|
UITGAVE VAN HET ZEiSTER HISTORISCH GENOOTSCHAP
|
||||||||
|
Het Christelijk
Sanatorium 1903 " 2003 |
||||||||
|
Noor Mens
R.P.M. Rhoen Flora de Vrijer |
||||||||
|
' )e bouwgeschiedenis \ 'Meer hotel dan hospitaal' \ Van Christelijk Sanatorium tot Altrecht
|
||||||||
|
Inhoudsopgave
|
|||||||||||||||
|
eijst
|
|||||||||||||||
|
Het Christelijk Sanatorium 1903 . 2003, inleiding.................... 3
De bouwgeschiedenis, Noor Mens................................. 4
'IVleer hotel dan hospitaal'R.P.M. Rhoen........................... 13
Van Christelijk Sanatorium tot Altrecht, Flora de Vrijer................ 33
|
|||||||||||||||
|
Bi(!!e(in ter bevordering van de kennis
van de geschiedenis van Zeist |
|||||||||||||||
|
ISSN 1383-2867
Verschijnt 4x per jaar. Jaargang 33.
Speciale uitgave 2003. Drukwerk: Gregorius, Zeist. Ontwerp: Frédérik Ruys. REDACTIECOMMISSIE
J.L. Verbeek, voorzitter R.P.M. Rhoen, Mw.
Fl. de Vrijer redacteuren. F.Th.H. Ruys, vormgever REDACTIEADRES VOOR KOPIJ
Postadres: Vijverlaan 8,3701 CS Zeist
POSTADRES
Aanmeldingen van nieuwe donateurs of
adreswijzigingen kunnen enkel schriftelijk worden gemeld via Postbus 342, 3700 AH Zeist. Giro 384 03 83 DEADLINE
Bijdragen voor het bulletin voor de uitgave
van 2003-IV; 15 november 2003. |
|||||||||||||||
|
J^
|
|||||||||||||||
|
Het Christelijk Sanatorium
1903.20QZ -«r |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^
|
'M %
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
mè^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
A ^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DE BOUWGESCHIEDENIS | NOOR MENS
|
||||||||||||||||||
|
X
m
Ut >
z > o
c
S |
||||||||||||||||||
|
De bouwgeschiedenis
|
||||||||||||||||||
|
NOOR MENS
|
||||||||||||||||||
|
'Zenuwlijders' vormen in de geschie-
denis van de psychiatrie een bijzondere groep.' In tegenstelling tot 'gewone' krank- zinnigen vormden zij in het algemeen geen gevaar, noch voor zichzelf, noch voor hun omgeving, maar geestesziek waren ze desalniettemin. De Amerikaanse arts G. Beard weet
hun afwijking aan de groeiende afstand tussen de 'natuurlijke' mens en zijn door de moderne beschaving steeds 'onnatuur- lijker' leefomgeving, en dat zou meteen verklaren waarom deze ziekte — hij sprak van 'neurasthenie' — vooral bij de beter gesitueerden geconstateerd werd. Het was immers een typische beschavingsziekte. Inderdaad vormden welgestelde zenuwzie- ken vanaf het laatste kwart van de negen- tiende eeuw een lucratieve doelgroep van tal van privé-klinieken. De Vereeniging tot Christelijke Verzor-
ging van Geestes- en Zenuwzieken was |
||||||||||||||||||
|
Chr. Sanatorium
Meeren Paviljücn |
||||||||||||||||||
|
,?cisl
|
||||||||||||||||||
|
in 1888 een paviljoen ('Rustoord') begon-
nen bij het krankzinnigengesticht Veld- wijk in Ermelo. Het was de bedoeUng daarin mensen met neurotische aandoe- ningen te verplegen; zogenaamde zenuw- lijders oftewel overspannen mensen. Zij |
||||||||||||||||||
|
hoorden niet thuis in een gesloten inrich-
ting als bijvoorbeeld Veldwijk. Daar werden alleen patiënten gedwongen opgenomen. Vrijwillige opnames in psy- chiatrische ziekenhuizen — of krank- zinnigengestichten zoals ze toen nog |
||||||||||||||||||
|
DE BOUWGESCHIEDENIS 1 NOOR MENS
|
|||||||||
|
klinieken in Zwitserland en Duitsland
op zoek naar geschikte voorbeelden voor een nieuw op te richten sanatorium. Ze bezochten een groot aantal instellingen. Bij de inrichting van Grohmann in Zürich trof hen het devies: 'Terug tot de eenvoud des levens van ons voorgeslacht'.' Uiteraard paste dat in de heersende
opvattingen over zenuwlijders, die slacht- offers van de modernisering zouden zijn. In Baden-Baden bevond zich de kliniek van dr. Ernmerich en een sanatorium, gerund door dr. Frey-Gilbert, en in Hei- delberg het 'Kurhaus SloB Heidelberg'. Wiesbaden beschikte over het sanatorium 'Lindenhof', het 'Kurhaus für Nerven- kranke' en sanatorium 'Bad Nerothal'. In Bendorf, dichter bij huis, bezocht men het sanatorium 'Rheinau' van dr. Erlenmeyer. Elk van deze instellingen had zijn eigen specifieke karakter, maar ze hadden ook veel gemeen. Steeds waren ze in fraaie villa' s ondergebracht. Meestal lagen die in een landschappelijk aantrekkelijke omge- ving, maar de stad was nooit ver weg, want die moest voor het nodige vertier |
zorgen. De verpleegprijs hing, net als in
hotels, af van de grootte en de ligging van de kamers. De klinieken leken hun uitba- ters veel geld op te leveren. Dr. Ernme- rich uit Baden-Baden bijvoorbeeld, gaf de indruk 'zijn koetjes op droog te hebben'. Alleen de inrichting van dr. Erlen-
meyer in Bendorf deed het slecht. Erlen- meyer weet dit aan concurrentie vanuit Nederland, waar niet lang daarvoor een kopie van zijn kliniek zou zijn neergezet in Arnhem. Uit vrees dat dit nog eens zou gebeuren werd Wentink aanvankelijk de toegang tot de villa ontzegd. Er was maar één kliniek waar niet alle patiënten vrij waren. Dr. Emmerich in Baden-Baden telde een aantal 'morfinisten' onder zijn clientèle - vooral uitgerangeerde officie- ren- en die moesten in bedwang worden gehouden. Alle overige klinieken hadden veel weg van kuuroorden. Een van de directeuren van de bezochte instellingen betwijfelde het bestaan van zenuwlijders in de laagste sociale lagen, hij had ze in zijn kliniek althans nog nooit aangetroffen. |
||||||||
|
genoemd werden — was formeel niet eens
mogelijk. Rustoord was bedoeld voor deze groep patiënten, die zich vrijwillig zou melden en niet het stigma van krankzin- nige zou krijgen. Het initiatief in Ermelo mislukte, doordat er te weinig patiënten kwamen. Wellicht werd het paviljoen toch gezien als onderdeel van het krankzinni- gengesticht. In 1895 werd het opgeheven. De vereniging had zich echter wel statu- tair verplicht gesteld tot exploitatie van een instelling voor zenuwlijders, waar ze in een jaarvergadering door een van hun leden aanherinnerd werd.^ In 1900 werd de 'Vereeniging tot Christelijke Verzor- ging van Zenuwlijders in Nederland' opge- richt. Sindsdien sprak men meestal van de 'grote' en de 'kleine' vereniging. De bedoeling van de 'kleine' vereniging was de oprichting van een instelling voor de (christelijke) verzorging van zenuwlijders. Een van de bestuursleden, dr. Herma-
nides ondernam in gezelschap van E.G. Wentink, huisarchitect van de 'grote' ver- eniging, een studiereis naar een aantal |
|||||||||
|
>
z
»
o
30
C 3
|
||||||||||
|
deelden. Klinieken voor zenuwlijders stel-
den hoge eisen aan de architectonische uitstraling. 'Het gebouw ziet er amigenaam ml, niet
somher, de stijl zij vlug. Zijn aanblik wekke de gedachte: "hier zou ik wen- schcn verpleegd te worden." De entree zij lachend. (...) De kamers ontvangen veel licht en hebben zooveel mogelijk bal- kons. Een groote ruime veranda hestrijke de zuidzijde, of zuid-oost of zuid-west- zijde van het gebouwnaar zijne ligging met betrekking tot den windstreek.' * Voorzieningen als centrale verwarming
verhoogden het comfort. Over de thera- peutische eisen van een zenuwlijderskli- niek bleek weinig consensus te bestaan, maar Hermanides vond dat het aanbod aan behandelmethoden er niet toe mocht leiden de patiënten extra aan hun ziekte te herinneren. Doel was juist om die te vergeten. Hij stelde voor dat door het aan- brengen van spreuken te bevorderen, 'lic zou wel hygiënische teksten aan de wanden willen geplakt zien als daar zijn: |
||||||||||
|
de nabijheid van de stad werd aangepre-
zen. Niet alleen vergemakkelijkte dat de aansluiting op allerlei nutsvoorzieningen, bovendien maakte het de gang naar de kerk eenvoudiger en bood het de patiën- ten gelegenheid tot vertier. Een kliniek zou in eerste aanleg uit twee grote pavil- joens kunnen bestaan. Het ene kon de patiënten van de eerste en tweede klasse onderdak bieden, het andere de patiënten van de derde klasse. De bouw moest voor- zien in uitbreidingsmogelijkheden die de schoonheid van het complex niet bena- |
||||||||||
|
Hermanides en Wentink merkten in hun
verslag fijntjes op dat de verpleegprijs die hij vroeg, dat ook niet erg waarschijnlijk maakte. Hermanides en Wentink beslo- ten hun verslag met een aantal concrete aanbevelingen. Klinieken voor zenuwlij- ders moesten gelegen zijn in een mooie omgeving. Bos- en tuinbouwgrond, weides en bouwland hoorden in de nabijheid te zijn, want het landschap diende niet alleen om erin te wandelen, maar ook voor land- arbeid. Indien mogelijk was een eigen melkerij aan te bevelen. Een ligging in |
||||||||||
|
DE BOUWGESCHIEDENIS 1 NOOR MENS
|
|||||||||
|
"Het is verboden over ziekten te spreken"
en "Ziekten bestaan niet, daar zijn weiver- schillende graden van gezondheid" en "Er bestaat geen ongeluk, er bestaan verschil- lende graden van geluk" en "Er bestaat geen slecht weer, er bestaan verschillende soorten van goed weer" en?:. De pessimis- ten — en dat zijn veel zenuwlijders — dienen optimistisch geleid te worden. ' Natuurlijk dichtte hij daarbij aan de
godsdienst een bijzondere rol toe en juist dat aspect had hij op zijn studiereis node gemist. Verder gaf Hermanides nog een advies over de naam die de nieuwe kliniek voor zenuwlijders zou moeten krijgen. 'Tenslotte acht ik het volstrekt niet onver- schillig voor het succes onzer onderne- ming, welken — onze Stichting zal dragen. Sanatorium lacht mij 't meest toe, b.v. Christelijk Sanatorium voor Zenuwlijders, om ons beginsel en ons arbeidsveld aan te geven. Verder dunkt mij geen bijzon- dere bijbehche of neutrale naam noodig — tenzij het landgoed, dat gekocht wordt, een goeden naam hebbe. Dan kunnen wij |
dien er bijhouden en op Christ. Sanato-
rium volgen laten.' ^ Die naam werd dan ook gekozen voor
het Christelijk Sanatorium iii Zeist, dat op 7 juli 1903 zijn deuren opende. Het ter- rein was gelegen tegen een ruim 60 hec- tare groot dennenbos. De tuinarchitecten Groenewegen en Zonen maakten het ont- werp voor het omringende park. Bossen werden doorsneden door wandelpaden, zodat de verpleegden ruime gelegenheid hadden in de buitenlucht te verkeren. Architect Wentink koos voor de opzet van het sanatorium het paviljoenstelsel. De meeste psychiatrische ziekenhuizen werden volgens dit stelsel gebouwd. Voor- delen daarvan waren een optimale inpas- sing in de natuur en fysieke scheiding tussen de verschillende categorieën en klassen patiënten. Men kon klein begin- nen en langzamerhand uitbreiden. De vrije, bosrijke omgeving bood de gelegen- heid voor de patiënten hun verblijf door wandelingen te veraangenamen, hetgeen een heilzame werking op hun geestesge- |
steldheid had. Bovendien — dat gold met
name voor de instellingen op levensbe- schouwelijke grondslag — liet een pavil- joen zich uitstekend als een soort gezin organiseren, waarmee het de 'natuurlijke' sociale omgeving van de patiënt als het ware imiteerde. Het eerste gesticht dat volgens dit systeem werd opgezet was Veld- wijk in Ermelo (1884), eveneens naar ont- werp van Wentink. In de daaropvolgende jaren verschenen overal nieuwe gestich- ten in paviljoenstelsel dat tot de Tweede Wereldoorlog het gangbare type voor psy- chiatrische ziekenhuizen bleef Het Chris- telijk Sanatorium bestond in eerste aanleg uit een hoofdgebouw, een badhuis, een keukengebouw, drie villa's voor verpleeg- den en een villa voor de geneesheer- directeur. Wentink zette met zijn luxe architectuur de toon; de invloed van de studiereis is te herkennen in de toen veel- vuldig in villa's en landhuizen toegepaste chaletstijl. Het exterieur bestaat ter hoogte van de begane grond uit baksteen, op de verdiepingen is gebruikgemaakt vanaf wisselend voeg- en pleisterwerk, met toe- |
|||||||
|
DE BOUWGESCHIEDENIS | NOOR MENS
|
|||||||||||
|
>
z
> o
|
|||||||||||
|
passing van witte zandsteen voor sluitste-
nen en blokken. Het hoofdgebouw is met de voorzijde
georiënteerd op het zuidwesten en bestaat uit een middendeel waarin zich op de begane grond een hal, een trappenhuis en twee ontvangstkamers bevinden. Aan de ene zijde van dit middendeel bevindt zich een grote eetzaal, aan de andere zijde een conversatiezaal, heide met veranda ' s aan de voorzijde. Aan de achterzijde liggen aan een brede gang de vertrekken voor de artsen en administratie. Op de eerste ver- dieping bevindt zich in het midden een grote recreatiezaal en in de ene vleugel de kamers voor de vrouwelijke en aan de andere zijde voor de mannelijke patiën- ten tweede klasse. De kamers hebben aan de voorzijde loggia's. Aan de achterzijde liggen de kamers voor de verpleegsters, theekeukens, garderobes en linnenkamers. De tweede verdieping is tijdelijk ingericht voor derde klasse patiënten. Na uitbrei- ding van het complex zou deze verdie- ping voor observatie van tweede en derde |
|||||||||||
|
klasse patiënten gebruikt gaan worden.
