VAN HET
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

GRAFISCH BEDRIJF SCHOTANUS & JENS, UTRECHT
UTRECHT

Mr C. Th. E. Graaf van Lynden van Sandenburg, Cothen.

Dagelijks Bestuur:

Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Loenen aan de Vecht,
Voorzitter.

Jhr P. H. A. Martini Buys, Avenue Concordia 68, Rotterdam-16.,
Secretaris.

G. J. Weyland, Loenen aan de Vecht, Bibliothecaris en Penningmees-
ter.

F. D. Sprenger, Vreeland.

G. Adriaans, Amersfoort.

Dr D. P. Blok, Nederhorst den Berg.
Mr J. H. van den Hoek Ostende, Amsterdam.
Jhr Mr L. A. Quarles van Ufford, Breukelen.
Th. Th. M. H. Bijleveld, Breukelen.

Redaktie Jaarboekje:

Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello.

Jhr P. H. A. Martini Buys.

Mr J. H. van den Hoek Ostende.

�Fl�hite" Oudh. Vereen.
Rijksdienst voor het Oudheid-
kundig Bodemonderzoek

Amstelveen:
Achterbergh, J. W. N. van

Amsterdam:
Beekman, J. S.
Bond �Heemschut"
Duyvensz, Fr.
Gemeentearchief
Ginkel-van Schallenberg

Mevr. A. H. L. van
Harder, K.
Heuven, H. van
Koninklijke Academie van

Wetenschappen
Koninklijk Oudheidkundig

Genootschap
Koster-Boester, Mevr. J. C. L. M.
Leuven, K. F. van
Niekerk, W.
Hoek Ostende, Mr J. H. van

den
Pannevis, Mr C.
Reesink, W. A. C.
Renes, H.
Universiteitsbibliotheek

van Amsterdam
Weede, Jhr S. G. van
Wijk, Mevr. A. C. van

Harinxma thoe Slooten, B. A.

Teding van Berkhout, Jhr. Mr. J.

P.E.
Bianchi, Mr R.
Boer, T. H. de
Bouman, J. H.
Breejen, A. den
Carmiggelt, Mej. J. W.
Graaf-Vossensteyn, Mevr.

W. D. de
Knoppers, Drs H. C.
Luca, W. F.

Portengen-Hoefman, Mevr. E.
Rijckevorsel, Jhr. Th. A. G.

M. van
Schoenmaker, H.
Storm-van Gent ,Mevr. J. M.
Treep-Hofman, Mevr. M. E.
Visser, Mr H.

Vis- V�lker, Mevr. C. A. L. M.
Vries, B. H. de
de Vries, J.

Vries- Kok, Mevr. L. de
Wagenaar, Drs H.
Welsen, H. J. van
Wiersma, Dr C.
Wiersma-de Graaf, Mevr. W.
Wuisman, P. J. M.

Red. Cie. Alkmaars Jaarboekje

Doude van Troostwijk, Ir H. J.

Amersfoort:
Adriaans, G,

Fruithof, C. W.
Grift, A. van der
Haars, Mej. Mr E. A.
Kleef, G. C. van
Koopman, G.
Kroon, H.

Mertens, Ir H. F. b.i.
Molenkamp, J.
Nixon, St. John
Postma, Dr E. B. J.
Quarles van Ufford, Jhr

Mr L. A.
Remijnse, Prof. Dr J. G.
Smits, P. B. A.
Vulpen, W. van
Zweers, W.

(post Tienhoven):
Graaf Wzn, E. de

Tholen- Schmidt, Mevr. A.

Mevr. M. W.
Berg, H. van den
Klaveren, H. W. van
Nordemann, J. G.
Tekelenburg, G.

Lynden van Sandenburg, Mt
C. Th. E. graaf van

Stoop- Koekoek, Mevr. G.
van der

Clifford Koek van Breugel,
Erven Jhr Mr Dr J. R.

Baamhrugge:
Grevenstuk, Prof. Dr A.
Herkei, Mr. F. A. M. ten
Kalff, L. E. A.
Lee, Mej. E. van der
Vor der Hake, G.
Walbeek, J. H. van

Harten, H. A. A. van

Barendrecht:
Hofwegen, G. van

Barneveld:
Snijder, M.

Bennebroek:
Heer, G. M. de
Warnaars, H. B. E.

De Bilt:
Wit, H. C. de

Bilthoven:
Kingma, Ir. G.
Made, C. A. van der
Twijnstra, Ir U.

Baeker- Loeb van Zuilenburg,

Mevr. E. Y. E. G.
Beek- Jansen, Mevr. Mr A. C.

ter
Bijleveld, Th. Th. M. H.
Cerfontein, A. C.
Colenbrander, H. Th.
Coppoolse, K.
Cozijnsen, C. H.

Jantzen, F. B. F. Gzn

Lindenhout, H. J. van 't

Schimmelpenninck, G. Graaf

Oudh. Kring �Die Goude"

's-Gravenhage:
Bak, J .P.

Koninklijke Bibliotheek

Middelberg, Mr G. A. A.

Rijksbureau voor Kunsthisto-
rische Documentatie

Sleesen, Ir J. van der

Velsen- Metzelaar, Mevr.
W. L. van

Haarlem:
Wilde, J. de

Hilversum:
Huisken, C.

Notten, Mej. W. L. van
Ronde, J. de
Renou, F,.
Scheltema, H. D.
Smorenburg, J. M.
Steyling, Dr W. J.

Hollandse Rading:
Kuhiwillm, H. J.

Huizen (N.-H.):
Ruiter, J. A.

Gemeente Kockengen
Kerste, J.

Spaan, D. N.
Voorn, K.

Boetzelaer, R. W. C. Baron van
Leonhardt, G. J. G.

Antiquariaat en Boekhandel
Burgersdijk en Niermans

Mij. der Nederlandse Letter-
kunde

Loenen aan de Vecht:

Enst, Prof. Dr. W. van

Dudok van Heel, J. F.

Kappeyne van de Coppello,

Mr Dr N. J. C. M.
Kappeyne van de Coppello-

van Panhuys, Mevr. Th. E.

C. M.
Kempen- van Setten, Mevr. M.

van
Keyzer, Mej. C. H. M.
Kralingen, B. van
Nie, C. W. van
Olff, C.

Schayck, W. A. van
Sondaar, L. H.
Sondaar- Keyzer, Mevr. C. F.

Stolp, Mej. A. G.
Wedden, H. J. M. van der
Weyland, G. J.
Wittert van Hoogland, Jhr
O. A. E. E. L.

Nagell- Martini Buys, M. F. M.

Barones van
Schuilwerve, Mr. I. H.
Veenstra, Drs. J. H. B.
Verschoor, J.

Doude vanTroostwijk, Mr

J. H. M. A.
Freese, J. P.
Haselen, Mej. E. van
Haselen, Mr. J. van
Simons, Mr C. H. F.
Trouw, J. M. L.

Besier- van Geelen, Mevr. C. J.

Cornelissen, Dr R. L.

Drnogenbroek, H. J, van

Schuckink Kool, Mej. A. W.

Rossum-Watermann, Mevr.

A. J. van
Royen, N. van
Rijsterborgh, C. J.
Schaik, Mr Dr Th. E. E. van
Schenk, Mr W. L.
Schipper, A. P.

Schokking- Kany, Mevr. R. J.
Servaas, J. N.
Seumeren, M. F. M. van
Verkuil, G.
Visser, Y.
Vlugt, J. van der
Vos, D. de
Voorsteeg, Ds. J.
Wal, D. van der
Westenburg- de Groot, Mevr. P.
Westermann, B. W,
Wolf, Ir L. C. M. de
Zuurdeeg, Ds. J.
Zwaardemaker, R. C.
Zwaardemaker-Job,

Mevr. G. A. I.
Zijlstra, S. H.

Limburgs Geschied- en Oud-
heidkundig Genootschap

De Meern:
Bogaard, P. H.
Bruijn, Jac. de

Muiderberg:
Schellart, A. I. J. M.

Gortel, Dr J. H. van
Oudenniel, C. G. van
Poolman, H.

Nederhorst den Berg:
Blok, Dr D. P.
Huisstede, C. van
Ver. voor Vreemdelingen-
verkeer

Doude van Troostwijk, D. W.

Doude van Troostwijk, L. W.

Nigtevecht:
Amesz, P. J.
Hulsinga, D.
Wees, G. A. van

Nijmegen:
Vos, D. de

Oosterbeek:
Beusekom, Mr E. van

Vries- van der Lee, Mevr. A. de

Biblotheek en Leeszalen der

Gem. Rotterdam
Vereniging Boerenwagenclub

Canter Cremers, Mr J. J. �
Klausz-Martini Buys

Mevr. A. M.
Martini Buys, Jhr P. H. A.

Rozendaal (Gld.):
Nitschmann, E. A.

Rijnsaterswoude:
Breen, H. L.

Bentinck,Mr S.P. Baron

Uithoorn:
Hulst, A. J. van

Biegelaar Jr, J. B. P.

Burg. Plebaan, J. van der

Lip- Kibbeling, Mevr. W. A.

�Oud-Utrecht", Ver.
Plomp- Klijnsma, Mevr. W. A.
Provinciale Bibliotheek
Pruim, J. H.
Reisbureau �Ebato"
R.K. Openbare Leeszaal en

Bibliotheek
Rijksarchief in de Prov Utrecht
Soeten, H. J. de
Ven, Dr A. J. van de
Universiteitsbibliotheek

Veere:
Loeff, Ir J.

Wassenaar:
Koomans, Mr. W. C.
Wieder Jr., F. C.

Brink, H. A. van den

Woerden:
Wesseling, G. J.

Wijk bij Duurstede:

Dijkman-Schoenmaker
Mevr. G. J. E.

IJsselstein:
Cool, A. G.

Vis-Honig, Mevr. A. M. C.

Zaandijk:
Verkuil, M.

Adels-Vermeulen, Mevr. de

Wed. Dr M.
Holthe tot Echten

Venray:
Wijnen, Mej .B.

Vinkeveen:
Vries, J. de

Vleuten:
Uittenbogaard, W.

Rijksdienst voor de Monumen-
tenzorg

Beelaerts van Blokland, Jhr

J-P.
Leeuwen Boomkamp, D. C.

van
Brandes, Ir M. C.
Doorne, Mr P. W. van
Erdmann-Kensen, Mevr. L
Hartung, O. E. K.
Oosterbroek, B. H. A.
Sprenger, F. D.
Tas, Mr L. C. van der

Goelst Meyer, A. F. van

Wageningen:
Kniphorst's Boekhandel

Op 8 mei 1968 had in De Harmonie te Maarssen de algemene
ledenvergadering plaats, welke volgens de presentielijst werd bezocht
door 21 leden.

De voorzitter opende de vergadering met een welkomstwoord en
herdacht de overleden leden, zijnde de heren A. Feyten, W. F. Pape
en C. C. Trouw.

De notulen van de vorige vergadering werden na voorlezing onge-
wijzigd goedgekeurd, waarna de secretaris ook het jaarverslag voor-
las. Daar de penningmeester wegens familieomstandigheden niet ter
vergadering aanwezig kon zijn werd besloten, dat op de volgende
ledenvergadering over twee jaren een financieel verslag zal worden
uitgebracht. De kascommissie voor 1967 kan dan tevens over 1968
de boekhouding nazien, zodat er geen nieuwe kascommissie behoefde
te worden benoemd.

Het bestuursvoorstel om de excursie te doen plaatsvinden naar
Nederhemert, Well en Buren werd uitvoerig besproken en aan-
genomen.

Gelukkig kon de secretaris meedelen, dat er voor de eerstvolgende
jaarboekjes voldoende artikelen ter opneming daarin voorradig zijn
of in het vooruitzicht zijn gesteld. De bibliothecaris deelde mede, dat
er regelmatig vraag naar oude jaarboekjes is.

