VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

GRAFISCH BEDRIJF SJU N.V.
UTRECHT

Mr C. Th. E. Graaf van Lynden van Sandenburg, Cothen.

Dagelijks Bestuur:

Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Loenen aan de Vecht,
Voorzitter.

Jhr P. H. A. Martini Buys, Avenue Concordia 68, Rotterdam-16.,
Secretaris.

G. J. Weyland, Loenen aan de Vecht, Bibliothecaris en Penningmees-
ter.

J. Trouw, Abcoude.
Ir J. Loeff, Veere

F. D. Sprenger, Vreeland.

G. Adriaans, Amersfoort.

Dr D. P. Blok, Nederhorst den Berg.

Mr J. H. van den Hoek Ostende, Amsterdam.

Jhr Mr L. A. Quarles van Ufford, Breukelen.

Redaktie Jaarboekje:

Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello.

Jhr P. H. A. Martini Buys.

Mr J. H. van den Hoek Ostende.

Rijksdienst voor het Oudheid-
kundig Bodemonderzoek

Amstelveen:
Achterbergh, J. W. N. van

Koninklijke Academie van

Wetenschappen
Koninklijk Oudheidkundig

Genootschap
Leuven, K. F. van
Leuven-Werker, Mevr. W. M. v.
Niekerk, W.
Hoek Ostende, Mr J. H. van

den
Pannevis, Mr C.
Renes, H.
Universiteitsbibliotheek

van Amsterdam
Weede, Jhr S. G. van
Wijk, Mevr. A. C. van

Harinxma thoe Slooten, B. A.
Ph. Baron van

Grevenstuk, Prof. Dr A.

Lee, Mej. E. van der

Portengen- Hoefman, Mevr. E.

Abcoude:
Bianchi, Mr R,
Boer, T. H. de
Bouman, J. H.
Breejen, A. den
Carmiggelt, Mej. J. W.
Graaf-Vossensteyn, Mevr.

W. D. de
Heuven, H. van
Knoppers, Drs H. C.
Luca, W. F.
Pompe, P. H.
Sschoenmaker, H.
Storm-van Gent ,Mevr. J. M.
Trouw, J.

Tussenbroek Jr, G. C. van
Uiterwaal, M. C.
Visser, Mr H.

Vis- V�lker, Mevr. C. A. L. M.
Vries, B. H. de
Vries- Kok, Mevr. L. de
Wagenaar, Drs H.
Welsen, H. J. van
Wiersma, Dr C.

Wiersma-Buriks, Mevr. Dr A. A.
Wiersma-de Graaf, Mevr. W.
Wuisman, P. J. M.
Wijnen, Mej. B.

Red. Cie, Alkmaars Jaarboekje

Doude van Troostwijk, Ir H. J.

Adriaans, G.
�Fl�hite" Oudh. Vereen.

Barneveld:
Snijder, M.

De Bilt:
Wit, H. C. de

Bil t hoven:
Twijnstra, Ir U.

Lindenhout, H. J. van 't

Backer- Loeb van Zuilenburg,

Mevr. E. Y. E. G.
Beek- Jansen, Mevr. Mr A. C.

ter
�Beth San", Direktie Ver.
Bijleveld, Th. Th. M. H.
Cerfontein, A. C.
Colenbrander, H. Th.
Coppoolse, K.
Cozynsen, C. H.
Fruithof, C. W.
Ginkel, Mr H. C. L. van
Grift, A. van der
Haars, Mej. Mr E. A.
Kleef, G. C. van
Koopman, G.

Koorn-Waterdrincker, Mevr. L.
Kroon, H.

Mertens, Ir H. F. b.i.
Molenkamp, J.
Nixon, St. John
Postma, Dr E. B. J.
Quarles van Ufford, Jhr

Mr L. A.
Remijnse, Prof. Dr J. G.

Smits, P. B. A.
Vermeulen, J. Th.
Vulpen, W. van
Zweers, W.

(post Tienhoven):
Graaf Wzn, E. de
Vigeveno, A. L. G.

Tholen- Schmidt, Mevr. A.

Mevr. M. W.
Berg, H. van den
Klaveren, H. W. van
Nordemann, J. G.
Tekelenburg, G.

Lynden van Sandenburg, Mr
C. Th. E. graaf van

Stoop- Koekoek, Mevr. G.
van der

Clifford Koek van Breugel,
Erven Jhr Mr Dr J. R.

Jantzen, F. B. F. Gzn

Geervliet:
Pruim, J. H.

Schimmelpenninck, G. Graaf

Langbroek:
Hellemans, J. J. H.

Boetzelaar, R. W. C. Baron van

Antiquariaat en Boekhandel
Burgersdijk en Niermans

Mij. der Nederlandse Letter-
kunde

De Lier:
Hofwegen, G. van

Loenen aan de Vecht:

Beusekom- van Foreest, Mevr.

de Wed. Mr F. C. van
Bloem- van der Heijden,

Mevr. M. C.
Blok, Jr J. W. -

Enst, Dr W. van
Dudok van Heel, J. F.
Geel, W.

Holthoon-Fluit, Mevr. H.J. van
Huisinga, L. J.
Kampen, J. W. van
Kappeyne van de Coppello,

Mr Dr N. J. C. M.
Kappeyne van de CoppoUo-

van Panhuys, Mevr. Th. E.

C. M.
Kempen- van Setten, Mevr. M.

van
Klaassens, E. H.
Kralingen, B. van
Nie, C. W. van
Olff, C.
Raat, H. de
Schayk, W. A. van
Sondaar- Keyzer, Mevr. C. F.
Sondaar, L. H.

Oudh. Kring �Die Goude"

Koninklijke Bibliotheek

Middelberg, Mr G. A. A.

Rijksbureau voor Kunsthisto-
rische Documentatie

Sleesen, Ir J. van der

Velsen- Metzelaar, Mevr.
W. L. van

Haarlem:
Wilde, J. de

Hoogland-Kole, Mevr. J. A.
Huisken, C.

Notten, Mej. W. L. van
Ronde, J. de
Renou, F.
Scheltema, H. D.
Smorenburg, J. M.
Steyling, Dr W. J.

Holandse Rading:
Kuhlwillm, H. J.

Huizen (N.-H.):
Ruiter, J. A.
Volkcrsz, H. F.

Kockengen:
Gemeente Kockengen
Kerste, J.

Stolp, Mej. A. G.
Wedden, H. J. M. van der
Weyland, G. J.
Wittert van Hoogland, Jhr
O. A. E. E. L.

Schuckink Kool, Mej. A. W.

Rossum-Watermann, Mevr.

A. T- van
Royen, N. van
Rijsterborgh, C. J.
Sandick, J. W. W. A. G. van
Schaik, Mr Dr Th. E. E. van
Schenk, Mr W. L.
Schipper, A. P.

Schokking- Kany, Mevr. R. J.
Servaas, J. N.
Seumeren, M. F. M. van
Terbijhe, L.
Verkuil, M.
Vlugt, J. van der
Vos, D. de
Wal, D. van der
Westenburg- de Groot, Mevr. P.
Westermann, B. W.
Wolf, Ir L. C. M. de
Zwaardemaker, R. C.
Zwaardemaker-Job,

Mevr. G. A. J.
Zijlstra, S. H.

Limburgs Geschied- en Oud-
heidkundig Genootschap

De Meern:
Bogaard, P. H.
Bruijn, Jac. de

Kalff Azn, G. A. A. A.

Nagell- Martini Buys, M. F. M.

Barones van
Schuilwerve, Mr J. H.
Sluyters Jr, J.
Verschoor, J.

Doude vanTroostwijk, Mr

J. H. M. A.
Freese, J. P.
Haselen, Mej. E. van
Simons, Mr C. H. F.

Besier- van Geelen, Mevr. C. J.

Cornelissen, Dr R. L.

Drnogenbroek, H. J. van

Gemeente Maarssen
Gieling, J.
Gulik, D. van
Hinfelaar, L. C.

Muiderberg:
Schellart, A. I. J. M.

Mijdrecht:
Heer, G. H. de

Gortel, Dr J. H. van

Oudenniel, C. G. van

Nederhorst den Berg:
Blok, Dr D. P.
Brink, H. van den
Huisstede, C. van
Ver. voor Vreemdelingen-
verkeer

Doude van Troostwijk, D. W.

Doude van Troostwijk, L. W.

Nigtevecht:
Amesz, P. J.
Hulsinga, D.
Wees, G. A. van

Oosterbeek:
Beusekom, Mr E. van

Vries- van der Lee, Mevr. A. de

Rilland-Bath:
Spaan, D. N.

Biblotheek en Leeszalen der

Gem. Rotterdam
Vereniging Boerenwagenclub
Canter Cremers, Mr J. J.
Klausz-Martini Buys

Mevr. A. M.
Martini Buys, Jhr P. H. A,

Rozendaal (Gld.):
Nitschmann, E. A.

Rijnsaterswoude:
Breen, H. L.

BentinckjMr S.P. Baron
Soesterberg:
Haselen, Mr J. van

Uithoorn:
Hulst, A. J. van

Biegelaar Jr, J. B. P.

Burg. Plebaan, J. van der

Historisch Genootschap

Lip- Kibbeling, Mevr. W. A.

M. van der
Mezger, J.

�Oud-Utrecht", Ver.
Plomp- Klijnsma, Mevr. W. A.
Provinciale Biblotheek
Reisbureau �Ebato"
R.K. Openbare Leeszaal en

Bibliotheek
Prov. Utrechtse Bond voor

Vreemdelingenverkeer

Rijksarchief in de Prov Utrecht
Soeten, H. J. de
Th�onville, F. W. G.
Ven, Dr A. J. van de
Vor der Hake, J. "i:

Veere:
Loeff, Ir J.

Vinkeveen:
Vries, J. de

Rijksdienst voor de Monumen-
tenzorg

Beelaerts van Blokland, Jhr

J.P.
Leeuwen Boomkamp, D. C.

