogelijk te maken. Onze vroegere Beschermheer, Mr. Dr. F. A. C. Graaf van Lynden van Sandenburg, vond het, na zijn aftreden als Com- missaris der Koningin in de Provincie Utrecht, geschikter, dat zijn opvolger in dat ambt het beschermheerschap overnam. Dien- tengevolge werd de Heer Mr. H. Th. s' Jacob uitgenoodigd als beschermheer te willen optreden, welke uitnoodiging werd aan- genomen. Het genootschap mag zich in een toenemenden bloei verheu- gen. Het ledental is tot ver over de 200 gestegen, een tot dusver niet bereikt getal. Sommige afdeelingen zooals Breukelen, Baambrugge, Neder- horst-den-Berg, enz., -zijn belangrijk grooter geworden. Met hartelijken dank aan allen, die mij tijdens mijne langdu- rige verpleging te Amsterdam, van hunne belangstelling deden blijken, besluit ik dit Verslag. De Secretaris, J. G.TH. GREVENSTUK. Baambrugge, 6 Juni 1928.



			STATUTEN

		Art. I. Het genootschap draagt den naam �Oudheidkundig genootschap Niftarlake" naar de voormalige gouw, waarin de tegenwoordige Vechtstreek gelegen is. Het is gevestigd te Abcoude. Art. 2. Het genootschap stelt zich ten doel: a. de belangstelling voor de geschiedenis en oudheden van de voormalige gouw Niftarlake op te wekken en te vermeer- deren ; b. zooveel mogelijk medewerking te verkenen tot instand- houding van oudheden en historische monumenten. Art. 3. Het genootschap tracht dit doel te bereiken: a. door het houden van vergaderingen, lezingen, excursies, kunstbeschouwingen en tentoonstellingen; b. het uitgeven van een jaarboekje en van oudheidkundige werken en plaatsbeschrijvingen; c. het bijeenbrengen van een topografischen atlas; . , d. het inrichten en instandhouden van een bibliotheek. Art. 4. De duur van het genootschap wordt bepaald op 29 jaar ingaande den I3den Juni 1912, zijnde de dag der oprichting van het genootschap. Het vereenigingsjaar loopt van i Januari tot 31 December. Art. 5. Het genootschap bestaat uit leden, eereleden, dona- teurs en begunstigers. ........ �. , :V Art. 6. Leden van het genootschap zijn zij, die een jaarlijk- sche contributie van � 2.50 betalen. Eereleden zijn zij, die zich jegens het genootschap bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt en als zoodanig door de leden- vergadering op voordracht van het bestuur zijn benoemd.



		XIV Donateurs zijn zij, die het genootschap steunen door eene jaar- lijksche bijdrage van ten minste � 5.�. Begunstigers zijn zij, die eene jaarlijksche bijdrage van � i.� betalen. Art. 7. De leden hebben stemrecht. Zij hebben toegang tol alle ledenvergaderingen, lezingen, excursies en tentoonstellingen van het genootschap. De donateurs hebben dezelfde rechten en verplichtingen als de leden. De begunstigers hebben alleen toegang tot de lezingen en ten- toonstellingen in de plaats hunner inwoning. Men kan lid, donateur of begunstiger worden door zich aan te melden bij een der bestuursleden. Het dagelijksch bestuur be- slist dan over de toelating. Art. 8. Het bestuur van het genootschap bestaat uit minstens vijf leden, die door en uit de leden en donateurs gekozen wor- den, om de drie jaar treedt 1/3 van het bestuur, zoo na mogelijk berekend af, volgens een op te maken rooster. De afgetredene is terstond herkiesbaar. Tusschentijds verkozenen nemen de plaats in van de afgetre- denen op het rooster. Het bestuur benoemt uit zijn midden een dagelijksch bestuur, waarin o.a. zitting hebben de Voorzitter, de Secretaris, de Pen- ningmeester en de Bibliothecaris. De werkzaamheden van het bestuur worden geregeld bij een huishoudelijk reglement, dat niet in strijd mag zijn met den inhoud dezer statuten. Art. 9. Het Dagelijksch Bestuur vertegenwoordigt het ge- nootschap zoo in als buiten rechten. Het Dagelijksch Bestuur wordt vertegenwoordigd door den Voorzitter met den Secretaris. Art. 10. De geldmiddelen van het genootschap worden ver- kregen uit de contributi�n der leden en begunstigers, uit de bij- dragen der donateurs en uit vrijwillige bijdragen en schen- kingen.



		XV Art. II. De besluiten tot: 10. vervreemding van eigendommen van het genootschap; 20. opheffing van het genootschap; 30. verandering der statuten; worden genomen in eene opzettelijk daartoe belegde vergadering waar minstens 2/3 der leden aanwezig is. Mocht in deze vergadering het vereischte aantal leden niet aanwezig zijn, dan kan daaromtrent geen besluit worden geno- men, maar wordt binnen een maand eene nieuwe vergadering uitgeschreven, waarin met meerderheid van stemmen kan beslist worden door de aanwezigen. Art. 12. Alle overige besluiten worden genomen met meerder- heid van stemmen der aanwezige leden. In de algemeene vergadering van het laatste genootschapsjaar, wordt beslist over de verlenging van duur van het genootschap (met inachtneming der bepalingen in artikel 11). In geval tot ontbinding van het genootschap wordt besloten, zal in diezelfde vergadering worden beslist welke bestemming aan de eigendommen van het genootschap zal worden gegeven; een en ander met inachtneming van de bepaling van artikel 1702 van het Burgerlijk Wetboek. Goedgekeurd bij koninklijk besluit van den 14 December 1918, No. 29.



		Ons genootschap heeft het verlies van twee hooggeachte R.K. geestelijken, die vele jaren jaren lid zijn geweest, te betreuren. Mgr. Dr. ALPHONS ARI�NS. Mgr. Ari�ns werd 26 April 1860 te Utrecht geboren. In 1885 promoveerde hij te Rome tot doctor in de theologie. Het volgende jaar werd hij benoemd tot kapelaan te Enschede. Getroffen door de ellende door drankmisbruik onder de arbeidersbevolking ver- oorzaakt, werd hij daar de vurige drankbestrijder, wiens naam nog lang met eere genoemd zal worden. In 1889 behoorde hij tot de oprichters van de R.K. Arbeiders- vereeniging en in 1895 van het Kruisverbond. In 1901 volgde zijn genoeming tot pastoor te Steenderen en in 1908 te Maarssen. Hij ie o.a. ook redacteur geweest van �De Katholieke Werkman", �De Kruisbanier" en �Sobri�tas". In 1919 benoemde de paus hem tot geheim kamerheer. Later ontving hij het kruis van ,,Pro Ecclesia et Pontefice" en was ook ridder in de orde van den Nederlandschen Leeuw. Hij overleed den 7 Augustus 1.1. in het Retraitehuis te Amers- foort, waar hij wegens zijne geschokte gezondheid verblijf hield en werd in zijne laatste parochie Maarssen begraven.

