OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

DKUKKEEIJ H.J. SMITS
OUDE GEACHT 231 � UTRECHT

Wederom is een jaar verstreken; wederom verschijnt het
hoekje van Nijtarlake. Dankbaar is het Bestuur voor het feit,
dat er steeds opnieuw voldoende stof binnenkomt, welke ge-
tuigt van een historisch interesse in onze streek. Zeker zullen
onze leden ook dankbaar gestemd zijn jegens hen, die zich de
moeite geven het resultaat van hun studie op papier te zetten.
De reeks onzer jaarboekjes is thans tot een respectahel aantal
aangegroeid en wie ze alle in zijn kast heeft staan, beschikt over
een rijke schat van wetensicaardigheden omtrent Niftarlake.

Moge het ons genootschap gegeven zijn om ten aanzien van
de jaarboekjes het semper crescendo te blijven toepassen!

Dr Mr J. W. Verburgt. Wassenaar. Oud-Voorzitter.
J. D. Bastert. Breukelen. Oud-Penningmeester.

Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello,

Oud-Loosdrecht. Voorzitter. i

Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge. Secretaresse. I
J. Vor der Hake. Utrecht. Penningmeester. ' Daeeliiksch

G. J. Weyland Jr, Loenen a/d Vecht, Bibliothecaris / Be=tuur
Mgr A. E. Rientjes, Maarssen. l

Dr Mr J. W. Verburgt, Wassenaar. |

J. D. Bastert. Breukelen.

Jhr Dr L. H. Quarles van Ufford, Breukelen.

A. H. Doude van Troostwijk, Notaris, Breukelen.

Ir J. Loeff. Oud-Loosdrecht.

Jhr P. H, A. Martini Buys. Rotterdam.

F. D. Sprenger, Vreeland.

Redactie Jaarboekje:

Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello. Oud-Loosdrecht.

Mgr A. E. Rientjes. Maarssen.

Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge.

Gortel, Dr J. H. van i

Pape, W. F.
Quarles van Ufford, Jhr Mr

Timmer, Notaris Ph. W. i

Veltman-v. Cruvssen. Mevr.

Vis-V�lker, Mevr. C. A. L. M.

Waterkamp, Pastoor J. M. J.

Wijngaerdt, Piet van !

�Flehite" Oudh. Vereen. |

Ver. voor Vreemdel. Verkeer
Vor der Hake, J. J. G.

Achterbergh Jr, J. W. N. van

Bergh, Th. P. van den

Bussy, Mr A. Ie Cosquino de

Colenbrander-Overhoff.

Mevr. M.
Dekker, C. L.
Duyvensz, Fr.
Hoorn, Th. van
Hoes, F.

Jantzen F.Gz., Ferd. B.
Jordens-Mac Laine Pont,

Mevr. A.
Kater, P. A.
Koninklijk Oudheidkundig

Genootschap
Laag, A. H. van der
Lange, CV. Allert de
Leuven, W. van
Moes-van Delft, Mevr. H.
Pos, Mej. A.G.
Schoorl, A.

Tienhoven, Mr P. G. van
Vondel", Joost van den, N.V.

Uitg. Mij
Warners, F. A.

Harinxma thoe Slooten, B. A
Ph. Baron van

Fortuyn Harreman, A.
Tombe. Mr A. L. des

Graaf Wz.. E. de
I Grift, A. van der

Haars, Mej. Mr E. A.
: Hoekstra-Bouman. Mevr.
Wed. G, C.

Hul-Steenhuizen. Mevr.
R. V. d.

Jong-Vis, Mevr. A. AV. de

Korthagen-v. Til. Me\T. E.

Leisink, Pastoor J, B.

Matthes-Varossieau, Me\T.
C. W.

Matthes-de Roov. Mevr. Wed.
C. H.

Moen, W. C.
i Molenkamp, C. J. G.

Parker Verboom. Mej. W. M.

Quarles van Ufford. Jhr Dr
L. H.

Remijnse, Prof. Dr J. G.

Ro�ll, Jhr Mr H. H,

Schmedding-Verbrugghen,
Mevr. W. Th. C.

Troostwijk. A. H. Doude van
i Verkade, E. G,
: Verkade-Dr Cartier van
I Dissel, Mevr.

I Vermeulen, Y, T.
\ Verweys-Kramer. Mevr. A. J.
I Vis-Honig, Mevr. A.

Vliet-van Wijk. :Mevr. Mr v.
A. C.

Baamhrugge:
Baanders, Mej. Tine
Borst, Th. C.
Bouman. J. H.
Feddema, G.
Grevenstuk, Mej. W. F.
Lee, Mej. E. van der
Plas, J. van der
Royaards, J. J.
Schimmel-Baanders, Mevr.

W. C.
Woerden. S. van

Baarn:
Tegelberg: P. E.

Grevenstuk. Prof. Dr A.

Mac Laine Pont, W. P.

Mac Laine Pont-Stork, Mevr.

A. W.
Troostwijk, D. W. Doude van

Den Bommel:
Kooy, Ds A. v. d.

Breukelen:
Bastert, J. D.
Bianchi-W�stenhoff. Mevr,

C. E.
Cnossen. Ds H. M.
Colenbrander-Hoekstra,

Mevr. A. H.
Colenbrander, H. Th.
Colenbrander, Mr J. W.
Cornet, J. W. G.
Dop, H. R. van
Freitag, F. J. de
Ginkel, Mr H. C. L. van
Goeman Borgesius-Blommers,

Vries-Verbrugghen, Mevr.

C. W. de
Wageningen, J. van
Zwaan, Ds A.

Brouwershaven:
Hocke, Mej. P. D.

Ahrend-v. Gemund. Mevr. M.

Culemhorg:
Bemmel, A. A. van

I^ampsins van den Velden,
Jhr J. K.

Driebergen:
Beaufort, Jhr P. P. de
Clifford Kocq van Breugel,

Jhr Mr Dr J. R.
Prein, Prof. J. A. M.

Broek-Bon, Mevr. A. van den

Slik-Scharf, Mevr. B. van der

Giessendam:
Sluys, P. van der

's-Graveland:
Boer�, Dr L. A.
Dedel, Jhr Mr C.
Houbolt, P.
Schimmelpenninck, G. Graaf

Bureau van de Rijkscommis-
sie van de Monumenten

Middelberg, Mr G. A. A.

Velsen-Metzelaar, Mevr. W.
L. van

Schoemaker. Pastoor F. J.

Haarlem:
Emmeriks. L.

Heemstede:
Koomans. Dr W

Bree, D. de
Bruggen, Ds J. van
Frank, Deken H. F.
Metzelaar. C.
Notten, Mei. W. L. van
Sm.orenburg. J. M.

,,Curtevenne'\ Stichting
Nes van Meerkerk. J. E. van
Spaan, D. C.

Kroimnenie:
Walbeek, F. van

Boetzelaer, R. W. C.

Baron van
Leonhardt, G. J. G.

Leersum:
Dijk, M. van

Loenen a.d. Vecht:

Gerards Thesing, L. H.

Holthe tot Echten. Jhr Dr

M. L. van
Joncheere, C. de
Kampen, J. W. van
Kempen, Nots, J. M. C. van
Nieuwenhuizen, Mevr.
Tervooren, H. A. P. M.
Troostwijk, Mr W. I. Doude v.
Uden Masman. H.
Weerdenburg, Ab van
Weyland, Jr, G. J.

Hoop van Slochteren, Mr M.
P. van der

Alta-Osieck, Mevr. W.

Homan van der Heide. J.

Pittet-van Linge, Mevr. J. C.

Sandick, J. W. W. A. G. van

Hydecoper-van Maarsseveen.

Jhr. J.
Rijn, J. G. van

Maartensdijk:
Steyling-Grevenstuk,

Mevr. A.
Steyling, Dr W.

Heyden, H. J. H. van der

Oudenniel, C. G. van
Verburgt, Dr G.
Wentink-Boon. Mevr. G.

Loenersloot:
Kalf f Az., G.

Beusekom-van Foreest, Mevr.

Wed. Mr F. C. van
Buysing Damst�, A.
Erdman, Mr R. H.
Freese, J. P.
Kappeyne van de Coppello-

Wijgers, Mevr. L.
Kappeyne van Coppello, Mr

Dr N. J. C. M.
Kappeyne van de Coppello-

van Panhuys, Mevr. Th. E.

C. M.
Loeff, Ir J.
Sondaar, L. H.
Swinderen, Jhr Q. J. van
Troostwijk, Mr J. H. M. A.

Doude van
Voogsgeerd, W. J.
Vunderink, Mr J. L.
Wieringen, Dr C. W. van

Meijer, A. F. van Goelst

Haan-Looy. Mevr. W. de

Rijswijk:
Geertsema. W. H.

Bentinck. Mr S. P. Baron

Soesterherg:
Haselen. Mr J. van

Tienhoven (U.):
Einde. T. van 't

Uithoorn:
Tollenaar, J. C.

Adels-Vermeulen. Mevr. M.

Biegelaar Jr, J. B. P.

Burg, Pastoor J. van der

Historisch Gnootschaj

Lip-Kibbeling. Mevr. J. v. d.

.,Oud-Utrecht". Ver.

Ridder, Mevr. A. Ph.

Ruwers-Becker, Mevr. E. W.

Tange, van Recken. Mevr

Wed. Dr H. M. van
Th�onville. F. W. G.
Tombe, Mr J. H. des
Ven, Dr A. J. van de
Voerman, Mr A. A. A. E. A.

Nederhorst den Berg:
Brouwer. W.
Krol, J. J. F.
Pos-Kofoed, Mevr. C. A.
Voorn, G. A. van der

Nieuwerslids:
Blankenberg, B. H.
Blijdenstein-Cruvs, Mevr.
Wed. Th. W.

Nigtevecht:
Hennipman, C.
Wees, G. A. van

Noordioijk Binnen:
Wieder Jr, F. C.

Lindenhout. H. J. van 't

Oosterbeek:
Beusekom, Mr E. van

Oudewater:
Boer, A. W. den

Vries-van der Lee. Mevr.

A. de
Warnaars. H. B. E.
Witsel. B.

Pijnacker:
Neeleman. Ds J. C.

Bibliotheek en Leeszalen der

Gemeente
Martini Buvs. Jhr P. H. A.

Weesp:
Breyer, K.
Dockum, W. A. van
Houtman Jr, L. A.
Kloet, H. de
Lindeboom, G.

Wr esperkarspel:
Klaveren. Wim van

Ver der Hake, G.
Vor der Hake, J.
Vuurst de Vries, Dr H.

van der
Wilbrenninck, J. C.
Woerden. A. W. F. C. van

Boetzelaer. V. L. Baron van

Wijk bij Duurstede:

Dijkman-Schoenmaker,

Mevr. G. J. E.
Schoenmaker, S.
Thieme. Mej. A. C.

IJsselstein:
Cool, A. G.

Baanders, Dr A.
EkeL J.
Vries, J. de

Voorburg:
Hacke-Oudemans, Mevr. J. J.

Cleyn Brem, K. M. J, de

Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel

Honders, Dr H. J.
Verburgt, Dr Mr J. W.

Laan, J. Th. van der
Wijk, J. A. van

Op 15 Juni 1948 had in Hotel ,,De Kampioen" te Nieuwersluis
de Jaarvergadering plaats, waarop volgens presentielijst slechts
18 leden aanwezig waren.

Na een kort openingswoord van den Voorzitter werd ge-
legenheid gegeven tot het lezen der notulen en het uitbrengen
van het Jaarverslag door de Secretaresse.