Doorne, Mr P. W. van

Erdmann-Kensen, Mevr. I.

Oosterbroek, B. H. A.

Tas, Mr L. C. van der

Goelst Meyer, A. F. van

Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel

Wassenaar:
Wieder Jr., F. C.

Brink, H. A. van den

Woerden:
Wesseling, G. J.

Wijk bij Duurstede:
Dijkman-Schoenmaker
Mevr. G. J. E.

IJsselstein:
Cool, A. G.

Vis-Honig, Mevr. A. M. C.

Adels-Vermeulen, Mevr. de

Wed. Dr M.
Holthe tot Echten

Op zaterdag 14 mei 1966 had in hotel De Nederlanden te Vree-
land de jaarvergadering plaats, die volgens de presentielijst door
28 leden werd bezocht.

De voorzitter opende de vergadering met een woord van welkom
en herdacht de overleden leden, zijnde: Mevrouw C. H. de Joncheere-
van Dijk en de heren B. H. Blankenberg, Mr W. I. Doude van
Troostwijk en M. C. Uiterwaal. Na voorlezing van de notulen van
de vorige vergadering werden deze met een kleine wijziging goed-
gekeurd. Aansluitend hieraan werd door de secretaris het jaarverslag
voorgelezen. Vervolgens verzocht de voorzitter de penningmeester
zijn financieel verslag uit te brengen. Uit dit verslag bleek, dat het
voordelig saldo per 1 januari 1966 � 3.063,10 bedroeg. Het nazien
van de rekeningen over de jaren 1964 en 1965 bleek hierbij aan alle
vereisten te hebben voldaan, zodat de penningmeester onder dank-
zegging voor het door hem gevoerde beheer kon worden gedechar-
geerd. In de kascommissie voor het jaar 1966 werden benoemd de
heren Bastert, Van Leuven en als waarnemend lid de heer Koren.
Op een desbetreffende vraag antwoordde de voorzitter, dat afgezien
van de kosten gebrek aan tijd de oorzaak is, dat er nog steeds geen
klapper op de jaarboekjes kan verschijnen.

Bij de verkiezing van bestuursleden werden de aftredenden, de
heren, Trouw, Sprenger en Adriaans bij acclamatie herkozen.

Het bestuursvoorstel om als bestemming van de aanstaande ex-
cursie Leiden vast te stellen had de instemming van de vergadering.
Het jaarboekje gaf geen aanleiding tot het maken van bijzondere
opmerkingen. Op grond van de grote waardering, die ons genoot-
schap heeft voor het werk van de Vechtcommissie werd de bijdrage
aan deze commissie wederom op � 100,� vastgesteld.

Bij de rondvraag informeerde de heer Bastert naar de Hendriks-
hoeve te Breukelen. Het antwoord luidde, dat deze hoeve tegenover
Vechtvliet is gelegen. De gemeente Breukelen had het terrein van de

Hendrikshoeve gekocht en de te nauwe toegang veranderd, terwijl
de naam van de hofstede thans �Morgendauw" is geworden . . . Ver-
volgens werd gevraagd naar de stand van zaken met betrekking tot
het streekplan voor de Vechtstreek. De voorzitter antwoordde, dat
er twee streekplannen voor deze streek zijn; en wel een van de pro-
vincie Noord Holland en een van de provincie Utrecht. De open-
baarmaking van het laatste kon binnen afzienbare tijd worden
verwacht.

Het bestaan van de vereniging �Oud Broek in Waterland", die in
haar gebied veel succes heeft, deed de vraag opkomen, of er in de
Vechtstreek behoefte zou kunnen zijn aan een nieuwe organisatie, die
meer succes zou kunnen hebben als de bestaande instellingen. De
voorzitter betwijfelde het nut van een nieuwe organisatie naast de
reeds bestaande instellingen. Men zou beter de bestaande instellingen
kunnen activeren.

De heer Pompe roerde de aanstaande vernieling van het Gein aan
ten gevolge van de ontzandingsplannen in dit gebied. Ten behoeve
van de ontzanding werden er boerderijen in het Gein opgekocht. Het
bleek dat zelfs de belanghebbenden hier vrijwel geen uitkomst tot
redding meer zien.

Een voorstel tot verhoging van de jaarlijkse bijdrage vond de in-
stemming van vele leden en zou derhalve op de agenda van de
volgende ledenvergadering worden geplaatst.

Als laatste punt van discussie kwam de verbreding van de Mijn-
dense Dijk ten behoeve van de recreatie in het plassenschap ter
sprake, waarna de vergadering door de voorzitter kon worden
gesloten.

Tot zover het verkorte verslag van de jaarvergadering, die werd
gevolgd door een bezichtiging van de in restauratie zijnde Ned. Her-
vormde kerk te Vreeland. Wij kregen door de uitvoerige toelichtin-
gen van de heren Duran en Schaling een indruk van het ingrijpende
karakter van de huidige restauratietechniek.

Met de redactiecommissie van het Alkmaarse Jaarboekje werd een
ruilovereenkomst aangegaan.

Voor de nieuwe zittingsperiode ingaande 1 mei werd door het
bestuur de heer J. Trouw aangewezen als lid van het algemeen
bestuur van de Stichting �De Utrechtse Molens".

Op maandag 20 juni werd de jaarlijkse excursie gehouden, welke
ons ditmaal naast monumenten boven de grond het belang toonde
van monumenten die nog in de bodem aanwezig zijn.

Op 25 november was het bestuur vertegenwoordigd bij de vol-
tooiing en overdracht van de herstelde Ned. Hervormde kerk en
toren van Nigtevecht. Een klein gedenkboek van de hand van de
heer P. J. Amesz bewaart hieraan de herinnering.

Met de gebruikelijke opgave van het aantal leden willen wij dit
verslag besluiten. Aan het einde van het verslag bedroeg dit 288.

STAAT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN
BOEKJAAR 1966

Kas ................ � 1.388.10

Effecten ............ � 1.675.�

---------------� 3.063.10

Contributies ...................... � 1.447.50

Verkochte jaarboekjes.............. � 34.50

Rente 1966 ........................ 64.50

Jaarboekje........................ � 1.347.10

Porti, telefoon, drukkosten enz..... � 212.80

Bijdrage Commissie voor de Vecht .... � 100.�

Bibliotheek........................ � 3.�

Kas ................ � 1.271.70

Effecten ............ � 1.675.�

G. J. WEYLAND, penningmeester

Excursieverslag 1967

Wanneer J. ie Francq van Berkhey in zijn �Natuurlijke Plistorie
van Holland" (1769) een uitvoerige beschrijving geeft van de Zaan-
kanters en hun karakter, vertelt hij van de mannen dat zij zich �in
hun beroep ongemeen driftig" gedragen. Wanneer hij dan nevens
goede en slechte eigenschappen ook nog vermeld dat de vrouwen
�de fraaiste en netstgevormde blanke troni�n van geheel Europa"
hebben; wie zou dan niet met ons geestdriftig zijn geworden om op
zaterdag 15 juli 1967 de excursie van Niftarlake naar het Zaan-
gebied mee te maken.

Al is het verschil van Zaanland met andere delen van ons land
door de algemene industrialisatie niet meer zo opvallend als vroeger,
toch kan de bezoeker nog wel zien dat dit gebied als industrie- en
handelsmiddelpunt reeds vroeg tussen stad en platteland een twee-
slachtig karakter kreeg. Hierbij moesten de agrarische belangen door-
gaans wijken voor de belangen van de nijverheid. Dat deze ontwik-
keling niet geheel toevallig is geweest zal uit de geschiedenis van deze
streek verklaard kunnen worden.

In 1296 verloor de heer Van Zaende als medeplichtige aan de
moord op Floris V door verbeurdverklaring zijn heerlijkheid aan de
grafelijkheid van Holland. De graaf was hiermede een tegenstander
kwijt en verwierf er een arm gebied bij, dat was samengesteld uit
honderden eilandjes, polders en moerassen, waarin het water �De
Zaan" de samenhang vormde. Eeuwenlang had de bevolking er de
grootste moeite het hoofd boven water te houden; vandaar dat het er
menigmaal onrustig was. Zo vond men er achtereenvolgens veel
deelnemers aan de opstand van het Kaas- en Broodvolk (ca. 1490),
veel wederdopers (ca. 1540) en nog veel later Patriotten (ca. 1787) en
socialisten. Meermalen was men niet in staat de IJ-dijken te onder-
houden. In het begin van de tachtigjarige oorlog lag het land in de
vuurlinie (1572�1574) en werd een groot deel van de dorpen geheel
afgebrand en het land verlaten. Na de overgang van Amsterdam

naar de Staatse zijde (1578) werd het er veel rustiger en kon de op-
bloei van de Zaanstreek beginnen. Hiertoe hebben de vele ingetogen
levende Doopsgezinden niet weinig bijgedragen.

Van oorsprong waren de Zaanse dorpen voornamelijk vissersneder-
zettingen. Naast de visserij kregen ook veenontginningen de aan-
dacht. V��r de drooglegging van het IJ (1865�1876) hadden de
dorpen het karakter van zeedorpen. De open verbinding met de zee
over Zaan, IJ en Zuiderzee bracht de vissers tot zeevaart, scheeps-
bouw en koophandel. Met gietigheid wierp men zich vervolgens op
die takken van nijverheid, die door belemmerende overheidsbepalin-
gen in de naburige koopstad Amsterdam niet tot ontwikkeling kon-
den komen. In de zeventiende eeuw verrezen er vele honderden
molens met de daaraan verbonden pakhuizen en woningen voor het
maken of verwerken van olie, papier, zeildoek, verf, specerijen en
hout, terwijl we daarnaast de vele water- en graanmolens niet mogen
vergeten. De molenmakerij werd in deze streek zelfs een zelfstandig
ambacht.

