|
UITGAVE VAN HET ZEISTER HISTORISCH GENOOTSCHAP
|
|||||||||||||||||
|
Jubileumserie
Zeister spDrt in beeld (1)
Jaan-erslag 2000
Cïemecntelijke herindeling
\-an Zeist Inler\'iew mer
de \-( M irzit ter |
|||||||||||||||||
|
.Z-T..Trp .^^^^^.
|
|||||||||||||||||
|
■£,",':.■' .-iCOKHXiu'^ \ /' ff.
|
|||||||||||||||||
|
O
o
CM
|
|||||||||||||||||
|
*i5K^^E--|
|
|||||||||||||||||
|
3
|
||||||||||||||||||||
|
Zeister sport inbeeld (1)
♦ F. Vogelzang en R.RM. Rhoen |
||||||||||||||||||||
|
Ilpifp; Bulletin ter bevordering
van de kennis
||:| van de geschiedenis van Zeist ISSN 1383-2867
Verschijnt 4 maal per jaar; 30e jrg., februari
2001, nummer 1. Drukwerk: Gregorius, Zeist. Ontwerp: Chantal van Wessel / Frédérik Ruys. REDACTIECOMMISSIE
M. Wortmann, voorzitter, J. A. v/d
Dikkenberg, hoofdredacteur, F. Ruys, Ndrm- gever, N. Vlak, J. Verbeek, R. van Weelderen. REDACTIEADRES VOOR KOPIJ
Postadres: Nepveulaan 87, 37C5 u, Zeisi
Internetsite: frephitophe.com/zeisterhistorie
E-niail: seijstCö'frephitophe.com
POSTADRES
Aanmeldingen van nieuwe donateurs of
adreswijzigingen kunnen enkel schriftelijk worden gemeld via Postbus 342, 3700 AH Zeist. Giro 384 03 83 DO C U M E NTATIECENTRUM
Slot Zeist, Zinzendorfln. 1, tel (030) 692 17 04.
Geopend op dinsdag 10 - 12 uur en iedere eerste zaterdag van de maand 14 - 16 uur. |
||||||||||||||||||||
|
20
|
||||||||||||||||||||
|
Verslag van het bestuur over 2000
♦ Flora de Vrijer |
||||||||||||||||||||
|
24.
30. 33. |
||||||||||||||||||||
|
Gemeentelijke herindeling van Zeist
R.RM. Rhoen |
||||||||||||||||||||
|
Interview met de voorzitter
M. Wortmann |
||||||||||||||||||||
|
Inhoudsopgave 2000
En verder...
De berichten uit de Van de Poll-kamer.
|
||||||||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||
|
2001-1
|
||||||||||||||
|
Zeister sport in beeld (1)
|
||||||||||||||
|
de middeleeuwse strijdhamer), later
met een groot hockeystickachtig slaghout, via de wanden en de palen gespeeld. Misschien hebben we op deze tekening wel de oudste Zeister sportaccommodatie te pakken. Kolven is een van de traditionele
Nederlandse sporten, die, net als kaatsen en maliën, nauwelijks meer wordt beoefend. Zij zijn in het midden van de 19'^''' eeuw verdrongen door uit Engeland geïmporteerde sporten als voetbal, hockey en tennis. Die moderne sporten, aangevuld me i uit de Verenigde Staten overgewaaidi zaalsporten als basketbal, zijn niei |
||||||||||||||
|
Dit jaar viert het Zeister
Historisch Qenootschap Van de Poll Stichting haar 50-jarig bestaan. Ter gelegenheid hiervan publiceert Seijst dit jaar vier artikelen met als thema de Zeister sport in beeld. Deel l: Tot de eerste wereldoorlog Op een van de tekeningen
die Daniël Stoopendaal in het begin van de 18''^ eeuw maakte van de omgeving van Slot Zeist, staat een kolfbaan aangegeven. Kolven was een veelbeoefende sport. Het werd ge- speeld op een door houten schotten omgeven veld, met een vlakke ondergrond. Aan ieder einde stond een houten paal en de bal werd met een soort hamer (een afgeleide .van |
||||||||||||||
|
De kolfbaan ('De graspark of
boelingrin') aan de zuidoost kant' Slot Zeist omgeven door heggen. FOTO COLLECTIL OLIvlEEIJTEARCHI[
|
||||||||||||||
|
^^9
|
||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANG, R.P.M. RHOEN
|
||||||||
|
2001-1
|
||||||||
|
Jachtgezelschap met o.a. leden van de families Labouchere en Blanckenhagen, circa 1900.
|
||||||||
|
COLLECTIE GEMEENTEARCHIEF ZEIST.
|
||||||||
|
meer weg te denken uit onze sportprogramma's en sport maakt een En die nationale aandacht voor
maatschappij. Avond aan avond vast onderdeel uit van het journaal en sport is maar een kant van de zaak: op
worden we vergast op televisiebeelden krijgt evenveel aandacht als oorlogen, lokaal niveau, ook in de gemeente
van sportwedstrijden, er zijn speciale natuuiTampen en politiek nieuws. Zeist, bestaan tientallen sport-
|
||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F, VOGELZANC, R.RM. RHOEN
|
|||||||||
|
verenigingen, er zijn sporthallen,
sportveldcomplexen, tennisbanen, zwembaden en iedere zichzelf respec- terende school heeft eigen gymzalen. Ieder kind groeit op met sport: op school, in de vrijetijd en soms zelfs beroepsmatig. Het is aanleiding voor verbazing als een kind niet 'op' sport zit. Sport heeft de laatste anderhalve eeuw een ware triomftocht gemaakt door onze maatschappij. In een aantal artikelen willen wij die ontwikkeling van het verschijnsel sport beschrijven, met de focus op de gemeente Zeist. Sportgeschiedenis is een
stiefkindje van de historische weten-
schap. Er is, behalve door enkele sociologen, nog nauwelijks onder- zoek gedaan naar de geschiedenis van de sport. Een enkeling heeft onderzoek gedaan naar de rol van sport in de maatschappij, de invloed van de verzuiling op sport, naar sport in de Tweede Wereldoorlog, naar een Tennisbaan bij Wulperhorst aan de
Tiendweg, ca. 1905. |
specifieke sportbond ot een tak van
sport, maar een goed overzicht ontbreekt nog altijd. Ook op lokaal niveau is nog geen complete schets van het sportleven gegeven. Dit zou tot aardige inzichten kunnen leiden, omdat landelijke ontwikkelingen lang niet altijd overeenkomen met wat op lokaal niveau plaatsvindt. Dat is bij het onderzoek naar verzuiling duidelijk gebleken. Een probleem bij sporthistorie is het ontbreken van geschikte bronnen. Weinig sportverenigingen beschik- ken over een compleet en toeganke- lijk archief De oudste ipor verenigingen in Zeist, die inmiddë niet meer bestaan, hebben sonrs nie meer nagelaten dan hun naam. Va veel activiteiten is niets geboekstaafd wie lid waren weten we niet, hoe het |
||||||||
|
dagelijks reilen en zeilen ging is
onbekend. Bij deze serie hebben we ons dan ook voor een deel moeten baseren op landelijke beschrijvingen. Wat is sport?
Onze term sport is afgeleid van het
Latijnse 'disportare', waarin het woord 'port' (haven) te herkennen is. Het woord duidde de vrije tijd aan, die zeelieden hadden als hun schip in de haven lag, dus wat wij tegenwoordig passagieren noemen. Via het Franse |
|||||||||
|
5eijst„
2001-1
|
|||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANG, R.RM. RHOEN
|
|||||||||||||||
|
Volksspelen en sport
Omdat de term sport zo verbon-
den is aan de opkomst van de Engelse sporten (voetbal, rugby, hockey, cricket) die na 1850 ook in Nederland opdoken en de oude spelen die hier tot dan toe populair waren geheel hebben verdreven, is in veel studies de lijn aangehouden dat voor die tijd Nederland geen echte sport kende. De bezigheden die mensen toen in hun vrijetijd deden worden als volksvermaken of volksspelen afgedaan. Toch is dat een te eenzijdig beeld. Natuurlijk voldoen veel van de spelletjes, zoals wij ze kennen van schilderijen als van Pieter Brueghel niet aan de strenge definitie van sport, maar onderzoek naar bijvoorbeeld tennis (of kaatsen zoals het toen vaak werd genoemd) in de 16* en 17* eeuw laat zien, dat we zeker wel kunnen spreken van een bijna professionele sport. Tennis (afgeleid van de Franse term 'tenez', pak hem!) in die tijd leek meer op onze sport squash. In de |
|||||||||||||||
|
desport (dat ontspanning betekent)
kwam het woord in Engeland terecht, waar het werd verbasterd tot sport. Met de Engelse sporten die in de tweede helft van de 19* eeuw naar het continent kwamen, kwam ook de term sport mee. Hun woord sport betekent hetzelfde als de term tegenwoordig: oefeningen die vaardig- heden en kracht vorderen en bevorderen, en bovendien aan vaste regels zijn gebonden (Van Dale). Daarnaast speelt het wedstrijd-
element een belangrijke rol in ons begrip van sport. Het onderscheidt zich van de term spel in de grotere ernst: waar spel veel incidenteier is, gericht op het plezier van het moment en het niet zozeer gaat om het winnen, is sport veel meer gestructu- reerd en serieus. Voor sport wordt getraind en geoefend, er zijn regelmatig wedstrijden waarbij het winnen voorop staat, sport kent duidelijke regels, vaak zijn er hulpmiddelen en speciale velden of zalen nodig. |
|||||||||||||||
|
Enkele leden van de familie Labouchere
spelen croquet, omstreeks 1905. COLLECTIE GEMEENTEflRCHlEE ZEIST.
|
|||||||||||||||
|
hogere klassen werden in die tijd bij
landhuizen en paleizen een tenniszaal of kaatsbaan gebouwd, sommige edellieden waren zelf verwoede tennissers of hadden mensen in dienst, die professioneel tennisser waren. Er werden grote wedden- |
|||||||||||||||
|
V
|
|||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
||||||||
|
kolfbaan wordt omschreven als de
'boulingrin', een term die wel heel dicht ligt bij het Engelse 'bowlinggreen', een vast onderdeel van een Engelse buitenplaats. De sport tennis of kaatsen, al dan
niet met een reket (racket) werd later ook populair onder brede lage van de bevolking. Dit is een ontwikkeling die we vaak bij sport zullen tegenkomen: eerst wordt het populair bij de adel en de bovenlaag van de maatschappij, dan 'daalt' dit cultuurgoed af en duikt de sport op bij de lagere standen. Herbergiers bouwden aan of binnen hun etablissement een eigen tennisbaan. Het succes werd ook de ondergang: de tenniswedstrijden deden de gemoederen zo hoog oplopen, dat ze vaak ontaarden in ruzies en vechtpartijen. In de loop van de 18* eeuw werden steeds meer tennisba- nen gesloten op last van de kerkenraad, die aan de overlast een einde wilde maken. Ook de enorme weddenschappen die met de sport |
hand in hand gingen, en zelfs tot
faillissement konden leiden, gaven tennis een slechte reputatie. Het kolven ging evenzeer gebukt onder overlast: mensen speelden het op straat en sloegen de ballen door de ramen of tegen voorbijgangers aan en ook hier werden flinke wedden- schappen afgesloten. Herbergiers waren vaker de
initiator van sportevenementen: ze organiseerden boks- en hardloop- wedstrijden en in de winter ijssporten om klandizie te trekken. De Zeister herbergier Ludwig Lorentz bouwde in 1800 aan de Utrechtseweg ter hoogte van het huidige Ma Retraite een nieuwe herberg, die hij uitrustte met een kolfbaan. Kaats- en kolfbanen waren er vele: de gewesten Utrecht en Noord-Holland telden er in de 18* eeuw meer dan 200! Zeist heeft niet beschikt over een kaatsbaan: het dorp was waarschijnlijk te klein: nog geen 2000 inwoners aan het begin van de 19* eeuw. |
|||||||
|
schappen afgesloten op de uitslagen.
Sommige van onze stadhouders waren zo verslingerd aan het spel, dat buitenlandse ambassadeurs klaagden, ze nooit dan op het tennisveld te spreken te krijgen! Ook Willem Adriaan van Nassau stamde uit een geslacht van aan tennis verslaafde edellieden: het is dan ook verwonder- lijk dat hij bij Slot Zeist geen echte tennisbaan heeft aangelegd, maar wel de al eerder genoemde kolfbaan. Die |
||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANC, R.RM. RHOEN
|
||||||||||
|
200 l>l
|
||||||||||
|
het einde van die eeuw richtten zich
al op burgers, die niet zozeer voor directe oorlogshandelingen maar meer algemeen in de wapenkunst onderwezen wilden worden. In 1705 werd aan de Utrechtse rijschool (die rond 1640 ook al speciaal voor de studenten was gesticht) een scherm- school verbonden, waar wedstrijden volgens een reglement werden georganiseerd. Militairen blijven lange tijdd<een hoofdrol spelen: na 1882 zien we dat ex-militairen burgerschemiverenigingen opricht- ten, die ook met internationale technieken gingen werken. Scher- men werd toen niet langer gezien als een middel tot ontwikkeling der vechtkunst, maar als oefening van lichaam, en om intellectuele en morele eigenschappen aan te kwe- ken. De overgang van volksspel naar
sport wordt door sommigen wel verbonden met de maatschappelijke veranderingen die door de indus- triële revolutie werden veroorzaakt. |
||||||||||
|
Een andere oude en verbreide sport
in Nederland is kegelen. Het kegelspel is als gezelschapsspel ont- staan. Bij herbergen, sociëteiten en andere ontspanningsgelegenheden was een kegelbaan; soms zeer primitief onder een afdakje en op verharde grond. In Zeist werd in 1863 door enkele notabelen de sociëteit Unitas opgericht. Het gebouw stond aan de Emmastraat, dichtbij de 1'' Hogeweg. Bij het sociëteitsgebouw hoorde een kegelbaan. Die genoot zo'n goede reputatie dat de Utrechtse Studentensociëteit een timmerman stuurde om de maat te nemen. Unitas heeft tot 1879 bestaan, toen werd het gebouw verkocht en verdween de kegelbaan. Maatschappij en sport
Tennis was niet de enige 'sport' die
al voor 1850 zeer populair was. Onder studenten was maliën, waarbij met een slaghout een bal in zo min mogelijk slagen over een maliebaan moest worden geslagen. |
zeer populair. Toen in Utrecht in
1636 een universiteit werd geopend, werd al snel een stuk grond aangekocht net buiten de stadsmuur, waar een lange maliebaan werd aangelegd, om studenten te trekken. Er werd zelfs speciaal een brug over de stadsbuitengracht gelegd om de maliebaan goed toegankelijk te maken. Bij maliën is duidelijk dat het gaat om een vrijetijdsbesteding. Jagen, paardrijden en boogschieten, in onze tijd duidelijk sporten, waren in vroeger tijden niet alleen aangename tijdsbestedingen maar hadden ook een duidelijk nut: een jonge edelman moest zich kunnen verplaatsen en verdedigen. Zwaard- vechten en schermen kwamen voort uit militaire oefeningen: tijdens de Opstand kwamen er speciale hand- leidingen uit om voor 'ionge en onervaren soldaten de volkome handelinghe van deze wapenen heter aen te wijzen'. Was dat nog gericht op echte
soldaten, schermhandleidingen van |
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANG, R.RM. RHOEN
|
|||||||||
|
zelden uitmondde in een massale
vecht- en slemppartij. Door de mechanisering werd de
arbeid veel meer geregeld: men werkte een vast aantal uren per dag, en kreeg dus ook uren die 'vrij' waren. Competitie, prestatie en concurrentie deden hun intrede in het productieproces, precies die grondbegrippen die ook bij sport een grote rol spelen. Arbeidsdiscipline- ring was heel belangrijk in de nieuwe economische verhoudingen: een fabrikant kon het niet hebben als een groot deel van zijn personeel regelmatig dagenlang niet op het werk verscheen, omdat er in de omgeving kemris was. Aan de andere kant was er angst voor de vrije tijd: mensen zouden daar niet mee om kunnen gaan, de kroeg opzoeken en zo hun eigen onder- gang bewerkstelligen. Ook de vrije tijd diende te worden gediscipli- neerd. Die disciplinering maakte deel uit van een veel breder burgerlijk beschavingsoffensief |
|||||||||
|
Die vier zonen van Ernest S. Labouchere op een tandem op het Slotplein, om-
streeks 1900. COLLECTIE GEMEENTEARCHIEF ZEIST |
|||||||||
|
tijd voor plezier In die perioden viel
meestal ook de lokale kermis en jaarmarkt, waar het volk uit de band mocht springen en 'ruwe' volksver- maken werden georganiseerd, waar- bij vaak dierenkwellerij aan de orde was. Het was een incidentele manier van afreageren en lol maken, die niet |
|||||||||
|
In een agrarische samenleving is
vrijetijd een veel diffuser begrip, men werkt zolang dat nodig is en de omstandigheden het toelaten, maar tijdens het werk wordt gerust en plezier gemaakt. In de rustiger tijden van het jaar, als er niet gezaaid of geoogst hoeft te worden, is er meer |
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANG, R.RM. RHOEN
|
||||||||||
|
2001-1
|
||||||||||
|
Burgerlijk
beschavingsoffensief In 1773 werd de Maatschappij
voor 't Nut van het algemeen opgericht, die zich inspande om burgerlijke deugden, in hun ogen de sleutel voor maatschappelijk succes, aan het volk te brengen. Die deugden, vaderlandsliefde, gevoel voor orde en harmonie, zelfbeheer- sing en arbeidzaamheid, werden middels onderwijs, de oprichting van verenigingen en het organiseren van volksfeesten uitgedragen. Ook ver- zette de burgerij zich tegen het ruwe volksvermaak zoals dat op de kennissen plaatsvond. Op veel plaatsen gingen stemmen op om de kermis te verbieden. Ook in Zeist werd in 1853 vanwege 'dien dollen dronkemansboel' de kermis afge- schaft, hoewel daarna nog regelmatig werd geklaagd over 'getier en gedans langs de straten', 't Nut, dat sinds 1865 ook een Zeister afdeling kende, besefte wel, dat feesten een maat- schappelijke noodzaak hadden en dat |
||||||||||
|
gezocht moest worden naar een
alternatief Zij propageerde volksfees- ten, waar beschaafde volksvermaken werden uitgevoerd. Daar was een nationaal symbool voor nodig, om zowel de katholieke als de protes- tantse vaderlanders omheen te verzamelen. Zij kozen het koninklijk huis en poogden feestdagen ter eren van de koning en de prinses te organiseren. In 1886 werd in Zeist
'prinsessedag' georganiseerd, de vie- ring van de verjaardag van prinses Wilhelmina. Voor de lokale jeugd waren wedstrijden georganiseerd in balgooien, mastklimmen, boeg- sprietlopen en hardlopen, elemen- ten die ook al aan het begin van de 19''" eeuw voor de jeugd werden georganiseerd. Daarbij speelde wel een ander, oud bezwaar tegen sport mee: de luchtige kledij. Aan het einde van de 18'^'' eeuw vonden hardloopwedstrijden tussen vrouwen plaats, die opvallend veel mannelijk publiek trokken: de grootste aantrek- |
||||||||||
|
Sportfeest in het interneringskamp bij
Zeist, 1916.COLLECTIE gemeentearchief ZEIST
kingskracht van de wedstrijd lijkt
meer de sportieve kleding dan de sportieve prestatie te zijn geweest. Een gerucht dat de dames naakt zouden |
||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (1), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
||||||||||
|
2001-1
|
||||||||||
|
meer dan lagere school volgde, was
dit niet erg effectief Het zou nog tot 1920 duren voor het ook werd ingevoerd op de lagere school. Ook waren lang niet alle leraren overtuigd van het nut van het vak: op school stond orde en tucht hoog in het vaandel, en gymnastiekles met zijn potentie voor herrie en ruwheid bedreigde dat schema. Ook artsen waren niet overtuigd van de goede kanten van gymnastiek: een Amsterdamse arts schreef rond 1920 nog over sporters die hij gezien had: 'de meesten werden prikkelbaar... Anderen weer werden hinderlijk
aanhalig, weer anderen werden min of meer toerekenbaar en deden handelingen, welke zij zeker niet in gewone omstandigheden zouden bedreven hebben'. Het duurde lang voordat gymnastiek meer geaccep- teerd werd. Aan het einde van de 18''" eeuw gingen er onder de geleerde stand stemmen op ter verbetering van het volk. In de ogen van de Utrechtse hoogleraar |
||||||||||
|
enkele pastoor zich nog ergerde aan
de 'prikkelende' kledij, is sportkleding voor de meeste mensen een symbool van het moderne. Bij latere volksfeesten werd ook
aan ringrijden en wielrennen gedaan. Voor het eerst maakte in 1886 bij deze feesten een Zeister sportvereniging haar opwachting, de in 1883 opge- richte gymnastiekclub Hercules. Her- cules was opgericht door Hemran van Kreel, een onderwijzer die zich net enkele maanden daarvoor in Zeist had gevestigd. Hercules kreeg voor haar optreden een gemeentelijke subsidie. Men hoopte propaganda te maken voor de 'stelselmatige lichaamsoefeningen', die bij Hercules werden uitgevoerd. Gymnastiek was met name uit Duitsland overgewaaid, maar kreeg ondanks steun van wetenschap en onderwijs, lange tijd weinig voet aan de grond. In 1863 was het als vrij vak toegevoegd aan het curriculum van de net ingestelde hogere burgerschool: aangezien maar een klein deel van de bevolking |
||||||||||
|
hardlopen, deed bijna een volksoploop
ontstaan. Rond 1900 lijkt dat veranderd: sport is iets voor een aparte groep mensen, die een speciale activiteit uitvoerden en zich door hun kleding onderscheidden. Hoewel een |
||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (1), F. VOGELZANG, R.RM. RHOEN
|
||||||||||
|
2001-1
|
||||||||||
|
Matthias van Geuns was daarbij te
lang de nadruk gelegd op de geest: zonder gezond lichaam geen gezonde geest. In een lezing in 1783 besteedde hij aandacht aan het nut van lichamelijke opvoeding. Het lichaam als voertuig van de ziel diende ook ontwikkeld worden: hij dacht daarbij aan 'openbaare spelen' en voor meer aanzienlijke jongelin- gen dansen, schermen en paardrij- den. Zo zou het lichaam geoefend en beschaafd worden. Bij latere hoogle- raren kwam ook de positieve invloed op de gezondheid om de hoek kijken: van gymnastiek zou genees- kundige kracht uitgaan. Gym op school werd voor het eerst in de eerste decennia van de IP''"' eeuw gegeven. 'Welgeregelde volksspelen [zijn] hoogst nuttig om ook in ons vaderland de verarmde volksklasse te vermaken, tot matige spaarzaam- heid te geleiden, geest en lichaam te versterken en daardoor moed op de toekomst te behouden, ja de armoede minder knellend te doen |
zijn'. Zo zag D.J. den Beer Portugael
het nut van sport. Uit die geneeskundige achtergrond kwam later de heilgymnastiek voort, maar ook het gebruik van sport en spel bij de opvang van geestelijk gehandi- capten, vanaf begin 20'"' eeuw gebruikelijk. Ook Zeist kende rond 1910 drie gelegenheden voor heil- gymnastiek, waar onder meer Hendrik Marsman nog lessen volgde. Ondanks de langdurige tegenwerking kreeg gymnastiek langzaam voet aan de grond en werd de sport populair bij de Zeister jeugd. In 1898 werd Hercules gevolgd door een tweede gymnastiekvereniging, Simson. De tegenwerking was niet de enige reden dat Zeist wat later was om aan te haken bij de nieuwe mode van sportverenigingen: over het algemeen was sport een stedelijk verschijnsel, dat vooral door de jongeren uit de hogere burgerij werd gedragen. Zeist was lange tijd een kleine, agrarische gemeenschap waar nieuwe, 'stadse' zaken maar lang- |
zaam doordrongen. Toen Zeist rond
1900 flink begon te groeien en zich in de nieuwgebouwde villawijken een ander soort inwoners vestigde, groeide ook de belangstelling voor sport. Sport en sociale klasse
Er is een merkwaardige tegen-
spraak in de sportgeschiedenis: hoewel de maatschappij voor 't Nut van het Algemeen sport zag als een manier om het volk op te voeden, was het vooral in de hogere klassen dat sport populair werd. Onder adel en de hogere burgerij leefde al een traditie van sport: zij hadden tenslotte al eeuwenlang de tijd en de middelen bezeten om zich in sporten te bekwamen. Dat beperkte zich aanvankelijk tot de jacht, paardrij- den, schermen en boogschieten, die werden gezien als geschikte vrije- tijdsbestedingen van mensen op stand gezien. Bij de verkoop van het buiten Beek en Royen in 1818 werden dan ook de mogelijkheden |
||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (1), F. VOGELZANG, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||
|
seijsl
|
|||||||||||||
|
van de jacht aangeprezen. Veel
buitens beschikten over een 'terrein van vermaak', waar de bewoners zich konden verpozen, croquet of andere beschaafde spelletjes konden spelen. Diverse buitens en grote villa's beschikten over een eigen biljartkamer, waar de heer des huizes zich met zijn vrinden terugtrok, of zoals bij Sparrenheuvel en Eikenstein, over een apart biljart- gebouwtje! Ook vrouwen konden aan deze
sporten deelnemen: we zien ze meegaan op de jacht, een balletje slaan in een spelletje 'lawn tennis' (de nieuwe uit Engeland overgewaaide vorm van het aloude tennis) en boogschieten. Gouvernantes uit Zwitserland
hebben misschien een rol gespeeld in de verspreiding van gymnastiek onder de hogere klassen. Veel van hen hadden een opleiding gehad aan een van de Zwitserse instituten, waar gymnastiek een ingeburgerde bezigheid was. |
|||||||||||||
|
De eerste rijwielvereniging in Zeist, omstreeks 1900. collectie gemeentearchief zeist
|
|||||||||||||
|
zo beheersing, sportiviteit, lichamelijke
harding, doorzettingsvermogen en teamgeest aan te kweken bij de toekomstige leiders van het Britse |
|||||||||||||
|
Op de Engelse public schools
werden enkele sporten, gebaseerd op oude volksspelen, geïntroduceerd om |
|||||||||||||
|
I
|
|||||||||||||
|
seijsl
2001-1
|
||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F VOGELZANG, R PM RHOEN
|
||||||||
|
Het eerste elftal van Zeister Voetbal Vereniging ZVV omstreeks 1908.
|
||||||||
|
COLLECTIE GEMEENTEARCHIEF ZEIST
|
||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANC, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||
|
Empire. Via leerlingen die ook in
Nederland kwamen, introduceerden ze deze sporten hier. Ze werden in korte tijd zeer populair onder hbs-ers en gymnasiasten. Aan de andere kant bezochten telgen uit adellijke ge- slachten Engelse scholen en kwamen zo in aanraking met de sporten daar. Ook zwemmen en fietsen waren
sporten die snel ingang vonden bij de betere standen. In Zeist zien we rond 1890 al regelmatig fietsende heren en dames en het duurde niet lang of er werdeii wielerwedstrijden georganiseerd. Daarbij ging men zeer netjes en beschaafd gekleed, een fiets was trouwens aanvankelijk onbetaalbaar voor en gewone arbeider Hoewel lange tijd rust en beheerstheid ('een heer rent niet') kenmerken van de hogere klassen waren geweest, kwam daar aan het einde van de 19'^'' eeuw verandering in. Misschien door een vermindering van standsbesef, in ieder geval door druk van het Engelse voorbeeld, gingen ook hier jongelieden uit de |
hogere klassen meedoen aan spor-
ten. Juist onder hen sloegen de nieuwe Engelse sporten als cricket en voetbal zeer aan. Die sporten zijn echt van onderaf gegroeid: weinig leraren op de scholen zagen er wat in, en ook de kerken hebben zich lange tijd tegen deze sport verzet. Sportlieden die terugkeken op die
tijd herinneren zich nog de barre omstandigheden waaronder moest worden gesport: er was weinig materiaal, de velden die men kon huren waren nat, ongelijk en soms net ontdaan van koeien en schapen (niet van hun uitwerpselen), kleed- hokjes ontbraken. Henk van de Heuvel schrijft daarover in zijn memoires: 'Ook bij "Lam" welke op de hoek Schaerweijdelaan-Bergweg woonde, konden we voor ƒ!,- per keer een oud schuurtje gebruiken voor omkleding. Na afloop konden de spelers zich wassen bij de aanwezige pomp met behulp van wat blikken schalen.' |
||||||||
|
Onder de gewone mensen sloegen
de nieuwe sporten nog niet erg aan: pas als er geldprijzen werden uitgereikt konden ze tot deelname worden bewogen. Veel vrije tijd hadden ze ook niet, en het is te begrijpen dat na een dag zware lichamelijke arbeid de mensen liever uitrustten. Daardoor bleef sport lange tijd een elitebezigheid. De eerste voetballers en cricketsporters waren duidelijk uit de betere standen afkomstig: zonen vaii industriëlen, edellieden, hogere ambtenaren. Ook de contributies waren hoog
terwijl sommige verenigingen ballotage kenden, die mensen uit andere milieus buiten de deur hielden. Alleen zwem- en turn- scholen kenden soms het verschijn- sel volksklassen, waarin les werd gegeven aan mensen die geen lid waren. Dit paste ook meer in het opvoedingsideaal van verenigingen zoals 't Nut: zwemles werd gegeven |
|||||||||
|
2K|i^5P?ïi^j^^^^^2'^^D^'s^D*^!'^3^'s*^3*^!^D^'!*i^y'5^2^'!*^5^s^3^s^^5^^^
|
||||||||||||||||||
|
Van Delft Geurtsen en Co, Accountants en
Belastingadviseurs, is een Zeister kantoor, waarin registeraccountants, accountants- administratieconsulenten en belastingadviseurs samenwerken, gericht op een persoonlijke begeleiding van relaties. ONZE KERNACTIVITEITEN ZIJN:
• Accountancy
• Fiscale zaken
• Advisering
• Loonadministraties
• Financiële administraties
• Automatisering
Prins Hendriklaan 35 - Postbus 20,
3700 AA Zeist. Telefoon 030-6923024, fax 030-6918205
E-mail accountants@vdgc.nl |
||||||||||||||||||
|
Avondje
Figi Een welkomstdrankje
♦ Driegangendiner met
bijpassend wijnarrangement Kopje koffie of thee tijdens de pauze van de voorstelling ♦ Na afloop een drankje met
een hapje in Theatercafé 'Het Weeshuis'. |
||||||||||||||||||
|
f80,-
|
||||||||||||||||||
|
per persoon
|
||||||||||||||||||
|
n
|
||||||||||||||||||
|
Golden TuHp Hotel Figi Het Rond 2
tel. 030 69 27 400 fax 030 692 74 68 HOTEL ■ RESTAURANT - THEATER ■ BIOSCOOP
ESPRESSOBAR - PATISSERIE ■ CONGRESZALEN |
||||||||||||||||||
|
ACCOUNTANTS EN BELASTINGADVISEURS
|
||||||||||||||||||
|
^ Van Delft Geurtsen en Co
|
||||||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANC, R.P.M. RHOEN
|
||||||||
|
zijn in verband met de eerste
moderne Olympische spelen die in 1896 in Athene op initiatief van de Franse baron E de Coubertin gehouden werden. In 1904 ontstaan de eerste
voetbalverenigingen ter plaatse, de Zeister voetbalclub Achilles en de Zeister voetbalvereniging ZW Deze laatste vereniging telt omstreeks 1910 vijftig actieve leden. De contributie bedraagt 30 cent per maand. ZVV wordt in 1907 lid van de Utrechtse Provinciale Voetbal- bond (U.EV.B.) en speelt in de 1" klas. ZW gaat in 1914 ter ziele. Misschien hangt dat samen met de oprichting in dat jaar van de Voetbalvereniging Zeist. Een grote stimulans voor de voetbalsport is de komst van Belgische soldaten in 1914. Ook in het Nederlandse leger, dat gemobiliseerd is, wordt sport ingevoerd om de verveling te bestrijden. Naast Olympia wordt in 1908 de voetbalvereniging Groen |
||||||||
|
ter bestrijding van verdrinking, gym-
nastiek zou zowel lichamelijk als geestelijk weldadig werken. Al in 1873 ijverde jhr F. van de
Poll voor een gemeentelijke bad- en zweminrichting, maar de hoge kosten schrokken de gemeenteraad af. Dertig jaar later werd een nieuwe poging ondernomen. Gezwommen werd er in de Blikkenburgervaart, wat sommige raadsleden onhygië- nisch vonden. Het gaf bovendien overlast aan de boeren in de omgeving. Nu ging de gemeenteraad wel akkoord, er werd een badmees- ter aangesteld. In 1906 werd de Zeister Zwemvereniging opgericht. Sport werd door de hogere
standen gebruikt om zich te onderscheiden. Toen vanaf 1900 arbeiderssportverenigingen ontston- den, kwam er een kentering. De bovenlaag zocht naar andere sporten of trok zich terug in een eigen competitie. Arbeiders voldeden niet aan het ideaal van sportieve |
gentleman: zij speelden ruw, waren
teveel gericht op winnen en niet op het spel. Voor arbeiders was sport een
andere manier om zich maatschap- pelijk te profileren. Zijn de maatschappelijke carrièrekansen klein, via de sport kan men toch aanzien verwerven. Ook na invoering van de kortere
werkweek: van 60 uur naar 40 uur, is er meer vrijetijd. Vanaf met name 1900 zien we een groei van het aantal sportverenigingen: in 1890 ontstaat de IJsvereniging Zeist, in 1899 de wielrijdersclub 'De Adelaar', in 1900 de wielrijdersvereniging Wilhelmina, en de sportvereniging Olympia. Wat op die laatste vereniging precies wordt beoefend, is onduidelijk: ook al omdat in 1908 een voetbal- vereniging van dezelfde naam wordt opgericht en in 1930 een gymnastiekvereniging Olympia. De naam Olympia zal door de eerste vereniging met die naam gekozen |
|||||||
|
seijst
2001-1
|
|||||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANG, R.RM. RHOEN
|
|||||||||||||||||
|
Rood opgericht vanuit de Zeister
vereniging voor Volksweerbaarheid, die ook aan de wieg staat van een van de Zeister schietverenigingen die in die tijd het levenslicht zien. In 1906 wordt zowel een schaak- vereniging als een zwemvereniging opgericht, in 1907 een paardensport- vereniging. Jhr C. de Pesters had in Zeist een eigen renstal: zijn paard Golden Amor won in 1909 de derby op Duindigt. De Pesters hield zich niet alleen bezig met paardensport: hij was ook bestuurslid van de golfvereniging. Werd bij de oprichting van
Hercules nog een oproep gedaan voor mensen ouder dan 17 jaar, de leden van de nieuwe verenigingen zijn beduidend jonger: niet zelden is de 'president' van de voetbal- vereniging een HBS-er van 14 jaar. Zeker in Zeist zijn de meeste verenigingen in deze tijd nog gericht op de hogere standen. Een arbeidersvereniging ontstaat pas na de Eerste Wereldoorlog, als er |
|||||||||||||||||
|
opnieuw een enorme groei optreedt
in het aantal verenigingen. Daarop zullen we in de volgende aflevering ingaan. F. Vogelzang
R.RM. Rhoen |
|||||||||||||||||
|
Gymnastiekclub Hercules, omstreeks
|
|||||||||||||||||
|
1900.
