-ocr page 1-
JAARBOEKJE
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
1)
NIFTARLAKE"
1951
DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDE GRACHT 231 — UTRECHT
-ocr page 2-
-ocr page 3-
VOORWOORD.
De uitgave van het Jaarboekje is in deze tijden een heele
onderneming. Drukwerk en papier vragen thans zooveel kosten,
dat meerdere uitgaven op historisch en oudheidkundig gebied
eenvoudig zijn gestaakt. Ons Jaarboekje durft dit jaar weer
verschijnen.
Misschien moge ook deze uitgave getuigen van vermetelheid,
maar de Redactie blijft optimistisch gestemd omtrent de vrij-
gevigheid der leden, die al te goed begrijpen, dat de contributie
te laag, veel te laag is.
De penningmeester zal op de welwillendheid der leden een
beroep doen, want het zou te betreuren zijn, als Niftarlake's
Jaarboekje zou verdwijnen.
De Redactie blijft vertrouwen in de sympathie der leden en
vraagt bij voorbaat om blijvende medewerking.
DE REDACTIE
-ocr page 4-
Donateur:
Mr W. I. Doude van Troostwijk, Murten (Zwitserland).
Eere-leden:
Dr Mr J. W. Verburgt, Wassenaar, Oud-Voorzitter.
J. D. Bastert, Breukelen, Oud-Penningmeester.
Bestuur:
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello,
Loenen a. d. Vecht, Voorzitter.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge, Secretaresse.
G. J. Weyland Jr, Loenen a/d Vecht, Bibliothecaris \ Dageliiksch
en Wnd. Penningmeester.                                    /Bestuur.
Mgr A. E. Rientjes, Maarssen.
Dr Mr J. W. Verburgt, Wassenaar.
J. D. Bastert, Breukelen.
J. Trouw, Abcoude.
A. H. Doude van Troostwijk, Notaris, Breukelen.
Ir J. Loeff, Oud-Loosdrecht.
Jhr P. H. A. Martini Buys, Rotterdam.
F.  D. Sprenger, Vreeland.
G.  Adriaans, Amersfoort.
Pastoor J. M. J. Waterkamp, Abcoude.
Redactie Jaarhoekje:
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Loenen a.d. Vecht.
Mgr A. E. Rientjes, Maarssen.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge.
-ocr page 5-
Donateur:
Mr W. I. Doude van Troostwijk, Murten (Zwitserland).
Eere-leden:
Dr Mr J. W. Verburgt, Wassenaar, Oud-Voorzitter.
J. D. Bastert, Breukelen, Oud-Penningmeester.
Bestuur:
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello,
Loenen a. d. Vecht, Voorzitter.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge, Secretaresse.
G. J. Weyland Jr, Loenen a/d Vecht, Bibliothecaris \ Dageliiksch
en Wnd. Penningmeester.                                    /Bestuur.
Mgr A. E. Rientjes, Maarssen.
Dr Mr J. W. Verburgt, Wassenaar.
J. D. Bastert, Breukelen.
J. Trouw, Abcoude.
A. H. Doude van Troostwijk, Notaris, Breukelen.
Ir J. Loeff, Oud-Loosdrecht.
Jhr P. H. A. Martini Buys, Rotterdam.
F.  D. Sprenger, Vreeland.
G.  Adriaans, Amersfoort.
Pastoor J. M. J. Waterkamp, Abcoude.
Redactie Jaarhoekje:
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Loenen a.d. Vecht.
Mgr A. E. Rientjes, Maarssen.
Mej. W. F. Grevenstuk, Baambrugge.
-ocr page 6-
-ocr page 7-
LEDEN
Aalsmeer:
Bax, H.
Abcoude:
Carmiggelt, Mej. A. C.
Doorn, Dr A. van
Firet, C. J. J.
Gortel, Dr J. H. van
Graaf, J. H. de
Pape, W. F.
Quarles van Ufford, Jhr Mr
L. A.
Speet, Th.
Sprey, A.
Timmer, Notaris Ph. W.
Trouw, J.
Veltman-v. Cruyssen, Mevr.
A. G.
Veltman, Mej. Lidi
Vis-Völker, Mevr. C. A. L. M.
Waterkamp, Pastoor J. M. J.
Wijngaerdt, Piet van
Amersfoort:
Adriaans, G.
„Flehite" Oudh. Vereen.
Vor der Hake, J. J. G.
Amstelveen:
Achterbergh Jr, J. W. N. van
Amsterdam:
Aa, O. L. van der
Altena, Chr.
Beekman, J. S.
Bouman, J. H.
Bussy, Mr A. Ie Cosquino de
Colenbrander-Overhoff,
Mevr. M.
Dekker, C. L.
Duyvensz, Fr.
Fabius, Mr J.
Hoes, F.
Jantzen F.Gz., Ferd. B.
Kater, P. A.
Koninklijk Oudheidkundig
Genootschap
Laag, A. H. van der
Lange, C. V. AUert de
Leuven, W. van
Niekerk, W.
Pos, Mej. A.G.
Tienhoven, Mr P. G. van
Vondel", Joost van den, N.V.
Uitg. Mij
Ankeveen:
Harinxma thoe Slooten, B. A.
Ph. Baron van
Apeldoorn:
Fortuyn Harreman, A.
Tombe, Mr A. L. des
Arnhem:
Koekoek, Mej. G.
Baamhrugge:
Baanders, Mej. Tine
-ocr page 8-
VIII
Grevenstuk, Prof. Dr A.
Grevenstuk, Mej. W. F.
Lee, Mej. E. van der
Royaards, J. J.
Zee, Ds G. van der
Baarn:
Dedel, Jhr. Mr C.
Tegelberg: P. E.
De Bilt:
Mac Laine Pont, W. P.
Mac Laine Pont-Stork, Mevr.
A. W.
Pas, W. van der
Troostwijk, D. W. Doude van
Bloemendaal:
Koomans, Drs W. H.
Den Bommel:
Kooy, Ds A. v. d.
Breukelen:
Bastert, J. D.
Beek-Janszen, Mevr. Ds E. L.
ter
„Beth San", Directie Ver.
Bianchi-Wüstenhoff, Mevr.
C. E.
Colenbrander-Hoekstra,
Mevr. A. H.
Colenbrander, H. Th.
Cornet, J. W. G.
Dop, H. R. van
Freitag, F. J. de
Ginkel, Mr H. C. L. van
Goeman Borgesius-Blommers,
Mevr. Th.
Graaf Wz., E. de
Grijs-Struvers, Mevr. de
Haars, Mej. Mr E. A.
Horst, A. van der
Jong, J. de
Kasteleyn, J.
Klap, C. P.
Leisink, Pastoor J. B.
Matthes-Varossieau, Mevr.
C. W.
Matthes-de Rooy, Mevr. Wed.
C. H.
Molenkamp, J.
Oebele Bosma-Bouman,
Mevr. L. M. C.
Parker Verboom, Mej. W. M.
Paulus-Wempe, Mevr. E. M.
Postma, Dr E. B. J.
Ragay, L. J.
Remijnse, Prof. Dr J. G.
Revden, J. van der
Röell, Jhr. Mr H. H.
Schmedding-Verbrugghen,
Mevr. W. Th. C.
Schoonderwoerd, W.
Six Dijkstra, Ds P.
Smits, P. B. A.
Troostwijk. A. H. Doude van
Verkade, E. G.
Verkade-Dr Cartier van
Dissel, Mevr.
Vermeulen, J. T.
Verwys-Kramer, Mevr. A. J.
Vis-Honig, Mevr. A.
Vis Sr., Gerbr.
Vlug, H. M.
Vries, J. G. J. de
Vries-Verbrugghen, Mevr.
C. W. de
Vulpen Jz., W. van
Wijk, Mevr. Mr A. C. van
Zwaan, Ds A.
Breukelerveen:
Grift, A. van der
Homan van der Heide, Ir J.
Pittet-van Linge, Mevr. J. C.
-ocr page 9-
IX
Groningen:
Schoemaker, Pastoor F, J
Haarlem:
Enirneïiks, L.
Hilversum:
Bree, D. de
Frank, Deken H. F.
Metzelaar, C.
Notten, Mei. W. L. van
Smorenburg, J. M.
Kockengen:
Jongeneel, J. C.
Kortenhoej:
Spaan, D. C.
Krommenie:
Walbeek, P. van
Laren:
Boetzelaer, R. W. C.
Baron van
Leonhardt, G, J. G.
Leersum:
Dijk, M. van
Loenen a.d. Vecht:.
As, P. van
Beusekom-van Foreest, Mevr.
Wed. F. C. van
Blankenberg, B. H.
Blok Jr., J. W.
Breman, A. J.
Duveen, Mej. T.
Hofwegen, G. van
Horring, Mej. L. Z.
Joncheere, C. de
Bussuvi:
Ahrend, J.
Ahrend-v. Gemund, Mevr. M.
Booy, H.
Lubsen, M.
Nordemann, J. G.
Doorn:
Ansoul, G.
Lampsins van den Velden,
Jhr J. K.
Driebergen:
Beaufort, Jhr P. P. de
Clifford Kocq van Breugel,
Jhr Mr Dr J. Pv.
Prein, Prof. J. A. M.
Eindhoven:
Bemmel, A. van
Broek-Bon, Mevr. A. van den
Epe (Gld.):
Verburgt, Dr Mr J. W.
Giessendam:
Sluys, P. van der
's-Graveland:
Bergh, Th. P. van den
Houbolt, P.
Schimmelpenninck, G. Graaf
's-Gravenhage:
Bak, Mr A. G.
Bak, J. P.
Bureau van de Rijksdienst
voor Monumentenzorg.
Dongen, J. van
Middelberg, Mr G. A. A.
Velsen-Metzelaar, Mevr. W.
L. van
-ocr page 10-
X
Kampen, J. W. van
Kappeyne van de Coppello,
Mr Dr N. J. C. M.
Kappeyne van de Coppello-
Wijgers, Mevr.
Kappeyne van de Coppello-
van Panhuys, Mevr. Th. E.
C. M.
Kempen, Nots, J. M. C. van
Linden, Dr S. van der
Sondaar, L. H.
Snijder, M.
Tervooren, H. A. P. M.
Troostwijk, Mr W. I. Doude v.
Weerdenburg, Ab van
Weyland, Jr, G. J.
Loenersloot:
Kalff Az., G.
Martini Buys, Mejonkvr.
M. F. M.
Loosdrecht:
Boeschoten, J.
Buysing Damsté, A.
Erdman, Mr R. H.
Freese, J. P.
Loeff, Ir J.
Swinderen, Jhr Q. J. van
Troostwijk, Mr J. H. M. A.
Doude van
Voogsgeerd, W. J.
Vunderink, Mr J. L.
Wieringen, Dr C. W. van
Lunteren:
Thomassen a Thuessink van
der Hoop van Slochteren,
Mr M. P.
Maarssen:
Agterberg, J.
Alleman, J. G.
Dorp, C. van
Dorp Jr., C. van
Dorrestein, A. H.
Feyten, A.
Groot-de Vries, Mevr. P.
Hoekstra, Dr Sj.
Mol, B. C. J. de
Remijnse, M.
Rientjes, Mgr A. E.
Ruiter, H. J. de
Rijsterborgh, C. J.
Sandick, J. W. W. A. G. van
Schalk, Mr Dr Th. van
Servaas, J. N.
Stevenhagen, H. J.
Vader, Nots. H. P.
Wymstra, W.
Maarsseveen:
Hydecoper-van Maarsseveen,
Jhr. J.
Rijn, J. G. van
Maartensdijk:
Steyling-G re venstuk,
Mevr. A.
Steyling, Dr W.
Naarden:
Oudenniel, C. G. van
Verburgt, Dr G.
Wentink-Boon, Mevr. G.
Nederhorst den Berg:
Krol, J. J. F.
Pos-Kofoed, Mevr. C. A.
Voorn, G. A. van der
Neerbosch:
Plas, J. van der
Nieuwersluis:
Beelaerts van Blokland-Jes-
surun. Mevr. Mr B. R. J.
-ocr page 11-
XI
Blijdenstein-Cruys, Mevr.
Wed. Th. W.
Holthe tot Echten, Jhr. Dr
L. M. van
Schmall Jr., J. P.
Slik-Scharf, Mevr. B. van der
Nigtevecht:
Hennipman, C.
Wees, G. A. van
Noordwijk Binnen:
Wieder Jr, F. C.
Nijmegen:
Lindenhout, H. J. van 't
Oosterbeek:
Beusekom, Mr E. van
Overveen:
Vries-van der Lee, Mevr.
A. de
Warnaars, H. B. L.
Witzel, B.
Putten:
Hacke-Oudemans, Mevr. J. J.
Rotterdam:
Bastert, J. N.
Bibliotheek en Leeszalen der
Gemeente
Martini Buys, Jhr P. H. A.
Rossum:
Meijer, A. F. van Goelst
Rijswijk:
Geertsema. W. H.
Monté, Mevr. A.
Soest:
Bentinck, Mr S. P. Baron
Woerden, S. van
Soesterherg:
Haselen, Mr J. van
Tienhoven (U.):
Einde, T. van 't
Utrecht:
Adels-Vermeulen, Mevr. M.
Biegelaar Jr, J. B. P.
Bogaard, P. H.
Burg, Pastoor J. van der
Dijkman, Mr H. J.
Gaasbeek, R. van
Hagenouw, J. G.
Historisch Genootschap
Lip-Kibbeling, Mevr. J. v. d.
„Oud-Utrecht", Ver.
Ridder, Mevr. A. Ph.
