Op 1 november 1796 werd Hendrik Hooij de nieuwe eigenaar.^' Hendrik Hooij
was een zoon van de in onze tijd nog welbekende Jacob Hooij, kruidendrogist
te Amsterdam bij de Nieuwmarkt. Diens zaak bestaat tot op de dag van vandaag.
Jacob had zes kinderen, waarvan er drie zeer jong stierven, twee andere op wat
latere leeftijd. Hendrik bleef als enige over. Zijn moeder, Jacobs eerste vrouw
Dina Roosevoort, stierf al op 41 Jarige leeftijd. Zij en haar kinderen werden van
de armen begraven.

Pas na zijn tweede huwelijk, op eerste Paasdag (3 april) 1763, met Aagje Pol-
derman, nam Jacobs leven een gelukkiger wending. Hij klom van een onbe-
duidend winkeliertje op tot eigenaar van een bloeiende zaak, toen al op de
Nieuwmarkt. Hij betrok veel van zijn kruiden uit Noordwijk-Binnen, dat be-
kend was om zijn kwekerijen van artsenijkruiden. Zijn zoon Hendrik, die de
zaak zou moeten voortzetten, kon daardoor een goed huwelijk sluiten. Hij
trouwde in 1779 te Noordwijk de dochter. Aaltje, van een zeer bekende krui-
denkweker, Duijndam. Zij kregen te Amsterdam twee zonen: Jacob en Jan.
Twee maanden voor zijn dood (1788) maakte vader Jacob zijn testament op.^''
Blijkbaar had Jacob zijn zoon Hendrik niet hoog zitten, want deze kreeg slechts
een derde deel van de erfenis, de rest ging naar de nog minderjarige kinderen
van Hendrik: Jacob en Jan. Ook werd Hendrik geen executeur-testamentair.^^
Hendrik had ook de tijd niet mee. De Vierde Engelse Oorlog was uitgebroken,
waardoor de handel van de Oost- en West-Indische Compagnie�n stil kwam te
liggen. Na het overlijden van Jacob bleken er veel bezittingen, maar ook grote
schulden te zijn. In 1792 moest Hendrik een hypotheek van �6000 op zijn win-
kelpand nemen, maar hij kon het toch niet bolwerken en 6 jaar later (1798)
moesten pand en bedrijf worden verkocht.^^ Er waren zoveel schulden, dat van
de opbrengst (�10.000) niets overbleef. Hendrik bleef echter bij de zaak be-
trokken en hij zou een derde deel van de zuivere winst krijgen op voorwaarde
dat hij de nieuwe eigenaren (fam. Lans) in de kruidenzaak zou inwerken. Hij
beloofde 'voor zoo veel zijne zwakke lighaamsgesteldheid zal toelaaten dage-
lijks ten huijze van hem in de winkel te koomen en deszelfs huijsvrouw in de af-
faires de noodige informatien en onderrigtingen te geeven'. Kleinzoon Jacob
is ook nog voor korte tijd in de zaak als jongste bediende werkzaam geweest,
maar hij stierf al op 23Jarige leeftijd (26 oktober 1802).



		Ledenlijst 1996 van het Oudheidkundig Genootschap 'niftarlake'

	Abcoude Drs j. Baalbergen R. Bianchi M4?Carasso-Kok Mr G. van Donkersgoed Prof.Dr AJ. Dunning MwJ. Eleina Mw B.S.J. Elzinga WJ. Engel Gemeente Abcoude H. de Graaf J. de Groot Historische Ki'ing Baambrugge Abcoude J.Th. Kemme W. van ter Meij Mw I.H. Montijn Mw A. van der Most-de Ridder J.J. Pabon Jr J. van Santen Mw E.M. Scholte-Vis J.B. Sclireur Ir D.L.H. Slebos W.W. Timmer Mw A. den Toom-Naafs W.C.C. Trouw Mw G.L.J. Uiterwaal-V�lker Mw M.A.J. Vreeken-van Brink J.E. Wustenhoff fdenht�lit
			Sandbergstraat 8, 1391 EL Meerzicht 1, 1391 AR Dr. Koomansstraat 21, 1391 XA Folkert Pos�aan 6, 1391 AV Angsteloord 63, 1391 ED Dr. Koomansstraat 1 H, 1391 VZ Ereprijs 27, 1391 TA Angsteloord 5, 1391 EB Gemeentehuis, 1391 EL Meerweg 19a, 1391 HG Gein Noord 26, 1391 GZ Folkert Pos�aan 1, 1391 AV De Tourton Bruynsstraat 3, 1391 EM Zilverschoon 107, 1391 XS Stationsstraat 17, 1391 GL Papenhof 9, 1391 BD D. v. Troostwijkstraat 51, 1391 ER Heinkuitenhof 14, 1391 TS Sandbergstraat 14, 1391 EL Jan Trouwstraat 4, 1391 TT Leo Dorgelmanstraat 8, 1391 EW Achter de Kerken 40, 1391 LP Kievitsheuvel 37, 1391 AP Torenlaan 32, 1391 AM Kerkplein 14, 1391 GJ D. v. Troostwijkstraat 46, 1391 ET Koppellandll, 1391 EV /1^^-e��aa^_29<^y^-TUi�^ Hors�aan 76, 7602 AN Kerkstraat 1,3811 CV BreestraatSO, 3811 BL Amsterdamseweg 270,_]_182 HN Camera Obscuralaan 103, 1183JX Bos en Vaardaan 72, 1181 AD Amsteldijk N 76, 1183 TE Westelijk Halfrond 483, 1183 JD Ferd. Bolweg 89, 1181 XC

fJJ Almelo C.J.M. Bak Amersfoort Rijksdienst Oudheidk. Bodemonderzoek Stichting Museum Flehite Amstelveen J.W.N, van Achterberghjr J.E. v.d. Dussen Mw M. Fruithof-Matthes E.H. Glasius D. Hoen Mw H. Vlot-van Lonkhuyzen



			Machinekade 9, 3601 AR Binnenweg 39, 3603 AE Kantonnale weg 11, 3608 AC Kerkweg 9, 3603 CL Langegracht 33, 3601 AJ W. Barendszlaan 19, 3603 GM Buitenweg 253, 3602 XB Treubstraat 18,3601 BX 'Leeuwenvecht', Straatweg 23, 3603 CV Parkweg 41, 3603 AB 'Leeuwenburg', Zandpad 24, 3601 NA W. Barendszlaan 1, 3603 GM Mich. A. de Ruyterstraat 94, 3601 TH Kerkweg 41, 3603 CL 'De Vecht', Herengracht 7, 3601 AL Hondiusstraat 60, 3602 PJ Zwanenkamp 1251, 3607 NW Herengracht 22, 3601 AM Kuyperstraat 27, 3601 VE Kennedylaan 28, 3601 VG Bisonspoor 1161, 3605 KV Rooyaardslaan 10, 3601 HA Duivenkamp 851, 3607 WG Van Lingelaan 12, 3602 PA Langegracht 44, 3601 AJ Kuijperstraat 17, 3601 VE Emmaweg 43, 3603 AL Diependaalsedijk 78, 3601 GM Zandpad 31, 3601 NA HerengrachtS, 3601 AL Maire Hofstedelaan 12, 3601 BR Kerkweg 23, 3603 CL Lelystraat 20, 3601 BV 'Vredenhoef', Straatweg 33, 3603 CW C. de Houtmanlaan 9, 3603 GE Bloemstede 387, 3608 VD Meerndijk 62, 3454 HT Botdrager 8, 3641 LA Midrethstraat 4, 3641 CD Hoofdweg 6, 3641 PS Valkeveenselaan 56a, 1411 GT Rijksweg 46,1412 BB Thierensweg 19, 1411 EW
	J.C. de Lang J.J.C. Louet Feisser Mw C.A.A. MacLennan-Hamminga Dr A.P. Messer MwJ.M. Nijhoff MwJ. Onnes-van der Noordaa C.GJ. v.d. Oosten R. Pfeiffer J. Plas C.J. Rijsterborgh Prof Dr A. van Rossum E. van Rossum MwJ.G. Roukema-v.d. Berg Mw G. Ruys Mw K. Scholten-Kloosterman P.J.G. van Schonevelt T. Schumacher Mw L. Schwartz A.F. Smorenburg Mw H. Stooker-Menges St. Openbare Bibliotheek Maarssenbroek R. Taal J.H. van Tongeren MwJ.M. Verhoeff J.M.F. Versteegh Y. Visser R. van Vredendaal E. Vriesinga D. v.d. Wal Mw C. Waller-Gunning Dr H.B.A. Welle Mw P. Westenburg-de Groot B.G. Wiegeraad B.B. v.d. Woude Drs H. de Zoeten W. Zweers De Meern Hist. Ver. Vleuten-De Meern-Haarzuilens Mijdrecht W. Bos Mw M.W. v.d. Gronde-Visser Mw N. Ronday-van der Stap Naarden J.F. Dudok van Heel Mw D. Rutgers van Rozenburg-Hartung

_ Mr A.J.W. van Westrop



		12
		12



Wassenaar F.P. Buis J.H.P. Roeland Mw M.A. Stubb�-But�t Weesp* J. van Baars Mw H.J. Bodisco Massink-Jongejans C. Draijer Gemeente Museum Weesp Mw H.M. Gerschtanowitz-Pauw H. Kok J.J.M. Koks AJ. Nipius Openbare Bibliotheek F.G. van Reijen ■I~~SS><.-atui~~tii----------------------------------- A. Stork Ir L. Vuyk A. Zondergeld Mw Drs AJ. Zondergeld-Hamer Wilnis H.W. van Soest Mw G J. van Staveren Woerden J.C.M, van Capel G.J. Wesseling Zeist Rijksdienst voor de Monumentenzorg Mw Drs J.T. Swaab-Barneveld P.L. de Vries Zoelen Mr R. Barendsen Zutphen* Mr J.A. Alleman Zwolle H.W. Schouwenaar Zwitserland A.H.R. Hoogezand
			Lange Kerkdam 63, 2242 BS Postbus .599, 2240 AM Kerkeboslaan .B, 2243 CM Dammerweg 5, 1385 HT Dammerweg 5a, 1383 HT Fijnvandraatlaan 5, 1381 ES Nieuwstraat 41, 1382 W Horn 23, 1381 GZ Utrechtseweg 25, 1381 GR Horn 3, 1381 GX Jan Campertplein 53, 1382 SV Postbus 5146, 1380 GC Zeeburgstraat 37, 1382 BM -7--pt,r^7^-(�5acgHa3as1-eg-- Utrechtseweg 59, 1381 GT Nieuwstad 100, 1381 CE Herensingel 162, 1.382 W Herensingel 162, 1.382 W Dorpstraat 59, 3648 AG Dr Mees ten Oeveriaan 17, 3648 XA 'Rijnoord', Oostdam 12, 3441 EN Gebr. v. Eyckstraat 4, 3443 VG Broederplein 41, 3703 CD Griffensteynseplein 10, 3703 BG Bachlaan81,3706BW Kasteel'Soelen', 4011 EN Halterstraat20, 7201 MX Boomkensdiep 13, 8032 XZ Chalet Ariane,Waldegg, CH-3802


	=lid voor het leven NB. Van verschillende zijden is het Genootschap verzocht een lidmaatschap voor het leven in te stel- len. Het bestuur heeft gemeend aan dit verzoek te kunnen voldoen en opent de mogelijkheid daar- toe. De volgende regel is daarvoor uitgewerkt: voor leden jonger dan zestigjaar bedraagt de eenma- lige contributie �500,- en voor ouderen �400,-. Inmiddels hebben enige leden hun lidmaatschap op deze wijze voor het leven bestendigd. Voor hun naam staat .

