|
JAARBOEKJE
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
„NIFTARLAKE"
1929
|
||||||
|
ELECTR. DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDE GEACHT 231 — UTRECHT |
||||||
|
L. S.
Hierbij zenden wij ons lye jaarboekje de wereld in.
De geschiedenis en verdere bijzonderheden van de Vechtstreek
leverde weder voldoende kopij. I^jij ineenen, dat de stof in wele jaren nog niet uitgeput zal zijn. Aan de schrijvers der artikelen betuigen wij onzen imrtelijken
dank, in het bijzonder aun ons nwdelid J. Schipper Jr., die zoo vriendelijk was bij zijn artikel over Loosdrecht de cliché's van de interessante afbeeldingen te geven, en aan ons medalid Joan Vis, die zich de laatste jaren beijvert om een uitgebreid verslag van onze excursies te versclmffen. De Redactie van het jaarboekje:
J. G. Th. GREVENSTUK.
Dr. D. A. W. H. SLOET. Mr. Ds. J. W. VERBURGT. September 1929.
|
||||
|
BESCHERMHEER.
Dr. H. TH. s'JACOB,
Commissaris der Koningin in de Provincie Utrecht. |
|||||||
|
BESTUUR.
|
|||||||
|
Mr. Ds. J. W. VERBURGT, Leiden, Voorzitter. \
J. G. Th. GREVENSTUK, Baambrugge, Secretaris. j-j
Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude, Bibliothecaris. j ^
J. D. BASTERT, Breukelen, Penningmeester. f r-
W. H. KOOMANS, Heemstede. \ w
L. SCHIETHART, Vreeland. ' "*
Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN, Doorn.
JAN VAN DER LIP, Utrecht. A. VAN BEEK, Weesp. V. L. Baron VAN BOETZELAER, te Twello.
M. ONNES VAN NYENRODE, te 's-Gravenhage.
J. WARMOLTS, te Kortenhoef.
E. A. H. A. VAN DE VELDE, te Loenen.
N. BASTERT, te Loenen.
Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN, te Loosdrecht.
Dr. A. M. HARTOG, te Maarssen. : 7
Mr. W. H. KÖHLER, te Maarssen.
Mr. W. B. WESTERMANN, te Maarssen.
E. G. WENTINK, Aerdenhout.
KEES VALKENSTEIN, te Vleuten. F. C. C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN,
te Zuilen.
Jhr. Mr. C. DEDEL, te Abcoude. Dr. J. J. F. STEIJLING, te Maartensdijk. |
|||||||
|
LEDEN.
|
|||||||
|
Abcoude:
Ds. G. G. J. Bleeker,
Jhr. Mr. C. Dedel. C. F. Jonkhart. C. M. L. Kouw.
W. F. Pape. W. H. van de Poll.
H. van Raan,
Joh. Rentinck.
Past. Dr. D. A. W. H. Sloet.
J. Trouw.
Joan Vis.
S. G. van der Werff.
Aerdenhout:
E. G. Wentink. Alkmaar'.
Mej. J. W. H. Spruit. Amsterdam:
G. Ansoul.
A. J. Boom.
K. H. Broekhoff.
Mr. A. Ie Cosquino de
Bussy.
Mej. G. van der Bijl. L. W. Doude v. Troostwijk. Jan W. den Duijn. P. Jansen Hzn. Mr. Dr. N. J. C. Kappeyne van de Coppello.
P. A. Kater. H. L. Klein. D. van Lankeren Matthes.
|
J. H. Roosenschoon.
H. F. L. Schöler. Mej. J. Sickesz. D. Straus.
Mr. P. L. de Vries Feijens.
Wouter Westerhoud. Ankeveen:
P. J. Eijma.
E. R. D. Schaap.
Arnhem:
Mr. W. F. E. Spiering. Baambrugge:
Mej. D. van Doorn.
J. G. Th. Grevenstuk. Mej. Wilh. F. Grevenstuk. C. P. de Groot. Ds. H. Haselager. R. L. Otten. Mr. L. R. Otten. F. Rijke.
A. Schoenmaker.
Mr. J. Schoenmaker. G. van Walbeek.
Baarn'.
Jhr. J. Hooft Graafland.
P. E. Tegelberg. Batavia:
Prof. Dr. A. Grevenstuk.
L. A. H. Houtman. |
||||||
|
vil
|
|||||||
|
Bennebroek:
J. C. Brand Jr. ' Bilthoven:
D. R. Buma.
VV. J. P. Suringar.
Breukelen:
J. D. Bastert.
D. J. M. Bianchi.
Johan Bleeker. St. Breuninghoff. A. H. Colenbrander.
A. H. Doude van Troostwijk.
H. Feringa.
Herm. v. d. Grift.
C. G. Hoekstra.
G. C. Hoekstra.
Mr. M. P. Th. a Th. van der
Hoop van Slochteren.
Dr. D. M. Hoogland. C. de Joncheere. W. J. Jonker. E. B. van Julsingha.
J. Kasteleijn. P. Land.
H. J. van 't Lindenhout.
A. H. Loeff.
C. W. Matthes. Hans Matthes. Jac. Molenkamp. Deken P. W. A. Pieck. Ph. J. Schippers. Dl. K. de Snoo.
Mevr. S. A. de Snoo-Sillevis.
B. G. P. Verbiest.
W. J. Vos. Mej. J. M. E. Willink van
Collen. Mej. M. E. Willink van Col-
len. C. W. Wüstenhoff.
|
|||||||
|
Bussum:
Jan de Grijs.
Bern. L. A. M. v. Ogtrop.
Culemborg:
J. van Holthoon. Deventer:
Past. W. M. A. van Rijn.
I ■;
Doorn:
Jhr. J. K. Lampsins van den
Velden. Driebergen:
Jhr. P. P. de Beaufort. ' s-Graveland:
Mr. D. J. A. Baron van Ha-
rinxma thoe Slooten. 's-Graveiihage:
Bureau der Rijkscommissie
voor de Monumenten. M. Onnes van Nyenrode.
Mevr. A. Portengen—van
den Broeke. Groningen:
Kapelaan F. J. Schoemaker. Haarlem:
C. Maarschalk.
Mevr. Marie C. van Zeggelen.
Heemstede:
W. H. Koomans. |
|||||||
|
VIII
|
|||||||||||
|
Mr. H. P. Loggere.
L. L. Posthunia. T Schuit. E. A. H. A. van de Velde.
Jan de Vries. G. J. Weijland.
W. H. Willms. Loenerslool:
Pastoor B. J. Brouwer.
Ir. E. Middelherg. Loosdrccht:
Prof. Dr. K. H. Bounian.
P. J. Houtzagers. Mevr. Kappeyne van de Coppello-Wijgers.
Jhr. Q. J. van Swinderen. Jhr. C. H. C. A. V. Sypesteyn W. Voogsgeerd. Maarssen:
R. H. Dricssen.
A. M. Hartog. F. Hoosemans.
L. G. James. G. A. Ie Jolle.
J. M. de Muinck Keizer.
Mr. W. H. Kohier.
Dr. A. R. van Linge.
A. T. Plomp.
Pastoor A. E. Rientjes.
J. B. Scheuer.
J. G. Suring.
C. W. E. van Voorst van ■
Beest.
J. P. van Voorst van Beest, C. E. Wolff. Mr. W. B. Westermann. Wybren Wijmstra. |
|||||||||||
|
Hilversum:
D. de Bree.
Ds. J. van Bruggen.
C. L. Heek.
A. Roland Holst.
Mevr. A. J. Kardux- ten
Hoepen.
J. Kardux. Generaal-Maj. E. Luden.
C. Metzelaar. P. A. Pijnappel. J. Schipper Jr. Hoorn:
U. G. Dorhout. |
|||||||||||
|
Houten:
Mr. H. J. J. Scholtens. Kockengen:
B. Calissendorff. Kortenhoef'.
J. Warmolts. Krommenie:
P. van Walbeek. Leiden: - ^
|
|||||||||||
|
Mr. Ds. J. W. Verburgt.
Dr. F. C. Wieder. Loenen:
N. Bastert.
Goswin H. Boner.
G. J. Dokkum. ''
H. Hissink.
J. M. C. van Kempen.
|
|||||||||||
|
IX
|
|||||||
|
Maarsseveen:
Dr. A. M. Venker.
H. Schoenmaker Ezn. Maartensdijk :
Dr. J. J. F. Steijling. Munstersclieveld:
Pastoor J. J. Swildens. Ne derhorst-den-B erg:
C. A. de Bree.
Dr. A. van Dongen.
A. J. Middag.
Mevr. C. A. Pos—Kofoed.
G. Graaf Schimmelpenninck. Nieuwersluis:
Th. W. Blijdenstein.
B, H. Blankenberg.
Mr. W. J. Doude van Troostwijk.
Douair. A. Baron de Girard
de Mielet van Coehoorn. Mevr. Wed. Mr. V. H. van
Notten-Doude van Troost- wijk. Th. j. Verrijn Stuart.
Nigtevecht:
M. H. Laddé.
Ds. G. van Veldhuizen.
Oosterheek:
Mr. E. van Beusekom. Rotterdam:
Bibliotheek der gemeente
Rotterdam. |
Soerahaia:
Mr. Dr. L. Fr. H. J. Schöler. Twello ;
V. L. Baron van Boetzelaer,
Utrecht:
J. B. P. Biegelaar.
Dr. C. Broeksmit. Dr. Ch. M. A. Bijleveld. J. H. M. A. Doude van Troostwijk.
Pastoor L. J. v. d. Heijden. Jhr. Mr. J. Hooft Graafland. Pastoor Dr. W. G. J. van Koeverden.
H. van der Lip. Jan van der Lip. Jhr. Dr. L. H. Ouarles van Ufford.
A. Ph. Ridder. Mr. W. C. Schuylenbuig H. J. Smits. Vinkeveen:
J. L. Thielking. *• ' ' Vleuten: ■- *' >
Kees Valkenstein.
Vreeland: ,.
A. S. B artstra.
C. Blatt.
P. J. C. Blatt.
Dr. L. Dijkstra.
G. Ph. Ittmann.
C. A. Lion Cachet.
J. Pik.
L. Schiethart.
|
||||||
|
X
|
||||||||||||||||
|
IVijk bij Duurstede:
B. SchoenmaJcer. Zeist:
I. A. Lantsheer. Zuilen:
F. C. C. Baron van Tiiyll
van Serooskerken. Zwolle:
Dr. G. A. B. Fijn van Draat DONATEURS.
Utrecht:
Dr. H. Th. s'Jacob. |
||||||||||||||||
|
l-Veesp :
A. van Beek.
W. A. van Dockum.
G. Eykelhoff.
Th. j. Houtman.
H. de Kloet.
J. G. Nordemann.
E. W. Raadsheer.
N. Smit Jzn.
Weesperkarspet:
J. C F. Bletz. |
||||||||||||||||
|
Amsterdam:
Mr. R. H. Erdmann. |
||||||||||||||||
|
's-Gravenhage:
Mr. Dr. F. A. C. Graaf van
Lynden van Sandenburg. BEGUNSTIGERS.
|
||||||||||||||||
|
Abcoude:
D. van TeeseHng. B aambrugge:
G. Feringa.
W. C. SmuHng. |
||||||||||||||||
|
Brcukelen:
J. H. M. Janse.
Ds. C. J. H. Verweijs.
|
||||||||||||||||
|
IN MEMORIAM.
|
||||||||||||||||
|
"Th. Moinat, Arts te Abcoude.
J. Houtman, Gemeente-secretaris te Rhenen.
*Ds. H. Th. Barbas te Brummen, vroeger Herv. predikant te Vreeland. , , ; ^. Th. E. Gr evenstuk te Baambrugge.
*Lid sedert de oprichting van het Genootschap. ;
|
||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG
|
|||||
|
Den 6den Juni 1928 werd de jaarlijksche Algemeene
Vergadering gehouden in het Hotel ,,de Kampioen" te Nieuwer- sluis, alwaar 21 leden tegenwoordig waren. Het gebruikelijke jaarverslag werd door den Secretaris uit-
gebracht en de Penningmeester deed rekening en verantwoording van zijn gehouden ,beheer. De rekening werd door de heeren van der Lip en Weyland
iiagezien en accoord bevonden. Na eenige besprekingen werd besloten een excursie te houden
naar Rhenen en Wijk bij ^Duurstede. De heeren Jan van der Lip te Utrecht, J. H. van 't Lindenhout te Breui<:elen en J. Houtman te Rhenen, werden benoemd om deze excursie voor te bereiden en te regelen. Verder werd nog besloten weder een jaarboekje uit te geven
waarvoor reeds verschillende artikelen waren ingezonden. Dank zij de deugdelijke voorbereiding slaagde de excursie
uitstekend, waarvoor de commissie een bijzonder woord van lof toekomt. Ons medelid, Joan Vis, was zoo welwillend weder een uitgebreid verslag van den tocht voor ons vorig jaarboekje samen te stelilen. Het jaarboekje verscheen als gewoonlijk en werd weder zeer
op prijs gesteld. Het was ditmaal zoo uitgebreid geworden, dat er meer dan icen jaar contributie door verslonden werd. Lezingen konden niet worden gehouden, omdat het moeilijk
was sprekers te vinden en bovendien is de communicatie in de Vechtstreek nog van dien aard, dat het bezoekers van lezingen niet gemakkelijk gemaakt wordt om lezingen in andere plaatsen bij te wonen en weer tijdig huiswaarts te kunnen keeren. De „hooge Vecht" bedreigt nog .steeds hetgeen van voor-
maiHge grootheiid nog over is. Het is te hopen dat er middelen mogen gevonden worden die het euvel beteugelen, zoo dat natuur- schoon en de historische overblijfselen van vroeger eeuwen on- gerept blijven. |
|||||
|
XII
Ons geacht bestuurslid, de HoogEerw. Heer Dr. Sloet, mochi
onder vele blijken van belangstelling zijn 50-jarig priesterschaj: herdenken. De Secretaris heeft hem persoonlijk daarmee gelul< gewenscht. Het ledental is weder aanzienlijk vermeerderd. Het Genoot-
schap geniet onverdeelde belangstelling en breidt zich steed? verder uit. Uitgebracht o]) de Alg. Verg. van 6 Juni 1929
te Nieuwersluis. De Secretaris:
J. G. TH. GREVENSTUK,
|
||||
|
Staat van Ontvangsten en uitgaven over het 17de Genootschapsjaar 1928
|
|||||||||||||||||||
|
ONTVANGSTEN.
|
|||||||||||||||||||
|
UITGAVEN.
*■ Jaarboekje 1928 ..........ƒ 696.54
Incassokosten, drukkosten, zaalhuur,
porti en andere kleine kosten . . . . „ 85.84
Batig saldo ............ „ 490.10 |
|||||||||||||||||||
|
ƒ 683.91
|
|||||||||||||||||||
|
Batig saldo ......
Contributies:
212 Leden .......
2 Leden a ƒ 5.—
I Lid ........
1 Lid voor 4 jr. in eens
5 Begunstigers 2 Donateurs.....
I Donateur......
|
|||||||||||||||||||
|
ƒ530.
10 3
10 5
20 5
|
|||||||||||||||||||
|
583--
|
|||||||||||||||||||
|
Batig saldo excursie 1928 ad.
Verkocht 2 Jaarboekjes a ƒ 2.50 |
|||||||||||||||||||
|
„ —-57
5-— ƒ 1272.48
|
|||||||||||||||||||
|
ƒ 1272.48
|
|||||||||||||||||||
|
Verslag van de Excursie naar
Vianen en Schoonhoven,
gehouden op Woensdag 24 Juli 1929. |
||||||
|
Voor de 17de maal kwamen een 50-tal leden en genoodigden
van het Genootschap Nif tarlake bijeen tot het houden van de jaar- lijksche Excursie, dit keer naar Vianen en Schoonhoven, beide stadjes gelegen aan de overzijde van de Lek, en hoewel zij eigen- lijk buiten het rayon van Ni f tarlake vallen, hebben zij toch de belangstelling der excursisten in hooge mate geboeid. Beide stede- kens zijn van hoogen ouderdom, beide hadden 'n groote beteeke- nis als vesting, de een meer, de ander minder. Beide hebben groote mannen en familiën binnen hun muren geherbergd en hebben daar veel liefde, steun en sympathie van mogen ondervinden. Beide steden hebben door hun voorname burgers 'n rol ge-
speeld in de geschiedenis des vaderlands en hebben als zoodanig reeds in de Middeleeuwen ook bijgedragen tot de wording en ontwikkeling van ons volk. Van die voorbije grootheid en macht en merkwaardigheid ge-
tuigen nog sommige (helaas niet vele) overblijfselen. Zoo b.v. zijn van het vroeger machtige kasteel Batenstein te Vianen niet veel meer dan een poort en eenige muurstukken overgebleven. In hel werkje: „Langs de oevers van Lek en Linge" in 1883 uitgege- ven door F. D. J. Moorrees, Predikant te Vianen, wordt Baten- stein beschreven als 'n slot, dat in 1607 nog groot en schoon was, voorzien van hooge muren en torens. Doch verdwenen is 't, zoo- als zoovele grootheden uit de Middeleeuwen en lateren tijd. Doch laat ons hierover nu nog niet verder uitweiden, maar
eerst onzen tocht beschrijven. De ontmoeting op het Stations- plein te Utrecht was weer hartelijk als 'altijd. Het mooie weer droeg hier ook veel toe bij. In 2 prachtige en comfortabele autocars van de Fa. Hagenouw
ging de reis langs de boorden van den Vaartschen Rijn in de |
||||||
|
XV
richting Vreeswijk. Het oog wordt hier verzadigd door de rijke
natuurpracht; de buitenplaatsen Oude Gheyn, Hardenbroek e.a. met hun donkere lanen, dicht geboomte en smaakvolle tuinen, sappige weiden en zwaar-dragende boomgaarden, maken deze streek tot 'n ,,Dorado". Daartusschen baant zich de zilveren stroom, doorkliefd van groote en kleine schepen, deinend en dobberend en wiegend, ook hijgend en zwoegend als trekpaarden voor 'n zwaren last. Aan de oevers troont de industrie, zoodat dien geheelen aanblik 'n pronkbeeld geeft van Neerlands wel- vaart. G^en wonder, dat er in zulk een omgeving een prettige geest onder de excursisten heerschte ! Toen de auto's de schipbrug over de Lek tusschen Vreeswijk
en Vianen gepasseerd waren, werd het stedeke Vianen door de slanke Lekpoort binnengereden. Vanaf de brug is de doorkijk door de oude poort naar de stad schitterend, en eenmaal binnen de veste ziet men de breede lange Voorstraat, met aan beide kanten de regelmatige huizenrijen, als een boulevard voor zich uitgestrekt, ingesloten aan de uiteinden door Lekpoort en Her- vormde Kerk. Deze oude Poort is het eerste historische monument bij de in-
trede van het stadje. Ze is opgetrokken van rooden baksteen en reeds in 1450 gerestaureerd. Met haar uitgekraagde achtkante- hoektorentjes, haar schilddak met vensters, open torentjes, klok en spits, maakt zij aan beide zijden een aangenamen indruk. In den doorgang zijn nog gleuven zichtbaar van een vroegere val- deur. Vlak voor het Raadhuis stapte het gezelschap uit. Dit gebouw
imponeert door zijn uit hardsteen opgetrokken slanken voorgevel, dateerende uit de 15e eeuw. Het is voorzien van kruiskozijnen, waarboven spitsboogvelden, het Gothische maaswerk hiervan is, vermoedelijk door den tand des tijds, leelijk gehavend. Boven den hoofdingang staat geschreven: ,,Audi alteram partem", ver- taald: „Hoor ook de tegenpartij". Dit is nog uit de dagen dat hier de Rechtbank in gehuisvest was. De achter- en zijgevels van het gebouw zijn opgetrokken in baksteen. Het gezelschap werd door den burgemeester, den heer S. Hoo-
genboom, namens het Gemeentebestuur officieel ten stadhuize ontvangen. Z.Ed. Achtb. heette Niftarlake welkom en zeide dat Vianen^ de stad der Brederodes, wel een ouden naam heeft, doch zeer veel van dat oude is verloren gegaan. Ook is een groot ge- |
||||
|
XVI
deelte van het oud-archief naar Dettmold in Duitschland over-
gebracht. De heeren van Dettmold zijn nog steeds heeren van Vianen. Het Gemeentebestuur doet alle moeiten om nog te be- waren, wat van eenig belang kan zijn uit historisch oogpunt, zoo o.a. de oude steenen met inscriptie. Spr. wijst vervolgens op een in de Raadszaal hangend oud schilderstuk, voorstellende het roemruchte Slot Batenstein in zijn oude glorie. Dit doek stelt voor de huldiging van Walraven III, Heer van Brederode in 1591, het is geschilderd door den Haarlemschen schilder H. C. Vroom (1566—^1640), de eerste Nederlandsche schilder, die zich heeft toegelegd op schepen en zeegezichten. De Burgemeester toonde nog andere portretten o.m. van
Reinout III (1493—1556) Ridder en Deken van het Gulden Vlies Raadsheer van Keizer Karel V; Toan Wolfert v. Brede- rode, van 1641 tot 1655 Veldmaarschalk over „het volck van „oorloghe te peerde en te voet", geschilderd door J. Nason, 1644. Spr. geeft nogmaals de verzekering, dat het Gemeentebestuur
alle moeiten neemt om, wat nog is, te behouden en mocht het daarbij hulp noodig hebben, Niftarlake is een groote vereeniging, spr. hoopt dan niet tevergeefs een beroep op moreelen steun te mogen doen. De heer Mr. Ds. J. W. Verburgt, Voorzitter van het Genoot-
schap, dankt den Burgemeester voor de hartelijke ontvangst en welwillendheid aan het gezelschap getoond. Spr. meent te zien, dat de Burgemeester, nog slechts heel kort hier, liefde heeft voor zijn stad en het hare. Spr. hoopt, dat hij in zijn plannen tot verbetering van een en ander moge slagen. Hierna werd onder leiding van den Burgemeester het raadhuis
bezichtigd. Van het stadhuis begeleidde de magistraat het gezelschap naar
het gebouw van het waterschap De Vijf Heerenlanden. De 5 Heerenlanden waren oudtijds: Vianen, Arkel, Leerdam.