Ruwers-Becker, Mevr. E. W.
Smits, H. J.
Soeten, H. J. de
Tange, van Recken, Mevr
Wed. Dr H. M. van
Théonville, F. W. G.
Tombe, Mr J. H. des
Ven, Dr A. J. van de
Verburgt, Mr P. J. G.
Vor der Hake, G.
Vor der Hake, J.
Vuurst de Vries, Dr H.
van der
Wilbrenninck, J. C.
Woerden, A. W. F. C. van
Velp:
Boetzelaer, V. L. Baron van
Vinkeveen:
Ekel, J.
Vries, J. de
-ocr page 12-
xd;
Vreeland:
Bree, B. van
Cleyn Brem, R. M. J. de
Jonker, W. J.
Sprenger, F. D.
Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel
Wassenaar:
Honders, Dr H. J.
Weesp:
Breyer, K.
Dockum, W. A. van
Kloet, H. de
Lindeboom, G.
W ees'perkarspel:
Klaveren, Wim van
Wijk hij Duurstede:
Dijkman-Schoenmaker,
Mevr. G. J. E.
Schoenmaker, S.
Thieme, Mej. A. C.
IJsselstein:
Cool, A. G.
Zaandijk:
Honig, G. J.
Vis Jr, Gerbrand
Zeist:
Lantsheer, J. A.
Zuilen:
Laan, J. Th. van der
Wit, H. C. de
Wijk, J. A. van
-ocr page 13-
Jaarverslag 1950.
Op Woensdag 14 Juni 1950 had in hotel „De Kampioen" te
Nieuwersluis de Jaarvergadering plaats, welke bezocht werd
door 15 leden.
Wegens verhindering had de Voorzitter den Heer J. D. Bas-
tert verzocht, zijn plaats dien avond in te nemen.
Op de gebruikelijke wijze werd de vergadering geopend en de
aanwezigen een welkom toegeroepen. De in het vereenigingsjaar
overledenen werden daarna herdacht, ditmaal was het alleen
ons lid, de Heer Dr A. Baanders uit Amsterdam, die ons
Genootschap was ontvallen.
Daarna deed de Voorzitter mededeeling van de ongesteldheid
van de Secretaresse, die dezen avond vervangen zou worden
door haar zuster.
De notulen werden vervolgens gelezen en goedgekeurd, even-
zoo het jaarverslag, waarna een kleine bespreking volgde over
het punt ,,Molens", dit naar aanleiding van het feit, dat de
molen in Loenen op het punt van invallen staat.
De waarnemend Penningmeester, de Heer Weyland, gaf het
financieel verslag, waarna de Heer Bastert zijn vreugde uitte
over het feit, dat genoemde Heer tijdelijk die taak op zich wilde
nemen.
Aan de Commissie voor de Vecht werd vervolgens ƒ 25,—
toegezegd.
Daarna was aan de orde het vaststellen van de excursie. Met
het voorstel van het bestuur, om naar Kockengen te gaan, ging
de vergadering accoord; als Excursiecommissie werden gekozen
de Heren Kappeyne, Bastert en de Secretaresse.
Vervolgens werd besloten tot uitgifte van een jaarboekje, en
als dan de Voorzitter enkele leden aanzoekt voor een artikel
-ocr page 14-
XIV
daarin, krijgt hij toezegging van de Heren Martini Buys, Spren-
ger, Rientjes, Jongeneel en Trouw.
Na de rondvraag, waarvan slechts enkelen gebruik maakten,
werd de vergadering gesloten.
Tot hiertoe eenige punten uit de notulen der jaarvergadering.
De voorgenomen excursie naar Kockengen en bezoek aan de
tentoonstelling aldaar, had plaats op 2 Augustus 1950. Het
verslag daarover, vervaardigd door de zuster van de Secre-
taresse, zal U inmiddels bekend zijn.
Einde des jaars verscheen het jaarboekje, bescheiden van
omvang, aangezien slechts een enkele bijdrage der leden was
binnengekomen.
De gedane toezeggingen, bovengenoemd, mocht de redactie
ten deele verwezenlijkt zien, slechts één der leden gaf er tot
nog toe gevolg aan. Ik mag dit zeker wel even in herinnering
brengen ?
In het ledental kwamen niet veel schommelingen voor. Wel
moesten we wegens vertrek en overlijden enkele leden afschrij-
ven, doch anderen namen de ledige plaats weder in. Was het
aantal op de vorige jaarvergadering 281, thans bedraagt
dit 282.
Aan het slot van dit verslag wil ik nog even in de toekomst
zien, ten einde U erop voor te bereiden, dat we volgend jaar,
op 13 Juni 1952, het 40-jarig bestaan van ,,Niftarlake" hopen
te kunnen herdenken. De oprichters van 1912 hebben eer van
hun werk gehad, het zaadje door hen gestrooid, is opgegroeid
en een stevig gewortelde boom geworden.
Met de beste wenschen voor den bloei van ons Genootschap
moge ik dit verslag besluiten.
De Secretaresse:
W. F. GRE VEN STUK
Verslag, uitgebracht op de Jaarvergadering
te Loenen aan de Vecht op Woensdag 27 Juni 1951.
-ocr page 15-
STAAT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN BOEKINGSJAAR 1950
ONTVANGSTEN:
Batig saldo........ƒ     339.44
Contributies (incl. achterstallige
1949) .........„     841.—
Verkochte jaarboekjes ....,,        7.—
Excursie (voordelig saldo). . . „        3.49
UITGAVEN:
Jaarboekjes (incl. drukkerij en
cliché's).........ƒ 738.04
Diverse onkosten:
(zaalhuur, druk-, incassokos-
ten, porti enz.).....,, 94.93
Bijdrage Commissie voor de
Vecht en het O.- en W.-Plas-
sengebied........„ 25.—
Batig saldo........„ 332.96
ƒ 1.190.93
X
<
ƒ 1.190.93
De Penningmeester:
G. J. WEYLAND Jr.
-ocr page 16-
Verslag Excursie 19v51.
Juist toen ik met mijn verslag was begonnen, belde de secre-
taresse mij op en vroeg mij of ik het verslag wilde toezenden,
want er werd op gewacht, 't Is waarlijk ook niet te vroeg om
begin November een verslag te maken van een excursie, die
31 Juli 1.1. plaats vond. Mijn mededeling, dat ik er mee bezig
was, sloeg in. Ze vond het prachtig, aangezien ik dan nog
rekening kon houden met het feit, dat de kosten van het jaar-
boekje zeer hoog kwamen en ik mijn verslag dus zo beknopt
mogelijk moest houden. Dit betekende voor mij opnieuw begin-
nen, want mijn verslag was nogal breedsprakig van opzet.
Vooral het begin met dat pierement van onze vriend Trouw
was voor mij aanleiding geweest om er de nodige regelen aan
te wijden. Dat moet nu helaas allemaal vervallen.
Op de stralende Dinsdagmorgen van 31 Juli 1951 kwamen
een 60-tal leden en vrienden van Niftarlake voor het Maagden-
huis op het Spui te Amsterdam bijeen. Na een welkomstwoord
van onze voorzitter, Mr Dr N. J. C. M. Kappeijne van de Cop-
pello, die daarbij de leiding overdroeg aan Mr A. Ie Cosquino de
Bussy, de voorzitter van onze Amsterdamse zustervereniging
,,Amstelodamum", zette onze karavaan zich in beweging en
koerste naar het Begijnhof. Voor het kerkje in de Hof ver-
zamelden we ons rondom de heer Ie Cosquino de Bussy, die ons
één en ander over de Hof met de begijntjes vertelde en zich
daarbij deed kennen als een vlot, aangenaam en geestig spreker.
In vorige verslagen gaf ik een résumé van het verhandelde
en sloeg er nog verschillende boeken op na, die hetzelfde onder-
werp behandelden, om ook daaruit nog verschillende bijzonder-
heden op te diepen, die van belang waren. Ter wille van de
beknoptheid wil ik dit achterwege laten en volstaan met opgave
van enkele lectuur voor de lezer, die er iets meer van wil weten.
Over de Begijnhof vindt U een zeer lezenswaardig artikel van
H. W. Alings in ,,Ons Amsterdam", geïllustreerd maandblad,
gewijd aan de hoofdstad des lands, 2de Jaargang No. 6, Juni
1950. Fraaie foto's van de Hof, gevelstenen en het interieur van
de kerk treft U in ,,Amsterdams Bouwkunst en Stadsschoon",
door Prof. Dr J. G. Wattjes en F. A. Warners, uitgave van
CV. Albert de Lange te Amsterdam.
-ocr page 17-
XVIII
Na de bezichtiging van de Begijnhof werd „Huize van Brie-
nen", Herengracht 284, bezichtigd. Dit huis is eigendom van
de vereniging ,,Hendrick de Keyser". De vergaderingen van
deze vereniging, alsmede die van de Bond Heenschut, worden
regelmatig hier gehouden. Voor nadere gegevens over dit huis
en z'n meubilering kan ik U niet beter verwijzen dan naar het
boekje ,,Korte beschrijving van Huize van Brienen, eigendom
van de vereniging Hendrick de Keyser", in 1947 uitgegeven
bij J. H. de Bussy te Amsterdam. Dit werkje bevat ook een
aantal zeer fraaie foto's.
Ten slotte richtten wij onze schreden naar het Stadhuis
(Paleis) op de Dam. Het bleek ons wel, dat wij het aan de
goede relatie van onze Voorzitter te danken hadden, dat de
deuren zich hier voor ons gezelschap openden. Een uitgebreide
verhandeling, voorzien van talrijke foto's, treft U in het ruim
160 bladzijden tellende boekje ,,Het Stadhuis van Amsterdam",
door Prof. Dr H. Brugmans en A. W. Weissman en uitgegeven
in 1914 bij de Uitgevers Maatschappij ,,Elsevier" te Amsterdam.
Bij de bezichtiging van dit gebouw bleek nog eens duidelijk,
dat dit helemaal geen paleis is en men de nagedachtenis van
Jacob van Campen niet beter zou kunnen eren dan door dit
gebouw weer z'n oorspronkelijke bestemming te geven en voor
Koningin Juliana een nieuw paleis te bouwen.
Van hier gingen wij naar Krasnapolski, waar de lunch ons
wachtte. Tijdens de lunch werd de ongerustheid geuit, die in
ons allen leeft over het voortbestaan van de Oude Kerk te
Amsterdam. Besloten werd een telegram hierover te zenden
aan Burgemeester d'Ailly. Door de zeer gewaardeerde mede-
werking van de voorzitter van Amstelodamum werd dit telegram
in de oud-Hollandse taal gesteld en had de volgende inhoud:
,,Alsoe wij Niftarlakers, doe wij al vele honderde jaren out
waren, met verwonderinghe ghesien hebben, hoe jonghe knapen
een da,mme doer die riviere d'Amstel sloeghen ende daer een
stat stichtten, die uytermaten geweldich ende wijt vermaert
zoude worden, en hoe zij devotelyck daer een scoen godtshuys
bouden, dat zij aen den heylighen patroen Nicolaes wijdden en
costelyck muchten tot een sieraed der stede,
ende nademael wij nu hebben aenschout, hoe dieselve Oude
Kercke in deerlycken noet verkeert ende met ganschelyck ver-
-ocr page 18-
XIX
val ende ondergane wort bedreycht, waerover wij zeer bedroeft
sijn gheworden,
Soe bidden ende nyettemin met 't gesach van onse oudere
eeuwen porren wij stringenteliken U Groot Ed. Mog. Heer
Burgemeester, dat ghy dese arge schame sniemen verboet ende
die kercke wederomme cloeckeliken doet rechten tot hae? ghe-
durighe- sauvure.
Des nyet en gebreeckende sult ghy oeck ons ghelove in der
glorioeser stat Amsterdamme stantachtig behouden."
Hopen wij, dat dit telegram er het zijne toe heeft bijgedragen
om de Oude Kerk te behouden.
Na de lunch kreeg de heer Ie Cosquino de Bussy gelegenheid
om aan de hand van diverse kaarten ons de groei \i.n Amster-
dam voor ogen te toveren. Het was een even belangrijke als
boeiende lezing.
Voor hen, die hierover nog iets willen naslaan en lezen ver-
wijs ik naar ,,Amsterdam in Beeld", door Prof. Dr H. Brugmans
en Mr A. Loosjes, uitgegeven door Scheltema & Holkema's
Boekhandel te Amsterdam ter gelegenheid van het 650-jarig
bestaan der stad. In dit boek is opgenomen een Kort Historisch
Overzicht van Prof. Brugmans, waarin veel teruggevonden
wordt van hetgeen Mr Ie Cosquino de Bussy vertelde. Eveneens
verdient in dit verband aanbeveling het boekje van A. A. Kok
uit de Heemschutserie ,,De historische Schoonheid van Am-
sterdam".
's Middags werd een zwerfboottocht door de Amsterdamse
grachten en havens gemaakt, die mede dank zij het prachtige
weer een waardig slot van deze excursie was.
Veel hebt U tijdens die boottocht door de grachten gezien.
Straks komen de winteravonden en wat is dan prettiger dan
om de herinnering aan het eenmaal geziene nog eens tot nieuw
leven te wekken. U kunt dit heel gezellig en comfortabel bij
de lamp in uw stoel bij de haard doen door te bladeren in de
reeds eerder genoemde boeken ,,Amsterdam in Beeld" en ,,Am-
sterdams bouwkunst en stadsschoon 1306—1942", die beide een
schat van foto's over ons onvergetelijk Amsterdam bezitten.