Onder de ingekomen stukken was o.a. een brief van een
Commissie, die beoogde een bijeenkomst te houden, om zoo
mogelijk te komen tot samenwerking tusschen Oud-Utrecht.
Flehite en Niftarlake, en het verzorgen van periodieken, even-
tueel een fusie dezer drie vereenigingen. Ging dit niet, dan
werd voorgesteld, een nieuwe vereeniging ,.Het Nedersticht"
in het leven te roepen, die als het ware overkoepelend werk-
zaam zou kunnen zijn. De Heeren Vor der Hake en Bastert. die
als vertegenwoordigers van Niftarlake reeds een vergadering
dezer drie vereenigingen hadden bijgewoond, en Dr van de
Ven, Secretaris dier Commissie, lichtten een en ander uitvoe-
rig toe.

De Vereeniging ,,Flehite" bestond 70 jaar en wilde haar zelf-
standigheid bewaren, en ,,Niftarlake". dit bleek op deze ver-
gadering duidelijk, wilde dit eveneens. Toch kan samenwerking
van het grootste belang zijn.

,,Oud-Utrecht" zag in, dat als de drie vereenigingen zouden
kunnen samengaan, de naam dan betrekking zou moeten heb-
ben op de geheele Provincie Utrecht.

De Heer van de Ven, Archivaris te Utrecht, had toen hij zijn
functie begon, al opgemerkt, dat een deel van de provincie niet
tot de werkingssfeer der genoemde vereenigingen behoorde, dus
wilde hij die uitbreiden.

De voorzitter wilde alleen de quaestie van de fusie behande-

len, de gezamenlijke uitgaaf van geschriften wordt later wel
geregeld, die problemen lossen van zelf op.

Hij vindt de Vechtstreek een eigenaardige streek, waarin
men een centrum, een eigen geheel ziet, dat door de historie een
eigen karakter heeft. Wij blijven in zekeren zin gaarne onszelf,
en opgaan in provinciaal verband heeft dikwijls veel voeten in
de aard. Toch wil hij samenwerking, waar die mogelijk is, wel
steunen en hij vraagt het oordeel der aanwezigen, waarop de
Heer Bastert verzekert, dat hij en de Heer Vor der Hake op de
gezamenlijke vergadering te Utrecht duidelijk hebben te ken-
nen gegeven, dat het Hoofdbestuur van ons Genootschap tegen
fusie is.

De Heeren Trouw en Weyland willen graag hun eigen Jaar-
boekje blijven behouden, en ook de excursies van Niftarlake.

Conclusie van al deze besprekingen is, dat de vergadering
van oordeel is, dat men wil komen tot samenwerking, terwijl
de Heer van de Ven inziet, dat fusie wel een onbereikbaar
ideaal zal zijn.

Na het kasverslag, uitgebracht door den Penningmeester,
worden de rekening met de bescheiden nagezien door Mevrouw
Veltman-van Cruyssen en de Heeren Sprenger en Uden Mas-
man. Alles wordt keurig in orde bevonden, waarna de Penning-
meester voor zijn beheer gaarne gedechargeerd wordt.

De overleden leden van ons Genootschap, zijnde Pastoor L.
J. van der Heyden, Deken Rooswinkel en R. D.Storm Buyzing,
worden staande herdacht.

Bij de te houden bestuursverkiezing wegens periodiek af-
treden van den Heer Wentink en het overlijden van Pastoor
van der Heyden, wordt hoofdelijke stemming niet noodig ge-
oordeeld, en alzoo bij acclamatie herkozen de Heer E. G. Wen-
tink en gekozen Jhr P. H. A. Martini Buys.

Omtrent de te houden excursie worden besproken: Utrecht,
Haarlem, den Bosch en Schoonhoven. Bij stemming daarover
verkrijgt Haarlem de meeste stemmen. Als datum wordt ge-
kozen Dinsdag 27 Juli, terwijl in de Excursiecommissie zitting
zullen hebben: de Voorzitter, Secretaresse, Penningmeester en
de Heer Bastert.

Wat het op te richten Museum betreft, kan nog niets gedaan
worden, omdat het gebouw, dat voor dit doel zoo uitermate
geschikt zou zijn, nog niet vrijgekomen is. Als Commissie, die

voor het Museum de verdere stappen zal doen, worden ge-
kozen: de Heeren Rientjes, Weyland, van Dorp Sr. en Martini
Buys.

De Commissie voor de Vecht en het O. en W. Plassengebied
mocht weder een toezegging krijgen voor een bijdrage ad � 25.

Verder werd besloten, weder een jaarboekje uit te geven.

Bij de rondvraag werden nog enkele oudheden in ons gebied
besproken, t.w. de fundamenten van het voormalige slot Ab-
coude, de ru�ne te Vreeland, de Berestevnersluis en het hek
van Hunthum.

Tot zoover enkele grepen uit het verloop der jaarvergadering.

Op den vastgestelden tijd had de voorgenomen excursie
plaats, begunstigd door prachtig, warm zomerweer. Het aantal
deelnemers was niet buitengewoon groot, maar toch mocht de
excursie geslaagd heeten. Dank zij de zorgvuldig voorbereide
rondleiding door enkele Heeren Bestuursleden van de Vereeni-
ging ..Haarlem" kon van veel schoons op oudheidkundig gebied
genoten worden.

Het jaarboekje kwam als gewoonlijk, aan het einde van het
jaar en was ditmaal iets minder omvangrijk.

Bijzonderheden deden zich in ons vereenigingsjaar niet voor,
terwijl het aantal leden, door vertrek als anderszins, eenigszins
slonk. Mochten we vorige jaarvergadering niededeelen, dat we
op drie na de 300 bereikt hadden, thans is dit getal 283.

Gaarne zou ik aan het einde van mijn verslag een beroep op
U allen doen, om mede te helpen, ons ledental op te voeren. De
bescheiden contrioutie, en het vele, dat excursies en jaarboek-
jes bieden, kan toch zeker als argument dienen, om meerderen
met ons warm te maken voor het streven van ons Genootschap.

Ik moge dan eindigen met de beste wenschen voor een
groeien en bloeiend Niftarlake!

Uitgebracht op de Alg. Ledenvergadering te Nieuwersluis op
24 Juni 1949.

Bericht aan de leden.

Wegens ongesteldheid van den penningmeester, den Heer J
Vor der Hake, kan het financieel verslag 1948 niet in dit jaar-
boekje worden opgenomen.

Het penningmeesterschap wordt voorloopig waargenomen
door den Heer G. J. Weyland Jr te Loenen aan de Vecht.

Het zal op prijs gesteld worden, indien de contributies voor
1950 worden overgemaakt op postgirorekening no. 513805 te
Loenen a/d Vecht, ten name van het Oudheidkundig Genoot-
schap �Niftarlake". of op de bankrekening bij de N.V. Neder-
landsche Middenstandsbank, kantoor Breukelen, ten gunste van
ons genootschap.

Onze lantaarnplaten,

Op de Algemeene vergadering op 24 Juni 1949 is besloten,
dat voortaan de lantaarnplaten van het Genootschap zullen
berusten bij ons medebestuurslid, den Heer J. Trouw te Ab-
coude.

Wie dus gebruik hiervan wenscht te maken, kan zich tot hem
wenden.

Excursieverslag 1949.

Op den morgen van den 9den Augustus verzamelde zich op het
Stationsplein te Utrecht een 40-tal vrienden van ,,Niftarlake",
om deel te nemen aan de excursie naar Gouda. Wat nog nimmer
gebeurd was, geschiedde dezen morgen. Het uur van vertrek was
aangebroken, maar wie ten tooneele verscheen, de verslaggever
niet. Als man, die zich van zijn plicht bewust is, was hij altijd
op tijd. Een vreemd geval alzoo. Er werd echter besloten dan
maar zonder hem weg te rijden.

De oorzaak van dit alles mag ik U niet onthouden. Wat was
het geval? De convocaties voor deze excursie waren nogal vroeg
rondgezonden. Wanneer ik mij goed herinner een 14 dagen van
tevoren. Voorwaar zeer lofwaardig, want nu was een ieder in
de gelegenheid zijn dag vrij te houden. Maar zulk een lofwaar-
dige daad kan ook z'n schaduwzijde hebben. Ik heb die convo-
catie gelezen. �9 Augustus en Stationsplein Utrecht en 9.30 uur"
zijn in m'n gedachte blijven hangen.

Eindelijk breekt de 9de Augustus aan. Nog even op de con-
vocatie kijken. Zooals dat bij slordige menschen altijd gaat,
zoo ook in dit geval, de convocatie was niet te vinden, 't Kwam
er echter ook niet op aan. 9 Augustus, 9.30 uur. Stationsplein
Utrecht, 'k Wist het precies dus waarom nog verder zoeken.
'k Kwam op tijd op het Stationsplein te Utrecht aan en stapte
welgemoed dit plein op, speurend naar bekende gezichten en
een autobus. Dit werd een onverwachte teleurstelling, want
waar ik spiedde ik zag niets van dit alles. Wat te doen? Ik ging
naar hotel Terminus en belde m'n vriend Wijmstra op. Deze
was natuurlijk niet thuis, maar naar de excursie van �Niftar-
lake". Daar was ik ook heen, maar 't liep niet best met mij.
Wijmstra bleek echter een nette kerel te zijn, want z'n convo-
catie was te vinden en men vertelde mij, dat de autobus vanaf

Stationsplein. Zuidzijde, zou vertrekken. Na m'n telefoonkosten
te hebben betaald haastte ik mij naar Stationsplein. Zuidzijde.

't Was echter niet meer noodig. want terwijl ik de deur van
Terminus uitkom gaat er een autobus voorbij, 'k Zie iemand
zitten met een baard, 't Is Wijmstral Die bus moet ik dus heb-
ben. Ik herinner het mij niet meer. maar ik moet wel een erg
misbaar hebben gemaakt, want de bus stopte en ik kon alzoo
de reis nog meemaken. De fout van dit alles lag bij mij. maar
m'n grootste fout is wel geweest, dat ik zoo maar over het hoofd
had gezien, dat Utrecht een groote stad is geworden met een
Stationsplein Noord- en Zuidzijde!

De reis is verder zeer voorspoedig verloopen. We bereikten
op tijd de stad. gelegen op de plaats waar Gouwe en Hollandsche
IJsel zich vereenigen. Een oude stad met stadsrechten van 1272.
In het plantsoen ten Oosten van de Gouwemond stond voorheen
het slot van de heeren van het Gouw. hetwelk in 1577 door de
burgers werd gesloopt.



	IX

Vries, J. G. J. de Vries-Verbrugghen, Mevr. C. W. de Wageningen, J. van Zwaan, Ds A. Brouwershaven: Hocke, Mej. P. D. Bxissurii: Ahrend, J. Ahrend-v. Gemund. Mevr. M. Marie, Dr F. G. van Nordemann, J. G. Culemhorg: Bemmel, A. A. van DoorTi; Ansoul, G. I^ampsins van den Velden, Jhr J. K. Driebergen: Beaufort, Jhr P. P. de Clifford Kocq van Breugel, Jhr Mr Dr J. R. Prein, Prof. J. A. M. Eindhoven: Broek-Bon, Mevr. A. van den Epe (Gld.): Slik-Scharf, Mevr. B. van der Giessendam: Sluys, P. van der 's-Graveland: Boer�, Dr L. A. Dedel, Jhr Mr C. Houbolt, P. Schimmelpenninck, G. Graaf
			's-Grai^enhage: Bak, Mr A. G. Bak, J. P. Bureau van de Rijkscommis- sie van de Monumenten Cleyndert Azn.. H. Middelberg, Mr G. A. A. Velsen-Metzelaar, Mevr. W. L. van Groningen: Schoemaker. Pastoor F. J. Haarlem: Emmeriks. L.

