-ocr page 1-
JAARBOEKJE
VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
„NIFTARLAKE"
19 6 5
SCHOTANUS & JENS UTRECHT N.V.
UTRECHT
-ocr page 2-
Beschermheer:
Mr C. Th. E. Graaf van Lynden van Sandenburg, Cothen.
Bestuur:
Dagelijks Bestuur:
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Loenen aan de Vecht,
Voorzitter.
Jhr P. H. A. Martini Buys, Avenue Concordia 68, Rotterdam-16.,
Secretaris.
G. J. Weyland, Loenen aan de Vecht, Bibliothecaris en Penningmees-
ter.
Leden:
J. Trouw, Abcoude.
Ir J. Loef f, Oud-Loosdrecht.
F.  D. Sprenger, Vreeland.
G.  Adriaans, Amersfoort.
Dr D. P. Blok, Nederhorst den Berg.
Mr. J. H. van den Hoek Ostende, Amsterdam.
Jhr. Mr. L. A. Quarles van Ufford, Breukelen.
Redactie Jaarhoekje:
Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello.
Jhr P. H. A. Martini Buys.
Mr J. H. van den Hoek Ostende.
-ocr page 3-
-ocr page 4-
LEDEN
Abcoude:
Bianchi, Mr. R.
Bouman, J. H.
Breejen, A. den
Carmiggelt, Mej. J. W.
Doorn, Dr A. van
Graaf-Vossensteyn, Mevr.
W. D. de
Heuven, H. van
Heuven, Mej. M. H. van
Knoppers, Drs H. C.
Lee, Mej. E. van der
Luca, W. F.
Pape, W. F.
Pompe, P. H.
Schoenmaker, H.
Storm-van Gent, Mevr, J. M.
Trouw, C. C.
Trouw, J.
Tussenbroek Jr., G. C. van
Uiterwaal, M. C.
Veltman, v. Cruyssen, Mevr.
A. G.
Vis-Völker, Mevr. C. A. L. M.
Vries, B. H. de
Vries-Kok, Mevr. L. de
Welsen, H. J. van
Wiersma, Dr. H.
Wiersma-Buriks, Mevr. Dr A. A.
Amerongen:
Doude van Troostwijk, Ir H. J.
Amersfoort:
Adriaans, G.
Chijs, Mej. N. van der
„Flechite" Oudh. Vereen.
Rijksdienst voor het Oudheid-
kundig Bodemonderzoek
Amstelt^een:
Achterberg, J. W. N. van
Amsterdam:
Beekman, J. S.
Bond „Heemschut"
Duyvensz, Fr.
Gemeentearchief
Harder, K.
Koninklijke Academie van
Wetenschappen
Koninklijk Oudheidkundig
Genootschap
Leuven, K. F. van
Leuven-Werker, Mevr.
W. M.van
Niekerk, W.
Hoek Ostende, Mr J. H.
van den
Pannevis, Mr C.
Renes, H.
Universiteitsbibliotheek
van Amsterdam
Weede, Jhr S. G. van
Wijk, Mevr. A. C. van
Ankeveen:
Harinxma thoe Slooten, B. A.
Ph. Baron van
Arnhem:
Matthes-de Rooy, Mevr. C. H.
-ocr page 5-
VI
Baanbrugge:
Geel, W.
Grevenstuk, Prof Dr A.
Kalff, L. E. A.
Portengen-Hoefman, Mevr. E.
Walbeek, J, H. van
Baarn:
Voorst van Beest, J. P. van
Dedel, Jhr Mr C.
Barneveld:
Snijder, M.
De Bilt:
Wit, H. C. de
Bilthoven:
Hol the tot Echten, Jhr Dr
L. M. van
Twijnstra, Ir U.
Blaricum:
Lindenhout, H. J. van 't
Breukelen:
Akkerman, T, C.
Baas, J.
Backer-Loeb van Zuilenburg,
Mevr. E. Y. E. G.
Beek-J ansen. Mevr. Mr A. C.
ter
„Beth San", Directie Ver.
Bijleveld, Th. Th. M. H.
Colenbrander-Hoekstra,
Mevr. A. H.
Colenbrander, H. Th.
Coppoolse, K.
Fruithof, C, W.
Ginkel, Mr. H. C. L. van
Grift, A. van der
Kaars, Mej. Mr E. A.
Kleef, G. C. van
Koopman, G.
Koorn-Waterdrincker,
Mevr. L.
Kroon,H.
Mertens, Ir H. F. b.i.
Molenkamp, J.
Nixon, St. John
Postma, Dr E. B. J.
Quarles van Ufford,
Jhr Mr L. A.
Remijnse, Prof. Dr J. G.
Smits, P. B. A.
Veerman, Mej. G. C.
Vermeulen, J. Th.
Verwey, J.
Vis-Honig, Mevr. A. M. C.
Vries-Verbrugghen, Mevr. C.
F. W. de
Vulpen Jr., W. van
Zweers, W.
Breukelerveen
(post Tienhoven):
Graaf Wzn., E. de
Vigeveno, A. L, G.
Bunnik:
Tholen-Schmidt, Mevr. A.
Bussum:
Ahrend-v. Gemund, Mevr. M. W.
Berg, H. van den
Klaveren, H. W. van
Nordemann, J. G,
Cothen:
Lynden van Sandenburg,
Mr C. Th. E. graaf van
Doorn:
Stoop-Koekoek, Mevr. G.
van der
-ocr page 6-
VII
Driebergen:
Clifford Koek van Breugel,
Erven Jhr Mr Dr J. R.
Ede:
Jantzen, F. B. F. G.zn.
Geervliet:
Pruim, J. H.
Gorssel:
Schimmelpenninck, G. Graaf
Gouda:
Oudh. Kring „Die Goude"
's-Gravenhage:
Bak,J.P.
Fries, Mr F. H.
Hartog, L.
Hess, Jr, P.
Koninklijke Bibliotheek
Middelberg, Mr G. A. A.
Rijksbureau voor Kunsthisto-
rische Documentatie
Sanders, P. F. X.
Velsen-Metzelaar, Mevr.
W. L. van
Haarlem:
Wilde, J. de
Hamburg:
Koomans, Mr. W. C.
Heerlen:
Tekelenburg, G.
Hilversum:
Hoogland, W. H.
Huisken, C.
Notten, Mej. W. L. van
Ronde, J. de
Renou, F.
Scheltema, H. D.
Smorenburg, J. M.
Steyling, DrW. J.
Hollandse Rading:
KuhlwiUm, H. J.
Huis ter Heide:
Huydecoper van Maarsseveen,
JhrJ.
Huizen (N.-H.):
Volkersz, H. F.
Kamerik:
Breen, H .L.
Kockengen:
Gemeente Kockengen
Kerste, J.
Langbroek:
Hellemans, J.J.H.
Laren (N.-H.):
Boetzelaer, R. W. C. Baron
van
Leonhardt, G. J. G.
Leiden:
Antiquariaat en Boekhandel
Burgersdijk en Niermans
Mij. der Nederlandse Letter-
kunde
De Lier:
Hofwegen, G. van
Loenen aan de Vecht:
Bastert, J. N,
Beusekom-van Foreest, Mevr.
-ocr page 7-
VIII
Doude van Troostwijk,
Mr. J. H. M. A.
Freese, J. P,
Haselen, Mej. E, van
Loef f, Ir J,
Maarssen:
Agterberg, J.
Alleman, J. G.
Berg, B, O. van den
Besier-van Geelen,
Mevr. C. J.
Bruza, Ir I. V,
Cornelissen, Dr R. L.
Cosijn, Dr J.
Dekker, D.
Diepgrond, H.
Droogenbroek,H. J. van
Feyten, A.
Freytag, F. J, de
Gieling, J.
Gulik, D. van
Hinfelaar, L. C.
Huitzing, E. R.
Jansen, Mgr. A. M,
Kerkvoort, F. van
Kingma, Ir G.
Klap, C. P.
Schuckink Kool, Mej. A. W.
Kraayenhagen, J.
Kroon, G.
Mol,B. C.J. de
Remijnse, M.
Rodriguez, M.
Royen, N. van
Rijsterborgh, C. J.
Sandick, J. W, W. A. G. van
Schaik, Mr Dr Th. E. E, van
Schenk, Mr W. L.
Schipper, A. P.
de Wed. Mr F. C. van
Blok, Jr, J. W.
Enst, Dr W. van
Dudok van Heel, J. F.
Holthoon-Fluyt, Mevr. H. J. van
Joncheere-van Dijk, Mevr.
C. H. de
Kampen, J. W. van
Kappeyne van de Coppello,
Mr Dr N. J. C. M.
Kappeyne van de Coppello-
van Panhuys, Mevr. Th.
E. C. M.
Kempen-van Setten, Mevr, M.
van
Klaassens, E. H.
Kralingen, B. van
Nie, C. W. van
Olff, C.
Raat, H. de
Schayck, W. A. van
Sondaar-Keyzer, Mevr. C. F.
Sondaar, L. H.
Stolp, Mej. A. G.
Wedden, H. J. M. van der
Weyland, G. J,
Wittert van Hoogland,
Jhr O, A. E. E. L.
Loenersloot:
Kalff Azn., G. A. A. A. '
Martini Buys, Mevr. A. M.
Nagell-Martini Buys,
M. F. M. Barones van
Schuilwerve, Mr J. H.
Sluyters Jr,, J,
Loosdrecht:
Aalberts, H,
Arends, H.
Boeschoten, J.
-ocr page 8-
IX
Schokking-Kany, Mevr. R. J.
Servaas, J. N.
Seumeren, M. F. M. van
Verkuil, M.
Vlugt, J. van der
Vos, D. de
Westenburg-de Groot, Mevr. P.
Westermann, B. W.
Wolff, Ir L. C. M. de
Zwaardemaker, R. C.
Zijlstra, S. H.
Maastricht:
Limburgs Geschied, en Oud-
heidkundig Genootschap
De Meern:
Bogaard, P. H.
Bruijn, Jac. de
Muiderberg:
Schellart,A. LJ.M.
Naarden:
Gortel, Dr J. H. van
Oudenniel, C. G. van
Neder horst den Berg:
Blok, Dr D. P.
Brink, H. van den
Huisstede, C. van
Ver. voor Vreemdelingen-
verkeer
Nieuwer sluis:
Blankenberg, B. H.
Blijdenstein-Cruys, Mevr.
C. E. B.
Doedens, J. B.
Doiide van Troostwijk, D. W.
Doude van Troostwijk, L. W.
Doude van Troostwijk, Mr W. I.
Schmal Jr., J. P.
Nigtevecht:
Amez, P. J.
Hulsinga, D.
Wees, G. A. van
Oosterbeek:
Beusekom, Mr E. van
Overveen:
Vries-van der Lee, Mevr. A. de
Warnaars, H. B. E.
Rilland-Bath:
Spaan, D. N.
Rotterdam:
Bibliotheek en Leeszalen der
Gem. Rotterdam
Vereniging Boerenwaijenclub
Canter Cremers, Mr J, J.
Martini Buys, Jhr P. H. A.
Rozendaal (Gld.J:
Nitschmann, E. A.
Sibculo:
Wijnen, Mej. B.
Soest:
Bentinck, Mr S. P. Baron
Soesterberg:
Haselen, Mr J. van
Uithoorn:
Hulst, A. J. van
Ulft:
Schoemaker, Pastoor F. J.
Utrecht:
Biegelaar Jr., J. B. P.
Buisman, P. W.
Burg. Plebaan, J. van der
-ocr page 9-
X
Doorne Mr P. W. van
Erdmann-Kensen, Mevr. I.
Hartung, O. E. K.
Los, P. J.
Oosterbroek, B. H. A.
Ruiter, J. A.
Sprenger, F. D.
Tas, Mr L. C. van der
Waardenburg:
Goelst Meyer, A. F. van
Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel
Wassenaar:
Wieder Jr., F. C.
Weesp:
Lindeboom, G.
Woerden:
Wesseling, G. J.
Wijk bij Duurstede:
Dijkman-Schoenmaker,
Mevr. G. J. E.
IJsselstein:
Gooi, A. G.
Zaandam:
Vis-Honig, Mevr. A. M. C.
Zeist:
Adels-Vermeulen, Mevr. de
Wed. Dr M.
Eldering-Niemeyer, Mevr.