Hagestein en Everdingen, die met elkaar 'n gezamelijke regeling hadden getroffen voor den Watergang de Huibert. De Secretaris dezer stichting gaf eenige uitlegging van het
ontstaan en verloop derzelve, toonde daarbij de stichtingsacte uit 1284, een document nog in zeer goeden staat, duidelijk lees- baar en voorzien van vele wapenzegels. Ook viel te bewonderen de groote kristallen drinkbeker, waarop wapens geslepen waren, dateerende van 1770; een zilveren beker, notulenboekje 1775 e.d. |
||||
|
XVII
Na den heer Secretaris 'n complimentje gegeven te hebben
voor zijn vriendelijke gastvrijheid, werd het gebouw weer ver- laten. Vervolgens werd de Hervormde Kerk bezichtigd, het middel-
punt der stad en een trotsche herinnering uit de middeleeuwen, de eeuwen van hoogconjunctuur in handel, nijverheid en wel- vaart en niet 't minst van vrome kunstzin en milddadigheid. Wandelende langs de breede Voorstraat^ waaraan nog ver-
schillende fraaie antieke geveltjes te bewonderen zijn, vormt de Groote Kerk aan 't einde der straat, a. h. w. de afsluiting van dit wijdsche stadsgedeelte, dat ook in 'n moderne groot-stad zou kunnen liggen. , De kerk is geheel uit rooden baksteen opgetrokken in de
15e eeuw. De toren, gebouwd in 5 slechts weinig inspringende verdiepingen, verheft zich fier en slank in de lucht, een kleine spits dekt het vierkante gevaarte. De kerk zelf bestaat uit middenschip en kruis (transept), omstreeks 1650 gerestaureerd, een aangebouwde kapel tegen de noordzijde waarin grafmonu- ment van de familie Brederode, in 1480, uitgevoerd in z.g. zeep- steen, en in 1872 gerestaureerd. In de kerk, die maar gedeeltelijk gebruikt wordt, zijn nog een paar koorhekken in Renaissance- snijwerk, jammerlijk is hier overheen een laag gele verf gesmeerd, zoodat het origineel schoone grootendeels verdwenen is. Zoo heeft men ook de ranke lijnen van het metselwerk op meedoogenlooze wijze met de witkwast bewerkt. Hopelijk zal dit nog weer eens hersteld worden. Ds. Wachters, Predikant bij de Herv. Gemeente, was zoo
vriendelijk de gids der excursisten te zijn en gaf van een en ander een duidelijken uitleg. Lang werd er stilgestaan bij het grafmonument van Reynout van Brederode en Philipp. v. d. Marck, zijn echtgenoote, die overleden resp. in 1556 en 1549. Dit monument, alsmede een steenen altaar met zwaar beschadigde reliëfs worden in het noorderportaal piëteitvol bewaard. Ver- der draagt veel antieke kunst in deze kerk het stempel en de nagedachtenis der Brederodes. Zoo o.a. de Wapenspreuk in oud-Spaansch: Antos muerto
que mudado! (Eer dood dan veranderd); en in de Grafkapel in 't Fransch: L'adieu me tue,
Une m'est tout. |
||||
|
■ XVIII
Voldaan door het bezichtigen van zooveel oude schoonheid
uit lang vervlogen tijden, werd van deze kerk en van haar vrieiidelijken Dominé afscheid genomen. Hierna leidde de Burgemeester het gezelschap rond door de
stad, toonde het eenige sierlijke antieke trapgeveltjes, fraaie gedenksteenen en de resten van het machtige slot Batenstein, v/aarvan alleen de hoof d])oort en eenige muren over zijn. Op deze plek, klassieke bodem mag het wel heeten, verhief
zich eertijds de sterke burcht der heeren van Brederode. In de middeleuwen was het omgeven door hooge dikke muren.
Even machtig en trotsch als schoon en heerlijk lag het daar aan de Lek, die zijn voeten met het blauw-groene water bespoelde. Het bevatte vele groote en kleine zalen en vertrekken, keukens, kelders, stallen, bergplaatsen, tuinen en dreven. Daar hebben gedurende eenige eeuwen de geslachten der edele Brederodes gewoond en geheerscht. Naast de fouten en gebreken, die hen — evenals zoovelen hunner ras- en standgenooten — aankleef- den, hebben zij ook 'n werkzaam aandeel in de stichting en wording en ontwikkeling van ons eigen vrij en onafhankelijk volksbestaan gehad. De Heeren van Arkel, de Graven van Buren en Culemborg
waren daarin meermalen hun trouwe bondgenooten. Hoewel de Brederodes vanaf de iie eeuw zetelden in Ken-
nemerland —■ de ruine Brederode bij Haarlem is er nog 'n vage 'herinnering van — zijn zij in 1418 naar Batenstein verhuisd, door het huwelijk van Walraven v. Br. met Joanna, erfdochter van Vianen en Ameide. Sindsdien hebben zij daar gewoond, tot 1725, toen de laatste mannelijke telg gestorven was. En daar alle rechten op de vrouwelijke linie overgingen, werd de echtgenoote van de laatste vrouwelijke nazaat. Graaf Frederik Adolf van der Lippen te Detmold, eigenaar. Vandaar dat de heeren van Det- mold tevens nog heeren van Vianen zijn. Bekend zijn van de Viaansche heeren: op de eerste plaats, als
een der oudsten van hun geslacht Walraven, in 1367 Stadhouder van Friesland voor Albrecht van Beieren; daarna Gijshrecht, bisschop van Utrecht verkozen, doch in 1482 door David van Bourgondiè verdrongen; dan Jonker Frans v. Br., de stoute aanvoerder der Hoekschen, waartoe de Brederodes behoorden. Naar hem werd de Jonker-Fransenoorlog genoemd. Een 15 d'eeuwsch dichter zegt van hem: |
||||
|
XIX
„Frangois, Ijroeder tot Brederoede, hooch gheboren;
Niet oudt van daghen, noch groot van goede, Na groote saken heeft hi willen sporen, maar...... maar......
't Hadt beter ghelaten geweest, dan so beproeft."
Hij + in 1490.
Verder moet nog genoemd worden Hendrik, (zoon van Rei-
nout Hl en Philipp. v. d. Marck), die een groote rol in den tijd der Hervorming heeft gespeeld, door zijn strijd voor de Neder- landsche vrijheid. Hij behoorde onder de edelen, die in 156Ö het bekende „Smeekschrift" aan de Landvoogdes Margaretha van Parma aanbood; ook had hij aandeel in den Beel''enstorm van Augustus 1566. Door de geschiedschrijvers wordt hij niet erg gunstig beoor-
deeld. Groen van Prinsterer noemt hem ,,de man, wiens zeden zeer los en verkeerd waren", terwijl Motley hem met den weinig vleienden naam van ,,feestvierder" aanduidt. Alberdink Thym, die respect had voor de goeden onder de Batensteinsche heeren, beschrijft Hendrik als „een onhebbelijke Brederoo; die een over- bekende, maar weinig eervolle rol speelde". In 1568 stierf hij. 36 jaren oud. Na hem mogen nog vermeld worden Lancelot, zijn halfbroeder,
een Watergeus, die in 1573 binnen Haarlem sneuvelde, en Wal- raven ambassadeur van de Staten. Het geslacht bloeide niet en in 't begin der i8e eeuw waren er geen directe mannelijke afstammelingen meer. Zooals reeds gezegd telde het kasteel Batenstein in de middel-
eeuwen geducht mee in de rij der sterke burchten. Een teekening van omstreeks 1600 doet zien dat het toen nog groot en machtig, maar ook tevens schoon en sierlijk was. Een andere teekening van de hand van Isaac l'Echevin, ten jare 1632 tuinman bij Brederode, geeft een platte grond van het slot, waaruit blijkt dat tuinen en alles in Franschen stijl was aangelegd, keurig en goed onderhouden. Een hooge toren, gelijk aan die van de Lekpoort, doch hooger en zwaarder dan deze, stak boven de gebouwen uit. Deze toren noemde men de Sint Paul of, in den volksmond: Simpol-toren. In 1697 werd Batenstein door 'n zware brand geteisterd, en
na dien nooit meer geheel herbouwd. En toen in 1725 het mannelijk geslacht der Brederodes uit-
|
||||
|
XX
gestorven was, werd het slot door de Staten van Holland en
West-Friesland gekocht voor ƒ 860.000.— en voor staatsdoel- einden gebruikt. Een gravure van 1749 vertoont het als 'n half- gesloten vesting. In 1794 deed het dienst als ziekenhuis, magazijn en kazerne. De Staten verzuimden het noodige onderhoud te doen verrichten, zoodat het langzamerhand verviel, totdat het in 1829 als afbraak verkocht werd. In de nabijheid van Batenstein, in het Viaansche bosch, heeft
nog 'n ander slot gestaan, n.1, Ameliastein, schoon en sierlijk, doch niet zoo groot als eerstgenoemde. Het werd in 1562 ge- sticht door Hendrik van Brederode, voor zijn gemalin Amelia van Nieuwenaar. Het moet in pracht en praal en sierlijkheid niet voor andere
onder gedaan hebben. De dichter zingt er van:
„Ameliastein, dat op Hendriks last gesticht
„Om zijn adeldom voor weinig sloten zwicht. En als hij door de tuinen en parken en hoven wandelt, dan
welt hem de lyriek naar de lippen: „Men ademt niet dan amber en kaneel,
,,De wijngaard hangt vol rijke muscadellen, „De snoeplust vlamt op karsen en morellen". Het kon echter den tand des tijds niet weerstaan en werd
tegelijk met het vaderslot in 1725 aan de Staten verkocht. Er is niets meer over dan 'n steenen fontein. Sic transit gloria
mundi! Van hier leidde de Burgemeester de excursisten door de stad
naar het Raadhuisplein terug. Hier en daar werden oude trap- geveltjes bekeken, eenige merkwaardige gevelsteenen, oude steenen pompen e.d. Nadat nu Mr. Ds. J. Verburgt een dankwoord aan den Burge-
meester en zijn tevredenheid voor het genotene had gesproken, vertrok het gezelschap vandaar naar het volgend doelpunt Schoon- hoven. En voort ging de tocht langs de zilverblauwe Lek, zich kronkelend als een lint tusschen de breede uiterwaarden. Het bij uitstek vruchtbare landschap, is betooverend door de sappige wei- den en het grazende vee, en wordt gestoffeerd door houtrijke la- nen en dichtbegreoide boomgaarden met eventjes blozende vruch- ten. De hooischelfjes leken als zandhoopjes en de huizenrijen als blokkendoozen, overheerscht door naieve torenspitsen. |
||||
|
XXI
In Schoonhoven aangekomen werd eerst in hotel Belvedère
de inwendige mensch versterkt. Een heerlijk zitje op dit hooge terras, schoon vergezicht op de beneden stroomende Lek, waar doorheen de stoom- en motorbooten, stoutmoedig klieven en de ranke zeilbootjes wiegelen als blanke zwanen. Druk is hier de scheepvaart voor handel en industrie, Hollands welvaren. Onder een gezellige en aangename kout deed de limch zich
goed smaken en de porties rose-blanke zalm hadden gretig aftrek. Natuurlijk, in Schoonhoven komen en geen zalm eten, zou gelijk staan met ,,aan 't Hof komen en de Koningin niet zien". De Burgemeester van Schoonhoven de heer Mr. F. L. J. E.
Rambonnet, wachtte het gezelschap op en verwelkomde het in de oude veste, destijds de sterkste des lands. Schoonhoven, waarschijnlijk van ,,schoone hoven of haven",
heeft 'n oude en merkwaardige historie. De naam komt voor de eerste maal voor in 1234, toen Floris
IV, Graaf van Holland, een stevigen dijk liet aanleggen langs de Lek, van Amerongen tot Schoonhoven. De toenmalige heer- lijkheid behoorde evenals Gouda aan Heer Nicolaes van Catz. In 1280 verleende Jan van Nassau, bisschop van Utrecht, vrij- dom van tol voor 't gansche Sticht, waartoe ook Schoonhoven behoorde. Langzamerhand groeide de veste en spoedig was het Gouda voorbij gestreefd. Na den dood van Guy de Chatillons, graaf van Blois, kwam
de heerlijkheid aan den Graaf van Holland. Meermalen is er om het slot gestreden, soms op komisch-
dramatische wijze, zooals Meles Stoke in zijn omstreeks 1300 geschreven Rijmkroniek verhaalt. Het slot moet zeer oud ge- weest zijn, want rekeningen van het jaar 1312 wijzen hooge bedragen aan voor herstellingen, daar ,,et van altertom seer vervallen was". Waar het gestaan heeft weet men niet met juistheid te zeggen,
(het was in 1540 al verdwenen) men vermoedt aan 't einde der Lopikerstraat of in 't Noorden der stad, omdat de geschied- schrijver Van Berkum een toren gekend heeft op die plaats. Men vermoedde dat dit de kruittoren van het voormalige kasteel geweest moet zijn. De stad nam in bloei toe, in de middeleeuwen hadden handel,
nering en bedrijf 'n hooge vlucht genomen, zoodat het 'n plaats van voorname beteekenis werd. In dezen tijd, omstreeks 1400. |
||||
|
XXII
werd de St. Bartholomeuskerk gesticht, die verscheidene altaren
en vicariën bevatte; het interieur frappeerde door fraaie aan- kleeding en verzorgdheid. Van de rijke inkomsten stonden de burgers 'n groot gedeelte af voor onderhoud en versiering der kerk, alsook voor steun aan instellingen van weldadigheid. Tweemaal, in 1375 en 1518 is bijna de geheele stad door
brand verwoest geweest, de kerk bleef echter gespaard. Jacoba van Beyeren heeft er geruimen tijd verblijf gehouden
en veel aan de stad verbeterd. Bekend is voorts het lugubere verhaal over Albrecht Beyling, die door Gerard van Poelgeest ten jare 1425 levend werd begraven, vermoedelijk buiten de stad op de Molenwerf, waar tot vóór weinige jaren nog 'n oude molen gestaan heeft. Tegenwoordig wordt het geva! van Poe1- geest-Beyling in twijfel getrokken en zou hij toch niet aldus vermoord zijn! ? Twisten tusschen de Hoekschen en Kabeljauwschen waren niet
van de lucht, later in de i6e eeuw de beroeringen der Hervor- ming en Spaansche overheersching; de stad koos in 1577 defini- tief de zijde van den Prins. Ook hebben de Franschen in 1672 Schoonhoven belegerd, doch zonder succes. De i8de eeuw bracht nieuwen bloei, vooral de tapijtweverij
had 'n hooge vlucht genomen, ook de zalmvisscherij, koper- en zilversmeedkunst kwamen tot ontwikkeling. Even werd dit verstoord door den inval der Pruisen in 1787,
toen deze zich kwamen wreken over de aanhouding van de Duitsche Prinses Wilhelmina te Goejanverwellesluis. Nadien heeft de stad geen schokkende gebeurtenissen meer beleefd. Zie- daar in enkele trekken de geschiedenis dezer stad, door den heer Rambonnet terloops gememoreerd. Onder zijn leiding werd nu een bezoek gebracht aan de Her-
vormde Kerk, die thans geheel gerestaureerd wordt. De groote vierkante toren, van rooden baksteen in Gothischen stijl opge- trokken, helde door voortdurende verzakking over naar de kerk- zijde en de noordermuur zakte op den toren aan. Dit is nu ondervangen donr stevige bonton-steunberen tegen den toren te plaatsen, waardoor verder zakken voorkomen is. Nu is men aan 't schip bezig, later zal het koor verbeterd worden. Alles geschiedt op advies van Rijksmonumentenzorg, onder leiding van architect Kromhout te Rotterdam. De restauratie wordt verricht volgens het standpunt, dat alles wordt hersteld in den |
||||
|
XXIII
vorm zooals het gevonden wordt, dus niet zooals het vroeger
geweest kan zijn. De kerk is gebouwd in de 14e—15e eeuw en maakt een monumentalen indruk. De zware vierkante toren bestaat uit 3 geledingen: de onder-
ste is gebouwd omstreeks 1400 en heeft 'n rijk geprofileerden ingang; de middelste, ± 1500 voltooid, wordt bekroond door 'n balustrade en de bovenste is weer i V2 eeuw later klaar gekomen, na den torenbrand van 1650, terwijl de vierkante spits met peer dateert van 1747. Netteigenstaaude dit werk van 3^ eeuw, waarin het stijlbegrip meermalen wijziging onderging, treft de bouw toch door harmonische eenheid. Van de vele kunstschatten, die de kerk bezit, kon de burge-
meester ons momenteel niets laten zien, de schoon gebeeldhouwde Schepenenbanken, het fraai bewerkte Heerengestoelte, wapen- schilden e.d., alles was elders ondergebracht. Verschillende grafzerken worden in het hoogkoor bewaard,
zoo van den koenen zeevaarder Olivier van Noort, die van 1598—-1601 de aarde per schip omzeilde. Op zijn steen is 'n Latijnsche inscriptie aangebracht, die in Hollandsch vertaald luidt: ,,H.ier rust Heer Olivier, na Magellaan
„de vierde, die te scheep de aard is omgegaan. Daarnaast ligt Klaas Laurenss. Blom, die in 1549 den eersten windmolen van uit Holland in Spanje bracht. Zijn grafschrift is in 't Hollandsch geschreven: „Hier leyt begraven Klaas Lauwerense Blom, >
„Schipper van Gorcom,
„Toen hy oudt dertig jaereii „Toen is hij met een wantschip naar Spanje gevaeren.
,,En hy bragt uyt Holland aldaer „Den eersten molen ,,In het vijftien hondert negen en veertigste jaer". . ,
Sterft anno 1613.
Hierna werd het Stadhuis bezichtigd, waar ook de restauratie
nog in vollen gang is, helaas mag deze verandering nu juist geen verbetering heeten. Van het eertijds rijk versierde gebouw, met Gothische allures, is niet veel meer overgebleven dan een vierkante natuursteen-massa, met sombere vensters; ook het dak is er kaal afgekomen, alleen het ranke torentje is behouden. |
||||
|
XXIV
hoewel het ook eenige fraaie architectonische veeren heeft moe-
ten laten. Deze restauratie geschiedt ook onder leiding van Monumen-
tenzorg en de Raad heeft zich met het nieuwe plan vereenigd, niet con amore, maar ,,j3ar nécessité", omdat anders geen rijks- subsidie verkregen zou zijn. Terwille van de smeer...... Ook het interieur is er niet op verbeterd, boven oude Gothische
baksteenen gewelven tronen zalen en vertrekken in hyper- moderne kleuren en lijnen, eigenaardige combinatie, waaraan men eerst moet gewennen. Wellicht zal Niftarlake mettertijd nogmaals 'n bezoek brengen
aan Schoonhoven, als de geheele restauratie van Kerk en Stad- huis gereed zal zijn. Dan kunnen ook de antieke schatten, die in beide gebouwen ondergebracht zijn, bezichtigd worden. Nu was daarvoor geen gelegenheid. Wel hebben we het fraaie carillon hooren spelen, dat in 1775
is gegoten uit metaal van 'n kanon, dat de bovengen. Olivier van Noort op zijn schip had, toen hij om de aarde zeilde. Het carillon telt 38 groote en kleine klokken, die, in afwijking van het Mechelsche systeem, buiten om den klokkestoel bevestigd zijn. Het werd vervaardigd door Andreas v. d. Gheyn te Leuven. Op de grootste klok staat het merkwaardige opschrift:
„Mijn schor geloey op reis van dapperen van Noort, „Klinkt na een lange rust thans in een fraai accoord". En werkelijk dit is niet overdreven, de klank is helder, sonoor
en fraai. De beroemde beiaardier van Mechelen, Jef Denijn, heeft dit carillon als „zeer schoon" geprezen. In de naaste omgeving van het Stadhuis treft ons nog 'n
historische merkwaardigheid: op de Steenen Brug is 'n kring van klinkers gemaakt, waarin 'n zekere heks, Marrigje Ariens genaamd, in 1597 wegens tooverij geworgd en verbrand moet zijn. ,,Zy was oudt omtrent Zeventig Jaaren, gevanghen;
„vrywillig en buyten Banden van IJseren, beleeden „en bekent heeft, dat zy geleeden, omtrent 8 jaaren „gewoont heeft tot Viaanen, onder de Windmolen en „wesende genoegh disperaat van Arremoede." Voor den Rechter bekende zij meerdere menschen betooverd
|
||||
|
XXV
te hebben. De straf daarvoor bleef niet uit. Haar tooverzak
wordt nog in het Stadhuis bewaard. De stad doorwandelende kwamen we langs de Waag, van
baksteen gebouwd in 1617 en hersteld in 1758. De groote dubbele deuren zijn versierd met rijk Renaissance-snijwerk, terwijl aan den voorgevel 'n Zonnewijzer bevestigd is. Vervolgens het voormalige Stadskorenpakhuis, thans Nuts-
gebouw. Het heeft 'n mooien trapgevel van 1566. Daarna de Veer poort, staande aan de Lek, de eenige van de
4 poorten, die overgebleven is. Zij werd in 1601 ,van rooden baksteen in Renaissance-stijl op-
getrokken. In 1921 is zijl onder auspiciën van Rijksmonumenten- zorg gerestaureerd. Haar karakter en schoonheid zijn daarbij gaver behouden dan van de kerk en Stadhuis. De bovenverdieping der Poort is sinds eenige jaren ingericht
voor Toonkamer oftewel Expositiezaal voor de plaatselijke in- dustrie en nijverheid. Nu en dan wordt daar een tentoonstelling gehouden. In de cartouches aan weerszijden boven den boog aangebracht,
staat, of heeft geschreven jgestaan: „Tempore Cluyti Blockhusü Consulam — ' ■ '
„An. Dni 1601".