|
|||||||||||||||||
|
COLLECTIE GEMEENTEARCHIEF ZEIST
|
|||||||||||||||||
|
O» -t--.
|
|||||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOCELZANG, R.PM. RHOEN
|
||||||
|
2061-1
|
||||||
|
LITERATUUR
L, Batenburg, De betekenis uan sport en spel voor de
volksgezondtield naar lichaam en geest (Den Bosch, z,j,) C. de Bondt. 'Heeft yemant lust met bal. of met rekel te
spelen'. Tennis In Nederland tussen 1500 en 1800 (Verloren 1993) M. van Bottenburg, Verborgen competitie. Over de
uiteenlopende populariteit van sporten (Amsterdam 1994) P, Bourdieu, 'Sport and social ciass', in: C, Mukerji en
M, Schudson, Rethlnklng popular culture. Contemporary perspectives in cultural studies (Oxford 1991), 357^373 V.fl.M, van der Burg en R,P,M, Rhoen, De
voorgeschiedenis van de Oranjevereniging te Zeist. Seljst 30 (2000) 39-65 E, van Dieren, De nadeellge Invloed van fel zonlicht en
sport op lichaam en geest (Amsterdam z.j.) A, Cuttmann, Women's sport. 7\ hlstory (New Vork 1991) M, D'Hoker en J, Tolleneer (red,). Het vergeten
lichaam. Qeschledenls uan de lichamelijke opvoeding In België en Nederland (Leuven Apeldoorn I 995) K H.J, van Hulssen, De ontvjlkkellng der scherm.kunst In Nederland alsmede de techniek en de tactiek van het schermen (Utrecht [1934] K, Koch, Het aankweeken van den moed door
gymnastiek, spel en sport. De geestelijke zijde der llchaamsoejenlngen (Rotterdam I 903) J, Kugel, Qeschiedenis van de gymnastiek (Haarlem 1973) C, Miermans, Voetbal In Nederland. Maatschappelijke
en sportieve aspecten (Assen I 955) R, Stokvis, Strijd over sport. Organisatorische en ideologische ontwikkelingen (Deventer 1979) Th, J.A, Terlouw, De opkomst uan het heilgymnastische beroep in Nederland in de 19''' eeuw. Over zeldzame amflbleën In een kikkerland (Rotterdam I 991) L. Visser, De gemeentelijke zwemplaats aan de Blikkenburgerlaan,Seijst25 (1995)62-72 V/eekode voor Zeist, Driebergen en omstreken |
||||||
|
beijst
2001-1
|
|||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 2000 \
|
|||||||||||||||
|
Het jaar 2000 stond in
het teken van het naden- ken over de toekomst en de voorbereidingen voor een bijzonder jaar 2001. Dit verslag over het jaar 2000 zal alleen het verslag van de secretaris omvatten, de afzonder- lijke verslagen van de commissies komen dit jaar te vervallen, dit vanwege tijds- en plaats- gebrek. Afscheid V.A.M. van der Buig
Op 6 maart heeft mr.dr. VA.M van der Burg het voorzittersschap van het Zeister Historisch Genootschap van de Poll-Stichting (ZHG) overge- dragen aan de heer J.B.M.P van Grunsven. De heer Van der Burg is sinds 1974 betrokken geweest bij het ZJ-IG waarvan van 1995-2000 |
|||||||||||||||
|
Verslag van bestuur over
|
|||||||||||||||
|
als voorzitter. Kernwoorden die
hem omschrijven zijn: toewijding, kennis van zaken, autoriteit op het gebied van lokale historie. Hij blijft als lid van de publicatiecommissie bij het ZHG betrokken. Afscheid bestuursleden
en medewerkers
Op de jaarlijkse vrijwilligers- bijeenkomst werd nogmaals af- scheid genomen van bestuursleden en medewerkers die in het afgelo- pen jaar waren vertrokken. Op 10 maart 2000 hebben we zo afscheid genomen van de dames C. W. van den Berg- Barneveld, A. Metz*, J.C. Mollen-Hengeveld, A.P.H.M. Speet (commissie archief en collec- ties), J. Spronk (commissie lezin- gen en excusies), J. Verbeek- Stapensea en de heren V.A.M. |
|||||||||||||||
|
van der Burg, Chr. Ten Houte de
Lange, M.M.A. Roeder (commis- sie archief en collecties) en J.B. Zoonen (commissie audiovisuele collecties). De oud dagelijks-bestuursleden:
Mw. J. Verbeek-Stapensea (se- cretaris), VA.M. van der Burg (voorzitter) en Chr. ten Houte de Lange (penningmeester) ontvingen
uit handen van de voorzitter de Monté Verloren legpenning voor hun grote verdienste voor het ZHG, hun bestuursperiode stond in het teken van bestuurlijke veranderin- gen en het ZHG als een moderne historische vereniging vorm te ge- ven. Nieuwe bcstuyrsicden
Twee commissies hebben een nieuwe voorzitter gekregen die daarmee tevens lid van het bestuur zijn geworden. De voorzitter van de commissie lezingen en excursies is |
|||||||||||||||
|
nu: A. Steensma en de commissie:
beheer audiovisuele collecties is A. Venema, die helaas per januari 2001 zijn bestuurslidmaatschap weer heeft moeten opzeggen. Het bestuur heeft al dankbaar ge- bruik kunnen maken van de kennis en kunde van deze beide voorzit- ters. Dank
Het bestuur spreekt ook op deze
plaats nogmaals haar dank uit voor het vele werk dat door de oud-me- dewerkers en oud-bestuursleden is verzet. Het bestuur heeft ook kennis genomen van het overlijden van haar oud-voorzltter mr. A.A.H. Stolk. Beleid
Het bestuur heeft diverse malen ver-
gaderd over een beleidsplan voor de komende jaren, de voorzitter van de commissies hebben samen met hun commissieleden hun wensen en ideeën op papier gezet en al die |
|||||||||||||||
|
* Mw. A. Metz is 19 juli 2000 overle-
den. |
|||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 2000
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2000
plannen zijn besproken. Het heeft
nog niet geleid tot nieuw uitge- schreven beleid, wel zijn de eerste aanzetten voor een nieuw beleid ge- geven. Een belangrijk punt voor de komende jaren is huisvesting, goed beheer en toegankelijkheid van de collectie, een interessant bulletin Seijst, bijzondere publicaties, gro- tere betrokkenheid van donateurs en Zeistenaren bij de activiteiten van het ZHG o.a. bij lezingen, ten- toonstellingen, excursies en film- voorstellingen. Verder moet er een grotere groei (in
donateurs en geld) zijn om alle wensen te kunnen uitvoeren. Er zal dan ook een nog actiever PR en sponsorbeleid gevoerd worden. Donateurs
Het Zeister Historisch Genootschap
telt per I januari 2001 875 donateurs. Er melden ca. 75 nieuwe donateurs zich aan, maar een gelijk aantal hebben wij moeten uitschrij- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Huisvesting
De gemeente Zeist heeft de huur
van de Van de Poll-kamer in het Slot opgezegd, uiterlijk 31 december 2001 moet het ZHG het Slot verla- ten hebben. Er is een commissie uit het bestuur benoemd die in overleg met de gemeente alternatieve huis- vesting en mogelijke verdere samen- werking in kaart moet brengen alvo- rens het bestuur hierover een be- slissing kan nemen. Uitgangspunt is natuurlijk een adequate huisvesting, geschikt voor ons kostbaar bezit, bereikbaar, ruimte voor het ontvan- gen van bezoekers. Oude Begraafplaats
Een aantal verenigingen en instellin- gen, waaronder het ZHG onder- zoekt, samen met de gemeente Zeist, diverse mogelijkheden om de Oude Begraafplaats aan de Bergweg te restaureren en zo als cultureel erfgoed te bewaren. We prijzen ons gelukkig dat de Rijksdienst voor Monumentenzorg hiervan een proefproject heeft willen maken, waardoor er meer deskundigheid |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
dat de donateur 4 maal per jaar
ontvangt, een minimumbedrag om ook de overige activiteiten te kunnen bekostigen. Helaas moesten we ook dit jaar weer constateren dat een aantal donateurs hun bijdrage niet over- maken, zij zullen in de toekomst, na een herinnering, het bulletin Seijst niet meer ontvangen. Om de inkomsten te verhogen zijn er advertenties worden opgenomen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ven, waarvan ongeveer de helft door
overlijden. Financiën
Het jaar 2000 was financieel gezien
een moeilijk jaar, de diverse activitei- ten in 1999 hebben een (te) groot beslag op de liquide middelen ge- legd. Er was al besloten de minimum donateurs bijdrage te verhogen naar ƒ35,-. Dit is gezien de kosten die het bulletin Seijst, |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
k^^im.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
beijst
2001-1
|
||||||||||||
|
JAARVERSLAG 2000
coördineren. Als thema is
gekozen Sport. Alle sport- verenigingen, die in 1951 in Zeist al bestonden en nu nog bestaan, zijn aangeschreven voor mede- werking, die inmiddels door ieder- een is toegezegd. Verder zijn er tal van stichtingen en bedrijven benaderd voor sponsoring, want alleen kunnen we de plannen die er zijn niet bekostigen. Ook zul- len de donateurs in dit kader spe- ciaal benaderd worden. Het bulletin staat het gehele jaar in het teken van het jubileum. Geschenk
Het Zeister Historisch Genootschap
van de Poll-Stichting heeft in 2000 een bijzonder geschenk ontvangen, een zeer kostbaar boek uit 1829 met litho's van Mourot met afbeel- dingen van buitenplaatsen. Een bijzondere actie
Het voornemen van de staatssecre- taris van Cultuur om de subsidie ten behoeve van Huize Doorn stop te zetten, waardoor sluiting |
||||||||||||
|
mensen herinneringen uit het
Zeist van vroeger losgemaakt Excursies en Lezingen
Op 27 april 2000 was er een geani- meerde en interessante excursie naar Brussel, zoals altijd was het aantal aanmeldingen veel meer dan er plaatsen waren. Er is een tweetal lezingen door het
ZHG verzorgd; een over de Zeister tram, de vele oude 'plaatjes' zijn door velen bekeken en gaf de nodige discussie over plaats en tijd. Figi Een bijzonder lezing was die over
Figi op 16 november 2000. Het Figi theater bestond in 2000 75 jaar en dat is met allerlei feestelijkheden ge- vierd waaronder de lezing over Figi, de lezing werd verzorgd door de 7 van de 8 leden van de familie Ruijs (een woont in Australië). Een bij- zonder gebeuren, alle aspecten van het Figi concern werden belicht. Het bestuur heeft de belangrijke positie die de familie Ruijs en het concern Figi in Zeist al zovele |
||||||||||||
|
jaren inneemt willen uitdrukken
door het verlenen van de Monté verloren legpenning en daarbij ook de bijzondere betrokkenheid die familie en concern met het Zeister Historisch Genootschap van de Poll-Stichting heeft, willen honoreren. Filmvoorstelling
Op 5 mei en 23 oktober 2000 wer- den er in het Figi theater weer oude films vertoond, de belangstelling blijft onverminderd hoog, hetgeen een uitdaging voor de audiovisuele commissie is om steeds weer naar nieuw materiaal op zoek te gaan en geschikt te maken voor vertoning. Jubileum ZHC
Het Zeister Historisch Genootschap
van de Poll-Stichting bestaat in 2001 50 jaar en het bestuur wil dat vieren met zoveel mogelijk donateurs en Zeistenaren. In 2000 is gestart met het instellen van een jubileumcommissie die plannen heeft ontwikkeld en alle activiteiten in 2001 zal |
||||||||||||
|
en geld beschikbaar komt om dit
belangrijke stukje Zeist op ver- antwoorde wijze voor ons nageslacht te bewaren. Voor Monumentenzorg is dit een goede mogelijkheid om na afloop ook andere gemeenten in Nededand te kunnen adviseren. Kraal
Het succes van de tentoonstelling
van de tachtig foto's uit de Kraal collectie heeft zich in 2000 voortge- zet. De collectie is in vier delen te zien geweest in de woonzorgcentra: flmandelhof, Mirtehof, Looborgh en Bovenwegen. Een gedeelte in het Christelijk Sanatorium te zien (ge- weest ) en van 6 december 2000 tot 8 februari 200! in zijn geheel in het verpleeghuis De Wijngaard in Bosch en Duin. Het heeft bij vele |
||||||||||||
|
Seijst
2001-1
|
|||||||||||||||
|
JAARVERSLAG 2000
dreigt, heeft veel verzet en zorg
gegeven. Ook het ZHC heeft een brief aan de staatssecretaris geschreven met het verzoek om dit cultureel erfgoed in onze regio te behouden. De uiteindelijke beslissing moet nog genomen worden. Bekendheid
Het Zeister Historisch Genootschap
van de Poll-Stichting streeft ernaar om haar kennis en kunde aan allen die zich betrokken weten bij de his- torie van Zeist bekend te maken, door middel van de activiteiten van alle commissies binnen het ZHG, zo ook het openstellen van onze kamer tijdens Monumentendag, de ver- koop van onze publicaties op de boekenmarkt en de verkoop van onze publicaties via een tweetal boekhandelaren in Zeist. Ook wor- den de activiteiten via de plaatselijke media: Nieuwsbode en Slotstad TV en Radio bekend gemaakt. Ten slotte
Het bestuur is veel dank ver-
|
|||||||||||||||
|
On top of the World:
„:,j
Global Invest is een lijfrentei programma van DBV Verzekering in samenwerking met Prudential, Securities Inc. uit New York. | Met Global Invest kiest u volF^i
beleggingsstijl die bij u past. De beleggingen worden uitgevoerd ; i door de absolute top van 's werelds ,,,,,J vermogensbeheerders. | Prudential Securities Inc. hi
deze elite van vermogensbeheerdl geselecteerd. Daarnaast controleê. , , .,y Prudential Securities Inc. deze verin«>?y|, gensbeheerders doorlopend. | De controle is geheel in lijn i van de strenge regelgeving M omtrent vermogensbeheer die in Amerika geldt. |
|||||||||||||||
|
(rlnh;)] Tnvpiet
|
|||||||||||||||
|
schuldigd aan alle medewerkers
die in het jaar 2000 hun medewerking aan alle werkzaam- heden en activiteiten weer belangeloos hebben verricht. Ook de vele donateurs hebben ons hun, veelal financiële steun gegeven. Onze dank gaat ook uit naar de ge- meente Zeist, voor de subsidie die het ZHG jaarlijks ontvangt, en de plezierige samenwerking met de gemeentearchivaris, naar de directie van het Figi concern en de plaatse- lijke media, die ons weer onder- steunden om onze doelstelling: "het bevorderen en verbreiden van de kennis omtrent de geschiedenis van Zeist en wat daarmede verband houdt, alsmede het aankweken van belangstelling daarvoor in ruime kring", te bereiken. Het bestuur spreekt de wens uit dat het jubileumjaar 2001 een succesvol jaar zal worden en dat wij in dit jaar vele nieuwe donateurs mogen begroeten die met ons de doelstelling willen verwerkelijken. Namens het bestuur, . Flora de Vrijer
|
|||||||||||||||
|
Met Global Invest
bent u verzekerd van een lijfrente die bij u past. Uw vermogen wordt professioneel beheerd en objectief gecontroleerd. |
|||||||||||||||
|
Voor meer informatie
kunt u contact opnemen met: DBV Verzekeringen Utrechtseweg 75 3702 AA Zeist 030-6933166 info@dbv.nl |
|||||||||||||||
|
GEMEENTELIJKE HERINDELING, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||||||
|
200 I-i
|
|||||||||||||||||
|
De gemeentelijke herindeling van
|
|||||||||||||||||
|
Qemeentelijke herindeling is
een actueel onderwerp in de provincie Utrecht. Drie Utrechtse gemeenten zijn per I januari 2001 opgeheven. De gemeente Vleuten-De Meern is bij Utrecht gevoegd en de gemeente Harmeien bij Woer- den. De gemeente Maartensdijk verloor eveneens haar zelfstandigheid. Zij komt bij de gemeente De Bilt. De gemeente Maarssen verloor een gedeelte van haar grondge- bied dat grenst aan het indus- trieterrein Lage Weide aan Utrecht. |
|||||||||||||||||
|
De beweegredenen van de
politiek om gemeenten op te heffen, staan vaak lijnrecht tegenover de argumenten van de dorpsbewoners die gekant zijn tegen annexatie van hun gemeente door een buurgemeente. Tegenstanders benadrukken meestal
het feit dat zij een hechte dorps- gemeenschap vormen met een eigen cultuur, die men niet kwijt wil raken. Bestuurlijke herindeling is echter een proces dat niet te stoppen valt. Wie wil weten welke gemeenten sinds 1830 zijn opgeheven raadplege hiervoor Vuga's Alfabetische Plaatsnamengids van Nederland. Regionale herindeling is niet iets
van deze tijd. Twee honderd jaar geleden, rond 1800, ging de provincie Utrecht voor het eerst bestuurlijk op de schop. Wie denkt |
dat de huidige gemeente Zeist
daaraan is ontkomen, vergist zich. De gemeente Zeist zoals die nu bestaat, wordt gevormd door de vroegere gerechten Zeist, Stoet- wegen, Kattenbroek en De Breul en de in 1806 opgerichte gemeente (er werd ook gesproken over stad en dorp) Austerlitz. Een gerecht is enigszins te vergelijken met een huidige gemeente. Oorspronkelijk lagen binnen de
grenzen van de huidige gemeente de voormalige middeleeuwse gerechten Zeist (ook wel Zeisteroever ge- noemd). Kroos (De Kroost), Zeister- ' straat, Stoetwegen, Kattenbroek (soms Kouwenhoven genoemd), Kokkertshoeve, S. Pieter, Scherp- weide (verbasterd tot Schaarweide), Vierhoeven en (De) Breul of Weerdorp. ersbergen was geen gerecht, maar vormde sinds 1677
|
||||||||||||||||
|
«2^^/«
|
|||||||||||||||||
|
^
|
|||||||||||||||||
|
\
|
|||||||||||||||||
|
^eijst
2001-1
|
|||||||||||||
|
GEMEENTELIJKE HERINDELING, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||
|
een enclave in de hoge heerlijkheid
Zeist. Het goed Kersbergen was een allodiaal goed, hetgeen wil zeggen dat het niet leenroerig was. Daaronder bevonden zich enkele
mini-gerechten, die later met
betrekking tot de vorming van
de huidige gemeenten niet
meer genoemd werden. Zij
waren verworden tot
archaïsche begrippen.
|
|||||||||||||
|
De bestuurlijke herindeling van het
platteland in de Franse tijd (1795- 1813) had te maken met de politieke omwenteling die in ons land had plaats gevonden en waarmee een einde was gekomen aan de Repu- bliek. Op 16 januari 1795 trokken de Fransen Utrecht binnen. Nog in diezelfde maand werden de Staten van Utrecht vervangen door de Provisionele Representanten 's Lands van Utrecht. De oude gerechtelijke indeling bleef in het kerspel Zeist voorlopig bestaan. De staatsgreep van 22 januari 1798
maakte van Nederland een eenheids- staat. De heerlijke rechten werden afgeschaft. De gerechtsheren raakten hun invloed op de plaatselijke besturen kwijt. In de provincie Utrecht bestonden in 1795 tegen de 200 gerechten. Dit aantal werd teruggebracht tot 69. Van 6 april 1798 tot 22 september 1802 waren Stoetwegen, Kattenbroek en De |
|||||||||||||
|
p
|
|||||||||||||
|
feooÓTyJÜK /
|
|||||||||||||
|
5eijst
2001-1
|
|||||||||||
|
GEMEENTELIJKE HERINDELING. R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||
|
Breiil met Zeist verenigd. In die jaren
spreekt men van de gemeente van Zeist, Stoetwegen en Kattcnbroek (of ook wel: Zeist c.s.). Bij de staatsregeling van 1801
herkregen de plaatselijke besturen hun zelfstandigheid. In een akte van 5 november 1802 wordt weer gesproken over het gerecht van Zeist in de oude betekenis. Zcials zal blijken, was dat maar voor enkele jaren. In 1805 veranderde de staatsregeling alweer Een gemeentelijke herinde- ling van het departement Utrecht werd door de minister van Eredienst en Binnenlandse Zaken voorbereid. In zijn circulaire van 8 november 1809 nodigde de landdrost van Utrecht de plaatselijke besturen uit hun meriing kenbaar te maken over de toekom- stige gemeentelijke indeling. Men mocht aangeven of men zelfstandig blijven wilde of dat samenvoeging met andere gerechten gewenst werd (' of het belang en het gerief der Ingezetenen of andere omstandigheden |
|||||||||||
|
medebrengen') en zo ja met welke
gerechten. Het antwoord moest voor of op 20 november binnen zijn! De gerechten Stoetwegen en
Kattcnbroek maakten aan de landdrost van het departement Utrecht in november 1809 in verband met de plannen voor de gemeentelijke herindeling, kenbaar dat men niet met andere gerechten wilde worden samengevoegd, biet gerecht van Kattcnbroek schreef Ter beantwoordingh van LJWHoogu). missive van den 8 van Slagtmaayid 1809 rakende het geven van consideratien en advies bij de oplumden zijnde organisatie der gemeentebestuuren, dient dat dit
gerecht zedert onheugelijke jaaren altoos een vrijgerecht heeft [sic] geweest, voorts een vrij en allodiaal goed van den heer van voorz- gerecht en eijndelijk het grootste verlangen des ingezetenen, dat het zelve op zich zelve blijve bestaan en geenzins zoude verhoopen van dit hun zedert onheugelijke jaaren vrije recht te |
|||||||||||
|
worden verstoten en met andere
gerechten te wordet} gecombmeerl, en hierrnede 7\iet na alvoorens verscheijdene in deze het meest belanghebbende ingezeteiien ie hebben gehoord en alles derzelve gevoelens in deeze overeeyistemmende i'ertrinm'en de berigten voldaan te hebben /.../'. Het gerechtsbestuLir van Stoet-
wegen verzond een haast exact dezelfde brief. Gerechtsheer van Kattcnbroek
was Mr Willem Nicolaas Pesters (1754-1831) en van Stoetwegen Jhr.Mr Gerard Cornelis Wttewaal van Stoetwegen (1780-1863). Vreemd genoeg wordt in de brief van het gerecht Stoetwegen gesproken over de vrouwe van het gerecht. Het kan zijn dat men de moeder van Gerard Corrielis Wttewaal van Stoetwegen, Catharina Cornelia van Voorst (1743-1823), sinds 1803 weduwe van de vorige gerechtsheer Mr Ferdinand Wttewael (1733-1803) hiermee bedoelde. Volgens huidige begrippen was het
|
|||||||||||
|
Victoria
BiLJARTCENTRUM
|
||||||||||||
|
sw
|
||||||||||||
|
sociale
werkvoorziening
zeist
|
||||||||||||
|
een tekort aan mankracht?
SWZ biedt u de oplossing!
SWZ, een betrouwbare partner voor een betaalbare prijs als het gaat om: • drukwerk en mailingen
• verpakkingsactiviteiten
• assemblage
• hout- en metaalbewerking
• groenvoorziening en schoonmaak
• detacheringen
Voor meer informatie of een vrijblijvende
afspraak kunt u bellen met onze afdeling verkoop. Tel. 030-6959004 |
||||||||||||
|
ie Dorpsstraat 7
3701 HA Zeist Telefoon 030 - 691 67 16 Fax 030 - 693 02 80 Zeven biljarts (drie matchtafels)
|
||||||||||||
|
5eijs1
2001-1
|
|||||||||||||
|
GEMEENTELIJKE HERINDELING, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||
|
inwonertal van Stoetwegen en
Kattenbroek niet bijster groot. Blijkens de volkstelling van 1795 telde Stoetwegen en Kattenbroek samen 84 inwoners. Bij de volkstelling van 1829 woonden in Stoetwegen 74 en in Kattenbroek 54 personen. In Stoetwegen en in Kattenbroek stonden respectievelijk tien en vijf huizen, bewoond door twaalf c.q. zes gezinnen. Een even groot aantal huizen als in 1759 wordt genoemd in de Gdieimschrijver van staat kerke der Vereenigde Nederlanden, van de Provin- cie Utrecht. De tegenzin van de beide gerech-
ten om samen met het gerecht Zeist een gemeente te vormen wekt bevreemding. De schout en de schepenen van Stoetwegen en Kattenbroek kwamen bijeen in het gerechtshuis van Zeist. Een vermel- ding die regelmatig onder akten staat die voor de gerechten gepasseerd werden. Administratief was het ook een eenheid. De dorpslasten werden omgeslagen over deze drie gerechten |
gelegen in het kerspel Zeist. Er
bestond een personele unie voor wat betreft het schoutambt. Kerkelijk vormden Zeist, Stoetwegen en Kattenbroek ook een gemeente. Het plan te komen tot een nieuwe
gemeentelijke indeling werd niet tot uitvoer gebracht. In oktober 1810 functioneerden de gerechten van Kattenbroek en Stoetwegen nog steeds zelfstandig. Als gevolg van de inlijving bij
Frankrijk in 1811 kreeg het landsbestuur een geheel andere opzet. De taak van de gerechten werd verzwaard door de invoering van de burgerlijke stand en omdat ze belast werden met de politiezorg. Er werd een nieuwe indeling in mairieën gemaakt. Bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811 werden de gemeenten Stoetwegen en Austerlitz opgeheven en ingedeeld bij de gemeente Zeist. De gemeenten Zeist en Stoet-
wegen vormden al een personele |
unie, want de prefect van het
departement van de Zuiderzee had op 17 juli 1811 dezelfde personen tot maire, adjunct-maire en municipale raden van Zeist en Stoetwegen benoemd. Kattenbroek en De Breul worden
in het keizerlijk besluit van 1811 niet genoemd, terwijl op 4 juni van dat jaar Wouter van Dam (1739- 1813) nog een brief ondertekent als 'den Provisioneele Maire van Zeyst, Stoetweegen en Cattenbroeck' en de ontvanger der verponding in het arrondissement Wijk bij Duurstede op 28 oktober 1811 een brief richt aan de maire van 'Kattenbroek'. Kattenbroek moet wel onder de nieuwe gemeente begrepen worden. Op 20 november 1811 werden de dorpslasten en erfdijksgelden door de maire en municipale raden van Zeist gequotiseerd en omgeslagen over de inwoners van Zeist, Stoetwegen en Kattenbroek. De positie van het gerecht De
Breul in het kerspel Zeist is moeilijk |
|||||||||||
|
Hl
|
|||||||||||||
|
GEMEENTELIJKE HERINDELING, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||
|
Kattenbroek.
De namen van de voormalige
gerechten werden in de 19" eeuw nog gebruikt voor het aanduiden van kadastrale secties (sectie B Zeist; sectie D Austerlitz; sectie E (De) Breul; sectie F Stoetwegen en sectie G Kattenbroek) en als wijk- aanduiding in het bevolkingsregister. R.P.M. Rhoen |
|||||||||||
|
aan te geven. De belangrijkheid was
geringer: in 1759 stonden er twee huizen en het aantal inwoners bedroeg volgens schatting tien (in 1829: twaalf huizen en 68 inwo- ners). Wat betreft het schoutambt vormde dit gerecht een personele unie met het gerecht Zeist. Austerlitz werd in 1811 bij de
gemeente Zeist gevoegd. Oorspron- kelijk viel het grondgebied van dit dorp onder Driebergen. Bij de scheiding van de hoge heerlijkheid Zeist-Driebergen in 1768 (Austerlitz bestond nog niet) hadden de Staten van Utrecht bepaald dat de Odijkerweg 'Berg- en Rhijnu/aarts' de grens zou vormen tussen de beide hoge heerlijkheden. De burgemees- ter van Zeist schreef op 29 december 1831 dan ook aan gedeputeerde staten dat 'de Gemeente Austerlitz niet onder de Ambachtsheerlijkheid Zeijst kan worden getrokken, en wel op grond, dat Austerlitz, bij de vestiging door Koning Lodewijk tot eene Stad, |
grootendeeb van de Jurisdictie van
Driebergen is afgenomen [■■.]'■ Dit wordt bevestigd in een transportakte van 31 mei 1806 waarin vermeld staat 'Kamp te Zeijst onder de gerechte van Driebergen'. Onvrijwillige samenvoeging van
gemeenten kan lang voelbaar blijven. Zeker als een plaats een eigen identiteit bezit. Rond de jaarwisseling van 2000 verklaarde Austerlitz zich voor enkele dagen onafhankelijk van Zeist. Hetgeen als een ludieke actie moet worden gezien. Het Utrechts Nieuwsblad kopte op 30 december 1999 met: Austerlitz, al 150 jaar de blindedarm van Zeist'. Na het herstel van de Neder-
landse onafhankelijkheid in 1813 stond de gemeentelijke indeling in de provincie alweer op de agenda. Op 1 januari 1818 werd Utrecht opnieuw gemeentelijk heringedeeld. Onder de gemeente Zeist vielen Austerlitz, De Breul, Stoetwegen en |
||||||||||
|
BONNEN EN LITERATUUR
Archief der gemeente Zeist. 1599-1905.
inv.nrs. 2. 3. 4 (f. 96. 177 en 209), 40, 139
(f. 10), 297, 301 en 435: Gemeentearchief
Zeist.
Archief van het Huis Zeist, 1677-1953.
inv.nr. 26: C.fl.Z.
A.N. Beets e.a. (redactie). De archieven in
Ulrechl. p. 3-4, Alphen aan den Rijn 1985.
C. Dekker, Het Kromme Rijngebied in de
middeleeuwen. Een instilutioneet-geogralische
studie, p. 453-466, s.1. 1983.
Qeschiedenis van de provincie Utrecht vanaf
1780. biz. 85 e.v., Utrecht 1997.
D.T. Koen, Inventaris van de archivalia
afkomstig van de dorpsgerechten in de
provincie Utrecht, ;4S9-/8//: Utrecht 1985.
