-ocr page 1-
JAARBOEKJE
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
I j
,,NIFTARLAKE
1947
DKTIKKERIJ H.J.SMITS
OUDE GRACHT 231 — UTRECHT
-ocr page 2-
-ocr page 3-
VOORWOORD
Wie had gevreesd, dat de berooide staat, waarin Nederland
door den bezetter werd achtergelaten, een ongunstigen invloed
op de belangstelling voor ons genootschap zou uitoefenen, is
gelukkig door den gang van zaken niet in het gelijk gesteld.
Niftarlake beleeft een periode van opbloei, waarin ieder onzer
zich van harte verheugt. Het zal onze leden, doch in het bij-
zonder het bestuur, tot verdubbelde aansporing strekken om te
pogen het doel van.ons genootschap te verwezenlijken.
In het bijzonder wat de doelomschrijving in de tweede plaats
betreft: ,,zooveel mogelijk medewerking te verleenen tot in-
standhouding van oudheden en historische monumenten"
zullen zeker nog moeilijke tijden op komst zijn. Reeds veel
schoons is, sedert de Vecht hare zegepralen behaalde, niet in
stand kunnen blijven. Nieuwe tijden maken het behoud van
wat is, ongewis.
Desondanks te streven naar conserveering van datgene in
Niftarlake, dat velen onzer tot dagelijksche verheugenis strekt
en voor anderen — moge het steeds meerderen zijn — een
dusdanige bekoring heeft, dat zij zich gedrongen voelen tot
medewerking aan ons genootschap, is een taak, die naarmate
zij slaagt, ons tot steeds grootere voldoening zal strekken.
KAPPEYNE.
-ocr page 4-
Eere-leden:
Dr. Mr. J. W. Verburgt, Wassenaar, Oud-Voorzitter.
J. D. Bastert, Breukelen, Oud-Penningmeester.
Bestuur.
Mr. Dr. N, J. C. M. Kappeyne van de Coppello,
Oud-Loosdrecht, Voorzitter.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge, Secretaresse.
J. Vor der Hake, Breukelen, Penningmeester.                   [ ^ g
G. J. Weyland Jr., Loenen aan de Vecht, Bibliothecaris.! 'S s
M ,
Mgr. A. E. Rientjes, Maarssen.                                            \ q "^
Dr. Mr. J. W. Verburgt, Wassenaar.
J. D. Bastert, Breukelen.
E. G. Wentink, Naarden.
J. Trouw, Abcoude.
Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford, Breukelen.
A. H. Doude van Troostwijk, Notaris, Breukelen.
Ir. J. Loeff, Oud-Loosdrecht.
Pastoor L. J. van der Heyden, Utrecht.
Redactie Jaarboekje
Mr. Dr. N. J. C, M. Kappeyne van de Coppello,
Oud-Loosdrecht.
Mgr. A. E. Rientjes, Maarssen.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge.
-ocr page 5-
LEDEN.
Koninklijk Oudheidkundig
Genootschap
Laag, A. H. van der
Lange, C. V. Allert de
Leuven, W. van
Moes-van Delft, Mevr. H.
Pos, Mej. A. G.
Post, W J..
Prent, H.
Roosenschoon, J. H.
Schoorl, A.
Tienhoven, Mr. P. G. van
Vondel," N.V. Uitg. Mij.
,,Joost van den.
Wageningen, J. van
Warners, F. A.
Woudenberg, Mej. J.
Zeegers Jr., J.
Ankeveen:
Harinxma thoe Slooten,
B. A. Ph. Baron van
Apeldoorn:
Fortuyn Harreman, A.
Tombe, Mr. A. L. des
Baambrugge:
Baanders, Mej. Tine
Bon, Mej. A.
Borst, Th. C.
Grevenstuk, Mej. W. F.
Lee, Mej. E. van der
Neeleman, Ds. J. C.
Plas, J. van der
Royaards, J. J.
Schimmel-Baanders, Mevr.
W. C.
Weyel-van Buren, Mevr. M.
Woerden, S. van
Baarn:
Tegelberg, P. E.
Aalsmeer:
Bax, H.
Abcoude:
Doorn, Dr. A. van
Gortel, Dr. J. H. van
Graaf, J. H. de
Hartogh, A. den
Pape, W. F.
Quarles van Ufford,
Jhr. Mr. L. A.
Rooswinkel, Deken J. C.
Timmer, Notaris Ph. W.
Trouw, J.
Veltman-v. Cruyssen, Mevr,
A. G.
Veltman, Mej. Lidi
Vis-Völker, Mevr. C. A.
L. M.
Wijngaerdt, Piet van
AmersiooTt:
Adriaans, G.
Balbian Verster, Mej. I. I. de
Polak-Benders, Mevr. Dr.
Ver. voor Vreemdel. Verk.
Amstelveen:
Acliterbergh, J. van
Amsterdam:
Aa, O. L. van der
Altena, Chr.
Bergh, Th. P. van den
Booy, H.
Broek, A. A. ten
Bussy, Mr. A. Ie Cosquino de
Duyckeren, Ds. F. L. van
Duyvensz, Fr.
Hoorn, Th. van
Hoes, F.
Kater, P. A.
-ocr page 6-
VI
Batavia:
Grevenstuk, Pro.f Dr. A.
De Bilt:
Nicolas, Ir. E. A. J. H.
Seerenberg, L. P. van
Troostwijk, D. W. Doude van
Bilthoven:
MacLaine Pont, W. P.
MacLaine Pont-Stork,
Mevr. A. W.
Breukelen:
Bastert, J. D.
Bianchi-Wüstenhotf,
Mevr. C. E.
Cnossen, Ds. H. M.
Colenbrander-Hoekstra,
Mevr. A. H.
Colenbrander, Henk.
Colenbrander-Overhoff,
Mevr. M.
Colenbrander- Mr. J. W.
Cornet, J. W. G.
Dop, H. R. van
Freitag, F. J. de
Ginkel, Mr. H. C. L. van
Goeman Borgesius-Blornrners,
Mevr.
Graaf Wz., E. de
Grift, A. van der
Grijs-Struving, Mevr. J. W. de
Haars, Mej. Mr. E. A.
Hoekstra-Bouman,
Mevr. Wed. G. C.
Horst, A. van der
Hul-Steenhuisen, Mevr. R. v.d.
Jong, J. de
Kasteleyn, J.
Korthagen-van Til, Mevr. E,
Leisink, Pastoor J. B.
Matthes-Varossieau,
Mevr. C. W.
Matthes-de Rooy, Mevr.
Wed. C. H.
Mioen, W. C.
Molenkamp, C. J. G.
Molenkamp, J.
Overhoff-Nieuwenhuys,
Mevr. M. M.
Parker Verboom, Mej. W. M.
Quarles van Ufford,
Jhr. Dr. L. H.
Ragay, L. J.
Remijnse, Prof. Dr. J. G.
Remijnse, M.
Reyden, J. van der
Roëll, Jhr. Mr. H. H.
Schmedding-Verbrugghen,
Mevr. W. Th. C.
Schoonderwoerd, W.
Schuurman, P. C.
Smits, P. B. A.
Troostwijk, A. H. Doude van
Verkade, E. G.
Verkade-Dr. Caitier van
Dissel, Mevr.
Vis-Honig, Mevr. A.
Vis, Mej. Ag.
Vis Sr., Gerbrand
Vis Jr., Gerbrand
Vliet-van Wijk. Mevr. Mr. van
Vlug, H. M.
Vor der Hake, G.
Vor der Hake, J.
Vor der Hake, J. J. G.
Vries-Verbrugghen,
Mevr. C. W. de
Zwaan, Ds. A.
Brouwershaven:
Hocke, Mej. P. D.
Bussum:
Ahrend, J.
Ahrend-v. Gemund, Mevr. M.
-ocr page 7-
VII
Hilversum:
Bree, D. de
Bruggen, Ds. J. van
Frank, Deken H. F.
Metzelaar, C
Notten, Mej. W. L. van
Smorenburg, J. M.
Kortenhoef:
,,Curtevenne", Stichting
Nes van Meerkerk, J. E. van
Krommenie:
Walbeek, P. van
Laren:
Boetzelaer, R. W. C.
Baron van
Leonhardt, G. J. G.
Leiden:
Lvcas Society, St.
Leiderdorp:
Doorn, A. van
Loenen a. d. Vectit:
Campen, J. W. van
Dokkum, G. J.
Hengeveld, Dr. A.
Holthe tot Echten, Jhr. Dr.
M. L. van
Jongh, Dr. M. A. de
Joncheere, C. de
Kempen, Nots. J. M. C. van
Tervooren, H. A. P. M.
Troostwijk, Mr. W. I.
Doude V.
Uden Masman, H.
Weyland Jr., G. J.
Loenersloot:
Kalff Az., G.
Middelberg, Ir. E.
Benders, Mej. Mr. M.
Marie, Dr. F. G. van
Nordemann, J. G.
Culemborg:
Bemmel, A. A. van
Doorn:
Lampsins van den Velden,
Jhr. J. K.
Driebergen:
Beaufort, Jhr. P. P. de
Clifford Kocq van Breugel,
Jhr. Mr. Dr. J. R.
Epe (Gld.):
Slik-Scharf, Mevr. B. van der
's-Graveland:
Boeré, Dr. L. A.
Dedel, Jhr. Mr. C.
Houbolt, P.
Schimmelpenninck, G. Graaf
's-Gravenhage:
Bak, Mr. A. G.
Bak, J. P.
Beresteyn, Jhr. Mr. Dr. E. A.
van
Bureau van de Rijkscommissie
van de Monumenten
Cleyndert Azn., H.
Middelberg, Mr. G. A. A.
Velsen-Metzelaar,
Mevr. W. L. van
Groningen:
Schoemaker, Pastoor F. J,
Haarlem:
Emmeriks, L,
Geursen-Blaauw, Mevr. H. G.
Heemstede:
Koomans, Dr. W. H.
-ocr page 8-
VIII
Maarsseveen:
Huydecoper-van Maarsse-
veen, Jhr. J.
MaaTtensdijk:
Bogaard, P. H.
Steyling, Dr. W.
Mijdrecht:
Heyden, H. J. H. van der
Naarden:
Oudenniel, C. G. van
Verburgt, Dr. G.
Wentink, E. G.
Nederhorst den Berg:
Brouwer, "W.
Kremer, E.
Krol, J. J. F.
Pos-Kofoed, Mevr. C. A.
Voorn, G. A. van der
Nieuwersluis:
Blankenberg, B. H.
Blijdenstein-Cruys,
Mevr. Wed. Th. W.
Nigtevecht:
Hennipman, C.
Wees, G. A. van
Noordwijk Binnen:
Wieder Jr., F. C.
Nijmegen:
Lindenhout, H. J. van 't
Oosterbeek:
Beusekom, Mr. E. van
Ouderkerk a. d. A.
Witsel, B.
Oudewater:
Boer, A. W. den
Loosdrecht:
Beusekom-van Foreest,
Mevr. Wed. Mr. F. C. van
Buysing Damsté, A.
Erdman, Mr. R. H.
Freese, J. P.
.ip.ppeyne van de Coppello-
Wijgers, Mevr. L.
Kappeyne van Coppello, Mr.
Dr. N. J. C. M.
Kappeyne van de Coppello-
van Panhuys, Mevr. Th. E.
C. M.
Loeff Jr., J.
Sondaar, L. H.
Swinderen, Jhr. Q. J. van
Troostwijk, Mr. J. H. M. A.
Doude van
Voogsgeerd, W. J.
Vunderink, J. L.
Wieringen, Dr. C. W. van
Lunteren:
Hoop van Slochteren,
Mr. M. P. van der
Maarssen:
Dorp, C. van
Dorp Jr., C. van
Haselen, Mr. J. van
Hoekstra, Dr. Sj.
Homan van der Heide, J.
Kloet, C. J. A. de
Kooy, Ds. A. van der
Pittet-van Linge, Mevr. J. C.
Rientjes, Mgr. A. E.
Rijsterborgh, C. J.
Servaas, J. N.
Stevenhagen, H. J.
Suringar, J. P. R.
Vader, Nots. H. P.
Vrijdag, Dr. E. E.
Vrijdag-Meertens, Mevr.
Wymstra, W.
Zindel, Edward
-ocr page 9-
IX
Historisch Genootschan
Ihle, Mej. B. L. D.
Lip-Kibbeling, Mevr. J. v. d.
Mac Laine Pont, Mej. A.
„Oud-Utrecht"
Ridder, Mevr. A. Ph.
Ruwers-Becker, Mvr. E. W.
Smits, H. J.
Tange,van R'ecken, Mevr.
Wed. Dr. H. M. van
Théonville, F. W. G.
Tombe, Mr. J. H. des
Ven, Dr. A. J. van der
Voerman, A. A. A. E. A.
Vuurst de Vries, Dr, H.
van der
Wilbrenninck, J. C.
Woerden, A. W. F. C. van
Velp:
Boetzelaer, V. L. Baron van
Storm Buyzing, R. D.
Vinkeveen:
Baanders, Dr. A.
Ekel, J.
Vries, J. de
Voorburg:
Hacke-Oudemans, Mevr. J. J.
Vreeland:
Bree, B. van
Cleyn Brem, K. M. J. de
Hezemans, J. G. C. J.
Sprenger, F. D.
Welter, P. W.
Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel
Wassenaar:
Houders, Dr. H. J.
Verburgt, Dr. Mr. J. W.
Overveen:
Warnaars, H. B. E.
Parijs: (Ned. Ambassade).
Ansoul, G. C.
Rotterdam:
Bastert, J. N.
Bibliotheek en Leeszalen
der Gemeente
Martini Buys, Jhr. P. H. A.
Rossum:
Meijer, A. F. van Geelst
Rijswijk:
Geertsema, W. H.
Monté, Mevr. A.
Soest:
Bentinck, Mr. S. P. Baron
Socstdijk:
Gerth van Wijk, Ds. J. A.
Gerth van Wijk-Bastert,
Mevr. Ds. J. A.
Tienlioven (U.):
Einde, T. van 't
Hoorn, A. A. van den
Uitlioorn:
Tollenaar, J, C.
Utrecht:
Adels, Mevr. Wed. Dr.
Biegelaar Jr., J. B. P.
Burg, Pastoor J. van der
Daas, A. P. N. den
Dijkman, Mr. H. J.
Gaasbeek, R. van
Heyden, Pastoor L. J. van
der
-ocr page 10-
X
Thieme, Mej. A. C.
IJsselsteijn:
Cool, A. G.
Zaandijk:
Honig, G. J.
Zeist:
's Jacob, Dr. H. Th.
Lantsheer, J. A.
Zuilen:
Laan, J. Th. van der
V^eesp:
Breyer, K.
Dockum, W. A. van
Houtman Jr., L. A
Kloet, H. de
Lindeboom, G.
VJ eespeikaTspe]-.
Klaveren, Wim van
Wijk bij Duurstede:
Dijkman-Schoenmaker,
Mevr. G. J. E.
Schoenmaker, S.
-ocr page 11-
Jaarverslag.
Op 15 Juni 1946 had in Hotel ,,De Kampioen" te Nieuwer-
sluis de Jaarlijksche Algemeene Vergadering plaats. Aanwezig
waren slechts 12 personen, zeker een gevolg daarvan, dat het
reizen nog niet zoo gemakkelijk ging.
De Voorzitter heette de aanwezigen welkom, en uitte zijn
vreugde over het feit, dat we weder in vredestijd kunnen ver-
gaderen.
Daarna werden de overleden leden van het Genootschap
staande herdacht, zijnde de Heeren Notaris H. B. van Julsin-
gha, H. van der Lip, M. W. van de Waal, Bern. L. A. M. van
Ogtrop, J. Schermer, K. H. Broekhof!, Dr. W. C. Schuylenburg
en Mevrouw A. Vor der Hake-Boer.
Vervolgens kreeg de Secretaresse gelegenheid het jaar-
verslag over twee jaren (1944/1945) uit te brengen.
Uit het verslag van den Penningmeester bleek, dat er een
batig saldo was van ƒ 377.54. De Kascommissie, bestaande uit
Mevr. J. P, Veltman-van Cruyssen te Abcoude en den Heer
H. C. Moen te Breukelen, bevond deze rekening volkomen in
orde en verzocht den Heer J. D. Bastert voor zijn keurig be-
heer te willen déchargeeren, waarna de Penningmeester den
dank van het Genootschap in ontvangst moest nemen.
Betreffende een eventueel te houden excursie deelde de
Voorzitter mede, dat hij eenigen tijd geleden uitgenoodigd
was om in Culemborg een lezing te houden over de Vecht-
streek, aangezien men daar plan had, een excursie naar onze
streek te organiseeren.
Hij stelde voor, wederkeerig Culemborg als doel voor onze
excursie te bepalen, en de Culemborgers hier officieel te ont-
vangen. Ons Genootschap was indertijd daar ook zeer vrien-
delijk rondgeleid bij een excursie in het jaar 1931. Hij zou
gaarne dezelfde personen kiezen in de Commissie van voor-
bereiding voor beide excursies.
-ocr page 12-
XII
De Heer Bastert opperde een tocht langs het nieuwe kanaal
naar Hilversum. Bij stemming kozen alle personen, niet één
uitgezonderd, den tocht naar Culemborg. De Heer Rientjes zou
gaarne zien, dat werd gereisd b.v. héén over Acqoy, Littoy
enz. en terug over Asperen en Vianen. De excursie werd be-
paald op de tweede helft van Juli.
Als excursiecommissie werden gekozen de Heeren: Dr. Mr.
J. W. Verburgt, J. D. Bastert, W. Wymstra en J. Trouw.
Verder werd besproken weder over te gaan tot het uitgeven
van een jaarboekje. Dit werd met algemeene stemmen goed-
gevonden.
Aan de Commissie voor de Vecht en het Oostelijk en Wes-
telijk Plassengebied werd op voorstel van den Heer J. Trouw
ditmaal een bijdrage toegezegd, speciaal voor de publicatie
van de Inventarisatie, die deze Commissie zich voorstelt, ten
bedrage van ƒ 50.—.
Het Museum Sypesteyn zou ƒ 25.— ontvangen.
De Heer Moen, die informeerde, of het geven van een bij-
drage voor deze twee instellingen wel op den weg van ,,Nif-
tarlake" ligt, werd geheel door de verdere uiteenzetting van
den Voorzitter overtuigd, dat beide schenkingen niet indrui-
schen tegen onze Statuten, temeer, wijl de Commissie voor
de Vecht de dochtervereeniging van ons Genootschap is, zelfs
op ons initiatief in het leven geroepen.
Aangaande het te Loenen aan de Vecht eventueel te stichten
Museum deelde de heer Weyland mede, dat momenteel het
huis, dat men daarvoor op het oog heeft, nog niet te huur is.
Men blijft er echter attent op. Misschien verdient het aanbeve-
ling, aldus de Heer Weyland, een gebouw aan den Burgemees-
ter te vragen, die toestemming tot verhuur kan geven of wei-
geren. Het meest geschikt leek het den aanwezigen leden, te
wachten, tot het gewenschte hoekhuis, hetwelk zoo bijzonder
geschikt voor het doel is, vrijkomt.
De Heer C. van Dorp schonk aan het Genootschap twee pla-
ten, alvast voor het op te richten Museum, en liet de verga-
dering een keuze uit een twintigtal doen. Gekozen werden:
,,Otterspoor" te Maarssen en ,,Vechtgezicht" te Loenen aan de
Vecht. Dit geschenk werd met dank aanvaard en aan den
Bibliothecaris ter hand gesteld.
De Heer Weyland zou op verzoek van den Voorzitter een
-ocr page 13-
XIII
en ander over het op te richten Museum in hét Jaarboekje
mededeelen. Verder werd de wenschelijkheid besproken, een
stichtingslij st van donateurs en leden samen te stellen. Men
zou iemand moeten vinden, die bereid was, tegen vrijstelling
van huur het pand te bewonen, waartegenover hij zich ver-
plichtte, het museum te onderhouden.
Bij de rondvraag verzocht de Heer Bastert, een volledige
lijst der aanwezige boekwerken in het eerstvolgend jaarboekje
te publiceeren. Ook verzocht hij, in dat jaarboekje aan de
leden mededeeling te doen, dat in Januari van ieder jaar de
contributie aan den Penningmeester moet worden voldaan.
Ook hieraan werd gevolg gegeven.
De Heer Weyland wilde gaarne weten, welke boekwerken
hij voor het boekenfonds moet aanschaffen. Hij verzocht den
leden, als men iets ziet, dat daarvoor geschikt is, hem te
w^aarschuwen.
Daarna sloot de Voorzitter deze vergadering.
De voorgestelde excursie kon wegens vervoersmoeilijkheden
niet doorgaan, eveneens was dit het geval met de excursie,
die van uit Culemborg naar hier zou plaats vinden.
Het eenige, wat zijn gewone verloop had, was het Jaarboekje,
dat helaas pas begin 1947 verscheen, ook al door moeilijk-
heden, zij het dan van anderen aard, namelijk dat de drukker
niet tijdig genoeg in het bezit van het benoodigde kunstdruk-
papier had wéten te komen, en niet op mindere kwaliteit
wilde afdrukken.
De leden willen dit abnormale tijdstip van toezending van
het jaarboekje 1946 dus wel excuseeren, de drukker had zelf
genoeg zijn best gedaan om eerder af te leveren, doch het
mocht hem niet gelukken.
Het Jaarboekje was wel van bescheiden omvang, doch het
was weer in zijn ouden vorm terug, namelijk met de ledenlijst,
die ten tijde der bezetters niet meer mocht gepubliceerd worden.
Nog vóór het jaar ten einde was, ontving het Bestuur geheel
onverwacht de mededeeling van den Heer Bastert, dat hij
wegens hoogen leeftijd zijn functie als Penningmeester neer-
legde. Alzoo moest tusschentijds naar een 'tijdelijken Penning-
meester worden uitgezien, die tot deze vergadering, dus tot
Juni 1947, de zaak wilde waarnemen. Gelukkig slaagden we
hierin en werd de Heer Weyland bereid gevonden, tot zoolang
-ocr page 14-
XIV
de gelden te financieren, voor welke welwillendheid wij hem
hier gaarne een woord van dank brengen.
We openden een rekening bij de Nederlandsche Midden-
standsbank N.V. te Breukelen.
De Heer Rastert bleek bereid, zijn lidmaatschap van het
Hoofdbestuur te bestendigen, hierdoor ontstond dus geen
vacature.
De Heer L. Schiethart, Burgemeester van Vreeland, eveneens
lid van het Hoofdbestuur, moest wegens vertrek bedanken.
Vervolgens overleed ons Bestuurslid de Heer Dr. J. J. F.
Steyling te Maartensdijk dezen winter. En last not least deel-
de Dr. Mr. J. W. Verburgt onlangs mede, dat hij zijn voorzit-
tershamer ging neerleggen om gezondheidsredenen. Alhoewel
ons Bestuur dit besluit, evenals dat van den Heer Bastert, moet
billijken, ziet het beide heeren noode zijn functie neerleggen.
Onder de eminente leiding van den 'Heer Verburgt kwam
Nftarlake tot grooten bloei en aan de Redactie van het Jaar-
boekje besteedde hij zijn beste krachten; het doet aangenaam
aan te weten, dat hij zijn plaats in het Hoofdbestuur zal blijven
innemen.
De Heer Bastert heeft vele jaren het Penningmeesterschap
op bijzonder zorgvuldige wijze waargenomen en menig nieuw
lid aan ons Genootschap toegebracht. Hulde voor zijn trouw!
De Heer Verburgt heeft met wijlen mijn vader den stoot
gegeven aan de oprichting van Niftarlake en sindsdien altijd
als Voorzitter gefungeerd, zijnde precies 35 jaren.
Het is verder mij aangenaam, U mede te deelen, dat de Ver-
eeniging ,,Oud-Utrecht" met ons in contact is gekomen en een
ruil-lidmaatschap tusschen Oud-Utrecht en Niftarlake is aan-
gegaan. Dit is verblijdend, omdat beide vereenigingen zich
ongeveer op hetzelfde terrein der oudheid bewegen.
Ons ledental bedraagt momenteel 271.
Tot slot deel ik U nog mede, dat de Heer Jhr. Mr. Dr. L. H.
N. Bosch Ridder van Rosenthal, de vroegere Commissaris der
Koningin in de Provincie Utrecht, wegens zijn aftreden ook
bedankt heeft als Beschermheer. Onze Penningmeester zou
moeite doen, zijn opvolger als Beschermheer van ons Genoot-
schap uit te noodigen.
Hiermede moge ik dit verslag, dat ons 35-jarig Genootschaps-
-ocr page 15-
XV
bestaan afsluit, beëindigen, in de hoop, dat Niftarlake moge
groeien en bloeien.
Tot zoover het uitgebrachte jaarverslag op de Alg. Leden-
vergadering op 13 Juni 1947.
Tenslotte zij nog medegedeeld, dat in de vacatures van
Voorzitter en Penningmeester op deze vergadering werd voor-
zien door de benoeming van resp. de Heeren Mr, Dr. N. J. C.
M. Kappeyne van de Coppello en J. Vor der Hake, die beiden
de benoeming aannamen.
De twee aftredende functionarissen, de Heeren Dr. Mr. J.
W. Verburgt en J. D. Bastert werden beiden, op voorstel der
Secretaresse, bij acclamatie tot Eere-lid benoemd wegens hun
vele verdiensten. Hun functie van Hoofdbestuurslid blijven
zij beiden waarnemen.
De vorig jaar niet doorgegane excursie, zij het met eenigs-
zins andere route, naar de Lingestreek, vond op den vastge-
stelden tijd plaats.
In het vinden van een nieuwen Beschermheer mochten wij
tot nog toe niet slagen.
Ons ledental groeide sinds de jaarvergadering tot 291.
Ten behoeve van ons Genootschap is een postgirorekening
aangevraagd.
Blijve ,,Niftarlake" groeien en bloeien!
De Secretaresse:
W. F. GREVENSTUK.
Baambrugge, 22 September 1947.
-ocr page 16-
staat van Ontvangsten en Uitgaven over het boekingsjaar 1946.
ONTVANGSTEN:
UITGAVEN:
Jaarboekje............     ƒ    525.—
Incassokosten, drukkosten, reiskos-
ten, porti en andere kleine uit-
gaven ............     „     284.48
Bijdrage Sypesteyn-Stichting. . . .     ,,       25.—
Bijdrage Comm. v. d. Vecht en het
O.- en W. Plassengebied . . . .     ,,       50.—
Contributie Bond Heemschut.....,         7.50
Batig saldo............     „     220.19
ƒ 377.54
Batig saldo......
Contributies over 1946:
261 leden a ƒ 2.50 . .
ƒ 652.50
5 leden a ƒ 5.—
„ 25.—
2 donateurs a ƒ 5.—
„ 10.—
687.50
f
Verkochte jaarboekjes .
• • • ' * ;
38.—
Bijdrage van .....
' • • • • 1
1.—
Gekweekte renten . .
8.13
ƒ 1112.17
ƒ 1112.17
De Penningmeester:
J. VOR DER HAKE.
-ocr page 17-
Jubileum-Excursie naar de Lingestreek.
„Pluck den Dagh".
Op den zonnigen zomermorgen van den 17den Juli, welke
uitlokt om van de natuur te gaan genieten, staan op het Sta-
tionsplein te Utrecht twee autobussen gereed, om de excursis-
ten van Niftarlake door de schoone Lingestreek te voeren. Een
dezer auto's draagt den voor deze excursie zoo bij uitstek toe-
passelijken naam, die boven dit verslag prijkt.
Een vijftigtal leden en introducé's, juist voldoende om het
gezelschap intiem te houden, heeft zich laten inschrijven. In
elk der bussen neemt een der leiders plaats, namelijk de Hee-
ren Bastert en Trouw.
Tot genoegen der leden is de onlangs afgetreden Voorzitter,
Dr. Mr. J. W. Verburgt weer in zooverre hersteld, dat hij dezen
tocht kan mede maken, terwijl ook de nieuwbenoemde Voor-
zitter, Mr. Dr. N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello van de
partij zal zijn.
Allereerst wordt koers gezet naar Vianen, waar we de Lek
via de schipbrug passeeren. Even wordt het gezelschap her-
innerd aan het oorlogswee van den laatsten wereldstrijd, im-
mers, de prachtige verkeersbrug over de Lek ligt daar, ver-
woest, als slachtoffer van dien strijd.
Na Vianen, met zijn stadsche Voorstraat, waar de roman
van L Boudier-Bakker ,,De Straat" zich heeft afgespeeld en
dat als een langwerpig plein met Stadhuis zoo mooi door twee
baksteenen monumenten wordt afgesloten: de Lekpoort met
zijn speelsche hoektorentjes, en de oude hallekerk, van drie
even hooge beuken, komen wij in de ,,Vijfheerenlanden" en
passeeren de mooie kerkdorpjes Zijdeveld en Schoonrewoerd,
waar een forsche kloeke baksteentoren met tufsteenbanden en
rondboogfriezen uit de 13e eeuw onze aandacht trekt.
