-ocr page 1-

				T-WW"^'" ' "-:y-'"'f^^fw-'m'sr- .'•'.wt •-imgf'na^'.^
						J2.
		DISSERTATIO THEOLOGICA DE JESU IN VITAM REDITU, QDAM, ANNUENTE SUMMO NUMINE, EX ADCTORITATE RECTORIS MAGNinCI J. C. SWYGHÜISEN GROENEWOUD, PHir. TIlEOft. BAG. LITT. lU'M. DOGT. ET LITT. ORIËNT. PROF. ORD. NEC NON I AJipiissiMi SENATÜS ACADEMICI consïhsu , AC                                                                                                                  A VENERANBAE FACULTATIS THEOLOGICAE decreto , |3r0 (JJvabu IDoctomtus,                         . SUMMISQUE IN TIIEOLOGIA HONORIBUS AC PHIVILEGIIS ,                  - ' ^ IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA, RITE AC lEGITlME CONSEQCENDIS ,                                                                        '           1 PUBLICO AC SOLENNI EXAMINI SUBMITTIT                              ?                   ■ JACOBUS ISAACUS DOEDES,           ', | E PAGO LANGERAK. A. D. XVI M. JUNII, A, MDCCCXU, HORA I.
			TRAJECTI AD RHENÜM, AFüD C. VAN DER POST jüniorem, fitbliii{wlmn.

-ocr page 2-

	I
		TTPIS K. J. GIEBEN.

-ocr page 3-

		PAREWTIBIJS OPTIMIS
			C A R I S S I M I S
				SACRUM.
						•*-
					■.rr.

-ocr page 4-

		aw"

-ocr page 5-

			PBAEFATIO.
		Haheo smie, quod gaudio exsultem, quum , jucun- dissimo juventutis stadio peracto, recole}-c mihi liceat, quaecunqne in me contulerint beneficia omnes, quos amore el amicitia prosequor; simul vero, dolore me ajffici non est quod diffitear , quum ab Aoademia avo- cer, cui tot ac tanta debeo. Mihi enim contigit, dulcissimam vilae partem Theologiae studiis conse- nrare, quodque in summis semper habui votis assequi. Disquisitionem instituere mihi licuit de re gravissi- ma , quani summi csse momenti omnes lubentes agnos- cant. Dolet eer te meliora dare me non potuisse, at nequus quisque judex ooncedal, ubi pro virium tenui- tate in rem, expositu dijfficilcm , tiro indagat, benevole ejus disquisitionem esse dijudicandam, neque vel acer- ba crisi contorquendam, vel aculeatis vexendam esse verbis. Si cui alii, huic certe meae disputationi be- nigno judice opus est. Quod si mirum cui videatur, lil hoc potissimum argumentum me oculos convertisse, perpendat, quaeso , ejus gravitatem. atque nexum, et cum variis rerum capitibus, et cum aetatis, qua vi- vimus, indole. Si plura his inesse animadvertat
					^:

-ocr page 6-

			«PF
		VlH                                    PRAEFATIO. betievolus lector, qiiae emendatione indigeant, haec jtcveni non adm.odum perilo ignoscat. Haeo cum lectorihus de hoc opusculo communioanda hahiii. J.t vero, tibi, Carissime Pater! illud dicavi, qtiippe cui arctissimo pietatis vinculo devinclum me sentio, quemque summo jam, gaudio affentum esse scio. Qui me a teneris inde dilectum, hahuisti, in- stituisti, puero prospexisli, juvenem Minervae sa- crum templum ingredi vohiisti, tibi, Pater, quum jilio verba desint, quae habeo, offero. Studiorum hae primitiae testes tibi sint grati animi, qnod me ad miinus obeundum adhortatus es, cujus et difficul- tates ipse, et fructus idierrifnos cognovisti ; testes tibi sint amoris , quo numquam non te colendum esse duxi. Utinam Deus O. 31. del tibi vitam longam, qua CHRISTI honorem provehere, iisque, quos curae tune mandavit, consulere per gas , mihique aliquando dux existas et monitor, ubi honorijicentissimum mihi munus offeretur. Quum verba deficiant, testenturfacta, prouti ipse semper factis paternum, mihi amorem sig- nificare maluisti, quam verbis. Quam pater inchoavit institiitioncm , vos , Praecep- tores! absolvcre voluistis, quos praesertim hae in Academia egregios nactus sum doctores. Non factie lihcralis institutionis, qua in scholis CU. HEUSDII [eheu! nobis erepti) goudoeveri, groenewoüdi, schröderi, u.ms sum, memoriam delebit dies, multo vero minus comitatis, qua vos me recepistis, f^iri Clarissimi! in Theologicis studiis duces mihi ac suasores. P^i' quatuor ferme annos, quibus Cl. BOUMANPfl scholis interfui, eximia ejus institutione f rui mihi licuit, quamque discipuli ejus cognitam habent, viri bene-

-ocr page 7-

		-■-r'*~-- .j-^-'imt^--r-- -
			P R A K f A T I O.                                           IX volentiam experhis svm, qiiolies comiler consilium roganlem me rccepit. Jnhent in me collata beneficia, ut Cl. ROYAARDSIO gratias agam, cvjus discipulis me anmimerai'i glorior. Muliifaria ratione mihi pro- vidit, utque de aliis taceam, eo praeserlim temporis spatio, quo in disscrtatione conscribenda versatiis smn , quoties f^irum Cl. adibam, liberaliter mihi .suppeditavil, quihus indigeham , libros. ülriusque Viri institutio hanc in me habuit vim., nl in dies fe- liciorcm me praedicarem, quod in alma hac 3Iusarum sede Theologiae operam navarem , iisque ducibus ad studia cxegetica , critica, historica incumberem. Accedit, quod tibi, Cl. vixKE, Praeceplor carissi- me, praeter alia et hoc debeam , quod Promotoris partes snscipere hand recusasti, et amicus mihi ex- stitisti, quetn maximi non facere non possum. Bene- vale consiliis mihi adfuisti, viam monstrasti, quum- que hanc conscriberem dissertationem, monitis auxi- lium roganti succurristi. Tua quoque institutio effccit, ut scientiarum amor excitaretur, ardor aleretur, stu- dium confirmaretur. Quam ut in aliis quoque habeat vim, vohis, Firi Clarissimi! utinam Deus O. M. felicem concedat vitam , in Academiae emolumetitum , Ecclesiae salutem , patriae decus! Est omnino quod beatum me pracdicem. Si enim ve7-e dixerit SIRAOIHES: o {tiQ<ji)i> ((piloi/ ntaTÖy) iVQfP ^ijdctvQÓv, me CROESO diliorem esse credatis. Inlactis opulentior Tlicsauris Arabuin et ilivitis Indiac hac in Acadcmia versatus sum, quod ne do gemmis accipiatis velim, aut divitiis , sed de vestra , caris- simi Sodales! amicitia. Singularis enim mihi fortuna

-ocr page 8-

			X                                        PRAEFATIO. concessit, veslra, Amici conjuncti.ssimi ! societnte fnii, qua ad quodcunque bonum incitarer, qua veri quae- rendi studio urej'er. Recordemini, quaeso, horas illas vespertinas , subinde noetvrnas, quibus, sodalitio quo- dam conjuncti [meministisne Societatis jnr 'l^^?) velde variis doclrinae capitibus , vel de quibuscunque tan- dem juvenili aetati gratis jucundisque colloquebam,xtr, quibus vel praeterita recolehamus, vel futura vatici- nabamur, praesenti tempore semper quam suavissime utenles. Festivitas, hilaritas nobispraeses erat; lu- bensquc equidem projiteor, quoties vobiscum licuerai Dacere sollicitae jucanda oLlivia vitae, domumque redibam, et amicis conjunctiorcm et meliora edoclum me sensisse. Sensim abierunt, quibus seriora peragenda erant, quosve munera manent, jamque ipse vobis valedico. At vestrum memor sum, Amici dilerr tissimi ! prouti vos mei, scio enim, non facile oblituri estis. Conjunxit nos amoenissima illa urbs Trajec- tina , exoptatissima mihi,' cui, quod vitam vere vi- talem mihi reddidit, acceptum refero, cujusque, aequc minus ac vos , obliturus sum. Valeatis, amici! quo- rum, curam et novissime compertam habui, valeatts, quorum amicitia tristitiam propulit, gaudium almt, scientiarum studium incitavit. Sit dulce, quod nos junxit, vinculum aere perennius ! SCD'lJsi TliAJECII AD UHENDM , 10 Jun. 1841.
		M

-ocr page 9-

			DISSERÏATIOIMS COINSPECTUS.
		introïtus. Pag. Iiilroitiis argumcntum............1— 3. § 1. Rei nostrue adcersarü.........              4. I. Qui discrle cam ncgarunt, aut ambigue de ea locuti sunt 4—21. II. Qui JESUM vere mortuum fuisse infitias iverunt . 21—23. § 2. Rei nostrae propugnatores........23—32. Disputationis distributio.........            32. PARS I. JESU I.K VITAM REDITBS VINDICATÜR. Partis argumcntum............                33. CAPUT I. EVANGEIISTARDM DE JESD IN TITAM REDITU NAHRATIONES DUüDICAKIOR. Sectio I. Narrationum Evangelistarum expositio          34. § 1. /l/aHA. XXVIII: 1—8..........    34—39. § 2. Mare. XVI: 1—8...........    39—42. 5 3. Luc. XXIV: 1—12..........    42—44. § 4. Joh. XX: 1—13...........    45—47. Sectio II. Narrationum Evangelistarum fides historica. § 1. Narraliones inter se conveidunt ......            48. I. Pugnac species cxponitur, quam in iis animadyertimus 49—51.

-ocr page 10-

			■"T^'^me:
		XII                        DISSERTATIONIS CONSPECTUS. Pag. 1[. Do varia rationc, qua inlerpretcs <lc liac jragnac specie scnscriiit, ajjitur...........            51. 1.  Qui cam tolli possc statucrnnt (Harmonistae)    51—54. 2.  Qui eam tolli [wssc neg-arunl (stradssii sententia)   55 , 5G. ]]I. Narrationes minimc inter se dissentiunt ....            57. Praemonenda..........., . 57—59. Narrationum consensus..........59—70. Narralionum, in concordiam redactarum, conspeetus . 71 , 72. Conclusio..............72, 73. § 2. Jlis nurrationibus nihilinest,guod fieri nonpotuerit.          73. SiRAi'SSii de Angclojilianiis scntentia exponitur et relü- tatur (PAüLüs, hase).........73—79. § 3. A tcstibut Jide dignis hae narrationes originem ducunfïii—85. CAPUT II. AliCtMEMA PRO REI VERITAIE RECENSEMÜR. Cajiitis distributie..............85, 86. Sectio I. Fraudis suspicio removetur [y^rgumentum q. d. tiegalivum)........          86- lis, qui vel iVaudi tribuunt, vel mythum dicunt jesd  in vitam reditum , obslant..........            87. § 1. Apostolorum indoles cogitandique ratio ....            88. I. Animus coruin simplex vcrique amans.....    88; 89. II.  Apostolorum animi tristitia eorumque cxspcctationes    89—91. lias cum STRAi'SSii senteiitia pujjnare ostenditur . 91 , 92. § 2. Fraudis adhibendae dijfficultates......            93. I. Scnatüs Judacorum agendi ratio JESU rcsuscitationis veritatem comprobat..........93—96. II. Milites, sepulcrum cuslodicntes; i'raudcm impcdire potuerunt.............            ^'• Advcrsariorum, contra hanc de militibus narratio- ncm , ohjectiones exponuntur.......98 , 99. Narrationis fidcs historica vindicatur.....100—105. III.  Sepulcrum vacuüm testatur, in vitam rediissc jescm          lOS. Weissii scntentia, labulam diccntis narrationem de sepulcro vacuo, cxj)onitur et rci'utatur .... 106—H"- STRAOSSII hac in re disputandi ratio improbatur .110, Hl-

-ocr page 11-

		DISSERTATIONIS CONSPECTUS.                     XIII Pag. Sectio II. Jesu in vitain revocati apparitiones [Argumentum q. d. posifivum) . .         iii. Kvangclistarum do jesu, a discipulis coiispccto , narra- tiones brevi exponuntur..........112—116. Anii. Loei Man-. XV): 9—20 authentia vimlicatur. 112—111. Aiin. De .Joli. XXI authcnfia.......115. 11 ü. Quatuor rcrum capitibiis carum fidem Idstorit'ain pro- baturi sumus.............ll(i, 117. § 1. Qiiae de JESü, in titam rcvocato, a discipulis conspectOj rcferunt Erangelistae. eyregie inter se conreiiiunt.............          117. I. vSentcntia straüssii de repuffnaiitia, in Jiis narratio- nibus obvia, cxponitur.........117—122. II. Pu(;nae tanlum .spccicm adesse, carum conscnsu vin- dicato, ostcnditur...........122—132. Narrationum, in concordiam redactarum, conspectus. 133 , 131. § 2. Jesu rediiivi apparitiones suadent. ut fidem ha- beaiims üs, qui de illis testimonium ferunt . .           135. Corpore liumano indiitus, conspioicndum se JEScs praebuit discipulis, rjui de re, sub sensus cadente, judicium icrant. I. Quonam corj)ore indutus f'uit JESUS in vitam rc- vocatus?..............           13G. A.  Quid alii de hac quacstione statuerunt ? a.  Alii corpus sulitile, aethcrcum, chbisto tribuerunt..........136—138. b.  Alii idem corpus, sed glorificatum, dixcrunt 138—140. c.  Alii CHRISTI corpus non mutatum csse sta- tuerunt ...........140, 141. B.  S. Scriptorcs Immanum jesü corpus tribuerunt, idem illud, quo antca indutus et mortuus est 142—151. 'I. Quibusnam conspiciendum jescs se praebuit ? . .151 , 152. Nullam movet difllcultatem, quod inimicis se vi- dendum non praebuit.........153—156. lil. Harum apparitionum indolcs........           15G. Anteeedcntia stracssii de visionihus scntentiac obsunt 156—158.

-ocr page 12-

		XIV                      DISSERTATIONIS CONSPECTÜS. Ncque "WEISSIO, cujus sententia exponitur et rel'cl- litur, Javcnt............158—16.5. Conclusio..............165 , 1G6. § 3. Omnia, hucusque ex Evangeliis percepfa et dis- puluta, egregie coiifirmantur PAülI testimonio, 1 Cor. XV: 4—7..........           166. Loei interpretatio...........167^169. Male SIRADSSIDM provocasse ad 1 Cor. XV: 8, ut CHRISTI apparitiones visionum noniine insigniret, ostenditur.............169—174. § 4. His nihil inest, quod cum naturae legibus pugnare jure quis statuut...........           174. Quo jure negent siradssiüs aliique, mortuuni in vitam posse revocari, indagatur......175—179. Conclusio...............179—181. PARS II. JESD IN VITAM REDITÜS MOMENTUM PBOBATÜR. Partis argumcntum.............182, 183. CAPUT I. NEXÜS, güI JESU IN VITAM BEDITÜI CÜM EJÜS VlIA ANTE MORTEM TERRESTRI INTERCEDIT. Straussii in jesu vita describcnda agendi ratio improbatur 184, 185. § 1. Nexus cum fatis JESO extraordiriariis .... 186—191. § 2. Pfexus cum doctrina, quam,deseipseprofessu,iest           191. I. Qui dvttij,nQTfjaiav sibi tribuit......192—195. II. Qui rijv foj^v et Ti/v tJj aocHfft»'se esse prot'cssus est 195—198 111. Qui in vitam se rcditurum csse vaticinatus est . 198—204. Erravit sceleiermacherds, jesd rcditum in vitam ad doctrinam de Ej us pcrsona rclcrendum essc ncgans 204----^07. § 3. IVex^ts cum fatis Ejus mirificis . . -. . . .208—211- ' *                      CAPUT II. *»                 HE1ÜS, 5CI JESÜ IN VITAM BEDIIDI CUM HISTORIA APOSTOIORÜM INIEIlt'EDlT. § 1. Kexus cum mutata Apostolorum unimi conditione.           *!'• Dubitantium obscrvamus inconcossam fidem. . • 213,

-ocr page 13-

		DISSERTATIONIS CONSPECTÜS.                        XV , . .                   .                  .                           P=S- Animo dcficicntium atque in agendo infirraorum videmus audaciam et constautiam ■ . . . . 214—216. Anxionim tristiumque cernimus animum laetum . 21G—219. § 2. Nexus cum Apostolorum falis post JIïsü in coelum ascensionem...........■ .219—223. CAPUT III. KEIUS , ÜCI JESU IN VITAM RE0IIÜI, CÜM FAIIS ECCLESIAE CnniSTIANAE FKIMAEVAE INTEHCEDIT. § 1. Ne.rus cum Ecclesiae Christianae origine inter Juilaeos..............224—228. Pauii Apostoli ad saera Cliristiana convcrsio . . 228—230. § 2. Ne.nis cum Ecclesiae Christianae propagatione inter alienigenas......., . . . 231—235. Ncgato JESD in vitam reditu, nullo modo cxplicari potcst, ([ua ratione aliquando exstitcrit Ecclesia Chrlstiana.............235—239. CAPUT IV. REXUS . Ol'I JESU IN VITAM REDITÜI CÜM SPE NOSIBA SALLTIS rUTCRAE INTERCEDII § 1. Ne.rus cum justijicatione nostra......240—245. § 2. Nexus cum emendatione nostra......           246. Jesu in \itam rcditus imago est cmendationis no- strae moralis............246—248. Idem cjus stimulus est liabendus......248—249. § 3. Ne.rus cum resurrcctione nostra vitaque futura .            250. Piesurrectionis noslrae pignus........250—252. Vitae acternae lundamcntum.......252—253.

-ocr page 14-

		I Jnti, I: 2.
			im-

-ocr page 15-

				li;'if.».,^-s:^jr53i^Ji™(-; «Tjw^iyBTT'W'^TnïiK^Tmii^-^^^eswaw.»^»!^^
			IIXTROITTJS.
		yuo magis recentiori denuo tempore viderunt Theo» logi, turn demum in jesü christi persona perfectissimam cerni Dei patefactionem, quum vitamEjus, fata,actus, doctrinarn, accurate eiponerent, eo majore studio hoc cos fecisse videmus, ubi firmissimum illud religionis Christianae argumentum a nonnullis labefieri animadver- terent. In eo nostra aetas praesertim de religione Chris- tiana bene meruit, quod accuratius, quam antea factum esset, et sanctissimi Sospitatoris A'itam et doctrinam de CHRiSTO exposuerit. Quod in primis temporum ratio suasit. Etenim philosophi, quum eorum placita rarius comenirent cum doctrina Christiana, discrimen hocce dissimulare studuerunt , quocirca alii ad codicis sacri usum loquendi se accommodarunt, ut sic pugnae speciem saltem evitarent, alii rero illins effata et doctrinam in- Inngentes, conrenire illa prorsus cum sua philosophia probasse sibi yisi sunt. Quod utrumque, quam perni- ciosum indoctis reique minus peritis, quam perniciosum ipsi doctrinae Christianae fuerit, sponte patet. Histo- 1

-ocr page 16-

			■t^^s-jK'-'ïff ^rw»w««
					fSR5T;i"W^m*;^B^5g!^5Ji;pr' -^-
							1
		riam quoque biblicam contortam ridemus, atque JESU CHKiSTi vitam, caetoris comenienter expositam, ut pugnae species eyanesceret. Praeterierunt quidem tempora, qnibus Deïstae, ex Anglia polissimum oriundi, fraudi fere tri- buercDt omnia, quae de jesu tradiderunt Evangelistae et Apostoli, illisque in Germania multi faTerent. At eorum dubiis, licet satis refulatis, recentiores sub alia forma usi sunt, quamque turn in JESU vita irridenda turn in CIIRISTI resrtrrectionis veritate debilitanda, ope- ram posuerant multi, cam itidem, quotquot religionem Chrislianam nostra aetate oppugnare atque evertere studuerunt, in fidei, jesif resuscitationi liabendae, detrahendo consumserunt. Quis A'ero illud miretur ? Quod si ciiniSTUS habeatur dxQoycoinalog, atque e sepulcro redivivus Dei filius declaralus sit hac ipsa e mortuis resuscltatione , hanc si quam aliam vitae ejus par- tem aggressi sint necesse est adversarii, quos cilRisTi vita a scriptoribus d^ioniavoiq tradita atque Cliristiana religie ofFendit. Accesserunt philosoplii, qui historiam idearum involucrum potius, quam testem tempormn, lucem veritatis et nuntiam vetustatis haberent, quique ad libidinem eam lingerent, sibiquc construercnt. Hos quoque resurreclionis ohristi veritatem historicam non- numquam negare, at ejus significationem symbohcam magni faccre videmus. Attamen, cimisTüM, vere mor- tuum, in vitam e morüiis die tertio rcdiisse, cor- pore indutum , docent N. T. libri, quod a jesu mde temporibus ad hujus sacculi initium negarunt multi, tuiti sunt atque probarunt quam plurimi. Adversarios vero,

-ocr page 17-

			P .T^s^i-ffï-arKCi»'--^^:^'»'
		— 3 — qni nuper eistiterunt, quum data opera ex omni parte nondum refutatos oLservarem , gravissimam hancce, si- iTiulque expositu diiricillimam vitae jesu partem mihi tractandam sumsi, ejusmodi disquisitionem cum nostrae aetatis meisque studiis congruere existimans. Super- vacaneam fortasse quis eam putet, ubi tot ac tanta jam ■de JESU in vitam reditu dicta esse videt; at, quaeso, ad hoc attendat, quamdiu du])ia moventur contra rem, cujus Tcritas nostra tanti interest, tamdiu eam, nisi convicti ab adrersariis liaberi \elimus, argumentis esse comprobandam ac tuendam. Omnibus adversariis, qui rem nostram in dubium vocarunt, respondere non nostrum est, quum eorum re- ccntissimi silentio nonnuUa praetermiserint, quae ab an- liquioribus satis superque refutata sunt. Quod ut lu- culentius pateat, antequam ad ipsam disquisitionem acce- damus, primum videndum est de iis, qui jesü in vitam redltum negarunt, brevi addito conspectu et interpreta- liüuiim, quas de re nostra dederunt, et argumento- i'iim, quibus usi sunt singuli adrersarii, quorum tarnen catalogum dare neque necessarium nee gratum esset; lïiagis attendendum esse censuimus ad niotas difficul- tates et dubitationes, quam ad illos, qui eas moTerint; deinde de iis, qui rem nostram probare ac tueri conati sunt, -videbimus.

-ocr page 18-

			— 4
		Rei nostrae adversarii. Inter cos , qui in vitam e mortuis rediisse jesüM , corpore indutum, negasse censendi sunt, fuerunt alii, qui totidem verbis ac sine ambagibus novae christi his in terris vitae initium infitias irent, aut ambigue de co loquerentur, Eum mortuum fuisse omnino concedentes; alii, qui JESUM in vitam rediisse affirmarent, at revera mortuum eum fuisse negantes potius de animi deli- quio cogitarent. Num vero e mortuis resuscitatus dici potest ille, qui mortuus non est, quem e gravi somno potius expergefactum haberi oportet? Hos igitur eum adversariorum numero conjungimus , quia jesüm e mor- tuis in vitam rediisse numquam concedent. I. In vitam rediisse jesüm negarunt nonnulli, ac fraudi discipulorura tribuerunt totam rem , alii contra, licet de fraude discipulos non criminarentur , satis ambigue ta- rnen de veritate historica resurrectionis locuti sunt. Se- paratim de iis videamus. Aequales Sospitatoris nostri numquam publice, qui- tenus saltem Evangelistarum narrationes consulere at- que ex iis concludere nobis licet, in vitam rediisse jESüM negarunt, vel fraudem quamdam suspicati sunt, at vel sic tarnen diligenter non tantum proliibere studuerunt redivivi annuntiationem, sed etiam ipsi eorum proceres auro corrumpere milites, qui christi sepulcrum cus- todierant, non Yeriti sunt, eos dicere jubentes: »ü'^"

-ocr page 19-

							5ïï5r5!l.aF?- ^^ .'■ !*^'-''35™|
				'■■ ■*! -"^jt'-TW?- -,m #i^^r-ï^—*^-.'w»»<T%'.-^'i?r^vi-"
		»functi discipulos noctu venisse, ipsisque dormienti- »bus cadaver subduxisse," cujus furti fama viguit, cum Graecum ihatthaei Evangelium conscriberetur ('). Quod isti excogitarunt, oinni aevo statuerunt Judaei. Ex JUSTiJii 3Iartyris (165) Dialogo nQog TQv'(fot)vu 'lovdalov eandem fainam a Judaeis ubique dirulgatam fuisse audimus ; se : oï /i«0'»;r«ï avvov xi-éxpcevTeg av- Tüv dito Tov fiprji^aTog vvxTÖg — nXai/üai roiig dp&QW- novg , Xiyovtig tYtjytQO'at avvèv ix vtxqwv. xtX. (108) et TERTÜLLIAJTUS (220), » Nihilominus tarnen," inquit, » primores , quorum intererat et scelus divulgare et po- »pulum vectigalem et famularem sibi a fide revocare, »surreptum a discipulis jactaverunt;" quod ex Judae- orum scriptis quam luculentissime patet, qui multa hac de re fabulantur, atque furis nomen se cognitum habuisse jactant. Istum enim JUDASI fuisse tradit scriptor libri Ab illis recedens CEtsus, medio saec. 11, in libro deperdito, cui titulus dltjO-Ijg Xóyog , religionis Christia- nae acerbus adversarius, negavit in vitam rediisse jesum , quam narrationem fictitiam disit , a discipulis defuncti, fortasse etiam visionibus deceptis, excogitatam. Provo- cat, turn ad ejusdem generis praestigia, quibus apud genti- les zamolxis, pythagoras, rampsinitus aliique credulos deceperunt; turn ad difScultates, quod mortuus eodem
			(') Matth. XXVIII: 12—15. ( ) Ed. WAGiNsiun, p. 10. Cf. eisekmengeri Eiildeckles Juden- thiim, I, 193 sfj.

-ocr page 20-

		— 6 — corpore resurrexerit, quod Judaeis jesus oculis usur- panduin se non praebueiit , atque unice Eum viderit yvvij nccQOiGVQog, xal iï Tig aXXog rlav i-A Trjg avtfjg yotjTiiag, ■^roi xard tivu Sia&tsiv avtiQw^ug, xt2,. ('). Quum Tero aliorum religioriis Christianae adrersariorum scripta perierint temporum injuria, nescimus quid cae- teri objecerint. Ex cyrilli autem Alexandritii contra JÜLIANÜM scripto constare videtur, Imperatorem in ea fuisse sententia, ut statueret Apostolos , jnagicis artibus usos, de inortuo in vitam revocato et a se conspecto sibi persuasisse (^). Ilac dubitatione obsoleta satisque refutata denuo usi sunt recentiores, quorum multi rem nostram adortisunt, siveuniTerseChristianamreligioncm oppugnan- tes, sive resmTcctionem ciiristi negantes, Deïstae Angli. Resurrcctionis CHRisri adversarios cum unice spectenius, Tideamus de iis, qui eistiterunt saec. XVIII: m. WOOLSION, in Disc. on the 3Iiracles of our Saviour , sermone 6"; IH. CHUBB, in primis in Operis: Posthumous Works, Tol. I; TH. MORGAN, in übro: The RcsurrerAion of Jesus consïdered, Lond. 1743; prae caeteris vero au- ctor libri: T/ie Resuj'rection of Jesus considered, in answer to the Tryal of the fVitnesses, hy a Moral Philosopher, Lond. 1744. Hic acerbe pugnam anirn- advertit inter Evangelistarum de jesü in vitam revo- cato narrationes, quae eum impediunt, quominus fiJem iis habeat; monet porre neque jesdm praedixisse suura
			(1) Cf. ORICENES, contra CElSüM, libro II, passim. (•) Contra JüIUNüm , X, pajf. 340. Lips. 1696.

-ocr page 21-

		in titam reditum , neque militum custodiam sepulcro appositam fuisse, atque argumentum sibi, ut putat, favens ex eo petit, quod jesus se Judaeis conspiciendum non praebuerit. Uis argumentis ante eum alii jam usi erant ('), fraudique, quaecunque de jesit in ritam reditu tradun- tur, tribuerant. — Peculiarem hac de re sententiam proposuit D. iiuME, in scripto: Enquiry eoncerniny hu- man understanding ; scilicet fuisse Apostolos entliu- siastas, qui jesüm in vitam rediisse opinati, doctrinam illam optimo consilio aliis annunciarint. Ut senten- tiam confirmet, atque ostendat, quomodo tot homi- num millia fidem babuerinl jesü e mortuis resuscitati fabulae, menlionem facit alexandri , de quo narrat LüciANüs(^), qui variis modis Paphlagones decepit, quae comparatio, instituta inter jesü discipulos et alexan- DRüM, neque rem explicat, neque illis honorifica est. Caetcrum totam de miraculis doctrinam ex ipsius reli- gionis indole ortam dicit, fidemque perire rationis hu- manae, si illa, religio, vim habere iiicipit. Anglis assensit in Germania J. c. edelmann (f1767), qui praesertim Ivuvriotfavilag caeterasque dillicultates ita urget, ut rem nostram fictitiam dicat, in primis
			( ) Sinjjulorura dubia cxposuit uhentbai , Oordeelkundige Bij- heherkluring, XI, passim. Hameisveid , Bybel verd. VI, p. 9 sqq. passim. De lil)ro : the Restirr. etc. cf. ieland, Schriften der Deisten, I, p. 302 sr(cj. ( ) IIujus Iraudulenti hominis vitam conscripsit lüCiAMjs, in aar- rationc, cui tituliis 'A)iiiavö^oi ij

-ocr page 22-

		'.''■'^Wf^'^'^i^'^^^T^^^^^tfTiwr''
			— 8 — in libro: Ahgen'óthigter Glmibensbekenntniss; praeter- ea, qui tela sua in religionem Chiistianam conjecerunt, Teritatem historicam resurrectionis infitiatos esse, atque fraudi originem suam debere hanc narrationem dixisse, non est, quod moneamus. Omnium autem hujus generis acerrimus jure habetur anonymus iJle ('), qui fragmentum scripsit übe7~ die jiuferstehungsgeschichte, (quod edidit G. E. lessing, in Beitrage %ur Geschichle u. Litteratur, aus den Schatzen der ff^olfenb. Bibl. 4" Beitr. a». 1777, fragm. 5"""). Acute et dilucide hic omnia dub ia expo-
				( * ) Fragmentista Guelpherhytamis qaisnam tucrit, si (juaeras, vuljo respondent, fuisse H. s. reimarcm (f 1768), quod diu Viris Doctis verosimilc visum est, (juodque e. jj. thoiück, Verm. Schrift. II, 22 (nota) confirmat: :i>jetzt ist die Frage in Betreff des Verf." (Frag;m. Guelph.) M auch durch das eigene Gestandniss desselhen auf dem »Sterbebette als entschieden anzusehen; es ist SAM. REIMARCS." Cl', quac inonet V. Cl. in libro: Glaubwürdigkeit d. Ev. Gesch. p. 34 sq. Illum autem auctorem iuisse non verosimilc, imo negandum Icrc esse censuit c. F. uigeji : Ein Beitrag zur Gesehichte der Wolfenb. Fragmente (in Zeilsehrift für die hist. Theol. ab ipso cdito, 1839, IV, 99 sqq.) ubi brevcm tradit conspectum operis: A. inAER, Sein Leben und Wirken u. s. w. von w. kürie, 1839, cui adjecit animad-' versiones quasdam, ut patcret ex variorum testimoniis, in primis J. A. H. REIMARI, filii (f 1814), contrarium testantibus, atque ex tota BElülARl, patris, indole cojjitandique et ajjcndi ratione, minune verosimilc esse, eum iïiissc Frajjmentistam Guelpherbijtanum. Con- ferri tamen merctur c. krüger, in Allg. Kircheiizeit. 1840, No. 39. p. 316 sqq. qui IL1GEK0 non assensit.

-ocr page 23-

		nit, quae antea jam mota fuerant, at plerumque irrisiohe ludit, quae sancta liabentur, neque placide in rei veri- tatem inquirit. Fabulam dicit et militum custodiae nar- rationem , et jesu in vitam reditum, turn quia Eran- gelistarum narrationes inter se pugnant, quod ostendere conatus est deeem animadA'ersionibus, tum quia Judaeis non apparuit resuscitatus, sed unice cum amicis versatus est; itaque a discipulis cadaver furtim sublatum esse opinatur. UJtimum liocce ab eo dictum esse negarit quidem iessing ('), at rero ipsius Fragmentistae ver- ba satis ostendunt, hoc eum cogitasse et statuisse.
			(1) Sammtl. Schriften, Voss. Bcrolini, 1818, VI, 219. » Ea ist » nicht wahr, dass mein Ungenannter schlechthin sagt: » » Christus »»ist nicht auferstanden, sondern seine Jiinger haben seinen » » Leichnam gestohlen." " Er hat die Apostel diese.i Diehstahls ^^ weder überwiesen, noch überwiesen, wollen." At ipsum aadia- mus: Fragmenle und Antifragmente, 1788, ed. doederlein, I, p. 132. » Detnnach ist es," sunt verba Fra^'mcntistac, vnach dem »eigenen Berichte der Evangelisten ganz wohl moglich gewesen, » dass die Jiinger Jesu dessen Leichnam in der Nacht heimlich aus » dem Grabe anderswo hinbrachlen," et postrjuam omnem de mili- tibus, sepulcrum custodicntibus, narrationem dixcrat fictitiam, inferius pcrjjit, ibid. p. 149. »es bleibt allarwege miiglich, und hei aller » Betrachlung der Sachc hfichst wahrscheinlich, dass die Jiinger »des Nachts zum Grahe gekommen , den Körper gestohlen, und lydarnuch gesagt, Jesiis sei/ auferstanden." Equidem statuo, lES- SlNcn verba: »Es ist nicht wahr, das mein Ungenannter schlecht- » hin sagt" u. s. w. cgrcgic ipsius Fragmentistae verbis relutari, nee qui lESSiNGlDS hacc scripserit inteUigo.

-ocr page 24-

				' •'"'iV'^W^' l^'^^U!!'W,!^;^^*J4Uj^HLM ;,^^/. ^^ —y^JWj
		De Franco-Gallis leviter de re nostra locutis, niliilque noTÏ profcrenlibus, non est quod dicamus, neque de commentis libri, cul titulus: Ifofiis, oder Jslrognos- iisches Endurtheil etc. cujus scriptor fuit c. £. w'ÜNSCH, qui statuit, discipulos jesu , postquam in aniini deli- quium, ex cruce pendens, incidisset, opinatos fuisse jesüM esse Honim (ex Theologia Acgypliorurn) , qui revera iniracula fecerit, e inortuis resurrexerit et ad coelestes sedes escenderit, Unice coinrnemorare liceat librum, quem conscripsit Anglus mercator HENNELl, quemque in Germanicam linguam transtulit stuaüss , inscriptum : üENNELL's Unlersuc/iung üher den Ursprung des C/iri- stent/mms. Aus d. Engl. eingeführt von Z?''. D. r. strauss, Sluttg. 1840, qui tarnen nihil novi attulit. His potissiinum, de quibus Tidiiuus , argumentis usi yeritatem negarunt historicam resuscitationis JESü ciiRl- STI, et de fraude cogitarunt discipulorum. Fuerunt autem praeterea quam plurimi, qui jesum in vitarn rediisse negarent, attamen fraudis discipulos miniine ac- cusarent, verum mente anteceptis opinionibua ducti vario modo rem nostram exponerent. Ilorum, e. g. Saddu- caeorum objectio erat »f{j/ üvai dyaaranip''' {^), cm consequens erat, negare christi resurrectionem, quod monet paülüs in Epistola ad ecclesiam Corinthiacam, cujus socii nonnulli dicebant, »ör( dvaarccaig vixq&p » oijt ?(TTty" ('). Ili de furibus Aposlolis aut de fraude
			(1) Act. Ap. XXIII: 8. (>) 1 Cor. XV: 12, 13.

-ocr page 25-

				..■)l4!«i,Ji«i!rHflu»».i4|4BS»J<ilPW
		— 11 — non cogitarunt; at exstiterunt alii, qui ficlei tarnen hisloricae jesü resurrectionis detraxerunt. Quid enim dicemus de DOSiTiito, satüunis^o, cer- DONE, MARClotfE, alüsque lios sectatis Giioslicos , qui mortem et rcsurrectionem curisti imaginariam diie- runt, et putativam, symbolicam tantum significalionem lis tribuentes; »resurrectioni, sicut omnibus chrisxi »actionibus sub sensus cadentibus, veritatem objectivam »abjudicarunt, eamque tali ratione factam esse diie- »runt, qua dici posset vare non facla" ('); quid de Docetis, qui specie tantum et tv (fapraaiiavi appa- ruisse, atque sic mortuum etlam esse et resuscitatum Sospitatorcm dixerunt, uti et de iis, qui aetliereo et sub- tili corpore indutum fuisse christum eiistimarunt, quod legibus naturae non obediens , mortem non subire neque igitur e mortuis resasjitari posset, ut f^alentiniani, EARDESanes , aliique ? Quid existimandum de plurimis 3lonophysitis, pliantasticam jesu ritam dicentiJjus post reditum in vitam, et de Manichaeis, qui qiavraaiwSrj x«ï ovK dlTjiyij Tov ^covijQog rijv dyaavaaiy ytyovivcct putarunt (cf. cïRILL. Hier. Cat. XIY.). Statuerat adeo CERiNTHUS antea, teste irenaeo [adv. Haer. I, 26), »CHRISTUM in fine revolasse iterum de jesu , et jESuai »passum esse et resurrexisse; chrisium autem impassi-
			(') Verba sunt c. l. MÜllERi, in Diss. de resurrectione J£Sü CURISTI, vita cam excipienle et ascensu in coeliim^ sententiae, quae tn Eccl. Chi: ad finem usque Saeculi FI viguenint, 1836, p. 66, <jm Patnun doctrinain et Haereticorum placita ibidem exponit.         ..;

-ocr page 26-

			'^'^f^^ T^!., j(i|^!^!iW^'»^^^Vï?'-*!V-!W^'-'*T,Bf-^ -iitry^ «.tis^tj,^*»^-? 9^ït- ?-v.f^:fi«fi».-»-.-^-::--.-^!?:ï?^^'- ■^.^itp-v- '■:^s'^
		— 12 — »bileni perseverasse, existentem spiritualem," et EPi- PHANIO auctore qpaajcfi (cERiNTHüs) Xqi(!tói' mnov- &iv(Ki nal tuTcevQwa&ai, fiijnci) Sè tyrjytq&ai (adv. ffaer. 28). Quae ejus sententia explicanda est turn ex illius sectae doctrina, materiae mali originem tribuentis, atque humanum corpus Messiae adscribere non ausae, turn ex doctrina de dignitate Messiae; de eo enim statuerunt, cum Tcro homine jesü, in baptismo johannis, aeonem se conjunxisse christüm, quo factum, ut in jesu christo duae conjunctae personae unum Messiam efficerent. Hunc autem aeonem una cum homine passum et mor- tuum esse negarunt, at potius ab eo secessisse, ita qui- dem, ut solus homo resuscitatus non is esset, cui Mes- siae dignitas tribuenda fuisset. Sic quoque Ophitae, monente IRENAEO [adv. Haer. I: 30), docuerunt a jesü moriente »ipsum quidem christüm cum Sophia absti- »tisse in incorruptibilem aeonem — jesum autem cruci »afExum; — non autem oblitum suum christüm , sed »misisse desuper virtutem quandam in eum , quae ex- »citavit eum in corpore." Hos omnes negasse cen- semus JESÜ e mortuis in vitam reditum , corpore vere induti, quotquot statuerent, personam chhisti morientis mutationem subiisse, autEjus corpus minime morti tradi- tum fuisse, quibus annumerentur quoque, qui aethereum et spirituale corpus tribuerent christo rediviro. Nam ridit hoc jam tertullianüS (adv. 3Iarc. III: 8): »ne- »gata morte, dum caro negatur, nee de resurrectione »constabit," et augusiinüs (Serm. 238 in pasch.). »Tollite" inquit »Teram carnem, non erit vera passio,

-ocr page 27-

						«»w '•1'ï!l«*"«»'*«->'»#;ll-"V.'l>a!Jp«SM
				■t f 'jMii«-^'i.ï;a"j:^"!i?ï|,^^
		— 13 — »non erit vera resurrectio," et ctrillus [Catech. XIII: 37) »f( (favTurnu o crravgós, (favTuata xai rj dvaavaaig.'" Quid? quod basilidis nonnuUi asseclae statuerunt, Chiistum non mortuum esse, verum loco illius ad cru- cem actum diserunt simoivem Cyrenaeum. Caeteros de persona et corpore christi errores, veri- tatem resurrectionis penitus auferentes, jam mittimus, neque ad PrisrAllianistas (') aut Paulicianos (^) attendimus, neque ad mohammedis fabulam (^Sur. IV: 156), statuentis, Judaeos christum cruci non affiiisse, ipsos scilicet deceptos ejus similitudine, illumque non mortuum fuisse, sed a Deo in coelum sublatum esse; at de hoc ipso inter V. V. D. D. dubitatur, quia ipse MOHAMMEDES liac in re narranda sibi non constitit. Recentiori aevo multi philosophis se duci opinionibus passi, praesertim miraculis fidem denegantes, eïstite- runt rei nostrae adyersarii, quorum bic commemoramus B. SPINOSAM, quem in Ep. XXIII ad H. oldenbüRGIüM (coU. Ep. XXV) loquentem ita audimus: »Concludo »itaque CHRISTI a mortuis resurrectionem revera spi- »ritualem, et solis fidelibus ad eorum captum rerelatam »fuisse, nempe quod Christus aeternitate donatus fuit, »et a mortuis (mortuos bic intelbgo eo sensu, quo »CHRISTUS diïit: sinite mortuos sepelire mortuos suos)
			(*) LïO M. *rm. 41, 5. Ep. 15, arf 7'Km6. 4. (^) Cf. NEANBEB, Gesch. dcr Chr. Kirche, III, p. 528. (') Cr. e. g. H. GROTIUS de ver. Rel. Chr. ed. S. C. KOECHERÜS, P- 371 , hujusque annott. p. 504 sqcj.

-ocr page 28-

			i--.^^«?*^;:.-.5^;;_*ï^vT'«Br^r.'.7Wy'WÏ?5:'Ï^^Wfl^P?'-
		— 14 — »surreiit, simulatque vita et niorte singularis sancti- »tatis exeniplum dedit, et eatenus discipulos suos a »moituis suscitat, quatenus ipsi hoc vitae ejus et mor- »tis exemplum seqiiuntur." Concedit quidein , Aposto- los omnino jesü in vitam reditüs Teritatis convictos fuisse, negat vero eos vidisse redivivum , quod tarnen illi putabant. Prouti bic siguificationem tantum spiri- tualem tribuit jesu in vitam reditüs narrationibus, ita ut in eo , tanquam in speculo, videant homines emendationis moralis necessitatem, sic syinbolicam j. s. semler, in Beantwortimg d. Fragm. eines Ungen, 1780, qui liane bisloriam staluit minus pertinere ad mundum 2)hysicHm, quam ad mundum mot'alcm, atque jesü, ab inimicis mortis supplicio traditi, reditum in vitam sub imagine proponere Ejus doctrinae annunciationem atque propagationem, quibus revera e mortuis resur- reïisse dici possit. Aliam viam ingressus est J. A. eberhard , qui in ope- ris Der Geist des Urchrislenlhums, 1807 sq. Tomo III. statuit, ex conjuncto humanitatis cultu Orientalium et Occidentalium, e pliilosophia Alexandrino-Cabbalis- tica, lamquam ex fonte, lluxisse eam religionis doctri- nam, quam jesus Ejusque Apostoli humano generi tra- diderunt, quaeque N. T. libris continetur. Provocat ad PLATONIS de ideis, et ad Cabbalistarum » 7 es suas sacras ■>yin coelo csse" docentium opinionem , atque his ori- ginem debere putat, quae in christi vita fatisque, iHis similia, invenisse sibi visns est. Ilaec ejus sententia eo valet, » ut JESUS, qui in N. T. dicitur e sepulcro exiisse,

-ocr page 29-

		rT?f>IB-?r^TT,..nr-7r>--'t!r.;>S-!.T»»ggW'i".J'..WW^^
			»coelvm inlravisse, et in coelo esse, non unus idem- Y>que sit, a/que Me, qxii in his terris vixit ao diem yy obiit, curn ille sit TTQÓrvnog , hic autem dvvirvnog , » atque propterea alter al) alteio diversiis sit.'''' Nam- que ipse, wl'om. III: 119. sq. doctrinam de jesu »in Titam reduce, ejusque occupatione sedis coelestis, »non de Phaenomeno illo (ut appellat), quod in his »terris apparuerit, intcrpretandaih esse existimat, sed »de ejus TTQOTt'jim et idea coelesti, quae, quamvissem- »per in coelo fuerit, jjfjnrale tamen et improprie a »scriptoribus N. T. e sepulcro evasisse, in coeluin ad- »scendisse, et ad Dei dextraui sedere dicatur (')." Ita- que hic Evangelistaruni de jEsu redivivo narrationes poesin et allegoriam habuit, prouti G. K. horst (^) quoque sacrarn fabulain et phantasiae poesin in Evan- geliis unirerse, atque in eorum de jESU resuscitato nar- rationib'us praesertim, invenit.                = '
				(') Simt voil)a Cl. BORGERi, in opcre inlra laudando, p. G2. Qiii ipsum EBERnARBUM aiidiic \elit, audiat eum ]. 1. diccntem : » Nach »der aUgemeiii rerhreiteten Idee, dass alle Dinye aiif der Erde ihr » Vrbild im Iliiiimel haben, — musste Jesus als das Ebenhild des » übcrsinnllchen Messias — sich der Eirde entziehn , uitd nach sei- »nem rerschwinden von der Erde nur in der ühersinnlichen fVelt '>i zu finden seyn ; er musste uuferstchen, gen Himmel fiihren, und >> zur Hechten Gottes sitzen. Diese Idee ist es, welche die Geschicht- » schreiber Jesu in ihre Evanaelien nach der IVeise und dem Glau- yiben ihrer Zcit historisch ausgebildet haben, und der nach ihnen » em The'il des cliristlichen Lehrbegrijfs geworden ist." (') Laudatus a siraüssio Leb. Jesu, cd. 3, II, p. 758 6(j.

