|
'\
|
||||||||||||||||
|
„,'V ^
|
||||||||||||||||
|
/?/i/. ■^>
|
||||||||||||||||
|
'h.
|
||||||||||||||||
|
UITGAVE VAN HET ZEISTER HISTORISCH GENOOTSCHAP
|
||||||||||||||||
|
Archeologische vondsten in perspectief
Th. Cleij
|
||||||||||||||||
|
Het lageronderwijs VI
L. Visser
|
||||||||||||||||
|
Jaarverslagen over 1999
De nieuwe straten van Zeist L. V'is.cr
|
||||||||||||||||
|
3 Archeologische vondsten uit Zeist in perspectief,
♦ Thomas Cleij
1^ Het lageronderwijs in Zeist, Leo Visser
^ ♦ Aflevering 6, de hoofdonderwijzers en het onderwijs
|
||||||||||
|
Bulletin ter bevordering
van de kennis
van de geschiedenis van Zeist
ISSN 1383-2867
Seijst is een uitgave van de redactiecommissie
van iiet Zeister Historisch Genootschap en verschijnt 4 maal per jaar. 29e jrg., april 2000, nummer 1. Drukwerk: Gregorius, Zeist. Ontwerp/layout: Frédérik Ruys, Fréphitophe. REDACTIECOMMISSIE
M. Wortmann, voorzitter. J. v.d. Dikkenberg,
eindredacteur. A. Bal, secretaris. E Ruys, vormgever. N. Vlak. J. Verbeek. R. van Weelderen. REDACTIEADRES VOOR KOPIJ
Postadres: Nepveulaan 87, 3705 LC Zeist
POSTADRES
Aanmeldingen van nieuwe donateurs of
adreswijzigingen kunnen enkel schriftelijk worden gemeld via Postbus 342, 3700 AH Zeist. Giro 384 03 83 DOCUMENTATIECENTRUM
Slot Zeist, Zinzendorfln. 1, tel. (030) 692 17
04. Geopend op dinsdag 10 - 12 uur en iedere eerste zaterdag van de maand 14 - 16 uur. |
||||||||||
|
2
|
Jaarverslagen 1999
Verslag van het bestuur. Verder de verslagen van de
commissie Beheer collecties en het documentatie- centrum (24), de publicatiecommissie (25), de com- missie audiovisuele collecties (26), de tentoonstellingscommissie (27), excursiecommissie (30), commissie public relations (31), redactie- commissie (32). 3*^ De Nieuwste straten van Zeist, Leo Visser
N_/* Aanvulling juni 1996 t/m december 1999. En verder...
Inhoudsopgave 1999, geplande activiteiten voor 2000
en nieuwe leden. |
|||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF, THOMAS J. CLEIJ
|
||||||||||||||||||
|
2000-
|
||||||||||||||||||
|
In september 1993 is door de
toenmalige \^ethouder van ruimtelijke ordening Theo Ruijs een artikel over de |
||||||||||||||||||
|
vroegste historie van Zeist
geschreven. 'Lijnen uit het verleden: de ontwikkeling van Zeist tot 1500' geeft een beeld over de prehistorie, de oerparochie, de ontginningen van de moeraslanden en de Zeister kastelen Blikkenburg, Kersbergen en Zeist). De schrijver had twee actuele redenen om dit artikel ten behoeve van de leden van de gemeenteraad te schrijven: als achtergrondinformatie ten behoeve van het voor de ge- |
||||||||||||||||||
|
meente Zeist te ontwikkelen
structuurplan en als onder- bouwing voor de introductie van een archeologische beschermingsregeling. Dit laatste diende om de Archeo- logische Werkgemeenschap voor Nederland afdeling Utrecht de gelegenheid te bieden in Zeist bodem- onderzoek te doen. Een van de onderzoekers was Thomas J. Cleij. In dit artikel gaat hij in op de vondsten die in Zeist gedaan zijn. |
||||||||||||||||||
|
Fragment van
een lóeeeuwse baardmanskruik uit Keulen (zoge- naamde Trinitat) gevonden aan de Dorpsstraat. |
||||||||||||||||||
|
Archeologische vondsten
uit Zeist in perspectief |
||||||||||||||||||
|
In het afgelopen decennium
is er veel veranderd in de wijze waarop we archeologi- sche problemen aanpakken. Tot niet zo lang gelden was veel van |
||||||||||||||||||
|
het archeologisch werk sterk
vondst gericht. Deze aanpak was overgenomen uit de 19e eeuwse traditie, toen rijke Nederlanders grafheuvels lieten afgraven, met |
||||||||||||||||||
|
Seiist
2000-i
|
|||||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF, THOMAS J. CLEIJ
|
|||||||||||
|
als voornaamste doel de rariteiten
verzameling uit te breiden met al- lerhande zaken als potten en ste- nen bijlen. Hoewel we geleidelijk in de 20e eeuw meer en meer het verhaal achter de vondsten zijn gaan zoeken, blijven die vondsten toch steeds de spil van het onder- zoek. Het heeft tot het begin van de
jaren 80 geduurd voordat de link tussen archeologie en planologie wordt gelegd [WA. van Es et. al., 1982]. Het blijkt dat de hoge snel- heid waarin we Nederland vol- bouwen en asfalteren, er toe zal leiden dat binnen afzienbare tijd, het grootste gedeelte van de ar- cheologische waarden tot het ver- leden zal behoren. Tevens reali- seert men zich dat deze informatie middels archeologisch onderzoek niet tijdig zal kunnen worden vast- gelegd. Vanaf dit moment ver- schuift de aandacht van archeolo- gisch Nederland van opgraven en vondsten naar behoud en beheer. |
Hoe kunnen we zorgen dat die
waardevolle informatie die aanwe- zig is in ons bodemarchief be- waard blijft/ Kunnen we de plano- logische besluitvoering beïnvloe- den? Wie betaalt voor deze be- scherming? Vele vragen kwamen naar boven. In de afgelopen jaren beginnen de antwoorden op deze vragen zichtbaar te worden. Grote projecten als de verlenging van de A27 in de Flevopolder en de Be- tuwe lijn worden archeologisch begeleid. Hierbij worden zowel de- len opgraven, als delen van het tracé aangepast om archeologische waarden de behouden. Er worden Europese en nationale afspraken gemaakt om de financiering te re- gelen van de archeologische bege- leiding van grote infrastructurele projecten (conventie van Malta). En ook op lokaal niveau, zoals hier in Zeist zien we nieuwe archeolo- gische activiteiten. En er kan in deze context nog veel meer ge- noemd worden; archeologisch Ne- |
||||||||||
|
Diverse fragmenten van mislukte
producten van de pottenbakkerij van RA. Hubert te Austerlitz. derland is in beweging!
Dat deze nieuwe archeologi-
sche impuls inderdaad niet aan Zeist voorbij gegaan is de afgelo- pen jaren duidelijk geworden. De bewustwording dat planologie en archeologie aan elkaar gekoppeld moeten worden leidde 3 jaar terug tot een belangrijke stap. Om ar- cheologische waarden te kunnen |
|||||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF. THOMAS J. CLEIJ
|
||||||||||||||
|
inschatten en ze zodoende te kun-
nen beschermen, is kennis nodig over deze waarden en hun ver- spreiding. Het was daartoe noodza- kelijk terug te gaan naar de eerder in Zeist gedane vondsten en deze te inventariseren. In de afgelopen 15 jaar is het de
onderzoeksgroep Zandgronden van de afdeling Utrecht e.o. van de Archeologische Werkgemeen- schap voor Nederland (AWN) ge-
weest, die het archeologisch on- derzoek binnen de gemeente Zeist heeft gecoördineerd. Het betrof- veelal kleinschalig onderzoek in bouwputten, verkenningen en waarnemingen. Het kan geen ver- rassing zijn dat al dit onderzoek een enorme hoeveelheid vond- sten/informatie heeft opgeleverd. Dankzij het inzicht en de finan- ciële ondersteuning van de ge- meente Zeist kon in 1995 dit ma- teriaal worden geïnventariseerd en beschreven [Cleij, 1995]. Een be- langrijk doel van de inventarisatie |
||||||||||||||
|
was om te komen tot een schets
voor een archeologische potentie- kaart voor de gemeente Zeist. Aan de hand van zo'n potentiekaart en de bijbehorende rapportage is er een basis om afwegingen te maken op het archeologische beleidsvlak. |
||||||||||||||
|
zijn.
Belangrijke prehistorische
vondsten, zoals in de 70'er jaren
gedaan bij de aanleg van de A28 in de omgeving van Huis ter Heide, en de vondsten recentelijk gedaan onder de es van het Parmentiers- land voor deze overbouwd werd [S.G. van Dockum et. al, 1996], geven aan dat meer interessante Engels Zalf potje (19e eeuw) gevonden
aan de Rozenstraat. |
||||||||||||||
|
De inventarisatie
PREHISTORIE
Veel van het archeologisch werk
in de afgelopen jaren heeft plaats- gevonden binnen de bebouwde kom. Hier heeft in de afgelopen eeuwen veel grondwerk plaatsge- vonden bij onder andere ploegen, ontgronden en bouw- werkzaamheden. Het is dan ook
niet verwonderlijk dat de hoeveel- heid prehistorisch materiaal dat te voorschijn is gekomen minimaal is. Dit betekent enerzijds niet dat er geen potentiële vondstlokaties binnen de gemeente Zeist aanwe- zig zijn, maar anderzijds wel dat deze lokaties moeilijk voorspelbaar |
||||||||||||||
|
<l * >
|
||||||||||||||
|
Seijst
2Ö00-I
|
|||||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF, THOMAS J. CLEIJ
|
|||||||||||
|
vondsten in de toekomst verwacht
kunnen worden. Het materiaal dat is gevonden bij Huis ter Heide dateert uit het Neolithicum (Nieuwe Steentijd), de Bronstijd en de Ijzertijd en geeft aan dat de omgeving gedurende langere tijd door mensen is bezocht/bewoond. Dit wordt ondersteund door een aantal (vermoedelijke) grafheuvels in de bossen rond Zeist. De lokatie Parmentiersland gaf daadwerkelijk nederzettingssporen prijs. Zo kon uit de teruggevonden paalgaten een plattegrond worden gerecon- strueerd van een huis uit de IJzer- tijd. Gezien deze zeer interessante resultaten is een archeologische verkenning voorafgaand aan pro- jecten waarbij grondwerk zal wor- den verricht, dan ook zeker zinvol te noemen. Het ontstaan van Zeist
in de Middeleeuwen Het is welbekend dat de eerste
bronnen waarin Zeist wordt ge- |
|||||||||||
|
noemd dateren uit het midden
van de 9e eeuw [R. van de Noort, 1988]. Op grond daarvan mogen we aannemen dat Zeist reeds in de vroege Middeleeuwen is ontstaan. Vondsten uit deze periode zijn on- gelukkigerwijs betrekkelijk zeld- zaam, zodat het lokaliseren van de ontstaanskern van een nederzet- ting vaak moeilijk is. Dit is ook het geval in Zeist, waar het onderzoek in de afgelopen jaren geen vroeg middeleeuws materiaal aan het licht heeft gebracht. Het oudste materiaal dateert uit het einde van de 12e eeuw en is gevonden in de omgeving van de Oude Kerk. Dit is niet verwonderlijk gezien de uit circa 1180 daterende toren en de tufstenen kerkhofmuur Deze muur is bijna 10 jaar geleden door de AWN aangetroffen bij archeo- . logisch onderzoek. Een deel van de fundering van deze muur is behou- den gebleven en zichtbaar ge- maakt voor het publiek. De vraag rijst nu waar het vroeg- |
|||||||||||
|
middeleeuwse centrum van Zeist
moet hebben gelegen. Enerzijds vragen een tweetal "vroeg- middeleeuwse" potten welke zijn gevonden in de omgeving van het brouwerij terrein in de omgeving van Het Slot om aandacht. Con- text en echtheid van deze vondst, gedaan in 1859, zijn echter moei- lijk vast te stellen. Helaas heeft onderzoek in 1994 in de omgeving van de brouwerij geen middel- eeuws materiaal opgeleverd. Inte- ressant om te vermelden is het feit bij recent onderzoek aan de Dorps- straat de middeleeuwse oever van de rivier de Kromme Rijn is waar- genomen. We kunnen dan ook concluderen dat zelfs als we met een nederzettingslokatie rond de brouwerij te maken hebben, dit zeker niet de nederzetting Zeist betreft, daar deze op de andere Rijnoever moet hebben gelegen. Op de vraag waar dan de kern
van het vroegmiddeleeuwse Zeist moet hebben gelegen, geeft het |
|||||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF, THOMAS J. CLEIJ
|
|||||||||
|
Zeist na de
Middeleeuwen Vanaf de 17e eeuw zien we dat
hier verandering in komt. Materi- aal uit deze en latere perioden is ook teruggevonden verder van de Dorpsstraat vandaan. Vermoede- lijk is op dit moment de Kromme Rijn volledig verzand en van geen betekenis meer. De achtererven raken volgebouwd en de nederzet- ting Zeist spreidt zich meer uit. Het valt wel op dat het uit deze periode teruggevonden materiaal zeker niet welvarend is te noemen. Het betreft hoofdzakelijk eenvou- dig "lokaal" vervaardigd rood- bakkend aardewerk Het kan niet verwonderlijk
zijn dat veruit de meeste vondsten uit Zeist dateren uit de laatste 150 jaar. Dit is de periode waarin de belangrijkste groei van Zeist heeft plaatsgevonden. Bovendien heb- ben we te maken met een periode waarin de kostprijs van aardewerk, glas en porselein door de indus- |
|||||||||
|
geeft historisch kaartmateriaal
goede aanwijzingen voor de lokatie [R. Dorresteijn, 1991]. De hoeveelheid vondstmateriaal
die dateert uit het einde van de Middeleeuwen en later is aanzien- lijk groter. Vanaf de 14 eeuw zien we uit de opgravingen bij de Dorpsstraat en Figi dat er inmid- dels een aanzienlijke nederzetting is ontstaan op de oever van de aldaar gelegen Kromme Rijn. Het teruggevonden materiaal is vaak eenvoudig, maar bevat toch nog veel geïmporteerd aardewerk zoals steengoed uit bijvoorbeeld Siegburg en Langerwehe (Beide plaatsen zijn in Duitsland gelegen in de omgeving van Keulen). Hoe- wel we mogen aannemen dat de Kromme Rijn reeds in de Middel- eeuwen is dichtgeslibd, en zich ruwweg heeft verplaatst naar zijn huidige lokatie, is het opvallend dat tot in de 17e eeuw de oever van deze rivier de voornaamste plek was waarop werd gewoond. |
|||||||||
|
bronnenmateriaal enig antwoord.
Ongeveer een kilometer westelijk van het huidige centrum moet een bisschoppelijke curtis hebben ge- legen, welke tot ver in de 14e eeuw een belangrijke functie had. Het is niet ongebruikelijk dat een derge- lijk curtis heeft deelgemaakt van de eerste nederzetting. Hoewel di- recte archeologische aanwijzingen nog ontbreken, kan deze lokatie dus zonder meer interessant ge- noemd worden. Nu we spreken over vroeg-
middeleeuwse nederzettingen, kan ook de zeer belangrijke nederzet- ting Hees niet onvermeld blijven. Deze nederzetting was waarschijn- lijk gelegen op een kruispunt van wegen in de omgeving van het huidige Den Dolder en dus binnen de gemeentegrenzen van Zeist. De eerste vermelding van Hees da- teert eveneens uit het begin van de 9e eeuw. Helaas zijn er ook hier geen directe archeologische resul- taten beschikbaar, maar gelukkig |
|||||||||
|
Seijst
2000-i
|
|||||||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF, THOMAS J. CLEIJ
|
|||||||||||||
|
trialisering drastisch omlaag gaat.
Dit heeft tot gevolg dat er veel meer van deze materialen wordt gebruikt en er dus ook veel meer wordt weggegooid. Dit betrekkelijk recente materiaal geniet meer en meer belangstelling. Het geeft een interessant beeld van de materiële cultuur en de welvaart. De wel- vaart van Zeist kunnen we bij- voorbeeld zien aan de aanwezig- heid van geïmporteerde producten. Het betreft behalve betrekkelijk veel voorkomende za- ken als de stenen kruiken waarin mineraalwaters uit Duitseland werden geïmporteerd ook medicijnpotjes uit Engeland. Een apart verhaal vormen de
vondsten uit de omgeving van het dorp Austerlitz. Het is wel bekend dat in het begin van de 19e eeuw hier het Franse Kamp heeft gele- gen. Tijdens onderzoek worden daar regelmatig resten van terug- gevonden. Ook uit de periode na de Franse Tijd heeft Austerlitz een |
verassing in petto. Zo werd bij ar-
cheologisch onderzoek ten zuiden van het dorp de resten van een pottenbakkerij teruggevonden, welke zich daar rond 1830 heeft bevonden. De signatuur van de eigenaar van deze pottenbakkerij, FA. Hubert, is op een aanzienlijk aantal scherven teruggevonden. De producten van deze potten- bakkerij zijn vergelijkbaar met het aardewerk wat bijvoorbeeld in Limburg (Tegelen) en sommige delen van Duitsland geproduceerd werd. Dit is niet verwonderlijk ge- zien het feit dat sommige van de pottenbakkers uit die streken af- komstig waren. |
||||||||||||
|
Duitse mineraalwaterkruiken uit de 19e
eeuw van diverse vondstlokaties. In deze kruiken werd bronwater uit de bronnen in de omgeving van Koblenz naar Nederland gebracht. de resultaten enigszins teleurstel-
lend lijken, het meeste materiaal is tenslotte minder dan 200 jaar oud, blijken bij nadere beschouwing toch al interessante conclusies met betrekking tot de archeologi- sche potenties van Zeist getrok- ken te kunnen worden. Gelukkigerwijs, want dat was ten- slotte het doel van deze omvang- rijke inventarisatie. Het is daarom |
|||||||||||||
|
Archeologische potenties
en een blik op de toekomst In het voorgaande is een beeld
geschetst van het vondstmateriaal dat de afgelopen in Zeist is gevon- den. Hoewel op het eerste gezicht |
|||||||||||||
|
Seiist
2Ö00-I
|
||||||||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF, THOMAS J. CLEI
|
||||||||||||||
|
daarom raadzaam goede archeolo-
gische begeleiding bij alle projec- ten te laten plaatsvinden. Een dergelijke conclusie is na-
tuurlijk wel erg algemeen, en kon eigenlijk voorafgaand aan deze in- ventarisatie reeds worden getrok- ken. Hoewel het onmogelijk in de context van dit artikel een ar- cheologische potentiekaart af te beelden, zal ik trachten te schet- sen wat de voornaamste archeolo- gische potenties voor de toekomst zijn, en hoe we daarmee om moe- ten gaan. PREHISTORIE
Het hoge zandgron-
den gebied heeft een hoge potentie voor het terugvinden van prehis- torische sporen. Deze kans is veruit het grootst in gebieden die goed be waard zijn gebleven, en ni© overbouwd zijn. Vooral die ge bieden waar nog een esdek aai |
wezig is, dienen met de grootste
zorg behandeld te worden. Vanaf de Ijzertijd is ook een redelijke po- tentie te verwachten in het lagere Kromme Rijn gebied. Vooral rivierduinen en de flanken van de hoge zandgronden verdienen hier- bij extra aandacht. Het is niet dui- |
|||||||||||||
|
niet overdreven nogmaals te bena-
drukken, hoe belangrijk de vond- sten zijn die in de afgelopen jaren in Zeist zijn gedaan voor het ver- krijgen van een beeld van de vroegste geschiedenis van Zeist. We moeten ons echter wel rea-
liseren dat het trekken van con- clusies op grond van de geïnventa- riseerde gegevens gevaarlijk is. Bij een inventarisatie als deze zijn al- leen de gebieden vertegenwoor- digd waar vaak tengevolge van graafwerk, vondsten zijn gedaan. Dit zijn de gebieden waar dus niets meer te redden valt. De gebieden waar weinig archeologische gege- vens van zijn, lijken weliswaar minder waardevol, maar kunnen minstens zo interessant materiaal bevatten. Het eerder genoemde onderzoek op het Parmentiersland is daarbij een goed voorbeeld. Ge- zien het teruggevonden materiaal moeten we concluderen dat eigen- lijk heel Zeist hele hoge archeolo- gische potentie heeft. Het is |
||||||||||||||
|
Fragment roodbakkend aardewerk
gevonden op het terrein van de potten- bakkerij van F.A. Hubert bij Austerlitz. Iemand die ergens aardewerk gevonden heeft met dezelfde signatuur wordt verzocht contact op te nemen met de auteur. |
||||||||||||||
|
Seijst
2000-1
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF, THOMAS J. CLEI
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
delijk of in de lagere gebieden ook
steentijd vondsten verwacht kun- nen worden. Onderzoek aan de Noordkant van de Utrechtse heu- velrug in de Eemvallei, waar een groot aantal nederzettingen is ge- vonden in de natte gebieden, ge- ven aanleiding tot hernieuwde aandacht voor soortgelijke gebie- den ten zuiden van de Utrechtse heuvelrug. VROEGE MIDDELEEUV/EN
Zoals eerder aangegeven verdie-
nen de mogelijk vroeg middel- eeuwse kernen binnen Zeist veel aandacht. Het gaat om de kern van Zeist, welke ten westen van het huidige centrum kan hebben gelegen, de mogelijke kern in de omgeving van de brouwerij en ten slotte de belangrijke nederzetting Hees bij Den Dolder. De beste op- lossing op lange termijn is om te komen tot behoud van deze ge- bieden. Hiertoe moet meer prospectief onderzoek worden ver- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
.r* '/ /
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*\i^.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■■''v^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'/
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
't
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
' -Il
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
U
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I /
|
(Krr:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
/ / -^\
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
}
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
17e eeuv/se kaart van de omgeving van Zeist
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zeist. In het verleden is hier reeds
veel terrein verloren gegaan. Hoe- wel een aanzienlijk aantal waarne- mingen gedaan kon worden en er vele vondsten zijn verzameld, is er dringend behoefte aan een gede- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
richt om te komen tot een pre-
cieze plaatsbepaling. LATE MIDDELEEUV/EN
Het is duidelijk dat de omgeving
van de Oude kerk en de Dorps |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
straat zeer belangrijk is voor de taiUeerd archeologisch onderzoek,
studie naar de geschiedenis van Het behoud van het bodemarchief |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT ZEIST IN PERSPECTIEF. THOMAS J. CLEIJ
|
|||||||||
|
De auteur
Thomas Cleij werd geboren in
1970 te Baarn. Na voltooiing van de VWO opleiding aan het Baarnsch Lyceum begon hij met de studie scheikunde aan de Universiteit Utrecht. Gedurende enige tijd is de auteur aangesteld geweest aan de J. Willems stich- ting, verbonden aan de Rijks- dienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. In het kader van die aanstelling werd de in- ventarisatie van de Zeister vond- sten verricht. Na zijn studie is Cleij voorzitter van de Archeolo- gische Werkgemeenschap voor Nederland (AWN) afdeling Vkllei en Eemland en veldwerk- coördinator van de archeologi- sche werkgroep van de Histori- sche Kring Baerne. Als vrijwilliger is hij betrokken bij een aanzien- lijk aantal archeologische onder- zoeken. Resultaten hiervan heeft hij gepubliceerd in diverse regio- nale historische tijdschriften. |
|||||||||
|
in deze gebieden en indien nodig
het doen van uitgebreid archeolo- gisch onderzoek op eventuele lo- katies die verstoord dreigen te ra- ken moet dan ook een speerpunt van het Zeister archeologische be- leid worden! NA DE MIDDELEEUWEN
Zeist heeft veel te bieden aan
archeologische waarden. Een aan- zienlijk deel heeft te maken met de geschiedenis van de afgelopen 200 jaar Behoud van archeologische waarden rond Austerlitz is een be- langrijke opdracht voor de ko- mende jaren. Ook dienen vrijko- mende lokaties binnen de be- bouwde kom van Zeist in afdoende mate archeologisch begeleid te worden. Zoals reeds eerder is gezegd, is
in het kader van de inventarisatie het hier bovenstaande ook in een voorlopige archeologische potentiekaart verwoord, welke zal
worden gebruikt bij het toekom- |
stige beleid binnen de gemeente
Zeist. Deze potentiekaart heeft ze- ker geen eeuwigheidswaarde, maar slechts een eerste stap in de goede richting. Het is te hopen dat deze inventarisatie er toe zal bijdragen, dat er over enige tijd een veel uit- gebreidere en beter archeologische potentiekaart van Zeist is te ma- ken. Er zal hiertoe nog zeker veel aandacht voor het Zeister bodem- archief noodzakelijk. Zoals uit de bovenstaande inventarisatie ge- concludeerd kan worden, is het Zeister bodemarchief deze aan- dacht ten volste waard. Thomas Cleij
BRONNEN
■ Cieij, T.J. 1995. Vondsten uil Zeist. 10 jaar archeologisct^
onderzoek geïnventariseerd (Zeist), ■ Cleij, T,j, 1996, fen inuentarisatie van Zeister vondsten- Westerhieem XLV-I-1996 ■ Dekker. C, 1983, Het Kromme Rijngebied in de Middeleeu-
wen, een Institutioneei-geogrofische studie 9. 19, Stichtse Historisciie Reeks 83, ■ Dockum, S,C, van et, al. Een huis uit de Ijzertijd onder de es van Parmentiersland, gemeente Zeist. Westerheem XLV-I-1 996, ■ Dorresteijn. R. I 99 I, De geschiede- nis van Hees. \/ar\ Zoys tot Soest 12e jaargang nr, I en 2, ■ Es, W,A, et, al, I 982, Het bodemarchief bedreigd, archeolo-
gie en planologie In de binnensteden van Nederland (Amersfoort), ■ Noort, R, van de 1988, De Utrechtse heuvelrug en het Qool In de vroege Middeleeuwen, een archeologisch perspectie/(Amsterdam), • Ruijs,T,C,RM, 1995, Lijnen uit het verleden: de ontwikkeling van Zeist tot 1500. Interne notitie gemeente Zeist, ■ Tent, W,J, van et, al, 1991, Van Speerpunt tot Kanonschot (Zeist). |
||||||||
|
HET tAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6), LEO VISSER
|
|||||||||||
|
2000-1
|
|||||||||||
|
De hoofdonderwijzers en het onderwijs
|
|||||||||||
|
In de zesde aflevering behan-
delt Leo Visser de hoofdonder- wijzers van Austerlitz. I.l. CRAMSER
Isaak Johamies Gramser werd
op 28 september 1816 gebo- ren te Nederasselt in Gelder- land. Hij werd op vijftienjarige leeftijd kwekeling aan de lagere school te Burgharen. Daarna werd hij hulponderwijzer aan de lagere scholen te Lienden, Heumen, Uit- hoorn, Abcoude en Driebergen. Hoe hij vervolgens onderwijzer werd in Austerlitz weten we uit een drie pagii-ia's omvattend raads- besluit van de gemeente Zeist van 6 mei 1844. Daarin werd onder andere overwogen dat betreffende het schoolgebouw aldaar een over- eenkomst was getroffen met de |
|||||||||||
|
heer J.B. Stoop en dat in het inko-
men van de onderwijzer was voor- zien, zowel als in de kosten van opname van een groot aantal be- hoeftige leerlingen in gezegde buurtschap, dit een en ander door een vast traktement uit de gemeentekas en door bijdragen uit particuliere fondsen. Verder werd overwogen, dat het van belang was dat de onderwijzer met de stand van zaken in de buurtschap enigs- zins bekend was en dat Gramser bij proeftieming al geruime tijd enige uren per week les gegeven had aan de jeugd van Austerlitz. Omdat zijn manier van lesgeven de alge- mene goedkeuring had weggedra- gen besloot de gemeenteraad aan de districtsschoolopziener te vra- gen of hij de minister van Binnen- landse Zaken wilde verzoeken ont- heffing te verlenen voor het op- |
|||||||||||
|
roepen van sollicitanten en voor
het houden van een vergelijkend examen. De ontheffing werd door de minister verleend bij besluit van 15 juni 1844, nr. 114, maar daar bleef het voorlopig bij. Op 1 augustus 1844 ging Gram-
ser aan het werk in zijn nieuwe functie en blijkbaar met veel suc- ces. De schoolopziener gaf in zijn
jaarverslag over 1845 het volgende getuigenis over zijn bezoek aan de school in Austerlitz: "Met bijzonder veel genoegen werd deze geheel door liefdegaven tot stand gebrachte school door mij bezocht. Allergelukkigst is de keus op en de benoeming van I. Gram- ser tot onderwijzer uitgevallen. Geheel het aantal leerlingen |
|||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6). LEO VISSER
|
|||||||||
|
bestond uit kindereii van de
behoeftige stand dewelken vroeger bijna geheel vmi alle onderwijs waren verstoken. Deze schamele jeugd geriiet thans een uitstekend onderwijs onder leiding van deze hunner verdienstelijk onderwijzer Op weinig scholen hoort men zo bijna-kunstmatig lezen en treft men zulke geoefende schrijvers aan. Jammer is het dat deze Graser hier een zo sobere oneven- redig aan zijn verdiensten, bestaan vindt". Dat blijkt uit het jaaroverzicht
van het schooldistrict over 1846. Het inkomen van het hoofd van de dorpsschool te Zeist bedroeg toen f 1.000,- en dat van Gramser ƒ375,- Toen de gemeenteraad op 8 juli
1850 besloot de schenking van het schoolgebouw in Austerlitz van de heer J.B. Stoop te aanvaarden, werd alsnog een verzuim hersteld. De raad constateerde toen, dat de mi- |
nister van binnenlandse zaken in
1844 toestemming gegeven had om Gramser te benoemen, maar dat "nog nooit was voorzien in een behoorlijke admissiel." Daarom werd besloten dit alsnog te doen en Gramser een aanstelling als onder- wijzer uit te reiken. Behalve de schoolopziener was
ook de Zeister schoolcommissie zeer tevreden over het werk van Gramser. In het jaarverslag over 1851 staat onder meer: "Met lof moeten wij melding maken van de gunstige resultaten van het onderwijs in Austerlitz. Klaarblijkelijk werkt de goede leiding aan de kinderen aldaar gegeven op het welzijn van het gehele gehucht." Een mooier compliment is nau-
welijks denkbaar. In het vier- maandelijks rapport van de schoolopziener van 2 januari 1855 krijgen we nog een uitvoeriger |
beeld van de situatie in Austerlitz.
Het luidt als volgt:
"Tegenwoordig waren 32 jongens en 24 meisjes. Eene bepaalde indeling der leerlingen in klassen is hier niet en een juist volgen van een voorgeschreven plan van werkzaamheden vindt men hier evenmin. Gramser is echter steeds nuttig bezig met de jeugd, werkt zowel op het hart als op het hoofd en doet dit ongetwijfeld met veel vrucht. Bij het oefenen op de letterkast zag ik reeds het maken van kleine volzinnen, iets dat alle aanbeveling verdient. Het lezen was vrij goed, doch het aantal verschillende leesboeken veel te groot. Met het nieuwe stelsel van maten en gewichten waren de leerlingen wel bekend. Een goede geest heerst er onder de kinderen in en, naar ik verneem, ook buiten de school." Op grond van een bepaling in de
Schoolwet van 1857, dat bij meer |
|||||||
|
Seijst
2000-1
|
|||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6), LEO VISSER
|
|||||||||||
|
dan 70 leerlingen een kwekeling
mocht worden aangesteld, kreeg Gramser in 1860 assistentie. Hij schrijft aan de Schoolcommissie in zijn jaarverslag van 1860 o.m.: "De kwekeling Pieter van Ooik staat mij met lust terzijde. Of- schoon nog geen 14 jaar oud zijnde heb ïk toch voldoende hulp van hem en geeft hij door goed gedrag en ijver stof tot tevreden- heid. " Drie jaar later heeft hij een
nieuwe kwekeling van hijna 14 jaar. Het aantal leerlingen was toen gestegen tot 80 a 90 en hij eindigt zijn verslag over 1863 met de woorden: "Mocht het aantal leerlingen vermeerderen tot 120, dan zouden mijn werkzaamheden te zwaar worden. Wanneer we dan weten dat er blijkens hetzelfde verslag gedurende de maanden november tot mei 22 jongens en 12 meisjes op de avondschool waren, dan was het geen geringe taak." |
In 1867 kon Gramser melding
maken van de hulponderwijzer K.W Odink, die hem getrouw en ijverig bijstond en die hem ook reden tot tevredenheid gaf Hij geeft aan het eind van zijn verslag over 1866 het volgende beeld van zijn taak als onderwijzer van de jeugd in Austerlitz: "Het onderwijs in het lezen, schrijven en rekenen blijft hoofd- zaak, alhoewel zoveel doenlijk alle leervakken door de wet bepaald behandeld worden en aangewend worden tot ontwikkeling der verstandelijke vermogens. Ik tracht daarbij de kinderen eerbied voor God, liefde tot de naaste en gehoorzaamheid aan ouders en overheden in te boezemen, hen te wijzen op Gods grootheid, wijsheid en almacht in de schepping en hen aan te sporen tot orde, reinheid, liefde voor de waarheid en meer andere christelijke en maatschap- pelijke deugden". De schoolcommissie schreef ver- |
||||||||||
|
volgens in haar verslag aan de
gemeenteraad dat de heer Gramser met de hem eigenaardige gave we- derom alles gedaan had wat in zijn vermogen was om het onderwijs tot nut van allen aan te wenden. Op deze wijze is Gramser door-
gegaan tot 1 november 1881. Bij zijn afscheid kreeg hij een gratifi- catie van ƒ100.- waartoe de ge- meenteraad met algemene stem- men had besloten. Namens de Schoolcommissie kreeg hij van de leden en het oud-lid jhr. WK. Huydecoper een pendule met toe- passelijke inscriptie aangeboden. Bij Koninklijk Besluit van 8 no- vember 1881 nr. 12 werd hem ten laste van de staat een pensioen toegekend van ƒ674,- per jaar Gramser was een 'groot aantal
jaren ouderling-kerkvoogd en voorlezer/voorzanger in de her- vormde kerk te Austerlitz'. Bij het bereiken van de 70-jarige leeftijd |
|||||||||||
|
HET tAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6), LEO VISSER
|
|||||||||
|
besloot hij ook deze functies neer
te leggen. Isaak Johannes Gramser overleed te Zeist op 23 april 1891. Hij werd in Austerlitz begraven. I.l. KRAAL
In de Weekbode voor Zeist,
Driebergen en omstreken van 7 juli 1881 staat het be- richt, dat onderwijzers, die wensen deel te nemen aan het vergelij- kend examen voor de betrekking van hoofd der school te Austerlitz worden opgeroepen hun stukken voor 10 augustus 1881 in te zen- den aan het gemeentebestuur van Zeist. Het jaarsalaris bedroeg ƒ810,- plus vrije woning en tuin. Er waren 24 sollicitanten, die ver- volgens werden opgeroepen voor het vergelijkend examen in de Nieuwe Sociëteit te Zeist op zater- dag 3 september 1881 om 10 uur. Daarna werden er 9 sollicitan-
ten uitgenodigd voor een tweede examen in de school in Austerlitz op 14 september, waarbij Johannes |
|||||||||
|
Jacobus Kraal, geboren 8 februari
1849 te Abcoude het hoogste aan- tal punten behaalde. Kraal was overigens geen onbekende in Austerlitz, want hij was van 31 augustus 1868 tot 24 februari 1870 en van 22 augustus 1871 tot 20 november 1873 ondermeester ge- weest in Austerlitz. Zoals toen ge- bruikelijk woonden de kwekelin- gen en de hulponderwijzers altijd in bij de hoofdonderwijzer en zo ook J.J. Kraal. Uit die tijd stamde ook de kennismaking met dochter Geertrui Gramser, gevolgd door hun huwelijk op 1 maart 1877. Op 3 oktober 1881 benoemde de ge- meenteraad J.J. Kraal, hoofd- onderwijzer te Scherpenzeel tot hoofd van de school in Austerlitz met ingang van 1 november 1881. Gedurende de bijna 10 jaar die Kraal in Austerlitz leiding gaf aan het onderwijs mocht hij zich ver- heugen in de uitbreiding van de school en de bouw van een nieuwe onderwijzers woning. Hij was onge- |
|||||||||
|
twijfeld een waardig opvolger van
meester Gramser. Het volgende bericht in-de Weekbode van 27 juni 1891 over zijn overplaatsing naar de lagere school te Zeist bij raadsbesluit van 19 juni 1891 ge- tuigt daarvan: "Gelijk reeds vorige week werd
medegedeeld, is de heer].]. Kraal benoemd tot hoofd van de school aan de Ie Hogeweg. Aan Austerlitz is door deze schikking een niet gering verlies toegebracht. Want ongaarne ziet men den even bekwamen als beminden onder- wijzer vertrekken, die ook als administrerend kerkvoogd en als secretaris der Vereniging tot Bestrijding van Drankgebruik de belangen dezer buurtschap heeft voorgestaan. Het worde hem vergund in de belangrijke werk- kring die hem wacht met even grote toewijding te arbeiden als hij gedurende 9 jaren in ons midden deed." |
|||||||||
|
Seijst
2000-1
|
|||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6), LEO VISSER
|
|||||||||||
|
1 G.E Kruse te Wijdewormer
2 A.J. Bruins te Ruinen
3 EG. Ostendorf te Steenderen.
In de gemeenteraadsvergadering
van 28 augustus 1891 werd G.E Kruse benoemd tot hoofd van de school te Austerlitz. Zijn jaar- wedde werd vastgesteld op ƒ920,- waaronder ƒ110,- voor het geven van herhalingsonderwijs plus vrije woning en tuin. Hij trad in dienst op 15 oktober 1891. Evenals zijn voorgangers wist
Kruse ook de harten te winnen van de bewoners van Austerlitz. Het is opvallend dat in de jaarver- slagen van de toestand van de ge- meente Zeist aan de gemeenteraad bij het herhalingsonderwijs steeds weer vermeld wordt dat de uit- komsten van het onderwijs in Austerlitz bevredigend zijn, terwijl deze in Zeist te wensen overlaten. Ook was het aantal leerlingen in
Austerlitz steeds groter dan in Zeist. In de jaren 1896 t/m 1899 |
|||||||||||
|
h.v. in Zeist resp. 13, 12, 16 en 19
en in Austerlitz resp. 19, 21, 21 en 53. In de gemeenteraadsvergadering
van 31 juli 1897 werd besloten de heer G.E Kruse, hoofd van de school te Austerlitz overeenkom- stig diens verzoek over te plaatsen naar de school aan de Ie Hogeweg. De Weekbode van 4-9-1897 meldde dat in Austerlitz met zeer gemengde gevoelens kennis geno- men was van de overplaatsing van de heer Kruse naar Zeist. Uiteraard was men ingenomen
met de onderscheiding die hem te beurt gevallen was met deze be- noeming. Anderzijds werd het er- varen als een groot verlies voor Austerlitz, dat men zo'n uitste- kend onderwijzer moest missen, die als een welwillend raadsman beschikbaar was voor allen die zich tot hem richtten. Hij begon zijn werk in Zeist op 1
september 1897. |
|||||||||||
|
C.F. KRUSE
Na de oproep om te soUi
citeren in de vacature Kraal waren er 88 kan- didaten die in aanmerking wilden komen voor de betrekking van hoofd der school te Austerlitz. Het waren er wel wat veel om allemaal uit te nodigen voor een vergelij- kend onderzoek. Daarom besloot de schoolopziener er 6 uit te nodi- gen voor een examen op 6 augus- tus 1891 in de school in Austerlitz. Daarbij behaalde Gerrit Frederik Kruse, geboren 22 november 1861 te Enschede het hoogste aantal punten. Op 17 augustus 1891 schreef de
schoolopziener aan de gemeente- raad dat G.J. Kruse, al bleek hij geheel onbedreven in de zang te zijn, toch in zijn geheel boven de andere kandidaten geplaatst moest worden. De voordracht aan de gemeen-
teraad luidde dan ook: |
|||||||||||
|
Seiist
2000-1
|
|||||||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6), LEO VISSER
|
|||||||||||||||
|
ber 1897 werd het vergelijkend
onderzoek gehouden in de school aan de Ie Hoge weg en op 12 okto- ber 1897 moest de gemeenteraad een keus maken uit de voordracht 'van de volgende drie personen: LH. Hindriks te Utrecht 2. H. de Vries te Vleuten
3. E.G. Kobus te Rotterdam.
Op Hendrik Hindriks, geboren
2 mei 1869 te Haren werden 10 stemmen uitgebracht en op beide andere kandidaten elk 1, zodat Hindriks was benoem . Zijn jaar- wedde werd vastgesteld op ƒ920,-, waaronder ƒ110,- voor het geven van herhalingsonderwijs alsmede vrije woning en tuin. Hindriks trad in dienst op 1 januari 1898. Het was een korte vreugd, want
op 6 juli 1900 behandelde de ge- meenteraad het verzoek van H. Hindriks, hoofd der school te Austerlitz om hem ontslag te ver- lenen met ingang van 1 augustus 1900 in verband met zijn benoe- |
|||||||||||||||
|
- ■ «^
|
|||||||||||||||
|
Klassefoto o.l.s. Austerlitz in 1920. Links onderwijzer A. Ansink, rechts hoofdonder-
wijzer P. Bloemendaal. foto archief historische werkgroep austerlitz |
|||||||||||||||
|
bergen en omstreken van 21 au-
gustus 1897 meldde, dat er zich 69 sollicitanten hadden aangemeld voor de betrekking van hoofd der school te Austelitz. Op 25 septem- |
|||||||||||||||
|
H. HINDRIKS
Voor de vacature Kruse
bestond ook weer be- hoorlijke belangstelling. De Weekbode voor Zeist, Drie- |
|||||||||||||||
|
1.
|
|||||||||||||||
|
Seijst
2000-1
|
|||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6), LEO VISSER
|
|||||||||||
|
ming tot hoofd ener scho 1 te
Breukelen. Nadat de voorzitter zijn leedwezen had betuigd over het feit dat Hindriks de school in Austerlitz ging verlaten en hij hulde had gebracht voor hetgeen hij aldaar gedaan had, verleende de raad hem eervol ontslag. RS. VAN 'T HOF
In de raadsvergadering van 24
augustus 1900 was de benoe- ming aan de orde van een hoofd der school te Austerlitz. Op de door de
districtsschoolopziener ingediende
voordracht, opgemaakt van een vergelijkend examen kwamen voor: ' ES. van't Hof te's-Graveland,
' S. Boot te Doorn, - P Bloemendaal te Zeist en
- A.S. van Dierman te Edam.