		16



	geen grote groepen toelaten zodat het bezoek tot dit gezelschap beperkt moest blijven. Ook onze gastvrouwe voor de nieuwjaarsreceptie in 1997 was van de partij. Reeds vele jaren mag op deze plaats lof toegezwaaid worden aan de leden van de evenementen-commissie. Daarin komt speciaal de dames S. ter Laan en S. Munnig Schmidt evenals de heer J. Roeland hulde toe voor hun buitengewone en langdurige inzet en inventiviteit om steeds weer met een eerste klas pro- gramma het Genootschap eer aan te doen. Het stijgende ledental, nu 56.5, mag voor een groot deel op hun conto geschreven worden. Moge dit nog tot in leng- te vanjaren zo duren. Loenen 1997 De voorzitter

		Mededelingen

Op 20 maart verscheen een nieuw boek over particuliere buitenplaatsen in Ne- derland in de Engelse taal. De bijna 300 beschreven buitens zijn op enkele na alle afgebeeld, een aantal ook in kleur. Van de buitenplaatsen aan de Vecht zijn er dertig opgenomen. Stichting Plaatsen aan de Vecht, die opgericht is om het uitgeven van boeken over de streek te stimuleren, kocht een aantal van Private Country Houses in the Netherlands om het project te helpen realiseren. De prijs is �99,- tot 1 augustus, daarna �115,-voor leden van ons Genootschap, afgehaald op Nieuwerhoek te Loenen. 4e druk Plaatsen aan de Vecht en de Angstel Van dit boek verschijnt in mei dit jaar de vierde druk. Deze editie is uitgebreid met zes nieuwe tekeningen en beschrijvingen. Veel tijd en moeite is besteed aan de eerdere beschrijvingen ten einde die aan te vullen en te verbeteren. Hier en daar heeft dat geleid tot geheel herschreven teksten. E�n buiten is af- gevallen. Het boek gaat �90,- kosten in de winkel. Voor leden van ons Genootschap is de prijs �80,-, afgehaald op Nieuwerhoek te Loenen. Thuisgestuurd komt de prijs ook op �90,- na overmaking van dit bedrag op bankrekening 65.74.11.698 t.n.v. Stichting Plaatsen a/d Vecht te Loenen.

20



		^ ,-4-

	Fig. 2. Deel van liet miiiuutplan c. 1818'', perceel 134 is de inlaat (zijlwijk).

De oudste geschiedenis van Vecht en Bergzigt Het verhaal van de Klemansplaats begint al vroeg in de I7e eeuw. Het huis was aanvankelijk, in het eerste decennium van die eeuw, heel eenvoudig, met 'boomgaertjes', een erf en weinig grond. Een aantrekkelijk deel van het bezit was de 'zijllwijck' in de Vecht.'' Een wijk was een zijvaart in de veenderij en een zijl is synoniem met waterlozing.Dat terrein had dus een natuurlijke afwatering naar de Vecht, wat in dit moerassige veengebied aantrekkelijk geweest moet zijn. Op het minuutplan van 1818'' zijn deze structuren nog aangeduid (fig. 2) en rudimenten zijn ook heden nog herkenbaar (fig. 3). Het eerste document waarover wij beschikken situeert de zijlwijk ten noorden van het huis. Later, zo kunnen wij uit fig. 2 aflezen, lagen de restanten van de zijlwijk aan de zuidkant daarvan. Het is dus aannemelijk dat op enig moment in de tijd er een uitbreiding of nieuwbouw heeft plaatsgevonden. Het oorspronkelijke huis was in het bezit van Peter Dircxsz Cuijper. Of hij met zijn eerste vrouw Meijritje Cornelis ook in dit huis gewoond heeft weten we

			23



		JAARBOEKJE 1996

			VAN HET OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP 'NIFTARLAKE'



		De Bilt Mw RA.L.M. de Wit-van der Grinten Bilthoven Mw B. Bleeker-Eemvens AJ. Crucq Mw L. Quispel-de Langen B. Vermeulen Sj. Vrind Mw A.A. Wouters-Mertens zur Borg Blaricum MwJ. Dudok van Heel Mw. H.E. Rote-de Raad Mw M. Verschuyl-Rehbock W. Znidervaart Breda J.H. Peek Breukelen T.C. Akkerman MwM. Albers V.B.W. Asfalt J. Bakker Mw Mr L.G. Baud Mw G. Bekker-Jonker Ir G.G. v.d. Berg MwJ.M. Bierman-Polman J.W.M, de Boer C.A.M. Brugman J.W. de Bruyn Kops P.J. Burggraaf MwA.C. Crietee-Hoogerbeets Jac. van Dam Mr M.W. van Dijk-Witjas Mw Mr P. van Dobbenburgh-Rossberg W. Dobber H.H.J. Doude van Troostwijk W.F.E. baron van der Feltz P. Funken R.T. vd. Geer P.L. van Gent D.W. Gerwig Prof.DrJ.W. Gunning 'M>s~~T Mr EiA~~. ~~Haa~~i-e ------------■-----" Drs H.CJ. Hendriks Hist. Kring Breukelen R.J. Hofman Mw. L. Hunsucker Mw H J. de Jong
				Zorg%'liet 29, 3732 EP Soestdijkseweg 95, 3721 AA Bosuillaan 147, 3722 XJ Noord Houdringelaan 32, 3722 BR Rembrand�aan 93, 3723 BM La.ssuslaan 55, 3723 LH Sweelincklaan 69, 3723 JC Torenlaan 72, 1261 GG HollewegU, 1261 BW Heideweg 4, 1261 GR Postbus 135, 1260 AC Laan van Liedekerke 28, 4835 CC Straatweg43, 3621BH 'Vecht en Hoff', Zandpad 43, 3621 NE 'Vreedenoord'. Straatweg 68, 3621 BR Griftenstein 2, 3621 XK Kerkplein 16, 3621 BA Herenstraat 58, 3621 AR Straatweg 78, 3621 BR Zandpad 82, 3621 NG Willink V Collenstraat 79, 3621 CL Keizerskroon 18, 3621 RS Zandpad 61, 3621 NG Kerkbrink 26, 3621 BS Linnaeusdreef 44a, 3621 XX Orttswarande 55, 3621 XN G. V Nijenrodestraat 90, 3621 GM Griftenstein 52, 3621 XL 'Vechtzicht', Zandpad 27, 3621 ND Straatweg 244, 3621 BZ Stinzenlaan Zuid 201, 3621 TC OudAa41,3621LA Nassauplein 1,3621EA Zandpad 86, 3621 NG Dannestraat 33, 3621 AE Straatweg 204, 3621 BX ~~keikplLiii 10, 3621 BA -~~ Julianastraat 25, 3621 EG Griftenstein 15, 3621 XJ Zandpad 83, 3621 NG Silverstein 80, 3621 PD Herenstraat 2, 3621 AR



		Mw drs F.E. Brouwer A, WK Dalen Meiirs C. Dierdorp Mw M.M.Cli. Dijkstra-Dreesmann J.P. Dullaert J.D. Ehihardt J.T.G. Ernst DrsJ.C. van Essen �. ------ A. Gelderma Gemeente Loenen, t.a.v. Gemeentearchief Mw E. de Geus-Goossen Mw B. Gordijn Mw S. Griffioen W. Grunfeld Mw R. Vor der Hake-Campfens Mw M.S. Harms-van Estrik RM. Hiensch M.J.RA. Graaf d'Hollosy Mw M.A.G. van Iperen H.J. de Jong M.C.dejongh Mw G.R.G. Kaldewaay-Wilschut PJ. Kastelein Mw. R.T. Knol-Smit Drs G.J. Koelemey D.R Koets J. de Koning Mw W. van Kralingen-Niekerk G.J. de Kruyter W.F. Kuijper L. Kusters Drs A. Ledeboer J. Leicher Mw F.M. Luxwolda DrsJ, v.d. Meulen C.P.G. Molenkamp Drs E. Munnig Schmidt C.W. van Nie A.J.A.C. Nooteboom MwM.A.H.M. Nooteboom Mw Drs H.H. Pijzel-Dommisse Drs W.M. vd. Poel JhrJ.H.J.M. vd. Poll M.J.B. Popma Mw Drs G. Recter Drs A.H.J. Risseeuw Mr PJ. Rogaar
				'Ouderhoek', Rijksstraatweg 58, 3632 RE Dorpsstraat 8, 3632 AT K. Ottolaan 30, 3632 BW Vreelandseweg 24, 3632 ER Grutterstraat 12, 3632 EJ Oud Over 88, 3632 VE Moleneind 4, 3632 DA Kerkstraat 6, 3632 EL Oud Over 39, 3632 VA Postbus 99, 3632 ZS 't Rond 13, 3632 BN 'de Glashut', Oud Over 124, 3632 VG Mijndensedijk 27, 3632 NT Dorpsstraat 98, 3632 AW Rijksstraatweg 85, 3632 AA Hoflaanl,3632BT Westerklip 54, 3632 TG Mijndensedijk 20, 3632 NV Oud Over 10, 3632 "VD Vreelandseweg 25, 3632 ER Rijksstraatweg 90, 3632 AD Rijksstraatweg 173, 3632 AC 'Middelhof', Rijksstraatweg 96, 3632 AD Graaf Janlaan 2, 3632 CB 't Rond 9, 3632 BN Wallestein 55, 3632 WP Vreelandseweg 7, 3632 EP Rijksstraatweg 130, 3632 AG Kickestein 77, 3632 WK Kon. Julianaweg 22, 3622 EE 't Rond 1, 3632 BN Dorpsstraat 4,3632 AT ■ :. Oud Over 120, 3632 VC .' Oud Over 18, 3632 "VD Vreelandseweg 8, 3632 EP 'Leeuwen Dijk', Dorpstraat 69, 3632 AS 'Nieuwerhoek', Rijksstraatweg 78, 3632 AD Driehovenlaan 38, 3632 BL 'Vegtlust', Oud Over 3, 3632 VA Dorpsstraat 21, 3632 AP Dorpsstraat 28, 3632 AT Rijksstraatweg 81a, 3632 AA Oud Over 146, 3632 VG Oud Over 48, 3632 VD 'Bij Dorp', Oud Over 8, 3632 "VD 'Warande', Oud Over 168, 3632 'VH 'Vecht en Lommer', Oud Over 59, 3632 "VB



M.W.H. Sanger Mw E. van Schijndel-Goemans J.S. Schoorl Mw A. Schras Mw Drs K.A.L. Schuckink Kool-Oiidendal Mw Mr A.A. Schwartz Dr P.J. Sondaar Mw A.A. Sondaar-Dobbelman R.E. Spee MwA. Sprenger-den Uijl MwA.A. Steffens Stichting Culturele Raad Loenen, p/a J.Th.M. van der Linden Stichting Openbare Bibliotheek MwA.G. Stolp Jhr Mr J.RE. Teding van Berkhout Terra Nova Beheer C.J.M. Thijssen Mw G. Thijs-Mantel IrA.M. Thole E. Timmers W.G. Tober G.C.J. Tukker Mw E. Vesseur-Murck Jansen Mw G.M.J. Voorbij Drs S.G. de Vries Mr A. Vrij A.R. van Well Mw H.L.M. Wennink RB. Westerhuis Prof.Dr H.C. Zanen Loenersloot Mr Z.M.R Dingemans Drs F. Drost H.J. van der Meij Mw S. Verster Mw E.C.M. Wieling-de Ryck van de Gracht Loosdrecht H. Aalberts Mw RM. Bijl-Lazoe J.G. Boeschoten Th. Burggraaf Hist. Kring Loosdrecht Dr H. van Marken Lichtenbelt MwAJ. Visscher J.M.L. Trouw W. ter Veld - -		Spinnerie L3, 3632 FT Vreelandseweg t.o. 5, 3632 EP Dorpsstraat 2L 3632 AP Torenstraat 1,3632 EK Rijksstraatweg 70, 3632 ZR Oud Over 93a, 3632 VC Oud Over 33a, 3632 VA Postbus 2, 3632 ZR Vreelandseweg 1, 3632 EP Ter Beekhof 7n, 3632 BK OudOver41,3621VA Wallenstein 26, 3632 WN Postbus 47, 3632 ZR Oud Over 93, 3632 VC: Oud Over 1,3632 VA Oud Over 154a, 3632 VH 't Rond 7, 3632 BN Rijksstraatweg 75, 3632 AA Grutterstraat 11, 3632 EJ Vreelandseweg 18, 3632 EP Brugstraat 10, 3632 EH Hoefijzer 108, 3632WD 'Veg�ust', Oud Over 3, App. 5, 3632 VA 'Vegtlust' Oud Over 3, 3632 VA Dorpsstraat 40, 3632 AV 't Rond 5, 3632 BN Holbergen 34, 3632 WC Doude V Troostwijkplein 7, 3632 BC Dorpsstraat 53a, 3632 AR Vreelandseweg 23, 3632 ER 'Geynzicht', Rijksstraatweg 206, 3634 AN RN. Kruijswijkstraat 8, 3634 AZ Stichtsestraat 5, 3634 AR Hollandstraat 19, 3634 AS RN. Kruiswijkstraat 1, 3634 AX Rembrandtlaan 1, 1231 AR Breukeleveense Meentje 10a, 1231 LM Oud Loosdrechtsedijk 284, 1231 MK Veendijk4, 1231PB Postbus 11, 1231 AA Nieuw Loosdrechtsedijk 285, 1231 KW Rembrandtlaan 8, 1231 AC vd. Heistlaan 5, 1231 AL Nieuw Loosdrechtsedijk 302, 1231 LJ


