OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

BLECTR. DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDB GRACHT 231 � UTRECHT

Hierbij hebben vnj het genoegen het negentiende jaar-
boekje aan te biedtn.

Aan de schrijvers der artikelen betuigen wij hartelijk dank
voor hunne belangelooze medewerking.

Bijdragen foor het twintigste jaarboekje worden gaarne
door ons tegemoet gezien.

De Redactie van het Jaarboekje:

J. G. TH. GREVENSTUK.
Dr. D. A. W. H. SLOET.
Mr. Dr. J. W. VERBURGT.

Hierbij hebben vnj het genoegen het negentiende jaar-
boekje aan te biedtn.

Aan de schrijvers der artikelen betuigen wij hartelijk dank
voor hunne belangelooze medewerking.

Bijdragen foor het twintigste jaarboekje worden gaarne
door ons tegemoet gezien.

De Redactie van het Jaarboekje:

J. G. TH. GREVENSTUK.
Dr. D. A. W. H. SLOET.
Mr. Dr. J. W. VERBURGT.

Commissaris der Koningin in de Provincie Utrecht.

Mr. Dr. J. W. VERBURGT, Leiden, Voorzitter. \ ;

|. G. Th. GREVENSTUK, Baambrugge, Secretaris. J i

Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude. Bibliothecaris. I 5

J. D. BASTERT, Breukelen. Penningmeester. { eg

L. SCHIETHART, Vreeland. ( _�

Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN, Doorn. \ w

JAN VAN DER LIP, Utrecht. ] Q

A. VAN BEEK, Weesp. /

V. L. Baron VAN BOETZELAER, te Velp.

M. ONNES VAN NYENRODE, te Breukelen.

J. WARMOLTS, te Kortenhoef.

E. A. H. A. VAN DE VELDE, te Loenen.

N. BASTERT, te Loenen.

Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN, te Loosdrecht.

Dr. A. M. HARTOG, te Maarssen.

Mr. W. B. WESTERMANN, te Maarssen.

E. G. WENTINK, Aerdenhout.

KEES VALKENSTEIN, te 's-Gravenhage.

F. C. C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN,

te Zuilen.
Jhr. Mr. C. DEDEL, te Abcoude.
Dr. J. J. F. STEIJLING. te Maartensdijk.

Mr. P. L, de Vries Feijens.
Mevr. Marie C. van
Zeggelen.

Apeldoorn:
A. Grevenstuk.

Arnhem:
Mr. W. F. E. Spiering.

J. G. Th. Grevenstuk.

Mej. Wilh. F. Grevenstuk.

A. Schoenmaker.
Mr. J. Schoenmaker.

Jhr. J. Hooft Graafland.
P. E. Tegelberg.

Batavia:
L. A. H. Houtman.

Bennebroek:
J. C. Brand Jr.

Ds. G. G. J. Bleeker.
Jhr. Mr. C. Dedel.
C. F. Jonkhart.

C. M. L. Kouw.
W. F. Pape.

Past. Dr. D. A. W. H. Sloet

S. G. van der Werff.

Aerdenhout:
E. G. Wentink.

Amsterdam:
G. Ansoul.
A. J. Boom.
K. H. Broekhoff.
Prof. Dr. K. H. Bouman.
P. Colder.
Mr. A. Ie Cosquino de

Bussy.
L. W. Doude v. Troostwijk.
Jan W. den Duijn.
P. Jansen Hzn.
P. A. Kater.

D. van Lankeren Matthes.
W. Markx Jr.

Mej. A. G. Pos.
J. H. Roosenschoon.
H. F. L. Sch�ler.
Mevr. de Wed. Th. J.

Verrijn Stuart�^Visscher

Bussum:
Bern. L. A. M. v. Ogtrop.

Culembocg: ■
J. van Holthoon. :

Doorn:
fhr. J. K. Lampsins van den
Velden.

Driebergen:
Jhr. P. P. de Beaufort.

Giessendam:
A. J. Middag.

Mr. D. J. A. Baron van Ha-
rinxma thoe Slooten.

'S'Gravenhage:
Bureau der Rijkscommissie

voor de Monumenten.
Mevr. A. Portengen-van

den Broeke.
Kees Valkenstein.

Groningen:
Kapelaan F. J. Schoemaker.

Haarlem:
C. Maarschalk.

Hantum (Fr.):
Ds. G. van Veldhuizen.

Heemstede:
W. H. Koomans.

' s-Hertogenbosch:
B. G. P. Verbiest.

Bovenkerk:
Jac. Annes.

Dr. M. H. J. Adels.
J. D. Bastert.

D. J. M. Bianchi.
St. Breuninghoff.
I. D. Bijlsma

A. H. Doude v. Troostwijk.

B. van Driel.
Jac. de Geus.
Herm. v. d. Grift.
G. C. Hoekstra.

C. de Joncheere.
W. J. Jonker.

E. B. van Julsingha.
J. Kasteleijn.

P. Land.
A. H. Loeff.
C. W. Matthes.
Hans Matthes.
Jac. Molenkamp.
M. Onnes van Nyenrode.
Deken P. W. A. Pieck.
Jhr. Mr. H. H. R�ell.
Ph. J. Schippers.
Dr. K. de Snoo.
Mevr. S. A. de Snoo-Sillevis
N. J. Vos
Mej. J. M. E. Willink van

Collen.
Mej. M. E. Willink van

Collen.
Mevr. Wijers-Veenendaal.

Hilversum:
D. de Bree.
Ds. J. van Bruggen.
C. L. Heek.

A. Roland Holst Jr.
Mevr. A. J. Kardux-ten

Generaal-Maj. E. Luden.
C. Metzelaar.
P. A. Pijnappel.
J. Schipper Jr.

Hoorn:
U. G. Dorhout.

Katwijk a.d. Rijn:

Mevr. M. L. H. Eerdbeek-
Claasen.

Kortenhoef:
J. Warmolts.

Krommenie:
P. van Walbeek.

Leiden:
Mr. Dr. J. W. Verburgt.
Dr. F. C. Wieder.

Loenen:
N. Bastert.
Goswin H. Boner.
G. J. Dokkum.
H. Hissink.
J. M. C. van Kempen.
Mr. H. P. Loggere.
W. C. Pos.

E. A. H. A. van de Velde.
Jan de Vries.

G. J. Weijland Jr.
W. H. Willms.

Loenersloot:
Pastoor B. J. Brouwer.
Ir. E. Middelberg.

P. J. Houtzagers.
Mevr. de Wed. Kappeyne
van de Coppello-Wijgers.
Mr. Dr N. J. C. M. Kap-
peyne van de Coppello.
Jhr. Q. J. van Swinderen.
Jhr. C. H. C. A. V. Sype-

steyn.
W. Voogsgeerd.

C. A. van Beusekom.
R. H. Driessen.

F. J. de Freytag.
A. M. Hartog. .
L. G. James.

J. M. de Muinck Keizer.

Dr. A. R. van Linge.

Pastoor A. P. Rientjes.

Ir. C. W. E. van Voorst

van Beest.
J. P. van Voorst van Beest.
C. E. Wolff.
Mr. W. B. Westermann.
Wybren Wijmstra.

Rotterdam:
Bibliotheek der gemeente

Rotterdam.
Jhr. P. A. H. Martin'

Soerabaia:
Mr. Dr. L. Fr. H. J.
Sch�ler.

Utrecht:
J. B. P. Biegelaar.
Dr. C. Broeksmit.
Dr. Ch. M. A. Bijleveld.
Pastoor L. J. v. d. Heijden.
J. Th. van der Laan.
H. van der Lip.
Jan van der Lip.
Jhr. Dr. L. H. Quarles van

Ufford.
A. Ph. Ridder.
Mr. W. C. Schuylenburg.
Mr. L. Sillevis.
H. J. Smits.
P. J. G. Verburgt.

Velp:
V. L. Baron v. Boetzelacr.

Vinkeveen:
J. L. Thielking.

Vreeland:
A. S. Bartstra.
A. K. (Berkhout.
C. Blatt.
P. J. C. Blatt.
Dr. L. Dijkstra.
G. Ph. Ittmann.
C. A. Lion Cachet.
J. Pik.

L. Schiethart.
Mevr. D. B. Sluijter.
H. Uden Masman.

Maarsseveen:
|hr. J. Huydecoper van

Maarsseveen.
Dr. A. M. Venker.
H. Schoenmaker Ezn.

Maartensdijk:
E. P. W. van Schaik.
Dr. J. J, F. Steijling.

Munsterscheveld:
Pastoor J. }. Swildens.

Nederhocst den Berg:
C. A. de Bree.
C. Hoetmer Nz.

Mevr. C. A. Pos�Kofoed.
G. Graaf Schimmelpenninck.

Nieuwersluis:
Th. W. Blijdenstein.

B. H. Blankenberg.
Mr. W. J. Doude van

Douair. A. Baron de Girard
de Mielet van Coehoorn.

Mevr. Wed. Mr. U. H. van
Notten-Doude v. Troost-
wijk.

Kapitein J. Vermeulen.

Nigtevecht:
M. H. Ladd�.
G. A. van Wees.

Nijmegen:
A. F. jvan Goelst Meyer.
H. J. van 't Lindenhout.

Oosterbeek:
Mr. E. van Beusekom.

Rhenen:
Mr. J. H. M. A. Doude
van Troostwijk.

Vriezenveen:
Pastoor W. M. A. van �iijn.

Weesp:
A. van Beek.
J. C. F. Bletz.
W. A. van Dockum.
Th. J. Houtman.
H. de Kloet.
J. G. Nordemann.
E. W. Raadsheer.
N. Smit Jzn.
R. Wartena Szn.

Weesperkarspel:
G. P. Sorber.

Weltevreden: (N.O.I.).
Prof. Dr. A. Grevenstuk.

Wijk bij Duurstede:
B. Schoenmaker.

Zeist:
J. A. Lantsheer.

F. C. C. Baron van Tuyll
van Serooskerken.

Zwolle:
Dr. G. A. B. Fijnvandraat.

Utrecht:
Dr. H. Th. s'Jacob.

Amsterdam:
Mr. R. H. Erdmann.

's'Gravenhage:
Mr. Dr. F. A. C. Graaf v.
Lynden van Sandenburg.

Breukelen:
Ds. C. J. H. Verweijs.

Abcoude:
D. van Teeseling.

Baambrugge:
G. Feringa.
W. C. Smuling.

C. G. Hoekstra, Breukelen.
Mr. J. Hooft Graafland,
oud-Griffier v. d. Arrond.

Rechtbank te Utrecht.
Mr. W. H. Kohier, Maars-
sen.
C. Matthysen, Loosdrecht.

C. W. W�stenhoff, iBreu-
kelen.

Th. J. iVerrijn Stuart, Nieu-
wersluis.

