kamer stonden kasten, waarin het zeer uitgebreide linnengoed '^ (in vroeger tijden
veel meer dan tegenwoordig, omdat men gewend was de was slechts twee of drie keer
per jaar de deur uit te doen). Ook lag in de provisiekamer een grote hoeveelheid tin
en koper opgeslagen, ter aanvulling van de keukeninhoud. De inventaris van de
keuken in een buitenplaats verschilde niets van de inhoud van welke keuken dan ook:
een uitgebreide lijst van blik-, tin- en koperwerk, porselein, glas, zilver (bestek), tob-
bes, emmers, potten, pannen en haardgarnituur. Ook een kist met kaarsen voor de
vele lantaarns, blakers en kandelaars, waarmee men het huis verlichtte. De aantallen
verbazen ons wel eens: wie heeft tegenwoordig in zijn buitenhuis aan glaswerk 94
groene roemers en 54 kelkglazen, naast nog een aantal speciale glazen?
Het buiten Ouderhoek was zoals blijkt uit de inventaris met al het noodzakelijke
gemeubileerd. Een overdaad aan bijkomende zaken treffen we zeker niet aan. Met
uitzondering van de vijf portretten in de voorkamer boven, worden bijvoorbeeld
nergens schilderijen genoemd. Ook missen we de gordijnen voor de ramen, die in deze
tijd in stadshuizen meestal wel aanwezig waren. Het volledig ontbreken van kleding-
stukken bewijst dat deze met de bewoners het huis verlieten.
Anders was dit met de tuininhoud. In de steden behoorde het aanleggen van grote
tuinen in de 18de eeuw reeds lang niet meer tot de mogelijkheden. Men moest het
buiten de stad zoeken. De buitenplaatsen aan de Vecht waren beroemd om hun
prachtig aangelegde tuinen, meer dan om hun huizen zelf. De tocht van Loenen naar
Nieuwersluis voerde langs een onafgebroken reeks parken, waar vele malen vol
bewondering over werd geschreven: 'Hier streeft elk den anderen voorby in deftigheid
van Gebouwen, beplanting van lommerryke wandeldreven, net geschoren Haagen,
Vischryke Vyvers, sierlyke Terrassen, konstige Bloemperken, Grotwerken en trotse
Standbeelden: in 't kort hier heerst eene pracht, waarvoor de Vreemdelingen
verstomd staan' "'. Ouderhoek vormde daarop geen uitzondering, veel meer dan om
haar woonhuis werd deze buitenplaats om haar tuinen geprezen.
In de late 17de en 18de eeuw werden siertuinen aangelegd naar de grote Franse voor-
beelden, die hier voornamelijk door de uit Frankrijk gevluchte hugenoot Dani�l
Marot waren ge�ntroduceerd. Deze tuinen waren regelmatig aangelegd, symmetrisch
met een breed hoofdpad, dat een zeer boeiend vergezicht kon opleveren. Kenmerkend
waren hoge, vlekkeloos glad geschoren hagen, die niet zozeer de tuinen van de buiten-
wereld afsloten als wel een decoratieve waarde hadden door het snoeien in gebogen
vormen en hoeken, het uitsparen van nissen voor de onmisbare beelden. De hoofdas
werd vaak onderbroken door waterpartijen, vijvers met stilstaand (en indien windstil
spiegelglad) water of met fonteinen. Figuurperken of broderies van lage buxushaag-
jes, gras, bloemen, palmen en gekleurde schelpen of steentjes waren ook een belang-
rijk onderdeel, evenals tuinbouwsels en -meubilair als bruggetjes, galerijen, gebouw-
tjes en banken. Een groot ijzeren inrijhek was natuurlijk niet weg te denken. Hiervan
zijn nog vele mooie voorbeelden langs de Vecht bewaard gebleven.
De tuinen van Ouderhoek, zoals ze te zien zijn op de gravures van Dani�l Stoopen-
daal in De zegepralende Vecht, toonden alle hierboven genoemde kenmerken. Uit
de inventarisbeschrijving blijkt dat er tot 1756 niet veel was veranderd sinds de uit-
gave van de gravures. We kunnen deze dus rustig als illustratie van de beschrijving ge-
bruiken.



		Financieel overzicht 1977

		Inkomsten
		Inkomsten	Uitgaven Nadelig saldo over 1976 .................. f 975,80 Kosten van de excursie ................... f 2.131,96 Herdruk 250 ex. jaarboekje ............... f 1.040,� Zaalhuren: Lezing met lichtbeelden Queek- hoven .................... f 100,� idem in Hervormde Kerk te Loenen ................... f 164,45 Jaarvergadering in De Oliphant f 75,� r ,-,n 45 Drukkosten convocaties voor vergaderingen, lezingen, excursie, receptie ............ f 504,90 Porti verzending convocaties en algemene cor- respondentie .......................... f 226,29 Contributies; St. Utrechtse Molens ......... f 25,� Comm. voor de Vecht ca...... f 25,� j- ^q__ Overboeking naar het volgende jaar; De voor 1978 ontvangen contri- buties ................... f 225,� Reservering drukkosten nog te verschijnen jaarboekje 1977 f 6.000,� j- ^ 225__ Totaal van de uitgaven ................... f 11.493,40 Aldus opgemaakt, de 17e januari 1978 J. H. van Walbeek penningmeester

	Contributies over 1977 ................... f 6.274,45 Entreegelden (van niet-leden) lichtbeelden- avond in de Hervormde Kerk te Loenen .. f 44,� Schenkingen: Oudheidkamer Kockengen .... f 1.555,� Van wie onbekend wenst te blijven.................... ■ f2.000,� ^ 3 555 _ Opbrengst oude jaarboekjes............... 905,� Deelnemers aan de excursie ............... f 2.162,30 Renten; Ned. Middenstandsbank ...... f 28,10 Girodienst .................. f 59,53 /■ n^ /�-, Contributies reeds voor het jaar 1978 ...... f 225,�

Totaal van de inkomsten ................. f 13.253,38 Balans; Totaal van de inkomsten ................. f 13.253,38 Totaal van de uitgaven ................... f 11.493,40 Voordelig saldo over 1977................. f 1.759,98



	Cothen Mr C. Th. E. Graaf van Lynden van Sandenburg Kasteel Sandenburg Doorn Ir H. J. Doude van Troostwijk Parklaan 40 F. A. Groen van Heemskerklaan 41 Mw G. v.d. Stoop-Koekoek van Galenlaan 12 Dordrecht Mw A. W. de Jong-Vis Wolwevershaven 11 Driebergen .1. M. Castelein W. van Abcoudelaan 88 Eindhoven I. V. Bru/a Mu/enlaan 84 's-Graveland G. Kortenoever Lceuwenlaan 295 B. H. A. Oosterbroek Noordeinde 178 's-Gravenhage Mr J. A. Alleman Wassenaarsewcg 90 J. P. Bak Koninginnegracht 96d Koninklijke Bibliotheek Lange Voorhout 34 Rijksbureau v. Kunsthistorische Documentatie Korte Vijverberg 7 W. L. van Velsen-Metzelaar Bankastraat 111 J. C. Woestenburg Bagijnestraat 28 Haarzuilens L. J. Huisinga Ockhuizerweg 20 N. van Royen Ockhuizerweg 16a
		J. J. Holsboer Mozartlaan 12 M. Langelaar Grasmeent 67 T. W. Ploeg Oude Amersfoortseweg 44 J. de Ronde Busken Huetplein 16 H. D. Scheltema Utrechtseweg 58a W. J. Steyling Koninginneweg 18 Huizen J. F. Dudok van Heel Valkeveenselaan 56a F. Renou Nieuwe Bussumerweg 83a Kockengen Dr J. A. van Dongen Wagendijk 12 Gemeente Kockengen Gemeentehuis Dr G. F. W. Herngreen Godinweg 2 W. van Schaik Wagendijk 2 G. Versloot Portengen 97 Kortenhoef Vereniging Curtevenne Moleneind 32 J. Daams Zuidsingel 23 W.Spaan Kortenhoefsedijk t/o N.H. Kerk Krimpen a/d IJssel Mr J. H. Huizenga Lansing 53 Langbroek F. B. Schotanus Kasteel Lunenburg Laren R. W. C. Baron van Boetzelaer Velthuysenlaan 7


Hilversum J. G. Alleman Trompenbergerweg 2b
Hilversum J. G. Alleman Trompenbergerweg 2b			Leiden R. H. B. Meyboom.arts Hooigracht 48
			Leiden R. H. B. Meyboom.arts Hooigracht 48



		Vreedenhoffs gastenboek 1880-1905

	Om enig inzicht te verkrijgen in de wijze waarop er vroeger op een buitenplaats werd geleefd,kunnendag-en/ofgastenboekeneenzeergoedebron van informatie zijn. Het was voor mij dan ook een vondst, toen er uit een oude ijzeren kist bij de familie Jhr J. A. F. Backer te Zuylenburg, welke o.a. allerlei oude familie-bescheiden bevat, het gastenboek van Vreedenhoff te voorschijn kwam. Dat deze buitenplaats van 1841 tot 1905 'in de familie'was geweest is bekend, maar dat men nu nog, meer dan 70jaar later, over zo'n mooie informatiebron beschikte was een grote verrassing. Dit boek, dat 29x 18 cm meet en aan voor- en achterzijde een houten dekblad heeft, is met een afbeelding van Vreedenhoffs inrijhek versierd. Op de eerste bladzijde staat te lezen dat het boek op 5 oktober 1880 aan Jhr Jacob Backer (1820-1905) als verjaarsgeschenk is gegeven. Hij was toen weduwnaar van Vrouwe Maria Petronella van Reenen (1823-1871), van wie hij in 1872 Vreedenhoff erfde. Zij, op haar beurt, had het landgoed uit de erfenis van haar vader verkregen, die de buitenplaats ruim 30 jaar daarvoor kocht. Juist daarom is het gastenboek zo interessant, omdat de familie Backer de laatste eigenaar was, die Vreedenhoff, zoals alle vorige bezitters, in hoofdzaak 's zomers bewoonde. Meestal van mei tot oktober, maar, wanneer het weer redelijk bleef soms zelfs tot in de maand november, 's Winters was men woonachtig in het Amsterdamse stadshuis. Voor de familie Backer was dat het



			Vreedenhoff ca. 1900

32



		Voorjaarshelmbloem 13 bloeistengels Dubbele bosanemoon 51 bloemen Stengelloze sleutelbloem 6 (ingeplant)

		Klein Boomrijk

Dit is een boerenhofstede. In de tuin staat in de perken wel breed longkruid. In de tuin van perceel 49/50, gelegen naast Boomrijk komt nog 2 m^ maagdepalm en 100 voor- jaarshelmbloemen voor.

	Gunterstein Teldata: 12-3, 9-4 en 7-5 Behalve de binnentuin is het landgoed voor het publiek opengesteld. Het opengestel- de gedeelte is vrij gebleven van recente inplant en ook in de binnentuin is de inplant beperkt gebleven. Opvallend is hier het voorkomen van wit hoefblad (115 st.) dat in geen ander Vechtpark werd aangetroffen. Hier komt ook lelietjes van dalen en over- blijvende ossetong voor. In het vrij toegankelijk deel staan op ��n plaats honderden exemplaren knikkende vogelmelk, waarvan echter maar ��n bloeiend exemplaar werd gevonden. Een geslo- ten vegetatie donkere ooievaarsbek bedekt 8 m^ bodem. Deze staan, evenals alle hol- wortels onzichtbaar vanaf het pad aan de slootkant en worden zodoende niet licht ge- plukt of vertrapt. Volgens de heer Quarles van Ufford staan er veel bosanemonen in het bos, veel meer dan door ons geteld. De ree�n hadden nl. bijna alles afgevreten, ook de dubbelbloemige soort. In de binnentuin is de stinzeflora hoofdzakelijk in de na- bijheid van de kleine vijver te vinden. Geteld werden: Donkere ooievaarsbek 280 st. waarvan 100 in het vrije deel Dubbele sneeuwklokjes 290 Sneeuwklokjes 20000 ; Winterakoniet 28 m^ Bostulp 750, waarvan 2 bloeiende exemplaren Italiaanse aronskelk 120 Lenteklokje 80 Maarts viooltje 80 Blauwe druifjes 3 Oosterse sterhyacint 30 Scilla hispanica 280 Sneeuwroem 36 Voorjaarshelmbloem 165 Breed longkruid 5 (ingeplant) Maagdepalm 94 m^ Crocus vernus 1000 Knikkende vogelmelk 1550 Holwortel 85

			45



		JAARBOEKJE 1978 VAN HET OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP 'NIFTARLAKE'



			Kort overzicht over 1978

		Het Niftarlake-jaar 1978 zette in met een nieuwjaarsreceptie die op zaterdag 7januari op 'Oudaen' te Breukelen werd gehouden. Een gezellige middag waarbij vele leden elkaar een goed 1978 konden wensen. In diezelfde maand hield de heer H. L. Zantkuyl, architect bij Monumentenzorg te Amsterdam, in het paviljoen van 'Queekhoven'een lezing over 'De ontwikkelingvan het woonhuis'. Aan de hand van tekeningen en dia's liet hij ons zien hoe vanaf de oer- tijden de mens zijn huis had gebouwd en hoe bv. de traditionele plek voor de stook- plaats was ontstaan. Twintig leden bezochten op vrijdag 3 maart het Six-huis te Amsterdam, een zeer fraai gerestaureerd woonhuis aan de Amstel, voor kleine groepen te bezichtigen. Op 24 juni ging een zelfde aantal naar kasteel-museum 'Sypesteyn'te Nieuw-Loos- drecht, in het kader van kleine excursies. De jaarvergadering vond plaats op 5 juli in 'De Kampioen'te Nieuwersluis, waarde familie Oostveen, lid van Niftarlake, ons een zaal ter beschikking had gesteld. Zes be- stuursleden en 21 leden bezochten deze vergadering. De heer Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello nam na gedurende 30 jaar het voorzitterschap van het Genootschap te hebben uitgeoefend als zodanig afscheid. Hij werd bereid gevonden als bestuurslid aan te blijven, waarvoor allen hem zeer dankbaar zijn. Zijn grote erva- ring in zaken van bestuur is niet te missen. Voor de zomer-excursie trokken wij op 30 augustus met 67 leden naar Gouda. Een verslag hiervan vindt U elders in het jaarboekje. In het najaar hield de heer J. J. C. Baron Taets van Amerongen, conservator van Kasteel Amerongen, een lezing met dia's over 'Kasteel Amerongen en zijn bewoners' op Queekhoven. Dit als voorbereiding van een rondleiding ten kastele op 28 oktober, waaraan 32 leden deelnamen. Deze excursie was het sluitstuk van een actief Niftarlake-jaar.



		Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello 30 jaar voorzitter van het Genootschap Tijdens de laatste jaarvergadering trad de heer Kappeyne van de Coppello af als voor- zitter van het Genootschap na deze functie 30 jaar enthousiast te hebben vervuld. De heer G. J. Weyland, hoogbejaard doch in zaken de Vecht betreffende steeds ge�nteresseerd, zond ons enige herinneringen. 'Ik ontmoette de heer Kappeyne, geboren 21 januari 1902, voor't eerst in 1926/7. Ik was toen directeur van kantoor Loenen a/d Vecht van wat nu de Middenstandsbank heet. De heer Kappeyne was toen tot commissaris bij de bank benoemd. Hij was in Loenen steeds zeer gezien en had daar vele functies o.a. als wethouder, voorzitter van de muziekvereniging 'Oud Over' en de tennisclub. In 1948 werd hij voorzitter van het Oudheidkundig Genootschap Niftarlake. De hoogtepunten waren altijd de jaarlijkse excursie en de jaarvergaderingen, die de heer Kappeyne met zijn geestige redevoeringen een bijzonder aanzien gaf. Hoewel geen groot sportsman, was hij een liefhebber van tennissen. Jarenlang speel- den wij zondagochtends een partijtje. Vele functies buiten de Vechtstreek en ook in het buitenland noopten (en nopen red.) hem veel op reis te zijn'. G. J. Weyland Veere, 25 januari 1979



	Ledenlijst

		Ir J. J. Smorenburg D. van Troostwijkstraat 55 J. W. F. M. Swinkels Gein Zuid 7 B. A. H. M. Theunissen Reyer Spreijstraat 10 W. C. C. Trouw Torenlaan 32 Mw G. L. J. Uiterwaal-V�lker Kerkplein 14 Mw C. A. L. M. Vis-V�lker Stationsstraat 54 B. H. de Vries Sandbergstraat 4 Drs L. J. van Welsenis P. van Wijngaerdtlaan 54 Alkmaar Mr Dr J. Belonje Nassaulaan 39 Amersfoort Oudheidkundige Vereniging Flehite Westsingel 50 Amstelveen J. W. N. van Achterbergh Jr Amsterdamseweg 270 H. Raadschelders Wennink Verestraat 38 Mw H. Vlot-van Lonkhuyzen Ferdinand Bolweg 89 Amsterdam Dr S. Emmering J. Vermeerstraat 14 Gemeente Archief Amsteldijk 67 Mw J. H. Greup-Nicolai de Boelelaan 267 Mr J. H. V. d. Hoek Ostende B. Wieringerstraat 22 D. Hoen Amstelveenseweg 1056 Kon. Academie van Wetenschappen Keizersgracht 569/571
Nieuwer Ter Aa R. W. C. Molenkamp Kerklaan 20 Abcoude De gemeente Abcoude Gemeentehuis Drs J. Baalbergen Sandbergstraat 8 R. Bianchi Meerzicht 1 T. H. de Boer Meerzicht 12 A. den Breejen Oldenhoff 35 Drs D. G. Carasso Dr Koomansstraat 21 Mevrouw M. Dieker-Moen Meerzicht 10 J. Enters Aasdomstraat 1 P. Geerts Meerzicht 8 Mw W. D. de Graaf-Vossensteyn Meerweg 19 J. de Groot Gein Noord 24 Mr F. A. M. ten Herkei Gein Noord 32 H. C. M. Hoppenbrouwers Sandbergstraat 1 J. Th. Kemme Sandbergstraat 7 N. L. Loeb Molenweg 16 J. K. Luttikhuis 't Marktveld 19 W. van ter Mey Zilverschoon 107 J. J. Pabon Jr D. van Troostwijkstraat 51 H. Schoenmaker F. Postlaan 5 Dr P. L. Schram P. van Wijngaerdtlaan 42 J. B. Schreur Jan Trouwstraat 4



J. W. de Bruyn Kops Zandpad 61 P. J. Burggraaf Straatweg 84 Drs. N. W. Caro Rijksstraatweg 49 H. Th. Colenbrander 't Heycop 508 C. H. Cozijnsen Niftarlakestraat 7 Jac. van Dam Orttswarande 55 W. Dobber Zandpad 27 DrM. N.G. Dukes Zandpad 80, 'Oudaen' Mw Mr M. A. Dukes-Greup Zandpad 80, 'Oudaen' K. Fiolet Zonswaerdt 16 B. Frit/sche Vrijheidslaan 23 M. Fruithof-Matthcs Scheendijk 5 R. 1. v.d.Geer Nassauplein I D. W. Gerwig Dannestraat .33 Mej. J. Gevers Linnaeusdrcel 26 A.v.d. Grift Rijksstraatweg 183 Mw Mr E. A. Haars Kerkplein 16 H.C. J. Hendriks .lulianastraat 25 DrsJ. W. M. Heslenfeld Zandpad 83 R. J. Hofman Zandpad 83 A. H. R. Hoogczand Zandpad 87 S. Jonker Zandpad 86 Mr J. D. van Ketwich Verschuur Vrijheidslaan 128 G. C. van Kleef Beatrixstraat 7 Drs G. J. Koelemij Linnaeusdreef 11 J. F. B. Kraan Vrijheidslaan 14 M. van Kralingen Jr Herenstraat 4
		Mevrouw A. J. E. l.empke-Cramer Zandpad 3, 'Vechtlust' H. K. Lenstra Zandpad 94 Ir H. F. Mertens Rijksstraatweg 236 J. Molenkamp Rijksstraatweg 204 J. van Muiswinkel Eendrachtlaan 71 R. W. L. Mijnssen Rijksstraatweg 76 Openbare Bibliotheek Stationsweg 3 J. H. Posthumus Zandpad 125 Dr E. B. J. Postma Rijksstraatweg 'Nijenrode' Jhr Mr L. A. Quarles van Ufford Kasteel Guntcrstein H. J. Schr�der Straatweg 120 P. B. A. Smits Rijksstraatweg 101 Mw A. J. Stilting Laan van Guntcrstein 3 Mw F. Verhagen Straatweg 74 Mr J. Vermeulen Brouwerij I J. Verwey Mccklenburgstraat 6 A.J. Visser Zandpad 105 A. de Wijs G. van Doornikstraat 121 Breukeleveen C. Aarnoudse Herenweg 60 L. Geel Herenweg 52 E. de Graaf Herenweg 25 DrJ. F. W. Nuboer Herenweg 59 Dr P. J. Sinninghe Damst� Herenweg 89 Brugge Jhr P. H. A. Martini Buys Nieuwe Gentweg 53 Bussum R. A. Hijmans Lijsterlaan 315


	8



		Loenen J. W. Blok Jr Vreelandscw'cg 4 C. Dierdorp Kei/er Ottolaan 30 Dr A. Dunning Dorpsstraat 82 A. Gelderman Oud Over 39 1.. .1. de Geus 't Rond 13 C. 1.. Cilastra van Loon Rijksstraatweg 157 E. Harberink Kei/er Ottolaan 22 P. M. Hiensch Oud Over 170 Mr ril. van Hilst Grutterstraat 13 M. J, P. A. Graal d'Holl�sy Mijndensedijk 20 H. Kalkman Huize 'Bijdorp', Oud Over 8 Mr Dr N. J. C. M. Kappeyne van de Coppello Oud Over 59 Mw 'lil. E. C. M. Kappeyne van de Coppello-van Panhuys Oud Over 59 K. Knol Graaf Janlaan 2 D. P. Koets Wallenstein 55 Mw W. van Kralingen-Niekerk Rijksstraatweg 130 D. C. van Leeuwen Boomkamp Oud Over 154a J. Leieher Oud Over 120 J. v.d. Meulen Vreelandseweg 8 Drs E. Munnig Schmidt. Rijksstraatweg 78 C. W. van Nie Driehovenlaan 38 Mw H. H. Pijzel-Dommisse Dorpsstraat 28 Mw M. M. Rotbarth Oud Over 4 W. A. van Sehaijck Rijksstraatweg 153 H.W. Schouwenaar Wallenstein 5 Mw A. Schras Torenstraat 1 10
				G. A. van Sehijndel Oud Over 102 J. P. Seijt�ert van Lyndenlaan 10 L. H. Sondaar Hui/e 'Oud Over' .). C. Spekman Weerestein 57 Mw A. A. Stellens Oud Over 41 Mej. A. CJ. Stolp Oud Over 93 Jhr Mr J. P. E. 'Fedingvan Berkhout Oud Over I Mw G. Thijs-Mantel Rijksstraatweg 75 W. G.Tober Brugstraat 10 (i. J. Uiltenbos Oud Over 88a S. G. de Vries, arts Dorpsstraat 40 Mw A. Vrij 't Rond 5 H..I. M. van der Wedden Dorpsstraat 77 Loenersloot Mw M. van Erven Dorens-Vinke 'Valk en Heining' Rijksstraatweg 247 M. S. Harms-van Estrik P. N. Kruiswijkstraat 32 Mw M. F. M. Bsse van Nagell-Martini Buys Kasteel Loenersloot MrG. H. Nub� Voorburgstraat 30 J. W. F. Straesser Hollandstraat 19 DrsJ. H. W. Veenstra Rijksstraatweg 228 H.C. M. Vos Rijksstraatweg 141 Loosdrecht H. Aalberts Rembrandtlaan 1 J. G. Boeschoten Hotel 'De Driesprong' Veendijk I Mr J. H. M. A. Doude van Troostwijk Nieuw Loosdrechtsedijk 69 J. P. Freese Oud Loosdrechtsedijk 247 Mej. E. Haselen Nootweg 10 Mr C. H. F. Simons Rad ing 4



.1. M. 1.. Trouw \.d. Helsllaan 5 W. ter Veld Nieuw Loosdrechtsedijk 300 Maarn Mr R. W. van Kctwieh Verschuur Raadhuisiaan 10 Maarssen J. Agterberg Breedstra*!! 6 M. A. H. Beks Schippersgracht 11 J. H. W. van Bemmel Kuyperstraat 29 B. O. van den Berg, Arehitcel BNA Boicnstcinseweg 1 J. W. 1.. Bever Binnenweg 60 B. v.d. Boom I'. C. Hooftstraat 37 P. .1. W. van Breukelen Schippersgracht 22 .1. E. Brinkhor Machinekade 6 S. W. G. de Clercq Straatweg 17 Dr J. Cosijn Straatweg 17b A. R. A. Croiset van Ucheien van Houtenstraat 16 Mw M. van Dam-Smallenbroek Langegracht 30 D. Dekker Zandpad 13 H. J. Dollekamp J. Catsstraat 17 H. J. van Droogenbroek Rijksstraatweg 56 Gemeente Maarssen Maarssen Mw B. L. Heuschen-de Vos Klokjeslaan 16 G.van Heusden Zuylenveld, Oud Zuilen, Maarssen Th. J. Hiemstra Langegracht 22 E. W. Hommes Straatweg 17 Mw J. H. M. Kamp-Schweers Diependaalsedijk 52 P. van Kerkvoort Dr Plesmanlaan 350	Drs W. J. H. van Kessel Langegracht 37 G. K. v.d. Klis Diependaalsedijk 102 S. Komdcur Straatweg 156/158 Mej. A. M. Kooyman Bioemstede 483 J. Kraayenhagen .lulianaweg 19 R. Kuiper Zandpad 8 Drs A. P. Messer Kerkweg 9 B. CL de Mol Herengracht 7 A..). Mook Wilhelminaweg 3 Mr O. B. Okkinga Diependaalsedijk 54 E. J. Overgaauw Bastiaanse Wilhelminaweg 3 Mw C. Plomp-Faber van Houtenstraat 22 P.J.C. Plomp Zandpad 40 R. Pos Dr Ari�nslaan 68 E. J. Rinsma Talmastraat 18 Dr A. van Rossum Zandpad 24 Mw A. Rost van Tonningen-Homburg Maarsseveense Grachtje 6 C. Saeys Schippersgracht 9 Dr Th. E. E. van Schalk Raadhuisstraat 18 Mw A. W. Schucking Kool Wilhelminaweg 8 G. D. Schwartz Herengracht 22 J.N. Servaas Dr Plesmanlaan 292 M. F. M. van Seumeren Kerkweg 31 A. Th. Stigter Zandpad 4 Stichting Openbare Bibliotheek Postbus 1 J. H. van Tongeren Duivenkamp 851 B. Vermeulen Zandweg 44


