|
JAARBOEKJE
|
|||||||||||
|
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
|
|||||||||||
|
))
|
NIFTARLAKE"
|
||||||||||
|
1957
|
|||||||||||
|
DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDE GRACHT 231 - UTRECHT |
|||||||||||
|
Beschermheer:
Mr C. Th. E. graaf van Lynden van Sandenburg, Cothen. |
|||||||||||
|
Eere-leden:
Dr Mr J. W. Verburgt, Epe, Oud-Voorzitter.
J. D. Bastert, Maarssen, Oud-Penningmeester.
|
|||||||||||
|
Bestuur:
|
|||||||||||
|
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello,
Loenen a. d. Vecht, Voorzitter.
Jhr. P. H. A. Martini Buys, Avenue Concordia 68, Rotterdam-O., Secretaris. \ ^
G. J. Weyland Jr, Loenen a/d Vecht, Bibliothecaris > -OpS-^-j» en wnd. Penningmeester.
Mgr. A. E. Rientjes, Utrecht. Dr Mr J. W. Verburgt, Epe. J. D. Bastert, Maarssen. J. Trouw, Abcoude.
A. H. Doude van Troostwijk, Notaris, Breukelen.
Ir J. Loeff, Oud-Loosdrecht.
F. D. Sprenger, Vreeland.
G. Adriaans, Amersfoort.
Pastoor J. M. J. Waterkamp, Abcoude. |
|||||||||||
|
Redactie Jaarhoekje:
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Loenen a.d. Vecht. Mgr A. E. Rientjes, Maarssen. Jhr. P. H. A. Martini Buys. |
|||||||||||
|
LEDEN
|
|||||||
|
Koninklijke Academie van
Wetenschappen
Koninklijk Oudheidkundig Genootschap
Lange, Allert de, C. V. Leuven, K. F. van Leuven-Werker, Mevr. W. M. van
Niekerk, W. Renes, H. Doude van Troostwijk, L. W., Universiteitsbibliotheek
van Amsterdam
„Vondel", Uitg. Mij. Joost van den N.V.
Weede, Jhr. S. G. van Wijk, Mevr. A. C. van Ankeveen:
Harinxma thoe Slooten, B. A.
Ph. Baron van Apeldoorn:
Fortuyn Harreman, A.
Tombe, Mr A. L. des
Baamhrugge:
Geel, W.
Grevenstuk, Prof. Dr A.
Lee, Mej. E. van der Walbeek, J. H. van Baarn:
Voorst van Beest, J. P. van
Dedel, Jhr. Mr C.
De Bilt:
Pas, W. van der
Doude van Troostwijk, D. W.
|
|||||||
|
Abcoude:
Bianchi, Mr. R.
Bouman, J. H.
Carmiggelt, Mej. J. W.
Doorn, Dr A. van
Gortel, Dr J. H. van
Graaf, J. H. de
Heuven, H. van
Heuven, Mej. M. H. van
Hulst, J. G. van
Pape, W. F.
Quarles van Ufford, Jhr Mr
L. A.
Speet, Th. Timmer, Notaris Ph. W.
Trouw, J. Tussenbroek Jr, G. C. van
Uiterwaal, M. C. Veliman-v. Uruyssen, Mevr. A. G.
Vis-Völker, Mevr. C. A. L. M. Voorendt-Appelhoff, Mevr. C. A. M.
Waterkamp, Pastoor J. M. J. Amersfoort:
Adriaans, G.
Chijs, Mej. N. van der „Flehite" Oudh. Vereen. s'Jacob, Mevr. Dr H. E. Vor der Hake, J. J. G. Amsterdam:
Aa, O. L. van der
Beekman, J. S.
Bond „Heemschut"
Duyvensz, Fr.
Jantzen, F.Gzn., Ferd. B.
Kater, P. A.
|
|||||||
|
VI
|
|||||||
|
Breukelerveen
(post Tienhoven): Graaf Wzn., E. de
Homan van der Heide, Ir. J. Pittet-van Linge, Mevr. J. C. Vigeveno, A. L. G. Bussum:
Ahrend-v. Gemund, Mevr. M,
Kuhlwillm, H. J. Lubsen, M. Nordemann, J. G. Cothen:
Mr. C. Th. E. graaf van Lyn-
den van Sandenburg Driebergen:
Clifford Koek van Breugel,
Jhr. Mr Dr J. R.
Prein, Prof. J. A. M. Epe (Gld.):
Verburgt, Dr Mr J. W. Gorssel:
Schimmelpenninck, G. Graaf
Gouda:
Oudh. Kring „Die Goude"
's-Gravenhage:
Adels-Vermeulen, Mevr. de
Wed. Dr M. Bak, J. P.
Bureau van de Rijksdienst
v.d. Monumentenzorg Hess Jr., P.
Middelberg, Mr G. A. A.
Rijksbureau voor Kunsthisto-
rische Documentatie Velsen-Metzelaar, Mevr. W.
L. van |
|||||||
|
Bilthoven:
Holthe tot Echten, Jhr. Dr
L. M. van Bloemendaal:
Koomans, Drs W. H. Breukelen:
Baas, J.
Becker, W. A.
Beek-Jansen, Mevr. Mr. A. C.
ter
„Beth San", Directie Ver. Booy, H. Bijleveld, Th. Th. M. H.
Colenbrander-Hoekstra, Mevr. A. H.
Colenbrander, H. Th. Freytag, F. J. de Ginkel, Mr H. C. L. van Goeman Borgesius-Blommers, Mevr. Th.
Grift, A. van der Haars, Mej.MrE. A. Klap, C. P. Kroon, H. Leisink, Pastoor J. B.
Matthes-Varossieau, Mevr. C. W.
Matthes-de Rooy, Mevr. C. H. Mertens, Ir H. F. b.i. Molenkamp, J. Postma, Dr E. B. J. Remijnse, Prof. Dr J. G. Six Dijkstra, Ds P. Smits, P. B. A. Troostwijk, A. H. Doude van. Notaris.
Vermeulen, J. Th. Vis Sr., 'G. Voogt, Ir. A. de Vries Verbrugghen, Mevr. C. F. W. de
Vulpen Jr., W. van |
|||||||
|
VII
|
|||||||||
|
Blok Jr., J. W.
Breman, A. J. Enst, Dr W. van Erdmann, Mr R. H. Hofwegen, G. van Holthoon, J. van Joncheere-van Dijk, Mevr. C. H. de
Kampen, J. W. van Kappeyne van de Coppello, Mr Dr N. J. C. M.
Kappeyne van de Coppello- van Panhuys, Mevr. Th. E.
C.M.
Kappeyne van de Coppello- Wijgers, Mevr. E. J.
Kempen, Nots, J. M. C. van Klaassens, E. H. Kralingen, B. van Lamme, J. G. Snijder, M. Sondaar, L. H. Wedden, H. J. M. van der Weerdenburg, Ab. van Weyland Jr., G. J. |
|||||||||
|
Groningen:
Schoemaker, Pastoor F. J. Hilversum:
Bree, D. de
Frank, Deken H. F. Notten, Mej. W. L. van Scheltema, H. D. Smorenburg, J. M. Bteyling, Dr W. J. Tervooren-Legerstee, Mevr. T. E. G. J. Huizen (N.-H.):
Volkersz, H. F. Kockengen:
Gemeente Kockengen Krommenie:
Walbeek, P. van Laren (N.-H.):
Boetzelaer, R. W. C. Baron
van
Leonhardt, G. J. G. Leeuwarden:
Colenbrander-Overhoff,
Mevr. M. Leiden:
Antiquariaat en Boekhandel
Burgersdij k en Niermans Mij. van Nederlandse Letter-
kunde Loenen a.d. Vecht:
As, P. van
Bastert, J. N.
Beusekom-van Foreest, Mevr,
de Wed. Mr F. C. van
Blankenberg, B. H. |
|||||||||
|
Loenersloot:
Kalff Azn., G. A. A. A. Kalff, L. E. A. Nagell-Martini Buys, Bar.esse M. F. M. V.
Sluyters Jr., J. Loosdrecht:
Boeschoten, J.
Doude van Troostwijk, Mr J. H. N. A.