De bijdrage aan de Commissie voor de Vecht werd als vanouds
weer op � 100,� gesteld.

Bij de rondvraag werd door de heer Molenkamp geklaagd over het
overvloedig rooien van bomen in Vreeland, Nieuwersluis en Breuke-
len. Bepleit werd het houden van boomplantdagen, waarbij tevens de
jeugd zou kunnen worden ingeschakeld. De heer Westermann klaag-
de over het steeds toenemende namenveriies. Veel historische en
vertrouwde namen gaan verloren. De heer Trouw deed uitvoerige
mededelingen omtrent de werkzaamheden van de Vechtcommissie.
Met de koepel van Valkenheining heeft de Commissie ongelukkige

ervaringen opgedaan; desalniettemin geeft zij de moed niet op om
tot een volledig herstel te komen. In het bijzonder werd ook de
teleurstelling uitgesproken over de onzekerheid met betrekking tot
de bijdragen, die de overheid geeft.

Niets meer aan de orde zijnde bedankte de voorzitter de aanwe-
zigen voor hun belangstelling en sloot de vergadering.

Tot zover het verkorte verslag van de jaarvergadering.

Aan ons werd ter kennisneming toegezonden een bezwaarschrift
Streekplan Vecht- en Plassengebied van het waterschap Breukelen-
Proostdij d.d. 26 januari 1968 gericht aan de Provinciale Staten van
Utrecht.

Op zaterdag 6 juli werd door 54 leden en introduc�'s deelgenomen
aan de excursie naar de Betuwe.

Op 19 september was het bestuur vertegenwoordigd op een co�r-
dinatie-vergadering voor behoud van natuur- en cultuurhistorische
waarden in het Vechtgebied, welke door de Vechtcommissie in Vree-
land werd gehouden. Het bleek tijdens die vergadering, dat het voor-
al bij het z.g. �Protestwerk" bij de lagere en hogere overheid meer
en meer noodzakelijk is, dat alle bij de Vechtstreek betrokkenen hun
handelingen samenbundelen. In het bijzonder kwamen nog ter spra-
ke de watervervuiling en de instelling van een Centraal Secretariaat.
Als voorlopig adres van het Centraal Secretariaat van de Co�rdina-
tiecommissie werd aangewezen het Hydrobiologisch Instituut �Vij-
verhof" te Nieuwersluis, Rijksstraatweg 6.

Met de gebruikelijke opgave van het aantal leden van ons Genoot-
schap willen wij dit verslag weer besluiten. Aan het einde van het
verslagjaar bedroeg dit 288.

STAAT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN
BOEKJAAR 1967

Jaarboekje 1966 .................. � 1.302,�

Porti, telefoon, drukkosten enz.....� 422,80

Commissie voor de Vecht........ � 100,�

Utrechtse Molens................ � 25,�

Bibliotheek ...................... � 5,�

Kas ................ � 1.004,33

Effecten ............ � 1.675,�

---------------� 2.679,33

Kas ................ � 1.271,70

Effecten ............ � 1.675,�

---------------� 2.946,70

Contributies ...................... � 1.408,�

Verkocht ............ � 235,�

Ingekocht ............ � 125,� ,, 110,�

Rente 1967 ...................... � 69,43

C. J. WEYLAND, penningmeester H

STAAT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN
BOEKJAAR 1968

Uitgaven:
Jaarboekje 1967 .................. � 1.269,�

Porti, drukkosten en telefoon...... � 190,35

Commissie voor de Vecht........ � 100,�

BibHotheek ...................... � 6,�

Kas ................ � 1.324,81

Effecten ............ � 1.675,�

Kas ................ � 1.004,33

Effecten ............ � 1.675,�

� 2.679,33
1.584,50

Contributies........

Verkochte Jaarboekjes
Rente 1968 ........

C. J. WEYLAND, penningmeester

Excursieverslag 1969

Gemeten naar het aantal deelnemers zijn wij geneigd deze excursie
als minder geslaagd dan andere jaren te beschouwen. De oorzaak
daarvan kan worden gezocht in de omstandigheden, dat we er niet
in konden slagen de excursie op een zaterdag te houden; maar ook
de voorafgaande zeer vochtige weken en het verre beginpunt kun-
nen de geestdrift van velen om mee te gaan hebben getemperd. In
weerwil van deze nadelen begaven zich toch nog een aantal leden
en introduc�es welgemoed op weg om met ons gewaar te worden,
dat de weergoden ons die dag gunstig gezind waren, waardoor de rit
in het zuiden, al bood deze geen uitgesproken hoogtepnuten, een
aangename tocht is geworden.

In het dorp Horn aangekomen, leidt een bochtige weg naar de
ingang van de oude burcht Horne, waar we namens de eigenares Me-
vrouw Magnee de Horn door de Heer en Mevrouw Van Weede wer-
den opgewacht en verwelkomd. Juist aan de ingang toont zich het
kasteel van zijn best bewaarde kant. Ook al was de ingang oorspron-
kelijk meer links of zuidelijker van de huidige toegang gelegen; men
krijgt hier nog een fraai beeld van hoe weerbarstig een 13e eeuwse
ronde burcht er voor een vijand moet hebben uitgezien. Het waren
alleen machtige heren, die zich destijds konden veroorloven een ste-
nen burcht van deze omvang te laten bouwen.

De heerlijkheid Horne maakte in den beginne deel uit van het
graafschap Loon en omvatte een aanzienlijk gebied van de huidige
provincie Limburg. Sedert 1361 waren de bisschoppen van Luik gra-
ven van Loon en aldus leenheren van de heren van Horn. Daaren-
boven waren de heren � sedert 1450 graven � van Horne ook
heren van Weert, welks slot later in plaats van het verouderde Hor-
ne hun geregelde residentie werd.

Merkwaardig is het wapen van Horne; schijnbaar een sprekend
wapen met drie jachthoorns, moet de plaatsnaam toch eerder in ver-
band worden gebracht met een bocht of horn, die de rivier De Maas

bij Horn maakte. Het wapen doet meer denken aan het opperjager-
meesterschap van het Heilige Roomse Rijk, dat erfelijk aan de heren
van Horne toekwam.

Met de dood van graaf Jan van Horne, de laatste van zijn geslacht,
in 1540 ging het met de bloei van het graafschap snel bergafwaarts.
Zijn opvolger Filips van Montmorency was al spoedig in processen
met pretendenten gewikkeld. Door zijn dood met Egmond op het
schavot (5 juni 1568) ontstonden er weer nieuwe opvolgingsproces-
sen, waaraan pas een einde kwam toen de Fransen Horne in 1793 tot
domeingoed verklaarden.

Na de dood van Floris van Montmorency, Filips' broeder en op-
volger, in 1570, legde de leenheer de bisschop van Luik beslag op het
graafschap en wist dit met een korte onderbreking in 1603/4 tot
1793 in zijn bezit te houden. Intussen was er van de uitgebreide be-
zittingen door versnipperingen en de eindeloze processen nog maar
weinig overgebleven.

In 1798 werd het domeingoed Horne in het openbaar verkocht
aan Marcel Gerard Magnee, in wiens familie het tot heden is ge-
bleven. Het in slechte staat verkerende huis werd door de nieuwe
eigenaar opgeknapt. Daarenboven werd het in de negentiende eeuw
in neo-gothische trant hersteld en verknoeid. Gelukkig heeft men na
de brand in 1952 het uiterlijk van het kasteel belangrijk kunnen ver-
beteren, waarbij ook het inwendige werd veranderd. Zo werd de
vroegere grote zaal, waarvan de aangrenzende ruimte sedert de veer-
tiende eeuw de zuidelijke sector van de ronde weergang doorbrak,
weer in ere hersteld. Het was deze fraaie zaal, die door ons kon wor-
den bewonderd. Hierna begeleidde ons de opzichter over het burcht-
plein naar de opgang, die toegang geeft tot de weergang met de twee
ronde torens, vanwaar een goed overzicht over de gebouwen en de
naaste omgeving kan worden verkregen. Het gemis van twee van de
oorspronkelijk aanwezige vier ronde torens in de weergang doet zich
dan wel pijnlijk gevoelen.

Nadat in hotel Crasborn in Thorn in rust en vreugde de koffie-
maaltijd was genoten, begaven we ons te voet naar de oude stifts-
kerk. In het portaal werd ons een vouwblad met een uitvoerige be-
schrijving van de kerk ter hand gesteld, en in het naast gelegen zaal-
tje werdden wij met dia's en het begeleidende gesproken woord op
de band op de hoogte gebracht van de geschiedenis van de abdij.

Aldus met voldoende wetenschap toegerust kon vervolgens de be-
zichtiging beginnen. Wij kunnen hier geen uitvoerige beschrijving
geven en behoeven dit ook nauwelijks te doen, omdat, vooral nu
sedert 1951 alle oorlogsschade is hersteld, de kerk weer in volle
glorie prijkt, die men zelf moet hebben gezien om haar ten volle te
kunnen waarderen.

Het is tegenwoordig bij velen gebruikelijk geringschattend te oor-
delen over de culturele en sociale betekenis van het kloosterwezen.
Toch geloven wij dat deze invloed, vanaf het begin in de vijfde eeuw
wat west-Europa betreft, nauwelijks kan worden overschat. Vooral
nu in Nederland zo weinig zichtbaar is overgebleven van de cultu-
rele erfenis van de kloosters, is de abdij van Thorn de volle aandacht
waard. Een historie van vele eeuwen heeft haar stempel op deze
kerk gedrukt.

Kort voor 995 hebben bisschop Ansfried van Utrecht en zijn
vrouw Hilsondis hier een Benedictijner klooster gesticht, dat in de
twaalfde eeuw werd veranderd in een stift van wereldlijke kanoni-
kessen en enige priesters-kanunniken onder een abdis, die als enige
der vrouwen geloften deed en de rang had van vorstin des Heiligen
Roomsen Rijks. Uit die tijd dagtekent nog de Romaanse onderbouw
van de toren, die als grote bijzonderheid boven een westelijke krocht
een westkoor bevat. De gothische kruisbasiliek is in hoofdzaak uit de
veertiende eeuw. Met haar beide krochten en twee koren, alsmede
een kanunnikenkoor en een vorstinnekoor vertoont het inwendige
zich als een zeer voorname stifskerk van hoge traditie, die nog ver-
sterkt wordt door de verzorgde klassicistische aankleding, waarmede
de kerk in de tweede helft van de achttiende eeuw werd verfraaid.

Na de opheffing van het stift in 1797 is van de oude stiftsgebou-
wen alleen de kerk overgebleven. In de negentiende eeuw nam de
parochie de kerk in gebruik, waarbij de rijke inrichting met haar
verschillende altaren en herinneringen aan vroegere vorstinabdissen
gelukkig zijn bewaard. Zelfs heeft men na de herstelling de oude ka-
pittelzaal en de archiefkamer als een bescheiden schatkamer kunnen
inrichten door in vitrines allerlei voorwerpen, die de herinnering aan
het stift levendig houden ten toon te stellen.

Ook de wandeling door het stadje Thorn is een bijzonder ge-
noegen. In de Middeleeuwen genoot het de bescherming van de
heren van Horne, die erfvoogden van de abdij waren. Maar meer

nog heeft de abdij haar stempel gedrukt op de stille straten met hun
vriendelijke wit gepleisterde oude huizen, in verschillende waarvan
vroeger stiftsjoffers hebben gewoond.

