|
JAARBOEKJE
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
„NIFTARLAKE"
1948 |
||||||
|
DRriKKEKI.T H. J. 3MITS
OUDE GRACHT 231— UTRECHT |
||||||
|
L. S.,
Het jaarboekje, sinds 1913 ononderbroken verschenen en
steeds gewaardeerd, heeft zich door de jaren heen een plaats bij de leden weten te veroveren en is geworden tot een der pijlers,waarop het Genootschap rust. Weliswaar is de omvang ervan nogal variëerend, hetzij we-
gens een jubileumjaar, hetzij wegens den stand der kas. Ook het aantal medewerkers schommelt steeds en dit is mede van in- vloed op den inhoud. Dit jaar moeten we, in tegenstelling met het vorige, ons
beperken tot een boekje van bescheiden omvang. Dientenge- volge zijn geen ernstige pogingen gedaan om het aantal arti- kelen uit te breiden en moeten zelfs een paar illustraties wach- ten tot een volgende uitgaaf. Inmiddels mogen we in dit nummer een nieuwen medewer-
ker begroeten, en we hopen op meerdere uitbreiding dezer gelederen, die aanmerkelijk gedund zijn, doordat twee onzer trouwe inzenders, de Heeren Pastoor L. J. van der Heyden en J. H. Roosenschoon, beiden schrijvers van meerdere histori- sche bijdragen, ons helaas ontvielen. Wij danken de leden, die ons hunne pennevrucht ter beschik-
king stelden en waar de geschiedenis onzer gouw nog geens- zins is uitgeput, wekken wij gaarne op tot inzending van arti- kelen, geschikt voor opname in het volgende jaarboekje. DE REDACTIE.
|
||||
|
Eere-leden:
Dr. Mr. J. W. Verburgt, Wassenaar, Oud-Voorzitter.
J. D. Bastert, Breukelen, Oud-Penningmeester. |
||||||||||
|
Bestuur:
|
||||||||||
|
Mr. Dr. N. J. C. M. Kappeyne van de Coppellc
Oud-Loosdrecht, Voorzitter
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge, Secretaresse.
J. Vor der Hake, Breukelen, Penningmeester. \ Dagelijksch
G. J. Weyland Jr., Loenen aan de Vecht, ƒ Bestuur. Bibliothecaris.
Mgr. A. E. Rientjes, Maarssen. Dr. Mr. J. W. Verburgt, Wassenaar. J. D. Bastert, Breukelen. E. G. Wentink, Naarden.')
J. Trouw, Abcoude.
Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford, Breukelen.
A. H. Doude van Troostwijk, Notaris, Breukelen.
Ir. J. Loeff, Oud-Loosdrecht.
Jhr. P. H. A. Martini Buys, Rotterdam.
|
||||||||||
|
Redactie Jaarboekje:
Mr. Dr. N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello,
Oud-L(josdrechl.
Mgr. A. E. Rientjes, Maarssen. Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge. |
||||||||||
|
^) Bij het ter perse gaan van dit boekje helaas overleden.
|
||||||||||
|
LEDEN:
|
|||||||
|
Duyvensz, Fr.
Hoorn, Th. van
Hoes, F.
Jordens-Mac Laine Pont,
Mevr. A.
Kater, P. A. Koninklijk Oudheidkundig Genootschap
Laag, A. H. van der Lange, C. V. Allert dp Leuven, W. van Moes-van Delft, Mevr. H. Pos, Mej. A. G. Post, W. J. Prent, H. Schoorl, A. Tienhoven, Mr. P. G. van
Vondel," N.V. Uitg. Mij. ,.Joost van den
Wageningen, J. van Warners, F. A. Woudenberg. Mej. J. Zeegers, Jr., J. Ankeveen:
Harinxma thoe Slooten,
B. A. Ph. Baron van Apeldoorn:
Fortuyn Harreman, A.
Tombe, Mr. A. L. des
Baambrugge:
Baanders, Mej. Tine Bon, Mej. A. Borst, Th. C. Bouman, J. H. Feddema. G. |
|||||||
|
Aalsmeer:
Bax, H. Abcoude:
Doorn, Dr. A. van Gortel, Dr. J. H. van Graaf, J. H. de Hartogh, A. den Pape, W. F. Quarles van Ufford, Jhr. Mr. L. A.
Sprey, A. Timmer, Notaris Ph. W.
Trouw, J. Veltman-v. Cruysen, Mevr. A. G.
Veltman, Mej Lidi Vis-Völker, Mevr. C. A. L. M.
Waterkamp, Pastoor J. M. J. Wijngaerdt, Piet van Amersfocrf:
Adriaans, G.
..Flehite" Oudh. Vereen.
Ver. voor Vreemdel. Verk.
Amstelveen:
Achterbergh Jr., J, W, N. van
Amsterdam:
Aa, O. L. van der
Altena, Chr.
Bergh, Th. P. van den
Booy, H.
Broek, A. A. ten
Bussy, Mr. A. Ie Cosquino de
Duykeren, Ds F. L. van
|
|||||||
|
VI
|
|||||||
|
Goeman Borgesius-Blommers,
Mevr. Graaf Wz., E. de Grift. A. van der Grijs-Struving, Mevr. J. W. de Haars, Mej. Mr. E. A. Hoekstra-Bouman Mevr. Wed. G. 'c.
Horst, A. van der Hul-Steenhuizen, Mevr. R. v. d.
Jong, J. de Kasteleyn, J. Korthagen-v. Til, Mevr. E.
Leisink, Pastoor J. B. Matthes-Varossieau, Mevr. C. W.
Matthes-de Roov, Mevr. Wed C. H.
Moen, W. C. Molenkamp, C. J. G. Molenkamp, J. Overhoff-Nieuwenhuys, Mevr. M. M.
Parker Verboom, Mej. W. M, Quarles van Ufford Jhr. Dr. L. H.
Ragay, L. J.
Remijnse, Prof. Dr. J. G.
Remijnse, M.
Reyden, J. van der
Roëll, Jhr. Mr. H. H.
Schmedding-Verbrugghen,
Mevr. W. Th. C.
Schoonderwoerd, W. Schuurman, P. C. Smits, P. B. A. Troostwijk A. H. Doude van Verkade, É. G. Verkade-Dr. Cartier van Dissel, Mevr.
Verweys-Kramer, Mevr. A. J. Vis-Honig, Mevr. A. |
|||||||
|
Gr evenstuk, Mej. W. F.
Lee. Mej. E. van der Neeleman, Ds. J. C. Plas, J. van der Royaards, J. J. Schimmel-Baanders, Mevr. W. C.
Weyel-van Buren, Mevr. M. Woerden, S. van Laarn:
Tegelberg, P. E. Batavia:
Grevenstuk, Prof. Dr. A.
De Bilt:
Mac Laine Pont, W. P..
Mac Laine Pont-Stork,
Mevr. A. W.
Nicolas Ir., E, A. J. H. Seerenberg, L. P. van Troostwijk, D. W. Doude van Den Bommel:
Kooy, Ds. A. v. d. Breukelen:
Balbian Verster, Mej. I. I. de
Bastert, J. D.
Bianchi-Wüstenhoff,
Mevr. C. E.
Cnossen, Ds. H. M. Colenbrander-Hoekstra, Mievr. A. H.
Colenbrander, H. Th. Colenbrander-O verhof f, Mevr. M.
Colenbrander, Mr. J. W. Cornet, J. W. G. Dop, H. R. van Freitag, F. J. de Ginkel, Mr. H. C. L. van |
|||||||
|
VII
|
|||||||
|
's-Gravenhage:
Bak, Mr. A. G.
Bak, J. P.
Beresteyn, Jhr. Mr. Dr. E. A.
van
Bureau van de Rijkscommissie van de Monumenten
Cleyndert Azn., H. Middelberg, Mr. G. A. A. Velsen-Metzelaar, Mevr. W. L. van
Groningen;
Schoemaker, Pastoor F. J.
Haarlem:
Emmeriks, L. Geursen-Blaauw, Mevr. H. G. Heemstede:
Koomans, Dr. W. H. Hilversum:
Bree, D. de
Bruggen, Ds. J. van
Frank, Deken H. F.
Vietzelaar, C.
Notten, Mej. W. L. van
Smorenburg, J. M.
Kortenhoet:
,,Curtevenne". Stichting
Nes van Meerkerk, J. E. van Krommenie:
Walbeek, P. van Laren:
Boetzelaer, R. W. C. Baron van Leonhardt, G. J. G. Leiden:
Lvcas Society, St.
|
|||||||
|
Vis, Mej. Ag.
Vis Sr., Gerbrand
Vis Jr.. Gerbrand
Vliet-van Wijk, Mevr. Mr, v.
Vlug, H. M.
Vor der Hake, G.
Vor der Hake, J.
Vor der Hake, J. J. G.
Vries, J. G. J. de
Vries-Verbrugghen,
Mevr. C. W. de
Zwaan, Ds. A. Brouwershaven:
Hocke, Mej. P. D. Bussum:
Ahrend, J.
Ahrend-v. Gemund, Mevr. M.
Benders, Mej. Mr. M.
Marie, Dr. F. G. van
Nordemann, J. G.
Culemborg:
Bemmel, A. A. van Doorn:
Lampsins van den Velden,
Jhr. J. K. Driebergen:
Beaufort, Jhr. P. P. de
Clifford Kocq van Breugel,
Jhr. Mr. Dr. J. R.
Prein, Prof. J. A. M. Epe {Gld.):
Slik-Scharf, Mevr. B. van der
's-Graveland:
Boeré, Dr. L. A. Dedel, Jhr. Mr. C. Houbolt, P. Schimmelpenninck, G. Graaf |
|||||||
|
VIII
|
|||||||
|
Maarssen:
Agterberg, J. Alta, T. P. Alta-Osieck, Mevr. W.
Dorp, C. van Dorp Jr., C. van Haselen, Mr. J, van Hoekstra, Dr. Sj. Homan van der Heide, J. Kloet, C. J. A. de Pittet-van Linge, Mevr. J. C. Rientjes, Mgr. A. E. Rijsterborgh, C. J. Servaas, J. N. Stevenhagen. H. J. Vader. Nots. H. P. Wymstra, W. Maarsseveen:
Hydecoper-van Maarsse- veen, Jhr. J. Rijn, J. G. van Maartensdijk:
Steyling-Grevenstuk,
Mevr. A.
Steyling, Dr. W. Marrakech (Marokko):
Ansoul, G. C. Mijdrecht:
Heyden, H. J. H. van der
Naarden:
Oudenniel, C. G. van
Verburgt, Dr. G. Vv/'entink, E. G. Nederhorst den Berg:
Brouwer, W. Kremer, E. Krol, J. J. F. |
|||||||
|
Loenen a. d. Vecht:
As, P. van
Dokkum, G. J.
Hengeveld, Dr. A.
Holthe tot Echten, Jhr. Dr.
M. L. van
Jongh, Dr. M. A. de Joncheere, C. de Kampen, J. W. van Kempen, Nots. J. M. C. van Tervooren, H. A. P. M. Troostwijk, Mr. W. I. Doude V.
Uden Masman, H. Weyland Jr., G. J. Loenersloot:
Kalff Az., G. Middelberg, E. Loosdrecht:
Beusekom-van Foreest, Mevr. Wed. Mr. F. C. van
Buysing Damsté, A. Erdman, Mr. R. H. Freese, J. P. Kappeyne van de Coppello- Wijgers, Mevr. L.
Kappeyne van Coppello, Mr. Dr. N. J. C. M.
Kappeyne van de Coppello- van Panhuys, Mevr. Th. E.
C. M.
Loeff Ir., J. Sondaar, L. H. Swinderen, Jhr. Q. J. van Troostwijk, Mr. J. H. M. A. Doude van
Voogsgeerd, W. J. Vunderink, J. L. Wieringen, Dr. C. W. van Lunteren:
Hoop van Slochteren,
Mr. M. P. van der |
|||||||
|
IX
|
|||||||
|
Soest:
Bentinck, Mr. S. P. Baron
Tienhoven (U.):
Einde, T. van 't Hoorn, A. A. van den Uithoorn:
Tollenaar, J. C. Utrecht:
Adels-Vermeulen, Mevr. M.
Biegelaar Jr., J. B. P. Bogaard, P. H. Burg, Pastoor J. van der Daas, A. P. N. den Dijkman, Mr. H. J. Gaasbeek, R. van Historisch Genootschap Ihle, Mej. B. L. D. Lip-Kibbeling, Mevr. J. v. d. ,,Oud-Utrecht", Ver. Ridder, Mevr. A. Ph. Ruwers-Becker, Mevr. E. W. Smits, H. J. Tange, van Recken, Mevr. Wed. Dr. H. M. van
Théonville, F. W. G. Tombe, Mr. J. H. des Ven, Dr. A. J. van de Voerman, Mr. A. A. A. E. A. Vuurst de Vries, Dr. H. van der
Wilbrenninck, J. C. Woerden, A. W. F. C. van Velp:
Boetzelaer, V. L. Baron van
Vinkeveen:
Baanders Dr. A. Ekel, J. Vries, J. de |
|||||||
|
Pos-Kofoed, Mevr. C. A.
Voorn, G. A. van der Nieuwersluis:
Blankenberg, B. H. Blijdenstein-Cruys, Mevr. Wed. Th. W. Nigtevecht:
Hennipman. C. Wees, G. A. van Noordwijk Binnen:
Wieder Jr., F. C. Nijmegen:
Lindenhout, H. J. van 't
Oosterbeek:
Beusekom, Mr. E. van Oudewater:
Boer, A. W. den Overveen:
Warnaars. H. B. E. Witsel, B. Rotterdam:
>?astert, J. N. Bibliotheek en Leeszalen der Gemeente.
Martini Buys, Jhr. P. H. A. Kossum:
Meijer, A. F. van Goelst
Ruw iel:
Haan-Looy, Mevr. W. de
Rijswijk:
Geertsema, W. H.
Monté. Mevr. A. |
|||||||
|
X
|
|||||||
|
Weesperkarspel:
Klaveren, Wim van Wijk bij Duurstede:
Dijkman-Schoenmaker, Mevr. G. J. E.
Schoenmaker, S. Thieme, Mej. A. C. IJsselstein:
Cool, A. G. Zaandijk:
Honig, G. J. Zeist:
's Jacob, Dr. H. Th,
Lantsheer, J. A.
Zuilen:
Laan, J. Th. van der
Wijk, J. A. van
|
|||||||
|
Voorburg:
Hacke-Oudemans. Mevr. J. J.
Vreeland:
Bree, B. van
Cleyn Brem, K. M. J. de
Hezemans, J. G. C. J.
Sprenger, F. D.
Welter, P. W.
Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel Wassenaar:
Honders, Dr. H. J. Verburgt, Dr. Mr. J. W. Weesp:
Breyer, K. Dockum, W. A. van Houtman Jr., L. A. Kloet. H. de Lind.eboom, G. |
|||||||
|
Jaarverslag.
|
|||||
|
Op 13 Juni 1947 had de gebruikelijke jaarvergadering in de
„Kampioen" te Nieuwersluis plaats, welke vergadering tevens een 35-jarige periode in het bestaan van ,,Niftarlake" afsloot. Aanwezig waren 31 leden. Bij afwezigheid om gezondheids- redenen van den voorzitter Dr. Mr. J. W. Verburgt, werd het presidium op diens verzoek dezen avond waargenomen door den Heer J. D. Bastert. Deze memoreerde allereerst het feit, dat het Genootschap
op 13 Juni 1912 was opgericht; daarna herdacht hij de in het loopende vereenigingsjaar overleden leden, de Heeren Hout- man Sr. te Weesp, Hans Matthes te Breukelen, Ds. G. J. J. Bleeker te Zeist en Dr. J. J. F. Steyling te Maartensdijk. Het jaarverslag werd door de Secretaresse uitgebracht en
onveranderd goedgekeurd. Daarna vroeg de Secretaresse nog even het woord en verzocht zij de aanwezigen, bij acclamatie de Heeren Verburgt en Bastert, die heden hun functie resp. van Voorzitter en Penningmeester neerlegden, welke beiden zoo- veel voor het Genootschap gedaan hadden, eerstgenoemde zelfs van de oprichting af, tot Eere-leden te benoemen. Een hartelijk gemeend applaus was het antwoord hierop. De Heer G. J. Weyland, die van af begin Januari het Pen-
ningmeesterschap had waargenomen, doch wegens verblijf in het buitenland niet aanwezig kon zijn, had een schriftelijke verklaring aan den Heer Bastert overhandigd betreffende den stand van ontvangsten en uitgaven. Alzoo verviel ditmaal het nazien der rekening en stelde de wnd. Voorzitter voor, de rekening bij acclamatie goed te keuren, waaraan door de aan- wezigen gevolg gegeven werd. De Heer Jhr. Lampsins van den Velden verzocht het bestuur,
aan den vertrekkenden voorzitter den dank van het genoot- schap te willen overbrengen voor al hetgeen hij in die 35 jaar |
|||||
|
XII
voor Niftarlake had gedaan. De Secretaresse nam dit op zich.
Daarna was aan de orde het kiezen van een Voorzitter. Het
bestuursvoorstel was, te kiezen den Heer Mr. Dr. N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, doch de heer Bastert voegde hier- aan toe, dat hij tegen het kiezen bij acclamtie zich kantte. Bij de gehouden stemming verkreeg de Heer Kappeyne 17 stem- men, de Heer J. D. Bastert 10, Pastoor Rientjes 2, en blanco 2 stemmen. Alzoo gekozen de Heer Kappeyne, die op een vraag van den wnd. voorzitter mededeelde, deze benoeming gaarne te willen aanvaarden. Als Penningmeester werd toen door het bestuur voorgesteld
den Heer J. Vor der Hake te kiezen. Bij stemming verkreeg de Heer Vor der Hake 25 stemmen, de Heer Notaris van Kem- pen 1, de Heer J. Trouw 2 en de Heer Weyland 2 stemmen, terwijl er twee blanco stemden. Alzoo gekozen de Heer Vor der Hake, waarvan de Heer Bastert kon mededeelen, dat deze een eventueele benoeming zou accepteeren. Aangezien er slechts twee vacatures in het bestuur waren,
daar de Heeren Verburgt en Bastert als hoofdbestuursleden zouden aanblijven, waren hiermede dus alle plaatsen weer be- zet en kon verdere verkiezing volgens punt 3 der agenda ver- vallen. Wat de te houden excursie aangaat, stelde de Heer Lampsins
van den Velden voor, dit jaar naar het Muiderslot te gaan we- gens de Hooftherdenking. Bij stemming bleek echter, dat met algemeene stemmen gekozen werd voor de excursie naar Cu- lemborg, die het vorige jaar niet had kunnen plaats vinden De Heer Wymstra merkte op, dat bij een feestelijke excursie ook een feestelijke lunch behoorde, en hij vreesde dat hiervan misschien nog geen sprake kon zijn. Dezelfde excursiecommissie van vorig jaar werd weer ge-
kozen; als datum ervoor werd vastgesteld: vóór 25 Juli. Verder werd besloten weder een jaarboekje uit te geven. In
dit verband werd aan den Heer Rientjes dank gebracht voor hetgeen hij reeds zooveel jaren voor het jaarboekje gedaan heeft en nog doet. Omtrent eventueel te verleenen financieelen steun aan de
Comm. voor de Vecht en Sypesteyn werd besloten, aan ieder ƒ 50.— te geven. Daarna volgde een bespreking over een voorstel van den
|
||||
|
XIII
Heer Bastert, om een gave beschikbaar te stellen voor de klok
in den tore.n te Loenen, die door de bezetters geroofd was. Na veel wikken en wegen werd besloten met 21 stemmen voor en 10 tegen, ƒ 25.— te geven, als men erom vraagt en op voor- waarde, dat dan de geheele som van ƒ 5000.— ook bij elkaar zou zijn. Op verzoek van de Secretaresse zou een postgiro- rekening worden aangevraagd. Omtrent het huis, dat wij als Museum op het oog hebben,
kon worden medegedeeld, dat het wel even ontruimd geweest is, doch direct weer in gebruik genomen door een anderen be- woner. Wij moeten dus opnieuw geduld blijven oefenen. De Secretaresse deelde mede, (zulks op een vraag van een
der leden, of, nu we lid zijn van Oud-Utrecht, ook ieder lid van Niftarlake geacht kan worden lid van Oud-Utrecht te zijn), dat we met die vereeniging een ruillidmaatschap hebben aan- gegaan, doch niet ieder lid persoonlijk lid is. De Heer Trouw verzocht den Heer Kappeyne, zijn mededee-
lingen over de Vechtstreek, die hij in een boekwerk zou ver- zamelen, in verkorten vorm voor Niftarlake te willen afstaan. Tot zoover de vorige jaarvergadering.
Op den gezetten tijd vond de excursie plaats, echter met een
eenigszins gewijzigd doel, namelijk naar de Lingestreek. Een uitgebreid verslag is in ons laatstverschenen jaarboekje opge- nomen. Het jaarboekje, een soort van jubileumuitgave, verscheen in
het einde des jaars; een tegenvaller daarbij was, dat èn de drukkosten, èn de vele cliché's de uitgave zooveel duurder maakten, dan we gewend zijn, dat het bestuur zich genood- zaakt zag, een beroep op de leden te doen, om ditmaal een extra bijdrage aan de kas te willen doen ter overbrugging van het tekort. De penningmeester zou U hierover nader kunnen inlichten. In het vroege voorjaar bereikte het bestuur de uitnoodiging
van een onzer leden, den Secretaris van de Commissie ter voorbereiding van Bachconcerten, om tegen gereduceerden prijs met Niftarlake een uitvoering van de Johannes-passion te Naarden te komen bijwonen. Alhoewel alle leden werden aangeschreven per circulaire, was de deelname hieraan niet daverend te noemen. In Maart j.1. bereikte ons het verzoek, ons Genootschap te
|
||||
|
XIV
vertegenwoordigen bij het 25-jarig jubileum van „Oud-Utrecht",
waaraan gevolg gegeven werd door den Voorzitter en de Secretaresse. Een geschenk van Oud-Utrecht aan al haar leden, werd ook
aan Niftarlake toegezonden, namelijk een teekening in kleu- ren van Jan de Beyer, voorstellende de Ganzenmarkt te Utrecht 1767. Deze plaat wordt, als eigendom van ons Genootschap, bewaard voor het op te richten Museum. Kort geleden bereikte ons een uitnoodiging, om een paar
vertegenwoordigers te zenden naar een vergadering, waar door Oud-Utrecht, Flehite en Niftarlake mogelijkheden besproken zouden worden om te komen tot de oprichting van een nieuwe vereeniging, die zou moeten heeten ,,Het Nedersticht", welke, naar we meenden, een soort overkoepelend lichaam zou moe- ten vormen van de drie oudheidkundige vereenigingen, hier- voor genoemd. Als afgevaardigden werden hiertoe door ons bestuur aangewezen de Heeren J. D. Bastert en J. Vor der Hake, die omtrent de op deze vergadering gevoerde bespre- kingen op dezen avond wel verslag zullen uitbrengen. Het aantal onzer leden, op de vorige jaarvergadering 271,
steeg tot nu toe tot 297. We hebben dus de 300 bijna bereikt, en ik hoop, dat in het nu loopende vereenigingsjaar met ras- sche schreden dit getal zal worden overschreden. Ik eindig dit verslag met de beste wenschen voor ons Ge-
nootschap. De Secretaresse:
W. F. GREVENSTUK, Baambrugge. |
||||
|
Uitgebracht op de jaarvergadering 15 Juni 1948.
|
||||
|
Staat van Ontvangsten en Uitgaven over het fcoekingsjaar 1947.
|
|||||||||||
|
UITGAVEN;
Jaarboekje............ ƒ1098.40
Incassokosten, zaalhuur, drukkos-
ten, reiskosten, porti en andere kleine uitgaven ........ „ 146.28
Bijdrage Sypesteyn-Stichting . . . . „ 50.—
Bijdrage Commissie voor de Vecht en het O.- en W.-Plassengebied. . ,, 50.—
Contributie Bond Heemschut. . .. ,, 10.—
Nad. verschil gehouden excursie . . „ 52.78
ƒ 1407.46
|
|||||||||||
|
ONTVANGSTEN:
Batig saldo............ ƒ 220.19
Ontvangen contributies...... ,, 765.—
Verkochte jaarboekjes...... ,, 17.—
Gekweekte renten........ „ 2.75
Nadeelig saldo.......... „ 402.52
|
|||||||||||
|
ƒ 1407.46
|
|||||||||||
|
De penningmeester:
J. VOR DER HAKE.
|
|||||||||||
|
Financiëele toelichtingen van den Penningmeester.
|
|||||
|
Ik kende eens iemand, die gedurende langen tijd ernstig ziek
was geweest. Zware koortsen hadden zijn krachten gesloopt en eindelijk mocht er een verandering ten goede intreden. Reik- halzend zag de zieke uit naar den dag waarop hij voor eenige uren het bed mocht verlaten, en toen deze eenmaal was aan- gebroken kon hij z'n pure blijdschap haast niet meer bedwin- gen en bouwde zich allerlei luchtkasteelen voor den tijd, dat hij zijn plaats in het maatschappelijke leven weer kon inne- men. Maar na een tijdje in den huiselijken kring verkeerd te hebben, bemerkte hij, dat het toch nog niet meeviel om op te zijn. Inwendig was hij toch maar wat blij het bed weer te kunnen opzoeken. De ziekte was wel geweken, maar zijn oude krachten waren nog niet teruggekeerd. Bij het opmaken van het financieel verslag over 1947 voor dit
jaarboekje moest ik aan dezen man denken. Ook ,,Niftarlake" leefde tijdens de bezetting in hoopvolle verwachtingen voor den tijd na de bevrijding. Deze schenen immers niet ongunstig. In die jaren waren we vanwege de papierschaarschte genood- zaakt minder luxe en dunnere jaarboekjes uit te geven. In één jaar verscheen er zelfs in het geheel geen. Wegens het min- der worden van ontspannings- en wetenschappelijke lectuur steeg het aantal leden van ons genootschap tot een hoogte als nimmer tevoren. Ook was er in die jaren een groote toevloed van deelnemers aan de excursies. Het tourisme was immers zoo sterk verminderd. Door deze omstandigheden kon de stand van onze kas op een behoorlijk peil blijven. Na de bevrijding meenden we onze vleugels weer wat wijder
te kunnen uitslaan. Het jaar 1947 brak aan, waarin ons genoot- schap haar 35-jarig jubileum vierde. Ons bestuur wilde daarom bij die gelegenheid een extra fraaie uitgave verzorgen. De kos- ten hiervan overtroffen echter verre onze verwachtingen. Ook vóór de bezetting gaven wij bij bepaalde gelegenheden meer- |
|||||
|
XVIII
malen luxere jaarboekjes uit. Dit stuitte toen niet op bezwaren.
Nu speelde de naoorlogsche periode van groot duurte ons der- mate parten, dat onze geldmiddelen geheel werden opgebruikt en de rekening zelfs sloot met een flink nadeelig saldo. Ongetwijfeld zult U hierbij nog terugdenken aan de dit voor-
jaar door den voorzitter gezonden kaart, waarbij werd verzocht om naast de gewone jaarlijksche contributie ook nog een extra bijdrage te verleenen. Dit verzoek heeft een spontane reactie tengevolge gehad. Vele leden gaven aan het verzoek gehoor, waardoor het tekort grootendeels is opgeheven. Naar het zich reeds thans laat aanzien zal het financieel verslag in het vol- gende jaarboekje een veel gunstiger beeld vertoonen dan dit- maal het geval is. Ik wil dan ook niet nalaten om namens het bestuur een woord van groote waardeering uit te spreken voor de wijze, waarop begrip werd getoond voor onze moeilijkheden. Het ligt in ons voornemen om — mochten zich in de toe-
komst onverhoopt nog moeilijkheden voordoen — zoveel mo- gelijk te trachten deze op andere wijze te overbruggen. Er zal getracht worden de contributie op ƒ 2.50 te handhaven en geen nieuw beroep meer op de leden te doen. Mochten er echter leden zijn, die desondanks toch een toe-
lage willen verleenen. dan zal dit niettemin van harte welkom zijn. Van eenige pressie mag hierbij evenwel geen sprake zijn, zoodat de gewone jaarlijksche contributie evenzeer zal worden gewaardeerd. J. VOR DER HAKE.
|
||||
|
GESCHENKEN
|
|||||
|
Met genoegen maken we melding van een geschenk aan ons
Genootschap, zijnde een collectie van 48 lantaarnplaten en een serie negatieven, alle betrekking hebbende op ..Cronenburgh" te Loenen aan de Vecht, ons welwillend ter beschikking ge- steld door Mevrouw de Weduwe Roosenschoon, geb. Cortazzi te Amsterdam. Zooals te begrijpen is, wordt dit geschenk met dankbaarheid aanvaard, temeer, wijl het tevens een blijvende herinnering vormt aan een onzer trouwe medeleden, den Heer J. H. Roosenschoon, die zooveel over genoemd slot in onze jaarboekjes publiceerde. Van Dr. W. H. Koomans te Heemstede mochten wij een serie
lantaarnplaaten van Abcoude en omgeving ontvangen. Ir. V. R. van Romondt schonk een mooie verzameling oude
werken voor de Bibliotheek. HET BESTUUR.
|
|||||
|
Ons Archief.
|
|||||
|
In ons jaarboekje van 1946 hebben wij een opwekking gericht
tot onze leden een bijdrage te leveren ter aanvulling van onze bibliotheek. Ook werd verzocht te willen waarschuwen, wan- neer op een veiling of verkooping oude boeken, prenten enz. over de Vechtstreek voorkomen. Wel mochten wij van enkele leden bijdragen ontvangen, zooals bij de opgave van aanwin- sten in dit jaarboekje is vermeld, maar wij kunnen helaas nog niet een belangrijke uitbreiding constateeren. Mogen wij daarom met klem ons verzoek herhalen? Ook
oudheidkundige werken, welke over onderwerpen buiten de Vechtstreek handelen, zijn welkom. Onze verzameling oude jaarboekjes is eenigszins uitgebreid.