			Heemstede: Koomans. Dr W
				H.


		Hilversum: Bree, D. de Bruggen, Ds J. van Frank, Deken H. F. Metzelaar. C. Notten, Mei. W. L. van Sm.orenburg. J. M. Kortenhoef: ,,Curtevenne'\ Stichting Nes van Meerkerk. J. E. van Spaan, D. C. Kroimnenie: Walbeek, F. van Laren: Boetzelaer, R. W. C. Baron van Leonhardt, G. J. G. Leersum: Dijk, M. van



			XI

				Rossum: Meijer, A. F. van Goelst Riiwiel: Haan-Looy. Mevr. W. de Rijswijk: Geertsema. W. H. Mont�. Mevr. A. Soest: Bentinck. Mr S. P. Baron Soesterherg: Haselen. Mr J. van Tienhoven (U.): Einde. T. van 't Uithoorn: Tollenaar, J. C. Utrecht: Adels-Vermeulen. Mevr. M. Biegelaar Jr, J. B. P. Bogaard, P. H. Burg, Pastoor J. van der Daas. A. P. N. den Dijkman, Mr H. J. Gaasbeek, R. van Historisch Gnootschaj Lip-Kibbeling. Mevr. J. v. d. .,Oud-Utrecht". Ver. Ridder, Mevr. A. Ph. Ruwers-Becker, Mevr. E. W. Smits. H. J. Tange, van Recken. Mevr Wed. Dr H. M. van Th�onville. F. W. G. Tombe, Mr J. H. des Ven, Dr A. J. van de Voerman, Mr A. A. A. E. A.
Nederhorst den Berg: Brouwer. W. Krol, J. J. F. Pos-Kofoed, Mevr. C. A. Voorn, G. A. van der Nieuwerslids: Blankenberg, B. H. Blijdenstein-Cruvs, Mevr. Wed. Th. W. Nigtevecht: Hennipman, C. Wees, G. A. van Noordioijk Binnen: Wieder Jr, F. C. Nijmegen: Lindenhout. H. J. van 't Oosterbeek: Beusekom, Mr E. van Oudewater: Boer, A. W. den Overveen: Vries-van der Lee. Mevr. A. de Warnaars. H. B. E. Witsel. B.

	Pijnacker: Neeleman. Ds J. C.

		Rotterdam: Bastert. J. N. Bibliotheek en Leeszalen der Gemeente Martini Buvs. Jhr P. H. A.



			De Ned. Hervormde Kerk te Loenen a/d Vecht

	Door hoogst laakbare onvoorzichtigheid van een loodgieter, werd op 11 Juni 1945 de Nederlandsche Hervormde Kerk te Loenen aan den Vecht grootendeels door brand vernield.

				»- -ij

		Een detail van het basement der Zuidelijke sij-ingang van de Kerk. Een voorstelling van de zgn. hellehond gekluisterd aan de deurpost (vroeg Gotisch).

Met groote onverschrokkenheid hebben de omwonenden tij- dens den brand kans gezien vele kostbare stukken te redden en buiten het gebouw te brengen. Men kan hiervoor niet dankbaar genoeg zijn, doordat het hierdoor mogelijk bleek veel van het historische bouwwerk te reconstrueeren, hetgeen voor het restauratieontwerp van buitengewoon belang is gebleken.



15 Enschede geduurd, waarbij hem ook opgedragen was in de om- liggende dorpen in de week te gaan prediken. Een tijd lang heeft hij ook nog de gemeente Losser bediend. ') Aan zijn ver- blijf te Enschede worden wij herinnerd door de schenking van twee zilveren Avondmaalsbekers, door hem geschonken in 1598. Het opschrift luidt:

			Die I. Dener in Enschede 1598 Pibo Ovitius.

		Avondmaalsbeker geschonken door Ds Ovitius in 1598.

	^) Dr van Veen, De Katholiek, 1919, 182.



						29

							Morgen Roeden 6 6
					C. B. van Amerongen
		117 116 115 114

				Capittel van St. Jan a. Convent van Oudwijk 3 b. Kors H. Otten 3 6 a. E. M. van Loenen 2 b. M. I. Pannekoek 2 c. Dirk Verkerk 2 6 a. Diversen 6 Alb. Adr. Wed. 9 a. Harm van Amerongen 2 b. Harm van Amerongen 4 6 Jac. Schoonhoven 3 Kinderen van Hendr. van Essen 3 Capittel van St. Jan van Utrecht 12 Hier begint het Buitenweg, tus- schen de Heereweg, of Gageldijk, en de Schouwe of Zogwetering, naast de Maarsseveensche Vaart. ") a. Het Convent van Oudwijk 4 b. Godefr. Cromhout ') 12 Will Hooft 12 't Convent van Oudwijk 3 Will Hooft 4 Jonkheer Joh. van Huydekoper 4 J. E. Huyd. van Maarssev. 174a. Joh. Huyd. 6 Jonkh. Joh. Huydek. Heer van Nigtevecht 6 Jonkh. Joh. Huydek. Heer van Nigtevecht 3 I. J. Peters,

		113 112 UI 110 109 108

	126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137

			veen 1751 papa Convent van St. Servaas 1742 papa Capittel van Oud Munster 1751 papa Jonker Adr. Huyd. 1732, Juffr. Adr. Huyd. 1745 papa
									3 3


								6


") Ook op de kaart van 1781 aangegeven als ,,Buitenwech". ') Cromhout lag naast het Huis ten Bosch.



		JAARBOEKJE VAN HET OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP �NIFTARLAKE" 1949

			DKUKKEEIJ H.J. SMITS OUDE GEACHT 231 � UTRECHT



		VOORWOORD Wederom is een jaar verstreken; wederom verschijnt het hoekje van Nijtarlake. Dankbaar is het Bestuur voor het feit, dat er steeds opnieuw voldoende stof binnenkomt, welke ge- tuigt van een historisch interesse in onze streek. Zeker zullen onze leden ook dankbaar gestemd zijn jegens hen, die zich de moeite geven het resultaat van hun studie op papier te zetten. De reeks onzer jaarboekjes is thans tot een respectahel aantal aangegroeid en wie ze alle in zijn kast heeft staan, beschikt over een rijke schat van wetensicaardigheden omtrent Niftarlake. Moge het ons genootschap gegeven zijn om ten aanzien van de jaarboekjes het semper crescendo te blijven toepassen! DE REDACTIE.



		Eere-leden: Dr Mr J. W. Verburgt. Wassenaar. Oud-Voorzitter. J. D. Bastert. Breukelen. Oud-Penningmeester.

	Bestuur: Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Oud-Loosdrecht. Voorzitter. i Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge. Secretaresse. I J. Vor der Hake. Utrecht. Penningmeester. ' Daeeliiksch G. J. Weyland Jr, Loenen a/d Vecht, Bibliothecaris / Be=tuur Mgr A. E. Rientjes, Maarssen. l Dr Mr J. W. Verburgt, Wassenaar. \| J. D. Bastert. Breukelen. J. Trouw, Abcoude. Jhr Dr L. H. Quarles van Ufford, Breukelen. A. H. Doude van Troostwijk, Notaris, Breukelen. Ir J. Loeff. Oud-Loosdrecht. Jhr P. H, A. Martini Buys. Rotterdam. F. D. Sprenger, Vreeland.

Redactie Jaarboekje: Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello. Oud-Loosdrecht. Mgr A. E. Rientjes. Maarssen. Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge.



	LEDEN:

Aalsmeer: .\ Bax, H. Abcoude: \| Doorn, Dr A. van j Firet, C. J. J. \| Gortel, Dr J. H. van i Graaf, J. H. de ! Hartogh, A. den i Pape, W. F. Quarles van Ufford, Jhr Mr L. A. Sprey, A. I Timmer, Notaris Ph. W. i Trouw, J. j Veltman-v. Cruvssen. Mevr. A. G. Veltman, Mej. Lidi Vis-V�lker, Mevr. C. A. L. M. Waterkamp, Pastoor J. M. J. Wijngaerdt, Piet van ! I Amersfoort: \ Adriaans, G. \ �Flehite" Oudh. Vereen. \| Ver. voor Vreemdel. Verkeer Vor der Hake, J. J. G. Amstelveen: Achterbergh Jr, J. W. N. van Amsterdam: Aa. O. L. van der Altena. Chr.		Beekmann. J. S. Bergh, Th. P. van den Booy, H. Bussy, Mr A. Ie Cosquino de Colenbrander-Overhoff. Mevr. M. Dekker, C. L. Duyvensz, Fr. Hoorn, Th. van Hoes, F. Jantzen F.Gz., Ferd. B. Jordens-Mac Laine Pont, Mevr. A. Kater, P. A. Koninklijk Oudheidkundig Genootschap Laag, A. H. van der Lange, CV. Allert de Leuven, W. van Moes-van Delft, Mevr. H. Pos, Mej. A.G. Schoorl, A. Tienhoven, Mr P. G. van Vondel", Joost van den, N.V. Uitg. Mij Warners, F. A. Ankeveen: Harinxma thoe Slooten, B. A Ph. Baron van Apeldoorn: Fortuyn Harreman, A. Tombe. Mr A. L. des



	VIII

		Graaf Wz.. E. de I Grift, A. van der Haars, Mej. Mr E. A. : Hoekstra-Bouman. Mevr. Wed. G, C. Horst, A. van der Hul-Steenhuizen. Mevr. R. V. d. Jong, J. de Jong-Vis, Mevr. A. AV. de Kastelevn. J. Klap, C. P. Korthagen-v. Til. Me\T. E. Leisink, Pastoor J, B. Matthes-Varossieau, Me\T. C. W. Matthes-de Roov. Mevr. Wed. C. H. Moen, W. C. i Molenkamp, C. J. G. Molenkamp. J. Parker Verboom. Mej. W. M. Quarles van Ufford. Jhr Dr L. H. Ragay. L. J. Remijnse, Prof. Dr J. G. Remijnse, M. Reyden, J. van der Ro�ll, Jhr Mr H. H, Schmedding-Verbrugghen, Mevr. W. Th. C. Schoonderwoerd. W. Smits, P. B, A. Troostwijk. A. H. Doude van i Verkade, E. G, : Verkade-Dr Cartier van I Dissel, Mevr. I Vermeulen, Y, T. \ Verweys-Kramer. Mevr. A. J. I Vis-Honig, Mevr. A. Vis Sr., Gerbr. Vliet-van Wijk. :Mevr. Mr v. A. C. Vlug, H. M.
Baamhrugge: Baanders, Mej. Tine Borst, Th. C. Bouman. J. H. Feddema, G. Grevenstuk, Mej. W. F. Lee, Mej. E. van der Plas, J. van der Royaards, J. J. Schimmel-Baanders, Mevr. W. C. Woerden. S. van Baarn: Tegelberg: P. E. Batavia: Grevenstuk. Prof. Dr A. De Bilt: Mac Laine Pont, W. P. Mac Laine Pont-Stork, Mevr. A. W. Troostwijk, D. W. Doude van Den Bommel: Kooy, Ds A. v. d. Breukelen: Bastert, J. D. Bianchi-W�stenhoff. Mevr, C. E. Cnossen. Ds H. M. Colenbrander-Hoekstra, Mevr. A. H. Colenbrander, H. Th. Colenbrander, Mr J. W. Cornet, J. W. G. Dop, H. R. van Freitag, F. J. de Ginkel, Mr H. C. L. van Goeman Borgesius-Blommers, Mevr. Th.