-ocr page 30-

		BMiM'W'tffwpwiiH'W'ywgffpw'j'iiu .»Mmii...i'-i.- 'iiwi'-m,.!.. u,4«
			_ 16 -_ His assentiens, mythum historico-poeticuni rem nos- tram dixit G. P. c. kaiser, {Bibl. Theol. I: 253, seqq.); uti et J. F. des cótes in libro: die Geschichte u. Lehre van den Erscheinungen Jesu nach seinem Tode, 1809, qui Sospitatoris resurrectionem interpretatus est de Ejus vita apud Patrem aeterna, apparitiones vero de peculiari ac mirifica ratione, qua in discipulos ope- ratus sit Spiritus defuncti. Veritati historicae jesü in vitam reditüs vehemen- ter detraxerunt nostrae aetatis philosophi. Quod si he- GELiüM audis, YiDie Auferstehung'''' inquit [P'oi'les. üb d. Phil. d. Melig ion, II. 250) y> gehort wesent- nlich dem Glauben an. Christus ist nach seiner » Auferstehung nur seinen Freunden erschienen; dies » ist nicht ausserliche Geschichte für den Unglauben, »sondern nur fiir den Glauben ist dicse Erschei- yinung.'''' Quam rei nostrae interpretationem sjmboli- cam clarius exposuit hujus philosophi sectator in ter Theologes PH. MAKIIEINECKE , qui (in libro : die Grund- lehren der Christl. Dogm. 2" Jujl. 1827. § 350) »i?«e y>durch den Tod aufgehobene,'''' inquit y>der Pf^elt noch f) unmittelbare Gegenwart des mit dem göttlichen yiidentischen menschlichen Geistes in seiner Erschei- nnuncj und Individualilat ist seine Befreiung von Yidieserund sein Auferstehen als Geist^ Hanc igitur Tov Oiccv^QÜinov resurrectionis dicit veritatem, notionem, [fVahrheit, Begriff) yydass es nicht der göttliche Geist »an sich oder in seiner Abstraotion, sondern er tn y> seiner menschlichen Natur ist, der befreiet von ihrer

-ocr page 31-

				''•Vwpfi-rnf.i9;^'éi,r9f^-i"''-'m*^F«smW?^''''^'i>
		— il — » Individualitat, als der aUgemeine Mensoh, in dem yy Selhslbewustseyn der Gemeinde aufersleht i^^)." Ex liis jam patet, qua ratione historia, involucri ad instar idearum, utatur recentissima Philosophia speculatira, fidem illius, res in facto positas tradentis, haud parum labefactans, et quomodo, ad sacrae Scripturae loquendi usum se accommodans, syinbolice fere omnia interpre- tetur. Eï eadem scliola profectus k. Rosenkranz, alia fere ratione, de re nostra judicavit, ubi in Encyolop. der theol. pyissensch. 1831, p. 148, statuit , mortuum CHRisTüM non amplius sensibus videri aut audiri ab aliis potuisse, »denri mil dcm Tode tuar die sinnliche » Exislenz des mil Golt einigen Lehens verschwun- »den. Stalt der sinnlichen Gewissheit vom Golt- »mensehen Irat nun die Erinnerung von ihm ein, »in weieher er seinem fV^esen nach, f rei von aller » Zufitlligkeit des Reüsseren , geistig auferstand.'''' Ili aliique, sive symbolice seu aüter jesu reditum in vitam interpretati sint, vel sic tarnen de industria in rei nostrae historicam veritatem non inquisiverunt, sed simpliciter eam ideae formam , nee praeterea quicquain aliud esse ponunt. Ab illis jam recedunt acerrimi duo JESU resurrectionis, qualem nos eam tuemur, adversa-
			( ) Ilanc petimus vcniam , ut, variorum opiniones et sentcnlias relercntibus, liccat nobis ipsorum auctorum verbis uti, quo perspica- cuis, quid ipsl velint, apparaat, et ut ne vim corum verbis inferre ■vmeamur. In posterum sacpius boe nobis magno usiii crit. ; 2

-ocr page 32-

		'^^^^-ipTJCTP^W^Wf^^ iqt^i" w^"™f*-T'W^w«-'r.jBBi -^yn».-!- iH' g;t IJ mwin- > -ijpKc^-ijWK^T" i<^,'"w,-'^ii»'')^-r--!!jiwr»fc^.jTOa';^B>rff'i
			— 18 — rii, qui in illa oppugnanda et argumentis conferendis, quibus eam facilius negarent, inulturn operae posuerunt. Ilorum alter est D. r. STRAüss , qui in opere famoso, Bas Lehen jesü, totam nostrain historiam mythis an- numeravit, atque contra ejus fidem historicam omnia fere dubia movit, quae antecedentibus saeculis Ethnici, Deistae, alii excogitarerant. Ea exponere non hnjus loei est, quia in ipsa disquisitione nostra de singulis, quibus usus est argumentis, videndum est. Quaerenti autem, quid de hujus narrationis sensu et significatione sentiat strauss, respondet: »naturae divinae atque hu- »manae conjunctio perfecta nou cernitur in jesu christi «persona, quandoquidem non hic modus est, »wte die »Idee sich realisirt, in Eiii Exemplar ihre ganze »Fülle ansiuschütten, und gegen alle andern %u ^ygeizen; contra, non jesum, verum die ganze Mensch- »heit als ihre KerwirklivJiunci sibi proponit, atque »ita totum genus humanum mori, resurgere et in coe- »lum adscendere dici potest, quatenus sensim sensim- »que unum fit cum spiritu coelesti infinito: »sie" (die Menschheil) »ist der sterbende, auferstehende und >■>gen Himmel fahrende'''' [menschgewordene Gott — die Menschheil), » sofern ihr aus der Negation ihrer »Natürlichkeil immer höheres geistiges Leben, «"* » der Aufhehung ihrer Endliehkeit als persönlichen, ■>■> nat ionalen und weltlichen Geistes ihre K inigkeit mit yydem unendlichen Geiste des Ilimmels hervorgehV' { )•
				(») Cf. 1. 1. cd. 3, II, p. 766 sqq. JESD in vitam mlitns vhm»

-ocr page 33-

		— 19 — Sic unusquisque videt, recta et summo jure eum affir- niare: » Durch dieses Hinausgehen über die sinnliehe » Geschichte %ur absoluten wird jene als das Wesen- »lli(;fie avfgehoben ,'" etc. et, licet e schola Ilegeliana liaec eum accepisse negent, vel sic tarnen ejus proles non immerito haberi posse videlur. C. H. WEissE horurn duumvirorum alter est, qui ia opere: Die Evangelische Geschichte, 1838, vere mortuum fuisse jesum concedit, et clam e sepulcro subductum negat, neque tarnen corpus resuscitatum esse, eum resurgeret jesüs , putat; audiamus enim , qualem intelligat resurrectionem. Reditus jesü in vitam »i«/ nicht das Ilervorgehen des Leibes aus dem »Grabe, sondern die Ei'hebung der Seele CHRISTI >> aus dem Hades, der die Seelen der abgeschiede- » nen Sterblichen aufnimmt, in dem Himmel und an y^die Rechte Gottes (*)." Unam eandemque dicens e niortuis resuscitationem atque in coelum ascensionem, uistoriam nostram symbolice, ad philosophiae suae spe- culativae normam, intcrpretatur, quae ne a nobis abrup- ta videatur, hic primum ejus opinionem commemoremus, de conjunctione, quae intercedit inter t6v Aóyov (hunc autem Hellenistica philosophia atque adeo ipse johan- *fES Apostolus Yidurchaus ein innerwellliches Prin- » lanen rcUgiösen Werth nur durch symboliiche Deutung gewinnen:' « in disp. Ueher Vcrgiingllches und Bleibendes im Christenth. in 'Wei friedliche Blatter , p. 131. (') «, p. 379.                                                                     'f ' . 2*

-ocr page 34-

		— 20 — cip" dixisse atque habuisse, weissio videntur) atque CHRiSTüM, de quo historia docet; quae non immedia~ ta dicenda est ex weissii sententia, sed »vielmehr eine »durch den weltgeschichtlicheti Process der Heraus- »arbeitung des der Menschheit eingeborenen Logos >y%ur persönlichen Gestalt eines wirklichen Men- yyscken, eines geschichtlichen Individuums, vermiltel- »/e;" sic quoque antea voci ■>'> Menschensohn''^ hanc a JESU fuisse datam significationem statuit: »das sein » Gottliches Selbst nicht von aussen in die Welt Iiin- »eingekomnien, sondern aus dem Geiste der Well »und der Menschheit durch inwohnende Entwicke- » lung und Selbstentfaltung herausyeboren isty Haec praemonenda duximus, ut rite intelligantur, quae rnonet de CIIRisti in vitam reditüs, ab Evangelistis tra- diti, significatione: riDieses zweite göttliche Selbst, ytderewige Sohn ader Logos geht, indem er in die »Welt eingeht, zunachst nothwendig darin unler; »er siirbt, dass heisst die Gestalt der Pers'ónlich- rikeit, in welcher er von Ewigkeit her beim Prater y>ist, wird an ihm negirt und in die unpersönliche » jillgemeinheit oder Potentialilüt, aus welcher hcr- » aus sich die unendliche Vielheit und Mannichjal- •>'>tigkeit der Creaturen erzeitgen soll, aufgehobcn. viAber aus dieser Gestalt der Entfremdung set- nner selbsl taucht er im Lavfe der Zeit und im y>Fortgange der Entwickelung des Wellwesens » wieder auf zur geistigen Selbstheit und Persön- »lir.hheit, und feiert solchcr Gestalt seine Aiiferstc-

-ocr page 35-

			■ '-■sr-Wïiv^flr'w^.s^-; -^i^j^j^ 5--p-i ^iRnr-yi4^i»K"»-j%
		— 21 — >}/luriff (')." Certe si quae alia, haec mihi Tidentur Svai/ÓTjrd riva, et quum in hisce plura sacrae Scriptu- rae obtrusa e.vistimem, nequaquam cum ea congruentia, ei talla inesse concedere coactus sum, & ol dfia&tTs xal dariJQixvoi aTQi^Xovaiv. Sensim paulatimque eo usque progressos Tidemus philosophos, ut historiam sua construant philosophia, antequara Ulam vel cognitanj habeant vel indagaverint ipsi. Tandem , quicunque praecedente saeculo , huj usque initio ad nostram usque aetatem , Deistarum vel Ratio- nalismi, praesertim vuigaris , placitis faverent, quorum numerus satis magnus est, negasse censendi sunt JESB resurrectionis veritatem historicam, quibus, quod ad rei summam attinet, alii multi assenserunl. Quum vero non de industria de re nostra egerint, vel nova protulerint argumenta, eos silentio jam praetermittimus. II. Vere inortuum fuisse jesüm , quum sepeliretur , negarunt nonnuUi, quos rei nostrae adversarios diïimus^ quandoquidem nobiscum facere minima possunt, ubi nos de jesu e morluis in vitam reditu loquimur; atque ille, qui post crucis supplicium per tempus aliquod in- ter amicos vitam degerit, quam mors nondum excepe- rat, tandem certo in sepulcro finem invenerit necesse est vitae, quam resurrectio e mortuis non subsequitur. Praecedente saeculo, cum omnes vires intenderet Chri- stianorum dntaTia, ut CHUISTI reditüs in vitam vim et significationem infringerent, et Christianam religionem O Cff. 1. I. p. 519-526.                                          'i'

-ocr page 36-

		— 22 — labefactarent, exstiterunt, qui mortem syncopticam ex- cogitaiunt. Statuit c. r. bahrdt , v. Zwecke jesu, X: 174, sqq., Sospitalorem, ad crucem actum, se mortuum fuisse simulasse, ut mox amicorum ope et auxilio usus, sanatus, Judaeis videretur e morte resuscitatus. Cui adstipulatus est c. VENTCRINI: jesus der Jlyferstandene. Nachtracj ztir naliirl. Gesch. etc. 1802; quam mor- tis simulatae fraudem non ipsi jesu , verum discipulis, tribuit alius anonymus scriptor disquisitionis: joseph und NIKODEMüS (•), quos cum iliis consensisse statuit. In suos usus hoc de simulata morte ligmentum con- Terterunt recentiores Rationalistae, qui de animi dcli- quio cogitare malunt. Sic unus in paucis eorum cele- berrimus h. e. g. paulus, omni fraudis, sive jesu seudis- cipulorum, suspicione remota, statuit, de rera morte JESU constitisse apud omnes, qui ei adstiterint; atta- men negando respondendum esse putat ad quaestionem: »Mtisste denn dieser Leib, damals, als jESts das y> ITavpt neigte und &u alhmen aufhörte, auch m •»seinen innersten Lebenskraflen todi seyn (^)?'''' Et- enim in sepulcro paulatim corpus sanatum, non Tcro Dei omnipotentia e morte resuscitatum fuisse, existimat, quod, ut probet, fleri pofuisse, piovocat (') e. g. ad aërem antri calidiorem, unguentorumque in eo effectum salu- berrimum aegrotanli et vulnerato, atque exemplum affert
			(*) Cf. SIRAÜSS, Leb. Jesu, II, G31. (*) Leh. Jesu, II, p. 281. (*) Exeg. Ilandbuch, III, 785 sqq.

-ocr page 37-

					1.11»iH*^*i".'^TW-"
		— 23 — notissimum, a flaïio josepho (') traditum. Illi fere as- sensisse videtur j. v. henneberg, Comment. iib. d, Gesc/i. d. Begriibniss, d. Anferstehung, etc. 1826, et, ne de aliis dicain, j. a. l. wegscheider, qui, Inst. Thepl. Dogm. Chr.% 131. »Omnino"inqnit, »omnis hujus quaes- »tionis" (de jesü in vilam reditu) »caido in eo Teili- »tur, ut res ipsa in facto posita et ratio eam judicandi » atque enarrandi a testibus inita recte discernatur. Quo »facto species quidem mythica et miraculosa hujus «erentus, minima vero eventus ipse tollitur;" atque inferius hanc rem in facto positam dicit, »quam pau- >) ei tantum testes cognoverunt, miraculique specie pro »aetatis incultioris ingenio olim induerunt {*)." Hi fere sant, qui de jesü e morte in vitam reditu dubitarunt, adversarii. Nil sane oiniserunt, quod ah- quatenus iis favere videretur. Verum acriter quoque rem nostrarn iuiti sunt alii quam plurimi, de quibus jam brcTiter disserendyrfi est. Rei nostrae propugnatores. Apostoli ut hanc, quam publice annunciarunt, jesü resuscitationem probarent , provocarunt itim ad Prophe- tarum vaticinia (Act. II, XIII, al.), turn ad cos, quibus JEsus se conspiciendum praebuit (Act. X.- 40, 41; 1 Cor. -^': 3—8). At multis eam defendere,necesse non fuit. Res
			(') Vita JOSEpm, c. 75. O', siraüss, Leb. Jesit, II, p. G79 sqcj. (») Pag.. 474.

-ocr page 38-

		N'/Jöwpp*;^^ "*i^*v?
			— 24 — enim erat, in quam ipsi inquirere possent Judaei, quod et PAULUS Apostolus , Caesaraeae verba faciens coram FJESTO et HERODE AGRIPPA II (Act. Ap. XXVI) de JESÜ in vitam reditu, animadvertit, provocans ad ipsum re- gem AGRIPPAM, ut ad festi responderet criminationem, eum ixalvia&ai, dicentis : inioruTui yaQ, inquit, n(Qt rovrmv ó ^aaiXivg' — ov yuQ lavlv iv ycavicf ntnqay- fiivov rovTO (v. 26). Mirum nonnullis visum est, quod Apostoli, quoad nos quidem scimus, numquam rationeni habuerint fabulae, a Judaeorum proceribus excogitatae, de cadavere furtim sublato; at verosimile esse censemus, numquam hoc crimen iis objecisse Senatum caeterosve Judaeos. Ubi enim petrus, quod ex Act. Apost. videre Heet, publice professus est, e sepnicro redivivum prodiisse JESUM, tacent inimici, aut carceris ope eos silere jubent. Prae caeteris autem postea rem nostram tuitus est origenes contra celsum , huic respondens; nam iibro II refutat objectionem, tuj ddvparov ovrog rov dvi- a&aa&ai riva f jc vfXQÜp avrü. Gwfiuti, provocans tum ad miracula, ab elia et elisa patrata, ubi mortuum in vitam revocavit ille viduae Sareptae (1 Reg. XVII: 22), bic Sunamilicae filium (2 Reg. IV: 34), tum ad vaticinium Ps. XVI: 9,10. — Ad diflicullatemacELSomolam, ductam illam ex eo, quod Judaeis non apparuerit jesus, respondet: iqiiidiTO ydq xai rov xaradixdaavTog xal rwv tnTjQict' aócPTcov o' ^Itjaovg, tV« jUJ; nuQUf^&üaiv doQualcf, onoict ol iv lioSófiotg tnuvdi9r)(sav (Gen. XIX: 11), atque unice oculis usurpandum se dedisse jesuM dicit £»«*" (jrcp TÜv Svvantvav uvrijp (rijv dvpa/itp éavTOv) lOitv >

-ocr page 39-

			r.. ■-rvTTJ^.-jt'.TTP"^ y7 v^ m
		— 25 — x«t x«rd ró fitrQou — a ty^coQet, neque aliam ob cau- sam Eum caeteris non apparuisse, quam did rag 5u- vafittg T&v jXT] '•loiQOi'pTcay avröv I8iiv, quibus mos addit, missum fuisse christum ov fióvov ivct yi;(a9fj, dXX^ 'ivcc xal Xal>i]. Pluribus tandem ostendit, jesüM non tantnm mulieri, uti CELsüS (vel quem loquentem ille induxerat Judaeus) dixerat, sed discipulis quoque apparuisse, Evan- gelistarum narrationes tuens. Libro V angelorum nu- merum, ab Evangelistis diverse traditum, in concordiam redigit, quum celsum repugnantia illa oflendisset. Passim de re nostra egerunt Apologetae antiquiores. Ilomiliis et Ilarmoniis inter se convenire Evangelistas probarunt alii; alii \ero silentio jesü resurrectionem praetcrierunt, quum nova dubia non moverentur. Ne- gandum non est, egregie rei nostrae inserviisse atque profuisse eorum studia, qui praesertim gentilibus pro- bare sibi proposuissent corporis sire carnis resurrectio- nem , qua disputatione quodammodo christi quoque in vitam redilum confirmasse censendi sunt. Nihilo- minus tarnen rairamur, eos nuinquam fere prorocasse ad ipsam jesü resuscitationem, qua, re in facto po- sita, ad paüli Apostoli exemplum , multum contulissent ad comprobandum , quod probare voluerunt. Sic v. o. THEOPHILÜS Anlioch. in Libro I, ad Jutolycum,\Z{^y. aVka. jtaè rö dgifnadai de viXQOvg iyfiQiad'ai' (pijg yaQ, Sh^ói> fioi xav eva lytq&tvTU tx viXQWV. Jam non de JESÜ CHRisTo redivivo sermo est, sed provocat ad zijv (*) In JÜSTINI M. Opp. Paris 1742, pag. 345.                      . !

-ocr page 40-

		■ -,■»■■.-■ 'i v JiJjj^jwwajfciiHnijjrR'
			— 26 — TMV xceiQWf xai rj/.ifQwi' ««i vvxrmv nXivriiv, ad se- mina et fructus germinantes , ad arbores, ad lunam etc. quae, tamquam in spcculo, lesurrectionis imaginem os- tendant. Sic quoque athenagoras Trf^t dvaaraattai rwv veXQÜv (*) unice pliilosophi partes egit. Quod at- tinet ad Docctarum , Gnosticorum , aliorumque hujus generis liaereticorum errores , illos strenue oppugnarunt celeberrimi illius aevi Ecclesiae Patres, doctrinaeque Christianae defensores, simul e societate sua eos exclu- dentes. Quoad mihi vero innotuit, sequentibus saecu- lis nullus eistitit, qui in re nostra tuenda de industria operara posuerit. At increscente hostium caterva, incre^it quoque rei nostrae propuguatorum corona. Spinosam refutavit J. colerus : Vérité de la resur- rection de jesüS CHRIST , défendue conlre B. de spi- HOSA, ïïag. Com. 1706, quam dispulalionem yitae Ejus a se editae addidit. Item F. E. meis Dissertationem contra spinosam edidit de Hesurrectione christi, ad 1 Cor. XV: 17; 1711. Egregium usum praestitit opus Angli H. DiTTON, ^ Discourse conceming the Re- surrection of i, c, Lond. 1712, quod in Gallorum linguam translatum est 1727 , atque ex hac versione ex- stitit Belgica : J)e Chr. godsd. betoogd door de op- standing van J. c. 1779, — praefante P. hieuwland. (prodierat ed. 1720 3Iediob., 1733 Amstelod.) Prouti ipse fuit Professor Matlieseos, ita quoque demonstrare
				(1) Ibid. pag. 315 sqij.

-ocr page 41-

		—. 27 — potius, quatn inquirendo probare solet, ut adeo in edi- tione P. NIEUWLANDI, pag. 1—226 ostendat disquisitio- nis necessitatem etc. atque demonstraiionis fundamenta, quibus piaemonitis p. 227. sqq. demonstiatur jeso re- suscitationis veritas, atque capitis XI hic est titulus: Alwaar de Opstanding van j. c. betoogd wordt, door toepassing der merkteekenen van de vereischte Blijk- baarheid op dit Bewijs, waardoor dit geschiedstuk word aangetoond. WooLSTONüM deinde refutandum sibi suinsit T. SHER- LOCK, in libro The Tryal of the ff^'itnesses of the Resurrection of jesus, 1729, quem Belgice vertil A. DE TRYER, Pleidooi over de geloof waerdigheit der Ge- tuigen van de Opst. v. J. c. etc. Delph. 1736, Amst, 1772, inter duos JCtos, quorum alter coram Judice WOOLSTONÜM, Evangelistas alter defendit, atque illum hic proflisasse a Praeside concluditur. Alium librum The Besurrection etc. 1744 refutavit s. chandler, the ff^itnesses of the Besurr. q/"jESüS reexamined, Lond. 1744, atque praeter alios multos egregie rem nostram contra Deistas Anglos vindicarunt lilienthal, HAMELSVELD, G. WESi, cujus libcr Bclgicc editus est, praefante Cl. c. BOERS, De gesch. — van de opst. van onzen Ileere i.c, Traj. 1772, J. lelan» (i), alii. Contra hdmium multabonae frugis monuil j. F. PLESSING, DieAiiferstehungsgeschichtexinsersHerrmx. II T.pass.
			(^) Loca snpra laudata ex operibus luienihaii et DAMELSTEIIII, et lEiANDi liber 1. off. passim. .                                      , ;

-ocr page 42-

		^'^yr'i^'TfW^^'i^l^iiMf^'^'!^ :t^-' l^'W^^I^'m^f'^^^'! 'rr-f?;'-'7^T'':7^^^'^'f^
			— 28 — In Germania edelmanno {') respondit j. r. gut- SCHMID, ff'ahrheit der Auferstehung j. c. wieder- EDELMANk's Amjriffc vertheidigt. Piae caeteris autem adversarios nactus est, quot alius numquam antea, Fragmentista Guelpherhytanus, cui in primis LESS, DOE- DERLEIN, MiCHAëLis alüquc SC opposuerunt, laudati illi a BRETSCH.NEIDERO (^), quibus addatur: Historieele Beschouwing en f^erdediging van J. c. Opstanding, iSymh. Allissimo annuente virihus meis) Dordr. 1783. In patria nostra eberhardi sententiam docte exami- navit et refutavit Cl. borger , qui »tantam tamque » acrem esse pugnam ," inter doctrinam Chr. et Phi- losophiam Platonicam et Cabbalisticam, »ut quercus »facilius cerasa, quam Platonico-Cabbalistica philosophia »re]igionem Cliristianam gignere potuisse videatur" os- tendit, atque ejus de jesu resurrectione sententiam toto coelo dilTerre ab Evangelistarum usu loquendi pro- bayit; numquam denique patjli doctrinam de corporum in vitam restitutione intelligi posse statuit, nisi resur- rectionis notio proprie sumatur. Prae caeteris hoc urget, quod, assumta eberhardi sententia, »quidquid »de angelorum officio, de jesu cum amicis colloquiis, »narratur, id omne in commentorum numero esset »habendum ;" nam ornutnentct orcttionts illa dicere, quibus simplicem doctrinam de ideae Messiae in coelo
				(•) Ei plura opposuit iiiienthal , 1.1. III, 485 sqij. alibi T. XI. (') Sijstemalische Entwickelung etc. p. 594 sq. De scriptori- bus contra bahrdtüm, ib. p. 270, contra horum, ib. p. 278.

-ocr page 43-

			rvw^f^'':wmw9m!!!mfWWT!^^^^W^m^W'SlPlff'<^'^K
		— 29 — aeternitate veluti restire voluerunt, quod ille fecit,»quan- » tam monslri speciem habet, quod, cum illa ideae aeter- » nitas infmita fere colorum varietate veluti pingi posset, »omnes Evangelistae eam rem eodem modo exornant, »et tarnen in minoris momenti rebus ita dissentiunt, » ut satis appareat, alterum ab altero pigmenta sua non »mutuatum fuisse, sed singulos suo ingenio scripsisse, »nee ad alterius exemplum orationem suam compo- »suisse." Itaque, quae scripserunt, ipsi vera credide- runt, atque adeo minime, ut doctrinam Platonico-Cab- balisticam exornarent, addiderunt ('). Ita muiti refellerunt dubia, contra veritatem jesü resurrectionis historicam mota. Philosophorum interpre- taliones rei nostrae, licet ab aliis refutatae, non tanti nobis sunt momenti , quippe qui prae caeteris de fide historica , rei nostrae habenda, acturi sumus. Inter multos, qui STRAüSSiO se opposuerunt, resurrectio- nis quoque vindices, nullus fere exstitit, qui accurate ejus dubitationum gravitatem indagaret, earumque ra- tione habita rem nostram fusius exponeret. Excipiendi sunt F. L. GELPKE, Das unhaltbare der Ansicht des L. jESü 7iach Dr. STUAUSS in Beaiehung auf das Hmipt- moment dieses Lebens, 1836; j. e. osiander, Jpo- logie des Lebens jesü, p. 331—346, et c. ullmann('), qui, licet Evangelistarum de JESü reditu in vitam nar- ( ) Cf. Ejus Disputalio, a Societ. Teyleriana pracmio ornata, lia- jusquc Opp. inscrta, T. XXVI, pag. 63 S(j(j. eoU. jja^. 45 sqij. (') Historisch oder Mythisch? 1838.                             ' ■ - , »

-ocr page 44-

		— 30 — rationes non exposuerit aut Tindicarerit, tarnen quam pJuriraa monuit, ut hujus facti yeritatem historicam, iidenique ei habendam, confirmaret ac tueretur. Hic referri quoque debet libellus, quem conscripsit f. kühn : IVie ging Christus durch des Grahes Thür? Ein schrift- und zeitgemasses Zeugniss von dem ^4ufer standenen, mit Rücksicht auf die STRAUSS'«c/«e Analyse. Attamen magnam partem illius disputatio Tersatur in corporis redivivi natura indaganda, de qua inferius Tidebimus, et brerior est in adrersario refu- tando, quam quidem rei gravitas id postulare videa- tur('). Weissii commenta , an de industria quis refel- lerit, dubito. Verene mortuus christüs est? Confirmarunt ac pro- barunt hoc quoque Yiri Docti: theoph. richter, c.f. r. GRUNER, V. H. voGLER, alüque Mediciuae operam na- vantes, quibus e nostratibus in primis addatur c. REN- SING, Med. D"". Verhandeling betreffende — het Lijden , Sterven en de Opstanding van J. c. uit een geneeskundig oogpunt beschouwd, Amst. 1806, qui hanc quaestionem sibi exponi desiderantlbus omnino satisfacere posse \identur. Quum straüssius atque WEissius de vera jesü morte non dubitent, nos quoque
			(') Ipsnm STRAüssil opus, ubi dcbuissct, non inspexit, ut ipse dicit, p. 89. » Wie tnir deim auch sein Werk üher das Lcheii Jesu, »bis zu dem Augenhlicke kin ein rerschlossenes Buch war. tro icn )) diese meine Schrift beinahe schon fertig tuitte." Itaquc non accu- rata ejus disputatio cssc potuit.

-ocr page 45-

				rf-'n-'jm 'MwiM-im^. -.u>mmf,'»-fk<mi>f»mVM
		— 31 — in disquisitione nostra tacite poniinus: Vere JESüS mor- tuus est, ciuci aflixus ('). Ne ampllus nomina tantum recetisere videamur, cae- teros jam mittimus scriptores de jesü in vitam reditu, quorum antiquiores laudatos inrenies a WAtcHlo (') , FABRicio (^) et M. LiLiENTHALO (*), recentiores a da\- zio (^) et HASIO (^). In patria nostra quoque JESu resurrectionis veritatem et inomentum exposuit J. ft. SONSTRAL , JESUS Opstanding, de grondzuil van hel Christelijk geloof, 1832. Pèrvenimus ita ad iinem disquisitionis nostrae cum de dubiis contra jESC in vitam reditum motis, turn de iis, qui ad illa responderunt. Progressum huncce anim- advertere iicet, quod adversarü antecedentium semper dubitationibus utantur, atque novis argumentis ea ful- ciant. In significatione autem, narrationibus de JESü in vitam reditu tribuenda, fide historica negata, eos magis magisque recessisse ab Evangelistis, sponte patet, illainque refutari accurata Evangeliorum expositione. Modo, quid ilJi nobis tradere voluerint, quaeratur,
			(*) Cff. qui (Ic liac quaestionc cg'crunt, <juos laudat hask , Lehen Jesu, ed. 3, § 121, p. 207 sijq. Pauics , Exeg. Handb. lil, 781 sqq. AViNER, Real-fFiirterb. voce JISüS, I, p. 672. (') Blbliolheca Theologica Selecta I, 102, 263; III, 4S8. { ) Deleclus argument, et sijU. script, paff. 704. ( ) Theol.-Homiletischer ArcMvariits, 1749, pag. 271 sqq. ( ) Univcrsal fVörterb. der theol. und rel. Llteratur, \occ Aiifer- stehuiiff, paj. 91 sr|q. {") Leben Jesu, pajj. 212—214.

-ocr page 46-

		^ff.gwiw-iw.iiun'ji.nwi'jj.ii I tft.mjmfm^smiim, .j' »4ii-i,..
			— 32 — non vero, quid tradere debuerint, antea construatur. Porro etiam recentissimi adversarii neque jEStM neque ejus discipulos fraudis accusarunt. Vel sic tarnen ca- Tcndum est , ne fallamur, insidiasre ponant adversarii, ubi negant in vitam rediisse jesum, et sepulcrum a militi- bus fuisse custoditum, cum tarnen constet vacuüm fuisse sepulcrum, quod illi fere inlitias ire videntur. Tandem nobis prodest discordia, qua consumuntur adversarii, quorum alter alterius interpretandi et argumentandi ra- tionem carpit atque rejicit, et quisque suo more Evan- gelistas expoait , subtilissima quaeque (jptXoöoqpot'/tf*»« posteris tradentes. Atque haec jam monuisse sufficiat. Reditum jesü in vitam varias ob causas negant adversarii, ejusque vim, effectus saluberrimos et significationem minime recte perspiciunt aut exponunt. Quum itaque ad ipsam dis- putationem accedimus , novissima dubia refutaturi a STRACSSIO in primis et WEissio mota, quia aliorum ob- jectiones alii satis jam refutarunt, p;7ore quidem parte vindicanda nobis est jesu e mortuis resuscitatio, pos- teriore vero, e nexu, qui illi cum aliis doctrinae Chri- stianae capitibus intercedit, ejus momentum est proban- dum, ut lota disquisitio respondeat ad quaestionem: quid sit, effecerit, efliciatque Sospitatoris in vitam reditus?

-ocr page 47-

				PARS I. JESU IN VITAM REDITÜS V INDICATOR.
			In vitam lediisse jesüm quum tradant Evangelistae, ante omnia nobis videndum est, quaenam illi hac de ie nobiscum communicent, ut ita de fontibus constet, quos tuto adire nobis liceat. Quorum auditis narratio- nibus, deinde, num ipsa res, quam ponunt magis quam referunt, vera sit, inquirendum est. Etiamsi enim no- bis persuaserimus, Evangelistarum narrationibus, in se spectatis, fidem esse habendam, tarnen de ipsa re jure iortasse addubitaremus, quum scripto mandassent, quod, licet vere accidisse ipsi putarint, ita tarnen fieri non potuerit (*). Ne igitur supervacaneam quis existimet disquisitionem in ipsius rei veritatem, quippe quae dis- quisitio valet, ut eorum quoque dubia refellere possi-
		(*) Cum aliis recte Loc discrimen loeit PlDlüS, Exeg. Handb. «ber die drei ersten Enangg. 1833. III. s. 833. »und tst gleich »nichts nolhwendiger als die sorgfaltigste Behutsamkeit gegen Ein- »mitchung eigener Vitheile in die Facta." 3

-ocr page 48-

					'B!r'r!fW'Wf''frT'i?»'?'^^
						— ;j4 —
				mos, qui JESUM in vitain rediisse vaiias ob causas ne-
				gandum esse censeant.
		CAPIIT I. EVANGELISTARÜM «E JËSC IN VITAM REDITÜ NARRATIONES DIJÜDICA.NTÜR. Hocce capite singulatim Evangelistarum de re nostra narrationes primum exponemus. Verum non tantum, quaenam nobiscum communicarint, quaerendum est, sed etiam quanam fide digni ea nobis tradiderint, atque ita deinde videbimus de Evangelistarum narrationum fide historica, SECTIO PRIOR. NARHATIO^iBM KVANGEIISTAKI'M EXPOSITIO. /■                          § 1.                      •        ■ ' '                 Matth. XXVIII: 1-8. - Postquam die Veneris siaria biagdalena et maria mater jacobi et josis (*) in sepulcro reconditum vide-
			(*) 'H aXlfi MuQia cadcra est, quac XXVII, 56, eoll. s. Gl,di«- tnr -^ ToO 'laxuifiov xaï 'loxsij fiijr»;?, qnam DE WETTU'S, t.reg- ffandb. cd. 2, ad. XXVII: 5G dicit -rijv èêilq,riv riji; fn/c?»; uvroi (JESD) — Mf'.(>ia-v xiiv Toi Ki.om(i, quod ex Joh. XIX: 25 rcpctit.

-ocr page 49-

			— 35 — rant catlaver docloris, queiii tenerrimo ample\ae fue- larit amoie , primo liebdoinadis die continuo locuin adeunt, qucin, nisi sacra fuissent facienda ('), non fa- cile reliquissent. Vehementi autem desiderio ductae, primo jam diliculo (^), iter faciunt, ut sepulcrum in- spiciant dcfunctique reliquias honore alFicianl. Oualia autem eTcnerant ante earum adrentum (^)! Ecce! quum
		Distinffuciidum autem essc inter tijv aSfXipTjy rijt; /tj^rpó? niiov et Maqiav ttjv toü KX'j)jta, I. 1. conimenioratas. recto prohatum ivi't u. wiESEiEii, die saline Zebedai Vettern des Iferrii, in Diario Stn- tlien it'nd'Kritikeii, 1840, 111, 650 sq(j. c(. Godgel. Bijdrageii, iSiO. Keijiie recte rBiizscfllls ad h. 1. J£Sü matrcra liic sijjnificari statuit, ]<)ca eotilerri juhens Matlli. XIII: 55 et XXVII : 56. (1) Lue. XXIU: 56. (*) "O^it dè^aafifidvo>v x. r. X. d'. FRITZSCHICS, locum ita explir- eans: »post Sabhatiim, quum praeteriisset dies Sabbali: primo dili- » culo, quod in hebdoniadis initium verjjeret, prirai hebdomadis diei «diliculo." Ita non opus est, ut cum Cl. PACio haec verba ad an- tecedens^ caput relcramus. (') Primo obtutu Ibrtassc quis putet , iis, quae s. 2—4 narrantur, nmlieres intcriuissc. Coiitrarium autem docent iiacc: 1. Ncseivermit mulieres, sepulcrum custodiri a militibus, quum Judaei banc custo- diam a puato petierint die post mortcm Doniini. Quod si scivissent, certo sepulcrum inspiccre non ausae i'uissent, nee de saxo devolvcndo dubiae haesisscnt (Mare. XVI: 3). Contra vero, e lonjjinijuo eustodiS Visa, continuo in fujj-am se conjecissent. Kon recte igitur illud nejfavit "■ A. w. MEij£i,us, Krit.-Ex. Komm. ad Mare. XVI: 3. — 2. Ipsa etiam narratio, jesum e scpulero prodiisse ante nudierum adventum, comprobat. Etcnim , si mulieres Anfjolum, de coclo tlesccndcntem, •iio.x sepulcrum, corpore vacuüm vidisseut, quacrendura omniuo cssct, 3*

-ocr page 50-

				^T1^|ï^!r>p^-^«»ff^^fP^!!g^ï?=t^F^f"-'^pa*l^^
					3G —
			Angelus de coelo descenderet, terra commota fuit ('); saxum, quod ante sepulcrum Senatus Judaeorum posue-
		<juid tandem de cadaYerc dcfuncli cogitandiim sit. Intrantcs scpnl- crum vacuüm illud inveniunt miilieres; attamen antea in scpnlcro depo- situm l'uisse corpus ipsae \idcrant. Omnia igitur ^rapliice depinjuntur, undc rcpctcndum est, quod verba idoii, xtX. s. 2, reFerre vidcantur uvTÓ\i'(.uy, neque adco aoristi fyivfro, xura/iai; etc. pro plusquampl'. tempore habendi sint; Yerum sine dubio liaec deinceps ita a militi- bus tradita sunt. Cff. quae bac de re habct MiCHAëlls, Erklaruiig der Begrdbniss- und Auferstehungsgeschithte christi. Ilalis 1T83, s. 112, sq. et GRiESBiCHll scntentia, quam rcl'crt RülMOEllüS ad h. 1. ed. 4, p. 822, quaeque inira h. de re monebimus. (') Interpretibus, qui de tcrrae motu li. 1. cogitandum pssc nojja- rent (cf". kcinoelii Comm.), nniicrrime assensit anonymus in Diario Amstclodanicnsi, Maandschrift voor Christenen, 1841, V. 4, p. 23G scqq. verba OfKJ/ió; iyivfco fityai; ?. 2. vertcns: »et roajjna com- «motio aninii l'acta est, eene groote ontroering ol' ontsteltenis bad »cr plaats bij de wacliters." Jlonct, niuiicrcs terrae motuni non animadvcrtissc, neque banc ob causam milites metuentes fugisse, sed proptcr Angelum descendcntem; bujus desccnsum non necessano comitari terrac commotionem , quod tanicn particula y«p significare videretur, neque magnum tcrrae motuni poslidari. Ut raibi autcm videtur, tencndum est, rclativara q. d. esse toC ntyai; notioncin, ita nt, quam alter majorem dicit commotionem, leviorem alter exis- timet; neque totam conquassatam csse Ilierosolymara, sed unice trac- tum, qui sepulcrum continerct, quod custodientes milites l'acilc omnwn cjus vim scnscrunt. mulieres vero ipsam banc ob causam non animaa- verterunt; ex boe igitur sequitur terrae motum non late se extenaissc. Lubcns concedo, tcrram non comraotam esse, quin Angelus de coe desccndit; exinde autcm minime sequitur, Angelum dcsccndcro n

-ocr page 51-

			— 37 — rat, dcTolvit Angelus, atque in hoc consedit (*): qui- bus visis, sepulcrum custodientes milites, plane timore correpti et obstupefacti, in fugam se conjecerunt. Ejus- modi quid numquam illi viderant! Coelestem scilicet spiritum, fulminis ad instar descendentem , cujus forma nivea erat, cujus accessum terrae motus comitabatur. Quae Tero mox secuta sunt, bis nemo mortalium in- terfuit (^), neque eorum quisquam primus nuntius
		potuisse, dum terra concuticbatur, quod Vir Ven. aliquatenus sta- tucre et urgerc mihi vidctur, qmim nusquain alibi mcntioncm fieri moneat Angeli, terra trcmente, descendcntis. Prac omnibus ei obstat diJTicultas grammatica. Sect. 4, verba ^?rt> rff tov ipófiov avcov faeiaO-r}auy ol rij^ovvrei; cxponunt effectum antecedcntium; voculam <f* vertas igitur: autem, — »prac mctu autcm ejus fugenint," etc. Quod si s. 2 verba vcrti possent: »magna commotie animi lacta Bcstj" jnre cxsjjcctabis quidem cxpositioncm causarum hujus anatioii (s. 2, 3.)-, minimo vcro ilcratani hujus comraotionis commemoratio- ncm. Vertenti igitur: et magna animi commotio (aftö/tó;) facta f*f, nam angelus etc. — prae ejus metu [&f ?) commoti sunt {((ifiod^ijaav) cujilodientes etc. patct, bisce inesse TavToXoyiHr, qnam scriptor certo evitasset. liane ob catisam Viro Ven. non assentio. Cff. ïBiTzsCHiL's ad h. 1. et inlra monila p. 38, n. 1. { ) Bekgei., Gnomon ad b. 1. i^avcov" sic nenio poterat lapidem denuo adAolverc scpulcro." Paciüs ad b. I. verba ixaO^rjTo in |)rimis obessc putat scntentiae de lul mine saxum devolvente, cui lubnriter ssciitnnus , licct in cactcris, quae dcAngelo raonet, ncquaquam cum eo laciainus. ( ) Quod monent quoque antiquac Ecclesiae Patres , quos laudat 1. MuilER : de resurreclionc JESU CIIRISTI, vila eam e.rcipienle el

-ocr page 52-

		^|ilJ^■ll^L^J^l.l,tg^ll%"^^y^^«^J■l^5t^l^i^^^y-^^^^
				— 38 — fait, sed ipse Angelus laeta verba mulieribus annuntfa- Tit. Hae enim advenientes , sine dubio timore affectae, minima intelligere potuerunt, quae vidcrunt et au- dierunt. Ne timeatis quaeso, ita enim eas alloquentem audimus Angelum ('), elenïm vos 3esvh quaerere, qtii nruci affixus est, scio. Hic non est. Surrexit enim, jprouti dixit ('); accedite, locum ubi jacuit Dominus
			ascensuin coelum sententiae, quae in Eccl. Chr. ad finem usqueSae- euli VI viguerunt. Ilauniae, 1836, pajf. 58. (*) Quae jam scqiiuntur verba, ïRrEDRiCHics, hezelics, ipse Ki'i- KOEllcs ad h. 1. minime Aiijjelo trihnunt, sed taraqviam cojjitationcs, animis mulierum obvcrsantes, proponunt. Verum nequafjaam lii intcr- prctcs ad cariim animi conditioncni, ad tristitiam et timorcin attcndc- runt, quibus commotac, nisi extrinsecus ansa pracbcrctur, omnino lonjjc alia exsjMCtasscnt et cogitassent. Non majore applausu digna censenda est KDiNOEtll interpretatie de Angelo, e coclo desccndente. Provocans . ad Ilebraeoram opiniones, qui omnia inopinata cventa etc., ad gcnios reterrent et Angelos diccrent, commotionem terrae pro Angelo liabet, vel rcctius fortc, iit addit, intelligitur luimen, quod sa.xuni percusserat atque de sepiilcro dcjcccrat, vel potius cogitandum ccnset de flammis, quae, terra commota, eruperant. Quid igitur propric velit kuinoeuus, non laclle inteUigerc quis possit, ubi ejusdem rei tres dantur inter- pretationcs, quum ctiam bistoria ei obest, quae Angelum loqucntem inducit, cujns verba ncque mulieribus, nequc t'ulmini aut alu naturae pliacnomeno tribuere licet; neque intclligimus, qui mulicres ea, quae ipsae cogitarint, pro verbis Angcli, quem .■mdivissc siöi visae sunt, babere potucrint. (2) KaOai (liif s. 6. liorum vcrborum sensum prorsus infringit Padlüs in Comvi. ad h. 1. ea interprctatus: » Von einer solchen Auj- verstehuny war, wie ihr jetzt scliet, dass zu versteken, was e

-ocr page 53-

			!''3r.-v'^iw"-P*AJPMif*»-'|iH^>'*NWJ^JJJIppPlf^^
		— 39 — adspicite, et continuo aheatis , tit E jus discipulis, è mortuis Eum resurrexisse, annuncietis. En! vo-t bis Galilaeam versus praevius it; ibi Eum videbitis. Ecce, dixi vobis ('). Quibusnam verbis jam uteremur, ad inulierum animi conditionem describendam ? Me- tuentes, simul vero veliementer mirantes et gaudentes audierant, quae nee suspicari, nee sperare posse sibi visae erant. Vivit amlcus, vivit Dominus; hac de re vix dubium exstat, quia sepulcrum intraverant, quod vacuüm viderant; quocirca egressae (*), magno timore et gaudio discipulos adeunt, ut cum bis laetissimmn eommunicent nuntium, atque sic Angeli mandato satis- faciant. Haec tradit Evangebum, quod matthaei nomen prae se fert. De iis, quae mox secuta sunt, infra videbimus. $2. Mare. XVI: 1—8. Ab eadem re , qua matihaeus , narranda fere incipit Marcüs. Ouod enim feccrant jam aniici, denuo id
		^*onst von seinem iyfi^faO-ru, Qpin, gesprochen hat." Nam tle rcditu 11 vitam terrestri non cojfitnssc jesüm, qiiin adeo Eum suam e niör- tuis rcsuscitationem miratuni riiissc, staluit X. Cl. in Comm. 1.1. p. 830. ( ) Ci. de verbis tdoii, eiTiov ifitf, inl'ra pag. 41 , n. 1. ( ) S. 8. iifi-O-ovaui, aTto Tov ftr'tjfielov- Rem itarjue accurate in- agarunt; Eum vero non videntes, fpiem mortuum et scpultum sci- Vcrnnt, verbis Angeli tuto fulcm babuerunt.                 ... .:. .- :., '.;.