H. L. Klein, Amsterdam.
Mej. J. Sickesz, Amsterdam.
Mr. L. R. Otten, Griffier ,
van het Kantongerecht te
Breukelen.

Den 12 Juni 1930 werd te Nieuwersluis in het Hotel �De
Kampioen" de Algemeene Vergadering van het Genootschap
gehouden.

Na opening door den jVoorzitter werd door den Secretaris
het verslag over het afgeloopen jaar uitgebracht.

Daarna deed de Penningmeester rekening en verantwoor-
ding van zijn gehouden beheer. De rekening werd door een
commissie nagezien en in orde bevonden.

Vervolgens werd de jaarlijksche excursie besproken. Aan-
gezien de Heer Blaauw, eigenaar van �Gooilust" te 's-Gra-
veland, zich bereid had verklaard het Genootschap in het eind
van Augustus tg; ontvangen werd besloten ditmaal deze schoo-
ne buitenplaats met de vele bezienswaardigheden te bezoeken
en daaraan te verbinden een bezoek aan het Raadhuis en de
Herv. Kerk te Kortenhoef, waarna de Voorzitter de excursie-
commissie benoemde.

Na verschillende huishoudelijke besprekingen werd nog be-
sloten � 25.� bij te dragen in de voorloopige kosten van het
Comit� van Actie inzake de bemaling van de Vecht bij Mui-
den, welke actie met gunstigen uitslag is bekroond geworden.

De excursie had tot aller genoegen plaats en ik mag hier-
bij wel verwijzen naar het uitvoerig verslag, dat ons medelid
Joan Vis daarvan in ^et laatste jaarboekje gegeven heeft.

Om verschillende redenen konden nog geen lezingen ge-
houden worden.

Het jaarboekje verscheen als gewoonlijk in het laatst van
het jaar en mocht zich in de belangstelling der leden ver-
heugen.

Het ledental van het Genootschap is weder toegenomen,
ofschoon ditmaal vele leden door den dood aan het Genoot-
schap zijn ontvallen.

Uitgebracht op de Algemeene Vergadering te Nieuwer-
sluis 12 Juni 1931.

De Secretaris:
J. G. TH. GREVENSTUK.

Staat van Ontvangsten en Uitgaven over het 19e Genootschapsjaar 1930�1931

Batig Saldo................

Over 1930 10 nieuwe leden � 25.-

Jaarboekje 1930 ,................ � 539.72

Nadeelig saldo Excursie 1930........ 72.85

Incassokosten, drukkosten, zaalhuur,

porti en andere kleine kosten...... ,, 128.93

Batig saldo .................... 498.22

2 leden ad � 5.�

2 donateurs ...
1 donateur

Verkochte Jaarboekjes.
Gekweekte rente...

Verslag van de Excursie naar
Culemborg en Buren,

op Woensdag 22 Juli 1931.

Een welgeslaagde tocht.
Herinneringen aan voorbije eeuwen.

De leden van Niftarlake ontmoeten elkaar zoo 'n keer of
3 per jaar: eerst op de algemeene vergadering te Nieuwer-
sluis, waar slechts 'n luttel aantal leden (meestal dezelfde)
aanwezig pleegt te zijn; vervolgens bij de Excursie, zoo mid-
zomer, waar doorgaans 'n flink quantum acte de pr�sence
geeft en tenslotte � en dit is speciaal de geestelijke aan-
raking � bij het verschijnen van het Jaarboekje in het diepe
najaar, w^aarin alle leden en belangstellenden hun genoegen
vinden.

Van deze drie ontmoetingen is de Excursie toch immer de
aangenaamste, daarnaast is de Jaarvergadering de zakelijkste
en het Jaarboekje de leerrijkste.

Ook dit jaar was weer de Excursie ,'n prettige dag, 'n dag
van vreugde, van ,,frohes Wiedersehn" en van hoog oudheid-
kundig genot.

Er wordt wel eens beweerd: 'n Excursie van Niftarlake
moet slagen! en inderdaad: ze zijn tot nog toe alle geslaagd,
de eene meer dan de andere, deze keer waren er eens meer
deelnemers dan gene, het eene jaar was de zon milder dan
het andere len ook was de belangrijkheid der bezochte oud-
heden de eene keer wel eens grooter dan de andere, maar
toch immer waren de Excursisten opgetogen over hetgeen
geboden werd en heerschte er 'n uitstekende stemming ondei
hen. Geen wonder: de organisatie was, en is, ook de laatste
keer, bij de heeren Jan van der Lip en J. D. Bastert in goede
handen; alles is zorgvuldig voorbereid en uitgevoerd, daar-
bij had Pluvius op den laatsten Excursiedag blijkbaar ook
vacantie genomen en Fortuna in zijn plats gezet, zoodat het
'n dag zonder wanklanken geworden is.

Op den vastgestelden Woensdagmorgen dan kwamen 'n
60-tal dames en heeren op het Stationsplein bijeen en namen
plaats in 2 gereserveerde Touring-cars.

In vroolijke stemming � feijn de Niftarlakers-op-excursie
wel eens niet in vroolijke stemming? � sukkelden wij de
oude bisschopstad door, en toen eenmaal het open veld, de
wieg naar Houten bereikt was, kregen de paarden even de
sporen en in Allegro-tempo werd de tocht voortgezet.

We passeerden Houten. '

Weldadig is het gaan tusschen welige weilanden, bevolkt
ruet grazend welgedaan Hollandsch vee; dicht beplante
boomgaarden met nog slechts eventjes blozende aankomen-
de vruchten daarnaast welvarende hofsteden en sierlijk aan-
gelegde villa's.

In Schalkwijk frappeert de monumentale R. K. Kerk, een
pronkjuweel van Neo-Gothische architectuur; aan de andere
zijde van het dorp als antipode een oude afgeknotte molen,
bemost en bedekt onder 't groen.

Maar wat vooral pittoresk aandoet in dit bij uitstek lande-
lijke plaatsje dat is 4^ reeks rustieke hooge bruggetjes over
de lange kaarsrechte Wetering, die, hoe verder weg, steeds
kleiner en fijner worden, totdat de rivierdijk hen over-
schaduwt.

Is Schalkwijk achter den rug dan komt al spoedig de
hooge Lekdijk in zicht en met verdubbelde kracht wordt deze
bestegen.

Welk 'n majesteus en heerlijk schouwspel biedt de omge-
ving vanaf de kruin van dezen dijk! Men ziet daar den ouden
breeden stroom aan zijn voeten in bevallige bochten kronke-
len en slingeren, het rustig kabbelende water � in den winter
is het er meestal anders! � in beige-groen, met tallooze zil-
ver-glanzende kopjes, als door de zon gekust.

De zeilschepen wiegelen zacht als blanke zwanen, terwijl
de stoom- en motorbooten hijgend voortzwoegen tegen den
'opdringenden stroom.

Het stadsbeeld van Culemborg komt hier voortreffelijk tot

z'n recht, alleen neemt de hooge lange spoorbrug iets van het
na�eve en rustige weg.

Doch alles bijeen 'n schitterende, niet t� vergeten aanblik,
waarvan men niet spoedig verzadigd is.

'Evenwel het gezelschap moest verder en daarom geen tijd
voor overpeinzingen en dithyrambes. iDe veerpont bracht
ons naar den anderen oever en dra waren we bij

Het Stadhuis van Culemborg.

Hier wachtte het Gemeentebestuur, alsmede de Secretaris
en de Ontvanger Niftarlake in den Raadskelder op. De Go-
thisch gewelfde kelder was met bloemen versierd, en, behalve
door moderne electra-lampen, ook door kleine kaarsjes ver-
licht. Karakteristieker zou het wellicht geweest zijn, als hij
uitsluitend met kaarsen verlicht geweest was De nationale
driekleur wapperde van den Stadhuistoren.

De ontvangst door den burgemeester, ide heer Y. Keestra
was een zeer hartelijke. Z.Ed. Achtb. sprak het gezelschap
ongeveer als volgt toe:

Toen aan het Gemeentebestuur bekend werd dat Niftar-
lake Culemborg de eer zou aandoen van 'n bezoek, werd dit
aanstonds op hoogen prijs gesteld en besloten het Genoot-
schap officeel door het Stdasbestuur te doen ontvangen.

De Raadskelders hebben tegenwoordig 'n goeden naam, en
hoewel Culemborg geen geregelde bezoeken als van uw ge-
nootschap ontvangt, is het toch geen doode stad. Integendeel:
het is 'n drukke verkeersader tusschen Noord en Zuid. Het
bezoek van Nif tarlake evenwel heeft 'n bizon dere beteekenis,
juist omdat de vele vreemdelingen, die hier doortrekken, zich
geen tijd gunnen de oude monumenten te bezichtigen, doch
Niftarlake doet dit .wel en geeft zich daarvoor 1 dag in 't jaar.

Veel van 't oude is hier verloren, gelijk bijna overal elders,
en nog dagelijks eischt de moderne industrie offers van vroe-
ger tijden.

Niettegenstaande dat is er nog wel een en ander over dat
zal herinneren aan ;het typische van 'n oud stadje.

De Markt, gelegen tusschen iStadhuis en Binnenpoort zegt
nog wel iets en doet ons immer terugdenken aan het .grijze
verleden.

Spr. hoopt dat het bezoek geen teleurstelling moge worden
voor het -gezelschap.

Te Culemborg.
Foto van het gezelschap. Genomen v��r het Stadhuis te Culemborg.

De Realpolitiek van den dag vraagt zooveel aandacht dat
spr. zich bijna niet aan de historie der stad kan wijden, daarom
heeft hij het aan anderen � de heeren Mr. L. Sillevis en
Piet Bekjes � ; moeten overlaten. Spr. meent nog eenige
familierelatie te ontdekken tusschen Culemborg en Niftar-
lake, n.1. de drie zuilen, die op beider wapen voorkomen, en
besluit zijn rede met den wensch uit te spreken dat het niet de
laatste maal zij dat Niftarlake naar Culemborg komt, doch dat
dit bezoek aanleiding moge zijn voor meer bezoek, ook van an-
deren. .

De heer J. G. Th. Grevenstuk, Secretaris van het Genoot-
schap, nam bij afwezigheid van den Voorzitter Mr. Dr. J. W.
Verburgt, het Woord en dankte den burgemeester voor zijn
vriendelijke woorden en voor de hartelijke ontvangst.

Aangezien Niftarlake � aldus spr. � de belangstelling
tracht op te wekken voor oudheden en Culemborg tot de oude
steden mag gerekend worden, viel ons oog op uw stad.

Wij hopen vandaag ons hart hier te kunnen ophalen en ik
spreek de beste wenschen uit voor de toekomst van Culemborg.

Hierna werden ververschingen geserveerd en werd gezellig
gekout in den kelder.

Onder leiding van Mr. Sillevis had nu de bezichtiging van
het Raadhuis-interieur plaats. Veel merkwaardigs is er niet te
zien, de ihal draagt nog enkele sporen van de oude Rechtzaal.

