-ocr page 1-
JAARBOEKJE
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
„NIFTARLAKE"
1946
EI.ECTR. DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDE GRACHT 231 — ü'TKECHT
-ocr page 2-
-ocr page 3-
L. S.
Mochten wij bij het verschijnen van het vorige Jaarboekje
1945 spreken van een Herrijzend Niftarlake, thans durven wij
met het oog op den omvang der Bijdragen weer zeggen: Niftar-
lake groeit weer, Niftarlake bloeit weer. Laten wij hopen dat
de magere periode onder de bezettingsjaren 1940—1945, moge
gevolgd worden door een reeks van steeds dikker wordende
jaargangen.
De Redactie dankt daarom de oude en getrouwe medewer-
kers en doet een beroep op nieuwere en jongere krachten om
het peil hoog te houden en de belangstelling onzer leden en
lezers te blijven trekken.
De Redactie.
-ocr page 4-
Beschermheer.
Jhr. Mr. Dr. L. H. N. BOSCH RIDDER VAN ROSENTHAL.
Bestuur.
Dr. Mr. J. W. Verburgt, Wassenaar, Voorzitter.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge, Secretaresse.          . ^ ^
•.W 3
J. D. Bastert, Breukelen, Penningmeester.
G. J. Weyland Jr., Loenen aan de Vecht, Bibliothecaris, l «cq
Pastoor A. E. Rientjes, Maarssen.                                         I
E. G. Wentink, Naarden.
Dr. J. J. F. Steyling, Maartensdijk.
J. Trouw, te Abcoude.
Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford, Breukelen.
A. H. Doude van Troostwijk, Breukelen.
Ir. J. Loeff, Oud-Loosdrecht.
Pastoor L. J. van der Heyden, Utrecht.
Redactie Jaarboekje
Dr, Mr. J, W. Verburgt, Wassenaar.
Pastoor A. E. Rientjes, Maarssen.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge.
-ocr page 5-
LEDEN.
Duyckeren, Ds. F. L. van
Duyvensz, Fr.
Hoorn, Th. van
Hoss, F.
Kater, P. A.
Koert van der Linden, J. W.
Koninklijk Oudheidkundig
Genootschap
Laag, A. H. van der
Lange, C. V. Allert de
Leuven, W. van
Moes-van Delft, Mevr. H.
Post, W. J.
Roosenschoon, J. H.
Schoorl, A.
Tienhoven, Mr. P. G. van
Vondel," N.V. Uitg. Mij.
,,Joost van den.
Warners, F. A.
Zegers Jr., J.
Ankeveen:
Harinxma thoe Slooten,
B. A. Ph. Baron van
Houbolt, P.
Apeldoorn:
Tombe, Mr. A. L. des
Arnhem:
Ven, Dr. A. J. v. d.
Baambrugge:
Borst, Th. C.
Grevenstuk, Mej. W. F.
Lee, Mej. E. van der
Plas, J. van der
Royaards, J. J.
Weyel-van Buren, Mevr. M.
Aalsmeer:
Bax, H.
Abcoude:
Bentinck, Mr. S. P. Baron
Doorn, Dr. A. van
Gortel, Dr. J. H. van
Graaf, J. H. de
Pape, W. F.
Rooswinkel, Deken J. C.
Timmer, Notaris Ph. W.
Trouw, J.
Veldman-v. Cruyssen, Mevr.
A. G.
Veltman, Mej. Leida
Vis-Völcker, Mevr. C. A.
L. M.
Wijngaardt, Piet van
Alblasserdam:
Sirag, Ds. W.
Almelo:
Wolters, H. L.
Amerstoort:
Adriaans, G.
Balbian Verster,, Mej. I. I.
Polak-Benders, Mevr. Dr.
Amsterdam:
Aa, O. L. van der
Altena, Chr.
Bergh, Th. P. van den
Booy, H.
Bouman, Prof. Dr. K. H.
Broek, A. A. ten
Bussy, Mr. A. Ie Cosquino de
-ocr page 6-
VI
Kasteleyn, J.
Korthagen-van Til, Mevr. E.
Leisink, Pastoor J. B.
Matthes-Varossieau,
Mevr. C. W.
Matthes, Hans
Moen, W. C.
Molenkamp, J.
Overhoff-Nieuwenhuys,
Mevr. M. M.
Parker Verboom, Mej. W. H.
Quarles van Ufford,
Jhr. Dr. L. H.
Ragay, L, J.
Remijnse, Prof. Dr. J. G.
Roëll, Jhr. Mr. H. H.
Schmedding-Verbrugghen,
Mevr. W. Th. C.
Schoonderwoerd, W.
Schuurman, P. C.
Snoo, Dr. K. de
Thies, Mevr.
Troostwijk, A. H. Doude van
Verkade, E. G.
Vis-Honig, Mevr. A.
Vis, Mej. Ag.
Vis Sr,, Gerbrand
Vis Jr., Gerbrand
Vlug, H. M.
Vor der Hake, J. J. G.
Vries-Verbrugghen,
Mevr. C. "W. de
Bussum:
Ahrend, J.
Ahrend-v. Gemund, Mevr. M.
Eenders, Mej. M.
Marie, Dr. F. G. van
Nordemann, J. G.
Culemborg:
Bemmel, A. A. van
Drieberaen:
Beaufort, Jhr. P. P. de
Baarn:
Tegelberg, P. E.
Batavia:
Grevenstuk, Pro.f Dr. A.
De Bilt: '
Nicolas Jr., E. A. J. H.
Troostwijk, D. W. Doude van
Bilthoven:
Deirkauf, C. J. N.
MacLaine Pont, W. P.
MacLaine Pont-Stork,
Mevr. A. W.
Breukelen:
Bastert, J. D.
Bianchi-Wüstenhoff,
Mevr. C. E.
Colenbrander-Hoekstra,
Mevr. A. H.
Colenbrander, Henk.
Colenbrander-Overhoff',
Mevr. M.
Colenbrander- Mr. J. W.
Mevr. M.
Cornet, J. W. G.
Dop, H. R. van
Freitag, F. J. de
Ginkel, Mr. H. C. L. van
Goeman Borgesius-Blornrners,
Mevr.
Graaf Wz., E. de
Grift Herms, van der
Grijs, Ev. C. D. de
Grijs-Struving, Mevr. J. W. de
Haars, Mej. Mr. E. A.
Hoekstra-Bouman,
Mevr. Wed. G. C.
Horst, A. van der
Hul-Steenhuisen, Mevr. v. d.
Jonclieere, C. de
Jong, J. de
-ocr page 7-
Vil
Laren:' '                         - 'i
Boetzelaar, R. W. C.
Baron van
Raven, M. :■■
Leiden:
Lvcas Society, St.
Loenen a. d. Vecht:
Dokkum, G. J.
Gameira, Mej. S.
Kengeveld, Dr. A.
Jongh, Dr. M. A. de
Kappeyne van de Coppello,
Mr. Dr. N. J. C. M.
Kempen, Nots. J. M. C. van
Tervooren, H. A. P. M.
Troostwijk, Mr. W. I.
Doude V.
Uden Masman, H.
Weyland Jr., G. J.
Loenersloot:
Kalf f Az., G.
Middelberg Jr., E
Loosdrecht:
Beusekom-van Foreest,
Mevr. Wed. Mr. F. van
Erdman, Mr. R. H.
Kappenye van de Coppello-
Wijgers, Mevr.
Loefi Jr., J.
Sondaar, L. H.
Swinderen, Jhr. Q. J. van
Troostwijk, Mr. J. H. V. A.
Doude van
Voogsgeerd, W. J.
Wieringen, Dr. C. W. van
Lunteren:
Hoop van Slochteren,
Mr. M. P. van der
Maarssen:
Alta, T. P.
Clifford Kocq van Breugel,
Jhr. Mr. Dr. J. R.
's-Graveland:
Boeré, Dr. L. A.
Bonga, G. A.
Dedel, Jhr. Mr. C.
Harinxma thoe Slooten,
Mr. D. J. A. Baron van
Schimmelpenninck, G. Graaf
's-Qravenhage:
Ansoul, G. C.
Bak, Mr. A. G.
Bak, J. P.
Bureau van de Rijkscommissie
van de Monumenten
Middelberg, Mr. G. A. A.
Velsen-Metzelaar,
Mevr. W. L. van
Groningen:
Schoemaker, Pastoor F. .J.
Haarlem:
Emmeriks, L.
Geursen-Blaauw, Mevr. H. G.
Maarschalk, C.
Heemstede:
Koomans, Dr. W. H.
Hilversum:
Bree, D. de
Bruggen, Ds. J. van
Frank, Deken H. F.
Metzelaar, C.
Notten, Mej. W. L. van
Pos, Mej. A. G.
Smorenburg, J. M.
Kortenhoef:
,,Curtevenne", Stichting
Nes van Meerkerk, J. S. van
Krommenie:
Walbeek, P. van
-ocr page 8-
VIII
Alta-Osieck, Mevr. W.
Dorp, C. van
Haselen, Mr. J. van
Hoekstra, Dr. Sj.
Homan van der Heide, J.
Kooy, Ds. A. van der
Pittet-van Linge, Mevr. J. C.
Rientjes, Pastoor A. E.
Rijsterborgh, C. J.
Scheuer, Mr. H. J.
Servaas, J. N.
Stevenhagen, H. J.
Suringar, J. P. R'.
Vader, Nots. H. P.
Vrijdag, E. E.
Vrijdag-Meertens, Vlevr.
Wymstra, W.
Zindel-Odé, Mevr. P. C.
MaaTsseveen:
Huydecoper-van Maarsse-
veen, Jhr. J.
Maartensdijk:
Bogaard, P. H.
Steyling, Dr. J. J. F.
Mijdrecht:
Broerse, Mej. C. J.
Heyden, H. J. van der
Naarden:
Oudenniel, C. G. van
Verburgt, Dr. G.
Wentink, E. G.
Nederhorst den Berg:
Kremer, E.
Krol, J. J. F.
Pos-Kofoed, Mevr. C. A.
Voorn, G. A. van der
Nieuw er sluis:
Blankenberg, B. H.
Blijdenstein-Cruys,
Mevr. Wed. Th. W.
Nigtevechl:
Hennipman, C.
Metselaar, D.s C.
Wees, G. A. van
Noordwijk Binnen:
Wieder Jr., F. C.
Nijmegen:
Lindenhout, H. J. van 't
Oosterbeek:
Beusekom, Mr. E. van
Ouderkerk a. d. A.
Witsel, B.
Oude^^ater:
Boer, A. W. den
Overveen:
Warnaars, H. B. S.
Rotterdam:
Bastert, J. N.
'Bibliotheek en Leeszalen
der Gemeente
Martini Buys, Jhr. P. H. A.
Rossum:
Meijer, A. F. van Goelst
Rijswijk:
G^ertsema, W. H.
Monté, Mevr. A.
Soest:
Fortuyn Harreman, A.
Soestdijk:
Gerth van Wijk, Ds. J. A
Gerth van Wijk-Bastert,
Mevr. Ds. J. A.
-ocr page 9-
IX
Vreeiand;
Bree, B. van
Cleyn Brem, K. M. J. de
Hezemans, J. G. C. J.
Kordes, J.
Wassenaar:
Houders, Dr. H. J.
Verburgt, Dr. Mr. J. W.