Meestal kan worden voldaan aan verzoeken om bepaalde jaargangen. Maar wie kan ons helpen aan jaarboekje 1930? Dit is nog steeds het eenige exemplaar, dat geheel ontbreekt. Wij vertrouwen, dat vele leden zich de moeite zullen wil-
len getroosten hun boekenschat nog eens na te snuffelen, en ook kennissen hiertoe te willen opwekken. Immers van Ir. van Romondt, familie van een onzer leden, mochten wij een belangrijke verzameling ontvangen bij zijn terugkeer naar Batavia. U zult niet alleen de bibliothecaris, maar ons Genootschap
hiermede zeer belangrijke diensten bewijzen. DE BIBLIOTHECARIS.
|
|||||
|
Aanwinsten voor de Bibliotheek.
|
|||||
|
Onze bibliotheek is door aankoop, maar voor het grootste ge-
deelte door schenking met de volgende werken verrijkt: Schoonheid aan de Vecht (Heemschutserie), Dr. R. van Lutter-
veld. Het lustoord tusschen Amstel en Grebbe (1837), twee deel-
tjes, J. B. Christenmeyer. Geschiedenis van het slot te Muiden (1828) en Hooft's leven,
Jacobus Koning. Onze Lieve Heer op zolder. Geschiedenis v. h. schuilkerkje
't Haantje en Museum Amstelkring (1938). Leon. v. d. Broeke. Catalogus van verkoop op Gunterstein. Breukelen op 27/8
Mei 1936, met 40 foto's, Vredelant in vroegere tijden. Toespraak van Burgemeester
J. A. F. Bakker (27 Maart 1894). Ordonnnatie rakende Gabelle of Weg- en Bruggeld v. h. Zand-
pad tusschen Breukelen en Ouderkerke (1774). Reglement op de bus te Tienhoven en Oud-Maarsseveen. (13
October 1785), drie exemplaren. (Geschenk W. J. A. van 't Eind te Tienhoven). Agnes Block, Vondels nicht en vriendin. 1943. Dr. Cath. van
de Graft. Aartsbisschoppelijke Musea. Utrecht. Verslag over de jaren
1944 en 1945. Kasteelenboek der Provincie Utrecht, samengesteld door den
Provincialen Utrechtschen Bond voor Vreemdelingenverkeer. (Jhr. Mr. Dr. J. R. Clifford Kocq van Breugel). Tusschen Vecht, Eem en Zee. (1934). Dr. Henri Polak.
De Zoom van het Gooi. (1936). Dr. Henri Polak.
Het Kerspel Jutfaas, (opnieuw bewerkt en aangevuld door
Kapelaan J. G. Boeker). Geschenk van Mgr. A. E. Rientjes. Kon. Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam. Jaarver-
slagen van 1910/1938. |
|||||
|
XXII
De nu volgende boeken, almanakken enz. zijn geschenken
van: Ir. V. R. van Romondt, Inspecteur bij den Oudheidk. Dienst
te Batavia: De dom van Utrecht (kleine brochure met foto's). G. van
Klaveren. De kloostergang van den dom van Utrecht. (1911), Dr. Gerard
Brom. De dom te Utrecht (brochure), Jonkvr. Dr. C. H. de Jonge.
Utrecht. Historische wandelingen (1909), Dr. H. J. Boers.
Gedenkboek der Utrechtsche Hooge School (1837), Mr. L. Ph.
C. van den Bergh. Utrecht voorheen en thans (tijdschrift voor geschiedenis,
oudheden en statistiek, jaargang 1846. Utrechtsche Volksalmanak, jaren 1859—1860—1862, 1863- -
1864 en 1865. Jaarboekjes van „Oud-Urechf 1924—1925—1926—1927—
1928—1929 en 1930. Gids voor Utrecht (1916), C. W. Wagenaar.
Twee oude gidsen van de Provincie Utrecht, (1921 en on-
geveer 1880). Amsterdam in zijne opkomst en aanwas, drie delen. 1760—
1765 en 1767, met talrijke gravures, Jan Wagenaar. Oud-Amsterdam. (100 stadsgezichten). (Uitg. N. v. d. Dag
1907), L. W. R. Wenckebach. Uit onze oude Amstelstad. 1891. Mr. N. de Roever.
Wandelingen door Nederland. 7 delen. (1878). Deel 4 ont-
breekt. J. Craandijk en P. A, Schippers. Door Nederland. (Uit het Engelsch van Charles Wood).
1878. C. Baarslag. Zeden en gebruiken aan de Zaanstreek. (1874). Dr. G. D. J.
Schotel. De nieuwe Kerk te Delft (1923). Mausoleum v. h. Huis van
Oranje. (Nat. Huldeblijk 1923). H. v. d. Kloot Meyburg. De Haarlemsche Hofjes (1910). J. Craandijk.
De Bilt. Een Utrechtsch dorp in vroeger eeuw. Everard
Gewin. Huis te Ilpendam. (1836). G. van Ernst Koning.
|
||||
|
11
|
|||||||
|
Museum „Vechtstreek
|
|||||||
|
Het is helaas nog niet mogelijk tot oprichting van dit mu-
seum te komen, omdat nog geen gebouw is te vinden, waarin dit zou kunnen worden ondergebracht. Bij de in de laatste jaar- vergadering benoemde commissie bestaan wel ernstige plan- nen dit doel te verwezenlijken. Daarom is het van zeer veel belang reeds thans in bezit te komen van voorwerpen, pla- ten enz. Mochten leden iets voor dit doel ter beschikking willen stellen, dan worden zij verzocht zich te wenden tot den heer G. J. Weyland Jr. te Loenen a.d. Vecht, die hiervoor de noodige bergruimte kan reserveeren. In het volgend jaarboekje hopen wij meer over de plannen
tot oprichting van ,.ons Museum" te kunnen vertellen. |
|||||||
|
Excursie 1948.
|
|||||
|
Regen en wind waren ruimschoots ons deel geweest^ zoodat
het tot groote vreugde stemde op den morgen van den 27sten Juli 1948, de dag, waarop onze excursie naar Haarlem gehou- den zou worden, een stralende zon aan den hemel te vinden. Het is weerkundig een prachtdag gebleven. Niettegenstaande deze gunstige omstandigheden was ik op
het Stationsplein te Utrecht, waar wij om 9.30 uur per autobus vertrokken, toch een weinig teleurgesteld. Twee van de trouw- ste excursiebezoekers ontbraken, n.1. Trouw en Wijmstra. Het moet mij van 't hart, dat ik deze afwezigheid in verband bracht met een door onzen nieuwen voorzitter getroffen regeling der excursie. Zooals U bekend zal zijn was voorheen de voorbereiding van
de excursies in handen gesteld van een daartoe benoemde ex- cursiecommissie, waarin ook de heeren Trouw en Wymstra zit- ting hadden. Deze excursiecommissie was door den heer Kap- peyne van de Coppello aan den kant gezet. Volgens hem kon het Dagelijksch Bestuur deze aangelegenheid wel voorbereiden en leiden. 'k Kan er niets aan doen, maar de afwezigheid van Trouw
en Wijmstra bracht ik dadelijk in verband met deze nieuwe regeling. En ik vond dat erg jammer! Deze oude commissie- leden weten wel, ik heb dat nooit onder stoelen of banken ge- stoken, dat ik zeer veel bewondering heb gehad voor de wij- ze, waarop zij hun taak van excursiecommissie verricht heb- ben. Het is echter 't goed recht van den nieuwen voorzitter om langs andere wegen z'n doel te bereiken. Ik had het dan ook heel wat prettiger gevonden, wanneer deze beide oudleden der excursiecommissie het geval wat sportiever hadden opgeno- men en aanwezig waren geweest! Al rijdende door onze mooie Vechtstreek, waar op verschil-
|
|||||
|
XXVI
lende plaatsen nog deelnemers werden opgenomen^ kwamen
wij deze eerste teleurstelling spoedig te boven en hebben ver- der een kostelijken dag gehad. Het doel onzer reis was Haarlem. Waarlijk een stad, die
op oudheidkundig gebied wat te zien geeft. Allereerst werd een bezoek gebracht aan de Sint Bavo op de Groote Markt. De koster dezer kerk leidde ons op zeer aangename wijze rond en wist ons veel wetenswaardigs van z'n kerk te vertellen. De Bavo is zoo'n echt Hollandsch bouwwerk. Dit gebouw is Go- thiek op z'n Hollandsch. Een dichter der 17e eeuw bezong dit kerkgebouw met de woorden: O roem van onze Stad! o kroon van onse Landen!
O alderstoutst gesticht. gemaeckt van menschen Handen.
De Sint Bavo is zeer zeker één der belangrijkste kerken
van ons land. De tegenwoordige kerk is de vervanging van een kerkje
aan Maria Hemelvaart gewijd. Waarschijnlijk kwam in 1412 het eerste gedeelte van de nieuwe kerk gereed, hetwelk thans het koor is. Het koorhek en een groote lezenaar in den vorm van een pelikaan werden in Mechelen besteld. Deze plaats had in die dagen een groote vermaardheid voor koperwerk. Was de oude kerk gewijd aan Maria Hemelvaart, de nieu-
we aan St. Bavo. Dit wijst wel op contact met het Zuiden in die dagen^ want St. Bavo was de Zuid-Nederlandsche ridder- heilige. Ook in de vormgeving van het koor is Brabantsche invloed merkbaar. Wie de bouwmeesters dezer kerk zijn geweest is niet be-
kend. Wel weten we dat Mr. Evert of Gevaert uit Antwerpen van 1433—1471 het hoofdtoezicht bij het afbouwen van de St. Bavo op zich had genomen. Aan hem worden toegeschreven de hooge dwarspanden. De gevels dezer dwarspanden kwa- men eerst in 1500 gereed. In 1470 namen Godevaert den Bosser, Lieven en Harmen
van Boechem uit Brussel op zich den bouw te voltooien, terwijl Steven Elen van Aflighem het steenhakken voor zijn rekening nam. h Blijkens inhassingen in de muren is men bij de afbouw van
plan geweest steenen gewelven aan tebrengen. |
||||
|
XXVII
Wegens de kosten moet dit achterwege zijn gebleven, want
op den goeden zandgrond, waarop de kerk staat, was voor ver- zakking niet te vreezen. Met al die oorlogen van Karel de Stoute stond het er in de Hollandsche gewesten in die dagen financieel niet zoo best voor. Van het exterieur trekken vooral de aandacht het oost-
portaal en de westgevel. Verschillende Hollandsche steden bouwden in de 15e eeuw
hooge torens bij hun kerken. De kerkmeesters waren in de jaren na 1500 van meening,
dat Haarlem niet achter kon blijven. De Bavo moest een toren hebben. Nadat er eerst een plan was geweest om aan den Westgevel
vanaf den grond een toren te bouwen, is men van deze idee afgestapt. De viering (wijding van schip-koor met de dwars- panden) werd in 1500 van een steenen gewelf voorzien. Hierop zou de steenen toren als dakruiter komen te staan. Den beroemden architect Anthony Keldermans uit Vlaande-
ren werd opgedragen een plan ervoor te ontwerpen, hetwelk in 1506 werd aanvaard. De groote afmeting van de viering maakte het tot een hache-
lijke onderneming. Tijdens de werkzaamheden hoorde men een verdacht ge-
kraak. Bij onderzoek bleek de Noordoostkolom te zijn ge- scheurd. Hierover verwonderen behoeft men zich geenszins. Verwondering wekt het alleen, hoe Keldermans tot zoo'n roe- kelooze daad is kunnen komen. Bogen van afmetingen als hier in deze viering zonder steunberen kunnen nooit het ge- wicht van een steenen toren dragen. Het geval werd in 1514 weer afgebroken. Van de afkomende
steenen bouwde men het buitengewoon fraaie torentje van de Bakenesserkerk. De tegenwoordige toren van de St. Bavo werd in 1519—
1520 van hout en lood met een gesmeed ijzeren spits opge- trokken naar ontwerp van Mr. Jacob Symonsz. van Edam. Deze toren is één van de vroegst opengewerkte torens van ons land, v/aarin reeds enkele renaissance-elementen zich openbaren. Bepalen wij ons nog enkele oogenblikken bij het interieur.