Zo was dan Thorn als hoogtepunt van de dag weer voorbij. Stil en
afgezonderd van het moderne verkeer, maar niet vergeten ligt
Thorn op de grens van de oude en de nieuwe tijd. Heel anders daar-
entegen was de indruk van het volgende bezoek aan Helmond. Hoe-
wel het kasteel van Helmond uiterlijk veel bekoring heeft, doordat
de hoofdvormen goed bewaard zijn, ligt het in zijn kleine park be-
nauwend in het gedrang van de overrompelende moderne stad. Als
niet in 1920 de stad zich door aankoop over het kasteel had ont-
fermd, zou er nu zeker niets meer van te zien zijn geweest.

In 1923 werd het na een grondige herstelling en verbouwing als
raadhuis in gebruik genomen. Het oude weerbare uiterlijk ging daar-
bij door de vele grote vensters geheel verloren, terwijl het binnen-
plein door twee nieuwe gevels werd verkleind en verknoeid. Veel
herinneringen aan een ver verleden kan men in het gebouw niet
meer ontdekken. Slechts enkele kamers geven de indruk vroeger be-
woond te zijn geweest. Dit is het geval met wat eens de eetzaal was
en nu de tweede-klas trouwkamer is, waar in de schoorsteenboezem
de wapens zijn aangebracht van de erfdochter Isabella van Corten-
bach, die in 1688 huwde met de graaf van Arberg.

Ook Helmond was oorspronkelijk een bezitting van de heren van
Horne; vervolgens kwam het aan de hertogen van Brabant, die het
met een ruil in 1314 in leen gaven aan hun verre verwant Jan Bert-
hout genaamd van Berlair. Misschien is deze begonnen met de bouw
van het huidige kasteel. De bloeiperiode, die met hem begon, vond
haar bekroning in de verkrijging van de hoge rechtsmacht in 1389.
Bovendien hadden de heren het genot van het jachtrecht door het
uitgestrekte Peelland. Geen wonder dat Helmond door zijn ligging
tussen Gelre, Brabant en Limburg menigmaal, tot in de 80-jarige
oorlog, een begerenswaardige twistappel tussen de verschillende
landsheren werd.



JAARBOEKJE VAN HET OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

			NIFTARLAKE"
		jj	NIFTARLAKE"
		jj

				1969

	GRAFISCH BEDRIJF SCHOTANUS & JENS, UTRECHT UTRECHT



	STAAT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN BOEKJAAR 1967

			Uitgaven: Jaarboekje 1966 .................. � 1.302,� Onkosten: Porti, telefoon, drukkosten enz.....� 422,80 Bijdragen 1967: Commissie voor de Vecht........ � 100,� Utrechtse Molens................ � 25,� Bibliotheek ...................... � 5,� Saldo 1967: Kas ................ � 1.004,33 Effecten ............ � 1.675,� ---------------� 2.679,33 � 4.534,13
Ontvangsten: Saldo 1966: Kas ................ � 1.271,70 Effecten ............ � 1.675,� ---------------� 2.946,70 Contributies ...................... � 1.408,� Jaarboekjes: Verkocht ............ � 235,� Ingekocht ............ � 125,� ,, 110,� Rente 1967 ...................... � 69,43

		� 4.534,13

				C. J. WEYLAND, penningmeester H



XX

	JOHANNES TROUW f 5 januari 1969

		ter herinnering

	Met de dood van onze goede vriend Trouw heeft de Vechtcommissie � en zeker niet deze alleen � een gevoelig verlies geleden. Hij was de man, die in het bestuur van het Oudheidkundig Genootschap Nifterlake, nu omstreeks 45 jaren geleden, het denkbeeld opperde om een dergelijke commissie als de onze in het leven te roepen, en het was de ons al veel eerder ontvallen architect Wybren Wijmstra uit Maarssen, die hem daarin steunde. Korte tijd daarna vond de eigenlijke oprichting in Utrecht plaats en het was daar, dat de grote natuurbeschermer J. C. Cleyndert ons de weg wees. Hij stelde de samenstelling van een werkcomit� voor en wees daarvoor eigenlijk de leden aan. Dat Trouw daarvoor in de eerste plaats in aanmerking kwam, sprak van zelf � Cleyndert had reeds eerder met hem samen- gewerkt voor het ongeschonden behoud van Trouw's dierbare Gein. De voorzitter van Nifterlake, mr. dr. Verburgt kreeg de leiding, mej. Grevenstuk werd secretaresse. Natuurlijk maakte Wijmstra deel uit, verder J. Adriaans van de provinciale Welstandscommissie, de enige van het eerste uur die nog in het werkcommit� zitting heeft, enkele ge�nteresseerde burgemeesters en ook ondergetekende. Bij het min of meer aarzelende begin van onze werkzaamheden was het Trouw, die ons niet alleen tot leidsman was, maar die ons ook met zijn grote geestdrift tot actie bracht. �Onze trouwe motor" placht voorzitter Verburgt hem te noemen. En Trouw is dat gebleven door de jaren heen. Trouw was een man met bijzondere gaven, die hij steeds weer in dienst stelde van wat hij in het algemene belang achtte. Hij ontplooide een enorme dadendrang, die hem in staat stelde ongelooflijk veel werk te verzetten. Maar ook kon hij anderen tot medewerking bezielen. Zijn



PROYIPTCIE NOOED-HOLLAND.
PROYIPTCIE NOOED-HOLLAND.		GEMEENTE ANEEYEEN.
		GEMEENTE ANEEYEEN.

	StTaa±- -erL-I{ujistw�if ■ DyTcenT&id�'. ,<
	StTaa±- -erL-I{ujistw�if ■ DyTcenT&id�'. ,<		X X <
			X X <



		Beschermheer: Mr C. Th. E. Graaf van Lynden van Sandenburg, Cothen.

Bestuur: Dagelijks Bestuur: Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello, Loenen aan de Vecht, Voorzitter. Jhr P. H. A. Martini Buys, Avenue Concordia 68, Rotterdam-16., Secretaris. G. J. Weyland, Loenen aan de Vecht, Bibliothecaris en Penningmees- ter. Leden: F. D. Sprenger, Vreeland. G. Adriaans, Amersfoort. Dr D. P. Blok, Nederhorst den Berg. Mr J. H. van den Hoek Ostende, Amsterdam. Jhr Mr L. A. Quarles van Ufford, Breukelen. Th. Th. M. H. Bijleveld, Breukelen.

	Redaktie Jaarboekje: Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello. Jhr P. H. A. Martini Buys. Mr J. H. van den Hoek Ostende.



	LEDEN

		�Fl�hite" Oudh. Vereen. Rijksdienst voor het Oudheid- kundig Bodemonderzoek Amstelveen: Achterbergh, J. W. N. van Amsterdam: Beekman, J. S. Bond �Heemschut" Duyvensz, Fr. Gemeentearchief Ginkel-van Schallenberg Mevr. A. H. L. van Harder, K. Heuven, H. van Koninklijke Academie van Wetenschappen Koninklijk Oudheidkundig Genootschap Koster-Boester, Mevr. J. C. L. M. Leuven, K. F. van Niekerk, W. Hoek Ostende, Mr J. H. van den Pannevis, Mr C. Reesink, W. A. C. Renes, H. Universiteitsbibliotheek van Amsterdam Weede, Jhr S. G. van Wijk, Mevr. A. C. van Ankeveen: Fennis, F. Harinxma thoe Slooten, B. A. Ph. Baron v:.r.
Abcoude: Teding van Berkhout, Jhr. Mr. J. P.E. Bianchi, Mr R. Boer, T. H. de Bouman, J. H. Breejen, A. den Carmiggelt, Mej. J. W. Graaf-Vossensteyn, Mevr. W. D. de Knoppers, Drs H. C. Luca, W. F. Portengen-Hoefman, Mevr. E. Rijckevorsel, Jhr. Th. A. G. M. van Schoenmaker, H. Storm-van Gent ,Mevr. J. M. Treep-Hofman, Mevr. M. E. Visser, Mr H. Vis- V�lker, Mevr. C. A. L. M. Vries, B. H. de de Vries, J. Vries- Kok, Mevr. L. de Wagenaar, Drs H. Welsen, H. J. van Wiersma, Dr C. Wiersma-de Graaf, Mevr. W. Wuisman, P. J. M. Alkmaar: Red. Cie. Alkmaars Jaarboekje Belonje, Dr. J. Amerongen: Doude van Troostwijk, Ir H. J. Amersfoort: Adriaans, G,



		VII

*Ede:* Jantzen, F. B. F. Gzn Epe: Lindenhout, H. J. van 't Gorssel: Schimmelpenninck, G. Graaf Gouda: Oudh. Kring �Die Goude" 's-Gravenhage: Bak, J .P. Fries, Mr F. H. Hartog, L. Hess, Jr P. Koninklijke Bibliotheek Middelberg, Mr G. A. A. Rijksbureau voor Kunsthisto- rische Documentatie Sanders, P. F. X. Sleesen, Ir J. van der Velsen- Metzelaar, Mevr. W. L. van Woestenburg J. C. Haarlem: Wilde, J. de Hilversum: Huisken, C. Notten, Mej. W. L. van Ronde, J. de Renou, F,. Scheltema, H. D. Smorenburg, J. M. Steyling, Dr W. J. Hollandse Rading: Kuhiwillm, H. J.
	Huizen (N.-H.): Ruiter, J. A. Kockengen: Gemeente Kockengen Kerste, J. Kortenhoef: Spaan, D. N. Voorn, K. Laren (N.-H.): Boetzelaer, R. W. C. Baron van Leonhardt, G. J. G. Leiden: Antiquariaat en Boekhandel Burgersdijk en Niermans Mij. der Nederlandse Letter- kunde Loenen aan de Vecht: Bastert, J. N. Blok, Jr J. W. Enst, Prof. Dr. W. van Dudok van Heel, J. F. Huisinga, L. J. Kappeyne van de Coppello, Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello- van Panhuys, Mevr. Th. E. C. M. Kempen- van Setten, Mevr. M. van Keyzer, Mej. C. H. M. Kralingen, B. van Nie, C. W. van Olff, C. Schayck, W. A. van Sondaar, L. H. Sondaar- Keyzer, Mevr. C. F.



	VIII

Stolp, Mej. A. G. Wedden, H. J. M. van der Weyland, G. J. Wittert van Hoogland, Jhr O. A. E. E. L. Loenersloot: Nagell- Martini Buys, M. F. M. Barones van Schuilwerve, Mr. I. H. Veenstra, Drs. J. H. B. Verschoor, J. Loosdrecht: Aalberts, H. Arends, H. Boeschoten, J. Daams, J. Doude vanTroostwijk, Mr J. H. M. A. Freese, J. P. Haselen, Mej. E. van Haselen, Mr. J. van Simons, Mr C. H. F. Trouw, J. M. L. Maarssen: Agterberg, J. Alleman, J. G. Berg, B. O. van den Besier- van Geelen, Mevr. C. J. Bruza, Ir I. V, Buist, A. Cornelissen, Dr R. L. Cosijn, Dr J. Dekker, D. Drnogenbroek, H. J, van Dijk, J. Freytag, F. J. de Gemeente Maarssen Gieling, J. Hinfelaar, L. C. Hollander, Drs. A. Huitzing, E. R.
		Jansen, Mgr A. M. [Cerkvoort, P. van Klap, C. P. Komdeur, S. Schuckink Kool, Mej. A. W. Kraayenhagen, J. Kroon, G. Mol, B. C. T. de Plomp, R. Pos, R. Remijnse, M. Rodriguez, M. Rossum-Watermann, Mevr. A. J. van Royen, N. van Rijsterborgh, C. J. Schaik, Mr Dr Th. E. E. van Schenk, Mr W. L. Schipper, A. P. Schokking- Kany, Mevr. R. J. Servaas, J. N. Seumeren, M. F. M. van Verkuil, G. Visser, Y. Vlugt, J. van der Vos, D. de Voorsteeg, Ds. J. Wal, D. van der Westenburg- de Groot, Mevr. P. Westermann, B. W, Wolf, Ir L. C. M. de Zuurdeeg, Ds. J. Zwaardemaker, R. C. Zwaardemaker-Job, Mevr. G. A. I. Zijlstra, S. H. Maastricht: Limburgs Geschied- en Oud- heidkundig Genootschap De Meern: Bogaard, P. H. Bruijn, Jac. de