			Pastoor J. HEERSCHOP Pastoor Joannes Heerschop werd in 1862 geboren en in 1887 priester gewijd. Hij was gedurende vele jaren pastoor te Kocken- gen en werd in 1919 pastoor te Mijdrecht, waar hij tot aan zijn dood werkzaam bleef. Hij werd aldaar den 11 Augustus 1.1. be- graven. De leden, die indertijd de excursies naar Haarzuilens heb- ben meegemaakt, zullen zich ongetwijfeld herinneren de aange- name wijze, waarop Pastoor Heerschop zijne medeleden ontving en rondleidde.



			Verslag van de Excursie Woensdag 27 Juni 1928

		De jaarlijksche excursie van Niftarlake trekt altijd veel be- langstelling ; het is 'n schoone gelegenheid om zijn oude kennissen en familieleden weer eens te zien en nieuwe relaties aan te knoo- pen, zoo blijft de band onder leden, die elkaar overigens niet vaak ontmoeten, toch steeds vriendschappelijk bestaan. Dit keer waren er te Utrecht weer ruim 70 dames en heeren uit alle hoeken der provincie en van daarbuiten saamgekomen, om een tocht te ondernemen naar Wijk bij Duurstede en Rhe- nen, twee oude merkwaardige stadjes. In gesloten auto's ging het over de landelijke wegen door de Stichtsche gouwen, langs Vechten, Werkhoven en Cothen, waar het oog bekoord wordt door de golvende graanvelden met hun door het nu en dan glurende zonnetje gezilverde halmen, ook door bloeiende boomgaarden en malsche weiden. Opvallend is het hoe weinig water deze landstreek biedt, doch dit gemis wordt zeer vergoed door den rijkdom van hout en bosch. Bij 't aanschouwen dezer heerlijke landouwen kwam ons de oproep van Voss in de gedachten: ,,Ihr Stadter, sucht ihr Freude, �So kommt aufs Land heraus!" We reden voorbij het schilderachtige Cothen, waar de weg kronkelt langs den Krommen Rijn naar Wijk bij Duurstede, het eeuwenoude stedeke, naief neergezeten aan de snijding van Lek en Kromme Rijn. De dikke stompe toren wordt reeds zichtbaar en als we de lage huisjes buiten de eigenlijke stad passeeren en hotsend en stootend het oude Marktplein naderen, dringen vele herinne- ringen uit het grijze verleden zich aan ons op. Wijk bij Duurstede. De geschiedenis van Wijk gaat tot den vroegsten tijd terug, toen de Romeinen daar een versterkte legerplaats bezaten onder



		XVIII den naam van Dorestatt, ook wel Dorestade. De tegenwoordige Hoogstraat was toenmaals de groote heirbaan voor de Romein- sche legioenen. In de vroege middeleeuwen was 't een bloeiende koopstad, welke veel handelsbetrekkingen had met Utrecht en an- dere steden; vischvangst, spinnerijen, bewerking van dierenbeen- deren en hertehorens vormden de hoofdbron van bestaan, doch de steden Tiel en Dordt overvleugelden Wijk weldra. Koning Lode- wijk de Vrome heeft er in de 9e eeuw met veel vrucht geregeerd en Keizer Otto III stelde het bisdom Utrecht in 't bezit van Wijck, zooals hij het dorp, dat daarvoor lag, toen doopte; sinds- dien kreeg het den naam: Wijk bij Duurstede. In de volgende eeuwen kwam het als leen van de graven van Bentheim aan de heeren van Abcoude. Gijsbrecht van Abcoude schonk het in 1300 stadsrechten; eenige jaren later werd het verkocht aan den heer Jan van Diest, waarna het door den Stichtschen adel in leen ge- houden werd. De bisschoppen van Utrecht hebben er in de 14e, 15e en gedeel- telijk in de i6e eeuw hun verblijf gehad, vooral bisschop Davia van Bourgondi�, die, hoewel 'n heerschzuchtig, ook een kunst- minnend en krachtig bestuurder was, heeft heel veel aan de stad en kasteel verbeterd en Wijk weer tot bloei gebracht. Bij aankomst in Wijk ten Stadhuize werd het gezelschap door het gemeentebestuur verwelkomd. Burgemeester Jhr. v. Geen verheugde zich de leden van Niftarlake binnen zijn gemeente te mogen begroeten. �Wij staan op klassieken bodem, aldus spr., �helaas is zeer veel van het oude verloren gegaan, wat wij nog ,.hebben is van lateren datum. Onze bloeitijd heeft geen kostbare �sporen achtergelaten, de woeste horden hebben alles verdelgd, �toch zult u hier nog een en ander vinden, dat uwe aandacht �moge trekken". De heer Houtman, voorzitter der excursie, dankte den bur- gemeester voor de hartelijke ontvangst. De heer H. memoreerde dat Wijk in vroeger eeuwen herhaaldelijk geteisterd werd door de Noormannen e.a. volkeren, waarbij veel is verloren gegaan, dat zeer te betreuren is. Een bezoek aan de oudheden, aldus spr., is juist in onze dagen van haastig leven zoo belangwekkend, en Niftarlake heeft leden, die, wat zij gezien hebben ook weer te boek stellen, zoodat een ieder er weer van genieten kan. Spr. hoopte, dat er heden veel intellectueel genot zou genoten worden. . Onder leiding van den heer J. F. A. Thieme, Voorzitter van



		XIX ,,Wijk's Belang", werd nu het stadhuis in- en uitwendig bezich- tigd. Het is tegen den toren der hervormde kerk aangebouwd in J 662, in z.g.n Jacob v. Campenstijl; het interieur is. niet bijzonder belangrijk: eenige oude teekeningen en gravures van het kasteel, zooals het er in den loop der eeuwen uitzag, hangen aan den wand. Verder eenige wapenborden, kannen, e.d. De oorkonde van Gijs- brecht van Abcoude, waarin hij in 1300 aan Wijk stadsrechten verleende, is niet meer aanwezig. De kerktoren, achter of naast het stadhuis, is van meer be- lang. Kunstzinnig, geheel in baksteen opgetrokken in Gothi- schen stijl, maakt hij door omvang en sierlijkheid een imposan- ten indruk. De overlevering zegt dat hij op koeienhuiden zou rusten. Bisschop David v. Bourgondi� heeft hem in 1486 doen bou- wen met het doel er een schoonen hoogen toren van te maken, naar het model ongeveer van den Utrechtschen Dom; een tee- kening achter in de kerk opgehangen, geeft hem in vollen luis- te zien. Doch David overleed in 1496, kon hem dus niet meer voltooien en de Hervorming deed de verdere bouwplannen in duigen val- len. In 1600 werd nog eens gevraagd om hem af te bouwen, doch er is niets van gekomen. Zoo staat hij nu sinds 4 eeuwen half afgewerkt. De kerk, achter den toren, toegewijd aan St. Jan Baptist, is veel eerder gebouwd, het Zuider-zijschip in de 14e eeuw, het noorder- en middenschip later; zij bevatte vroeger ook trans, kapellen en koor, doch een brand in de 15e eeuw heeft veel verwoest. Het N.-schip is alleen met tongewelf, de andere hebben slechts een platte houten zoldering. De slanke Gothische lijnen en beschilderingen zijn slordig bedekt door de meedoogenlooze witkwast, hetgeen het interieur zeer onsmakelijk en onsympathiek maakt. De eenigste merkwaardige meubels zijn het dubbele orgel, waarvan het principaal uit de 17e eeuw en het positief uit de i6e eeuw, het laatste in vroeg-Renaissance-kast ge- vat, alsmede de kansel uit 1792, koperen lezenaars uit 1700 en 1791, massief koperen kronen en eenige goed gesneden antieke banken. In den toren hangen nog 4 klokken, de grootste, de Maria- klok dateert van 1506, doch is jammerlijk gebarsten. Een andere merkwaardigheid in de stad is het Ewouds- of Elisabeths-gasthuis door heer Willem van Abcoude gesticht in 1400, als een �daad van boetvaardigheid".