Zooals reeds gezegd heeft de Bavo een houten gewelf. Het
|
||||
|
XXVIII
is eeii laat-gotisch stergewelf met beschildering en werd in
1535 voltooid. Bij de restauratie van 1891—92 werden de zijpanden door
een steenen gewelf afgedekt. Het reeds genoemde koperen koorhek, dat in een eiken-
houten raamwerk is gevat verloor tijdens den oorlog dien prach- tigen glans aan goed onderhouden koperwerk eigen. Om het aan de aandacht der moffen te onttrekken werd het bruin ge- schilderd. Die verflaag kon gelukkig weer verwijderd worden, maar de oude glans en luister was nog niet terug. Ook hier zal de tijd er het zijne toe moeten bijdragen om de bekoring van weleer terug te geven. In het koor bevonden zich koorbanken met verschillende
wapenschilden en humoristisch beelhouwwerk, waaronder de pilaarbijter bijzonder onze aandacht trekt. In de Bavo zijn begraven Lourens Jansz. Coster^ de uitvin-
der der boekdrukkunst. Frans Hals, Lieven de Key en Bilder- dijk. Tevens is er begraven de Haarlemsche reus Daniël Ca- jenus. Zijn lengte bedroeg 2.63 m. en is op één der kolommen in de kerk aangegeven naast die van den Zandvoortschen dwerg Simon Paap, die het niet verder bracht dan 78.8 cm. Verder werd in 1805 in deze kerk begraven Johannes Coe-
lombie. Dit heerschap liet een belangrijk vermogen na. Hij bestemde dit tot bevordering van verschillende takken van nijverheid met de bepaling erbij, dat zijn nalatenschap niet eerder dan 200 jaar na zijn dood mag worden aangesproken. Aangenomen kan worden, dat dit vermogen dan ettelijke mil- lioenen guldens zal bedragen. Een zonderling geval, maar met Buziau kunnen we zeggen: ,,Er zit wel wat in". Onder het orgel treffen wij een uit één stuk marmer gehou-
wen beeldengroep aan. voorstellend de Hulde der Muziek- en Dichtkunst aan de Haarlemsche Stedemaagd. Het orgel, eigendom van de burgerlijke gemeente Haarlem,
is wereldberoemd. Eenmaal was het het grootste orgel van Europa. Het werd in 1735 door Christiaan Muller gebouwd. Op 14 September 1738 werd het voor 't eerst bespeeld. Na de bezichtiging van de kerk bezochten wij nog de ver-
gaderkamer van de kerkvoogdij. Een fraai vertrek met een rijke meubileering. De diverse kasten, alsmede het verdere |
||||
|
XXIX
meubilair, getuigen van de welvaart dezer stad tijdens de
Gouder. Eeuw. Zoo langzamerhand was het tijd geworden voor een zeer be-
langrijk onderdeel van de excursie, n.1. de lunch. Wellicht in- gegeven door de lage temperaturen der laatste dagen^ was de lunch aangekondigd als „warme" lunch! Dat ..warm" had echter door het heerlijke weer zijn aantrekkelijkheid verloren. We begonnen met een gloeiend heete gebonden tomatensoep. Vervolgens gestoofde vischfilet met diverse groenten en aard- appelen, terwijl wij besloten met het nuttigen van pudding met saus. Het geheel was goed verzorgd en wij hebben heerlijk gezeten in één der frissche zalen van Restaurant Brinkmann op de Groote Markt. Het programma, hetwelk ons in de bus was verstrekt, ver-
meldde als uur van vertrek 17 uur. Nu kwam het lid van de excursiecommissie, de heer Bas-
tert langs de tafels om mede te deelen, dat dit gewijzigd was in half zes. Later bleek, dat deze mededeeling niet van de commissie was uitgegaan, maar van den heer Bastert persoon- lijk. Ik kom hier aan het einde van mijn verslag nog nader op terug. Tijdens de luch sprak de heer Dykema van ,,Oud Haerlem"
een woord van welkom, hewelk door onzen voorzitter beant- woord werd. Bij onze rondwandeling door de stad hebben de heeren van
,,Oud Haerlem" zich doen kennen als uitstekende gidsen. Het is dan ook van ganscher harte wanneer ik hier een woord van hulde en dank breng aan de leden van ,,Oud Haerlem", die zich zooveel moeite hebben getroost om dit bezoek aan hun stad voor ons als een onvergetelijke te maken. Te 14 uur aanvaardden wij onzen tocht door de stad. Aller-
eerst werd een bezoek gebracht aan het stadhuis op de Groote Markt. Dit stadhuis is een heel brok historie. De Roomsche koning
Willem II deed hier een groote paleishal bouwen, geheel ver- schillend van de oudere burchten in Holland. Hij zelf was in Brabant en Vlaanderen ontvangen en gevoelde het gemis om op waardige wijze zijn gasten en onderdanen te ontvangen. In die dagen had de Graaf van Gelder het Valkhof te Nijme- |
||||
|
XXX
gen in pand gekregen. Willem II had z'n bruid Elisabeth van
Brunswijk ontmoet in de brucht van Goslav. Willem II had alzoo vele paleisburchten bezocht en het be-
hoeft alzoo geen verwondering te wekken, dat deze graaf hier te Haarlem een soortgelijk bouwwerk stichtte. Dit ,,Co- ning Wilhelmus Huys" vormt nog de kern van het zuidelijk gedeelte van het stadhuis. Het oudste gedeelte stamt uit de 13e eeuw. De opbouw uit de 14e eeuw. Oorspronkelijk was de hal door de kap afgedekt. Toen het gebouw in de 14e eeuw tot raadhuis werd bestemd kwam er een zoldering in met zware balken en korbelen. Veel van de oude luister is verloren gegaan. Zoo zien wij op een teekening van Saenre- dam uit het jaar 1628 nog boven de bordesdeuren de beelden van de graven. Deze zijn bij de verbouwing van 1630—33 verloren gegaan. Ook Lieven de Key heeft veranderingen aangebracht. Na bezichtiging van de Hal, waar we vele wapenschilden
aantreffen en o.a. ook een gedenkteeken voor de gevallenen in de oorlog 1940—45, begaven we ons naar den Noordelijken vleugel. Evenals in de vergaderzaal van de kerkvoogden in de St. Bavo treft ons ook hier weer den rijkdom, die er spreekt uit de interieurs. Wat moet Haarlem in die dagen een wel- varende stad zijn geweest. Wij vervolgen onzen tocht en gaan de Jacobijnestraat in. Hier
komen we aan het Binnenhof. In 1287 had Floris V z'n gron- den hier achter z'n hal afgestaan aan de Dominicanen. Deze geestelijken bezaten ook het klooster St. Jacques te Parijs, waaraan zij hun naam van Jacobijnen ontleenen. Ze stichtten hier een kapel en kapittelzaal. Na verdrijving dezer klooster- lingen werd in pl.m. 1580 het geval verfraaid voor ontvangst der Oranje's. Vandaar de naam Prinsenhof. De prinsentuin is kruidentuin uit den kloostertijd, daarna Hortuo Medios. Op de Gedempte Oude gracht gekomen kunnen we nog weer
eens volop genieten van die echt Hollandsche trapgevels. En hier staan er nog van de goede soort. In de Zuiderstraat ko- men we langs het hofje der Doopsgezinden van 1892, alzoo nog een zeer jonge instelling. Vervolgens door de Gasthuis- straat, die z'n naam dankt aan het in 1576 verbrande gasthuis. Hier zien wij de Cloveniersdoelen, een gebouw uit 1562. De ingangspoort van 1612 is van Lieven de Kley. De noordgevel |
||||
|
XXXI
stamt uit de 16e eeuw met een vroeg 17e eeuwsche midden-
gevel met bordes. Door de Barrevoeterstraat gaan wij naar het oud klooster van Carmelitessen. Het hofje hier^ het Hofje van Loo, dateert van 1489. In 1880 viel de voorgevel weg. Dit hofje ook Gasthuishofje. Op deur en pomp van dit hofje 3 kronen van de middeleeuwsche St, Elisabeth. Het tegenwoor- dige groote Haarlemsche ziekenhuis draagt nog den naam van St. Elisabeth's Gasthuis. Ook dit ziekenhuis draagt in z'n wa- penschild nog de 3 kronen. St. Elisabeth bezat de Hongaarsche kroon door haar geboorte. De twee anderen, die van Bohemen en Thüringen verkreeg zij door haar huwelijk. Verder komen wij aan het 2de Doopsgezinde hofje, het Wijn-
bergshofje van 1662, hetwelk in 1872 gerestaureerd werd. Op de Botermarkt ten derde male een Doopsgezind hofje
uit de 17de eeuw en in 1936 hersteld. In de Tuchthuisstraat staat het 17de eeuwsche tuchthuis,
thans school, alsmede het Brouwershofje uit de 15de eeuw, in 1506 herbouwd, terwijl in 1930 aan de voorzijde ramen wer- den ingebracht. Al wandelende komen wij bij de Nieuwe kerk. Een kerk, die gebouwd is op de plaats van het voormalige St. Annaklooster, dat door brand in 1576 werd vernield. In 1613 kreeg Lieven de Key opdracht voor den bouw dezer kerk. Na de Hervorming werd deze kerk de nieuwe eerste Hervorm- de kerk door Jacob van Campen in 1649 tegen den ouden toren aangebouwd. Daarna zien wij de Proveniersdoelen, ook wel nieuwe of St. Jorisdoelen genaamd. Deze doelen is uit 1592. In de 18de eeuw was hier het Heerenlogement, sedert 1618 pioveniershuis, dat is stedelijk hofje voor echtparen. Alvorens wij aan de Gasthuisvest zijn gekomen, zien wij de
plek waar tot 1824 de Groote Houtpoort stond. De groote Hout- brug werd in 1930 vernieuwd. Op de Gashuisvest komen wij langs het St. Elisabeth's of groote gasthuis over welks wapen wij reeds eerder schreven. Dit gasthuis verving in pl.m. 1580 het in 1576 verbrande gasthuis op de hoek groote Houtstraat- Verwulft. Naast het St. Elisabeth's gasthuis het groot Heilig- land ingaande komen wij aan het Frans Halsmuseum. Het is in 1608 gebouvv'd door Pieter van Compers en L. de Key als oude- mannenhuis. In de 19e eeuw veranderde het van bestemming en werd Herv. weeshuis. In 1912 werd het als museum inge- richt. Aan de overzijde kunnen we genieten van een rij van |
||||
|
XXXII
naar ik meen 12 gave trapgevels Een pracht straatwand. Wij
zien hier nog het gebouw waar tot 1874 het Doopsgezinde weeshuis was gevestigd, het Doopsgezinde Blokshofje uit de 2de helft der 17e eeuw. We komen door de Frankestraat, die z'n naam dankt aan de H. Franciscus. In de Frankestraat ko- men we langs de Peuzelaarsteeg. Deze naam is ontleend aan een bekend Haarlemsch biervorst, genaamd Poeseler. In de gevel van Frankestraat 25 bevindt zich nog een gevelsteen uit het begin der 18e eeuw. terwijl wij op no. 22 een 18e eeuwsche poort van de Doopsgezinde kerk aanschouwen. Via de Anegang komen we in de Warmoesstraat, vanouds de verkoopplaats van groenten. Op no. 23 en 25 is het R.K. hofje ,,In den Groen Tuin" van 1886. Dit hofje is een vervanging van het hofje van 1616 aan de Lange Veerstraat 23. De temperatuur was van dien aard, dat na deze wandeling
zich een kop thee bij Brinkmaan op de Groote Markt goed deed smaken. Na deze verkwikking vervolgen we onzen tocht. Allereerst kunnen wij dank zij onze gastheeren van „Oud Haerlem" de Hoofdwacht bezichtigen. In dit gebouw zetelt n.1. de vereeniging ,,Oud Haerlem". De vereeniging bezit in dit ge- bouw een benijdenswaardig tehuis. Meubilair en wandversie- ring zijn opmerkelijk goed verzorgd. Het is een waardige zetel voor de vereeniging ,,Oud Haerlem" en wij wenschen onze zus- tervereeniging er van harte geluk mee. We slaan de Damstraat in, die zijn naam dankt aan een dijk
of verhoogd voetpad. Hier zien wij het gebouw van Teylers Godgeleerd Genootschap en het natuurkundig Teylers 2de Ge- nootschap. Beide herinneren ons aan Pieter Teyler v. d. Hulst, die geleefd heeft van 1702—1778. Op den hoek van de Damstraat en het Spaarne zien wij de
Waag van 1595. In hoofdzaak werden hier varkens en kaas ge- wogen. Het gebouw werd opgetrokken naar een plan van Corn. Cornelisz. van Haarlem door Lieven de Key. Aan de overzijde van het Spaarne staat het gebouw van de Holl. Mij. v. Wetenschappen door Abraham van der Hart in 1794 gebouwd. Aan het Spaarne staat ook nog het Teyler Museum van 1885.
We zien de Gravesteinsbrug, de brug naar de oudste gra-
felijke gevangenis. |
||||
|
XXXIII
Korte Spaarne 23 en 25 tonen ons de resten van de brou-
werij de Olifant uit het einde der 16e eeuw. Wij komen dan aan het Kouden Horn, hetwelk z'n naam:
,,Winderige bocht" met eere draagt, en vinden hier het Tey- lershofje. Hier konden wij nog een blik slaan in de fraaie Regentenkamer, welke op sierlijke wijze met een edele hout- soort betimmerd was. Door de Valkenstraat, genoemd naar het huis ,,De Valck"
of ,,De Valeken", komen wij aan de Bakenesserkerk. Het koor dezer kerk werd op last van den Roomschen koning, graaf Wil- lem II omstreeks 1250 gebouwd. De toren werd in 1520 door de Katholieken opgetrokken.
De steenen voor dezen torenbouw zijn zeer waarschijnlijk af- komstig van den gesloopten steenen toren van de St. Bavo. In 1577 kwam de Bakenesserkerk in gebruik bij de Her-
vorm.den. Het kerkportaal dateert van 1639, bezit een oeil de boeuf en werd in 1934 gerestaureerd. Op de Bakenessergracht no. 55 bevindt zich de 2de schuil-
kerk en op 53 bevindt zich een kruisje van bergsteen in de gevel. Hier komen we aan het oudste hofje van Haarlem, n.1. het
Bakenesserhofje. Het werd 1395 gesticht door Lysbeth Dirks of Dierks, zijnde de weduwe van Dirck van Bakenes, die zulks bij testament had besloten. Het comfort dezer huisjes, hoewel in den loop der tijden reeds verbeteringen zijn aangebracht, is nog niet wat men van huisjes in de 20ste eeuw zou verwach- ten. Het neemt echter niet weg. dat ze vol rust en romantiek zijn en het geheel een behoorlijk geval is. Op de Begijnehof komen wij voor één der oudste bouwwer-
ken van Nederland te staan. Het is de Waalsche kerk van 1262. Het Begijnehof vindt z'n oorsprong in een schenking van den pastoor v. d. St. Bavo. Deze schenkt z'n boomgaard aan de Vrouwen van Haarlem en omgeving. De kerk werd in 1347 door brand verwoest en in 1348 herbouwd. De toren is uit het- zelfde jaar. In 1937 leidde architect A. A. Kok de restauratie van dit geval. In 1586 werd de kerk toegewezen aan de Waalsche gemeente. Op het Goudsmidspleintje kregen de goudsmeden in de 17e
eeuw hun Gildehuis. Een gevelsteen met kelk herinnert hieraan. |
||||
|
o
|
|||||
|
XXXV
De in de 18e eeuw verdreven Begijnen hadden hier een schuil-
kerk, thans pakhuis. Ten slotte komen wij langs de St. Jozefskerk van 1841. Het
is een kerk in z.g. "Waterstaatstijl. Dezen naam danken zij aan 't feit, dat de plannen voor dit soort gebouwen werden gemaakt door de hoofdopzichters der Waterstaat in klassieken stijl, van 1853 tot pl.m. 1900 was deze kerk de Kathedraal. Nadien werd de zetel van den bisschop verplaatst naar de nieuwe St. Bavo. Hiermede waren wij aan het einde onzer excursie gekomen.
Wat bij excursies niet altijd het geval is. we waren mooi op tijd. Nog gelegenheid voor het nuttigen van een verversching en toch volgens het program om 17 uur kunnende vertrekken. Ik zou dan ook gevoegelijk m'n excursieverslag kunnen be- sluiten zoo niet de heer Bastert voor een vroolijke noot had zorg gedragen. ,,Vroolijke" noot zoo schrijf ik, maar ik be- twijfel of onze voorzitter op dat moment hem wel vroolijk vond. Wat was het geval: Het liep tegen 5 uur en de meeste deelnemers hadden reeds in de bus, staande voor Hotel Brink- mann, plaatsgenomen. De voorzitter wilde precies op tijd vertrekken. Een zeer te waardeeren standpunt! Er ontbraken echter nog verschillende personen onder wie ook de heer Bastert. Toen kwam ter sprake de mededeeling van den heer Bastert aan tafel, dat de bus een half uur later zou vertrekken.. De voorzitter wilde hiervan niets weten en toonde zich een uitstekend excursieleider door zich te houden aan het pro- gramma. Cm echter te kunnen vertrekken heb je een chauf- feur noodig. Deze had blijkbaar ook de mededeeling van den heer Bastert ontvangen over het half uur later vertrekken. Hij was tenminste ook niet aanwezig. We moesten dus wel wach- ten. Zittend in de bus dwaalden de oogen over de Groote Markt. En wat zagen we daar?