Met een woord van dank voor de uitstekende regeling aan
de excursiecommissie en een tot ziens in 1952 eindig ik dit
korte verslag.                                                              G. Adriaans
Amersfoort, 5 November 1951.
-ocr page 19-
(Cliché U.K.D.)
-ocr page 20-
Willem van Leusden.
Op Dinsdag 25 September heeft de kunstenaar-schilder-gra-
veur op Goudesteyn zijn 65ste verjaardag gevierd, en hij is
daarbij op hartelijke wijze gehuldigd door vele bekende kunst-
minnaars, meerdere vrienden en oud-leerlingen. Zijn vei'diensten
werden geschetst door de voorzitter van ,,Kunstlief de". Jan
Engelman, in een bijeenkomst, welke door Dr P. H. Ritter Jr
werd geopend. Ook waren aanwezig de Burgemeester van
Maarssen, H. J. de Ruiter, die de belangstelling en het meeleven
van den jubilaris in warme bewoording in het licht stelde, en
voorts de Burgemeester van Westbroek, Jhr J. Huydecoper van
Maarsseveen, Notaris H. P. Vader e.a. De kunstcriticus C. Schilp
gaf een overzicht van de beteekenis van het werk van den
schilder en graveur, wiens talrijke werken in de zalen van het
oude en vermaarde Goudesteyn langs de wanden hingen en op
tafels uitgespreid. Een samenvatting van het veelzijdig oeuvre
heeft men in de dagbladen kunnen lezen. Hier moge nog eens
met dankbaarheid herdacht worden, van welke groote betekenis
van Leusden's werk is geweest voor de Vechtstreek. Daar zijn
zoovele thans reeds verdwenen of veranderde, maar in topo-
grafisch en historisch opzicht nog steeds belangrijke teeke-
ningen uit ons gewest, welke zijn kunstzinnige intuïtie heeft
ontdekt en voor het nageslacht in schildering of etsen heeft
vastgelegd. Tal van verdwenen plekken, huizen, gebouwen, zijn
in het jaarboekje van Niftarlake afgebeeld, en dienden als sier-
lijke en artistieke illustraties bij oudheidkundige opstellen. Het
is te wenschen, dat in het jaarboekje eens nog uitvoeriger be-
spreking aan dit werk worde gewijd. In 1913 behoorde Willem
van Leusden tot de eerste Bestuursleden van ons genootschap
en tot de Redactie van het Jaarboekje. Een hartelijk ,,ad multos
annos" wordt hem toegewenscht door
BESTUUR EN REDACTIE
-ocr page 21-
Stamlijst der Heer en van Abcoude.
Ons jaarboekje van 1930 bevat eene genealogische lijst van
de Heeren van Abcoude, die echter geen aanwijzing bevat uit
welke bron deze lijst is samengesteld^). In dat van 1934'-)
vinden wij er wederom een bewerkt naar de gegevens uit het
boek ,,Les van Zuijlen, seigneurs d'Abcoude, Gaasbeek, Wijk
etc." door Dr Obrees. Alle gegevens hierin zijn gebaseerd op
charters en officieele oorkonden. In een dissertatie bespreekt de
schrijver o.m. een Brussels handschrift*). Het is een kroniek,
zooals er in de 2e helft der 15e eeuw vele geschreven zijn. Dit
Brussels handschrift bevat een hoofdstuk ,,Apkoude en Gaes-
beeck", geschreven in het Latijn. De zooveel woordelijke ver-
taling luidt als volgt:
In het jaar 1320 was Ridder Zweder Heer van Abcoude. Hij
was de voogd van Simon van Haarlem, zoon van Hendrik van
Diepenheim. Zweder was ook Heer van de stad en het Kasteel
Wijk bij Duurstede, welke stad verdeeld is in twee kleine
stadjes. Het eene stadje nabij de Lek of Rijn gelegen, houdt
hij in leen van den Hertog van Gelderland en het andere stadje
met het Kasteel van den Bisschop van Utrecht. Zweder stamde
af van Apko, een Friesch edelman, die een bosch gekocht had
van den Bisschop van Utrecht, waar nu het door Zweder ge-
bouwde Kasteel staat, hetgeen hij met dat woud Abkeswoude
genoemd heeft en dat nu door samentrekking Apkoude genoemd
wordt. Daarom voerde Zweder een ander wapen dan Apko,
wiens wapen een zwarte wolf op een goud veld was, terwijl het
wapen van Zweder drie zuilen waren.
Deze Zweder huwde Mabelia, dochter van Johan, Heer van
Arckel, bij welke hij verwekte Gijsbert, zijn opvolger, Johannes
en Mabelia.
In het jaar 1347 stierf Zweder en werd begraven in de
Parochiekerk van Wijk bij Duurstede. Zijne echtgenote Mabelia
stierf in 1340 en werd in die zelfde kerk begraven.
Zijn zoon Gijsbert werd Heer van Abcoude en Wijk bij Duur-
stede. Hij kocht de heerlijkheid Gaasbeek en huwde Johanna,
1)   A.F.van Goelst Meijer, Genealogische lijst van het geslacht Abcoude.
2)   Mr R. van Royen, De Heerlijkheid Abcoude.
■■') W. F. Andriessen, Historia Dominicorum de Teysterband, Arckel etc.
Academisch Proefschrift 1933.
-ocr page 22-
dochter van Hoern, bij wie hij verwekte Willem, Heer van
Abcoude en Vv^ijk bij Duurstede en Zweder, Heer van Gaasbeek.
Gijsbert van Abcoude heeft een Kapittel van tien Kanunniken
gesticht in de Parochiekerk te Wijk bij Duurstede en stierf in
het jaar 1376 en Johanna on St Maartensdag 1356; beide zij"
begraven in de collegiale kerk bij hunne ouders. Willem, de
oudste zoon van bovengenoemde Gijsbert werd Heer van Ab-
coude en Wijk bij Duurstede. Hij huwde Maria, dochter van den
Heer van Walecourt, bij wie hij verwekte Gijsbert, Maria en
Johanna, de echtgenote van Johan, Heer van Brederode.
Johannes en Gijsbert zijn gestorven zonder kinderen na te
laten, de eene op de tocht naar 't Heilige Land en de andere
in Wijk bij Duurstede, alwaar hij begraven werd in het Klooster
der Heilige Orde der Predikheeren, in het jaar 1366. Willem
van Abcoude, die het Karthuizer Klooster bij Utrecht rijkelijk
begiftigd had, stierf Mei 1407, zijne vrouw was reeds gestorven
in 1402, beiden zijn begraven in het Karthuizer klooster, dat zij
plechtighjk door hun bezittingen en geld hebben opgericht. Hun
dochter Maria stierf in hare jeugd, hun dochter Johanna is in
een klooster gegaan en stierf 10 Januari 1411. Zweder, de
andere zoon van voornoemde Gijsbert, huwde de dochter van
de Graaf van Liningen, bij welke hij verwekte Jacob, Heer van
Gaesbeek, Abcoude en Wijk bij Duurstede, van Putten en Strijen,
en Jolenta, een zeer schoon meisje, dat met Hubertus, Heer
van Culemborg trouwde in 1392.
De eerste steen van het Karthuizer Klooster, ten Noorden
buiten Utrecht, werd gelegd door Zweder, hetgeen hij rijkelijk
heeft begiftigd en voorrechten geschonken. Hij heeft het ge-
bouwd op aanraden van frater Tyman Graeuwaart, die de eerste
Prior ervan werd. Zweder stierf in 1400; hij is begraven bij
de Karthuizers, buiten Utrecht. Jacob, de zoon van bovenge-
noemde Zweder, werd nu Heer van Gaasbeek, Abcoude, Wijk
bij Duurstede, Putten, Strijen en Erfmaarschalk van Hene-
gouwen en later Vice-Graaf van Holland. Hij had achtereen-
volgens twee vrouwen, waarvan de eerste heette Johanna,
dochter van den Heer van Lienghen, bij welke hij verwekte
Antonius van Gaasbeek, die zonder kinderen na te laten over-
leed in 1329 en begraven werd in Henegouwen. Na het overlijden
van zijn eerste vrouw trouwde hij Margaretha, dochter van
Schoenvorst, bij wie hij kinderen kreeg.
-ocr page 23-
In het jaar 1449 nam de Bisschop van Utrecht, Rudolphus,
de bovengenoemde Jacob van Gaasbeek gevangen. Tijdens zijne
gevangenschap kocht de Bisschop van hem ten bate van het
Bisdom de bezittingen Abcoude en Wijk bij Duurstede, echter
zoodanig, dat genoemde Jacob deze zou mogen behouden zoo-
lang hij leefde. In het jaar 1459 stierf Jacob en werd begraven
bij de Karthuizers bij Utrecht.
Bij de opgave der kinderen van Zweder I, heeft de schrijver
blijkbaar eene omissie begaan, want hij noemt bij diens kinderen
slechts één zoon, Gijsbert, terwijl hij eenige regels verder ver-
meldt, dat er twee zoons, n.1. Gijsbert en Johannes gestorven
zijn. In de opgave van het sterfjaar van Antonius van Gaasbeek
heeft hij zich vergist; dit moet waarschijnlijk zijn 1429.
Wat echter bizonder opvalt is, dat de schrijver van het hand-
schrift reeds in ± 1450 de afleiding van de naam van Abcoude
opgeeft. Hadden de latere geschiedschrijvers hiervan kennis
gehad, dan zou hun dat veel moeite bespaard hebben, want
zij hebben hunne hersenen voortdurend afgetobd met de meest
curieuse en dolzinnigste afleidingen, die steeds maar door hunne
opvolgers werden overgenomen.
Tegenwoordig zijn alle deskundigen het wel eens, dat de naam
van Abcoude inderdaad met een Friesche voornaam, zij het dan
niet Apko maar Abbe, in verband staat. Ter vergelijking met
de stamlijsten, vermeld in bovengenoemde jaarboekjes, volgt
hier de lijst zooals die is op te maken uit het genoemde manus-
cript :                                          Apko
Zweder f 1347
tr.
Mabelia, dr. van Johan van Arkel "f* 1310
1 Gijsbert f 1376                                       2 Johannes
tr.
Johanna van Hoern -j- 1356
I
I                                                                                                                                                                                                                                                                                    I
1 Willem van Gaasbeek f 1407                                                                           2 Zwetler II
tr.                                                                                                                    Ir.
Maria de Walecourt f 1402-                                                                       Gravin van Liningen
I 1 i                                                                                                       I I
] Cij^h^rt 2 Mar'a f jong 3 Johanna f 10 Jan. J 411        Jacob van Gaasbeek Jolenta
tr.                                    tr. Ie maal tr.
Johan van Brsdernde         Johauna van Lienf^heu       Hubertus van Cnlemborch
Antonius van Gaasbeek -f 1329
Jaccib van Gaaebsek tr. 2e maal Margaretha van Schoenvor.-it
Bloemendaal.                                                                              W. H. KOOMANS
-ocr page 24-
s
<
«
-ocr page 25-
De Breedstraat te Maarssen
vroeger en nu.
De Maarssense Kaatsbaan had vroeger naamgenoten in meer-
dere plaatsen van ons land, o.a. Amsterdam, Leiden, Den Haag,
Harderwijk, enz., doch met de Breedstraat was dit nog in veel
grotere mate het geval. Of de Breedstraat ook zoo oud was
als de Kaatsbaan, of ze inderdaad wel zoo ,,breed" was, als
elders de Brêe of Bredeweg, mogen anderen onderzoeken. Dat
we hier aan de Breedstraat enkele regels wijden, ligt aan zijn
vernieuwd uiterlijk in den laatsten tijd. De Breedstraat heeft
haar geschiedenis, en dit kan er dadelijk bijgezegd worden, de
Breedstraat vormt met de Kaatsbaan nog steeds het hart van
het z.g. ,,schoonste dorp aan de Vecht''.
De Breedstraat heeft hare ,,ups and downs" gekend, is meer-
malen van rooi- en gevellijn, met verwisseling van straatbeeld
door beplanting veranderd. Daarvan weten oudere inwoners te
vertellen over de Breedstraat voor een driekwart eeuw geleden;
daarvan zijn ook nog summiere beschrijvingen, en dan last not
least zijn er de bewaarde afbeeldingen uit vroegeren tijd. Wat
het eigenlijke verleden betreft, weet het Gemeente-archief hier
maar weinig licht te verschaffen. Wij kunnen wel om de be-
woners te kennen het oude bevolkingsregister raadplegen, maar
dan zijn wij al weer over het midden der 19e eeuw. In de plaats-
beschrijvingen van V. d. Monde (1842), v. d. Aa (1844), Craan-
dijk e.a., vindt men geen vermelding van straatnamen. Hoe het
uiterlijk aspect van de Breedstraat op het eind der 18e eeuw
zich voordeed, zien wij het best op bewaarde afbeeldingen.
Schilderijen of gravures bieden ons die gedeelten, welke thans
-ocr page 26-
a
O
e
-ocr page 27-
verdwenen zijn. In 1795 schildert Adriaan de Lelie met Egbert
van Drielst de Breedstraat te Maarssen, het tafereel, waar
Generaal Daendels afscheid neemt van C. R. T. Krayenhoff, die
naar Amsterdam wordt afgezonden om daar een omwenteling
in het Stadsbestuur te bewerkstelligen. Dit paneel op eikenhout
is afkomstig van de familie Nagel. De officier van de staf, Jan
Nagel Jr, is dan ook met de andere personen afgebeeld. Wij
zien hier de Breedstraat in de richting Bolensteynse Straat,
waarvan wij de daken- en gevelpartijen op den achtergrond zien.