		XX

Aanvankelijk diende het voor verblijf van doortrekkende geestelijken, doch later is het ingericht als huis voor ouden van dagen; 36 oudjes worden er thans verpleegd. De gevel is fraai, het gebouw zelf geheel veranderd, alleen de kapel, thans eetzaal, is nog te herkennen. De merkwaardigste stukken zijn een aantal schilderijen van regenten, van den stichter Heer Willem en van Jacob van Gaesbeek, zijn neef, die later in 't bezit van het kasteel kwam. Voorts een kinderportretje van 1641, benevens het Laatste Avondmaal van 'n-vermoedelijk-i6e-eeuwsch-schilder, waarbij heer Willem aan de tafel ligt neergeknield. De meeste stukken zijn uit de school van Van der Helst. In de keuken z'ijn voorts nog een aantal groote tinnen borden en schalen, fijn ge- dreven koperwerk uit ouden tijd, enz. aanwezig. Tenslotte werd een bezoek gebracht aan de ruine van het oude kasteel, de trots en sieraad van Wijk. De tegenwoordige straat, die naar de ruine leidt, heet Mazijk, dit was vroeger een gracht, waar- langs de bisschop voer naar de kerk en dan met muziek begeleid (muziek = Mazijk) daarheen gebracht werd.

	Kasteel te Wijk bij Duurstede in welstand.



		XXI Van de sterke burcht is nog over een vierkante toren. ,,Don- jon" genaamd, een I3e-eeuwsch-stuk militaire architectuur, eenig in ons land. Deze diende als laatste verschansing van de bezitters; werden zij hieruit verdreven, dan konden ze nog door onderaard- sche gangen ontvluchten. Deze toren is zeer bouwvallig en niet meer te beklimmen, hij is, naar men zegt, met roggemeel opgemet- seld en bevat 'n hooge zaal, die men alleen in de Z.-Fransche Don- jons aantreft. De ronde toren op het Westen is in betere conditie, de vierkante onderhelft is van de 13e eeuw, het ronde bovenstuk uit de 15e eeuw. Hij bevat meerdere verdiepingen met heerlijke uitzichten naar alle kanten. Op een der verdiepingen had bis- schop David zijn �cantoer en scrijfcamer van eycken plancken en boeckas", zooals de kroniekschrijver verhaalt. David heeft er veel aan verbeterd en bracht door zijn krachtig bestuur Wijk weer tot bloei. Op 'n volgende verdieping is een museum inge- richt, waar vele voorwerpen uit den Romeinschen, den Franki- schen en Spaanschen tijd bewaard worden. In de gevangenis van dezen toren heeft Reinout van Brederode in 1470 eenigen tijd op- gesloten gezeten. Op een andere verdieping, vermoedelijk een huis- of eetkamer, is nog een oude Gotische schouw te bewonde- ren. De heer Thieme deelde nog mede, dat hier in de buurt tij- dens de opgravingen in 1842 pl.m. 18.000 H.L. beenderen gevon- den zijn, alle van dieren afkomstig. De molen van Ruijsdael. Alvorens de reis verder voort te zetten werd nog even de thans beroemde molen �Rijn en Lek", de molen van Ruysdael, bezichtigd. Fier verheft hij zijn slanke figuur in de hoogte en spreidt zijn armen uit, als wilde hij de omgeving beschermen. De geleider wees het gezelschap op het behoud van dezen fraaien molen en vroeg financieelen steun voor het comit�. Een collecte onder de excursisten gehouden bracht pl.m. � 26.� op. Onder piassenden regen werd nog even een foto van het ge- zelschap genomen, waarna de tocht werd vervolgd. ' ; Naar Rhenen. De stroomende regen zette het landschap benoorden den Rijn in sombere tinten; rustig liggen de hofsteden in de diepte, om- geven van populieren en ander geboomte, bij elke boerderij een flinke boomgaard in frisch-groene kleuren, geaccentueerd door



		XXI� het bronsbruin der statige beuken. Daarachter sappige weiden, sommige als gespikkeld door de gele boterbloem en het bonte vee doet deze vlakten tintelen van leven. Een specifiek Hollandsch landschap. Rechts van den hoogen dijk kronkelt zich de Rijn in grillige bochten door de welvarende gouwen. Majestueus en bewust van z'n macht baant hij zich een weg. Onze dichter EHas Borger zegt dit zoo raak in z'n Rijnzang: Als Grootvorst van Europa's stroomen, Die van der Alpen top gedaald, De stranden kust of scheurt de dijken. De wereld splitst in koningrijken En 't vorst'lijk regtsgebied bepaalt. Aan den oever van dezen machtigen stroom ligt het oude ste- deke Rhenen, behagelijk neergevleid tegen de helling van den Darthuizerberg, de roode daken door de groene kruinen der abee- len afgezet. Het ligt daar bekoorlijk, aan de zuidzijde bespoeld door den Rijn aan wien het zijn naam te danken heeft, en ten Noorden beschut door het heuvelland, waaraan zoovele en helaas ook droeve herinneringen verbonden zijn. In de Romeinsche oorlogsverhalen wordt gewaagd van 4 Ro- meinsche burchten aan den Rijn, w.o. ook Grinnes, hiermee wordt vermoedelijk Rhenen bedoeld; tegen deze versterkingen heeft Claudius Civilis tevergeefs gestreden. Volgens den geschiedschrij- ver Mr. M. J. A. van Asch van Wijk moet in 852 reeds de �Villa Rheni" bestaan hebben. Later is het een sterke vesting geworden. Een keur van oude gravures in het archief van den heer Greven- stuk. Secretaris van ons Genootschap, aanwezig, kunnen van de voorbije schoonheid getuigen. In de I2e eeuw was het een zelfstandige heerlijkheid, eigen- dom van Heer Godevaart van Rhenen. Heer Godfried van Rhe- nen, bisschop van Utrecht, zoon van eerstgenoemde, schonk in II56 de veste aan het Sticht, doch het bleef in leen aan de graven van Bentheim, .evenals Wijk bij Duurstede. Na 1277 kwam het aan de ridders der Duitsche orde. Omstreeks 1620 heeft de koning van Bohemen, neef van prins Maurits, die na een verloren veldslag naar Holland vluchtte, er zijn paleis ge- had. Dit fraaie gebouw is in 1812 gesloopt. De voornaamste geschiedenis van het stadje draait om een