Weesp:
Dockum, W. A. van
Houtman Jr., L. A.
Kloet, H. de
Lindeboom, G.
Weesperkarspel:
Klaveren, Wim van
Wijk bij Duurstede:
Dijkman-Schoenmaker,
Mevr. G. J. E.
IJsselsteijn:
Lampsius van den Velden.
Jhr. J. K.
Zaandijk:
Honig, G. J.
Zeist:
Bleeker, Dr. G. G.
Bosch Ridder van Rosen-
thal, Jhr. Mr. Dr. L. H. N.
's Jacob, Dr. H. Th.
Lantsheer, J. A.
Zuilen:
Laan, J. Th. van der
Tienhoven (U.):
Einde, T. van 't
Hoorn, A. A. van den
Utrecht:
Adels, Mevr. Wed. Dr.
Biegelaar Jr., J. B. R.
Burg, Pastoor J. van der
Daas, A. P. N. den
Gaasbeek, R. van
Heyden, Pastoor L. J. van
der
Historisch Genootschan
Ihle, Mej. B. L. D.
Lip-Kibbeling, Mevr. J. v. d.
MacLaine Pont, Mej. A.
Ridder, Mevr. A. Ph.
Ruwers-Becker, Mevr. S. W.
Smits, H. J.
Tange,van R'ecken, Mevr.
Wed. Dr. H. M. van
Théonville, F. W. G.
Vuurst de Vries, Dr H.
van der
Wilbrenninck, J. C.
Woerden, A. W. F. C. van
Veenendaal:
Blankespoor, D.
Velp:
Boetzelaer, V. L. Baron van
Storm Buyzing, L. D.
Vinkeveen:
Baanders, Dr. A.
Ekel, J.
Vries, J. de
Voorburg:
Cleyndert Az., H.
-ocr page 10-
Jaarverslag
Op den 15den Juni 1946 had in Hotel ,,De Kampioen" te
Nieuwersluis de Jaarlijksche algemeene Vergadering plaats.
Aanwezig waren slechts 12 personen, zeker een gevolg van
het feit, dat het ireizen nog niet zoo gemakkelijk ging.
De Voorzitter heette de aanwezigen welkom en uitte zijn
vreugde over het feit dat we weder in vredestijd kunnen ver-
gaderen.
Daarna werden de overleden leden van het Genootschap
staande herdacht, n.1.: de Heeren Notaris H. B. van Julsingha,
H. van der Lip, M. W. van de Waal, Bern. L. A. M. van Ogtrop,
J. Schermer, K. H. Broekhoff, Dr. W. C. Schuylenburg en Me-
vrouw A. Vor der Hake-Boer.
Vervolgens kreeg de Secretaresse gelegenheid het .Jaarver-
slag over twee jaren (1944 1945) uit te brengen. Aangezien uit
dit verslag reeds het meerendeel in het laatstverschenen jaar-
boekje is overgenomen, kan worden volstaan met de mededee-
ling, dat op de vorige algemeene Vergadering bij acclamatie
de periodiek aftredende Bestuursleden allen werden herkozen,
/djnde de Heeren Pastoor L. J. van der Heyden te Utrecht, Ir.
J. Loeff te OudLoosdrecht, Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford, te
Breukelen, J. Trouw te Abcoude, G. J. Weyland Jr. te Loenen
aan de Vecht, en Mejuffrouw W. F. Grevenstuk te Baam-
brugge.
Uit het verslag van den Penningmeester bleek, dat er een ba-
tig saldo was van ƒ 377.54. De Kascommissie, bestaande uit
Mevr. J. P. Veldman-van Cruyssen te Abcoude en den Heer
H. C. Moen te Breukelen, bevond deze rekening volkomen
in orde en verzocht den Heer J. D. Bastert voor zijn keurig
beheer te willen déchargeeren, waarna de Penningmeester
den dank van het Genootschap in ontvangst moest nemen.
Betreffende een eventueel te houden excursie deelde de
Voorzitter mede, dat hij eenigen tijd geleden uitgenoodigd was
om in Culemborg een lezing te houden over de Vechtstreek,
-ocr page 11-
aangezien men daar plan had een excursie naar onze streek te
organiseeren.
Hij stelde voor, wederkeerig Culemborg als doel voor onze
excursie te bepalen, en de Culemborgers hier officieel te ont-
vangen. Ons Genootschap was indertijd ook daar zeer vrien-
delijk rondgeleid bij de excursie in het jaar 1931.
Hij zou gaarne dezelfde personen kiezen in de Commissie van
voorbereiding voor beide excursies.
De Heer Bastert opperde een tocht langs het nieuwe ka-
naal naar Hilversum.
Bij stemming hierover kozen alle personen, niet één uitge-
zonderd, den tocht naar Culemborg. De Heer Rientjes zou
gaarne zien, dat hééngereisd werd b.v. over Acqoy, Littoy, enz.
en terug over Asperen en Vianen. De excursie v/erd bepaald
op de tweede helft van Juli.
Als Excursiecommissie werden gekozen de Heeren Dr. Mr.
J. W. Verburgt, J. D. Bastert, W. Wymstra en J. Trouw.
Verder werd besproken weder over te gaan tot het uitgeven
van een jaarboekje. Dit werd met algemeene stemmen goed-
gevonden.
Aan de Commissie voor de Vecht en het Oostelijk en Wes-
telijk Plassengebied werd op voorstel van den Heer J. Trouw
ditmaal een bijdrage toegezegd, speciaal voor de publicatie
van de Inventarisatie, die deze Commissie zich voorstelt, ten
bedrage van ƒ 50.—■.
Het Museum Sypesteyn zou ƒ 25.— ontvangen.
De Heer Moen, die informeerde, of het geven van een bij-
drage voor deze twee instellingen wel op den weg van ,,Nif-
tarlake" ligt, werd geheel door de verdere uiteenzetting van
den Voorzitter overtuigd, dat beide schenkingen niet indrui-
schen tegen onze statuten, temeer, wijl de Commissie voor de
Vecht de dochtervereeniging van ons Genootschap is, zelfs op
ons initiatief in het leven geroepen.
Aangaande het te Loenen aan de Vecht eventueel te stichten
Museum deelt de Heer Weyland mede, dat momenteel het huis-
dat men daarvoor op het oog heeft, nog niet te huur is. Men
blijft er echter attent op. Misschien verdiende het aanbeve-
ling, aldus de Heer Weyland, een gebouw aan den Burgemees-
ter te vragen, die toestemming tot verhuur kan geven of wei-
geren.
-ocr page 12-
XII
Het meest geschikt leek het den aanwezigen leden evenwel,
te wachten tot het gewenschte hoekhuis, hetwelk zoo bijzon-
der geschikt voor het doel is, vrijkomt.
De Heer C. van Dorp schonk aan het Genootschap twee pla-
ten, alvast voor het op te richten Museum, en liet de verga-
dering een keuze uit een twintigtal doen. Gekozen werden:
,,Otterspoor" te Maarssen en ,,Vechtgezicht" te Loenen aan de
Vecht. Dit geschenk werd met dank aanvaard en aan den
Bibliothecaris ter hand gesteld.
De Heer Weyland zou op verzoek van den Voorzitter een
en ander over het op te richten Museum in het Jaarboekje
mededeelen. Verder werd de wenschelijkheid besproken, een
stichtingslijst van donateurs en leden samen te stellen.
Men zou iemand moeten vinden, die bereid was, tegen vrij-
stelling van huur het pand te bewonen, waartegenover hij zich
verplichtte, het museum te onderhouden.
Bij de rondvraag verzocht de Heer Bastert, een volledige lijst
der aanwezige boekwerken in het eerstvolgend jaarboekje te
publiceeren. Ook verzocht hij, in dat jaarboekje aan de leden
niededeeling te doen, dat in Januari van ieder jaar de contri-
butie aan den Penningmeester moet worden voldaan. Ook hier-
aan zal gevolg gegeven worden.
De Heer Weyland wilde gaarne weten, welke boekwerken
hij voor het boekenfonds moet aanschaffen. Hij verzocht den
leden, als men iets ziet, dat daarvoor geschikt is, hem te waar-
schuwen.
Daarna sloot de Voorzitter de vergadering.
Tot slot kan worden medegedeeld, dat de voorgestelde ex-
cursie wegens vervoersmoeilijkheden helaas niet heeft kunnen
doorgaan. Eveneens was dit het geval met de excursie, die
nten van uit Culemborg naar hier had denken te maken.
Ons aantal leden bedraagt momenteel 264.
En hiermede moge ik dit verslag besluiten, met de beste wen-
schen voor den bloei van ons Genootschap.
De Secretaresse:
W. F. GREVENSTUK.
Baambrugge, 25 September 1946.
-ocr page 13-
XIII
Vriendelijk Verzoek
Aan de leden van het Oudheidkundig Genootschap ,,Niftar-
lake" wordt beleefd maar dringend verzocht, voortaan hunne
contributie altijd in de maand Januari aan den Penningmees-
ter, den Heer J. D. Bastert te Breukelen, (postgiro no. 277007)
te willen remitteeren. Over contributies, welke half Februari
niet binnen zijn, zal daarna gedisponeerd worden, verhoogd met
óe inningskosten.
Het Bestuur.
-ocr page 14-
staat van Ontvangsten en Uitgaven over het 34e Genootschapsjaar 1945—1946.
ONTVANGSTEN:
UITGAVEN:
Batig saldo............
ƒ
426.30
Jaarboekje............
ƒ
462.50
Contributies over 1945;
Boekenfonds...... ƒ 100.—
14 nieuwe leden . . ƒ 35,—
Reeds aangekocht. . . . ,, 14.84
5 leden a ƒ 5.— . . ,, 25.—
2 donat. a ƒ 10.— „ 20.—
85.16
Incassokosten, drukkosten, zaal-
f f
254 leden ......., 635.—
huur, reiskosten, porti enz.
f f
183.18
--------------
ff
715.—
Contr. bond Heemschut......
ri
7.50
Batig saldo excursie ......
f r
11.40
ld. Stichting ,,Curtevenne" . .
,,
2.50
II
46.50
Bijdr. Comm. v. d. Vecht en het O.
Gekweekte renten........
II
4.18
en W. Plassengebied......
11
50.—
ld. Sypesteyn-Stichtmg......
11
25.—
Batig saldo.............
f r
387.54
f
1203.38
ƒ
1203.38
-ocr page 15-
Ons Archief
In het jaarboekje 1942 hebben wij de weinige in ons archief
aanwezige boeken vermeld. Sinsdien is er nog niet veel bijge-
komen. Helaas is er weinig of niet gevolg gegeven aan ons
verzoek tot de leden gericht, om boeken, kaarten enz. ter be-
schikking van de bibliotheek van ons Genootschap te stellen.
Het zij ons vergund dit verzoek nog eens te mogen herhalen.
Alles is welkom, hoe onbeteekenend iets ook voor U moge
schijnen. Zelfs oude prentbriefkaarten zijn van belang. Deze
woorden meestal achteloos bij het opruimen van boedels ver-
nietigd. En toch, vaak worden daarop reeds verdwenen oude
gebouwen, poorten enz. teruggevonden.