Een eeuw daarvóór lag aan de Breedstraat nog een buitenplaats,
met fraaie koepel aan de Vecht genaamd Hogesant. Het was
in 1652 al eigendom van de Portugees-Israëlitische gemeente,
en het huis werd ook gedeeltelijk voor Synagoge gebruikt. De
theekoepel aan de Vechtzijde is voor enkele tientallen jaren pas
afgebroken. In 1701 kreeg Hogesant een nieuwe eigenaar, èn
een nieuwe naam: Vegtevoort. Datzelfde Vegtevoort bleef
synagoge meer dan 60 jaren lang en is later een jongeheeren-
kostschool geworden en normaalschool. Het lag dus ongeveer
op de hoogte, waar thans een garage en de lunchroom Broere
is gevestigd. Aan de overzijde lag de buitenplaats Klein-Vegte-
voort; daarheen werd omstreeks 1769 de synagoge verplaatst,
die sinds 1718 op het buiten Vegtevoort had dienst gedaan.
Wij zien verder aan deze zijde de jongedameskostschool, thans
kapsalon Agterberg, de onderwijzerswoning, het latere ge-
meentehuis, waar de benedenverdieping was ingericht voor
openbare school der Gemeente. Men kan zich thans niet voor-
stellen, dat de Breedstraat in 1900 nog zulk een dorpsche allure
had, met boomen aan weerszijden, en nog deels met hekwerk
afgesloten huizen. De gevellijn dateert uit de 19e eeuw, slechts
één puntgevel was er nog aan deze zijde, zooals de afbeelding
laat zien.
Aan de Oostzijde lag het park van het huis Termeer, met
toegangspoort naar de buitenplaats, die in 1903 werd verkaveld
tot bouwterrein, en toen werd de poort afgebroken. Een fraaie
afbeelding van deze zijde werd ons geboden in het Jaarboekje
van Niftarlake 1927. Daarop zien wij ,,Nieuw Vegtevoort" of
,,Hoogesant" en de voormalige Portugeesche Synagoge, Klein
Vegtevoort, thans school. De oudste Joodsche bidplaats (Nevé
Salom) van het Sticht, lag dus als ,,Sant of Hoogesant", als
,,Vechtevoort" en ,,Nieuw Vechtevoort" aan de Breedstraat.
-ocr page 28-
s
e
ö
!-
CC
■e-
!~
cq
-ocr page 29-
9
De afgebroken koepel aan de Vechtzijde, uit het einde der
18e eeuw staat ook in Jaarboekje 1927 afgebeeld. Het klimop
woekert er welig ter zijde van de ramen. In zijn uiterlijke ver-
schijning kwam hij, behalve de bedaking overeen met de zes-
hoekige tuinkoepel in klassicistische stijl op de Noordhoek van
het landgoed Vechtoever, hij werd door Dr Van Luttervelt be-
schreven in zijn ,,Buitenplaatsen aan de Vecht" (blz. 223).
,,Ook hier langgerekte groote boogvormige ramen, en zuiltjes
als stutten onder het overstekende dak." ,,Niemand minder dan
Willem van Leusden," zoo schreef Dr Jac. Zwarts, ,,heeft de
tragiek van vervallen grootheid in het stoere koper vastgegrift
en aldus de melancholieke schoonheid van deze verwilderde,
verlaten, ouden hof tot een werk van ontroerende schoonheid
herschapen. Woest groeide er het oude hout, wild slingerden
zich de takken en bladeren tegen de oude vervallen koepel aan
het water, somber en weemoedig tegen den lichtenden achter-
grond van het oude dorp."
Aan de Oostzijde zag men vroeger de toegangsweg met hek
naar het huis Termeer, dat in 1903 werd verkaveld tot een
bouwterrein, dat thans de buurt ,,0p Termeer" omvat met
meerdere woningblokken en villa's.
Verder vinden wij aan de Breedstraat nabij de Vechtbrug de
brouwerij Slijkenborg, later genoemd de Eenhoorn. De koper-
gravure met enkele klapbrug en brouwerij door H. Schouten,
jgeeft ons een ,,gezicht op het dorp Maarssen". Later werd de
brouwerij ingericht tot logement de Eenhoorn, dat door de
Utrechtse Studentenwereld groote vermaardheid kreeg, totdat
dit groote gebouw ,,met fraai en tuin en aardige zitjes aan de
rivier" (Craandijk) in 1885 plaats maakte voor den bouw van
R.K. kerk en pastorie. Een afbeelding van het voormalige hotel
staat afgebeeld in het Jaarboekje van 1941. Door de opgaande
dakenpartij, de monumentale toren kreeg de Breedstraat aan
die zijde, waar toen nog langs een gedeelte een sloot liep, zijn
voornaam aspect, dat niet weinig werd verhoogd door de met
klimop begroeide muren. Wijlen Mgr Dr Ariens had dit in
Engeland bij meerdere torens en dorpskerken gezien, en dat
deed hem besluiten ook hier deze schilderachtige begroeiing met
klimop toe te passen. Inderdaad, klimop geeft aan het gebouw
iets eerbiedwaardigs en pittoresk, dat vreemdelingen in Maars-
sen aanstonds treft. Op het gebouw zelf heeft deze beplanting,
-ocr page 30-
s
'S,
s
ia
'S
S
ö
a
Ol
o
S
H-i
Ö
e
«
B3
-ocr page 31-
11
mits tot de gootlijsten beperkt, geen schadelijken invloed, zooals
reeds jaren lang door architecten en oudheidkundigen op monu-
mentendagen, ook in het buitenland, werd geconstateerd.
Het logement-terrein sloot aan bij Vegtevoort; het huis
werd aanvankelijk tot pastorie ingericht, de sloot gedempt, twee
boomen naast den toren geveld. De stal van het logement bleef
stalling en werd gedeeltelijk voor ,,kerkekamer" ingericht ten
gebruike van Kerk- en Armbestuur. In onzen tijd werd het weer
omgebouwd tot ,,Ariënshuis". De tegenwoordige pastorie werd
in 1893 gebouwd.
Aan de overzijde lag het ,,Heerenlogement". Tot wering van
drankmisbruik in dien tijd zocht Mgr Ariëns in 1912 naar een
pand om naar Enschede's voorbeeld daarin een volkskoffiehuis
op te richten door de vereeniging ,,Concordia". Dit was het huis
van Mej. Wed. Verwoerd. In 1919 werd door de vereeniging
,,Concordia" het Heerenlogement aangekocht. Aan die zijde der
straat is veel veranderd. Nieuw opgetrokken huizen staan op
de oude plaats van Mej. Broekman, café B. A^'erki-oost, de zaak
van de Mik, Willem van Rossum-Van Kooten, tot aan het hoek-
huis van de Bolensteynse Straat, het voormalige café van
Willem van Breukelen.
Nog sterker is de verandering aan de Westzijde der Breed-
straat, waar in den laatsten tijd weer vernieuwde zakenpanden
zijn gevestigd. Toen zag het daar heel anders uit. Naast het
koffiehuis van Klarenbeek, thans Okkerman en de winkel van
De Koning, was de firma Heek gevestigd, thans boekhandel
Goetheer, waarbij de timmeraffaire van Dolman (thans firma
Reith) en dan de Waag van Maarssen zich aansloot. (De Waag
van Maarsseveen lag op het einde der Kaatsbaan). Het post-
kantoor verhuisde later naar de Raadhuisstraat, waar het nu
nog is gevestigd.
Nu de poort van Termeer verdwenen is, heeft de straat door
de besloten ligging met huizen aan alle zijden door haar breedte
vooral, meer iets van een langwerpig pleintje of marktterrein
gekregen. De kermis en andere feestelijkheden worden daar
gevierd. Misschien heeft zich hier het Jaarmarkt-tafereel of de
Boerekermis van Rotgans afgespeeld, die ook te Maarssen een
Kaatsbaan en dorpsbrug vermeldt.
In 't laatste jaar is de Breedstraat weer met een stukje
vernieuwd; er zijn winkelpanden verrezen in de statig-strakke
-ocr page 32-
Ö
e
«
s
•e*
ia
'S
^.
o
o
te;
-ocr page 33-
13
en deftige burgerlijke gevelbouw. Eén winkelpui werd omge-
toverd in een vitrine-eiland, welke in de stad geen slecht figuur
zou maken, zeker niet bij het avondlicht der etalage-ruimten.
Een dubbel woonhuis tot winkelpand maken door het aan-
brengen van breede venstervlakken zonder het gevelfront te
beledigen, is geen kleinigheid! Zeker niet gemakkelijk. Het
aanbrengen van de groote gapende etalagevensters vereischt
overweging en smaak om de oorspronkelijke opstand met zijn
verzorgd ambachtelijk metselwerk (één cents dikke staande
voegen) niet te ontluisteren en van een deftige voorgevel een
rammelend winkelperceel te maken. Het warenhuis van Reith
was als winkelhuis met pui geprojecteerd, dat gaf een architec-
tonisch voordeel bij deze groot steedse vernieuwing. Het daar-
naast gelegen perceel, verbouwd tot kappersaffaire, heeft men,
wat gevelopstand betreft, gelukkig gered, vooral door de ont-
pleistering en het aanbrengen van zwaarder kozijnhout, al heeft
de verdeling van het sterk sprekende bovenlicht het geheel niet
rustiger gemaakt. Maar wat voor het snelverkeer zoo dikwijls
moet gelden bij wegen en straten, mag in onze tijd van zakelijke
en economische voorwaarden dus ook meespreken. Het laat zich
immers aanzien, dat evenals vroeger in de stad de gesloten
woonhuizen in de straat, door winkelpanden en puien met hout-
bewerkt of in gepolijst natuursteen afgedekt zijn vervangen, ook
hier de tijd ingrijpende veranderingen zal eischen. 't Voor-
naamste blijft steeds, dat welstand en aanzien niet te lijden
krijgen door al die moderne ,,zakelijkheid". Caveant Consules!
Niet lang geleden werd geschreven over Maarssen: ,,Het
aspect van het dorp is er, wat het centrum betreft, in den loop
der jaren niet mooier op geworden." Toen er zooveel stadsche
huizen in Maarssen werden opgemerkt, heeft voor meer dan een
halve eeuw geleden schrijver Craandijk gezegd: ,,'t Is daarmee
waarlijk niet gezegd, dat Maarssen een mislukt dorp zou zijn,
omdat het wat steedsch in zijn voorkomen is!"
Moge bij alle verandering door den tijd welvaart, vooruitgang
en bloei van ,,het schoonste dorp aan de Vecht" in zulke banen
geleid worden, dat ook bij nieuw- of verbouw zijn oude naam
en roem bewaard blijve.
A. E. RIENTJES
-ocr page 34-
-ocr page 35-
Abcoude en omgeving.
In ons Jaarboekje, tijdschriften, dag- en weekbladen ver-
schenen artikelen over Abcoude. In het navolgende is het mijne
bedoeling een kort overzicht te geven hoe het ontstaan is, wat
er gewijzigd en veranderd is en wat gebleven is.
Abecenwalde, d.i. het woud van Abbeke (verkleinwoord van
Abbe, een Friesche naam), is bekend door eene oorkonde van
1085, waarin de Bisschop van Utrecht aan het Kapittel van
St Jan de eene helft van het veen in Midreth (Mijdrecht)
schenkt, waarvan de andere helft zal behooren aan de bewoners
van Abecenwalde. Abcoude ') is blijkbaar de naam van een bosch,
Mijdrecht schijnt door de uitgang ,,drecht" met de eerste letter-
greep een water aan te duiden'^). Op de open plekken in dit
bosch zullen de allereerste bewoners hunne hutten gebouwd
hebben en toen een Heer van Zuijlen in ± 1250 zijn slot bouwde,
zullen zij zich ter wille van hunne veiligheid wel in de nabijheid
ervan zijn gaan vestigen en kozen zij ter bescherming tegen
hooge waterstanden het hoogst gelegen deel van den omtrek
uit, dat gelegen is op het punt waar de Angstel zich in twee
takken, het Gein en de Holendrecht, verdeelt. Op deze hooge
plaats werd in ± 1450 de nog bestaande kerk gebouwd. De weg
die vanaf die kerk door het dorp loopt, draagt van oudsher de
naam Hoogstraat. Het is niet zeker of Gijsbert van Abcoude,
die in verschillende charters genoemd wordt of zijn zoon Sweder
van Abcoude, de bouwer is van het slot. Vast staat echter, dat
hij daartoe eveneens een bij uitstek gunstig gelegen plaats uit-
koos, n.1. het punt, waar de Angstel twee kleine takken afgeeft
die zich te samen weer vereenigen en dan als het riviertje de
Winkel verder zijn weg vervolgt. Daardoor ontstond een stuk
J) Dr K. Heringa, Bijdrage tot de Geschiedenis van het Nederstigt.
2) Waarschijnlijk de Mye, een watertje dat bij Bodegraven in de Rijn
loopt.
-ocr page 36-
«RMKK^TK AIKUHüK PKOOSTKU
njilliiiiüA'i" '*' '
ntovi.\(ïK rruKniT
l.^.-.-.....hm; •;„ .,., „ i r».>..r3,.
/■» J./ /////////■/'.v /.".''/ ////»•(/«»'/'
-ocr page 37-
17
land, rondom door water omgeven, waarop het slot gebouwd is,
welk land tot heden nog de naam draagt van ,,het slotsland".