		XXIII

*r.--~-**

	Paleis van den Koning van Boh�me te Rhenen en Cuneratoren naar J, de Beijer. vrome Engelsche maagd, die daar � volgens de overlevering � omstreeks het midden der 5e eeuw door de wangunst van een koningin, haar meesteres nog wel, den marteldood gestorven is. Op de plaats, waar het maagdelijk lichaam begraven lag, aldus de eeuwenoude legende, wrochtte God meerdere wonderen, waardoor de stad groote vermaardheid kreeg. In den loop der tijden kwamen vele bedevaartgangers van heinde en ver het graf bezoeken. Dit gaf aan de stad een groote welvaart, en uit dankbaarheid aan God bouwde de Roomsche bevolking een schoonen tempel met toren, die al de eeuwen door van de dankbaarheid en vro- men kunstzin der oude Rheners zal getuigen. Na deze historische beschouwing keeren we terug tot ons



		XXIV eigenlijk bezoek. Het groote gezelschap werd officieel ten stad- huize ontvangen en door den waarnemend burgemeester, den heer R. van Voorthuijzen, toegesproken, die het voor de gemeen- te aangenaam vond de belangstelling van Niftarlake getrokken te hebben. Spr. gaf vervolgens een kort historisch overzicht van de stad; door hare merkwaardige ligging heeft zij alle eeuwen steeds veel bezoekers getrokken. Schilders uit den ouden tijd, als: Rembrandt, Albert Cuyp, en ook van de jongere generatie o.a. Tholen, Schulman, hebben hier de schoone omgeving op doek vereeuwigd. Spr. hoopt dat het gezelschap aangename herinne- ringen aan Rhenen zal meedragen. Mr. Verburgt dankte voor de hartelijke ontvangst door den wethouder en verzocht dezen dank ook aan den burgemeester en den raad over te brengen. Spr. sprak de beste wenschen uit voor de stad en haar bestuur. Onder leiding van den Heer J. Houtman, Gemeente-Secretaris van Rhenen, werd nu het stadhuis bezichtigd. Qua architectuur, oud of nieuw, is het geen bezienswaardigeid; het interieur frap- peert meer, niet zoozeer door zijn bouw dan wel om hetgeen er te zien is. In de kleine raadzaal staat een antieke tafel, met overigens moderne meubileering, alles door ingezetenen geschonken bij de ingebruikneming van dit raadhuis, nu 2 jaar geleden. Merk- waardig is de voorzittershamer, in welks steel een oorkonde ver- vat is met de namen der schenkers; ook de ambtsketen van den burgemeester mag vermeld, omdat in de schakels de namen der Rhenensche burgemeesteren sinds 1813 gegrift staan. Achter den voorzittersstoel hangt aan den muur een copie van een origineel schilderstuk uit de Hollandsche primitieven- school, voorstellende de inneming van Rhenen door Maximiliaan van Oostenrijk (het origineel bevindt zich in 't Rijks Museum te Amsterdam), benevens eenige afbeeldingen van het oude Rhe- nen in vroegere tijden. In de hal prijkt een groote fraaie antieke staande klok, die, heel merkwaardig, op een �snaar" loopt. De heer Houtman sprak nu een woord van waardeering tot den heer Thieme, voor zijn zorgen inzake de oudheden van Wijk bij Duurstede, waarop de heer Thieme den ontwerper en leider der excursie, den heer Jan v. d. Lip, huldigde voor zijn pioniers- arbeid in deze. Na deze woorden werd aan beiden een ovatie gebracht door het gezelschap.



		XXV In het archief gekomen, trof ons dadelijk de goede orde, die daar heerscht. Alle aanwezige stukken, vanaf de oudste tijden tot den dag van heden, zijn in passende portefeuilles en banden ge- rangschikt. De oudste en merkwaardigste documenten daar onder- gebracht zijn: de brief van bisschop Jan van Arkel uit 't jaar 1347, waarin hij Rhenen stedelijke rechten toekent; deze brief is zoo slap en dun geworden, dat hij in een �tui bewaard moet worden. Vervolgens een lijvig handschrift van keizer Karel V, dato 1546, geschreven in sierlijke letters op stevig perkament. Het groote wassen zegel van Karel, losgeraakt van het verteerde lint, wordt nu in een ronde doos bewaard. Bizonder interessant is tenslotte de oudheidkamer, waarin talloos vele groote en kleine voorwerpen uit Rhenen's geschiedenis aanwezig zijn. Wij zagen er stalen helmen, zeer oude wapens, ook uit het steenen en bronzen tijdperk, mees- tendeels opgegraven uit de rivier, onder de huizen of in den berg. Voorts emblemen der diverse gilden, voorzien van origineele oor- konden, een grooten Keurbijbel van 1686, ook nog een gildevlag, de vlag van St. Chrispijn. Dr. Jesse, de gemeente-archivaris leid- de het gezelschap rond en gaf van alles duidelijke uitleggingen. De laatste merkwaardigheid en zeker niet de minste, welke dien dag bezichtigd werd, was de Hervormde of St. Cunera-kerk met haar schoonen toren. Reeds in de verte, toen we van Wijk kwamen, zagen we de lange slanke naald in het verschiet opdui- ken. Ze staat daar rustig aan den oever met het kabbelend Rijn- water aan de voeten, terwijl de schippers, die langs varen, eer- biedig tot haar zullen opzien. Ze wisten zoo juist, onze voorvade- ren, de eeuwig-sohoone plekjes, waar ze hun heerlijke bouwwerken moesten plaatsen. Een beschrijving van het interessante monument geven, zou ons klein bestek ver overschrijden, daarom willen we volstaan met enkele algemeene aanteekeningen. Deze tempel, zooals hij daar staat, is gebouwd in de 15e eeuw, de toren tusschen de jaren 1492 en 1531, beiden zijn in hoog-gotischen stijl opgetrokken. Na de hervorming is er in de kerk natuurlijk heel wat veranderd; toch is er nog veel van de oude schoonheid bewaard gebleven. Het interieur is in tegenstelling met zeer veel andere hervormde kerken, netjes in orde en niet gewelddadig geforceerd. Belang- rijk zijn nog het doxaal, tusschen koor en schip, een meesterstuk van vroeg-renaissance beeldhouwkunst, voltooid in 1520. Jam- mer zijn enkele Roomsche voorstellingen van de paneelen ver-