	10



Maarssen Mw W.J.R. Baardman-Dusseldorp D. van Barneveld Mw M. van de Beek-Bomgaars Mr W. Beerman J.H.W. van Bemmel G.J. v.d. Berg Mw J.D. v.d. Berg-van Cleeff Mw W.E.E. Bernt-Sclieffer Bibliotheek Maarssen Mw G.J.M. Bierling-Berg Mw A. Bink-van der Steen J.P. Boelens A. Bohnenn W.M. Bos M.L.C.C. Braakman h' R.A. Brzesowsky Drs S.W.G. de Clercq Mw A.C. Cosijn-Gouda A.R.A. Croiset van Uchelen Mw M. van Dam-Smallenbroek Mw E.H.Th.M. barones van Dedem-von Martels H.J. Dollekamp MwE.H. DuC^roo Kampmeinert-van den Berg Mw mr M.B. Geeris-Vebmeijer A.J. Gelderblom Gemeente Maarssen Dr b- A. Graveland S. Haisma Mw C.A.A. Hamminga R. Hamminga D.J. Hamoen M. van Heijningen Historische Kring Maarssen Mr Z.O.H.M. baron van H�vell tot Westerflier MwJ.H.M. Kamp-Schweers J.J.. van Kerkvoort Mw M. Kloosterhuis-Duinker C.H. Knaake D.F. Koets S. Komdeur J. Kraayenhagen Mw M. Kraneveld-Lokker C.M.L. Kruisheer-Brunt DrsJ.K.J. Kuiper C.H. ter Laan-Dingemans Prof.DrJ.T. Lambers
	Boomstede 686, 3608 BT Schippersgracht 15, 3603 BC Zandpad 30, 3601 AN Zandweg 33, 3601 AE Kuyperstraat 29, 3601 VE 'Cromwijck', Zandpad 42, 3601 NA Wilhelminaweg Ia, 3603 CR Straatweg 3, 3604 BN Harmonieplein 2, 3603 BM Klokjeslaan4, 3601 HE Lange Gracht 13, 3601 AH Reigerskamp 171, 3607 HJ 'Vechtoever', Diependaalsedijk 33, 3601 GJ J. V Galenstraat 32, 3601 HW Straatweg 14, 3604 BB Reigerskamp 382, 3607 HW 'Harteveld', Straatweg 17, 3603 CV Straatweg 17b, 3603 CV v. Houtenstraat 16, 3601 XJ Langegracht 30, 3601 AJ Zandweg 45, 3601 AE J. Catsstraatl7, 3601 SJ Zandpad 14, 3601 AN 'Ganzenhoef, Zandpad 29, 3601 NA 'Hazenburg', Binnenweg 60, 3603 AG Diependaalsedijk, 3601 GL Diependaalsedijk 84, 3601 GM Stationsweg 5, 3603 ED Duivenkamp 753, 3607 VE Duivenkamp 753a, 3607 VE Wilhelminaweg 9, 3603 CR 'Bolenstein', Bolensteinseweg 3, 3603 CP Postbus 90, 3600 AB 'Huis ten Bosch', Zandweg 44, 3601 AE 'Mari�nhof', Diependaalsedijk 52, 3601 GL Zogsveteringlaan 17, 3601JJ Van Lingenlaan 6, 3602 PA Fazantenkamp 721, 3607 DS Postbus 268, 3600 AC Straatweg 162a, 3603 CS Julianawegl9, 3603AP Zandweg 34, 3601 AE Herengracht 16, 3601 AM 'Vechtestein', Zandweg 1, 3602 AC Herengracht 6, 3601 AL Zandpad 22, 3601 AN


		11



Schoorl M. Mol Soest S.P. baron Bentinck Tienhoven Mw L.N. Beets-van Houten W.T. de Boer Mw CD. de Jong-Mesker Mr P.M. van der Laan M. Remijnse Th. Schouten G.P. Termohlen Uithoorn Mw E. Schreuder-de Muinck Keizer Utrecht Mr D.A.N. Bartels MwA.M. Biegelaar-Boogaerdt Centraal Museum t.a.v. de heer Koot Centrale Bibliotheek Prov. Utrecht Mw M.D.M. Deenstra-Sturkenboom Gemeente Archief Gemeente Bibliotheek MwJ.H. de Graaf Mw Dr CA. Hawkins Mw CE. Hefting-Beerendonk «B^^SIlt; VLicnignig Uti�clil (UUJ. llaaisr Ir G.J. Jonker W.C.M, de Meyer Mw.Drs M.C. van Oudheusden Prof Ir W.J. Petri Dr E.B.J. Postma J.P. Prevoo Provinciale VW Utrecht Mw G.M, Rosenberg-Zegers Rijksarchief Mw E.Ch. van Sandick-Doude van Troostwijk MwA.J.v.d. Slikke Stichting Stichtse Geschiedenis Stichting de Utrechtse Molens ' , Federatie Stichts Cultureel Erfgoed Universiteitsbibliotheek Vereniging Oud Utrecht, t.a.v. drs J. Baars Vereniging Vrienden Kerk Oud-Zuilen Ir L.B. Wevers MwDrsCC.S.Wilmer Veenendaal* Jhr Mr A.R. Clifford Kocq van Breugel
		Duinweg 65, 1871 AD Vosseveldlaan 56, 3768 GN Nieuweweg 2, 3612 NR Laan van Niftarlake 22, 3612 BS Laan van Niftarlake 30, 3612 BT Veenkade 16,3601 CH Heuvellaan 10, 3612 BA Looydijk81,3612BE Dwarsdijk20,3612AP . Tesselschadelaan 17, 1422 HZ Museumlaan 2, 3581 HK Koningslaan 98, 3583 GR Agnietenstraat 1, 3512 XA Postbus 80300, 3508 TM Emmalaan 1,3581 HL A. Numankade 199, 3572 KW Postbus 80, 3500 AB Bemuurde Weerd oz 76 bis, 3514 AN Zwaardemakerlaan 33, 3571 ZA Emmalaan 3, 3581 HL ~~Oti~~'~~uid Doul�on lij, 35B3 NM~~ Troosterlaan 24, 3571 NM Weth. D.M. Plompstraat41, 3555 BS Havikstraat 12, 3514 TP Emmalaan 4a, 3581 HR Stadionlaan 57, 3583 RD Fien de la Marlaan 77, 3584 ZW Beneluxlaan 6, 3527 HT Sophodeslaan 7, 3584 AS A. Numankade 201, 3572 KW Wilhelminapark 12a, 3581 NC Emmalaan 4a, 3581 HR Mariaplaats23, 3511LK Mariaplaats 23, 3511 LK Mariaplaats23, 3511LK Wittevrouwenstraat 7-11, 3512 GS G. Doustraatl2, 3583SE Bogotadreef 7, 3563 GP Boomstraat 32bis, 3582 KS Takstraat 1,3572 HZ Landjuweel 22, 3905 PG

	14



Venray Mw B. Wijnen Vinkeveen MwM.E. Buehre-Andriesse Prof.Dr L. Mur Vogelenzang G. Koopman Voorburg Ir H.G. de Cock Vreeland Mw M. Aalderink-van Groen Mw G. Beelaerts van Blokland-ICalff EJ. Bink J. Boerstra Mw E.E. Brandes-de Lestrieux Hendrichs W.JJ. Broex F.H. Brima M. Cornelissen-Bosman Mw H.W.B, van Dranen-Aleven A. Driessen-Hermsen MrJ.E. Goldhoorn MwH.C. Greevelink-Swaving Mw M.H. Happee S. Joosten J. Kohnstamm MwJ. Kok-Boekschoten Mw O. Lodeizen MrJ.A.H. Olde Loohuis H.J. van Pelt Restaurant Hotel 'De Nederlanden' E. Roosegaarde Bisschop Mw W. Sandberg MwA.Th. Schot-Dolman Drs C. Schuurman Mw M. Smit Sibinga Mw H. Smit-Houpst Mr M. graaf Schimmelpenninck Studiegroep Vreeland 'Vroeger en nu' J.Chr van Uchelen Drs C. Verhaar Mw A.M.G. Vlam Voorhoeve J.N.W. Voorhoeve '" J.H. Vrij D.R. Wijnschenk Mw H.J. Winkel Waalre* MwA. Krijgsman-Spoor
	Kiosk 70, 5802 NS Meerkoedaan 78, 3645 JP Demmerik21,3645AE Vogelenzangseweg4lA, 2114 BB Badhuislaan 4, 2273 AA Klapstraat21,3633BH 'Vreedenhorst', Bergseweg 18, 3633 AK Boslaan21,3633VZ Nigtevechtseweg 10, 3633 XS Voorstraat 7, 3633 BA DeXlietlS, 3633EL Nigtevechtseweg 196, 3633 XX Boterweg 38, 3633 ER Otto van Schonauwenstraat 1, 3633 CP Kleizuwe 105-A, 3633 AP Singel 10, 3633 CR Voorstraat 18, 3633 BB De Vliet 8, 3633 EL Sluisje 12, 3633 AC Voorstraat 16, 3633 BB Voorstraat 9, 3633 BA Voorstraat 22, 3633 BB Boterweg 44, 3633 ER , , Boslaan 19, 3633 VZ Duinkerken 3, 3633 EM Duinkerken 12, 3633 EN A. Lambertskade 4, 3633 VX Kerkplein 4, 3633 BG Voorstraat 6, 3633 BA 'Vreedenhoek' Ruiterstraat 13, 3633 AV Raadhuislaan 15, 3633 AP Voorstraat 5, 3633 BA Postbus 2, 3633 ZT Boterweg 8, 3633 ER Fl.v.Boekhorststraat 5, 3633 CN A. Lambertskade 5, 3633 VX Boslaan 4, 3633 VZ Vredelantstraat 71, 3633 EB Duinkerken 11, 3633 EM Voorstraat 17, 3633 BB Hoge Duinlaan 18, 5582 KG

		15



Jaaroverzicht 1996

	De Nieuwjaarsreceptie is niet meer weg te denken uit hel Niftarlake-program- ma want verheugt zich in eenjaar op jaar toenemend aantal elkaar gelukwen- sende leden. Mevrouw Van Erven Dorens-Vinke ontving ons ten tweede male op Valk en Heyning te Baambrugge in de 20jaar dat dit evenement bestaat. Dit- maal deed zij dat in de door haar nieuw geschapen en gedecoreerde zaal in de oude koetshuis-aanbouw. Wij mochten een 140-tal leden begroeten. Wij prij- zen ons als Genootschap gelukkig dat wij steeds weer leden bereid vinden hun huis open te stellen voor een dergelijke inbreuk op hun privacy. Een 15-tal leden las eerst Seneca en daarna Tacitus onder leiding van mevrouw dr M. Hoffmann op Nieuwerhoek. De in Nederlandse vertaling besproken wer- ken trekken gedurende de wintermaanden een vrij constant aantal neo-en ex- gymnasiasten. Beide excursies naar kasteel Nederhorst in Februari waren volgeboekt. Wij zijn de heerjonker en zijn assistent dankbaar, dat hij steeds bereid is zijn collecties voor belangstellenden open te stellen. Een top-attractie was het bezoek aan de Vermeer-tentoonstelling in het Mau- ritshuis te 's-Gravenhage. De evenementen-commissie had kaarten bemachtigd voor de eerste dag op 1 Maart. Wij haalden zelfs de televisie! De aansluitende lunch in de fraai opgeknapte zalen van soci�teit De Witte viel zeer in de smaak. Bestuurslid J. Roeland was in feite onze gastheer daar. Het middagbezoek aan de zalen van de Eerste Kamer, ontworpen door Pieter Post rond 1650, gaf gele- genheid de restauratie van de plafondschilderingen te bewonderen. En aan menigeen reden zich te verbazen over de merkwaardige smaak van de restau- ratiecommissie wat betreft de keuze van de wandbekleding en de stalen bal- konconstructie. Op 16 April kwam men op Slot Zuylen luisteren naar een lezing over tuinsier- raden door Claudia Schellekens. Na een uitweiding over de ontwikkeling daar- van ging zij in op wat er in de Vechtstreek nog over is van de aankleding van de formele tuinen. Naar onlangs bleek vergaderde het Genootschap voor het laatst in restaurant De Nederlanden op 9 mei. Als steeds werd de jaarvergadering voorafgegaan door een zeer geanimeerd diner waaraan een 40-tal leden aanzat. Voor de ver- gadering kwamen daar nog een 25-tal bij. Na afloop hield ons bestuurslid me- vrouw Dukes een college over oude boerderijen.