Ln Leerdam, aangekomen, wordt even gepauseerd en koffie
-ocr page 18-
XVIII
met cake aangeboden. Inmiddels is Burgemeester Mr. Kolf
van Deil hier aangekomen, die zoo vriendelijk zal zijn, het
gezelschap een en ander over de Lingestreek, die het doel van
den tocht is, mede te deelen. Hijzelf zal het verdere van den
dag de gast van ons Genootschap zijn, en in een der auto's de
noodige explicaties geven, terwijl zijn neef, de Heer Sprenger,
Burgemeester van Vreeland en Nigtevecht, dit in de andere
auto za] doen.
Het is wel noodig, iets langer stil te staan bij den histori-
schen en waterstaatkundigen toestand, ons door Mr. Kolf uit-
eengezet. Daaraan toch heeft de Lingestreek zijn schoonheid
te danken. Op onzen verderen tocht zullen wij ontwaren, dat
de Linge nog ongerept is, en met haar grillige vormen, de vele
braken, het weerspiegelend water, en de dicht begroeide oevers
een eigen karakter geeft aan de landstreek. Verscholen in deze
fraaie groengordels liggen pittoreske dorpen met slechts weinig
huizen en beeldige dorpskerken.
Mr. Kolf vertelt over de Linge, die de afwateringsboezem is
van het geheele gebied tusschen Rijn en Waal van af Doornen-
burg tot Gorinchem, een gebied van 73000 H.A. met een hoogte-
verschil tusschen het Oostelijk en Westelijk deel van 11 M.
Van af Tiel is de Linge kennelijk een oude Waalarm; oorspron-
kelijk mondde de Linge bij Gorinchem in de Merwede uit.
Waterbezwaren in den winter voor de stad Gorinchem nood-
zaakten tot het graven van het kanaal van Steenenhoek, dat
van Gorinchem naar Neder-Hardinxveld loopt en daar in de
Merwede uitmondt. Omdat echter de waterbezwaren nog niet
waren opgeheven, is in 1863 een stoomgemaal, en in den twee-
den wereldoorlog een groot diesel-electrisch gemaal gebouwd,
dit laatste als eerste plan ter verbetering van de Linge. Bij
Buurmalsen splitst zich de Linge in: Korne en Linge. De Korne
gaat dan langs Buren, de Linge langs Wadenoyen en Zoelen.
Straks zal op onzen verderen tocht hier en daar worden stil-
gehouden, eventueel uitgestapt, opdat het natuurschoon, hier
in nog haast primitieven toestand aanwezig, aanschouwd kan
worden.
We zijn echter nog te Leerdam, vroeger Ter Leede of Leder-
dam geheeten. Het is op den noordoever van de Linge gebouwd
en vormt een langwerpig vierkant, dat vroeger door muren was
ingesloten. Thans vindt men er de bekende Glasfabrieken, doch
-ocr page 19-
XIX
voor Niftarlake zijn andere bezienswaardigheden op het pro-
gramma.
Op onzen tocht door de stad, in de Arkelstraat, waar een
volledige markt wordt gehouden, bezien we het Hofje van
Aarden (gebouwd in 1670), nabij de Steigerpoort. In den gevel
zien we wapenschilden, met de namen der Regenten. Op de
binnenplaats is .de Regentenkamer in Lodewijk XV-stijl. Boven
op het bordes gaat men binnen door een versierde deuromlijs-
ting met Rococo-ornament en fraai bovenlicht. De zaal is over-
dekt door een mooi stuc-plafond uit het midden der 18e eeuw
en aan de wanden vindt men een groot aantal schilderijen,
welke niemand onzer daar had verwacht, o.a. negentien portret-
ten, waarbij twee van Gerard Terborch, een man met kruik door
Frans Hals, bloemstukken van C. de Heem, Stillevens van
PieteiClaesz (1641), landschappen van Ph. Koninck (1665) e.a.
en een Laatste Oordeel, eind XVIe eeuw.
In de Arkelstraat staan we ook even stil voor de genoemde,
rijk gebeeldhouwde bergsteenen poort van pl.m. 1600, waar
wildemannen naast het wapenschild als tenanten staan. We
lezen verder het opschrift: ,,Vriheyt en is om gheen Ghelt te
coop".
Langs de oude ommuring aan de Linge ziet men nog de vier-
kante waltorens op ronde ondergeleding uit de XVe eeuw,
die nu dienst doen als vreedzame woningen. Het oude kasteel,
dat eveneens vroeger bij de Steigerpoort lag, is helaas afge-
broken.
Vervolgens gaat de tocht via Gellicum, Rumpt, Enspyk,
Deil naar Geldermalsen, waar de warme lunch gebruikt zal
worden.
Wat al kronkelingen maken die wegen daar langs de Linge!
We rijden met onze auto's den Zuiddijk; de Noorddijk is voor
groote auto's ongeschikt. We zien Aquoy, Renoy, Beesd, er is
dikwijls bijna geen wijs uit te worden, welke kerktorens we op
een afstand zien, doch gelukkig helpen de beide Burgemees-
ters ons dan uit den droom. We passeeren Asperen, door
stadswallen omgeven, aan welks noordwestpunt een molen
stond, Asperen's toren laat zich gemakkelijk onderscheiden en
spant van alle de kroon; we zien vanaf den Lingedijk de ge-
ledingen, zoo rijk gedetailleerd met beeren, nissen en fialen.
Deze monumentale toren dateert uit de XVe eeuw, en bleef
-ocr page 20-
XX
gelukkig gespaard bij den brand, nu ongeveer 60 jaar geleden,
waarbij bijna het geheele stadje in de asch werd gelegd. Men
rijdt hier over sluizen, dwars door de Linge, die een aanslui-
ting vormen van den Diefdijk met de Zuider-Lingedijk. Deze
dijken zijn de waterkeering van Zuid-Holland tegen het over-
stroomingswater van het Geldersch gebied, dat vrijwel eiken
winter, tot 1855, deze streek teisterde. We naderen
Gellicum, het dorp, dat tegen den dijk is aangebouwd, aan-
gezien vroeger de polder eiken winter onderliep. Het wordt
reeds genoemd in 983. als Gallinghem. Het kasteel is in de
vorige eeuw afgebroken. Het dorp is circa 20 jaar geleden
zwaar door brand geteisterd, de Ned. Herv. Kerk is daarna
nieuw gebouwd.
De R.K. Kerk is van de 14e eeuw, de toren van de 13e. Tegen
den toren is het R'echthuis aangebouwd, thans vergaderlokaal
van den dorpspolderraad; dit dateert uit 1630. Het wapen is van
de familie Tengnagell. Natuurlijk moet deze bezienswaardig-
heid bezichtigd worden, maar het kost veel krachtsinspanning
van den chauffeur, om met een heel scherpen hoek den hoogen
dijk te verlaten, en op een smal wegje langs het water te komen,
terwijl we aan den overkant weer op den dijk terug moeten
komen, maar. . . . het lukt uitstekend.
Wat ligt dat dorpje Aquoy daar aardig ten Noorden van de
Linge. Zijn zwaar uit het lood zakkende toren is sterk ver-
waarloosd, erg jammer! De van den toren vrijstaande kerk
heeft aan den dijk een fraaien tuitgevel. Renoy ligt er dicht bij
met zijn mooi oud Protestantsch kerkje. Maar we zien het van
verre en naderen het oude Rumpt, in 960 reeds genoemd. Langs
den Lingedijk, tusschen Gellicum en Rumpt, ligt in de verte het
z.g.n Huis te Rumpt, oftewel het Spookhuis. Het is eigenlijk
het oude koetshuis met koetsierswoning van het voormalig
Huis te Rumpt, dat daar vlakbij op of aan den dijk stond. Het
huidige gebouw is sinds kort weer bewoond. Op den uiterwaard
bij de Linge staat een hoog steenen kruis, ter herinnering aan
Ot van Scherpenzeel, die daar sneuvelde tegen de Stichtsche
krijgsbenden van Bisschop Rudolf van Anholt in 1527.
Er is een fraai, doch door restauratie zwaar gemutileerd
kerkje; de toren is van midden 13e eeuw; het koor is van de
14e eeuw; het schip van begin 15e eeuw; in een der zijbeuken
hangt een mooi koperen kroontje.
-ocr page 21-
XXI
Wat zijn hier vele mooie boerderijen! Hoe gemoedelijk, hoe
rustig en geheel bij de streek behoorend, doet dat overzet-
ver naar Beesd aan! Het dorp ligt aan de overzijde ten Noorden
van de Linge. De groote vierkante toren is van de Ned. Herv.
Kerk. De kerk is ca. 100 jaar geleden gebouwd door Graaf van
Bylandt van Marienwaerd. De monumentale toren, zonder spits,
is sterk geaccentueerd met banden van bergsteen. Even zijn
we uit de stemming, als we den rijksweg no. 26 passeeren,
die Vianen met 's Hertogenbosch verbindt via Zaltbommel.
Al spoedig zijn we in Enspijk, een mooi dorpje in de bocht
van den Lingedijk. Het schilderachtige witte kerkje is door
restauraties zeer veranderd; het schip is van de 13e eeuw, het
koor van de 14e eeuw, de toren van de 15e. Enspijk wordt reeds
genoemd in 1129. Achter de begraafplaats, rechts van den weg,
kan men nog de plaats vinden, waar het kasteel of huis te
Enspijk heeft gestaan, hetwelk is afgebroken omstreeks 1850.
Tegenover Enspijk, aan de Noordzijde van de Linge, ligt hei
landgoed Marienwaerd; hier lag voorheen de abdij Marien-
waerd; de kerken van Gellicum, Rumpt, Enspijk, en Deil res-
sorteerden vóór de Reformatie onder deze abdij.
Hierna bereiken we Deil. Dit dorp wordt reeds genoemd in
1148. Bij de Bulk, rechts, staan de restanten van de poort van
het kasteel Bulkestein; de situatie van de gracht is in het ter-
rein nog te vinden. Hier woonde de familie van Tuyll. Aan
Willem van Tuyll, die hier leefde van 1618—-1654, is nog een
Faust-sage verbonden; hij had zijn ziel aan den duivel ver-
kocht, vloog van Deil naar den Bosch, trok zijn beenen niet
tijdig in en schopte den Bommelschen torenspits in de Waal.
Bij den ,,Noordenhoek" aan den Lingedijk rechts ziet men de
plaats, waar het kasteel ,,Palmerstein" stond, dat omgeven
was door een gracht. Even verder staat het gemeentehuis,
waarin men een ,,gebedsbord" uit het Rechthuis te Gellicum
uit 1600 aantreft. Aan de overzijde is een steenfabriek. De kerk
van Deil is van 1843; de mooie oude kerk is in dit jaar ge-
sloopt en helaas vervangen door een smakeloos gebouw. Van
den toren is het onderste gedeelte uit de 12e eeuw, het bo-
venste dateert waarschijnlijk uit het begin der 17e. Tegenover
de kerk staat het vroegere raadhuis.
Aan de overzijde zien we Tricht en dan naderen we Gelder-
malsen.
-ocr page 22-
XXII
De naam Geldermalsen is ontstaan in 1253; het was een deel
van de heerlijkheid Malsen, dat aan Gelderland behoorde. Het
heette ook Burchmalsen of 's Hertogenmalsen.
De heerlijkheid Malsen wordt het eerst genoemd in 850. Het
gedeelte beneden Malsen is thans Geldermalsen; Boven-Mal-
sen hoorde onder Buren, vandaar de naam Buurmalsen.
In Geldermalsen stond de Burcht „Ravenstein". Deze is het
laatst bewoond door Edmund Willem van Dam van Isselt, be-
kend van de Jagers van van Dam, in den Tiendaagschen Veld-
tocht. In 1828 is het oude slot afgebroken, en vervangen door
een nieuw huis; dit is gesloopt in het begin van deze eeuw.
,,Bottesteyn", sinds korten tijd gemeentehuis, is afkomstig
van de familie Murman. Hier zijn diverse oudheden gevonden
uit den Romeinschen tijd, 50—150 na Chr. De kerk en toren
zijn gerestaureerd in den ouden stijl in 1931. De toren dateert
uit midden 13e eeuw, en is aangebouwd tegen een oudere kerk
uit de 12e eeuw, die omstreeks 1460 is verbouwd en vergroot.
Er bevindt zich een praalgraf in het koor uit pl.m. 1700 van
Jacob van Borssele en zijn vrouw Maria van Varik. Gaarne
hadden we het interieur gezien, maar wegens een trouwdienst
bleef deze kerk tot vier uur gesloten. Het uitwendige evenwel
was voor vele Niftarlakers ook bezienswaardig; het werd ge-
restaureerd volgens goede beginselen onder leiding van Ir.
Daan Jansen uit Utrecht in 1931. De pleistering is weggenomen
en nu zien we het mooie coloniet met levendige nuances van
koperrood tot paars, vooral aan den onderbouw van den toren.
De vensters van het schip zijn voorzien van moderne lood-
rechte posten, omdat men geen zekere gegevens had voor de
oude verdwenen traceering.
Tot zoover hetgeen op te merken valt over het eerste deel
van onzen tocht.
Aangekomen in Geldermalsen, blijken we daar te vroeg te
zijn, want. . . . het eten zal pas over een half uur gaar zijn. Dit
is echter geen bezwaar, want op het terras vóór het hotel
hebben we nu een gezellig samenzijn. De eetzaal ziet er aardig
uit, met twee lange en een dwars geplaatste tafel, waaraan het
Hoofdbestuur kan plaats nemen. De Voorzitter der Excursie-
Commissie, de Heer Dr. Mr. J. W. Verburgt, geeft gaarne het
presidium voor deze tafel over aan den Heer J. D. Bastert,
die allen aan den disch en op de excursie welkom heet. Nadat
-ocr page 23-
XXIII
allen de tafel eer hebben aangedaan, en zich de goed klaarge-
maakte spijzen hebben laten smaken, wordt gelegenheid ge-
geven aan allen, die het woord wenschen, om te spreken.
De eerste spreker is Dr. Mr. Verburgt, die van vóór de op-
richting af, zijnde 13 Juni 1912, het geheele verloop van het
Oudheidkundig Genootschap de revue laat passeeren, daarbij
vele namen van trouwe medewerkers noemend, die grooten-
deels reeds overleden zijn. We hooren diverse namen: Archi-
tect G. van Arkel, J. G. Th. Grevenstuk, Dr. W. H. Koomans,
D. de Zwart, Pastoor Dr. D. Sloet, Kapelaan (thans Pastoor)
L. J. van der Heijden, Mevrouw Schaap-van der Pek, Kape-
laan Rientjes (oudtijds Conservator van het Aartsbisschoppe-
lijk Archief te Utrecht, thans pastoor te Maarssen) en vele
anderen, die allen aan den groei en bloei van Niftarlake hebben
medegewerkt.
De diverse lezingen, en dit waren er vroeger vele, worden
in de herinnering teruggeroepen, en de sprekers, die dit be-
langeloos deden, genoemd.
In 1937 werd op het Kasteel ,,Nyenrode" te Breukelen het
25-jarig bestaan feestelijk herdacht, terwijl in totaal reeds 30
excursies gehouden werden.
De jaarboekjes noemt spreker een standaardwerk van histo-
rische en topografische wetenswaardigheden van onze streek.
Ook memoreert hij de oprichting van de Commissie voor de
Vecht en het Oostelijk en Westelijk Plassengebied, noodig
geworden om de schoonheid van de Vechtstreek te behouden,
welk werk dier Commissie zoo'n groote beteekenls heeft voor
elk der dorpen in ons Niftarlakegebied.
Na nog enkele bijzonderheden eindigt spreker met zijn op-
volger. Dr. Mr. N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello toe te
spreken en geluk te wenschen met zijn benoeming tot Voor-
zitter. Hij spreekt ten slotte den wensch uit, dat Niftarlake in
groei en bloei moge toenemen onder zijn leiding.
Daarna is het woord aan Mgr. A. E. Rientjes, die begint met
te zeggen, dat toen 's morgens de Heer Bastert hem gevraagd
had om aan tafel iets te willen zeggen, hij het voornemen ge-
had had, iets uit het verleden op te diepen, doch dat de vo-
rige spreker hem wel alle gras voor de voeten heeft wegge-
maaid. Als hij echter zijn herinnering laat teruggaan tot de
allereerste excursie, waarbij hij nog tot de jongere generatie
-ocr page 24-
XXIV
behoorde, dan is er in die 35 jaren heel wat gebeurd. Veel
excursies hebben we sindsdien medegemaakt, op veel preek-
stoelen heeft de ex-Voorzitter gestaan om een explicatie te
geven, b.v. in Vreeland.
Op het 25-jarig jubileum waren nog personen aanwezig, als
Mevrouw Marie van Zeggelen, (schrijfster van de roman ,,De
Plaetse aan de Veght"), Dr. Jac. Zwarts, gevallen als slacht-
offer van den oorlog en zoovele anderen, die we thans missen.
Hij wenscht de Vereeniging geluk met het 35-jarig bestaan
en hoopt en vertrouwt, dat de liefde van den Heer Verburgt
voor Niftarlake onverflauwd zal blijven.
De Heer J. Trouw vraagt dan het woord en brengt hulde aan
den Oud-Voorzitter, die de basis gelegd heeft voor de be-
langstelling in onze streek en hare historie. ,,Uw werk", zoo
zegt hij, ,,heeft groote beteekenis, want U, Dr. Verburgt, heeft
veel bereikt. U heeft kans gezien, door de jaren heen een
groot aantal personen om U heen te verzamelen, bezield met
liefde voor hun streek". Hij wenscht tenslotte den scheiden-
denden Voorzitter alle goeds toe.
Dan krijgt de nieuwe Voorzitter het woord. Mr. Dr. Kap-
peyne van de Coppello vindt zijn taak niet gering, gezien de
capaciteiten van zijn voorganger, want het zal noodig zijn, om
waakzaam te blijven en het vereenigingswerk, welks doel de
Heer Verburgt met zooveel succes heeft nagestreefd, te be-
houden. In dat verband meent hij zich de opmerking te mogen
veroorloven, dat het jaarboekje nog weinig kopy voor dit
jaar heeft en vertrouwt hij, dat menig lid een blijk van be-
langstelling zal willen geven in den vorm van een histori-
sche bijdrage. Het verleden van Niftarlake is roemruchtig en
er is veel, dat wellicht verloren zou gaan, indien er, nevens
de aandacht van de overheid, ook niet een zeer groote liefde
en belangstelling door de leden bij voortduring wordt betoond,
opdat ons nageslacht dankbaar moge zijn, dat het Oudheid-
kundig Genootschap ,,Niftarlake" al het zijne heeft gedaan,
om te behouden, wat ons allen dierbaar is.
Hij hoopt tenslotte, dat wij in de allernaaste toekomst in
dat streven succes mogen hebben.
De Secretaresse verzoekt, bij alle genoemde namen van
vroegere medewerkers ook vooral te denken aan den Heer Jan
van der Lip, die zoo menige excursie hielp slagen.
-ocr page 25-
XXV
De nieuw-benoemde Penningmeester, de Heer J. Vor der
Hake, brengt hulde aan zijn voorganger, den Heer J. D. Bas-
tert, en verzoekt hem, indien noodig, verder in zijn werk te
willen inleiden en met raad en daad terzijde te staan, hetwelk
door den Heer Bastert gaarne wordt toegezegd.
De Heer Jhr. Lampsins van den Velden tenslotte uit zijn
vreugde over de goed geslaagde excursie van dezen morgen
door een zelf gemaakt gedicht voor te dragen.
Hiermede is de tafel afgeloopen, en staan de auto's weer
gereed om de tocht via Buuimalsen naar Buren te vervol-
gen. Dit plaatsje heeft een kerk en toren, welke dateeren uit
pl.m. de XlIIe eeuw. Deze Herv. Kerk heeft de belangstelling
der excursisten, niet het minst om haar merkwaardigen to-
ren, met een onderbouw uit de 13e eeuw. Het bovendeel,
een achtkant, is opgetrokken naar een ontwerp van Pieter
Post en lijkt wel iets op den toren van IJsselstein, ook met
een lantaarn bekroond. De kerk zelf biedt weinig merkwaar-
digs, behalve het grafmonument en de grafkelder van de
Gravin van Buren in het koor. Gaarne maken we melding van
de aanwezigheid van de Heeren Burgemeester van Sandick en
Ds. van Steijn Callenfels, die hier zoo vriendelijk geweest
zijn, ons te ontvangen en enkele" explicaties te geven.
Het einde der excursie is de bezichtiging van het Weeshuis,
gesticht in 1612 (met latere verbouwing) door Maria van Nas-
sau-Oranje. Dit gebouw heeft nog mooie kruiskozijnen, zand-
steenen banden en sluitsteenen, een poortomlijsting (1613),
mooie open dakruiter, fraaie ankers en looden dakversiering.
Achter het hoofdgebouw staan een paar vriendelijke trap-
gevels, 17e-eeuwsch, Het interieur geeft ons de portretten
der Stichteres te zien, verder ijzeren kisten, een koperen kroon,
drie ketels, enz.
Na een woord van dank aan de Directrice van het Wees-
huis, die zoo vriendelijk was ons rond te leiden, wordt afscheid
genomen.
In verband met den naam der Stichteres, Maria van Nassau-
Oranje, zij medegedeeld, dat in 1472 de Heerlijkheid Buren
v/erd afgestaan aan Frederik van Egmond, den Heer van
Ysselstyn. Ten behoeve van dezen Frederik werd Buren door
Keizer Maximiliaan in 1492 tot een Graafschap verheven, dat
Anna van Egmond, door huwelijk met Prins Willem van
-ocr page 26-
XXVI
Oranje-Nassau in 1551 aan het Huis van Nassau bracht. Het
Weeshuis was gesticht door Maria van Buren, Weduwe van
den Graaf van Hohenlo, dochter van Willem den Zwijger.
Na dit bezoek, aan de merkwaardigheden van Buren wordt
nog een kop thee genuttigd, waarna de terugreis wordt aan-
vaard via Beusichem, waar de gierpont ons over den Lek
brengt, en we linia recta naar Utrecht terugrijden.
Een der hoogtepunten in ons Genootschapsbestaan is deze
jubileum-excursie geworden. Hulde aan de Commissie, die
dezen tocht voorbereidde!
En wat dit excursieverslag betreft, brengen wij dank aan
den Heer Mgr. A. E. Rientjes, die zoo vriendelijk geweest is
om ons nog enkele gegevens over de oude monumenten, dezen
dag bezichtigd, te verstrekken.
W. F. GREVENSTUK.
J. TROUW.
-ocr page 27-
Niftarlake Literatuur.
Schoonheid aan de Vecht, door Dr. R. van
Luttervelt. Heemschutserie 1946.
Dit pas verschenen boekje over de Vechtstreek zal menigeen
een uurtje van leerzaam genot verschaffen en tevens de ken-
nis verrijken van alle belangstellende lezers. De schrijver mag
zich wel aandienen als deskundig geleider, want wie zijn dis-
sertatie over de buitenplaatsen aan de Vecht (1943), zijne
opstellen over de Zegepralende Vecht-Tentoonstelling, en over
de Vechtstreek (Historia, Dec. 1942) gelezen heeft, zal toe-
geven, dat niemand beter dan deze kunsthistoricus deze stof
zou kunnen behandelen. Immers het gaat over de schoonheid,
en wel de vroegere schoonheid van de streek, waar bouw. en
sierkunst, tuinarchitectuur en parkaanleg tot zulk een groeten
roem kwamen. Daarvan getuigt dit werkje op alle bladzijden,
en meer dan in vroegere geschriften laat de schrijver een
opgewekter en geestdriftiger toon hooren bij zijn beschou-
wingen over de vele bouwsels in dit gewest, kasteelen, het
buitengoed als hofstede-type en later als het stadsche-huis
langs de Vecht geplant, in verband met den toenmaligen tuin-
aanleg, verschillende accessoires, theekoepels, inrijhekken,
enz. De vele uitroepteekens laten uitkomen, dat het onder-
werp de volle lust en liefde van den schrijver had, al moest
hij zich beperken tot die buitens en kasteelen die tegenwoor-
dig nog bestaan. Wij zien er het leven van die tijden in terug,
de wooncultuur der rijke patriciërs of kooplieden, die geen
geld spaarden om hun buitenplaats te verfraaien. Na kennis
gemaakt te hebben met de kasteelgeslachten van het Muider-
slot, het kasteel Zuilen, Nyenrode, Nederhorst, Oudaen en
Bolesteyn, zien wij de nieuwere bewoners opdagen van de
Vechtstreek, waar de oude kasteelen dan burgerlijke bewo-
ners ontvangen, toen de tijd van den adel voorbij was; een
-ocr page 28-
XXVIII
nieuwe smaak en nieuwe bouwtrant was opgekomen en de
teekenaars der 18e eeuw hebben allen meegewerkt om deze
drukbewoonde Vechtstreek beroemd te maken. Hoogtepunt
van bloei was zooals meestal ook hier het beginpunt van
verval. Wat er overbleef spreekt van vergane grootheid en
glorie, en de vele illustraties waarmede het boekje versierd
is, roepen ons de schoonheid uit het verleden weer voor den
geest. Wie de Vechtstreek wil leeren kennen, leze dit boekje,
en zegt de schrijver: ,,Wie de Vechtstreek leert kennen, krijgt
haar lief". Ondervinding roept hier: Zeer waar!
A. E. R.
-ocr page 29-
XXIX
Een middeleeuwsch gebed uit Loenen tegen
besmettelijke ziekten.
In de ,,Bijdragen voor de geschiedenis van de provincie der
minderbroeders in de Nederlanden", Bundel I 1947 blz. 175,
wordt door Dr. P. Kruitwagen o.f.m. de aandacht gevestigd
op een gebed, dat reeds in de 15e eeuw in Nederland in om-
loop was, en waarvan de legende verhaalt, dat het zeer krach-
tig was tegen de „pest". Het gebed schijnt in Noord-Nederland
te zijn ontstaan, maar de oude overleveringen komen niet over-
een omtrent de plaats, waar het 't eerst zou zijn gebeden. In
één overlevering wordt het gelocaliseerd in Weerselo bij Ol-
denzaal. Een andere overlevering treedt meer in bijzonder-
heden, en verhaalt, dat het door een engel werd geopenbaard
aan een priester in het dorp Loenen bij Utrecht, en dat de sterfte
ophield, toen het gebed na de Mis werd gezongen. Het gebed
,,teghen die haestighe doot", dat een enghel Gods openbaerde
enen pryester bi U Wtrecht in een dorp bi Lonen" komt voor
in een oud handschrift van het Bisschoppelijk Museum te Haar-
lem en is omstreeks het jaar 1500 geschreven. In een ander 15e-
eeuwsch gebedenboekje in hetzelfde museum luidt het opschrift
boven hetzelfde gebed: ,,Voer die pestilencie" (voor de pest).
Het woord ,,pest" is volgens middeleeuwsch spraakgebruik een
verzamelnaam voor allerlei besmettelijke ziekten, en zo werd
het gebed aangewend tegen alle ziekten, die besmettelijk wa-
ren, vooral wanneer zij een spoedigen dood veroorzaakten. Ook
in een handschrift van omstreeks 1500, dat thans berust in het
Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht heeft het gebed ,,voer
die pestilens".
Het gebed is een vertaling van de latijnsche antifoon ,,Haec
est praeclarum vas" met oratie, en werd bij Franciscanen, bij de
Windesheimers, en bij de Kruisheeren gebruikt, en dan bij de
Benedictinessen te Weerselo, de Norbertinessen van St. Ca-
tharinadal te Breda, bij de Brigitinessen te Uden.
Langzamerhand, zegt Dr. Kruitwagen, schijnt de Loenensche
legende, die aan den oorsprong van het gebed ten grondslag
werd gelegd, in vergetelheid te zijn geraakt. Wel is het merk-
waardig dat het gebed ruim 400 jaren lang tot heden in gebruik
is gebleven bij de Nederlandsche Minrebroeders.
A. E R.
-ocr page 30-
Een woord van hulde
aem den scheidenden Voorzitter
Dr Mr J. W. Verburgt.
Zoo is dan nu een feit, hetgeen reeds een paar jaren dreigde
te gebeuren, dat de Heer Dr. Mr. J. W. Verburgt als Voorzitter
van het Oudheidkundig Genootschap ,,Niftarlake" zou aftreden.
Dat het hem moeilijk viel als zoodanig afscheid te nemen
van een functie, die hem zoo lief was, is begrijpelijk. Evenzoo
ligt het voor de hand, dat Niftarlake zijn besluit, om gezond-
heidsredenen genomen, moet billijken, doch dat juist nu de slag
gevallen is, volledig beseft wordt, wat hij in al die jaren voor
Niftarlake beteekende.
Aan den maaltijd in Geldermalsen tijdens de laatstgehouden
excursie ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan onzer ver-
eeniging, werden door de Heeren Mgr. A. E. Rientjes en J.
Trouw reeds vriendelijke woorden gewijd aan de werkzaam-
heid van onzen ex-Voorzitter, betoond in lezingen, vergaderin-
gen en excursies, waarbij de liefde en sympathie voor de Gouw
Niftarlake van den Heer Verburgt de leden inspireerde tot
medewerken aan het doel, dat hem zoo klaar voor oogen stond,
en waarin hij, door zijne uiterst duidelijke explicaties over be-
staande en vroegere oudheden in onze streek, de hoorders als
vanzelf medesleepte in zijn enthousiasme.