In de Raaadzaal wordt de aandacht direct getrokken doot
een hooge schouw in Roccoco-snijwerk, uitgevoerd door Wou-
terus Pompe, Ao. 1735. In het midden prijkt het Beeld der Ge-
rechtigheid, met als onderschrift: Justum Judicium Judicate!
(Velt een rechtvaardig oordeel! Joan. VII'-24). De 'zolder
wordt gedragen door zware balken, die het Gemeentewapen
� drie roode zuilen � als sluitstuk hebben.

Het buitenaanzicht van het Raadhuis is merkwaardiger
dan het interrieur. jDe hooge Renaissance-trapgevel verheft
zich fier in de lucht en domineert daar den ganschen hoek.
Opgetrokken van rooden baksteen en natuursfceenen banden
maakt het 'n aangenamen indruk. Aan de overzijde van de
Markt troont de oude ^Binnenpoort, een stevig bouwwerk van
1553, dat met het Stadhuis aan Noord- en Zuideinde 'n
fraaie afsluiting van de Markt vormt.



		JAARBOEKJE

					VAN HET

	OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

			�NIFTARLAKE"

						1931

							m

				BLECTR. DRUKKERIJ H. J. SMITS OUDB GRACHT 231 � UTRECHT

4 i.



	LEDEN,

		Mr. P. L, de Vries Feijens. Mevr. Marie C. van Zeggelen. Ankeveen: P. J. Eijma. E. R. D. Schaap. Apeldoorn: A. Grevenstuk. Arnhem: Mr. W. F. E. Spiering. Baambrugge: C. L. Dekker. J. G. Th. Grevenstuk. Mej. Wilh. F. Grevenstuk. C. P. de Groot. Ds. H. Haselager. R. L. Otten. F. Rijke. A. Schoenmaker. Mr. J. Schoenmaker. G. van Walbeek. Baarn: Jhr. J. Hooft Graafland. P. E. Tegelberg. Batavia: L. A. H. Houtman. Bennebroek: J. C. Brand Jr.
Abcoude: Ds. G. G. J. Bleeker. Jhr. Mr. C. Dedel. C. F. Jonkhart. C. M. L. Kouw. W. F. Pape. W. H. van de Poll. H. van Raan. Joh. Rentinck. Past. Dr. D. A. W. H. Sloet J. Trouw. Jcan Vis. S. G. van der Werff. Aerdenhout: E. G. Wentink. Amsterdam: G. Ansoul. A. J. Boom. K. H. Broekhoff. Prof. Dr. K. H. Bouman. P. Colder. Mr. A. Ie Cosquino de Bussy. L. W. Doude v. Troostwijk. Jan W. den Duijn. P. Jansen Hzn. P. A. Kater. D. van Lankeren Matthes. W. Markx Jr. Mej. A. G. Pos. J. H. Roosenschoon. H. F. L. Sch�ler. Mevr. de Wed. Th. J. Verrijn Stuart�^Visscher Gorter.


			*s� }*



	L. S. Hierbij hebben vnj het genoegen het negentiende jaar- boekje aan te biedtn. Aan de schrijvers der artikelen betuigen wij hartelijk dank voor hunne belangelooze medewerking. Bijdragen foor het twintigste jaarboekje worden gaarne door ons tegemoet gezien. De Redactie van het Jaarboekje: J. G. TH. GREVENSTUK. Dr. D. A. W. H. SLOET. Mr. Dr. J. W. VERBURGT.

		September 1931.

1. 1



	BESCHERMHEER, Dr. H. TH. s'JACOB, Commissaris der Koningin in de Provincie Utrecht.

		BESTUUR.

Mr. Dr. J. W. VERBURGT, Leiden, Voorzitter. \ ; \|. G. Th. GREVENSTUK, Baambrugge, Secretaris. J i Dr. D. A. W. H. SLOET, Abcoude. Bibliothecaris. I 5 J. D. BASTERT, Breukelen. Penningmeester. { eg L. SCHIETHART, Vreeland. ( _� Jhr. J. K. LAMPSINS VAN DEN VELDEN, Doorn. \ w JAN VAN DER LIP, Utrecht. ] Q A. VAN BEEK, Weesp. / V. L. Baron VAN BOETZELAER, te Velp. M. ONNES VAN NYENRODE, te Breukelen. J. WARMOLTS, te Kortenhoef. E. A. H. A. VAN DE VELDE, te Loenen. N. BASTERT, te Loenen. Jhr. C. H. C. A. VAN SYPESTEYN, te Loosdrecht. Dr. A. M. HARTOG, te Maarssen. Mr. W. B. WESTERMANN, te Maarssen. E. G. WENTINK, Aerdenhout. KEES VALKENSTEIN, te 's-Gravenhage. F. C. C. Baron VAN TUYLL VAN SEROOSKERKEN, te Zuilen. Jhr. Mr. C. DEDEL, te Abcoude. Dr. J. J. F. STEIJLING. te Maartensdijk.



	VII

		Bussum: Bern. L. A. M. v. Ogtrop. Culembocg: ■ J. van Holthoon. : *Doorn:* fhr. J. K. Lampsins van den Velden. Driebergen: Jhr. P. P. de Beaufort. Giessendam: A. J. Middag. 's~Graveland: F. E. Blaauw. Mr. D. J. A. Baron van Ha- rinxma thoe Slooten. 'S'Gravenhage: Bureau der Rijkscommissie voor de Monumenten. Mevr. A. Portengen-van den Broeke. Kees Valkenstein. Groningen: Kapelaan F. J. Schoemaker. Haarlem: C. Maarschalk. Hantum (Fr.): Ds. G. van Veldhuizen. Heemstede: W. H. Koomans. ' s-Hertogenbosch: B. G. P. Verbiest.
Bilthoven: D. R. Buma. W. J. P. Suringar. Bovenkerk: Jac. Annes. Breukelen: Dr. M. H. J. Adels. J. D. Bastert. D. J. M. Bianchi. St. Breuninghoff. I. D. Bijlsma A. H. Colenbrander. A. H. Doude v. Troostwijk. B. van Driel. Jac. de Geus. Herm. v. d. Grift. G. C. Hoekstra. Dr. D. M. Hoogland. C. de Joncheere. W. J. Jonker. E. B. van Julsingha. J. Kasteleijn. P. Land. A. H. Loeff. C. W. Matthes. Hans Matthes. Jac. Molenkamp. M. Onnes van Nyenrode. Deken P. W. A. Pieck. Jhr. Mr. H. H. R�ell. Ph. J. Schippers. Dr. K. de Snoo. Mevr. S. A. de Snoo-Sillevis N. J. Vos Mej. J. M. E. Willink van Collen. Mej. M. E. Willink van Collen. Mevr. Wijers-Veenendaal.



	VIII

Hilversum: D. de Bree. Ds. J. van Bruggen. C. L. Heek. A. Roland Holst Jr. Mevr. A. J. Kardux-ten Hoopen. J. Kardux. Generaal-Maj. E. Luden. C. Metzelaar. P. A. Pijnappel. J. Schipper Jr. Hoorn: U. G. Dorhout. Katwijk a.d. Rijn: Mevr. M. L. H. Eerdbeek- Claasen. Kockengen: B. Calissendorff. Kortenhoef: J. Warmolts. Krommenie: P. van Walbeek. Leiden: Mr. Dr. J. W. Verburgt. Dr. F. C. Wieder. Loenen: N. Bastert. Goswin H. Boner. G. J. Dokkum. H. Hissink. J. M. C. van Kempen. Mr. H. P. Loggere. W. C. Pos.		L. L. Posthuma. E. A. H. A. van de Velde. Jan de Vries. G. J. Weijland Jr. W. H. Willms. Loenersloot: Pastoor B. J. Brouwer. Ir. E. Middelberg. Loosdrecht: P. J. Houtzagers. Mevr. de Wed. Kappeyne van de Coppello-Wijgers. Mr. Dr N. J. C. M. Kap- peyne van de Coppello. Jhr. Q. J. van Swinderen. Jhr. C. H. C. A. V. Sype- steyn. W. Voogsgeerd. Maarssen: C. A. van Beusekom. R. H. Driessen. F. J. de Freytag. A. M. Hartog. . L. G. James. G. A. Ie Jolle. J. M. de Muinck Keizer. Ds. A. v. d. Kooy. Dr. A. R. van Linge. M. Oskamp. A. T. Plomp. Pastoor A. P. Rientjes. J. B. Scheuer. J. G. Suring. Ir. C. W. E. van Voorst van Beest. J. P. van Voorst van Beest. C. E. Wolff. Mr. W. B. Westermann. Wybren Wijmstra.



	IX

		Rotterdam: Bibliotheek der gemeente Rotterdam. Jhr. P. A. H. Martin' Buys. Soerabaia: Mr. Dr. L. Fr. H. J. Sch�ler. Utrecht: J. B. P. Biegelaar. Dr. C. Broeksmit. Dr. Ch. M. A. Bijleveld. Pastoor L. J. v. d. Heijden. J. Th. van der Laan. H. van der Lip. Jan van der Lip. Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford. A. Ph. Ridder. Mr. W. C. Schuylenburg. Mr. L. Sillevis. H. J. Smits. P. J. G. Verburgt. Velp: V. L. Baron v. Boetzelacr. Vinkeveen: J. L. Thielking. Vreeland: A. S. Bartstra. A. K. (Berkhout. C. Blatt. P. J. C. Blatt. Dr. L. Dijkstra. G. Ph. Ittmann. C. A. Lion Cachet. J. Pik. L. Schiethart. Mevr. D. B. Sluijter. H. Uden Masman.
Maarsseveen: \|hr. J. Huydecoper van Maarsseveen. Dr. A. M. Venker. H. Schoenmaker Ezn. Maartensdijk: E. P. W. van Schaik. Dr. J. J, F. Steijling. Munsterscheveld: Pastoor J. }. Swildens. Nederhocst den Berg: C. A. de Bree. C. Hoetmer Nz. A. J. Middag. Mevr. C. A. Pos�Kofoed. G. Graaf Schimmelpenninck. Nieuwersluis: Th. W. Blijdenstein. B. H. Blankenberg. Mr. W. J. Doude van Troostwijk. Douair. A. Baron de Girard de Mielet van Coehoorn. Mevr. Wed. Mr. U. H. van Notten-Doude v. Troost- wijk. Kapitein J. Vermeulen. Nigtevecht: M. H. Ladd�. G. A. van Wees. Nijmegen: A. F. jvan Goelst Meyer. H. J. van 't Lindenhout. Oosterbeek: Mr. E. van Beusekom. Rhenen: Mr. J. H. M. A. Doude van Troostwijk.



			Jaarverslag.