Door de omstandigheden gedurende de laatste jaren is het
nog niet gelukt belangrijke werken aan te werven. Steller dezes
zal het op prijs stelen, indien de leden hem bijtijds waarschu-
wen, wanneer op een veiling of verkooping van oude boeken
een voor de Vechtstreek belangrijk werk aanwezig is.
Hieronder volgt een opgave van hetgeen thans aanwezig is:
Alle jaargangen van het jaarboekje behalve 1930.
Historie en beschrijving van 't Utrechtsch Bisdom, ,,getrok-
ken uit de oude handschriften der Kerken en Abdyen" enz. Uit-
gave 1719. (3 deelen).
Kabinet van Nederlandsche en Kleefsche Oudheden, door
Matth. Brouërius van Nidek en Isaac Ie Long.
Amstellandsche Arkadia (1773), Daniël Willink.
Utrecht en dezelver fraaye omstreken. N. van der Monde.
(1723).
Cl. Bruins dichtmatige gedachten over 150 bijbelsche prent-
verbeeldingen. (1727).
Ons voorgeslacht, W. J. Hofdijk (6 deelen waarvan deel 5
ontbreekt).
Tooneel de Vereenigde Nederlanden, in historisch, genealo-
gisch en staatkundig woordenboek (1725) door Francois Hal-
man ( 2 deelen).
-ocr page 16-
XVI
Vredelant in vroegere tijden. Toespraak door Burg. J. A. E.
Becker te Vreeland in 1894.
Kasteelenboek Provincie Utrecht, samengesteld door den
Provincialen Bond voor Vreemdelingen-verkeer te Utrecht.
De buitenplaatsen aan de Vecht. Dr. R. v. Luttervelt.
Tusschen Vecht, Eem en Zee. Dr. Henri Polak.
De zoom van het Gooi. Dr. Henri Polak.
Korte Schets der geschiedenis van het kasteel Nyenrode en
zijn bezitters.
Convocaties in ouden stijl, van alle lezingen, gehouden voor
het Oudheidkundig Genootschap Niftarlake in de jaren 1913 '18.
Koninklijk Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam. Jaar-
verslagen van de jaren 1910—'13; 1915—'18; 1920; 1922—'24;
1932 en 1934—'38.
Eenige losse aanteekeningen betreffende den Zeeburg- en
Diemerdijk. (J. A. F. Backer, Vreeland. 1900).
De toren van Loenen. (overdruk Weekblad voor Loenen,
Vreeland enz. 19 Nov. '98).
Het orgel in de Hervormde Kerk te Loenen (overdr. id. 31
Dec. 1898).
Een en ander uit Tienhoven's Verleden. Lezing op 18 Maart
1912 gehouden door G. A. B. Fijnvandraat.
Het Kerspel Loenersloot door L. J. van der Heijden. (1913).
Drie overdrukken uit het Archief voor de geschiedenis van het
Aartsbisdom Utrecht. (Het oude memorieboek van Abcoude.
Nog eens de kapel te Baambrugge en Grensgeschil tusschen
Slootdijk en Breukelen in 1797).
Eenige kleinere geschriften, overdrukken enz., hoofdzakelijk
over Loenen, Vreeland, Nigtevecht en Nieuwersluis.
Eenige cahiers met belangrijke aanteekeningen van wijlen
den heer E. Fluyt te Loenen hoofdzakelijk over de Hervormde
Kerk. te Loenen.
Gids Tentoonstelling ,,De zegenpralende Vecht" van 19 Dec.
1942 —■ 17 Januari 1943 in het Centraal Museum te Utrecht.
Hiermede meenen wij te kunnen volstaan. Dat ieder lid ons
raoge bijstaan om onze bibliotheek te doen groeien tot een
Svchat van gegevens ter verrijking van de kennis van onze oude,
in de oorlogsjaren ongeschonden gebleven Vechtstreek.
De Bibliothecaris.
-ocr page 17-
XVII
Bijvoegsel tot de Nederlandsche Staatscourant van
Maandag 15 Mei 1944, no. 94.
No. 68
VEREENIGING: Oudheidkundig genootschap ,,Niftar-
lake", gevestigd te Abcoude.
Art. 1. Het genootschap draagt den naam: Oudheidkundig
genootschap ,,Niftarlake", naar de voormalige gouw, waarin
de tegenwoordige Vechtstreek gelegen is.
Het is gevestigd te Abcoude.
Ar. 2. Het genootschap stelt zich ten doel:
a.     de belangstelling voor de geschiedenis en de oudheden
-van de voormalige gouw Niftarlake op te wekken en te ver-
roeerderen;
b.     zooveel mogelijk medewerking te verleenen tot instand-
houding van oudheden en historische monumenten.
Atr. 3. Het genootschap tracht dit doel te bereiken:
a.     door het houden van vergaderingen, lezingen, excursies,
kunstbeschouwingen en tentoonstellingen;
b.     door het uitgeven van een jaarboekje en van oudheid-
kundige v\?erken en plaatsbeschrijvingen;
c.     door het bijeenbrengen van een topographischen atlas
en een oudheidkundige verzameling;
d.     door het inrichten en in stand houden van een biblio-
theek.
Art. 4. De vereeniging, oorspronkelijk opgericht 13 Juni 1912,
is, te rekenen van 13 Juni 1941, opnieuw aangegaan voor den
tijd van. 29 jaren, alzoo eindigend 12 Juni 1970.
Het vereenigingsjaar loopt van 1 Januari tot en met 31 Dec.
Art. 5. Het genootschap bestaat uit leden, eereleden en
donateurs.
Art. 6. Leden van het genootschap zijn zij, die een jaarlijk-
sche contributie van ƒ 2,50 betalen.
Eereleden zijn zij, die zich jegens het genootschap bijzonder
-ocr page 18-
XVIII
verdienstelijk hebben gemaakt en als zoodanig door de leden-
vergadering op voordracht van het bestuur zijn benoemd.
Donateurs zijn zij, die het genootschap steunen door een
jaarlijksche bijdrage van ten minste ƒ 5.
Art. 7. De leden hebben stemrecht. Zij hebben toegang tot
alle ledenvergaderingen, lezingen, excursies en tentoonstellin-
gen van het genootschap.
De donateurs hebben dezelfde rechten en verplichtingen als
de leden.
Men kan lid of donateur worden door zich aan te melden
bij één der bestuursleden. Het bestuur beslist dan over de
toelating.
Art. 8. Het bestuur van het genootschap bestaat uit min-
stens 5 leden, die door en uit de leden en donateurs gekozen
v/'orden; om de 3 jaar treedt 1,3 van het bestuur, zoo na moge-
lijk berekend, af volgens een op te maken rooster. De afge-
tredene is terstond herkiesbaar.
Tusschentijds verkozenen nemen de plaats in van de afge-
tredenen op den rooster.
Het bestuur benoemt uit zijn midden een dagelijksch bestuur,
v/aarin o.a. zitting hebben de voorzitter, de secretaris, de pen-
ningmeester en de bibliothecaris.
De werkzaamheden van het bestuur worden geregeld bij een
huishoudelijk reglement, dat niet in strijd mag zijn met den
inhoud dezer statuten.
Art. 9. Het dagelijksch bestuur vertegenwoordigt het ge-
nootschap zoo in als buiten rechten.
Het dagelijksch bestuur wordt vertegenwoordigd door den
voorzitter en den secretaris.
Art. 10. De geldmiddelen van het genootschap worden ver-
kregen uit de contributiën der leden en uit de bijdragen der
donateurs en uit vrijwillige bijdragen en schenkingen.
Art. 11. Het bestuur vergadert zoo dikwijls als de voorzit-
ter of 2 of meer der overige bestuursleden dit noodig oordeelen.
Het bestuur is verplicht minstens éénmaal 'sjaars een alge-
meene ledenvergadering bijeen te roepen.
Buitengewone vergaderingen kunnen worden gehouden zoo
dikwijls het bestuur die noodig oordeelt of minstens 5 leden dit/
met opgave van een urgent onderwerp, verlangen. In zoodanig
geval zal het bestuur verplicht zijn die vergadering binnen 14
-ocr page 19-
XIX
dagen na het inkomen van de aanvrage te beleggen, bij gebreke
waarvan die leden zelf die vergadering zullen kunnen beleggen
en, indien in die vergadering geen bestuurslid aanwezig is,
zelf in praesidium en secretariaat voorzien; het bestuur is als-
dan verplicht het door die vergadering van leden bedoelde plan
tiii" te voeren.
Art. 12. De besluiten tot:
1°. vervreemding van eigendommen van het genootschap;
2°. opheffing van het genootschap;
3"^. verandering der statuten.
worden genomen in een opzettelijk daartoe belegde vergade-
ring, waar minstens 2 3 der leden aanwezig is.
Mocht in deze vergadering het vereischte aantal leden niet
aanwezig zijn, dan kan daaromtrent geen besluit worden ge-
nomen, maar wordt binnen een maand een nieuwe vergade-
ring uitgeschreven, waarin met meerderheid van stemmen kan
beslist worden door de aanwezigen.
Wijzigingen in de statuten treden niet in werking, alvorens
daarop de wettelijk vereischte goedkeuring zal zijn verkregen.
Art. 13. Alle overige besluiten worden genomen met meer-
derheid van stemmen der aanwezige leden.
In de algemeene vergadering van het laatste genootschaps-
jaar wordt beslist over de verlenging van duur van het genoot-
schap (met inachtneming der bepalingen van art 11).
Ingeval tot ontbinding van het genootschap wordt besloten,
zal in die zelfde vergadering worden beslist, welke bestem-
ming aan de eigendommen van het genootschap zal worden
gegeven, een en ander met inachtneming van de bepaling van
art. 1702 van het Burgerlijk Wetboek.
(Volgen de onderteekeningen).
Goedgekeurd bij besluit van den Secretaris-Generaal van het
Departement van Justitie d.d. 16 Maart 1944, 1ste Afdeeling B,
B^. 1504.
De Secretaris-Generaal
van het Departement van Justitie^
Namens dezen,
Het Hoofd der 1ste Afdeeling,
Simons.
-ocr page 20-
Geschenken
In 1944 werd door den Heer H. van der Bijl te Amsterdam aan
ons Genootschap een tegel geschonken, voorstellende ,,Het
Veldhoen" te Baambrugge.
In 1946 werd voor een eventueel op te richten museum van
,,Niftarlake" een tweetal platen door den Heer C. van Dorp
te Maarssen cadeau gedaan t.w. ,,Otterspoor" te Maarssen en
,,Vechtgezicht" te Loenen aan de Vecht.
Verder gaf de Voorzitter aan het archief een complete serie
convocaties van vroegere lezingen van ,,Niftarlake", alle in
oud-Hollandschen stijl samengesteld door wijlen den heer J.
G. Th. Grevenstuk, den oud-Secretaris van het Genootschap.
Al deze geschenken werden met dank aan de gevers aan-
A^aard.
-ocr page 21-
Niftarlake-litteratuur.
En nu ... rondom Amsterdam.
Toeristische verkenningen door d'omleg-
gende Landen van de Wydvermaerde en
beroemde Koopstad Amsterdam, enz. be-
schreven door Ton Koot. (Amst. 1944).