-ocr page 54-

		i!K^ft»^»Wl!,i^4IPjt4.MywBW^:Wi^lgH^
				— 40 — facere sibi proposuisse defuncti amicas tradit. Corpus nempe jESü aromatibus, Sabbato elapso emtis, unguendi causa, sepulcrum adierunt maria magdalena et maria mater JACOBI et josis (')una cumsALOME. Viderantillae (^),quo loco deposuerat cadayer josephüs Arimathaeènsis, qua de causa primo hebdomadis die, alto raane, orto sole ('), iter ingressae sunt. Magnae vero molis saxum cum sci- rent, ad sepulcrum advolutum esse ("), inter se anxiae quaesiverunt, quis tandem saxum deyolreret, quum cerle nemo, qui introitum iis pararet, adesset, Ecce vero,
			(•) Maqla ■^ xav 'laxóifioxt eadem est, quae XV: 47 dicitur Magia 'Jmay, quod et facile ex MATTDaei collatione patet. (») XV: 47, coU. s. 40. (') AvareiXavroi; toC ■^Xiov. Kdinoehds ad h. 1. non rcctcliaec cxpressit: »orituro sole," aoristum ita pro futuro interpretatus. Caeternm of. ïbiizschiüs ad h. 1. (*) Quod in more positum fuisse apud orientales, ut a tempcstate, vel hominum et bcstiarum injuriis tnta essent cadavera, notum est. Verba -ijv yag /«^yKS acpódga causam dare mihi vidcntur, cur s. 3 dixerint muliercs: ^ Ttg dTtoxvi-iaet -^nZv xrX. prouti bekcelics m Gnomone animadvertit: «Innuit particula (yóg) cur et muliercs soli- »citae fucrint, et cur lapidem majore vi devolvcndum agnoverint." Minime pro verbis MABIAE habenda sunt, aut ad s. 4 referri dcbcnt, ita, ut Erangclistae vcrborum avap).i-\paam O-fiDQoioiv, ó'ri. èTToxf- nihacai, ó Xi&oq rationem reddant, et intclligatur: ita ut e longm- quo conspici possct. Prior cnlm interpretatie vcrborum trajnctionem ponit, quam textus nequaquam permittit; altera bacc verba supcrilua reddit, (juum, rcctc moncntc fritzschio , » niliil referat, utrum mu- »licres e longinquo grandcm lapidem conspiccre potuerint, nee ue, qni cf. omnino ad b. 1.

-ocr page 55-

				^jrB?rpiH'?r-'F-:-T"T^in-^,.j^^^,-i-j;^i ij,yiyi, ii|pitiii-'»'.''>w!-i^':^T'^BiMi'vig'Wj»B;i;^|[{«|
		~ 41 — saxum jam devolulum esse vident, nee quidquam adesse, quod, quominus cadaver carissimi magistri unguerent, impedimento ipsis esset. Intrantibus auteni sepulcrum , coram oeulis iis apparet juvenis, ad dextram sedens, alba veste indutus; quo viso , quis eas vehementer ob- stupuisse miratur, quum saxum non devolutum, multo minus juvenem in sepiilcro exspectarent, imo quod quae- rerent non viderent ? Quod quum facile suspicaretur ille juvenis, Ne obstupescatis , inquit, JESIIM ywaerj/t* Nwzarennm , cruci ajjfixum; surrexit, Ine non est; en! locus, quo Eum deposuerant. Verum abealis; discipulis Ejus et petro annuncietis, versus Gali- laeam Eum vobis praecedere; ihi Eum videbitis, prouti vobis dixit ('). E mortuis igitur jesus resur-
			(*) Verba xnO^ai; Hmv vfiZv igitur referenda sunt ad praecedcntia ört Tt^odyfi vjiaq xrk. cl'. XIV: 28. Non rccte PADlüS ia Comm. ad h. 1. 111, p. 856 sq. statuit, marcdm verba matthaei tdov, (Ïtiov vixZv alitcr Jntellexisse, ijuaudoquidem, si vel concederenius, ex MAT- THAEo bausisse marccm, quod ncg^andum esse vidctur, tarnen hoc fi^iv, Mare. XVI: 7, eijrejjie convenit cumMattb. XXVllI: G. xa^u? fTf, ut utroquc loco JESü verborum rationem babeat Angelus, quum longe aliud quid significent MATTHAEI verba Jtfoi') fiitov VfiVv, quibus hunc sensum tribuimus: »jam munere meo peri'unctus sum." Idem valet de iis, quae monent BE wetiius , Comm. ad Mattb. XXVIII: 7, et siRACssujs, Leb. Jesu, cd. 3, II, pag. 646 sq. Nulla igitur causa, esse videtur, ob quam conjecturac fa veremus. quae pro flTtor 1. 1. legendum proponit dnev. Sic cnim bis ad jesu verba provocasset Angelus; praeterca jescs ipse numquam dixisse traditur, se in Gali- wea mulieribusconspiciendum se praebiturum esse, jwst rcdilum in vitam.

-ocr page 56-

		B|i^'^l'??f^^'*^'??^*#^f''-^'^---'^^
				— 42 — lexerat! Quem unguere voluerant, Iiic Galilaeam adibat! 3Iortuum intcr vivos versantem, in Galilaea videndi, audiendi, alloquendi facultatem habent! Et hacc omnia e quonam acceperunt? Non ex mortalium numero hic juvenis erat, de quo facile sibi persuaserunt, quum caeteroquin tanto tiemore et stiipore affectae non fuis- sent, quibus jam incitatae in celcrem fugam se con~ jecerunt, nulliim Tcrbum ernitlentes, neque inter se de visis auditisve ullum sermoncm prae metu conserentes ('). $3. Luc. XXIV: 1—12. Patet ex Lucana narratione, mariasi magdalenam, JOHANNAM (*), 5URIAM matrem JACOBI aliasque nonnullas mulieres, quac cum jesü e Galilaea Ilierosolyma vene- rant, ibique morientem viderant Dominum ('), die
			(*) Nimis hacc verba xnl oiScuï oidèv fïftor, Mare. XVI: 8, urjTcnt rnmscniüs, meijerüs, de ■n^EiTiüs aliiqiic, ubi Lic c. c, di- cit: »die starke Negntion erlauht nicht die Erklarung: sie sagten «Niemandetn davon im ersten Augenhlicke oder mif dem Wegc nach y>der Stadt, oder mit Ausnahme der Apostel." Contrarium cniin tlocct historia, et ipsa res et ratio, quae de mulicribus, lactum nuiiliii'" taccntibus, cogitarc omnino vetat. Cl', quoque Matlb. Vltl: i, <>§"> . (') 'Imarra yvvy ^oii^a fmrQÓrroxi 'IlQcódov. Luc. ^'III: 3. (») Cf. XXIII: 49, 55. coll. XXIV: 10. A'erbis kkJ tiw? o^'" avTttZi;, Luc. XXIV: 1 , quippc spuriis, atquc recte a kdikoeiio , lACHMANNO , aliisquc climinatis (el'. cniESBAcniüs), facile carcmus,

-ocr page 57-

				'rtv^:'rrrvT^!^r7^"ier-^''r- 't"'"' "iv.'JJi^H'jfi .i^v^n^nyvii^
		— 43 — solls sepulcrum adiisse, arornatd sccum fcrentes. Ne de consilio, quo hoc iter fecerint, dubli liaereamus, MARCÜS jam monuit, eas venisse, tya tlQ-oiiaac dXii\\i(o(Sip avTÓv (XVI : 1). At spem fefellit eventus, nam saium dcTolutum ylderunt; corpus autem defuncti oculis frus- tra quaerentes, jure perturbatae, nesciverunt, quid hac de re statuerent; quum duo vlri, quos certo nondum anlmadverterant, splendentibus Testlbus induti, accede- rent, easque, caput in terrain prae metu inclinantes, sic alloquerenlur: Quid viventcm apud mortuos (*) quaeritis? Jlic non est, venim surrexit. liecor- demini, quomodo vohis , in Qalilaca olim ver saus, dixerit (^); in mamis improhorurn hominum Iradi opor- tet hontinis Jilium, crucique affiyi et die resurgere tertio. IIls verbis in memoriam revocatis, nullae dubi- tantes, andlta curn uudecim dlscipulls caclerisque ma- {{istri sectatoribus communicarunt. lies tarnen adeo incredlbills his visa est, ut pro nugls et commentis, quaecumque mulicres narrarcnt, baberent, lidemque lis denenarent. Attamen petrus continuo sepulcrum adilt (3), ut de dictoruin vel veritatc vel falsitate sibi
			cum miivcrsc s. 1 rcspicit ad XXIIF: 55, iier|uo lioc adilitaniento opus est, vcroslmiliter siinito illo ox s. 10. ( ) Mfva rü)v tifxqav, s. 5, i. e. quo inortui csse solent loco, in sepulcro. (*) IX: 22. XVMl: 33. ( ) Molcstiaui crcavit iiiterpretibus s. 12. Dcsiileratur cnim in ^a<i- D, et in versionibus nonuuUis, quociica spuriam cain nonnulli

-ocr page 58-

				Bï^^^'y^W^ifF^^'^B^Ï'aïww.'^s'jj; ^'rtBjijitSKJl-'" -'?»«?;S»'C3»[-^Wvï w <t~ -j^iWT
			— 44 — persuaderet. At quid vidit ? fascias linteaque sepul- cralia, neque nliud quidquam. Verane igitur diierant mulieres? IIoc certum erat, desiderabatur christi cor- pus, nee dubitamus, quin domuin rediens petrus ve- liementer, quae acciderant , miratus sit.
		liabucrunt, atquc postca ex Evangelio johannis tcxtui insertam, aut aliuntle pctitam, a lüCA nou suo ordine et loco dispositam. Cf', quac inonct KüiNOELics ad h. 1. Scd cum de wettio aniinadvcrtas, scrio- ris tcmjioris intcrpolatorcm jodannis certc Apostoli mcntioncni fucturum tuissc, cum Joh. XX: 3 sq. una cum petro commemoretur JOHANNES. Codicum Tcro auctoritas, ut mcAE verba viudicemus, suadct, qui ipse infra s. 24, quac oiniscrat, addit, cleopae verba refcrens: xul ajf^Xd-'v Tt^fs tüv ovy ^fitr iTtl ti firijftdof. Totius sect. abseiitia in Cod. D lortasse explicari potest ex pugnac sjiccie cum s. 24 coll. Joh. XX: 3. — Perverse oiiinino de liac sect. PadlL'S in Comm. ad h. 1. cogitat, statucns, liiscc verbis causam dari, ob quam mulieribus fidcm non habuerint discipuli, quippe qui e PETRO jam audiverint, vacuum tuissc sepulcrum. Quam sctrtcntiam, ut Tcritatis quadam specie t'ulcirct V, Cl. , aoristo 2 idga/iin vim tribuit plusqpt'., et vertit: adierat sepulcrum. Grammatice autem liacc interprctatio non procedit, quia male junjjitur plusqpf. (proprie aor. 2.) liSqitufv cum praes. tempore (Hiitfi,^ et altcndcndum est ad ca, quae monuit winehcs, Gramm. des N. T. Sprachidiotm, cd. 4, p. 251 : »Es beruht aber dicser Gehrauch" (aor. pro plusqpt.) xdarauf., duss der Schriftst. dus Factum als ein slechthin rergan- ■ogenes , nicht im Verhdltniss zu eiiiem andern ebenfnlls vergangeneti y>dachte," cujus contrarium nostro loco oblinct, ubi causam rcddnnt liacc verba discipuloruin amaxlaq^ ex mcnte PAüll.

-ocr page 59-

				»»JWj»!;BI.')WW|l»»;jtJ^'|k'Bt"JmWiPJIWl^
		— 45 — § 4. Joh. XX: 1—13. Ah iis, quae Synoptici huc usqae nobis tradiderunt, quodammodo dilï'erunt a joha\ne relata. Ex hujus enim narratione , primo liebdomadis die juniA SUGDA- LENA, primo mane, sepulcrum jesü adit; saxum vero devolutum videns, adilum jam omnibus patere et cor- pus Domini sublatum esse statim opinatur. Petuum et johannem(') adit, quibus, /?o/wm?/7w, inquit, sustulerunt, neque, quo loco Eum deposuerint, scimus (^). Quibus
			(') 'O öxAo? iniD^tjTrjq, öv iipiXfi, i 'I-rjaovq- Cf. XIX: 2G. JODAPC- KEM 11 ie dcsignari sponto patet. (*) Oï&itfifv s. 2. Alii Ipgunt oï<fa (cf. gRIESBACHICS ad 1). I.); alli oJJk nh (cf. KUINOEIII'S ad h. I.). Vuljrata lectio, qnac majo- rem habet auctoritatem, rctinenda est. Nam procul dubio Marfa MAGDAiENA cum alüs mulieiibus, prouti et Synoptici tradiderunt, i'x urbc exiit, Iiariim vero mcntioncm ideo non loeit johannes, quod c MARIA MAGDAIENA , qiiac cactcras reliquerat, sola hace acccpcrit. Sic mininie Kumoïin, enallajjcn temporis li. 1. invcnientis, interprc- talione indijfcnius, ul>i vctcribus asscntit, multo minus ciim co ia- cimus, Laec addcnte: » et commode vuljjata lectio rctineri jwtest — »cum JOHANNES intcrdum nejflig^entius scribcre solcat, et h. 1. ora- «tionem mariae verbotcnus rcddcre voluerit." Quorum verboruni pugna spontc in oculos incurrit. Qui cnim alicujus oralioncm ver- bolemcs rcddit, quomodo illc negUgentius scripsissc ccnsendus est? Quod si autcm johannes mariae verba tradiderit, pluralis numerus proprio scnsu accipicndus est, quum de se sola verba laciens maria, numqnam oï&u/ifv pro i ISa dictura tuisset. Meueri [Krit-Exeg. Komm. 'it' n. ].) intcrprctationcm rectc rclutat lüCKics in Comvt. ad h. I.

-ocr page 60-

				^^W^^f^^^^^W^-'f^^B^'i'^^^fffPr^^T^i^^y^'^''''^'^^
			— 46 — auditis, PETRUS et johannes , ut ipsi, quid deresit, videant, sepulcrum visum abeunt, quorum prior jo- hannes ad locum pervenit ('), ubi jesum sepeliverant Ejus amici; tam ardenter autem in rem inquirere stu- dens, imo jesü in vitam rediisse quodammodo jam suspicans, ad ipsum locum ubi pervenit, vix intrare ausus est, sed lintea jam vidit. Postquam vero auda- cior ille alter intrasset et lintea vidisset, seorsim vero sudarium convolutum (^), ipse quoque johannes intra- vit, idem vidit, credidit. In vitam rediisse CHRiSTU-n credidit (^), quandoquidem viderat tó (jovdccQiof tvn- Tvliyiihov 6!g fV« tóttOi/ ; de inimicorum injuria vel cura amicorum cogitare non potuit, cuin prius* in pri- mis vetaret sudarium, opera et studio convolutum, ipse
		(') Quare per viam propiorcm, uti küinoeiids ad ]i. 1. voluit? Quidni celcriore cursu peihüm, eadcm viacuni sccutum, antcveaisset? (^) Candida SOóna cta «pro Anfjelis liaLuisse niulicrcs ineticu- »losas," satis absurde statult ïicuhorkius , laudatus a KciKO£lio ad Matlh. XXVIII: 5; nam Anjjclos vident loquontcsque au<liunt, antc- quam sepulcrum inspexorlnt, uti matthaeus tradit I. I. (•^) Kul kiclaifvof s. 8. l.ectio Cod. D ovx luiarivef nuWti {jau- det auctoritate. LüCkiüm (cd. 2) et thou'Ckicm (ed. 5) sccutus sin» in vcrbi iTciac. intcrpretatioue, qiiam antea tuitus quoque est Ö. H. E. VINKE, in Spec. quo VuUciiiationes J. C. de perpessioiiihus SHis-i morte et in vitum reditii, illu.strantur et vindicuiitiir. 'i 'raj. ad Uli. 1818, p. 87sqq., qui conierantur omnino. Acute dubia contra banc jnterprctationem cxposuit Doet. cuelibojn, in Eplicmcrr. Boekzaal der yeleerde wereld. Jul. 1840, ut rcspondorct A'en. iiAiON, pro nostra j)U{jnanti explicatione, in iisdcm lijiliemerr. Maj. 1840.

-ocr page 61-

			> ■^■■^ -...-■ -.,- ■ «-^.>_-T^^ ,-.-t,^. y,....,^^.^.,gp,^^..,^^t,y, ■rtjiij-y.i'. ;ft^w*yM^wyBwayyj;i'W!iyeitV'yi-p.w.''/^'iM6^i^.ijp. u^,ipjiJIHp
		— 47 — autem consilii, quod iniisseiit amici, non ignarus fuis- set JOHANSES. Credidit, poslquani vidit, quoniam non- dum intellexerunt, quod scrip ium erat: jesum se. e mortuis redire oportuisse. Ilis visis domuin redierunl; cum interea maria magdai,ENA ad sepulcnim rediisset, et lacrymas fundens adstaret, duos Angelos, sepulcrum inspiciens, Tidet ('), quorum, albis vestibus indutorum , alter ad superiorem , ad inferiorem parlem sepulcri aller consedit. Cum hisce, de ejus lacrymis quaerentibus, doloris causarn communicat , eodem, quo cum petuo et JOHANNE anlea eam communicantem audivimus, modo. Eï antecedenlibus vidimus, singulos narrare Evangc- listas, eï Angciis mnlieres nuntium accepisse , de jesü in vitam redilu, modo marcdm et lücam excipias, qui «/- •/iXov verbo non uluntur ; nullum autem eorum de ipsa JESü e mortuis resuscitatione aliquid tradere, quod hu- jus facti aiiTÓypiuv referat, quo fit, ut modum ignore- mus, quo jesds e sepulcro redivivus prodierit. Nee sufficit, separatim Evangelistarum narrationes cïposuisse ; mter se comparenlur, alterum alter e.Yplicet, ut, raiiis auditis testibus , de fide constet, qua digui sint. Et- ( ) Mira rationo PAClüS, in Comm. UI, pajf. 831, Jiii jus loei ordincm convertit, ita ut suria cum Aii,';i']is locuta sit Domiiiumijuc viderit, ante pïtih et joiianms advenlum, slatueus ijitur: Jiduss, chroiwlo- ^'giseh betrnchlct Joh. XX: 11—17 ror \'. 8—10 zu erUai-en ist." At aliud certe voluit Kiati.n-olista, cnjiis fidein liac in re in dubiuni ^■ocari, vetat aecurata ejus Terborum interpretatio.            >;* . iu:>t':i

-ocr page 62-

		*
					f :
				— 48 — enim omni aevo inter lias narrationes pugnam exstare , probare conati sunt multi viri docti, religionis Chri- stianae adversarii, quibus alii accesserunt, qui his nar- rationibus inesse statuerent, quae nequaquam sic acci- disse potuerint, aut harum narrationum fontes turbidos dicerent; quibus si concedendum esset, nugae fabulae- que omnia jure haberentur, quae de harum narrationum fide historica in medium proferantur. Ad hanc igitur disquisitionem statim accedamus.
			SECTIO POSTERIOR. NARRATIONUM EVANGELISTARÜM FIDES HISTORICA. Ilac sectione ostendere conabimur, Evangelistarum de JESU in vitam redilu relata egregie inter se conve- nire, iis nihil inesse, quod jure quis negare possit, ita accidisse, nullumque contra harum narrationum ri^ioni- ciTiav argumentum peli posse ex earum origine. $ 1. Narrationes inter se conveniunt. Quicunque obiter has narrationes percurrit et inter se confert, sponte de pugnae quadam specie, de levi discordia sibi persuadebit, atque in omnibus minime conTenire Evangelistas aequus quisque judex concedet. At longe aliud quid est, ejusniodi concedere diversi- tatem, aliud, hanc ipsam ob causam omnibus fidem

-ocr page 63-

			'pw^^w?^y^^|^!^f^|-'l!'«yi.^^w-^''w^-Jy,j^w^v^-^^^
		— 49 — denegare. Spectat enim haec varietas non rem ipsam, verum ininoiis pietii nfoiavüodi, quae non aicte cuni rei summa conjunctae sunt, sed magis ad eam illu- vtrandam valent. Fuerunt et sunt etiamnune, qui propter hanc, quam in narrationum parte minutiore jactarunt, pugnam, fabulis annumeranda censeant de JESU in vitam reditu ab Evangelistis relata. Fuerunt alii, qui in minimis etiam rebus omnia convenire pro- bare conati et revera sibi probasse visi sint, ea tarnen felici sorte non usi, ut adversarios profligaverint, vel certe ad terminos non loqui redegerint. Omni, quo valet, ingenii acumine et acerbitate, nostris temporibus, ut notum est, sTnAUSsius, quae ante eum jam saepius rnota erant, dubia iteravit, multique, qui caeteroquin minime ab ejus partibus stare censendi sunt, magis ininusve ei assenserunt ; quocirca non supervacaneum oerte mihi visum est, pro tenuibus, quibus valeo, vi- ribus, denuo de hac qnaestione agere, ut pritnum pug- nae speciem, quae in his narrationibus animadvertitur, ex- ponam ; deinde de varia ratione, qua inferpretes de liac pugna senserint, videam; denique has narrationes optime inter se convenire probem. I. Inter se discrepant, quae de JESü in vitam reditu nobis tradunt IV Evangelistae, quae discrepantia ita exponi potest:                                           ;                  . , 1. Quod ad mulieres , quae sepulcrum adierunt, atti- net, Matth. mariam Magd. et mariam jacobi matrem, Mare. mariam 3Iagd., mariam jacobi matrem et salo- MEN, Lnc. MARIAM Magd., MAKUM JACOBI matrem et 4

-ocr page 64-

		— 50 — JOHANNAM cum alüs mulieribus, Joh. tandem unam MARIAM Magd. hoc itei' suscepisse tradit. 2.   Quod ad illarum consilium attinet, Malth. pro- fectas eas esse tradit, ut sepulcrum inspicerent, Mare. ut corpus JESÜ unguerent, quibus Liic, aromata eas secum portasse, addit. 3.   Quod ad tempus, quo viam ingressae sunt, Matlh. quum illucesceret primus septimanae dies , 3Iarc. ïiav ■JTQ01, orto sole, Liic. öqO-qov §«&tog, primo diliculo, Jo/i. primo mane, (jxoTiai ïvi ovaijg, quum nondum luceret. 4.   Mattli. Angelum, cum terra movebatur, descen- disse, saxumque devolvisse tradit, quibus visis aufugisse mi ites. Mare. in itinere raulieres proponit sollicitas de saxo devolvendo , advenientes saxumque devolutum viden- tes sepulcrum eas intrasse scribit; Luc. mulieres, post- quam saxum devolutum viderant, intrasse, et corpus jesu non invenisse; Joh. mariam Magd., quum saxum de- volutum vidisset, ad petrum et johannem rediisse narrat. 5.   Matlh. unius Angeli, in saxo sedentis, mulieres alloquentis, mentionem facit ; Mare. unius juvenis, in sepulcro ad dextram sedentis; Lue. duorum, qui ibidem iis adstiterunt, virorum; Joh. tandem duorum Angelorum MARiAE M. apparentium, ibidem sedentium, at tuin dcmum, quum denuo ad sepulcrum redierat. C. Matlh. mulieres describit, metu et gaudio redeun- tes, ut cum discipulis liaec communicent; Mare. eas praeter modum metuisse, neque ullum verbum cmisisse; Liic. vcrborum jesu de ejus in \itam reditu eas me-

-ocr page 65-

				i^i^T-^ "■:ï^es?«;Bi>?s''frf* ^;J,-?'?W ^
		— 51 — ininisse, discipulisque eas audita narrasse monet. De Jo/t. vid. n. 4. 7.   Zuc. mulieribus, quae cum Angelo locutae erant, iidem nonliabuisse discipulos tradit, sepulcrum tarnen adiis- se PETRüM, mirantem rediisse; JoA. nonnullis de MARIA Magd., quae Angelos nondum viderat, narratis, petrum et JOHANNEM itidem sepulcrum adiisse, hunc sibi de jesü in vitam reditu persuasisse, utrumque dein rediisse scribit. 8.   Joh. denique mariam M. cum Angelis loquentem inducit, postquam PETRüM et johannem adierat, et hi sepulcrum visitaverant, quocirca bis hoc iter fecisse \idetur MARIA; Ziic. contra hoc cum Angelis collo- quium obtinuisse refert, antequam viam iniit PETRüS, quum et 3laUh. et Mare. alterius hujus JUARIAE Magd. itineris nullam mcntionem faciant ('). II. Multi fuevunt, in comparandis inter se et in concor- diam redigendis liis narrationibus, anliqui aeri interpre- tes, ut ad adversariorum objectiones responderent, qui, propter pugnae illam speciem, iis prorsus fidem denegan- dam esse censerent. Qua in re, etsi egregia multa dixe- runt, perverse tarnen nonnuUa interpretati sunt, omnia m concordiam redigere studentes. Fuerunt nempe, qui recte monuisse sibi viderentur, duas fuisse marias, e vico Magdala, quarum alteram matthaeüS , maRCüS alteram commemoraret; plus semel sepulcrum adiisse sanctas feminas e. g. statuit HIERONYMUS ; ordinem re-
			(') Alia ratione sibaüssids. Leb. Jcsu, II, s. 620 sq(j., in primis vestigia premens auctoris Fragmentorum Gyelpherbijt., hacc exposuit. 4 ♦

-ocr page 66-

				'■*-^>ïT!35r¥7:pr^^~^ïi^s',-^
		— ü-i — rum narratarum inverterunt alii, prouti e. c. augüstinus, statuens, Angelos mulicribus jesu in -vitam redilum an- nuntiasse, postquam petrus et johannes sepulci nm in- spexerant; jesüm jam in vitam' rediisse, quiim Angelns e coelo descenderet, putavit gregorius IVysscmis ('). Ilaec inler multa, illius temporis ratione habita, bona monuerunt antiquissimi Ilarmonistae, inter quos rccen- sentur tatianus (170) (vid. eusebii //. E. IV, 29), CUJUS tarnen Evangelistarum harinonia minoris prclii fuisse videtur, praesertim cum in ea componenda hae- reticis nimis opinionibus indulserit; iiieronyjiüs St7-i- donensis, qui, in Epist. CXX, quae est ad Iledibiam, ad quatuor respondet quaestiones de historia resurrec- tjonis Domini, breviter neque omnes diiïicultates penilus nuferens; atjgustoüs de Consensu Evmigclislanim, Lib. III, cap. 24. Quod si supra commemoratam ora- tionem de jesu in vitam reditu alteram tribuamus gregorio Nysseno, hic quoque Harraonistarum (quod ad jesu in 'vitam reditum attinet) numero accensendus est ('). Attamen hi caeterique omnes non satis accurate mu- nerc suo functi sunt, quum liberius hic illic res nar- {') Si saltcm auctor hic habcndus sit oiationis alterius fff?' '^'?'" druaidaeox; roti Kv^iov ^/j-ar, 1. X., quac invcnitur cdita in cjus 0|)p. Paris. 1615, II, 832, de tjiia cf. ornnino M. CBUSlus, qui nESï- CHio Ilierosol. eam vindicavit, in Miscell. Grom'rag. IV, 1. p. IGBsqq- (') Cl', de liiscc J. A. fabricii Delectus argtim. et syllabus scrtpU. 1725, p. 534 sqtj., qui paj- IGG EisEBli Caesariensis commenio- rat ne^l ■cij<; ifoxoiatji Iv lotq dayyiXioi^ Tttqï t^? ava<svaOfi»ii ifiuipiDviai; scriptiim, scholio qnodam laudatum, de qiio vidoalm M. CRCs'lus in Misc. Gron. IV, 1. p. 159 sq.
			/

-ocr page 67-

			^.,-*,x^tm.v'jir'<-'mmimmm-iv-i/>mvmf'"w\'M.iW:m'mlli
		— :,:) — ratas exponerent. Quocirca iriulta sibi reücta iiivcnit serior aetas. — Exstiterunt postca quatn plurimi, qui in Evangelistarurn Ilarmoniis de resuvrectione Domini egerunt, e quorum numero laudantur mart. cheslmtiI'S , BüCERUs, CAi.viJfüs ('), JOH. CLERICUS, quorum ultimus ad finem opciis: Harmonia Evangelica, Canoncs refert XXI, quos in concinnanda Harmonia secutus est, quorum postremi argumentum huc redit: »quamvis non poluis- »semus omnia loca, quae pugnare videatur, in concor- » diam redigere, aut obscura perspicue interpretari, neque »posset ab abo nunc fieri , non sequeretur, veras iis »inesse repugnantias, aut vitiosam obscurilatem." Abos recenset j. f. buddeüs in Isagoge Hislorico-Theo- logica, Tom. II, p. 14G1 sqq. passim. Peculiarem rationein secutus est anhr. osiasder , qui fundamenti loco posuit, Evangelistas temporis accurate rationeni habuisse, et, teste ipsius operis titulo, barmoniam ita contexuit, ut nulüus Evangelistae Tcrbum oniitteret, nihil alienum immisceret, nullius ordinem lurbaret, nihil non suo loco poneret; omnia vero literis et notis ita distingueret, ut, quid cujusque Evangelistae proprium , quid cum aliis et cum quibus commune sit, primo statim adspeclu deprehendi posset. Cfl". quae de eo monet buddeus 1. 1. 1462. At ita factum est, ut res, apud singulos Evangelistas in eadem conlexta oratione nobis occurrentes, distingueret, et tamquam revera di- versas proponeret, utque minime inter se conferri atque (') Virl. Doet. D. G. ESCHF.B Diiq. de Culrino, II. A'. T. hittor. interpr. Tr. ad Rl,. 1840 , p. 30—35.

-ocr page 68-

		?W!^*P^P?«"fpW!1^^1^W^
				comparaii possent quatuor Evangclia ('). Fuerunt qui- dem, qui liane quoque rationem sequerentur, pluriini tarnen eam culparunt, ita ut alii aliter Evangelistarum de JESU in Titam reditu narrationes in concordiam re- digerent. Commemorari hic meretur schachtii Harmo- nia hist, resui'i'. J. c. ejusque sequelarum, addila illa IKENII Harmoniae pejyess. sanct. Serv. j. c; cui addantur j. maknighti Comm. Harmon. in\S Evv. cd. K. r. RüCKERSFELDER, III, p. 510 sqq., coll. praef., et B. VAfT WILLES, Procve eener overeenslemming der Evv. II, p. 138 sqq.; caeterorum nomina recensere longum est, quandoquidem omnes fere, qni jesü in Titam reditum contra adrersarios tuiti sunt, aut ad Erangeliorum interpretationem manum admorerunt, hoc munere functi sunt (^).
			(•) De hac ratione accrbcloquitur lessing, Z>«/)W-(1.1. V, jia^f. ÜO S(jq.), hanc Ilarmoniam diccns: »eine harmonie ^ wie sie nur in dem y> Lulherthume, wie sie nur in dem falsch verstandenen Lutherlhume » entstehen können. Diese, diese harmonie wachserner Nasen, die einen Kj'eden Evangelisten injeder Sijlhe retten will, urn aus ihnen allen ein J) Ding zusammen zu setzen, das hein einziger Evangelist fiir dus »seine erkennen wiirde ; diese harmonie, gegen ivelche allcin die nEinwürfe meines Ungenannten gerichtet sind, die allein diese y>EinwHrfe hervorgehraelil hut: wo hleiht sie? wer hraucht sie. yiwer mag sie? wenn wir die Evangelisten vor allererst als ge- y> sunde natürliche Menschen schreiben lassen."               \ (') Quorum cataloijuni dcdit hase, Leb. Jesti, cd. 3, § -i- Lileraturgeschichtc, et, quod ad rem nostram attiiiet, § 123, p. ïlo- Cf. KIEMEIJERI Trogr. de Evangg. — diss. etc, Ualae 1824.

-ocr page 69-

			^^m?'w?'^>^^'^''Ti''^^ns^!m^'^^wifw^kyf '"t^i
		Verum ab altera parte iiiulti, revera iulcr se pugiinre Evangelistas, in jesu resurrectione e mortuis enarranda, statuerimt. Nullam rationcm habens eorum, quae anti- quiori aevo contra celsum aliosque jam monuerant inter- pietes, praecedente saeculo anonymi dubia, contra bisto- riam de JESU in vitam reditu mota, edidit lessiiVGIUS , quorum quinque priora rem, de qua agimus, spectant. Etsi autem illi quoquc multa egregia opposuerunt \iri Docti, iterum de harum narrationum fide historica delra- xit STRAüSSius ('), dubia jure movisse statuens Frag- mentorum Guelpherbytanorum auctorem, eaque minime Apologetas et Harmonistas refutasse. In eo quidem con- sentire Evangelistas concedit, quod primum discipuli e muberibus acceperint nuntium de aperto et vacuo se- pulcro; in caeteris vero a se invicem omnes discrepare, imo inter se pugnare, quod attinet ad consilium, quo sepulcrum adierint mulieres, ad harum numerum, tem- porisque punctum , quo iter susceperint, et ad caeteras, de quibus jam monuimus, ivuvxiocfavtiui. Rejicit artes Harmonistarum, verba dvartikavTOi tov t^XIov mterpretantium: oriluro sole, et quae sunt hujus generis pluia. Porre discrimen, quod inter Evangelistas obser- vatur, vario modo Angelorum numerum tradentes, tolli posse per Synecdochen negat, aut alio quodam modo. "etrüm bis sepulcrum adiisse monet, si a Johannea Iraditione separatam inspiciamus Lucanam; ex utriusque dictionis genere contra sequi ei videtur, Luc. XXIV: 12 (') Lib. Jesu, II, 620 sq((.                                                     . '

-ocr page 70-

		^!»J^Wwyi^!jB^ii)i.Jj...:i^aJ^'P**^^
			-^ 56 — et Joh. XX: 5—10 idem lactum imiiari, uiide seque- retur, utriusque narrationem de mulieribus redeunti- bus conjungendam atque unam eandeinque esse; qua assumta sententia, plane inter se pugnare ab utroque relata, statuit. Tandem valde ei displicet modus, quo aliis mulieribus unus Angelus, aliis duo, petro et johanni nullus, duo ilerum mariae 3Iagdalenae, postquam illi . nbierant, Angeli apparuerunt, quod mirabilem prodeun- tium iterumque se occultantium ludum dicit (»//^e/c-A y> wundcrliches f^ersteckspielen der Engel!''''). Ut omnes has difficultates, ortas illas ex harmoniam quae- lendi studio, evitemus , quemque Evangelistam separa- tim interpretari nos jubet, quo fiet, ut semel, vel se- CLindum johannem bis, sepulcrum adierint mulieres, ut unus, vel, secundum alios, duo semel iis apparuerint Angeli, ut unus vel duo discipuli sepulcrum inspexerint. Accuratius vero rem perpendenti mox ei patel, bant" interpretandi methodum aeque minus procedere, cuiii alterius narrationem altera excludat, neque umquam cau.^n dari possit, qua factum sit, ut singuli Evangelistno diversam prorsus totius partem tradiderint, cumqut: singulae liae partcs itidem pugnantia vel aperte conficla conlineant. Sive igitur Evangelistarum de jesü in vilain reditu narraliones conjungas, sive separatim illas inspicias, semper, monente straussio , eas non nisi traditionem quamdam [tiur traditionelle Berichte) continere, profi- tendumerit('). Atque igitur nullam fidem illis tribuendairi (>) cr. 1. 1. II, G3D.

-ocr page 71-

						«gSI'^5^ï!S!^S-Bi'^!^«P?'5F;W?t*^^
				'-^.-^-,;»«5BW"!^»^s^•^^;v;^^^i:1iS^
		— 57 — esse, sequitur e\ iis, quae ipse statuit de rationc, qua judicari possit de indole alicujus narrationis historica ('). lil. Qua in re inique et summa injuria egisse straüS- sixis censendus est. In profanis q. d. historicis dijudi- candis regula illa miniine ralet, qua, si alter cum altero pugnet, ipsius rei veritas neganda esse censeatur; ita sal- tem magna historiae antiquae, recentioris, imo recentissi- niae pars nullam mercretur fidem, quum in minutis- simis rebus inter se discrepare facli cujusdam narrationes, etiamsi ab avrónTatg referantur, unusquisque cognitum habeat. Ideo ipsa res negari non potest, sed inquiren- dum potius est, utrum, quae pugna animadvertitur, non nisi species pugnae rectius habeatur; aut optimo modo has narrationes conciliare oportet earum inteipre- tem; »conciliatio quaerenda, nee facile sine bonis »libris, correctio tentanda. In quo admirandum est, »plus reverentiae tribui libris humanis, quam divinis. »j\am in illis, de antiquis loquimur, cum aliquid ejus- »modi incidit, correclio aut conciliatio quaeritur, velut >ydi'aj.iaoTijToi fuerint: in bis occasio arripitur carpendi »aut pervertendi vel scriptores, vel doctrinam ipsam."
								«■.#
			Quod quam vere dixerit summus ernestius (^), faci-               *» Ie unusquisque videt, qui STRAÜSSII historiam sacram mterpretandi methodum comparaverit cum ea, quam a'ii in concihandis antiquorum historicorum, Livii, POLY- Bii, ahoruni operibus, secuti sunt, ratione. Recte enim (') Cf. ]. ]. I, 117.                                                             . (') Iiistit. Tiitcrp. IS. T. P. J, S. I, C. I. § 21.

-ocr page 72-

				^•t^^r^w^^ï^Sï^^^^f^ra?!^^
		— 58 — hi statuisse censendi sunt, scriptores, qui vera tradere et Toluerint et potuerint, nonnumquam in diversas par- les abire potuisse ('), ubi res traderent, quae non indivulso nexu conjunctae fuerint cum facto, in quo rei cardo rersaretur; hoc enim obtinere potest, sal- Ta earum fide historica (^). At \ero alii sunt, qui semper et ubivis dubitent, pugnam animadrertere sibi videantur, eainque tolli posse non facile sibi persua- deant (^), quibus straussium annumerare licet. Vi- deamus autem, quonam jure statuerit, Erangelistarum de re nostra narrationibus fidem esse denegandam. Num igitur alter, Angelum apparuisse, affirmat, alter negat? Dicitne alter, plures sepulcrum adiisse mulieres, alter contra confirmat, non nisi unam iter inslituisse mulierem? Num Angelum loquentem inducit alter Evan- gelista ea ratione, ut, quae apud alterum diiisse fertur, cum prioris narratione pugnent ? Nonne, quod ex nonnul-
			(1) Cff., quae de his monct s. P. N. MORCS, in Acroas. super Hermen. N. T. ab ilcHSlaDTio ctlitis II, p, 28 sq. {') Conl'erri liïc merentur, quae monucruiit Voxi. r. vam beR wilLicEH, over de schijnslrijdigheden etc. in Opp. Soc. Ilaganae 1826, p. 39 sq. TnoiüCK, Glauhw. der Ev. Gesch, s. 444—4G3, pracsertim s. 457 sqq. § 3. (') Acute de liisce THOlüCK , 1. 1. s. 460 dixit: «welchen. nw »sie auch hinsehen. die Zweifel wie moucLcs volantcs vor den »Augcii fliegen, und denen sich duher auch xnshesondere ue"'> » Lesen der heiligen Geschichle stet-t die Skrupel über jeiie Di^e- «reuzen zwischen das Auge niid dus Glmihensohjcct driiiigcn una » den Glauhen hindern."

-ocr page 73-

			r.gT'??^''=^-^^gg^^'^T^-»y/ig3y>''»«*j>t'iv*^.r«yrigg\^ijyji*CT'''^^g^^^
		lorum Evangclistarum narratione sponte palet, in vitam rediisse jesum , idem caetorum narrationum argumentum dicendurn est? Quod ad sumniam rei attinet, consentiunt. Apparuerunt Angeli, at de numero non constat: abie- runt mulieres, at de numero non conreniunt: jesüm in vitam rediisse tradiderunt Angeli, at in eorum verbis discrepantia cernitur. Ilaec onmia in concordiam redigi non possint, at quis ad ipsius rei affOTri'ffrtaj' stabilien- dam illud postulet? Ita autem narrationes, quarum ar- gumentum exposuirnus, inter se comparabimus, ut alteram altera suppleri et illustrari ostendamus, quae vero minus recte a nonnullis hac in re dicta sunt, simul referenjus, Contraria narrare marcum et LUCAM de tempore , quo unguenta emerint mulieres, jam monuit Anonymus, cujus fragmenta edidit lessingius. Silentio autem hoc dubium praetermittendum esse censemus, quippe quod cum re nostra nuUo modo conjunctum sit. Constat aro- matibus munitas mulieres sepulcrum adiisse. Quaeritur autem, quaenam illae fuerint, ad quam quaestionem re- spondendum est, mariam 3[agdalcnnm cum MARIA matre JACOBI et josis iter instituisse (Matth.), quibus cum a marco salome , a lüca johanna addatur, nulla justa causa dari potest, ob quam bas cum illis profectas esse negemus. Matthaeus et lucas quidem saiomept aeque minus commemorant, ac marcus et matthaeus johaiv- NAE mentionem injiciunt. Verum quam multa tacet alter, quae alter tradit Evangelista , quaeque illum sci- visse negare vix licet, quocirca, si e silentio argumentum sumere veilemus contra alicujus rei fidem historicam,

-ocr page 74-

		i
			— 60 — multa ex Evangeliis, multa ei: oirinis aevi historicorum scriptis essent eruenda, Talet hoc in primis de joitanne, qui, etsi unam mariam Magdalenam commemorat (XX: 1), ideo minime a caeteris discrepare censendus est, sed ila ab iis suppleri, ut, quae brevius tradit de una mullere, ex priorum Evangelistarum narrationibus illustrentur. Fa- vent nobis, ut supra (*) monunnus, ipsius mariae verba apud JOHANiVEM: Kul ovx olSafitv xtX. , quibus ipsa tacite, plures adfuisse simul mulleres, significare videtur. Aut fortasse nonnulli existiment, johannem caeteraruin mulierum necessario mentionem injicere debuisse , quod tamen semper probatu difficile, saepiusque, si conce- datur , periculi plenum est. Unusquisque enim scriptor liber sit necesse est in delectu rerum enarrandarum, praesertim si non antea diserte affirmaverit, omnia se esse narraturum. Quocirca nullo jure statuit STRAÜSSIDS, argumentum e silentio nonnumquam peti posse contra narrationis alicujus fidem historicam (^ ). Abierunt hae mulieres , quas nonnuUas alias comitatas esse dicit lucas , matutino tempore, quum sol jam ortus
				(») Pajj. 45. (') L. I. I. 118. Es frngt sich, wiefern zti den Wiederspriichen der Berichte auch das zu ziihlen ist, wenn der eine ron etwas schweigt, was der andere meldet? An sich uiid ohne Wciteres (jM ein solches arffiimcntura ex silentio gewiss nicht; loohl aher danti, wenn sich heweisen Ifisst, dass der andre Beferent, wciiner ronder Sache geumsst, sie hiitte heriihren und wenn sie rorgefallen, ron ihr xcissen mussen. Kgrojjie liacc relïitantur iis, quac monuit ^ en. T. ». VULIGEN, 1. 1. p. 207 Sfjq.

-ocr page 75-

								^.-ïsr?* ^'^ffTm^.-srsr^^~^r;;^f^;?mmr^m''W'''?'^^^^Pf^^iifs^?^^^^J!^swni^fm
		essel, neque tarnen ita luceret, ut diurnum hoc iler dici possit. Tempus illud significamus, quo tenebras fugat Aurora, de quo johannes quidem, (ixoriag ïri oijaiji, LUCAS, ÖQ&QOv ^aO'éog, MATTHAEUS, rfj inKfimaxoi'- ari fig fiictv aafi^arcoi/, MAncüS vero, }.iai/ ngml' — dfa- TtiXai'Tog Tov j/Ai'oy, optime dicere potuit, quum matutini temporis iiotio , monente fritzschio , sit, quam vocant, relativa. Accuratius omnino in tempore deliniendo con- venissent Evangelistae, si alter quae scripsisset, cum altero conimuiiicasset; considerantes vero, eos, postquam magnum praetericral temporis spatium, haec scripto mandasse, miramur sane, in minutissima re cos ita con- reiiire, miramur item , plures interpretes de pugiia adeo «onqiiestos essc. Aliam rationeui secuti snnt nonnulii ('), ut Evangclis- tarum de numero fcminarum et tempore, quo abierint, in concordiam redigerent narrationes, statuenles, per varias vias, vario tempore, ex urbe prodiisse mulieres, et deinde convenisse prope sepulcrum. Ipsa tnmen res et ratio conlrarium docere videntur. Quid? quod minime iis favent Evangclislaruin narrationes, qui mulieres in via inler se sermones conseruisse tradunt, eodem con- silio dnctas, ut corpus jesu aromatibus, quae secum portabant, unguerent. Plura quidem hisce objecit ^«o- nymus, a lessingio editus, cui et ipse adstipulatus est ('); Tcrum MAUCUS totidem verbis hujus consilii mentionem
				(M E. f;. PACU-s, E.re	ö'		Humlh. III. s. 824.
			(*) Cf. cjcs IhtpUk.

