|
JAARBOEKJE
|
|||||||||
|
VAN HET
|
|||||||||
|
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
|
|||||||||
|
„NIFTARLAKE"
|
|||||||||
|
1944^1945
|
|||||||||
|
ELECTR. DRUKKERIJ H. J. SMITS
O DDE GRACHT 231 — UTRECHT |
|||||||||
|
L.S.
Van de 32 voorbijgegane jaren van Niftarlake's bestaan vormt
1944 een donkere schakel, als zijnde een jaar zonder excursie en zonder jaarboekje. Gelukkig kan weder in 1945 tegelijk met Herrijzend Nederland
van Herrijzend Niftarlake gesproken worden. Het Bestuur biedt met dank aan de medewerkers een Jaarboekje
aan, dat de jaartallen 1944 en 1945 in gedachtenis zal doen houden. DE REDACTIE.
|
||||
|
Beschermheer.
Jhr. Mr. Dr. L. H. N. Bosch Ridder van Rosenthal.
|
||||||||||
|
Bestuur.
|
||||||||||
|
Dr. Mr. J. W. Verburgt, Wassenaar, Voorzitter.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge, Secretaresse.
J. D. Bastert, Breukelen, Penningmeester.
G. J. Weyland Jr., Loenen aan de Vecht, Bibhothecarif.
Pastoor A. E. Rientjes, Maarssen.
L. Schiethart, Vreeland.
E. G. Wentink, Naarden.
Dr. J. J. F. Steyling, Maartensdijk.
J. Trouw, Abcoude.
Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford, Breukelen.
A. H. Doude van Troostwijk, Breukelen.
Ir. J. Loeff, Oud-Loosdrecht.
Pastoor L. J. van der Heyden, Utrecht.
|
||||||||||
|
S S
Q |
||||||||||
|
Redactie Jaarboekje.
Dr. Mr. J. W. Verburgt, Wassenaar.
Pastoor A. E. Rientjes, Maarssen. Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge. |
||||||||||
|
LEDEN.
|
|||||||||
|
Laag, A. H. van der
Lange, C, V, Allert de Leuven, W. van Post, W. J. Roosenschoon, }. H. Schoor], A. Smits, Corn. S. Tienhoven, Mr. P. G. van Warners, F. A. Zeegers Jr., J. Ankeveen:
Harinxma thoe Slooten,
B. A. Ph. Baron van
Houbolt, P. Baambrugge:
Baandcrs, Mej. Tine
Borst, Th. C. Geursen-BIaauw, Mevr. H. G.
Grevenstuk, Mej. W. F. Lee, Mej. E. van der Sirag, Ds. W.. Baarn:
Hoop van Slochteren,
Mr. M. P. van der
Tegelberg, P. E. Batavia:
Grevenstuk, Prof. Dr. A.
De Biit:
Nicolas, Ir. E. A. J. H.
Troostwijk, D. W. Doude van Bilthoven:
Deirkauf, C. J. N.
MacLaine Pont, W. P. Maclaine Pont-Stork, Mevr. A. W. |
|||||||||
|
Aalsmeer:
Bax, H. |
|||||||||
|
Abcoude:
Bentinck, Mr. S. P. Baron
Doorn, Dr. A. van
Duykeren, Ds. F. L. van
Gortel, Dr. J. H. van
Graaf, J. H. de
Pape, W. F.
Rooswinkel, Deken J. C.
Timn^er, Notaris Ph. W.
Trouw, }.
Veldman-v. Cruyssen, Mevr. J. P.
Wijngaardt, Piet van
Amersfoort:
Adriaans, G.
Balbian Verster, Mej. I. I.
Polak-Benders, Mevr. Dr.
Amsterdam:
Aa, O. L. van der
Altena, Chr. Bergh, Th. P. van den Boom, A. J. Booy, H. Bouman, Prof. Dr. K. H.
Broek. A. A ten Broekhoff, K. H. Bussy, Mr. A. Ie Cosquino de Duyvensz, Fr. Hoorn, Th. van Hoss, F. Kater, P. A. Klinkenberg, J. Koert van der Linden, J. W. Koninklijk Oudheidkundig Genootschap |
|||||||||
|
VIII
|
|||||||
|
Thies, Mevr.
Troostwijk, A. H. Doude van
Verkade, E. G.
Veur, Mr. Maurits van der
Vis-Honig, Mevr. A.
Vis, Mej. Ag.
Vis Sr., Gerbrand
Vis Jr., Gerbrand
Vlug, H. M.
Vor der Hake, J. }. G.
Vries-Verbruggen,
Mevr. C. W. de
Wolters, H. L. Bussum:
Ahrend, J.
Ahrend-van Gemund, Mevr. M.
Eenders, Mej. M.
Gerth van Wijk-Bastert,
Mevr. Ds. J. A.
Gerth van Wijk, Ds. J. A. Marie, Dr. F. G. van Nordemann, J. G. Ogtrop, Bern. L. A. M. van Schermer, J. Culemborg:
'Bemmel, A. A. van
Driebergen:
Beaufort, Jhr. P. P. de Clifford Kocq van Breugel, Jhr. Mr. Dr. J. R. *s-Graveland:
Boeré, Dr. L. A. Bonga, G. A. Dedel, Jhr. Mr. C. Harinxma thoe Slooten, Mr. D. J. A. Baron van
Schimmelpenninck, G. Graaf 's-Gravenhage:
Ansoul, G. C. |
|||||||
|
Breukelen:
Adels, Mevr. Wed. Dr.
Bastert, J. D. Bianchi-Wüstenhoff, Mevr. C. E.
Burg, Pastoor J. van der Colenbrander-Hoekstra, Mevr. A. H.
Colenbrander, Mr. J. W. Colenbrander-Overhoff, Mevr. M.
Cornet, J. W. G. Dop, H. R. van Freitag, F. J. de Ginkel, Mr. H. C. L. van Goeman Borgesius-Blommers, Mevr.
Graaf Wz., E. de Grift, Herms. van der Grijs, Ev. C. D. de Grijs-Struving, Mevr. J. W. de Haars, Mej. Mr. E. A. Hoekstra-Bouman, Mevr. Wed. G. C.
Horst, A. van der Joncheere, C. de Kasteleyn, J. Korthagen-van Til, Mevr. E.
Matthes-Varossieau, Mevr. C. W.
Matthes, Hans Molenkamp, J. Overhoff-Nieuwenhuys, Mevr. M. M.
Parker Verboom, Mej. W. H. Quarles van Ufford, Jhr. Dr. L. H.
Ragay, L. J. Remijnse, Prof. Dr. J. G. Roëll, Jhr. Mr. H. H. Schmedding-Verbrugghen, Mevr. W. Th. C.
Schuurman, P. C. Snoo, Dr. K. de |
|||||||
|
IX
|
|||||||
|
Leersum:
Alfen, Ph. }. van
Leiden:
Lvcas Society, St.
Wieder, F. C. Loenen a. d. Vecht:
Dokkum, G. J.
Gameira, Mej. S. Hengeveld, Dr. A. Hettema Tromp, Mr. J. van Hoogewerff, F. L. Jongh, Dr. M. A. de Kappeyne van de Coopello, Mr. Dr. N. J. C. M. Kempen, Nots. J. M. C. van Tervooren, H. A, P. M. Troostwijk, Mr. W. I. Doude van Uden Masman, H. Wcyland Jr., G. J. Loenersloot:
Kalff Az.. G.
Middelberg Jr., E. Loosdrecht:
Beusekom-van Foreest,
Mevr. Wed. Mr. F. van
Erdraann, Mr. R. H.
Kappeyne van de Coppello^
Wijgers, Mevr. Loeff Jr., Ir.
Sondaar, L. H.
Swinderen, Jhr. Q. J. van
Troostwijk, Mr. J. H. N. A.
Doude van Voogsgeerd, W. J.
Wieringen, Dr. C. W. van
Maarssen:
Alta, T. P. Alta-Osieck, Mevr. W.
Dorp, C. van |
|||||||
|
Bak, Mr. A. G.
Bak, J. P.
Bureau van de Rijkscommissie
voor Monumentenzorg
Velsen-Metzelaar, Mevr. W. L. van
Groningen:
Schoemaker, Pastoor F. J.
Haarlem:
Emmeriks, L. Maarschalk, C. Heemstede:
Koomans, Dr. W. H.
Hengelo:
Middelberg, Mr. G. A. A.
Hilversum:
Bree, D. de
Bruggen, Ds. J. van Frank, Deken H. F. Metzelaar, C. Notten, Mej. W. L. van Pos, Mej. A. G. Schaap-Mooy, Mevr. F. Smorenburg, J. M. Kockcngen:
Jongeneel, J. C. Kortenhoef:
..Curtevenne" Stichting
Nes van Meerkerk, J. E. van
Krommenie:
Walbeek, P. van
Laren:
Boetzelaar, R. W. C. Baron van
Lankeren Matthes, D. van |
|||||||
|
X
|
|||||||
|
Blijdenstein-Cruys,
Mevr. Wed. Th. W.
Coehoorn, Mevr. Douair. A. Baron, de Girard de Milet
van
Nigtevecht:
Hennipman, C. Metselaar, Ds. C. Wees, G. A. van Nijmegen:
Lindenhout, H, J. van 't
Oosterbeek:
Beusekom, Mr. E. van
Ouderkerk a. d. A.
Witsel, B.
Oudewater:
Boer, A. W. den
Ox'erveen:
Warnaars, H. B. E.
Rotterdam:
Eastert, J. N.
Bibliotheek en Leeszalen der Gemeente
Martini Buys, Jhr. P. H. A. Rossum:
Meijer, A. F. van Goelst
Rijswijk:
Geertsema, W. H.
Monté, Mevr. A. Simonshaven:
Stegenga, Ds. H. E.
So2St:
Tombe, Mr. A. L. des
Tombe, Mr. J. H. des |
|||||||
|
Haselen, Mr. J. van
Hoekstra, Dr. Sj. Homan van der Heide, J. Ketwich Verschuur, G. H. van Kooy, Ds. A. van der Pittet-van Linge, Mevr. J. C. Rientjes, Pastoor A. E. Rijsterborgh, C. J. Scheuer, Mr. H. J. Servaas, J. N. Stevenhagen, H. J. Suringar, J. P. R. Vader, Nots. H. P. Verwoolde, H. A. Vrijdag, Dr. E. E. Vrijdag-Meertens, Mevr. Waal, M. W. van de Wymstra, W. Zindel-Odé, Mevr. P. C. Maarsseveen:
Huydecoper-van Maarsseveen.
Jhr. J. Maartensdijk:
Bogaard, P. H. Steyling, Dr. }. J. F. Mijdrecht:
Broerse, Mej. C. J.
Naarden:
Oudenniel, C. G. van
Verburgt, Dr. G. Wentink, E. G. Nederhorst den Berg:
Jong, H. Kremer, J. Krol, J. J. F. Pos-Kofoed, Mevr. C. A. Voorn, G. A. van der Nieuwer sluis:
Blankenberg, B. H. |
|||||||
|
XI
|
|||||||
|
Cleyn Brem, K. M. J. de
Hezemans, }. G. C. J. Kordes, J. Schiethart, L. Wassenaar:
Honders, Dr, H. J. Verburgt, Dr. Mr. J. W. Weesp:
Dockum, W. A. van
Houtman Jr., L. A. Kloet, H. de Lindeboom, G. Wcesperkarspel:
Klaveren, Wim van
Wijk bij Duurstede:
Dijkman-Schoenmaker,
Mevr. G. J. E. IJsselsteijn:
Lampsius van den Velden,
Jhr. J. K. Zaandijk:
Honig, G. J. Zeist:
Bleeker, Ds. G. G. J.
Bosch Ridder van Rosenthal,
Jhr. Mr. Dr. L. H. N.
's Jacob, Dr. H. Th. Lantsheer, J. A. Raven, M. Zuilen:
Laan, J. Th. van der
|
|||||||
|
Tienhoven (U.)j
Einde, T. van 't
Hoorn, A. A. van den Utrecht:
Biegelaar }r., J. B. P.
Daas, A. P. N. den
Gaasbeek, R. van
Heyden, Pastoor L. J. van der
Historisch Genootschap
Ihle, Mej. B. L. D.
Jonge van Ellemeet,
Jhr. Dr. B. M. de
Lip-Kibbehng, Mevr. }. van der MacLaine Pont, Mej. A. Ridder, Mevr. A, Ph. Ruwers-Becker, Mevr. E. W. Schuylenburg, Mr. W. C. Smits, H. }. Tange-van Recken, Mevr. Wed. Dr. H. M. van
Théonville, F. W. G. Vuurst de Vries, Dr. H. van der Wilbrenninck, }. C. Woerden, A. W. F. C. van Vclp:
Boetzelaer, V. L. Baron van
Vinkeveen:
Baanders, Dr. A. Ekel, J. Vries, }. de Voorburg:
Cleyndert Az,, H.
Vreeland:
Bree, B. van
|
|||||||
|
Jaarverslag.
|
|||||
|
Het vorige jaar kon helaas geen jaarboekje verschijnen,
derhalve zal dus thans een verslag worden uitgebracht over twee jaren. In het begin van deze periode, op 15 Mei 1944, werden in
het Bijvoegsel tot de Nederlandsche Staatscourant no. 94 de Statuten opnieuw vastgelegd, en de duur van ons Genootschap, met ingang van 12 Juni 1941, weder voor 29 jaar verlengd. Op 7 Juni 1944 had de Jaarvergadering als gewoon plaats-
gehad te Nieuwersluis in Hotel ,,De Kampioen". Dien avond werd namens den heer H. van der Byl aan ons
Genootschap een tegel geschonken, voorstellende ,,Het Veldhoen" te Baambrugge. Dit geschenk werd dankbaar aanvaard, en aan den Bibhothecaris ter hand gesteld. Onder de ingekomen stukken bevond zich o.a. een schrijven
van den Heer Notaris H. P. Vader te Maarssen, welke verzocht mede te willen werken aan de oprichting van een landelijke vereeniging, die zich ten doel zou stellen de beplanting aller- wege in goede banen te leiden. Alhoewel alle aanwezigen het streven van Notaris Vader gaarne Avillen steunen, voor zoover het de Vechtstreek betreft, doch het bezwaarlijk vonden, naast de vele vereenigingen, die er op dit gebied bestaan, nog een nieuwe te stichten, werd besloten, uit ons midden iemand te kiezen, die zich met Notaris Vader kon beraden, wat in deze gedaan kan worden. De heer W. Wymstra, daartoe aangezocht, wilde deze taak wel op zich nemen, en op de volgende jaarver- gadering zal hierover verslag worden uitgebracht. De Voorzitter schonk aan het archief een volledige collectie
van de in Oud-Hollandschen stijl opgestelde convocaties van vroegere lezingen van ,,Niftarlake", alle ontworpen door wijlen onzen oud-Secretaris, den heer J. G. Th. Grevenstuk. De boeken en bescheiden der kas werden nagezien door Mcj.