Een der takken is in later eeuwen afgedamd en door planten-
groei en veenvorming langzamerhand verland. De oude bedding
teekent zich echter nog zeer duidelijk af. Rondom de kerk heeft
zich de kom van het dorp gevormd, zooals wij die nog kennen
uit oude afbeeldingen. De allereerste bewoners hielden zich
bezig met de ontginning van de grond en voorzagen door akker-
bouw blijkens de heffing van korentienden en veeteelt in hun
onderhoud.
Zoo leefden zij eeuwenlang voort en zal het dorp en omgeving
een zeer eenvoudig aanzien gehad hebben, totdat in ± 1650
rijk geworden Amsterdamsche kooplieden hun oog lieten vallen
op de boorden van de Amstel, Holendrecht, Angstel, Gein en
Vecht en aldaar hunne lusthoven begonnen te bouwen, waar-
door de geheele omgeving een geheel ander aspect verkreeg.
Een gordel van buitenplaatsen, de één nog fraaier dan de
ander, slingerde zich rondom Abcoude ^). Minder bekend is, dat
zelfs langs de kade der Waver vanaf de Voetangel naar de Stop-
pelaarsbrug eenige buitenplaatsen stonden, hetgeen blijkt uit
een bericht van veiling in de Ütrechtsche Courant van 30 Dec.
1829 der Hofstede Stichtrust met de Heerenhuizinge, huismans-
woning, tuinmanswoning en verdere gebouwen, moestuinen,
boomgaarden en slingerbosschen, schuitenhuis en steiger. Ver-
der langs die zelfde kade, volgens oude kaarten de hofstede
Scholtenbrug, nabij de Stoppelaarsbrug de hofstede van den
Heer van het Kapittel van St Pieter te Utrecht, verder langs
de Winkel de hofstede ,,Nellesteijn" en nabij Abcoude ,,de Kop-
pel" ook Koppelrust genoemd, in Abcoude ,,Blomswaardt"
genoemd naar de bewoner J. W. van Blomswaardt en ,,Bin-
nenrust". Aan de Angstel, even door Abcoude de hofstede
Elsenbosch op de gemeentekaart van Knijper abusievelijk Vel-
zenbosch genoemd en de hofstede Popta, genoemd naar de
echtgenote van Jacobus van Strijen, secretaris der stad Amster-
dam, Henriëtte Popta ^).
Doch ook hierin zou weer verandering komen en werd de
1)   A. Rademaker, De vermaarde rivier de Amstel; J. G. Th. Greven-
stuk, Jaarboekje Niftarlake 1930; Van Goelst Meyer, Jaarboekje Niftar-
lake 1931.
2)   Notarieele protocollen, Notaris van Veen. Rijks Archief Utrecht.
-ocr page 38-
18
één na de andere hofstede gesloopt, zoodat er om Abcoude geen
enkele meer is overgebleven, behalve Binnenrust, waarvan het
huis nog over is maar het grootste gedeelte der plaats bebouwd
is geworden en in Baambrugge nog een paar hebben stand
gehouden. Was de kern van het dorp de laatste halve eeuw
stationnair gebleven, ook hierin komt wijziging, nu tengevolge
huizennood en toename der bevolking bouwspeculanten hun oog
op Abcoude hebben laten vallen en zal het dorp, evenals dit met
Ouderkerk en Duivendrecht het geval is, binnen afzienbaren tijd
eene kleine voorstad van Amsterdam worden en zal het plaatsje,
zooals ouderen het gekend hebben, zijn oude aanzien en zijn
landelijke rust verloren hebben.
Ook het grondgebied der gemeente heeft ingrijpende wijzigin-
gen ondergaan. Tengevolge ene provinciale grenswijziging ging
bij de Wet van 14 Mei 1819 Botshol, Ruige, Wilnis, Waveren en
Waverveen, dat provinciaal tot Noord-Holland behoorde, over
tot de provincie Utrecht. Oorspronkelijk was het Utrechts ge-
bied, in later tijd wisten de Heeren van Amstel dit gedeelte
tegen de rivier de Waver in hun macht te krijgen, dat nu als
een wig in Utrechts gebied doordrong, welk stuk met andere
goederen van de Heeren van Amstel aan de Graven van Holland
overging. Het zou nog vijf eeuwen duren vóór dit gebied weer
bij het Sticht kwam. Daarna had bij de Wet van 19 Juli 1881
eene gemeentelijke grenswijziging plaats en werd de punt der
gemeente Abcoude Proostdij '), die tot in Vinkeveen doordrong,
gevoegd bij Vinkeveen, terwijl Botshol bij Abcoude kwam. Doch
ook hierbij zou het niet blijven en stelden de Prov. Staten van
Utrecht op aandrang van Z.M. den Koning pogingen in het werk
om een plan te ontwerpen tot vereeniging der beide gemeenten
Abcoude Baambrugge en Abcoude Proostdij en vroegen daartoe
in 1846 aan den Ambachtsheer de gevoelens omtrent de ver-
eeniging zijner heerlijkheid"). Deze pogingen zijn evenals die
der vereeniging Abcoudes Belang, niet geslaagd.
Bij beschikking van den Secretaris-Generaal van het Depar-
tement van Binnenlandsche Zaken van 23 April 1941 zijn de
twee gemeenten tot eene gemeente onder den naam Abcoude
vereenigd. Het wapen der Heeren van Abcoude met de 3 zuilen
was tot voor de vereeniging ook het gemeentewapen van Ab-
1)   Zie de kaart van Abcoude, Proostdij en Aasdom.
2)   Archiff der Heerlijkheid. Rijks Archief te Utrecht.
-ocr page 39-
19
coude B., doch gedekt door een kroon; dat van Abcoude Proost-
dij was een schild van azuur met 2 schuin gekruiste sleutels.
Op 8 Oct. 1948 heeft de Hooge Raad van Adel aan de gemeente
Abcoude het volgende wapen verleend: I. in azuur twee schuin
gekruiste zilveren sleutels; II. in keel drie zilveren zuilen ge-
plaatst 2 en 1. Het schild gedekt door een gouden kroon van
3 bladen en 2 paarlen.
Van al het oude is niets meer over, het kasteel is weg, ook
het fraaie ijzeren hek voor het Marktveld. Alleen een paar oude
huizen, die op de monumentenlijst zijn geplaatst en de kerk
houden nog stand. De 3 groote koperen kroonen die er vroeger
in hingen, zijn helaas verkocht en sieren misschien thans een
groote zaal van een millionnair in Amerika. Het heeft aan een
zijden draad gehangen of het buitengewoon fraaie koorhek en
preekstoel waren denzelfden weg op gegaan, doch men kon het
destijds over den prijs niet eens worden. De Kerkvoogdij heeft
toen met goed gevolg pogingen in het werk gesteld om het te
doen restaureeren. Met behulp van eene subsidie der regeering
en onder rijkstoezicht is de oude verflaag verwijderd, waardoor
het fraaie eikenhout te voorschijn kwam en werd het beeld-
houwwerk voorzooverre dit geschonden was, hersteld, zoodat
het zich nu weer bevindt in de oude staat, zooals de kunstenaar
dit indertijd gemaakt heeft. De groote klok, tijdens de bezetting
geroofd, is wonder boven wonder teruggevonden en hangt nu
weder op hare oude plaats en roept er als weleer de levenden
en oveiiuidt er de dooden ^).
De Abcouder paardenmarkt'-), die tot den huldigen dag is
blijven bestaan met de zooeven genoemde drie gebouwen, zijn
de eenigste getuigen van lang vervlogen tijden. Slaan wij een
blik terug vanaf de stichting van het slot tot heden, dan kunnen
wij vier tijdperken onderscheiden, ieder met zijn eigen cachet.
Het eerste, toen de machtige Heeren van Abcoude met hunne
gezinnen en het talrijke personeel het Kasteel bewoonden en
er met hunne familieleden en vrienden feesten vierden, of hoe
zij met andere ridders uit de omgeving met hunne edelvrouwen,
pages en valkeniers ter reigerjacht togen in de omgeving van
1)   Het opschrift dezer klok luidt: Santé Cosmas et Damianus is min
naem. Min Ghelut is voer God bequaem den levenden roep icr den doden
overlu icr. Jan Tolhuis van Utrecht me fecit A.D. 1537.
2)   Jaarboekje 1946.
-ocr page 40-
20
Abcoude, dan kunnen wij ons voorstellen welk een drukte en
vertier dit gaf en hoe de eenvoudige dorpsbewoners dit met
bewondering aanschouwd zullen hebben, doch dan kunnen wij
ons ook voorstellen, welk een groote bron van inkomsten de
hofhouding, vooral van den schatrijken Heer Jacob van Gaes-
beek voor de neringdoenden en ambachtslieden was en hoe, toen
na de dood van Jacob van Gaesbeek in 1459 het slot in verval
begon te geraken en er van de vroegere pracht, drukte en
vertier niets meer overbleef, dit een groote achteruitgang voor
het dorp beteekende.
Met het 2e tijdperk van ± 1460—1650 brak er een tijd van
betrekkelijke rust aan, doch het 3e tijdperk van ± 1650 tot de
2e helft der 19e eeuw bracht weer opleving, toen de rijke koop-
lieden en patriciërs uit Amsterdam hunne lusthoven aan de
boorden van Angstel, Holendrecht en 't Gein bouwden en be-
woonden, waarop toen ook weer, nadat de eene hofstede na
de andere gesloopt werd een tijdperk van rust aanbrak. Het
vierde tijdperk is nu aangebroken en worden er volgens een
van te voren vastgesteld en van hoogerhand goedgekeurd uit-
breidingsplan nieuwe wegen en straten aangelegd, waaraan
reeds talrijke woningen zijn of worden gebouwd en zal deze
uitbreiding, naar wij verwachten, weer een bron van welvaart
voor de dorpelingen met zich brengen.
Aangezien er vroeger geen volkstellingen werden gehouden,
bestaan er omtrent het verloop der bevolking slechts enkele
betrouwbare gegevens. Een in 1633 verhoogde belasting op het
gemaal ^) in de steden en het invoeren van het hoofdgeld ten
platte lande, maakte een opzettelijke telling noodig. Het aantal
inwoners bedroeg toen in Abcoude statengerecht 893 menschen.
Abcoude Aasdom 185 menschen, Abcoude Proostdij 337 men-
schen. Bij de onderhandelingen over de naasting der Ned. Herv.
Kerk in 1798 werden opgegeven voor Abcoude Baambrugge,
zoover het in het dorp ligt, 147 Roomsch, 137 Geref., 4 Luth.,
1 Remonstr.; voor Abcoude Proostdij met Stoppelaarsbrug 548
Roomsch, 283 Geref., 19 Luth., totaal 695 Roomsch, 420 Geref.,
23 Luth., 1 Remonstr. Het dorp Baambrugge 382 Roomsch, 459
Geref., totaal 1077 Roomsch, 879 Geref., 43 Luth., 1 Remonstr.
De onderhandelingen betreffen niet het aantal inwoners, doch
') Tijdschrift v. d. Geschiedenis van Utrecht, Jaarg. 1847.
-ocr page 41-
21
slechts het aantal lidmaten en bedenke hierbij, dat men bij de
Katholieken reeds op jeugdigen leeftijd lidmaat wordt. Aan-
gezien deze laatste de meerderheid hadden, zouden deze volgens
de voorwaarden der staatsregeling recht hebben gehad het
Kerkgebouw te naasten. Bij de verdere onderhandelingen is men
tot een vergelijk gekomen en is de kerk eigendom der Ned.
Herv. Kerk gebleven. In het jaar 1887 verbouwden de Katho-
lieken hunne oude kerk tot pastorie en stichtte er naast de
tegenwoordige.
Volgens de gemeente-atlas van Kuyper waren deze getallen
in 1867 Abcoude Proostdij 1225 inwoners, voor Abcoude Baam-
brugge 1400 inwoners. Uit de gegevens omtrent de besturen van
het gewest Utrecht waren ze voor Abcoude Baambrugge 1425,
Abcoude Proostdij 1697 en op 1 Januari 1950 bedroeg het zielen-
aantal van Abcoude 3615.
BOTSHOL
Onbekend maakt onbemind, en zoo was het ook met Botshol,
bijna niemand kende het. Doch het kan verkeeren en er is in
den laatsten tijd, nu er eenerzijds pogingen in het werk zijn
gesteld voor droogmaking en zandzuiging en anderzijds om het
als natuurmonument te behouden, veel over geschreven, zoowel
in het plaatselijk weekblad als in de groote dagbladen. Langen
tijd geleden was Botshol ^) veel uitgestrekter en is het grootste
gedeelte er van uitgeveend en daardoor tot een groote waterplas
geworden, die in 1873 drooggemaakt is en opgegaan in het
waterschap Groot-Mijdrecht. Het kleinste gedeelte, het tegen-
woordige Botshol, is eerst veel later uitgeveend, waartoe in het
jaar 1777 werd besloten. De spraakmakende gemeente noemde
het steeds ,,Boksol", zooals de afbeelding naar het origineel
afkomstig uit een pleizierjacht in het Scheepvaartmuseum te
Amsterdam aanwezig, ook aangeeft. De foto werd mij door den
Directeur van het museum toegezonden met de vraag of ik soms
inlichtingen kon geven omtrent de beteekenis van de daarop
voorkomende letters, een puzzle waarop ik tevergeefs mijne
krachten heb beproefd. Het werd ook zoo genoemd in de ordon-
nantie '■^) die in 1613 vastgesteld werd door de stad Amsterdam
omtrent het brugloon bij het passeeren van de groote brug te
1)   Zie kaart Bernd. du Roy.
2)   Oud Archief Amsterdam. Afd. Ambachtsheerlijkheid, Ouder-Amstel.