-ocr page 76-

		^g.iB»f;,-iiy:t'yw»jtJ.'g|Wi'*^<wjffy»B'>»-'<-'pf«'!ty'^rg?'i.i^^
					62
				facit, 'ivu tXO-ovaat dliix^icoaty avxov (XYI: 1), et tucAS idem spectavit, verbis usus q.itqov(sai a ijToifiuauv aQco- fiara (XXIV: 1); quaeque porro ab adversariis de hisce monita sunt, nestras de jesu in vitam reditu narrationes miniine speclant ('). Cum igitur idem sibi proposuis- sent mulieres, una ex urbe exierunt (^), verum propius accedentes, magnae molis saxi memores factae sunt, quod ad sepulcrum Domini advolutum esse sciverunt (Mare.), quocirca sollicitae quaesiverunt: rig anoxvlian
			(*) Omncs i'cre, qul Fragmentorum Giielpherbyt. auctorem rcfutaii- dum sibi sumserunt, -varia lortuna usi, de hac rcptignantia ejjerunt, ratione in primis habita corum, quae antea inonucrunt Matth. XXV'II: 57—61, Mare. XV: 42—47, Luc. XXIII: 50—56, Job. XIX: 38—42. Missa haec lecit sibaüssids, ubi de JESü in vitam reditu agit, ncque nostrum est, de bac repugnantia agere. (') Ubi in concordiam redigere nostras narrationes conatur K. H. SACK, Christliche ApologeÜk, s. 126 sq. MiRiMl Magdalenam solam, omnium primum scpulcrura adiisse statuit, quod tarnen Synopticorum narrationes minime snadcre videntur. Quae monet SACK, s. 128, nota: »Mir scheint indess das Allein- und frühere Hingehen der »Maria durch Johannes mehr hestatigt, als das Zusammensein »durch die andern Evangelisten aueh nur hestimmt gesagt," pu- gnare milii videntur cum proxime anteccdcntibus ejusdcm verbis: »oi}x oXdafiev. Wenn diess auch nicht zu iibersetzen ivare, ten »tveiss nicht-, oder zu lesen oï(l« fiiv : so deutete es höchstens auj » ein anfüngliches Zusammensein der Maria mil den Frauen, tcel- » che sie aher sogleich terliess, um Petrus und Johannes zu benacn- vrichligen." Concedit igitur aliquatenus, initio mariam cum caeteris prolcctam esse, quod si verum est, minime sola ex urbc, antcquam cactcrae sepulcrum adierant, exiit.

-ocr page 77-

			^!,a^'.^l.gJ^»^^l!aBrl^;'g.^i^g■w■^^W''*"'»ia''^'^^'*^
		— 63 — ^fiïv v6i> ki9op IX Tiji &i'Qag tov j.ivi]fteiov; Nemo for- tasse aderat, qui opein iis ferret, Imo frustra carissimi defuncti corpus ultima vice honore afTicere conaturae fuissent! At, quid vident ? Eccel saxum devolutum adi- tum omnibus concedit, neque impedit, quominus in- trent, quibus visis eas vehementer laetari simulque obstu- pescere, quis iniretur? Quid de hisce cogitandum sit nesciunt, at alia ratione aliae. Etenim diversa jam narrare Evangelistas sponte patet, praesertim a Synopticis recedere johannem , cujus narratio egregie supplet et illustrat ea, quae caeteri tradunt. Namque, saxo devoluto viso, ut narrat JOHAPiNES (XX: 1 , xal ^linu rov U&ov ijOfiéyoy ix rov fiyijiiiiov' TQt'^fi o v v xtX.), ad urbem rediit MAitiA Mar/dalena , ut PETRUM et johannem adi- ret, quibus ea, quae suspicata erat, his verbis annun- ciat: » TjQC<i> tov Kx!qiov ix tov fivTifiüov, xal ovx ol'5«- fifv Tcov i'\}tjxap avTÓv.'''' His auditis, uterque i'^ij'K&iv — xul tjQ^ovTO eJg tó iivijuhov. At magna voce inulti clamare, me Synopticis vim inferre, mihi videntur, quum aperte matthaeüs , marcüs et tucAS docere vi- deantur, cum Angelis locutam esse mariaM, antequam ad urbem redierit; quid? quod matthaeüs etiam Do- minum ei apparuisse tradit! Acerbe hanc Evangclistas m concordiam redigendi rationem carpit lessingiüS ('), ( ) Duphli: »Mein Johaitncs liissl die Magdulena ganz allein zum ^'Orabe gehen . und weiss ron keinen. Segleiterinncn, die sie so ilher- xeilt, uu f den erslcn Aiiblick des eröffneten Grahcs, rerhssen ■» halte. — Beij dem Johaiines ist sie iceder so unhiifflich, noch .10

-ocr page 78-

		W!»'mi<|{'Wfy>.'fw»«ti>.'!)^»'««tgi>j'!^^
				— G4 — nornmqne sic oriri pugnam llcam iiiler et jonANNEM,sla- tiiit STRAUssius('). Monet hic, petrum sepulcrum adiisse, poslquain in urbem rediissent mulieres (Luc.), mariam Magd. vero antea jam cum petro conrenisse, ita ut rum illo johannes , prouti in Evangelio ipse narrat, slatim sepulcrum -visitaverit, atque igitur bis hoc iter fecisse petrum ; sed quia verbotenus fere conveninnt ea, quae lucas et johannes de petro referunt, haec conjungenda censet, quo fit, ut mariam separatim a caeteris mulieribus, aut antequam ijlae rediissent, redu- oem factam esse, nequaquam statuere possis. Quod ad iessingii objectionem attinet, cum jo- ilAfiNiS verbis nostra interpretatio minime pugnat ; etenim, prouti modo vidimus, ipse dicit: pXénei — TQÏy^d ov V- Utrum vero recte an male egeril maria Magdalcna, quod non accurate sepulcrum inspexerit, caeterasque mulieres non comitata sit, minime quaeren- dum esse censemus, quum polius, quid factum sit, ([uani rectene factum sit, quaeri debeat; neque mirum videri potest , feminam, in rebus dubiis et gravibus^
			»unbesonnen. — Ihr Betragen ut immer glcich unbegreijlich : in- » dem schwerlich ein fFeib aus Furcht weglfiuft, wo sie siehl, dass »mehrcre ihres Geschlechls steken bleihen; oder auch tnehr Weiher »schwerlich stehen bleiben, «o sie sehen , dass Eine aus Furcht yt diivon lauft. Aher es ist ja so sichtbar, warnm Maria Magda- vlena eine so larherlich furchtsame Rolle spielcn tnuss, — """ jirfu wirst dnriiber — arme Magdalen e ? — die Ifarler/ii::iin der »Ifurtnonie." (») I,. 1. II, G25 sq.

-ocr page 79-

				.■.,.,-,-.-;,-TrTJr,.j»gS».?.ig^pia!a»»»»lgltM^^
		— 65 — auxilium potius exspectasse a yiris amicis placidisque, quain a mulierculis timentibus et pavidis ('). Eorum, quae inonuit straussiüs , mox rationem habebimus, jam vero videamus de illis mulieribus, quae accuratius se- pulcrum inspicere ausae sunt, Saxum a sepulcro deyo- lutum invenerunt, referente LUCA, xai iiaeX9ov(y«i ovx tvQov ro aóojia rov KvqIov "Itjaov. Prioris causam MAT- THAEtrs tradit, alterius vero, quod corpus non invene- runt mulieres, Angelus. Priusquam ad sepulcrum yc- nerant, Angelus e coelo descendens, cum terrae motu, saxum removerat; milites autem, quos, ut sepulcrum custodirent, a PiLATO petierant senatores Judaeorum , metuentes fugcrant, quibus mulieres in itinere occurrisse non Tidentur. Timentes illae introeunt, quas, cum frustra corpus JESU quaererent, Angeli alloquuntur, qui JESCM in vitam rediisse dicunt, prouti Ipse praedlxerat, mo- nentque, ut cum discipulis liaec communicent. In hisce discrimen obscrvatur inter Evangelistas. Quem biat- THAElis dicit ay/ilov, MARCüS dicit viavidxov; quos JOHANNES vocat dyytlovg, LUCAS Tocat avSqKg; qua m discrepantia nonnuUi argumentum quaesierunt , ut homines loquentes hic induci statuerent. Prouti vero alter alterum illustrat Evangelista, ita quoque viavioxov et ayÖQag pro Angelis liaberi posse statuimus, in pri-
			{ ) Paüws, in E.veg. ffandb., totam MARIae Magil. agendi ratio- nem ex pnstina cjus atiimi conditione, raorbo affccti, rcjictit: vwie f* , inquit, » mif ihrem sonstlgen nervenkranhn, leichl erregbareit ^'Ziistriml, übereinkommt, 1. ]. p. 825.

-ocr page 80-

		>'^s!i!^^?f^--''m^!iw'?^y^ ^^mm^^'^^i^WAf^^
			— 66 — mis cum, humana forma induta, pulcerrimam certe as- sumserint, quae TÏrorum juvenili aetati propria est. In ipsius MARCi vel lucae verbis nihil porro inest, cui haec interpretatio repugnet, imoquis. 4, aj'5^«j commemorat, idem ille lucas s. 23, oTtraaiccv dy/iliov habuisse mu- lieres monet, cleopae verba referens, atque ita anteceden- tia illustrans ('). Praeterea de numero dilTcrunt horum nuntiorum, quorum unum commemorant matthaeus et MARCUS, duos LUCAS et JOHANNES, quod discrimen quam plurimi pugnam dicunt, sine dubio statuentes, MATTHAEUM et MARCUM plurcs commemorare debuisse, si uno plures adfuissent. Sed quae matthaeus narrat , minime ea excludunt, quae lucas habet. Causam qui- dem quaerere licet, ob quam unius tantum Angeli mentioncm injiciant matthaeus et marcus , quam alii in eo invenerunt , quod loquentis verbaque facientis Angeli unice rationem habeant, alii, quod introeuntes unum ad dextram , exeuntes e sepulcro ad sinistram unum viderint. Seu alterum in sepulcro, extra sepul- crum alterum sedisse, quem intrantes aut extrinsecus adstantes mulieres solum viderint, statuerunt alii. Dein- ceps igitur, quem solum vidissent, illum tantum com- memoraverint mulieres. Prius nobis magis placet, quum duos certe adfuisse Angelos verosimile sit. Monuit jam ORIGENES non eorundem Angelorum mentionem hic fieri; lucam vero errasse statuit MiCHAëLls ; quum (1) CC. omnino Disp. Cl. J. herIiNGjIE, ei. r., orer de Engelen, 1811, a Soc. Hagana pracmio ornata, p. 175—181.

-ocr page 81-

			■.?»»v>»ty''<yvy^a'lv>»iwi;',igï'j.Ji.j|«.pjHBg*>^^
					'*>
		— 67 — LüCKiüS solri posse hanc repugnantiam negat; sed adver- sariis numquam satisfacere poterimus, qui, propter numeri difl'erentlam , totam rem negant, et nescire viden- tur, Evangclistas Teri studiosos, nisi Angeli adfuerint, nequaquam de eorum numero inter se discrepare potuisse. Tandem etiain Angelorum verba ad literam non conveniunt, quod vero ad summam rei attinet eodem redeunt, neque mirum est, mulieres, quae jam tremore afficiebantur, deinceps singuloriim verborum nou meminisse, ubi cum aliis communicarent, quae ex Angelis audirerant. Denique Angelos in sepidcro adstantes proponit tüCAS; in saxo consederat ille, quem loquentem MATTHAEts inducit, at vero sepulcrum eum introiisse, innuere vi- dentur ipsius verba ad mulieres: Sivn, ïSeri tóv rónov, xtI. ; quod apud marcüm xaO^ij/^Kvog dicitur, nullam movet difficultatem. Atque ita anxie inquisivimus in ea, quae de Angelis nobiscum communicant Evangelistae, de quibus loquentem audire mallemus tESSlNGlüM ('), (') Dtiplik: Was ? es wnre den Evangelisten nicht anstandiger, u-enn ich sagte: kalle Widerspruchklauher.' seht ihr denn nicht, dass dte Evangelisten die Engel nicht zdhlen ? Das ganze Grah, die game weite Gcgend urn dus Grah uimmelfc unsichtbar von Engeln. Da waren nicht niir zwei Engel, (gleieh als ein Paar Grenadier, die tor der Behausung des ubmurschlrtcn Generuls zurückgelassen werden, bis sein ganzcs Gepdcke abgefiihret worden;) da waren deren Millionen. Es erschien nicht immer der eine nnd derselbe; nicht immer die nehmlichen zwey. Bald erschien der, bald jener; bnhl an diescr Stelle , bald un einer andere; bald allein , bald ia Geseüschnft; bald sagfen sie das , bald jeuts. 5»

-ocr page 82-

			— G8 — quam ejus^^rtOMywjM/w, vel stuaüssiüm, studiose repugnan- tiam exponentes. Quod autem attinet ad mulieres, An- geli yerbis auditis, ad urbem redeunt jufrri (fó^ou xal XccQag fii'/aX'tjg, uti MATTHAEüs tradit; quodque marcus ita exprimit: dxf Si avrag tqóhoi; nai i'xaTcentg, qui metus tremorque eifecerunt, ut inter se nullum verbum einitterent, iqo^ovvTo yuQ; earum gaudium praeser- tim ex eo repetenduin est, quod , quae ex Angelis audi- verant, ab ipso jesü praedicta esse jam meminissent, nam referente LUCA tnptjad-ijaav twv ^Tj^aTmv avrov (Luc. XXIV: 6—8). Pervenerat interea maria Mngdalena ad tetrüm et johanneM, postquam nihil aliud, nisi saxum devolutum, Tiderat. Negandum enim esse putamus, quod e. c. sta- tuit J.C. VELTUÜSEN (*), cam vidisse Angelum, cujus verbis auditis, minime dicere potuisset: tjquv rèv Küqiov. Quid ? quod , hac assumta sententia , si matthaei verba ad literam accipere veilemus, cum hieronymo (^) sta- tuendum esset, eam Dominum vidisse, antequam petrum et JOHASNEM adiret, quod nequaquam cum iis congruit, quae tradit JOiïANNES. Hic, ut ipse narrat, cum fetro sepulcrum adit, uterque inspicit, lintea sepulcralia vi- det, quibus factum est, ut revera in vitam rediisse
		(') Ilistoria Resnrr. Christi ex diversis commentariis proham- liter contexta et insertis subinde animadversionibus illustrata atque cenfinnata, 1T80, rcpctita in Comm. Tlieoll. quas cum KülNOEllO et RüPERTlO cdidit, Vol. IV, p. 110 sqij. (*) Epist. ad DEDIBIAM.

-ocr page 83-

			^-^.'r-fygy^as^ap^^apjKli.^^'wgy'.l'gTP^V-'^'^^^gP -IWft 'LW'!.,*^^i''^gy^;^^#y^1BW!S!flg^|P
		— 69 — JESiiM crederet johannes, et una cum petro Ilieroso- lyma rediret. Eadem fere lucas tradit, at plura con- jungit, quae separatim spectanda esse nos docet narratio Johannea. Redierunt enim , quae sepulcrum adierant, mulieres, Luc. XXIV: 9, quaeque viderant, cum Apo- stolis caeterisque discipulis communicarunt; yaria autem quum yidissent, diyersa quoque narrarunt ; unirerse autem fidem iis denegarunt discipuli. Ilis jam addit LUCAS s. 12: o dl névQog dvaardg ïSqujjuv ini ró nvt]- (lilov, qui locus a johanne, qui avrÓTtttji ipse inter- fuit, egregie illustratur. Etenim patct, Luc. XXIV: 12 minime indivuiso nexu cum tribus antecedentibus sectionibus cohaerere, neque ex iis pendere, sed , addita- inenti loco, lücam petri ad sepulcrum itineris mentionem fecisse. Sic petrus d-avj-ia^wv t6 yeyovög idem est, qui, prouti ex disjunctis apud johannem tuto efficimus, nondum iniavivaiv (Luc. XXIV: 12. Joh. XX: 8. coll. 10). Quaerentibus num Angelos vidcrint petrus et JOHANNES, utrum mulieribus, Hierosolyma redeuntibus, obvii facti sint (*), quare jam Angeli coram disci- pulis non prodierint, mox iterum mariae apparuerint, Evangelistae non respondent, neque ad eos attendere nostrum est, etsi ejusmodi muitas moveri posse diffi- ( ) Sack, ]. 1. s. 128, statuit, mulieres tum demum ad sepul- crum pervcnissc, (juum altera vicc ex urLe rcdiisset maria , quixl cum supra laudata ejus sentcnlia rccte quidcm convenit, at minas wne ex lücAE JOBAifKisquc narratioiie clllcitur, ut siwnto unicui- 'luc patet.

-ocr page 84-

		liiifffi^i^i.,,Mf!^!i3.nf^9''ii!m,ieiimfVX>^»i»if
			— 70 — cultates jaclant adversarii. Qaum eiiiin in concordiam unice redigamus narrationes, quas scripto mandarunt Evangelistae, eorum minime rationem habemus, quae dein addunt alii, ut novas inde repugnantias eli- ciant. Objiciant nonnulll, matthaeum et marcdm nullam mentionem fecisse jiariae Magdalenae, ad urbem rede- untis, contra diserte eos tradidisse, de jESü e sepulcro redivivo cum ea quoque locutos esse Angelos; imo map.iae apparuisse ipsum Dominuin, antequam petrüM et johan- NEM adierat, docere videtur Matth. XXVIII: 9. Facile autem fieri potuit, ut, quas primum una ex urbe exiisse tradiderint, dein una sepulcrum introiisse et cum jesu locutas fuisse narraverint, etsi interea retrogressa maria 3Iagdalena separatim coelestes viderit nuntios. Quod xidemus ex Johannea narratione; atque hinc factum est, ut sela viderit jesum e mortuis resuscitatum, quod et MATTHAEUS tradit, licet hic plurali numero usus, bre- vius res narrando, plura conjunxerit, quae separatim spectanda esse caeterorum docet collatio. Quae igitur singuli Evangelistae memoriae tradide- runt, etsi hic illic non prorsus conveniunt, egregie tarnen in concordiam et redigi posse putamus, et com- ponere conati sumus; quod, licet omnibus non satisfaciat, aut ab aliis fortasse melius factum sit, in eo tarnen non prorsus repudiandum esse optamus, quod, quem sm- gnli secuti sunt ordinem Evangelistae, conservavimus, neque quae ipsi praeterierunt, in harmoniam nostram inferre studuimus. Quod quo magis pateat, brevem sub-

-ocr page 85-

I -i ,wwiJini».«n,(i'. wihisfmm^

71 —

jicere Jiceat haium narrationum, in concordiam redac- tarum, conspectum.

MARCUS.                 LUCAS.               JOHANNES. XVI: 1—3.               SXlv: 1.                   XX: 1. MARIA jWa^rf., MA-   SIA-RIA Magd.,SO- TAARIA Magd. SS- RIAJAO.111. Ct SA-   HANKA et MARIA pulcrum adlt. lOMEtlcsaxodevol'   JAC.m. scpulcrura vendo soUicitac se-  adeunt. pulcrum adeunt. 4.                           2. Sa.tum dcvolu-   Saxum devolu- tum vident.           turn \idcnt.

MATTHAEUS. XXTIII: 1. MARIA Mugd. ct MARIA JAC. m. SC- pulcrum adcunt.

2—4. Angelus saxum devolverat, lujja- veratquc militcï.

2. Rcdit MARU M. ad ïETRDM et JO- HANNEM.

3. Muliercs introe- untes cadaver non iuveniunt. 5_7.                     4—7. Javencm seden-   Duos conspiciunt tem vident, de JE-   viros, (jui, jesüm Sü in vitam reditu  in vitam redüsse, cas certiorcs red-   iis annunciant. dentem.

5—7. JESDM in vitam rediissÈcï Angelo audiunt.

-ocr page 86-

t;mv!^h*-iw^:;^'W^'^''^-'^-^:'y7^'''"'''''~'

■ 1 jl )!i».l illJ.ilj)ll,<,B|^tit4t.iJ.j<»l

■"■^■-^'É^T^"VJ-:,v T

— 72

8.                           8.                       8—11. Metucntes et jjau- Metu corrcptac ad Jesü vcrbormn (lentes cum disci- urbera rcdeunt. mcmores discipu-

pulis omnia com- municare sibi pro- ponunt.

lis, fjdem iis de- nejjantibus, visa auditaquc annun- ciant. 12.

3—10.

Sepulcrum \isitat peibus et johar- ïETBCS.                   KES,ipsi Ut in rem inquirant, sepul- crum adeunt. 11—13. Reversa ad sepul- crum Maria duos conspicit An(;elos. Caeterum multa, quae STRAUSSius movit, dubia nul- lum nobis afferunt incommodum, quippe orta ex per- verso modo, quo totain rem proposuit, quem emendare studuimus. Dictum hoc quoque sit de weissii (*), has narrationes exponentis, ratione, quem critices cultro abuti non puduit, quique Evangelistas res tradidisse pro- ponit ordine et consilio, quod saeculi XIX philosopho, quam saec, I historicis scriptoribus tribuere malumus. Quod attinet ad ea, quae de PETRi itinere straüssiüM statuisse supra monuimus, satis ea refutari censemus nos- tra Evangelistas in concordiam redigendi methodo, cui

(1) Evangelische Geschichte, II, 344 sqq.

-ocr page 87-

				.,- ^ ^;^F»^a!y7^.--^.^^?f^y?7y^'ff*vf!ff.^Hi|^,JS#JB
		— 73 — yydie gewöhnlichen grammatischeit u. a. Kunstslücke y>der Harmonistik'''' accessisse, ne dicat ille, qui, ut repugnantias inveniat, artes ipse adhibet; nee certe de nobisyalet^ quod, ut Harmoniam criminaretur, porro animadvertit ('): •>•> Um diesem unsteten Hinundhcr- »rennen der Jüngcr und Frauen, dem ■phantasma- yy gorischen Erscheinen , V^erschwinden und If^ie- Y) dererscheinen der Engel, und der zwecklosen Hau- y>fung der Erscheinungen jesü vor derselben Person, » wie sie bei dieser harmonistischen Methode heraus- Y>kommt SU entgehen,''"' etc. At, ut STRAUSSIO satis- fecerim, metuo, etiamsi egregie in concordiam redigan- tur ETangelistarum de jesu in vitam reditu narrationes; nam, quod ipse profitetur, insunt, quae, quominus harum narrationum indolem agnoscat historicam, vehementer eum impediunt, de quibus jam videamus. $ 2. His narrationihus nihil inesf, quod Jieri non potuerit. Statuit STRAUSSIUS (2): »dass ein Bericht nicht » historisch , etwas Erzahltes nicht so geschehen sein » könne, tvird sich vor ^llem daran erkennen lassen , y>wenn es mit den hekannten und sonst überall gel- »fenden Geselzen des Geschehens tmveret7ibar ist. —
			(') L- 1. II, s. 623, G27. (') L. 1. I, 11(5,

-ocr page 88-

			-. JVn,AV.;'S*'».'l^H.TM!;;gTO;,!-j'BgtrwBy.Myiji..'iSW^,'
		— 74 — » Sofern üherliaupt die Eimnischung von Wesen einer »höhern Geisterwelt in die menschliche sich theils nnur in vnverbürgten Berichten findet, theils mit vyrichtigen BegriJJen unvereinbar ist: so kann auch, v> was von Engel- und Teufels-Erscheinungen und V) Einwirkungen berichtet wird, unmögliah geschick- yitlich genommen werden.'''' His armis usus narrationes de Angelis, quos mulieres conspexerint, aggressus est. Lubenter ei concedimus, fidem iis, esterna non san- citis auctoritate, esse denegandam; omnino primum in- quirendum est, num ipsi narrationum auctores lide digni sint, et de yero testimonium dare voluerint et potuerint. Ubi hoe conceditur, fides habeatur iis, quae tradunt; ubi negari debet, parvi faciamus ejusmodi narrationes, illas quoque, quae de Angelophaniis verba faciunt. Jam vero sponte patet, propter ipsam Angelophaniarum in- jectam mentionem, minirae alicui scriptori fidem esse denegandam, ubi auctoritate sancita est ejus narratio, atque prae omnibus decere germanum philosophum, a praejudicatis opinionibus liberum, in verum inquirere; historicum autem oportere, potius qnid factum sit, quam quid fieri potuerit, prius quid tradant scriptores, quam quid tradere debuerint, pervestigare. Accuratae sane crisi subjiciat historiam, sed ea tantum falsa et cum veritate pugnantia habeat, quae dubia auctoritate nitantur, aut aperte a fide dignis testibus negentur. At nemini concedimus, qui ad historiam interpretandam manum admoAerit, privas sibi opiniones mente conci- pere, quas totidem regulas historiae praescribat, u*

-ocr page 89-

				.^lTOJ,;l^!»;.^^^i.^p^p,^Wl»l^».||l^;^MS^»l^Klggl■^j^^^
		— 75 — ita, quid factum sit, quid non, quid fieri potueril, quid non potuerit, apud eum constet, antequam ipsam histo- riam indagaverit. Construit iste historiam, non vero exponit; doceat illa, non vero detorqueatur. Est om- nino error, nostro aevo, philosophis studiis indulgenti, propiius, ut nimis subjectivo q. d. sensui tribuatur, cujus rei pluriina eiempla tum in historia, turn in cri- tica, in primis altiore, tractanda, praesto sunt, cujus et STRAUSSIUS testis est, qui Angelophanias nullo modo his- torice accipi posse statuit, quandoquidem eas » cum sanae »mentis opinionibus conjungi posse" negat. »Non quasi »mentis sanae decreta," ut monuit Cl. scholten ('), «parvi sint existimanda, sed est hoc ipsum, quod pri- »mum est quaerendum, num haec, quae mentis sanae »dictata habeantur, et dici verissimo rocis sensu omni- »que ex parte sana mereantur, id quod humanae intel- »ligentiae imbecillitatis habita ratione, a priori jam »parum est probabile, a posteriori historiae auctoritate »est negandum." Quaerenti vero, sintne Angeli ? affir- mando respondendum videtur cum hasio (^): t> Bei der » Unendlichkeit des Serjns ist xvahrscheinlich, dass » es aueh in ihrem ursprünglicken Seyn reicher aus- y> gestaüete und duroh die Gebrechen des Körpers >yminder gehundne ff^esen gieht als der Mensch'''' et
			( ) Oratio de vitando in S. C. historia interpretanda Docetismo, P- 34 (4). (^) I'hang. Dugmatik , ed. 2, 231).

-ocr page 90-

		p/iym^T^^-' "(t^9f^' '*^'^-P'q'^jg^''Tj^.'r^''''l?^^1'?P'^^^^^                                               ^■m^-'^^-"--^
			— 7Ö — cum SCHLEIERMACHERO ('), quod de Angelis doctihia V auf der einen Seite weder etwas unmögliches in yy sicA schliesst, noch viit der Grundlage alles Gotl- yy glaubigen Bewiisstseyns im fp^iderspruch stekty Docent sacri Scriptores, eos Dei ministros nonnumquam hominibus videndos se praebuisse; quod facile damus, quum recle monet HASius : » Die Philosophie hat keine yy bestimmten Grimde ihren Einfluss auf die Men- yy schenwelt für unmöglich,%u erklaren, soweit da- yy durch weder die Götlliche Vorsehung beschrdnkt, yy noch die menschliche Freiheit aufgehoben wird,'''' neque ex eo, quod non amplius cum hominibus Tcrsari Angelos Tidemus, concludere licet, numquam eos cum hominibus versatos esse. Quocirca duo sunt, quaemale statuit STRACSSiüS : primum, Angelophanias minime cum sanae mentis opinionibus convenire, qua in re Logicam minime sibi faventem habet; allcrum, ideo nulla fide narrationes dignas esse, quae Angelos cum homini- bus versatos esse tradunt; etenim quod nondum pro- bavit, simul criterium ei est indolis non historicae ali- cnjus narrationis, atque a priori de re in facto posita judicium ferre ausus est. Quod si STRAUssio jam concedamus, quaerimus, quid tandem de narrationum nostrarum argumento sit cogi- tandum. De Angelis loquuntur; at non sint Angeli, aut certe conspiciendos se non praebuerint; quocirca de hominibus cogitandum est, sive jesü amicis, sive ini-
				(') ChrM. Gttmbe § 42.

-ocr page 91-

				ay;.-a»<iHi!W»J,,HJtli«.!|igjlt! IH4I|I.W:,.1.8HH»MWW81
							i
		— 77 — micis. Inimici certe non fuerunt, et, si de amicis co- gitamus, quidni de Essenis? STRAüssiüM (') audias, de hac interpretatione monentem; Yixind was dercjleichen aus » der Mode gekommene F^ermulhungen eines bahrdt- »ïscA-VErfTüRlNl-*c^ew Pragmatismus mehr sind/^'' Ita in mediis Naturalistarum interpretationibus versaris, ut adeo de falmine alium, aut de terrae motu, de linteis et fasciis sepulcralibus alium loquentem audias (^), quod autem interpretandi genus acerbe carpit ipse straüssiüs. Ille igitur, qui mcAE narrationi fidem fere dene- gat , quod Angeli mentionem faciat, eatenus recte Ange- lorum munus interpretatus est, quatenus scripsit: »die »Engel gehörten %ur F^crherrlichung der grossen ■>•> Scène, als himmlischc Dienerschaft, wclche dcni »Messias die Thiir aufz^ilhun katte, durch welche y) er ausgehen wollte ; als Ehrenwache an der Stelle, >■> welche der Gefödtete so ehen lehendig verlassen hatte;^'' minus recte autem quaerenti: •>■>giht es einen solchcn »Prunk in dem wirklichcn Haushalte Gottes, oder y>nur in der kindlichen P^orstellung , xvelche sich die y>f^orzeit von demselben machte,^'' negando ad prio- rem, affirmando ad alteram quaestionis partem respon- dendum esse censct. Ut revera Angelos se conspiciendos praebuisse neget
			(*) L. 1. II, 63G sqq. o Cf. cl. HEBIKGA I. 1. de Anjjclis, p. 183 sqq., ubi Iiujus gcne- ris interprctationcs commcmorat, et Angclorum liac iii re munus Mponit.

-ocr page 92-

				!^?^^s^gsKir:iT^'ïffr??ïWs^^»^:^T
		— 78 — PAULUS ('), yyLiegt denn,'''' quaerit, >■> die ff^ohnung der y>Engeliin IVolkenhimmel? im Zenit von Jei-usalemF^' cujus dubitantis objectionis vim non perspicimus; nam si e. c. e terra prodiissent, eodem jure quaesivisset: »Liegt denn die fVohmmg der Engel in das Un- y> terirdisehe ? im Nadir von Jerusalem?'''' '£| ovqu- vov descendit Angelus , secundum matthaeum ; num inde sequitur , domicilium suum Angelos habere in loco quodam supra Hierosolyma? Jejuna sane naturalistae interpretatio! Recte igitur concludere nobis videmur, harum narra- tionum fidei historicae nihil eo detrahi, quod Angelopha- niam commemorent, cum reveia mulieres Angelos vidisse, jure negari non possit, quidquid moneat hasius (^), qui sententiam, alibi (') a se propositam his verbis: yy die Engel bei der Auferstehung scheinen der Ge-
			(») Exeg. Handh. III, 855. (ï) Leb Jesu , ed. 3, p. '218. »Die Engel am Grabe, Matlh. »XXVIII: 2 s. 5 s., .Joh. XX: 12 s. könnten zwar, wenn auch nicht »uus Naturerscheiimngen oder Visionen natürlich erklürt, doch anach Mare. XVI: 5, Luc. XXIV: 4, ƒ«> Menschen gehalten werden, » aber die Erzühlungen ron ihnen sind so undersprechend, und ihr vGeschiift,abgesehn ron der einen Darstellung (/csMattliacus [XXVIII: 2] » und ton dem Bruchstiicke des Marcus [XM : G s.], die gegeniiber K den andern Evangeliën hier nicht das Gepriige des Urspriinglicheren i^ tragen, ist so vergeblich, dass sie nach Mussgahe anderer Engeler- vscheinungen einer friihen, sayenhnften Ausschmiickung anzitgeho- mren scheinen." CfF. scriptorcs ab eo laudati, ib. p. 219 m. n. (') Ev. Dogm. p. 215.

-ocr page 93-

			■M^JiE^!ffW^W'iy^"'*'^JWjgP*^P^
		— 79 — yischichte anzygehören ,''^ mutasse videtur. Mjthicam vero indolem narrationes nostrae hanc ob causam non referunt, quod, a testibus fide dignis originem eas du- cere, Talde probabile nobis rideatur. $3. A testibus fide dignis hae narrationes originem ducunt. ^uas exposuimus narrationes, inter se convenire, nihil- que cum sana ratione pugnans continere ridimus, quod, ut iis fidem habeamus, omnino nos suadeat, si constet, Evangelistas totam rem, ne dicam excogitasse, certe non exornasse. Quominus autem omnia, quae de jesu in vitam reditii hucusque eos narrare audivimus, statua- mus, mente eos excogitasse, prohibet ipsarum narrationum discrepantia. Etenim, qui accurate eas comparat, sta- tim videt, ita diversa tradere non potuisse quatuor fraudatores, qui haec fingendi causa secum invicem antea convenissent. Quis hodie hoc statuerit ? At exornarunt for- tasse vel de industria, aut sine doli studio, quaecunque vel viderunt vel ex aliis acceperunt ? Neque hoc verosimile est, nam simplicem indolem referentes, qui tandem exornare potuissent narrationes , quibus nihil inest, quod ornatum redoleat. Fuerit Angelophania, quam addi- derint; at vero, cur Angeli non populo aut Syne- drio, ut ab aliquo animadversum me videre meniini, sed mulieribus tantum annunciant, Dominum in vitam rediisse ? Simplices mulieres, nee praeter eas ullum

-ocr page 94-

		•^mm^''^^s^K^^m^mvw^m'^mww!mw^>r!!r^^w^!m^
						giSK^^V7rf'sr'«(e^'"°^«5'«?'75" i'^"' jr.-™-™!-™*;!
			— 80 — alium, ne amicos quidem defuncti, adeunt Angeli. iQuasnam Tcro testes adducunt Evangelistae? Tres qua- tuorve mulieres, quibus ignotae fortasse interfuerunt aliae. Quam stulte etiam rem proponunt , nuUo teste factain, neque ulla applaudcnte uvvónrwv corona. » Quod »vero Evangelistae" (verbis utor werknfelsii (')) »non ■>yplures nobis producunt resurrectionis jesu testes, »in hoc agnoscere debeinus summum eorum candorem. » Cum enim huic facto totam religionem suam superstru- )) ant, cur non fingunt jesüm resurrexisse, praesentibus et «videntibus multis hominum millibus, quod de aliis mira- » culis dicere non verentur? Cur non tot testes produ- » cunt resurrectionis christi, quot effiisioriis Spiritus S. » in Apostolos, die Pentecostes ? Cur ne quidem fingunt, » JESUM resurrexisse, ut ascendit, videntibus omnibus dis- » cipulis?— Qui nasuin habet, manifestum hic deprehendit »characterem candidissimi Historici." In hisce narrationi- bus nullum deprehendimus vestigium Traditionis, quam voce technica Germani dicunt ('). At Evangelioruin, quae antiqua ecclesia nobis tradidit, nullum , monenle
				(») Opusc. Theoll. cd. 2, I, p. 90 sq. (^) TflEUiO , zur Biographie Jesu, s. 71 (14) igitur minime as- senticndum est, statuenti: wMatth. XVIII: 1—10 erscheint, ausser y>einer wahrscheinlich historischen Erganzung (v. 1, vgl. Joh. vs. 2 : vovx ottfanfv) traditionell— erweitert tind unvolhtandig- '^t"^' »XXIV: 1 ff. ist theils traditionell — erweitert, theils traditi- » onell — unhestimmt. Mare. XVI: 1—8 ist ■— traditionell erwci- »tert. Ohne Anerkennung des Einjlusses des Traditionellen anj die »Synojif. livr. ist umniiglich die Beriehte in Einklang zii brini/eii.

-ocr page 95-

				iy»^,p.y.j,yiipiijMljgP|jj.|)iW|<PPjj^^ip^^^
		— 81 — sihaüssio ('), a JESü discipulo conscriptum est. Nonne igitur nostris temporibus luculenter probatum est, quid- quid adrersarii opponant, discipulum , óV tffiXti o 'Iijdovi, JOHANNEM ZEBEDAEi üüum Evangclium conscripsisse ? Iteruin sane exstitit {^), qui andreae Apostolo magnarn partem vindicaret quartum Canonis Evangelium, verum sit Tox clamantis in deserto. Rerera ejus auctor JOHAN- NES est, qui in nestra praesertim re eo magis idoneus testis est habendus, quo inde ab initio accuratius rem inyestigare potuerit. Ille enim una cum petro , a maria Magdahna admonitus, et sepulcrum inspexit, et procul dubio domum reversus ex eadem caetera audivit, cum antecedentibus egregie congruentia. Cum eo, quod ad rei summam attinet, conveniunt Synoptici: mulieres scilicet iter instituisse, vacuüm fuisse sepulcrum , Angelos , quos PETRUS et JOHANtfES non viderunt, cum mulieribus varia locutos esse tradentes; quid ? quod ex omnibus patet, jesf in vitam reditum Angelos annunciasse, prouti et ipse jo- HANNEs credidit. Si in matthaei Evangelium oculos con- vertimus, hic etiazn sua, quae scripto mandavit, e mulie- ribus acceperit necesse est. » Quae vero idem de Angelo, » lapidem e foribus sepulcri amovente" (sunt griesba- €Hii (3) verba) »et de fuga custodum refert, ex maria
			(M L. 1. II, 683. (*) Cf. E. K. j. lüTZElBERGER, die kirchliche Tradition iib. d. Ap. •fohannes und seine Schriften {n ihrer Grundlosig keit nachgetviesen, Lips. 1840. . GRIESBACH, ?rogT.d«fonlibus, nnde Evangelistae sua$ de 6

-ocr page 96-

		m^l^^..--^ ■ ^ ^■•^''•'^^■■■^^-•-■^-■^^^rmi^i^-^^^r^r^^W
						"':^-"'. ;:>,.-^^f?-ïï:w;' ■.•<-^'^t
			— 82 — «audivissö non potest. Haec enim scire poterat nemo , »pi"aeter milites ipsos et eos, qui ab his ea acceperant. »Igitur vel miles aliquis ad sacia Christiana postea per- »ductus, MATTHAEO haec narravit, tcI niilitis familiaris, >) quae ex amice olim audiverat, evulgavit, vel senator »Judaeus, Christianam religionem postea amplexus, rem )>patefecit." Nihil certe impedit, quominus griesbachio demus, LUCAM ea, quae narrat, acccpisse e johanna, quam solus commemorat (YIII: 3, XXIV: 10), licet caetera, quae rir doet. disputat, argutius scripsisse videalur. Ipse autem lüCAS procul dubio hujus narrationis auc- tor est habendus, et licet non omnia narraverit, vel sictamen, quae narravit, non Commentarium diceremus in XXIV: 22,23, propterhassectt. unice memoriae traditum, atque originemacLEOPA ducentem. Haec, quam SCHLEIER- MACHERüs (') proposuit, sententia arcte cohaeret cum ejus opinione de pluribus narrationum Evangelicarum auctoribus, quas in compendium redegerit lucas ; dis- quisitio vero de indole Evangelii Lücae , et de iis, quae ipse in Evangelii initio de se professus est, minime eam confirmat aut comprobat. Marcüm e MATTHAEO ct LucA suam confecisse narratio- nem minime griesbachio concedendum esse putamus,hanc in primis ob causam, quod priva sibi habeat mulierum
				resurrcctione Domini narratloncs hauscrliit, c(\. in ejus Opuscc. Acadd. a J. P. GABLERO , II, 247. (1) Veber die Schriften des Lucas, I, p. 296 sqij., cl", p. 250.

-ocr page 97-

			my^-mJm'-.'fi^'i.H-.mimii.K'm-n.j fm-%i>!m»i.m'>'^f^.mt_
		verba: rtj dnonvlian Tjfiti/ tóh ïliyov ix rfji üt'qag roii fivijtitiov (XVI: 3); quae, nisi ex una e mulie- ribus accepisset, referre non potuisset. E quanain autem acceperit, quaerenti, respondere non possumus. E SA- lOME cl. PAULUS, in domo mariae , matris ejus, gries- EACHius, haec audivisse marcum, statuit. At, ut recte monet fritzschiüs ('), res est ejusmodi, ut, quum argu- mentis ad certum redigi non possit, neque hariolationi- bus nonnullorum neque aliorum conjecturis, nimis argute propositis, favenduin sit. Certe avrómijg narravit cum caeterorum nairatione convenientia, atque ei quoque tes- tes fuerunt mulieres eorum, quae nobls de nuntio, je- sUxU in vitam rediisse, tradiderunt Dei ministri. Fide eas dignas diïimus, quia mortuum quaerentes, eum vivere audiverunt, neque igitur ejusmodi quid antea excogi- taverunt; quia Angeli verbis auditis, continuo discipu- los adierunt, adeoque postea el Angelorum verborum et factorum non facile oblitae fuerint. Earum narratio- nem accurate nobis tradidisse Evangelistae ideo mi- ni videntur, quod et res erant summae gravitatis, et vel colloquendo, vel scripto nonnulJa mandando in memoriam eas revocaverint. Omni fundamento caret siRAüSsii (2) conjectura, qua statuit, Apostolos, post- quam de jesu in vitam reditu, at falso, sibi persuasis- sent, deinceps hoc, quam optime potuerint, exornasse. >"> Oer JTaupIzierrath,'" inquit •>y welcher %u diesem (') Commenl. ad Mare. XVI: 1, (*) l. 1. II, 694 sq.                ,

-ocr page 98-

						-'rmp'!!^f''r'^^F:^r^<r!^^^                                                                         w^t^w^^^ '■■■'
		p?|r»r'-"
				— 84 — » Behuf aw Gebote stand, waren Engel: diese muss- »ten daher das Grah Jesu cröffnet, nachdem er y>hervorgestiegen war, an der leeren Statte JVache y>gehalten, und den fVeihern , welche, weil ohne »Zweifel Weiher die ersten Visionen gehaht katten, » zuerst %um Grahe gehen mussten, von dem F orge- yifallenen Nachricht gegeben haben.'''' — Quidni , ut cum eo facere possemus, haec omnia probavit, aut saltem probare conatus est? Frustra autem quaeres! Aut fortasse nihil matthaeo tribuendum esse, Mythis omnia scatere ostensum ivit ? Scilicet eadem ratione, qua MEYERUS (') Angelophaniam Mythum dixit; yi ein » Cirkel im Beweise; — Mögligkeiten, die unbefugl »%ïi ff^irklichkeiten gesteigert ruerden. — f^f^elclic »leiehtfertige Kerjlüehtigung der Reinheit und sohlich- nten Objectivitiit der Erzahlung in die nichtigste »und tauschendste Subjectiviteit — nicht der Sage, nsondern phantastisch-pragmatischer Ifypothese!" Quod recto osianderus (2). Quid autem ita sensisse STRAUSSIUM miremur? Qui ubiris Mythos invenit, aUos quoque eos excogitasse statuat necesse est. Verum quis est, quin magnam vim veritatis videat, »quae," ut CICERO ait, » contra hominum ingenia, calliditatem, soier- »tiam, contraque fictas omnium insidias facile se per se »ipsam defendit." Pervenimus ad Capitis I finem, quo, expositis Evan-
					(1) L. 1. II, 1. 167. (') Apologie dei Leheni Jesu, p. 333 «{,

-ocr page 99-

				5-..WI»*'M!maè:v,., •.••^MTfHit., .!.■ «||L jipi,.(i, jjiiu,, |,ni|iui,p, i.|ip. ipn.1 t||i.^11 .iniipppilip
							i
		— 85 — gelistarum de jesü in vitam reditu narrationibus, earum- que probata fide historica, ita eas dijudicavimus, ut jam apud nos constet, Erangelistas nobis tradidisse, quod aliquando rere factum est, jesü nempe in vitam reditum mulieribus annunciasse Angelos, quo magis ope- rae pretium est, ad ipsam illam jesü resuscitationem attendere, quum multi hodieque eam aggressi sint, qui, variis argumentis usi, eam labefactarent. Hucusque Angelos audivimus et mulieres, continuo Apostolos ab omni criminatione liberos videamus, ipsumque e sepul- cro redivivum conspiciendum se iis praebuisse laetemur !
			CAPUT II. ARGÜMENTA PRO REI VERITATE RECENSENTUR. Jesü e mortuis in vitam reditus, ut constat, doctrinae Apostolicae fundamentum est, eumque e sepulcro redi- vivum pluribus conspiciendum se praebuisse omnes testan- tur. Attamen quum Evangelistae, quod jam vidimus, resuscitationis Domini ab Angelis mentionem factam esse tradiderint , eorum vero scripta , postquam late jam Evangelium pluribus hominum millibus annunciatum erat, in lucem edita sint, longe antea dolo fraudeque omnia ab Apostolis jESUque asseclis excogitata esse monuerunt nonnulh, qui jesüm in vitam rediisse, opinionibus mente anteceptisimpediti, negarent. Alii ob eandem causam, haec non ita de industria excogitasse, at sensim et sine doli

-ocr page 100-

			irrW^V"--:'^:. ^ff-^VPfTfk'
		_ 86 — studio finxisse Apostolos statuerunt. IJtrum cuin illls, an Tero cum his facias, eodem res redit. Antiqua enim Ecclesia, si jesus in sepulcro mortuus manserit, nullo jure Ejus in Titam reditum celebraTit; quod cum fecerit, tel vere in vitam rediit jesüs , rel dolose egit Ecclesia. Sed non tantum ab aliis hoc audivit; ipsi rediritum ocu- lis usurparunt multi, quoties amicis discipulisque conspi- ciendum se praebuit, quo fit, ut unanimis Apostolorum doctrina de jesü in vitam reditu, rebus in facto posi- lis confirmetur et stabiliatur. Qui igitur totam de jesü in vitam reditu historiam fraudi tribuunt, quique negant, corpore indutum hu- mano vere Eum liominibus deinceps apparuissc, post- quam e mortuis resurrexerit, errant profecto. Sententiam enim nostram allatis argumentis vindicaturi, ncgamus fraudem in auxilium vocasse jesu discipulos, utque de rei nostrae veritate constet, provocamus ad ipsas jesü apparationes. Ita pro re nostra pugnantes duplici ar- gumentorum genere utimur; negando allerum, ponendo alterum procedet. SECTIO PRIOR. FRABDIS SUSPICIO REMOVETCR. Argumentum q. d. negativum. Ad rei summam attendens, equidem non video, quo nomine ab iis, qui Mythorum numero jesu in vitam reditum annumercnt, illi difl'erant, qui fraudi Aposto-

-ocr page 101-

			— 87 — lorum omnein tribuendam esse rem censeant. Nam, etiamsi frmidis vocabulo illi non utantur, fraudulen- torum tarnen instar hominum Aposlolos narrasse sta- tuunt turn de jesü in vitain reditu, tum de Ejus ap- paritionibus; cum contra eadem, qua mortales om- nes , sorte usus, mortis imperio subjectus, mortuus fuerit, atque, licet ejus diu meminerint amici, num- quam tamen vivus, corpore indutus, iis apparuerit. Quo fit, ut, sive fraudi tribuas, sive fabuJam, quae sensim sensimque exstiterit, dicas jEsir in vitam reditum , con- tinuo tibi obsint cum Apostolorum indoles cogitandique ratio, fraudem non admittens, tum diflicultates, quae, ex ipsa fraudis natura petitae, sententiam illam ab omni parte premunt. Quod si spectes Apostolos, a priori, ut dicunt, minime probabile videtur, fraudatorum eos partes egisse, cum diserte: »At simpHci sumus animo, »verique amantes" objicere tibi eos audias, vel etiam: »Quo modo nos, qui tristes mortuum Dominum luge- »bamus, neque Ejus in vitam reditum exspectabainus, «ejusmodi quid excogitaverimus?" Ad difficultates porro, ex ipsa fraudis natura petitas, si attendas, quo tandem modo praedicare potuissent Apostoli, in vitam rediisse Eum , qui non resuirexerit, adstante Judaeorum Sena- tu, praesentibus custodiae militibus, contrarium fortasse testante defuncti sepulcro? At vero Judaeorum Senatüs agendi ratio, ipsa militum custodia, ipsum adeo sepul- crum vacuüm, magna voce, rem a posteriori q; d. spectantes, vetant fraudis accusare Apostolos, Agedum, 'laec jam accuratius cxponamus.

