TUSSEN RIJN EN LEK
TIJDSCHRIFT VOOR DE GESCHIEDENIS VAN HET
GEBIED TUSSEN KROMME RIJN EN LEK

september 197C

4e jaargang

nr. 3

Redaktie-commissie:

A. Graafhuis, Utrecht; P.M. Heijmink Liesert, Schalkwijk;
L.M.J. de Keyzer, Houten J.Th.M. Oostendorp, Bunnik;
G.M. Staal, Odijk; W. Thoomes, Houten.

Redaktie-adres:

P.M. Heijmink Liesert, Jhr. Ramweg 45, Schalkwijk.

Eindredaktie:

A. Graafhuis, Utrecht.

Inhoud van dit blad:

Bestuursmededelingen.

De spits van de gemeentetoren te Schalkwijk, P.M. Heijmink Liesei

De stenen poort te Houten L.M.J. de Keijzer

Ledenlijst per 1 september 1970. (Redactie)

De kerkzaal en het broederhuis der Evangelische Broedergemeente

te Zeist A. Graafhuis

Lidmaatschap: � 10,� per jaar

Postrekening nr. 214585 t.n.v. Raiffeisenbank Houten,
t.g.v. rekening Historische Kring.

-ocr page 2-



		Bestuursmededelingen:

	Adreswijzigingen: Bij verhuizing wordt men verzocht het nieuwe adres terstond aan de sekretaris bekend te maken. Het voorkomt vertraging in de toe- zending van periodiek, konvokaties e.d. Bovendien wordt voorko- men dat via gemeenten het nieuwe adres moet worden gevraagd, hetgeen niet alleen extra tijd kost maar ook extra legeskosten. Opgraving te Vechten: Op 10 oktober a.s. worden de leden de gelegenheid geboden een kijkje te gaan nemen naar de opgraving te Vechten. Het betreft hier een gedeelte van een rijnarm met een soort overslagplaats. Tijd en plaats worden nog nader bekendgemaakt. Bijeenkomst:

De eerste bijeenkomst van het seizoen 1970/71 zal zijn op 13 oktober a.s,, om 20.00 uur, in het Gereformeerd Centrum te Bunnik. Deze avond is te beschouwen als een kontaktavond. Men kan deze avond nader kennismaken met de provinciaal archeoloog, de heer van Tent, die ook een praatje zal houden over opgra- vingen. De heer Dekker zal een uiteenzetting geven over ansicht- kaarten, de heer de Keijzer over munten en de heer Heijmink Liesert over gedachtenisplaatjes. Verder bestaat er deze avond ruime gelegenheid voor de aanwezigen om nader met elkaar ken- nis te maken en van gedachten te wisselen. Ook zullen boeken worden tentoongesteld met betrekking tot de geschiedenis van de provincie en plaatsen in de provincie. Het verdere programma voor het nieuwe seizoen wordt zo spoedig mogelijk bekendgemaakt. Het bestuur

-ocr page 3-



			-2-

		De spits van de gemeen te toren te Schalkwijk. In 1954 en latere jaren werd de gemeentetoren in Schalkwijk volledig gerestaureerd, waarbij ook de 13,5 meter hoge spits een grondige beurt kreeg. Hoe harrrxsnieus ook de verhouding tussen toren en spits, toch is deze spits niet de originele. Rond het jaar 1735 bleek de spits namelijk zo vervallen dat deze slechts door vernieuwing behouden zou kunnen worden. Op verzoek van de gecommitteerden der ge�rfden van Schalk- wijk werden Matthijs Hoveling, timmerman te Vleuten en Jon Croese, leidekker te Vianen, uitgenodigd bestek en kostenraming te maken. Beide heren kwamen op maandag 7 april 1736 naar schalkwijk, stelden een onderzoek in en kwamen tot de conclusie dat de spits in zodanig vervallen toestand verkeerde, dat van reparatie geen heil te verwachten was en er ook aan de kerk nogal wat te herstellen viel. In hun verslag gaven Hoveling en Croese te kennen, dat de oude spits van 70 voet moest worden gesloopt en dat er een spits gemaakt kon worden van 50 voet voor 2200 gulden of een kap op de toren voor 300 gulden minder. Omdat de kerk geen bijzondere inkomsten had werd besloten de kosten om te slaan over de morgentalen (belasting over de oppervlaktemaat morgen); de ene helft voor de eigenaar en de andere helft voor de gebruiker. Op 28 april van het jaar 1736 werd aan de Staten 's Lands van Utrecht geldelijke steun ver- zocht. De ge�rfden besloten op 2 juni d.a.v. dot een spits van 50 voet te verkiezen was boven het maken van een dak op de toren. Nog op 31 juli werd in het huis van Judith van Linden, weduwe van Johan van Oucop, wonende in het gerechtshuis van Schalkwijk, tot aanbesteding overgegaan. Het bestek vermeldt, dat de spits van 70 voet moest worden afgebroken tot aan de muurplaten en dat daarvoor in de plaats een achtkantige spits zou kunnen worden gebouwd van 50 voet. Bovendien moest het portaal voor de toren worden gesloopt, terwijl de oude deur met hengels zou worden gebruikt als toegangsdeur in de toren. De kerk moest twee maal gewit worden, het oude knekelhuis afgebroken en een nieuw gebouwd aan de zuidzijde vanaf een