Voor tot stemming werd overge-
gaan deelde de voorzitter mede, dat een verzoekschrift was ont- |
ringen der commissie niet tot de
prettigste behoorden. Eens ver- scheen er zelfs iemand onder in- vloed van sterke drank. Toch had- den de gegeven waarschuwingen blijkbaar vrucht gedragen, want er was totnogtoe tegen geen een der overtreders een strafrechtelijke vervolging ingesteld. Het gaf de commissie in elk ge-
val enige voldoening te weten werkzaam te zijn in het belang van de jeugd. Hoewel het hoofd van de school
zeer tevreden was over de werking van de Leerplichtwet was de admi- nistratieve rompslomp naar zijn mening te groot en bovendien overbodig. Het schoolverzuim dat in 1900
nog 13,5% bedroeg en in voor- gaande jaren zelfs 20% of meer, was door de Leerplichtwet terugge- bracht tot ongeveer 5Vi%, waarbij 1% voor landbouwvergunningen en 0,6% ongeoorloofd. |
||||||||||
|
vangen van 22 inwoners te
Austerlitz om de heer Bloemen- daal te benoemen. Na voorlezing van dit verzoekschrift werd tot stemming overgegaan, waarna bleek, dat er 7 stemmen waren uitgebracht op Van 't Hof, 4 op Bloemendaal en 1 op Van Dier- men, zodat Pieter Simon van 't Hof, geboren 23 april 1870 te St. Annaland was benoemd tot hoofd van de school te Austerlitz. De jaarwedde was nog steeds ƒ920,-, waaronder ƒ110,- voor het geven van herhalingsonderwijs plus vrije woning en tuin. Hij begon zijn werk in Austerlitz op 10 septem- ber 1900. Nadat op 1 januari 1901 de Leerplicht in werking was ge- treden werd in Austerlitz op 16 maart 1901 de commissie tot wering van schoolverzuim geïn- stalleerd. Voorzitter werd ds. M. Baren-
drecht en secretaris PS. van 't Hof In het jaarverslag over 1901 schreef de secretaris dat de erva- |
|||||||||||
|
Seiisi
2000"!
|
||||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6), LEO VISSER
|
||||||||||||
|
behalen van de hoofdakte werd hij
bij raadsbesluit van 12 oktober 1897 aangewezen als plaatsvervan- gend hoofd van die school. Zijn jaarwedde werd toen vastgesteld op ƒ750,-. In de raadsvergadering van 25 januari 1905 was de benoe- ming aan de orde van een hoofd der school te Austerlitz. Op de door burgemeester en
wethouders en de districtsschool- opziener opgemaakte voordracht waren de namen geplaatst van drie onderwijzers van de school aan de Ie Hogeweg, t.w. - E^oemendaal,
- J.J. Kraal jr
- A. Lenstra.
Bij de opening van de 12 ingele-
verde stembiljetten bleek, dat er 11 stemmen waren uitgebracht op Bloemendaal, terwijl 1 stembiljet blanco was ingeleverd, zodat Bloemendaal was benoemd. Beslo- ten werd dat de benoeming zou |
ingaan met ingang van de dag,
waarop het toenmalige hoofd der school te Austerlitz zou zijn over- geplaatst naar de op te richten school aan de Bergweg. De Weekbode voor Zeist, Drie-
bergen en omstreken van 6 januari 1906 berichtte, dat E Bloemendaalop woensdag 3 ja- nuari 1906 in tegenwoordigheid van het dagelijks bestuur, leden van de gemeenteraad en de Schoolcommissie was geïnstal- leerd als hoofd van de school te Austerlitz. Schokkende gebeurtenissen de-
den zich tijdens het bewind van Bloeinendaal in Austerlitz niet voor. Ook hij was secretaris van de commissie tot wering van school- verzuim en ook het herhalings- onderwijs had zijn bijzondere be- langstelling. In zijn jaarverslag aan de gemeenteraad van 1918 maakt Bloemendaal melding van een schoolreisje naar Amsterdam en |
|||||||||||
|
Toen bekend werd dat er in Zeist
een tweede openbare lagere school zou worden gebouwd aan de Berg- weg volgde Van 't Hof het voor- beeld van twee voorganger in Austerlitz en vroeg ook hij over- plaatsing aan naar Zeist. Op 23 november 1904 besloot de ge- meenteraad Van 't Hof overeen- komstig zijn verzoek over te plaat- sen naar de nieuw te bouwen school aan de Bergweg met ingang van de datum waarop deze school zou worden geopend. Dat gebeurde op 5 januari 1905 en er was weer een vacature in Austerlitz. P. BLOEMENDAAt.
Pieter Bloemendaal, gebo
ren 18 december 1872 te Hoog Karspel begon zijn onderwijzersloopbaan op 11 juli 1891 als tijdelijk onderwijzer aan de school in Austerlitz. Op 1 sep- tember 1891 werd hij onderwijzer aan de openbare lagere school aan de Ie Hogeweg te Zeist. Na het |
||||||||||||
|
Seijst^
2000-1
|
||||||||||||
|
HET tAGER ONDERWIJS IN ZEIST (6), LEO VISSER
|
||||||||||||
|
mens het college van burgemees-
ter en wethouders op grond van een ingewonnen advies van de in- specteur van het lager onderwijs voorstellen het verzoek af te wij- zen. Dit voorstel werd in stem- ming gebracht en verworpen met 7 tegen 4 stemmen. Voor stemden de leden Dalhuizen, Paap, Beunke en Adriaanse. Een hierop door de heer D.J. van
Nieuwenhuizen ingediend voor- stel om het verzoek wel in te willi- gen werd zonder hoofdelijke stem- ming aangenomen. Zodoende werd Bloemendaal toch hoofd van de school aan het Mooie Laantje. De benoeiTiing ging in op 1 sep- tember 1921. Op 7 mei 1936 ver- leende de gemeenteraad hem m.i.v. 1 juli 1936 eervol ontslag als hoofd van de school aan de Prof Lorentzlaan, Hij overleed te Zeist op 3 december 1939. Leo Visser
Deel 7: De school aan de Bergweg.
|
||||||||||||
|
Zaandam op de laatste schooldag
in de maand juni. Dat schoolreisje was een belo-
ning voor getrouw schoolbezoek met de leerlingen van de 5e en 6e klas die niet meer dan 5 ongeoor- loofde schoolverzuimen hadden. Een jongen moest wegens het grote aantal verzuimen van dat buitenkansje verstoken blijven, al- dus Bloemendaal. Hoewel de sluitingsdatum van
dit artikel 1 januari 1921 is, nog de mededeling, dat in de raads- vergadering van 15 juli 1921 moest worden beslist op een ver- zoek van E Bloemendaal, hoofd der school te Austerlitz om te wor- den overgeplaatst naar de nieuwe school voor gew-oon lager onder- wijs aan het Mooie Laantje (Prof Lorentzlaan L.V). De voorzitter deelde mede, dat burgemeester en wethouders omtrent dit verzoek geen schriftelijk advies hadden uitgebracht. Spreker moest na- |
||||||||||||
|
FOTO FREDERIK RUYS
|
||||||||||||
|
Op de bestuursvergadering van 6 maart nam
mr. dr.VA.M. van der Buig afscheid als voorzit- tervan het Zeister Historisch Genootschap. J.B.M.P. van Crunsven neemt zijn functie over. |
||||||||||||
|
Seijst
2000-1
|
|||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE SECRETARIS
|
|||||||||||||||||
|
Verslag van het bestuur
|
|||||||||||||||||
|
verLoren Stichting, een gedenk-
penning; de J.Ph de Monté verLoren Penning, bij de Rijks- munt te Utrecht laten slaan. Deze penning is in het leven ge- roepen om de dank van het ZHG te benadrukken en zal uitgereikt worden aan personen die een belangrijke bijdrage aan het ZHG hebben geleverd, te denken valt aan historieschrijvers, bestuurs- leden en faciliterende 'helpers' van het ZHG. De eerste 3 pen- ningen werden in maart 1999 op de jaarlijkse vrijwilligers- bijeenkomst uitgereikt en ver- slag hiervan is op genomen in het Bulletin Seijst 1999-1. Een penning werd postuum uitge- reikt aan de kinderen van Mr. Dr. J. Meerdink, die 45 jaar be- stuurslid van het ZHG is ge- weest en kort voor de uitreiking is overleden. De heren L. Visser en R.PM Rhoen, ontvingen voor |
hun bijdragen in schrift en ad-
vies over de historie van Zeist eveneens de J.Ph. de Monté verLoren penning. Het bestuur is voornemens jaar- lijks een of meer penningen uit te reiken. Kraal
Het jaar 1999 heeft grotendeels
in het teken van het Kraal-pro- ject gestaan. De afdrukken van de 400 glasplaten van de Zeister fotograaf Kraal zijn geïnventari- seerd en geselecteerd. Er zijn mooie en unieke foto's van Zeist uit de jaren 1904-1934 te voor- schijn gekomen en deze zijn voor een breed publiek zichtbaar ge- maakt. Zeventig foto's op de tentoonstelling: Zeist terug in de Tijd, die als bijdrage van het ZHG aan de gemeentelijke millenniumviering in het Slot
zichtbaar waren. De tentoon- |
||||||||||||||||
|
stelling is voor het ZHG een
groot succes geworden, ruim 2000 bezoekers, voornamelijk Zeistenaren, hebben de weg naar Het Slot weten te vinden. Het boek, oplage 645 exempla- ren, waarin een 40-tal foto's met beschrijving zijn opgeno- men was bij voorintekening al uitverkocht en ook de tweede druk is geheel uitverkocht. Het bestuur denkt na over een derde druk in het najaar 2000. Verder zijn er 8 verschillende historische ansichtkaarten ge- drukt en een historische verjaar- dagskalender complementeert de uitgaven vanuit de Kraal- collectie. De financiële bijdrage van de
Monté verLoren Stichting en de Van Tellingen-Pul Stichting wor- den hier nogmaals met grote dank vermeld. |
|||||||||||||||||
|
Het jaar 1999 is een druk
en succesvol jaar voor het ZHQ geweest. Ook in bestuurlijk opzicht was had een opvallend jaar er zijn een aantal ingrij- pende bestuurs- wijzigingen geweest. DE SECREmRIS
p deze plaats noemen
we enkele hoogte- punten uit 1999, voor alle activiteiten en meer details kunt u te rade gaan bij de versla- gen van de verschillende com- missies. De Monté verloren Penning
Het Zeister Historisch Genoot-
schap van de Poll Stichting heeft, mede dank zij de Monté |
|||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE SECRETARIS
|
|||||||||||||
|
2000-1
|
|||||||||||||
|
Producties Zeist' (regisseur Mw.
Marjolein Droog) gemaakt over de Stichtse Lustwarande, die een boeiend beeld van de archi- tectuur, de natuur en de zorg voor het behoud van de streek geeft. Bestuur
We hebben afscheid genomen
van de secretaris Mw. J. Ver- beek-Stapensea, de penning- meester de heer C.E.G. ten Houte de Lange en van de voor- zitter van de commissie Beheer, Collecties en Archief Mw. C.W. van den Berg-van Barneveld. We zijn hen veel dank verschuldigd en spreken onze dank voor al hun werk op deze plaats dan ook nog eens publiekelijk uit. Mw. Verbeek-Stapensea heeft met haar grote bestuurlijke erva- ring, haar voortvarendheid en haar geweldige inzet samen met de heren Van der Burg en Ten Houte de Lange het Zeister His- torisch Genootschap een nieuwe impuls gegeven tot een |
|||||||||||||
|
Jan Hein Heimei, Boudewijn van Crunsven, Karin Veenland, Vincent v.d. Buig, Flora de Vrijer, dft^§(M^tMfKPl^s
Venema, Marjolein van Bellen en Mare Wortmann. |
|||||||||||||
|
Marsman
Het ZHG heeft een groot aan-
deel geleverd in de herdenking van Marsman. In goede samen- werking met vele anderen in Zeist; het gemeentearchief, de scholen, het Gilde, de biblio- theek, de muziekschool, allen |
hebben hun bijdrage geleverd,
met als hoogtepunten een zeer geanimeerde bijeenkomst in het theater van de Klinker, met de biograaf van Marsman, met mu- ziek, ballet en gedichten en de uitgave van een boekje met een 'Marsmanroute' door Zeist. |
||||||||||||
|
Renaissance
Onder auspiciën van het Zeister
Historisch Genootschap is in samenwerking met de Stichting Utrechts Landschap en met be- langrijke hulp van DBV Verzeke- ringen een prachtige film door 'Diepe Gronden - Audiovisuele |
|||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE SECREATRIS
|
||||||||||
|
bels, hebben een belangrijke bij-
drage geleverd in het bekendma- ken van onze werkzaamheden, onze welgemeende dank aan hun medewerkers. De prettige samenwerking met
het Gilde, met name bij de ten- toonstelling Zeist, terug in de Tijd, dient hier genoemd te wor- den en onze dank gaat dan ook naar hen uit, tevens spreken we de wens uit dat de samenwer- king de komende jaren verder uitgebouwd zal worden. Verder gaat onze dank uit naar
de directie van Figi en de ge- meente Zeist en in het bijzonder de gemeentearchivaris voor hun plezierige samenwerking in 1999, nooit deden we ter ver- geefs een beroep op hen. Het bestuur hoopt dat in het
jaar 2000, waarin een aanzet wordt gegeven voor de viering van het 50-jarig bestaan van het Zeister Historisch Genootschap |
||||||||||
|
bestuur onder loep genomen en
in een brainstormsessie is een aanzet gegeven voor nieuwe initiatieven, o.a. wat betreft sa- menwerking met derden, fondsenwen/ing, nieuwe uitga- ven, enz. Verdere uitwerking zal in het voorjaar van 2000 plaats- vinden en de resultaten zult u in het bulletin kunnen lezen. Het bestuur is veel dank ver-
schuldigd aan alle medewerkers die in het jaar 1999 weer belan- geloos hun bijdrage aan de vele werkzaamheden hebben ver- richt. Voor verschillende com- missies was het een topjaar, onze dank gaat met name uit naar de leden van de commissie tentoonstellingen. Ook vele donateurs hebben ons gesteund het afgelopen jaar. He- laas moeten we constateren dat niet iedereen zijn/haar toege- zegde bijdrage ook daadwerke- lijk op onze rekening overmaakt, dit blijft een punt van zorg. De Zeister media, kranten en ka- |
||||||||||
|
bredere bekendheid en grotere
en meer gevarieerde activiteiten en verder zijn er belangrijke be- stuurlijke vernieuwingen door- gevoerd. De heer Ten Houte de Lange
heeft als penningmeester met name de administratie geprofessionaliseerd, de nieuwe
penningmeester kan het verder uitbouwen. Mw. Van den Berg-Van
Barneveld heeft met grote inzet een aantal jaren met haar team in het 'hart' van het ZHG ge- werkt, het werk in de van de Poll-kamer in het Slot is immers het meest zichtbare deel van alle werkzaamheden. Mw. Van den Berg-Barneveld is opgevolgd door mw. Drs. R. Efdée, die in- middels al goed is ingewerkt en al verschillende nieuwe activi- teiten heeft ontplooid. Per 1 januari 2000 heeft de heer J.B. van Zoonen het voorzitter- schap van de commissie Audio- visuele Collecties neergelegd, wel blijft hij als lid van de com- |
missie werkzaam. We zullen op
een nader tijdstip van hem af- scheid nemen. Verder is ook de voorzitter, VA.M. van der Burg teruggetreden, waardoor in maart 2000 een geheel ver- nieuwd dagelijks bestuur rich- ting kan geven aan de werk- zaamheden. De nieuwe voorzitter is de heer
J.B.M.R van Grunsven, de nieuwe penningmeester is de heer J.H. Heimei en de nieuwe secretaris, mw. Fl. de Vrijer. In 1999 is de wens zoals uitge- sproken in het vorige jaarverslag: 'het bestuur hoopt dat in 1999 de naam kan worden toege- voegd van de voorzitter van een nieuw in te stellen commissie voor Public Relations'. De naam is: mw. Drs. M.E. van Bellen en zij heeft al meerdere malen be- wezen dat deze nieuwe functie een grote aanwinst voor het ZHG is. De werkzaamheden en werk-
wijze van het ZHG zijn door het |
|||||||||
|
beijst
2Ö00-1
|
||||||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE COMMISSIE BEHEER COLLECTIES EN HET DOCUMENTATIECENTRUM
|
||||||||||||||||||||
|
van de Poll Stichting in 2001,
een even succesvol jaar als het jaar 1999 zal worden en dat de nieuwe 'krachten' het beleid van de afgetreden bestuursleden kan voortzetten en waar moge- lijk uitbouwen. Flora de Vrijer
|
||||||||||||||||||||
|
Collecties zijn opge
|
||||||||||||||||||||
|
In de loop van 1999 is de
samenstelling van de Commissie Collectie en Documentatie belangrijk veranderd. COMMISSIE BEHEER COL-
LECTIES EN DOCUMENTATIE an de groep actieve
vrijwilligers hebben de % dames Van den Berg, Metz en Mollen in het eerste half jaar afscheid genomen van de Van de Poll-kamer in Slot Zeist. Vele jaren zijn ze actief geweest met de documentatie over de historie van de ge- meente Zeist. Wij zijn hen zeer erkentelijk voor de tijd en erva- ring die ze aan de collectie en aan het ZHG Van de Poll-stich- ting hebben gegeven. Als opvolgsters van hen hadden de dames Lassche en Speet reeds hun intrede gedaan. In juni is mevrouw Ria Efdée aan de |
||||||||||||||||||||
|
groep vrijwilligers toegevoegd.
Zij heeft tevens de bestuurs- plaats van mevrouw Van den Berg gekregen. In de loop van het tweede half jaar heeft de heer Roeder werkzaamheden el- ders gevonden waardoor hij zich genoodzaakt zag zijn activi- teiten voor de Van de Poll- stichting te staken. Na zijn ver- trek is de heer Dolf Smith de ge- lederen van onze commissie ko- men versterken. In de zomermaanden is veel tijd
en aandacht besteed aan de bi- bliotheek. Deze is de basis voor een eerste onderzoeksori- ëntatie. De collectie is opgeschoond en de erg verou- derde algemene literatuur is in de Van de Poll-kamer aan donateurs en belangstellenden te koop aangeboden. Ook is een begin gemaakt met de her- ordening van het veel gebruikte knipselarchief. Doublures zijn er- |
||||||||||||||||||||
|
uit verwijderd en overgedragen
aan het gemeentearchief Het trefwoordenbestand van het knipselarchief is aangepast. Deze aanpassing wordt door de heer Niessen verwerkt. Hij heeft hieraan reeds veel tijd besteed en zal in het nieuwe jaar samen met de andere vrijwilligers deze werkzaamheden voltooien. Het is de bedoeling dat de bezoe- kers van ons archief met het nieuwe trefwoordenregister voor een groot deel zelf hun weg
kunnen vinden. Reden van deze gematigde opruimwerkzaam- heden is dat wij door de be- perkte ruimte in de Van de Poll- kamer van Slot Zeist genood- zaakt zijn elke vierkante meter goed te benutten. In het afgelopen jaar hebben wij van verschillende particulieren divers materiaal voor ons archief mogen ontvangen. Voor het merendeel betreft het foto's en |
||||||||||||||||||||
|
Bestuursleden
per 3 I december 1999
Voorzitter: Mr. Dr. Vfl.M. van der
Burg Secretaris: Mw. FL de Vrijer Penningmeester: J.H. Heimei De commissievoorzitters:
Beheer audiovisuele collecties J.B. van Zoenen Beheer collecties en archief: Mw. Drs. R. Efdée Lezingen en excursies: J B M.P van Crunsven Publicaties: Ivlw. Fl de Vrijer Public relations' Mw Drs M E van Bellen Redactie Bulletin Seijst Mr M K M Wortmann Ten- toonstellingen Mw Drs K Veen land Heineman |
||||||||||||||||||||
|
iw
|
||||||||||||||||||||
|
W'»-
|
||||||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE COMMISSIE BEHEER COLLECTIES EN HET DOCUMENTATIECENTRUM
|
||||||||||||||
|
2000-1
|
||||||||||||||
|
schoond
in enkele gevallen ging het om
een boek, folder of voorwerp. Wij zijn de schenkers zeer er- kentelijk dat v^ij op deze manier onze collectie hebben kunnen aanvullen. Daarnaast is de bibliotheekcollectie door aanko- pen uitgebreid. Het aantal bezoekers van de
Van de Poll-kamer bedroeg in 1999 136. Naast persoonlijke bezoeken hebben v\^e regelmatig telefonische en schriftelijke in- lichtingen verstrekt aan mensen die ver buiten onze regio woon- achtig zijn. In het tweede half jaar is er een aantal keren mate- riaal uit de collectie voor publi- catie beschikbaar gesteld. Op die manier hebben wij met verschillende instanties, zoals bijvoorbeeld de Rijksdienst voor Monumentenzorg, het Utrechts Landschap, het Utrechts Nieuwsblad en een aantal be- drijven en met verscheidene |
||||||||||||||
|
personen prettig samenge-
werkt. Zo hebben we onze naamsbekendheid als Zeister Historisch Genootschap verder kunnen vergroten en meer bekendheid aan onze collectie kunnen geven. Ook met het Gemeentearchief Zeist bestaat een goede verstandhouding op het gebied van uitwisseling van gegevens, afstemming van de collectie en gezamenlijke bege- leiding van bezoekers. Wij hopen in het nieuwe jaar weer vele in de geschiedenis van de gemeente Zeist geïnteresseerden met onze col-
lectie van dienst te kunnen zijn en zullen blijven ijveren onze documentatie goed toegankelijk te houden en verder uit te brei- den. Ria Efdée
|
||||||||||||||
|
Kraalboek enorm succes
|
||||||||||||||
|
PUBLICATIE COMMISSIE
Onze activiteiten waren
beperkt tot het 'Kraal- project'. Mw. K. Veenland -Heineman en de heer VA.M. van der Burg zijn de au- teurs van het boek; Zeist, terug in de tijd. Een boek |
||||||||||||||
|
met de meest markante foto's
uit de Kraal collectie met een uitgebreide annotatie. In het voorwoord van het boek staat de herkomst van de foto's met persoonlijke gegevens van de fo- tograaf, boekhandelaar en uitge- ver J. Kraal beschreven. Van de foto's uit ge- noemde collectie is ver- der een keuze gemaakt voor een historische verjaardagskalender en 8 historische ansicht- kaarten. De kalender en de
ansichtkaarten zijn zowel bij het ZHG als bij de boek- handelaren: Kra- mer en van Doorn en Groenveld in
Zeist te koop. |
||||||||||||||
|
Cornmissieleiieii
per 3 I december 1999
Dhr. C. flibrecht, mw. R. Efdée. mw. J.
Lassche, dhr. A. Niessen, dhr. R. Smith en mw. fl. Speet. |
||||||||||||||
|
beijst
2000-1
|
||||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 COMMISSIE AUDIOVISUELE COLLECTIES
|
||||||||||||||||||
|
Renaissance van de Lustwarande verfilmd
|
||||||||||||||||||
|
kende partijen Van de Poll
Stichting, Het Utrechts Land- schap en DBV In april werden tussen de partijen de kontrakten getekend, zodat de publiciteit gezocht kon worden. Na tal van voorgesprekken in mei kon in juni begonnen wor- den met de opnames. Na een zomer vol van creatieve hersen- brekers over vorm en inhoud werd in oktober begonnen aan de montage van de film, zodat in november en december de premières en presentaties plaats konden vinden. De film is in alle geledingen van de belang- hebbenden bij de Lustwarande bijzonder enthousiast ontvan- gen en zal de komende jaren ge- bruikt worden bij vele evene- menten, presentaties en voor- stellingen. Het ontstaans- proces van de film liet tevens zien dat bij een goed overleg het zeer wel haalbaar is voor |
||||||||||||||||||
|
een stichting als de onze om in
samenwerking met een andere organisatie en een goed geselec- teerde sponsor tot een succes- vol eindresultaat te komen. In 1999 ontvingen we uit de na- latenschap van onze begunstiger Antoon Wisman een formidabele collectie films over Zeist en omgeving. Onze dank gaat hierbij uit naar de fa- milie van Antoon voor de pret- tige samenwerking bij de over- dracht, we kunnen de garantie geven dat de hele collectie met de hoogste zorgvuldigheid zal worden gecatalogiseerd, gecon- solideerd en toegankelijk ge- maakt zal worden. Verder waren er weer de inmid- dels traditionele voorjaars- en najaarsfilmvoorstelling, de koninginnendagvoorstelling in Figi en vele filmvoorstellingen voor instellingen en verenigin- gen. Bij deze evenementen gin- |
||||||||||||||||||
|
gen tevens de films en boeken
van de stichting gretig over de toonbank. Al met al een jaar om met gepaste trots op terug te zien. Jaap van Zoonen
|
||||||||||||||||||
|
Het jaar 1999 stond bij
de afdeling /]udiouisuele eoleecties grotendeels in het teken van de productie van de nieuwe film "De Renaissance van de Stichtse Lustwarande". |
||||||||||||||||||
|
COMMISSIE AUDIOVISUELE
COLLECTIES M n januari vonden we de
fc sponsor in het bedrijf DBV m Verzekeringen, in februari werd begonnen met het schrij- ven van het scenario, in maart waren de eerste besprekingen met regisseur Marjolijn Droog. Daarna kwamen alle activiteiten voor de film in een stroomver- snelling. Er werd veel onderzoek gepleegd, er waren tal van over- leggen tussen de samenwer- |
||||||||||||||||||
|
Commissieleden
per 31 december 1999
Henk Wels (documentatie)
Aad de Groot (PR)
Piet Goedhart (voorstellingen)
JanWillem van Scherpenzeel
(voorstellingen)
flifred Venema (verwerving)
jan Jansen (belneer techniek)
Jaap van Zoonen (voorzitter)
|
||||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE TENTOONSTELLiNGSCOMMISSIE
|
||||||||||||||||
|
Seijst;
2060-1
|
||||||||||||||||
|
drukken op groot formaat wer-
den zeer vakkundig door de heer Johan Denters van de Foto- dienst van het Utrechts Archief gemaakt. Daar werden de foto's ook in passe-partouts gezet, waarna de tentoonstellings- commissie ze inlijstte. Dankzij de medewerking van mevrouw Fopma-Brems, de kleindochter van Jan Kraal, kon- den wij naast de foto's ook per- soonlijke bezittingen tentoon- stellen. Mevrouw Mets-Speijers gaf belangrijke informatie over één van de fotografen, die voor Kraal heeft gewerkt: Aart Ringoir. Twee fototoestellen, af- komstig van de Foto- en Documentatiedienst van de Universiteit van Leiden, een oude Zeister azijnkar - voor de gelegenheid geleend van het Karrenmuseum De Wemme in Zuidwolde - en een kinderwa- gen uit het eind van de negen- tiende eeuw van de familie Van V/ageningen vormden passende aanvullingen op het |
||||||||||||||||
|
Tijd. Taal en Toekomst
|
||||||||||||||||
|
De werkzaamheden van
de tentoonstelUngs- commlssie stonden in het jaar 1999 in het teken van de tentoonsteüing ZEIST TERUQ IN DE TIjD. TENTOONSTELLINGS-
COMMISSIE eze expositie, die van
28 november 1999 tot ,*».,»i.v IO januari 2000 was te zien in de tentoonstellingszalen van het Slot, was de bijdrage van het Zeister Historisch Genoot- schap aan de Millenniumviering in Zeist. Onder auspiciën van de Gemeente gaf een aantal organi- saties rond de millennium- wisseling invulling aan het thema Tijd, Taal en Toekomst. De collectie glasplaten van de Zeister boekhandelaar Jan W Kraal, die sinds 1969 door de Van de Pollstichting wordt be- |
||||||||||||||||
|
Bezichtiging van de tentoonstelling Zeist, lërug in de Tijd na de officiële
opening op 27 november. In het midden wethouder W den Heijer. FOTO HANS LEBBE.
|
||||||||||||||||
|
waard, vormde de basis voor de
tentoonstelling. Na een globale inventarisatie van de collectie in 1996, volgde in 1997/1998 de conservering en duplicering van alle glasnegatieven door het Na- tionaal Fotorestauratie Atelier in Rotterdam. Toen de collectie eind 1998 terug in Zeist was, heeft een werkgroep bestaande uit leden van de archief- en documentatiecommissie en de |
||||||||||||||||
|
tentoonstellingscommissie de
foto's beschreven. Dit werk ge- beurde in de wintermaanden in de Van de Pollkamer. Daarna werd een selectie van 80 foto's gemaakt aan de hand van een aantal thema's. Bij de keuze werd rekening gehouden met andere presentaties van het fotomateriaal, zoals in het foto- boek, de verjaardagskalender en de serie ansichtkaarten. De af- |
||||||||||||||||
|
beijst
2000-1
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE COMMISSIE PUBLIC RELATIONS
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
het v\/'a/, eeo kut
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
./IOaa^ \^"^^I'^'
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
OOm'
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
tab-i^^
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
heer W Buis gespeeld. Zij waren
elke zondagmiddag op het Slot aanwezig om rondleidingen te geven. Zij hebben dat - geheel belangeloos - met groot en- thousiasme gedaan. We hopen op een herhaling van deze goede samenwerking in de toekomst. De opening werd op 27 novem- ber verricht door wethouder W den Heijer De tentoonstelling werd door 2086 mensen be- zocht, die door de gastvrouwen van Slot Zeist gastvrij werden ontvangen. Regelmatig was er aandacht in de Nieuwsbode en |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
tentoonstellingsmateriaal. Uit
het Gemeentearchief kregen we enkele bruiklenen, evenals van ons commissielid Frans Kusten Uit onze eigen collectie werden bovendien ansichtkaarten en plattegronden getoond. Bij de realisatie van de tentoon- stelling werden we geholpen door de heer Dick Bouma (inrich- ting) en mevrouw Mona Simonis (productie tekst- |
borden), beiden van Slot Zeist.
Tevens was de heer Van Gronin- gen behulpzaam bij de inrich- ting. Evenals bij vorige tentoon- stellingen konden we weer een beroep doen op de heer G. Kleinhans, die de stoffering van de kinderwagen herstelde; me- vrouw Boucher-Verloop ver- zorgde de aankleding. Een bijzondere rol hebben de gidsen van 't Gilde Zeist o.l.v de |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
in het Utrechts Nieuwsblad
voor de expositie; in verschil- lende programma's van Slotstad Radio en Radio M is verteld over zowel de tentoonstelling als over andere activiteiten van het Zeister Historisch Genoot- schap. Het hele project kon ge- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE COMMISSIE PUBLIC RELATIONS
|
|||||||||||||||||||||
|
2060-1
|
|||||||||||||||||||||
|
tentoonstellingscommissie een
vitrine ingericht met publicaties van de stichting en ansichtkaar- ten van Zeist. Met verschillende zorgcentra in
Zeist werden in 1999 afspraken gemaakt over de reizende ten- toonstelling ZEIST TERUG IN DE TIJD. Vanaf 10 januari 2000 is de tentoonstelling in vier delen te zien in De Mirtehof, De Amandelhof, Heerenwegen en De Looborch. De tentoonstellingscommissie kan
met voldoening terugkijken op de activiteiten van het jaar 1999. De voorzitter wil alle be- trokkenen - óók de leden van |
|||||||||||||||||||||
|
\\a2\ nnco^
|
|||||||||||||||||||||
|
.?'
|
|||||||||||||||||||||
|
X"^
|
|||||||||||||||||||||
|
realiseerd v/orden dankzij finan-
ciële bijdragen van de De MontéverLoren Stichting en de Van Tellingen-Pulstichting, beide te Zeist.
In de Millenniumwinkel, die van
november tot januari in Belcour was gevestigd, heeft de |
|||||||||||||||||||||
|
Commissieleden
per 3 I december 1999
Nelleriek Boucher-Verloop, Elisabeth
Stades-Vischer. JanHein Heimei, Frans Kuster. Andy Smith en Karen Veen- land-Heineman (voorzitter) |
|||||||||||||||||||||
|
haar commissie - heel hartelijk
bedanken voor de medewer- king, de samenwerking, de inzet en het enthousiasme! Karen Veenland-
Heineman |
|||||||||||||||||||||
|
beijst
2000-1
|
||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE EXCURSIECOMMISSIE
|
||||||||||||||
|
Veel wisselende activiteiten van de excursie
|
||||||||||||||
|
'Van Kerkhof tot begraafplaats'.
Op een geheel eigen wijze wist de spreker de aanwezigen, al of niet geboren en getogen in Zeist, terug te voeren in de tijd van voor en na 1825. In dat jaar werd namelijk het ter aarde stel- len binnen de bebouwde kom bij de wet verboden. Het 'Oude Kerkhof' , binnen de grenzen van het dorp gelegen, kwam daar- door in onbruik. Logisch gevolg werd er, onder leiding van de heer Verboom daar na een be- zoek gebracht aan dit histori- sche stukje Zeist. Tijdens de rondgang werd ook aandacht besteed aan het poortgebouw met de tekst uit Job Mi, vers 19 en de vier grafstenen die on- der monumentenzorg zijn ge- steld. Het was een zeer ge- slaagde ochtend. Kasteel Heeswijk
|
||||||||||||||
|
EXCURSIE COMMISSIE
Buren en omgeving Qp 6 mei werd een dag
bxcursie georganiseerd naar hetstadje buren, wedk een rijke historie kent. Er is een bezoek gebracht aan het oude raadhuis aan de markt, waar het museum Buren en Oranje is gevestigd. Er was een expositie over Prinses Juliana. Als afsluiting van een geswiaagde dag vond een boot- tocht plaats op de rivier de Linge, waarbij o.a. de plaatsen Tricht, Deil, Enspeet en Beesd werden gepasseerd (zie 1999-11, pag. 48). Hel oude Kerkhof
Op 16 augustus hield de heer
Verboom van het Zeister gilde in een nagenoeg geheel gevulde zaal van het gebouw Calvijn een lezing met dia's onder de titel |
||||||||||||||
|
Op 7 september vond een
middagexcursie plaats naar Kas- teel Heeswijk te Heeswijk- Dinther. Er waren 60 deelne- mers. Tijdens de bezichtiging was er een rondleiding door gid- sen in de vele fraaie vertrekken. In 1835 kocht baron van den Bogaerde van Terbrugge deze heerlijkheid. Het kasteel kwam in bezit van diverse geslachten. Van 1895-1963 was het onbe- woond. De huidige eigenaar heeft de taak opgenomen het kasteel opent te stellen voor publieke en culturele doelein- den. Pefgrimssouveniers
Onder de titel pelgrims-
souveniers uit de Christelijke bedevaartsoorden met als tijds- overzicht de eerste eeuwen van onze jaartelling tot de late mid- deleeuwen hield mevrouw Katja |
||||||||||||||
|
Broers van de Katholieke Uni-
versiteit te Nijmegen een voor- dracht op 23 augustus in het Slot Zeist (zie 1999-111. pag. 76). Herdenking Marsman
Tijdens een week vol herdenkin-
gen ter gelegenheid van de lOO'"' geboortedag van Hendrik Marsman heeft het ZHC actief deelgenomen met een feeste- lijke lezing. In samenspraakmet diverse culturele organisaties en met ondersteuning van de ge- meente Zeist en subsidiegevers is een avond georganiseerdmet een lezing door Prof. Goedegebuure, die een biografie heeft geschreven over het leven van deze beroemde Zeistenaar (zie 1999-IV pag. 102). Bij de middelbare scholen was een wedstrijd uitgeschreven voor het maken van een gedicht met als leidraad de dichtregels uit |
||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE COMMISSIE PUBLIC RELATIONS
|
|||||||||||||||||
|
Public Relations als communi-
catiemiddel kan niet op zichzelf staan; het is altijd gekoppeld aan activiteiten in de brede zin van het woord. Je zit als het ware achter op de fiets en draagt je steentje bij aan de rich- ting en snelheid die wordt geko- zen. In de loop van het komende jaar
zal de Commissie PR zich verder ontwikkelen waarbij wij ons met name zullen richten op fondsenwerving en het zgn. positioneren en breder uitdra- gen van het ZHG. Het 50-jarig jubileum in 2001 leent hiervoor natuurlijk uitstekend naast ede reguliere lopende zaken van het Zeister Historisch Genootshcap Van de Poll Stichting. Marjolein van Bellen
|
|||||||||||||||||
|
PUBLIC RELATIONS
n de loop van 1999 werd
de commissie Public Relations geformeerd. Dit was een wens die al enige tijd in het bestuur leefde en aan mij viel de eer deze commissie op te zetten. Commissie is een groot woord; in eerste instantie be- stond de commissie alleen uit mijzelf. Al spoedig werd de commissie echter versterkt door Pieter den Bieman. De kern van PR is in feite com-
municatie en dit is natuurlijk evenzo een zeer breed begrip. Communicatie binnen en buiten het ZHG. Communicatie tussen het ZHG en alle groepen die be- langrijk voor ons zijn, zoals de donateurs, de vrijwilligers, de in- woners van Zeist en omgeving, de gemeente, de collega- insanties, de bezoekers van ZHG-activiteiten, het onderwijs, het bedrijfsleven en de pers. Deze opsomming is lang niet volledig. |
|||||||||||||||||
|
Nieuwe
commissie
opgezet
Als eerste opstap is besloten
het ZHG meer aan de pers te presenteren. In 1999 vond dan ook een aantal zeer belangrijke activiteiten plaats, zoals de film "De Renaissance van de Stichtse Lustwarande", het speciale bulletin 'Vrouwe van Zeist' en de verschillende ge- beurtenissen rond de collectie Kraal. Deze activiteiten waren interessant voor de pers en het ZHG is dan ook veelvuldig in de kranten verschenen. Hiernaast zijn de ZHG-studies
en -publicaties tegenwoordig weer te vinden in de diverse boekhandels van Zeist. |
|||||||||||||||||
|
:ommissie
|
|||||||||||||||||
|
Tempel en Kruis' (1939) en
'Heerser' (1919). In het bijzon- der de leerlingen van het Herman Jordan College met hun actieve docent hebben enthousiast deelgenomen aan deze v/ed- strijd. Het was niet verwonder- lijk dat de prijs in hun geledingen viel. Het winnende gedicht was van
Sanne Phaff (5 vwo): Leven was enkele vlokken violette geur I Een kleurig begin / Werd al snel een beginnend eind I De zil- veren tijd /Wilde niet in goud ver- anderen I IMs een wakkere droom I Vliegt het leven voorbij / Tilsof het hier nooit is geweest |
|||||||||||||||||
|
Cominissiclcdcn
per 3 I december I 999
Marjolein van Bellen
Pieter den Bieman |
|||||||||||||||||
|
Commissieleden
per 31 december 1999
J.B.M.R van Grunsven |
|||||||||||||||||
|
Seijst
20oa-i
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 1999 VAN DE REDACTIECOMMISSIE
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Qrote groei van aangeboden artikelen
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f.' et vertrek van de voor
zitter J. Fluitman was in het vorige verslag al aangekondigd. Zijn werk is door M. Wortmann met grote voort- varendheid en tot volle tevre- denheid overgenomen. M. Roeder heeft elders taken
gevonden. Hij zat schrijvers ach- ter de broek en hield nauwlet- tend gemaakte afspraken in de gaten. Nogmaals onze dank voor alles! H. Verbeek en R. van Weelderen zijn met hun frisse inbreng de redactie komen ver- sterken. Het uiterlijk van het blad is het
afgelopen jaar niet ingrijpend ge- wijzigd. Toch is de redactie- commissie een levendige com- missie. Aan de opmaak ziet men niet de
soms felle discussies af. Wij |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hebben de indruk dat ons blad
gewaardeerd wordt. Dat merken we bij voorbeeld aan de groei van het aantal aangeboden arti- kelen. In het verleden werd hier- over wel eens de noodklok ge- luiden. Daar is nu geen sprake van. Door middel van de bijgevoegde
enquête en de richtlijnen voor aanstaande auteurs (zie elders) hopen wij u ook in het jaar 2000 nog beter van dienst te zijn. Jacky van den
Dikkenberg |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
a<m^-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
O)
o>
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hl
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
LEO VISSER, DE NIEUWSTE STRATEN VAN ZEIST
|
||||||||||||||
|
Seijst
2000-1
|
||||||||||||||
|
De nieuwste straten van Zeist
|
||||||||||||||
|
Volgens artikel 13, het citeer-
artikel, kan de verordening wor- den aangehaald als "verordening op de straatnaamgeving en huis- nummering." Om democratische besluitvorming veilig te stellen hebben de gemeenteraadsleden twee weken de tijd om op de door burgemeester en wethouders vast- gestelde besluiten te reageren voordat deze in werking treden. Toch kan ik wel meevoelen met
de verslaggever van het Utrechts Nieuwsblad, want we missen nu wel de discussies over straat- naamgeving en weinig onderwer- pen lenen zich zo zeer voor een voor elke lezer begrijpelijk verslag. Bovendien krijgen raadsbesluiten nu eenmaal wat meer bekendheid dan besluiten van b. en w. Van de besluiten tot straat-
|
||||||||||||||
|
naamgeving van juni 1996 tot en
met decemb er 1999 heb ik onder- staand overzicht samengesteld. Daarmee is na de aanvulling van "De straatnamen van Zeist" van juli 1998 tot juni 1996 de beschrij- ving van alle straatnamen in Zeist tot het jaar 2000 compleet. Op 11 juni 1996 werden de vol-
gende straatnamen vastgesteld: Oranjerie ten behoeve van de
nieuwbouw achter de Choisyweg. Wanneer we weten dat hier ge- bouwd is op het terrein van de gemeentelijke kwekerij en dat daar de oranjerie staat, die nog aik:om- stig is uit het Walkartpark, dan is de naamgeving duidelijk. >^n Geselhof voor een
nieuwe openbare weg in het ver- lengde van de zijpoot van de Walk- artweg ten behoeve van woning- |
||||||||||||||
|
Leo Visser beschrijft in
ondertaand artikel de nieuw- ste straatnamen van Zeist, als aanvulling op zijn gelijkna- mige boek. Op 25 mei 1996 kopte
het Utrechts nieuws blad als volgt: "College wil straten naam geven" en "Geen democratische besluiten meer over heikel onderwerp in Zeist." Op 10 juni 1996 was het zover.