Ondergeteekende was hiervan vóór de oprichting van ,,Nif-
tarlake" reeds herhaaldelijk getuige, wanneer de Heer Ver-
burgt, toentertijd nog eenvoudig dorpspredikant van het fraaie
Ned. Herv. Kerkje te Nigtevecht, bij wijlen haar vader, den
Heer J. G. Th. Grevenstuk, op bezoek kwam en de platenver-
zameling door beiden bekeken werd, waarbij de oude historie
het middelpunt der besprekingen uitmaakte.
Geen wonder, dat hij en mijn vader aldra tot de conclusie
kwamen dat in de geheele Vechtstreek en omgeving liefde
-ocr page 31-
XXXI
voor de historie moest worden aangekweekt en degenen, die
eveneens daarvoor voelden, in één vereeniging dienden te
worden samengebracht. Eveneens geen wonder, dat beide
Heeren elkaar gevonden hadden en een hechte vriendschap
ontstond, die de tijden trotseerde.
Natuurlijk, hoe kon het ook anders, bleef zijn liefde voor
de streek onverminderd, toen hij Nigtevecht verliet en in kor-
ten tijd steeds hooger op den maatschappelijken ladder klom.
De eerste stap in die richting was zijn archivaris- en rentmees-
terschap van het Kasteel Nyenrode te Breukelen, (1919—1921),
tijdens welke periode hij uitgaf het ,,Overzicht der geschie-
denis van het Kasteel Nyenrode en zijn bezitters", hetwelk in
het Nederlandsch en het Fransch verscheen. In dien tijd over-
kwam hem een zeer ernstig ongeluk, doordat hij op zijn motor
gezeten, te Utrecht in onzachte aanraking kwam met de tram,
waardoor hij zulke ernsitige inwendige kneuzingen opliep,
dat men voor zijn leven vreesde. Gelukkig is hij daarvan ge-
heel genezen, en kon hij in 1921 de functie van adjunct-archi-
varis van Leiden aanvaarden, terwijl hij middelerwijl zijn stu-
die voor jurist en archivaris voltooide.
In 1925 kreeg hij den graad van Meester in de rechten en in
1926 dien van wetenschappelijk archiefambtenaar der eerste
klasse; tenslotte verwierf hij in 1930 den graad van Doctor
in de rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit te Leiden, na
verdediging van zijn proefschrift: ,,Levering van onroerende
zaken te Leiden".
In 1931 volgde zijn benoeming tot archivaris der gemeente
Leiden als opvolger van wijlen Dr. J. C. Overvoorde. Dit
ambt vervulde hij tot 1 Januari 1938, op welken datum hij
met eervol ontslag zijn taak om gezondheidsredenen neer-
legde ^).
Intusschen zat hij daarna nog lang niet stil. Verschillende
archieven maakte hij in orde, zoowel van kerken als anders-
zins, terwijl een boekwerk van zijn hand verscheen: getiteld:
,,Het Archief der Secretarie van de stad Leiden van 1253—
1575", een boek van uiterst wetenschappelijken arbeid. En niet
in de laatste plaats stelde hij jaar op jaar, zelfs óók in 1947
^) Enkele dezer gegevens zijn ontleend aan het Leidsche Dagblad van
medio Nov. 1937.
-ocr page 32-
XXXII
weer, de historische optochten te Leiden op 3 October samen,
die bij hem, kenner der geschiedenis van de stad, steeds ge-
bleken zijn op hoog historisch peil te staan.
Hij vervulde tevens de functie van Vice-Voorzitter der Ver-
eeniging ,,Oud-Leiden", en werd reeds na de verschijning
zijner eerste historische artikelen benoemd tot Lid van het
Historisch Genootschap, gevestigd te Utrecht, terwijl hij ver-
der lid was van de Maatschappij der Nederlandsche Letter-
kunde te Leiden en correspondeerend lid van den Nederland-
schen Oudheidkundigen Bond.
Ondanks al dezen arbeid bleef hij Niftarlake trouw; zelfs
nu hij als Voorzitter afscheid neemt, blijft hij aan het Oudheid-
kundig Genootschap verbonden als Hoofdbestuurslid.
Dat de nu 72-jarige Heer Verburgt op de laatstgehouden
ledenvergadering bij acclamatie tot Eere-lid benoemd is, moge
hij beschouwen als een uiting van groote waardeering van de
zijde van ons Genootschap, dat noode hem laat gaan, doch
welks wensch het is, dat het hem gegeven moge worden, nog
langen tijd getuige te zijn van den verderen bloei van Niftar-
lake, dat op zijn en mijns vaders initiatief in 1912 het licht zag.
En moge het besef, dat hij met de oprichting van en door zijn
geslagen arbeid in ons Genootschap gedurende het 35-jarig
bestaan, opbouwend werk verrichtte, hetwelk ook voor latere
geslachten van waarde is, zijn levensavond verlichten.
W. F. GREVENSTUK.
-ocr page 33-
Bij het aftreden van den Heer Bastert
als Penningmeester.
Bij het verschijnen van dit jaarboekje was het wellicht nog
niet alle leden bekend, dat de Heer Bastert heeft gemeend zijn
functie als penningmeester van ,,Niftarlake" te moeten neer-
leggen en dat ondergetekende in de algemene ledenvergade-
ring van Vrijdag 13 Juni j.1. tot zijn opvolger is benoemd.
Mocht ik op de dag van de excursie op 17 Juli reeds enkele
woorden aan deze wisseling wijden, ook thans wil ik niet
nalaten om op deze plaats tot uitdrukking te brengen, hetgeen
de afgetreden penningmeester alijd voor ons genootschap heeft
betekend. De Heer Bastert is een man met liefde voor zijn ge-
boortgrond en iemand die altijd voor de belangen van de Vecht-
streek op de bres heeft gestaan. Niet in de laatste plaats denkt
hij daarbij aan de historische ontwikkeling van de streek, en
het is dan ook daardoor, dat hij is gegroeid tot een van de
meest prominente figuren van ,,Niftarlake". Iedereen weet dat
hij ook bij de excursies de grootst mogelijke activiteit aan de
dag legde en dat de technische uitvoering daarvan practisch
bij hem berustte.
De Heer Bastert heeft ons echter nog niet geheel verlaten,
doch heeft zich bereid verklaard zijn functie als lid van het
hoofdbestuur te blijven vervullen. Moge het daarom deze
veteraan gegeven zijn nog tal van jaren met dezelfde vitali-
teit zijn krachten voor ,,Niftarlake" te blijven inzetten als
voorheen.
J. VOR DER HAKE.
-ocr page 34-
Bericht aan de Leden.
Het Oudheidkundig Genootschap ,,Niftarlake", gevestigd te
Abcoude, heeft thans een eigen girorekening geopend, v/elke in
den girogids vermeld zal staan onder Abcoude Het nummer zal
zijn 513805, terwijl het correspondentie-adres is BREUKELEN,
Rijksstraatweg 89.
Beleefd wordt verzocht, de contributie 1948 in de maand
Januari op deze postgirorekening te v^illen gireeren.
HET BESTUUR.
-ocr page 35-
Het sluishuisje te Maarssen.
De schutsluis en het sluishuisje, zo schilderachtig gelegen aan
de Maarssenveense vaart, werd in oorlogstijd geweldadig ver-
nield bij het onderwaterzetten van den polder.
Gelukkig heeft het bestuur van het Waterschap Maarsseveen
in vereniging met Monumentenzorg met ijver de opbouw weer
ter hand genomen, en zo dan in den zomer van 1947 zowel de
sluiskolk als de sluiswachterswoning weer hersteld en ver-
bouwd. Dit strekt tot verheuging van allen wien de welstand
van dit pittoreske bouwsel ter harte ging, want èn de sluis èn
het sluishuis geven een eigenaardig cachet aan de dorpsentree,
welke menigmaal door een kunstenaar met penseel of teken-
stift werd vastgelegd.
Daar viel heel wat te herstellen en ook te verbouwen. De
restauratie omvat niet alleen het dichtmaken van spleten en
scheuren, opnieuw voegen en verwijderen van losse of verkan-
kerde steenlagen, maar ook wijzigingen in den oostelijke gevel,
het dichtmaken en vervangen van nieuwe raamkozijnen enz.
De verbouwing beperkt zich in hoofdzaak tot het inwendige.
Door meer comfort werden de woonvertrekken meer logeable.
Door slopen van binnenmuren, het aanbrengen van nieuwe
deuropening, schoonmaken van wanden, vernieuwing van
schoorsteen, bevloering en kelderruimte, kreeg het interieur
met zijn riant uitzicht inderdaad een prettig aanzien.
Langs Korte Gracht en Sluiskolk werd de houten beschoeiïng
vervangen door een damwand van gewapend beton met nieuwe
verankering. Alles kan weer de tijd trotseren! Wat den ouder-
dom van de sluis en het sluishuisje betreft kan dit gezegd
worden: De Maerseveense vaart is aangelegd in de 16e eeuw
volgens den schouwbrief gegeven 22 Maart 1532 van Karel V
en op 28 Febr. 1535 goedgekeurd door het Provinciaal Hof
van Utrecht. ,,Ende die waterganck, wijck ofte vaert, strecken-
de van de Loedijck naer Maerssen, dieselve ter erster reijse
-ocr page 36-
W. V. Leusden.
maecken ende graven uijt den Kercklaen buijten, ofte den hoe-
ven daer Jan Ghijsbrechts op woont" enz.
Uit een „overeenkomst" den ingezetenen van Maarsseveen
aangaande dijken en watergangen aldaar d.d. 6 Juni 1645 en
goedgekeurd door gedeputeerde Staten van Utrecht 3 Dec. 1645
zien wij, dat bij het doorvaren van de Sluizen ,,zoveel waters
inloopt, dat de landen daer door eijntelijck inunderen," is goed
gevonden...... bij ofte omtrent de Vecht, ter plaetse airede
daertoe gedesigneert sal doen maecken een verlaet langh om-
trent ses schouwen welcken men dreimael des daeghs, also eens
smorgens smiddaechs ende eens savonds sal openen".
De doorvaart of het schutten ging niet zonder kosten, en
daarom was ook besloten, dat tot vervallinge van de jaerlixe
reparatiën van de voorszluis betaelt sal worden.
Van ijder schouwe ofte schuijt met torff melck ofte andere
waeren geladen sijnde acht penningen.
Van een schouw met messen ofte droge aerde geladen sijnde
dienende tot amelioratie van de landen vier penningen Van
-ocr page 37-
een schouw met modder geladen item van ijder ledige schouw
ofte schuijit twee penningen^).
De ingezetenen van Tienhoven behoefden ook niet meer te
betalen bij het passeren van de sluis dan de „voorschreven
ordinaris tol", maer eveneens die van Maarssenveen varende
door 't verlaet van ,,Tienhoven" waren niet gehouden meer
als gelijken tol te betalen.
Het Archief van het Waterschap bevat verder nog interes-
sente gegevens over Sluis en sluisgeld, over de bruggen en
vooral over de Molen, helaas verdwenen, en de molenvliet.
Het sluisgeld werd telkens weer opnieuw bij reglement vast-
gesteld o.a. in 1738 en 1763. Bijv.:
Een scheepje of turfpontje zal betalen zes stuivers.
Eén vragtschuyt ses stuivers.
Een schuytje groot seven korven twee stuivers.
Een schouw met hoy uitgaande hetzij klein of groot zal
betalen een stuiver.
Een schouw met messie, steen, aarde etc. uitvarende zal be-
talen twee stuivers.
Voor de schouwen met turf geladen gold een aparte regeling.
Vraagt men nu naar den ouderdom van het thans weer ge-
restaureerde Sluishuisje, staande op de overlandse Wetering
naast het huys ten ,,Bosch" dan is dat moeilijk met één woord
te zeggen. Herhaaldelijk immers werden vernieuwingen aan-
gebracht, waarop ook wijst de bewaarde steen met het jaartal
1825. Een ingrijpende vernieuwing had nog plaats in 1876, toen
een muur opnieuw werd opgemetseld met boerengrauw, nieuwe
kozijnen en deuren werden aangebracht en het dak opnieuw
verdekt. Dank zij de restauratie van 1947, waarbij wel enkele
dingen zijn weggevallen, die de oude Zuider-Sluis nog meer
accent gaven, zal toch voor den vreemdeling het aardig Sluis-
huis voortaan weer iets van zijn oude bekoring blijven behou-
den door de soberheid in zijn bouwtrant in zijn bescheiden
voorkomen aan de weg naar oud-Maarsseveen en Tienhoven.
A. E. R'.
^) Van de Water Groot Placaetboek, II 203. .
-ocr page 38-
Oude huisdeuren in de gouw Niftarlake.
In het Utrecht-nummer van ,.Leven en Werken" Septem-
ber jaargang 1941, onder redactie van Dr. Ozinga, schreef Ir.
van Meurs een belangwekkend artikel over ,.Landelijke Stichl-
sche Bouwkunst van honderd jaar her". Het opstel gaat over
het landelijke eigens, dat wij vinden in de bouwvormen van
kleinere huisjes en woningen, welke als gemeenschappelijk
uiterlijk kenmerk hebben het alzijdig en ruim overstekend dak
met diepe schaduwwerking — al dan niet met rondlopende
druiplijst oftewel overstekend over topgevels — en bijna altijd
de daaronder aangebrachte schulp of tandlijst gemeen.
Ten voorbeeld zijn te noemen o.m, de tuinkoepel bij Leeu-
wenburg en Doornburgh onder Maarssen.
De schrijver betreurt het, dat de Monumentenlijst slechts
werken van vóór 1800 omvat, en spreekt de hoop uit, dat des-
ondanks het bestaande zoveel mogelijk voor het Utrechtse
bewaard zal worden als typische bouwkundige vertegenwoor-
diging van de ingetogene en gereserveerde, maar zelfverze-
kerde geest, van het oude Sticht. Nu zijn er behalve bovenge-
noemde bouwwerken nog vele fragmenten, die klassieke vor-
men of Reminiscenties vertonen, en daarvan rekenen wij in
de eerste plaats de huisdeuren uit de tijd van 1800 tot 1850.
Het zijn de solide en deftig bewerkte meestal eikenhouten, en
groen geschilderde deuren met klassieke omlijsting met kroon-
lijst, friezen, pilasters, architrafen, basementen en plinten met
versierd bovenlicht, deurkalven en blokjes, blad- en cordon
ornament. Deze ingangen scheppen een sterk accent in de
gevel, geven een echte afsluiting, portiekvormig soms in
tegenstelling met de hedendaagse deuringang, die door ven-
sters of beglazing de ideeën van afsluiting eer afwijst, of min-
-ocr page 39-
der benadert. In elk geval zijn en de omlijsting en de deuren
zelf menigmaal een staaltje van echte houtbewerking, die aan-
sluit bij de Lodewijk-stijlen. De klare en royale geest van het
Empire werkt hier door, ook in fraaie verhouding en sierlijke
afwerking. Men vindt in ons gewest wel niet die rijkversierde
deuren van de Amsterdamse grachten, maar toch deuren, die
in hun sobere rustige opzet gaarne nog de aandacht trekken
van de voorbijgangers.
Nu mene men niet, dat deze deurtypen alleen in de Vecht-
streek zijn bewaard, neen, men vindt ze ook elders in onze
kuststadjes aan de Zuiderzee, als Elburg, Nijkerk, en de Friese
stadjes, als Sloten, Balk enz., waar woningen uit het eind der
18e en begin der 19e eeuw intact bewaard zijn gebleven, en nog
steeds een sieraad vormen, want overal hebben zij eenzelfde
harmonische verhouding in de paneelvelden.
De zwikvullingen geven een voorname sierlijkheid, ook als
het paneel, zoals hier en daar door een glasruit is vervangen
hij latere verbouwing (Langegracht 15, Maarssen). Terwijl het
paneelschild meestal met knop of koperen kijkluikje is versierd
(Breedstraat, Maarssen), zijn zij wel veel gelijkend, maken zelfs
daarom de indruk aan de lopende band vervaardigd te zijn. Toch
zien wij aan allerlei bijzonderheden de adel van het ambacht
uit die tijden. De datering is soms zeer moeilijk, want die oude
vertrouwde manier bleef lang voortleven (pastorie Loenersloot
1820). De latere tijd maakte bij dezelfde constructie minder
werk met de versiering, halve diamantkoppen en vormen (Lan-
gegracht 14 Maarssen, Voordijk 141 Abcoude en Kleiweg 105
Baambrugge). In Elburg waren nog die kerkdeuren in het jaar
1863 aan de kerk gemaakt. In Friesland zien wij de zwikvullin-
gen uit dikke bloemmotieven gewerkt en ook het bovenlicht
kloek en krachtig in plant-, vrucht- of bloemmotief gesneden.
Ook aan kasten of kabinet zien wij deze paneelversiering.
Zoals reeds opgemerkt, werd zowel aan de vervaardiging
alsook kunstzinnige uitvoering veel werk besteed. Het mate-
riaal dat tot het geheel van deze deuren nodig, gebruikt werd,
was over het algemeen, zoals vroeger gebruikelijk, massief,
duurzaam eikenhout van de beste kwaliteit. Alvorens dit hout
dan ook voor gebruik gereed was, onderging het een proces,
dat absoluut nodig was, en vroeger ook meestal werd toege-
past, om hout zo duurzaam mogelijk te maken.
-ocr page 40-
Eerst werden de stammen jarenlang gewaterd, daarna ge-
zaagd, en op latten, zonvrij door de natuur gedroogd.
De zijposten zijn verbonden door middel van pen en gat,
waarbij de pen van het kalf door het gat in de zijposten door-
liep, terwijl bovendien door deze pen aan de buitenkant der
zijposten een spie werd aangebracht, die zorg droeg voor een
hechte verbintenis.
De bovendorpel werd verbonden met de zijposten, ook door
middel van pen en gat, terwijl bovendien een ronde pen, zo-
genaamde toogpen door pen en gat werd aangebracht, waar-
door deze delen als het ware tot elkaar gewrongen werden.
De drempel was gewoonlijk van hardsteen. Ook het raam-
werk der deuren werd verbonden door middel van pen en gat,
en soms ook door zwaluwstaarten, zoals in Concordia te Maars-
sen. In de deuren werden 2 panelen verwerkt, waarbij het
bovenpaneel langer werd dan het onderpaneel. Aan de panelen
werd voor en achter een bossing geschaafd, waardoor dit paneel
in de groef, dat in het raamwerk werd ingeschaafd, kon inge-
laten worden.
Soms werden de deuren aan de achterkant ook nog opge-
klamt met houtdelen, waardoor de deur wel zeer stevig werd.
De versiering der zijposten bestond daarin, de scherpe hoe-
ken tot een kraallijst om te schaven, soms ook andere pro-
fielen, eveneens aan het deurkalf en bovendorpel.
Het deurkalf werd veelal versierd door reliefwerk aan te
brengen, met o.a. planten-motief; bijv. ranken van laurier-
bladen, terwijl de bovendorpel versierd werd met de eenvou-
dige en toch zo mooie blokjesband. De deurpanelen werden np
verschillende wijze versierd, meestal met ovale schilden, soms
omlijst met ornamentale rand, soms werden de schilden en
zwikken nog weer versierd met stralenbundels of bladvormen,
zoals de deur van de pastorie Loenersloot op onze foto duide-
lijk laat zien. Hoe schoon van uitvoering vertoont zij zich aan
ons oog. Maar ook zonder deze versiering, zijn deze deuren
een lust voor het oog. Wat een harmonie en schoonheid en
kunst wisten deze ambachtsmensen voort te brengen, zoals uit
bijgaande reproducties duidelijk blijkt!
Ook het bovenlicht werd niet vergeten, fraaie figuren, soms
rechthoekig, meestal met meetkundige figuren, soms met plant-
of bloemornament geven aan het geheel een aangenaam cachet
-ocr page 41-
(o.a. Voordijk Abcoude, Dorpstraat Baambrugge en Langegracht
14 Maarssen).
Het geheel werd opgewerkt met een ombouw, opzij met brede
pilasters, van boven afgezet met brede architraaf lijst. In één
woord de uitvoering van deze deuren is waard om bewaard te
worden voor ons nageslacht.
Zo kan en mag het kunstminnend nageslacht met trots aan-
schouwen, wat in vroegere eeuwen door het scheppend genie
der vaderen werd voortgebracht.
De foto's zijn van de Heer Walgering te Maarssen.
Maarssen.                                                    C. VAN DORP Jr.
-ocr page 42-
1. Langegracht 15 veranderd bij verbouwing.
-ocr page 43-
&~
2. Breedstraat Maarssen; paneelschild met luikje.
-ocr page 44-
10
3. Pastorie Loenersloot; rijk versierd paneel.
-ocr page 45-
11
4. Langegracht 14 Maarssen, eenvoudige type.
-ocr page 46-
12
f
5. Voordijk 141 Abcoude. Latere vormen.
-ocr page 47-
13
6. Baambrugge Kleiweg 105. Omlijst ovaal.
-ocr page 48-
14
7. Concordia Maarssen. Paneel in raamwerk.
-ocr page 49-
15
8. Abcoude Hoogstraat 20. Versierd deurkalf.
-ocr page 50-
16
9. r-aambrugge, Dorpstraat Ca9. Versierd bovenlicht.
-ocr page 51-
17
■.s:ji'§m &1 "^^
10. Richmond Maarssen. Bovenlicht en blokjesmotief.
-ocr page 52-
18
11. Solitude Maarssen. Fraaie verhouding.
-ocr page 53-
19
12. Langegracht 13 Maarssen. Oude omlijsting.
-ocr page 54-
20
13. Zusterhuis Loenen. Monumentale deur met bovenlicht.
-ocr page 55-
21
14. Kabinet ± 1800 particulier bezit (Abcoude).
-ocr page 56-
Luxemburg (Overkerck).
De pauwenhof van den heer Pereira (te Maarssen).
Toen een Duitsch reiziger ') in de tweede helft der 18de eeuw
van de Vechtstreek getuigde, dat deze ,,vortreffliche Gegenden"
tot Zuilen toe „allein werth sind dasz manum ihrenwollen im
Frühling eine Reise aus Deutschland hierher macht", merkt
hij bij de buitenplaatsen met hun hooggeschoren hagen van
linden, beuken en Hagedoorn, waarin de koekoek riep, op:
,,In eweigen unterhielte van Pfaven". De ,,grand maitre des
eaux et forêts de France au Departement de Valois, Selis et
Soissons". Louis Desjobert -) geeft ons hieromtrent drie jaar
later een nadere aanduiding, toen hij op Woensdag 17 Juni
1778 vanuit Amsterdam 's middags bij Nieuwersluis de Vecht
op voer. Om drie uur vertrok hij uit Loenen en kwam om kwart
over vier te Maarssen aan. Le Vecht sur Ie quel on passé dans
cette partie du chemin forme un coup d' oeil unique par les
jolies maisons dont il est bordé". Bij het begin van het dorp
bezochten zij links het buiten van den heer de Wits, vervolgens
,,Termere" (Termeer) ,,celle de la dame de Maarsen" en ten
slotte aan het eind van het dorp ,,celle du juif Pereira, qui est
infinement en dessous de la précédente". Het gezelschap waar-
toe Mr. Praire de la Sablière van Lyon behoorde, vertrok eerst
om 7 uur naar Utrecht en kon de buitens dus goed opnemen.
Van dat van Pereira heet het dan; ,,nous vïmes cependant une
grande volière, oü en autres choses, ou avait accouplé une
poule et un lapin; il y avait aussi plusieurs paons, dont le cri
est tres fort et désagréable". Meer dan de zonderlinge paring
van een hoen met een konijn, schijnt het sterke en scherpe
^) Bemerkungen eines Reisenden durch Deutschland, „Frankreich, Eng_
land und Holland in 'Briefen an seine Freunde", Altenburg 1775, Dl. III,
p. 380.
^) „Voyage aux Pays Bas en 1778 . . . publié par le vic, de Gronchy" in
„De Navorscher", Jrg. 9 (1910) p. 338.
-ocr page 57-
23
-ocr page 58-
24
gekrijs van de pauwenhof van den heer Pereira de reizigers te
hebben aangetrokken en wellicht evenzeer de bekende gast-
vrijheid van de familie Pereira. Hoe deze pauwenhof wel heette
worden wij in 1767 gewaar uit de reisbeschrijving van deze
markies de Courtauvaux die toen voor de Fransche academie
een studiereis op het fregat Aurora naar ons land maakte '). De
markies met de hem toegevoegde assistenten, de regulaire ka-
nunnik van Ste. Generève nl M. Piugré en de Marine astro-
noom M. Messier en de Graaf van Groonsfeld, chef van de
Admiraliteit, vertrokken op 16 Juli op een admiraliteitsjacht
van Amsterdam naar Utrecht via de Amstel en de Vecht. Bij
Baambrugge in de Vecht gekomen, kwamen zij weldra bij
Nieuwersluis, waar de buitenplaatsen talrijker waren. Het ver-
haal vervolgt dan: ,,Nous entrames dans une de eet maisons au
sortir du beau village de Maerssen, elle se nomme Luxembourg
et apartirent a H. Pareyra, Juif Portugais, qui vint, au devant
de nous avec son aimable familie, nous conduisit dans ces
jardins et nous servit une tres belle coUation. Nous pour-
suivimes notre route, très-satisfait des politesses de M. Pa-
reyra". . . .
Wie nu een onderzoek in de honderden akten van de Maars-
sensche archieven naar Luxemburg instelt, ziet zich, wat de
liggiiig betreft, voor schier onontwarbare moeilijkheden ge-
plaatst. Wel staat het buiten Luxemburgch op de groote kaart
van Provincie Utrecht van 1676 '■') aangegeven en evenzoo op
het kaartje van de stad Utrecht en van derzelver Vrijheid door
Isaak Tirion in 1757 te Amsterdam uitgegeven, doch in de
Zegepralende Vecht noch bij Lutgers is er een afbeelding van
bewaard. Wel was er voor enkele jaren de naam op een hek
te lezen naast het kleinere gebouw nevens Overkerck, doch
dit kan nooit het buiten van dien omvang geweest zijn, die
^) ,.Journal du Voyage" de M. Le Marquis de courtauvaux sur la Fré-
gate l'Auiore pour essayer par ordie de l'Acadéniie plusieurs Instruments
relalifs a la Longitude . . . A Paris de rimprimerie Royale" 1775, p. 251.
^) „Nieuwe kaart van 's Lands Utrecht" door Bernard du Rol op last van
Gedep. Staten van Utrecht in 1676 uitgegeven. Hoewel deze Nova Tabula
Diocceseos Traiectinae in de 18de eeuw herhaaldelijk is bijgewerkt, komt
,,Luxemburgh" op het proefexemplaar van 1676 van het Rijks Archief te
Utrecht reeds voor.
-ocr page 59-
25
wij uit de akten kennen. Niet alleen staat op de plek het oude
buiten „Overkerck" te lezen, doch in de akten is er zoowel van
Luxemburg als van Overkerck sprake en tot overmaat van
verwarring vermeldt Van der Aa in zijn ,,Aardrijkskundig
Woordenboek der Nederlanden" (dl. VII) in 1846 zoowel Over-
kerck, als Luxemburg als klein-Luxemburg allen met dezelfde
omschrijving.
Toch kan het na moeizame studie der oude bescheiden ge-
lukken zich een juiste voorstelling van het oude prachtige
buiten te maken, dat er nog staat, hoewel niemand het meer zou
kunnen herkennen als de lustplaats waar vorsten eens ten be-
zoeke zijn getogen en waarvan de glans, zooals wij zagen,
verre uitstraalde naar het buitenland.
t
Het huis Ten Bosch was een Middeleeuwsch Stichtsch rid-
dergoed (zooals men in het artikel van Pastoor R. Peters in het
Jaarboekje 1913 kan lezen) dat de geheele oostelijke Vecht,
zoover het oog reikte, besloeg, tot in Maarsseveen toe. In
1693 werd het in twee deelen verdeeld, n.1. in een noordelijke
helft ,,Het Huis ten Bosch" en een zuidelijke helft ,,Het Goed
Ten Bosch" geheeten. Toch moet het reeds vroeger zijn ver-
kaveld, want in het Jaarboekje van 1922 (p. 52) vermeldde ik
reeds dat Sara del Soto, weduwe van Jacob de Los Rios te
Maarssen in 1697, toen haar dochter Lea met Antonio d'Alman-
za in het huwelijk trad, o.a. als huwelijksgift het buiten ,,de
Coningh Davidt", aan de Vecht gelegen, tot aan de boomgaard
toe schonk en wel tusschen het Huis en het Goed Ten Bosch.
,,Het goed Ten Bosch" aldus de eerw. heer Peters ,,lag onmid-
dellijk, slechts door het zandpad gescheiden, aan de Vecht en
geleek van de Vechtzijde wel een kerk met een uitgebouwd
koor, mede door de zeskantige toren met koepeldak".