		18



		Een week later trok een verrassend groot aantal leden naar Broek in Water- land. Zo dichtbij maar kennelijk toch zo onbekend. De prachtige 17e-eeuwse kerk werd onder deskundige begeleiding bewonderd. De bezoeken aan de twee particuliere huizen en tuinen waren een bijzondere tractatie, speciaal dat aan huis en tuin van de familie Niemeyer. Het is wel wat om een veertig- tal wildvreemden door je huis te laten dwalen. Gelukkig hebben wij een goe- de reputatie. Het zomerreces eindigde met een door conservator A. van der Goes op onna- volgbare wijze begeleid bezoek aan de tentoonstelling van familieportretten op Slot Zuylen op 9 September. Het gezelschap was met 20 deelnemers net goed. De heer Van der Goes weet de afgebeelde kasteelheren en -vrouwen zo goed in de tijd te plaatsen en te karakteriseren dat de anders toch wat saaie portretten geheel tot leven komen. Veel toehoorders trokJ.J.C. baron Taets van Amerongen in Slot Zuylen op 9 ok- tober met zijn lezing over Slot Loenersloot. Met zijn zeer eigen soms wat on- deugende relaas voorzag hij de geschiedenis van het helaas meestentijds onbe- woonde kasteel op onderhoudende wijze van commentaar. Onze bibliothecaresse, mevrouw G. Recter, stelde de Niftarlake bibliotheek, die in haar huis Bijdorp te Loenen is gevestigd, op zaterdag 19 Oktober voor alle leden open. Twee en twintig ge�nteresseerden vonden de weg naar het Oud Over. Zij en haar man hadden de meest interessante stukken op tafels uit- gelegd en het valt dan op hoe rijk de steeds op peil gehouden collectie is. Mevrouw Kistemaker, verbonden aan het Historisch Museum te Amsterdam, hield op 12 November voor een groot aantal toehoorders op Slot Zuylen een inleiding over de tentoonstelling: Peter de Grote en Nederland in dat museum. Nederland was in 1696, toen deze Russische Czaar voor de eerste keer in ons land verbleef op het toppunt van zijn macht en roem, en kon de naar kennis dorstende vorst heel veel leren, maar ook verkopen. Hetjaar werd afgesloten met een excursie naar Den Haag op 12 December. Het oude stadhuis aan dejavastraat, een groot 19e-eeuws patrici�rshuis, met fraaie betimmeringen, schoorsteenmantels en plafonds werd onder leiding van me- vrouw Catharina ter Laan bezocht. Andermaal werd de lunch genoten in De Witte waarna men wandelde naar de Oud-katholieke kerk in de Juffrouw Ida- straat. Zelfs de mond van de aanwezige Hagenaars viel open bij het binnentre- den van dit prachtige en toch serene gebouw, dat vrijwel niemand kende. De dag werd besloten in het Spaanse Hof, in de 18e eeuw gebouwd als woning van de Spaanse ambassadeur, nu veilinghuis Glerum. De heer Broekhuis hield daar een boeiend college over Chinees porselein. Het bestuur en de leden van de kascommissie met hun echtgenoten bezochten de Zaterdag daarop het huis Korte Vijverberg 3 in Den Haag. Het huis kan

			19





		Fig. 1. Kaart van de Hinderdam en omgeving uil 1769.' Iets onder het midden ligt 'Veclii en Berg- zigt'.

		22



		man, Jan Jansz. Oly van Velsen, die beweerde af te stammen van Gerard van Vel- sen, de moordenaar van Floris V. Deze Jan Jansz. Olywas de stichter van het Sint Andrieshofje aan de Egelantiersgracht,^ het oudste van de nog bestaande hof- jes in Amsterdam, uitgezonderd het Begijnhof Zijn kleinzoon Johan was in de jaren 1650 nog regent van het Sint Andrieshofje. In de Berger archieven vinden we deze namen verder niet meer terug tot 1723. Dan is Cornelia inmiddels overleden en haar dochter Cornelia dementia Oly van Velsen, dan reeds flink op leeftijd, verkoopt het bezit. Zij heeft er waar- schijnlijk weinig interesse meer in, want ze is getrouwd met een Fransman: Ja- cob (Jacques) de Buissons, Heer van Hautevalle, afkomstig uit de buurt van Lil- le (Rijssel) in Noord-Frankrijk.'" Hoewel we van Antony de Bruijn vrijwel niets weten, kunnen we uit zijn doc- torstitel en de status van zijn familie afleiden dat hij het huis tot een buiten- plaats wilde ontwikkelen. We weten evenwel niet of toen al de locatie ten noor- den van de zijlwijk werd gekozen. De bezittingen blijken in 1723 aanzienlijk uitgebreid te zijn.'" Het huis wordt nu omschreven als een 'Hofstede', met berg en schuur (een hofstede is een boerderij, in tegenstelling tot een herenhofste- de, een buitenplaats). Er behoorde nu bijna 40 morgen land bij (een morgen is een oude landmaat die per streek varieerde en hier waarschijnlijk 8516 m^ bedroeg: een Rijnlandse morgen), dat was dus 34 ha. Van de landerijen was 10 morgen leenroerig (land dat eigendom is van een leenheer) aan 'Huysse en Heerlijkheid van de Bossche', toentertijd een kasteel langs de Vecht bij Uiter- meer, dat in 1672 door de Fransen werd verwoest. Nu herinneren slechts de wit- te damhekken bij de kruising van de Dammerweg met de provinciale weg, waarop de oude naam 'Huis ten Bosch' nog prijkt, aan deze oude glorie. Behalve het land rond de Hofstede bezat men aan de overkant van de Vecht, waar nu wasserij 'De Overboek' is gevestigd, een 'bruikweer land [= een pacht- hoeve] met een huijsinge en boomgaerden en henniptuynen' van 20 mor- gen." De 40 morgen land rond de Hofstede verkreeg Cornelia de Bruijn door verer- ving van Margritta Jan Bouten.Interessant is dat het oorspronkelijk ook van Pe- ter Cuijper afkomstig was, van wie ook het huis was gekocht. Peter Cuijper ver- kocht dat land al eerder (1628) aanLambertHeyndricxszBuijs, diehetin 1632 weer doorverkocht aan zijn halfbroer Cornelis Jansz Buijs.^^ Deze nu was ge- trouwd met Margritta Jan Bouten. Omdat Cornelia de Bruijn al in 1635 in het verzoek tot verbetering van het zandpad'' werd aangeduid als erfgenaam van Margritta Bouten (Margritta is overleden v��r 21 oktober 1635), was dit land misschien al in bezit van Cornelia de Bruijn v��r het huis werd gekocht en was het zelfs mogelijk de aanleiding om het huis bij dat land te kopen.

			25



		1761-1764 Op 23juni 1761 koopt Barend van Loo de Hofstede.'*Hij was afkomstig uit Am- sterdam uit een voornaam geslacht. Zijn vader was kapitein ter zee en klerk van de Admiraliteit op het Prinsenhof. Ook Barend van Loo handelde in land en huizen. Hij bezat het buitenplaatsje 'Damvecht' aan de Hinderdam,'^ waar hij waarschijnlijk nu en dan verbleef. Hij heeft de Hofstede maar driejaren in be- zit gehad en verkocht hem op 12 oktober 1764 weer met minder grond (8 '/2 morgen) aan Rudolf Hageman uit Amsterdam.^'^ 1764-1778 Rudolf Hageman was makelaar te Amsterdam en getrouwd met Maria Cathari- na Nolthenius met wie hij in Amsterdam drie kinderen kreeg.-' Zij hebben de Hofstede 18 jaar in hun bezit gehad en er waarschijnlijk een buitenplaats van gemaakt. In 1773 ging Hageman voor �4500 een lening aan bij Hendrik Brand- licht te Amsterdam, met de Hofstede als onderpand.^- Mogelijk geschiedde dit ter financiering van de bouw en aanleg van de buitenplaats. Vijfjaar later, op 25 augustus 1778, wordt het pand verkocht aan Jan de Heer, nog steeds met 8 '/s morgen land.^' De Hofstede wordt nu omschreven als bestaande uit een 'Hee- ren Huis, Koeyen en paardenstalling, Wagenhuis, schuuren, hooyberg, bepo- tinge, beplantinge etc. ...' Waarschijnlijk heeft Hageman de Hofstede tot een echte buitenplaats gemaakt waarbij hij een herenhuis dwars voor de boerderij liet bouwen (lig. 1). De Hofstede heeft nu voor het eerst ook een naam: 'Vecht en Bergzigt'. 1778-1796 Jan de Heer heeft met zekerheid op de Hofstede 'Vecht en Bergzigt' gewoond, zoals blijkt uit een verklaring- die een aantal hem bekende Bergers voor Schout en Schepenen aflegde over zijn tuinman, die zijn baas bedroog, brutaal was jegens de gegeven orders, onderwerktijdzonderverlof naar Weesp gingen weigerde te helpen met het binnenhalen van het hooi voor de regen 'zeggen- de dat hij werk genoeg in de Thuin had'. Hij bracht 'de broeierij geheel in dis- order', zodat deze nauwelijks vruchten opleverde en plantte bloemkool in de aardbeien. Jan de Heer was rond 1790 president kerkmeester in Nederhorst den Berg en trouwde Geertruij de Haan. Beiden zijn niet in de geboortenregisters van Ne- derhorst den Berg aangetroffen, maar zijn er wel begraven; hij op 15 augustus 1795, zij op 4 juli 1820. Zij hertrouwde op 13 maart 1796 met Cornelis Schreu- der, afkomstig uit Weesp, later assessor (secretaris) in Nederhorst den Berg. Hij bezat en verhandelde zeer veel huizen en land in Nederhorst den Berg. Hij werd echter in Weesp begraven (19 april 1834).

			27



		zaten tot op heden de kruidenhandel zijn blijven voortzetten onder de naam 'Jacob Hooij'. 1798-1835 De buitenplaats Vecht en Bergzigt werd op 29 september 1798 verkocht aan Willem Gideon Kleman Davidszoon.^^ Hij was een domineeszoon uit Voor- burg, die op 30 april 1783 in Amsterdam trouwde met Catharina Petri. Hij oe- fende het beroep van 'boterkoper' uit in Amsterdam, hetgeen hem zo goed af- ging dat hij op latere leeftijd kon gaan rentenieren. Het echtpaar kreeg 10 kinderen. In 1812 werden Willem en Catharina met 3 kinderen, Sara (27jaar), Catharina (20 jaar) en Wilhelmina (18 jaar) in Nederhorst den Berg ingeschreven.^^ Zij bewoonden Vecht en Bergzigt dus het gehele jaar door. Op 9 oktober 1831 overleed Wilhelmina daar op 37^arige leeftijd, haar moeder was reeds op 3 mei 1828 overleden te Amsterdam. Blijkens de akte bewoonde zij toen op de Nieu- we Zijds Achterburgwal een kostbaar pand, dat bij verkoop �58.884 opbracht. Of en zo ja waarom zij gescheiden van haar man woonde is niet duidelijk. Wil- lem zelf overleed op 19 maart 1835 in Nederhorst den Berg. E�n van de mede- bewoners van het huis was Elizabeth Adriana Kloek uit 's-Gravenhage.''' Zij was huishoudster en bleef over als ��n der erfgenamen; zij had tot het laatst toe Willem Gideon verzorgd.'" Willem Gideon Kleman heeft zich flink geroerd in Nederhorst den Berg en was zeker niet een van de gemakkelijksten. Door de ambachtsheer H.H. Haersma werd hij beschreven als een heerszuchtig en onrustig mens en een 'antagonist' van ene Jan Schottelink vanwege een ruzie over het reglement der brandspuit. E�n van de ontwikkelingen waartegen hij zich o.a. fervent verzette was de voor- dracht in 1815 van Jan Schottelink als nieuwe burgemeester met de woorden: '... nog geen 21 jaar oud, over het paard getild en zich voelende ... en onge- schikt om over den ouderdom en meer gevorderde Levensstand te Heerschen' .^^ Kleman heeft tijdens zijn 37jarig verblijf op 'Vecht en Bergzigt' veel gedaan aan de aanleg van een park om de Hofstede heen. In de boedelbeschrijving^^ lezen we '... en welke Hofstede of Buitenplaats bij welke de destijds daartoe be- horend hebbende Landerijen zijn aangetrokken en met Hout beplant...'. Het blijkt ook uit de naam die hij de Hofstede gaf: 'Vecht en Lommer'. Het is he- den ten dage niet voorstelbaar dat er zo veel geboomte en struikgewas gestaan heeft: er werden bij de latere veiling 302 eiken, 78 linden, 14 kastanjes, 28 spar- ren, 119 wilgen, 51 iepen, 600 essenheesters en 21 essen, 51 populieren, 139 vruchtbomen en nog enkele andersoortige bomen verkocht, voor een totale waarde van �2511,50.^* De ligging van het huis moet mooi geweest zijn, zoals

