|
JAARBOEKJE
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
„NIFTARLAKE"
1959 |
||||||
|
DRUKKERIJ H. J. SMITS
OUDE GRACHT 231 _ UTRECHT |
||||||
|
Beschermheer:
Mr C. Th. E. graaf van Lynden van Sandenburg, Cothen. |
|||||||||||
|
Eere-leden:
J. D. Bastert, Maarssen, Oud-Penningmeester.
Mgr. A. E. Rientjes.
|
|||||||||||
|
Bestuur:
|
|||||||||||
|
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello,
Loenen a. d. Vecht, Voorzitter, i
Jhr. P. H. A. Martini Buys, Avenue Concordia 68, j
Rotterdam-O., Secretaris.' Dagelijks
G. J. Weyland Jr, Loenen a/d Vecht, Bibliothecaris , Bestuur
en wnd. Penningmeester.
Mgr. A. E. Rientjes, Utrecht.
J. D. Bastert, Maarssen.
J. Trouw, Abcoude.
A. H. Doude van Troostwijk, Breukelen.
Ir J. Loeff, Oud-Loosdrecht.
F. D. Sprenger, Vreeland.
G. Adriaans, Amersfoort.
Pastoor J. M. J. Waterkamp, Abcoude. |
|||||||||||
|
Redactie Jaarboekje:
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello.
Mgr A. E. Rientjes, Utrecht. Jhr. P. H. A. Martini Buys. |
|||||||||||
|
L E r E N
|
|||||||
|
Koninklijk Oudheidkundig
Genootschap
Lange, Allert de, C. V. Leuven, K. F. van Leuven-Werker, Mevr. W. M. van
Niekerk, W. Renes, H. Universiteitsbibliotheek
van Amsterdam
„Vondel", Uitg. Mij. Joost van den N.V.
Weede, Jhr. S. G. van Wijk, Mevr. A. C. van Ankeveen:
Harinxma thoe Slooten, B. A.
Ph. Baron van Arnhem:
Matthes-de Rooy, Mevr. C. H.
Baambrugge:
Arends, H.
Geel, W.
Grevenstuk, Prof. Dr A.
Kalff, L. E. A.
Leo, Mej. E. van der
Walbeek, J. H. van
Baarn:
Voorst van Beest, J. P. van
Dedel, Jhr. Mr C. Barneveld:
Snijder, M. De Bilt:
Pas, W. van der
|
|||||||
|
Abcoude:
Bianchi, Mr. R.
Bouman, J. H.
Carmiggelt, Mej. J. W,
Doorn, Dr A. van
Gortel. Dr J. H. van
Graaf, J. H. de
Heuven, H. van
Heuven, Mej. M. H van
Hulst, J. G. van
Pape, W. F.
Pompe, P. H.
Quarles van Ufford, Jhr Mr
L. A.
Storm-van Gent, Mevr. J. M. Trouw, J. Tussenbroek Jr, G. C. van
Uiterwaal, M. C. Veltman-v. Cruyssen, Mevr. A. G.
Vis-Völker, Mevr. C. A. L. M. Voorendt-Appelhoff, Mevr. C. A. M.
Waterkamp, Pastoor J. M. J. Amersfoort:
Adriaans, G.
Chijs, Mej. N. van der „Flehite" Oudh. Vereen. s'Jacob, Mevr. Dr H. E. Amsterdam-
Beekman, J. S. Bond „Heemschut" Duyvensz, Fr. Jantzen, F.Gzn., Ferd. B. Kater, P. A. Koninklijke Academie van
Wetenschappen |
|||||||
|
VI
|
|||||||
|
Breukelerveen
(post Tienhoven):
Graaf Wzn., E. de Homan van der Heide, Ir J. Vigeveno, A. L. G. Bunnik:
Tholen, Mevr. J. Bussum:
Ahrend-v. Gemund, Mevr. M.
Lubsen, M.
Nordemann, J. G.
Cothen:
Mr. C. Th. E. graaf van Lyn-
den van Sandenburg Driebergen:
Clifford Koek van Breugel,
Erven Jhr. Mr Dr J. R. Gorssel:
Schimmelpenninck, G. Graaf
Gouda:
Oudh. Kring „Die Goude"
's-Gravenhage:
Bak, J. P.
Bureau van de Rijksdienst
v.d. Monumentenzorg Hartog, L.
Hess Jr., P.
Koninklijke Bibliotheek
Middelberg, Mr G. A. A.
Rijksbureau voor Kunsthisto-
rische Documentatie Velsen-Metzelaar, Mevr. W.
L. van Groningen:
Schoemaker, Pastoor F. J. Hilversum:
Bree, D. de |
|||||||
|
Bilthoven:
Holthe tot Echten, Jhr. Dr
L. M. van Blaricum:
Lindenhout, H. J. van 't.
Bloemendaal:
Koomans, Erven Drs. W. H.
Breda:
Speet, Th. Breukelen:
Baas, J.
Becker, W. A.
Beek-Jansen, Mevr. Mr. A. C.
ter
,,Beth San", Directie Ver. Booy, H. Bijleveld, Th. Th. M. H.
Colenbrander-Hoekstra, Mevr. A. H.
Colenbrander, H. Th. Ginkel, Mr H. C. L. van Goeman Borgesius-Blommers, Mevr. Th.
Grift, A. van der Haars, Mej. Mr E. A. Kroon, H. Leisink, Deken J. B.
Mertens, Ir H. F. b.i. Molenkamp, J. Postma, Dr E. B. J. Remijnse, Prof. Dr J. G. Smits, P. B. A. Troostwijk, A. H. Doude van,
Vermeulen, J. Th. Vis Sr., G. Vries Verbrugghen, Mevr. C. F. W. de
Vulpen Jr., W. van |
|||||||
|
VII
|
||||||||
|
Blankenberg, B. H.
Blok Jr., J. W. Breman, A. J. Enst, Dr W. van Erdmann. Mr R. H. Hofwegen, G. van Holthoon, J. van Joncheere-van Dijk, Mevr. C. H. de
Kampen, J. W. van Kappeyne van de Coppello, Mr Dr N. J. C. M.
Kappeyne van de Coppello- van Panhuys, Mevr. Th. E.
C.M.
Kappeyne van de Coppello- Wijgers, Mevr. E. J.
Kempen, J. M. C. van Klaassens, E. H. Kralingen, B. van Portengen-Hoefman, Mevr. E. Pruim, J. H. Sondaar, L. H. Wedden, H. J. M. van der Weyland Jr., G. J. Wittert van Hoogland, Jhr. O. A. E. E. L.
|
||||||||
|
Notten, Mej. W. L. van
Scheltema, H. D. Smorenburg, J. M. Steyling, Dr W. J. Vor der Hake, J. J. G. Hollandse Rading:
Kuhlwillm, H. J. Huizen (N.-H.):
Volkersz, H. F. Kamerik:
Breen, H. J. Kockengen:
Gemeente Kockengen Krommenie:
Walbeek, Erven P. van
Laren (N.-H.):
Boetzelaer, R. W. C. Baron
van
Leonhardt, G. J. G. Leeuwarden:
Colenbrander-Overhoff,
Mevr. M.
Leiden:
Antiquariaat en Boekhandel
Burgersdijk en Niermans Mij. van Nederlandse Letter-
kunde Loenen a.d. Vecht:
As, P. van
Bastert, J. N. Beusekom-van Foreest, Mevr.
de Wed. Mr F. C. van |
||||||||
|
Loenersloot:
Kalff Azn., G. A. A. A.
Nagell-Martini Buys, Bar.esse
M. F. M. v.
Sluyters Jr., J. Loosdrecht:
Boeschoten, J.
Doude van Troostwijk,
Mr J. H. M. A.
Freese, J. P. Haselen, Mej. E. van Loeff, Ir. J. Svi^inderen, Jhr Q. J. van
Voogsgeerd, W. J. |
||||||||
|
VIII
|
|||||||||
|
Maartensdijk:
Steyling-Grevenstuk,
Mevr. A. Maarssen:
Agterberg, J. Alleman, J. G. Bastert, J. D. Bruza, I. V.
Cosijn, Dr J. Dekker, D. Diepgrond, H. Droogenbroek, H. J van Feyten, A. Freytag, F. J. de Groot- de Vries, Mevr. P. C. de
Hellemans, J. J. H. Huitzing, E. R. Huydecoper van Maarsseveen, Jhr. J.
Jansen, Mgr. A. M. Klap, C. P. Kroon, G. Mol, B. C. J. de Remijnse, M. Royen, N. van Rijsterborgli, C. J. Sandick, J. W. W. A. G. van Schaik, Mr Dr Th. E. E. van Schenk, Mr W. L. Schipper, A. P. Servaas, J. N. Twijnstra, Ir U. Verkuil, M. Westermann, B. W. Wymstra, W. Zee, Ds. G. van der |
|||||||||
|
De Meern:
Bruijn, Jac. de Naarden:
Oudenniel, C. G. van Nederhorst den Berg:
Blok, Drs D. P. Ver. voor Vreemdelingenver- keer Voorn, G. A. van der Nieuwer Amstel:
Achterbergh, J. W. N. van Nieuwersluis:
Bliidenstein-Cruys, Mevr. C. E. B.
Doedens, J. B. Doude van Troostwijk, D. W.
Doude van Troostwijk, L. W. Doude van Troostwijk, Mr W. I.
Jesse, Dr. N. Schmal Jr., J. P. Stoop-Koekoek, Mevr. G. van der
Vader, H. P. Nigtevecht:
Amesz, O. J. Hulsinga, D. Wees, G. A. van Nijmegen:
Bernards, Mej. F. A. M.
Oosterheek:
Beusekom, Mr E. van
Overveen:
Vriss-van der Lee, Mevr.
A. de
Warnaars, H. B. E. |
|||||||||
|
Maastricht:
Limburgs Geschied- en Oud-
heidkundig Genootschap |
|||||||||
|
IX
|
|||||||
|
Schuit, Mr. H. A. R.
Smits, H. J. Soeten, H. J. de Tange-van Keeken, Mevr. de Wed. Dr H. M.
Terbijhe, L. Théonville, F. W. G. Ven, Dr A. J. van de Vor der Hake, J. Wilbrenninck, J. C. Wit, H. C. de Woerden, A. W. F. C. van Vinkeveen:
Laansma, S. Vries, J. de Vreeland:
Beelaerts van Blokland,
Jhr. J. F.
Leeuwen Boomkamp, D. C. van
Doorne, Mr. F. W. van Hartung, O. E. K. Sprenger, F. D. Tas, Mr L. C. van der Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel Waardenburg:
Goelst Meyer, A. F. van
Wassenaar:
Wieder Jr., F. C. Weesp:
Lindeboom, G. Weesper karsfjel:
Klaveren, H. W. van |
|||||||
|
Ridderkerk:
Vermaat, M. F. Rilland-Bath:
Spaan, D. C. Rotterdam:
Bibliotheek en Leeszalen der
Gem. Rotterdam
Vereniging Boerenwagenclub Canter Cremers, Mr J. J. Martini Buys, Jhr P. H. A. Soest;
Bentinck, Mr S. F. Baron
Isings, J. H.
Soesterherg:
Haselen, Mr J. van Utrecht:
Biegelaar Jr, J. B. F.