MrW.
Haakman, P. J.
Historisch Genootschap
Horst, A. van der
Koren, F. G.
Lip-Kibbeling, Mevr. W. A.
M. van der
Mezger, J.
„Oud-Utrecht", Ver.
Plomp, R.
Plomp-Klijnsma, Mevr. W. A.
Provinciale Bibliotheek
Reisbureau „Ebato"
R.K. Openbare Leeszaal en
Bibliotheek
Rijksarchief in de Prov.
Utrecht
Soeten,H. J. de
Terbijhe, L.
ThèonviUe, F. W. G.
Ven, Dr A. J. van de
Vor der Hake, J.
Wilbrenninck, J.C.
Vinkeveen:
Vries, J. de
Voorburg:
Rijksdienst voor de
Monumentenzorg
Vreeland:
Beelaerts van Blokland,
Jhr. J. P.
Leeuwen Boomkamp, D. C. van
Ir M. C. Brandes
-ocr page 10-
Jaarverslag 1964
Op vrijdag 24 april 1964 had in hotel-café Vriens te Loenen aan
de Vecht de jaarvergadering plaats, welke volgens de presentielijst
door 14 leden werd bezocht.
De vergadering werd door de voorzitter met een welkomstwoord
geopend, waarna de in 1964 overleden leden, zijnde de heren H. W.
Aafjes, A. A. van Bemmel, J. E. Hagenouw en W. J. Voogsgeerd wer-
den herdacht.
Na voorlezing van de notulen van de vorige vergadering werden
deze onveranderd goedgekeurd. Aansluitend hieraan werd door de
secretaris het jaarverslag voorgelezen. Vervolgens bracht de penning-
meester zijn financieel verslag uit. Het voordelig saldo bleek hierbij
per 1 januari 1964 te zijn gestegen tot ƒ 2990,09. De leden van de
kascommissie, de heren Van Walbeek en Geel, hadden de kas en de
kasbescheiden nagezien en in orde bevonden. Op hun voorstel werd
de penningmeester onder dankzegging gedechargeerd voor het door
hem over 1963 gevoerde beheer. In de kascommissie voor het jaar
1964 werden door de vergadering benoemd de heren Geel en Pompe
met als plaatsvervangend lid de heer Van Walbeek.
Bij de bespreking van de aanstaande excursie bleek de voorkeur
uit te gaan naar Westfriesland. Als streefdatum werd 18 juli vastge-
steld, terwijl de heren Adriaans, Weyland en Martini Buys bereid
werden gevonden zich met de organisatie te belasten.
Voor het aanstaande Jaarboekje bleken weer enige artikelen be-
schikbaar te zijn, terwijl getracht zou worden ook het verslag van de
Vechtcommissie weer op te nemen.
De bijdrage aan de Commissie voor de Vecht werd wederom op
ƒ 100,— vastgesteld. Medegedeeld werd dat de commissie zich beijvert
voor het herstel van het hek voor het kasteel Nederhorst en van de
koepel van Valkenheining.
Bij de rondvraag kwam de strijd over de zorg voor de monumenten
in Loenen ter sprake. Door het ministerie van Onderwijs, Kunsten en
-ocr page 11-
XII
Wetenschappen zijn in de kern van het dorp Loenen veel huizen op
de monumentenlijst geplaatst, waartegen de plaatselijke zakenwereld
in opstand is gekomen. Er staat een streekplan voor de Vechtstreek
op stapel, welke ons genootschap zeer welkom zal zijn. Er is in Loenen
een groot gebrek aan toezicht op alles wat er gebeurt. Bijzondere zorg
is gewenst voor de omgeving van de kerk en de Dorpsstraat. Ook wat
het karakter van de dorpskern van Breukelen betreft was men niet
gerust. De heer Bijleveld vertelde het een en ander over de plannen
in Breukelen; ook bepaalde straten en dorpsgezichten kunnen thans
door de Monumentenwet worden beschermd. Er werd de aandacht op
gevestigd dat de neringdoenden in de dorpen zich te weinig bewust
zijn van het gevaar van de grote winkelcentra. De voorzitter vertelde
van de brugplannen in Loenen. Wat de verkeerswegen in de Vecht-
streek betrof zijn er verschillende plannen, welke grote veranderingen
in het landschap zullen teweegbrengen. Zo wil men de weg Haarlem-
Hilversum in twee afzonderlijke wegen splitsen. De heer Trouw deel-
de mede dat er bij Ouderkerk een nieuwe weg zal komen, die door
het Gein zal worden gelegd. Ter sprake kwamen verder nog de res-
tauraties van het hek van Cromwijck en het hek en de koepel van
Doornburg, terwijl de waardering werd uitgesproken over het herstel
van het hek van Postwijck.
Niets meer aan de orde zijnde bedankte de voorzitter de leden
voor hun aanwezigheid en sloot de vergadering.
Tot zover het verkorte verslag van de jaarvergadering.
Op 30 mei 1964 was het bestuur vertegenwoordigd op de bijeen-
komst van de Commissie voor de Vecht en het oostelijk en westelijk
plassengebied, welke werd gehouden in het Plesmanpaviljoen van het
Nederlands Opleidingsinstituut voor het buitenland. Tijdens deze
bijeenkomst hield de directeur van de planologische dienst in de
provincie Utrecht Ir. P. Kluyver een belangwekkende uiteenzetting
over „Planologische problemen in noord-west Utrecht".
Op zaterdag 18 juli 1964 hield ons genootschap zijn jaarlijkse excursie,
welke ditmaal een vijftigtal leden en introducées de historische
schoonheid van Enkhuizen onder het oog bracht. Een uitvoerig ver-
slag hiervan werd in het laatste jaarboekje opgenomen.
Zoals gebruikelijk beëindigen wij dit verslag met de opgave van
het ledental. Aan het einde van het verslagjaar bedroeg dit 283.
Martini Buys.
-ocr page 12-
Stoot van ontvangsten en uitgaven.
BOEKJAAR 1964:
Ontvangsten:                                                                           Uitgaven:
Saldo 1963                                                                              Jaarboekje............ƒ 1.081,76
Kas..........ƒ1.315,09                         Onkosten:
Effecten . , ,......„ 1.675,—                         post, telefoon, drukkosten, enz......„ 248,97
________ ƒ 2.990,09 Bijdrage Commissie voor de Vecht . . . „ 100,—
Contributies...........„ 1.264,50 Bibliotheek............„ 25,25
Verkochte Jaarboekjes........„ 79,— Saldo 1964
Rente 1964............„ 62,40 Kas.........ƒ 1.265,01
Effecten........„1.675,—
________„2.940,01
X
ƒ4.395,99                                                                                 ƒ4.395,99
G. J. WEIJLAND, penningmeester.
-ocr page 13-
-ocr page 14-
EXCURSIEVERSLAG 1965
Vroeger was het een ongeschreven wet, dat ieder rechtgeaard Ne-
derlander, die belang stelde in de geschiedenis van zijn vaderland
naar Delft was geweest om in het Prinsenhof, ook wel vanouds het
St.-Agathaklooster genaamd, de plaats te bezoeken waar Willem I
prins van Oranje op 10 juli 1584 zijn leven gaf voor de vrijheid der
Nederlanders. Tegenwoordig zijn er zovele manifestaties van allerlei
aard, ook in Delft, die de aandacht vragen, dat Willem van Oranjes
laatste woning en sterfhuis minder opvallend dan vroeger in de be-
langstelling is komen te staan. Ook door de verzwakking van de
souvereiniteitsgedachte zijn de nagedachtenis, de strijd en de ideeën
van de grote Nederlander op de achtergrond geraakt. Dit betreuren wij,
want zijn belangeloze offers „pour Ie bien et conservation de vous,
vos femmes et enfants, toutes choses sainctes et sacreés" zoals hij het
zelf in zijn Apologie (1580) aanduidt, geven hem nog steeds onbe-
twistbaar recht op wat reeds kort voor zijn dood van hem werd ge-
tuigd; namelijk, dat hij een oprecht vader des vaderlands was.
Met deze inleidende woorden willen wij duidelijk maken, dat wij
een bezoek aan het St.-Aagtenconvent niet gaarne hadden willen over-
slaan, wanneer de grote toeloop naar de aldaar plaatshebbende Kunst-
en Antiekbeurs zulks niet had belet. Gelukkig was er achter het raad-
huis voldoende ruimte om de samenkomende deelnemers aan onze
excursie de gelegenheid te geven elkander te begroeten alvorens het
in oorsprong middeleeuwse raadhuis aan de achterzijde binnen te
treden. Door enkele nauwe gangen bereikten we het ruime trappen-
huis, waar een bordestrap ons leidde naar de raadzaal op de eerste
verdieping. Deze zaal was nog gedeeltelijk afgeschoten met een nood-
wand wegens het herstel van de in de negentiende eeuw verknoeide
voorgevel, die thans weer wordt teruggebracht in de fraaie staat,
waarin hij in 1620 naar het ontwerp van Hendrick de Keyser in na-
tuursteen werd opgericht. Van de wanden kijken vele leden van ons
vorstenhuis neer op de dragers van het openbaar gezag. Bij afwezig-
-ocr page 15-
XVI
heid van de burgemeester werden wij onder het genot van een kopje
koffie verwelkomd door de wethouder van openbare werken de heer
Elffrich, die ons het een en ander vertelde over de geschiedenis van
Delft en de huidige problematiek van een zich uitbreidende en ver-
jongende stad.
Wie omtrent de oorsprong en vroegste geschiedenis van Delft en
Delfland wil worden ingelicht kan te rade gaan bij de studie, die Dr.
J. F. Niermeyer hiervan heeft gemaakt (Delft en Delfland, 1944).
Delft ontleent zijn naam aan het in de elfde eeuw gedolven of ge-
graven water waaraan het ligt. Dit water loopt van de Vliet bij de
Hoornbrug tot in de Schie en is thans genaamd Delftse vliet en verder
naar het zuiden Schie. Het doel van dit delven was de ontsluiting en
afwatering van een grafelijk domein, waarop een villa met curtis of
vroonhoeve het middelpunt van de nederzetting was. In de dertiende
eeuw was deze hoforganisatie reeds zover in ontbinding, dat aan Delft
in 1246 stadsrechten konden worden verleend, 's Hertogenbosch werd
daarbij de moederstad waar Delft ter hofvaart kon gaan. Door deze
overgang veranderde de rechtspositie van de hoUandse graaf van
grondheer van de villa tot rechter en bestuurder van de stad.
Van oorsprong was Delft een boerendorp in een bloeiende land-
bouwstreek met veeteelt en zuivelproduktie. De welvaart der stad
stelde de burgers reeds omstreeks 1300 in staat de stad met wallen te
versterken en zeker heeft ook de graaf van Holland zich beijverd de
bloei van zijn stad te bevorderen. In 1340 werd voor een betere water-
verbinding de Rotterdamse Schie gegraven. In 1389 kreeg Delft zelfs
door het graven van de Delftse Schie voor de scheepvaart een eigen
zeehaven (Delfshaven). De opkomende nijverheid van brouwerij en
draperie, welke van deze waterwegen gebruik maakte, werd door tol-
privileges begunstigd. Tezamen met handel en zeevaart heeft de nij-
verheid de materiële grondslag gelegd voor een culturele ontwikkeling,
die Delft in de kunsthistorie een belangrijke plaats zou doen innemen.
In de vijftiende eeuw bezat de stad reeds zelfstandige schilderstalenten
in de Meester van Delft en de Meester van de Virgo inter Virgines.
Dit veelbelovende begin werd sterk geremd door de grote stadsbrand
in 1536 en vervolgens door de troebelen van de 80-jarige oorlog, tij-
dens welke de stad in 1572 overging naar Staatse zijde. Maar tegen het
einde der zestiende eeuw keerde de rust geleidelijk terug en met de
toevloed van vlaamse emigranten in Holland begon wederom een tijd-
-ocr page 16-
XVII
perk van culturele bloei, die voor wat betreft de schilderkunst in de
zeventiende eeuw zijn hoogtepunt zou bereiken in de Delftse schil-
dersschool van Johannes Vermeer en vele andere talentvolle kunst-
schilders. De Vlamingen gaven er vooral de stoot tot de oprichting van
enige tapijtweverijen en van vele plateelfabrieken. Bekende „tapijt-
werckers" waren Spierinek en Van der Gucht, van wie nog prachtige
wandtapijten bekend zijn. Niet minder beroemd werden de produkten
der plateelbakkers, die het Delfts aardewerk maakten, dat ook wel
Delfts Porceleyn werd genoemd.