De gemeenteraad besloot op die dag tot vaststelling van de "Veror- dening op het benoemen van de openbare ruimte en het (ver) nummeren van bouwwerken, gebouwen, complexen, afgeba- kende terreinen en lig- en stand- plaatsen." |
||||||||||||||
|
M^5:^*i
|
||||||||||||||
|
beijst
2©Ö0-I
|
|||||||||||
|
LEO VISSER, DE NIEUWSTE STRATEN VAN ZEIST
|
|||||||||||
|
bouwen appartementen aan de
laan van Beek & Royen, waar in het verleden de stalhouderij van J.E van Arkel was gevestigd. Breitnerlaan voor een nieuwe
openbare weg bij de Vincent van Goghlaan. De naam past uiteraard in deze omgeving waar meer wegen naar schilders zijn genoemd. Daar- bij komt dat de weduwe van de schilder G.H. Breitner geruime tijd, tot aan haar dood, in Zeist heeft gewoond. Op 2 december 1996 werden
straatnamen vastgesteld t.b.v. de |
|||||||||||
|
nieuwbouw op het terrein aan de
Boulevard, op grond tussen de Kromme Rijnlaan en de Kroost- weg, in de Vogelbuurt en in het grensgebied met Soesterberg. Bij de uitvoering van het bouw-
plan aan de Boulevard, grenzend aan de z.g. Transvaalbuurt, kon de in januari 1988 gedane belofte worden ingelost om een nieuwe weg in dit gebied te noemen naar een Zuid-afrikaanse vrijheids- strijder De namen zijn vastgesteld op de
wijze zoals ze bij het grote publiek bekend zijn. |
|||||||||||
|
Het braakliggende terrein op de hoek
Jufferstraat / Laan van Beek & Royen. Wordt de stalhouderij. Links de parkeer- garage Figi. bouw aldaar De grond, waarop de
woningen zijn gebouwd behoorde in de negentiende eeuw tot de buitenplaats "Veelzigt", waaraan mevrouw A.C. van Ghesel- Boudaen eigenares en bewoonster was. Stalhouderij ten behoeve van
de appartementen van de nog te |
|||||||||||
|
Seijst
20©0-i
|
|||||||||||||
|
LEO VISSER. DE NIEUWSTE STRATEN VAN ZEIST
|
|||||||||||||
|
Bij de naamgeving van de
Nelson Mandelalaan is afge- weken van de ongeschreven regel dat, behalve bij leden van het Ko- ninklijk Huis, nog levende perso- nen niet worden vernoemd. Geko- zen is voor de namen Ghandhilaan, Martin Luther Kinglaan en Nelson Mande- lalaan. Voor de wegen aangelegd ten be-
hoeve van de nieuwbouw bij de Kroostweg zijn historische namen gebruikt van aldaar gelegen perce- len grond, genoemd in transport- akten uit de achttiende en negen- tiende eeuw, t.w. Duifhuis, Graskamp en Vinkenlaan. Aan de nieuwe weg in de Vogel-
wijk is in aansluiting op andere namen van loopvogels de naam Pau>^laan gegeven. Tenslotte is t.b.v. nieuwbouw in het grensge- bied van Soesterberg aan een al- daar aangelegde weg de naam Kerklaan toegekend. |
burgerlaan hoek Zinzendorflaan
de naam Daniel Marotplein vastgesteld. Daniel Marot, die in
1686 met vele andere Hugenoten uit Frankrijk uitweek, was interieurarchitect. Een van zijn eerste werken in Nederland was vermoedelijk het trappenhuis en de Willemszaal in Slot Zeist. Zijn belangrijkste werk in Den Haag, waar hij werkte in opdracht van de toenmalige stadhouders, was de Trèveszaal (1698). Op 20 april 1999 zijn namen
toegekend aan twee nieuwe wegen, ontstaan door woningbouw aan de Kroostweg en aan de Lageweg, ont- leend aan de historie van Zeist. De straat nabij de Kroostweg kreeg de naam Schipsloot. Deze sloot, die in het begin van de twintigste eeuw bijna een kilometer lang was liep oorspronkelijk van de Biltse en Zeister Grift tot aan de Kroost- weg. Later werd ze doorgetrokken tot aan de Utrechtseweg. De sloot |
||||||||||||
|
Op 4 september 1997 is aan de
toegangsweg tot de deels nieuwe kantoren op het terrein aan de Driebergseweg de naam Sparren- heuvel gegeven. Op 26 januari 1998 is i.v.m. nieuwbouw aan de even zijde van de Steynlaan voor het gedeelte van die straat tussen de Slotlaan en de Antonlaan de naam Korte Steynlaan vastge- steld. Motief voor deze naamge- ving was de anders noodzakelijke vernummering van een groot aan- tal panden aan de even zijde van de Steynlaan. Op 29 september 1998 is voor
een bouwplan aan de Blikken- |
|||||||||||||
|
r
|
|||||||||||||
|
Seijst
2000-1
|
|||||||||||||
|
LEO VISSER, DE NIEUWSTE STRATEN VAN ZEIST
|
|||||||||||||
|
was bevaarbaar voor pramen en
had een losplaats en een draaikom. De sloot is gedempt in 1957. Al- leen een muurtje, naast het inmid' dels gesloopte pand Kroostweg 35, met een steen waarop het jaartal 1957 staat, herinnert aan de Schipsloot. Voor de bebouwing van de Lage-
weg is de naam Tuin van Schel- lingen ' gekozen. De tuin van Schellinger was eigenlijk de tuin van Sophia Schellinger die zelf op het Broederplein nummer 27 in |
|||||||||||||
|
het zogenaamde Schellingerhuis
woonde. Het terrein gelegen tus- sen Het Rond, Lageweg, Waterige- weg en de sloot achter de huizen van de 1" Dorpsstraat stond be- kend als de "Tuin van Jufvrouw Schellinger". Behalve namen aan openbare
wegen heeft het college van burge- meester en wethouders ook namen gegeven aan wegen op particulier terrein. Op 28 september 1998 zijn aan een aantal wegen en paden op |
|||||||||||||
|
terreinen van de Willem
Arntszhoeve in Den Dolder en van de Stichting Abrona (Sterren- berg) te Huis ter Heide namen gegeven en wel de volgende: Vijverhof voor een weg op het terrein van de Willem Arntszhoeve en Zonnenlaan, Sterrenlaan, Universum, Stièrpad, Steenbokpad,
Leeuwpad, Boogschutterpad
en Kreeftpad voor wegen en pa- den op het terrein van de Sterren- berg. Tenslotte zijn de namen
Emmadwarsstraat en Weeshuis- plein na gereedkoming van het winkelcentrum Belcour ingetrok- ken. De naam Vroonhof voor nieuwbouw nabij De Brink is inge- trokken omdat dit bouwplan nooit zal worden uitgevoerd Leo Visser
Met dank aan de heer R.PM.
Rhoen voor de verstrekte informa- tie. |
|||||||||||||
|
Ü
|
|||||||||||||
|
Seijst
2000-1
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
LEO VISSER, DE NIEUWSTE STRATEN VAN ZEIST
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Inhoudsopgave 1999
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2. Verslagen van aetiviteiten.__________
Excursie Buren en omgeving, /). Bal . 48
Verrassende pelgrimssouvenirs,
M.K.M. Wortmann 76
Zee, berg, rivier, lezing Marsman,
j./l. van den Dikkenberg 102
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I. Artikelen.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3. Verenigingsnieuws__________________
In Memoriam
Johan Meerdink, V/l.M. van der Burg 11
Jaarverslagen bestuur en commissies 12
Instelling de Monté Verloren-penning,
V.fl.M. van der Burg 24
Nieuwe film in de maak, J. van Zoonen 46
De Renaissance van de Stichtse Lustwarande,
J. van Zoonen 105
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
POLITIEKE & SAMENLEVING
De joodse gemeenschap in Zeist
tijdens de donkere jaren,/]. Ba/ 35 Voor God en Oranje. Schoonoord als zetel van het
'Nationaal Centrum', O. Heimei 67 Zeist in I 950 en 2000, M.K.M. Wortmann 79
SOCIAAL-ECONOMISCH
Een Middelburgse natuurkundige in Zeist.
De stichting van een opticafabriek, N. Vlak 42
Twee zeepziederijen in Zeist. R.M.C, van Maanen 84
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ACTIVITEITEN EN BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
|||||||||||||
|
Nieuwe leden
|
|||||||||||||
|
Mevrouw WT Kerckhaert-van Rooyen
De heer B.C. Klein Wassink
Familie G. Masmeijer
Familie L.A.C, van Selm
Familie A. van Silfhout, Den Dolder
Mevrouw J.A.J. Smink
Familie E Veenendaal
Mevrouw L.M. de Vries-Meier
Familie H.L. Vv'arnier
Mevrouw R.E.M, van Weelderen-KIütt
Familie E.R. van Willigen
Familie RS.A. de Wit, Odijk
Familie J. de Wit
Familie J. Koetsveld
De heer C.J.J. Nijman, Austerlitz
Doornse Vereniging Thorheim, Doorn
|
|||||||||||||
|
Filmvoor Stellingen_______
Zaterdag 29 april. Film-
voorstelling in het Figi Theater. Vrijdag 5 mei. Compilatie van diverse filmfragmenten van Zeis- ter amateurfilmers van de Bevrij- ding (22 min.), en de 'Stik bevrijdingsfilm' (i O min.). Expositie________________
Zaterdag 9 september. Open
monumentendag. Filmvoorstelling_________
Maandag 23 oktober. Film-
voorstelling in het Figi Theater. |
|||||||||||||
|
De lieer R.T Alblas
Mevrouw M.A.C, van den Berg-Reinartz
Families.O. Bosman
Familie J.C. van Breene
De heer C. van Brenk
Familie E.C. van den Broek
Familie M.A.FH. van den Broek, Utrecht
De heer A.E. Bruggemann
De heer T van den Burg, Bennekom
De heer J. van Burgeier
Mevrouw A. Cammenga
Familie J. Cinjee, Soesterberg
De heer CA. Doelwijt
Mevrouw M.M. van Doorn-Kippersluis,
Delft
Mevrouw Ph.E. Edelman
Mevrouw R. Eling-Klok
Mevrouw T. Feron-Pot
Mevrouw L.J.Croenendijk-Kamp
Familie WJ. van Grondelle, Hilversum
Familie C.C. Hazelaar
Mevrouw M.C.H. Hendrichx-Groen
Familie A. de Jong
De heer K. Jonkers
De heer H. Jornick
De heer J.A. Kartman
|
|||||||||||||
|
Ledenstand
|
|||||||||||||
|
Seijst IV (tot december '99) ................850
Seijst I (tot maart '00) ........................876
|
|||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER Bi
|
|||||||||
|
Voorgeschiedenis van
de Oranjevereniging te |
|||||||||
|
Op 8 oktober 1910 werd te
Zeist de Oranjevereniging opgericht. Artikel 2 van de statuten van deze bij K.B. van 25 juni 1912 goedgekeurde vereniging luidt: 'Zij stelt zich ten doel de organisatie van feestelijkheden op nationale feestdagen, in het bijzonder op den verjaardag van H.M. Koningin Wilhelmina en voorts datgene te doen, wat kan strekken tot bevordering der liefde voor het huis van Oranje Nassau.' |
|||||||||
|
Het jaar 1910 markeert
het eindpunt van een ontwikkeling. Het 'Uit- voerend Comité der Oranje- feesten' werd op 8 oktober 1910 het voorlopig bestuur van de Oranjevereniging 'tot viering van Koningins verjaardag' en 23 aanwe- zigen traden toe als lid.' Daarmee was de huidige structuur voor de viering van Koninginnedag (31 augustus van 1891-4 september 1948 en 30 april van 1949-heden) een feit. Een privaatrechtelijke vereniging als spil voor Oranje- feesten, zo is de Oranjevereniging te beschouwen. Het hoofdartikel van 26 juli
1885 in het 'Utrechtsch Provin- |
|||||||||
|
beijst
2800-11
|
|||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. V.A.M. VAN DER BURG - R.RM RHOEN
|
|||||||||||
|
ciaal en Stedelijk Dagblad' had de
aanzet tot deze ontwikkeling gege- ven door op te roepen tot het instellen van een 'nieuwe nationale feestdag (...) die ons allen vereenigt' en legde daarmee de basis voor een jaarlijks in Nederland terugke- rend volksfeest dat eerst onder de naam "Prinsessedag" en sedert 31 augustus 1891 als "Koninginne- dag" bekend staat.^ Deze oproep gedaan in een
Utrechts liberaal milieu om de na- tie te binden en niet verder te verdelen was gericht op een natio- naal feest voor iedereen: Rooms- katholiek, protestant, liberaal. Een Oranjefeest werd beoogd dat een echt volksfeest zou worden ge- dompeld in een saus van het door de liberalen nagestreefde burger- lijk beschavingsoffensief Verzoe- ning en beschaving zouden de be- langrijkste elementen van de nieuwe nationale feestdag moeten worden: Oranje als natiesymbool voor de Nederlanden. Tot op de |
huidige dag heeft Oranje de status
van bindende factor behouden. Verzoening was niet de karakte-
ristiek geweest voor de nationale feesten tijdens de regering van ko- ning Willem in (1849-1890). De historische gedenkdagen: 1863 (herdenking van de 50 jarige onaf- hankelijkheid), 1868 (de Slag bij Heiligerlee), 1 april 1872 (de In- name van Den Briel), 1876 (de Pacificatie van Gent), 1879 (de Unie van Utrecht) en 1884 (de dood van Willem de Zwijger) had- den de tegenstellingen Rooms-ka- tholiek en Protestant aan- gescherpt, het antipapisme gevoed en het natiegevoel ernstig ver- zwakt. De dood van de laatste kroon-
prins, Alexander (1851-1884), bood ruimte aan het schenken van alle aandacht aan de laatste (vrou- welijke) telg van het Huis Oranje- Nassau: Wilhelmina (1880-1962), toen pas vier jaar oud. Een klein meisje dat gevoelens van vertede- |
||||||||||
|
ring opriep met een sterke jonge
moeder, koningin Emma (1858- 1934), Prinses van Waldeck en Pyrmont, de tweede echtgenote van koning Willem III (1817- 1890). Tegen deze achtergrond is het Utrechts initiatief van 31 au- gustus 1885, de eerste "Prinsessedag", ook weer niet zo opmerkelijk. Een fee''*" .^nd Oranje was een mooi instrument om het vaderlandse pessimisme na de dood van kroonprins Alexander 21 juni 1884 te verdrij- ven. Beschaving vooral gericht op de
kleine middenstand en de arbei- dersklasse was ook een doelstelling van de gezeten liberale burgerij met het Oranjefeest. Natuurlijk niet zonder eigenbelang. In libe- rale ogen waren rust en orde noodzakelijk naast maximale vrij- heid van handelen voor een ge- stage, maatschappelijke vooruit- gang. Plichtsbesef moest worden aangekweekt; losbandigheid, ge- |
|||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. V.A.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
||||||||||||
|
20©®-
|
||||||||||||
|
gebruik gemaakt is van reeds be-
staande onderdelen: illuminaties, erepoorten, aubades, vuurwerk etc, heeft in Nederland plaatsge- vonden rond "Koninginnedag". Letterlijk sedert mensenheugenis een traditie in Nederland, op 30 april 1980 door de huidige konin- gin Beatrix gehandhaafd op de verjaardag van haar moeder, Juliana, koningin van 1948 tot 1980. De Nederlandse variant: "Koninginnedag" is uniek in Eu- ropa. Het verschijnen van de studies
van Henk te Velde in 1992 en Jaap van Osta in 1998 is aanlei- ding geweest voor een onderzoek in het Gemeentearchief Zeist naar de voorgeschiedenis van de Oranjevereniging in Zeist, opge- richt in 1910. De Zeister ontwik- kelingen gedurende de "lange" 19' eeuw te plaatsen tegen de achter- grond van deze studies is interes- sant vanuit het oogpunt van de |
lokale historie: het brengt een stuk
gemeenschapsleven tot leven en legt maatschappelijke en sociale cohesie bloot. 2. Periode van koningen
Willem l. Il en III. In de 19'-' eeuw werden als
"Vaderlandsche Gedenkdagen" gevierd: de geboortedagen van de leden van het Koninklijk Huis, de dag waarop de koning te Amster- dam in de Nieuwe Kerk was ingehuldigd, 18 juni (Slag bij Waterloo; 1815), 3 november (Af- kondiging der gewijzigde Grond- wet; 1848) en 18 november (Ver- lossing des Vaderlands; 1813). Koning Willem I (1772-1843), erfelijk
soeverein vorst der Verenigde Neder- landen (1813-1815), koning der Nederlanden (1815-1840), groother- tog van Luxemburg (1815-1840). DE VERJAARDAG VAN WILLEM I
|
|||||||||||
|
welddadigheid zoals op kermissen
wel voorkwam, uitgebannen. Ook de liberale burgerij begreep wel dat het "volk" een uitlaatklep nodig had. Daarom zou een nationaal feest rond Oranje, een volksfeest met muziek, sport en spel, een ideaal instrument voor verzoening en beschaving van de natie kun- nen worden. De -plaatselijke Vereeniging tot
Veredeling van Volksvermaken, de opkomende sportbeoefening, de amateurmuziekbeoefening in ko- ren en instrumenteel, de plaatse- lijke afdelingen van de Koninklijke Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde (thans Groei en Bloei geheten, schr.) met de "Floraliavereeniging" en het plan- ten van een herdenkingsboom: al deze ingrediënten zouden een rol gaan spelen bij de ontwikkeling van "Koninginnedag", begonnen als "Prinsessedag" in 1885. De invention of tradition waarbij
|
||||||||||||
|
24 AUGUSTUS
|
||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR VA M VAN DER BURG - R PM RHOEN
|
||||||||||
|
2000-11
|
||||||||||
|
In Nederland werden gedurende
de hele IP*" eeuw de nationale feestdagen gedomineerd door bur- gerlijke gebruiken. De liberale tra- ditie van feestrede, banket en toost vormde het stramien omlijst door een militaire parade en mu- ziek. De verjaardag van koning
Willem I op 24 augustus was geen nationaal feest. In het Gemeente- archief Zeist vinden we over de periode 1814-1840 een aantal ge- gevens over de 'Koninklijke Verjaar- dag van onzen geliefde Souverein'. Te Zeist vindt die plaats door een 'Illuminatie, 't uitsteken der vlaggen, driemaal daags klokluiden'. Ook vin- den er in de kerken gebeden plaats op zijn geboortedag om 'van den Alvermogenden het behoud van Hoogstdeszelfs gezondheid, en voort- durend welvaren, het geen zo dier- baar is voor het geluk van alle Zijne getrouwe onderdanen, af te smeken.' In de R.K. Kerk wordt het grote dankgebed: het Te Deum gezon- |
||||||||||
|
gen. De N.H. Kerk belegt 'jaarlijks
eene korte en doelmatige Godsdienst- oefening op zulk een uur van ge- noemde dag als de plaatselijke om- standigheden vorderen.' BEZOEK WILLEM I AAN ZEIST
iMril'Hlimfl
Utrecht stad verwacht dat 'Z.M.
de Koning van den 6 op den 7 dezer maand {— juni, schr.) in haar mid- den zal doorbrengen. In den hoogst vereerende onderscheiding kan de geheele provincie geacht worden te delen.' Het protocol schrijft voor 'dat de klok moet worden geluid, de vlag op den toren geplaatst en de geestelijkheid ingeval de weg des Konings langs kerken leidt, in geeste- lijk gewaad, zich voor den ingang' van de kerk moet opstellen. Burgemeester, assessoren (=
wethouders, schr.) en gemeente- raadsleden werden geacht zich bij de grens van de gemeente waar de koning binnen rijdt op te stellen, |
||||||||||
|
bij de geplaatste 'eerepoort' en
mocht de koning stoppen 'de ge- voelens van erkentelijkheid, eerbied en verknochtheid uit te drukken'. Na- tuurlijk moet de burgemeester wel de burgerij van dit heugelijke feit op de hoogte stellen. Kennelijk heeft Willem 1 bij
Huis ter Heide de gemeentegrens van Zeist overschreden. Daar is een 'eereboog' ten bedrage van 42,92 gulden door de plaatselijke timmerman Johannes Montauban voor hem opgericht. Ook is de koning gestopt bij de herberg al- daar. 'Wegens verteringen bij de door- komst alhier van Z.M. den Koning' declareert de herbergier aan de gemeente Zeist 19,20 gulden. De gouverneur van de provincie
Utrecht laat de burgemeester van Zeist, F.N. van Bern (1786-1851), 9 juni 1837 namens de koning weten dat Z.M. over 'de ontvangst op het grondgebied uwer gemeente' tevreden is. |
||||||||||
|
__Seijst
2oeo-!i
|
|||||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA M VAN DER BURG - R PM RHOEN
|
|||||||||||||||||
|
jesteit' via de Zeister burgemeester
F.N. van Bern aan de koning aan. 'De vervaardiger vleit zich, dat deze eerste proef van dusdanig gietwerk eener Nederlandsche fabriek. Uwer Majesteit niet geheel onwelgevallig zcd wezen.' KoningWillemll (I792-
I849). koning der Nederlan- den (1840-1849), groothertog van Luxemburg (1840-1849). VERJAARDAG VAN WILLEM il
Uit het Zeister Gemeentearchief
blijkt dat de gouverneur van de provincie Utrecht op 26 november 1840 een schrijven doet uitgaan naar alle "Stedelijke en Plaatse- lijke Besturen" met als onderwerp "Jaardag des Konings". In dit schrij- ven wordt de nadruk gelegd op "het doen van dankzeggingen en ge- beden" in de Protestantse en R.K. Kerk bij gelegenheid van de ver- |
|||||||||||||||||
|
jaardag van Willem II. Behalve
een opwekking tot het "godsdien- stige gedenken van den verjaardag des Konings" treffen we in deze periode niets aan. |
|||||||||||||||||
|
OVERLIJDEN VAN KONINGIN
WILHELMINA VAN PRUISEN De gouverneur van de provincie
Utrecht geeft op 14 oktoberl837, twee dagen na het overlijden van de eerste echtgenote van Willem I, koningin Wilhelmina, een ambte- lijke instructie omtrent het rouw- beklag. Dit zal moeten bestaan in het luiden van de klokken 'des morgens te acht, des namiddags te een, en des avonds te half ?es ure.' EEN GESCHENK AAN WILLEM I
|
|||||||||||||||||
|
Koning Willem II
|
|||||||||||||||||
|
24 AUGUSTUS 1838 ,
|
|||||||||||||||||
|
L. Schütz, lid van de Broeder-
gemeente en eigenaar van een door hem in 1834 opgerichte metaalgieterij aan de Lageweg te Zeist, biedt 24 augustus 1838 ter gelegenheid van de verjaardag van Willem I 'een door denzelven gemo- delleerd en in denzelfde fabrijk van ijzer gegoten bas reliëf van üvue Ma- |
|||||||||||||||||
|
q
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
20OO-I5
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KoningWiüemllI (ISlY-
ISgO), koning der Nederlan- den (1849-1890), groothertog van Luxemburg (1849-1890). VERJAARDAG VAN WILLEM III
msmsssm
Het eerste verzoek van koning
Willem III gedateerd 24 december 1849 en gevat in een schrijven van de gouverneur van de provin- cie Utrecht is zijn verjaardag 19 februari 1850 niet afzonderlijk te vieren vanwege de sterfdag 20 fe- bruari van 'Hoogstdeszelfs beminden broeder, prins Alexander' (1818- 1848). Wil men echter 'eenige openbare feestplegtigheden' hebben dan verzoekt Willem III die te laten plaats vinden op de verjaar- dag van zijn vrouw, koningin Sophie (1818-1877) op 17 juni. Dit verzoek wordt namens koning Willem III herhaald door de Com- missaris des Konings bij circulaires van 14 februari 1851, 7 februari |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1852 en volgende jaren. Pas in
1858 gaat het roer om. Via de minister van Binnenlandse Zaken laat de koning weten dat in 1859 zijn verjaardag op 19 februari met "openbare feestplegtigheden' gevierd kan worden. De aanschrijving van de Com-
missaris des Konings van 22 okto- ber 1858 zegt het zo: 'De herinne- ring aan het overlijden van Z.K.H. Prins Alexander der Nederlanden deed Zijne Majesteit in der tijd begeeren, dat die viering op den 17- Junij gesteld zou vuorden; doch nu jaren verhopen zijn sedert dat overlij- den, wenscht Zijne Majesteit, in over- eenstemming met hetgeen laatselijk bleek van verschillende zijden ver- langd te worden, de viering van Hoogstdeszelfs verjaardag op den dag zelven gesteld te zien.' Omtrent de viering van de ver-
jaardag van de koninklijke familie doet de Weekbode voor Zeist, Drie- bergen en Omstreken mededelin- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gen. De verjaardag van Willem III
10 f,.k,.,„,; lar^A ... 1866 is |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vot)r deze krant géén vermelding
,.;oor.^ \Y/ol 17.:,,-, Jje Yai-^ koningin . ______1^ ___.1 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sophie. Daaraan wordt zaterdag
18 juni 1864 een bericht gewijd. r^„ *-'—" -■"" de Oude Kerk aan straat te
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
d
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zeist is vol-
doende her- steld op kosten van de ge- m e e n t e
om daar- van op 17 juni 1864 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•<4
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
pf'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
18*9.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
den
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'op
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
verjaar-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'""'■"'*'T;:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"■ "-K. I
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
' ^^i'-iim >
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
dag onzer geliefde Koningin voor het
eerst de vlag zien wapperen van het hoogste gebouw onzer gemeente.' De vaderlandse driekleur zal wel fier gewapperd hebben aan de vlaggenmast op de kerktoren, maar van feestelijkheden voor de inwoners van Zeist vernemen we niets. Kroonprins Willem (1840- 1879) komt in beeld vanwege zijn verjaardag op 4 september in de "Weekbode" van zaterdag 10 sep- tember 1864. Zijn 24''^ verjaardag wordt vermeld en het feit dat hij nog op opmerkelijke wijze ge- spaard is 'bij een val van het paard.' Omtrent vlaggen of andere feeste- lijkheden vernemen we niets. Vanwege de 'min of meer
heerschende Cholera verzoekt de koning via de minister van Bin- nenlandse Zaken de Commissaris des Konings van Utrecht de ge- meentebesturen bekend te maken geen openbare 'feestplegtigheden' ter gelegenheid van H.M. de Ko- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Feestprogramma ter gelegenheid van
het 25-jarig regeringsjubileum van koning Willem lil in 1874. Gemeente- archief Zeist. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ningin op 17 juni 1866 te houden.
De 50'"= verjaardag van Willem
III, 19 februari 1867, daarentegen geeft allerwegen in den lande aan- leiding tot een luisterrijke viering. Te Zeist vond die plaats in aanwe- zigheid van de burgemeester, Jhr. WK. Huydecoper (1830-1882), op het slotplein volgens het tradi- tionele, burgerlijke karakter van een 19*= eeuws feest. De leden van de Vereeniging tot vrijwillige oefe- ning in den Wapenhandel werden na afloop van hun gewone oefe- ning die avond uitgenodigd in het 'gewone oefenings-locaal' door hun commandant-voorzitter, Jhr. J.L.R.A. Huydecoper van Wulper-
horst (1822-1886), de oudere broer van de burgemeester, 'alwaar hun van zijnentwege een gul onthaal te beurt viel.' In het versierde lokaal werd geheel volgens de traditie door de voorzitter 'de eerste dronk gewijd aan den koning.' Niet alleen op de verjaardag van |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•» ATOads tan *? ure MmioliiJUDenng m thct Kjnil', ^pIipi I
1 BOS t ter re 111 inseiiibl, daor het Curi)' der Rij l-iidc Aitillenc wt \nisc3foo Ivnpcliuee<=ter ile Uepi Nitti.V»ER(.Kil ton 8 ure Begin dir lliunnaMn- vw het gebeele feetlteiinQ
tea B ure u Wnndeimj; dooi iiet doip lau de dcpiaemers a.in d Ujilicljt iHit ilt i iMonnBiasie, bofrlfid door hel Muiielutorp'; dur üijdei: ' Il 1 r I tni^ing van da Eeielio^pii en de Uluiuiiiatio I lil lit R lid ioo) iiet Uorps tati bot Se iiegiitK
n Ie Bittii il«jieluietiUr düQ Hol'i Slcnz V^1^^1r>verl£
frrein, aatiffehodia doQr ilea Weli-delGeb Ilm
c C. B LABOtfCHl-UE tan ZeiH .Uve Oanj<
CliiiieesLhe fontuii loi t lascade >ati iijAilen en bben'
leken, iciiijUt mLt lozeueti f iitai 1.2 j , omgevpif doot Zihervuur.
ntttijjen gekleurde iuclitbalUc nda r aet mot Nuleihiiisclic tti OraniPUeoreii iMJM.tie «Jjevc de Kdiiwag , 0!0^«*en dooi ülmeri tliin t nift twE' piüihti^ Üoiiiii Ifeii m piddigende iiiPt x«i |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I8FC
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•-isr
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^Mm
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
nadc
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
U
|
|\r^b(nengenoerade Nds woidon nog ontstoken Vaurpyien
"^aiiHkiii! Zweiupotlen, Lucii ballïii Projiolteli'ö, en: |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
astcemmts'ao bestaat in de Ifecn-n
^ Hl'lDLtOPFh, Loe \oo>-itUr HmOECOPUt Ua louvzitle,
d AlHALB ViK ROMOMi)!, itn t. ÏMEEbTKIl Si.a-eta>v, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*mOtK., F GEllTtNBEkK, J
TEEÜ UU \AN MASTBIÜI naigne is eene Oriiije cocarde |
MEERDINK. W VAN
CD C WIJNEN' anTin en medaillon de op do bor-il gedr:Jgen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1 een Naliuiiaui I
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
n Konitig,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
003'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R PM RHOEN
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2oeo~«
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
koningin
Sophie, 17 juni, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
maar ook op die
|
Ax-^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
van Z.K.H, de ^^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
">;,.L.
|
'ofkXi':
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Prins van Oranje,
4 september, werd \ in 1868 op de ge- bruikelijke wijze ge- vlagd. Zo ging ook 's |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^«»»
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
konings verjaardag
19 februari 1869 voor- bij. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Een nieuwe impuls krijgt te Zeist
de verjaardag van Willem III pas in 1870. Standaard wordt dan een feestprogramma naar liberale tra- ditionele snit: het college van B. en W. neemt 's middags een 'wapenschouiv' af van de schutterij en leden van de Vereeniging tot ^ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vrijwillige oefening in den Wa-
penhandel, 's Avonds om 7 uur is in de grote zaal van de Sociëteit Vnitas voor die leden alsmede van de rederijkerskamer "Tollens" een feestelijk soiree met toneelstukjes. |
Volkslied ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van Koning Willem
III in 1874. Gemeentearchief Zeist. schermen op verscheidene wapens Het vlaggen geschiedt van ge-
en dichtstukjes. Deze bijeenkomst meente- en particuliere gebou- is ook voor de dames toegankelijk. wen. Het jaar daarop voegt zich |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
||||||||||||||
|
bij schutterij en weerbaarheids-
corps voor de parade om 1 uur 's middags in de zogenaamde Don- kere Laan (thans Slotlaan, schr.) de te Zeist 'sinds eenige tijd in gekwartierd zijnde 5''' batterij van de veldartillerie.' Een nieuw element, spontaan en
particulier initiatief, voegt zich in de viering van de Só""" verjaardag, 19 februari 1873. 'Des namiddags hielden de leerlingen van de Bijzon- dere school, op hun eigen houtje en voorzien van de hun op 't Aprilfeest geschonken Oranjevlaggen, een op- tocht door het dorp en deden met hunne onderwijzers eene wandeling door 't hosch, waarbij zij opgetogen van vreugde, onderscheidene natio- nale liederen aanhieven.' In 1875 wordt in de Weekbode
voor Zeist, Driebergen en Omstreken van zaterdag 20 februari, veel aan- dacht besteed aan de verjaardag van Willem III. De wandeltocht van de kinderen van de lagere |
school 'ten getale van omstreeks 300'
heeft als route Slotlaan, Voor- heuvel en door het bos weer terug. |
|||||||||||||
|
Op de dag van 's-konings verjaar-
dag van dat jaar brengt apotheker Holm het Koninklijk Wapen op |
||||||||||||||
|
vlaggen, zijn huis aan.
|
||||||||||||||
|
Zij zijn getooid met
|
||||||||||||||
|
sjako's, of bonte mutsen, of oranje-
linten.' De dag is op school begon- nen met gebed en gezang voor de koning en een gelukstelegram wordt naar Zijne Majesteit gezon- den. De krant weet te melden dat tijdens de wandeling Zeistenaren 'appelen onder het jonge volkje' strooiden. Speciale aandacht wordt besteed aan de liturgie in de kerk van de Broedergemeente en het spel en gezang 'van heeler harte klonk 't "Wilhelmus" van de kinde- ren van de Broedergemeente- school. Op 18 januari 1876 krijgt de
heer W.C. Holm, firma Kraepelien en Holm, gevestigd op het Broederplein te Zeist, van de Hof- commissie te horen dat hem ver- gunning wordt verleend tot het voeren van het Koninklijk Wapen. |
||||||||||||||
|
Als gevolg van het overlijden
van koningin Sophie 3 juni 1877 wordt in de jaren 1878, 1879, 1880 en 1881 geen bericht over de verjaardag van de koning in Zeist aangetroffen. Dit als gevolg van de hofrouw. Ook de dood van kroon- prins Willem (1840-1879) te Parijs op 11 juni 1879 vindt geen weer- slag in de kolommen van de Week- bode voor Zeist, Driebergen en Om- streken. De verjaardag van de nieuwe kroonprins Alexander (1851-1884) 25 augustus wordt in de plaatselijke krant gememo- reerd. Door het uitsteken van vlaggen
aan openbare en particuliere ge- bouwen wordt 2 augustus 1880 voor het eerst de verjaardag van de tweede echtgenote van de ko- ning, Emma, Prinses van Waldeck |
||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR DR VA M VAN DER BURG ■ R PM RHOEN
|
|||||||||
|
en Pyrmont, (1858-1934) her-
dacht. Pas in 1882 volgt in de plaatse-
lijke pers weer de vermelding dat de verjaardag van de koning 'op de gebruikelijke wijze' gevierd is. De jaren 1883, 1884, 1885 en 1886 geven hetzelfde beeld. De viering van de 70'^'^'= verjaar-
dag, 19 februari 1887, werd 's avonds opgeluisterd door een dienst in de N.H. kerk aan de Dorpsstraat, waar de predikant ds. Nahuijs 'de innige en hechte banden' tussen Oranje en Nederland in 'eene warme rede' onderstreepte. 'De kinderen uit de hoogste klasse der christelijke school zongen ter afwisse- ling enkele toepasselijke liederen. Deze stichtelijke bijeenkomst, door eene talrijke schare bijgewoond, werd door ds. Couvée met gebed en dank- zegging afgesloten.' De gemeente Zeist komt in 1887
voor het eerst in beeld. De school- |
kinderen 'die der bewaarscholen er
onder begrepen' werden onthaald op chocolade en krentenbrood en kregen een feestplaat uitgereikt. Ook de armen van Zeist deelden in de feestvreugde. Er was een extra uitdeling van erwtensoep, brood en brandstoffen. De plaatse- lijke krant liet zich ook niet onbe- tuigd en bevatte vanwege de 70"" verjaardag van de koning een extra katern, het zogenaamde "Oranjenummer". De Algemeene Armen-
commissie herhaalde de buitenge- wone uitdeling op 18 februari 1888 en 1890. HET 25-JARiC EN 40-JARIG
REGERINGSJUBILEUM In 1874 werd op 12 mei overal
in Nederland het zilveren regeringsjubileum van Willem III gevierd. Het feest werd feitelijk 21 |
||||||||
|
mei 1874 gehouden. Willem III
was toen een populair vorst; niet 1X1 __ inst door zijn aanwezig- heid bij watersnoden zoals in 1861 in het land. De voorbereiding op het feest voltrok zich volgens de geëigende paden. In Zeist kwamen op dinsdag 17 februari 1874 meer dan 200 ingezetenen bijeen om het 'Kroningsfeest' voor te berei- den. De feestcommissie, elf leden groot, bestond uit de top van de Zeister elite: Jhr. J.L.R.A. Huydecoper en Jhr.Mr. O. d'Aumale van Romondt, E.D. de Meester (1850-1920), de broer van de auteur van de roman 'De zonde in het deftige dorp' (1912) Eliza Johannes de Meester (O.O.N.) (1860-1931) en enige middenstanders. De burgemeester, Jhr. WK. Huydecoper, werd tot ere voorzitter benoemd. De ge- meenteraad van Zeist besloot met algemene stemmen een bijdrage van 200 gulden aan deze "mei- feesten" te geven. |
|||||||||
|
SeijstJ
|
|||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||
|
De feestcommissie gevormd bij
viering van het 40-jarig regerings- jubileum van Willem III bestond geheel uit middenstanders: J. Meerdink, J. Versteeg, A.J. Kraan en J.A. de Nie. Het vertrouwen in deze commissie was groot: 'De feestcommissie die zich gevormd heeft, verschafte ons reeds meermalen een goed geslaagd feest.' Dat zal het dan ook wel 12 mei 1889 gewor- den zijn! OVERLIJDEN VAN
KONINGIN SOPHIE 'SBmJmkmJJÊÊMimMJKut
De heer J.H. van Lennep (1825-
1897), lid van de gemeenteraad van Zeist (1859-1870) en wethou- der (1865-1870)\ maar ook be- kend als redacteur van het blad "De Navorscher", herdacht de overleden koningin Sophie met het volgende gedicht in de "Week- bode voor Zeist, Driebergen en Omstreken" van zaterdag 16 juni 1877: |
|||||||||||||
|
Omstreken van zaterdag 30 augus-
tus 1879 maakt wel melding van vlagvertoon. Als vijf jaar later met het overlijden van Alexander (1851-1884) de laatste mannelijke troonopvolger van het Huis Oranje-Nassau overlijdt, is Neder- land in een pessimistische doem- stemming, waarvan ook de Week- bode voor Zeist, Driebergen en Om- streken van zaterdag 28 juli 1884 getuigenis aflegt: 'De Kroonprins. Ten tweede male binnen ettelijke ja- ren is door het Nederlandsche volk de verpletterende tijding vernomen: de Kroonprins is overleden.[...JZware verliezen hebben het geliefde Huis van Oranje getroffen, maar wat deze slag zoo dubbel z'^vaar maakt is, dat met deze Prins, naar menschelijke berekening, de laatste mannelijke erf- genaam uit het aloude Stamhuis weg- stierf.' Toch is er in hetzelfde kranten-
artikel een spoor van hoop geves- tigd op de jonge prinses Wilhel- mina, geboren 31 augustus 1880: |
|||||||||||||
|
17 juni] 1877
Ons bloedend hart,
dat om den dood blijft treuren
Van Haar, Wier beeld zich hult in edel wit,
Wenscht zich mét Haar ten hemel op te beuren.
En 't vlagdoek hangt, wijl 't volk in rouwe bidt.