		X

Loenen a.d. Vecht: As, P. van Dokkum, G. J. Gerards Thesing, L. H. Hengeveld, Dr A. Holthe tot Echten. Jhr Dr M. L. van Joncheere, C. de Kampen, J. W. van Kempen, Nots, J. M. C. van Nieuwenhuizen, Mevr. Tervooren, H. A. P. M. Troostwijk, Mr W. I. Doude v. Uden Masman. H. Weerdenburg, Ab van Weyland, Jr, G. J.
			Lunte7-en: Hoop van Slochteren, Mr M. P. van der Maarssen: Agterberg, J. Alleman, J. G. Alta, T. P. Alta-Osieck, Mevr. W. Dorp, C. van Dorp Jr., C. van Hoekstra, Dr Sj. Homan van der Heide. J. Mol, B. C. J. de Pittet-van Linge, Mevr. J. C. Rientjes, Mgr A. E. Ruiter, H. J. de Rijsterborgh, C. J. Sandick, J. W. W. A. G. van Servaas, J. N. Stevenhagen, H. J. Vader, Nots. H. P. Wymstra, W. Maarsseveen: Feyten, A. Hydecoper-van Maarsseveen. Jhr. J. Rijn, J. G. van Maartensdijk: Steyling-Grevenstuk, Mevr. A. Steyling, Dr W. Mijdrecht: Heyden, H. J. H. van der Naarden: Oudenniel, C. G. van Verburgt, Dr G. Wentink-Boon. Mevr. G.

	Loenersloot: Kalf f Az., G. Loosdrecht: Beusekom-van Foreest, Mevr. Wed. Mr F. C. van Buysing Damst�, A. Erdman, Mr R. H. Freese, J. P. Kappeyne van de Coppello- Wijgers, Mevr. L. Kappeyne van Coppello, Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello- van Panhuys, Mevr. Th. E. C. M. Loeff, Ir J. Sondaar, L. H. Swinderen, Jhr Q. J. van Troostwijk, Mr J. H. M. A. Doude van Voogsgeerd, W. J. Vunderink, Mr J. L. Wieringen, Dr C. W. van



			Jaarverslag.

		Op 15 Juni 1948 had in Hotel ,,De Kampioen" te Nieuwersluis de Jaarvergadering plaats, waarop volgens presentielijst slechts 18 leden aanwezig waren. Na een kort openingswoord van den Voorzitter werd ge- legenheid gegeven tot het lezen der notulen en het uitbrengen van het Jaarverslag door de Secretaresse. Onder de ingekomen stukken was o.a. een brief van een Commissie, die beoogde een bijeenkomst te houden, om zoo mogelijk te komen tot samenwerking tusschen Oud-Utrecht. Flehite en Niftarlake, en het verzorgen van periodieken, even- tueel een fusie dezer drie vereenigingen. Ging dit niet, dan werd voorgesteld, een nieuwe vereeniging ,.Het Nedersticht" in het leven te roepen, die als het ware overkoepelend werk- zaam zou kunnen zijn. De Heeren Vor der Hake en Bastert. die als vertegenwoordigers van Niftarlake reeds een vergadering dezer drie vereenigingen hadden bijgewoond, en Dr van de Ven, Secretaris dier Commissie, lichtten een en ander uitvoe- rig toe. De Vereeniging ,,Flehite" bestond 70 jaar en wilde haar zelf- standigheid bewaren, en ,,Niftarlake". dit bleek op deze ver- gadering duidelijk, wilde dit eveneens. Toch kan samenwerking van het grootste belang zijn. ,,Oud-Utrecht" zag in, dat als de drie vereenigingen zouden kunnen samengaan, de naam dan betrekking zou moeten heb- ben op de geheele Provincie Utrecht. De Heer van de Ven, Archivaris te Utrecht, had toen hij zijn functie begon, al opgemerkt, dat een deel van de provincie niet tot de werkingssfeer der genoemde vereenigingen behoorde, dus wilde hij die uitbreiden. De voorzitter wilde alleen de quaestie van de fusie behande-



		XIV len, de gezamenlijke uitgaaf van geschriften wordt later wel geregeld, die problemen lossen van zelf op. Hij vindt de Vechtstreek een eigenaardige streek, waarin men een centrum, een eigen geheel ziet, dat door de historie een eigen karakter heeft. Wij blijven in zekeren zin gaarne onszelf, en opgaan in provinciaal verband heeft dikwijls veel voeten in de aard. Toch wil hij samenwerking, waar die mogelijk is, wel steunen en hij vraagt het oordeel der aanwezigen, waarop de Heer Bastert verzekert, dat hij en de Heer Vor der Hake op de gezamenlijke vergadering te Utrecht duidelijk hebben te ken- nen gegeven, dat het Hoofdbestuur van ons Genootschap tegen fusie is. De Heeren Trouw en Weyland willen graag hun eigen Jaar- boekje blijven behouden, en ook de excursies van Niftarlake. Conclusie van al deze besprekingen is, dat de vergadering van oordeel is, dat men wil komen tot samenwerking, terwijl de Heer van de Ven inziet, dat fusie wel een onbereikbaar ideaal zal zijn. Na het kasverslag, uitgebracht door den Penningmeester, worden de rekening met de bescheiden nagezien door Mevrouw Veltman-van Cruyssen en de Heeren Sprenger en Uden Mas- man. Alles wordt keurig in orde bevonden, waarna de Penning- meester voor zijn beheer gaarne gedechargeerd wordt. De overleden leden van ons Genootschap, zijnde Pastoor L. J. van der Heyden, Deken Rooswinkel en R. D.Storm Buyzing, worden staande herdacht. Bij de te houden bestuursverkiezing wegens periodiek af- treden van den Heer Wentink en het overlijden van Pastoor van der Heyden, wordt hoofdelijke stemming niet noodig ge- oordeeld, en alzoo bij acclamatie herkozen de Heer E. G. Wen- tink en gekozen Jhr P. H. A. Martini Buys. Omtrent de te houden excursie worden besproken: Utrecht, Haarlem, den Bosch en Schoonhoven. Bij stemming daarover verkrijgt Haarlem de meeste stemmen. Als datum wordt ge- kozen Dinsdag 27 Juli, terwijl in de Excursiecommissie zitting zullen hebben: de Voorzitter, Secretaresse, Penningmeester en de Heer Bastert. Wat het op te richten Museum betreft, kan nog niets gedaan worden, omdat het gebouw, dat voor dit doel zoo uitermate geschikt zou zijn, nog niet vrijgekomen is. Als Commissie, die



		XV voor het Museum de verdere stappen zal doen, worden ge- kozen: de Heeren Rientjes, Weyland, van Dorp Sr. en Martini Buys. De Commissie voor de Vecht en het O. en W. Plassengebied mocht weder een toezegging krijgen voor een bijdrage ad � 25. Verder werd besloten, weder een jaarboekje uit te geven. Bij de rondvraag werden nog enkele oudheden in ons gebied besproken, t.w. de fundamenten van het voormalige slot Ab- coude, de ru�ne te Vreeland, de Berestevnersluis en het hek van Hunthum. Tot zoover enkele grepen uit het verloop der jaarvergadering. Op den vastgestelden tijd had de voorgenomen excursie plaats, begunstigd door prachtig, warm zomerweer. Het aantal deelnemers was niet buitengewoon groot, maar toch mocht de excursie geslaagd heeten. Dank zij de zorgvuldig voorbereide rondleiding door enkele Heeren Bestuursleden van de Vereeni- ging ..Haarlem" kon van veel schoons op oudheidkundig gebied genoten worden. Het jaarboekje kwam als gewoonlijk, aan het einde van het jaar en was ditmaal iets minder omvangrijk. Bijzonderheden deden zich in ons vereenigingsjaar niet voor, terwijl het aantal leden, door vertrek als anderszins, eenigszins slonk. Mochten we vorige jaarvergadering niededeelen, dat we op drie na de 300 bereikt hadden, thans is dit getal 283. Gaarne zou ik aan het einde van mijn verslag een beroep op U allen doen, om mede te helpen, ons ledental op te voeren. De bescheiden contrioutie, en het vele, dat excursies en jaarboek- jes bieden, kan toch zeker als argument dienen, om meerderen met ons warm te maken voor het streven van ons Genootschap. Ik moge dan eindigen met de beste wenschen voor een groeien en bloeiend Niftarlake! De Secretaresse: W. F. GREVENSTUK.

			Uitgebracht op de Alg. Ledenvergadering te Nieuwersluis op 24 Juni 1949.



		XX Stationsplein. Zuidzijde, zou vertrekken. Na m'n telefoonkosten te hebben betaald haastte ik mij naar Stationsplein. Zuidzijde. 't Was echter niet meer noodig. want terwijl ik de deur van Terminus uitkom gaat er een autobus voorbij, 'k Zie iemand zitten met een baard, 't Is Wijmstral Die bus moet ik dus heb- ben. Ik herinner het mij niet meer. maar ik moet wel een erg misbaar hebben gemaakt, want de bus stopte en ik kon alzoo de reis nog meemaken. De fout van dit alles lag bij mij. maar m'n grootste fout is wel geweest, dat ik zoo maar over het hoofd had gezien, dat Utrecht een groote stad is geworden met een Stationsplein Noord- en Zuidzijde! De reis is verder zeer voorspoedig verloopen. We bereikten op tijd de stad. gelegen op de plaats waar Gouwe en Hollandsche IJsel zich vereenigen. Een oude stad met stadsrechten van 1272. In het plantsoen ten Oosten van de Gouwemond stond voorheen het slot van de heeren van het Gouw. hetwelk in 1577 door de burgers werd gesloopt. In den 15den eeuw kende de stad een groote bloei vanwege bierbrouwerij en handel. Deze bloei werd gevolgd door een achteruitgang in de 16e eeuw. De 17e eeuw brengt weer op- leving door kaashandel en pijpenfabricatie. Bij 't uitstappen uit de bus op den Markt wordt onze aan- dacht al dadelijk getrokken door een 2-tal oude gebouwen. Het zijn 't Stadhuis en de waag. Beide gebouwen staan rondom vrij. Het stadhuis, hetwelk momenteel gerestaureerd wordt, werd gebouwd in de jaren 1448�1450. Het is uitwendig geheel met natuursteen bekleed. In 1690�1691 heeft er een verbouwing plaats gevonden, waarbij de ramen van de zij- en achtergevel zijn verknoeid. De spitsbogen worden met baksteen gedicht. In 1880 is de voorgevel onder handen genomen en vervangen door een slechte copie in een andere steensoort. Voor de ingang werd in 1603 een renaissance bordes, enz. aan- gebracht door Gregorius Cool. Het zandsteenen schavot aan den achtergevel dateert van 1697. Inwendig hebben wij dit gebouw niet bekeken. Gelijkvloers bevat het stadhuis de vroegere vleeschhal, van 1517�1518, met gewel- ven, rustend op 3 verspringende rijen zuilen. Op de hoofdverdieping de vestibule, die oorspronkelijk de vierschaar was met boven de deuren marmeren allegorische re-