Die ,,omleggende Landen" zijn o.a. Waterland en de Water-
landsche meren, de Saanlantsche Arcadia, het bekoorlijke
'sGraveland, de heerlijke Amstelstroom en.... de Zegepra-
lende Vecht. Dit laatste gebied wordt met geestdrift en lust be-
schreven: Natuurlijk is het uw recht de Vecht te willen zien
als een regenbak, waar de stad Utrecht en tienduizend hectaren
polderland haar water op loozen en waar de industrie — helaas
nog zoo vaak de vijandin der natuur — haar afvalwater op
laat vloeien, edoch dan scheiden onze wegen. De schrijver
dweept met de Vecht, als oude handelsverbinding, als strate-
gische waterweg der Romeinen op hun veroveringstochten naar
het Flevomeer, met de middeleeuwsche Vecht en zijn oude
ridderhofsteden, met den gouden-eeuwsche Vecht en zijn lust-
zinnige Buitenplaatsen der vermogende Amsterdammers, en hij
voelt voor de herleving van de hedendaagsche Vecht.
Onder de Zwerftochten rondom Amsterdam, waarvan dit
boek vertelt, begint de reis langs de Vecht bij hare monding
Muiden om te eindigen bij Maarssen, ,,waar hij de Vecht ge-
metamorphoseerd ziet als statige stadsgracht geflankeerd door
deftige patriciërshuizen".
Er staan duidelijke kaarten en mooie foto's van den schrijver
zelf in dit keurig uitgegeven boek.                                 A. E. R.
-ocr page 22-
XXH
Herleefde Schoonheid.
25 Jaar Monumentenzorg in Nederland,
"^ door Prof. Dr. W. Martin. (Amsterdam
1945).
„Op 10 Mei 1943 was het vijf en twintig jaar geleden, dat
bij Kon. Besluit werd ingesteld de Rijkscommissie voor de
Monumentenzorg".
Zoo begint het Voorbericht van dit sober maar niettemin zoo
goed mogelijk verzorgde Gedenkboek vervaardigd door een
der oudste leden van de Rijkscommissie. Het geeft een syste-
matisch overzicht van het vele werk dat door Monumenten-
zorg in de jaren 1918—1943 werd verricht, en dan met meer
dan 80 illustraties. Wij krijgen achtereenvolgens de herstel-
lingen aan Bouw- en vestingwerken, dan beeldhouw- en hout-
snijwerk, ten slotte muur- en gewelfschilderingen. Maar Mo-
numentenzorg heeft nog veel meer gedaan: Dempingen zijn
voorkomen, bruggen zijn behouden, pompen beschermd en ver-
plaatst, woonhuizen gespaard en opgeknapt. Wel een groot
terrein, en bovendien nog zorg gehad voor stoepen en pothui-
zen (keienmozaiek in Elburg bijv.) voor buitenplaatsen en kas-
teelen, en dan was ook haar taak het levend houden van oude
monumenten als kerken. Van de gebouwen in ons gewest wor-
den genoemd Abcoude (kerk 1942), Muiden N. Herv. Kerk en
toren 1928), Muiderberg (Nederl. Herv. Kerk 1935), Ter Aa (to-
ren 1935), Nieuw-Loosdrecht (toren 1937), Vleuten (1935 toren,
kasteel 1943), Naarden (stadhuis 1936), Commeniuskapel 1935).
De lezing van dit boekje zal zeker nog meer liefde kweeken
voor onzen monumentenschat.
A. E. R.
Oud Beeldhouwwerk in de Vechtstreek?
In het Oudheidkundig Jaarboek (afl. April 1946) schrijft de
Heer Th. H. Lunsingh Scheurleer over den Amsterdamschen
beeldhouwer Albert Vinckenbrinck, van wien enkele werken
worden aangewezen, o.a. in het Rijksmuseum en de preekstoel
in de Nieuwe Kerk. De schrijver deelt verder mede: ,,In de Van
-ocr page 23-
XXlIl
Sypesteyn-stichting te Loosdrecht bevinden zich twee als pen-
dants gedachte terracotta groepen, bedelaars voorstellende.
Men zou hier niet zoo spoedig aan dezen meester denken, ware
het niet, dat de groepen het monogram A V (aaneen) gemerkt
zijn, dat men bezwaarlijk met een anderen meester dan Vin-
ckenbrinck's werk in verband zal kunnen brengen." Volgens
schr. zijn de groepen vrij gevolgd naar prenten van Jacques
Callot, waarvoor Vinckenbrinck een bezondere voorliefde moet
gehad hebben, daar hij dezen ook bij andere werken tot voor-
beeld koos. In dezelfde afl. schrijft Mr. A. Staring een artikel
,,Aanteekeningen op de Hollandsche beeldhouwwerken van
J. P. Baurscheit, Vader en Zoon", die vooral in de 18e eeuw
gewerkt hebben op het gebied der tuinversiering. ,,Vecht en
Kennemerland" kregen toen hun rijksten tooi. Al heeft ons
land onder de groote menigte van steenbeeldhouwers van be-
scheiden kunnen, zelf wel eenige bekwame kunstenaars voort-
gebracht, men kon de hulp van het Zuiden niet missen. De
tuinen krijgen bij kunstlievenden de nevenfunctie van toon-
plaatsen, waar men fraaie beelden en vazen bijeenbracht,
zooals de huizen die waren voor de schilderijen. Een sprekend
voorbeeld van die houding van den Verzamelaar tegenover
zijn tuinsculptuur geeft Zijdebalen bij Utrecht; in Hoogvliet's
hofdicht worden bij alle werken de namen der beeldhouwers
vermeld, Vreemd is, dat nog nimmer gelet is op het groot aan-
tal beeldhouwwerken, afkomstig uit het blijkbaar uiterst pro-
ductieve atelier der beide Van Baurscheits, vader en zoon,
beiden genaamd Jan Pieter en respectievelijk levend van 1669
tot 1738 en overleden in 1768. De schrijver vond tuinbeelden
van deze Van Baurscheits (wier naam verhaspeld werd tot
,,Bourchet, Bourchette, enz.) op buitenplaatsen in Utrecht, Gel-
derland, Overijsel maar deze waren van elders afkomstig. Aan
de Vecht heeft hij nimmer werken van de Baurscheits ont-
moet. ,,De gebruikelijke signaturen is een monogram, bestaan-
de uit een V, waartusschen een P, terwijl de B gehecht is aan
het rechterbeen van de V. Men heeft dit Monogram wel eens
verklaard voor dat van den Antwerpschen Meester Pieter Ver-
bruggen.
Wij wijzen onze lezers op deze beeldhouwers, omdat zij mis-
schien in de gouw Niftarlake onder de tuinbeelden werken
van de Baurscheits ontdekken kunnen.                        A. E. R.
-ocr page 24-
T3
Ö
ca
^
o
X
-c
3
q
ö
ca
>
CP
u
ta
T3
d)
tó
a)
'Tj-
ö
ca
>
Dfl
'a
d
<u
'/H
m
0)
^
^
OJ
y]
0)
<D
-^-^
O
(D
j_,
M
OJ
Ö
a
u
ö
u
CL)
'S
>.
co
d
"B.
pa
(U
ü
-ocr page 25-
XXV
Teekeningen uit ons gewest.
In Oud Holland (jg. LX, 1943 blz. 173) vinden wij een opstel
van Mr. Dr. Chr. P. v. Eeghen over Jacobus Kops Goedschalksz.,
een teekenaar, wiens werk in den laatsten tijd eerst een zekere
bekendheid heeft verworven. Kops was in 1736 in Haarlem ge-
boren en overleed te Amsterdam in 1773. Onder zijn teekenin-
gen zijn vele uit de omgeving van Amsterdam en Haarlem en
ook uit ons gewest Niftarlake. Al wordt hij dan ook tot de ama-
teurs gerekend, het neemt niet weg, dat hij, waarschijnlijk min
of meer autodidact, verdienstelijk werk heeft geleverd, dat veel
overeenkomst vertoont met werk van Johan Gall, van wien een
teekening ,,buyten Cingel te Wesep" wordt afgebeeld uit 1763.
Voor de belangstellenden in oude plaatsbeschrijving wordt hier
gewezen op enkele teekeningen uit de serie Twaalf maanden,
in het Rijksprentenkabinet te Amsterdam aanwezig, o.a. Ou-
derkerk aan den Amstel, het dorp Abcoude komende van de
Voetangel, het dorp Loenen aan de Vecht, 't dorp Stigtsenberg
van agteren (Nederhorst den Berg). Verder worden vermeld:
't Slot te Muiden, Tolbrug aan het Diemermeer, enz. 't Zou niet
te verwonderen zijn als er nog meerdere teekeningen van de
Vechtstreek hier of daar opduiken.                              A. E. R.
-ocr page 26-
Het dorp Abcoude, komende van den Voetangel.
(Geplaatst met toestemming van het Rijksprentenkabinet).
-ocr page 27-
Wildemannen, schildhouders van het
wapen van Zuilen.
Het wapen van Zuilen zal den meesten onzer lezers wel be-
kend zijn. Het wordt beschreven als volgt: Een rood schild
met drie zilveren zuilen staande twee en een. Het schild ge-
dekt met eene gouden kroon en ter wederzijde vastgehouden
door een wildeman (Reg. Hooge Raad van Adel. Bevestigd 10
Juni 1818)').
Van zelf dringt zich de vraag op naar de beteekenis der
schildhouders, twee wildemannen, zooals wij elders leeuwen,
griffioen, draken, engelen, eenhoorn, paarden, adelaars, meer-
minnen enz. als tenanten zien optreden. Als schildhouders
waren in den bloeitijd der heraldiek de wildemannen geen
erfelijke en vast blijvende bestanddeelen van het wapen, die
op alle afstammelingen overgingen maar willekeurige sieraden
van persoonlijken aard, die bij het optreden van een nieuw
geslacht meer dan eens werden verwisseld. Tegenwoordig is
1) Jaarboek Niftarlake 1917 109, en 1932, blz. 41.
-ocr page 28-
dat anders: de schildhouders hebben een vast en blijvende
plaats bij het wapen gekregen; zij zijn erfelijk. Zeer dikwijls
zijn de figuren zuiver fantastisch zonder eenig verband met
het wapen zelf*).
De Wildemannen bekleeden een belangrijke plaats in de
heraldiek, èn als schildhouder èn als wapenstuk. En niet alleen
bij ons te lande, ook in het naburige Rijnland komen bij wapens
uit die streek de Wildemannen geregeld als schildhouder voor
in allerlei typen, soms met een engel, dan weer alleen, ge-
kroond enz. ^). In ons land zijn ze ook vaak aangewend in de
kunst. In het kerkportaal te Edam zien wij tusschen de ribben
gekroonde doodshoofden en aan de andere zijde een maagd
met wildemannen. Op het gewelf van de Broerenkerk te Zut-
phen en ook in de muurschildering in de Halve Maan op de
Ossenmarkt te Zwolle zag men een wildeman ^), tusschen res-
ten van rankwerk omslingerd door een grooten spreukband.