Mr. Haars en den heer G. Lindeboom, welke alles in orde bevonden en verzochten, den Penningmeester voor zijn keurig beheer te déchargeeren, waarbij de heer Bastert den dank van het Genootschap in ontvangst moest nemen. Voor de te houden excursie werd gekozen de tocht over de
Vecht met als eindpunt Nederhorst den Berg. |
|||||
|
XIII
Besloten werd, een Jaarboekje uit te geven, hetwelk niet meer
in orde is gekomen, door den ingetreden oorlogstoestand hier te lande. Aan de Commissie voor de Vecht werd voor het jaar 1944 een
bedrag van ƒ 50.— toegezegd, en voor Sypesteyn, dat tot nog toe slechts ƒ 5.— ontving, werd voor 1944 ƒ 25.— beschikbaar gesteld. De mogelijkheid, om te Loenen een museum in te richten, werd
breedvoerig besproken. Algemeen was men wel van mecning, dat, als er een museum zou kunnen komen, dit door Niftarlake moest geschieden, en niet door de V.V.V.'s. Omtrent eventueele samenwerking met de V.V.V.'s zou nader
moeten beraadslaagd worden. Een Commissie van de V.V.V. zou daartoe uitgebreid worden met een paar leden van Niftarlake, zijnde de heeren Rientjes en Weyland, aan wie verzocht werd, t.z.t. hierover rapport uit te brengen. De excursie heeft nog op den bepaalden tijd plaatsgevonden,
doch kort daarna was van verder contact met de leden geen sprake meer en kon ook het uitgeven van het jaarboekje niet meer geschieden. De jaarvergadering 1945 moest eveneens achter-weg; blijven,
wegens gebrek aan vervoermiddelen. Dientengevolge kon de Penningmeester geen rekening en verantwoording doen van de kasmiddelen, dus moet de staat van ontvangsten en uitgaven in het jaarboekje ditmaal achterwege blijven. Het thans verschijnende jaarboekje vormt nu weer de schakel,
en dient voor twee jaar tegelijk. Voor zoover ons bekend, heeft de oorlog in onzen kring geen
directe slachtoffers geëischt. Ook het bestuur bleef geheel intact. Gelukkig bleef aan onze Vechtstreek het oorlogsgeweld be-
spaard. Ons Genootschap telt momenteel 270 leden.
Ik eindig met de beste wenschen voor den bloei en groei van
ons Oudheidkundig Genootschap ,,Niftarlake". Baambrugge, October 1945.
De Secretaresse:
W. F. GREVENSTUK. |
||||
|
Excursieverslag 1944.
|
|||||
|
Op Donderdag 13 Juli 1944, 's morgens te 9 uur kwamen de
deelnemers tezamen bij hotel „De Kampioen" te Nieuwersluis. Dezen keer zou vanwege de tijdsomstandigheden de excursie in eigen gebied gehouden worden. Het verkrijgen van geschikte ver- voersmiddelen voor een gezelschap leverde in dezen tijd nogal moeilijkheden op, terwijl de maaltijd voor zoon groot aantal personen een haast onoplosbaar probleem was voor de excursie- commissie. In het gebied ,,Niftarlake" bleken de heeren echter uit- stekend georiënteerd te zijn, want een aardig versierde motor- schuit uit Abcoude zou ons dezen dag vervoeren en 's middags wachtte ons in Nederhorst den Berg een maaltijd, die allerwege gïoote waardeering vond. Tijdens den tocht maakten wij kennis met een nieuw lid van de excursiecommissie, den heer H. Uden Masman, die zich deed kennen als een gezellige gastheer. Even ten noorden van ,,De Kampioen " lag de Abcouder beurt-
schipper op ons te wachten. Nadat de deelnemers aan boord waren gegaan, werd langzaam koers gezet in de richting van Loenen. Wij komen dan langs de oude Vechtplaatsen ,,Vreeden- hoff", Middenhoek en Nieuwerhoek. Bij de buurtschap Mijnden gekomen, passeeren wij de brug in de Bloklaan. 't Is wel een mooie brug, maar aan de Vecht zouden wij toch iets anders willen zien. Varende langs het voorname Vechtbuiten ,,Vegt-Lust" en het
bescheidener ,,Bosch en Vegt" is het dorp Loenen in 't zicht gekomen. Met de toren en de ophaalbrug van Loenen op den achtergrond is het hier een prachtig riviergezicht. Bij het varen door Loenen kan men volop genieten van de intimiteit der achter- geveltjes en achtertuinen langs den waterkant. Bij de buurtschap Oud-Over gekomen, legt onze boot aan den
steiger voor de Vechtplaats ,,Terra-Nova" aan. Het excursie- programma vermeldt een bezoek aan deze buitenplaats, die vroeger den naam van ,,Oostervecht" droeg. Eigenaar van deze plaats is de heer Mr. R. H. Erdmann. Dat Terra-Nova is een gecom- pliceerd geval. De heer Erdmann woont n.1. in de gemeente Loosdrecht. Wilt U met den heer Erdmann telefoneeren, dan moet U dat doen over het net van Loenen, maar schrijft U den heer E. een brief, dan moet U adresseeren gemeente Vreeland. Dit is zeer zeker een staaltje van landelijkcn eenvoud. |
|||||
|
XV
De heer Erdmann ontving ons met een toespraak, waarin hij
een uiteenzetting gaf van de wordingsgeschiedenis van Terra- Nova. De heer Erdmann bleek een practisch man te zijn. Wil men met goed gevolg een gezelschap bespreken, dan moet men hoog staan. Nu de heer E. stond hoog, want hij had een trap tot spreek- gestoelte gebombardeerd. Na de toespraak werd een wandeling over het terrein ondernomen. Er was veel, ja heel veel te zien. Om hiervan een volledige opsomming te geven, is mij niet doenlijk. Wanneer ik hier toch het een en ander noem, dan is het om eenigszins een beeld te geven van de groote verscheidenheid in het hier bijeengebrachte materiaal. Allereerst vraagt een fijn Ita- liaansch terra-totta beeldje ,,Vroomheid';', meegebracht uit de buurt van Venetië, onze aandacht. Vervolgens een tuinhuisje met houten fronton in Louis XV, afkomstig uit een tuin aan de Kerk- straat te Amsterdam. Verder zien wij een tweetal gevelsteenen uit Wecsp, Achab bij Naboth en een paard. Een oude Romaansche doopvont uit de 13e eeuw, opgegraven te Vught. Bronzen dolfijnen uit China. Een tot dekblad van een tafel verwerkt deel, afkomstig van het inrijhek van het oude Petersburgh. Tuinbeelden, o.a. voorstellende: de Hoop en Apollo. Verder tot tuinbeelden aan- gewende beelden, voorstellende de 4 jaargetijden, afkomstig van een Havezate in Overijsel. Als tuinbeelden is deze groep een mislukking geworden. Toen zij de havezate sierden, stonden zij op het dak. Als beelden zoo hoog staan en zij zijn van normale proportie, dan doen de beenen onnatuurlijk lang aan. Om dit te compenseeren, werden de onderste ledematen korter dan normaal gehouden. Door plaatsing op den beganen grond van deze beelden doen zij nu door deze verkorte beenen wat gedrochtelijk aan. De beeldentuin met Ceasar, Augustus, een zonnewijzer, enz. is
echt het type van een Vechttuin. Wij komen langs een zand- steenen tafel. Het blijkt de tafel te zijn, waarop Napoleon in 1806 het stuk teekende, waarbij zijn broer Lodewijk Napoleon benoemd werd tot koning van Holland. Bij de zwemgelegenheid is een aardig koepeltje, hetwelk ge-
bruikt w^ordt voor kleedgelegenheid en dat afkomstig is van de tentoonstelling ,,De Vrouw" in 1913 te Amsterdam. Ook zagen wij Japansche tempelleeuwen.
Na lezing van het bovenstaande zult U met mij eens zijn, dat
de heer Erdmann een aartsverzamelaar is. Er zijn op Terra-Nova prachtige kunstschatten bijeengebracht. Toch waren wij na het bezoek aan deze plaats niet geheel voldaan. Het is met al het mooie niet verder gekomen dan een verzameling. De kunstenaars- hand heeft ontbroken, die alles tezamen bond tot één geheel, tot één kunstwerk. Dit is zeer te betreuren, want op die wijze ver- werkt, was het aanwezige materiaal nog meer tot zijn recht |
||||
|
XVI
gekomen. Toch zijn wij den heer Erdmann ten zeerste dankbaar,
dat hij ons in de gelegenheid heeft gesteld met z'n unieke verzame- ling kennis te maken. Na dit bezoek aan Terra-Nova varen wij naar Vreeland. Voor
wij Vreeland bereiken, passeeren wij de nieuwe brug van den provincialen weg. Hoewel deze brug zeer zeker vele te waardeeren kwaliteiten bezit, is het toch teveel een vreemde eend in de bijt van de Vecht-architectuur. De oude Vechtbrug te Vreeland, hoewel in z'n ijzerconstructie
slecht, doet in z'n oude vertrouwde opzet van ophaalbrug veel beter aan in dit Vechtland. Een 4 K.M. ten Noorden van Vree- land verlaten, wij de Vecht en varen de Reevaart of Nieuwe Vecht op naar Nederhorst ten Berg. Een proper land, dat Neder- horst ten Berg. Je ziet er de eene wasscherij na de andere. Neder- horst ten Berg bleek echter niet alleen een bij uitstek geschikt oord om een vuile wasch schoon te krijgen, maar ook was het de plaats bij uitnemendheid om in oorlogstijd vele hongerige magen te stillen. Op lofwaardige wijze zijn wij in het restaurant van den heer G. A. van der Voorn onthaald. Ik weet niet of het in vredes- tijd ook zoo is, maar in oorlogstijd kan zoon plattelandsch res- taurateur concurreeren met z'n collega uit de groote stad! Na de lunch bezichtigden wij de Ned. Herv. Kerk. De voor-
zitter van ons Genootschap, Dr. Mr. Verburgt, deelde een en ander mede over deze kerk, gegevens ontleend aan ,,Noord-Hol- landsche Oudheden" door G. van Arkel en A. W. Vv^eissman. Wij ontleenen aan deze rede van onzen Voorzitter het volgende.' De kerk van Nederhorst ten Berg is een der merkwaardigste
van Noord-Holland. Zij bestaat uit een koor, dat in een halve tienhoek eindigt. Het schip is aan den noordkant van een zijbeuk voorzien, die door korte zuilen met spitsbogen daarvan v/ordt gescheiden. De zuilen hebben achtkante basementen, terwijl hare kapiteelen engelkoppen, leeuwenkoppen en ramskoppen als sieraad hebben. Deze zijbeuk, die zich ook langs den toren voortzet, is blijkbaar pas in de latere middeleeuwen aan het gebouw toege- voegd. De bogen tusschen de zuilen zijn hoogsteenvoudig gepro- fileerd. Het koor is iets hooger dan het schip der kerk. De muur, die het koor aan de westzijde afsluit, wordt bekroond door twee maskers. Het schijnt, dat ook deze bekroning uit de latere mid- deleeuwen dagteekent. De voormalige sacristie, thans consistorie- kamer, is een voortzetting van den reeds genoemden noorderbeulc naar het oosten toe. De aanwezige overhoeks geplaatste steun- beeren toonen dat dit bouwdeel vroeger op zichzelf heeft gestaan; het vormde met koor, schip en toren het oorspronkelijk kerk- gebouw in de 12de eeuw. :,:, Aan de Zuidzijde van het schip is een portaal aanwezig, dat |
||||
|
XVII
waarschijnlijk van den aanvang af bij de kerk behoord heeft. Aan
de westzijde der kerk verheft zich een zware toren met romaansch lijstwerk. De galmgaten zijn door korte zuilen met teerlingkapitee- len in 2 vakken verdeeld. De westelijke toreningang is pas bij de restauratie aangebracht. De toren van tufsteen heeft een 6-hoekige leien spits. De klok in den toren heeft een middellijn van 1.13 M. en draagt
een opschrift, waaruit blijkt, dat deze klok in 1790 door Hendricus Petit werd gegoten. De vensters der kerk zijn verschillend van vorm. Die aan de
zuidzijde zijn klein en geheel Romaansch, die aan de noordzijde zijn grooter en blijkbaar uit de latere middeleeuwen. Die van het koor zijn lang en smal en wijzen op de 13e eeuw als tijd van hun ontstaan. Opmerking verdienen de boogfriezen en de lijstwerken aan den
zuidelijken gevel, die met hun zigzaglijnen en rozetten het karakter der 12de eeuw vertoonen. Schip en toren zullen uit de 12de eeuv/ dagteekenen en het koor zal in de 13de eeuw ter vervanging van het oorspronkelijke gemaakt zijn; de noorderzijbeuk zal omstreeKs 1500 aan de kerk zijn toegevoegd. Het koor heeft steunbeeren, die met frontalen, welke traceeringen vertoonen, zijn afgedekt. De ingang aan de noordzijde heeft een zandsteenen omlijsting, versierd met een kraal bij wijze van een gedraaid touw. Flierop komt een Gothisch opschrift voor in Gothische majuskels en be- ginnend op den linkerstijl: ,,Qui petit hac aula petat Elburga fore salva et p ea mullus intret u". Vele geleerden hebben getracht dit opschrift te ontcijferen. Geen enkele oplossing voldoet. De heer Verburgt vestigt in dit verband de aandacht op een artikel in ons Jaarboekje van 1921 hierover van de hand van Dr. Sloet, weleer pastoor te Abcoude, die het opschrift aldus leest: „Qui petit hanc aulam petat Elburgam fore salvam Et per eam nullus intret non credulus". ,,Wie deze kerk wil binnengaan, bidde voor het behoud van Elburga. En niem.and trede door haar binnen, die niet geloovig is". De gewelven der kerk zijn van hout, met uitzondering van de
sacristie, die in steen overwelfd werd. In het koor bevinden zich nog oude tegelvloeren. De predikstoel is van eikenhout en heeft een 17e eeuwscsh
karakter. Hij wordt gedragen door 6 Jonische kolonnetten en is met snijwerk versierd. Het doophek en de 4 gestoelten met over- huivingen en korte Toskaansche kolonnetten schijnen uit den- zelfden tijd te dateeren. Het doophek en één der banken zijn met snijwerk versierd. Het koorhek van eikenhout heeft een vroeg 17e eeuwsch karakter. De paneelen der borstweringen, met fraai gesneden maskers versierd, schijnen omstreeks 1560 gemaakt. |
||||
|
XVIII
In het koor hangen 2 graf borden uit 1670 en 1692. Ook hangt
in het koor een wapenschild met het blazoen van Nederhorst. In het koor vindt men enkele grafzerken. Op één daarvan dekkende het stoffelijk overschot van den predikant Henricus Rappardus, overleden 12 April 1807 lezen wij: ,,Die thans rust in den Heere
En niet weer zal verkeeren In 't midden van dit volk Als toen hij op deez' aarde Gods woord en wil verklaarde Als hunne bijbeltolk. Maar denkt: er is geschreven Ik leef en gij zult leven. Zoodat men zeker en gewis Eens zien zal een verrijzenis." Het koperwerk der kerk bestaat uit: een preekstoellezenaar,
met een adelaar versierd, een doophekboog met anno 1676, een kaarskroon van 18 blakers, onderaan met een masker en beugel versierd aan een kaarskroon met 12 blakers. Bij de restauratie der kerk in 1939 werd het koor met zijn
koepelvormige binnentrap bij de kerkruimte gevoegd. Het eiken- hout van preekstoel, doopvont, dubbel gestoelte van de Heer- lijkheid en het koorhek werden van de vernislaag ontdaan. De kerk werd van eikenhouten banken voorzien. De preekstoel, het orgel en het genoemde gestoelte van de Heerlijkheid werden verplaatst naar den kant van den toren. Zoo prijkt het kerkje weer in nieuwe heerlijkheid. Bij de vorige
restauratie in 1892 moeten de beide weldoensters Jonkvrouwe Constantia Jacoba Agnes Warin, Ambachtsvrouwe van Neder- horst en hare zuster Jonkvrouwe Clara Wilhelmina Elisabeth Warin in het bijzonder genoemd worden, aan wier vrijgevig- heid de Hervormde Gemeente ook haar orgel te danken heeft. Ter harer nagedachtenis is in den muur van het koor, naast de zeer oude deur van de consistoriekamer een gedenksteen geplaatst en heeft de Gemeente een gedenkraam in den noor^ delijken kerkmuur doen plaatsen, dat een afbeelding van het kasteel Nederhorst met het wapen en wapenspreuk bevat. De kerk is op een heuvel gelegen. Er bestaat een legende,
welke zegt, dat de nonnen van het oudtijds te Huizen bestaande klooster, gezondigd hebbende, veroordeeld werden om in hun schoot zand van het Gooi naar deze plaats te dragen, waarna op den alzoo ontstanen heuvel een kapel zou kunnen gebouwd worden. Aannemelijker is deze hoogte te houden voor een vlucht- |
||||
|
XIX
heuvel in tijden van overstrooming of wel een der zoogenaamde
volks-weeren voor verdediging, maar de meest eenvoudige ver- klaring is, dat door de geheele streek een zandstrook ioopt van Hilversum af tot bij Amsterdam, die tevens dwars door de Hor- stermeer haar weg vindt. Tot zoover onze voorzitter. Vanaf genoemde hoogte genoten
wij een prachtig panorama der Vechtstreek. Na deze bezichti- ging, waarbij inplaats van den predikant, die verhinderd was, ook nog het woord werd gevoerd door één der kerkvoogden, richtten wij onze schreden naar het kasteel van Nederhorst. Wij kregen geen gelegenheid het kasteel inwendig te bezien, zoodat wij ons met het exterieur tevreden moesten stellen. Het oudste kasteel moet in de 13de eeuw gesticht zijn. Hiervan is echter in den loop der tijden niet veel overgebleven. De 4 zeskantige hoektorens zijn wellicht nog overblijfsels van dit oude kasteel. De kruiskozijnen met er boven de korfbogen met bergsteen- blokken laten zien dat dit kasteel in onze glorieuze zeventiende eeuw is verbouwd. In 't begin van de achttiende eeuw had weer een verbouwing plaats. Uit dien tijd dateeren de ingang met balkon daarboven en het omlijste venster op de verdieping, als- mede het prachtige monumentale inrijhek. Na deze korte bezichtiging wandelden wij van het kasteel
naar het dorp terug, waar onze trouwe Abcouder schipper op ons wachtte. De terugtocht werd aanvaard. Helaas had deze terugtocht in een dichten motregen plaats en
hoewel de Vecht onder alle weersomstandigheden zijn bijzondere bekoring heeft, toch geven wij aan de Vecht in zonneschijn de voorkeur en zouden dan met Claas Bruin willen zingen: Ik zie de spartelvisschen springen.