		11



	Y. Visser Kuyperstraat 17 A. v.d. Vlugt-de Groot Leeuwenhol 17 G. Vogel Dr Ari�nslaan 126 C. de Vries R.de Beerenbrouckstraat 18 D. v.d. Wal Royaardslaan 10 Mr Q. Wavcrijn Kerkweg 25 Mw P. Westenburg-dc Groot Kerkweg 23 B. G. Wiegeraad A. Cuypstraat 1 P. Z�llner Kennedylaan 20 W. Zuidervaart Binnenweg 47 Ds J. Zuurdeeg Stationsweg 2 Mw G. A, J. Zwaardemaker-Job Klokjeslaan 14 R. C. Zwaardemaker Klokjeslaan 14 W. Zweers, architect BNA Bloemstede 387 Maarssevecn M. Remijnse Heuvellaan 10 Maartensdijk M. van den Berg Egelskop 17 Maastricht D. C. van Proosdijk Scharnerweg4l de Meern Jac. de Bruyn Rijksstraatweg 84 Muiden W, Jongeneel Herengracht 62 Muiderberg Stichting v. Banistiek & Heraldiek Brink A. I. J. M.Schellart van Ostadeiaan 23
		Mijdrecht G. H. van Walbeek Dorpsstraat 23 Naarden H. Poolman Klooslcrslraat 20 H. Wa.ssink Fr. Hcndrikplantsoen 72 Nederhorst den Berg .1. F. A. Baar Overmcerscwcg 8 Dr D. P. Blok Ankeveensepad 7 A../. Crucq, arts Voorstraat 39 .1. .1. Gillissen Voorstraat 2a J. van Mesdag Ankeveensepad Dr H. Spekreijse Voorstraat 11 VVV Overmcerseweg 116 Nieuwersluis J. H. H. Blijdensteijn Rijksstraatweg 70 Mw L. Cohen Tervaert-Oskam Stationsweg 10 D. W. Doude van Troostwijk Rijksstraatweg 28 L. W. Doude van Troostwijk Rijksstraatweg 18 G. E. J. Huetink Zandpad Ib J. J. Lamme Rijksstraatweg 57 A. J. A. M. Lisman Rijksstraatweg, 'Vreedenhoff' Prof. J. M. Luttge Zandpad 27 C. M. Oostveen Rijksstraatweg 35 J. W. Raadschelders Rijksstraatweg 42 J. P. Schmal Jr Rijksstraatweg 8 Mw L. Simons Mijndensedijk 62 de heer en mevrouw Stassen-van Meurs Zandpad 29 J. H. Stefels Rijksstraatweg 24


12



Mw I. Teijema Mijndcnscdijk 29 L. Udo de Haas Rijksstraatweg 38 A. A. Weersma Rijksstraatweg 45 Nigfevecht Mw M. Amcsz-Hclmers Dorpsstraat 41 Openbare Bibliotheek Jhr Huydecopcrstraat 3 Nijmegen H. A. .1. Koekenbier Bachstraat 50 Nijverdal H. J. Kuhlwillm Rijssensestraat 124 Oud-Zuilen R. Plomp Groeneweg 8 Rhenen Th.'Th. M. H. Bijleveld Utrechtseweg 45 Rotterdam Bibliotheek & Leeszalen Nieuwe Markt 1 Mr J. J. Canter Cremers Rozenburglaan 52b Soest S. P. Baron Bentinck Vosseveldlaan 56 Tienhoven W. Beets Nieuweweg 2 Mw. A, A. E. Bodisco Massink-Eggink Dwarsdijk 22 W. T. de Boer Laan van Niftariake 22 A. Hogenhout Nieuweweg 5 E. R. Huitzing p/a Nieuweweg 17 C. P. J. Klap Looydijk 7 Mw E. v.d. Laan-Faber Veenkade 16 Th. K. A. Liem, arts Laan van Niftariake 81
	C. .1. Rijsterborch. notaris Laan van Niftariake 54 Th. Schouten Looydijk 81 H. Smitskamp Laan van Niftariake 43 Mw Mr W. M. Voet-Eggink Dwarsdijk 22 Utrecht N. Beumer Marni.xlaan 45 H, A. Danklof Nieuwegracht 69 G. J. Jonker Troosterlaan 24 Mw G. J. van Julsingha Lam�rislaan 362 J. Mezger Schimmelpennincklaan 35 Provinciale Bibliotheek Achter St. Pieter Rijksarchief A. Numankade 201 St. Openbare Bibliotheken Voetiusstraat 2 H. J. Soeten Attleeplantsoen 24 Stichtse Culturele Raad Mariaplaats 51 Universiteitsbibliotheek Wittevrouwenstraat 9/11 J. Vorder Hake Livingstonelaan 98 Veere G. J. Weyland Nieuw Sandenburgh 37 Venray Mw B. Wijnen Tedderstraat 10 Vinlieveen Dr J. de Vries Zuwe 180 Vleuten W. Uittenbogaard ProL T. Brandsmalaan 17 Vogelenzang G. Koopman Vogelenzangseweg 41a Voorburg Mr F. H. Fries Laan van Leeuwensteyn I


		13



				Weesp Boekhandel De Ark Nieuwstad 28 H. Brood Frans Halsstraat 44 Mw J. S. Janse de Jonge Bejaarden Centrum 'Niftarlake' Aetveldseweg 76 G. Lindeboom Waarschapsstraat 32 Gemeente Museum Herensingel 162 Openbare Bibliotheek Oude Gracht 67 J. Salomons Meidoornlaan 305 IrA.Stork Utrechtseweg 59 Mw M. de Weerd Sportparklaan 183 G. A. van Wees Herengracht 31 Drs G. R. Zondergeld Herensingel 162 Wilnis H. W. van Soest Dorpsstraat 59 Woerden G. J. Wcsseling Gebroeders van Eyckstraat 4 Wolfheze Mw J. E. Birnie-van Iperen Duitse Kampweg 6 Wijk bij Duurstede Mw G. J. E. Dijkman-Schoenmaker Zandweg 27c Mw A. Luijkx-Buijsrogge Hoge Hoffweg 3 IJsselstein A. G. Cool Kronenburgplantsoen 5 Provinciale Bibliotheek Centrale Postbus 35 Zeist J. P. B. Biegelaar Jr p/a 't Rond 3 Mw G. Ch. V. Haselen-Vonk Midlandi Arnhemse Boven weg 12 Rijksdienst voorde Monumentenzorg Broederplein 41 Ir J. v.d. Sleesen Arnhemse Bovenweg 16, flat 15
		P. HessJr Staringkade 46 Voorschoten H. M. van de Horn Vondelstraat 16 Vreeland H. J. Aalderink Klapstraat 21 Mw B. Bakker-Rijssenbeek Ruiterstraat 5 J. Berger Breedstraat 5 J. H. Beukeboom Zuwe 131, 'Forthoeve' Ir M. C. Brandes Voorstraat 7 R. M. Duin W. van Mechelenstraat 5 Mr J. J. Feijten Maartenplein 15 Mw W. de Gelder-de Ruiter Boslaan 2 Mw M. H. Happee de Vliet 8 J. Jongsma Klapstraat 13 J. Olde Loohuis Boterweg 44 Mw L. C. Roelofsen-Kemper Jan van Diestraat I F. D. Sprenger Voorstraat 5 C. Verhaar Fl. van Boekhorststraat 5 Mw G. E. Verhaar-Klomp Fl. van Boekhorststraat 5 J. N, W. Voorhoeve Boslaan 4 J. H. Vrij Vredelantstraat 71 A. Witmer Maartenplein 29 W. W. Zijlstra Boterweg 6-8 Waardenburg A. F. van Goelst Meyer Kasteel Waardenburg Wageningen Boekhandel Kniphorst Hoogstraat 49 Wassenaar F.C. Wieder Jr Papeweg 8 14



		Gouda, Stadhuis

				15



			Zomerexcursie naar Gouda

		Op 30 augustus 1978 zag men 's ochtends om tien uur een groep van zeven en zestig Niftarlake-leden over het marktplein van Gouda wandelen. Het begin van de zomer- excursie. Gouda: stad van gebrandschilderde ramen, van kaas, van kaarsen en pijpen, van stroopwafels en aardewerk, van driehonderd monumenten. Iedereen zal er een andere associatie mee hebben. Uit deze opsomming blijkt wel dat het een heel veelzijdige stad is met zeer uiteenlopende activiteiten. Iets bijzonders is nog dat deze activiteiten, industrie�fn en monumenten grotendeels op een betrekkelijk klein oppervlak in het centrum zijn te vinden. Voor de toerist daardoor heel gemakkelijk van het ��n en ander in een betrekkelijk korte tijd kennis te nemen. Gouda heeft een beschermd stadsgezicht. Dit brengt mee een zorg voor geleidelijk- heid van een ontwikkeling die zich op kleinschalige wijze voltrekt. De plattegrond van de binnenstad lijkt ondanks een aantal ingrepen uit later eeuwen nog veel op die uit het midden van de zestiende eeuw. Imposante monumenten zoals de kerk of het stadhuis worden beschermd, evenals de kleinere huizen en de aan de rand van het centrum gelegen karakteristieke straten en steegjes. Het is knap een sfeer op te roepen die men dromerig kan noemen, terwijl men op hetzelfde moment de levendigheid van de talloze bedrijfjes kan waarnemen. Op de hoek van de markt troffen wij elkaar in restaurant Belv�d�re voor een kopje koffie, waarna wij ons naar het stadhuis begaven. In het voorbijgaan viel onze blik op het mooie Waaggebouw uit 1668 (architect Pieter Post), waar 's zomers kaas wordt gewogen. Een frontreli�f met weegsc�nes siert de voorgevel. Het stadhuis is een juweel, daarover is iedereen het eens. Oudste gotische stadhuis van Nederland, uit 1450, prachtig gelegen op het ruime marktplein. Voor de ingang een renaissance-bordes met overhuiving uit 1603, ontworpen door de stadsarchitect Gregorius Cool. Afbeeldingen van graven en gravinnen uit het Bourgondische Huis kijken op ons neer vanuit de voorgevel. Aan de oostgevel een aardig klokkenspel met beweegbaar tafereel: 'Graaf Floris V verleent in 1272 stadsrechten aan Gouda'. Het schavot aan de achterzijde dateert uit 1697. In de vijftiger jaren is het stadhuis grondig gerestaureerd. Het verhaal gaat dat de toenmalige burgemeester James in Den Haag met een verrot stuk balk op tafel had moeten slaan om de noodzaak hiertoe te benadrukken. In de hal ziet men dit be- wuste stuk, verrot en wel, onder een glazen stolp tentoongesteld. Een tocht door de trouwzaal met fraaie gobelins, de gangen en de zolder waar de ge- meenteraad vergadert, gaf ons een goede indruk van een restauratie die ook met het oog op gebruik in de twintigste eeuw geschiedde. Op ��n van de gangen hangt een bord met kleurige wapens: de wapens van de burgemeesters van Gouda, getekend door voornoemde burgemeester James. Tot slot zagen wij nog de burgerhal � gelijkvloers met kruisgewelven �, die eens een vleeshal en een boterhal is geweest. Natuurlijk stond een bezoek op het programma aan de Sint Janskerk, daterend uit 16