			29



	De buitenplaats 'Vecht en Bergzigt', alias 'Klemansplaats' aan de Hinderdam (I7eeeuw-1835)

Hinderdam is een gehucht onder Nederhorst den Berg, gelegen in de schaduw van het ibrt Hinderdam. De buurt heeft een rijke geschiedenis, die nog hier en daar sporen heeft nagelaten en waarover nog veel aan de vergetelheid kan wor- den ontrukt. Er zijn nog Hinderdammers, die zich de naam 'Klemansplaats' herinneren. De Klemansplaats was een buitenplaats, waarvan het huis gelegen was in de boom- gaard van het huidige pand Hinderdam 1. De naam Klemansplaats verwijst naar de laatste bewoners van deze Plaats: Willem Gideon Kleman Davidszoon. Hijzelf noemde het huis 'Vecht en Lommer', terwijl het v��r zijn tijd als 'Vecht en Bergzigt' te boek stond. Het moet ��n van de rijkere huizen geweest zijn, die Nederhorst den Berg sierden in de 17e en 18e eeuw, toen welgestelde stedelin- gen hun oog lieten vallen op de Vechtstreek om daar hun buitenverblijven te realiseren. Er was een vrij aanzienlijke hoeveelheid grond bij. Het landgoed strekte van de Vecht tot aan de Broekwetering, nu ongeveer de begrenzing van de Spiegelplas (fig. 1). Het terrein wordt thans doorsneden door de Spiegel- weg. Over het bestaan van deze buitenplaats is niet eerder gepubliceerd. De buitenplaats is ontwikkeld uit het vroege type van de 'Boerenhofstede', een eenvoudige behuizing met weinig vertrekken, zoals die in de 16e en I7e eeuw in de Vechtstreek verrezen. De buitenplaatsen ontstonden vanuit de behoefte van gegoede stedelingen om hun vertier in hun vrije tijd op het platteland te zoeken. Door de heersende welvaart kwam een deel van de burgerij tot rijkdom terwijl de bevolkingsaanwas en dus de uitdijing van Amsterdam in de 17e eeuw het leven er in de stad niet comfortabeler op maakten. De (groenten) tuintjes die wij op oude plattegronden van Amsterdam, bijvoorbeeld die van Cornelis Anthonisz uit 1544,^ nog kunnen waarnemen, verdwenen bij de aanleg van de grachtengordels. Men was in die tijd gewoon in de stad koeien en ander vee te houden en ook die moesten verdwijnen, wat niet gemakkelijk lukte, want zelfs in 1850 waren er in Amsterdam nog meer dan 100 veestallen.^ De behoefte om het buitenleven op te zoeken werd al gauw een mode en vele boerderijen en landerijen op aantrekkelijke locaties werden aangekocht en ge- reedgemaakt voor bewoning om de zomermaanden in door te brengen. Zo ontstond ook 'Vecht en Bergzigt'. Ook werden veel boerderijen gekocht als geldbelegging.

		21



		. Rudiment van de zijlwijk aan de Vechtoever.

niet. Toen Peter Cuijper op 18 juni 1637 voor de tweede maal trouwde met Jaepgen Otten,^ had hij het huis inmiddels verkocht. Hij woonde echter nog wel in Nederhorst den Berg, want hij werd er begraven op 13 maart 1642. Op 8 februari 1632 had hij een testament gemaakt,^ waaruit we kunnen opmaken dat hij drie dochters had. Mogelijk was de afwezigheid van een mannelijke op- volger een reden dat hij zijn bezittingen, waaronder het huis en landerijen, suc- cessievelijk verkocht, zoals wij nog zullen zien. 1634-1723 Op 20 juni 1634 verkocht Peter Cuijper het huis aan 'Doctoor' Antony de Bruijn uit Amsterdam, die als voorwaarde stelde dat de zijlwijk er bij zou beho- ren.''Van Antonij is alleen bekend dat hij het kocht als vader en voogd van Cor- nelia de Bruijn en misschien heeft hij het wel voor haar gekocht als huwelijks- cadeau. Kort daarna (21 oktober 1635) doet zij samen met haar man Johan Oly van Velsen, Heer van Heeckendorp, 't Veer enz., advocaat van beroep, een ver- zoek aan Schout en Schepenen van Nederhorst om het 'santpad' tussen Hin- derdam en Nieuwersluis te verbeteren.* Hij was de kleinzoon van een koop-

	24



		De families Buijs waren landeigenaren en hun landhandel vult een flink deel van de rechterlijke archieven van Nederhorst den Berg uit die tijd. De relaties tussen de families Buijs, De Brtiijn en Bouten zijn niet duidelijk. Er zijn geen gegevens gevonden over de bewoning van de Hofstede tussen 1635 en 1723. Het is dus ook niet duidelijk of Cornelia de Bruijn er haar leven lang gebruik van heeft gemaakt en wanneer haar dochter het heeft ge�rfd. Toen haar man Johan Oly van Velsen overleed bleek hij het huis Rijnwijk (onder Stoetwegen bij Zeist) aan zijn dochter Cornelia Clementia na te laten,'^ die toen waarschijnlijk in Rijssel woonde. Het leven van Cornelia de Bruijn en Jo- han Oly van Velsen kan zich dus ook wel meer in het Utrechtse hebben afge- speeld. Daar is Johan Oly van Velsen ook overleden in de Hamburgerstraat in Utrecht. Hij werd op 2 juli 1677 begraven in de Regulierskerk aldaar. 1723-1736 Op 19 mei 1723 werd Amelis van Lingen eigenaar van de Hofstede.^ Hij was geen inwoner van Nederhorst den Berg maar woonde in Nigtevecht en later in Weesp, waar hij in 1731 overleed.''' Zijn zoon Willem was notaris en schepen van Nigtevecht.'^ Bovendien was hij leenman van land van Huijs ten Bosch, waarvan de opbrengst bedoeld was voor de diaconie�n van Nederhorst en Nig- tevecht. Hij was een aanzienlijk man: er werd bij zijn begrafenis drie uur (!) ge- luid. Er zijn geen aanwijzingen dat de familie zelf gebruik gemaakt heeft van het huis. In 1736, na het overlijden van zijn vader, verkocht Willem van Lingen de Hofstede in opdracht van zijn moeder, Elisabeth van Veeren. Het betrof nog steeds een flinke boerderij (ruim 40 morgen) die ten zuiden aan land van Jan van der Meer en Pieter Meester grensde. 1736-1761 Op 12 december 1736 werden Jan van der Meer en Pieter Meester samen met Johannis Mol de nieuwe eigenaren,'*" elk voor een derde deel. Jan van der Meer werd geheel eigenaar van het huis op 11 oktober 1741, toen hij het resterende twee derde deel ervan van Pieter Meester en Johannis Mol overnam.'^ Twee derde deel van het land bleef toebehoren aan Meester en Mol. Jan van der Meer was ook weer geen Berger, maar had zijn domicilie in Anke- veen, waar hij ook werd begraven op 12 december 1763. Hij handelde uitvoerig in land en huizen in Nederhorst den Berg. Hij was getrouwd met Katarina of- wel Klaasje Jacob Blank en bij de verkoop blijkt het huis op haar naam te staan."" Er werd nu bij de Hofstede 11 morgen grond verkocht.

			26



		1796-1798 Op 1 november 1796 werd Hendrik Hooij de nieuwe eigenaar.^' Hendrik Hooij was een zoon van de in onze tijd nog welbekende Jacob Hooij, kruidendrogist te Amsterdam bij de Nieuwmarkt. Diens zaak bestaat tot op de dag van vandaag. Jacob had zes kinderen, waarvan er drie zeer jong stierven, twee andere op wat latere leeftijd. Hendrik bleef als enige over. Zijn moeder, Jacobs eerste vrouw Dina Roosevoort, stierf al op 41 Jarige leeftijd. Zij en haar kinderen werden van de armen begraven. Pas na zijn tweede huwelijk, op eerste Paasdag (3 april) 1763, met Aagje Pol- derman, nam Jacobs leven een gelukkiger wending. Hij klom van een onbe- duidend winkeliertje op tot eigenaar van een bloeiende zaak, toen al op de Nieuwmarkt. Hij betrok veel van zijn kruiden uit Noordwijk-Binnen, dat be- kend was om zijn kwekerijen van artsenijkruiden. Zijn zoon Hendrik, die de zaak zou moeten voortzetten, kon daardoor een goed huwelijk sluiten. Hij trouwde in 1779 te Noordwijk de dochter. Aaltje, van een zeer bekende krui- denkweker, Duijndam. Zij kregen te Amsterdam twee zonen: Jacob en Jan. Twee maanden voor zijn dood (1788) maakte vader Jacob zijn testament op.^'' Blijkbaar had Jacob zijn zoon Hendrik niet hoog zitten, want deze kreeg slechts een derde deel van de erfenis, de rest ging naar de nog minderjarige kinderen van Hendrik: Jacob en Jan. Ook werd Hendrik geen executeur-testamentair.^^ Hendrik had ook de tijd niet mee. De Vierde Engelse Oorlog was uitgebroken, waardoor de handel van de Oost- en West-Indische Compagnie�n stil kwam te liggen. Na het overlijden van Jacob bleken er veel bezittingen, maar ook grote schulden te zijn. In 1792 moest Hendrik een hypotheek van �6000 op zijn win- kelpand nemen, maar hij kon het toch niet bolwerken en 6 jaar later (1798) moesten pand en bedrijf worden verkocht.^^ Er waren zoveel schulden, dat van de opbrengst (�10.000) niets overbleef. Hendrik bleef echter bij de zaak be- trokken en hij zou een derde deel van de zuivere winst krijgen op voorwaarde dat hij de nieuwe eigenaren (fam. Lans) in de kruidenzaak zou inwerken. Hij beloofde 'voor zoo veel zijne zwakke lighaamsgesteldheid zal toelaaten dage- lijks ten huijze van hem in de winkel te koomen en deszelfs huijsvrouw in de af- faires de noodige informatien en onderrigtingen te geeven'. Kleinzoon Jacob is ook nog voor korte tijd in de zaak als jongste bediende werkzaam geweest, maar hij stierf al op 23Jarige leeftijd (26 oktober 1802). Merkwaardig is dat nog in 1796 Vecht en Bergzigt werd aangekocht, al zou het niet voor lange tijd zijn, want de buitenplaats moest in 1798 weer worden ver- kocht. Hendrik stierf in januari 1801 te Amsterdam. De drogisterij in Amsterdam kwam via Lucas en Cornelis Lans en Johannes Ve- nema in 1842 in handen van Hendrik Jansen, die drogist was bij de fa. Jacob Hooij. Hij verkocht de zaak in 1846 aan Jan Christoffel Oldeboom,^'wiens na-