De voorstelling doet onwillekeurig denken aan de prent van
den gelijktijdigen graveur I. M. Zwoll" (Zwollensis) die twee
wildemannen voorstelt met strijdbijlen een centaur neervel-
lende,, doch ook kan de bewogen gestalte vergeleken worden
met die van dergelijke reuzen, zooals zij — maar dan peuter-
klein in het randwerk van miniaturen vaak voorkomen". Twee
fraai uitgevoerde paneelen uit de School van Antonis Pollai-
uolo 15e eeuw, bevinden zich in de verzameling Prof. Dr. Otto
Lanz te Amsterdam. Twee wildemannen hebben een dieren-
huid om de schouders. In de ééne hand dragen zij een knots
in de andere een wapenschild. Wij vinden de wildemannen nog
dikwijls op oude haardsteentjes in de 18e eeuw, o.a. in het
Museum Flehite te Amersfoort, zooals zij in de 15e eeuw reeds
voorkwamen aan de Kathedraal van 's Hertogenbosch. (Xav.
Smits, De kathedraal van 's Hertogenbosch, blz. 165, 175, 177).
En niet alleen afzonderlijk ook in groepen of scènes komen
zij dikwijls voor; bijzonder in ,,beeldtapijten", gobelins waren
bij jachtscènes de wildemannen (en wildevrouwen) geliefde
^) Rietstap, Handboek der wapenkunde, blz, 289—291.
2) Wilhelm Ewald, Rheinische Heraldik, Dusseldorf 1934, s. 181, Abb.
261—263. Deutsche Glasmalereien in der Gothik und Renaissance, no. 15
en 52.
8) Hoogewerff, De Noord-Nederlandsche Schilderkunst I 305. Afbeeldin-
gen van W^ildemannen in randwerk in Byvanck-Hoogewerff. Noord-Neder-
landsche Miniaturen, pi. 144, 65. 159, 175, 179.
-ocr page 29-
pesonages. In het museum te Frankfort wordt nog zulk een
gobelinvoorstelling bewaard, dateerend uit 1460, waarop de
behaarde wildemannen en vrouwen in grooten getale optreden.
Tot de oudste stukken waarop ,,wildemannen" worden voor-
gesteld behoort een wandtapijt in het Raadhuis te Regensburg,
dat vermoedelijk in de Elzas vervaardigd is. Het is als het
ware een vertelling van het leven en bedrijf der wildemannen.
De wildeman als jager met jachthond en knots gewapend, dan
rijdend op een ree, doodt een everzwijn enz. Ook de wilde-
vrouw treedt op in dit stuk uit de 15e eeuw. Ook veldarbeid
Twee Wilde Mannen.
(Met toestemming overgenomen uit cat. 1934 ,,Italiaansche Kunst in
Nederlandsch bezit". Stedelijk Museum, Amsterdam).
-ocr page 30-
der wildemannen wordt wel eens afgebeeld doch zeer zelden
o.a. op een muurtapijt te Weenen bewaard en afkomstig van
den Bovenrijn dateerend uit het midden der 15e eeuw. Wij
zien de wildeman en wildevrouw zaaien, eggen en maaien.
Een ander stuk paet jachtscène stamt uit den Elzas, bevindt
zich in particulier bezit in Zuid-Duitschland. '')
Wij weten, dat Quinten Matsys ,,den constigen bornput" op
de Groote Mark te Antwerpen heeft ,,verciert boven op met
een Brabon ende in 't ronde met wildemannen ende wilde
wijven, al van yser".")
In hoofdzaak echter vinden wij de wildemannen in de heral-
diek. In de Nederl. Herv. Kerk te Maarssen staat een wilde-
man boven een heerenbank in de wapens van Lokhorst (ge-
deeld) I Bergen II een wildeman (Wiltheyn) ')• Evenals op het
orgel der St. Vituskerk te Naarden komt op het koorhek van
de St. Bavokerk te Haarlem één wildeman als schilddrager
voor, een naakte man, die in de rechterhand een knots, in de
linkerhand een schild houdt •*). Zij komen of kwamen ook voor
aan het wapen van 's Hertogenbosch en aan het wapen op een
muurschildering te Deventer, evenals in de ,,Bossche keuren".
Als schildhouders zijn de wildemannen naakt, behaard of be-
most, met bladkrans om hoofd en lenden met knots gewapend,
zooals ze nu nog staan boven den ingang van het gemeentehuis
van Oud-Zuilen, zooals ze ook voorkomen bij het wapen van
Anloo, Oosterhesselen, Sleen, Vries, Zuidwolde, Herwenen enz..
Bij geslachtswapens komen de wildemannen reeds voor bij
het schild van Michel de Leeu^), een Brusselsch patriciër in
1357. Hoe dikwijls sindsdien de Wildeman in de heraldiek op-
treedt ziet men uit de lange lijst in de ,,Dictionnaire de figures
heraldiques" onder ,,Sauvage", ook bij de geslachtsnamen de
") Weibliche Handwerkerskunst im Mittelalter, Berlin 1914. Taf. 14, 15, 16.
Men spreekt ook van ,,Wildleutteppichen", scènes op gobelins en stoffen
der 16e eeuw. Zeitschr. f. D. Verein für Kunstwissenschaft 1943, s. 20.
Vocrbeelden vindt men aangehaald bij Bergner, Handbuch der Bürgerlichen
Kunstaltertümer Leipzig 1906, S. 595.
") V. de Meyere, Vlaamsche Volkskunst, blz. 72.
') Zie Mr. P. C. Bloys van Treslong Prins, Gen. en lier. Merkwaardig-
heden in de kerken der provincie Utrecht, blz. 116.
*) Bierens de Haan, Het Houtsnijwerk in de Nederlanden, blz 127,
pi. 60, 61.
°) Rietstap, a.w. blz. 50. Meertens, D^e beteekenis van de Nederlandsche
Familienamen, blz. 50.
-ocr page 31-
Wild, Waltmann, Swildens, Wildeman, Wiltheyn enz. Hier is
de wildeman dus een ,,sprekende" figuur geworden, evenals
wij dit bij den Bosch, en ook bij het wapen van Willeskop mo-
gen veronderstellen. Volgens oudere beschrijving wordt in
het wapen van Willeskop gesproken van een ,,moriaan", in
1907 werd bij Kon. Besluit het wapen omschreven gevieren-
deeld 1. van zilver met Wildeman van Sabel, het gelaat aan-
ziende, met de rechterhand een strijdkolf van azuur over den
schouder houdende, enz. Vriendelijke mededeeling van Bur-
gemeester J. B. Kemme te Montfoort (Vgl. V. d. Aa, Aardr.
Wdb.). Wald, Bosch en namen als de Wilde gaven gereedelijk
aanleiding om aan deze figuur uit de bosschen en wildernis
te denken.
Daarbij kwam dat ook Litteratuur en toneel de wildemannen
lieten optreden. Er bestaat reeds een gedicht uit de 14e eeuw
,,Van den Wilden Man". De rekening van den Graaf van Bloys
uit de jaren 1364—1365 spreekt van ,,de ghesellen die daer
speelden metten Wilden manne"^). In de ,,Leeuwendalers"
van Vondel speelt de wildeman ook een rol en zegt:
Hier is de Wildeman, de landplaag, het bederf
Der wrevelmoedigen, die d' Akkergoón onteeren.
Hij liet zich van geen Reus noch Hercules braveeren,
Noch menseneters, die afgrijselijk wild van aard,
Gebogen voor zijn boog en knots, zich lieten binden.').
Naar het volksgeloof leefde de Wildeman in onherberg-
zame bosschen en wouden, en daarom heeft ook de Volks-
kunde zich bemoeid met deze mytische figuur.
Opvallend is het, dat juist vele herbergen de wildeman als
naam voor hun uithangbord hebben gekozen. In zeer vele
steden treffen wij dan ook als herberg of uitspanning ,,de Wil-
deman", o.a. TieP), Zwolle, Utrecht, terwijl in Amsterdam nog
een distilleerderij van dien naam bestaat.
Op zijn reis naar de Nederlanden in 1520 houdt Albrecht
Durer verblijf te Bamberg in de herberg Zum wilden Mann*).
*) G. Kalf, Geschiedenis der Nederl. Letterkunde, II. 6.
2)     Vondel, Volledige Dichtwerken door Albert Verwey, blz. 338.
3)    Arch. Aartsb. Utrecht dl. 29. blz. 334.
*) P. Swillens, Albrecht Durer's Dagboek van zijn reis door de Neder-
landen, blz. 56.
-ocr page 32-
In Vlaanderen waren er nog langen tijd volksprenten in om-
loop met de ,,Historie van Ourson de Wildeman", een vertel-
ling, waarin zijn bandietenstreken aan de jeugd worden voor-
gehouden met het vermaan ,,Wees niet aan hem gelijk door
ongeregeld leven" '). Het is het veel bewogen leven van een
kind door een beer opgevoed in het woud. Door zijn buiten-
gewone kracht en wreedheid is hij de schrik van herders en
boeren.
Geen wonder, dat bij het herhaaldelijk optreden van de
Wildeman in litteratuur, heraldiek, kunst en folklore de vraag
Gevecht met Wildemannen, op een kist eind 15e eeuw.
naar de beteekenis dezer figuur zich opdrong: De Heer J.
Kruzeman, Arts te Haren (Gr.) heeft deze vraag gesteld in
„Eigen Volk", Heraldisch Bijvoegsel, 1936, blz. 8.
,,Op verschillende wapens komt een zgn. wildeman met
knots over de schouders voor. Hoe komt men daaraan, en
welke beteekenis wordt daaraan toegedacht?" Het antwoord
daarop luidde: ,,M.i. kan de Wildeman in het wapen op de
door den geest en wil tot heerschen van den mensch uitge-
bannen en onderworpen natuur. De wildeman is dus een uit-
gewerkte voorstelling van de vegetatiegeest. Daarnaast kan de
wildeman verzinnebeelden de werkkracht en kracht in het al-
gemeen, die de lauwerkrans der overwinning weet te behalen
*) Afb. in Vlaamsche Volkskunst, a.d. pi. 146 en bij Van Heurck en
Boekenoogen, Imagerie populaire, p. 141.
-ocr page 33-
o.a. in het wapen van Willeskop'). Bij de beschrijving van
,,De Kathedraal van 'sHertogenbosch" in 1907 had Dr. X.
Smits zich ook deze vraag gesteld en getracht op te lossen.
Op een der frontalen zijn een paar wildemannen gebeeld-
houwd. ,,Wie waren in de romantische middeleeuwen meer
geducht dan de stoute wildemannen? Die schrikkelijke krij-
gers uit woeste streken, die boschbewoners geheel met ha-
ren begroeid, met zware knotsen gewapend. Knotsen en schil-
den met griezelige koppen dragen ook de wildemannen, in het
koor der Lieve Vrouw te Zavel in Brussel aangebracht. Wil-
demannen, Denen of reuzen waren de groote Roeland en de
vier Heemskinderen, de in de Nederlanden de meest geliefde
typen van kracht en moed verbeelden. Dappere edelen omhin-
gen zich vaak met een schapenvacht en zóó, als wildemannen
vermomd waren zij tuk op wonderdaden. Zulk een ridder als
wildeman staat als standbeeld op de afdekking der schraag-
pijlers, als wachter van het heiligdom beduidt hij iemand van
sterke en vermetele natuur ^). Ook in Oostenrijk worden de
wildemannen in de kunst dikwijls voorgesteld en heeten daar
, als Waldmenschen maskierten Ritter"^).