		de veertiende eeuw. Een gotische kruisbasiliek met houten gewelven en het langste schip van Nederland (123 m) waarin prachtige gebrandschilderde ramen, de 'Goudse Glazen'. Vele zijn van de hand van de gebroeders Crabeth, en dateren van de 16e eeuw. Onze gids, die zich voor de gelegenheid had gestoken in een lange zwarte kostersmantel (hem geschonken door het Engelse Kostersgilde), gaf een bijzonder boeiende uitleg van de bijbelse voorstellingen. Het gedeelte waarin de ramen met voorstellingen uit de vaderlandse geschiedenis te zien zijn, was vanwege de restauratie afgesloten. Imponerend is de kerk door de afmetingen en de prachtige kleuren van de 'glazen'. Het speet ons dan ook afscheid te moeten nemen, maar men verwachtte ons in Hotel 'De Zalm' voor de lunch. Onze korte tocht naar de twee musea, 's middags, voerde ons door de Willem Vroesentuin achter de kerk, langs het Willem Vroesenhuis. Wie dit was kon de stads- archivaris vertellen: Willem Vroesen was de stichter van een oudemannenhuis in 1555. Een initiatief dat in die tijd zelden door een particulier werd genomen. In het voorbijgaan wierpen wij nog een blik op de Jeruzalemkapel en op het gerestaureerde weeshuis (de gebeeldhouwde wezen ontbreken niet boven de toegangspoort), dat nu dienst doet als openbare bibliotheek. Het is een fraai gerestaureerd intiem pleintje waar men zich het jachtige moderne leven nauwelijks kan voorstellen. De groep splitste zich hierna in twee�n: de helft naar 'De Moriaan', de andere helft naar het 'Catharina Gasthuis'. 'De Moriaan'aan de Westhaven, het Pijpen-, Tegel- en Aardewerkmuseum, is alleen al vanwege het gebouween bezoek waard. In dit huis met een voorgevel van 1617 be- vond zich oorspronkelijk een suikerraffinaderij, 'In de Goecoop'geheten. De kruiden en later de koffie die hier ook werden verkocht, vormden in de loop van de achttiende eeuw de voornaamste handelswaren in deze winkel. De naam werd nadien veranderd in 'De Moriaan', het symbool van het roken. Tussen 1938 en 1958 vond de restauratie plaats. Het is interessant te zien hoe de oorspronkelijke indeling werd gehandhaafd. Men komt binnen in de antieke tabakswinkel met daarnaast, iets hoger, het 'Comptoir' waarin pijpencuriosa zijn tentoongesteld. In de achterkamer en de 'Saai' ziet men Gouds aardewerk, pijpen en alles wat daarmee te maken heeft zoals foudralen, gildekasten, merken en tabaksdozen. De bovenverdiepingen bieden een overzicht van de Nederlandse tegelindustrie tussen 1600 en 1850 en van de Goudse aardewerknijverheid. Er zijn prachtige tegeltableaux te zien. Het oppervlak van het huis is vrij klein, maar door de indeling van de ruimte maakt het nergens een benauw- de indruk. Het Catharina Gasthuis is een gebouw van een geheel andere opzet. De oudste documentatie omtrent het 'hospitaele van der Goude' is gedateerd 1310 en de naam dankt het aan een allaar uit 1367, gewijd aan de H. Catharina. Er zijn in de loop van de eeuwen stukken aangebouwd. In 1836 werd het verbindingspand tussen voor-en achterbouw vernieuwd. Verschillende fases van restauratie vonden plaats vanaf 1943, de laatste in 1965. Het zg. Lazaruspoortje met rijk beeldhouwwerk van Gregorius Cool uit 1609, eens de toegang tot het voormalige leprooshuis, werd in 1964 naar het terrein van het Catharina Gasthuis verplaatst. Binnen zijn regentenkamers te zien, een gasthuiskeuken, stijlkamers uit verschillende eeuwen, dit alles zeer overzichtelijk en fraai. Grote zalen met schilderijen, altaar- stukken, een antieke stadsapotheek en een chirurgijnskamer. Er is bijzonder veel te zien in dit prachtige museum. De patrones van het gasthuis, de H. Catharina, is zicht- baar als een Frans kalkstenen beeld uit 1510. Doordat de collectie zo veelzijdig is valt er voor iedereen wel wat interessants te genieten. 17



		De bezoeken aan de musea vormden de laatste punten op het programma van onze excursie, waaraan iedereen met kennelijk genoegen had deelgenomen. Een noot van de excursiecommissie: wilt u ooit de bezienswaardigheden van een stad goed leren kennen, organiseer dan een excursie! M. A. Dukes-Greup

		18



		Monumentenzorg in de Vechtstreek

			In 1978 vonden wederom velerlei activiteiten op het gebied van de Monumentenzorg in de Vechtstreek plaats. Hoewel de financi�le situatie bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg niet beter was dan in het vorige verslagjaar werden er toch een redelijk aantal monumenten gerestaureerd. We zullen de restauraties en verbouwingen van deze monumenten de revue laten passeren per gemeente, te beginnen bij Utrecht, in welke stad de loop van de Vecht een aanvang neemt. Vlak bij het punt, waar dit het geval is, werd de molen 'Rijn en Zon'gerestaureerd. Najaren in vervallen toestand te hebben verkeerd is dit industri�le monument weer in oude luister hersteld en functioneert ook weer. Er wordt graan gemalen ten behoeve van warme bakkers in de omgeving. In Oud Zuilen, ressorterend onder de gemeente Maarssen werd de restauratie van het poortgebouwvan het Slot Zuilen voltooid. Voor verdere herstelwerkzaamheden aan dit kasteel zijn voorlopig geen gelden beschikbaar. De restauratie van het poortge- bouw voorzag in constructief herstel van met name de kap. Een brand maakte een vermoedelijk definitief einde aan het bestaan van de laatst overgebleven panoven in dit dorpje, zelfs in de gehele Vechtstreek. Een schrale troost is, dat het gebouw uitvoerig is gedocumenteerd vanwege de Stichting Historisch Boerderij Onderzoek te Arnhem. Ook in Maarssen zelf waren verschillende activiteiten op monumentengebied. De restauratie van Langegracht 39 werd voltooid, terwijl die van Langegracht 52 werd begonnen. Van dit pand wordt de voorgevel gerestaureerd, waarbij de winkelpui zal worden aangepast. Oorspronkelijk maakte het huis met het hoekhuis aan de Kaatsbaan deel uit van een groter huis. Het hoekhuis is echter in latere jaren sterk verminkt. De constructieve toestand van de gevel van no 52 bleek helaas dermate slecht te zijn, dat tot volledige vernieuwing moest worden overgegaan. De restauratie van v��r- en zijgevel van Nassaustraat 2 werd begonnen. Hierdoor zal de Kaatsbaan aan de oostzijde weer een waardige afsluiting kunnen krijgen. Aan het Maarsseveensegrachtje werd no 4 verbouwd en gedeeltelijk gerestaureerd. Aan de Schippersgracht werden de werkzaamheden aan de no's 8 en 11 voltooid, evenals bij no 16. Aan de Rijksstraatwegwerdentweerestauratiesbegonnen, te weten die van de theekoepei van het huis Leeuwenvecht, die zal worden ingericht tot kleine woning, en die van het koetshuis van het buiten Vreedenhoev. Dit gebouw werd inde toestand gerestaureerd, waarin het in het begin van de negentiende eeuw verkeerde; deels werd het aangebouwd in een eigentijdse vormgeving, waardoor een boeiend architectonisch geheel ontstond. Iets verder stroomafwaarts werd de tweede fase van de restauratie van de ridderhof- stad Oudaen afgerond, welk huis is gelegen in Breukelen. Deze tweede fase omvatte de restauratie van de naar de Vecht gekeerde westgevel, die van zijn houten beplan- king werd ontdaan. De vele zichtbare bouwsporen geven een duidelijk beeld van de bouwgeschiedenis van dit belangwekkende monument. De laatste fase van de restau- 19



		ratie is thans in voorbereiding. Wanneer deze een aanvang zal nemen is nog onzeker. Verdere werkzaamheden werden nog uitgevoerd aan het rechter poortgebouw bij dit kasteel, alsmede aan het bakhuisje van de erachter gelegen boerderij, dat iets werd ingekort. Na lange jaren van wachten kon eindelijk een begin worden gemaakt met de restau- ratie van de Nederlands Hervormde Kerk te Breukelen. Dit omvangrijke werk zal enige jaren in beslag gaan nemen. Bij de restauratie zal aan de uiterlijke verschijnings- vorm van het gebouw vrijwel niets worden gewijzigd. De restauratie betreft uit- sluitend constructief herstel. Ook de toren is in de werkzaamheden opgenomen. In het dorp werd voorts het pand Herenstraat 60 inwendig verbeterd. Ook het pand Zandpad 2 onderging een in- en uitwendige opknapbeurt. Aan het huis Vechtvliet werden de werkzaamheden voortgezet. Getracht wordt om tot restauratie van de houten gevelbekroningen te komen, welke enige jaren geleden wegens bouwvallig- heid werden weggenomen. In Loenen werden de volgende woonhuisrehabilitaties voltooid: Mijndensedijk 1, Dorpsstraat 24, 28, 46, 47, 82 en Grutterstraat 7. Daarnaast werd de restauratie van de theekoepel bij het klooster Mater Dei voltooid. Begonnen werd met de panden Dorpsstraat 12 en 94 (dit betreft uitsluitend een verbouwing). Grutterstraat 6/ Toren- straat 2 en Spinnerie 13. Het koetshuis bij het buiten Rupelmonde wordt verbouwd. Een aanvang werd gemaakt met de verbetering van het pand Rijksstraatweg 76, welk

	Boerderij Eilandseweg II, Nederhorst den Berg Foto Rijksdiensl v d Monumentenzorg

20



		pand vermoedelijk oorspronkelijk de Orangerie was van huize Nieuwerhoek. Aan Nieuwerhoek werden eveneens herstelwerkzaamheden verricht. Een begin werd gemaakt met de inwendige verbouwing van het buiten Vegtlust, waar- in een aantal appartementen zal worden gerealiseerd. De ramen van dit huis zullen weer van een laat-achttiende eeuwse roedeverdeling worden voorzien ter vervanging van de vroeg-twintigste eeuwse ramen, die er thans in zitten en die het huis een stijf ka- rakter geven. Het huis Kalorama werd gedeeltelijk van een nieuwe fundering voorzien als eerste fase van een algehele funderingsverbetering. De ingangspartij van Oud Over 7 werd gerestaureerd. In het even verder stroomafwaarts gelegen Vreeland werd de restauratie van de Dia- coniewoningen aan de Lindengracht voortgezet. Reeds een viertal woningen is na de rehabilitatie weer door de oude bewoners betrokken. Het pand Voorstraat 21 werd aan voor- en achtergevel gerestaureerd, waarbij aan de achtergevel een merkwaardige verbouwing uit dejaren '50 van deze eeuw ongedaan werd gemaakt. Het naast dit huis gelegen no 22 werd in- en uitwendig geheel gerehabiliteerd. Op de eerste verdieping bevindt zich in dit pand aan de voorzijde een aardige koepelkamer, die geheel in ere is hersteld. Aan de Angstel, een zijriviertje van de Vecht, ontstond in de achttiende eeuw een be- scheiden buitenplaatsontwikkeling. Een beperkte reeks van daar ontstane buiten- huizen bleef bewaard. Aan ��n ervan, het huis Middelvaart, werd een begin gemaakt met algehele restauratie. Het bleek hier noodzakelijk een geheel nieuwe fundering onder dit gebouw aan te brengen. Middelvaart is gelegen in Baambrugge, gemeente Abcoude. In het Noordhollandse Nederhorsi den Berg werd gewerkt aan de panden Kerkplein 32 en 36, terwijl op het pand Eilandseweg ! I (gelegen tegenover Nigtevecht) een nieuw rieten dak werd gelegd. In Nigtevecht werden de in het vorige verslag beschreven werkzaamheden aan het huis Zwaanwijck voortgezet. Deze werkzaamheden naderen hun voltooiing. Einde- lijk kon er een begin worden gemaakt met de restauratie van de panden Dorpsstraat 124, 130-132, welke laatste panden deel uitmaakten van een fabriekscomplex, dat een aantal jaren geleden afbrandde. De restauratie van deze huizen zal het aanzien van dit gedeelte van het dorp zeer verbeteren. Het pand Dorpsstraat 154 was al eerder in restauratie, waarbij het helaas noodzakelijk bleek tot vrijwel volledige herbouw over te gaan. De stad Weesp kende eveneens verscheidene activiteiten op monumentengebied. De restauratie van de Nederlandse Hervormde Kerk kwam najaren gereed. De 'hoge rug' van dit kerkgebouw speelt weer ongeschonden mee in het silhouet van de stad. Wellicht is aan de restauratie van dit belangrijke monument alsmede aan de geschie- denis ervan, eens een afzonderlijk artikel te wijden. Eveneens voltooid werd de restauratie van het uit dejaren 1772-1776 daterende stad- huis. Als voorbeeld van een restauratie van enkele belangrijke openbare werken kan het herstel van de bruggen en sluizen worden genoemd, dat in 1978 gereed kwam. Van het pand Nieuwstad 16-18 werden de kappen gerestaureerd, van Hoogstraat 21