-ocr page 4-



1		*�">'-
f^	'■ y	'

Gezicht op de N�H, kerk te Schalkwijk met gerestaureerde
gemeentetoren en 13,5 meter hoge spits»

-ocr page 5-



		-4- piloar van het koor tot de pilaar van de kerkekamer. De aan- nemer moest de preekstoel verplaatsen naar het koor en op een stenen voet zetten. Het maken van de spits werd ingezet door Johannes Gastelijn voor � 975,� en voor hetzelfde bedrag over- genomen door Jan de Ridder. Het overige werk aan kerk en knekelhuis werd aangenomen door Berend Heijland voor � 898,-. De reparatie van het torenuurwerk geschiedde door Dirk de Graaf; doodgraver Van Deventer nam het grondwerk aan; schil- der van het wijzerbord was Van Heumen en smid Gerrit de Kruijf. Het geheel der werkzaamheden moest binnen de tijd van drie maanden gereed zijn. In 1798 werden eigendom en onderhoud van de torens van her- vormde kerken overgedragen aan de burgerlijke overheid, vooral omdat de lasten van het onderhoud van kerk en toren samen voor de meeste hervormde gemeenten te hoog werden. Daarom is het besluit van de gemeenteraad van Schalkwijk (van 9 juni 1911) de gemeentetoren te herstellen nog steeds heel gewoon. De bestaande spits zou worden afgebroken en van het afkomende materiaal kon een korte nieuwe bedekking ter hoogte van omstreeks drie meter worden gemaakt. Het nieuwe spitsje werd zo geplaatst dat het over het muurwerk zou reiken. De wijzerplaten - met het uurwerk daaraan gemonteerd - werden lager aangebracht. Er kwam een nieuw luik om uit en in te klimmen en om de vlag te kunnen uitsteken. De bedekking moest worden voorzien van nieuwe leien, volgens monster, met leiha- ken en geoliede nagels, terwijl de opdracht was om de hoek- kepers eveneens met leien te vlechten. Verder zou de uiterste spits afgedekt worden met lood, de wijzerplaten worden geverfd in de opgegeven kleur en de cijfers en wijzers worden verguld. Bij acclamatie werd besloten het werk, behoudens goedkeuring van gedeputeerde staten, te gunnen aan G. Beisterveld en Zonen te Utrecht voor een bedrag van � 400,�. Gedeputeerde Staten keurden het besluit goed, doch het kerkbestuur van de N.H. gemeente verzocht de raad op zijn besluit terug te komen. De raad nam dit verzoek in de vergadering van 7 juli 1911 echter voor kennisgeving aan. Vervolgens deed de Rijksarchitekt van de monumenten te 's-Gravenhage bij brief van 19 juli d.a.v. mede-

-ocr page 6-



						"^



		Gezicht op het dorp Schalkv/ijk met de N,H, kerk en haar 70 voet hoge spits. Foto van een tekening door D.v,d,Burg.

-ocr page 7-



	deling, dat .vaarschijn lijk binnen enkele dagen een subsidie von de minister van binnenlandse zaken zou kunnen worden verwacht, wanneer althans van gedeeltelijke afbraak werd afgezien. De minister deed zijn schrijven van 28 juli vergezeld gaan van een rapport van de rijksarchitekt, waaruit bleek, dat de toren stamt uit de 13e of 14e eeuw en voor het grootste gedeelte in romaansestijlwasopgetrokken; hetbovenstedeel ingotische stijl. De minister nodigde de raad uit de nodige stappen te doen om de gedeeltelijke sloping van de spits te voorkomen. Naar aan- leiding van dit verzoek werd de heer Beisterveld geraadpleegd. Deze was bereid de toren overeenkomstig de bestaande vorm en afmeting te herstellen en met nieuwe leien te dekken, alles voor � 1196,�. De rood besloot op dit aanbod in te gaan, mits het rijk zou bijdragen. Bij brief van 10 augustus 1911 berichtte de minister dot, vanwege de vele aanvragen, geen subsidie in het uitzicht kon worden gesteld. Hierna werd met de kerkelijke gemeente onderhandelingen gevoerd over een bijdrage en toen ook dit op niets uitliep wist burgemeester J.P. Kleinschmit de heer Beisterveld te bewegen de spits te restaureren voor � 800,�. Op 9 november 1911 ging de raad hiermee accoord. Zo kon worden voorkomen dat de torenspits nog eens werd verlaagd.