E.B.F.F, V/ittert van Hoogland, Bijdragen tot
de geschiedenis der Utrechtsche ridder-
hofsteden en heerlijkheden, deel 2, 's-
Cravenhage 1912.
Het Utrechts Nieuwsblad, 30 december
1999,
|
|||||||||||
|
)eijst
|
|||||||||||||
|
INTERVIEW MET DE VOORZITTER, M. V/ORTMANN
|
|||||||||||||
|
2001-
|
|||||||||||||
|
Interview met de voorzitter
|
|||||||||||||
|
op het genootschap afkomen.
Behoud en verandering
"Met behoud van het goede dat er
nu is, zullen we de komende jaren op een aantal terreinen moeten veranderen. De huisvesting in het Slot loopt ten einde en we weten nog niet waarheen we zullen gaan verhuizen. Hoewel het Slot op zich een prachtige lokatie vormt, zijn de werkomstandigheden voor met name de commissie archief en beheer moeilijk. De Van de Poll- kamer is te krap en de archiefruimte volstrekt beneden peil (schimmel!). Met een nieuwe behuizing zal het archief toegankelijker moeten wor- den en beter aansluiten op de toenemende vraag vanuit de bevol- king naar archiefonderzoek. Het bestuur heeft met nadruk uitgespro- ken te willen integreren met het |
|||||||||||||
|
bestuur en commissies bevolken. Het
goede behouden en tegelijkertijd veranderen en vernieuwen is onze opgave voor de komende jaren", aldus de voorzitter. "Zonder te willen concurreren mag gezegd worden dat het aantal en de kwaliteit van de publicaties gunstig afsteekt ten opzichte van vergelijkbare historische genootschappen. We hebben een behoorlijk aantal donateurs, ook gelet op de forse doorstroming in de bevolking van Zeist." In de loop van het jubileumjaar zal
een publicatie verschijnen over vijftig jaar Van de Poll-Stichting [van de hand van oud-voorzitter Vincent van der Burg]. Wij kijken met nieuwe voorzitter, die in maart 1999 aantrad, vooral vooruit naar het komende jubileumjaar en de vragen die er in de komende jaren |
|||||||||||||
|
Bij de start van het jubileum-
jaar, waarin het Zeister Historisch Qenootschap Van de Poll-Stichting 50 jaar bestaat hadden wij een gesprek met de voorzitter van het bestuur, Boudewijn van Qrunsven over verleden, heden en toekomst van het genoot- schap. ^ LOp de belangrijkste werkterrei
nen; beheer, educatie, exposities, publicaties en onderzoek heeft de stichting in deze 50 jaar een "vette voldoende" gehaald. De kwaliteit mag er zijn en er wordt gewerkt met veel inzet van een groot aantal vrijwilligers, die |
|||||||||||||
|
seijst
200 I-I
|
||||||||||||
|
INTERVIEW MET DE VOORZITTER, M. V/ORTMANN
|
||||||||||||
|
Gemeentearchief Zeist. Kennis en
inzet van de medewerkers van het historisch genootschap kunnen iets aan het archiefwerk toevoegen dat ook aantrekkelijk is voor de gemeente. Sterker nog: Zeist zou hiermee het voortouw kunnen nemen voor wat betreft beheer en toegankelijkheid van het archief" Vernieuwing
In de aanloop naar het jubileum
hebben bestuur en commissies zich in 2000 in een aantal vergaderingen gebogen over de vraag hoe het toekomstig beleid eruit moet zien. Dat levert een aantal accentver- schuivingen en een aantal actie- punten op. De voorzitter: "Ten eerste moeten we op een andere lokatie de toegankelijkheid en het gebruik van het archief modernise- ren. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, want we werken geheel met vrijwilligers. Tweede belangrijk punt is het onderwijs. Hoe laten we de jongere Zeistenaren zien wat we |
||||||||||||
|
kunnen doen met de geschiedenis?
Hiervoor zal vooral samenwerking worden gezocht met de middelbare scholen in Zeist. Een derde onderwerp is iets dat je
zou kunnen noemen "het registreren van het heden". De gebeurtenissen van vandaag vormen immers de geschiedenis van morgen. Dit is op zich een dooddoener, maar over 50 jaar zal men willen weten hoe bepaald dingen rond 2000 zijn gegaan. Een willekeurig voorbeeld is de ontwikkeling van allochtonen in onze samenleving. We moeten ook alert zijn op de ontwikkelingen in Zeist. Wat doen de politiek, bedrijven en maatschappelijke orga- nisaties? Hoe houden we bijvoor- beeld de kwaliteit van monumenten in stand. Het Zeister Historisch Genootschap wil hierbij betrokken zijn om ook het lange termijn perspectief een plaats te geven." Interne organisatie
"In de eigen organisatie willen we
|
||||||||||||
|
meer ruimte bieden aan wat je zou
kunnen noemen deskundigheids- ontwikkeling. Het flinke corps vrijwilligers dat we nu hebben moet daar de mogelijkheid voor krijgen. Verder zou het goed zijn om meer geïntegreerd te werken, zodat de onderwerpen in bijvoorbeeld het blad en lezingen of excursies meer aansluiten. Een absoluut zorgenpunt is nu de
financiën. We houden het hoofd net boven water, maar de extra dimensie die wellicht mogelijk zou zijn, stuit nu op een gebrek aan middelen." Lustrumjaar
"Het thema Sport dat is gekozen
als lustrumthema is nieuw in historisch genootschapsland. Het roept ook enthousiasme op bij de organisaties die we benaderen. Sterker nog: ze willen allemaal meewerken. Het is de bedoeling om de sportontwikkeling in Zeist in brede zin te beschrijven in een viertal publicaties in Seijst. Verder |
||||||||||||
|
INTERVIEW MET DE VOORZITTER
zijn alle verenigingen die al
bestonden, toen het ZHG 50 jaar geleden werd opgericht, benaderd voor archief- en ander materiaal (artikelen, documenten, foto en film). Omdat het thema nieuw is, is het
niet zo eenvoudig uit te werken. In ieder geval komen er interviews met iemand uit elke vereniging. Deze worden gebundeld in een publicatie. Verder kunnen we een lezing verwachten en zo mogelijk ook een film. Als er mensen in Zeist zijn die nog interessant materiaal hebben, en dan bedoel ik meer dan een foto van het bestuur, dan roep ik hen op dit zo snel mogelijk te melden bij het secretariaat. Het gaat ons er vooral om de aard van de sport uit te beelden." Mare Wortmann
|
|||||||||||||
|
I@I4
|
|||||||||||||
|
Bezoekadres: Het Slot Zeist, Zinzendorfln 1, (030) 692 17 04
|
|||||||||||||
|
n
|
|||||||||||||
|
Zeister Historisch
Genootschap
|
|||||||||||||
|
U kunt ook contribuant worden van de Van de Poll
Stichting. Stuur daarvoor een briefkaart in en vermeld daarbij naam en voorletters, adres, postcode, woonplaats, uw bijdrage (minimumdonatie ƒ 35,- per jaar), datum en handtekening. U ontvangt dan elk kwartaal het tijdschrift 'Seijst'. Zeister Historisch Genootschap
Van de Poll Stichting
Postbus 342
3700 AH Zeist
|
|||||||||||||
|
Wacht met betalen tot u een acceptgiro heeft ontvangen.
|
|||||||||||||
|
seijst
2001-1
|
|||||||||||||||||||||||
|
INHOUDSOPGAVE 2000
|
|||||||||||||||||||||||
|
Inhoudsopgave 2000
|
|||||||||||||||||||||||
|
3. Boekbespreking
|
|||||||||||||||||||||||
|
I Artikelen
|
|||||||||||||||||||||||
|
De Stichtse Lustv/arande, CL. van Groningen,
V.A.M, van der Burg 68 Inzenden van kopij
Nepveultum 87 ■ 3705 te ZEIST E-mail: seijst@freplütophe.com Nieuwe donateurs________
A. Van Dieten, Zeist
Mw. S. Hardam, Zeist
Mw. H. Koetsier-Rauwerdink,
Veenendaal
Mw. J.P.C. Nieesen-Aardenburg, Geldrop
Mw. E.C.M. Plesman-Bonnike, Zeist
H.K.G. Rietveld, Zeist
Mw. M.A. Romijn, Zeist
R Roozenboom, Zeist
F. Schaake, Zeist
RJ. Strietman, Zeist
Ledenstand
|
|||||||||||||||||||||||
|
KUNST EN CULTUUR
Archeologische vondsten in perspectief, Th. Clelj 3
75 jaar Theater Figi, Th. en F. Ruljs 99 ONDERWIJS
De hoofdonderv^ijzers van Austerlitz, L Visser 12
Het schoolgebouvv' aan de Bergv^-eg, L Visser 66
Hoofdonderv/ijzer van 't Hof, L Visser 8!
POLITIEK EN SAMENLEVING
De nieuvv/e straten van Zeist, L Visser 33
Voorgeschiedenis van de Oranjevereniging
V./J.M. van der Burg, R.F.M. Rhoen 39 SOCIAAL-ECONOMISCH
Bierbrouvi/erij "De Leeuv/", R.P.M. Rhoen 71
Het vogelpark Casarca, N.J. Dijkdrenth-Duljzend 85
IVO "Schoonoord" 30 jaar in Zeist, W. Sybesma 93
2. Verenigingsnieuws___________________
|
|||||||||||||||||||||||
|
Jaarverslagen 1999
Activiteiten en berichten van de Pol
|
|||||||||||||||||||||||
|
21
98 |
|||||||||||||||||||||||
|
Seijst III (tot oktober '00)
Seijst I (tot januari '01) ... |
|||||||||||||||||||||||
|
.877
.875 |
|||||||||||||||||||||||
|
■kamer
|
|||||||||||||||||||||||
|
^eijst
200E-I
|
||||||||||
|
Bestuursmededelingen
Het bestuur van het Zeister
Historisch Genootschap van de Poll Stichting hoopt dat v/ij u vaak zullen ontmoeten tijdens de verschillende activiteiten in 2001 ter gelegenheid van ons 50 jarig bestaan. Vacatures________________
Er zijn momenteel een tv/ee
vacatures en wel: VOORZITTER VAN DE
COMMISSIE PR EN SPONSORING Deze commissie houdt zich
vooral bezig met de externe communicatie, het ondersteunen van het bestuur en andere com- missies, vs/aaronder het verzorgen van contacten met de pers. De commissie bestaat momenteel uit 3 leden, de voorzitter van deze commissie is tevens be- stuurslid van het Zeister Histo- risch Genootschap. |
||||||||||
|
Op 5 april 2001 zal er een lezing
gehouden worden over:
'Passie en Pasen m de beeldende
kunst'.
Deze lezing wordt gegeven door
Mw. Marina Marijnen uit Zeist en
vmdt plaats in de Thomaskerk
aan de Oranje Nassaulaan en
begint om 20.00 uur.
Ter inzage________________
De volgende artikelen kunnen om
verschillende redenen niet ge- plaatst worden in Seijst, maar geïnteresseerden kunnen de artikelen inzien in de Van de Poll- kamer. - De lustwarande virtueel, nooit
uitgesproken voordracht van Gatharina L. van Groningen - Een kritische noot n.a.u. tiet
speciale nummer van Het Slot Zeist, D.R. Klootwijk |
||||||||||
|
VRIJWILLIGER
Voor het bijhouden van de finan-
ciële administratie ter ondersteu- ning van de penningmeester. Gezien het karakter van deze werkzaamheden staat hier een kleine vergoeding tegenover. Uw reactie zien we met belang- stelling tegemoet. Bel of schrijf naar het secretariaat, tel 030 695631 I, Postbus 342, 3700 AH Zeist. Lezingen_________________
Op 7 maart 2001 zal er een
lezing gehouden worden over; I. Fransen van de Putte, grondleg- ger van de Schaerwijde bossen, en het ontstaan van het Lyceum- kwartier in Zeist. De lezing wordt gegeven door de heer G. Storm de Grave (nazaat van Fransen van de Putte) uit Zoelen en vindt plaats in de aula van het Ghristelijk Lyceum aan de Lindenlaan en begint om 20.00 uur. |
||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOGELZANG
|
||||||||||
|
Zeister sport in beeld (2)
|
||||||||||
|
De tijd van de wereldoorlogen (1)
|
||||||||||
|
De geschiedenis van de sport
in Zeist in de jaren uan de wereldoorlogen is er een uan ups en downs. Nieuwe sporten en sportverenigingen kwamen, oude verenigingen verdwenen. Er waren vele problemen; financieel en met accommoda- ties, maar ook stimulansen, zoals de 9* Olympische Spelen In /Amsterdam. Onderzoek naar sport
geschiedenis in Zeist in deze periode stuit op een aantal problemen. Er zijn slechts weinig schriftelijke bronnen overge- leverd en voor mondelinge geschie- |
||||||||||
|
denis ligt de periode net te ver in het
verleden. In de Zeister Courant wordt in deze tijd regelmatig over sport bericht: sterker nog, sport wordt zo populair dat er een eigen weekuitgave, De Zeister Sport wordt uitgegeven. Wat later gaat dit blad op in De Stichtse Sport. Helaas hebben we noch De Zeister Sport, noch De Stichtse Sport tot nog toe kunnen achterhalen. Mocht u oude nummers van deze tijdschriften in huis hebben, dan houden we ons zeker aanbevolen. Slechts weinig sportverenigingen
hebben een archief achtergelaten. Hun gedenkboeken gaan meestal dieper in op het jubileum zelf dan op de achterliggende decennia. Inter- views met oude sporters leveren |
voor deze periode slechts weinig op,
omdat zij hooguit als jeugdlid actief waren en dus weinig weten van het reilen en zeilen van de vereniging. De schets hieronder is dan ook tentatief: aanvullend onderzoek is zeker nodig. In dit eerste deel over het
Interbellum gaan we in op voetbal en gymnastiek, de belangrijkste sporten in Zeist en besteden we aandacht aan een aantal sporten die nieuw opduiken in Zeist. Ook belichten we de problemen rond de sportaccommodaties. In het vol- gende nummer van Seyst bespreken we de invloed van religie, van de olympische spelen van Amsterdam in 1928 en tot slot de sport tijdens de Tweede Wereldoorlog. |
|||||||||
|
Seiist
2001-11
|
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2). E. VOCELZANC
|
|||||||||
|
Voetbal en gymnastiek over de ^r'^^ft*-" neen overdreven niet meer ilan twee elftallen en een
De gnxilsie Zeister sport- \iK)rstellinj;en maken. Voetbal- aspiranteneittal in hel \'ekl brengen.
vereni},'inKi^n in het hiterhellum verenii,'inf,'en waren in her Interhei- Sommige eiiihs hehben slechts een
waren de g>'mnastiek\ereni^'injj;en Inm zelden j,'roter dan enkele kort bestaan ijehad en trokken :ith
en de \'oetbaleliibs. We moeten ons tientallen leden, en konden vaak na enkele jaren tenij^ ot kiseerden
|
|||||||||
|
"De Zeister Lyceum gymnastiekvereniging Ernos gaf in de groote concertzaal van Figi aldaar haar jaarlijksche uitvoering. De
laddergroepen. uitgevoerd onder leiding van den heer G. Vermeulen vormden wel een van de meest attractieve nummers van het weivoorziene programma." |
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2). F. VOGELZANG
|
||||||||||
|
met een andere cluh. Dat hangt
zowel samen met ledenverkxip als met financiën. Dixir dat leden- verkxjp ontstonden wel eens relle- tjes, als cluhs elkaar er van beschuldigden goede spelers weg te kapen. Een goede stamboom op te stellen
van de Zeister voetbalvereniging is ondoenlijk: van voetbalverenigiiigen als Olyml)ia en Fonwm, die in 1911 nog meespelen in de Utrechtse Pnmncutk Voetbalhemel (UPVB), ho- ren we na 1925 niets meer. Waar zijn ze gebleven.' Is Olymlm een onderafdeling geweest van de g\mnastiekvereniging van die naam? Verwarring over de onderlinge
verht)udingen en de naamgeving komt vaker voor. Zo ging de Zeister Vot■t/w/tCTt^llgI>lg (ZVV) rt>nd de Eerste wereldoorlog ten onder, waarna enkele jongelieden die elkaar regelmatig op weg naar de Middelbare Handelsschool in Amersftwrt tegenkwamen, besloten |
||||||||||
|
'ir .. . . ■ ■•ï!»<Vta». .-.i'-.., . . .._____».___________
"De kampioen-discuswerper Grootewal van T.O.V. haalde bij zijn versten worp
32,26m tijdens de athletiekwedstrijden, welke op de sintelbaan te Utrecht werden
gehouden.
|
||||||||||
|
de Voetbalvererüging Zeist (VVZ) op te
richten. De afkortingen lijken op elkaar, maar beide noemen zich de Zeister Vnetbalvereniging. VVZ skxit zich aan bij de UPVB, ging spelen in paars-wit tenue en kon in 1917 eindelijk een eigen grasveld in gebruik nemen. Ze werden prompt dat jaar kampicion en promox-eerden naar de Nederlandse Voeibalboiul. |
||||||||||
|
In 1920 werden ze ook in die
competitie kampicx;n. Dcxir het succes vtJiid een toestroom plaats van jeugdleden, die vooral afkomstig waren van de ULO. Een stimulans was (xik de trainer, de Biltse minderwijzer 'pappie' Van Os. De club was zmi succesvol, dat ze een eigen tribune kon bouwen. Maar dan werd de naam opnieuw |
||||||||||
|
Seijst
2001-11
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOGELZANG
|
|||||||||||
|
gewijzigd: door de groeiende popula-
riteit van atletiek werd een atletiekafdeling toegevoegd. De club ging toen verder als Voetbal- en Atletiek vereniging Zeist (VAVZ). Ook rond de naam van De
Zeistenaren (1914) is onduidelijk- heid. Af en toe werd deze vereniging aangeduid als Z.N.C., ook wel Z.N.C. De Zeistenaren. Er is een voetbalclub Z.N.C, die in
1922 is opgericht. Heeft er een fusie met De Zeistenaren plaatsgevonden? De informatie ontbreekt. Grappig is, dat ook Z.N.C, later een adetiek- afdeling heeft en dat zowel De Zeistenaren als VV.Z. een onderafde- ling zijn van de Vereniging Volksweerbaarheid. Volksweerbaarheid had al een
eigen voetbalafdeling, D.O.S. Het verhaal van die club is nog ingewikkelder. D.O.S. werd in 1907 door een groepje vrienden opgericht en speelde succesvol in de Onder- linge Voetbalbond. De vereniging sloot zich aan bij Volksweerbaarheid, |
|||||||||||
|
want die beschikte over goede
accommodarie. Nu had de club een speelveld en enkele teams. Maar de Onderlinge Voetbalhond hield er mee op, D.O.S. viel buiten de competitie en veel leden vertrokken. Daarom sloot DOS zich aan bij de UPVB, maar daarbij was al een DOS aangesloten. Men besloot de naam te wijzigen in Groen-Rood, ingegeven. door de clubkleuren. Verwarrend genoeg echter onderhield de vereniging in de Zeister Courant een eigen informatiecolumn, die onverdroten DOS-nieuws bleef heten! In de kranten duiken regelmatig namen op van voetbalverenigingen, waar- van we soms niet meer weten dan de naam, zoals de Postshotters (de postale voetbalvereniging, opgericht 1934), voetbalvereniging De Bijen- korf, of de internaatsvereniging Z.I.S. Er is nog een schoolvereniging, de Voetbalvereniging Jongenskostschool Zeister Sportclub. Eigen verenigingen duiken op in
de dorpen in de omgeving zoals |
|||||||||||
|
Austerlitz. Huis ter Heide en Den
Dolder, terwijl ook bedrijven hun eigen teams oprichten: de Gero (later Zilvervogels geheten), de club Moubal van de firma Van Mouwerik en Bal en de kantoorvereniging c;.A.z.().. Los van al deze onduidelijkheid
kunnen we gerust stellen, dat het aantal voetballers in Zeist flink toegenomen is. En die toename zorgde voor problemen met de accommodaties. Er waren maar weinig sportvelden in Zeist (om van kleedruimte te zwijgen: meestal kleedden de spelers zich om bij een bevriend gezin nabij het veld, of thuis), het onderhoud is duur en grondeigenaren willen nogal eens het gebruik van het veld terugeisen. Veel clubs verkassen dan ook regelmatig van speelveld. Een voorbeeld van het ruimtegebrek: ZVV brengt in 1941 vijf elftallen in het veld voor de zaterdagcompetitie en drie voor de zondagcompetitie. De club beschikt echter maar over |
|||||||||||
|
vereniging. In 1920 is dat al 2%, in
1938 al bijna 6%! Het gemiddelde aantal leden van
de verenigingen in die jaren is ook bekend: in 1910 49, in 1920 80. Daarna zakt het tot rond de 60, pas in de Tweede Wereldoorlog bereikt het de 90. Dat betekent dat, gezien het stijgend aantal voetballers, er dus meer kleinere clubs ontstaan. Dat heeft onder meer te maken met de verzuiling, als de op levensbe- schouwelijke grondslag gestichte verenigingen op de voorgrond treden. Als we voetbal vergelijken met andere sporten, dan zien we dat rond 1900 kaatsen, schaatsen en tennis een groter aantal beoefenaren kent, maar in 1920 is dat dramatisch veranderd. Voetbal is dan bijna drie keer zo groot als de schaatssport en vier keer zo groot als kaatsen en tennis. In 1940 zijn de verschillen nog groter: schaatsen is flink gegroeid, maar het aantal voetballers is verdriedubbeld, turnen is de derde sport na schaatsen, korfballen en |
||||||||||
|
"Te Zeist werd in hotel Figi door 'tlie school of dancing' en de Zeister hockeyclub
een geslaagd bal masqué gegeven." |
||||||||||
|
één speelveld... Door geldgebrek
moeten ook wel teams uit de competitie worden teruggetrokken. Voetbal in opkomst
Het Zeister patroon van veel
kleine verenigingen en een groeiend |
||||||||||
|
aantal voetballers past in de
landelijke tendens. Voetbal wordt in deze tijd de
populairste sport van Nederland. In 1900 is minder dan een ViJo van de mannelijke bevolking tussen 10 en 60 jaar lid van een voetbal- |
||||||||||
|
^15t
2001-1!
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOGELZANG
|
|||||||||||
|
zwemmen zijn in opkomst maar
kennen slechts een iets meer dan een tiende van het aantal voetbal- lers. In 1900 zijn 30.000 mensen lid van een sportvereniging, in 1940 zijn dat er bijna een half miljoen. Internationaal slaat Nederland geen slecht figuur: we staan op de vijfde plaats wat betreft aantallen voetbal- lers: we moeten grote landen als Duitsland, Groot-Brittannië, Frank- rijk en Italië voor laten gaan, maar op de rest van Europa hebben we een aardige voorsprong. Qymnastiek
Voetbal is zelf een betrekkelijke
nieuweling. We zagen vorige keer al dat er in Zeist al lang aan gymnastiek werd gedaan. Ook in die sector is er een opvallende groei. Er ontstaan nieuwe verenigingen, met als opvallende ontwikkeling een aantal specifiek voor meisjes en dames bedoelde turnclubs. De grootste is Hygiea, opgericht in 1921. Hygiea ontstond uit het samengaan |
|||||||||||
|
"Keurig rekwerk op de openlucht-
uitvoering van vereeniging Bato." van enkele informele gymclubjes
van mej. M.C. Cornelis, mej. RA.J. Muller en G. Vermeulen. Cornelis en Vermeulen waren werkzaam op het lyceum. Hygiea trainde in de gymlokalen van een school en telde bij oprichting reeds 110 leden. In 1925 was dat aantal meer dan verdubbeld, een enorme vereniging voor Zeister begrippen. Er werden |
|||||||||||
|
"Oe Zeister Motorclub organiseerde Zondag een
dominorit naar Ede en Arnhem." onderlinge wedstrijden georgani-
seerd en vanaf 1923 ook uitvoerin- gen gegeven voor publiek. Daarbij werden stukken uit balletten geno- men en op de eigen piano begeleid. De club had duidelijk ook een sociale functie, er werden gezamen- lijke uitstapjes en fietstochten georganiseerd, en men trad zelfs in het buitenland op. Hygiea kreeg |
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOCELZANG
|
|||||||||
|
landse Schaakborui vanaf 1872, maar
die telde slechts weinig leden. De meeste schakers deden dat thuis in besloten kring. De sport werd slechts langzaam populairder en toen ontstond er behoefte aan verenigin- gen waarin men met meer tegen- standers zich kon meten. In Zeist ontstond een schaakclub in 1906, Cdissa, die vaak in cafés haar wedstrijden hield. Dat weerhield jongere leden om deel te nemen, zij mochten van hun ouders niet in zulke gelegenheden komen. Later ging de club in Figi spelen en diverse Nederlandse en wereldkampioenen bezochten Zeist voor simultaan- wedstrijden. Bestond de club in de eerste jaren
uit zo'n 20 personen, later verdubbelde dat. Daarmee was de schaakvereniging minstens zo groot als de gemiddelde voetbalclub. Ook de Schaakclub Zeist draaide mee in een provinciale competitie. Tijdens de kampioenschappen van 1933 speelde voor Zeist de oud-Neder- |
|||||||||
|
navolging in de damesgymnastiek-
verenigingen De Cirkel en Athleta (1933). Hygiea nam het voortouw bij nieuwe ontwikkelingen in de damesgymnastiek. De vereniging demonstreerde in 1925 de nieuwe technieken. De Zeister Courant schreef besmuikt: 'of het nut evenredig is aan het
aesthetisch effect? Het geeft eerder aanleiding tot lachen, de gedachte wekkend aan dansende elfen'. De redactie zag liever gewone lint- en stokoefeningen, en uitvoeringen in 'praktische doch keurige kostuums'. Hygiea wilde nog al eens iets
toneelachtigs op muziek doen, onder begeleiding van het Zeister Symfonie Orkest. Cornelis en Vemieulen waren ook aktief in de gymnastiek- vereniging Emos, de club van de lyceïsten. Door het sterke verloop van de leden daar (het is tenslotte een schoolvereniging) was het niveau van Emos beduidend minder dan andere gymnastiekverenigingen. |
Bovendien kende Emos een grote
leegloop van meisjes: die sloten zich liever aan bij de padvinderij. Andere gymnastiekverenigingen
die in deze tijd het licht zagen waren de christelijke verenigingen Mars en Odin. Belangrijker was B.A.T.O., in 1919 opgericht als heren en jongensvereniging. BATO groeide snel en gaf net als Hygiea regelmatig uitvoeringen. Ook gemaskerde bals, toneeluitvoeringen, tombola's en andere happenings moeten zorgen voor geld in de clubkas. Dat soort activiteiten zien we in alle sporten: zelfs de zwemvereniging Bükkenburg doet toneeluitvoeringen rond haar wedstrijden! De populariteit van meisjesgymnastiek 'noodzaakt' BATO, zoals het jaarverslag zelf
aangeeft, tot oprichting van een damesafdeling. Blijkbaar ging dat niet van harte. Een andere oude sport, die al
langer in Zeist werd beoefend, was de schaaksport. Er bestond in Nederland al een Koninklijke Neder- |
||||||||
|
Seijst
2001-11
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOGELZANG
|
|||||||||||
|
lands kampioen A.G. OUand. Hij
kreeg tijdens een wedstrijd toen een hartverlamming en stierf achter het bord. In 1940 zijn er diverse dam- en schaakverenigingen in Zeist. Meer seizoensgebonden waren het
schaatsen en zwemmen. Alleen als de weersomstandigheden dat toelie- ten, traden de schaatsvereniging en de zwemclub naar voren. Wel werd er regelmatig vergaderd, onder meer over de aanleg van een zwembad. De gemeente vond dat niet nodig: het huidige bad was groot genoeg, meestal was het er toch niet druk. Alleen bij mooi weer was het wat vol... De krant gaf regelmatig weer hoeveel 'baden' er waren genomen: dat kon oplopen tot duizenden per week! Het schort er nog maar aan, dat B&W afzien van ondersteuning van de schaatssport, omdat de mensen er alleen aan doen als het flink vriest. hlieuwe sporten
Zeist liep niet vooraan bij de
|
introductie van nieuwe sporten. In
de Verenigde Staten werden aan het einde van de 19'''-' eeuw in kringen rond de YMCA basketbal en volleybal ontwikkeld, maar het zou nog meer dan een halve eeuw duren voordat die sporten hun intrede in Zeist zouden doen. Een op Nederlandse bodem
ontwikkelde sport, korfbal, deed er iets korter over. In 1902 werd door de Amsterdamse onderwijzer Nico Broekhuysen een gemengde sport ontworpen. Een jaar later reeds werd er een landelijke korfbalbond voor opgericht. Zulke bonden waren van belang om regels te uniforme- ren en competities te organiseren. In Zeist werden pogingen gedaan om enthousiasme voor korfbal te kweken. Op instigatie van de Zeister afdeling van de Vereniging voor Volksweerbaarheid (zie kader pag. 43) werden tijdens een voetbaltoernooi in 1911 demon- stratiewedstrijden door Utrechtse korfbalverenigingen gegeven. |
De demonstratie korfbal-
wedstrijden werden door de krant
enthousiast aangekondigd: 'de korfbalweditrijd zal veel belang-
stelling trekken, niet alleen omdat er dames meedoen, maar ook omdat het meer om vlugheid en behendigheid gaat, in plaats van kracht zoals bij voetbal'. De Zeister Courant spreekt de hoop
uit dat ook Zeist snel over een eigen korfbalvereniging kan beschikken. Ondanks een aantal herhalingen van de demonstratiewedstrijden duurt het nog tot 1923, voordat de korfbalvereniging Tot Ons Vermaak (TOV) wordt opgericht. TOV, later omgedoopt tot de Tovers, omdat er al een Dordrechtse vereniging met de naam TOV bestond, kan op een goede pers rekenen. Zeer regelmatig verschijnen er wedstrijdverslagen in de krant en ook de andere activiteiten van de club worden belicht. Net zoals de meeste andere sportverenigingen in Zeist organise- ren zij toneelavonden, dans- |
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOGELZANG
|
||||||||
|
bijeenkomsten, tombola's en
propagandawedstrijden. Het doel is fundraising, want de financiële toestand is meestal slecht. Er wordt tot in de Tweede wereldoorlog op een zandveld gespeeld, met slechte ballen en nauwelijks kleedruimte. Gewassen wordt er hij een water- pomp, die alleen troebel water geeft. Als men uitspeelt, wordt er gezamenlijk op de flets geklommen, zoals dat in deze tijd gewoon is. Men speelt tot in Hilversum, dus een middagje sporten bestaat behalve uit de wedstrijd ook uit een fikse fietstocht. En als dan de scheids- rechter het laat afweten, zoals regelmatig wordt gemeld, dan kan de hele troep weer onverrichterzake naar huis. TOV is net als DOS ontstaan uit het
initiatief van enkele jongelieden, dus het lijkt erop dat sport een echte grassrootsbeweging is die zich weinig aantrekt van overheidsbemoeienis. Al snel krijgt TOV gezelschap van nieuwe korfbalverenigingen: D.VV en |
R.D.Z.. Op nog een andere wijze
wordt aan de weg getimmerd: TOV organiseert vanaf 1931 school- korfbalwedstrijden, zodat de Zeister jeugd met deze sport in aanraking komt. Een andere, wat onverwachte
nieuwe sport voor Zeist is het kaatsen. Kaatsen associëren we vooral met Friesland, al weten we uit de eerdere aflevering dat het een algemeen in Nederland voorko- mende volkssport was, die in de loop van de 19* eeuw wat aan populariteit heeft ingeboet. In Friesland blijft het kaatsen lange tijd een kwijnend bestaan leiden, maar daarbuiten komt een eigen competi- tie opgang. Ook in Zeist beginnen enkele jongelieden in 1924 een kaatsclub, de Zeister Kaats- vereniging, die regelmatig in Neder- land wedstrijden speelt. Andere nieuwe sporten in Zeist is
boksen. In 1925 komt er een boksvereniging, met als trainer E Van Veen, de instructeur van de |
|||||||
|
Volksweerbaarheid
Volksweerbaarheid was rond 1900 opge-