-ocr page 42-
-ocr page 43-
23
Ouderkerk: „IJder huijsgezin in den rondenhoep'), de Waver
,,ende Bocxhol zal jaarlycx betalen een bijl -) hennep ende die
,,huijsgezinnen die geen hennep telen sullen geven geit in plaetse
,,van hennep."
Oorspronkelijk waren Botshol, Waveren en Ruige Wilnis drie
afzonderlijke heerlijkheden die naast elkaar geleden waren ieder
met een afzonderlijk wapen''). Het wapen van Botshol bestaat
uit een goud veld met twee roode balken waarop 5 witte schuine
ruiten, 3 boven, 2 onder.
Toen na de dood van Mr Anthony Oetgens van Waveren diens
moeder bij legaat in het bezit der heerlijkheid was gekomen,
verkrijgt na haar overlijden haar tweede man, Paulus Abraham
van Gillis, bij legaat het vruchtgebruik der drie heerlijkheden
en koopt hij op 25 Juli 1766 er een vierde heerlijkheid ,,Waver-
veen" bij en zijn deze in één hand gekomen.
Al zeer vroeg zijn de eerstgenoemde drie afzonderlijke heer-
lijkheden in één hand gekomen, want op 21 Nov. 1628 wordt
door Heeren Decaan en Capittulieren der Kerke van St Marie
te Utrecht de vrije heerlijkheden Waveren, Ruyge Wilnis en
Botshol met alle hare dependentiën en alle hare Kercken ge-
rechtigheden ende daartoe de thijnsen, thienden zoo groot als
smal mitsgaders de vogelarie, swanendrift etc. voor ƒ 5000,—
opgedragen aan Anthonius Oetgens out-Burgemeester der stede
Amsterdam, welke zich nadien Oetgens van Waveren noemde.
Deze heerlijkheden zijn door vererving lang in de zelfde familie
gebleven. De laatste eigenaar schijnt daarmede niet gelukkig
geweest te zijn, want bij acte van 15 Nov. 1828 voor Notaris van
Schermbeek te Utrecht verleden worden de heerlijkheden uit
zijn desolaten boedel verkocht aan Theodorus Hendrikus Abels
wonende te Amsterdam, en later op de Ridderhofstad Bolesteijn
te Maarsen voor ƒ 2010,—. Op 12 Juli 1851 verkocht deze ze
weer aan Pieter Anthonie Oetgens van Waveren die daardoor
weer in het vroegere familiebezit komt, dat echter niet lang zou
duren, want op 28 Mei 1896 lieten zijne erfgenamen het te Mij-
drecht publiek verkoopen. De Heer A. Volker werd kooper voor
ƒ 6000,— wiens weduwe thands nog de bezitster is. Van de tal-
rijke rechten die vroeger daaraan verbonden waren, is niet veel
') De ronde hoeper polder.
-') Een bijl is waarschijnlijk een plaatselijke maat.
-'■) Zie kaart Bernd. du Roy.
-ocr page 44-
-ocr page 45-
25
meer overgebleven, het langst hield het vischrecht stand doch
ook dit is thands vervallen, want schrijver dezes, die in water
hem toebehoorend palingfuiken had uitgezet, werd door den
Heer Volker een proces aangedaan wat genoemde heer verloor.
Hierop werd het Waterschapsbestuur, die het vischwater voor
zooverre eigendom van het Waterschap publiek verpachtte, een
proces aangedaan dat eveneens ongunstig voor den heer Volker
verliep, maar denkende drie maal is scheepsrecht deed nu de
heer Volker een ander ingeland, die eveneens in zijn eigendom
vischte, weder een proces aan, wat insgelijks door hem verloren
werd. Zoo zien wij ook hier gebeuren wat indertijd ook met de
Heerlijkheid Abcoude geschiedde dat van alle rechten, baten
en inkomsten niets meer is overgebleven dan alleen de naam.
Nu is Botshol nog een heerlijkheid maar in een anderen zin,
het is een heerlijkheid waar flora en fauna het oog bekoren
en de haastige mensch in de serene en prachtige natuur van
Botshol tot rust komen kan.
STOPPELAARSBRUG, STOKKELAARSBRUG,
STOCKEKEBRUG
In het placaatboek ^) van Utrecht wordt deze brug in 1593
Stoppelaarsbrug genoemd, evenzoo op zeer oude kaarten en in
een acte van Antipas Tredee -), notaris te Abcoude van het
jaar 1730. In deze acte legateert Joh. de La Croix, wonende op
de buitenplaats Oldenhof nabij de Waverbrug of Voetangelbrug
aan het schooltje aan de Stoppelaersbrugge onder de geregte
van Abcoude 40 jaren lang jaarlijks en ieder jaar eene som van
tien gulden. Waarschijnlijk heeft hij kinderen gehad, zoo niet,
dan deed hij deze schenking terwille van de buren, aangezien
door de slechte wegen des winters de scholen te Abcoude of
te Ouderkerk moeilijk te bereiken waren. Deze school bestaat
thans niet meer. In het denombrement ^) van het leengoed
Loenersloot van 1476 vinden wij onder de eigenaren van land
te Ouderkerk die leenplichtig waren aan het Huis Loenersloot
o.m. Hildegonda Frederic Symons dochter II/2 mergen lants
gelegen tot Ouderkerk op geen (e) sijde van Stockekebrugge te
verheergewaden met een jair renthen. ■
1) Placaatboeken van Utrecht, dl II, biz. 416.
'2) Notarieele protocollen,. Rijks Archief Utrecht.
3) Dr A. Johanna Maris. Nederl. Leeuw, Jan. 1949.
-ocr page 46-
26
In de acten van veriei werd gewoonlijk zeer summier opge-
geven welke leenpercelen in het verlei begrepen waren. Eene
dergelijke opgave heette Denombrement '). Volgens mij is de
juiste naam Stoppelaarsbrug, omdat het zeer gewoon was aan
een brug de naam van een persoon te geven en nu was de naam
,,de Stoppelaar" vroeger in Amsterdam een veel voorkomende
geslachtsnaam en heeft deze brug veel te maken gehad met de
stad Amsterdam. Zij was tot 1873 een vaste steenenbrug met
een zeer hoog tongewelf. Die brug heeft heel wat pennen in
beweging gebracht en veel inkt doen vloeien. In 1867 beklaagt
zich de burgemeester van Abcoude Proostdij bij de Staten van
Noord-Holland over het slechte onderhoud en de gevaarlijke
toestand van de brug -) en dat hij de stad Amsterdam, die voor-
heen steeds in het onderhoud voorzag, daarover geschreven had
welke echter meent niet tot onderhoud verplicht te zijn. Hij
grondt zijn meening: Ie op het feit dat Amsterdam in 1731
de Ambachtsheerlijkheid Ouderkerk van de Staten van Holland
gekocht heeft, zoodat mogelijkerwijze de verkoopsvoorwaarden
hieromtrent licht zouden kunnen geven; 2e dat Amstei'dam
vroegere herstellingen steeds uitvoerde en dit dus verplichting
tot onderhoud waarschijnlijk maakt. Hierop antwoorden B. en
W. van Amsterdam en dit antwoord is zeer belangrijk uit topo-
grafisch oogpunt ,,vroeger vóór het jaar 1626 waarin de weg
,,of zandpad over Ouderkerk naar Utrecht is aangelegd liep de
,,weg via Ouderkerk tot aan de Voetangelbrug en van daar
,,langs het riviertje de Waver, over de Stokkelaarsbrug naar
„Abcoude. Het blijkt niet wanneer die brug is aangelegd, toch
,,laat zich verklaren waarom Amsterdam vóór 1626 de herstel-
„lingen op zich nam, over die brug liep toch de kortste weg van
,,Amsterdam naar Utrecht. Nauwelijks was de Voetangelbrug
,,langs de Holendrecht gereed of Amsterdam verloor voor die
,,brug hare belangstelling."
Reeds in het jaar 1664, toen de brug noodzakelijk reparatie
behoefde, vroegen de bewoners nabij ,,de Waver" aan de stad
Amsterdam om herstelling ervan op grond dat het Wapen van
Amsterdam weleer op die brug gestaan had en steeds door
Amsterdam hersteld was. Ofschoon Amsterdam haar standpunt
handhaafde niet onderhoudsplichtig te zijn, bleef zij herstellen
1) Mr A. de Blecourt, Ambacht en gemeente.
") Correspondentie aanwezig in het Prov. Archief te Haarlem.
-ocr page 47-
27
tot 1853 toen na een expresselijk onderzoek met negatief resul-
taat besloten werd in het vervolg geen gelden daarvoor beschik-
baar te stellen. Nu gaat Abcoude klagen bij de Staten van
Utrecht en wordt door de Hoofd-Ingenieur van de Prov. Water-
staat geantwoord dat ook hij heeft laten onderzoeken wie onder-
houdsplichtig was maar daarin niet geslaagd te zijn. Hierna
werd gecorrespondeerd tusschen de Staten van Noord-Holland
en Utrecht en de gemeentebesturen van Ouderkerk en Abcoude
om van gemeentewege de brug gezamenlijk te onderhouden.
Ouderkerk was hiertoe bereid maar schrijft, de brug ligt over
het riviertje de Waver waarvan de stad Amsterdam sedert
onheugelijke tijden het vischwater verpacht en stelt nu als voor-
waarde dat dan Amsterdam de voordeelen van dat vischwater
afstaat. Amsterdam is daartoe niet bereid en nu trekt Ouder-
kerk zich terug en bleef de zaak hangende. In het jaar 1873
komt eene onverwachte redding in deze netelige questie. Ten
gevolge bedijkingswerken voor de droogmaking der Rondeveen-
sche plassen zal de Nessersluis vervallen welke uitvaart uit de
Rondeveenen verschaft op de Waver. De Maatschappij tot
drooglegging dezer plassen vraagt vergunning om de beide
bruggen, n.1. de Voetangelbrug en de Stokkelaarsbrug te ver-
anderen onder beding dat zij zich tot voortdurend onderhoud
zal verplichten, welke voorwaarden door beide gemeenten aan-
vaard zijn. Hierna werd de oude pittoreske stenen boogbrug
afgebroken en vervangen door een wanstaltige draaibrug.
VOETANGELWEG
In de tijden toen Nederland nog onbewoond was, maakten
de rivieren hun eigen bedding en zochten dus de laagste plaat-
sen op, vandaar hun grillig en kronkelend verloop. Het niveau
van de zee was toen aanmerkelijk lager maar toen Nederland
bewoond werd en het zeepeil voortdurend hooger werd en de
groote rivieren veel water moesten afvoeren en daardoor tot
overstroomingen aanleiding gaven, deed zich de behoefte ge-
voelen om door het aanleggen van dijken zich daartegen te
beschermen. Een natuurlijk gevolg hiervan was, dat men deze
dijken tegelijkertijd als voetpad en van lieverlede door ver-
harding als verkeersweg ging gebruiken. Wij zien dan ook dat
alle verkeerswegen om Abcoude loopen over de v/aterkeerings-
dijken en zoo zij dit niet doen, eerst veel later aangelegd zijn
-ocr page 48-
28
b.v. o.a. de Bï'oekweg, de Groote Coupure, de Kleine Coupure,
de Koppelweg. Zoo was ook de Voetangelweg, die langs de
Holendrecht loopt geen rijweg, dus geen verkeersweg, maar
slechts een waterkeerende dijk die waarschijnlijk wel als voet-
pad zal zijn gebruikt. De weg is genoemd naar de herberg en
posthuis ,,de Voetangel" die nabij de plaats waar de Waver in
de Holendrecht uitmondt stond. Het was een groot en hoog
gebouw ') met ruime stallen voor het verkeer per postkoets of
veerschuit van Amsterdam op Utrecht en is nu vervangen door
een veel kleiner.
Op 16 Juni 1626 verleenen de Staten van Holland octrooi tot
het maken van een santpat en wagenweg tusschen Ouderkerk
en Breukelen-). Het santpat naast de vaart om alle schuiten
en schepen met paarden te kunnen trekken en daarnaast een
passende wagenweg. De onkosten zouden gevonden worden door
het heffen van een watertol en landtol. Tolvrij zijn gecommit-
teerden tot dit santpat met derselver familiën en bedienden
mitsgaders de Maarschalk van het Nederkwartier, de Bailluw
van Amstelland, de Heeren van Mijnden en Croonenberg, van
Guntersteijn en van Loendersloot met derselver domestiques.
Ook zullen van de tol en het weggeld alleen vrij zijn de bewoners
van de vier huizen gelegen in Aasdom 'O. Ofschoon hierbij niet
genoemd had ook de Heer van Abcoude deze vrijstelling, want
in de veilingconditiën van de Heerlijkheid Abcoude Staten-
gerecht wordt genoemd: het recht van vrijdom van tollen en
weggeld op het zandpad tusschen Abcoude en Breukelen als-
mede van de tollen en gabellen op den weg naar Duivendrecht.
Bij Kon. Besluit van 12 Mei 1916 werd de concessie tot tol-
heffing door de Prov. Staten van Utrecht en de gemeente
Amsterdam ingetrokken.
ABCOUDER MEER
Ook het Abcouder meer heeft eene geschiedenis achter den
rug. Het ligt gedeeltelijk in de Prov. Utrecht en in de Prov.
Noord-Holland. Het Utrechtsche gedeelte behoorde, evenals de
geheele gemeente Abcoude Proostdij, tot de Heerlijkheid van
1)   Jaarboekje 1931.
2)   Utrechtsche placaatboeken, dl II.