		P.M. Heijmink Liesert.

Bronnen: Domorcbief inv. nr. 4000 Archief gemeente Schalkwijk.

-ocr page 8-



			-7-

		De Stenen Poort te Houten. Aan de Van Tiellandtweg voor het perceel nr. 3, kadastraal bekend gemeente Houten, sektie A, nr. 487, is een poortgebouw gelegen, dat dateert uit de 16e eeuw. Het heet "De Stenen Poort" en is een van de weinige overblijfse- len van de beschermde boerderijen in ons gebied. Omringd door een gracht of brede sloot was het poortgebouw de enige toegang tot de boerderij, zodat de bewoners in vroeger tijden beschermd waren tegen het platteland onveiligmakende lieden. Dit alles was een groot voorrecht. Lang niet iedere bewoner van een hofstede kon zich nl. op deze manier beschermen. Op de eerste plaats moest men hiertoe de toestemming verkrijgen van het toenmalig bestuur. Dergelijke versterkingen konden namelijk wel eens een bolwerk gaan vormen tegen de plaatselijke adellijke kasteelheren en tegen de landsheren. Bovendien moest men wel een grootgrondbezitter zijn om zich de uitgave van de bouw van zo'n poortgebouw te kunnen veroorloven. Men mag daarom gerust stellen, dat dit bouwwerk van bijzondere betekenis is voor de geschiedenis van onze boerderijen. De afmetingen van de poort aan de voorzijde zijn uitwendig 5,50 X 6,00 meter en inwendig 4,35 x 4,80 meter. De hoogte van de zijgevels bedraagt 5,00 meter. Het gebouwtje wordt afgedekt met een zadeldak, gedekt met riet. De topgevel aan de voorzijde is een trapgevel, welke aan de achterzijde vlechtingen heeft in het metselwerk. De hoogte tot de bovenkant van de rietvorsten is 9,30 meter. De doorgangen hebben mooie geprofileerde omlijstingen en zijn tot in de boog gemeten aan de voorzijde 5,30 meter en aan de achterzijde 5,80 meter hoog. De naar de weg gekeerde zijde heeft twee zware van eikenhout vervaardigde deuren. Boven de deuren is op een houten latei een gemetselde vulling aangebracht, waarin een blind rond venster. In de achterdoorgang is geen deur meer. Daar is het gedeelte boven de latei dichtgeplankt met eiken delen, met daarin een deurtje om op de zolder te kunnen komen.

-ocr page 9-



			-8-

		De zolder is gelegen op ca. 4,10 meter en samengesteld uit baksteen (afmeting 25 x 12 x 5,5 cm). De zolder is bedekt met plavuizen met een afmeting van 20 x 20 cm. Het geheel wordt gedragen door kinderbalkjes, die rusten op ��n zware en twee lichtere moerbalken. In de zijmuren zijn aan de binnenzijde, op zithoogte, sparingen aan- gebracht, ter breedte van 2,35 meter en tot de hoogte van de boog- afsluiting boven de ingang. In de sparingen is een lichtspleet aange- bracht. De hoeken van het gebouw zijn verstevigd door steunberen, tot een hoogte van 5,00 meter. Het poortgebouw wordt thans gebruikt als wagenstalling en behoort tot de achtergelegen boerderij. Regenten van de Beyerskameren te Utrecht, in 1594 gefundeerd door Adriaan Beyer en zijn huisvrouw Alijdt de Bruin Jansdochter, hebben "De Stenen Poort" in Houten nog steeds in bezit.