richt naar aanleiding van de Boerenoorlog. Het sociaal darwinisme vierde hoogtij: de strijd van de survival of the fittest was volgens die doctrine niet alleen een gevecht tussen individuen, maar ook tussen naties. De sterkste en gezondste naties zouden overleven, en het was dus van belang om het volk zo weerbaar en gezond mogelijk te maken. Weerbaarheid deed dat onder meer, zo melden hun statuten, door het bevorde- ren van de lichaamsoefening. In Zeist stond Volksweerbaarheid aan de wieg van schietverenigingen als Zeist (1906) en De Vriendschap en voetbalverenigingen zoals Qroen-Rood en De Zeistenaren. Meer pas- send in de wat militaire opvattingvan sport die bij Volksweerbaarheid leefde was de oprichting van de schermvereniging ju/iana, die echter veel minder succesvol bleek en opgeheven werd. Af en toe nam Volksweerbaarheid nieuwe initiatieven om tot een schermafdeling te komen, maar er duikt geen nieuwe schermclub in de bron- nen op. |
||||||||
|
Seijst
208I-P
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOGELZANG
|
|||||||||||
|
Utrechtse boksschool. Dat is vrij
zeldzaam, want tot aan de Tweede Wereldoorlog is boksen vaak verbo- den. Ook nieuw in Zeist, maar al langer
in de provincie Utrecht, was de golfsport. Golf, een Engelse sport die vooral erg aansloeg bij de rijken en de aristocraten, was aan het eind van de 19'*" eeuw naar Nederland overgewaaid. In 1894 werd op landgoed Bomia bij Driebergen een kleine golfbaan ingericht, maar na problemen met de grondeigenaar verhuisde de golfvereniging naar Zeist, waar in het Panbos van de N.V Schaerweijder Bosschen een terrein gekocht kon worden. Daar werd een prachtige 9-holes baan aangelegd, die later werd uitgebreid tot een 18-holes baan. De golfclub ging nu De Pan heten. Golfbanen werden bij voorkeur op zandgrond aangelegd, dat draineerde goed en de grondprijzen waren niet hoog. In de jaren dertig werd een eigen clubgebouw neergezet. Haar leden |
trok zij vooral uit de aristocratie (het
aantal bestuursleden met een adellijke titel was bijna 100%) maar ook uit de studentenpopulatie van de Utrechtse universiteit. Er zijn nog diverse verenigingen
en sporten, die in deze tijd voor het eerst opduiken. Er is de mixed hockeyclub Grasshoppers, vanaf 1925 Sprinkhanen genoemd, de hockeyvereniging Schaerweijde en tennisverenigingen Shot, D.T.O. en Fit, die af en toe open tennis- wedstrijden organiseren op de velden aan de Franssen van de Puttelaan. Conform het landelijk patroon hebben deze sporten vooral een achterban uit de betere standen. Ook leren we van handbal- verenigingen, pingpongclubs die meedraaien in de provinciale com- petitie en de kanovereniging Njord, die in de slotgracht propaganda- demonstraties geeft. Heel modern zijn de motor- en autosport. Er is een Zeister Motorclub onder leiding van J. Renes, die ritten door het hele |
||||||||||
|
land organiseert. De Zeister auto-
bezitters moeten zich aansluiten bij de Stichtse Automobiel Club. Deze verenigingen krijgen relatief weinig aandacht in de media. Doodlopende weg naar een
Zeister sportpark Sommige gemeentebesturen voe-
ren een actief beleid op sportgebied, zo niet de gemeente Zeist. Al in 1915 sturen enkele verenigingen en vooraanstaande burgers brieven naar B&W om tot een verbetering van de sportaccommodaties te komen. De verenigingen zijn te armlastig om zelf velden te kunnen aankopen en huur is duur. Ook het onderhoud laat te wensen over. Veel van de in gebruik zijnde velden worden voor een seizoen gehuurd en doen in de winter dienst als koeienwei. In het begin van de jaren 20 blijken er drie sportvelden in de gemeente te liggen, waarvan dat aan de Bergweg in het bezit is van de gemeente en met zand is bedekt. |
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOGELZANG
|
|||||||||
|
Het enige grasveld ligt aan de
Driebergseweg, maar dat ligt zo laag dat na regenval een deel blank staat. De gemeente geeft geen subsidie voor het onderhoud van de velden en er is ook geen toezicht. Het comité dat in 1915 de gemeente benadert, stelt in haar verzoek, 'dat het een erkend feit is dat er in deze gemeente dringend behoefte is aan sportterreinen'. Het comité heeft weinig hoop op
particuliere initiatieven vanwege de slechte financiën der verenigingen en stelt bovendien dat het aanleg- gen van sportvelden een mooie werkverschaffing is. De raad vraagt B&W om snel met een voorstel te komen. Er wordt inderdaad een plan gemaakt voor aanleg van voetbal- velden, tenniscourts en een korfbal- veld (opvallend, want er bestaat nog geen korfbalvereniging!) bij Het ]agershuis. Later worden die plannen uitge-
breid met atletiekbanen en een gelegenheid voor paardensport. |
Door de Eerste Wereldoorlog en de
hoge prijzen komt het niet tot aanleg. De in deze tijd opgericht Bond voor Lichamelijke Opvoeding Zeist, die zich ontpopt als een pressiegroep voor de sport, dringt diverse malen aan op de aanleg van een sportpark. Er is nog een tweede probleem: de
aanleg van een sportpark betekent in de ogen van velen, dat het onvermijdelijk is dat er ook op zondag zal worden gesport. Voor een dag in de week kan zo'n grote uitgave tenslotte niet gelegitimeerd worden. De zondagsheiliging is in het geding. Kerkenraden spreken zich uit tegen een sportpark, maar ook de Christelijke Politiehond: sport op zondag betekent ook politie- toezicht op zondag! De mensen laten zich de sport niet ontnemen en de kerken laten oogluikend toe dat er op zondag na 12.00 uur mag worden gesport, zodat er gelegen- heid is tot kerkbezoek. Dit stuitte al |
||||||||
|
snel op praktische problemen; er zijn
zo weinig sportaccommodaties, dat het wedstrijdschema niet kan worden afgewerkt. Er is te weinig tijd om alle partijen te spelen. Schoorvoetend past men zich aan, maar pas in 1970 werd het aan de verenigingen overgelaten hoe laat ze op zondag sporten! In 1920 wordt dan een nieuw
comité gevonnd dat een n.v. wil oprichten met als doel een sportpark en wie weet een eigen stadion. Zij hebben een stuk grond nabij de Gero-fabriek in de Schaerweijder bossen op het oog. Dat blijkt te duur dus wordt alsnog het oog gericht op het terrein bij het Jagersbuis. De gemeente wil wel financiële steun geven. Het korfbalveld is inmiddels geschrapt, wel is er een uitgebreid parcours voor paardensport ingetekend. Dan komt er onder de burgerij een handtekeningenactie los: de bossen bij het Jagersbuis staan bekend om hun stilte, er komen wandelaars en natuur- |
|||||||||
|
Jeijst
2001-1
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOCELZANG
|
|||||||||||
|
genieters en de rust zou ruw
verstoord worden door de komst van sporters en hun toeschouwers. Zij hebben niets tegen een sportpark, maar dan wel bij de Gerofabriek. Ook Staatsbosbeheer laat weten de plannen niet goed te keuren, omdat er geen kapvergunning zal worden gegeven om de nodige ruimte te creëren. Deze obstakels zijn te groot voor het comité en van de plannen |
|||||||||||
|
wordt niets meer gehoord. Vijf jaar
later wordt voor de derde maal een comité opgericht, dat velden bij de Oude Woudenbergse Zandweg wil aanleggen, in de buurt van de Bergweg. Nu blijkt het waterleidingsbedrijf
roet in het eten te gooien: de uitgekozen terreinen zijn hun eigen- dom en nodig voor de waterhuis- houding. Even wordt nog gedacht |
|||||||||||
|
aan het oude Bizonpark. De
gemeente beschikte over een collec- tie bizons, die hun eigen park hadden. In 1939 overlijdt de laatste bizon en komt het park vrij. Meteen gaan er stemmen op om er een sportlocatie van te maken. We horen daar verder niets over, behalve dat het veld zo ongelijk is dat het een kapitaal zou kosten om het geschikt te maken. Wel wordt in |
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOGELZANG
|
|||||||||
|
overtuiging is, dat sport vooral in de
gezonde buitenlucht beoefend moet worden, betekent dat automatisch de aanleg van sportvelden. De gemeente Zeist bouwt er 6, op verschillende locaties bij de Bergweg en de prof. Lorentzlaan. Tot een sportpark komt het nog steeds niet. Pas tijdens de Duitse bezetting
worden enkele velden bij het slot aangewezen als noodsportpark. Dit gebied, stond op de nominatie om een woonwijk te worden, maar door de crisisjaren en de oorlog was dat er niet van gekomen. Daar moeten voetbalvelden, korfbalvelden en een atletiek baan komen. Opnieuw stuit dat op problemen. De gemeente is het niet eens met de aanleg van voetbalvelden, omdat die veel grond nodig hebben en slechts door 22 mensen tegelijk te gebruiken zijn. Voor korfbal gaat die redenering blijkbaar niet op. Ook wil met de atletiekbaan in gras aanleggen. Daaruit komt een onvriendelijke |
correspondentie met de KNAU voort,
die stelt dat grasbanen absoluut ongeschikt zijn voor atletiek en dat een sintelbaan noodzakelijk is. De KNAU biedt de gemeente haar expertise aan, maar daar is Zeist niet van gediend. De gemeente houdt ze aanvankelijk aan het lijntje en wordt dan gered door de Duitse Wehrmacht: die spit het hele terrein om om er groente te poten voor de voedselvoorziening van het leger. Wanneer de KNAU in augustus nog een poging waagt met de boodschap, dat er dan wel geoogst zal zijn dus het veld weer vrij is, meldt de gemeente met voelbaar leedvermaak dat de Duitsers ook het volgend jaar de velden weer zullen beplanten. Zo zijn deze velden gedurende de oorlog buiten gebruik. Een echt sportpark wil de gemeente er niet van maken: het terrein zou te klein zijn, bovendien zijn de sportvelden esthetisch niet verantwoord. F. Vogelzang
fOTO'S GEMEENTEARCHIEF ZEIST
|
||||||||
|
1943 de oude stal van de beesten
omgebouwd tot kleedruimte voor de turnvereniging Fit. Inmiddels beschikte de gemeente
over 13 sportvelden en 7 gym- lokalen. Twee gymlokalen worden door de gemeente bekostigd, omdat ze vanwege de onderwijswet ver- plicht is gelegenheid te geven voor gymnastiekonderwijs. De velden bevinden zich nabij scholen en zijn particulier bezit. Veel sport- verenigingen moeten gebruik maken van de gemeentelijke velden. Een enkele club ontvangt van een weldoener voldoende geld om een eigen veld te kunnen aanschaffen. Het onderhoud drukt zwaar op de clubkas. De 'veldennood' wordt een beetje gelenigd, als de gemeente onder druk van de wet nieuwe accommodaties aanlegt. In 1920 is afgesproken dat per 1 januari 1941 gymnastiek een wettelijk verplicht vak zal zijn in het lager onderwijs. Omdat inmiddels het de algemene |
|||||||||
|
Van Delft Geurtsen en Co, Accountants en
Belastingadviseurs, is een Zeister kantoor, waarin registeraccountants, accountants- administratieconsulenten en belastingadviseurs samenwerken, gericht op een persoonlijke begeleiding van relaties. ONZE KERNACTIVITEITEN ZIJN:
• Accountancy
• Fiscale zaken
• Advisering
• Loonadministraties
• Financiële administraties
• Automatisering
Prins Hendriklaan 35 - Postbus 20,
3700 AA Zeist. Telefoon 030-6923024, fax 030-6918205
E-mail accountants@vdgc.nl |
||||||||||||||||
|
Avondje
Figi ♦ Een welkomstdrankje
♦ Driegangendiner met
bijpassend wijnarrangement ♦ Kopje koffie of thee tijdens
de pauze van de voorstelling ♦ Na afloop een drankje met
een hapje in Theatercafé 'Het Weeshuis'. |
||||||||||||||||
|
f80,-
|
||||||||||||||||
|
per persoon
|
||||||||||||||||
|
ZEIST
® Golden Tulip Hotel Figi Het Rond 2
tel. 030 69 27 400 fax 030 692 74 68 HOTEL - RESTAURANT - THEATER - BIOSCOOP
ESPRESSOBAR - PATISSERIE - CONGRESZALEN |
||||||||||||||||
|
n
|
||||||||||||||||
|
ACCOUNTANTS EN BELASTINGADVISEURS
|
||||||||||||||||
|
▼ Van Delft Geurtsen en Co
|
||||||||||||||||
|
ZE|ST£R SPORT IN BEELD (2), F. VOCELZANG
|
||||||||||||||
|
»-i
|
||||||||||||||
|
Recensie
|
||||||||||||||
|
^e Utrei
HeuveÖ |
||||||||||||||
|
De twee delen van Catharina
L. van Qroningen over de Utrechtse Heuvelrug zijn in een recordtijd afgerond en vormen voor een reeks van jaren het standaardwerk over dit gebied. De auteur heeft daar veel eer mee ingelegd. Te hopen valt dat de
benoemde bestuurders, de gekozen volksvertegenwoor- digers en de ambtenaren bij de toekomstige beleidsbepaling het twee delen omvattende standaard- werk veelvuldig zullen raadplegen om de voorgenomen beleids- beslissingen te toetsen en zo nodig bij te sturen. De Maartenskerk in |
||||||||||||||
|
Doorn was op vrijdag 20 oktober
2000 de sfeervolle en indrukwek- kende plaats van handeling om deel 2 ten doop te houden. Deel 2 behandelt de dorpen en het landelijk gebied. Gezien vanuit het Zeister perspectief wil ik ook bij deel 2 een aantal kanttekeningen en opmerkingen maken. Bij deze bespreking van de
overheidsgebouwen (blz. 31-33) begint de auteur bij Zeist pas met het rechthuis in de Dorpsstraat in 1677, het jaar waarop Zeist, een hoge heerlijkheid, werd uitgegeven door de Staten van Utrecht aan graaf W.A. van Nassau-Odijk. Dit wekt de suggestie dat de geschiede- nis van Zeist vóór 1677 anders verliep dan in de andere dorpen op de Utrechtse Heuvelrug. Niets in |
||||||||||||||
|
Catharina L. van Groningen, De Utrechtse
Heuvelrug. Deel 2. De dorpen en het landelijk gebied, De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Waanders, Zwolle en Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist 2000. Prijs fl 95,00. 384 pagina's (600 zwart- witfoto's) ISBN 90 400 9429 2 |
||||||||||||||
|
Seijst
208 i-PI
|
|||||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2), F. VOCELZANG
|
|||||||||||||||||
|
minder waar! Het overheidsgezag
(de heerlijkheid) bleef in handen van de landsheer tot 1677; tot 1528 de bisschop van Utrecht, tot 1581 Karel V en Philips II van Spanje en tot 1677 de Staten van Utrecht als soeverein. De sauveren benoemde de schout.
Deze vergaderde met de schepenen in de aanvankelijk naamloze, later geheten 'De Prins' (18e eeuw) en nog later 'Het Hof van Holland' (19e eeuw) genoemde oudste en eerste herberg rechts naast de Oude Kerk aan de Dorpsstraat (Vgl. H.J. van Eekeren, De Oude Kerk te Zeist, deel 4, Uitgave van de Van de Poll-Stichting, Zeist 1978, blz. 331 e.v.). De combinatie herbergier- schout deed zich dus ook te Zeist voor. Pas met schout (periode 1655- 1667) Louis la Haey (a.w., blz. 397 e.v.) is sprake van een verhuizing: deze schout woonde in het eerste huis links van de kerk, het latere Veekigt). |
|||||||||||||||||
|
Op deze plaats staat sedert 1939
het politiebureau van Zeist. Het 'Hof van Holland' aan de eerste Dorpsstraat is onlangs gerestaureerd. De eerste drost van Zeist vanaf
1677 tot 1699 was de Utrechtse Mr Johan Beijer (a.w., blz. 404 e.v.), die 2 oktober 1699 als opvolger van zijn vader tot raad in de vroedschap van Utrecht werd aangesteld (a.w., blz. 470). Het verwondert mij dat bij de
bespreking van de kloosters (blz. 60) te Zeist het klooster Mariaoord aan de Rozenstraat niet genoemd wordt. Dit klooster van de kleine Zusters van Joseph uit Heerlen werd in 1927 ingewijd onder het pastoraat van G.J. Reinders en leverde onderwijs- krachten voor de daarin opgenomen bewaarschool, de meisjesschool 'Mariaschool' aan de Voorheuvel en functioneerde als opvolger van de Zusters van Liefde (Tilburg), die aan de Utrechtseweg ter hoogte van het thans daar gelegen Shellstation |
|||||||||||||||||
|
'Renes' van 1906-1921 het rK.
Liefdegesticht en meisjesschool run- den maar na een ruzie niet de pastoor weer vertrokken. Deze zuster zaten al sedert 1855 in Rijsenburg. Het klooster 'Mariaoord' wordt
thans omgebouwd tot een appartementencomplex met huur- en koopwoningen voor jong en oud in het centrum van Zeist. Met betrekking tot de kerkelijke
gebouwen een aantal correcties. Het bijschrift op blz. 100 bij foto nr 150 moet ten rechte luiden: R.K. Parochie van de H. Familie J.M.J. en pastorie aan de Utrechtseweg 58 en 60 te Zeist in 1972. Op blz. 186 staat als mede-architect van de restaura- tie van de kerk aan de Utrechtseweg in 1950 genoemd W.PV Hartog, dit moet zijn Dijkman. P den Hartog |
|||||||||||||||||
|
de
|
|||||||||||||||||
|
aannemer!
|
|||||||||||||||||
|
was
|
|||||||||||||||||
|
Onder het kopje kerk-
inventarissen (blz. 189) wordt als |
|||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
On top of the World:
Global Invest is een lijfrente-
programma van DBV Verzekeringen, in samenwerking met Prudential Securities Inc. uit New York. Met Global Invest kiest u voor een
beleggingsstijl die bij u past. De beleggingen worden uitgevoerd door de absolute top van 's werelds vermogensbeheerders. Prudential Securities Inc. heeft
deze elite van vermogensbeheerders geselecteerd. Daarnaast controleert Prudential Securities Inc. deze vermo- gensbeheerders doorlopend. De controle is geheel in lijn van de strenge regelgeving omtrent vermogensbeheer die in Amerika geldt. , |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Met Global Invest
bent u verzekerd van een lijfrente die bij u past. Uw vermogen wordt professioneel beheerd en objectief gecontroleerd. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Voor meer informatie
kunt u contact opnemen met: DBV Verzekeringen Utrechtseweg 75 3702 AA Zeist 030-6933166 info@dbv.nl |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (I), F. VOGELZANG, R.RM. RHOEN
|
|||||||||
|
schenker van de kelk aan pastoor
Overmaat van de St. Joseph- parochie te Zeist in 1935 vanwege zijn verdiensten voor de houw van het Klein-Seminarie te Apeldoorn vermeld: Aartsbisschop de Jong. Dit moet zijn: Mgr. J.H.G. Jansen van 1930-1936 aartsbisschop van Utrecht, die in 1936 door Jan de Joiig werd opgevolgd. Het sterfjaar van de eerste Pastoor van de H. Familie J.M.J. te Zeist is niet 1952 (blz. 190) maar 1953. Heel merkwaardig is dat oiider
kerkelijke gebouwen te Zeist niet de laatst gebouwde R.K.Kerk op de Heuvelrug genoemd wordt. Dit is de in de wijk Kerckebosch gelegen 'Christus' Verrijzeniskerk', in 1968 door Kardinaal Alfrink ingewijd en de eerste tijd bediend door de paters Jezuïeten, die ook voor het fraaie kerkinterieur en de inventaris getekend hebben. Deze paters heb ik ook gemist in
de beschrijving van de internaten op |
Meelezers, zoals ik ook bij de
bespreking van Deel 1 als suggestie heb aangegeven, zouden ook bij Deel 2 hun nut hebben kunnen bewijzen. Ik hoop dat beitle (.leien hun weg
naar bibliotheken en particulieren weten te vinden. Bestudering van dit standaardwerk verrijkt in hoge mate onze kennis over dit fraaie en kwetsbare gedeelte van de provincie Utrecht, waar nauwgezet keuzes gemaakt zullen moeten worden omtrent toekomstig gebruik, wil van geen ernstige aantasting sprake zijn. Voor het maken van die moeilijke keuzes heeft Catharina L. van Groningen ons een historische richtingaanwijzer uitgereikt, waar- voor onze dank! Mr. Dr. V.A.IVI. van der Burg
|
||||||||
|
de Heuvelrug (blz. 212 e.v.). De
Jeztiietenkostschool hij uitstek in Nederland was van 1946 tot 1982 op het landgoed 'De Breul' te Zeist gevestigd en heette: St. Willibrorduscollege Katwijk 'L^e
Breul' te Zeist. In Deel 1, blz. 154- 156 en passim is hierover ook niets vermeld. Het Huis 'De Breul' had in die tijd
een kapel, de "grote" kapel en het patershuis waren gevestigd in het koetshuis en ook elders op het terre waren kapellen en bouwsels voor de leerlingen zoals "De Boshut". Het nieuwe patershuis aan de Arnhemse Boveiiweg is thans kantoor. De school, oorspronkelijk een gymna- sium, is zelfstandig ei"i staat op 13 ha van het oorspronkelijk 33 ha grote terrein van "De Breul". Zie over dit alles: Vernieuwing in
traditie. De Breul: vijftig jaar onderwijs ii"i Zeist (1946-1996), Robbert Roosenboom (red.). Katho- lieke Scholengemeenschap De Breul, Zeist 1996. |
|||||||||
|
sociale
werkvoorziening
zeist
|
||||||||||
|
Victoria
BiLJARTCENTRUM
|
||||||||||
|
een tekort aan mankracht?
SWZ biedt u de oplossing!
SW2, een betrouwbare partner voor een betaalbare prijs als het gaat om: • drukwerk en mailingen
• verpakkingsactiviteiten
• assemblage
• hout- en metaalbewerking
• groenvoorziening en schoonmaak
• detacheringen
Voor meer informatie of een vrijblijvende
afspraak kunt u bellen met onze afdeling verkoop. Tel. 030-6959004 |
||||||||||
|
ie Dorpsstraat 7
370.1 HA Zeist Telefoon 030 - 691 67 16 Fax 030 - 693 02 80 Zeven büjarts (drie maichtafels)
|
||||||||||
|
Seijst
2001-11
|
||||||||||||||||||||
|
EEN RECLAMECAMPAGNE IN DE LENTE VAN 1940, J.A. VAN DEN DIKKENBERG
|
||||||||||||||||||||
|
Een reclamecampagne in de
|
||||||||||||||||||||
|
D
|
||||||||||||||||||||
|
eze zaak heet de Klop
Mode en werd rond 1924, de precieze da- |
||||||||||||||||||||
|
tum is niet bekend, dt)or Hendrik
Methorst (Utrecht 24 mei 1896 - Zeist 10 januari 1969) opgericht. Over hem hopen we in. 2002 een artikel van de kunsthistoricus Rob Driessen te publiceren, die op dit moment nog aan het onderzoek iiaar de kunstenaar Methorst werkt in het kader van zijn afstudeer- project. H. Methorst, vele oudere Zei-
sternaren zullen hem misschien nog
herinneren als wethouder voor de
PvdA in de jaren zestig, was zijn
carrière begonnen als edelsmid, met
name als ciseleur. De naam de Klop
herinnert nog altijd aan die tijd. Hij
behoorde tot de Amsterdamse
school en zijn werk mag zich de
laatste tijd in een stijgende
belangstelling bij kunstkenners
verheugen. Hij maakte niet
alleen zelf, maar liet ook
|
||||||||||||||||||||
|
Dat een middenstandszaak
meer dan 75 jaar aan de Slotlaan in Zeist is gevestigd, mag bijzonder heten. Dat die zaak nog steeds in de familie is en inmiddels door de derde genera- tie wordt geleid, is ook bijzonder. Dat van die zaak het complete bedrijfsarchief is be- waard; alle kasboeken, correspondentie, adverten- tie-ontwerpen en wat al niet. is bijna uniek. |
||||||||||||||||||||
|
ifïtA'l'.i^
|
||||||||||||||||||||
|
b A-brff
|
||||||||||||||||||||
|
fJrtpKU^ '
|
||||||||||||||||||||
|
N
|
||||||||||||||||||||
|
EEN RECLAMECAMPAGNE IN DE LENTE VAN 1940, J.A. VAN DEN DIKKENBERG
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ontwerpen door anderen uitvoeren.
In de jaren vijftig, ontwikkelde de
Klop zich als een "goed wonen" winkel en verdwenen het ontwerpen van lampen, klokken, vazen, asbak- ken, lepels en dergelijke naar de achtergrond. Weer later voltrok zich een derde metamorfose: de Klop specialiseerde zich in Scandinavi- sche mode. 1940
In het familiearchief bevind zich
een groen schoolschriftje waarin alle advertentie-ontwerpen, de zorgvul- dig uitgeknipte bewijsexemplaren en een chronologische beschrijving van waar welke advertentie tegen welke prijs werd geplaatst. Ook werd genoteerd of een advertentie zichzelf terugbetaalde door een aankoop van een klant. De advertenties werden geplaatst in de Stichtsche Uitkijk en de Zeister Courant. De kleine advertenties, tekstjes
zonder illustraties, verwijzen naar de actuele politieke situatie waarin |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
lente van 1940
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
HET f
IS NIET MOEILIJK
Om Uw wonitig amaalivoi m
(8 rtchSen «ijts u sieohta Mw overtaal, tile «flttiouwen in-
twK^emi. Zo'iE Ejail ia ns^- — de KLOP— a methorst
SLOTLAAt41B . Tel. 3202 -ZöiT
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
van W-jda^ff/^aacf i9i.o
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ot^zg >-.aa'*% bedi-yitlr^ «"-^ »»r> ;<ecle.- spart- <f cadr-esieend.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1 f\ cl*-,^'Zei5-i-e r Cou»-cirii-
1 'R«>jiu^.V" - . ^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
interieur gw.t cïcfièt ssa 1>*w
ua .loj^t WoQlfl^&nebtingt „de |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'»i^<
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i-'H-iai 31.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
„de Plotg"
fa de T^Kiia «nn öa we»e.-(J, iI-p
IbM^tjëa" »» sï«d|^!)toff«i ver-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\ 3,>
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I {wil mout
■ I iïiftdi U tö „(te£lcp'. Wglwb'
I ^- HU at* rMü^ v»»al t i(.^
. i.............a_______.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ltttetiijk voor
Woödïgii-.tciitKfg ..li? Sloo"
____ \ou 8'g« |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Seijst
2001-11
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nederland zich bevond. Nederland
was gemobiliseerd en er stonden donkere tijden voor de deur. Toch zijn de teksten overwegend opbeu- rend: En als üui man met verlof komt, ontvangt u hem in een nieuwe, verjongde kamer (uit een advertentie van 25 regels voor ƒ 3,75). Sommige teksten lijken onschul-
dig op de lente te slaan, maar ik kan ze niet los zien van wat we nu over die tijd en wat daarna kwam weten: Licht en luchtig wordt Uw hek huis door onze vrolijke gordijnstoffen van de Ploeg en Haal optimisme Uw huis binnen door onze zonnige gordijn- stoffen. Dan volgt de aantekening: "Na 5 April is in de maand April niet meer geadverteerd wegens verscherpte intern, toestand." Niettemin verschijnen nog twee
advertenties, één op vrijdag 3 mei in de Stichtsche Uitkijk en één op zaterdag 4 mei in de Zeister Courantg. De rest van het schrift is leeggebleven en pas na de oorlog |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
verschijnen weer de eer-
ste advertenties. In het archief, dat toch
zeer compleet lijkt te zijn, vinden we geen advertenties uit de oor- logsjaren. Lou de Jong beweerde in zijn stan- daardwerk dat na de eerste schrik van de invasie het gewone eco- nomische leven weer min of meer op gang kwam. Mocht dit in zijn algemeenheid waar zijn, dan zien we hier toch van meet af aan ' een algehele versobe- ring. J.A. van den
Dikkenberg |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
het gei.,-,, üat iti-iif in de tiu...
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
FRISCH
ALS DE LENTEWIND wordt tiw hsela huis door
onz6 kiour-, Zón- en wasch- eohte gordijnstoffen van „De Pioeg". AII«enverkoop voor Zaist;
ook van d« b(skoncla>o»renbonijes
WONINGINRICHTING:
H. MfiTHORST „(Jc KLOP"
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
S/r'jdc^^ ^ Mei i9A ^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
„0, enig zegt"
die nieuwo zomerjurk t Ja dte
heb iit iwlf Bcmaakt van die leuke bosroiiboiititB. iJ!öen„fle Klop" heelt ï6, JB weet wel; bH <!e Hogcwepr, Siotiaan la, Tel. S202
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
xLT^"^' ^«" het
VOORJAAR
*'l 90«„ ,7 ' "" """"3.
"fBElfK "' — |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
v-S-.. St\.J
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
n-^^ h f.y,
|
fy?
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
'■*' •^^.. Zeiden C f
f->'5 f 2,15-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
||||||||||
|
2601-11
|
||||||||||
|
deels in Zeist, in huize
Schaerweyde aan de Utrechtse- weg. Door enorme grondaankopen tussen de huidige Bergweg en Lorentzlaan is hij zeer bepalend geweest voor de ontwikkeling van deze woonomgevingen, waaronder het Lyceumkwartier. De inleider illustreerde zijn verhaal met behulp van dia's van afbeeldin- gen uit het het familie-archief en het archief van het Z.H.G. De aanwezigen, waaronder tevens de kleindochter van de familie Fransen van de Putte en enkele familiele- den, hebben zichtbaar genoten van deze boeiende en leerzame avond. Passie en Pasen___________
Donderdag 5 april verzorgde de
commissie 'lezingen en excursies' van het Z.H.G. in deThomaskerk een dia-lezing over het thema 'Passie en Pasen' in de beeldende kunst. Mevrouw Marina Marijnen uit
Zeist, als kunsthistorica verbonden |
aan het Museum
Catherijneconvent in Utrecht, legde tijdens haar lezing het accent op de beeldtraditie van het lijden en sterven van Jezus van Nazareth zoals dat is weergegeven door ambachtslieden en kunstenaars uit de vijftiende eeuw tot heden. De kruisiging stond daarbij cen- traal, maar ook episodes die aan de kruisiging voorafgingen en die er op volgden. Naast diverse afbeeldingen van
kunstwerken uit de rijke collectie van het Museum Catherijneconvent besteedde zij ook aandacht aan een tweetal kruiswegstaties die in de voorma- lige R.K. Kweekschool aan de Kroostweg (nu PGGM-gebouw) door de Zuid-Nederlandse schilder Charles Eyck en in de St. Jozefkerk aan de Rozenstraat door Jan Dunselman zijn vervaardigd. Te- vens werd de bijzondere Paasviering van de Evangelische Broedergemeente in Zeist ge- |
|||||||||
|
Fransen van de Putte_____
Op woensdag 7 maart kwamen
veel Zeistenaren (± 80 personen) hun belangstelling tonen voor een lezing van Het Z.H.G., die dit keer plaatsvond in de aula van het Christelijk College aan de Linden- laan. De heer Gerlach Storm de Grave
verzorgde een dia-lezing over Fransen van de Putte (1822- I 902), de grondlegger van N.V Schaerweyderbossen. Fransen van de Putte, als ondernemende jonge man naar Indië gegaan en op Java groot en rijk geworden in de thee. Door zijn voortvarende en succes- volle wijze van zaken doen en zijn belangstelling voor de politiek, is hij een aantal jaren ministervan koloniën in Indië geweest en na zijn terugkomst in Nederland tot zijn dood lid van de Staten Genaraal, als prominent liberaal politicus. De laatste jaren van zijn leven
woonde hij deels in Den Haag en |
||||||||||
|
BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
||||||||||||||
|
noemd.