Het voorgaande in aanmerking nemende is het geen wonder dat
in de negentiende eeuw de industri�le revolutie een bijzonder moei-
lijke overgangstijd voor de bevolking is geweest, doordat de oude
maatschappelijke verhoudingen grondig verstoord werden. Van ouds
was er een sterke gemeenschapsband, die boven stands- of klassever-
schillen uitging. Deze laatsten gingen in de negentiende eeuw een
belangrijke rol spelen, waardoor veel van het streekeigene is verloren
gegaan.

Laten wij ons nu aansluiten bij de deelnemers aan de excursie, die
zich met de autobus van het Amstelstation naar De Zaan lieten rijden
om in de Gortershoek op de Lage Dijk uit te stappen voor een bezoek
aan het raadhuis van Zaandijk. Dit raadhuis is sedert 1854 gevestigd
in een oud koopmanshuis uit het jaar 1752. De afkomst van dit huis
is nog duidelijk te zien aan de ramen, die de attributen van handel en
scheepvaart vertonen.

In de fraaie raadzaal werden we onthaald op een kopje koffie,
terwijl de burgemeester de heer Oosterbaan ons welkom heette en
inwijdde in de geschiedenis van zijn gemeente en haar raadhuis. Ook
de raadzaal was het aankijken waard. Zij is uitgevoerd in rococo-stijl
en in het begin der negentiende eeuw voorzien van een geschilderd

behang, waarvan de voorstellingen vermoedelijk ontleend zijn aan
de Vechtstreek. In de aangrenzende achterkamer met een mooi uit-
zicht over de tuin op de Zaan, bevindt zich nog een zogenaamde
�smuiger" (Zaanse schoorsteen). De ligging tussen weg en water van
de huizen aan de Lage Dijk herinnerde ons aan de ligging van vele
Vechthuizen, waarbij men ook dikwijls twijfelt of de weg- dan wel
de waterkant van het huis de voorgevel heeft.

Na de hartelijke ontvangst op het raadhuis stonden we weer op
straat en bewonderden aan de overzijde de beeldentuin. Vroeger
waren er vele tuinen versierd met beelden en zonnewijzers, maar in
de loop der tijden zijn ze vrijwel alle verdwenen. Niet ver van het
raadhuis kwamen we te staan voor het mooie achttiende-eeuwse
papiermakershuis, dat in 1706 werd gebouwd en daarna nog enige
malen is gewijzigd, totdat het in 1940 aan de gemeente werd ge-
schonken voor de huisvesting van de verzamelingen van de Zaanse
Oudheidkamer.

Aan het gebouw van de oudheidkamer is de ontwikkeling en
samenstelling van de grotere Zaanse huizen goed te volgen. Aan de
wegkant lag vrijwel steeds de pronkkamer, het �Eestend" geheten,
waarachter een zomer- en winterend werden gebouwd. Zodra de wel-
stand van de eigenaar het toeliet verlengde hij zijn huis aan de water-
kant met een �Luchthuis" (Zaankamer), dat de functie van tuinhuis
had, dat over het bleekveld heen uitzag op de Zaan. Het luchthuis
van de oudheidkamer heeft als gevel een Broeker voorschot in een
gemengde Lodewijk XVI en Empirestijl.

De voordeur van het museum binnenkomende betreedt men rechts
de pronkkamer, waarvan de schoorsteen en de betimmering zeer
fraai in rococo-stijl zijn uitgevoerd. De bedstede doet er thans dienst
als porseleinkast; de wanden hebben een door W. M. Uppink in 1830
geschilderd behang.

Aan de totstandkoming van de oudheidkamer en haar uitgebreide
inhoud is onverbrekelijk de naam van de familie Honig verbonden.
De verzamelingen geven ons door hun grote verscheidenheid � his-
torische en topografische schilderijen, scheepsmodellen, meubels, kin-
derspeelgoed, tekeningen en prenten � een bijna volledige indruk
van de Zaanse cultuur. We behoeven hier maar te herinneren aan
de oude Zaanse meubelen en tegeltableaus met hun beschilderingen

ontleend aan de Bijbel, zee- en walvisvaart, enz. De beschilderde
flappen aan de wand, Assendelfter en Jisper kabinetten, stoven,
mangelplanken, schoolborden, uurwerken, enz:, eertijds algemeen in
gebruik, zijn thans zeldzaam geworden en zeer gezocht. Het zijn
vooral de dagelijkse gebruiksvoorwerpen, die hier in hun eigen om-
geving zijn opgesteld en zij doen ons de Zaanse kunst als volkskunst
kenmerken.

Zoals vrijwel met iedere oudheidkamer het geval is kampt ook de
Zaanse door de vele aanwinsten met een nijpend ruimtegebrek. Het
was aan de welwillende en uitvoerige rondleiding door de beheerders
te danken, dat wij opmerkzaam werden gemaakt op vele bijzonder-
heden, waarop het oog anders zeker niet zou zijn gevallen. Ook hier
bood de tuin met het ruime uitzicht op de molens en de Zaanse
schans de deelnemers de gelegenheid om weer op adem te komen.

In het vooruitzicht van de koffiemaaltijd viel het afscheid van
Zaandijk niet zwaar. Het gehele dorp overziende kunnen wij ons
nauwelijks meer voorstellen, dat Zaandijk in 1494 werd gesticht
door Heynric Pietersz, die in dat jaar vergunning kreeg de Zaandijk
te mogen bebouwen. De stichter had vijf zonen; vandaar dat Zaan-
dijk nog lang �de Vijfbroers" heeft geheten. Een ieder spoedde zich
te voet of met de autobus naar de Zaanse Schans, waar in �De
Zwarte Walvis" onze koffiemaaltijd gereed gemaakt werd. Tijdens
deze heeft de heer F. Mars ons in een lezing uitvoerig verteld over
de Zaanstreek en haar molens en de totstandkoming van de Zaanse
Schans, waarin hij zelf een groot aandeel heeft gehad. Wij zullen
hier zijn onderhoudende tafelrede, waarin hij blijk gaf van zijn grote
kennis en waardering voor zijn streek, niet weergeven.

De vensters van de verdieping van �De Zwarte Walvis" geven een
goed uitzicht, aan de ene kant over de Zaan op de Gortershoek en
aan de andere kant op de huizen van de Zaanse Schans met hun
vrolijk fris gekleurde gevels. Nergens ziet of liever zag men zoveel
houten pronkgevels als aan de Zaan. Toen na de laatste oorlog al-
gemeen werd ingezien, dat van de typische Zaanse woonhuisbouw
binnen afzienbare tijd niets meer over zou zijn, is men gesteund door
de overheid na jaren van voorbereiding in 1961 gekomen tot de op-
richting van de stichting �De Zaanse Schans", die haar naam ont-
leent aan de Geuzenschans uit de tachtigjarige oorlog, die in de on-

middellijke omgeving was gelegen. De bedoeling van de stichting is
een reservaat te maken, waarnaar de houten huizen, die het slacht-
offer dreigen te worden van de uitbreiding van de industrie of van
saneringsplannen worden verplaatst. Hetgeen reeds is bereikt met
de herbouw van vijftien huizen maakt de Schans tot een unicum voor
ons land en daarbuiten. Deze huizen, gelegen aan de Kalverringdijk,
het Zeilenmakerspad en het Zonnewijzerspad, hebben een nieuwe lig-
ging gekregen, die overeenkomt met de oude Zaanse dijk- en pad-
bebouwing.

Hoewel nog niet alle woonhuistypen zijn vertegenwoordigd heeft
men door afbraak en herbouw veel meer kennis van de houten woon-
huisbouw verkregen. Zo weten wij nu dat in de Zaanstreek tot op
het laatst werd voortgebouwd op een middeleeuwse traditie, die
elders allang verdwenen was. Vanzelfsprekend werden geleidelijk de
uiterlijke vormen aan de wisselende stijlperioden aangepast. Voor de
achttiende eeuw onderscheiden wij dan de Zaanse en de Broeker
voorschotten; de laatsten waren hoger dan het Zaanse type. Deze
houten gevels of voorschotten hebben in veel gevallen die van gothi-
sche oorsprong met makelaars en windveren vervangen. Maar tot op
heden werden zij steeds in vrolijke kleuren geverfd. Kenmerkend voor
het Zaanse huis was ook de veel voorkomende �dooddeur" in het
midden van de voorgevel; zij werd alleen gebruikt voor begrafenissen
en huwelijken. Als ander type Zaans huis kennen we het �hooihuis-
type" met een wolfsdak in plaats van het zadeldak; het is afgeleid
van de stelphoeve.

Men mag het eeuwenlang voortbestaan van een nauwelijks gewij-
zigde constructie voornamelijk aan drie oorzaken toeschrijven. Voor-
eerst bevorderde de slappe bodem de vrij lichte houtbouw, terwijl de
vrij sobere levenshouding van de hier dominerende doopsgezinden
geen hogere eisen stelde. Bovendien stimuleerde de uitgebreide hout-
handel en scheeps- en molenbouw het maken van stevige houtcon-
structies. Als laatste en zeer belangrijke oorzaak moet worden ge-
noemd het gemis van stedelijke keuren, die de bouw van houten hui-
zen wegens het grote brandgevaar uiteindelijk geheel zouden ver-
bieden. Ook al stonden de huizen er minder dicht op elkaar als in de
stad, de bewoners hebben er heel wat rampzalige branden te verwer-
ken gekregen.

Het was een gelukkige gedachte van de stichting om in de Zaanse
Schans als rustpunt voor de bezoeker een restaurant in de plannen
op te nemen en hiervoor het uit 1717 dagtekenende weeshuis uit
Westzaan te bestemmen. Hoewel voor het huidige gebruik gewijzigd,
herinneren enkele onderdelen van het gebouw nog aan zijn oorspron-
kelijke bestemming. Na afloop van de koffiemaaltijd begaven we ons
naar buiten ten einde de Zaanse Schans nader te bekijken. Daarna
bracht een korte wandeling langs de Zaan ons bij de drie molens, die
als volgend onderdeel van het programma onze belangstelling trokken.