Bogaard, F. H.
Buisman, F. W.
Burg, Flebaan J. van der
Eldering-Niemeyer, Mevr.
Mr. W.
Hagenouw, J. E. Historisch Genootschap Horst, A. van der Linde, Frof. Dr. S. van der Lip-Kibbeling, Mevr. W. A. M. V. d.
Mesdag-Spier, Mevr. M. T. v. Mezger, J. „Oud-Utrecht", Ver. Flomp-Klijnsma, Mevr. W.A. Provinciale Bibliotheek Rientjes, Mgr. A. E. Rooy, Mej. 'G. A. van Rijksarchief in de Prov. Utrecht
|
|||||||
|
X
|
||||||||||
|
Wijk hij Duurstede:
Dij kman-Schoenmaker,
Mevr. G. J. E. IJsselstein:
Cool, A. G., Notaris. Cool-van Oosten Slingeland, Mevr. C. J. G. Zeist:
Adels-Vermeulen, Mevr. de
Wed. Dr. M.
Lantsheer, J. A. |
||||||||||
|
Klausz-Martini Buys, Mevr.
A.M. |
||||||||||
|
Zetten:
Bemmel, A. A. van
Zuilen:
Wit, H. C. de
|
||||||||||
|
Nieuw Zeeland:
Dorp, C. van |
||||||||||
|
Jaarverslag 1958
|
|||||
|
Op Vrijdag 20 Juni 1958 had in hotel ,,De Kampioen" te Nieu-
wersluis de jaarvergadering plaats, welke volgens de presentie- lijst werd bezocht door 20 leden. De voorzitter opende de vergadering met een welkomstwoord
en herdacht het overleden lid de heer Prof. J. A. M. Prein. Na voorlezing van de notulen van de vorige vergadering
werden deze onveranderd goedgekeurd: aansluitend hieraan werd door de secretaris het jaarverslag voorgelezen. Vervolgens bracht de penningmeester zijn financieel verslag
uit, waarvoor hem onder dankzegging voor het door hem ge- voerde beheer décharge werd verleend, nadat de kascommissie bij monde van de heer J. N. Bastert had verklaard, dat de financiële bescheiden waren gecontroleerd en in orde bevonden. In ver- band met dit verslag werden door enige leden vragen gesteld naar aanleiding van de plaatsing van het artikel over de crisis der reformatie in de dorpen van de provincie Utrecht in het Jaarboekje 1956; bij de discussie bleek de vergadering zich te kunnen verenigen met het gevoerde redactionele beleid. In de kascommissie voor het jaar 1958 werden benoemd de heren Ser- vaas en Westermann, met als plaatsvervangend lid de heer Ach- terberg, welke allen hun benoeming aanvaardden. Met vrijwel algemene stemmicn werd besloten de excursie
naar Maastricht niet te doen doorgaan. Na enige discussie werd algemeen de wens geuit, dat de excursie 1958 zou plaatshebben naar Rozenburg en Dordrecht en wel op 29 Juli van dat jaar. De excursiecommissie werd samengesteld uit de heren Spren- ger, J. N. Bastert en Martini Buys. Verder werd besloten, dat de daaropvolgende excursie zich zou bepalen tot de Vechtstreek. Vervolgens kwam het museum voor de Vechtstreek aan de
orde. De heer Jongeneel zette uiteen, hoe uit een conferentie in |
|||||
|
XII
de Staten van Utrecht over de waterstaat van Kockengen een
strijd IS ontstaan tot behoud van de Bijleveld; gelijktijdig werd overgegaan tot de algehele herstelling van de hervormde kerk te Kockengen. Een en ander maakte het historisch bewustzijn van de bevolking wakker, hetwelk ten slotte leidde tot de op- richting van de stichting „Het museum voor Kockengen en om- streken". De heer Jongeneel vroeg om hulp en advies, hetgeen de voorzitter hem toezegde. De heren Rientjes en J. N. Bastert vroegen zich met enige
zorg af of er wel voldoende selectie van kunstwaarde en histo- rische waarde zou worden toegepast; dit is dikwijls zeer moei- lijk tegenover de gevers. Buitendien vroeg de heer Bastert zich af of de vestigingsplaats voor de toekomst wel ideaal zou zijn en of men zich niet te veel aan Kockengen zou binden, waarop de heer Jongeneel antwoordde, dat hetgeen reeds was bereikt nog slechts gezien moest worden als een begin en de betrokke- nen zelf niet wisten, hoe het museum verder zou groeien: de selectie zou geleidelijk aan wat strenger moeten worden. De heer Kersten verdedigde de mening, dat de kleine locale mu- sea zijn te beschouwen als springplank voor een bezoek aan de grotere musea. De voorzitter vond het vestigingspunt te Kockengen zeer geslaagd en wel in het bijzonder om de schoon- heid van de streek, al wilde hij de mogelijkheid van verzame- lingen in andere plaatsen niet uitsluiten. Wat het jaarboekje betreft sprak de voorzitter de hoop uit,
dat de geschiedenis van de waterstaat van Kockengen nog eens in het jaarboekje als artikel zou kunnen worden opgenomen en wekte de leden op bijdragen in te sturen. De bijdrage aan de commissie voor de Vecht en het oostelijk
en westelijk plassengebied werd zonder discussie wederom vast- gesteld op honderd gulden. Van de rondvraag werd geen gebruik gemaakt, waarna de
vergadering door de voorzitter werd gesloten. Tot zover het verkorte verslag van de jaarvergadering.
Gedurende het verslagjaar hebben zich slechts enkele gebeur-
tenissen voorgedaan, waarbij het genootschap betrokken is ge- weest. Zo was het bestuur vertegenwoordigd bij de algemene verga-
dering van de stichting Commissie voor de Vecht en het ooste- lijk en westelijk plassengebied, welke op 10 Mei 1958 in het Muiderslot plaats vond. |
||||
|
XIII
Eveneens was dit het geval op 8 Juli bij de opening van het
streekmuseum voor Kockengen en omstreken. Voor ons kan dit museum een welkome stimulans vormen voor het opwekken van een meerdere belangstelling voor de Vechtstreek. Wij leden op 14 Juli een gevoelig verlies door het overlijden
van de heer Willem Huibert Koomans te Bloemendaal. Hij be- hoorde tot de „vijf", die de stoot tot de oprichting van onze ver- eniging hebben gegeven en had als lid van het dagelijks bestuur een belangrijk aandeel in de ontwikkeling van ons genootschap. Zijn verscheiden werd in het vorig jaarboekje reeds uitvoerig herdacht. De excursie op 29 Juli 1958 naar Rozenburg en Dordrecht had
wederom de ruime belangstelling van de leden. De betrekke- lijk grote afstand, welke moest worden gereden en het compro- mis Rozenburg-De Beer-Dordrecht hebben helaas het gevolg gehad, dat het natuurschoon van De Beer niet zo uitvoerig kon worden bezichtigd als verschillende leden wel hadden gewenst. Gedurende het verslagjaar heeft het ledental van ons genoot-
schap zich redelijk gehandhaafd. Aan het einde van het jaar bedroeg dit 269. Wij willen dit verslag besluiten met een op- wekking tot de leden zich te verdiepen in de geschiedenis van de Vechtstreek en met de resultaten het jaarboekje te verrij- ken. MARTINI BUYS. |
||||
|
STAAT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN
Boekjaar 1958 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ontvangsten:
Batig saldo 1957............ƒ 1.460,06
Contributies..............., 1.061,—
Verkochte jaarboekjes........,, 28,—
Interest 1958..............„ 38,45
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ƒ 2.587,51
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De penningmeester:
G. J. WEYLAND. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Excursieverslag 1959
|
|||||
|
Op Dinsdag 11 Augustus 1959 verenigden zich weer een aan-
tal leden en vrienden van ons genootschap te Utrecht om ge- zamenlijk met de autobus en enkele particuliere auto's de tocht door onze gouw te aanvaarden. Hoewel het aantal deelnemers, zijnde 47, ditmaal iets minder groot was dan in de voorafgaan- de jaren, blijkt toch weer telkens dat een excursie-gezelschap niet al te groot moet zijn, wil het, zoals ook nu het geval was, overal op vlotte wijze worden ontvangen en voorgelicht. Bij aankomst te Kockengen bleek wel, dat deze gemeente
moeilijk te bereiken valt, wanneer men er de ophaalbrug aan het herstellen is, en het deed prettig aan te ervaren hoe speciaal voor ons gezelschap de brug werd neergelaten. Wanneer men vroeger wel eens een tocht gemaakt heeft naar Kockengen, ge- noot men zelfs tot m het dorp van de landelijke sfeer. Hoe is dat alles aan het veranderen. Bij de nadering valt nu de uitge- strekte nieuwbouw op, die, als ook de wegenbouw de achterge- bleven gebieden zal hebben ontsloten, van iedere gemeente een moderne stad dreigt te maken. Nadat in de raadzaal van het raadhuis kennis was gemaakt
met het gemeentebestuur en van een door het gemeentebestuur aangeboden kopje koffie werd genoten, begaf men zich door de burgemeesterskamer en via een smalle trap naar de zolder, waar zich het streekmuseum voor Kockengen en omstreken be- vindt. Het zou te ver voeren ook maar een beknopte samen- vatting te geven van de vele voorwerpen, die zich hier bevin- den. Zij betreffen merendeels de geschiedenis van de heerlijk- heid en de gemeente Kockengen, terwijl er zich ook vele oude gebruiksvoorwerpen bevinden; onder de laatste zijn er velen, die, hoewel ze bepaald niet mooi zijn, juist de oudere bezoekers bekoren, omdat zij herinneringen aan hun jeugd oproe- pen. Men merkt eraan hoe snel de tijd gaat. Het blijkt, dat juist een thans nog ver van het grote verkeer afgelegen ge- meente een grote energie kan ontplooien, die cultureel van |
|||||
|
XVI
betekenis is. Dit laatste kan zeker ook gezegd worden van
de herstelling van de Nederlands Hervormde Kerk, die na de restauratie in November 1958 weer feestelijk in gebruik is genomen. Vóór de restauratie was de kerk in zodanig slechte toestand, dat zij rijp voor de sloper was en een ieder, die haar nog van vroeger kent, zal tot de erkenning komen, dat het schijnt alsof hier een wonder heeft plaats gehad. De toren is in de huidige vorm in 1635 gebouwd, ter gelegen-
heid, waarvan de toenmalige ambachtsheer Johan van Zuylen van de Haer, heer van Drakenburch, de Haer, Kockengen, Spengen, enz. boven de ingang van de toren zijn wapen met daarnaast zijn vier kwartieren en die van zijn tweede echtge- note Geertruyd van Lennep liet plaatsen. Helaas wordt dit wa- pen door de heer J. C. Jongeneel in zijn ,,Gedenkschrift samen- gesteld bij gelegenheid van de overdracht en plechtige ingebruik- neming van de gerestaureerde Nederlands Hervormde Kerk en toren te Kockengen op Woensdag 12 November 1958" in navol- ging van Bloys van Treslong Prins naar onze mening niet goed beschreven. Wij willen de gelegenheid benutten hier terloops een opmerking over het wapen van Kockengen te maken. Het genoemde wapen is gevierendeeld:
I. Zuilen;
n. de Haer;
ni. Drie dwarsbalken beladen met resp. 3 (niet 4), 2 en 1 St.