			32-33 de stoepen en de voorgevel. Woonhuisrehabilitaties (waarin financieel wordt bijgedragen door het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) werden uitgevoerd aan de panden Achtergracht 48, Achter 't Vosje 26, Herengracht 8, Nieuwstad 132-134 en 60, bij welk laatste pand ook het bedrijfsgedeelte werd aange- past. Hoogstraat 23 werd verbouwd, evenals Nieuwstad 136-138, waarvan de kap werd gerestaureerd. Het voormalige Gemeentehuis van Driemond, welk plaatsje thans onder Amsterdam ressorteert, werd opgeknapt en als d�pendance van het stadhuis in gebruik genomen. In Muiden, aan de monding van de Vecht, kwam de restauratie van het zg. Baakhuis gereed. Herengracht 40. Dit pand ontleent zijn naam aan het feit, dat hier in vroeger tijden een baken ter ori�ntatie voor de schepen op de Zuiderzee werd uitgestoken. De restauratie van 'Graaf Floris', Herengracht 72, kwam eveneens gereed. November 1978 ir R. Apell, architect bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg

		22



		18de eeuwse inventaris van een verdwenen buitenplaats: Ouderhoek

			Op weinig mensen zullen de twee stenen hekpalen van Ouderhoek nu nog enige indruk maken. Rijdende over de Rijksstraatweg van Loenen naar Nieuwersluis zien wij de palen er zonder de bijbehorende hofstede wat verlaten bij staan '). Boven- dien zal een ieder met oog voor de schoonheid van de omgeving nog 'nagenieten' van het zojuist gepasseerde prachtige inrijhek en het koepelhuisje van Vreedenhoff, zodat de naam Ouderhoek hem in het voorbijgaan nauwelijks zal opvallen. Hoe anders moet dat geweest zijn in de 18de eeuw! Het bekende boekwerk 'De zegepralende Vecht' in 1719 uitgegeven, wijdt niet minder dan zes van de honderd platen aan Ouderhoek. De hoeveelheid platen van Daniel Stoopendaal mag dan zeker ook bepaald zijn door de hoeveelheid geld en pronkzucht van de eigenaren, Ouderhoek bleek dit aantal wel degelijk waard te zijn. Niet alleen met prenten, maar ook met dichtregels werd Ouderhoek lof toegezongen: aan de inleiding van De zegepralende Vecht werd door uitgever Andries de Leth een lierdicht van Ludolf Smids uit 1709 toegevoegd; en het gedicht van Claas Bruin wordt onder- broken om, cursief gedrukt, in achttien coupletten speciaal Ouderhoek en de toenmalige eigenaar Anthony van Hoek uitgebreid te loven. 'Dies roem ik dan deez' Plaats met recht, De Koninginne van de Vecht'. Tijdens een hier niet terzake doend onderzoek in de notari�le archieven van het Amsterdams Gemeentearchief kwam ik enige tijd geleden een inventarisbeschrij- ving tegen uit 1756 van de 'Buijtenplaats Ouderhoek, gelegen aan de Rivier de Vegt tusschen Loenen en Nieuwersluijs' 2. Alle reden om de tot nu toe bekende gegevens betreffende Ouderhoek ^ weer eens op een rijtje te zetten en aan te vullen met deze nieuwe gegevens: hoe meubileerde men in de 18de eeuw een dergelijke buitenplaats, wat was er aanwezig in een huis dat per slot van rekening slechts enkele maanden per jaar door de eigenaren werd bewoond, wat sierde aan beelden, vazen en banken de tuinen of welke gereedschappen had een tuinman in deze tijd tot zijn beschikking? Het grondgebied van Ouderhoek lag in 1727 aan ��n zijde van de Straatweg. Later werd de grond aan de overzijde van de weg gekocht, toen bedroeg de oppervlakte iets meer dan negen hectare ". Het belangrijkste terrein, met het woon- huis en de prachtige tuinen, strekte zich over een lang stuk uit tussen Vecht met jaag- pad en straatweg. Komende uit Nieuwersluis lagen vanaf het punt waar jaagpad en straatweg van elkaar scheiden achtereenvolgens een theekoepel, daarna het

			' De boerderij is hier lang na de afbraak van de hofstede gebouwd. ^ Notarieel Archief nr 12557, Notaris Otto van Dam, 30 november 1756. Gemeente-archief Amsterdam. ^ L. J. van der Heijden, 'Ouderhoek', In: Jaarboekje Niftarlake 1917, blz. 38-43; R. van Luttervelt, De buitenplaatsen aan de Vecht, Lochem 1948; De zegepralende Vecht, Amster- dam 1719, platen 47 t/m 52 en de inleiding; P. J. Lutgers, Gezigten aan de rivier de Vecht, 1836. ''A. J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, deel VIIl, 1846, blz. 676. 23



		woonhuis, vervolgens een boomgaard en de siertuinen, eindigend in een kunst- matig opgeworpen heuvel. Aan de overzijde van de straatweg lagen meer landerijen en boomgaarden: de nog bewaard gebleven hekpalen zijn voor dit terrein in 1914 opgemetseld, ver weg van het eigenlijke woonhuis. Volgens de overlevering ' was Ouderhoek oorspronkelijk een jachthuis van de Utrechtse bisschoppen, en droeg de naam Ten Wiele'. In 1619 kwam het huis en terrein in handen van de familie Hoek, die het de naam 'Ouderhoek' (= oudste huis van Hoek?) gaf. Dezelfde familie bouwde of kocht in later tijden in de directe omgeving nog meerdere hofsteden: Jongerhoek (tussen Ouderhoek en Nieuwer- sluis), Nieuwerhoek (richting Loenen) en Middenhoek (tussen Ouderhoek en Nieuwerhoek). De namen van buitenplaatsen kwamen zeer vaak op dergelijke wijze tot stand: zo werd bijvoorbeeld in de Purmer eind 17de eeuw door Pieter de Wolff en zijn vrouw Suzanna van Hoek het buiten Wolvenhoek gebouwd. Ouderhoek was rond 1700 in bezit van Christiaan van Hoek. Hij was de maecenas van o.a. Ludolf Smids, die meermalen op Ouderhoek verbleef en het reeds genoemde lierdicht hier schreef. Zijn zoon Anthony van Hoek bezat Ouderhoek ten tijde van de uitgave der Zegepralende Vecht. In 1720 werden na zijn dood zijn bezittingen onder zijn twee volle neven Jean de Wolff en Anthony Bierens verdeeld. Anthony Bierens bezat reeds Middelhoek; Jean de Wolff (ca 1680-1735) werd nu eigenaar van Ouderhoek. Zijn ouders waren de hierboven genoemde Pieter de Wolff en Suzanna van Hoek. De familie De Wolff waren evenals de familie Van Hoek zeer welgestelde doopsgezinde zijdehandelaren uit Amsterdam. Jean de Wolff was in 1706 gehuwd met de eveneens schatrijke Haarlemse Margaretha Verhamme (1684-1756). Zij bezaten tussen ca 1710 en 1720 het buiten Rupelmonde ten zuiden van Nieuwersluis. Mogelijk heeft Jean de Wolff, toen hij via de erfenis van Anthony van Hoek in 1720 het grotere en mooiere Ouderhoek in handen kon krijgen, daarna Rupelmonde aan de familie Bols verkocht ''. De Wolff bezat overigens ook Jongerhoek. Na zijn dood blijft Ouderhoek in bezit van Margaretha Verhamme, die twee jaar later hertrouwde met Mr Paulus Loot van Santvoort, heer van Santvoort \ Ook deze echtgenoot overleeft Margaretha; kinderloos sterft zij 6 oktober 1756. Voor haar boedelscheiding werd de nu volgende inventarislijst van Ouderhoek opgeschreven. Ouderhoek werd blijkens de scheiding van haar nalatenschap in september 1757 ^ voor f 27.000,� verkocht aan een neefje van Margaretha Verhamme: Pieter de Wolff Pietersz, een zoon van de broer van Jean. Hoe hierna precies de buiten- plaats van eigenaar verwisselt is niet geheel duidelijk. Rond 1785 bezat een militair Jan, baron de Petersen Ouderhoek ', in 1836 was ene J. H. Luden eigenaar '". Twee jaar later werd Ouderhoek om welke reden dan ook afgebroken. Margaretha Verhamme bewoonde met Jean de Wolff en later met haar tweede echtgenoot sinds 1733 in Amsterdam een breed en inwendig zeer weelderig ge-

			5 Vermeld in de inleiding plaat 47 van De zegepralende Vecht. ^ Op de 'Nieuwe Kaart van Loenen' van Covens en Mortier, circa 1726 te dateren, wordt Hermannus Bols eigenaar genoemd. ^Chr. P. van Eeghen, 'Het huis Heerengracht 476', In: Jaarboek Amstelodanum 1942, blz. 35-88. * Notarieel Archief nr 12559, Notaris Otto van Dam, 4augustus/2 september 1757, prot. nr 238. Gemeente-archief Amsterdam. '> R. van Luttervelt, o.c, blz. 21. '" P. J. Lutgers, o.c, bij de platen. 24



			decoreerd huis aan de Herengracht, het tegenwoordige nr 476 ". Ouderhoek werd als alle buitenhuizen alleen in de zomermaanden door haar bewoond. Dat be- tekende echter niet dat het huis er gedurende de koude maanden leeg en verlaten bijstond. De inventarislijst bewijst dat alle vertrekken volledig waren gemeubi- leerd. Het gehele jaar woonde een deel van het uitgebreide personeel � totaal elf personen � vast op Ouderhoek: allereerst de tuinman, verder een dienstbode en een huisvrouw, zoals blijkt uit testamenten van Jean de Wolff en Margaretha uit 1729 en 1754 '2. Het personeel kreeg een extraatje na de dood van de meesteres: de zeer getrouwen, zoals persoonlijke lijfknecht, 'mevrouws meijt', de koetsier en het hoofd van de huishouding f 2000,�, de tuinman en 'buytenmeiden'van Ouderhoek ieder f 1000,�. Forse bedragen als men bedenkt dat in die tijd het jaarsalaris van de gemiddelde goed verdienende burger ca f 600,� was en een dienstbode vaak niet meer dan f 100,� per jaar verdiende '\ Het inkomen van Paulus Loot van Santvoort bedroeg in 1742 f 25.000, hij bezat een eigen trekjacht, een eigen koets en vier paarden (zaken die in de 18de eeuw nogal fors werden belast). De bewoners van Ouderhoek in deze tijd behoorden tot de zeer welgestelde lieden en dat was waarschijnlijk in de verzorging en aankleding van huis en tuin goed zichtbaar. Bij het doorlezen van de inventaris van Ouderhoek rijst het volgende probleem: bij welke toestand van het gebouw behoort de lijst? De zegepralende Vecht uit 1719 toont het huis, zoals het in de 17de eeuw gebouwd is met een latere vergroting en aanbouw. Lutgers geeft in 1836 de toestand weer, zoals Ouderhoek opnieuw moet zijn her- bouwd inde 18e eeuw. Wanneer precies in die 18de eeuw het 17de eeuwse Ouderhoek gesloopt en herbouwd is, kan ook Luttervelt niet zeggen. Het woonhuis bevatte in 1756 de volgende vertrekken: op de bel�tage een gang, een grote en een kleine zijkamer, een eetkamer, een grote 'Coepelkamer'en 'mevrouws Slaepkamer'. Daarboven een 'bovengang', een blauwe en een rode kamer, een klein kamertje, een 'balconkamer' en een voorkamer. De meidenkamer en het provisieka- mertje waren hoogst waarschijnlijk als gebruikelijk op de zolder ingebouwd; de keuken en kelder bevonden zich weer onder in het huis. De gang bevatte een commode-tafel met vier laden, een fonteintje, een ganglantaarn, en naast nog wat voor een gang ongebruikelijke voorwerpen een 'weerglaasje' ''* en een pruikendoos en pruikenbol! We zitten midden in de pruikentijd. Zeer waarschijn- lijk bevrijdde de heer des huizes zijn hoofd maaraltegraag van de warme gepoederde pruik, wanneer hij zich na een statige wandeling, een ritje of pleziervaart, in zijn woonhuis kon terugtrekken. In de bovengang stond het meest gebruikelijke gang- meubelstuk: de staande klok. Welke van de bovengenoemde vertrekken vanuit de gang het eerst konden worden betreden, blijft zoals gezegd onduidelijk. Rond 1719 bestond het huis uit tweed wars- huizen achter elkaar, beide met een zadeldak evenwijdig aan de Vecht. De voorgevel met de hoofdingang in het voorste huis lag eveneens evenwijdig met dit water. Achter