Dat Luxemburg nu gelegen was tusschen ,De Coningh Da-
vidt" en het goed Ten Bosch bleek mij uit de bundel proces-
stukken betreffende de scheidingssloot van Luxemburg uit 1769
en een scheidingslaan in 1793, in het Rijks Archief te Utrecht
bewaard. De gerechtsbode verklaart op 1 Juni 1769, dat hij
zich vervoegd had ,,aan de sloot behoorende aan de hofsteede
Luxemburgh en gelegen ten zuijde van de Hof f stede den Koo-
ning David, competerende aan den Heer Wentzel". Ook de
timmerman en de metselaar verklaarden toen ten verzoeke
-ocr page 60-
26
a-a^fmd* iMtlSt, ^t-t^^ayf
-ocr page 61-
27
van Peirera deze sloot te hebben opgenomen ,,behoorende tot
de gemelde Hofsteede Luxemburg, ten zuyde de Hofsteede den
Koning David, competerende aan den Heer Wentzel en al-
daar bij nameetinge gezien en ondervonden hebben, dat het
nieuwe werk aan de stalmuur, van de voorseide Hofsteede de
Koning David, waaraan nog dezen morgen gearbeid is, op de
hoogte van elff twaalf laagen boven het nieuw aldaar gelegde
fundament (zonder egter precise in het getal ten dien gehouden
te willen zijn) tusschen de stal en koesthuys, alwaar wij het-
zelve gemeeten hebben, teegen het ouds gedeelte van de muur,
aldaar als nog staande ter gelijke hoogte met het nieuwe werk,
uitspannig vier en een half duym slootwaards, in het welk
naar den eisch van het werk naar beneeden, tot op het nieuw
gelegde fundament breder en breder worden moet". Op de
teekening bij dit proces geleverd, hiernevens gereproduceerd,
zien wij dus dat een sloot Luxemburg van De Coninghe Da-
vidt scheidde, waarbij de scheidingsmuur op de laatste plaats
tegen de sloot stond; zij grensden dus vlak aan elkander, zooals
ook de ,,Mr. Verwer en Glaazenmaaker" nog eens uitdrukke-
lijk constateerde. Nu verklaarde in een proces over een laan
van Luxemburg in 1793 een 65-jarig Maarssensche landarbei-
der, dat hij van zijn jeugd dikwijls o.a. als daghuurder gewerkt
heeft ,,op de buiteplaats Luxenburg, eertijts gecompeteert heb-
bende aan de Heeren van der Giesen en nu aan Aron Parera,
zoon van Eissaaij Parera, zoo als ik ook van den jeugt of aan
gekend en somtijds bearbeid hebbe den tuin en 't wyland in
kampen geleegen agter den tuin van 't goed ten Bosch, . . .
leggende die buiteplaats naast malkanderen aan de rivier de
Vecht onder den geregte van Maarssen. Dat het wijland van
het goed ten Bosch sig uitstrekt oostwaarts op tot aan off in de
Zogwetering. Dat aan de noordzijde van dat wijlant en ge-
scheijde van het zelven land geleegen was een laan beplant
mét drie rijen boomen, welke laan ten Noorden gescheyden
was door een sloot van het voorszeide land van Cromhout ag-
ter Luxemburg geleegen". En de eigenaars van het goed Ten
Bosch requestreerden hierover op 29 October 1793 aan het
Utrechtsche Hof waarbij het bleek, dat ,,het goed ten Bosch,
gelegen aan de revier de Vegt" zoowel onder Maarssen als
onder Oud Maarsseveen, ,,bestaat in een Heere Huysinge,
tuyn, moestuijn, steenbakkerij e en weijland in kampen agter
-ocr page 62-
28
den voorschreeven moestuijn geleegen, sig uijtstrekkende ten
oosten tot in of aan de Zogwetering. Dat ten Noorden daar
naast aangelegen is den Heere plaats genaamt Luxemborg,
gebruijkt wordende door Abraham van Jacob Capadoce,
strekkende de Heere plaets met de landen daaragter gelee-
gen...... insgelijks tot aan of in deselve wetering".
Luxemburg lag dus tusschen beide buitenplaatsen in en moet
dus haast wel identiek geweest zijn met ,,Overkerck" dat daar
ter plaatse lag. ') In 1661 werd evenals het goed ten Bosch ook
onmiddellijk aan het Zandpad, dus direct op de Vecht uit-
ziende, de soliede 17de eeuwsche huizinge Overkerck hier
tegenover de Maarssensche kerk gebouwd, zooals de gevel-
steen nog aangeeft ,,Overkerck anno 1661". Het rechtsche
oude stuk vertoont terzijde nog de zware 17de eeuwsche bak-
steen muren, het dubbele zadeldak, de typische uitgebouwde
schoorsteenen en de kleine luikjes uit dien tijd. De groote aan-
bouw heeft echter langen tijd op zich laten w^achten en, wat
merkwaardig is, het huis ontkwam aan het lot van de Fransche
plunderingen en brandschattingen in de Vechtstreek van 1672.
En zoo zal de opvatting van Craandijk en Schipperus '■') wel juist
zijn: ,,Naast Vechtenstein ligt het oude Overkerk, dat het jaar-
tal 1661 aan den gevel draagt en op het laatst der 17de eeuw
onder den naam Luxemburg schijnt voor te komen, werd wei-
ligt dit huis door Luxemburg gespaard, evenals Zuilen door
Condé?"
Maar er is ook nog een andere oplossing. Op de genoemde
oude kaarten evenals in vele oude akten wordt er steeds ge-
sproken van Luxemburg. Dit kan een steeds terugkeerende ver.
schrijving zijn, doch het kan ook slaan op de groote luxe die de
Pereira's hier ten toon spreidden. En misschien is wel het
meest waarschijnlijkste, dat dit buiten, oorspronkelijk naar den
Franschen veldheer geheeten, door deze letterwijziging van zel-
ve deze beteekenis in de praktijk ontving.
^) Bij den vroegeren bewoner van Overkerk v/ijlen den heer Peele her-
inner ik mij een kaart uit 1717 gezien te hebben, waarop een Gezicht op
het Goed ten Bosch vanaf de Vecht zoowel als van de Vletsloot af gezien
voorkomt door den Landmeter M. Walraven te Amsterdam geteekend. Ik
heb deze kaart voor deze studie echter niet meer kunnen achterhalen.
^) Craandijk en Schipperus ^.Wandelingen door Nederland", dl. II,
Haarlem 1876, p. 256.
-ocr page 63-
29
Luxemburg en Overkerck hebben steeds verschillende eige-
naars gehad. Was het eerste slechts een huis en hofstede,
Overkerck was daarentegen veel aanzienlijker. Het behoorde
oorspronkelijk aan den Schout van Zuilen en Westbroek Sr. Jo-
han Barra, wiens erfgenamen het, blijkens het Register van
Maarssen op 2 April 1721 in eigendom overdroegen ,,ten be-
hoeve van de Heer Isaacq Jesurun de Jongh Coopman tot Am-
sterdam voorseyde, seeckere huijsinge en erve met peerdestal
en thuijn, mitsgaders vorder getimmer, bepotinge en beplan-
tinge daer op aart en nagelvast zijnde, staende ende gelegen
onder dese Geregte op seeker leengoed Te Bosse, genoemt
Ovrkerck aent Zandpad op de Westzijde der Vechte tot achter
tegen het land van juffrouwe Cambier, alwaer noortwaerts de
heren Van der Giessen met de huijsinge en hofstede Luxem-
burgh ende zuytwaerts Juffrouwe Cambier naest gehuijst en
gelegen leggen als thans bewoond wordende bij de WelEd.
geb. Heer Vincent Maximiliaan van Lookhorst Heer van Ter
Meer, Maarssen etc."
Het was dus toen al een aanzienlijke woning, wanneer de
heer van Maarssen het boven zijn beroemde, schitterende lust-
plaats aan de overzijde van de Vecht gelegen, begeerde. Uit
Bijlage I blijkt dat de koper reeds verlijd (beleend) was met dit
stukje oud riddermatig goed en dat hij als zoodanig ook beëdigd
was. In de geschiedenis der Joden in Nederland is deze pro-
motie van een Joodschen leenman van eenig riddermatig goed
tot nu toe zonder weerga. En dubbel merkwaardig omdat het
denzelfden Portugeeschen Jood geldt wien door dezelfde Sta-
ten een tiental jaren later, zooals ik in het Jaarboekje van 1937
uiteenzette, deze aanleg van een begraafplaats is geweigerd,
terwijl de Maarssensche kerkeraad juist voor een paar jaar
nog eens heftig tegen de inrichting van een Portugeesche
synagoge had geprotesteerd. Doch de Utrechtsche Staten had-
den, ter wille van het kapitaal der ,,Utrechtsche geoctroyeerde
Provinciale Compagnie" deze Joodsche natie haar hooge pro-
tectie ten platten lande in 1720 toegezegd en zoo geviel het
dat op 11 Augustus van dat jaar de pander zich ,,vervoegt
heeft in de kercke, tot Maerssen ende dezelve, nadat de predi-
catie geëyndigt ende den psalm gezongen was, voor alle om-
standers gepubliceert heeft, dat Izaak Jezurun de Jong, ge-
kocht heeft van Johannes Barra zekere huijzinge, erve, tuijn en
-ocr page 64-
30
boomgaerd gelegen onder den gerechte van Maerssen aen 't
Zandpad op de Vecht genoemt Overkerck".
Ruim veertien j^ren bleef „Overkerck" in het bezit van
Jsaac Jesurun de Jong; toen machtigde hij zijn zoon Jacob tot
transport ^) aan den heer Isaac Daveiga Henriques. De koper,
eveneens een Portugeesche Jood (eigenlijk Da Vega Henriques)
behoorde tot een der oudste Portugeesche geslachten in de
Nederlanden n.1. de Duarte's, zooals ook Joseph Daveiga in
1729 in het Maarssensche notarieel archief vermeld wordt
met het alias Francisco Duarte. De nieuwe bezitter Isaac anders
genaamd Pedro Daveiga Henriques had het voornemen een
nieuw ,,Overkerck" te doen verrijzen, waartoe hij zich te vo-
ren door de Utrechtsche Staten had laten beleenen met een
erfje grond van 13/4 roeden lang en 4 roeden breed ten einde
Overkerck uit te breiden. Alleen het rechtsche oude gedeelte
zou blijven bestaan en voor het overige zou er een nieuw
buiten verrijzen.
Op 31 Augustus 1735 kwam Isaacq Daveiga Henriques voor
Notaris de Jong met den meester metselaar Dirck Caldij de
bouw overeen van het nieuwe Overkerck. De nieuwe huizinge
zou van voren 50 voet breed zijn en 40 voeten diep. De 18
artikelen waarin dit bestek vervat is komen dan in hoofdzaak
op het volgende neer:
,,Eerstelijk zal den aanneemer het oude huijs geheel tot aan
de grond toe afbreeken, behalven de muur aan de stal en de
muur tussen de keuken en de zijkamer, die soo verre die goet
zijn behouden mogen werden". De fundamenten zouden op-
nieuw worden gelegd (art. 1) ,,zal alle het muurwerk voort op-
gemetseld moeten werden, dat de vloer zal leggen van het
geheele werck twee bequame treeden boven de grond ende
eerste laag balcken boven de vloer 13 voet de bovekant en de
tweede laag balcken 10 voet, de bovenkant daarboven en dan
voort op de bovenste balcken en borstweering van 2/^ voet
hoog en de geevels aan beijde en met hegtingen en kanteelin-
gen soo het spanwerk van de kap sal uijtwijsen, dat het daar
boven 7 duijm aan dakhout (art. 2).
Wij willen uit dit bestek nog enkele meest typische passa-
ge's van het nieuwe Overkerck nog overnemen. ,,In de voor-
Gerechtelijk Archief Maarssen No. 771 acte 143 (22 Augustus 1735.
-ocr page 65-
31
geevel een deur kosijn van 6 a 9 duijm, de pilasters van 2 duijm
dik met open pilasters, daar roeden tot glas in moet gewerkt
worden en van binnen peneele luijkjes daar voor, die aan
bogtknieren gehangen en met twee schuyfjes geslooten moeten
zijn". Van de ,,eyke paneele" deur was het raam 2 duim en het
paneel 1 Vi duim dik. Deze hing aan bochtknieren en was voor-
zien van sloten. ,,Verder agter het glas boven het kalff een
raam met eyserne roeden met bruijs pinnen daar in, en met
blaauwe steene neuten en basimenten daar onder en een blaau.
we tree en stootbord verder gefatsoeneert". De eiken ramen
in de gevel waren van binnen met engelse schuijframen. . . .
sluytend, ider venster met een knipslot met treckers en met
een balkgrendel. ... te zamen afhangende aan looden koor-
den. ... en kopere knopjes om aan op te schuijven en aan ider
(in plaats van kopere pennetjes) een slot om te sluijten. In de
bovenste verdieping in de voorgeevel te maken 5 schuifkosijns
van ribben gelijk beneden. Ook de agtergevel had 2 bolkosijns,
boven de kelder 2 ,,cosyns van binnen met Engelse ramen voor.
sien". De achtergevel met deur en 5 bovenramen werd gelijk
de voorgevel en verkreeg ook twee oude kozijnen uit de oude
voorgevel. In de gang twee deurkozijns met peneele deuren
met sloten met kopere ogen, architraven, twee dubbele deur-
kozijnen voor de trap en kelder benevens voor de keuken.
Wij zullen de artikelen ,,van het af f schieten van het comptoir
met zijn deur", ,,van de trappen en (5) boven binne deurkosijn,
van de kap in zijn geheel maar overslaan evenals de vele ver-
dere artikelen, die al te technisch zijn. De dubbele pomp en de
regenbak met put in de keuken hoorden evenals de Engelsche
schoorsteenen met hun marmeren mantels en plinten tot de
architectuur van dien tijd, evenals het vele lood dat er ver-
werkt werd. De vijftig ankers die aan de gevels werden aan-
gebracht wogen 6 a 7 pond, een kroonlijst versierde beide
gevels met een drie voet breede architraaf, 3 a 9 duim breede
fries en l'/2 duims waterlijst, terwijl ,,het geheele werk" met
,,beste blaauwe pannen" afgedekt werd.
De nieuwe bezitter heeft het perceel echter al die jaren met
zijn talrijk gezin niet bewoond. Wel was het buiten bij den
dood van zijn echtgenoote Vrouwe Ribca Xmenes in 1760 en
ook bij zijn overlijden op 9 Februari 1762 nog zijn eigendom
en had hij bij testamente van 1753 in Den Haag bepaald, dat zijn
-ocr page 66-
32
oudsten zoon „Overkerck" zou erve ,,onder conditie nogtans"
dat deze „gedurende zijn leven van de voornoemde huyzinge,
thuyn. en erve zal hebben en behouden het bezit en ugsusfruct,
mits hetzelve behoorlijk te onderhouden". Doch ook de vorige
eigenaar had het buiten verhuurd, telkens voor negen maan-
den en desniettemin maatregelen voor het onderhoud geno-
men, waarmede hij de rabbijn van Maarssenbelastte ^). De
familie behoorde n.1. tot het kleine getal Portugeese Joden,
die door de Utrechtsche Stadsoverheid ter wille van de Utrecht-
sche Provinciale geoyctroyeerde Compagnie bij uitzondering
tot burgers der stad waren toegelaten en die men in mijn
,,Hoofdstukken uit de geschiedenis der Joden in Nederland"
(p. 180) vermeld vindt. De Joode Isaac da Veiga Henriques
verkreeg aldus met zijn acht kinderen op 14 Mei 1722 het
Utrechtsch Stadsburgerrecht en in een acte van 1740 bij No-
taris Joh. de Jong noemt hij zich dan ook ,,borger 't Utregt".
Uit de genealogie van Capadoce blijkt bovendien nog dat de
zoon Samuel met Sara Capadoce gehuwd was zoodat hij tevens
met de Pereira's verwant was. De familie Henriques Veiga
bezat bovendien een in 1748 gekocht buitentje op 't Sant
en het plaatsje Nooytgedagt met het uiterdijkje voor het
zomergenoegen te Maarssen. Zoo werd Overkerck evenals bij
de vorige bezitters, onderhands verhuurd, omdat zoo het daar-
in gestoken kapiaal van 2500 guldens koopsom en dat van den
nieuwbouw aldus het beste rendeerde. Toen Samuel in 1770
overleed lieten zijn erven dan ook ,,Overkerck" daarin onver-
deeld tot oneenigheid onder hen ontstaan, hiertoe noodzaakte.
De zeven erven te weten Jacob Hisquiau Daveiga Henriques,
zijn zusters Ester, Sara, Lea, Hana en Vrouwe Rachel Daveiga
^) Notarieel Archief Joh. de Jong (Nr. 1803, 24 Mei 1731). Sr. Harm
Sarueo als ordre hebbend van de Heer Isaacq Jesurun de Jonge verhuurde
de huizinge „Overkerck" met stal en tuin vooi negen maanden ingaande
1 Juni 1731. „De verhuurder belooft ook de voorsz huysinge, dack en vloer
de huizinge „Overkerk" met stal en tuin voor negen maanden, ingaande
digt te sullen onderhouden en zal alle buyte en binnen glasen voor 't in-
gaan van de huur digt maken dewelcke de huurder bij deese aanneemt
om weederom alle de'gemelde glasen digt op te leeveren, belovende meede
de buysinge sorgvuldiglich te sullen bewonen en is wel expresselik be-
dongen, dat den huurder niets iuit huys oft stal sal doen afbreeken of
doen maken als met permissie en believe van den verhuurder, dewelcke
niet verobligeert of gebonden sal sijn om iets te maken".
-ocr page 67-
33
Henriques, weduwe van Jacob de Chaves, terwijl van de broe-
ders David en Samuel de laatste ongehuwd was overleden,
besloten daarom in 1776^); ,,eindelijk eens willende koomen
tot een finale afdoening en scheidinge derzelver boedels tus-
sen hen gereesen waren onderscheidene differenten, disputen
en difficulteiten, die mogelijk verdere nadeelige en onaange-
naame gevolgen souden hebben na zig gesleept, zoo waaren
zij als goed geintentioneerde broeders en susters in liefde met
eikanderen geconviceerd en getransigeerd door tussenspraak
van hun lieder goede vrienden de Heeren Isaac Lindo en Aron
van Mozes de Chaves", Het resultaat van deze lange acten ^)
was nu ten slotte, dat na de estematie in 1779 van Overkerck
op ƒ 3000, op 29 Maart 1784 de procuratie op Jacob gepas-
seerd werd, waarop deze het 13 November d.a.v. overdroeg
aan de Douarière Baronesse van Lookhorst tot Termeer, de
Vrouwe van Maarssen, zooals het in 1810 nog heet^): ,,een
zeer aangenaamen en welgesitueerde buitenplaats genaamd
Overkerck, bestaande in een dubbeld ruim en proper betim-
merde heeren huis, zijnde de huyzinge voorzien in 't inkomen
van een gang, met marmeren vloersteenen en plinten aan
wederzijde van de gang drie ruime behangen kamers, alle met
schoorsteenen met marmere mantels, aan de zijde der twee
kamers, twee zeer ruime keukens, beiden met regen en pomp-
waters, pompen, fournuissen, vaste aanrechtbank en vaste
kasten, voorts een ruime kelder en provisiekamer. Boven meede
een gang en zeven proper behangen kamers, waaronder drie
met schoorsteenen en veele met vaste kasten en diverse
commoditeiten. Dan nog een zeer ruime zolder en twee vlie-
ringen met knechts en meidenkamers. Voorts een zeer spacieu-
se tuin, voorzien van veele exquise vrugtboomen, koepel en
menagerie, schuur tot berging van tuingereedschappen en ver-
der getimmerten". Het laatste doet zien, zooals uit de inven-
taris van Luxemburg blijkt, dat het in de tweede helft der 18de
eeuw bij Luxemburg in gebruik was waaraan het grensde, zoo-
als het ,,aangenaam gesitueerd lag aan de landzijde en aan
de riviere de Vecht, alwaar aan de eene zijde de Heer Paraira
^) Bij de esturatie van 1779 wordt er een koetshuis vermeld buiten de
stal, die de oude „peerdestal" was.
2) Gerechtelijk Archief Nr. 773 acten 1776, 1784 en ook die van 24 Maart
1810; Samuel bezat „Overkerk" van 1762—1770.
-ocr page 68-
34
met den buitenplaats Luxemburg en aan de andere zijde de
Heer Styger met de Plaats 't Goed den Bosch naast gelegen
zijn".
Eerst in 1757 zien wij de familie Pereira hier het beroemde
Luxemburg stichten naast het oude buiten ,,De Coningh Da-
vidt", waarop wij in 1733 uit zijn kring Aron en Jacob Cardose
(Cardozo) in een notarieele acte als aldaar woonachtig aan-
treffen.
De familie Pereira behoorde tot de hoogste aristocratie dier
oude Portugeesch-Joodsche geslachten. Isaac da Costa ver-
haalt in zijn „Adellijke geslachten onder de Israëlieten", dat
zij afstammen van Ruy (Rodrigo) Pereira O Bravo (de dap-
pere), verwant aan het voormalige koningshuis in Portugal.
Een kolossaal groot folio roodfluweelen band bevat nevens de
gekleurde wapenschilden, miniaturen en genealogie de in 1535
door den wapenkoning van Jan III ten behoeve van Graaf
Don Manuel Pereira afgegeven wapenbrief; als Joden veran-
derden zij het kruis van hun wapen in een levensboom. Reeds
in de 17de eeuw behoorden zij tot de bekende Amsterdamsche
Portugeesche Joden en in 1661 legde Jozeph Pereira geboortig
van Vill Royale in Portugal den burgereed van Amersfoort af.
Dat zij ook in Den Haag een aanzienlijke rol speelde blijkt
wel uit de beruchte (door van Lennep geromantiseerde) histo-
rie van Sofia van Noortwyck omstreeks 1700. Deze had o.m.
een ongeoorloofde verhouding met Salomon Pereyra ^), wien
Sofia en haar moeder buiten onroerende goederen ook kostbaar
porcelein, een groote hoeveelheid tafelzilver (o.a. een lampet
met schotel) alles met het Peyrerawapen versierd, vier paar-
den, een karos, een berline, een chais en een narreslee, alles
aan den ouden heer Pereyra toebehoorende en met zijn wapen
versierd, wist afhandig te maken; ook hadden de Pereyra's een
eigen synagoge in Den Haag aan de Voorhout gelegen. Buiten
de legerproviditeurs Machado en Pereyra, die ik in het Jaar-
boekje 1922 te Maarssen vermeldde (door deze relatie met
Willem III, kan bijv. Mozes de Jacob Pereira zich te Maarssen
in 1771 ,.Schildknaap tot London" noemen) treffen wij in het
gerechtelijk archief van Maarssen in 1671 Abraham Parera de
^) Zie het artikel van Eduard van Biema in „Die Haghe" 1911.
-ocr page 69-
35
jonghe alias Abraham Parera Quotienko (Cotinko) aan, in 1697
en 1698 reeds David en Ehas Pareira en in 1731 Mozes de
Abraham Pareira en zijn hoogduitsch-Joodschen ,,lijfknecht"
Samuel Baruch, woonende op ,,SpruYtenburg" te Nieuw Maars.
seveen. In de 18de eeuw komen er meer leden dezer familie
voor waarvan David de belangrijkste is, die voor het eerst in
1733 te Maarssen voorkomt, in hetzelfde jaar dat hij zich als
mecenas in de Joodsche literatuur bekendheid verwierf door
op zijn kosten een Spaansche bijbel te laten drukken ^). Buiten
de vele handelsrelaties met Londen vinden wij te Maarssen
zelfs sporen van hun Afrikaanschen handel, want een no-
tarieele acte van 20 Maart 1739 betreffende Elias Pereira te
Maarssen en zijn gade gaat over een importante som van
Renmagen van Mozes de Chaves, ten deele zijnde geleend geld
enz. ,,als weegens de verantwoording en 't provenu van ver-
scheijde goederen en koopmanschappen" voor Pereira's reeke-
ning ,,ten tijde dat hij tot Santa Crois in Barbarijen is ge-
weest" verkocht. David Pereira bezat zoowel te Maarssen als
elders verscheidene eigendommen (o.a. de herberg ,,De Prins
te paard" aan de Maarssensche Kerkweg), doch in 1757 kocht
hij Luxemburg, waarmede hij blijkens Bijlage II in dat jaar
door de Prinses Douarière beleend werd. Het heet daar ,,zeker
huijs, hoff en Boomgaard met het verder getimmer daar op
staande genaamd Luxemburgh...... wesende de voorszijde
huysinge hoff en boomgaard een gedeelte van zekere twaalf
mergen, drie honderd en vijftigte roeden lands van dat alinge
goed ten ,,Bossche". Daarbij werd hij tevens beleend met een
stuk wyland en sloot ,,nevens 't Duyfhuys", vervolgens met
een huis en erf op de steenbakkerij gelegen. Onder hét eigen-
lijke Luxemburg werd dus een gewoon buitenhuisje verstaan
Ook voor ,,zeker tichelwerk panhuys" met twee wooningen
benevens voor 9 morgen 3 stuks lands (19 Augustus) moest
David Pereira Jr. in 1765 door de Staten als gedeelten van het
goed Ten Bosch wederom beleend worden, doch van Luxem-
burg zelve hooren wij niets meer. David Pereira Jr. had op 27
1) Cinco libros de la Ley Divina con las Aphtaros de todo el aüo,
nuevamente corrlgidos y reimprimados a costa de David de Elisa Pereyra",
Amsterdam 5493 =: 1733 in 8°. In 1728 had hij zulks gezamelijk met Isaac
Cordova gedaan met een Spaansch Joodsch gebedenboek, getiteld „Orden
de las Oraciones cotidianas" enz. eveneens in 8°.
-ocr page 70-
36
Mei 1768 zijn testament voor notaris D. van den Bink te Am-
sterdam laten passeeren. „In den name van den gezegenden
God Israëls", waar hij op de Keizersgracht tusschen de Bin-
nen-Amstel en de Weesperstraat woonde. Nadat hij zijn on-
sterfelijke ziel in de genadige handen van God zijnen Schepper
had aanbevolen, Hem biddende om genadige vergeeving van
alle zijn zonden" en zijn begrafenis bevolen had „volgens de
gewoonte zijner Natie", schonk hij zijn dochters te weten
Vrouwe Ester Pereira gehuwd met Aron van Isaac Capadoce
en de ongehuwde Rachel ieder een kapitaal. ,,En in alle 't
geene mij verder ofte meerder zal komen na te laaten, zoo
roerend als onroerende goederen, actieve, crediten en gerech-
tigheden als ook fondsen in het Koningrijk van Groot Brit-
tanen" komt alsdan aan zijn zoon d' Heer Elisa Pereira Da-
vidsz." Sinds 1751 had hij met hem ,,in compagnieschap ge-
handelt en genegotieert en zederd welke tijd hij testateur (zoo
hij declareert op eene bijzondere wijze is gezegend geworden",
terwijl een afrekening der winsten nooit is geschied.
Zoo kwam ook Luxemburg aan Elisa Pereira, die van dit
conglomeraat een lustplaats maakte, die, zooals wij in den
aanvang zagen, tot de schoonsten van de Vechtstreek behoorde.
I
Het is ons als bij de bescheiden van geen enkele buitenplaats
van de Vechtstreek mogelijk een nauwkeurige indruk te ver-
krijgen van het luxieuse Luxemburg uit het laatst der 18de
eeuw.
Een gelukkige omstandigheid laat het ons toch nog in af-
beelding aanschouwen n.1. door een O. I.-inkttekeningetje, dat
J. van Hiltrop in de glorietijd in de tweede helft der 18de
eeuw van Luxemburg teekende en thans in het Rijks Archief
te Utrecht berust. Wij zien er de prachtige Vechtbocht en het
toen hooge geboomte rechts van het voormalige Termeer met
de zwierige aanlegstijger. Schepen en sloepen geven de druk-
bevaren Vecht een decoratief karakter en een jagertje rijdt
juist bij Luxemburg. Volgens de teekenaar zien wij hier de
,,lust-huyse" Luxemburg over Termeer voor ons en dat is dan
Overkerck met zijn dubbel zadeldak en vele schoorsteenen,
waarachter het kerkachtige Goed Ten Bosch nog te zien is en
daarvoor, als kleinere aanbouw het eigenlijke Luxemburg, dat
daar slechts twee schoorsteenen telt, terwijl het op oude foto's
-ocr page 71-
37
er vier heeft een dakraam en vier groote ramen in de zijgevel
boven en vier groote van den grond af beneden. Wij hebben
hier dus de ,,vleugel" te zien in Bijlage IV genoemd, met zijn
kamers, gang, comploir en eigen zolder. Geheel links zien wij
het blijkbaar ook met een dubbel zadeldak gedekte buiten
,,De Coningh Davidt" en boven de geschoren lindeboomen
komt de koepel met windvaan van een tuingebouw te voor-
schijn, dat hooger reikte dan de nok van ,,Overkerck". Wij
zien het geheel hier vanaf Maarssen, dus van het noorden,
doch het paleis te Soestdijk bezit een gekleurde teekening van
ongeveer 1776 van T. Verrijk, gezien vanaf het zuiden, dus
vanaf Utrecht. Men ziet de dakgevels van Overkerck nog
meer uiterst rechts, terwijl Pereira's koets juist voor de gescho-
ren lindeboomen te zien is met de palfenier achterop. En men
kan er het fraaie uitzicht dat Luxemburg had op de beroemde
berceaux van Ter Meer aan de overzijde op zien en in de
verte het gezicht op de Langegracht van Maarssen.
Treden wij nu Luxemburg-Overkerck binnen, zooals hét zich
in 1806 nog vertoonde, (Bijlage V) dan geven de 16 stoelen en
de zes gestreepte glasgordijnen een idee van den omvang van
de eetzaal. Het dessertkamertje heeft slechts één gordijn,
evenals het alcove en het aantal gordijnen, de grootte der ver-
trekken geven aan de nieuw geschilderde kamer daarentegen
de grootte der vertrekken aan.