		IX

Muiderberg: Schellart, A. I. J. M. Naarden: Gortel, Dr J. H. van Oudenniel, C. G. van Poolman, H. Nederhorst den Berg: Blok, Dr D. P. Huisstede, C. van Ver. voor Vreemdelingen- verkeer Nieuwersluis: Doedens, J. B. Luttge, Prof. J. M. Doude van Troostwijk, D. W. Doude van Troostwijk, L. W. Schmal Jr, J. P. Nigtevecht: Amesz, P. J. Hulsinga, D. Wees, G. A. van Nijmegen: Vos, D. de Oosterbeek: Beusekom, Mr E. van Overveen: Vries- van der Lee, Mevr. A. de Rotterdam: Biblotheek en Leeszalen der Gem. Rotterdam Vereniging Boerenwagenclub
	Canter Cremers, Mr J. J. � Klausz-Martini Buys Mevr. A. M. Martini Buys, Jhr P. H. A. Rozendaal (Gld.): Nitschmann, E. A. Rijnsaterswoude: Breen, H. L. Soest: Bentinck,Mr S.P. Baron Uithoorn: Hulst, A. J. van Utrecht: Biegelaar Jr, J. B. P. Buisman, P. W. Burg. Plebaan, J. van der Danklof, H. A. Horst, A. van der Koren, F. G. Lip- Kibbeling, Mevr. W. A. M. van der - Mezger, J. �Oud-Utrecht", Ver. Plomp- Klijnsma, Mevr. W. A. Provinciale Bibliotheek Pruim, J. H. Reisbureau �Ebato" R.K. Openbare Leeszaal en Bibliotheek Rijksarchief in de Prov Utrecht Soeten, H. J. de Ven, Dr A. J. van de Universiteitsbibliotheek Veere: Loeff, Ir J.



	X

		Wassenaar: Koomans, Mr. W. C. Wieder Jr., F. C. Weesp: Brink, H. A. van den Lindeboom, G. Woerden: Wesseling, G. J. Wijk bij Duurstede: Dijkman-Schoenmaker Mevr. G. J. E. IJsselstein: Cool, A. G. Zaandam: Vis-Honig, Mevr. A. M. C. Zaandijk: Verkuil, M. Zeist: Adels-Vermeulen, Mevr. de Wed. Dr M. Holthe tot Echten Jhr. Dr L. M. van
Venray: Wijnen, Mej .B. Vinkeveen: Vries, J. de Vleuten: Uittenbogaard, W. Voorburg: Rijksdienst voor de Monumen- tenzorg Vreeland: Beelaerts van Blokland, Jhr J-P. Leeuwen Boomkamp, D. C. van Brandes, Ir M. C. Doorne, Mr P. W. van Erdmann-Kensen, Mevr. L Hartung, O. E. K. Oosterbroek, B. H. A. Sprenger, F. D. Tas, Mr L. C. van der Waardenburg: Goelst Meyer, A. F. van Wageningen: Kniphorst's Boekhandel



			Jaarverslag 1968

		Op 8 mei 1968 had in De Harmonie te Maarssen de algemene ledenvergadering plaats, welke volgens de presentielijst werd bezocht door 21 leden. De voorzitter opende de vergadering met een welkomstwoord en herdacht de overleden leden, zijnde de heren A. Feyten, W. F. Pape en C. C. Trouw. De notulen van de vorige vergadering werden na voorlezing onge- wijzigd goedgekeurd, waarna de secretaris ook het jaarverslag voor- las. Daar de penningmeester wegens familieomstandigheden niet ter vergadering aanwezig kon zijn werd besloten, dat op de volgende ledenvergadering over twee jaren een financieel verslag zal worden uitgebracht. De kascommissie voor 1967 kan dan tevens over 1968 de boekhouding nazien, zodat er geen nieuwe kascommissie behoefde te worden benoemd. Het bestuursvoorstel om de excursie te doen plaatsvinden naar Nederhemert, Well en Buren werd uitvoerig besproken en aan- genomen. Gelukkig kon de secretaris meedelen, dat er voor de eerstvolgende jaarboekjes voldoende artikelen ter opneming daarin voorradig zijn of in het vooruitzicht zijn gesteld. De bibliothecaris deelde mede, dat er regelmatig vraag naar oude jaarboekjes is. De bijdrage aan de Commissie voor de Vecht werd als vanouds weer op � 100,� gesteld. Bij de rondvraag werd door de heer Molenkamp geklaagd over het overvloedig rooien van bomen in Vreeland, Nieuwersluis en Breuke- len. Bepleit werd het houden van boomplantdagen, waarbij tevens de jeugd zou kunnen worden ingeschakeld. De heer Westermann klaag- de over het steeds toenemende namenveriies. Veel historische en vertrouwde namen gaan verloren. De heer Trouw deed uitvoerige mededelingen omtrent de werkzaamheden van de Vechtcommissie. Met de koepel van Valkenheining heeft de Commissie ongelukkige



		XII ervaringen opgedaan; desalniettemin geeft zij de moed niet op om tot een volledig herstel te komen. In het bijzonder werd ook de teleurstelling uitgesproken over de onzekerheid met betrekking tot de bijdragen, die de overheid geeft. Niets meer aan de orde zijnde bedankte de voorzitter de aanwe- zigen voor hun belangstelling en sloot de vergadering. Tot zover het verkorte verslag van de jaarvergadering. Aan ons werd ter kennisneming toegezonden een bezwaarschrift Streekplan Vecht- en Plassengebied van het waterschap Breukelen- Proostdij d.d. 26 januari 1968 gericht aan de Provinciale Staten van Utrecht. Op zaterdag 6 juli werd door 54 leden en introduc�'s deelgenomen aan de excursie naar de Betuwe. Op 19 september was het bestuur vertegenwoordigd op een co�r- dinatie-vergadering voor behoud van natuur- en cultuurhistorische waarden in het Vechtgebied, welke door de Vechtcommissie in Vree- land werd gehouden. Het bleek tijdens die vergadering, dat het voor- al bij het z.g. �Protestwerk" bij de lagere en hogere overheid meer en meer noodzakelijk is, dat alle bij de Vechtstreek betrokkenen hun handelingen samenbundelen. In het bijzonder kwamen nog ter spra- ke de watervervuiling en de instelling van een Centraal Secretariaat. Als voorlopig adres van het Centraal Secretariaat van de Co�rdina- tiecommissie werd aangewezen het Hydrobiologisch Instituut �Vij- verhof" te Nieuwersluis, Rijksstraatweg 6. Met de gebruikelijke opgave van het aantal leden van ons Genoot- schap willen wij dit verslag weer besluiten. Aan het einde van het verslagjaar bedroeg dit 288. Martini Buys.



		XVI bij Horn maakte. Het wapen doet meer denken aan het opperjager- meesterschap van het Heilige Roomse Rijk, dat erfelijk aan de heren van Horne toekwam. Met de dood van graaf Jan van Horne, de laatste van zijn geslacht, in 1540 ging het met de bloei van het graafschap snel bergafwaarts. Zijn opvolger Filips van Montmorency was al spoedig in processen met pretendenten gewikkeld. Door zijn dood met Egmond op het schavot (5 juni 1568) ontstonden er weer nieuwe opvolgingsproces- sen, waaraan pas een einde kwam toen de Fransen Horne in 1793 tot domeingoed verklaarden. Na de dood van Floris van Montmorency, Filips' broeder en op- volger, in 1570, legde de leenheer de bisschop van Luik beslag op het graafschap en wist dit met een korte onderbreking in 1603/4 tot 1793 in zijn bezit te houden. Intussen was er van de uitgebreide be- zittingen door versnipperingen en de eindeloze processen nog maar weinig overgebleven. In 1798 werd het domeingoed Horne in het openbaar verkocht aan Marcel Gerard Magnee, in wiens familie het tot heden is ge- bleven. Het in slechte staat verkerende huis werd door de nieuwe eigenaar opgeknapt. Daarenboven werd het in de negentiende eeuw in neo-gothische trant hersteld en verknoeid. Gelukkig heeft men na de brand in 1952 het uiterlijk van het kasteel belangrijk kunnen ver- beteren, waarbij ook het inwendige werd veranderd. Zo werd de vroegere grote zaal, waarvan de aangrenzende ruimte sedert de veer- tiende eeuw de zuidelijke sector van de ronde weergang doorbrak, weer in ere hersteld. Het was deze fraaie zaal, die door ons kon wor- den bewonderd. Hierna begeleidde ons de opzichter over het burcht- plein naar de opgang, die toegang geeft tot de weergang met de twee ronde torens, vanwaar een goed overzicht over de gebouwen en de naaste omgeving kan worden verkregen. Het gemis van twee van de oorspronkelijk aanwezige vier ronde torens in de weergang doet zich dan wel pijnlijk gevoelen. Nadat in hotel Crasborn in Thorn in rust en vreugde de koffie- maaltijd was genoten, begaven we ons te voet naar de oude stifts- kerk. In het portaal werd ons een vouwblad met een uitvoerige be- schrijving van de kerk ter hand gesteld, en in het naast gelegen zaal- tje werdden wij met dia's en het begeleidende gesproken woord op de band op de hoogte gebracht van de geschiedenis van de abdij.



		XVII Aldus met voldoende wetenschap toegerust kon vervolgens de be- zichtiging beginnen. Wij kunnen hier geen uitvoerige beschrijving geven en behoeven dit ook nauwelijks te doen, omdat, vooral nu sedert 1951 alle oorlogsschade is hersteld, de kerk weer in volle glorie prijkt, die men zelf moet hebben gezien om haar ten volle te kunnen waarderen. Het is tegenwoordig bij velen gebruikelijk geringschattend te oor- delen over de culturele en sociale betekenis van het kloosterwezen. Toch geloven wij dat deze invloed, vanaf het begin in de vijfde eeuw wat west-Europa betreft, nauwelijks kan worden overschat. Vooral nu in Nederland zo weinig zichtbaar is overgebleven van de cultu- rele erfenis van de kloosters, is de abdij van Thorn de volle aandacht waard. Een historie van vele eeuwen heeft haar stempel op deze kerk gedrukt. Kort voor 995 hebben bisschop Ansfried van Utrecht en zijn vrouw Hilsondis hier een Benedictijner klooster gesticht, dat in de twaalfde eeuw werd veranderd in een stift van wereldlijke kanoni- kessen en enige priesters-kanunniken onder een abdis, die als enige der vrouwen geloften deed en de rang had van vorstin des Heiligen Roomsen Rijks. Uit die tijd dagtekent nog de Romaanse onderbouw van de toren, die als grote bijzonderheid boven een westelijke krocht een westkoor bevat. De gothische kruisbasiliek is in hoofdzaak uit de veertiende eeuw. Met haar beide krochten en twee koren, alsmede een kanunnikenkoor en een vorstinnekoor vertoont het inwendige zich als een zeer voorname stifskerk van hoge traditie, die nog ver- sterkt wordt door de verzorgde klassicistische aankleding, waarmede de kerk in de tweede helft van de achttiende eeuw werd verfraaid. Na de opheffing van het stift in 1797 is van de oude stiftsgebou- wen alleen de kerk overgebleven. In de negentiende eeuw nam de parochie de kerk in gebruik, waarbij de rijke inrichting met haar verschillende altaren en herinneringen aan vroegere vorstinabdissen gelukkig zijn bewaard. Zelfs heeft men na de herstelling de oude ka- pittelzaal en de archiefkamer als een bescheiden schatkamer kunnen inrichten door in vitrines allerlei voorwerpen, die de herinnering aan het stift levendig houden ten toon te stellen. Ook de wandeling door het stadje Thorn is een bijzonder ge- noegen. In de Middeleeuwen genoot het de bescherming van de heren van Horne, die erfvoogden van de abdij waren. Maar meer