		" Zie noot 7. '2 Notarieel Archief nr 6170, Noterris Pieter Schabaelje, augustus 1729, prot. nr 127; en Nota- rieel archief nr 12552, Notaris Otto van Dam, maart 1754, en nr 12558, Otto van Dam, prot. nr 37. Gemeente-archief Amsterdam. '-' Gegevens uit 'Kohier van de personele quotisatie te Amsterdam', een soort belasting- opgave, uit 1742. '" Barometer in de vorm van een ovale, van achteren afgeplatte bol, die kan hangen, met aan de voorzijde een tuit. Water in het weerglaasje gaat bij de verandering van luchtdruk op en neer. 25



		de twee 17de eeuwse dwarshuizen was nog een groot vierkant bouwwerk te zien, daar later aangebouwd, hetwelk genaamd was 'het Laboratorium of Tuyghuys der vuur- werken': een combinatie van stallen en opslagplaats van vuurwerk. Anthony van Hoek was bekend om zijn grote vuurwerk-spectakels, waarmee hij 's zomers medebuitenplaatsbewoners, gasten en ongetwijfeld de bevolking van de omliggende dorpenen boerderijen vermaakte. 'G��n haart-doch luchtvuuren kanongebulder'zo meldt Claas Bruin in De Zegepralende Vecht. In het tweede dwarshuis aan de zuidzijde lag in deze tijd de eetkamer. Mocht Jean de Wolff noch zijn vrouw na 1719 Ouderhoek hebben verbouwd, dan bleef mogelijk op deze plaats de eetkamer bestaan. Boven de schoorsteen in dit vertrek hing een spiegel, waarvoor een tafelklok. Dat men op koele avonden de eetkamer metsmeulende turf- blokken kon verwarmen bewijzen de ijzeren vuurkorf, tang en turfton bij de haard. Op de grond lag een groot tapijt (in de 18de eeuw in rijkere huizen meestal een speciaal voor de ruimte geweven Smyrna-tapijt, van wand tot wand lopend). Hierop nog een kleedje, waarschijnlijk daar gelegen, waar men tijdens de maaltijd de tafel opstelde: dit beschermde het dure tapijt tegen morsvlekken. De tafel stond in deze eet- kamer niet zoals wij gewend zijn in het midden vast opgesteld: het was een 'veldtafel', opklapbaar als het ware. Zo kunnen we ook rustig aannemen, dat de genoemde zes stoelen met groene zittingen niet in een kring rond een tafel stonden , maar als gebruikelijk in de 18de eeuw langs de wand waren geplaatst. Het kabinet van notenhout in de eetkamer bevatte o.a. 'brey en naaygoed', een naaidoos, een theekistje, speelgoed, vijf (!) verrekijkers, een bijbel en andere boeken, 'een sakje met Loode voor de boomen' (?), en doosjes met hengelgereedschap. Naast het kabinet stonden nog enige hengels, waaruit wel blijkt dat op Ouderhoek het vissen een gelief- de bezigheid was. Op het kabinet hier niet het gebruikelijke kaststel, bestaande uit 3, 5, of 7 porseleinen vazen en kommen, maar vijf geboetseerde beeldjes. Een hoekbuffet bevatte een tinnen fonteintje om de handen te wassen. Het in de inventaris genoemde grote koelvat was een typisch attribuut voor een eetkamer: gevuld met ijskoud water kon men de daarin geplaatste flessen drank verkoelen. Van een ijskast was natuurlijk nog geen sprake. Dat er in de eetkamer ook thee werd gedronken, bewijzen het aan- wezige theetafeltje, de theestoof (een confoor, waarop men het water in de ketel ko- kend hield), en de kistjes thee in het kabinet. De eetkamer bevatte geen kasten met het bij de maaltijd onmisbare porseleinen servies. Dit was opgesteld in de twee vaste kasten in de kleine zijkamer: een aantal viskommen, schotels, borden, spoelkommen, thee-, koffie- en chocoladekoppen (aan theegoed alleen al twaalf paar Japans porse- lein, zes paar blauw, twaalf paar bruin en nog eens twaalf paar niet nader genoemd porselein; negen trekpotjes!), sausbakjes, kwispedoren (= spuwbakjes) en fruit- schalen. Ook bevatten de vaste kasten zeven theebladen, twee tabaksdozen, een likeurkistje met verschillende flesjes likeur en een aantal trommels en bussen met thee gevuld. Deze zijkamer was spaarzaam gemeubileerd: een tapijt op de vloer, een theetafel op schragen, een spiegel aan de wand en zes stoelen. De kamers waren in de 18de eeuw nooit overdadig gemeubileerd; dit geldt zowel voor stads- als buitenhuizen. Pas een eeuw later treffen we in interieurs van de welgestelde burgers de ons nog steeds bekende overdaad aan: gemakkelijke stoelen, sofa's, tafel- tjes, bijzettafels, wandmeubilair en snuisterijen. We moeten in de 18de eeuw echter niet verbaasd zijn als de opsomming van de losse inhoud van de grote zijkamer in Ouderhoek slechts uit vier punten bestaat: twaalf stoelen naar Engels model met zit- tingen, bekleed met rood damast; twee speeltafels, de bladen bekleed met rood laken; een gueridon (= een hoog 'bijzet'-tafeltje op ��n poot, waarop bijv. een kandelaar werd 26



		geplaatst); en 'Spaanse' matten op de vloer. De stoelen stonden ook hier ongetwijfeld tegen de wand en werden pas bij het spelen rond de speeltafels geplaatst. Deze speel- zaal zal � niet in gebruik � een lege indruk hebben gemaakt. Meestal blijven in inventarislijsten de kostbare en aandachtvragende wandbespanning en -betimmering onvermeld. Zo kunnen de wanden bespannen zijn geweest met zijde of damast (rood als de stoelen!?) of beschilderde behangsels; op de plafonds kan stucwerk hebben gezeten. We weten het niet en zullen ons daarom nooit een volledig beeld van de inte- rieurs van Ouderhoek kunnen vormen. Nog een zuinig gemeubileerd vertrek was de 'Grote Coepelkamer', een mogelijk veel- hoekig vertrek met uitzicht op de tuin of een soort tuinkamer. Hij bevatte slechts een vloerkleed, acht tabouretten (stoeltjes zonder rug) en acht stoven om de voeten warm te houden. Ook hier kunnen we slechts gissen naar wandbetimmeringen. Op de bel-�tage lag ook 'mevrouws slaepkamer'. Of hier echt door Margaretha Verhamme de nacht werd doorgebracht is twijfelachtig. Beddegoed, matrassen, peluwen, kussens, dekens en spreien, zo keurig genoemd bij de ledikanten in de boven gelegen slaapkamers, ontbreken hier. Wel bevatte de kamer naast tien stoelen een rustbed en een canap�, beide bekleed met rood laken, het bed met groene armozijn ge- voerd, de canap� met groen boord afgezet. Hier stond een tafeltje met een kleine spiegel, een poederdoos en een schuier; maar ook twee pistolen, vier 'snaphanen' (soort geweren), twee donderbussen en een kruithoorn. Een kast bevatte o.a. glas- werk en uitgebreid eetbestek. Al met al een eigenaardige inhoud vooreen slaapkamer. De echte slaapvertrekken lagen op de bovenetage. De 'blauwe'en 'roode'kamer duid- den op het kleurenschema, waarin een dergelijke kamer was gemeubileerd. In de blauwe kamer waren de acht gewone stoelen, de vier leuningstoelen en de twee tabou- retten bekleed met 'blauw moor' (= moir�, gewaterde zijde). Opvallend is overigens het grote aantal stoelen in de meeste 18de eeuwse vertrekken. Met dezelfde moir�- zijde was het ledikant behangen (18de eeuwse bedden waren over het algemeen in de rijkere huizen hemelbedden, soms zeer kostbaar besneden en bekleed met damast of zijde, afgezet met koordjes, passementen, kwasten en pluimen; gordijnen konden het geheel afsluiten van de onverwarmde kamer). In de rode kamer waren de stoelen rood bekleed, het 'Statie' -ledikant met rood/gele zijde. De 'balconkamer' bevatte een ledikant met wit zijden behangsels, afgezet met rode passementen; daarnaast een ge- schilderde slaapbank met een paviljoen (kleine ronde of ovale 'hemel'), waarvan rood zijden gordijnen met witte passementen afhingen. Het ledikant in de voorkamer ten- slotte was met groene zijde en gele koordjes bekleed, evenals de daar aanwezige stoelen. Bij deze verbazingwekkende rijkdom aan zijden stoffen moeten we niet ver- geten dat Jean de Wolff zijde-handelaar was! Alle hiervoor genoemde ledikanten bevatten ieder enkele of dubbele matrassen (gevuld met paardehaar, stro of riet), waarop een bedde, peluwen, drie tot zes kus- sens, onderkleden, wollen en katoenen dekens en spreien. Het linnengoed, lakens en slopen, lag in de kast in de provisiekamer opgeborgen. Verder bezaten de slaapkamers een vloertapijt, spiegels en een lade-tafeltje, waarop een kapspiegel en een schuier. Alleen in de voorkamer hingen vijf schilderijen (portretten) en een wapen; ook stond hier een kastje met boeken en kaarten, een beeldje op houten voet, een sterrekijker en een toverlantaarn. De belangrijkste woon- en slaapvertrekken zijn nu de revue gepasseerd. De 'meijde- kamer' bevatte eenvoudige bedsteden met inhoud, duidelijk voor twee personen bere- kend. Verder een kast, een tafel, zes stoelen met kussens en een spiegel. Indeprovisie- 27





					OVBERHOEKS eest^it ran ml . ]<. WU' luur mi S'iUtS. C 4- >..

				Tuin van Ouderhoek. Let op het schuitje in de vijver en de beelden van de Oranjevorsten in de hoeken.



		kamer stonden kasten, waarin het zeer uitgebreide linnengoed '^ (in vroeger tijden veel meer dan tegenwoordig, omdat men gewend was de was slechts twee of drie keer per jaar de deur uit te doen). Ook lag in de provisiekamer een grote hoeveelheid tin en koper opgeslagen, ter aanvulling van de keukeninhoud. De inventaris van de keuken in een buitenplaats verschilde niets van de inhoud van welke keuken dan ook: een uitgebreide lijst van blik-, tin- en koperwerk, porselein, glas, zilver (bestek), tob- bes, emmers, potten, pannen en haardgarnituur. Ook een kist met kaarsen voor de vele lantaarns, blakers en kandelaars, waarmee men het huis verlichtte. De aantallen verbazen ons wel eens: wie heeft tegenwoordig in zijn buitenhuis aan glaswerk 94 groene roemers en 54 kelkglazen, naast nog een aantal speciale glazen? Het buiten Ouderhoek was zoals blijkt uit de inventaris met al het noodzakelijke gemeubileerd. Een overdaad aan bijkomende zaken treffen we zeker niet aan. Met uitzondering van de vijf portretten in de voorkamer boven, worden bijvoorbeeld nergens schilderijen genoemd. Ook missen we de gordijnen voor de ramen, die in deze tijd in stadshuizen meestal wel aanwezig waren. Het volledig ontbreken van kleding- stukken bewijst dat deze met de bewoners het huis verlieten. Anders was dit met de tuininhoud. In de steden behoorde het aanleggen van grote tuinen in de 18de eeuw reeds lang niet meer tot de mogelijkheden. Men moest het buiten de stad zoeken. De buitenplaatsen aan de Vecht waren beroemd om hun prachtig aangelegde tuinen, meer dan om hun huizen zelf. De tocht van Loenen naar Nieuwersluis voerde langs een onafgebroken reeks parken, waar vele malen vol bewondering over werd geschreven: 'Hier streeft elk den anderen voorby in deftigheid van Gebouwen, beplanting van lommerryke wandeldreven, net geschoren Haagen, Vischryke Vyvers, sierlyke Terrassen, konstige Bloemperken, Grotwerken en trotse Standbeelden: in 't kort hier heerst eene pracht, waarvoor de Vreemdelingen verstomd staan' "'. Ouderhoek vormde daarop geen uitzondering, veel meer dan om haar woonhuis werd deze buitenplaats om haar tuinen geprezen. In de late 17de en 18de eeuw werden siertuinen aangelegd naar de grote Franse voor- beelden, die hier voornamelijk door de uit Frankrijk gevluchte hugenoot Dani�l Marot waren ge�ntroduceerd. Deze tuinen waren regelmatig aangelegd, symmetrisch met een breed hoofdpad, dat een zeer boeiend vergezicht kon opleveren. Kenmerkend waren hoge, vlekkeloos glad geschoren hagen, die niet zozeer de tuinen van de buiten- wereld afsloten als wel een decoratieve waarde hadden door het snoeien in gebogen vormen en hoeken, het uitsparen van nissen voor de onmisbare beelden. De hoofdas werd vaak onderbroken door waterpartijen, vijvers met stilstaand (en indien windstil spiegelglad) water of met fonteinen. Figuurperken of broderies van lage buxushaag- jes, gras, bloemen, palmen en gekleurde schelpen of steentjes waren ook een belang- rijk onderdeel, evenals tuinbouwsels en -meubilair als bruggetjes, galerijen, gebouw- tjes en banken. Een groot ijzeren inrijhek was natuurlijk niet weg te denken. Hiervan zijn nog vele mooie voorbeelden langs de Vecht bewaard gebleven. De tuinen van Ouderhoek, zoals ze te zien zijn op de gravures van Dani�l Stoopen- daal in De zegepralende Vecht, toonden alle hierboven genoemde kenmerken. Uit de inventarisbeschrijving blijkt dat er tot 1756 niet veel was veranderd sinds de uit- gave van de gravures. We kunnen deze dus rustig als illustratie van de beschrijving ge- bruiken.