Het bovenstaande maakt het duidelijk dat de stad zich met ere de
derde stad (na Dordrecht en Haarlem) van de hollandse steden kon
noemen. Maar al in de zeventiende eeuw werd de zeevaart en de
zeehandel door Rotterdam overvleugeld. Ook de bierbrouwerij en de
draperie gingen hard achteruit. Het pleit voor de draperie dat de
fijne delftse lakens nog lang „Delfts puik" werden genoemd. Alleen
de aardewerkindustrie gaf tot ver in de achttiende eeuw aan zovelen
werk, dat zij er in 1742 de hoofdnering was, tot dat de opkomende
porceleinindustrie hieraan tenslotte vrijwel een einde zou maken, In
de negentiende eeuw was van Delft niet veel meer dan een provincie-
plaatsje overgebleven. Uit deze toestand heeft het zich langzaam in
de twintigste eeuw hersteld, al kon het de groei der grote steden niet
bijhouden.
Wij keren terug tot het raadhuis, waar de wethouder de rondleiding
van ons gezelschap in handen gaf van de heer Goudappel, die door zijn
werkzaamheden op het gemeentearchief in staat was ons vele bijzon-
derheden te vertellen. Na de raadzaal verlaten te hebben werd de
trouwzaal met haar fraaie schuttersstukken, door Delff en Mierevelt
geschilderd, bewonderd. Beneden gekomen viel ons oog in de ruime
burgemeesterskamer op een serie oude gezichten op de stad Delft,
alsmede op een portret van Clara van Sparwoude (f 1615), die haar
vermogen bestemde „tot uythylickinghe van vroome ende eerlicke
jongmans ende jongedochteren" van haar geslacht. Blijkbaar is de sti-
mulans, die van deze stichting uitging te groot geweest, want ruim 300
jaren later heeft men de stichting moeten ontbinden wegens een on-
voorstelbaar groot aantal nazaten, waardoor de spoeling al te dun was
geworden.
De korte wandeling naar de Nieuwe of St.-Ursalakerk bracht ons
op het Marktplein midden in het drukke gewoel van de kermis. Het
-ocr page 17-
XVIII
gehele Marktplein wordt beheerst door de hoge toren van de Nieuwe
kerk. In 1396 werd met de bouw van de toren een aanvang gemaakt en
honderd jaren later kwam de spits gereed. In 1872 brandde de spits
ten tweede male af; de eerste keer in 1536. De vorm van de huidige
spits is niet bijzonder bevredigend. Van 1923 tot 1950 heeft de kerk
een grondige restauratie ondergaan, waarbij de sporen van de grote
stadsbrand van 1536, die ook de kerk en de toren zwaar had geteisterd,
zijn uitgewist. Door de ingang onder de toren komt men in de laat-
gotische kruisbasiliek, die sedert 1927 geleidelijk werd voorzien van
een reeks van zestien moderne gebrandschilderde glazen in de vensters
van dwarsschip en koor. Helaas zijn de glazen door de ontwerpers
onvoldoende op elkaar afgestemd, zodat de reeks een onrustige sfeer
schept. Buitendien is het koor er zo donker door geworden, dat het
bijzonder fraaie praalgraf van prins Willem I nauwelijks goed te
bezichtigen en te waarderen is. Onder een rijke door bogen gedragen
natuurstene overhuiving ligt het beeld van de prins in wit marmer.
Een tweede beeld in eittende houding van brons is onder de boog
naar het westen geplaatst. Het monument is verder verrijkt met bron-
zen beelden, symboliserende de faam, vrijheid, kracht, het recht en
het geloof. In 1614 begon Hendrick de Keyser aan dit renaissancegraf
en in 1622 werd het door zijn zoon Pieter voltooid. Vermelding ver-
dienen verder: het graf relief van Canova voor Willem Geor ge Frederik
van Oranje (f Padua 1799); de graftombe van koning Willem I door
W. Geefs (1847); het gedenkteken voor Hugo de Groot uit het jaar
1781 en twee fraaie renaissance-epitaphen voor leden van de families
Teding van Berkhout en Van Beresteyn.
Na het verlaten van de Nieuwe kerk werd het drukke Marktplein
weer overgestoken ten einde aan de Oude Delft het museum Lambert
van Meerten te bezoeken. In 1893 liet Lambert van Meerten deze
ruime woning bouwen om er zijn verzameling in onder te brengen.
Sedert 1907 is het huis een rijksmuseum voor kunst en kunstnijver-
heid, waarbij het zwaartepunt werd gelegd op de vroege hoUandse
majolika en de tegelkunst, die op aangename wijze werden aangevuld
met meubelen, portretten en zilver. Sedert de vondsten in en na de
laatste oorlog kunnen deze vroege aardewerkprodukten niet meer
specifiek aan delftse fabrieken worden toegeschreven, zoals men
vroeger meende. Het is daarom voor Delft te betreuren dat de typisch
delftse pröduktie uit haar bloeiperiode (1650-1750) hier niet ruimer
-ocr page 18-
XIX
is vertegenwoordigd, hetgeen niets afdoet aan het feit dat het museum
een bezoek meer dan waard is. Daarbij werkt een klein museum min-
der vermoeiend op de bezoeker, omdat het hem de bevrediging geeft
alles goed te hebben kunnen bekijken. Mochten de deelnemers door
de afstanden, die door de parkeerverboden ditmaal te voet moesten
worden afgelegd toch vermoeid zijn geworden, de koffiemaaltijd in
Reyndorp's Prinsenhof gaf ze de gelegenheid nieuwe kracht op te
doen.
Na het beëindigen van de koffiemaaltijd begaf ieder zich te voet
naar de Oude of St.-Hippolytuskerk. De naam zegt ons al dat dit de
oorspronkelijke parochiekerk van de stad is. De forse scheefstaande
toren dagtekent in opzet uit omstreeks 1300; de stene spits met de
vier hoektorentjes is een toevoegsel uit de tweede helft van de veer-
tiende eeuw. In 1952 werd met de grote restauratie van de kerk een
begin gemaakt en kort geleden is zij tot een goede einde gebracht;
een einde dat een groot succes is geworden, temeer nu we de Oude en
de Nieuwe kerk met elkander kunnen vergelijken. Omstreeks 1400
werd met de bouw van het huidige hoofdkoor begonnen. Geleidelijk
werden de andere delen, zuiderzijbeuk en basilikaal schip, toegevoegd.
In de jaren 1516-1521 vond de grote uitbreiding met het Lieve Vrou-
wekoor, de St.-Joriskapel en de noorderzijbeuk plaats naar ontwerp
van Rombout Keldermans, welke ons de weelderige vormen der late
brabantse gothiek toont. Hoewel de kerk nooit geheel volgens de
plannen werd voltooid kenmerkt het resultaat zich zowel uitwendig
als inwendig door een bijzondere bekoring en grote schilderachtig-
heid. Inwendig verrast de kerk door prachtige doorzichten met een
wonderlijke milde lichtwerking, die door de mooie serie gebrandschil-
derde glazen naar het ontwerp van Joep Nicolas nog wordt versterkt.
Van hoge kwaliteit is het preekgestoelte uit het jaar 1548. De zes-
zij dige kuip heeft op de hoeken Corinthische zuiltjes met daartussen
vlakgehouden voorstellingen van de vier evangelisten en de prediking
van Johannes de Doper. Deze voorstellingen zijn hier voor het eerst
weergegeven aan het einde van overwelfde galerijen, de zogenaamde
„inkijkgens", een perspectiefuitbeelding, die de hoUandse renaissance
gedurende een eeuw in meestal zeer vereenvoudigde vorm zou gaan
kenmerken.
De Oude kerk is de eer te beurt gevallen, dat er twee van onze be-
kwaamste en door het scheepsvolk hoog geachte zeehelden zijn bij-
-ocr page 19-
XX
gezet. Pieter Pietersz ook wel Heyn genaamd was de eerste die een
statige graftombe in het hoofdkoor kreeg. Zijn grote wapendaden
heeft hij als admiraal en generaal der Westindische Compagnie be-
haald in Midden Amerika en bij Brazilië. Kort na zijn benoeming tot
luitenant-admiraal van Holland en Westfriesland sneuvelde hij bij
Dungeness in 1629. De tweede was admiraal Maarten Harpertszoon
Tromp bijgenaamd „Bestevaer" (f 1653), voor wie in de St.-Joriskapel
in 1658 naar het ontwerp van Jacob van Campen een eveneens rijk
uitgevoerd grafmonument werd opgericht, waarop zijn laatste wapen-
feit de zeeslag bij Ter Heide (1653) in relief is weergegeven. Beide
graftombes dragen het liggende beeld van de betrokken overleden
admiraal.
In het Lieve Vrouwekoor bevindt zich het met kleurige wapenschil-
den versierde grafmonument voor Elisabeth Morgan, de dochter van
Philips van Marnix van Sint-Aldegonde. In 1611 werd dit voor haar
opgericht vermoedelijk naar een ontwerp van de bekwame beeldhou-
wer Nicolas Stone. Eveneens aan Stone worden toegeschreven de drie
fraaie vrouwenfiguren, voorstellende geloof, hoop en liefde, die het
epitaaf sieren, dat in 1614 tot stand kwam voor de delftse burgemees-
ter Jacob van der Dussen. Niet onvermeld mag blijven de obelisk, die
in 1739 tegen de noordzijde van de toren werd geplaatst ter nagedach-
tenis aan de in 1723 overleden beroemde natuuronderzoeker Antonie
Leeuwenhoek. Ook de grote schilder Jan Vermeer van Delft (f 1675)
heeft zijn graf in deze kerk. Hoewel de rondleidster ons nog meerdere
bijzonderheden heeft verteld, zullen wij het hierbij laten om met de
deelnemers te wandelen naar het laatste punt van het programma, het
hofje van Gratie.
Van de Verwersdijk komende gaan we de Van der Mastenstraat in
en zo het oog niet gevallen zou zijn op een paar gevelstenen met wa-
pens, men zou het hofje van Gratie met zijn saaie lage gevel uit 1839
voorbijlopen zonder het te hebben opgemerkt. Er bestaan plannen
door het wijzigen van de voorgevel het hofje het uiterlijk aanzien
van 1660 terug te geven. Een der gevelstenen is versierd met het fa-
miliewapen van de stichter Pieter Sasbout. Het rijmpje dat er op staat
vertelt ons „1575 voor man en vrouw sijn deese hofgens van gratye
gemaeckt tot een ewige fondatye". In dat jaar werden de hofjes blijk-
baar ingebruik genomen, want van 1571 dagtekent reeds de fundatie-
brief. Bij deze stichtingsbrief maakte Pieter Sasbout „die huysinge
-ocr page 20-
XXI
mitte erfve staande up die Geer binnen deeser stede puerlicken omme
Godts willen mitte ses huysgens, die ick daer up doen tymmeren hebbe
ende sijn genaemt die Hoefgens van Gratiën" en hij stelde daarbij
de voorwaarden vast waaraan de „arme oude persoenen", die de hofjes
zouden gaan bewonen, moesten voldoen. Zijn drie dochters stelde hij
aan als „gifters ende thoeseynders". Door vererving in de vrouwelijke
lijn is het bestuur in handen gekomen van de familie Graswinckel.
Door een uitbreiding van het Gemene Landsmagazijn door de Staten
van Holland en Westfriesland moest de Geer worden verlaten en werd
het hofje, vermeerderd met een zevende huisje, in 1660 herbouwd op
de plaats waar het nu nog staat. In de loop der jaren is het complex
nog uitgebreid en aangepast aan de veranderde wooneisen.