		Den 12 Juni 1930 werd te Nieuwersluis in het Hotel �De Kampioen" de Algemeene Vergadering van het Genootschap gehouden. Na opening door den jVoorzitter werd door den Secretaris het verslag over het afgeloopen jaar uitgebracht. Daarna deed de Penningmeester rekening en verantwoor- ding van zijn gehouden beheer. De rekening werd door een commissie nagezien en in orde bevonden. Vervolgens werd de jaarlijksche excursie besproken. Aan- gezien de Heer Blaauw, eigenaar van �Gooilust" te 's-Gra- veland, zich bereid had verklaard het Genootschap in het eind van Augustus tg; ontvangen werd besloten ditmaal deze schoo- ne buitenplaats met de vele bezienswaardigheden te bezoeken en daaraan te verbinden een bezoek aan het Raadhuis en de Herv. Kerk te Kortenhoef, waarna de Voorzitter de excursie- commissie benoemde. Na verschillende huishoudelijke besprekingen werd nog be- sloten � 25.� bij te dragen in de voorloopige kosten van het Comit� van Actie inzake de bemaling van de Vecht bij Mui- den, welke actie met gunstigen uitslag is bekroond geworden. De excursie had tot aller genoegen plaats en ik mag hier- bij wel verwijzen naar het uitvoerig verslag, dat ons medelid Joan Vis daarvan in ^et laatste jaarboekje gegeven heeft. Om verschillende redenen konden nog geen lezingen ge- houden worden. Het jaarboekje verscheen als gewoonlijk in het laatst van het jaar en mocht zich in de belangstelling der leden ver- heugen. Het ledental van het Genootschap is weder toegenomen, ofschoon ditmaal vele leden door den dood aan het Genoot- schap zijn ontvallen. Uitgebracht op de Algemeene Vergadering te Nieuwer- sluis 12 Juni 1931. De Secretaris: J. G. TH. GREVENSTUK.



			XIV Te Utrecht. Op den vastgestelden Woensdagmorgen dan kwamen 'n 60-tal dames en heeren op het Stationsplein bijeen en namen plaats in 2 gereserveerde Touring-cars. In vroolijke stemming � feijn de Niftarlakers-op-excursie wel eens niet in vroolijke stemming? � sukkelden wij de oude bisschopstad door, en toen eenmaal het open veld, de wieg naar Houten bereikt was, kregen de paarden even de sporen en in Allegro-tempo werd de tocht voortgezet.

		Het Landschap. We passeerden Houten. ' Weldadig is het gaan tusschen welige weilanden, bevolkt ruet grazend welgedaan Hollandsch vee; dicht beplante boomgaarden met nog slechts eventjes blozende aankomen- de vruchten daarnaast welvarende hofsteden en sierlijk aan- gelegde villa's. In Schalkwijk frappeert de monumentale R. K. Kerk, een pronkjuweel van Neo-Gothische architectuur; aan de andere zijde van het dorp als antipode een oude afgeknotte molen, bemost en bedekt onder 't groen. Maar wat vooral pittoresk aandoet in dit bij uitstek lande- lijke plaatsje dat is 4^ reeks rustieke hooge bruggetjes over de lange kaarsrechte Wetering, die, hoe verder weg, steeds kleiner en fijner worden, totdat de rivierdijk hen over- schaduwt. Is Schalkwijk achter den rug dan komt al spoedig de hooge Lekdijk in zicht en met verdubbelde kracht wordt deze bestegen. Welk 'n majesteus en heerlijk schouwspel biedt de omge- ving vanaf de kruin van dezen dijk! Men ziet daar den ouden breeden stroom aan zijn voeten in bevallige bochten kronke- len en slingeren, het rustig kabbelende water � in den winter is het er meestal anders! � in beige-groen, met tallooze zil- ver-glanzende kopjes, als door de zon gekust. De zeilschepen wiegelen zacht als blanke zwanen, terwijl de stoom- en motorbooten hijgend voortzwoegen tegen den 'opdringenden stroom. Het stadsbeeld van Culemborg komt hier voortreffelijk tot



		XV z'n recht, alleen neemt de hooge lange spoorbrug iets van het na�eve en rustige weg. Doch alles bijeen 'n schitterende, niet t� vergeten aanblik, waarvan men niet spoedig verzadigd is. 'Evenwel het gezelschap moest verder en daarom geen tijd voor overpeinzingen en dithyrambes. iDe veerpont bracht ons naar den anderen oever en dra waren we bij Het Stadhuis van Culemborg. Hier wachtte het Gemeentebestuur, alsmede de Secretaris en de Ontvanger Niftarlake in den Raadskelder op. De Go- thisch gewelfde kelder was met bloemen versierd, en, behalve door moderne electra-lampen, ook door kleine kaarsjes ver- licht. Karakteristieker zou het wellicht geweest zijn, als hij uitsluitend met kaarsen verlicht geweest was De nationale driekleur wapperde van den Stadhuistoren. De ontvangst door den burgemeester, ide heer Y. Keestra was een zeer hartelijke. Z.Ed. Achtb. sprak het gezelschap ongeveer als volgt toe: Toen aan het Gemeentebestuur bekend werd dat Niftar- lake Culemborg de eer zou aandoen van 'n bezoek, werd dit aanstonds op hoogen prijs gesteld en besloten het Genoot- schap officeel door het Stdasbestuur te doen ontvangen. De Raadskelders hebben tegenwoordig 'n goeden naam, en hoewel Culemborg geen geregelde bezoeken als van uw ge- nootschap ontvangt, is het toch geen doode stad. Integendeel: het is 'n drukke verkeersader tusschen Noord en Zuid. Het bezoek van Nif tarlake evenwel heeft 'n bizon dere beteekenis, juist omdat de vele vreemdelingen, die hier doortrekken, zich geen tijd gunnen de oude monumenten te bezichtigen, doch Niftarlake doet dit .wel en geeft zich daarvoor 1 dag in 't jaar. Veel van 't oude is hier verloren, gelijk bijna overal elders, en nog dagelijks eischt de moderne industrie offers van vroe- ger tijden. Niettegenstaande dat is er nog wel een en ander over dat zal herinneren aan ;het typische van 'n oud stadje. De Markt, gelegen tusschen iStadhuis en Binnenpoort zegt nog wel iets en doet ons immer terugdenken aan het .grijze verleden. Spr. hoopt dat het bezoek geen teleurstelling moge worden voor het -gezelschap.



		XVII De Realpolitiek van den dag vraagt zooveel aandacht dat spr. zich bijna niet aan de historie der stad kan wijden, daarom heeft hij het aan anderen � de heeren Mr. L. Sillevis en Piet Bekjes � ; moeten overlaten. Spr. meent nog eenige familierelatie te ontdekken tusschen Culemborg en Niftar- lake, n.1. de drie zuilen, die op beider wapen voorkomen, en besluit zijn rede met den wensch uit te spreken dat het niet de laatste maal zij dat Niftarlake naar Culemborg komt, doch dat dit bezoek aanleiding moge zijn voor meer bezoek, ook van an- deren. . De heer J. G. Th. Grevenstuk, Secretaris van het Genoot- schap, nam bij afwezigheid van den Voorzitter Mr. Dr. J. W. Verburgt, het Woord en dankte den burgemeester voor zijn vriendelijke woorden en voor de hartelijke ontvangst. Aangezien Niftarlake � aldus spr. � de belangstelling tracht op te wekken voor oudheden en Culemborg tot de oude steden mag gerekend worden, viel ons oog op uw stad. Wij hopen vandaag ons hart hier te kunnen ophalen en ik spreek de beste wenschen uit voor de toekomst van Culemborg. Hierna werden ververschingen geserveerd en werd gezellig gekout in den kelder. Onder leiding van Mr. Sillevis had nu de bezichtiging van het Raadhuis-interieur plaats. Veel merkwaardigs is er niet te zien, de ihal draagt nog enkele sporen van de oude Rechtzaal. In de Raaadzaal wordt de aandacht direct getrokken doot een hooge schouw in Roccoco-snijwerk, uitgevoerd door Wou- terus Pompe, Ao. 1735. In het midden prijkt het Beeld der Ge- rechtigheid, met als onderschrift: Justum Judicium Judicate! (Velt een rechtvaardig oordeel! Joan. VII'-24). De 'zolder wordt gedragen door zware balken, die het Gemeentewapen � drie roode zuilen � als sluitstuk hebben. Het buitenaanzicht van het Raadhuis is merkwaardiger dan het interrieur. jDe hooge Renaissance-trapgevel verheft zich fier in de lucht en domineert daar den ganschen hoek. Opgetrokken van rooden baksteen en natuursfceenen banden maakt het 'n aangenamen indruk. Aan de overzijde van de Markt troont de oude ^Binnenpoort, een stevig bouwwerk van 1553, dat met het Stadhuis aan Noord- en Zuideinde 'n fraaie afsluiting van de Markt vormt. De volgende historische merkwaardigheid, die bezocht wcrd,^ was



		XVIII Het Weeshuis, dat gelegen is in de Heerenstrat, niet ver van het Stadhuis. Het is gebouwd tusschen de jaren 1555 en 1560, nog v��r de Reformatie in Culemborg hare intrede had gedaan. Het is 'n stichting van Vrouwe Elisabeth van Culemborg, die leefde van 1475 tot 1555, en kinderloos stierf. In haar stierf het middeleeuwsche Culemborgsche geslacht uit, waardoor de Heerlijkheid verviel aan de Vrijheeren van Pallandt en wel aan Erard van Pallandt, oomzegger van Eli- sabeth. De stichteres heeft zelf de voltooiing niet meer mogen beleven, zij was reeds eenige jaren ter ziele toen Melchior van Culemborg er de eerste weeskinderen deed onderbrengen. De stichtingsbrief van Melchior is nog in zeer goeden staat aan- wezig. Het gebouwencomplex � aanvankelijk waren er meer ge- bouwen, o.a. ook een eigen boerderij, ziekenbarak, portierswo- ning en brouwerij � werd gezet op de plaats genaamd: ,,ten Heilighen Leven", zooals 't �convent" in den eersten tijd ook genoemd werd. V��r dat men het binnentreedt valt het oog op een gevel- steen met Latijnsch opschrift dat in metrische vertaling luidt: Het borgerskind, te vroeg beroofd van zijne ouders, Ontvangt Vrouw Lijsbeth hier en koestert 't op haar schoot. De Heeren Protectoren toonden hun belangstelling door het gezelschap in de hal te ontvangen, hetgeen door Niftarlake zeer op prijs werd gesteld. Wat het Weeshuis in den tegenwoordigen tijd vooral aan- trekkelijk maakt is de Oudheidkamer van Culemborg, die er in gevestigd is. Door de ijverige zorgen van Mr. L. Sillevis, de geleider van ons gezelschap, een man die de Culemborgsche historie tot in de finesses kent, is dev> Oudheidkamer � Museum zou men 't ook kunnen noemen � tot stand gekomen. Men had daarvoor geen waardiger plaats kunnen kiezen dan dit bij uitstek histo- rische gebouw. Alles op te noemen wat er in verzameld is, zou ver buiten het bestek van dit korte verslag gaan, daarom mogen we vol-