-ocr page 10-



	-9- Leden lijst per 1 september 1970

J. van Arkel, A.J.M. Asselbergs, J.C.F.F. Baak, F.J. Backer, N.D.G. Bangmn, Pastoor H.J.M. Bary, Ir.W.J.A. Benjaminse, M. van den Berg, J.Th. Bemard, J.F.O.van Beijnen, Mw.P.W.Ph.v.d.Bilt- Nielen, P.H. Bogaard, W. Bonthuis, J.G.M. Boon, Dr. W.J.Boone, N.C. Bouwman, J. Bramer, Drs.J.J S. Broertjes, M.C. van Bruchem, C. van de Brug, R.Th.M. de Bruin, Th.H.M. de Bruin, Mw.M.de Btuijn-Pauw, P.W Buisman, A. van de Bunt, Bureau voor naamkunde van de Kon.Ned.Akade- mie van wetenschappen.
		Overeindseweg 34a. Jutphaas, post Utrecht. Provincialeweg 24, Bunnik. Kon. Wilhelminaweg 2, Houten. Pr. Christinalaan 10, Bunnik. Kon. Wilhelminaweg 4, Houten. St. Nicolaaslaan 1, Odijk. Pr. Bern hard straat 32, Bunnik Burg. Haefkensstraat 9, Houten. De Meent 54, Odijk. Pr. Bemhardstraat 10, Bunnik. Pr. Beatrixstraat 23, Bunnik. Park Voorn 3, De Meern. Stationslaan 9, Houten. Floris van Egmontstraat 27, Lopik. Oldebameveltlaan 7, Amersfoort. Herenweg 29, Houten. Sterrenboslaan 3, Driebergen-Rijsenburg. Zeisterweg 58, Odijk. Woalseweg 74A, Tuil en 't Waal, post Vreeswijk. Dorpsstraat 18a, Bunnik. Schalkwijkseweg 2, Houten. Ten Oeverstraat 160, Zwolle. Burg.van de Weijerstraat 10, Bunnik. Merwedekade 215-bis, Utrecht. Herenweg 33-bis, Houten. Keizersgracht 569-571, Amsterdam (C).

-ocr page 11-



	-10-

		Graaf Jan laan 36, Zeist. Pr. Bemhardstraat 45, Bunnik. Pr. Bemhardstraat 45, Bunnik, Prof.de Vrijerlaan 22, Odijk. Zeisterweg 98, Odijk. Groenekanseweg 20, De Bilt. Singel 103, Odijk Mw.van Vollenhovenpark 34, Driebergen. Jhr. Ramweg 4, Schalkwijk. Pr. Christinalaan 12, Bunnik. A. van den Heuvelstraat 11, Bunnik. Loerikseweg 73, Houten. Achterdijk 44, Odijk. H. v.d. Vechtlaan 8, Bunnik. Lange Uitweg 72, Tuil en 't Waal, post Schalkwijk. Herenweg 22, Houten. Pr. Beatrixstraat 16, Bunnik. Utrechtseweg 8, Houten. Pres. Kennedystraat 33, Hedel. Pr.W. de Zwijgerlaan 24, Houten. Cobradreef 16, Utrecht. Jan van Arkelstraat 13, Vianen. Loerikseweg 11, Houten. Agricolastraat 140, Wijk bij Duurstede, Graaf Adolflaon 23-11, Zeist. Loerikseweg 11, Houten. Van Heemskerk laan 41, Doom,
AAw.J.S.K. van de Burg- Fokkema, Drs. J. Buijs, Mw.B.E. Buijs-de Geus, Mw.H.ten Ca te-Gerritsen, C.N.M. Commandeur, Mr. P.H. Damst�, Drs. C. Dekker, Mw.C.D.W. Derksen-van Glabbeek, F.C. Diks, Mw. J.M.Dix-Visser, H.N.J. van Drogenbroek, J.G.M, van Echtelt, Mv^.G.M.J.EIberse- Buskermolen, Drs. D.J.H, van Elden, Mej. J. Elings, Th. Fijan, Mw. H.Geessink-Foks, Gemeentebestuur van Houten, W.T.J. de Gier, A. van der Goot, A. Graafhuis, W. Grapendaal, H.A. van der Grind, H.P.A van der Grind, Jac. J. van der Grind, Mw.C.J.van der Grind- van Hengstum, F.A. Groen,