In Zeist werd 'van Toren en Raad-
huis' gevlagd op 'den verjaardag Harer geboorte' met de rouwvlag en op woensdag 20 juni 1877, de dag van haar begrafenis in de konink- lijke grafkelder te Delft. OVERLIJDEN VAN
KROONPRINS ALEXANDER Wegens de hofrouw voor zijn
moeder en broer Willem werd de 28*'*= verjaardag van de nieuwe Prins van Oranje maandag 25 au- gustus 1879 niet gevierd. De Weekbode voor Zeist, Driebergen en |
|||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA M VAN DER BURG • R PM RHOEN
|
|||||||||
|
'Terwijl de natie met diepen weemoed
den pasgestorven Prins nastaart, ves- tigt zij thans meer dan ooit het oog op de jeugdige Prinses Wilhehnina, en een blik op Engeland toont, dat ook onder de regeering eener Koningin, bijgestaan door eenen PrinS'Gemaal, een land groeien en bloeien kan.' 3. Een nieuw nationaal
volksfeest: Prinsessedag Het hoofdartikel van 26 juli
1885 in het Utrechtsch Provinciaal en Stedelijk Dagblad had reeds 31 augustus 1886 zijn uitwerking in het dorp Zeist. De eerste vijf ver- jaardagen van prinses Wilhelmina waren echter ook niet te Zeist ongemerkt voorbij gegaan. Er werd gevlagd, zoals ook gebeurde voor haar moeder koningin Emma op 2 augustus. In 1882 vond te Zeist voor prinses Wilhelmina een parade plaats en 's avonds was er muziek verzorgd door een militaire kapel behorend tot de te Wouden- |
1894), arts van beroep en wo-
nende aan het Broederplein. Costerman was voor de Kies- vereniging "Zeist", een liberale groepering, lid van de Zeister ge- meenteraad (1866-1894) en voor zijn burgemeesterschap wethouder geweest (1873-1882). Voor het "Volksfeest" had het
bestuur van de gymnastiek- vereniging Hercules een subsidie gevraagd aan de gemeente Zeist in de vorm van een maximale garan- tie van 100 gulden 'tot dekking der kosten. Het college van B. en W. stelde voor zulks te doen. De raad verwierp het voorstel op 27 augus- tus 1886 met 4 tegen 3 stemmen. Tegenstemmers waren de raadsle- den: W van Oosterwijk de Bruijn (R.O.N.), bewoner van "Huize Lommerlust" aan de Utrechtseweg (N.H.), W van Dijk Phz., eigenaar van een metaalgieterij, ook wo- nend aan de Utrechtseweg (R.K.), EW van Calker, lijmfabrikant en |
||||||||
|
berg ingekwartierde troepen. 31
Augustus 1884 realiseerde de Weekbode voor Zeist, Driebergen en Omstreken van 30 augustus d.a.v. zich is de eerste 'dien we beleven en vieren met de gedachte aan een toe- komstige koningin (...).' De vijfde verjaardag van Wilhelmina verliep ook volgens het gebruikelijke stra- mien: 'Van het raadhuis, den toren en vele particuliere gebouwen wap- perde de driekleur' De ommekeer kwam 31 augus-
tus 1886. Ter ere van de verjaar- dag van Wilhelmina vond te Zeist "een Gymnastiek- en Volksfeest" plaats. Een nieuw nationaal volks- feest: "Prinsessedag" was in het dorp Zeist geboren. De Zeister gymnastiekvereniging Hercules nam de organisatie van het "Volksfeest" te Zeist op dinsdag 31 augustus 1886 op zich. Bescherm- heer van deze vereniging was de burgemeester van Zeist, Gerrit Costerman (Rotterdam 1843-Zeist |
|||||||||
|
Seijsi
2000-11
|
|||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR VA M VAN DER BURG - R PM RHOEN
|
|||||||||||||||
|
bleker bij "de Koppel" onder Zeist,
wonend op het Broederplein (lid van de Broedergemeente) en J.H. de Waal Malefijt (R.N.L.), mede- eigenaar en directeur van een zeepziederij aan de latere Emmastraat, behorend tot de Anti-Revolutionaire Kies- vereniging "Ned. en Oranje"
(N.H.). De liberaal gezinde burge- meester Costerman, alsmede de wethouders J. Meerdink (N.H.) en Jhr. J.E. Huydecoper van Wulperhorst, behorend tot de Anti-Revolutionaire Kies- vereniging "Ned. en Oranje"
(N.H.), steunden uiteraard als raadsleden ook hun eigen college- voorstel. Nadat eerder de stem- men gestaakt hadden, werd het voorstel in de raadsvergadering van 27 augustus 1886 afgestemd. In een advertentie in de Week-
bode voor Zeist, Driebergen en Om- streken van 21 augustus 1886 had de president-secretaris van Hercu- |
|||||||||||||||
|
les namens de feestcommissie de
plannen voor het "Volksfeest" ont- vouwd. Als feestterrein diende de Verlengde Slotlaan. Om 8.30 uur werd daar gestart met een optocht 'der gymnasten en schoolkinderen, 10.30 uur gevolgd door een onder- linge gymnastiekconcours. 's Mid- dags om 14.00 uur stonden de 'voüisvermakelijkhederx gepland en 's avonds van 19.30-21.30 uur de muziekuitvoering in de tuin van de Nieuwe Sociëteit aan de Slot- laan. Dit laatste programma- onderdeel was al bekend van de viering van de verjaardag van Willem III; de overige elementen van het "Volksfeest" zijn nieuw. De Weekbode voor Zeist, Drie-
bergen en Omstreken laat ons in een artikel van 21 augustus 1886 al weten dat ruim 800 kinderen, leer- lingen van de drie lagere scholen (Prot. Chr., R.K. en Broeder- gemeente) zullen deelnemen. Ook lezen we waaruit de volksspelen |
|||||||||||||||
|
ffïlas,e-«s«-€«§?e
|
|||||||||||||||
|
Jong NecJörUuJ ïiprt hwieri fi'.-at
^Va|[i bhj vprjaiif het iii lipn geest
Alet /i)« li.m.n'l t'rm.™i, I Kik /.MiJp lipt gaftiiip HM frtikpt bit.ti.
Ooi. tpl!^ 'l liPJsat^tlp 1.B-.IP,
Wiüi elX «oil '.',CMm d.' vieugJe /leti \ an t jaitge I^ritispiie '
ÜOLii ipdir liaii met bij tii.iT /ijn
ileiltvpuKClittiil ot« het Zesie Vilt 't Uarkdipfje WiUp.mjn,
t dti jaar geueid Prmse-je \og "p/f Bessen vi'r' dat knid.
Huiir i.li]tt 011^ laatste restje
\\ ant wajtr, ilat m'ooit gelielJer vindt llan oïis hef kletii Prinsesje -!
Oiaiije- eti Paliiihooin, sonder druk
Ojigroptiend' (") 'mi haat iii'itje, B/oeil over 't kindtili}!. tjeiiik
Vaö 't eenigp Pitnses|o , . Oud Xadeilaud ueil heden feest
Mot lueeststi en luatrtsjt,
Is Pr ooit aoo'ii jtretlig feest gewetst - 'k Htij jting'" juieht 't Pitusesje!
I II M.> LikNi
|
|||||||||||||||
|
Gedicht 'Prinsessedag* uit 1886 van
J.H. van Lennep (1825-1897). Gemeentearchief Zeist. bestaan: 'Mastklimmen,
Sprietloopen, Zakloopen, Tobbestee-
ken, Wedloopen met springtouw en Turfrapen, waarvoor verschillende prijzen zijn uitgeloofd.' Er werden |
|||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR DR. VA.M VAN DER BURG - R.P.M. RHOEN
|
|||||||||
|
250 deelnemers aan de volks-
spelen verwacht. Uit het verslag in de Weekbode van 4 september 1886 blijkt dat het "Volksfeest" omlijnd wordt door traditionele elementen, die ook reeds bekend waren van de viering van de ver- jaardag van Willem III. Het vlag- gen met de nationale driekleur van raadhuis, toren en 'uit zeer vele huizen', de erepoort aan het begin van het feestterrein aan de Ver- lengde Slotlaan en het concert 'in een met illumineerglazen verlichte tuin der Nieuwe Sociëteit', waren de bekende elementen voor de bevol- king van Zeist. De uitgereikte prijzen voor de
behaalde prestaties tijdens het on- derling gymnastiekconcours en voor de winnaars van de volks- spelen waren voor Zeist nieuw. De schoolkinderen van de
buurtschap Austerlitz werden de maandag daarop onthaald. Uit het rekest van het bestuur
|
|||||||||
|
van de gymnastiekvereniging
Hercules aan de raad gedateerd 24 juli 1886 bleek de organisatie van het "Volksfeest" op 31 augustus 1886 "Prinsessedag" niet geheel zonder eigenbelang: 'dat zij, wil- lende trachten om die liefde en gene- genheid onder alle standen levendig te doen blijven, en tevens de stelselma- tige lichaamsoefeningen ook in rui- men kring bekend te maken, en als het ware te populairiseeren, besloten hebben het doel hunner vereeniging: de beoefening der gymnastiek, in dienst te stellen van hunne liefde voor ons dierbaar Vorstenhuis (...)'. Ondanks hun beschermheer
burgemeester Costerman krijgt het bestuur, zoals gezien bij de ge- meenteraad van Zeist nul op het rekest. Het jaar daarop liet Hercu- les het dan ook afweten! Maar 31 augustus 1887 bepaalde de viering van "Prinsessedag" zich niet alleen tot het uitsteken van de vlag. De Heer van Zeist, Mr. Ch.B. |
Labouchere (1817-1897),
residerende op het Zeister Slot en
tevens gemeenteraadslid (1873- 1889) had op het voorterrein van het Slot "het Rondeel" (thans Het Rond geheten, schr.) een muziek- tent doen plaatsen, waar het Zeis- ter Harmoniegezelschap musi- ceerde ten gehore van 'zeker een vierde onzer Zeistenaars' (Zeist telde in 1887 ruim 6600 inwoners, schr). In 1888 vierde Zeist weer een
"Prinsessedag" die leek op de om- lijsting van 1886 maar zonder de bekende "Volksspelen". Zeker de optocht der lagere schoolkinderen was er en de muziektent op Het Rond stond er 's avonds weer De grote verrassing was echter, dat, nadat de laatste tonen van het "Wien Neêrlands bloed" wegge- storven waren, een vuurwerk door particulieren bekostigd werd afge- stoken. Dat gaf de Weekbode voor Zeist, Driebergen en Omstreken van |
||||||||
|
Seijst
20Ö0-II
|
||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR DR VA M VAN DER BURG - R PM RHOEN
|
||||||||||||||
|
1 september 1888 in de mond:
'Zeist heeft getoond feest te kunnen vieren, iets dat niet van iedere ge- meente gezegd kan vuorden.' Feest ja, maar geen volksfeest! Intussen begint de medewerking
van het Zeister Harmonie- gezelschap voor een feestconcert 's avonds op Het Rond op "Prinsessedag" traditie te worden. Ook ter gelegenheid van de 9" verjaardag van prinses Wilhelmina gebeurt dit. Nieuw is dat in dit kader op het feestterrein aan de Verlengde Slotlaan maandag 2 september 1889 een ringrijderij wordt gehouden, waarvoor zich 16 personen hebben aangemeld. De Zeister Delicatessenhandel
aan het Broederplein heeft voor het publiek een nieuwe versnape- ring bedacht: 'Prinses Wilhelmina Chocolade met Vanille. [...] ieder tablet is voorzien van het welgelijkend portret van ons bemind prinsesje.' In |
1890 volgde de boekhandelaar en
uitgever C. Avis Jzn. te Zeist met een ruim aanbod van een nieuw portret (aquarel) van H.K.H, prin- ses Wilhelmina. Aangezien 31 augustus 1890 op
een zondag viel, werd alleen ge- vlagd 'met onze nationale driekleur, gedekt door het geliefd Oranje' van openbare en particuliere gebou- wen en speelde te 7 uur de Koraalvereeniging op Het Rond 'eenige Psalmen, Duitsche en Evan- gelische gezangen'. In de Oude Kerk aan de Dorpsstraat herdacht ds. Couvée 'bij den aanvang der Gods- dienstoefening, in een hartelijk gebed onze geliefde Prinses.' Het "Prinsessefeest" vond maandag 2 september 1890 plaats op het feestterrein aan de Verlengde Slot- laan, die voor de gelegenheid ge- deeltelijk was afgesloten. Daar vond om 10.00 uur de ringrijderij plaats: 'dit echt hoïlandsch volksver- maak', waaraan 23 personen deel- |
|||||||||||||
|
namen, 's Middags vond het ring-
steken met paard en sjees, eigen- lijk tilbury, plaats met 23 paren en er waren leuke prijzen te winnen. De Zeister Harmonie was weer van de partij maar het vuurwerk tenslotte viel een beetje tegen: 'de uitvoering liet zeer veel te wensen over, de ontsteking ging gebrekkig en zeer ongeregeld.' De Weekbode van 6 september 1890 raade dan ook aan volgend jaar om 'een fabrikant van naam' te zoeken. Op 23 november 1890 overlijdt
koning Willem III op paleis 't Loo te Apeldoorn. In verband met het overlijden van de koning werd hofrouw aangenomen tot 24 au- gustus 1891. "Prinsessedag" zou "Koninginnedag" vanaf 1891 wor- den. 4. Koninginnedag
|
||||||||||||||
|
Een ingezonden stuk in de Week-
bode voor Zeist, Driebergen en Om- |
||||||||||||||
|
h
|
||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
||||||||||
|
>> ux-c' utc^ii '.•Ve3UaHad-cli.Hö^,f-it>^.
|
||||||||||
|
i
|
||||||||||
|
San aiadl-Khc liauJ^u \\xi ,__
iUinu {Kni \'xio\ IvniJ *mi - H<nuiu| (|lot'tl ,
''S'i.ml J:o^m, Luj ut.jK.I,n 'lllu.iU,
ïWi U nij \\''uat(l iu\} iwun<Mta kttui-vl
«Cf-C ' V*"£-H ,l.loO.Ï PM,. .U'\'t<."<(l ,
Wn MI tn t ,>uui <'i( iUm jiy <''* 'l viiv'CvM
(' iUi i,U'-'>.'l lutti S'("lütCY<'
r/^d. iiOtiUtic 'ïuj'-(«it-UOi II uu laai
■ ƒ)«h 1 Mi' hA (.1 ilA \e\AiitU AU5<iv
cv n ,'(;• |
||||||||||
|
Cmi <t|i.i\nt ouJ't oiuioiykMné.''
i-'-}r.l W^i\>(Ulxl -PHycl (Uu \'<C€ A>e-ïCiiiiCl
/fllV'lJl'o
Ol' t'dl /i t4^ ko'tr.vVlU '1 KWVtört (|-(/AJ'l.<><3'lia,
|
||||||||||
|
-^^4^^-
|
||||||||||
|
Seijst
2060-11
|
||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.P.M. RHOEN
|
||||||||||
|
t
HÏSTORISCH GEDEELTE.
Ilistormlie Personen, die m hetrekkliig hehien gestaan tot Zeist. Ie tl roep. 1. Een Schout van Zeist uit da 13o eeuw.....G. van Driel.
2. Wapenheraut van het Bisdom tJtreoIit; te paard . H. Stesoewentz.
a. Twee klaroenblazers te paard......\ l' ^^: ^™'"''^-
' H. Verdonk.
4. Godfried van Zeist, Ridder eerst bekende Heer van
Zeist; (1279) te paard....... . . . H. Wijnen.
5. Zijn zoon Johannes; te paard........F. van ds Poll.
l W. BninÉ.
6. Vier Kdelknapen...........| }y- Severis.
I W. ZlERIK7.EE.
I A. Verdonk.
7. iïen Nar. ...............O. Klomp.
i H. Bridé.
8. Vier Jagers met Kruis- en Handbogea. ... | ,*;• ««"enbeek.
' i H. BrsscHOP,
f W. Hoevelaken.
Je firoep. (. Jonker Jacob van Gaasbeek, Heer van Abcoude, enz.
Kabeljaawsoli Edelman (verwoestte Zoistin 1420) te paard C. Abkn.
2. Hoofdman van zijne wapenknecliten......j. van beh Ham.
3. Vier Wapenknechten uit dien tyd.
3c Sroep. Philips van Bourgondic, Admiraal van Holland (1517
te Zeist, te paard ........... VV.Stesgewehk.
2. Zes matrozen uit dien tijd.
ie Groep,
•1. Lodewijk XIV, Koning van Frankrijk (in 1672 in
kwartier to Zeist); te paard.........C. VoiiTE.
2. De Hertog v. Orleans, broeder v. Lodewijk XIV; te paard A. DE Beaufort,
3. F. H. de Montmorency Bouteville, Hertog van Luxem-
burg, Franseli Veldoverste; te paard ..... . K. L. Westmal. 4. H. de la ïour d'Auvergne, Burggraaf van Turenne,
Fransch veldoverste; te paard ........ J. van Ee.
5. Bevelhebber der I^usketiers. . , . ♦ i , . . J, ZiERlKZEE.
6. Acht Musketiers uit dien tyd.
5e «roep. Prins Willem III en zijne tijdgenooten, lelden uit ket
Huis van Nassau.
1. Willem de Derde, Prins van Oranje en Nassau, Stadhouder, Kapitein- en Admiraaï-Generaal van
Holland ; te paard..........lA.y.GuEsa Grothb
a. Twee pages van Prins Willem ffl . . , , 1 J" t!«EUizBER8.
t }. tan dkn Bkisk,
|
||||||||||
|
^. Bevelhebber der Hellebardiers * . . # . . G. S. Penninö.
4. Acht Hellebardiers uit dien tijd.
."). Jonkheer Frederik van Nassau, lieer van Zuiien-
stein, Commandeur van Buren, Gouverneur van I'rins Willem UI, Gener. der Infanterie enz.; te paard. O. Niekeek. G. Willem Adriaan van Nassau, Heer van Odijk en
Coi-tgene, stichter van het Slot te Zeist; te paard. W. v. D. Elssaïip.
7. Hendrik van Nassau, Heer van Ouwerkerk, zoon
van Willem Adriaan Geffëraal-Yeldmaarschalk der -Mgeraeeae Staten; te paard........C. van Eck. 8. Willem Frederik, Graaf van Nassau, Stadhouder
van Friesland, Generaal Veldmaarschalk der Ver- eonigde Nederlanden ; te paara . -......W. Veroonk.
9. Hendrik Casimir, Vorst van Nassau; Kapitein-
Generaal der Krijgsmacht; te paard.....G. V. D. Brink. -10, Willem Hendrik van Nassau, Heer van Biikkenburg,
Ritmeester bij de Hollandsche ti-oepen, zoon van Willem Adiiaan van Nassau; te paard . . . . G. v. ». ëlskamp, ALLEGOEISCHE GEDEELTE.
i. Een corps Eerewaeht te voet.
% De Gouden Kijks-Insignesj gedragen op drie zijden fiuweelen kussens.
3. Een Triumfwagen, getrokken door 4 paarden, met geleiders". T)e busten
van Koning en Koningin op piëdestallen, daar aehler de Nederiaudsche Maagd, in de rechterhand een zilveren lauwerkrans boven de hoofden hunner Majesteiten houdende en in de linkerhand de Grondwet, steu- nende op den Bijbel^ op piëdestal, Naast haar de Nederlandsche Leeuw en daarachter eene tropée van Nederlandsche en Oranje vaandels. Vóór op den wagen de wapens van Oranje-Naitsau en Wurtemberg en op zijde de Rijkswapens. Het geheel is geplaatst in den HoUandschen Tuin. A. De Banierdragei's van de Provinciën van Nederland.
5. iilen coi'ps Eerewaeht te voet,
ö. De Rederijkerskamer II. ToUeAS te Zeist, met hare Banier.
7. liet Muziekcorps van het Ge Regiment Infanterie, in garnizoen te Breda,
onder Directie van den Heer Stiünz. ». iien corps Eerewaeht te paard.
"WEGWIJZEH VAN DEN OPTOCHT.
Samenkom&t op den Hoogeweg. Montaubansteeg, Ie Dorpstraai, ïie
Doi-pstraat lot den Blikkenburschen weg, van daar terug door de 2e Dorpstraat, Slotlaan, Zusterplein, Broederplein, Slotplein, Siotlaan, "Ie Dorpstraat, Utrechtsclien weg, weg langs «Schaerweide", Stroobuurt, Iloogeweg. Aanbieding van eenige verversching aan de deelnemers.
\!% minuten pauze. Donkere Laan, JufFersfraatj Nooit Gedacht, Hoogeweg, Voorheuvel,
Achterheuvei, Hoogeweg. |
||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
|||||||||
|
maal de plaatselijke afdeling van
'den Nederl. Schutterij Kader Bond'. Het feest vindt plaats in de grote zaal van de Nieuwe Sociëteit aan de Donkere Laan (thans Slotlaan, schr.). De zaal is versierd en het portret van 'H.M. door de vaderlandsche driekleur' omgeven prijkt aan het eind. Genodigden zijn de officieren en overige leden van de schutterij en notabelen met hun dames. Het is een beslo- ten feestavond met een aantal korte toneelstukjes. 'Met het zingen der volksliederen werd deze feest- avond besloten.' Niks geen volks- feest dus in 1891 in Zeist.! Het jaar daarop wordt wel een
comité 'de commissie van feest- viering' gevormd na een vergade- ring in de grote zaal in de Nieuwe Sociëteit, waaraan 72 mensen deelnamen. Het comité bestond uit de plaatselijke adel (Pauw van Wieldrecht, de Geer en Van de Poll), een patriciër (van Ewijck |
van De Bilt) en middenstanders.
Ingezet wordt weer op een volks- feest, een muziekuitvoering en 'als waardig slot een vuurwerk.' Het re- sultaat doet de Weekbode voor Zeist, Driebergen en Omstreken van zaterdag 3 september 1892 opmer- ken: 'Zelden voorzeker is de Konin- ginnedag in onze gemeente zoo feeste- lijk gevierd als ditmaal.' De feest- commissie heeft dan ook een pluim verdiend. De 31 augustus 1892 begon met
vlagvertoon 'terwijl enkele winkel- huizen in de Dorpsstraten zeer net versierd waren.' De Zeister Harmo- nie gaf vervolgens 'eenige fraaie nummers koraalmuziek' aan Het Rond ten beste. Aan de schiet- wedstrijd tussen 7-12 uur op het terrein aan de Macadamweg (thans Bergweg geheten, schr.) na- men 100 schutters deel. De circa 1000 lagere schoolkinderen ver- zorgden een optocht door de ge- meente en eindigden op de Laan van Beek en Roijen 'aldaar op melk |
||||||||
|
Streken van 1 augustus 1891 con-
stateert: 'De 31 Augustus wordt hoe langer zoo meer een ware feestdag, en geen wonder, onze vorstelijke feestda- gen worden hoe langer zoo meer zeld- zamer; in de laatste jaren heeft men dan ook over ons geheele land dien dag op ruimer schaal feestelijk ge- vierd, waardoor de 31 Augustus een ware volksdag is geworden en naar wij hopen nog een zeer groot aantal jaren zal blijven.' De briefschrijver stelt dan concreet voor om een comité tot stand te brengen dat de 'feestviering tijdig coördineert en structureert. Impliciet hoopt de briefschrijver dat met de oprich- ting van een comité missers, zoals het slechte vuurwerk in 1890, voorkomen kunnen worden. De oproep resulteert niet in een
viering op 31 augustus 1891, wel op woensdag 9 september 'ter her- denking van het feit, dat onze geëer- biedigde Koningin op 31 Aug. J.l. Hare eerste verjaardag als Koningin mocht vieren.' Organisator is dit |
|||||||||
|
Seij
2060
|
||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING MR DR VAM VAN DER BURG - R P M RHOEN
|
||||||||||||||
|
en krentenbrood werden onthaald, en
zich vermaakten met het goochelspel van den bekenden Bamberg. Dit feest was te 12 uur afgeloopen, waarna allen ten hoogste voldaan huiswaarts keerden.' De volksspelen op het terrein
van het Prot. Chr. weeshuis aan de Slotlaan begonnen om 1 uur 'waarna ten 2 ure de wielerwedstrijd en ringrijderij in de Donkeren laan plaats vonden, die te ongeveer 5 ure geëindigd waren.' Mooie prijzen wa- ren er te vergeven en in optocht 'maakten de overwinnaars daarna een rijtoer door de gemeente.' Traditioneel was er daarna het
concert om 19.30 uur aan Het Rond en goed vuurwerk besloot de geslaagde Koninginnedag van 1892. Voor de buurtschap Austerlitz
wordt weer een aparte viering ver- meld. Van continuïteit in de viering
van Koninginnedag is echter nog |
geen sprake. In 1893 meldt de
plaatselijke krant: De verjaardag van onze beminde Koningin is in onze gemeente zeer kalm voortgegaan; bij- zondere feestelijkheden hadden niet plaats.' In 1894 bracht Zeist weer een muziekuitvoering van de Zeis- ter Harmonie 's avonds aan Het Rond en verder alleen vlaggen. Zo ook 1895. 1896 Levert weer het ver-
trouwde beeld op. Een feest- commissie, voor een flink deel be- staande uit gemeenteraadsleden, notabelen en middenstanders, roept 'Jongelieden van 13 tot en met 18 jaar' op om 31 augustus aan verschillende volksspelen te doen. Aanmelding graag vooraf op don- derdag 27 augustus 'op de speel- plaats achter de openbare school op den Hoogenweg' (thans l" Hogeweg terrein V & D., schn) H. Voorneveld maakt reclame voor het aanstaande Koninginnefeest. Hij heeft vlaggen en stokken te |
huur, kindervlaggen m verschil-
lende prijzen en lampions en kaar- |
||||||||||||
|
sen.
|
||||||||||||||
|
Nieuw is de mededeling dat 31
augustus vanaf 12 uur het ge- meentehuis gesloten is. De ambte- naren van de gemeente Zeist heb- ben voor het eerst vrijaf! De scho- len zijn de hele dag gesloten en wordt gezegd: 'ook vele patroons zullen dien dag de werklieden vrij af geven.' In een advertentie in de plaatselijke krant doen de werkge- vers dat voorop de Verzekerings- bank Kosmos met in de directie de familie Van de Poll. Op verzoek van de feestcommissie sluit het college van B. en W. 's middags van 2 tot 6 uur de Donkere Laan van Jufferstraat tot Hogeweg a£ Op dit terrein vinden de volks- spelen, de wielerwedstrijd en het ringrijden plaats. De omlijsting van de dag is hetzelfde: 7 uur koraalmuziek en volksliederen door het Zeister Harmonie Muziekgezelschap aan Het Rond, |
||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR DR VA M. VAN DER BURG - R PM RHOEN
|
||||||||||
|
het kinderfeest vindt van 9-12 uur
plaats in Hotel Boschlust, 's avonds van 19.30-21.30 uur weer een muziekuitvoering aan Het Rond en de afsluiting met vuur- werk. Over de Koninginnedag 1897
weet de plaatselijke krant niets te melden. In Zeist zal dan wel alleen maar gevlagd zijn. De inhuldiging van H.M. koningin Wilhelmina op 31 augustus 1898 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam werd in Zeist op twee dagen gevierd 31 augustus en 1 september, het zogenaamde "Kroningsfeest", dat door een breed uit de burgerij van Zeist samengesteld comité werd voorbe- reid. Voor het eerst komen we in dit comité ook r.-k. Zeistenaren tegen: E Havens, Jan Aben en L. Gadellaa. 1899 Bood 'volksspelen' op het
terrein van de gasfabriek aan de Steynlaan: polsstokhoogspringen. |
||||||||||
|
hoogspringen, wedstrijd in snel-
gaan, vluggeloop en boogschieten. De leiders, W van Daatselaar, H. Rapalié en H. Bielke en de gymnastiekvereniging Simson hadden daartoe de handen in een-
geslagen. De overige onderdelen van het programma waren langza- merhand traditioneel in Zeist. Op het Zeister Harmonie Muziek- gezelschap in de tuin van Hotel Schneider (thans Hermitage gehe- ten, schr.) kan jaarlijks staat ge- maakt worden. Het vuurwerk ont- brak evenwel. 1900, 1901, 1902, 1903 gingen
voorbij zonder dat "Koninginne- dag" ook maar op enigerlei wijze als 'volksfeest' gevierd werd. Vlag- gen en 's avonds muziek in de tent aan Het Rond bij Hotel Schneider, meer was er niet te beleven! 1904 gaf een kinderfeest op de buiten- plaats "Schoonoord" aan de Driebergseweg te zien. De feest- commissie werd door de kinderen |
||||||||||
|
met het "Wilhelmus" begroet. De
kinderen hielden zich bezig met de ons langzaam wel bekende 'volks- spelen: voor de jongens het mast- klimmen, driebeenwedstrijd en sprietlopen, voor de meisjes het balspel, turfrapen en sprietlopen. De eigenaar van de buitenplaats. Mr. C.C.W van Romont Vis (1855-1922), werd na afloop door de feestcommissie vriendelijk be- dankt 'voor het beschikbaar stellen van een deel van zijn buitenplaats.' In Austerlitz was er een apart
feest voor de jeugd. Hier trad de landeigenaar Mr. J.F. de Beaufort als sponsor op. In 1905 wordt weer een nieuw
element aan "Koninginnedag" in Zeist toegevoegd. De zojuist opge- richte Floralia Vereeniging houdt op de terreinen van Hotel Park- oord aan de Slotlaan een tentoon- stelling van planten. Zo kan 31 augustus 1905 deze vereniging, die ten doel heeft de Zeistenaren |
||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING. MR DR VA M VAN DER BURG - R RM RHOEN
|
||||||||||
|
2000-11
|
||||||||||
|
fraaie potplanten te doen maken,
zich presenteren en profileren, zo- als eerst de gymnastiekvereniging Hercules op "Prinsessedag" 1896 en de zustervereniging Simson op Koninginnedag 1899. Uitgebreid wordt in de Weekbode voor Zeist, Driebergen en Omstreken van zater- dag 26 augustus 1905 de inwoners de raad gegeven: 'Zorg dat uwe planten door het vervoer niet lijden, bindt ze daarom aan door er een stokje bij te plaatsen, laten die stokjes in geen geval boven de planten uitste- ken, dat ontsierd. Zorg er vooral voor dat de potten goed gereinigd zijn. Breng uwe bloeiende planten niet in uwe arm naar het tentoonstellingster' rein, zst ze liever in een mand met wat hooi of mos er tusschen, draag de mand tussen u beiden in, de bloemen schudden er dan niet af, als ge ten- minste in de pas loopt. De concurren- tie onderling wordt groot, er mag dus niets van uwe met zorg gekweekte plant verloren gaan.' Ook hier dus een geweldig sterk |
||||||||||
|
element in het burgerlijk
beschavingsoffensief De raadge- vingen aan de inzenders zijn niet anders te verstaan. Het bestuur heeft zich ook verzekerd van 'ver- schillende inzendingen van buiten- plaatsen en bloemisten, die 'de aan- trekkelijkheid' van de eerste ten- toonstelling zeer zullen verhogen. Ook wordt de kans tot ledenwerving voluit aangegrepen: voor 1 gulden per jaar kan men zich als lid opgeven bij de heer 'G.F. Kruse, i'" Hogeweg, alhier.' De opvoedkundige strekking: 'het kweeken van liefde voor de planten bij groot en klein' werd onderschre- ven door de beschermheer burge- meester Mr. J.J. Clotterbooke Patijn, Heer van Kloetinge, (1859- 1922). Verder is op Koninginne- dag 1905 weer een ringrijderij ge- pland, ditmaal op de Boulevard in het Schaerweijderpark, 's middags om 2 uur: voor paren in tweewielige rijtuigen. Er werd door 21 paren deelgenomen: 'enkele rij- |
tuigen waren fraai versierd.' Vaste
prik was 's avonds het concert van het Zeister Harmonie Muziek- gezelschap in de muziektent in de tuin van Hotel Schneider (thans "Hermitage", schr.) aan Het Rond. In Austerlitz gaf Mr. J.F. de Beaufort een reprise van 1904. Dit maal met 'gebak en limonade' voor de kinderen. De in 1905 opgerichte gemeen-
telijke zwemplaats aan de Blikken- burgerlaan grijpt Koninginnedag 1906 de kans om zich te profileren. De organisatie is in handen van 'de Zeister Zwemvereeniging, kort gele- den alhier opgericht.' Het pro- gramma bestaat uit: snel- zwemmen, rugzwemmen, duiken naar een pop, zwemmen met hin- dernissen en tenslotte een panto- mime. De aanvang is s middags om 2 uur. De capaciteit van de zwemschool was 300 toeschouwers en voor wie het nog niet weet, luidt het kledingvoorschrift: 'Het is |
|||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
||||||||||||||
|
2000-11
|
||||||||||||||
|
wellicht goed bekend te maken dat de
deelnemers op de bij wedstrijden ge- bruikelijke wijze, gekleed zullen zijn, nl. in het van knie tot schouder rei- kende tricot.' De populariteit van de zwemsport in Zeist en het le- dental van de nieuwe vereniging zullen ongetwijfeld van deze de- monstratie in het gemeente- zwembad geprofiteerd hebben. De 2" Floralia-tentoonstelling, ook om 2 uur open, zal de concurrentie gevoeld hebben, 's Avonds deed het Zeister Harmonie Muziek- gezelschap weer zijn best! De paardensport kwam op Ko-
ninginnedag 1907 scherp voor het voetlicht. Op het terrein achter de gasfabriek aan de Steynlaan orga- niseerde de Vereeniging tot bevor- dering der Paardensport te Zeist (goedgekeurd bij K.B. van 8 juni 1907) als kersverse club: ringrijde- rij, concours-hippique en bloemencorso. De VVV. te Zeist
komt met een nieuwe traditie: |
'Een waardig slot aan de feestelijkhe-
den op Koninginnedag maken door er een vuurwerk aan toe te voegen.' En voor het eerst zien we in 1907 dat op Koninginnedag de banken ge- sloten zijn. Boekhandelaar De Heus en Co., te Zeist verkoopt vervolgens 40 soorten foto's van het concours-hippique. In 1908 staat op Koninginnedag
opnieuw de paardensport in het brandpunt van de belangstelling. Ook de "Floralia-Vereeniging" is weer van de partij. De "Vereeniging tot Bevordering der Paardensport te Zeist" roept ook belangstellenden op zich in te schrijven voor het plaatsen van: 'I. Een consumptietent, 2. Een sigarententje, 3. Een bloemententje' op het terrein van de gasfabriek, waar het concours-hippique plaatsvindt. Boekhandelaar D.A. Bouwman
Jr., Jagerlaan 20 heeft 'lampions' in de aanbieding. |
|||||||||||||
|
In 1910 roept een voorlopig co-
mité Zeistenaren die het plan heb- ben om op Koninginnedag 'volks- feesten' te organiseren op voor een vergadering maandag 21 augustus |
||||||||||||||
|
om
|
||||||||||||||
|
uur 's avonds in Hotel
|
||||||||||||||
|
Schneider Tijdens die vergadering
wordt besloten te spreken over "Oranjefeesten" in plaats van volksfeesten. Het gepubliceerde programma voor 31 augustus be- staat uit: 9 volksspelen en ring- rijderij op rijwielen voor jonge da- mes. Nieuw is het verzoek van "de Zeister Handelsvereeniging" en van de R.K. Middenstands- vereniging aan hun leden tot winkelsluiting na 1 uur 's middags. Na Koninginnedag 1910 gaat
het bestaande "Uitvoerende Co- mité der Oranjefeesten" door en doet 1 oktober 1910 een oproep om in Zeist te komen tot oprich- ting van een Oranjevereniging. 8 Oktober 1910 wordt het "Uitvoe- rend Comité" voorlopig bestuur |
||||||||||||||
|
Seijst
2000-11
|
|||||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANIEVERENIGINC, MR.DR. V.A.M. VAN DER BURG - R PM RHOEN
|
|||||||||||||||||
|
vier meisjes 'een van iedere school'
boden de koninginnen 'bouquetten' aan en onder leiding van dirigent Van Zanten werden 'de volksliede- ren' ten gehore gebracht. Koningin Wilhelmina mende
vanaf Soestdijk zelf de paarden en naast haar zat haar moeder Emma 'in een panier'. In het volgrijtuig zaten een kamerheer en hofdame. Om 15.30 uur vertrokken 'Hunne Majesteiten naar Driebergen voor een bezoek aan de Dame du Palais van H.M. koningin Emma voor Amsterdam, mevr. H.A. Insinger- nemend grootmeesteres van ko- ningin Emma. Ook zij wordt met een zeer bijzonder koninklijk be- zoek vereerd, waarop de 'Majestei- ten' naar paleis Soestdijk terugke- |
|||||||||||||||||
|
van de "Oranjevereeniging Zeist".
De Koninklijke goedkeuring volgt 25 juni 1912. Het eindpunt van een ontwikkeling, het begin van een nieuw tijdperk. 5. Een oponthoud van
hunne majesteit en Ko- ningin Wilhelmina en de Koningin-Regentes Emma te Zeist De komst van de jonge koningin
Wilhelmina en haar moeder ko- ningin-regentes Emma naar Zeist, waar bij het Hotel der Broeder- gemeente (thans geheten "Hermi- tage", schr.) aan Het Rond een stop gemaakt .zou worden om de paarden te wisselen, leidde op 28 juli 1896, zoals de plaatselijke krant meldde, in dit fraaie Utrechtse dorp tot 'een voorproefje (...) van het aanstaande Oranje- feest' op 31 augustus. De waarne- mend burgemeester was volgens protocol ter begroting aanwezig, |
|||||||||||||||||
|
I SEPTEMBER 1898
|
|||||||||||||||||
|
De inhuldiging van H.M. konin-
gin Wilhelmina op haar 18' ver- jaardag te Amsterdam werd te Zeist gedurende twee dagen ge- vierd: 31 augustus en 1 september. Onderdeel van de zogenaamde "Kroningsfeesten" was het planten van een herdenkingsboom midden in het toenmalige centrum van Zeist: het marktplein aan de Voor- heuvel. Deze gebeurtenis had on- der grote belangstelling van het Zeister publiek plaats, getuige de foto. Ook de jaarlijks op dit plein staande kraam met poffertjes en wafelen van B. van der Linden was versierd met vlaggen en het ko- ninklijk wapen. Vanwege 'dien dollen
dronkemansboel' was de kermis in
Zeist (vroeger tweede Pinksterdag; ook 6 juni - St. Robertus - wordt genoemd) al in 1853 door de ge- meenteraad officieel afgeschaft, maar in 1876 klaagt de Weekbode voor Zeist, Driebergen en Omstre- |
|||||||||||||||||
|
ren.
|
|||||||||||||||||
|
6. Het planten van een
herdenkingsboom *De Wilhelminaboom* aan de Voorheuvel op het Markt- plein te Zeist. |
|||||||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS V/^N DE ORANJEVERENIGING. MR.DR. VA.M. VAN DER BURG
|
||||||||||||||||||
|
R.RM. RHOEN
|
||||||||||||||||||
|
20Ö0-II
|
||||||||||||||||||
|
eeuw. Koning Willem III (1817-
1890) plant bij zijn bezoek tijdens de watersnoodramp in 1861 in het Land van Maas en Waal de eerste twee linden aan de Waaldijk in Boven-Leeuwen (thans gemeente West Maas en Waal). Ter gelegen- heid van zijn 40-jarig regerings- jubileum in 1889 werd te Putten op de Veluwe een Koningseik ge- plant. Al in 1880 verrees voor de zojuist geboren prinses Wilhelmina een Wilhelminabeuk te Wassen- aar. , T. Lintjesregen te Zeist:
de Algemene Qelegenheid |
||||||||||||||||||
|
1907, 1908 ENI9iO,
|
||||||||||||||||||
|
Het planten van de V^helminaEoom aan de Voórheuvei op 1 september 1898.
Gemeentearchief Zeist). |
||||||||||||||||||
|
Naast de Orde van de Neder-
landse Leeuw (ingesteld 1815) hadden de koningen Willem II en III zich in Nederland veelvuldig bediend van de Orde van de Eikenkroon (ingesteld 1841 als Luxemburgse Orde) in hun hoe- danigheid van Groothertog van |
||||||||||||||||||
|
ken: 'over getier en gedans langs de
straten. In plaats van een kermis heeft Zeist Van der Lindens pofFertjeskraam, die dan ook een prominente plaats heeft op het feest van de boomplanting in |
||||||||||||||||||
|
1898.^ In heel Nederland werden
op de eerste Koninginnedag 1898 25 herdenkingsbomen geplant. Dit paste in een typisch Neder- landse traditie. De Oranjebomen dateren uit de 2" helft van de 19'' |
||||||||||||||||||
|
Seijst
2000-11
|
||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
||||||||||||
|
In het voorgaande is vanuit de
bronnen in het Gemeentearchief Zeist de verhouding Zeist en Oranje geschetst gedurende de pe- riode 1813-1910, het oprichtings- jaar van de Oranjevereniging te Zeist. Zeist als voorbeeld van een dorp op het platteland in de pro- vincie Utrecht. Van 1813 tot 1885 wordt de
verjaardag van de koning en de overige leden van het Koninklijk Huis beheerst door een staal van protocollaire elementen: het vlag- gen, de optocht door het dorp van een muziekkorps, het zingen van de volksliederen door een koor, de dankdiensten in N.H., R.K. en Broedergemeente kerk en ten- slotte bij spaarzame gelegenheden het vuurwerk tot besluit van de feestdag. Na de oproep op 26 juli 1885 in
het Utrechtsch Provinciaal en Stede- lijk Dagblad volgt Zeist in 1886 op 31 augustus met een |
||||||||||||
|
Luxemburg. In 1890 viel deze mo-
gelijkheid voor het Nederlands staatshoofd weg. Luxemburg kreeg een groothertog uit een andere tak van het Huis Nassau. Koningin- regentes Emma vulde dit "gat" op door de instelling in 1892 van de Orde van Oranje-Nassau. Aan deze Orde waren ook medailles verbonden in goud, zilver en brons, zodat ook aan verdienste- lijke Nederlanders uit de onderste lagen van de samenleving een blijk van waardering kon worden uitgereikt. Traditioneel was de verjaardag
van de koning een gelegenheid waarop deze aan zijn onderdanen adeldom en onderscheidingen, ridderorden ("lintjes") verleende. Ook het zilveren en 40-jarig regeringsjubileum van koning Willem III waren zulke 'algemene gelegenheden'. Ook in Zeist kon in 1907, 1908
en 1910 gedeeld worden in de vreugde van de "lintjesregen" van |
koningin Wilhelmina, langzamer-
hand ook een geijkt onderdeel van Koninginnedag. 31 Augustus 1907 is aan de heer W.H. Uijlenbroek 'alhier werkzaam voor de Koninklijke fabriek van Brons- en Zinkwerken van de firma Braat, de eere-medaille, verbonden aan de orde van Oranje- Nassau, in brons toegekend.' Het jaar daarop valt precies dezelfde eer te beurt 'aan den heer J.J. Schumacher, boekbinder bij de firma de Heus en Co, alhier.' Het liberale gemeenteraadslid en apotheker C. Guldensteeden Egeling (1847- 1915), die ook overigens plaatse- lijk zeer actief is, ontvangt 1 sep- tember 1910 de benoeming tot ridder in de Orde van Oranje- Nassau. 8. Zeist en Oranje in de
"lange" 19' eeuw: van louter ceremonieel proto- col naar volksvermaken op koninginnedag omlijst door protocol. |
|||||||||||
|
Seijst
2000-11
|
|||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
|||||||||||
|
"Prinsessedag", waar de Zeister
gymnastiekvereniging Hercules het voortouw nam. Het werd 'een Gymnastiek' en Volksfeest': de Zeis- tenaar werd van toeschouwer bij het protocol en ceremonieel tot medespeler en wedstrijder, waar mooie prijzen te winnen waren. Profilering van nieuwe verenigin- gen (sport-, zwem- en paardrij- verenigingen) ging hand in hand met een liberaal beschavings- offensief gericht op de midden- stand en de arbeiders. Maar de continuïteit ontbrak. In
de periode van de "Prinsessedagen" 1886-1891 nam
steeds een andere vereniging het voortouw. Gedurende de Konin- ginnedagen 1891-1910 bracht de Zeister Floraliavereniging met haar tentoonstellingen enige con- tinuïteit. De gemeenteraad van Zeist bleef afzijdig: de bevolking moest haar eigen volksfeest beta- len. De elite zette haar beste libe- |
|||||||||||
|
rale beentje voor en stelde geheel
of gedeeltelijk de buitenplaats open voor het publiek: "Schoon- oord" en "Schaerweijderpark". Wat de muziek betreft wordt de spil gevormd door het Zeister Har- monie Muziekgezelschap uiteinde- lijk telkenjare aan Het Rond in de muziektent van Hotel Schneider (thans "Hermitage" geheten, schr.)^ Ook de middenstand van Zeist
ontdekte "Koninginnedag": spe- ciale lekkernijen en afbeeldingen van Wilhelmina werden aangebo- den ter verhoging van de feest- vreugde. Het volk kan zich met de jonge prinses en koningin Wilhel- mina identificeren. In 1910 wordt "Koninginnedag" een nationale feestdag: "Oranjefeest" en struc- tuur en continuïteit van die dag wordt voortaan door de Oranje- vereniging bewaakt. De Weekbode voor Zeist, Drie-
bergen en Omstreken van 12 okto- |
|||||||||||
|
ber 1910 constateert dan ook met
recht: 'dat grosso modo Zeist aan
Oranje een warm hart toedraagt.'