Over de beteekenis der wildemannen is den laatsten tijd
veel geschreven op het terrc-in der Volkskunde, die ze in volks-
vertelling en sprookjes terugvond. Sommige schrijvers vermoe-
den, dat het oorspronkelijk menschen waren die verdwaald
geraakten in de woeste wildernis, aan de grootste angst ten
prooi, totdat zij tot waanzinnigheid vervielen. Ook zijn er, die
er de belichaming van onbeteugelde hartstochten en booze
lusten in zien. Algemeen weet men, dat de wildemannen pro-
ducten zijn van het volksgeloof, uitgedoscht met de karakte-
ristieke attributen der wildernis, n.1. bekleed met mos of boom-
schors, en gewapend met de knots. Zij houden verband met
een voortsluimerende, hoewel onbewuste vereering van den
geest der vruchtbaarheid, die naar men eertijds geloofde in
die voorwerpen zijn verblijf hield. Verlaat echter de boomziel
haar gewone verblijfplaats, dan schenkt zij het aanzien aan
1) Eigen Volk. 1936, blz. 2. Eigen Volk, 1932, blz. 136.
^) Xav. Smits, De Kathedraal van 's Hertogenbosch, (1907) blz. 165, 175.
Mosmans, De St. Janskerk te 's Hertogenbosch (1931) blz. 293, 298.
3) Kirchenkunst, (Wien 1934) VI. jg. S. 61.
-ocr page 34-
8
Wildemannen, enz."''). In verband met de vruchtbaarheid van
het komende jaar wordt ook door Sartori gesproken over de
wildemannen en wildevrouwen, die optreden in het ,,Wilde-
mannspiel" als ,,Darstellung des Frühlingseinzuges" ').
Uit dit beknopt overzicht blijkt duidelijk genoeg, hoe de
wildemansfiguur wel een nog meer volledig onderzoek ver-
dient op de verschillende terreinen, waar zij wordt gevonden.
Dat de volkskunde niet alleen, maar ook de heraldiek en
kunstgeschiedenis met de uitkomsten van dit onderzoek zul-
len gebaat zijn, staat wel buiten twijfel voor hen, die als on-
dergeteekende een slechts oppervlakkige studie aan deze veel-
vuldig voorkomende verschijning heeft gewijd.
^) Deutsches Leben der Vergangenheit im Bildem I. S. 63 Dr. J. Schrij-
nen, Nederlandsche Volkskunde I. blz. 64. Maeterlinck, Le genre satirique,
fantastique et licencieux dans la sculpture flamande et wallone, Paris. 1910.
2) Paul Sartori, Sitte und Brauch (1914), 3. Band S. 104—121. A. Spamer,
Die Wilden Leute in Sage und Bild (Monatschrift Volkstum und Volks-
kunde 9. Band. 1911). J. Durmayer, Reste Altgermanischen Heidentums in
unseren Tagen: Neurenberg 1883, S. 48—49.
A. Ti RIENTJES.
-ocr page 35-
Abcouder Paardenmarkt.
Een der oudste instellingen te Abcoude die zich tot heden
gehandhaafd heeft is de jaarlijksche Paardenmarkt, die te-
gewoordig op den laatsten Donderdag in Augustus gehouden
wordt, doch in vroegeren tijd twee dagen duurde.
Deze markt moet zeer bekend zijn geweest, want in 1725
schrijft Frangois Halma ^): ,,Abcoude is vermaart door de
,,van Oudts af beroemde Paardenmarkt die er jaarlijks in de
,,maand Augs. gehouden wordt en van velen bezogt wordt."
Bij een placaat gegeven op 4 Febr. 1541 ^) werd deze markt
Keizerlijk geprivelegieerd en lezen wij daarin: ,,dat het verbo-
,,den is paarden te verkoopen anders dan in de stad Utrecht
,,ofte in den dorpe van Abcoude ende dat op de gewoonlijcke
,,marcktdagen, en aangezien het voorkomt dat er op andere
,,dorpen secretlyk en buijten den gewoontlicken tyden en
,,Paardenmarckten bij ons geoctroyeert, paarden gekocht en
,,uitgevoerd worden, wil de Keizer hierin voorzien en beveelt
,,dat nergens paarden verkocht mogen worden dan binnen onse
,,stad Utrecht ofte van onsen Dorpe van Abcoude."
Dit privilege is later overgegaan op de ambachtsheerlijkheid
Abcoude, want bij de verkoop dezer ambachtsheerlijkheid in
het jaar 1749 werd onder de verschillende gerechtigheden die
verkocht werden ook genoemd het recht van het houden van
een vrije paardenmarkt en van tolheffing daarbij ^).
De paarden mochten toen afgedraafd worden op het markt-
veld. Op de voorste kamp daarvan rustte een servituut dat al-
aus luidde *):
,,Dit perceel zal moeten gedoogen en lijden dat als het Paar-
,,denmarkt te Abcoude is en zoolang dezelve duurt, jaarlijks en
„alle jaren men over de voorste Kamp van het voorschreven
^)    Tooneel der Vereenigde Nederlanden.
2)    Utrechtsch placaatboek Deel I blz. 635.
^)    Zie Jaarboekje Niftarlake 1934.
*)    Verkoopcondities uit de akte van verkoop van 1835.
-ocr page 36-
10
,,land, gelegen voor aan den Heerenweg') met paarden en wa-
,,gens als anderszins daarop mag rijden, jagen en draven."
Oudere inwoners van Abcoude zullen zich het buitengewoon
sierlijke gesmeed ijzeren hek herinneren dat toegang gaf tot dit
marktveld en waarop in vergulde letters te lezen stond; „Mark-
velt van Abkou." Het werd helaas door de eigenaresse van het
marktveld Mevr. de Wed. G. van Arkel verkocht, en staat
thans voor eene buitenplaats te Santpoort, terwijl de letters
Voormalig Hek van het Markvelt te Abcoude.
,,Markvelt van Abkou" vervangen zijn door ,,Kennemergaarde".
Het bovengenoemde servituut is in het jaar 1897 afgekocht
van de gemeente Abcoude-Baambrugge door Dr. H. P. Kap-
teijn. Hoe, in welk jaar, en door wien dit servituut er op ge-
vestigd is mij niet gelukt op te sporen'). In elk geval niet
door een der Ambachtsheeren, hetgeen blijkt uit een request
in 1803 van de Ambachtsvrouwe Maria van Berck wed. Bosset,
^) De tegenwoordige Hoogstraat.
^) Het vermoeden dat de markt ingesteld is en het hek op het markt-
veld geplaatst is door een der Heeren van Abcoude, lijkt mij niet te ge-
waagd.
-ocr page 37-
11
waarin zij schrijft te moeten gedoogen: „het draven en rijden
van paarden over de voorste kamp en het maken van de straat
in den dorpe van Abcoude vóór die kamp"^).
Doch reeds lang vóór 1541 moet deze Paardenmarkt met het
daarbij behoorende Markveld bestaan hebben, minstens reeds
in het laatst van 1400 want in eene acte van Fundatie der
Vicarie van het altaar van den Apostel Jacobus binnen de kerk
van Abcoude op 1 April 1502, des avonds te 11 uur ten huize
en op de slaapkamer van den notaris Henricus filius Mathie
te Amsterdam door Jacob Jansz, alias Leeuw ende Petronella
Boudewijns dochter sijn geëchte wijve, buijren ende buijrluij-
den van Abcouw, bevinden zich onder de verschillende stuk-
ken land uit wier opbrengst de kosten voor de bediening van
het St. Jacobs altaar moeten betaald worden onder meer: ,,en-
,,de noch vijf mergen en een twaalfde deel gelegen te Abcoude
„in dat Merckvelt" ^).
Deze acte werd gepasseerd in bijzijn van den Prior van het
Regulier Klooster buiten Amsterdam, die het recht verkreeg
om den Vicaris te benoemen. Na de reformatie moeten deze
landen althans het Marktveld verkocht zijn geworden, M'^ant
ia 1727 behoorde het aan Mej. Niesje van de Velden, wonende
op de Hofstede Holendregt. Later is het Marktveld eigendom
geworden van den Ambagtsheer, want bij de 2e verkoop der
ambachtsheerlijkheid in 1749 wordt het daarbij genoemd.
Tot in 1847 is het Marktveld in handen van de Ambachts-
heeren gebleven, doch is toen verkocht aan den Heer Theodo-
rus Constantijn van den Bergh te Amsterdam').
Het bij den verkoop in 1749 vermelde recht van tolheffing
tijdens de paardenmarkt was een bron van inkomsten maar ook
een bron van moeilijkheden voor den ambachtsheer. Want in
1776 zend Suzanna Le Leu de Wilhem Douarière van den Heer
Javob van Berck vrouwe van Abcoude en Baambrugge (Abcou-
de Statengerecht) aan den Hove Provinciaal van Utrecht een
request: „dat sedert onheugelijke tijden het regt geweest was
„om tijdens de paardenmarkt in Augs. 4 slagboomen te plaat-
^) Archief van de Heerlijkheid Abcoude. Rijksarchief depot te Utrecht.
=) Oud archief te Amsterdam lade Al No. 4. Zie ook Jaarboekje Nifcar-
lake 1921.
8) Uit een brief d.d. 12 Aug. 1897 van den toenmaligen Ambachtsheer
Timmerhans van Abcoude, aan schrijver dezes.
-ocr page 38-
12
,,sen met het recht van tol en wel op het territoor van Abcoude
,,St. Pieters gerecht (Abcoude Proostdij) die drie dagen voor de
,,marktdagen worden gesloten, te weten op de Kleidijk (tegen-
„woordig Koppeldijk) een geringe distantie van de Hulksbrug,
,,,één op de Kleidijk nabij de Hofstede Westrust, één op de sand
„of rijweg digt aan de Hofstede Holendregt ^) en één aan 't
„eind der Roomsche kerkbuurt alwaar thans staande de her-
„berge, Genaamt ,,de Pauw in 't groen", welke slagboomen ter
„occasie van de laatste Paardenmarkt welke gehouden is 29 en
,,30 Augs. zijn geplaatst geweest in het aanzien van een iegelijk
„dus ook van den ambachtsheeren van Abcoude St. Pieter ge-
„recht zijnde de Heeren Decaan en Capitulairen van de Kerke
„St. Pieter te Utrecht, zonder ooit bij menschenheugenis daarin
,,belet te zijn,
,,dat het de Schout van St. Pieters gerecht David Sas en de
„gerechtsbode Laurens van Weeningen gelust heeft in hunne
„qualiteit, de 4 genoemde slagboomen te doen amoveeren rede-
„nen waarom zij verzoekt in haar recht hersteld te worden".
De Decaan en Capitulairen der Kerke St. Pieters te Utrecht
hebben als ambachts Heeren van Abcoude St. Pieters gerecht
deze questie minlijk geschikt en zijn tot een accoord gekomen
en staan toe dat deze ambachtsvrouwe of haar rechtverkrij-
genden tolboomen plaatsen met tolheffing op gebied van Ab-
coude St. Pieters gerecht.
2°. Dat zij alle onkosten zullen terugbetalen;
3°. de ambagtsvrouwe van Abcoude Baambrugge zal toe-
staan dat de gemelde Heeren Decaan en Canunniken der Kerke
St. Pieters te Utrecht als ambagts Heeren van Abcoude St.
Pieters gerecht benevens de cameraar of rentmeester en de se-
cretaris van voorschreven Capittel de voorschreven tol met
rijtuigen of te paard passeerend vrij van tolgeld zullen zijn.
gedaan 't Utregt 20 Oct. 1777.