Vertaald: Ten tijde van Cluyt en Blockhuysen, Burgemeeste-
ren in 't jaar 1601. Onze wandeling verder voortzettende bezichtigden we antieke
gevels, gevelsteenen, stoepen, hekken uit de 17e en i8e eeuw, het Doelenhuis, een statig vierkant sober uitgevoerd gebouw, in 1618 gesticht voor maatschappelijke doeleinden. Thans is er ondergebracht het Kantongerecht en het Kantoor voor Waarborg voor gouden- en zilverwerken. In dit gebouw logeerde in 'I787 Prinses Wilhelmina van Pruisen, de echtgenoote van Stad- houder Willem V, na haar aanhouding aan de Goejanverwelle- sluis. Het bezoek aan de officieele stad was hiermede afgeloopen.
Een hartelijk dankwoord van den Voorzitter aan den Magistraat voor zijn groote welwillendheid aan het gezelschap betoond, was als uit 't hart der excursisten gegrepen. De laatste en bijzondere attractie bij deze excursie was het
bezoek aan de befaamde zilversmederij van Gebr. Hooikaas. Lijkt het misschien op 't oog 'n anachronisme dat een Genoot-
|
||||
|
XXVI
schap voor Oudheidkunde en Historie-onderzoek ook 'n Zilver-
smederij in zijn 'excursie betrekt, bij nader inzien is dit toch nog niet zoo heel ver uit de lijn van Niftarlake's streven. Immers de zilversmeedkunst is 'n zeer oude tak van Schoon-
hoven's nijverheid, reeds in de middeleeuwen hadden de edel- smeden een eigen altaar in de Kerk; daarna kwijnend, en weer bloeiend in de 17e en i8e eeuw. Hiet is dus ook 'n brok historie van deze stad, geestelijke en materieele tegelijk. > Schoonhoven bezit vele groote en kleine fabriekjes, doch de
fabriek van de firma Hooykaas is wel één van de, zoo niet de voornaamste. Door de heeren Hooykaas zelf werd het gezelschap in de fa-
briek rondgeleid. Getoond werd het ruwe zilver, zooals het op de fabriek komt, het smelten en gieten in staven op 'n gasvlam van 1200° C, het slaan en kloppen en pletten, vervormen tot groote en kleine voorwerpen in de meest denkbare vormen voor huishoudelijk en ander gebruik. Daar kan men zien wat een le- peltje, vaasje, mandje, kannen, schalen enz. langdurig en voor- zichtig en vakkundig moeten bewerkt worden vooraleer het zijn eindvorm gekregen heeft. De excursisten kregen den indruk, dat hetgeen in deze fabriek gepresteerd wordt, op hoog artistiek peil gesteld mag worden. De smaakvol ingerichte toonkamers geven 'n schitterend Ijeeld van het resultaat van deze schoom nijverheid. De Excursielider kon dan ook bij zijn dankwoord z'n groote
waardeering voor deze nijverheidsinirichting niet achterwege laten. De eigenlijke oudhedenbezichtiging was hiermede ten einde.
Restte den Voorzitter Mr. Ds. J. W. Verburgt nog namens allen zijn dank te betuigen aan de regelingscommissie, inzonderheid aan den heer Jan v. d. Lip, voor de uitstekende leiding. Daarna ging het weer langs de Lek door Utrechts gouwen
naar de haardsteden terug. ■ ;;■, Abcoude, Wijnmaand 1929. JOAN VIS.
|
||||
|
Romantisch verleden van
Over-Holland |
||||||
|
„Es ist eine alte Geschichte"
„doch hleibt sie immer neu......" Ongeveer twee jaar geleden bracht Dr. J. F. M. Sterck mij een
merkwaardig document uit het laatst der 17e eeuw, afkomstig uit een verzameling oude boeken en papieren die bij Frederik Muller in veiling waren gebracht. De fijne speurzin van dezen geleerde had hem. dadelijk doen inzien dat hij in het bezit was gekomen van een prachtig roman-materiaal. Of diezelfde speurzin hem ook op den goeden weg geleid heeft, toen hij mij aanspoorde die stof tot een roman te verwerken, zal uit de toekomst moeten Wijken. Mochten evenwel mijn krachten te kort schieten, aan die eervolle opdracht zóó te voldoen als ik zelf wel zou wenschen, zeker had Dr. Sterck aan niemand zijn vondst kunnen afstaan, die er meer genot van gehad zou hebben dan ik en zich dan ook met „hart en ziel" die er aan geven kon. Dat ik twee jaar lang het document bewaarde, het telkens
eens lezend en weer lezend zonder aan het boek t: beginnen, vind zijn oorzaak niet alleen in de omstandigheden, maar wel degelijk grootendeels in mijn overtuiging dat dit boek geschreven moest worden op de plaats der handeling zelve en slechts met de grootste reserve de pen mocht opgenomen worden om de per- sonen en toestanden uit zulk een ver verleden te doen herleven. En die plaats der handeling was zoover ik uit het document kon nagaan, de schoone Vechtstreek, een gedeelte van ons land dat mij altijd aangelokt had, maar tot nu toe onbekend was gebleven. April 1929 bracht mij eindelijk naar het terrein van onderzoek. Voorjaar kon men het niet noemen. Het sneeuwde nog en een gure wind blies uit het Noorden, maar allengs is de lucht opgeklaard, is de zomer gekomen en tegen het eind van Juli was ook mijn werk hier afgeloopen en moest ik weder terug naar eigen woonplaats. Toen was ook voor mij de lucht opge- klaard. Uit de chaos van sneeuwvlokken is het landschap te |
||||||
|
voorschijn gekomen, uit de ontelbare stoffige oude, vergeelde
archiefpapieren zijn de hoofdpersonen eindelijk verrezen en zij werden zoo levend, dat ik soms schroomde hun hartsgeheimen bloot te leggen en hen zonder 'ze te kwetsen met mijn fantasie te vereenigen. Ik vraag hen daarvoor vergeving, maar als ik hen toespreek mag ik ook niet vergeten de thans levenden te danken voor die herrijzenis na 250 jaar, een herrijzenis met al het lief en leed, de goede en slechte eigenschappen, de groote en kleine gevoelens uit de 17e eeuw. De thans levenden, zonder wier hulp het mij niet mogelijk
ware geweest een eenigszins getrouw beeld van dien tijd te geven, zijn de Heeren Archivarissen van 'de Gemeente en Rijks- archieven te Amsterdam en Utrecht, de Heeren Burgemeesters uit de Vechtstreek en de leden van het Oudheidkundig Genoot- schap „Niftaiiake", op wier vereerend verzoek ik dit kleine . overzicht schrijf. Het document mij doorDr.J.F.M.Sterck gebracht, gaf namen-
lijk aanleiding tot veel onderzoek, wilde de daaruit getrokken ro- man eenigszins op volledigheid en historische juistheidbogen. Het was een processtuk bevattende verschillende memories van aan- klager en verdediger ingediend bij den Hoofd-officier Mr. Jacoli Jacobsz te Amsterdam. De aanklager was zekere Jacob Poppe wonende op een ,,lustplaetse" omtrent de Nieuwersluys. Ver- dediger was de heer Frederik de With, die een zomerverblijf had te Loenersloot genaamd Slootwijk (Slotwijk). Deze kwam op tot ,,defensie van zijn zoone Francjois de With" die gedag- vaard was „over en ter zaake van het praetens vervoeren, seducuren, en verbergen van Margaretha Jacoba Poppe, mits- gaders het houden van de zalve, buiten de Magt, pligt en gehoor- saamheid van haare ouders". En daar de jonge de With '■) 'bijgevolg niet aanwezig was, zoo
kon Frederik de With „als deszelfs vader, niet afwezen, van Uw Ed.Agtb. met alle respect, des wegen e enig esclaircisseimnt te geven; zoodanig namentlik, dat daar uit handtastelik bevon- den zal worden, dat de voorsz. aangevangen proceduuren, onder reverentie, geheel en al sonder fundament syn". Deze toelichting die drie bladzijden groot formaat met kleine
|
||||||
|
.') De naam de With wordt nu eens met een t, dan met th of tt geschre-
ven. Het was de naam van den bekenden graveur en kaartendrukker te Am- sterdam. |
||||||
|
letter gedrukt beslaat, wil aantoonen dat Margaretha niet ont-
voerd is doch „uit eygen beweging, verkooren had haar Vaders Huys te ontwyken, en Francais de With Jimr niet kunnende aban- donneeren, voorts ook is gcvolgt". „Men voege daar bij, dat de enixe wille van Margaretha
Jacoba Poppe, in cas subject des te ez'identer is en de zaake ook des te meer buyten calange stelt; derwyl gemelde Margaretha Jacoba Poppe, sig, aan den zelven Francois de VVith, zeer hoog en dier hebbend verbonden, haar zelven te dier occasie verder c^iergegeven heeft aan een soort van tendresse, waerdoor den gemelden Francois de With de zaakc zeif geen meester zvas. ." Om zijn zoon verder te verdedigen, dien Frederik de With
als een ,,eerlyk en ordentelyk Jongman" voorstelt, ende van eene en de zelve Religie als gemelde Margaretha Jacoba Poppe, die bovendien „ook de verseekering heeft, dat hy tot de lasten z>an den Huwelyken staat", bij den Vader „meer ails 't nodige gereed zal vinden. . ■ ■" komen er meerdere getuigen op, wier verklaringen de eertijds goede verstandverhouding der families Poppe en de With moeten bevestigen en zoo het vreemde ge- drag van den Vader van Margaretha in het Jicht moeten stellen, daar hij den jongen de With meermalen bij zich ontvangen heeft en genegen scheen, terwijl hij een huwelijksaanzoek per- tinent afsloeg. ■ Een greep doende uit de vele acten noteer ik de volgende:
„Compareerden voor Jan Gysbertsz Drost en Symon Jansz.
van Carspel, schepenen tot Abcoude, Staten Gerecht, Aart Jansz, wonend op Slootwyk Jan Jansz. Tvmmerman, tot Loener- . sloot, en Jurriaan van der Burgh, Bakker tot Baambrug, de- zoelke verklaarden bij sculcmnelen Eede, ten verzoeke van de Heer Frederik de With en andere des behorende, dat hen Getuygen wel bewust is, dat in den Jare 1691 als wanneer de Heer de With de Hofstede Slootzvyk in Huur hadde, veel malen hebben ge- sien dat de Heer Frederik de With en de Heer Jacob Poppe. Sondags op Slootdyk ter Kerke komende, malkanderen seer be- J.eefdelyk en vriendelyk hebben bejegend, en dat veel tyden Juffrouw Margaretha Jacoba Poppe, door de Heer Fransiscus de With is opgepast, haar brengende somtyds hand aan hand aan de Wagen van haar Ew. Vader Jacob Poppe in presentie van de gantsche Gemeente die uyt de Kerk quamen, gevend- voor reden van wetenschap dat zy Getuygen, gaande op Sloot- |
||||
|
dyk ter Kerke, zelve met eygen oogen gesien hadden. Zoo
■waarlyk most h-aar Getuygen God almagtig helpen. Actum den 9 November 1693. Ouden-Styl. A. VEENMAN, Secretaris.
En de volgende:
„Op huyden den 6 Fehruary 1694. Compareerde voor my
David Stafmaker Varlet, Openbaar Notaris, by den Hove van Holland geadmiteert t' Amsterdam' resadjeerende, Adriaan Jacobsz. vander Voort, out 38 jaren, jegenwoordig woonende op de Reguliersgragt, by Willem de Gotter, Stal-meester, de- welke ten versoeke van de Hr. Frederik de Wit, en andere des noods synde, heeft verklaart ende geattesteert, hoe waar is dat de Heeren Joannes en Jacobus Poppe, soonen van den Heer Jacob Poppe, in 't laatst van den jare sestien hondert twee- en tnegentig, als in 't beginsel van den jare sestien hondert drie- en-tnegentig, dikmaal syn komen besoeken de Hr. Franciscus de Wit op een Teetje, Coffie, als and're Drank, daar by synde ordinary wat versnapering van Waafelen, Karstanien, Aard- Akers of anders speelende gemeenlyk in 't Tiktakbord of met de kaart^ synde dit dikmaals en ontellyke reysen geschiet, alte- mets wel tweemaal in een week, werdende diknaals in fijn Comperants presentie weder genodigt van de Heeren Poppe, ende dat hy Comparant de voorn. Hr. Francois de Wit ver- scheyde malen gebragt heeft aan de Huysinge van de Fleer Jacob Poppe voornoemt, ende des avonds omtrent acht uuren weder van daar gehaalt, by welke occasie hy comperant dan mede wel zag dat de voorn. Hr. Franciscus de Wit met de Juffr. Margareta Jacoba Poppe, en de Heeren daar by zijnde, 't sa- men danste, gevende voor redenen van wetenschap, dat hy com- parant als Huys-knegt van de Requirant doen zynde, in de ver- melde gelegentheden heeft gedient en opgepast, ,Oor en Oog-ge- tuygen van 't gene voorsz. geweest en alles bygewoont heeft, presenterende 't zelve des noods, nader te bevestigen. Alles opregt gedaan binnen Amsterdam, ter presentie van Jan Panne Smith en Pieter van School, als getuygen hier over gestaan. Ita Attestor D. STAFMAKER VARLET,
Nots.
|
||||
|
Frederik de Witt heeft zijn reservetroepen zelfs onder per-
sonen die in de prilste jeugd van Margaretha Poppe een rol spelen. Als getuigen werden in deze zaak opgeroepen Maria Vliegers oud 53 jaren, Huisvrouw van Jan Harmens Vogel- poel, die dezelfde Baker heeft gehad als Vrouwe Catarina Cromhout, Huisvrouw van Jacob Poppe, verklarend dat het haar zeer wel bekend is dat de ,,Baaker Marritje Hendriks" Me- vrouw Poppe „in 't zelve jaar 1673 in de kraam bewaarde van een dogter". Verder ,,d'Eerbare Kniertje Theunis van Egmont, ongehuwde
bejaarde Dogter", oud 51 jaren ■— eveneens „baaker" of kraam- bewaardster, doch nu in een ander jaar bij Mevrouw Poppe als er een zoon geboren is, welke Kniertje verklaart dat Margare- tha Poppe nu (in 1693) ^^^^ de twintig jaar oud moet zijn, want dat het kind in die dagen toen zij er bakerde „al mooy en soet begon te spreeken en over huys begon te loopen". Het zou te ver voeren de getuigenissen van alle personen
hier aan te halen, welke Frederik de With ter defensie van zijn zoon laat verschijnen. Hij schijnt even vasthoudend te zijn ge- weest als de Heer Jacob Poppe, die onvermurwbaar was en esn verzoek indient dat de proceduren met alle ijver voortgezet mocht worden, gevende ,,nader redenen en motieven dienend tot fon- dament van de Requeste" welke 13 bladzijden groot formaat klein gedrukt beslaan! Alle deze woorden hebben ten dosl Fran- cois de With te veroordeelen en „de ondergeschreve minderjarige dochter Margaretha Jacoba Poppe, weder onder de gehoorsaam- heyt van haar ouders" te brengen. Doch Margaretha blijft bij haar Francjois. Zij verklaart in
verscheidene brieven dat zij uit eigen beweging he!; ouderlijk huis verlaten heeft en „deshalven mijn Heer Franciscus de With seer vriendelijck versocht heeft „met haer te gaen". Zij verde- digt haar liefde tot het uiterste en smeekt haar ouders toch hun toestemming te geven. Roerend is de brief die zij uit het buiten- land naar huis schrijft, welke ook is opgenomen in deze me- moriën. Alderliefste Papa en Mama,
In desen Heyligen tijd kom ik my met een verootmoedigt en \-ermorselt herte schriftelijk voor U Ed. voeten nederwerpen: vastelijk betrouwende, dat 't kleyne Kindeken Jesus, wiens toe- |
||||
|
komste de H. Roomsche Kerke nu plegtelijk is herdenkende, een
straalken van fijn tederlijke en niet min goddelijke liefde in U Ed. beyder herte sal believen in te storten, en daar door U Ea. gemoederen soo gedweeg inaken, dat U Ed. goedertierentheyt zig eenmaal over een ongelukkig Paar, 't geen tot nog gelijk als Ballingen uyt Huys en Vaderland gints en weder heeft geswor- ven, sal believen te ontfermen. Ah! Papa en Mama lief, wist U Ed. eens hoe seer my 't verstaan van uwer beyder onpaslijk- heden, ja tot in 't 'binnenste van mijn ziel getroffen had? En kost ter contrarie, dese mijn swalcke Veder, de overgroote vreug- de en blijdschap, die de kennisse der herstelling van U Ed. bey- der gesontheyt my over eenige weeken bybragt. U Ed. te kennen geven ? En kon ik U Ed. daar-en-boven ons beyder wensch en begeerte, die wy hebben, om U Ed. uyt al ons hart en ziel te mogen dienen, doen geloven ? Wy leefde van nu of aan in volle hoop, dat U Ed. door een Christelijk mede-doogen ingenomen, ons Huwelijk ontwijfelijk soud toe-staan, en ons in 't kort in ons Vaderland laten wederkeeren. Ik kom dan met dit lief Kin- deken, 't geen wy nog van daag in 't Hoogwaardigste ontfingen, vereenigt, U Ed. op 't alder-onderdanigste smeeken en bidden, dat U Ed. 't misdrevene belieft te vergeven, en vergeten. Ey! laat dit kleyn Kindeken, die, zijnde God en mensch, ons men- schen (soo dra wy zulx uyt'er herte van hem verzoeken) ver- geeft, by U Ed. mijn kragtige voorspraak zijn; Hy verzoekt van U Ed. dat U Ed. vergeeft die geene, die U Ed. misdaan heb- ben, gelijk U Ed. wenscht vergeven te zijn: Onmogelijk is 't, dat U Ed. dit aan hem, die alles weet, siet, en regeert, kunt wey- geren. Erbarmt U Ed. onser dan bid ik U Ed. in sijnen Naam, en vergeeft 't misdaane, en laat mijn swakke ziel en lighaam door U Ed. goede gratie en gunste een nieuw leven krijgen: Stemt dog ons Huwelijk toe: laat ons niet langer, als Ballingen, vlug- tig zijn: en laat eyndelijk U Ed. barmhertigheyt door U Ed. ordre ons in ons Vaderland wederkeeren; waar toe wy den Al- mogenden onophoudelijk zullen .bidden, dat hy U Ed. sal belie- ven te bewegen, en U Ed. beyde in lange gesondheyt spaaren. Blyvende, naar onse hertsgrondige recommandatie, dien ik al- toos was, en sal tragten te blijven, Alderliefste Papa en Mama
U Ed. Dienstbereyde Dogter en Dienaresse MARGARETA JACOBA POPPEN. Geulen, den 3. November 1693. |
||||
|
Een nieuwe Rotterdamsche Courant van 20 Maart igo6 be-
spreekt onder de feuilletons, „oude boeken en papieren" toe- vallig deze oud-procedure en de schrijver die ook getroffen is door den inhoud, liesluit „Wat het einde is geweest van dit proces blijkt uit de stukken niet". Ik zou hun nu kunnen antwoorden dat na onderzoek op het Amsterdamsch Gemeente-archief ge- bleken is dat Francois en Margaretha in de maand Mei van het jaar 1694 ondertrouwd zijn te Amsterdam. Francois bijgestaan door zijn vader, Margaretha door de aanwezige heeren Schepe- nen, en dus niet met consent harer ouders. Dat de Heer Jacob Poppen twee maanden te voren was overleden en begraven is in de oude kerk te Amsterdam. Het geheel heeft dus een tragisch verloop gehad daar er moeilijk van een verzoening tusschen ouders en dochter sprake kan zijn geweest. Laat ons hopen dat Margaretha en Frangois althans gelukkig zijn geweest en zoo hun leed eenigziiis vergoed werd door hun trouwe liefde. Een belangrijk punt bleef gedurende het onderzoek altijd,
waar ergens, die ,,Lustplaetse omtrent de Nieuwersluis" gelegen had ? Dat het geen onaanzienlijk heerenhuis moest geweest zijn, zelfs grooter en aanzienlijker dan het reeds bekende Slootwijk. (Slotwijk), bleek reeds uit de memories der twee heeren, waarin een zekere trots van Jacob Poppe niet te ontkennen viel; later ook uit de archiefstukken waardoor ik gewaar werd dat Jacob Poppe, coopman tot Amsterdam, kleinzoon van den rijken burge- meester te Amsterdam, wonende in het prachtige huis De Gulden Steur, op den Kloveniersburg\^al, ook op zijn ,,lustplaetse" aan de Vecht zeker weelderig ingericht moest zijn. Na zes weken ijverig zoeken, helaas zonder resultaat, redde
een briefje van den Heer W. Doude van Troostwijk, wiens familie zulke uitgebreide bezittingen aan de Vecht heeft, mij uit de onzekerheid. De Heer Doude van Troostwijk, die door den kunst- schilder N. Bastert van mijn mislukte pogingen tot onderzoek naar Poppe's woonplaats gehoord had, was zoo welwillend in zijn archiefschat te gaan zoeken, met het resultaat dat ik in zijn woning, hem naar aanleiding van het briefje, bezoekend, ver- schillende waardevolle documenten vond uitgespreid, allen be- trekking hebbend op den Heer Jacob Poppe. Deze documenten kwamen uit het archief van.... Over-Holland! Het geduld werd dus wel beloond! Wie had durven denken dat Margare- tba's liefdestragedie zich op die prachtige plaats had afgespeeld ? |
||||
|
8
De namen „Hofstede van Heer Jacob Poppe", of „Lustplaatse
aan de Vegt", zelfs (zooals ze eenmaal in een notarieele acte ge- noemd wordt), „De Plaetse ter A" deden dit niet vermoeden. De naam Over-Holland schijnt de plaats later na den tijd der familie Poppe (die waarschijnijk de eerste bewoonster was), gekregen te hebben. „Plaetse ter A" zal zij genoemd zijn naar de aangren- zende landen van ter A, die grootendeels in het bezit waren van de Heeren Cromhout, broeders van Mevrouw Poppe geb. Crom- hout. De leenbrief waarvan wij hier een afschrift geven, getuigt er
van dat de Heer Jacob Popi>e reeds in 1676 op Over-Holland woonde en zijn oudste zoon Joannes zijn leenvolger werd. Leenbrief voor de Heer Johan Poppe omtrent een halve Mr.