En dansen op uw kristalijn. Wie kan zijn vreugde nog bedwingen. Daar zelfs de visschen vroolijk zijn! G. ADRIAANS.
AMERSFOORT, Juni 1945. |
||||
|
Boekbespreking.
|
|||||
|
Oude Hollandsche Tuinen door Anna G.
Bienfait met medewerking van Marg. Koss-
mann en een voorwoord van Prof. Dr. J. Q.
Regteren Altena, I deel Tekst, II deel platen.
's-Gravenhage, Martinus Nijhoff 1943.
Naar mijn beste weten is sinds het verschijnen in 1910 van Oud- Nederlandsche Tuinkunst door Jhr. C. H. C. A. van Sypesteyn en behoudens de opstellen van Leonard Springer, een bekend tuin- architect, (Oude Nederlandsche Tuinen 1938) alsmede over tuin^ stijl en tuinsierkunst in het weekblad ,,Buiten" geen belangrijker publicatie verschenen dan bovengenoemde van Anna Bienfait, die door den dood werd weggerukt voor de voltooing van deze om- vangrijke studie. De geschiedenis van onze Hollandsche tuinen is opgebouwd uit schilderijen, teckeningen, miniaturen en prenten. De waarde van deze bouwstoffen voor deze studie wordt door het inleidend woord van Prof. Dr. van Regteren Altena ook duidelijk in 't licht gesteld; en vandaar dat het groot oblong formaat van het Platendeel ook onontbeerlijke en kostbare voorwaarde was voor deze historische documentatie. De uitgever heeft daarin ook zijn volle medewerking gegeven. Als ik dus een en ander uit dit boek en zijn inhoud ga zeggen, doe ik dat het eenvoudigst door uit het inhoudsoverzicht te noemen: Middeleeuwen, Invloed der Renais- sance, tuinen van 's-Gravenhage, Frederik Hendrik en zijn tijd, de invloed van Le Nótre, Tuinen in de provincie, de intrede van den landschapsstijl. Dit laatste deel is voor ons in het gebied Niftarlake daarom interessant, omdat het aandacht schenkt aan den meest typischen tuinaanleg der kasteelen en lusthuizen in de verschillende provincies van Nederland. Voor ons is van belang het 9de Hoofdstuk: Amsterdam en
omgeving, waar als bouwmeester Philips Vingboons (1614—1678) werkzaam was. Na Diemermeer wordt de Beemster besproken, dan de buurt van Sloterdijk, waar Simon Schijnvoet werkzaam was en ten slotte het 10de Hoofdstuk De Vecht, waarbij de ,,Zegenpralende Vecht" als reisgids dient (blz. 168—180). Aan Gooi- en Eemland is het Xllde hoofdstuk gewijd, zooals het 13de aan Utrecht en omgeving (Sterkenburg, Schalkwijk, Bever- weerd, Amerongen, Oudegein, Voorn, Zijdebalen, Heemstede te |
|||||
|
XXI
Houten). Het spreekt van zelf, dat de schrijfster ook meerdere
bijdragen uit het Jaarboekje Niftarlake heeft geraadpleegd, tevens een bewijs, dat zij alle litteratuur van verre en nabij in hare studie heeft betrokken. Natuurlijk oefent Schr. critiek op den smaak der 17e en 18e
eeuw. De bewondering van Claas Bruin en de kunstopvattingen van den heer Boendermakers zijn niet de onze. Juist dat willen nabootsen van Italië en Versailles was het wat onze Hollandsche tuinkunst zoo vaak in den weg stond. De Inleider zegt: ,,De Hol- landsche tuin! Hoe vervult ons als wij dit boek doorbladeren, het aspect van wat verloren ging, met een besef van onbestendig- heid .... Een paar geslachten leven met hun tuin mee, dan volgt de desolatie of de sterke wil tot veranderen, welke de kunst- historicus euphemistisch ,,stijlwisseling" en de cultuurhistoricus ,,het spel van mode en smaak" zou noemen". In het baanbrekend boek van Sypesteyn wordt meer een geschiedenis gegeven van de Nederlandsche tuinarchitectuur van de 15de tot 19de eeuw, maar hier krijgen wij meteen een breed overzicht van de bekendste tuinen in de verschillende deelen van ons land, vooral die van de 17e eeuw. Dat verhoogt aanzienlijk de waarde van deze pracht- uitgave. A. E. RIENTJES.
|
||||
|
■m '■.*■:,
|
||||
|
Hoornoord of de Groote Omloop
te Maarssen. |
||||||
|
,,Hoornoorcl ', thans Mariagesticht te J^aarssen.
Aan de Langegracht te Maarssen ligt een stadsch dubbel heeren-
huis, met strak deftige gevel, het Zusterhuis of Mariagesticht. De vroegere naam „Hoornoord" is thans nauwelijks meer bij de inwo- |
||||||
|
ners van Maarssen bekend, en heeft ook zijn zin en beteekenis
verloren, sinds het daartegenoverliggend logement en brouwerij de ,,Eenhoorn" verdwenen is. Want blijkbaar was het huis in de 18e eeuw opgetrokken naar deze ligging ,,Hoornoord" genoemd. In het dorp stond dit huis bekend als de „groote omloop", want de tuin liep achter de toen nog onbebouwde Kaatsbaan om na'ir den Achterdijk. In het jaar 1882 werd ,,Hoornoord" pubhek ver- kocht. Tot dusverre had het als woonhuis gediend voor meerdere geslachten, het laatst bewoond door Mej. J. Schut. Belangrijke reparatiën en verbouwingen moesten verricht worden voordat de Zusters van Endelhoven het huis konden betrekken. Zoo moest aan de Achterstraat een tuinmanswoning gebouwd worden voor den gewezen tuinman van Endelhoven. In begin van 1883 werd Hoornoord betrokken door de Eerw. Zusters van O. L. Vrouw, terwijl hetzelfde jaar op de terreinen van den Grooten Omloop een jongens- en meisjesschool verrezen. De naam werd nu gewij- zigd in het ,,Mariagesticht". Uiterlijk heeft het oude Hoornoord geen verandering onder-
gaan. Het ruime benedenhuis met breede gang heeft nog altijd het fraaie 18e eeuwsch stucwerk aan plafonds en wanden, terwijl een eikenhouten trap met bewerkte leuning naar de bovenverdie- ping leidt. Vanaf 1 November 1835 had Endelhoven dienst gedaan als verplegingshuis voor oude vrouwen, het Maria-gesticht heeft dit liefdewerk voortgezet tot den dag van heden. Verdere histo- rische bijzonderheden zijn aan dit huis niet verbonden. De ge- schiedenis van Endelhoven werd meegedeeld in het Jaarboekje van Nifrarlake, 1936, blz. 8. A. E. RIENTJES.
|
||||
|
Het Armenland te Nigtevecht.
Een herinnering aan de Doopsgezinden.
|
||||||
|
Aan den Vreelandschen weg te Nigtevecht, tusschen de boer-
derijen Coertvecht en Kleinhoeve, liggen in den Hoekerpolder om- trent vier morgen weiland, welke bekend staan als: het Armenland. De beteekenis van dezen naam is in den loop der tijden in het vergeetboek geraakt, terwijl de naam zelf nog in veler herinne- ring bewaard is gebleven. Eenige stukken, berustende in het Archief van den Kerkeraad
der Nederduitsche Hervormde Gemeente van Nigtevecht, voor het meerendeel perkamenten leenbrieven met uithangende zegels, zullen in dit opzicht volledige opheldering geven. Het belangrijkste stuk is een eigendomsbewijs met den volgen-
den inhoud: Voor Schout en Schepenen van ,,Nichtevegt"' verschenen den
25sten Juni 1742 Cornehs Floris Molenaer, Schepen van Neder- horst, als eenigste overgebleven lidmaat van de Mennonisten- Gemeente te Overmeer en Mr. Johan Brands, zoon van wijlen Quirijn Brands, die in leven de laatst overgebleven Kerkmeester van deze Gemeente was. Hier zij bijgevoegd, dat het kerkje te Overmeer buitendijks
tusschen de Vecht en den Wagenweg gestaan heeft en reeds in 1742 niet meer aanwezig was; het terrein was toen met hout- gewas begroeid. Beide genoemde personen waren voor het Gerecht van Nigte-
vecht verschenen om te beschikken over de vermelde omtrent vier morgen land, strekkende uit de Vecht westwaarts tot aan den Indijk, welke toebehoorden aan de Doopsgezinde Gemeente te Overmeer en schonken dit bezit in eigendom aan de ,,Gerefor- meerde Diaconieën van Nederhorst en van Nichtevegt", elk voor de helft. Hierbij maakten zij het beding, dat, zoo wanneer een van beide der genoemde Diaconieën genegen of genoodzaakt mocht zijn haar helft te verkoopen, zij deze helft in zulk een geval aan de andere Diaconie moest presenteeren voor vijfhonderd gulden vrij geld, alvorens aan anderen te mogen verkoopen. Uit het eigendomsbewijs blijkt verder, dat van dit land ander-
halve morgen leenroerig waren aan het Huis ten Bosch. In dit |
||||||
|
verband zij opgemerkt, dat dit Huis weleer tusschen Uitermeer
en den Hinderdam stond en in 1672 door de Franschen werd verbrand en sedert niet meer is opgebouwd. Leenroerig zijn houdt de verplichting in om telkens bij verandering van leenheer of leenman het leenrecht te voldoen. Cornelis Floris Molenaer en Mr. Johan Brands stelden Johannes van Wesel aan, om voor Stadhouder en Leenmannen van het Huis van Heerlijkheid van den Bosch te verschijnen en de anderhalve morgen aan den leenheer op te dragen, ten einde hiermede begiftigd mocht worden Willem van Lingen ten behoeve der genoemde Diaconieën. Ook compareerden voor Nigtevecht's Gerecht Gerrid Hulscher
en Bessel Wuyten, Diakenen van de Gereformeerde Gemeente te Nederhorst, alsmede Simon de Vries en Willem Cornelisz. Bosman, Diakenen van de Gereformeerde Gemeente te ,,Nichte- vecht". Deze verklaarden de schenking op de genoemde conditie in dank te aanvaarden en Willem van Lingen te machtigen om de anderhalve morgen op zijn naam ten behoeve van de Diaconieën van Nederhorst en ,,Nichtevecht" als leen te ontvangen, vervol- gens huid, eed en manschap te bewijzen, alsmede telkens, als het noodig mocht zijn, het leen met de ledige hand te verheffen, den eed aan den nieuwen leenheer te vernieuwen en voorts alles te verrichten, wat naar leenrechten en gewoonte vereischt zal zijn. Dit eigendomsbewijs geeft alzoo voldoende licht over het Armen-
land te Nigtevecht. De Hervormde Diaconie dezer Gemeente mag genieten van een geschenk, haar twee eeuwen geleden ten deel gevallen van de Gemeente der Mennonieten, wier kerkje te Over- meer stond. Belangrijk is nu om ook de perkamenten leenbrieven van de
heerlijkheid van den Bosch in te zien. De oudste leenbrief, van 5 Mei 1736, is van Abraham Krom-
huijsen, Heer van het Huis en Heerlijkheid van den Bosch, gelegen buiten de stad „Weesop", aan de Uitermeersche schans. Hiermede wordt, na het overlijden van David Joosten Halveboer, Mr. Johan Brants, ,.wegens den Mennisten Armen verleijt" (met een leen begiftigd), gelijk op den 9den September 1691 met Halveboer was geschied, met anderhalven morgen land, ,,gelegen in den banne (rechtsgebied) van Nichtevecht in Barelandt." Mr. Johan Brants ontving dit leen ten behoeve van de ,.Armen
der Mennoniten" te Overmeer als een onversterfelijk erfleen; voor elke leenoverdracht zou een jaar pacht extra betaald moeten worden. De leenbrief is voorzien met het zegel van Abraham Kromhuijsen. De volgende leenbrief dateert 29 Juli 1743 en is ook van
Abraham Kromhuijsen, Heer van het Huis en de Heerlijkheid van Bosch, waarbij Willem van Lingen leenman werd ten behoeve |
||||
|
van de Diaconieën van Nederhorst en Nigtevecht. Na het over-
lijden van dezen Heer van het Huis ten Bosch deed Willem van Lingen den 25sten Maart 1757 hulde aan Johanna Maria Krom- huijsen, Douaiiière van Melchior ten Hove, Vrouwe van het Huis ten Bosch en na haar dood aan David ten Hove, Heer van den Bosch, op den 17den Maart 1764. De Icenbrief van 24 Mei 1766 is noodig geworden wegens het
overlijden van den leenman Willem van Lingen. Bij dezen draagt David ten Hove ,,Heere van den Huize en Heerlijkheid van den Bosch, bij de stad Weesp, in de Provincie van Holland" het leen van omtrent anderhalven morgen land, ,,gelegen in den Banne van Nichtevecht, in Bareland" over aan Agge de Vries, Diaken der kerk van ,,Nichtevecht", als gekozen leenman van de respec- tieve Kerkeraden van ,,Nederhorst den Berg en Nichtevecht". David ten Hove heeft dezen leenbrief met zijn uithangend zegel bekrachtigd. De laatste beleening geschiedde den Uden April 1789 door
Wendela Eleonora Ten Hove, douairière Godin, Vrouwe van het Huis Ten Bosch. Hierbij werd Elbert Pos, Diaken van de Gemeente te Nederhorst den Berg, na den dood van Agge de Vries, leenman betreffende anderhalven morgen van het Armen- land. De genoemde archiefstukken geven niet alleen eenige inlich-
tingen over de bezitters van het Huis ten Bosch, maar wijzen in Niftarlakc een tweede herinnering aan betreffende de Doopsge- zinden, wier Mennistenhemel tusschen Nieuwersluis en Loenen hun vroegere talrijkheid daar ter plaatse bewees. Aldaar zijn zij vóór langen tijd zeldzaam geworden, terwijl er in 1742 slechts één lid over was van de Doopsgezinde Kerk te Overmeer. i) |
||||||
|
^) In de genoemde archiefstukken zijn de eigennamen op verschillende wijze
geschreven. ; |
||||||
|
,,Leeuwenvecht" Z>j Maarssen.