Freese, J. P. Haselen, Mej. E. van Loeff, Ir. J. Svirinderen, Jhr Q. J. van
Voogsgeerd, W. J. Vunderink, Mr J. L. |
|||||||||
|
VIII
|
|||||||
|
Lunteren:
Thomassen a Thuessink van
der Hoop van Slochteren, Dr M. P. Maartensdijk:
Steyling-Grevenstuk,
Mevr. A. Maarssen:
Agterberg, J. Alleman, J. G. Bastert, J. D. Bentener, J. W. Dekker, D. Diepgrond, H. Droogenbroek, H. J. van Feyten, A. Groot- de Vries, Mevr. P. C. de
Huitzing, E. R. Huydecoper van Maarsseveen, Jhr. J.
Jansen, Mgr. A. M. Kroon, G. Mol, B. C. J. de Remijnse, M. Royen, N. van Rijsterborgh, C. J. Sandick, J. W. W. A. G. van Schalk, Mr Dr Th. E. E. van Schenk, Mr W. L. Schipper, A. P. Servaas, J. N. Verkuil, M. Verwey, J. A. Westermann, B. W. Wissema, G. Wymstra, W. Zee, Ds. G. van der Maastricht:
Limburgs Geschied- en Oud-
heidkundig Genootschap |
|||||||
|
De Meern:
Bruijn, Jac. de Naarden:
Oudenniel, C. G. van Nederhorst den Berg:
Blok, D. P.
Ver. voor Vreemdelingenver-
keer Voorn, G. A. van der Nieuwer Amstel:
Achterbergh, J. W. N. van Nieuw er sluis:
Blijdenstein-Cruys, Mevr.
C. E. B.
Doedens, J. B. Doude van Troostwijk, Mr W. I.
Jesse, Dr. N. Schmal Jr., J. P. Stoop-Koekoek, Mevr. G. van der
Vader, H. P. Nigtevecht:
Amesz, O. J.
Wees, G. A. van Nijkerkerveen:
Kooy, Ds. A. van der Nijmegen:
Bernards, Mej. F. A. M.
Lindenhout, H. J. van 't Oosterbeek:
Beusekom, Mr E. van |
|||||||
|
IX
|
|||||||
|
Overveen:
Vries-van der Lee, Mevr.
A. de
Warnaars, H. B. E. Witzel, B. Ridderkerk:
Vermaat, M. F. Rilland-Bath:
Spaan, D. C. Rossum:
Meijer, A. F. van Goelst
Rotterdam:
Bibliotheek en Leeszalen der
Gem. Rotterdam
Vereniging Boerenwagenclub Canter Cremers, Mr J. J. Martini Buys, Jhr P. H. A. Rijswijk (Z.-H).:
Geertzema, W. H.
Monté, Mevr. A. Soest:
Bentinck, Mr S. P. Baron
Isings, J. H.
Soesterherg:
Haselen, Mr J. van Utrecht:
Biegelaar Jr, J. B. P.
Bogaard, P. H.
Buisman, P. W.
Burg, Plebaan J. van der
Eldering-Niemeyer, Mevr.
Mr.W.
Hagenouw, J. E. Hetebrij, L. |
|||||||
|
Historisch Genootschap
Horst, A. van der
Koedijk Jr., P.
Linde, Prof. Dr. S. van der
Lip-Kibbeling, Mevr. W. A.
M. V. d.
Mesdag-Spier, Mevr. M. T. v. Mezger, J. „Oud-Utrecht", Ver.
Plomp--Klijnsma, Mevr. W.A. Provinciale Bibliotheek Rientjes, Mgr. A. E. Rijksarchief in de Prov. Utrecht
Ruwers-Becker, Mevr. E. W. Schuit, Mr H. A. R. Smits, H. J. Soeten, H. J. de Théonville, F. W. G. Ven, Dr A. J. van de Vor der Hake, J. Wilbrenninck, J. C. Woerden, A. W. F. C. van Vinkeveen:
Vries, J. de Vreeland:
Beelaerts van Blokland,
Jhr. J. P.
Doorne, Mr. P. W. van Hartung, O. E. K. Schaar, K. E. van der Sprenger, F. D. Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel Wassenaar:
Honders, Dr H. J. Wieder Jr., F. C. Weesp:
Breijer, K. Lindeboom, G. |
|||||||
|
X
|
|||||||
|
Zeist:
Lantsheer, J. A.
Klausz-Martini Buys, Mevr. A.M. Zetten:
Bemmel, A. A. van
Zuilen:
Wit, H. C. de
Wijk, J. A. van
Nieuw Zeeland:
Dorp, C. van |
|||||||
|
Weesperkarspel:
Klaveren, H. W. van Wijk hij Duurstede:
Dijkman-Schoenmaker,
Mevr. G. J. E.
Thieme Sr., Mej. A. C. IJsselstein:
Cool, A. G., Notaris.
Cool-van Oosten Slingeland, Mevr. C. J. G. |
|||||||
|
Jaarverslag 1956
|
|||||
|
Op Dinsdag 3 Juli 1956 had in hotel „De Nederlanden" te
Vreeland de jaarvergadering plaats, welke volgens de presentie- lijst werd bezocht door 19 leden. De vergadering werd geopend door de voorzitter, waarna de
overleden leden: Mevrouw Van der Slik-Scharf en de heren: Hennipman, Honig, Ridder en Tegelberg werden herdacht. Na voorlezing werden de notulen van de vorige vergadering
en het jaarverslag onveranderd goedgekeurd. Vervolgens bracht de penningmeester zijn financieel verslag uit, hetwelk sloot met een batig saldo van ƒ 1525,21. De beide aanwezige leden van de commissie tot het nazien van de rekening van de penningmeester verklaarden de boeken te hebben nagezien en in orde bevonden, op grond waarvan de penningmeester onder dankzegging voor zijn beheer décharge werd verleend. In de kascommissie voor het jaar 1956 werden benoemd de heren Quarles van Ufford en Van Heuven, beiden te Abcoude. Bij de behandeling van de excursie kwam, na de vaststelling
van de datum, het doel in bespreking. Na een uitvoerige discussie werd als doel van de excursie Maastricht vastgesteld. Als leden van de excursiecommissie voor Maastricht werden benoemd Mevrouw Van Nagell en de heer Adriaans, welke hun opdracht aanvaardden. Besloten werd, dat de excursie één dag zal duren. Op voorstel van de heer Sprenger werd de bijdrage aan de
commissie voor de Vecht en het O. en W. plassengebied weder- om vastgesteld op ƒ 100.—. De heer Trouw vertolkte de dank- baarheid van de commissie voor dit gebaar. Bij de behandeling van het jaarboekje bleek dat Ds. Van der
Zee hiervoor een groot artikel beschikbaar zal stellen. Bij de rondvraag deelde de heer Trouw mede, dat het gevaar
dreigt, dat op het land van Croonenburch een tehuis voor ouden |
|||||
|
XII
van dagen zal worden gesticht, welke mededeling verschillende
reacties bij de leden opwekte. De heer Adriaans meende, dat in het algemeen de stedebouwkundigen veel te star werken. Naar aanleiding van een opmerking van de heer Bastert over het uit- breidingsplan van Maarssen, deelde de heer Trouw mede, dat het gevaar voor de buitenplaats ,,Doornburgh" geweken was. Het hek van „Vechtoever" was nog in behandeling bij Rijksmonu- mentenzorg, waar men het hek niet als monument beschouwt. Het huis ,,Vredelust" te Baambrugge was hersteld, de koepel van ,,Valckenheining" was nog in behandeling. De voorzitter merkte nog op, dat de gemeente Loenen bezig
is het aantal woonschepen te beperken, al is dit niet zo een- voudig, omdat de gemeenten wettelijk verplicht zijn een lig- plaats voor woonschepen aan te wijzen. Ten slotte maakte de heer Bastert het bestuur nog opmerk-
zaam op een 17e eeuws uithangbord in Breukelen. Tot zover het verkorte verslag van de jaarvergadering.