Andrieskruisjes, zijnde naar onze mening het wapen van Kockengen; IV. Spengen, zijnde hetzelfde wapen als dat van de familie
Van Spangen; Hartschild: Drakenburg.
Nu is het zeer onwaarschijnlijk, dat de ambachtsheer van
Kockengen voor de toren van Kockengen een wapen zou heb- ben laten samenstellen met daarin de wapens van het meren- deel zijner heerlijkheden en het wapen van Kockengen zou heb- vergeten. Wanneer men dit in aanmerking neemt en het wa- pen in het derde kwartier vergelijkt met het huidige gemeente- wapen van Kockengen, lijkt het gerechtvaardigd met aan zeker- heid grenzende waarschijnlijkheid vast te stellen, dat het te- |
||||
|
XVII
genwoordige wapen van de gemeente Kockengen niet hetzelfde
is als dat van de heerlijkheid; dit in tegenspraak tot hetgeen de heer Den Uyl in zijn ,,Utrechts Wapenboek" (1957) schrijft. In dit wapenboek wordt het oude wapen helaas niet nader ge- documenteerd. Wil men de lijn nog verder doortrekken, dan zal inen dus kunnen stellen — behoudens bewijs van het tegen- deel — dat de gronden waarop het gemeentewapen van Koc- kengen berust niet deugdelijk zijn en dus het gemeentewapen fout is. Met het bovenstaande hopen wij wel duidelijk te hebben ge-
maakt, dat een nader onderzoek naar het oude wapen van Kockengen wenselijk is. Over de vijf helmtekens op het wapen van Johan van Zuylen zouden ook nog opmerkingen kunnen worden gemaakt, maar wij willen het hierbij laten omdat een en ander een onderzoek zou verlangen, waartoe ons de tijd voorlopig ontbreekt. Door de toren betreedt men het laatgothische eenbeukige schip
met de twee dwarskapellen en het koor en gezeten op de kerk- banken luisterde men naar de boeiende uiteenzetting, welke door de gemeentesecretaris de heer Jongeneel van de geschiedenis van de kerk en de restauratie werd gegeven. Oorspronkelijk was de kerk, die uit de vijftiende eeuw da-
teert aan het feest van Maria Hemelvaart gewijd en daardoor een bekend bedevaartsoord. Tegen het einde van de zestiende eeuw is de kerk overgegaan naar de Hervormden. Het in die tijd weggestopte zandstenen epitaaf, hoewel beschadigd, is nog het enige, dat aan de oude eredienst herinnert en heeft een plaats gekregen in de zuider uitbouw. Het is aan te nemen, dat nog vele andere middeleeuwse voorwerpen de kerk hebben ge- sierd, die verspreid of vernield zijn. Na de hervorming was de kerk zo kaal, dat er drie en een
halve eeuw nodig waren om weer een fraaie inrichting bij el- kaar te krijgen. Tot het vermeldenswaardige meubilair beho- ren: Vier koperen balkronen, een eenvoudige preekstoel en koorhek (1700), een koperen doopboog (1742), een koperen le- zenaar (1760), een koperen doopbekken en twee 18e eeuwse herenbanken. In 1889 werd het orgel geplaatst en laatstelijk werd na de restauratie de kerk verrijkt met drie gebrandschil- derde glazen met voorstellingen ontleend aan het Oude en Nieuwe Testament, Zij werden geschonken resp. door de Pro- vincie, door de stad Utrecht en de gemeente Kockengen. Bij de |
||||
|
XVIII
restauratie werd de afscheiding van het koor verwijderd en
vervangen door het lage doophek en de doopboog, zodat de kerk veel ruimer is geworden en de verlichting aanzienlijk is ver- beterd. Nadat de heer Jongeneel zijn uitvoerige toelichting had be-
ëindigd en de voorzitter de dank van de leden van Niftarlake had vertolkd werd, om tijdig het programma van de dag te kunnen afwerken, snel de auto weer opgezocht. Al rijdende door het polderland krijgt men de indruk, dat voor Kockengen de waterafvoer reeds vanaf de ontginning wel het grote pro- bleem is geweest en dat zelfs nu nog is. In 1385 werd de Heycop lopende van Utrecht over Kockengen naar de Vecht bij Breu- kelen gegraven en omdat dit nog niet voldoende was groef men in 1413 de Bijleveld, welke van Utrecht over Kockengen in de richting Amsterdam loopt. Behalve voor de beteugeling van het waterbezwaar hebben deze waterlopen ook hun bijdra- ge geleverd voor betere verkeersverbindingen. Nog tot in de 19e eeuw was het vervoer te water zelfs voor de reizigers veel aangenamer dan het verkeer over de weg en in het bijzonder gold dit voor de wintertijd. Nu is de rol van het waterverkeer uitgespeeld en men heeft dan ook in 1958 kunnen besluiten tot gedeeltelijke demping van de Bijleveld, waartegen alleen uit schoonheidsoverwegingen nog verzet is gerezen. Door de mooie oude kerk, de twee 17e eeuwse geveltjes aan de Nieuwstraat en de watermolens, waar de inwoners terecht trots op zijn, zal men in verband met de aanstaande ruilverkaveling bijzondere aandacht aan het behoud van de landelijke schoonheid moeten besteden. Bij de aankomst in Ter Aa werden wij in de Ned. Hervormde
Kerk verwelkomd door de burgemeester van Loenersloot en Ruwiel, de heer Doude van Troostwijk. Wanneer men de kerk betreedt door de ingang onder de toren komt men eerst in de nieuwe consistoriekamer, welke ruimte een deel is van het schip, dat door het orgel en de preekstoel van de rest van de kerk wordt afgescheiden. Bij de restauratie, die in 1956 v/erd voltooid, heeft men het oxaalorgel van het koor naar het wes- ten verplaatst, waardoor men meer ruimte en een mooiere ruimtewerking verkreeg. Aan meer ruimte had men ook hier behoefte, want Ter Aa is een dorp (geen gemeente, daar het |
||||
|
XIX
dorp ligt op het gebied van de gemeenten Loenersloot en Ru-
wiel), dat opvalt door de bouw van vele nieuwe woningen, welke zoals haast overal elders het oude vertrouwde dorps- silhouet doet verdwijnen. Als gevolg van de onderzoekingen ingesteld tijdens de laatste
restauratie weten we nu, dat kort na 1138 de eerste tufstenen kerk is gebouwd; de resten hiervan zijn nog in de kerk onder de vloer te vinden. Het is onbekend aan welke heilige de kerk werd toegewijd. Op het einde der vijftiende eeuw werd het muurwerk grotendeels vernieuwd en na afbraak van het oude halfrond gesloten koor een nieuw groter driezijdig gesloten koor aan het schip gezet, terwijl het schip werd vergroot met met twee zijkapellen. Ondanks deze verbouwing heeft men toch een ruimte van een zeer gave en fraaie eenheid tot stanc gebracht, al is het te betreuren, dat men door de huidige plaats van het oxaal-orgel de banken niet heeft kunnen oriënteren. In de turbulente tijd van het begin der 80-jarige oorlog is de
de kap van de kerk door brand vernield en het zal zeker wel jaren hebben geduurd alvorens de kerk weer in bruikbare staat was gebracht. Vermoedelijk verkreeg deze toen het vlakke plafond, zoals dat tot voor enige jaren aanwezig is geweest. 13 November 1583 stierf de laatste pastoor Egbert ter Brugghe, die nog in de kerk werd begraven. Niet lang hierna zien wij Henricus Dussius Alberti als predikant de nieuwe leer verkon- digen. Van de meeste Stichtse heerlijkheden waren destijds de heren nog Rooms-Katholiek; niet alzo de heren van Ter Aa. Van- af den beginne schijnen zij al belangstelling voor de nieuwe leer te hebben gehad. Zelfs hebben zij zich beijverd de leegge- roofde kerk te verfraaien en zij lieten daartoe verschillende ge- brandschilderde glazen aanbrengen, waarvan er in 1896 nog twee van omstreeks 1620 in slechte toestand aanwezig waren. Het ene overgebleven glas bevat de wapens en kwartieren van Nicolaas van Renesse van Elderen en Agnes van Renesse van der Aa, ambachtsvrouwe van Ter Aa van 1610—1634, terwijl het andere de wapens en kwartieren bevat van de grootouders van Agnes, n.1. Adriaan van Renesse van der Aa, ambachtsheer van 1548—1586 en zijn vrouw Agnes van Renesse van Wulven. Deze twee glazen zijn in 1896 zo sterk gerestaureerd, dat thans niet meer te ontdekken is, wat nog de fragmenten van de oude beglazing zijn en zij hebben hierdoor helaas hun kunsthistori- sche waarde verloren. |
||||
|
XX
Ongeveer in de laatste jaren der 19e eeuw liet George Hud-
son Earle ter nagedachtenis aan zijn overleden vrouw Susanna Catharina Elisabeth barones van Keede (t 24 Februari 1896) nog zes gebrandschilderde glazen met de wapens en kwartie- ren van leden der familie van Reede tot ter Aa plaatsen, ter- wijl hij ook nog een zevende glas schonk met een voorstelling van Caecilia een orgel bespelend. De glazen geven met hun vele heldere heraldische kleuren een opgewekte en voorname stemming aan de ruimte, welke nauwelijks wordt verstoord door de vier rouwborden betreffende de geslachten Van Renesse en Van Reede, die tussen de vensters van het koor zijn gehan- gen. Ten slotte zij nog de aandacht gevestigd op het oxaal-orgel in neo-renaissance-stijl, dat ook al een gift van Earle is ter na- gedachtenis aan zijn echtgenote. Na Ter Aa de rug te hebben toegekeerd werd de inwendige
mens versterkt in ,,De Wakende Haan" te Abcoude om ons te- gen 14 uur te voet te begeven naar de Ned. Hervormde Kerk van Abcoude. Deze laat-gothische kruiskerk met een pseudo- basicaal schip maakt veel meer dan de reeds bezochte kerken de indruk uit een ruime beurs te zijn gebouwd, al heeft men waarschijnlijk bij de vergroting van de kerk in de vijftiende eeuw gebruik gemaakt van de vrij korte en lichte zuilen met fraaie bladkapitelen van de oudere veertiende eeuwse voorgan- ger. Alles overheersend door zijn kwaliteit is het zeldzaam mooie
koorhek en de preekstoel, waarvan de kunstenaar niet bekend is. Het dateert uit de tijd toen de vroegrenaissance tot volle bloei was gekomen (1540—1550). Men ziet in kort bestek eigen- lijk te veel om de tijd te hebben de schoonheid van zo'n kunst- werk te kunnen ondergaan. Het Kunstreisboek wijst in het bij- zonder op het acanthusblad aan de balusters en het bewonde- renswaardige fries, dat uitmunt door edele vormen. De preek- stoel, die van mindere kwaliteit is geeft in het beeldhouwwerk de doop in de Jordaan en de vier evangelisten; aan deze onder- werpen zou men al de invloed van de Hervorming kunnen be- speuren, ook al bleef de dienst nog tot omstreeks 1586 Rooms- Katholiek. Koorhek en preekstoel worden omgeven door een zeventiende eeuws doophek met koperen doopbogen. De burgemeester van Abcoude Jhr. Mr. L. A. Quarles van
Ufford was zo vriendelijk ons gezelschap uitvoerig te wijzen op |
||||
|
XXI
alle bijzonderheden de kerk en haar inhoud aangaande. Het