Ook hier liggen de patiëntenkamers aan de voorzijde en de dienstvertrekkcn aan de achterzijde. De ztilderverdieping is inge- richt voor personeel en opslag. Aan de oostzijde en aan de westzijde van het hoofdgebouw liggen een villa voor respec- tievelijk dames en heren eerste klasse. De beide villa's zijn verbonden met het hoofdgebouw door middel van een gebo- gen en overdekte wandelgang. Deze gang is open aan de zuidzijde en gesloten aan de noordzijde. Beide villa's zijn gespiegeld ten opzichte van elkaar en hebben op de begane grond een salon en suite, een serre en een veranda en twee patiëntenka- mers. Op de verdieping bevinden zich vijf patiëntenkamers, een theekeuken, garde- robes en een kamer voor de verpleegster. Wat verder verwijderd van het hoofd- gebouw bevindt zich nog een vrijstaand paviljoen voor vrouwen derde klasse. Dit paviljoen bestaat uit drie gezelschapska- mers, twee eenpersoonskamers, de vertrek- ken van de hoofdverpleegster en enkele dienstvertrekken op de begane grond en |
|||||||||||
|
op de verdieping drie vicrpersoonskamers,
vijt eenpersoonskamers en een kamer \'oor de verpleegster. Op de zolder bevinden zich diensthodekamcrs en een strijk- en mangelkamer. Vanuit het hoottlgebouw komt men vanuit het centrale trappenhuis via een tien meter lange gang in het bad- huis. Hierin bevinden zich onder meer een grote zaal voor verschillende geneeskini- dige baden en douches en vier kamers met kuipbaden. Het keukengebouw is even- eens via een gang met de achterzijde van het ho(5fdgehouw verbonden. Voor aan het terrein ligt de villa van de geneesheer- directeur. Het gehele complex kon zestig patiënten huisvesten. In 1904 vond de eerste uitbreiding van het complex plaats. Het in het oorspronkelijke plan opgeno- men paviljoen voor mannen derde klasse werd gerealiseerd, het Bosgehouw, een paviljoen voor de medische dienst en de arbeid van patiënten, de tuinmanswoning en de timmerwerkplaats werden gebouwd. In de jaren die daarop volgden werd het Sanatorium uitgebreid met een pastorie, die later als damespaviljoen werd inge- |
|||||||||||
|
DE BOUWGESCHIEDENIS 1 NOOR MENS
|
|||||||
|
IA
>
2
3» -i e
3
|
|||||||
|
richt (Paviljoen V), een kolenloods en er
werden een moestuin, een openluchtbad en een vloei\'eld (voor de afvoer van riool- water) aangelegd. Een toenemende vraag naar verpleeg-
ruimte werd \'lak voor de Tweede Wereld- oorlog opgelost door de bouw van een nieuw paviljoen met een capaciteit van veertig bedden. Ook werd toen eindelijk de kapel gebouwd die al jarenlang op het verlanglijstje stond van de vereniging. Het ontwerp is van architectenbureau Van Velze Oskam. In de geest van dat gebouw dacht men ook de verder noodzakelijke uitbreidingen die echter door de oorlog werden verstoord. Tijdens de oorlog werd het Sanatorium ontruimd en gesloten. Na de oorlog — de gebouwen waren tijdens de oorlog voor het grootste deel ongerept gebleven — was er een groeiende behoefte tot vernieuwing en uitbreiding van het Sanatorium. In het jaarverslag van de ver- eniging van 1951-1952 stond te lezen: 'Wij hebben voor de oorlog en direct erna
de gebouwen zoveel doenlijk gerestaureerd;
serres waren vernieuwd, het hele badhuis
|
|||||||
|
was gemoderniseerd, grote plantenkassen
gebouwd. Doch het hoofdgebouw was toch niet wat het zijn moest. Men moest het doen zonder lift, met een verouderde ver- warming, al te beperkte en stijve perso- neelsruimte; geen eigen leslokaal meer; werktherapie en onderwijs in één kamer; directeur en dokters klein behuisd in schaars verlichte vertrekken; tekort aan onderzoeksruimte.' Het hoofdgebouw werd geheel ver-
bouwd, gemoderniseerd en uitgebreid. Leo G. Visser, een architect gevestigd in Zeist, maakte hiervoor in de jaren 1951-1952 het |
ontwerp dat in de daaropvolgende jaren
werd uitgevoerd en aan het hoofdgebouw een totaal nieuw uiterlijk gaf In de jaren 70 ontstonden grote plannen tot herstruc- turering en uitbreiding van het Sanato- rium. Er werd een bouwteam ingesteld waarin de directie van het sanatorium, Raadgevend Efficiency Bureau Bosboom en Hegener en Architectenbureau E. Reitsma zitting namen. Belangrijkste uit- gangspunten van de plannen waren dat het hoofdgebouw als klasse-afdeling gehand- haafd zou blijven en nieuwe gebouwen gerealiseerd zouden worden voor de huisvesting van het personeel en voor |
||||||||
|
geestelijk gestoorde bejaarden. Het bouw-
team bezocht verschillende instellingen in Nederland en Engeland. Bezocht werden Meer en Bosch in Heemstede, Nieuw- Toutenhurg in Noord-Bergurn, De Ichtus- kliniek in Capelle aan den IJssel, De Sint- Franciscushof in Raalte, Cowjey Road Hospital in Oxford en Mapperly Hospital in Nottingham. Vooral bij de bezoeken aan de beide Engelse ziekenhuizen werd veel aandacht besteed aan de wijze waarop integratie van intramurale en extramurale zorg aan geestelijk gestoorde bejaarden tot stand was gekomen. Nog in hetzelfde jaar was een programma van eisen opgesteld |
|||||||||
|
10
|
|||||||||
|
DE BOUWGESCHIEDENIS I NOOR MENS
|
|||||||||
|
Literatuur
- Blljdenstein, R., Zeist, groei en bouw. Patijnpark,
Dorpskern en Wilhelminapark, Zeist 1984. - Blijdenstijn, R., Architectuur en stedebouw In de
provincie Utrecht, 1850-1940, Zwolle/Zeist 1996. - Bresier, J., Heil- und Pflegeanstaltenfur Psychisch-
kranke in Wort und Blid (Band I), 1914. - College voor Ziekenhuisvoorzieningen, Inventarisa-
tie 1978 psychiatrische inrichtingen in Nederland, Utrecht 1979. - Feringa, J.H., 'Het Christelijk Sanatorium voor
Zenuwlijders te Zeist', Eigen Haard, 5 maart 1904, pp, 148-151. - 'Het Christelijk Sanatorium voor zenuwlijders te
Zeist', De Spiegel 5 (1910) 2, pp, 9-15 - Huddleston Slater, W.B., Nederiandsche sanatoria
en herstellingsoorden. Gids, Den Haag z,j, [1933] - Huizenga, J., Memorabele mensen en memora-
bele momenten uit de geschiedenis van de intra- murale gezondheidszorg, Lochem 1991 - Hutschemaekers, G., C. Hrachovec (red,). Heer en
heelmeesters. Negentig jaar zorg voor zenuwlijders in het Christelijk Sanatorium te Zeist, Nijmegen 1993. - Mens, N., De architectuur van het psychiatrisch
ziekenhuis, Wormer 2003 - Santé Magazine [uitgave ter gelegenheid van het
75-jarig bestaan van het Chr, Sanatoriumvoor Neu- rosen en psychosen te Zeist], augustus 1978 ■ Wentink, E.G., J.C. Wentink, •ChristelijkSanatohum
voor Zenuwlijders te Zeist', Bouwkundig Tijdschrift, deel 21 (Deel 47 der Bouwkundige Bijdragen), 1903, pp. 16-17; plaat Xll-Xiil. |
|||||||||
|
voor een leerlingenflat, een geriatrische
afdeling en een dienstgebouw. Begin 1969 werden de schetsplannen aan de zieken- huiscommissie ter goedkeuring voorgelegd en in 1972 kon met de uitvoering van de gebouwen worden gestart. Langzamer- hand was er van de oorspronkelijke opzet weinig meer over. Overal op het terrein waren in de loop van de tijd gebouwtjes bijgebouwd, andere werden afgebroken of uitgebreid. Daar kwam nog bij dat geen enkele instelling in de jaren tachtig en negentig ontsnapte aan het integratie- beleid waarbij uiteindelijk alle patiënten voor wie dat haalbaar was, overgeheveld werden naar de stad. Waar deze substitu- tie voltooid was, liet ze de terreinen van de klassieke gestichten vaak deels leeg achter. Herstructurering bleek vaak noodzakelijk. Complexen als het Christelijk Sanatorium blijken echter bijzonder geschikt voor de verpleging van bijzondere patiëntengroe- pen die langdurige zorg nodig hebben. Een voorbeeld is het paviljoennaar ont- werp van VMX Architects. Het opval- lende ontwerp is bestemd voor patiënten |
die door hun lichamelijk handicap in gees-
telijke nood zijn geraakt. Het lijkt een in de aarde genesteld ruimteschip dat door zijn groene kleur enigszins in de bosrijke omgeving lijkt te willen opgaan. Dankzij de ronde vorm heeft elke patiënt 'a room with a view' op de omliggende natuur. Noten
Deze tekst is deels gebaseerd op; N. Mens,
De architectuur van het psychiatrisch ziekenhuis, Wormer 2003. 2
J. Huizenga, Memorabele mensen en memorabele
momenten uit de geschiedenis van de intramurale- fezondheidszorg, Lochem 1991,257 ' ■ Verslag van een bezoek aan eenige zenuwin- richtingen. Historisch Documentatiecentrum voor het NederiandsProtestantisme, Vrije Universiteit Amsterdam, Archiefvereniging tot Christelijke Ver- zorging van Geestes- enZenuwzieken, 1884-1981 (Arohiefnr. 501), inv.nr. 52. 4 Ibidem. 5 Ibidem. 6 Ibidem |
||||||||
|
Uegani'grdiid. SchsaI i h 400.
CHRISTELIJK SANATORIUM VOOR ZKNUWLIJDERS, TE ZEIST.
Ardiittclen: E- G, WE-iTINK en ,1, C. WKNTINK.
|
||||||
|
Bouwkundig Tijdschrift Dtil 21.
fDtÜ 41 dir Bouwkundige Bijdragtn.) |
||||||
|
•MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||||
|
'Meer hotel dan hospitaal'
Een beeld van de oprichting en de bouw van het Christelijk Sanatorium in Zeist
|
||||||||||||||||
|
o
SU
|
||||||||||||||||
|
R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||||
|
hl 1884 werd de 'Vereeniging tot Chris-
telijke Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders' opgericht. Die vereniging richtte in de loop der jaren meerdere psychiatrische inrichtingen op, te weten "Veldwijk" in Ermelo (1886), "Bloemen- daal" in Loosduinen (1892), "Dennen- oord" in Zuidlaren (1895), "Wolfheze" in Renkum (1907) en "Vogelenzang" in Bennebroek-Hillegom (1928) en de psy- chiatrische-neurologische kliniek aan het Valeriusplein te Amsterdam (1910). Omdat de vereniging er niet in slaagde
haar doelstelling ten aanzien van zenuw- lijders te verwezenlijken, deed het bestuur in 1899 aan de algemene vergadering het volgende voorstel: 'Inzake de oprichting van eene Stichting
voor Zenuwlijders stelt het Algemeen
|
||||||||||||||||
|
Bestuur voor. dat de Algemeene Vergade-
ring besluite, pogingen aan te wenden, dat voor de zaak der Zenuwlijders eene afzon- derlijke Vereeniging op denzelfden grond- slag als deze Vereeniging, en in zusterlijke verhouding tot haar, worden opgericht.' |
||||||||||||||||
|
Met dat doel kwamen op 5 september
1900 in Utrecht de heren Jhr. Mr. T.A.J. van Asch van Wijck, M.J. Chevallier, bur- gemeester van Valburg, N.A. de Gaay Fortman, predikant te Amsterdam, C.W. Graaf van Limburg Stirum te Arnhem, P. |
||||||||||||||||
|
13
|
||||||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
|||||||||
|
m
»
z
k » -i
o
31
C
S
|
|||||||||
|
Plaatselijke
verenigingsafdeling Uit het verslag van de op 23 september
1903 gehouden algemene vergadering van de Vereniging tot christelijke verzorging van zenuwlijders in Nederland blijkt dat er 63 verenigingsafdelingen bestonden. In Zeist bestond ook een plaatselijke afdeling. Uit het verslag dat in de Weekbode van 8 januari 1902 staat, valt op te maken dat de afdeling nog niet lang bestond, want er is sprake van een voorlopig bestuur. In het verslag komen zoveel zaken aan de orde dat we bericht integraal overnemen. 'Vrijdag jl. hield de afd. Zeist van de Vereeniging tot christelijke verzorging van zenuwlijders eene huishoudelijke vergade- ring in het lokaal boven de Ger School. Daarin werd o.m. meegedeeld dat het benoodigd kapitaal voor den bouw eener inrichting nagenoeg is volteekend, zoodat met dien bouw zal worden begonnen. De geneesheer-directeur is reeds benoemd maar om enkele omstandigheden is het wenschelijk, dat zijn naam nog geheim gehouden wordt. Men is ook reeds begon- |
|||||||||
|
Roodhuijzen te Zeist, F. Gunnink Bzn. te
Kampen, Dr. E.A. Keuchenius te Scheve- ningen. Dr. S.R. Hermanides te Gelder- malsen. Ds. J.W.A. Notten te Velp, Ds. A. van Andel te Heerenveen en Ds. J.H. Feringa' te Zaandam bijeen. Met de vast- stelling van de statuten werd de nieuwe vereniging geconstitueerd. Het bestuur van de nieuwe vereniging werd gevormd door de heren die bij de oprichting aanwe- zig waren. Later traden Mr. J. van Giffen uit Heerenveen en Mr. H.J.H. Baron van Boetzelaer uit Utrecht nog tot het bestuur toe. Bij Koninklijk besluit van 3 juli 1901, Staatsblad 139, werden de statuten goed- gekeurd. De nieuwe vereniging kreeg de naam 'Vereeniging tot Christelijke verzor- ging van Zenuwlijders in Nederland'. De vereniging droeg een gereformeerd signa- tuur. Artikel 2 van de statuten bepaalde dat als grondslag de Heilige Schrift naar de verklaring van de Gereformeerde Belij- denisschriften diende. Koningin Emma was in 1903 bereid
om beschermvrouw van de vereniging te worden. |
|||||||||
|
14
|
|||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
Elim
Over de naam van de nieuwe vestiging
van de Vereniging tot christelijke verzor- ging van zenuwlijders in Nederland in Zeist bestond in het eerste jaar verwar- ring. In de krant van 8 januari 1902 staat: 'De stichting, zal zoo men weet, f...] den naam "Elim" dragen.' Deze naam wordt daarna nog meerdere malen vermeld. Het laatst in een kranten- bericht van 4 februari 1903. Elim verwijst, hoe kan het anders bij
een christelijke instelling, naar de bijbel. In het boek Exodus, hoofdstuk 15, vers 27, staat: 'Na de tocht door de zee kwam Israël in
de woestijn, waar geen water was. Doch toen kwamen zij te Elim, en daar waren twaalf waterfonteinen, en zeventig palm- bomen; en zij legerden zich aldaar aan de wateren.' De uitdrukking Toen kwamen zij te Elim
betekent Toen kwam er verpozing en rust. Voor een rustoord voor zenuwlijders zeker een mooie naam. Maar toch werd als naam Christelijk Sanatorium aangeno- |
||||||||||||
|
nen met het kappen van het noodige ter-
rein op de aangekochte gronden, groot 62 HA. De naam der stichting zal "Elim" zijn. Het voorloopig bestuur der afdeeling trad af. Gekozen werden tot bestuursle- den, de hh. P. Roodhuyzen, B. Balhuizen, ]. van Zanten, H. Hense, H. Meerdink en ds. Honig. De laatste twee waren niet tegenwoordig, de overigen namen staande de vergadering hunne benoeming aan. (St. Ct.) Omtrent deze zaak schrijft men nog van hier aan de Standaard: 'We kunnen nu mededeelen, dat de tot- standkoming van de inrichting tot christe- lijke verzorging van zenuwlijders verzekerd is. De leenir.g van f250.000, die daarvoor wordt aangegaan, heeft aanvankelijk goed onthaal gevor\den; zoodat de bouwplan- nen voor de eerste paviljoens reeds worden in orde gemaakt. De stichting, zal zoo men weet, die op een schoon boschrijk ter- rein zal verrijzen, zal den naam "Elim" |
bestuur koos op 17 januari 1902 P. Rood-
huijzen tot voorzitter, J. van Zanten tot secretaris en H. Meerdink tot penning- meester. De gereformeerde school waar deze ver-
gadering werd gehouden, stond aan de Kerkweg 11. In de krant wordt hierna niets meer
over de Zeister afdeling geschreven. Zij komt ook niet voor in het Adresboek van Zeist, dat jaarlijks verscheen. Wel in de jaarverslagen van de vereniging wordt de plaatselijke afdeling nog lang genoemd. In het hierboven genoemde verslag
wordt gezegd dat de naam van de nieuwe
geneesheer-directeur nog geheim was. In
de Weekbode van 19 februari 1902 wordt
de sluier voor de abonnees opgetild:
'Tot geneesheer-directeur van de stichting
"Elim" van de Vereeniging tot Christel
Verzorging van zenuwlijders is benoemd
de heer Dr. Hermanides, arts te Gelder-
malsen, die de benoeming heeft aangeno-
|
|||||||||||
|
De benoeming van ds. Honig^ tot
bestuurslid was een beetje voorbarig. Hij accepteerde de benoeming niet. Het |
||||||||||||
|
15
|
||||||||||||
|
•MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' 1 R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||||
|
>
|
||||||||||||||||
|
men. Het bestuur besloot daartoe al in zijn
vergadering op 24 april 1902. Het heeft wel nog even geduurd eer die naam was ingeburgerd. Vestiging in Zeist
De Weekbode meldde op 17 augustus
1901 dat P. Roodhuijzen voor rekening van de Vereniging tot christelijke verzor- ging van zenuwlijders in Nederland het in Zeist gelegen bos Het Parmentiersvak had aangekocht om er een sanatorium voor zenuwlijders te bouwen. Roodhuijzen (1826-1911), die lid van het bestuur van deze vereniging was, woonde in Zeist. Hij vervulde verschillende openbare functies. Zo was hij lid van de gemeenteraad van Zeist (1898-1903) en lid van de Provinci- ale Staten (1898-1907)." De redenen waarom de genoemde ver-
eniging zich in Zeist heeft willen vestigen, zullen waarschijnlijk de mogelijkheid zijn geweest om in Zeist een groot en geschikt terrein te kunnen aankopen, gelegen in een gezonde en rustige omgeving, dat goed bereikbaar was vanuit Utrecht en Zeist |
||||||||||||||||
|
een verblijf in de natuur waren voor het
herstel van een zenuwpatiënt noodzake- lijk. Als vestigingsplaats kotw men de zich ontwikkelende chique 'groene' villador- pen in de omgeving van regionale centra als Arnhem, Utrecht en Den Haag. En Zeist voldeed aan die voorwaarden. Zeist telde in 1901 9304 inwoners. Op 1 november 1901 had ten overstaan
van notaris L.A. Langeveld te Dordrecht de overdracht plaats. De Vereniging tot christelijke verzorging van zenuwlijders in Nederland, toen nog in Utrecht gevestigd, kocht het bijna 62 hectaren grote bos van J.P. van den Brink uit Utrecht. Het bos wordt in de notariële akte omschreven als: 'dennen- en eikenboschgrond met daarop
staande vier woningen onder één dak met schuren, genaamd "de Vier Zinnen", koepel of zomerhuis, boschwachters- of jagerswoning en schuur, voorts met alle daarop staande hoornen en beplantingen en verder aanbehooren f...]'. Als ligging van het bos wordt in de akte opgegeven; |
||||||||||||||||
|
Dr. S.R. Hermanides.