In September woonde de secretaris de officiële inwijding van
de gerestaureerde Ned. Hervormde kerk van Ter AA bij. Laten wij de wens uitspreken, dat ook de restauratie van de kerk te Kockengen binnen afzienbare tijd tot een goed einde kan worden gebracht. Op 30 Juli had de excursie plaats naar Gorinchem, Loevesteyn
en Woudrichem, waarvoor de belangstelling van de zijde onzer leden zeer bevredigend was. Wij gedenken hier in het bijzonder de gastvrije ontvangst door de burgemeester van Woudrichem. Op 29 September was het bestuur tegenwoordig bij de inge-
bruikneming van de nieuwe brug over de Vecht te Loenen. De vormgeving van deze brug heeft zeker de bewondering van alle Vecht-liefhebbers opgewekt. Gedurende het verslagjaar is onze hoop, dat het ledental zich
zou uitbreiden, in bescheiden mate in vervulling gegaan. Dit be- droeg aan het einde van het jaar 266 en het zij onze wens, dat met onze financiële bloei ook de groei van ons ledental zich evenredig moge ontwikkelen. MARTINI BUYS.
|
||||
|
STAAT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN
boekjaar 1956 |
|||||||||||
|
Ontvangsten:
Batig saldo boekjaar 1955...... ƒ 1.632,38
Contributies .............. „ 1.052,—
Verkochte jaarboekjes........ „ 50,50
Interest 1956 .............. „ 28,40
|
Uitgaven:
Kosten jaarboekje 1955....... ƒ 687,79
Kosten (voorlopig) jaarboekje 1956 ,, 287,93
Onkosten: drukkosten, porti enz. . „ 157,60
Bijdrage Commissie voor de Vecht en O. en W. Plassengebied..... „ 100,—
Bibliotheek............... „ 4,75
Batig saldo............... „ 1.525,21
ƒ 2.763,28
De penningmeester:
'G. J. WEYLAND. |
||||||||||
|
><1
|
|||||||||||
|
ƒ 2.763,28
|
|||||||||||
|
Excursieverslag 1957
|
|||||
|
„l'Histoire se répète" zegt de fransman. Dat de geschiedenis
zich herhaalt geldt ook voor ons kleine Niftarlake-leven. Het jaarboekje voor 1934 ter hand nemend, lees ik het door Uw ver- slaggever Joan Vis geschreven verslag van de op dinsdag 28 augustus 1934 gehouden excursie naar Zalt-Bommel. Dit verslag vangt aldus aan: ,,Met een kleiner aantal deelnemers(sters) dan vorige jaren — het waren er nu ca. 40 — werd een excursie ge- maakt naar het stadje Zalt-Bommel aan de Waal. Een heel on- bekend oord voor Niftarlake, trouwens ook ver over de grenzen. En we geloven wel als niet de vriendelijke uitnodiging van de Edelachtbare Heer Burgemeester van Rossum, ons medelid A. F. van Goelst Meijer op de algemene vergadering was voor- gelezen en verdedigd er waarschijnlijk niet aan Bommel gedacht zou zijn, hoezeer dit stadje ook op antiek-historisch aanspraak mag maken." U ziet, waarde lezer, op dezelfde manier kan ik mijn excursie
verslag 1957 beginnen. Dit jaar zouden wij naar Maastricht zijn gegaan, ware niet de uitnodiging van burgemeester van Goelst Meijer gekomen om Zaltbommel en Rossum te bezoeken. Zo was ook dit jaar weer Zaltbommel en Rossum het doel
van onze excursie, die aanving om 9.30 uur met het vertrek van de autobus op dat tijdstip van Moreelselaan 37 te Utrecht. Ik kan mij zo voorstellen wat een hartelijk weerzien dat in die bus is geweest van vele Vechtstreekbewoners. Het moet echter bij een veronderstelling mijnerzijds blijven, want ik ben er niet bij geweest. Met m'n volkswagen ben ik regelrecht van Amersfoort naar
Zaltbommel gereden. In hotel ,,De Boogaerd", gelegen aan de Rijksweg buiten Bommel, hebben wij de autobus opgewacht. |
|||||
|
XVI
Na het nuttigen van een kop koffie met sprits, aangeboden door
V.V.V. werd onder leiding van de initiatiefnemer van de excur- sie, de heer van Goelst Meijer, de tocht door Zaltbommel aange- vangen. Na de drukke Rijksweg te zijn overgestoken kwamen wij al wandelende langs prachtig beplante stadswallen het stadje binnen. Wegens het grote aantal deelnemers vielen wij in twee groepen uiteen, te weten een groep onder leiding van onze secretaris en een tweede groep onder leiding van de heer van Goelst Meijer. Bij deze laatste groep werd ik ingedeeld, zodat dit verslag de lotgevallen van deze groep zal weergeven. Deze groep begon met een bezoek aan de Ned. Herv. kerk, de St. Maartenskerk. Wij werden hartelijk ontvangen door de plaat- selijke predikant, die zich ontpopte als een minnaar van zijn oude kerk. Met heel veel liefde deed deze predikant het verleden van zijn kerk voor ons herleven. Tijdens deze uiteenzetting kwam de wens in mij op, dat alle predikanten, die in oude ker- ken het evangelie mogen verkondigen, zoveel liefde mochten be- zitten voor die oude bouwwerken als deze predikant. Veel vandalisme, hetwelk wij nu aanschouwen moeten, zou dan achterwege blijven. Op onze tocht naar Zaltbommel was reeds van verre onze
aandacht geboeid door de prachtige toren, die deze kerk aan de Westzijde afsluit. Aan de voet van deze toren staande, maakt deze reus een geweldige indruk op de beschouwer. Het zijn echter niet uitsluitend zijn afmetingen, die imponeren, neen, het is veeleer de prachtige, fijne detaillering, die onze ogen ge- boeid houdt. Mijn voorganger, de heer Joan Vis schrijft hierover in zijn
excursie verslag 1934 het volgende: ,,Men staat verstomd, bij het aandachtig beschouwen van dit heerlijke kunstgewrocht, over de zeer hoge aesthetische opvattingen en de onuitputtelijke fan- tasie van de middeleeuwse bouwmeesters en kunstenaars, op- vattingen en inspiraties, die alleen konden voortspruiten uit een diep godsdienstig gemoed. Uit elk onderdeel, zowel als uit het gehele machtige en rijk beladen bouwwerk, spreekt vrome gods- dienstzin en symbolische taal. Welk een grootse en wereld- en tijdenomvattende ziel moeten die kunstenaars gehad hebben, om werken te scheppen die, niettegenstaande de voortdurende wisselingen der tijden en de daarmee gepaard gaande veran- derde kunstopvattingen, de eeuwen trotseren en na 500 jaren nog niets aan hun schoonheid en degelijkheid hebben ingeboet." |
||||
|
XVII
Met deze ontboezeming van mijn voorganger kan ik geheel in-
stemmen. Wanneer je tegenover zo'n bouwwerk staat ondergaat men de devotie, die ervan uitgaat. Ze spreken allemaal een zelfde taal. Dit blijft zo met alle bedehuizen, die vóór de Refor- matie gebouwd zijn. Met de reformatie is de eenheid in het denken verdwenen. De geestelijke idee van waaruit de kerken ontworpen werden is nu niet meer gelijk. De boeiende eenheid is vervallen. Het machtige van die alles beheersende idee der middeleeuwen is voor ons zo treffend. Het bekoort ons aange- zien wij zelf in zo'n verscheurde tijd leven. Alvorens de kerk te bezichtigen eerst iets uit haar geschiede-
nis. Voor deze kerk werd gebouwd stond op dezelfde plaats reeds een kleiner bedehuis, dat in 1280 reeds genoemd wordt als Ecclesia de Bomle. De tegenwoordige kerk werd gewijd in 1304 door Gerard van Nassau, schatmeester van het Sticht van Utrecht. Meerdere malen heeft het vuur zijn vernietigend werk jegens de kerk verricht. De eerste maal was bij een grote stads- brand in 1368. Binnen een eeuw, in 1462, op St. Bartholomeus- dag werd de kerk wederom door het vuur getroffen. Op Hemel- vaartsdag van 1538 sloeg de bliksem in de toren, die afbrandde „tot dat wulfsel boven de dokken toe." Twintig jaar daarna werd de spits weer opgetrokken en tegelijkertijd werd de grote klok in de toren gehangen. Het opschrift van deze klok brengt de brand in herinnering. In 1572 ging Zaltbommel over aan de Staten. De stad kreeg een Calvinistische regering, die de kerk vorderde en in handen stelde van de Hervormden. Hierdoor ving voor de kerk een tijdperk van ontluistering en geleidelijk verval aan. Te hulp gekomen Waalse troepen poogden de kerk te plunderen. Toen dit bij de burgerij bekend werd grepen zij naar de wapens en verjoegen de gewaande helpers. In 1586 was de kerk legerplaats voor Schotse troepen. In 1599
waren er Franse troepen op minder oorbare wijze gelegerd. De eerste vermelding van het witten van de kerk vinden wij
in 1605. De torenspits werd in 1696 nogmaals door brand ver- nield. Zware stormen teisterden het gebouw in 1714 en 1717. De tand des tijds knaagde aan dit bouwwerk, zodat restaura-
tie nodig was. Met subsidie van verschillende instanties werd van 1908-1917 de toren gerestaureerd. En sedert kort is het ex- terieur geheel gerestaureerd. Het interieur waoht echter nog op de verzorgende hand. Gaan wij het interieur bezien dan valt allereerst op de be-
|
||||
|
XVIII
schildering der gewelven. Jammer dat deze schildering in 1857
wat al te grondig is „gerestaureerd". Ook muurschilderingen treffen wij aan. Een schildering van