-ocr page 12-



	-11-

		Singel 49, Odijk. Herenweg 35, Houten. Burgweg 4, Odijk. Pr. W. de Zwijgerlaan 26, Houten. Beusichemseweg 92, 't Goy, post Houten. Zeisterweg 23, Odijk. Ds. van Haaf ten laan 33, Odijk. Kon. Julianastraat 16, Houten. Provincialeweg 19, Schalkwijk. Wickenburghselaan 41, Schalkwijk. Schalkburgerstraat 1, Hengelo (Ov.) Bomsestroat 45, Hengelo (Ov.) Wickenburghselaan 41, Schalkwijk. Jhr. Ramweg 45, Schalkwijk, Herenstraat 107, Werkhoven, Haydniaan 33, Bilthoven, Schoolplein 2, Utrecht. Wittevrouwensingel 11, Utrecht. Livingstonelaan 1258, Utrecht. Herengracht 417, Amsterdam. Kersbergen laan 33, Zeist. Zeisterweg 56, Odijk. Ds.Jon Mindenuslaan 28, Odijk. Waijensedijk 7, Houten, post Utrecht. Karel Doorman laan 132, Hilversum. Waalseweg 78, Tuil en 't Waal, post Vreeswijk. Kon.Julianalaan 10, Bunnik. St. Nicolaoslaan 100, Odijk. Binnenweg 2, Houten. Pr. Margrietstraat 5, Bunnik. Wth. van Rooijenweg 10, Houten. Abdijgaarde 1, Odijk.
H.S. Groenen, Dr, C. Gruijs, J.P. Hans, H.Tj. ten Have, St. Henricusschool, St. Henricusschool, W.G.H.A.Hesselman, arts, Mej.J.H.A.van den Heuvel, W,M. van den Heuvel, A.H. Heijmink Liesert, Mej.E.M.Heijmink Liesert, J.J. Heijmink Liesert, Mej. M.A.Heijmink Liesert, P.M. Heijmink Liesert, C.J. Hillebrand, Prof.Dr. D.J. Hoens, Dr. A.H. Holtz, Dr. R.A. Hoogland, Ir. W.J, van den Houdt, L.A. Houthakker, Prof.Dr.W. van Iterson, Drs.C.M, A.M. Janssen, Mr, H,M, de Jonge, E,H.M Jongerius, A.P.P. van Kampen, D. Kamstro, A.J, van Kempen, P.M. Keijzer, L.M.J. de Keijzer, D.K. Klootwijk, P.J.W. Koch, A.A. de Koning,

-ocr page 13-



	-12-

		Loerikseweg 29, Houten. Joh. de Kruijfstraat 14, Bunnik. Buitenzorgloan 25, Ede. Hobbemastraat 40, Utrecht. Beverweertseweg 19, Werkhoven. Schoudermantel 31, Bunnik. Achterdijk 66, Werkhoven. Engweg 26, Bunnik. St. Nicolaaslaan 64, Odijk. Provincialeweg 85, Bunnik. Kon. Julianalaan 12, Bunnik. Waalseweg 46, Tuil en 't Waal, post Vreeswijk, Sparren laan 56, Driebergen. Tolhuislaan 1, Bunnik. Dorpsstraat 23, Bunnik. Vlierweg 22, Houten. Lange Uitweg 94, Tuil en 't Waal, post Schalkwijk. Pr. Morijkeweg 3, Houten. Schoudermantel 29, Bunnik. Burg.Haefkensstraat 49, Houten. Achterdijk 78, Werkhoven. Lange Uitweg 41, Tuil en 't Waal, post Schalkwijk. Ds. Posmastraat 2, Bunnik. Loerikseweg 52, Houten. Pr. Beotrixstraat 36, Bunnik. Verlengde Slotlaan 58, Zeist. Jhr. Ramweg 20, Schalkwijk. Achterdijk 22, Bunnik. Loerikseweg 28, Houten. Schoudermantel 44, Odijk. Achter Sint Pieter 20, Utrecht.
W.J. Kruitwagen, A. de Kruijf, G. de Kruijf, O.A. Kuik, N. Logerweij, H. van Leeuwen, N, Lege maat, Mw. L. Leppink-Oosterloo, H.A.S. Leijten, Joh. van der Linden, M. Link, Mw.T. van der Louw-van der Griend, H,A. Ludwig, F.R.M. Meltzer, P.W. Merkenfiof, N.C. Middelkoop, J.H. Moesman, Mej.E.J.M.von Mook, M, Narold, C, Nederveen, J. Ne II, M.C .D. Nieman tsverdriet, J.Th.M. Oostendorp, A.H. van Oostrom, A.G. van Ophem, Mw. A.Ossentjuk-Baxter, A.Th. Pastoors, C. Pater, H.C.W.M.Peek, Mw.J.P.M.Peek-Vemooij, Provincie Utrecht,