Aan de overzijde van de Groote Markt zat op de stoep van
een café de iieer Bastert met een charmante dame van ons gezelschap een biertje te drinken! Opgelost was het raadsel, waarom de heer Bastert nog een half uurtje noodig had. Mijnheer Bastert het is U van harte gegund, maar doe het
in het vervolg in eigen en niet in onzen tijd. Het was een oogenblik werk om den heer Bastert mede te
|
||||
|
XXXVl
deelen, dat op hem gewacht werd. Hij begreep blijkbaar den
ernst van het geval, want wij zagen hem daarop z'n glas leeg drinken en afrekenen en na enkele minuten was de vluchte- ling terug. Ook de andere afwezigen, alsmede de chauffeur waren inmiddels gearriveerd. De voorzitter gaf daarop het sein tot vertrek. Na een voor-
spoedige reis per bus kwamen wij weer te Utrecht aan, waar- mede deze excursie weer tot het verleden behoorde. De voorzitter heeft getoond een uitstekende excursieleider
te zijn, zoodat het goed van hem gezien was hiervoor geen speciale excursie-com.missie noodig te hebben. De bestuursleden van ,,Oud Haerlem" waren vertrouwde
en terzakekundige gidsen. Een woord van dank voor de leiding van al deze heeren, die
ertoe hebben bijgedragen deze excursie tot een onvergetelijke te maken voor allen, die hem meemaakten. Amersfoort, September 1948. G. ADRIAANS.
|
||||
|
Niftarlake-litteratuur.
|
|||||
|
Dr. A. C. J. de Vrankrijker,
Naerdincklant. (den Haag 1947) In dit boek staat veel, waarin de leden van Niftarlake zekei
belang stellen, want deze geschiedschrijver noemt veel dingen welke ons gewest raken. Waar in dit boek gesproken wordt over koptienden, waarover het Gooisch Museum belangrijk materiaal bezit, komen we bij het huis Nyenrode, dat reeds onder Splinter van Nyenrode als leenman van Elten het tiend- leen hield. Al deze tiendheeren en -vrouwen passeeren in die hoedanigheid de revue, en het blijkt wel, dat er heel wat ge- schillen vielen te regelen. Verder vernemen wij veel over het maatschappelijk leven en bedrijf uit vroegere tijden, voorai over het bijenhouden, boekweitverbouw in Gooiland. In de Meimaand gingen de Gooische Imkers met hun bijenkorven naar de bloeiende boomgaarden van Jutfaas en IJselstein. Van groot gewicht is ook hetgeen de schrijver meedeelt over de oude en groote kerk te Naarden, en hare geschiedenis en lot- gevallen. Uitvoerig wordt besproken het beeldhouwwerk, ka- piteelversiering, het orgel en schalkbeeldjes uit het eind der 15e eeuw, volgens Bouwy voortreffelijk werk van een zeldzaam gehalte. Schr. heeft daarop ook vroeger reeds in zijn Geschie- denis van Gooiland gewezen (1939). Ook de gewelfsschilde- ringen in deze kerk werden even terloops besproken. Dan wordt een hoofdstuk gewijd aan de kloosters van Naarden, hei Sinte Marienconvent en mannenklooster, waarvan de Nyen- rodes de milde weldoeners waren, o.a. Gijsbrecht van Nyen- rode en zijne vrouw Aleonora van Borsselen bedachten het klooster ruim, en wij zien dit kinderloos echtpaar in 1475 als ,,fundateurs" wegens ontvangen schenkingen aangenomen. Het Convent stuurde jaarlijks een hoeveelheid laken naar Nyen- rode ter uitdeeling aan de armen. Na de dood van haar man schonk in 1478 Aleonora aan het klooster 25 morgen land, gelegen aan de Vecht onder Breukelen, onder voorwaarde dat jaarlijks voor de poort 12 mud rogge aan brooden en twaalf |
|||||
|
XXXVIII
grauwe tabberds met wit gevoerd aan behoeftigen werden uit-
gedeeld. Latere erfgenamen hebben zich tegen de gift verzet. In de kerk van het Convent, zoo wordt verklaard in 1591, was een gedenkbord dat getuigde, dat Gysbert van Nyenrode en Aleonora van Borsselen aldaar begraven waren, en dat de Hee- ren van Nyenrode jaarlijks bij het gaderen van koptienden een bepaald vertrek ter beschikking kregen en vrij eten. Het laatste hoofdstuk handelt over de gelden en de patroon-
heiligen der Wevers. Onder de afbeeldingen van het interes- sante boek vinden wij o.m. het kasteel Nyenrode, Nieuw- Loosdrecht op het eind der 18e eeuw. Kortenhoef, Ruïne van de oude kerk te Muiderberg, enz. A. E. R. Dr E. M. van Zinderen Bakker,
De West-Nederlandsche Veen- plassen. (I. Heemschut Biblio- theek 1947). Tot ons gewest mogen meerdere plassen gerekend worden,
waarvan een geologische, historische en biologische landschap- beschrijving in dit fraai uitgegeven boek wordt aangeboden. De plassen van Westbroek, Tienhoven, Loosdrecht, Loender- veen, Kortenhoef en Ankeveen, Botshol en Venhuizen, oor- spronkelijk moerassen, zijn door afslag en veendelven als die typische watervlakten onstaan, die aan het landschap het apart karakter geven. Het is interessant te lezen, hoe het biologisch proces zich hier heeft ontwikkeld, een groepeering van plan- ten, flora en wieren heeft gevormd. Wat een verrassende rijk- dom aan mossen, kruiden, biezen en riet! Een bizonder hoofd- stuk is gewijd aan de Vechtplassen. Hier wordt ons de weg gewezen in het landschapschoon, dat toegankelijk is voor tou- risten, wandelaars en natuurliefhebbers. Ook de historie wordt hier aangeroerd: ontstaan in het grijs verleden, ontginningen, het veenbaggeren en droogmaken, waarbij ook het werk van de Vechtplassen,commissie ter sprake komt, die de natuur- rijkdom in het gewest bestudeert en registreert, en ook de or- nithologie in haar onderzoek betrekt. Mooie illustraties geven ons de vele geheimen in de vogelwereld te zien. Het is een mooi, rijk boek, dat zich laat lezen als een boeiend reisverhaal. A. E. R.
|
||||
|
XXXIX
In het Maandblad van „Oud Utrecht" (31 Mrt. 1948, blz. 22)
schrijft C. C. v. d. G. over „een deftige begrafenis te Maarssen in 1708". Het betreft hier vooral de ,,uytgaaf van dootschulden" bij het overlyden van Jacob de la Fontaine, gewezen advocaat van het Hof te 's-Gravenhage op 19 Juli 1708. Deze woonde op de hofstede Swanenhoff onder Maarsseveen aan de „Goude- steynsche laan", thans Klokjeslaan. De Swanenhoff was eigen- dom van Mevrouw de Weduwe De Gruyter, die het huis voor honderd veertig gulden 's jaars verhuurde. De voornaamste posten in de rekening hebben betrekking op rouwgoed, rouw- koetsen, rouwkleederen_ rouwkousen, rouwschoenen, rouw- mutsen, rouwmantels ens. De dragers kregen een halve kaas en fransche wijn. Uit een transportacte van 9en Februari 1709 blijkt dat ,,Juffr. de la Court, weduwe wijlen de hr. mr. Jacob de la Fontaine" eigenaresse werd van ,,sekere huysinge en hof- stede genaamt Vegt en rust staende en gelegen in desen ge- regte aen de westzijde van de reviere de Vegte strekkende uyt deselve Vegte tot aenden Dijk of Heereweg. . . . met syne bepotinge en beplantinge, stallinge, speelhuys, schuytenhuys en alle tgunt in en op deselve hoofstede aard' en de nagel- vast is".... De ,,huysinge Vegt en rust" is naar alle waarschijnlijkheid
de hedendaagse buitenplaats Vechtensteijn te Maarssen. A. E. R.
|
|||||
|
Tentoonstelling: de Franse tuin
van middeleeuwen tot op onze dagen. Zoo luidt de titel van de Catalogus van de tentoonstelling,
die van 11 Juni tot 1 September dit jaar in het Museum Boy- mans te Rotterdam werd gehouden, die zeker belangstelling zal vinden bij vele leden van Niftarlake, omdat ons gewest ook op het gebied der tuinen zijn geschiedenis heeft. Zij, die uit afbeeldingen en lectuur over de vroeger-eeuwsche tuinen in de Vecht- en Geinstreek op de hoogte waren, hebben hun ken- nis met deze tentoonstelling ruim kunnen aanvullen en verdie- pen. Doordat de Heer Ch. Moreux, Hoofdarchitect van de Bur- gerlijke Gebouwen en Naionale paleizen als inleiding een his- |
|||||
|
XL
torisch overzicht geeft van den tuinaanleg in vroegeren tijd, en
aan de hand van afbeeldingen op de tentoonstelling aanwezig, deze geschiedenis wordt geïllustreerd, kan men ook den in- vloed van André Ie Nótre nagaan op onze tuinen in het tijd- vak van Lodewijk XIV. Ook de 18e eeuw met zijn uitdiepin- gen en verhoogingen, met zijn bassins, geschoren heesters heeft in deze streken zijn invloed uitgewerkt. Zeer vele afbeeldin- gen zijn er van Versailles-Trianon; de middeleeuwsche tuinen zijn veelal ontleend aan miniaturen uit de handschriften. Van- daar dat deze catalogus een waardevolle bijdrage vormt voor de geschiedenis der tuinarchitectuur. A. E. R.
|
||||||
|
Wij kunnen onze lezers reeds de verschijning aankondigen
van de ,,Geschiedenis van Nederhorst den Berg", waarvan wij hier in 't kort den inhoud weergeven, waaruit genoegzaam blijkt, dat hier een interessant stuk locale geschiedenis uit ons gewest gepubliceerd wordt. Het eerste Hoofdstuk behan- delt achtereenvolgens het ontstaan en de vroegste historie van deze Ambachtsheerlijkheid en Gemeente, en de beteekenis van net Gemeentewapen, de leen- en ambachtsheeren van de heer- lijkheid. Daarna wordt een hoofdstuk gewijd aan de groei en ontwikkeling, de bevolking, bestaansmiddelen (wasch-indus- trie), onderwijs en school. Radiostation Horstermeerpolder. Terwijl Hoofdst. III gaat over het bekende kasteel Nederhorst, worden wij in 't volgend hoofdstuk vergast op een beschrij- ving en geschiedenis van de Buitenplaats Petersburg, waar Czaar Peter de Groote op het tooneel verschijnt. De volgende hoofdstukken gaan over het kerkelijk leven. Hoofdst. VIII be- schrijft en bezingt de Vechtstreek, met een apart kapittel over de Vechtbrug. Hoofdstuk X neemt ons mee naar de diverse polders, waterschappen en verveningen. De volgende hoofd- stukken beschrijven de omgeving met zijn ridderhofsteden, buitenplaatsen, flora en fauna enz. Het boek bevat een groot aantal illustraties, die het geheel in waarde verhoogen. En voor onze igewestelijke geschiedenis èn voor Vreemdelingenver- keer is dit boek een belangrijke aanwinst, waarop wij nader zullen terugkomen. A. E. R.
|
||||||
|
XLl
Achter de kromme dissel, Bijdragen over boeren-
wagens en andere voertuigen, samengesteld door H. Braber. Amsterdam 1948. Dit interessante geïlustreerde boek, dat door Dr J. Kalf wordt
ingeleid, houdt zich bezig met de verdwijnende schoonheid in het land der rivieren, waar de oude boerenwagens nog in eere zijn. Wij vernemen van de boerenwagenopschriften, van sierlijke wagens en wagensier, vooral de versiering van de achterschamel, die zeer artistiek kan zijn. Wij vernemen nog over de herkomst van lelie, roos, leeuw en adelaar in de orna- menten van onze boerenwagens door Jhr. P. Beelaerts van Blokland. Wij vinden er prachtige voorbeelden van houtsnee- kunst afgebeeld o.a. een fragment van een achterschamel ver- vaardigd door een wagenmaker te Ouderkerk aan den Amstel omstreeks 1870. Vooral nu deze wagens met krommen dissel met den dag
zeldzamer worden, is het wel nuttig daarover een en ander vast te leggen. In het gewest Niftarlake zijn nog wel enkele kromme-dissel-wagens, maar niet meer het bewerkte soort van vroegeren tijd. In Maarssebroek was er tot voor korten tijd nog een enkele, evenzoo is dit het geval in Kortrijk. Kockengen en de Ronde Venen. Een fragment van 1864 bevindt zich nog op ,.Slotwijk" te Loenersloot. Voor de liefhebbers een leer- zaam boek. A. E. R. In het Archief voor de Geschiedenis van het Aartsbisdom
Utrecht wordt een hartelijk ,,ln memoriam" gewijd aan wijlen Pastoor L. J. van der Heyden te Utrecht op 1 Dec. 1947 over- leden, en vroeger bestuurslid van ,,Niftarlake". Bovendien wordt in dezelfde aflevering (67 jg. 1 afl.) over den
kroniekschrijver der parochies geschreven, want daarin was hij een specialist geworden. Na een 6-jarig verblijf elders, kwam hij te Utrecht weer ,,aan den rand van zijn dierbare gouw Niftarla- ke". Hij heeft over dit gebied heel wat gepubliceerd, behalve in ons jaarboekje o.a. in het Archief voor Geschiedenis Aartsb. Utrecht. Het Kerspel Loenersloot (1913), De kapel te Baam- brugge (1913), Het grensgeschil tusschen Slootdijk en Breukelen (1913), Het kasteel Vreeland en eenige aantekeningen omtrent het Kerspel (1913). A. E. R. |
||||
|
Parochie O. L.Vrouw Hemelvaart
Nederhorst den Berg.