De eerste molen �de Huisman" geheten is een specerijmolen, die
van elders afkomstig op een bestaande schuur werd herplaatst. Ver-
volgens kwamen we bij de paltrok-houtzaagmolen �de Gekroonde
Poelenburg", die ook al van elders naar zijn huidige plaats werd
overgebracht. Als laatste bekeken we �de Kat", die nog de enige verf-
molen ter wereld is en bewoond wordt door een groot molenliefheb-
ber, de heer E. Smit. Zij zou ook �de Duinjager" genoemd mogen
worden, omdat deze laatste werd herplaatst op de schuur van de
reeds jaren verdwenen molen �de Kat". Vanaf haar stelling was een
ruim uitzicht over de gehele omgeving ons deel. De genoemde drie
molens zijn geheel bedrijfsklaar en op gezette tijden en bij gunstig
weer laten ze hun vrolijk draaiende wieken aan de bezoeker zien.
Op de buitenste nok van de molenschuren bevindt zich het �Spintje",
het kleine automatisch kruiende staartmolentje, dat dienst doet bij
de bepaling der windrichting.

Voor het volgende bezoek zette de autobus de deelnemers in Koog
aan de Zaan voor het molenmuseum af. Dit museum is in 1928 onder-
gebracht in het verplaatste �Huis met de ijzeren brug", dat bijzonder
mooi gelegen is in het Kooger wandelpark. Het bevat een ontelbaar
aantal voorwerpen, die bij het molenbedrijf een tol hebben gespeeld.
Daarnevens herbergt het in op schaal gebouwde modellen vrijwel
alle soorten molens, welke de Zaanstreek rijk is geweest. In de nabij-
heid van het molenmuseum staat de oliemolen �Het Pink", die met
zijn voorgangers heel lang in het bezit van de familie Honig is ge-
bleven, totdat hij als museumstuk is overgegaan naar de in 1925
opgerichte vereniging �De Zaanse Molen". Voor de bezoeker kan hij
zich in vol bedrijf tonen. Ons klinkt in gedachten het slaan van de
zware stampers op het oliezaad nog in de oren. De uitvoerige rond-

leidingen in deze laatste musea hebben welwillend de gerezen vragen
beantwoord. Het ontbreekt ons aan deskundigheid en de nodige
plaatsruimte om hier een beschrijving te geven van allerlei technische
en folkloristische bijzonderheden van het molenbedrijf. Zeker is dat
aan de Zaan de molens een belangrijke rol in het volksleven hebben
gespeeld. De molentechniek heeft dit gebied niet alleen de nijverheid
gegeven maar het ook bevrijd van de wateroverlast.



			VIII

		Stolp, Mej. A. G. Wedden, H. J. M. van der Weyland, G. J. Wittert van Hoogland, Jhr O. A. E. E. L.
				Huitzing, E. R. Jansen, Mgr A. M. ECerkvoort, P. van Kingma, Ir G. Klap, C. P. Schuckink Kool, Mej. A. W. Kraayenhagen, J. Kroon, G. Mol, B. C. I. de Plomp, R. Reith, Mej. A. Remijnse, M. Rodriguez, M. Rossum-Watermann, Mevr. A. T- van Royen, N. van Rijsterborgh, C. J. Sandick, J. W. W. A. G. van Schaik, Mr Dr Th. E. E. van Schenk, Mr W. L. Schipper, A. P. Schokking- Kany, Mevr. R. J. Servaas, J. N. Seumeren, M. F. M. van Terbijhe, L. Verkuil, M. Vlugt, J. van der Vos, D. de Wal, D. van der Westenburg- de Groot, Mevr. P. Westermann, B. W. Wolf, Ir L. C. M. de Zwaardemaker, R. C. Zwaardemaker-Job, Mevr. G. A. J. Zijlstra, S. H. Maastricht: Limburgs Geschied- en Oud- heidkundig Genootschap De Meern: Bogaard, P. H. Bruijn, Jac. de

	Loenersloot: Kalff Azn, G. A. A. A. Nagell- Martini Buys, M. F. M. Barones van Schuilwerve, Mr J. H. Sluyters Jr, J. Verschoor, J. Loosdrecht: Aalberts, H. Arends, H. Boeschoten, J. Daams, J. Doude vanTroostwijk, Mr J. H. M. A. Freese, J. P. Haselen, Mej. E. van Simons, Mr C. H. F.

Maarssen: Agterberg, J. Alleman, J. G. Berg, B. O. van den Besier- van Geelen, Mevr. C. J. Bruza, Ir I. V. Cornelissen, Dr R. L. Cosijn, Dr J, Dekker, D. Drnogenbroek, H. J. van Dijk, J. Freytag, F. J. de Gemeente Maarssen Gieling, J. Gulik, D. van Hinfelaar, L. C.



		JAARBOEKJE VAN HET OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP �NIFTARLAKE" 19 6 7

			GRAFISCH BEDRIJF SJU N.V. UTRECHT



			Beschermheer: Mr C. Th. E. Graaf van Lynden van Sandenburg, Cothen.

		Bestuur: Dagelijks Bestuur: Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Loenen aan de Vecht, Voorzitter. Jhr P. H. A. Martini Buys, Avenue Concordia 68, Rotterdam-16., Secretaris. G. J. Weyland, Loenen aan de Vecht, Bibliothecaris en Penningmees- ter. Leden: J. Trouw, Abcoude. Ir J. Loeff, Veere F. D. Sprenger, Vreeland. G. Adriaans, Amersfoort. Dr D. P. Blok, Nederhorst den Berg. Mr J. H. van den Hoek Ostende, Amsterdam. Jhr Mr L. A. Quarles van Ufford, Breukelen.

			Redaktie Jaarboekje: Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello. Jhr P. H. A. Martini Buys. Mr J. H. van den Hoek Ostende.



	LEDEN

		Rijksdienst voor het Oudheid- kundig Bodemonderzoek Amstelveen: Achterbergh, J. W. N. van Amsterdam: Beekman, J. S. Bond �Heemschut" Duyvensz, Fr. Gemeentearchief Harder, K. Koninklijke Academie van Wetenschappen Koninklijk Oudheidkundig Genootschap Leuven, K. F. van Leuven-Werker, Mevr. W. M. v. Niekerk, W. Hoek Ostende, Mr J. H. van den Pannevis, Mr C. Renes, H. Universiteitsbibliotheek van Amsterdam Weede, Jhr S. G. van Wijk, Mevr. A. C. van Ankeveen: Harinxma thoe Slooten, B. A. Ph. Baron van Baambrugge: Grevenstuk, Prof. Dr A. Lee, Mej. E. van der Kalff, L. E. A. Vor der Hake, G. Portengen- Hoefman, Mevr. E. Walbeek, J. H. van
Abcoude: Bianchi, Mr R, Boer, T. H. de Bouman, J. H. Breejen, A. den Carmiggelt, Mej. J. W. Graaf-Vossensteyn, Mevr. W. D. de Heuven, H. van Knoppers, Drs H. C. Luca, W. F. Pompe, P. H. Sschoenmaker, H. Storm-van Gent ,Mevr. J. M. Trouw, J. Tussenbroek Jr, G. C. van Uiterwaal, M. C. Visser, Mr H. Vis- V�lker, Mevr. C. A. L. M. Vries, B. H. de Vries- Kok, Mevr. L. de Wagenaar, Drs H. Welsen, H. J. van Wiersma, Dr C. Wiersma-Buriks, Mevr. Dr A. A. Wiersma-de Graaf, Mevr. W. Wuisman, P. J. M. Wijnen, Mej. B. Alkmaar: Red. Cie, Alkmaars Jaarboekje Amerongen: Doude van Troostwijk, Ir H. J. Amersfoort: Adriaans, G. �Fl�hite" Oudh. Vereen.



	VI

Baarn: Dedel, Jhr Mr C. Barneveld: Snijder, M. De Bilt: Wit, H. C. de Bil t hoven: Twijnstra, Ir U. Blaricum: Lindenhout, H. J. van 't Breukelen: Akkerman, T. C. Baas, J. Backer- Loeb van Zuilenburg, Mevr. E. Y. E. G. Beek- Jansen, Mevr. Mr A. C. ter �Beth San", Direktie Ver. Bijleveld, Th. Th. M. H. Cerfontein, A. C. Colenbrander, H. Th. Coppoolse, K. Cozynsen, C. H. Fruithof, C. W. Ginkel, Mr H. C. L. van Grift, A. van der Haars, Mej. Mr E. A. Kleef, G. C. van Koopman, G. Koorn-Waterdrincker, Mevr. L. Kroon, H. Mertens, Ir H. F. b.i. Molenkamp, J. Nixon, St. John Postma, Dr E. B. J. Quarles van Ufford, Jhr Mr L. A. Remijnse, Prof. Dr J. G.
		Smits, P. B. A. Vermeulen, J. Th. Vulpen, W. van Zweers, W. Breukelerveen: (post Tienhoven): Graaf Wzn, E. de Vigeveno, A. L. G. Brussel: Koomans, Mr W. C. Bunnik: Tholen- Schmidt, Mevr. A. Bussum: Ahrend- van Gemund, Mevr. M. W. Berg, H. van den Klaveren, H. W. van Nordemann, J. G. Tekelenburg, G. Cothen: Lynden van Sandenburg, Mr C. Th. E. graaf van Doorn: Stoop- Koekoek, Mevr. G. van der Driebergen: Clifford Koek van Breugel, Erven Jhr Mr Dr J. R. Ede: Jantzen, F. B. F. Gzn Geervliet: Pruim, J. H. Gorssel: Schimmelpenninck, G. Graaf