|
|||
|
Groot en klein Leeuwenvecht
bij Maarssen. |
||||||
|
In de bijdrage ,,Aux brébis te Maarssen" (}b. Niftarlake 1942,
blz. 21) werd aan het slot gezegd: ,,Herman Auxbrébis was 25 jaar oud, toen hij op 3 Oct. 1642
in ondertrouw ging met Maria van Sinnick, een dochter van Dirck van Sinnick wonende tot Macrsscn". Nu kwam later de vraag: Waar woonde Dirck van Sinnick te Maarssen? Dat kan precies gezegd worden: Dirck van Sinnick woonde in 1638 op Leeuwen- vecht in den gerechte van Maerssen. Dat brengt ons weer tot een nieuwe vraag: Waar ligt Leeuwenvecht, want daarover wilïen wij het nu eens hebben. Tusschen Herteveld en Beresteijn (Bijleveld of Bereveld) lag Leeuwenvecht. Wij zien dat uit een teekening van plattegronden van het Huis van den Heer E. Schoth (in 1670 wordt Herteveld naar deze bewoner Schoth genoemd), vervaar- digd door Justus van Broekhuijsen in 1703. Het schijnt geen huis van groote beteekenis geweest te zijn. Immers Craandijk in zijn Wandelingen noemt het niet, en Van der Aa's Aardrijkskundig Woordenboek zegt, dat dit Buiten 8 minuten van Maarssen, thans in 1846 bezeten wordt door den Heer A. Backer Junior. Dat weinige wat wij van Leeuwenvecht vernemen, prikkelde
den Geschiedschrijver Pastoor Hofman tot nader onderzoek en hij schreef er over ongeveer veertig jaar geleden in Utrechtsch Jaarboekje 1904, en daaraan zullen wij een en ander ontleenen over dit oude Heerengoed: N.B. Men onderscheidt te Maarssen Leeuwenvecht en Leeuwenburg.
Op de tentoonstelling De Zegepralende Vecht van 19 December 1942 tot
17 Januari 1943 in het Centraal Museum te Utrecht gehouden, was een ge- kleurde potloodteekening (2, 132) aanwezig door H. van Heek 1859, een bekend Maarssensch teekenaar uit de vorige eeuw. Daar stond als aanwijzing in de catalogus ,,Leeuwenvecht bij Maarssen. Wit gepleisterd huis, gebouwd op het terrein, waar vroeger de buitenplaats Otterspoor gelegen was". Hier wordt Leeuwenburg bedoeld. Waar lag Otterspoor? Bekijken wij eens de ,,Nieuwe kaart van Mijnden en de twee Loosdrechten", in het jaar 1700 uitgegeven bij Nicolaas Visscher". Deze kaart was op de tentoonstelling aanwezig onder # No. 8. Dezelfde kaart wordt als ,,Een oude kaart van de Vechtstreek" afge- beeld en beschreven in het jaarboekje van Niftarlake, 1942, blz. 17—20, door A. F. van Goelst Meijer. Leeuwenburg vormt op de kaart het midden van ,,hef drietal aan elkander grenzende en met elkander wedijverende lustplaatsen, zegt Craandijk, Hoogevecht, Otterspoor, Gansehoef". |
||||||
|
Het huis en erf Lceuwenvccht is thans in tweeën gesplitst
en wordt met een toevoegsel onderscheiden in Klein- en Groot-. Klein-Leeuwenvecht, dat ten zuiden ligt, was oudtijds de boer-
derij, die bij het heerenhuis behoorde. Zij werd straks daarvan ge- scheiden, kwam in heeren handen, erlangde een heeren dosch en trekt nu ook door bevallig voorkomen het oog van den voorbijganger. Klein Leeuwenvecht is de riant gelegen hofstede met prachtig
geboomte en boomgaard, vroeger bewoond door de families van Soest, later eigendom van den heer Tepe, thans van den heer Boll. Groot-Leeu'Wenvechtt ter noordzijde gelegen, gehuld in een
bevallig plantsoen van bruine en groene beuken, van sparren en eiken, van struiken en bloemgewas, maakt den indruk van de eigenlijke heem des heeren te zijn: het blijft Leeuwenvecht bij uitnemendheid. Het was eigendom van den heer Jan Plomp te Zuilen, en is thans woning van den Burgemeester van Maarssen en Maarseveen. Zooals het nu daar staat, is het een schepping van den heer
Visser, die voorheen eigenaar was en ongeveer een kwart-eeuw geleden, het heerenhuis herwaarts overbracht. Vroeger lag het meer van den weg af, verder den tuin in tusschen de oude grachten. Dit oude huis, Leeuwenvecht zonder toevoegsel, behoorde ten
jare 1804 in eigendom aan den heer A. Hacker, die wel de vader zal zijn van den vorengemelden Junior (Utrechtsch Placaatboek, V bl. 304). Een halve eeuw vroeger vermeldt de Geheymschrijver van staat en Kerke (bl. 135), het goed Leeuwenvecht onder de „lustige en kostbare buitenplaatsen", die aan het dorp Maarssen bijzonder eer doen. Wilt u het als in miniatuur afgebeeld zien, sla dan op de ,,Zegepraalende Vecht", dat kostbare werk van het jaar 1719, waarin Andries de Leth, vaardig plaatsnijder, ons de teekeningen van Daniel Stopendacl zoo bevallig weergeeft. Onder no. 16 vindt u daar het schoone buiten van den heer Jan Huydecoper van Maarsseveen. Het ligt op den voorgrond te onzer linker. Doch te onzer rechter aan de overzij der Vecht, meer op den achtergrond schenkt de plaat ons een bekoorlijk gezicht op de huizen Harteveld. Leeuwenvecht en Soetendaal, die daar een na ander den straatweg bezoomen. Hier gelijkt Leeuwenvecht wel naar een bouw van den aan-
vang der 18de eeuw; maar 't is den adelaar gevolgd, die zijne jeugd heeft vernieuwd. Want in Slachtmaand van het jaar 1638 stond het vriendelijke buiten reeds daar en was de eigendom van den achtbaren heer Dirck van Sinnick. Wij vernemen alsdan nog het volgende, ons bewaard in de gerechts-protocollen der heer- lijkheid Maarssen: |
||||
|
Op huyden den XXVI Novemb. 1638 olden stijls, des avonts
omtrent seven uren hebben wij schepenen tot Maersen onder- noemt ons vervoecht ten huyse van Sr. Dirck van Sinnick, gê- nant Leuwenvech(t), staende ende gelegen in onsen vors. ge- rechte, ende aldaer bij de persoon van Sr. Guiliamme Sinnick des vors. Dirck van Sinnick broeder, leggende de vors. Guiliamme van Sinnick wel sieck te bedde, sijn verstant ende memorie even- wel...... wel machtich zijde: verclarende de vors. Guiliamme van Sinnick, dat hij van zijne goederen...... wilde disponeren, lega-
terende alsulcx mits desen uutte gereetste goederen, die hij testa- teur boven schuit, dootschult eet., sol comen naer te laeten, aan Joff. dochter van Sr. Dirck van Sinnick voors. zijn nichte, een somme van twee hondert Car. Gulden, die hij testateur begeerde dat datelick naer sijn overlijden uut zijn vors. gereetste goederen aen de selve zijne nichte sullen worden getelt ende betaelt; item legateerde aen Joffr. Maria van Sinnick, jongste dochter van den vors. zijnen broeder, zijn kas ende twee kisten met het gout, silver, gemunt ende ongemunt, juwelen, linnen ende wollen, die ten tijde van sijns testateurs overlijden in deselve sullen bevonden worden; ende in alle vordere sijne goederen, die hij comparant boven de vors. legaten, schuit, dootschult etc. sol comen nae te laeten, institueerde hij testateur tot zijn eenich erffgenaem Sr. Dirck van Sinnick sijns testateurs broeder vors. ende in cas van offlyvicheijt van denselven, desselfs kynt off kynderen in plaets van haer vader...... ...... Aldus gedaen ter plaetsen, dage ende ure vors. ten over-
staen van Stoffel Juriaensz. Quant ende Egbert Jansz. Grauwert
schepenen ende my ondersecr. Secretaris, als in desen represen- terende de plaetse van den Schout vermits zijn absentie. Wie is nu de bewoner geweest opvolgend aan Dirck van
Sinnick? Daar hooren wij niets van in het dagboek van Jacob Bicker Raye, ,,Notitie van het merkwaardigste meijn bekent" (1732—1772) (uitgegeven door Fr. Beyerinck en Dr. M. G. de Boer. Amsterdam, 1935.). Alida Catharina Bicker, weduwe van Jan Raye, heer van Breu-
kelerwaard was de moeder van den schrijver van bovengenoemd Dagboek. Na het overlijden van Jan Raye heeft zij de hofstede Leeuwenvecht, waar de familie des zomers en des winters woonde, op 21 November verkocht aan Joseph de Mesa. Zijzelve is toen naar Amsterdam gegaan, waar zij een huis had op de Heeren- gracht (blz. 68). In 1765 woonde op Leeuwenvecht de Heer Willem van Loon
met zijn zuster Alewijn. Deze Heer van Loon was ,,een extra- ordinair teer mens, die genoegsaams niets at (niettemin werd hij 70 jaar), een seer mendelijk lief dragent en welmeenent mannetje. |
||||
|
10
Wij zien, dat Jacob Bicker Raye in 1765 op Leeuwenvecht is ge-
logeerd. Welke omstandigheden tot dit logies hebben meegewerkt weten wij niet precies, maar het is wel vreemd, want Jacob Bicker Raye had nl. een eigen huisje hier, den ,,Annenhof", welke hij in 1737 van den Heer Ammering had gekocht in het Wapen van Maarseveen. Later woonde hij op de buitenplaats Geesbergen, dat hij van
den Heer David Franco Mendes te Maarsseveen voor een jaarlijk- sche huur van 325 gulden met ingang van 1 Febr. 1769 had gehuurd. Op 2 Mei 1769 is hij daar op een afgehuurde schuit met alle bagage en meubilair aangekomen (blz. 336). Als wij nu in het begin der 19e eeuw (1804) een familie Backer op Leeuwen- vecht zien gehuisvest, moet ons dat niet al te zeer verwonderen. Dat zat hem in familie-relaties. Want Mr. Jan Backer Cornelisz. (1642—1748) was een zoon van Catharina Raye, en dus ge- parenteerd aan Jacob Bicker Raye. Mr. Cornelis Backer Jansz. was een neef van Bicker Raye, en stierf op 24 Dec. 1766 als Secretaris van 't Edel Mog. Collegie ter Admiraliteyt. (1. c. 152. 310. 375 nota.). Bouwkundige beschrijvingen van het vroegere Leeuwenvecht
zijn ons niet bekend. Het hedendaagsche huis draagt nog de zichtbare reminiscenties aan den böuwtrant, welke in de Vecht- streek veel gebruikelijk was: één verdieping-type, waarvan de voorgevel in 't midden was omhoog getrokken met 2 boogvormig gesloten smalle vensters, zooals dit ook op Endelhoven voorkwam. Het ijzeren hek draagt het opschrift ,,Leeuwenvecht", en nog altijd ligt het huis te midden van ,,lommerijke dreven", waarvan Christemeyer in zijn ,,Lustoord tusschen Amstel en Grebbe " reeds gewag maakte, i) |
||||||
|
1) Vgl. R. V. Luttervelt, De Buitenplaatsen aan de Vecht, blz. 78, 115.