omstreeks 1500, voorstellende de legende van de drie doden en drie levenden. Deze schildering is zwaar beschadigd. In de noor- derzijbeuk is een schildering van Christoforus uit het midden der 15e eeuw. Tijdens de rondwandeling door de kerk wordt men steeds weer getroffen door de eigenaardige verhoudingen, die naar een hallekerk heenwij zen. Dit vindt zijn oorzaak in het feit, dat het schip specimen is van Nederrijnse late gothiek. Het schip is basilikaal, maar met hoge en brede zijbeuken, waarboven het middenschip maar weinig uitkomt. Het nadert alzo de gedaante van een hallenkerk. Dit alles is merkwaardig voor het Neder- rijnse. Bijzonder voor deze kerk is de omsluiting van de toren en de afronding van de zijbeuken aan de koorzijde. In het gewelf vinden wij nog een afbeelding van de H. Jus-
tina en de H. Sebastiaan. Op twee plaatsen in de muur treffen wij een stenen kogel. De één kwam daar in 1574 en de ander in 1599 terecht. Verder zien wij een 14e eeuws doopvont. Deze doopvont is
rijk voorzien van relief voorstellingen. Het geval is echter erg beschadigd. Wanneer wij dan horen, dat in de vorige eeuw deze doopvont door een metselaar is gebruikt als kalkbak, dan vra- gen wij ons af of niet wat meerdere piëteit betracht kon worden. Aan het dwars in het koor staande overblijfsel van een koor- bank valt nog veel te beleven. Deze koorbank stamt uit het mid- den der 15e eeuw met goed gesneden relieffiguren, te weten de H. H. Barbara, Dorothea, Laurentius, Maria Magdalena, Catha- rina en Martinus. De preekstoel is van 1678 en het orgel van 1784.
Na deze kerkbezichtiging gaan wij weer verder. Wandelende
door de stad zien wij het overschot van het oude Gouverneurs- huis. Verder zien wij nog een huis, waarvan het voorhuis nog ge-
heel intact is. Ook komen wij langs het Trippenhuis en verne- men dan, dat de fam. Trip, die in vroegere eeuwen zo'n belang- rijke rol heeft gespeeld in 't leven van onze hoofdstad, van Zaltbommel afkomstig was. Dat weten we ook weer. Je kunt nooit van tevoren zeggen waarvoor zo'n excursie goed is. Op de Vischmarkt gekomen zien wij wat er is overgebleven van de Gasthuistoren. De onbelangrijke kapel van het voormalige gast- |
||||
|
XIX
huis had een 15e eeuwse slanke baksteentoren. De romp ervan
werd over de volle hoogte begeleid door een traptoren. De toren had een alleraardigste spits van ± 1530, waarin het klokken- spel was opgehangen. Op Duits bevel is in 1944 een en ander ge- sloopt. Gelukkig stond het geval nu weer in de steigers en zal deze toren in z'n vroegere luister hersteld worden. Nu wij het toch over de Gasthuistoren hebben moet ik U nog iets vertellen. Tijdens de excursie heb ik in Zaltbommel een boekje gekocht, maar U kunt het ook elders krijgen. Het is uitgegeven bij L. J. C. Boucher te Den Haag en beleefde in 1947 de 4e druk. Het is ,,Impromptu" door Dr. A. van Anrooy. Het verhaalt ons hoe des tijds de beroemde Liszt in Bommel voet aan wal zette en bekoord was door het klokkenspel. Liszt maakte kennis met de beiaardier Leenhoff en later met diens dochter Suzanne. Suzanne, die zich nogal bezig hield met pianospelen, ging op voorstel van de grote pianist mee naar Parijs, voor haar verdere opleiding in het pianospel. Te Parijs leert zij de grote schilder Edouard Manet kennen en trouwt met hem. Dit is zeer in 't kort de in- houd van het 94 bladzijden tellende „Impromptu". Ik vertelde het erg nuchter, maar ,,Impromptu" is niet nuchter, integendeel het verhaalt op charmante wijze het liefdeleven van een paar jonge mensen met alles wat zich daaromheen afspeelt. Het por- tret, dat Manet schilderde van Suzanna, hangt nu als werkstuk van één der grootste Franse meesters in het Louvre te Parijs. Dit boekje kan ik U warm aanbevelen. U zult er zeker veel vreugde aan beleven. Verder wandelende komen wij langs woonhuizen uit 1630 en
de stallen van het voormalige garnizoen en bereiken het Maarten van Rossumhuis, daterend uit 1535. Dit huis is waarschijnlijk gebouwd door Maarten van Rossum als poortgebouw voor een residentie, waarvan verder nooit iets is gekomen. Het is een rechthoekig gebouw, afgedekt met een zadeldak, hetwelk aan de zijgevels wordt afgesloten door trapgevels met arkeltorentjes op de hoeken. In 1885 is het wel wat al te grondig gerestau- reerd. De detaillering vertoont vroege Renaissance-motieven. Het interieur bezit 2 schouwen met Renaissance-wangen (± 1535) en een geheel zandstenen schouw (± 1600). Het Maar- ten van Rossumhuis herbergt de inventaris van de vroegere oudheidkamer uit de voormalige Stadsherberg, die in 1925 voor dat doel was ingericht. Voornamelijk zijn het voorwerpen, die betrekking hebben op de geschiedenis van Zaltbommel. Daarnaast |
||||
|
XX
is ook bijeengebracht, hetwelk betrekking heeft op de Bommeler-
waard en Heerewaarden. Het zou ons te ver voeren om alles op te noemen wat men bijeen heeft gebracht. Bovendien zou het een zeer onoverzichtelijke lijst worden want er is van alles ver- zameld. Er is topografica. Er zijn bouwfragmenten, ter plaatse geslagen munten, muntijzers, enz. Betreffende de inventaris heb ik geen aantekeningen kunnen
maken, want al was het voortreffelijk, zoals we ons aan het tijdschema hielden, toch had dit zijn bezwaren. Om op tijd te blijven, werd zo nu en dan wel eens een stukje van het pro- gramma afgekapt. Zo hebben wij op onze rondwandeling door de stad de waterpoort niet gezien. Geenszins schrijf ik dit om een opmerking te maken. Integendeel ik heb grote bewondering voor de leiding. Toch meen ik goed te doen met dit neer te schrijven, 't Is nu eenmaal zo, dat een medaille twee kanten heeft. De ochtend was hiermee voorbij en wij begaven ons weer naar hotel „De Boogaerd" om de koffiemaaltijd te gebruiken. Met de nodige gezellige kout en plechtige toespraken kwam ook dit deel van de dag weer tot een einde. De tocht ging nu naar Rossum, de residentie van onze gastheer, de heer van Goelst Meijer. Wij brachten aldaar een bezoek aan het Gemeentehuis. Dit is een neo-gothiek gebouw en hoewel ik het niet begrepen heb op dit soort gebouwen moet ik toch erkennen, dat dit geen onaar- dig geval is. Na de oorlog waren inwendig vele verbeteringen aangebracht. Het interieur deed dan ook allerprettigst aan. Men ontmoet nogal eens een schilderende arts, maar wat men niet zo vaak tegenkomt is een schilderende burgemeester. Hier in Rossum was dit echter wel het geval! Burgemeester van Goelst Meijer schildert, getuige diverse schilderijen in het gemeente- huis. Schilderijen, die wij zeer waarderen o.a. een portret van Maarten van Rossum. We mochten ook nog een kijkje nemen in de burgemeesterswoning, die op de verdieping van het gemeen- tehuis is gelegen. Ook daar konden wij nog vele specimina van deze schilderende burgemeester bewonderen. Alvorens van hier te vertrekken naar Zalt-Bommel kregen wij door het gemeente- bestuur van Rossum ieder een schaaltje Meikersen aangeboden, 't Was juist de laatste dag van de meikersen, zodat we boften. Ze smaakten verrukkelijk en op deze plaats het Gemeentebe- stuur van Rossum dank voor deze attentie. In Zalt-Bommel terug gekomen begaven wij ons naar het Ge-
meentehuis, alwaar wij door het Gemeentebestuur werden ont- |
||||
|
XXI
vangen. Wij werden met een toespraak, thee, sigaren, en sigaret-
ten allerhartelijkst ontvangen. Hoe verder het verblijf ten gemeentehuis is verlopen is mij niet bekend aangezien ik vroeg- tijdig weg moest in verband met een vergadering des avonds. Al met al een allerplezierigste dag die alweer doet uitzien naar de excursie in 1958. ADRIAANS
|
||||
|
Niftarlake Litteratuur
|
|||||
|
utrechts Molenhoek (1956)
Nu het aantal molens in ons gewest steeds slinkend is, mag
het een verblijdend teken zijn, dat voor deze monumenten in het landschap aandacht wordt gevraagd en belangstelling opgewekt in het fraaie Molenhoek. De provincie Utrecht is thans nog 28 molens rijk, terwijl er
een goede eeuw geleden nog 187 aanwezig waren. Wij zien nu de molens op een instructieve molenkaart aangegeven, en een des- kundige inleiding van de heer Kluyver geeft de nodige inlich- ting. Voor ons gewest ,,Niftarlake" zien wij de mooie afbeel- dingen met allerlei gegevens betreffende de poldermolens te Abcoude, Nichtevecht, Vreeland, Oost-waard Maarssen, Oud- over Loenen, over de Korenmolens te Loenen, Westbroek, Vree- land, over de Wipmolens te Loenersloot, Breukelen, Kockengen, Maarssen, Tienhoven, enz. Op de bijgevoegde kaart staan ook de verdwenen molens, bijv.