		VII

	Langbroek: Hellemans, J. J. H. Laren (N.-H.): Boetzelaar, R. W. C. Baron van Leonhardt, G. J. G. Leiden: Antiquariaat en Boekhandel Burgersdijk en Niermans Mij. der Nederlandse Letter- kunde De Lier: Hofwegen, G. van Loenen aan de Vecht: Bastert, J. N. Beusekom- van Foreest, Mevr. de Wed. Mr F. C. van Bloem- van der Heijden, Mevr. M. C. Blok, Jr J. W. - Enst, Dr W. van Dudok van Heel, J. F. Geel, W. Holthoon-Fluit, Mevr. H.J. van Huisinga, L. J. Kampen, J. W. van Kappeyne van de Coppello, Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de CoppoUo- van Panhuys, Mevr. Th. E. C. M. Kempen- van Setten, Mevr. M. van Klaassens, E. H. Kralingen, B. van Nie, C. W. van Olff, C. Raat, H. de Schayk, W. A. van Sondaar- Keyzer, Mevr. C. F. Sondaar, L. H.
Gouda: Oudh. Kring �Die Goude" ' s-Gravenhage: Bak, J .P. Fries, Mr F. H. Hartog, L. Hess, Jr P. Koninklijke Bibliotheek Middelberg, Mr G. A. A. Rijksbureau voor Kunsthisto- rische Documentatie Sanders, P. F. X. Sleesen, Ir J. van der Velsen- Metzelaar, Mevr. W. L. van Woestenburg J. C. Haarlem: Wilde, J. de Hilversum: Hoogland-Kole, Mevr. J. A. Huisken, C. Notten, Mej. W. L. van Ronde, J. de Renou, F. Scheltema, H. D. Smorenburg, J. M. Steyling, Dr W. J. Holandse Rading: Kuhlwillm, H. J. Huizen (N.-H.): Ruiter, J. A. Volkcrsz, H. F. Kockengen: Gemeente Kockengen Kerste, J.



		IX

Muiderberg: Schellart, A. I. J. M. Mijdrecht: Heer, G. H. de Naarden: Gortel, Dr J. H. van Oudenniel, C. G. van Nederhorst den Berg: Blok, Dr D. P. Brink, H. van den Huisstede, C. van Ver. voor Vreemdelingen- verkeer Nieuwer sluis: Doedens, J. B. Luttge, Prof. J. M. Doude van Troostwijk, D. W. Doude van Troostwijk, L. W. Schmal Jr, J. P. Nigtevecht: Amesz, P. J. Hulsinga, D. Wees, G. A. van Oosterbeek: Beusekom, Mr E. van Overveen: Vries- van der Lee, Mevr. A. de Warnaars, H. B. E. Rilland-Bath: Spaan, D. N.	Rotterdam: Biblotheek en Leeszalen der Gem. Rotterdam Vereniging Boerenwagenclub Canter Cremers, Mr J. J. Klausz-Martini Buys Mevr. A. M. Martini Buys, Jhr P. H. A, Rozendaal (Gld.): Nitschmann, E. A. Rijnsaterswoude: Breen, H. L. Soest: BentinckjMr S.P. Baron Soesterberg: Haselen, Mr J. van Uithoorn: Hulst, A. J. van Utrecht: Biegelaar Jr, J. B. P. Buisman, P. W. Burg. Plebaan, J. van der Danklof, H. A. Haakman, P. J. Historisch Genootschap Horst, A. van der Koren, F. G. Lip- Kibbeling, Mevr. W. A. M. van der Mezger, J. �Oud-Utrecht", Ver. Plomp- Klijnsma, Mevr. W. A. Provinciale Biblotheek Reisbureau �Ebato" R.K. Openbare Leeszaal en Bibliotheek Prov. Utrechtse Bond voor Vreemdelingenverkeer



X

	Rijksarchief in de Prov Utrecht Soeten, H. J. de Th�onville, F. W. G. Ven, Dr A. J. van de Vor der Hake, J. "i: Veere: Loeff, Ir J. Vinkeveen: Vries, J. de Voorburg: Rijksdienst voor de Monumen- tenzorg Vreeland: Beelaerts van Blokland, Jhr J.P. Leeuwen Boomkamp, D. C. van Brandes, Ir M. C. Doorne, Mr P. W. van Erdmann-Kensen, Mevr. I. Hartung, O. E. K. Oosterbroek, B. H. A. Sprenger, F. D. Tas, Mr L. C. van der Waardenburg: Goelst Meyer, A. F. van
		Wageningen: Kniphorst's Boekhandel Wassenaar: Wieder Jr., F. C. Weesp: Brink, H. A. van den Lindeboom, G. Woerden: Wesseling, G. J. Wijk bij Duurstede: Dijkman-Schoenmaker Mevr. G. J. E. IJsselstein: Cool, A. G. Zaandam: Vis-Honig, Mevr. A. M. C. Zeist: Adels-Vermeulen, Mevr. de Wed. Dr M. Holthe tot Echten Jhr. Dr L. M. van



			Jaarverslag 1966

		Op zaterdag 14 mei 1966 had in hotel De Nederlanden te Vree- land de jaarvergadering plaats, die volgens de presentielijst door 28 leden werd bezocht. De voorzitter opende de vergadering met een woord van welkom en herdacht de overleden leden, zijnde: Mevrouw C. H. de Joncheere- van Dijk en de heren B. H. Blankenberg, Mr W. I. Doude van Troostwijk en M. C. Uiterwaal. Na voorlezing van de notulen van de vorige vergadering werden deze met een kleine wijziging goed- gekeurd. Aansluitend hieraan werd door de secretaris het jaarverslag voorgelezen. Vervolgens verzocht de voorzitter de penningmeester zijn financieel verslag uit te brengen. Uit dit verslag bleek, dat het voordelig saldo per 1 januari 1966 � 3.063,10 bedroeg. Het nazien van de rekeningen over de jaren 1964 en 1965 bleek hierbij aan alle vereisten te hebben voldaan, zodat de penningmeester onder dank- zegging voor het door hem gevoerde beheer kon worden gedechar- geerd. In de kascommissie voor het jaar 1966 werden benoemd de heren Bastert, Van Leuven en als waarnemend lid de heer Koren. Op een desbetreffende vraag antwoordde de voorzitter, dat afgezien van de kosten gebrek aan tijd de oorzaak is, dat er nog steeds geen klapper op de jaarboekjes kan verschijnen. Bij de verkiezing van bestuursleden werden de aftredenden, de heren, Trouw, Sprenger en Adriaans bij acclamatie herkozen. Het bestuursvoorstel om als bestemming van de aanstaande ex- cursie Leiden vast te stellen had de instemming van de vergadering. Het jaarboekje gaf geen aanleiding tot het maken van bijzondere opmerkingen. Op grond van de grote waardering, die ons genoot- schap heeft voor het werk van de Vechtcommissie werd de bijdrage aan deze commissie wederom op � 100,� vastgesteld. Bij de rondvraag informeerde de heer Bastert naar de Hendriks- hoeve te Breukelen. Het antwoord luidde, dat deze hoeve tegenover Vechtvliet is gelegen. De gemeente Breukelen had het terrein van de



			XIII

		Op maandag 20 juni werd de jaarlijkse excursie gehouden, welke ons ditmaal naast monumenten boven de grond het belang toonde van monumenten die nog in de bodem aanwezig zijn. Op 25 november was het bestuur vertegenwoordigd bij de vol- tooiing en overdracht van de herstelde Ned. Hervormde kerk en toren van Nigtevecht. Een klein gedenkboek van de hand van de heer P. J. Amesz bewaart hieraan de herinnering. Met de gebruikelijke opgave van het aantal leden willen wij dit verslag besluiten. Aan het einde van het verslag bedroeg dit 288. Martini Buys



			XVII

		behang, waarvan de voorstellingen vermoedelijk ontleend zijn aan de Vechtstreek. In de aangrenzende achterkamer met een mooi uit- zicht over de tuin op de Zaan, bevindt zich nog een zogenaamde �smuiger" (Zaanse schoorsteen). De ligging tussen weg en water van de huizen aan de Lage Dijk herinnerde ons aan de ligging van vele Vechthuizen, waarbij men ook dikwijls twijfelt of de weg- dan wel de waterkant van het huis de voorgevel heeft. Na de hartelijke ontvangst op het raadhuis stonden we weer op straat en bewonderden aan de overzijde de beeldentuin. Vroeger waren er vele tuinen versierd met beelden en zonnewijzers, maar in de loop der tijden zijn ze vrijwel alle verdwenen. Niet ver van het raadhuis kwamen we te staan voor het mooie achttiende-eeuwse papiermakershuis, dat in 1706 werd gebouwd en daarna nog enige malen is gewijzigd, totdat het in 1940 aan de gemeente werd ge- schonken voor de huisvesting van de verzamelingen van de Zaanse Oudheidkamer. Aan het gebouw van de oudheidkamer is de ontwikkeling en samenstelling van de grotere Zaanse huizen goed te volgen. Aan de wegkant lag vrijwel steeds de pronkkamer, het �Eestend" geheten, waarachter een zomer- en winterend werden gebouwd. Zodra de wel- stand van de eigenaar het toeliet verlengde hij zijn huis aan de water- kant met een �Luchthuis" (Zaankamer), dat de functie van tuinhuis had, dat over het bleekveld heen uitzag op de Zaan. Het luchthuis van de oudheidkamer heeft als gevel een Broeker voorschot in een gemengde Lodewijk XVI en Empirestijl. De voordeur van het museum binnenkomende betreedt men rechts de pronkkamer, waarvan de schoorsteen en de betimmering zeer fraai in rococo-stijl zijn uitgevoerd. De bedstede doet er thans dienst als porseleinkast; de wanden hebben een door W. M. Uppink in 1830 geschilderd behang. Aan de totstandkoming van de oudheidkamer en haar uitgebreide inhoud is onverbrekelijk de naam van de familie Honig verbonden. De verzamelingen geven ons door hun grote verscheidenheid � his- torische en topografische schilderijen, scheepsmodellen, meubels, kin- derspeelgoed, tekeningen en prenten � een bijna volledige indruk van de Zaanse cultuur. We behoeven hier maar te herinneren aan de oude Zaanse meubelen en tegeltableaus met hun beschilderingen