-ocr page 102-

				' "-xf^B^ «Bï>erwiisfw*iï"w»"''^-™i
			88
		§ 1- Apostolorum indoles cogitandique ratio. Apostolorum rationa habita, de fraude cogitare, rerum- que commenta admittere, nos vetat I, Animus eorum simplex verique amans. Incul- tiores homines, inde ab initio vitae jesu publicae, illi Eum sccuti sunt, et cum Eo deinceps yersati, semperque loquentes et agentes describuntur ea ratione, quae cum eorum conditione prorsus conveniat. Non eo praecipue consilio, ut lucri quid inde caperent, divitias bonaque terrestria sibi acquirerent, aut eispectationibus faverent nullo fundamento nitentibus, jesüM secuti sunt, verum quia in deliciis habuerunt, cum simplici, honesto , sancto illo versari, quem Messiam exspectabat gens Israëli- tica, quemque TÓï'X^tcFrój', xov vióv tov Qtov zov ^üvtos (Matth. XVI: 16.) cum peiro lubentes agnovenmt. — Non- numquam tarnen vituperandi erant, ubi aut fide defecerant, aut non eo, quo decuit, amore Eum prosecuti erant, quod non tantum non negarunt, verum etiam palam professi sunt. Tradunt nobis Evangelistae, verba Domini eos subinde non intellexisse, neque tamen de bis Eum interrogare ausos esse (Luc. IX: 45.); fide eos caruisse (Matth. XVII: 19 sq.); in periculo versantem omnes Eum deseruisse (Mare. XIV: 50.); unum e discipulorum numero Dominum pro- didisse (Joh. XVIII: 5, coll. XIII: 21 sqq.) ; ne de PETRI improba agendi ratione dicamus, quam dein multis lacrimis luxit, quamque ipse MARCUS nobis tradit (XIV: 66 sqq.). Quibus alia addi possint, ut pateat, eos etiam

-ocr page 103-

			"^WWW^WW W"»P* UI I		LKw«?*i)siww^p, ij^ Wi'^"i»»-^i-M,iWf!^^|Sf!i!!|pfp^^^
		— 89 — narrasse, quorum jure eos puduerit, quaeque minime in discipulorum honorem conyerti possint. Quod si jam tales homines Cispectassent post mortem in vitam jesum esse rediturum, tarnen, cum spem fefellit erentus, ut statuunt adversarii, numquam ejusmodi quid effinxisscnt, quo mendaces jure habendi fuissent. Contra, si revera JESUM in vitam esse rediturum crediderint, ipse autem Dominus e mortuis non resurrexerit, equidem non video, qui fieri potuerit, ut figmentum audaces praedicaverint, neque potius illum deseruerint, qui eorum exspecta- tiones tam misere deceperit. Prouti constat, ipsos jesu discipulos, non secus ac gentem Judaeam, terrenum Mes- siae exspectasse imperium, ita quoque sensim sensimque alias eos fovisse opiniones, jesü doctrina institutos, no- vimus; missas fecerunt exspectationes, ad quas minime JESüs se accommodavit, uti patet ex iis, quae S. Scrip- tores memoriae tradiderunt. Quum igitur non dissimu- lant , in his se errasse, quidni et in caeteris, praesertim de JESU in vitam reditu opinionibus , idem professi fuis- sent? Quamnam ob causam, id , quod exspectassent, decepti effinxisscnt ? Sed quid amplius moramur ? Longe aliud quid exspectarunt, quam e sepulcro redivivum ali- quando proditurum esse jesüM: quod luculenter docent II. Apostolorum animi tristitia eorumque exspec- tationes, mortuo JESU. Ut e mortuis jesüm resurreiisse fingeient, de Ejus in vitam reditu cogitarint necesse est. Contrarium autem, ut vidimus , exspectarunt. Mu- lieres sepulcrum adierunt corpus jesu unguendi causa ; quod si Ejus in vitam reditum exspectassent, minime

-ocr page 104-

		'"-■■fH.^v^^^W^!^;"'''^'^''^'^"^?*^^'-' '"'"^ - '■''^A^ -^-?S^^-^-^':fi^^'!^^#-:^'^
			— 90 — hoc Eum honore alTecissent. Maria Magd. corpus de- funcli frustra quaeri opinata » ^iquv röv Ki'qiov''' inquit, »ix To{) nv7]jA.(iov." Ipsi discipuli, nuntio de jesü in Titam reditu audito , tjjiiarTiaav ; quid ? quod lujjentes lacrimas fudisse (Mare. XVI: 10, 11.) mulierumque verba wisd Xfjnog habuisse (Luc. XXIV: 11) dicuntur. QavfjLÓtZoiv TÓ yiyofóg ad urbem rediit PETRUS (Luc. XXIV: 12); cum socio cleopas Emmauntis-vicum adiit, axv&Qwnóg (ib. s. 17). Ipse adeo thomas , cui caeteri discipuli, se Dominum in ritam reversum vidisse, an- nunciaverant, de rei veritate nequaquam sibi persuadere potuit, nisi Ipsum oculis manibusque prehenderit. yy^ls »de?- HeiT den Tod erduldete , ging auch in ihnen v> der schwache Keim des Glaiihens unter, denn halten »sie auch das verheissende If^ort des Herrn, dass »er axtferstehen werde, so wai'en sie doch noch nicht yy aus dem Geiste wiedergeboren. — 3£it dem Tode » des Herrn, mit seiner Bestatliing ging jede Hoff- yynung der Erlösung unter,''' ut recte KRABBIüs ('). Quod concedere straussius (2) mihi videtur; quae ta- rnen addit: yyJVie sich nun, nachdem der erste Schrec- » ken vorid)er war, der frühere Eindruck (se. JESUM »revera fuisse Messiam) wieder 'zu regen begann: ent- »stand in ihnen von selhst das psychologische Be~ yy durf niss, den ff^iderspruch der letzten Schicksale (') O. KRABBE, Die Lehre von derSiinde und vom Tode, in ihrer Beziehung zu einanderundzH der Auferstehung Christi, 1836, s. 282 sq. (») L. 1. II, ÜOO.

-ocr page 105-

						V WT-^-Ti^ap-T^S*^»;?^ ^ vtlff-f tMïTirJ'"**^»*»^" !El^-^^S?-T-^»ï»if^ïr'«:T'W*-.^-^
		— 91 — »Jesu mil ihrer frühertn AnsirJd von ihm aufzu- » lösen , in ihrem Begrijf vom Messias das 3Ierkmal ■>ydcs Leidens und Todes miiaufzunehmen,^'' haec psy- ehologica ralione probare non conatus est, quia probatu difficile hoc ei fuisset. Cujus enim spem et eispectationem ita eventus fefellit, is neque in se solatiuin quaerit, nee invenit. Messiae summa quaeque tribuerant discipuli, at fata jesü extre- ma , perpessiones Ejus et mors, omnis spei fundamentum ita dclererant, ut nulJo modo, nisi extrinsecus accessis- set, consolationis causam invenissent. Quae cum ita sint, non intelJigo , qui straüssiüs statuere potuerit; jesü dis- cipulos, postquam e V. T. locis Je;. LIfl, Ps. XXII, pios doloribus affici didicissent, hoc quoque in Messiam trans- tulisse, quo ejus mois ipsos non oll'enderet. Deinde, ut STRAüSSio visum est, jesum morte sua poluisse dGiX^ttv fig rijv Só^av ccvtov (Luc. XXIV; 26), putarunt disci- puli , ita ut, licet Dominura non vlderint, Eum ipsis adfuturum esse naaag rag ijiiégag, iiag rijg avfveXelag Tov ttiüyog (Matth. XXVIII: 20) , crcdiderint. Ita S. Scripturam rite intelligentes rijy xaQSiav senserunt xaio- lihtjD (Luc. XXIV : 32) , quam a christo glorilicato , avT&v TÓv vovv diccfotyóvTi (s. 45), illustrari putarint. Inde subjectirae q. d. visiones mulierum, objectiva quae- dam apparitio, quae caeteris contigerit, explicandae esse STRACssio Tidentur (').— At vero hoc omnino tenendum est: minime sua sponte, verum, ipsos admonente jesü, in V.
			(') L. 1. II, 691
					sq.

-ocr page 106-

		'",'''frsiiBïK.--:p^T'^'?r^f^^"'^'' ^-w^"
			— 92 — T. eflata oculos converterunt, nee, mortuoSospitatore, talis Messias, qualem straussius effinxit, discipulorum tristi animo satisfecisset. Testatur historia , eorum fidetn pror- sus defecisse ; oiibinw ydo fiSnsai' rijv ynaqiiji/, on Siï ttvrov lx vexQwy dvaoTrivai (Joh. XX: 9). Quid ? quod inortuo magistro ipsi planemortui, sepulto Domino, eo- rum quoque exspectationes in sepulcro sepultae vanaeque videbantur. » Selbst waren sie mit ciiristo gestorben yyund begraben gewesen;^'' uti pulcre iierdeiiüs ('), »mil ihm wurden sie wiedergeboren %ji einer neuen yylebendigen Uoffnungy Quod si igitur extrinsecus nihil accessisset, quod Apostolorum fidem excitaret vel con- lirmaret, numquam ex Ps. XVI: 10, on ovx i'/xaTokti- 'iffftg rijv iliv^r'jv fiov tig adijv, ovSt Swang róv óaiov oov idflv dtacp9oQdi/, hanc sibi fidem obtrudere potuis- sent, neque ex Jes. LIII: 10; o^htui oniQ^a fiaxQÓ^iov xtX. longam Titam tribuissent ei, qui mortuus et sepultus erat atque in sepulcro manserat. Judaeorum quidam opinio erat, dn ó XQiamg /xévii tig rov alióvu (Joh. XII: 34); at contrarium ejus mors probaverat, adeo ut, si millies dixissent Apostoli, 6rt ijyégO-?] o Ktlgiog övT(og> neque Judaeis neque sibi ipsi de jesu in vitam reditu persuasissent. Cum autem revera eos credidisse videa- mus, quodminime exspectabant, e mortuis in vitam rediisse JESUM, statuamus necesse est, fuisse Sospitatorem e mortuis resuscitatum , eurnque effecisse, ut V. T. effatis Illum innui
				(*) Foii der Atiferstehung^ als Glauben, Geschichte und Lehre-, JV, § 17.

-ocr page 107-

			.^^■T^w^^»^;^^UjB.^vgW''V^''!t'»»..':^'WS^^Mgl)^(»gJ;4'I^B^^^(^
		— 93 — suspicati sint (Act. II: 27). »Quomodo ijjitur suspecta »eilt nobis eorum fides, qui fabulam esse putarunt, quod » audierant ex mulieribus, donec in rem praesentem sunt »adducti?" ut lecte CAtviivus. Eligat unusquisque, a pseudo-philosophis mente ante- ceptis opinionibus liber, e straüssii rem exponentis ralione, et simplici, at psychologiae legibus satis- faciente Evangelistarum historia. Qui illi assentit, quo- cumque se vertat, et fraudem inveniet, et conjecturas nondum probatas. At fraudem quis admittat, qui dif- fieultates, quae eam premunt, cognitas habet, et ad dis- putata attendit, quae statuere nos vetant, Apostolos de indiistria , aut sensim sensimque , at sine doli studio, fmxisse, in vitam rediisse jesüM. Historia nobis testis sit, jESü discipulos de crimine facile absolutnra. $2. Fraudis adhibendae difficultates. Quominus facile rem excogitatam aliis obtruserint, si vel concesserimus , fraudatione egisse Apostolos, prohi- buisset Senatus Judaeorum, difficile reddidisset militum custodia, fraudisque eos accusasset ipsum sepulcrum , corpore vacuüm. Triplici igitur ratione fraudis suspicio rcmovetur; nam Senatus Judaeorum agendi ratio, sepul- crum custodientes milites, imo sepulcrum ipsum vacuüm Apostolis ab omni parte favent. I. Senatus Judaeorum, communi fere suffragio et ap- plaudente magna hominum turba, capite damnavit lUum,

-ocr page 108-

		f^^>-^!s^^^^^!s^^w^^^'-'''^^y'if<s^^*^?^^
			— 94 — quem improbum hominem infestumque habuit populus Judaeus. Mortuo illo , ipsius asseclae facile dispergi et deleri potuissent; contra vero , si in vitam rediret ille, quem ixdi/ov tov Tr^ayoj/dixerant Judaeorum proceres, omnium spem animumque ne erigeret, valde metuendum erat. Quocirca quidmirum, quum jesu discipuli, in vitam Eum rediisse, annunciarent, Judaeorum Senatum continuo totam rem negare, et captivos mendaces istos abducere! Necessitas, ut ita dicam, moralis hoc facere eos cogebat. Nee quidquam facilius erat; nam mortuum in vitam rediisse, neque homlnes facile credunt, et difficile est probatu; at facile negari polest; subinde quoque, quodnegalur, com- probari ('). Objiciat quis: qui liane propagabant fabu- lam, viri erant auctoritate et potestate pollentes, quos aggredi Judaeorum Senatus non ausus est, quos facile se- cutus est populus , quos honorarunt Judaei; tales enirn , ut monuit a. cohinsiüs [''■), saepius stultissima quaeque
				(*) Contérri liic merentur, qnae ad librum H. DITIOKIS Anjjli, <?« Christ. Godsd. betoogd etc. annotavit interpres Franco-Gallus, quaeque in \ersionc Eelgiea cum praciiitione P. kiïü'WIANDJ leguntur pajj. 344 sq.: «Zeker man, genaamd eems, een slaj van een' medicijnmeester, «was (jestorven. Die jjewaandc Proleeten" (Franco-Galli quidam Lon- dini vcrsantes) «bclooldcn dat zij hem zouden doen wederopstmtn »ra« den dooden. En zij stelden den dag vast op den 26 Mcy l'^""* «Geheel Londen kwam toeloopen naar het kerkhoFvan B«rfA««^s'"*> » alwaar die man bcjjraven was. Maar hij stond niet op. Zij moesten » hem er dood laten leggen, en met groote schande wechdrinp^n. (') Examen du Système literal de la Prophetie, etc. liber lau- datus a miTONIS interprctc Franco-Gallo, ed. Belg. p. 358.

-ocr page 109-

			»w'*«y«ii!.V)'t''g^^W».w»wf>S»L"W^»W8MW»'g^^
		— 95 — credulae plebi obtruserunt, fidemque apud populum in- venerunt: tales, ex ejus sententia , fuerunt Apostoli, qui- bus, JESU in vilam reditüs fabulani fingentibus, populus Judaeus fidem facile habuit. Monere sane piget, siinpli- ces homines, veri amanles, talia mlniine venatos esse. Sed, quod majorem cliam vim habet, Senatus Judaeorum de fraude sibi non persuasit. Aegre quidem sacerdotes et Sadducaei fetrum el johanNEM audieruntpraedicanles, e morluis resuscilatum esse JESUM, dianovoi'jxfvoi Sia ro didaaxsiv avrotig tov ïaov (Act. IV: 2 sq.), ita ut in             ., carcerem eos abducerent; postridie vero , cum summus          , sacerdos et qui cum eo erant, jesü discipulos interroga-           '<i'' rent, quanam vi et cujusnam nomine aegrotum sanave- rint, aperte respondit petuüs , iv rm óvó/iari se id fecisse Itjaov XfyiOTov, ói> {ifitïg iaravQÜauTi, ov ó Oióg ijyei- Qiv ix viXQwv (s. 10), Quid Judaeorum proceribus facilius fuisset, quam palam profiteri, mortuum in sepul- cro adesse JESUM, vel si discipuli corpus subduxissent, justa illos poena afficere fraudisque convincere ? Quo magis enim palam res accidit, eo facilius in ejus veritatem in- quiri potest (cf. Luc. XXIV; 18). At nihil ejusmodi.           « QtwQovvng dt rijV tov UévQOV naQ^tjaiap xocl 'Icodvvov jtrA., ovdèv tliov dvTiimXv (Act. IV: 13, 14), atque ita superbi isti magnates et imperiosi doctores nihil, quod in medium proferrent, habuerunt, Dimittentes captivos, in posterum eos Inl xü öyófiari tov 'Itjsov         ',, praedicare aut docere vetant (s. 18). Num etiam gama- I-IEL , pius ac doctus ille Pharisaeus, Tifxiog tcuvtI tü AKcó, si apud eum de fraude Apostolorum, jesu in

-ocr page 110-

■" 'W'^'^ 9w«s>'*c^T5!sssrï"ïr3ï'w-=''

.^•''"-

— 96 — vitam reditum praedicantium, constitisset, num gamaiiel de fraudulentis ac improbis hominibus talem tulisset sen- tentiam, qualem tulit in Judaeorum Senatu, »Kat ra vvv yyXi'/a) vjüv, d-nóavijTi unó rióv dy&QÓjniov toi'tcov. — yy ei dt tx Qtov iarlv (ró tQyov rovvo), ov dvfccaO'e xccra- yy lïiaai «wró" (Act. V, 38 sq.). Ne quis vero putet, Senatum Judaeorum in rei veritatem non inquisivisse! Eam investigarunt sine dubio, nam eorum auctoritatem pessumdedit redivivi doctrinae annunciatio, quum ipse JESU «;            in vitam reditus palam doceret, jehovam fuisse cum eo, ».          quem isti crucis supplicio tradiderant. Hoc ipsum dixit

■-■#

turn coram populo petrus : vung de — tóv dqyijyov rfjg ^(lofjg dneKzeivare, ov o Qeóg ijyeiqev tx venQwv (Act. III: 15), tum coram Senatu de jesu loquens: yyovróg iariv ó li&og 6 i^ov&evijO'elg V(p' Vfiwv rmv olxodonov'i'- rcav, ó yevónevog etg xecpaXijv "/wvictg (IV: 11). Quae cum ita sint, concludimus, Judaeorum Senatum facile fraudis convincere potuisse, et procul dubio con- victurum fuisse Apostolos, si accusandi fuissent. Nihil vero hujusmodi accidit, cum tacite iis assenserint, docetque tota Senatüs agendi ratio, licet, ut sibi parcerent, furti ru- morem divulgaverint, eum certe jesü in vitam reditum su- spicatum esse. Hoc ne infitias eat, cui de Evangelistarum narrationum fide historica persuasum est, et qui rite per- pendit, egregie Judaeorum Senatum certiorem fieri potuisse eorum, quae prope sepulcrum acciderint. Custodia mi- litum de fraude discipulorum sponte sua non locuta est, imo illamprohibuisset; ad milites igitur nos provocare, ut criminatione Apostolos absolvant, quis niiretur? Scilicet

-ocr page 111-

			>i«».ï«B»w>-»ïrj^!W(S»!S«l»ï!l!S'PSP*^P^B^^^ÏWS'^'f8^HW
		— 97 — II. Milites sepulcrum custodientes, cum Angelus de coelo descenderet saxumque devolreret, wad vtxQoi Hierosolyma adierant, et cum sacerdotibus unavra t« ytvóiieva communioayerant (Matth. XXVIII: 11). Hanc Sacerdotes nonnuUi a PitATo custodiam petierant, firJTcoTe iX&óvTig 01 ^a&fjrai ccvtov (jesu) vvxTÓg, xXéi}ico(JHf «vTov, xal iincoai tw Xccm' riyif)9"tj dnó rüv VIXQWP {XXYII: 62—64); quam nacti, noQiv&iVTts j)ffqp«At- KsavTo TÓy racfov, afQccyiaavTfg xov Xi&ov, furd rfjf xovdTcoSiag (s. 66). Ita factum est, ut nulla corpus clam abducendi occasie discipulis praeberetur, nee frau- dis suspicioni locus relinqueretur; contra ipsi Sacerdotes hoc militibus inculcarunt, dicentes: »élW«rf, on ol/xa- »&i]ro(l avTov vvxrög tX&óvrfg i'xXf^icci' avtov , ijiiwv yyxotfitofiéfiov'''' {XXVIII: 13j, magnam insuper pecuniae copiam, seque apud PitATusi pro iis intercessuros esse promittentes ; quae cum facta sint, SiecprjuiaOtj ó Xóyog «vTog (de cadavere a discipulis sublato) Tradia 'lovSaiots (Uï'xpt r»/j arjfiiQov, ut addit MATTHAEüs , XXVIII; 15. ()uam discipulis nobisque favet hoc matthaei tes- timonium ! Quot adversarios nactum est, ad recen- tissima usque tempora ! » £s ist keine eindige Seite, yy ketn ein%iger noch so versteckter fVinkel, dem er yyseme Sturmleitern nicht angeworfen.'''' Hoc, quod de Anonymo lessingius (»), nos, quod ad hanc quae- stionem, de STRAüssio dicimus. » Freilich hat er diese »Sturmleitern nicht alle mit eigner Hand ncu ge-, (') DuplU, initio.

-ocr page 112-

				iJjP; ■11<«P« ».. » !UKl..»)l»lll<«;L!ip|»«l«BWW,Jwst?!!ip!»!5i.«.r-1
		— 98 — »schnttmt; die metsten davon sind schon hey mehretti » Sturmen gewesen; einige derselben sind sogar ein »wenig sekr schadkaft.'" — Totam enim hanc pericopen seriore manu interpolatam esse statuit stroth ; ab interprete Graeco textui Hebraeo insertam eam dixit kern; seriori traditioni tribuit straus- SIüS ('), aliorum vestigia premens, in primis scriptoris Fragmentorum Guelphetb., et cl. PAULI, quorum il- le(*)j ex Apostolorum silentio de militum custodia, ex eo, quod numquam coram judicibus ad eam proyocarint, concludendum esse censet, et milites sepulcrum non custo- diisse, et discipulos facile corpus jesu subducere potuisse ; ne Tero hoc suspicarentur Judaei, famam Apostolos de militum custodia, sepulcro apposita, pervulgasse. Deinde hanc narrationem res sibi contrarias tradere contendit, quum neque Judaeorum Senatores jesü Taticinationum de suo in vitam reditu certiores facti fuerint, nee Se- natus, magna pompa procedens, pilatxjm adierit, ut militum custodiam ab eo impetraret. Porro negat, Senatores una cum militibus, sepulcrum visitasse, aut facile Romanorum usos fuisse militibus, cum ipse jose- PHUS Arimath, Senator militibus Judaeis sepulcrum custodiendum tradere potuisset. Hls monitis, nobis ob- jicit, totum Judaeorum Senatum, una cum josepho et NicoDEMO pessimae corruptelae accusandum esse, et men-
			(*) L. 1. II, p. G12 sqq. Varios, qui de hac (jiiaestione egcrunt, scriptores laudavit HASE, Leh. Jesu, cd. 3, § 122 (f). (*) Fragment üher die Auferstelwiigsgeschlchte inde ab imtio.

-ocr page 113-

				;'»«i»g!S-'^*-'>W'^i^i*;'iW%«<#rf>wWilt'g'»''W.^^^^
		— 90 — dacemhabenduin, quod ciiinen summo Judaeorum collegio non facile quis ohtiudet. Tandem improbabile ei ridetur, mulieres sepulcrum a militibus custodiri nescivisse, cuin Senatorum militumque cohortem sepulcrum adeuntem viderint omnes Hierosolymitani. Denique Eyangelistas inter se dissentire statuit, cum, ex matthaei narratione, . Angelumdescendentem viderint milites et mulieres; contra, saium derolutum Angelumque sedentem invenerint mu- lieres , secundum caeteros Evanjjelistas. Hisce alia minoris momenti addidit dubia paulüs (*). At qualem posuit thesin, in dijudicanda hac quaestione! Est, inquit, »dies als historisches Krilerium Mar: ff^enii » eine angehlichc Handlung den Individualitaten und » UmstcLTtden der Ilande/.nden zuwider ist und eine an~ vtdere Entslehung dieser Abweich^ingcn nicht aus » den Umstanden erhellt, so kann die Handlung nicht »fiir eine wirkliche , nicht einmal fiir eine fein ge- »dichlete geiten'''' (2). Sic fere judicavit quoque LES- siNGii Anonymus, quonam autem jure id staluerit, non videmus. Quodammodo hanc regulam valere con- cedimus in dijudicanda narratione, quae ob extcrna argumenta commentitiam se prodit; sed internis unice argumentis nitentem dubitationem ne fulciat J Ita qui- dam magnam antiquae et recentioris historiae partem omni fundamento carere historico, statuamus necesse est.
			(') Bxeg. ffandh. III, 837 scjq. ( ) I.. 1. UI, p. 840: cff. (piaede liisce monct in Z.<;6enieja, 1828, •i 2, p. 260^260.
					7		»

-ocr page 114-

		— 100 — Sed MATTHAEi de militibus narratio non ita improba- bilis habeatur, modo ne infringatur , aut additamenta ei adjiciantur , quae cum ipsa nequaquam congruant. Nihil e. g. Me Judaeorum Senalu legimus, magna pompa Pi- iATüM adeunte , sepulcrum dein cum militibus visitan- te; nihil de concione Senatus solenni, qua auro milites corrupti sint, quum polius Pharisaei et Presbyleri non- uuUi, JESÜ infestissimi, Procuratorem llomanum adorti «sse videantur, deinde autem clam cum militibus conve- nisse; quod cum iis, quae matthaeus tradidit, egregie congruit. Etenim Matth. XXVII: 62 aeque minus al- que s. 41 (quo loco ifinail^ovTtg Sospitatorem infor- mantur), aliisque locis, totius Judaeorum Senatüs mcn- tionem facit Evangelista. Porro verosimil* oifmino est, clam eos haec omnia fecisse, quo melius discipulos pre- henderent; quod si concedimus, unde factum slt, intel- ligitur, quod nesciverint muliercs, sepulcro appositam fuisse militum custodiam ('), prouti ex tota earum discipulorumque agendi ratione hoc patet. Caeteroquin enim de saxo devolvendo non anxie quaesivissent: ri? tinoxvXiaii rjiiïv Tov U&ov; xr^., quod licet STRAUSSio improbabile \ideatur, ideo tamen non minore fide di- gnum censendum est.
			(*) Accrte sanc hic J. C. no^^t.9.LUtiKs^ Fragtnente und Antifrag- mente, 1788, 1, 237: ly Zum Beweis," inquit, » rfnw sie keine euro- ■opiiischen Darnen waren, die auf alle Stadtneuigkeiten lauerten, »dass sie den Sabbath über stille gewesen, duss diese Sache tem »grosses Aufsehen gemacht," u. s, w.

-ocr page 115-

		— 101 — Objiciunt, ad hos rnilites numqaam prorocasse Apo-- stolos. Animadrertendum est, nulluin eos inde fructum capturos fuisse corain Senatu, quippe qui ad fraudulen- torum, auro coiruptorum, hominum provocasset tes- timonium , et verosimile omnino nobis videtur, primis eos temporibus hanc rem plane ignorasse, neque rnilites vidisse. Qui igitur, quod nesciverunt, in auïilium TOcare potuerunt ? Quod ita Apostolis crimini dare ausus est scriptor Fragmcntorum. Guelpherh: »£s ist em » offenbarer ff^idei^spruch: nur einen festen Betveis- figrund Iiaben, der sich von sclhst anhietet, denselben » wissen , und so oft zu bratichen genölhigct seyn , »und dennoch nimmer gebrauohen, sondern sich mit y>nichtigcn behelfen'''' ('), hoc in ipsius Judaeorum Se- natüs noxam convertimus, quippe qui numquam obje- cerit discipulis: » Quid jesum in vitam rediisse jactatis; »ipsi cadaver subduxistis, furesque estis habendi!" At tota ejus agendi ratio, ut supra vidimus, diserte con- trarium comprobat. MalesTRAUSSius,assentientibus HASio(')et WElssio ('), statuit, famam prius inter Judaeos pervulgatam esse, JEStr discipulos defuncti cadaver subdiixisse ; quam ut refutarent, Christianos objecisse Judaeis: »Quomodo »cadaver subduci potuisset, qaum vossepulcrum , a militi- »bus custoditum,obsignaveritis?" Scilicet conjectura nititur
			(') DoEDERiEiNii Fragm. u. Antifr. I, 13G. (•) Leh. Jesu, ed. 3, § 122. (') Evangelische Geschic/Ue, 11,343.

-ocr page 116-

		'•*?'lï"M|l'-.-W-'*W!!ï'-f?^^iWW-. '«'f'^'Jli!»fi'? -■'sr~—'~ ■'"' ■■"—             j-^—~,,,---,. *''^^W;)5F'^*^S'W:°W'.;:'3W''"'':^;?fW-^?^^^S?*^S^^'^^^^                                       «» T™
				— 102 — haec ratiocinatio prorsus improbabili, et numquam certe hoc, quod de militum cuslodia responsuin dederint Chri- stiani, ita apud ullum hominem valuisset, utjamrevera de sepulcro, a militibus custodito, quis sibi persuasisset. YifVelche rohe Entwürdigung des Urchristenthums und yy seiner Urkunden, eine solche Bekampfung der Lüge » mit Liigen gerade in einem Punkt, der die heiligste » Grundlage der Wahrheit bildet, — der Auferste- ythung, ihm aufbürden!'''' [^) Pauli vero sententiam, to- tam narrationem a Judaeis excogitatam dicentis, et hasii , JESü amicis illam tribuentis, deinceps autem a Judaeis eam immutatam esse statuentis (^) (quam sententiam missam fecit V. Cl.), recte refutat straussius ('). At causa facile dari potest, qua factum est, ut cae~ teri Evangelistae hanc militum custodiam minime com- memoraverint, quippe qui famam inter Judaeos notam, quae illorum praecipue interfuit, certe exteris, si vel scivissent, non tradiderint; quomodo vero matthaeüS cognitam eam habere potuerit, supra monuimus, quaeque ita a nonnuUis pugnae species inter singulos Evangelistas animadrertitur, nullam esse ex hisce patet, prouti quo- que antea in concordiam eos redegimus. Omnia denique egregie conveniunt cum Judaeorum Senatüs indole agendique ratione ; qui enim auro milit^s
			(*) OsiASDER, Apologie des L. J., p. 332. (*) Leh. Je.su, eJ. 2, p. 263, ubi ficri potuisse concedit, militum custodiam scpukio i'uissc appositam. (') L. 1.11, p. Glö.

-ocr page 117-

				fsmf^s'mrmmmimmmtmwmmmmmm>>(twst
		— 103 — coiTumpunt, iidem sunt, qui t^tjrovf xpevSoficcQVVQiav xuTÜ Tov ^I?jaov, ün<ag dvTÓv &«VKTÓ)a<aisi (Matth. XXVI: 59). Duos hi quaesiverunt i^nvSoudQTVQOcg, horumque testimonio usi sunt (s. 60 sqq.), et, cum procul dubio antea dicentem audiverint Sospitatorem: Xvaccrt tov vécóp roiiTov, xrl. (Joh. II: 19), probe sciyerunt, quid' de horum testium (Matth. XXVI: 61. Mare. XIV: 57, 58.) u^ioTciaricf fueiit sentiendum, prouti ipsorum tes- tantur verba Matth. XXVII: 63. Quis igitur , Judaeorum proceres sibi non constitisse, dicat, eosque maTTHAeüM ita agentes informasse, quales certe non egissent, vel sensissent probi isti Senatores? Diïerat iis pilatüs (Matth. XXVII: 65): titn *ov(5~ rmbiav' vnayiTt, xtX., illam innuens custodiam , quae prope crucem antea stelerat, quaque ad idem consihum eisequendum egregie uti potuerunt Senatores. Morien- tem hi mihtes viderant, audiverantque tói> iuktóvtuq- %ov xai Tovg ikt" avvov TtjQovvTccg top 'Iijaovv dicentes: dXtj&üg Giov vlog fiv ovTog (Matth. XXVII: 54). Quid mirum, descendente de coelo Angelo, plane eos obstu- puisse, hostesque adiisse defuncti, cujus fata extrema adeo extraordinaria fuerant; quid mirum eos postea, omnia secum reputantes, Christianam amplexos esse religionem (') ?
			( ) Dijfna, quae hic commemorentur, piessingii verba mihi vi- dentur, 1. 1. I, 79. Postquam mililes, qui sepulcruin custodierant, Caesaracam reversos esse monuit, jbiquc cum commilitonibus audita, >'isa et peracta commnnicasso, rccte ad cohNELii historiam provocat,

-ocr page 118-

			— 104 — Fraudem sane stultissimam commiserant Senatoies Judaei; at dubitari omnino potest, an recte statuerit Fragmentista Guelpherb,: » Der ganze hohe Rath , ein »Collegium von Siebenzig obrigkeillichen Mdnnern »wird in dieser Geschichle zu lauter Schelmen ge- y> macht, tvelchem.it Ueberlegung einmüthig willigen, »em Falsum zu begehen, und zu solchem Falso auch » die Jtömische fVache zu bereden. Das ist an sick V)eine unmögliche Sache (*);"qulbus adeo historiam de- torsit et infregit. Quot Romanorum nobilissimos Se- natores auro corrupit jügürtha, ut sibi faventes eos haberet (^), nee minoris sceleris isti accusandi sunt. Herodem Bethlehemiticos necari jussisse infantes, sanc- tissimum hominem a juda Iscariote proditum esse tra- dit historia. Num ideo historia haec mentita est ? Quis igitur est, quin dubia, contra hanc narrationem
				ut HATTSIEI narrafionis lidem historicam confirmct. »Würde wohl » der Römische Hauptmann daselbst, Cornelius, mit seinen Angehöri- »gen und einigen Kriegsknechten, sich zum Christenlhum hekehrel, »einem Betrüger^ den Petrus gehöret, und als einen göttlichen » Gesandten aufgenommen hahen ? Die Bekehrung des Cornelius ist i>uns also Biirge, duss die Kriegsknechte zu Caesarea die Geschichte » des Grabes Jesu nach der IVahrheit erzühlt hahen." Monet enini, Romanorum militcs, (jui Hierosolymis et Cacsaraeae mercbant, eidem Bubfuisse duci. Cff. Act. Ap. XXIII: 23—32, ernesti, Insl. Int., P. III, C. X, § 98, et facilc inter se commcrcium eos habere potuisse. Cr. qaoque Act. Ap. XXVI: 2G. (1) Fragm.Ui Antifr. I. 1., 140.                                      I (') Cf. SAIICSIIUS, Bellum Jugurlhinum, cap. XIII, XV, XVl.

-ocr page 119-

						j'j,üi,«fp,.^i«i)^t ijwiwi fifi! u^iiDlur
				«■■;-^ji^-^.iy--,^v^'^/v-^z'y^^y?'^>^'
		— 105 — ab adrersariis mota, nullo niti fundamento, nullis fulcirf argumentis externis, videat, atque subjectivi judicii referre rationem. Quod si igitur sepulcrum custodieiunt milites Romani, verbo monere sufficiat, quam difficilc et discipulis et so&EVi\0 ^rimath. ('), et aJiis (*) fuis- set, corpus jESü subducere, quod prohibuissent milites, poenaque mulctassent Judaeorum proceres. »Vere ergo" (ut ait CALVINUS (3)) »annulo suo pilatüs christi resur- »rectionem obsignavit: et qui appositi fuerunt ad sepul- »crum custodes, tacendo vel mentiendo ejusdem resur- » rectionis praecones facti sunt," Licet vero Romanorum milites Domini custodierint sepulcruan, licet Procurator Romanus illud obsignaverit, vel sic tarnen III. Sepulcrum vacuüm invenerunt mulieres, PETRUS et JOHANNES. Quanam, quaeso, sorte usum est defuncti cadaver ? Nemo illud vidit, nemo ostendit, neque , ut proferrent, Senatus ab Apostolis petiit. Hanc quaestionem, qui narrationes de jESü in vitam reditu commentitias dicunt, neque solvunt nee dirimere possunt. Verum in primis quaestio de sepulcro vacuo (*) magni est mo- menti, turn ad sententiam dijudicandam eorum, qui jeso in vitam reditum, corpore induti, quo mortuus erat,
			(') O'. J. E. c. scnmiDT, Sibl. f. Krilik u. Exegese des N. T. II, 541 sq. (*) Cf. F. c. iiiiENTHAL, oordeelk. Bijhelv. XI, p, 4 sq. nota. (') Insi. Rel. Chr. UI, 25, 3. (*) Cf. j. G. ROSENMüllEH, Progr. de sepulcro Christi vacuo, Erl. 1780.                                                                                     ■          .

-ocr page 120-

			— 106 — negant, resurrectionem tcio ad animum et spiritum re- ferunt, quam sententiam proposuit WEissms; turn eorum, qui tradüioni mylhisque annumcrant jesu e mortuis resuscitationis narrationes, ut STRAüssius. Quod ad illum altinet, WEissiüS cum diserte affirma- verit, corpus jesü , in sepulcro depositum, nihil cum ejus resurrectione commune liabere ('), atque igitur e sepulcro minitne prodnsse, tarnen negandum esse censet, famam de cadavere, a discipulis clam subducto , rem in facto positam pro fundamento habere, aut inde repeten- dam esse, quod sepulcrum discipuli inrenerint Tacuum; contra, rumorem illum primi aeri Christianis ansam de- disse, ut putarent, corpore, quo sepultus erat, indu- tum , in vitam rediisse jesüM: » fF'te,''' inquit, yywenn » das erwahnte jüdische Gerucht, statt aus dem Ker- •>•> schwinden des Leichnams entstanden %u sein, viel- » mehr umgekehrt unter den Christen %u der Meinung, »dass der Herr, nicht hloss im Geiste, oder im » Leibe der F erklarung , sondern in seinem irdischen » Leibe auferstanden sei, den ersten Anlass gegeben >>AaWe(2)r"' At, illa assumta sententia, WEissio conce- damus necesse est, negasse Judaeos jesü in vitam re- ditum, cum eum palam profiterentur discipuli, atque
				{*) Evang. Gesch. II, 340: dass die Auferstehung Jesu überhaupt nur eine dem Gebiete des Geistes- und Seelenlehens, nicht der aus- sern Körperlichkeit, angehörende Thatsache sey, dass an ihr der irdische, ins Grab gelegte Leib keinen Autheil gehabt habe. (>) L. 1. II, 344.

-ocr page 121-

		^•^.ïr,=f-5>"- »'TW^~>:.^!»TP^7-'^.TfCT:-1y'-«^^S^yg■.tgJ«■^g,;^.yp^^»^>'^^^
				— 107 — ita nullo fundaincnto ni ten tem exstitisse famam in ter Christianos de sepulcro, corpora defuncti vacuo, cui eo lubentius fideni cos habuisse censet WEissius, quo magis adversarii, Judacos dicit, antea eam probaverint (*). lUud autem negat historia, ut jam vidimus, Etenim Judaei numquam infitiati sunt, e sepulcro rediyivum pro- diissc JESUM, eodem corpore indutum, quo sepultus erat, quodquc antea cruci aOixerant. Audiamus enim peirum (Act. II: 2',i, 24, in primis 31.): rovrov — d Qtog dvtarijfii, Irjnag rag codTyctg tov &avaTov — on ov KKTfXtlqixyt] r] ipv/^ri auTOv fiV adov, ovdè ij auQ^ ai/tov tiSe dtaqi&OQay. Talia palam professus est quinqua- ginta diebus post jesü in vitam reditum, nemine negante aut obloquente. Quod si verum est, cum WEissio sta- tuere non possumus, in suos usus convertisse Christianos sparsum a Judacis rumorem, quia opportunitas, qua ex WEissii sententia rumor ille exslitit, minime adfuit. Aliud etiam est, quod ei obstat. Quod si discipulis ob- jecissent Judaei: »Vos cadaver subduxistis;" continuo
			(') Ibid. Die Entstehung des Geriichtes selbst im Laufe der Zeit kann, wenn cinmal der Glaiibe an die Auferstehung Christi von den (hrislen factisch ausgesprochen war, und von den Juden hekömpft viard. auch ohne alle lluttsachliehe Grundla"e nicht im mindesten he- o jremden. Noch weniyer ahor kan hef remden, wenn die Christen einer Thatsache Glauben schenkten^ die solchergestalt durch das citjene, freiwillige Zeugniss ihrer Gegner iiher allen Zweifel erhoben seinen, und wenn sich auf dieser Grundlage jene Sagen hildcten, welchc dus Fuctiim der Entleerung des Grabes allerdings vorausxu- setien scheinen.