		XXI liefs van de hand van Jan Gyselingh (1690). De raadzaal met eiken zoldering, tapijt behangsels van David Rufelaer uit 1642 en een rijke maDneren schoorsteen \'an Gyselingh. -- 1690. met een schoorsteenstuk van Jacques de Rooie uit 1743. De Waag vindt zijn oorsprong in den opkomenden kaashandel in de 17e eeuw. Deze Goudsche Waag is verwant aan de Leidsche van 1657. "t Is een barokgeval. Een sterke klassicistische omwer- king van het oude Noordnederlandsche waagtype. zooals wij dit vinden te Hoorn, Leeuwarden en andere plaatsen. Deze Waag is een ontwerp van Pieter Post. October 1667 werd 'tot den bouw besloten. Post maakte 2 ontwei^pen. Men ging niet over ��n nacht ijs. Men maakte eerst een houten model en stelde dit ter plaatse op. Dit geval werd beoordeeld, gewijzigd en weer afgebroken. Op 5 April 1668 werd met den bouw begonnen. De beide zijgevels zijn van baksteen, voor- en achtergevel zijn met bergsteen be- kleed. Het middenrelief is van Bartholomeus Eggers. Het stelt het weegbedrijf voor met een omlijsting van festoenen, gedekt door een geprofileerde strek op consoles. Vervolgens begaven wij ons naar het hoofddoel van dezen dag, n.1. de St. Janskerk met zijn kleurige beglazing uit de 16e en 17e eeuw. De kerk zelve is een eindpunt in het Westen van de late Gothiek. Het is geen hallenkerk, maar gedeeltelijk 5-beukige kruisbasiliek in -- 1552�1555 gebouwd op de resten van een op 12 Januari 1552 door brand verwoeste kerk. Deze door brand ver- woeste kerk was gebouwd van 1438�1485. Er was na den brand niet veel blijven staan. 10 of 12 zuilen, die waren blijven staan, verkeerden in zoo'n slechten staat, dat zij toch afgebroken moes- ten worden. De verwoeste kerk was w-aarschijnlijk een 3-beukige kruis- basiliek. De buitenste zijbeuken van de tegenwoordige kerk zijn na den brand van 1552 toegevoegd. Men begon de herbouw in het Oosten en werkte naar het Westen toe. 4 September 1552 was het koor hersteld, zoodat hier weer de eerste mis kon worden opgedragen. Pastoor Rientjes was zoo vriendelijk mij enkele gegevens voor dit verslag toe te zenden, waarvoor ik hem gaarne dank zeg. Pastoor Rientjes schrijft: ..Behalve door het marmeren choorhek met koperen pi- lasters uit 1681, de vele afsluitingen van de grafkapellen,



		XXII krijgt men ook een indruk van de vroegere rijke meubele- ring bij de gedachte aan het rijk versierde orgelfront uit de 2de helft der 16e eeuw, thans in de R.K. kerk te Abcoude en uit deze kerk afkomstig. Ook in het museum waren vele oude stukken uit de St. Janskerk, o.a. een altaarstuk door Anthonie van Blokland, fraaie rouwborden 17e eeuw, de verguld zilveren kelk met email uit 1425, en een houten borstbeeld (reliekhouder) van St. Paulus, 16e eeuw". Onder deskundige leiding hebben wij een rondgang langs de vensters gemaakt. Aan 't einde van den rondgang was ik weinig enthousiast. Ja, technisch grenst het aan het ongelooflijke wat die meesters van het glas hier hebben weten te bereiken. In dit opzicht alle waardering en lof. Wij moeten deze vensters echter ook bezien als kerkramen. Als kerkramen acht ik ze heelemaal niet geslaagd. De ramen van v��r de Reformatie bezitten in elk geval nog een bijbelsch onderwerp, velen uit het leven van Jo- hannes den Dooper, de schutspatroon van deze kerk. De uitbeel- ding is echter weinig religieus. Het zijn wereldsche uitbeeldin- gen. Met de ramen na de Reformatie is het nog erger gesteld. Daarbij zijn zelfs ramen met het ontzet van Leiden en de in- neming van Damiate in 1219, De Dordtsche Stedemaag, enz. als onderwerp. Vele ramen zijn gesierd met vele wapenschilden. Dit moge zaken zijn, die de menschelijke ijdelheid streelen, ze behooren in een christelijke kerk niet thuis. Mogen deze ramen o.i. dan niet als kerkramen geslaagd zijn, dit neemt niet weg, dat zij als glasschilderkunst de allergrootste bewondering wek- ken. De gebroeders Wouter en Dirk Crabeth, op wiens naam vele van deze ramen staan, zijn ware meesters in hun vak. De ramen zijn genummerd. De ramen 6, 7, 14, 15, 16, 18, 22, 24 en 30 zijn van Dirk Crabeth, de nummers 5, 8, 12 en 23 van Wouter Crabeth. Deze kunstenaars waren burgers van Gouda. Andere glazeniers, die aan deze ramen hebben gewerkt zijn: Joachim Wttewaal (1596), Willem Tybaut (1596), Gerrit Ger- ritsz. (1596), A. de Vrije (1594), Lambert van Noord (1560�62), Isaak Swanenburgh (1603). De glazen zijn door verschillende personen of colleges aan de kerk geschonken. Enkele hiervan zijn:



		XXIII Steden van het Zuiderkwartier van Holland, raam 1. De stad Haarlem, raam 2. Elburg van Boetzelaer, abdis van Rijnsburg, raam 5. De weduwe van den graaf van Aremberg, raam 6. Koning Filips II, raam 7. Hertog Erik van Brunswijk, raam 8. Dirk Cornelisz. van Onwater, gen. Heusbeek, raam 9. Abt van Bern, raam 10. Erfgenamen van Herman Lethmaath, deken van St. Marie te Utrecht, raam 11. Kapittel van St. Salvator te Utrecht, raam 12. Robert van Bergen, bisschop van Luik, raam 14. Joris van Egmond, bisschop van Utrecht, raam 15. Prins Willem van Oranje, raam 22. Landvoogdes Margretha van Parma, raam 23. De Stad Delft, raam 25. De Stad Leiden, raam 26. Het Vischkoopersgilde, raam 30 en Het Vleeschkoopersgilde, raam 31. Alvorens wij afscheid nemen van deze ramen moeten wij nog even stil staan bij een 3-tal ramen uit den jongsten tijd. 2 ramen beelden den herbouw van den Tempel uit onder Ezra na de terugkeer uit de Babylonische Ballingschap van Isra�l. Beide ramen zijn naar ontwerp van H. Veldhuis en uitgevoerd in het atelier van glasschilderkunst �'t Prinsenhof" van Dr J. Schouten te Delft. Beide ramen sluiten buitengewoon goed aan bij de oude vensters. Deze ramen vertolken het groote vakman- schap van Dr Schouten. Hoe gansch anders is het met het derde raam gesteld. Het is het Bevrijdingsraam 1945 van Charles Eyk. Bewondert men in alle ramen het lichtdoorlatend vermogen van het glas. In dit lichtend geheel is dit bevrijdingsraam een akelige doode vlek. Het is hard en valsch van kleur en mist het heer- lijke lichte en transparante van de overige ramen. Er past maar ��n woord voor en wel, dat het een groote brutaliteit is om zulk een raam in deze sublieme omgeving van 't spel van licht en kleur te plaatsen. Vanuit het koor gingen wij nog door een gang naar een mo- derne kapel uit 1934. In deze kapel aan de Zuidzijde van het koor waren een zevental vensters ondergebracht, afkomstig uit



		XXIV het Goudsche klooster der Regulieren (Augustijnen) van Stem. Na de bezichtiging van de St. Janskerk stond een bezoek aan het gemeentelijk Museum op het programma. Dit museum is ondergebracht in het Catharinagasthuis aan de Oosthaven. Het is geen groot museum, maar toch een bijzonder museum. Musea kunnen zoo muf en duf zijn. Het Goudsche museum is daaren- tegen een zonnig en frisch geheel. Een museum met levende bloemen! Hoe bestaat het. In Gouda kunt U het vinden en naar ik elders las is dit een hobby van den tegenwoordigen burge- meester. Goed zoo. burgemeester. Onze dank daarvoor. Op die wijze maakt U het bezien van een museum zooveel gemakke- lijker en aangenamer ook. De inventaris van het museum bevat plaatselijke oudheden, topographica en schilderijen. In bezit is een rijke gothische, gerestaureerde miskelk, volgens zeggen door Jacoba van Beier enomstreeks 1435 geschonken aan de St. Joris schutterij. De schilderijenverzameling omvat schutters en regentenstukken o.a. van Ferdinand Bol en Cornelis Nebel. Reli- gieuze schilderijen, waaronder Aanbidding van Dirck Barendsz. en Onthoofding van Johannes den Dooper van Ant. van Block- landt. Wij hebben aan dit museum een allerprettigsten indruk behouden. Het was geen verzameling zonder meer, maar het ge- heel was gezellig gegroepeerd, waardoor een aangename sfeer ontstond. De vele antieke meubelstukken droegen het hunne daartoe bij. Hierna gingen wij in hotel ,,De Zalm" op de Markt den inwen- digen mensch versterken. Hierbij is natuurlijk het een en ander gesproken, maar ik moet tot mijn schande bekennen, dat mij hiervan niets is bijgebleven, zoodat ik U daarover niets kan mededeelen. De herinnering aan den maaltijd is ook niet dave- rend, maar dit mag niet hinderen, de dag in z'n geheel was zeer geslaagd. Na den maaltijd begaven wij ons naar Westhaven 29. Het is een huis met een prachtigen renaissancegevel en ,,De Moriaan" geheeten. Het huis dateert van omstreeks 1625. Het bezit nog een oude winkelpui en een bezienswaardig interieur, met oorspron- kelijke betimmeringen. In dit perceel is gevestigd het pijpen- museum. Deze naam is wat eng, want er is meer te zien dan pijpen. Niet alleen allerlei, hetwelk met rooken in verband staat. maar ook diverse zaken verband houdende met de aardewerk- industrie. Er waren vele stalen van 17e eeuwsche wandtegels te



		XXV bewonderen. Het is een alleraardigst klein museum, dat het be- zoeken in alle opzichten waard is. Na dit bezoek zochten wij onze bus weer op. die ons naar Schoonhoven zou brengen. Hier gebruikten wij de thee op een terras met een onvergetelijk uitzicht op de Lek. Wat is zoo'n rivier toch prachtig! Veel tijd om in Schoonhoven nog wat rond te scharrelen bleef ons niet over. Het bleef bij een vluchtige blik op het Stadhuis, waarvan de bouw begonnen is in 1452 en hetwelk in de jaren 1927�1929 een grondige restauratie onderging. Wij zagen de Ned. Herv. Kerk, waarvan het oudste gedeelte stamt uit het midden der 14e eeuw en welk bouwwerk in de jaren 1927�1934 werd gerestaureerd onder leiding van de bekende architect W. Kromhout. Wat verder weg zagen wij de Waag nog staan. Esn bijzonder schilderachtig gebouwtje met een sterk overstekende kap op korbeels uit 1761. Hierna gingen wij onze laatste etappe aan. Een tocht door een echt Hollands polderland. Over de Vliet ging het naar Pols- broek. Bij het binnenkomen van dit dorpje heeft men een mooi uitzicht op den kerktoren, een eigenaardig bakstenen geval van omstreeks 1300. Langs de Benschopper voorwetering ging het over Polsbroe- kerdam naar Benschop. Ook hier treft weer het aardige silhouet van den kerktoren. Aan de wetering schijnt geen einde te ko- men, want nog steeds gaan we langs dit water naar IJsselstein. Dit aardige stadje aan den Hollandschen IJssel komen wij door, waarbij wij langs het kleine stadsplein komen. Aan dit pleintje staat het stadhuis. Het is een gebouw uit het begin der 17e eeuw. Het heeft aan beide zijden een trapgevel. In het midden van de voorgevel bevindt zien een hooge stoep. Het dak wordt gesierd door een aardig houten torentje. Van de Ned. Herv. Kerk krijgen wij weinig te zien. Het is een laat-Gothische kruiskerk met een pseudobasilicaal schip en een kooromgang. De toren is een merkwaardig voorbeeld van de vroege renaissance. Zijn wij het stadje reeds doorgereden dan- krijgen wij van verre nog gelegenheid de spits van dezen toren te bewonderen. Het is een moderne bekroning naar ontwerp van den bekenden Amsterdamschen architect de Klerk. Na zijn dood kwam het pas tot de uitvoering. De leiding hiervan be-



		XXVI

	� ot cel »^«t^<r' AAM. om«- . Cxcursitt^ .vooKvwij-

rustte bij architect Baanders, eveneens uit Amsterdam. Deze vernieuwing was noodzakelijk als gevolg van een brand in 1911. Via het vriendelijke dorpje Jutphaas werd eindelijk het einde van den tocht bereikt, 't Was niet vroeg meer toen wij op het Stationsplein te Utrecht stonden. Allen waren zeer voldaan over hetgeen ze dezen dag gezien hadden. De excursiecommissie heeft dan ook alle eer van haar werk. Een woord van dank daarvoor is hier zeer zeker op haar plaats. En nu eindig ik met een �Tot ziens" een volgend jaar! G. ADRIAANS Amersfoort, October 1949.