		VERSLAG VAN DE STICHTING VOOR DE VECHT EN HET OOSTELIJK- EN WESTELIJK PLASSENGEBIED OVER HET TIJDVAK 1965�1967 INLEIDING In de werkperiode, sedert de laatste algemene vergadering te Breu- kelen op oktober 1965, werd het aantal vergaderingen van het be- stuur en de werkcommissie geleidelijk opgevoerd, terwijl het houden van bijeenkomsten in diverse plaatsen van ons werkgebied, vaak met vertegenwoordigers van die gemeenten, ons in staat gesteld heeft de problemen ter plaatse beter te bezien en te behartigen. Binnen de verslagperiode werd het 40-jarig bestaan van de com- missie herdacht. Een eenvoudige excursie werd gemaakt naar de Noordelijke Vechtstreek, terwijl ook een bezoek werd gebracht aan het Randmeer van Zuid-Flevoland. Het medeleven van tal van particulieren maakte het mogelijk de aandacht van de autoriteiten op minder gewenste toestanden te ves- tigen. Zoals begrijpelijk is, kon niet altijd een succes worden geboekt; daarvoor overlappen de belangen in de randstad Holland elkaar te veel. Toch is de commissie overtuigd, dat het actief op de bres staan voor de belangen, een gunstig stimulerende invloed ten gevolge heeft gehad. Het bestuur der commissie bestaat thans uit: Ir J. Loef f, voorzitter te Oud-Loosdrecht (thans te Veere). Th. Th. M. H. Bijleveld, secretaris te Breukelen H. D. Scheltema, penningmeester te Hilversum Dr V. Westhoff te Driebergen-Rijsenburg J. Trouw te Abcoude. Behalve de hierboven genoemde bestuursleden hebben in het werk- comit� zitting de Heren: G. Adriaans, Amersfoort; A. C. Blom, Vin- keveen; Mr C. Kooiman, Weesp; K. Nagel, Amsterdam; B. H. de Vries, Abcoude; A. Stork, Weesp; Ir J. W. G. Pfeiffer, Naarden; J. Daams, Loosdrecht.



			XXVII

		spiegel- en Blijkpolder te Nederhorst den Berg. Het voornemen om via een gedeeltelijke amovering van het Anke- veense pad de Spiegel- en Blijkpolder met elkander te verbinden, lijkt binnenkort verwerkelijkt te worden. Aan het gemeentebestuur werd verzocht om alvorens tot vergra- ving over te gaan, eerst de vervangende rondweg gereed te maken. Bevestiging werd ontvangen, dat met die wens rekening zal worden gehouden. Curtevenne te 's-Gravenland In de nieuw samengestelde gemeente 's-Gravenland werd een ver- eniging opgericht onder een oude naam en wel Curtevenne. De doel- stellingen zijn gelijk aan die van onze oude stichting, evenwel met de restrictie dat deze uitsluitend lokaal gericht zijn. Onder leiding van een voorlopig bestuur wordt actief gewerkt en de eerste resultaten zijn reeds bereikt. Met schoolkinderen werd b.v. opruimingswerk verricht in natuur- historisch belangrijke gebieden. Aan een dergelijk werk mag een grote pedagogische waarde worden toegekend. Opheffing gemeente Weesperskarspel Na de opdeling van het grondgebied van de voormalige gemeente Weesperkarspel, behoort een belangrijk gedeelte van de Noordelijke Vechtoever thans tot de gemeente Weesp. Wij hebben het vertrouwen dat het gemeentebestuur van Weesp met ijver streeft naar een ver- betering van het aanzicht. Zo vormde de opneming van de oostelijke oever in de gemeentelijke vuilnisophaaldienst een belangrijke stap in die richting. Moeilijk zal het zijn om de 191 geregistreerde woon- schepen tot een aanvaardbare plaats terug te dringen. Woonschepen, caravans en vuilstortplaatsen vormen een nog schier onoplosbaar probleem. Met de provinciale verordeningen in de hand kon nog onvoldoende worden opgetreden. Schriftelijk heeft de com- missie zich gewend tot de beide provinciale besturen met het verzoek tot de aanwijzing van woonschepenhavens over te gaan, omdat de sanering door een dergelijke concentrering naar onze mening de beste



		XXIX zieningen om het steeds toenemend verkeer op de oude rijksweg te beperken, is het hier niet duidelijk dat deze weg, gezien de vele voor- genomen verbindingen elders in het gebied, in een belangrijke behoefte voorziet. Hoogspanningsleiding Met waardering wordt gereleveerd dat gezamenlijke inspanning geleid heeft tot een gewenste wijziging van het trac� voor een nieuwe hoogspanningsleiding tussen Utrecht en Muiden. Blijkens berichten uit de Nieuwe Wereld is het technisch mogelijk om ook deze hoge voltages te verkabelen in de grond. Van harte hopen wij dat het financieel haalbaar zal zijn deze uitzicht-binders onder de grond te stoppen. Veldbiologische verkenningen Door het vertrek van de secretaris-penningmeester Ir W. L. Jansen naar Overijssel, werd aan Ir J. W. G. Pfeiffer verzocht de plaats in de inventarisatiecommissie over te nemen. De Heer Pfeiffer die als natuurbeschermingsconsulent bij het Staatsbosbeheer voor Noord- Holland en Utrecht werkzaam is, stemde toe met een benoeming als lid van de commissie. Drs. P. Leentvaart, werkzaam bij het Rivon te Zeist zal het secretariaat weer op zich nemen. Drs. Leentvaart verrichtte in 1966 een onderzoek naar de invloed van de verontreiniging in het Kortenhoefse plassengebied. Tevens werden vergelijkingen gemaakt met de hydro-biologische toestand van de Loosdrechtse plassen. Ankeveen en Naardermeer. De Heer L. W. G. Higler verrichtte een onderzoek naar de micro- fauna in de Kortenhoefse plassen. De heer E. E. v. d. Voo onderzocht de permanente quadraten van een hooilandreservaat bij de Elshof. Drs. S. Segal van de gemeente-universiteit te Amsterdam maakte bo- tanische opnamen in de kwelsloot met waterviolier. Drs. Leentvaart deed in samenwerking met de provinciale waterstaat van Noord-Hol- land een onderzoek naar de toenemende vertroebeling van het zui- delijk deel van het Naardermeer. De gegevens hiervan evenals die van een maandelijks plankton en chemisch onderzoek van het Naarder-



		RESTAURATIE VAN DE NED. HERVORMDE KERK TE NIGTEVECHT De thans gerestaureerde kerk te Nigtevecht dateert vermoedelijk uit het eind van de 14e eeuw. Bij het graafwerk zijn nog enkele resten van de oudste fundering gevonden en ook muurwerk in het beneden- gedeelte van de toren wijzen hierop. Het verleden heeft dit merkwaardige bouwwerk nogal een gedaan- teverwisseling doen ondergaan. In de noordgevel kwamen onder de bepleistering laat Romanse of vroeg Gothische raamnissen te voor- schijn. Een oude prent uit 1666 geeft een kijk op het dorp met de om- muurde kerk en de toren gedekt met een laag pyramidevormig dak. De plundering en brandschatting door de Franse troepen in 1672 heeft ook zijn sporen nagelaten; de kerk met toren gingen in vlam- men op. Na de herstelling in 1677 verkreeg de toren een ranke achtkantige spits met balg, door leien gedekt, de verwoeste transepten werden niet herbouwd. Dat men het toen met de herstelling van het metselwerk niet al te serieus heeft opgevat, bleek bij de huidige restauratie toen achter bepleistering het sterk vernielde en beschadigde metselwerk op meer- dere plaatsen weer te voorschijn kwam. Als gevolg van de zettingen door de geweldige brand, bleken scheu- ren in de baksteenmuren, vooral bij de toren, tot zelfs in de fundering door te lopen. Voor deugdelijk herstel en ook tegen kering van op- trekkend vocht in de kerkmuren werd daarom een gewapend beton fundatiestrook aangebracht. Onder de cementlaag van de buitengevels kwam de fraaie baksteen weer te voorschijn. Aan de noordzijde kon de voormalige sacristie geheel in de oorspronkelijke stijlvorm opgetrokken en gerestaureerd worden. Met het fraai gemetselde kruisgewelf dient deze ruimte thans tot consistorie. Ingebouwde schotwerken en ruimten in de kerk werden gesloopt. Het door boktor aangetaste gewelf met bekapping en ook de balk- lagen van de inwendige torenconstructie met spits bleken dusdanig



		XVIII ontleend aan de Bijbel, zee- en walvisvaart, enz. De beschilderde flappen aan de wand, Assendelfter en Jisper kabinetten, stoven, mangelplanken, schoolborden, uurwerken, enz:, eertijds algemeen in gebruik, zijn thans zeldzaam geworden en zeer gezocht. Het zijn vooral de dagelijkse gebruiksvoorwerpen, die hier in hun eigen om- geving zijn opgesteld en zij doen ons de Zaanse kunst als volkskunst kenmerken. Zoals vrijwel met iedere oudheidkamer het geval is kampt ook de Zaanse door de vele aanwinsten met een nijpend ruimtegebrek. Het was aan de welwillende en uitvoerige rondleiding door de beheerders te danken, dat wij opmerkzaam werden gemaakt op vele bijzonder- heden, waarop het oog anders zeker niet zou zijn gevallen. Ook hier bood de tuin met het ruime uitzicht op de molens en de Zaanse schans de deelnemers de gelegenheid om weer op adem te komen. In het vooruitzicht van de koffiemaaltijd viel het afscheid van Zaandijk niet zwaar. Het gehele dorp overziende kunnen wij ons nauwelijks meer voorstellen, dat Zaandijk in 1494 werd gesticht door Heynric Pietersz, die in dat jaar vergunning kreeg de Zaandijk te mogen bebouwen. De stichter had vijf zonen; vandaar dat Zaan- dijk nog lang �de Vijfbroers" heeft geheten. Een ieder spoedde zich te voet of met de autobus naar de Zaanse Schans, waar in �De Zwarte Walvis" onze koffiemaaltijd gereed gemaakt werd. Tijdens deze heeft de heer F. Mars ons in een lezing uitvoerig verteld over de Zaanstreek en haar molens en de totstandkoming van de Zaanse Schans, waarin hij zelf een groot aandeel heeft gehad. Wij zullen hier zijn onderhoudende tafelrede, waarin hij blijk gaf van zijn grote kennis en waardering voor zijn streek, niet weergeven. De vensters van de verdieping van �De Zwarte Walvis" geven een goed uitzicht, aan de ene kant over de Zaan op de Gortershoek en aan de andere kant op de huizen van de Zaanse Schans met hun vrolijk fris gekleurde gevels. Nergens ziet of liever zag men zoveel houten pronkgevels als aan de Zaan. Toen na de laatste oorlog al- gemeen werd ingezien, dat van de typische Zaanse woonhuisbouw binnen afzienbare tijd niets meer over zou zijn, is men gesteund door de overheid na jaren van voorbereiding in 1961 gekomen tot de op- richting van de stichting �De Zaanse Schans", die haar naam ont- leent aan de Geuzenschans uit de tachtigjarige oorlog, die in de on-