knts aan syn Hofstede verheelt. Wij Johan Ortt, Heere van Nijenrode Breuckelen & c/a, doen
kondt, dat Wij behoudens ons ende een yder sijns rechts, door Johan de Haas onsen Stathouder der Leenen, na voorgaande op- dracht in onsen handen gedaan door Sr. Gerard Block als Gemag- tigde van wijlen de Heer Johan Poppe, vermogens Procuratie in dato den 4de May nieuwen Styl 1694, — voor den Notaris Dirck van der Groe en seekere getuygen binnen Amsterdam ge- passeerdt ende in onsen Leenregistre mede geregistreert ende ten versoeke van denselven Gemaghtigde, na overlijden van de Heer Jacob Poppe, wederom verlijt en verleent hebben, verlijen ende verleenen mits deese, den Heer Johan Poppe voornoemt als desselfs outste Soon en Leenvolger met omtrent een halve mor- gen Lants voor desen geweest synde soo hennip als hout-lant en nu aan 't Zuyd-eynd van desselfs Hofstede verheelt geleegen onder Loenen Staten-Gerecht, aan de Vecht, daar ten suyden Sr. Sybrand de Flines als man en Voogt van Juffrouw Agneta Block, met omtrent vyf Morgen lants mede leenroerigh aan on- sen huyse Nyenrode en ten westen de gemeene heerewegh naast gelandt en geleegen syn in voegen syn voornoemde Vader Zaalr. daarmeede verleent is geworden op den 3de Juny des Jaars 1681 : Te houden hy ende syne Nakomelingen van ons ende van onsen Nakomelingen Heeren en Vrouwen van Nyenrode tot eenen goe- den onversterffelyken Erf leen; te verheergewaden als 't ver- schynt of versterft met eenen roden Sperwer. Ende hierop heeft Sr. Gerard Block, in qualité voorschreven, ons, in handen van |
||||
|
onsen voornoemden Stadthouder huid eedt en manschap van
trouwen gedaan na behooren. Hier waren by, aan en over Fre- derick Mencke en Jan Joosten van Ryn als Leenmannen, 't Oir- konde hebben wy deese met ons Segel bevestight, op onsen Slote Nyenrode den 27e April des Jaars X zes E vier end' negentigh. J. DE HAAS Stathr.
Ook de volgende acte getuigt:
In 1699 Compareerden den .19e May voor den notaris Dirk
van der Groe Vrouwe Catharina Cromhout, wed. ende boedel- houtster van dhr. Jacob Poppe ter eenre en den Heer Matheus Chitti ter andere syde, en verkocht de eerste comparante aan den tweeden „sekere hofsteede en plantagiè met sijn huysinge, betim- merte, bepotingen ende beplantinge door in en opstaand met om- trent ses en dartigh morgen lants. . • • ende noch een halve mor- gen leenroerigh aan den huyse van Nieuwenrode door de voorn, heer Jacob Poppe gekocht van Joffer Agneta Blocq huysvrouw van dh. Sybrand de Flines alles gelegen onder den gerechte van Loenen, belant ten oosten de rivieren de Veg'ht, ten westen de heer Cromhout, ten suyden de Evenaars Dyck, en ten noorden de weg na Aasteyn.... Over-HoUand, de heerenhofstede aan de Vecht was dus in
ieder geval in het bezit van de Heeren Jacob en Joannes Poppe van 1676 tot 1699. Ik kan dit vluchtig overzicht van Over-Holland in het laatst
der 17e eeuw niet beter besluiten dan bij den dank die ik reeds uitsprak aan de leden van het genootschap Niftarlake, van wie ik ontelbare waardevolle inhchtingen over de mij nog onbekende Vechtstreek kreeg, ook nog dien te voegen aan de Heeren Doude van Troostwijk die mij op buitengewone wijze van dienst waren en de Heeren Bestuursleden der Vereeniging „Het Utrechtsch Landschap" die mij toestonden op Over-Holland zelf, in den mooien Vechtkoepel te werken. Het verblijf op het thans verlaten landgoed, dat op een nieuwen bewoner wacht, heeft een onvergetelijken indruk op mij gemaakt en de vreugde daarvan zal hoop ik natrillen in mijn boek. Juh 1929. M. C. VAN ZEGGELEN.
|
||||
|
De Weesper-Zwanendrift
|
||||||||||||
|
o, Vechtstroom met uw blanke zwanen,
Uw vogels, visschen en geboomt. Uw hofsteen en uw schoonen lanen. |
||||||||||||
|
Alom met wel
|
't>
|
gras omzoomd!
|
||||||||||
|
Op den 4en April van het jaar 1410, dus ten tijde van Jan van
Beieren, arresteerden Schout, Schepenen en Raden van Weesp een reglement, waarnaar de Schutters zich te gedragen hadden. Naast plichten verkregen de verdedigers van de stad ook rech-
ten, zoo b.v. de opbrengst van den ,,wijntap" en de vrije vis- scherij in het Sint Anthonies vischwater. Dit vischwater werd om de drie jaren ten voordeele van de
schutterij verpacht. In den loop der jaren werden daaraan nog eenige voorrech-
ten toegevoegd w.o. de opbrengst van den zwanendrift. In de rekening van den rentmeester van Gooiland, van 1547,
berustende in |het Algemeen Rijksarchief komt, voor het eerst, een post voor, wegens ontvangst van 8 schellingen van de Stad Weesp voor het mogen houden van twee paar zwanen in de grachten. De post werd als volgt beschreven:
„Reeckeninge Adriaens Stalpart van den rentmeesterschip-
„Generael van Goylant met alle den toebehoerten van dien „van eenen geheelen jaere beginnnende primo January XVc „ende XLVI Stilo Curie ende eyndende Ultimo Decem- „bris XVc ende XLVII beyde de dagen incluz. „Van 'die van de Stede van Weesp, die geconsenteert is
„tot wederseggen te mogen houden in;de graf ten derselver „stede twee paer broedende zwanen mets jaerlicx voor 't ,,zelve consent telcke Martiny betalende tot proffijte van „de Keyser die Somme van Acht .scellingen van twee groten „Vlaems den scelling. |
||||||||||||
|
II
,,Hier van eenen jaere desselfs consent gevalle Martiny
„in den winter XVc ende zeven en vertich, die selve -VIII S." ...,.-: , Het schijnt dat deze vergunning tot moeilijkheden met den
kastelein van het slot te Muiden aanleiding heeft gegeven. Althans men leest in het register der ,,Appointementen van
de Rekenkamer van Hollandt VI 1551—1565" eveneens berus- tende in het Algemeen Rijksarchief, een acte voor Vincent van Lebensteyn, baljuw van Goylandt „beroerende 't houden van twee paer zwaenen in den graften der Stede van Weesp, den burgemeesteren aldaer opgeseyt": „Alsoe den burgemeesteren off schutterije der stede van
„Weesp gegundt es geweest, tot wederzeggen van de luyden ,,van de rel<eningen in den Hage te mogen houden in den „graften derselver stede twee par broedende zwaenen mits „jarelicx daer vooren betalende acht stuvers ende dat de „voorsz. van de rekeningen geadverteert zijn, dat de caste- ,,leyn van Muyden, Vincent van Lebesteyn, als in pachte „hebbende de zwaendrifte van Goylandt dicwils questie heeft „tegens den voors. regierders op 't bevrien van de voorsz „zwanen, soe eest dat de voorsz. van de rekeningen den „voorn, burgemeesteren ende scutterie den pacht van de „voorsz. twee paer zwanen upgeseyt hebben ende daervan „ontslagen hebben ende ontslaen bij dezen. „Ende sal de voorz. Vincent van Lebesteyn boven de
„lopende pacht van de zwanerie van Goylandt jaerlicx be- „talen in handen van den rentmeester van Kennemerland in „den tijt zijnde twaleff Stuvers. „Actum ten bureele van de rekeningen in den Hage
„XVHIen Decembris XVc Zeven en vijftich". Het is den schrijver van dit opstel niet gelukt te vinden, wan-
neer de stad Weesp opnieuw vergunning heeft gekregen om zwanen te mogen houden, doch het staat vast, dat in de i8e en in de eerste helft van de 19e eeuw de zwanendrift in Gooiland geregeld door de Stad Weesp werd gepacht. In het archief van Weesp is nog een vergunning te vinden van
1787, van den volgenden inhoud: |
||||
|
12
,,De Gecomitteerde Raden van de Edele Grootmogende
Heeren Staaten van Holland en West-Vrieslandt hebben op 't verzoek bij Requeste aan Haar Ed. Mog. gedaan bij ofte van wegen Burgemeesteren en Regeerders der Stede Weesp na daarop alvorens gediend geweest te zijn van 't schriftelijk advies van den Rentmeester Generaal van Noord-Holland, Kennemerland en Brederode in 't Zuiderkwartier Mr. Chris- toffel ten Dam aan de voorsz. Burgemeesteren en Regeer- ders van Weesp, wederom, opnieuw voor eenen anderen tijd en termijn van vijf agtereenvolgende Jaaren, die ingaan zul- len met den len Januari des jaars 1788 als wanneer haare nog lopende Pagt zal komen te expireeren, in pagte gegund en gegeeven, gunnen engeeven haar in pagt bij deezen, de Jonge Graauwe ongemerkte Zwaanen in Gooyland, zoodanig zij deselve tot nu toe in pagte hebben gehad mits Jaarlijks daarvoor betaalende ten Comptoire van den voorn, ofte an- der in den tijd wesende Rentmeester Generaal van Noord- Holiland, Kennemerland ende Brederode in 't Zuyderkwartier de Somme van Twee Ponden te 40 grooten 't Pond Vrij geld, daarvoor caveerende ten genoegen van den voorn. Rent- meester die daar af in Ontfang zijner Reekening heeft te verantwoorden daar des behoord. Ende zullen zij voor de Expiratie der voorn, vijf Jaaren
verdere Prolongatie moeten koomen te versoeken op Poene van dubbel de Pagt te zullen moeten betaal en. Gedaan in den Hage den 4e December 1787.
Ter ordonnantie van de Gecommitteerde Raaden G. R. EMANTS.
Na den Franschen tijd werd deze vergunning verleend in:
,,In naam van Z.M. den Koning, door den Opperjager-
meester van Z.M. opperhoutvester van de Noordelijke Pro- vinciën, die, gelet hebbende op het verzoek van hun Edel- achtbare Heeren Burgemeesteren der Stad Weesp, verleent aan denzelven akte van registratie voor een Zwanendrift te Weesp ingaande met den Jaare 1820". Gelijk men weet, is de zwaan een legendarisch dier, dat reeds
bij onze heidensche voorouders hoog stond aangeschreven, om- |
||||
|
13
dat, naar zij geloofden, de Valkyriën, de maagden in Walhalla,
zich soms als blanke zwanen op stroomen en meeren vermeiden. ?Iet werd daarom als een ernstig vergrijp beschouwd wanneer
iemand een zwaan doodde; het kon immers gebeuren dat men in den zwaan een Valkyrie trof. Nog lang echter nadat men in 't voormalig Niftarlake van
geen Valkyriën meer af wist strafte men den moord op een zwaan gepleegd even streng als een moord aan een mensch be- gaan. Ook te Weesp deed men dat. In 1768 verscheen er een Publi-
catie van den volgenden inhoud: „Alzoo de Heeren Schout, Burgemeesteren en Schepenen
der Stad Weesp in ervaring zijn gekomen, dat de Eyeren van deeze Stads-Swanen veeltijds worden weggenomen en gestolen, waardoor de voortteeling' van deselve werd ver- hindert en dat ook somtijds de Swanen zelf werden wegge- voert en dat dezelve niet weder in het Swanenhok te voor- schijn komen, hebben tegen dit misbruyck strekkende tot ruine van deeze Stads-Swanendrift, zijnde een praerogative van de Grafelijkheid aan deeze Stad geconcedeert, willen voorzien en derhalven goedgevonden te statueren en wille- keuren bij deze: Dat niemand de Eyeren van de Stads-Swanen zal mogen
amoveren, wegvoeren of kwetsen ofte eenige van de Swanen mishandelen, dooden of wegnemen op poene, dat de over- treders dezer exemplaaiiijk, zelfs aan den lijve, na bevin- ding van zaken, zullen worden gestraft, belovende wijders een premie van 50 guldens aan die geene, die de overtreders dezes zal aanbrengen, zoodanig, dat in handen van de Justi- tie geraakt en van het faiet werde overtuygt. Deze gearresteerd bij mijne Heeren de Schout, Burgemees-
teren en Scheepenen den 7 May 1768. In kennisse van mij Secretaris
M. VAN MARKEN.
|
||||||
|
Tot zoover de geschiedenis van de Weesper-zwanendrift in
het verleden. Thans ten besluite nog een enkel woord over het heden.
|
||||||
|
IJ.
Tot omstreeks het midden der 19e eeuw werden er in Weesp
van stadswege zwanen gehouden in de grachten. De regeering van de stad berustte toentertijd ongetwijfeld bij
achtenswaardige mannen, doch zij hadden blijkbaar weinig ge- voel voor tradities en geen oog voor het schoone aspect eener stadsgracht bevolkt met zwanen, want zij schaften de zwanen af. Totdat een lid van ons genootschap op de gedachte kwam on;
een poging te doen te tra:hten gedaan te krijgen de traditie van eeuwen weder in eere te herstellen. Hij wendde zich daartoe in Juni 1926 met een gedocumenteerd
adres tot den Gemeenteraad en mocht het genoegen smaken, dat met aligemeene stemmen werd besloten om op het verzoek gunstig te beschikken. Op den len April 1927 deden ,,vroolijke waterdieren" hun in-
tocht in de gemeente en strekken sindsdien tot verlustiging van oud en jong, vooral nu de ,,wijze beesten" voor de instandhou- ding van hun geslacht hebben gezorgd en thans met drie jongen het voorkomen van het stadsbeeld op gelukkige wijze verfraaien. Weesp, Juni 1929. A. VAN BEEK.
|
||||
|
Uit de historie van Loosdrecht
|
|||||
|
't Loosdrechtsche...... wijde velden met vogelgejoel, blin-
kende plassen_ eindelooze verten. Daar, waar schoonheid is in de sprake van den stuivenden wilg, van den omhoog-j Gelenden kie- vit, en waar telkens weer gehoord wordt 't lied der vernieuwing, van 't eeuwige mysterie, dat wonderlijke verten ontsluit...... 't Loosdrechtsche.... Jand Ivan de watersport!!
Meer is er niet van te vertellen. Toch wel. Maar dan moeten
we eenige (jaren terug, (tot den tijd, toen Loosdrecht een in- dustrie bezat, wier voortbrengselen nu nog een zeer hooge w2Larde vertegenwoordigen en voor welke een liefhebber thans nog schatten betaalt! We bedoelen: „DE FIJNE PORSELEIN- FABRIECQ" VAN DEN PREDIKANT-DICHTER-FA- BRIKANT JOANNES DE MOL IN 1778". Laten we beginnen met enkele bijzonderheden omtrent hem
mede te deelen. Hij was een zoon van Petrus de Mol, predikant te Midlum-
Jisp en Middelburg. Na de voltooiing zijner studie werd hij in 1749 predikant Jte 's Gravenpolder om dn 1753 naar de Oude Loosdrecht te gaan. Den 8sten April 1753 deed hij daar zijn in- trede, na 'des morgens bevestigd te zijn door Ds. iWillem Lode- wijk Pielat, predikant te den Haag, die als tekst koos Ps. 84 vers 5. De intreetekst was Openbaringen 3 : 18. Onze dominee had 2 kinderen, een dochter, Alida Clara, tiie
gehuvi^d is geweest met Jacobus van Loo, predikant te Dotmarsum en een zoon Huybert. Deze ontvoerde buiten weten van haar vader den 24sten October 1783 de minderjarige Bregitta Cor- nfcla Phillippina d'Ablaing. Daardoor kwam Huybert in aanra- king met het gerecht, wat blijkt uit een brief van het gerecht van Utrecht aan dat van Ysselsteyn. Nu iets over zijn predikant-dichter zijn. Als student vervaar-
digde hij ireeds een gedicht voor J. v. d. Honert: Oratio de sa- pienta et ante oratoria Eccles 1746, een feestzang op de geboorte van den Erfprins van Oranje, Graaf 'van Buren en „Loosdrecht's |
|||||
|
i6
Lijkklacht" over ,,'t smertelyk en Onverwacht afsterven van
Vrouwe Margaretha Helena Graefland. Wees de intreetekst reeds aan, dat hij geen ,,alledaagsche" do-
minee was, de tekst naar aanleiding waarvan hij eens een lijk- rede hield, was al een zeer bijzondere. Bij het graf van den Hil- versumschen predikant Schuil sprak hij n.1. over deze woorden, (i Kon. 6 : 29): En al de wanden van 'het huis in ihet ronde graveerde hy
met uitgesneden graveeringen van cherubs en van palm- boomen en opene bloemen van binnen pn van buiten. Maar de meeste bekendheid heeft dominee de Mol toch ver-
worven door de texploitatie van zijn porseleinfabriek in de Oude Loosdrecht. Aan hem danken wij thans nog het schitterend mooie Oud LxDosdrechtschte porselein, dat in het iminst niet onderdoet voor het Saksische en Chineesch-Japansche, door liefhebbers nog steeds zeer gevraagd wordt, en 'waar men kapitalen voor over heeft. Reeds (in 1764 hield Ps. de Mol zich al bezig met het nemen
van proeven aangaande het porselein. Kosten noch moeite spaar- *de hij, contact met menschen, die het vak kenden werd gezocht. Jn 1771 is 'hij zoo gelukkig de Weesi:)er porseleinfabriek te kun- nen koopen: 'hij bracht haar. over naar de Oude Loosdrecht met al de vormen, gereedschappen en voorhanden grondstoffen, en is in 1772 zoover gevorderd, dat hij iplannen ging jmaken tot een betere exploitatie van zijn inrichting. Meen nu niet dat dit alles zonder slag of stoot ging. O neen.