Over de trap is dan nog een slaapvertrek, dat vier maaj
doeksche gordijnen behoeft, de slaapkamer, naast de keuken-
trap 'twee en de kapkamer slechts één. Bij deze zeven beneden-
vertrekken dient dan nog de hal, het ,,voorhuijs" gerekend te
worden, dat fraai gestoffeerd was. Naas't de ganglantaren en
voorhuijsbank waren de muuren met rekken porceleine borden
versiert, kleurig porselein opgesteld, het geheel verlevendigd
door een rood koperen ketel met comfoor, een steenen mor-
tier met stamper en voorwerpen van aardewerk, terwijl twee
fauteuils bij een mahonie hangoortafeltje tot een zitje noodden
De bovenkamer naast de trap behoefde drie valgordijnen, de
met blauwe stof behangen bovenkamer twee, de kamer boven
de eetzaal (die het grootste van alle bovenvertrekken was, en
ook 6 fauteiuls en 6 stoelen herbergden drie, die boven het
voorhuijs drie, de bovenkamer bij de zoldertrap twee en de
met groenen stof bekleedde kamer twee. Er waren boven dus
-ocr page 72-
38
zes vertrekken benevens een door twee lantarens verlichte
gang. Ook op zolder was een gang die de kamers van het per-
soneel scheidde, wier luxe inrichting ons verbaast. De keuken
is in het oude gedeelte te zoeken en de mangelkamer boven
de stal. Het tuinhuis met de groote koepel stond natuurlijk
apart en wel bij het tuinmanshuis, dat uitgebouwd aan de
Vechtzijde op de teekening juist achter het jagertje duidelijk
te zien is. Hier moet de famile bij voorkeur vertoefd hebben
om zch te vermeien in het gezicht der schitterende kunsttuin-
werken. Hier werden de diners, dejeuners en collations ge-
bruikt blijkens de vele porceleine serviezen, de thee en koffie
geserveerd, wijn, champagne en bier gebruikt, terwijl er rond
de vierkante tafel en bruine hangoortafel 12 stoelen en twee
fauteuils geschaard stonden en er ook nog plaats was voor
twee canape's. De vleugel was minder voor het huishoudelijk
gebruik ingericht, zooals de boekenkast ,,met gevlogte deu-
ren" in de voorste kamer, het bureau en de kienspelen in het
comploirtje verraden. Bovendien dienden de 24 fauteuils en
twee canape's, niet zoozeer voor de cylinderschrijftafels doch
veeleer voor de acht speeltafeltjes. Ook de vleugel had een
eigen gang en een rommelzolder. Veel interessanter is de in-
ventaris van de stallen en tuinen van 1776 na het overlijden
van Elisa, opgemaakt tegelijk met die van het zilverwerk enz.
(Bijlage V) die ik als aanvulling van bovengenoemde inven-
taris, omdat zij met het vele zilverwerk, porcelein, meubels en
schilderijen nog beter de groote luxe van Luxemburg demon-
streeren achter Bijlage IV heb afgedrukt.
In het jaarboekje 1920 wees ik op ,,de rijke Portugees, die
een der prachtigste buitenplaatsen bij Maarssen bewoonde en
wiens vorstelijk rijtuig en zes engelsche paarden bij velen be-
wondering en wangunst wekte" en wij zien hier een tiental
voertuigen, waarbij onder een fargon of fourgon een soort
reiskoets is te verstaan.
Een twintigtal beelden, vazen van lood, steen en marmer ver-
sierden met een zonnewijzer de tuin en dan kwam men in het
sterrebosch, zooals ook Ter Meer had; men had het gebla-
derte der boomen kunstmatig zóó gevlochten, geschoren en
bewerkt dat er daardoor overdekte lanen ontstonden, n.1. in
de vorm van in een ster uitloopende berceaux. Ook hierin
waren zes beelden geplaatst en dan kwam men in ,,de ceylon".
-ocr page 73-
39
In de fransche tuinarchitectuur van die dagen maakten men
zoogenaamde kabinetten van schuin getralied latwerk (treil-
lage). Men kon dan door een rijk versierde poort aan weers-
kanten door deze kabinetten wandelen en dit afgesloten com-
plex heette het salon. Hier met een veertiental borstbeelden
en vazen versierd. Vanaf het huis keek men tegen de kunst-
matig verhoogden achtergrond n.1. het terras. Tegen de ge-
schoren boomen als haag stonden de zeventien zitbanken
tegen vergulde beelden boven de trappen, vazen enz. En dan
begonnen de druivenkassen, de honderden ananasplanten, de
potten met perziken, oranjeboomen, granaatlaurier, Jasmijn-
en Oleanderboomen, de ,,mistens" en ten slotte de 30 potten
met bijgewassen, de aardbeien en de bloemen.
Dan eindelijk komen wij in de pauwenhof van den heer
Pereira, n.1. de menagerie. Toen Pereira overleden was waren
er nauwelijks een tiental over, hoewel toen een kleine 500
pluimgevogelte daarin huisde. Er waren bonte en grauwe,,
pauwhanen en witte pauwhennen. De twee pauwiesen zijn
West-Indische pauwen en zij herinneren aan de relaties die de
heer Pereira met Suriname had, want in Suriname aan de
Casiwinakreek, ter linkerhand van het afvoeren liggen de
volgens van der Aa 1880 akkers grond van de thans verlaten
plantage, die eveneens Luxemburg werd genoemd en klaar-
blijkelijk naar Maarssen genoemd is. Talingen zijn een soort
wilde eenden, rouwleander zijn kuifeenden, zooals smienten
een soort fluiteenden zijn. Daarachter begon het weiland met
de koeien tot de Zogweetering toe en in de sloot lag het jacht
en de prauw, terwijl daarbij ook een biljartspel was.
Er was natuurlijk een uitgebreid personeel voor het onder-
houd noodig, waarover wij door een 40-jarige Joodsche keu-
kenmeid Sara Jacobs worden ingelicht. Zij was ,,wonend op de
Plaats Luxemburg ten huyse van Vrouwe Hanna Machado",
dat is de weduwe van Elisa Pereira, en had al ,,zedert een
reeks van aaneenvolgende jaren als huishoudster bij wijlen
den heer Pereira gediend. Zij verklaarde nu, dat haar zeer
wel bekend is eenen Jan Busking, die sedert den jare 1772
tot omstreeks begin Augustus 1776 ,,als Pluijnegraaff off wel
als oppasser over 't Pluymgedierte en ander vee op de Plaats
Luxemburg, soo in de menagerie als anders in dienst van den
van den meergenoemde nu overledenen Heer Elisah Pereira
-ocr page 74-
40
heft geweest" en aldus op Luxemburg woonde. Daar zijn vrouw
aan voortdurend verval van krachten leed, nam hij een meid
aan om zijn huishouding waar te nemen. Behalve het pluim-
gedierte had de pluimgraaf echter ook de zorg over ,,twee
koeijbeesten en waarvan hij de melk moest halen en 't suijver
maken". Voor zijn gemak droeg hij dit deze meid op; ,,wan-
neer hij goedvond meerder hoornvee aan te fokken", moest
ook zij dit melken en karnen. Hij gaf aan den heer Pereira nu
kennis dat hij genoodzaakt was deze meid in dienst te nemen
die meteen kon melken en karnen en verzocht nu tegemoet-
koming in de kosten. Wel zei de heer Pereira: ,,Ik zal dan de
huurloon van de meyt betalen", waarop hij ,.vergenoegt en
tevreden was", doch de som was niet bepaald. Toen sprak hij
over de kost, die hem te zwaar viel met de zuster van den
heer, n.1. juffrouw Rachel Pereira, daar hij ondanks haar
haar groote diensten haar zou moeten ontslaan. Deze ant-
woordde toen: ,,Hoor, laet u meijt maar voortaen met de
booijen in de keuken gaan eeten; dat zal niet eens worden
gemerkt, want daar er in de twintigh eeten, kan er ligt wel
een meer meede eeten". Aldus gelastte juffrouw Pereira en bij
gebrek aan gelegenheid moest haar het eten ,,na 't huijs van
de Pluymgraaf" worden mede gegeven. En hier beginnen dan
de perikelen want er ontstond ,,jalosij" bij de vrouw van den
tuinman die gewoonlijk het overschot van de huishouding
kreeg. De meid wilde vertrekken, waarop kennis aan Mevrouw
Cardose (capadoce?) en juffr. Pereisa werd gegeeven, die aan-
stonds de heer Pereira verwittigden met de raad er Bushinp
direct over te spreken en haar te zeggen de meid ter vervan-
ging van zijn vrouw te houden, daar te duchten was ,,dat ver-
der alles wel onder zijn directie was zoude worden verwaar-
loost". De heer Pereira vroeg toen naar de reden van het ver-
trek. Bushing: ,,De meyt wil niet langen- bij mij blijven wonen
en wat mij aangaat, ik wil haar wel misschen, dan behoeve ik
haar niet langer de kost te geven". De heer die niets hiervan
wist: ,,Siet dat gij de meyt tot primo Augusty aanstaande hout
en dan zal ik U om U wegens de kost tegemoet te komen tot
die tijd een ryder daar voor geven". En Sara bezwoer dat de
^) Notaris Van Someren, Gemeente Archief Utreciit d.d. 15 Juli 1777:
deze notaris stond vroeger te Maarssen en nam bij zijn vertrelc naar Utrecht
zijn Maarssensche protocollen mede.
-ocr page 75-
41
pluimgraaf nimmer een eenige jonge duijff uit de menagerie in
de keuken heeft besorgt, en zoo 't al mogt zijn dat hij buyten
kennis van haar een off meer daarin mogte hebben gelevert,
dat zelve nogtans van zoo een kleyn aantal zijn geweest, dat
't niet zal waart zijn om te noemen, immers heeft de keuken-
meyt aan haar attestante als huyshoudster immer eenige ken-
nis van gegeven. Dat hij nogtans wel occasie daartoe heeft ge-
had, alsoo d' Heer Cardoze aan hem ten dien zijnde oude ge-
paarde duijven heeft besorgt, ja zelfs op een tijd wel veertig
paren tegelijk en dat hij ook van tijd tot tijd zeer weinigh
jonge kalkoenen en kuykens heef gelevert, onaangesien er een
considerabel aantal van oude hoenders en kalkoenen in de
menagerie waren".
En in een lange gerechtelijke akte ^) verklaren drie gehuwde
vrouwen van omstreeks veertig dan ten tijde dat Bushing als
Pluimgraaf bij den heer Eliza Pareira diende zijn nu overleden
huisvrouw zeer ziekelijk was en haar gezamelijk des nachts en
de eerste stukje alleen op dag bewaakt hadden, zonder dat
bewuste boerenmeid deswegens eenige handreiking heeft ge-
daan, dan nu en dan uit een vrijwillig aanbod". Deze Melia had
bij Buslin ,,altoos aan de tafel en van het opgedischte......
zoo morgen, middag als avonds gegeeten" zonder dat zij ooit
hebben gezien dat zij al die zeven weken eenige spijs uit de
keuken van de heer Pereira in het vertrek van Buslin heeft
gebracht dan nu en dan en stukje brood voor veevoeder. Tot
zijn vertrek uit Luxemburg had Bushin twee meiden bij hem
in het vertrek in de kost, n.1. Amelta zijn eigene dienstbode en
bovendien nog drie boerenmeden van den heer Pereira. Zij
weten dat alles heel precies, want toen hij als Pluimgraaf op
Luxemburg woonde hadden zij aanhoudend op dezelver plaats
en in zijn huis verkeerd.
Doch Luxemburg's groote dag was 16 October 1772. De
Amsterdamsche schout Jacob Bicker Raye, die op ,,Geestber-
gen" te Maarsseveen woonde, geeft er de volgende beschrij-
ving van:
16 Oct. Syn Doorlugtige en Koninglijke Hoogheeden hebben
^) Notaris van der Helm (Nr. ,1805) 9 Mei 1779 Nr. 30. Een andere
rechtelijke actie van een Hoogduitsch-Joodsche keukenmeid van Luxem-
burg in 1807 liep over de uitkeering van twee onectite kinderen door den
Portugeschen heer de P. bij haai verwekt toen zij nog op Luxemburg diende.
-ocr page 76-
42
heeden van het lusthuijs Soestdijk over Schravelandt en Loe-
nen een tourtie naar Maarsen gedaan met desselfs gevolg, ge-
seeten in drie koetsen, ieder met ses paarden en een met vier
paarden bespannen, reydende smorgens om half twaalf uure
verbij Geesbergen. Het hooge geselschap stapten op de Kaas-
baan bij de brug van Maarsen uyt de koetsen, wandelende,
voor het dorp langs de Vegt, naar de Buijte plaats van de Heer
Parrera, genaampt Luxemburg, besigtigde die fraaije plaats en
gingen in huijs, gebruykte eenig gebak, vrugte, morge wynen,
etc. Om Een uur stapte syn hoogthijt met eenge Heeren in het
sloepie of vaaruijg van de Heer...... (meede een portigeese
Joodt) van daar, 't welk met seer veele vlaggen en wimpels
fraaij versiert was en Haar Koninglijke Hooghijt met eenige
dames in het Staate jagt van Utregt en staaken de Vegt over"
naar Ter Meer, van waar zij om half vier over Utrecht weer
naar Soestdijk vertrokken.
Aardige bijzonderheden bewaart het historische Portugee-
sche handschrift van David Franco Mendes, waarvan ik het
relaas met de vertaling hieronder afdruk omdat dit ook nog
een bijzondere beteekenis voor de Mozartbiographie heeft,
wijl Leopold slechts enkele namen placht te noteeren.
Toen de Mozart's in de herberg ,,au lion d'or" in de War-
moesstraat afstapten, gold n.1. hun eerste bezoek Magalli, de
beroemde zanger, en tevens de heer Pereira. Het blijkt nu uit
bijlage VI dat deze beroemde Musicus Magalli gewoonlijk bij
Pereira woonde. Of de jonge Mozart wel zijn familie toen hij
Holland verliet ook te Maarssen nog op Luxemburg is geweest
toen hij er langs voer en of het jongensportret van Van Suis-
sen dat hem in kleurige kleedij leunend tegen een tuinhuis of
koepel afbeeldt, hier genomen is, kunnen wij niet uitmaken,
daar Leopold schrijft: ,,Eh wurde zu weitiaufig sein unsere
Reise aus Holland über Amsterdam, Utrecht, Rotterdam zu
beschreiben".
Doch Mozart kon in ieder geval de beroemde Magalli bij
den heer Van Luxemburg aantreffen.
Scheurleer ^) zegt van hem: ,,Magalli was een Italiaansche
') D. F. Scheurleer: Mozarts verblijf in Nederland en het muziekleven
aldaar in de laatste helft der achttiende eeuw. Den Haag 1885 p. 95 en 96
en P. T. A, Swillens: „Om Mozart's verblijf in Holland" (1766) in „Oude
Kunsf 1930.
-ocr page 77-
43
zanger die in die jaren te Amsterdam zich dikwijls liet hooren,
hetzij in eigen concerten, hetzij in vereeniging met Maggiore
en diens dochter of met Mad. Mellim, Mdlle. Fiorculini enz.
Corver verhaalt dat hij in 1760 in Amsterdam is gekomen toen
Domicis een Italiaansch opera-gezelschap vormde, en noemt
hem een schoonen zanger. Dat Mozart met hem kennis maakte
is licht te begrijpen, daar hij een week na hem (5 Februari)
een concert gaf ,,dans lequel il chantera plusieurs Airs Can-
tates, tous nouveaux et iamais entendus".
Het geheele gezin van Pereira wachtte de hooge gasten op
en Magalli stond gereed om zich tijdens het dejeuner in de eet-
zaal te doen hooren, begeleid op het clavecimbel. De hoofsche
Prins was opgetoogen, bezocht Mevrouw Pereira in haar ver-
trekken (zij had vier weken te voren een baby gekregen) geleid-
de haar bij de hand naar beneden, stelde haar aan de Prinses
voor, die haar naast zich deed nederzetten. Twee uren bleven
de uitzonderlijk hooge gasten nog in de tuinen, het starrebosch
en bij de volière. Toen vertrokken zij met hartelijken dank.
Schitterend was ook het huwelijksfeest in 1765 van Elisa's
zuster Ester met den heer Aron van Isaac Capadoce, van het
trotsche oude adellijke geslacht dat de bijenkorf in het wapen
voert. De Engelsche, sinds een eeuw Christelijke, familie Capa-
doce heeft Da Costa's ,,Noble families among the Sephardic
Jews" in groot folio uitgegeven en er de historie van de
Capadoce's uitvoerig bij vermeld. En daar hangen alle portret-
ten, miniaturen enz., die ook eens in Maarssen hingen en die
hierbij gereproduceerd staan. Zoo zien wij hier een gedeelte
van het hebreeuwsche huwelijksgedicht waarop op een mi-
niatuur de Joodsche huwelijksvoltrekking te zien is en op het
andere bijenkorven in een Vechtlandschap zinspelend op hun
wapen. Doch het aardigste is voor ons een miniatuur in schild-
pad gevat, voorstellend een onbekend familielid omstreeks
1770, in wien wij onzen heer Pereira, Esther Capadoce's broe-
der te zien hebben. In roode jas en onder de haardracht van
den stadhouder zien wij een goedmoedig energiek doch eenigs-
zins verwekelijkt gezicht, dat de decadentie van deze oude
geslachten schijnt in te luiden.
Op 21 Augustus 1773 passeerde hij testament voor notaris
van den Brink te Amsterdam. Alle kleederen van zijde en an-
-ocr page 78-
44
dere stoffen, goud, zilver en juweelen verkreeg zijn gade Vrou-
we Hana Pereira geboren Machado, en tot haar hertrouw toe
8000 gulden 's jaars uitkeering. Zijn oudste zoon David ver-
kreeg 150.000 guldens, zijn huis aan de Keizersgracht tusschen
de Binnenamstel en Weesperstraat gelegen en de buitenplaats
Luxemburg te Maarssen, ,,met al de huysinge, stallingen, be-
potinge en beplanting, trek en broeijkassen, met derselver
raemen, nevens alle de ornamenten. . . . mitsgader de lande-
rijen daar bij behorende en zulks beijde het zelve huijs en
buijtenplaats met alle de meubelen, huijscieraden en inboedel
van schilderen, spiegels, lusters, kassen, cabinetten" enz. Naar
verkiezing zou Mevrouw met de kinderen op Luxemburg mo-
gen gaan woonen of het onderhands te verhuren. Ook zou er
tijdens de minderjarigheid 8000 guldens 's jaars voor de kin-
deren aan Mevrouw worden uitgelegd ,,en zulks om daar uijt
dezelve kinderen behoorlijk en na hunne staat op te voeden,
als ook van Meesters, Gouverneurs en 't geen verder noodig is
te voorzien". Zijn oudste dochter Rebecca kreeg 50.000 guldens;
daarentegen zijn zuster Machel slechts 5000 guldens. De Por-
tugeesche Synagoge van Amsterdam kreeg 2000, die van Maars-
sen genaamd Neve Salom 300. De vriendinnen der familie
Judica en Rebecca Lindo ieder 1000 guldens. Het Portugeesche
Weeshuis ,,Aby Jethomim" (Vader der Weezen) kreeg 200 gul-
dens en een gebed voor zijn zielerust kan men er nog in het
,,Livro de Ascamoth do Irmads e Irmas" die gelegateerd heb-
ben aan deze ,,Santa Irmandade de Abé Jehomim" nog lezen.
Ook kreeg het Portug. Oudeliedengesticht ,,Mishenet Ze-
quenim" honderd guldens, van welk gesticht Elisah de David
Pereyra in 1772 Penningmeester was en aldus zijn naam op
de ,,Pauta" van dat jaar prijkt. ^)
Zijn oudste zoon David kreeg een dubbele portie, de andere
een enkele; 600.000 guldens zouden onder hen moeten wor-
den uitgekeerd te beleggen door de voogde ,,in zodanige Fond-
sen op het Koninkrijk van groot Brittanien, het zij bank actiën,
zuijd zee, of Bank annuliteyten" te weten aan David 400.000
en aan de overige kinderen 200.000 guldens, hoewel zij tot na
40 jaar na zijn overlijden uitsluitend het vruchtgebruik zou-
den mogen genieten. Jan Hope, Oud Schepen en Raad van
Amsterdam benevens bewindhebber der Oost-Indische Com-
^) Handschrift Gemeente Archief Amsterdam p. 410.
-ocr page 79-
45
pagnie, zou de voogdij met zijn gade en zijn zwager Aron van
Isaac Capadoce waarnemen, voor welke toeziende voogdij-
schap de heer Hope een diamante ring van 3000 guldens, zijn
zwager Capadoce vijf duizend guldens kreeg.
En op 23 October verklaart notaris van Someren ,,op de
Plaats Luxemburg ten sterfhuijse van d' Heer Elisah Pereira
Davidsz." ten verzoeke van de weduwe Vrouwe Hana Pereira
geb. Machado ,,met zijn cachet en swarte lakke versegeld een
ysere geldkist en coffertje bijde staande op een bovenvoor-
kamer van gemelde huysinge", die 4 November in tact werd
bevonden. En toen vond op 20 en 21 November de vervaar-
diging van Bijlage VI plaats^).
Was de buitenplaats Luxemburg met het heerenhuis, stal
enz. dat met de moestuin 1^^' morgen meette, benevens het bos
met het opgaande geboomte en het hakhout groot l'/2 morgen,
aan David Pereira gekomen, de estimatie vindt eerst in 1779
plaats. Onderwijl nam Mevrouw Pereira de directie ter hand.
Allereerst liet zij een fraaie Wetsrollenkast beeldhouwen, die
op Luxemburg ter herinnering aan haar echtgenoot, wiens
sterfjaar er op vermeld staat ^), door de kinderen zou moeten
worden gebruikt. Toen trad zij, zij moet nog een jonge vrouw
geweest zijn, weldra weder in het huwelijk en wel met een
familielid van haar man n.1. Abraham van Jacob Capadoce,
anders genaamd Cadet Capadoce. En met dit deftig heer bleef
zij dertig jaren nog tot haar overlijden in 1806 op Luxemburg
wonen en zoo komt het, dat het in de processtukken van 1799
van Luxemburg heet dat Abraham de Jacob Capadoce ,,niet
als bruycker van de hofsteede Luxemburg optrad, maar als
getrouwd zynde met Hana Machado, bevorens weduwe van
Eliza Pereira Davidsz., welke eerstgemelde moeder zoude zijn
en tevens voogdesse over haaren zoon den eijgenaar van de
buijtenplaats Luxemburg". Met deze ellenlange processtukken
over een laan, waar de boeren belet moesten worden die laan
op te loopen enz., hield de heer Capadoce wanneer hij niet
jaagde zich gaarne bezig, zooals ook betreffende brug van
Luxemburg op 5 October 1803.
-) Minuten en estimatien van Maarssen. dl. II p. 342 en 384.
^) Op de kroon melden kopere hebr. letters ,,De Kroon der Wet" en zie
boven de deuren het jaaital (5) 536 =: 1776; deze is thans bij de Ned. Isr.
gemeente te Utrecht in bewaring.
-ocr page 80-
46
In 1805 werd de separatie van goederen van Aron alias
Henry Pereira opgeheven, die toen te Weenen vertoefde.
Capadoce nam de Maarssensche zaken voor hem waar, door
voor de verhuur van eigendom te zorgen zooals bijv. de her-
berg ,,De Prins te Paard" aan de Kerkweg, thans genaamd
,,Het Maarssensche Veerhuys". En nog in 1809 verhuurt Abra-
ham de Jacob Capadoce als lasthebbende van zijn zoon Aron
Pereira een huis en schuurberg staande op Luxemburg be-
nevens acht morgen weiland.
Met de Fransche tijden verdwijnt dan alles. De kostbare tuin-
aanleg ging te niet, de marmeren vazen, borst- en standbeel-
den versierden menig burgertuintje tot zij door antiquairs la-
ter nagespeurd, hun weg naar het buitenland vonden. Weer
heette het grote huis ,,Overkerck" en het kleine ,,Klein Lu-
xemburg" en hierin heeft de laatste Pprtugeesche kerkbestuur-
der Mozes da Costa Gomez de la Pamba in het begin van
1824 nog gewoond met de oude Wetsrollenkast van Luxem-
burg, tot ook hij na de sluiting der Portugeesche kerk in 1836
naar Utrecht trok.
Hoewel de gevel van 1735 nog vrij goed bewaard is geble-
ven en de empirebouw van Luxemburg nog te herkennen valt
is er echter weinig nog van over. De oude gevel is door het
breken tot verschillende woningen voor enkele jaren bedor-
ven het oudste rechterstuk zal weldra voor de nieuwe brugweg
vallen. De oude stallen met hun scheefgezakte dakvensters'
zijn er nog in de tuin, die hopeloos verkaveld is tot onher-
kenbaar toe en als hekjes fungeeren er de oude koperen bo-
venlichten van de gevels.
Niets doet meer aan die oude grootheid denken, die men
er zich zelfs niet meer bij kan indenken, dan bij een oude
schoorsteenmantel met het oude haardstel.
Maar boven ziet men nog ver over de Vecht op het koor van
de kerk als ,,Overkerck" en wie van uit Utrecht de Vecht
langs fietst naar Maarssen, ziet het oude hooge geboomte bo-
ven het Vechtlandschap oprijzen en eerst dan kan hij zich
realiseeren, dat van de Vecht tot aan de Wetering toe een-
maal het uitgestrekte teirein is geweest van Luxemburg (Over-
kerck) de pauwenhof van den heer Pereira.
Dr. JAC. ZWARTS.
-ocr page 81-
Leenbrief van Overkerck.
BIJLAGE I.
LEENBRIEF VAN OVERKERCK.
Extract uit het ,,Register det Stigtsche Leenen over de Jaren 1717
tot 1723 R.R/' lol. 232—41.
(Rijks Archiel Utrecht).
Izack Jezurun de Jong. met zeker Erfjen uijt de helft
van het Alinge goed ten Bossche tot Maarssen.
De Staten van den Lande van Utrecht doen Cond allen luijden. dat wij
behoudens ons ende een igelijk zijn goed regt. door onzen lieven ende ge-
trouwen, de Heer Johan van Weede. Geëligeerde Raed t'onzen vergade-
ringe, Decan ten Dom alhier, Stadhouder van de resp.e Leenen, verlijd ende
beleend hebben, verlijen ende beleenen mids dezen onzen openen brieve,
Izack JezuTun de Jong uijt ,Kragte van willig Decreet van den 4e Novemb.
laetsleden ons vertoond en ten leenregister geregistreert, met zeker
Erfjen uijt de rechte helfte van het Alinge goed ten Bossche tot Maerssen,
zijnde dit Erfjen lang dertien ende een halve roede, midsgaders breed om-
trend vier roeden, strekkende van het Zandpad of ter zijden langs de Hof-
stede die Hans Auxbrebis te wezen plag, zulks Abraham Wilmerdonck
bij ons daermede den xije Marti 1659 beleend is geweest, ende naer wiens
overlijden Katharina Wilmerdonck zo voor zig als Margaretha Wilmer-
donck, vervolgens Johannes Barra van Zuijlen ende Westbroek, ende na
hem Johannes Barra zijn zoon ter behoorlijker tijd hadden behooren be-
leend geweest te zijn. Te houden van ons ende onze nakomelingen in alle
manieren, als den voornoemden Abraham Wilmerdonck tot het vooisz.
Erfjen van ons te bouwen plag, ende als met 't zelve met recht schuldig is
ende behoord te houden. Wel verstaende zo wanneer dit Eifjen ende beide
de helften van 't voorsz. goed ten Bossche met allen zijnen toebehooren
wederom aen een persoon gekom_en zullen gelijk het voormaels geweest
is. Ende voor den voornoemden Izack Jezurun de Jong heeft ons Nikolaes
Vonck den behoore Eed, daer toe staende, gedaen-, vermogens Notarieele
procuratie den 12e dezer tot Amsterdam gepasseert, ons mede vertoond
ende ten Leenregistre geregisreert. Hier waren over ende aen daer dit
geschiede, de Mrs. Pietr Monck, Gijsbert Voet ende Paul Engelbert Voet van
Winssen, onze mannen van Leen,, ende meer goede luijden genoeg. In
oorkonde des Briefs bezegeld met het Zegel onzes Leenhofs van Utrecht.
Gegeven binnen de Stad Utrecht op den XXIe dag Decem , in 't Jaer onzes
Lieven Heeren Jezu Christi xvijc ende twintig.
-ocr page 82-
48
Willig Decreet behoorende tot den voorsz. Leenbriel.