bleek daarbij, dat er na de vorige gedeeltelijke restauratie aan het gebouw nog heel wat te herstellen valt. Meer eigenaardig dan mooi is de grafkelder aan het einde
van het koor, welke Theodorus de Leeuw, heer van Abcoude Baambrugge voor zich en zijn echtgenote liet bouwen. Van buiten doet deze grafkapel zich voor als een hinderlijk uitsteek- sel aan het koor; van binnen is deze iets minder storend, al is de uitmonstering met wapens en rouwborden wat gezwollen en pompeus. Oo k overigens bevat de kerk nog belangwekkende wapenborden en om niet te vergeten zien wij ook hier weer, evenals in Ter Aa en Kockengen de herenbanken, gesierd met de wapens der heren; zij zaten er letterlijk en figuurlijk ,,op het kussen". De kerk was oorspronkelijk gewijd aan de tweeling broeders
Cosmas en Damiaan, die beiden de geneeskunst hebben be- oefend, voordat zij om hun geloof in 303 werden onthoofd. Zij werden de patroonheiligen van de artsen en apothekers. Het is ons niet bekend welke bijzondere betekenis zij voor Abcoude hebben gehad, anders dan dat zij ,,Anno domini 1537" hun naam aan de torenklok hebben gegeven. En zo verlieten wij Abcoude om ons te spoeden naar de laat-
ste pleisterplaats van de dag, het kasteel Zuilen, dat na een bezoek aan drie kerken een welkome variant op de agenda vormde. Bij het kasteel Zuilen aangekomen, wandelden wij door de
aardige laatgothische voorpoort over de ruime voorburcht, langs de plaats, waar eertijds de toegangsbrug naar de poort aan de oostzijde van het slot heeft gelegen, naar de achttiende eeuwse zuidelijke gevel van het huis. Hoewel het landgoed Zuilen al lang bestond, geloven wij niet
dat de oorsprong van het huidige kasteel ouder is dan omstreeks het jaar 1300, welk jaartal nog in een der gevels is te vinden. Bij de verbouwing van het huis omstreeks 1752 heeft de ar-
chitect Jacob Marot een nieuwe muur als voorgevel voor het oudste woonblok gezet en deze geflankeerd door twee vooruit- springende gevels. Aan deze nieuwe muur en aan het feit, dat men het huis binnenkomt in de kelderverdieping heeft het ge- bouw de eigenaardige dispositie van de trap naar de hoofdver- dieping te danken. Jacob Marot ontving voor zijn verbouwings- |
||||
|
XXII
plan een honorarium van dertig gulden. Met de waardering
van dit bedrag houdt naar ons gevoelen in de tijdsorde de waardering van het resultaat van de verbouwing gelijke tred. Men kon ook niet veel beters verwachten. Achttiende eeuwse verbouwingen, waarbij naar de geest des tijds een strenge sym- metrie als leiddraad moest worden genomen, zijn over vrijwel de gehele linie een grandioze mislukking geworden. De tot in de achttiende eeuw bestaande onregelmatigheid in de bouw van het kasteel was een gevolg van zijn lange bouwgeschiede- nis, waarbij het oudste gebouw in de loop der tijden naar de behoefte met allerlei ruimten van vrij willekeurig formaat werd vergroot en aldus bereikte men een resultaat, waaraan onze oude kastelen in de zeventiende eeuw hun schilderachtig- heid hebben te danken. Zo zullen de verschillende spitse slanke torens vermoedelijk wel later aan Zuilen zijn toegevoegd en de uitbouw aan de Noordgevel, waarin zich nog de huiskapel be- vindt dateren wij niet vroeger dan de vijftiende eeuw. Maar ondanks al deze wederwaardigheden blijft het slot toch nog onze belangstelling trekken omdat iedere generatie er iets van zijn eigen tijd in heeft achtergelaten. Als de oudste bezitters van Zuylen staat geboekstaafd de fa-
milie, die haar naam aan het landgoed en de heerlijkheid ont- leende. De laatste bezitster van het huis uit dit geslacht wasi Alienora van Zuylen, waarna het door vele andere geslachten is bewoond geworden. Door verkoop en vererving is de bezit- ting ten slotte in het laatste decennium der zeventiende eeuw gekomen aan het geslacht Van Serooskerken, welke het huis heeft bewoond tot 1952. Ten einde het voortbestaan van het huis en zijn rijke inhoud onveranderd te verzekeren, werd het aan een voor dit doel opgerichte stichting overgedragen, die het als museum exploiteert. Uiteraard is hiermede de sfeer, die bewo- ning meebrengt, verloren gegaan. In het kasteel werden wij rondgeleid door de gids, die in de
verschillende vertrekken de gewenste toelichting gaf. Zo za- gen wij achtereenvolgens de hoekkamer met de in vitrines uit- gestalde documenten, de bibliotheek en de alleraardigst inge- richte keuken, waar zich vroeger de poort bevond en waarnaast zich nog de restanten van de oude wenteltrap bevinden. Ver- volgens ging de rondleiding onder meer door de oude huiska- pel, de eetkamer met de ,,Ahnengalerie", de zitkamer, de vrij |
||||
|
XXIII
sombere gobelinzaal en op de volgende verdieping door de he-
renkamer, de negentiende eeuw^se slaapkamer en de kamers met de relieken van Belle (van Tuyll van Serooskerken) van Zuylen. De muren van de kamers en gangen zijn zeer overvloedig behan-
gen met de ontelbare reeks familieportretten, die van een vrij sterk wisselende kwaliteit zijn. Wij troffen daarbij de namen aan van verdienstelijke kunstenaars, zoals: Moreelse, Bloemaert, Saftleven, Maes en Liotard. Behalve de familieportretten be- vindt zich in het kasteel nog een grote verzameling meubels, porcelein, glaswerk en andere voorwerpen, welke tezamen een periode van ongeveer vier eeuwen omvatten. Na afloop van de rondleiding vertoefde menigeen nog even
in het restaurant alvorens de reis naar huis te aanvaarden. Bij het verlaten van de voorburcht viel ons oog op de slangenmuur aan de Noordzijde buiten de slotgracht, waarvan er in Neder- land nog maar enkele exemplaren bestaan. Wij willen dit verslag, dat vrij uitvoerig is geworden, omdat
het een excursie in onze gouw betrof, besluiten met de wens, dat de excursie-commissie er in geslaagd is de deelnemers een genoeglijke en belangwekkende dag aan te bieden. MARTINI BUYS.
|
||||
|
Niftarlake-litteratuur
|
|||||||
|
Dagboek van Broeder Wouter Jacobsz, prior van
Stein. Amsterdam 1572—1578 en Montfoort 1578— 1579. (Uitgegeven door Dr. I. H. van Eeghen, eerste deel. Groningen 1959). Al deze dramatische gebeurtenissen uit deze jaren in Amster-
dam, worden toegelicht door een balling, die in een Amster- dams convent verbleef, en zijn berichten kreeg van de gaande en komende man, en deze als betrouwbaar heeft opgetekend, wars van alle overdrijving, maar ook moest afgaan op enkele malen onjuiste berichten. Bij de politieke en krijgskundige ge- beurtenissen worden ook een enkele keer nieuwtjes uit de om- geving meegedeeld bijv. uit Amstel-, Vecht- en Geinstreek, met andere woorden uit het gewest Niftarlake. In 1573 was er veel vertier tussen Breukelen, Nieuwersluis en
Ronde Venen en schermutselingen. ,,Kwamen voorts op deze tijt de Guesen in 't vluchten tot het dorp ter Aa en deden hier oock sonderlinghe wreetheyt als met de kerk van 't selfde dorp te verbranden, daer sij in gedreven hadden den pastoor, den cappelaen, den coster met syn huysvrou en voort kin der tot elf menschen toe, welcke oock alle daerinne verbrant werden" *) Van Abcoude wordt bericht op 7 Mei 1573 ,,Hoorden noch op desen dach dat nu op een nieuwen die Guesen uyt Apcou om- trent het huys aldaer gerooft hadden vier ende twintich stuc- ken beest tot groet verdriet van den armen getribuleerden lantman" Op 4 Januari (1574) ,,spraeke ick een lantman uyt Apcoude. Dese seyde my van wonder verdriet 't welck den |
|||||||
|
*) Niet vermeld bij F. W. Grevenstuk, Het dorp ter Aa in vroeger eeuvk'en,
Jaarboek Niftarlake, 1947, blz. 76. |
|||||||
|
XXV
lantluyden syn gebuyren daglix aangedaen werde van den
zoudaten". Op den 24 Meij quame nieuwe oproer door den Guesen, die Broekel buyten Utrecht ingenomen hebbende haer daer bescanst hadden. Op 25 Mey hoorden wy van groote vic- torie welke ons volk gehad heeft op den dag voerleden tegen de Guesen die Broekel ingenomen hadden. Op den eersten dach Junie hoorden wy, hoe dat sekere van onsen zoudaten getroc- ken waeren op den laetsten Mey om tusschen Cockengen ende Camerick een blockhuys te slaen tot veylinge van den Weghen". ,,Op den 22en Junii verhoorden wy dat omtrent Camerinck van ons volck een nieuw leger geslaegen werde met nieu volck, welcke nu van boven gecomen was. Op desen dach (20 Nov. 1572) worden verbrant het dorp Diemen genaemt en dit deden de Gosen. Ghinck voorts die faem dat sy oock Oudekerk ver- rantsoeneert hadden op seven hondert R. gulden en tot seker- heyt van die penningen hadden die Gosen met haer meegeno- men drie mannen uyt de geschickste van het dorp. Op den ne- gende deser maent (Mey 1573) werden wy wederom seer be- drouft ende van harten benaut. Die griesen waeren nu heel breet op Diemermeer en hadden daerop acht galeyen met veel scepen waerop sy oock veel homoets bedreven. Sy ontnomen ons een schoone galey, vernielde daervan wel hondert men- sen .. . Mede beganen haer dieselfde rabauwen terstont den lantluyden te cruycen, haer beesten te rooven en het dorp Diemen te verbranden". In 1574 vernemen wij: „Die vaert tusschen Utrecht ende Am-
sterdam is onveilig. Geschiede oock op desen dach, dat tusschen Utrecht en Amsterdam veel scuyten overvallen en berooft wer- den van al wat sy by haer hadden, twaer geit suyvel of anders . .. ende deden dit des coninx soudaten die tot desen tyde als verwoede creaturen door 't lant liepen. Geschiede nog op desen dach (18 Mey 1573) dat veel spraeck liep door Amsterdam van den Gosen in Waterlant, hoe sy daer gereescap maekten om Muyen en Wesop te beleggen, souckende die steden mede on- der haer te crighen. Ende werde van conincs wegens hiertegens provisie gedaen mits sekere soudaten die van Loenen ende an- dere plaetscn ontboden waeren derwaerts te senden. Van Naerden werden hier breder geseyt, dat van alle die
mans daerin synde voerseker maer twee in 't leven gebleven |
||||
|
XXVI
waeren, oock vermoort syride vele vrouwen. Ende noch, dat