Onze goede dominee heeft er voor geworsteld en geploeterd. Aan concurrentie (minderwaardige) en spionnage moest 't hoofd wor- den geboden: het proef mas moest heelemaal uit Duitschland komen, maar (hij zette door omdat zijn sociale drang hem geen rust liet. Nadat nu gebleken was dat het overgezonden porselein aan
de gestelde eischen voldeed, werd begonnen met het opzetten van de fabriek in de Oude Loosdrecht, dicht bij de pastorie der Nederl. Herv. Kerk, gelegen aan den grintweg tegenover de kerk. OnwiiUekeurig vraagt men zich af: „waarom die fabriek in
een moeras als de Oude Loosdrecht was gezet?" Ds. de Mol blijft ons het antwoord niet schuldig. Zijn bedoeling *was: |
||||
|
17
|
|||
|
i8
Om zoo veele opgezetenen jvan de .Loosdrccht als maar
doenlijk was, in 't werk te amplooieren, en voorts een getal van bij provise 25 kinderen niet alleen eenige uure op een dag voor rekening der fabriek school te laten gaan, maar ook in de fabriek te nemen, om ze aldaer in alle takken der wetenschappen, tot dit werk betrekkelijk naar behooren te doen onderwijzen, om langs dien weg/da kinderen niet alleen beschaeft en 'bekwaem te maken maer ook metertydt uit de- zelve ervarene werkluiden te verkrijgen (een zaak van belang voor zulk een fabriek om werkvolk uit eigen natie te hebb;n). Z'n opzet komt ook in deze zinsnede uit:
,,Ja (n.il. Ds. de Mol) begonnen is om in een bijna uitge-
vecht dorpeenige Inwoners aan het werk te houden en mede te helpen (op het voetspoor van onzen braven Ambachtsheer die op eigenen koste zooveel kinderen ter schoole Ibesteet) om de Loosdrechtsche jeucht voorrechten te doen genieten die. ze hijna -nergens .zullen vinden en eindelijk daerhenen gedirigeert was om een nootlijdden van de plaets tegemoet te komen. Van ganscher harte hoopt hij ook dat het geen hinderi^ael
mogen zijn dat de Fabricatie op een dorp gedreven wort, dat kan in dit geval niet anders zijn om vervolgens te wijzen op de genomen veiligheidsmaatregelen......daer men om alle
ongelukken van brant te verhoeden het geheele dak van een
groot branthuis met enkelt yzer, waer op de pannen leggen, heeft moeten dekken, en daer men dan noch de pannen onder het gladvuur, gloeiend stookt, kan derhalven ook wel niet anders, dat buiten besloten steeden op het platte land geschieden vooral na de behandeling die men in de Loos- drecht voor de beste keurt. Het ontbrak hem ook niet aan werklieden, want....
... .men heeft in de Loosdrechtsche fabriek zoo veele
werklieden, dat het niet alleen nog nimmer ontbroken heeft aen wit porselain, om te beschilderen voor circa 20 schilders, ■die er int werk zijn, maer ook dat men daer zoo veel Por- celleinen heeft voor den dag gebracht, dat er tot nog toe het |
||||
|
19
|
|||||
|
29
|
|||||
|
30
|
|||||
|
20
tiende gedeelte niet van heeft kunne konnen gedebiteert
■ worden. '■■
-: In totaal had hij 60 volwasenen, waaronder 7 of 8 buitenlan-
' ders en 25 kinderen aan 't werk.
'y Ongetwijfeld was zijn bedoehng goed. Eerbied en respect moet
; men bebben voor dezen man, die naast het geestelijk welzijn zij-
; ner gemeente ook het maatschappelijk goede voor haar zocht.
Maar helaas reikte het koopmansschap van ,Ds. de Mol ciiet • zoover, dat hij de fabriek in stand vermocht te houden.
i De eene leening na de andere wordt afgesloten, zelfs 'Prins
Willem V nam er deel aan, maar de concurrentie 'wordt zwaar- ; der, huiselijk verdriet verlamt zijn werkkacht, de gevolgen van
; den vierden Hollandschen oorlog doen zich gelden, valt het daar-
om te verwonderen dat Ds. de Mol het eindelijk opgaf. %_ In 1786 is alles verkocht. Ds. de Mol zelf, van wiens kunst-
zinnigheid wij nu nog kunnen genieten, en die zoozeer ook het . maatschappelijk heil van zijn gemeente zocht, stierf den 22sten
. November 1782 in een achterkamer van de herberg „het Rondeel"
; te Amsterdam.
i • . . ■ ' . ..
i Nu willen wij u niet vermoeien met allerhande technische bi]-
, zonderheden van 'het porselein. In hoofdzaak werden de volgende
■ soorten geproduceerd, verdeeld in groepen als volgt:
' ie. wit biscuit; 2e. wit porselein;
3e. opengewerkt porselein; 4e. eenvoudige serviezen; 5e. rijk gedecoreerde serviezen; , 6e. sier- en huishoudelijke voorwerpen. ; Het decor is artistiek en in groote verscheidenheid aangebracht. Vooral de randen zijn bijzonder smaakvol.
\ Het merk van de Oud-Loosdrechter fabriek zijn de drie letters
, M. O. L. op verschillende wijzen bijeengevoegd en geschreven.
De merken zijn in iblauw: somtijds staat er een * bij: dit zou
moeten beteekenen, dat het voorwerp eerste soort of qualiteit was,
wat niet altijd gaat. Soms ook zijn de merken in de paté gekrast.
' Het vroegste merk is een leeuw geweest, gebruikt bij de eerste
producten in zijn inrichting, die toen nog maar een werkplaats
was.
|
|||
|
21
|
|||||
|
31
|
|||||
|
32
|
|||||
|
22
Verkoopscatalogi van groote firma's noemen Amstel porselein,
al staat er het merk M.O.L. op. Het feit, dat van een servies sommige .stukken het merk van M. O. L. en andere dat vai: Amstel hebben, draagt bij tot de verwarring. Dit beteskent ech- ter, dat de fabriek van Ouder-Amstel, die weer de fabriek van Oud-Loosdrecht opvolgde en haar materiaal verkreeg, de oude vormen bleef igebruiken en de courante serviezen bleef bijma- ken, doch er voortaan haar eigen merk aan gaf. Bij de foto's:
No. I is een ,,Chocolaat bekertje". 2 snuifdoos met zilveren montuur.
3 doosdeksel op zilveren doos, rosé gekleurd.
4 Pijpensleedje; 5. Idem.
6 en 7 tafelschel met relief. Rosé en goud gekleurd. 8 Chocolade bekertje.
9 Beltrekker en relief.
10 Potje.
11 Serviesbord.
12 Nachtlichtje met reliëfs.
13 Siervaas.
14 Sierbord.
15 Bonbonmandje.
16 Siervaas je.
17 Kop en schotel.
18, 19, 20 en 21 idem. 22 Borstbeeld M. Adr. de Ruyter op piëdestal, beide van
biscuit. 23 Model voor borstbeeld C. de Wit, van geglazuurd gips.
24 Borstbeeld H. de Groot, wit biscuit op piëdestal van por-
selein blauw en goud. 25 Mem.
26 Idem van Johan van Oldenbarnevelt, wit ibiscuit piëde-
stal, groen en goud. 27 Model van (borstbeeld Johan de Wit.
28 Borstbeeld wit biscuit.
29 Sierbord met gezicht op Abcoude.
30 Spoelkom met theeservies.
31 Melkkannetje met kom.
32 Kop en schotel (Amstel porselein).
|
||||
|
23
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
33
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
34
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
24
No. 33 Bonbonmandje (Amstel porselein).
„ 34 Sierbord. Ten slotte nog:
No. 35. Een handwerk, met de voeten gemaakt door een Loos-
drechtsche ingezetene in de vorige eeuw. No. 36. Een serviesbord.
No. 37. Een oude urn met munten, gevonden in het Loos-
drechtsche bij het blootleggen van fundamenten van een oude boerderij. No. 38. Een geheim slot, vroeger gebruikt bij de turfschuren
aan de Bloklaan. No. 39. Een heel oud kokertje met waslucifers.
Hilversum. J. SCHIPPER Jr.
|
|||||
|
re
|
|||||
|
25
35 |
|||||||||||||||||||||||
|
36
|
|||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||
|
38
39 |
|||||||||||||||||||||||
|
yi
|
|||||||||||||||||||||||
|
Breukelen ontvangt bezoek
uit Brooklyn N.-Y.
(5 Augustus 1929)
|
||||||
|
Dezen zomer hebben een aantal inwoners van de groote stad
Brooklyn, welke een deel uitmaakt van grooter New-York, ge- volg gegeven aan een reeds lang gekoesterd voornemen, om een bezoek te brengen aan het dorp Breukelen, dat zij als hun moe- derstad beschouwen. Herinneren tal van plaats- en persoonsnamen in Noord-Ame-
rika nog aan de oude betrekkingen tusschen het vroegere Nieuw- Nederland en ons vaderland, Brooklyn behoort tot die steden, welke haar oorsprong beslist met een bepaalde plaats in verband brengen. Trots alle moeite door velen aangewend, is het evenwel tot heden niet gelukt, om onder de eerste Nederlandsche kolonis- ten, welke als de stichters van Brooklijn worden aangemerkt, in- woners van Breukelen te vinden. Algemeen neemt men aan, dat die eerste kolonisten den door
hen in bezit genomen grond Breukelen hebben genoemd^ omdat die aan de Vecht in de provincie Utrecht gelegen plaats* evenals hun nederzetting oit „drassige en broekachtige veenlandèn" be- stond. Een der oude namen van Breukelen was immers Broeck- land, dat op dien moerassigen bodem wijst? De volgende verklaring van deze keuze is wèl zoo origineel.
Niet onmogelijk waren de kolonisten van die dagen afkomstig uit de streek tusschen Utrecht en de Zuiderzee, laat ons zeggen: uit Niftarlake. Als een teeken van gehechtheid aan hun geboorte- grond gaven zij ongeveer tegelijkertijd aan hunne nederzettingen de namen Breuckelen, Nieuw-Utrecht en Amersfoort. Nu is het inderdaad opmerkelijk, dat bij een blik op de kaart blijkt, dat deze drie plaatsen, zoowel in de Nieuwe Wereld als in ons land, ten opzichte van elkander vrijwel onder denzlefden hoek gelegen zijn. Ook heeft Harrington Putnam, een Amerikaansch schrijver, op het feit gewezen, dat er een zeker historisch verband bestaat |
||||||
|
27
tusschen Amersfoort, Breukelen en Utrecht. Het is n.l. zijn land-
genoot, de bekende gechiedschrijver Motley, welke Johan Van Ol- den'barnevelt roemt als den in 1619 gevallen martelaar voor de zaak van vrije zelfregering inzonderheid van Utrecht (denk aan de waardgelders !), die geboren werd te Amersfoort en in Breuke- len de schoone ridderhofstad „Gunterstein" als eigenaar heeft bewoond. Het is niet te verwonderen, dat bewoners van Brooklyn meer-
malen in Breukelen een onderzoek zijn komen instellen naar de redenen, die tot die naamgeving kunnen geleid hebben. In 1859 deed dit de heer H. C. Murphy, die, na de vijfde burgemeester zijner stad te zijn geweest, hier gezant der Vereenigde Staten |
||||||||||||
|
Z U I D E R
ZEE |
||||||||||||
|
VaalBoffht
kelen
|
||||||||||||
|
^^ BreuVelen
|
||||||||||||
|
Amersfoort
{Flauanit)
|
||||||||||||
|
werd. Hij vond evenwel niets dat de oplosing der kwestie nader-
bij bracht. Zijne historische onderzoekingen hier te lande strek- ten zich evenwel denkelijk nog verder uit; immers verscheen in hetzelfde jaar een boek van zijn hand, getiteld „Henry Hudson in Holland" voor hetwelk hij de bouwstoffen wel ter plaatse zal hebben verzameld. In den zomer van 1896 kreeg Breukelen nogmaals bezoek van
een Brooklyner en wel van den beer Harrington Putnam, zoo- even genoemd, een groot kenner en beoefenaar van het interna- tionale recht. Na zijn terugkeer deelde hij zijne ervaringen hier opgedaan mede in een aardig met plaatjes van Breukelen verlucht artikel (o.a. van de 'brug over de Vecht en „Gunterstein") in hel dagblad „The Brooklyn Daily Eagle". Hij was zeer verrukt over wat hij hier gezien en gehoord had, doch ook hij had geen nieuws omtrent de oude kwestie gevonden. Drie jaren later kwam er een |
||||||||||||
|
00
CS |
|||||||||
|
.VV riatiti r^t 'een i'i'-'ïi^^di/riis J}0X2fi>BRMAX£ll:
|
|||||||||
|
Het Gemeentehuis ,.Boom en Bosch" in I729, kerktoren en Vechtbrug.
|
|||||||||
|
29
boek uit „Historie New-York" waarin hij een hoofdstuk „Origin
of Breuckelen" (Brooklyn) schreef, en tevens de zooeven mede- gedeelde trouvaille over den naam, welke aan zijn stad is gej^even, ten beste gat. Het nu door meerderen gebracht bezoek was reeds in Augus-
tus 1927 voorbereid, toen eene afgevaardigde van de Brooklyn- sche Kamer van Koophandel ten gemeentehuize den burgemees- ter een brief van den President van de „Borough of Brooklyn" met diens portret kwam brengen. Deze deelde daarin mede, hoe een groot gezelschap (er werd gesproken van „a large party" van denkelijk een paar honderd personen!) uit Brooklyn voornemens was om het volgend jaar bet oude dorp te komen bezichtigen. Door omstandigheden is er echter in '28 niets van gekomen en had het bezoek pas in dit jaar plaats. Het gezelschap telde 23 personen, dames en heeren, allen fa-
milieleden van of zelven lieden van gewicht in de groote handels- wereld van Brooklyn, een paar rechtsgeleerden en verder eenigen, die zich reeds uit zaken hadden teruggetrokken. Op 19 Juli in Europa geland, kwamen zij via Engeland den 3en Augustus te Hoek van Holland aan; na een bezoek aan Rotterdam, Delft en Den Haag, logeerde men van 4 op 5 Augustus te Amsterdam, om krachten op te doen voor den dag in hun reisprogram aangeduid als: „a pilgrimage to that quaint little town in Holland, Breuke- len, on the river Vecht". Aldaar waren de raadsleden der gemeente Breukelen-Nijen-
rode de heeren J. Molenkamp, J. C. Godefrooij, J. C. van Ginkel, G. van Os en A. H. Colenbrander (de heeren C. Frowein en C. de Ruiter waren verhinderd), die der gemeente Breukelen-St. Pieters de heeren J. D. Barreveld, A. Verhoeff, J. D. Bastert, W. C. Schoonderwoerd, A. Cazant en T. Kroon (afwezig was de beer E. van der Wilt), de Burgemeester Mr. M. P. Thomassen a Thuessink van der Hoop van Slochteren en de Gemeente-Secre- taris de heer E. van der Zee, gereed om de gasten te ontvangen. Behalve enkele notabelen uit de plaats zelf waren mede tegen- woordig de Commissaris der Koningin in de provincie Utrecht en Mevrouw 'sjacob, de heer C. L. Hoover, Consul-Generaal der Vereenigde Staten te Amsterdam en zijne echtgenoote en de heer C. R. T. Baron Krayenhoff, Voorzitter van de Amerikaansch- Nederlandsche verkeerspropaganda-commissie. De gezant der Ver. Staten de heer Richard M. Tobin had bericht gezonden, dat |
||||
|
30
hij door ambtsbezigheden tot zijn spijt verhinderd was aan de
ontvangen uitnoodiging gevolg te geven. Ongeveer half elf meerde de motorboot, welke de Brooklyners
te Vreeland had opgenomen, aan de aanlegsteiger van het ge- meentehuis, het oude buiten „Boom & Bosch", eens eigendom en woonplaats (1680—^1683) van den Vice Admiraal Engel Baron de Ruyter, den zoon van Michiel Adriaansz. de Ruyter. Daar wachtte hen op de Commissie van ontvangst, bestaande uit de heeren J. D. Bastert, D. J. M. Bianchi, A. H. Colenbrander, C. W. Matthes en H. L. Teves en begroette hen bij het betreden van Breukelensch grondgebied. Op het bordes ontvangen door de colleges van Burgemeester
en Wethouders, geleidden deze hen naar de raadzaal, waar de officiële begroeting terstond aanving. De burgemeester richtte zich in het Engelsch tot de aanwezi-
gen ; hij bedankte de autoriteiten voor hune tegenwoordigheid en heette de vreemde gasten hartelijk welkom. Hij memoreerde kor- telijk de geschiedenis van Brooklyn's ontstaan, gaf een overzicht der wederwaardigheden, welke Breukelen in den loop der eeuwen had ondervonden en vertelde het voornaamste uit de geschiede- nis van de drie hier nog bestaande kasteelen ,,Nyenrode", „Oudaan" en „Gunterstein" en eindelijk van het Gemeentehuis, het oude „Boom & Bosch". Hij vertolkte de ingenomenheid van de gemeente met het bezoek van zoovele inwoners van de wereld- stad Brooklyn en eindigde met den wensch, dat zij eene aange- name herinnering zouden medenemen aan ons kleine dorp. De heer E. G. Martin, president van de Municipal Club van
Brooklyn, nam daarop het woord. Deze club bestaat uit een strikt beperkt getal van honderd leden; zij stelt zich ten doel de belan- gen van haar stad op alle wijzen te bevorderen, niet het minst door persoonlijken geldelijken steun. Het lidmaatschap wordt als eene onderscheiding beschouwd, zoodat er steeds een groot getal candidaat-leden op de lijst staat. Zij was zooveel als de „be- schermvrouwe" van deze reis naar Europa. Op menig punt vulde deze spreker aan hetgeen de burgemees-
ter had gezegd over den oorsprong van Brooklyn en vertelde een en ander uit haar verdere historie; hij wees o.a. op haar wónder- baarlijken groei in de laatste tientallen van jaren, zoo telde zij nu reeds meer dan twee millioen inwoners. Hij dankte voor de tot hen allen gerichte woorden van welkom en bracht de hartelijke groe- |
||||
|
3ï
ten over van den Burgemeester hunner stad, de Hon. James J.
Byrne, die tot zijn spijt niet mede had kunnen komen, hoewel hij zulks van plan geweest was. Aan het gemeentebestuur van Breu- kelen bood hij aan een prachtige wit zijden vlag met het wapen van Brooklyn, dat de welbekende Hollandsche spreuk voert: ,,EenDraght Mackt Maght", een geschenk — zoo zeide hij — ,,voor onze kleine moeder!" Vervolgens werd het woord gevoerd door den heer Samuel H.