-ocr page 122-

		^ ^P?^-^PW"?WCT!^H^'!^^v ^'"^^"^^"^ ■i^?^^'??^1Pf5^"^ :■!
			— 108 — ad cadarer illi provocassent, quod odoiamentis et un~ guentis tinctum, et sepulcro inclusum, post octo hebdo- madum spatiurn optimc agnosci potuisset, atque ila falsam illajn criminationem facile a se depulissent jesu discipuli. Sin hi dixissent: »Mortuus jesus in vitam » rediit, corpore indutus humano eodem, quo antea usus »est!" continuo Judaei, si levera cadaver inclusum tenuisset sepulcrum, dixissent: » Mendaces vos esse docet «ipsum cadarer, in sepulcro reconditum;" atque ita discipulos fraudis couTicissent Judaei. Ab utraque igitur parte rem si spectes, semper patet, neque e re Christia- norum, neque Judaeorum fuisse, yel talem de sepulcro Tacuo famam excogitare, \el excogitatam non refutare, totamque WEissii ratiocinationem circuli formam referre. Praetcrea hoc addendum est. Mulieres cadaver non invenerunt in sepulcro depositum, at quum ibi depone- retur die Veneris, adfuerant illae (Matlh. XXVII: 60, 61. Mare. XV: 47), et quominus subduceretur, pro- liibere potuerunt milites. Etsi die Saturni sepulcrum militibus custodiendum traditum est, ecquis conjecturae faveret, ab amicis interim in alium locum corpus JESü esse repositum ? Quasi sepulcrum a corpore vacuüm ob- signavissent Judaei, custodiissent milites, neque antea accurate illud inspexissent! Frustra item cadaver quae- siverunt petrus et johannes. Tota igitur haec narratio seriori aetati tribuenda est; jam vero non facile quis credet, lucam in Evangelio suo scribendo ita mnla fide egisse, ut totum fingeret sermonem, quem cum JESU conseruerint duo illi discipuli, cujus mentionem facit

-ocr page 123-

			^■',w-e;:,^^l5:S-'>:iSfjl^:^J5^''^rCTrii^;^!^^
		— 109 — XXIV: 13sqq., ut verba iis tribuerit, quibus nequaquam uti potuerint, ipso, quo in vitam jesus rediit, die , quo vero, ex WEissii sententia, de vacuo sepulcro nondum co- gitaverint. Yalet autem hoc de cleopae verbis (ib. s. 23, 24): «ai (lij ivQOvoai ró aüfice avrov, Tjk&oi', nvX., Kal dnij%<^6v rivtg rwv avv tjfuv inl ró fivijjitlov, Kal iÏQOv ovTo), Ka&wg xai «l yvvaXxts tlnov. Sym- bolicc baec WEissius non interpretatus est, neque uUa dari potest causa, ob quam lüCas , nisi talia disisset CLEOPAS, haec addidisset: quod si enim traditioni favere voluerit, stultissime egit, qui jesüM corpore humano indutum, loquentem cum illis informat discipulis, eique (s. 39) verba tribuit: i^tTt rag ftiqag fiov Kal rovg ■jióSag fiov' ÖTi ai'TÓg iyw iij.ii. Caeterum quomodo has de inulieribus, sepulcrum visilanlibus, narrationes ex- plicet WEISSIUS , in omnibus a partium studiis se ipse professus alienum, hujus loei non est indagare, at facile patet, totum, quod acute construxit, aedificium Philoso- phus Lipsiensis, sponte corruere, si constet, neque jesu corpus clam subductum esse, quod et ipse negat, neque in sepulcro mansisse, docente historia, quam nisi de- torqueamus et infringamus, hoc, quod posteriori loco posui, minime infitias ire possumus. Mihi denique visa est WEissio haec sententia placere, quam tamen non professus est, ïpsos Judaeos clam cadaver sub- duxisse, ut, quominus discipuli id facerent, impedirent ; SIC revera ?ƒ iisiaxi] TiXavt] jiiqwv rijg nQWTTjg factaest.' aed quid vacuüm fuisse sepulcrum amplius probare co- naremur; in pessima quaeque ruit, qui ab historia

-ocr page 124-

		— 110 — recedens, ejus loco sua philosophemata nobis obtrudere conatur; illum enim rd nolXa -/Qui^iAUTa eig ^aviav Restat, ut de straüssii sententia videamus. »PP^enn y>docA der Leichnam Jesv ,'''' ita ille ('), »a« einem »bekannien Flaize beigesetzt war, und an diesem »(sofern wir weder eincn Diebstahl, noch eine %u- nfdllige Entfernung desselben jyostuliren mogen) aiif- •»gesucht und nachgewiesen werden konnte,'''' intelligi vix potest , qui jesü discipuli ita brevi post palam Hierosolymis Ejus in vitam resuscitationem praedicave- rint, »ohne diirch den Augcnschein arn Grabe sich yyselbst zu widerlegen.''^ Quam diflicultatem ut e medio toUeret criticus nosler, y^wie lange,'''' inquit, nwird es yynoch anstehen, bis die Art, wie die A. G. den »ersten Hervortrit der Jünger Jesu mit Kerkündi- y> gung der neuen Lehre gerade avf das F est der viVerkündigung des alten Gesetzes verlegt, als eine Ytsolche ërkannt ^vird, welche lediglich auf dogma- »tischen Grunde ruht, niithin historisch werthlos, »uns auf keine ff^eise hindel?'''' u. s. w., cui respon- dendum est, quamdiu luoam conscripsisse Aclus Apo- stolorum, communis omnium criticorum, qui veri studiosi sunt habendi, sententia est, tamdiu cum straussio ne- ininem facturum esse. Fortis sane ille est in quaerenda difficultate, at in dirimenda debilis. Nam posteaquam militum custodiam a sepulcro removit, discipulos aut
			(•) L. ]. 11, 692.

-ocr page 125-

					mmgmi!m.>i*^M)'*'-!9^fillS9'Sil^>^^>iiiV
		.j^^v.;,r.^"r'>.i5r'T-;B^..-r'';\ïïvf ■il\>'''^--- ■rrT^^.-?f-'-ySi-7<'^^l^^''f-
			— 111 — sepulcri possessorem cadaver subduxisse negat {•), et de historia, externis et internis argumentis confirinata , fidem detrahit. Quidni potius cum J. c. KDElmanno (^) sta- tuit, terram absorbuisse cadarer, aut aiio modo per terrae motum JESÜ corpus ita disparuisse , ut numquain deinceps inrentum sit! Felices, qui tali rara avi non indigeant! Ex his omnibus luce clarius apparet, nulJo modo, nisi revera in ^itam redierit JESüS, hujus rei famam existere potuisse, quod prouti hucusque negando fere probari- mus, ita jam ad argumentum ,'re in facto posita et sub sensus cadente nitens, provocamus. Ipsis discipulis e mortuis in vitam rcTocatus Sospitator conspiciendum se praebuit. SECTIO POSTERIOR. JESÜ IN VITAM RBVOCATI APPARITIONES. Argumentum q. d. positivum. TovTOv Tov 'Irjaovv dvéaTijiyfv ó Qiog, ov navrtg tj^ttg t(Slitv (lUQvvQig. IIoc summo jure testari potuerunt dis- cipuli, qui mortem jesü lugentes, Ipsuin e inortuis resuscitatum viderant, manibus palpaverant, quem i^- (fuvfj ytvtc)(fc(i l'Swxtv discipulis ipse Deus. Quum maxi- mi faciamus höc argumentum, ex JESu apparitionibus (') (*) cr. I. I. II, 687. {') Cf. F. C. lUIENTDAl, I. 1. XI, p. 1G9. Y. VAN HA.WE1STE1D, de Bijhei rerd., VI, p. 10 sq.                                                      • ( ) Quum mortuum in vitam rediisso Vetcribus non notum esset, mmime miramur, cos vcrbo caraissc, cjuo significarent, e mortuis

-ocr page 126-

		I! ■mju 'mmm'iffmtmi!'*^'!,''."»' "-';■ ■' t-wy-figf Wi!5i-»^l'uy'.Waj'
			-~ 112 — petitum, continuo de Tario modo videamus, quo Eran- gelistae earum mentionem laciant eosque narranles pri- mum audiamus. Matth. XXVllI: 9, 10. Doinum redeuntibus inulie- ribus JESUS obrius factus est, quas admodum gaudentes jussit, discipulos monere, ut Galilaeam adirent, ubi Ipsum visuri essent. S. 16 sqq. Undeclm discipulis, postquamGalilaeam adie- rant, in monte jesüs apparuit, dubitantibus nonnullis ('). Mare. XVI: 9—11 ("■). Quo in vitam rediit die,
			in vitam revocatum aliis se conspicicndum praebuisse. Liceat autem nobis vocibus uti apparere, apparilio, ut tm qtii.yfqoval>m , tfuviqèati; ,^- 'f. Scriptoribus usitatis respondcant. (') S. 17, oi de idiaiaauv. Ad h. 1. FRiTZSCHiüS: «Effo sempcr Mita censui, cogitando hoc mcmbrum pracmitti dcberc: ot ia.iv ovx vlSiacatsar, ut ncmo praetcr hos undccim discipulos dcsignetur, iiióiaTaaav vero vim liabcat plusqpl".: et conspicati Eum in genua iiprocubuere; (alii non dubitaverant) nonnulU vero dubitaverant, sed » cuncti, posteaquam in Galilaea praeceptorem suis ipsi oculis usur- i>parunt, dubitationes penitus sibi exemerant." Num vcro rccte illc, qui proximc praccedenti aoristo aqoaixvvtiaav pcriccti vim tribuit, idem proxime scquentcm aoristum pro plusquampl'. habeat, quacrcnti non f'acile affirmando rcspondere ausira. Alii cum undccim discipuJ'S convenissc D. di(X<fov(;, quos Paulus commcmorat 1 Cor. XV: 6 statuc- runt, laudati a kuinoeiio ad h. 1. p. 820 sq. Alii, inter quos ipse KDINOEims, cum iis in montcm se contulisse autumant Laa discipulos, quocirca ol Si ii'ioc. = xtra horum LXX.: certe quo se commendct plus habct prior illa conjectura; nam nullibi peculiaris a]>iiaritio LXX discipulis commcmoratur. (*) Maüci Evangclii finem aulhenticum cssc, jure statucrc roin'

-ocr page 127-

							B»^gS»'gH»B,JM^JWifW#'JJg^
				..!-,;^flT«*'.-'T.ïpy;'ï"i-ï^:P^f^fl^'S^Ï^
					— 113 —
			JESUS MAlilAE Magdalenae conspiciendum se praebuit, cui, Jaetuin nuntiuin cum discipulis communicanti, fidem hi deneprarunt.
		vidcor. Licet enim s. 9—20, in Cod. B, non inveniantur, astcriscis in 137, 138 notentur, in aliis l'rustra qnacri testentur scliolia, a Cod. L alius nostro Evanijelio imponatur finis (cf. griesbacbiüs adh. I.), licet testentur quoquc liarum sectionuni absentiam multi Patres, liis onfnibus tarnen opponi potcst magnus Codicum, Versionum, Patrum numerus , lias sectioncs liabentium , easque commemorantium. Unde, si ad externa attendimus arjjumenta, iis viris Doctis assentiendum csse ccnscmus , qui liarum sectt. authentiam vindicarunt. Internis autem argumentis nc nimis tribuant horum adversarii! E rerum enim narrataruni discrepantia multi et antiquitus et etiamnuuc authentiam ncgandi arjjumentuni sumserunt, quas tarnen repujjnantias facileeva- jicscere mox probatnri sumus. Ad stili dictionisque diversitatem , a genuina Evang^elii parte recedentis, provocarunt alii; sic nuper cbed- «ERUS (infra laudandus) ajtal Xeyoné-vav catalojfum dedit verborum fpHVfg(jvnO-ai,j 'jraqanoXov&tZv, ykóiGüatc; xalvaii; XaXsZv, oqoft? aÏQf^v, &avdovfi.ov Trlvei-vj üaX^i; f/ftr, Ttavvaxov, oUvfQyftv, fifficuoip, hcaxoXovO-ftv. Parvi autem haec aestiraamus cum WIE- SElERO (1. modo ].), »qiram ea partim res novas, in Evanffelio nostro «antea non descriptas, exprimant, jiartim cum fcribendi cogjitandique «ratione, apudnostrum usitata, baud ita pugnent, ut ex alieno calamo »derivanda csse necessario existimcntur." Quod ad caetera attinct, a MABCI loqucndi usu abborrentia, TCQatri aafifidvov, Ixfidi-Xetv djio, (xfir?!, Tto^fifad-ru, ndoa xrlatg, alia, licet suam sibi propriam scribendi rationeiu liabeat unusquisque scriptor, et plerumque, quae cogitaverit, sibi privis verbis cxprimere soleat, hoc tarnen non ita in re critica est uijfcndum, ut quasi scriptori licentiam, ea, quibus uti velit, verba in suos usus convertendi nolimus concedere. Quod 'gitur suadcnt argumenta cxtcrna, internis minime laliefieri nxihi 8

-ocr page 128-

		•<i^:'ii':m~^'^"<^::''friieir!ms.mw''^!??¥>.*:'',^immm-^^^
				— 114 — S. 12, 13. Mox duo es discipulorum numero, Em- maunta adeuntes, jesum Tiderunt, quibus et caeteii üdem non habuerunt. S. 14 sqq. Undecim denique discipulis apparult jesus,
			vidctur, modo conccdamus, non uno tenore ultimum lioccc conscrip- sisse caput Evangelistam, scd quominus pergerct impeditum, deinccps quae alius prorsus gcncris crant, aut ex alio quodam ionte baurienda, addidisse. Ex duobus jam eliffenduin est. MaRCüm non conscripsisse si statuas s. 9—20, quis, quaero, laborem susccjicrit supervacancum prorsus, ut, quod omnibus notum essct, dcnuo adscribcrct marci Evan- gelio? AViESElERüS harum sectionum dicit auctorom Cbristianum quendam Romanum, e schola Paulina, (quia ante omnia data, ut videtur, opera fidem commendat, fidei vero expertes summopere car- pit) incipientc sacculo sccundo. Alitcr alii; at quo consilio i'cccrit anonymus illc, quis suspicctur ? Quum praeterea, liac assumta sen- tentia, in tot Codd. non adfucrit pars Evangelii, quam a marco minimc repctendam csse iacile antiqui scivisscnt. Sit contra barum sectionum auctor illc marcos; multae dari causae poterunt, quibus lactum, ut unus alterve Codex illis carcat, adeoque apud unum alte- rumve Patrem Ecclesiae de earum authcntia non constiterit. Cae- tcrum de bac quacstionc cff. ceedner, Einleitung in dus Ti. T. I, 106—108, iRlTZScnn Comm. in Marci Er., p. 750 sqq., qui argumenta interna inde a p. 716 ponderavit , PAüics, Exeg. llandb. III, 863, NEüDECKER, Einl. p. 245 sqq. et scriptores ab iis laudati; quibus omnino addatur C. wieseieri Diss.: Indugttlur, num loei Mare. XVI: 9—20 et Joh. XXI genuini sint nee ne, eo fine, «* aditus ad historiam Apparitionutn Jesu Christi rite conscrihendam aperiatur, Gott. 1839, p. 4—17. Hi omnes loei nostri authcntiara ncgarunt; MABCO autera vindicandum cura censuerunt hugiüs, Einl. U: 282 sqq. OlSHAüSEHl'S, Bibl. Comm. II, 577 sqq. alii.

-ocr page 129-

				.^^,jswjii)»tt..,,,jBMiaiMf .i^ -*jwt;-t n,ipj fh vmmwi.'-'^'A^'VM'
		— 115 -- accumbentibus illis, quorum dniGriuv reprchendit, iis- que Evangelii praedicandi munus injunsil ('). Luc. XXIV: 13—32. Cleopae, et qul cum co Em- mauntis vicum adiit, jesüs eodem , quo in vitam rediit, die, apparuit; Dominum autem, postquam satis diu cum iis Jocutus erat, tandem agnoverunt. S. 33—35. Illis Ilierosolyma rerersis, et cum dis- cipulis visa auditaque communicantibus, hi petro se JESU3I conspiciendum praebuisse annunciarunt. S. 36—49. Ad finem veigente eodem hoc die, undecim apparuit discipulis, manibus tractandum se praebens, deque se testantem S. Scripturam interpretans. Joh. XX: 14—18. Maria Mngdalena cum Angelis locuta jESüM vidit, at non agnovit; moi vero, quin Dominus esset ipse, nuila dubitavit. S. 19—25. Decem apparuit discipulis suis in vitam reversus Sospitator. S. 26—29. Octo diebus post undecim apparuit dis- cipulis, quibus THOMAS interfuit. XXI: 1 sqq. (^). Ad mare Tiberiadis rursus septem
			(') S. 15. xitl eiTtfv nvToVq. Arctissime haec cum s. 14 conjim- Jfcnda simt, quia eadem occasione, qua èvdSiai r^y aTnaiiav aivSiv, liis verbis usus est JESüs: male igitur nonnulli xal = porro, postea vertunt, vim particulae 1 Ilcbraeorum ei tribuentes, ut ita jESüM alio tempore haec dixisse statiiercnt, ncc cum iis pugnare, quac IDCAS et •lOHANNES commcmorant, quos rccte improbat KüijyOEilüs ad Mare. P- 200. De additamento, quod, sceundum DKROJvrMüM, post s. 14 nonnulli habuerint Codices, vid. rniTzscnil Comm. ad h. 1. p. 728. (*) A GROlil inde aetatc quaiu plurimi de Capitis XXI authentia 8*

-ocr page 130-

				TT^iü^r-!'- f' ^''-^T^^^-f^i^f^r-ww^wwv^-'^'^^'^^
						' "^^.TC^KTr^j^^ijfi^;-f,.',--!^!^
			— 116 — discipulis videndum se praebuit, cum iis sermones con- serens atque edens. Quod si hujus argumenti, ex jbsu apparilionibus pe- titi, vim percipere velirnus, apud nos constet necesse est, de veritate historica eorura , quae menioriae tradide- runt Evangelistae dé noyae Sospitatoris vitae initio , qua e mortuis resuscitatus denuo cum discipulis versatus est. ■lila piobatu, ad vindicandum jesu in vitam reditum hoc argumentum yalebit, quandoquidem e re sub sensus cadente petitum est ; utrumque vero num adversarii ne- gavcrint, quis dubitet? At nos jam probare conabimur, quaecunque nobis de jesu in vitam revocato, a discipulis conspecto, tradita sunt, fide digna esse quam maxima, lum, quia egregie haec relata inter se conreniunt, neque alteram altera excludit narratio , lum , quia jesu redi- Tivi apparitiones, ut fidem habeamus iis, qui de illis
		dubitarunt, quorum tamcn argumentis, cum interna uniee dici pos- sint , nc nimis tribuatur cavendum est. Provocant ad Evangclii clau- sulam, XX: 30, 31, iis vcro opponitur turn stilus Jolianncus,q"i cnm dictione Apostoli omnino convcnit, tum omnium Codicum testiuinqiic idoneorum auctoritas. 'Avtótctiiv haec mcraoriae tradidissc, quis ncgct, qui vel semcl accurate caput hoccc pcrlegerit, ita ut de nar- ratorum c^iOTvioria nc dubium quidem exstare possit, quam una cum capitis autbentia vindicavit Doet. J. H. reddikgics, Disp. de Au- thenlia capitis ullimi Evangelii Johannis, Gron. 1833, cff. quoquc HCG 1. 1. II, 292 sqq. GUERIKE, Beitr. p. G7 sq. quique ab us dissentiunt CREDKER, 1.1. I, 232 sqq. LüCKE, Co»im. in Job. cd. 2, T. II, p. 693 sqq. AViESElER, Disp. laud. p. 39 sqq., coU. p. 19 sqq. Kecdecker, I. 1. p. 334, alii.

-ocr page 131-

			rfaitjJi.#jpi4.»K.M|l»9l.''<Wi,;<Jl<MJi.Mip4'!l-MMafPWW^^^
		— 117 — lestimoniuin ferunt, suadent, tum, quia omnia, huc usque- ex Evangeliis percepta et disputata, egregie confirman- tur PAULI testimonio , tum, quia his nihil inest, quod cum naturae legibus pugnare jure quis statuat. De quatuor his rerum capitibus jam singulatim vi- deamus, ut de jesü in vitain reditüs veritale historica constet. $ 1. Quae de jesü, in vitam revocato, a discipulis conspecto, referunt Evangelistae, egre- gie inter se conveniunt. In pluribus inter se discrepare Evangelistarum nar- rationes, ubi discipulis apparuisse e sepulcro redivivum Sospitatorem tradunt, monuit Fragmentista Guelpherby- tanus [^), eique assentiens straussius multus quoque est in dubiis ex earum repugnantia petitis, contra Evan- gelistarum fidem historicam morendis, quem igitur hac de re disserentem primum audiamus, ut, quatenus ei concedendum sit, deinde videamus. I. Ifa igitur straussius (^). Quod attinet ad locum, ubi j£sus apparuerit, et Angelus et ipse jesus apud MATTHAEüM Galilaeam locum designant, ubi se ostende- ret, cujus apparitionis mentio injicitur Matth. XXVIII: 16 sqq. Marcus de Galilaea non cogitasse videtur, (') Vid. DOEDERLEiNii Frugm. u. Anti/r. I, 178 sqq. (*) L. L II, 639 sqq.

-ocr page 132-

			%',^**>^?-^f?*B^Si^^^;,i,-«**;'=i--'^.^;-.f^^^^                                                                                   '.'r:-,.-T.
		~ 118 — quum Angeli verborum ön TTQoayei i\uag ag rijv Fali- Xaiav nulla ratione habita, appaiuisse quidem JESUM liariet, yerum una eademque, qua antea, contexta ora- tione. Ne ex Hierosolymis exeant, monet jesus npud LüCAJi, uniceque prope urbem rel in urbe ipsa viden- dum se praebuit Bominus, illo tradente. Contra apud JOHANNEM de Galilaea nihil monent Angeli, et primum in urbe se conspiciendum discipulis praebuit Sospitator; deinde, ut in appendice traditur, in Galilaea, ad mare Ti- beriadis Eum viderunt. Quocirca duplicem oriri quae- stionem, monet straüssius: 1. Qui discipulos adhortari potuerit jesüs, ad iter in Galilaeam suscipiendum, simul Tero eos jubere, ad festum usque Pentecostes Hieroso- lymis versari? 2. Qui discipulis promittere potuerit in Galilaea videndum se iis praebiturum esse, si consilium cepisset, ipso, quo e mortuis resuscitatus est, die Hiero- solymis eos conTcniendi? (*) Magni fecit Fragmentista Guelpherb. prioris quae- slionis düficultatem, statuens, ejus vel partem priorem vel posteriorem tantum veram, falsam contra alteram esse partem, et credi vix posse , longum iter in Gali- laeam discipulos instituisse, ut JESUM viderent, postquam Hierosolymis eum Eo bis edissent et locuti fuissent. —
		(*) Ilanc quocj[uc JUIIANUS movisse -videtur tlifficultatem, tcstc EUTHïMio Zi^a6e«o.- «nonautcm mentitus est Christus, quo<l sluUc «JDIIANCS Apostata dixit, quasi promiscrit, se in Galilaea vidcn- »dum esse et Hierosolymis se eis videndum praebucrit." Ad Matth. XXVIII.

-ocr page 133-

					-T'!»iai»-»JJJ.:4'J^l-t>>!iWW».iy^fPfj»g.ipj^l^
				-^^■5 .'^^fsp^'wr ï"''-''^Ti^''ï'w?f^
		— 119 — Lessingio, qui cum eo fecit, assentiens sthaüssius sta- tuit, sensim sensimque Christopbaniis, quas in Galilaea obtlnuisse narrat matthaeds, Hierosolymitanas addidisse seriorem traditionem, quippe quae ad probandam jesu resunectionis Teritatem eo majorem habuerint Tim, quo magis prope sepulcrum obtinuerint, illasque deinceps bis prorsus fuisse obscuratas, quum nullius fere fue- rint amplius momcnti. Ilac assumta sententia, explicatu non dilficile censet, quam ob causam CHRisxi appari— tiones in Galilaea johannes, appendicis ad instar, Lu- cas Tcro nullibi commemoret. Quae SXRAÜSSII (*) argu- mentationis conclusio (yom Standpunkte möglicher Sa- genhildung aus sich ergebende Resultaté) tandem aliquando farere videtur matthaei Evangelio, quod ple- rumque ab eo aliisque recentiore aetate inique tractari solet. Ipsas vero Sospitatoris appari tiones in concordiam redigere diflicile nobis erit, straussio monente. Om- nium primam jesüm vidisse nXRlxn 3Iagdalenam narrant MARCüS et JOHAiVjVES; mulieribus autem , domum rede- untibus, inter quas mariam Magdalenam recenset, Dominum apparuisse tradit matthaeüS. Ita de eadem apparitione diversa prorsus ratione loquuntur. Mox duo- bus illis, quorum alter cleopas , apparuit jesus ; a MARco autem relata bic minime cum Lucana narratione coHTeniunt, quum tradat ille, discipulos iis minime fidem habuisse ilierosolyma redeuntibus, eosque de jesu int
			(') L. L II, 648 sq.

-ocr page 134-

		ytUl^lWJi4W*;-*«W'«lW^'t'*"*''i»'f-W'.MB»^"!!'I#jp'%i#_>^^^^^
			— 120 — Titam reditu certiores facientibus; apud lücam contra eos iuTenisse discipulos et qui cum iis erant, liyoyrai oTi 7)ytQ&i] ó Ki'qios oVrwj, «al mcf&t] JSificoyi: hoc Tcro Marci additamentum yyrüArt ivo/il nur,'''' monente illo, Yivon einer üehertreibung des Marcus her, tvel- ffcher den Contrast der überzeiigendsten Erscheinun- y>gen Jesu, mit dem fortdauernden Unglauben der Jnn- yyger nicht aus den Handen lassen wil.'''' Sequitur apparitio, cujus lucas mentionem fecit, Hierosolymis una conjunctis roXg ivSexa, quam commemorat johan- NES (XX: 19); ibi vero lucas diversa conjunxisse dicen- dus est, vel conjuncta disjunxisse JOHANNES ; etenim manibus pertractarunt redirivum e sepulcro (Luc. XXIV; 39, 40), quod septem diebus post factum esse nairat JOHANNES (XX: 27); piscis favique fiustum edit jesüS (Luc. XXIV: 42, 43), quod ad mare Tiberiadis Eum fecisse tradit JOHANNES (XXI: 13, 15). Ab utroque re- la tis obest MATTHAEüS, quem si audiamus, discipuli Ga- lilaeam adierunt, ut jesüm viderent. Tandem caeleris apparitionibus nulluni locum relinquunt marcus et lu- cas, qui uterque cum illa apparitione jesü in coelum ascensionem conjungit. Deinde discipulis, inter quos THOMAS erat, JESüS apparuit (Joh. XX: 26), eorumque septem deinceps ad mare Tiberiadis (XXI: 1.). Hoc vero non conrenit cum MATTHAEI narratione: nam quam commemorat MAT- THAEUS apparitio in Galilaea , ea esse ridetur, de qua JESUS monuit, ipso illo, quo in vitam rediit, die, atque igltur prima, quae in Galilaea obtinuit, neque antea ob-

-ocr page 135-

			^1^ -^.V^^-^^^T^^^fT^^^^^PWWW
		~- 121 — linere potuit Johannea illa ad mare Tiberladis; multo A-ero minus postea, quandoquidem secundum matthakum , jEsrs solemni modo discipulis valedixit. Neque johaiv- NES recte dicere potuit: tovto ijSi] tqItov i<faviQÓ)&7} o Ii]notis ToT,' ^u9i]Tc(Tg uvrov (XXI: 14), si bis jam Ilierosolymis, praeterea vero in Galilaea (Matth.) disci- pulis JESUS apparuisset. Quid ? quod hocce tqItqv i(favioó}&i] omni modo tibi difficultatem parit! Etenim uulla mulierum ratione habila, prima apparitio cephae, altera Emmaunta proficiscentibus contigerit; tertiam autem illam fuisse, quae in Galilaea obtinuit, ne putes, quia ita inverso johannem narrasse ordine tibi slatuen- dum est (narrat enim ille, antea bis se conspiciendum undecim discipulis praebuisse jesum). Quod si verba ToXg fia&ijTuXg urgemus, de pluribus discipulis ea inter- pretantes, prima discipulis contigit Emmaunta adeun- tibus; altera discipulis decem, die illo, quo in vitam rediit jESüS; tertia autem apparitio in Galilaea, quo fit, ut prior haec numeretur, quam quae apud johannem secunda est. Primam igitur illam johannes non recensuerit? Sit prior apparitio Domini coram decem discipulis, altera coram undecim una cum THOMA , at tertiam ne eam dicas, quae ad mare Tiberiadis obtinuit, quiailli, cujus MATTHAEüs mentionem facit, hanc postponamus necesse est. Ex hisce sequitur, neque johannem de caeteris in Galilaea apparitionibus quidquam scivisse, nee MATTHAEUM earum certiorem factum esse, quas prope Hierosolyma obtinuisse monet johannes, cf. Joh. XX: 25, 28, coll. Matth. XXVIII: 17 ( 01 8( iSioTaaocv).

-ocr page 136-

		■'?T<;i'-'l''^'-»«- 'i-D?,^'*''.^'-':'H^","^f:!^V'''- ,'W|y("'™*«7""'£f*^4'«'f"*if*f"''' 'WW" jij^r- '^
			— 122 — Benique pugna adest inter Matth. XXVIII: 18—20 et Act. Ap. I: 4 sqq. , coll. Luc. XXIV: 49 sqq. ('). Concludit criticus noster, repugnantiae ratione liabita, j, quae intercedat inter narrationes de jesü in vitam re- ' Tocato, a discipulis conspecto, quum de loco et tempore non conveniant, numerus fluctuet neque ordo conspicia- tur, »so müssle man absichtlich blind seijn wollen, »wenn man nicht anerkenncn tvüi'de, dass keiner » der Berichterstatter das, was der andere berichtet, >ykannteundvoraussetzte; dass jeder die Saclie wieder yyanders gehort halte; dass somit ilber die Erschei- »nungen des auferstandenen Jesus frühzeilig nur »schwanhende und vielfach variirte Geruchte im » Umlaiif waren.'''' II. Concedimus, hisce Evangelistarum narrationibus nonnuUa inesse, quae inira omnino videantur ; at minus tarnen recte repugnantia a STRAUSSIO dicuntur. Iterum hic, prouti antea eum fecisse supra (^) vidimus, argu- mento e silentio petito, nimium tribuit, atque omnia narrare debuisse Evangelistas statuere videtur, ea vero qtiae non tradiderint, eos nescirisse. Elenim hoc tenere nos oportet, omnia nobiscum communicare neque toIu- isse, nee potuisse S. Scriptores, contra süfficere omnino, aliam totius partem alterum , aliam alterum tradidisse.
				(») Cir. quae de his habet 1. 1. II, 050—G59, quo loco rationem quoque habcndam csse ccnsuit coiurn, quae tradit PADIUS 1 Cor. aV • 5—7. De his autem infra \idcbimus. (») Pag. 56, 59 sq.

-ocr page 137-

					\':m^-a^^^'w^'w^'''m'r^^^si!^'^m'W^^^^^^
			'H'^'-r^WK!^!^:
		— 123 — INam utrum bis, au qualer suis se conspiciendutn prae- buerit jesüs , niliil refert, si ad rei suminam attendimus. Apparuisse Eum discipulis oinnes Evangelistae tradunt. Bis conspiciendum se praebuisse jesüM, matthaebs scri- bit, ter marcus et lucas, quater johannes. Constat igitur, discipulos vidisse Magistrum ; verum aliter alii hanc rem eïponunt Evangelistae, quocirca diTersitatem cernimus nos, ubi repugnantiam adversarii. Etenim »die Evangeliën erzdhlen nicht mehr eine zusam- » menhdngende Lebensgeschichte, sondern einzelne Ër- » scheinungen des Au f er standenen, in denen sich die y> Geschichte nicht weiier entwickclt, -und, ahgesehn won dem. Zusalzcapitel des 4 Evangeliums, mit •>'>auJJ'allend geringem individuellen Inhalte.''' (') Yalet hoc de loco, ubi eum amicis jEsirs rersatus sit, postquam in vitam redierat. Judaeae et Gali- laeae mentionem faciunt matthaeüs et johanjses , mar- cus vero et lucas Galilaeam non commemorant. Quod miramur omnino, quia totidem verbis apud marcüM Angelus dixerat: einan rotg fia&tjTous avrov xccl tó TltTQm, oTi TTQOa/ei tifiag iig rijv FuXi'kaiav. lis autem, quae nobiscum communicavit marcus , contenti sumus, atque etiamsi quis statuat, eum apparitionum , quae in Galilaea obtinuerint, certiorem non factum esse, quod mnume concedimus, equidem tamen non video, quomodo caeterorum narrationis veritati quidquam detrahatur, aut ipsi MARco hanc ob causam minorem fidern habe- (') IlAS£, Leb. Jcsu, cd. 3, § 124.                          ,,,:■,

-ocr page 138-

				"Si^^S^^V^*^"^'^^ffiP"'^iS^[pp(«W!iTOil)fK«i^''!'''T"ifi'T^-'T^ --^ -^c- ■T-^-^-»"iir<.'rFï^«r«^ «
		— 124 — atrius. Haec quoque de LUCA dicta sunto, qui de Ga- lilaea ne Tcrbo quidern monet. Quod autem illi tacent, supplet MATTHAEüS, qui primum quidem prope Iliero- solyrna, deinde vero in Galilaea Dominum se conspicien- dum piaebuisse tradit; qui nullani quidem corain dis- cipulis apparitionem commemorat Hierosolyinitanam, neque cleopae ejusqae socii rationem habet; at quis propterea statueret, jes€M his discipulis non apparuisse? Nihil joHANiNES de duobus illis, qui Emmaunta adie- runt; marcus et lucas hujus apparitionis certiores nos fecerunt, iisque lubenter fidem habemus, tacente etiam JOHANNE, et salva hujus fide historica. 3Iajoie haec jure statuisse mihi videor, quam straüssius, quaccunque de traditione monet, narrationum nostrarum fictiice, quod critici systema volitantium foliorum compagi simi- lius est, quam vahdis fundamentis nitenti aedificio. Quac- cunque enim de lide historica universe monulmus eorum, quae Evangelistae nobis tradiderunt de jesu in vitam reverso ('), haec valent quoque de hisce ab Evangehslis relatis, ita ut nullus traditioni locus relinquatur, quo ejus figmenta appareant. Sed de jesu, ab amicis conspecto, nobis videndum est. Mariae, lacrimas prope sepulcrum magistri fundenti, ap- paruit JESüS. Sola fuit illa, ut ex Johannea narratione patel, prima fuit secundum marcum , quae redivivum vidit • huic assentit quidem jiatthaeus, comitem vero ei dedit mariam matrem jacobi. At supra jam vidimus,
			i}) Cl', supra jiag. 79 sqq.

-ocr page 139-

				•^ ''^iCWT!CP^'w«^3f^^^!^^P'''^lfïl^'S!^J5«^^
		— 125 — eum de maria Magdalena , quae petrüM et joIIANNem adierit, tacuisse , pluraque conjunxisse ; ita quoque inu- lieres ad urbem rediisse, at non vidisse Dominnm , ad sepulcruin reversam esse mariam 3Iagdalenam, solam- que vidisse Dominum partim tradidisse, partim omisisse MATTHAEUS mihi visus est. Certo hoc affirmare non ausim, sed verosimile esse opinor, jesum a caeteris mu- lieribus eo, quo in vitam rediit die, non conspectum esse, qualenus hoc ex Evangeliis effici potest. Etenim secundutn lucam (XXIV: 9), vnocsTQti^nxaai dnö tou HVtjiitiov dnrf/yiiXav ravvu navcu roT^ dvdixa xdi naat ToT,' XoiTtoïi, qui códfi XfjQog eanim verba existimarunt. Atlamen certe de jesu apparitione locutae fuissent, si ipsum Dominum vidissent: qaid vero cleopas? s. 22, yv- yccïxii Tivig i^ rjfiwv, mquit, i^ïartjdai' ijf-idg — Xt/ovaai Kul ónraaiav dy/tXojif icoQaxéfat, oï liyovdiv uvtüv tfji>i sed de ipso jesu ne verbum quidem. Amap.co quoque re- lata intellectu difficilia sunt, si statuendum est, jesüm apparuisse mulieribus, quum minus commode s. 8 conjun- gatur cum s. 10, ubi MAKCUS , demvOovat xal xlalouai loquitur , qui tamen nuntium de jesu redivivo et a nm- lieribus viso accepissent necesse est. Quod igitur ad summam rei attinet, cum caeteris convenit matthaeus ; at plura conjunxit, quae discernenda sunt. Mariae 31. mandavit jesüs, ut cum discipulis communicaret, in Galilaea Eum discipulis se conspiciendum praebiturum (Matlh.)et ad Patrem dein Eum abiturum esse (Joh.). In urbem reduci fidem ei ot fur" uvtov {''Iijmv) ytvofiivoL denegaruiit, prouti makcüs addidit.
			^M-'bisti..

-ocr page 140-

		BI|4j!l,'*itiag!l-*4IMf»''»»»tl'Jljiift«ijljlWl|l^^
			— 12G — Paullo post duo e discipulorum numero, vicum iu urbis vicinia adierunt, inter se sermones conserenles, cum, ecce! iis jesüS adstitit, cos alloquens, mo.\ cum iis mensae accumbens, quem licet primum non agno- verint, deinceps tarnen levera Eum fuisse sibi persua- serunt, quem mortuum luxerant. Ille autem jam abie- rat, quocirca redeunles Ilierosolyma adierunt, et e discipulis audierunt, ört i'jytQO-T] ó Ktlgiog öyruig, xal w<f&i] 2i^iavL. Haec LUCAS, quorum breviter tantum mentionem facit marcüs, qui addit, eos dniXdóvrai haec annuntiasse toT," Xoi-^oli' ovSè t'MXvoi.; iniarevaap illi. Hoc minime cum Lucana narratione pugnat; etsi enim , referente LUCA , plures de jesu in vitam reditu sibi persuaserunt, in primis propter apparitionem ilJam, quae petro contigit, tamen, cum ibi non tantum rotg efSixa adfuisse commemoret lüCAS , sed insuper rovg ai'v «vTo7g (s. 33), facile fieri potuit, ut inter hos non- nuUi ne cleopae quidem lidem habuerint; quid ? quod ipsi adeo THOMAE commune omnium Apostolorum tes- timonium de JESU in vitam reditu deinceps non persuasit (Joh. XX: 25)! Hoc secundi Evangelii additamentum igilur nequaquam yyvon einer Uebe7-treibung des 3I(ir- ■>->cus^'' originem ducit, uti straussius monuit, cum accurata locorum collatio Evangelistarum in minimis quoque rebus doceat fidem historicam. Ad finem vergente die, quo in vitam rediit JESUS, postquam lactum e cleopa nuntium audierant et cum 60 ejusque socio communicaverant decein discipuli, ejusmodi quid non eïspeclantibus iis adstitit jesus , quos

-ocr page 141-

			r7ii-'e^^K35«WFWPM»ipBÏ^B
		— 127 — valde gaudentes allocutus est, et, monente luca , irvfv- fA« &fmQtTi> existimantibus iis corpus ostendit accQxa xal ótjTta habens. Nulla causa adest, cur ea, quae tucAS de hlsce narrat, pugnare statuamus cum iis, quae tradit JOHANNEs; nam brevior hic, ubi plura habet ille, licet THOMAM abfuisse non addat; nee video, quidni in hisce idem saepius accidere potuerit, e. c. corporis contrec- tatio, ubi spiritum iterum videre opinati sunt, quidni bis coram discipulis edere potuerit jesüs, quo magis de ejus resuscitationis veritate sibi persuaderent, prouti haec infra jOHAJfNES tradit. Quominus autem statuamus , cleopam cum socio , caeterosque roüg (Suv avroTg (se. toTj evSixa) a discipulis discessisse, antequam iis jesüs apparuerit, LüCAE sane narratio minime impedit, imo vero nobis favet narratio Johannea. Qui vero factum est, ut Angelus haud secus atque JESUS ipse de Galilaea locutus sit, eo, quo in vitam rediit, die, tamquam de loco, ubi discipulis appariturus esset, utqne nihilominus ipso illo die pluribus jam con- spiciendum se praebuerit? Scilicet, neque Ilierosolymis, neque in Judaea jam tutus ab inimicorum insidiis cnm amicis versari poterat: ipsi tmi' Q-vt)^^ xixlfKi/xii/wv — Sid TÓi> qó^of TÜv 'lovöocUoy congregati erant. Quod probe cognitum Iiabens, inter medios amicos jesüS ver-- sari maluit, quam inter inimicos, qui jam de Ejus in vitam reditu certiores facti erant, quum etiam valde esset metuendum, ne inter vulgus hujus rei fama per- crebesceret (Malth. XXVIII: 11—15). In Galilaea contra quam plurimi amorc eum prosccuti erant, at

-ocr page 142-

		pgiifWj'^tfj«i*ilPiiiiiap;v*W;ffffi»igfw>
			— 128 — mortis nuntio audito, tristes mortuum lucturi fuisscnt. Omnibus igitur Galilaea potius adeunda erat, non ipsa illa, qua mandarit, hora , at festo Pascliatis celebrato. Indicavit non tantum undecim discipulos, sed omnes omnino suos asseclas; ipsas quoque mulieres, quas in primis innuit Angelus apud matthaeüM ; etenim verba xai tdov, nQoayei iifia^ éJg rijf raXiXuluv non verba fuisse \identur, quae cum jesu ^u0-7jrulg communicare debuerunt, sed de ipsis mulieribus valuit illud : t^tX avróv Öi/<é(TO^f = vos, mulieres(uti caeteri), ibi Dominum conspi- cietis! Ita quoque apud marcum et lucam (of. XXIV: 9, ToTj- tfdexa xai na&i xolg XonroXg) ; quocirca oninia egrc- gie conveniunt. — Nam, licet omnibus amicis, praescrtim in Galilaea, se conspiciendum pracbilurus esset, tarnen antea, ut tristes eorum aniinos erigeret, Ilicrosolymis adhuc versantibus illis Eum apparuisse, quis miretur, nisi sTRAUSsio faveat? Praeterea, ut recte osianderus (*), v> geht die skcptisch-sophistische f^ergleichungs- vnd »Berechnungsweise der Ersc/ieinmigeri ( straussii ) » von der willkürliehen Voraussci%,ung aus [in Ilin- >■) sicht auf die bei Matlh. verheissenc Erscheiming), ■>■> man verahrede nicht eine %weite Zusammenkunfl, » in einer Gegend, in der man die ersle unbestimmt yylasse." Injuria diflicultatem movct, Ilicrosolymis ver- satüm esse Sospitatorem in vitam rcvocatum, antequain Galilaeam adiret, neque tarnen cum velthlseso, westio,
				;>) L. 1. p. 337.

-ocr page 143-

					l!)>!)|flP|PI"('':'^ 'illMHWSI'-' J"-,?*B|
		— 129 — OLSHAUSENO (') alüsque conjectura indigemus üla, qua statuamus, altera illa rice, qua undecim discipulis, una cum THOMA congiegatis, jesus apparuerit, Galilaeam eos jam adiisse, ibique illa accidisse. Etenim non tantum illis obstat, quod nullam itineris et mutati domicilii mentionem injiciat johannes, sed in primis hoc, quod, assumta hac sententia, rStv &vqu)p xfxkeiafiépcoi' (s. 26) nulla dari possit causa, quippe quod Ilierosolymis quidem did TÓp qió^ov Tw*/ ^lovdccioov necessarium, at in Ga- lilaea supervacaneum prorsus fuisset. Conreniunt igi- tur Joh. XX: 26 sqq., ubi cmn THOMA Sospitator locutus est, cum Mare. XVI: 14, ubi dpaxit/ihoii To7i epdfxa apparuit, xal copiiSiat rijp dniaTicev «v- rüp xtX, quod recte congruit praesertim cum THOmae agendi latione, de quo valebat, quod exprobat jesus apud SIARCUM, Toïg O'iceaafiépoig avróp (yijyfQfiépop ovx *''"'" nrevaav. — Probabile igitur nobis ridetur, Paschatis festo celebrato, discipulos Galilaeam adiisse; eorum non- üullos, JESUM exspectantes, prope mare Tiberiadis interea versatos fuisse, ibique Sospitatorem conspexisse, prouti uarratur Joh. XXI; dein vero, quuin omnes, quotquot arctiore vinculo cum jesu erant conjuncti, de Ejus in vitam reditu certiores facti essent, quam pluribus jesüM se conspiciendum praebuisse in monte Galilaeae (Matth. XX\III: 16—20), prouti antea illud signiGcaverat (Matth. XXVI: 32).
			(M Cff. VEiini'SEN, 1. I. p. 13S—139; g. west, de Geschiedenis van de opstanding etc. p. 235 stj.; oishaosen, Comm. II, 574. 9

-ocr page 144-

		— 130 — At vero, ipso illo, quo e mortuis resurrexerat, die, JESUS discipulis praeceperat: vixilg 8è xaO-iaare tv rij iTóXn 'IfQovaaXijfi, fcoj ov iySt/aija&e difvccfiiv t^ tiifiovg (Luc. XXIV: 49) , quibus monitis i^tjyayi avrovg i'^ia fcog ilf SrjQ'ocviav' xal inaQag rag f^iïqug avrov, tvXó- yijctiv avrovg — xal uvfqtQfTO tig TÓv ovQccvóv, s. 50 sq. Quomodo haec cum antecedentibus conveniunt, aut cum lis, quae ipse LUCAS narrat in Act. Apost. I: 3 sqq. ? Hoc mihi objicientes nonnullos audio. Tenendum vero est, ltjcam monuisse, 3i' ijfiiQwv naaccQ&xovTa ónvccvüfitvov discipulis, his in terris jesüji versatum esse, quibus igitur, quae antea narravit, explicasse et illustrasse censendus est; quod , quidni statuamus, non Tideo. Egregie enim Luc. XXIV: 48—51 conjungi ita possunt cum Act. Ap. I: 3—9, ut, quae illo loco bre- vius, hocce accuratius tradiderit. Straüssio hoc mini- me placet, statuenti, nemini licere ab ipsius scriptoris verbis recedere, praesertim cum eo ducitur »metu, »ne fortasse variis scriptis sibi scriptor quidam re- »pugnet; etenim quum altero serius alterum con- »scripserit, fieri potest, ut interea plura melius, »quam antea ea cognovisset, edoctus sit;" quod et LVCAE accidisse ipse concedit ('). Attamen straüssius, qui nonnumquam metuere videtur, ne scriptor cum aho aut secum ipse conveniat, quod ad rei summam attmet, nobiscum facit, eo tarnen discrimine, ut lüCAM antea nescivisse statuat, quae postea conscripserit, quum con-
			(») Or. 1. ]. II, p. 643, 714.