die geheele stadt tot asch gebrant was. Op desen dach hoorde ick seggen, dat daegs te voeren wederom Gosen geweest waeren tot Ouderkerck ende genomen hadden sekere waegens met pro- viand ende een waeghen met buscloeten. Der werden mede ver- telt, dat op desen dach smorgens die Gosen wederom geweest hadden tot Ouderkerck in getale wel driehondert en dat sy opnemende sekere waegens met broot ende wijn, die na onsen leger trocken, oock daeromtrent in een kerck geweest waeren, daer dien dienst begonnen was ende gecomen tot Gloria in Ex- celsis, daer sy al heel rebel maeckten, sulx dat de priester ge- waerschuwet synde ontliep en voorts met een paert weghree- det. Al die lantluyde haer moesten schicken om het ys te byten tusschen Amsterdam ende Ouderkerk op verbeurte van lyf ende goet ende haer huysen verbrant te worden. Op desen dach (8 Juni 1573) sach mien wederom groeten brant welcke die Gue- sen gesticht hadden in Ouderkerck ende daeromtrent. Op den 8en (Maert 1574) hadde ick nootlick te spreken met een bur- gemeester van Ouderkerck buyten Amsterdam. Dese vertrock my soe wonderlick overlast als syn dorpe was overgekomen, dat ick my daerin verscrickt vonde. Hy seyde dat daer scrap (nauwelijks) eenich huys gesien werde dat niet bedorven en was. Sy waeren gebranseleert soewel van onsselfs volck als van den Guesen, want dat desen spaerden dat vernielden de onse met ofbreken ende verbranden". Uit dit alles is genoegzaam te zien hoe ook het land van Am-
stel, Vecht en Geyn te lijden had in de Spaanse tijd. A. E. R. |
||||||
|
Blauwkapel
In de „Mededelingen van de Rijksdienst voor de monumen-
tenzorg" (1959, 36) lezen wij een en ander over het laatgothi- sche eenbeukige kruiskerkje, te Blauwkapel, dat gerestaureerd wordt. Het is in één periode afgebouwd in baksteen. Een aan- wijzing voor de datering geven twee tot het oorspronkelijk werk behorende kraagstenen in de koorsluiting met de door putti gehouden wapens van Dirck van Wijck (t 1515) en Jo- hanna van Drakenborch, die in 1503 met elkaar gehuwd waren. Deze wapens zijn afgebeeld en beschreven in het Jaarboekje |
||||||
|
XXVII
Niftarlake 1935, blz. 11—14 en ook in het Jaarboekje Oud-
Utrecht 1941, blz. 42—54, waar ook meerdere tekeningen van het interessante kerkje worden afgebeeld. R. |
|||||
|
Het ,,Archief voor de geschiedenis van het Aartsbisdom
Utrecht" heeft in 1958 zijn 75ste jaargang voltooid, en heeft als zodanig opgehouden te bestaan. Daarvoor komt nu in de plaats het Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, niet meer voor Utrecht maar ook voor Rotterdam, Haarlem, Groningen en Breda. Om te zien welk een rijke inhoud deze vijf en zeventig jaar-
gangen hebben voor de Geschiedenis der Vechtstreek en de Gouw Niftarlake behoeft men slechts het systematisch over- zicht van artikelen en publicaties in de Registers op te slaan. Wij doen hier een greep. Trouw- en Sterf register van Abcoude (40) - Het oude
memorieboek van Abcoude (44) - Het Kerspel Anke- veen (24) - De Kapel te Baambrugge (39 en 40) - Het Wiegelied van de kerk te Breukelen (26) - Broclede, het oude Breukelen (31) - Grensgeschil tussen Sloot- dijk en Breukelen (39) - Teckop, Kamerijk Cockengen na de Reformatie (41) - Het Kasteel Vreeland (39) - Geschenken aan de kerk van Maarssen (55). Als medewerkers uit deze streek zien wij o.a. J. G. Th. Gre-
venstuk (Abcoude), J. J. Graaf (Ouderkerk), J. C. van der Loos, L. van der Heyden (Loenersloot) enz. enz. R. |
|||||
|
In Memoriam
|
|||||
|
Dr. Mr. Ds. Jan Willem Verburgt (26 Jan. 1875—12 Aug. 1959)
was iemand met bijzondere hoedanigheden, zowel in geestelijk als menselijk opzicht. Zijn loopbaan begon hij als Hervormd predikant te Nigtevecht. In 1912 werd de heer Verburgt benoemd als voorzitter van
het oudheidkundige Genootschap Niftarlake, die zich wijdde aan de vroegere tijden van de Vechtstreek. De bezoeken van de leden b.v. aan het Muiderslot en in Oct. 1929 aan Nijenrode zijn nog steeds in mijn herinnering. In 1919 nam hij de taak op zich het archief van Nyenrode te
ordenen, een taak, die in ruim 1 jaar op bewonderingswaardige wijze werd vervuld. Het volgende jaar was de heer Verburgt mij behulpzaam als particulier secretaris en rentmeester. Zijn belangstelling voor verleden tijden nam steeds toe en zo
bekleedde Verburgt van 1921—1931 het ambt van adjunct archi- varis en van 1931—1937 van archivaris van Leiden. 1925 slaag- de hij als meester in de rechten en op vijf en vijftigjarige leef- tijd als doctor in de rechtsgeleerdheid. Zijn liefde voor de Vechtstreek bleef de heer Verburgt be-
houden en hij werd in 1936 medeoprichter en voorzitter van de Commissie van de Vecht- en het Oost. en West. Plassengebied. Verburgt wijdde zijn laatste werkkracht aan zijn archivaris- ambt bij de Ned. Herv. Gemeente te 's-Gravenhage. Een karakteristiek beeld van deze mens is zijn doen geduren-
de zijn laatste drie levensjaren. Opgenomen in een ziekenhuis te Zwolle, keerde hij na onderzoek en geopereerd te zijn terug naar zijn huis, nadat Mevr. Verburgt was medegedeeld, dat zijn leven in 1 a 5 maanden zou zijn beëindigd. Door de liefderijke verzorging van zijn echtgenote trad enige verbetering in en ging Verburgt, ondanks het volle besef van zijn lichamelijke toestand in 1957 en April 1958 naar Den Haag ten dienste van het archief der Ned. Herv. Kerk en nog dit jaar naar Nigtevecht orn afscheid te nemen van veel dat hem dierbaar was geweest. Een waardig en goed mens is van ons heen gegaan.
M. ONNES VAN NYENRODE.
|
|||||
|
Mevrouw Marie C. van Zeggelen
(Een Nederlands schrijfster aan de Vechtstreek verbonden)
|
||||||
|
Het oudheidkundig genootschap ,,Niftarlake" zou een ereplicht
verzaken, indien het een lang gekoesterd voornemen onvervuld liet: enige bladzijden van zijn tijdschrift te wijden aan de nage- dachtenis van Mevrouw Van Zeggelen. Mevrouw Van Zeggelen behoort niet alleen aan de Vecht. Zij
behoort aan heel ons volk. Het is een verkwikking voor den Ne- aerlandsen lezer, van haar veelvuldige boeken te genieten, die een verkoelende lafenis zijn, wanneer hij zich aan de levenspro- blematiek van de modernste literatuur heeft geschroeid. Maar de Vecht heeft op Mevrouw Van Zeggelen bizondere
rechten. Omdat een harer beroemdste werken, aan welks voor- bereiding ,,Niftarlake" heeft meegearbeid, „De Plaetse aan de Veght" de Vechtstreek vereeuwigd heeft. Bovendien past haar figuur volkomen in het kader van deze omgeving. Wat wij in haar bewonderen is de rust van haar levenssfeer,
gelijk wij hunkeren naar de landschappelijke kalmte, die de Vechtoevers uit ademen, wat ons in haar ontroert is haar histo- rische intuïtie, haar overgave aan de natuur, haar liefde voor de mensen, die zij ons voortovert en de functie, die zij toekent aan haar uitvoerige détailleringen, die geen nodeloze arabesken zijn, maar haar verhalen kleur geven en zin. Het zou echter een versmalling van de persoonlijkheid, die
ons boeit betekenen, indien wij onze neiging volgden en haar al te strak bonden aan de Vecht. Vóór zij zich neerzette, om de beminnelijke romance te schrijven, die grotendeels in de Vechtstreek handelt, had zij reeds een rijk en vruchtbaar leven achter zich. Zij had reeds een eerbiedwaardig getal historische romans op haar naam staan, ze was al in Indië geweest, waar haar echtgenoot officier was bij het K.N.O.I. leger, en waar zij met haar man samen veel nuttig sociaal werk had verricht |
||||||
|
en in de nabijheid is geweest van de merkwaardige figuur van
Kartini, die scholen stichtte voor Javaanse meisjes, die streed voor een vrijer huwelijk van de Javaanse vrouw, met een zelf- gekozen echtgenoot en tegen de knellende banden van de „adat". Aan deze Kartini heeft Mevrouw Van Zeggelen later een harer bekendste werken gewijd. Maar wij willen enkele harer belangrijkste geschriften aan ons
voorbij laten trekken, om te laten zien, welk een universeel schrijfster hier vóór ons staat, eer wij haar bizonderlijk op- eisen voor de Vecht. Daar is dan ,,Een broederdienst in 1815", een boek, dat als hoorspel indertijd voor de A.V.R.O.-micro- foon werd opgevoerd. Daar is de beroemde roman: ,,Een liefde in Kennemerland", een verhaal dat speelt in de achttiende eeuw, de romance van Catharina, het oudste dochtertje van de familie Boreel van Hogelanden en haar Zwitserse gouver- neur Claude de Salgas. Een wonderlijke verhouding. Zij wis- ten het van elkaar, maar beschaafd en beiden zeer aan de tra- ditie getrouw, beheersten zij zich tot het uiterste. Pas na lengte van jaren, nadat Catharina was gehuwd geweest met een anderen man, dien haar ouders uitzochten, mochten zij zich eindelijk aan elkaar uitspreken en kon hun huwelijk wor- den voltrokken. Dan zijn er haar herscheppingen van figuren uit de Oranje-
dynastie. In het bizonder denken wij aan haar roman over Maria van Oranje, de oudste dochter van Willem den Zwijger. Jarenlang heeft die op het Dillenburgse slot geleefd, ongeveer van 1567 tot 1607. Zij genoot van haar jeugd. Zij studeerde veel in de ,,cruidkamer", waarna zij de zieken op de burcht met haar zelfbereide medicijnen kon genezen. Maar haar le- ven was ook moeilijk, steeds bedreigd door de oorlogen, waar- in haar vader betrokken was. Eigenlijk heeft zij haar hele leven op haar vader moeten wachten. En op haar broer, Philips Willem, die haar zo lief was. En met een eindeloos geduld, op den man, dien zij lief had: Philips van Hohenlohe, „den graaf met het princelijk hart", met wien zij op haar tweeënveertigste jaar toch nog mocht trouwen. Het ligt niet in onze bedoeling een volledig overzicht te ge-
ven van het oeuvre van Mevrouw Van Zeggelen. Wij deden |
||||
|
slechts een greep uit de overstelpende menigvuldigheid harer
verhalen. Men onderkent haar voorkeur tot het historische motief en haar voorliefde tot het historische onderzoek. Zij heeft in een vraaggesprek met Marijke van Raaphorst, dat in ,,de Libelle" van 7 Juli 1950 is verschenen, haar hartstocht voor dat onderzoek beleden: ,,Het concipiëren van een histo- rische roman is heel anders dan het schrijven van een boek alleen door inspiratie", zo zeide zij. „Dit is een maandenlang concentreren op alle gegevens, snuffelen in archieven en bi- bliotheken, zoeken m oude vergeelde papieren en ten slotte, zelfs op de zwartste en somberste bladzijden van de historie nog een stukje romantiek ontdekken". Van deze liefde voor het historisch onderzoek is haar roman:
,,De Plaetse aan de Veght" wel een der schitterendste resul- taten. Het verhaal vindt zijn aanleiding in een merkwaardig proces, dat in het jaar 1693 gevoerd werd tussen twee Amster- damse ingezetenen, die beiden een lustplaats in de Vechtstreek hadden. De een was Jacob Poppe, kleinzoon van den schat- rijken burgeiPieester, die het fraaie huis op de Kloveniersburg- wal nr. 95, dat nog bestaat liet bouwen, de ander was Frederik de With, ook een bekend man, kunstkoper en zeer bekwaam cartograaf. De stukken van deze procedure, memories, brie- ven en akten kwamen ruim twee eeuwen later in handen van Dr. J. F. M. Sterck, den kenner bij uitstek van de zeventiende eeuw. Hij bood ze Mevrouw Van Zeggelen aan, als stof voor een roman uit die tijd. Inderdaad was de draad, die door de procedure heenging van zeer romantische aard. Joffer Poppe, de dochter van Jacob was haar ouderlijk huis ontvlucht met Franciscus de With, zoon van Frederik. De jonge man wordt ervan beschuldigd een minderjarige ontvoerd te hebben en daar hij buitenslands is, verdedigt zijn vader hem. In dit boek komt een motief aan de orde, dat Mevrouw Van
Zeggelen dikwijls heeft bezig gehouden: het verstoorde lief- desgeluk van jonge vrouwen, die haar leven gebroken zagen, doordat zij door ouders of invloedrijke familieleden aan an- dere iTiannen dan die ze lief hadden werden uitgehuwelijkt. De tijd, waarin dit verhaal zich afspeelt — het einde der ze- ventiende eeuw eerbiedigde de rechten der jeugd nog niet. De kinderen leefden in een toestand van aan slavernij gren- |
||||
|
zende afhankelijkheid van de ouders. De ouders beschikten
over hun dochters om hun ambities van rijke of adellijke fa- milieverbindingen te verwerkelijken en de dochters hadden zich maar te onderwerpen. Het zijn twee meisjes, Margerete Poppe en haar nichtje,
Adriaanke Rosencrans, schatrijke erfdochters, die ieder aan een Haagsen edelman zullen worden gekoppeld. In Den Haag, daar woont de vermogende tante, Moey Wuytiers, die de hu- welijken wil in elkaar metselen, die de meisjes te waardschap (te logeren) vraagt en huiselijke feesten organiseert om de ontmoetingen met de jonkers te bewerkstelligen. Adriaanke valt aan de plannen der koppelzieke tante ten
offer. Zij is in de doem gevangen van de onschendbare gehoor- zaamheid van de jeugd aan de oudere generatie en huwt den voor haar uitgekozen edelman, al draagt zij een anderen jongen man in het hart. Maar Margerete Poppe ontsnapt aan het dwang-huwelijk, dat voor haar is opgezet. Zij heeft een diepe liefde opgevat voor Franciscus de With en wil niet anders dan zijn vrouw worden. De pogingen ook haar in een huwelijk te slepen met den vertegenwoordiger van een oud, adellijk ge- slacht worden verijdeld door den Secretaris van haar vader. Sinjeur Wolff, die de brieven met de huwelijksaanzoeken van de adellijke familie onderschept en vernietigt^ waardoor de familie Poppe ze onbeantwoord laat en in een netelige positie komt. Wanneer de toedracht van het geval ontdekt wordt, is de oude Heer Poppe, die reeds door een kleine beroerte ver- zwakt was, ten prooi aan een uitbarsting van woede in een brief aan zijn dochter. Margarete v/il de toestand van haar vader niet verergeren, door haar voorgenomen huwelijk met Franciscus de With voor de ,,Commissie van Huwelijkse Za- ken" te brengen en zij kiest haar uitweg in een ontvluchting uit het ouderlijk huis mèt Franciscus. Deze vlucht wordt we- derom voorbereid door Christiaan Wolff, den secretaris van haar vader. Deze jongeman is een tragische figuur. Margarete is de grote liefde van zijn leven. Maar de standsverhoudingen dulden de toenadering tussen die twee mensen niet en het meisje heeft haar hart gegeven aan een ander. Zijn leven wordt één groot offer aan zijn geliefde, waarbij hij niet op ziet tegen daden, die hem zijn hoofd kunnen kosten. Het ver- haal wordt besloten met de dood van den ouden Poppe en het huwelijk van Margarete met Franciscus de With. |
||||
|
„De Plaetse aan de Veght" is niet een boek, dat geheel op
de Vechtstreek is geconcentreerd. Het speelt zich gedeeltelijk af te 's-Gravenhage, gedeeltelijk te Amsterdam en voor een derde gedeelte aan de Vecht. De algemene verdienste van dit kunstwerk is hierin gelegen, dat het ons een romantische ge- schiedenis biedt binnen het kader van het einde der zeventien- de eeuw, de tijd waarin Stadhouder Willem III Koning van Engeland was. Ieder facet van deze tijd komt duidelijk tot gelding. De lezer ondergaat de oorlogsspanningen, die achter het hoofse en vormelijke leven aanwezig zijn, hij ervaart de angsten der kooplieden, wanneer er schepen worden vastge- iiouden in vreemde havens, waardoor een deel van hun rijk- dommen kan gaan wankelen. Hij krijgt vermoeden van som- mige van hun duistere praktijken. Hij ondergaat de beklem- ming van de gebondenheid onzer voorvaderen aan mode en conventie. Jonge vrouwen, die gedwongen werden zich in nauwe keurslijven te persen en een soort van zware pluimen (fontanges) op haar tere hoofden te torsen. Hij ontmoet den laat-zeventiende-eeuwsen mens in al zijn standelijke verschij- ningsvormen, de laat-zeventiende-eeuwse omgeving en levens- sfeer. Maar ondanks die algemene waarden, kunnen wij dit werk
toch als representatief beschouwen voor de Vechtstreek-lite- ratuur. Niettegenstaande de prachtige en gedetailleerde beschrijvin-
gen van steedse omgevingen (het bruiloftsfeest van Adriaanke Rosencrans), gaat er toch in dit boek een adem van verlangen uit naar het platte land en zijn de Vechtcontreien er met zo- veel stiptheid, kleurigheid en warmte in geschilderd, dat nie- mand, die de geschiedenis van de Vecht ooit zal beschrijven, aan dit boek voorbij zal kunnen gaan. Er woont een eigenaardig dualisme in deze schrijfster. Wij
hebben hierboven haar bekentenis weergegeven van haar harts- tocht voor ,,vergeelde papieren" en voor het puren van de romantiek uit het perkament. Maar daarnaast heeft zij een even weelderige hartstocht voor het natuurleven, voor bloe- men en planten, doorkijken en vergezichten, een hartstocht, die haar kluisterde aan de landgoederen van de familie Boreel, toen zij bezig was haar „Liefde in Kennemerland" te schrijven. Deze twee boeken, ,,Een liefde in Kennemerland" en „de Plaet- |
||||
|
se aan de Veght" zijn de sterkste manifestaties van haar na-
tuur! ief de uit heel haar oeuvre. De kunst van Mevrouw Van Zeggelen geeft de antipode te
aanschouwen van de moderne schrijfwijze. Zij is helemaal ouderwets. Maar het is allerminst een literatuur waarvan wij kunnen zeggen: ,,wij kunnen dit niet meer lezen, omdat wij tegenwoordig schrijven op een andere manier". Neen, deze ouderwetse kunst handhaaft zich naast de moderne, omdat zij haar eigen hoedanigheden heeft, die bij haar behoren. Een be- wonderaar van van Gogh kan ook een bewonderaar van Rem- brandt zijn en een aanhanger van het extreemste modernisme in de literatuur, kan het werk van Mevrouw Van Zeggelen in eigen aard en eigen vormgeving weten te waarderen. De kunst van Mevrouw Van Zeggelen kan niet worden ge-
moderniseerd, zij zou er haar wezen door verliezen. Wij staan hier voor het feit, dat deze schrijfster een gehistorificeerde verbeelding in zich draagt; zij tovert alles om in historische waarden en toestanden waarin zij rechtstreeks leeft. Hieruit is het wonderlijk vermogen van haar stijl te verkla-
ren. Archiefstukken, die de echtheid der verwerkte gegevens moeten waarborgen, worden bij andere historische romanciers weggestopt in bijlagen. Mevrouw Van Zeggelen neemt ze op in haar tekst. Zij kan dat, zonder aan de letterkundige waarde en het letterkundig genoegen enige afbraak te doen. In dit een- voudig en enigszins statig proza worden wij met archiefstukken geconfronteerd, zonder dat het zelf archivarisch wordt. Het blijft, niettegenstaande zijn vormelijkheid, sappig en boeiend en is bizonder in staat de sfeer te verwekken, waarin de schrijfster ons brengen wil. Eén eigenschap van de ouderwetse roman mist het werk
van Mevrouw Van Zeggelen volkomen. Ze is nimmer melodra- matisch. De zelfbeheersing, die zij in de karakters harer per- sonen weet te leggen, is een element van haar eigen geest. „De Plaetse aan de Veght" is een geheel, vol van dramatische ge- beurtenissen. Toch is het eerder een kabbelende dan een schok- kende vertelling geworden. De belangrijke momenten die het verhaal beheersen, hebben hun duidelijk effect, zonder dat ze worden opgeblazen tot daverende dingen. Tot de talenten van deze schrijfster behoort een behendige verdeling van de accen- |
||||
|
ten. Alle gegevens spreken mee om het verhaalsgeheel in ons
te verwekken. Haar roman berust op een wei-overwogen sche- ma van symbolische voorstellingen, waarin de pop, die Marga- rete aan haar jongere zusje geeft ons evenwel te zeggen heeft als het bruidskostuum van Adriaanke Rosencrans. Haar personen zijn nauwgezet tegen elkaar afgewogen en met
de soberste middelen in hun wezen getekend. Ge bewondert, hoe de twee pastoors, die door het verhaal rondwandelen, pas- toor de Rijser, de dorpsgeestelijke, de vriend en toeverlaat van Margarete en pastoor Venninck, de stadsgeestelijke, de overbren- ger van onheilspellende officiële boodschappen, tegenover elkan- der uitkomen. En meesterlijk is de wijze, waarop zij de strakke, donkere figuur heeft volgehouden van Christiaan Wolff, den secretaris, den geleerden slaaf van zijn meester Poppe, die aan diens troebele praktijken moet meeknoeien, een synthese van rancune en grenzenloze zelfopoffering voor een liefde zonder uitzicht. Wij hopen, dat ons volk de werken van Mevrouw Van Zeg-
gelen op nieuw ter hand zal nemen en dat de bewoners van de Vechtstreek zich wederom zullen verdiepen in het boek, waar- toe hun landschap de schrijfster heeft bezield. P. H. RITTER Jr.
|
||||
|
Oude namen van straten e.d.
te Abcoude |
||||||||
|
Ruim dertig jaar geleden werden te Abcoude straatnaam-
bordjes aangebracht, als gevolg van het feit dat toen de straat- namen e.d. officieel waren vastgesteld. Men heeft daarbij toen vele van de oude namen overgenomen,
zij het niet allen. Hoe zijn deze, vaak eeuwenoude namen echter ontstaan?