-ocr page 14-



	-13-

Dr. J.H.E.Reeskamp, Ir. LJ.S. Reinders, Dr. A.N.J.Reinders Folmer, W.N.R.M.Renckens, arts, J. Renes, Mw.S. van Rhijn-de Koning, Ir. J.M. Riemens, J. Rinck, Mw.V. Rinck-de Ruiter, Mr. LA. Ritz, H.J. Ruiter Mw.C.A.Ruys-Haitsma Muiier, Rijksarchief Utrecht, Drs. J.G.S.Schemmekes, A.S.M, van Schip, A.F. Schmidt, E. Schoenmaker, W.A. Schuurman, A.J. van Se lm, H.M.F, de S�vaux Mkv. A. Sipkes-Roetert, G. Smilda, G. Smit, G.M. Staal, Mw.A.J.Th.Staal-Rijkelijk- huizen, Mej. A. Stamhuis, Mr. J.N. Stempels, W. Stooker, W.A. Stooker, Mej.L.H. Tapperman
		Postbus 81, Utrecht. Harderwijkerweg 121, Dieren. Borssenburg 10, Amstelveen. Provincialeweg 11, Schalkwijk. Ds. Pasmastroat 21, Bunnik. Daam Fockemalaan 79, Amersfoort. Langbroekerdijk 6, Odijl<v post Driebergen. A. van den Heuvelstraat 6, Bunnik. A. van den Heuvelstraat 6, Bunnik. Kon.Julianalaan 26, Bunnik. Ds.Jan Mindenuslaan 12, Odijk. Volkenkamp 37, Driebergen. Alexander Numankade 201, Utrecht. Vlierweg 56, Houten. Boomgaardweg 60, Odijk. Kon. Wilhelminastraat 15, Bunnik. Heemsteedseweg 2, Houten, post Utrecht. Lange Uitweg 43, Tuil en 't Waal, post Schalkwijk. Lekdijk 36, Tuil en 't Waal, post Schalkwijk. Vinkenlaan 38, Malden. Pr. Bernhardstraat 42, Bunnik. Wolter Heukels laan 58, Utrecht. Pothuizerweg 23, Schalkwijk. Boomgaardweg 31, Odijk. Boomgaardweg 31, Odijk. Zeisterweg 33, Odijk. Kolonel Daumerielaan 5, Brussel. Govert Flinckstraat 11, Utrecht. Nassaustraat 20, Utrecht. Wolter Heu kei slaan 44, Utrecht.

-ocr page 15-



	-14-

		Burg.Haefkensstraat 43, Houten. Kon. Julianalaan 5, Bunnik. Loerikseweg 18, Houten. Amalia van Solmsstraat 134, Den Haag. Jan van der Heijdenstraat 27, Amers- foort. Jhr. Ramweg 17, Schalkv/ijk. Ds. van Haaf ten laan 25, Odijk. Rijnseweg 3, Odijk. Wilhelminapark 33, Utrecht. Neereind 19, Schalkwijk. Neereind 27, Schalkwijk. Loerikseweg 23, Houten. Pr. Hendrikweg 40, Houten. Provincialeweg 72, Bunnik. Ds. van Hoaftenplantsoen 8, Odijk, Verdiweg 407, Amersfoort. Utrechtseweg 320, De Bilt. Loerikseweg 33A, Houten. Jhr. Ramweg 46, Schalkwijk. Burg.van de Weijerstraot 17, Bunnik. Burg.van de Weijerstraot 11, Bunnik. De Meent 56, Odijk. St. Nicolaasloan 98, Odijk. Wickenburghseweg 7, 't Goy, post Houten. Werkhovenseweg 1, Odijk. Werkhovenseweg 4, Odijk. Vlierweg 30, Houten. Pahud de Mortongesdreef 142, Utrecht. Achterdijk 4, Tuil en 't Waal, post Schalkwijk. Ds. Jan Mindenuslaan 5, Odijk.
W. Thoomes, Mej. A. Uiterwaol, M.EJ, van der Vegt, Mej.WJ. van der Vegt, A.H. Veldhorst, Zr. E.M. Vendrig, J, Verkerk, G.C.J. Vemooij, Dr. R.M. Versteegh, A. Vissers, F.P. van Vliet, P.J.M. Vos, arts, H.A. de Vries, J. van Vuurde, H.H.J.H. Wemmersioger, F.C.J. Wevers, F.H.C. Weijtens, A.A.J. van der Wielen, Th.G. Wieman, CA. van Wiggen, P.H. de Winter, A.G. de Wit, Mej.R.Wolswijk, J. Wttewaall, A.J. van Wijk, A.W. van Wijk, P. IJkema, Mej.J.W. van Zaanen, J. Zeeman, Drs. H. Zegeling,