in Maarsseveen, Maarssebroek, tussen Baambrugge en Loenen verdwenen vijf molens. A. E. R.
Utrechts wapenboek (1957)
Het Jaarboekje van ,,Niftarlake" heeft de jaren door steeds
belangstelling en aandacht gewijd aan de Gemeentewapens in de Vechtstreek. Daarover schreef in 1917 de heer C. J. Th. Greven- stuk een uitgebreid artikel, evenals over de kerkzegels van de Ned. Herv. Gemeenten in „Niftarlake" (1939). Bovendien ver- schenen nog opstellen over de Wapens met Zuiltjes (1932), over het wapen van Zuylen (1946) en van Maarssen en Maarseveen. De leden van „Niftarlake" zullen dus zeker belangstellen in bovengenoemde uitgave, waarin alle gemeentewapens deskundig |
|||||
|
XXIV
worden beschreven. Wel is nog niet de stof volledig uitgewerkt,
maar het is toch verheugend over de gegevens van het gemeen- tewapen in onze provincie te beschikken. Het boekje is voor- zien van een fraaie wapenkaart in kleur gedrukt, geschreven door de heer W. T. J. den Uyl, oud afdelingschef ter provinciale Griffie met mede^verking van den Rijksarchivaris Dr A. J. van de Ven te Utrecht. A. E. R.
|
|||||
|
De Ned. Herv.- of St. Laurenskerk te Weesp
In 1955 heeft ,,Niftarlake" Weesp bezocht, en de daar belang- rijke laat-gotische kerk uit de 15e eeuw. Welnu, dit merkwaar- dige gebouw staat tegenwoordig weer in de belangstelling van allen, die hart hebben voor onze oude monumenten. Daarom zullen ook de leden van Niftarlake gaarne de restauratie-stre- vingen van harte toejuichen, welke laten zien, dat de N.H. Kerk- voogden alles doen om de nodige restauratie op gang te brengen. De eerste voorbereidselen voor het herstel van de toren, welke eigendom is van de burgerlijke gemeente zijn reeds getroffen, zo lazen wij in het „Maandblad van de vereniging van Kerk- voogdijen in de Ned. Hervormde kerk" van november 1957. R.
|
|||||
|
Sprokkelingen
betreffende de geschiedenis
van de Vechtstreek (II) '^
|
||||||||
|
Opnieuw geef ik hier een aantal wetenswaardigheden be-
treffende de Vechtstreek, die uit her en der verspreide literatuur bijeen werden gegaard. |
||||||||
|
Reizigers in de Vechtstreek in de 17de en 18de eeuw
Hoeveel reizigers er in de loop der eeuwen langs de Vecht zijn
gekomen zal wel nooit uit te maken zijn, zelfs niet wanneer men zich zou beperken tot degenen over wie iets meer bekend is of die hun indrukken te boek gesteld hebben. Onder hen die er in het tweede kwart van de 17de eeuw — dus reeds vroeg —■ van het buitenleven kwamen genieten, behoorden de zogenaamde Winterkoningin, Elizabeth Stuart, prinses van Groot-Brittannië en dochter van koning Jacobus I, met haar echtgenoot Frederik V van de Palts, de ongelukkige vorst die slechts één winter koning van Bohemen was geweest, waaraan hij de bijnaam van de „Win- terkoning" ontleende. Door de Dertigjare Oorlog uit zijn staten verdreven, leefde hij met zijn gezin als balling in de Republiek, 's winters in Den Haag en 's zomers op een buitenpaleis, dat speciaal voor hem te Rhenen was gebouwd. Aan welke bron Schotel (op wiens gezag wij hier deze mededeling doen) putte, dat het koninklijk paar somtijds bij wijze van excursie „de lust- huizen der adellijke familiën aan den Rijn en de Vecht" kwam bezoeken, wordt jammer genoeg niet vermeld, doch gaarne ge- loven wij de degelijke vorser en veelweter uit de vorige eeuw. ^) |
||||||||
|
Belangwekkend wegens zijn uitvoerigheid is het relaas van de
Franse diplomaat De Pomponne, hoe Willem II de troepen, die in 1650 de befaamde aanslag op Amsterdam moesten uitvoeren, langs de Vecht dacht te vervoeren: ,,Ce fut par Ie canal qui vient d'Utrecht en cette ville (n.1. Amsterdam) que Ie prince d'Orange fist dessein de la surprendre. Le basteau qui part tous les soirs d'Utrecht arrivoit toujours a Amsterdam a la pointe du jour. Les passagiers qui y estoient d'ordinaire en fort grand nombre descendoient sur le fosse de la ville et entroient dans la porte presque aussytost qu'elle estoit ouverte. L'ordre (van de prins wel te verstaan) estoit de se saisir de ce basteau a quelques lieus de la ville, d'en faire sortir les personnes qui s'y trouveroient et de le remplir de soldats choisis".'') Men weet hoe deze toeleg danig mislukte. Het is waarschijnlijk de enige keer in de ge- schiedenis geweest, dat van de dagelijkse trekschuit een dergelijk misbruik gemaakt werd. Na en passant vermeld te hebben dat czaar Peter de Grote van
de openbare trekschuit gebruik maakte om, zonder gevolg, op 19 December 1716 van Utrecht naar Amsterdam te reizen,'') belanden wij bij James Boswell, de jonge Engelse edelman, die in 1763—1764 te Utrecht studeerde en die sedert korte tijd in ons land een zekere bekendheid heeft gekregen door de uitgave van zijn dagboeken. Zijn vader, Lord Auchinleck, had hem naar de Nederlanden gezonden, omdat hij daaraan zelf de beste herinne- ringen had. Men verneme b.v. wat hij op 8 October 1763 aan zoonlief schreef: „But as you are now in a country where gardening is in perfection, you should be at pains to learn it, and by that means when you come home can execute many pretty things". Waarop later in dezelfde maand nog volgde: ,,You '11 too in Holland probably acquire a taste for gardening and send me home some instruction about it." •"') De nuttige kunst van het tuinieren zou de jonge James dus aan de Vecht moeten leren! Doch deze had daar weinig plezier in. Om uit het vervelende Utrecht te ontsnappen maakte hij op 25 Mei 1764 een tochtje naar Amsterdam: ,,At nine I went into the Amsterdam boat. The roef was hired, so I was all night amongst ragamuffins". De terug- reis werd, twee dagen later, op dezelfde wijze afgelegd: ,,At eight I got into the roef of the Utrecht boat. I had with me an Italian fiddler, a German officer, his wife and his child. Monday 28 May. After a schuit sleep I arrived at five very nervous." |
||||
|
Het gemopper dat uit deze zinnen spreekt past geheel in het
kader van de gedrukte stemming, welke Boswell gedurende zijn verblijf in de Republiek zelden verliet. Natuurlijk liet hij een bezoek aan de tuinen van Zijdebalen niet achterwege (16 Juni 1764) en op 17 Juni reed hij per rijtuig naar Zuylen, waar de begaafde dochter des huizes, Isabella van Tuyll van Seroosker- ken, een trekpleister voor hem vormde. Onderweg bewonderde hij ,,a beautiful campagne" (d.i. een ,,maison de campagne"). Boswell's bezoeken aan en correspondentie met ,,Zélide", zoals Belle zich noemde, zouden ons hier te ver voeren. Zij vormen een hoofdstuk op zichzelf! Niet iedereen bewonderde de Nederlandse buitenplaatsen. Men
hore de verwende Fransman C. A. Pilati de Tassulo: „au bout de l'allée un parterre orné de fleurs, d'espaliers d'arbres fruitiers, quelquefois de gazon & de quelque mauvaises statues a l'extrémité duquel s'élève une jolie maison de campagne, qui chez les gens aisés est entourre de ferres & d'une menagerie pour la volaille de basse cour, & pour différentes espèces d'oiseaux des Indes, voila l'image de presque toutes les cam- pagnes de plaisance en HoUande".") In de klacht over eentonig- heid zal vermoedelijk wel een grond van waarheid hebben ge- scholen. Pilati's landgenoot Louis Desjobert, die de klinkende titel