		XIX Frederik Wesselman. De nieuwe bezitter herstelde het huis en heeft door in de nabijheid een textielfabriek te stichten veel bijgedragen tot de latere bloei van Helmond als industriestad. Onze begeleidster leidde ons eerst naar de grote raadzaal; ver- volgens toonde zij ons de tweedeklas-trouwkamer, terwijl tenslotte op de bovenverdieping ruimschoots de gelegenheid werd gegeven de verzamelingen van het historisch museum te bekijken. De daar ten- toongestelde voorwerpen van de meest uiteenlopende aard hebben vrijwel uitsluitend betrekking op het kasteel en de stad. Met de bezichtiging van Helmond was het laatste punt van het programma volbracht. Hier scheidden de wegen voor enkele deel- nemers; sommigen gingen met eigen vervoer naar elders, anderen gingen weer met ons in de autobus mee naar Eindhoven, waar het einde van de tocht werd bereikt. Hoewel wij met de kleine groep een heel gezellige dag hadden, spreken wij toch de wens uit, dat in de toekomst meer leden de ex- cursie zullen meemaken, om zodoende de band tussen de leden onderling te versterken. Martini Buys



		XXIV de Heer Drs. P. Leentevaar te Hoevelaken, de Heer K. Nagel te Amsterdam, de Heer Ir. J. W. G. Pfeiffer te Naarden, en de Heer B. H. de Vries te Abcoude. Zoals steeds in onze verslagen is er droefenis over wat verloren ging en vreugde over wat behouden kon blijven. Zo is het ook thans en zulks kan men verwachten voor een gebied, gelegen in de Randstad Holland, in het spanningsveld van zich steeds uitbreidende agglomeraties van Amsterdam, Utrecht en het Gooi. Verontrustend is daarbij het feit dat de deconcentratie nog steeds niet op gang komt, zodat in de komende jaren een toene- mende druk op de Randstad verwacht moet worden. Is derhalve een verhoogde waakzaamheid geboden om datgene te bewaren wat ons lief is; anderzijds putten wij moed uit een toenemende belang- stelling bij de overheid, vele organisaties en particulieren bij het na- streven van onze doelsteUingen. Als positieve punten wijzen wij op de totstandkoming van streek- plannen, bestemmingsplannen en de oprichtmg van molenstichtin- tingen en monumentencommissies. In dit verband verdient speciaal vermelding de samenwerking wel- ke tot stand is gekomen met een twintigtal verenigingen, werkzaam in ons gebied met dezelfde doelstellingen als onze commissie. Met verschillende organisaties bestaat een nauw contact, zoals met Contact Commissie Natuur en Landschapsbescherming, Ned. Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten, Limnologisch Instituut Vijverhof te Nieuwersluis. Staatsbosbeheer te Haarlem, Het Plassenschap te Loosdrecht e.o., Rivon te Zeist, Curtevenne te 's-Graveland, van Lutterveldstichting te Loenen, Coftimissie Heemschut te Amsterdam, Niftarlake. De toekomstige ontwikkeling van de Loosdrechtse Plassen geeft ons veel zorg. Het komt ons voor dat Loosdrecht nagenoeg de maximum opnamecapaciteit heeft bereikt. Een nieuwe en versterk- te toevoer van recreanten zal wellicht leiden tot een verschuiving



		XXVI ook dient vermeld te worden dat er tal van zaken zijn waar, on- danks bemoeiingen en inspanning, geen resultaat kon worden be- reikt. Zo is het nog steeds niet gelukt om de koepel van Valk en Heijning weer in oude luister te herstellen. Er is een nieuwe bewoner en gezamenlijk hopen wij thans tot re- sultaat te mogen komen. Ook ten aanzien van de molen de Vriend- schap te Weesp is nog geen resultaat te vermelden. De voortschrij- dende verwaarlozing doet het ergste vrezen. In nauw overleg met welwillende organisaties en personen in de gemeente Loenen wordt gewerkt aan behoud van de kern in die gemeente, welke toch wel een parel aan de Vecht genoemd mag worden. Ten aanzien van het zuigen van zand in de Vinkeveense Plassen vond een overleg plaats met de wethouder van Amsterdam. In die bespreking werd de commissie gerustgesteld ten aanzien van bange vermoedens omtrent de gevolgen van een zandwinning op een zo grote diepte. Verontrust zijn wij over de voortgaande vervuiling van de Loos- drechtse Plassen. Sedert Amsterdam haar water voor een gedeelte uit de Bethune buiten de plassen om betrekt, vindt een steeds toe- nemende verontreiniging plaats, omdat op grond van de garantie- overeenkomst het verlies aan verdamping en kwel met Vechtwater wordt aangevuld. Wellicht kan de kwaliteit van het water iets ver- beteren nadat aanvulling van water uit het Amsterdam-Rijnkanaal geschiedt. Even als vorige jaren constateren wij met erkentelijkheid de van vele zijden ontvangen financi�le steun, zowel van de Provinciale Besturen van Utrecht en van Noord-Holland als van vele gemeen- ten, verenigingen en particulieren. Tijdens de verslagperiode vonden geen belangrijke uitgaven plaats met uitzondering van een bedrag van bijna � 5.000,� voor restau- ratiekosten. Deze uitgaven kwamen ten laste van het Fonds Monu- menten, door verdere toevoeging kon het saldo nagenoeg op peil worden gehouden. Voor de naaste toekosmt zullen ook op het gebied van publikaties belangrijke uitgaven dienen te geschieden, doch wij verwachten in de financiering daarvan geen problemen, daarbij rekenend op een blijvende steun van onze kontribuanten.



		XXVII PARTI�LE HERZIENING VAN HET STREEKPLAN VOOR HET GOOI EN DE VECHTSTREEK In de eerste helft van dit jaar verscheen het voorontwerp in de provincie Noord-Holland, welk plan tesamen met belanghebbende commissies en instellingen door ons werd besproken. Met vreugde konden wij constateren dat er op meerdere punten in dit nieuwe plan rekening is gehouden met het natuurbelang, waar- bij een verbetering t.o.v. het vigerende plan aanwezig is. Uitvoering gevend aan het besluit van de Minister van Volks- huisvesting en Ruimtelijke Ordening d.d. 20 maart 1967, waarbij de toenmalige ambtsdrager stelde dat bebouwing op de Hilversum- se Meent uitgesloten diende te worden en wel op grond van de vol- gende overwegingen : �dat het voor een juiste opbouw van de noordelijke vleugel van de Randstad Holland noodzakelijk moet worden geacht, dat tussen de Amsterdamse agglomeratie en het Gooi een open groene zone blijft bestaan; dat de waardevolle natuur- en recreatiegebieden in bedoelde zone daarbij van wezenlijk belang zijn; dat bebouwing van de Hilversumse Meent hieraan ernstige afbreuk zou doen; dat bedoelde bebouwing immers de zone, welke slechts vijf a zes kilometer breed is, niet onaanzienlijk zou versmallen en bovendien de nog bestaande ruimtewerking van het landschap visueel meer dan evenredig met de in beslag te nemen oppervlakte zou aan- tasten; dat mitsdien deze bebouwing onaanvaardbaar moet worden ge- acht". De vreugde over dit besluit was echter van korte duur, toen bleek dat de huidige Minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Orde- ning besloten had in te stemmen met een compromisvoorstel, waar- bij een gedeeltelijke bebouwing der Meentgronden mogelijk zou zijn met restricties ten aanzien van de hoogte. Ook al betreft dit voorstel een gedeeltelijke bebouwing, dan nog is onontkoombaar



		XVIII nog heeft de abdij haar stempel gedrukt op de stille straten met hun vriendelijke wit gepleisterde oude huizen, in verschillende waarvan vroeger stiftsjoffers hebben gewoond. Zo was dan Thorn als hoogtepunt van de dag weer voorbij. Stil en afgezonderd van het moderne verkeer, maar niet vergeten ligt Thorn op de grens van de oude en de nieuwe tijd. Heel anders daar- entegen was de indruk van het volgende bezoek aan Helmond. Hoe- wel het kasteel van Helmond uiterlijk veel bekoring heeft, doordat de hoofdvormen goed bewaard zijn, ligt het in zijn kleine park be- nauwend in het gedrang van de overrompelende moderne stad. Als niet in 1920 de stad zich door aankoop over het kasteel had ont- fermd, zou er nu zeker niets meer van te zien zijn geweest. In 1923 werd het na een grondige herstelling en verbouwing als raadhuis in gebruik genomen. Het oude weerbare uiterlijk ging daar- bij door de vele grote vensters geheel verloren, terwijl het binnen- plein door twee nieuwe gevels werd verkleind en verknoeid. Veel herinneringen aan een ver verleden kan men in het gebouw niet meer ontdekken. Slechts enkele kamers geven de indruk vroeger be- woond te zijn geweest. Dit is het geval met wat eens de eetzaal was en nu de tweede-klas trouwkamer is, waar in de schoorsteenboezem de wapens zijn aangebracht van de erfdochter Isabella van Corten- bach, die in 1688 huwde met de graaf van Arberg. Ook Helmond was oorspronkelijk een bezitting van de heren van Horne; vervolgens kwam het aan de hertogen van Brabant, die het met een ruil in 1314 in leen gaven aan hun verre verwant Jan Bert- hout genaamd van Berlair. Misschien is deze begonnen met de bouw van het huidige kasteel. De bloeiperiode, die met hem begon, vond haar bekroning in de verkrijging van de hoge rechtsmacht in 1389. Bovendien hadden de heren het genot van het jachtrecht door het uitgestrekte Peelland. Geen wonder dat Helmond door zijn ligging tussen Gelre, Brabant en Limburg menigmaal, tot in de 80-jarige oorlog, een begerenswaardige twistappel tussen de verschillende landsheren werd. In de vijftiende eeuw vererfde Helmond op de familie Van Cor- tenbach, waarvan de erfdochter Isabella het door haar huwelijk bracht in de familie Van Arberg. In 1781 verkocht Nicolaas Antho- ny graaf van Arberg het huis, dat zeer verwaarloosd was, aan Care!