-ocr page 145-

			•mmfpim^m^pw^ltm
		— 131 — tra nobis praeplaceat statuere, lucam, quod anlea bre- vius, deinde pluribus usum verbis scripto mandasse. Statuimus igitur, die quadragesimo post resurrectionem, proxime adstante Ejus ad coelum ascensione, postquam e Galilaea Hierosolyma redierat, JESÜM discipulos ad- hortatum esse: vjing 8è yece&iaave tv rfj nóXn ^TiQov~ aakijfi. Brevissime eodem modo haec narravit marcds ad Evangelii finem. At nondum vidimus de longa illa serie difficultatum, quas nobis movere monuit straüssiüs verba ilJa (Joh. XXI: 14), TovTo rj8i] tqlvov tffaviQiü&t} o 'Ttjgov.; voXg fia9i]T(xig avTOv , iyfQ9iig ix vexQwp. Innuit scriptor eas apparitiones, quae pluribus discipulis, una congrega- tis, contigerant, quas in Evangelio Johanneo com- memoratas videmus, caeterarum, quas silentio ipse prae- teriit, nulla ratione habita. Scilicet Hierosolymis bis apparuit JESUS rolj iiu&ijrulq avTov, altera vice de- cem, undecim altera discipulis; ad mare Tiberiadis denique tertia vice. Tandem in Galilaeae monte con- spicuus factus est redivirus Sospitator , quam appa- ritionem unus matthaeüs tradidit, XXVIII: 16 sqq. Ilic solemnis mihi fuisse videtur conventus omnium, quot- quot arctiore vinculo cum christo erant conjuncti, qui nondum omnes Eum post reditum in vitam conspexe- rant; quocirca facile fieri potuit, ut, quod addit jiatthaecs (s. 17, 01 §i iSiaraaccy), nonnulli dubitaverint, quae verba mmime undecim discipulos spectant, quippe qui saepius jam viderant, ibique exspectarunt redivivum e sepulcro Magistrum. 9 *

-ocr page 146-

		— 132 — Num igitur Evangelistarum de JESU, a discipulis con- specto, narrationes tam vagae et abruptae sunt? Num adeo flocci sunt existimandae, ut nulla iis fides sit tri- buenda ? Num ex eo, quod non continua serie haec omnia tradantur, argumentum petendum est contra ip- sarum apparitionum veritatem ? Quod si omnia urgere velimus , ad literas attendentes, narrationum vero sensum negligentius indagantes, contorte sane in concordiam rediguntur ab Erangelistis relata, atque haec quoque causa est, quod adyersarii plures moveant difïicultates. Sic minime cum hieronymo (') statuimus, mariam Magd. bis Dominum illo die vidisse, quo in vitam redierat, altera vice (Matth. XXYIII: 9) una cum caeteris mulieribus, altera \ice (Joh. XX: 16) sola, prope sepulcrum ; aut cum augüstino (^), qui, ne diffi- cultatem moveant Angeli verba nQoayn vfiag tii rijy raXilaiccv, » Galilaea," inquit, » interpretatur vel trans- »migratio vel revelatio. Prius itaque secundum trans- »migrationis significationem, quid aliud occurrit intel- »ligendum, Praecedit vos in Galilacam, etc, nisi « quia CHRISTI gratia de populo Israël transrnigratura erat »ad gentes? — ihi eum videbitis, id est, ibi ejus »membra invenietis, ibi vivum corpus ejus in iis, qu' » vos susceperint, agnoscetis;" mysterium liis in verbis suspicato. Quid? quod harduinüs (') statuit, per Ga- ■ ■                                                                                                                               ' ■ (») L. 1. 5.                                                                   \ . {») L. 1. 86.               ' (') Cf. PlïSSINGICS, I. 1. I, p. 371. Habddino rcccntiori tempore

-ocr page 147-

— 133 — lilaeatn Angelum intelleiisse partem quamdam montis Olivarum! Ejusmodi certe interpretationes rehementer nocent EvangeJistarum narrationibus, eadem ratione , qua aliorum repugnantias quaerendi studium, quo ductus, Fragmentista Gtie/pherh. (') eandem habuisse videtur apparitionem in Galilaea, a matthaeo et johanne com- memoratam, quum de longe alia apparitione uterque loquatur. Caeterum , perspicuitatis causa , bic quoque adjicere liceat narrationum nostrarum, in concordiam redacta- rum, conspectum.

JOHANNES. XX: 14—18. MARIAE Magd. JE- SCS conspicien- duin se praebuit.

MATTHAFAIS.           MARCUS. ixvill: 9, 10.           XVI: 9. Mulieribus obvi- MARIAE Magd. JE-

LLCAS.

us factus est je- sus

conspicien-

dum se praebuit. Xiiv: 34. PEIRO redivivns apparuit JESCS. 12.                    13—33. Duobus e disci-   cieopae cjusque pulorum numero   socioredivivusSo- JESüS apparuit.      spitator apparuit.

SDS.

assensit c. p. sander, Jezus, zijnen Apostelen op denzclfden dag zyner verrijzenis in Galilaea verscheenen, qui de taberna in monto OLvarnm, Galilaea dicta, cogitandum csse ccnset! (') Cf. BOEDERIEINIÜS, 1. I. I, p. 190.

-ocr page 148-

			— 134 —
		36 sqq.                 19—23. Discipulis appa- Dcccm discipulis ruit JEsns.             subito JESüs ad- stitit. 14 sqq.                                              2G—29. Undccim discipu-                                Undecini discipu- lis apparuit in vi-                               lis, quum et tho- tam revocatus So-                                mas adesset, JESüS spitator.                                              apparuit. XXI: 1 sqq. Septem apparuit discipulis ad mare Tiberiadis redivi- vus Sospitator. 16 sqq. In monte Gali- laeac discipulis JESDS apparuit. Atque haec quidem hactenus. Viderunt discipuli So- spitatorem e mortuis resuscitatum, et cum Eo aliquamdiu Tersati sunt, antequam ad coelum adscenderet. Hac de re iis quam persuasissimutn erat, atque nemo est, quin egregie eos sibi persuadere potuisse yideat, de JESU in vitam reditüs veritate. Testes IDos habemus idoneos, quibus TTaQéaTtidiv éavTov ^ióvra ^itra ro Ttcc&iTv avrov hnoXXoXg TiXjitiQÏoig (Act. I: 3), et quide re sub sensus cadenfe testimonium ferunt. Attamen hoc ipsum , cum de eo addubitetur, accuratius exponere nobis liccat. H'. .; ^ - ■•■■■ '^ '■; •                                                          . ■, . ■ i .! ■: .^' .

-ocr page 149-

			mr-. iHi—iiJiüiiiJiy iLwuwwwwMiJiSiWH «Ji nipWHIii.
		— 135 — $2. Jesu redivivi apparitiones suadent, ut fidem habeamus iis, qui de illis testimonium, ferunt. Quoties de re sub sensus cadente judicium ferunt homines, non ita metuendum est, ne errent aut falsa tradant, si saltem verum dicere veJint, nee mente ante^ ceptis opinionibus impediantur. In ipsam enim rem inquirere, ejusque adjuncta dijudicare iis datum est, adeoque majore fide digni sunt habendi, quod de jESir quoque discipulis valere statuimus. Iis enim conspi- ciendum se praebuit Ille, corpore indutus humano ; Eum viderunt tantum discipuli, non vero inimici, quo qui- dem factum est, ut ab altera parte avTÖnrui desint, qui discipulorum confirment testimonium, simul vero hos redivivi testes dicimus idoneos. Apparuit jksus homo hominibus et eum iis humana ratione versatus est, non ita quidem assidue ut antea solebat, verum tamen satis diu, ut de Ejus resuscitationis veritate egregie sibi per- suadere potuerint. Haec autem non facile omnes nobis concedent. Ut dicta igitur confirmemus et probemus, smgulatim nobis -yidendum erit primum de corpore, quo indutus, apparuerit jksus, deinde de iis, quibus con- spiciendum se praebuerit, ut tandem de apparationum indole constet, quae, si adversarios audire velis, nuUan» in re nostra probandi vim habent. 1. Scilicet, res sic sese habet, ut, quum negent

-ocr page 150-

			-"-*»~," .*-)*(i " I, flpji, '.V-'sr» .!'l'l¥(!''i^''JW'ï'^
		— 136 — nonnulli , corpore liumano iiidutum jESiiM a discipulis conspectuin esse, alii rero de visionibus cogitent, sponte pateat, hos de re sub sensus cadente loqui non posse, si JESVM in vitam revocatum discipulis conspiciendum se praebuisse dicunt. E re nostra igitur esse duximus, a quaestione exordiri: Quoiiom corpore indutus fuerit, postquam in vitam rediit, jesus? Ilac in quaestione di- judicanda valde discrepant virorum doctt. judicia, ita ut in tanta opinionum diversitate tutissimum sit habendum, unice, quid ipsis hac de re Evangelistis visum sit, quae- rere. Breviter vero primum videbinms, quid alii de ea statuerint, ut deinde Evangelistarum de redivivi corpore opinionem nostram dicamus. A. Tres potissimum inierunt vias in corporis CHRISTI natura dijudicanda Theologi, quorum alii CHRISTO e morte resuscitato aliud corpus tribuerunt, quam quo ante mortem fuerat usus, mutatum illud etiam quoad sub~ stantiam; alii idem corpus dixerunt, sed glorificatum, vel, prouti antiquiores loqui solebant, mutatum quod ad qualitates attinet; alii idem prorsus corpus fuisse existimarunt, quo ad crucem actus indutus fuerat. De Docetis , Phantasiastis, Phantasiadocetis , yel quocumque nomine insigniri soleant, non est quod bic di- camus. Illi enim corpus vere humanum jesü abjudicantes, phantasticum contra , vel quod humani corporis speciem tantum referret, ei tribuentes, atque iv doxijon Eum hoc nomine hominibus similem fuisse statuentes, non aliter de redivivo senserunt. At fuerunt, qui ohristo bis in terris versanti, anteaquam mortem subiisset, cor-

-ocr page 151-

		— 137 — pus humanum tribuentes, statuerent, corpore Euin in- dutum fuisse subtili et aethereo, e sepulcro progredien- tem, quod cum carne humana comparari non posset. Sic ORIGENES {contra Cels. II, 62.) riv , inquit, ^(xa rijv dvafSTUisip avTOV, wdTiiQil tv fif&ÓQt(o rivi Tijg ira^ft/- TijTog Tov tiqÖ rov ita&ovg acafiarog xctl rov yv/ivijy ToiovTov fjwfiaTog cpatvia&ai \pv%iiv, et alibi (III, 41.) corporis JESU noiórijra mutatam esse diïit ilg al&iqiov xal &iic(v TTOiórrjra. Sic quoque CLEMENS Alexandri- nus et CHRYSOSTOMUS, quorum hic (ad Joh. XXI: 10): iifu'iVtTO yaQ ciXXi] fiOQCffj, aXlj] cftovfj, aXXoi (!fi']fiKTi , iniiSTr] noXXaxtg Toïg diroavóloig xai oiix tyvwQil^tTO. Theodoretus, ammonius (saec. 5.), AJiASTAsius Sinaïta (saec. 6) statuerunt, coram discipulis christüM non comedisse, cibo indigentem, verum ut iis de resurrec- tionis Tcritate (realttate) persuaderet; provocant ad clau- sas januas, per quas Christus transierit; ad modum, quo subito discipulis adstiterit, abierit, etc. At dubiae quoque interpretationis eorum verba videntur. Sic e. c. THEOPHANES (Hom. 35) corpus in substantiam dvXcdf transmutatum fuisse negat, verum in Xmrórrjra spiritus confirmat; alio loco daaqxov fièp, ovx daca/iuTov CHRI- STUM dixit, quam tarnen locutionem yydaaQxoi/'' ex the- OPHTLActo = d&dyarop interpretatur suiCERUS (TAes. T. avdaraaig), qui fluctuare hanc doctrinam animad- vertit, quaerens: »si christüs post resurrectionem non » est dawficcrog, ut jam supra confitentem habuimus theo- »PHANEM, qui f^g XinvÓTTjTa nvufixurog mutatus?" Quod ad THEOPHïtACTiiM attinet, hic (iüfia ücpO-aQrnt'

-ocr page 152-

		— 138 — xal &fovSiaTC(roi> «cel fiTjxtTi aaQycixolg vófioig vnoxtifiivov Ei tribuit (ad Joh. XX), atque etiamnunc Ecclesia Catho- lica eandem prolitetur sententiam. Postea plerique jEsu resuscitati corpus, quoad substantiam , idem dixerunt, verum exstiterunt tarnen, qui ab bis recederent. Sic e. g. praecedente saeculo in patria noslra p. nieüwlan- DUS (') CHRISTO redivivo sanguinem esse tribuendum negavit, et p. marheineckiüs indutum christüm statuit »mit solchem aetherischen Leihe, dem Geiste am » nachsten verwandt und eigen, selbst die Subsian% yy dieses irdischen Leibes,'''' etc. Aethereum quoque jesü fuisse corpus H. a. zeibich , illudque sensim paulatimque adEjus in coelum ascensionem immutatum esse dixit ols- HAüSENUS; aethereo Talde simile christo corpus tribuit KÜHNIUS, de quo inferius. Hi omnes ubi aethereum, subtile aut spirituale dixerunt corpus redivivi, minime hoc idem fuisse, quod antea, aifirmare potuerunt, quia ita rerera, quod attinet ad corporis materiem, immu- tatum fuisse dicendum est. Fuerunt ahi, qui idem corpus, sed glorijicatum, CHRISTO tribuerent, et novis qualitatibus et attributis (ut antiquiores loqui solebant) ornatum : hi corpus dixe- runt glorificatum, ffc5ft« tj/ï 5ó|);g. Ita irenaeus, ter- .TCLLIANÜS, CyPRIANUS, dixitqUC illud IRENAEÜS jUfTa Ti\v dvccaTctaiv d(f&aQTio&tv , atque ad corpus juvems Nainitici provocans, idem illud, quod ante mortem, fuisse probavit (//«er. V, 12, n). ViiLA.VAKS Pictavien-
			(') Letter- en Oudheidkundige Vcrhistigingen ■, JV, 288 sqq-

-ocr page 153-

		— 139 — sis corpus CHRISTI dixit gloria divina exoinatum; confir- mant autem omnes revera nihilominus corpore christüM indutum fuisse, illudque t?/j' oixeiTjir habuisse ntQiyQcc- ifijv (cum THEODORETo), imo, quoad substantiam, idem fuisse, quod antea, licet rariis locis illud dicant d&avaToy, a(p&cxQTOv, dSiacf&oQov, mwviov, immortale, impas- sibile, incorruptibile antiquae Ecclesiae Patres. Ita etiam augustiivüs et leo Magnus utramque sententiam conjungere student, idem fuisse corpus, sed glorificatum, statuentes, quod iile »nulla ulterius morte ab anima »resolvendum atque separandum" dixit, hic contra satis ambigue ita expressit [serm. 69, de Resurr.): »resur- »rectio Domini non finis carnis, sed commutatio fuit, »nec rirtutis augmento consumta substantia est. Qua- »litas transiit, non natura defecit, et factum est corpus »impassibile — immortale — incorruptibile — nihil »remansit in carne christi infirmum, ut et ipsa sit per »essentiam et non ipsa sit per gloriam." Quos grego- RlüS M. aliique secuti sunt. Sed eorum verba saepe ambiguae sunt significationis, ncque semper, quid pro- prie velint, dilucide exponunt, quod ex ipsius rei, aptis verbis non facile explicandae, indole repelendum esse videtur. Ipse gregorius M. hoc profitetur [Hom. 26, in Evv.): »Palpandam carnem Dominus praebuit, quam »clausis januis introduxit. Qua in re duo mira et juxta »humanam rationem valde sibi contraria ostendit, dum »post resurrectionem suam corpus suum et incorrupti- »bile et tarnen palpabile demonstravit." Quid? quod THEODORETüS negat, corpus CHRisxi in nviiifiK conver-

-ocr page 154-

		— 140 — suin essc, et corporis naturam {(fihii/) non mutatam essc iif tTiQav ovaiav, ut, quid tandem velit, nescias, quum aliis iocis de mutata corporis substantia dubitasse videa- tur. lis annumerentur anselmus Cantuar. et Scho- lastici quam plurimi. Antiquiores Theologi Lutlierani corpus ciiRisTi redivivi dixerunt gloriosum , idem nu- mero ac stihsfanliii, sed novis <pia.litatihus vestilum, scil., impalpabililate , invisihilUate et illooalitate , eique immortalitatem tribuerunt, tamquam aw^ari t^s öó|j;s. Ita quoque HAHiviüS, KRABBiüS (infra laudan- dus) aiiique Theologi de corpore glorificato (verklüi'ter Leib) locuti suiil, etsi suam sententiam minime dilu- cide exposuerunt. Tandem alii statuerunt, eodem corpore christum fuisse indutum post resurrectionem, atque omnibus numeris simili illi, quo ante mortem usus fuerit, corpori, vulne- ribus crucis et supplicü sanatis. Hoc statuisse yidentur EPHRAEM SyrUS , GREGORIUS NlJSSenUS , EPIPHAMPS aiiique, quorum hic öXov ró swjia avroïi ai)v rfj Ivav- ■&Qcom'j<!ft in vitam rediisse docuit, a quo dvctard; iv avTJl rfj dyicf occqkI xal ^iv^ij rfj ayicc xai vw xal itavTi Tw axiv'ii xal iv rfj {^(Ótijti '/jvaixtvog riXdog ytyovtv ccvd-Qtanos {Haer. 29.) CHRISTUS dictus est, licet et aliter alibi. Praesertim cyrillus Alex. iv ffwficcTi •naiti, neque yxijivov oagxog fuisse CHRISTUM statuit, et nviViiuTixóv, tovt' iari KfnrofifQtg rt xccl deowdf? f"' tTfQÓv Tl Ttagd TJ/y auQxa fuisse corpus EJus negat (ad Joh. XX), ad Tulnera provocans, quae ostendit. Sic HIERONYMUS, alü. Cum iis recentiori tempore fecerunt

-ocr page 155-

		- 141 — CALVINUS , quique ab ejus partibus steterunt. Idem coii-' ürmat süicerüs, »verum christüm corpus retinuisse, «proprietatibus essentialibus vestitum, sed glorificatum j »et ab omnibus infirmitatibus liberum ," staluens, et plures praecedente saeculo, e. C. HERDERUS, qui »da- yyher es wundersam,'" inquit, •>tund fast unhegreijiich » ist, wie die spütere Zeit diese körperliche leibhafte »Person, die sich handgreijlich als denselben Jesus » von Wazaret zeigte, zu einem geistigen Phantasma y) habe niachen wollen und machen durf en (*)," quam de CHRISTI corpore sentiendi rationem neine niedrige y^F'orslellungsart'" alibi dicit; reinhardüs , et etiam- nunc WEGSCHEiDERüS , qui de corpore glorificato christi in vitam revocati nihil docere S. S. statuit; Cl. PAU- trs et Rationalistae omnes, praesertim qui yere mor- tuum fuisse jesüm negarunt; lückiüs {^), hasics (^), Doet. V. TEüTEM (*), et dubitanter CJ. palmius (5), quibus addantur Ji. weberüs (") aliique. At de hisjam sufficiat C).
			(') L. 1. III, 8. VI, 10. {•) Comm. in Joh. T. II, 683. {') Lcheti Jesu, § 124, cd. 3. (*) Onderzoek of jEZtrs, na zijne opstanding uit dedooden, nog dezelfde was, als hij zijne vroegere omwandeling, in Diario Waar- heid in Liefde, 1838, III, 476 sfjq. (°) Bijhei voor de Jeugd, ed. 1, T. XXII, p. 258. ( ) Doctrina Bihlica de natura corporis cnmsil, 1825, p. 15 sijcf. { ) De hac quaestione ijuid slatuerint Thcoloji, liic illic mo- nuerunt c. i. müiiek , in Disij. de resurr. J. o. — supra laudata.

-ocr page 156-

				■lfc>Ji*M!S»WWji»>w;<l.!"i~:F'!<^«fnwi«»3i..-'.......r---.,-,-,-^,-„,,.,;;t^,, , ,.^^^^^
		— 142 — B. Sacri scriptores, quos in tanta opinionum diver- sitate sequi tutissimum est, hurnanum jesu corpus tri- buisse inilii videnlur, idem illud, quo antea indutus et mortuus est, quaeque de Ejus vita nobis tradunt, post- quam resurrexerat, huic sententiae omnino favent. Dominum enim yidens MaRIA Magdalena iytQaTTjae CKVTOV Tovi nódag: ex Joh. XX: 17 tarnen sequi vide- tur, JESDM, quominus revera id fecerit, eam prohibuisse. Etsi de vero horum verborum sensu non agamus, anim- adrertere tarnen liceat, alios ex illis elïecisse, eo tem- pore nondum plane sanata fuisse vehementissimi jesu supplicii vulnera (sunt autem hi, qui revera mortuum Eum fuisse negant, ut cl. paulus), alios ita probasse, novum, quo denuo in vitam reversus uteretur corpus, sensim paulatimque glorificari, nee hominum tactu im- pediri debuisse (ut olshaüsenüs , schleiermacherüm fere secutus). Quibus vero sententiam suam fulciant, non facile alferent argumenta, quum revera redivivus JESÜS, minime vnlneribus debilitatus, appareat, nee cae- teroquin illo die, quo in vitam rediit, discipulos invi- tasset, ad corpus suum manibus contrectandum (Luc. XXIV: 39). Quod ad priorem attinet sententiam, sta- tuunt illi, quod probandum est. Et quaenam corporis glorificatio illa , quae manuum tactu impedilur! Certe MARIA Magd. corpore indutum humano jesum vidit;
			IUgknbach, Dogmengesch.'], 321. Hase , Jlutt. Red., p. 2G3. AVegscheider , Inst. Theol., ed. 7, p. 471, in primis sulCERCS, m Thesaur. Eccl,, in voce. <iraoc«öic et S-iqu.                       !

-ocr page 157-

		— 143 — nam continuo, jesu voce audita , Eum agnovit; causa Tcro, cur verbis fiij fiov ütttov usus sit jesüS, minime in co7'j)orïs ejus natura est quaerenda,quod absurde W£is- siüS (') statuit, scribens: » dass nahmlich die Berührung »darum untersagt wird, tveil der Karper noch ein » untastharer sei." Huc quoque pertinet, quod cleoPAE ejusque socio conspiciendum se praebuit iv irtQu i^OQfij (Mare. XVI: 12), quod cave de proprie immutato corpora interpreteris: nam haec verba illustrat ipse lucas, qui, 01 8è oqi&ocXfiol avTÓiv iXQKTOvvro tov fii] iniyvwvat avTÓv (XXIV: 16) de illis tradens, monet, causam apud ipsos quaerendam esse, quod non statim Dominum agno- verint. Ita quoque antea MARIA Magd. non continuo vidit, illum qui loqueretur jesum esse, quandoquidem turn demum ad Eum se convertit, quum eam nomine compellaret jesus : tum enim argac^Haa ixnvt] 'kiyii aivm xtX. (Joh. XX: 16). Mogqii/ igitur hahiluni ex- ternum denotat, qui immutatus quodammodo iis vide- batur, postquam inimicorum injuriis eum tradilum vide- rant, cui accedit, quod tribus diebus antea mortuura et sepultum ipsos alloquentem non exspectaverint. Non ipsius JEStf forma, corpusque immutatum effecit, ut Eum non agnoscerent, sed quum minime exspectarent Eum duo illi amici, Ejus praesentiam non statim suspicati sunt; kImqu^ vero panem imSidov airoli, et avrwv dé SiTjvoi^&^aav ol 6(f)&ul(ioï, xal iniyvioaav avróv. ütrum igitur interea mutatus jesus, an animus discipulorum?
			(M L. 1. II, p. 395.

-ocr page 158-

					144
		Scilicet verum jam opinati ipsorum oculi, qui antea JESUM non agnorerant, Dominum in vitam revocatum viderunt, neque causa adest, ob quam cum mühero (*) statuas; »neque inter Apostolos forsan vel eorum dis- »cipulos defuerunt, qui putarent, christüm non semper »in pristino suo corpore apparuisse, sed interdum aliam »corporis speciem suscepisse, — vid. Mare. XVI: 12." Cum JESU accuinbentes jam eandem gravitatem, eandem auctoritatem, quam antea, animadverterunt, quid? quod vulnerum cicatrices vim hic habuisse eïistimandae sunt (^), atque falso omnino marci et llcae verba supra allata interpretatus est straüssiüs ('), statuens, lücam illud jA,ij tniyvSjvai aiiróv tribuisse, y>einem durch höhere >>Einwii'hung in ihncn hervorgehrachten subjecfivm y> Hinderniss ,'''' marcüM vero , y> einer objectiven Ver- Yianderung seiner Gestalt." Caeterum in verbis acfav Tog tytvtro miraculum fere invenerunt nonnuUi, adeo
			(») L. 1. p. 24. (*) Lubenter asscntimus Doet. v. I£CTe.m, 1. 1. 476, nota: »Als «Markus zegt, XVI: 12, iv (tiqu fioQipiJ, dan mag dit niet betee- » kenen in een ander gewaad, gelijk grotiüs bet opvat; maar er is zeker »nog minder reden om het met ïeitzsche Voor eenc interpolatie te «honden. — Vs. 12 staat op zich zelf, en niet in tegenstelling van »vs. 9. Even als ■wij in het dagelijksche leven zeggen: »hij is e^" «geheel ander mcnsch," zoo zegt Markus, in eene andere gedaante, «niet om cene verandering der substantie van jesds ligchaam, maar »van JESüS voorkomen en JESDS zijn naar liet uitwendige daar- «mede te kennen te geven." (») I,. 1. II, p. 6C0.

-ocr page 159-

				'JlPI;,'»>?.;%..•
			— 145 — ui scripserit oishausenüs (*): y> Die ein%ige richtige y> Aiiffassung isl, dass seine ganze Ersckeinung, sein r> Kommen, sein sit:h zu erkennen gebcn , sein Gehen ■welwas GeheimnissvoUes hatte. Obgleich dcrseïbe, » war doch sein Seyn und Wcsen erhö/it, geweihler » wie sonsf. Scine Erscheinungen, obgleich körper- »lich, waren doch dcnen himmlischer JVesen dhn- nlich."" At Tero ita minirne idem fuit jesus ; nam qui nunc IV doxijan, phantasmatis instar, inter hommes ver- sabat^r, antea revera avOQixntog fuerat. Qui corpus jESü tribuunt aethereum vel glorificatum , nonne majori jure provocant ad Joh. XX: 19: rwp d'VQWv icexleKSiiéfüjy — fcrr»; fig ro fiiaov redivivus So- spitator? Nonne modus hic sitjnilicatur, quo jesüs disci- puHs adstiterit, transiens sciheet per clausas januas? Quod jam Patres monuerunt, quod euthymiüs confirmat, mg {i'fóg xul log Kinrov rjSi/ nul KOtJtfov xcci dxrjQarov yfvo/ihov Toii au),uccTog atroC JESUSne intravit? Illi sine dubio legerunt S id rwv &vqwv xixlet<jfiépa>v, quum hujus praepositionis absentia Jonge aliud quid innuat: illi sine dubio non atlenderunt ad verba dtd tóv qió^op TÜy 'Iov5aia>v, quae causam milii significare videntur, cur clausae fuerint januae (^). »Faeessant istae pueriles wargutiae!" CALTiNüS aequalibus suis jam dixerat, et licet
		(1) Comm. II, 569.            "' ''■■'■*^^'''^^ '■■' ':-:»i=SSW jsi,:m- ij ;:r {*) ClF. quae de hoc loco monent STRADSsrts, 1.1. Il, 6G7 sqij. et Liic- Kius, Comm. in Joliann. T. II, 683 sqq. De verbis illi.s, miraculum in us mvenicns, scripsit Exercüium Theologicum G. GÜNTHEB, Lijjs. 1693. 10

-ocr page 160-

		~ 146 — recentiori tempore hanc interpretatlonem rejecerit ois- HAUSENüS, etTHOLUCKius minoiis eam fecerit, uterque ta- men huic narrationi miri quid inesse statuit. Johannes autem de homine, Tere videndum se praebente, cogitavit; 7ji-9tp o' ^Iijaavg, inquit, kuI tarrj tig ró (liaof, et s. 26, ép](fT«t o 'Ii](!ovs Twj' &vQÜ)v xtxXitafiipcDv ctc. Venit igi- tur, ut omnes venire solent, certo non ab iis exspec- tatus, verum non mira quadam ratione, et cum mox i'Sii^iV ctvToïg rag ^[HQag xal t?;»» nXtVQav avvov, quam ob causam hoc fecisse jesus eiistiinandas est? Quare, tradente mCA, X8iri, dixit, rag ynQag fiov kuI rovg TTÓdag fiov' bri avTÓg tyü tlfii' xpijXaifi'iauTi fie Kal ideTi' ÖTi nvtviiu auQXu xal óorta ovx t%éi, xa&ójg i/xt d'iwQHre f'^ovra (XXIV, 39)? Num igitur, qui yÜQag et TcXtvQav habet, clausas transire januas solet? Quocirca recte caltinüs dixit, christum non intrasse per januas clausas, verum cum clausae essent januae, quod süicero ita «xplicandum esse videtur: »cum fores clausae fuissent, »sed quae, Domino reniente, subito patuerunt ad nu- »tum divinae majestatis ejus;" sed hoc corporis ejus na- turam non spectat. Patet praeterea ex narratione Lucana, a discipulis Eum accepisse lyO-iIog otctov ftipoj, xal dno fieXiaaiov xrjftiov-, quae ïa^wv, ivioniov «vt&v ttfayfv- Edit autem jesus, non tantum eo consilio, ut non amplius discipuli è'juqpo^ot yevófitvoi putarent nvtvfia &io}Qitv, sed ut probaret, omnino se hominem esse, qualis ante mortem cumiisversatuserat. Opponitquidemhisce OLsnAiJSENUs( )•'
			(») L. 1. 11; 572.

-ocr page 161-

			u^^üu^9Jui'n~-iu^-'»''^>^»
		— 147 — » TVenn dahcr der Erlöser — vor ihnen isst, so kann vdarans durohaiis nu;ht, wie schon erinnert ward, ngegen den verklarlen Leib Christi argumentirt »werden, denn dieser ist ja ein wahrhafier Leib. viNur darf man das Essen nicht aus einem realem »Bedürfniss ableitcn, das freilich mit dem ver- •>->kl(irlen Körper sich nicht vertragen würde, son- >ydern es ist bloss als Beweismittel der Realitat Yf seines Leibes anzusehen." At quaerere tarnen liceat, quo tandem consilio jesüs edeiit, quid turn edendo probaverit ? Corpore se indutum esse glorificato procul dubio, qui rieque irytvfia esset, nee corpore uteretur humano ; sed inteilectu difficilior mihi videtur modus , quo de corpore christi locutus est olshaüsknus , quam aut JESU agendi hac in re ratio', aut a lüca JOHANJVEque relata. Quid denique sibi velit illud: »denn dieser (corpus glorificatmn) >yist ja ein wahrhafter Leib," non recte inteliigo. Nam verum corpus vulgo humanum dicimus, cibo indigens, loei temporisque legibus obtem- perans. Ilumanum igilur corpus an minus recte verum corpus est dicendum ? De jesü ad mare Tiberiadis agendi ratione idem valet, ubi eo consilio, cibum Eum cepisse, putamus, ut probaret, se hominem esse et humano cor- pora indutum, prouti ante crucis mortem tali fuerat usus. Caeteroquin discipulos fefellisse (quod absit pro- fecto a Sanctissimo !) jesüs fere censendus esset. Ex ipsis verbis, quibus Evangelistae utuntur, iqai'ij, tqiapiowO-ij, wqO-ij, i(fiaut()tt)aiy iuvróv, quomodo ali- quid clficiant, ut lucem buic quaestioni ail'erant, non 10*

-ocr page 162-

		— 148 — video. Quibusnam enim verbis uti debuissent, ut sig- nilicarent, jesum visum esse ab aliis, aut videndum se praebuisse discipulis corpore humano indutum F Quidni illa verba optime in suos usus convertere potuerunt Evangelistae? His quoque verbis straussius (') nimis tribuit, statuens : » Hier nun können schoii die Aus- »driicke, durrji welche die Erscheinungen Jesu ein- nyeführt %u werden pjlegen, namentlich wqi97] — »M. s. IV. — at/f elwas Uebermenschliches hin%uwei- y>sen scheinen,'''' qua in re multos sibi assentientes habet. At vero, licet alibi verba illa de Angelophaniis quoque adhibeantur, tarnen rem sub sensus cadentem optime significant, neque iis quidquam inest, quod, si in se illa verba spectamus, notionem contineat extraordinarii aut insoliti. Quocirca mülleri (^) verba nobis vindi- care liceat: »Si vero Apostoli," ait ille , »corpus illud , »quod tam diligenter ab iis examinatum fuisse videmus, »ta]e habuissent (se. glorificatum), mirum sane esset, »quod Evangelistae ne uno quidem verbo indicassent, »se aliquid miri vel insoliti in eo loquente, comedente, »membra corporis movente deprehendisse, aut id, quod »manibus ipsorum contrectaretur, quicquam a vulgan »carne diversum fuisse." Quod si vero verbis vim aliquain tribuere velimus, omnino, quae leguntur Matth. XXVIII: 9, d ^Itjaovg dnr'ji'Tfjciev avvalg, aut Luc. XXIV; !•'> iyyioag avvinoQtiliTO avvoïg, omnem speciem extraordi-
			(1) L. ]. II, GG6. {«) L. 1. j>. 8.

-ocr page 163-

		— 149 — narii et insoliti remoTcnt, atque igitnr male idem Müt- LERUS ('), postquam probare conatas est, Apostolos CHRISTO rediviyo tribuisse corpus , a pristino diversum, ita inferius pergit: »praecipue tarnen illa ratione mystica »atque miram prae se speciem ferente, qua CHRISTUS »saepius suos improviso supervenisse atque subito reli- »quisse videtur, eo perduci potuerunt, ut christüM » Angelorum instar superne descendisse putarent," quod, quomodo ex S. Scriptorum verbis eflecerit, non intelligo. Data opera in primis krabbius (2) et kühniüs ('). probare conati sunt, jesum in vitam revocatum, alio corpore, praestantiore illo, quam quo ante mortem usus fuerit, indutum fuisse. Provocat ille ad loca Rom.VI:9j Phil. III: 21 , unde ow^a nviviiatixèv CHRISTO esse tri- buendum jure statuisse sibi visus est, praesertim eam ob causam, quod sibi faventes habere putat Evangelistarum narrationes de jesu in vitam reverse, cum discipulis ver- sante. Hae quatenus illi faveant, jam vidimus. De locis rero, ex Pauli epistolis allatis, infra videbimus, quippe quae ad dogmaticam magis jesü resurrectionis significationem exponendam valeant. Quod ad kühniüm attinet: » esblciht >yuns mithin,'''' inquit, -nwenn wir evangelische Chri- »sten sein wollen, nichts anderes übrig, als tins zu » der anderen Annahme %u bequemcn, dass er (jesüs) yyschon bei diesem Vorgange (reditum in vitam dicit) (') L. I. p. 21.                                                                  K. (^) O. KnABBE, Die Lehre von der Siinde etc, p. 290 Sf[(j. ( ) V. KünK, IVie ging Christus durch des Grahes Thiir? 1838.

-ocr page 164-

		— 150 — yy eïnen solchen unverganglichen Leih er hielt,'''' quod deinde ita describit: »und so kann also auch Christi »Leib bei seiner Auferstehwng — kein Elementari- » scher geblieben, sondern muss in eine Art von athe- y> rischem umgewandelt seyn, d. h. in einen solchen, » dessen Natur von der Beschaffenheit ist, dass er ein yy Mittelding von Geist und Körper bildet, und dessen » Substanz man daher weder %u den materiellen noch y>%u den immateriellen Dingen rechnen kann {^).'''' Ne sacramSciipturam sibirepugnantemhabeat,omnino vereor, nee multis haec refutare nostrum est, quum praeterea ipse concedat r »wie es einen solchen verklarten Leib ge- yy ben kann — bleibt uns für jef'zf allerdings unbegreif- »/icA." At sex potissimum argumentis sententiam suam probare conatur, quorum alterum e. g. e lucis analo- gia petiit, cui yyproprietates corporeas et spirituales^'' tribuit (^), et corpus jesü non dissimile fuisse statuit. Imo , ut ne dubii haereamus, totidem verbis dicit: »und »steht es also f est, dass Christus in einem unver- yyganglichen Leibe auferstand, so kann er auch in yydemselben keine leiblichen Bedürfnisse mehr emp- yyfunden haben, sondern mussen ihm Ruhe und Schlaf, yy Speise und Trank, Athemholen und Bewegung «• «s. w. entbehrliche Dinge geworden sein (3)." Qua- tenus Docetis annumerandus sit kühnius , equidem de- (») L. 1. p. 34.                                                                   1 (*) L. 1. p. 36. (») L. 1. p. 19.

-ocr page 165-

					Wi.rM': 1I»**.|UPHW||
		— 151 — cernere non ausim, sed vel superioribus refutata, vel jam mittenda haec esse existimamus. Quantum boe nobis licuit, e S. S. verbis elTecimus, coipore indutum liumano, eodem quo antea, cum discipulis suis jesum versatum esse. Quo magis autem de horum testium fide constet, breviter de illis videamus, quibus JESUS in vitam revocatus conspiciendum se praebuit. II. Habemus, quod laetemur, eos, quibus conspicien- dum se jEsus praelmil, non tantum hoc non exspec- tasse, sed etiam non facile hac de re sibi persuasisse, quos et veri amantes, verum tradidisse, et de re sub sensus cadente optime judicare potuisse, novimus. Ap- paruit undecim discipulis in vitam revocatus plus semel, imo quingentis fratribus. Hos jesüs testes habet suae e mortuis resuscitationis; his plura hominum miliia e Ju- daeis et Ethnicis deinceps fidem non negarunt; hos in- numera multitudo Christianorum per XVIII saecula testes Tcneratur «^toTn'aroi's JESuresurrectionis, His igitur fidera quoque habeat straussius ; nam, in vitam rediisse jesüM, testes, a partium studio alieni, certa nee diversa ratione memoriae tradiderunt, quod ipse postulat; » f^erbürgt »ware uns die Auferstehung Jesu, wenn sie von yyunparteiïscken Zeugen auf bestimmte und zusam- yy menstimmende JVeise beurkundet ware (')." Antea probavimus, hoc ipsum valere de Evangelistis et Apostolis, hoc vero negare straussiüm , testes hosce dicentem a partmm studio minime alicnos: »Nur seinen Anhiin-
			(M I> J. II, 682 s<i.

-ocr page 166-

			— 152 — vgei'n habe sich Jesus geaeigt: warmn nicht auch y>seinen Feinden,''^ ut et lii testimonio suo efficerent, ne jESü discipuli fraudis accusari potuissent ? Idem jam CELSüS (*) aliique religionis Christianae adTcrsarii, idem, odiosis Terbis usus, Fragmentista Guelpherb. ['^). Certe minima conspiciendum se inimicis praebuit, tcI populo Judaeo, redivivus Sospitator ('); at quaerimus, utrum
		(!) Ome. c. Cels. Il, 63 sqcj. (') DOEBEBIEINU Fragm. u. Antifr. I, p. 184. nDie JVahrheit » darf sich ja nicht versteckcn, oder verkriechen; und zwar eine Hisolche Wuhrheit, welche unter uns" (Judaeiis loquitur) xhekannt y>und geglaubet werden sollte. — Oder sollten wirihn nur in seiner »armseligen Gestalt, und zuletzt am Kreuze hangen und sterhen ^>sehen, um uns an ihm zu argern? auferweckt aher ^ lebendig, »und in seiner Herrlichkeit nimmer zu sehen hekommen?" u. s. w. et", p. 196, »— in den Erscheinungen Jesu — ist dieses 7nerklich, y>dass sie insgesammt allen übrigen ehrlichen[\) Leuten unsichlhar, » allein ober den Jiingern Jesu sichthar gewesen seyn sollen—". (*) Miraculo sanc CHRlsio opus luisset, si, quominus aliquis c Judaeis ipsum Tideret, impedire voluisset, licet cavisse, ne ab us publicc conspiceretur, censcudus sit. Ostendit ^'cn. J. 1. niJBOïp : Iets omtrent de bedenking: Waarom is Jesus na zijne opstanding ook niet aan zijne vijanden verschenen ? in Diario, Godgel. Bijdr. XllI (1839), p. 176 sqq., populum Judacum, quiquc jesu erant ini- inici, optime Eum consyAccre potuisse, et, si Eum non viderint post reditum in vitam, causam quaerendam esse apud Judaeos, non vcro apud JESUM. Provocat ad Matth. XXVIII: 7, colt. 10; 1 Cor. XV: 6, monens, \cl mulicres, vel D illos dcff'Aiyoi'?, l'amam de JESü m yitain reditu procul dubio inter alios, qui non c numero erant uisci- pulorum, pervuljjassc, atque iniuiicos, qui de convcntu jslo audus-

-ocr page 167-

				j .1 WWflf),|JigpU.BJ .J jH»|.|i| g^#w^Bfg|ffli
		— 153 — Judaei icjitur testes fuissent a partium studio alieni, nlrutn iis, qui, xptvSo^aQtVQag et milites corruperunt, utrum populo, qui ÜTuvQmd-riTm! clamavit, major fides habenda sit, ubi aequum quaerimus testimonium ? Sed mini- me de Apostolorum diiOTTiaviu detrahit, quod inimicis JESUS se conspiciendum non praebuit, nam speetat potius haec quaestio ipsum Sospitatorem, quam Ejus dis- cipulos. Horum quam plurimi Eum conspexerunt, fi- demque iis liabuerunt multi; neque tarnen umquam, etiainsi populo Judaeo quoque apparuisset jesüs in vitam revocatus, straüssiüs, et quicum eo facientes jesü in vitam reditum negant, nobis assentient, negantes scilicet, »mor- »tuum in vitam redire posse." At fortasse cogitat ille de morte syncoptica (*), quam caeteroquin sentenliam acerbe carpit; quid ? quod ipse concedat necesse est, discipulos, quia jesü resuscitationem non exspectaverint, testes idoneos, a partium studio alienos, habendos esse. Non est quod hic de causis agamus, cur Judaeis JESüS
			sent, iiovitatis studio duotos. jesbm conspicere potuisse. Refutandum Viruni Ven. sibi sumsit anonymus K. ibid. p. 490 sqij., provocans ad Joli. XX: 29 et Act. Ap. X: 40, 41. — Concedimus , jesum in vitam rcvocatum publice nmnquam apparuisse aut inimicis aut Ju- daoorum cuidam conventui, eo consilio, ut iis de resuscitationis suae vcritatc pcrsuaderct. — Judacos autem Sospitatorem vidisse post re- ditum in vitam. lESSio, rosenmdilero , piessingio aliisque jam vcrosimilc visum est. Exstat etiam Progr. Eeceriini, de Jesii re- suscitato, ah hostihus ctiam viso, a solis familiaribus recognito, Gott. 1750. (') cr. 1. 1. H, 682.

-ocr page 168-

		— 154 — se consplciendum praebere noluerit, nisi eatenus, qua- tenus ad supra memoratam objectionem refutandam va- leat disputatie nostra. Statuunt illi, Judaeos, conspecto JESü, credituros fuisse, quos testes igitur haberemus Ejus resurrectionis. At minime illud concedimus. Per tres enim fere annos publice inter eos versatus est, miraculis, be- neficiis, doctrina, persona sua omnes ad se invitans ; at noluerunt isti. Publicam vitam excepit mors. Crucis supplicium subiit, quo palam significarunt Judaei, Mes- siam se rejicere, quem proari exspectarerant. »Cur »non" (ut quaerentem audimus Calvinüm (*)) «in me- »dio templo et foro illustria victoriae suae tropaea «CHRISTUS statuit? Cur non formidabilis prodit in «conspectu pilati? Cur non etiam rediviTum se sa- «cerdotibus et toti Hierosolymae probat?" Quia redi- tus in -vitam novae vitae erat initium, qua non amplius improborum injuriis obnoxium aut inimicorum convicüs laedi, nee denuo captivum abduci crucique affingi £um oportuit. »Er war aus der Zahl der Lebendi- Yigen weggestrichen''^ (ut recte herderus (2)) »?//««? >) bürgerlich ein Ehrloser, f^erjluchter, f^erabscheu- >) ter worden. Sier /latte er also nichts mehr %u >> schaffen. — Für diese Welt hatte er vollendet.''" Statum exaninationis exceperat status exaltationis, ut an- tiquiores loqui solebant. Consilium jam exsecuto, per aliquot dies adhuc fides Ei erat confirmanda teslium
			(1)  Inst. Rel. Chr. UI, 25, (2)   L. 1. 111, § 5.

-ocr page 169-

		— 155 — dfctaTuaimg siiae, quos sibi elegeral, ut deinde in coelum rediret. Quam diflicile jkstj fuisset, denuo in publicum pro- deunti, omnibus satisfacere! Alii manibus Eum palpare, cum eo edere alii voluissent, quum Judaeorum proceres, Aaifióviov t%td clamantes, Judaeos ipsos arnitlov petentes , audiisses, vel potius Tzvivfia ■&(ioQtXv opinati fuissent et aeque minus atque antea fidem jesu habuissent. Quid? quod mor- tuum in vitam redire non posse statuunt illi, qui jam de je- su, inimicis se conspiciendum non praebente, conquerunturl Quid vero diutius moramur? Nullam proprie haec quaestio movet difficultatem ; nam sive rem spectes a parte jesu , sive a pai te Judaeorum, in factis tuto quies- camus. Insuper animadvertendum est , quod egregrie J. G. MÜLLERüS ('): ■>->Ebensogut kann man f ragen,'''' inquit: » If^arum halte er sich ihnen aeigen sollen ? Solche »Fragen kann mann tausende thun: — Fiir sein r> P^olk hatte Jesiis genvg geleht, und er rufle nicht yyvergebens (auch in dem Sinn) : »e,9 ist vollendet!" — »Sein neues Lehen , der Anfang seines herrlichen » Lohnes, sollte den stillen Freuden mit seinen Freun- »den, ihrer Belehrung und Bildung , durch die sie »die PJlanzschule des Reiches Gottes werden soll- >} ten, gewidmet seyn.'''' Quae cum ita sint, eandem fidem habemus Apostolis, qui redivivum eum conspexerunt, acsi inimicis quoque appa- ruisset jesus. Edentem Eum viderunt illi, ipse TiiOMAS non amplius dubitavit, thomas ille, »der seinen Glau-
			(') Vom Glauben de,- Christen . IJ. 4 , 27, Amn.