De Staten van den Lande van Utrecht, den prezideerende ende Raeden
's Hoofs van Utrecht, allen dengeenen die deze onze opene brieven van
Willig Decreet zullen zien of horen lezen saluijt. Alzo Izack Jezurum de
Jong, koper den Hove bij requeste den 8e Augusti 1720 te kennen gegeven
hadde, dat hij van Johannes Barra verkoper gekogt hadde zekere Huijzinge,
Erve, Thuijn en Boomgaerd, gelegen onder den gerechte van Maerssen en,
breder bij de koopkonditie in dato den 8e Julii 1720 geëxpresseert, ver-
zoekende daer toe te geraken authorizatie op een, van de panders tot het
doen vande publicatien daer toe nodig 't welk hem gegonst zijnde te
leveren bij willig Decieet van dato voorsz. in kragte van 't welke Frangois
Koek, Pander 's hoofs voorsz hem op den 11 Augusti 1720 vervoegt heeft
in de Kercke tot Maerssen, ende dezelve aldaer nadat de predicatie ge-
eijndigt, ende den psalm gezongen was, voor alle de omstanders gepubli-
ceert heeft dat Izack Jezurun de Jong, gekogt heeft van Johannes Barra
zekere Huijzinge, Erve, Tuijn en Boomgaerd, gelegen onder den Geiechle
van Maerssen, aen 't Zandpad op de Vegt, genaemt Overkerk. alwaer
de Mr. Maerschalk vander Giessen Westwaerds, ende d' Erfgenaemen vande
Mr. ,Hendk. Cambier Oostwaerds naest gehuijst, geerft en gelegen zijn.
ende alzo tusschen de contrakenten was versproken, dat de voorsz huij-
zinge, Tuijn, Erve ende Boomgaerd den coper gelevert zouden worden bij
willig Decreet van den Ed. Hove van Utrecht, zo ist dat ik pander voorni
in Kragte van zeker speciaal appoinctement van den authorizatie vanden
zelven Hove, in dato den 8e Augti 1720 bij dezen kennelijk make, ende
ordonneere, allen en een igelijk die eenige acte, legt, ofte toezeggens op
de voorsz. goederen heeft, ofte op de conditien daer op dezelve verkoft
zijn, pretendeeren te hebben, dat zij zulks aen mij pander bekent maken,
ofte voor den welgeme hove konnen verklaren binnen den tijd van veer-
tien dagen na de laetste publicatie dezes te weten jegens Maendag den
16 Septemb. 1720 des voornoens ten agt uure, plaese en ten fine voorsz. ik
allen en een igelijk die dit eenigzins aengaet verdagvoeren bij dezen, op
poene van dien tijd overstreken zijnde, zij Le, van haer actie, regt ofte
toezeggens versteken zullen zijn, ende blijven, een eeuwige silentium ge-
imponeert, den verkoper onterft, ende den koper daer innc gedecreteert,
geeijgent ende brieven van willig Decreet in forma gelevert zal worden,
ten waere persoonen na regten gepreviligeert met denuntiatie dat het was
het eerste Kerkgebod, ende dat op den 17e dito eerstkomende van de
Stadhuijze tot Utrecht gedaen zoude werden het eerste merktdaegse gebod,
doende het gepubliceerde billet behoore affigeeren, in gelijker voegen en
manieren, heeft den voorn, pander gedaen het 2e en 3e Kerck en merkt-
daegse geboden lesp.e t'elkens met behoorlijke denutiatae en affichie van
Biljetten, 'zonder dat imand voor hem pander gecompareerd was, die zig
oppozeren wilde, breder vermogens de relatie van Decreet daer van zijnde,
en in de griffie van den hove berustende ten welken dage dienende de
Impute van Decieet compareerende in regten door Jacob vanden Doorslag
zijnen proc.r 'hebbende ter rolle, van den 16e Septemb. 1720 doen prezen-
teeren op ende jegens allen den geenen die eenige actie regt of toezeggens
op de voorsz. goederen zullen willen pretendeeren ged. ns bij openbaere
-ocr page 83-
49
uijt roepinge ende affixie van Biljetten, brieven van willig decreet te zien
prezenteeren, en ten interpositie van dien te concludeeren, hadde peitinen-
telijk geconcludeert, ter interpositie van den voorsz. decreete na zijn forme
ende inhouden cum expensis in, al van Contrad.m, en alzo niemand en
compareerde, hadde het hof verleend default ende van ander citatie bij
openbaere uijijt roepinge, en affixie van Biljetten, in kragte van dewelke,
t'eenen zekeren en tamelijken dage andermael voor den vooisz. Hove ver-
dagvaert zijnde, ende nog niemand en Comp.den hadde het Hof verleend t2e
def. ende voor 't profijt van dien verklaerd, dat het Decreet zijn voortgang
zoude hebben met de kosten, waer naer 't voorsz. Hof gezien hebbende de
relatie van decreet, met de actens ende vereficatien daer bij geexhibeert op
dato nabenoemt geinterponeert zijn Decreet, en authoriteyt op de crieen en
subhastatie bij den pander voornt in Kragte van authorizatie op de voorsz.
goederen gedaen, ende approbeerende die verkoopinge geordonneert, dat
den kooper daer van gelevert za! werden, opene bezegelde brieven van
Willig Decreet met insertie van de koopconditien in forma luydende van
woord tot woord als volgt Op huyden den 8e Julii 1720 Comp.den voor mij
George Welstein, Openbaer Not.s bij den Hove van Holland geadmitteert
binnen Amsterdam rezideerende, ter prezentie van de hier ondergenoemde
getuigen Sr. Johannes Barra alhier wöonagtig als verkoper ter eenre, ende
de Heer Izack Jezurun de Jong alhier woonagtig als kooper ter andere
zijde, te kennen gevende de voornoemde comparten met den anderen over
den verkoop en koop van het huijs, en tuijn, Erve, genoemt Overkerk,
leggende onder de Juris dictie van Maerssen, geaccordeert, en over een
gekomen te wezen, in manieren navolgende. Eerstelijk dat het voorsz. huijs
en tuijn, met hun resp.e Erven, zo ende indier voegen, als het aldaer met
zijn belend, beheijnt, en betimmer staet aen den kooper door den verkoper
op aenstaende Ie Maij van den Jahre 1721 voor den gerechte waer onder
het zelve behoord, behoorlijk zal moeten werden opgedragen, na stijle
locael. Ten tweeden bij den opdragt zal den koper gehouden zijn, aen
den verkoper in een somma voor het zelve te moeten betaelen. Twee
duijzend, vijfhonderd, en vijftig c: gis. courant geld. Ten derden zal het
voorsz. perceel door verkoper van alle agterstallige lasten en ongelden, tot
pr.mo Maij 1721 daer op staende moeten gezuijverd werden. Ten vierden de
loopende huur van het voorsz. parceel bij den Heere Lokhorst Hre van
Ter Meer, in huure gebruijkt werdende zal zijn, en blijven voor den ver-
koper ende door den zelven in 't geheel alleen tot p mo Maij 1721 toe ge-
noten worden. Ten vijfden allen de kosten tot het doen van den opdracht
zullen bij den verkoper en koper ider voor de helfte gedragen moetan
wolden. Ten zesden, den verkoper verklaerd dat den Heere van Ter Meer
geen langer huur als tot p.mo Maij 1721 aen het voorsz. heeft, dog zo tegens
vermoeden den opgem.e Heere van Ter Meer langer huur daer aan mogt
hebben, zal den verkoper daer voor aen den koper fzack Jezurun de Jong
moeten betaelen, vijf honderd Car. gis. eens geld, welke conditien voor-
schreve de gezamentlijke compntn. als luijden van Eere, beloven te agter-
volgen, en na te komen, ten dien einde hunne persoonen en goederen, tot
de nakominge dezes verbindende, stellende dezelve ten bedwongen onder-
werpinge van den Ed. Achtb. Gerechte deser Stad.
Aldus gedaen en gepasseert binnen Amsterdam voort ter prezentie van
-ocr page 84-
50
Messieurs Steven Spar, en Samuël Minjon. beide als getuygen hier toe ver-
zogt (was getekent) Johannes Barra. Izaek Jezurun de Jong. Samuel Min-
jon. Steven Spar, quod attestor: George Welstein Nots: publ. 1720. Onder-
stond, accordeerd met de Minute onder mij Nots. berustende. Actum Am-
sterd. den 23e Julij 1720. Onderstond Quod Attestor; ende was geteekent
George Welstein Nots. publ. 1720.
Gedaen t' Utrecht bij mijne Heeren en Mrs Johan van Cleeff praezideeren-
de, Ant: Godin Heer van Kokengen, Charles Parmentier. Heere van Hees-
wijk, Trajectinus Boll Heer van Bruijnenborgh, Willem vander Malen Heer
van Oudbroekhuizen, Steven van Nellestein. Adriaen Roelaas, Jan Jacob
van Westreenen Heer van Louwenrecht. Raden in den voorsz. Hove. De.s
t'oorkonde het zegel van gem.e Hove hier beneden aen doen hangen op
den 4e November 1720 ende was ondertekent J. v, d. Water, hebbende
onder uijt hangen het zegel van gem.e hove in roden wassche Lager stond.
Accordeert met zijne principaele bij mij (getekent) N, Vonck Nots publ.1720.
Procurate mejde tot den voorsz. Leenbriei relaleerende.
Op huijden den 12e Decemb. A° 1720 compareerden voor mij George
Welstein, Openbaer Notaris bij den Hove van Holland geadmitteert, bin-
nen Amsterdam, rezideerende ter prezentie van hier ondei genoemde ge-
tuijgen, de Heer Izack Jezurun de Jong, koopman binnen deze Stad, die
verklaerde in Kragte dezes te constitueeren en magtig te maken d'E. Niko-
laes Vonck, Notaris 's Hoofs van Utrecht, specialijk omme te compareeren
voor den Heere Stadhouder ende mannen van Leen der Ed. Mag. Heeien
Staten 's Lands van Utregt, ende aldaer in name van hem comparant, ende
t'zijnen behouve, te Leen t' ontfangen, zeker Erfjen uijt de gerechte helfte
van het Alinge goed ten Bossche gelegen tot Maerssen, zijnde dit Erfken
lang tien roden en half midsgrs. breed omtr. 4 roeden ende strekkende van
het Zandpad af, ter zijden en langs de Hofstede Overkerck, hem compnt
volgens koop van Johan. Barra ende opgevolgde willig Decreet van den
Ed. Hove van Utrecht, te samen competeerende, daer van de verzuimde
Hofrechten ende nu de Heergewaeden en Jura van deze verheffinge te
voldoen, midsgadeis in naeme van den constituant eed, huid, en Mansch ;p
van trouwe te presteeren, en de voorts generalijk alles daer omtrend te
doen, dat vereijscht zal werden, ende de comparant zelfs prezent zijnde
zoude konnen ofte mogen doen, belovende de rato, onder verband van zijn
comparants persoon en goederen als na rechten.
Aldus gedaen ende gepasseeit binnen Amsterdam voornt, ter prezentie
van Jakob Houtman en Izack Van der Ven als getuijgen. Onderstond quod
Assestor ende was getekent George Wetstein Nots. publ. 1720.
-ocr page 85-
51
BIJLAGE IL
LEENBRIEF VAN LUXEMBURG
uil de protocollen van franspoilen en plechten van Maarssen
van 17 Augustus 1757.
Anne Princesse Douariere van Orange en Nassau, gebore Kroon Princesse
van Groot Brittannien. Gouvernante en Voogdesse van den minderjarigen
Heere Willem bij der gratie Godes Prince van Orange en Nassau etc. etc.
Erfstadhouder etc. mitsgaders de Staten van den Lande van Utrecht doen
Cond allen Luijden dat voor onsen lieven en getrouwen Jon.r Jacob van
Utenhove Heere van Bottenstijn compareerde wegens de Heeren Edelen
en Ridderschappen ten onser Vergaderinge, Stadhouder van de Resp.e
Leenen etc. ende Leenmannen hier nabenoemd gekomen ende gecompa-
reert is de Heer Franciscus Godefridus Cromhout Heer van de Werve
Ankeveen etc. ende droeg hij comparant op in onse handen met zijn vrije
wille zekere huijsinge ende Erve aard en nagelvast, staande en gelegen
op de steenbakkerije gekomen van Dirk van Heemskerken tot Maarssen,
strekkende 't voorsz. Erff uijt de Veg't lijnregt oostwaards op tot zoo verre
Jan Jacobsz. Tichelaars ander erif noordwaarts naast 's voorsz. erff ge-
legen, aldaar afgepaalt is leggende daar de voornoemde Jan Jacobsz.
Tichelaar met zijn Huijsinge ende Erve noordwaards en de Mr. Frederik
de Vries zuijdwaards voor heen naast gehuijst ende geerft waren met de
breete van vier voeten zuijdwaards aan de voorsz. huijsinge mitsgaders
nogh de Breete van een Roede van 't erff van voornoemde de Vries 't des
voorsz. Jan Jacobsz. Erff gelegen namentlijk aan de noordzeijde van de
steenplaats daar Jan Jacobsz. met zijn Erff en tichelarij noordwaards naast
geerft was strekkende aldaar van ouds vande voornoemde Jan Jacobsz.
erff ten halver van de sloot, daar oostwaards aangelegen ende bij com-
parant renuntieerde ende verteeg daar van als onse mannen wijsden dat
recht ende hij scbuldigh was te doen zoo dat hij daar aan niet meer be-
hield en wachtende was, ende bij onse vrije wille daarmede doen mogten.
Toen dat gedaan was, verlijden en beleenden Wij, verlijen en beleenen
mits dezen onsen openen Brieven d'Heer David Paieiia Junior met de
voorsz. huijsinge ende erve gelegen ende bepaalt als boven in gevolge
zekere onder de handse koopconditie den 19e Julij 1757 tot Maarssen ge-
passeert ons vertoont en ten leenregistre geregistreert zulx gemelde Heer
Franciscus Godefridus Cromhout daar mede bij ons op den 2e Julij 1757
beleend is geworden. Te houde van onsen onse nakomelinge in alle ma-
niren als meergenoemde heer F. G. Cromhout het voorsz. goed van ons
te houden plag ende als men 't zelve met regt schnldigh is ende behoord
te houden ende voor de voorsz. David Pareira Junior heeft ons Abraham
du Pree clercq 't onser Secretarije en mede Leenman van onse Stichte in-
gevolge zekere procuratie den 2e dezer voor Leenmannen gepasseert ons
mede vertoont en ten Leenregistre geregistreert den behoorlijken Eed daar-
toe staande gedaan, behoudens nogtans ons ende een ijgelijk zijn goed
regt.
Hier waren over ende aan daar dit geschiede Mr. Mattheus Luis ende
-ocr page 86-
52
I
Mr. Gerard Munniks onse mannen van Leen ende meer goede luijde genoeg,
In oirconde des Brieft bezegelt met 't zegel onses Leenhofs van Utrecht,
gegeven binnen deze Stad Utrecht op den 17 dagh der maand Augustij in
't Jaar onses lieven Heere eenigen zaligmaker Jesu Christi XVlIc zeven
en vijftigh (was getekend): Millan Visconti.
Een dito verleij Brieft en geregistreert ter requisitie
en in dato als boven.
Anne Princesse Douariere van Orange en Nassau gebore Kroon Princesse
van Groot Brittannie, Gouvernante en Voogdesse van den minderjarigen
Heere Willem bij der gratie Godes Prince van Orange en Nassau etc. etc.
Erfstadhouder etc. mitsgaders de Staten van den Lande van Utrecht doen
Cond allen luijden dat voor onsen lieven en getrouwen Jon.r Jacob van
Utenhoven Heere van Bottestijn compareerene wegens de Edelen ende
Ridderschappe 't onser Vergaderinge Stadhouder van de Resp.e Leenen etc.
ende Leenmannen, hie na benoemt gekomen ende gecompareert is de Heer
Godefridus Franciscus Cromhout Heer van de Werve Ankeveen etc. ende
droeg bij Heer comparant op in onse Landen zeker huijs, hoff en Boomgaard
met het verder getimmerte daar op staande genaamd Luxemburgh, gelegen
in den Geregte van Maarssen, strekkende voor uijt 't Zandpad van de
Vegt tot agter aan 't land en sloot van gemelde Heer Cromhout daar van
ouds zuijdwaards voor aan de Vegt de Heer Abraham Willemerdonck ende
noordwaards Cornelis Jansz. van Roijen wesende de voorsz. huijsinge
Hoff en Boomgaard een gedeelte van zekere twaalff mergen drie honderd
en vijftigh roeden Lands van dat Alinge goed ten Bossche ende bij heer
comparant renuntierende ende verteeg daar van ons onse mannen wijsden
dat regt ende hij schuldigh was te doen zoo dat hij daar aan niet meer en
behield nogte wachtende was ende wij onsen vrijen wille daar mede doen
mogten.
Toen dat gedaan was verlijden wij en beleenden verlijen en beleene mits
dezen onsen openen Brieve de Heer David Pereira Junior ingevolge zekere
onderhandse coopconditie den 19e Julij 1757 tot Maarssen gepasseert ons
vertoont ende ten Leenregistre geregistreert met 't voorsz. huijs en Hoif
ende Boomgaard etc. belegen en bepaalt als boven zulx genoemde heer
Godefidus Franciscus Cromhout etc. bij ons daar mede met nogh een stuk
wijlands ende sloot nevens 't Duijfhuijs bij ons daar mede dan 2e Julij
laastleden beleend is geworden. Te houden van ons en onse nakomelingen
in alle maniren als meergenoemde Godefridus Franciscus Cromhout. Uijt
voorsz. goed van ons uijt geheel te houden plag en met 't overige gedeelte
nogh beleend is ende als men 't zelve met regt schuldigh is, ende behoord
te houden ende voor gemelde Heer David Pareira Junior heeft ons Abra-
ham Du Pree Crercq 't onser Secretarije en mede Leenman van onsen ge-
stichte ingevolge zekere Procuratie den hoede dezer voor Leenmannen ge-
passeert ons mede vertoont ende ten Leenregistre geregistreert den be-
hoolijken Eed daar toe staande gedaan behoudens nogtans ons ende een
igelijk zijn goed regt. Hier waren over ende aan daar, dit geschiede Mr.
Mattheus Luis en Mr. Gerard Munniks onse Mannen van Leen ende meer
goede luijden genoeg.
-ocr page 87-
53
In oirconde des Briefes bezegelt met 't zegel onses Leenhofs van Utrecht.
Gegeven binnen de stad Utrecht, op den 17e dag Augustus in 't Jaar onses
lieven Heeren en de eenigen Zaligmakers Jesu Christi XVIIc zeven en
vijftigh, (Was getekend): Milan Visconti.
Procuratie den Ben Augustus laastleden voor den notaris Dirk Wernard
van Vloten en zekere getuijgen binnen dezen stad gepasseert insgelijks
alhier vertoonth ende ter leenregistre geregistreerd huid Eed ende Man-
schap gedaan naar behoren hier waren over ende aan daar dit geschieden
Abraham Du Pree Gerard Munnax ende Etienne Augier onse mannen van
Leen ende meer goede luijden genoeg.
In oirconde des Briefs bezegelt met 't zegel onses Leenhofs van Utrecht
gegeven binnen de stad Utrecht op den XIX dagh der maand Augustus in
't jaar onses lieven Heere ende eenigen Zaligmakers Jesu Christi XVIIc
vijff en zestigh. (Was getekend): Milan Visconti.
BIJLAGE III.
DE STALLEN EN TUINEN VAN LUXEMBURG.
Extract uit de minuten van estimatiën en allerlei andere scabinale aden
dd. 27 November 1776 lol. 342, acte 127. Nr. 772.
Copie uitgelevert op 6 Stuyvers zegel.
Op hüijden den zeven en twintigsten November deezes jaars zeventien
hondert zes en zeventigh, hebben wij Jan Herman van der Haak Schout,
Coinelis Caldeij en Jan de Molenaar, scheepenen van Maarssen ons ver-
voegt op de plaats Luxemburgh, geleegen onder 't territoir van Maarssen,
en aldaar ten verzoeke van Vrouwe Hana Pereira, gebooren Machado we-
duwe wijlen de heer Elisah Pereira Davidsz., mitsgaders de heer Aron de
Isaac Capadoce ende Heer Isaacq Lindo in qualiteijt als gestelde en gesup-
stitueerde executaire, executeuren en Administrateuren van den testa-
mente, boedel en nalatenschap, als meede Voogdesse en Voogden over
de onmundige nagelatene kinderen en erffgenaamen van wijlen de heer
Elisah Pereira Davidsz., ingevolge zijne testamenttaire dispositie in dato
een en twintigste Augustij zeventienhondert drie en zeventigh voor den
notaris Daniel van den Brink en zekere getuijgen te Amsterdam, mitsgaders
de acte van Voogdij en executeurschap in dato den vierden November
laastleeden voor den notaris Jacobus van Someren en zekere getuijgen
alhier te Maarssen gepasseert, geëstimeert, gelijk wij verklaaren te esti-
meren bij deezen de nabeschreven rijtuijgen, stal, tuijn en broeijgereed-
schappen, heelde en pedestallen, en verdere tuijncierad alsmeede pluijm-
gevogelte in de Menageri en op de gemelde Plaats Luxemburgh bevonden
en aldaar bij de heer Elisah Pereira Davidsz. nagelaten alsse
-ocr page 88-
54
Rijtuijgen, Paarden etc.
Twee koetsen .
Vier waagens . .
Twee chaisen
Een spantuijg van vieren met zijn toebehooren
een fargon .....
een oude chais .
drie rijzalen
een chaistuijg . .
drie zweepen
een mestwagen .
drie paarden ................
Tuijncieraden
Vier loode beelden met zijn pedestallen
een loode vaas met een dito........
vijff marmere beelden met marmere pedestallen
dito borstbeelden met marmere dito
ƒ 200
...... 300
., 200
„ 60
., 200
12
5-
2
4-
2
.. 180-
f 1165-
ƒ 9ÜÜ— ,
16-
1500-
180-
ƒ 3761-
ƒ 120-
4-
Een zonnenwijzer met zijn pedestal..........
Een steene vaas met een steene pedestal......
In 't sterrebos
Vier marmere beelden met arduijne pedestallen . .
een dito vaas met een dito pedestal........
vier borstbeelden met houten termen........
In de Ceijlon
Zeven borstbeelden met steene termen.......
een groote vaas met een arduijne pedestal......
vier lode vaasen..................
twee borstbeelden met houte termen ........
Op t/e terras
Twee vergulde loode beelden met arduijne pedestallen
een houte zitbank.......
drie borstbeelden met houte termen
een steene rolblok.......
een houte zitbank........
twaalf dito banken.......
een gesneede dito........
twee dito banken........
zestien ramen voor ananassen . .
vijfhondert annanasplanten, waarvan er een en zestigh
in vrugt zijn.................
zeven ramen van de annanaskast met zijn zijl en
katrollen....................
acht ramen voor druijvekasten...........
zestien leggende ramen ..............
drie en zestigh leggende bakramen met zijn bakken . .
,/ 80— , —
50— . —
40— , —
ƒ      98— .  —
..      50— ,  —
..      30—,  —
„      16—.  —
ƒ 275-
„ 25—
„ 20—
5—
10—
„ 90—
., 20—
60—
80—
300—, —
60—, —
35—, —
50—, —
150—, —
-ocr page 89-
55
vijff en twintigh dito voor de persike leasten . .
zes en twintigh papierramen ............
een hondert rietmatten...............
twee hondert en vijftigh Moscovise matten......
vier hoppesakken..................
elft Orangeboomen met tobbens ..........
X twee en zestig dito met potten, twee tobbens met
olianderboomen, vijff granaatboomen met petten
tien laurierboomen met dito, twaalf mirtens met
dito. zes chasminboomen met dito. dertig potten
met bijgewassen ................
een watertob....................
een hondert potjes met aardbijen en bloemen . .
75—,
14—,
12—.
50—.,
3— .
110—.
210-
3—,
3—,
Tuijng e reed schappen
Twee ijzere kachels met koopere pijpen
twee dito met ijzere pijpen
twee mollevallen ........
vijff halve manen met zijn stokken
vijff tuijnschaaren.......
drie boombijtels met zijn stokken
vijff bijlen .
een houweel
een hak
aght schoffels
drie spaden
vier schoppen
aght griepen
zeven harken
een walplak
een molsteeker.........
drie gieters en een meloenboor .
zes kruijwagens ........
drie slootsnijen en een sloothark
twee seijsen ..........
twee sloothouwen.......
twee dubbelde leeren......
een scheerbank ........
een slijpsteen met zijn bak
een blikke gietemmer......
twee mesthokken........
een stortkar ..........
vier netten voor de cabinetten . .
tien entekorven . . . ......
een en twintigh looprellen voor kuijkens
180—. -
60—. -
4—. -
10—. -
15—. -
4—, -
3—. ^
1—  • -
1—13-
2—8 -
3—, -
5—, -
6—. -
5—. -
1—. -
—10-
10—, -
14—. -
3—. -
2—, -
2—  , -
6—, -
15—, -
2—, -
1— , -
2—, -
15—, -
6—. -
1 — 10-
63—. ^
ƒ 6355— 1
ƒ 30— .
In de menagerie
Twee bonte pauwhanen
-ocr page 90-
56
vier grauwe dito..................ƒ      48—
twee witte pauwhennen ................      20—
een grauwe dito.................... 6__
een zilver faisanthaan.................      25—
twee grauwe dito hennen................ 2—
twee pauwiese.....................      50—
vijff geele tortelduijven................, 2—10-
vier poelepetatens................... 5—
drie meerkoete...................., 1—■
drie pijlstaarten ..................,. 1—
aghtien smienten.................... 5—
een rotgans ....................., 1—
drie telingen...................... 1 —
vijfftien rouwbanden ..................      15—
een Kaïoliense ent............ ...... ,, 1 —
vijff donsveere hoenders ................ 5—
veertien Engelse hoenders met omgekeerde veereri . . ..       10—
vijff en twintigh krieltjeshoenders............      25—
een paar duijven..................,. 5—
vijff en negentigh boere enten............ ,,      28—^10—
aght kalkoenen....................■.      12—
aght gansen ....................„      12—
twee hondert boere hoenders............,.      60—
veertigh kuijkens................ . . ,.      10—
Koeijen en melkgereedschap
Een gebeterde melkkoeij ..............ƒ      70—
twee dito vaarsen...................,    100—
twee dito pinken...................,      40—
een Karn en een mout...............„ 4—
aght melktesten en drie roompotten.........,, 3— 6 —
een juk met drie melkemmers............., 4-
een kopere ketel .. ■................,, 3-
een hakkebord met twee messen en een zeef...... ,, 1—10-
Verdei
Een jagt met zijn toebehoren...... ...... ƒ      70— , -
een Praam................... .. „ 3— , -
een billard met zijn toebehoren............„    150— , -
ƒ 7175—7
Aldus gedaan en geestimeert na onse beste kennis en wetenschap op
den eed bij den aanvang onzer bediening gedaan, Actum Maarssen in dato
als boven.
(w.g.)    JAN HERMAN VAN DEN HAAK.
(w.g.)    CORNELIS CALDIJ.
(w.g.)    JAN DE MOLENAAR,
(w.g.)    W. SOMEREN, Secretaris.
In kennisse van mij.
-ocr page 91-
57
BIJIAGE IV.
DE INVENTARIS VAN LUXEMBURG
Extract uit het notarieel aichiet van notaris Jasper van den Helm te
Nieuw Maarsseveen dd. 25 April 1806 fol. 133 acte, No. 16 (Nr. 1806).
De gros is geschreven op zegel a twee ctuijvers.
Inventaris van meubilaire goederen.
Inventaris van meubilaire goederen -zig bevindende op de buijtenplaats
Luxemburg onder Maarssen. nagelaaten bij Vrouwe Anna Machado, eerst
weduwe van den Heer Elisah Pereira, en daar na echtgenoote van den Heer
Abraham de Jacob Capadose, anders genaamd Cadet Capadose, overleeden
te Amsteldam den 11 Februari] 18c en zes; geïnventariseerd den 25 April
18c en zes, door Jasper van den Helm. notaris 's Hooven van Utrecht, resi-
deerende te Nieuw Maarsseveen, op ordre en last van Haar Edele nagelaa-
tene echtgenoot, genoemde heer Capadose, in qualiteit van Executeur van
haar Edelen testamente en voogd over haar Edele nagelaatene minderjaarige
erffgenaamen, vervat in haar Edele dispositie op den.......... voor den
notaris Van den Brink en getuijgen tot Amsteldam verleeden Morte bij
haar Edele geconlirmeerd, mitsgaders getaxeerd op gemelden 28 April
18c en zes op ordre en last als vooren door Anthonij Lit en Johannes
Dieben, geadmitteerde uitdraagers binnen Utrecht en zulks op zodanige
somma's als agter ieder post uitgetrokken staat:
In de eetzaal
Zes gestreepte glas gordijnen............     ƒ    18—
vier val gordijnen..................     „        2—
een maghoniehoute hangoortafel ..........     „        5—
een tafelkleed....................     „        3—
een tafel met een marmer blad............     „        6—
een dito kleijnder.................     „        2—
twee vierkante tafeltjes...............     „        3—
zestien stoelen met rottingen ruggen en zittingen . . .     ,,      20—
een vuurhaard en bak, tang en aschschop......     „      10—
twee branches.................. ..     „      2—
een smirnas vloertapijt................,      40—
een inktkoker...................     „        1—
In het desertkamertje
Een neerslaande tafel met zijn losse stukken.....ƒ 1—10—
een gordijn.....................„          —lU—
In de nieuwe geschilderde kameir
Een sopha, vier fauteuils en vier stoelen met roode
en witte gestreepte zittingen ..........    ƒ      50—
vier gevoerde dito gestreepte gordijnen.......     „      40—
twee witte val gordijnen..............     „        3—
een schuijf taf eitje......."...........    „        2—
een commode met een marmere blad .........,        8—
-ocr page 92-
58
een groote spiegel met een vergulde lijst...... ,/
een dito kleinder...................,
een maghoniehoute neerslaande tafeltje..........
een stel van vijven .................,
In de alcove
Een tombeau met cits behangsel en zeijde gevoerd . . ƒ
een bed peuluw met twee kussens...........,
twee matrassen ...................,
een zeijde en een witte sprij.............,
een geschilderde ladetafel................
een kaptafel .....................,
een lampetkan en waterpot..............,
twee spiegels met geschilderde lijsten..........
twee bedde tafels....................
een stelletje .....................,
zes geschilderde stoelen en twee fateuils .......,
een gordijn en roeij...................