|
||||||||||||||||
|
FOTO GAZ
|
||||||||||||||||
|
had de naam een deftig dorp te zijn. Met
het oog op het milieu van de patiënten, die men wilde aantrekken, was dit laatste zeker niet onbelangrijk. Kerkhoven en Vijselaar (Heer en heelmeesters f...], p. 44) constateren dat de instituten voor zenuwlijders geconcentreerd waren in het midden van het land. Rust, isolatie en |
||||||||||||||||
|
16
|
||||||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL^JJlFmj^HqEN
|
|||||||||||||||
|
(n
*•
z O
c
3 |
|||||||||||||||
|
'aan de Oostzijde van den Straatweg van
Utrecht naar Zeist [...} achter het land- goed "Ma Retraite'" en als belendingen: 'ten noorden door den Ouden Wouden- hergschen Weg, waarlangs aan de over- zijde eigendom ligt van de Erven van den Heer }.]. Kluppel, ten oosten door een weg van de gemeente Zeist, waarlangs aan de overzijde eigendommen van baron van Boetzelaar van Oosterhout, ten zuiden door de eigendommen van de gemeente Zeist en den HeerJ.H. van Marwijk Kooij en den Ouden Arnhemschen Weg en ten westen door dienzelfden weg, waarlangs aan de overzijde de eigendommen van den heer F.N. van der Muelen' oftewel de Oude Woudenbergse Zan weg, de Panweg, de Burgemeester Pat laan en de Oude Arnhemseweg. koopsom bedroeg 35.000 gulden. 1 gezonderd van de verkoop waren: 'het rasterwerk of vlechtdraad om land van den opzichter met de spari paaltjes, zoomede eenig afbraak, eet jonge vruchtboompjes, alsmede het mos en strooisel, voor zooveel dit door den ver- |
|||||||||||||||
|
kooper vóór den negenden Augustus dezes
jaars is verkocht [...]'.
J.P. van den Brink had het bos Het
Parmentiersvak' in 1873 gekocht van Mr. J.L.H, van Roijen uit Achttienhoven, oud-burgemeester van Jutphaas. Het bos ontleende zijn naam aan een vroegere eigenaar, Anthony Carel Parmentier, heer van Heeswijk, overleden te Utrecht in |
|||||||||||||||
|
1666. Door vererving en verkoop kwam
het bos in 1828 in handen van G.A.G.Ph. Baron van der Capellen, oud-gouverneur van Nederlands-lndië, die op de buiten- plaats VoUenhove in De Bilt woonde. Deze was ook eigenaar van het aangren- zende tussen de Oude Woudenbergseweg en de (Oude) Amersfoortseweg gelegen bos Het Klompjesvak; ook wel Bos van |
|||||||||||||||
|
-iwi
|
|||||||||||||||
|
17
|
|||||||||||||||
|
■MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' 1 R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
»
Z » O
|
||||||||||||
|
VoUenhove of naar een andere eigenaar,
Kluppelbos genoemd. Na de dood van Van Capelle in 1848 verkochten zijn erven het bos aan de hiervoor genoemde Van Roijen. De oude naam Het Parmentiers- vak zou na de vestiging van het Christelijk Sanatorium spoedig in onbruik raken. In 1907 wordt al gesproken over het Sanato- riumbos. Bij de koop werd de Vereniging tot
christelijke verzorging van zenuwlijders in Nederland vertegenwoordigd door de heren J.W.A. Notten, predikant van de Gereformeerde Kerk van Velp, A. van Andel, predikant van de Gereformeerde Kerk van Heereveen, en C.W. Graaf van Limburg Stirum, kamerheer in buiten- gewone dienst van de koningin. Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw, te Arnhem. De eerste als voorzitter, de tweede als secretaris en de derde als pen- ningmeester, samen het moderamen van het bestuur. Aanbesteding
Het bestuur van de nieuwe vereniging
|
had veel werk te verzetten. Theoretische
rapporten over verpleging van patiënten in gestichten of gezinsverpleging moesten worden behandeld. Moest er één of meer- dere vestigingen komen. Eisen te stellen aan het verplegend personeel moesten worden opgesteld, maar ook zijn salarië- ring moest worden geregeld. En natuurlijk de voorbereiding van de nieuwbouw. Als architect voor het te bouwen Sana-
torium werd E.G. Wentink uit Schalkwijk aangetrokken. Op 20 mei 1902 stuurde Wentink het bouwplan voor het Sanato- rium naar de gemeente Zeist. Burgemees- ter en wethouders verleenden op 23 mei vergunning voor de bouw. In de Weekbode van 3 mei stond al een
bericht betreffende de aanbesteding: 'De aanbesteding van het bouwen van een sanatorium alhier voor rekening der Ver- eeniging tot Christelijke Verzorging van Zenuwlijders zal plaats hebben op 23 Mei 1902 in het Hotel Schneider [thans Her- mitage, Rh.]. Bestek en teekeningen zijn te bekomen bij den Architect E.G. Wentink Senior te Schalkwijk.' |
|||||||||||
|
Blijkbaar was er vooroverleg geweest
met het gemeentebestuur en was de verle- ning van de bouwvergunning nog slechts een formaliteit. Door de aannemers werd als volgt ingeschreven: Joh. de Ruiter, Arnhem ƒ 225.000 M. Wardenier, Arnhem ƒ 226.100
W. Alberts & Zn., Amsterdam ƒ 169.914
W.A. Verbrugge, Gouda ƒ 166.980 A. Michiels, Utrecht ƒ 166.240
H. Beltman, Deventer ƒ 165.960 J.J. Duim, Gouda ƒ 165.814 B. de Bruijn, Weesp ƒ 165.600
C.F. Plaat, Weesp ƒ 165.000 R. Rijksen, Utrecht ƒ 164.900 H. Abeson, Steenwijk ƒ 164.800 H.J. Juriëns, Utrecht ƒ 163.000 T. de Herder, Zwolle, N.M. Bollen, Utrecht ƒ 162.000
J. Bijlaard,
J.R. de Jong, Hilversum ƒ 158.000
Fr. Raaimakers, Amsterdam ƒ 155.000 G. van Rassel, Utrecht ƒ 151.000 W. v.d. Meij, Bussum ƒ 147.000
D. van Mameren, Asch ƒ 143.854
N. Willemsen, Vreeswijk ƒ 143.322
|
||||||||||||
|
18
|
||||||||||||
|
■MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
1»
z
» o
n c
|
||||||||||||
|
De opdracht werd, zoals men kan ver-
wachten na het zien van deze inschrij- vingen, gegund aan N. Willemsen te Vreeswijk, de laagste inschrijver. Naar aanleiding van de aanbesteding
van de bouw wijdde het Utrechts Dagblad een artikel aan het bouwplan. Dit artikel werd door de Weekbode overgenomen in zijn uitgave van 24 mei 1902. 'Omtrent het te bouwen sanatorium "Elim"
alhier voor zenuwlijders kan het Utr. Dbl. Het volgende mededeelen: Een terrein is aangekocht met heuvelachtig dennenhosch nabij den straatweg van de Bilt naar Zeist en aan de achterzijde nabij het nieuwe station Zeist. [...]' Eerste steenlegging
Na de aanbesteding duurde het onge-
veer anderhalve maand voordat de eerste steen werd gelegd. In de tussentijd zal een aantal zaken zijn geregeld en voorbereid. Eind juni waren de werkzaamheden zover gevorderd dat de datum van 10 juli werd vastgesteld voor de feestelijke eerste steen- |
||||||||||||
|
J
|
||||||||||||
|
tlÜHüV^'liyU j|j j UI!!V'!in!!l^
'iiiiii II II ï inill ï ïï ïï ïï ntl |
||||||||||||
|
19
|
||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
»
z
»
-4
O ë
|
||||||||||||
|
legging. Burgemeester en wethouders van
Zeist werden hiervoor uitgenodigd. Deze gebeurtenis was voor de plaatse-
lijke krant aanleiding om zijn lezers uit- gebreid te informeren over de bouw van het Sanatorium maar ook over de Vereni- ging- 'Door het Bestuur der "Vereeniging tot
Christelijke verzorging van zenuwlijders" is onlangs aanbesteed het houwen van een sanatorium voor Zenuwlijders en een woning voor den Geneesheer-Directeur, op het bekoorlijk perceel, naast en achter het landgoed "Ma Retraite" in de Gemeente Zeist. Thans vernemen wij, dat de 1ste steen zal worden gelegd op Donderdag 10 juli n.m. 1 uur. Met belangstelling zal dit worden vernomen, en velen, die in de buurt wonen zullen door hunne tegen- woordigheid van die belangstelling blijk geven. Deze Vereeniging werd in het leven geroepen, nadat de "Vereeniging tot Chris- telijke verzorging van krankzinnigen en zenuwlijders", die zulke belangrijke stich- tingen heeft te Ermelo, Loosduinen en Zuid Laren, waar uitsluitend krankzinni- |
gen verpleegd worden, had verklaard van
de verpleging van zenuwlijders te moeten afzien en den wensch geuit, dat zich een nieuwe Vereeniging daarmee zou willen belasten. Nu die Nieuwe Vereeniging er is en zich gereed maakt die taak te aanvaar- den, zal zij dan ook met bekwamen spoed haar titel moeten wijzigen, door de staart "en zenuwlijders" te laten vallen. Anders ontstaat wellicht verwarring. En zij, die door Legaten, dezen arbeid wenschen te steunen, dienen het onderscheid tusschen beide Vereenigingen goed in het oog te houden. De nieuwe Vereeniging heeft hare geldleening nog niet geplaatst. Het is wen- schelijk dat dit spoedig geschiede. Het ineens afbouwen is veel voordeeliger, en om tal van redenen verkieslijk. De aan- deden groot f 1000, f 500 en f 100 ren- deeren 4%. Het Bestuur is samengesteld als volgt: Het Moderamen: Ds. J.W.A. Notten, Voorzitter, te Velp
Ds. A. V. Andel, Secretaris, te Heeren- veen C. Graaf v. Limburg Stirum, Penning- |
|||||||||||
|
meester, te Arnhem
En voorts (in alphabetische volgorde): jhr Mr. T.A.]. V. Asch van Wijck (Minis- ter van Koloniën) H.J.H. Baron van Boetzelaar, te De Bilt
Ds. }.H. Feringa, te Zaandam Mr. J. van Giffen, te Heerenveen F. Gunnink, te Kampen Dr. S.R. Hermanides, benoemd Genees- heer-Directeur Dr. E.A. Keuchenius, te Scheveningen
P. Roodhuizen, te Zeist Moge deze Vereeniging zich in toenemende mate verheugen in de belangstelling van ons volk. Moge het getal harer leden, thans vrij aanzienlijk, weldra verdubbeld zijn, en de aandeelen in de geldleening spoedig zijn geplaatst.' Ook van de eerste steenlegging werden
de lezers van deze krant uitvoerig geïnfor- meerd. 'L.l. Donderdagmiddag te 1 uur had de
eerste steenlegging plaats van het Sana- torium voor zenuwlijders in de "Par- mentiersvakken" alhier, uitgaande van de |
||||||||||||
|
20
|
||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
m
»
z > o
9
C 3 |
||||||||||||
|
den wensch te hebben uitgesproken dat
velen er herstel zouden mogen vinden, dat tot zijn genoegen het Sanatorium in deze gemeente werd opgericht, daar dit zeker mede in 't belang was van werklieden en neringdoenden van Zeist. Daarna had de plechtigheid plaats. Met een keurig versierde truffel en met cement uit een eveneens versierde kalkbak, legde Ds. van Notten den gedenksteen, waarna door de aanwezigen werd gezongen Ps. 118, vers U. Ds. ].H. Feringa uit Zaandam sloot daarna deze plechtigheid met dankgebed, nadat hij nog eenige woorden had gespro- ken in aansluiting van hetgeen door ds. van Notten was gezegd. Na afloop werden aan de genoodigden eenige ververschin- gen aangeboden, en de werklieden rijkelijk onthaald.' 'Goeden voortgang'
De bouw van het Sanatorium was voor
de Weekbode aanleiding om regelmatig over de voortgang van de bouw te berich- ten. Aan de hand van deze berichten kunnen wij de bouwgeschiedenis enigs- |
||||||||||||
|
vereeniging tot christeUjke verzorging van
zenuwhjders. Om de plek waar deze plech- tigheid zou plaats vinden, had de aan- nemer een tribune voor de genoodigden gebouwd en deze met bloemen, groen en vlaggen feestelijk versierd. Onder begun- stiging van tamelijk goed weder, nam Ds. ].W.A. van Notten het woord, na de aan- wezigen te hebben doen zingen twee verzen van Ps. 146. Spreker begon met zijn leed- wezen uit te spreken over het feit dat de benoemde Geneesheer-Directeur, de heer S.R. Hermanides, en nog een bestuurslid niet tegenwoordig konden zijn, de eerste door verblijf in het buitenland, de laatste door ongesteldheid. Spreker wees er op dat deze inrichting aan een lang gevoelde behoefte zal voldoen en sprak de wensch uk dat door 's Heeren zegen tal van patiën- ten zouden mogen herstellen. Daarna sprak de heer H.M. van der Mersch, die als waarnemend burgemeester met den secretaris, den heer J.M. van der Heijden, het Gemeentebestuur vertegen- woordigde. Spreker zeide, na het nut van dergelijke inrichting te hebben betoogd en |
zins volgen. Op 17 september 1902 stond
in de krant: 'Met de pavilloens, van het gesticht voor
christelijke verzorging van zenuwlijders wordt goeden voortgang gemaakt. De in aanbouw zijnde drie gebouwen zijn reeds een eind boven den grond verrezen. Te wenschen is dat de Gemeenteraad spoedig besluit den weg er heen te verharden.' Die wens ging niet snel in vervulling. Het bestuur van de Vereniging tot verzor- ging van zenuwlijders in Nederland ver- zocht in 1907 aan het gemeentebestuur het gedeelte van de Oude Arnhemseweg gelegen tussen de Schaerweijdelaan en de Schapendrift te verharden. Burgemeester en wethouders vonden de uitgave echter te hoog voor de gemeentekas. Dat het behangen van tachtig kamers
in het Sanatorium na inschrijving gegund was aan de behanger en stoffeerder D.W. Timmerman uit Zeist, was op 22 oktober 1902 een bericht waard. Evenals dat de aanleg van een waterleiding in het hoofd- gebouw en de paviljoens van het Sana- torium na aanbesteding was opgedragen |
|||||||||||
|
21
|
||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' 1 R.P.M. RHOEN
|
||||||||||
|
>
Z »■
-1 O »
c 3 |
||||||||||
|
aan L. Gadellaa uit Zeist. Dit werd op 12
november 1902 gemeld. De zaak van Tim- merman was gevestigd aan de 2e Hogeweg 44 en die van Gadellaa op de Voorheuvel 115. Dat de werkzaamheden goed opscho-
ten, kan men lezen in de Weekbode van 4 februari 1903: 'Naderende voltooiing. De werkzaamhe-
den aan de Christelijke inrichting tot ver- pleging van zenuwlijder, "Elim" alhier, vorderen goed. Het hoofdgebouw, bene- vens de verschillende bijgebouwen, zijn alle reeds lang onder de kap. De woning van den geneesheer nadert snel haar vol- tooiing, en zal in Maart of April reeds ' betrokken worden. De inrichting voor cen- trale verwarming is deze week gereed geko- men. De timmerlieden zijn bezig met het leggen der vloeren, terwijl men, zoowel binnen als buiten aan het "afstucadooren" , is. Tevens is men begonnen met het ter- rein in orde te brengen; wegen en perken worden aangelegd, terwijl het hout, dat daarvoor geveld moet worden, de vorige week verkocht is. Alles wijst er op, dat men |
paden en andere structuren behouden.'