|
||||||
|
Op den elfden September 1811 is de reeks van pastoors, door
de Hervorming afgebroken, hersteld en werd door de Katholie- ken een eigen kerkgebouw verkregen. Wat Nederhorst den Berg op kerkelijk gebied in de Middel-
eeuwen te beteekenen had, blijve voor dit oogenblik onbe- sproken, ofschoon de Ned. Hervormde Kerk — welke vroeger aan de Katholieken toebehoorde en aan S. Willibrord was toe- gewijd — nog heden ten dage de aandacht trekt en onder de meest voortreffelijke monumenten gerekend wordt der Ro- maansche kunst, genoegzaam getuigt van het warm, godsdiens- tig leven onder de bewoners van deze streek, ook in de oudheid, toen dit bouwwerk werd gesticht. Tijdens de Hervorming ging Jan Harmansz., die hier in hel
jaar 1556 als Roomsch priester in dienst was getreden, tot de Hervormden over en werd dus de eerste, die in deze ge- meente het ambt van Ned. Hervormd Predikant uitoefende. Het kerkje behoorde onder het kerkelijk rechtsgebied van de
Aartsdiaken van St. Salvator of Oud-Munster te Utrecht. Er was een vicarie, welke ter begeving stond van de heer Gerrit van Reede, ambachtsheer van Nederhorst den Berg. In deel II van de Historie ofte Beschryving van 't Utrechtsche
Bisdom, behelzende De Oudheden, Kerkelijke en Geestelijke Ge- bouwen, Kapellen, Kommandeurschappen, Abdyen, Kloosters, Oversten en geleerde Mannen, van 't zelve Bisdom^ uitgegeven in 1719, komt over Nederhorst den Berg — inzonderheid de parochie —■ het volgende voor: In het Sticht hebben van ouds twee Horsten gestaan; Hooger-
horst en Nederhorst. Het eerste, 't welke in 't jaar 1157 door Godefridus Bisschop van Utrecht tegen de Gelderschen opge- worpen was, is in 't jaar 1528, gelijk t' zijner plaatze verhaalt is, door dezelve Gelderschen onder den voet geworpen. Het tweede, staande aan den oever van de Nedervecht, tusschen Nichtevecht en Bergen, is noch tegenwoordig in wezen; zijnde noch onlangs door den Heer van Wellant verbetert. |
||||||
|
Dicht bil dit slot staat het dorp Nederhorst, 't welke door de
wandeling den Berg wordt genoemt. De kerk is op een heuvel gesticht: daar de Pastoor wierd ingeleidt door den Proost van Oudmunster. In 't meergemelde geschrift van Floris van Weede staat aan-
getekent dat 'er te Nederhorst eene Vikary was, staande ter vergeevinge van den Hoog-edelen Heer Gerrit van Reede. Deze Vikary wierd in 't jaar 1586 bekleedt door Volkerus van Baern, en heeft in 't gemelde jaar niet meer opgebragt als 23. gulden 9. stuivers. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lijst van de goederen en inkomsten die de kerk te Nederhorst
heeft bezeten. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5, en half Mergen land gelegen in Cortehoef,
IC Mergen lands.....
1 Mergen, ......
2. en een half Mergen . .
2. en een half Mergen . .
1. en een half Mergen
7. en een half aan diverse partyen
Van jaerlykse uytgangen en huere,.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
102
|
11
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lijst van de goederen der Pastorye.
De landen tezamen beloopen 50. Mergen,
en geeven jaerlijks,..........
Noch geeven de Kerkmeesters,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
147—0
8 — 8
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
155 —O
Volgens het zelve geschrift van Floris van Weede heeft de
pastory in 't jaar 1585. niet meer opgebracht als 40 — 0. By dit dorp is gelegen de buurt Overmeer; dewelke in van
Wedens boekje niet onderscheiden word van het dorp Neder- norst". Als nu de Katholieken door de Hervorming zich beroofd za-
gen van hun herder en hun bedehuis, gingen zij, die vasthielden aan het aloude geloof van hun vaderen, voldoening zoeken voor hunne geestelijke belangen in de naastbijgelegene Statie Ankeveen. Daartoe behoorden de Katholieken, die woonden aan de R'eedevaart of Nieuwe Vecht, thans behoorende tot de pro- vincie Noordholland; de Katholieken van Nigtevecht, wonen- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
de ten deele aan de Oude, ten deele aan de Nieuwe Vecht, in de
provincie Utrecht; en de Katholieken, die woonachtig waren in het gedeelte van Vreeland, dat zich uitstrekt van de buiten- plaats Welgelegen langs de Nieuwe Vecht tot aan Nigtevecht toe. Met het oog op den afstand en slechte wegen ging het ver- vullen der godsdienstplichten met groote moeilijkheden gepaard, zoodat ouden van dagen en die moeilijk ter been waren, zeer zuinig aan hun kerkplichten te Ankeveen konden voldoen. Van- daar dat onder de Katholieken, vooral op het einde van de achttiende eeuw. het verlangen om een eigen kerk en pastorie te stichten, al meer en meer levendig werd. Bij den dood van Daniël Heincke, behanger en zadelmaker,
werd diens huis en erf voor de som van ƒ 3202,50 door de Katholieken aangekocht. De namen van hen, die voor de Katholieken hier handelend
optraden, waren Jan Braay, Jan Salm, Steven Vernooij en Hendrik Doos. Het huis van Heincke zou ingericht worden tot pastorie en op
het daarbij gelegen open erf zou de kerk verrijzen. Het was toen 12 Maart 1810.
Thans gingen de Katholieken, die omstreeks 200 communi-
canten in aantal waren, er toe over een commissie uit hun mid- den te benoemen, waaraan het afwerken der opgezette plan- nen kon worden toevertrouwd. Bij meerderheid van stemmen werden daarin gekozen de burgers: Jan Braaij, Dirk Bernsen, Maarten Kool en Willem Mulders. Doch ziet, toen de voornaamste moeilijkheden overwonnen
waren en de loop van zaken zich gunstig aan liet zien, verre- zen er bezwaren van eene zijde, waar die wel het allerminst verwacht werden. De Statie Ankeveen verzette zich met alle kracht tegen een afscheiding van 200 Katholieken en wist zelfs den aartspriester uit die dagen, G. van Nooy, zoodanig voor zich te winnen, dat hij het bezwaarschrift goedkeurde en onder- teekende hetwelk door Ankeveen tegen de plannen der Katholieken van Nederhorst den Berg en Nigtevecht naar het Gouvernement werd opgezonden. En aanvankelijk trad zij op met een zoo gelukkig gevolg, dat de commissie alle hoop op een eigen kerk en pastorie liet varen en voornemens was het aangekochte pand wederom ten gelde te maken. Inmiddels grepen nieuwe staatsomwentelingen plaats: Hol-
|
||||
|
land werd bij Frankrijk ingelijfd en koning Lodewijk tot alge-
meen Stadhouder benoemd van Zijn Keizerlijke Majesteit. Op- nieuw begon de commissie met opoffering ,.van veel geld, tijd en geduld" aan te dringen op inwilliging van haar billijke ver- langens; zelfs gaat onder de familie Breij te Nederhorst den Berg de niet onaardige overlevering, dat de commissie een- maal naar den Haag is gegaan, voorzien van een vette Hol- landsche kaas, om ook daarmede het Hof welwillend voor zich te stemmen. In ieder geval: al aanhoudende heeft zij gewonnen en den 12en
December 1810 werd den Katholieken te Nederhorst den Berg en te Nigtevecht aangezegd, dat van regeeringswege goed- gunstig op hun verzoek was beschikt: zij mochten een kerk en een pastorie bouwen, en zouden tevens van hun kerkelijke overheid in de nieuwe Statie een pastoor ontvangen. Het gedenkwaardige stuk luidde ongeveer als volgt:
,,De Prins algemeene Stedehouder van Zijne Majesteit den
Keizer, ontvangen hebbende een rapport van den Minister van Binnenlandsche Zaken van den zevenden van wintermaand op de requeste van gecomitteerden van rooms-gezinden van Ne- derhorst den Berg en Nichtevecht, tenderende, dat aan hen vrijheid mogt worden verleend om ter eerst gemelde plaats, ten hunne eigene kosten, eene kerk en pastorie, ter uitoefening van hunnen godsdienst te mogen oprigten. en dat er de noo- dige orders mogten worden gegeven, ten einde zij een vooi hen geschikten pastoor mogten ontvangen; overwegende dat de ingezetenen van den hervormden gods-
dienst van deze gemeente het bovenvermeld verzoek appre- cieeren, alsmede dat de aartspriester van Utrecht geen andere zwarigheden oppert dan de moeilijkheid om die gemeente van een pastoor te voorzien; heeft besloten de gecomitteerden der rooms-gezinden van
Nederhorst den Berg en Nichtevecht te authoriseren, gelijk ge- schiedt bij dezen tot opbouwing der bovengemelde kerk en tot het daarstellen van een pastoor. Den 12en van wintermaand,
w.g. de eerste Secretaris van het Gouvernement. In het voorjaar van 1811 werd met den bouw van de kerk een
begin gemaakt. De aartspriester te Utrecht benoemde den 2en |
||||
|
September 1811 tot eersten pastoor van Nederhorst den Berg en
Nigtevecht, kapelaan Smits te Montfoort. De nieuwe kerk werd den Hen September 1811 plechtig in-
gezegend en onder de schutse gesteld van O. L. Vrouw Hemel- vaart. De Katholieken van Nederhorst den Bejg en Nigtevecht ver-
heugden zich op dien dag recht hartelijk en noemden hem ,,on- vergetelijk" om de vele bezwaren en moeilijkheden, welke te overwinnen geweest waren. Alle onkosten, waaronder de aankoop van het pand, belie-
pen voor den bouw van de kerk en het in orde brengen der pastorie het bedrag van ƒ 9345,60. In 1816 schonk Aaltje Salm aan de kerk, bij testamentaire
beschikking haar woonhuis, dat later tot zusterhuis zou dienen en nog later tot vergaderzaal voor de leden van de R.K. Volks- bond is ingericht. Op verzoek van het Kerkbestuur werd den Sisten Juli 1833
door den Koning beschikt ,,dat tot het herstellen en behoorlijk in orde brengen van kerk en pastorie een rijkssubsidie was ver- leend van ƒ 3000,—". Op 18 Juni 1850 werd aan het R.K. Kerkbestuur concessie
verleend ,,tot het aanleggen en gebruiken van een geheel af- zonderlijke begraafplaats", in den tuin van de pastorie. In 1890 is dit kerkhof verlaten en werd door pastoor Vismans
aan de overzijde van de Vecht in den Spiegelpolder een nieuw kerkhof aangelegd, waar in 't midden de z.g. dooden- of kerk- hoflantaarn in gemetselde steen verrees. In 1853, toen Paus Pius IX het bisschoppelijk bestuur in de
kerk van Nederland herstelde, geraakte Nederhorst den Berg, gelijk ook Abcoude — zij het voor korten tijd — in zeer eigen- aardigen toestand. Er was twijfel gerezen of door de pauselijke breve van 4 Maart 1853, handelende over de omschrijving der bisdommen, Nederhorst den Berg bij Haarlem dan wel bij Utrecht was ingedeeld. Het gevolg hiervan was, dat geen der beide bisschopipen zijn rechtsmacht uitstrekte over Nederhorst den Berg, zoodat geen enkel herderlijk schrijven daar ontvan- gen noch aan de geloovigen werd voorgelezen. Aan dien on- zekeren toestand kwam een einde door het bisschoppelijk schrij- ven van den 19en Januari 1854, luidende aldus: ,,Het is U bekend, Beminde Geloovigen, dat wij, toen wij, kort
|
||||
|
6
na het herstel des bisschoppelijken bestuurs hier te lande en na
het aanvaarden van ons ambt, een herderlijk schrijven tot de ons toebetrouwde kudde richtten, dit aan U niet zenden kon- den, aangezien er twijfel gerezen was, of de heilige apostoli- sche Stoel de Statie of Parochie van Nederhorst den Berg bij het Aartsbisdom van Utrecht dan wel bij het Bisdom van Haar- lem had ingedeeld. Thans heeft alle onzekerheid opgehouden: bij een op den 18den December 1853 door Zijne Heiligheid den Paus goedgekeurd decreet van de Congregatie tot voortplanting des geloofs, hetwelk den 27en December is uitgegeven, is, op voorstel der gezamenlijke bisschoppen van Nederland, beslist, dat de Statie of Parochie van Nederhorst den Berg behoort tot het bisdom van Haarlem, en dat zoowel de geestelijken als de geloovigen dezer Statie de kerkelijke discipliën van het voor- noemde Diocees, wat de feest- en vastendagen en andere din- gen van dien aard betreft, mogen en moeten onderhouden. Terwijl wij U hiervan kennis geven en verklaren, dat wij U
als onze geliefde kinderen in Christus aannemen, de Statie plaatsende onder het decanaat van Ouderkerk, haasten wij ons om U van onze vaderlijke genegenheid te verzekeren. U niet minder dan hen, welke wij iets vroeger de onzen mochten noemen, zullen wij in ons hart dragen; allen nemen wij in de- zelfde liefde gelijkelijk op; voor allen willen wij, met de hulp der goddelijke genade, naar het voorbeeld van onzen Heer Jezus Christus, en goed herder zijn. Weest gij. Beminde Geloovigen, goede schapen en begint
daarvan aanstonds blijk te geven door het storten van gebe- den voor Uwen Bisschop. En zal dit ons herderlijk schrijven op den Zondage na de ont-
vangst in de kerk te Nederhorst den Berg op de gebruikelijke wijze afgekondigd worden. Gegeven te Sassenheim den 19 Jan. 1854.
w.g. FRANCISCUS JACOBUS,
Bisschop van Haarlem. Op dienzelfde dag werd bij bisschoppelijk schrijven, aan pas-
toor Schoonderbeek de keuze gelaten: of tot het diocees van oorsprong, tot Utrecht, terug te keeren, of tot het diocees van Haarlem over te gaan. ; i ,,Oogenblikkelijk, zoo tekent pastoor Schoonderbeek aan, |
||||
|
besloot ik tot het laatste, en deelde twee dagen later aan de
bisschop te Sassenheim persoonlijk mijn besluit mede. Monseigneur was er zeer mede ingenomen".
Alsnu ontving pastoor Schoonderbeek van den deken van
Ouderkerk het volgende briefje, gedateerd 23 Jan. 1854: Weleerwaarde Heer Pastoor.
Volgens aanschrijven van Zijne Doorluchtige Hoogwaardig-
heid den Bisschop van Haarlem is uw pastorie gevoegd bij het Bisdom van Haarlem en door Zijne Doorl. Hoogwaardigheid ingedeeld bij het decanaat van Ouderkerk, waarvan UWeleerw. door Zijne Doorl. Hoogwaardigheid heeft kennis gekregen. Bij deze aanschrijving is mij door Zijne Doorluchtige Hoog-
waardigheid in last gegeven mij ten Uwent te begeven, om in zijn naam te vernemen omtrent de afkondiging van zijn schrij- ven en van U en uwer heeren kerkmeesters de getuigenis uwer onderwerping aan Zijne Hoogwaardigheid te ontvangen, waar- toe ik mij op den len Februari omstreeks 11 ur.en ten uwent zal vervoegen. Ik verzoek UWeleerw. de heren kerkmeesters van mijn
komst te willen verwittigen. In de hoop UWeleerw. in den besten welstand te ontmoeten,
heb ik de eer met achting te zijn. UWeleerw. dienstw. drn..