Door de huisjes, die allen aan de straat gelegen zijn, komt men in
de ruime achtergang, waarop de keukentjes uitkomen. In deze gang
kunnen we kennisnemen van de nieuwe ordonnantie van 1661, welke
de rechten en verplichtingen van de bewoners regelt. In de grote ge-
meenschappelijke tuin hebben de regenten in 1937 een nieuwe regen-
tenzaal laten bouwen, waarin het oude bezit van de fundatie, ver-
meerderd met schenkingen van familieportretten en meubelen, teza-
men met het archief smaakvol is ondergebracht. Vandaar leidde de
bezichtiging door de tuin naar de oude regentenkamer, waar ons naast
de oude meubilering een mooie serie delftse pauwestaartschotels op de
oude betimmering opviel. Wij namen onder dankzegging afscheid van
onze bejaarde rondleidster. Buiten gekomen bleek het nog veel te
vroeg te zijn om in de autobus het uur van vertrek af te wachten,
zodat vele deelnemers zich voor het vertrek nog op en rond het markt-
plein naar eigen inzicht hebben kunnen vermaken.
Martini Buys.
-ocr page 21-
XXII
CENTRAAL REGISTER VAN FAMILIEARCHIEVEN!
Elke mededeling over archivalia in particulier bezit is welkom op
het Centraal Register van Familiearchieven (hoofd: mevrouw drs. E.
P. Polak-de Booy, chartermeester bij het Algemeen Rijksarchief). Bij
dit register, dat nu ruim een jaar bestaat, zal men in de toekomst
informatie kunnen krijgen over aard, inhoud en toegankelijkheid van
persoonlijke en familiearchieven.
Voor het zo ver is moeten nog vele gegevens verzameld worden,
waarbij uw medewerking onmisbaar is. Wie eigenaar is van een ver-
zameling archivalia, of wie van het bestaan van dergelijke collecties
op de hoogte is, wordt vriendelijk verzocht dit te berichten, met zo
mogelijk opgave van aard, inhoud, tijdvak en toegankelijkheid van de
documenten.
De registratie heeft uitsluitend een wetenschappelijke bedoeling en
tast in geen enkel opzicht het recht van de eigenaren aan. Wel kan
— op verzoek — advies gegeven worden aan diegenen, die problemen
hebben ten aanzien van inventarisatie, onderhoud, plaatsruimte of
bestemming van hun archiefcollecties. De belangstelling gaat in de
eerste plaats uit naar oorspronkelijke stukken: brieven, dagboeken,
boedelpapieren, kasboeken e.d. Zowel oude als 20e eeuwse stukken,
grote en kleine collecties kunnen voor registratie in aanmerking ko-
men. Men denke niet te snel dat de eigen verzameling niet belangrijk
genoeg is!
Het adres van het Centraal Register van Familiearchieven is: Drift
27, Utrecht, tel. 030-1 57 66.
RECTIFICATIE
In het vorige jaarboekje is een fout geslopen. Door een vergissing
is op bladzijde 9 het Zwarte Water bij de Snelliuskade afgebeeld, op
bladzijde 11 het Zwarte Water bij de Merelstraat. De onderschriften
staan dus niet bij de bijbehorende foto's; deze moeten verwisseld
worden.
-ocr page 22-
STICHTING COMMISSIE VOOR DE VECHT EN HET
OOSTELIJK- EN WESTELIJK PLASSENGEBIED
Verslag over het tijdvak 1961—1965
INLEIDING
Hoewel tijdens de algemene vergadering, die op 30 mei 1964 te Breu-
kelen werd gehouden, een verslag over de werkzaamheden van onze
stichting over de jaren 1961—1964 werd uitgereikt, menen wij er goed
aan te doen een groot gedeelte van de daarin verstrekte gegevens nu
te herhalen. Toen kon dat verslag niet vóór de vergadering worden
verspreid ten gevolge van een de secretaris overkomen ongeluk, zodat
volstaan moest worden met een summier gestencild stuk, dat alleen in
handen kwam van degenen, die aanwezig waren. Deze zullen dus in dit
verslag een aantal herhalingen tegenkomen.
Tevens wordt hierdoor verklaard, dat nu een langer tijdvak wordt
behandeld dan gebruikelijk is en dat gaat tot 1 juli 1965.
Voor degenen van de lezers van dit verslag, die niet of onvoldoende
op de hoogte zijn met het werk van de „Vecht-commissie", is het wel-
licht van belang te wijzen op art. 2 van de statuten, waarin als doel
van de stichting wordt aangegeven:
„de natuurlijke en culturele rijkdom van de Vecht en de
plassen te behouden, te bevorderen en te behartigen.'"
Gedurende de ruim dertig jaar van haar bestaan, heeft de commissie
steeds zoveel mogelijk getracht het hierboven genoemde doel na te
streven.
Hoewel haar arbeid met wisselend succes werd bekroond, heeft deze
er zeker toe geleid, dat in een steeds ruimere kring belangstelling is
ontstaan voor de commissie en haar werk en dat aan haar raad en
oordeel betekenis wordt gehecht. Men is steeds duidelijker gaan in-
zien dat de streek van Vecht en Vecht-plassen een behartiging in de
geest van onze doelstelling waard is.
-ocr page 23-
Dat aan de arbeid van de commissie, welke door de overheid in de
vorm van subsidies wordt gesteund, kosten verbonden zijn, behoeft
geen betoog en het is daarom verheugend te kunnen vermelden, dat
het afgelopen jaar een aantal particulieren zich bereid heeft verklaard
de werkzaamheden van de commissie te steunen in de vorm van een
jaarlijkse bijdrage.
In het volgend verslag zal wederom getracht worden een indruk te
geven van hetgeen door de commissie werd verricht. Ofschoon, zoals
hierboven werd vermeld, de resultaten van de werkzaamheden ener-
zijds verheugend, anderzijds soms ook teleurstellend waren, zal dit
onze commissie er niet van weerhouden haar arbeid gestadig voort te
zetten. Vol energie en goede moed hopen wij ook in de komende jaren
op de bewandelde weg voort te gaan.
ALGEMENE ONDERWERPEN
Bestuur en werkcomité:
Het bestuur der commissie bestaat thans uit:
Ir. J. Loef f, voorzitter, Oud-Loosdrecht
Th. Th. M. H. Bijleveld, secretaris, Breukelen
H. D. Scheltema, penningmeester, Hilversum
Dr. V. Westhoff, Driebergen
J. Trouw, Abcoude
Behalve de hierbovengenoemde bestuursleden hebben in het werk-
comité zitting de heren G. Adriaans, Amersfoort; A. C. Blom, Vinke-
veen; Mr. C. Kooiman, Weesp; K. Nagel, Amsterdam (fungerend als
2e secretaris); B. H. de Vries, Abcoude; A. Stork, Weesperkarspel en
Ir. W. L. Jansen, Utrecht.
Tot de commissie behoren de volgende lichamen:
Oudheidkundig Genootschap „Niftarlake".
-ocr page 24-
Bond Heemschut.
Stichting „Het Utrechts Landschap"
Provinciale Utrechtse Welstandscommissie
Bond van Nederlandse Architecten
Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland.
Vereniging voor Vreemdelingenverkeer en Behoud Natuurschoon „De
Vechtstreek".
Provinciale Utrechtse Bond voor Vreemdelingenverkeer.
Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij.
Nederlands Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw.
Koninklijke Nederlandse Toeristenbond A.N.W.B.
Staatsbosbeheer.
Advies-commissie Noordhollandse gemeenten voor bouwontwerpen en
uitbreidingsplannen.
Bond van Nederlandse Tuinarchitecten.
Gemeente Amsterdam.
Stichting „Het Noord-HoUandsch Landschap".
Koninklijke Verbonden Nederlandsche Watersportvereenigingen.
Koninklijke Watersport-Vereeniging „Loosdrecht".
Onze stichting is aangesloten bij de Contact-Commissie voor Natuur
en Landschapsbescherming.
In memoriam.
Op 16 januari 1962 overleed op 98-jarige leeftijd te Maarssen de heer
J. D. Bastert. Alhoewel hij geen deel uitmaakte van onze commissie
zullen wij hem steeds blijven gedenken om de bewonderenswaardige
wijze waarop hij, tot op hoge leeftijd, steeds getracht heeft voor de
schoonheid van de Vechtstreek, welke hem zo lief was, te ijveren.
Wij vonden in hem o.a. als bestuurslid van het Oudheidkundig Ge-
nootschap „Niftarlake", in welks midden onze commissie is ont-
staan, steeds een enthousiast medestander, die waardering toonde voor
ons werk. Ofschoon hij de laatste jaren niet veel meer op de voor-
grond trad, zullen velen van zijn intieme vrienden en kennissen hem
nog dikwijls hebben gewaardeerd om de bijzondere energie welke hij
aan de dag wist te leggen als het hem er om ging voor de belangen van
onze streek op te komen.
-ocr page 25-
4
Op 12 juli 1965 overleed op 70-jarige leeftijd de heer Mr. W. I. Doude
van Troostwijk, oud-burgemeéster van Loenen. De heer Doude van
Troostwijk heeft gedurende vele jaren als afgevaardigde van het
Utrechts Landschap deel uitgemaakt van ons werkcomité.
Zijn weloverwogen oordeel en zijn grote kennis van de Vechtstreek
werden daar steeds op hoge prijs gesteld. Zijn medewerking zullen wij
dankbaar blijven gedenken.
Wijziging van de naam in verband met de nieuwe Wet op de
Stichtingen
In verband met de nieuwe Wet op de Stichtingen, welke voorschrijft
dat in de naam van een stichting het woord „stichting" als deel van
de naam moet voorkomen, werd bij notariële akte de naam van de
stichting gewijzigd in „Stichting Commissie voor de Vecht en het
Oostelijk en Westelijk Plassengebied".
Daar de wet verder voorschrijft, dat de stichtingen dienen te worden
ingeschreven in een openbaar centraal register op het Departement
van Justitie, werden ook hiervoor de nodige stappen ondernomen.
Financiën
Mede dank zij de financiële steun van de Provincies Utrecht en Noord-
Holland en van vele gemeenten, verenigingen en particulieren, is onze
Commissie in de verslagjaren in staat geweest haar activiteiten voort
te zetten. De middelen zijn nagenoeg aanwezig om de publicatie over
de vegetatie van de zuidelijke Vechtplassen ter hand te nemen waar-
van het inventarisatie-werk inmiddels is voltooid. Voorts kon een be-
ging worden gemaakt met de vorming van een monumentenfonds,
lietwelk de commissie beter in staat stelt om de restauratie van de
zogenaamde kleine monumenten te bevorderen. Op dit gebied zal
echter de omvang van onze middelen veelal bepalend zijn voor de
mate van activiteit van de Commissie, zodat een zekere „planning"
onontbeerlijk is, waarbij wij hopen te kunnen blijven rekenen op de
subsidies en bijdragen van onze begunstigers.
-ocr page 26-
ALGEMENE LEDENVERGADERINGEN
Op zaterdag 13 mei 1961 vond te Breukelen op huize Queekhoven een
algemene ledenvergadering plaats.
Alvorens met de behandeling van het verslag over de jaren 1958, 1959
en 1960 te beginnen, werd vooral aandacht besteed aan:
1.    De ontsiering van de Vechtoevers door het steeds toenemend aantal
woonschepen.
2.   De uitbreiding van vele dorpen op een wijze, die niet in overeen-
stemming is met de kern daarvan.
Unaniem was men het erover eens, dat hier sprake was van een ern^
stig probleem en dat vooral de gemeentelijke overheid hiervoor aan-
sprakelijk gesteld moet worden. Betreffende punt 2 wees de voorzit-
ter erop, dat men bij de bouw van nieuwe woonwijken zich vooral
dient te realiseren wat men het nageslacht nalaat. Waar vroeger de
dorpen door een groene zoom omgeven waren dankzij de tuinen bij de
huizen, is dat met de nieuwe buurten meestal niet het geval, omdat
de bouwterreinen tot het uiterste worden uitgebuit. De gemeenten
hebben hier een taak en zullen de nieuwe buitenwijken van af-
doende groenstroken moeten voorzien.
Na het verslag van de penningmeester waaruit bleek, dat de finan-
ciële toestand van de commissie goed was te noemen, volgde de ver-
kiezing van een bestuurslid in verband met het overlijden van de heer
Wijmstra uit Maarssen. Bij acclamatie werd in diens plaats de heer
Bijleveld uit Breukelen gekozen. Periodiek aftredend waren de heren
Loeff en Trouw, die bij acclamatie werden herkozen. Hierna volgde
de rondvraag, waarna allen een korte wandeling door het fraaie park
maakten. Vervolgens werd in de koepelkamer de thee gebruikt.