Mr.Dr. V.A.IVI. van der Burg
R.P.M. Rhoen
OVER DE AUTEURS
McDc V.A.M, van der Burg
(1945) was voorzitter van het Zeister Historisch Genootschap, Van de Poll- Stichting tussen 1995- 2000 en publiceert regel- matig over juridische, lokaal-historische en genealogische onderwer- pen. R.P.M. Rhoen (1951) is
gemeentearchivaris van Zeist en publiceert regel- matig over de Zeister geschiedenis in uiteenlo- pende tijdschriften zoals Cascade, maandblad Oud- Utrecht en Seijst, waarvan hij jaren eindredacteur
i
vfas. I |
|||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA M VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
||||||||||||
|
2000-11
|
||||||||||||
|
AANTEKENINGEN
1. De Weekbode voor Zeist, Driebergen en Om-
streken van I oktober 1910 (oproep) en 12 oktober 19 10 (verslag). 2. Zie de recente studies van: Henk te Velde. Jaap
van Osta en Cees Fasseur, biz. 71 -72. 3. Zie voor de gemeenteraadsleden van Zeist:
V.fl.M. van der Burg en R.RM. Rhoen. De gemeente- raad vanZeist 1851-1976. 4. R.V\/,A.M. Cleverens. Rosé villa, Herinnering
aan Mevrouw H.M. Insinger-Van Loon. Dame du Palais van H.M. Koningin Emma voor Amsterdam 1825-1902. bIz. 35 5. A.W.. bIz. 37.
6. R.Vi/.fl.M. Cleverens. Herinnering aan C. Baro-
nes van Wassenaer van Catwijck-Barones van Boetzelaer. Dame du Palais van Koningin Wilhel- mina 1868-1916. bIz. 10 e.v Dezelfde. Niet verder dan ons Huis ... De Koninklijke Hofhouding. Het dagelijks leven in de patelzen Noordelnde en Het Loo l87U-l9iS. blz. 169-171 bevat dezelfde tekst. 7. L. Visser. Het Dorp Zeist. Zeist. blz. 108-109.
Het laatste woord over tijdstip en plaats hebben van de kermis in Zeist is daarmee niet gezegd. De Utrechtsche Provinciale en Stads Almanak meldt in 1850. blz. 66 een kermis in Zeist op I oktober en in 1853 (!). blz. 75 een kermis in Zeist op 4 oktober. 8. In het begin werd gebruik gemaakt van een
tent, die iedere winter werd afgebroken. De burgerij bood in 1898 een vaste tent aan. die in 192 I werd |
verplaatst naar het V^alkartpark. In 1907 verwierf
het Zeister Harmonie Muziekgezelschap het predi- kaat "Koninklijk". Zie: V/.A. Vv^agenaar BRONNEN
- Archief der gemeente Zeist, 1599-1905,
invnrs. 112. 125, 135. 147. 156, 158. 159. 161. I 70. I 7 I. I 72. I 73. I 75. 203. 230. 242. 260, 282, 297, 299, 302, 355 en 405; Gemeentearchief Zeist. Notulen van de vergaderingen van het college
van burgemeester en wethouders, invnrs. 124 en 126; idem. Notulen van de vergaderingen van de gemeen-
teraad I85I-I9I0, inv.nrs. 103, 106 en 112; idem. GEDRUKTE BRONNEN
- Provinciaal Blad van Utrecht 1819. n° 44.
1820. n° 48. 1858. n° 78 en 1866. n° 199. Weekbode voor Zeist. Driebergen en Omstre-
ken 1864-1910. Utrechtsche Provinciale en Stads Almanak,
voor het jaar 1850 en 1853. Utrecht Van der Monde en Comp. LITERATUUR
Joris Abeling. Teloorgang en wederopstanding
van de Nederlandse Monarchie 1848-1898. Promot- heus. Amsterdam 1996. VA.M. van der Burg en R.RM. Rhoen. De
gemeenteraad van Zeist 1851-1976, Van de Poll- |
|||||||||||
|
Stichting. Zeist 1994.
R.Vv/.A.M. Cleverens, Rosé villa. Herinnering
aan Mevrouw H./\. Insinger-Van Loon. Dame du Palais van H.M. Koningin Emma voor /Amsterdam 1825-1902. NoblesC.V. Middelburg 1984. R.V/.A.M. Cleverens. Niet verder dan ons Huls
...De Koninklijke Hofhouding. Het dagelijks leven In de palelzen Noordelnde en Het Loo 1870-1918, NoblesC.V, Middelburg 1994. R.V/.A.M. Cleverens, Herinnering aan C. Baro-
nes van Wassenaer van Catwljek-Barones van Boetzelaer Dame du Palais van Koningin Wllhel- mina 1868-1916, NoblesC.V. Middelburg 1999. Cees Fasseur, Wllhelmlna. De jonge Koningin,
Uitgeverij Balans, 1998. - Jaap van Osta. Het theater van de Staat. Oranje,
Windsor en de moderne monarchie, Vv/ereld- bibliotheek, Historische Reeks. Amsterdam z.j. (1998). Henk te Velde. Qemeenschapszin en Plichtsbesef.
Liberalisme en Nationalisme In Nederland. 1870- 1918, SDU Uitgeverij Koninginnegracht, 's- Cravenhage 1992. - L. Visser. Het dorp Zeis(. Zeist 1980.
Vy.A. V/agenaar, Beelden uit het leven van het
Koninklijk Zeister Harmonie Muziekgezelschap. Sa- mengesteld ter gelegenheid van het lOO-jarlg be- staan, z.pi zj. (1982). |
||||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (7). LEO VISSER
|
||||||||||||
|
i
Het schoolgebouw aan de Bergwé
|
||||||||||||
|
de grond voor de zelfde prijs terug
te kopen. Drie jaar later was het zover De
gemeenteraad overwoog op 23 no- vember 1904 onder meer dat het aantal leerlingen der openbare la- gere school aan de Ie Hogeweg tot ongeveer 600 was gestegen, dat het te voorzien was dat dit cijfer in mei 1905 aanmerkelijk zou wor- den overschreden en dat de in 1901 aangekochte grond gelegen was in de onmiddellijke nabijheid van een druk bevolkt deel der gemeente en voor het beoogde doel geschikt was. Het besluit tot stichting van een tweede openbare lagere school aan de Bergweg was dan ook een vanzelfsprekende zaak. Maar toen kwamen er in die-
zelfde raadsvergadering vragen, gesteld door jhrmr. F. van de Poll, |
||||||||||||
|
|
die niet zo eenvoudigkonden wor-
den beantwoord, zoals: Hoe denlicn b. en w. te handelen
ten opzichte van het plaatsen der kinderen op gez.egde school? Wdlen zij de school uitsluitend openstellen voor kinderen uit een bepaald gedeelte van de gemeente of enkel hetzij voor kinderen die geen, hetzij voor kinderen die wel schoolgeld kunnen betalen? Is het de bedoeling een der scholen te bestemmen voor betalenden en de andere voor niet-betalenden, dan zal spreker niet met het voorstel meegaan' De voorzitter antwoordde daarop, dat het de bedoeling was de school aan de Hogeweg te ont- lasten en dat het verder van de woonplaats der kinderen zou af- hangen op welke sc,hool zij zouden worden toegelaten. |
i
|
||||||||||
|
In deze zevende aflevering uit
de serie Het Lager Onderwijs in Zeist schrijft Leo Visser over het schoolgebouw aan de Bergweg. Op 8 september 1901 be
sloot de gemeenteraad van J.D. Fransen van de Putte te Zeist een stuk grond aan de Bergweg te kopen, groot 2.500 m^ tegen een prijs van ƒ1.50 per m^ onder voorwaarde dat de aan- gekochte grond slechts zou wor- den gebruikt voor de bouw van een openbare school of in het be- lang van een andere tak van open- bare dienst. Wanneer de gemeente er een
andere bestemming aan zou willen geven had de eigenaar het recht |
||||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (7), LEO VISSER
|
|||||||||
|
2000-11
|
|||||||||
|
Burgemeester en wethouders
hadden wel overwogen één school uitsluitend voor onvermogenden te bestemmen, maar het college achtte dat om tactische redenen toch niet raadzaam. Daarmee was de discussie voorlopig gesloten. Inmiddels deden er zich andere
problemen voor Bij de uitwerking van het door gemeente-architect Joh.Meerdink ontworpen bouw- plan bleek, dat het perceel grond aan de Bergweg, ter hoogte van de Van Reenenweg, door ligging en afmeting niet geschikt was om de schoollokalen op de meest doelma- tige wijze te ventileren. Na overleg met de N.V Schaerweider Bosschen besloot de gemeenteraad op 12 mei 1912 het eerder ge- kochte perceel grond te ruilen voor een verderop gelegen stuk grond aan de Bergweg. Op 15 juni 1905 vond de aanbesteding plaats voor de bouw van de school en voor een onderwijzerswoning. De bouw voor de school werd gegund aan |
|||||||||
|
De leerlingen en het onderrwijzend personeel voor de school aan de Bergweg.
Bij de ingang van het gebouw is meester Van 't Hof met bolhoed nog herken- - baar. |
|||||||||
|
COLLECTIE VflN DE POLL-STICHTINC
|
|||||||||
|
Seijst
2Ö00-H
|
||||||||||||
|
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE ORANJEVERENIGING, MR.DR. VA.M. VAN DER BURG - R.RM. RHOEN
|
||||||||||||
|
Eerste deel van
50 jaar na het beroemde boekje in de
Heemschutserie, deel 62. van R. van Luttervelt, De Stichtse Lustv/arande, Is onder verantwoording en redactie van drs. Catharlna L. van Qronlngen. werk- zaam bij de Rijksdienst voor de Monu- mentenzorg te Zeist bovenstaand fraai uitgegeven en In kloeke band gevatte "Qeïüustreerde Beschrijving" uitgegeven. |
||||||||||||
|
aannemer G.C. Blanken te
Amersfoort voor ƒ27.543,' en de bouw van de onderwijzerswoning werd gegund aan de Zeister aan- nemer H. Rijksen. Terwijl de voltooiing van de
school naderde was er nog geen oplossing gevonden voor de split- sing van de leerlingen van de Hogewegschool. Zo zaten er in de 2e en 4e klasse van die school resp. 78 en 76 leerlingen, terwij er in de overige klassen ongeveer 50 leerlingen zaten. Verder was het bezwaarlijk dat leerlingen uit de klassen 11 en 2 in hun laatste schooljaar moesten worden over- geplaatst. Uiteindelijk besloot de gemeenteraad op 4 december dat de school aan de Bergweg toegan- kelijk zou zijn voor de kinderen wonende in de richting Soester- berg (Huis ter Heide, L.V) en in het Transvaalpark. Via een amen- dement werden er uitzonderingen gemaakt voor kinderen uit de klassen 2 en 4 en voor enkele |
incidentele gevallen. Op 27 de-
cember 1905 werden er nog drie verzoekschriften behandeld in de gemeenteraad van ouders, die hun kinderen na 1 januari 1906 alsnog naar de school aan de Ie Hogeweg wilden laten gaan. De raad besloot toe te staan dat de kinderen van C. van Doorn en G. Oly en het oudste kind van J.R Verheul de school aan de Hogeweg mochten blijven bezoeken, maar dat voor de beide andere kinderen van Ver- heul die toestemming niet werd verleend. Op 5 januari 1906 werd de
nieuwe school aan de Bergweg ge- opend. Deze werd sinds 1987 'De Sleutel' genoemd maar sloot in 1993 haar deuren voor het open- baar lager onderwijs. Thans doet het gebouw ienst als centrum voor volwasseneneducatie. Leo Visser
Deel 8: De hoofdonderwijzer en
het onderwijs aan de Bergweg |
|||||||||||
|
Catharina L. van Groningen,
De Utrechtse Heuvelrug. De Stichtse Lustwarande. Bui- tens in het groen. De Ne- derlandse monumenten van geschiedenis en kunst. Geïllustreerde Beschrijving
uitgegeven in opdracht van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. |
||||||||||||
|
BOEKBESPREKING DE UTRECHTSE HEUVELRUG, MR. DR. V.A.M. VAN DER BURG
|
||||||||||||
|
2000-H
|
||||||||||||
|
een veelbelovende reeks over de Heuvelrug
|
||||||||||||
|
In het "Ten Geleide", blz. 11
staat de doelstelling van de uitgave helder omschreven: "(...) het doel, dat de samensteller (...) voor ogen staat, namelijk een handvat te bieden aan de toekom- stige onderzoeker die zich verder in een onderdeel wil verdiepen". Zoals mevr. CL. van Groningen
zelf zegt: in het Utrechts Archief en de gemeentelijke archieven is nog veel aanvullend materiaal te Waanders Uitgevers,
Zwolle/Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Deel I, Zeist 1999. ISBN 90 400 9407, ƒ95,-. Dit boek geeft een alom-
vattend overzicht van de landhuizen en buitens op de Utrechtse Heuvelrug, gerangschikt volgens een nieuwe en originele inde- ling. |
||||||||||||
|
vinden. Maar zij is er in geslaagd
met haar handboek over de Utrechtse Heuvelrug een nieuw kader voor verder onderzoek te scheppen dat tevens politici en hun ambtelijke adviseurs kan hel- pen toekomstige beslissingen om- trent dit gebied met de nodige achtergrond kennis te nemen. Voorwaar, een grote verdienste van een wetenschappelijke be- schrijving van de stand van zaken in 1999! In het kader van deze boek-
aankondiging een methodolo- gische opmerking. Zou het niet gewenst zijn bij een dergelijk boek altijd een kring van meelezers: his- torici, amateurhistorici en archiva- rissen te hebben en een groep in- formanten: leden van lokaal-histo- rische verenigingen, het betref- fende provinciale Landschap en |
||||||||||||
|
(natuur) monumentenzorg als-
mede tuinhistorici, zodat de mee- lezers en de informanten de laatste inzichten en informatie kunnen verstrekken, zeker nu bijna onmo- gelijk is te veronderstellen dat de eindverantwoordelijke auteur op de hoogte is van alle verschenen literatuur op lokaal niveau en lo- pende onderzoek? Ik zou willen dat deze suggestie
bij het schrijven van Deel 2 wordt meegenomen. Bij een zo omvangrijk werk is
altijd deelkritiek mogelijk. Ik noem een aantal punten die mij opgevallen zijn. Aan de ridderhof- stad Kersbergen (1539 als zodanig erkend) werd in 1816 door de Hoge Raad van Adel bij diploma het gevoerde wapen bevestigd. Onder dit unieke ingelijste di- ploma staan twee weinig bekende |
||||||||||||
|
BOEKBESPREKING DE UTRECHTSE HEUVELRUG, MR. DR. V.fl.M. VAN DER BURG
|
|||||||||||||||
|
2000-11
|
|||||||||||||||
|
afbeeldingen van Kersbergen uit
de 18'' eeuw met daaronder het buitenhuis uit ca. 1850. Het signaleren van wapens van
de riddrhofsteden is één maar ook het opnemen van deze afbeeldin- gen in het "handboek" van mevr. CL. van Groningen zou zeker voor de hand gelegen hebben. Een plaatselijke "informant" zou zeker op deze schat van het Zeister His- torisch Genootschap Van de Poll Stichting in de Van de Poll kamer van het Zeister Slot gewezen heb- ben! Iets voor de If druk/ Dan de kwestie "Schaerweijde".
C. Dekker (Het Kwmrae Rijngebied in de middeleeuwen, Een institutio- neel-geografische studie. Stichts Historische Reeks 9, 1983, blz. 464-466) heeft vastgesteld dat de buitenplaats Brinkenberg pas na 1796 toen deze in het bezit kwam van Bernardus Sluyterman, drost van Zeist, de nieuwe naam "Schaerweijde" gekregen heeft, |
omdat Sluyterman toen ook het
gerecht Scharweijde (een verbas- tering van Scherpweide), een leen van het Huis Beverweerd, aan de andere kant van Zeist gelegen, in leen gekregen heeft. De buitenplaats zelf was een ei-
gen goed aan de Utrechtseweg te Zeist. Anders dan mevr. CL. van Groningen, blz. 21 meent, is er dus helemaal geen verband tussen Scharweide = gemeenschappe- lijke weide en de brink in het engdorp Zeist. Ook het signaleren van een
brink op de kruising Utrechtse- weg/Waterigeweg tegenover de Oude Kerk aan de Dorpsstraat mist iedere grondslag vanuit de Bronnen voor de Geschiedenis van Zeist, die overigens helaas voor deze studie niet geraadpleegd zijn. Tenslotte data. Daar gaat ge-
makkelijk iets mis mee. Zo is Schoonoord te Zeist (blz. 116) niet gesloopt in 1965 maar 1962 |
||||||||||||||
|
(V.A.M, van der Burg en K.M.
Veenland-Heineman, Zeist terug iyi de tijd, Rotterdam en Zeist 1999, L en 2^-druk 1999, blz. 44). Overigens raad ik eenieder aan
het handboek van mevr. van Gro- ningen te bestuderen. Het is een prachtige verrijking van de litera- tuur. V.A.IVI. van der Burg.
|
|||||||||||||||
|
Ledenstand______________
|
|||||||||||||||
|
Seijst I (tot maart '00)
Seijst ll(totjuli'OO).... |
|||||||||||||||
|
.................. 876
.................. 875
|
|||||||||||||||
|
öeiisl
2000-III
|
||||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUW, R.RM. RHOEN
|
||||||||||||
|
De Zeisterse
bierbrouwerij "De Leeuw*^ |
||||||||||||
|
De provincie Utrecht telde
in 1819 elf bierbrouwe- rijen en in 1858 nog zeven. De Leeuw heeft ruim veertig jaar bestaan. Eeuwenlang was volgens hetzelfde procédé bier gebrouwen en juist in de tweede helft van de vorige eeuw veranderde het productieproces. Dit was een gevolg van de technische ontwikkelingen en de verandering van de smaak van de consument Roghair en zijn opvolgers zijn te lang volgens de oude ambachtelijk wijze bier blijven brouwen en hebben daardoor geen blijvend succes geboekt. |
||||||||||||
|
Anthonie Roghair richtte
in 1863 in Zeist de bierbrouwerij De Leeuw op. Op het eerste gezicht lijkt dat niet bijzonder, maar de tijd dat bier een volksdrank was, was reeds meer dan een eeuw voorbij. In de eerste helft van de negentiende eeuw werd door de arbeiders haast geen bier meer gedronken. Het aantal bierbrouwe- rijen in Nederland bedroeg in 1819 circa 680, maar daalde tot ongeveer 465 in 1858. De daling deed zich voor in het midden en in het noorden van het land. |
||||||||||||
|
Seiist
2000-111
|
|||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUW", R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||
|
voor het opstellen van een stoom-
machine of een gas- of elektromotor voor het aandrijven van een koelmachine. De bierbrouwerij
De korenmolenaar Paulus van
Ede verkocht op 24 juni 1863 aan Roghair een perceel grond van 14 roeden en ruim 19 ellen voor de som van dertienhonderd gulden. Van Ede was eigenaar van de korenmolen De Hoop, die op de hoek van de Voorheuvel en de Jagerlaan heeft gestaan. Het per- ceel dat hij verkocht, lag naast de molen, maar dan aan de kant van de Jagerlaan. In hetzelfde jaar op 18 juli ver-
leenden Gedeputeerde Staten van Utrecht aan Roghair vergunning voor het oprichten van een bier- brouwerij met een mouterij en een eest. De vergunning was vereist ingevolge het 'Besluit, rakende vergunningen ter oprigting van sommige fabrijken en trafijken' |
|||||||||||
|
met de kwaliteit van het bier. In de
jaren zeventig en tachtig van de negentiende eeuw gingen meer brouwerijen over tot het brouwen van ondergistend bier. Bij die me- thode van brouwen vindt het gis- tingsproces plaats bij een tempera- tuur van 5 tot 10 °C. Dat kan alleen als het bier tijdens het gis- ten gekoeld wordt ofwel met natuurijs of met behulp van een koelmachine. Heineken kocht in 1872 de eerste koelmachine om niet meer afhankelijk te zijn van natuurijs. Veel kleine brouwers die nog
ambachtelijk werkten, waren niet kapitaalkrachtig genoeg om te kunnen investeren in de aanschaf van stoommachines en koel- apparatuur. De eigenaren van De Leeuw waren te traditioneel inge- steld en niet bereid of bezaten niet de mogelijkheid tot innovatie. Dat kan met zekerheid gesteld worden, omdat zij nimmer een hinderwet- vergunning ontvangen hebben |
|||||||||||
|
Dat men ook succes kon
hebben in de brouw nijverheid, is bewezen door Gerard Adriaan Heineken. Deze kocht in 1863 als 22-jarige jonge man de Amsterdamse bier- brouwerij De Hooiberg. Hij had niet veel verstand van bier brou- wen, maar hij wist dat in de brouwnijverheid grote winsten ge- maakt konden worden. Brouwerij De Hooiberg had als
tweede brouwerij in het land in 1856 een stoommachine aange- schaft. In 1858 hadden vijf brou- werijen een stoommachine en in 1880 waren dat 65. Bij de start van zijn bedrijf maakte Roghair geen gebruik van stoomkracht. Door het bedrijf werd ook nimmer een stoommachine aangeschaft. De brouwerij van Heineken
schakelde in 1870 over van het produceren van bovengistend bier op ondergistend bier Dat had te maken met de voorkeur van de consument voor dit soort bier en |
|||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUV/", R.RM. RHOEN
|
|||||||||||
|
In de vergunning uit 1863 staat als
locatie voor de te bouwen bier- brouwerij 'aan den zoogenaamde Heuvel'. In een notariële akte uit 1884 wordt als adres de Achter- heuvel opgegeven. In de gemeen- telijke administratie droeg het pand eerst het huisnummer D 49a en vervolgens D 73 (1869) en D 80 (circa 1888); de letter D staat voor de wijkaanduiding. Circa 1895 was de bierbrouwerij genum- merd Jagerlaan 11 en woonde Strietman, de toenmalige brouwer, op nummer 9. Van de bierbrouwerij is geen af-
beelding bekend. Uit het kadaster blijkt dat de oppervlakte van het gebouw 3 roeden en 29 ellen be- droeg. Het was een groot pand met meerdere zolders. Op een plattegrond uit 1894 die een ge- deelte van het gebouw toont, is te zien dat de bierbrouwerij, de mouterij en de paardenstal te be- reiken zijn vanuit het koetshuis. |
|||||||||||
|
van 31 januari 1824 (Stbl. nr. 19).
De bewoners van de naburige huizen: Paulus van Ede, koren- molenaar, Willem Dunk, molenaarsknecht, Cornelis Wallenburg, tolgaarder, Christiaan Caspersen, kleermaker, Helena Maria Zirikzee, weduwe van Nicolaas Gadellaa, Theodorus Donath, dagloner, en Adriana Antoinetta de Kempenaer, we- duwe van Dr. Jan Franciscus van Bemmelen, hadden geen bezwaar gemaakt tegen de oprichting. De eerste aanduiding in het ka-
daster spreekt alleen over een huis met erf. Dit huis is gebouwd tussen augustus 1863 en juni 1864. Waar- schijnlijk was het in februari 1864 voor bewoning gereed, omdat Roghair toen in Zeist kwam wo- nen. In 1871 maakt het kadaster gewag van een bierbrouwerij. Het kadastrale perceel sectie B 1745 werd gesplitst in een perceel met huis, schuur en tuin (sectie B |
2116) en een perceel met de bier-
brouwerij (sectie B 2117). Volgens een hulpkaart van het kadaster uit 1864 vormde de bierbrouwerij met het huis een pand. De belastbare opbrengst volgens
het kadaster van de bierbrouwerij werd in 1871 bepaald op 150 gul- den en van het huis ca. op 210 gulden. Het bedrag voor de bier- brouwerij werd door herschatting in 1873 gebracht op 300 gulden. Terwijl in 1876 dit bedrag werd verhoogd tot 450 gulden en van het huis tot 275 gulden. De waarde van het huis voor de belas- ting steeg in 1888 tot 425 gulden. |
||||||||||
|
De bierbrouwerij stond aan de
Jagerlaan op het gedeelte tussen de Voorheuvel en de Emmastraat. De namen Jagerlaan en Emmastraat bestonden nog niet. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd dit gedeelte van de Jagerlaan Brouwerijweg genoemd. |
|||||||||||
|
r1
|
|||||||||||
|
Seijst
20Ö0-III
|
|||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUW", R.RM. RHOEN
|
|||||||||||
|
Een plattegrond van het stuk
grond Jagerlaan, hoek Emmastraat (nu Achterheuvel geheten) laat in vergelijking met de genoemde kaart uit 1864 zien hoe de bebou- wing is uitgebreid. In een notariële akte uit 1894
wordt het huis beschreven als een herenhuis met beneden en boven samen zeven kamers, een kantoor, een provisiekamer, een keuken, ruime kelders, zolders 'en verdere gemakken. Over de investering die Roghair
moest doen voor de aanschaf van de inventaris zijn geen gegevens bekend. Men kan daar alleen een indruk van krijgen door die te vergelijken met een andere bier- brouwerij. Bij het overlijden in 1816 van de
heer van Zeist Johannes van Laer, die ook eigenaar was van een brouwerij, werd de inventaris, die bestond uit twee koperen ketels, een pomp met loden pijpen, een |
|||||||||||
|
grote kuip, een grote kuip met
een koperen kraan, enkele bier- stellingen, een aantal tonnen en verschillend vaatwerk, geschat op een waarde van 541 gulden. Vijf- tig jaar later zal de waarde niet veel hoger gelegen hebben. De bierbrouwerij droeg de
naam De Leeuw. Deze naam wordt genoemd in een notariële akte uit 1884 als Roghair de bier- brouwerij verkoopt, maar zal ze- ker reeds jaren gevoerd zijn. De enige nog bestaande brou-
werij van die naam staat in Valkenburg. De Valkenburgse brouwerij De Leeuw werd pas (!) in 1886 opgericht. Brouwproces
Het brouwproces verliep be-
knopt beschreven als volgt hierna, waarbij geprobeerd wordt te achterhalen wat voor bierbrou- werij De Leeuw geweest is en welk soort bier er gebrouwen werd. |
|||||||||||
|
".^*^s«sa*)iSe«,tó^^,ia*^
|
|||||||||||
|
Plaiitei
|
|||||||||||
|
DE ZEISTER5E BIERBROUWERIJ "DE LEEUW", R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||
|
Vervolgens werd het mout
geëest door het te verwarmen. Dat was niet zonder brandgevaar. In 1898 brak er brand uit in De Leeuw, doordat in een van de verwarmingsbuizen onder de eest een lek zat, waardoor het graan vlam vatte. Een deel van het ge- bouw brandde daarbij a£ De volgende stap was het malen
van het geroosterde mout. In kleine brouwerijen gebruikte men daarvoor een handmolen. In De Leeuw gebeurde het malen waar- schijnlijk ook handmatig. Het ge- malen mout werd overgebracht naar een kuip met heet water, waarmee het eigenlijke brouwen zijn aanvang nam. Van het beslag dat nu ontstond, werd het vloei- bare deel via een onderbak over- gepompt naar de bier- of brouw- ketel. De Leeuw beschikte over twee ketels met een te verwarmen oppervlak van vier vierkante me- ters. De gisting vond plaats in spe-
|
||||||||||||||
|
Voor de bierproductie had de
brouwer drie grondstoffen nodig: graan, water en kruiden. Gerst werd het meest gebruikt. In de negentiende eeuw gebruikte de kleine brouwers ook Nederlandse gerst, die van minder kwaliteit was dan de buitenlandse gerst. Het is niet uitgesloten dat De Leeuw ook binnenlandse gerst gebruikte. Zuiver water behoefde in de vo-
rige eeuw geen probleem te zijn aan de rand van het Zeisterbos. In de mouterij werd mout be-
reid, meestal uit gerst, door het graan te weken en te laten kie- men. Daarna werd het groenmout gedroogd. Dat laatste gebeurde vooral op zolder. |
||||||||||||||
|
-.^ms
|
||||||||||||||
|
Het interieur van een kleine ambach-
telijke brouwerij. De brouwer is bezig met het maken van het beslag in de kuip, door H.J. van Lummel, 1857. FOTO NEDERLANDS OPENLUCHTMUSEUM,
..... , , ARNHEM. |
||||||||||||||
|
rijt 20.
|
||||||||||||||
|
■ff^
|
||||||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUW", R.RM. RHOEN
|
||||||||||
|
2000-111
|
||||||||||
|
Eigenaren en brouwers
De ongehuwde Roghair woonde
toen hij de vergunning aanvroeg in Rhenen. In die plaats werd hij op 17 januari 1838 geboren, alwaar hij ook op 1 juli 1891 over- leed. Bij zijn overlijden was hij mede-eigenaar van onroerend goed in die gemeente met een geschatte waarde van 16.262,56 gulden. Daartegenover stond een schuld van 16.000 gulden aan D.W de Waal bij wie hij in 1884 een lening had gesloten. Met de overige schulden en lasten gaf de nalatenschap zelfs een nadelig saldo van meer dan 700 gulden. Hij had zich in Zeist gevestigd
op 20 februari 1864. De laatste maanden van zijn leven, van april tot juli, woonde hij op kamers bij A.H. Bielke. Roghair was geen bierbrouwer.
In de vergunning van Gedepu- teerde Staten wordt gezegd dat hij zonder beroep is. Hij heeft dus iemand moeten aantrekken om de |
||||||||||
|
ciale kuipen. Het gistingspioceb bij
De Leeuw zal volgens de boven- gistende methode verlopen zijn, die enkele dagen duurde. Men be- schikte namelijk niet over de mo- gelijkheid voor koeling voor het brouwen van ondergistend bier. Het voordeel van ondergistend bier is dat het veel langer houd- baar is. Om het bier te laten nagisten
werd het in vaten gedaan. Na een week kon het verkocht worden. Het bier dat De Leeuw produ- ceerde was vermoedelijk voor de plaatselijke en de regionale markt bestemd. In een advertentie uit 1889 van
Coulier die een drankenhandel dreef in het Haagsche Koffiehuis aan de Montaubanstraat, worden veertien soorten bier aangeboden. Een ervan heet Zeister gerste en een ander Zeister stout. Het mag aangenomen worden dat dit bier geleverd werd door De Leeuw. |
bierbrouwerij op poten te zetten.
Schippers vraagt zich in zijn boek Het nieuwe bier (Zutphen 1992) af in welke bierbrouwerij in Utrecht de brouwmeester Wilhelm Feltman jr. omstreeks 1865 ge- werkt heeft. In een In Memoriam van deze bekende brouwmeester wordt de brouwerij van de Broedergemeente genoemd, maar die brouwerij was in het begin van de negentiende eeuw al opgehe- ven. Een andere bierbrouwerij in Zeist was Schippers niet bekend. Het is niet uit te sluiten dat Feltmann de bierbrouwerij van Roghair opgezet heeft. Opgemerkt moet wel worden dat Feltmann niet in het bevolkingsregister van Zeist voorkomt. Aannemelijk isl dat Gijsbert van
Veldhuizen voor Roghair gewerkt heeft. Van Veldhuizen staat in het bevolkingsregister namelijk gere- gistreerd als 'Bierbrouwer M[eeste]rknecht'. Hij werd gebo- ren in Ede op 19 juni 1802. Voor- |
|||||||||
|
^Seiist
2ooe-iii
|
||||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUW", R.RM. RHOEN
|
||||||||||||
|
voor vijftienduizend gulden aan de
fabrikant Karel Herman Lange- meijer uit Eindhoven. De verkoper verbond zich om in de provincie Utrecht geen bierbrouwerij op te richten of op andere wijze zich daarmee te bemoeien. Langemeijer wordt in het bevol-
kingsregister niet meteen als bier- brouwer vermeld. In een akte van de burgerlijke stand wordt hij in 1886 bierbrouwer genoemd. Langemeijer werd geboren in Am- sterdam op 15 mei 1836. Uit het register van het kadaster blijkt dat hij in 1885 het pand heeft veran- derd door een bijbouw, maar qua grootte is er niets aan veranderd. Wel steeg de waarde van de belast- bare opbrengst van 275 naar 425 gulden. Nadat hij zich in Zeist had ge-
vestigd, is hij getrouwd met Maria Catharina Eugenie du Moulin uit Maastricht. Vijf jaar later, op 27 november 1889, verkocht Langemeijer de bierbrouwerij De |
Leeuw aan de bierbrouwer Angelo
Louis Dominicus Mazzoli. De koopprijs bedroeg zeventien- duizend gulden. Langemeijer ver- huisde met zijn gezin, intussen wa- ren twee zoons geboren, naar Maastricht. De bierbrouwer Mazzoli werd
geboren in Amsterdam op 6 juni 1853. Hij kwam vanuit Den Bosch naar Zeist op 20 november 1889, samen met zijn vrouw Wilhelmina Johanna Christina van Hal. Op 19 maart 1892 vertrok hij reeds uit Zeist naar Haarlem. Hij had De Leeuw op 12 maart 1892 verkocht aan de bierbrouwer Ferdinand Maria Ingenhousz te Waalwijk. Mazzoli ontving vijftienduizend gulden voor de bierbrouwerij; tweeduizend gulden minder dan waar hij de bierbrouwerij voor ge- kocht had. Bij Mazzoli was als brouw-
meester in dienst Theodorus Johannes de Groen, geboren in |
|||||||||||
|
dat hij op 2 mei 1864 naar Zeist
kwam, woonde hij in Veenendaal. Hij kocht op 14 augustus 1866 het huis op hoek van de Voorheuvel - Jagerlaan (was genummerd 128A; in 1869: D 183, en circa 1888: D 191), vlakbij de brouwerij. Hij overleed in Zeist op 24 augustus 1887. Bij Roghair was in ieder geval in
dienst Arie van Eek, die in de huwelijksakte van 26 januari 1871 bierbrouwersknecht genoemd wordt; in het bevolkingsregister
daarentegen als bierbrouwer. Hij heeft het vak bij Roghair geleerd, want voorheen was hij gewoon dagloner. Voor zijn huwelijk met Cornelia Geest woonde hij in bij zijn baas. Daarna in een ernaast gelegen huis op nummer D 74. Hij vertrok in 1878 naar De Bilt. Van 1905 tot zijn dood in 1907 woonde hij weer in Zeist. Roghair verkocht de bierbrou-
werij De Leeuw op 1 oktober 1884 |
||||||||||||
|
s
|
||||||||||||||
|
eijsi
|
||||||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUW, R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||
|
2000-111
|
||||||||||||||
|
Zevenaar op 30 december 1862.
Hij woonde sinds 22 november 1889 in Zeist. Tot aan zijn huwe- lijk in juni 1890 woonde hij in bij zijn baas. Voorheen had hij in Heusden gewoond. Nadat De Leeuw verkocht was, is hij met zijn vrouw Adriana Maria Luijben op 23 maart 1892 naar Utrecht ver- huisd. Bierbrouwer Ingenhousz was een
zwager van Mazzoli. Hij was ge- trouwd met Wilhelmina Henriette Maria Mazzoli uit Amsterdam. Hij zelf stamde uit Breda, waar hij op 3 februari 1853 werd geboren. Hij kwam in Zeist wonen op 1 april 1892. Daar voor woonde hij in Waalwijk. Vijf van zijn kinderen werden tussen 1877 en 1884 in Breda geboren. Lang zou hij hier niet blijven. Wel vergrootte hij het terrein van de bierbrouwerij door de aankoop in 1893 van een aan- grenzend perceel grond van 4,5 are. De Leeuw liet hij op 18 ja- |
||||||||||||||
|
nuari 1894 openbaar veilen. De
overname was vastgesteld op 1 maart d.o.v. De koper was de tim- merman Jan van den Brink junior Hij kocht de bierbrouwerij op de veiling voor 12.500 gulden. Mazzoli verloor bij de verkoop dus 2500 gulden op de bierbrouwerij. Ter vergelijking: de Amersfoortse brouwerij De Phoenix - voorheen Amersfoortsche-Beijersch Bier- brouwerij - werd in die tijd ver- kocht voor 72.000 gulden. Zij had twee ton gekost. Na de verkoop van De Leeuw
vertrok hij met zijn vrouw op 2 maart 1894 naar Soest. Van den Brink, de nieuwe eige-
naar, was een geboren Zeistenaar Hij werd geboren op 11 november 1855. Hij trouwde met Evertje Strietman. Het echtpaar ging wo- nen aan de Karpervijver Zijn zwa- ger Hendrik Strietman woonde bij hem in. De vader van Hendrik Strietman was tuinbaas en in die |
||||||||||||||
|
traditie was Hendrik tuinknecht
geworden, maar hij was niet bang om iets nieuws te beginnen. In 1890 kreeg Strietman een hinderwetvergunning voor het op- richten van een fabriek voor het maken van mineraalwater aan de Karpervijver, waarmee hij de grondlegger werd van een bedrijf dat vier generaties zou bestaan. Nadat zijn zwager in 1894 eige- naar was geworden van De Leeuw, bracht hij zijn fabriek over naar het koetshuis van de bierbrouwe- rij, waarvoor hij in 1894 een hinderwetvergunning kreeg. De drankenhandel van Strietman werd in Zeist een begrip. Opmer- kelijk is dat de vrouw van Hendrik Strietman een felle tegenstander van sterke drank was. Het bedrijf vierde in 1990 zijn honderdjarig bestaan. Een volgend jubileum zal nimmer meer gevierd kunnen wor- den. Strietman Zeist BV werd in 1996 aan Heineken verkocht en in 1999 werd het bedrijf verplaatst |
||||||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUW", R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||
|
2000-111
|
||||||||||||||
|
tussen 1882 en 1901 afwisselend 4
of 5. Liquidatie en sloop
De bierbrouwerij heeft het on-
der het beheer van Strietman niet zo lang volgehouden. Van den Brink, opgeklommen van timmer- man tot aannemer, was ook direc- teur van de in Zeist gevestigde N.V "Handelmaatschappij Zeist, tot exploitatie van roerende en onroerende goederen". Op 22 sep- tember 1902 werd deze naamloze vennootschap eigenaresse van het woonhuis met stal, bierbottelarij, zaal, mouterij en eesten, erf en grond aan de Jagerlaan hoek Emmastraat. Het gehele terrein had een grootte van bijna 20 aren. In 1902 wordt gesproken over
een bierbottelarij en niet over een bierbrouwerij. Daaruit moet wor- den afgeleid dat de bierbrouwerij al geliquideerd was. Het pand werd verbouwd tot lokaal, waar- aan de naam "De Vereeniging" |
||||||||||||||
|
Situatieschets van het
perceel aan de Jagerlaan, hoek Emmastraat in 1911 H, DE LANOy MEIJER. 199
|
||||||||||||||
|
Lo>anoL in. 1911.
|
||||||||||||||
|
naar Houten, waar Heineken
Brouwerijen een nieuw verkoop- en distributiecentrum voor de re- gio Utrecht en omstreken heeft gebouwd. De op 8 juni 1866 in Hilversum
geboren Hendrik Strietman trouwde in 1893 met Ottolina Numan. Zijn zwager gaf hem het beheer over de bierbrouwerij. In het bevolkingsregister wordt hij |
||||||||||||||
|
naast fabrikant ook vermeld als
bierbrouwer. Bij de geboorte van een kind in 1894 staat hij in de akte van de burgerlijke stand als fabrikant vermeld, maar bij de vol- gende aangifte van een kind in 1895 liet hij zich bierbrouwer noe- men. Hij overleed in Zeist op 20 april 1959. Het aantal arbeiders bedroeg
|
||||||||||||||
|
Seijst
2000-III
|
|||||||||||||
|
DE ZEISTERSE BIERBROUWERIJ "DE LEEUW, R.RM. RHOEN
|
|||||||||||||
|
werd gegeven. In deze zaal werden
bijvoorbeeld toneelvoorstellingen gegeven en openbare verkopingen gehouden. Het huisnummer was gewijzigd van Jagerlaan 11 in Jagerlaan 37. De bottelarij werd overgebracht
van de bierbrouwerij naar het woonhuis, dat daarvoor in 1903 werd verbouwd. De voormalige bierbrouwerij
werd in 1908 tot een huis en een fabriek verbouwd. Van den Brink richtte een fabriek op van zeep- poeder en stukzeep, waarvoor hij in 1908 een hinderwetvergunning ontving. Omstreeks 1916 werd mr.