Voor de bouw van het Sanatorium en
voor de aanleg van de tuin was het wel nodig een gedeelte van het bos te kappen. Met de verkoop hiervan bemoeide zich notaris A. Vosmaer uit Zeist. Op dinsdag 28 januari 1902 werden in het openbaar verkocht: '51 perc. Eikenhakhout, sparren, rekhouten, boonenstaken, bloemstokken, brandhout, berke- en beukeboomen op "Elim" (voorheen de Parmentiersvakken)' en een jaar later op donderdag 29 januari 1903: '82 perceelen sparren, rekhouten, brandhout, bloemstokken, en eikenhakhout in de z.g. Parmentiersvakken.' Beeldend beschrijft Feringa (1904) het
Sanatoriumbos: 'Zie dan even in dit bosch van 60 Hectaren
naar het heuvelland, waar gij in rijke den- nenbosschen den golvenden bodem aan- treft, die de bosschen van Zeist, Rijzenburg en Driebergen zoo liefelijk maakt. Daar, ter rechterhand, is de Theeheuvel, hoog boven al het groen zich verheffend, en met een koepel gekroond, waar menigen Zondag wordt theegedronken, en vanwaar |
|||||||||
|
met de voltooiing en opening der inrichting
niet al te lang wil wachten.' Tuinaanleg
In het krantenbericht van 4 februari
1903 staat dat men ook bezig is het terrein in orde te brengen en dat wegen en perken werden aangelegd. Deze werkzaamheden werden uitgevoerd door het tuinbedrijf van Groenewegen uit De Bilt. De firma Groenewegen & Zoon was gevestigd aan de Utrechtseweg 31 in De Bilt, villa 'Lin- naeus'. Zij had daar een grote kwekerij van 40 hectaren. John Groenewegen publi- ceerde in het augustusnummer van 1903 van Het Nederlandsche Tuinbouwblad Sem- pervirens enkele foto's van de werkzaam- heden. Daaruit blijkt dat men in februari 1903 bezig was met graafwerken en het wegvoeren van het overtollige zand. Dat laatste gebeurde met kipwagens. De beplanting van het voorterrein was omstreeks mei 1903 voltooid. Bij het opstellen van een plan voor de aanleg van de tuin en voor het onderhoud van het bos had men bijna alle bestaande wegen, |
||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
IA
>
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Ongevallen
Tijdens de bouwwerkzaamheden deden
zich op het bouwterrein enkele ongevallen voor. Niemand werd zwaar gewond, maar toch werden de ongelukken in de krant vermeld en aangenomen mag worden dat het niet bij deze ongevallen alleen geble- ven is. Op 17 september 1902 meldt de krant: 'Een werkman aan het te stichten Sanato-
rium alhier, zekere V. van Austerlitz, had gisteren terwijl hij bezig was stijgerwerk in elkander te zetten, het ongeluk met zijn hand in een spijker te grijpen, waardoor hij dat lichaamsdeel verwondde en zijn werkzaamheden moest eindigen.' Op 15 november 1902: 'Donderdagmiddag had een werkman, aan
de in aanbouw zijnde gebouwen van het sanatorium voor zenuwlijders, het ongeluk over een paal te struikelen, waardoor hij viel en zich de knie ontwrichtte, zoodat hij naar zijn woning vervoerd moest worden, waar geneeskundige hulp werd ingeroe- pen.' Op 6 december 1902; |
||||||||||||||||||||||||||||
|
O
c
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
• • =
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Chr. Sanatorium voor Zenuwlijders.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
ZEIST, . Telefoon No. 69.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
H^
|
t Sanatorium, dat in 1903 door de Ver«cniging tot Christelijke Verzorging van Zcnuwlijdcrs
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
werd opgericht, is bestemd voor de geneeskundige behandeling van functioneele en organische
zenuwziekten. Er is in verschillende paviljoenen plaats beschikbaar voor patiënten van alle standen en van beide seksen. De gebouwen worden centraal verwarmd en zijn van gas- en waterieiding voorzien; gelegenheid tot
werkverschaffing en ontspanning is aanwezig; ook eigen wandelterrein van ruim 60 Hectaren dennenbosch. De tarieven, die per maand worden berekend, djn als volgt: eerste klasse f 6.—, f7.— of hooger,
tweede Klasse f 3.50, f 4.— of f 5. -, derde klasse f 1.50, f 2.— of f 2.50, alles per dag en naar gelang van de kamer. Nadere inlichtingen worden op aanvrage gaarne verstrekt. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Mej. J. O. KLOMP, Arts.
|
Dr. D. SCHERMERS, Geneesheer-Directeur.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
« « =
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
de vele groote ramen uitzicht geven op
Utrechts Domtoren en op de Pyramide van Austerliz, over een golvende zee van bosschen, en over het in welig groen gedo- ken Zeist, Straks vervangen lanen van dennenpyramiden de kruindragende spar- ren, daar ligt de woning en het kweekter- rein van den boschbaas; en tusschen deze |
en de gebouwen biedt de halfopen kleine
koepel een rustplaats voor wie den groo- ten koepel te hoog of te afgelegen achten. Naast en vóór de gebouwen is rustig-lie- felijke parkaanleg; en daarvoor bouw- en oefenterrein. De open ruimte vlak achter het centraalgebouw wacht nog op nader bestemming.' |
|||||||||||||||||||||||||||
|
7%
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
8>
»
>
"8 O
|
||||||||||||
|
'Aan de in aanbouw zijnde gestichten tot
verpleging van krankzinnigen in de "Par- mentiersvakken" alhier kreeg weder een werkman een ongeluk, waardoor hij zijn werkzaamheden moest staken. Gelukkig voor de werklieden zijn zij allen door den aannemer tegen ongelukken verze- kerd, zoodat zulk een gedwongen neder- legging van het werk geen schade voor hen is.' Op 3 januari 1903:
'Gisteren had een werkman, C. d. B.
genaamd, werkzaam aan het in aanbouw zijnde sanatorium, het ongeluk onder het loopen in een beitel te schoppen, welke op den grond lag. Door een en ander is de man genoodzaakt zijne werkzaamheden eenigen tijd te staken.' En op 10 januari 1903: ' i'
'Aan de in aanbouw zijnde gestichten
voor Zenuwlijders in de Parmentiersvak- ken alhier, had dezer dagen een werkman het ongeluk zijn knie te verwonden, waar- door hij genoodzaakt werd zijne werk- zaamheden te staken.' De aannemer had voor zijn personeel |
een ongevallenverzekering afgesloten en
dat zal in een tijd van weinig sociale voor- zieningen een zegen zijn geweest. Diefstal
Tijdens de bouw deed zich ook een cri-
mineel feit voor, waarover de krant uitvoe- rig berichtte. Hoe de kwestie is afgelopen, wordt helaas niet vermeld. In de Week- bode van 17 januari 1903 staat het vol- gende bericht: 'L.L. Woensdag werden door de politie
op het werk van het in aanbouw zijnde sanatorium alhier twee jeugdige werklie- den gearresteerd, die verdacht werden van diefstal van lood. Nadat zij eerst alles halsstarrig ontkenden werden zij overge- bracht naar het bureau van politie; onder- weg bekenden zij reeds dat zij te samen en op verschillende tijdstippen van het werk lood hadden meegenomen en dit aan den opkooper S. alhier hadden verkocht. Vol- gens hunne bekentenis bedroegen de geza- menlijke diefstallen meer dan 100 K.G. Voor de werklieden op het Sanatorium was het een afschrikwekkend voorbeeld, |
|||||||||||
|
hunne twee kameraden door de politie
geboeid te zien wegbrengen. Op last van den officier van justitie zijn beiden naar de strafgevangenis te Utrecht, ter voorloopige hechtenis, overgebracht.' Gevolgd op 21 januari 1903 gevolgd door: 'In verband me den diefstal van lood, aan het in aanbouw zijnde Sanatorium voor zenuwlijders alhier, waarvan twee jeug- dige werklieden verdacht worden, welke zich reeds in voorloopige hechtenis bevin- den, zijn bij nader onderzoek door de poli- tie sterke vermoedens gerezen tegen den baas aannemer van het loodgieterswerk. Door hem werd het lood op het werk gele- verd, en aldaar gewogen en geboekt. Hier- van nu zou hij van tijd tot tijd weder een gedeelte mede naar huis genomen hebben. Het lood werd dan door zijn knechts vervoerd. Door dit voorbeeld aangemoe- digd waren zijn knechts er toe gekomen, zich ook een gedeelte toe te eigenen. Hoe treurig! Nauwelijks de kinderschoenen ontwassen, waren zij volgens hunne ver- klaring tot deze daad gekomen, ten einde een ruimere verteering te kunnen maken.' |
||||||||||||
|
24
|
||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
Discriminatie?
Op 12 juni 1903 werden twee Italianen
die op weg waren naar het in aanbouw zijnde Sanatorium door twee mannen mis- handeld. Men kan zich afvragen wat hier- van de reden was. Hadden zij gewoon de pech om op het verkeerde moment op de verkeerde plek te zijn of hadden de daders een hekel aan buitenlandse werknemers.' Wij zullen het nooit te weten komen. De krant schreef over deze misdaad: 'Gistermiddag omstreeks 1 uur begaven
tuiee Italiaansche stucadoors zich naar hun werk op het "Sanatorium voor zenuw- lijders" alhier, toen zij op den Ouden Arnhemsche weg werden mishandeld en verwond door A.K. en H.Kl; deze zijn door de politie, die van het geval kennis kreeg, opgespoord en naar het bureau van politie overgebracht, alwaar zij voorloopig in bewaring zullen blijven.' En in het volgende nummer van 17 juni: 'De twee jeugdige personen K. en KI. alhier, die zich de vorige week schuldig maakten aan mishandeling van twee Italiaansche stucadoors, werkzaam aan het sanato- |
||||||||||||
|
geneesheer-directeur, die geruimen tijd in
het buitenland doorbracht, tot meerdere voorbereiding voor zijn taak, heeft dezer dagen zijne ruime en fraaie woning op het terrein betrokken.^ Aanvragen om plaat- sing kunnen dus reeds door hem ont- vangen worden. De vereeniging tot Chr. Verzorging van zenuwlijders is tot dusverre voorspoedig in hare onderneming. De geld- leening tegen 4 pCt. is nagenoeg geplaatst. Nog enkele aandeelen van f 100, f 500 en f 1000 zijn voor wie haar steunen wil bij den penningmeester graaf C.W. v. Lim- burg Stirum te Arnhem disponibel, en bij de kassiers en makelaars in effecten verkrijgbaar Het getal leden en begunsti- gers der vereeniging breidt zich gaandeweg uit, en zal zich ongetwijfeld blijven uitbrei- den. De contributie behoeft niemand af te schrikken, men bepaalt haar zelf Zij dit Sanatorium een zegen voor velen!' De opening vond plaats op dinsdag 7
juli om 2 uur namiddags en werd verricht door koningin Emma. Van haar bezoek en de openingsplechtigheid werd zeer nauw- |
||||||||||||
|
rium voor zenuwlijders alhier, hebben zich
ook schuldig gemaakt aan de berooving, door een eenigszins beneveld werkman een portemonnaie met ruim f 13,- te ontne- men, voor welk feit zij op last van den Officier van ]ustitie, in voorloopige hech- tenis naar Utrecht zijn overgebracht.' Plechtige opening
Medio april 1903 begon men zich voor
te bereiden op de opening van de nieuwe instelling over ongeveer drie maanden. In een artikel in de Weekbode van 11 april 1903 werd de loftrompet gestoken. 'Naar wij uit goede bron vernemen, vor-
dert de bouw van het Christelijk Sana- torium voor zenuwlijders alhier naar wensch, en zal de opening begin juni a.s. kunnen plaats hebben. In dit rustig gele- gen en naar alle eischen des tijds inge- richt Sanatorium, met heerlijken tuin en uitgestrekt bosch van meer dan 60 hec- taren, zullen in de verschillende pavil- joenen tal van lijders en lijderessen uit allerlei levenskringen kunnen worden ver- pleegd. Dr. S.R. Hermanides, benoemd tot |
||||||||||||
|
z
f "I o |
||||||||||||
|
25
|
||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' [R-P-M. RHOEN
|
||||||||||||
|
keurig verslag gedaan in de Weekbode
van 8 juli 1903:
'Onder een stortvloed van regen had gis-
termiddag de opening van het Sanatorium tot Chr. Verzorging van Zenuwlijders in Nederland plaats. Bij aankomst in het hoofdgebouw bleek terstond, dat de zaal waar de plechtigheid zoude plaats hebben, te klein was; daar het een der grootste was, was hier niets tegen te doen. De zaal was schoon met planten versierd. Even twee uur trad H.M. de Koningin' Moeder de zaal binnen, voorafgegaan door onzen burgemeester en ]hr. Ridder Pauw van Wieldrecht, Kamerheer van H.M., en gevolgd door de Hofdame Freule van de PoiL' Even te voren had zich reeds Gravin van Lynden van Sandenburg in de zaal begeven, die met het Bestuur H.M. in de vestibule opwachtte en ontving. Bij 't binnentreden hief het meisjeskoor van de school van Juffrouw Bartelds, begeleid door piano, het "Wilhelmus" aan, dat H.M. kennelijk trof Gekleed in z'^art-zij- den costuum met pensé hoedje, nam H.M. in een leuningstoel plaats, terwijl door |
||||||||||||
|
1904
|
||||||||||||
|
I
|
||||||||||||
|
een lieve kleine een schoon bouquet werd
aangeboden. Na het zingen van een lied door het koor nam de voorzitter van het Bestuur, Ds. Notten uit Velp, het woord, na voorgegaan te zijn in gebed, waarin |
||||||||||||
|
dit huis Gode werd opgedragen. De voorz.
zeide H.M. dank voor Hare aanwezig- heid en dat het H.M. had behaagd als Beschermvrouwe van deze stichting te willen optreden; hij deelde mede dat Z. Ex. |
||||||||||||
|
■MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
m
> z o
c
S |
||||||||||||
|
toe de hulp in van verplegers en verpleeg-
sters, die zich bereid verklaard hebben met hem dit werk te aanvaarden, vertrou- wende dat de Heere er zijn zegen aan verbinden zal. Na het zingen van en lied stond H.M. de Koningin op, om haar hart te uiten over deze schoone stichting en met heldere stem deze inrichting voor geopend te verklaren. "Zoo zij het God van liefde en vrede!" enz. Zoo klonk het lied van het koor door de zaal, waarna nog een zegewensch aan H.M. werd gebracht, die staande werd aangehoord; vervolgens bezichtigde H.M. door Dr Hermanides en Graaf van Limburg Stirum geleid, de gebouwen. Het was ruim vier uur toen H.M. het terrein verliet. Dit moest helaas om het ongunstige weer in dichte rijtuigen geschieden, zoodat van eerepoort en ver- sieringen als mede van het zoo voortreffe- lijk schoone terrein, niet veel kon worden gezien en genoten. Het was een zeer belangrijke ure, die bij hen, die tegenwoor- dig mochten zijn, niet spoedig in vergetel- heid zal raken. Gods zegen, zoo afgebeden als toegewenscht, ruste op onze huizen |
voor hen, die daar genezing zoeken en
voor hen die dezen arbeid ondernamen.'
Het artikel was ondertekend met 'v. Z.'.
Mogelijk zijn dit de initialen van Jn. Van
Zanten, de secretaris van de plaatselijke
afdeling.