		XXVI wijderd, zoodat het geheel zoowel architectonisch als symbolisch wel wat geleden heelt. De preekstoel is ook een fraai stuk hout- snijwerk uit de 17e eeuw. Achter in de kerk is nog een brok van den kloostergang zichtbaar, waarlangs in vroeger eeuwen de non- nen van het Agnietenklooster, dat naast den toren lag, naar de kerk gingen. De toren is een pronkjuweel van middeleeuwsche bouwkunde. Geen wonder dat de Rheners trots zijn op het werk van hun voorvaderen. Vele leden van het excursie-gezelschap maakten van de gele- genheid gebruik om den 84 M.-hoogen toren te beklimmen en de schitterende vergezichten, die men langs den Rijn en tot ver in de Betuwe en noordwaarts over het gebergte te zien krijgt, in heer- lijke verrukking te bewonderen. Tijdens het verblijf in de kerk gaf de heer A. C. Moinat, orga- nist, een kranige improvisatie op het groote orgel. Uit hetgeen we te hooren kregen bleken niet alleen de schoone kwaliteiten van het heerlijke instrument, doch ook de bekwaamheden van den speler, die het orgel volkomen en op uitnemende wijze beheerscht. Na het dankwoord van Mr. Ds. Verburgt, aan den kerkeraad voor zijn gastvrijheid, aan den heer Houtman voor zijn welwil- lijdheid en aan den organist voor zijn verrukkelijk spel, verliet het gezelschap het stedeke, dat bij allen nog lang in herinering zal blijven. En terug ging het weer, langs Amerongen, Leersum, Doorn, midden door de lustwaranda van het boschrijke Sticht, dat eens zoo sterk en vermaard was door de vele kasteelen, die het bezet hebben. De avondzon kleurde het landschap met gouden tin- ten en schonk het vreugde en vroolijkheid en bij het naderen van de groote stad voelden we weer het gemis van Het lantleven, dat veel quaats en leets verhoedt en sust", zooals Vollenhove schreef. Bij het station te Utrecht ging het ge- zelschap uiteen, met den afscheidsgroet: �tot het volgende jaar!" . - : . JOAN VIS.



			De kloosters der »Oude« en »Nieuwe« Zusters te Weesp

		Uit de geschiedenis van het kloosterwezen in ons land, (die de jaren 900�1600 omA^at, in zijn opkomst, bloei en verval), is be- kend, dat ook te Weesp lange jaren twee kloosters hebben be- staan. Om een inzicht te krijgen in de historie van de Stad Weesp in de middeleeuwen is eenige bekendheid met deze kloosters: onont- 1)eerlijk en daarom willen wij in dit opstel trachten de lezers daaromtrent in te lichten. Er hebben dan te Weesp twee nonnenkloosters bestaan, het eene dat aan de bescherming van St. Jan, den Evangelist was op- gedragen en het tweede, dat de Heilige Maria tot Patrones had en het Nieuwe of �Jonge Hof" werd geheeten. Het �Oude Hof" was blijkens eene aanteekening in het Me- morieboek van 't klooster in de 14e eeuw gesticht. Op den omslag van het memorieboek leest men n.1.: ,,'t memoriboec des oude convents d'sustern te Wesop Lobbrich �onse eerste moed(er) die dit huys regierde in groter eren en vre- �de XLVIj jare lanc MCCCCXLIIj". Het �Jonge Hof" dat van later datum is dan het �Oude", ver- schilt echter niet heel veel jaren in leeftijd, want er bestaat een Schepenbrief van 1450, waarbij Margriet Gijsbert, �om Gods willen" aan dat klooster eenig onroerend goed geeft. Zijn standplaats was tegenover het �Oude Hof" gelijk men aan het hierbij gevoegde plattegrondje duidelijk kan zien. Deze plattegrond is een foto van een op paneel geschilderde grondteekening van Weesp, in 1551 vervaardigd door den beken- den Corn. Anthoniszn., berustende op het stadhuis te Weesp. afdeeling �Museum". De plattegronden der beide kloosters zijn hierop duidelijk af- gebeeld. Zooals men bemerkt, nam het �Oude Hof" de geheele ruimte in, strekkende van het Groote tot het Kleine plein, tusschen de



		Oude Gracht en de Grobbe: Het �Jonge" convent was niet zoo groot en tegenover het �Oude Hof", tusschen de Grobbe en de Middelstraat gelegen. " ■■■"'�--:'■ ..^.T.'r.;.-- - .-;'.- De geschiedenis van deze kloosters was reeds eenigerniate in'J» het vergeetboek geraakt toen door een toeval veel licht daarover verspreid is kunnen worden. �' -.- ^, In het jaar 1837 was n.1. te W-eesp als predikant "beroepen Ds.* van Iterson, een man, die histori<sch was aangelegd en 'Van snuf- - felen in oude papieren hield. " ' - " Op zekeren dag ontdekte deze in-een kast in de consistorie, tot zijn groote verrassing, een aantal hands'chfi f ten �n'b��k�h, die -. blijkens de aanteekeningen eertijds aan de kloosters ha'dderi toe- behoord. - ■ ■ ■ '■-' '■ ■ Ds. van Iterson heeft van al deze geschriften, waaroM�r 57* incunabelen of allereerste drukk�ri en-51 handschriften een twee- tal catalogi samengesteld (die ons, dank zij de welwillendheid van Heeren Kerkvoogden der Ned. Hervormde Kerk ter inzage wer- den gegeven) en vervolgens het Kerkb�sttiur weten te bewegen deze verzameling, in 1847, af te staan aan dq Konihkiijk� Biblio- theek te's-Gravenhage. " ..'-':.. ^, " : ;■ In den catalogus dier boek&fij-komen zij thans voor'onder de nummers 29, 30, 31 en 34. >lu -_ ■ Het spreekt van zelf, dat .uit.deze handschriften eh'uit de reke- ningen die van de kloosters overgebleven zijn, eenigermate op xc maken is, hoe de wijze vanl6ven der Weesp��-Nonnen is geweest. Er blijkt uit, dat in de Weesp�r-kloosters geleeM-^-wei-�a,naar den derden regel van St. Franciscus. Zooals men weet, heeft de H.'Franciscus drie ord�ar-gesHcht: de eerste, de strengste, de tweede, iets minder streng, terwijl de < derde niet alleen voor kloosterlingen maar ook voor leek�ri open stond. -^ ■ '-■■ '* " ' - � Nauwkeurig bekend is het aantal bewoonsters Van het ';,Oude Hof" niet, maar uit een kloosterrek�ning van 1563, waarin wij lezen: - -: , - �item, va nuw schoen ses en dertigh paer" mag men gissen, dat toen een 30- of 40-tal zusters het convent bewoonden. Voorts blijkt, dat de zusters zeer eenvoudig leefden, drie maal per week aten zij vleesch. Vrijdags werd den geheelen dag gevast.