Na de theepauze was het woord aan Jhr. Mr. L. A. Quarles van Ufford,
die een zeer interessante causerie hield over de waterbeheersing op de
Loosdrechtse Plassen. Enkele aanwezigen stelden vragen over dit
onderwerp, die door de spreker werden beantwoord, waarna de voor-
zitter de vergadering sloot na alle aanwezigen te hebben bedankt
voor de door hen getoonde belangstelling.
-ocr page 27-
Op zaterdag 30 mei 1964 werd op kasteel Nijenrode te Breukelen een
algemene vergadering gehouden, die voor de pauze aan het verslag
der werkzaamheden en algemene zaken was gewijd. De vergadering
stemde in met het opnemen van de heren Ir. W. L. Jansen, natuur-
beschermingsconsulent van het Staatsbosbeheer te Utrecht en A.
Stork, architect te Weesperkarspel in het werk-comité. Beide nieuwe
leden betekenen, naar de voorzitter mededeelde, een aanzienlijke ver-
sterking van dit comité.
Het financiële overzicht van de penningmeester werd goedgekeurd.
De controle van de administratie was verricht door de heer G. J.
Weijland te Loenen.
Na de pauze kreeg de heer Ir. P. Kluyver, directeur van de Provin-
ciale Planologische Dienst het woord voor de behandeling van het
onderwerp:
Aspecten rondom het streekplan voor Noord-West Utrecht.
De lezing van de heer Kluyver vond bij de talrijke aanwezigen grote
belangstelling en leidde tot een levendige gedachtenwisseling. Geen
wonder, want het onderwerp, dat besproken werd, ging ons werk-
comité, de vertegenwoordigers van de aangesloten organisaties en de
vertegenwoordigde gemeentebesturen zeer ter harte, terwijl de boeien-
de wijze van behandeling door de zo deskundige spreker alle lof ver-
diende.
Wij zijn de leiding van het Opleidings Instituut Nijenrode erkentelijk
voor de ons geboden gelegenheid in zo'n aantrekkelijke omgeving te
vergaderen.
MONUMENTEN EN GEBOUWEN
Buitenplaatsen
Wat de buitenplaatsen betreft kan geconstateerd worden, dat hier-
voor van particuliere zijde een groeiende belangstelling bestaat. In
enkele gevallen zelfs kregen wij het verzoek van een particulier, hem
te waarschuwen als zich de mogelijkheid voordeed een buiten te
kopen.
Verscheidene grote huizen en kastelen blijken door de eigenaars zeer
goed te worden onderhouden en zelfs gerestaureerd. In dit verband
-ocr page 28-
vermelden wij o.a. in Maarssen: Goudestein, Bolenstein, Huis ten
Bosch; in Nieuwersluis: Sterreschans, Nieuwerhoek en in Nederhorst
den Berg: Kasteel Nederhorst.
Maarssen, Huize Zuileveld
Met genoegen kan geconstateerd worden, dat het buiten Zuileveld
door de nieuwe eigenaar thans geheel is gerestaureerd.
Maarssen, Huis ten Bosch
Het verheugt ons zeer te kunnen schrijven, dat het fraaie Huis ten
Bosch, dat jarenlang als gemeentehuis heeft gefungeerd, werd aange-
kocht door de Utrechtse antiquair Gieling. Deels dient het de familie
tot woonhuis, deels is het als toonzaal van antiquiteiten ingericht. De
restauratie, welke zeer kostbaar was, werd met behulp van subsidie,
door Monumentenzorg verstrekt, uitgevoerd. Vooral de fraaie pla-
fonds welke met bloem- en vogelmotieven zijn beschilderd en onder
de boardbetimmeringen te voorschijn zijn gekomen, vereisten drin-
gend herstel.
Gezien het enthousiasme, dat de eigenaar aan de dag legt, kunnen wij
de toekomst van het buiten met een gerust hart tegemoet zien.
Maarssen, Doornburgh
Met ernstige zorg waren wij vervuld toen ons het plan ter ore kwam
om op het terrein van de zeer mooie buitenplaats Doornburgh een
klooster te bouwen. Algemeen waren wij van oordeel, dat aantasting
van het buiten, door welke vorm van nieuwbouw ook, absoluut ver-
meden diende te worden. Tegen het plan bestond van vele zijden
een hevige oppositie, ook nadat ruimte van de oude tennisbaan en
omgeving werd gekozen, in plaats van die in het bosachtige deel van
het buiten. Aangezien het hier een meldingsgebied betrof, moesten,
alvorens Gedeputeerde Staten goedkeuring aan de plannen verleen-
den, de Rijksdienst voor het Nationale Plan en de Provinciale Pla-
nologische Dienst van advies dienen. Desondanks kon de bouw door-
gang vinden, een gang van zaken, die wij zeer betreuren, al werd het
-ocr page 29-
8
bouwwerk op zichzelf door de Provinciale Welstandscommissie aan-
vaardbaar geacht. Wij vrezen echter, dat de strook bomen tussen het
nieuwe gebouw en het jaagpad langs de Vecht veel te smal zal blijken
te zijn, ten opzichte van dit grote bouwwerk.
Maarssen, Goudestein
De verbouwing van het buiten tot gemeentehuis is voltooid. Of de
veranderingen van het interieur geslaagd mogen worden geacht,
wagen wij in twijfel te trekken.
De keurige staat waarin het exterieur zich bevindt, alsmede het wel
onderhouden park, zullen echter menige voorbijganger treffen.
Breukelen, huize Queehhoven
Queekhoven met zijn fraaie tuin is aangekocht door de „Eduard van
Beinum Stichting", waarmede de toekomst van het buiten is ver-
zekerd. Het zou echter te wensen zijn, dat de voorgevel zijn oude af-
werking terug zou krijgen.
Inmiddels is de stichting er in geslaagd velen, zowel binnen- als bui-
tenshuis, de zo bijzondere sfeer van de Vechthuizen deelachtig te doen
worden.
KLEINE MONUMENTEN
Inventarisatie
De inventarisatie van kleine monumenten werd verder door de com-
missie bestudeerd. Wat de documentatie betreft, kan worden vermeld,
dat reeds verschillende objecten werden opgemeten en in tekening
gebracht, zoals koepels te Abcoude en Baambrugge en hek en steiger
van het kasteel Nederhorst.
De moeilijkheid blijft, dat zulks door terzake kundig personeel dient
te geschieden en de honorering hiervan kostbaar is. Niettemin gaat
de commissie zoveel mogelijk met de werkzaamheden door.
-ocr page 30-
Maarssen, hek van Doornburgh
Met de restauratie van het aan de Vecht gelegen hek is een bedrag van
ƒ 15.000,^— gemoeid. Naar wij vernemen zullen Provincie en ge-
meente ieder 10 % voor hun rekening nemen, terwijl van Rijkswege
een subsidie zal worden verleend van 50 %. Voorts zou de subsidie
van de gemeente verleend zijn onder de voorwaarde, dat na de res-
tauratie geen prikkeldraad aan het hek aangebracht zal worden. Wij
menen te mogen verwachten, dat de eigenaresse van hel buiten deze
restauratie nu ter hand zal nemen, nadat de uitvoering van het eerder
genoemde grote bouwwerk hier mogelijk werd gemaakt.
Maarssen, hek Vechtoever
Het gewenste herstel van Vechtoever is inmiddels ter hand genomen.
Wij spreken de hoop uit, dat het fraaie hek met de vier beelden (de
jaargetijden uitbeeldend) weder op de oude plaats zal worden opge-
richt, iets waarop wij herhaaldelijk hebben aangedrongen.
Maarssen, hek Cromwijck
Het hek, waarvan de kolommen werden stuk-gereden, werd door ar-
chitect De Vries opgemeten en in tekening gebracht. Getracht wordt
met de eigenaar overeenstemming te bereiken over de verplaatsing
van he hek in de richting van het hoofdgebouw.
Hel vrachtverkeer zou dan van de oorspronkelijke inrit gebruik kun-
nen maken, teneinde de fabriekshallen op het terrein van dit vroegere
buiten te bereiken. Deze wordt bereids verbreed.
Breukelen, hek naast de boerderij „Hendrikshoeve"
Helaas moeten wij constateren, dat het oude hek naast de boerderij
„Hendrikshoeve" door de eigenaar werd gesloopt om plaats te maken
voor een modern hek. Naar ons oordeel bestond voor het slopen geen
enkele reden en wij kunnen deze handelwijze dan ook slechts be-
treuren.
-ocr page 31-
10
Loenen, restauratie huizen aan de Mijndensedijk
Naar wij vernemen zijn de plannen tot restauratie van de rij oude
liuisjes aan het Noordelijk eind van de Mijndensedijk thans goedge-
keurd. Naar de eigenaar echter mededeelde is de moeilijkheid om de
huizen ontruimd te krijgen, aangezien het werk dermate omvangrijk
is, dat het slechts verricht kan worden als alle panden leeg zijn.
Baambrugge (Loenersloot), koepel Valk en Heining
Met de voorbereidingen tot de restauratie van deze fraaie koepel, ge-
legen aan de Oude Rijksstraatweg, welke nodig hersteld moet wor-
den, is een aanvang gemaakt. Het geheel is door architect De Vries in
tekening gebracht en opgemeten.
De Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen besloot tot
subsidieverlening, bovendien mag gerekend worden op financiële
steun van de gemeente Abcoude. De aan de restauratie verbonden kos-
ten zullen hoog zijn en vormen voor de commissie een ernstige zorg.
Desalniettemin zal de commissie haar uiterste best doen de restauratie
te doen plaats vinden.
Wij hopen, dat het ministerie bereid zal zijn de oorspronkelijk toe-
gezegde subsidie te verhogen, teneinde deze bijzondere koepel —•
zeker de mooiste in de streek — te behouden.
Abcoude, koepel aan de Angstel
Met de restauratie van deze koepel, welke eigendom is van de Eerste
Abcouder Boerenleenbank, zal worden begonnen onder leiding van
architect B. H. de Vries te Abcoude.
Subsidie hiervoor is door de gemeente Abcoude toegezegd.
Hek, kasteel Nederhorst
Reeds werden ten behoeve van de restauratie van het toegangshek en
het hek van de aanlegplaats aan de Reevaart opmetingen gedaan en
werd een en ander in tekening gebracht. De plannen tot demping van
de Reevaart beïnvloeden echter de uitvoering van een restauratie on-
gunstig. Wij hopen dat deze demping voorkomen zal kunnen worden.
-ocr page 32-
11
MOLENS
Utrecht, „Stichting De Utrechtse Molen"
In de maand maart 1963 is te Utrecht door het Provinciaal Bestuur
van Utrecht de „Stichting De Utrechtse Molen" opgericht. Het doel
der stichting is het bevorderen en verzekeren van de instandhouding
van molens in de provincie Utrecht.
Reeds werd besloten een tweetal molens met molenaarswoningen en
erf van de Waterschappen Spengen en Kockengen aan te kopen.
Wij zijn zeer dankbaar, dat thans ook in deze provincie een onderdak
voor in zorg verkerende molens is gevonden.
Maarssen, Molen polder Westbroek
Deze molen is gerestaureerd en voor het landschap behouden.
Loenen, Korenmolen aan de Dorpsstraat
In 1955 leken de plannen tot aankoop door de gemeente reeds gunstig
te staan. Toen waren reeds vijf jaren met onderhandelen verstreken.
Toch duurde het tot 1963 voor, dankzij Provinciale-, Gemeentelijke-
en Rijksinterventie, het behoud van de molen verzekerd werd.
De molen werd door de gemeente Loenen aangekocht en is gerestau-
reerd.
Het behoeft geen betoog, dat hetgeen werd bereikt, ten zeerste moet
worden toegejuicht. Dit temeer, omdat in het dorp Loenen met zijn
pittoreske straatjes, monumentale behuizingen en zijn mooie kerk met
forse toren, een bezienswaardig monument in ere werd hersteld.
Loenersloot, Molen „Oukoop" aan de Angstel
Deze prachtig gelegen molen aan de rijksweg Amsterdam-Utrecht
vraagt alle aandacht. Door ruilverkaveling, die het buitenwerkingstel-
len van het watermaalwerk tot gevolg zal hebben, zou het behoud
als werkend element worden aangetast. Er moet naar worden gestreefd
deze molen als fraai monument in het landschap te behouden.