Het antwoord op deze vraag is niet altijd te geven aan de
hand van oude stukken, want het was de volksmond die ze be- dacht en er kwam destijds geen officiële instantie aan te pas. Men zal daartoe de feiten of omstandigheden moeten trachten te reconstrueren waardoor deze namen kunnen zijn ontstaan. Uitgaande van deze stelling hebben wij getracht de herkomst
geschiedkundig te verklaren, waarvan wij het resultaat hier laten volgen, beginnende met het |
||||||||
|
KERKPLEIN
Het naar schatting oudst bebouwde punt van Abcoude is het
huidige Kerkplein, gelegen rondom de N.H. Kerk. Het was in vroeger jaren, gelijk bijna overal elders, het kerkhof, als hoe- danig het een goede 150 jaar geleden nog werd gebruikt. Toen dit echter niet langer het geval was en het langzamerhand een openbaar plein was geworden, bestendigde men niet de naam kerkhof, doch werd dit het kerkplein genoemd. Vlak bij het Kerkplein en officieel daartoe behorend, ligt een blok wonin- gen waarvan men de ingang vanaf dit plein bereikt: via een gang, vervolgens linksaf door een overbouwd gangetje en daar- na weer rechtsaf gaande. Volgens de volksmond woonde men daar ,,in de hoek" ook wel ,,in de kromme elleboogsteeg" of „in |
||||||||
|
10
het knoopsgat" wat, gelet op vorenstaande situatieschets goed
getypeerd was. |
|||||
|
KERKSTRAAT
De Kerkstraat heette oudtijds ,,Heilige Buurt". Aan het be-
gin van deze straat, op het Kerkplein, staat al sedert eeuwen het kerkgebouw. Het is duidelijk dat daarmede deze oude naam ver- band houdt en dan in de betekenis van ,,de buurt bij de Heilige plek of plaats". Men komt de naam Heilige Buurt reeds tegen in eigendomstitels van het jaar 1790, doch het lijkt ons overi- gens een naam die nog zeer veel ouder is. GEIN-NOORD EN GEIN-ZUID
De beide dijken Gein-Noord en Gein-Zuid ontlenen hun naam
aan het riviertje „het Gein", waarvan zij de waterkeringen vor- men. De naamsoorsprong van dit riviertje laat zich niet zo ge- makkelijk achterhalen. Ook van der Aa zwijgt in zijn aardrijks- kundig woordenboek over de oorsprong van die naam. Hij ver- meld wel dat deze naam ook geschreven werd als „'Geyn" of „Gijn". Voorts dat in de provincie Utrecht, bij Jutphaas, een riviertje loopt dat deze naam eveneens draagt en eindelijk dat aldaar eertijds een kasteel bestond dat de naam droeg van „Huis te Geyn". Te Abcoude en omgeving noemde men oudtijds ook de Ang-
stel ,,het Gein". Boerenliofsteden onder Baambrugge langs de Angstel dragen nog heden namen als: Oost Gein, Vecht en Gein enz. Blijkbaar is de naam Angstel dus een latere naam voor dit gedeelte Gein. Uit een oude kaart van omstreeks de 18e eeuw bleek ons ech-
ter dat men toen deze naam schreef als „Geijne" en dit woord „'Geijne" kan ons enig houvast geven om tot de naamsoorsprong te komen. Wij moeten dan tot ver in de geschiedenis teruggaan, zelfs
tot in de grijze oudheid, toen namelijk „Gene" ongeveer de be- tekenis had van „waterloop". Men is geneigd aan te nemen dat uit dit „Gene" de naam ,,Geijne", later ,,Gein" is ontstaan, mede wanneer men in aanmerking neemt dat in de loop der eeuwen in de woorden, de klinkers wél, doch de medeklinkers hoogst zelden wijzigden, althans in hun klank. |
|||||
|
11
STATIONSSTRAAT
De tegenwoordige Stationsstraat noemde men eertijds „de
Baan". Een baan (denk aan kegelbaan of kolfbaan) was geheel vlak. Deze weg moet dus, blijkbaar in tegenstelling tot de an- dere toen bestaande wegen te Abcoude, een voor de begrippen van die tijd vlakke en wellicht verharde weg geweest zijn, aan welk feit kennelijk deze naam ,,Baan" ontleend is. |
||||||||
|
HOOGSTRAAT
De Hoogstraat draagt een min of meer tegenstrijdig klinken-
de naam, want het is in feite een straat die — althans voor een belangrijk deel — lager ligt dan menige andere straat te Ab- coude. De aanduiding ,,hoog" moet men echter verstaan in de betekenis van: gaande naar een hoog gedeelte n.1. naar het Kerkplein. MARKVELT
De naam Markvelt is historisch. Het complex wegen, waar-
van deze aldus geheten weg deel uitmaakt, is gelegen op het vroegere weiland genaamd ,,Het Markvelt van Abcou". Deze benaming, die regelmatig in de betreffende oude eigendoms- titels voorkomt, was ook te lezen op het prachtige antieke ijze- ren hek, dat dit weiland van de Hoogstraat afsloot, doch jam- mer genoeg uit Abcoude verdwenen is. Dit terrein ontleende haar naam aan het feit dat daar in vroeger jaren de eeuwenoude jaarlijkse Abcouder paar denmarkt werd gehouden, die zeer waarschijnlijk reeds is ingesteld door één der vroegere Abcou- der Ambachtsheren. |
||||||||
|
LAAN VAN BINNENRUST
De Laan van Binnenrust noemde men vroeger „de Nieuwe
Weg". Kennelijk omdat de aanleg van een nieuwe weg te Ab- coude destijds een enig feit was, zodat men toen zonder gevaar voor verwarring kon spreken van ,,de" nieuwe weg. Deze weg is later, bij de officiële naamsvaststelling zinvoller „Laan van Binnenrust" genoemd omdat zij is aangelegd op een gedeelte van de tuin eertijds behorende bij het buiten genaamd „Binnen- rust", de huidige burgemeesterswoning. |
||||||||
|
12
MOLENWEG
De Molenweg werd oudtijds nog wat duidelijker „Korenmo-
lenweg" genoemd, omdat aan deze weg de eeuwenoude koren- molen stond die omstreeks 1920 — helaas — is gesloopt. De naam „Korenmolenweg" had men blijkbaar daarom gekozen omdat zich bij Abcoude meerdere watermolens bevinden, wat aanleiding tot misverstand had kunnen geven. Sprak men over de watermolens, dan duidde men deze aan met de naam van de molenaar b.v. ,,de molen van Bakker" (Voetangelweg) — he- laas door brand vernield — ,,de molen van Meyer" ('Gein-zuid) „de molen van Verdonk" (Gein-noord) enz. en de molen in Ab- coude was ,,de korenmolen". COUPURE
De naam ,,Coupure" stamt uit de tijd van Napoleon I tijdens
wiens regering deze weg werd aangelegd, ter afsnijding van de grote bocht die de Angstel daar maakt. Vandaar deze Franse naam, die voorheen echter geen algemene ingang vond. Deze weg was in vroeger jaren beplant met fraaie hoog opgaande iepebomen. Men sprak, als men het over de Coupure had, meer over „de hoge bomen". OUDE DIJK
De dijk, gelegen langs de oostkant van het zojuist genoemde
riviertje de Angstel, waarvan de grote bocht werd afgesneden door de aanleg der reeds genoemde Coupure, draagt de naam van Oude Dijk. Deze laatste naam ontstond als vanzelf ter on- derscheiding van de vervangende (nieuwe) weg die de Coupu- re toen was geworden. KOPPELDIJK
De Koppeldijk is een weg waardoor het dorp wordt verbon-
den of „gekoppeld" aan de Winkeldijk. De Koppeldijk was — en is ook heden nog geen waterkering, doch uitsluitend een ver- bindings- of koppelende dijk. Hij zal waarschijnlijk reeds zijn aangelegd als verbindingsweg tussen het eertijds bestaande Abcouder slot en het dorp en van welke weg de Hoogstraat als het ware het verlengde deel vormde. Ook de Hoogstraat is en |
||||
|
13
was waarschijnlijk ook eertijds geen waterkering en vermoede-
lijk voor hetzelfde doel als de Koppeldijk aangelegd. |
|||||||||
|
KOPPELKADE
De Koppelkade is een weg die, in tegenstelling met de Kop-
peldijk, in feite niets koppelt. Zij is kennelijk zo genoemd om- dat zij een dwarsweg vormt van de Koppeldijk. |
|||||||||
|
BLOMSWAARD
In het complex straten en lanen achter de Raadhuislaan ligt
de weg genaamd ,,Blomswaard". Ook dit is een historische naam. Het terrein dat daar thans bebouwd is heette — tot en met de huidige Proostdijstraat — al oudtijds in haar geheel „het Blomswaard" en vormde destijds de buitenplaats, genoemd naar de toenmalige eigenaar J. W. van Blomswaard, zoals uit oude eigendomstitels blijkt. |
|||||||||
|
RAADHUISPLEIN/RAADHUISLAAN
Het plein wat thans Raadhuisplein heet, ontstond doordat
aldaar de Koppelkade, de Koppeldijk, de huidige Raadhuislaan en de Voordijk samenkomen. Na de bouw van het raadhuis noemde men dit plein ,,bij het gemeentehuis" en later „Raad- huisplein", evenals men later dat bepaalde deel van de Achter-' dijk op analoge wijze ,,Raadhuislaan" is gaan noemen. |
|||||||||
|
HEINKUITENSTRAAT/MEERWEG
De Heinkuitenstraat, tezamen met de tegenwoordig geheten
Meerweg en Raadhuislaan noemde m^en indertijd geheel ,,Ach- terdijk", wat juist getypeerd was, want deze dijk is de achterste van de twee dijken langs dat deel van het riviertje „de Angstel" en geen directe waterkering. Het gedeelte van de Achterdijk dat thans officieel de naam Heinkuitenstraat draagt, ontleent deze naam kennelijk aan de nabijgelegen brug die al oudtijds de Heinkuitenbrug werd genoemd. Deze Hein, die — misschien als brugwachter — bij deze brug heeft gewoond, moet nogal opval- |
|||||||||
|
14
lende kuiten hebben gehad. Het zou dus niet 's mans eigen-
naam zijn geweest, doch een bij-naam (wat op dorpen nog vaak voorkomt) afgeleid van ,,Hein met de kuiten". |
||||||||
|
VOORDIJK
Het gedeelte van de huidige Voordijk vanaf het postkantoor