Arnold Jacob Cohen Stuart eige- naar van de fabriek ca., die hij een jaar later verkocht aan de N.V Holland België Thermophoon Compagnie in Den Haag. Deze liet de fabriek verschillende keren ver- bouwen en verkocht haar in 1931 aan de Utrechtse bouw- ondernemer Thomas van |
Scherpenzeel. Deze deed de fa-
briek nog in hetzelfde jaar van de hand. De nieuwe eigenaar werd de N.V Bouw- en Grond-Exploitatie Maatschappij Essex I te Utrecht, die de fabriek liet afbreken voor de bouw van twee woon-winkel- huizen, vijftien woonhuizen en twee garages. Deze huizen staan op de hoek Jagerlaan en Achter- heuvel en zijn thans genummerd Jagerlaan 35-53 en Achterheuvel 91-99 (voorheen Emmastraat 91- 99). Daarmee is elke herinnering aan
De Leeuw verdwenen. R.RM. Rhoen
|
||||||||||||
|
Perceelsgewijze kadastrale leggers van de
gemeente Zeist: (I) archief 1599-1905, inv.nrs. 726 (art. 672) en 727 (art. 883 en 966); (2) niet-geinventariseerd gedeelte, nrs. I (art, 883), 2 (art. 1454), 3 (art. 1571 en art. 1820), 4 (art. I 909), 5 (art. 2475), 9 (art. 3600 en art. 3649) en 23 (art. 7844 en art. 8007): GAZ. Archief van notaris Mr. Hendrik Cornelis
van Diggelen te Zeist, aktenrs. 97 (1863) en 579 (1866): Utrechts Archief (UA). Archief van notaris Arnout Vosmaer te
Zeist, aktenr. 2451 (1884), aktenr. 3607 (1889), aktenr, 4126 (1892), aktenr. 4496 (1894) en aktenr. 6535 (1902): UA. Archief van de ontvangers der belasting op
het recht van successie, 1806-1900, Zeist 181 7 en 1891: UA. Voor de geschiedenis van het brouv/en van
bier is gebruik gemaakt van Hans Schippers. Het nieuwe bier. Technische innovaties in de Nederlandse biernijverheid in de tweede helft van de negentiende eeuw. Zutphen 1992. - Adresboek van Utrecht, De Bilt en Zeist, 1889-1890. Weekbode voor Zeist, Driebergen en om-
streken, I 3 juli 1889, 23 november 1898 en I I oktober 1902. |
|||||||||||||
|
GERAADPLEEGDE BRONNEN
EN LITERATUUR - Archief der gemeente Zeist, 1599-1905,
inv,nrs. 184 (ag.nrs, 298 en 352), 220 (ag.nr. 176), 253 (ag.nr. 482), 318, 319 en 324: Gemeentearchief Zeist (GAZ). Bevolkingsregister en de registers van de
burgerlijke stand: GAZ. |
|||||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (8, SLOT), LEO VISSER
|
|||||||||||
|
■mix^rv-i^i-^ti'^v'Xffl,^ --irjjrv
|
|||||||||||
|
■''*»f**J«r^-fM'ff!S^ » j*M.MÏ**«** !<i
|
|||||||||||
|
De hoofdonderwijzer & het onderwijs
|
|||||||||||
|
Met deze achtste aflevering
zijn we aan het einde gekomen van de serie Het Lager Onder- wijs in Zeist, waarin hoofdon- derwijzer Van 't Hof centraal staat. P.S. van 'f Hof
In de raadsvergadering van
23 november 1904, waarin werd besloten tot stichting van een openbare lagere school aan de Bergweg viel ook het be- sluit met ingang van een nader te bepalen datum Pieter Simon van 't Hof, geboren 23 april 1870 te St. Annaland, van de school in Austerlitz over te plaatsen naar de nieuw te bouwen school. Het duurde niet langer dan een
jaar, maarop 5 januari 1906 was het moment aangebroken dat Van |
|||||||||||
|
Het personeel van de openbare lagere school aan de Bergweg in 1907. \^n links
naar rechts: Mw. M.E. de Vos, mw. S.R. de Vries, P.S. van 't Hof, J.K. Post en mw. A. Schneider. COLLECTIE VAN DE POLL-STICHTING.
't Hof met één onderwijzer en een krediet te verlenen van ƒ45,-
twee onderwijzeressen aan zijn per maand voor een tijdelijke on- nieuwe baan kon beginnen. Op 29 derwijzer aan deze school. Nadat mei 1906 besloot de gemeenteraad op 27 juH 1906 was besloten dat |
|||||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (8, SLOT), LEO VISSER
|
||||||||
|
de ouders vrij zouden zijn bij de
jaarlijkse toelating van kinderen op de scholen aan de Bergweg en de Ie Hogeweg, begon het aantal leerlingen op de Bergwegschool te groeien. Op 23 mei 1907 schreven burgemeester en wethouders aan de gemeenteraad: "Onder overlegging van een schrijven van het hoofd van de school aan de Bergweg en van het ingewonnen advies van de commissie van toezicht op het L.O,. in deze gemeente hebben wij de eer Uwe vergadering voor te stellen het onderwijzend personeel van de school aan de Bergweg met één onderwijzer te vermeerderen. Thans zijn aan die school ver-
bonden l hoofd, 2 onderwijzers en 2 onderwijzeressen. Klassen l'4 respectievelijk met 39, 37, 32 en 33 leerlingen hebben elk een onderwijzer, terwijl het hoofd de klassen 5, 6 en 7 met 23, 14 en 8 leerlingen voor zijne reke- |
||||||||
|
ning moet nemen. Dit nu achten
wij niet in het belang van het (mderwijs en daarom hebben wij reeds, krachtens machtiging Uwer vergadering, een tijdelijk onderwijz.er aangesteld, totdat de plaats door een vast aangestelden onderwijzer kan worderi ver- vuld." De gemeenteraad nam het voor-
stel aan met algemene stemmen en daarmee was de Bergwegschool al na ruim een jaar met zes leer- krachten een volwaardige school geworden. Het leerlingenaantal groeide in
1910 tot 244 en stabiliseerde zich daarna rond de 230. In zijn jaarverslag over 1917 aan
de gemeenteraad schreef Van 't Hof dat de leerlingen die alle klas- sen hadden doorlopen als aanden- ken een boekwerk ontvingen met een soort loffelijk ontslag. Hij |
||||||||
|
Sfe-i''
|
||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (8, SLOT), LEO VISSER
|
|||||||||
|
vond het jammer, dat het gemeen-
tebestuur indertijd geen termen kon vinden voor een "officieel lof- felijk ontslag", want een dergelijk getuigschrift werd blijkbaar wel erg gewaardeerd. Hij maakte ook melding van een
schoolreis naar Den Haag en Scheveningen, die mogelijk was gemaakt door bijdragen van en- kele weldadige ingezetenen. Aan de schoolreis hadden de leerlingen van de hoogste klassen deelgeno- men met uitzondering van 4 leer- lingen, die teveel ongeoorloofd schoolverzuim op hun kerfstok hadden. Het ongeoorloofd schoolverzuim
was nog steeds een zorg voor de schoolleiding en ook de Bergweg- school had daar mee te maken. In het verslag van de commissie A tot wering van schoolverzuim over 1917 wordt melding gemaakt van 111 gevallen van schoolverzuim, waaronder 17 kinderen van de |
|||||||||
|
HET LAGER ONDERWIJS IN ZEIST (8, SLOT), LEO VISSER
|
|||||||||||
|
Bergwegschool en 36 van de
Hogewegschool. Over de oorzaken van het schoolverzuim schrijft de commissie o.a.: "Veel oorzaken zijn het gevolg van de grootte en de armoede der gezinnen. De leerplichtige kinde- ren moeten op broertjes en zusjes passen als de moeders uit werken gaan... Andere oorzaken of redenen van verzuim waren: gebrek aan schoeisel, hout- sprokkelen, bosch-bessen plukken e.d... Een jongen die nog leerplichtig was had reeds een • betrekking aangenomen. Den ouders is door de commissie medegedeeld, dat zij hem dadelijk weer naar school moesten sturen en door de politie is de betrokken werkgever aangezegd dat hij den jongen niet langer in dienst mocht houden". Behalve hoofd van de Bergweg-
school was Van 't Hof ook vanaf 1 januari 1906 leraar voortgezet on- |
|||||||||||
|
derwijs en plaatsvervangend direc-
teur van de Avondambachtschool. Op 18 januari 1934 verleende
de gemeenteraad Van 't Hof eer- vol ontslag als hoofd van de school aan de Bergweg met dank voor alles wat hij meer dan 33 jaar als hoofd van een openbare school in Zeist gedaan had. Burgemeester en wethouders bepaalden de da- tum van ontslag op 1 april 1934. Tijdens een feestelijke ouderavond werd op 31 maart 1934 afscheid genomen van Van 't Hof Hij over- leed te Zeist op 15 november 1952. Leo Visser
|
|||||||||||
|
Bree, L.W. de. Het platteland leert lezen en schrijven. Am-
sterdam, z.j. Idenburg, Ph.J., Schets van het Nederlandse schoolwezen.
Groningen 1964. laarboekje Oud Utrecht. Utrecht 1964,
Loenen, R,, Van Heidenoord tot Hoeksteen, Qeschiedenis van de Ned. Herv. Kerk te/tusterlitz vanaf 1861. Zeist, 1993. Meynsen.lH.. Lager Onderwijs in de spiegel der geschiedenis. 175 jaar nationale wetgeving op het lager ondenuijs in Nederland 1801 - 1876. 's-Gravenhage, 1976, Weekbode voor Zeist. Driebergen en omstreken van 1881, 1891, 1897 en 1906. Gemeentearchief Zeist, ARCHIVALIA
Notariële archieven in de provincie Utrecht (1346) 1560-
1895. Zeist 18 i 2-1895. Utrechts archief. Archief schoolbe- sturen in de provincie Utrecht, 1801-1857, Utrechts ar- chief ■ Archief van de Hervormde Gemeente van Zeist, 1675-
1964, invnrs, A3, fl20 en A21, Gemeentearchief Zeist, Archief der gemeente Zeist, 1599-1905, invnrs, 6, 101 t/ ml 16, 121. 133, 134. 136 t/m 139, 153 t/m 155, 157, 157. 162. 174, 175, 179, 184, 215 t/m 221, 237 t/m 239, 243 t/m 245, 26! t/m 263, 291 t/m 303, 337, 338, 432, 433, 672 t/m 679. 701 t/m 704. Gemeentearchief Zeist. Archief der gemeente Zeist, 1906 t/m 1945, invr Nrs, 15, 30, 2186, 2217,2219 en 2222, Gemeentearchief Zeist, |
|||||||||||
|
LITERATUUR
Boekholt, R Th. F.M. en Booy, E.R de, Qeschiedenis van de
school in Nededand vanaf de middeleevwen tot aan de huidige tijd. Pissen 1987. Booy. E.R de De weldaet der scholen. Het plattelands-
onderwijs in de provincie utrecht van 1580 tot het begin vder IBeeeuw. Stichtse Historische Reeks nr. 3. Utrecht 1977. |
|||||||||||
|
öeijsl
2000-ill
|
|||||||||||||||||||
|
DE GESCHIEDENIS VAN HET VOGELPARK CASARCA, N.J. DIJKDRENTH-DUIJZEND
|
|||||||||||||||||||
|
De geschiedenis van
het vogelpark Casarca |
|||||||||||||||||||
|
De tentoonstelUngen van het ZHQ /
Van de Poll Stichting hebben het voor de hand liggende doel de geschiedenis van Zeist op aanschouwende wijze voor het grote publiek te ontsluiten. Bij oudere Zeistenaren roept een bezoek aan zo'n expositie soms bijzondere herinneringen op. Vaak blijft het dan bij een geanimeerd gesprek, maar een enkele keer neemt iemand de moeite die herinneringen ook op te schrijven. Zo lezen we in de volgende bijdrage van een bezoekster aan onze laatste tentoonstelling over een weinig bekende familie- geschiedenis die het particulier belang ver overstijgt. Wat heeft Zeist te maken met de bijna uitgestorven Hawaiigans? Leest u zelfverder in deze eerste haast ornithologische bijdrage aan ons tijdschrift. |
|||||||||||||||||||
|
In de middeleeuwen vormde
het gebied om 'de Koppel' een centrum. De landerijen behoorden aan het Kapittel van St.Jan in Utrecht. De brug over de |
|||||||||||||||||||
|
Zeister Grift bij de Koppeldij k en
de Kroostweg, maakte de Koppel tot een belangrijk administratief en gerechtelijk centrum. Dat ge- recht is opgeheven tussen 1379 en |
|||||||||||||||||||
|
KOPPELDIjK 14
|
|||||||||||||||||||
|
Firma W. C. DUYZEND | zeist (HOLLAND)
telefoon (0j404) 1 ) 1 06 cables duyzend - zeist
Breeders, im- and exporcers of ornamcncal waterfowi
GAME PHEASANTS - GARDEN BIRDS - ORNAMENTAL PHEASANTS |
|||||||||||||||||||
|
DE GESCHIEDENIS VAN HET VOGELPARK CASARCA, N.J. DIJKDRENTH-DUIJZEND
|
|||||||||||
|
2000-111
|
|||||||||||
|
1426. Dan komt het nl. niet meer
in de rentmeestersrekeningen van de bisschop voor. Tot na het midden van de 19e
eeuw lag, op de hoek van de Koppeldijk en de Kroostweg en dus langs de Grift, een (kleine) 'Herenbehuizing'. Dat landgoed heette 'de Koppel', (de Groote Koppel). Dit in tegenstelling tot de 'kleine Koppel', waarmee aange- duid wordt de plaats waar Noord- weg en Kroostweg samen komen (de Snep). De gemeenschappelijke bij de Zeister boeren in gebruik zijnde gronden (zg. 'marke- |
gronden'), behoorden aan de bis-
schop. De afdrachten voor het ge- bruik van de grond vonden plaats bij deze Zeister Brug. In 1767 koopt Cornelis
Schellinger de Groote en Kleyne Koppel, met een groot aantal lan- derijen. In 1826 koopt Carl H.W. Ver-
beek (1797-1864) 'de Koppel'. In 1857 verwerft Verbeek er 3 daghuurderswoningen bij met erf en grond, genaamd 'het Klompje'. In 1791 had de Hernhutter B.C.
van Calker het huis 'de Klomp' gekocht van Maria Schellinger. |
||||||||||
|
Villa Casarca aan de Koppelweg ca.
1935, waarschijnlijk genomen vanaf de molen van ^n Dries. Links (achter de Grift) boerderij van Van der Horst. Rechts daarvan (in het midden van de foto) wasserij van Calker. |
|||||||||||
|
Reeds voor de Napoleontische tijd
had Verbeek een azijnfabriek opgericht, welke tijdens het beleg van Zeist te gronde ging. In 1841 kwam er langs de Zeister Grift een nieuwe azijnfabriek, naast de be- staande lijmfabriek en een olie- molen. De lijmziederij en de bleke- |
|||||||||||
|
beijst
2000-111
|
||||||||||||||
|
DE GESCHIEDENIS VAN HET VOGELPARK CASARCA, N J DIJKDRENTH-DUIJZEND
|
||||||||||||||
|
rij waren van EC. van Calker.
Deze was eerst niet gelukkig met de vestiging van de azijnfabriek: hij vreesde dat zijn wasgoed op de bleek door de smog van de kolen- gestookte machines vuil zou wor- den. De zoon van C.H.W. Verbeek,
Guido, was op 'de Koppel' geboren in 1830. Het gezin was Luthers en ging naar de kerk van de Broeder- gemeente. Op de Broedergemeenteschool heeft hij de zendingsijver ingedronken: la- ter is hij o.a. naar Japan geweest. |
||||||||||||||
|
Hl] bewaart fantastische herinne-
ringen aan de prachtige natuur van 'de Koppel'. De azijnfabriek werd verplaatst naar de Steeg bij de 1" Dorpsstraat. Deze bleef in gebruik tot de 2" Wereldoorlog. Vermoedelijk is de lijmfabriek in de twintiger jaren opgeheven. Duijzend in Zeist
Aan het begin van de jaren der-
tig kwamen Wessel Cornelis Duijzend, zijn vrouw Coba Vermey en hun zoon Pieter Cornelis Chris- toffel naar 'de Koppel'. W.C. Duijzend (1878-1957) had
in zijn woonplaats Rotterdam veel orders afgesloten met dierenvangers. In samenwerking
met de dierentuinen van Ham- burg (Fa. Hagenbeck) en Hannover (Fa. Ruhe) importeerde hij vnl. zoogdieren en vogelsoor- ten. Deze dieren waren voor het overgrote deel afkomstig uit Oost- Azië en uit Afrika. In de Oude Diergaarde In Rotterdam verble- |
||||||||||||||
|
ven deze dieren voor een bepaalde
periode in quarantaine. De jonge Pieter, die altijd met zijn vader mee mocht, leerde spelenderwijs de aard en de gewoonten van de verschillende dieren kennen. Daarbij ging zijn voorkeur uit naar de exotische vogelsoorten, in het bijzonder de Watervogels. In 1928 had Wessel Duijzend
voor het eerst Casarca's geïmpor- teerd (eendesoort uit Zuid-Afrika) (Tadorna ferruguinea) .Voor de wa- tervogels hadden vader en zoon een afdeling in Kralingen. Van- wege de uitbreidingen van zijn ge- boortestad ging Pieter op zoek in de provincie Utrecht, naar een landelijk en waterrijk gebied. Daar wilde hij beginnen met het fokken van bijzondere watervogels. Zo vestigde de zoon de firma: W.C. Duijzend. Wessel trok zich hele- maal uit zaken terug. Pieter had in de beginjaren dat hij exotische wa- tervogels fokte, zo'n succes met de Casarca's, dat het huis dat aan de |
||||||||||||||
|
Een gedeelte van de fazanterie,
vermoedelijk omstreeks 1946. |
||||||||||||||
|
DE GESCHIEDENIS VAN HET VOGELPARK CASARCA, N.J. DIJKDRENTH-DUIJZEND
|
||||||||||||||
|
Koppelweg werd gebouwd, naar
deze eend werd vernoemd: 'Huize Casarca'. Pieter realiseerde belangrijke
contacten met vogelparken in Eu- ropa. Naast de watervogels, zette hij ook zijn eerste rij volières op en ging bijzondere fazanten houden. Hij schreef het boek: Sier- en Jachtfazanten houden als liefheb- berij. (Misset, Doetinchem, 1937). In 1938 kwam Jean Delacour
(1891-1986), in gezelschap van markies de Tavistock 'en de keizer van Ethiopië (incognito) een be- zoek aan de Koppel brengen. (Dhr. Delacour was leider van talloze wereldwijde expedities en schrijver van vogelboeken en verzorgde ook de classificatie hiervan) Dat hij de 'Negus' meebracht was dus niet verwonderlijk; i.v.m. de invasie van de Italianen in Ethiopië was de keizer als balling naar Engeland gevlucht. De Tavistock woonde in Engeland en bezat ook een vogel- |
||||||||||||||
|
park, terwijl hij ook op expedities
ging. Pieter Duijzend was een trouwe relatie van J. Delacour. In Clères (dicht bij Rouen) staat diens vogelcoUectie. Voor het uitbreken van de
tweede wereldoorlog telde het Vogelpark en de Fazanterie van RC. Duijzend 70 verschillende eenden en ganzen en 6 kostbare zwanen. Wat het gezin Duijzend betreft,
in jan. '40 stierf Coba Duijzend |
||||||||||||||
|
Vermey. Twee jaar later, op 15 juli
'42 trad Pieter in het huwelijk met Fredrika Jacoba van Baarle. Kort na de trouwdag moest
Pieter onderduiken: de Duitsers vestigden in Casarca een zend- station. Wessel, die er alleen bleef wonen, heeft in die oorlogstijd eens een tank met Duitsers rich- ting brug (van 't Clompje) verwe- zen, in de hoop dat het bruggetje het niet zou houden. Maar hij bleek het vermogen van die brug |
||||||||||||||
|
Watervogels in het weiland naast de oprit. Foto rechts:
de eerste vijver van de fazanterie . Op de achtergrond: Strietman. |
||||||||||||||
|
./l5i ■ f^-
|
||||||||||||||
|
DE GESCHIEDENIS VAN HET VOGELPARK CASARCA, NJ. DJJ[KDRENTH-DUIJZEND
|
||||||||||||
|
Seijst
2000-111
|
||||||||||||
|
te hebben onderschat, want de
Duitsers vervolgden zonder enige tegenslag hun weg .... In de hongerwinter 1944-1945
werd in de buurt of boven het terrein van boerderij Van der Horst een Bewickzwaan aange- schoten. Deze zwaan kwam bij Pieter Duijzend in het weiland naast Casarca. Met zijn uitste- kende kennis van de anotomie van de vogels, verbond Pieter de slagpen. Er was geen andere ma- |
||||||||||||
|
nier dan dit te doen door de vleu-
gel rechtop te zetten. De verschij- ning van deze grote zwaan bete- kende voor de eerste dochter (dec.'46) de schakel naar de oor- log. Gedurende deze afschuwelijke
tijd had het park natuurlijk stil gelegen. Na de oorlog werd het Vogelpark en Fazanterie gestadig uitgebreid. In 1945 maakte Peter Scott
(1919-1989) contact met Pieter. In hun jongere jaren hadden beide mannen al kennis gemaakt, in Bel- gië ('t Zwin), waar een relatie van W Duijzend, Dr. Derscheid een vogelcollectie had. Gedurende de oorlog had P Scott voor de R.A.F, gevlogen. Hij was door vijandelijk geschut neergehaald en in 't Ka- naal gestort. Wonder boven won- der heeft E Scott het vege lijf kunnen redden, omdat een gans hem attent maakte op de aan- wezigheid van een eilandje. Uit dankbaarheid heeft PScott in |
||||||||||||
|
Zodra de zwanen in de transportkist
zaten, werden ze rustig, zodat ze tijdens de rit zelfs zonder deksel konden meerijden. FOTO N. DUIJZEND. 1964
1946 'the Wildfowl Trust' opge-
richt. Bij de inrichting van dit immens
grote park, deed hij een aantal keer een beroep op Pieter. Zie het Annual Report, Wildfowl Trust, |
||||||||||||
|
•Seijst
2000>III
|
|||||||||||
|
DE GESCHIEDENIS VAN HET VOGELPARK CASARCA, N.J. DIJKDRENTH-DUIJZEND
|
|||||||||||
|
1948 (Goudoog gans (Anser
erythropus), 1951 en 1952: Pygmee gans (N. Coromandelianus).
Peter Scott was ook een begena-
digd tekenaar Hij heeft alle vogels getekend en voorzag alle door J. Delacour beschreven vogels van een tekening. In 1961 richtte R Scott (e.a.) het Wereld Natuur Fonds op (Gland, CH) en gaf het bekende logo met de Pandabeer. In 1977 gaf Unieboek (Bussum)
'Als de natuur je lief is' uit. Daarin wordt de Hawaiigans (Branta Sanvicensis) genoemd. In de na- tuur waren daar maar 6 koppels van over. Met succes zijn er in Wildfowl Trust vele exemplaren gefokt en op Hawaii weer uitgezet. Thans is aan 'Wildfowl' toege- voegd: 'and Wetlands Trust'. Aan de Koppelweg, die Koppel-
dijk was gaan heten, kwam in 1954 de laatste rij volières gereed. Deze lag halverwege langs de sloot, die de grens vormde met de |
|||||||||||
|
groenteman Strietman. De zijsloot
aan de andere kant was de andere begrenzing van het park, die sloot was veel korter Daar woonden de drie gebroeders Van Eyk. De Zeis- ter Grift liep als grens achter de 1 Vi ha Vogelpark. De punt achter |
|||||||||||
|
In de jaren 50 ging de heer Duijzend
regelmatig naar Rotterdam voor het verschepen van de vogels. |
|||||||||||
|
DE GESCHIEDENIS VAN HET VOGELPARK CASARCA, N.J. DIJKDRENTH-DUIJZEND
|
||||||||||||||||||
|
öeijst
2000-111
|
||||||||||||||||||
|
de Loods die in 1954 aan het
uiteinde van de rij volières was gebouwd, werd 'Siberië' genoemd door de jonge familie Duijzend. Vanaf die punt keek je naar de wasserij van Calker. Langs de Grift lopend , richting het Klompje zag je de grote boerderij van Van der Horst. Lange tijd kwam deze boer met zijn melkbussen in z'n punter over de Grift, langs het terrein gevaren. Na Nannette (1946), kwamen
Robert (1949) en Mathilde (1951). Vader Duijzend maakte in de zomers van de jaren 50 en 60 afspraken met Van der Horst dat hij het weiland kwam maaien. Van der Horst nam dan het hooi mee voor zijn vee. Pieter Duijzend bleef zijn resul-
taten trouw doorgeven aan de |
||||||||||||||||||
|
Wildfowl and Wetlands Trust en
aan de Avicultural Society. Hij moest zich echter in 1969 uit za- ken terugtrekken. De Gemeente Zeist heeft in
1969 de villa Casarca met het bijbehorende Vogelpark en Fazanterie verworven. Met Rieka en 2 kinderen ver-
trok Pieter uit Zeist. Daar ging zich de huizenbouw voor Zeist-West voltrekken. In 1993 kwamen Pieter en Rieka samen terug in Zeist om te gaan wonen in het appartementencomplex 'de Grote Koppel' (Humanistisch Woon- centrum voor Ouderen). 'The Wildfowl and Wetlands
Trust' speurde de met uitsterven bedreigde vogelsoorten op en het lukte haar enkele ervan (zoals de Hawaii-gans) weer te fokken en vervolgens terug te plaatsen in het land van oorsprong. Het blad Wildfowl World, alsmede het Annual report vermelden alle an- |
||||||||||||||||||
|
r
|
||||||||||||||||||
|
#.
*--^ |
||||||||||||||||||
|
In 1948 vertrok een aantal transport-
kisten naar New M>rk. De trotse eigenaar Duijzend maakte de kisten altijd zelf. |
||||||||||||||||||
|
DAT IS EEN BESTE LOKKER.
Ja, die is van Duyzend. Kan je die ook op safe zetten, want zoo wordt ie wel xoat hinderlijk. |
||||||||||||||||||
|
Seijst
2000-m
|
|||||||||||
|
DE GESCHIEDENIS VAN HET VOGELPARK CASARCA, N.J. DIJKDRENTH-DUIJZEND
|
|||||||||||
|
dere expedities , onderzoeken en
congressen. Het Vogelpark en de Fazanterie
van mijn vader was in Zeist maar bij heel weinigen bekend. Maar dat Huize 'Casarca' bij vogel- liefhebbers over heel Europa en ver daarbuiten een begrip was, hoop ik u met dit verslag over het bedrijf van mijn ouders, duidelijk te hebben gemaakt. Op de plek waar Pieter eertijds
zijn levensvervulling had gevon- den, doen nog enkele groot ge- groeide afgetopte naaldbomen denken aan de 'Dennenvolière'. Op 3 april 1996 overleed Pieter
Cornelis Christoffel Duijzend. Nog geen veertien maanden later volgde zijn lieve vrouw Fredrika hem, op 9 juni 1997. Zij had ten volle gedeeld in zijn kennis en liefde van de vogels. In haar ge- boorteland Indië (Batavia, 3-2- 1914) had zij de bijzondere flora en fauna lief gekregen. In 1933 was zij met haar ouders naar Ne- |
|||||||||||
|
LITERATUUR
V Misset, Doetincliem, 1937, Sier- en Jacht-
fazanten houden als liefhebberij. P.CC. Duijzend V flvicultura 1948, Witte en grauwe
kwakertjes, RC.C. Duijzend V flvicultura 15 nov. 1950. Carolina- en
Mandarijn-eenden, P.C.C Duijzend V Revue d' Histoire naturelle appliquée, di-
verse jaargangen jaren twintig en dertig, Société Nationale d' Acclimatation de FranceJ. DelacouL V Jaarboeken van de Wildfowl Trust, Slim-
bridge UK de jaargangen vanaf 1946. met name nr. 30 1979. Diseases of Shelgeese and Sheiducks in captivity. V Van de Poll stichting voor de Zeister Ge-
schiedenis. Bulletin sept. 1979. nr 3. V Zeister Nieuwsblad 15 sept. 1994. p. 15,
E.C.B.M. de Groot in de rubriek 'Zeist Oud & Nieuw'. V Avicultural Magazine, The Journal of the
Avicultural Society Engeland, Levensbeschrij- ving Pieter Duijzend 1912-1996, Vol. 103, I, 1997. |
|||||||||||
|
Het echtpaar Duijzend in 1989.
derland gekomen en had Pieter
ontmoet vanuit haar woonplaats De Bilt. Na het overlijden van haar va-
der was zij samen met haar moe- der, Jacoba van Baarle-Bergwerf in 1938 in die plaats komen wonen. Laatstgenoemde vrouw woonde ook op Casarca. Zij overleed 15 april 1970, in het toenmalige 'Boschlust', waar zij nog geen jaar met andere ouderen woonde, ter- wijl Riek en schoonzoon ruim 24 jaar in Leersum zouden wonen. NJ. Dijkdrenth-Duijzend |
|||||||||||
|
Seijst
2000-fll
|
|||||||||||||
|
HET IVO "SCHOONOORD" 30 JAAR IN ZEIST, DR. W. SYBESMA
|
|||||||||||||
|
Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek
^^Schoonoord^^ dertig jaar in Zeist |
|||||||||||||
|
Van de buitenplaats Schoon-
oord bestaat een ingekleurde ontwerptekening van de hand van de bekende tuinarchitect ].D. Zocher uit het jaar 1820. Deze is in het bezit van de Van de Poll Stichting. In die tijd na de Franse bezet
ting trok de economie gewei dig aan waardoor de nieuwe snel rijk geworden burgerij buitenplaatsen liet bouwen op de Heuvelrug. Na de Duitse bezetting bij de
wederopbouw bleken deze buiten- plaatsen voor de eigenaren moei- lijk te handhaven van wege het belastingregime. |
|||||||||||||
|
In Zeist had dat tot gevolg dat
diverse buitenplaatsen verkocht werden. Het woonhuis maakte dan gewoonlijk plaats voor instel- lingen van verschillend karakter De buitenplaats Schoonoord on-
derging hetzelfde lot. Het woon- huis verdween. Het terrein werd in twee stuk-
ken verdeeld. Zocher zou daar allerminst gelukkig mee zijn ge- weest. Op het meest westelijke deel
verrees het openbare lyceum Schoonoord terwijl op het ooste- lijke gedeelte een wetenschappe- lijk instituut werd gebouwd ge- naamd, het Instituut voor Veeteelt- kundig Onderzoek "Schoonoord", af- gekort als IVO "Schoonoord". |
|||||||||||||
|
De school bestaat nog in volle
glorie, terwijl het instituut is opge- gaan in een groter instituut in Lelystad. Dat betekent dat deze instelling inmiddels tot de geschie- denis van Zeist is gaan behoren. Van daar dit artikeltje. Het IVO "Schoonoord" was een
wetenschappelijk instituut dat zich bezig hield met het veeteeltkundig onderzoek in al z'n facetten uitge- zonderd de veevoeding en het pluimvee. Als werkgemeenschap voor endocrinologie van de Uni- versiteit begon het in 1948 in het Hoogt 10 in Utrecht waar nu film- huis 't Hoogt in zit. Via een vestiging met voorna-
melijk KI onderzoek op de Oostbroekselaan in Utrecht, bij de |
|||||||||||||
|
.Seijst ,._^
|
||||||||
|
HET IVO "SCHOONOORD" 30 JAAR IN ZEIST DR. W. SYBESMA
|
||||||||
|
ïf!1S!*ï?'M'S<ï«iS%ï(ïïïS*W^K««K«»*»iif^^
|
||||||||
|
2000-111
|
||||||||
|
Seijst
2000-111
|
|||||||||||||||||||
|
HET IVO "SCHOONOORD" 30 JAAR IN ZEIST, DR. W, SyBESMA
|
|||||||||||||||||||
|
OVER DE AUTEUR
W. Sybesma werd geboren in 1929 in Nijehaske, tlians een deel van Heerenveen. In '47 studeerde hij in Utrecht af ais dierenarts. Als zoda- nig kwam hij in 1960 als onderzoe- ker bij het IVO "Schoonoord" te- recht en woonde van 1964 tot '87 in Zeist. In 1989 verliet Sybesma, inmiddels directeur, het IVO. |
|||||||||||||||||||
|
Niesten uit Leeuwarden.
Met een personeelsbezetting van
rond de 100 personen en een vee- bezetting van voornamelijk runde- ren, in aantal schommelend tussen de 60 en de 70, was het een fikse agrarisch gerichte activiteit in Zeist. Het runderbestand bestond in de beginperiode voor een niet onbelangrijk deel uit ééneiïge tweelingen bedoeld om de invloed van uitwendige factoren op de er- felijke aanleg bijvoorbeeld op de melkgift vast te stellen. Het instituut ressorteerde onder
het Departement van Landbouw. Het was enig in zijn soort in Nederland met gevolg dat het een belangrijk aanspreekpunt was voor de praktische veehouderij in ons land maar zeker ook voor de inter- nationale veeteeltwetenschap. Di- verse buitenlandse gast- medewerkers deden er hun werk. Internationaal getinte bijeenkom- sten werden er door de jaren heen gehouden. Zeist kreeg daardoor en |
natuurlijk via de publicaties in bui-
tenlandse wetenschappelijke tijd- schriften internationale bekend- heid. De naam Zeist maar vooral de
naam Schoonoord kwamen vaak wat eigenaardig over de buiten- landse lippen. Naast de hoofdvestiging in Zeist
waren er nog proefbedrijven in Maartensdijk, te weten ' De Bant- ham' , voor uitsluitend varkens- onderzoek, alsmede ' het Gen' in Lelystad dat voor grootschalige fokkerijproeven voor runderen en schapen was ingericht. Onder meer begonnen met KI
onderzoek voor runderen en var- kens bestond het latere onderzoek- programma tevens uit voortplantingsonderzoek in bre- dere zin, fokkerijonderzoek, huisvestingsonderzoek, bedwel- mingsonderzoek, stressonderzoek, onderzoek naar de kwaliteit van vlees en andere vleesproduktie ei- |
||||||||||||||||||
|
Berenkuil, kwam het instituut in
1963 definitief naar Zeist. Het hoofdgebouw, een ontwerp van de architect J. Wiedijk uit Wageningen kwam op het terrein van Schoonoord te staan. Het ge- bouw van TNO Voeding - het vroegere CIVO - aan de Utrechtseweg, is onder dezelfde ar- chitect gebouwd. De boerderij 'de Bunsing' er
vlak achter, aan de Bunsinglaan, werd verbouwd tot proefboerderij naar het ontwerp van architect R |
|||||||||||||||||||
|
STEEN
T |
|||||||||||||||||||
|
UOEK
|
|||||||||||||||||||
|
f^%^
|
|||||||||||||||||||
|
Seijst,
20@@-lll
|
||||||||||||
|
HET IVO "SCHOONOORD" 30 JAAR IN ZEIST. DR. W. SYBESMA
|
||||||||||||
|
genschappen bij de landbouw-
huisdieren en last but not least welzijnsonderzoek. De biotechnologie deed uitein-
delijk z'n intrede. Als aansprekend geval van de IVO bemoeienissen op dit terrein kan de stier Herman worden genoemd. Deze eerste genetisch
gemodificeerde stier ter wereld
welke door de firma Gene Pharming was "gemaakt" stond op het proefbedrijf het Gen in Lelystad. Daar werd onderzoek ge- daan naar allerlei eigenschappen o.m. het welzijn van het dier maar ook naar de gezondheid en het welzijn van zijn nakomelingen. Po- litiek 'lag' dat beest erg gevoelig. Het is hier niet de plaats om
uitvoerig in te gaan op wat er zich allemaal heeft afgespeeld op de oostelijke kant van de buitenplaats Schoonoord. In 1993, dertig jaar na de ope-
ning van het hoofdgebouw in Zeist, ging het instituut organisa- |
torisch over in een groter verband
waarin het vee voedingsonderzoek, het pluimveeonderzoek alsmede het specifiek veterinaire onder- zoek bijeengebracht werden in een nieuw instituut met als vestigings- plaats Lelystad, genaamd Instituut voor Dieronderzoek van de Dienst Landbouwkundig Onderzoek, af- gekort ID-DLO. (Later is de naam in ID-Lelystad gewijzigd aangezien het samen is gegaan met de Universiteit in Wageningen). In 1995 ging het instituut fysiek
over zogezegd waarbij het mar- kante standbeeld van man met stier meeging. Een stukje Zeister kunst prijkt nu in Lelystad. Voor Zeist en omgeving bete-
kende dat een verlies van een honderdtal arbeidsplaatsen en ver- dween tevens de agrarische high tech activiteit uit deze plaats. Het wetenschappelijke veeteelt-
kundige deel van de buitenplaats Schoonoord behoort in ieder geval definitief tot het verleden en is |
daarmee ingetreden in de historie
van Zeist. Veel is er tot nog toe niet voor
teruggekomen. Momenteel, na vijf jaar, staat het gebouw nog steeds leeg afgezien van de antikrakers die er huizen. Voor de Bunsing, alhoewel daar wel plannen voor klaarliggen, geldt eenzelfde leeg- stand. Gezien de trend die er tegen-
woordig bestaat om steeds meer groen te pousseren zou het te over- wegen zijn om de bestaande al aardig verloederde bebouwing af te breken om de oude luister al- thans in het oostelijke deel te her- stellen waardoor de Zeister bevol- king extra recreatieruimte er bij krijgt. Dr. W.Sybesma
GERAADPLEEGDE LITERATUUR
Zeist , Groei en Bouw. van de liand van Roland
Blijdenstein. Deel Gescliiedenis. bouwstijlen en woonhuis-
typen. Kerckebos BV - Zeist, 1983. |
||||||||||
|
■
|
||||||||||||
|
ACTIVITEITEN EN BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
||||||||||||||
|
!* KiSï«»?«i-ia*i>i*^iSTi-.«i(,rti**. ■»
|
||||||||||||||
|
Reetifieatie
|
||||||||||||||
|
'Hunne Majesteiten naar Drie-
bergen voor een bezoek aan de Dame du Palais van H.M. konin' gin Emma voor Amsterdam, mevr. H.A. Insinger-van Loon (1825' 1902), in de "Rosé Villa" (thans de Wildbaan, de overplaats van Sparrendaal) te Driebergen. In het dagboek van mevr. Insinger-van Loon'* vindt men de aankomst van de koninginnen beschreven: 'in |
||||||||||||||
|
een uiterst bescheiden rijtuig en de
hele bedoening duurt op haar hoogst een half uur Dat is heel kort voor de moeite die men er aan heeft gedaan en de grote, gespendeerde sommen geld, de gemaakte drukte, de onder- gane nerveuze spanning.' Ook over het vervolg licht het dagboek ons in: 'Na de Wildbaan gaan de majes- teiten naar Sandenburg waar zij om vijf uur moeten zijn en hoogstwaar- schijnlijk de thee zullen gebruiken. '^ Op kasteel Sandenburg aan de
Langbroekerwetering (gemeente Langbroek, thans Wijk bij Duur- stede) woont "Tante Mien"*', mevr. WE.Ch. Gravin van Lynden van Sandenburg-Barones van Boetzelaer (18374905), Dame du
Palais (1878) en later (1896) waarnemend grootmeesteres van koningin Emma. Ook zij wordt met een zeer bijzonder koninklijk bezoek vereerd, waarop de 'Majes- teiten' naar paleis Soestdijk terug' keren. |
||||||||||||||
|
Tot onze spijt is een passage in
liet artil<el 'Voorgeschiedenis van de Oranjevereniging in Zeist' op pagina 61 van het bulletin Seijst 11-2000 vv-eggevallen. Hiervoor onze excuses aan onze lezers en de auteurs. Hieronder volgt het volledige frament: Om 15.30 uur vertrokken
|
||||||||||||||
|
ïï.-t«it
|
||||||||||||||
|
ACTIVITEITEN EN BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
||||||||||||||||||||
|
2030411
|
||||||||||||||||||||
|
Middagexeursie__________
Op donderdag 14 september
naar het historische stadje IJsselstein.
Zie voor nadere gegevens bijge- voegde brief. Lezing + kleine expositie
Op maandag 16 oktober
om 20.00 uur in de Thomaskerk (Or.Nassaulaan) een inleiding door de heer Peter van Dun (Rijksdienst Monumentenzorg) over de Zeis- ter Tram (secundair rail- vervoer op de Utrechtse Heuvel- rug). Jubileum FIQl_____________
Op donderdagavond 16 novem-
ber een inleiding (met filmbeel- den) over 100 jaar FIGi in de Mars-
manzaal. Tevens komt er een kleine
overzichtstentoonstelling. |
||||||||||||||||||||
|
Ter inzage
|
||||||||||||||||||||
|
De volgende artikelen kunnen om
verschillende redenen niet ge- plaatst v/orden in Seijst, maar geïnteresseerden kunnen de artikelen inzien in de Van de Poll-kamer. De lustwarande virtueel, nooit
uitgesproken voordracht van Catharina L. van Groningen Een kritische noot n.a.v het
speciale nummer van Het Slot Zeist, D.R. Klootwijk |
||||||||||||||||||||
|
Bijzondere gift
|
||||||||||||||||||||
|
Onlangs gaf de heer F./^.L. Fran-
ken uit Zeist het ZHG een gebun- deld cahier cadeau. In deze uitgave van M. Mourot zijn gravures uit l829/'30 van Utrechtse buitenplaatsen opge- nomen. 'Seijst' zal in de ko- mende uitgaven een illustratie opnemen. |
||||||||||||||||||||
|
■i'''-'t'~ ■'< 1
|
||||||||||||||||||||
|
Ledenstand
|
||||||||||||||||||||
|
Seijst II (tot juli'00)........