(Dissertatie. Utrecht 1943). A. E. RIENTJES.
|
||||||
|
Oppositie
van de ingezetenen van Loenen tegen maatregelen,
voorgesteld door Dominicus v. Camminga, Heere van
Loenen en Kronenberg in 1725.
|
||||||
|
Verrijkt als we zijn met de ervaringen, opgedaan gedurende
deze lange periode van strenge verduisteringsvoorschriften, ver- eischt het weinig verbeeldingskracht ons te verplaatsen in den toe- stand van onze steden en dorpen enkele eeuwen geleden, wanneer de dagvorstinne haar taak had volbracht en de nacht alles in duis- ternis hulde. Straatverlichting, zelfs in de allergrootste steden, stond toen-
maals nog in haar kinderschoenen en kans op steun van helver- lichte v/inkelétalages, zooals wij die kennen in onze moderne tijden, was buitengesloten. Wagenaar, in zijn Beschrijving van Amster- dam (Deel X) zegt: ,,In de vijftiende en in 't begin der 16e eeuw, hadt men geene
,,middelen, om de Stad, bij avond en bij nagt, te verlichten dan ,,eenige weinige Lantaarnen, met brandende kaarsen, die, hier en ,,daar, in 't midden der voornaamste straaten, en op de bruggen ,,stonden, doch weinig licht geven konden.' Deze stuntelige en ontoereikende verlichting bleef in stand tot
den 17den Nov. 1595, toen ,,men besloot, bij eene keure te be- ,,veelen, dat aan ieder twaalfde huis door den bewoner bij avond ,,en bij nagt, een Lantaarn met eene brandende kaars zou gehangen ,,worden. Doch de bewoners, of veelen ten minste (zegt Wage- ,,naar), verzuimden het opvolgen dezer keure en niet voor 't einde ,,van 't jaar 1669 was de stad alomme voorzien met de nieuwlings ,,uitgevonden lantaarnen, waarmede Jan van der Heide veel eers ,.heeft ingelegd." Omtrent Utrecht vermeldt N. v. d. Monde in zijn Geschied- en
O'udheidkundige Beschrijving van de Stad Utrecht, dat omstreeks het midden der XVII eeuw de algemeene straatverlichting werd ingevoerd, d.w.z. van den len October tot den laatsten Februari. De lantaarnen, die men hierbij gebruikte, hadden platte kaarsen van vier in het pond met dubbele pitten, terwijl het aanschaffen en stellen dezer lantaarnen door de burgers en ingezetenen, tot wier gerief zij dienden, moest worden bekostigd. |
||||||
|
12
Wie echter de meening mocht zijn toegedaan, dat de toenmalige
hoofdstedelijke verlichting ook maar in de verste verte aan haar doel beantwoordde, vergist zich deerlijk. Het fraaie, door Fr. Beyerinck en Dr. M. G. de Boer in 1935
uitgegeven dagboek van Jacob Bicker Raye, getiteld: Notitie van het Merkwaardigs Meyn bekent (1732—1772) vermeldt tal van ongelukken bij donkere avonden: b.v. ,,Op 16 October loopt de ,,Heer Tromp 's avonds, natuurlijk tengevolge van de miserabele „straatverlichting, pardoes in den Kloveniersburgwal en verdrinkt", zoodat we veilig kunnen aannemen, dat er in de verlichting van toen en die van dezen verduisteringstijd hoegenaamd geen verschil bestond, of men moest die zoeken in de formuleering, dat de eerste maximaal en de laatste minimaal was. Wat betreft den toestand ten platten lande kunnen we kort
zijn: er heerschte overal en alom des avonds en des nachts vaak een Egyptische duisternis en die toestand bleef in tal van lande- lijke gebieden tot op den huldigen dag, zelfs onder normale omstandigheden, gehandhaafd. Dat er steeds een nauw verband heeft bestaan tusschen misdaad
en duisternis behoeft geen nader betoog. Dit zag ook de plaatselijke overheid van Loenen en Kronenburg in, toen zij als volgt requestreerden op 20 Sept. 1725: Aan de Ed. Groot Mog. Heeren Staeten van Hollandt ende West-
vrieslandt. ,,Geven reverentclijk te kennen Dominions van Kamminga,
,,Heere v. Loenen en Kronenburg, mitsgaders Schout, burgemees- ,,teren en schepenen van de gemelde Heerlijkheden, dat sy, gesa- „mentlijk met alle ernst hebben overwogen de extra groote noot- ,,saeckelijkhcyt om soo veel mogelijk voorsorgen te dragen tot ,,voorcominge van dieverijen, bedelarije ende andere ongehoorde ,,geweldenarijen die bereyts ten platten Lande gebeuren en nu „onlangs in de maent Augusty Laestleden onder haer jurisdictie „geschiet sijn (zie noot i) ende nog verder tegen het aenstaende „Wintersaysoen te vreesen staen, indien daar jegens door alle ,,mogelijcke middelen voor het toecomende niet promptelyck werd „voorsien, dat de supphen daeromme hebben goetgevonden de ,,annexe keure in dato den 29 Aug. 1725 over de voorsz. districten „te maecken omme een bcwacrplacts oft gevangenhuys te bouwen „by ende aan den Toom van de Loense Kerk, alsmede het onder- „houd voor een persoon als Dicnacr van de Justitie omme alle ,,de Vagebonden, Bedelaers etc. in de voorsz. Hooge Heerlijkheden „komende, optevangen, mitsgaders het maecken van verscheyde ,,Lantacrnen in het gemelde dorp van Loenen in Hollandt tot |
||||
|
13
„dienst en gebruyck van de opgesetenen aldaer, waaromtrent sy
„suppl'en de jaerlyckse oncosten uyt seeckere in sig selfs geringe ,,omslag over Huysen en Landen van gemelde Hooge Heerlyck- ,,heden souden vinden, het welke in dese annexe Keure in 't brede „geexpresseert, waer toe kortheytshalve met alle schuldige eerbie- „digheyt werd gerefereerd soo syn sy supphen haer keerende tot ,,U, Ed. Groot Mo. Ootmoedelijck versoekende dat UEd. Groot ,,Mog. de gemelde keure gelieve te approberen en de supplten te „authoriseren tot het doen van den omslag in de voorsz. keure ,.gemeld 't welck doende etc. was geteekent
W. V. MAENEN.
App-t in handen hre gecom-de Raden den 20 Sept. 1725. De ingezetenen van Loenen nemen echter een gansch ander
standpunt in dan Jhr. v. Camminga c.s. en 't zij vóór of korten tijd na het afkomen van de gunstige beschikking op bovenstaand request, sturen zij aan de Staten van Holland en Westvriesland een verontwaardigd vertoog, aanvoerende: 1. ,,Deze zaken raken de Hooge Heerlijckheyt van Kronenburgh
,,alleen, waar ook het gevangenhuys altoos gehouden is ge- ,,worden, die ook den diender betaalde uit de inkomsten van ,,de Heerlijckheit, hetgeen echter door den tegenwoordigen ,,heer niet werd gedaan om de menagie. 2. ,,dat de Ambaghtsheerlyckheyt van Loenen geensints van een
,,Dienaar van de justitie ontbloot is. 3. „dat deze lasten niet kunnen worden gebracht op de Am-
,,baghtsheerlijkheyt van Loenen, die op zich zelf bestaat en ,,gesepareert is van de Hooge en Crimineele jurisdictie van de „Hooge Heerlijckheydt v. Cronenburgh. 4. „dat het de ongerymtheyt selve is tegens off aan een Publique
„Kerk een gevangenhuys te heghten en wel in cas des te ,,meer, met relatie tot den Ambachtsheere in deesen, Dewelcke „van de Roomsche belijdenisse zijnde, beneeven syn geloofs- „genooten hunne kercken veel te heyligh houden dan dat die „souden toelaten aan de selve eenigh gevangenhuys te „plaetsen" |
||||||
|
1) In het Kerkehjk Archief van Loenen bevinden zich enkele losse bladen
met zeer primitieve historische aanteekeningen, (niet eens in chronologische volgorde!) waarvan ik er één afschrijf op het jaar 1725: „30 April een groot gedeelte van Hilversum verbrand.
dit jaar op 13 Aug. geschiede een grouwelijke geweldenery op Sloofdyk
op...... in het Huys van ]. ]. Mom.
23 (Aug.?) het dievegat aanbesteed hetgeen vóór veel ongenoegen baarde".
|
||||||
|
1
|
|||
|
15
5. „dat hoeseer de Lantaarnen van dienst souden kunnen syn
„voor het dorp van Loenen en deszelfs bewoonders (in welck „Dorp deselve alleen syn geplaetst) deze van niet de minste „nuttigheid kunnen syn voor de eygenaars der landerijen „voor het meerendeel verre van het dorp gelegen synde. 6. „dat de Heer v. Kronenburgh inmiddels is overgegaan tot
„het timmeren van een gevangenhuis, en aanstellen van een „quasi diender en plaatsen van lantaarns. 7. „Dat sy niet syn geraadpleegd en geen stem in 't kapittel
„gehad hebben. 8. „Dat dit geen keure is, doch dat de Heer v. Kronenburgh het
„doet voorkomen alsof het er een is. 9. „Dat het Dorp van Loenen door een Liberale gifte van den
„Utrechtsche of Stightse Ambaghtsheer, soo verre deszelfs „Ambaghtsheerlijkheyt is streckende, met lantaernen is voor- „sien. 10. „Dat het Utrechtse deel van Loenen verre het grootste en
„aansienelijckste is, 11. ,,alwaar de aensienlyckste buytenplaetsen geleegen syn,
,,terwijl het Dorp van Loenen, zooverre het op den bodem ,,van desen stad gelegen is, van seer cleyne uitgestrektheid ,,is en niet als seer wijnige huysen, waer onder dan eenige ,,geringe bij onvermogende van aelmoessen leevende men- ,,schen bewoont wordende, bevat, zijnde Herberge, grutterye, ,,backerye, chirurgyns en timmermanshuysinge in dese am- ,,bachtsheerlyckheyt staande en dewelke eenighlyk van ,,eenig belangh zyn privative aen den ambaghtsheere in „eygendom behoorende. 1/. ,,Dat het getal der te stellen ofte wel reets gestelde Lantaer-
,,nen is 12, waarvan 2 óp de Laen van Kronenburgh (dus nier ,,de minste betrekking hebbende tot het Dorp Loenen). Onderteekend:
De Eygenaars van de Landeryen en
Bouwwoningen, gelegen onder of in de Ambaghtsheerlyckheyt van Loenen, zynde Hollandsche grond en gemeenelyck, dogh oneygentlyck genaemt Kronenburghs ge- reght. De Heer v. Kronenburgh repliceert aan Heeren Staten:
1°. dat de H.H. Jacob Balde en Jan van Taerling, Kerkmeesters,
toestemming hebben gegeven voor het plaatsen van de ge- vangenis; |
||||
|
16
2°. dat gevangenissen vaak tegen en in kerken hebben gestaan
en nog staan, en dus de beschuldiging aan zijn adres de
Roomsche godsdienst te heilig te achten, valsch is;
3°. dat hij er geen oogenblik aan gedacht heeft de 2 lantaarns aan de Kronenburger Laan op rekening te brengen van de
gemeente;
4°. dat de keur voortkwam niet alleen van den Heer, maar van de geheele Maagistraat ter plaatse. Hoge en Middelbaare
jurisdictie voerende;
5°. dat door het opvangen van boosdoeners het rustige en veylige woonen van de bruykers der landerijen werd geprocureerd. —
('t verschil met vroeger reeds nu duidelijk!);
6°. dat het vreemd is, dat men nu eerst met klachten komt, nu het gevangenhuis er staat;
7°. dat de omslag zóó gering is, dat niemand er iets van zal voelen, n.1. 3 stuivers per morgen."
Hierbij ging een verklaring annex van Gcrryt Dirks, veenman, Frcerck Leenderts van den Heuvel, beide te Vreeland woonachtig, namelijk: „dat in Vreeland het gevangenhuys of bewaarplaats voor quaatdoeners is onder de kerktoorn". Van Ryck Boelhouwer, wonende te Loenen, ,,dat het gevangen-
huis te Hilversum is boven in den Kerktoren". Van Jan vzin den Brincx, ,,in de Hoge Heerlyckheyt van Zeyst
eveneens in den Kerktoorn'. Al laten de bescheiden, berustend in het Kronenburgh Archief
hierboven gebruikt, ons verder helaas in den steek, is het niet moeilijk het verdere verloop langs andere kanalen tot het eindpunt te vervolgen. In de Kerkbode v. d. Vechtstreek Art. 74 lezen wij in een artikel
van de hand van Mr. Dr. J. W. Verburgt: „De „paape" Heer v. Kronenburg had in 1725 een ,,dievehuis"
„laten bouwen aan de Loenensche kerk, terzijde van den toren. „Toen de Kerkeraad den 18en Sept. hierover besprekingen hield, ,,was er reeds een aanvang gemaakt met den bouw. Het moesten „twee ,,dievegaten" worden. Zij werden zoo geplaatst, dat te ,,vreezen w^as, wanneer één of meer kwaaddoeners daarin werden ,,gezet en zij slechts eenig rumoer maakten, dat dan de godsdienst- ,,oefening niet naar behooren zou kunnen worden verricht. De ,,Kerkeraad oordeelde eenparig, ,,zulks eene onstigtelyke, ja zelfs „in zijn omstandigheden, eene voor onzen Godsdienst schimpelijke ,,zaak te wezen. Was daarom op middelen bedagt, opdat zulk eene ,,ergernis mogt worden voorkomen". Echter waren hunne middelen „voorloopig vruchteloos. De ,,dieveg3ten" bleven. Onder weglating van wat niet der zake dienende is, vatten we
|
||||
|
17
den draad van ons verhaal weer op, waar in de Kerkbode wordt
gesproken van de afscheidsrede van Ds. Ems. Lucuis Vriemoet, die in 1727 naar Harlingen wordt beroepen. ,,Hij nam afscheid van zijne eerste gemeente, van welke hij veel
„liefde had ondervonden, maar ook veel moeilijkheden, gelijk wij ,,gehoord hebben van den Heer van Cronenburg. Zelfs tijdens ,,zijne afscheidspredikatie liet deze Heer ,,in t 'gesigt van honderde ,,van menschen beide de deuren van 't gevangenhuys wijd open ,.staan" om de godsdienstoefening te storen. We gaan nu over naar de Kerkbode no. ld, waar gesproken
wordt van Ds. Guillielmtis Versteeg, dato 8 Dec. 1727. ,,Het eerst kwamen de dievegaten aan de orde. Deze waren nog
,,gebleven en gaven steeds groote ergernis aan de Gemeente, als „zij in Gods huis vergaderd was, terwijl de gaten openstonden. ,,Noch de classis van Amsterdam, noch de synode, te Edam ge- ,.houden, had deugdelijke middelen gevonden om deze ,,onstigte- ,,lijke zaak" te doen verdwijnen. De groote Kerkeraad van Loenen, ,,den 18en Juh 1728 vergaderd, besloot aan de classis te verzoeken, ,,de zaak van het dievengat op de aanstaande synode te Alkmaar ,,levendig te houden" en tevens aan deze eerwaardige vergadering ,,voor te dragen of raad te vragen, of het niet raadzaam is om bij ,,de vrouw v. Cronenburg (Maria Magdalena v. Ornia, gravinne ,,Douairière van Moens, schoonmoeder van Dominicus Franciscus ,,v. Camminga) te gaan en te verzoeken, of het haar Hoog Ed. ,.behaagde het bovengenoemde dievengat af te breken en weg te ,,nemen of te verplaatsen. Ook of het deze eerwaardige vergade- ,,ring zou believen iemand uit het midden derzelve, nevens de ,,leden des Kerkeraads van Loenen, te committeeren aan haar ,,Hoog Ed. de vrouw van Cronenburg'. Deze voorstellen werden onderteekend door: Guillielmus Ver-
steeg, Predikant, Bernardus Sanderson, Lambertus Timmerman, Ouderhngen; Willem Clinton, Jan de Wilde, Diakonen; Jan v. Stygeren, Oud-Ouderhng; Reyger v, Velsen, Oud-Diaken. Ds. G. Versteeg en Ouderling B. Sanderson berichtten op den
len Aug. 1728 ,,hetgeen de Eerw. Classis heeft geadviseert om- trent ons bovenstaande geschrift". Dit advies kunnen wij weer- geven met de woorden van den scriba classis: ,,Op verzoek van de Kerk van Loenen wordt berigt, dat de
,,dievegaten daer nog zijn. Verder laet de classis het over aan den ,,Kerkenraedt, om de Vrou van Cronenburg daer over te be- groeten''. Dit begroeten droeg de Kerkeraad van Loenen dezen len Aug,
op aan den predikant G. Versteeg, den ouderling B. Sanderson en den diaken W. Clinton. Doch bij nadere bespreking achtte men het ,,gevoeglijker" gezamenlijk te gaan. |
||||
|
'00
|
|||||
|
c
o |
|||||
|
19
„Zoowel „de broederen des regeerenden Kerkeraets als de
„afgegaene broeders" begaven zich den 5den Auc, „eenparighlyk „naar den huize Cronenburg. Deze verhalen ons: wij hebben de „vrouw van Cronenburg „des Heeren rijken zegen gewenst en op „het allervriendelijks versogt, dat zij ons dat genoegen wilde doen, ,,dat zij de twee bovengemelde dievegaten zou laten wegbreken. ,,Waerop haer Hoog Ed. ons op het beminnelijkste bejegende, en ,,zeide, dat zij ons alle -genoegen wilde geven, en haer stem vol- ,,komelijk gaf tot het afbreken van diezelve divegaten; waer op ,,wij ook met blijtschap ons afscheit van haer Hoog Ed. genomen ,,hebben, haar toewenschende continuatie van volkomen gezont- ,,heid en des Heeren milden zegen". Reeds den 18den Mei 1729 ,,was deze ergernis uit de kerk verdwenen, want wij lezen, dat ,,dan de Kerkeraad het besluit neemt Haar Hoog. Ed. de Vrouwe ,,v. Cronenburg te gaan bedanken voor het afbreken der twee „dievengaten, welke aan de kerk gebouwd waren". Bij een terugblik op ons relaas wordt nu ook de laatste alinea
van noot ï) op pag 13 duidelijk. Verder zou men bij het lezen van punt 2 van de repliek van den Heer Camminga aan de H. H. Staten en het aanbrengen van dievengaten naar het inwendige van het kerkgebouw ethische gronden willen aannemen voor het zielenheil van de boosdoeners, doch het verdere optreden van genoemden Heer is daarmee in tegenspraak, zoodat men zijn gedrag niet anders dan verregaand schandelijk kan qualificeeren, een edelman onwaardig. Na de hierbovengemelde slooping in 1729 zijn er vermoedelijk
spoedig door de" Vrouwe van Kronenburg maatregelen getroffen voor den bouw van een nieuw gevangenhuis (later in de v/ande- ling spinnerie genaamd), dat met de waag naast de stallen van het Raadhuis van Kronenburg was gelegen. Het staat ten minste als volgt beschreven onder de bezittingen van Cronenburgs-Loenen bij de publieke verkooping op 17 Juli 1824: ,,Zeker huis en grond, betimmerd met de stallen van het Raad-
,,huis V. Kronenburgh en Loenen, item een huis naast het koetshuis, ,,geapproprieerd tot de Waag, mitsgaders nog een huis, waarbij ,,behooren de gijzeling en het gevangenhuis enz. enz. en ten slotte lezen we als baten van een en ander: ,,Voor het gevangenhuis is voor dezen altijd betaald per jaar
,,ƒ 50.—, voor de kamer of cipierswoning jaarlijks ƒ 333.80. Hiermede meen ik de politioneele maatregelen, voorgesteld en
doorgevoerd gedurende het tijdsverloop 1725—1729 in het rechts- gebied van Loenen en Kronenburg naar voldoening van de belangstellende lezers van ons tijdschrift te hebben toegelicht. J. H. ROOSENSCHOON.