tot de Heinkuitenbrug heette eertijds ,,Achterdorp" in de be- tekenis van ,,achter het dorp". Deze weg, waaraan toen enkel een paar kleine boerderijen stonden, rekende men niet meer tot de eigenlijke dorpskern. Men noemde deze weg ook nog wel Jaagpad. Min of meer officieel heette het ,,Zand- en jaagpad". Althans volgens de recognitie-aanslagbiljetten die de bewoners op gezette tijden gepresenteerd kregen, wegens ,,het hebben of houden van een stoep of dergelijke aan het water" (de Angstel) vanwege ,,de directie van het Zand- en jaagpad van Abcoude tot Breukelen". De naam Jaagpad ontstond doordat deze weg gebruikt werd door de jagers (mensen die een paard stuurden wat voor de lijn liep van een trek- of jaagschuit). Wij herinne- ren ons nog heel goed de rolpalen die op de hoeken van deze weg stonden om te voorkomen dat de jaaglijnen langs de hui- zen zouden schuren met alle gevolgen van dien. Alleen het ge- deelte tussen de Heinkuitenbrug tot ongeveer tegenover ,,het Amsterdamsch Koffiehuis", noemde men toen de Voordijk. Het verdere deel heette ,,de eerste punt" en de nog weer verderop staande huizen tot het einde, waar de Voetangelweg begint, heette ,,de tweede punt". Ook dit waren toepasselijke benamin- gen want de eerste punt ontstaat doordat de Voordijk en de huidige Meerweg daar bijna ineen lopen, hetgeen bij de tweede punt definitief gebeurt. De naam Voordijk, zoals die thans voor de gehele weg luidt vanaf het postkantoor tot de Voetangelweg is volkomen toepasselijk want deze dijk is inderdaad de voorste van de twee daar achter elkaar liggende dijken en de onmiddel- lijke waterkering langs deze zijde van de Angstel. |
||||||||
|
AMSTERDAMSESTRAATWEG
Deze weg heette voorheen zonder meer ,,de Straatweg" om-
dat de andere buitenwegen allen grindwegen waren. Het woord „Amsterdamse" is een latere toevoeging. |
||||||||
|
15
ABCOUDER MEER De naam Abcouder meer behoeft geen toelichting. De Abcou-
naren spreken echter vrijwel steeds van „de Meer". Dit meer is zeer waarschijnlijk het laatste — gelukkige — overblijfsel van de plassen die zich eertijds rondom Abcoude bevonden en later zijn drooggelegd. Het is waarschijnlijk nog een „oerpias", in te- genstelling tot de meeste der huidige plassen die door verve- ning zijn ontstaan. |
|||||||
|
HOLENDRECHT
De naam „Holendrecht" is zeer oud en is als volgt te verkla-
ren. Een „drecht" was oudtijds een ondiepe dus doorwaadbare plaats en een ,,hol" of „holen" waren plassen of moerassen. De Holendrecht was dus de aanduiding van het — toen ondiepe — riviertje bij of tussen de plassen en moerassen. |
|||||||
|
VOETANGELWEG
De zuidelijke waterkering van het zo juist genoemde rivier-
tje „de Holendrecht" heet en heette ook oudtijds „de Voetangel- weg", analoog aan de naam van de Voetangelbrug, die zich aan het einde dezer weg bevindt. Vlak bij deze brug, op het grond- gebied van Ouder-Amstel staat een café genaamd ,,de Voetan- gel" als vervangster van de eertijds daar gestaan hebbende her- berg genaamd ,,de Voetangel". Eeuwenlang was bij deze her- berg een tol gevestigd, zowel te land als te water. Voetangel was oudtijds een militaire benaming van een werktuig met vier of meer scherpe punten wat als wegversperring dienst deed. De weg bij de Voetangelbrug nu, vormt, zoals ook oudtijds, aldaar een driesprong evenals zulks te water het geval is door de uit- monding van het riviertje de Waver in de Holendrecht. Van welke kant men daar ook passeerde — en zowel de weg als het water vormden toen een deel van de ,,grote verkeersader" tus- sen Amsterdam en Utrecht, steeds was men tolplichtig. Deze tol was dus een echte voetangel. Men kan aannemen dat de meerbedoelde oude herberg aan die omstandigheid haar naam ontleende. |
|||||||
|
16
DWARSKADE
De weg die loopt ten oosten van het riviertje de Waver, voor
zover dit stroomt tussen de Holendrecht en de Winkel, noem- de men ook al oudtijds de Dwarskade. Inderdaad ligt deze kade volkomen dwars ten opzichte van de waterkeringen van de beide riviertjes de Holendrecht en de Winkel. Een typerende naam dus die als vanzelf door deze geografische omstandigheid ontstond. BOTSHOL
Langs de polder „Botshol" (verbasterd ook wel genaamd
„Bokshol") vindt men de weg die de voortzetting is van de zuidelijke dijk van het riviertje de Winkel. Deze voortgezette dijk noemt men zonder meer naar de aangrenzende polder Bots- hol. De naam Botshol is reeds vele eeuwen oud en vermoedelijk als volgt te verklaren. Het gedeelte „hol" betekent, zoals wij hier- vóór bij de naam Holendrecht reeds schreven plas of moeras en het gedeelte „bots" kan men verstaan in de zin van „botsen" (ergens tegenaan botsen). Het was dan — en is dit thans nog —■ een plas die geen verbinding heeft met een andere plas en niet verder loopt, dus botst of doodloopt. |
||||||
|
WINKELDIJK
De Winkeldijk is aldus geheten naar het langs deze dijk stro-
mende riviertje de Winkel. De naam ,,Winkel" is een ander woord voor hoek en inderdaad heeft dit riviertje de nodige bochten of hoeken. Zij doet haar naam alle eer aan. |
||||||
|
DE HORN
Deze weg, in de volksmond „de Horde" genoemd, dankt haar
naam aan de eertijds geografische omstandigheid aldaar, toen ter rechterzijde van deze weg (de veenzijde) nog moeras was en de meer kleiachtige overzijde reeds droog was. Een horn (Friese naam voor hoorn) was een uitstekende punt. De weg liep dus langs het moeras en beschreef, evenals nu nog, enige grote bochten of uitsteeksels langs het toen al droge (linker) gedeelte. |
||||||
|
17
DE ANGSTEL
Het dwars door het dorp stromende riviertje de Angstel,
oudtijds eerder genoemd „het Gein", noemde men later — uiteraard ook al weer vele eeuwen geleden — „de Angster". Dit was vermoedelijk een verbastering van het woord „Amstel" tot welks stroomgebied in ruimere zin het ook nog gerekend kan worden. Angstel is dus weer een afleiding van Angster. Zowel in Amstel als Angster en Angstel vinden we de A terug wat ons herinnert aan „Aa" hetgeen water betekent. |
||||||
|
Wij willen hiermede eindigen. Weliswaar telt Abcoude nog
andere straten, waarvan de namen zinvol zijn ontleend aan per- sonen en zaken uit Abcoude's oudere en jongere historie, doch de beschrijving daarvan valt buiten het doel van dit artikel, waar het ons immers ging om de oude namen die, zoals wij za- gen, vaak zo duidelijk appeleren aan de oorspronkelijke bestem- ming of omstandigheden en daarom in zo hoge mate karakteris- tiek zijn. Tegelijk kreeg hiermede een bepaald stukje Abcouder historie wat relief. Moge men ook in de toekomst met het geven van namen aan
nieuwe straten doorgaan op de thans ingeslagen weg en dus zo lang mogelijk putten uit de jongere en oudere historie van Ab- coude. De mogelijkheden daartoe zijn nog rijkelijk aanwezig en o.i. te prefereren boven de algemene gewoonte tot het creëren van vogel-, bloemen- of vruchtenwij ken e.d. Abcoude, meimaand 1959. P. H. POMPE.
|
||||||
|
Bord van Weesper porcelein (Voorzijde),
|
|||
|
Weesper Porcelein
|
|||||
|
In het Jaarboekje van Niftarlake, jaargang 1953 heeft de heer
Lindeboom het een en ander verteld over het Museum te Weesp, hetwelk gevestigd is in de bovenverdieping van het fraaie stad- huis. Nu de stedelijke verzameling in 1958 door aankoop Werd ver-
rijkt met een Weesper porceleinen bord van bijzonder mooie kwaliteit is het de moeite waard om niet alleen hier nog eens de aandacht te vestigen op de inhoud van dit museum, waar- van het Weesper porcelein wel de meest aantrekkelijke kern vormt, maar tevens om van deze laatste aanwinst met neven- staande foto een indruk te geven. Het met de hand geschilderde decor is in de volgende kleu-
ren uitgevoerd. Het paarse landschap is gevat in een zacht- groene rocaille omlijsting, welke wordt omgeven door over het bord gestrooide polichrome bloempjes, voornamelijk in paarse, gele en oranje kleuren. Daar de genoemde kleuren destijds niet bestendig waren tegen een baktemperatuur van ongeveer 1600° C. (groot vuur), werden zij na het bakken bij een lagere tem- peratuur van ongeveer 700° C. (klein vuur) bovenglazuurs ingebrand. De Weesper porceleinfabriek heeft van 1757—1775 bestaan,
zodat het afgebeelde werkstuk in ieder geval moet worden ge- dateerd binnen deze periode, welke ongeveer samenvalt met het hoogtepunt van de rococo-stijl in Nederland. Hoewel enige namen van op de porceleinfabriek werkzame kunstenaars zijn overgeleverd, is nog niet gelukt bepaalde producten aan een bekende kunstenaar uit die tijd toe te schrijven. Dit is jammer omdat het Nederlandse porcelein uit de achttiende eeuw in kwaliteit voor het overige Europese porselein niet behoeft on- der te doen, ook al moeten wij hierbij in aanmerking nemen, dat het gewone gebruiksgoed, door het normale dagelijkse ge- |
|||||
|
Bord van Weesper porcelein (Achterzijde).
|
|||
|
21
bruik grotendeels is vernietigd; de' luxe voorwerpen werden
slechts zelden uit de porceleinkast gehaald. Dat de porcelein- fabrieken hier desondanks het onderspit hebben moeten delven ligt voornamelijk aan het feit, dat de grondstoffen over te gro- te afstanden uit het buitenland moesten worden betrokken. Voor verdere bijzonderheden zij de lezer verwezen naar het
boekwerk „Nederlands Porcelein" door W. J. Rust (1952). MARTINI BUYS.
|
||||
|
INHOUD:
|
|||||
|
1. Bestuur van het Genootschap.............. III
2. Ledenlijst .......................... V
3. Jaarverslag ........................ XI
4. Rekening van de Penningmeester........... XIV
5. Excursieverslag ...................... XV
6. Niftarlake-litteratuur .................. XXIV
7. In Memoriam Dr. Mr, J. W. Verburgt........ XXIX
I Een Nederlands schrijfster aan de Vechtstreek verbon-
den: Mevrouw Marie C. van Zeggelen, door Dr, P. H. Ritter Jr. ............................ 1 II Oude namen van straten e.d. te Abcoude,
door P. H. Pom.pe........................ 9
III Weesper Porcelein,
door Jhr. P. H. A. Martini Buys................ 19
|
|||||