-ocr page 33-
12
Nigtevecht, Gastermolen en Hoekermolen aan de Vecht
De Garstermolen, die als bemalingswerktuig buiten dienst werd ge-
steld, is thans met medewerking van Provinciaal Bestuur en Minis-
terie van O.K. en W. gerestaureerd. De Hoekermolen is verkocht aan
de heer W. A. C. Reesink te Amsterdam. Het restauratiewerk is met
medewerking van de provincie uitgevoerd door de molenmakersfirma
De Gelder te Oegstgeest.
Het is de bedoeling deze molen op gezette tijden op de maalwaardigheid
te controleren, waarvoor de heer Van Vliet, de molenaar van het
Broekzijds Waterschap te Abcoude, werd aangezocht medewerking te
verlenen.
Abcoude, Molen „Delphine", Gein Zuid
De molen was in gebruik bij de heer en mevrouw H. M. L. Souget te
Parijs, die echter gedwongen waren van verder gebruik van de molen
af te zien. Mevrouw J. van Bussel-Okken te Amsterdam werd daarna
de bewoonster.
Bij een door de Provinciale Waterstaat te Utrecht ingesteld onderzoek
is gebleken, dat een grondige restauratie noodzakelijk is. Over subsi-
dieverlening ingevolge de wet B.W.0. worden nog onderhandelingen
gevoerd. De molen zal overgaan in het bezit van de Stichting De
Utrechtse Molen.
Kortenhoef, Molen „Gabriël" aan de Zuwe
Deze molen, bewoond door Dr. M. C. Slotemaker de Bruine, pronkt,
in het mooie landschap van Kortenhoef. Een onderzoek naar de nood-
zaak van restauratie wordt uitgevoerd.
Nederhorst den Berg, Stichts-Ankeveense molen aan het Bergsepad
Deze molen, eigendom van de heer J. C. Mesdag te Eist, wordt goed
onderhouden. Te gelegener tijd zal begonnen worden met de verzor-
ging van het interieur.
Gelet zal moeten worden op de uitbreidingsplannen van de gemeente
Nederhorst den Berg, opdat door mogelijke bebouwing de betekenis
van deze mooie molen in het landschap niet zal worden geschaad.
-ocr page 34-
13
Weesperkarspel, Hollands-Ankeveense molen aan de Loodijk
Deze molen is eigendom van de Vereniging tot Behoud van Natuur-
monumenten in Nederland. Uiteraard maakt deze vereniging als eige-
naresse zich zorgen, omdat in deze molen een verlofzaak is gevestigd.
Daarvoor is alle reden, aangezien reeds in een nabij de molen
staand schuurtje brand is ontstaan bij het bakken van patates-frites.
De molen is in 1963 in het nieuws geweest, door de pogingen van de
vereniging om aan de huidige bestemming een einde te maken. Het
spreekt vanzelf, dat onze sympathie uitgaat naar Natuurmonumen-
ten, want het behoud van deze molen is voor het landschap van groot
belang.
Weesp, Korenmolen „'t Haantje"
Indien geen moeilijkheden waren ontstaan in het aantrekken van een
molenbouwer voor de restauratiewerkzaamheden, zou „'t Haantje"
vroeger zijn gerestaureerd.
De Vereniging „De Hollandse Molen" bleef echter diligent, zodat
deze molen weer met vier wieken in het luchtruim kan prijken.
Korenmolen „De Vriendschap" aan de Vecht
Nog steeds zijn er weinig tekenen, die er op wijzen, dat de tijd zal
aanbreken, dat „De Vriendschap" in een gunstiger pak zal komen
naast de reeds eerder gerestaureerde molen.
Toch blijven wij hopen, dat door samenwerking van de eigenaresse,
de centrale Coöperatie L.T.B, te Haarlem, het gemeentebestuur van
Weesp, Rijk en Provincie, de restauratieplannen onder toezicht van
de Vereniging „De Hollandse Molen" zullen kunnen worden uitge-
voerd.
WOONSCHEPEN
Ten aanzien van het woonschepenvraagstuk kunnen wij belangrijk
nieuws melden. Door de provinciale besturen van Utrecht en van
-ocr page 35-
14
Noord-Holland werden verordeningen uitgevaardigd, welke een in-
perking van het aantal woonschepen beogen.
Wij hopen van harte, dat dit moeilijke probleem, dat in verband met
de woningnood een belangrijk maatschappelijk facet heeft, tot een op.
lossing gebracht zal kunnen worden.
Thans is de toestand naar onze mening ontoelaatbaar omdat grote
delen van de eertijds prachtige en landelijke Vecht, ontsierd worden
door talrijke woonschepen, die aan geen enkele eis van redelijke wel-
stand voldoen.
Zowel het landschapsschoon als de recreatie, waarvoor de Vecht een
belangrijke functie inneemt, worden hierdoor ernstig geschaad.
Onze commissie wendde zich tot de Provinciale Besturen van Utrecht
en Noord-Holland met een uitvoerig betoog, waarin werd verzocht
door het inrichten van een centrale woonschepen-haven, het euvel zo-
veel mogelijk op te heffen. De hiervoor gedane concrete suggestie zou,
naar onze mening, goeddeels kunnen leiden tot een sanering van het
noordelijk gedeelte van de Vecht, terwijl daarbij een behoorlijke land-
schappelijke verzorging van de aan te wijzen ligplaatsen mogelijk zou
zijn.
Wij hebben in deze brief niet verheeld er van overtuigd te zijn, dat
zo'n voorziening in verband met hygiënische voorzieningen, parkeer-
ruimte en andere maatregelen van algemeen nut niet gemakkelijk te
verwerkelijken zal zijn.
Ook gaven wij aandacht aan de plannen van Loenen, om de woon-
schepen, die clandestien in de Vecht liggen, naar een in te richten ge-
meentelijke ligplaats aan de Angstel te verwijzen.
Mocht hier een oplossing kunnen worden gevonden om de Vecht-
oevers in het mooie Loenen op afdoende wijze te zuiveren van het
landschap ontsierende woonarken dan zou deze „minste van twee
kwaden" aanvaardbaar geacht kunnen worden. Toch zouden wij op
zichzelf een aantasting van het mooie open landschap van de Angstel
bezuiden Loenersloot betreuren.
Hoe dit alles zij, het is gelukkig, dat de overheid toont er zich van
bewust te zijn, dat aan de aantasting van onze nog steeds mooie Vecht
door de ongebreidelde uitbreiding van het aantal woonschepen, een
eind moet worden gemaakt.
-ocr page 36-
15
PLANOLOGISCHE ONDERWERPEN
Streekplan Gooi en Vechtstreek
Onze commissie wendde zich tot het Provinciale Bestuur van Noord-
Holland met een bezwaarschrift tegen dit streekplan. Onze bezwaren
gingen vooral tegen het grote aantal kruisingen van wegen met de
Vecht. Bovendien leidt één van deze wegen tot een ons inziens niet
aanvaardbare kruising van het Gein (ofschoon deze buiten het streek-
plan ligt). Inmiddels is gebleken, dat twee Vecht-kruisingen in Weesp
niet op het plan thuishoorden. Verder maakten wij bezwaar tegen het
tracé van de weg van de Bijlermeer naar het Gooi, waar deze de Hol-
lands-Ankeveense Plassen onnodig dicht zou naderen. Ook gaven wij
de wens te kennen, dat een centrale woonschepen-haven in het streek,
plan zou worden aangegeven, terwijl wij ons tegen demping van de
Reevaart verklaarden.
Streekplan Vecht- en Plassengebied
De voorzitter van onze commissie heeft zitting in de Technische
Werkgroep voor dit Utrechtse Streekplan, terwijl twee leden van ons
werk-comité de heren Bijleveld en Jansen daar uit andere hoofde
deel van uitmaken.
Het ziet er naar uit, dat dit plan aan het einde van 1965 of spoedig
daarna voor indiening gereed zal komen. Wij koesteren hoge verwach-
tingen van dit streekplan.
Provinciale commissie voor uitbreidingsplannen en andere
stedebouwkundige regelingen
Wij stellen het bij voortduring op hoge prijs, dat Gedeputeerde Staten
van Utrecht ons regelmatig in de gelegenheid stellen tijdig kennis te
nemen van uitbreidingsplannen van de gemeenten in onze streek en
om desgewenst in de vergadering van bovengenoemde commissie onze
mening daarover kenbaar te maken. Wij maken regelmatig dankbaar
gebruik van de geboden gelegenheid om deze plannen te bestuderen.
-ocr page 37-
16
Als wij dit wenselijk oordeelden, zijn wij voor de commissie versche-
nen om onze opvatting ter kennis van de vergadering te brengen.
Maarssen, komplan en uitbreidingsplannen in onderdelen
In een vergadering van bovengenoemde commissie voor uitbreidings-
plannen hadden wij gelegenheid enige opmerkingen te maken over
deze plannen van de gemeente Maarssen. Deze betroffen de wense-
lijkheid tot het handhaven van de voorgevelrooilijn van de oude
grachtenwanden langs de Vecht. Ook hebben wij gepleit voor het
betrekken van het terrein aan de linker Vechtoever tegenover de
Lange Gracht in de sanering van de kom.
Verder gaven wij uitdrukking aan onze ongerustheid over de bestem-
ming van de terreinen achter de huizen van de Lange Gracht en de
Kaatsbaan voor bedrijven, waarvan wij een gevaar voor de goede be-
woonbaarheid van de huizen aan de Vecht duchten.
Ook hebben wij gepleit voor een restauratie of herbouw van het rijtje
lage huizen grenzende aan de Hervormde Kerk. Overigens bleek tot
onze voldoening, dat Maarssen, voorzover het daarvoor in aanmerking
komt, behandeld zal worden als een beschermd dorpsgezicht in ver-
band met de Monumentenwet.
Loenen, bejaardencentrum
Ernstig waren wij verontrust over de plannen tot de bouw van een
bejaardentehuis te Loenen. Het plan om het gebouw te doen verrijzen
op de weide van Croonenburg, ten zuiden van het dorp, ontlokte veel
protest, omdat hierdoor ook naar onze mening het fraaie uitzicht,
dat men van deze kant op het dorp heeft, wordt aangetast. Wij kregen
gelegenheid onze mening in de Provinciale Commissie voor Uitbrei-
dingsplannen kenbaar te maken.
Met voldoening kunnen wij melden, dat genoemd tehuis in het uitbrei.
dingsplan Driehoven is opgenomen, dat daardoor tevens tot wat beter
aanvaardbare proporties wordt gebracht.
Loenen, bungalow aan de Mijndensedijk
Met het plan om een bungalow aan het begin van de Mijndensedijk,
-ocr page 38-
17
voorbij de Vechtbrug in Nieuwersluis, te bouwen, was onze commissie
het niet eens. Het bouwwerk is thans gereed, maar wij zijn van oordeel,
dat hier niet van een fraai geheel kan worden gesproken.
Loeneii, kotnplan en uitbreidingsplannen,
In Loenen heeft het uitgestrekte plan van uitbreiding Driehoven aan-
vankelijk veel tegenkanting ondervonden, behalve van onze commis-
sie, ook van een groep van vooraanstaande inwoners. Dit vond o.a. zijn
oorzaak in het feit, dat het plan ingreep in de hoek van de oude dorps-
kern, waarvan het Wapen van Cronenburgh het hoekpunt vormt, welk
oude hotel met belendingen aan de uitbreiding zou worden opge-
offerd. Besprekingen met het Provinciale Bestuur te Utrecht, waar-
aan ook onze commissie deelnam, hebben ertoe geleid, dat deze hoek
daarna buiten het plan werd gelaten. Wijziging van het uitbreidings-
plan in een minder nuchtere vormgeving dan oorspronkelijk en op-
neming erin van het bejaardencentrum, hebben het beter aanvaard-
baar gemaakt. Wij waren in de gelegenheid in de Provinciale Com-
missie voor Uitbreidingsplannen onze mening hierover te geven.