			28



		beschreven in het testament van Willem Gideon en zijn vrouw C'atharina Petri op 18 juli 1821: 'Gedaan en gepasseerd op de Plaats Vecht en Bergzigt Neder- horst den Berg en aldaar in de groote zijkamer door twee lichten uitzicht heb- bende op de weg en Vecht, en door de lichten ten zuiden op de Plaats ...'. De Plaats werd beschreven als bestaande uit een 'Heerenhuizinge, koetshuis, stal- linge, schuitenhuis, stijger, menagerie, moestuinen, boomgaarden, Engelsch plantsoen, schuttingen met leibomen, goudvischkommen, opgaande bomen met hakhout, met wandeldreven en slingerlanen, waarachter een extra welwas- send mitsgaders bewandelbaar griend- of hoephout-bosch ...'.^^ Er was op de Plaats een 'Handwatermolen met deszelfs waterkeringen, welke zich ter droog- houding van de Plaats en het Bosch op de grond bevond'. Dus mogelijk was de eeuwenoude 'zijlwijk' nog steeds intact. De boedelbeschrijving, die na de dood van Kleman in 1835 werd opgemaakt,"" geeft ons enig inzicht in de welstand van deze familie en in de indeling van het huis op dat moment. Men moet zich daarbij wel bedenken dat de aankleding van buitenhuizen in vergelijking met de stedelijke huizen meestal een eenvou- dig karakter had.*' Er zijn dan ook geen bijzondere voorwerpen in de boedel aangetroffen. Het huis bestond naast de zolder en de keuken uit een tiental vertrekken. In de grote kamer, die duidelijk de representatieve kamer was, stonden een kolomkachel, een ronde mahonie tafel en 12 stoelen alsmede 2 fauteuils met rode zittingen en gevulde ruggen. Er was een defecte pendule, twee defecte microscopen, een verrekijker en een dag- en nachtkijker, die er mogelijk op wijzen dat de heer des huizes biologische belangstelling had. Er stond gerei voor het drinken van koffie, thee en chocolade en voor het nutti- gen van sterke dranken was er een likeurkeldertje. In de vaste kasten stonden tal van gebruiksvoorwerpen: o.a. een compleet 'Engelsch aarden' servies. Bo- ven de schoorsteen hing een spiegel in een vergulde lijst. De totale waarde van de boedel inclusief goud en zilver (f 1259,90) werd op �4699,90 getaxeerd. Er was contant geld in huis (�4115,15) en een groot aantal effecten ter waarde van �142.000. De grootte van het huis blijkt ook enigszins uit de beschrijving van de staat van bebouwde eigendommen in 1819 ten behoeve van de belastingen die uitgedrukt werd in het aantal ramen en deuren. Dit huis bezat 24 vensters en deuren.^' Een rondgang door het huis van boven naar beneden brengt ons eerst op een voor- en een achterzolder. Daarna komen we op de eerste verdieping een hoek- kamer met een vaste kast, een logeerkamer en een middenkamer tegen. Langs deze drie kamers liep een portaal. Verder worden beschreven een eetkamer, die men in oudere behuizingen nog niet apart onderscheidde,^^ een grote ka-

		30



		Fig. 4. Weide met Gotland pelsschapcn, waai' destijds "Vecht en Bergzigt" stond. mer, een kantoor en een middenkamer op de hoofdverdieping, en in het sou- terrain een meidenkamer, een slaapkamer, waartegenover een 'benedenlo- geerkamer', een geweerkamer en een keuken. Verder waren er een kelder en een achtergang en op het erf een tuinmanshuis, een koetshuis, een paardestal en een turfhok. Al op 5 augustus 1820 had Kleman een poging gedaan om de buitenplaats openbaar te veilen.''^ Na opbod en afslag werd een bedrag van �12.000 gehaald, maar Kleman 'was geensints genegen de voorschreven Buitenplaats voor de ge- bodene Somme te verkoopen'. Nadat Willem Kleman in 1835 overleden was, werd op 12 oktober 1835 in op- dracht van zijn jongste zoon en makelaar Willem Gideon Jr. nog eens getracht het onroerend goed te veilen. Het bracht echter weer te weinig op (�6955) en werd andermaal opgehouden.''^ De inboedel werd publiek verkocht op 27 ok- tober 1835.'° Het overige roerende goed en het vastgoed werden tenslotte uit de hand verkocht op 3 november 1835 aan Jan van den Andel, burgemeester en secretaris van Vreeland voor respectievelijk �2511,50 en �5900.'*' Al spoedig

			31



bracht deze het opnieuw in de veiling, die op 24 november werd gehouden. De verkoop van het huis gebeurde op voorwaarde dat de Hofstede v��r 1 mei 1836 geamoveerd zou zijn. Het Heerenhuis en de opstallen gingen voor �2000 en werden verkocht aan Klaas van der Linden Bartelszoon, meester timmerman te Muiden, Het land werd in drie percelen verdeeld, die elk afzonderlijk bij op- bod werden geveild. Zoals toen ook gewoonte was werden de drie percelen ver- volgens nog eens tezamen bij afslag in veiling gebracht. We lezen dat bij die af- slag het eerdere totaalbod van �3010 niet werd verhoogd en 'de requirant, het bod niet voldoende achtende, heeft verklaard de percelen op en aan zich te houden'. Er is niet in de archieven gevonden wanneer de definitieve verkoop van het land heeft plaatsgevonden. In de kohieren grondbelasting''^ staat de be- zitting nog genoemd op 1 april 1836, in 1837 is deze verdwenen. Heden herin- nert alleen de landschapsstructuur van een mooie boomgaard waarin Gotland Pelsschapen grazen (fig. 4) nog aan de vroegere glorie. Hinderdam, 1996 Els N.G. van Damme Met dank aan Jan Baar voor gegevens over Willem Gideon Kleman. Noten 1 Kaart van de Hinderdam en omgeving uit 1769. Ged. van OSK, H50-1. Algemeen Rijksarchief (ARA) Den Haag. 2 Voor Nederland bewaard, De Prom* 1995. 3 Catharina Th. Bakker, Suiker, melk en popmuziek, Stichting Melkweg 199,5. 4 ORA Ned. den Berg 3349:179; Streekarchief Gooi en Vechtstreek (SAGV) Hilversum. 5 Minuutplan c. 1818, ged. Rijksarchief Noord-Holland (RANH) Haarlem. 6 DTB Ned. den Berg; SAGV. 7 ORA Ned. den Berg 3349:140; SAGV. 8 ORANed. den Berg 3361:116; SAGV. 9 J.Z. Kannegieter, 'Het Sint Andrieshofje', Ons AmsterdamXl (1959), 372-376. 10 ORANed. den Berg 3353:1; SAGV. 11 ORA Ned. den Berg 3353:2; SAGV. 12 ORANed. den Berg 3349:76,151; SAGV. 13 Nederlandse Leeuw Wm pa.^. 29b. 14 Lidmatenregister Nigtevecht 1735; Rijksarchief Utrecht (RAU). 15 R 49-1578; RAU.

		16 ORA Ned. den Berg 3354 17 ORA Ned. den Berg 3355 18 ORA Ned. den Berg 3357:	69; SAGV. 17;SAGV. 46; SAGV.


	19 Els N.G. van Damme, '"Het buytenplaatsje Damvecht" aan de Hinderdam en zijn bewoners',/aar- boekje Niftarlake 1992, pag. 22-33. 20 ORANed. den Berg 3357:110; SAGV.

32



		21 DTB Amsterdam, Gemeentearchief (GA). 22 ORANed. den Berg 3357:241; SAGV. ■ �- 23 ORA Ned. den Berg 3358:127; SAGV. 24 ORA Ned. den Berg 3871:128; not. Hendrik van Kei SAGV. 25 ORA Ned. den Berg 3359:287-288; SAGV. 26 Priv� collectie fa. Jacob Hooij, Limmen. 27 M.G. Emeisjr., 'Jacob Hooij', Ons Amsterdam 24 (1972), 4-7 en 71-74. 28 ORA Ned. den Berg 3359:334-335; SAGV. 29 Lidmatenregister Ned. den Berg; SAGV. 30 Bevolkingsregister Ned. den Berg 1830; SAGV. 31 Not. arch. Th.Joh. Heijdaniis, Weesp 185:5329 RANH. 32 OA Ned. den Berg 145; SAGV. 33 Not. arch. Hermanus Meyer-Cluwen, Amsterdam 20181; GA. 34 Not. arch. Dirk van der Horst, Weesp 185:5389 no. 1573; RANH. 35 Not. arch. Roelof Papegaay, Weesp 185:5358; RANH. 36 Margo Hartevelt, Tussen pracht en praal. Representatieve vertrekken in de woningen van welvarende Am- sterdammers gedurende de periode 1600-1750. Scriptie Economische en Sociale geschiedenis Univer- siteit van Amsterdam, 1993. 37 Dorps-en gemeentebestuur Ned. den Berg 228; SAGV. 38 Not. arch. Roelof Papegaay, Weesp 185:5357; RANH. 39 Not. arch. Hermanus Meyer-Cluwen, Amsterdam 20184; GA. 40 Not. arch. Dirk van der Horst, Weesp 185;5389 no. 1559; RANH. 41 Not. arch. Dirk van de Horst, Weesp 185:5389 no. 1573 en 1574; RANH. 42 OA Ned. den Berg 227; SAGV.

			33



		De Kostscholen van Weesp

In 1790, eenjaar na het overlijden van Franciscus Adrianus van Achter, de laat- ste rector van de Stadsschool, ging in Weesp een door de gemeente gesubsi- dieerde Franse kostschool van start. Daarmee was de stad een bijzonder type school rijker geworden. Om te begrijpen hoe dit zo te pas kwam is het goed even om te zien naar de geschiedenis van het schoolwezen in Weesp. Sinds het midden van de zestiende eeuw had Weesp een Stadsschool gekend als voortzetting van de middeleeuwse parochieschool. Deze Stadsschool was onderverdeeld in een boven- en een onderbouw. Aan het hoofd van de school stond de rector, die de leerlingen van de bovenbouw onder zich had, de 'La- tijnse' leerlingen. Hij leerde hen - naast goede manieren - de grondbegin- selen van de Latijnse grammatica.' In de onderbouw leerden zijn onder- meesters de kinderen lezen, schrijven en rekenen. De voertaal was op beide afdelingen Nederlands. De Stadsschool werd ook wel 'het Schoolhuis' ge- noemd, omdat het huis van het schoolhoofd opgenomen was in het school- gebouw. Deze verdeling in onderbouw en bovenbouw hield stand tot 1722." In dat jaar verving het stadsbestuur, dat in meerderheid uit francofiele ondernemers be- stond, de 'Latijnse' bovenbouw door een 'Franse'. Niet alle vroede vaderen wa- ren het met deze beslissing eens geweest en toen omstreeks 1750 ernstige twij- fels rezen over het goed functioneren van de Franse bovenmeester Jean Elie Barbereau als hoofd van de Stadsschool, besloot de meerderheid van het stads- bestuur om de Franse bovenbouw weer te vervangen door een 'Latijnse' school. Barbereau echter liet zich niet zomaar wegsturen. Zeker van de steun van een deel van de stadsbestuurders bleef hij aan zijn oorspronkelijke benoe- ming vasthouden; hij weigerde de leiding van de Stadsschool aan de nieuwe rector, eerder genoemde Van Achter, over te dragen en bleef in het schoolge- bouw wonen. Van Achter kreeg toen toestemming elders op kosten van de stad onderdak voor zichzelf en voor zijn Latijnse school te zoeken.'* Hij vond dit aan het einde van de Nieuwstad.* Zo kwam het dat Weesp 34 jaar lang, tussen 1755 en 1789, een 'echte' min of meer zelfstandige Latijnse school gekend heeft. Niet gehinderd door een on- derbouw waar hij supervisie over en verantwoordelijkheid voor had, verbeterde Van Achter het onderwijs in het Latijn belangrijk. In de les werd Latijn gespro- ken en voor het eerst sloot de leerstof aan bij de universiteit. Een verruiming en