		XXI geestdrift was vaak onstuitbaar. Voor �zijn" Amsterdam, de stad waarvoor hij als chef van de tekenkamer van de afdeling Stadsont- wikkeling werkte, �zijn" Abcoude, waar hij geboren en getogen was, �zijn" krant. Het Nieuws, waarin hij onverbloemd schreef wat hij in het belang van het dorp achtte, �zijn" IJsbond Hollands Noorder- kwartier, die hem door de in de oorlogsjaren gehouden zo echt-Neder- landse Dorpentochten in zijn ban kreeg, en zeker niet als minste �zijn" Vechtcommissie, waren geen inspanningen hem te veel. En dat �zijn" is niet bedoeld in bezittende betekenis, maar als een begrip van zuivere liefde en toewijding. Deze opsomming is nog lang niet volledig � zijn belangstelling strekte zich tot vele aanverwante onderwerpen uit. Zo was Jan Trouw van Abcou' een gezegend mens, rijk in zijn werk en in zijn neven-werkzaamheden, rijk in zijn gezin, al moest mevrouw Trouw hem dikwijls afstaan omdat zovelen een beroep op hem deden, rijk ook doordat hij zo talrijke lieden aan zich verplichtte. Maar hij bleef daarbij de bescheiden man, die hij van huisuit was en nooit stelde hij zich op de voorgrond. Velen hebben nauwelijks beseft hoeveel zij aan hem te danken hadden. Wie hem goed kenden wisten wel beter en daardoor heeft het hem zeker niet aan waardering ont- broken. Moge ik hier ervan getuigen, hoe Trouw in onze Vechtcommissie op prijs werd gesteld en hoe dankbaar wij hem zijn voor alles wat hij deed in het belang van onze doelstelling: het behoud en de be- vordering van de schoonheid en rijkdom van de streek van Vecht en Plassen in natuurlijk en cultureel opzicht te behartigen. Hij deed dat met overtuiging en dikwijls met succes. En zelf � het zij mij vergund dit hier te zeggen � ben ik ervoor dankbaar, dat ik deze zeer bij- zondere man, dankzij de Vechtcommissie, zo van nabij heb leren kennen en dat ik met hem in vriendschap heb hogen samenwerken. Moge de herinnering aan Jan Trouw in de kring van de Vechtcom- missie en bij allen, die de schoonheid van de Vechtstreek ter harte gaat, nog lang levend blijven J. Loef f



			VERSLAG VAN DE STICHTING VOOR DE VECHT EN HET OOSTELIJK- EN WESTELIJK PLASSENGEBIED OVER HET TIJDVAK 1967�1969

		Met veel genoegen vragen wij een ogenblik Uw aandacht om U verslag uit te brengen van het wel en wee van ons werk in het be- lang van de natuurlijke en kulturele rijkdommen in het gebied van de Vecht en de oostelijke en westelijke plassen. De laatste algemene vergadering heeft plaats gevonden op 16 sep- tember 1967 te Vinkeveen. Na een rondvaart over de Vinkeveense Plassen heeft de toenmalige burgemeester dier gemeente een interessante uiteenzetting gegeven over verleden en toekomst dier plassen. In de daarop volgende huishoudelijke vergadering heeft de voor- zitter Ir. J. Loeff zijn voorzitterschap overgedragen aan de Heer A. Stork. Voorts gaf de scheidende voorzitter naast een blik terug een aanmoediging mede om met moed in de toekomst te ijveren voor het doel der cie. Tenslotte heeft de Heer H. J. Cramer, toen hoofdstedebouwkun- dige bij de provinciale planologische dienst in Utrecht een inleiding gehouden over de functie van de plassen in de stedelijke ontwikke- ling. Allereerst dient vermeld te worden dat in de afgelopen verslag- periode een belangrijke wisseling heeft plaats gevonden in de per- sonen die zich inzetten voor het werk van de commissie. Op 5 januari 1969 is overleden de Heer J. Trouw te Abcoude, die van de oprichting af lid van het bestuur is geweest en vele jaren het secretariaat heeft verzorgd. Elders in dit verslag vindt U een artikel gewijd aan de Heer Trouw en de betekenis die zijn persoon en werk, voor onze commissie heeft gehad. In verband met een verhuizing naar Zeeland is ook een einde ge- komen aan de nauwe banden met Ir. J. Loeff, die eveneens vanaf de oprichting zich met al zijn enthousiasme voor onze commissie heeft ingezet. Een ieder die ook maar enigszins op de hoogte is met het doen en



		XXIII laten van onze commissie -weet welke enorme invloed de persoon van Ir. Loeff op ons werk heeft gehad. Zijn nimmer aflatende ijver en enorme strijdvaardigheid maakte hem bij uitstek geschikt als voorzitter van onze commissie. Voorts moest, als gevolg van een aftreden als burgemeester der ge- meente Vinkeveen-Waterveen, een einde komen aan de bijzonder goede samenwerking met de Heer A. C. Blom. De commissie ziet dankbaar terug naar het vele en belangrijke werk hetwelk de Heer Blom voor onze streek heeft gedaan. Aan de plezierige sa- menwerking met zijn persoon blijft een goede herinnering bewaard. In zijn plaats werd de nieuwe ambtsdrager de Heer Th. A. Eisen uitgenodigd, waaraan deze gevolg heeft gegeven. In verband met een benoeming tot hoogleraar te Nijmegen heeft Prof. dr. V. Westhoff te kennen gegeven met ingang van de volgen- de werkperiode te bedanken als lid van het bestuur. Dankbaar den- ken wij terug aan de grote liefde en kennis voor onze streek van deze bijzondere botanicus, die een zeer werkzaam aandeel heeft gehad in onze diverse publicaties. Tot de werkcommissie zijn toegetreden : Drs. Th. A. Eisen te Vinkeveen, " Dr. L. Gerla te Nederhorst de nBerg, Mevr. A. J. Gorter - ter Pelkwijk te Naarden, en Drs. P. Leentevaar te Hoevelaken. Het bestuur der commissie bestaat thans uit de volgende leden : A. Stork te Weesp, voorzitter, T. T. M. H. Bijleveld te Breukelen, secretaris, H. D. Scheltema te Hilversum, penningmeester, Prof. dr. V. Westhoff, lid. In het werkcomit� hebben zitting : de Heer G. Adriaans te Amersfoort, de Heer J. Daams te Loosdrecht, de Heer Drs. Th. A. Eisen te Vinkeveen, de Heer Dr. L. Gerla te Nederhorst den Berg, Mevrouw A. J. Gorter - ter Pelkwijk te Naarden, de Heer Mr. C. Kooiman te Weesp,



		XXV in de beleving der recreatie, met daarbij de zekerheid dat het belang van het natuurschoon in de knel komt. Met de moedig strijdende bewoner van de Ridderhofstad Gunter- stein te Breukelen hebben wij schouder aan schouder gestaan bij het teweerstellen tegen ter elfder ure invoegen in het streekplan van een grote verkeersader, welke het prachtige landgoed en ook de fraaie polder Mijnden zou doorsnijden. Verheugden wij ons met hem in het begrip van de Staten van Utrecht voor dit belang, waarbij de projectie der weg werd onge- daan gemaakt, reeds het handhaven van de aanzetten dier weg bij de gemeenten Maarssen en Loenen geeft ons reden tot waakzaam- heid. Ten aanzien van het woonschepenvraagstuk hebben wij vertrou- wen dat er geleidelijk aan met toepassing van de verschillende Be- leidsbepalingen, door middel van uitsterving, een verbetering valt te constateren. Naar mate de woningnood in directe zin afneemt, zal het van de kracht van plaatselijke bestuurderen in belangrijke mate afhangen of de vrijkomende woonschepen niet ter plaatse als tweede woning zullen worden gebruikt, maar slechts daar zullen worden toegelaten waar het landschapsbeleid en de hygi�ne van water geen bezwaar opleveren. Bijzonder verheugend is het in dit verband dat Gedeputeerde Staten van Noord-Holland bij het opstellen van een voorontwerp tot herziening van het streekplan voor het Gooi en de Vechtstreek is gekomen tot het plaatsbepalen van twee woonscheephavens. De lezingenreeks over de Vecht, gestart naar aanleiding van de her- denking 100-jaar Thijsse, verheugen zich in een niet aflatende be- langstelling. Thans is het de Heer Stork die de lezingen verzorgt. Juist in de begeleidende lichtbeelden van hoe het vroeger was en het heden nog is, mag met voldoening worden geconstateerd dat veel wat mooi was en is aan de Vecht, nog behouden kon blijven en er alle reden is om ook in de toekomst daarvoor te zorgen en te ijveren. Vooral is het te waarderen dat van de zijde van het onderwijs er een groeiende belangstelling is voor dit onderwerp, waarbij wij een zeer goede kans hebben om reeds bij de jeugd de belangstelling te wekken, welke wij bij ouderen dikwijls ontberen. Is de werkcommissie dus vol goede moed de taak voort te zetten,



			XXVIII Muiden-Muiderberg Moesten wij in ons vorig verslag melding maken van ernstige stag- natie in het tot stand komen van het saneringsplan der gemeente Muiden, thans lijkt de hoop gewettigd dat het bestemmingsplan voor de binnenstad nog binnen de zittingstermijn van de huidige gemeenteraad haar beslag zal krijgen. Bij vaststelling van de uitbreiding der gemeente in zuidoostelijke richting verkreeg het gemeentebestuur de vereiste armslag, nood- zakelijk voor sanering en verdere ontwikkeling van het woonge- bied, op een naar onze inzichten aanvaardbare plaats. Het belang van Muiderberg als ontmoetingspunt tussen de nieuwe polder en het �Oude Land" wordt geaccentueerd door het voorne- men om het aspekt van het dorp aan de zeezijde belangrijk te ver- beteren. Met name de opheffing van de beslist zeer ontsierende kampeerplaats kan een belangrijke bijdrage leveren.

		Komplan Vreeland-Oost Een der fraaiste Vechtdorpen stond de laatste tijd in het middel- punt van de belangstelling door het voornemen van het college van B. en W. der gemeente Loenen om, ter vermindering van het verkeer in de dorpskern, een nieuwe verkeersader te projecteren vanaf de provinciale weg naar de oude Vechtroute. Tegenover het ongetwijfeld goede streven om het dorp te ontlasten van het ver- keer, stond het landschappelijke offer van de doorsnijding van een oude fraaie Vechtarm. De gemeenteraad besloot tot gedeeltelijke uitvoering van het voorgenomen plan, waarbij de bovengenoemde doorsnijding niet noodzakelijk bleek. Vermeldenswaard is voorts het gereedkomen van de restauratie der Nederlands Hervormde Kerk te Vreeland. Op een ongemeen fraaie wijze getuigend van veel vakmanschap en grote liefde, wist archi- tect C. W. Schaling uit Amsterdam deze kerk tot oude luister te brengen.



		XXIX dat de eerder genoemde versmalling van de groene zone het land- schap enorm zal aantasten. Blijft ons slechts de hoop dat inderdaad de hoogte en de oppervlakte beperkt zullen blijven en dat de nieuwe bebouwing aan de polderzijden op voorhand van beplanting zal worden voorzien. Met veel voldoening constateren wij de uitbreiding van de bestem- mingsgebieden voor natuurbehoud en de plaatsbepaling van twee woonscheephavens. De traceeverlegging van de weg Heemstede-Hilversum gaf een belangrijke winst vanaf Vreeland tot Oud-Kortenhoef; een onaan- vaardbare oplossing echter vonden wij de projektie van het vervolg van deze weg naar de Kerkelanden waarbij het fraaie natuurreser- vaat �de Suikerpot" doorsneden zou worden. Wij betuigen onze adhaesie met een variantvoorstel van Natuur- monumenten waarbij dit weggedeelte in noordelijke richting werd verschoven. Ter ontlasting van de toekomstige uitbreiding van Weesp naar het zuidwesten werd een uitvalsweg geprojecteerd in zuidelijke rich- ting. Gelet op het ministeri�le voornemen om de beide gemeenten Ne- derhorst den Berg en Nigtevecht samen te voegen, waarbij een oeververbinding onvermijdelijk is, hebben wij een gecombineerde oplossing van deze oeververbinding bepleit met de aansluiting van de weg vanaf de Weesper uitbreiding. Tevens attendeerden wij erop dat de meergenoemde uitvalsweg ontlastend zal werken op de huidige weg langs de Vecht vanaf Weesp naar Nigtevecht, waardoor wegverbreding hier niet nood- zakelijk is en deze weg behouden kan blijven. Tenslotte voorziet het voorontwerp in een weg ten westen van 's-Graveland, ter ontlasting van de bestaande weg door het dorp. Het is ongetwijfeld nuttig en noodzakelijk, ook in verband met de toekomstige uitbreiding van de woonkern Munniksveen, om deze weg tot stand te doen komen volgens de voorgesteld tracering; wij menen echter dat deze weg in het landschap geen al te nadruk- kelijk karakter mag krijgen en dat dit ook zeker verkeerstechnisch niet noodzakelijk zal zijn.