		XXIII Ten aanzien van de financi�n mag met erkentelijkheid worden her- innerd dat zowel het provinciaal bestuur van Utrecht als v^n Noord-Holland, met het verlenen van financi�le bijdragen het doel van de commissie hebben gesteund. Ook enige gemeentebesturen, verenigingen en tal van particulieren verleenden financi�le mede- werking. ''■:,] In het vorig verslag werd melding gemaakt van de vorming van een fonds voor het restaureren van kleine monumenten. Per ultimo 1966 bedroeg het batig saldo � 8000,�. In 1967 kon een aanvang worden gemaakt met het herstel van de koepel van Valk en Heining onder Loenersloot. De helft van deze bestemmingsreserve werd reeds tot dit doel besteed. Het laat zich aanzien dat naast de in uitzicht gestelde bij- dragen van het rijk, provincie en naar wij hopen ook van de ge- meente, nog met het overbruggen van een ongedekt tekort moet worden rekening gehouden. Voor de financiering van de uitgave over de Zuidelijke Vechtplassen, zijn thans voldoende middelen aan- wezig.



		ALGEMENE VERGADERING Deze vond plaats in het State Wapen te Breukelen en wel op 9 ok- tober 1965. Met het werkcomit� waren een 50-tal personen aanwezig. In zijn openingswoord deelde de voorzitter Ir J. Loeff mede dank- baar te zijn voor de belangstelling waaruit een duidelijke liefde voor de streek bleek. De voorzitter deed een beroep op een ieder zich in te zetten voor het behoud van de natuurlijke en culturele rijkdom van de Vechtstreek en wees in dit verband op het belang van een goede samenwerking met particulieren, opdat men tijdig over de nodige informatie kan beschikken. Het verval van de streek, zette zich als gevolg van allerhande oor- zaken voort, waarbij men toch niet te pessimistisch moet zijn, omdat het dikwijls mogelijk is gebleken door samenwerking veel te bereiken. Het hydrobiologisch instituut Vijverhof te Nieuwersluis a/d Vecht heeftaangeboden te komen tot samenwerking in het belang van de bestrijding van de waterverontreiniging. Uiteraard stelt de commissie deze gedachte op prijs en getracht zal worden tot een gebundelde actie te komen. Speciale aandacht vroeg de voorzitter voor de instandhouding van de kleinere monumenten. Deze worden zo licht vergeten of raken in verval. Zo werden de voor deze streek zo typische beeldengroep �de vier jaargetijden" nabij het huis Vechtoever te Maarssen, hier nog steeds niet herplaatst. Juist nu het huis met zoveel overheidsgeld op lofwaardige wijze werd gerestaureerd, valt het te betreuren dat niet voldoende middelen aanwezig waren om ook het hek en de koepel weer in de oude glorie te herstellen. Ook het hek van de F. A. M. op Cromwijck te Maarssen moet vermoedelijk als verloren worden be- schouwd. De commissie heeft wel uitvoerige opmetingen en werk- tekeningen laten maken; misschien komt er nog eens een kans tot her- plaatsing. Ten aanzien van de molens kon de voorzitter optimistischer zijn. Zowel in Utrecht als in Noord-Holland zijn Molenstichtingen tot stand gekomen, welke zich intensief met het herstel en behoud van de molens bezig houden.



		XXV

	Minder hoopvol was de voorzitter gestemd over het woonschepen- vraagstuk. De oplossing hangt ten nauwste samen met de woning- nood. Toch zal reeds thans een beraad tot het nemen van afdoende maatregelen nodig zijn, omdat het gevaar tot een gebruik van de schepen als week-end verblijf aanwezig is. Uit de vergadering bleek dat men algemeen van mening is dat het vraagstuk de ontsiering, maar ook de verontreiniging in de hand werkt en dat met kracht aan een oplossing gewerkt dient te worden. Gelukkig is het dat beide provinciale besturen middelen beramen om te komen tot een can- centratie van deze schepen. Tal van planologische maatregelen zijn in voorbereiding. Het streekplan voor de Vecht en het plassengebied, hetwelk in de aanvang moeilijk op gang kon komen, vindt thans een eindbehandeling. Het plassenschap Loosdrecht e.o., hetwelk als een der eerste doeleinden de recreatie wil bevorderen en in goede banen wil leiden, heeft ook grote aandacht geschonken aan het behoud van natuurschoon en stelt pogingen in het werk door middel van een indeling de grote druk van recreanten op een verantwoorde wijze op te vangen. Gehoopt moet worden dat ook voor het gebied van de Vinkeveense alwaar de druk vanuit Amsterdam zal toenemen, binnen niet al te lange tijd een plassenschap tot stand zal komen. Hoofdschotel van de jaarvergadering na het huishoudelijk gedeelte, was een lezing met lichtbeelden van de leden van ons werkcomit�, de heren Ir Jansen en Stork, getiteld: 100 jaar Thijsse, 50 jaar Vecht. De tekst sloot aan bij dia's, gemaakt naar de originelen van Verkade's Album van de Vecht, terwijl daarnaast opnamen van dezelfde plaat- sen naar het huidig aanzien werden vertoond. Ondanks vele veran- deringen, bleek gelukkig ook dat veel van het mooie van de Vecht- streek werd behouden.

Dat de lezing werd gewaardeerd, is gebleken uit de vele aanvragen, die beide inleiders hebben ontvangen, om ook elders deze tijdsop- namen te vertonen en toe te lichten, o.m. voor de Vogelwacht, de Oudheidkundige Bond Utrecht, de Rijksuniversiteit afd. biologie, de commissie voor de Eemvallei en personeelsverenigingen.



XXVI

	MONUMENTEN EN GEBOUWEN Belangrijke steun bij het nastreven van onze doelstellingen is ge- legen in het tot standkomen van een aantal nieuwe wettelijke voor- zieningen, als b.v. de Monumentenwet en de inwerkingtreding van de wet op de Ruimtelijke ordening en de Woningwet. Speciaal in Utrecht kwamen een aantal wijzigingen als beschermd dorpsgezicht tot stand. Koepel Valk en Heining. Helaas is de koepel van Valk en Heining bij de aanvang van de restauratie ingestort. Met de rijksdienst voor de Monumentenzorg heeft overleg plaats gehad omtrent een algeheel herstel. Vertrouwd mag worden dat binnen afzienbare tijd deze voor de Vecht zo typische theekoepel weer in oude glorie zal mogen ge- tuigen van de schoonheid van de Vechtstreek. Hek en steiger kasteel Nederhorst den Berg. In verband met plannen tot het dempen van de Reevaart, krijgt het restauratieplan een geheel ander aspect. Het gemeentebestuur heeft overleg voorgesteld teneinde de situatie zo veel mogelijk aan te passen.

		PLANOLOGISCHE MAATREGELEN Sanering Muiden De sanering van de stad Muiden heeft de laatste jaren het gemeente- bestuur veel hoofdbrekens gekost. Nu men, na jaren van plannen ma- ken een voorstel tot sanering voorhandend had, stak Rijkswaterstaat een spaak in het wiel door middel van het ontwerp voor een gemaal nabij het sluizencomplex. Aangezien deze plaats in het saneringsplan van vitaal belang was, zal een ingrijpende aanpassing noodzakelijk zijn. Het gemeentebestuur van Muiden overlegde met onze commissie over eventuele alternatieven. De uitvoering van het plan lijkt echter een voldongen feit, de waterregulering van de Vecht schijnt dit noodzakelijk te maken.