J. G. VAN DER AA, deken.
De ,,getuigenis hunner onderwerping" had, blijkens de daar-
van opgemaakte akte, den len Februari plaats, in tegenwoor- digheid van den pastoor van Duivendrecht, H. van Breukelen en den kapelaan van Ouderkerk, H. Prijer. Den 6en Februari 1855 werd te Nederhorst den Berg het pa-
rochiaal armbestuur opgericht en werden tot eerste armmees- ters benoemd de heeren: H. F. Ostheimer, J. Nieuwendijk en B. van Dijk. Den 16en Juni 1859 werd bij bisschoppelijke brieven Neder-
horst den Berg als statie opgeheven en tot parochie verklaard, staande onder de schutse van Onze Lieve Vrouw Hemelvaart. Tegelijkertijd werden door Mgr. van Vree de grenzen der parochie nader omschreven en vastgesteld als volgt: De parochie bevat de geheele burgerlijke gemeente Neder-
horst den Berg en Nigtevecht, benevens een gedeelte der bur- |
||||
|
8
gerlijke gemeente Vreeland. Noordelijk grenst zij aan de pa-
rochie Weesp, noordelijk en oostelijk aan die van Vinkeveen, zuidoostelijk aan die van Kortenhoef, zuidelijk aan die van Loenersloot en westelijk aan die van Abcoude. De grenzen, waardoor zij gescheiden wordt van de omlig-
gende parochiën Ankeveen, Kortenhoef, Loenersloot en Abcou- de, welke tot het aartsbisdom van Utrecht behooren, blijven tot nadere beslissing hetzelfde, als zij waren tijdens het besluit van de H. Congregatie tot voortplanting des geloofs den 18en December 1853 door Z.H. den Paus goedgekeurd, waarbij de grenzen der bisdommen nader zijn vastgesteld. Van de parochie Weesp wordt zij, totdat daaromtrent anders
mocht worden bepaald, gescheiden door een lijn, welke van den Veldersweg of -laan, op het punt, waar zich de provin- ciale grens tussen Noord-Holland en Utrecht bevindt, met die grens eerst oost- en dan zuidwaarts in de Vecht loopt en deze met diezelfde grens doorgaat tot aan de Stichtsche Kade^ welke zij met de burgerlijke grens van Nederhorst den Berg volgt, tot waar zij de parochie Ankeveen ontmoet. Op 15 October 1875 vestigden zich in de parochie Neder-
horst den Berg 4 zusters Franciscanessen van Salzkotten. Deze richtten een naai- en bewaarschool op en beloofden na 2 jaren lager onderwijs aan de kinderen der parochie te zullen geven. De oude pastorie, die schuin tegenover de nieuw gebouwde kerk lag, werd in 1876 aan de zusters verkocht en er werd een nieuwe pastorie gebouwd naast de kerk. Naast de toenmalige pastorie werd in 1883 een nieuwe pa-
rochiale school gesticht. Van alle pastoors, die tot dusverre het herderlijk bestuur
voerden over de parochie Nederhorst den Berg, is Paulus Ber- nardus Vismans, buiten twijfel, de voornaamste en de grootste. Hij heeft zich als bouwheer der nieuwe kerk en als stichter der bijzondere school op ongewone wijze verdienstelijk ge- maakt. Aan kerk en school heeft hij, naar eigen getuigenis, ,,zijn gezondheid en zijn geld" ten offer gebracht. Den 27en Mei 1878 werd door de zusters Franciscanessen
met het onderwijs der parochiekinderen voorgoed een begin gemaakt. In 1889 vertrokken de zusters Franciscanessen uit Nederhorst den Berg. De Congregatie van de Eerw. Zusters Ursulinen van Grubbenvorst nam de taak van het onder- |
||||
|
wijs in 1890 van haar over. Intusschen was in 1890 een nieuwe
kerk gebouwd. De oude kerk en pastorie werd tot school en zusterswoning ingericht. Het verblijf der zusters Ursulinen in de parochie is slechts van korten duur geweest. In October 1892 zijn zij vertrokken. Op 9 December 1892 werd de school gesteld onder de lei-
ding der Eerw. Zusters van het Goddelijk Kind te Amsterdam, welke ook heden ten dage nog in de parochie met het onder- wijs zijn belast. Niet onvermeld mag blijven de oprichting van de Broeder-
schaps-Process;e ter eere van O. L. Vrouw v. h. Hart van Je- zus op 14 April 1880. Van den beginne af nam de Broeder- schap zoozeer in bloei toe, dat zij aan pastoor Vismans gel- delijken steun kon verleenen en hem in staat stelden te Neder- horst den Berg een parochiekerk van die afmeting en omvang te stichten, welke anders, in gewone omstandigheden, de geldelijke draagkracht der parochianen verre zou zijn te bo- ven gegaan. In 1884 werden voor het eerst plannen besproken om te ko-
men tot de stichting van een nieuwe kerk. Op 29 Juli 1886 had de overdracht plaats van de gekochte
grond van de heer van Blaricum aan het kerkbestuur. De oppervlakte van den grond bedroeg 4 HA, 80 A en 4 cA en was gelegen aan de Vecht en was ruim genoeg voor een kerk. kerkhof, pastorie, enz. De prijs van den grond was zeer voor- deelig en bedroeg ƒ 4000.—. In 1887 werd de bouw van de nieuwe kerk opgedragen aan
den architect Bijvoetsz te Amsterdam, die als solied bouw- kundige bekend stond en reeds 3 kerken gebouwd had. De bouw der kerk werd gegund op 9 Mei 1888 aan B. Krij-
nen, aannemer in Den Haag voor de som van ƒ 63.700.—. Met de bijkomende kosten heeft de geheele kerkbouw de som be- dragen van ƒ 69415.04. Den 25en Augustus 1890 werd de kerk door Mgr. Botte-
manne ingewijd. Het kwam in vroegere jaren ten plattelande niet zeldzaam
voor dat men bij zieken en kwalen zijn toevlucht nam tot den pastoor, wijl zij zich menigmaal toelegden op de kennis van eenvoudige huismiddelen. En zoo had pastoor Vismans, als kapelaan van Leidschedam, van zijn pastoor Stolk, dergelijke |
||||
|
10
heelmiddelen leeren kennen, die hij gaarne hielp aanwenden,
en dikwijls niet zonder goed gevolg, naar het lichaam, en wie weet voor hoevelen naar de ziel. Dit is overvloedig gebleken uit het getal van belangstellenden
die van heinde en ver gekomen waren om hem bij zijn begra- fenis op 16 Juni 1899 de laatste eer te bewijzen. In 1900 werd de kerk verrijkt met een Maria-altaar; tevens
werd in dat jaar een begin gemaakt met de kruiswegstaties, welke aan het penseel van den heer C. Dunselman werden toevertrouwd. Zij werden allen te zamen gebracht uit vrije schenkingen. Bovenstaande gegevens zijn voor het meerendeel ontleend
aan het boek ,,Geschiedenis der parochie Nederhorst den Berg" uitgegeven in 1911 ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan der parochie. Bij den bouw van de kerk zijn 4 klokken van verschillende
grootte in den toren gehangen, waarvan de opschriften hier- onder volgen: I. Fis-klok. Aan de voorzijde leest men; Nomen mihi Immaculata Conceptio. ., -
Christi magni, Dei Fili, majestatem populls annuntio.
Petit & Fritsen me fuderunt 1888. (Mijn naam is Onbevlekte Ontvangenis. Ik verkondig de
majesteit van de groote Christus, Gods Zoon, aan de vol- ken, Petit & Fritsen hebben mij gegoten. 1888). Deze inscripie staat tussen twee randen van bloemen, waarin musiceerende engelen. Aan de achterizijde: het beeld van de Onbevlekte Ont-
vangenis. II. Ais-'klok (Angelus-klok). Op de voorzijde het opschrift tussen 2 bloemranden: Domina nostra vocor a Sacratissimo corde.
Misericordias Christi Populo Dei cantabo. Patrini fuere Petronella Ubink, vidua G. Bak en B. P. Bak. 1888. Petit & Fritzen me fuderunt 1888.
(Onze Lieve Vrouw van het Allerheiligst Hart word ik
genoemd. Ik zal de barmhartigheden van Christus voor Gods volk bezingen. Peten zijn geweest Petronella Ubink, weduwe G. Bak en B. P. Bak 1888. |
||||
|
11
Petit & Fritzen hebben mij gegoten 1888).
Aan de achterzijde het Onbevlekt Hart van Maria.
III. Cis-klok. Opschrift voorzijde, tussen 2 bloemranden:
Sacratissimo Cordi Jesu Dicabar.
Notas Facio in populis Adinventones ejus Isaas caput XII
Petit & Fritsen me fuderunt.
(Aan het Allerheiligst Hart van Jezus werd ik gewijd.
Ik maak Zijne weldaden onder de volkeren bekend. Isaias
Hoofdstuk XII.
Petit & Fritsen hebben mij gegoten).
Aan de achterzijde het H. Hart van Jezus.
IV. Opschrift tussen twee randen van takken, enz.:
Ego Joseph, Amicus Sacratissimi Cordis Jesu. Venite adoremus.
Patrini fuere Wilhelmus et Catharina conjuges. Petit & Fritsen me fuderunt. (Ik ben Joseph, de vriend van het Allerheiligst Hart van
Jezus. Komt, iaat ons aanbidden. Peten waren de echte- lieden Willem en Catharina. Petit & Fritsen hebben mij gegoten). Bovenstaande klokken zijn tijdens de bezettingsjaren in 1943
door de Duitschers weggehaald en in Duitschland versmolten, doch het kerkbestuur heeft besloten om zoo spoedig zulks mo- gelijk is, nieuwe klokken aan te schaffen. 2 Klokken zijn in- tusschen afgeleverd. Zij dragen dezelfde opschriften als de oude klokken, vermeld onder I en II. De sub I bedoelde klok weegt 870 kg. en die onder II genoemde 460 kg. De nieuwe klokken zijn gegoten door de firma Petit en Fritsen te Aarle-Rixtel. Woensdagavond 17 Maar 1948 om 7 uur had in de R.K. kerk de zegening van deze twee luidklokken plaats. De plechtigheid geschiedde door den Hoogeerw. Deken Boekhorst, daarbij geas- sisteerd door den zeereerw. heer pastoor J. C. C. Groot, pastoor Pelgrim van Ankeveen en Pater Joosten O.F.M. De klokken waren voor dit doel opgehangen voor in de kerk. Achtereen- volgens hadden de volgende ceremonieën plaats: zegening van het zout, wijding van het water, zalving met olie en chrisma, het aanbrengen van 7 kruisen aan de buitenzijde van elke klok, 4 met het heilig chrisma en 't plaatsen van een wierookvat on- der de klok. Na de zegening der klokken kregen de parochia- |
||||
|
R.K. Kerk, Pastorie en Zusterhuis te Nederhorst den Berg.
|
|||
|
13
nen gelegenheid de klokken te luiden, waarvan zeer veel ge-
bruik werd gemaakt. De klokken zijn tenslotte Donderdag 18 Maart 1948 in de
toren opgehangen. Onder het pastoraat van pastoor J. C. C. Groot werd de kerk
verrijkt o.a. met een nieuwe preekstoel, een nieuw H. Hart- beeld en een geluidsinstallatie. Tengevolge van de plaats gehad hebbende inundatie door de
Duitschers in April 1945, was de beplanting der kerkelijke terreinen nagenoeg geheel verwoest. In 1947 is een geheel nieuwe en schitterende beplanting aangelegd en zijn er ruim 1000 struiken en heesters in vele soorten geplant. De kerke- lijke terreinen zijn thans herschapen in een prachtig aangelegd park. De laatste jaren is een fonds gevormd voor het stichten van
een St. Joseph-altaar, zoodat vermoedelijk binnenkort kan worden overgegaan tot den bouw van bedoeld altaar. Op de R.K. begraafplaats is een oorlogsmonument onthuld ter
nagedachtenis aan Albert van Benschop, die tijdens een ge- houden razzia op 14 Januari 1945 door de Duitschers op ver- raderlijke wijze is neergeschoten. Het kerkbestuur was op 1 Dec. 1948 samengesteld als volgt:
Voorzitter: pastoor J. C. C. Groot.
Kerkmeesters: J. J. Bak, J. Krol, J. Schoordijk en W. B. Smits.
Het Armbestuur:
Armmeesters: C. C. Hageman, J. A. M. Nieuwendijk en F. P.
Welle.
Pastoors van Nederhorst den Berg'.
J. A. F. C. Smits ........ 1811—1817
C. Hondvorst............ 1817—1827
J. vanRossum............ 1827—1844
C. Schoonderbeek.......... 1844—1854
C. L. Rijp ............ 1854—1858
P. Ridders ............ 1858—1864
J. M. van de Ven........ 1864—1871
P. B. Vismans .......... 1871—1899
P. J. Geenen .......... 1899—1908
G. Yv'. van den Burg........ 1908—1927
G. de Wolf............ 1927—1935
J. C. C. Groot............ 1935 tot heden
Nederhorst den Berg, 12 Aug. 1948. J. KROL.
|
||||
|
Het Hek van de voormalige-buitenplaats
,,Hoffwerck".
|
||||||
|
Tusschen Vegtvliet en Vij-
verhoff, aan den straatweg van Breukelen naar Nieu- wersluis, lag tot diep in de 19de eeuw de buitenplaats Hoffwerk. Vermoedelijk ge- sticht kort na 1674 komt er in het plaatwerk ,,de Zege- pralende Vecht" een gravure van voor. Deze toont een vrij klein huis, vlak aan de Vecht gelegen, de voorgevel naar de rivier gekeerd. Toender- tijd (1719) behoorde het aan de weduwe van den heer Pieter van Veen. Volgens een kaart in het plaatwerk opgenomen, had het buiten destijds geen overtuin. Deze werd in de loop van de acht- tiende eeuw aangelegd. In het werk: ,,Gezigten aan de rivier de Vecht" door P. j. Rutgers (1836), komt een lithografie voor van het huis. Het blijkt duidelijk, dat het huis aan beide zijden door aanbouw van twee groote vleugels aan- zienlijk is vergroot. Tevens is er aan het oorspronkelijke huis een koepelzaal gebouwd. De tuinaanleg is ook op Hoffwerk gewijzigd in landschap-
pelijken stijl, dit is te zien op de lithografie. In 1875 schrijft Craandijk in het 2de deel van zijn Wandelingen door Neder- |
||||||
|
15
land na eerst gefulmineerd te hebben over — wat hij noemt —
de overladen rococostijl van het huis Vegtvliet: „Beter en waardiger is de bouwstijl der vorige eeuw verte-
genwoordigd door het deftige huis van Hoffwerck met twee uitspringende vleugels en een koepelzaal. Sints meer dan tach- tig jaren de v/oonstede der tegenwoordige eigenaresse, Mej. Laan Willink, bewaarde het dien Stempel van rijken eenvoud, van statige weelde, die zoo wel aan het erfgoed der grijze patricische voegt. En in overeenstemming met het ouderwet- sche huis is het kloeke hout, dat het omringt, is de ingang door het ijzeren hek tusschen zware steenen palen, is de lange, regte laan van de overplaats, onder wier hooge gewelven de ramen der koepelzaal het uitzicht geven op het land in de verte". Het opgeschroefde proza van den heer Craandijk toont niet
alleen dat hij geen litterator was, maar ook dat hij niet in staat was een bouwstijl op de juiste waarde te schatten. Men moet de lithografie van Vegtvliet vergelijken met die van Hoffwerk om zijn loftuitingen te waardeeren — nihil namelijk, totaal niet. De dagen van Hoffwerck waren toen reeds geteld. Kort daar-
op overleed de hoog-bejaarde eigenaresse. Het goed kwam in andere handen. Hoffwerck werd geheel aan een sloper ver- kocht, die eerst de zware iepen en eiken deed vellen. Toen de bijgebouwen gesloopt waren, brandde het hoofdgebouw, voor- dat het ook afgebroken zou worden, totaal af. Het terrein werd verkocht aan twee kweekers. Op de plaats
van het koetshuis werd een woning met kweekerij gebouwd, die nog steeds Hoffwerck heet. Het andere gedeelte werd verka- veld. O.a. werd de villa Zonnebloem er gebouwd. Dit is zeer onvolledig de geschiedenis van het buitengoed.