Wij hebben kunnen genieten van
een boeiende voordracht en van prachtige dia's van diverse kunst- werken en schilderijen. Wij kijken terug op een bijzondere avond op een passend moment gehouden, in de week voorafgaand aan de 'goede week, die eindigt met het Paas- feest. Bestuursmededelingen
Het bestuur van het Zeister Histo-
risch Genootschap van de Poll Stichting hoopt dat wij u vaak zullen ontmoeten tijdens de ver- schillende activiteiten in 2001 ter gelegenheid van ons 50 jarig bestaan. Zij zochten Tidullam in
Zeist_____________________ Op 23 april 2001 werd een Joods
herdenkingsteken in het Walkart- park officieel onthuld door de burgemeester van Zeist, de heer R.G. Boekhoven. |
Ter gelegenheid daarvan heeft het
Zeister Historisch Genootschap van de Poll Stichting een boek uitgegeven en het eerste exemplaar is aan de heer Boekhoven overhan- digd en tevens aan de auteur. De auteur van het boek is de heer R.RM. Rhoen, gemeentearchivaris, het boek geeft een overzicht van de joodse inwoners van de ge- meente Zeist, 1940-1945. Het belang van deze uitgave is dat het een blijvend appel op ons allen doet om niet te vergeten, om te leren uit het verleden voor de ontwikkelingen in het heden en toekomst. Het boek te koop bij het ZHG en kost 20 gulden voor donateurs en 25 gulden voor niet donateurs (exclusief verzend- kosten). hlieuw bestuurslid________
De heer RC.M. (Pieter) den Bieman
is in de bestuursvergadering van 6 maart 2001 benoemd tot voorzit- tervan de PR en |
|||||||||||||
|
Sponsoringcommissie en daarmee
tot lid van het bestuur. Hij is de opvolger van Mw. M. E. van Bellen, die twee jaar geleden de commissie heeft opgezet. Het bestuur be- dankt ook vanaf deze plaats marjo- lein van Bellen voor haar inzet voor het ZHG gedurende haar bestuurslidmaatschap. Nieuwe donateurs________
Dhr. drs R.H. Aalten, Zeist
Dhr. F. van Barneveld, Leerdam
Dhr. en Mw. Beijersbergen-van Bosveld
Heinsiusj, Zeist
Mw. J. Beemer-van Rijkom, Odijk
Mw. G.M. Broek, Zeist
Dhr. J. van Ede, Zeist
Dhr. D. van de Kamp, Zeist
Mw. M.H. Klumpenaar-Bijlsma, Zeist
Mw. W. van Raalte-Venema, Driebergen
Mw. E.C.M. Reijnders-Welschen, Zeist
Mw. E.C.M, van Straten-van der Have, Zeist
Mw. M.W. von Weiier- van Hall, Zeist
Ledenstand_______________
|
||||||||||||||
|
Seijst I (tot januari 'O!)..................
Seijst II (tot mei 'O!).....................
|
,875
.868 |
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOGELZANC
|
|||||||||||
|
Zeister sport in beeld (3)
|
|||||||||||
|
De tijd van de wereldoorlogen (2)
|
|||||||||||
|
De heer A.C. Nijenhuis
reageerde op onze oproep in het sportartikel in de vorige aflevering van Seijst door zijn jaargangen van De Zeister Sport ter beschikking te stellen. Dat blad ging na ruim een jaar op in een provinciale uitgave, die helaas nog niet boven water is gekomen. Duidelijk wordt wel uit de bruikleen van de heer Nijenhuis. dat De Zeister Sport een mooi inzicht geeft in de sportbeoefening van de Zeistenaren. |
|||||||||||
|
Sport en religie
In 1920 dook de eerste katho
lieke voetbalclub in Zeist op, Concordia. Enkele jaren later kwam uit de rooms-katholieke vereni- ging St. Joseph de voetbalclub Vriendschap Op De Eerste Plaats (voDEP) voort. Toen echter het lidmaatschap van deze vereniging werd gekoppeld aan dat van St. Joseph (een brede vereniging, bedoeld om de katholieke jongeren meer aan de kerk te binden), verliet een aantal jongeren de club en richtte ZEO {Zeist en Omstreken) op. Het was meteen haat en nijd tussen deze twee clubs. Deze broederstrijd werd door kape- laan H. Wieggers met lede ogen aangezien. Hij verzoende de clubs en deed hen fuseren tot de rooms- |
|||||||||||
|
katholieke sportvereniging Saestum.
Saestum werd een totaalvereniging, met een voetbal-, wandel-, atletiek- en gymnastiekafdeling. Alleen voor jongens uiteraard, voor de katholieke meisjes was er de gymnastiek- vereniging Rapiditas. Dit ontstaan van sportclubs op godsdienstige grondslag past in de verzuiling; de splitsing van de samenleving in zuilen, waarbinnen een complete minimaatschappij werd aangeboden. Verzuiling in de sport zien we vooral in de populaire volkssporten zoals voetbal en gymnas- tiek. Bij sporten die vooral hun beoefenaren recruteerden uit de hogere klassen zoals cricket, tennis en golf komt het niet voor. De elite onderscheidde zich niet naar levens- overtuiging. |
|||||||||||
|
Seiist
200I-III
|
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOCELZANG
|
|||||||||||||
|
" ni**SiS4ifiS«J-'-;?»J?fl|W-
|
|||||||||||||
|
Het was niet vanzelfsprekend dat
de veizuilmg zich zo duidelijk deed voelen in de sport. Sport werd lange tijd met ambivalente gevoelens benaderd, door zowel de katholieke als de protestante geestelijken. De Zeister pastoor G.J. Reinders had geen hoge pet op van sport, maar zijn kapelaan was daarin heel actief. Dat past in het landelijke patroon, waarbij vooral de jongere geestelijken en met name de katholieke het voortouw namen bij het stichten van eigen, katholieke verenigingen en scholen. De kerk vond dit lange tijd maar niets: dat hoorde niet bij het katholieke denken van opoffering en samenwerking: in sport werd gespro- ken over winnen en tegenstanders. Bovendien zouden de 'fijnere' senti- menten verdwijnen door de jacht op succes en de nadruk op krachts- ontplooiing. De jongere geestelijken echter zagen in, dat de jeugd zich niet liet weerhouden door de kerk: zij wilde sporten. En het gevaar dat jongelieden op een neutrale vereni- |
|||||||||||||
|
ging kennis zouden krijgen aan
iemand van het andere geloof was niet denkbeeldig. Dat moest koste wat het kost voorkomen worden. Daarom werden er confessionele verenigingen opgericht. Sport- verenigingen zijn tenslotte ook be- |
|||||||||||||
|
langrijke sociale ontmoetingsplaatsen,
waar velen hun toekomstige levens- partner ontmoeten. Om die gevaren te bezweren kregen de kapelaans als geestelijk adviseur de taak de sportende jongelui in het gareel te houden. |
|||||||||||||
|
■'"'''lil
|
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOGELZANG
|
|||||||||||
|
Rond 1910 ontstonden in Neder-
land de eerste voetbalclubs van vooral katholieke signatuur Veel verenigin- gen kwamen voort uit de katholieke jeugdbeweging, de patronaats- verenigingen. Regelmatig werden wedstrijden
met niet-katholieken georganiseerd, in de hoop die zo de kerk binnen te lokken. Bij de gemeentebesturen werd gelobbyd om de beschikking over sportvelden. De kapelaans keken er streng op toe dat de jongens na de wedstrijd niet bleven hangen en dat er op zondag bij voorkeur niet werd gespeeld of pas na 12.00 uur, zodat het |
|||||||||||
|
kerkbezoek niet in de knel kwam.
De katholieke sport ging bijna aan
haar eigen succes ten onder: de clubs sloegen enorm aan bij de jongeren maar door de vele contacten met niet-katholieken dreigden de jongens teveel met de verkeerde mensen om te gaan. Oplossingen werden gezocht in het samenstellen van puur katholieke competities, zoals de RoomS'Katholieke Utrechtse Voetbal- bond (al vanaf 1916), onder de leus: 'in alles roomsch en steeds bijeen'. Maar daardoor beperkte men het aantal tegenstanders en het aantal wedstrijden. Het niveau daalde en |
|||||||||||
|
daarmee het aantal toeschouwers.
Bovendien werd lidmaatschap van een patronaatsvereniging verplicht gesteld voordat met lid kon worden van een voetbalclub. Daardoor liepen diverse leden weg naar de neutrale verenigingen. Niet alle geestelijken waren echter
overtuigd van de goede kanten van sport. De grootste tegenwerking kregen vrouwelijke sporters: alleen gymnastiek mocht voor meisjes, omdat het niet competetief en ruw was. Er heerste wantrouwen jegens het lichaam: sport betekende |
|||||||||||
|
"De ijsvereeniging Zeist hield op haar banen een zeer geslaagden gecostumeerden wedstrijd, waaraan door honderden werd
deelgenomen. Een groepsfoto van de deelnemers(sters) met het hooggehoede bestuur als jury." |
|||||||||||
|
Seijst
2001-III
|
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOGELZANG
|
|||||||||||||
|
Ondanks die restricties groeide de
vrouwensport enorm. Opnieuw haalde de kerk bakzeil en richtte zij vrouwenverenigingen op op religieuze grondslag, uit angst dat de vrouwen en meisjes massaal naar neutrale verenigingen zouden vertrekken. Tot dan toe hadden vrouwen in de sportvereniginen een zeer onderda- nige rol: zij mochten het vaandel van de club borduren. Toen de r.k. meisjesvereniging
Rapiditas werd opgericht, luidde de doelstelling: 'volgens de r.k. beginselen de godsdienstig-zedige, lichamelijke en maatschappelijke belangen van vrouwelijke gymnasten te behartigen en de r.k. gymnastiek in den ruimsten zin te bevorderen'. Opvallend is dat de godsdienst eerder wordt genoemd dan de lichamelijke belangen. Duidelijk bleef de angst voor het fysieke. Een dominee zag weliswaar: 'Wat is er veel moois en goeds in een
gezonde lichamelijke opvoeding: |
|||||||||||||
|
Bestuur Hygiea in 1926,
|
|||||||||||||
|
lichamelijkheid en dat zat angstig
dicht bij emotionaliteit en seksualiteit. Vrouwen moesten onderdanige, ge- duldige moeders worden, geen wedstrijdvrouwen. In de pauselijke encycliek Divini' Illius Magistri van 1929 werd schoorvoetend gymnastiek |
|||||||||||||
|
voor vrouwen toegelaten, mits zij
decent gekleed gingen en uitvoeringen niet in openbaar plaats- vonden. De aanwezigheid van man- nelijk publiek was uit den boze. Vrouwen mochten ook beslist geen lid zijn van een gemengde vereniging. |
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOGELZANG
|
|||||||||||
|
Seijst,
200i-ill
|
|||||||||||
|
sport en spel, trektocht, bivak en
kamp', maar hij waarschuwde even verderop: 'Juist in het zomersche buitenleven maken zoovelen de gulden vrijheid tot losbandigheid...De kerk laat de menschen hun vrije gang gaan... men kan sportterreinen aanleggen en zwemgelegenheden bouwen, maar als men daar gebruiken invoert die de zedelijkheid bedreigen, dan zal de kerk protesteren.' Die bedreigingen bestonden vol-
gens hem vooral uit de zogenaamde naaktcultuur, het zwemmen in het openbaar aan drukke kaden en grachten en het gemengde zwem- men. Want 'die geraffineerde kleding verstikt het schaamtegevoel en geeft alle aanleiding minstens tot onkuische gedachten en begeerten'. Maar aan de andere kant waren er geluiden, die stelden, dat meisjes in plaats van na hun huiswerk hun tijd doorbrach- ten met theedrinken en romannetjes lezen, beter aan lichamelijke oefening |
|||||||||||
|
"De Zeister athletiekkampioenschappen. De start voor de finale van het nummer 100
m. hardloopen voor dames, gewonnen in 11 seconden door mej. N. v. Rijkom (Hygea Zeist), eerste van links." "Hieronder een foto van de Damesploeg der Korfbal- en Athletiekvereen. De
T.O.V.'ers Zeist, die met een groot aantal punten boven de andere deelnemende damesploegen het kampioenschap van de U.P.A.B. competitie behaalde." |
|||||||||||
|
■É
|
|||||||||||
|
Seijst
2001-111
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3). F. VOCELZANG
|
|||||||||||
|
I f
|
|||||||||||
|
in de buitenlucht konden doen: sport
is gezond en mits met verstand beoefend, alleen maar goed. Sleutel- woord was harmonische ontwikke- ling, opgepast moet er worden voor overdreven fanatisme. Een andere dominee stelde:
'in onze omgeving zijn Christendom en sportwereld er twee, ze zijn vreemd aan elkaar, zelfs zijn ze eïkaars anti's'. Een compromis kan natuurlijk altijd
gevonden worden: een typisch Nederlandse oplossing is om te spreken over goede en slechte sporten. In de bijbel komen tenslotte ook sporten voor: dominees verwijzen naar de lange wandelingen, die Paulus ondernam. Het gevaar zit in eenzijdigheid en overdrijving, waarbij sport een doel op zich wordt en het lichaam wordt ontsierd. De sportlieden die door dat fanatisme ontstaan werden gezien als een gevaar: het grote publiek zou in de ban raken van de 'walgelijke |
|||||||||||
|
heroeencultus'. Het lichaam is
tenslotte de tempel gods, die goed verzorgd moet worden. Echte sport zorgt voor sportieve spirit, karakter- vastheid, evenwichtigheid, dus ter versterking van de persoonlijkheid. Misschien wat pijnlijk dat als voorbeeld voor de ideale sportman een op dat ogenblik nog bevriend staatshoofd wordt aangehaald, die dagelijks bokst, schermt en paardrijdt: Mussolini. Sport was goed voor de geestelijke
ontwikkeling: het 'bevordert ten sterkste het saamhorigheidsgevoel, het scherpt de aandacht, bevordert de snelheid van besluit, kweekt moed en zelfvertrouwen, leert over kleine moeilijkheden heenkomen, vormt een juist eergevoel, leert dat een overwinning met trucjes veel minder waard is dan een fatsoenlijke nederlaag en voedt op tot zelfbeheer- sing en tegenwoordigheid van geest.' Voor arbeiders, vaak slachtoffer van geestdodend en eentonig werk, |
|||||||||||
|
"De ijsvereeniging "Zeist" te Zeist organiseerde een
wedstrijd om het provinciaalkampioenschap in Utrecht van schoonrijden voor dames. Elf dames uit het geheele land schreven in; kampioene werd mevr. Stuurman uit Gouda (tweede van links)." waarin zij geen vreugde beleven aan
de eigen verrichtingen, was sport een goede manier om weer geestelijk en lichamelijk in evenwicht te komen. Net als de katholieke clubs werden
ingebed in de patronaatsverenigingen, waren veel christelijke sportclubs onderdeel van of voortgekomen uit de jongelingsverenigingen. In Zeist was dat bijvoorbeeld de voetbalclub |
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOGELZANG
|
||||||||
|
hardloopwedstrijd om de GERO-beker
stond in het teken van de Olympiade. Zeist mocht zelfs enkele sporters afvaardigen naar de spelen. Een Zeister sporter kwam van een koude kermis thuis. De kogelslingeraar W de Heus werd uitgenodigd om mee te doen aan de selectiewedstrijden voor de spelen. Hij had met kogelslingeren al enkele keren de vastgestelde limiet gehaald. Bij de selectiewedstrijden had hij echter zijn dag niet: twee verre worpen werden gediskwalificeerd omdat hij buiten de
werpplaats stapte, een goede worp kwam meters te kort. Toch werd hij niet onmiddellijk afgeschreven en uitgenodigd voor een tweede selectie. Die liep blijkbaar beter, want De Heus kreeg van het NOC een uitnodiging om mee te doen. Voor het défilé waarmee de spelen traditioneel beginnen mocht hij op eigen kosten een kostuum laten maken. Nadat hij de optocht achter de rug had, werd hij echter door enkele Nederlandse officials benaderd met de boodschap, |
||||||||
|
van alle sporten, zou een grote rol
spelen bij de spelen: in een tijd waarin bovendien nauwelijks wereldkampi- oenschappen bestonden waren de spelen de gelegenheid om zich als land internationaal te meten. De organisatie van de spelen zou de internationale aandacht op Nederland vestigen, maar daarvan
was de Tweede kamer niet onder de indruk; zij wees een regeringsvoorstel om de spelen met een miljoen gulden te ondersteunen, van de hand. Er kwam toen een volksbeweging
op om geld in te zamelen voor de spelen. Ook in Zeist sloeg dat aan. In de aanloopjaren van Amsterdam 1928 zien we dat diverse propaganda- bijeenkomsten van Zeister sport- verenigingen, die vroeger dienden om de eigen clubkas te spekken, in het teken van de olympische spelen werden gezet en de opbrengst naar het NOC werd overgemaakt. Er werden avonden georganiseerd met toverlantaamplaatjes over de Olympi- sche spelen. Ook de traditionele |
||||||||
|
Oefening doet Overwinnen (ODO),
voortgekomen uit de ZJG Samuel. En de socialistische zuil liet zich ook niet onbetuigd. Zij richtte Na Arbeid Sport (n.a.s.) op met ook afdelingen in Zeist (1917), waarin werd gevoetbald, gekorfbald en aan atletiek gedaan. De olympische spelen en atletiek Toen vanaf 1925 duidelijk werd dat
Nederland gastland zou zijn bij de Olympische spelen, wierp dit zijn schaduw vooruit. Atletiek, moeder |
||||||||
|
Van Delft Geurtsen en Co, Accountants en
Belastingadviseurs, is een Zeister kantoor, w^aarin registeraccountants, accountants- administratieconsulenten en belastingadviseurs samenwerken, gericht op een persoonlijke begeleiding van relaties. ONZE KERNACTIVITEITEN ZIJN:
• Accountancy
• Fiscale zaken
• Advisering
• Loonadministraties
• Financiële administraties
• Automatisering
Prins Hendriklaan 35 - Postbus 20,
3700 AA Zeist. Telefoon 030-6923024, fax 030-6918205
E-mail accountants@vdgc.nl |
||||||||
|
n
|
||||||||
|
ACCOUNTANTS EN BELASTINGADVISEURS
|
||||||||
|
^ Van Delft Geurtsen en Co
|
||||||||
|
Seijst
200!-lil
|
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOGELZANG
|
|||||||||||||
|
heffen de Tovers hun atletiekafdeling
op, de atleten verhuizen naar de Utrechtse vereniging Hellas. Toch is het enthousiasme niet helemaal verdwenen. In 1940 worden wedstrij- den georganiseerd om opnieuw tot een eigen Zeister atletiekvereniging te komen. Zo'n 60 mensen blijken enthousiast en een jaar later wordt fit opgericht, die zich in 1942 aansluit bij de Kaninkliike Atletiek Unie. Sport, politiek en oorlog
Dat olympische spelen politiek
kunnen worden uitgebuit, had Adolf Hitler goed in de gaten en de spelen van 1936 waren dan ook een demonstratie in propaganda. Zeist kwam indirect in aanraking met deze olympische spelen. Regelmatig wer- den trainingskampen georganiseerd voor de olympische sporters, die op de velden van TOV trainden en wedstrij- den hielden tegen Zeister sporters. Dat trok veel publiek en stimuleerde de belangstelling voor sport. Veel sporters zagen de relatie tussen
|
|||||||||||||
|
atletiekverenigingen, in de tweede
helft van de jaren 20 zien we dat verschillende Zeister verenigingen een atletiekafdeling startten: niet alleen de voetballers, maar ook de korfballers en de gymnasten breidden hun club uit. Gymnastiekvereniging BATO begon een atletiekafdeling, waar werd gedaan aan speerwerpen, hoog- en verspringen en hardlopen. Ook Saestum en vvz volgden. Bato zag 'zichzelf genoodzaakt', zoals het vergaderverslag vermeldt, om een aparte damesafdeling op te richten. Erg welkom waren de vrouwen blijkbaar niet. Grote openlucht- manifestaties moesten de aandacht van het brede publiek op de sportclubs richten. De verschillende Zeister verenigingen organiseerden met hun zusterverenigingen uit de provincie onderlinge wedstrijden in de Stkhtse Tumkring. Aan het einde van de jaren dertig
was het effect van de Spelen weer weggeëbt, veel atletiekafdelingen werden toen opgeheven. In 1938 |
|||||||||||||
|
dat men alsnog geen gebruik wenste
te maken van zijn diensten. De verbouwereerde De Heus wilde toen de spelen als toeschouwer bijwonen, maar ciaarvoor diende hij nog wel toegangskaartjes aan te schaffen. De Zeister Courant was hoogst veront- waardigd en hintte naar duistere machinaties, waarbij verenigingen officials zouden hebben omgekocht om eigen atleten voorrang te verlenen. Op de spelen in Amsterdam van
1928 werd in meer dan 40 sporten
door 4000 atleten meegedaan. Er
waren na afloop ook negatieve
geluiden: sommige commentatoren
vonden de wedstrijden weinig
getuigen van de olympische geest, de
toeschouwers gingen hier en daar met
dkaar op de vuist, en christenen
noesten ernstig gewaarschuwd
mrdtn voor de zedenverruwing die
£t gevolg was van de wedstrijden.
Ondanks dat lijken de spelen
ïpaalde sporten te hebben gestimu-
erd: waren er daarvoor nauwelijks
|
|||||||||||||
|
_^.
|
|||||||||||||
|
Seijst
2001-111
|
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOGELZANG
|
|||||||||||||
|
sport en politiek niet: slechts weinigen
zagen af van deelname aan de Spelen vanwege het politieke klimaat in Duitsland. Toch had ook Zeist onaangename ervaringen met de sterke politieke invulling die nazi-Duitsland aan de sport gaf Een voorbeeld daarvan is V.A.v. Zeist. In 1933 bezochten de leden van de atletiekafdeling Duitsland om daar te sporten. Toen echter de Duitsers Zeist een tegenbezoek brachten, bleken de buitenlandse sportlieden gekleed te gaan in uniformen van de NSDAP en de hitlergroet te brengen. Dat zette nog; kwaad bloed bij de Zeistenaren, die afzagen van verdere uitwisselingsprogramma's. Ook tijdens de Tweede Wereldoor-
log poogde men sport los te zien van de politiek. Na de capitulatie was sport voor veel mensen een manier om |
|||||||||||||
|
de problemen in het dagelijks leven te
vergeten. 'Sport zorgt voor de noodzakelijke verfrissing van de |
|||||||||||||
|
levenskracht, juist een volk in nood
heeft alle energie nodig voor herstel' was het officiële standpunt. De sporters en de sportverenigingen toonden grote meegaandheid met de bezetter Neutralisme en opportu- nisme waren de sleutelwoorden. De sportcompetities in de oorlogsjaren, op een noodcompetitie in 1940 na, vonden normale doorgang. Nederlandse atleten trainden gewoon door en wisten in 1944 zelfs beslag te leggen op 6 van de 13 atletiek- wereldrecords. Ook elf- steden-tochten gingen ge- woon door De voetbal-, schaats-, turn-
en zwembonden bleven groot, onder druk van de Duitsers kwamen zelfs diverse fusies tot stand. De oorlog had een positieve invloed op de bokssport, omdat het op veel plaatsen ingestelde verbod op deze sport werd opgeheven. Ironisch, omdat de boksers een van de |
|||||||||||||
|
"Het 2e twaalftal van de Chr. Korfbal-
vereeniging D.W. te Zeist, behaalde (...) het kampioenschap 2e klasse C.K.B." |
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3). F. VOCELZANG
|
||||||||||||||||||
|
Seijs
2001 -Il
|
||||||||||||||||||
|
weinigen waren die geweigerd had-
den in 1936 naar Berlijn te vertrekken. De Utrechter Ben Brill, Nederlands kampioen, trok zich in 1940 uit de bokssport terug: als jood voelde hij de bui hangen. Ook de paardensport voer wel bij de oorlog, door de invoering van de totalisator (de paardentoto). Dat werkte goklust in de hand. De druk om te winnen en vooral het vooruitzicht van veel geld was er de oorzaak van, dat nu voor het eerst doping bij de paardensport moest worden geconstateerd. Omdat de bezetter zich
aanvankelijk terughoudend opstelde jegens de sport, kon aan de vraag naar de morele juistheid om in oorlogstijd door te gaan met sport, voorbij worden gegaan. Ook toen joodse sporters werden uitgesloten en zwembaden en sportvelden tot voor hen verboden terrein werden verklaard, bleef het stil. In Zeist besloot alleen de schaakclub geen wedstrijden meer te organiseren, om niet gedwongen te hoeven zijn hun joodse leden te |
||||||||||||||||||
|
•^ïKpT*^ -~^ ■St'^ .^m '-
i^-^*"i* j^ -„ **■ >• «-^^^
|
||||||||||||||||||
|
^...:^ ■^^"' ■-
|
||||||||||||||||||
|
'^
|
||||||||||||||||||
|
'De Z.Z.V 'Blikkenburg" en de Zeister Reddingsbrigade te Zeist organiseerden volks-
zwemwedstrijden. Een der nummers van een polowedstrijd, waarin een militair team met 6-1 won van Blikkenburg." |
||||||||||||||||||
|
moeten weigeren. Toch gebruikten de
Duitsers sport intensief als propagandamiddel en werden zeer regelmatig landenwedstrijden tussen Duitsland en Nederland georgani- seerd, die vele toeschouwers trokken. Er was wat sporadisch verzet tegen NSB-ers in de verenigingen en in sommige sporten werd het gebruik |
van Engelse termen verboden. Zo
werd bij tennis game 'spel' en set werd 'deelserie'. Ook cricket en roeien vielen onder deze taalzuivering, maar voetbaltermen als penalty bleven gehandhaafd. In 1943 reed de oorlogstoestand de
sport in de wielen. Er was tekort aan leer voor ballen en schoeisel, er werd |
|||||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (3), F. VOGELZANG
|
||||||||||
|
2001-III
|
||||||||||
|
veel ingebroken in sportcomplexen en
vele velden werden gevorderd door de bezetter of onbruikbaar gemaakt, uit angst voor landingen van geallieerde vliegtuigen. Diverse Zeis- ter sportvelden deden dienst als parkeerplaats voor de voertuigen van de Wehrmacht. De beperking van de bewegingsvrijheid maakte de organi- satie van wielerwedstrijden onmoge- lijk. Toch was 1943 ook het jaar van
nieuwe initiatieven, zoals de hardloop- wedstrijd De Ronde van Zeist. In de oorlog ontstonden zelfs nieuwe sport- verenigingen. In 1941 werd Patria opgericht, een fusie van z.N.C. en de Zïlvervogels, de bedrijfsvereniging van de Gero. Aanvankelijk had men deze voetbalvereniging Pro Patria willen noemen, maar dat leek op bezwaren van de Duitse bezetter te stuiten. Als compromis veranderde men de naam in Patria, maar adopteerde een rood- wit-blauw kostuum. Saestum, dat in het oranje gekleed ging, kon |
halverwege de oorlog geen oranje stof
meer krijgen en moest nood- gedwongen in het rood gaan spelen. Sportwedstrijden bleken goede
gelegenheden om razzia's te houden. Ook bij wedstrijden van Zeister clubs werden mensen gearresteerd. Vooral vanaf 1943 werden veel wedstrijden afgelast, ook al omdat veel jongemannen elders waren tewerkgesteld of ondergedoken
zaten. Er sneuvelden ook sporters, zoals de WZ-doelman Frans Viola. Omdat er steeds minder gesport kon worden, organiseerden verenigingen uitjes en toneelstukken, teneinde hun leden niet kwijt te raken. Meteen na de bevrijding pakte
men de draad weer op: er vonden wedstrijden plaats met de hier gelegerde Canadese, Schotse en Engelse soldaten. In oktober 1945 begon er een zuivering van sport- bonden en verenigingen, die niet altijd even zorgvuldig werd uitge- voerd. Mensen die te |
Deutschfreundlich of lid van de nsb
waren geweest of al te opvallend in Duitsland hadden gesport, werden aangepakt. Hoor en wederhoor werden niet altijd toegepast, soms waren kisse aantijgingen voldoende om geroyeerd te worden en als altijd werd geklaagd dat de groten de dans ontsprongen. Joodse sporters die terugkeerden werden niet met open armen ontvangen. Naar deze periode is nog veel onderzoek nodig, ook in Zeist. F. Vogelzang
ARCHIVALIA
Archief der Gemeente Zeist I 906-1 945, diverse stukken
LITERATUUR
L, Batenburg. De betekenis van sport en spel uoor de
volksgezondheid naor lichaam en geest (Den Bosch 1935)
L.B.. Het zomersche buitenleven: katholieke jongemannen
weren zich legen het naturalistisch streven in sport-, spel- en
kampleven {z.pl. 1939)
M. van Bottenburg, Verborgen competitie. Over de
uiteenlopende popularileit van sporten (Amsterdam 1994)
Contactorgaan Zeister Sportclub Patria. jubileumultgave 45
jaar 1941-1986 [Zeist 1986]
M. Derks en M. Budel, Sportief en katholiek. Qeschiedenis van
de katholieke sportbeweging in Nederland in de twintigste
eeuLü (Nijmegen 1990)
CA. Ikema, Qedenkboek ter gelegenheid van het 75-jarig
bestaan der Schaakclub Zeist [Zeist 1981]
|
||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (2). F. VOGELZANG
|
||||||||||||||
|
H, Kleuver, J. Van den Top en J.J.M, Truyens. Qedenkboek 45 jaar
Voetbalvereniging Zeist 1914-1959 [Zeist 1959]
H. Lieve en J.H.C, Thomasse (sam.). 100 jaar golf in Nederland.
Een uitgave ter gelegenheid van het lOO-jorig bestaan van de
Utrechtse golfclub De Pan (Bosch en Duin 1994)
C. Miermans, Voetbal in Nederland. Maatschappelijke en
sportieve aspecten (Assen 1955)
Paars-Wil jubileumnummer ter gelegenheid van het 35-jarig
bestaan der Voetbalvereniging Zeist [Zeist 1949]
L.D. Poot, Sport en spel (Amsterdam I 928)
R.P.M, Rhoen, 'De geschiedenis van de ijsvereniging Zeist', Seijst
(1993) nr. 4. 77-87
R.K.S.V. Saestum 60 jaar {Zeist 1986]
Schaakclub Zeist Caïssa. jubileumnummer 1906-1976 [Zeist
1976]
Schaakclub Zeist Caïssa. jubileumnummer ter gelegenheid van het
60-jarig bestaan der Schaakclub Zeist [Zeist 1966]
T. Schlichting, Floris en Peter of de lichamelijke opvoeding
(Heemstede 1939)
R. Stokvis, Strijd over sport. Organisatorische en ideologische
ontwikkelingen (Deventer 1979)
A. Swijtink, In de pas. Sport en lichamelijke opvoeding m
Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog (Haarlem 1992)
Tovers. jubileumnummer 1923-1963 40 jaar (Zeist 1963)
75-jarig jubileum De Tovers (Zeist 1998)
Tussen start en finish. Zeisier dames en heren atletiekvereniging Fit
[Zeist 1966]
M.H.A.van der Valk, De Olympische Spelen (Rotterdam 1928)
L, Visser, 'De gemeentelijke zwemplaats aan de Bllkkenburger-
!33n'.S?(|5( (1995), nr. 3. 62-72
Z.D.Q.V. Hygiea 50 jaar [Zeist 1971]
Zeister Courant, jaargangen i 911 -1944
Z.Q.V. Bato. jubileumnummer 1919-17 november- 1959 [Zeist
1959]
|
||||||||||||||
|
On top of the World:
Global Invest is een lijfrente-
programma van DBV Verzekeringen, in samenwerking met Prudential Securities Inc. uit New York. Met Global Invest kiest u voor e
beleggingsstijl die bij «, past.
De beleggingen worden uitgevoerd door de absolute top van 's werelds vermogensbeheerders. Prudential Securities Inc. heeft
deze elite van vermogensbeheerders geselecteerd. Daarnaast controleert Prudential Securities Inc. deze vermo- gensbeheerders doorlopend. De controle is geheel in lijn i van de strenge regelgeving Ê omtrent vermogensbeheer die in Amerika geldt. s |
||||||||||||||
|
Met Global Invest
bent u verzekerd van een lijfrente die bij u past. Uw vermogen wordt professioneel beheerd en objectief gecontroleerd. |
||||||||||||||
|
Voor meer informatie
kunt u contact opnemen met: DBV Verzekerineen |
||||||||||||||
|
030-6933166
info@dbv.nl |
||||||||||||||
|
Seijst
2001-III
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE PAARDENSTOETERIJ VAN DE GEBR, VAN DER HAAR, L. VISSER
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De paardenstoetenj van de gebroederj
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tijdens een bezoek
aan Zeist beloofde de naar Australië geëmigreerde Hendrik van der Haar aan Leo Visser gegevens te zullen opsturen over de paardenhandel en paardenverhuur van zijn vader en grootva- der op Qroenoord aan de Driebergseweg. Deze
belofte is inmiddels nagekomen en aanlei- ding voor een kleine bijdrage. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■ ■,r'r'^r',^-^'^i^'^(S'^^'tit^ê¥>^'W^*P^'^^?^n^''
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE PAARDENSTOETERIJ VAN DE CEBR. VAN DER HAAR, L. VISSER
|
||||||||||||||
|
beijst
2001-111
|
||||||||||||||
|
Van der Haar
|
||||||||||||||
|
Een span paarden bestemd voor
het huwelijk van een van de beste zakenrelaties n.l. De Boliviaanse tinkoning en milliardair Antenor R. Patino. Patino trouwde op 8 april 1931 prinses Maria Christina de Bourbon, een nicht van de vroegere Spaanse koning Alfons XIII. Volgens Henk van der Haar werden de paarden te Parijs bezorgd en aldaar gereden door de op de foto afgebeelde Arie Gerritsen uit Zeist, (partcollectie) Over het bedrijf van de gebroeders
Van der Haar schreef de Zeister Courant van 14 maart 1931, na het overlijden van Teunis van der Haar ondermeer: "In de glorietijd van het paard vuas
zijn zaak zeker de bekeiidste in ons |
||||||||||||||
|
Driebergseweg 12, villa Groenoord.
land en ver buiten onze grenzen had
zijn naam op dit gebied een goede
klank".