Doman, voorzitter van de Flatbush Ohamber of Commerce. Deze deelde allerlei wetenswaardigs mede uit de oudste geschiedenis zijner stad en vooral van Flatbush, bet gedeelte van Brooklyn waar de door hem vertegenwoordigde Kamer van Koophandel is gevestigd. Vroeger heette het Midwout, omdat het halverwege het woud tusschen Breuckelen en Amersfoort lag. Daar werd in 1654 met den bouw van de eerste kerk begonnen. Vóór Breucke- len zijn eigen kerk en dominee had (dit gebeurde pas in 1660) werd er beurt om beurt in beide plaatsjes, Breuckelen en Mid- wout, gepreekt. Het eerste lag echter twee uur loopens van Amers- foort en dat tweemaal op één Zondag te doen voor één enkele preek was voor velen te machtig. Ook deze corporatie schonk aan Breukelen, met eenige welge-
kozen woorden van haar voorzitter, een vlag en wel een in zijde geborduurd prachtexemplaar der „Stars and Stripes", de vlag der Vereenigde Staten van Noord-Amerika. ■ Beide vlaggen werden door den burgemeester met grooten dank aan de gevers, namens zijne gemeenten aanvaard, ei een; waar- dige plaats in het gemeentehuis zou voor deze fraaie geschenken worden gezocht. Hij stelde de aanwezigen voor thans allen naar buiten te gaan, om tegenwoordig te zijn bij het hijschen van de Amerikaansche vlag. Allen begaven zich nu naar de voorzijde van het geineentehuis waar de Gemeente-Secretaris de Ameri- kaansche vlag ten top heesch; dit plechtig oogenblik, opgeluisterd door het spelen van het Amerikaansche volkslied door de muziek- vereeniging „Breukelen", gedurende hetwelk de Amerikanen het militair saluut brachten, is mede door de aanwezige photografen vereeuwigd. Nogmaals nam de burgemeester het woord, en nu om aan
Brooklyn uit naam zijner gemeenten een blijk van oprechte waar- deering, warme vriendschap en hartelijken dank te geven voor het heden door zoovele vooraanstaande ingezetenen dier groote |
||||
|
32
|
||||||||||||
|
<!
n sr
o |
||||||||||||
|
2;
't
B'
|
||||||||||||
|
D3
c
w
ft |
||||||||||||
|
ö
o
3
u a
|
||||||||||||
|
ö
o B
w B
|
||||||||||||
|
33
handelsstad aan ons dorp gebracht bezoek L it b'Uond uit eene
oorkonde in perkament uitgevoerd door de bekende calligrafen de Gebr. Grevenstuk. Zij vertoont behalve de opdracht, gesteld in het Nederlandsch en in het Engelsch, bovenaan het gemeente- huis tusschen de wapens van Breukelen Nde en Brooklyn en onderaan eene teekening van het schip „De Halve Maen". Door dit schip, waarop de zeevaarder Hendrik Hudson 320 jaar gele- den in dienst der Oost-Indische Compagnie op zoek naar een vei- liger weg naar Indië, in Amerika landde en als eerste blanke den grond betrad, waarop nu Brooklyn ligt, werd de eerste band ge- legd tusschen Nederland en wat later Nieuw-Nederland en thans Noord-Amerika heet. Door alle gemeenteraadsleden, den burgemeester en den secre-
taris, was deze oorkonde voorts onderteekend; spreker verzocht den heer Martin, nu de Burgemeester van Brooklyn tot ons aller leedwezen niet hier kon zijn, haar na zijn terugkomst aan dezen te overhandigen, namens de gemeente Breukelen, met het ver- zoek haar te willen plaatsen in zijn gemeentehuis. Met enkele woorden bedankte de heer Martin voor het ont-
vangen kostbaar souvenir, waarop de Nederlandsche vlag onder het spelen van het „Wilhelmus" omhoog ging. Terstond daarop werd de eerewijn aangeboden, waarbij de burgemeester de eerste dronk uitbracht op de Presidenten van de Borough of Brooklyn en der Vereenigde Staten. Hierop volgde de heer Martin door het instellen van een heildronk op H.M. de Koningin en de andere leden van het Vorstelijk Huis. Nadat nog de heer Krayenhoff namens de Amerikaansch-Ne-
derlandsche verkeerspropagandacommissie eenige hartelijke woorden van welkom tot de aanwezigen had gericht, begaf het gezelschap zich naar de Hervormde Kerk. Hier werden de gas- ten uit naam der Kerkvoogdij welkom geheeten door den presi- dent-kerkvoogd mr. M. P. Th. a Th. v. d. Hoop v. Slochteren, die vervolgens een korte toelichting gaf van het meest bezienswaar- dige van het gebouw. Nadat de organist, de heer C. Verweys, een proeve van zijn kundig orgelspel had doen hooren, werd de kerk bezichtigd. Vervolgens bracht de automobiel-omnibus de bezoekers naar
den watermolen van het waterschap „Kortrijk en Gieltjesdorp", even voorbij het station gelegen. Onderweg moest men even wachten daar de brug over het Merwedekanaal was afgedraaid. |
||||
|
34
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
thlsfiftltoaBOfifcpIt
in tlie Jcar ' gmeteenltunoreü
tmentcnine annmbev ofmcmbersortlie
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
hcoeii Oen iHifOcnlliau&.
y tusTaniigtllaar ^cjjcntimUonOerO negcT ' ~ m Uiuutig merom ooor cm aantal uo en uanöe |
|||||||||||||||||||||||||||
|
brought oner tlinr flrcetlngs
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
groftcn oucrgcbracW
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
to theytBi.of|jü^aiaasHBii
' in the gclhcrlanOg, anO in lliAirti]'alnrës Tor anö in remetnbranrc of ikistnsltiltS flarclimcatla presenteo to tkeiniuith ilgnatiirc& oftheffurgomalTer anO~ |
|||||||||||||||||||||||||||
|
aan het
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
mgcocrlano,mi5 aan hou uit erken,
tglijkticlo uoor en ter ticrmnering aan SU beïoek uitiicreint Oesc Moriionöe, |
|||||||||||||||||||||||||||
|
ooor onsSurgemecdcr ena^aöBleOen
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
uanSreukclenonOcrteeheno.® ®
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Igbnncilors of tlie|iovun ofgrenkclen.
.gultus ISS9 -Éreukdm -^gult fifth isaa. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
^^Ayyy!
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
C t'Ru.-j.vï
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
^."^'Virderntfrfi'
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Raad&led?n.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
i^ .-7- / • ,^ (J ——— _
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
'^::^r.i.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
35
Deze brug en de lange sleep groote rijnaken, door het kleine
sleepboot] e voortgetrokken, wekten ten zeerste de belangstelling. Bij den molen wachtte hen ter verwelkoming op de heer E. van der Zee, voorzitter van den polder. Hoewel de molen, helaas, niet draaide, werd de inrichting en de wijze waarop het water door windkracht werd op- en weggemalen, met groote aandacht bekeken. Sommigen klommen nog in den molen en verscheidene kiekjes werden van het schilderachtige plekje genomen; een ver- tegenwoordiger van ,,the New-York Herald" nam hier ook en- kele opnamen voor zijn blad. Onder deze bedrijven was de morgen omgevlogen en nu ver-
zamelen allen zich op de buitenplaats „Queekhoven", welke door den heer C. W. Matthes was beschikbaar gesteld, om den vreem- den gasten aldaar de lunch aan te bieden, eene gastvrijheid welke op hoogen prijs werd gesteld èn door de Gemeente en niet min- der door onze Brooklynsche vrienden. Ten zeerste werd het fraaie huis met zijn kostbare en toch echt-HoUandsch huiselijke inrichting bewonderd en allen genoten aan het noenmaal van de rustige verpoozigiin de als eetzael ingerichte mooie koepelkamer met haar heerlijk uitzicht op de tuinen. Bij het aan tafel gaan vond elk bij zijn plaats als souvenir een
photo van de zooeven beschreven oorkonde, aan Brooklyn aange- boden. De burgemeester, die als tafelpraeses fungeerde, overhan- digde aan de heeren Voorzitters van de Municipal Qub en de Kamer van Koophandel te Flatbush voor elk hunner corporaties een album met een groot aantal photo's van tal vèn mooie plekjes en historische gebouwen uit Nederland, met den wensch, dat deze beelden hen nog lang mochten herinneren aan al het belang- rijke en schoone, dat zij op hun reis door ons vaderland hadden aanschouwd. Beide heeren gaven daarop uiting aan de gevoelens van waardeering en dankbaarheid, die alle deelnemers aan den tocht vervulde voor de ontvangst te Breukelen en het onthaal hen hier bereid; in het bijzonder werd nog de heer Matthes gehul- digd en, naar Angel-Saksisch gebruik, het „for he is a jolly good fellow" aangeheven. Deze begeleidde hen ten slotte zelf door zijne beroemde orchi-
deënkassen^ toen allen zich begaven naar „Fluytestijn" en de bijenstand ,de Bij" van de Fa. Hans Matthes. Na aanbieding van thee en ververschingen beijverden alle leden der familie zich om in een korte spanne tij ds veel te laten zien van ,1a vie des |
||||
|
36
abeilles". Behalve een potje honig schonk zij aan alle deelnemers
van den tocht een linoleumsnede van den schilder Van Leusden „in remembrance of the visit of our Brooklyn Brothers paid to Breukelen on August 5th 1929". De tocht eindigde met een bezoek aan de ridderhofstad „Gun-
terstein". De dames Willink van Collen stonden zelve bij den in- gang harer vertrekken, om alle dames,en heeren, welke met na- me aan haar werden voorgesteld, te ontvangen. Op menige bij- zonderheid, o.a. het merkwaardig schoorsteenstuk door Herman Saftleven geschilderd en Johan Van Oldenbarneveldt voorstellend in een door andere vogels — dat zijn dan zijne vijanden — ver- volgden uil, die hem van „Gunterstein"^ mede daarop afgebeeld, verjagen, wezen zij hunne bezoekers, die deze buitengewone vrien- delijkheid op hoogen prijs bleken te stellen. De dag was voor Breukelen hiermede ten einde; de Brook-
lyners namen afscheid van gemeentebestuur en comité van ont- vangst en bestegen hun autocar, om naar Utrecht te gaan, waar de burgemeester hen in de St. Michaëlskapel van den Domtoren zou ontvangen. Een voor de Vechtstreek gedenkwaardige dag, door Hooger Gunst met prachtig, niet te warm, zomerweder be- kroond, behoorde weder tot het verleden; voor Breukelen zal hij lang in dankbare herinnering blijven. Mr. M. P. Th. a v. d. HOOP v. SLOCHTEREN.
Breukelen, September 1929.
|
||||
|
»Grouwelycke ongebondentheyt«,
|
|||||
|
Wanneer men de notulenboeken uit vorige eeuwen van den
kerkeraad te Baainbrugge doorbladert, wordt men voortdurend getroffen door den onafgebroken strijd, dien de predikanten en de kerkeraad gevoerd hebben, om de ruwe zeden van het platte- land te verzachten en verwildering tegen te gaan. Kermis, gans-trekken, dobbelen, jongspelen, dansen, vloeken,
dronkenschap, rooken en ruwe vermaken waren voor de kerke- lijke waardigheadsbekleeders van dien tijd een voortdurende bron van ergernis en telkens trokken zij daartegen te velde. Men begint dan ook wel eens te betwijfelen of het leven van
den gerusten landman wel zoo genoegelijk voortrolde als de dichter Poot ons wilde doen gelooven, want zooals het te Baam- brugge was, zal het in dien tijd wel haast overal op het platte- land geweest zijn. De notulenboeken van vóór 1640 zijn niet meer aanwezig,
maar gedurende anderhalve eeuw regent het klachten over uit- spattingen, die naar het oordeel van den kerkeraad niet door den beugel konden. Het begint reeds dadelijk in 1640. Er werd toen al geklaagd
over het „gansetrecken en openbaer dansen der jonghe luyden, „het caetsen onder de predicatie en het kegelen, dat omtrent „drie maenden van den 20. Sept. tot Christtijt geduert". Hier- tegen ibestond reeds een plakkaat, maar het schijnt dat daaraan niet de hand gehouden werd. Kort daarna werden aan Schout Pauw schriftelijk de grieven medegedeeld wat echter weinig hielp, want reeds het volgend jaar klaagt de kerkeraad al weder over de „schandelycke ergernissen". Het werd er niet beter op, want op 6 Febr. 1642 „vertoonde
,,de predikant bewijs van die grouwelycke onge':ondentheyt der ,,jonge gesellen, gelyck Nieuwsjaersavont alsoo Vastelavont int „omloopen ende roepen aen de gemeyne gebueren, dickwils „tegen alle weerwil de luyden aff pressende geit, etc." Aan den predikant werd toen opgedragen om den Maarschalk
|
|||||
|
38
Bor van Amerongen hiermede in kennis te stellen.
Trots het rusteloos pogen van den kerkeraad ging alles zijn
ouden gang. Aan het kegelen, kolven en kaatsen rondom de kerk tijdens de 'godsdienstoefeningen en de „prophanatie des sabbaths" kwam geen eind, zoodat men besloot om nogmaals bij den Maarschalk te klagen, ofschoon het wel weer tevergeefs zou zijn. Mocht het echter niet helpen, dan zou men een request aan H. Ed. Mog. zenden. Na dit laatste dreigement beloofden de Maarschalk en de Schout dat er in voorzien zou worden. Er volgden nu eenige jaren van rust, maar in 1659 wordt aan
den Maarschalk en den ;Schout kennis gegeven van „het over- „daedig verquistende kegelspel der jongeluyden daegelyxs in „swang gaende, waerbij dan komt de grouwelycke misbruyck ^,van de Naeme Godes ende allerley vloecken ende sweeren tot de „grootste ergernisse en schande, synde in geen plaetse hier on- „trent alsoo gebruyckelyck". Toen al de klachten niet hielpen werd in 1656 besloten bij de
„aenstaende besoeckinghe Alle Gereformeerden, doch insonder- „heyt alle de Ledematen ernstelyck te vermanen haer op vastel- „avonden, kermissen, kraemmaeltyden, bruyloften, etc. te ont- „houden van Dronckenschap, dansen en springen, oneerlycke en „vuyle liederen te singen en andere lichtveerdicheden en daer bij „haer te vermanen om den Rustdach des Heeren wel te vieren „en ooc insonderheyt des 'Naemiddachs mede tot het gehoor van „Gods woord te komen". De klachten bleven steeds aanhouden. „D'ongeregeltheden en
„groote misbruycken, die alhier op den Sabbath gepleecht wer- „den selfs onder de predicatie, niet alleen met drincken in de „herbergen, maer oock met kaetsen, kolven^ kegelen, etc. ooc „soo datter van de somer een Bal door de glasen en een door de „deur tot onder 't volc onder den godsdienst is geslaegen". (Bo- vendien „het schreeuwen etc. ooc recht voor de Kerck, geduren- ,,de den godsdienst, 't welc onlijdelijk is". • - ' : Nogmaels ging de 'predikant met zijn ouderlingen naar den
Schout te Abcoude die voor de zooveelste maal 'beloofde deze excessen te weren en de .boodschap aan den!Substituut Griffier zöu overbrengen. Men had echter deze moeite kunnen sparen, want in 1659 vroeg
de predikant wanhopig of er geen middel te vinden zou zijn om het razen voor de kerk tijdens de godsdienstoefeningen te beletten. |
||||
|
39
De gemeenteleden werden vermaand om als er kerk was met
hunne kinderen uit de kaatsbaan te blijven en liever naar de kerk te gaan. In 1660 beloofde de Maarschalk aan den predikant „te „dencken op bequame middelen tot weeringe der insolentien op „den Rustdach voor de kerck". Hij schijnt er vrij lang over gedacht te hebben^ want het vol-
gend jaar komen de klachten weer los, ditmaal bovendien over de „jonghspelen selfs bij de begraving van jongeluj'den of kin- ,,deren, wanneer den meegaenden iet belooft of gegeven ware". Men nam nu de Gedeputeerden van de Synode in den arm,
die weldra aan den Kerkeraad mededeelden, dat zij een request aan H. Ed. Mog. hadden ingediend met dat gevolg, dat weldra „een serieus placcaet tegen alle insolentien des Sabbaths verwacht „wert, gelyck oock tegen alle jongh-spelen ende dans-schooien". Na dikwijs herhaalde klachten verscheen eindelijk het lang ver-
wachte plakkaat, waarna de buitensporigheden vrijwel ophielden. Het duurde echter niet lang, want vooral het jonge volkje was
bijzonder lastig. Ik laat de predikant maar weer zelf vertellen: „alsoo het
„dobbelen ende spelen met geit seer grof en gewoon onder de „jonghe lieden in swangh gaet, 't welckeen occasie is tot veele ,.andere souden, is geresolveert den kinderen in 't school stricte- ,,lyck te verbieden met geit te spelen". Aangezien tot dusverre alle pogingen om het hinderlijk rumoer
in de omgeving van de kerk tijdens de diensten te beteugelen, gefaald hadden, werd aan Ged. Staten een radicale maatregel gevraagd en wel om ,,alle kaetsdaecken welcke staen op pu- „bliecke wegen besonder omtrent de kercken te removeeren". Zoover kwam het echter niet. De herberg met het kaat&dak
naast de kerk bleef een voortdurende ergernis, zoodat de kerke- raad in 1665 besloot om den herbergier bij Ged. Staten van Utrecht aan te klagen. De kerkeraad en de herbergier werden toen opgeroepen om voor H. Ed. Mog. te verschijnen. Ds. Halma vertegenwoordigde den kerkeraad en de herbergier
verscheen met zijn advicaat de Heusch. Ged. Staten gelastten toen den Maarschalk om de „placcaten
,,tegen de excessen punctuelyck ende strictelyck te executeeren". Er werd f 25.-— boete bedreigd tegen elke overtreding. De waard was hierdoor gekortwiekt, doch verzon wat anders
om volk te trekken.. |
||||
|
40
Tegenover zijn berberg plantte hij 's nachts een Meiboom, die
echter dadelijk door de rakkers van den Schout verwijderd werd. Het volgend jaar waagde hij het nog eens, waarna de predikant hem sommeerde om den boom dadelijk te ver\vijderen onder bedreiging, dat anders een klacht bij den Maarschalk zou worden ingediend. Toen Het de waard bekend maken, dat hij op St. Jansdag de
gans zou laten trekken. Bovendien begon het in de kaatsbaan Zondags weer rumoerig te worden, wat tijdens de godsdienst- oefeningen bijzonder hinderlijk was. De kerkeraad was ten einde raad en besloot aan de dienaren
van den Schout een gratificatie te geven als ze toezicht kwamen heuden. ,,Dew3d de schout t' eenemael negligent is om deselve te weren
„ende de Maerschalck t' Abcoude weinich komt en geen effecten „van syn vorige beloften komen, is verstaen den Ed. Heere „Maerschalck te versoecken^ dat syn Ed. gelieve syne dienaers ,,woonende te Abcoude specialyck te belasten dat een van haer ten „minste alle 14 dagen op den dagh des Heren des naemiddaghs ,.alhier sich vervoege ende om haer daertoe te williger te maecken, „dewyl haer tractement kleyn is, dat wij den Ed. Heer Maer- „schalck sullen voorstellen, dat indien sulcks van haer gedaen „wert, en wij goede effecten daer van vernemen, wij den Diena- „ren voorsseyt recognitie voor hare moeyten sullen doen". Ook dit middel 'hielp niet. De waard was waarschijnlijk royaler
dan de kerkeraad en het gevolg was, dat het ganstrekken een tweede kermis werd. De kerkeraad wendde zich weder tot Ged. Staten om een
verbod van het ganstrekken en jongspel, evenals dit voor Nigte- vecht en andere plaatsen reeds was vastgesteld. Om gedeeltelijk van het rumoer in de nabijheid van de kerk
bevrijd te worden, kocht de diaconie in 1669 een huis naast de kerk met schuur en yVi morgen land. Het huis en het land werden afzonderlijk verhuurd en toen daarna in 1670 door Ged. Staten een streng plakkaat tegen het barbaarsche ganstrekken werd afgekondigd, waren deze ergernissen voorloopig uit de wereld. Nadat de Franschen in 1673 ^^is land verlaten hadden, keerden
de uitgeweken dorpelingen langzamerhand terug en nam het rumoer des Zondags in de buurt van de kerk weder toe, totdat |
||||
|
41
Schout Wenkink, het kaatsen willende beletten, op een Zondag
onder de predicatie naar Baambrugge kwam en getuige was van de verstoring van de godsdienstoefening. Hij bekeurde 3 of 4 personen, die echter weigerden om de boete te betalen, zoodat de Maarschalk er nog aan te pas moest komen. Vooral 's Zondagsavonds maakten aankomende jongens groot
geraas en geschreeuw „waerdoor de jeucht verwildert en in on- „gebondentheyt toeneemt". Dringend werden de ouders vermaand om dat razen, tieren
en schreeuwen te bestraffen en te zorgen, dat de kinderen vroeg en bijtijds thuis kwamen en bleven. Ook de schoolmeester werd aangezegd nauwkeurig op de
schoolkinderen te letten en de schreeuwers te straffen. Sommige jongelui hadden ook de aardigheid om als er kerk
was te schieten, zoodat de kruitdamp de kerk binnendrong. Aan- gezien er meermalen „eenige van de Gereformeerde Religie bij „waren sullen dese over 'hunne onhebbelijkheyt onderhouden „worden". Het rumoer in de kaatsbaan gaf ook nog meermalen aanleiding
tot klachten, zoodat toen in 1700 de „herberg in de Baen of ,,onder het caetsdack" in publieke veiling kwam, de diaconie eigenares werd. De kaatsbaan werd kort en goed afgebroken. Eindelijk was dit euvel dus overwonnen, doch er was nog meer
te beredderen. Bij sommige begrafenissen ging het soms eigenaardig toe.
In de notulen van 4 Dec. 1668 leest men: ,,A!soo men bevint,
,,dat veele onder de Gereformeerden door een quaet gebruyck, „wanneer dat se eenige kinderen of jong dooden 'begraven, eenich „bier in herbergen vereeren voor die geene die mede ter begraef- „fenisse gaen, waer uyt veel ongeregeltheden ende sonden „spruijten: want de jeucht ende jongens daerdoor occasie ende „aenleydinge wert gegeven om de herbergen te frequenteeren, „daerenboven werter dan een dansspel aengerecht, ende de jeucht ,,met dansen, rasen ende schreeuwen stelt sich aen, niet ofse ,,Christenen maer ofse Heijdenen waeren". Om dit kwaad te beteugelen ging Ds. Halma met een ouderling
op stap, wanneer ergens een jonge doode was, om de ouders en vrienden ernstig te verzoeken om geen bier in de herberg te willen geven. ... |
||||
|
4^
Ook op kraammaaltijden was het soms rumoerig.