In de kamer over de trap
Een bedpeuluw en twee kussens ..........ƒ
twee matrassen ....................
een pavillioen met wit behang............,
een tombeau met wit behang..............
een bedpeuluw en twee kussens ...........,
twee matrassen ...................
een wolle en catoene deken..............
een witte sprij ..................
een geschilderd gemak coffertje ...........,
een schoorsteentje met koper gemonteerd...... „
een bedtafeltje ..................,,
een tafeltje met twee laden .............,
vier neteldoekse gordijnen..............
twee valgordijnen .................
een geschilderde commode ..............
een spiegel met een geschilderde lijst........
een schots overkleed................„
een vierkant tafeltje ................,,
een lampetkan kom en nagtblaker............
vijff stoelen en twee fatuils met rottinge rugge en
zittingen ...................„
twee waterpotten..................,,
In de Kamer naast de keukentrap
Een noteboome cabinet ..............ƒ
een groote tombeau met gestreept behangsel . . . , „
een bedpeuluw en twee kussens..........,,
twee matrassen ..................
een citse en wolle deken..............,,
een kleine tombeau met gestreept behang......
30-
8-
10-
2-
25—
40—,
24—,
5—,
7—,
4-
4—.
7-
2-
1-
9-
—15-
22-
13-^,
10-
25-
40-
20-
10—.
4—.
4—.
10—. -
1—10-
2-
12—,
2-
5—,
3-
5-
1—10-
1—10-
7—, -
1—, -
40— , -
25—, -
60—, -
22—, -
9—, -
25—, -
-ocr page 93-
59
16-
12-
8-
6-
5-
1-
-10
2-
5-
— ,
2-
— ,
5—
1-
-10
7-
2-
-10-
1-
-10-
1-
-10-
1-
-10-
1-
-10-
1-
-10-
30-
- , -
een bed peuluw en een kussen . .
twee matrassen ..........
een secretaire............
twee spiegels............
een geschilderde commode......
een vierkant geschildert tafeltje
een bedtafeltje en waterpot
een gemak coffertje met een tinne pot
een lampetkan, kom en nagtblaaker .
zes stoelen en twee fatuils met rottinge zittingen
twee gordijnen..........
een hoek hangertje.......
In de kapkamer
Een geschilderde ladetafel .
een spiegel met een bruine lijst
een vierkant tafeltje
een vuurmand en kleed .
een hangoor tafeltje
drie geschilderde stoelen
een valgordijn......
een ijzere kist......
In hel voorhuij's
Een mahonihoute hangoortafel......
een ganglantaarn.............
een voorhuijsbank . . ...........
twee fatuils ...............
een steene mortier en stamper......
eenig aardewerk .............
een roode ketel en confoir.........
negen witte borden.............
eenig porcelein .............
zes en twintig porceleijne borden different .
agt dito schaalen.............
een soup terine en schotel.........
twee salade bakken............
eenig porceleijn .............
In de bovenkamer naast de trap
Een tombeau met gestreept behangsel . .
drie matrassen..............
een peuluw kussen en sprij .......
een bedtafeltje..............
een chifoniere..............
een geschilderde commode........
een lampetkan en kom..........
een eijkehout kastje ...........
een tombau met geel gestreept behangsel . ,
drie matrassen................
5—, -
3—. -
1—, -
1—. -
1—10-
2—, -
1— 8-
4—, -
2—12-
2—, -
—10-
1—10-
1—10-
20—, -
24— -
3—. -
1—10-
4—, -
5—, -
2—, -
3—, -
20—, -
34—, -
-ocr page 94-
60
een peuluw, twee kussens en een sprij
een gemak coffertje
een toilettafel........
een vierkant tafeltje
vier stoelen en twee fatuils
drie valgordijnen ......
een spiegel ........
In de blauw behangen bovenkamer
Een tombeau met groen gestreept behangsel
drie matrassen.................
een peuluw, kussen en lendekussen.......
een gemak coffertje en tinne pot ........
een chifoniere.................
een spiegel met een vergulde lijst........
een wit tafeltje, lampetkan, kom en nagtblaaker .
een commode..................
een vierkant tafeltje .............
vijff stoelen en twee fatuils ..........
een geruit kleed ................
twee valgordijnen...............
twee lantaarns op de bove gang .......
In de kamer boven den eetzaal
Een ledikant met geruit behangsel........
drie matrassen.................
een peuluw en twee kussens..........
een wolle en catoene deeken..........
een beddetafel en pot.............
drie vierkante tafels .............
een geschilderde commode............
een spiegel met een geschilderde lijst......
een chifoniere..................
een pavillioen met blauw gestreept behangsel . .
twee matrassen .. ..............
een kussen en deeken ..............
negen stoelen en vier fatuils . . ........
10—
4—
2—
1—1
8—
2—
2—
O-
20—
18—
7—
5—
4—
7—
2—
6—
1
10-
5—
1—.
—10-
12—, -
20—, -
9—, -
6—, -
1—10-
2—10-
4-
5—.
4—
7—
9-
5-
14—.
28—.
12—,
30-
25-
7-
5-
3—,
1—
5—,
6—.
1—10-
In de kamer boven het voorhuijs
Een mahonihoute cabinet..............    /
een pavillioen met blauw gestreept behangsel . . . .     „
vier matrassen ,..................
vijff peuluwen en een kussen............     „
zes blauw geschilderde stoelen .. ..........
zes fatuils, rood en wit geschilderd..........    ,,
een stelletje met een tinne pot ...........,
een bedtafel ....................     „
een geschilderde, commode.............     „
een spiegel met een zwarte lijst............     „
drie valgordijnen.......... ........     „
-ocr page 95-
61
zes gestreepte glasgordijnen ............    ƒ      18—,
een lampetkan en kom..................          —15
In de boven kamer bij de zoldertrap
Een ledikant met cits behang............    /'      40—
drie matrassen...................     „      30—
een peuluw en twee kussens..............        8—
een wolle en catoene deeken............     ,.        6—
een geschilderd hoek kastje ............     „        2—
een porceleine pot . . ................     ,,        1—
een chifoniëre...................     ,,        4—
eenig porcelein voor de schoorsteen ........     ,,        1—
een schilderij . . ..................    ,.        2—
een geschilderde commode.............     ,,        6—
een spiegel met een bruijne lijst............     „        6—
een lampetkan, kom. nagtblaaker en een touëlet . ..     .,        1—10
twee vierkante tafeltjes.................        1—10
een geschilderd hoekkasjen ............     ,,        2-
een spiegel met een geschilderde lijst........     ,.        1—10—
een bidé en bedtafel................     .,        2—
twee valgordijnen..................     ,.        1—
vier geschilderde stoelen ..............    ,,        2—
In de boven groen behangen kamer
Een ledikant met geruit behangsel..........     ƒ      16—
drie matrassen...................     .,      20—.,
een peuluw en kussen................     ,,        5— :
een wolle en catoene deeken............     ,,        3—.
een vuurhaard...................     ,,        1—10—
een spiegel .....................,        1—10—
vijff stoel-matrassen ................    „        5-
een cabinetje....................     „        4-
een noteboome secretaire..............     „      10— ,
een spiegel met een geschilderde lijst........     ,,        5-
een vierkant tafeltje ................    „        1—10-
een lampetkan, kom en nagtblaaker..........     „        1—10-
twee porceleijne stellen...............     ,,        1— ,
zes stoelen en een fatuil ..............     ,,        3—10-
een bedtafel en een tabouretje............     „        1—,
twee valgordijnen..................     ,,        3-
Op de zolder in de meijde kamer
Een pavillioen met blauw gestreept behangsel . . . .     ƒ      10-
een gedeelte van een ledikant met 2 gordijnen .. . .     „        6—■,
een dito dito....................     „        6—
een spiegel, tafel en vier stoelen..........     ,,        2—
Op de gang
Een gemakstoel en koopere pot....... .. . .    ƒ       3—■
In de knechiskamer
Drie gordijnen, twee tafels en een spiegel......,   ƒ        3—
-ocr page 96-
62
Op het verdere der zolder
Vijff stoelen en een tafel
een geschilderd cabinet .
een noteboome kast
zes kisten en twee coffers
drie balimanden
3^ , -
6—, -
2—, -
8—, -
1—10-
In de keuken
Negen stoelen ..................
een veldtafel....................
een hakblok ....................
een bankje en twee coffymoolens..........
een braadspit....................
een tafel met een steene blad............
een aschpot en ketting................
In de kamer boven de stal
Een   pars......................
een   mangel ....................
een   hangoortafel ..................
een   lange en een vierkante tafel..........
een   pavillioen met streepbehangsel.........
In de kamer, bij het tuinmanshuijs, builen het groole Imijs
Een gedeelte van een blauw tafelservies. bestaande in
vijff en vijftig zoo groote als kleine schotels, vijff
en zestig zoo platte als soupe borden, twee terines
met derzelver schotels, drie saladebakken. een
botervlootje, twee dito schoteltjes en vier schaalen
een kan met zilver gemonteerd...........
een ponskom en lepel................
twee aardbesientesten met dezelver schotels.....
een gedeelte van een tafelservies, bestaande in vijff
en zeventig platte borden en drie en veertig zoo
groote als kleijne schotels............
zeven differente schotels ..............
een porceleijne waterpot en qiuspidoor.......
een gecouleurde souskom..............
een dejeuné ...................
een wit theeservies met goude randjes, drie stuks, zes
paar en theeblad................
een verlakt theeblad................
agt gecouleurde porceleijne schotels en zes koppen ..
zeven paar dito dito ................
een gedeelte van een coffij servies en hout thee-
blaadje ....................
een theeblad, gecouleurde trekpot en twaalf koppen ..
eenig gecouleurd porceleijn ............
6-
30-
3-
2-
25—, -
6—, -
3—. -
1—10-
30—, -
2—, -
1—10-
1—10-
7—, -
12—, -
5—, -
2—, -
1—10-
1—10-
2—10-
1—10-
-ocr page 97-
63
een maghonie houte theeblad en eenig porceleijn .. ƒ
een theekisje.......
een ziekelamp en foudraal
een stel van drien.....
2—. -
1—10-
1~. -
7— . -
7—, -
3—. -
3— , -
1—10-
1—. -
2—. -
1—10-
vier en twintig caraffen met
vergulde knoppen
vier dito.........
vijftien wijnglaasen .
twaalf dito different
twaalf dito dito .....
negen dito........
zeven champagne glaasen .
een en dertig differente bierglaasen zoo met als z
vergulde randen ........
twee bocaalen en twee roemers
drie compotes waar van een diffect
eenig glaswerk.......
een glaase kam.......
zeven verlakte blaadjes .
twaalf stoelen en twee fatuils
een bruijne hangoortafel
twee canepé's.......
een vierkante tafel.....
ond
5—
1 —
3—
1 —
1 —
1—
10—
6—
14—
-10—
In de voorste kamer van de vleugel
Een visketel........
een waterketel met een kraan
een braadpan een deksel . .
een koopere ketel......
een dito kleijnder.....
een taartepan en deksel .
een doorslag en twee leepels
een castrol en dek-sel . .
twee stoofschotels.....
een coffij vaas.......
een koopere spuijt .
een lamp en kandelaar
. een coffij keeteltje.....
een tinne bierkan.....
een plaat, waterpot en kannetjf
een kruijd trommel
eenig blik.........
vier roosters en een hakmes
een schaal en balans . .
twee koopere kandelaars
vier kandelaars.......
vier blaakers........
twee vierkante tafels . .
zes mate stoelen......
een boeke kast met gevlogte deuren
ƒ
o-
7—. -
7—, -
9—, -
2—. -
1—10-
1 — 10-
6—. -
2—, -
2—, -
3—, -
1—10-
1—, -
1—10-
2—, -
2—, -
1—, -
2—, -
1—10-
1—10-
2—, -
1— . -
2—10-
2—, -
20—, -
-ocr page 98-
64
een dito dito kleijnder............
In de gang
Een ganglantaarn..............
In het comploirtje
Een noteboom tafeltje met twee laden . .
een canapé en een stoel .........
een bureau met drie laden.........
twee kienspellen met doose en een stelletje
10-
-10—
2—.
3— .
10— .
2— .
In de kamers met de porte brisé
Een stel van drien.......
twee speeltafels ........
tien fatuils en een canapé . .
een schrijftafel.........
een tafel waar in zes speeltafels
kleijnste smirnas vloertapijt
veertien fatuils ........
een canapé ..........
een selinder schrijftafel
een mahoniehout hoekkasje
een Eijkefioute tafel met een blad
het groote smirnas vloertapijt . .
Op de zolder over de vleugelkamers
Een Oost-Indise kist................
zes oude stoelen een voet van een tafel en Coffijmolen
een bedezel en linnedeur..............
twee vuurhaarden en een tang ..........
zeven en dertig kleerstokken............
twee valgordijnen..................
een kachel en oud ijzer...............
een tafel......................
een groote partije vlessen..............
een los pavillioen..................
6-
4-
20-
5-
6-
50-
21-
36-
14-
4-
70-
ƒ 8- , -
1—. —
. .. 3— , —
n
1—. -
6—. -
—15-
9—, -
2—, -
Den 25e April des jaars een duijzend agt honderd en zes, compareerden
voor Jasper van den Helm in qualité als notaris bij den Hove van Utrecht
geadmitteerd, te Nieuw Maarseveen resideerende Anthonij Lit en Johannes
Dieben geadmitteerde uitdraagers binnen Utrecht, thans alhier onder Maars-
sen op de buitenplaats Luxemburg present, en verklaarden zij comparan-
ten de hier voorengemelde goederen na hunne beste kennisse en weeten-
schap heden te hebben getauxeerd op zodanige prijsen als agter ieder post
uitgetrokken staat, betuijgende voorts met alle oprechtheijd te zijn te
werk gegaan zonder door iemand te zijn gepersuadeerd in de hooge of
laage tauxatie, maar alleen recommandatie van de priseering na beste
weeten op de juiste waarde te doen, zeggende als hier voeren die dan ook
alzoo te hebben gedaan, presenteerende voorts altoos bereijd te zijn met
-ocr page 99-
65
solemneele eede de oprechtheijd van dien te sterken; gepasseert onder
Maarssen op de buijtenplaats Luxemburg ter presentie van Frederik Hen-
drik van den Helm en Adrianus van der Linden als getuygen;
ANTONI LIT.
J. H. DIEBEN.
F. H. VAN DEN HELM.
A. V. d. LINDEN.
J. VAN DEN HELM.
1806 Notaris.
BIJLAGE V.
INVENTARIS VAN LUXEMBURG IN 1776
(Notaris van Someren, Gemeente Archief Utrecht).
Zilver,
Een zilvere koffijkan.
„         „ kleijne kolfijkan.
„         ,,             ,, theeketel
,,         „ lampetschotel
lampetkan
„ groote koffijkan
melkkan
„         ,, koelvat
Twee „ souskommen
6          „ chocolaadsschoteltjes met de kransjes
2         ,, merchpotjes
1           ,, ziuykerbus
2           ,, presenteerbladen
1           „ groot theeblad
2           „ kleijne secoupen
2         ,, grooter
1           „        olij en azijndraager met een peperbus
1.
2          „        Girandoles met drie armen
4         „        kandelaren
4
4
^                            SJ                                                  SS
4         „        groote kandelaren
3
6         „        suykerschoteltjes (4 groote en twee kleijnej
3          „        soeplepels
4          „        zoutvaatjes met drie lepeltjes
-ocr page 100-
66
1          ,,        melkkannetje
2          „        doorgebroken Truijffeitjes
1          „        olij en azijnmantje met een peperbos
1          ,,        broodmand
1           „               „            (kleijnder)
29          „        eijerleepeltjes
12         „        vorken en 12 dito lepels
12          ,,        messen
12          „        lepels en 12 dito vorken
12          .,        messen
24          „        vorken
23          „        lepels, 18 messen
18          ,,       'desertleepeltjes. 18 dito vorkjes en 18 dito mesjes
18         „        desertleepeltjes en 18 dito vorkjes
2           ,,        stoujes in ieder 12 leepels. 12 vorken en 12 messen
2          ,,        potagielepels
1          ,, Tabakscomfoir
2           „ voorsnijmessen en een vork
14          ,, vorken en 13 leepels
1           „ groot koelvat
6          ,. schoteltjes en een suijkerbakje
2           ,. zaktabaksdoo'ien
2 „ theebossen
2         ,,        trekpotten
2         ,,        melkkannen
1           „        potagieleepel en een truffel
2           „        beeldjes
1          ,, tabaksconfoir en 2 zoutkransjes
1          ., zuijkertangetje, een theezcefje, 5 messelegges en 11
confituurvorkjes
12          ,, messen
8          ,, leepels en 8 vorken
3           „ messen met zilvere hegten
Aan zilver totaal ................ƒ75 80— 4—
Eenige galanteiien, alsse
een paarlemoer snuijfdoos met een goude rand
een goude geëmalj eerde pennekoker
een goud zakhorloge
2   zilvere zakhorloges en een zilvere ketting
10         „ diverse snuijfdoosen
6         „ plaatjes
6         ,, kadriljedoosjes, waaronder eenige van Paarlemoer
Porceleijn
een Saxis gecouleurt theeservies
een dito servies, zwarte konst
29 paar koffijgoed
-ocr page 101-
67
een blauw theeserviesje
., dito kom en 18 paar koffijgoed
24 „ borden
28 „
46 „
11       .,
een tafelservies bestaande in diverse stukken
4    blauwe schaalen
8         „ slabakken
3    waterflessen met kommen
5    dito gecouleurd en engeribd
8 paar blauw koffijgoed
2 sauskommen met schotels
31 halve kommetjes
eenige kopjes en schoteltjes divers
2 Botervlootjes
1 Campetje en schoteltje
8    groote Japanse schotels
een groot Japanse stel v. vijven
„ ,,           ,,           ., kleijnder
46 diverse beeldjes en eenige Pedestallen
eenig wit Porcelein
een mandje met eenig different goed
2 diverse schotels
een ponskom
6 schaaltjes
eenig Frans porcelein
22 differente borden
7    schaaltjes
6    differente schotels
12    kommen en een scheerbekken
5 schaaltjes en eenige differente kopjes
5 stukjes wit porceleijn
56 stukjes wit porceleijn op een kast en 9 dito Blauw
9    porceleijne potjes
1 stel wit gebloemd van vijven
een do van 7 eenige Beeldtjes en 2 koffijkannen
10 stukjes porceleijn divers
8    Saxise beeldjes
4    dito vaasjes
7     groote en 12 kleijnder beeldjes
15 do beeldjes van wit bescuit
Glas en aardewerk
eenig engels aardewerk en 2 terines
een desert met enig glas
een do gemeender
75 deverse breer en desertglasen, 4 carafjes en 6 Ananas glasen
eenige fruijtmantjes en opzettertjes
-ocr page 102-
68
10    beelden aardewerk defect
een desert in 5 houte kisjens
eenige mandjes met gias
2 girandoles
een ganglantaarn
11     glase caraffes
8 dito compotes
21 wijnglasen
12    Rijnse wijnglasen
24 wijnglasen
een glase kroon en eenig glaswerk
een likeur kistje met 65 vlesjens
Totaal.......................ƒ 760—15-^
Meubelen en Huijs cieraad
6 stoelen
9 schilderijen
1     theetafel
2     canapees met geruijte overkleeden
een groote mahoniehoute bledtafel
een spiegel en een oude schilderij
3     stoelen en een tafel
een strijktafel en eenige oude stoelen
eenig mandwerk
een eijke pars
18 rottingstoelen
3  mahonie eettafels met bledden
4    lusters, een defect
1     pendule
2     girandoles
2 tafeltjes
1    commode met een steene blad
1    ispiegel met een glase lijst
1     rosehoute toilettafel
2    noteboome speeltafels
1     gemakstoel met een steene pot
12 noteboome stoelen
2     gerridons en een bedtafel
1 bank in 't voorhuijs
1    noteboom cabinet
1    Oostindisch houte kist met koper beslag
1    spiegel met een glase lijst
6    diverse stoelen, 2 gerridons en 1 gemeene tafel
4    diverse schilderijtjes
1    laijtafel
6    oude stoelen
1    noteboomekast
1    ingelegt kasje met kooper beslag
1    noteboome bureau
-ocr page 103-
69
1    do tafeltje met twee laaden
1    schenktafeltje. een stoel en een schilderij
1    verlakt cabinet
6    gemeene stoelen
1    tafel en een spiegel
1     mahoniehoute kabinet
2     eijke tafeltjes
9    stoelen en een gérridon
een  ijsere geldkist
een  spiegel met 5 schilderijtjes
een do met een zwarte lijst
9    stoelen en 2 gerridons
1    noteboome Laijtafel
1    kasje met laaden
8    stoelen en een gérridon
1     spiegel met een bruijne lijst
1     groote schilderij
1     eijke boute kast
1    do laijtafel
6    stoelen en een gérridon
1    noteboome kast
1     rond oud spiegel
2     girandoles
2    spiegels met vergulde lijsten
10    stoelen met tien matrassen
1    noteboome speeltafel
1     vierkant tafeltje en een do
2    tabouretjes
1     tafel en vier stoelen
5     schilderijtjes
1    mangel met zijn toebehoren
6    stoelen
12    rottinge armstoelen
1    kasje met 6 speeltafeitjes
1    mahoniehoute en een genaaijde speeltafel
1    noteboome theestooff
1    oude tafel
12    stooven
1    vloertapijt
1    vloermat
1    do tapijt
1    ingeleijde mahonie tafel
6    rottinge stoelen
1     zwarte verlakte theetafel
2     gerandoles
24    rottinge armstoelen wit met verguit
een groot spiegel met een glaase lijst
1    groot vloertapijt
14    gesneede ramen tot chasinetten
-ocr page 104-
70
1 rol Spaanse matten
Koper, tin en ijzerwerk
7 kopere taarte pannen
7 do bekkens
eenig koperwerk
oud tin
een tin seivies bestaande in 113 stukken
70 do borden
32 zoo kleijne als groote schotels
eenig oud tin
4 kopere taarte pannen met deksels
2          „ ketels
1         „            .. grooter
1         „ vijzel en stamper
1          ,, koffijvaas en een do trommel
3    ijzere aspotten en 2 confoim
2    kettings, een tang, een schup, en eenig ijzerwerk
3    kopere kandelaars en eenig koperblad
1     vuurhaardje en een tang
2    do roosters, eenig ijzerwerk
Totaal ......................ƒ 2411---10—
Beddeg'oed
1 ledikant met een goud gaas behangsel, daarin een bed peuluwe,
2 kussens, 2 matrassen. 1 catoene en een woUe deeken
1 Pavillioen met een frans linnen behangsel
1     ledikant met een gemeen groen Damast behangsel (daarin een
peuluwe, een kussen, 2 matrassen en 2 deekens)
2    matrassen, twee deekens en 2 kussens
Een lit d'Ange met een rood haIff zijde Damast behangsel, daarn een
bed, een peuluwe, 2 kussens en 2 matrassen
1 Citse en een wolle deeken
1 paviljoen van een do behang, daarin een bed, een peuluwe en
een kussen, een citse en een wolle deeken en 2 matrassen
1 lit d'Ange met een oud groen Damast behangsel, daarin een bed,
een peuluwe, 2 kussens, 3 matrassen en een wolle deeken
1 paviljoen met een do behang
1 do met een groen garendijn behangsel, daarin 4 matras-en, 2
peuluws en 2 kussens en 4 deekens
1 do met een frans linnen behangsel met een kleijn bed en peu-
luwe en 2 matrassen, 1 wolle en een catoene deeken
1 ledikant met een atlas behangsel
1 matras, enz.
1 lit d'Ange met een gemeen laken behangsel enz.
1     bed, 2 matrassen enz.
2    ledikanten met citse behangsels met rood zijde gevoederl
1 do met een gemeen ginggam behangsel enz.
1 paviljoen met een gemeen groen Damast behangsel enz.
-ocr page 105-
71
2    paviljoenen met halff zijde rood Damast behangsels
1    do met do behangsel enz.
1    ledikant met een do behangsel enz.
1    do met een blauw linnen Damast behangsel enz.
1    do met een oud wit cits behangsel met groen zijde gevoedert
1    paviljoen met een frans linnen behangsel enz.
1     bed enz.
2    matrassen enz.
1    citse deeken
1    lakens behangsel
1    paviljoen met 2 matrassen enz.
1     houte paviljoen
2    matrassen enz.
2    oude matrassen enz.
2    matrassen enz.
Linnen
16    gemeene lakens
19     do tweebaanse
9    dito
50    gemeene do
26    do
2    do
15    do
37    korte en lange sloopen
58    diverse sloopen
61    handdoeken
20    bonte dito en 8 scheerdoeken
54    divers tafellakens
72    servetten en een tafellaken
12    servetten met een tafellaken en een handdoek
30    dito en een tafellaken
338    diverse servetten.
-ocr page 106-
72
BIJLAGE VI.
HET VORSTELIJK BEZOEK AAN LUXEMBURG
Handbriel van David Franco Mendes in het achief der Amsterdam
Poriugeesche gemeente van Amsterdam.
Successos Memoraveis dos Judeos Porfuguescs e Hespanhaes de Amsterdan.
por David Franco Mendes de Abni.
No. 1772. Em, 6afro. 15 OuT.po e 3no Mediano de Sucot No. 5533 Honrou
S.A. Serenissima Nosso Amado Stad Houder, e Dea Real Consorte a com-
panhad.s do Duque de Wulfenbuttel e Nobre Sequito, a Quinta Luxem-
burgo em Marca. pertenecente a Elisa de Dav. Pereyra, com hua Vizita; e
forao recebids delle e de todos osda sua caza, com o decoro devido; piezen-
tando Ches hum Almazo. com o aceyo e apresto que otpo permitio; e
fizerao que o famoso Muzico Magalli, (quem ordinarim.ts habita com
elles) cantasse a companhaadose com o ciavo, paradivetir a Illustre
companhia: os quais devao demotracoes de seu aggrado e Benegnidade;
com a mayor thanéza e delles a principal foi hir S. A. Serenissma em
pecoa a aver a Esposa de do. Elisa Péreyra (que estavo de 4 Sem de
pasita) a sen apozento, e a conduzio por sua mao abaixo presentandoa a
Princeza, e feito asentar junto a ella; e depois de haveren, pastea do
pello Jardim plo viveiro de Aves e plo Bosque (em qse destiverai 2 Oras)
se despedirao graciosamente.
Vertaling:
Op Vrijdag 15 October, den derden Middendag van Succot 5533. vereerde
onze beminde Stadhouer en zijne Koninklijke Gemalin, vergezeld van den
Hertog van Wolfenbuttel en een Edel gevolg de buitenplaats ..Luxemburg"
te Maarsen behoorende aan Elisa van David Pereyra met een bezoek; zij
werden door hem en zijn geheel gezin ontvangen met den verschuldigden
eerbied hen een dejeuner aanbiedende met al de pracht welke de tijd toe-
liet; en bewerkte dat de beroem.de Musicus Magalli (die gewoonlijk bij
hen woonde) zich deed hooren, geaccompagneerd op de piano, ten einde
het Doorluchtige Gezelschap te vermaken: Zij betuigden op allerlei wijze
hunne tevredenheid en welwillendheid en wel het meest daardoor dat
Zijne Hoogheid zelve een bezoek bracht aan de Echtgenoote van Pereijra
(die voor vier weken bevallen was) en haar bij de hand naar beneden ge-
leidde, haar aan de Prinses voorstelde en haar naast haar deed neder-
zitten, en nadat zij nog den tuin, het bosch en volière hadden bezocht,
(waar zij twee uren bleven) vertrokken zeer tevreden.
Naschrift van de Redactie:
Bovenstaande bijdrage, reeds tijdens het leven nog door den schrijver
ingezonden werd gaarne opgenomen als posthume hulde aan de weemoedige
nagedachtenis aan een werker van groote kunde en verdienste voor de
geschiedschrijving in ons gewesi\ Jammer dat de schrijver niet zeil de
correctie en revisie kon ter hand nemen. Ondergeteekende hoopt niet te
veel vergissingen te hebben begaan.
Namens de Redactie; A. E. RIENTJES
-ocr page 107-
Het huis „de Boomgaard'
te Maarsseveen.
Het kapitale deftige stadsche woonhuis dat de huizenrij van
de Heerengracht (22) zoo voornaam afsluit, draagt den naam
van ,,de Boomgaard". Eigenlijk vormt dit pand een complex van
drie woningen, n.1. de Boomgaard, Klein Vechtleven, en de klei-
ne Boomgaard. Alle drie dateeren schijnbaar uit de 1ste helft
der 18e eeuw, en zijn schijnbaar gelijktijdig gebouwd, zooals
men gemakkelijk uit de aansluitende samenstelling zou opma-
ken, maar toch is er bij nader inzien nog al verschil. De Boom-
gaard is veel rijker opgetrokken, met hardsteenen plint en
zware met consoles versierde kroonlijst, die langs de kleine
Boomgaard wordt voortgezet, doch bij Vechtleven eenvoudig
met vlakke panelen is versierd zonder consoles.