Het huis Groenoord,
Driebergseweg 12 werd in 1890
gebouwd in opdracht van Teunis van der Haar (27-094854) op een perceel |
||||||||||||||
|
GEMEENTEARCHIEF ZEIST.
grond dat hij in 1889 had gekocht van
J.A. van der Mersch te Zeist. Teunis was een zoon van Gerardus van der Haar (06-09-1811) en van Jacoba de Kruyf(f) (05-02-1821), wonende op de (pacht) boerderij Zomerdijk, Tiendweg 1. |
||||||||||||||
|
DE PAARDENSTOETERIJ VAN DE GEBR. VAN DER HAAR. L. VISSER
|
|||||||||||||||||
|
Zomerdijk woonachtige broer
Cierardiis (11-02-1860) medevennoot. Begonnen als verkopers van vooral luxe paarden was het bedrij! \'an ele gebroeders Van der Haar vooral bekend om het bij elkaar zoeken van passende spannen voor de ec)uipages van de buitenplaatsbewoners. Onder ecjuipage verstond men het volledig gerei: rijttiigen, paarden, tuigen met toebehoren en zelfs het bijbehorende personeel zoals koetsier en palfrenier. Velen vonden even.wel een ec]ui-
page eerder een last dan een lust, |
|||||||||||||||||
|
In de Gids voor Zeist, uitgegeven
door de Vereniging voor Vreemdelingenverkeer in 1894 wordt Groenoord als volgt getypeerd: "Met genoegen rust ons oog op het tafereeltje ter linkerzijde. Groen- oord. Eenvoudig en toch smaakvol, niet waar?" In de serie 'Zeist, Groei en Bouw',
Utrechtseweg en Driebergseweg staat over het eenvoudige huis het vol- gende: "Een verklaring voor het feit dat
deze villa slechts één verdieping |
|||||||||||||||||
|
heeft ligt in het beroep en de dactr-
aan gekoppelde status van de bewoner. De paardenhandelaar Van der Haar,
die voor zijn broodwinning afhanke- lijk was van de buitenplaatshezitters durfde het niet aan om een buiten- plaats te laten bouwen met het- zelfde aanzien als dat van z.ijn klanten. Daarom liet hij een klein en lager - nederiger- woonhuis voor zichzelf neerzetten." In 1906 werd de toen nog op
|
|||||||||||||||||
|
AR - ZEIST (Holland)
|
|||||||||||||||||
|
GEBR. VAN
|
|||||||||||||||||
|
IMPORT EN EXPORT
VAN
CONCOURS HACKNEVS o A. :
KNlGHT COMMANDER
NEWTON VICTOR
^■AI^•^VIEUW LEADER
FOUT PRINT
GLEIJAVON SALUTE
HIRTON LEOPARO
FATA MORGANA
DONNYBHOOK SQUIRE
HOCKWALO ROOERT
OAINTY LADY
ENZ.
|
|||||||||||||||||
|
STAL „GROENOORD"
DRIEBERGSCHEWEG15
ZEIST |
|||||||||||||||||
|
TELCF. If^T 3-137
|
|||||||||||||||||
|
Seijstj
2001-iii
|
||||||||||||||||||
|
DE PAARDENSTOETERIJ VAN DE CEBR. VAN DER HAAR, L. VISSER
|
||||||||||||||||||
|
Gerardus y- Jacoba
6-9-1811 5-2-1821
|
||||||||||||||||||
|
X Teunis
27-9-1854
12-3-1931 |
||||||||||||||||||
|
Gerardus
11-02-1860
22-10-1928 |
||||||||||||||||||
|
Gerardus jr.
17-12-1883
25-08-1945 |
||||||||||||||||||
|
■^s
|
||||||||||||||||||
|
Equipages voor de Oude Kerk te Zeist.
|
||||||||||||||||||
|
Z^,^"
|
||||||||||||||||||
|
Seijst
2081-111
|
|||||||||||
|
omdat zij vaak ondeskundig waren op
paardengebied en dus afhankelijk van hun personeel en dan vooral van de koetsiers. Het was dan ook een uitkomst voor
de buitenplaatsbezitters toen het systeem van maandpaarden van de grond kwam. Dit had grote voordelen voor de
gebruikers omdat de verhuurder bij een kreupel of ziek paard voor vervanging moest zorgen. Wat dat betreft is er met de huidige
lease-auto's niets nieuws onder de zon. In het boek 'De glorietijd van het
paard' van Wouter Slob worden vier eerste-klasse handelaren genoemd die maandpaarden verhuurden. Dat wa- ren baron van Brakel van Doorwerth, de gebrs. Van der Haar, de Amsterdamse Rijtuigmaatschappij en de gebrs. Van der Kuylen in Den Haag. In het begin van de vorige eeuw
stonden er op Groenoord altijd wel 40 |
|||||||||||
|
paarden op stal die bijvoorbeeld rust
nodig hadden of ingeruild moesten worden voor nieuwe maandpaarden, terwijl er steeds 60 paarden voorbereid werden voor de maanddienst. Verder liepen er ruim 300 paarden in de |
|||||||||||
|
maandhuur zodat er ongeveer 400
luxe paarden beschikbaar waren. Het is dan ook begrijpelijk dat er
altijd veel bekijks was aan de Bunsinglaan waar Gerardus (Gradus) van der Haar jr en zijn helper Arie |
|||||||||||
|
DE PAARDENSTOETERIJ VAN DE GEB,li..^^JB£BJjaaiUL^I5iEi
|
|||||||||||
|
1925 betrokken door de familie J.M.
van der Grift. Gerardus van der Haar veronge-
lukte op 22 oktober 1928 toen hij lopend, vermoedelijk verblind door de lichten van de tram, de Driebergseweg overstak. Toen op 12 maart 1931 Teunis van
der Haar overleed werd de zaak voortgezet door Gerardus jr (17-12- 1883). Het bedrijf was toen geheel gebaseerd op de concoursen en op de handel van concourspaarden. Op 25 augustus 1945 kwam door het overlijden van Gerardus jr. definitief een eind aan het bedrijf dat ook op het gebied van paardenfokkerij bijzonder veel heeft gepresteerd. L Visser
|
|||||||||||
|
De firma Van der Haar onder-
kende deze verandering en zocht andere wegen. Die werden gevonden in de opkomst van de concourssport. Door de belangrijke invoer van de Hackneys groeiden de tuignummers op de concoursen-hippique in ons land. Juist in die nummers speelden de
gebrs. van der Haar jarenlang een eerste viool. Het briefpapier uit die tijd draagt daar een duidelijk stempel van. De bovenaan genoemde "Knight Commander", in Engeland aange- kocht voor ƒ45.000.— werd wereld- kampioen en werd voor een veelvoud van dit bedrag verkocht. Gerardus van der Haar sr. was
inmiddels bekend geworden als een uitstekend kenner van concours- paarden en zijn ambitie om nog langer boer te blijven op Zomerdijk werd steeds kleiner. In 1924 bouwde hij aan de Bunsinglaan nr. 4 de villa-achtige boerderij "Zeldzaam". De boerderij Zomerdijk werd in
|
|||||||||||
|
Gerritsen de hele dag bezig waren
met het aanrijden van luxe paarden. In de paardenhandel kwam in de
jaren 1908-1910 een grote verande- ring. Voordien werden vrijwel uitslui- tend Nederlandse paarden gebruikt voor de equipages. Toen in 1909 de Haagse handelaar Jack Washington in Engeland 24 paarden kocht, waaronder een mooi span bruine Hackneys kwam daarin plotseling verandering. De allerbeste Neder- landse paarden moesten het afleggen tegen de Hackneys die een soort statussymbool geworden waren voor de buitenplaatsbezitters. Er zat voor de gebroeders Van der
Haar niets anders op dan ook naar Engeland te gaan om daar tuig- paarden te kopen. Toch kwam in die tijd het einde
van de equipages al in zicht. De eerste auto's verschenen op de
Nederlandse wegen en de rijke families schakelden geleidelijk over op gemotoriseerd verkeer. |
|||||||||||
|
BRONNEN:
Blijdenstein, R. Zeist, Groei en Bouw, deel 3. Zeist, 1984.
Slob, W, De glorietijd van liet paard, Amsterdam 1987, Paardensport en fol<l<erij d.d. 2 november 1939. In de strengen d.d. 22 maart 1990, Zeister Courant d.d. 14 maart 1931. Gids voor Zeist. Zeist. 1894. |
|||||||||||
|
DE TUINEN VAN SCHOONOORD, JH HEIMEL
|
|||||||
|
Wie ontwierp de tuinen van
|
|||||||
|
In 1819 liet Otto van Romondt
in Zeist de buitenplaats Schoonoord bouwen. Van het huis en het omringende landgoed is heden ten dage nog veel bekend. Van de tuin is een niet gesigneerde ontwerp- tekening bewaard gebleven. Lange tijd is Zocher jr als mogelijke tuinarchitect genoemd. Onlangs viel echter de naam Hendrik van Lunteren. In dit artikel wordt hier nader op ingegaan. De datering op het ontwerp is vermoede- lijk onjuist. |
|||||||
|
^^3^-»,',
|
|||||||
|
Seijst
2001-111
|
|||||||||||||||||
|
DE TUINEN VAN SCHOONOORD, JH HEIMEL
|
|||||||||||||||||
|
Catharina van Groningen^ geeft
aan dat het niet onmogelijk is dat het tuinontwerp van Schoonoord te Zeist afkomstig is van Hendrik van Lunteren. Zij geeft de volgende redenen: De aard van de aanleg, een sterk
gebogen, krakelingachtig paden- patroon binnen de rechthoek van middeleeuwse verkaveling, het betrekken van open weiden en akkers in zijn compositie, een doorlopende waterpartij die zich verbreedt en versmalt om de indruk van natuurlijkheid te wekken en de verschillende wandelingen, één rond het huis en één langs de buitenkant van het terrein met zicht op het huis zijn kenmerken die men regelmatig ziet terug komen in het werk van van Lunteren. Bovendien kan de lijnvoering, de
tekenstijl van de bomen en het kleurgebruik in de tekening heel goed van zijn hand zijn. |
|||||||||||||||||
|
bewoonster/ eigenaarster was in mei
1821 overleden. Op een topografische kaart^ uit
1827 (pag. 81) is de serpentine vijver aanwezig maar van het verdere tuinontwerp is niets terug te vinden. Integendeel, er is nog een brug tussen het huis en de Driebergseweg. De litho^ van Mourot uit 1829 geeft geen uitsluitsel (pag. 82). Op een kadastrale kaart'* uit 1832 is deze brug niet aangegeven. Klein Schoonoord werd verkocht in 1841. Diverse auteurs (Roland
Blijdenstein', Erik Blok*) geven aan
dat dit ontwerp van de hand van J.D. Zocherjr is. • ' Deze Jan David Zocher heeft in die
tijd een aantal tuinen aangelegd/ gewijzigd in Zeist: in 1825 de Breid (niet zeker), in 1831 Zeister Slot, in 1836 Hoog Beek en Rayen, in 1837 Het Molenbosch; de tuin van Heerenweege (1848) is vermoedelijk ook van zijn hand. |
|||||||||||||||||
|
Schoonoord?
|
|||||||||||||||||
|
Er is een grote, ingekleurde
ontwerptekening' bewaard gebleven van de tuinaanleg (zie illustratie links). De tekening is niet voorzien van een naam maar wel voorzien van een jaartal. |
|||||||||||||||||
|
Het jaartal is vermeld in een
afwijkend handschrift en ook de zwarting verschilt met die van de andere geschreven tekst. Dit jaartal is moet later zijn aangebracht; in het ontwerp is namelijk het huis KZein Schoonoord opgenomen. Dit huis werd echter pas in
november 1821 aangekocht en tot klein Schoonoord hernoemd; de |
|||||||||||||||||
|
DE TUINEN VAN SCHOONOORD, JH HEIMEL
|
|||||||||
|
Van Zocher jr is bekend dat hij een
nieuwe firaaie wijze van vormgeven ontwikkelde die duidelijk op de presentatie gericht was, anders dan bijvoorbeeld de tekenstijl van Hendrik van Lunteren. Volgens Pien Lammertse-Tjalma,
een Van Lunteren-deskundige bij uitstek, is de mooie strakke lijnvoering en de grote zorgvuldigheid waarmee verschillende boomsoorten zijn uitge- beeld (zie pag. 82) kenmerkend voor van Lunteren. Van Lunteren was duidelijk een geoefend tekenaar die tekenlessen heeft genoterf. Zij ziet duidelijke herkenningspunten bij het tuinontwerp van Schoonoord'. Verder, eigen, onderzoek toont aan
dat de eigenaar van Schoonoord, Otto van Romondt, Hendrik van Lunteren waarschijnlijk ontmoet heeft en op zijn minst van zijn bestaan afwist. Wat is namelijk het geval: Mr Adriaan van Romondt (21-5-
1738 / 29-3-1818) had twee zonen. |
|||||||||
|
Uit zijn eerste huwelijk met Claudina
Constantia Swellengrebel werd op 2 september 1767 Johan Cornelis gebo- ren. Enkele weken later sterft Claudina. Op 4 april 1769 trouwt Adriaan met Maria Buck. Uit dit huwelijk wordt op 3 augustus 1870 Otto geboren. Johan Cornelis van Romondt wordt
in 1760 eigenaar van de buitenplaats Schoonoord in Doom. Deze bezitting, een voortzetting
van de reeds in 1348 genoemde hofstede Scoenoorde, was in 1751 in handen gekomen van Hendrik Swellengrebel. Na de dood van Hendrik erft zijn zoon Hendrik jr (geb. 1737) het buiten. Deze Hendrik is een botanisch verzamelaar en geïnteresseerd in tuinarchitectuur Eén van de tuinjongens op Schoon- oord is Hendrik van Lunteren; ook zijn vader Gijsbert en zijn oudere broer Dirk werken er als dagloner Kenne- lijk ontdekt Hendrik Swellengrebel |
|||||||||
|
talenten voor het tuinvak bij zijn
naamgenoot van Lunteren. Hij wordt als leerling en beschermeling opgeno- men op Schoonoord''. Na de dood van Swellengrebel (18-
2-1803) ontvangt hij een legaat om hem in staat te stellen "ak bloemist een ordentelijk bestaan te vinden". Boven- dien wordt de hele botanische verzameling aan hem vermaakt en mag hij van alle vaste gewassen "zoveel stekken en uitlopers nemen als de planten kunnen lijden". Ten slotte wordt in het testament melding gemaakt van het feit dat ook de kleding en een aantal boeken, tekeningen en platen van Swellengrebel aan van Lunteren worden vemiaakt. Hendrik van Lunteren beheert
Schoonoord tot de overdracht op 27 juli 1804 aan de nieuwe eigenaar, mr J.C. van Romondt, een volle neef van de vorige eigenaar Hendrik van Lunteren heeft op 4 mei 1803 in de stad Utrecht nabij de domtoren een |
|||||||||
|
Seijst
2001-111
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE TUINEN VAN SCHOONOORD, JH HEIMEL
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
mm
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
terrein gekocht alsmede twee huizen
aan de Servetstraat. In 1806 wordt hij gepatenteerd als boomkweker en bloemist. Otto van Romondt'" koopt in mei
1818, 2 maanden na het overlijden van zijn vader, tijdens een veiling in Utrecht "Een Huizinge onder een dak, in 5 Wooningen, verdeeld, genaamd den Predikstoel, genummerd 12. met deszelfs Tuinen en Moesland,....". Op het terrein van enkele tiental-
len hectare wordt een buitenplaats gebouwd. In 1819 wordt het door de
Utrechtse gemeentearchitect F.C.E. van Embden ontworpen huis door de eigeiiaar betrokken. Hij noemt het huis Schoon-oord. Aldus bezitten in 1819 beide broers een buitenplaats Schoonoord, zij het dat Johan Cornelis de ziji"ie in dat zelfde jaar verkoopt. Op grond van bovenstaande gege-
vens lijkt de tijd gekomen om de |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'--ril bi
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
<^ '
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ï*^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^ f
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
< ■ <^- f
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
«1 <*.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE TUINEN VAN SCHOONOORD, JH HEIMEL
|
|||||||||||
|
%'
|
|||||||||||
|
A vfe
|
|||||||||||
|
■^;<•■'■ •"■^lit ii-^'tt.iiSi^^, -' --.
|
|||||||||||
|
stelling dat Zocher jr. de tuin van
Schoonoord heeft ontworpen te verlaten en voortaan Hendrik van Lunteren als vermoedelijke tuin- architect te benoemen. JH Heimei
BRONNEN
1 Archief ZHG van de Poll stichting, Zeist
2 Topographische kaart van het dorp Zeyst, opgenomen
en geteekend door J.A. van de Monde, 1827, prov Archief |
|||||||||||
|
Utrecht
3 M. Mourot. Gezichten van buitenplaatsen. Utrecht
1829 4 Kadastrale Atlas Zeist in 1832. ZHG van de Pol!
stichting, Zeist 1996 5 R. Blijdenstein, Zeist, Groei en bouv/, Kerkebosch. Zeist
1983, en Tuin en Park. Matrijs, Utrecht 1992 6 Erik Blok, De famÜie Zocher en de verfraaiing van de
Stichtse Lustwarande, Mijn Landschap. 24-2 Het Utrechts Landschap, De Bilt 1998 7 Catharina van Groningen. De Utrechtse Heuvelrug,
1999, Waanders, Zwolle 8 Pien Lammerstse-Tjalma, Hendrik van Lunteren, in
Tuinkunst 3, Architectura & Natura, Amsterdam 1998 9 Mondelinge mededeling, voorjaar 2000
10 Olivier Heimei, Van Preeckstoel tot Openbaar
|
|||||||||||
|
onderv/ijs, OSG Schoonoord, Zeist 1997
|
|||||||||||
|
^^^i^'^^^^''^:^'^^:'^^^^^^^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Avondje
Figi Een welkomstdrankje
Driegangendiner met bijpassend wijnarrangement Kopje koffie of thee tijdens de pauze van de voorstelling ♦ Na afloop een drankje met een hapje in Theatercafé 'Het Weeshuis'. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Van Rhijn
notarissen |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Woudenbergseweg 5
Postbus 70 3700 AB Zeist Telefoon (030)692 08 66 Telefax (030) 692 51 76 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f80,-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
perpersoon
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
NOTARISSEN:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
mr W.H.M. Fransen
mr F.G. Bakker
mr M.M. Elings-van Hooidonk
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ZEIST
® Golden Tulip Hotel Figi Het Rond 2
tel. 030 69 27 400 fax 030 692 74 68
HOTEL - RESTAURANT - THEATER - BIOSCOOP
ESPRESSOBAR - PATISSERIE - CONGRESZALEN |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Als de notaris met u meekijkt
ziet u meer! |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
cVw CV«r cV(r cV«r ciff-eirr Ciw Ci.i»'dir cii»-ci«r eVn'el<»-e<«»-eVff-ei«»-ei.«-e*.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
sociale
werkvoorziening
zeist
|
||||||||||||||||||||
|
Victoria
BiLJARTCENTRUM
|
||||||||||||||||||||
|
een tekort aan mankracht?
SWZ biedt u de oplossing!
SWZ, een betrouwbare partner voor een betaalbare prijs als het gaat om: • drukwerk en mallingen
• verpakkingsactiviteiten
• assemblage
• inout- en metaalbewerking
• groenvoorziening en schoonmaak
• detacheringen
Voor meer informatie of een vrijblijvende
afspraak kunt u bellen met onze afdeling verkoop. Tel. 030-6959004 |
||||||||||||||||||||
|
n
|
||||||||||||||||||||
|
ie Dorpsstraat 7
3701 ]iA Zeist Telefoon 030 - 691 67 16 Fax 030 - 693 02 80 |
||||||||||||||||||||
|
.. /.ƒ..;.....
|
||||||||||||||||||||
|
Zeven hiljar
|
||||||||||||||||||||
|
latchtafels)
|
||||||||||||||||||||
|
Seijst
ZOOi-ill
|
|||||||||||
|
BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
|||||||||||
|
Het jubileum
|
|||||||||||
|
Het 50 jarig jubileum van ons
genootschap zal op 22 en 25
september 2001 gevierd worden.
U bent als donateur hierbij van
harte uitgenodigd om deze viering
bij te wonen.
Het programma van zaterdag 22
september 2001:
10.00 - 15.00 uur een (historische)
wandeling of fietstocht.
14.00- 16.00 uur een
demonstratie van een
kaatswedstrijd
16.00 start van een receptie in het
Slot Zeist.
|
|||||||||||
|
Op dinsdag 25 september 2001 in
Figi
50 jaar sportontwikkeling in
Nederland, lezing door Dr. W. de
Heer, Driebergen.
Premiere van een historische film
over sport in Zeist.
|
|||||||||||
|
BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
||||||||||||
|
2001-11!
|
||||||||||||
|
Het bestuur is op zoek
naar een bestuurslid PR . Juist in deze tijd is het van groot
belang dat onze activiteiten bekend worden bij u, bij de Zeister bevolking, bij onze sponsors en bij allen die interesse hebben in (plaatselijke) historie. Het bestuur zoekt iemand die interesse heeft om het PR beleid van het ZHG verder vorm te geven. Bent u dat misschien? Of kent u iemand die hiervoor interesse heeft? Zo ja, neem dan contact op met
de secretaris. |
||||||||||||
|
historische foto's over de Steynlaan
te zien geweest. Excursie Naarden-Vesting
Op donderdag 28 juni vond de
laatste dagexcursie in 200! plaats en wel naar de oudste stad in het Gooi: Naarden-Vesting,. Met deze plaats met ca I 700 inwoners werd door bijna 60 mensen onder leiding van 3 gidsen kennis gemaakt. Het unieke van deze vestingstad is de dubbele grachtengordel, de enige in Europa. Verder zijn een groot aantal historische aspecten en bouwwerken belicht en bekeken. Na de lunch bestond er gelegenheid om uitgebreid geinformeerd en rondgeleid te worden in de St Vituskerk, die vooral bekend is vanwege de jaarlijkse uitvoering van de Mattheus Passion op Goede Vrijdag. |
||||||||||||
|
Agenda
|
||||||||||||
|
22 september 2001:
jubileumviering, zie onder
bestuursmededelingen
25 september 2001: Figi: Lezing
Sportontwikkeling in Nederland:
prmiere film
22 oktober 2001: Figi:
filmvoorsteling
14 november 2001: Schoonoord:
lezing Zilver in Zeist.
|
||||||||||||
|
Van Qasweg en Steinlaan
tot Steynlaan____________ Onder dit thema heeft de
tentoonstellingscommissie een
etalage-fototentoonstelling ter
gelegenheid van de renovatie en
heropening van de Steynlaan
georganiseerd.
In veel etalages zijn vanaf 25 mei
|
||||||||||||
|
^^iFs^ ™».«s?
|
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOGELZA^^JI^M. RHOEN
Zeister spprt in
Na de Tweede
Wereldoorlog Na de Tweede Wereldoorlog
zijn er enkele duidelijke ontwikkelingen in de sport zichtbaar: er is een groeiend aanbod van sporten (die we lang niet allemaal in het onderstaande zullen kunnen behandelen), het aantal accommodaties is beduidend groter geworden en toch lijkt er een soort verzadiging in het aantal sporters te constateren. Het gemeentelijke zwembad Blikkenburg, 1956
|
|||||||||
|
eld (41
|
|||||||||
|
!?^j&.}iefe^l^ §i
|
|||||||||
|
f^^ff^
|
|||||||||
|
Seijst
2001-IV
|
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOGELZANC, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||
|
Werd sport lange tijd een belang-
rijke sociale functie toegeschreven, tot in de sportnota van de gemeente Zeist van 1999 toe, in de werkelijkheid lijkt sport steeds meer voor de gezondheid te worden bedreven en is er een grote toename van het aantal individuele sporten. Sport is ook van karakter veranderd: de professionals, die er (soms dik) voor betaald worden staan ver af van de recreanten, een verschil dat in Nederland voor 1940 nauwe- lijks bestond. Het lijkt geaccepteerd dat professionele sport gaat om het winnen en voor de prestaties, terwijl bij de recreanten sportiviteit en een leuke wedstrijd hoog in het vaandel staan. Toch zijn ook de recreanten geprofessionaliseerd: de uitrusting van de gemiddelde sporter nu is stukken beter dan die van 50 jaar geleden. We stellen ook hogere eisen: aan onszelf, aan de accommodatie en aan het materiaal. Wederopbouw
Dat de Tweede Wereldoorlog
|
|||||||||||||
|
De overdekte tribune van v.v. Zeist op De Koeburg aan de Driebeigseweg, 1957.