|
||||
|
20
NASCHRIFT. In mijn artikel in het Jaarboekje 1940 over ,,Het Land ^n het
Kasteel van Cronenburch, voorheen en thans" moesten verschei- dene illustraties achterwege blijven wegens te groote kosten. Het lijkt mij niet ondienstig bij dit artikel er alsnog enkele te plaatsen, De oudste afbeelding (die van Salomon Ruysdael) dagteekent
van het jaar 1652 — lang vóór er sprake was van een Kronen- burger Laantje — en doet duidelijk zien de breede uitmonding van de Stichtsche Molenvliet in de Vecht met de ruigten aan de Noordzijde, het tooneel van den feilen strijd tusschen de Vrouwe V. Kronenburg en de Wed. v. Taerlink, besproken op pag. 43 van bovengenoemd Jaarboekje. En in w^elk een primitieven toestand verkeert nog de Rijksweg
of gelijk deze toen heette ,,de Gemeene Wegh". De andere is een foto van een aquarel door A. de Haan (1730) naar een afbeelding dat. 1617, beschreven op pag. 37 van hetzelfde nummer. J. H. R.
|
||||
|
jaarverslag 1943-1944
Stichting ,.Commissie voor de Vecht en het
OosteUjk en Westelijk Plassengebied". |
||||||
|
Op 9 October 1943 had in het Stedelijk Museum te Amsterdam
de Jaarlijksche Algemeene Vergadering plaats. Dat deze ditmaal werd gehouden, vond zijn oorzaak in het feit, dat de Tentoon- stelling ,,Amstel, Vecht en Zaan" op 28 Augustus aldaar geopend was, aan welker inrichting onze Commissie een werkzaam aandeji genomen had. Het groote succes van deze Tentoonstelling w^.s mede te danken aan de ruime plaats, die de Vecht in de zalen mocht innemen. Dit gedeelte bleek zoowel door het getoonde als door de wijze van opstelling het publiek in het bijzonder te inte- resseeren. De Jaarvergadering stond nog in een zeer bijzonder teeken,
omdat de Voorzitter, Dr. Mr. J. W. Verburgt, die sinds de oprich- ting als zoodanig in functie geweest was, den wensch te kennen had gegeven, zijn voorzittershamer aan een jongere kracht over te dragen. Hoewel dit noode door het Werkcomité werd aanvaard, moest tenslotte die wensch toch gebillijkt worden. De Heer Ir. J. Loeff werd als zijn opvolger gekozen. In de ontstane vacature van bestuurslid werd voorzien door verkiezing van den Heer W. Wijmstra, terwijl aan de vergadering zal worden voorgesteld, als lid van het Werkcomité te benoemen den Heer V. Westhoff. Het Werkcomité zal dan bestaan uit:
Ir. J. Loeff, Voorzitter, Oud-Loosdrecht, Mej. W. F. Grevenstuk, Secr.-Penn.esse, Baambrugge, Mr. S. P. Baron Bentinck, Abcoude, J. Trouw, Abcoude, W. Wijmstra, Maarssen, G. Adriaans, Amersfoort, Mr. W. I. Doude van Troostwijk, Nieuwersluis,
V. Westhoff, Rijswijk, waarvan de eerstgenoemde vijf personen het bestuur van de Stich-
ting uitmaken. In de vergadering hield de Heer Mr. S. P. Baron Bentinck
een lezing over de ,,Monumenten in de Vechtstreek", een onder- werp, van groot belang voor onze streek. De met lantaarnplaatjes |
||||||
|
22
rijk toegelichte rede gaf aanleiding tot een aangename discussie.
Het verzamelende materiaal kan als grondslag dienen voor de monumentenverordeningen, die in onze streek zoo gewenscht zijn. FINANCIEN:
Naar aanleiding van het rapport der kascommissie, in de vorige
vergadering uitgebracht, werd moeite gedaan om den financiëelen toestand der Stichting te verbeteren. Zoo werd aan de deel- nemende lichamen gevraagd om verhooging van de bijdragen. Ook zijn door het Werkcomité aan de besturen der gemeenten, die tot ons werkgebied behooren, verzoeken gericht om subsidie. Door verschillende gemeenten werd hieraan reeds voldaan. Andere deden ons nog geen toezegging, doch met het oog op het opmaken der gemeentebegrootingen nemen Vv^ij vooralsnog een afwachtende houding aan. Verder werd een circulaire opgesteld, gericht aan de bewoners van de Vechtstreek, waarvan een duizendtal werd verspreid. De gemeente Amsterdam trad tot onze commissie toe, alsmede
de Verbonden Nederlandsche Watersportvereenigingen en de Watersportvereeniging ,,Loosdrecht". CORRESPONDENTEN EN V.V.V.'s:
Het is ons gebleken, dat het voor den goeden gang van de
werkzaamheden in onze Commissie zeer gewenscht is, om in iedere plaats over een vertrouwensman te beschikken, die ons omtrent veranderingen in ons gebied op de hoogte houdt. Wij zijn daarom overgegaan tot het aanstellen van Correspondenten en hebben hiervoor een instructie ontworpen. Voor deze functie hebben zich reeds beschikbaar gesteld:
voor Ankeveen: de Heer B. A. Ph. Baron van Harinxma thoe Slooten,
voor ter Aa en Ruwiel: de Heer H. van Maanen, voor Breukelen-St. Pieters en Tienhoven: de Heer M. Remijnse,
voor Breukelen-Nijenrode: de Heer C. Colenbrander, voor Kortenhoef: de Heer D. N. Spaan, voor Loenen en Vreeland: de Heer G. }. Weijland Jr., voor Loenersloot: de Heer Dr. J. J. Duijvené de Wit, voor Maarssen en Maarsseveen: de Heer J. N. Servaas, voor Nigtevecht: de Heer Ir. H. van Eeden, voor Weesp: de Heer G. Lindeboom. Omtrent de andere plaatsen v/ordt nog overleg gepleegd.
Getracht werd, tot een bruikbare regeling te komen ten op-
|
||||
|
23
zicht?, van de samenwerking met de Vereenigingen van Vreem-
delingenverkeer. Vooral, omdat in een gedeelte van onze streeK deze Vereeniging zich noemt: ,,Vereeniging voor Vreemdelingen- verkeer en Behoud Natuurschoon De Vechtstreek", was dit gewenscht. Daarom werd overleg gepleegd met den Provincialen Utrechtschen Bond voor Vreemdelingenverkeer, teneinde het daarheen te leiden, dat onze Commissie als adviseur voor d- streek wordt ingeschakeld, ten opzichte van alle problemen van aesthetischen, natuurwetenschappelijken en planologischen aard. Een overeenkomstige regeling van het Instituut Stad en Land- schap van Zuid-Holland, in de Provincie van dien naam, strekte orxS ten voorbeeld. Het overleg is nog niet tot een goed einae gebracht. CULTUURTECHNISCHE WERKEN:
Door den Houtvester van het Staatsboschbeheer werd onze
meening gevraagd over eenige belangrijke werken, die in voor- bereiding waren. De geheele streek bezuiden het Tienhovensch Kanaal zal door
den Cultuurtechnischen Dienst worden herzien. Ruilverkaveling, peilverlaging, ontginningen zijn hier te verwachten. Ook schijnen er plannen voor zandzuigen in de Maarsseveensche plassen te bestaan. Dat deze streek een herverkaveling vraagt, kan niet worden
ontkend. Wij staan evenwel op het standpunt, dat de belangrijke nauurgebieden in deze streek, zooals de Tienhovensche plassen, de plassen en moerassen achter Westbroek en in den Gagelpolder, alsmede een belangrijk deel van de Maarsseveensche plassen be- houden moeten blijven. Bovendien zal het zaak zijn, dat deze natuurgebieden niet
komen te liggen in een zoogenaamde cultuursteppe, m.a.w. dat het noodzakelijk is, dat deze ruilverkaveling zoodanig wordt uitge- voerd, dat er een mooi landschap ontstaat, waarin deze natuur- gebieden organisch zijn opgenomen. Wij hebben deze wenschen in brieven, gericht tot den Rijksdienst van het Nationale Plan en tot den Planologischen dienst in Utrecht, tot uiting gebracht. Ook bleek er een plan ontworpen te zijn en wel van particuliere
zijde, voor drooglegging van een deel van de „Vuntus" onder Loosdrecht en „Het Hol" en „Achter de Kerk" in Kortenhoef- Oost. Tegen deze plannen tot vernietiging van een deel der in biologisch en landschappelijk opzicht uitermate belangrijke plassen en moerassen werd krachtig stelling genomen. Aan den Houtvester werd verzocht, ons op de hoogte te houden
van kleinere werkverruimingsobjecten, die worden aangevraagd |
||||
|
24
op grond van de Natuurbeschermingsbeschikking van 2 April
1940 van de Ministers van Economische 'Zaken, Onderwijs, Kun- sten en Wetenschappen en Sociale zaken. Dit werd ons welwil- lend toegezegd. |
||||||
|
BETHUNEPOLDER:
In dezen polder ligt een bosch van circa 20 Hectaren, dat o.a.