droeg van „Grand-Maitre des eaux et forêts de France au département de Valoois, Senlis et Soissons", bereisde in hetzelf- de jaar 1778 ons land en oordeelde over de buitens aan de Vecht heel wat gunstiger. „Voulant aller a Utrecht, et nous arrêter a notre aise, pour voir la belle campagne de Maarsen, nous fimes retenir, hier, une barque pour nous conduire dans la journée. Mr. de Tournay vint avec nous en nous eümes, de plus, pour compagnons de voyage deux lyonnais, qui demandèrent a partager les frais communs... A Nieuwersluis, nous allames nous promener en attendant Ie diner, Ie long de la rivière, jusqu' a Loenen, oü il y a plusieurs jolles maisons de campagne, dont Ie dehors n'annongait rien d'extraordinaire... Nous en repartümes a trois heures, et arrivames a Maarsen a quatre et quart. Le Vecht sur le quel on passé, dans cette partie du chemin, forme un coup d'oeil unique par les jolles maisons dont il est bordé. A Maarsen, nous en trames dans trois maisons de campagne. 1°. dans celle de Mr. de Witt, qui est a la gauohe du canal, en |
||||
|
""Ï^^^^^S
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
f■-^
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
s.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
.1 A
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
:, «'*^r > l^^.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
'' ^
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
.iüz-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
'^^^ï\m—
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zijde-Baalen, J. de Beyer 1746: De boog van de tuinzijde gezien
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
arrivant dans Ie village (Elseburg). Nous remarquames quatre
urnes en marbre blanc, avec de jolis bas reliëfs dans un vaste parterre, tres bien peigné, plusieurs pavillons en treillage, et les serres a ananas et a raisins (Elseburg bezat vazen in de stijl van Marot), 2°. dans celle de la dame de Maarsen, (cette belle maison senommer Termere). (Bedoeld is het Huis ter Meer), de jolies charmillies, en partie de hètres, une jolie salie de spectacle en verdure (het tuintheater) une grande quantité de bustes et de statues de marbre, de tres belles grottes en rocailles et minéraux, plusieurs perspectives tres bien ménagées dans les alléés, enfin, de jolis jets d'eau, qui nous amusèrent beaucoup; a mesure que nous approchions de ceux qui étaient dans les bassins, la femme qui nous conduisait, les faisait partir, mais il y en avait, dans plusieurs endroits, d'autres qui sortaient du gazon et nous arrosaient, sans que nous puissons deviner par oü' avant de les sentir („bedriegertjes" dus), 3°. dans celle du juif Pereira (Luxemburgh), qui est infiniment en dessous de la précédante, nous vïmes, cependant, une grande volière, oü entre autres choses, on avait accouplé une poule et un lapin(!), il y avait aussi plusieurs paons, dont Ie cri est tres fort et désagréable. Etant remontes sur notre barque a sept heures, nous arrivames a Utrecht a huit heures et demie ... Nous nous rendimes au fameux moulin de Mr. Van Moeien (bedoeld is de familie Van Mollem op Zijdebalen), qui fait mouvoir a la fois, quinze cents dévidoirs, nous nous promenames dans son jardin un des plus curieux qui soit en HoUande; il est tres long et peu large. Il est orné de belles charmilles en ifs, d'un grand nonibre de statues, de deux beaux bassins avec beaucoup de poissons dedans; plusieurs perspectives y sont artistement ménagées; on y admire, enfin, une superbe grotte en rocailles et minéraiix, avec de jolis jets d' eau dedans; on y voit de sophas et des paniers de fleur en coquillagesi; nousi visitames tout cela avec une autre compagnie de femmes tres laides et un hoUandois ridiculement accoutré, avec un habit noir, une épée au coté, et un grand chapeau. Elles paraissaient se moquer de nous entre elles, et attendre avec plaisir Ie moment oü nous serions surpris par les jets d'eau sortant de dessous terre, mais nous nous en doutames et ne fümes mouilles que tres peu, ainsi qu'elles mêmes. Cette charmante maison de Mr. van Moeien est a quelques cent pas hors de la ville" (Utrecht natuurlijk).'') |
||||
|
Uit de Franse tijd.
De Franse tijd bracht alle drukte en lawaaiigheid, die oorlog en
revolutie plegen te begeleiden. Ook de bewoners van de Vecht- streek hebben daar het nodige van te zien gekregen. De Utrecht- se apotheker Hendrik Keettel vertelt in zijn ,,Aanteekeningen betreffende de Bataafsche omwenteling voornamelijk binnen Utrecht door een ooggetuige ^) hoe op 13 Mei 1805 verschillende schuiten uit Amsterdam naar Utrecht kwamen, waarin een zeer grote loods geladen was, bestemd voor het Kamp te Zeist — een centrum van militaire bedrijvigheid — ten behoeve van een Franse Komedie. Twee dagen later arriveerde de aldaar com- manderende generaal Marmont, die al eerder in Utrecht was ge- weest. Ook hij kwam uit Amsterdam met een jacht via de Vecht. In 1807, wanneer de koning van Holland te Utrecht zijn residen- tie heeft gevestigd, is de drukte daar ten top gestegen. Op 23 November komt er ,,een gezelschap Italiaanen van Amsterdam, die geen publieke tooneellisten waren, maar tot een societeyt be- hoorden", wegens hun „verheevene talenten, zo in het speele als in de musiek, op aandrang van Z.M. verzocht alhier (d.i. in Utrecht) in de Schouwburg, daarvan eens blijk te geeven. Zij vertoonden de Opera La Theresa Wilk en wierden vereerd nnet een talrijk publiek. Zij v/aren op last van Z.M. met een stads- jacht van Amsterdam afgehaald en wierden weer op deselve wijze teruggebracht". Dit laatste was wel zeer uitzonderlijk! Van de kunst dezer vreemdelingen zullen de Vechtbewoners uiter- aard verstoken zijn gebleven. De Vecht had ook de eer als transportweg te mogen dienen
voor „vijf kisten met zilver, die met de Amsterdamsche vracht- sohuit waren aangekomen, de Munt ingevoert om daarvan de eerste nieuwe Koninklijke muntspecieën te slaan" (16 Maart 1808). Wanneer Napoleon en Marie Louise in 1811 in het land komen, verkiezen zij echter de reis naar Amsterdam per rijtuig te maken. Hierbij ondervond de keizer aan den lijve, dat de landweg geenszins ideaal was, met het gevolg dat de dagboek- schrijver op 9 October 1812 kon noteren: „Aan het Decreet wegens het maken van de nieuwe straatweg wierd met kracht en geweld voldaan. Dezelve zooveel mogelijk lijnrecht moetende gelegt worden, zo wierd er bijna niets ontzien als alleen Heeren- lustehoven. Al het andere moest bukken". De voortreffelijkheid van de waterweg wordt daarentegen in
|
||||
|
deze jaren nog eens bezongen door Athanase Garnier, chef du
mobilier de la couronne"): „Dans la belle saison, rien n'est agréable en Hollande comme Ie voyage par eau d'Utrecht a Amsterdam; aussi tous Ie Frangais voulaient Ie faire, pour jouir du brillant coup d'oeuil qu'offrent les maisons de campagne qui avoisinent les bords du canal, oü tout en vognant on suit avec une sorte de plaisir Ie mouvement uniforme des barques qui se croisent. Les jardins de ces maisons sont tous dessinés avec infiniment de gout et leur variété laisse dans l'imagination de douces impressions; chaque habitation a presque sur Ie bord du canal une espèce de gloriette en forme de kiosque, oü les hommes fument lisant la gazette, tandis que les femmes travaillent en faisant Ie thé. Sur les murs de quelques-unes de ces gloriettes, qui font face au canal, on voit des inscriptions qu'on lit souvent avec intérêt, parce qu'elles expriment (toujours en hoUandais) des idees de bonheur et de bienveillance; telles par exemple que: La paix est ici; Espoir et repos. Je suis content. J'aime mon semhlahle. Patrie, honneur". Met dit al betoont de schrijver zich over het algemeen een
goed observator. Stemm,en uit de 19de eeuw.