			Niftarlake-Litteratuur.

		VechtvUet hij BreiLkelen. In de October-aflevering van Heemschut (1949) schrijft Ton Koot als vervolg op zijn uiting aan de teleurstelling in het vorige nummer over de nieuwe bestemming van het buiten Vechtvliet bij Breukelen. De Secretaresse van de Vereeniging ,,Beth San", die het bui- ten heeft aangekocht met de bedoeling er een observatiehuis voor meisjes in te richten, deelt ons mede een trouwe lezeres van ons orgaan te zijn en wijst er op, dat Vechtvliet te koop heeft gestaan, geveild is voor een luttel bedrag en zich geen particulier heeft aangeboden om het te koopen en te bewaren. Zij geeft de verzekering, dat vereeniging en architect zich be- wust zijn een pand in handen te hebben, dat door geschiedenis en traditie een bijzonder stempel heeft gekregen en zullen doen wat in hun vermogen ligt om het cachet te bewaren. De bene- denverdieping zal intact blijven, de vertimmeringen aan de bovenverdieping en den zolder zullen van buiten niet zichtbaar zijn. Voor deze toelichting, schi'ijft Ton Koot, en toezegging zijn wij erkentelijk, hoewel moet opgemerkt, dat het niet van buiten zichtbaar zijn van vertimmeringen nog niet inhoudt, dat deze het wezen van het huis niet grondig kunnen aantasten. Wij hebben als vanzelfsprekend beschouwd, dat het uitprlijk van dit buiten niet zou worden aangetast, maar uitten juist onze be- zorgdheid over de aantasting van het interieur, dit temeer om- dat dit laatste allerwege zoo veelvuldig geschiedt. De verzeke- ring, dat ook de architect zich bewust is van de beteekenis van het gebouw is ons uiteraard veel waard. A. E. R.



			XXVIII In .,de Nederlandsche Leeuw" afl. Januari 1949 staat een voor ons gewest belangrijk artikel van de hand van Dr A. Johanna Maris: �Het denombrement van het leengoed Loenersloot van 1476". Dit opstel is volgens schrijfster wel van belang, omdat er een lijst van de leenen, welke van het huis Loenersloot als achterleenen van het Sticht gehouden werden, aan toegevoegd is. Wat voor de leenadministratie van de heeren van Loener- sloot uit de 17e- en 18e-eeuw is bewaard gebleven is ten deele aanwezig bij Jhr A. A. Martini Buys, ten deele op het Rijks- archief te Utrecht. Dan vernemen wij van de leenmannen ,,van diversche derpen in den vesten Loenen". Bij de vermelding van deze ,,mergen- lants" lezen wij namen uit vroegeren tijd ,,op die Amster in de Sat�", dat Smaellant, Bottermanslant Cleewerscamp, een hof- stede toebehorende Sant� Anthonys ende Sant� Cornelys outaer tot Loenen, Oddencamp, enz. Onder Cortehove vernemen wij van ,,den ouden wege aen de Loesdrecht-sceyd", zooals wij on- der ondercoop hooren van een leen, ,,dat sy houden van die Crommestaf' waarbij de schrijfster opmerkt: niet van den Bis- schop van Utrecht, maar vermoedelijk van een abdis of abt. Zoo zouden wij die oude erven of stukken land verschillende dorpen in de Vechtstreek kunnen opnoemen, o.a. van Loos- drecht, Nichtevecht, Maarssebroek, Apcoude, (waar genoemd wordt ,,den dyc ende den Indyck, daer die wyndemolen op staet", verder ,,lank gelegen in Apcoude op die Veensijde tegens Stevensbrugge". Worden nog egnoemt Vredelant, Weesp en �Tienhoven en der heren gericht van Sant� Peter t Utrecht". A. E. R.

		In het Bulletin van de Nederlandsche Oudheidkundige Bond (afl. ,3, Mei 1949) staat een ,,korte geschiedenis van de monu- menten in de Vechtstreek" door Dr R. van Luttervelt. Deze schrijver is wel het meest als kunsthistoricus bevoegd om daar als leider op te treden voor allen die belangstellen in de oud- heden van ons gewest. Het gaat hier vooral over de kasteelen, niet over de kerkgebouwen. Over de doelstelling, bestemming ligging, en waarde dezer kasteelen als bisschoppelijke of grafe- lijke vestingen in het gebied tussen Utrecht wordt eerst een



	XXIX korte uiteenzetting gegeven, dan behandelt de schrijver het Huis te Muiden, de Haar, Nyenrode, Zuilen en Nederhorst den Berg. Over de verdwenen kasteelen wordt niet gesproken. Ook de versterkte huizingen als Oudaen en Bolesteyn krijgen een bespreking. Na de middeleeuwen begonnen de buitenplaatsen in tel te komen. De eerste vestiging van Amsterdamsche burgers aan de Vecht had plaats in 1608, toen Jan Jacobz Huydecoper de Gou- den Hoeff onder Maarsseveen had aangekocht, waar de latere Burgemeester de buitenplaats Goudestein heeft aangelegd. De schrijver gaat uitvoerig in op den bouwtrant onzer landhuizen, waarvan verschillende typen worden aangewezen, en in den loop der jaren vervormd naar nieuwe stijl van Vingboons o.a. Ook tuinaanleg en tuinkoepel worden niet vergeten. Het leer- zaam artikel is rijk ge�llustreerd. A. E. R.

		Jaarverslag 1948�1949 van de Commissie voor de Vecht en het Oostelijk- en Westelijk Plassengehied.

Dit verslag getuigt van bijzondere activiteit van het Werk- comit�, dat steeds op de bres staat om de problemen op stede- bouwkundig, landschappelijk en natuurhistorisch gebied in �Nif- tarlake" nader te bezien. Maar het verslag geeft ook een beeld van de moeilijkheden, die daarbij worden ondervonden. Ver- heugend is dat het comit� als uiting van particulier initiatief zonder eenige bevoegdheid, veel gehoor mag verkrijgen van de autoriteiten. Tusschen de belangen van opdrachtgevers van wer- ken en de wenschen van het Werkcomit� ligt veelal een diepe kloof, die moeilijk te overbruggen is. Maar met het devies der Commissie, ontleend aan Const. Huygens ,,om voor Uw Vecht te vechten", voert het Werkcomit� een goede propagandistische strijd, die het Oudheidkundig Genootschap ,,Niftarlake" weet te waardeeren. Uitbreidingsplannen dienen ontworpen door



	XXX Stedebouwkundigen, die het bijzondere karakter van onze dor- pen en landstreek aanvoelen. Uit het verslag blijkt, dat zulks niet altijd het geval is. Het behoud van monumenten heeft de bijzondere aandacht der Commissie, hoe kan 't anders, als waardig dochter van het Oudheidkundig Genootschap ,,Niftarlake". Maar waarmede heeft het Werkcomit� geen bemoeienis? Inventarisatie van de flora en fauna van het plassenrijke gebied, waarbij vooraan- staande biologen en natuurvrienden medewerking verleenen. Het pas verschenen �Bolsholboek" getuigt van het wetenschap- pelijk peil van het inventarisatiewerk. Behoudt van molens! Bijna een hopeloze taak! Het Werkcomit� blijft er voor strijden. Het woonschepenvraagstuk, dat nu reeds de autoriteiten uit de hand is geloopen. En dan te denken, dat de opheffing van de woningnood nog een vijftiental jaren zal vergen. De zorg voor Buitenplaatsen, koepels en bruggen. Dat Breukelen dit jaar met den bouw van een houten dubbele ophaalbrug is aangevangen, is waarschijnlijk vergeten in het toch al 23 pagina's beslaande jaarverslag, te vermelden. Wijzen we nog op de vergadering met Gedeputeerde Staten van Utrecht en Noord-Holland over een facet-straatplan voor de Vechtstreek op het gebied der schoonheid en de bemoeienis met de Waterleidingsplannen in de Loenerveensche Plas. Al met al een sympathiek verslag waarvan wij lezing aanbevelen. J. Tr.

		De West-Nederlandsche Veenplassen. Historisch/Planologisch � door J. Trouw. Uitg. Allert de Lange, A'dam 1948.

Dit boek uitgegeven in de Heemschut-Bibliotheek, sluit aan op het door Dr P. M. van Zinderen Bakker geschreven: ,,De West-Nederlandsche Veenplassen, biologisch-natuurhistorisch", maar vormt een eenheid op zich zelf. Ons bestuurslid Trouw heeft met het schrijven van dit boek een enorm werk verricht



		XXXI en een goed werk. Het boek loopt bijkans over van de gegevens betreffende onze plannen en het verzamelen van al dit mate- riaal en het vastleggen daarvan is iets waarvoor wij dankbaar moeten zijn. Men moet echter niet denken, dat het door al die gegevens drooge kost is geworden, integendeel, wie zich voor de plassen interesseert leest het boek in gespannen aandacht en wie van het onderwerp minder op de hoogte is zal er door ge- grepen worden. De schrijver behandelt achtereenvolgens: de wording van het landschap, het ontstaan van de plassen, van plas tot polder, het landschap van nu, de bestemmingen voor de toekomst, het gebruik van de plassen, de toestand van nu, de wetgeving en geeft in drie bijlagen nog veel wetenswaardigs. Het zal uit deze opsomming duidelijk zijn, dat het eerste deel van het boek uit de historie van ons plassenlandschap bestaat, maar tevens worden de droogmakerijen niet vergeten, waar- door een groot deel van Westelijk Nederland is ontstaan. Voort- gaande komt de schrijver op het gebied van de planologie, de ruimtelijke ordening en daarbij toont hij zich een warm voor- stander van het ongerept bewaren der overgebleven plassen ten behoeve hetzij van de ontspanning te water, de landschappe- lijke schoonheid of de wetenschap. De schrijver behandelt alle plassen groot en klein en ver- haalt van het gebruik en misbruik, dat er van is gemaakt en ook van de droogmakingsplannen, die vroeg of laat naar voren zijn gekomen. Hier en daar gaat hij wat te ver op details in en hecht hij te veel aan de anecdotische waarde daarvan. Het boek is ge�llustreerd met talrijke foto's, kaarten en gra- fieken en is daardoor alleen reeds het doorbladeren waard. Maar het verdient gelezen te worden en daarbij zal de lezer �n enthousiasme �n levendigheid van geest ontmoeten, die ver- warmt. Het boek moet in handen komen van elkeen, die iets met onze plassen te maken heeft. Onze planologen zullen er veel uit kunnen putten, historici vinden er veel wetenswaardigs in en belangstellende leeken zullen gegrepen door de liefde van de schrijver voor zijn onderwerp de plassen en het landschap van Westelijk Nederland met nieuwe oogen leeren zien. Het is te hopen, dat dit boek een groot succes zal hebben! Ir J. L.