Ten aanzien van het komplan en een aangrenzend uitbreidingsplan
tussen Dorpsstraat en Molendijk, maakten wij bezwaar tegen het plan
tot verbreding van de Kerkstraat. Deze hield o.a. in de amovering van
het hoekhuis, dat op de monumentenlijst was geplaatst en de tot stand
brenging van een pleintje van een vrij willekeurige vormgeving, ten-
einde het koor van de grote Kerk, meer in het gezicht te brengen en
om een doorbraak naar de Molendijk tot stand te brengen. Toen later
zich een serieuze gegadigde voor het hoekhuis Kerkstraat-Dorpsstraat
voordeed, die tot een goede restauratie wilde overgaan, hebben wij
ons opnieuw tot Gedeputeerd Staten gewend en hebben wij ook nog-
maals de aandacht van Monumentenzorg voor deze aangelegenheid
gevraagd.
Over meer oude bouwwerken in Loenen blijkt tussen Monumenten-
zorg en het gemeentebestuur verschil van opvatting te bestaan. Ons
oordeel is, dat Loenen als een van de mooiste dorpen aan de Vecht,
het waard is met bijzondere zorg te worden behandeld, hetgeen zeker
geldt voor de oude kern. Enkele restauraties, die de laatste jaren zijn
uitgevoerd, geven ons hoop, dat het deel van de bevolking, dat een
zeer rationele sanering voorstaat, ook begrip zal krijgen voor een
-ocr page 39-
18
meer piëteit-volle opvatting. Hoe dit zij, Loenen blijft bij voort-
during onze aandacht gespannen houden.
Loenen, theehuis te Nieuwersluis
Wij hebben bezwaar gemaakt tegen een bouwaanvrage, onder toepas-
sing van art. 20 van de Wederopbouwwet, voor een zogenaamd thee-
huis aan de Vecht tegenover De Kampioen in Nieuwersluis. Het bleek
geenszins een theehuis te zijn in de geest van de oude theekoepels aan
de Vecht, maar een normaal horeca-bedrijf, dat daar zeker misplaatst
zou zijn.
Baambrugge (Loenersloot), bungalow aan de Angstel
Naar de commissie heeft vernomen, bestond het plan schuin tegen-
over Valk en Heining aan de Angstel een bungalow van zeer extreme
vorm te gaan bouwen, waarvoor de aanvrager toepassing van art. 20
der Wederopbouwwet had gevraagd. Met ons waren velen van oor-
deel, dat dit bouwwerk tegenover het fraaie Valk en Heining met zijn
prachtige oude koepel een ernstige aantasting van het landschap zou
vormen.
Ofschoon het plan door de Provinciale Utrechtse Welstandscommissie
werd goedgekeurd, is van de zijde der gemeente Abcoude gelukkig
geen medewerking voor deze bouw verleend.
Nigtevecht, aantasting Vechtoevers
Wij hebben ons tot Gedeputeerde Staten van Utrecht gewend om nog-
maals te wijzen op het grote aantal schendingen van het buitendijkse
land in het zuidelijk deel van Nigtevecht. Wij legden daarbij een
lange lijst over een betreurenswaardige ingrepen in dit gebied, dat
nota bene tot meldingsgebied van het Nationale Plan is verklaard.
Waar wij reeds vroeger hebben aangedrongen tot het opnemen van
meer Vechtoeverlanden in de lijst van meldingsgebieden, zou twijfel
kunnen opkomen aan het effect van dit streven.
-ocr page 40-
19
Nigtevecht, olie-opslagplaats
Wij hebben bij Gedeputeerde Staten een bezwaarschrift ingediend
legen een bouwaanvrage, onder toepassing van de Wederopbouwwet,
voor 11 tanks voor zware motorolie, van 23.50 meter doorsnede en
14 meter hoogte met bijbehorende installaties, die aan de westzijde
tegen het dorp Nigtevecht zouden moeten worden gebouwd.
Hoewel wij inzien hoe moeilijk het is voor een dergelijke voor polder-
bemaling bestemde olievoorraad een niet-storende plaats aan diep
vaar-water in onze streek te vinden, achten wij de gekozen situering
volstrekt onaanvaardbaar.
Nederhorst den Berg, kampeercentrum
Onze mening werd gevraagd over de inrichting van een kampeer, en
caravanbedrijf in het zuidelijke deel van het eiland van Nederhorst
den Berg. Na een bezoek meenden wij hiertegen geen bezwaar te
moeten maken, mits de begroeiing van de Vechtoever ter plaatse on-
aangetast zou blijven.
VELDBIOLOGISCHE INVENTARISATIE
Verslag van de Inventarisatie-Commissie over de jaren 1961,
1962 en 1963
De Inventarisatie-Commissie is thans als volgt samengesteld:
Dr. V. Westhoff, voorzitter
J. V. Dijk
Drs. K. W. R. Zwart
Drs. S. Parma
Drs. P. Leentvaar, leden
Ir. W. L. Jansen, secretaris-penningmeester, p/a Maliesingel 12
te Utrecht.
Publikaties
Aan de samenstelling van een boek over het zuidelijk Vechtplassen-
gebied werd verder gewerkt door bijdragen van verschillende onder-
zoekers bijeen te brengen.
-ocr page 41-
20
De bewerking en bespreking met de verschillende auteurs vond door
allerlei omstandigheden echter niet de gewenste voortgang, zodat het
nog enige tijd kan duren voor het boek geheel persklaar zal zijn.
Loosdrecht
Door de heren W. F. Prud'homme en P. E. v. d. Meulen werd in
augustus 1961 een onderzoek ingesteld naar de aanwezigheid van
kranswiervelden (Chara) in de verschillende gedeelten van de Loos-
drechtse plassen. Zij ontvingen hiervoor financiële steun van onze
Inventarisatiecommissie en het resultaat van hun onderzoek is ge-
publiceerd in een artikel van Drs. P. Leentvaar en Dr. M. F. Mörzer
Bruijns in De Levende Natuur 1963 getiteld: „De verontreiniging van
de Loosdrechtse Plassen en haar gevolgen".
De heer C. Rikkert de Koe voerde in 1962 als onderdeel van een
landelijk onderzoek naar de toestand ook een onderzoek uit naar de
aantallen otters in het Vechtplassengebied,
De heer J. Duffels voerde in 1962/1963 een onderzoek uit naar het
voorkomen van Desmidiaceeën in de Scorpidiumvegetaties van het
oostelijk Drechtgebied en in het Hol van Kortenhoef.
De heer H. de Vries te Utrecht verrichtte in 1962/1963 een kartering
van de vegetaties in het oostelijk Drechtgebied.
Botshol (Abcoude)
De heer L. Mur verrichtte in 1962/1963 een onderzoek naar de perio-
diciteit van het plankton in de Botshol.
Voor de heer H. F. Artsen te Amsterdam werd een ringvergunning
voor vogels aangevraagd in terreinen in de Botshol.
Molenpolder (Westbroek)
De heer P. C. Heyligers zond faunische gegevens over de Molenpolder,
die hij in 1952 verzameld had.
Drs. K. W. R. Zwart te Utrecht verrichtte in 1962/1963 een onderzoek
naar de Desmidiaceeën van de Molenpolder. Een verslag hierover is
gereed. Het onderzoek wordt voortgezet door de heer W. N. Polder.
-ocr page 42-
21
Naardermeer
In verband met een onderzoek naar de invloed van herbiciden op
flora en fauna in rietvegetaties, werd een aantal proefvakken uitgezet.
Het was de bedoeling, dat een aantal onderzoekers deze proefvelden
regelmatig zouden bezoeken, om de veranderingen na te gaan.
Door de botanische medewerker werd dit in 1961 regelmatig gedaan.
De medewerkers voor het zoölogisch gedeelte hebben na een oriën-
terend bezoek in het voorjaar van 1961 vrijwel geen waarnemingen
gedaan, wat voor een deel veroorzaakt werd door de afwezigheid van
de voor onderzoekers interessante diergroepen.
In de lange winter van 1962/1963 verrichtte Drs. P. Leentvaar een
uitvoerig onderzoek over de zuurstof huishouding onder het ijs van
het Naardermeer in verband met plankton en visstand, waarover in
De Levende Natuur is gepubliceerd. Het onderzoek werd in 1963
voortgezet met maandelijkse waarnemingen en uitgebreide chemische
analyse van het water.
Kortenhoef
De heer L. W. G. Higler onderzocht in 1962 en 1963 de waterinsecten
van Kortenhoef-West.
Hiermede moge dit verslag worden besloten. Bestuur en Werk-comité
van onze Stichting zijn zich ervan bewust, dat de mooie en belang-
wekkende streek van de Vecht en Vechtplassen meer aandacht vraagt
dan soms kan worden gegeven. Zij roepen gaarne de medewerking in
van allen, die voor de streek een warm hart hebben. Niet alleen be-
langstelling voor het werk van onze commissie is gewenst, ook actieve
medewerking, die onder andere gegeven kan worden door ons tijdig
te waarschuwen wanneer de waarden, die wij hoogstellen dreigen te
worden aangetast. Wij mogen hiervoor verwijzen naar hetgeen in de
inleiding van dit verslag werd medegedeeld over de doelstelling van
de Stichting. Slechts met inspanning van alle krachten en met mede-
werking van allen ,die voor ons doel voelen, kan worden bereikt het-
geen wij nastreven. Gelukkig kunnen wij overtuigd zijn van de sympa-
thie van de Provinciale besturen en van verscheidene gemeentelijke
-ocr page 43-
22
overheden voor ons streven. Slechts door begrip van de overheid hier-
voor kan meestal iets bereikt worden in de geest van onze doelstelling.
Laten wij hieraan toevoegen hoezeer wij ervan doordrongen zijn, dat
het in onze zich zo dynamisch ontwikkelende samenleving veelal
moeilijk is voldoende aandacht te geven aan idiële waarden. Wij zijn
echter overtuigd, dat dit toch noodzakelijk is, willen wij aan ons na-
geslacht een in alle opzichten waardevol gebied van Vecht en Vecht-
plassen nalaten.
-ocr page 44-
DE MOLEN DE KRAAI TE WESTBROEK
Hei molentje, molentje, hoog in den wind.
Wat sta je weer dapper te draaien!
Je doet of je 't uiterst noodzakelijk vindt.
Het licht van den zomer te maaien.
Jan Prins
De Kraai, die de laatste jaren in de belangstelling is komen te staan,
doordat de Stichting Electriciteitsopwekking door Windmolens hem
na de molens van Adorp en Wervershoof met die van Oudeschild voor
haar proeven heeft uitgekozen, werd in 1880 gebouwd. Bij de bouw
werd gebruik gemaakt van materiaal van een te Amsterdam ge-
sloopte molen, die eveneens de naam de Kraai droeg. Aan de 84 jaren
van de huidige molen kan de historicus er dus nog 266 toevoegen,
want te Amsterdam is van een molen op de plaats, waar in de 19e
eeuw de Kraai stond, reeds in 1614 sprake. In mei van dat jaar ver-
schenen de molenaars Lambert Wynoltsz en Lambert Gerritsz voor
schepenen en verklaarden precario en tot opzeggens toe van burge-
meesteren van Amsterdam te hebben gehuurd om er een korenmolen
te bouwen een stuk grond in het vierde bolwerk van het IJ af, tegen
een jaarlijkse betaling van 42 gulden.
De toen gebouwde molen was een standerdmolen. Dat soort molens
was van hout opgetrokken en ze af te breken berokkende aan hun
eigenaars slechts een betrekkelijk klein verlies. Bovendien wist ieder-
een, dat Amsterdam een vesting was en dat op de bolwerken geen
gebouwen geduld konden worden, wanneer de stad belegerd werd,
en dat derhalve de stedelijke regering zich terecht de bevoegdheid
voorbehield ze te allen tijde te doen slopen. Toen echter in de loop
der tijden alle gevaar voor een belegering week, veranderde de toe-
stand, en ook de zienswijze van het publiek. De houten molens wer-
den allengs vervangen door grotere stenen molens. Zo blijkens de
-ocr page 45-
24
kaart bij Wagenaar vóór 1760 ook de Kraai, die de gedaante kreeg
van een bovenkruier, bestaande uit een met riet gedekte achtkant
op een stenen onderbouw. Niemand dacht eraan, dat de stedelijke
regering kon eisen een dergelijke molen zonder schadevergoeding af
te breken. Het stadsbestuur werkte die mening trouwens zelf in de
hand, door van zijn recht nooit gebruik te maken. In het begin van
de 19e eeuw dacht dan ook geen gebruiker van grond op een bolwerk
aan de mogelijkheid verjaagd te kunnen worden, zolang hij maar zijn
precario op tijd betaalde. Dit precario bedroeg sedert het midden van
de 18e eeuw ƒ 54,—. In 1797 werd dit bedrag tot ƒ 80,— verhoogd,
maar bij raadsbesluit van 1 oktober 1823 weer tot ƒ 54,— terugge-
bracht.