„Alsoo nu en dan eenige insolentiën voorkomen, die op kraem-
„maeltijden gepleecht worden en d' oorsaecke daervan is som- „lyts het schencken van brandewyn" besloot de kerkeraad in 1671 de gemeenteleden te vermanen „haer sedichlyc te willen dragen ,,in sulcke gelegentheden en haer te wachten van dronckenschap, ,,dansserijen ende lichtveerdige liederen en versocht werden geen „brandewyn op sulcke tijden te schencken". Een zekere Lambert Jansen Drost zou „in besoeckinge onder-
„socht werden van 't vallen op syn neus of dat niet door droncken- „schap gekomen is, en van syn byweesen bij de vrouwen tot Golof ,.Jansen op het kraemmael daer grote insolentiën gepleecht syn". cLambert was bij de komst van den kerkeraad niet thuis en
moest toen bij den Dominé aan huis komen. Hij beweerde, dat de kwetsuur op zijn neus door een stuk hout veroorzaakt was. Op verzoek van den waard was hij zijn vrouw komen halen, maar hij was niet beschonken geweest en ,,had hij sich misgrepen, dat „sulcks hem leet was ende dat hij sich int toecomende sedich en „voorsichtig dragen soude, 't welcke den Broederen wel beval- „len is". Een jonge dochter echter ,,haer verlopen hebbende in dartel-
„heden en dansserijen ent singen van lichtveerdige liederen de ,,vermaninge niet al te wel aen en nam". Ook het gebruik van tabak was in het oog van den kerkeraad
een gruwel. Meermalen worden de gemeenteleden vermaand om zich van ,,toeback te drincken of te suygen langhs de wegen te „onthouden, dewijl het onbetamelyck is". Herhaaldelijk kwam het voor dat sommige dorpelingen in de
trekschuit of in de herbergen beschonken waren en twist kregen en tot vechtpartijen overgingen. Meestal werden zij dan onder censuur gesteld of kregen een strenge boetpredicatie. Er waren er die van den morgen tot den avond in het „drincwinkeltje" te- genover het huis van den predikant zaten om te drinken. Verder werd in 1703 de strijd tegen het jongspel weder aange-
bonden. „Aengaende Margariet de Swart, over 't houden van 't jongh-
„spel daerover zal zij door den predikant en een ouderling aan- „gesproken worden en vermaent om als een Christen in alles be- „betaemt te wandelen, zonder gelegentheijt tot sondigen aan an- „deren te geeven". |
||||
|
De vrouw schijnt spoedig overtuigd te zijn, want in een vol-
gende vergadering hoopt de kerkeraad „dat God haer in dese voornemens sal stereken en meer ten goede door Zijnen geest „bewerke". ,, ; . - : Langzamerhand beginnen de ergernissen te verminderen maar
ia 1743 vond ik nog het volgende: „Wiert ingebragt het snood bestaan van Gysbert Klein, de-
,,welke om vuil gewin de Zondag na de Bededag, de insolentie ..,had gehadt een briefje aan de schutting van Sorgvry aan te ,,plakken, nodigende de jeugd des avonds in zijn kroeg en de vol- ogende dagen tot Vastenavonds vermaakelykheden^ waarover hij ..ernstig in huisbesoekinge zal bestraft worden alzo dit vilipen- „die van de godsdienst is en grote ergernis heef d gegeve.i, zijude „daardoor de Predkt. ook groote smerte aangedaan, zo veel te „meer wijl deselve begonnen liadt te catechiseeren om tot het „Lidtmaatschap toegelaten te worden". „De knegts en meiden van onze religie daar geweest zijnde zul-
,len ook bestraft worden en een van hun is de catechisatie ont- segt". Ten slotte om te eindigen nog iets over de kermis. Aan den
Schout werd meermalen verzocht om zoo veel mogelijk alle ,,ijdelheden en onordentlijkheden" te weren, dat de kermis althans niet ojD Zondag mocht beginnen en dat de kramen voor Vrijdag werden afgebroken. Had een van de gemeenteleden tijdens .de kermis soms in de
herberg op de tonen van de viool gedanst, dan werd hem weldra „het onbetamelyke en ergerlijke" daarvan onder het oog ge- bracht. Men heeft het dikwijls over den goeden ouden tijd, maar de
predikanten uit de 17e en i8e eeuw zouden het daarmede wel niet geheel eens zijn. Wanneer zij echter nog eens den tegenwoordigen toestand kon-
den aanschouwen, zouden zij bemerken, dat veel van wat hun vroeger geërgerd had voor goed verdwenen was en dat hun rus- telooze bestrijding eindelijk succes heeft gehad. Kaatsbanen zijn er niet meer, de kermis is ongeveer 50 jaar geleden afgeschaft, de gemeenteverordening bevat een vloekverhod, de „drincwin- keltjes" zijn grootendeels verdwenen en dronkenschap Jiomt bij- na in het geheel niet voor. |
||||
|
44
Volgens de drankwet kunnen er in de gemeente Abcoude-
Baambrugge zes vergunningen zijn, maar telkens als er esn her- berg verdween, vroeg de gemeenteraad om het aantal weder met een te verminderen, zoodat er thans nog slechts drie vergumiin gen overgebleven zijn. De tijden zijn wel veranderd.
Baambrugge is sedert tientallen van jaren in dit opzicht een
buitengewoon rustig dorp. Baambrugge, Aug. 1929. J. G. Th. GREVENSTUK. '
|
||||
|
De officieele organisatie der Portugeesche
Synagoge van Maarssen in 1764. |
|||||||
|
In 1720 waren de Staten van Utrecht ten einde, aan de be-
noodigde millioenen voor de Utrechtsche Provinciale Geoctroy- eerde Compagnie ^) te komen, genoodzaakt geweest, aan de Portugeesche Joodsche Natie hun hooge protectie ten platte lande te verleenen, waarmede praktisch de Maarssensche Gemeente bedoeld werd. ^ ■.. , , . ., Hier was een soort vacanlie synagoge van de rijke Amster-
damsche en Haagsche Joden ontstaan, waarvan ik in de Jaar- boekjes 1920, 1922 en 1927 reeds een en ander verteld heb. Van de innerlijke organisatie weten wij echter weinig meer,
dan 'het officieele reglement van 1764, waarop ik thans de aan- dacht wil vestigen. Het tijdelijk karakter van een seizoensynagoge deed, vooral
na de economische verliezen in de veertiger jaren der i8de eeuw geleden, het finanti eele en administratieve beheer weldra in het honderd loopen. Zoo had het i-eglement van 1752, dat wij niet meer kennen, geen uitwerking meer en moest men bedacht zijn op het ontwerpen van een nieuw, dat door de officieele bekrachtiging der Utrechtsche Staten gerechtelijke sanctie zou verkrijgen. Door dit karakter is dit reglement nu van groote beteekenis voor de Joodsche geschiedenis in het Sticht te achten. Immers voor het eerst erkenden de Staten van Utrecht thans
de facto, het bestaan dezer Joodsche Gemeenschap, zij, de Utrechtsche authoriteiten, die zich zoolang als geen enkel ander Gewest der Republiek, tegen hun religie en voorts ook economi- sche vrijheid hadden verzet en zelve in de stad zetelden, die nog een kwarteeuw haar poorten voor de Joden zou sluiten. |
|||||||
|
1) Men zie uitvoerig mijn „Hoofdstukken uit de Geschiedenis der
Joden in Nederland" (Zutphen, Thienie, 1929) waarvan hoofdstuk IX aan deze materie gewijd is; men zie voor het innerlijk leven der Maarssensche Gemeente ook hoofdstuk X. |
|||||||
|
46
De gemeenteleden leidden daarom wijselijk hun verzoek om
wettelijke sanctieoneering der nieuwe, door hen ontworpen ge- meenteorganisatie in, met het geven van een historisch overzicht van hun Maarssensche vestiging gedurende de laatste halve eeuw, dat ik merkwaardig genoeg acht, hier geheel af te drukken. In de Lappe van de Resolutiën der Gedeputeerde Staten van i8 September 1764 (fol. 8b) lezen wij dan: „Op de requeste van de Leden van de Portugeesche Joodse
Natie .behorende tot de Gemeente Nevé Salom te Maarssen, hou- dende, dat het Haar Edel Mogende, de Heren Staten dezer Pro- vincie behaagd hadden, aan de Joosche Natie te verlenen hun Edel Mogende hooge Protectie, dat zedert voornoemde tijd ver- scheydene Portugeesche Joodsche Familien en Huijsgezinnen zigh inzonderheid binnen de Dorpen van Maarsen en Nieuw- M aarseveen met hunne woningen en buyten plaatzen hadden ne- dergezet, zoo zij vertrouwde, niet zonder voordeel aan de ge- melde Districten en de overige Inwoonders der voorsegde Dor- pen toe te (brengen; dat ook zedert dien tijden al kort na de ge- melde Jare 1720 tot bestand van voorschreve Familien binnen den Dorpe van Maarssen was geërigeert zekere woninge, ge- approprieert tot een vergaederplaatz voor der supplianten Gods- dienst en aldaar geformeert geworden ene Gemeente, bekent onder de naam Nevé Salom, waar toe de gezetenen Joodsche Fa- milien zoo onder Maarssen als Maarsseveen respective vervol- gens behoord hebben en dit onder bestiering van zodanige Ker- kelijke perzonen, als na der supplianten Godsdienst vereijschr worden en in andere Steden gebruijkelijk is. Dat het vervolgens gebeurt was, dat gedurende eenige jaren herwaards onder de Leeden der voorzegde Kerkelijke Gemeente verschelde wan- orders in 't bestier dier Gemeente waren ontstaan^ en alle Directie verwaarloost geworden, zoo dat daar door niet alleen niet hadde kunnen 'worden gezorgt voor de nodige penningen tot onderhoud van de gemelde vergaederplaatz en gemeente, maar waar door ook de Casse, ten dien eijnde en tot onderhoud van de verarmde gemeente geschikt, geraakt was in merkelijke lasten, zoo dat om bet zelve te redresseer en, zigh aan de gemeente hadden aange- boden ses perzonen dewelke ingevolge van zekere Authorisatie en approbatie jder Leden van bovengemelde gemeente hadden geconcipieert en vastgesteld enige Poincten en Articulen in het |
||||
|
47
annexe Reglement vervat, verzoekende derhalven, om verdere
redenen breder Ibij requeste vermeld, dat het Haar Edel Mogen- de goede geliiefte zal moge zijn, de voorszegde annexe Regle- menten na derzelver forme len inhoude te approberen, alzulx, en verstaan, dat het zelve bij alle de Leeden der Portugeesche Jood- sche Gemeente Nevé Salom, te Maarsen en iMaarseveen zal wor- den agtervolgd en nagekomen, mitsgaders ten dien eijnde bij den genen, die in het vervolg tot de voorszegde gemeente zullen be- geren te worden toegelaten, alvorens zal moeten worden aange- nomen en ondertekend authoriserende de Parvas Gabaij van de- zelve Gemeente in der tijd omme voor Haar Edel Mogende in regten te convenieren de respective Leeden van dezelve Gemeen- te welke contrarie hunlieder engagement en submissie aan de voorszegde reglemente mogte komen te onttrekken aan de beta- iinge van alle zodanige somme als in cas van contraventie bij de respectieve articulen van die reglemente zijn gestatueert, ten eijnde daar op na verhoor van partijen, summierlijk en de plano te worden gedisponeerd, zoo bevonden (zal worden, in goede Justitie te behoren". De staten besloten hierop, dit verzoek in handen te stellen van
de Heeren van Westerveld, Van Zuijlen en van Westrenen ter fine „omme te examineren en daar van te rapporteren". Uit de z.g. „Lappen" van de resoluties der Gedeputeerde Staten van 19 October 1764 (fol. 3 A.) blijkt, dat genoemde heeren (inplaats van de heer Van Westrenen staat thans de heer jBerger ge- noemd) eerst toen lingevolge deze Resolutie commissoriaal aan Gedeputeerde Staten hadden ,,gedisiteerd en geëxamineerd den requeste 'bij de leden van de Portugeesche Joodsche Natie jbe- horende tot de Gemeente Nevé Salom), zo zij zig noemen, te Maerssen, ten zelven dage aan Haar Edel Mogende gepresen- teert". Ook lliet rapport izelve is hier in deze Lappen te dezer plaatse
bijgebonden, zoodat wij ook daarmede kunnen kennis maken. Het luidt als volgt: , Edel Mogende Heeren!
De Heren van Westerveld, van Zuilen ;en Berger hebben in-
gevolge en ter voldoeninge van Uwer Edel Mogende resolutie Commissoriaal van den 18 der afgelope maand September ge- visiteerd en geëxamineerd den requeste bij de Leden van de Por- |
||||
|
48
tugeesche Joodsche natie, behorende tot de Gemeente van Nevc
Salom zo zy die noemen, te Maarsen, ten zalven dage aan haar Edel Mogende gepresenteerd, met twee annexe concept Regle- menten, by henluyden tot beter bestier der Gemeente, naar Jood- sche Kerkelijke wijze en instellingen vastgesteld en zouden zij Heeren Gecommitteerden van gedachten zijn, dat Uw Edel Mo- gende conform het verzoek van de jSupplianten, dien aangaande bij requeste gedaan, de voorzegde Reglementen naar derzelver forme en inhoude, zouden konnen approberen, en verstaan, dat de zelve by alle de Leden ider voornoemde Portugeesche Jood- sche Gemeente te Maarsen pn Maarseveen zullen worden ach- tervolgd en nagekomen, mitsgaders ten dien einde bij de genen dia in 't vervolg tot de voorszegde gemeente zullen begeren te worden toegelaten, zullen moeten worden aangenomen en onder- tekend, met authorisatie op den Parnas Gabay van dezelve Ge- meente inder tijd, qmme in cas van contraventie der respectieve artikelen in de voorszegde Reglementen vervat, de beboetingen te doen en zodanige betalingen als waartoe zij ingevolge van die Reglementen gehouden zijn, en te vorderen bij onwilligheid, zich bij requeste aan Uw Edel Mogende te mogen adresseren en ver- zoeken authorisatie op een exploicteur of ander legaal persoon, omme zodanige Leden ten fine voorszegd paratelijk te executeren, ten pericule van de Supplianten". • v Hierop werd nu uitvoerig gediscuteerd en het ontworpen re-
glement op alle punten nagegaan, waarop ten islotte werd be- sloten, dat de reglementen „bij alle de Leden der Portugeesche Joodsche gemeente 'Nevé Salom te Maarsen en Maarseveen zul- len worden agtervolgd en nagekomen mitsgaders ten dien eijnde bij de genen, die in 't Vervolg tot de Voorszegde Gemeente zullen begeren te worden toegelaten, zullen moeten worden aangenomen en ondertekend, authoriserende de Parnas Gabaij of Thesaurier van dezelve Gemeente in der tijd^ omme in cas van contraventie der respectieve artikulen in deze reglementen vervat, de beboe- tingen te doen, en zodanige betahngen" eventueel gerechtelijk in te vorderen. Zoo werd het reglement van kracht, dat de leden op a4 Mei
1764 gemeenschappelijk hadden opgesteld nadat zij tot dit doel reeds op 8 April waren vergaderd geweest. Deze officieele organisatie, waarvan hier een verbeterde her-
druk volgt, betrachtte eerst de finantieele regeling. De penning- |
||||
|
49
meester zou in den vervolge geen uitgaven meer zonder machti-
ging mogen doen en deze functie zou elk jaar moeten verwisselen onder de zes bestuurderen. (Parnassim). Weigering om deze functie van Penningmeester (Parnas
Gahay) te aanvaarden kostte den candidaat 50 guldens boete. Boete of „andere kerkelijke censures" werden in den ver-
volge, ook op „onaangename ontmoetingen" der heeren gesteld, waarvan de notarieele protocollen nog meer zouden kunnen ver- halen. Ter toelichting diene nog, dat de fungeerende be- stuurder ter Synagoge de eerefuncties verdeelt, als daar zijn, als getuige fungeeren jbij het lezen der Wetsrol, het halen uil de Arke naar de Biema, waar de lezing plaats vindt, het weder terug geleiden enz. ' De naam van het Genootscliap Derech Sedaka beteekent: „Weg
der weldadigheid". In afwijking met andere diergelijke reglementen wordt hier
een groot gebied n.1. van Zuilen tot Breukelen onder de Syna- goge „Newéh Sjalom'' (Woning des Vredes) gesteld en wel door het verspreid liggen der toenmalige buitenplaatsen. Doch ook hierin komt het autonome karakter dezer i8de eeuwsche Joodsche kolonies tot uiting, geregeerd naar eigen oude voor- schriften, wier rechtsgeldigheid door de Overheid gesanctioneerd werd. Zoo regeerden Parnassijns met den iSchout als machts- handhaver over hun volkje, totdat de Fransche tijd hen die macht over de ,,kerkelijke censures" ontrukte. Het Reglement der Maarssensche Portugeesche
Synagoge in 1764. ') (Extract uit de registers van acten, commissiën en instructiën der
Staten van Utrecht, Rijksarchief dl. 83, fol. 188). TRANSLAAT.
In den Name van den gezegenden God, Amen!
Op den 6e Nissan des Jaars 5524 (naar de Joodsche tijdrekening,
komende over een met den 8 April 1764) hebben de Heren Leden en Congreganten van de Heilige Gemeente Nevé Salom te Maarssen en Maarsseveen zig vergadert ingevolge van de Publicatie den 4 dezer (zijnde 6 Arpil 1764) in de kerk gedaan ter requisatie van de Here David. |
||||||
|
1) Slordig afgedrukt in het vervolg van de Water's ,,Utrechtsch Pla-
kaatboek" 1858, dl. i fol. 858. |
||||||
|
50
d' Elisah Pereira, en Samuel Hisquiau Levij Ximenes Pereira, dewelke
met en beneffens de Heren Jaoob Nunes Henriquesz, Abraham en Ishac Franco Mendes, en Ishac de Mordachaij Franco Mendes, hebbende met serieuse attentie gedelibereert en overwogen den toestand en eygenschap waarinne gedagte Gemeente te Maarsen en Maarseveen sedert enigen tijd herwaards zig bevind en gemerkt, dat d<e gedurige desordres pro- flueren uyt de tweedragt onder dezelve heerschende en te gelijk gebrek aan genoegzaam gezag om dezelve in te binden, dat ook de publicque casse geevacueert zijnde, daar door schade en schande waren gesproten en dat zulks voor het toekomende moetende worden voorzien, zo hebben zij eenparig'lijk met Godvrugtigen ijver aangedaan, geconcurreert tot dat pieuse voornemen en tot desselfs betere uijtvoering gecommitteert, de Heren David d' Elisah Pereira en Abm. d' Ishac Franco Mendes en Semuel Hisquiau Levij Ximenes Pereira met verzoek dat zijlieden of twee van hen zouden representeren de Heren Leden en Congreganten der- zefver Gemeente omme in name van de gemelte Heren te nomineren enige personen uyt het lighaam der Leden, ten einde dezelve of het grootste gedeelte van dezelve zouden formeren enige 'Ascamotli of Reglementen tot betere bestieringe van deze Gemeente en betere administratie der finantiën met gerechtelijke en wettige magt aan de Heren gecommit- teerdens om in het vervolg te noodzaken degenen die kunnen en moeten contribueren haar aandeel in de toekomende kosten en lasten dezer ge- meente en alzulks tot meerder glorie Gods en cultivering en observantie van deszelfs heilig Geloof, al het welk door de Heren Leden en Congre- ganteii in aamerkinge zynde gekomen, zo hebben zij eenpariglijk geresol- veert te authoriseren zo als zij authoriseren bij dezen, de volgende zes Heren, te weten den Heer Jacob Nunes Henriques, den Heer David d'Elisah Pereira den Heer Abm. d' Is. Franco Mendes den Heer David de Is. Franco Mendes, den Heer Semuel Hisquiau Levij Ximenes Pereira, den Heer Isihac de Mordechaij Franco Mendes, ten einde dat de even genoem- de Heren of het meerder gedeelte van dezelve, formeren. Ascamoth of re- glementen tot beter bestiering van dito Gemeente en derzelver Finantie op de wijze en na den teneur hier voor uijtgedrukt, met magt om in het ver- volg te noodzaken degene die kunnen en moeten, haar aandeel te contri- bueren tot de kosten en lasten van dezelve Gemeente en de gemelde Asmoth of Reglementen opgesteld zijnde, dezelve aan de leden en congreganten te presenteeren, ten einde dezelven door hun goedgekeurd zijnde, zij dezelve confiirmeren en ratificeren met derzelver ondertekeningen, in welk verzoek de voornoemde zes Heren getreden zijnde, dezelve last op hun genomen hebben met zoodanige iever en behartiging als men van haar goede Religie verwagtende was, welk pieus voornemen wij smeken den Alvermogende met zijn bijstand te willen begunstigen tot eendragt en tranquiliteit van deze Heilige Gemeente Amen! (Waren getekent met onderscheidene handschriften) Moseh Bravo, Aha-
ron d'Aquilar, Ishac de Seml. De Prado, Ishac de Moseh Senior, Abm. ron d'Aquilar, Ishac de Sem. de Prado, Ishac de Moseh Senior, Mm. Farra(r) Salazar, Jacob de David Pereira, David Hisquiau Pereira, Da- vid Gabaij Henriques, Jacob Gabaij Henriques, Jehosuah de Moseh Cohen Peixotto, Jehosuah d'Abm. Keijser. |
||||
|
Wij ondergetekendens admitteren met goeden wille de Commissie ons
door de Heren Leden den 6 Nissan dezes jaars (zijnde den 8 April 1764) opgedragen, Amsterdam den 15 Maij 1764, corresponderende met 12 Yar 5524 (ware getekent) : Jacob Nunes Henriques, Abraham d'Is. Franco Mendes, David Franco Mendes Is. Zoon, David d'Elisah Pereira, Seml. Xiimenes Pereira, Ishac de Mordochaij Franco Mendes. (lager stond) : getrouwelijk geextraheert en vertaalt uyt een boek in folio wit parque- ment gebonden, in de Portugeesche Taal geschreven, alwaar buyten op in de even gemelde Taal geschreven Staat „Boek der Reglementen en Elex- tien van de Heilige gemeente Nevé Salom te Maarsen". Actum Amsterdam den 19 Junij 1764 en was get. Jacob d'Lion Arons
beëdigt Translateur om deze Resolutie was geslagen een zegel van zes Stuijvers, waar om geschreven stond. Dit zegel dient tot het inleggende product, zijnde een Resolutie van de Portugeesche Joodsche Gemeente in dato den 8 April 1764, bij mij (en was getekend) B. Sluyterman Notaris. Op den 14 Maij 1764 hebben wij ondergeschrevenen als bij Resolutie der
Leden en congreganten van de Portugeesche Joodsche Natie te Maarsen en Maarseveen, getekent in dato 6 Nissan dezs jaars na de Joodsche Tijd- rekening (zijnde den 8 April 1764) gecommitteert tot het beramen en dresseren van zodanige Kerkelijke Reglementen, in het Joodsch genaamt Ascamoth, als meest dienstig geoordeelt mag worden tot conservatie van de goede orde en directie derzelver Gemeente, na rijp overleg goed en nuttig geoordeelt te beramen de volgende Articulen: I.