Doch in 1795 rezen er weer nieuwe moeilijkheden, want in
Aug. 1795 schrijven gedeputeerden der representanten 's lands
van Utrecht aan den Heer Henrij Bosset Ambachts Heer van
Abcoude Baambrugge om de bewijzen van eigendom van een
vrijen paardenmarkt en tol zoo spoedig mogelijk ter vergadering
van representanten over te leggen, terwijl in Aug. 1796 de
^) De buitenplaats Holendregt lag aan de noordelijke oever van de rivier
de Holendrecht nabij het Abcoudermeer. Jaarboekje 1931.
-ocr page 39-
13
municipaliteit van Abcoude aan den waarnemer der belangen
van Henrij Bosset een dagvaarding zendt dat hij niet moet ver-
pachten de tol of slagboomen en zoo deze reeds geschied mocht
zijn deze in te trekken, aangezien ingevolge resolutie de re-
presentanten 's lands van Utrecht geauthoriseerd en gequalifi-
ceerd zijn tot het verpachten van de tol voor de aanstaande te
houden paardenmarkt.
Dit comité tot de zaken van het platteland schrijft daarna aan
de municipaliteit van Abcoude dat het toestaat dat de tolboo-
men door haar verpacht worden mits deponeerend de pennin-
gen daarvan in de Dorpskas totdat de zaak der Heerlijkheden
zal zijn beslist.
Dientengevolge wordt de verpachting gehouden door de mu-
nicipaliteit van Abcoude, der slagboomen van de op 31 Aug. en
1 Sept. 1797 te houden paardenmarkt. Omtrent de opbrengst
dezer verpachtingen worden wij ook ingelicht'), voor de markt
op 30 en 31 Aug. 1798 was deze ƒ 74, voor die op 29 en 30
Aug. 1799 ƒ 60 en voor die op 28 en 29 Aug. 1800 ƒ 65. De
pachter was Mathijs Vermolen, voor Abcoudenaren een zeer
bekende naam.
Aangezien de staatsregeling van 1798 in Nederland een einde
maakte aan het bestaan der heerlijkheden en daaraan verbon-
den heerlijke rechten, kon dus de ambachtsheer van Abcoude
zijne rechten niet meer uitoefenen. Vandaar dat in 1803 de
toenmalige ambachtsvrouw Maria Constantia van Berck dou-
arière van wijlen colonel Henrij Bosset aan het departementaal
bestuur 's lands van Utrecht requestreert om herstel van haar
recht van paardentol en andere heerlijke rechten. Hierop werd
gunstig beschikt bij eene dispositie van 22 Sept. 1803 waarin
haar het recht van tolheffing toegestaan werd met terugbeta-
ling van de opbrengst van 1796 tot en met 1799.
Hiermede was het voor de ambachtsvrouw nog niet afge-
loopen, want in 1836 rezen er weer nieuwe moeilijkheden en
gaf de directeur der diligence van Van Gent en Loos, de Heer
van Steenis te Utrecht de opdracht aan de conducteurs om
geen tol te betalen bij gelegenheid van de Paardenmarkt, ter-
wijl een hunner zekere Yssenbracht de boom met geweld heeft
geopend.
*) Archief van de Heerlijkheid Abcoude. Rijksarchief depot te Utrecht
portefeuille No. 19.
-ocr page 40-
14
In het jaar 1848 maakte de grondwet ook aan de uitoefening
van het heerlijk recht van tolheffing een einde, zoodat van
toen af de Abcouder paardenmarkt eene werkelijk vrije markt
was.
Tengevolge van de oorlogsjaren is de markt niet gehouden.
Na de capitulatie is zij weer in eere hersteld. Laat ons hopen
dat de pogingen om deze markt, die op een ruim 500-jarig be-
staan kan terugzien, tot zijn ouden roem terug te brengen, met
succes mogen bekroond worden.
Heemstede.                                                W. H. KOOMANS.
-ocr page 41-
Het 700-jarig bestaan
der Gemeente Tienhoven.
De herdenking van het 700-j^rig bestaan der Gemeente
Tienhoven kan niet anders dan sympathiek zijn aan ieder, die
gevoel heeft voor de historie van eigen gebied en woonplaats.
Reeds circa veertig jaren geleden gaf G. A. B. Fijnvandraat,
zoon van den Hervormden Predikant aldaar, student in de
Medicijnen, in druk uit: ,,Eén en ander uit Tienhoven's verle-
den". Maar van een historischen inslag in de structuur der
Gemeente werd over de geheele linie blijk gegeven in 1938,
toen de Laan van Niftarlake een officiëele plaats kreeg in de
nomenclatuur der gemeentelijke verkeerswegen. En waar het
historisch gevoel in deze mate aanwezig is, daar vindt een
viering van het 700-jarig bestaan een vruchtbaren bodem.
Als blijvende vrucht van deze herdenking is een boekje
verschenen: ,,Zeven eeuwen Tienhovense Geschiedenis in
vogelvlucht", dat als litteratuur betreffende Niftarlake in ons
Jaarboekje dient vermeld te worden. Het bestaat uit twee ge-
deelten: ,,Herfst in Tienhoven", geschreven door G. C. van
'l Einde-van Coeverden en ,,Tienhoven in de loop van zeven-
honderd jaren" van de hand van W. J. van 't Einde, Tienho-
ven (Utr.) Augustus 1946. Het voorwoord werd verzorgd door
Burgemeester A. A. van den Hoorn, onder wiens auspiciën de
historische gedachtenisviering tot volledige ontwikkeling
kwam en die bij het eeuwfeest der Gemeente zijn zilveren
ambtsjubileum kon inschakelen.
Het spreekt vanzelf, dat thans het ontstaan van Tienhoven
belicht dient te worden met gegevens uit genoemd boekje.
Zijn gebied zou dan een deel geweest zijn van het oudere
Maarsseveen, dat reeds in 1174 wordt vermeld. Herman van
Maarssen, Heer van Maarsseveen, verkocht den 6den Decem-
ber 1243 een deel van zijn gebied aan de Utrechtsche Pieters-
kerk. Dit deel was Decem Mansi groot en werd diensvolgens
Tienhoven genoemd, een gebied, groot genoeg voor tien
hoven of hoeven.                                         J. W. VERBURGT.
-ocr page 42-
Over een oud handschrift uit het
klooster te Weesp.
Prof. A. van Duinkerken schrijft in de ,,Tijd" 18 Mei 1946:
Eenige tijd geleden promoveerde te Leiden mejuffrouw Johan-
na Marie Willeumier-Schalij tot doctor in de letteren op een
proefschrift getiteld „Dat Boec der Minnen", hetwelk de vol-
ledige tekstuitgave bevat van een der oudste mystieke proza-
werken in de volkstaal der Noordelijke Nederlanden. Hoff-
mann von Fallersleben meende relfs, dat het werk nog uit de
twaalfde eenw zou dateeren, doch dit is wel uitgesloten. Ook
de schatting van dr. W. de Vreese, die het omstreeks 1280
stelde, gaat te diep in het verleden terug, meent de uitgeef-
ster, die het circa 1350 plaatst. Dan nog blijft het in de Noor-
delijke Nederlanden een unicum, waaraan vele gegevens te
ontleenen zijn omtrent taalgebruik, woordbeteekenis, beeld-
spraak en spelling in het vroege Noord-Nederlandsche proza.
,,Dat Boec der Minnen", bewaard in een handschrift te 's-Gra-
venhage in de Koninklijke Bibliotheek, is een Nederlandsche
bewerking van ,,Die Rede von den 15 Graden", omstreeks 1253
of iets vroeger in het gebied van Keulen ontstaan en uit het
Rijnland door copieën van klooster tot klooster naar Vlaan-
deren gekomen, om eindelijk in de Nederlanden een vrij groo-
te populariteit te verwerven. De oorspronkelijke tekst is heel
sterk beïnvloed door de geschriften van den heiligen Bernar-
dus, in het bijzonder door diens preeken over het Hooglied en
door zijn Verhandeling over de liefde tot God. Groeten invloed
heeft het boek niet gehad, doch het is een zeer merkwaardig
boek en een belangwekkend document voor de kennis van
onze taal. Dat het op behoorlijke wijze gedrukt aan den heden-
daagschen lezer werd voorgelegd, kan dezen slechts tot dank-
baarheid stemmen. Het handschrift van ,,Dat Boec der Min-
nen", dat zich in de Koninklijke Bibliotheek bevindt, is af-
komstig uit het klooster van Sint Jan den Evangelist te Weesp.
Omtrent den ouderdom van dit klooster verkeert men in het
-ocr page 43-
17
onzekere. Het werd bewoond door Zusters des Gemeenen Le-
vens, die omstreeks 1400 den derden regel van Sint Franciscus
aannamen. In verband met de publicatie lezen wij elders^):
Vóór de Reformatie bestonden er te Weesp twee nonnen-
kloosters; te weten: het Oude Convent en het Jonge Convent,
welke beiden, volgens Johan Lindebom, onder het Utrechtsche
kapittel behoorden. In het eerste Oude Convent, zoo als De la
Torre vermeldt, en door oude brieven en stukken ook beves-
tigd wordt, woonden eenige Nonnen, welke den derden regel
van St. Franciscus naleefden, en het was aan de bescherming
van St. Jan den Evangelist opgedragen. Van de stichting van
dit klooster is geen bescheid op te sporen^). Dit is echter
stellig, dat het in de helft der vijftiende eeuw reeds een aan-
zienlijk gesticht moet geweest zijn, hetgeen blijkt uit eenen
bezegelden brief van Andreas Jansz, Priester, en Adelgonde
Claesdochter, Pater en iVIater van het oude Convent, van den
jare 1458, waarbij het klooster de verpligting heeft aangeno-
men ,,die muyren met de booghen ende ronddeelen tusschen
Bar- ,,Tout Tonis en R'eijer Hermansz huis en erve" (zijnde de
stadsmuur aan de oude gracht, waar het klooster stond) ,,,te
,,maecken ende te houden in goede Raecke ende Regiment, nae
,,uytwysinghe des brieffs die wij van die stede voors, daaraf
,,hebben, sonder eeniche arch of list hierinne te trekken, son-
,,der die steede eenighe Costof te schaede daer af te hebben."
Tijdens het verblijf van Ds. Frederik Hendrik Gijsbertus
van Iterson, die, in 1857, als Predikant bij de Herv. gem. te
Weesp was beroepen, is door dezen in het kerkmeesterskantoor
van gemelde kerk eene hoogst belangrijke vondst van oude
boeken en handschriften gedaan, die nog van vóór den tijd
der Kerkhervorming dagteekenen en grootendeels herkomstig
zijn uit het Oude Convent der Zusteren in S. Johansklooster
te Weesp. Deze boeken- en handschriftenschat, bij niemand
bekend, stond in eene open kast, vrij bestoven en als geaban-
donneerd, en er werd door niemand eenige waarde aan ge-
hecht. De Heer van Iterson heeft, met onberekenbaar veel
^) Zie: Van der Aa, Aardrijksk. Woordenboek, XII. 216. Archief van
Kist en Royaards D. XI.
2) Zie: „De kloosters der oude en nieuwe zusters te Weesp", in Jaarb.
Niftarlake 1928, 1—9, waar men meent dat het klooster in de 14e eeuw is
gesticht.