Overei	niremst Jwlo^n tussctwn de h^fi		ners van het ,,Oude Hof" te Weesp in 14^8 en de Stad Wlc^p



		\



		Onder de leiding van wakkere biechtvaders en de�dzame ma- ters gedroegen zij zich niet alleen onberispelijk, maar waren zij ook bezield met dien geest, die van de �Broeders des Gemeenen Levens" uitging en zij noemden dan ook den stichter van deze broedergemeenschap Geert Groote hun geestelijken vader. Wij lezen n.1. in hetmemorieboek: �Meyster Gheryt die Grote, die mit sine heilighe leve ende �levendighe exempel en vurighe leir en predicacie als een �apostel onses Heren al dat Crisdom van Utrecht verlichtet ,,en van menighe dwalinge tot Gode ghetoghe en bekeert �MCOCLXXXIIIj". Het zelfde memorieboek geeft ons de namen van vele weldoe- ners van het Oude Hof. Wij noemen o.a. Mr. Gijsbert Jeliszn. van Hogendorp, met Josina van Wijngaarden zijn echtgenoote; den Graaf Carpi�n �ambiciaet" van Vrankrijck en Anthonis van Lalaing, Heer van Montigny, Culemborg enz. met Elizabeth van Culemborg, alle personen die tot de aanzienlijkste geslachten van den lande be- hoorden. Door de giften van deze begunstigers en ook door handen- arbeid, het weven van lakens en het aannemen van commen- salen, vermeerderde de welvaart van de kloosterlingen dermate, dat zij in staat waren om in 1458 eene overeenkomst aan te gaan met het Stedelijk bestuur van Weesp, waarbij zich verbonden om: ,�,.�,.,■. �die muyren met de booghen ende rondeelen tussen �Barsout Tonis ende Reyer Hermansz' huys ende erve (de �stadsmuur aan de Oude Gracht) te maecken ende te hou- �den in goede Raecke ende Regiment, na uytwijsinghe des �brieffs, die wij van die stede voorz. daer af hebben zon- �der eeniche arch of list hierinne te trekken, sonder die �Stede eenighe Cost ofte Schaede daer af te hebben"., Verder namen zij op zich: �ghien lant meer te coepen dan si nu hebben sonder con- �sent en believen des gherechts van Wesop tussen Claes �Jan Mudeur, Peter Barentz, Marten Gherts, Fekldy Pe- �trs ende Albert Reyerzn. en den Stede van Wesop." Deze belofte staat ongetwijfeld in verband met een besluit van Philips van Bourgondi� van 1445 waarin hij voorschreef: �dat nu voortaan geen georde lieden van wat orde dal



		�waren, in den landen van Hollandt, Zeelandt ende Vries- �landt erven nemen en souden van haeren ouderen, magen �of vrinden in eeniger manieren". De grond voor dezen straffen maatregel was dat Philips de Goede, bij de toenemende verrijking der kloosters beducht was voor de verarming der poorters, die naar hij vreesde: �neeringloos worden souden, in dien het also lange staen �sou, sonder voorsienigheit daer op te hebben en aldus onse �ondersateii die ons dagelix dienen in beden ende andere �saken, gescepen souden wesen te verarmen". Zooals wij hierboven zagen, namen de zusters van het �Oude Hof" de verplichting op zich om den Stadsmuur, grenzende aan hun klooster te onderhouden. Dat zij daarbij een gerecht- vaardigd eigenbelang niet uit het oog verloren, blijkt uit de alinea van het contract die als volgt luidt: �Weert saec dat haer yemant enich scade of ghewelt �binnen dese voersz. bepalinghe dede, dat het gherecht dat sou �corrigieren oft haer stede ghesciet waer". M.a.w. z'ij stelden zich onder de hoede van de regeering van Weesp, waardoor een groote mate van veiligheid werd ver- kregen. De veertiende eeuw, de stichtingstijd der Weesper-kloosters, was een veel bewogen tijdperk in de geschiedenis van ons land. Pest en hongersnood werden slechts afgewisseld door twisten en oorlogen. 'f Door al deze narigheden ontstond de behoefte aan verbete- ring van den inwendigen mensch. Hen die zich daarvan bewust werden en naar bevrediging dier behoefte streefden, noemde men �devoten". Zij legden zich toe op praktisch gdosdienstig leven. Geert Groote, de burgemeesterszoon uit Deventer, in het memorieboek van het klooster, zooals wij boven zagen, zeer ge- prezen, was de leider van deze menschen. Hij wijdde zich allereerst aan de verbetering van den toestand der devote vrouwen. ,. Hij richtte zijn woning te Deventer in voor weduwen e�i be- hoeftige vrouwen, die geen kloostergelofte wenschten af te leg- gen, maar wel haar leven geheel aan God wilden wijden. Groote wenschte haar vroomheid praktisch te zien toegepast



		in verpleging van zieken en in handenarbeid; hier te Weesp, in het weven van lakens. Het is aan de geestesgesteldheid der �devoten" te danken ge- weest, dat ook in onze stad twee kloosters verrezen, waarin de theorie in praktijk werd gebracht, waarvan de Weesper-burgerij een paar eeuwen lang heeft mogen profiteeren. Ons opstel, dat onvolledig is, zou al te incompleet zijn, indien wij niet in het kort mededeelden, wat verder de lotgevallen van de Weesper-kloosters zijn geweest. Toen de regeering van Weesp zich in 1577 bij den Prins van Oranje voegde, besloten de Staten van Holland om de beide kloosters op te heffen ten bate van de Stad. In het Gemeente-Archief van Weesp bevindt zich nog de overeenkomst van 22 Juni 1580, waarbij de bewoonsters der beide conventen al hun bezittingen afstaan aan de stad. In den aanhef leest men: �Wij burgermeesteren, Schepenen ende Raden tot We- �sip, doen kont ende maken kundig, allen en eenen iegelijk �dien 't behoort, dat voor ons gekomen zijn: Mater Pro-

			St. Bartholomeus Gast-, Wees- en Armenhuis te Weeso.