			XXX 's-Graveland Curtevenne Ook in de afgelopen periode bestond er weer de beste samenwer- king met de vereniging Curtevenne. Tesamen konden wij ons bui- gen over ter inzage liggende bestemmingsplannen en onze requesten opstellen vanuit overeenkomstige gezichtspunten. Periodieke schoonmaakbeurten in het poldergebied met medewer- king van kinderen en hun onderwijzers vinden nog steeds plaats. Tevens werden meerdere facetten van het landschapsschoon, va- ri�rend van onkruidbestrijding t.e.m. het handhaven van brug- profielen in deze fraaie gemeente, uitputtend besproken.

		Het Gein, voormalig gebied der gemeente Weesperkarspel Een der mooiste riviertjes van ons land dreigt het slachtoffer te worden van de verstedelijking van dit gebied. De eerste aanslagen zijn reeds gepleegd door de vaststelling van het streekplan, waarbij twee wegen het gebied zullen doorkruisen. Dreigende plannen voor uitvoering van een kanaal en eventuele uitbreiding der voorgenomen Metro der gemeente Amsterdam in de richting Weesp, vormen de tweede bedreiging, terwijl tenslotte de toekomstige ontwikkeling van de Bijlmermeer tot een schaal- en struktuurverandering zal leiden, welke onontkoombare gevolgen heeft voor deze streek. Met het gemeentebestuur van Amsterdam, in de persoon van Drs. R. J. de Wit, voeren wij periodiek besprekingen teneinde te trach- ten een ontwikkelingsplan op te stellen waarbij, rekening hou- dende met onontkoombare kunstwerken, getracht zal worden van de charme van dit gebied zoveel als mogelijk is, te behouden. Ons commissielid Ir. Pfeiffer woont deze bespreking bij, tevens als co�rdinator voor Staatsbosbeheer.



		XXXI INVENTARISATIECOMMISSIE In het verslagjaar vond geen vergadering van de inventarisatie- commissie plaats. Dit neemt niet weg, dat er veel aktivlteit is ge- weest op het gebied van biologisch onderzoek in de Vechtplassen. In de Molenpolder bij Westbroek werden door medewerkers van het consulentschap Utrecht van het Staatsbosbeheer waarnemingen gedaan over vogels en vegetatie, terwijl ook verdere gegevens over de visotter werden verzameld. Een student van de Rijksuniversiteit te Utrecht bewerkte de diato- mee�n van de Molenpolder terwijl tevens uitvoerige gegevens over chemie en zuurstofgehalte van het water werden verzameld. Het onderzoek is van belang om een inzicht te verkrijgen in de veront- reinigingstoestand van het water, die verbeterd is. Verder verricht- te Dr. J. Dvorak, Tsjechoslowakije, een onderzoek naar de aan- wezige soorten muggelarven in krabbescheervegetaties. Een student uit Leiden onderzocht muizenpopulaties, een aantal studenten uit Amsterdam deed waarnemingen aan vogels, terwijl een andere Am- sterdamse student een onderzoek begon naar voedsel en populatie- opbouw van de ruischvoorn, wat hij ook in andere plassen zal uit- voeren. In de Botshol te Vinkeveen, wordt onderzoek verricht door stu- denten van de Vrije Universiteit te Amsterdam, waar naar de relatie diatomee�n-zoutgehalte onderzoek wordt ingesteld en eveneens naar draadalgen. In Kortenhoef en Ankeveen werd door de afdeling Hydrobiologie van het Rivon onderzoek gedaan naar de waterverontreiniging, waarbij ook een medewerker van het Limnologisch Instituut te Nieuwersluis waarnemingen deed. In de uitgediepte recreatiepiassen van Maarsseveen werd door een Amsterdamse studente maandelijks plankton en chemische waarne- mingen gedaan.



			Ankeveen

		Op 1 aug. 1966 werden de twee van oorsprong Stichtse-Utrechtse- dorpen Ankeveen en Kortenhoef samengevoegd met het jongste Gooise dorp 's-Graveland tot ��n gemeente. Historisch geheel onjuist kreeg de nieuwe grote gemeente de naam van 's-Graveland. Ook Hollands Ankeveen behorende tot de toen nog zelfstandige gemeen- te Weesperkarspel werd aan deze nieuwe gemeente toegevoegd. Wat echter de meesten is ontgaan, is het feit, dat na bijna 700 jaar schei- ding Hollands en Stichts Ankeveen weer bijeen kwamen. In 1296 werd Floris de Vijfde door een aantal edelen onder wie Gijsbrecht van Amstel gevangen genomen en later vermoord. Nu had het kapittel van St. Marie, waartoe het Anceveen behoorde, een deel hiervan, later Hollands Ankeveen genaamd, beleend aan de he- ren van Aemstel. Na de overbekende moord gingen de goederen van de heren van Aemstel in 1297 over aan het graafschap Holland. Daar het niet beleende gedeelte, Stichts Ankeveen genaamd, aan de bis- schoppen van Utrecht bleef, was de scheiding een voldongen feit ge- worden. De grens tussen het graafschap Holland en het bisdom Utrecht, aangegeven door het leggen van zgn. kaden, kwam wat An- keveen betreft nu te liggen langs de Stichtse en Dammerkade. Deze grensscheiding tussen Holland en Utrecht zou, met een korte uit- zondering, tot 1819 voort blijven bestaan. Op 19 mei 1819 kwam ook Stichts Ankeveen, de toen zelfstandige gemeente Ankeveen, definitief onder het Provinciaal bestuur van Noord-Holland. Econo- misch gezien was Ankeveen al door de eeuwen heen ten nauwste aan het gewest Holland en met name aan Gooiland verbonden geweest. Omstreeks 700 schijnt het huidige Gooiland met het gedeelte be- oosten de Vecht ��n gouw, graafschap, te hebben gevormd. Tal van oude stukken wijzen in die richting. Deze gouw kwam tot stand na- dat de Friezen, die in deze gebieden woonden, onder hun koning Radboud definitief door de Franken verslagen werden. Dr. J. Ruinen meent in dit verband een zekere Wursing, kleinzoon van Radboud,



		XXXIV te zien optreden als eerste graaf van deze nieuwe Frankische gouw. De oude Gooiers zelf beweren in 1526 tegen Pieter Aelmanszoon, secretaris van Naarden, die op onderzoek uitging naar de juiste be- grenzing van het Gooi, dat hun gebied vroeger dagen veel uitgebrei- der was. Of zij daarmede de grenzen van de oude Frankische gouw bedoelden valt vooralsnog nergens uit op te maken. Wel staat vast, dat het Anceveen nog voordat het een zelfstandige kerkelijke ge- meente (parochie) was, hetgeen pas in de 14e eeuw geschiedde, en ook nog daarna, kerkelijke verbintenissen had met het Gooi. De tegenwoordige Herenweg was het pad, dat liep van het Anceveen naar het St. Janskerkhof in Laren. Het Anceveen, dat daar voor de hoge gronden van Gooiland lag, was een onherbergzaam gebied. Daarbij kwam, dat het Naardermeer, evenals de Horstermeer, in open verbinding stond met de Vecht, zo- dat de moerassige venen en de woeste gronden practisch ge�soleerd lagen voor de bewoonde wereld van die dagen. Economische beteke- nis en daarmede meer bewoning kreeg het pas, toen de toeneming van de bevolking, vooral die van Gooiland en met name van Naar- den, de productie van turf als brandstof nodig maakte. Via het Naardermeer, toen nog de scheepvaartweg van Naarden met de Vecht, kon men het veen aan de noordzijde bereiken. Men groef toen de nu nog gedeeltelijk bestaande voorsloot, de Dorpsvaart, die het Naardermeer met de Horstermeer verbond, om zodoende de turf per schuit te kunnen vervoeren. Aan deze vaart ontstond het verveners- en boerendorp Tankeveen of ook wel Negenhoven ge- noemd. Nu moet men van dit dorp in aanvang geen grootse voorstellingen maken. Het bestond slechts uit een langgerekte brede sloot met daar- langs een pad, dat als landweg werd gebruikt. Daaraan lagen her en der verspreide uit hout en plaggen opgebouwde vervenershutten en boerderijen. Het eerste stenen gebouw, de kerk, zal uit ongeveer het midden van de 14e eeuw gestamd hebben, hoewel hiervoor nog geen bewijs is gevonden. Zowel Ankeveen als Kortenhoef werden, nadat in de jaren 1280-1297 nagenoeg het gehele omliggende ge- bied in handen van Holland was gekomen, al vrij spoedig zelfstan- dige parochies. Om meer dan ��n reden kon men nu immers de Utrechtse bisschoppen ertoe bewegen, de hem nog overgebleven dorpen meer kerkelijke en bestuurlijke zelfstandigheid te geven, zo-



		XXXV dat ook Ankeveen in de eerste helft van de 14e eeuw een zelfstandige parochie werd. De eerste kerk stond op de plaats waarop in 1907 de huidige Ned. Hervormde Kerk werd gebouwd. Misschien zal het toeval of een onderzoek meer licht in deze materie brengen. Het eerste offici�le stuk, waarin Ankeveen genoemd wordt, is waarschijnlijk dat van 17 april 1290. Het is een vidimus van een brief van dezelfde dagtekening van de Officiaal's hoofds van Utrecht, waarbij het kapittel van St. Marie te Utrecht aan schepenen en ge- meente van Kortenhoef en Tankeveen verklaart, dat het gerecht al- daar door het kapittel aan Aegidius Blok is gegeven en dat zij geen ander mogen erkennen. Wat de aanleiding tot dit stuk was, is nog niet achterhaald. Vermoedelijk zal de directe nabijheid van de Hol- landse leenheer Gijsbrecht van Aemstel hier niet vreemd aan zijn geweest. Deze, ofschoon door Graaf Floris V reeds aanzienlijk in zijn macht beknot, zal niet geschroomd hebben om langs allerlei andere wegen zijn machtsinvloed weer uit te breiden. En daar het om het gebied van de Utrechtse bisschop betrof, is het nog een open vraag of dit de Hollandse Graaf, die ook juist het naburige Gooiland ge- heel in zijn macht had gekregen, wel zo onwelgevallig zal zijn ge- weest. De grens van het Hollands Ankeveen met het oude Gooiland blijkt in 1396 langs de Loodijk te liggen; die van Stichts Ankeveen met 's-Graveland, dat tot 1966 nog tot Gooiland werd gerekend, liep na 1625 enige meters bewesten de 's-Gravelandse vaart. Deze grenzen gaven in de 14e en 15e eeuw nogal eens aanleiding tot twisten. De erfgooiers, die zich in die tijd weinig aan hun gemeen- schappelijke gronden gelegen lieten liggen, liepen echter direct te hoop wanneer zij vermeenden, dat anderen van hun rechten op deze gemeenschappelijke gronden gebruik trachten te maken of van deze gronden onrechtmatig gebruik maakten. Dit leidde o.a. aan de An- keveense kant tot een min of meer vermakelijk incident, dat in 1470 voor het Hof van Holland kwam te dienen. De beschuldiging van de procureur-generaal luidde, dat �den gemey- nen buyk en de inwoneren der Stede van Nairden" met klokkeslag, het teken, waarop de burgers te wapen werden geroepen, en met �ontwonden ende opene wimpel" naar Hollands Ankeveen getogen waren en daar een aantal paarden en wagens met, door poorters van