	34



		modernisering van het vakkenpakket werd echter door Van Achter niet door- gevoerd. Toen Van Achter in 1789 overleed, had het systeem van een 'stadsschool met boven- en onderbouw' zichzelf overleefd. Niet alleen had de bovenbouw aan de Nieuwstad al te lang zelfstandig kunnen functioneren, maar bovendien was de onderbouw zo gereorganiseerd, dat voor een bovenbouw in feite geen plaats meer was. Het stadsbestuur had namelijk in 1768, toen Barbereau eindelijk het schoolhuis verliet, besloten om Jacob van der Horst in zijn plaats als school- hoofd aan te stellen en wel over alleen maar de onderbouw." De Stadsschool werd daardoor tot een gewone lagere school. Voortgezet onderwijs, zoals bij- voorbeeld in de vakken Latijn of Frans, zou er niet meer gegeven worden: op de school van Van der Horst leerden de kinderen lezen, schrijven en rekenen en kregen zij godsdienstonderricht. Behoefte aan voortgezet onderwijs bleef uiteraard bestaan. In de loop van de 18de eeuw echter, waren de Weesper regenten, gezeten ondernemers en han- delaars als zij waren, gaan twijfelen aan het nut van de humaniora voor de toe- komst van hun kroost. Wat zij wilden was een soort onderwijs dat hun kinderen kon voorbereiden op een nuttig functioneren in het eigen milieu en bedrijf. Het programma van de Latijnse School vonden zij hiervoor niet geschikt. Daarom werd in 1789 besloten geen nieuwe rector te benoemen. Het stadsbe- stuur zelf nam het initiatief tot de oprichting van een ander, moderner school- type: de Franse kostschool, een dure en dus elitaire school met een breed vak- kenpakket.'' Het zal de lezer niet verrassen te vernemen dat dit stadsbestuur uit patriotten bestond. In 1795 haalden zij de Fransen met vreugde binnen en het hele college kon blijven zitten.Dat was elders in het land vaak niet het geval. Zodoende kwam het in 1790 tot de oprichting van een Stads Franse Kostschool voor Jonge Heren en in 1791 een voorjongejufvrouwen. Tot kostschoolhouder en kostschoolhouderes werden benoemd Ernst Fredrik Zeydelaar en zijn doch- ter Frederica Adriana Zeydelaar. De jongenskostschool betrok het gebouw van de Latijnse School, mogelijk toen of wat later uitgebreid met een belendend pand aan de Nieuv/stad. Het 'damesinstituut' werd ondergebracht aan de He- rengracht op nummer 23. Beide kostscholen werden, zoals gezegd, door de stad gesubsidieerd (fig. 1). De kostscholen brachten een nieuw soort onderwijs dat met de lessen van de beste gouverneurs en gouvernantes kon wedijveren. De belangstelling ervoor groeide snel. In de 'Voorwaarden' staat wat vader en dochter Zeydelaar hun leerlingen ge- houden waren bij te brengen: de jongens zou behalve lezen, schrijven, reke-

			35



		Afb. 1. Dejongeherenkostschool, eerder cle Latijnse school aan de Nieuwstad. Het l^etiett het linker witgepleisterde gebouw met de muurankers en mogelijk ook het middengedeelte, (foto anteur) nen, de gronden der gereformeerde godsdienst en zedekunde ook koopmans- boekhouden, aardrijkskunde, geschiedenis, Nederlands, Frans en Duits ge- leerd moeten worden, benevens 'alles wat verder tot een beschaafde opvoeding behoort'. Dansen, schermen, muziek en tekenen vielen echter niet onder de verplichte vakken. Voor lessen in deze vakken moest apart worden betaald. On- derwijs, kost en inwoning kwam de ouders op 250 gulden per jaar te staan; ex- tra's, waaronder fooien aan ondermeesters en huispersoneel, niet meegere- kend.^ De kostschool voor Jonge Heren van Weesp was over het hele land bekend. De jongens kwamen uit allerlei plaatsen in Nederland, uit Breda, Groningen, Maastricht, Zeist, Rotterdam, Den Haag, Doesburg, maar ook uit Suriname en Cura^ao, zoals de dertienjarige Abraham de Veer de Rochemont.* De jongens- school had 25 tot 40 leerlingen. Enkele jaren voor de opheffing, in 1868, waren er nog 35 intern. De meisjes kregen behalve lezen, schrijven, rekenen en beginselen van de gods- dienst ook les in Nederlands, Frans, Nuttige en Fraaie Handwerken en in 'alles wat tot een deftige educatie behoort'. In een Instructie uit omstreeks 1830

			36



		Afb. 2. "'t Is dan loch eens gelukt." Christiaan Andriessen ontmoet mej. Zeydelaar te Weesp. Coll. Ko- ninklijk Oudheidkundig Genootschap (Rijksmuseum). heette het: 'en alles wat dezelve tot allezins bekwame en geschikte huishoud- sters vormen kan'.^ Per jaar moest voor onderwijs, kost en inwoning 300 gulden betaald worden en ook hier werden de lessen in dansen, muziek en tekenen ex- tra berekend.'" In 1808 woonden er in het instituut van mejuffrouw Zeydelaar (fig. 2) aan de Herengracht zestien 'kostschooldiscipelen' tussen elfen twintig jaar, waarvan velen uit Amsterdam kwamen." Verder waren er ook meisjes in halve kost, zogenaamde 'dagmeisjes'. Voor hen moest de halve prijs betaald worden.'^ Dankzij de dagboek-tekeningen van Christiaan Andriessen,'^ tussen 1805 en 1808 tekenleraar aan het instituut aan de Herengracht, zijn ons charmante ta- ferelen uit het dagelijks leven, maar vooral uit de tekenles overgeleverd (fig. 3). We krijgen een levendig beeld van hoe het er tijdens - en buiten - de lessen van Andriessen aan toe ging, hoe de meisjes gekleed gingen en - door middel van een zeer summiere tekst - wat hen zoal bezig hield (fig. 4).' * De tekeningen in de kostschool vormen slechts een onderdeel van het dagboek van Christiaan Andriessen. Alles wat hij meemaakte: allerhande familie-aangelegenheden, de

			37



			Afb. 3. De laatste les voor de kermisvakantie, 14 september tegen 6 uur. Een zeer drukke les. GAA, Dr �OT�\ gang van zaken in het atelier, het straatleven in Amsterdam, waar hij woonde, de particuliere tekenlessen, die hij gaf- dat allemaal is op een geestige manier door hem op papier gezet (fig. 5). Sommige van zijn Weesper leerlingen komen meermalen in zijn dagboek voor, zoals bijvoorbeeld Willemina Balk, die op haar veertiende door haar vader uit Berbice, toen nog Nederlands Guyana, naar de kostschool van juffrouw Zeyde- laar in Weesp was gestuurd. Frederica Zeydelaar overleed in 1818. Het stadsbestuur kon toen niet meer, zoals in 1790, volstaan met een simpele advertentie voor een kostschoolhou- deres. De Schoolwet van 1806 vereiste, bij gebrek aan een opleiding voor on- derwijzeres, na bekendmaking van de vacature een vergelijkend examen van alle sollicitanten. De enige sollicitant bleek ��n van de onderwijzeressen aan de kostschool te zijn, Maria Henriette Munnich. Zij legde met goed gevolg voor Schoolopziener en Gemeentebestuur examen af in Nederlands, Frans, Algemene en Vaderlandse Aardrijkskunde en Geschiedenis en in de vakken, die op een Franse Dameskostschool gegeven werden, zoals Handwerken.'^ Zij bleef tot 1830 kostschoolhoudster.

		38'



		Afb. 5. Kunstbeschouwing ten huize van Christiaan Andriessen. Bespreking van de prestaties van zijn Weesper leerlingen. Coll. Kon. Oudheidkundig Genootschap. dat het hoofddoel van haar streven was om de mei.sjes 'liefde tot Godsdienst, orde en werkzaamheid in te boezemen'.'^ In 1870 kreeg Agneta Elisabeth Haagsma (1870-1872) de leiding van de kost- school voor meisjes, die toen 'Instituut voor Opvoeding en Onderwijs' werd ge- noemd (fig. 8). Anders dan haar voorgangsters had Agneta Haagsma geen meisjes meer in de halve kost. Voor leerlinge onder de veertien jaar moest nu 500 gulden, voor leerlingen daarboven 600 gulden, bij de intrede 25 gulden en voor het gebruik van de pianojaarlijks 10 gulden betaald worden."^ Gezien het vakkenpakket dat de beide kostscholen boden, vielen deze onder wat de Schoolwet van 1857 van minister Van der Brugghen noemde 'het meer uitgebreid lager onderwijs', de zogenaamde MULO. Zo werden deze scholen in Weesp dan ook beschouwd. De heer H.S. Vethake bijvoorbeeld werd in 1861 door de Raad benoemd tot 'hoofdonderwijzer der gesubsidieerde school voor meer uitgebreid lager onderwijs','^ waarmee hij de leiding kreeg over de kost- school voor Jonge Heren. Bij dit aanbod valt het te begrijpen, dat er in Weesp,

		40



	BJ»»L5 <!./>..-^is^_'-'-Clti»'t.ii«»;^�z<*-j:,i_^^^^M

Afb. 6. De terugkeer van mej. Dalier. De laatste les van mej. Kreling en de laatste les voor de vakan- tie. Coll. Brenien. zolang de beide kostscholen goed functioneerden, geen behoefte bestond aan een gemeentelijke MULO, te meer daar deze scholen reeds door de gemeente gesubsidieerd werden. Geen wonder ook, dat de latere gemeentelijke en chris- telijke MULO's in de volksmond 'Franse' scholen werden genoemd als duide- lijke voortzetting van de Franse kostscholen. De Schoolwet van 1857 schiep in- derdaad de mogelijkheid tot een soort vervolg-onderwijs, dat de Franse dag- en kostscholen zou kunnen vervangen. Naast uitbreiding van de verplichte leer- stofmet geschiedenis, aardrijkskunde, kennis der natuur, vormleer (meetkun- de) en zingen, noemde deze wet een aantal facultatieve vakken.'^ Dat waren: moderne talen, wiskunde, landbouwkunde, gymnastiek, tekenen en handwer- ken voor meisjes.^" Scholen, die ��n of meer van deze vakken aanboden, vielen volgens de wet onder het meer uitgebreid lager onderwijs, de MULO. Het Weesper stadsbestuur echter had er grote moeite mee om het idee van een kostschool los te laten.

		41



		Afb. 8. Agneta Haagsma was JpjJQQJpjgQ'PU'S kostschoolhoudster van 1870-

			1872.

	INSTITUUT Yoon OPVOEDING EN ONDERWIJS, VAM MfijliFVROlJi»' A- E. HAAGSMA

�W E E S P. Mejufvroiw A. Bi HAACSMA heeft de eer ouders on voogden, die hnnr met bun vertrouwen ^villen vereeren, het prospectns hnrov inrichting' Asn te bieden. Zij stelt zich ten doel an plicht, na.ar Itnnr vermogen, Wj de onn hare zorg toovertronwde leerlingen, die deugdrn nnn te .kweeken, welke Ivot meisje en de vrouw tot sierend ver.«ini-ki'!i en tevcue honr met die kundigheden te verrijken, die bij eono becch.infdc opvoeding niet mogen ontbreken. Het onderwijs bcpnnlt Kich tot Se HpUandselie, Frensobe, Engelscbe on Hoogduitsohe Talen, het Lezen, Sohrijven, Eekenen, de Vaderlandsohe- en Algo- meece Geschiedenis, Natuurlijke Historie, Natuur- en Lotter- kunde, eto., benevens de vrouwelijke Handwerken van Nut en Smaak. Voor leerlingen onder de veertien jnnr botnnlt men jniirlijks. � 300,� . Voor leerlingen daarboven............" 600,� ' l�ij de intrede . ,.............// 2.*»,� Voor hel g«bruik der pinno janrlijlcs.......» iO,� . voor jongens, waar behalve de vakken van het lager onderwijs ook de beginse- len der kennis van de levende talen en die der wiskunde geleerd werden.^^ De Verordening, die het openbaar lager onderwijs regelde, moest worden gewij- zigd nu ook het openbaar meer uitgebreid lager onderwijs daaronder viel. De Franse kostschool voor meisjes hield zich iets langer staande dan die voor jongens. De laatste kostschoolhouderes van de gesubsidieerde Franse kost- school voor JongejufvTouwen was mejuffrouw D.C.W. Koppelaar (1872-1877). Na haar vertrek per 1 september 1877 moest ook deze school wegens gebrek aan belangstelling gesloten worden.^^ Door de opheffing van de school was per 1 september echter een gemis aan meer uitgebreid lager onderwijs voor meisjes ontstaan, waarin volgens de wet moest worden voorzien. De Gemeenteraad besloot nog in diezelfde maand

				43



september de nieuwe school voor meer uitgebreid lager onderwijs ook open te stellen voor meisjes.-'' Deze ontwikkeling betekende het einde van de gesubsidieerde Franse kost- scholen van Weesp, maar nog niet van de niet-gesubsidieerde kostschool voor rooms-katholieke meisjes, die Weesp sinds 185.8 rijk was. 1853 was het jaar van de emancipatie van de katholieken in Nederland. Voor het eerst sinds 300 jaar mocht de katholieke kerk zich weer organiseren en werd de bisschoppelijke hi�rarchie hersteld. Toen Maria L.B. Kisters aan het stadsbestuur toestemming vroeg om een kostschool voor rooms-katholieke meisjes op te richten, kreeg zij zeer veel tegenwerking. Er was al een kost- school voor meisjes, die van Alida Perk, en het stadsbestuur vond dat eigen- lijk wel voldoende. Maria Kisters heeft haar zaak tot voor de Kroon moeten uitvechten om haar zin te krijgen.^' Haar internaat stond aan de Nieuwstad. Het pand is in 1968 door brand verloren gegaan. Op die plek staat nu een bejaardentehuis .^'' De onderneming van Maria Kisters werd een succes. Haar leerlingen kwamen uit het hele land, maar ook uit Indi� en zelfs vrij veel uit verschillende Duitse steden.^^ Eind 1878, toen de gesubsidieerde kostschool voor meisjes alweer een jaarverleden tijd was, telde haar kost-en dagschool 121 leerlingen. In 1881 ver- trok zij naar Bussum en werd haar school in Weesp gesloten.^** De opheffing van ook deze kostschool zette definitief een streep onder een roemruchte periode uit de Weesper geschiedenis, waarin de faam van de Weesper kostscholen tot over de stads- en zelfs landsgrenzen bekend moet zijn geweest. Drs. A.J. Zondergeld-Hamer

		Noten 1 A.J. Zondergeld-Hamer, De geschiedenis van Weesp, Weesp 1990, 52. 2 GAW, Register van Uitgaaf 1705-1733, E25, z.p. 3 GAW, Resolutien van Burgemeesteren 1750-1758, D19, 228R. 4 GAW, Bevoll^ings Register 1860, deel 9, blad 93. Het kadastrale nummer C94 (of een deel daar- van), tot het eind toe het nummer van dejongenskostschool, werd in de jaren zeventig gewijzigd in nr. 114. Op de kadastrale kaart van 1887 is dat het nummer van genoemd hoekpand. Het huis werd al voor sluiting van de kostschool bewoond door een timmerman.Zijn woning zal tot het ge- bouwencomplex van de kostschool behoord hebben. De eigenlijke kostschool moet in twee of drie van de belendende percelen aan de Nieuwstad gevestigd geweest zijn.