			" Bijvoorbeeld hier 52 lakens, 92 slopen, 19 tafellakens, 156 servetten; dit alles nog kleine aantallen vergeleken bij de inhoud van linnenkasten in een rijk stadshuis. '^ Bronvermelding in R. van Luttervelt, o.c., biz. 229. 29



			De tuinman van Ouderhoek ten tijde van Anthony van Hoek was beroemd: Czaar Peter de Grote zou tijdens zijn bezoek in 1717 aan Ouderhoek voor het eerst de toen nog zeer zeldzame, hier gekweekte ananas hebben gegeten. Dit bezorgde de tuinman een baan in Rusland als opzichter van de vorstelijke tuinen aldaar! " Ten tijde van Margaretha Verhamme was ene Balthasar Croese tuinman. Op de meest zuidelijke punt, waar straatweg en jaagpad elkaar bij Nieuwersluis weer bereiken, lag een zeshoekige theekoepel, waaruit men een prachtig gezicht op Nieuwersluis had. De koepel was eind 17de eeuw door de schilder Philip Tydeman inwendig beschilderd met zes mythologische taferelen 's. De inventaris spreekt van 'een geschildert doek in 't huijsje aan de Vegt'. In de koepel stonden acht tabouretten met matten zittingen en losse kussens, een schenktafel, een kleine gueridon, twaalf bronzen beeldjes en ��n gipsen beeld; er hing een spiegel met vergulde lijst en er was een verkeersbord (= triktrakspel) aanwezig. Een pijpje kon worden gerookt in een speciaal 'tabakshuijsje', niet zichtbaar (of nog niet gebouwd) op de prenten van De zegepralende Vecht. Tussen koepel en woonhuis was het daar driehoekige terrein gevuld met broderies. Op dit terrein en op het stukgrond v��r het woonhuis naar de Vecht, "t Pleijn'waren rond 1750 acht stenen borstbeelden opgesteld; twee grote zitbanken stonden voor het huis, met nog een stenen beeldengroepje. Noordelijk van het woonhuis volgde een boomgaard, door een hoge haag van het huis gescheiden. Via een grote boog in de haag had men in noordelijke richting kijkend, een prachtig gezicht over het brede middenpad evenwijdig aan de Vecht tot aan het einde van het terrein, In dit midden- pad, 'De groote Laan', stonden ter hoogte van de boomgaard, voor de hagen twee stenen beelden op pilasters. Na de boomgaard volgde de beroemde karpervijver, omgeven door berceaux (= door kunstig gesnoeide klimplanten en takken overwelfde wandelpaden), die de symme- trische vorm met hoeken en bogen van de vijver geheel volgden. Dagelijks werden hier vanaf de twee balustrades volgens De Zegepralende Vecht de karpers met witte- brood 'gelokt en gespijst'. De inventaris noemt hier aan tuinmeubilair vier witstenen beelden, vier eveneens witstenen vazen op voetstukken en twee kleine zitbanken. Op de dichtbij de berceaux gelegen terrassen trof men nog twee grote witte vazen op voet- stukken en twee zitbanken, daarnaast een marmeren beeldengroep en nog vier marmeren potten. De wandeling vervolgend via het middenpad, passeerde men links en rechts twee zij- lanen, loodrecht op de hoofdlaan aangelegd. Aan-het einde van een zijlaan stond een zitbank. In dit stuk v��r de tweede vijver vermeldt de inventaris nog diverse houten vaatjes (waarin ongetwijfeld bijzondere boompjes of planten) en zitbanken. U ziet, tijdens een wandeling kon overal even gerust worden! In de tweede grote vijver, de 'Kom in 't agterste stuk', dreef een 'kleijn roeij-schuijtje met riemen', in 1756 zo genoemd en reeds op de prenten van Stoopendaal uit 1719 ge- tekend. Rond de vijver hier wederom hoge hagen, links en rechts afgewisseld met uit latwerk opgebouwde nissen, waarin men kon zitten. Zij worden in de inventaris 'munnikskappen' genoemd, erop stonden vergulde vazen. V��r de groene hagen rond de kom zijn de vier witmarmeren borstbeelden in de hoeken duidelijk op de prenten zichtbaar. In tegenstelling tot de gebruikelijke beelden van Griekse goden of godin-

		" Bronvermelding in L. J. van der Heijden, o.c, blz. 42, I* Vermeld in de inleiding plaat 49 van De zegepralende Vecht; R, van Luttervelt, o.c, blz. 222. 30



		nen hier vier historische figuren: Frederik Hendrik, Willem II, Willem III en diens echtgenote Maria Stuart. Na deze vijver kon men tenslotte nog de twintig treden van de heuvel beklimmen,' 't rotzig bergje', waarvan men volgens het lofdicht van Ludolf Smids uit 1709 '' een schitterend uitzicht had tot aan de Utrechtse Domtoren. Op de berg stond wederom een 'munnikskap' van latwerk opgetrokken, een open vertrek, dat overigens van binnen volgens de inventaris was beschilderd. De inventarislijst maakt tevens melding van de inhoud van de stallen, met de knechtskamer en 'trok- kamer', waarin negen kanonnetjes; vervolgens van het kruithuis 20 met een verguld Herculesbeeld; en van het tuinmanshuis met een uitgebreide lijst tuinmansgereed- schap. We vinden hieronder vele gereedschappen en onderdelen, die nog steeds in ge- bruik zijn: broeiramen (60 stuks), kruiwagens (8), harken, zeisen, gieters, schoffels, tandgrepen en tandvorken, schoppen, knot- en handbijlen, houwelen, hakmessen, een tuinegge; maar ook minder gebruikelijke modderbeugels, koolhaken, molleval- lan, walstekers, walle-plakkers (om planten langs de muur te leiden?) en palmscharen. De halve manen (scherpe, halvemaansvormige messen op lange steel om de hagen te scheren; zoals zichtbaar op meerdere platen in De zegepralende Vecht), dubbele en enkele trapleren en 'scheerbanken' waren in de 18de eeuwse tuinen onmisbaar voor het snoeiwerk aan de hagen. Bij een scheerbank moet men zich waarschijnlijk een soort verstelbare steiger voorstellen; de grote scheerbank van Ouderhoek was bijna 9 meter hoog en 3.60 meter lang! De boedelinventaris van Ouderhoek uit 1756 eindigt met het bezit aan scheepjes. We weten dat Paulus Loot van Santvoort zelf een trekjacht bezat; op Ouderhoek lagen nog een praam, een bootje, een roei-jachtje en een groot 'plaisier Jagt met toebehooren', waaronder twee stel vlaggen: ��n van zijde en ��n van gewone stof. Uit bovenstaande moge blijken, dat het verblijf op Ouderhoek in de 18de eeuw zeker niet onaangenaam zal zijn geweest. Loenen, september 1978 H. H. Pijzel-Dommisse

		" Vermeld in de inleiding plaat 49 van De zegepralende Vecht. ^^ Zou dit hetzelfde gebouw zijn, als het 'Laboratorium of tuyghuis der vuurwerken' in De zegepralende Vecht genoemd?

			31



		huis Herengracht 509, dat later, in 1917, vanwege verbreding van de Vijzelstraat moest wijken. De eerste regels in het gastenboek waarmee hij iedere gast aanmoedigt zijn of haar naam te vermelden, zijn van Jacob Backer en, vervolgt hij: 'Wie bij zijn naam een vers of liever spreuk wil voegen, Verschaft daarmee aan ons en den lezer genoegen'. Direct daaronder schreef hij: 'Op het hek: Lucas 11.21. Wanneer een sterke zijn /lo/bewaart Zoo is al wat hij heeft in Vrede' Reeds vanaf het eerste jaar, 1881, blijkt dat zijn aanmoediging niet inde wind wordt geslagen. Familieleden en kennissen die voor langere of kortere tijd Vreedenhoff aandoen, vervaardigen mooie dichtstukken, waaruit ondermeer op te maken is dat men de tijd doorkomt met: 'Varen, visschen, rijden, roeien Prettig praten, vrolijk stoeien Piano, biljard, croquetspelen Molen, bal, belegering Schieten met den pijl en boog Alle soort van oefening Voor den geest en voor het oog' En geheel aan het eind van dit gedicht nog: 'P.S. 5 october (1881) O! Wat een zeldzaam lot! Twee hazen in ��n schot'. Een neef komt, zoals uit onderstaand stukje blijkt, met andere bedoelingen, maar waarvoor een verblijf hier juist niet zo geschikt is. 'Wanneer lieve nichtjes Met schalksche gezichtjes In Vreedenhoff's Koepel U steeds amuseeren Is 't voor een student Ook nog zoo vol talent Onmogelijk met vrucht in 't B. W. te studeeren'. Het is amusant 'n aantal bladzijden verder te lezen dat in verband met de verbetering van dj� Keulsevaart, zich eenjonge jurist en een jong waterbouwkundig ingenieur op Vreedenhoff aandienen. Zij komen over onteigening van een deel van het landgoed onderhandelen. 'Die, in spijt huns Superieurs Alles wel onteignen wouwen Tot zelfs dochters voor hun Vrouwen' schrijft Jhr Jacob Backer. De jurist. Mr Antoni Jan van Vollenhoven (1854-1912) huwde later Jacobs dochter Geertruid en de waterbouwkundige, ir David Jacob van Lennep (1855-1933) weet "beslag te leggen'op dochter Elisabeth. Mr Van Vollenhoven verrijkt het gastenboek op 1 augustus 1882 met het volgende aardige dichtstuk: 33



			'Aan een zwerver in den vreemde Wordt vaak 't grootst geluk bereid In 't bewonderen van den rijkdom Door natuur ten toon gespreid Maar wie eenmaal mocht aanschouwen Waar de Vechtstroom zachikens vliet Vreedenhoff Uw lieflijk lustoord Met de schatten die het biedt Die de rozengeur genieten Als de lente Uw gaarde tooit En de rozen mocht zien bloeien Kwistig in die gaard gestrooid Die Uw bosschen mocht doorkruisen Dobb 'rend op Uw vijvervlak Bij Uw landhuis rust mocht vinden Onder eik oflindetak Die Uw huis mocht binnentreden Trotsch en statig daar gebouwd Midden in dien rijken bloemhof Als een steen gevat in goud Die daar dankbaar mocht ervaren Tuigt hiervan met menig dicht? Hoe gastvrijheid zelf haar tempel In die woning heeft gesticht Die den nagalm hoorde ruischen Door Uw zalen, door Uw gang Van den schoonen klank der snaren Gullen lach ofzilvren zang Die als ware z�� veel heerlijks Voor zijn hebzucht niet genoeg Ook zag in deez' Hof des Vreedes Naar een Hof der Liefde vroeg: Ach!hij vindt voor andre streeken Hoe verrukklijk ook geen lof Waar ook � hij roept altijd klagend E�nig, e�nig Vreedenhoff.'