als vogelbroedterrein van waarde is, terwijl het tevens de een- tonigheid van dit weinig verzorgde waterschap verlevendigt. Ons advies over de wenschelijkheid van behoud van dit bosch
w^erd aangevraagd, aangezien de Cultuurtechnische Dienst in overleg met het Polderbestuur onteigening beoogde, teneinde tot ontginning te kunnen overgaan. Ofschoon wij stelling hebben ge- nomen tegen deze plannen, werd tot vernietiging van dit kleine, maar waardevolle natuurgebied besloten. Nu door de tijdsomstan- digheden de uitvoering van het plan wordt vertraagd, hopen wij, dat overleg met het polderbestuur en den eigenaar redding zal brengen. In afwachting hiervan wordt een onderzoek naar den juisten biologischen en waterstaatkundigen toestand opgenomen. Wij hebben getracht, er invloed op uit te oefenen, dat de land-
schapverzorging in dezen polder ter hand wordt genomen, tot nu toe echter zonder resultaat. Aangezien er plannen schijnen te bestaan, in de Bethune den
tuinbouw te bevorderen, is het wel zaak, dat dit in goede banen wordt geleid, opdat hier niet een even leelijk landschap ontstaat als in andere tuinbouwgebieden. UITBREIDINGSPLANNEN EN ANDERE STEDE-
BOUWKUNDIGE REGELINGEN: Abcoude:
De Burgemeester heeft voor Abcoude een verordening ontwor-
pen volgens art. 43 van de Woningwet, regelende den aard van de bebouwing en het gebruik van de gronden in de kom van het dorp. Met ingenomenheid hebben wij hiervan kennis genomen. Baambrugge:
Voortgegaan werd met de studie voor het ontwerp uitbreidings-
plan voor dit dorp, waarvan ons de opdracht werd verstrekt. Breukelen:
Met genoegen hebben wij kennis genomen van de tot ons
gekomen mededeeling van plannen voor den herbouw van de brug te Breukelen met daarbijbehoorende brugwachterswoning. Inzage |
||||||
|
25
van de ontwerpen heeft ons de overtuiging gegeven, dat hier
een groote verbetering tot stand zal komen, temeer, daar een dubbele houten ophaalbrug zal worden gebouwd. Kortcnhoef:
Met den Burgemeester werd overleg gepleegd over de uitbrei-
dingsplannen. Deze zullen verder met de Commissie voor de Gemeentelijke Plannen voor Noord-Holland worden besproken. Muiden:
Toen wij vernamen, dat er een plan van Muiden in ontwerp
was, hebben wij met de Commissie voor Gemeentelijke Plannen voor Noord-Holland contact gezocht. Een bespreking met de Secretaresse dezer Commissie zal plaatsvinden. Vinkevcen:
De Burgemeester gaf ons opdracht, om voor de omgeving van
de Botshol, voor zoover dit in zijn gemeente ligt, een uitbreidings- plan te ontwerpen, in verband met plannnen van particulieren, om daar woningen te bouwen. Met dit ontwerp is inmiddels een aan- vang gemaakt. Ook ontvingen wij opdracht tot het maken van een Plan in
hoofdzaak van de Gemeente Vinkeveen en Waverveen, met wel- ker voorbereiding wij een begin hebben gemaakt. In deze plaats zijn het de bruggen over de wegsloot, die ei»"
grooten invloed hebben op het dorpsbeeld. Ue tSurgemeesiei achtte het gewenscht, hierin regelend op te treden, temeer, daar ook beweegbare bruggen op den duur door vaste zullen kunnen worden vervangen, omdat het gereedkomen van de ringvaart het gebruik van de wegsloot als voornaamste vaarweg overbodig maakt. Daarom kregen wij het verzoek te onderzoeken, of met een
aantal standaardontwerpen aan de bewoners leiding zou kunnen worden gegeven bij den bouw van nieuwe bruggen. Dit initiatief van den Burgemeester wordt zeer door ons toegejuicht. Teneinde een beter inzicht in de problemen te krijgen, werd bevorderd, dat het Bestuur van de Club H.B.O. (Club van Gediplomeerden van het voortgezet en hooger Bouwkunstonderricht te Amsterdam) in den winter 1943—1944 een ontwerpstudie uitschreef onder de Delftenaren en H.B.O.'ers. De ontwerpstudie omvatte: 1. een voetbrug (vast of beweeg-
baar) en 2. een rijbrug (vast of beweegbaar). De punten voor het programma waren gegrondvest op de
situatie te Vinkeveen. De resultaten dezer studie waren niet geheel bevredigend, voor-
|
||||
|
26
namelijk door de moeilijkheid van het probleem. Uiteraard blijft
onze Commissie diligent en zij heeft thans zelf het ontwerpen ter hand genomen. Vreeland:
Door het Gemeentebestuur was aan den Architect J. F. Berg-
hoef te Aalsmeer opdracht gegeven, een plan voor het dorp te ontwerpen. Bij een eerste overleg met den architect bleek de uit- breiding geprojecteerd te zijn aan den Westoever van de Vecht. Wij konden ons met de keuze van dezen oever vereenigen, zij het niet met de plaats en met de indeeling van het stramien, dat volgens den architect slechts zeer voorloopig was en nog moest worden herzien. Tot onze verbazing kregen wij later kennis, door inzage van
de betreffende stukken bij de Commissie voor Uitbreidings''lan~ nen te Utrecht, dat de uitbreiding op den Oostoever van de vlecht was geprojecteerd en de Westoever geheel buiten het plan was gelaten. Ook de oude dubbele brug was niet in het plan opge- nomen. Aangezien onze Commissie van oordeel is, dat het uitbreidings-
plan niet voldoet aan de eischen, die in dit Vechtdorp gesteld moeten worden, heeft zij bij een voorloopige bespreking van het plan in bovengenoemde Provinciale Commissie haar bezwaren met klem uiteengezet. Wel bleek in een onderhoud met den archi- tect, dat aan enkele kleinere bezwaren zal worden tegemoetge- komen, maar de hoofdopzet van het plan zal worden gehandhaafd. Onze Commissie meent zich hiertegen te moeten blijven verzetten. Ook het feit, dat een deel der Vechtoevers benoorden het dorp aan de eene zijde voor uitbreiding van industrieterrein en aan de andere zijde voor kleine bedrijven is bestemd, is een reden van ons verzet. |
||||||
|
HOUTVEILINGEN EN BEPLANTINGEN:
De groote vorderingen van hout zijn ook aan de buitenplaatsen
der Vechtstreek niet voorbijgegaan. Naar aanleiding van mede- deelingen, die te onzer kennis kwamen, heeft onze Commissie zich tot Staatsboschbeheer gewend. Met erkentelijkheid moet de tege- moetkomende houding van den Houtvester in de Houtvesterij Utrecht worden genoemd, waaraan het te danken is, dat de be- bossching der buitenplaatsen er over het algemeen goed is afge- komen. Ook de houtvordering aan het Gein en aan de Veldcrslaan had onze aandacht. Door het Gemeentebestuur van Breukeïen werd veel houtgewas
gekapt in het oude park ,,Boom en Bosch" bij het Gemeentehuis. |
||||||
|
27.
Wij hebben het Gemeentebestuur verzocht, om bij den nieuwen
aanplant, die nu noodig was, deskundig advies in te winnen en daarbij ook het Marktveld te betrekken. Het Gemeentebestuur deelde ons daarop mede, dat het advies van de firma Copijn gevolgd zou worden. Tot onzen spijt werd nog niet de gewenschte samenhang van de beplanting van het park en het aangrenzende marktveld bewerkstelligd. Met den Hoofdingenieur van den Rijkswaterstaat werd overleg
jepleegd omtrent de beplanting van den ouden Rijksweg Utrecht- Amsterdam. Met genoegen werd vernomen, dat van die zijde getracht wordt, alle bermen en het plantrecht in Rijkseigendom te krijgen, teneinde de beplanting onder handen te kunnen nemen. De geheele Rijksweg van Abcoude tot Utrecht zal deskundig worden bezien, en ons Werkcomité is door den Hoofdingenieur uitgenoodigd, mede van advies te dienen. Het onderwerp van beplanting van storende objecten in het
algemeen vraagt groote aandacht. Waar mogelijk, wordt door ons gepropageerd om fabriekscomplexe^, welke de omgeving ontsie- ren, te beplanten, en terzake kundig advies daarvoor in te winnen. Waar gevraagd, zooals bij „Efa-Corema" te Breukelen en bij een nieuw watersportcomplex te Vinkeveen, werden deskundigen ge- noemd. Onze Commissie blijft op samenwerking aandringen, al wordt niet steeds het gewenschte bereikt. Met buitengewoon genoegen kan dan ook worden gewaagd
van het initiatief van den Heer H. P. Vader te Maarssen, die een actie begon om nieuwe beplanting in het geheele land te bevor- deren. Gaarne steunt onze Commissie die plannen, voor zoover het betreft propaganda in eigen streek te voeren. Nieuwe aan- plant in de dorpen en langs de wegen is noodzakelijk, vooral nu de vordering van hout en de inundatie een groote vermindering van houtgewas in ons gebied veroorzaken. MOLENS:
Zooals in ons vorig jaarverslag reeds is gememoreerd, zijn twee
molens, te Breukelen en te Nigtevecht, in gevaar, in verband met uit te voeren Waterstaatkundige werken. De problemen zijn voor beide molens niet eenvoudig op te lossen. Ten opzichte van den molen te Breukelen wordt overleg gepleegd met het Bureau Nieuwe Wegen van den Rijkswaterstaat. Daarbij is gebleken, dat de windvang van dezen molen in verband met den bouw van het viaduct in Rijksweg no. 2. ten zeerste zal worden belemmerd. Naar ons werd medegedeeld, zal deze molen daardoor komen te vervallen, en volgens contract tusschen Rijkswaterstaat en den polder in eigendom van het Rijk overgaan. Wij hopen, dat het |
||||
|
28
mogelijk zal blijken, dezen molen op een andere plaats weer op
te bouwen. Ten opzichte van den Garstermolen te Nigtevecht is het onder-
zoek en het zoeken van een oplossing in handen gesteld van de Bestuursleden van de Vereeniging ,,De Hollandsche Molen" en ons Bestuurslid den Heer Mr. S. P. Baron Bentinck. Door de verbreeding van het Merwedekanaal zal uitwisseling
van te bemalen terrein tusschen twee polders noodig worden. Hierdoor krijgt de Garstermolen circa 100 H.A. meer te bemalen, hetgeen aanleiding werd voor het Rijk, om een mechanisch gemaal toe te zeggen, waardoor de molen overcompleet wordt. Over- wogen zou ons inziens kunnen worden, den molen te moderni- seeren en de rente van de voor het gemaal beschikbare gelden te benutten voor onderhoud van den molen. Het is wel zeer te betreuren, dat de Rijkswaterstaat in beide
gevallen niet van de stelling is uitgegaan, dat de molen behouden moest blijven en blijkbaar te gemakkelijk ertoe is overgegaan het mogelijk te maken voor de b&treffende polders, om van de gele- genheid gebruik te maken de molens te vervangen door een gemaal. De vraag blijft daarbij nog open, welken vorm die gemalen zullen krijgen; er zijn hiervan slechte voorbeelden te over in onze streek. |
||||||
|
BRUG HOLENDRECHT:
Omtrent deze brug, waarover reeds in ons vorig jaarverslag een
en ander werd medegedeeld, kunnen wij thans tot ons genoegen berichten, dat van den Rijkswaterstaat toezegging is verkregen, dat aan onze wenschen, om in plaats van één doorgang er twee aan te brengen, waardoor de doorvaart van beide richtingen wordt bevorderd, is voldaan. De breedte van de doorvaarten wordt zoodanig, dat een wherry met uitslaande riemen kan door- varen. Ten opzichte van de aesthetische verzorging van de brug, die
geen gemakkelijk probleem vormt, in verband met de beide over- bruggingen in de wegen langs de oevers, die eraan verbonden zijn, wordt nog nader overleg gepleegd. TOLLENCOMMISSIE:
Op 15 Juni 1944 hadden de Voorzitter en de Secretaris der
Commissie, de Heeren Mr, Dr. N. J. C. M. Kappeyne van de Goppello en J. Trouw, ten Provinciehuize te Utrecht een onder- houd met een der Bestuursraden van de Provincie, welke con- ferentie werd bijgewoond door den Hoofdingenieur van den Provincialen Waterstaat. |
||||||
|
29
Hierbij bleek, dat vanwege het Provinciaal Bestuur goede
resultaten konden worden genoemd. De tol aan de Portengensche brug, gemeenite BreukelenJNijenrode, is opgeheven, terwijl de bruggen te Maarssen en Breukelen thans ook tolvrij zijn. Die aan de Baambrugsche Zuwe zal nog eenigen tijd behouden blijven tot na het gereedkomen van den nieuwen Rijksweg Amsterdam- Utrecht. Successievelijk komen de tollen te vervallen. Gewezen werd op het belang om ook de watertollen op te
heffen, vooral wanneer alleen voor het onderdoorvaren betaald moet worden, zonder dat de brug geopend behoeft te worden. De Bestuursraad deelde hierop mede, dat de watertollen ook de aandacht van het Provinciaal Bestuur hebben in verband met het rapport van de Commissie van Jhr. Ir. C. }. A. Reigersman, dat tot nog toe een vertrouwelijk karakter draagt. Het moeilijke vraagstuk is niet zonder meer op te lossen. Gewezen werd op de taak van onze Commissie tot behoud der houten bruggen en om bij eventueele vernieuwingen de karakteristieke houten Vechtbrug in eere te herstellen. Hierbij wordt uitgegaan van de veronder- stelling, dat de Ingenieur de technische constructie-moeilijkheden, welke in verband met de verkeerseischen ontstaan, zal weten op te lossen. In deze richting wordt te Breukelen door het Ge- meentebestuur een poging gedaan, welke door onze Commissie ten zeerste wordt toegejuicht. Zeer langdurig is op deze conferentie gesproken over het
behoud der dubbele brug te Vreeland, temeer, daar op dezen zelfden conferentiedag in den namiddag het Uitbreidingsplan van Vreeland door de Bebouwingscommissie zou worden behandeld. Ter conferentie bleek, dat ook vanwege het Provinciaal Bestuur op het behoud van de brug werd prijsgesteld. Ook vanwege het Departement van Opvoeding, Wetenschap-
pen en Kultuurbescherming werden de pogingen tot behoud gesteund. In dit onderhoud werd nader onder het oog gezien de verval-
len toestand van de brug. Het zou daarom wenschelijk zijn, een' nieuwe houten dubbele brug eventueel met brugwachterswoning te bouwen. Voor het Gemeentebestuur van Vreeland wordt dit een financiëele quaestie, welke nader onder het oog moet worden gezien. In elk geval heeft het onderwerp de volledige aandacht van het Provinciaal Bestuur. Onze Commissie blijft in deze dihgent. MONUMENTATIE EN DOCUMENTATIE:
In verband met de Monumentenverordening, welke door den
Burgemeester van Abcoude werd afgekondigd, Wierd aan alle gemeenten in ons Werkgebied verzocht, om ook tot het uit- |
||||
|
30
vaardigen van een dergelijke verordening over te gaan.
De Gemeenten Zuilen en Maarssen hebben een verordening
vastgesteld, de gemeenten Ankeveen, Tienhoven, Nigtevecht, Vreeland, Weesp en Weesperkarspel verklaarden zich reeds bereid, dit te doen, terwijl met andere nog nader overleg wordt gepleegd. Met belangstelling namen wij kennis van de teekeningen van
Vreeland van de Poorters en afgestudeerde H.B.O.'ers, welke afbeeldingen gaven van de in het dorp aanwezige monumenten en fraaie gebouwen. Naar wij vernamen, is indertijd ook voor Maarssen een dergelijke documentatie verricht. Wij hebben ge- tracht, er invloed op uit te oefenen, dat de gedane opmetingen zoo spoedig mogelijk worden uitgewerkt, en zoo mogelijk gepu- bliceerd. De vooruitzichten in deze zijn hoopvol. NATIONAAL PARK DER OOSTELIJKE VECHTPLASSEN:
In den loop der eeuwen zijn door vervening en daaropvolgende
verlanding groote plassen en moerassen ten Oosten van de Vecht ontstaan, waardoor het tegenwoordige geslacht een gebied rijk is, van groot belang uit het oogpunt van recreatie in den breedsten zin. Ook wetenschappelijk is dit gebied buitengewoon belangrijk. Het geheel, liggende tusschen de steden Amsterdam en Utrecht, vormt uit landelijk oogpunt een object van voorname schoonheid. Door den Voorzitter van onze Commissie, den Heer Ir. J. Loeff, werd de gedachte geopperd, om tot ideaal van ons streven te maken het behoud van deze plassen en moerassen, als een der Nationale Parken van Nederland. Dit initiatief werd door het Werkcomité zeer toegejuicht, en talrijke besprekingen in en buiten de Commissie w^erden erover gevoerd. De eerstvolgende Alge- meene Vergadering zal grootendeels aan dit onderwerp gewijd zijn. INVENTARISATIE VAN FLORA EN FAUNA:
De inventarisatie kon op dezelfde wijze als het vorig jaar voort-
gezet worden. Weliswaar zagen eenige medewerkers zich genood- zaakt hun werkzaamheden te staken, maar gelukkig konden anderen hun taak overnemen. Vergadering van deelnemers:
Op 15 Januari 1944 werd onder voorzitterschap van den Heer
Ir. J. Loeff een drukbezochte vergadering van medewerkers ge- houden, waarbij ook' aanwezig waren de Heeren: Dr. G. J. van Oordt (Comm. Weevers), G. P. H. van Heusden (Amst. Water- |
||||
|
31
leiding), V. Westhoff (A.N.W.B.) en J. Bennema (Staatsbosch-
beheer). Op deze vergadering werd o.a. het werkplan voor 1944 besproken. Uitwisseling van gegevens met andere instanties:
Aan de afd. Natuurbescherming en Landschapsverzorging van
het Staatsboschbeheer stelden we onze gegevens ter beschikking. Inzage van de bij dezen dienst berustende gegevens werd ons toegezegd. Ook met den Provincialen Planologischen Dienst in Noord-Holland zullen we gegevens uitwisselen betreffende Ankeveen en Kortenhoef. Excursie:
Van 27 tot 29 Juni werd door de Heeren Ir. J. Loeff, V.