		XXVIII

			kans van slagen biedt. Plannen in die richting zijn in beide provinci�n in voorbereiding. Ook de ongeordende caravanterreinen betekenen een aanzienlijke aantasting van de natuur. De vuilnisafvoer geeft in bijkans iedere gemeente een probleem. Gehoopt mag worden dat eerlang de plannen om te komen tot een centrale verwerking resultaat mogen hebben. Monumenten in Loenen Het vertrouwen bestaat dat alle partijen in de gemeente Loenen, welke met de instandhouding en restauratie van panden te maken hebben, tot elkander komen. Een gemeentelijke monumentencommis- sie onder de leiding van het raadslid Ir. A. Mijs kan een krachtig en voortvarend beleid voeren en zodoende het nodige bereiken in een gemeente waar nog veel behouden kan worden. Het pand Het Wapen van Cronenburg heeft thans een bestemming gevonden, welke tevens een opdracht tot restauratie inhoudt. Breukelen en het streekplan Breukelen, welke gemeente als gevolg van de vele streekaktiviteiten en de enge situering tussen tal van kunstwerken, zeer moeilijk ook maar bescheiden kan uitbreiden, kreeg aanvankelijk in het kader van het streekplan de ruimte tussen de Vecht en het plassengebied aange- wezen voor toekomstige uitbreiding. Het provinciaal bestuur van Utrecht heeft begrip getoond voor de bestaande moeilijkheden en in een nota van wijziging medegedeeld dat ten aanzien van Breukelen met een bescheiden uitbreiding naar het westen rekening kan worden gehouden. Alhoewel de commissie een aantasting van het groene midden zoals reeds op tal van plaatsen plaats vindt, betreurt, geeft de commissie verre de voorkeur aan een zodanige uitbreiding mits een aantasting aan de landschappelijk zo belangrijke strook tussen de Vecht en het legakkergebied van de plassen daardoor kan worden voorkomen. Ernstig verontrust is de commissie over een weg welke op het streekplan is ontworpen en welke bij realisering in belangrijke mate het landgoed Gunterstein te Breukelen zal doorsnijden. Alhoewel de commissie overtuigd is van de noodzaak van het treffen van voor-



		XXX

			meer in 1963 werden in een Rivon-rapport vastgelegd. De vertroebe- ling werd veroorzaakt door een toename van blauwwieren. Er wer- den aanwijzingen gevonden dat de blauwwierengroei veroorzaakt wordt door de veranderingen in het chemische milieu, dat op zijn beurt weer samen kan hangen met verminderde grondwaterkwel van de hoge gronden. De heer J. ter Hoeve van het Staatsbosbeheer be- werkte een rapport over de grondwaterstanden aan de hand van ge- gegevens van het centraal archief voor grondwaterstanden van T.N.O. SLOTBESCHOUWING Zoals reeds in dit verslag is vermeld, heeft de Vechtcommissie nu meer dan veertig jaren gepoogd zijn doelstelling na te leven. Terug kijkend moet worden vastgesteld, dat er gedurende dat tijdvak veel veranderd is in onze streek en dat dit, naar onze inzichten, zeker niet altijd ten goede is. Dat is waarlijk niet verwonderlijk in een wereld, die zo in beweging is en in een land met zo'n sterke bevolkingsgroei, als dat vooral sedert de oorlog valt waar te nemen. De enorme uitbreiding van de woningbouw, de Industrialisatie, de ongebreidelde toeneming van het aantal woonschepen, de geweldige groei van het verkeer en de steeds grotere plaats die de recreatie in onze samenleving inneemt, zijn vooral factoren, die invloed hebben gehad op het uiterlijk van onze streek. Al kan niet worden ontkend, dat deze ontwikkeling een onafwendbare noodzaak is, toch mag wel de vraag worden gesteld of deze ontwikkeling steeds met vol- doende behoedzaamheid en liefde voor de schoonheid van de streek tegemoet is getreden. Wij zijn overtuigd, dat met meer zorg en liefde voor die schoonheid veel behouden had kunnen blijven, wat nu ver- loren ging. Toegegeven moet worden, dat de dynamiek van deze tijd en ook de veelal beperkte geldmiddelen niet altijd gelegenheid hebben gegeven tot het zoeken van andere � naar ons inzicht � betere op- lossingen voor de vele problemen, die zich opdoen. Misschien is de tijd niet ver, waarin het mogelijk zal zijn meer overwogen te streven naar het behoud en de vergroting van de culturele en natuurlijke schoonheid en rijkdam van onze streek, zoals onze statuten dit aan- geven. Onze stichting zal niet nalaten ook in de komende jaren, waar dit mogelijk is, hiervoor op de bres te staan.



		XXXII vergaan dat vernieuwing geboden bleek. Zware eiken balken en be- kapping met tongewelf sieren nu de kerkruimte, terwijl bij de toren een orgelgaanderij werd opgetrokken. De toren, in 1798 in bezit overgegaan aan de Burgerlijke Gemeen- te, kreeg inwendig een eiken vloer- en balkconstructie met klokke- stoel en een vernieuwde spits. De nog bekende torenspits met verhoog- de omloop en balustrade, dateerde vermoedelijk uit 1860. Op advies van de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg bleef de uiterlijke vorm, in verbeterde verhouding gehandhaafd. De spits gedekt met leien en voorzien van loden roeven, enz.; de balusters en liggende delen zijn met zwaar lood bekleed. Op de klokkezolder hangt nu weer de luidklok met luidinrichting aangesloten op het torenuurwerk. De aan vier zijden aangebrachte wijzerplaten zijn thans bij avond verlicht. Het metselwerk van toren en kerk onderging binnen en buiten een grondige restauratie. De eikenhouten kozijnen en buitenluiken met siersmeedijzeren gehengen werden naar de eis van het werk hersteld. De ramen in de kerk dienden geheel vernieuwd en verkregen in aan- sluiting met het klassieke interieur een daarop aansluitende roede- verdeling met antieke glasbezetting. In het torenportaal werd de beschadigde en versleten vloer ver- vangen door een beleggin met antieke plavuizen. De verzakte vloer in de kerk werd op hoogte gesteld. De grafstenen op de juiste plaatsen gelegd en als voorheenin de gangpaden en ontbreken gedeelte van antieke plavuizen voorzien. Inwendig kregen de wanden een bepleistering van kalkspecie met rondgaande plint van antieke witte tegels. In de scheiding tussen kerk en torenportaal kwam een open pui met deuren en luiken, waarbij gehandhaafd de oorspronkelijke pijler- stijlen van de vroegere achterwand tussen kansel �n consistoriekamer. De buitendeuren dienden volledig hersteld te worden. Naar oor- spronkelijk gebruik zal de hoofdtoegang weder onder de toren door naar de kerk leiden. Vermeld zij nog, dat de fraaie kraagstenen onder de ribben van het portaalgewelf met de sluitsteen onbeschadigd bleken te zijn. De indeling van de kerk is geheel volgens de thans gebruikelijke liturgische eisen.



		XXXIII Het open koor ligt een trede hoger dan de kerkvloer. De open- gemaakte nissen onder de ramen geven dit gedeelte een grote ver- levendiging. Op de scheiding van kerk en koor is de gerestaureerde kansel geplaatst, waarvan de voet en het klankbord vernieuwd, geheel bij de stijl van het antieke meubilair zijn aangepast. De antieke kansel- bijbel wordt gedragen door de fraai gegoten geelkoperen armsteun. Het zgn. doophek, destijds met lezenaar ingericht, als plaats voor de voorlezer, werd na restauratie weer opengemaakt door de juiste plaatsing van de oude koperen doopboog. Onder de koorsluiting staat nu de Avondmaalstafel met stoelen voor de avondmaalsgangers. De eiken notabelenbanken van de bewoners der oude Vechthuizen Petersburg en Roosendaal en de familie Huidecoper, ontdaan van vernis en verflagen, prijken met hun gepolychromeerde wapens weer in hun oude glorie. In het kerkgedeelte langs de wanden zijn* weer aangebracht een nog overgebleven kleurrijk grafbord en schilden, waarop de wapens van de donateurs bij de herbouw van 1677 waaronder een van de Stadhouder-Koning Willem de Derde. Langs het middenpad, op rood geverfde vloeren, staan in de kerk Oudhollandse stoelen met rieten zittingen. Met het blank gehouden eiken gewelf en in de oorspronkelijke kleur groen geschilderde balken en muurstijlen met schoren vormt dit geheel een waardig contrast met het overigens sober gehouden interieur. De antieke koperen kronen met kaarsen getooid geven daarbij een tintelende verlevendiging. Bij avond wordt de kerk verlicht door middel van verborgen hoog aangebrachte diepstralers. Voor de hete lucht verwarmingsinstallatie Is aan de noordzijde, naast de toren, een kleine aanbouw In stijl, aan het geheel onder- geschikt gehouden. Met de verbetering van het kerkterrein verkreeg het kerkhof een passende hekafsluiting met ommuurde en afgedekte stalling voor rijwielen. Tot slot zij vermeld de bijzonder goede samenwerking met het Rijksbureau voor de Monumentenzorg, aanvankelijk de Heer D. Ver-



		XXXIV heus, architect, later opgevolgd door Dr Ir C. L. Temminck Groll en architect P. J. L. Schaap. De restauratie werd uitgevoerd door de Fa. A. Valkenburg & Zonen te Nigtevecht onder dagelijks toezicht van de Heer Chr. Tas Jr., opzichter. Restauratie en polychromeerwerk aan wapenborden, enz. werd uitgevoerd door de sier- en wapenschilder J. S. Beekmann uit Am- sterdam. De heteluchtverwarmingsinstallatie werd geleverd door de fa. Sawema te Delft. De elektrificatie en bliksembeveiliging door het Installatiebureau fa. A. Verheul te Nigtevecht. De revisie van uurwerk, restauratie van wijzerplaten, enz. door de fa. Eijsbouts te Asten. Het siersmeedwerk door de fa. A. A. Verrier te Nigtevecht. De restauratie van de antieke kerkkronen door de Oud-hoUandse Kopergieterij Brink en Van Keulen te Haarlem. Het nieuwe kerkorgel werd geleverd door de fa. Metzier & S�hne Orgelbau te Dietikon Zch. Zwitserland. Een woord van waardering mag niet achterwege blijven voor alle bij dit werk betrokken aannemers en medewerkenden, die door grote vakbekwaamheid gepaard aan liefde voor het historisch verleden dit bouwwerk weer in ere hersteld hebben.

			EDE, 25 november 1966 Ferd. B. Jantzen F.Gzn. Architect H.B.O. & B.N.A.



		INHOUD 1. Bestuur van het genootschap........ III 2. Ledenlijst.............. V 3. Jaarverslag.............. XI 4. Rekening van de penningmeester....... XIV 5. Excursieverslag ............ XV

			I. Verslag van de Stichting Commissie voor de Vecht en het Oostelijk en Westelijk Plassenge- bied over het tijdvak 1965-1967......XXII II. De Restauratie van de Ned. Hervormde kerk te Nigtevecht door T. B. Jantzen F.Gzn.....XXXI