Juffrouw Bartelds die in dit artikel wordt
genoemd, was het hoofd van de Meis- jesschool van de Evangelische Broederge- meente. Behalve de woorden die in de krant
staan, zei dr. Hermanides in zijn toespraak bij de opening: . ,. ., . ; .su 'Wij leven in een zenuwachtige tijd, een
tijd vol emoties: koningsmoorden, oproe- rige werkstakingen zijn aan de orde van de dag. Men voelt zich niet veilig meer op straat; op alle wegen wordt men opge- schrikt door fiets, motorfiets of automo- biel; men wordt van alle kanten bedreigd en geëmotioneerd.' Deze woorden hebben sindsdien niets aan actualiteit inge- boet. Koningin Emma opende het Sanato-
rium met de volgende woorden: 'Ik spreek den wensch uit, dat vele patiën-
|
|||||||||||
|
de Minister vaji Binnenlandsche Zaken
om ambtsbezigheden niet kon aanwezig zijn, maar vertegenwoordigd was door baron van Lynden; zette voorts grondslag en doel dezer stichting uiteen, die, hoewel geen kerkelijke, de geloofsbelijdenis der Geref. Kerken tot grondslag heeft gekozen, om voor allerlei doorvloeiingen bewaard te blijven, doch tevens ruim van opvat- ting, in den geest van dien Christus, die de kranken genas, wenscht werkzaam te zijn. Weer verhief zich het koor in een Duitsch lied dat zeer de aandacht van H.M. trok: "Herr, deine Güte reicht so weit der Himmel ist, und deine Wahr- heit, so weit die Wolken gehn. Halleluja'." Hierna nam de Directeur-Geneesheer Dr. Hermanides het woord, schetste, hoe bezwaarlijk hij dezen arbeid had aan- vaard, maar hoe hij ten slotte gemeend had God hierin te moeten dienen: hoe noodig het is om in een tijd van gejaagd- heid als de onze, die zoo ontzaglijk veel zenuwlijders telt, eene stichting als deze te hebben, enz. Dr. H. zeide zich geheel te willen "geven" aan dit werk en riep daar- |
||||||||||||
|
27
|
||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||
|
VI
z
» o
c
s
|
|||||||||||
|
ten in deze Stichting, te midden van deze
heerlijke natuur, de rust zullen vinden, die genezing brengt. Aan zorgvuldige ver- pleging zal het hun niet ontbreken. Met de innige bede, dat Gods zegen mogen rusten op het werk der Vereeniging tot Christelijke verzorging van Zenuwlijders in Nederland, verklaar Ik dit liefdehuis voor geopend!' 'Een Hotel-Pension?'
Dat de opzet van het Sanatorium een
bijzondere plaats innam in de genees- kunde, maakt Feringa duidelijk. Hij zegt dat de voorbijgangers zich afvragen wat voor gebouw het Sanatorium is: 'Een Hotel-Pension tot rustig vermaak in
schoone omgeving of een reeks liefelijke gebouwen tot verpleging? Eén ding is voor beiden zeker: Een ziekenhuis in den ouder- wetschen zin van dit woord is het niet. Daartoe ziet er alles veel te opgewekt uit, en dit is dan ook volkomen overeenkom- stig de bedoeling der oprichters, die in een hunner eerste samenkomsten als beginsel hebben vooropgesteld, dat de inrichting |
meer hotel dan hospitaal teekenen moest.
Verwacht dus niet een van die zieken- kazernes, waarvan reeds de aanblik tot zwaarmoedigheid stemt.' Het Sanatorium is in Zwitserse chalet- stijl ontworpen. Zoals de meeste psychia- trische ziekenhuizen die tussen 1880 en 1910 werden gebouwd, werd ook het Sana- torium volgens het zogenaamde pavil- joenstelsel gebouwd.' Het bestaat uit een symmetrisch complex met een centraal hoofdgebouw, dat oorspronkelijk door middel van licht gebogen wandelgaande- rijen met de beide hoekpaviljoens was ver- bonden. De gevels hebben in de begane grond schoon metselwerk en in de verdie- pingen een bepleistering. 'Breed en rustig, ondanks de veelheid van
afwisseling in zijn bouwtrant, rijst daar (rijk aan frischheid en den zomer, en met centrale verwarming - evenals al de gebouwen - in den winter) het centraalge- bouw op in drie verdiepingen; van achte- ren vol ramen met heerlijk boschzicht, en van voren vol uitspringende hoeken, rus- tige plekjes, groote en kleine balcons, en |
twee groote veranda's.' beschrijft Feringa
het hoofdgebouw.
Wentink ontwierp een gebouw waar-
van elke verdieping door een lange gang in tweeën werd verdeeld. Via de entree kwam men in de vestibule. Links en rechts van de vestibule lagen twee ontvangst- kamers. Daarachter aan de linkerkant de eetzaal en aan de rechterkant de con- versatiezaal. De linker ontvangstkamer deed in de eerste jaren dienst als tijdelijke bestuurskamer. Aan de andere kant van de gang lagen diverse vertrekken die oor- spronkelijk de volgende functies hadden (van links naar rechts): aanrechtkamer, kamer voor de administratie, twee direc- tiekamers ('Directrice'!), garderobe - dan een brede trap naar boven - laborato- rium, twee kleedkamers, kamer van de dokter, operatiekamer en een donkere kamer. Feringa zegt over deze twee laatste kamers: 'Oogonderzoek kan soms nodig zijn: en
misschien moet zelfs een enkele maal
een doortastende maatregel niet gevreesd
worden.'
|
|||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||
|
>
z » o
c
3 |
||||||||||||
|
Op de eerste verdieping boven de ves-
tibule was een vertrek dat bestemd was voor bestuurskamer maar dienst deed als conversatiekamer. Verder lager hier veer- tien kamers voor patiënten en twee voor verplegend personeel. Verder vond men er twee garderobekamers, twee linnenka- mers en twee theekamers. Op de tweede verdieping waren tien kamers voor patiën- ten en twee kamers voor het verplegend personeel. De aanrechtkamer was door middel van een gang verbonden met het keukengebouw. Een andere overdekte gang leidde van het midden van het hoofdgebouw naar het badhuis. Water speelde bij de behandeling van de patiën- ten een belangrijke rol in het Sanatorium. Feringa: 'Geuiune baden, electrische baden, water-
stralen, douches, regenhaden, wasschin- gen, wrijvingen, massage, — daaraan ontbreekt het niet.' Verenigingsverslag over
1902-1903 De algemene vergadering van de 'Ver-
|
eniging tot Christelijke verzorging van
Zenuwlijders in Nederland' werd op 23 september 1903 in Zeist gehouden. Ook nu nam de Weekbode weer een uitgebreid verslag op in zijn editie van 30 september 1903. Hierin passeren alle belangrijke zaken nog eens de revue. 'De derde Algemeene Vergadering der Ver-
eeniging tot Christehjke verzorging van ZenuwUjders, 23 dezer alhier gehouden, werd begunstigd door prachtig weder. En zonnig als het weder, was ook - en met reden - de stemming der vergadering. Was de Vereeniging dusverre niet door het weder begunstigd, dewijl bij de eerste steenleggingen opening, gekenmerkt waren door het in 1903 zoo gewoone "veel regen en wind", - ditmaal deed de lie- felijke zonneschijn de heerlijke omlijsting onzer huizen met haar fraai voorterrein en boschrijke achtergrond voortreffelijk uit- komen, en teekende en beeldhouwde ieder hoekje dezer zoo schilderachtige gebouwen in heerlijke pracht van kleuren en vormen als een toonbeeld van schoonheid en vrede. In de eetzaal van het Centraalgebouw, |
waar 7 juli H.M. de Koningin-Moeder
het Sanatorium had geopend verklaard, waren nu de afgevaardigden en andere leden opgewekt bijeen. Nadat de verga- dering was geopend met het zingen van Psalm 127:1, het lezen van Psalm 146, en gebed, sprak de voorzitter, ds. Notten, een woord van warme opwekking, afhanke- lijk opzien, en blijde verwachting. Daarna besprak de secretaris, ds. Van Andel, de geschiedenis van het laatste vereenigings- jaar. Hij herinnerde aan de aanbesteding, eerste-steen-legging, en opening; hij her- dacht het overleden bestuurslid, den vori- gen minister van koloniën, jhr. mr. T.A.J. van Asch van Wijck; hij deelde mede dat de vereeniging 2748 leden had en 63 afdeelingen en bestendig aanwast, en bovendien gesteund wordt door 41 corpo- ratiën, en dat het bestuur op heden bestaat uit de heeren ds. J.W.A. Notten, voorzit- ter, ds. A. van Andel, secretaris, CW. graaf van Limburg Stirum, penningmees- ter, mr. H.l.H. baron van Boetzelaer, dr. E.A. Keuchenius, F. Gunnink Bzn., Dr. S.R. Hermanides, P. Roodhuijzen, mr. ]. |
||||||||||
|
29
|
||||||||||||
|
■MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||
|
van Giffen en ds. ].H. Feringa. Was eerst
op 9 ]uni [juli, Rh.] aan patiënten toe- gang verleend, tot heden waren telkens tusschen 33 en 40 patiënten aanwezig geweest. Behalve het huishoudelijk per- soneel, onder bestuur van de huismees- teres, terwijl tuin en bosch hun eigen verzorgers hebben, en ook voor de admini- stratie gezorgd wordt, zijn aan de stich- ting verbonden vier hoofdverpleegsters, vijf verpleegsters, en twee verplegers, allen onder leiding van dr. Hermanides, den Geneesheer-Directeur. Bij de opname van patiënten is - en wordt - streng de hand gehouden aan de bepaling, dat uitsluitend zenuwlijders mogen opgenomen worden, waardoor enkelen zijn geweigerd of weg- gezonden. Het verslag van den penning- meester, graaf Van Limburg Stirum, gaf hierbij de cijfers over 1902. Tevens werd medegedeeld, hoe goed de eerste leening van f250.000 geplaatst was; maar tevens dat deze gelden ook geheel verbruikt waren, zoodat een nieuwe leening noodzakelijk is voor voortgezette bouw en noodzakelijke uitgaven. De machtiging, door het Bestuur |
||||||||||
|
aangevraagd, om een nieuwe leening te
mogen aangaan tot een maximum van f 250.000 rentende 4% werd na bespreking met bijna algemeene stemming verleend. Ten slotte gaat de vergadering, die door ds. Van Andel met gebed gesloten wordt, over tot bezichtiging der schoone gebou- wen, parken en bosschen onder leiding - en met verklaring - van dr. Hermanides den geneesheer-directeur.' In het verslag wordt gesproken over de huismeesteres. Deze functie werd vervuld door mej. C.J. Sorber (1854-?), die tevens apothekeres was. Zij vestigde zich op 21 april 1903 in Zeist en op 30 januari 1907 vertrok zij naar Den Haag. De gebouwen en huizen op het terrein
van het Christelijk Sanatorium waren natuurlijk ook genummerd. In het Adres- boek van Zeist van 1905 staat wie hier al zo woonde. Oude Arnhemscheweg (links)
1 Dr. S.R. Hermanides 3 Gebouwen der inrichting 5 voor zeuwlijders ;. SaC.H. Manné, tuinman ;•
|
||||||||||
|
SBHeeren paviljoen 3e kl.
7a]. Geijtenbeek, landbouwer TBStalling Manné, die in dienst was van het Chris-
telijk Sanatorium, werd met ingang van 19 augustus 1904 aangesteld als buitenge- woon veldwachter. In 1907 werd hij opge- volgd door A. van Silfhout. Door de ogen van Kraal
Een van de mooiste, vaak wel erg
bloemrijke, beschrijvingen van Zeist vindt men in Kraal's nieuwe groote gids van Zeist, uit 1907. De schrijver neemt de lezer aan zijn hand mee door het dorp Zeist. Zo wandelt men over de Utrechtseweg en dan zegt de auteur: 'rechts gaat de Schapendrift [nu Sanato-
riumlaan, Rh.] langs een reeks arbeiders- woningen naar 't bekende "Sanatorium der Chr. Vereeniging ter verzorging van Zenuwlijders", dat met zijn talrijke moderne , roodgedakte gebouwen rustig en gastvrij over 't vruchtbaar bouwland op de villarij van den Utrechtscheweg kijkt. Dit Sanatorium [op] 7 Juli 1903 |
||||||||||
|
30"
|
||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
||||||||||||||
|
Bronnen
- Archief der gemeente Zeist, 1599-1905, inv.nrs.
128 (f. 123, 136-137), 282 (ag.nr. 1905), 327, 723 (artii<el 36), 725 (artil<ei 430) en 727 (artikel 1159); Gemeentearciiief Zeist. - idem, 1906-1945, inv.nrs. 177 en 1915; GAZ
- Arciiief der gemeente Zeist, Bouwvergunningen
{Oude Arntnemseweg 260), ds.nr. BWT 7349; GAZ. - Archief van de gemeente Zeist, collectie bouwver-
gunningen, (Oude Arnhemseweg258-266), ds.nrs. BWT 7308, BWT, 7329, BWT 7344, BWT 7352, BWT 10899; Gemeente Zeist, PG Middelen, afde- ling DIV. - Archief van notaris L.A. Langeveld te Sliedrecht,
1901; afschrift notariële akte Topografisch-histori- sche documentatie Gemeentearchief Zeist. - Het Adresboek van Zeist. 1 April 1909, Zeist
1909. - V.A.M, van der Burg en R.P.M. Rhoen, De gemeen-
teraad van Zeist, 1851-1976, Zeist 1994. - J.H. Feringa, 'Het Christelijk Sanatorium voor
Zenuwlijders te Zeist', Eigen haard nr. 10, 5 maart 1904 p. 148-151, nr. 11, 12 maart 1904 p. 164-169. - Gereformeerde stichtingen van barmhartigheid in
Nederiand, Kampen / Utrecht / Bergen op Zoom, 1927. - Giel Hutschemaekers en Christoph Hrachovec
(redactie). Heer en heelmeesters. Negentig jaar zorg voor zenuwlijders in het Christelijk Sanatorium te Zeist, Nijmegen 1993. - Jan W. Kraal Wz., Kraal's nieuwe groote gids van
Zeist, p. 82-84 en 216, Zeist [1907]. - Het Nederiandsche Tuinbouwblad Empervirens,
augustus 1903, p. 362, 364-366, 368, 370 - R.PM. Rhoen en L. Visser, Oud Zeist vanuit de
lucht, Hoogeveen 1996. - Weekbode voor Zeist, Driebergen en Omstreken,
|
||||||||||||||
|
geopend door H.M. de Koningin-Moeder
en door den verdienstelijke geneesheer- directeur Dr. Hermanides geleid, die op 1 Februari 1907 door Dr. Schermers als zoodanig werd opgevolgd, is een belang- rijke geneeskundige inrichting voor zenuw- zieken, in wier paviljoenen voor patiënten uit eiken stand plaats is. De droge gezonde ligging temidden der bosschen, de uit- nemende verpleging, zijn rustige en toch niet eenzame omgeving hebben 't Sanato- rium een goeden naam gegeven. De breede zandweg er voor, 't verlengde van den Oud-Arnhemscheweg, welk kruispunt met de Schapendrift en haar verlengde achter de directeurswoning van ouds Vier Zinnen heet, buigt later weer naar den Utrecht- scheweg, nadat zich, langs de scheiding van 't Sanatorium-bosch, een zeer mooie weg door de hooge dennen, de Dijnsel- weg, naar den Bergweg aansluit. Daar langs wandelende kan Uw oplettend oog in dat heerlijk heuvelbosch van 't Sanatorium den mooie Koepel ontdekken, die den ver- moeiden patiënten een aangename rust- plaats met mooie gezichtspunten biedt.' |
In dit boek zijn ook advertenties opge-
nomen. Het Christelijk Sanatorium heeft niet nagelaten hierin eveneens een adver- tentie te plaatsen: 'Chr. Sanatorium voor Zenuwlijders, —
Telefoon No. 69, Het Sanatorium, dat in 1903 werd geopend, is van gas- en water- leiding voorzien en wordt centraal ver- warmd. Het is ingericht voor verschillende klassen van patiënten, die in afzonderlijke villa's en paviljoenen verpleegd worden. De ligging is zeer rustig op 5 minuten afstand van den LJtrechtschen Straatweg aan den tram van Utrecht naar Zeist. Gelegenheden tot werkverschaffing zijn aanwezig. Een eigen terrein van ruim 60 Hectaren dennenbosch is beschikbaar voor wandelen. De tarieven bedragen in de eerste klasse 6 tot 9, in de tweede klasse 3.50 tot 5, in de derde klasse 1.50 tot 2.50 gulden per dag. Nadere inlich- tingen worden op aanvrage verstrekt. De geneesheer-directeur. Dr. D. Schermers. Mej. ].G. Klomp, arts.' |
|||||||||||||
|
O
1
c Z |
||||||||||||||
|
31
|
||||||||||||||
|
'MEER HOTEL DAN HOSPITAAL' | R.P.M. RHOEN
|
|||||||||||||||||||
|
I
m |
|||||||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||||||
|
17 augustus 1901, 8, 11, 18 januari, 19 februari,
3, 24, 28 mei, 2, 9, 12 juli, 17 september, 22 oktober, 12, 15 november, 6 december 1901, 3, 10,17, 21januari, 4 februari, 11 april, 20 mei, 13, 17, 20 juni, 4, 8 juli en 30 september 1903. Noten
' Ds. J.H. Feringa (1859-1925) woonde van 25 okto-
ber 1904 tot 7 mei 1906 in Zeist. In die jaren was hij geestelijk verzorger van het Christelijk Sanato- rium. In verband met een buitenechtelijke relatie moest hij deze functie neerleggen. In 1906 ver- trok hij naar Amerika. Zie voor zijn biografie Bio- grafisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisnne, deel 3, p. 120-121, Kampen 1988. Zie voor een biografie van Ds. Anthonie Gerrit
Honig (1864-1940, gereformeerd predikant te Zeist van 1894 tot 1903, Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme, deel 4, p. 214-215, Kampen 1998. |
|||||||||||||||||||
|
joenstelsel werd voor het eerst toegepast bij de
psychiatrische inrichting in Veidwijk-Ermelo (1886). Zie voor biografische gegevens V.A.M, van der Burg en R.P.M. Rhoen, De gemeenteraad van Zeist, 1851-1976, p. 31-32, Zeist 1994. In 1995 werd deze naam aan een straat in een woonwijk tegenover het Sanatoriumgegeven. |
|||||||||||||||||||
|
Zie voor een biografie van Dr. S.R. Hermanides
(1842-1908) Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, deel vier, k. 727-728, Leiden 1918. Zie voor biografische gegevens V.A.M, van der Burg en R.P.M. Rhoen, De gemeenteraad van Zeist, 1851-1976, p. 172-173, Zeist 1994. De bewering gedaan in de vergadering van de gemeenteraad van Zeist van 17 maart 2003 dat de aanleg van het Sanatoriumbos het werk van de bekende landschapsarchitect Zocher (onduide- lijk is of K.G. 1796-1863 of L.P. 1820-1915 wordt bedoeld) zou zijn geweest, is historisch onjuist. Dr. S.R. Herminades vestigde zich op 27 maart 1903 in Zeist. Frederica Louise Henriette van de Poll (1853-1946)
stamde uit Zeist. Haar familie bewoonde de kleine buitenplaats 'Beek en Royen', 2e Dorpsstraat 56.. Het paviljoenstelsel werd in Nederiand geïn- troduceerd door W. van Oosterwijk de Bruijn (1829-1903), bewoner van de buitenplaats Lom- merlust aan de Utrechtseweg in Zeist. Het pavil- |
|||||||||||||||||||
|
o
c
3 |
|||||||||||||||||||
|
Achterzijde van het Sanatorium.