		8 �curatricks ende de gemeenen Conventualen van St. Jans �Evangelisten dezer Stede, bekennen te zamen ende een �ieder van hen byzonder, dat zij met goede opzet ende vrije �willen beraden zijnde, gegeven hebben ende geven mits de- �zen, de armen schamele weezen ende weeskens dezer stede �ende Carspel alle heuren roerende ende onroerende goe- �deren, niets uitgezonderd. ..." Terwijl aan het slot wordt: �gecondici�ert", dat de Weezen-voogden haar uit den Wee- �zen goederen, onderhoud (zullen) doen, tot discretie van �Burgermeesteren ende Gherechten dezer Stede in den tijd �zijnde, zoolang zij op ter aarde leven". Deze overeenkomst is getrouwelijk uitgevoerd: de Weesper- nonnen, die dit wenschten, zijn door de Stad tot aan hun dood onderhouden. In de rekeningen van het Gasthuis uit dien t:ijd kan men zien, dat de uitgaven ongeveer � 40.� per jaar voor iedere non be- droegen. Enkele nonnen keerden in de wereld terug. Zij maakten gebruik van de vrijheid hun gelaten om over het genot van hunne eigen goederen te beschikken, overeenkom- stig het Besluit van de Staten van Holland van het jaar 1577. Een gedeelte van het �Nieuwe Hof" js in 1612 tot weeshuis ingericht en doet nog heden als zoodanig dienst; een ander ,deel heeft vele jaren tot school gediend. Opmerking verdient, dat op het kaartje van 1551 duidelijk te zien is, dat het tegenwoordige weeshuis toen reeds als gasthuis in gebruik was. Een gedeelte van het �Oude Hof" is later inge- richt tot Burgerweeshuis, de gebouwen aan het Groote Plein. Een ander deel werd bestemd tot Spinnerij van de Hervormde Diaconie en ging in 1819 in handen van particulieren over. In den Raad der Gemeente Weesp van 26 Februari 1839 werd een verzoek van de Heeren Papegaay en van Achter, om een steenen schoorsteen te mogen plaatsen op de Grobbe, toegestaan �voor 't daarstellen eener stoommachine" tegen � i.� precario per jaar. Met den handenarbeid was ,het toen gedaan, de stoom deed zijn intocht in het voormalig klooster. Tot 1850 werd in dit gebouw een tapijtfabriek gedreven. In dat jaar kocht Coenraad Johannes van Houten de spinnerij



		en vertimmerde haar tot cacaofabriek, wat wij als bekend mo- gen veronderstellen. Zoo was dan ten slotte een middeleeuwsch convent, waarin devote, van de wereld verstorven volgelingen van Geert Groote hunne litani�n aanhieven, omgezet in een fabriek, die het nede- rig stadje Weesp bekend zou maken over de geheele wereld. Weesp, Mei 1928. A. VAN BEEK.



		De belegering van het slot Kronenburg in 1672 door de Franschen, waarna zij een inval doen in de Loosdrechten.

			Niets had den opmarsch der Franschen kunnen tegenhouden.. Ze waren nu in Utrecht. Daarom hadden de regenten van Amsterdam het Huis Kro- nenburg doen bezetten met twee compagnie�n voetvolk onder de kapiteins Bouman en Witsen. De bedoeling hiervan was, Utrecht op deze manier te benauwen en den toevoer van hout en turf te beletten. Door deze bezetting kreeg men bovendien macht over Nieu- wersluis en werd hierdoor meer meester over het Ronde Veen bij Loosdrecht. ' Al heel spoedig hadden de Franschen dit in de gaten. Zij wa- ren, zooals we reeds zeiden, meester van Utrecht en besloten nu tot een verovering zoowel van het Huis Kronenburg als van het Slot Loendersloot. En zoo gebeurde het dan, dat op den eersten Augustus 1672 de Hertog van Luxembourg derwaarts trok.... �en trocken mede langs de wegh van Mertensdyk, 80 karren �van Vivres en Ammonitie van oorlogh, die haer s nachts neder- ,,leyden in Westbroek; ock wierde een gros gecommandeert na �Hilversum, waar mede de Hertogen van Enguin en Luxem- �bourg selfs trocken met sich voerende 8 a tien stukken Canon, �veel Wagens en karren met kruyt, Loot, Lonten, Biesbruggen, �Storm-leeren, Schoppen, Spaden, Houweelen en als wat tot die �materie dienstig is". Met behulp van de kanonnen begon al spoedig de belegering. Deze brachten zooveel schade toe aan het muurwerk, dat de be- legerden genoodzaakt werden de verdediging van uit de kelders te voeren. Van uit de kelders werden nu de Franschen begroet, wat een honderdtal van hen het leven kostte, terwijl twee schui- ten vol gekwetsten werden weggevoerd.



		12 Toch bemerkte Kapitein Bouman al heel spoedig, dat de Fran- schen steeds meer wonnen ondanks hun verliezen. Hij trad daar- om op een gegeven oogenblik naar buiten om te onderhandelen over de overgave van het Huis. Spoedig werd men het eens en de Franschen wilden Inaar zoo het slot binnenstappen. Tot hun niet geringe verbazing vonden zij evenwel de deur gesloten. Kapitein Witsen namelijk was niet van plan het slot over te geven. Maar toen de Franschen riepen, dat Bouman het Huis bij capitulatie had overgegeven en zij bij weigering zouden wor- den opgehangen, smeten de soldaten in de kelders hun geweren neer en wilden Kapitein Witsen niet langer gehoorzamen. De bezetting werd gevangen genomen en naar Utrecht gevoerd, terwijl het Huis met behulp van buskruit verwoest werd. Op den 28sten September trokken de Franschen Loosdrechi binnen. Hoewel de inwoners de plundering voor een groote som afgekocht hadden, hielden de Franschen er huis als barbaren. �Het was haar neit genoeg dat de Inwoonders haar, na allen �vermogen tracteerden, maar sy pionderden de huysen van allen �imboel, de Schuyren van allen voorraad en de Stallen mitsga- �ders het veld van Bestiaal 't welk toeging met Sulken verwoet- �heyt, dat sy al 't gene sy niet mede konden slepen, vernielden �en veel bestiaal onthalsden en in 't water werpen. .. . dewelke �aanslagen noch jonkheyt, noch ouderdom, noch sexe, noch �ziekte, noch dood. Want sy beroofden de Kraam-kindertjes van �haere luyeren, de stok-oude en jonge vrouwen, sowel als de �mannen van haer nootsakelyke kleedinge tot het hemd incluys: �de sieke en kraamvrouwen van haare bedden en deksels: de �dooden van haar dood-gewaet, en de Roomsche kerken van haa- �re ornamenten en sacrifien". �Behalve dit alles most het vrou volk en de teedere maagden geweld in hun eere lyden". Een en ander geschiedde door troepen, rechtstreeks, zooals boven vermeld werd, onder bevel Van den beroemden Luxem- bourg, die te 's Graveland zijn verblijf hield �op de Hofstede van den Heer Irgens". i De gezindheid van dezen beroemden veldoverste moge blijkt uit het feit, dat hij zich en 'ziyn staf aldaar �tot zijn vermaak'' liet bedienen door een hovenier in Adamskostuum!!} Hilversum. J. SCHIPPER Jr.