Intussen brak het romantische tijdperk aan. Hoe spreekt dit
uit het leven dat de oude heer De Vos, de grootvader van Willem de Clercq, des zomers op Rupelmonde leidde: „met koepels eii boomgaard, en menagerie (kippen en duiven), een Engelsche tuin, een boschage, een beek met een bruggetje, en een vijver met een klein eilandje: „Hier gaat het dichten van zelf", zeide oudoom Hieronymus de Bosch, de beroemde Latijnsche poëet. Het eten is er ook goed" (Mei 1812). i») De romantische levensopvatting sprak ook nog eens uit een,
overigens onbeduidende, tamelijk laffe en cliché-achtige „Lof dei- Vecht", welke werd opgenomen in het in 1851 verschenen „Ne- derlandsch Liedeboek": „O Vechtstroom, met uw blanke zwa- nen ..." Reëler taal, maar toch steeds nog van de oude liefde voor het
buitenleven aan de schone rivier getuigende, spraken de „Her- inneringen van Femina Muller (1826—1909) en van Anna Steen*- bergen-Huidekoper (1848—1927)": „Elke zomer van Mei tot October was de familie Huidekoper buiten, eerst op haar eigen |
||||
|
'^TSSi
|
|||||||||||||||||||||||
|
Si»*!-.-- „^ ,«fWt*«-ïW*""'"""''T<p'
|
|||||||||||||||||||||||
|
*«- • J
|
|||||||||||||||||||||||
|
i«'' '
|
|||||||||||||||||||||||
|
N
|
|||||||||||||||||||||||
|
W
05
|
|||||||||||||||||||||||
|
a
W '<
(t) |
|||||||||||||||||||||||
|
.'#•
|
|||||||||||||||||||||||
|
b
fD
|
|||||||||||||||||||||||
|
9
buitenplaats Rijn-en-Vegt te Breukelen, later toen de financiën
na de ontijdige dood van de vader dit niet meer toelieten, op het er dichtbij gelegen Vrede-en-Rust, dat behoorde aan een oudere nicht, Trui Huidekoper, een ongetrouwde dochter van de vroegere Burgemeester van Amsterdam" (Pieter Huidekoper, burgemeester van 1842 tot 1849, 1852).") Tot slot iets uit de herinneringen van een Utrechts edelman,
die als kamerheer in Pruisische dienst zijn mémoires schreef: mr Paulus Hubert Adriaan Jan baron Strick van Linschoten (1769—1819).^^) Hij was kennelijk een oude brompot, van het type dat meent, in het buitenland het beter te zullen vinden dan thuis waar alles verkeerd is. Het verhaal begint in zijn vader- stad Utrecht: „De voorstad buiten de Weerdpoort, is bijna een half uur lang, en eerst bij de zoogenoemde Roodebrug begint de trekschuit hare regten te handhaven. Voor een vreemdeling, die een paar maal daarmede de reis naar Amsterdam doet, heeft deze voorzeker iets aanlokkelijks, voornamelijk tot Nieuwersluis. De smaakvolle lusthuizen, de reinheid en netheid der lanen in de- zelve, zijn inderdaad zoo behagelijk aan het oog, dat men voor een oogenblik het gebrek aan bergen en dalen, en het vuile, stinkende water daardoor vergeet, 't welk daar langs vloeit. Wie echter meermalen diezelfde reis doet, verveelt zich weldra door het steeds eentoonig gezigt; hij ziet in deze met lof uitgebazuinde buitenplaatsen op het laatst toch slechs kleine poppen-tuintjes van twee, drie, hoogstens vier morgen groot, meestal nog van een grooten rijweg doorsneden; dan eerst bespeurt hij dat derzelver talrijkheid en onmiddellijke onderlinge aanraking de landelijke vrijheid zoo zeer belemmert, dat men zich slechts verbeeldt dat men op het land is, doch dit werkelijk niet is; hij ziet elke be- goocheling, die men zich daaromtrent zou kunnen maken, in een drok buren-ver keer, of in het onophoudelijke gewoel van vaar- tuigen op het water, of van rijtuigen op den straatweg verloren gaan; hij gevoelt bij al het kunstmatige kleine, de onverwinlijke behoefte naar het genot van het waarlijk schoone der groote natuur, en meent in de nimmer afgewisselde vlakten en in 't ge- not dat de Hollander daarin schijnt te vinden, iets van deszelfs eigenaardig volkskarakter te ontdekken. En als men daarbij be- denkt met welke ontzagchelijke kosten al dit knutselwerk, die kunstmatige molshoopen, de slingerende beeken naapende slooten, de oranjeriën en broeikassen, de koepeltjes en hoe al die liefhebberijtjes verder heeten mogen, verbonden zijn; — dan |
||||
|
•I
|
||||||||||
|
.-^,
|
||||||||||
|
-.JM«iï^
|
||||||||||
|
Zijde-Baalen, J. de Beyer 1746:
De Koepel met vijver aan het einde van den hof |
||||||||||
|
11
mag men waarlijk wel zeggen, dat het jammer is van het vele
lieve geld, dat hier, althans gedeeltelijk, in den letterlijken zin des woords, in het water wordt geworpen. De aangename rust van het stille landleven, ontbeert men hier ten eenemale, en 't is zelfs aan het roofstelsel van Napoleon niet gelukt het hier lande- lijker te maken; niettegenstaande sedert het jaar 1810, ten ge- volge van de tierceering der nationale schuld, ettelijke buiten- plaatsen aan de Vecht, en wel op den korten weg van vier uren, van Utrecht naar Loenen, alleen 19 tot den grond toe afgebroken en gesloopt zijn. Deze buitenplaatsen nu, al zijn ze ook nog zoo onbeduidend, hebben alle hun afzonderlijke namen, en dit waar- lijk nationale zwak is zoo algemeen, dat hoe dieper men in Hol- land doordringt, zooveel te meer bemerkt men dat dit bij den Hollander eene ware behoefte, maar tevens ook een soort van hoogmoed is. . . Groote teleurstelling verbiedt dan ook den vreemdeling, die even als op de Seine tusschen Parijs en Rouaan, eene voortdurende reeks van land- en riddergoederen meent aan te treffen. Van de laatste zijn er tot Nieuwersluis slechts vier, waarvan de beide eerste aan de familie v. Thijl v. Serooskerken (sic!), maar de beide laatste aan de oude Amsterdamsche patri- cische geslachten van Ort (sic!) en van Collen behooren. Zij zijn het Huis te Zuilen en het Huis ter Meer bij Maarssen, alsmede Nienrode en 'Gunterstein bij Breukelen. De vaart van Nieuwer- sluis naar het Huis of Slot te Loenersloot, dat aan de familie v. Strick V. Linschoten (Om zijn adeldom te doen uitkomen moet schrijver in het Duits wel van de familie Van Strick spreken) behoort, is uiterst vervelend... De rijweg van Utrecht naar Am- sterdam is zeer merkwaardig, en op vele plaatsen, zoo als b.v. van Breukelen naar Nieuwersluis en van daar over Loenen naar Loenersloot, veel bezienswaardiger dan de weg te water; men heeft ook een veel beter gezigt op de buitenplaatsen en derzelver sierlijken aanleg. Bij Loenen komt men aan het slot Kronenburg, dat aan den laatsten Utrechtschen domdeken van den Burgh behoort. .. Deze rijweg bestond reeds van ouds, doch hij is eerst tijdens Napoleon's overheersching, naar het onder de regering zijns broeders ontworpen plan, geheel nieuw aangelegd, ver- hoogd en met kleine steentjes geplaveid; hij moet groote som- men gekost hebben, doch is daarentegen ook bezaaid met tollen. Wie zich overigens een volkomen begrip van de streken tusschen Utrecht en Amsterdam vormen wil, moet den weg minstens een- maal te water en eenmaal te land afleggen. Langs den eersten |
||||
|
12
eindt de vaart aan de Beerebijt, een herberg nabij de Utrechtsche
poort; daar stapt men uit de trekschuit, en ziet zich straks om- singeld door een legioen jongens en kruijers, die den vreemde- ling naar een logement leiden .. . Dr R. VAN LUTTERVELT.