		Reeds kort na den brand werd door de Kerkvoogdij opdracht gegeven tot het opmaken van een plan tot wederopbouw van het alreeds uit de 14e eeuw dateerende kerkgebouw. Nadat puin en verbrande resten opgeruimd waren, werd het wankel staande muurwerk der transepten zoo goed mogelijk ge- stut en afgedekt tegen nadeelige weersinvloeden. Nauwkeurig werd het geheele gebouw opgemeten en in tee- kening gebracht, in het bijzonder de overgebleven fragmenten van het historische meubilair, de wapenborden en het orgel. De orgelwand, met fraai gesneden kansel, dateerend uit 1786, was ontworpen door den bekenden Amsterdamschen Stads- architect, Abraham van der Hart, en den beeldhouwer Anthony Ziesenis. Uit verzamelde gegevens, aangevuld met bestudeerd histo- risch materiaal, werd een restauratieontwerp opgeinaakt, dat instemming verkreeg van de Rijks-Commissie voor de Monu- mentenzorg. Na gehouden aanbesteding op 21 April 1948 en verleende toe- stemming door het Ministerie van Wederopbouw en Volkshuis- vesting, kon dit omvangrijke werk opgedragen worden aan de Aannemersfirma van der Sluys en van Dijk N.V. te Giesendam- Leersum. Bij graafwerk tot verbetering van de verzakte fundeering, kwam in het dwarsschip der Kerk, op ongeveer 70 cm., beneden de huidige zerken vloer, de oorspronkelijke bevloering van rode plavuizen te voorschijn. Achter het muurwerk van de dichtge- metselde ramen der Westgevels van de Kerk en het transept werden op eenige plaatsen de profielsteenen der oorspronkelijke raamtranceeringen ontdekt. Naar aanwezige gegevens kon de bekapping met gebogen eiken spantribconstructie geheel wor- den hersteld. Overeenkomstig de nog bestaande afbeelding van den be- kenden schilder en teekenaar Rademaker uit 1650, werd aan de hand van gevonden fragmenten in de kerkramen weder een raamtraceering geplaatst van baksteen met tufsteenen banden, aanzetstukken en traceerwerk. Inplaats van ijzer werden bron- zen brugstaven ingemetseld en de ramen gedicht met antiek glas in lood. Daar voor de ramen van het koor geen voldoende aanwijzin- gen werden gevonden, bleef in overleg met Monumentenzorg,



		Vogelvlucht van de Kerk met om- geving, waarop aangegeven de beplanting van het Kerkhof- terrein en de saneering met verbetering der omsluitende be- bouwing. Het verkeers- probleem voor een betere toe- gang tot den hoofdingang van de Kerk is hier opgelost door een ont- worpen poort- gebouw, in aan- sluiting met het jaren geleden gerestaureerde hoekhuis.
				Ui



		de aanvankelijk gedachte traceering achterwege. Grondige her- stelling bleek noodig bij de dagkanten en de natuursteenen om- manteling met lijstwerken en afdekstukken. Tengevolge van herstellingen uit vroegeren tijd met te sterke voegspecie van cement bleek de natuursteen erger geleden te hebben van water- en vorst-invloeden, dan zich oogenschijnlijk liet aanzien. Ge- sloopte en gecementeerde lijsten ondergingen grondige restau- ratie en herstelling. De goten met waterafvoer werden in beteren staat gebracht en onder de goten zijn de verdwenen geprofileerde natuur- steenen gootlijsten gemaakt, hetgeen de silhouetwerking van het gebouw ten goede komt evenals het herstel van de gevel- afdekkingen met smeedijzerwerk en de herplaatste dakruiter op het transept. Bij het sloopen van muurwerk der later uitgebreide Consisto- rie, kwam tufsteenen muurwerk en een steunbeer bloot van het, uit de 14e eeuw dateerende, kerkgedeelte. Achter metselwerk van den aanbouw was ook nog een gedeelte van een hoog zicht- baar, vermoedelijk een raamnis. Het muurwerk verkeerde even- wel in een verminkten toestand, waardoor geen juist beeld van de aanvankelijke bedoelingen kon verkregen worden. De aangebouwde sacristie wordt gerestaureerd en hersteld met gemetselde overwelving en krijgt weer de bekapping aan- sluitend bij den topgevel, waarvan ook de afdekking vernieuwd moet worden. Het geheel wordt toegang tot het koor, dat in- gericht wordt als Consistorie. Het ingebouwde oxaal geeft deze ruimte een typisch karakter door de zuilen onder den orgelvloer en de geprojecteerde trapopgang naar het orgel. Passend meu- bilair zal straks deze ruimte het beoogde karakter verleenen. Als merkwaardigheid van deze kerk blijft de orgel- en kansel- wand gehandhaafd, alleen de opstelling van het orgel zal een verbetering ondergaan. Reeds bij de ingebruikneming van het eerste orgel waren bezwaren geuit tegen de plaats van de speel- tafel, daar den organist te ver van de kerk verwijderd zat om den Dienst voldoende te kunnen volgen bij de begeleiding van den Gemeentezang. Bij de orgelopstelling waren orgeltechnisch al- lerlei concessies gedaan. Een latere verandering van de speel- tafel terzijde bleek ook geen succes. De thans ontworpen opstelling houdt een grote verbetering in, niet alleen door de centrale plaats van de speeltafel, doch



					/



		Restauratie ontwerp voor den kansel- en orgelwand naar de nog over- gebleven gegevens van fragmenten, direct na den brand.



		ook door de betere aanpassing in den geest van het oude Batz- orgel. Door de opstelling van een zgn. rugpositief ontstaat nu een goed overwogen evenwicht tusschen de beide manualen en het vrije pedaal, hetgeen ook in het nieuw ontworpen orgel- font tot uitdrukking komt. Van de prachtige Heeren- en Notabelenbanken was een ge- deelte dusdanig beschadigd, dat een grondig herstel noodig bleek, waarbij deelen vernieuwd moesten worden met snijwerk nauwkeurig nagevolgd van overgebleven fragmentstukken. Een tweetal familiegrafborden was zoodanig verbrand, dat aan restauratie of vernieuwing niet te denken was. Twee minder ver- minkte konden nog vernieuwd worden. Aan de hand van authentieke heraldische gegevens zijn deze nu door de wapen- schilder J. S. Beekmann gepolychromeerd en beschilderd met de oude opschriften. Het torenportaal zal weer de hoofdtoegang tot de kerkruimte vormen. Een later aangebrachte houten pui met toegangsdeu- ren, wordt vervangen door een gemetselde, waarin traceer- werk van baksteen met tufsteenen banden. Een destijds ge- schonken raam zal hierin herplaatst worden. De blauwe zerken vloer in de Kerk wordt hersteld en op de gepaste hoogte aangelegd, waardoor de drie treden voor den kanselwand aangebracht kunnen worden in juiste proportie met het geheel, en in aansluiting met de fraai gesneden toegangs- deuren tot het koor. Aanpassend bij het historische meubilair zijn ook de nieuwe zitbanken in de Kerk gemaakt van Slavo- nisch eikenhout. De geredde koperen kerkkronen konden op- nieuw worden opgemaakt en gerestaureerd. Getooid met kaar- sen zullen deze aan het interieur nieuwen luister bijzetten. Vol- gens de principes der moderne verlichtingstechniek is een electrische verlichting ontworpen, dusdanig dat het interieur door de werking daarvan niet verstoord wordt. Na breedvoerig overleg bleek een electrische verwarming voor deze kerk de meest geschikte te zijn. In het oorspronkelijke restauratieontwerp was gedacht het voormalige kerkhofterrein weer te beplanten en te voorzien van een baksteenen ommuring. Uit de vogelvluchtteekening van de Kerk met de omgeving blijkt deze opzet duidelijk. Ook is hierin schetsmatig aangegeven de mogelijkheid om de ombou- wing weer tot het oorspronkelijke peil terug te brengen. De



		Schetsontwerp voor den kansel- en orgelwand met verbetering van de orgel- dispositie, ver- beterde plaats voor de organist en het geprojecteerde rugpositief. Het geheel gal binnenkort, naar dit ontwerp verder uit- gewerkt, gereed komen.



		8 slooping van het transformatorenhuisje en het terugbrengen in iiet omsluitende bouwblok is reeds een groote aanwinst ge- bleken. Wellicht kan binnenkort de restauratie aangepakt wor- den van het gereedliggend plan voor de voormalige Pastorie. In gezamenlijk overleg en beraad kan hier nog veel bereil^t worden. Te hopen, dat reeds in een volgende uitgave van ,,Nif- tarlake" een verkregen resultaat gepubliceerd kan worden. FERD. B. JANTZEN F.Gzn., Amsterdam, November 1949. Architect B.N.A.



		Pibo Ovitius van Abbema. Tweede predikant van Nigtevecht. Eerste predikant van Zuilen? Toen in het jaar 1911 onze oud-voorzitter Mr Dr J. W. Ver- burgt de plaatselijke en kerkelijke Geschiedenis van Nigtevecht schreef, heeft de schrijver van deze verdienstelijke opstellen ook een bladzijde gewijd aan ,,Pebo Ovitius" die als predikant van Nigtevecht verslag uitbracht over zijn gemeente op de Synode van Utrecht, van 8 tot 10 Juli 1606 aldaar gehouden. Aangaande den toestand der gemeente Nigtevecht op gods- dienstig gebied verklaarde Pibo Ovitius, (Pibo vermoedelijk de afkorting voor Philippus, de predikant zelf noemt zich Piboni) het volgende: �Verclaerde den dienaer den staet syner Kercke te syn redelyck, ende vertoonde seeker geschrift van syn Kercken- raet, inhoudende een goede getuygenisse van zijn persoon. Communicanten (= deelnemers aan het H. Avondmaal) seyde hy te hebben 31, eenige verreyst ( = vertrokken) ende verstorven synde; hebbende ouderlingen ende diakens. Claechde over den Schoolmeester ,die oock coster is), dat hy paepsgesind sy, ende niettegenstaande hy eerst eenige tyd ter kercke was gecomen, nu soeckt zyn quaet saet te sayen (= kwaad te zaaien) ende de luiden tot superstiti�n (= bijgeloof) te misleyden. Predikt maer eens ter weke ende 's winters altemet tweemael. Claechende over een ongedoopt Mennisten soon, die met een vrouwe huyshoudt buyten echt; versoekende proclamati�n (= afkondigingen) om getrout te worden ende weygerende gedoopt te worden, om welcke oorsake willen, hy hem deselve proclamati�n weygert. Clachde mede, dat op biddagen ende Sondagen niemant gebreuckt (= beboet) en wordt, om het ontheyii- gen derselven door wercken, eet." Maar ook van Pibo Ovitius werd op de provinciale Synode van Utrecht ,,verhaelt, dat hy in geen goet geruchte en was", waarop Ds Ovitius ,,vertoonde seeker attestatie (= bewijs- schrift) van de Classe van Thiel by dewelcke hy dede blycken, dat de swaricheden wt (= uit) dewelcke dese geruchten wae- ren gesproten voor vele jaeren waeren ter nedergeleyt ende