-'') Dit zijn de buitenplaatsen Oldenhof, KievitsheuveL Hotstede van
Meel en Westrust.
-ocr page 49-
29
het Kapittel van St Pieter te Utrecht. In 1619 sloot de stad
Amsterdam met genoemd Kapittel eene overeenkomst over het
gebruik van het rietgewas in dit meer en in 1631 gaf het
Kapittel het in erfpacht aan de stad Amsterdam tegen eene
jaarlijksche canon van ƒ 90,—. Daardoor gingen de heerlijke
rechten die op het meer rustten over op de stad Amsterdam,
die sindsdien het vischrecht verpacht.
In 1846 werd de bloote eigendom van het voormalig Kapittel
in het openbaar verkocht en werd de heer M. E. Gousset van
Heel te Loenen a/d Vecht eigenaar van het meer en moest
Amsterdam aan hem de erfpacht betalen. In 1889 werd de heer
KI. de Boer eigenaar. Er deed zich toen een komisch incident
voor, want toen het op een winter prachtig ijs was op dit meer
en de Abcouder ijsclub een hardrijderij met paard en arresleden
op het meer had geadverteerd, ontving het bestuui' van den
pachter van het vischwater een telegram ,,geen hardrijderij zon-
der mijn toestemming", waarop het bestuur der ijsclub hem per
telegram uitnodigde naar de wedstrijd te komen zien en zijn
totebel mede te brengen. Het is onbekend of de pachter ver-
schenen is en ging de wedstrijd door met een schitterend succes,
aangezien de bekendste harddravers op de ijsbaan aanwezig
waren.
Op 27 April 1904 werd Amsterdam door aankoop eigenaar
van het Utrechtsche gedeelte van het meer en had de stad
daardoor de geheele beschikking er over want het N. Holland-
sche gedeelte stond reeds op naam der stad Amsterdam. Het
doel van den aankoop heette het vermijden der jaarlijksche
erfpacht. Dit was het openbare motief, maar booze tongen
beweerden dat er een geheim motief bestond en de aankoop
de bedoeling had er het stadsvuil in te storten. Dit plan werd
verijdeld door de oppositie daartegen. Volgens een mondelinge
mededeeling van den toenmaligen secretaris der gezondheids-
commissie te Loenen a/d Vecht heeft deze commissie in een
uitvoerig rapport haar bezwaren aan den Hoofdinspecteur der
Volksgezondheid kenbaar gemaakt en gewezen op het groote
gevaar voor de volksgezondheid. Met volle medewerking van
genoemde autoriteit werd het onheil bezworen^).
1) Het archief van de opgeheven gezondheidscommissie werd op last
van hoogerhand vernietigd.
-ocr page 50-
30
BROEKWEG
Dat op den duur de wegen van uit Amsterdam naar Utrecht
eerst via Ouderkerk en Winkeldijk, daarna langs de Voetangel-
weg niet aan het steeds drukker wordende verkeer zouden
kunnen voldoen, is begrijpelijk. Daarom verkreeg Amsterdam
op 23 Maart 1685 van de Staten van Holland octrooi tot het
aanleggen van een rij- of wagenweg vanaf Duivendrecht naar
Abcoude, de tegenwoordige Rijksstraatweg. In het dossier be-
treffende onkosten en taxatiën wordt gesproken van de Broe-
kerdijk ^). Deze dijk, een z.g. slaperdijk, die vanaf de ringvaart
der Bijlmermeer naar Abcoude liep, vormde de grens tusschen
naburige polders en werd waarschijnlijk ook als looppad ge-
bruikt. Vanaf het punt waar de Broeckerdijk het Abcouder
meer bereikt loopt een kade Oostwaarts door de polders naar
de rivier het Gein. Deze kade, Ruwielswal of Hollandsche kade
geheeten, vormt de grens tusschen de Provincie Utrecht en
Noord-Holland en tevens de grens der gemeente Abcoude. De
grens van Noord-Holland en Utrecht loopt vanaf deze kade
ongeveer midden door het Abcouder meer zoodat dit meer in
twee provincies ligt en verder langs de Holendrecht.
Tegenwoordig liggen ter weerszijden van de Broeckerdijk de
Oost- en West-Bijlmer polder. Op oude kaarten zijn de Oostelijke
polder, genaamd ,,Den Broek" en de ,,Bijlemer landen" waar-
door tevens de naam van de Broekzijdsche polder onder Ab-
coude verklaard wordt. Deze landen waren in de eerste eeuwen
onzer jaartelling met bosschen begroeid die zich tot aan Ouder-
kerk uitstrekten. Dit wordt bewezen door het z.g.n. ,.Kienhout"
dat nog steeds in deze streek gevonden wordt. Het bestaat
grootendeels uit eikenhout en dikwijls zijn er bizonder dikke
en lange stammen opgegraven, vooral tijdens de eerste wereld-
oorlog toen er ook brandstofschaarste was. Oudere schrijvers
beweerden dat deze boomen daar niet gegroeid waren, maar
bij stormvloeden en overstromingen uit andere streken aan-
gespoeld waren. Doch in de oude naam Abecenwalde ligt reeds
verborgen, dat hier bosschen geweest zijn. Ook oude oorkonden
wijzen daarop, want in 953 schenkt Keizer Otto -) aan de Kerk
van St Maarten zijne bezittingen die gelegen zijn aan beide
zijden van de stroom die „Vecht" genoemd wordt te weten zijn
^) Aanwezig in het Archief der stad Amsterdam.
2) Oorkondenboek van Holland en Zeeland, dl I, No. 32.
-ocr page 51-
31
bosschen, landen en wateren en poelen en meren die uit de
Vecht hun oorsprong nemen, terwijl op 6 Juni 975 dezelfde
Keizer aan dezelfde Kerk schenkt al hetgeen zij nog niet bezeten
had gelegen in de gouw Instarlake (Niftarlake) in comitatu
Ruotbodensis (in de graafschap van Radboud).
De bosschen in de Bijlmerlanden behoorden in later tijd aan
de Heeren van Amstel die bij Ouderkerk hun kasteel hadden en
zijn een zeer begeerlijk bezit geweest en is meermalen over dit
bezit twist ontstaan. Uit eene oorkonde van 27 Oct. 1285 blijkt,
dat er toen een verzoening plaats had tusschen de drie broeders
van Aemstel ter eener en Jan Bisschop van Utrecht en Graaf
Floris ter andere zijde: ,,dartoe so vertiën (afstand doen) wi
,,vore ons en de onse nacomelinghe eweleke Bindelmerbroke
,, (Bijlmerbroek) ende dat busce (bosch) daar die reijghers inne
,,broeden ende alle die rechte dat daertoe behoort te sera ven
,,behoef (ten behoeve van de graaf van Holland ^)."
In de grafelijke rekeningen van 1354 lezen wij, dat de Hertoge
Willem condt doet dat wi bevolen hebben Herman de Rine
onsen kiiape onze Reijgerbossche gehieten Bindelmerbroeck te
bewaren. In dit bosch werden waarschijnlijk de reigers, waarop
zooals bekend is met valken gejaagd werd, des winters gevoed.
In dezelfde rekeningen wordt ook een post verantwoord voor
herstel van het vogelhuis in het Reygersbosch. Deze naam is
tot heden blijven bestaan want eene boeren hofstede gelegen
in de Oost-Bijlmer nabij de Geinbrug, draagt nog de naam
,,Reigersbroek", terwijl een andere boerenhofstede aan de Am-
sterdamsche straatweg nabij Abcoude nog de naam draagt
,,Reygersbosch". Menigeen zal zich wellicht afvragen hoe het
mogelijk was dat in het gebied om Abcoude, waar vijftig jaar
geleden niettegenstaande dijken en goede bemaling de landerijen
des winters vaak onder water stonden v/aarop de jeugd al heel
spoedig kon schaatsenrijden, in de eerste eeuwen onzer jaar-
telling, terwijl er toen nog geen dijken en de Amstel en de Vecht
open rivieren waren, waarin de zee vrije toegang had, deze
bosschen daar kunnen zijn gegroeid? Het is toch bekend, dat
de eik alleen op droge grond kan gedijen. De verklaring hiervan
is, dat het zeepeil toen veel en veel lager was en de bodem
hooger. Men heeft kunnen vaststellen dat dit zeepeil in de latere
1) V. d. Bergh, Oorkondenboek, dl II, No. 1028.
-ocr page 52-
-ocr page 53-
33
eeuwen steeds hooger is geworden en de bodem voortdurend
gezakt is. Hierdoor is het mogelijk geworden dat bij stormen
en stormvloeden zooals de Elisabethsvloed er een geweest is,
deze bosschen vernietigd zijn.
Tijdens de bezetting door de Romeinen in de eerste eeuwen
onzer jaartelling van een deel van ons land, begonnen deze met
het aanleggen van dijken langs de groote rivieren, die zij dan
tevens gebruikten als heirbanen voor hunne troepen. Toen onze
streek in de latere eeuwen bewoond werd, werd door de eerste
bewoners de Zuiderzeedijk aangelegd, die zich verder voortzette
als IJdijk en Wendeldijk, om de daarin voorkomende wateren
waren toen nog geen dijken. Ten einde zich bij hooge storm-
vloeden voor overstroming te behoeden werden in deze wateren
hier en daar dammen gelegd. In Amestelle nabij de uitmonding
in het IJ '), waarnaar de later in de nabijheid dezer dam ge-
stichte stad zooals bekend is haar naam heeft gekregen. Deze
dam werd later verlegd op de plaats der tegenwoordige Vijgen-
dam. Zoo was er in de Vecht boven Breukelen nabij Otterspoor
een dam, welke later werd vervangen door de Hinderdam nabij
Nigtevecbt, in de Gaasp nabij Weesp lag de Gaasperdam, in de
Holendrecht nabij Ouderkerk de Bennincksdam. In de Drecht
de Bilderdam, in het Gein tegenover de Ruwielswal de dam in
't Gein -). In de Aa bij Nieuwer ter Aa, waarlangs de Angstel
zijn weg vervolgde om bij Breukelen in de Vecht uit te monden,
werd eveneens een dam gelegd. Om de scheepvaart niet te
belemmeren werden in deze dammen sluizen gemaakt, of over
de dammen ,,Overtoomen" aangelegd. Dat er over deze dammen
vaak heftige geschillen ontstonden is verklaarbaar, want daar-
door konden de landen, die voor deze dammen lagen, hun water
niet meer afvoeren en werd dan ook de dam in de Aa herhaal-
delijk door lieden uit het Sticht verwijderd totdat op 17 Juli
1530 te Amsterdam eene vergadering werd belegd waarin Jan
Benninck aanbood naar Brussel te gaan om aan Karel V de
klachten van Amstelland over te brengen en hem van, de ge-
grondheid daarvan te overtuigen. Hierin is hij geslaagd en
moest de dam in de Aa door de Staten van Utrecht weder
1)   C. G. 't Hooft, Het ontstaan van Amsterdam.
2)   Zie kaart.
-ocr page 54-
34
gelegd worden^). Deze dam was natuurhjk een zeer groote
hinderpaal voor de scheepvaart van Amsterdam op Utrecht,
totdat ten slotte omstreeks 1570 vanuit de Angstel een kanaal
gegraven werd dat via een schutsluis bij Nieuwersluis in de
Vecht uitmondde, welk kanaal de naam kreeg van Nieuwe wete-
ring of Rechte Angstel in tegenstelling met de Angstel die
vroeger ook wel de Kromme Angstel genoemd werd.
KERKBRUG — HEIN KUITENBRUG
HULKSBRUG
In het dorp bevinden zich drie bruggen die zooals dit gebruike-
lijk is, een naam dragen. De brug midden door het dorp nabij
de kerk wordt in oude stukken Kerkbrug genoemd, later in mijn
jeugd de Klapbrug. Deze naam behoeft geen verklaring. Anders
staat het echter met de Hein Kuitenbrug. Nu was het mij be-
kend dat in Rotterdam een Jan Kuitenbrug bestond. Op de
vraag gericht tot den Gemeente-Archivaris van Rotterdam of
er iets bekend was omtrent de naamsafleiding dezer brug mocht
ik het volgende antwoord ontvangen: ,,Het verband tusschen
,,de persoon en de brug is nog niet geheel duidelijk, misschien
,,is Jan bijgenaamd met de kuiten die in een vroedschap reso-
,,lutie van 29 Mei 1617 voorkomt, peet over de brug geweest.
,,Een ,,Jan met zijn kuiten stuurman bij kapitein Sijvert Meij-
,,nertsz van den Ham was in 1607 gewond en daardoor onge-
,,schikt voor den dienst, zal waarschijnlijk later als brugwachter
,,aangesteld zijn." Nu is het bekend, dat vooral op kleine plaat-
sen dikwijls inwoners een bijnaam hebben waarmede zij bij
hunne medeburgers beter bekend zijn dan met hun geslachts-
naam en zoo zal ook hier wel een Hein met zijn kuiten indertijd
deze brug door hem bediend zijn en de naam er van blijven
dragen.
De brug nabij het Gemeentehuis heet Hulksbrug. In het woor-
denboek der Nederlandsche taal staat achter het woord ,,Hulk"
een schip dat getrokken wordt en komt het mij voor dat deze
brug geen verband houdt met een persoon, m.aar dat zij gemaakt
is voor de trek of jaagschuiten van Amsterdam via Abcoude
naar Utrecht.
1) De waterkeeringen. waterschappen van Zuid-Holland, door Jhr L. F.
Teixeira de Mathos, dl II, afd. V, Amstelland.