Op 19 september 1838 brandde de Kraai af. Eigenaars van de opstal
waren toen Johan Gerrit Weers en Gerrit Niermans. Het 1 aandeel
van laatstgenoemde, die te Deventer woonde, werd op 2 februari
1839 ten overstaan van notaris F. Franke aan Weers overgedragen.
Bij besluit van Burgemeester en Wetliouders van 5 maart 1839 werd
aan J. G. Weers vrijstelling van betaling van precario verleend over
het tijdvak van het afbranden van zijn molen tot dat deze weer zou
zijn opgebouwd en voltooid. Weers was intussen reeds aan het werk
gegaan en had de stenen voet van de verbrande molen tot drie palm
(= decimeter) beneden de begane grond laten afbreken. Daarna
werd een grote en flinke molen gebouwd, die in 1845 met de omlig-
gende gebouwen werd getaxeerd op een waarde van ƒ 28.000,—. Ter
vergelijking diene, dat de Roomolen zonder gebouwen in 1844 ge-
taxeerd was op een veilingwaarde van ƒ 25.000,—. De belangrijkheid
van de Kraai kan ook daaruit blijken, dat hij in 1843 in hoeveelheid
gemalen kilogrammen graan onder de ruim dertig Amsterdamse
molens met 894.162 kg tarwe en 163.304 kg rogge, in totaal dus
1.057.466 kg, de tweede plaats bezette. In 1842 had hij de derde plaats
ingenomen.
Na de dood van J. G. Weers kocht zijn zoon J. Weers in 1861 de
Kraai van de gezamelijke erfgenamen voor ƒ 4.700,—. De waarde van
de molen was dus toen aanzienlijk gedaald, hetgeen waarschijnlijk
toegeschreven moet worden aan de afschaffing van de accijns op het
gemaal m.i.v. 1 januari 1856. In stede van de windkorenmolenaars
voordeel aan te brengen, had het verdwijnen van de toch soms wel
graag door hen ontdoken accijns hen zeer geschaad, doordat mede
-ocr page 46-
25
1. De molen de Kraai, gezien over de Brouwersgracht te Amsterdam
omstreeks 1860. Aquarel van A. Eversen, atlas Splitgerber, ge-
meentearchief Amsterdam.
allerlei belemmeringen voor de stoommolens en meelfabrieken waren
opgeheven. Het malen van het graan, dat zich tevoren vrijwel be-
perkte tot hetgeen de bakker in zijn bedrijf nodig had, ging plaats
maken voor werken voor eigen rekening. De bakkers gingen ertoe
over goed gemalen en gezuiverd meel te kopen in plaats van zelf
hun graan te kopen en te laten malen. Naast de handel in granen
kwam die in meel tot ontwikkeling.
J. Weers achtte in 1870 de tijd gekomen, om aan Burgemeester en
Wethouders te vragen de bij hem precario in gebruik zijnde grond
op het bolwerk Sloterdijk te mogen kopen. Hij deed zulks op
20 oktober, nadat de gemeenteraad op 25 mei besloten had, dat bin-
nen twee jaar ten zuiden van de Kraai woonhuizen zouden worden
-ocr page 47-
26
gebouwd. De wethouder voor de Publieke Werken, ervan uitgaand,
dat de bestaande toestand op het bolwerk Sloterdijk op den duur niet
behouden zou kunnen blijven, was tegen inwilliging van het ver-
zoek. Op 27 december 1870 gaven Burgemeester en Wethouders aan
J. Weers te kennen, dat er bij hen bezwaar bestond een voordracht
over de verkoop van de door hem bedoelde gronden aan de gemeente-
raad te doen.
Zes en een half jaar later was het voor Weers zover. Krachtens be-
sluit van Burgemeester en Wethouders van 28 juni 1877 werd hij op
2 juli van dat jaar bij deurwaardersexploit gesommeerd zijn opstal
af te breken en de ondergrond m.i.v. 1 januari 1878 ter beschikking
van de gemeente te stellen. Deze had de grond nodig om de Brouwers-
gracht een rechtdoorgaande verbinding naar de Singelgracht te geven,
waarna de schuin in de richting van de Haarlemmerpoort lopende
Korte Brouwersgracht zou kunnen verdwijnen. Op 15 mei 1878 vroe-
gen Burgemeester en Wethouders aan de stadsadvocaat advies om-
trent de wijze, waarop verder zou moeten worden opgetreden tegen
J. Weers, die niet gereageerd had op de hem gedane aanzegging. Dit
advies van mr. A. Brugmans van 22 mei leidde tot het in besloten ver-
gadering op 12 juni 1878 genomen raadsbesluit om via een proces de
grond van Weers in handen te krijgen.
Weers deed echter het voorstel tot een schikking. Hij zou de molen
zo spoedig mogelijk afbreken en de grond ter beschikking van de ge-
meente stellen, waartegenover hem een schadeloosstelling van
ƒ 2.000,— zou worden uitbetaald, terwijl iedere partij haar eigen pro-
ceskosten zou betalen. Mr. Brugmans gaf Burgemeester en Wethou-
ders in overweging op dit voorstel in te gaan om spoedig de beschik-
king te krijgen over de omstreden grond. Ook uit billijkheidsgevoel
was er voor een vergoeding aan Weers wel iets te zeggen. Hij had
de molen immers niet uit speculatiezucht, maar uit de nalatenschap
van zijn vader gekocht, in de mening door de betaling van het pre-
cario van het rustige bezit van zijn molen verzekerd te zijn. Zijn
vader noch hij zelf waren ooit met deze betaling nalatig geweest. Het
dagelijks bestuur was echter in meerderheid tegen iedere transactie.
Alleen de wethouder voor de Financiën, mr. G. van Tienhoven, achtte
een schadevergoeding van niet meer dan 25 % der afbraakwaarde
van de opstallen, uit te betalen aan hen, die gedurende tenminste
30 jaar, hetzij in persoon, hetzij bij erfopvolging, huurders of ge-
-ocr page 48-
27
2. De molen de Kraai te Westbroek in 1960. Foto van J. H. van den
Hoek, Ostende.
bruikers van gemeentegronden en eigenaars der opstallen waren ge-
weest, niet misplaatst.
Het proces voor de arrondissementsrechtbank te Amsterdam, waarin
op 26 mei gepleit was, eindigde op 25 juni 1879 met toewijzing van
de eis van de gemeente tegen J. Weers. Deze overleed op 5 oktober
daaraanvolgende te zijnen huize aan de Middenweg 40 buiten de
Zaagmolenpoort. Zijn kinderen, onder wie Johan Weers, molenaar te
Montfoort, waren zijn erfgenamen. In november 1879 vroegen zij aan
de gemeente het afbreken van de Kraai tot mei 1880 te mogen uit-
stellen, daar zij hem op 15 december voor sloop in veiling wilden
brengen. Dat werd hun op 5 december toegestaan, nadat bekend was
geworden, dat in de nalatenschap van J. Weers de schulden waar-
schijnlijk het actief zouden overtreffen, daar grove speculaties in
granen hem belangrijke verliezen hadden opgeleverd.
-ocr page 49-
28
Op 17 februari 1880 gaven Burgemeester en Wethouders een sloop-
vergunning af voor de Kraai. Terwijl de afbraak aan de gang was
werd de molen op 24 april 1880 eigendom van de gebroeders Janzen,
aannemers te Nieuwediep, gemeente Helder. Zij verzochten op
26 april aan Burgemeester en Wethouders de op 1 mei aflopende
termijn van ontruiming van het bolwerk Sloterdijk met een maand
te willen verlengen, welk verzoek op 7 mei werd ingewilligd. Toen
alle opstallen verdwenen waren besloten Burgemeester en Wethou-
ders op 16 november 1880 de vrijgekomen gronden te stellen onder
beheer van de afdeling Publieke Werken. Daarmee verdween de
Kraai voorgoed uit de Amsterdamse archieven.
De molen, die met het afkomende materiaal aan de ICerkdijk te
Westbroek werd opgebouwd, heeft een onderbouw van baksteen.
De buitenbekleding van de bovenbouw en de kapbedekking zijn van
riet. De wieken met ijzeren roeden hebben een vlucht van ongeveer
25 meter. In 1956 was de slecht onderhouden molen buiten gebruik.
Het volgende jaar werden echter voorbereidingen getroffen tot her-
stel en tot inrichting met een installatie voor electriciteitsopwekking
vanwege de Stichting Electriciteitsopwekking door Windmolens. De
zg. Van Busselwieken werden vervangen door wieken met jalouzie-
zwichtkleppen. Op de vier einden van het wiekenkruis werden
Bremer-neusremkleppen aangebracht. Dit praktisch geheel uit alu-
minium en staal vervaardigde wiekenkruis waarborgt een veilig be-
drijf ook bij plotseling opstekende buien tijdens het automatisch be-
drijf zonde rtoezicht. Op 13 maart 1958 werd voor de eerste maal
proefgedraaid met de opwekkingsinstallatie, waarna de Kraai over-
dag regelmatig in proefbedrijf was, nu en dan onderbroken voor het
aanbrengen van verbeteringen in drijfwerk en wieksysteem. Behalve
de automatische zwichtinrichting werd ook een automatische krui-
inrichting aangebracht. Met ingang van 1 januari 1959 werd begon-
nen met het dagelijks invullen van bedrijfscijfers op staten, waaruit
de prestatie van de molen kan worden afgeleid. Van deze resultaten
wordt geregeld verslag gedaan in Molennieuws, orgaan van de ver-
eniging De HoUandsche Molen en de Stichting Electriciteitsopwek-
king door Windmolens.
In het vlakke groene land links van de weg tussen Blauwkapel en
HoUandsche Rading vormt de werkende Kraai een ware verrassing
voor een ieder, die jïiist de stilstaande Geesina te Groenekan achter
-ocr page 50-
29
zich heeft gelaten. Met zijn blinkende wiekenkruis roept hij de boven
deze bijdrage geplaatste dichtregels in de herinnering. Moge de Kraai
in zijn vrijwel ongerepte omgeving zo voor velen tot in lengte van
dagen te zien zijn! Wij willen eindigen met het slot van Jan Prins'
gedicht Het Molentje:
Maal verder, maal verder, maal stevig en straf!
Je werken blijft toch onbegonnen,
Het licht van den zomer, dat maai je niet af.
Het licht van de zomersche zonne!
Mr. J. H. van den Hoek Ostende
Gegevens voor dit artikel werden ontleend aan:
Gemeentearchief Amsterdam; arch. secr. afd. Fin. 1839 nrs. 220, 378
en 379; arch. secr. afd. P.W. 1839 nr. 45 en arch. secr. afd. A.Z. 1839
nrs. 1265 en 2300.
Muniment besloten raad 1864 nr. 11.
Arch. comm. eig. 1870 nrs. 696, 704, 764 en 853; arch. secr. afd. Fin.
1878 nrs. 2592, 2593, 2700, 2759, 2883, 2984, 3157 en 3269; 1879 nrs.
2011, 2172, 2303, 3112, 5462, 5524, 5545, 5620 en 5669; arch. secr.
afd. P.W. 1880 nrs. 762 en 2882; arch. comm. eig. 1877 nrs. 580, 591
en 611; 1878 nr. 457; 1880 nrs. 89 en 726.
Derde Jaarboek van De HoUandsche Molen 1935—1942, blz. 142.
Utrechts Molenhoek 1956, blz. 27.
Molennieuws.
-ocr page 51-
INHOUD
1.    Bestuur van het genootschap..........    III
2.   Ledenlijst.................    V
3.   Jaarverslag.................    XI
4 Rekening van de penningmeester.........    XIII
5.    Excursieverslag...............    XV
6.   Centraal register van familiearchieven.......    XXII
7.   Rectificatie.................    XXII
I. Verslag van de Stichting Commissie voor de Vecht
en het Oostelijk- en Westelijk Plassengel)ied over het
tijdvak 1961—1965.............    1
II. De molen de Kraay te Westbroek, door
Mr. J. H. van den Hoek Ostende........    23