Seijst III (tot oktober '00)
|
||||||||||||||||||||
|
875
877 |
||||||||||||||||||||
|
i »..<«,,. it,,
|
||||
|
H.r,.' V \\ k. i ,i' i>f .
|
||||
|
INLEIDING
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Inleiding
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
In een tijdsbestek van zo'n twee
jaar spelen hij Figi drie jubilea, die de historie van dit hotel-theater-bedrijf markeren: - In maart 2000 was het 150 jaar
geleden dat de koks- en banketbakkerszaak opgericht werd, waaruit uiteindelijk het huidige Figi gegroeid is. - In april 2002 zal het 100 jaar
geleden zijn dat die zaak de naam Figi kreeg. - Op 12 november 2000 is het 75 jaar
geleden dat de Concertzaal Figi geopend werd. Door deze jubilea in de vorm van
een historisch drieluik te memoreren vestigt Figi tevens de aandacht op de belangrijkste actoren in Figi's bedrijfs- geschiedenis: de uit Saksen afkom- stige Herrnhutter koek- en banket- bakker Ludwig Traugott Wünsche, |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
■m; '-«
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
OROOT nOTEV:"£'
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
M
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
■V
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
(I ^J PHIJSM
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
OnCERTZML
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
CONCERTZAAL
FIGI
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
PROGRAMMA
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
KLEEDINGMAGAZIIN
„DE DOM" Utittht-ZSIST-Aamfooit
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Seiist
2000-IV
|
||||||||||||||||
|
INLEIDING
|
||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||||
|
die in 1850 een eigen zaak aan de
Lageweg begon; de kok en banket- bakker George Figi, die deze zaak in 1902 overnam en verplaatste naar het Rond en de eerste generatie van de Figi-familie Ruijs, die het bedrijf sinds 1917 leidt, in welke periode Figi zijn hotel- en theaterfunctie kreeg. De bedrijfsgeschiedenis van Figi
komt uitgebreid aan de orde in twee historische beschrijvingen die in de loop van 2001 elders verschijnen:.Figi anderhalve eeuw in beweging - de geschiedenis van een Zeister hotel-theater en De theatergeschiedenis van Figi. In het kader van het 75-jarig
theaterjubileum heeft de redactie- commissie ter publicatie in dit bulletin het gedeelte uit Figi's theater- geschiedenis geselecteerd dat handelt over de professionele voorstellingen en concerten in Figi in de jaren twintig en dertig. De verhandeling is als volgt
opgebouwd. Paragraaf 1 gaat in op de stichting van de Concertzaal, bezien |
vanuit de Zeister èn vanuit de
landelijke context. In de paragrafen 2 en 3 wordt een beeld gegeven van het scala van professionele toneelvoorstellingen, musicale uitvoe-
ringen en andere podiumkunsten, die in Figi plaats vonden: georganiseerd door Figi zelf of door andere initiatiefnemers. In paragraaf 4 wordt de Concertzaal geplaatst in het kader van het totale Figi-bedrijf De historische beschouwingen zijn
met name mogelijk dankzij het vanaf 1917 bewaard gebleven bedrijfsarchief van Figi, dat grotendeels in bruikleen is ondergebracht bij het Rijksarchief te Utrecht (het Utrechts Archief) en het Theater Instituut Nederland te Amsterdam. |
|||||||||||||||
|
1. Een concert
|
||||||||||||||||
|
Toneel- en concert
gebouwen in hiederland Amsterdam en Den Haag waren
de eerste Nederlandse steden die - al in de 17" eeuw - een theater kregen. In de 18" eeuw volgden Leiden,
Rotterdam, Haarlem, Maastricht en - in 1796 - Utrecht. Het waren niet de stadsbesturen die daarvoor het geld beschikbaar stelden, maar theatermakers die hun vermogen
gebruikten om een speelplaats te bouwen en te exploiteren. Alleen in Maastricht bekostigden
aandeelhouders de schouwburg en in Utrecht lag in 1815 het initiatief voor de nieuwe schouwburg bij een gemotiveerde kastelein, die met een wel renderende aanliggende zaal voor openbare vermakelijkheden de tekor- ten op de schouwburgexploitatie compenseerde.' In de tweede helft van de 19° eeuw
|
||||||||||||||||
|
* de Romeinse cijfers in het noten-
apparaat verwijzen naar de genum- merde literatuurlijst op de achterste pagina. |
||||||||||||||||
|
„Seijst
2000-ÏV
|
||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||
|
I: EEN CONCERTGEBOUW VOOR HET DEFTIGE DORP
|
||||||||||||||
|
gebouw voor het deftige dorp
|
||||||||||||||
|
kregen "vele lyrovinciestedeti, zoals
Zwolle (1840), Arnhem (1865), Deventer (1870) en Leeuwarden (1881) [...] voor Jki eerst een schouwburg. Het initiatief daartoe lag niet bij de lokale overheid; die had er geen geld voor over Het lag evenmin bij de theatermakers, want die vestigden zich niet in de provincie. De aanzet werd gegeven door naar beschaafd toneel verlangend publiek: de welgestelde, kunstminnende burgers van een stad moesten voor hun eigen theatergebouw zorgen. Doorgaans wist men het benodigde bedrag bij elkaar te vergaren door het oprichten van een vereniging en het uitgeven van aande- len".^ Zo was de schouwburg in
Leeuwarden in 1881 opgericht door de vereniging De Harmonie, een vereniging met 700 leden, van wie 596 aandeelhouders.^ De Utrechtse schouwburg werd in 1880 door de |
particuliere ondernemer verkocht aan
de Utrechtsche Schouwburg Vereeniging: 55 'Utrechtse Heeren en Vrouwen' hadden daarvoor het geld bijeengebracht, terwijl de gemeente de grond kosteloos in eigendom gegeven had.'* Sommige schouwburgen werden in
een later stadium overgenomen door het stadsbestuur: de Amsterdamse Stadsschouwburg al in 1795, de Haagse Koninklijke Schouwburg in 1830 en de Utrechtse schouwburg in 1915.5 Het was in de 19*" eeuw en begin
20" eeuw ook het particulier initiatief, dat in veel steden en dorpen de basis legde voor de ontwikkeling van een concertleven door het stichten van accommodaties als Musis Sacrum in Arnhem, het Gebouw van Kunsten en Wetenschappen in Utrecht, de |
|||||||||||||
|
Buitensociëteit in Zwolle, en de
Vereeniging in Nijmegen. In dergelijke accommodaties werd van alles georganiseerd, waaronder muziekuitvoeringen door dilettanten of door professionele toonkunstenaars. Het was ook het in kunst geïnteresseerde elitepubliek dat zich in Amsterdam inzette voor de oprichting van het Concertgebouw. Er waren stadsbesturen met wèl
een traditie om initiatieven voor muziekuitvoeringen enigszins met lokaliteiten en subsidies te ondersteu- nen. In Utrecht organiseerde het
Collegium Musicum Ultrajectinum - een gezelschap van actieve muziek- liefhebbers - in de Mariakerk en vanaf 1847 in het Gebouw van Kunsten en Wetenschappen stads- concerten. Deze werden gegeven |
||||||||||||||
|
I: EEN CONCERTGEBOUW VOOR HET DEFTIGE DORP
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FICI
|
||||||||||
|
door dit stadsmuziekcollege zelf of
door solisten, die sinds 1830 daartoe door de 'stadsmuziekdirecteur' geën- gageerd waren''. "Wie 'mooie muziek' en beroemde
solisten wilde horen moest maar naar de Stadsconcerten gaan. Deze stadsconcerten werden door een muzikale coterie bezocht, waarbij het accent eigenlijk niet zozeer op de muzikale ontwikkeling en interesse lag, dan wel op het feit, dat men tot de bovenlaag van de bevolking hoorde. De adel speelde toen in de stad nog een dominerende rol [...]. Het Tivoli'orkest, zoals dat in de wandeling werd genoemd, was voor . de burgerij bedoeld, zij het dan de meer gegoede burgerij, want de standsverschillen werden in Utrecht met een lineaaltje afgebakend"J Het Gebouw van Kunsten en
Wetenschappen werd tot 1860 door een commissie van beheer en nadien door de gemeente geëxploiteerd.** Het Tivoli-orkest speelde in de |
andere veelbezochte Utrechtse con-
certzaal, die in 1871 was gebouwd als onderdeel van het koffiehuis Tivoli, dat in 1880 eigendom werd van de Maatschappij tot Exploitatie van Tivoli, waarin een aantal Utrechtse burgers zich verenigd had.' Een andere ontwikkeling deed zich
voor bij enkele 'grand hotels' aan de kust, zoals het Kurhaus in Zandvoort (1881), het Kurhaus in Scheveningen (1885) en het Grand Hotel des Bains in Vlissingen (1886). Hier waren het niet de muziekliefhebbers die primair voor zich zelf en hun soortgenoten een concertzaal oprichtten, maar professionele investeerders (uit overi- gens hetzelfde milieu). Zij wilden de gefortuneerde en
welgestelde badgasten stijlvol, cultu- reel vermaak bieden. De multifunc- tionele grote zaal van zo'n hotel- complex - de Kurzaal - werd ook als concertzaal gebruikt.'" Een Zeister concertgebouw- maatschappij? De Nieuwe Sociëteit
|
||||||||||
|
"Concertgebouw! Zoo kon de titel
(van dit krantenartikel uit 1921, ThR) ook luiden, maar er is reeds opgemerkt, dat de naam concertgC' houw minstens éénzijdig is voor een gebouw met zoo veelzijdig doel! Hoe heeten ze elders, zulke gebou- wen, bijna zouden wij schrijven: zulke stichtingen! Het Casino, de Harmanie, Tivoli, Musis Sacrum, Gebouw voor Kunsten en Weten- schappen, de Diergaarde. [...] Het is door de Zeister pers gedurende vele jaren gezegd [...], dat onze Societeitszaal oud was [...] en onwaardig om er groote mannen en vrouwen te ontvangen. Als Rönt- gen-Flesch-Mossel er musiceerden en een file van dertig, veertig rijtuigen |
|||||||||||
|
Seijst,
2000-IV
|
||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||
|
I: EEN CONCERTGEBOUW VOOR HET DEFTIGE DORP
|
||||||||||||||
|
meester mr. C.J. baron Van Tuyll van
Serooskerken de (bijzonder actieve) erevoorzitter werd. Vanaf de eerste gedachtenvorming
over de realisatie van een Zeister toneel- en concertgebouw had de burgemeester benadrukt dat hij geen rol weggelegd zag voor de gemeente zelf. Hem stonden de vele voorbeel- den voor ogen, waarbij niet de overheid, maar particulieren de middelen voor de stichting van een dergelijk gebouw bijeenbrachten. "Een kleine kring van financieel- krachtige personen werd geraad- pleegd en toen de plannen van alle zijden bekeken en niet geheel verwerpelijk waren, werden in ruimen kring Zeistenaren, wien de vooruitgang van deze gemeente ter |
||||||||||||||
|
en equipages met toen-ter-tijd nog
weinig of geen auto's vóór langs de Slotlaan een beeld gaf van de upper- ten van Zeist en omstreken, die ter wille van de kunst voor een wijle hun luxueuze salons verwisseld hadden voor de ongenietbare zetels en naakte wanden der societeitszaal, dan voelden we te midden der toiletten-weelde te schreiender onze armoede"." Tussen 1900 en 1920 verdubbelde
de bevolking van Zeist bijna tot zo'n 18.000 inwoners. Met de groei ontstonden er plannen om in Zeist een concertgebouw te stichten. De motieven waren niet alleen van culturele aard. Economische belangen speelden
ook een rol: in Zeist werden veel bouwlokaties ontwikkeld en een hoogwaardig voorzieningenniveau was immers een extra reden om Zeist als vestigingplaats te kiezen. Er kwam een concertgebouw-
commissie, waarvan de Zeister burge- |
||||||||||||||
|
harte gaat, opgeroepen om nader te
beraadslagen. Bij deze besprekingen bleek wel, dat de behoefte aan een eigen gebouw, groot genoeg voor pl.m. 5 d 600 bezoekers dringend gevoeld werd en zoo werd een commissie uit deze vergadering gekozen, welke de noodige stappen zou doen om tot verwezenlijking te komen".'^ Waar in andere plaatsen wel
voldoende ingezetenen bereid gevon- den waren om financieel te participe- ren in maatschappijen of verenigingen ter oprichting van toneel- en concertzalen, moest in Zeist de commissie, die zich de stichting van een Zeister concertgebouw tot taak gesteld had, zich zonder succes opheffen. In de raadsvergadering van 29
december 1921 was de teleurstelling ^'an burgemeester Van Tuyll van Serooskerken te horen: "Spr. had zich van de mentaliteit der
inwoners een geheel andere voorstel-
|
||||||||||||||
|
Bui^emeester mr. C.J. baron van Tuyll van Serooskerken
|
||||||||||||||
|
Seijst
2000-IV
|
||||||||||||||
|
I: EEN CONCERTGEBOUW VOOR HET DEFTIGE DORP
|
||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||
|
ling gemaakt. Waar men hem bij
alle gelegenheden overtuigd had van de wenschelijkheid hier een concert- gebouw op te richten, had Spr ook meer offervaardigheid daarvoor verwacht. Dat de gemeente voor- eerst niet aan de stichting daarvan denken kan, zal iedereen moeten toegeven. Toch hoopt Spr dat het doel, zij het misschien langs anderen weg, binnen niet al te langen tijd nog bereikt zal worden, want het is toch zeer betreurenswaardig, dat hier in Zeist geen enkele behoorlijke zaal is om eene uitvoering, hetzij tooneel, hetzij muziek te geven. Immers wat er op dat gebied hier bestaat is veel te klein en beant- |
||||||||||||||
|
woordt niet meer aan de eischen die
tegenwoordig gesteld worden".'^ Het initiatief aan Figi
Nu noch de gemeente, noch een
door welgestelde Zeistenaren gedra- gen vereniging of maatschappij het op zich nam een toneel- en concertzaal te stichten, besloten directie en aandeelhouders van hotel-restaurant Figi, daarin gestimuleerd en gesteund door burgemeester Van Tuyll van Serooskerken, deze vorm van culturele dienstverlening in te passen in de bedrijfsvoering van hun onderneming. Figi was aan een nieuwe uitdaging toe en de uit Utrecht afkomstige familie Ruijs was |
||||||||||||||
|
natuurlijk bekend met de vele
particuliere initiatieven rond de stichting en exploitatie van de concert- en toneelaccommodaties in die stad. De N.V. Figi kocht daarom - toen
de plannen van de concertgebouw- commissie definitief van de baan waren - de grond achter het hotel en de theetuin van Figi, waarop het concertgebouw had moeten verrijzen. In 1925 waren de plannen zo ver
gereed dat Figi de Concertzaal kon bouwen. De investering kwam uit op zo'n 140.000 gulden. Door participatie van een groot aantal buitenplaats- bewoners kon het aandelenkapitaal met 57.000 gulden worden uitgeb—'-^ |
||||||||||||||
|
.5(^~/«»/,. f,:Y^iiLf'^Uj;^
|
||||||||||||||
|
Seijst,
2000-IV
|
||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||||
|
I: EEN CONCERTGEBOUW VOOR HET DEFTIGE DORP
|
||||||||||||||||
|
mmmmmmmmmMmm^mmmMmmm
|
||||||||||||||||
|
Concertzaal:
"De geheele zaal is Gothisch
gewelfvormig afgedekt, terwijl de prachtige getemperde verlichting geschiedt door gewelframen met gekleurd glas in lood, wat vooral een rust en kalmte te voorschijn roept. Door het spitsbogen gewelf lijkt de
zaal veel hooger, dan zij in werke- lijkheid is, n.l. 10 M. De vloer heeft een oppervlakte van 20 M. bij 12 M. en de geheele zaal, frontloges en loges inbegrepen, bieden plaats aan 510 bezoekers. De warme kleuren rood en groen van het schilderwerk harmoniëeren prachtig bij de zand- kleurige wanden [...]. Achter in de zaal bevindt zich een cabine voor bioscoopvoorstelling. De stoelen in de zaal zijn klap- stoelen en vervaardigd door de firma Van Royen te IJsselstein. De kleurschakeering en beschildering (decoratie) is van den heer en Met^r. Visser, [...]. De electrische installatie is door de heeren L. Kortlandt en |
||||||||||||||||
|
De Zeister Concertzaal was een
ontwerp van de bekende Zeister architecten Jan en Theo Stuivinga. De Stuivinga's hebben in het vooroorlogse Zeist veel gebouwen op hun naam staan, zoals het gemeente- Ihuis (1908), het postkantoor (1912) ' en diverse winkels, landhuizen en villa's. Ook Figi's theetuin (1918) en het hotel van Figi (1919, 1930) zijn door deze architecten ontworpen. Voor de decoratie van de concert-
zaal was het kunstenaarsechtpaar Visser-Düker uit Amsterdam aange- |
trokken. Dit echtpaar had al eerder
de art deco-raam- en muurschilderin- gen in hotel Figi ontworpen en uitgevoerd. Leo Visser was een veelzijdig kunstenaar: hij schilderde, tekende en lithografeerde, maakte muurschilderingen en - voor het tijdschrift De Groene - cartoons. In het oude Figi waren nog geschilderde decoraties te vinden op het plafond in de theaterhal en op de ruiten in de hotelhal."' 'De Zeister Courant' gaf de
volgende beschrijving van de nieuwe |
|||||||||||||||
|
beijst
2000-IY
|
|||||||||||||||
|
I: EEN CONCERTGEBOUW VOOR HET DEFTIGE DORP
|
|||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||
|
PC. Diederiks keurig in orde ge-
bracht; zoowel de zaal- als de tooneellichten kunnen door weer- standen langzaam op elke sterkte branden. De lichtbak heeft een sterkte van 9000 kaars, terwijl de voetlichten 4000 kaars sterk zijn [...] De zaalverlichting geschiedt door 4 groote en 26 kleinere lampen. De lampekappen zijn beschilderd door den heer Visser".'^ Het door de Vissers ontworpen glas- in-lood is grotendeels behouden gebleven en in het nieuwe Figi op allerlei plaatsen terug te vinden. Ook het in het trappenhuis van de Haagse Bijenkorf aanwezige glas-in-lood is van hun hand, evenals de vier wandschilderingen in het Christelijk College Zeist. De Concertzaal werd geopend op
12 november 1925 in aanwezigheid van de commissaris der Koningin en (in verband met de Concertzaal) Figi- aandeelhouder dr. H.Th. s' Jacob. NOTEN
I. IX, p. 712: XXII. p. 17, 18
|
|||||||||||||||
|
Theo Ruijs (1947) was van 1975
tot 1995 lid van de Raad van Beheer van de Van de Poll- stichting. Hij publiceerde onder meer Een historische schets van katholiek Zeist (1979) en Lijnen uit het verleden: de ontwikkeling van Zeist tot /500(I993). Van 1978 tor 1998 was hij lid van de gemeenteraad van Zeist, waarvan 12 jaar als wethouder. Momenteel is hij director bij Arthur Andersen Business Consulting en lid van de Raad van Commissarissen van Figi B.V Frédérik Ruijs (1974) is plaats-
vervangend chef van de studio bij het Algemeen Dagblad. Daarbij heeft hij de coördinatie over de illustratoren. Binnen de redactiecommissie van het Historisch Genootschap (de Van de Poll-stichting) is hij vormgever van het bulletin. De redactionele vormgeving van dit artikel is van zijn hand. |
|||||||||||||||
|
IX p. 712. 713
IX. p. 713
VII. p. 106
XV p, 79: XXIII. p. 20: XXII. p. 33
VII, p, 97-99
VILp. 99:XVNI,p, 8, 9
VILp. 98. 99:11. p. 86, 87
XXIV p. 125-133
IV p, 140, 152, 167
Zeister Courant, 30 april 1921
Zeister Courant, 13 januari 1925
notulen gemeenteraad, 29 december I 92 I
XXI. p. 552
krantenartikel uit Figi-archief
|
|||||||||||||||
|
{documentatieverzameling).
|
|||||||||||||||
|
Seijst
aooo-iv
|
|||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||||||||||
|
2. DE FIGI-AVONDEN
|
|||||||||||||||||||||||
|
2. De Figi'avonden
|
|||||||||||||||||||||||
|
^rtBtlrtitndt oïnicAf te □aCu'V'V^SZal
|
|||||||||||||||||||||||
|
De eoneertseries uit de
Nieuwe Sociëteit Met de Concertzaal had Zeist een
ook voor het beroepstoneel geschikte accommodatie gekregen. Het Schouwtooneel (directie
Adriaan van der Horst en Jan Musch) was het eerste beroepsgezelschap, dat in Zeist een voorstelling gaf: op 17 november 1925 bracht het Drie wijze gekicen van Austin Strong. Kamermuziekavonden werden in
Zeist al langer gegeven. Sterker nog, de door de heer A. Crommelin samen met jonkvrouwe J.M.E. van de Poll en de heer F.A. Brandt in de Nieuwe Sociëteit georganiseerde concertserie werd nog twee seizoenen in de Concertzaal voortgezet, waarna de organisatie door Figi zelf ter hand werd genomen. In het seizoen 1926/ 27 werden in de Concertzaal twee concertseries gegeven: door de heer |
|||||||||||||||||||||||
|
Crommelin c.s. en door de N.V het
Concertbureau te Amsterdam. Het Nederlandse toneelbestel werd
deze jaren grotendeels gedragen door het particulier initiatief De overheid speelde slechts een beperkte rol, in Zeist zelfs helemaal niet (behoudens het vanaf 1934 heffen van vermakelijkheidsbelasting). De toneelgezelschappen waren
risicodragende verenigingen en ven- nootschappen. Toneelleiders waren èn artistiek èn financieel verantwoor- delijk, hetgeen niet altijd waar te maken bleek. Voor de inwoners van minder grote gemeenten had het bestel als positief effect dat de toneelgezelschappen, om tot sluitende exploitatie te kunnen komen, ook buiten de grote steden speelden. De ambiance van Figi en het
gehalte van de Figi-bezoekers bleken |
|||||||||||||||||||||||
|
42-
|
|||||||||||||||||||||||
|
jte'^tc^anEMiaitlKi.sSiDI
|
|||||||||||||||||||||||
|
Verschillende ingevulde inschrijf-
formulieren voor Figi-abonnementen. bij de toneelspelers en de toneel-
directies bijzonder positief over te komen, zodat het geen moeite kostte prominente gezelschappen in Zeist geprogrammeerd te krijgen. Dit gold evenzeer de toonkunste-
naars en de gezelschappen die door bemiddeling van impresariaten geën- |
|||||||||||||||||||||||
|
2. DE FICI-AVONDEN
|
|||||||||||||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||||||||||||
|
gageerd werden. De impresario's
konden met Figi en het Figi-puhliek uitstekend voor de dag komen hij hun in de belangrijkste zalen van de wereld spelende musici. Dankzij de naam van Figi hij impresariaten als Ernst Kraus en Hugo Helm namen ook reisensembles van gereputeerde buitenlandse gezelschappen het dorp Zeist met zijn inmiddels circa 25.000 inwoners in hun tournee door Nederland op. Piatigorsky, Casadesus en
andere toonkunstenaars De concerten hij Figi waren
kwalitatief van hoog Europees niveau. In de loop der jaren traden er veel beroemde toonkunstenaars op. De Engelse pianist Frederic
Lamond (leerling van Franz Liszt en Hans von Bülow) en zijn Franse collega Robert Casadesus hadden wereldfaam. Pianovirtuozen waren ook de Rus Alexander Uninsky, de Engelsen Myra Hess en Harold Samuel, de Polen Jan Smeterlin en |
|||||||||||||||||||||||||
|
Stefan Askenase, de Hongaar Andor
Földes en de Nederlanders George van Renesse, Cor de Groot en Willem Andriessen. De Franse violist Jacques Thibaud
had een wereldreputatie. Andere violisten van naam, die in Figi optraden, waren bij voorbeeld de Amerikaanse Ruth Posselt, haar landgenoot Albert Spalding, de Duitser Georg Kulenkampff, de Britse Isolde Menges, de Roemeense Lola Bobesco en de Nederlanders Louis Zimmermann en Ferdinand Helmann (beiden eerste concertmeesters van het Concertgebouw Orkest). De Rus Gregor Piatigorsky (eerste
cellist van het Berliner Philharmoniker), de Hongaar Tibor de Machula en de Nederlands- Amerikaan Hans Kindier hebben in Figi cellorecitals gegeven. Tot de vocalisten, die in Figi voor een Zeister publiek gezongen hebben, behoren de Duitse Birgit Engell, de Braziliaanse |
|||||||||||||||||||||||||
|
Vera Janacopulos, de Griekse
Alexandra Trianti, de Hongaarse Ilona Durigo en de Nederlandse Maartje Offers en Hans Gruys. Van de akoestische kwaliteit van
de zaal doet een recensie over een concert van de Poolse pianist Stefan Askenase verslag: "Askenase had hetzelfde programma
overgebracht, dat hij een dag of tien
geleden in Utrecht had gespeeld.
Wanneer wij een vergelijking mogen
maken tusschen de
Vtrechtsche avond en het
Zeister concert, valt dit uit
|
|||||||||||||||||||||||||
|
JIKTCONCEltTBrri
f- H r.'ONCKRr/.VAl. I'.KKMII AwlNNI-.Vj;
|
|||||||||||||||||||||||||
|
PBOGRA»M
|
|||||||||||||||||||||||||
|
ZATERDAG 1^
MY
pRc;
C€8*R FRM4CK. PRELUDE. FlX»JF-
'•*^"" VARlATtON A «. BACH. ENQËLSCHE SitlTf
■"■*" Q-MOt-L
|
|||||||||||||||||||||||||
|
ten gunste van Zeist - niet,
omdat Askenase gisteren
beter op dreef was, maar
omdat zijn kunst veel meer
tot haar recht komt in een
|
|||||||||||||||||||||||||
|
kleinere, intieme zaal zoals
de Concertzaal Figi er een
is. Immers, bij Askenase
|
|||||||||||||||||||||||||
|
QAVOTTf t» KttOCTTl
VARrATJONEN EN
FUGUE UBER ÊlSi. THEMA VON hAnD STEIKWaV ft SONS CONCi
|
|||||||||||||||||||||||||
|
JOH. SDAHMS.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
PFAHO-, OSGEt-. MUZiEK- EH RAOIOH*?''
W. GERBELJR.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Vï'i
|
|||||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
2. DE FIGI-AVONDEN
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Siviglia te horen en zien vertolken
door de 'Opera Italiana' (met als dirigent maestro cav. Mario Parenti). Zangers en zangeressen van deze in
1897 door impresario cav. M. de Flondt in Den Haag gevestigde Italiaansche Opera hadden al eerder - in 1926 en 1927 - in Figi operaconcerten gegeven. Andere buitenlandse gezelschap-
pen, die in Figi optraden, waren bijvoorbeeld het Zweedsch Nationaal Koor, het Russisch Nationaal Koor Boyar, het Don Kozakkenkoor Platoff, |
het Koeban Kozakkenkoor, het
Wiener Operetten Gesellschaft en de Amerikaanse Revue Louisiana met jazZ'Orkest, jubihesingers enjazz-dance' girh. In de Concertzaal dirigeerde de
'laatste' Johann Strauss zijn Weens orkest voor een Zeister gehoor. Voor de val van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie was hij, evenals zijn grootvader, oom en vader, Hofbalmusikdirektor in Wenen, daarna in Berlijn. Nederlandse toneelgezel-
schappen en buitenlandse reisensembles In de vooroorlogse jaren zijn er
nogal wat toneelgezelschappen in Nederland actief geweest. Toneel- groepen werden gevormd, samenge- voegd en opgeheven, afhankelijk van hun economische omstandigheden en van het schouwburgbeleid van de grote steden. Alle gezelschappen van naam hebben Figi bespeeld. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
moet men het niet hebben van
brillante virtuositeit, van klatersche akkoorden die majestueus door een grote zaal rollen'.^ Op de kamermuziekavonden van
Figi traden ensembles op als het Boheems Strijkkwartet, het Quintette Instrumentale de Paris, de Société des Instruments Anciennes en het Concertgebouwsextet. De Zeistenaren hadden ook de
gelegenheid Rossini's 11 barbiere di |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'.AM^fGltllAU
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ZEIST_
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*AL FIGI
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
OCTOBER - 8 UUR
!A HESS
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÏRAMMA:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cregor PiatigorslQ^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KiNOERSCENEN.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
:. MEOTNS'ï, OPUS »X Na 1
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'^^^ /'■■
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
0,11
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
e, V. DOHNAKVl. CONCÊRt ETtlDE
OPUS « NO, S.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GEORG I
KULEN- ir i MDrr
llArarrr (VtOUST)
a.iii tli.li Mtlii(k;l titorilf \\n\ Rentt^e
Projraiitnut: A. \ ivulili ■ t''. hrniiler - J- ^t. fifldi,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Robert Casadesus
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
P. Aiooiiz. EVOCATION
TRiANA (UIT JOTRiA"i.
iLEUOEL P». MTTNER"S mAHÖMANDEU |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-'..it--'-,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Johann Strauss
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
;4^J«'"'<
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Seijst
2©00.!V
|
||||||||||
|
2. DE FICI-AVONDEN
Tot de groten van het Nederlands
toneel behoort Eduard Verkade: regisseur, toneelspeler, toneeldirecteur, theaterdirecteur. Veel acteurs zijn door hem gevormd. Verkade voelde zich in Figi goed thuis. Zijn stukken werden door het Figi-publiek duide- lijk gewaardeerd, zowel het klassieke wereldrepertoire als vrij recente successen uit het buitenland (Shakespeare, Ghéon, Molnar, Schnitzler, Shaw, Wilde) en de zogenaamde society-plays: "Engelse salonstukken met weinig decorwisselingen en bijna geen plot. De kracht van het genre lag in de dialoog: beschaafde dames en heren die zich in luxe wentelden en de tijd met praten doodden, daarbij niet zelden hun eigen stand bekritiserend. Het society-drama vereiste een nieuw soort acteurs; acteurs van goede komaf die het leven van de 'upper ten' door en door kenden, die zich met aangeboren gratie op het toneel wisten te bewegen en die in algemeen beschaafd Nederlands met |
||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
onder het publiek de voormalig
artistiek leider van de Koninklijke Vereeniging het Nederlandsch Tooneel Herman Re)elvink. Uit door hem nagelaten aantekeningen blijkt hij niet erg gecharmeerd geweest te zijn van het stuk: "Het sj)iritisme heeft de schrijver, die van huis uit een materialistisch denkend mensch is, zóó te pakken dat hij er ook op het tooneel van moet getuigen. Daarom kwam 't probleem niet 'uit de verf', bleef propaganda".^ De sfeer op deze avond wordt iri
de krant als volgt beschreven: "In de pauze werden de aariwezigen
op royale wijze onthaald door de directie van de Concertzaal, die in alle foyerzalen tafels met lekkernijen had laten aanrichten. Wij vernemen dat na afloop de spelers warm gehuldigd zijn evenals de auteur, die ten toonele geroepen en door den burgemeester van Zeist toegesproken [is]".' Roelvink was als litterair secretaris |
||||||||||
|
elkaar konden conversereii. Verkadc
verlangde van hen verstandelijk spel - geen uiterlijke realiteit, maar realiteit van binnen uit".- De uitspraak van Paul Huf in 1921/
22 over het Haagse Theater Verkade - "society vóór en society achter het voetlicht'"' — was bij die toneelstukken vergelijkbaar op Figi van toepassing. Op 1 oktober 1927 werd in Figi door
het Vereenigd Rotterdamsch Hofstad- Tooneel de première gegeven van Het heksenproces, een toneelspel in cirie bedrijven van mr. C.P van Rossem, gespeeld door onder anderen Louis van Gasteren en Hermann Schwab. Hunningher schrijft over deze toneelschrijver: "Lichter toon werd aangeslagen
door de talentvolle C.P. van Rossem in zijn fantastische comedie Weder- geboorte, het geestige spel Diogenes, Phyllis; als ernstig werk schreef hij daarnaast Het Heksenproces, een verdediging van het spiritisme".'^ Bij deze première bevond zich |
||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIG
|
||||
|
2000-IV
|
||||
|
2 DE FIGI-AVONDEN
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||
|
van de Raad van Beheer van de
Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Tooneel' de artistiek leider van dit prominentste Neder- landse toneelgezelschap geweest. Als schrijver heeft hij 26 boeken op zijn naam staan. In Figi is Roelvink regisseur geweest bij gelegenheids- voorstellingen met acteurs uit de Utrechtse Heuvelrug-elite. Zo was hij op 18 maart 1930 regisseur van èn acteur in zijn blijspel Mrs. O. Op 5 januari 1931 bracht het
Schouwtooneel met o.a. Jan Musch, Jacques Snoek en Marie Holtrop in Figi de première van een ander door hem geschreven stuk: En toch ...of de wijsheid der dwazen, een blijspel in drie bedrijven. "Een enkele maal moet de Utrechte-
naar tooneelstukken in eerste opvoering gaan zien te Zeist, waar het Hotel en Restaurant 'Figi' aan het Rond een tooneelzaal exploi- teert, die door de heaumonde van het deftige villadorp en zijn omge- ving geregeld wordt bezocht. Gister- Figi-piccolo's
|
(De groote reis door het Vereenigd
Tooneel) staat hij vermeld als Johan de Meester jr. Zijn vader, de Johan de Meester sr., naar wie de Johan de Meesterzaal van Figi vernoemd is, was de schrijver van het zich in Zeist afspelende boek De zonde in liet deftige dorp. In 1933 regisseerde De Meester in Figi het door amateuracteurs opgevoerde herdenkingsspel Zonsopgang: ter herdenking van de
geboorte van Willem de Zwijger werden dat jaar in Nederland vele grote manifestaties georganiseerd. In 1927 waren de voorstellingen
van Stanislavsky's 'Moskouer Künstlertheater' voor het Neder- landse publiek een sensatie {"vol- maakt ensemblespel, grote individuele acteertprestaties en een ongekende levensechtheid van de personages"^). Dit gezelschap naar Praag uitgewe- ken Russische toneelspelers zette de tradities van Stanislavsky - een der grootste theoretici van het 20e eeuwse toneel - in het westen voort. In Figi |
||||||||||||
|
avond ging daar de première van
Herman Roelvinks nieuwe stuk ^En toch... of de Wijsheid der Dwazen', een blijspel in drie bedrijven, waar- voor een talrijk publiek was opgeko- men".^ De eigen aantekeningen van
Roelvink over deze avond luid- den: "Première. Ondanks zenuwen en 't altijd extra zware tempo der Schouwtooneelers, goed afgeloopen en ontvangen. Tenminste veel 'gehaal' van volle abonnementszaal. Buitengewoon goed publiek. En dank zij de Figi-Ruys familie zag 't er uitstekend uit en was 't prettig voorbereid. Begonnen 20.10 Lange pauze. Einde 10.53".'^ Ook Johan de Meester was een
bekend toneelspeler en regisseur. In het Figi-programma van 3 maart 1930 |
|||||||||||||
|
Seijst
2000-lV
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
2. DE FICI-AVONDEN
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
van Italiaanse afkomst. Hij speelde in
mei 1930 met een reisgezelschap van het 'Stadttheater Munster' en het 'Volkstheater Wien' in Zeist in het stuk 12.000 van Bruno Frank. Het onver-wachte overlijden |
||||||||||||||||||||||||||||
|
speelde het 'Moskouer Künstler-
theater' eerst Nachtasyl van Gorki en later in het seizoen Het huuielijk van Gogol In 1932 kwam deze groep weer
naar Zeist, nu met |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Dostojevsky's Schuld en
boete. Een van de spelers in Het huwelijk was Peter Sjarov (Charow): in de jaren '50 een prominent regisseur in de Westeuro- |
fcrertzaal FIGJ_____
Een enkels GasiYoarstelling
MOSKAUER
iKMILEIzTllIEI
liKSDte 19 imm ■ 8 uür-
|
van Moïssi op 22 maart
1935 doorkruiste een tweede optreden in Zeist, aangekondigd voor 6 april van dat jaar. Het gezelschap van |
||||||||||||||||||||||||||
|
pese toneelwereld met
|
prof Leopold Jessner, de
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
SCHULD
en BOE |
||||||||||||||||||||||||||||
|
artistiek leider van het
Berliner Staatstheater, |
||||||||||||||||||||||||||||
|
grote invloed op
voorstellingen van het |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Russisch repertoire.
|
die nazi-Duitsland had
moeten verlaten, stond in december 1933 op het programma met een ander toneelstuk van Bruno Frank, Nina. Publiekstrekker in Schneider im
Schhss, in de Concertzaal gespeeld door het 'Wiener Theater', was Hermann Thimig, de UFA-filmster en Wiener Burg-acteur. Vanaf de opening van de
Concertzaal zijn de in Figi optredende |
|||||||||||||||||||||||||||
|
PBIJZEM; riSJMJSSB
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Het 'Wiener
Burgtheater' bracht
tijdens de Nederlandse tournee (van
1 tot 7 februari 1929) van een ensemble rond de eerste speler van heldenrollen, Raoul Aslan (de latere directeur van het Burgtheater), Der Uebhaber, een toneelstuk van Bemard Shaw. Bijna legendarisch was in die jaren
Alexander Moïssi, een toneelspeler |
||||||||||||||||||||||||||||
|
r
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Seijst
2000-IV
|
|||||||||||||||
|
2. DE FICI-AVONDEN
|
|||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||
|
toneelspelers door met name mej.
Trees Ruijs gevraagd in Figi's handtekeningenboeken hun handte- kening te zetten: een traditie, die tot op de dag van vandaag wordt voortgezet. Van veel bekende - en door het verloop der jaren voor velen inmiddels weer onbekende kunstenaars zijn de namen dan ook in |
|||||||||||||||
|
deze goed bewaard gebleven boeken
te vinden. Het Russische ballet en
de Ausdruekstanz Dankzij de goede contacten met
impresario Ernst Krauss kwamen wereldvermaarde balletgroepen naar Figi. 'Les Ballets Russes de Monte |
|||||||||||||||
|
Carlo' gaven in de Concertzaal onder
directie, resp. regie van de ook aanwezige kolonel W. de Basil en Serge Grigorieüf een gastvoorstelling met onder de dansers David Lichine, Leon Wojcikovski en de babyballerina Tatiana Riabouchinsky. Opvallend bij deze balletuitvoering van wereld- niveau was dat de 500 plaatsen in de |
|||||||||||||||
|
OnCERTZAAl
|
|||||||||||||||
|
2. DE FIGI-AVONDEN
|
||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||||||||||
|
2OO0-!V
|
||||||||||||||||||||||
|
sterk in de belangstelling. De
toonaangevende representant van dit Duitse dansexpressionisme was het 'Ballet Jooss'. In 1934 maakte een uitvoering in Figi deel uit van de Europese tournee van dit vermaarde balletgezelschap. Op het programma stond onder meer Der grüne Tisch, waarmee Jooss internationale faam |
||||||||||||||||||||||
|
Concertzaal bij lange na niet
uitverkocht waren. Ook Tamara Karsavina, de vroegere prima- ballerina van de 'Ballets Russes', heeft in Figi gedanst. Karsavina geldt als het eerste voorbeeld van een moderne, veelzijdig begaafde ballerina. In 1929 maakte zij een korte tournee door Nederland met als danspartner Keith |
||||||||||||||||||||||
|
Lester.
Met het Moskouer Ballet brachten
eveneens voormalige dansers van Diaghilev (onder wie Margarita Froman, de leidster van het Nationaal Ballet van Zagreb) het vernieuwde academische ballet naar Zeist. Naast het klassieke ballet stond in
de jaren '20 en '30 de "Ausdruckstanz" |
||||||||||||||||||||||
|
handtekeningen- ^ u^^t" ** ,^
boek: Les Ballets 'fl^ ' ^"^ v' W '*<- '^'—^ -
RussesdeMonte t-<f>^;, f\ .H''lV ] ^'/, ^' :r^
|
||||||||||||||||||||||
|
Carlo(o.a. 'i»- ^v.v^- _^ ■>»< 'i •■a.'JMii, ^.^ ^'%\.
|
||||||||||||||||||||||
|
<-<iiiu V.CL ^'^ ^-"'^ ' '"'
|
K
|
|||||||||||||||||||||
|
W.deBasil.David X ^0^^^
Lichine,Tatiana /^ ^.^"^ '^^^^^ê
|
||||||||||||||||||||||
|
Riabouchinsky
Serge Crigorieff en Leon Wojcikovski). |
||||||||||||||||||||||
|
2 DE FIGI-AVONDEN
|
|||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||
|
theater en uit Palestina Rina Nikova's
Yemeniten Ballet in Zeist optreden. Het Nederlandse ballet werd verte-
genwoordigd door het Ballet Igor Schwezoff, het Nederlandsch Ballet van Lili Green en de Nederlandse danseres van Duits-Poolse afkomst, Gertrud Leistikow. De danseres Netty van der Valk
had de leiding van het ballet bij de opvoering van Der Freischütz door het Nederlandsch Opera Ensemble. Ook bij de Kunstkring Zeist stonden Nederlandse danseressen op het programma (Darja CoUin, Chaja Goldstein). Cabaret en operette: uit
Berlijn, Wenen en Seheueningen Het Berlijnse cabaret stond in deze
vooroorlogse jaren op hoog niveau. Twee maal - in 1927 en in 1934 -
kwam de Duits-Russische cabaret- groep 'Der blauer Vogel' naar Zeist. De sketches van dit cabaret uit Berlijn met zijn kleurrijke decors en kostuums |
hadden internationale faam. Het
cabaret stond onder leiding van de conferencier Joris Jushny ("Londen is groot, maar Zeist is 'fabelliaft'"''^^). Het Duitse anti-fascistische Liter-
arisches Cabaret 'Die Pfeffermühle' van Erika Mann - dochter van de schrijver Thomas Mann - werd in 1935 en 1936 door de Kunstkring naar Figi gehaald. De Nederlandse kleinkunst werd
bijvoorbeeld gebracht door het gezelschap Pisuisse, de Bouwmeester Revue, het toneel- en cabaret- gezelschap Max van Gelder, het Kurhaus-cabaret van Louis Davids, de Meyers Hamel Revue en het gezelschap van de cabaretière Fientje de la Mat Populaire liederenavonden werden
verzorgd door de Veluwse zanger Jan van Riemsdijk en de strijdbare Vlaamse volkszanger Emiel HuUebroeck. Op 23 januari 1937 presenteerde
het A.B.C.-cabaret in Figi de cabaret-revue Klankenparade met |
||||||||||||
|
Ballet Jooss.