	44



		5 Zondergeld-Hamer, Weesp, 101. 6 GAW, Resoluti�n van Biugemeesteren, Thesaurieren en Commissarissen uit de Vroedschap 1789-1793, A5,5V. 7 GAW, Doos Scholen, 'Voorwaarden van de Stads Franse Kostschool voor Jonge Heren te Weesp'. 8 GAW, Bevolkings Register 1860. 9 GAW,A5, 51Ve.v.,art, .3. 10 GAW, Doos Scholen. 'Voorwaarden van de Stads Franse Kostschool voor Jongejufvrouwen te Weesp'. 11 I.H. van Eeghen, 'In mijv journaal gezet'. Amsteidavi 1805-1808. Het getekende dagboek van Christiaan An(/jK5ien, Amsterdam 1983, 110. 12 GAW, Doos Scholen. 'Voorwaarden van de Stads Franse Kostschool voor Jongejufvrouwen te Weesp'. 13 Christiaan Andriessen (1775-1846), opgeleid door zijn vader, de beroemde schilder van wand- schilderingen Jiuriaan Andriessen, werd in 1790 lid van de Tekenacademie te Amsterdam. Hij werkte vanaf 1799 samen met zijn vader aan allerlei opdrachten (vooral decoraties en wand- schilderingen) en gaf tekenles. Maar, anders dan zijn vader, die veel kunstenaars had opgeleid, gaf Christiaan vooral les aan dilettanten. Hij is opnieuw bekend geworden door zijn 'Journaal' waarin hij op een ongedwongen manier allerlei gebeiutenissen uit zijn omgeving, zijn familie- kring, de Academie, maar ook straattaferelen tekende. Hij begon zijn dagboek omstreeks 1805 en gebruikte aanvankelijk pen over krijt, later pen met grijs en pen in kleur Het dagboek geeft ook, vaak geestige, tekst, soms in een persoonlijk geheimsclirift. 14 Het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap heeft ter gelegenheid van haar 125Jarig bestaan in 1983 een groot deel van deze tekeningen (er is ongeveer twee derde bewaard gebleven) in boek- vorm uitgegeven. 15 GAW, Doos Scholen. Map Franse Jufvrouwen Kostschool 1818-1854. 16 Idem. 17 Idem. 18 Raadsbesluit van 22-4-1861. 19 Deze facultatieve vakken werden in de wet aangegeven met code-letters: moderne talen (k), wis- kunde (1), gymnastiek (n), tekenen (o) en handwerken voor meisjes (p). 20 RTh.F.M. Boekholt en E.R Booy, Geschiedenis van de School in Nederland, Assen/Maastricht 1987, 177-178. 21 GAW, Correspondentieboek Gum Diversis 1873-1876. 31 october 1874. 22 GAW, Notulen der Vergaderingen van de Raad der Gemeente Weesp over de jaren 1875, 1876- 1877, 17. 23 GAW, Doos Scholen. Map Franse Jufvrouwen Kostschool 1818-1854. 24 GAW, Notulen der Vergaderingen van de Raad der Gemeente Weesp over de jaren 1875, 1876- 1877, 308. 21sept. 1877. 25 GAW, Doos Scholen. Map R.K. Jonge Jufvrouwenschool. 26 GAW, Bevolkings Register 1860. Het kadastrale nr. C89, waaronder haar kostschool bekend stond, werd gewijzigd in 105. Dit pand werd niet lang na opheffing van de kostschool door de fir- ma Van Houten opgekocht en gebruikt als expeditie- en verpakkingslokalen. Daarna kocht de firma Geesink het op. In 1968 werd het verwoest door brand, Zie afbeelding op bladzijde 113 van Lindeboom, Weesp in oude ansichten, Zaltbommel 1973^. 27 GAW, Bevolkings Register 1860, deel 5, bladzijde 72-77. 28 GAW, Gemeenteverslagen 1878-1901.

			45



		Afb. la en b. Zilveren huwelijkspenningvan Adriaan en Corneliavan Hoek-Bierens (1638-1703) en (1649-1719) resp. Coll. auteur. die ieders deel zijn. De lauriertakken zelf staan voor vrede, voor vruchtbaarheid en voor onsterfelijkheid. In het midden prijkt een altaar waar bovenop twee harten in vuur en vlam staan. Op de voorzijde daarvan is een slang, die zich in zijn staart bijt, gehou- wen rond het cijfer XXV. Die slang, die men op Griekse altaren vaak aantreft, symboliseert de afbraak en de vernieuwing in eeuwige cycli. Boven het altaar neigen twee vruchtdragende palmbomen zich naar elkaar: twee standvastige echtgenoten. Op het land onder de bomen bloeien bloemen. Het altaar en de bomen spiegelen zich in een kalm wateroppervlak, ergo de huwelijkszee�n gingen niet hoog. Ook de keerzijde draagt een lauwerkrans, door een lint verbonden, waarbin- nen een wens in versvorm staat: "GEDACHTENIS VAN 'T ECHTGELUK, GENOTEN VIJF EN TWINTIG lAEREN; DOOR TWIST GEKRENKT NOG HARTENDRUK, DUS ZAG HET Y VAN HOEK VERGAEREN,

			47



			EN WENSCHT DE ZILVREN DIEN HIJ ZAG, VERWISSELT IN EEN GOUDEN DAG" De letters zijn in reli�f aangebracht. Dit soort penningen schonk men aan familie, vrienden en soms personeel als aandenken aan de heugelijke dag, met in het achterhoofd dat het ook een ap- peltje voor de dorst vormde. Mennisten of doopsgezinden De familie Van Hoe (c) k is er in hoge mate verantwoordelijk voor dat het gebied tussen Loenen en Breukelen de naam Mennistenhemel kreeg. Als zo veel Doops- gezinden, volgelingen van Menno Simons, waren zij op het einde van de 16e eeuw onder druk van de Inquisitie uit Vlaanderen naar de Noordelijke Neder- landen gekomen. Daar waren zij met open armen ontvangen vanwege hun ken- nis van o.a. textielfabricage, hun handelsbetrekkingen met Itali� en met de lan- den in het Noorden rond de Oostzee, en niet te vergeten vanwege hun kapitaal. In Vlaanderen lag eind 15e eeuw tot aan het laatste kwart van de 16e eeuw het zwaartepunt van handel en cultuur in Noord Europa. De hoven van de Bour- gondische vorsten en dat van Karel V weerspiegelden en bevorderden die wel- vaart. Onze Gouden Eeuw is in hoge mate te danken aan de inbreng van deze grote groep verlichte, hoog opgeleide en energieke immigranten. Hun geloof ver- bood hen om oorlog te voeren en als niet-Calvinisten mochten zij geen deel uit- maken van de stads-of landsregering. Daarom ging al hun energie in handel en nijverheid en daarnaast in kunst en cultuur. Door de welvaart, die zij reeds in Vlaanderen genoten waren zij al vertrouwd met het fenomeen buitenplaats, dat men in Itali� had leren kennen. In aange- paste vorm, die vooral door het werk van Vredeman de Vries werd be�nvloed, was dat in Vlaanderen reeds tot een zekere wasdom gekomen. Het verwondert daarom niet dat zodra deze nijveraars weer in goede doen kwamen zij buiten- plaatsen gingen stichten. De familie Van Hoek en de naamgeving van de "Hoekhuizen" De Van Hoeken behoren tot de eersten, met de Huydecopers, die boerderijen kochten met het oogmerk daar 's zomers te vertoeven. De Vecht bood daartoe goede voorwaarden: zeer schoon water en stevige oeverwallen waarop het goed bouwen en goed tuinen aanleggen was. De eerste aankoop begon met de boer- derij, die later Ouderhoek zou gaan heten. In 1618 werd Christina Michiels van

		48

Van Gelderlaan 74, 121,5 SF
Postbus 9900, 1201 GM
de Bazelstraat 16, 1222 RJ

Onderdoor 160, postbus 6.50, 3990 DR

Fok 24, 1274 HW

Nw. Bussummerweg 83a, 1272 CE

Sloep 52, 1276CW

Wagendijkl2, 3628EP
Godinweg 2, 3628 BA

Postbus 10, 1830 AA

Moleneind55, 1241 NJ
Kortenhoefsedijk 83, 1241 LS
Oostindi�24, 1241 HR
Kortenhoefsedijk 171, 1241 LZ
Oranjeweg 34, 1241 XS

300 Roedenlaan 4, 3749 AP

Brink 8, 1251 KV
J. Hamdorfflaan 31, 1251 NL
Tafelbei-gweg 15, 1251 AB
Hein Keverweg 17, 1251 BT
Mendes da Costalaan 2, 1251 NP

'De Boskant' 2, 3956 BV

Gerecht9, 2311TC
Brahmslaan 257, 2324 AE
Antonie Duycklaan 2, 2334 CD

Lange Voren 2, 7241 HS

Wallestein 52, 3632 WP
Oud Over 3, 3632 VA
Wallestein 66, 3632 WR
Rijksstraatweg 80, 3632 AD
'Nedervecht', Oud Over 86, 3632 VE
Vreelandseweg 20, 3632 EP
Hofbergen 52, 3632 WC
Dorpsstraat 10, 3632 AT
Hofbergen 42, 3632 WC
'Vegtlust', Oud Over 3, 3632 VA

Stichting 'Tussen Vecht en Eem'
Streekarchief v.h. Gooi e.d. Vechtstreek

E. van Tijn
Houten

Provinciale Bibliotheek Centrale Utrecht

Huizen

J.M.C. Bleekemolen

F. Renou ■ ■..............

Z. Schoute

Kockengen

Prof.DrJ.A. van Dongen

G.F.W. Herngreen

Koedijk

P.J. Prett

Kortenhoef

RA. Bakker

Mw T. van Essen-Tiggers

F. Laboyrie

W. Spaan

Mw M.A. Sprenger

Lage Vuursche

C.M.J.M. Hoek

Laren

J.N. Basten

Mw C.A.H. Bleekemolen

Mw A.E. Blijdenstein-v. Berckel

MwJ.C.F. Mulders-Baljon

G.N. Verhoef

Leersum

W.R.A. baron van Tuyll van Serooskerken

Leiden

Genootschap Belle van Zuylen

*R.J. Nieuwland

Mw A. Vroom-van der Leeden

Lochem

Mw H. van Weede-Vaandering

Loenen a/d Vecht

H. Bakker

N. Bakker

RM. Bakker

Mw L.V. Beyer-Hubrecht

Mw BJ. Blijdenstein-Verkoren = ■

Mw De Boer-Berendsen

M.C. Boev�e

Mw E.E.C. Bon-Meyer

M. Bootsma

Mw E. Bootz-Nieuwenhuys