Dat onze Portugeesche Kerk aldaar met den allereersten znl worden gezuijvert van alle schulden en lasten, waar mede dezelve thans belast be- vonden word en daar tegens ook ingevordert werden alle active schulden en wijders doen herstellen en repareren al het geen aan dezelve Kerk her- steld en gerepareert moet worden; dat daar toe geemploijeert zullen wor- den alle zodanige penningen, als in de arme casse thans bevonden word, mitsgaders het geen de bijzonder Leden van die gemeente inclineren mo- gen daar toe te contribueren, en al het zelve daar toe niet sufflicent ge- noeg izijnde, zullen wij het gebrekige uyt onze privé beursen suppleren en uytschieten, mits dat het zelve uijtschot niet excedere het montant van een duij^zend guldens. 2.
Dat tot de invordering der uytstaande schulden van dito Kerk zich aan-
geboden hebben, zo als dezelve dan ook bij dezen daar toe gecommitteert worden de Heren David d'Elisah Pereira en Ishac de Mordochaij Franco Mendes en tot de sollicitering van het hier onder te noemen octroij op deze Reglementen de Heer Samuel Ximtnes Pereira. 3-
Dat de Parnas Gabaij, anders genaamt Thesaurier gene extraordinaire
onkosten aan de Kerk nogte andersints zal mogen impenderen, dan alleen na voorgaande kennisgeving aan en met toe&temming van de zes hier on- dergetekende Gecommitteerdens. |
||||
|
52
4.
Dat dezelve zes gecommitteerden voor altoos in commissie zullen blijven, en bij aflijvig worden of totale retraite van Maarsen en Maarseveen of andere wettige verhinderinge van een of meerder der zes gecommitteerden andere in des of der alzo gebreking plaatse door de Leden van de Gemeente ders als dan te Maarsen present zullende zijn, geelegeert zal of zullen worden. i S.
Dat dito zes Heren zullen fungeren te weten, ieder een jaar als Parnas Gabaij of Thesaurier en in het zesde jaar en wel acht dagen voor den Sabbath, volgende aan de verjaardag van de verstoring van Jerusalem, genaamt Sabbath Nachamu, zullende zij lieden, of wel die genen van hun, die aldaar tegenwoordig zullen zijn, eligeren een nieuwen Parnas Gabaij of Thesaurier voor een jaar en zo voort van jaar tot jaar, en wanneer de izodanige geeligeerde Thesaurier refuseren mogt den dienst aan te nemen of dezelve aangenomen hebbende, hinnenstijds kwam te abandonneren, zo zal de zodanige moeten betalen tot ene boete voor de arme casse derzelve Natie ƒ 50,—, zullende als dan dien dienst gedurende dat jaar uijt, moeten worden waargenomen door een der zes gecom- mitteerdens die het naast aan de beurt is. 6.
Dat de geen, die tot Parnas Gabaij of Theraurier geeligeert zij, het zij, dat hij in den dienst fungeert, het zij dat hij dezelve refuseert of abandonneert, niet dan na verloop van twee daaraan volgende jaren we- der verkiesbaar zal zijn. 7.
Dat door de voornoemde zes Gecommitteerdens getauxeert zullen wor-
den alle Portugeesche en Spaansche Joden, die reeds te Maarsen en Maarseveen respectivelijk wonen of daar haar buytenplaats hebben, het zij in eigendom of in huur, mitsgaders alle ende een iegelijk van dezelve Natie, die in het vervolg aldaar in voegen voormeld zullen komen te woonen of stabileren, hoe veel ieder van dezelve jaarlijks tot soutien van de Kerk, bedienders en armen zal contribueren, welke contributie, gel- den geconsidereert moeten worden hun aanvang te hebben genomen met Sabbath Nachamu SS23; dat mitsdien ook alle Spaansche en Portugee- sche Joden, die zig derwaarts met de woon- of buijten plaats zullen begeven, als Leden van dito Kerk zullen aangenomen worden, ten zij, dat door tien mede Jeden van de Kerk goordeeld wierd, dat zodanig daar in komende personen om bijzonere reden niet meriteerden tot mede lid aangenomen te worden. 8.
Dat niemand der leden of congreganten van dito Kerk aan de voor-
noemde Gecommitteerdens of een van dezelve enige de minste onaange- name ontmoeting, veel min wanhebbelijkheid, het zij ter zake van de tauxatie ofte andere reden of oorzake zal mogen aandoen, en, zulks doende, zal de zodanige door de gezamentlijke gecommitteerdens ge- |
||||
|
53
muleteert worden in zodanige pecuniele boete ten behoeve van de ar-
men hunner Gemeente, of andere Kerkelijke censures, als de gemelde Gecommitteerdens bij meerderheid van stemmen na omstandigheid van zaken zullen bevinden te behoren. 9-
Dat de gene, die re fuseren mogt te voldoen de Somme van penningen,
waar op hij door de Gecommitteerdens in voege voorschreven getauxeeri of de boete of Kerkelijke censures (bij arte 8 aangehaald, en die nog in volgende articulen aangehaald staan te worden) waar toe hij gecondem- neert zij, die zal gerepelleert worden van de Kerk en verstoken blijven van alle preerogativen van dezelve, en des niet te min gehouden zyn en geconstringeert worden tot betalinge van de verschuldigde tauxatie en boete respective. 10.
Dat de Parnas Gabaij of Thesaurier ten einde van het jaar, publicq
in de Kerk, van de tafel der Boeken Moses zal moeten aflezen de reke- ning van ontfang en uijtgave en verdere directien door hem dat gepas- seerde jaar gehad, gehouden en waargenimen, als ook de notitie of Lijst der Debiteuren. lï.
Dat de laatst afgegane Parnas Gabaij of Thesaurier, bij absentie van
den fungerenden Parnas Gabaij, zal moeten preesideeren. 12.
Dat geen Lid nog congregant van onze Gemeente bijzondere Vergade-
ring van tien of meerder Joden tot den Godsdienst buijten onze Kerk in enig huys of andere plaats in Maarsen of Maarseveen of in derzel'/er district, hetwelk ten dien respecte behaald word van Zuijlen tot Breu- kelen, beide clusisve zullen mogen zouden of aanleggen, op een boete van ƒ 10.—■ ten behoeve van onze arme kasse, te betalen bij ieder per- soon, die zig tot zodanige vergadering hebben laten emploijeren, en zulks telkens en zo menigmaal als zodanige vergadering gehouden word, wor- dende nog tans hiervan uytgezondert die gene die daartoe bij bijzondere gelegentheden verlof van den Parnas Gabay verkregen zullen hebben, mitsgaders sterfhuijsen en bruijloften, alwaar naar oude gewoonte in de zeven treurdagen ten sterfhuijsen en in de zeven vreugdedagen ten bruij- lofhuijsen, tot Godsdienst dagelijks vergadering zal mogen worden ge- houden. 13-
Dat alle degene, die gedurende de kerktijd enige wanordre of opschud-
dinge mogten maken, bet zij met woorden of met feijtelijkheden, zal voor de eerste maal moeten betalen ten behoeve van de arme casse ƒ 25,— en voor de twedde imaal voor altoos uijt de Kerk verstoten blijven. . 14-
Dat de gene, die in de Kerk zijnde, door den Voorzanger, op ordre van
den fungerende Parnas aangezegt word enige kerkdienst waar te nemen |
||||
|
of voor de Boeken Moses te verscheinen, zulks refuseren mogt te doen,
zonder vooraf zijne reden van refus tot genoegen van den fungerenden Parnas gegeven te hebben, die zal ten behoeve van den armen moeten betalen ƒ 25.^. IS.
Dat alle de gene, die voor de Boeken van Moses verschijnen, zullen gehouden zijn ten behoeve van onze arme casse te offeren ten minste drie Stuijvers, nevens den zegenwensch aan den fungerenden Parnas, ond«r de Joden genaamt Mischebarach en zulks niet doende, zal hij ten behoeve van de Arme Casse moeten betalen een boete van ƒ 10.—. 16.
Dat agt dagen voor den Sabath, volgende aan den verjaardag van de
verstoring van Jerusalem, geintituleert Sabath Nachamu (als waiuieer, zo als bij artl. 5 gezegt is, een Parnas Gaibaij of Thesaurier geeligeert word) geeligeert zullen worden twee zogenaamde Bruijdegoms van de Weth, zullende de gene die zulks wijgert aan te nemen of der functie naar Stijle uyt te voeren, betalen ten behoeve van de Arme Casse veer- tig guldens, zegge ƒ 40.—. 17.
Dat men in het vervolg zal tragten aan te stellen tot koster van de Kerk, mitsgaders tot Slager der Beesten, zodanig een van onze Portu- geesche Joodsche Natie, die te gelijk bekwaam zij tot schoolmeesteer der Portugeesche Joodsche kinderen. '' ' lê. ■ •■ '■ ^ ■ ■ ^
Dat de Voorganger onzer Gemeente aldaar, gehouden zal zijn aan-
tekening en pertinent iboek te houden van de uytstaande schulden, mits- gaders van de Distributie der armengelden, mitsgaders van het Gebroe- derschap genaamt Derech Sedaka, en op de gewone tijden ieder reke- ningen uijt te schrijven en over te leveren. 19-
Dat de Voorzanger en Kositer van de Kerk, de Slagter der Beesten en in het generaal alle de gene, die loon of emolumenten trekkende die- naars van de Kerk zijn, zullen moeten staan onder de directie en gezag van den fungerende Parnas Gaibaij of Thesaurier, en in cas van wan- bedrijf of inobedientie, zullen zij door den zelven Parnas Gabaij worden gemuliteert, het zij in geld of andere Kerkelijke poenaliteiten, als hij naar bevinding van zaken zal goedvinden, zonder dat zig iemand an- ders daarmede zal mogen bemoeijen. 30.
Dat de zes Heren Gecommitteerden de last op zig wel willen nemen
om de eerste zes jaren successivelijk te fungeren als Parnas Gabaij, op dat het gehele werk in ordre werde gebracht, en dat ieder jaar (zo als bij artl. 5 reeds aangehaald is) op de volgende wijze: te weten, dat in de Kerk de voorzegde Resolutie en Reglementen zullen worden gepubliceert |
||||
|
55
onder den zegenwensoh naar Stijle, zullende het eerste jaar fungeren als
Parnas Gabaij of Thesaruier, te weten van den dag der Publicatie af tot Salbath Nachamu 5525, de Heer Abm. de Ishac Franco Mendes, 't twede, de Heer Samuel Ximenes Pereira, 't 3e jaar de Heer Ishac de Mordochaij Franco Mendez, 't 4e jaar de Heer Jacob Nunes Henriques het Se jaar de Heer David d'Elisah Pereira, 't 6e jaar de Heer David d'Ishac Franco Mendes. 21.
Dat alle oude en voorgaande Kerkelijke Reglementen, dewelke met den inhoude deser Reglementen strijdig mogten zijn bij dezen geabro- geert, vernietigd en buijten alle effect gesteld, maar voor het overige zullen alle dezelve blijven niet alleen in haar geheel, maar zodanig ver- sterkt, even als of dezelve in dezen geinsereerdt mogten zijn. 22.......o
Dat ten einde dit heylsaam oogmerk op een efficacieuse wijze mogte
worden volvoert en in 'het vervolg gemainteneert, zo zal men de voor- noemde Kerkelijke Reglementen bij Requeste presenteren aan de Edel Mogende Heren, Staten 'sLands van Utrecht, ofte de Heren Hun Ed. Mogende Ordinaris Gedeputeerden, omme van dezelve daar op goed guiistelijk te mogen erlangen dersel^v^er approbatie en authorisatie op het prosequeren van de boetens in dezen gemeld, bij gerechtelijke middelen, waar en zo welgemeende Hun Exiel Mogende zullen vinden, te behoren. Wij ondergesohreven Leden der Portugeesche Joodsche Natie te Maar-
sen en Maarseveen, verklaren bij dezen te hebben gezien en geexamineert de hierinne staande articulen en Kerkelijke Reglementen tot conservatie van de goede ordres en directie van dezelve Gemeente bij de Heren Ge- committeerdens uyt voorzegde Portugeesche Joodse Natie geconcipieert, en ons daar mede volkomen te conformeren, mitsgaders ons te submitte- ren aan den inhoude van dien, zo in het generaal als elk der voorgemelde articulen in het bijzonder, mogende lijden, dat daar op werde gerequi- reert de approbatie van de Edel Mogende Heren Staten dezer Provincie ofte de Heren Hun Edel Mogend Ordinaris Gedeputeerden, zo en in dier voegen zulks ter beter naarkom,ing van dien bevonden zal worden te kun- nen strekken, submiterende daar toe onze personen en goederen ten be- dwang van alle Heren Reohteren en Gerechten, zo en in dier voegen zulks bevonden zal worden te behoren. Actum den................ (was ondertekend) Moses Bravo.
Ishac van Samuel de Prado.
Joseph Abrabanel.
David Gabaij Henriques.
David Haim Abenator.
Jacob de David Pereira.
David Hisquia Pereira.
Nathan Foa.
Jacob Gabaij Henriquez.
|
||||
|
56
Per Order van mijn Vader El. Castello Junior:
Jacob Nunes Henriquesz.
David d'Elisah Pereira. - Abm. d'Is. Franco Mendes. , ' Josuah van Abm. Keyser.
■ Josuaih van Mosses Peixotto.
Aharon d'Aguilar, pr. order van
mijn vader Manuel Senior Hen- riquez. Op dit Reglement was geslagen een zegel van zes stuijvers waar op geschreven stond: Dit zegel dient tot het inleggende product zijnde een Kerkelijk Reglement van de Portugeesohe Joodsche Natie in dato 8 April 1764, bij mij, en was getekent (B. Sluyterman Notaris). In Capite van dezen Reglemente stond gappointeert: De Gedeputeerden van de Staten 's Lands van Utrecht, gehoort 't R-apport van de Heeren van Westerveld, van Zuijlen en Berger appro- beren deze Reglementen en verstaan, dat dezelve bij alle de Leden der Portugeesohe Joodsche Gemeente Nevé Salom te Maarssen en Maarse- veen zullen worden agtervolgt en nagekomen, mitsgaders ten dien einde bij degenen die in het vervolg tot de voorszegde gemeente zullen be- geren te worden toegelaten, zullen moeten worden aangenomen en onder- tekent, authoriserende den Parnas Galbaij, of Thesaurier van dezelve ge- meente in der tijd, omme in cas van contraventie der resp. articulen in dezen Reglemente vervat, de beboetinge te doen en zodanige betalin- ge, als waar toe zij voornoemde Leden ingevolge van de Reglementen gehouden zijn, in te vorderen en bij onwilliglieid derzelven, zig bij Re- queste aan Haar Edel Mogende te mogen adresseren en verzoeken au- thorisatie op een Exploicteur of ander legaal persoon, omme zodanige Leden ten fine voorszegde paratelijk te excuteren ten pericule van de Supplianten. Gedaan t' Utrecht den 19 October 1764 (ondrstond). Ter ordonnantie als boven (en was getekent) Milan Visconti. ... Dit Reglement heeft tot der Franschen tijd gunstig gewerkt,
toen het automatisch met den val van het Statencollege verviel. Mede door oeconomische oorzaken verviel de Gemeente toen al- geheel, zoodat zij op den duur werd opgeheven; in 1839 werden haar bezittingen verkocht. JAC. ZWARTS.
|
||||
|
De ordonnantie van Bisschop Frederik
van Blankenheim inzake de grensscheiding tusschen Loosdrecht en Breukelerveen. |
||||||
|
Het Herfsttij der Middeleeuwen kenmerkt zich voor Gooiland
en het Sticht door eindelooze twisten over de grenzen, die eerst in 1719 ophielden door eene conventie tusschen Holland en Utrecht. Men heeft toen door 22 hardsteenen palen de grens aangeduid.
Van paal 22, niet ver van Loosdrecht bij den Egelshoek liep de grens van Holland tot in het begin der 19e eeuw naar de Vecht. Het is deze, die in 1404 blijkens onderstaande oorkonde voor
een deel werd vastgesteld, n.1. tusschen het toen Hollandsche Loosdrecht en het Stichtsche Breukeleveen. 1
Vedtyts geschil geweest zynde tusschen die van Loosdrecht
en Breukeleveen over hunne grensscheidinge, is de zaak in dit jaar gevonden, in dezer voege: Frederic van Blanckenhem, by der genaden Geeds Bisschop
't Utrecht maken komt allen luden; Want lange tyt twist ende scelinge geweest is tusschen dien van den Loosdrecht aen die een zyde, ende die van Broekelveen aen die ander zyde, als om die paelsceydinge te doen, ende die rae te trecken tusschen beyden zyden voerscreve. Ende want wy dicwil van beyden zyden voerscreven vervolcht zijn, om alsulke twist ende scelinge of te leggen, also veere alst in ons waer, daer wy alle wege toe geneyget syn geweest, soe syn wy des met goeden voerdacten sinne mit onsen raede, ende goetduncken onser Ecclesien ende der Stat van Utrecht overcomen, dat wy drie uit onsen Rade, mit namen Heren Amelys Uten Enge Ridder, Jacob van Zulen, ende Dirck Borre, daer toe geset ende gemachticht hebben van onser wegen, gelyc die hogegeboren onsen lieven neve Hertoch Aelbrecht van Beyeren, Greve van Henegouwen, van HoUant ende van Zelant, oec hoet drie, als mit namen Heren Geraert |
||||||
|
58
van Eemskerke Ridder, Florens van Alkemade, ende Wouter
van Munden, Ridders, daer toe geset, ende gmachticht heeft, die rae te trecken, ende paelscydinge te doen tusschen beyden zyden voergenoemt. Welke sesse dicwil, van onser byden heren wegen, te samen daerom geweest hebben, ende syn eens seggens eendrachtelic overcomen in allen manieren, alse hier na be- screven staet. In den eersten so sel men een pael steken op ten eynde van Broekelveen, tenden hore boulande ter drencscoet waert midden in die grafte, ende dat selmen recht op drie bomen op ten utersten boem van der drencscote tot onzer Statwaert van Utrecht, ende tot aen der Goyerveen toe. Ende des soc sellen die van Broekelveen, ende die van der Loesdrecht, een kenlike bescyede sceydinge maken tusschen hoerer beyder landen, op dat een yegelic weten mach waer syn lant heert. Ende dese sceydinge sal duren tot ewigen dagen, behoudelich alle recht ende brieve, die enich Heer van ons Here voerscreve zal van den anderen hebben mach, in hoeren machten te bliven. In oerconde alre saken voersreve, soe hebben wy Bisscop Frederic voer- genoemtt, desen onzen brief mit onzen izegel doen bezegelen. Gegeven int jaer ons heren dusent vier hondert ende vier, den vier en twyntichsten dach in Aprille. Hilversum. J. SCHIPPER Jr.
|
||||
|
INHOUD.
|
|||||||
|
T. Naamlijst der Bestuursleden .......... V
2. Naamlijst van de leden, donateurs en begunstigers VI
3. Jaarverslag.................. XT
4. Rekening van den Penningmeester........XIII
5. Verslag van de excursie naar Vianen en Schoonhoven
door Joan Vis ................XIV
|
|||||||
|
6. Romantisch verleden van Over-Holland, door Mevr.
Marie C. van Zeggelen.............. 1 7. De Weesper Zwanendrift, door A. van Beek .. . . 10
8. Uit de historie van Loosdrecht, door J. Schipper Jr. . . 15
9. Breukelen ontvangt bezoek uit Brooklijn N. Y.^ door
Mr. M. P. Th. a Th. van der Hoop van Slochteren . . 26 10. „Grouwelycke ongebondentheyt", door J. G. Th.
Grevenstuk .................. 37 11. De officieele organisatie der Portugeesche Synagoge
van Maarssen in 1764, door Jac. Zwarts...... 45 12. De ordonnantie van Bisschop Frederik v. Blankenheim
inzake de grensscheiding tusschen Loosdrecht en Breukelerveen, door J. Schipper Jr......... 57 |
|||||||