		XXXVII Muiden te Hilversum gekochte turf, hadden buitgemaakt en de poorters zelf gevangen genomen. Bovendien hadden zij enige koeien en paarden van de Hilversummers, die de turf verkocht hadden, geroofd �seggende, dat degenen, die dezelve beesten toe behoiren, niet soe koen (flink) wesen en souden, hoere beesten weder te halen, mit meer andere dreygelicke woirden". De Naarders verdedigden zich met een beroep op het verbod van uitvoer van turf. Zij hadden gewoon de overtreders van het gebod willen bekeuren. Ten aanzien van de klokkeslag merkten zij op, dat juist toen de klok een slag sloeg, zij de stad verlieten. Wat de open wimpel betreft, beide waren zaken, die enkel tot het recht van de landsheer behoorde, �wel", er was op eens een dronken vent uit het veen gekomen. Deze had zich enthousiast bij hen aangesloten en daarbij zijn schortkleed aan een stok gebonden. Men had hem maar laten begaan. Er was werkelijk niets onrechtmatigs gebeurd en van het schenden van de rechten van de landsheer was geen sprake, evenmin van roof. Het was alle- maal louter toeval. Waarschijnlijk zullen de rechters, meelevend en begrijpend hebben geknipt en daarna werd Naarden dan toch maar beboet, want ondanks al deze noodlottige toevalligheden waren zij immers in overtreding geweest. Later met de ontginning van 's-Graveland van na 1625 zouden de Gooiers en met name die van Naarden en Hilversum wederom daadwerkelijk in het geweer komen en waren de Staten zelfs genood- zaakt placaten uit te vaardigen en een compagnie ruiters en voetvolk te zenden. De Hollandse Graven hebben tot groot geluk � ook van Ankeveen � hun expansiedriften ten aanzien van dit deel van Utrecht weten te beteugelen, zodat er in het grensverloop tussen Utrecht en Hol- land tot 1819 nagenoeg geen veranderingen meer plaatsvonden. Dat dit gebied hecht onder het gezag van de Utrechtse bisschop bleef weten we uit een aantal rekeningen en overeenkomsten, zoals die van 10 februari 1422. Hierbij treft bisschop Frederik van Blanken- heim met de bewoners van het kerspel Cortenhoeve, Overmeer en Anceveen en degenen, die met hen �verginget sijn" een overeen- komst over het kwijtschelden van breuken, het terecht stellen voor het landgerecht en het dagen voor het geestelijk recht. We zitten nu midden in de Hoekse en Kabeljauwse twisten en plundering, brand-



		XXXVIII stichting en moord en doodslag waren, vooral op het platteland, dat er weerloos bij lag, schering en inslag. In de stad Utrecht weten zelfs de uitgeweken Hoeksen geruime tijd de macht uit te oefenen. Als gevolg van deze zaken sluiten op 14 maart 1427 Jacoba van Beieren, gravin van Holland en de postulaat (waarnemend) bisschop Rudolf van Diepholt en de stad Utrecht, die zeer grote macht in die dagen had, een overeenkomst voor de tijd van twee jaar over de brandschatting van vijandelijke plaatsen. De plaatsen, steden en dor- pen moesten dan een bepaalde afkoopsom betalen en werden dan gevrijwaard tegen overval en plundering. Tenminste, zo stond het op het gezegelde papier. Maar wie had in die tijd de plunderende benden in zijn hand? De praktijk leerde ten aanzien van deze over- eenkomsten al spoedig heel anders. Later komen we aan de weet, dat de postulaat Rudolf van Diepholt de oorlog verklaart aan degenen, die deze overeenkomst hebben geschonden. Wat Anceveen moest opbrengen lezen we in de rekeningen 1428/1429: �Opten 9sten dach in Aprille te Anceveen die 9 hoeven een half jaer lanc om 46 scilde". �Opten 21 sten dach in Aprille die van Negenhoeven te Anceveen bij name 4 huyse, half jair lanc om 31 Hollantsche Scilde". �Des hoert der Stat van Utrecht die helfte toe coemt des minen genedigen heer die andere helfte". De bewoners betaalden maar kregen als dank toch de Hollandse benden op hun dak, die er wel voor zorgden, dat er niet veel meer te betalen viel. De Geldersen onder Maarten van Kos- sem zouden het een kleine honderd jaar later nog eens beter over- doen. De oorzaak van al deze ellende lag in de voortdurende twisten tussen de stad Utrecht en de bisschoppen over de strijd om de macht, terwijl de stad zelf verscheurd werd door heilloze partij- twisten. Het platteland en de kleine burger betaalden de rekening met bloed en tranen. Tot dat het ogeblik kwam, dat er niets meer te halen viel en zelfs steden als Naarden vervielen tot bittere armoede. De informaties van 1494 en 1514 tonen ons het beeld van verval, veroorzaakt door eindeloos en zinloos getwist om de macht. Anke- veen had echter in haar drassige bodem wat men haar niet ontnemen kon: de turf, die als brandstof diende, waarnaar steeds meer toene- mende vraag bestond. Het kon zich dus economisch steeds sneller herstellen, dan de geheel op industrie of veeteelt aangewezen gebie- den. De turf was noodzakelijk en begerenswaardig geworden en



		XXXIX Naarden groef dan ook al vroeg zijn Karnemelksloot naar het Anceveen. Mocht de turf in de 16 en 17e eeuw en gedeeltelijk nog in de 18e en 19e eeuw economisch gezien een zegen voor het dorp zijn ge- weest, die aan velen een goed stuk brood verschafte, later zou het worden tot een vloek. Naarmate het baggeren van natte turf, on- danks de waarschuwende placaten van de Staten van Holland en Westvriesland voortgang vond, ging steeds meer goed grasland ver- loren. Toen dan ook tegen het einde van de 19e eeuw het eens zo lucratieve turfbaggeren ten einde liep, heerste er bittere armoede. Door gebrek aan voldoende goed land waren er nog slechts enkele armetierige boerenbedrijfjes overgebleven, die slechts aan weinigen een niet al te breed bestaan boden. De rest van de bevolking was ge- dwongen zijn werkkring buiten het dorp te gaan zoeken, daar er zich in het dorp zelf nagenoeg geen andere industrie had gevestigd. De opkomst van de 's-Gravelandse en Nederhorst den Bergse was- industrie, met daarnaast de opkomende tuinbouw bracht wat ver- lichting. De snel opkomende industrie�n, vooral te Weesp en Hil- versum, verschaften en verschaffen nog heden ten dage aan menig Ankevener een wekelijks inkomen. Het dorp heeft na de moord en plunderpartijen van de Hoekse benden, die in 1429 schijnen te hebben plaatsgehad, zoals reeds ge- meld, de Geldersen op bezoek gehad. Daarna was het een lange tijd rustig tot op 7 oktober 1672 de Fransen via 's-Graveland optrokken naar de Anceveense brug. Daar stuitten zij echter op hevig verzet van het regiment van Overste Stok- heim, dat aldaar geposteerd lag. Deze hield ruim twee dagen stand tot er versterkingen onder persoonlijk bevel van de veldmaarschalk Prins Johan Maurits van Nassau hun te hulp kwamen, die de Fransen in de richting Naarden en Hilversum terugsloegen. Op 26 november kwamen de Fransen vanuit Naarden opnieuw terug. Ze waren nog maar net begonnen met enige huizen in brand te steken toen Staatse troepen verschenen, die hen op de vlucht joegen. In 1787 kwamen ook hier de Pruisen op bezoek en zij vergaten vooral niet het nodige mee te nemen. In de jaren 1940 - 1945 heeft het dorp betrekkelijk weinig geleden. Door zijn ge�soleerde ligging te midden van de zotten en plassen was het een toevluchtsoord voor de iUigahteit en vele onderduikers. Deze



		XL ge�soleerde ligging is mede bepalend geweest voor het geloofsleven der Rooms-Katholieken in Ankeveen zelf en in de wijde omtrek. In een volgend artikel hoop ik op deze meer dan boeiende materie uit- gebreider terug te mogen komen. Nu laat ik in kort bestek de feiten volgen. Nog in 1590 doorkruiste de priester Lambrecht Stappens vanuit Ankeveen het gehele Gooi. In 1619 was het Bathold Ingel; men denke aan de boerderij in Hol- lands Ankeveen die nu nog de naam de Ingelenborg draagt, welke Ingel pastoor voor het gehele Gooi werd en die zich vestigde op het landgoed van zijn vader te Ankeveen. In 1758 kon de parochie Ankeveen, waartoe Kortenhoef, Neder- horst den Berg en Hollands Ankeveen behoorden, met steun van de toenmalige Rooms-Katholieke Ambachtsheer opnieuw worden ge- sticht. Het is dus helemaal niet onwaarschijnlijk, dat de zogenaamde schuurkerk in die tijd per dienst enige honderden gelovigen heeft getrokken, zoals oude bronnen vermelden. De gereformeerde kerk heeft door deze situatie eerst laat kans ge- zien haar eerste offici�le predikant te beroepen. Wie echter de stuk- ken en de doopboeken er op na ziet komt tot de overtuiging, dat ook de Hervormden een hecht en bloeiend geloofsleven hadden. Ondanks het feit, dat de vertoornde predikant zijn gemoed luchtte in de doopboeken over kindertjes, die op een of andere manier buiten- echtelijk verwekt waren. Die van de pastoor uit die dagen heb ik he- laas nog niet onder ogen gehad. Wie weet in welke termen hij ge- treden zal zijn. Herenigd Ankeveen, 's-Graveland en Kortenhoef vormen nu te samen een grote gemeente. Op 21 oktober 1811 werd het met Ne- derhorst den Berg en Nigtevecht bij Keiserlijk Decreet tot een com- mune, gemeente, verenigd. Dus wederom niets nieuws. Evenmin met het geval dat het op 13 april 1807 te samen met Kortenhoef en 's-Graveland onder ��n provinciaal bestuur van het departement van Amstelland kwam. Op 19 mei 1819 kwam de grenswijziging met Utrecht. Door dit alles heen is Ankeveen het meest onbedorven, pittoreske plaatsje van heel de omtrek gebleken, met een bevolking die door zijn gemoedelijkheid zich onderscheidt van alle omliggende gemeenten. H. Poolman.



	XLI LIJST VAN GERAADPLEEGDE BRONNEN EN LITERATUUR

		Archief v. d. Ned. Herv. Kerk te Ankeveen. Dr. Gisbert Brom - Regesten van Oorkonden betreffende het Sticht Utrecht (694 - 1301) A. Oosthoek - Utrecht 1908. Dr. J. W. Berkelbach van der Sprenkel - Regesten van Oorkon- den betreffende De Bisschoppen van Utrecht uit de jaren 1301 - 1340 uitg. Kemink 1937. Rekening van Het Bisdom Utrecht 1378-1573 Dr. K. Heeringa uitg. Kemink 1932. Lieuwe van Aitzema - Saken van Staat en Oorlogh 1669 - 1679 uitg. 1685. Fran9ois Halma - Tooneel Der Verenigde Nederlanden 1725. Tegenwoordige Staat der Verenigde Nederlanden XXII deel Utrecht 1772. Tegenwoordige Staat der Verenigde Nederlanden XXI deel Utrecht 1758. P. C. Hooft - Nederlandsche Histori�n, 4e druk, 1703. Dr. D. Th. Enklaar en Dr. A. C. J. de Vrankrijker - Geschiede- nis van Gooiland - Parnassus 1939 Deel I, II en III. G. Van Arkel en Weissman + Noord-HoUandsche Oudheden - vierde stuk uitg. Ten Brink & De Vries 1900. Rapport Commissie ter Veen L en M - uitg. Ged. Staten van Noordholland 1951. Dr. D. Th. Enklaar - Middeleeuwsche Rechtsbronnen van Stad en Lande van Gooiland, Uitg. Ver. Oud-Vad Recht 1932. Rijksarchief Utrecht.
9 10 11 12 13 14



		INHOUD 1. Bestuur van het genootschap........ III 2. Ledenlijst............... V 3. Jaarverslag.............. XI 4. Rekening van de penningmeester....... XIII 5. Excursieverslag............. XV 6. Johannes Trouw, ter herinnering....... XX 7. Verslag over 1967-1969 van de Commissie voor de Vecht................ XXII 8. Ankeveen, door H. Poolman........ XXXIII