			De Franschen in de Vechtstreek 1672�16 3

		In het jaarboekje van Niftarlake 1924 heb ik een aaneenge- schakeld verhaal gegeven van den inval der Pruisen in de Vecht- streek in 1787. Ik had toen het voornemen later 'hetzelfde te doen met den inval van de Franschen in 1672�1673. Kort daarna kocht ik echter op een auctie te Leipzig een curieus 12° boekje getiteld: �Frantz�sische Tyranney, das ist Auf richtige und warhafftige Erzehlung der abscheulichen Grausamkeiten, welche die Frantzosen zu Bodegrave, Swammerdam, Nichte- vecht, Waverveen, Abcoude und anderswo in Niederland, Zeit wahrender Kriegs Unruhe ver�bet. Alles getreulich aus Frant- z�sisch und Niederlandischer Sprache im Hochteutsche �ber- setzet, mit schonen Kupffern gezieret, und zum Druck bef�r- dert. Im Jahr Christi 1674". Door wien en waar het is uitgegeven staat er niet bij, in elk geval is het een jaar na de gebeurtenissen verschenen. Het is verdeeld in 3 stukken. Het middenstuk (40 pagina's) behandelt een groot gedeelte van de Vechtstreek. Natuurlijk is veel van wat daarin voorkomt ook uit Nederlandsche werken bekend, maar het aaneengeschakelde verhaal, uit Nederlandsche en Fransche bronnen samengesteld, geeft een uitstekend over- zicht van al de ellende, waaraan de vroegere bewoners van de Vechtstreek zijn blootgesteld geweest, al zou het verhaal nog met verschillende bijzonderheden, vooral betreffende de dorpen dichter bij Utrecht gelegen, vermeerderd kunnen worden. Ik vond het eigenaardig om het geheele relaas in de oude Duitsche spelling over te nemen. Baambrugge, Juli 1289. J. G. TH. GREVENSTUK.



		fd;ettli#m

	Brannee/

©te ^m«\|�^n in t^m«i Vi^t/ i(. ohm time &hm^



			Historische Erzehlung, der Frantz�sischen Tyranney, etc.

		Nachdem die Frantz�zische Macht im Jahr Christi 1672 mit einer greulichen Wuht in Niederland eingefallen, und sicli, ver- mittels eines Accords, der Stadt Utrecht versichert hatte, da be- vestigte sie den vornehmsten Sitz ihrer Herrschafft daselbst in selbigen Conquesten. Es konnten aber diese grimmige Leut ihre tyrannische Art nicht lange verbergen, kamen demnach den 2. Augusti gedachten Jahrs nach Loenen und als sie Kronenburg, welches ein Schlosz an demselben Dor f f und an der Vecht gelegen, �bermeistert hatten, da fielen sie gleach einem schnellen strom, in das vorgedachte Dorff, welches sie desselben und folgenden Tages raubgierig auspl�nderten; Wie sie dann auch einige Ta^ hernach und uachmals wieder in verschiednen Z�gen gethan, und unterdessen sehr rasend und grausam mit denjenigen, die ihrer Gewalt nicht entfliehen konnten, gehandelt haben. Aber die Innwohner zu Loosdrecht (ist ein Dorff, dardurch man wol zwey Stunden zu gehen bat, und auf einer H�he gele- gen), aus Furcht gegen die Frantz�sische Macht in diesen Con- questen gen�htiget Salvegarde einzunehmen und Brandschatzung zu bezahlen (vor welche eine merckliche Summa in Septembris 1672 auf gebracht wurde) schienen der Raserey und Grausam- keit der Muhtwilligen Frantzosen zu entgehen; Und zwar umb so viel desto mehr und eher, weil der Hertzog von Luxenburg Mitwoch den 5. October 1672, ihre Deputirte, welche mit einer andern mercklichen Summa Gelds ankamen, mit verwunderli- cher Bezeugung einer sonderbaren Freundschaf ft empfienge, und Erweisung seiner Begierde und Liebe zum abgepreszten G^lde, auf seine Brust schlagend und andere fr�liche Minen machend, mit gegebener Hand angelobte, das ihnen nicht die geringste Un- gelegenheit angethan werden soUte, zu dem Ende ihnen k�nffti- gen Sonnabend zu vollkommener Sicherheit, Siegel und Brief dar�ber mitgetheilet werden. Ich bitte euch aber mercket doch



		i6 alhier, wie viel auf die Worte und Verspreohung eines so machtigen Hertzogs zu vertrauen seye. Am eben selbigen Sonnabend, nemlich den 8. obangeregten Monats sahe man ein machtig Kriegsvolck auf der Hilversum- schen Heyde; von dar eine Trouppe von hundert Reitern auf Loosdrecht ankame, welche sich gar freundlich stellend, im vorbeyziehen jederman vermahneten, sich nit zu f�rchten, noch aus Furcht einiges Gewalthatigkeit etwas zuf luchten, dieweil kei- nem Menschen einiges Leyd soUte zugef �get werden. Indem aber die Leute von Kortehoef, durch den Vortheil den sie an denen nahe beym Dor f f stehenden Kornm�hlen hatten, angemahnet, ihnen den fernen Durchzug gantzlich abschlugen, so musten sie wieder zur�cke kehren; Worauf sie sich nahe bey der Kirche desz alten Loosdrechts verschantzeten. Desz folgen- den Tages, und ferner vom Mond- und Dienstag brachen nicht allein die jenigen, so aufs neue von der H�he kamen, sondern auch die jenigen, so vorhero im Dorff waren, mit groser Furie und Verwegenheit zum pl�ndern, und ihrer gewohnten Raube- rey und Grausamkeit los. Unterscbiedliche Haussassige wurden mit schr�cklichen Drohungen und hef ftigen Schlagen gezwungen ihr eigen Vieh aus dem Stall zu f�hren, und den Feinden zum Raub zu �beriassen. Aus dem gantzen Dorff seynd mit genauer M�he 20 K�he davon gebracht worden; Alles aber, was sie am Vieh nicht mitnehmen k�nnten wurde abgestochen und wegge- worffen. Sie erwiesen auch ihre Grausamkeit als wilde Bestien an denen Menschen, derer etliche nicht nur ein, sondern wol zum andern und drittenmal von ihnen gantzlich entkleidet und nackend aus- gesuchet worden. Viel so ihre Flucht �ber das unter Wasser ge- setztes Land nahmen, konnten auch daselbst dem Gewalt der Frantzosen ,nicht entwischen, sondern waren, im Wasser stehend, gezwungen ihre Kleider diesen Ohnmenschen zum Raub zu �beriassen. Kein Alterthumb noch Jahre wurden verschonet, ja keine alte Weiber von 80 Jahren, deren eine fast eine halbe Stund nackend muste f ortgehen, bisz sie endlich ein zerlumptes Kleidlein fande, darmit sie sich, so gut sie konnte, bedeckte. Frauenpersonen, die Jahr und Tag krank gelegen, und schon mit dem Todte gerungen, wurden ihrer Ober- und Unterbetten beraubet, dasz sie also unbedecket liegen musten. Ja eine krancke