|
FOTO GAZ Woning van de geneesheer-directeur.
|
||||||||||||||||||
|
FOTO GAZ
|
|||||||||||||||||||
|
VAN CHRISTELIJK SANATORIUM TOT ALTRECHT | FLORA DE VRIJER
|
||||||||||||||||
|
m
z
> o
s c
|
||||||||||||||||
|
Van Christelijk Sanatorium tot Altreclit
|
||||||||||||||||
|
gemeenschappelijke slaapzalen voor hoogstens
vier personen gebruikt, met goede verzorgingen degelijke eenvoudige spijzen Alle klassen hebben reciit op vrij gebruik van tuin en bosch, dat een uitgestrektheid heeft van meer dan 60 H.A. . ■ ART. 3 ledere verpleegde moet in l^et bezit zijn
van de noodige kieedingstukken. Van onderklee- deren moeten minstens vier stuks meegebracht worden. Eik kledingstuk moet belioorlijk gemerkt zijn. . ■ ART. 4 Bezoeken aan verpleegden mogen in het
Sanatorium plaats hebben op de daarvoor vast- gestelde dagen en uren, met toestemming van den Geneesiieer-DIrecteur ART. sAlle verpleegden zijn onderworpen aan
orde en regel van het Sanatorium. Het bestuur is bevoegd verpleegden, die zich onbehoorlijk gedragen, uit het sanatorium te ver- wijderen. Dit zal ecitter niet geschieden, dan in overleg rriet de naaste familie. ART. 6 Het verpleegpersoneel mag van de ver-
pleegden geenerlei geschenk aannemen. Wie sclienking wenst te doen doe zulks aan liet Sanatorium. ART. 7 De voldoening der verpleeggelden
geschiedt bij vooruitbetaling, telkens van een maand. Wanneer de verpleegde binnen de |
||||||||||||||||
|
eischen des tijds, bestaande uit meerdere palvil-
Joens, is bestemd tot behandeling en verpleging van Zenuwiijders van beide seteen. Krankzinnigen worden niet opgenomen. Ter opneming vervoege men zich (schriftelijk of in persoon) bij den Geneesheer-Directeur ART. 2 l-iet Sanatorium bevat drie klassen, waar-
van de derde is opgesplitst in twee afdelingen. In de eerste klasse heeft ieder verpleegde een eigen slaapkamer Kamer meubilering, bediening en voeding beantwoorden aan die van personen uit den eersten stand, indien de beschikbare ruimte het toelaat en er van de zijde van den Ger)eesheer-Directeur geen bezwaren tegen bestaan, kan een tweede kamer worden verkre- gen. Voor rekening van den verpleegde kan. met
goedkeuring van den Geneesheer-Directeur een eigen verpleger of verpleegster worden toege- staan of aangesteld, tegen nader te bepalen prijs. Deze verpleger of verpleegster staat onder directie van den Geneesheer-Directeur In de tweede klasse heeft ieder verpleegde een eigen slaapkamer, en komen kamer, meubile- ring, bediening en voeding overeen met die van personen uit den deftigen burgerstand. In de derde klasse (afdeeiingA) heeft ieder ver- pleegde een eigen slaapkamer en komen kamer, meubilering, bediening en voeding overeen met die van personen uit den gezeten burgerstand. In de derde klasse (afdeeling B) worden |
||||||||||||||||
|
FLORA DE VRIJER
|
||||||||||||||||
|
Een selectie van belangrijke data,
gebeurtenissen en opmerkingen 1884 Oprichting Vereeniging tot Christelijke
Verzorging van Kranl<zinnigen en Zenuwiijders (ook wei genoemd de grote Vereniging) 1901 Oprichting Vereeniging tot Christelijke Ver-
zorging van Zenuwlijders in Nederland (ook wel genoemd de kleine Vereniging)
1902 Dr. S.R. Hermanides (de latere Genees-
heer-Directeur) maakt een rondreis langs Duitse instellingen voor zenuwlijders om advies te kunnen geven over een soortgelijke inrich- ting in Nederland. Zijn rapportage wordt beslo- ten met: 'dat het niet onverschillig is voor het succes onzer onderneming, welke naam de Stichting zal dragen. Sanatorium lacht mij het meest toe, bijvoorbeeld Christelijk Sanatorium voor Zenuwiijders'. 1903 Opening van het Christelijk Sanatorium te
Zeist. 1904 Opgesteld de Voorwaarden van Opne-
ming en Verpleging in het Christelijk Sanato- rium voor Zenuwlijders te Zeist ART. 1 Hef Sanatorium, geheel ingericht naar de
|
||||||||||||||||
|
33
|
||||||||||||||||
|
VAN CHRISTELIJK SANATORIUM TOT ALTRECHT 1 FLORA DE VRIJER
|
||||||||||||
|
(ft
>
z >
o
|
||||||||||||
|
maand vertrekt, geschiedt geen terugbetaling
van het resterende, tenzij het bestuur in een
bijzonder geval hiertoe mocht besluiten.
De verpleeggelden worden berekend als volgt:
Eerste klasse: f 7,- per dag en hooger (naar
gelang van kamer en extra verpleging)
Tweede klasse: ƒ5,- per dag en hooger (naar
gelang van extra verpleging)
Derde klasse A: f2,- per dag en hooger (naar
gelang van kamer en extra verpleging)
Derde klasse B: fl.- per dag
Het bestuur behoudt zich het recht voor, het
tarief der derde klasse B voor corporatiën te
wijzigen.
ART. 8 In het verpleeggeld zijn begrepen:
Geneeskundige consultatiën Verzorging door het Verpleegpersoneel Geneesmiddelen Baden en douches Massage Electhsche behandeling
Leiding van den door den Geneesheer voorge- schreven arbeid of ontspanning Bewasching (alleen de grove wasch) In het verpleeggeld zijn niet begrepen: Wijn en die versterkende middelen boven de gewone voeding die door den Geneesheer niet noodzakelijk worden geacht Operaties, zowel kleine als groote. verbandmid- delen en chirurgische apparaten Die geneesmiddelen voor uitwendig gebruik, wier aanwendiiig door de zenuwziekte niet wordt geëischt. De fijne wasch Aldus: Het bestuur der Vereenigirig tot Christe-
|
||||||||||||
|
lijke Verzorging van Zenuwlijders in Nederland,
Zeist 15 April 1904 1905 Aanstelling van een eigen geestelijk ver-
zorger: Ds. J.H. Feringa, die echter op 23 november 1905 ook weer werd ontslagen, wegens 'om bekende droeve redenen' (bui- tenechtelijke relatie(FI)). Het jaaroverslag over 1905/1906 zegt hier verder over: 'de wonde, door zijn gedrag en het Sanatorium en de Vereeniging toegebracht, is nog niet gelieeld: ze bloedt nog na'. Het heeft vervolgens 65 jaar geduurd voordat een eigen geestelijk verzorger vjerd aangesteld, in die 65 jaar hebben de plaatselijke predikanten van de Nederlandse Hervormde en de Gerefor- meerde kerken in Zeist en omstreken de geeste- lijke verzorging voor hun rekening genomen. 1905 Van de gegevens van de patiënten over
de eerste twee jaar (179 totaal) wordt in het jaarverslag over 1905 geconcludeerd Ie dat alle religies in Nederland in het Sana-
torium vertegenwoordigd waren, het meest de Nederl. Hen/. Kerk 2e dat er meer ongehuwden dan gehuwden
werden verpleegd 3e dat zenuwlijden op zeer jeugdigen leeftijd
reeds kan aanvangen: na het 25ste jaar toe- rieemt; weer daalt onder hen, die ouder vmrden dan 40 jaar: en nog voorkomt op zeer hoogen leeftijd 4e dat, ofsc/ioon de patiënten uit allerlei maat-
schappelijken werkknng waren, — van den arbeider tot den geleerde......toch de ambte- naarswereld en de koopmansstand het grootste contigent hebben opgeleverd. |
||||||||||||
|
5e dat verreweg de meeste verpleegden alleen
lager onderwijs hebben genoten 6e dat de helft der zieken reeds langer dan twee jaar ziek was geweest, alvorens ze werden opgenomen, waardoor het volstrekt niet te ver- wonderen is, dat de genezing niet altijd spoedig optrad en soms gelieei acliterwege bleef 7e dat de duur der verpleeging afwisselde tus- schen enkele dagen en twee Jaar En verder:
'De geneeskundige behandeling was verschillend
naar den aard der ziekte. Bednist, arbeid, koud- en warmwaterbehandeling, electhciteit. genees- middelen zijn allen in toepassing gebracht. Ook misten geestelijke toespraak en gebed hunne uitwerking niet. Het is voornamelijk bij zenuwzie- ken dat de arts den zegen eener geestelijke bearbeiding ervaart. Ook van den arbeid werd een goede uitwerking gezien. Tuin en bosch- arbeid, timmeren, boekbinden, schuiërmaken, arbeid op de linnenkamer, in de keuken, en in de huishouding, nuttige en fraaie handwerken hielden vele patiënten bezig. Tegen ledigheid, als des duivels oorkussen, heeft onze Geneestieer- Directeur streng gewaakt. Onnoemelijk veel r)ut en genoegen hebben de patiënten van het iieerlijk bosch van 60 H.A. groot, waarin de doktoren hunr)e schaapjes laten weiden. Voorts gaven wandelingen naar Zeist en rijtoeren in den omtrek menigen patiënt eene aangename verpozing. Als afleiding deden illustraties, lectuur van verschillenden aard en onderscheiden spelen een nuttig effect. Gezel- lige bijeenkomsten, en soms litterarische en muzikale avondjes vielen zeer in den smaak, en deden alzoo goed'. |
||||||||||||
|
34
|
||||||||||||
|
VAN CHRISTELIJK SANATORIUM TOT ALTRECHT 1 FLORA DE VRIJER
|
||||||||||||
|
1905 Er kwam een pensioenregeling voor ver-
pleegsters tot stand. Zij moesten zelf de helft van de premie betalen, 1 cent per week, en daarvoor konden zij op hun 60e jaar rekenen op een lijfrente van 300 gulden/Jaar. 1906 Vertrek van Dr. Hermanides wegens
gezondheidsredenen en benoeming van Dr. D. Schermers (tot 1925 Geneesheer-Directeur). De opname-indicatie werd verruimd van de typische 'zenuwlijder' naar een breder spec- trum van psychisch lijden. Ook praktische rede- nen lagen hieraan ten grondslag, er was nog veel beddenleegstand. 1906-1925 Met de komst van Dr. Schermers
kwam er naast de oorspronkelijke rust en gees- telijke verzorging aandacht voor dieet, arbeid, luchtbad, elektrotherapie, beweging en hydro- therapie. Over Dr. Schermers wordt in de 'Gedachtenis-
rede'ter gelegenheid van het 25 jarige bestaan van het Sanatorium gezegd: 'een man van "zachtmoedige wijsheid" Jac.