-ocr page 55-
35
AASDOM ^)
In oude officieele bescheiden werd vroeger steeds gesproken
van Abcoude Proostij èn Aasdom. Op oude kaarten vinden wij
dan ook een lange strook land die zich vanaf Amsterdam door
Abcoude met een lange punt tot in Vinkeveen uitstrekt en die
Aasdom genoemd wordt. Het Kapittel van St Pieter was Am-
bachtsheer van Abcoude-Prdij en Ambachtsheer van Aasdom,
welke beide heerlijkheden dan bekend staan onder den naam
van Abcoude-Prdij èn Aasdom of Abcoude St Pieters gerecht.
De rechten die het Kapittel in de Proostdij kon uitoefenen ver-
schillen echter met die welke het in Aasdom bezat. Zulks wijst
op verschillende herkomst. Hoe het Aasdom in den boezem van
den Bisschop gekomen is, ligt in het duister. Het woord Aasdom
(Aesdoem) grijpt terug naar zeer oude tijden en wijst op Frie-
schen herkomst. Dit behoeft ons leden van Niftarlake niet te
verwonderen, want Niftarlake was Friesch rechtsgebied. Niftar-
lake is de grensgouw tusschen Friesland en het Frankische ge-
deelte des lands. Aas is afgeleid van het Friesche woord (asich
asega — asing) en beteekent ,,rechtzegger" en dom (doem)
beteekent vonnis. Het Aasdomsrecht ook wel Burenrecht ge-
noemd, is een Friesche instelling waar de Buren het vonnis
wijzen wat de Asega voorstelt. In 1381 werd in het Sticht het
Aasdomsrecht door Schepenrecht — waar Schout en Schepenen
rechtspreken en vonnis wijzen — vervangen -). Aasdom is dus
het gebied waar het Aasdomsrecht heerschte, doch nog zeer
langen tijd na de afschaffing er van werden de gedeelten van
het Sticht, waar dit recht gold, Aasdom genoemd en werd er
gesproken van Aasdom Proostdij en Aasdom in 't Veen.
In 1387 tijdens de regeering van Aelbrecht van Beieren ruwaard
van Holland lagen er in de Middendam (de tegenwoordige
Vijgendam te Amsterdam) sluizen in de Amstel die in het IJ
uitmondde. Op deze dam stonden eenige huizen, welke moesten
worden verplaatst. Over de onteigening dezer huizen ontstond
een geschil tusschen de poorteren binnen Amsterdam en de
luiden wonende in Asichdom in onze landen van Amstelland •')
waarin Aelbrecht uitspraak heeft gedaan. In zijn beslissing
wordt gesproken over sluismeesteren in Asichdom aan welke
I) Zie kaart van Joost Jansz. Beeldsnijder.
'^} Beekman, Dijk en W^aterschapsrecht; Rollin Couquerque, Aasdoms
en Schepenrecht.
■*) Teixeira de Mathos, Waterschappen en Polders, dl II.
-ocr page 56-
36
in overleg met het stadsbestuur gezag wordt toegekend over
het openen en sluiten der sluizen. Deze sluizen dienden voor
de uitwatering der landen die gelegen zijn in de Waterschappen
van Asigdom en IJpensloot op het IJ. Asigdom, zoo schrijft
Teixeira, moet noodwendig beteekenen het daarachter aan de
Amstel gelegen land, hetgeen ook de kaart van Balth. Flor.
a Berckenzode duidelijk aangeeft. Deze sluizen waren van het
allergrootste belang, niet alleen voor Amsterdam en Asigdom,
maar ook voor het daar verder achtergelegen land, want al
deze landen konden hun water alleen afvoeren dooi' deze sluizen.
Met de oprichting van het Hoogheemraadschap ,,Amstelland",
toen het toezicht over de waterboezem van Amstelland in één
hand kwam en het onderhoud, het openen en sluiten ei' van
met de stad Amsterdam geregeld werd, is de invloed die de
bewoners van Aasdom daarin indertijd hadden en ook de be-
tekenis van het woord ,,Aasdom" voor niet ingewijden verloren
gegaan en zelfs de naam in onbruik geraakt.
DERTIENDE PENNING '
Wij zijn uit onze vaderlandsche geschiedenis tijdens Alva
bekend met de 10e penning. Zoo iets dergelijks bestaat tot op
den huldigen dag nog in Abcoude, een gedeelte van Vinkeveen,
Oudhuysen en Kamerik. Deze gehate belasting draagt de naam
van 13e penning en is verder in Nederland niet bekend. De staat
der Nederlanden laat onder Abcoude het recht heffen en neemt
i/'i;. der getaxeerde waarde van de grond met wegdenking van
gebouwen en beplantingen en wordt alleen geheven bij verkoop
doch niet bij vererving. Dat dit recht gehaat was bleek, toen er
nog niet zoo heel lang geleden op een landhek nabij Baambrugge
een bord was bevestigd met het volgende opschrift -) :
Hij die dit land koopt zij bedacht
Dat hier nog altijd is van kracht
Een recht uit d'oude pruikentijd
Waardoor de landbouw schade lijdt.
De naam van dit gehate recht
Is penning XIII. Ik heb gezegd.
1)   Mr J. C. de Meyere, Oude nog bestaande rechten. Dissertatie 1928;
Mr W. van Iterson, 13e penning. Weekblad voor Privaatrecht, Jaarboekje
V. d. Vereeniging van Directeuren van Hypotheekbanken, Maart 1939.
2)   Dit bord w^erd geplaatst door wijlen de Heer J. v. d. Berg, nadat hij
een proces over de heffing verloren had.
-ocr page 57-
37
Deze dertiende penning is een zeer oude instelling. Vermoe-
delijk is zij ingesteld door een der Heeren van Abcoude die
een zeer uitgebreid grondbezit in en om Abcoude hadden en
niet door den Bisschop van Utrecht, want in de omgeving
waar de Bisschop eveneens land bezat en ter ontginning uitgaf
is dit recht onbekend. Deze grond was woest en onontgonnen
wat blijken kan uit de naam van het dorp Wilnis en der heerlijk-
heid „de Ruige Wilnis" (= wildernis) en zullen de eerste Heeren
die zich als souverein gedragen hebben zich dit niemandsland
toegeëigend hebben, wat eigenlijk een souverein recht was (een
Regaal). Dat zij zich als souverein gedroegen, blijkt ook uit het
verleenen van stadsrechten aan Wijk bij Duurstede en vermoe-
delijk ook uit de instelling der Abcouder Paardenmarkt.
Mr van Iterson en Dr K. Heringa ') veronderstellen dan ook
dat het Kapittel van St Pieter te Utrecht aan al zijn rechten
gekomen is door eene schenking van een der vroegere Heeren
van Abcoude.
Het ligt voor de hand om aan te nemen dat de Heeren van
Abcoude hun grond om niet aan de bewoners gaven onder voor-
waarde, dat zij deze in cultuur zouden brengen en dat bij even-
tueele verkoop dus wanneer de grond in andere handen overging
— van hand verwisselde — de nieuwe eigenaar een zeker per-
centage van de koopsom moest betalen. Vandaar dat de 13e
penning ook bekend staat als het recht van handwissel. Ten
einde bedrog te voorkomen, had de Heer het recht het goed
tegen de opgegeven prijs te naasten.
Daarnaast hadden de Heeren van Abcoude als bron van
inkomsten uit hun grond ,,tins", een jaarlijkse erfpachtscanon
en de tienden.
De bezittingen der Heeren van Abcoude zijn overgegaan aan
de Bisschop van Utrecht die op zijn beurt gedeelten van zijn
gebied ten geschenke gaf. Zoo ontving het Kapittel van St
Pieter het gebied bekend onder de naam van Abcoude St Pieters-
gerecht of Abcoude-Proostdij.
In 1529 droeg Bisschop Hendrik van Beieren al zijne wereld-
sche bezittingen over aan Karel V, die bij de vrede van Munster
in handen van de Staten van Utrecht zijn gekomen. Vermoe-
i) Mr W,. van Iterson, Handwissel dertiende penning en zilvergeld,
Bronnen van het Oud Vaderl. recht, dl IV; Dr K. Heringa, Bijdragen voor
Vaderl. gesch. en oudheidkunde, dl IX.
-ocr page 58-
38
delijk om aan de last der administratie dezer bezittingen te
ontkomen, denken wij daarbij aan 't innen der 13e penning,
der tins, der tienden, het aanstellen van schout en schepenen,
schoolmeester, beurtschipper etc, verkochten de Staten van
Utrecht in 1714 en 1715 elf Heerlijkheden waaronder de Heer-
lijkheid Abcoude of Abcoude Staten gerecht. Abcoude St Pieters
gerecht bleef in de boezem van het Kapittel van St Pieter tot
bij decreet van 27 Febr. 1811 de goederen vroeger bezeten door
dit Kapittel overgegaan zijn aan de Staat en gaat het Domein-
bestuur met de heffing der 13e penning voort. Nu is het bizon-
der opmerkelijk dat de last der dertiende penning niet op Ab-
coude Proostdij in zijn geheel rust, doch dat een gedeelte daar-
van vrij is en wel Aasdom en Aasdom in 't Veen. Oude stukken
spreken dan ook van het Kapittel van St Pieter als ambachts-
heer van Abcoude Pietersgerecht en als ambachtsheer van
Abcoude Aasdomsgerecht, hetgeen zooals reeds vermeld is op
tweeërlei herkomst wijst. Het naastingsrecht schijnt zelden of
nooit toegepast te zijn en is daardoor in vergetelheid geraakt.
Toen echter in 1883 door de Staat der Nederlanden grond
onteigend werd voor de bouw van het fort Abcoude, werd
ambtshalve aan den hypotheekbewaarder te Utrecht opgave
gevraagd van alle lasten en rechten welke uit zijne registers
blijken zouden te berusten op de te onteigenen gronden. Toen
dook het recht van naasting weder op en moesten de eigenaren
deze gronden zuiveren van alle rechten en lasten en biacht dit
den Heer Timmerhans van Abcoude nog een gering bedrag op
en zal dit wel het laatste geldelijk voordeel zijn geweest dat hij
uit zijne heerlijkheid genoten heeft.
Op 28 Dec. 1850 verkocht de toenmalige ambachtsheer voor
ƒ 3500,— vrij geld het recht van 13e penning, de grove en smalle
tienden onder Abcoude Baambrugge aan eene combinatie van
personen ter plaatse, wier rechtsopvolgers dit recht bezitten en
uitoefenen. Dat er over dit gehate recht talrijke processen zijn
gevoerd, laat zich gemakkelijk bevroeden. Het begon zelfs al in
Mei 1420 toen ,,Frederick bij der genaden Godts Biscop t'
,,Utrecht alle luijden condt maakte dat twist en schelinge (ver-
,,schil) geweest is tusschen Jacob Heer van Gaesbeecke aan die
,,een sijde ende den eerbaren Heer Jacob van Lichtenbeig proost
,,onser Kercken Sinte Peters t' Utrecht an die ander sijde
,,ruerende (betreffende) van hantwissel etc. tot Abcoude van
-ocr page 59-
39
,,ses morgen lants bi den Broecke (de tegenwoordige Broek-
„zijdsche polder) mitte visscheriën gehieten die Meer (het
„tegenwoordige Abcouder meer). Deze twist werd in handen
gelegd van den Bisschop ter beslissing welke besliste „dat die
„proest van Sint Peters de ses morgen lants mitter visscheriën,
,,nacoop (naasting) tins en tienden groff ende cleyn tot Ab-
,,coude ongehindert ende ongelet van Jacob heer van Gaesbeeck
,,hebben, besitten en gebruicken sal')."
Doch na de afschaffing der heerlijke rechten begon het eerst
goed en zijn er talrijke processen gevoerd door landeigenaars in
Kamerik, Vinkeveen, Abcoude Baambrugge en Abcoude Proost-
dij, die alle verloren zijn. Slechts eenmaal heeft de Hooge Raad
bij arrest van Ie April 1853 het recht van den Staat der Neder-
landen op de 13e penning volkomen erkend.
Bij al deze processen beriepen de rechtsgeleerden zich op de
Staatsregeling van 1798, waarbij de heerlijke rechten zijn afge-
schaft en beweerden zij dat de 13e penning een heerlijk recht
was, stammende uit het leenstelsel. Deze stelling werd nimmer
aanvaard door Gerechtshof en Hooge raad behalve in het hier
voor vermelde geval. Steeds was de uitspraak, dat de 13e
penning geen heerlijk recht was en niet van het leenstelsel
afstamde, maar een grondrecht dus een zakelijk recht was.
Zou dus een eigenaar van de last die op zijn bezit rust bevrijd
willen worden, dan ligt er een andere weg voor hem open en
wel het Kon. besluit van 24 Maart 1849 houdende regeling van
de maatstaf voor afkoop van dominale prestatiën.
Bloemendaal.                                                                              W. H, KOOMANS
1) Archief van het Kapittel van St Pieter, No. 840.
-ocr page 60-
INHOUD
1.    Bestuur van het Genootschap ..............................       V
2.    Ledenhjst .........................................................    VII
3.   Jaarverslag ......................................................   XIII
4.    Rekening van den Penningmeester ........................    XV
5.    Excursieverslag ................................................ XVII
6.    Huldiging van den Heer W. van Leusden ...............   XXI
I. Stamlijst der Heeren van Abcoude, door Drs W. H.
Koomans ......................................................... 1
II. De Breedstraat te Maarssen, vroeger en nu, door Mgr
A. E. Rientjes ................................................... 5
III. Abcoude en omgeving, door Drs W. H. Koomans ...... 15