			12 in de vergaderinge niet blyckelyks en is voorgebracht, daer- over hy in deselve hadde behooren bestraft te worden, is de saecke daerby gelaeten". ') Dit was alles wat Dr Verburgt destijds over Pibo Ovitius had opgediept. Hij kon niet vermoeden, dat later geschiedkundigen als de Rijksarchivarissen Flament te Maastricht, Dr van Veen te Arnhem, Van Slee te Deventer, Pastoor L. J. van der Hey- den, C. J. Snuif en A. Wevers Jr te Enschede, Mr van Schilf- gaarde te Arnhem, zich met Pibo Ovitius zouden bezig houden, en meer wetenswaardigheden zouden verschaffen omtrent deze merkwaardige figuur, wiens leven een geestelijke Odyssee is geweest. Dank zij de navorschingen van bovengenoemde schrij- vers weten wij thans meer over den tweeden predikant van Nigtevecht, waar hij werkzaam was van 1606 tot 1612 ongeveer. Men neemt aan, dat Pibo Ovitius (Wietses?) stamt uit de Frie- sche adellijke familie Abbema. De State of het erf Abbema ligt te Oldeboorn in de gemeente Uitingeradeel. De familie Abbema schijnt verwant te zijn geweest aan het geslacht Bornstra, Ryverdsma, Ayta, Bobbynga en Wyoerda. Dat hij van Rriesche afkomst was weten wij bovendien uit een oude eigenhandige aanteekening in een oud ,,choorboek" of ,,Sangboek", uit de kerk van Terborg waarvan de copie be- waard is gebleven in de grafelijke archieven van het huis Bergh. Hij noemt zich daarin ,,medicus et pastor", dus ook er- varen in de geneeskunde; hij stond in het dorp Weeze bij Gel- dern �in 't land van Cleeff". ■) Van zijne opleiding en studi�n is niets bekend. Volgens Van Slee is hij in 1586 reeds in En- schede in dienst geweest. '') Het eerste wat wij verder van zijn herderlijk optreden vernemen is een aanmaning om de geeste- lijke zorg en pastorie van Kessel bij Roermond waar te nemen. Dit was een aanmaning gedagteekend Roermond 6 Juni 1589 van de wereldlijke Overheid (Kanselier en Raden des Konings in Gelderland), zegt Flament, waaraan hij al uit eigen beweging had moeten voldoen. In den korten tijd van nog geen 6 jaren.

		') Nigtevecht, Plaatselijke en Kerkelijke Geschiedenis door J. W. Verburgt. Utrecht (1911), blz. 180�182. -') L. J. van der Heyden, in de Katholiek 1919, blz. 61. Van Schilfgaarde, Het archief van het huis Bergh. Inventaris II. 3313. ■■') Verslagen en Meded. Overijsselsch Regt en Gesch. 1926, 43ste stuk, blz. 8, met verwijzing naar Gelre, Bijdr. en Meded. XXVIII. blz. 59.



		13 want 1596 had hij het eiland Wieringen al weer verlaten, heeft hij minstens 5 pastori�n bediend. Welke parochie hij als pastoor bediend heeft, wordt niet genoemd. In eene verklaring van kerkmeesters en oudkerkmeesters 11 Juni 1596, zien wij, dat Pibo van meening is te vertrekken omdat acht of negen per- sonen op dit eiland zekere ,,commotie" bij de Classis van Alk- maar tegen hem gemaakt hebben. Piboni Ovitius ,,dienaer des Heylighen Evangeliums" wordt geprezen als een dienaer die met grote vrucht aan de opbouwing zijner gemeente heeft ge- arbeid. Hij is dus wel den Hervormden Godsdienst toegedaan blijkens dit getuigenis. Nu is het vreemd, dat een vroegere pastoor (?) op 't eiland Wieringen in zijn getuigenis van 14 Juli 1596 zegt, dat bekend is, dat de heer Piboni Ovitius van Abbema 15 October 1595 op 't eiland is gekomen en getrouw heeft ge- arbeid in het Woord Gods en de Sacramenten, zoo dat hij de vervallen ,,catholicke Roomsche religye" die op het eiland ver- vallen was, weer opgericht heeft naar oude gewoonte, waar- door eenige vijanden hem aangeklaagd hebben bij de classis van Alkmaar, zoodat hij door toedoen van de Classis heeft moe- ten vertrekken, hetgeen bij meerdere mannen en vrouwen droef- heid heeft verwekt. ') Anno 1591 den 6en October heeft Pibo Ovitius zijn eerste pre- dicatie gedaan te Terborg. Hij staat als eerste op de lijst der predikanten van Terborg geplaatst. Daar was hij in April 1593 ter verantwoording geroepen door de classis van Zutphen over dingen ,,leer en leven betreffende". In Juli van hetzelfde jaar is hij �pastor" in Vossen, vermoedelijk Vaassen, dat op zijn Gel- ders als Vossen wordt uitgesproken. Daarna vinden wij hem nog genoemd als pastor in Werkho- ven. Hij vertoonde later nog een attestatie van de classis van Thiel. In Juni 1596 is hij nog in bezit van de pastorie op het eiland Wieringen, want op de particuliere Synode van Noord- Holland te Hoorn 17 Jui 1596 is zijn ontslag behandeld. Ter vergadering der Zutphense classis verscheen op 18 Januari 1597 zonder opgeroepen te zijn de gewezene predikant van Terborg Pibo Ovitius. Hij was na Wieringen beroepen te Didam, dat be- hoorde onder het Graafschap Bergh. Ook daar ontstonden weer moeilijkheden. Eenige personen van adel kozen partij tegen

			^) Flament, De Katholiek 1913. blz. 150.



		14 hem. ') Het Hof van Gelderland kwam lusschenbeide. Volgens eigen verklaring in een klacht aan zijn ambtgenoot, den in- vloedrijken Fontanus ■) werd hem door den richter geen toe- gang tot de kerk, en zou den volgenden Zondag weder op het kerkhof of in een in de nabijheid daarvan staand oud huis van een zijner vrienden prediken. Volgens een schrijven van de ,,heymelicker gereformerder gemeenten bynnen Zevenaer" ge- richt aan kanselier en Raden van het Vorstendom Gelder en Graafschap Zutphen wordt te kennen gegeven �dat etlicke van den adel van Didam nit onderlaten tho arbeiden um den pre- dicant mit namen Pibo Ovitius, dienaer des heiligen Evan- geliums tot Didam te verdrieven". Het korte verblijf van Pibo te Didam is weer een bewogen tijd geweest. In het Memorie- en Resolutieboek op 12 April 1597 zien wij dat die ingesetenen in Didam er alles op gesteld hadden om van hun ,,Reformierde predikant" af te komen. �Men hadde hem geinjurieert, alsdat hy solde wezen ein too- vener, ein qwacksalver een weerwolf" enz. Telkens komt zijn zaak voor het Hof ter sprake bijv. op 14 April en 10 Mei. Aan de edelluyden werd voorgehouden, ,,dat sy onrecht gedaen (hadden)", wijl zij hun pastoor die zij eens welwillend aange- nomen hebben, nu met toesluytungh der kercken depossideren". De partijen v��r en tegen Ovitius waren het z�� maar niet eens. Men was maar zoo niet van plan aan de bevelen van het Hof te voldoen. Meerdere rechtszittingen hielden zich met het geval bezig. Op 1 Juli 1597 heeft de rechter van Didam aangenomen, dat hij den pastoor Pybo zal laten prediken, en Pibo beloofde, dat zoover die Staten van Vrieslant off die magistraten van Le- warden ietwes op hem te seggen hadden ... dat nae rechte straefbaer ware, dat men hem als dan solde straffen". Kort daarop moet Ovitius uit Didam vertrokken zijn, want hij werd op 16 Januari 1598 door den kerkeraad van Deventer als eerste predikant naar Enschede gezonden, om by provisie te pre- dighen". In Enschede was Ovitius niet onbekend, hij was daar in 1586 al werkzaam geweest. '') Anderhalf jaar heeft zijn dienst '~^) Gelre, 1925. Flament l.c. -) Van Slee, in Versl. en Med. O. Regt en Geschiedenis, 43ste stuk, blz. 8. ') A. Wevers Jr in: Hervormd Enschede, 20 Febr. 1948. C. J. Snuif, Verzamelde Bijdragen tot de Geschiedenis van Twenthe (1930), blz. 228.



		16

	De bekers zijn versierd met gegraveerde arabesken met bloem en vruchtenfestoenen. Op den bodem staat een schild met een prediker in wijden mantel.

Onderkant Avondmaalsbeker. Van Enschede vertrok Pibo naar Deventer. Het leek hem in Twenthe niet veilig meer, nu hij vreesde voor de in aantocht zijnde vijand. Vanuit Deventer richtte hij een request aan de Staten van Utrecht om in het Sticht een predikantsplaats te krijgen. Dit request ging vergezeld van twee getuigenissen, ��n van November 1598 en een van 20 Juni 1599 van de classes van Deventer. Is hij in de Stad Utrecht of in Zuilen geweest? Waar nu Pibo Ovitius werkzaam is geweest in de jaren 1600__ 1606, deze vraag is niet opgelost. Men noemt Stad Utrecht,



			17 Werkhoven en Zuilen. In 1606 stond hij volgens bovenvermeld uittreksel uit de Synode-verslagen te Utrecht in het dorp Nigte- vecht. Hoe lang hij daar is gebleven, kan weer niet met zeker- heid gezegd worden. Volgens het epitaaf te Oldenboorn is hij als predikant ,,tot Suylen" in 1612 overleden, en in Augustus van hetzelfde jaar was de gemeente Nigtevecht op de provin- ciale Synode te Utrecht vertegenwoordigd door zijn opvolger. Egbertus Ottonis. Merkwaardig is het nu, dat Pibo Ovitius op 9 Juli 1609 weer na 20 jaar afwezigheid werd bevangen door heimwee naar zijne oude pastorie in Kessel (L.). Dan immers wendt hij zich toegerust met de twee Wieringse getuigschriften in een request tot den Edelen Hove van Gelderland te Roermond. Hij beklaagt zich er over, dat zijne goederen op 16 Februari 1590 deels waren verkocht, en verzocht het Hof hem weer te helpen aan zijn afge- nomen kleederen, boeken en ornamenten, of voor deze laatste vergoeding, enz. enz. Daarom kwam hij zich weer presenteren, en omdat hij een tijd lang zonder dienst is geweest, nam hij zijn toevlucht tot het Hof, opdat het hem in het bezit der pasto- rie van Kessel zou stellen, enz. Nergens echter vinden wij hem weer als pastoor van Kessel vermeld, zoodat hij daar wel niet zal zijn teruggekomen. ') Uit dit bericht in zijn request zou men opmaken, dat hij dus in 1609 �f van plan is, �f misschien met- terdaad Nigtevecht weer heeft verlaten. Mogelijk is hij toen naar Utrecht of Zuilen teruggekeerd, waar, zooals het rouw- epitaaph te Oldeboorn vermeld, hij in 1612 is gestorven. Het schijnt mij toe, dat dit Epitaaph van tateren tijd moet zijn, en dichter bij 1700 dan bij 1600 ligt. Dit was ook het gevoelen van den Heer Nanne Ottema, die als deskundige op dit terrein wel- willend mij meedeelde: De tegels zijn versierd in blauw, geel en olijfgroen. Ze maken daardoor zeer beslist een 18en eeuw- schen indruk, speciaal door de zachte fletsche tint van het blauw en het groen; in de wapens is ook nog een minder geslaagd bruin. De tegels zijn van groot formaat ongeveer 25 x 25 cm..

		') Over hem zie men J. W. Staatsevers, Johannes Fontanus, Arn- hem's eerste predikant, en zijn tijd. Arnhem 1882. L. H. Wagenaar, De Hervormer van Gelderland. Levensbeschrijving van Johannes Fon- tanus. Kampen 1898.