-ocr page 16-



r

		-15-

	Mw.P. L.M.Zuidwijk- Sch�lvinck, G. Zwcrt, Mw. P .M.Zwart-de Vries, J,A. Zijderloan, J.G. Zijffers, H.H. voi Zijl, P.J.A. ver Zijl, Oudheidkundige vereniging "Flehite" Archeologische werkgemeen- schap Utrecht, Stichts-Hollandse Historische Veren igirp, Raad van beheer van de Van de Poll-stichting, Slotzusters Augustinessen, Priorij "Gods Werkhof",		Pr. Bemhardstraot 49, Bunnik. Burg. van de Weijerstraat 5, Bunnik. Burg. van de Weijerstraat 5, Bunnik. Nr. 62, Polsbroek. Ha se broekstraat 37-bis, Utrecht. Molenweg 44, Bunnik. Schoudermantel 87, Bunnik. Westsingel 50, Amersfoort. Juliusstraat 7, Utrecht. Postbus 31, Woerden. Platolaan 24, Zeist. Hollendewagenweg 16, Werkhoven.

-ocr page 17-



			-16-

		De kerkzaal en het broederhuis van de Evangelische Broedergemeente te Zeist

	Zeist - "Het is 19 oktober 1768. Op het broeder- en zusterplein te Zeist, waar enkele decennia tevo- ren de Evangelische Broedergemeen- te werd gevestigd, is het een druk- te van belang. Wat er gaande is? Om half 9 in de avond zal de laatste zangdienst in de oude kerk- zaal van het slot worden gehouden. De nieuwe zaal wordt morgen in gebruik genomen, maar vanavond staat - voor het laatst - de kerk- zaal in het centrum. De 45-jarige Christian Gregor, organist van de Broedergemeente, zal de zangdienst leiden. Hij is niet de eerste de beste; als musi- cus en als dichter speelt hij een			De nog lang niet vergeten, zeer geslaagde excursies naar Zeist in 1969 brach- ten de redactie ertoe over te gaan tot de plaatsing van het hier volgende artikel (zie: Utrechtsch Nieuwsblad van 4 septem- ber 1968, Zeister editie, pag. 4). Zij was van oor- deel dat Zeist niet ver buiten het gebied van on- ze vereniging ligt en dat er naar alle waarschijnlijk- heid ook "tussen Rijn en Lek" wel belangstelling voor zal bestaan. A.G.

belangrijke rol. Het gezangboek van de Broedergemeente bevat een groot aantal liederen van de graaf van Zinzendorf, die door Gregor voor de gemeentezang in de eredienst geschikt gemaakt werden. En op Palmzondag en de eerste Advent wordt nog heden ten dage het door hem gecompo- neerde Hosianna gezongen." Wars van pracht en praal In Zeist was men enerzijds blij met de nieuwe kerkzaal, anderzijds was men met weemoed vervuld, omdat de kleine zaal in het mooie slot niet meer bruikbaar was. Maar in de dienst op die 19e oktober 1768 overheerste toch de dankbaarheid en met grote blijdschap

-ocr page 18-




	r	-17- wachtte men de volgende dag af. Van heinde en verre - met name uit Haarlem en Amsterdam - waren de gemeenteleden samengestroomd om de plechtige ingebruikneming van de nieuwe kerkzaal mee te beleven. Bovenstaande gegevens zijn ontleend aan het prachtig uitgevoerde boekje van dr. J. Meerdink te Zeist, dat onder de titel: "De kerk- zaal en het broederhuis der Evangelische Broedergemeente te Zeist" door het seminarie van de Broedergemeente zelf werd uitgegeven. Uit be langstelling Het opmerkelijke is, dat dr. Meerdink louter uit belangstelling voor de geschiedenis van de Broedergemeente tot het schrijven van dit boekje gekomen is, een werk dot hem twee jaar lang zijn vrije uren gekost heeft. "Een offer?" Natuurlijk. Maar de geschiedenis van de Broedergemeente is z� interessant en z� nauw verweven met die van de gemeente Zeist, dat je - als lid van de Oudstenraad en als geboren Zeistenaar - bijna onmiddellijk overtuigd bent van de noodzaak tot het vast- leggen van de meest belangrijke feiten"."En dat heb ik, met hulp van anderen, trachten te doen," aldus dr. Meerdink, directeur van het bureau van statistiek van de gemeente Amsterdam. In 1937 pro- moveerde hij in Utrecht op het proefschrift "De achteruitgang van de geboorte". Hij was enige tijd verbonden aan een demografisch instituut in het Amerikaanse Bombay. Behalve lid van de Evan- gelische Broedergemeente is dr. Meerdink ook lidmaat van de hervormde kerk. In het boekje van dr. Meerdink worden eerst enige bladzijden ge- wijd aan de oude kerkzaal in het slot, dat door de heer van Zeist- Comelis Schellinger - aan de Broedergemeente in gebruik gegeven was. In de "Geheymschrijver van Staat en Kerke der Vereenigde Neder- landen beginnende met die van de provincie Utrecht (uitgegeven in 1759) is een nauwkeurige beschrijving van de "Gemeinsaol" te vinden.