3:13. Die altijd Directeur was. zonder dat iemand op enigszins onaangename wijze bemerlite, dat hij dirigeerde. Wien niets ontging. Die verl^reeg wat hij wenschte. wiji een ieder, wat hij wensci^te. hem gaarne gaf. Die zich ai spoe- dig eene vaderiijl<e verhouding schiep tusschen zich en zijne patiënten en het personeel, en met i<if)derlijke aanhanl<elijl<heid werd geëerd'. 1907
'ten slotte zij nog vermeld, dat in November
j.l. ten overstaan van eene commissie uit |
het Bestuur /iet eerste examen plaats greep
van het verpleegpersoneel. Voor het eerste gedeelte, bevattende de vakl<en: Verpleging van Zenuwlijders en Bijb. Gescivedenis slaagden 4 zusters; voor liet tweede gedeelte, bevattende de vakken: Anatomie. Physiologie, eerste hulp bij ongelukken en de Leer der Waarheid volgens het kort begrip slaagden 8 zusters en 1 verpleger De cursus wordt voortgezet met een derdejaar in de vakken: verschijnselen bij Zenuwzieken: Ziekenverpleging; Gezondheidsleer; en de Leer der Waarheid volger)s de 3 formulieren van Enig- heid'. 1908 Het bestuur is overgegaan tot de verzeke-
hng tegen ziekte van werklieden en vaste arbei- ders, die aan het Sanatonum verbonden zijn, en aan eigen verzekering de voorkeur gegeven heeft boven aansluiting aan eene vereeniging voor dat doel, als Patrimonium of het Chr. Nat. Werkliedenverbond. De verzekering is zoo gere- geld dat, in geval van ziekte, aan den werk- man het volle loon wordt uitbetaald gedurende 13 weken. Met verlenging van nog 10 weken, indien de kas zulks toelaat. Terwijl de kas op deze wijze gevormd wordt, dat de werklieden daarin van eiken gulden weekloon 1 cent stor- ten, en ook de Vereeniging gelijk bedrag stort. Om terstond eenig fonds te hebben is boven- dien door de Vereeniging als inlegsom gestort f 2 voor iedereen werkman. 1909 Uit het jaarverslag:
'aan een desbetreffend verzoek om insignes,
die bij het diploma worden uitgereikt, in bezit te mogen houden, werd in zooverre gevolg gege- ven, dat iemand, die na liet verkrijgen van het |
diploma nog 2 jaar in liet Sanatonum werkzaam
is, het insigne als zijn eigendom mag behouden, terwijl het moet worden teruggegeven, wanneer men voor dien tijd de inrichting verlaat'. 1910 Op 19 oktober deelt het college van B&W
van Zeist mee: 'dat de Raad dezer gemeente, in zijne gehouden
vergadering, naar aanleiding van uw hiernevens- vermeld verzoekschrift besloten heeft den naam van de Sciiapendrift te veranderen in 'Sanatori- umiaan". De Schapendrift was oorspronkelijk slechts een
zandpad vanaf de Utrechtseweg naar de Oude Arnhemseweg maar werd in 1902 op verzoek van de Vereeniging verhard en tevens van rio- lering voorzien 1910: een foto van het bestuur wordt in het
Christelijk weekblad 'De Spiegel'gepubllceerd, in het jaarverslag staat daar een verontschul- diging over: 'terloops zij nog opgemerkt, dat mocht het bestuur van ijdelheid te beschuldi- gen zijn, dat hierom kan zijn, dat het zich heeft laten overhalen door een ijvehge uitgever zich als vergadering te laten kieken voor 'de Spie- gel". Men rekene het deze ijdelheid niet al te zwaar toe'. 1911: door de zeer droge zomer van dat
jaar bracht de moestuin niet meer voldoende op en moesten er aardappelen en groenten worden bijgekocht, maar tevens de verpleeg- prljzen worden verhoogd, met 50, 25 en 10 cent voor respectievelijk de eerste, tweede en derde klasse. De tarieven kwamen daarmee op: 1,60 -7, 50 gulden |
||||||||||
|
o
c
S |
||||||||||||
|
35
|
||||||||||||
|
VAN CHRISTELIJK SANATORIUM TOT ALTRECHT 1 FLORA DE VRUER
|
||||||||||||
|
»
Z J» »H O c
s
|
||||||||||||
|
1911 In een goed afgeschutte ruimte in het bos
was een z.g. luchtbad geïnstalleerd, het jaar- verslag vermeldt daarover: 'het luchtbad blijft zeer voldoen, vooral voorde mannelijke patiën- ten. De vrouwen maken er niet zoveel gebruik van. Het wordt ook meer bezocht door patiën- ten van de 3e dan door die van de Ie en 2e klasse. Onder leiding van broeder van Gameren worden er geregeld gymnastische oefeningen in gemaakt, 's zomers nagenoeg ongekleed. 1912 Een zestal dames organiseerden een
bazar, van de opbrengst van 900 gulden werd een kerkorgel aangeschaft, dit bracht de voor- zitter tot de uitspraak: 'mocht nu het einde zijn niet slechts een nieuw kerkorgel, maar ook een lief, aanlokkelijk kerkgebouw. Ook aan een bedehuis blijft dringend behoefte bestaan'. (Het zou tot 1938 duren voordat het eigen kerkgebouw in gebruik werd genomen). 1913 De ontspanning bestond uit een kegel-
baan, een croquetveld en tennisbaan, maar een 'derwenschen van den Geneesheer-Direc- teur dat er in de openluchtspelen nog meer variatie worde gebracht, en dat verpleegsters, — om goede leiding te kunnen geven en afwis- seling te kunnen bieden, — in de verschillende vormen, b.v. van het balspel, eenig onderricht ontvingen'. Jaarlijks werden er geschenken ontvangen, in
1913 een roeiapparaat en een rijwielapparaat, 'waardoor onze patiënten tot heilzame bewe- ging van spieren en zenuwen op den zandigen bodem, waarop ons Sanatohum staat, kunnen roeien, en zelfs in het kleinste vertrek kunnen fietsen. |
||||||||||||
|
191S Na een aantal jaren van onderhandelen
is er een samenwerking met andere instellin- gen over de inhoud van de examens, zodat de diploma's over en weer erkend worden. Aan de gebouwen en het terrein wordt in ieder jaarverslag aandacht besteed in 1915 lezen we: 'vooral echter willen wij er op wijzen, dat sinds
gei'uimen tijd een aanvang is gemaakt, met het verbeteren of verfraaien van ons groot bosch. In sombere gedeelten daarvan is oud hout gekapt, hetwelk tliaris voor mobiliteitsdoeleinden aange- kocht, een goede opbrengst geeft. Waar meer lucht en ruimte gewenscht werd geoordeeld, is open terrein gemaakt, ter afwisseling (het oog wil ook v,'at) werd hier en daar nieuw, frisch hout aangeplant. Nieuwe brede lanen worden aange- legd. Veel daarvan geschiedt door ons eigen personeel'. 1918 Dr. Schermers is 12 Vs Jaar in dienst van
het Sanatorium, de secretaris meldt hierover: 'ee;i gedenkdag die wel niet tot de groote kan
worden gerekend, wijl het koper niet zoo kost- baar is als het zilver, en het zilver nog verre bene- den liet goud in waardij moet worden geschat, maar die toch daarom der vermelding alleszins waardig is, wijl Dr. Schermers niet meer in zijne jeugdige kracht, maar reeds op de mid- daghoogte zijn levens gekomen, den moed had, door ervaring gerijpt, den last der directie voor ons Sanatorium op zich te nemen. 'Het bestuur meende aan alle dienende broeders en zusters een vrijen dag te moeten geven niet meer een keer per mand. maar om de veertien dagen'. Het bestuur signaleert een probleem: 'wat in |
||||||||||||
|
de toekomst wellicht nog grooter moeilijkheid
zal baren, is de komende tienurige werkdag in de inrichtingen voor verpleging'. 'Reeds voor de patiënten is het niet gewenscht, dat er voortdu- rend wisseling van dienst plaats grijpt, wijl de diensttijd van de verpleegster alweer verstreken is. Maar vermindering van arbeidstijd zal ook ver- meerdering van arbeiders met zich meebrengen. Maar vanwaar zullen wij de benodigde meerdere arbeidskrachten verkrijgen?' 1919 'Op 1 October bracht Hare Majesteit de
Koningin-IVIoeder (de Hooge Beschermvrouwe) een bezoek aan het Sanatorium, zij werd ver- gezeld door Freule van de Poll en jhr. Van Tets. 'Hare Majesteit sprak vriendelijk met de hoof- den der verschillende afdelingen, deelde onder de patiënten bouquetjes uit, en betuigde Hare tevredenheid met hetgeen zij zag. Voor het vertrek werd thee gepresenteerd met versna- peringen en fruit. In de hal van het Hoofd- gebouw werd spontaan door de aanwezigen aangewezen het tweede vers van het Wilhel- mus: In Godes vrees te leven, heb ik altijd betracht....'. 1920 Weer een droge zomer, het jaarverslag
vermeldt: 'de groentetuin heeft door langdu- rige droogte grote schade geleden, de fruittuin is door nachtvorsten geheel verongelukt. Maar met de varkensmesterij gaat het goed, zowel om de verkregen mest als om de goede kwali- teit vlees die zij afwerpt, steeds lonend. 1920 Aan het verplegend personeel wordt, in
plaats van om de 14 dagen, nu iedere week een vrije dag gegeven'. |
||||||||||||
|
36
|
||||||||||||
|
VAN CHRISTELIJK SANATORIUM TOT ALTRECHT | FLORA DE VRIJER
|
|||||||||||||||
|
1
i
|
|||||||||||||||
|
torentje van het Hoofdgebouw van een schit-
terende (in den letterlijken zin van het woord genomen) windvaan voorzien, en daarmede des directeurs hart verblijd. Wij weten dan nu ook te Zeist nauwkeurig, uit welken hoek de wind waait'. 1924 Stichting van een eigen pensioenfonds
met vooralsnog een voorlopig karakter. Het pensioenfonds van deze (kleine) Vereeniging is gelijk aan die van de (grote) Vereeniging, 'zoodat door onze Vereeniging 7% en door de beambten en het personeel 5% gestort wordt van de genoten jaarwedden, vermeer- derd, waar zulks nodig is, met een bedrag (f 600) voor inwoning en voeding'. 'De opleiding voor ons verpleegpersoneel is
t/isns ingericlit in overeenstemming met de ministerieele bepaiingen Van 13-17 December 1923 (Staatscourant van 31 december 1923 No 252)'. Verder lieeft het sanatorium erkenning aangevraagd als opleidingsinrichting volgens de wet. 1925 Het 25-jarige bestaan van de Vereniging
werd op plechtige wijze in het Gebouw voor Kunsten en wetenschap te Utrecht gevierd. Uit de Gedachtenisrede door de secretaris, ds. A. van Andel (ook al 25 jaar secretaris (en overle- den in 1926 (Fl): 'Legaten ontvingen wij niet veel. Slechts vier
maal werd in de verlopen 25 jaren de Ver- eeniging bij testamentaire beschikking bedacht' (totaal f 16.500). 'Dankbaar zijn wij ook voor dit goede uit Gods hand, Wiens is het goud en zilver en het vee op duizend Ixrgen. I^aar.... waarom gaan zoovele beweldadigden bij hunne |
uiterste beschikking onze zenuwkranken voorbij
....? Voor de aflossing onzer schulden; voor de uitbreiding van ons Sanatorium; voor de veivui- ling eenerzoo langgekoesterde begeerte n.l. het stichten van een afzonderlijk kerkgebouw, zou het zoo nu en dan ontvangen van een offer der dankl:)aarheid in den vorm van een legaat onzen arbeid ongemeen sterken'. Van de gemeente Zeist werd extra grond
gekocht: 'wijl de expansie van de Gemeente Zeist er toe drong. De huizenbouw nadert zoo snel onze grenzen, dat het te bezien stond dat de vrij- heid van paviljoen IV spoedig ernstig zou worden bedreigd. Daarom werd besloten tot het aan- koopen van pim 1 H.A. gemeentelijken bouw- grond tegen f2perm2, oostelijk van ons bosch, een deel van de z.g.n. "Vakse helde". 'Terwijl ten laatsten uw bestuur zich ook bereid
heeft verklaard mede bij te dragen in de kosten (f3000) van verharding van den z.g.n. Panweg, die aan de noordzijde van ons Sanatoriumbosch loopt, waartoe de gemeente Zeist heeft beslo- ten'. 1925 - 1936 Dr. C.W. Scheffer, directeur; in
deze periode werd de verpleegkunde als eigen discipline verder uitgewerkt. 1926 'Met het oog op den woningbouw in
het Patijnbosch heeft de Utrechtse Waterlei- dingmaatschappij grotere buizen aangelegd, waardoor de watervoorziening belangrijk is ver- beterd. Een klein stukje grond aan de Eiken- steinschelaan moest worden aangekocht om blijvende vrijen uitgang ons te verzekeren'. |
||||||||||||||
|
Koningin Emma 1920.
|
|||||||||||||||
|
FOTOZHG
|
|||||||||||||||
|
1921 'Het onderhoud aan terrein en gebouwen
eischte ool< dit jaar weder belangrijke offers' en verder 'de oudste en invalide geworden ledi- kanten in de paviljoens 3e klasse moesten door andere worden vervangen; een verjon- gingskuur, die nog voortduurt'. Maar ook de directeur is blij: 'Zelfs werd het |
|||||||||||||||
|
VAN CHRISTELIJK SANATORIUM TOT ALTRECHT | FLORA DE VRIJER
|
||||||||||||
|
tn
> z
> o
c
s
|
||||||||||||
|
1928 'In den zomer van 1928 werd een nieuwe
telefooninstallatie aangebracht, De installatie geleverd door de Bell Tel. Maatscliappij is van het geheel automatisch systeem, met even- eens automatische laadinrichting, en de cen- trale post is geplaatst op den zolder boven het badhuis, wat zowel als punt van uitgang voor de kabels als met het oog op de droge atmos- feer daar uiterst geschikt punt bleek te zijn. In 't geheel is een 28-tal toestellen geplaatst. De Installatie voldoet, nadat enkele kleine gebre- ken zijn verholpen, zeer goed en is een belang- rijke verbetering van de uitrusting van het Sanatorium te noemen'. 'Uit groote dankbaarheid voor de heeren Ds. A.
van Andel en F. Gunnik Bz. en ter herinnering aan en verlevendiging van de vele diensten door hen aan de Vereeniging van hare oprichting aanbewezen, werden een tweetal lanen op het terrein 'Van Andellaan'en Gunniklaan genoemd. Moge zij ook hierdoor nog tot ons spreken, nadat zij gestorven zijn'. 1929 Invoering van het 'Verplegingsbesluit' met
zijn 55-urige werkweek. 1930 In het verslag van de Geneesheer-Direc-
teur lezen we: 'het blijft mijne meening dat een radioinstallatie voor het Sanatorium noch nood- zakelijk noch gewenscht zelfs is. Veeleer komt het mij voor, dat het Sanatorium zijn patiënten een weldaad bewijst door hen te beveiligen voor de radio die er toch zoo sterk aan meewerkt elke mogelijkheid van rust illusoir te maken', (de eerste radio kwam in 1937). |
||||||||||||
|
1932 Op 1 januari was Mej. Dr. J.G. Klomp 25
jaar als arts aan het Sanatorium verbonden. In alle jaarverslagen wordt zij nadrukkelijk in de dank van het bestuur betrokken en 'gaarne zou het Bestuur een feestelijke samenkomst hebben willen beleggen om Dr. Klomp te huldi- gen voor haren verdienstelijke, en zeer gewaar- deerden arbeid gedurende een kwart eeuw, doch heeft daarvan moeten afzien op nadruk- kelijk verzoek van dr. Klomp, die aan alle hulde- betoon zich onttrok door een reis buitenlands te maken'. (In 1933 nam Dr. Klomp wegens ernstige ziekte ontslag). 1934 Mr. G.A. Diepenhorst uit Zeist wordt voor-
zitter van de (kleine) Vereeniging . Bij zijn afscheid als voorzitter in 1964 wordt hem dank gebracht 'voor zijn uiterst bekwaam en toege- wijd beleid. Zijn grote intelligentie, zijn scherp zakelijk inzicht, zijn liefde voor het werk der christelijke barmhartigheid zijn het sanatonum zeer ten goede gekomen, terwijl wij bovendien steeds geboeid werden door zijn sprankelende humor' (overleden in 1968). 1935 'Het is het bestuur gelukt dit jaar twee
perceelen te verkopen, een perceel ter grootte van 13.6 H.A. tegen f 1.20 de M2 en een per- ceel van 7 H.A. a f 0.90 de M2'. 1936 - 1962 Dr. A. Hutter, directeur, in 1955
wordt dr. Hutter ziek en zijn positie wordt tot 1962 waargenomen door Dr. J. van Baaien (van 1935-1974 in dienst van het Sanato- rium). Dr. Hutter voert een nieuwe psychiatrische
geneeswijze in: de elektroshocktherapie. Deze |
therapie zal tot in de jaren zeventig het 'han-
delsmerk' van het Sanatorium zijn. Bij het aantreden van Dr. Hutter zegt de voorzit-
ter: 'De leiding van de directeur gaat niet slechts over de hoofdzaken, maar ook over de kleinste onderdeelen van het veelzijdig saamgesteid orga- nisme, dat het Sanatorium is. Hij moet niet alleen wetenschappelijk op liet terrein der psychiatrie geheel "bij" zijn, zoals dat genoemd wordt, maar ook praktische kennis van de huishouding, van de tuinbouw, het vloeiveld en de varkensteen mag hij niet veronachtzamen'. 1938 Op 17 oktober werd de nieuwgebouwde
kapel in gebruik genomen met de bede: " Dat uwe ogen open zijn nacht en dag over dit Huis, over deze plaats" 1 Kon. 8:29a. 1939 - 1940 In augustus 1939 mobiliseert
Nederland zijn troepen. Op 10 november geeft de commandant van het veldleger bevel tot onmiddellijke ontruiming van het Sanatorium, dat beschikbaar moet zijn voor onderbrenging van militairen. 'De patiënten die daan/oor in aanmerking kwamen werden naar huis gezon- den, maar vele anderen moesten elders worden ondergebracht, n.l. 38 in de Valehus-Kliniek, 23 in Vogelenzang, 16 in Ockenburgen 3 in Veldwijk. Des avonds was het geheele Sanatorium leeg". Op 4 december kon een deel (30 patiënten) van het Sanatorium in het gehuurde 'Huize Leyduin' in Overveen ondergebracht worden. In februari 1940 kon 1 paviljoen weer in gebruik worden genomen, eind juni werden de gebou- wen door de militairen weer vrij gegeven voor het reguliere gebruik. |
|||||||||||
|
38
|
||||||||||||
|
VAN CHRISTELIJK SANATORIUM TOT ALTRECHT | FLORA DE VRIJER
|
|||||||||||
|
X
m
H
UI >
z
> o
X
c
s
|
|||||||||||
|
Ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum
hebben oud-patiënten een bedrag van ƒ 3500 aangeboden voor het orgelfonds. Verder. 'Het hoogtepunt was wel, toen Staatssecre-
taris Dr. IVIuntendam in opdracht van H.M. de Koningin, onze Geneesheer-Directeur Dr. Hutter het officierskruis van de Orde Oranje- Nassau op de borst spelde'. Dit voor zowel het werk voor het Sanatorium als voor de weten- schappelijke prestaties van Dr. Hutter. 1951 De secretaris merkt in het jaarverslag op
dat: 'moeiliJI<heden van zeer grote importantie heb ik in de notulenboeken niet kunnen oiitdek- ken. Natuurlijk waren daar telkens de alledaagse questies, die soms zorgen baarden'. 'Wanneer dan ook ooit iemand zich eens geroepen mocht gevoelen om de historie van het sanatorium te beschrijven zou ik nu reeds willen constateren dat zo iemand wel een bijzonder begaafd scribent zal moeten zijn om zijn pennenvrucht genietbaar te doen zijn. Dit is dus niet het gevolg van het bete- kenisloze van het Sanatoriuiv, inaar wel dat in zijn geschiedenis het markante ontbreekt omdat heel deze vijftig Jaren staan in het teken van rus- tige voortgang en ontwikkeling en zegen, zonder deiningen van enige betekenis', (daarna worden toch nog twee dingen genoemd de malaise tijd in de dertiger jaren en de evacuatie in 1940). De term zenuwlijders in de naam wordt vervan-
gen door zenuwzieken. 1953 In dit jaar begint de secretaris ( ds. W.