Tot voor kort meende ik, dat het monumentale hek, dat Craan- dijk speciaal noemt, ook gesloopt was. Dit is echter niet zoo. Het Provinciaal bestuur van Noordholland kocht het in 1892.
Wat het bestuur er toe bewogen heeft dit te doen — ik heb het niet kunnen achterhalen. In 1894 werd het hek naar Haarlem overgebracht, waar het
aan de Dreef geplaatst werd, als toegang tot het Paviljoen Wel- gelegen, zetel van het Provinciaal bestuur. Het is een zeer kostbaar smeedijzeren hek, opgehangen tus-
schen twee gebeeldhouwd hardsteenen pilaren, elk bekroond met een hardsteenen vaas van gedrukt model, alles in Lodewijk |
||||
|
16
XV-stijl. In afmetingen en oppervlakkig gezien ook de detail-
leering vertoont het groote gelijkenis met het hek van Neder- horst. Dit laatste echter valt in een vroegere stijlperiode, wat men bij eenigszins nauwkeurig toezien dadelijk ziet. Sinds in 1937 vlak achter het hek een verbindingsvleugel met
overkluisde poorten is verrezen, heeft het als afsluiting totaal geen zin meer. Tevens is bij diezelfde uitbreiding het hek met de beide ge-
bouwen verbonden door kwart-cirkelvormige muurtjes — waar- in kleine poorten — die het tusschen zich in klemmen. Een weinig geslaagde oplossing^ die aan het hek afbreuk doet, immers gebouwd als een alleenstaande afsluiting, is het nu op- genomen in een systeem van poorten en heeft zijn functie als hek totaal verloren. Toch moeten wij de Provincie Noordholland dankbaar zijn,
dat het zoo gespaard bleef. Wat een alleenstaand hek in de Vechtstreek beteekent, dat
kan men zien aan de schandelijk verwaarloosde hekken van Hunthum of van Wallenstein. J. W. N. VAN ACHTERBERGH Jr.
|
||||
|
De Kaatsbaan te Maarssen.
|
|||||
|
Het kaatsspel was in vroeger eeuwen een alom gewilde sport
en op de uitgaande wereld der 17e eeuw oefende de Kaats- baan altijd een groote aantrekkingskracht uit. Bij Hooft hooren wij den knecht Lecker vertellen, dat hij den neef van zijn mees- ter gezocht heeft ,,Kaetsbaen in, Kaetbaen uyt" '). In 1547 was te Arnhem op 'sHeeren Hof een Kaatsbaan aangelegd en deze werd zoo druk bezocht, dat men in 1583 den jonkers van de Ridderschap verweet, dat zij in plaats van zich met lands- belangen bezig te houden, hun tijd doorbrachten met kaatsen. In Den Haag was in 1670 de Kaatsbaan van Pieter van Gooi.
hoek Casuaristraat bij den Vijverberg, bekend. Deze diende ook als schouwburg, vooral voor Fransche tooneelspelers"). Kaatsbanen waren open of overdekt. In Amsterdam had men
er meer dan één. Het spel stond zoowel bij den adel als bij het volk hoog in aanzien. In Amsterdam werd in de 15e eeuw het kaatsen in de Nes verboden ten gevolge van de klachten der kloosterlingen, die bij het spelen langs de kloostermuren in hun gebed en overweging gestoord werden. Bij de komst van den Graaf van Leicester was de Magistraat Jan Hooft, Schepen en Burgerhopman, nergens te vinden.... dan eindelijk in de kaatsbaan. Deze oude speelplaatsen leefden nog lang voort in heugenis door de namen Kaatsbaangang, Kaatsbaansteeg, Kaatsballengang. In het midden der 16e eeuw, werd in Am- sterdam de laatste Kaatsbaan afgebroken. Sic transit..,, zo gaat alle glorie ten slotte voorbij ^). In Leiden werd op 24 December 1463 bij keur verboden het
houden o.a. ,,van Kaetsbanen, cloetbanen of keylbanen (kegel- '^] Prof. Dr. G. Kalff, Huiselijk en Maatschappelijli leven te Amsterdam in
de 17e eeuw, blz. 81. -') Historia XII (1947) blz. 8.
■■') Eigen Haard, 1881, blz. 467, 1902 blz. 261.
|
|||||
|
18
banen) ende diergehelike op 'tien roeden nae enighe prochi-
kerken, goidshuyzen, gasthusen of kercken of enighe cloiste- ren of enighe gheestelike huysen.... behoudelijk dat een ygehelyc op die vrije ghekuerde heerstraat sel moegen caetsen by consent desghenen van wiens huysen dat men kaetst zon- der verbueren". Onze zeventiend' eeuwse schilders hebben het balspel meermalen in beeld gebracht, een bewijs dat het po- pulair was'). Zoo heeft Maarssen dan ook zijn kaatsbaan gehad, waaraan
de naam nu voortleeft in de bekende straat. Waar lag de kaatsbaan, waar het spel beoefend werd? Men meent dat deze gelegen was op het einde bij den Diependaalschen Dijk, dus op het gebied van Maarseveen. Het Bevolkingsregister van 1829 geeft in deze geen aanwijzing. Ook wil men dat deze kaatsbaan later overgebracht werd naar de Lanen, waar een uitspanning floreerde tot in de vorige eeuw op het sind der Driehoekslaan. De Kaatsbaan, thans met Breedstraat de drukke levendige
winkelstraat, heeft er in vroegeren tijd heel anders uitgezien dan wij haar nu kennen. Ten eerste was zij aan de Oostzijde geheel onbebouwd. Aan die zijde vindt men ook geen oude woonhuizen, maar daar stond een schutting of staketsel, waar- achter de tuin lag van den grooten Ommeloop". Het was oor- spronkelijk een Joodsch bezit, want Jacob de Mercado, provi- diteur van de Statentroepen, kocht met Michiel Senior in 1696 de huizinge, hofstede, tuin en boomgaard „Den Ommeloop" aan de Oostzijde van de Vechtbrug tot de Agterdijk of Wagen- weg toe, leenroerig aan de Ridderhofstad Loenresloot. De koo- pers zouden de ,,lichten" in de W.Z. der muur niet mogen be- timmeren, noch het staketsel buiten den binnenkant der haag. Over de schutting is nog heel wat te doen geweest. De groote Omloop werd later Hoornoord genoemd, thans Mariagesticht der Zusters. De tuin liep langs de onbebouwde Kaatsbaan om naar den Achterdijk, Tot 1882 was het bewoond geweest door Mej. J. Schut'). De huizen aan de Oostzijde zijn gebouwd van 1869 tot 1874.
|
||||||
|
*) De oude Tijd, 1874, blz. 220.
=) Jb. Niftarlake 1922, blz. 51. 1944—45 blz. 2.
|
||||||
|
19
De Kaatsbaan was vroeger het feestterrein of kermisplein
van Maarssen, alwaar op 12 Mei, van ouds de kermis dien dag, werd gehouden, wijl de kerk aan St. Pancratius was toegewijd. Ouden van dagen weten nu nog te vertellen, dat op kermisdag meermalen de kachel brandde en de kramen vanwege de sneeuwvlagen moesten sluiten. Geen wonder, zegt men, St. Pancratius behoort tot de IJsheiligen, die van 12 tot 14 Mei herdacht worden"). Deze kermis zou door de dichter Lukas Rotgans die op Cromwijck bij Maarssen woonde, beschreven zijn in zijn ,,Boerekermis". Anderen willen, dat de tafreelen, welke Rotgans beschrijft aan toenmalige schilderijen zijn ont- leend en gefantaseerd en niet zoozeer een product van eigen observatie. (Dr. Luttervelt). Hoe het zij, de dichter van de boerekermis beschrijft een kermis, zooals zij rond 1700 wer- den gehouden, met alle toenmalige vermakelijkheden en spe- len: poppekast, hanengevecht, 't banket van oliekoeken, klap- pende wijven, ringsteken, ganzetrekken, het knuppelen van de pauw tooneelspel in een tent opgepropt met menschen, een quakzalver, danspartijen, spelen om geld op de keilbaan en tot slot.... een boerengevecht"). |
|||||||
|
DE KAATSBAAN.
Daar kreeg ik bij geval de Kaatsbaan in mijn oog,
D' een boog en kromde 't lijf, een ander hijgde en vloog
Zijn eigen schaduw na, en kruiste heen en weder.
De kaatsbal rijst omhoog, en daalt weer schielick neder.
Maar weinig denkt de jeugd, bij 't vliegen van den bal,
Hoe dat haar leven streckt een speeltuig van 't geval,
Een kaatsbal van 't geluk, maar zangster staakt Uw preecken.
Een ander stoor' de vreugdt en geesel' de gebreken.
Daar zag ick op den grondt een rij van keegels staan.
Men wedt, men schreeuwt, en smijt de munten door de baan.
De jongen schudt zijn beurs, en spilt de zilvre schijven.
Zoo lang vergadert met zijn meesters vee te drijven.
|
|||||||
|
") Dr. A. Huisman, Die Verehrung des H. Pancratius, Haarlem 1939, S.
81. 84. '') L., Rotgaiis, Boerekermis, Amst. 1735, blz. 7.
|
|||||||
|
20
De knoopen, uit de broek getrokken,' en van 't hemdt:
'is Al verloren. Goón! hoe is zijn hart beklemt!
H;er blinkt de kermiskraam, verrijkt met beugeltassen
En sleutelreeksen, die de boerenmeisjes passen;
Want bouman hadt haar huur voor 't gansch jaar betaald.
Elk zoekt haar gading bij de koopvrouw, en verdwaalt
Schier in haar keur, door al 't verschiet van koopmanschappen.
D' een dingt een voorschot, en ander stof tot kappen.
Men toetst de gouden bel, en Dibbrig koopt een paar.
Maar bruine Wybrig steekt een blanke naaldt in 't haar,
En Teuntje. meest gekapt met strikken aan haar ooren,
Zoekt naar een stelsel, om heur vrijer te bekoren.
Daar koomt een boerezeun, geslopen uit een hoek,
De meidt verrassen met een zoeten kermiskoek.
Gins rookt de wafelkraam, daar Jaap en bleeke Stijntje
Vast smullen zij aan zij, besloten door 't gordijntje;
Hij veegt de boter van haar lippen met een kus.
En vat haar in den arm maar 't meisje zeit: sus, sus.
Bedwing jou, lieve Jaap, aars gaat mijn eer verloren.
Wacht tot wij zijn alleen: de bakster mogt het hooren.
Wat verder kruist een vent bestoven langs de straat.
Hij vloekt, hij dreigt, hij scheldt, en slingert daar hij gaat.
Toen riep er een: sta ruim! die keerel is beschonken!
Wel hoe veel vaanen heeft die biervlieg wel gedronken.
De weert in de' Uilevlucht, een herberg, daar deguiten
En luie bedelaars vergaaren in de nacht.
Daar wordt gestolen goedt door dieven thuis gebracht.
En van zijn wijf verkocht: gelijk de buuren zeggen.
Indien men deze quant deê op de pijnbank leggen.
Wat zou hij klappen! 't Is de grootste guidt van 't landt.
De Kaatsbaan heeft nog een paar aardige oude gevels be-
waard, die, hoewel in het benedengedeelte gewijzigd, of later bepleisterd, de straat een karakteristiek aanzien geven. Tee- keningen van den kunstschilder W. van Leusden geven deze oude gevelarchitectuur weer geest en leven. Laten wij hopen dat deze fragmenten van vroegere huizenbouw, deze gevels, die met de hooge stoepen langs de gracht Maarssen tot een Amsterdamsch dorp maken en welke wij bij leven en welzijn nog |
||||
|
21
eens met beschrijving in 't jaarboekje zullen plaatsen, nog lang
de Kaatsbaan mogen versieren. Veel gevels zijn verbouwd of bepleisterd, hekjes en vóórtuintjes zijn geruimd en boomen zijn geveld, en. . de oude hals- en puntgevels? Hoelang nog?. . Evenals de huizen op de Langegracht hebben ook deze de gevel- vormen van 1680—1750. Enkele dragen nog opschriften: Zegent ons Godt soo schaadt geen nijdt
en helpt Godt niet dan baat geen vlyt MDCCV
Ik leg op een kalken steen
na konst van bouwen,
Ik wil ook wensen op gonst van mensen, maar Godt vertrouwen
Ao. 1724
A. E. RIENTJES.
|
||||
|
INHOUD.
|
|||||||||
|
IV
V XI XV XIX XX XXI XXIII XXV , .XXXVII |
|||||||||
|
1. Bestuur van het Genootschap. .
2. Ledenlijst ............
3. Jaarverslag............
4. Rekening van den Penningmeester
5. Geschenken.......... . .
6. Ons Archief............
7. Aanwinsten voor de bibliotheek . .
8. Museum „Vechtstreek" ......
9. Excursie naar Haarlem ......
10. Niftarlake-litteratuur........
|
|||||||||
|
I. De R.K. Kerk te Nederhorst den Berg, door J. J. F. Krol 1
II. Het hek van de voorm. buitenplaats ,,Hoffwerck", door J. W. N. van Achterbergh Jr......... 14
III. De Kaatsbaan te Maarssen, door Mgr. A. E. Rientjes 17
|
|||||||||