		Er komen ieder jaar meer namen, met of zonder dichtstuk het boek vullen en er wordt van bijzondere gebeurtenissen melding gemaakt. Zo tekent Jacob Backer in 1887 aan: 'Op den 30 juni 1887 is de eerste steen van het Tuinmanshuis door onzen beminden Kleinzoon Jacob Hendrik (Jhr J. H. Backer,. geboren 1881) gelegd, in tegenwoordigheid van de bewoners van Vreedenhoff (ook de onderhoorigen), van Slotzigt en van Rustlust. Begunstigd door de aanwezigheid van zoovele hartelijk belangstellenden zal de eenvoudige plegtigheid, die allen scheen te behagen, bij hen wel in aandenken blijven. Moge zij een voorteken zijn van den gewenschten uitslag van het aangevangen Werk'. 34



		Dat het werk voorspoedig verliep, laat het daaronder geschrevene zien; 'den 19 octo- ber is het huis betrokken'. Huize Slotzigt te Vreeland werd bewoond door Jacob's zoon, Jhr Joan Anthony Ferdinand, de burgemeester van Vreeland en Nigtevecht, en Rustlust door genoemde familie van Lennep-Backer, die wat later Vreedenhoev te Maarssen zal bewonen. Het nieuw gebouwde tuinmanshuis stond op vrij korte afstand van de tuinkoepel aan de weg. Later, in 1909, werd het in opdracht van de toenmalige eigenaar van Vreedenhoff mr F. H. G�bel van Aalst afgebroken en 'uit het gezicht'verder van de weg herbouwd. De 'eerste steen' is daarbij jammer genoeg verloren gegaan. Weer wat verder valt te lezen dat van 14 t/m 17 juni 1890 Geertruide van VoUenhoven-Backer met echtgenoot en dochtertje (geboren 1888) op Vreedenhoff zijn. Er bij geschreven staat dat de dochter op 16juni 'meeaandeetenstafelzat, welke eer haar voor de eerste maal te beurt viel'. Voor de huidige eigenaar van Vreedenhoff was dit te lezen een verrassing, daar hij in 1959 uit de nalatenschap van deze dochter. Marie Gertrude, een Amsterdams staand horloge verwierf, dat nu op Vreedenhoff staat. Dat er nog wel eens, en niet zonder succes, op het 16 hectare grote landgoed werd gejaagd, blijkt uit de resultaten daarvan, die regelmatig in het gastenboek zijn opgetekend. Zo zij n er reigers en rotganzen geschoten. Men weet op ��n dag (19 juli 1896) twee flinke snoeken in 'den eersten Vijver' te vangen. E�n met een lengte van 75 cm, die 5 pond weegt en een andere van dezelfde maat maar met een gewicht van niet minder dan 7 pond. Wanneer eens 't seizoen op 't huis ten einde loopt schrijft Jhr. Jacob: ' 'K zag de gele bladers vallen, Met den Zomer is 't gedaan 'K zie de rozen niet meer bloeijen, 'T is gedaan met visschen, roeijen, 'T plein is leeg, geen blijde groep Ziet men daar, of op de Stoep Waar de thee wordt ingeschonken. Of het Starren heir belonken Opgeborgen zijn de ballen En de Schuit wordt volgelaan Met den inmaak, koffers, kisten 't al gehuld in najaars misten. 'T is nu uit � in 't glibberig pad Ziet men nu niet meer als strakjes d'indruk van de nette hakjes Maar het spoor slechts van een haas Of de klompen van den baas die mistroostig 't hout gaat hakken Of zich ne�rhurkt bij zijn bakken En het huis sluit, of laat luchten en bezorgt zijn hof en vruchten, 35



			'T paard, kalkoenen, en de kippen; 't wakend oog zal niets ontglippen. Want die man alleen blijft achter, Altijd als een trouwe wachter 'T open Hek weleer Zoo fier Staat nu even op een kier' Zo is het ieder jaar een komenen gaan waartussen, zoals telkens uit het boek weer blijkt, de vele verwanten en vrienden graag op Vreedenhoff verblijven. Het laatste bezoek waarvan het dan 25 jaar oude gastenboek melding maakt vindt plaats op 15 oktober 1905. Jhr. Jacob Backer is op 25 mei van dat jaar te Amsterdam overleden. Vreedenhoff wordt nog in hetzelfde jaar verkocht, maar het gastenboek blijft in de familie behouden, als getuige van hoe het er eens was. Vreedenhoff, augustus 1978 A. J. A. M. Lisman

		36



		De Stinzeflora in de zuidelijke Vechtparken In de Wetenschappelijke Mededeling van de KNNV nr 122 'Stinzeplanten van Nederland' stellen de schrijvers dat bij hen over de Vechtstreek maar weinig bekend is. Eerder was in juni 1973 in Natura een artikel van drs F. Nijenhuis verschenen, waaruit blijkt, dat met name Staatsbosbeheer op dit gebied goed op de hoogte is. Toch was de oproep in genoemde Wetenschappelijke Mededeling de directe aanleiding voor ons om de Vechtparken eens wat uitgebreider op zg. stinzeplanten te inventariseren. Om verschillende redenen werd besloten alleen de parken, gelegen tussen Utrecht en Nieuwersluis te onderzoeken en om dit onderzoek in ��n seizoen te voltooien. De kaart 'Kastelen en Buitenplaatsen' van de Werkgroep Vechtlandschap, uitgegeven door Staatsbosbeheer en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg werd gebruikt bij het bepalen welke parken voor onderzoek in aanmerking kwamen. Wij verzekerden ons van de hulp van een werkgroep van acht NJN-ers van de Afdeling Maarssen, het- geen bij de tellingen in de grotere parken een belangrijke assistentie betekende. Vrijwel iedere eigenaar of bewoner verleende spontaan toestemming om hun land- goed voor dit doel te onderzoeken. Enkele landgoedeigenaren toonden zich zelfs erg enthousiast. In het algemeen werden de parken driemaal bezocht, nl. in de maanden maart, april en mei, steeds met een tussenperiode van vier a vijf weken. Landgoederen die bij de eerste ronde op het gebied van stinzeplanten al van geen betekenis bleken te zijn werden niet verder bezocht. Daarentegen bleek later, dat niet op de kaart 'Kastelen en Buitenplaatsen' opgenomen landgoederen of tuinen van verdwenen oude buiten- plaatsen nog wel stinzeplanten bezaten. Deze terreinen zijn toen alsnog bezocht en de resultaten zijn, hoewel nu niet volledig, toch in dit rapport opgenomen. Wij hebben gemeend, dat het vermelden van de plantesoort alleen niet voldoende was. Om een zo goed mogelijk overzicht van het beeld van stinzeflora in 1978 te ver- krijgen is het ons inziens ook nodig te weten hoeveel exemplaren er in de diverse parken van een bepaalde soort voorkomen. Wij kunnen ons niet aan de indruk ont- trekken, dat sommige soorten snel vermeerderen, maar dat andere soorten in aantal afnemen. Uit gesprekken met eigenaars en beheerders is ook gebleken, dat er nog regelmatig in- plant plaatsvindt van stinze-, maar vooral van neo-stinzeplanten. Meestal betreft dit middelmatige en kleine parken en landgoederen in bezit van gemeentelijke over- heden. Behalve een algemeen overzicht is ook een beschrijving per landgoed in dit rapport opgenomen. Daarin zijn dan de getelde of geschatte aantallen van de soorten vermeld. Kleine parken worden vaak als gewone tuin beschouwd en soms als een stadstuin beheerd. Wellicht speelt de kostenfactor voor onderhoud een belangrijke rol en dan is het begrijpelijk dat in grote landgoederen de rijke stinzeflora zich beter kan handhaven dan in druk bewerkte kleine tuinen. Enkele landgoederen zijn voorts in de loop van de tijd onder verschillende eigenaren verdeeld, zoals Zuylenveld, Herteveld en Vechtenstein. Dit 'kleiner' worden heeft 37



		meestal het bijkomend verschijnsel van meer tuinieren, verschil van smaak bij de in- voering van nieuwe gewassen enz. tot gevolg. Opvallend is wel, dat over het algemeen de stinzeflora zich hoofdzakelijk bevindt in de omgeving van het hoofdgebouw, dus zo dicht mogelijk bij de Vecht. Hoe verder men van de rivier verwijderd raakt, hoe armer de stinzeflora wordt. Landgoederen die hierop een uitzondering maken, verto- nen dan ook rondom het hoofdgebouw een tuinaanleg van hedendaagse mode. Een ander opvallend verschijnsel is het plaatselijk afwezig zijn van veel voorkomende soorten. Ook het tegengestelde komt voor. Een zeer zeldzame soort kan in ��n land- goed massaal voorkomen. Zo ontbreekt de voorjaarshelmbloem op Sterreschans, crocus vernus op Goudestein, maar komt de gele anemoon massaal voor op het land- goed Vijverhof. De holwortel is weer algemeen op Nijenrode. Het is niet duidelijk of hier sprake is van natuurlijke selectie door het milieu of dat de eigenaars vroeger nooit op het idee zijn gekomen bepaalde plantesoorten in te voeren. Veel landgoederen zijn in particulier bezit. In sommige hiervan vindt nog steeds aanplant plaats van bolgewassen, die bij de bollenkwekers worden gekocht, maar ook wordt zo nu en dan onderling geruild. Mogelijk is dit in het verleden ook wel gebeurd en het lijkt ons daarom onjuist om deze vorm van tuinieren als 'floravervalsing'te beschouwen. Beter is, de ontwikkeling door middel van inventarisaties te volgen, zodat latere onderzoekers niet voor dezelfde raadsels komen te staan als wij thans, In de Vechtstreek zijn de stinzeplanten niet geheel tot de landgoederen beperkt. Het sneeuwklokje komt in sommige wegbermen al verwilderd voor. Scilla hispanica is al langs de Burgemeester Huydecooperweg, ver verwijderd van bewoning, in de weg- berm gevonden. Op het Utrechtse bolwerk 'Lepelenburg' staan naast blauwe druifjes en sneeuwroem ook het maarts viooltje en de voorjaarsbloem. In de Vechtberm aan de Zandweg in Maarssen staat al tenminste tien jaar een groepje bastaard- doronicums. Medewerkers Aan dit rapport werkten, behalve de samenstellers J. A. Wolters-van Liere en H. J. Wolters, een achttal NJN-ers mee van de Afdeling Maarssen met name Erik Anker, Wim Anker, Sonja van Bemmel, Martine de Ket, Ron Moers, Annemarie Vincentie, Anneke Wolters en Hans Wolters. Telmethode Van de bolgewassen is getracht het aantal individuen te tellen. Zo werd in het veld ��n vierkante meter nauwkeurig geteld, waarna het aantal werd vermenigvuldigd met het aantal vierkante meters waarop de plant bij gelijke bedekkingsgraad voorkwam. Bij de bostulp en knikkende vogelmelk, die beide meestal in massa's niet bloeiende exemplaren voorkomt, zou een verdrongen beeld van de werkelijke situatie ontstaan als alleen de bloeiende exemplaren werden geteld. In die gevallen zijn bij de omschrij- ving per park zoveel mogelijk de bloeiende aantallen en het totaal aantal individuen of de bodembedekking per vierkante meter opgenomen. Bij nacontrole bleek, dat vaker een te lage dan een te hoge telling werd opgegeven. Ook is in het veld bij iedere teller een vierkante meter niet precies even groot en in het begin raakte men wel eens de tel kwijt. Dit probleem werd opgelost door steeds tussentellingen te noteren. Ook werd meermalen dezelfde soort door een ander geteld. Planten die echte bodembedekkers zijn, zoals maagdepalm en lievevrouwe- bedstro, zijn steeds per vierkante meter bodembedekking genoteerd. Hoewel de maartse violen vaak ook compact groeien, is hier toch het aantal bloeiende 38



planten opgenomen. Bij het inventariseren zijn ongetwijfeld nogal eens niet bloeiende exemplaren over het hoofd gezien. Vooral in de grote parken is buiten de paden niet intensief naar niet-bloeiers gezocht. Aan te nemen is derhalve dat de opgegeven tellin- gen steeds aan de lage kant zijn. In de tabel is een telcodering aangenomen, waaraan de volgende betekenis moet wor- den gehecht: A = 1 tot 10 exemplaren B = 10 tot 100 exemplaren C= 100 tot 1000 exemplaren D= 1000 tot 10000 exemplaren E = 10000 tot 100000 exemplaren F = meer dan 100000 exemplaren

	Soorten stinzeplanten Het heeft weinig zin om te trachten een juiste definitie te vinden van stinzeplanten in de landgoederen langs de Utrechtse Vecht. ledere definitie en iedere lijst van plante- soorten is aanvechtbaar. Wij hebben besloten de volgende soorten tot de stinze- planten te rekenen: Anemone nemerosa (dubbele vorm) .. Dubbele bosanemoon Anemone ranunculoides ............ Gele anemoon Allium ursine ..................... Daslook Arum italicum .................... Italiaanse aronskelk Arum maculatum .................. Gevlekte aronskelk Asperula odorata .................. Lievevrouwebedstro Corydalis cava .................... Holwortel Corydalis solida ................... Voorjaarshelmbloem Crocus vernus ..................... Crocus Doronicum wildenowii ............. Bastaarddoronicum Eranthis hyemalis.................. Winterakoniet Galanthus elwesii .................. Breedbladsneeuwklokje Galanthus nivalis .................. Sneeuwklokje Galanthus nivalis .................. Sneeuwklokje (dubbele vorm) Geranium phaeum ................. Donkere ooievaarsbek Leucojum vernum ................. Lenteklokje Ornithogalum nutans .............. Knikkende vogelmelk Pblygonum bistorta ................ Adderwortel Scilla bifolia ...................... Sterhyacint Scilla siberica ..................... Oosterse sterhyacint Tulipa sylvestris ................... Bostulp Vinca minor ...................... Maagdepalm Viola odorata ..................... Maarts viooltje Bij de beschrijving per landgoed is zoveel mogelijk alleen de Nederlandse naam ge- bruikt. Verder zijn daar ook soorten en aantallen opgenomen die eveneens tot de stin- zeflora zouden kunnen worden gerekend. Niet opgenomen zijn alle kweek- vari�teiten van Crocus, Tulipa, Narcissus, Hyacinthus, Scilla, Anemone en Primula.

		39