				*k .r-r*



		*,�}*



		XIX staan met enkele grepen uit de voornamste bijzonderheden Zoo is er 'n uitgebreide collectie schilderstukken uit de 16e eeuw en later tijd, meestal portretten, o.a. van de stichteres Vrouwe Elisabeth en haar beide echtgenooten Jan van Luxem- burg en Anthoine de Lalaing; van vele andere familieleden en aanverwante personen; twee groote stukken van den Culem- borgschen Jan Deys (pl.m. 1570); in de hal hangt zijn trip- tiek van het Laatste Avondmaal, waarvoor hij slechs � 85.� betaald kreeg, en in de zaal troont de repliek van 'n Altaar- triptiek; voorts de Vier Evangelisten van Pieter Aerts en 'n latere afbeelding van het Kasteel van Culemborg, toegeschre- ven aan Wouter Knijff. Behalve deze antieke doeken zijn daar nog de groote Schouw in de keuken, het oude ,,clocxken" van 1558 (thans poortbel), de 18e eeuwsche Louis XVI-schouw in de Regen- tenkamer, voorstellend de Pelikaan, als voorbeeld van naasten- liefde. De later bijgewerkte Renaissance-cartouche past niet wel bij deze schouw. iln de zalen zijn vervolgens nog aanwezig oude Missalen door monnikenhanden gecalligrafeerd, autographen van Eli- sabeth, Alva en Willem van Oranje; de stadsratel, een Laza- rusklep voor de melaatschen, met geschreven acte; antieke vazen, tegels, steenen, koper- en tinwerk enz. enz. Een en ander maakte op de bezoekers grooten indruk en allen spra- ken hun voldoening en bewondering uit over de deskundige en keurige wijze waarop alle deze kostbare herinneringen hier bijeen zijn gebracht en worden verzorgd. Na het Weeshuis kwam de Hervormde of Sf. Barbarakerk aan de beurt voor 'n bezoek. Deze monumentale kerk is gesticht in 1310 door Johan van Culemborg, zoon van Heer Huibert. De toren werd eerst veel later, in 1531, voltooid; deze had 3 transen. Begin 15e eeuw stichtte een der Heeren er 'n Kapittel in van acht Kanunniken. Bij den brand van 1422, waarbij de middenstad grooten- deels afbrandde, bleef ook de Barbarakerk niet gespaard, doch Johan IV deed haar weer herstellen. Ten tijde der Her- vorming had de kerk ook geducht te lijden onder den Beel- denstorm, veel van haar sieraden zijn toen vernield en ver- wijderd.



		XX Bij het betreden van de kerk werd het gezelschap onthaald op orgelmuziek door den heer Schimmel, organist der kerk. Zoo'n attentie geeft altijd 'n voornaam cachet aan 'n offi- cieel bezoek. Het orgel is gebouwd in 1719 en bezit 'n mach- tigen toon. Onze geleider toonde ons de nog aanwezige oudheden in de kerk, o.m. graftombe en lijkbaar van Catharina v. d. Du- sen; deze baar is expresselijk voor haar begrafenis gemaakt en de bepaling � �servituut" zouden we kunnen zeggen � er aan vastgeknoopt dat na haar niemand meer op deze baar grafwaarts gedragen mag worden. IJdelheid der ijdelheden! Onder het Priesterkoor liggen de graven van eenige Hee- ren van Culemborg met hunne echtgenooten. In de muren zijn nog de sporen zichtbaar van verschillende kapelletjes, waarin zeer waarschijnlijk altaren gestaan hebben ten dienste der broederschappen en vicarie�n. Na de Reformatie zijn deze kapellen weggemetseld, waardoor de architectonische schoon- heid der kerk veel geleden heeft. Onlangs is nog 'n zeer fraaien altaarsteen ontdekt, die jammerlijk beschadigd, bijna verminkt is. Het overblijvende is met veel pi�teit en zorg in den muur gezet. Verder verdienen vermeld te worden de kansel, het doop- hek en eenige brillant gehouwen grafzerken p.a. van den Drost Mattheus van Bloemendaal. Hiermede was het eerste deel der Excursie ten einde en had Mr. Sillevis zijn taak volbracht. De heer Grevenstuk sprak nu namens Niftarlake eenige woorden van warmen dank aan den geleider voor zijn deskun- dige voorlichting. Intusschen was het hoog tijd geworden voor de Lunch, die onder vroolijk gepraat genuttigd werd in Hotel Vulto op de Markt. Van hieruit hadden de excursisten het gezicht op de monumentale R.K. Kerk, die nog van recenten datum is. Toen de hongerige magen verzadigd waren, kreeg de oude reeds genoemde Binnenpoort met haar ingemetselde herinne- ringssteenen aan vroegere hooge waterstanden nog even een kort bezoek. Daarna stegen alleen weer in en werd verder ge- tourd door het land van de grijze Batauwe, tusschen sappige

				(.,r<



		XXI weiden en florissante boomgarden en de golvende goudgele graanvelden, met als doel het stadje Buren. Er zijn weinig stedekens in ons land, die het middeleeuwsch cachet zoo gaaf en ongerept bewaard hebben als het stille en geisoleerde Buren. De nauwe kronkelende straten, de hooge opeengedrongen huisjes met de antieke geveltjes, de verweer- de daken en scheef gezakte schoorsteenen, de uitgeloopen hardsteenen stoepen en de oude versleten straatkeien, dat alles heeft er 'n sfeer geschapen, die den historieliefhebber ver- plaatst in den tijd van drie, vier eeuwen terug. Loopt men den buitenkant af, dan liggen daar nog de oude vestingwallen, de stomme getuigen uit de eeuwen, toen de ,,Poerters" hun veste beschermden en verdedigden tegen den vijand van buiten. De voornaamste merkwaardigheden uit de oudheid zijn evenwel de Herv. Kerk en het Weeshuis. Van het oude mach- tige Kasteel der Graven van Buren is niets meer over dan 'n aantal fijn gestyleerde en besneden natuursteenen van ver- schillende vorm en afmeting, die op de plek, thans plantsoen, waar eens het sterke bouwwerk de omgeving beheerschte, zijn opgesteld. De lotgevallen van deze fiere burcht zijn zoo on- geveer dezelfde als die van de meeste kasteelen in ons land. Reeds in de vroege Middeleeuwen waren zij gebouwd, werden later soms meermalen verwoest en weer herbouwd, beleefden daarna 'n tijd van verval, totdat eindelijk de sloopershamer de laatste ru�nen met den grond gelijk maakte. En de geschiedenis van de Burensche geslachten is al niet minder bewogen dan van zoovele adelijke famili�n. Het kleine staatje Buren onderging hetzelfde lot als vele andere, totdat het ten slotte bij den grooten buurstaat Gelder werd ingelijfd. Toch heeft Buren 'n bijzondere aantrekkelijkheid voor den Nederlander: immers de Duitsche Prins Willem van Nassau en Oranje huwde in 1551 de laatste en jongste telg uit het Huis Buren, waardoor hij in een voornaam en rijk o�d-Hol- landsch geslacht werd opgenomen. De echtverbintenis van deze beide 18-jarige edelen had on- der de grootst denkbare pracht en praal op het Slot Buren plaats. De Aartsbisschop van Keulen kwam zelf het huwelijk inzegenen en bracht 'n gevolg van 600 ruiters mede. Ook de



		XXII Graven van Egmond en Hoorne, de Brederode's, Batenbur- gers, Arembergen, Montiguy's woonden de plecthigheid met groot gevolg bij. Dagen lang werd er op 't Kasteel op de aller- schitterendste, echt Middeleeuwsche wijze feest gevierd. Door dit huwelijk nu verkregen alle nazaten van Willem de Zwijger den titel van Graaf of Gravin van Buren, ook nog onze thans regeerende Koningin Wilhelmina en Prinses Ju- liana. Het kasteel Buren dat in zijn glorietijd een omtrek had van 1360 treden, 4 torens telde, 170 vertrekken en ,,3 dobble graf- ten", is in 1493 door Karel van Gelder verwoest en in 1815 geheel gesloopt. Het Weeshuis. De oudste in leven gebleven dochter van Willem van Oran- je, Gravin Maria, trad den 7en Februari 1595 in 't huwelijk met den Graaf van Hohenlobe. Ook dit bruiloftsfeest werd op 't Slot te Buren gevierd, en � zooals Pieter Bor zegt: ,,twelck seer magnifikelijk en heerlijck geschiede, alwaer seer grooten Adel en Heeren uyt Duytsland verschenen". Deze Maria heeft haar naam en nagedachtenis met eere ver- eeuwigd door de stichting van het Weeshuis te Buren, waar- aan 'n bezoek ook op het programma van den Excursiedag stond. De edele bedoeling van de stichteres is te lezen boven de deur van den hoofdingang: �'T GELOOF DOOR HOOP IN LIEFDE CHRACHTICH HEEFT BEWEECHT DEES PRINCESSE GOET- DADICH TE STICHTEN TER EERE VAN GODT ALMACHTICH DIT WEESHUIS OM DAER IN GESTADICH D'ARME WEESEN TE GEVEN ALIMENTATIE BETHOENT OOK LESER TOT DESE FUNDATIE U CHRISTLICK MILT HERT, DOET AUGMENTATIE GODT SAL U GEVEN SIJN EWIGE GRATIE ANNO 1613 Het gebouw maakt uitwendig over 't algemeen 'n aangena- men indruk. In zuiver Hollandschen stijl opgetrokken � trap- geveldakvensters, de kroonlijst, de zandsteenen belijsting, de



		XXIII sierlijk gesmeede ankers en de talrijke vensters � heeft het 'n bescheiden en vriendelijk, maar niet minder waardig uiter- lijk. Het smaakvolle ranke Gotisch-geori�nteerde torentje vormt 'n passende bekroning van het bouwwerk. In 1917 is het door den Architect J. B. Posthumus Meyes geheel in oorr spronkelijken stijl gerestaureerd. Toen het excursie-gezelschap binnentrad werd het door den Weesvader in de vestible begroet. Aan de oude zoldering met haar dikke balken, waarop sluitstukken met het wapen van Buren, en de koperen lichtkroon ziet men aanstonds met 'n oude inrichting te doen te hebben. Onder leiding van den Weesvader werden nu alle vertrek- ken bezichtigd. Er zijn thans maar negen weeskinderen ter verpleging ondergebracht, ofschoon het aanvankelijk door Md- ria bestemd was voor 24 kinderen. In 1619 waren er �zes knechtkens ende zes meiskens, uyt ondersaeten van onser ste- den, graafschappen van Buuren, Leerdam, Ysselstein en Ac- quy", zoo luidt 'n oude acte. Het hu's wordt nog bestuurd naar de beginselen, die vast- gelegd zijn in het Reglement, dat door Prins Maurits den 6en April 1619, na den dood van Maria is opgesteld. Er werd toenmaals aan toegewezen 71 morgen land, bene- vens eenige renten en hypotheken, tot een gezamenlijke waar- de van 32000 gulden. De bezitting bedraagt thans 120 H.A. land en ander belegd kapitaal tot een totale waarde van bijna een half millioen). Het gesticht lijdt dus nog niet onder de huidige malaise. De historische bezienswaardigheden in het gebouw zijn: een massief eiken schouw; kroon en tafel, afkomstig uit kasteel Buren; een tafelkleed door Maria zelf geborduurd en nog twee levensgroote portretten in olieverf, kniestukken, het een� voorstellende Gravin Maria en het andere haar gemaal Graaf Hohenlohe. Zij zijn in 1685 geschilderd door Johan Jager vermoedelijk naar origineelen van Paulus Moreelse. Aan 't einde van den rondgang werd den Weesvader een hartelijk dankwoord toegesproken en kwam het geheele g�zel-f schap met de bewoners voor de lens.