Nog duidelijker komt het verschil uit in het metselwerk o.a.
de rollagen boven de vensters en de ingangen. Vechtleven en
Kleine Boomgaard hebben neo-klassieke deuromlijsting met
het bekende blokjesmotief. De ingang van de Boomgaard, het
vooi uitspringende middendeel, is geflankeerd door vlakke pi-
-ocr page 108-
74
lasters, waarop een hoofdgestel zich met venster in een ge-
bogen frontonschelp voortzet. Op de grauwe plint van dit
druk bewerkte hoofdbestel met acanthusranken en mascarons
versierd, staat tussen ringeaux de witte buste van Pomona
met maansikkel, de Romeinse godin van vruchten en vrucht-
boomen. Dit alles zegt ons dat dit middenste huis omtrent
1720—30 is gebouwd, hetgeen nog meer is te zien aan het in-
terieur. De hal heeft een trap met dunne balusters, simpel en
gewoon, en een strak stuccoplafond, maar in de salon links
is het plafond beschilderd in helle kleuren met allegorische
voorstellingen der vier jaargetijden, gevleugelde putti met de
attributen van lente, zomer, herfst en winter. Er is geen sig-
natuur van den maker.
In het tegenover gelegen vertrek zien wij een rijk stucco-
plafond, waarin op smaakvolle wijze weer de symbolische
voorstellingen der vier jaargetijden zijn verwerkt. Ook dit
werk duidt op den stijl der eerste helft der 18e eeuw. In Vecht-
leven en Kleine Boomgaard is het stucwerk eenvoudiger en
minder rijk. Zoo v/as ,,de Boomgaard" tot op onzen dag een
riant stadse woning, welke nog steeds de aandacht trekt van
de toeristen en vreemdelingen, en een waardig sluitstuk vormt
van de Heerengracht-bebouwing.
Laten wij hier in 't kort de wat droge geschiedenis van dit
fraai gebouwde huis weergeven. Want het heeft een geschie-
denis. Het goed werd op 19 Mei 1643 door de erfgenamen van
Dirk Augustijns getransporteerd aan Josina van Balen, we-
duwe van Peter Hendriksz. Op het huis lag een last van 1600
gulden, die in twee termijnen n.1. op Mei 1644 en 1645 moest
betaald worden. Een familielid van genoemde Josna van Balen,
(schoonzuster of zwager?) heeft ,,de plaats" overgedragen aan
Paulus Egberth (Sinck) en Anna Pietersdochter op 11 April
1647. Op den 14 Juli 1685 hebben de erfgenamen van Anna
Pieterz Ravens^ wed. van Paulus Egberth Sinck, ,,den Boom-
gaard" overgedaan aan den Heer Jacob Atthias, die volgens
de acte van estimatie 5 November 1691 in dat jaar overleden is.
Weer kwamen andere eigenaars. Uit quohier van het huis-
geld van 16 Mei 1693 blijkt dat 't huis ,,de Boomgaard" behoort
aan Abraham Salvador. Het zijn blijkbaar zijne kinderen Ma-
nuel en Samuel Salvador die ,,huys en thuyn" hebben ge-
tranporteerd aan Joseph Capadoce, den 9 Juni 1722 voor de
-ocr page 109-
75
som van 2100 gulden. Als u denkt, dat dit een klein prijsje
is voor dien tijd, vergeet U, dat Joseph Capadoce het huis ver-
nieuwd en verbouwd heeft. Dat nieuwe huis was heel wat
meer waard! Als Joseph bij acte van 15 November 1724, ge-
registreerd 28 December, het huis, erve en tuin overgeeft aan
zijn Zoon Aron Capadoce in mindering van zijn moeders na-
latenschap, was het de somma van 10.000 gulden. Daar waren
niet bij inbegrepen ,,de twee klyne huisjes aan wederzijde van
het groote staande". (Klein Vechtleven en de kleine Boom-
gaard). Op 19 April 1725 heeft Aron Capadoce ,,het Huis erve
en Thuyn met deszelfs opstal bepotinge en beplantinge ge-
naamt den Boomgaard staande en gelegen aan de Vecht op
Goudestijn No. 157 zijnde van hetzelve huis Noord- en Zuid-
waerds belend de Heer Joseph Capadoce", getranporteerd aan
Abraham Teixeira de Matos. Bijna een halve eeuw bleef het
diens eigendom, want op 22 Januari 1771 ging het voor 5000
gulden over in handen van den Notaris M. van den Helm.
Deze heeft het bij onderhandse acte geschonken aan zijn Zoon
Notaris Jasper van den Helm. Deze woonde op het huis Die-
pendaal in de Lanen, en is daar in September 1823 overleden.
Wie kwam in het bezit van ,,de Boomgaard"? Zijn eenige
dochter en erfgename Geertuid van den Helm, die getrouwd
was met den Heer C. L. Arnold. Toen zij op 28 November 1823
overleed, is het pand overgegaan, op hare drie kinderen. Bij
de scheiding van hare nalatenschap op 27 November 1847 ging
het huis over aan H. G. Arnold, die getrouwd was met den
Heer W. van Oordt. Zij overleed te Monster op 5 Mei 1860, en
haar echtgenoot en drie kinderen ontvingen hare nalaten-
schap. Bij acte van scheiding harer bezittingen op 30 Mei 1872
ten overstaan van den Notaris G. J. F. Tydeman te Naald-
wijk werd dit huis voor 4500 gulden toegekend aan Mevr.
Tak, geb. van Oordt. Deze heeft het bij onderhandse acte voor
dezelfde som verkocht aan den Notaris J. J. van den Helm op
30 September 1872. Deze heeft het deftige huis jaren lang
bewoond. Nadien werd het in eigendom verkregen door de
familie Couturier uit Amsterdam, die het in 1933 verkocht aan
den Heer van Velzen, de tegenwoordige bewoner, die mij wel-
willend inlichting en bescheiden ter inzage verstrekt, waarvan
hier acte.
A. E. RIENTJES.
-ocr page 110-
Het Dorp Ter AA en omgeving
in vroeger eeuwen.
Gij. die van yver brand
om vlytigh na te spooren
D' Aloudheid van ons land,
waarin gy wierd gebooren,
O, Bataviers! t' Is tyd,
nu kunt g' in weinig blaan,
Zo zinrijk, kort en klaar,
uw graage lust verzaan!
Met dit gedichtje vangt een onzer historieschrijvers aan,
als hij de ,,de eerste opkomst van Holland, Zeeland en het
Sticht Utrecht" beschrijft').
En aangezien ook ons Genootschap zich beijvert, om ,,na te
sporen", wat van de geschiedenis der oude Gouw ,,Niftarlake"
bewaard is gebleven, moge het hiervolgende daartoe een
steentje bijdragen.
In een onzer vroegere jaarboekjes werd een en ander mede-
gedeeld over de Nederlandsch Hervormde Kerk te Ter Aa^).
Helaas is van dit dorp en omgeving niet veel historie bewaard
gebleven, hoewel er toch een paar bouwwerken stonden, die
van belang waren.
AA, AADE, EE, IE, YE en Y beteekende in de oude taal
,,water" en het werd als voor. of achtervoegsel gebruikt in
namen, die met water verband hielden, b.v, Wyd-aa, Noord-aa,
Zieriks-ee, £e-land, ei-land, Krommen-ie, 't Ye bij Amsterdam,
enz.
Zoo hadden ook enkele plaatsen in de Provincie Utrecht den
naam van Aa of Ouden-aa ontvangen, omdat ze aan het water
lagen.
^) Antiquitates Belgicae, of Nederl. Oudheden (1756) J, van Royen.
2) Jaarb. Niftarlake 1923.
-ocr page 111-
77
I. HET SLOT „TER AA".
Zeer vermaard is het Slot of Heerenhuys ,,Ter Aa" geweest,
hetwelk gelegen was tusschen Breukelen en Nieuwersluis, en
gebouwd door een zekeren heer Wouter (Wouther of Walter),
die omstreeks 1159 leefde.
Lud. Smids schrijft^), dat op 20 April 1704, toen hij eens
aandachtig het huis wilde opnemen, zich aan hem een ontoe-
gankelijk plein vertoonde, waaromheen aan den rechterkant
nog een ringmuur was, terwijl die ringmuur aan de linkerzijde
bijna geheel was omgevallen.
Hij vervolgt dan:
,,Op het einde, naar Breukelen, of naar de slinkerhand, was
nog een overeindstaande helft, of doorsnede van een achtkan-
tigen Tooren aan de zijde naar het plein, met zes doorgaande
vensteren; zijnde van binnen, beneden aan den grond, nog
eenige uithoeken van een laag gewelf. Voorders is van deezen
Tooren, met een gracht, heden vol ruigte, gescheiden een vier-
kante Burg, van vooren opgescheurd, doch aan de andere drie
zijden geheel en toegeslooten".
In 1672 was dit huis in handen der Franschen gevallen, ,,be-
dryvende daaromheen groote wreedheden, en als sy in den jare
Schatkamer der Nederl. Oudheden (1774).
-ocr page 112-
78
1673 moesten vertrekken, schyden sy met stank, want den 21
July staken se dit huys in brant en verwoestten het sodanigh,
gelyk het hiernevens wierd vertoont, soodat daar tegenwoor-
dig niet anders van te sien is als verwoeste puynhoopen, koel-
den hier haar moetwil, dat se doen konden sonder tegen-
stant'^0^
^) Historie ofte Beschrijving van het Utrechtsche Bisdom (1719).
-ocr page 113-
79
Het Slot was leenroerig aan het Sticht van Utrecht^).
Volgens Lud. Smids zou de eigenaar geweest zijn een zekere
Heer Bonenge of Benenge, Gentenaar van geboorte.
De heerlijkheid had een wapen: roode dwarsbalk op een gou-
den veld ^).
Een andere geschiedschrijver meldt'^j, dat dit slot reeds in
953 heeft bestaan, want er wordt melding van gemaakt, dat
het goed, toen Graaf Otto zich tegen den Keizer verzette, ver-
beurd verklaard werd en aan Bisschop Balderik van Utrecht
geschonken. Volgens dezen historicus moeten de Staten van
Utrecht dit adellijke Slot in 1536 verklaard hebben te behooren
tot de vrije riddermatige hofsteden.
De Heer A. J. van de Aa") deelt mede, dat in 935 Graaf
Otto zich aan de majesteit van Keizer Otto vergreep. Er is hier
dus een klein verschil in de berichtgeving op te merken.
In oude brieven word dit slot ook wel genoemd Aha.
Diverse geslachten bewoonden het huis; In 1394 lezen we
van den Heer Gerrit van der Aa, daarna van Gysbert van der
Aa, vervolgens diens erfgename Agniese van der Aa, vrouw
van Geryt van Renesse (1484). In 1539 Johan van Renes van
der Aa. Na diverse eigenaars van dien naam komt het Slot in
1667 aan Mr. Hendrik Druyf en Corn. Sannius, executeurs van
wijlen Jonkvrouw Anna van Renesse en wordt dan overge-
dragen aan Jonkheer Frederik van Renesse van der Aa, via
Theodorus van der Perre. In 1694 krijgt Vrouwe Josina Sara
van Brederode, weduwe van Jonkheer Frederik van Renesse
van der Aa het goed in bezit. Het geslacht Renesse bezit het
dan tot 1777, in welk jaar het geërfd wordt door een neef, Jan
Pieter Nicolaas van Reede. (Diens kleinzoon was Burgemeester
van Loenen en Loenersloot). In 1875 verwierf Jan Pieter Chris-
tiaan Baron van Reede tot ter Aa de heerlijkheid door legaat.
De laatst bekende erfgename, die slechts den titel erft, is Jo-
hanna Petronella Christina Henriëtte Barones van Reede tot
ter Aa, echtgenoote van den Heer Leonard Cornelis van
Kuyk.') ")
^)    Plaatsbeschrijving Andries Schoemaker (Jaarb. 1923).
-')    Jaarb. Niftarlake 1917.
^)    Handwoordenboek Vaderl. Gesch. H. Verweert (1851).
■*)    Aardrijkfk. Woordenboek der Nederlanden.
'')    Bijdr. Gesch. der Utr. Ridderhofsteden en Heerlijkheden Jhr. Mr. E.
B. F.  F. Wittert van Hoogland (1912).
")    Kasteelenboek.
-ocr page 114-
80
IL DE KERK VAN TER AA.
Iets verder van de Vecht gelegen, stond een Parochiekerk,
die ,,De Kerk van Ter Aa" genoemd werd ').
Oude archieven maken melding van den Heer van Ter Aa»
die de Kerk en het Kosterschap kon ,,vergeeven" en een pre-
dikant van den nieuwen godsdienst onderhield, buiten lasten
van den Staat van Utrecht. Inkomsten van die Kerk en Paro-
chie vond ik nergens vermeld^).
De Ned. Herv. Kerk, waarvan in Jaarb. 1923 een afbeelding
stond, is een eenbeukige, baksteenen kruiskerk (Zandsteen-
blokjes langs vensters en in de beeren) met choor, uitgebouw-
de sacristie en westtoren. (XVd) '').
De torenspits is na 1568 hersteld, het koor in 1897 gerestau-
reerd.
Bij het schip zijn speklagen over den geheelen muur gebruikt^
de vensterneggen hebben andere profileering dan in het koor.
De toren is geheel zonder versiering (een enkel raamkozijn)
gemetseld in afwisseling van kopse en strekse lagen; in den
^) fiistorie ofte Beschryving-van 't Utrechtsche. Bisdom (1719).
^) Historie ofte Beschrijving van 't Utrechtsche Bisdom (1719).
*) Voorl. Lijst Mon. van Gesch. en Kunst deel I Prov. Utrecht. Blz. 50.
-ocr page 115-
81
toren alsmede in de sacristie is een aardig gewelf op ribben,
Van de acht vensters zijn er twee oud; er is nog een ruitje
met Nederdaling van den H. Geest.
Het orgel is geschonken door familieleden ter gedachtenis
aan Barones van Reede van ter Aa. Verder is er een gebrand-
schilderd raam, met het onderschrift ,,In honored memory of
late Gerrit Jan Dyk of Amsterdam and Haarlem, and Eleonore
Marie Oskamp, his wife, the beloved uncle and aunt of S. E.
Earle de Reede de Ter Aa. Anno Dni. 1899". ')
De weinig overgebleven Katholieken gingen in Maarssen
ter kerk. ^)
In 1797 had zich een grensgeschil voorgedaan '■'] tusschen den
Pastoor J. G. M. Dadelbeek te Slootdijk (gem. Loenen) en
Pastoor J. van Schalk te Breukelen. Eerstgenoemde had na-
melijk per brief zijn beklag ingediend bij den ,,wydberoem-
den" Heer J. van Engelen, Aartspriester over het District van
Utrecht, en Pastoor te Maarssen, dat de Pastoor van Breukelen
't van zich had kunnen verkrijgen om tot zijn parochie te trek-
ken een aanzienlijk aantal der ,,vermogendste ingeseetenen,
woonende in het Draaysche gat onder de gerechte van Loenen,
in en om 't Dorp ter Aa, een gedeelte van 't Loendersloots ge-
rechte, in de voorste en agterste bossen, onder een alleszins
vreemd voorwensel van een sogenaamde schyding, waarvan
nog d'overleedene Pastoor C. van Veen, nog zij Kerk- en arm-
besorgers niet de minste legaale kennis en aanschrijving heb-
ben gehad, vermeenende zy zo zulks plaats konde hebben, dat
d'overleedene pastoor en zij Kerk- en armbsorgers hierin vol-
gens alle regelen van billijkheid en rechtvaardigheid hadden
behooren gekend geweest te zijn, uyt hoofde van de nauwe
betrekking, die er tusschen de gemeente en het onderhoud des-
zelfs armen bestaat, daaruyt een contrarie handelwijs niet dan
de schrikkelykste gevolgen zoo voor hun Statie en armen in
het bysonder als voor de Missie en algemeene rust van ons
vaderland in het algemeen zouden kunnen voortvloeyen".
Hij vond het onredelijk, een nieuwe Statie door de ruïne van
een andere te begunstigen, temeer, wijl de R. C. ingezetenen
daar in ter Aa en omgeving van oudsher altijd en onafgebro-
1) Jaarb. 1923.
^) Historie ofte Beschrijving van 't Utrechtsche Bisdom (1719).
3) Archief van de Gesch. v. h. Aartsbisdom Utrecht. XXXIX 183.
-ocr page 116-
82
ken tot de ,,Statie" van Slootdijk behoord hadden. En met de-
zelfde breedsprakigheid gaat de brief dan verder, om ten slotte
te eindigen met de conclusie;
,,Waar uyt notoir, indien een conduite niet ten spoedigste en
efficatieuselyk wordt tegengegaan, zy. Kerk- en armbesorgers,
in de volstrekte onmogelykheid worden gebragt om hunne
armen voortaan te kunnen alimenteeren, zo uyt hoofde van het
gemis der armenpenningen van degeene die afgetrokken wor-
den, als uyt de vermindering dergeene, die wel overgebleven
zijn, maar niet kunnen en ook niet verpligt kunnende worden
om d' armen van een geregt, waar meede zij niet van noode
hebben, en waarvan zij geen voordeel genieten, te onderhou-
den. Dus, dat sy Kerk- en armbesorgers zig in d'onvermy-
delykste en onaangenaamste situatie zoude bevinden, om, hoe
ongaarne ook, met het bedeelen der armen besonder met die
van de geregte van Loenen, van het dorp Ter Aa en van Loen-
dersloot te moeten ophouden, wordende tot de alimentatie voor
de armen van Loenen alleen 's jaarlijks een somme van tussen
de duyzend en elf hondert guldens vereyst, en waartoe de goede
inwoonders van Loenen, met die geene zelfs, die men er af-
trekt, nauwelijks een derde bedraagen, en alle zodanige ge-
paste en geoorloofde middelen te moeten aanwenden, waar-
door zij de totale ruïne der Statie en armen van Slootdijk en
Loenen, die zedert jaaren aanmerkelijk door vermindering der
R. C. inwoonders en dagelijks toeneemende armoede verswakt
is, voor te koomen".
Het antwoord ^) was echter heel kort en zakelijk, en stelde
den Pastoor van Slootdijk volkomen in het ongelijk. Het luidde
ongeveer zoo, dat om verschillen te vermijden en te beëindi-
gen, de grens tusschen de Statie, (Kerkelijke Gemeente)
Slootdijk en de andere in Breukelen, onveranderd moest blij-
ven, behalve dat twee huizen, gewoonlijk genoemd ,,Het Tol-
huis" en ,,Het Huis ten Honderd" altijd zouden toegekend blij-
ven aan de Statie Slootdijk.
III. HET SLOT „RUWIEL".
Bij de sloten, die oudtijds onder Breukelen behoorden, was
ook het Slot ,,Ruwier' (ook Ruweel, Ruwel, of Ruwele ge-
naamd), niet ver van het huis ,,Ter Aa" gelegen, dat in het
'^ Archief v. h. Aartsbisd. Utr. (1912).
-ocr page 117-
83
jaar 1265 door Gijsbert Ruweel (of Ruwele) afstammeling van
Ridder Arnold Loef (1226) gebouwd werd.
Vorengenoemde Lud. Smids beschrijft dit huis als volgt ^):
,,Een hooge puynhoop, van een heerenhuys, in het Sticht,
selegen achter Breukelen, niet heel verre van het Huys Ter Aa'.
^) Schatkamer Ned. Oudheden.
-ocr page 118-
84
Het was namelijk óók in 1672 door de Franschen „na veele
wisselvalligheden" afgebrand, Er was toen alleen nog maar te
zien: ,,een muuragie met twee vensteren, synde de hooge
Dammuur" die door den storm van 8 December 1704 geheel
werd weggenomen. Deze ,,muuragie" stond op een ronden heu-
vel (door de dorpelingen ,,Rondwiel" genoemd), midden in het
water.
Uit de oude geschiedenis blijkt, dat het huis in 1352 werd
verkocht aan Wouter van Mynden, door Bisschop van Arkel,
die het drie jaren tevoren had verworven, doordat zijn maar-
schalk het met geweld had ingenomen, omdat de ,,burgzaaten"
op de landen van den bisschop kwamen stroopen.
Wouters zoon verkocht het goed weder aan anderen. Later
behoorde de ,,ruïne" met haar .gerechtigheden" aan iemand in
Brabant, wiens naam onbekend gebleven is. Tot zoover Lud.
Smids^).
Op het huis „Ruwiel" was eertijds een vicarie gevestigd,
,,staande ter vergeevinghe" van den Heer van Nyenrode.
De goederen, die genoemde Vikary heeft bezeten, bestonden
uit; 15 Mergen Lants item een lood silver 31.10.^)
De heerlijkheid Ruwiel bestond uit de polders Kortrijk, Gielt-
jesdorp en Groot — en Klein Ter Aa, en bevatte het gebouw
en eenige verstrooid liggende huizen.
De Heer A. J. van der Aa'') schrijft, dat Wouter van Mynden,
Heer van Ruwiel, volgens zijn leeneed gehouden was, aan Jan
van Arkel (den 47sten Bisschop van Utrecht) die het huis Groe-
nenwoude te Woudenberg belegerd had, hulp te bieden, doch
zijn plicht verzuimde en oogluikend toeliet, dat op zijn huis te
Ruwiel bezetting lag, die het Sticht brandschatte. De Bisschop
zond toen zijn Maarschalk naar Ruwiel en dwong het binnen
enkele dagen tot overgave. Later heeft hij Wouther in rechten
vervolgd.
Maar. . . ., 't k^vvam weer goed. Wouther werd later genood-
zaakt, opnieuw met den Bisschop te handelen, waarna hij zijn
goed wederom ingelost kreeg. Volgens H. Verwoert*) kreeg
Wouther het goed in 1357 slechts ter leen.
^)    Schatkamer der Ned. Oudheden.
^)    Historie ofte Beschr. v. h. Utr. Bisdom.
^)    Aardr.k. Woordenboek der Nederlanden.
*)    Vaderl. Woordenboek.
-ocr page 119-
85
De boogschutters van Ruwiel hebben in het leger van Willem
den Veroveraar gediend, waaruit men afleidt, dat het huis dap-
pere ,,Burgzaten" gehad heeft').
De geslachten, die het slot in eigendom gehad hebben, zijn
vele geweest:
De eerstbekende was Gysbrecht van Ruwiel, die getuige was
van Bisschop Hendrik van Utrecht (1265). In 1353 lezen we den
naam van Ghisebrecht van Ysselsteyne en vervolgens Wouter
van Mynden, Heer van Ruwiel en Loosdrecht, Sweder van Zui-
len, diverse van Myndens, dan Agnes van Aeswyn, gehuwd met
Floris van den Bongerd Vrouwe van Ruwiel (1563). Daarna
Jonkheer Arend van Aeswyn en verder Jonkheer Gysbrecht
van den Boetzelaer, als echtgenoot van Jonkvrouw Agnes van
Aeswyn (1623). In 1677 behoort het goed aan Jonkheer Johan
Alb. Vrijheer van Wylich, echtgenoot van Vrouwe Anna Ca-
tharina van den Boetzelaer.
In 1751 wordt eigenares Freule Anna Louise Sophia von
Fuchs. in 1757 komt het aan Mr. Gerrit Corver Hooft, tot in
1895 Jan Elias Nicolaas Baron Sirtema van Grovestins de rij
sluit van de eigenaren van het ,,Huys van Ruwiel met alle
syne gerechtigheden, tins, tienden, en erven, met alle synen
toebehooren". ^)
Gaan we af op hetgeen door den Pastoor van Slootdijk
geschreven werd naar aanleiding van het genoemde grens-
geschil, dan blijkt daaruit, dat er bosschen geweest zijn in de
omgeving van Ter Aa, waar er zelfs ter nadere aanduiding
gesproken werd van ,,voorste" en ,,achterste" bosschen.
Helaas zijn deze geheel verdwenen.
Dat de Franschen in de buurt van Ter Aa danig hebben huis-
gehouden blijkt duidelijk uit een in mijn bezit zijnd oud Duitsch
boekje ^) waarin letterlijk vermeld staat:
„Der Französische Commendant auf den Hause zu Nieurode
sandte die ersten Brandbrieffe nach den vorgedachten Dörffern,
weil es unverlaubt war, einige Zufuhr dem Feinde zu senden,
dannenhero weder Antwort noch Zeichen der Contribution
denen Frantzosen überschikten.
Der Marggrav de Gentis sandte hierauf den zweiten Brand-
^) Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden.
^) Bijdr. tot de Gesch. der Utr. Ridderhofst. en Heerl.h. Jhr Mr. E. B.
F. F. Wittert van Hoogland (1912).
^) Französische Tiranney (Uitgever en jaar onbekend).
-ocr page 120-
86
brieff vom 5 September 1672 mit Befehl, in 4 Tagen 10 Schiffe
mit Heu, in deren jedem 20 Fuder seyn sollten, zu liefern, mit
beigefügter Straffe, wo sie sich damit nicht einstellen würden,
SC soUte der Schultz gefangen und de Platze verbrannt werden.
Weil aber selbige mit gar wenig Wieszwacks versehen und
bequemer das Turff als Heu liefern seynd, als konnte diese
Anforderung nicht ins Werck gerichtet werden.
Damit nun die Franzosen ihre Tiranney und Grimmigkeit auf
der Trauerbühne zu Waverveen und Botshol mercklich erwie-
sen, als zogen sie voller Freude mit 400 Mann aus Utrecht
durch Breukelen und Aa, gerade nach Demmerick, also sie
sich vertheilten, und die Helffte der Völcker nach Vinkeveen,
die andere Helffte nach Mydrecht marchierte und Waverveen
und Botshol vom Osten und Westen zugleich anzutasten.
Die jenigen so ihren Weg nach Vinkeveen nahmen, begaben
sich, als sie dahin gekommen, vom Weg ab, auf die Werven
der Bauern, umb sich daselbst stille zu halten, bisz sich das
Los der jenigen, so durch Wilnis und Mydrecht zogen (als
welcher Weg etwas langer war), vernehmen würden,
Nachdem nun die Zeit zu Ausführung dieses unglücklichen
Werckes und dieser barbarischen Grausamkeit herannahete,
stelleten sie sich nahe bey Ruigewilnis in Ordnung, mit dem
Vornehmen, sobald sie das Los vernehmen würden, in Botshol
zu ziehen, und ihr Absehen mit plündern, brennen und allerhand
andern Greuel auszuführen".
Hieruit zien we, dat Ter Aa en omgeving veel van de Fran-
sche benden geleden heeft. Geen wonder, dat de daar aanwe-
zige kasteelen ten offer vielen aan de schennende handen der
vijanden. Voorwaar, l'histoire se repète.
Van de voormalige glorie van Ter Aa is dan ook niets
meer over.
Baambrugge, Juli 1947.                       W. F. GREVENSTUK.
-ocr page 121-
Mijmeringen.
Wie denkt nooit in stil gepeinzen
aan de tijden van weleer?
Welk een schat van schone kunsten
schenkt die oude tijd ons weer.
Zien we niet met veel waardering
naar een stuk oud beeldhouwwerk?
Is 't geen streling voor ons' ogen
de bouwtrant van een oude kerk?
Zien we soms niet vol extase
naar een Rembrandt schilderij?
Kan ons Mozart niet bekoren
of soms Schumann's Traumerei?
Wie kan niet intens genieten
van 'n ongerept natuurschoon stuk,
en het zien van al deez' dingen
schenkt ons vaak een stil geluk.
Het genootschap ,,Niftarlake"
vraagt U niet naar rang of stand,
doch wel of U een open oog heeft
voor de schoonheid van ons land.
Of U allen mee wilt strijden
opdat in deez' moderne tijd
het erfgoed onzer oude vaderen
voor 't nageslacht behouden blijft.
Nedérhorst den Berg.                                    A. KROL—Pennings.
-ocr page 122-
INHOUD.
1.     Ledenlijst....................             V
2.    Jaarverslag .......... ........            XI
3.     Rekening Penningmeester............         XVI
4.     Jubileum-excursie naar de Lingestreek......        XVII
5.     Niftarlake-Literatuur ..............     XXVII
6.     Een woord van hulde aan den scheidenden Voor-
zitter, Dr. Mr. J. W. Verburgt..........        XXX
7.     Bij het aftreden van den Heer Bastert als Penning-
meester ....................    XXXIII
I. Het Sluishuisje te Maarssen, door Mgr. A. E.
Rientjes....................               1
II. Oude huisdeuren in de gouw Niftarlake, door C. van
Dorp Jr.....................               4
III.     Luxemburg, door Dr. Jac. Zwarts.........             22
IV.     Het huis ,,De Boomgaard" te Maarsseveen, door
. Mgr. A. E. Rientjes ..............             73
V. Het dorp Ter Aa en omgeving in vroeger eeuwen,
door Mej. W. F. Grevenstuk ..........             76
VI. Mijmeringen, (ontboezeming naar aanleiding der
geslaagde excursie), door Mevr. A. Krol-Pennings            ?>7