Westhoff, H. van der Lee en D. Piet een excursie door nage- noeg het geheele Oostelijke Plassengebied gemaakt. Hoewel de indrukken uit den aard der zaak vluchtig waren, werd het beoogde doel bereikt en een goed vergelijkend overzicht van het geheele gebied verkregen. Tevens werd het eigen karakter van elk der afzonderlijke plassen vastgesteld. De Heer Westhoff noteerde op dezen tocht 223 soorten planten. Het inventarisecren der gebieden:
ANKEVEEN (I en II): Terwijl het vorig jaar uitsluitend in het
W. deel van den Stichtsch-Ankeveenschen polder werd gewerkt, werd het onderzoek nu ook uitgebreid tot het O. gedeelte. Bijzon- dere medewerking mochten wij hierbij weer ondervinden van den Heer B. A. Ph. Baron van Harinxma thoe Slooten, waarvoor wij onzen hartelijken dank betuigen. Vogels:
De Heer C. Hogenkamp, die weer nagenoeg al zijn vrijen tijd
aan het onderzoek besteedde, werkte gedurende het winterseizoen nog in het W. gedeelte, doch ging in het broedseizoen op het O. gedeelte over. Dit bleek ornithologisch ook van veel belang te zijn. Een lijst van wintervogels van het W. gedeelte en een van broedvogels van het O. gedeelte kunnen spoedig tegemoet gezien worden. Hoogere planten.
De Heer F. Tjallingie zond ons een verslag van een onder-
zoek naar de vegetatie van de Ankeveensche Plassen, door hem verricht van Mei tot September 1932. Dit stuk bevat zeer waarde- volle gegevens. |
||||
|
32
Mossen:
De Heer E. Agsteribbe begon dit jaar met het mossenonder-
zoek van het O. gedeelte. Eenige voorloopige lijsten werden reeds ingezonden. Het onderzoek wordt voortgezet. Paddestoelen:
De Heer E. Agsteribbe zette in het najaar 1943 zijn padde-
stoelenonderzoek in het W. gedeelte voort. Ook de Heer H. Kleijn bezocht het terrein een enkele maal. Insecten:
De Heer D. Piet zette gedurende den winter 1943—1944 zijn
onderzoek in het W. gedeelte voort. In Maart 1944 werd over- gegaan op het O. gedeelte, dat nu regelmatig iedere week door hem bewerkt wordt. Verschillende specialisten verleenden hierbij hun assistentie, o.a. de Heeren Dr. G. Kruscman (Tendipedidae) en L. Vari (Lepidoptera). Het in 1943 verzamelde materiaal is nu grootendeels bewerkt of in bewerking. Bewerkt werden: Lepidoptera (L. Vari), Diptera (Dr. W. J. Kabos, Dr. G. Kruse- man en D. Piet), Hymenoptera aculeata (D. Piet), Hemiptera (W. H. Gravestein), Odonata (D. Piet), Trichoptera (F. C. J. Fischer), Psocoptera en Aphaniptera (Dr. G. Kruseman). In be- werking zijn: Coleoptera (W. F. Breurken), Neuroptera (H. A. Bakker) en Bladwespen (Dr. G. Barendrecht). Enkels kleine groepen wachten nog op bewerking. Een groot gedeelte van het in 1944 in O. Ankeveen verzamelde materiaal is ook reeds door bovengenoemde heeren bewerkt. Mollusken:
De Heeren J. H. Aafjes en J. de Peer begonnen in 1943 hun
onderzoek. Een voorloopige lijst werd reeds ingezonden. Zij hopen hun onderzoek zoowel in het O. als in het W. deel voort te zetten. KORTENHOEF (IV en V): De Heer C. Doets zond ons een
zeer uitgebreide lijst van door hem in dit gebied verzamelde Lepidoptera, waaronder zeer zeldzame soorten. Van den Heer S. C. van Vleuten ontvingen wij een belangrijk overzicht van zijn vogelwaarnemingen. Aanvankelijk werd het inventarisatiewerk begonnen door den
Heer J. van Dijk en daarna opgenomen door de afdeelingen V, en XIV van het District Amsterdam, van den Nederlandschen Jeugdbond voor Natuurstudie. Begonnen werd met het vervaar- digen van kaarten. Later verkregen luchtfoto's van het Hol maak- ten controleeren mogelijk, zoodat correcties konden worden aan- gebracht. Met de bijzondere hulp van de Heeren Sociologen |
||||
|
33
V. Westhoff, J. Meltzer en J. Bennema, werd een groot aantal
opnamen gedaan en een wetenschappelijk absoluut betrouwbare plantenlijst opgesteld. Een verbeterd inzicht in de onderscheidene successies werd verkregen. Een en ander zal in een nader verslag worden belichaamd. De verzameling der vogelgegevens werd uit- gebreid, vooral doordat de Heer D. N. Spaan uit Kortenhoef zijn jarenlange verzamelde gegevens, welke verzameling wer- kelijk uniek materiaal genoemd kan worden, te onzer beschikking stelde. Een aantal gegevens over Mollusken kwamen binnen. Uit de af deeling V. (N.J.N.) zijn drie leden vereenigd tot de zoo- genaamde Kortenhoefcommissie, welke voor het huren van booten door ons werd gesteund met een subsidie. De werkzaamheden worden voortgezet. LOENDERVEEN (VII): De Heer H. F. van der Lee bezocht
dit terrein en zond ons een voorloopige vogellijst en een korte terreinbeschrijving met vermelding van eenige planten. De Heer E. Agsteribbe verzamelde mossen langs de Alambertskade en zond een voorloopige lijst hiervan in. VUNTUS (VIII): De Heer V. Westhoff zond ons een planten-
lijst van dit gebied, welke tijdens de excursie van 27 tot 29 Juni door hem met eenige soorten werd uitgebreid. LOOSDRECHT O. (IX): In Augustus begon de Heer V. West-
hoff met de plantensociologische en floristische inventarisatie van dti gebied. WESTBROEK (XIV): Tijdens het reeds in het vorige jaarver-
slag genoemd werkkamp van de Werkgroep voor Biosociologie van de Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging werden veel belangrijke gegevens verzameld. Het rapport komt waarschijnlijk dit jaar gereed. De Heer H. Sturm kon door drukke werkzaam- heden zijn werk in Westbroek helaas niet voortzetten. Een ge- deelte van zijn gegevens stelde hij te onzer beschikking, n.1. een lijst van hoogere planten en een terreinbeschrijving. MAARSSEVEEN (XV): Het belangrijkste deel van dit gebied,
n.1. de Molenpolder, werd door den Heer V. Westhoff planten- sociologisch en floristisch bewerkt. BETHUNE (XVI): Enkele leden van de N.J.N, onder leiding
van den Heer K. van Asperen, stelden een onderzoek in naar de waarde van het in dezen polder gelegen boschje. Een rapport met ornithologische en plantensociologische gegevens, waaruit |
||||
|
34
de groote biologische waarde van dit terreintje blijkt, werd reeds
door hem ingezonden. GAGELPOLDER (XVII): Dit terrein werd mede door boven-
genoemd werkkamp van de Biosociologengroep bewerkt. BOTSHOL (XVIII):
Ter aanvulling van de reeds bestaande gegevens wordt dit
terrein nog regelmatig door de Heeren H. F. van der Lee en W. Derksen bezocht. Planten:
De inventarisatie van dit gebied kwam een belangrijke schrede
vooruit door het plantensociologisch en floristisch werk van den Heer V. Westhoff. Een voorioopige vegetatieschets werd reeds ingezonden, terwijl de reeds bestaande lijst van hoogere planten aanzienlijk verbeterd en uitgebreid werd. Plankton:
Mejuffrouw Dr. A. G. Vorstman bewerkte het door de leden
van het Amsterdamsch Biologendispuut ,,Congo" verzamelde materiaal en zond een belangrijk rapport hierover in. Vogels:
De Heer H. F. van der Lee stelde uit de verzamelde gegevens
een overzicht van de avifauna van Botshol samen. Insecten:
De in het vorig jaar bewerkte groepen werden door den Heer
D. Piet tot een overzicht vereenigd. Publicatie:
Alle bovengenoemde gegevens over Botshol, benevens het
mossen- en paddestoelenoverzicht van den Heer E. Agsteribbe worden gepubliceerd. Dit overzicht van het inventariswerk danken wij aan den Heer
D. Piet, die niet alleen een zeer werkzaam aandeel in de inven- tarisatie zelf nam, maar die bovendien voor de Vechtcommissie de verzameling van alle gegevens op zich heeft genomen, en die dit werk met groote toewijding op voortreffelijke wijze doet. Mede hieraan is het te danken, dat binnenkort het eerste Rapport over de inventarisatie, gewijd aan de Botshol, zal kunnen ver-* schijnen. Voor deze uitgave is de vereischte officiëele toestem- ming verkregen. Een tweede Rapport is in voorbereiding. Eenige jonge biologen, die aan de inventarisatie deelnemen.
|
||||
|
35
deden op ons verzoek examen, en kregen hun aanstelling als
Controleur Vogelwet 1936. Ook onze Voorzitter onderwierp zich aan de vereischte proef en kreeg deze aanstelling. In verband met dit onderwerp moet genoemd worden de op-
richting van de Vogelbeschermingswacht het Gooi en Omstreken, die zijn bemoeiingen ook over een deel der Vechtplassen uitstrekt. Contact werd opgenomen en de toezegging verkregen, dat wij van de verkregen belangrijke gegevens over de plassen op de hoogte zullen worden gehouden. ALGEMEENE SURVEY:
De belangrijkheid van een goede survey kan voor ons gebied
niet voldoende worden bepleit. Betreffende de flora en fauna werkt de Inventarisatiecommissie reeds met groote activiteit, zoo- als hierboven werd aangegeven. De monumenen in ons gebied zijn grootendeels bekend, voor-
namelijk dank zij de studie van ons medelid, den Heer Mr. S. P. Baron Bentinck. Een aanvang is nu gemaakt met de inventarisatie der fraaie
hekwerken. Het ligt in de bedoeling, met de betreffende eigenaren in overleg te treden om, waar noodig, tot restauratie te komen. De vestiging van industrie, vooral in dezen tijd, is een onder-
werp, dat in het oog gehouden moet worden. Uiteraard komt alleen de streek langs het Merwedekanaal daarvoor in aanmerking. Voorkomen zal evenwel moeten worden vestiging en zoo
mogelijk uitbreiding van industrie in de rest van onze streek, in het bijzonder langs de Vecht. Dit onderwerp wordt dan ook door ons in studie genomen. Verder staat een landschaps-survey op het programma van ons
werkgebied. ZANDZUIGEN UIT DE PLASSEN:
Inzake het rapport omtrent zandwinning uit plassen, dat uit-
gebracht zal worden door de Contact-Commissie voor Natuur- en Landschapsbescherming, hebben de Heeren Ir. J. Loeff en J. Touw met den Heer Ir. W. G. van der Kloot, rapporteur dier Commissie, op de meest aangename wijze overleg gepleegd. De bezwaren, die wij tegen het oorspronkelijke concept gevoelden, werden vrij- wel geheel ondervangen. Intusschen blijft de zandzuigerij in den Spiegelpolder doorgaan
als een afschrikwekkend voorbeeld, terwijl de opslagplaatsen, hieraan verbonden, en de zandwinning in de Wijde Blik, 'lie tijdelijk stilligt, ernstige smetten vormen in het mooie Vecht- landschap. |
||||
|
36
Nadat ons ter oore kwam, dat er gevaar bestaat, dat de
Maarsseveensche Plassen voor zandwinning zullen worden be- stemd, hebben wij ons gewend tot den Rijksdienst voor het Nationale Plan, en tot den Utrechtschen Planologischen Dienst. Wij hebben er op aangedrongen, dat, mochten deze zandwinnings- plannen worden uitgevoerd, daarvoor slechts een deel der plassen zou worden bestemd, terwijl aan het bedrijf hooge eischen zouden moeten worden gesteld. De aandacht werd er op gevestigd, dat reeds bij het maken van de plannen het oog dient gericht te zijn op het landschap, dat door de zandwinning zal ontstaan, en op het doel, waarvoor dit bestemd zal worden, n.1. ontspanningsgebied voor de stad Utrecht. |
||||||
|
BEGRENZING EN UITBREIDING DER BESCHERMDE
GEBIEDEN: Ten aanzien van de lijst van de z.g.n. beschermde gebieden
van den Rijksdienst voor het Nationale Plan, werden in verband met het feit, dat de juiste begrenzingen nog niet zijn aangegeven, inlichtingen bij dien Rijksdienst ingewonnen. Daarna volgde schriftelijk overleg met den Voorzitter van de kleine Commissie, die belast is met het vaststellen der begrenzingen en met het aan- vullen van de lijst, waarbij de toezegging verkregen werd, dat onze Commissie hierin zal worden gekend. Intusschen is uitbreiding van de lijst ten aanzien van onze streek dringend noodzakelijk, vooral in het gebied van de Kortenhoefsche Plassen en bezuiden het Tienhovensch Kanaal. Ten slotte danken wij alle aangesloten lichamen en particulieren
voor den verleenden financiëelen steun en bevelen wij onzen arbeid opnieuw in ieders belangstelling aan. Baambrugge, 1 September 1944.
De Secretaresse:
W. F. GREVENSTUK. |
||||||
|
INHOUD.
|
|||||||
|
1. Ledenlijst ...................................................... VII
2. Jaarverslag ...................................................... XII
3. Excursieverslag ................................................ XIV
4. Boekbespreking ................................................ XX
|
|||||||
|
I. Hoornoord of Groote Omloop te Maarssen, door
Pastoor A. E. Rientjes ....................................... 1
II. Het Armenland te Nigtevecht, door
Dr. Mr. J. W. Verburgt.................................... 3
III. Groot- en Klein Leeuwenvecht bij Maarssen, door
Pastoor A. E. Rientjes ....................................... 6 IV. Oppositie van de ingezetenen van Loenen enz.
door J. H. Roosenschoon .................................... 11
V. Jaarverslag van de Stichting ,,Commissie voor de
Vecht en het O. en W. Plassengebied" (dochter- vereeniging van het O.G. „Niftarlake") ............... 21 |
|||||||