-ocr page 19-



	r

		Interieur van de kerkzaal in 1968.

-ocr page 20-



		-19- De plannen tot de bouw van de kerkzaal dateerden van het begin van de zestiger jaren (der achttiende eeuw). Men was het pas in een veel later stadium eens over de vraag, waar precies de zaal komen moest. Het aanvankelijke plan om de zaal tussen de huizen van Van Loer (Zusterplein nr. 16) en van Verbeek (Zusterplein nr. 8) op te trekken werd na veel heen en weergepraat goedge- keurd. Er waren er die aan plaatsing bij het Rond dachten (waar- door aan het karakter van het Slot stellig grote afbreuk gedaan zou zijn), er waren er ook die de zaal in het slot wilden vergro- ten (o.a. Cornelis Schellinger), er waren er tenslotte die de zaal gebouwd wensten te zien naast het Broederhuis (o.a. Leonard Dober, Johannes de Wotteville en August Spangenberg, de grote Drie van de Broedergemeente in de 18e eeuw). Interieur Wie de zaal nu gaat bezoeken om een rijk interieur te vinden zal bedrogen uitkomen. De Broedergemeente is altijd wars geweest van pracht en praal. Maar, zo zegt dr. Meerdink: "Ziet men in de een- voud het kenmerk van het ware don ontkomt men niet aan de "no- blesse", aan het karakter en de stijl waarin de geest dezer 18e eeuwse gemeente zich in de ruimtewerking, de proporties van leng- te, breedte en hoogte en de op wit afgestemde kleur uitspreekt." Let wel: de mooie witte banken van vandaag, stonden er in 1768 niet, ze waren ongeverfd en gladgeschaafd, meer niet, sommige zelfs zonder leuning. Het witte schilderwerk dateert van ca. 1850 en werd voor het eerst aangebracht door mr. schilder, behanger en stoffeerder Broeder Fre- derik Fries, die aan de Karpervijver woonde en aan de Lageweg zijn werkplaats had. Toen in 1957 de Uniteit der Broedergemeente 500 jaar bestond werd de grote oud-ho Hondse kroon in de kerkzoal gehangen als geschenk van de vele vrienden der gemeente. De beide kachelovens, die onmiddellijk opvallen en de beide wan- den voortreffelijk sieren, zijn van de firma AAartin en werden in de 19e eeuw vervaardigd.

-ocr page 21-



	-20-

Orgel Tenslotte nog iets over het orgel in de kerkzaal, het instrument, dat in de samenkomsten van de Broedergemeente onmisbaar is. Het gaat in de diensten - zangdiensten, liefdemalen of avond- zaalsdiensten -vooral om "een met zorg bijeengezochte serie van liederen, die in wisselzong tussen gemeente, broeders en zusters en het kerkkoor telkens verbonden en begeleid door het orgel ten uitvoer worden gebracht." De dichter-predikant ds. John. P. Hase- broek (1812-1 896) schreef, onder de indruk van wat hij in Zeist had gehoord: "En waarlijk 't is een zegelied/Dat uit die tempel- horens vliet/Door Herrnhut's kinderen aangeheven/Wien God een tent hier heeft gebouwd/En tevens onder 't groene hout/Een tem- peltent gegeven . . . Het oudste orgel was van orgelbouwer CE. Friederici uit Gera in Saksen. Deze had het vak geleerd bij Gottfried Silbermann (1683- 1753), die vooral bekend werd door het domorgel in Freiburg, dat hij bouwde. Op 12 juli 1883 werd het orgel voor de prijs van � 6000,� over- gedaan aan de Ned. hervormde gemeente te Arnhem. De eerste Ad vent van dat jaar werd het tegenwoordige orgel van de Utrechter Witte ingewijd, een instrument, dat Richord Hol nog op dezelfde dag bespeelde en dat niet zo lang geleden werd gewijzigd en uit- gebreid door de Utrechtse orgelbouwer Blonk, thans gevestigd in Herwijnen. A. Graafhuis

		*'iA y/>/k*