-ocr page 44-
18
moeite en inspanning, deze geheele verzameling, bestaande uit
57 incunabelen of allereerste drukken en 51 handschriften,
onderzocht en doorlezen niet alleen, maar daarvan gemaakt
twee catalogi of liever beredeneerde verslagen, waarin met
veel zorg al het belangrijke en wetenswaardige in ieder stuk
vervat is opgeteekend. ,,Wat de handschriften aangaat" schrijft
van Iterson zelf (2), ,,meen ik te mogen zeggen, dat ik daarin
niets van 't geen er in voorkomt, en schuilt, en dikwijls weg-
kruipt, heb voorbijgezien en onvermeld gelaten."
Onder de incunabelen zijn er van hoog typografisch belang;
daaronder wordt onder no. 45 van den eenen catalogus vermeld
een werk van Petrus Hispanus, Textus Summularum, den 26
Mei 1474 te Aalst gedrukt, door Joh. de Westfalia. Om welk
boek te zien de Baron de S. Genois, Hoogleeraar en Bibliothe-
caris te Gent, den Heer van Iterson, die inmiddels naar Arn-
hem beroepen was, aldaar kwam bezoeken, vragende of het
waarheid was, dat hij dat boek had gevonden? — Het is een
allerzeldzaamste druk, die aan allen bibliographen onbekend
schijnt te zijn geweest, met uitzondering van twee mannen
Lambinet en Maittaire, welke laatste het in zijne Ann. typogr.,
onder den titel van: ,,Liber predicabilium" aanhaalt, hetgeen
door de la Serna (die door zijne vooringenomenheid met Theo-
dorus Mertens, welke bij de Belgen algemeen als eerste druk-
ker bekend staat, zich te verre laat vervoeren) euvel wordt
opgenomen, daar hij op eene vinnige wijze beweert, dat dit boek
nimmer bestaan heeft. Nadat deze verzameling van boeken
en handschriften, door den Heer van Iterson onderzocht en
daardoor het belangrijke daarvan was aan het licht gekomen,
hebben heeren Kerkmeesteren gaarne er voor willen zorgen,
dat deze letterkundige schat van nu aan der wetenschap tot
belangrijk nut en voordeel zal kunnen verstrekken. Bij besluit
van gemelde Heeren is, in 1846, deze geheele verzameling aan
de koninklijke bibliotheek ten geschenke gegeven, onder bij-
voeging van de twee catalogi, door den Heer van Iterson ver-
vaardigd".                                                                          A. E. R.
-ocr page 45-
Inval der Pruisen in Abcoude.
Het navolgende verhaal is ontleend aan eene lezing in het
najaar 1869 door den toenmaligen hoofdonderwijzer H. Breu-
ninghoff te Abcoude in eene vergadering van het ,,Nut" ge-
houden. De inhoud er van berust op de mondelinge overleve-
ring aan genoemden onderwijzer, van G. van Mijdrecht') de
grootvader van wijlen den bekenden candidaat-notaris te Ab-
coude den Heer G. van Alewijk.
In Sept. 1787 zond de koning der Pruissen Frederik Willem
een leger naar Nederland naar aanleiding van eene beleediging
zijner zuster Wilhelmina van Pruissen, die de gemalin was van
den erfstadhouder Prins Willem V.
Op 15 Sept. 1787 kreeg men te Utrecht de tijding dat de Pruis-
sen de Lek over waren. In allerijl werden toen batterijen op-
geworpen aan het Weespertolhek, bij de Duivendrechtsche
brug, bij Ouderkerk, Amstelveen en te Halfweg. Ook werden
drijvende batterijen op schuiten in gereedheid gebracht, en de
landerijen onder water gezet.
Het voornaamste logement was het huis waarin thans de hee-
ren Anderson en Bocxe hun bedrijven uitoefenen.
De stalling met overtuin van dit logement stond in den tuin
van wijlen mijn vader, thans tuin van de ,,Hugo de Vries-
stichting."
Nabij de R.K. kerk was de herberg ,,de Pauw" ^), iets verder
lag de buitenplaats met boerenhofstede ,,Rome" toen toebe-
hoorende aan de juffrouwen Hofman.
Op 20 Sept. 1787 ontmoette de nachtwacht eenige Huzaren
die hem bevalen hen naar den schout te brengen, ofschoon de
nachtwacht in dat deel van Abcoude liep dat tot de gemeente
Abcoude-Baambrugge behoorde, liet hij de schout daarvan,
Hancok, slapen en spoedde zich naar schout van Gulpen, wo-
nende in de ,,Byenkorf" thans bewoond door den Heer van
den Akker, dus gemeentelijk in Abcoude-Proostdij.
Door de Huzaren werd toen aan schout van Gulpen gevraagd
of er te Abcoude gewapende burgers waren en of de weg naar
Ouderkerk vrij was, waarop deze verklaarde dat in de nabij-
heid geen versterkingen waren aangelegd of militairen gele-
gerd waren. Dit moest hij onder eede bevestigen.
^) G. van Mijdrecht geb. te Abcoude 7 Juli 1775 ï te Abcoude 9 Febr. 1872.
2) Zie „Abcouder Paardenmarkt" in dit jaarboekje.
-ocr page 46-
20
Ongelukkigerwijze was diezelfde nacht eene patrouille Hu-
zaren uit Ouderkerk vertrokken om den omtrek te verkennen
en te onderzoeken hoever de Pruisen waren. Toen deze pa-
trouille de Heinkuitenbrug genaderd was, stiet zij op de Duit-
sche patrouille die zich naar Ouderkerk wilde begeven; het
kwam tot vechten bij welke gelegenheid één Pruis sneuvelde
en de anderen overhaast terugtrokken.
De patrouille uit Ouderkerk bezette toen Abcoude en ge-
bruikte de toren als hoofdwacht. Men was toen tamelijk gerust
in Abcoude. Doch die rust duurde niet lang, want een schel
gefluit van de toren deed zich hooren en de nadering van een
groot aantal Pruisen kennen. De bezetting haastte zich naar
Ouderkerk. Nu was Abcoude in rep en roer; wat vluchten kon
ging weg. En wat stond Abcoude te wachten, welks schout na-
tuurlijk in de oogen der Pruisen hen verraden had.
Ds. van de Pol was één der eersten die vertrok, bijgestaan
door den schoolmeester Visser. Schout van Gulpen kon ter-
nauwernood een boerenwagen krijgen om te vluchten. Ook de
bewoners van Binnenrust, zoowel als schout Hancok, die het
huis bewoonde van de tegenwoordige ,,Hugo de Vries"-stich-
ting en de bewoners van het huis, tegenwoordig bewoond
door den Heer Heuvelink, waren insgelijks gevlucht.
Spoedig trokken de Pruisen onder bevel van Generaal von
Kleijst in Abcoude, die zijn hoofdkwartier vestigde in het huis
van schout Hancok.
In deze benarde omstandigheden werden verscheidene be-
woners in moeilijkheden gewikkeld door een kapper en prui-
kenmaker, die prinsgezind was. Hij maakte den Generaal de
namen der inwoners bekend die de partij der patriotten aan-
hingen en van hen die vrienden van den Heer schout van Gul-
pen waren. Hunne huizen werden dan ook dadelijk geplun-
derd. Dit lot onderging ook de Byenkorf en Binnenrust, dat
daardoor zooveel geleden had, dat men het in 1806 geheel
afbrak en opnieuw opbouwde, en het huis van den heer Heu-
velink.
De officieren namen hun intrek in het bovengenoemde lo-
gement, het huis van den Heer Heuvelink werd paardenstal en
Binnenrust kazerne, terwijl ook in de leegstaande huizen sol-
daten hun intrek namen.
De volgende drie dagen dienden opnieuw tot plunderen.
-ocr page 47-
21
Pastorieën en kerken werden echter gespaard. Voor de Pasto-
rieën en de torendeur had de bevelhebber een bord doen plaat-
sen waarop stond: bedienaars van het huis Gods en „het huis
des Heeren,"
Nadat het hoofdkwartier gevestigd was, was men er op be-
dacht geschut van Weesp te laten komen, waartoe reeds ver-
geefsche pogingen waren aangewend.
De Geindijk was in zoo'n slechten toestand zoodat die eerst
verbeterd moest worden. Daarvoor gebruikte men de soldaten
en gerequireerde burgers en boeren benevens hun paarden en
wagens, ook levensmiddelen werden gerequireerd. De burgers
met hunne paarden en wagens werden des nachts bewaakt
in een stal achter het huis van den Heer den Hertog in de
Kerkstraat.
Nadat de artillerie was aangekomen en de legerafdeeling
van Generaal von Kleijst gereed was, gaf deze daarvan kennis
aan den opperbevelhebber den Hertog van Brunswijk, die zijn
hoofdkwartier te Leiden had. Deze zou vandaar optrekken naar
Halfweg en Amstelveen, terwijl Generaal von Kleijst bevel
kreeg om in 3 afdeelingen aanvallenderwijs te werk te gaan
en gelijktijdig optrekken naar het Weesper tolhek, de Duiven-
drechtsche brug en Ouderkerk. Op alle drie plaatsen werd
de aanval afgeslagen omdat alleen de hoofdwegen te gebrui-
ken waren, daar de omliggende polders onder water gezet
waren.
Twee malen achtereen waagde men een aanval op de Duiven-
drechtsche brug, zoodat men besloot bij Ouderkerk door te
breken. Voorbij de Voetangel werd een batterij opgericht, doch
van af het Portugeesch Israëlietische kerkhof te Ouderkerk
beschoten de verdedigers ieder die het waagde te naderen. De
dooden werden aldaar begraven en gekwetsten naar de pasto-
rie van den predikant te Abcoude gebracht. Generaal von Kleijst
verzocht door bemiddeling van de dienstbode Ds. van de Pol
terug te komen en zijne roeping te komen vervullen. Deze gaf
daaraan gevolg. Onder de gekwetsten die in de pastorie stier-
ven behoorde de officier van Gezondheid Neisse, geboren te
Breslau. Hij ligt in de kerk nabij de ouderlingenbank begraven.
Abcoude is er dus in 1787 tamelijk goed afgekomen, in elk
geval veel beter dan bij den inval der Franschen in het jaar
1672.
Heemstede.                                                 W. H. KOOMANS.
-ocr page 48-
INHOUD.
1.     Ledenhjst....................         V
2.     Jaarverslag ..................         X
3 Rekening van den Penningmeester........XIV
4.     Ons Archief.................. XV
5.     Statuten....................XVII
6.     Geschenken .................. XX
7.     ,,Niftarlake"-litteratuur..............XXI
En nu. . . . rondom Amsterdam..........
Herleefde schoonheid..............
Oud Beeldhouwwerk in de Vechtstreek......
Teekeningen uit ons Gewest..........
I. Wildemannen, Schildhouders van het Wapen van
Zuilen, door Pastoor A. E. Rientjes ......           1
II. Abcouder Paardenmarkt, door Dr. W. H. Koomans          9
III.    Het 700-jarig Bestaan der Gemeente Tienhoven,
door Dr. Mr. J. W. Verburgt..........         15
IV.     Over een oud handschrift uit het klooster te Weesp,
door Pastoor A. E. R...............         16
V. Inval der Pruisen in Abcoude, door Dr. W. H. Koo-
mans......................         19