Wat is de Groene Tafel ? |
|||||||||||||
|
gekregen had, toen hij er in 1932 in
Parijs het choreografisch concours van de Archives Nationales de la Danse' mee won. Jooss' vaste componist Fritz A. Cohen, was ook aanwezig. Hetzelfde jaar en in 1935 gaf het
Zwitserse Trudi Schoop-ballet in Figi uitvoeringen van zijn cabareteske balletten. Trudi Schoop had in het Parijse choreografen-concours in 1932 de tweede prijs gewonnen met FridoUn en route: een dans die ook in Figi op het programma stond. In deze jaren kwamen uit Brits
Indië de Hindoestaanse dansers van Menaka, uit Nederlands Indië Devi Dja's Javaans en Balinees Dans- |
|||||||||||||
|
Seijst
2000-IV
|
|||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||
|
2 DE FIGI-AVONDEN
|
|||||||||||||||
|
in 1939 bij de toneelgroep Het Masker
en was dat jaar in Figi te zien in het stuk Jeugd. Vele malen heeft in Figi de Fritz
Hirsch Operette gespeeld. Dit gezel- schap werd in het begin ook aangeduid als het operettegezelschap van het Berliner Staatstheater: Fritz Hirsch was eerder aan dit theater verbonden geweest. In de zomer van 1925 bespeelde Hirsch het Seinpost- theater in Scheveningen, in het seizoen 1926 de Princesseschouwburg te 's-Gravenhage. Buiten het zomerseizoen ging de Fritz Hirsch Operette op tournee door Nederland. De Fritz Hirsch Operette gaf ieder
seizoen meerdere uitvoeringen in Figi. Het gezelschap - met onder de spelers Fritz Hirsch zelf, Paul Harden en Friedel Dotza - had veel succes met schlagers als Grafin Maritza, lm weissen Rössl, Die Csardasfürstin, Prinzenhochzeit en Viktoria und ihr Husar. De Zeister Courant beschreef het "Fritz Hirsch-recept" eens als "pakkende muziek, bekoorlijke |
|||||||||||||||
|
costumeering, fraaie decors, goede vocale
prestaties, grappige situaties, geestigheid, excentrieke dans en de knappe regie van Fritz Hirsch"}^ In een krantenartikel uit 1927
wordt een beeld gegeven van de sfeer in Figi op de avond van de opvoering van de operette Der Vetter aus Batavia: "Ononderbroken rijden auto's af en
aan, de glijdende paleizen der grootgrondbezitters. Om mij heen [...] een wedijver in wederzijds buigen en glimlachend begroeten, een charmante, hoofsche causerie. Hier geeft men elkaar klaarblijkelijk rencontre, hier heerscht de vlotte society-toon, dien men in 't stijve Nederland kent noch waardeert. De gothiek van den ingerichten kunsttempel bevordert 't gevoel van intimiteit. 't Gezoem houdt op, zoodra de gong
het begin van de voorstelling aankondigt. Een jonge dirigent maakt zijn référence en de ouverture |
|||||||||||||||
|
Fritz Hirsch-operette.
onder anderen Wim Kan. Deze had
al vaak op de Figi-planken gestaan: de voorafgaande jaren was hij acteur bij Het Nederlandsch'Indisch Tooneel, het gezelschap van Cor Ruys. Ook Wim Sonneveld is zijn carrière
als toneelspeler begonnen: hij speelde |
|||||||||||||||
|
¥
|
|||||||||||||||
|
Seijst
ZOOO-IV
|
||||||||||||
|
2. DE FICI-AVONDEN
|
||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||
|
geven. Hannchen, haar vriendin,
vindt in Margot de Vantiere een al
even uitmuntende vertoïkster Paul
Harden en Eugen Koltai geven aan
den voorgewenden en den werke-
lijken neef uit Batavia levendige
gestalte. [...] Tijdens de groote
pauze na 't tweede verblijf worden
loges, zaal en balkon verlaten.
Knapen in smoking omsingelen 't
weivoorziene buffet. De dames zijn
nonchalant in de gereedstaande
fauteuils gezonken, al babbelend
met haar escorte.
Kellners , ■ -■ '
hopen af
en aan, om
de gasten
van thee,
koffie en
cocktails te
voorzien. ï
f.,.]
Ik kijk om mij heen en ontdek onder
de ongeveer 500 aanwezigen menig
bekend gezicht. Daarginds staat
graaf van Aldenburg Bentinck, de
|
voormalige gastheer en beste vriend
van den keizer Ginds gaat diens schoonzoon, kapitein von llsemann, 's keizers trouwe adjudant, wiens zoontje des keizers naam draagt. Ook von llsemanns vrouw, graaf Bentinck's eenige dochter, is aanwe- zig- De gast van dezen luisterrijken avond, naar wien de algemeene belangstelling 't meest uitgaat, is prins Georg von Schönaich- Carolath, de oudste zoon van 's keizers tweede gemalin. Deze ^ , twintigjarige jonge-
ling bevindt zich in gezelschap van de beide secretarissen van 't keizerlijk echtpaar en brengt een deel van zijn vacantie op Huis Doom door".^^ Toneelmeester en gastheer
Met een toneel- of concertavond
gingen nogal wat werkzaamheden gepaard: vooraf de correspondentie |
|||||||||||
|
Familie Ruijs en de raad van commissarissen. Voor:
Trees, Kees en Anna Ruijs. Midden: Theo Ruijs, George Figi, Corrie Ruijs, H.L. van der Veen en Jan Ruijs. Achter: Piet Ruijs, W.H.J. Blanckenhagen, Agnes, Cerrit en Jo Ruijs, J.H. de Crane, H.F. Klaassen, Th.R. Valclc Lucassen en accountant Bals van Eduard Künnenke's 'der Vetter
aus Batavia wordt elastisch ingezet. Geruischloos glijden de donkerpaars
fluweelen gordijnen van een en op 't met zorg en smaak gedecoreerde tooneel speelt zich een landelijke " idylle voor onze oogen af. [...] Julia, de rijke erfgename, wordt door Fridel Dotza voortreffelijk weerge- |
||||||||||||
|
Seijst
20@0-IV
|
||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
en contacten met de toneeldirecties
en impresario's en de voorbereiding van de uitgave van Kurist en Amusement, het wekelijks nieuwsblad van de Concertzaal. Voor de aankondiging van de
voorstellingen en concerten maakte Figi gebruik van eigen affiches of van affiches van de gezelschappen of impresariaten. Een groot deel van deze Figi-affiches is bewaard geble- ven en in bruikleen ondergebracht bij het Theater Instituut Nederland. In de regionale kranten werden de
toneelvoorstellingen en concerten met advertenties aangekondigd. Ook de redactie g.af er - vooraf en achteraf - veel aandacht aan. Op de dag zelf stond natuurlijk het
opbouwen van het toneel centraal en een brigade toneelknechten, picco- lo's, garderobejuffrouwen, kelners etc. was zo'n dag in de weer 's Winters moest ruim tevoren de grote kolenkachel voor de centrale verwar- ming in de Concertzaal opgestookt |
||||||||||||||
|
2. DE FIGI-AVONDEN
|
||||||||||||||
|
worden. De toneelmeester van Figi
was jarenlang Toon de Kruyf; De Kruyf was tevens behanger- stoffeerder bij Ruys' Meubileer- inrichting. De decors kwamen meestal met de gezelschappen mee. Het werk begon veelal al de nacht
voor de voorstelling: de coulissen van het stuk werden met de trein vervoerd en in de nacht bij het station Driebergen-Zeist uitgeladen, waarna ze met een platte wagen van stalhouderij Van Arkel naar de Concertzaal gebracht werden. Daar werden overdag de decors
opgebouwd. Om de changementen te vergemakkelijken werd eerst het decor opgezet van het laatste bedrijf, vervolgens werd dit weer gedeeltelijk ontmanteld en in de hoeken van het toneelhuis klaargezet. Als laatste werd het decor voor het eerste bedrijf geplaatst. Voor de decors van Figi zelf was
achter het toneelhuis een hoge, houten coulissenloods opgetrokken. |
||||||||||||||
|
Figi-decors (op het toneel
v.l.n.r.: Agnes, Piet en Cerrit Ruijs). |
||||||||||||||
|
De Figi-programma's vermeldden
soms de naam van de decor- ontwerper: zo waren de decors en rekwisieten in Madame sans-gêne, Juffrouw Kerkmuis en Zooeven versche- nen van Eduard Veterman. Een enkele keer werd gebruik gemaakt van Figi decors, bij voorbeeld bij Galsworthy's Eén van ons. Het oudste Figi-decor was ontworpen door Paul Bissee, de decorateur van de Utrechtse Stadsschouwburg. Het was |
||||||||||||||
|
2. DE FICI-AVONDEN
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
een uit uitwisselbare elementen
bestaand kamerdecor, met aan de ene zijde een salon en aan de andere zijde een burgerkamer. Voor een der eerste in Figi
gespeelde stukken - Als ik wilde, 8 december 1925 door het Vereenigd Tooneel met Vera Bondam, Cees Laseur en Dirk Verbeek - werd door het kunstenaarsechtpaar Visser- Düker voor Figi een apart decor gemaakt. Omdat de familie toen nog geen
ervaring had met de schouwburg- exploitatie waren twee broers Ruijs zich eerst gaan oriënteren in de Utrechtse Stadsschouwburg, waar het stuk eerder gebracht werd. Het bleek dat het gebruikte decor (twee verdiepingen met een trap) niet op Figi's toneel te plaatsen was in verband met de in het toneelhuis ingebouwde stucwerk concertkoepel. Er werd toen snel zelf een decor gebouwd, ontworpen door Stuivinga en geschilderd door het kunstenaars- echtpaar Visser (van wie ook de |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
decoratieve wand- en plafondschilde-
ringen in het hotel en de Concertzaal waren). Door deze ervaring wijs geworden is
nadien de stucwerk concertkoepel vervangen door een houten, demontabele concertnis, die groot en klein op te zetten was, waardoor het toneel volledig bespeelbaar kon zijn. Dit betekende overigens weer wel extra werk bij de voorbereiding van een kamermuziekavond. De schouwburgbezoekers, die door
hun chauffeur bij de entree van het |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hotel werden voorgereden, kregen bij
aankomst - evenals als hun chauffeurs - een nummer uitgereikt. Op het eind van de avond diende de chauffeur dan voor te rijden op het moment, dat dat nummer op een verlicht bord getoond werd. Enkele particuliere chauffeurs wa-
ren op 30 december 1926 onbedoeld co-acteur van Albert van Dalsum. Het Vereenigd Tooneel speelde die dag - met verder o.a. Magda Janssens, Eduard Verkade en Paul Huf - Genesius van Henri Ghéon: In een bepaalde scène keert Albert
van Dalsum (in zijn rol als de Romeinse toneelspeler Genesius) zich naar een volgens de regie niet-bezette bank, die op dat moment voor het publiek zichtbaar wordt. Deze keer bleek de bank wèl bezet te zijn: Van Dalsum stond namelijk oog in oog met chauffeurs, die achter het toneel een kijkje waren komen nemen en 'ergens' waren gaan zitten. De bezoekers van de Figi-avonden
werden door de familie Ruijs als hun |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Illustratie boven: verkeersregulering
Concertzaal Figi. (ZEISTER COURANT 18 JANUARI 1930)
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Seijst
200@-IV
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2. DE FICI-AVONDEN
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
lieten zich naar de Concertzaal rijden,
met de auto, want de tijd van de rijtuigen was al voorbij. Alleen de heer Van Dorsser van Nieuw Beerschoten kwam nog voorgereden met een equipage. Agnies Pauw van Wieldrecht schetst in Vin-je dat we een hoed op moeten? een beeld van een verdwijnende wereld: "De smoking werd toen gedragen bij
openbare voorstellingen in schouw- burg en concertzaal of bij een familiediner thuis. Bij bijvoorbeeld in Figi in Zeist werd men in de jaren dertig zonder smoking niet toegela- ten".'' De vader van de schrijver Hans
Edinga, Tj. Heidstra, was onderwijzer. Heidstra jr. bezocht in zijn jongens- jaren met zijn ouders wel eens een voorstelling: "Mijn ouders, die (het was hun enige luxe) een abonnement hadden genomen op de toneel- voorstellingen en concerten, gingen erheen in verplicht |
avondtoilet. Mijn moeder droeg
beurtelings een zwartzijden en een roodzijden gewaad. Door middel van drukknoopjes sjorde zij de dienstdoende jurk tot normale hoogte op, zodat zij er haar Gazelle mee kon berijden. Bij de fietsenstal- ling van Figi, die bereikbaar was via de Jufferstraat, volgde dan weer de 'ontknoping: in het lang ruiste zij daarna de hoek om, bij de Nationale Bankvereniging, voor- heen 'Labouchère-Ooyens & Co' [■■■]"■" Soms werden ook hand- en
spandiensten verleend bij de voorstel- lingen zelf, bijvoorbeeld bij het stuk De spooktrein, "een Engelsch sensatie- spel in 3 bedrijven" van Amold Ridley. Het verhaal speelt zich af in een
wachtkamer van een station. Ter versterking van het realiteitsgehalte werd gebruik gemaakt van 'audiovi- suele' hulpmiddelen. Het Figi-pro- gramma van de voorstelling op 5 januari 1927 vermeldt: |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gasten ontvangen.
Edinga beschrijft dit in
zijn boek De Lustwarande: |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I DgKIEIMG 10 BECEHBEI
dl) «vond» B UU'
HBMHEHEMTVflMSTtHiira |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"Voor de aanvang, tijdens de
pauze en na afloop van de toneelvoorstellingen en concerten bewogen de dames |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vimnigd Toontel
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GENESIUS
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Itinnn Zititdiii 11 Is Miittnlgm ih piKnltn gmg.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ruys zich in deftige gewaden
™" door de foyers: exotisch aandoende japonnen, waar-
van de kleur en de motieven harmo- nieerden met de geschilderde motieven op wanden en glas. Met hun strak weggekamde haren in een Pavlovawrong en hun zeer lange oorbellen maakten zij een indruk van wit'Russische chic"." |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I3.S0. taao. f3,00 plusr
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Op de abonnementS'
avonden was vestiaire verplicht. Dit had tot - beoogd - gevolg dat de schouwburgbezoekers over het algemeen in avondkle- ding kwamen. De bewo- ners van de buitenplaatsen |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lantaarn met door het kunstenaarsechtpaar Visser-Düker beschilderd glas.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2 DE FICI-AVONDEN
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FICI
leerde tooneel, ook de cuisine van
hotel Figi bracht een sensatie van gansch anderen aard. In den foyer toch boden helder-gemutste koks den schouwburgbezoeker op dezen gala-avond als gewoonlijk de gevarieerde banket-produkten, welker cullinaire mérite's vielen af te leiden uit het vlot verdwijnen van den omvangrijken voorraad, aanlok- kelijk geserveerden 'smakelijke hapjes',...".'' Bij sommige voorstellingen was er
gelegenheid om na afloop in de restaurants van Figi te souperen. Het resultaat van alle werkzaamhe-
den was in ieder geval, dat de Concertzaal een goede naam had: "Wat heerscht er in het dan Utrecht veel kleinere Zeist toch een aange- naam, opgewekt en in vele lagen der maatschappij ingrijpend meeleven met het tooneel. De kokette Figi- toneelzaal hebben we bij onze bezoeken nagenoeg steeds flink of zeer vol, ja uitverkocht aangetroffen |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
öeijst
20©0-IV
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
met een fluit er op, het aan komen
denderen van de trem werd hoorbaar gemaakt met planken met schuurpa- pier en het gepiep van knarsende remmen door het schrapen met een paardenborstel over glasplaat. De geluidsimitaties waren zo realistisch, dat de in Zeist wonende directeur van de Nederlandsche Spoorwegen (de belangengemeenschap tussen de HoUandsche IJzeren Spoorweg Maat- schappij en de Maatschappij tot Exploitatie van de Staatsspoorwegen) mr. H. van Manen zich na de voorstelling hierover liet informeren. Ook Figi's keuken- en banket-
bakkerijbrigades werden ingescha- keld, met name op de gala-avonden waarmee het seizoen geopend werd. De Zeister Courant geeft van de openingsavond van het seizoen 1932/ 33 (De nnoordzaak Yorck, gespeeld door het gezelschap Verkade) het volgende verslag: "Bracht de pauze ontspanning voor
de emotie van de beklemmende recherche op het keurig geïnstal' |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"Decors en speciale apparaten voor
toneel' en lichteffecten naar origineele Engelsche gegevens, vervaardigd op de ateliers van den Koninklijken Schouwburg".'^' Zo werden het vuur uit de pijp van een passerende locomotief en de verlichte ramen van de treincoupés gesimuleerd met behulp van een projectie-apparaat. Voor de geluids- imitaties waren ook instructies gege- ven: de stoomfluit van de locomotief . werd nagebootst met een koolzuurfles |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIG
en de sfeer, welke hij
deze opvoeringen aan heide zijden des voeüichts p/ecgt rond te waren, is er eene van wederzijdsche waardeering. Trou- wens! het hestuur der Figi-zalen zit er niet hij stil, doch zorgt er voor steeds de nieuwste tooneelstukken in hun opvoeringen naar Zeist te hrengen... De decors van Concertzaal Figi waren voortreffelijk; zelfs de Zeister 'bison' ontbrak niet bij de aankleeding, welke op smaakvolle wijze door Ruys' Meubelinrichting was verzorgd".^'^ Omdat Figi ook hotel was, bleven
kunstenaars er vaak na de voorstelling logeren. In de bewaard gebleven nachtregisters van het hotel hebben zich bijvoorbeeld ingeschreven Erika Mann, Johan Strauss, Henri en Marius |
||||||||||||
|
2 DE FIGI-AVONDEN
|
||||||||||||
|
('ij Casadesus, het operette-
gezelschap van Fritz Hirsch, de cabaretiers van 'Der blauer Vogel', de toneelspelers van het 'Moskouer Künstler Theater' en het 'Théatre
du Journal Paris' en de dansers van Menaka's Hindoestaans Ballet. Uit de in deze
nachtregisters aangege- ven woonplaatsen blijkt de emigratie van kunstenaars na de Russi- sche revolutie van 1918 en bij de opkomst van het nationaal-socialisme in de jaren '30 in Duitsland: zo kwamen de zangers van het 'Kuban Kozakkenkoor' daadwerkelijk uit Rusland, terwijl andere Russen als hun woonplaats hadden ingeschreven Berlijn Qoris Jusny's 'Der blauer Vogel'), Parijs ('Les Ballets Russes de Monte Carlo') en Belgrado en Zagreb (het 'Moskouer Ballet'). De voor het nationaal-socialisme gevluchte |
||||||||||||
|
cabaretière Enka Mann had zich in
het nachtregister ingeschreven met als woonplaats Zürich. Een ander politiek issue uit die
jaren is te lezen bij de nationaliteit van de dansers van het 'Yeminiten Ballet' uit Parijs: door het woord "Palestine" heeft iemand "Briti'sh" geschreven. |
||||||||||||
|
NOTEN
1. krantenartikel uit Figi-archief (documentatieverzameling).
2. IX, p. 562,
3, IX, p, 563,
4, XII, p, 170.
5 collectie Herman Roeivink: Tooneel-varia,
6, Utrechtsch Dagblad, zonder datum (oktober I 92 7),
7, krantenartikel uit Figi-archief (documentatieverzameling),
8 collectie Herman Roeivink: Tooneel-varia, 9, IX, p, 666,
10, krantenartikel uit Figi-archief
(documentatieverzameling), 11, krantenartikel uit Figi-archief
(documentatieverzameling), 12, krantenartikel uit Figi-archief
(documentatieverzameling), 13, VIII, p, 134,
14, XIX
15, VIII, p, 133,
16, Figi-programma 5 januari 1927,
I 7, krantenartikel uit Figi-archief (documentatieverzameling), 18, krantenartikel uit Figi-archief
(documentatieverzameling). |
||||||||||||
|
Reclamerijden
|
||||||||||||
|
3. ANDERE INITIATIEVEN
|
|||||||||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||||||||
|
3. Andere initiatieven
|
'populaire prijzen', is
Woensdagavond een succes gebleken. De zaal was uitstekend bezet en wat de lagere rangen betreft zelfs zoo goed als uitverkocht f...J De directie merkte ons op dat slechts bij volle zalen met dergelijke populaire tooneelvoorstellingen kan worden voortgegaan"."^ Op 26 maart 1928 werd
weer een populaire voorstelling georganiseerd, ook - in de traditie van Volkshuisvesting' en 'volks- gezondheid' - 'volks- voorstelling' genoemd. Het Vereenigd Tooneel met o.a. Eduard Verkade, Albert van Dalsum en Sara Heyblom speelde De dienstknecht in huis van Ch. Kennedy. "Het Comité van Actie
|
||||||||||||||||||||
|
^iiiimiiiiiiiiiiiiinuijjiiDiiiuiiiiJiiiiiuiiiiJiü:
|
|||||||||||||||||||||
|
CONCERTZAAL|
FIGI 1
:;zEisT 1
Telefoon 123 1
|
|||||||||||||||||||||
|
Het Comité van Actie
De Zeister sociaal-democratische
voormannen hadden een Comité van Actie gevormd uit de Zeister Besturenbond, de afdeling Zeist van de S.D.A.R en de coöperatie Voorwaarts, dat zich richtte op een "winter-programma voor geestelijke arbeidersontwikkeling".^ In november 1927 bracht het Comité het winter- programma 1927/28 uit, met als bijzondere toevoeging: "Tenslotte zijn met de directie van
de Concertzaal Figi besprekingen
i gaande, betreffende het organiseeren van goedkoope schouwburgavon-
den"}
Het overleg tussen het Comité van
Actie en de Figi-directie leidde tot de eerste populaire toneelvoorstellingen. Deze werden georganiseerd voor rekening en risico van Figi, waarbij Figi de entreeprijzen zou verlagen en |
|||||||||||||||||||||
|
het Comité van Actie zijn achterban
zou enthousiasmeren. De Zeister Courant van 19 november 1927 berichtte over deze samenwerking als volgt: "A.s. Woensdag wordt in Concert- zaal Figi een tooneelvoorstelling tegen verminderde prijzen gegeven. Deze voorstelling wordt als proef gegeven om te voldoen aan de verlangens van velen, voor wie de andere voorstellingen te kostbaar worde. Slaagt de proef, dan zullen meerdere voorstellingen tegen populaire prijzen gegeven worden".^ Op het programma stond Voerman Henschel van Gerhart Hauptmann, te spelen door het Amsterdamsch Tooneel. De toegangsprijzen varieer- den tussen de 75 cent en ƒ1,25. De samenwerking werkte: "De eerste tooneeluitvoering, bij te wonen tegen wat men noemt |
|||||||||||||||||||||
|
i Woenidig i
g 23 Nor. a.a. 8 our |
I Eerste populaire |
I Tooneel- |
I voorstelling |
i te^en ▼•rmla derde ^
I prijzen |
i Gegeven zal worden : =
|
|||||||||||||||||||||
|
VOERMAN
HENSCHEL |
|||||||||||||||||||||
|
s Tooneelspel in 5 ~
= bedrijven van s
ë GERHART i
I HAUPTMANN 1
3 Door het =
5 Amsterdamsohe g
1 Tooneel B
1 Directte: Louis de Vries B
I en W. van Korlaar Jr. i
3 20 modewBrkonden, o.a.: =
1 LouiB de Viiea, Ida Waa- =
= sennan, CaroUue van =
S Dommelen, Louia Chria- =
3 p\)D Jr., Folkert Kramer, =
5 Annie FoUeodersnz. SDZ. §
€ Prezen der plaabseo : §
1 Eerste rUen Balcon f 1.75 E
= atallea en overige rüen s
S balconfl.86, Parketfl.OO g
= Araphitheatér f 0.76. E
= Alle reciiten inbegrepen =
= (cx)k verplichte veetiaire E
= en beBpreelcgelden) e
S Plaatsbeapreking dage. g
5 HJks vanaf'amorg. 10 uur E
fiiiiiiiimiiit(iiiiüiiuiJiiiiiiumiuiiiiiUH(fiJn
|
|||||||||||||||||||||
|
"Seijst
2000-IV
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
3. ANDERE INITIATIEVEN
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Het daaropvolgende seizoen was de
Concertzaal reeds te klein voor haar 600 abonnees, ''waarom een zoodanige verdeeling zal worden toegepast, dat iedere abonnee vier van de 5 voorstellingen kan bijwonen, f...]".'' De abonnementhouders betaalden hier- |
Heijermans-ensemble) en De moeder
van Max Gorki (door de Jonge Spelers). Ook werd bijvoorbeeld het Amsterdamsch Tooneel naar Zeist gehaald {Het Chineesche landhuis met Albert van Dalsum). |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
uit de S.D.A.E, den Zeister
Bestuurdersbond en de Coöp. Voorwaarts, j. Knipschild, voorzitter en W. Moersbergen, secretaris, beveelt aan tot bezoek van de populaire tooneelvoorstel- ling, die Maandagavond bij Figi gegeven wordt door het Vereenigd Tooneel [...] Het Comité verwacht nu de prijzen voor deze voorstelling aanmerkelijk verlaagd zijn, dat het succes even groot zal zijn als bij de eerste goedkoope volksvoorstelling, [■■■]"■' De formule werkte. Al in 1929 was
er zoveel animo voor dat het Comité zonder veel risico de voorstellingen bij Figi kon uitkopen. De volgende stap was dat het
Comité van Actie - dat in die periode ging samenwerken met het net opgerichte sociaal-democratische Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling - gewoon de
Concertzaal huurde en de toneelvoorstellingen zelf organiseerde. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bijzonder populair
was Esther de Boer-van Rijk. Deze toneelspeel- ster is vele malen in Figi opgetreden, onder meer in Eva Bonheur, Een moeder, Op hoop van zegen, Tropenadel, Er staat geschreven, Pensbn zonneschijn en n Goede buur is beter dan |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
voor een contributie
van 10 cent per week, waardoor zij de lasten over het hele jaar konden uitspreiden. De Zeister sociaal-
democratische bewe- ging organiseerde voor haar achterban vele toneelavonden met stukken als Eva Bonheur, De wijze kater, Op hoop van zegen. De |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Op 25 oktober 1933
vierde deze toen 80- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
opgaande zon en De
meid van Herman Heijermans (gespeeld door het Schouwtooneel of het De Boer-van Rijk-ensemble), De medailles van een oude vrouw (door het Nieuw Rotterdamsch Tooneel |
jarige actrice haar 60-
jarige toneeljubileum met de voorstel- ling van het stuk Levensavond. Zij was tevoren door de voorzitters van de S.D.A.E en van het Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling met de auto |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3. ANDERE INITIATIEVEN
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
in Utrecht afgehaald. De stoet werd
begeleid door de Arbeiders Muziekvereeniging Voorwaarts: "Onderweg door velen toegejuicht vond de jubilaresse bij het entree van hotel Figi wederom een dichte haag van belangstellenden, die na hartelijke begroeting instemden met het 'Lang zal zij leven!', dat het voor 't gemeentehuis opgestelde corps telkenmale in opgewekte marschmuziek deed opklinken" J Het Qenootsehap
Nederland-Frankrijk De afdeling Utrecht van het
Genootschap Nederland-Frankrijk haalde in de jaren twintig de Franse schrijver-acteur Jean Sarment naar Zeist, die met het Parijse 'Théatre du Journal' speelde in zijn stuk Les plus heauK yeux du mande. De 'Compagnie Gaston Baty' (van
het Parijsche 'Théatre de l'Avenue') bracht voor de Alliance Frangaise Molière's Le nudadie imaginaire ("Le spectacle sera précédé d'une causerie de |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De Kunstkring Zeist
Op 1 oktober 1931 werd in Figi de
Kunstkring Zeist opgericht, "(nm naast de vele tooneelvoorstellingen en uitvoe- ringen op muzikaal gebied, die hier telken jaren gegeven worden, de gelegenheid te scheppen ook kennis te nemen van kunstuitingen op het gebied van de beeldende kunst, de architectuur, de letterkunde en de kunstjilm [...]". Voor de Kunstkringavonden wer-
den bij voorbeeld uitgenodigd de architect RJ.J. Oud, de schrijver Jan Engelman, de zangeres Hans Gruys, de pianist Willem Andriessen en de |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
CONCERmAL FIGI-ZEIST
Genootschap
Nederland-Frankrijk Mi>ii:i.i\(; iTKi-CMr.
DINSDAG 18 FEBRUARI,'S avonds 8 uur
Veorstelling te geven door Le Théatre du Journal lilt Parijs
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
LES PLUS BEAUX
YEUX DU MONDE |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
TngiHttiInk a d<» itii<pni dui I
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ir
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ntli.Éi
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Prijzen der si^iii,
plaatsen: l'^tn. 2i ÏU<,K
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■ 2.5()
- 2.~ ■ 1.S0
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Viut VfHnri^ 1D Febr mn pfDintiinas laet kart» Nihnol im dH itell bij iJe
««^t-.- ^^.^ ,^ URRFtzaai FIS1 Ttrknigbiar
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Koningin Emma in Figi voor een concert van de
Maatschappij tot bevordering der Toonkunst. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GASTON BATY SUr la mOït de MOLIÈRE et la
présentation du 'malade imagi-
naire'"**). De Franse toneelhervormer Baty was eerder directeur van de 'Compagnie du Studio des Champs Elysées': dat gezelschap was al voor de Alliance in Figi geweest met Le barbier de Séville van Beaumarchais. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
oeijst
2000-IV
|
||||||||||||||||||||||
|
3. ANDERE INITIATIEVEN
|
||||||||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||||||||||
|
De Maatschappij tot
bevordering der Toonkunst De afdeling Zeist en Omstreken
van de Maatschappij tot bevordering der Toonkunst was in staat Neder- lands grootste vocalisten voor haar concerten te engageren, onder wie mevrouw A. Noordewier-Reddingius, Theodora Versteegh, Jo Vincent, Max Kloos en Willem Ravelli. Toen in 1934 Toonkunst het 100ste concert gaf waren er hiervan 15 uitgevoerd in het Weeshuis aan de Slotlaan, 47 in de Nieuwe Sociëteit, 16 in de kerkzaal van de Broedergemeente en de laatste 22 in de Concertzaal van |
||||||||||||||||||||||
|
ook musici en acteurs werden ingezet,
die aan hun omroep verbonden waren. Zo bood het AVRO-comité in Figi een AVRO-concert aan onder leiding van Nico Treep, haalde de plaatselijke KRO-propagandacommissie het KRO-sextet en de KRO-boys naar Zeist en organiseerde de VARA- afdeling Zeist optredens van het VARA-ensemble De Flierefluiters, het VARA-orkest en het VARA-toneel. NOTEN
1. Zeister Courant, 12 november 1927
2. Zeister Courant, 12 november 1927
3. Zeister Courant, 19 november 1927 ■ ,■
4-Zeister Courant, 26 november 1927 5. Zeister Courant, 24 maart 1928
6. Zeister Courant, I oktober 1930
7, krantenartikel uit Figi-archief (documentatieverzameling)
8, Figi-programma
|
||||||||||||||||||||||
|
"U
|
||||||||||||||||||||||
|
zf. éj^.'i.i'C^s-.
|
||||||||||||||||||||||
|
Pagina uit Figi's handtekeningenboelc
Eriica Mann's 'Die Pfeffermühie'. voordrachtkunstenares Charlotte
Kohier. Darja Collin en Chaja Goldstein toonden hun danskunst, terwijl de kring ook Goethe- en Vondelherdenkingen organiseerde. In 1935 en in 1936 trad voor de
kring 'Die Pfeffermühie' op, het al eerdergenoemde Duitse anti- fascistische Literarisches Cabaret van Erika Mann. |
||||||||||||||||||||||
|
Andere zang- en muziekvereni-
gingen haalden eveneens grote solisten naar Zeist. De harpiste Rosa Spier speelde bij voorbeeld op het 40- jarig jubileumconcert van het Zeister Mannenkoor. In de jaren '30 organiseerden de
radio-omroepverenigingen propa- gandatoumee's door het land, waarbij |
||||||||||||||||||||||
|
4. DEEL VAN EEN GROTER GEHEEL
|
||||||||||||||
|
THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||
|
O'CIJSÏ ,,
2000-IV
|
||||||||||||||
|
4. Deel van een groter geheel
|
||||||||||||||
|
De Zeister toneel- en concertzaal
was in 1925, tegen de trend van de tijd in, niet gesticht door louter een groep vermogende particulieren, maar ' meer in de lijn van de grand hotels - als onderdeel van een bedrijf met een variatie aan functies: hotel, restau- rant, banketbakkerij, theater, bio- scoop, zalenexploitatie en congres- centrum. Een verslag in de Hotelhouder uit
1930 geeft deze samenhang weer: "Ieder goedgeleid hotel-bedrijf dient in zekeren zin de cultuur, maar deze vennootschap heeft de behoefte gevoeld ook op meer directe wijze aan de cultureele ontwikkeling van de gemeente Zeist mede te werken en den bouw ter hand genomen van een concert- en theaterzaal, die met betrekkelijk sobere middelen toch ten volle het 'cachet' heeft, dat bij Zeist hoort, en aan een prettig |
||||||||||||||
|
coquet zaalintérieur een verdienste-
lijk geoutilleerd tooneel paart, dat uitnemend aan zijn bedoeling beantwoordt, en waar de beste Hollandsche gezelschappen optre- den, zoomede de grootste buiten- landsche celebriteiten, die ons land bezoeken. Nog onlangs trad Moïssi in dit theater op en hij sprak zich met groote waardeering uit over de inrichting van het gebouw en de outillage van het tooneel. [...] In hoofdzaak is het Hotel Figi thans voltooid en compleet, en het beant- woordt op het oogenblik aan alle eischen, die aan een modern hotelbedrijf mogen worden gesteld. De Amerikaansche Bar, die enkele dagen geleden geopend is, vormt er in zekeren zin de bekroning van. Ge ziet: ook in Zeist schrikt men tegenwoordig voor grootsteedsche allures niet terug. En juist die Bar |
||||||||||||||
|
toont den bezoeker
scherp en duidelijk, hoe de firma Ruys iedere centimeter ruimte profijtelijk en nuttig weet te maken. [...] De hall, die in een modern hotel onontbeerlijk is geworden, sluit zich hier onmiddelijk aan op de entree en bevat naast bureau en telefooncel, trap- opgang etc, [...]. Daarnaast ligt de tearoom, die des winters als theater- foyer fungeert, vervolgens noemen we de restaurant- zalen, de |
||||||||||||||
|
Seijst
2000-IV
|
||||||||||||||||
|
TOT BESLUIT
|
||||||||||||||||
|
DE THEATERGESCHIEDENIS VAN FIGI
|
||||||||||||||||
|
vaatmachine en banketbakkerij met
ijsmachines - ook de banketzaak is gebleven - alles is modem ingericht en fungeert perfect. Een van de gebroeders Ruys, die in het complex een meubelmagazijn heeft opgericht, verzorgt de interieurs, terwijl de decors voor het theater eveneens in eigen beheer worden uitgevoerd. Dan noemen wij eenige nieuwe garages, [...] décorbergplaatsen enz. Geen wonder, dat dit heele bedrijf een personeel vergt van 50 menschen"} De programmering in de Concert-
zaal had direct al een hoog niveau. Financieel was dat alleen waar te maken doordat Figi de exploitatie- tekorten op dit deelaspect van het bedrijf accepteerde en feitelijk opving met het rendement van de overige bedrijfsfuncties. Interne kruissubsidiëring wordt dat tegen-
woordig genoemd. NOTEN
[, De Hotelhouder, 2 I juli 1930.
|
||||||||||||||||
|
conversatiezalen, den wintertuin,
die alle tot het hotelhedrijf hehooren, maar nok als tnoneelfoyers dienst doen. De hotelkamers bevinden zich op de étages, waar ook de noodige conver- satie-ruimte is aangehouden (ook vergaderzaaltjes!), terwijl hier niet minder dan 50 logeervertrekken zijn ingericht, uitnemend plaats biedende aan 70 gasten. Verschillende kamers hebben een badvertrek annex, [...]. Het geheim van dit groote bedrijf is, dat zoo ongeveer alles in eigen beheer geschiedt, leder lid van de familie Ruys ontplooit zijn (haar) speciale bekwaamheden en vindt zoodoende zijn eigen emplooi. Sinds een goed jaar is ook de wasscherij in eigen handen en treft men op de hoogste verdieping electrische waschmachines, s trijkmachines, droogkamers en persen - een apart bedrijf, dat heeft aangetoond, dat slijtage van het linnengoed veel geringer kan zijn dan het pleegt te wezen. Buffets, keukens met |
||||||||||||||||
|
Tot besluit
Met dit artikel is in het kader van
het 75-jarig jubileum van het Figi- theater de schijnwerper gezet op de professionele podiumkunsten in Figi - en dan nog alleen in de beginjaren. De functie van Concertzaal Figi
was overigens breder: veel verenigin- gen maakten er gebruik van en er werden congressen gehouden en filmvoorstellingen gegeven. De integrale sociaal-culturele
geschiedenis van de Concertzaal door de jaren heen zal volgend jaar gepubliceerd worden. Dit geldt evenzeer de 150-jarige
bedrijfsgeschiedenis van deze Zeister onderneming met zijn verschillende functies: een onderneming, die nu al weer bijna een eeuw de naam Figi draagt. Theo Ruijs
Frédérik Ruijs |
||||||||||||||||
|
IGI
.ZE
|
||||||||||||||||
|
/^''r(err>^'.C
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
y-^-"^' v^l^^-^^ér:^
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
vi^ ^'^""\ m-ü.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
* "tv v-vX-^OVw
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
_^^".2^<#iiv- '■
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Bezoekadres: Het Slot Zeist, Zinzendorfln 1, (030) 692 17 04
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
n
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Zeister Historisch
Genootschap
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
^t-*-— .^^'tLc*~a-^\
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
U kunt ook contribuant worden van de Van de Poll
Stichting. Stuur daarvoor een briefkaart in en vermeld daarbij naam en voorletters, adres, postcode, woonplaats, uw bijdrage (minimumdonatie ƒ 25,- per jaar), datum en handtekening. U ontvangt dan elk kwartaal het tijdschrift 'Seijst'. Zeister Historisch Genootschap
Van de Poll Stichting Postbus 342 -: 3700 AH Zeist |
|||||||||||||||||||||||||||
|
,W'-
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Wacht met betalen tot u een, acceptgiro heeft ontvangen.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
MAANDAG 25 OCTOBER 1937
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5» JA^KGANU rSo. 8
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
LITERATUUR
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
van Ruijs' bedrijven te Zeist, in bruikleen bij
het Rijksarchief te Utrecht. Rijksarchief Utrecht 1989 Horst Koegler, The Concise Oxford
Dictionarry of Ballet, Oxford University Press. Oxford 1982 T.K. Looijen. Een geschiedenis van Amster-
damsetheaters. Heuff Nieuwkoop 1981 Johan de Meester, De zonde in het deftige dorp. Wereldbibliotheek, Amsterdam 1935. 10' herziene druk Bert van Nieuwenhuizen, Figi door de jaren
heen. Nieuwe Zeister Courant, artikelenserie tussen 10 juli en 25 oktober 1972 Wouter Paap. Muziekleven in Utrecht tussen beide wereldoorlogen. Het Spectrum. Utrecht- Antwerpen 1972 Agnies Pauw van Wieldrecht, Vln-je dat we een
hoed op moeten?, Thomas Rap, Amsterdam 1993 Eva van Schalk. Op gespannen voel -
geschiedenis uan de Nederlandse theaterdans vanaf 1900. De Haan. Haarlem 1981 Pieter A. Scheen. Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1880. Pieter A. Scheen BV 's- Cravenhage 198 I CA. Schilp. Toneel In Utrecht In de twintiger en
dertiger jaren. Het Spectrum. Ütrecht-Antwerpen 1975
C.H. Slechte ca., (75 jaar Koninklijke Schouwburg 1804-1979, Kruseman. Den Haag 1979 Nellie van Vulpen, Vermaak In Utrecht (1850-
1880). Jaarboek 1995 Oud-Utrecht, Utrecht 1995 Facetten uan vijftig jaar Nederlands toneel.
Moussault, Amsterdam 1970 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I Rina Barbier. /IBC van het ballet. Standaard.
Antwerpen-Amsterdam 1978 XIV II C. Barents-Vermeer. Muziek lot luister van de
stad. Jaarboek 1999 Oud-Utrecht. Utrecht 1999 XV
III Mr. S.A.M. Bottenheim Prisma encyclopedie der
muziek: bewerkt en ingeleid door Wouter Paap. XVI delen I en II. Het Spectrum. Utrecht Antwerpen I 957 IV Willem Bruis en Dorothee van Hoff. Qrand XVII
Hotels uan de Benelux. De Bataafsche Leeuw. Amsterdam. Utrecht 1991 V H. Brugmans ca., Persoonlijkheden in het XVIII
Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Van Holkema & Warendorf Amsterdam I 938
VI P,.Capt\in.Wlllem de Zwijger-herdenking, album XIX
Ier herinnering aan de herdenking te Zeist, april 1933. Van Lonkhuyzen. Zeist 1933
VII MoriiqueDirven. Het gemeentelijk cultuurbeleid XX
In de negentiende eeuw. Jaarboek 1995 Oud- Utrecht. Utrecht 1995 VIII Hans Edinga. De Lustwarande. De Nieuws- XXI
bode. (Zeist) 1979 IX R.L. Erenstein ca., Een theatergeschiedenis der
Nederlanden. Amsterdam University Press. XXII Amsterdam 1996 X Rob van Gaal. Een bolwerk voor de muzen - 50
jaar stadsschouwburg Utiecht 1941-1991. XXIII
Broese Kemink Kwadraat. Utrecht 1991 XI Phyllis Hartnoll en Peter Found. The Conclse
Oxford Companion to the Thealre. Oxford XXIV University Press, Oxford 1992 XII B. Hunningher, Een eeuw Nederlands toneel,
Querido, Amsterdam 1949 XXV J.H.M. Janssen, Inventaris van Je archieven |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
BLOEMBINDERIJ
VOOR ALLE GELEGENHEDEN ALS
BOUQUETTEN, BLOEMENMANDEN FEESTKRANSEN, VERSIERINGEN: D. MEEUWENBERG,
MONTAUBANSTRAAT 1 SLOTLAAN 65
TELEFOON 2523^^—=^=^ TELEPOON 3515
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
is DE BETERE SLAGER
voor Zeist en Omstreken |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ZATERDAG 30 OCT. 8 UUR Isie VOOR-
STELLING v-h,GR00TE ABONNEMENT DE SCHLACeR v3n_hEt_nieuwe_Ee|^ïocn De eersie voorstelling door de looneelgrocp .HET MASKER N. V." v.in
George en Margaret
|
DeConcertenserie zal bestoon
uit de volgende artisten: Op veler verzoek hebben w:j dit seiïoen
enkele pianorecltal's meer gearrangeerd. 1. Jacques Thibaud, Viool
2. Alex de Groef, Pianiste
3. Motet en Madrigaal ver.
onder leiding van Stm Dresden 4. Andor Földes, Pianist
5. HortveJt Kwartet
6. Smeterlin, Pianist
Zaterdag 27 November
Fritz Hirsch
Operette Volgende week
de Ufa-schlager SherloQk Holmes
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
.Di TtLt
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
=?HS
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Maandag 1 November 8 uur
1ste Voorstelling van het KLEINK Abonnement ~ Cor v.d, Lugt Melsert N.V. Rotterd. Hofstad Tooneel Ca n d i da
van G. B. SHAW
N.R.Cri.: Een voorstelling die volle zalen verdient. Een waar tooneclgenol. DONDERDAG 25 NOVEMBER 8 UUR 1ste ABONNEMENSCONCERT
JACQUESTHIBAUD
's Werelds grootste Violist
Aan den Vieuge! FASSO )ANOPOULO Programma: Beethoven, Viotti. Chaussor Debussy, Kreulier, Thibaud. Dvorak, V^'lenlawaky |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||