			**) ]. A. Heuff: Hef Graafschap Baren.***



		XXV Het laatste bezoek van den dag gold de Herv. Kerk van Buren, die niet ver van het weeshuis ligt en met dit en het voormalige slot een driehoek vormde. Dit middeleeuwsche kerkje, zooals het zich thans vertoont, is een gebouw zonder vorm en zonder bepaald karakter. De Zuidelijke helft vertoont duidelijke Gothische kenmerken, ter- wijl de andere helft de stijlloosheid der 17e of 18e eeuwsche kerkrestauratie draagt. Zeer waarschijnlijk is zij, na de Refor- matie, architectonisch vernield. De toren, gerestaureerd door Pieter Post in 1786, is nog vrijwel intact en zijn sierlijke spits overheerscht de verweerde daken der oude droomende geveltjes. De kerk was destijds toegewijd aan den H. Lambertus en bezat een altijddurende vicarie van St. Anna. Na den beelden- storm in 1575 werd er � volgens oude rekeningen � toch nog geld gevoteerd voor herstel der altaren in deze Parochie- kerk, doch in 1619 bevonden zich de brokstukken van de ,,S�- pulture" op het kasteel. De Hervorming had zich dus reeds toen blijkbaar voltrokken. De Katholieken mochten toen hun godsdienst niet uitoefe- nen, er mocht ook geen priester overnachten zonder verlof der Regeering. In 1795 echter kwam er meer vrijheid voor hen en mochten zij weer een eigen bedehuis hebben. Korten tijd daaran (1797, bouwden zij een nieuwe kerk aan den Wal, die onder schutse van St. Gregorius werd gesteld. In 1838 werd deze kerk vergroot. Wijders telt Buren nog 'n Synagoge (1800). Het Raadhuis op de Markt is gebouwd in 1654 en vernieuwd in 1739; recht daartegenover staat de stads- pomp dateerende van 1724. De voornaamste historische merkwaardigheid in de Herv. Kerk is de Grafelijke Grafkelder, die in 1895 bij een reparatie van de vloer in het koor is ontdekt. Wel was bekend dat de grafelijke personen onder 't Hoog- altaar, dus in het Priesterkoor, begraven moesten liggen, doch de juiste plaats w^ist men niet. Er bevinden zich vijf looden kisten in den kleinen, ietwat gewelfden kelder, waarin het stoffelijk overschot van Frederik van Egmond, eerste Graaf van Buren, van diens kleinzoon Maximiliaan en zijn ouders Floris van Egmond en Margaretha van Bergen en tenslotte



		XXVI van Gravin Maria, de laatste der familie, is bijgezet. De bezichtiging van deze eerbiedwaardige plaats had met meer pi�teit behooren te geschieden, het leek nu veel � de om- standigheden hebben daar ook schuld aan � op een bezoek aan een � vergeef ons de profanatie � kermis-attractie. En de manier � aan de kerkelijke of burgerlijke overheid al of niet bekend � waarop deze overblijfselen aan de bezoekers getoond worden, is minstens ergerniswekkend en getuigt van gebrek aan eerbied voor de dooden. Het is hoog tijd dat hier- in verandering komt. Vcr^rc^. Na dit laatste bezoek gaf een der excursisten een korte im- provisatie op het kleine, doch klankrijke kerkorgel, waarna het kerkgebouw werd verlaten en de terugreis ondernomen. V��r het vertrek uit Buren sprak de heer Grevenstuk een af- scheidswoord en betuigde namens allen zijn dank aan de hee- ren Jan van der Lip en }. D. Bastert voor de accurate en lof- waardige wijze waarop de excursie door hen voorbereid, geregeld en geleid was en eindigde met een: Tot weerziens! Abcoude, Sept. 1931. J. V.



		de /w-iery at VoEV^Via-EI,

	De buitenplaatsen langs de Holendrecht en het Gein in de 17e en 18e eeuw.

In aansluiting met het belangrijke artikel over de buiten- plaatsen langs den Angstel van de hand van den Heer J. G. Th. Grevenstuk, hetwelk is opgenomen in het Jaarboekje van 1930, lijkt het mij niet onaardig thans iets mee te deelen van hetgeen bekend is van de buitenplaatsen, die welgestelde Am- sterdammers bezaten langs de Holendrecht en het Gein. Ze vormden met die langs den Angstel ��n complex. We zullen dan uitgaan van Ouderkerk, waar de Holen- drecht, vroeger een zeer druk bevaren water, dat een onder- deel was van de verbinding te water Amsterdam�Utrecht, samenkomt met den Amstel. Aan den Noordelijken oever treffen we dan eerst Hooiden-



		burg, in 1700 nog een fraaie niet al te groote buitenplaats. Zij werd bewoond door den Heer Hartwijk. Naast Hoofdenburg was gelegen Reigersbosch of Reigers- broek. In ongeveer 1750 was dit huis nog in welstand. Althans in �De Tegenwoordige Staat der Nederlanden, Deel 8 bl. 163" wordt het nog vermeld. Het was echter van veel ouder datum dan de overige buitenplaatsen, want in ± 1250 was het het lusthuis der Heeren van Amstel. Later kwam het in het bezit van de Graven van Holland (van welke Floris V de eerste bezitter van Reigersbosch was). Ze hadden een Rentmeester, die den titel droeg van ,,Meester of Bewaarder van den Reigersbosche". Hoe lang het lusthuis nog bestaan heeft, is niet na te gaan. Sommigen beweerden, dat 't reeds in 1421 door de St. Elizabethsvloed verwoest is ^). Echter als dat zoo is, dan is er later weer een nieuw huis gebouwd, want op de ,,Nieuwe Kaart van het Baljuwschap Amstelland" van 1750 staat het nog geteekend, zoodat het er toen nog geweest moet zijn. Wij mogen echer niet onvermeld laten, dat er eenige duiste- re punten zijn in het verhaal omtrent het Reigersbosch. In sommige boeken wordt de ligging anders aangegeven n.1. in het gehucht de Gaasp, gelegen aan het water de Gaasp in de gemeente Weesperkarspel. Nu is het wel merkwaardig, dat zich daar ook thans nog een boerderij �Reigersbroek" be- vindt 2). Niettemin het Aardrijkskundig Woordenboek van v.d. Aa en ,,De Tegenwoordige Staat" zijn het er beide over eens, dat het gelegen heeft aan de Holendrecht, ter plaatse als boven aangegeven, zoodat we mede op grond van andere ge- gevens wel mogen aannemen, dat dit juist is. We vervolgen nu onzen weg en komen bij de tegenwoordige boerderij Kerkzicht. Vroeger was deze een kleine buitenplaats, die haar naam dankte aan het uitzicht op de thans niet meer bestaande R. K. Kerk, die zich niet ver verwijderd op den Zuidelijken oever van de Holendrecht bevond. Voortgaande komt spoedig het punt van samenkomst van de Waver met de Holendrecht in het zicht, in den ouden tijd een 1) Zie van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek, Deel 9, blz. 401. 2� Zie ca. in �De Nederlandsche Stad- en Dorpbeschrijver" door L. van OUefen. Deel III, De Gaasp, blz. 2.



		prachtig punt om een tol te plaatsen. Die stond er dan ook. Al wie er te voet, per as of per schip langs kwam, moest tol be- talen aan het Tolhuis genaamd �de Voetangel", dat tevens een aanzienlijke herberg was, geheel gebouwd in den stijl van een buitenplaats. Van Ollefen zegt ervan: ,,Het is een schoon gebouw, behoorende aan de The- saurie der stad Amsterdam". Heiaas is deze herberg geheel afgebroken. Een bescheiden caf� bewaart thans ter plaatse nog den naam ,,de Voetangel". Nu we toch op den Zuidelijken oever zijn aangeland, blijven we er voorloopig, en kom_en eerst aan Oldenhoff, thans boer- derij, vroeger een aardige niet te groote buitenplaats, ��n ver- dieping hoog met een uitgebouwde zeskante kamer aan de voorzijde. Een monumentale poort gaf toegang tot het erf. In 1700 werd het huis bewoond door Joannis de la Croix. Niet veel verder stond de prachtige buitenplaats Kievits- heuvel van Mevrouw Le Gillon. Thans staat op dezelfde plaats

			011.L0X



		een boerderij van gehjken naam. Het oude buiten was een prachtige bezitting. Over de schilderachtige Holendrecht heen genoot men van een ver uitzicht over het polderlandschap. Toen na het overlijden van de eigenaresse de bezitting door erfenis overging in handen van de echtgenoote van Arend van der Waeyen, Bewindhebber der W. Indische Compagnie, bleek de waarde te zijn � 13.400 (in 1767) ^). Slechts ��n buitenplaats langs de Holendrecht verdient ver- der nog vermelding n.1. die van den Heer Jan Le Breton van Doeswerff, genaamd �de Holendrecht" ^) en gelegen aan de Noordkant niet ver van het Abcouder Meer. Nergens vonden wc meer een huis, dat thans dien naam nog voert. En hiermee nemen we afscheid van de Holendrecht, waar heden ten dage ten volle genoten kan worden van het schoone Hollandsche Polderlandschap, met zijn sappige weiden en klare luchten, terwijl vroeger een groot bosch zich tusschen Ouderkerk en Abcoude uitstrekte. Echter, dit is reeds lang geleden, want alle boomen woeien tegelijkertijd om tijdens den orkaan in 1421, die den St. Elizabeth's vloed deed ont- staan. Dit behoeft geen verwondering te wekken, immers deze terreinen zijn voor bebossching niet geschikt. De wortels van boomen groeien niet tot in het grondwater. En aangezien dat in deze moerassige streek zeer hoog stond, waren de boomen onvoldoende beworteld, Een orkaan velde ze alle! Als er air en toe nog eens een stam in den grond gevonden wordt, blijkt dat de boomen in Z.O. richting gevallen zijn. Thans komen de buitens langs het Gein aan de beurt. Maar laat ons eerst iets over dit water zelf vertellen. Tegenwoordig weten de inwoners van Amsterdam, Abcoude en Weesp de rustieke schoonheid ervan ten volle te genieten, doch niet min- der bleek dit het geval eenige eeuwen geleden. Van Ollefen haalt van een niet genoemden schrijver het volgende oordeel aan over de wegen langs het Gein: �Dat is zekerlijk ��n van de aangenaamste wegen, die '; men vinden kan; buitenplaats aan buitenplaats; de eene schooner dan de andere; en 't geen er mij zeer voldoet.