Schouten) in alle jaarverslagen iets te zeggen over het nut dan wel onnut van jaarverslagen, |
een selectie:
'voor de uitvinder van jaarverslagen is itet geluk-
kig dat hij onbekend is gebleven, want het horen van zijn naam zou ongetwijfeld menigeen de griezels over de rug doen lopen. Toch is dit ongetwijfeld een groot man geweest, die hoe onbekend dan ook. school gemaakt heeft, waitt nog nooit is er een secretaris geweest die het aandurfde om met een eigen stijl voor de dag te komen. Hij is zelf nooit aan het woord, maar dat is die grote onbekende uit lang vervlogen Jaren. Voor de schrijver van eenjaarverslag is het goed aan deze dingen te denken, opdat hij ver- staan zou dat het maken van veel Jaarvei'slagen vermoeiing des geestes is'. 'De plicht een jaarverslag te schrijven brengt '
een mens in sterke verleiding iets te doen dat helemaal niet mooi is. De verleiding om domweg het verslag, dat hij verleden Jaar met heel veel zorg heeft op gesteld nu weer voor te leggen. Hij heeft daarbij een goede ooi er ongeiiavend door te rollen en op dit autoplagiaat niet te worden betrapt'. 'het is moeilijk om geen dirigen te veitellen die
iedereen al weet; het is moeilijk om in zulk verslag vverkelijk iets te beweren en zich van algemeenheden te onthouden'. 'Opvallens is er rïiets, maar dan ook totaal niets
te vermelden. Moest het verslag zich daartoe beperken, dan was het in luttele regels geschre- ven'. (1967) 'Een moeilijke opgave in het leven van uw ver-
slaggever is ongetwijfeld het opstellen van een |
||||||||||
|
1941 'Eenige verhooging van salaris geschiede
aan de gehuwde arbeiders, terwijl het verple- gend personeel een vacantietoeslag ontving'. 1947 'Dit jaar heeft in het teken gestaan van
inhalen-van-de-achterstand, die gedurende de oorlogsjaren is ontstaan. De salarissen zijn vrij ingrijpend herzien en in de moestuin zijn belangrijke verbeteringen aangebracht door vrij grote vergravingen en vernieuwde bevloeiings- mogelijkheden, terwijl de aankoop van een warenhuis tot het kweken van vroege groen- ten, door het bestuur overwogen wordt (voor rond f 15.000 in 1948 geplaatst (Fl)). Ook werd besloten tot de bouw van een fruitbe- waarplaats'. 1950 Bij het 50-jarigjubileum zegt de voorzitter
Mr. G. A. Diepenhorst: Geen van de mannen
die op het denkbeeld van dit werk zijn gekomen, durfde vermoeden, dat daaruit zou groeien ons in het prachtige bosterrein van 40 HA (1950) schit- tei'end gelegen Sanatorium van vandaag. Vijftig Jaar geleden lag daarop het cachet van die ern- stige, kalme tijd. waarin patiënten zo eens een Jaartje kwamen logeren of hier zelfs een rustige levensavond zochten. Nu heerst de strenge, gera- tionaliseerde zakelijkheid. De verpleegduur wordt op de dag afgepast en de publieke kassen geven hoogstens een of twee dagen langer, maar dan moet de genezing ook een feit zijn. of zuiverder uitgedrukt, fabrieksmatig in orde zijn. Gelukkig dat de moderne therapeutische middelen en de grote bekwaamheid van onze medici het moge- lijk maken aan de eisen van de moderne, gere- glementeerde en administratief öe/ieersfe leven tegenioet te komen'. |
|||||||||||
|
VAN CHRISTELIJK SANATORIUM TOTALTRECHT | FLORA DE VRIJER
|
||||||||||
|
jaarverslag van de handelingen en lotgevallen
onzer vereniging. Vooral, nu sedert enkele jaren de geneesheer-directeur de fata uit het eigenlijke sanatoriumleven uitvoering rapporteert, heeft dit een dubbel accent gekregen. Zo blijft er (voor de secretaris (Fff) weinig te vermelden'. 'Het maken, voorlezen, lezen en aanhoren van
eenjaarverslag kan zoveel emotioneel als saai zijn'. (1970) 1954 (Na het plannen maken in 1951 en 1952
en uitvoering in 1953 en 1954) ingrijpende en modernisering van het hoofdgebouw, volgens een plan van architect Leo G. Visser. Hierbij werd door de ziekte van de Geneesheer-direc- teur van feestelijkheden afgezien. 1959 De naam van de vereniging verandert in
' Christelijke Vereniging tot behandeling en ver- pleging van lijders aan neurosen en psycho- sen'. In het jaarverslag meldt de secretaris dat: 'de
personeelsbezetting blijft een voorwerp van zorg.
Er worden vele honderden guldens uitgegeven aan advertenties en In de regel met zeer pover resultaat. Dr. Hutter fluistert wel eens dat vele kerkbodes in ons goede vaderland hun sober bestaan voortslepen alleen omdat het Sanato- rium zovaak adverteert. Zo wordt uit het kwade het goede geboren en leven het Sanatorium toch een belangrijke culturele bijdrage; want wat zou Nederland zijn zonder de vele honderden kerkbo- des'. |
1960 Uit het jaarverslag 'Wat de werkzaamhe-
den van bestuur en moderamen betreft, haar belangrijkste activiteit was erop gericht ZO WEINIG MOGELIJK TE VERGADEREN. Vergaderingen zijn immers in het moderne leven niet meer populair En wie is geen kind van zijn tijd'. En de praktijk toont aan dat de zaak evengoed behartigd wordt als in vroegere tijd. Toen vergaderde men soms twee volle dagen voor de behandeling van de öegrot/ng. Nu hoogstens anderhalf uur. En liet gaat minstens zo goed . Bijna een onderwerp vooreen dissertatie'. 1962- 1984 Dr. A.üt, directeur. De voorzitter
zegt over hem In zijn jaarrede: 'wij zochten iemand van hoog wetenschappelijke standing, bovendien begiftigd met kwaliteiten als: gouver- nementele kracht, commercieel inzicht, bemin- nelijk voor patiënten, vaderlijk voor verpleegsters, bereidvaardig tegenover het bestuur'. In een interview in 1991 vermeldt Dr. Lit dat een van zijn eerste daden was het aanschaffen van koelkasten, zodat het koelen van de melk onder stromend water bij warm weer niet meer nodig was. Dr. Lit voerde in het begin van de jaren zeven-
tig de slaapdeprivatie therapie voor behande- ling van depressies in. 1968 'Dr. Lit meldt in zijn jaarverslag dat 'tot
onze vreugde onderging de geestelijke verzor- ging van onze katholieke patiënten een verdie- ping, doordat kapelaan A.J.M. van der Jagt nu regelmatig in onze kapel de mis celebreert', dit wordt door de geringe belangstelling in 1972 weer gestopt. |
|||||||||
|
1970 De eerste niet medicus (J.Lodder) doet
zijn intrede als directielid (hij was in 1947 reeds tot administrateur en in 1968 tot adjunct- directeur benoemd). De benoeming van een full-time geestelijk ver-
zorger, Ds. J. Voorsteegh. De directie stemde in met de wens van Ds. Voorsteegh om in de kapeldiensten ook het Heilig Avondmaal te kunnen vieren. 'De hiertoe benodigde Avond- maalstafel en Avondmaaiszilver werd aangeschaft en op 8 november tiad de eerste viering van het Avondmaal plaats. Assistentie verleenden twee ouderlingen van de hervormde Sjaloom- wijkgemeente, een lid van liet personeel en een patiënt.' 1971 Uit het verslag van de directeur bij de
eerste betonstorting op 4 juni voor de nieuw- bouw stond niet 'een bestuurder in jacquet, een directeur in witte jas, maar de laatst binnengeko- men ieerting-verpleegkundige onder een valhelm in wit schort die de plechtige lionneurs waar- nam.' 1972 Opening van het medisch-administratief
centrum en opening van een personeelsflat, de verpleegkundigen behoefden niet meer op de zolderverdiepingen van de afdelingen te wonen. 1973 Opening van een Geriatrische afdeling
Bij het 70-jarig jubileum werd van officiële feestviering afgezien vanwege het plotselinge overlijden dokter de Wilde, 'die in korte tijd al zo sterk zijn stempel op de geriatrische afdeling had gedrukt'. |
||||||||||
|
40
|
||||||||||
|
Wel werd een reünie door 200 oud-perso-
neelsleden bezocht (die kon niet meer afgelast worden) Het mededelingenblad van het sanatorium gaat
Santé heten. 1974 Jaarverslag van de Sanatoriumstaf (niet
meer van de directeur of de directie, maar van de gehele staf) en hieruit: 'in de grond van de zaak zijn de patiënten onze werkgevers'. |
een vorm van samenwerking aangegaan.
1983 Het Sanatorium bestaat 80 jaar; de
aparte jaarverslagen van de secretaris zijn beëindigd. 1985 Het bestuur besluit de naam van het
Sanatorium aan te passen aan de daadwer- kelijke functie: Psychiatrisch Ziekenhis "Het Christelijk Sanatorium" en de naam van de Stichting: "Stichting Christelijk Sanatorium". |
||||||||||||||||
|
1975 Ér wordt hier nog steeds het woord
patiënt gebezigd, omdat iedere andere elders gebruikte aanduiding er nog meer naast is. Bewoners? Huisgenoten? Cliënten? Het laatste doet mij altijd aan kruidenierszakenen advo- caten denken. Bovendien betekent het letter- lijk zo iets als vazal, horige van een rijkaard! Eigenlijk zou de aanduiding moeten worden ingevoerd die in het vohge jaarverslag al even opdook: werkgevers!'. Oprichting van een Ondernemingsraad
1977 Einde van de eigen in-service opleiding,
officieel opgeheven per 1 september 1984. 1978: bij het 75 jahg jubileum werd een orga-
nisatorische verandering ingevoerd, de Vereni- ging werd omgezet in een stichting met als naam: Stichting Christelijk Sanatorium Zeist. 1982 De provincie Utrecht wil een fusie tussen
de Willem Arntz Hoeve en het Chr. Sanatorium, dit wordt door de instellingen afgewezen, zij willen hun eigen identiteit behouden, wel wordt |
|||||||||||||||||
|
1985 - 1989 Mw. Drs. A.
directeur behandelzaken |
M.A. Oyen-Meijs,
|
||||||||||||||||
|
overzicht van de capaciteit voor het opnemen
van patiënten: 1903: 40; 1953: 170; 1978: 224; 1988: 209
-I- deeltijdsbehandelingskliniekvoor 20 patiën- ten en een psychiatrische polikliniek. 1989 -1993 Chr. G. Hrachovec directeur behan-
delzaken 1991 De Stichting Steunfonds Vrienden van het
Christelijk Sanatorium draagt 2 weilanden te Zeist en Hoogland en enkele legaten over aan de Stichting, deze heeft de weilanden aan de gemeente Zeist verkocht, die vervolgens o.a. socio-woningen heeft gebouwd in het Parmen- tiersvak. 1992 1 januari 1992 fuseert het Chr. Sanato-
rium, na jarenlange onderhandelingen met het Willem Arntz Huis te Utrecht, de Willem Arntz Hoeve te den Dolder, het Instituut voor Psy- chiatrische Dagbehandeling De Windeshof te Bilthoven, Herwonnen Levenskracht te Bosch en Duin, De Arienshof te Bosch en Duin en Sonnehaert te Zeist, tot de H.C. Rümke groep. |
|||||||||||||||||
|
1986 Personeelsflat verkocht, in 1986 werden
nog 8 van de 150 kamers door werknemers van het Sanatorium bewoond. 'Het weiland aan de andere kant van de Oude
Arnhemseweg staat met zijn ruim 3,5 hectare bouwgrond al jarenlang in üe belangstelling van de Gemeente Zeist, regelmatig werd er van de kant van de gemeente, zowel schriftelijk s/s mon- deling, op aangedrongen om de onderhandelin- gen over de verkoop van het weiland te starten'. Het bestuur besloot thans het gesprek over even- tuele verkoop te openen. 'Het Regionaal Streekplan voor de Provincie
Utrecht kwam uit en helaas werd aan het Sana- toriumbos geen bosixstemminggegeven'. In dit streekplan staat vermeld 'dat (een deel') van het Sanatoriumbos in de toekomst mogelijk voor woningbouw bestemd zou kunnen worden'. 1988 Het Sanatorium bestaat 85 jaar; een
|
|||||||||||||||||
|
ék
|
|||||||||||||||||
|
UI
>
z J»
-H
O 31 C
3
|
||||||||||||
|
De H.C. Rümke groep had 1350 medewer-
kers, 1000 klinische behandelplaatsen, 100 dagbehandelingsplaatsen, diverse poliklinieken en een samenwerking met de Rijksuniversiteit Utrecht en het Algemeen ziekenhuis. H.C. Rümke (1893-1967) was een van de belangrijkste Nederlandse psychiaters van de 20e eeuw en na de 2e wereldoorlog interna- tionaal de meest bekende Nederlandse psy- chiater. Hij was hoogleraar te Utrecht van 1936-1963. 1993 De wekelijkse kerkdiensten in de Kapel
worden gestopt. 2000 Per 1 januari fusie van de H.C. Rümke
groep (Utrecht) met het Riagg Westelijk Utrecht en Riagg Stad Utrecht tot Aitrecht. Aitrecht is een geconstrueerde en heeft geen betekenis. 'De organisatie zal zelf inhoud moeten gaan geven door gedegen geestelijke gezondheids- zorg te leveren aan de cliënten'. Het is aan de medewerkers om waar te maken waartoe het publiek in Utrecht de naam associeert en dat is o.a. 'voor ons allemaal, te vertrouwen, goed geregeld', aldus een citaat uit Nieuws Flits nr. 1, 2000 (ondanks dat: enkele 'verzonnen' ver- klaringen zijn: Alles van Utrecht en (waar men) Altijd Terecht kan)). Aitrecht is daarmee een grote GGZ instelling
in Midden Westelijk Utrecht, met ruim 2000 mensen in vaste dienst, in een werkgebied met 750.000 mensen. Het uitgangspunt van de nieuwe Stichting is:
dat altijd hulpverlening zo ambulant mogelijk is; per dag zijn er 2500 cliënten contacten. |
||||||||||||
|
De kerntaken liggen op het gebied van kennis
en behandeling van complexe psychische en psychiatrische problematiek (2e lijn) en onder- steuning van de Ie lijn (huisartsen, gemeente en politie). |
||||||||||||
|
In deze selectie zijn de medische gegevens en
de voortdurende aandacht voor de grondslag van het Chr. Sanatorium welke al het doen en laten van bestuur en medewerkers bepaalde niet opgenomen, zij vergen een aparte studie. Een citaat uit 1916 dient als voorbeeld waar- mee ieder jaarverslag inhoudelijk begonnen of besloten werd. 'Wat wij blijvend behoeven is 'brood', in den
ruimen, alle levensonderhoud omvattenden zin, waarin Jezus het gebruikt heeft in zijn exempiair gebed: 'geef ons heden ons dagelijl<sch brood! Voegen wij dan bij den arbeid ons gebed, en bij /iet gebed onzen arbeid. Laat ons arbeiden, alsof bidden niet hielp, alsof al onze arbeid niet baatet: 'onze Vader, die in de hemelen zijl geef ons heden ons dagelijksch brood!'. Bronnen
- Jaarverslagen 1900- 2001
- Santé magazine: uitgave ter gelegenheid van het
75-Jarig bestaan van het Chr. Sanatorium voor neu- rosen en psychosen te Zeist, (van Lonkhuyzen, Zeist) - Heer en heelmeesters: negentig jaar zorg voor
zenuwlijders in het Chr. Sanatorium, onder redac- tie van G. Hutschmackers & C. Hrachovee (Sun, 1993) |
||||||||||||
|
n ^ aitrecht
uiptn z.iii utt.i Fii Dolderseweg i6ii. j73a 8N Den Dolde'Nedeiland
Het oorspronkelijke embleem van het
Sanatorium is ontstaan uit een combi- natie van het wapen van de gemeente Zeist met de Griekse letter Psi. Dit is de beginletter van het griekse woord Psyche, dat ziel betekent. archief sanatorium Verantwoording
Uit de jaarverslagen van het bestuur der Ver-
eeniging tot Christelijke Verzorging van Zenuw- lijders in Nederland, waarvan het Christelijk Sanatorium uitging, en haar opvolgers is boven- staande selectie gemaakt. De jaarverslagen tot 1940 zijn zeer uitvoering opgesteld (die van 1941-1946 ontbreken), dat is ondermeer de reden waarom uit de eerste jaren de meeste citaten afkomstig zijn. |
||||||||||||
|
,i>-.,-.v«*.....■■.■.'^'■^■~'
|
|||