|
||||||
|
1) In: Jaarboekje „Niftarlake", 1950.
2) G. D. J. Schotel, De "Winterkoning en zijn gezin, Tiel 1859, blz. 77.
•^) H. H. Rowen, Pomponne's ,,Relation de mon ambassade en Hollande" 1669—1671, Utrecht 1955, blz. 50.
"*) P. J. Mijksenaar, Welkom, vreemdeling!, Amsterdam 1952, blz. 57.
5) Boswell in Holland 1763—1764. Edited by Frederick A. Pottle.
London 1952, blz. 52, 253, 255, 278, 279. ") (C. A. Pilati de Tassulo), Lettres sur la Hollande. Tomé premier.
A la Have MDCCLXXX, blz. 2—3, eerste brief, d.d. 1 Juni 1778. ') Voyage aux Pays Bas en 1778 par Louis Desjobert. Publié par Ie
Vic. de Grouchy, in: De Navorscher 1910, blz. 338 e.v. **) Gepubliceerd in: De Navorscher 1904, blz. 341 e.v.
") La Cour de Hollande sous Ie règne de Louis Bonaparte par un
auditeur, Paris-Amsterdam 1823, blz. 137—138. ^") W. G. C. Bijvanck, Vaderlandsche figuren op den overgang der
achttiende eeuw, 's-Gravenhage 1927, blz. 420, ontleend aan het slechts ten dele uitgegeven dagboek van Willem de Clercq als jongeman. '^) Gepubliceerd door mejuffrouw dr I. H. van Eeghen in: Maand-
blad van het Genootschap Amstelodamum, November 1952, blz. 142. ^^) Herinneringen van den baron Strick van Linschoten, Naar het
Hoogduitsch bewerkt door een staatsman. Eerste deel. Tweede druk, Amsterdam 1857, blz. 46 e.v. |
||||||
|
Een vondst in de tuin
van het voormalige Huis Ter Meer
te Maarssen
|
||||||
|
Hoewel ons omtrent de tuinaanleg van Ter Meer en alles wat
daarmede samenhangt reeds het een en ander bekend is door de 26 gravures, die Hendrik de Leth ± 1740 van dit huis en de tuinen gemaakt heeft, werd in het voorjaar van 1956 een klein tipje van de sluier, die toch nog over het werkelijke en gedetailleerde aanzien van deze 18e eeuwse tuin ligt, opgelicht, toen men bij de bouw van huizen aan de Parkweg te Maarssen, op betrekke- lijk geringe diepte stootte op een plateau van ± 2 x 1.75 m., hoofd- zakelijk bestaande uit witte rivierkiezel, bruine platte steentjes, omgeven door een rand zwarte keisteentjes, met op iets hoger niveau een hoeveelheid grotere en kleinere schelpen. Het meest opvallende aan dit plateau was echter de blauwe garnering, die er doorheen liep en die kennelijk bewust juist in die kleur, een zuiver Italiaans azurro, was aangebracht, daar men hiervoor geen willekeurige stenen, doch een groot type kralen van een soort lazuursteen had gebruikt, die met tras waren aaneengevoegd. Om verschillende redenen kan men, met aan zekerheid gren-
zende waarschijnlijkheid aannemen, dat men hier te doen heeft met de bodem van een der luisterrijke waterwerken of fontei- nen, waaraan de tuin van het Huis Ter Meer zo rijk is geweest. Deze redenen zijn:
Ie. In tegenstelling tot de tuinen zelf, zijn de waterwerken
in die tijd zeer dikwijls in Italiaanse stijl aangelegd (Luttervelt, Buitenplaatsen aan de Vecht, blz. 191), hetgeen het opzettelijk gebruik van de bruine kleur zou kunnen verklaren. |
||||||
|
15
2e. Men heeft hier niet te maken met een gedeelte, waarop
gelopen is. De stenen zijn allen gaaf en aan de bovenkant totaal niet afgesleten. 3e. De motieven, en in het bijzonder de ruiten, gevormd door
de blauwe kralen, en het donkere leliemotief, komen frappant overeen met Hendrik de Leth's tekening van de ,,grote fontein in het bosch" (nr. 13), terwijl de plaats, waar het plateau ge- vonden is, ook zeer goed met de ligging van deze fontein over- eenkomt (De Leth. nr. 1). 4e. De verschillende stukken, die gevonden zijn, o.a. de
schelpen, lagen niet allen op gelijk niveau, hetgeen op een dieper liggende fonteinbodem zou kunnen duiden. Ondanks het feit, dat men, aan de hand van de schetsen van
de Leth, van de beschrijvingen in Dr. Ozinga's ,,Daniel Marot" (die als architect van Ter Meer geldt) en in ,,De Buitenplaatsen aan de Vecht" van Dr. van Luttervelt, dus vrij nauwkeurig kan vaststellen, waarop het gevondene betrekking heeft en men bovendien in grote trekken vergelijkingen kan maken met soort- gelijk werk b.v. op Meer en Berg te Heemstede, ontbreekt het ons ten enenmale aan een nauwkeurige en gedetailleerde be- schrijving van hetgeen de tuinen van het Huis Ter Meer in al hun glorie en luister te zien hebben gegeven. Nergens was een beschrijving te vinden van het materiaal, dat in het bijzonder voor de aanleg der fonteinen is gebruikt. En hoewel het niet mogelijk is gebleken veel te begrijpen van
de voorgestelde motieven, die grotendeels op fantasie berust moe- ten hebben, is het niettemin verheugend, dat de vondst te Maars- sen ons, zij het uiterst weinig, toch iets heeft onthuld over de wijze, waarop en het materiaal waarmee de tuinen van het voormalige Huis Ter Meer tot de luisterrijkste der Vechtstreek zijn geworden. N. WISSEMA-GOOSSENS, Hist. Dra.
|
||||
|
INHOUD:
|
|||||||
|
1. Bestuur van het Genootschap............... III
2. Ledenlijst........................... V
3. Jaarverslag .......................... XI
4. Rekening van de Penningmeester............ XIII
5. Excursieverslag....................... XV
6. Niftarlake-literatuur.................... XXIII
|
|||||||
|
I. Reizigers in de Vechtstreek in de 17de en 18de eeuw,
sprokkelingen betreffende de geschiedenis van de Vecht- streek, door Dr. R. van Luttervelt.............. 1 II. Een vondst in de tuin van het voormalige Huis Ter Meer
te Maarssen, door N. Wissema-Goossens, Hist. Dra. ... 13 |
|||||||