			1) Zie Elias: Die vroedschap van Amsterdam, Deel II, blz. 847. 2) Zie afb. in ,,De Amstelstroom" in 150 gezichten, d��r A. Rade- maker, pi. 69.



		de weg is zo geheel somber, zo stil, dus de ligging der plaatsen zo geschikt voor gevoelige zielen". Van Ollefen zelf vindt deze beschrijving veel te zwak, en verbetert die dan ook als volgt: ,,Het Gein is een verrukkelijk paradijs, dat men in oogenschouw moet neemen om van deszelfs bekoorelijke ligging een denkbeeld te kunnen vormen, gelijk het dan ook een goed gedeelte van het jaar duizenden lieden uit den omtrek, voornamelijk Amsterdammers, Weespers en Abcoudenaars, tot zich lokt, om onder deszelfs lommerig geboomte een uurtjen van uitspanning door te brengen". Toch was het Gein niet een even voorname plaats om te wonen als de Amstel of de Vecht. De buitens waren er over het algemeen kleiner, en sommige ervan schijnen later ge- combineerd geweest te zijn met een boerenbedrijf. De voornaamste weg die erheen leidde, was die over Diemen en langs de Gaasp. Daardoor is het te verklaren, dat de meeste en grootste huizen liggen langs het Noordelijke gedeelte. He- laas is het overgroote deel sedert 1814 gesloopt, en van vele is zelfs de naam niet meer bewaard gebleven. Slechts ,,Schoon Oordt" en �Hoogerlusf" bestaan nog vrij- wel ongewijzigd. De huizen �Buytenrust" en �Vecht en Gein" zijn zeer veranderd, en thans tot boerderij ingericht. Andere nu nog bestaande buitentjes hebben ongetwijfeld vroeger anders ge heeten. Zoo b.v. �Groenewoud", �Geinstein", �Vredelust" en waarschijnlijk �Groot Rome". Langs de Westzijde van het Gein liggen 2 boerderijen die ,,De steenen Poort" heeten. Een ervan heeft inderdaad nog een steenen poort aan den weg staan, die kennelijk de toegang gevormd heeft tot een buiten. De naam ,,de Steenen Poort" van de andere boerderij staat thans geschilderd op een ijzeren hek(!) dat later de, onge- twijfeld bestaan hebbende, steenen pilaren heeft vervangen. Laten we thans meedcelen, wat nog bekend is van de buitens, die aan de Westzijde van het Gein gestaan hebben, en beginnen in het Noorden. Op den hoek van de Gaasp en het Gein, met het front naar het laatste, stond in de 17e eeew het vorstelijke buiten



		�Driemond" van den heer Cornelis van Laer. Z�� belang- rijk was deze bezitting, dat, hoewel het niet tot de buitens aan de Vecht behoorde, het toch in het mooie werk: ,,De

**^j^ ^f^� ttuty-iitn^^ "^ITU^^ tVtCJoAr, j^*** Vechtstroom van Utrecht tot Muiden" ^) met niet minder dan 8 afbeeldingen is opgenomen. De Heer v. Laer zal voor heel wat exemplaren hebben moeten inteekenen om het zoo ver te brengen! De gelegenheidsrijmelaar Claas Bruin zegt van Driemond in hetzelfde werk: �Ginds Driemond, doch aan de overzij', 't Geen ons geen oog vermaak kan geeven, In deeze Vechttogt, van naarby; Doch, konden wy den tyd wat rekken, 'k Zou in dat heerlyk Geinjuweel Een schat van wonderen ontdekken.

	1) Uitgegeven te Amsterdam bij H. Gartman, W. Vermandel en J. W. Smit in 179L



		Daar menig vorst'lijk Vechtprieel, Door vijvers, kommen, keurgezichten, En kabinetten, voor moet zwigten". De afbeelding doet zien dat het er werkelijk mocht zijn. Thans is van al dit fraais niets meer over. Ter plaatse staat nu een transformatiehuisje, en bevindt zich het kerkhof van Weesperkarspel. Sic transit...... Verderop heeft waarschijnlijk gestaan (ter plaats van de Zuidelijke hoeve de Steenen Poort?). Zuidwijk dat in het einde der achttiende eeuw toebehoorde aan den Burgemeester van Amsterdam Mr. Jacob Elias, Arnoudsz. In 1800 was dit bui- ten nog waard � 14.000. Aan de Oostzijde heeft gestaan te beginnen in het Noor- den: Schoon Oordt. Dit eenvoudige doch fraaie huis bestaat nog heden, en is gelegen temidden van een grooten tuin, rijk begroeid met opgaand hout. In 1742 bezat Mr. Job de Wildt het, die Ontvanger Generaal der Admiraliteit te Amsterdam was. In 1755 werd de plaats op � 10.000 geschat. Thans zal zij wel veel meer waard zijn. INaast Schoon Oordt lag Buytenrust. Arent van der Wae- yen,expediteur te Amsterdam kocht het in 1696. Later behoor- de het aan Abraham Hoogenberg, Juwelier te Amsterdam, die geboren was in 't Gebed zonder Eind. Vcderop komen we aan Vecht en Geyn, tegenwoordig boer- derij, nog in 1848 eigendom van M. Heemskerk te Amster- dam. Van het oorspronkelijke buiten is thans niets meer over. Anders is het gesteld met de buitenplaats Hoogerlust, een weinig verderop gelegen. Deze is thans nog geheel als vroe- ger, behalve dan, dat achter en aan het woonhuis een koestal gebouwd is, want de tegenwoordige gebruiker is veehouder. Waarschijnlijk heeft zij vroeger anders geheeten. En hiermee zijn we aan het eind van de bekende buiten- plaatsen. Van de volgende is de ligging niet meer nauwkeurig vast te stellen. Het Roede Paert, een buiten, dat in 1757 voor f 5845.� gekocht werd door Mr. Arnoud Elias, vader van bovengenoemde Mr. Jacob Elias, eigenaar van Zuidwijk. Vrederijk was in 1700 eigendom van Louis Victor, koop- man en reeder op Engeland, Itali�, Curacao en de Levant. Aan Sir Alexander Levingstone, kapitein van een compag-



			Voormalige buitenplaats �Hoogerlust"

		nie Schotten, die in dienst was der Staten van Holland en die gehuwd was met Sara Tiellens behoorde Geyri'Rust. Den Hen Oct. 1679 kocht Jacob van Ghesel, handelaar te Amsterdam de hofstede Geyn-Vreugt, terwijl diens zoon Jan het later erfde. In 1743 was zij � 4450.� waard.



		Groene-Geyn behoorde in 1770 aan Hendrik de Wacker Son, koopman op de Levant. Nu rest ons nog te noemen Gein en Stein waarvan verder niets bekend is. " ,. , ■ Zooals we reeds zagen bestonden de meeste huizen nog in het eind der 18e eeuw. Die tijd is echter niet de gelukkigste geweest voor de bewoners, want toen in 1787 de Pruisen door het Gein trokken hebben zij er veel gestolen en verwoest. Van Ollefen zegt er in �De Nederlandsche Stad- en Dorp-beschrij- ver", Deel III, het volgende van: �Onder de inwoneren van het Gein zijn veele Staats- of Vaderlands gezinden, welke van de Pruissen in 1787 grouwzaam veel hebben moeten lijden: zelfs de vrouwen, die deezen volgden, hd^ben zig in dien om- trek zonderling onderscheiden in het wegneemcn van de klee- deren haarer sexe, die zij voor de hand vonden; vooral hebben dese rustherstellers aan de fraaje buitenplaatsen groote schade toegebragt � men verhaalt, dat die van de Stadhouderlijke partij, welken in het Geyn gevonden worden, bij het aannade- ren der Pruissen, hunne beste goederen zamengebragt hadden, op eene der aldaar gelegene buitenplaatsen, wier eigenaar voor een ijverig Stadhoudersgezinden bekend was; zig om die reden verzekerende, dat gezegde hunne goederen aldaar wel veilig zouden weesen; doch toen de Pruissen er zig bevonden, en hun- ne gewoone bezigheden ter hand namen, ondervond men tot ongemeen groot harteleed, dat zij niet vooraf onderzochten te- gen wie, of v��r wie der bewooneren zij eigenlijk opgezonden waren, maar dat zij, zonder eenzijdigheid, aanvielen op alles wat hun voor de hand kwam; want onder anderen werd de be- doelde buitenplaats door hen geheel uitgeplonderd, waarbij zij derhalven verscheidene vliegen in ��n klap medenamen". Na 1800 raakte het Gein als woonplaats van Amsterdam- sche Heeren wat uit de mode, en na 1814 werd de eene buiten- plaats voor de andere na afgebroken en thans herinnert weinig, meer aan de voorbije grootheid ^). A. F. VAN GOELST MEYER.

			1) Met uitzondering van Driemond zijn van de buitenplaatsen langs het Gein geen afbeeldingen bekend. Mocht iemand er een tegenkomen, dan zouden wij dit gaarne vernemen.