COLLECTIE GEMEENTEARCHIEF ZEIST
|
|||||||||||||
|
weinig invloed had op de ontwikke-
ling van de sport is in het vorige artikel (Seijst 2001-III) al naar voren gekomen. Door de stimulerende maatregelen van de bezetter en de a- politieke houding van de meeste sporters gingen trainingen en wedstrijden gedurende de oorlogsjaren gewoon door Pas in 1944
|
|||||||||||||
|
begon het tekort aan materialen
voelbaar te worden en verdwenen sporters in de Duitse werkkampen, moesten onderduiken of kwamen om bij acties van de illegaliteit. Tijdens de oorlog ontstonden er zelfs nieuwe verenigingen. Daar waren twee wandelclubs bij: om de wandelsport uit te oefenen, was weinig materiaal |
|||||||||||||
|
beijst
2001-IV
|
|||||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||||
|
a^«!S™OTi!S!*(M!i0^i«M»i^B!^»Ka^»14!S>!^.-!Sï?;S*j!^ï*^S^^'^«WM»ii*W^mf«S«
|
|||||||||||||||
|
nodig. Aan de andere kant vroeg het
om enige politieke ongevoeligheid: diezelfde wandelsport werd erg enthousiast beoefend door duidelijk minder frisse organisaties als de WA. en de Jeugdstorm, die in Zeist 'gcoote Herfstmarschen organiseerden. Het is daarom niet verwonderlijk,
dat meteen na de bevrijding de draad weer werd opgepakt. Eventuele schuldgevoelens werden weg- gemasseerd met de opmerking dat onze sporten toch echt niet uit het oosten, maar uit het westen stamden. ledere mogelijke smet van het nazisme moest worden weggewassen. Dat men daarbij inzake turnen de waarheid flink geweld moest aan- doen, was allemaal voor de goede zaak. Al in juni 1945 gingen de eerste
voetbalwedstrijden van start. Saestum voetbalde een vriendschappelijk potje tegen 'buitenlanders' en ook de uu Zeist speelde tegen een team van Engelse soldaten. De knvb organi- seerde een herstelcompetitie, onder |
|||||||||||||||
|
protest van diverse voetbalclubs die
weer gewoon aan de slag wilden. Om de rond Zeist gelegerde buitenlandse militairen bezig te houden namen enkele Zeister notabelen plaats in het Entertainment Comité, dat onder meer sportwedstrijden organiseerde. De opzet was om daaraan voor de helft militairen en voor de helft burgers te laten meedoen. Waar dat toe kon leiden, laten de diverse huwelijksannonces in het Zeister Weekblad van Canadeze militairen en hun Zeister bruidjes zien. Toch gingen er al ongeduldige stemmen op wanneer die soldaten nu eens naar huis zouden terugkeren: de geallieer- den hadden de door de Duitsers gevorderde gebouwen overgenomen. Daardoor konden vele sportclubs geen gebruik maken van hun vertrouwde vergaderruimte. In de loop van 1945 en 1946 werd
door de meeste verenigingen een nieuwe start gemaakt. De Tovers gingen weer korfballen. Fit organi- seerde atletiekwedstrijden en een |
Ronde van Zeist voor hardlopers, het
zwembad werd opengesteld en turnvereniging Mars, 'waarvan enkele jaren niets is vernomen', dook ook weer op. De wandelverenigingen, zoals Nooit te Ver en Recht door Zee (die laatste had ook een korfbal- afdeling) deden mee aan 'nationale hevrijdingstochten', de voetballers organiseerden een jeugdwereldvrede- toernooi. De schaakvereniging Zeist speelde een eerste toernooi tegen Doom, waar ze even stil stonden bij de vele internationale vedettes die door de oorlog hadden moeten vluchten of zelfs het leven hadden verloren. Op de eerste vergadering van BATO sprak een lid van zijn ervaringen in de Duitse werkkampen, Recht door Zee herdacht een clubgenoot die als lid van een knokploeg door de Duitsers was opgepakt en was omgekomen in een concentratiekamp. De voetbal- vereniging Zeist onthulde op 1 juni 1946 een monument ter herinnering aan drie omgekomen spelers. De |
||||||||||||||
|
■n
|
|||||||||||||||
|
beyst
2001-IV
|
||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
^sï^«raï;as^sas»»iK!«^ajB™aK-mg;ism^;^'^^^S!«»«E''s^'*s*5'
|
||||||||||||
|
een nabij gelegen begraafplaats, de
omwonenden waren bang voor heme en benzinestanken en diverse inge- zonden brievenschrijvers vonden een racecircuit niet passen bij de natuur- lijke rust van Zeist. Voorstanders weerlegden deze argumenten met de opmerking, dat het maar om enkele wedstrijden per jaar zou gaan en dat 'benzinegassen voor een groot deel reukloos' waren. De minister stak er een stokje voor: de benodigde bouwmaterialen waren elders harder nodig en er was onvoldoende mankracht. Zeist reageerde geprik- keld: men had niets nodig dat niet in de directe omgeving te krijgen was en er waren voldoende werklozen in Zeist om dit karwei te kunnen aanpakken. Het circuit is niet doorgegaan, hoewel onduidelijk is waarom niet. Wel voelde Assen de hete adem van Zeist in haar nek en besloot men daar 140.000 gulden uit te trekken om de oude TT-baan geheel te vernieuwen. Misschien als troostprijs boekte de motorclub een |
succesje: ondanks het verbod van de
minister op motorwedstrijden wist men aan genoeg touwtjes te trekken om in de zomer van 1946 enkele crosswedstrijden te organiseren, waar 5000 toeschouwers op afkwamen. Een andere gemotoriseerde club in Zeist, de automobielclub van Zeist, de Slotridders, organiseerde toertochten en kaartleeswedstrijden, waarbij de deelnemers van ANWB-paddestoel tot Vissen in het voormalig zwembad
Blikkenburg, 1959. COLLECTIE GEMEENTEARCHIEF ZEIST
|
|||||||||||
|
bridgeclub hield drives in Het
]agershuis en ook de handbaldames gingen weer aan de slag. Toch liep niet alles vlekkeloos: hockeyclub De Sprinkhanen nam aarzelend de training weer ter hand, maar moest zichzelf opheffen wegens 'onoverko- melijke terrreinmoeilijkheden'. De leden stapten en bloc over naar Schaerweyde. Een bijzonder verhaal is dat van de
Zeister motorclub. Benzine was een schaars goed en wegwedstrijden werden door de overheid niet toegestaan. Toch poogde de motor- club tochten te organiseren. Zij kwam met een ambitieus plan: aan de weg tussen Huis ter Heide en Woudenberg moest een heus grandprix circuit worden aangelegd. De plannen waren in een zodanig definitief stadium, dat men verwachtte in 1946 de eerste wedstrijd te kunnen verrijden. Internationale coureurs hadden zich al ingeschreven. Niet iedereen was echter even gelukkig met dit plan. Overlast dreigde voor |
||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOGELZANC, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||
|
paddestoel reden. De gemiddelde
snelheid oversteeg de 30 km/u niet. Niet veel sneller zal het gegaan zijn bij een derde gemotoriseerde Zeister vereniging: de Sokxclub. Sportstichtingen
In 1933 was er mede door de op
sportgebied alomvertegenwoordigde G. Vermeulen (oprichter van Emos, BATO en Patria) de Bond voor Lichamelijke Oefening Zeist opgericht. De BLOZ hield zich bezig met alle sport buiten schoolverband en fungeerde als een soort pressiegroep van de Zeister sportverenigingen. In 1946 organiseerde zij de Zeister Sportweek, een soort tableau de la troupe van het Zeister sportleven. Zeven turnverenigingen, vijf voet-
balclubs en drie wandelverenigingen deden mee, terwijl van vele sporten demonstraties worden gegeven. Welke sporten werden toen zoal in Zeist beoefend: schermen (door vereniging D'Artagnan), tafeltennis, tennis, zwemmen, korfbal, voetbal. |
|||||||||
|
handbal, boksen, kaatsen, hockey,
wandelen en turnen. Het weer viel tegen, maar de bloz bleef ieder jaar een dergelijk evenement organiseren. Steeds meer clubs sloten zich aan bij de bloz, die ook als lobby fungeerde om bij de gemeente aan te dringen op meer en betere sport- voorzieningen. In 1948 ijverde de bloz voor een nieuw zwembad en probeerde ze de aloude plannen voor een sportpark nieuw leven in te blazen. De gemeente had daar wel oren naar, maar moest vanwege de wederopbouw en een behoorlijk gat in de begroting de plannen uitstellen. Vanaf 1954 kreeg de bloz de coördinatie voor de gemeentelijke sportkeuringen onder zich en organi- seerde zij cursussen voor trainers en sportbegeleiders. Dat bleef een van de hoofdtaken van de BLOZ, maar haar functie als luis in de pels van de gemeente was duidelijk minder succesvol: de klachten over slechte accommodaties verdwenen niet. In 1959 waaide er een nieuwe wind door |
|||||||||
|
de BLOZ, het bestuur werd verjongd en
kleiner gemaakt, misschien in de hoop daadkrachtiger te worden. Jammer genoeg werkte dit averechts. De accommodaties, die over het algemeen in handen waren van de gemeente Zeist, werden geëxploiteerd door de Zeister Sportstichting. In die stichting had de bloz een bestuurs- zetel, om op die wijze de belangen van de verenigingen te behartigen. Die post ging verloren door de bestuurswisseling. De sport- verenigingen keerden zich af van de BLOZ: men vond dat de BLOZ niet meer representatief was voor de Zeister sport. De katholieke clubs vertrokken als eerste. De activiteiten van de BLOZ boetten in aan populariteit: de Sportolympiade van 1962, een voortzetting van de Sportweek, moest voor een deel worden afgeblazen omdat de verenigingen hun medewerking weigerden. De clubs hadden het gevoel, dat ze
hun belangen beter konden verdedi- gen door direct zitting te nemen in de |
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOGELZANC, R.RM. RHOEN
|
||||||||||
|
2001-IV
|
||||||||||
|
Zeister Sportstichting; het belangrijk-
ste probleem was tenslotte het accommodatiegebrek. Daardoor werd dat orgaan veel meer een afspiegeling van het Zeister sportleven en verloor de BLOZ haar bestaansrecht. In 1964 ging de bloz ter ziele en kwam er een nieuw sportorgaan, aanvankelijk Stichting voor Sport en Lichamelijke Oefening buiten schoolverband gehe- ten, vanaf 1970 de Zeister Stichting voor Sport en Recreatie. De vroegste plannen gaven de sportverenigingen een grote stem in het bestuur van de stichting, die een doorslaggevende invloed zou krijgen op het gemeente- lijk sportbeleid. De gemeenteraad stak daar echter een stokje voor: tien van de negentien zetels werden bezet door gemeenteraadsleden, de overige waren voor de verenigingen. Dat betekende feitelijk dat niet iedere vereniging, maar slechts ieder seg- ment van het sportleven een zetel kreeg. Uiteindelijk was daarmee de lobbykracht van de individuele vereniging niet toegenomen. |
||||||||||
|
Op 1 januari 1987 werd de
Sportstichting ook opgeheven. In de politiek was privatisering het nieuwe toverwoord en dus kwam er een door particulieren gedragen Sportfederatie Zeist, in feite dus een soort /!L(3Z. Belangrijkste taak van die Sport- federatie was de belangenbehartiging van de veertig aangesloten verenigin- gen. In de nieuwste sportnota van de gemeente Zeist (eind 1999) wordt gesproken over een sportservice- bureau, waar ook de Sportfederatie bij betrokken zou kunnen worden en dat praktische ondersteuning moet bieden aan de sportverenigingen. In december 2000 hief de Sportfederatie zichzelf op. Inmiddels zijn de leden van het nieuwe Adviesorgaan voor Sport&Recreatie geïnstalleerd. Verenigingen
Meteen na bevrijdingsdag leefde bij
velen in Nederland de hoop dat de eensgezindheid die men voelde ten aanzien van de strijd tegen de nazi's een einde zou maken aan de |
verzuilde maatschappij. Al snel bleek
dat een ijdele hoop. Ook op sportgebied kwam aan die verzuiling voorlopig nog geen einde. In 1946 besloot een elftal jongens uit de christelijke jongemannenvereniging jonatimn een voetbalclub van die naam te stichten. Jonathan werd al datzelfde jaar kampioen in haar klasse. De club groeide snel en na een jaar telde zij honderd leden en ging men naar de zaterdagmiddag- competitie van de knvb. De houding van: 'Sport is goedkoop vermaak voor de maatschappelijk minder bedeelden, mensen die niets heter te doen hadden dan voor een kwartje een hele middag op de sportvelden rond te lutngen was nu voorbij. Ook bij Jonathan voelde men nu dat 'geestelijke en lichamelijke ontwikkeling een harmonieus geheet vormden. Onder de christelijke wandel-
verenigingen vond ook een scheiding der geesten plaats: in 1946 ijverde men voor een nieuwe christelijke wandelclub: dat werd zeer betreurd: |
|||||||||
|
F. VOCELZANG, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4),
|
|||||||||||||
|
had de oorlog niet geleerd dat
eendracht macht maakte? Zo'n oproep was aan weinigen besteed, in de jaren die volgden ontstonden vele nieuwe clubs op religieuze grondslag. Naast tafeltennisvereniging 't Slot ontstond er de Katholieke Tafeltennis- vereyiiging ktv, er kwam een katholieke atletiekvereniging, de katholieken stichtten zwem- vereniging Jonas. Dat ging gepaard met de uitdrukkelijke waarschuwing, dat gemengd zwemmen uit den boze was. Jonas was de tweede katholieke zwemvereniging, naast het eveneens in 1949 gestichte Laga. De echte ontzuiling begon pas midden jaren '60. Weliswaar organiseerde Saestum, dat zich toen volledig op voetbal had gericht, toen nog een lezing voor ouders van aanstaande pupillen waarin sport werd omschreven als goed voor de opvoeding, maar dan wel binnen katholiek verband, het lijkt toch om een achterhoedegevecht te gaan. Sportverenigingen die na de tijd werden opgericht, afficheren zich |
|||||||||||||
|
Op 14 augustus 1971 werd op de sportvelden Achter het Slot en op Blikkenburg het
Poliotoernool voor jonge voetballertjes gehouden. 94 wedstrijden werden er gespeeld. Burgemeester A.A.H. Stolk gaf de aftrap. Scheidsrechter was R. IJzendoorn. |
|||||||||||||
|
richten. Het bestuur van die z-v- Zeist
i.o. kreeg meteen onenigheid: de helft wilde graag zwemmen in zwembad Blikkenburg, de andere helft in het natuurbad Mooi Zeist. Met die zwembaden bleef het ellende. In 1959 werd het oude bad Blikkenburg (waarin bij slecht zwem- weer gevist mocht worden) gesloten vanwege het vervuilde water. Er |
|||||||||||||
|
niet meer met een levensbeschouwe-
lijke grondslag. Sterker nog, in een boekje uit 1964 werd door de schrijver zelfs getracht het geloofdichter bij de jeugd te brengen door geloven net zo leuk voor te stellen als sport! In de sport beleeft men zijn menszijn, en het geloof hoort daar bij. In 1947 nam de knzb het initiatief
om in Zeist een zwemvereniging op te |
|||||||||||||
|
Van Delft Geurtsen en Co, Accountants en
Belastingadviseurs, is een Zeister kantoor, waarin registeraccountants, accountants- administratieconsulenten en belastingadviseurs samenwerken, gericht op een persoonlijke begeleiding van relaties. ONZE KERNACTIVITEITEN ZIJN:
• Accountancy
• Fiscale zaken
• Advisering
• Loonadministraties
• Financiële administraties
• Automatisering
Prins Hendriklaan 35 - Postbus 20,
3700 AA Zeist. Telefoon 030-6923024, fax 030-6918205
E-mail accountants@vdgc.nl |
||||||||||||||||||||
|
SKI
TENNIS OUTDOOR SPORT-ALLROUND |
||||||||||||||||||||
|
SPORTHUIS
|
||||||||||||||||||||
|
CSUNNYCAMP
|
||||||||||||||||||||
|
Slotlaan 178
3701 GT Zeist |
Tel.:030-6916737
Fax: 030 - 6920969 |
|||||||||||||||||||
|
c
|
||||||||||||||||||||
|
Skiwerkplaats:
Aalscholverlaan 18 -Tel.:030 - 6958548 |
||||||||||||||||||||
|
ACCOUNTANTS EN BELASTINGADVISEURS
|
||||||||||||||||||||
|
^ Van Delft Geurtsen en Co
|
||||||||||||||||||||
|
Seijst_
200!-IV
|
||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
waren plannen voor de aanleg van
een nieuw buitenbad Dijnselburg. De voor de hand liggende veronderstel- ling dat met sluiting van het oude bad werd gewacht tot het nieuwe in gebruik kon worden, ging niet op. Omdat toestemming voor de bouw- plannen van hogerhand op zich liet wachten, moest voorlopig in natuur- bad Mooi Zeist worden gezwommen. Dat kon problemen geven, omdat er een minimumtemperatuur was vast- gesteld voor zwem- en polo- wedstrijden. Daarmee werd wel een beetje gesjoemeld, maar als de spelers blauw van de kou zagen, viel dat wedstrijdofFicials op en werden wedstrijden afgelast. Bovendien m.oesten nu dus alle zwem- verenigingen één zwembad delen. De leden van Laga brachten wat lampen aan, zodat 's avonds langer kon worden doorgetraind, maar toestem- ming voor de nieuwbouw kwam voorlopig niet. Sterker nog, het duurde tot 1964 voordat Dijnselburg feestelijk geopend kon worden. Ruim |
tien jaar nadat de bloz daar zich al
hard voor maakte, werd in 1972 het eerste overdekte zwembad, De Geiser, in Zeist in gebruik genomen. Toen kon eindelijk ook in de winter worden gezwommen. De Geiser is inmiddels door een nieuw zwembad vervangen. Nieuwe verenigingen blijven in de
bronnen opduiken: zo waren er bedrijfsvoetbalclubs van Sola en van de gasfabriek K.O.G. Dat laatste staat voor Kookt Op Gas. Veteranen stichtten hun eigen clubjes of sloten zich aan bij bestaande verenigingen: zo werden veel oudere spelers van Saestum en v.v. Zeist lid van de Postshotters. Bij voetbal kwam ook een nieuwe doelgroep in beeld: vanaf 1981 begon Saestum met dames- voetbal: vijfjaar later waren er al vier damesteams. Ook Patria had vanaf 1980 vrouwelijke voetballers, al hadden die nog het gevoel tegen vooroordelen te moeten opboksen. Vrouwen zouden niet sterk genoeg zijn voor voetbal en bovendien was |
het erg 'onelegant'. En hoewel
damesvoetbal nooit die vlucht heeft genomen als de mannelijke variant, zijn er toch tientallen vrouwelijke voetballers in Zeist. Nieuw op voetbalgebied is het betaalde voetbal. Meteen na de oorlog al werd er geklaagd over de 'zogenaamde' amateurs. Vele clubs gaven hun sterspelers flinke onkosten- vergoedingen of goed betaalde
baantjes. Andere waren echter bang dat door spelers te betalen het sportieve element op de achtergrond zou komen. In ieder geval ging de v.v. Zeist ook over naar het betaalde voetbal. De ruitersport was vertegenwoor-
digd door de Schaerweyde Ruiters, die regelmatig spring- en cross country wedstrijden organiseerde. Gestreden werd er tegen de bereden politie, de landmacht en lokale jacht- verenigingen. In 1975 bleek er een ruitervereniging Blïkkenburg te be- staan, maar vele Zeister paarden- sporters waren lid van clubs elders. |
||||||||||
|
beijst _
2001-IV
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||
|
jaren van de opkomst van volleybal.
Deze sport was in 1900 in de Verenigde Staten dot)r de ymca ontwikkeld. De YMCA had vele sporthallen gebouwd maar dreigde de slag met buitensporten als honkbal te verliezen. Sportinstructeurs werden gestimuleerd om nieuwe, de jeugd aansprekende zaalsporten te beden- ken, zodat de sporthallen weer gebruikt werden. Daaruit kwam eerst basketbal voort, maar al snel bleek dat voor ouderen dat te inspannend was. Voor hen ontwikkelde men volleybal. Lange tijd sloegen noch basketbal noch volleybal aan in Nederland, maar de Amerikaanse soldaten namen deze sporten mee naar Europa. In Nederland werd het toen opgepikt door gymnastiekleraren. Gymnastiek was een verplicht vak op school geworden. Alleen turnoefeningen waren te eenzijdig. Men ging op zoek naar spannende zaalsporten en volleybal was voor schoolgymlokalen een zeer goed uitvoerbare sport. Het is niet voor niets dat de vele volleybal- |
|||||||||||
|
Een geheel nieuwe vereniging
kwam mee met het jezuïeten- internaat dat zich in 1955 in De Breul vestigde. Dat internaat beschikte over een eigen sportvereniging Phoenix. Phoenix hield zich bezig met cricket, maar breidde haar activiteiten snel uit. Eerst werd er een hockeyafdeling gesticht, die snel werd uitgebreid met een dameshockeyelftal. De dames daarvoor werden gerecruteerd uit de leerlingen van een Amersfoorts meisjesinternaat. Phoenix opende in 1965 haar eigen clubhuis (dat in 1978 door een spaaractie van de leden volledig kon worden vernieuwd), omdat ze zich had verzelfstandigd van de school. De hockeyers kregen een welkome injectie door de komst van een groep Bunnikse stickfanaten, die in eigen gemeente geen velden konden krijgen. In 1975 tenslotte vond er een fusie plaats met de honk- en softbalvereniging Zeist Flyers (op hun beurt weer voortgesproten uit de v.v. Zeist), die graag dat nieuwe clubhuis met Phoenix wilde delen. Een |
samengaan bleek daarvoor de beste
optie. Honkbal was geïmporteerd door de Amerikaanse soldaten op de vliegbasis Soesterberg. Dat honk- en softbal populair waren in Zeist blijkt wel uit de cijfers: in 1984 waren er vijf honkbalteams en acht softbalteams. Een team van de Phoenix Flyers werd zelfs Nederlands kampioen in 1983. Wel bleek men daarmee een adder aan de borst te hebben gedrukt: de cricketafdeling van Phoenix liep leeg, omdat de leden liever aan hockey en honkbal meededen. Alleen Schaerweyde durfde het in 1965 nog
aan om een nieuwe cricketafdeling te starten. Nieuwe verenigingen ontstonden
rond nieuwe sporten, of bestaande verenigingen incorporeerden een nieuwe sport door een eigen afdeling te starten. Zo kreeg de socialistische turnvereniging arma een eigen handbal- en later een volleybal- afdeling. Ktv begon een volleybal- afdeling, gevolgd door turnvereniging Mars. Eigenlijk zijn de jaren '50 de |
||||||||||
|
Seiist
2001-IV
|
||||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.RM. RHOEN
|
||||||||||||
|
verenigingen in Zeist die in de jaren
'50 en '60 ontstonden, vaak voortkwa- men uit schoolteams. Clubs als Cito, .SNS, Olympia doken tip in de lokale kranten. Toch was de groei van volleyhal onverwacht: eind jaren '40 dacht men nog dat vooral honkbal en baskethal Nederland zouden verove- ren. Dat is nauwelijks gebeurd. In 1980 startte er weliswaar een tweede softbalvereniging in Zeist, de D.Runners, maar een massale sport is het niet geworden, evenmin als basketbal. Opvallend is wel dat in Nederland volleybal vooral een vrouwensport is geworden. Ook aangeslagen is het uit
Engeland overgewaaide badminton. Gezien ons klimaat is het logisch dat zaalsporten het goed doen, omdat die onafhankelijk van de weersomstan- digheden kunnen worden uitgeoe- fend. Een schrijnend voorbeeld van die weersinvloeden in Zeist waren de jaren 1959-60. Door langdurige droogte waren de voetbal- en korfbalvelden onbespeelbaar gewor- |
||||||||||||
|
1 *iS&A»<»-.
|
||||||||||||
|
De ponyclub Schaerweijde o.l.v. W.A. Storm de Grave. Vierde van rechts prinses
Margriet, 1957. COLLECTIE GEMEENTEARCHIEF ZEIST
|
||||||||||||
|
■n»!
|
||||||||||||
|
Seijst
2001-IV
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANG, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||
|
aanvankelijk minder als spt)rt dan als
'the noble art of selfdefeitse aangekondigd) vooral in verenigingsverband worden beoefend,
hangen vechtsporten vooral aan dojo's, vechtscholen. De structuur van deze tak van sport was verschillend: in plaats van een trainer kende een sportschool een meester, die volledig geoefend was in een oosterse vechtsport. Hij leidde leerlingen op in die technieken. Omdat vele opgeleide vechters zelf een sport- school wilden beginnen, maar niet in de schaduw wensten te blijven van hun oude meester, ontwikkelden zij hun eigen stijl. Zo konden ze - nu ze meester waren in hun eigen techniek - meer leerlingen trekken. Ook in de herkomstlanden van deze sporten waren er dergelijke ontwikkelingen. Naast jiu jiutsu was er judo. In Zeist werd er in 1956 een sportschool Vandervlugt opgericht, waar judoles werd gegeven. Voor veel ouders was judo een manier om hun kinderen weerbaar te maken. Een goed |
|||||||||||
|
den. Nieuw graszaad werd gewoon
van de velden geblazen en twee jaar lang kon er nauwelijks gesport worden. Dat betekende ook weinig inkomsten van toeschouwers. Sporten als tafeltennis, waarvan er
diverse verenigingen waren in Zeist en het al genoemde badminton, hadden daarvan geen last. In 1961 begon er een eerste badmintonclub, in 1972 werd BZ'72 opgericht, terwijl tafeltennisvereniging 't Slot ook een badmintonploeg in het veld bracht. De zaalsporten leken zelfs de traditionele sporten te overvleugelen. Midden jaren '70 had zaalhandbal de veldvariant al geheel overvleugeld en men sprak het bange vermoeden uit, dat zaalvoetbal datzelfde zou doen met veldvoetbal. Zover is het niet gekomen, maar zaalvoetbal is wel heel populair geworden. Zeist importeerde niet alleen spor-
ten: korfbal werd naar Engeland geëxporteerd. Al eerder waren Ne- derlandse en Zeister korfballers naar Engeland vertrokken om daar hun |
|||||||||||
|
sport te promoten, wat geleid had tot
de oprichting van een Engelse korflbalbond. Vlak na de oorlog kwam een groep Engelsen een korfbalcursus in Zeist volgen. Dat waren niet de enige buitenlandse gasten: een groep sporters uit Curagao ontmoette in een tweekamp sporters uit de provincie Utrecht op het Zeister Bisonpark. Een heel andere ontwikkeling
kenmerkte de oosterse vechtsporten. Al op de eerste sportweek van de BLOZ in 1946 waren er demonstraties van wat toen werd omschreven als Japans worstelen (het bleek om jiu jiutsiu te gaan). Over het algemeen wordt de introductie van oosterse vechtsporten toegeschreven als onderdeel van een algemene bewondering voor Japan, met name na het economisch wonder in het Verre Oosten. Het feit dat in 1946, lang voor dat wonder en luttele maanden na de ondertekening van de Japanse capitulatie, al jiu jiutsu wordt gedemonstreerd, lijkt dat niet te ondersteunen. Daar waar andere sporten (de vechtsporten werden |
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4). F. VOCELZANC, R.RM. RHOEN
|
|||||||||
|
De gemeente en de
sportaeeommodaties In december 1946 richtte Den
Haag de Rijksdienst voor Sport en Lichamelijke Oefening op. In een serie redactionele commentaren juichten de Zeister kranten dit initiatief toe. Weliswaar constateerden zij dat sportverenigingen van onderop ontstonden en dat daar dus geen overheidsstimulans voor nodig was, maar lichamelijke oefening was een goede en belangrijke zaak. Steun was er vooral nodig bij accommodaties. Er werden wat kanttekeningen gezet bij sport: dat was veel eenzijdiger dan lichamelijke oefening en hoewel competitie een menselijke drijfveer was, kon het door sport tot excessen leiden. Maar er werden ook geeste- lijke waarden als zelfbeheersing en sportiviteit door aangekweekt, dus uiteindelijk waardeerde men sport positief Sterker nog, de redactie vergeleek de moderne sporter met het oude ridderideaal. Andere overheidsrapporten over de
|
|||||||||
|
voorbeeld is Guusje van Maurik (de
latere wereldkampioen karate), die judo als zelfverdediging ging beoefe- nen. Zij moest door 'enge bosjes' naar de manege waar ze paardreed. Dat imago van kinderzelfverdediging tastte, ondanks het olympisch kam- pioenschap van provinciegenoot Anton Geesink, de populariteit van judo als sport aan. himiddels was uit Korea het hardere karate overge- waaid en in 1965 gaf Vandervlugt de eerste karatedemonstraties. Er ont- stond een geweldspiraal: steeds nieuwe, hardere varianten van vechtsporten kwamen naar Neder- land. Toen in een onderlinge wedstrijd twee bekende Japanse karate-ka's het onderspit delfden tegen twee Thaise kickboxers, werd die sport populair onder bepaalde groepen jongeren. Nadeel was dat de sport niet in hoog aanzien stond en diverse kickboxers als lijfwacht in dienst kwamen van onderwereld- figuren. Zo kregen de vechtsporten een crimineel stigma. |
|||||||||
|
door de oorlog losgeslagen jeugd
zagen in sport ook een manier tot disciplinering, en wel een die door de jeugd zelf werd nagestreefd. Zulke rapporten over de problemen rond de moderne jeugd bleven ook in de jaren '50 verschijnen en telkens werd sport als oplossing opgevoerd. Het is dan ook niet verwonderlijk
dat de gemeente Zeist zich positief uitliet over sport en meteen na de Tweede Wereldoorlog toezegde werk te maken van het lang gevraagde en steeds uitgestelde sportpark. Daarvoor was aanvankelijk geen geld, maar wel werden enkele noodvelden bij het Slot aangelegd. Er was een nijpend tekort aan accommodaties. In af- wachting van een bestemming voor het slot besloot de gemeenteraad een deel in te richten als gymzaal. Daarvan mochten ook enkele tafeltennisverenigingen zoals Union en 't Slot gebruik maken. De kranten gaven de gemeente er duchtig van langs: wilde men de jeugd redden, dan waren er goed uitgeruste |
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.RM. RHOEN
|
|||||||||||
|
2001-IV
|
|||||||||||
|
sportverenigingen nodig, die beschik-
ten over voldoende accommodatie. Waar bleef dat sportpark? Wat er aan nieuwe accommodaties verscheen, kwam voort uit acties van de clubs zelf. De v.v. Zeist opende in 1946 aan de Koeburg een betonnen tribune, die plaats kon bieden aan duizend toeschouwers. Aan het einde van de jaren '50 werden eindelijk stappen ondernomen. De gemeente nam een adviseur in dienst voor sportzaken en zij gelastte een onderzoek naar de behoeften aan sportaccommodaties. Dat onderzoek, in 1960 opgeleverd, diende als uitgangspunt voor een heuse sportnota, die in 1961 ver- scheen. De nota is niet hoopgevend: uitgaande van een flinke bevolkings- groei voor Zeist, bleek dat er eigenlijk overal tekorten waren. Niet alleen was het beloofde zwembad nog steeds niet gebouwd, maar Zeist beschikte niet over een goedgekeurde atletiek- baan. Dat betekende dat alle wedstrijden en de daarbij behaalde records van Fit niet door de bond |
werden erkend. Ook de ruim
tweehonderd volleyballers in de gemeente beschikten niet over een door de bond goedgekeurde zaal, zodat zij altijd met dispensatie dienden te spelen. Voor de handbal- clubs waren er geen geschikte velden, de voetballers, korfballers en hockeyers hadden tekort aan speci- ën trainingsvelden, de tennissers hadden weliswaar genoeg banen, maar alleen maar omdat er een ledenstop was ingevoerd. ,Voor de badmintonners ontbrak een goede accommodatie en de achttien gym- zalen konden geen onderdak bieden aan de meer dan tweeduizend turners in de gemeente. In de jaren die volgden werden
diverse sportvelden door de gemeente aangelegd. In 1969 kwam er een ambtenaar voor sportzaken, een jaar later zelfs een apart bureau voor Sport en recreatie. Als reden werd onder meer gegeven, dat door afschaffing van de zesdaagse werkweek er meer vrije tijd was. Bovendien werd sport |
||||||||||
|
relatief belangrijker omdat steeds
minder mensen met hun handen werkten en dus minder lichaamsbe- weging kregen. Uit de eerste sportnota van 1961 bleek dat Zeist afweek van het landelijke beeld: relatief veel minder voetballers, meer tennissers, hockeyers, atleten en korfballers. De oorzaak lag volgens de gemeente in de opbouw van de beroepsbevolking: meer forenzen, nauwelijks industrie. Opvallend is ook dat er weinig senioren voetballers waren. Met een jaar of veertien stapte de Zeister jeugd massaal over van voetbal naar andere sporten, waaron- der vooral de schoolsporten populair waren. In 1973 voerde de gemeente
opnieuw een behoefteonderzoek uit naar sportaccommodaties. Er bleken 13.000 Zeistenaren lid te zijn van een sportclub of georganiseerd verband (daar waren er 63 van). Dat was 22,5% van de bevolking, waarmee Zeist boven het landelijke gemiddelde lag. Gymnastiek trok met 2600 |
|||||||||||
|
[•lu
|
|||||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||
|
deel gaan uitmaken van het welzijns-
beleid en vooral op de wijken gericht worden, zodat iedereen kon participiëren. Vanuit die wijken was al eigen initiatief gekomen: in 1964 was FZO (Flats Zeist Oost) opgericht, die in 1989 200 leden telde. Na enkele jaren te hebben ingewoond bij Patria en Fit, betrokken ze in 1970 hun eigen home. Al veel langer gaande dan deze wijkinitiatieven was het ontstaan van sportverenigingen in de omliggende kernen. Al meteen na de oorlog doken er clubs op in Den Dolder en Austerlitz. En dat terwijl Zeister sportverenigingen speciale contactcommissies hadden voor hun leden in die 'buitengewesten'. Met de clubs ging het blijkbaar in
deze jaren ook beter: diverse verenigingen knapten hun kleed- lokalen op en rond 1965 werden er vele clubgebouwen gebouwd, com- pleet met bar en prijzenkast. Dat ging vaak met grote inspanning van de leden gepaard, die op allerlei wijze geld ophaalden. Belangrijk was wel. |
|||||||||
|
mensen de meeste sporters, boven
voetbal met 2300, zwemmen met 1900, tennis met 1600. Daarachter kwamen sporten als volleybal (1000), handbal (700) en badminton (630). Men beschikte in Zeist inmiddels over een overdekt zwembad en twee openluchtbaden, 23 voetbalvelden, 21 tennisbanen, 2 sporthallen en 28 gymnastiekzalen. Het budget van de Sportstichting was tussen 1964 en 1974 toegenomen van 145.000 gulden tot 2,1 miljoen. Waar de gemeente in de jaren '60 vooral veel sportvelden aanlegde, richtte de gemeente zich nu op de aanleg van zalen en een atletiekbaan. De gemeente zag het vooral als
haar taak, de verenigingen te ondersteunen bij de vaak kostbare exploitatie van de sport- accommodaties. Ook het ondersteu- nen van het particulier initiatief op sportgebied rekende zij zich aan, omdat zij als gemeente door de 'goede contacten' met de bevolking precies zou weten wat er speelde. Sport moest |
dat de club goed presteerde. Toen
Saestum degradeerde in 1951, was dat onmiddellijk merkbaar door een achteruitgang van het aantal leden. Ook toen zij na 1970 uit het midden leken weg te zakken, had dat negatieve gevolgen voor het aantal jeugdleden. Andere clubs, zoals Schaerweyde, zochten de oplossing voor de financiële problemen in sponsoring. In 1979 trad een echte sport-
consulent aan bij de Zeister sport- stichting, maar de nieuwe wethouder sportzaken waarschuwde dat nu het economisch tij wat tegen zat, bezuinigingen niet te vermijden waren. Midden jaren '80 begon een nieuwe crisis bij de verenigingen: het aantal jeugdleden nam af, steeds minder mensen waren bereid om als vrijwilliger actief te zijn binnen de club en individuele sporten werden steeds populairder. Een overheids- rapport dat waarschuwde voor de verslechterende conditie van de Nederlander (een deja vu voor de |
||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||
|
mensen die de troonrede van 2001
hebben gevolgd) kon daarin geen ommekeer brengen. Fit sprong welis- waar in op deze dreigende boodschap met het aanbieden van fitness, terwijl BATO een nieuwe doelgroep aan- boorde door turnlessen te organiseren voor moeder en kind, maar de traditionele verenigingen kunnen niet tegemoetkomen aan de behoefte individueel te sporten. De laatste jaren is de doorbraak van
individuele sporten als joggen, aerobic, skeeleren een feit. De gemeente kan aan die behoefte tegemoetkomen door het aanleggen van padeni, banien en looproutes. En dan spreken we nog niet eens van de invloed van televisie: al in 1973 klaagden Zeister sport- verenigingen dat het verzuim op de trainingen vooral onder invloed van de beeldbuis steeds groter werd. Sport is misschien meer iets aan het worden om naar te kijken dan om te doen. En als men sport, dan individueel, op een tijd die men zelf kiest, zonder |
|||||||||
|
verplichtingen aan een vereniging.
Aan de andere kant bestaan er nog steeds tientallen verenigingen die duizenden sporters een nuttige vrije- tijdsbesteding bieden. Misschien is de golfsport (naast De Pan kan men nu ook bij Schaerweytle golfen) wel de kwintessens van deze nieuwe hou- ding: om met Freek de Jonge te spreken, golfen doe je in je eentje, met een club. F. Vogelzang
R.P.M. Rhoen ARCHIVALIA
Archiel der Gemeente Zeist I 945-1 965. Archief van de BLOZ,
krantencollectie AANVULLENDE LITERATUUR
Veel literatuur waarop dit artikel is gebaseerd staat al
genoemd bij het vorige artike 100 jaar Phoenix. Cricket, hockey, softbali baseball (z; zp]
Beleidsstruciuren in de sport (Utrecht 1973)
[Gemeente Zeist] Spoftnota gemeente Zeis/ I96t Prognose
inzake de toekomstige behoefte aan sportaccommodaties
(Zeist 1961)
[Gemeente Zeist] Sportnota 1974. Enkele aspecten van het
sportbeleid (Zeist 1974)
Herhalingsonderzoek Utrechtse sportwereld. Rapport van het
bureau sport en openluchtrecreatie van de gemeente Utrecht
(Utrecht 1977)
]ubileumuitgave Zeister Sportclub Patria 45 jaar [zj zp]
Kerk en sport (Heemstede 1964)
Schaerweyde 82. [en boekje vol wetenswaardigheden [Zeist
1982]
K.H, van Schagen en H.Th. Rooswinkel. red.. Doel. weg en
middelen van de lichamelijke opvoeding, de sport en de vrije
|
|||||||||
|
Op 9 juli 1962 speelde het eerste elftal van v.v. Zeist tegen
elftal samengesteld uit ambtenaren van de gemeente Zeist: voor v.v. Zeist. |
|||||||||
|
ZEISTER SPORT IN BEELD (4), F. VOCELZANC, R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2001-IV
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
:m i
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"
|
Wi
|
,C
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tijdens de door de BLOZ georganiseerde
sportweek in 1957, werd op het Slotpiein korfbalwedstrijden gespeeld. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
M
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^'^,r|*.^'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
S^P-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\j •, <»:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
X
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f ^ . ' Il --A M „;J " i
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wielerwerdstrijd in het Lyceumkwartier, 1955. Rechts boven:
In het Slottuintheater had in 1952 een gymnastiekuitvoering plaatst welke door de BLOZ was georganiseerd. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ir uii^'^BI
|
m
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^'nik'1 t/f
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
sociale
werkvoorziening
zeist
|
|||||||||
|
Victoria
BiLJARTCENTRUM
|
|||||||||
|
een tekort aan mankracht?