			Octroij van Keijser Karel, voor die van het ronde Dorp van Breuckelen, Ouder Aa en Otterspoorbroek, om in plaatse van Buurrecht, Schepenrecht te mogen gebruijken, den 18 Oct. MDXXXIII

		Kaarle, bij der gratie Gods Roomsche Keyser etc, allen den geenen die desen onsen brief sullen sien ofte horen lesen, salut. Van wegen onsen lieven ende getrouwen Vaxal, Willem Turk, Heere van Nijenrode, is ons te kennen gegeven, dat hij in onsen Lande van Utrecht heeft ende besijden die Ambachts-Heerlykheden van het ronde Dorp in Breuckelen, Ouder Aa, Otterspoorbroek, met zijn toebehooren, ende dat aldaar, ende in eiken Gerechte bijsonder, tot noch toe ge- observeert is geweest Buurrecht, tot groote kosten der geenre, die aldaar rechten plegen, of ten rechten geboden werden, alsoo daar alle die Buuren telkens moeten vergaderen, ende mits absentie van eenigen, die partijen rechte nie.t gevordert, maar die saken opgestelt worden, ook mits die veelheyd haarer opinien, ongeregeltheyd, en andere gunst, of wan- gunct, soo zij onge�ed zijnde, wysen haar vonnisse, al tot groote kosten ende verdriete der dingplichtige partijen, daar door ook groote dissensie, twisten ende kijvagie geschieden, hetwelk al verhoet wesen soude, indien (die voorschrevene drie Gerechten tot een gemaakt) men aldaar Schepenrecht useerde, volgende onse ordonnantie van het lage Landrecht; ons ootmoedelyk biddende, dat ons soude gelieven het voor- schreve Buurrecht te aboleeren, die drie Gerechten te uniee- ren, en Schepenrecht aldaar te stellen, ende hun daar van verkenen onsen brieven van Octroye, in behoorlijke forme. Doen te weten, dat wij genegen wesende ter ootmoediger beede van den Suppliant, tot welvaren ende meesten profijt onser ondersaten, ende om voortgang der Justitie, tot minsten koste, hebben wij voor ons ende onsen nakomelingen. Har- togen ende Hartoginnen van Brabant, graven ende Gravin-



		11 nen van Holland, Erf Heeren ende Vrouwen der Lande van Utrecht, geaboleert, gecasseert, ende te niette gedean, abo- leeren, casseren, ende doen te niette mits desen, het voorsz. Huurrecht, ende andere ussantien en corrupselen in de voorsz. drie Gerechten daar van tot noch toe onderhouden; hebben ook die voorsz. Gerechten van het ronde Dorp in Breuckelen, Ouder Aa, ende Oterspoorbroek, geunieert ende vereenigt, ten einde zij met eenen Schout ende Gerechte voortaan on- gescheyden geregeert mogen worden ende anders niet; ende te dien eijnde hebben wij den Suppliant geoctroijecfd, ge- consenteert, ende geaccordeert, octroyeren consenteeren ende accordeeren mits desen onsen brieve, dat hij als Ambachts- Heere, van den selven Gerechten, zyn Leenvolger ende na- komelingen die dat lage Gerechte en de voorschreve drie Gerechten in toekomende tijden hebben ende besitten sullen, van nu voortaan tot eeuwigen dage in de voorschreve drie Gerechten useren sullen mogen Schepenrecht; te weten, dat zij aldaar rechte ende Justitie sullen doen uit onsen ende haren name, bij eenen Schout en de Seven Schepenen, die deselve Willem Turk, Suppliant, of sijnen nakomelingen, Ambachts- Heeren der voorschrevene Gerechten, jaarlijks sullen mogen setten, wesende mannen van eere ende gelove, van den wel- ken hij naar den eersten jare drie van hun verlaten en an- deren in haren steden sal mogen stellen, ende soo alle jaar vernieuwen ende renoveeren, ofte bij zynen Schout doen ver- nieuwen, ende kiesen van den verstandigsten, mannen van eere, goede fame ende name, in denselven drie Gerechten woonende, die een den anderen in den derden graat, of na- der, niet bestaande, soo verre men die aldaar sal kunnen ge- vinden; van welke Schepenen die voorschreve Suppliant, zijn nakomelingen, of haer Schout, den behoorlijken eed afnemen sullen, van onsen ende sijnen wegen eenen ygelyken recht en de Justitie te doen, zonder gunct ofte wangunct, of eenig- sints partije te dragen. Ontbieden en bevelen daaromme onsen Stadhouder Eertse en de andere Raden in onsen Hove van Utrecht, onsen Maarsschalk des Neder-Quartiers, zijne na- komelingen, ende allen anderen Rechteren, Dienaren ende ondersaten, dat sy den Suppliant en zijne nakomelingen laten genieten en gebruicken, nu ende ten eeuwigen dage, van desen onsen brieven van gratie ende Octroye, soo voorsz.



		12 staat, en van allen den inhouden van dien, ofte gedogen ge- daan te worden in eeniger manieren: want ons alsoo belieft. Des t'oirconden hebben wij onsen Zegel van Justitie hier aan doen hangen. Gegeven binnen onser stad Utrecht, op den 18 dag in October, in den jare ons Heeren 1533, van onsen Keyserryke het vierde, ende onsen Koningryken van Germanien, van Casstilien, en anderen etc. het achttiende. � :: JAC. DE GEUS. Breukelen, 10 Aug. 1931.



			De wapens van de Gooische gemeenten

		De oude wapens van sommige Gooische gemeenten komen niet altijd overeen met den vorm, dien zij tegenwoordig heb- ben. De nieuwe vorm is meestal geen verbetering. Van vijf dier gemeenten zijn de wapens afgebeeld en beschreven in de Ncd. Stads- en Dorpsbeschrijver door van Ollefen (1795). Het wapen van Naarden bestaat evenals Vroeger uit een dubbelen zwarten adelaar op een veld van goud. Het wapen van Hilversum bestond vroeger uit een groen veld met vier boekweitkorrels, waarvan de kleur niet aan- gegeven werd. Thans voert Hilversum vier boekweitkorrels van goud op een blauw Veld. Door den Hoogen Raad van Adel werden indertijd alle wapens, waarvan de kleuren toenmaals niet bekend waren, in de kleuren van het Rijkswapen: goud en blauw vastgesteld. In het wapenboek der Ned. Gemeenten van d'Ablaing van Giessenburg staan abusievelijk vier gouden bladeren op een blauw veld afgebeeld. Bussum had vroeger volgens de Stads- en Dorpsbeschrij- ver geen wapen, thans een blauw veld met vijf boekweit- korrels van goud, die meermalen foutief in den vorm van beukenootjes worden afgebeeld. Laren. Vroeger een roode warrekram op een zilveren veld. De warrekram is waarschijnlijk een stuk gereedschap, dat in de weverijen gebruikt werd. (In 1795 waren er te Laren nog 50 a 60 weverijen). Het wapen bestaat thans uit de letter S van goud op een blauw veld. Waarom men ide warrekram in een S omgetooverd heeft blijft een raadsel. Bij de bevestiging van de wapens schijnt men niet altijd even nauwkeurig de herkomst nagegaan te hebben. Thans bestaan er plannen om aan de gemeente een nieuw



		14 wapen te geven, waarin een schietspoel, een beeld van Johan- nes den Dooper en het embleem van St. Lucas zijn aange- bracht. Blaricum. Drie blauwe Ijkorenbloemen op een veld van zil- ver. Volgens eene beschrijving van 1897: een uitgerukte korenbloemplant, met drie bloemen van lazuur, de stengels en wortels van sinopel. Huizen. Vroeger een melkmeisje met twee emmers in na- tuurlijken kleur op een zilveren veld. Thans hetzelfde meisje van goud op een rood veld! Ook geen verbetering. Op de zetels in de Bestuurskamer van Stad en Lande van Gooiland zijn de gemeentewapens in hun ouden vorm aan- gebracht, evenals op een aldaar hangende oorkonde. Het wapen van Stad en Lande van Gooiland is evenals vroeger: een dubbele zwarte adelaar op een zilveren veld. J. G. TH. GREVENSTUk! Baambrugge, Augustus 1931,



			De Weesper Porceleinfabriek.

		Hier is een Backerij, Van zoo een nijvre hand, Als ergens wezen mag, In ons geheele land. S. AMPZING. Was de stad Weesp in overoude tijden reeds vermaard om de verschillende fabrieken, die binnen haar wallen door de poorters met succes gedreven werden, als daar zijn: linnen-, lakens- en wolweverijen, bierbrouwerijen en koornwijnbran- derijen, welker producten door (het geheele land en v�r bui- ten de grenzen verkocht werden, de Weesper kan er boven- dien prat op gaan dat in zijn veste ook de kunstnijverheid met goed gevolg werd beoefend. In Weesp heeft gedurende eenige jaren een porceleinfa- briek bestaan, die een product afleverde dat een eervolle plaats innam onder het porcelein van vroeger tijden en ook thans nog een lust is voor het oog van den kenner. Het is even zeldzaam als duur. i In den tijd dat er een algemeene zucht door het land voer om China en Japan na te streven in het maken van porcelein bleef Weesp niet achter. Langen tijd heeft men gemeend dat de Weesperfabriek werd gesticht in 1764 en eene voortzetting was van de bakke- rij van Arie Blankers ,,Blankenburg" aan den Overtoom, die in 1764 te niet ging. Dat dit niet geheel juist kan zijn, is aangetoond door Mr. W. F. H. lOldewelt ^n afl. II van Oud-Holland 1931 bl. 82, die daarin een door hem ontdekt contract publiceerde gesloten tus- schen den eigenaar van de Weesper-fabriek en een zekeren Christiaan Nauwerk, waarbij hij dezen Nauwerk in dienst nam als assayeur tegen een loon van � 20.� per week. Dit con- tract, verleden voor den notaris Gerrit Bouman te Amsterdam is gedateerd 17 Oct. 1762, zoodat de fabriek van Graaf Grons-



		16 feld in elk geval reeds in 1762 bestond, hetgeen 2 jaar vroeger is dan het teniet gaan van de Overtoomsche fabriek, dat in 1764 geschiedde. Er zijn nog meer motieven om aan te nemen dat de Wees- per-fabriek ouder is dan men altijd heeft gemeend. In de notulen jvan .Burgemeesteren .en Vroedschappen van 1 Oct. 1757 leest men, dat op dien dag een verzoek behandeld werd van de Heeren Pye, Cruschante c.s. om vrijdom van ac- cijns voor turf, kolen, brandhout en gemaal, voor een op te richten porceleinfabriek in te gaan op den eersten Augustus 1758. Handelden deze Heeren in opdract van den Graaf van Gronsfeld, zoo ja, dan zou de oprichting van de Weesper por- celeinfabriek nog op vroeger datum gesteld dienen te worden. Dat bovendien de fabriek reeds in 1762 in volle werking was, blijkt ook uit de notulen van bovengenoemd college van 21 September 1762. Het schijnt n.1. dat de Raaden en Muntmeesters Generaal der Vereenigde Nederlanden te 's-Gravenhage zich op de hoogte hebben gesteld bij Heeren Burgemeesteren naar den aard van het product dat te Weesp werd gemaakt. In die notulen leest men het volgende: ,,Is geresolveert ter beantwoording van de Raaden van Muntmeesters met de volgende missive: Edelmogende Heeren Ter eerbiedige beantwoording van UEd. missive van den 18en dezer, hebben wij de eer UEd. Mog, te berigten dat wij van ter sijde geinformeert sijnde, dat in de porceleynfabricq toebehoorende aan den Heere Grave van Gronsfeld, onzen Hooftofficer, opnieuw eenige ovens waren gemaakt; wij ons bij gemelden Heer hebben geadresseert en van Zijn Hoog Ed. berigt versogt tot welk eynde eygenlijk de gemelde ovens wa- ren ingerigt; waar op Zijn Hoog Ed. dit navolgende heeft berigt: dat hij tot 'voortsetting en utiliteyt van deselfs porce- leynfabricq in deselve had opgeregt meer dan eenderley soort van ovens tot het sceyden van minerale en metallique stoffen gebruyckt werdende en dat deselve porceleynfabricq onder opsigt en directie van peronen, door hem Heer Eygenaar daartoe gestelt werden behandelt. Het welk wij niet hebben willen afsyn aan UEd. Mog.