SWZ biedt u de oplossing!
SWZ, een betrouwbare partner voor een betaalbare prijs als het gaat om: • drukwerk en mailingen
• verpakkingsactiviteiten
• assemblage
• hout- en metaalbewerking
• groenvoorziening en schoonmaak
• detacheringen
Voor meer informatie of een vrijblijvende
afspraak kunt u bellen met onze afdeling verkoop. Tel. 030-6959004 |
|||||||||
|
ie Dorpsstraat 7
3701 HA Zeist Telefoon 030 - 691 67 16 Fax 030 - 693 02 80 Zeven hüjarts (drie matchtafels)
|
|||||||||
|
.Seijst
2091-IV
|
|||||||||||||||
|
BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
|||||||||||||||
|
Hoe Zeist zijn glans verloor
|
|||||||||||||||
|
Zonder wrijving geen glans. Dat is
bijna een eeuw lang van toepassing geweest op de Gerritsens. Een tijdperk van drie generaties bijzondere lieden die Zeist gemaakt hebben tot de zilverstad van Nederland. De geschie- denis ook van drie generaties van eigenzinnige en gedreven vakmensen die tussen twee oorlogen en de jaren daarna met hun producten de eettafels van miljoenen Nederlanders hebben veroverd, maar die de strijd tegen de harde wetten van de tijd tenslotte moesten verliezen. Maar die ook in belangrijke mate hebben bijgedragen aan de groei en bloei van de gemeente. Zij vormen een deel van de historie van Zeist, en zij hebben daarom recht op erkenning van die verdienste. Johannes was de stamvader, de
|
|||||||||||||||
|
De geschiedenis van een eeuw vol zilver
|
|||||||||||||||
|
adellijke en minder adellijke vrienden
tot ver in het buitenland. Het werk van hun ontwerpers en hun ciseleurs trekt op tentoonstellingen nog steeds grote aantallen bezoekers. Johannes, Jan als roepnaam, flo-
reerde niet alleen in zijn bedrijf, maar ook in zijn huwelijk. Hij gewon vijf dochters en vijf zonen. De dochters Jo, Marie en Cor bleven ongehuwd. Tine trouwde met Johan Steenbeek, die later in dit verhaal een rol speelt. Zij kregen vijf kinderen. De vijfde dochter van Johannes, Mien, trouwde op latere leeftijd en bleef kinderloos. Zoon Nico werd de uitvinder van de Mobaco bouwdoos, een begeerd Sinterklaascadeau in die jaren, Johan |
|||||||||||||||
|
eerste generatie. Een zilversmid met
gouden handen, ontwerper en uit' voerder tegelijk van schitterende kunststukken. Zoals het zilveren stoom/zeilschip dat op een Parijs' concours een onderscheiding kreeg. Hij was begonnen in 1866, in een bescheiden juwelierszaak met atelier aan de Looiersgracht in Amsterdam. Een eenvoudig, maar uiterst degelijk vakman, die het aandurfde een markt te betreden waar de zilver- smeden van Van Kempen in Voorschoten al sinds 1800 bijna alleenheersers waren. De klandizie van de Voorschoters was gering in aantal, maar groot in vermogen. Voorop het prinselijk en daarna koninklijk huis, en in hun kielzog de |
|||||||||||||||
|
u
|
|||||||||||||||
|
Seijst
2001-IV
|
||||||||||
|
die nu niemand zou verzinnen, maar
die in die tijd een indruk moest wekken van grote betrouwbaarheid. En dat boden de Gerritsens ook; ze hadden oprechte idealen, ze waren als ondernemers liberaal in hun beleid en ze durfden het aan om een nieuwe markt te scheppen in een samenleving die in de jaren van snelle industrialisatie rijp was voor vernieuwing. Albert had geen opleiding gehad
als zilversmid, maar hij had de liefde voor het vak als het ware geërfd. Toen hij 16 was, trok hij al door België om zilverwerk te verkopen. Een gedreven mens, maar ook met een grote ondememingsdrift, die de kansen zag en ze greep, en met een gezond commercieel inzicht. Kortom, een leider En daardoor aantrekkelijk voor private beleggers. Marius was meer de productieman, met een pragmatische aanpak. Hij had eigen ideeën over de manier waarop de markt voor tafelbestek moest worden |
||||||||||
|
bieden. Hij besloot Albert alle steun
en vertrouwen te geven die nodig was om de groei tot stand te brengen. Die werd daarbij terzijde gestaan door zijn broer Marius. Dat was in 1901; een jaar later
richten ze samen de n.v. Nederlandse Fabriek van Gouden en Zilveren Werken, voorheen J.A.A. Gerritsen op. Een wat breed uitgemeten naam |
||||||||||
|
ging in de effectenhandel, Ko werd
een ambachtsman die boten bouwde, en Albert en Marius kwamen al op jeugdige leeftijd bij vader Jan in de zaak. Met het volwassen worden kwa-
men de ambities die Jan in zijn kinderen herkende, en hij besefte dat de zaak moest groeien om zijn zonen een goede toekomst te kunnen |
||||||||||
|
||||||||||||||||||||||
|
benaderd. Met die twee aan de
leiding kwam er vaart in het nieuwe bedrijf. Albert kocht in 1903 met familie-
geld en een forse lening een juwelierszaak in Zeist van de familie Calker, vooraanstaande kooplieden, steun van de Hernhutters. Maar hij kocht ook het lege pand van de failliete rijwielfabriek Wilhelmina aan de Karpervijver nummer 17, met een fraai woonhuis erbij. De zilverfabriek heette het bedrijf in de wandeling, en hij groeide voorspoedig. De naam Gerritsen kreeg maatschappelijk aan- zien dankzij het zilveren bestek, niet alleen bij de gebruikers, maar ook bij de juweliers. Voor Marius was dat niet genoeg.
Hij wilde een nieuwe, een grotere markt op. Tafelgerei met een lagere prijs waar meer aan te verdienen was. Hij zag veel in het galvanisch proces dat in opkomst was. Daarmee was het mogelijk om lepels en vorken te maken uit onedel metaal door het langs electrolytische weg met een dun |
laagje nikkel of zuiver zilver te
overtrekken. Daar zag hij zijn kans, ook om eigen baas te zijn in een eigen bedrijf Hij moest dan wel wat smokkelen met het begrip zilver, maar dat moest dan maar. In 1910 stapte hij uit de 'zilverfabriek' en begon voor zichzelf En zo begon een nieuw hoofdstuk
van de Gerritsens. Marius richt zijn bedrijf op onder de uitdagende naam Eerste Nederlandsche Fabriek van Nieuwzilveren Werken M.J.Gerritsen. Ook gevestigd in Zeist, aan de Prins Alexanderweg. De naam was ten- minste zo langgerekt als die zijn broer gekozen had, en let ook op dat Eerste, en het gebruik van de naam Gerritsen die vertrouwen moest wekken bij de afnemers. Het bedrijf begint voorspoedig en
na twee jaar is er reden voor verdere uitbreiding. Marius zoekt kapitaal en vindt het bij de financier Simonis. Die zag er wel wat in, maar hij bedong in ruil voor zijn investering een directie- |
|||||||||||||||||||||
|
plaats voor zijn zoon. Marius gaat
akkoord en Simonis jr krijgt een spoedopleiding in het vak. De omstandige bedrijfsnaam wordt gewij- zigd in het kort-en-krachtige Gero. De slimme lezer vindt daarin de naam Gerritsen en de o van compagnon. Nu kon Marius zijn droom
waarmaken. Kopers bleken er genoeg voor bestek dat op echt zilver leek maar het niet was. Het heette Gero Zilver, maar het was metaal met een flinterdun laagje zilver, gemaakt volgens het nieuwe procédé. Voor de wat minder eisende klant was er het |
||||||||||||||||||||||
|
Gero Zilmeta, gemaakt uit een
roestvrij metaal dat tot hoogglans was gepolijst. Het Gero sloeg aan en werd
verkocht aan de detailhandel, aan hotelbedrijven en aan grote klanten als de scheepvaartmaatschappijen die grote partijen afnamen. De cassettes kwamen en voor hele generaties bruiden was dit het mooiste geschenk op de huwelijksdag. Alles ging goed, tot ergens in 1920,
toen Marius onenigheid kreeg met zijn compagnon Simonis. Het geschil ging over de jaarstukken. Marius weigerde zijn handtekening er onder te zetten en stapte op. Hij begon een nieuw avontuur onder de naam Sola. De derde zilverfabriek die zich in Zeist vestigde, in een pand aan de Van Reenenweg. Marius was vastbesloten het nu
alleen te doen. Geen compagnons meer, geen pottenkijkers. Opnieuw moest hij een markt opbouwen en hij richtte zich op de brede basis van de |
||||||||
|
bestekkopers. Snel, veel en goedkoop
leveren was zijn motto, en ook zijn credo en hij gebruikte het om stap voor stap met ijzeren vasthoudend- heid zijn doel te bereiken: een sterke plaats in de Nederlandse bestek- industrie. En dat is hem gelukt, tot op de dag van vandaag. In z'n eentje, ondanks de felle concurrentie van Gero. Zijn Sola is de enige die het |
||||||||
|
heeft gered. Zijn zoon Bert volgde
hem op en nu is de leiding in handen van diens zoon, weer een Bert. Na het vertrek van Marius ging
Gero verder met een nieuwe directie van drie man: Simonis voor de verkoop aan hotels en schepen. Vermeer zorgde voor de contacten met de detailhandel, en ir Kortland |
||||||||
|
.Seijst^
200 i-IV
|
||||||||||
|
deden met de groten in de
juwelierswereld. Koning Willem III kwam er af en toe langs om een bijzondere opdracht te bespreken, dus het was een bedrijf van standing, en daar leefden de Van Kempens ook naar. Ze zagen te laat in dat de wereld veranderde, kwamen in financiële problemen en moesten in 1909 fuseren met Begeer en Vos, tot dan toe een concurrent. Begeer zou later, tijdens de Eerste Wereldoorlog, net als Albert Gerritsen veel geld verdienen met de zilverhandel. Het boterde niet in de directie van
de Koninklijke Nederlandse Edel- metaal Bedrijven, zoals het bedrijf in Voorschoten toen voluit heette, de zaken liepen terug en de Van Kempens worden in 1924 na een knallende ruzie tussen Begeer en Van Kempen de deur uitgewerkt, en ook uit hun aangrenzende villa Berbice. Begeer is nu alleen de baas. Hij probeert het een stapje lager op de markt, bij de wat minder luxueuze juweliers, maar het bleek te laat. Die |
||||||||||
|
Japanners mores leren. Gero blaakt
van strijdlust en zelfgenoegzaamheid. De afloop kennen we. Noch de directie, noch het netwerk van overheid en vakbonden kon het tij kereii. Het bedrijf brokkelde af en in 1975 stortte de toren naar beneden. Hoe waren intussen de zaken
gegaan met de zilverfabriek van Albert? In en na de Eerste Wereldoorlog had hij flinke winsten gemaakt met de handel in zilver met de Duitsers. Nederland was neutraal gebleven en werd door de Gerritsens een centrum dat met beide oorlog- spartijen zaken kon doen. Zo kon het bedrijf met een gezonde financiële basis het naoorlogse tijdperk in. Zienderogen haalde het de achter- stand op zijn grote concurrent, de Voorschotense zilverfabriek van de Van Kempens, in. De Van Kempens die het bedrijf hadden opgericht, waren al drie generaties eigenaars van het bedrijf Ze zaten in een luxueus bastion, vanwaar uit ze vooral zaken |
||||||||||
|
leidde de fabricage. Dat was een goed
team, dat groot vertrouwen genoot bij het personeel en bij de klanten. Het beschikte en koesterde bovendien een nuttig maatschappelijk netwerk. Gero was een begrip en het bedrijf floreerde. Tot 1960. Toen kwam er een
dramatisch keerpunt. Er was een nieuwe directie aangetreden: drs Hendriks, de heer Zeiler en ir Van Beek. Intussen kwamen de lage- Ionen-landen met goedkoop bestek de wereld veroveren, de Japanners voorop, en de Nederlandse bedrijven kwamen onder grote druk te staan. Het antwoord van Gero kwam neer op uitbreiding van de productie- capaciteit in Nederland, België en Duitsland. In Zeist komt een gieterij voor roestvrijstaal en een precisie- gieterij voor het maken van knoppen en handvaten voor het keukengerei. De eigen afdeling die onder meer de slijpmachines ontwikkelde, wordt uitgebreid, de directie met drie adjunct-directeuren. Ze zullen die |
||||||||||
|
Seijst
2001-IV
|
||||||||||
|
markt was intussen al veroverd door
de Gerritsens. Met de KNEB in Voorschoten is het
nooit meer echt goed gekomen. Aan het eind van de jaren vijftig is er in de directiekamer van Gerritsen en Van Kempen in Zeist nog weleens gepraat over overname van de KNEB, maar daar is het bij gebleven. Anton van Kempen had net op tijd
onderdak gevonden bij zijn vroegere concurrent Albert Gerritsen. Hij had bij zijn oude bedrijf een uitstekende naam zowel bij het personeel als bij de klanten. Albert haalde hem binnen als lid van de directie, met als derde man Johan Steenbeek, echtgenoot van aartsvader Johannes' dochter Albertine. Een zwager dus van Albert. Hij had vanwege zijn familietraditie eigenlijk dominee moeten worden, maar hij bleek een scherp commer- cieel inzicht te hebben en een speurneus voor details. Hij lette op de centjes van het bedrijf en hij had groot respect voor het vakmanschap |
van de ontwerpers en de ciseleurs en
de graveurs en de stempelmakers, die met grote precisie hun dagelijkse wonderen verrichtten. Dat was voor hem een nieuwe en opwindende wereld. De nieuwe leiding ging er flink
tegenaan. Het was dan ook een sterk driemanschap. Albert bleef de onbe- twiste leider, Anton van Kempen was verantwoordelijk voor de vormgeving en hij verzorgde de contacten, vooral met de vooraanstaande juweliers. Johan Steenbeek was verantwoorde- lijk voor de adminstratie en voor een belangrijk onderdeel van de verkoop, namelijk de theelepels en de sportartikelen, zoals penningen en bekers. In 1926 kreeg het bedrijf het eervolle predikaat Koninklijk. Het aantal medewerkers steeg gestaag en in 1927 vond de directie de tijd rijp om Nederlands-Indië te veroveren met juwelierswinkels in Batavia en Soerabaja. Een avontuur dat duurde tot 1941. |
In 1931 werd de riante woning vóór
de fabriek, toen het woonhuis van het echtpaar Steenbeek en hun vijf kinderen, afgebroken ten behoeve van een flinke uitbreiding, en nog een paar jaar later volgde de inlijving van de Stichtse Fabriek van Zilveren Werken J.L. Begeer. Dat was in 1931 en in hetzelfde jaar kwam er een begaafde ontwerper binnen. Dat was Gustav Beran die zijn opleiding had genoten aan de Kunstacademie in Wenen. Hij zou vele zilver- kunstwerken op zijn naam krijgen. De crisisjaren waren al aangebro-
ken en de verkoop van echt zilver stagneert. De directie besluit ook verzilverd bestek te gaan maken dat alleen verkocht zou worden door de juweliers, onder de naam Keltum Juweliers Pleet. Beran moest een ontwerp maken voor een totaal nieuwe collectie bestekken. Dat wordt een sierlijk eetgerei dat in vele gezinnen en vooraanstaande horecabedrijven te pronk lag bij feestelijke maaltijden. En vrijwel |
||||||||
|
2001-IV
|
|||||||||
|
beek en Anton van Kempen blijven
directeur. Tlvee jaar later, op 26 juli 1940, verlaat Albert zijn zilverfabriek. X'erschil van inzicht, zegt men, maar dat was het niet. Het was bittere teleurstelling omdat zijn zoon Hans die hij bestemd had als zijn opvolger, een andere weg verkoos. In hetzelfde jaar komen de Duitsers
bij Lobith en vele andere plaatsen ons land binnen. Het metaal, edel of niet, gaat naar de kanonnen en de erfenis van Johannes Gerritsen dreigt te verpieteren. Vlak na de Duitse invasie was Joop Steenbeek, een kunstzinnige zoon van directeur Johan Steenbeek, nog benoemd tot assistent-bedrijfslei- der. Een kleinzoon dus van aartsvader Johannes, en dus een halve Gerritsen. Hij zou er meer dan 25 jaar verschillende functies vervullen, be- drijfsleider, adjunct-directeur, direc- teur en lid van de raad van bestuur. Hij werd het laatste lid van de familie in de oude fabriek. De oorlogsperiode was moeilijk. De
|
|||||||||
|
niemand wist hoe die naam ontstaan
was: kei was de laatste lettergeep van nikkel, en de turn was het laatste deel van het Latijnse woord argentum dat zilver betekent. En Pleet was een verbastering van het Engelse plated ofwel bedekt met een laagje metaal. Hoe kom je d'r Cip! Maar na de oorlog liep het als een trein. De fabriek is nu uitgegroeid tot het
belangrijkste bedrijf op haar gebied in Nederland, en het staat aan de top wat betreft kwaliteit en vormgeving. In opdracht van de sultan van Koetei |
|||||||||
|
wordt een gouden theeservies ge-
maakt dat hij als huwelijksgeschenk aanbiedt aan prinses Juliana en prins Bernhard. De prins is trouwens een regelmatige bezoeker; hij laat zijn leeuwentanden in goud vatten, als kostbare jachttrofeeën. Verscheidene zilveren bestekken hebben hun weg naar de koninklijke familie gevonden. De fabriek heeft haar grote concur- rent uit Voorschoten ver achter zich gelaten. In 1938 maakt Albert zichzelf
president-commissaris. Johan Steen- |
|||||||||
|
veelzijdigheid van de zilversmid werd
ingezet voor het maken van wijzerplaten voor klokken, banden voor kuipbladen, metalen lijsten voor spiegels, deksels voor aardewerken tabakspotten, en in de hongerwinter voor duizenden noodkacheltjes. Stie- kem werd er ook met zilver gewerkt en als de Duitsers kwamen controle- ren ging er een waarschuwingsbel en kwam het ijzer tevoorschijn waarvan strijksijzers werden gemaakt, een order van Inventum, bestemd voor Turkije. Van lieverlee verdween er steeds meer personeel voor de Arbeitseinsatz naar Duitsland. Toch werden er plannen gemaakt voor een nieuwe fabriek na de oorlog. De kantine moest een belangrijke ro |
gaan spelen, want de juweliers
moesten worden onthaald op een maaltijd om de onderhandelingen gunstig te beïnvloeden. Typisch een gedachte die in een periode van schaars voedsel kon ontstaan. Na de oorlog begon een nieuwe
periode van de zilverfabriek. Er was behoefte aan alles, en iedereen wilde graag weer wat nieuws op tafel. Daar |
|||||||||
|
eerste jaren kon er nog wel wat
worden geproduceerd, maar later raakten de grondstoffen op. Van de Duitse Wehrmacht/Rüstungsinspektion kwam er een opdracht binnen voor het produceren van munitie. Het kostte veel tijd om het juiste gereedschap te ontwikkelen en er is nooit een kogel van de band gekomen. De vakbekwaamheid en |
||||||||||
|
beijst
200i-!V
|
||||||||||||
|
Begeer zitten. Joop Steenbeek krijgt
onder sterke druk van buitenaf ook een zetel in de raad. Ton van Kempen wordt directeur van de vier winkel- bedrijven in Den Haag, Rotterdam, Amsterdam en Utrecht, Joop Steen- beek krijgt de productiebedrijven in Voorburg, Voorschoten, Zeist en Coevorden onder zijn beheer. De commerciële en administratieve ver- antwoordelijkheden zijn voor Begeer. Dat bewind duurt vier jaar. Dan
verlaten Van Kempen en Vos de zaak. De bestuursraad bestaat voortaan uit Begeer, Joop Steenbeek en De Vries. In die jaren begint de omzet terug te lopen. De goedkope producten uit het Verre Oosten komen in steeds groeiende aantallen binnen, ook bestekken. Dat had ook invloed op de omzet van Nederlandse kwaliteitsproducten zoals Van
Kempen en Begeer die maakte. Na vier jaar neemt Begeer het beheer van de winkelzaken over en Ton van Kempen stapt op. De samenwerking en integratie
|
||||||||||||
|
deden ze wat aan in Zeist, want het
Keltum Pleet lag klaar om de markt te veroveren. Dat ging voorspoedig en einde 1946 besloot de directie daarom het bedrijf uit te breiden. Het oog viel op Coevorden, daar waren arbeids- krachten en de medewerking van gemeente en handelsverenigingen was groot. Joop Steenbeek moest dat karwei klaren, en hij deed dat met veel succes. In 1949 gaat in Zeist Johan
Steenbeek met pensioen. Jan Steen- beek, oudste zoon van Johan, komt in de zilverfabriek, samen met Ton van Kempen, zoon van Anton. Jan Steenbeek krijgt de verkoop van Keltum Pleet onder zijn hoede, Ton krijgt de leiding van een nieuwe precisie-gieterij in Londen. Na vier jaar wordt die overgedaan aan Ab Nooteboom, de assistent van Ton. Die gieterij draait nog steeds. Ton Van Kempen krijgt in Zeist een commer- ciële functie, de verkoop aan grote instellingen. |
Er breekt nu een tijd van
bestedingsbeperking aan. De glans wordt wat minder, de directie besluit om ook roestvrijstalen bestekken te gaan maken, onder de naam Durfine. In de raad van commissarissen en in de directie gaan stemmen op om te komen tot een zekere concentratie in de bestekindustrie. De jonge Begeer en Anton van Kempen kiezen voor een fusie van de zilverfabrieken Zeist en Voorschoten. Dat is het begin van een bijna voorspelbare ontwikkeling. De twee voormalige concurrenten, elk met zijn eigen belangen, slaan de handen ineen, en niet uit sterkte. Jan Steenbeek ervaart het als een slag in het gezicht en verlaat het bedrijf Zijn broer Joop ziet de fusie als onont- koombaar In 1960 is de zaak beklonken. Het
bedrijf gaat verder onder de naam Koninklijke Van Kempen en Begeer De naam Gerritsen, van de oude oprichter Johannes, is verdwenen. Aan het hoofd staat nu een raad van bestuur waarin Van Kempen, Vos en |
|||||||||||
|
im'"
|
||||||||||||
|
Seijst
2001-IV
|
||||||||||||||
|
De emoties van het echte
De betekenis van het zilver zit dieper dan de omzet en
het bijzondere vakmanschap. De glans wekt emoties op. De man vervoert zijn vrouw met zilveren sieraden, de wijnkelk bij het avondmaal wijst naar zuiverheid van het geloof, de Maltheser ridders brachten in hun hospi- taal de reinheid met hun zilveren lepels en schalen, wij sieren de tafel met zilver en scheppen de sfeer van een feest. Dat is het handwerk van de echte zilversmid die zijn
vak liefheeft, voor wie echt ook echt is, en die geen |
||||||||||||||
|
genoegen neemt met namaak. Die overtuiging had Albert
Gerritsen met zijn werk aan de Karpervijver Hij verzette zich tegen benamingen als Gerozilver als vlag op ver- keerde lading. Pas na de oorlog kwam er een nieuwe warenwet die de zaken zuiverde. Gero heeft het daarna nog geprobeerd met echt zilver, maar de geur van die zuiverheid hing niet in het bedrijf de juweliers zagen er niets in, de productie werd gestaakt. Sela is nu het enige restant van de erfenis van de oude Johannes Gerritsen. Zijn kleinzoon Bert de enige erfge- naam, en ook hij heeft de verleiding niet kunnen weer- staan om naast het stalen bestek toch ook het zilver in ere te herstellen. |
||||||||||||||
|
van de productie-afdelingen verloopt
voorspoedig en er wordt met vaart, en met succes, gewerkt aan een nieuwe collectie. In 1969 verlaat De Vries de zaak, hij gaat voor eigen risico het poetsmiddel Hagerty verkopen. In de raad van bestuur blijven nu Begeer en Steenbeek over. Dat gaat niet goed, strategische beslissingen lopen stuk op persoonlijke overwegingen en in het voorjaar van 1970 constateert Begeer |
||||||||||||||
|
officieel dat er sprake is van
'incompatibilité d' humeur'. Hij rapporteert dat aan commissarissen en Joop Steenbeek moet vertrekken. Twee jaar later begint de aftakeling
van de hele onderneming. Er wordt nog gepraat met Gero over een fusie, maar dat loopt stuk op de persoonlijk- heden van de aanvoerders. Nomen est omen. Aan het eind van de jaren |
||||||||||||||
|
zeventig is de onttakeling in volle
gang. De glans van het zilver was verdwenen, net als die van het nikkel. Wrijven hielp niet meer. Zo kwam er een triest einde aan
een eens zo bloeiend bedrijf, dat bijna een eeuw werk en welvaart in Zeist heeft gebracht, en een deel van zijn geschiedenis is geworden. Het voor- gebouw van Van Kempen en Begeer aan de Karpervijver is een beschermd |
||||||||||||||
|
2001-IV
|
|||||||||||
|
monument geworden, waar nu
andere bedrijven achter zitten, het pand van Gero aan de Prins Alexanderweg is gesloopt. Het bedrijf in Coevorden werd overgedaan aan een bedrijf dat auto-accessoires maakt. Het is bijna een axioma dat de
geschiedenis van een familiebedrijf wordt bepaald door de opvolging. Johannes was de stichter, meer edelsmid dan zakenman, zijn zoon Albert was de geboren leider, die het bedrijf groot maakte. Diens zoon Hans was in de wieg al voorbestemd om de zilverfabriek later te gaan leiden. Hij was de enige zoon van Albert, en hij had heel andere aspiraties. Toen dit Albert duidelijk was geworden, werd dat het hoofd- motief voor zijn vertrek uit de zilverfabriek in 1939. De fabriek verloor haar leider. Anton van Kempen had zijn zoon
Ton ook gezien als directeur, maar dat bleek in de praktijk niet haalbaar. |
Toen Begeer met de fusie binnen-
kwam, werd de naam Gerritsen en Van Kempen veranderd in Van Kempen en Begeer. De naam Gerritsen verdween. Het huwelijk van Begeer bleef kinderloos, hij miste een opvolger. In het beeld dat Begeer en Van
Kempen hadden van de directie van de zilverfabriek, paste geen Gerritsen. Joop Steenbeek was een halve Gerritsen en moest in 1970 vertrek- ken. Hij werd beeldhouwer/schilder en maakt sindsdien bronzen beelden, mozaïeken en portretten. De geschiedenis is dus verteld,
maar het zou jammer zijn als Zeist het daar bij laat. Een bronzen maquette brengt ons de volgende boodschap 'Tientallen jaren waren Zeist en de
zilverindustrie syrvmiem. Een eeuw terug vestigde de zilversmid J.A.A.Gerritsen zich aan de Zeister Karpervijver Het zou het begin zijn van drie bloeiende :j:ilver- en bestekfabrieken in Zeist: Gerritsen/ |
Gerritsen en Van Kempen, Gero en Sola.
Op hun hoogtepunt, eind jaren vijftig, boden deze fabrieken werk aan bijna 2500 mensen. Nu glanst in Zeist enkel het Sola-zilver nog maar Zeist, zilver en bestekfabrieken, loten van één stam' Het begon in 1903. In 2003 is het
honderd jaar geleden dat de Gerritsens zich in Zeist vestigden. Een jaartal dat glans kan krijgen door aan dat zilver terug te denken en het een plaats te geven in de geschiedenis van de stad. Het zou goed zijn, en waardevol, als
er een initiatief van de grond kan komen om de betekenis van het Zeister zilver vast te leggen in een blijvende expositie. PJ. Prins
|
|||||||||
|
BRONNEN
Dr. W,D. Voorthuysen, Het Zilveren Feest
Mensen in Zilver, Van Kempen en Begeer
J. C. Steenbeek, oud-lid van de Raad van bestuur van Van
Kempen en Begeer en oud-directeur van de vestiging in
Coevorden
|
|||||||||||
|
jïJih-Str <f^'
|
||||||||||||
|
Van Rhijn
notarissen |
||||||||||||
|
Woudenbergseweg 5
Postbus 70 3700 AB Zeist Telefoon (030)692 08 66 Telefax (030) 692 51 76 |
||||||||||||
|
NOTARISSEN:
|
||||||||||||
|
mr W.H.M. Fransen
mr F.G. Bakker
mr M.M. Elings-van Hooidonk
|
||||||||||||
|
Als de notaris met u meekijkt
ziet u meer! |
||||||||||||
|
stuk korter, maar ook daarbij gold
dat de bezochte plaatsen nauw betrokken waren (en, naar we hopen, zijn) bij het werk van het ZHG. Sport was nooit een sterk punt van
aandacht bij onze historische vorsers, maar dit jubileum heeft de aandacht gevestigd op de grote betekenis die er aan gehecht moet worden, gezien de zeer grote aantallen Zeistenaren die door de jaren heen hierbij waren betrokken. Om dit nog eens te accentueren was er tijdens rit en wandeling (of gewoon zomaar) de mogelijkheid om kennis te maken met een sport die zich in Zeist niet op enige histohe kan beroepen: het kaatsen. Deze Friese sport werd gedemon- streerd door Hiiversummers waar- van we alleen maar kunnen vast- stellen dat ze, gezien hun enthou- siasme, ten minste één druppel Fries bloed de man moeten heb- ben. |
Dit deel van het programma werd
afgesloten met een bezoek aan het oude buiten Schoonoord, waar het Openbaar Zeister Lyceum en VBO/ Mavo "Schoonoord" zijn gevestigd. De fraaie kantine van de scho(o)l(en) fungeerde als de plaats waar de vermoeide deelnemers weer op krachten konden komen en tegelijkertijd een onofficiële voor-vertoning (sneak preview zeiden sommigen omdat het eigenlijk nog niet mocht) van de sportfilm. Wel op klein formaat, zodat er voor de dinsdag nog . genoeg te genieten overbleef De dag werd besloten met een
uitermate levendige receptie waar alle lagen van de Zeister samenle- ving, dus vooral ook de sport- minnaars, acte de présence gaven. Het hoogtepunt was daarbij de officiële presentatie van het boekje met sportinterviews dat ter gele- genheid van het thema van de jubileumviering was samengesteld. |
|||||||||
|
Jubileumviering
|
||||||||||
|
De viering van het 50-jarig bestaan
van het ZHG vond plaats op zater- dag 22 september, met diverse activiteiten en de receptie, en op de daarop volgende dinsdag, met de première van de sportfilm. Wat menigeen had gevreesd,
gebeurde niet; zaterdag was over- wegend droog, zodat er zonder al te veel bezwaren kon worden gefietst en gewandeld. De datum zat het ZHG niet helemaal mee, want diezelfde zaterdag was het Nationale Fietsdag, die ongetwij- feld een aantal potentiële deelne- mers wegkaapte. Maar niettemin was het een geslaagde rit langs diverse historische plaatsen die u voor het overgrote deel wel zult kennen, maar die voor deze jubileumviehng toch symbolisch waren als de hoofdrolspelers in de 50 jaren van het koesteren van de lokale historie. De wandeling was uiteraard een |
||||||||||
|
BERICHTEN UIT DE VAN DE POLL-KAMER
|
|||||||||
|
Vermoeid en voldaan togen be-
stuur en medewerkers van het ZHG vervolgens, alweer symbolisch, naar het clubgebouw van Golfclub "De Pan" om daar in een puur sportieve en exclusieve omgeving hun jaarsalaris, zijnde een prima maaltijd in ontvangst te nemen. Tenslotte bleek de dinsdagavond in
Figi, met de première van de film een boeiende voordracht van de heer De Heer over de sport- ontwikkeling in ons land van de afgelopen 50 jaar, drukker bezet dan aanvankelijk werd gevreesd. Het ZHG kan terugzien op een geslaagde jubileumviering die door een grote groep mensen was voorbereid. |
staat vast, evenals dat dat allemaal
inderdaad succesvol werd afge- werkt. J.L. Verbeek
Reetifieatie_______________
Na verschijning van het september-
nummer (Seijst 2001 -III) bleek dat in het artikel van de paardenstoeterij (door Leo Visser) aan de Driebergseweg in navolging van vier door hem geciteerde bronnen de naam Van de Haar ten onrechte geschreven werd als Van der Haar. |
||||||||
|
Iedereen is al ergens met naam en
toenaam genoemd, dus wij achten het niet onze taak dat allemaal hier te herhalen. Maar dat er met overgave en inzet van veel energie gewerkt v/erd naar een mooi feest |
|||||||||