-ocr page 170-

		— 156 — ft hen in der Hand hahen wolUe,'" ut herderüS dixit; qui de resuscitationis veritate sibi persuasit, atque ita idoneos testes habemus illos, qui de se testari potuerunt, quod PETRUS aifirmaTit: rovrov ó 0i6g rj/itge rfj tqItjj rjfitqa, nul i'Scoxiv dvrov ificfavf] yevéo&ai' ov navrl rw Xaü, aXku fiaQTvai roTg TTQOxi^eiQOtoptjfiivotg vnó rov Qiov, i^fitv, o'tTivig (jvviqtdyofify xal (svptniofiev avröi //.tra ró dvaaTijvcei aiiTov ix vixqwv (Act. X: 40, 41). III. His vero disputatis, restat, ut paucisdenique deipsa- rumapparitionum indole videamus, ut de ratione constet, qua cum amicis jesus versatus sit post reditum in Titam. Ex antecedentibus jam satis superque patuit, jesü re- diviri apparitiones a nonnullis minus recte dici visi- ones; quo significant, discipulos jesum mente -yidis- se et cogitatione, non vero corpore indutum, at singu- lari ratione, Ejus reminiscentes et phantasia se cum Eo Tersari sibi persuadentes. Sic quam plurimi de JESir apparitionibus cogitarunt, qui Ejus reditum in Titam negarent, neque tamen cum Deistis, Fragmentista Guel- pherb. aliisque fraudi omnia tribuerent. Sic straussiüs statuit, Evangelistarum narrationes de jesu, a discipulis conspecto, minime nobis praebere n eine klare historische yy Anschauung der Sache,'''' Terum fragmenta tradere et »seriem potius visionum, quam historiam ordine »procedentem (')." Denuo provocat ad repugnantias, de quibus jam egimus, et ad paüli Apostoli conversio- nem, quam dicendam esse negat: yyeine ausscre ohjeclive
			(») L. I. II, 684.

-ocr page 171-

				■.iF."W»-w'|.w.p,.i|l;ti|.)iiJlliJi.ul.f|l{IWJ»l',;.l,.-.J„l!»JJpj|i!.ll'»llj^
			157
		•>iErseheinung des wirhlichen Christus;" liujus exem- plo probari statuens, » dass starke Eindrüeke von der >->jungen Chrislengemeinde ein feuriges Gemüth, dass »ihr langere Zeit entgegengestrebt halte, bis %vr » Christophanie und völligen Sinnesanderung sleigern yykonnlen.'''' Ita quoque STRAÜSSIO visum est, oinnia, quae de jesu persona antea ridissent discipuli, eo valu- isse: »seine unmittelbaren Schiller im Kampfe mit »den Zweifcln an seiner Messianitat, welche sein » Tod in ihnen erregt hatte, zu uhnlichen Gesichten yy%u begeisterny Quae mox addit, antecedentibus non recte couTeniunt, quum naturalisticae ubique interpre- tationi vehementer antea se opposuerit; scilicet, ut discipulorum Christophanias rite explicemus, in auxilium vocari sinit nalurae (patpói^evov q. d., sive fulmen seu tonitru. At liaec omnia, de jesu apparitionibus non proprie accipiendis, monita hac nituntur conjectura, ipsos per se eo usque pervenisse jesu discipulos, quod omnino negandum esse, luce clarius supra(i) nobis pa- tuit. Quo jure mox ad 1 Cor. XV. provocarit, infra Tidebimus; at dolendum est, eum non probasse, quae jam sequuntur: »es ist ganz natüidich — dass die » Christophanièn — sich, vermöge des apologetischen y> Bestrebens, alle Zweifel an der Realitat derselben y> abzuschneiden , immer mehr consolidirten, von stum- » men Er scheimingen %u redenden ," (illas autem, quas mutas dixit apparitiones, ipse STUAüssius excogitavit)

-ocr page 172-

		'p;!sn7!'JS!^^!m^^^^^!'^^
			— 158 — yyvon geisterhaften''' (quod conjectura, nondum pro- bata, nititur) » %u essenden, von sichtbaren %u hand- •»greijlichen wiirden (*)." Quae refene sufBciat, quoniain neque Traditioni, nee discipulorum phanta- siae Iribuenda esse, quae de jesü in vitam revocato, a discipulis conspecto , tradita sunt, probavimus, atque revera, corpore indutum humano, jesum cum discipulis versatum esse vidimus. Quocirca STRAüSSii ratiocinatio , usque dum psychologice probaverit, quod historia acriter negat, ipsos scilicet discipulos per se credidisse, in vitam rediisse jesum , dicenda semper erit petitio principii. Alia ratione Evangclistarum narrationibus vim inferre ausus est weissius, statuens, discipulos de corpore tan- tum glorificato cogitasse, quod tarnen manibus con- trectari non posset, quum, eo monente, ex inferis ad coelum continuo adscenderit spiritus defuncti, et quo- ties suis videndum se praebuerit (at alio vocis sensu, quam quo nos ea usi sumus), e coelo Eum descendisse. Unam enim esse e mortuis resurrectionem cutn ascensione ad coelestes sedes, statuit, quocirca •»jede einzelne Erschei- >> nung des Herrn ein Ilerahsleigen von der Höhe war, y>%u der er, verschwïndend, jedesmal sich aiifs 7ieiie yyerhob." Monet, primum in Galilaea amicis suis jESüM in vitam revocatum apparuisse, et narrationes apud iv- <;am et JOHANNEM postea esse confictas, ut JESUM, bu- mano corpore indutum, edisse etiam coniprobarent. Ita e. c. apparitionem, quae siARiAE Magd. contigit, ei-
				(») a 1. 1. Il, G87 sqr^.

-ocr page 173-

						J^WIMWAJ^I.... I (■ IW IJ.., M»P_|*WJ
		— 159 — inde ortam esse censet, »nicht dass Jesus aus dem » Grabe, sondern dass er aus dem Hades anfer- » stand, 50 dass er also recht eigentlich auf seincm »Pf^ege vont Hades zum Himmel der 3Iagdalena ■nbegegnetware:'''' unde explicanda esse statuit to»« jesu verba, fiij jiov unrov, turn Ejus ad discipulos manda- tum, »se jam continuo Patrem adire" ('). O simplex Evangelistarum, ipsiusque jesu verborum interpreta- tie! Nonne jesüS illa opportunitate dixit, ovnw ydg dvu^i^tjxa TiQÓg róv •jiartQa fiov' xtX.1 Nonne diserte distinguunt discipuli inter reditum jesu in vitam et in coelurn ascensionetn ? Quare Traditioni fictrici omnia tribuit, quaecunque cum opinionibus Philosophi non conjruant? Non est quod moneamus, WEissiuM caeteras jesu ap- paritiones alio modo interpretari debuisse, quameam, quae SIARIAE Magd, contigit; quocirca favere eum quodam- modo videmus interpretationi Mythicae, a straüssio parum diiferentem. Narrationem enim de jesu, a cleofa socioque conspecto, depingere statuit rationem, qua sen- sim sensimque sibi persuaserint discipuli illi y>üher die »Messias%vürde ihres Meisters und über die ff^el.t- >ygeschichtliche Bedeutung und Nothwendigkeit sci- yynes Todes,'" alleram autem apparitionem, qua ad mare Tiberiadis septem discipulis conspiciendum se prae- buisse JESÜS narralur, petui et joiiannis in primis causa memoriae traditam esse dicit. Valicinium, in illa nar-
			(') CF. ]. ]. Il, 395 sqq.
					t',tii

-ocr page 174-

			— 160 — ratione obvium, proprie non spectat duos illos discipulos, »als vielmehr die in ihrer Person beginnenden und yyvorlüufig dnrch sie vertrefenen kirchlichen Tenden- yjzen und Richtungen C)." Hanc symbolicam diïit interpretationem, quam vero num hic adinittere liceat, quaerenti negando respondendum est. Fieri potest, ut scriptor doctrinam quamdam aut sententiam, quo clarius eam enunciet, historiae quasi veste induat, quae igitur non ad literam sumenda, yerum involucri instar haben- da est. Antiquissimo aevo , quae de rebus metaphysicis et de religione cum aliis communicare vellent, neque verbis ita nude exprimere possent, sub imaginibus pro- ponebant, aut historicam indolem iis tribuentes, hanc historiam tamquam ai'iA^olov, indicium, signum habe- bant rei cogitatae. Ejusmodi historiae interpres, ut sen- sum symbolicum agnoscat, ad scriptoris consilium atten- dens inquirat, utrum sensum quaerere hceat symbolicum, quum fortasse meram historiam tradere sibi proposuerit scriptor. Quo melius deinde errorem evitet, quo sensum in narrationem interpretandam infert, diligenter indaget, annon fortasse apud alium scriptorem vestigia ipsi occurrant Cjusdem narrationis, ut ita, comparatione instituta, con- stet de historiae vel sensu proprio vel sensu syinbohco. Ne de caeteris dicamus rationibus, quibus ideae aut res signis vel symholis significentur (2), unice hunc, de quo
		{») L. 1. II, 406. (*) Spontc quoquc patet, minime nostrum csse, regulas pracscn- berc interpretationis svmbolicae, quum unice, quod ad rem nostram

-ocr page 175-

		— 161 — löcuti sumus, spectemus historiae usum symbolicum, qua* tenus eum in Erangelio Lucano et Johanneo reparisse sibi visus ast WEISSIÜS. Symbolice lucam (XXIV: 13 sqq.) proponere voluisse statuit, cleopam ejusqua socium sibi persuasisse da jesü mortis eamque secuturae gloriae necas- sitate, quam Messiae V. T. vaticinia tribuerant et de Eo praedixerant, uti et de Ejus praesentia spirituali. Atta- men miramur, luCAM, scriptorem historicum, qui plura, ad religionem spectantia, propriis verbis usus, jam tradide- rat, ad finem libri has CLEOPae ejusque socii cogitatiohes hoc modo improprie proposuisse, nee potius simplici rationa eam rem cum lectoribus communicasse. Praeterea hoc ejus consilium minima fuisse, patat ax eo, quod ipsum JESUM loquentem informat, coram discipulis S. Scrip- turam interpretantem; quam difficultatem animadvertens, WEISSIÜS Evangelistae verba infringit, iisque a sua copia quaedam addens, tacite concadit, symbolicam hanc in- tarpretationem non sufficere, Ipsum enim si andias: yy Da ivard in ihnen,''^ inquit, yysei es durch etnen oder »den andern aus ihrer 3Iitte selhst, oder durch » einen derjenige Jiinger , welche in dieser Einsicht » hereits weiter vorgeschrilten waren , — der Gedan^- yyke angeregt, u. s. w. (>)." Ita philosophus noster loco Sospitatoris, revera cum discipulis colloquentis, substituit unum alterumva, ram melius edoctum, disci- vmdicandam valere possit, brevitcr attingamus, Horatiani memores: »Quid ferre recusent, quid valeant humeri," {') L. 1. II, p. 401. 11

-ocr page 176-

		-- 1G2 — pulum , quod nee tüCAs illi eoncesserit, nee WEissius sibi licere facile probaverit. Deinde ss. 22—24 ad factum, quodhistoria tradidit, respiciunt arcteque cuin anteceden- tibus conjunctae sunt, de quorum veritate historica, uti probavimus, dubitari non potest. Ss. 28—30 super- fluae videntur, cum cleopae sociique cogitationes symbo- lice proponentis nihil interesse!, utrum Emmaunte accu- buerint aut ederint una cum jesu (ex WEissii vero sen- tentia, sine dubio cum discipulo illo, rem melius edocto). Accedit, quod MARCüs simplicissima ratione narrat (XVI: 12) : fiiTOi Si ravTu Svalv i| uvr&v TciqinuTovaiv t(fa- vtQw&ij iv iTtQcc fiOQ(fifj nOQtvofiévoig fig dygóv, Hic historia ita traditur, ut WEissii interpretationem omni fundamento carere luce clarius appareat. Etenim s. 13: itaxilvoi dmX&óvTfg (postquam adeo apud eos de Mes- siae 3ó|« el praesentia spirituali constabat) ditr'iyyiiXav ï"oTf Xomolg' oiiSi ixtivotg tniattvdav. Inter illos igitur, quos MARCüs tovg Xo'movg dicit, nullus erat, qui y. T. eil'ata de Messia iis explicaret. Num fortasse inter undecim jesu discipnlos fuit? Obstat certe Lucana nar- ratio (XXIV: 33—35), quae docet, duos illos, Emmaunte ilierosolyma reversos, ut laetum nuntium eum discipulis communicarent, hos una congregatos inrenisse, atque ita de JESU in vitam reditu sibi persuadentes, ut cleopae ejusque socio dicerent: yytiyiQ&tj 6Ktlgiogovrcag." Sic neque ïiaR- CüS nee LUCAS aliud nobis tradere \'oluerunt, quam his- toriam jesu cum duobus discipulis Emmaunta euntis, cui continuo hic eam narrationem addit, qua duos hos diseipulos redeuntes eum undecim convenisse propom •

-ocr page 177-

		— 163 — übinam vero quaerendus ille discipulus, quem Mes- siae mortis necessitatem melius perspicientem informavit WEissius? Frustra quaeres, eumque mittendum esse cen- semus, una cum weissii interpretatione symbolica, quae cum ipsius scriptoris consilio non conrenit, et aliunde satis refutatur. Valet idem de altera ejus interpretati- one , quam commemoravimus, de JESU ad mare Tiberi- adis apparitione (*), cui sensum tribuit, qui interpre- tis quidem ingenium luiurians refert, nequaquam rero animum ad scriptoris mentem attendentem, Eodem jure aliam invenire explicationem alius posset, aeque minus in ipsius scriptoris verbis fundatam; quocirca, ne nimis longa fiat haec disquisitio, paucis tandem vi- deamus, quid statuerit de discipulis, JESüM se con- spexisse sibi persuadentibus. Etenim quoties Sospita- torem se vidisse existimarunt, eos fuisse statuit in »Zm- » stande einer jtufregung jener Wunderkrafle, wel- » che, der von uns historisch glauhwürdig befundenen •>•) Nachricht der Evangeliën aufolge, durch Christus »selhst den Apostelen mitgetheilt oder in ihnen an~
			(') OlSHAüSEKCS, in Comm. aJli. ]., symbolica ratione JESDM e^me statuit, atquc ita rpioque al) auctore hanc apparitionein esso trarlitam, ut ostenderet, qui sortem ejus iuturam PETRO JKSBS praeilixerit. Hanc sententiam, a weissii raethodo longe alicnam, liiCKicsdicit: xgeist- »reich, meinetwege uuch praktisch, historisch wahr ist sie auf KKeinen Fall," in primis quia neque CHRlsiüs ncque auctor narra- tionis cjusmodi significationem symbolicam innnit. Quanto magis liaec de 'WEissii conunento valeat! 11*

-ocr page 178-

			— 164 — n geregt und zum Bewusstsein gebracht wareit ," quasque antea Magnetismo q. d. tribuerat. yy Man kann » sie magnetische Zustande, Zustatide des Hellsehens Yinennen ,''^ lu s. w., quibus ipsa defuncti persona, spi- ritus scilicet, iis adfuit, et cum iis yersata est (i). Minime vero nobis placent yy die Geistererscheinun- ^ygen," quas WEissiüS proposuit, quia non videmus, quo tandem modo discipuli de corpore defuncti humano cogitassent, in xitam revocato ipsisque apparente, si num- quam illud viderint; quo modo in undecim placide una congregatis riris subito magicam eam vim habuerlt de- functi spiritus, ut cum eo locuti non tantum sint, verum etiam manibus Ejus corporis partes palpaverint, imo ut mox edentem Eum viderint, Quid ? quod initio ^uidem putarunt i'ficpo^oi ytvó^ivot nvtv/ia 0-iwQiïy, «ed qui iis se conspiciendum praebuit, hoc iis inculca- vit: ÖTi nvtvfiu tó^xa '*cu ósTtu ovx fX^iy xa&iog tfn '0-icoQHTe i'^ovra , quae verba non ex ore Sospitatoris, verum ex cerebris ipsius Evangelistae originem duxisse statuat, at simul probet philosophus. Turn demum cum eo faciemus, ubi ostenderit certisque argumentis
		(') L. 1. Il, p. 431—438. Etcnim statnit: «efaw in der ver- y^möge seiner Wellgeschichtlichen Stellung dem Heiland vor allen tandem Sterblichen verliehenen magnetischen Wunderguhe als we- » sentliches Moment das Vermogen enthalten war, auch nach seinem »Tode noch auf seine Jünger und auf einzelne andere ■ dure » körperliche und geistige Disposition für solche Einwirkung seiner vgeistigen, lebendig in ihnen fortwirkenden Nahe nilzutlieiien.

-ocr page 179-

				-i^sr
		— 165 -^ piobaverit (nam non sufficit ut statuat ponatve tan- tum) , JESU discipulos de industria sibi elegisse sym- bolicam methodum in ideis vel cogitatis seriori aetati tradendis, et revera tam subtilem eos excoluisse philo- sophiam, qualem iis tribuit scriptor libri: >ydie Evan— ngelische Geschichte, kritisch und philosophisch be- »ar6ej7e/." Quibus probatis, fides CHRisTi resuscitationi habenda, et ab Ecclesia Christiana omni tempore ei vin- dicanda, cum WEissio a nobis dicetur »der mythische » Glaube der spatern christlichen If^elt (')." Quae cum ita sint, abunde patet, ut mihi quidem videtur, discipulos defuncti, nisi ipsum post mortem corpore indutum vere vidissent, certo non excogitaturos fuisse hanc de corpore christi e sepulcro resuscitato fabulam ; contra vero saepius eos vidisse Sospitatorem, corpore utentem , quod ipsi viderant manibusque palpa- verant, humano. Ilis apparitionibus, rebus sub sensus cadentibus, persuasissimum illis fuit de jesu in A'i- tam reditu, quem, licet amici unice testentur, eo ta- rnen majorem hoc testimonium habet vim, quo certius constat, eos neque exspectasse nee fere credidisse ejus- modi rerum eventum. Quo nomine STRAUSSiüS aut WEissiüs redivivi apparitiones insigniant (^), sibi ad-
			(') Cf. 1. 1. II, 427.                                                      • (*) Ipse siBAüSsiüs, I. 1. II, 695, quibusnam differat a wiissio, SIC exponit: T^dass ihm die Erschei mingen des Auferslandenen nicht »blos .mbjectiv psychologische, sondei-n objectiv magische Thatta- »chen sind."

-ocr page 180-

			— 166 — versantem habent PETRUM, qui (Act. X: 41) profitetur, sibi caeterisque (la^rvai rolg rrQoxey^ttQOTOVTinipots vnó rov 0iov apparuisse in vitam resuscitatum, qui avpt~ (payoi^ip, inquit, xai avviniojiev uvtw fttro; tó dvaarij- v«i avTov lx t/exQwv (*). Itaque haec cum fuerit JESü apparitionum indoles, ut sensibus observari possent, ut- que de veritate lesuscitationis jesu , corpore humano induti, egregie sibi persuadeie et convinci potuisse disci- pulos constet, nullum dubium exstat, quin hisce testibus fidem habere possimus. Jam vero haec, quae statuimus, egregium praesidium habent in Apostoli pauu testimonio, qui et ipse confirmat, jesüm redivivum a discipulis visum esse; quod vero testimonium laceratum suaque vi a SXRAtssio praesertim priratum esse dolemus, at simul tueri et in nostros usus convertere conabimur. $ 3. Omnia, huc usque ex Evangeliis percepta et disputata, egregie conjirmantiir pauw testimonio y 1 Cor. XV: 4—7. Paulus Apostolus, ut rem nostram confirmet, primum audiatur. Dicit se Corinthiis Evangelium annunciasse,
		(*) Act X: 41, verba o"xi/iie<; — vtriqüiv minime commate sunt distinguenda, posito illo post vocem avtïa, quo fieret, ut parcnthe- seos loco haberentur verba otrn'*? öw^fgióyojite* — avxïa, et respi- cerent ad tcmpas ante jesü mortem, causamqae indicarent, ob quam postca illi soli Eum viderint et cum Eo \ersati sint. 'ta

-ocr page 181-

		— 167 — JESUM sciiicet mortuum esse et sepullum (quo sine dubio significavit, revera mortuum fuisse jesum , Eumque, ut mortui solent, in sepulcro depositum esse) et resusci- tatum, quibus ut facilius fidem liaberent, se iis tradi- disse dicit: bxi mcp&t] Kijcpa, quam apparitionem com- memorant discipuli, Luc. XXIY: 34, dicentes, on ij/tQ^tj ó KvQiOi ovrwg , xal (i)qi&^ 2'ijicavi. Eira zolg dioSixa, cfi'. Luc. XXIV: 36, sqq. Joh. XX: 19, sqq.-^ infiru iócf&ti hcavo) (') ■Ktvraxoaioig dSeXcpotg iqidna^: plu- ribu3 quam quingentis fratribus apparuit. liane appa- ritionem eandem habemus, atque eam , cujus matthaeus (XXYIII: 17, sqq.) mentionem fecit, uti supra monui-
			cnim arctissime verba haec jungcnda cssent cura verbis/tapruat toï^ 5irpoxf;(ftgoro»'i;^e>'oi{ et vertenda: teslibus-, qui ante electi fue- ramus, nobis qui cum eo ederamus et hiheramus. Quae intcrprc- tatio admitti non potest, nam divcrsa tempora significantur, omnino secernenda, praeteritum remotius, nqoxfxv^q' (plusijplcct.), et prae- teritum narrantis, ïiotxtv (aor. 1.) avr(g>dyofiev, awtTrio/ifv. (*) litava Ae numero numerum, qui indicatur, supcrantc. Sic Mare. XIV: 5. ■—■ Male igitur anonymus in Bibl. f. Kritik. u. Exeg. V. SCHMIDT, II, 538 {Versuch üb. d. Auferstehung Jesu), qui de hoc loco: » JefJt*," inquit, y>erschien iiber fiinfhundert Bmdern. Aho »in der Iliihe, schwebend in den Wolken, scheinen sie das Bild i^erblickt zu habeti." Sic luava de loco interpretatus est, quasi in aëre se vidisse delunctum putasscnt illi. In aërc quoque petro, un- dccim discipulis caeterisque apparuissc jesüm eodem jure statuere potuissct, atque ita redivivi apparitiones tandem iifvht^ct habcntur! "WEissiDS de i'esto Pentecostcs co{[ilat, candcm hanc apparitionem tmsso statucns: »als die Ausgiessung des Geistes am Pfingstfeste" (1. 1. Il, 417)!                                                                          ..:;,,.•..,

-ocr page 182-

		'-, -w.fi,n,;-^!t^;ijjiiju;rj^lWWmiJWiiLBW -SFr^l" 1*^1^" < i^.rw» ."'"■^J' 'VI ■'■, J!..
				— 168 — mus; quominus vero cogitemus cumHEUSUNNO (adh. 1.) de iis, qui in coelum adscendentem jesüm riderunt (Luc. XXIV: 60 sq. Act. Ap. 1: 6 sq.), vctat tuin discrepantia nu- meri eorum, qui aderant, tum , et maxime quidem hoc, quod certo omniqm postremam apparitionem non com- memorarerit, priusquam et caeterarum mentionem fecis- set, cum temporis rationem omnino habuisse videatur. "'Entixu wcpd'ti 'I(xxw§co, de quo tacent Evangelistae, at vero Evangelium secundum Hebraeos nonnulla habet ('), Quae autem ibi narrantur et traditioni debemus, et nulla fide digna sunt; nam tales, quales jacobo tribuit ex- spectationes, numquam ille fovit, et minus recte conve- nire videntur cum Luc, XXIV: 34, sqq., ubi, simonis mentione facta, jacobum quoque commemoraturi fuissent discipuli, si eo tempore jacobo se jam conspiciendum praebuisset Sospitator. Eira Tolg dnoatóXois naaiv, quam apparitionem memorans, cogitavit fortasse de JESU, discipulis valedicente et in coelum adscendente. Docet igitur paülüs, in vitam rediisse jesüm et amicis videndum se praebuisse. Utrum temporis rationem ha- buerit non inquirimus, etiamsi dra hoc certe verisi-
			(1) Teste HIERONTMO de viris illustr. 2: sDominus autem (cum dedisset sindonera scrvo sacerdotis) ivit ad jacoidm et ajiparuit ci. Juravcrat cnira JACOBüS se non comcsturum panem ab illa hora, qua biberat calicem Domini, doncc videret eum resurgentcm a dormien- tibns; — deinde, adterte, ait Dominus, mensam et panem; — tulit panem et bcncdixit, ae i'regit, et dedit jacobo Justo, et dixit ei: frater mi, comcde panem tuum, quia resurrcxit filius homnus a dormicntibus."

-ocr page 183-

		— 169 — mile reddit, at de ejus fide nihil detrahitur, si non eodem, quo Evangelistae, ordine jksu apparitiones tradideril. Jam nemo est, quin hujus testimonii vim atque auc- toritatem perspectam habeat, Etenim conscripta est haec Epistola e Triroium Doctt. sententia intra annos 52—59 aerae Christianae, tempore, quo quatuor Evangeha, quae nobis tradidit antiqua Ecclesia, certo nondum om- nia erant conscripta; deinde non Evangelista hoc testi- monium tulit, non ex discipulorum numero aliquis, sed Apostolus, post JESü in coelum abitum ad sacra Chri- stiana conrersus, qui ex ipsis procul dubio discipulis haec acceperat, quemque cum iis in doctrinae annun- ciatione convenisse constat, Hic ut jesü in vitam reditum probaret, provocat ad Ejus apparitiones, at de earum indole nihil in medium profert, quia id minime hujus loei erat, et ad Evangelistarum Apostolorumque Eyan- gelium annunciandi munus pertinebat. Quid vero de earum indole docuerint, ex Evangeliis, quae doctrinam Apostolicam continere censenda sunt, palet: jesüm sci- lieet e mortuis resuscitatum, corpore humano indutum cum discipulis his in terris versatum esse, venientem, loquentem, edentem, bibentem, manibus tractandum se piaebentem (uti supra haec exposuimus), quod et pau- lüs probe cognitum habuit. Quid au tem statuendum est de verbis s. 8, i'(fx«rov ot navTtov — wq)&7j xa/xoi? Haec interpretanda esse eensemus de iis, quae in itinere Damasceno acciderunt, a LüCA tradita, Act. Ap. IX, et ab ipso paulo (refe- rente luca) ib. XXII: 6 sqq., XXVI: 12 sqq. Quae

-ocr page 184-

				'III,III,,1IIIHWI., 1,(1,11
			— 170 — in hisce discrepantia (*) insunt, nihil ipsius reï reritati nocent, cum haec ipsa, quam nonnulli tantopere urse- runt, pugna in eo tantum versetur, quod, qui cum PAULO iter fecerunt (Act. IX: 7.), Tocem quidam audierint, neminem autem videiint; contra (Act. XXII: 9.) lucem quidem viderint, vocem autem non audierint; cujus discriminis, quod et in jesü loquentis verbis animad- vertitur, ipse lucas causa dici potest, qui a paulo rela- torum res minutiores bic fortasse minus curayerit. Quod si statuamus, eos fortasse tj]i/ q^iovijv rov Xalovvros audivisse quidem, at verba ipsa non intellexisse, utrum- que affirmari posset. Caeterum loquentem de coelo nemo ex iis vidit, qua in re narrationis cardo vertitur. Mi- nime liic de indole hujus apparitionis nobis agendum est (^), sed hoc monere juvat, toto coelo modum dif- ferre, quo paulo se jesus patefecit in itinere Damasceno a ratione, qua post resurrectionem cum discipulis his in terris versantem Eum vidimus. Corpore humano indu- tum Apostolis conspiciendum se praebuit, quod de appa- ratione, quae paulo contigit, non affirmaverim; hominis ad instar inter homines versatus est cum discipulis, at hu-
		(1) Cf. NEANDER, Gesch. der Pflanzung. I, 113 (nota). (*) Dubitat RÜCKERics, ad. 1 Cor. XV: 8, an paüids verc JESD!» viderit, quod tarnen ipsius Apostoli verba confirmarc vidcntur. Cae- terum Virum doctissimum, ubi erravit, retutat meander, Gesch. a. Pjlanz.l, 117 (nota), qui rcctcanimadvcrtit: der Gegensatz, Apostgs. IX: 7, fitjtJéva, nicht /irjdèv, setzl aber allerdings vormts-, dass Paulus zum Uiiterscheide von seinen Begleitern eine Person gese- ken katte.                                                                                   '

-ocr page 185-

		— 171 _ mani nihil quidquam inest iis, quae a PAULO visa siint, Nondum in coelum adscendcrat cum undecim discipuhs edens et loqucns; quae autem de conversione paüLI le- guntnr, post jesu in coelum ascensionem acciderunt. Praeterea idem lücas , qui jesu , e sepulcro egresso, manus pedesque tribuit, in Act. Ap. de apparitione, qua PAUio se jesum conspiciendum praebuisse tradit, narrat: i^alcpvijg ntQuatQaxluv ctvvóv (jpwij dno tov ov~ QKVov, auditaque voce loquentis de coelo, pauli co- mités neminem vidisse. Ex his sequitur, longe aliam rem hic informari, quam apparationem jesü iis similem, de quibus Evangelistae; recteque hoc discrimen perspexisse LTJCAM, qui memoriae eas tradidit, perspectum quoque habuisse Apostolum paulum. Hunc enim lucas comi- tatus erat, varia itinera facientem; ab hujus doctrina tüCAM non recessisse, et in Evangelio conscribendo ab eo aliquatenus auxilium petiisse, docent cum Evangelii Lucani indoles, tum Veterum testimonia. Ex hisce jure efficere nobis yidemur, paulum omnino discrevisse inter jesu redivivi apparitiones his in terris, atque eam, qua in itinere Damasceno ipse cum jesu locu- tus fuit. Quod si enim ejusdem , ac caeteras, generis hanc habuisset, omnino statuendum est, paulum aut verbo hoc significare oportuisse, aut hac in re a doctrina Apostolica recessisse, illud vero cum non fecerit, Evangelistis et Apostolis tacite assensit. Etcnim non sine magno veri- tatis detrimento CHRISTI apparitionem in itinere Damas- ceno caeteris Christophaniis aequiparasset, quum doc- trina Apostolica, ut lucae scripta testantur, rite inter

-ocr page 186-

		— 172 — eas discernat, quocirca e PAüti silentio argumenlum peti posse censemus, pro Teritate eorum, quae antea sta- tuimus. Eatenus vero paulus dicere potuit cixpO-^ xa/iol (1 Cor. XV; 8.), quatenus et ipse Dominum se yidisse sibi persuasit; licet in caeteris hanc christi apparitionem alius fuisse generis, quam quas antea coin- memorarerat, rite cognoverit. Nam christi apparitio in itinere Damasceno, licet, in se spectata, nobis non probet, in vitam Euin rediisse, tarnen hanc probandi vim Apostolo PAULO non habere non potuit, quippe qui ita ab ipso Sospitatore ad munus suum obeundum vocatus est, neque CHRiSTüM viventem sibi cogitare potuit, nisi et ipsum illum e mortuis in vitam revocatum. Hunc vero locum, si quem alium, perverse inter- pretatus est straussiüs , assentientem sibi habens W£is- siCM ('). Statuit enim, paülum omnes jesü apparitiones ejusdem generis existimasse, atque illam, qua ipse Domi- num viderit. Hanc autem pauli Christophaniam » als üus- » sere, objective Erscheinung des wirklichen Christus' accipi posse negat; unde sequeretur, caeteras, quarum mentionem injiciunt Evangelistae, huic similes fuisse et potius visiones esse habendas (*). Negamus autem paulüm omnes christi apparitiones,
			(1) L. 1. II, 367 sqq. {') L. 1. II, 687 sqq. Praeccdente saeculo jam exstitit, quicaJem ratione locum nostrum interpretatus, tandem vevqrixuV' £" posse clamare siti visus est. Cf. a SIRAÜSSIO laudatus in SCHMIDTU Bibl. ƒ. Krit. u. Exeg. 1. 1.

-ocr page 187-

		— 173 — quas commemoravit, ejusdem habuisse generis, licet de omnibus verbo unf^t] (X^iaroj) utatur, Sed insuper ad sanae Ilermeneutices regulas non attendisse straussium statuimus. Videas enim, quani pulcre il Ie locum diffi- ciliorem attulerit, ut locum intellectu faciliorem inter- pretaretur. Traditur historia christi , a discipulis con- specti, inEvangeliis et Actuum Apost. libro, explicatu non ita difficilis, quia exierum adjunctis sat lucis hauritur cae- terisque aflunditur. Locum autem Paulinum difficiliorem dicimus, quia breviter tantum plura conjungit, quae omnino interpretatione indigent, neque e conlexta oratione explicari possunt. Nonne igitur ipsa res et ratio docent, 1 Cor. XV : 5—7 conferendas esse cum locis , ex Evan- geliis supra allatis, contra 1 Cor. XV: 8 conferri debere cum Act. Ap. IX: 3 sqq., XXII: 6 sqq. et XXVI: 12 sqq.? Nonne ita loca Paulina, breviora illa, ex Evangeliis et libro Act. Ap., quippe fusius rem pertrac- tantibus, egregie illustrantur ? Sic patere mihi videtur, PAULUJtl nequaquam de iisdem rebus hic egisse, yerum primum apparitiones, quas et Erangelistae tradiderunt, deinde vero christi apparitionem in itinere Damasceno commemorasse, ab illis longe recedentem et omnino discer- nendam. Ita breviorem pauli narrationem supplere nos oportet et explicare e lucae aliorumque scriptis, rem fusius pertractantibus, ut sanae Ilermeneutices legibus obtemperemus; straussium vero, uti in caeteris, ita nic quoque, errasse luce clarius apparet. Praeterea in eo ille non recte egit, quod, cum re- pugnantias exponeret inter ETangelistarum de jesu a

-ocr page 188-

		— 174 — discipulis conspecto narrationes, simul ad disquisitionem eam traxcrit locum nostrum Paulinum, quasi de fide Evangelistarum detralieretur, si ab iis paulus recessisset, qui minime jesü apparitionum historiam tradere sibi proposuerat. At yero non tantum non pugnat PAULI testimonium cum EA'angelistarum narrationibus, verum egregie illud confirmat, magnamque probandi habet vim. Concedit enim ipse stkaussius, locum nostrum, minime spurium, conscriptum esse 30 fere annis post jesü in vitam reditum , quo tempore multi, se Dominum vere yidisse, existimarunt (cf. 1 Cor. XV: 6). Ita luculenter probatum esse videmus, pauii aetate quam plurimos JESUM in vitam revocatum, corpore humano indutum, conspexisse, quod testatur cum Epistola I PAULI ad Corin- thios, turn ab illa distinguenda alioque consilio conscripta Evangelia Canonica. NuUum igitur fere dubium exstat, quin vere in vitam redierit, suisque se conspiciendum praebuerit redivivus Sospitator. At una tamen restat, ad quam responden- dum est, objectio , a christi aequalibus mota, quam STRAüSSlus aliique non intactam reliquerunt, quamque eorum lapidem angularem fere diceremus. $ 4.                        : His nihil inest, quod cum, naturae legihus pugnare jure quis statuat. Mortuum fuisse jesum concedunt straussius, weissius, alii; illum discipulis in \itam revocatum apparuisse, nu-

-ocr page 189-

		— 175 — mano indutum corpore, statuirnus nos, quod negant illi, una cum Sadducaeis, ftj/ ilpat dvaaraaiv, opinantes. SlRArssiUM enim audias: •>•>Der Satz,'''' inquit, »em Y>Todter\ist wiederbclebt worden, ist at/s zweï so » wiederspi'echendcn Bestandtheilen zitsammengcsetzt, » dass immer, wenn man den cinen festhallen will, yyder andere zu verschwinden droht." Quod si jesüs resuirexerit, statuendum esse existimat, eum non vere mortuum fuisse; si vero rerera mortuus fuerit, yis credi- bile ei videtur, in yitam jesüm rediisse. Monet deinde, multis sane verbis usus, resuscitationem e morte admitti non posse, nisi assumto miraculo, et »ein unmütelbares »Eingreifen Gottes in den gesetzlichen Kerlauf des » Naturlebens , wie es gelauterten Ansichten von dem YiVerhaltniss Gottes zur Tf^elt widerspricht (')." Hinc illae lacrimae! Ideo summo studio urgendas esse repugnantias censuit in Evangelistarum narrationibus de Angelis, jEsr in yitam reditum cum mulieribus communi- cantibus , uti et in caeteris, quae de christo, a discipulis conspecto, tradunt. Attamen miror, straussiüM quo- dammodo etiam conquestum esse de JESu, quod inimicis se conspiciendum non praebuerit, eumque hic illic ita de illo, in vitam reverso, locutum esse, ut nonnumquam dubitares, num vere a nobis dissentiat; prae ceteris autem, eum professum esse, si consentirent sibi invicem Evangelistarum narratiojies, se jesu in vitam re- dttia, e gravi sotntio vel syncope cxspcrgefacti, jidem
			(') L. 1. II, C76 sqq.

-ocr page 190-

		— 176 — esse habiturum (i), licet ipse antea concesserit, vere mortuum fuisse jesüm ! At vero conveniunt Evangelistae in re nostra tradenda! Majore etiam fide digni sunt, quam alii antiquorum scriptores historici, de quorum iide ne dubitatur quidem! Sic revera videreinus, straüssium statuere aliisque concedere, quod ipse cum reritate histo- rica pugnare probe cognitum habet; concedentem scilicet eum audiremus, jesüM non rere mortuum fuisse, de cujus tarnen mortis veritate probe ei persuasum est, Causam quaeris ? Quia nullis se impeditum sentit mente anteceptis opinionibus! Quia negante ejus philosophia, mortuum posse in vitam redire, contrariumyeroluculenter testante historia, hanc contorquere, excruciare, ex- carnificatam in vanam umbram mutare mavult, quam placitorum istius falsitatem confiteri. Quia ex tripode affirmat ille: » Es gibt überhaupt kein rein histori- »sches Bewusstsein ohnc die Einsicht in die Unzer- » reissbarkeit der Kette endlicher Ursachen und in »die Unmöglichkeit des ff^unders (^) ,• quum denique historiae testimoniis se conyictum sentiat, omnis mira- culi species prius ei removenda est, quam missa faci- enda historiae illa conscienlia [Bewusstsein), quam sibi ipse yindicarit. Qui tandem straüssium refutabimus? Miraculum om- nino hic cernitur, quod concedit ille, ideoque verita- tem ejus historicam negat. Quum ille: » fieri non pot-
			(1) L. 1. II, 682. (») L. 1. I, p. 86.

-ocr page 191-

		■— 177 — est," nos contra: »at aliquando factum est," respon- dentem eum nobis audimus: »igitur historia mentita est." Ubi philosophia docet, hominem, quum moriatur, in se non amplius eïistere, et post mortem personam esse, ab alio distinguendam, desinere, certo illa historiam telis suis petat necesse est, quippe quae exemplum manifes- tum nobis tradiderit, ei plane oppositum. Ille, qui ani- mum dicit yydie Innerlichkcit des Leihes,'''' corpus autem »(/«e Acusserlichkeit der Seele,'''' qui de illo, ubi a corpore scjimgitur, affirmat, ■>->[dass) die Seele »als solche %u sein aufhört, mitliin bei einer ff^ie^ » derbelebung, selbst wenn man sieh auf ein ff'~undev » berufen wollte , diess geradezu in der Ersehaffung r> einer neuen Seele bestehen miisste (')," numquam de JESU e morte in vitam resuscitatione sibi persuadere poterit, quum ita JESUS non eadem persona q. d. fuis- set ante mortem, atque post reditum in vitam; simul vero ratio humana non facile duos animos, alterum, postquam abierat alter, in eodem corpore habitassc con- cedat, quod revera cum naturae legibus, quoad eas cognitas habemus, pugnare dici posset. Negare igitur in vitam rediisse jesum mihi videtur STRAUSSius, quia cum naturae legibus hoc pugnare statuit; at erravit sane. Ratio enim humana, licet sibi relicta certe de animo, post sejunctionem a corpore in se, existente, non persuasum habuisset, in hoc tarnen doctri- nae Christianae placito, diviiritus datae, tamquam cerlo (') L. 1. Il, 67.                                                  ■        . ,> 12

-ocr page 192-

		— 178 — et cum mentis humanae exspectationibus cogitandiquc regulis conveniente, acquiescere potest. Quod si verum est, animus cum corpore iterum jungi potest, quam- yis per tempus aliquod ab eo separatus fuerit, modo et corpus iterum aptum ei fiat et idoneum habitacu- lum. IIoc si acciderit, extvaordinarium quid accidisse dicendum est, minime vero cum naturae legibus id pujj- nare. Quod enim ab iis recedit, nondum cum iis pug- nare censendum est: at naturae leges quis cognoverit? quis earum nexum perspexerit? quis Dei Creatoris po- tentiae terminos constituerit? Verum ne de miraculi possibilitate (sit venia verbo!) cum straussio litigare, quaeque non recte statuit Hegeliana philosopbia ex pluri- morum sententia, refutare conari videamur ; quod minime hujus loei nostrumTC est habenduni, quurn jesü inyitam redilüs reritatem historice vindicare Tclimus. Constat auteni, ipsi Jtsu resuscitationi fidem liaberi posse, si ad testium d^iomaTiav attendas, eani vero negasse eos tan- tum , qui a jyriüri statuerent: Jieri hoc non potuit. Estne vero germanae pliilosophiae, ita alicujus rei veri- tatem negare, quurn externis et internis arguinenlis pro- bari ac vindicari possit ejus fides historica? Estne phi- losopbi, de re in facto posita disputare, utrum fieri potuerit, an non. potuerit? Certe diflicile mihi visum est quaerere, utrum quidem fieri potuerit, postquam luce clarius apparuit, revera factum esse; quandoquidem nemo, recte argumentando, umquam probare potent, rem , quam factam esse testantur plurimi, fieri non po- tuisse. Aeque minus cum tertulluno {de carne CHRisn

-ocr page 193-

				ajmipv4-'^W!**--«
		— 179 — c. 5} slatuimus: »Sepultus resurrexit — certam est, »quia impossibile est" (i. e. procul dubio = quia im- possibile videtur), quam cum STRAUSSIO, omnibusque qui ei assentiunt: »sepultus non resurrexit — negandum »est, quia impossibile est." Hi enim (rvXaycoyoiivTcei 8id Tijg cfiXo(So(fiiag xul Xivijg dnaxrjg, xurd ri/p iiaQd~ Soaiv rmv uvO'qwticop — ov «ccTa XQiotóv. CaTCant illi, ne de re dubitasse yideantur, de qua, quin fieri po- tuerit, temere dubitari non licet; ne de iis negandum sit , fiird rivog ahlag idiVQag xccl rijg xard tijv aXtj- &iiap datfaXiiag eos aliquid infitias ivisse, quum ró roïg ovx ovaiv dnidToig dnicsttlv, dp&Qunrcoi' tQ/oy oiif^ vyi- ecivov'aji "("'i*' ntQt riju dXrjD'fiap j^Qcojxivap jure habea- tur. Hoc enim , quod aequalibus jam dixit athenago- RAS {TTfQi dvccar. r. vixq. 2.), de iis omnino valet, iisque crimini dari potest.
			CONCLUSIO. Sic igitur jesü in vitam reditum vindicavimus, et, pro virium tenuitate, adversariorum objectiones refellere co- nati sumus. Quam egregie rei veritas in oculos incurrit, ubi huc usque disputata breri recollmus.' Tradunt Evangelistae, egregie inter se conrenientes, ex Angelis audivisse mulieres laetum, de jesü e morte resuscitatione, nuntium, in quibus narrandis summa fide digni illi sunt nabendi. Tacent vero de ipsa chbisti resurrectione, ne 12 *

-ocr page 194-

		— 180 — Terbo quldem sententiam suam profitentes, Ipsa illa firmissimis compiobatur argumentis. Etenim vel ab Ec- clesiae Christianae sociis antiquissimo tempore cxcogitata est, vel testes d^ionicstoi 'n sunt habendi, qui fidQrvQig resurrectionis jure dicuntur. Ilhid concedere nee licet neque espedit. Fraus onim ab ipsis discipulis et Apo- stolis defuncti repetenda esset, quorum animus simplex, quorum tristitia et exspectationes ne minimam quidem fraudis suspicionem admittunt. Praeterea mj tlii ortus nequaquam explicari potest, qunm fama percrebescens continuo sibi repugnantes habuisset et Judaeorum Sena- tum, et militum custodiam , et sepulcrum, quod corpore non vacuüm fuisset. Allerum luculentissime co proba- tur, quod jesum redivivuin oculis viderint, manibus con- trectaverint, cum eo accumbentcs ederint, vocem Ejus audiverint. Ilarum apparitionum narrationes minitiie se- cum inricem pugnare vidimus, et a paulo Apostolo con- firmari et comprobari. Quae cum ita sint, cumque rem nostram fide historica dignissimam esse nobis paluerit, importune sane vox auditur clamantis: »E mortuis »resuscitari jesüs non potuit!" Huic Evangelistae, Apo- stoli, Judaei, innumera hominum millia per XVIII saecu- la, tot argumentis de rei veritate pcrsuasi, respondent: y>7)}'iQ&^ ó Kx'Qiog óVtcoj!"                               I Et vel sic tarnen multi sunt, qui vel in vitam rediisse JESUM negent, vel si coucedant, vim ejus et significa- tionem non recte perscrutati esse, aut ab omni parte cognitam eam habere, videantur. Illos in primis, licet adhuc dubitent, mente anteceptis opinionibus impediti,

-ocr page 195-

		— 181 — si veritati auscultare velint, de rei nostrae veritate his- torica sibi persuadere oportet, ubi non tantum atteudunt ad difficultates, quibus obruuntur, sed etiam ad argu- mentorum vim, quibus refutantur. Haec enim rei nostrae vis est et significatio, ut in se spectari non possit, sed continuo sponte sua, digito quasi, alia monstret, qui- buscum arcte conjuncta est, ita ut ab üs sine magno veritatis detrimento divelli nequeat. Attendamus ad vitam fataque christi, reditum autem Ejus in vitam negemus; in Apostolorum discipulorumque redivivi historiam oculos convertamus, sed jesum e morte resuscitatum fabulam dicamus; Ecclesiam Christianam ante XVIII saecula ei- stitisse concedainus, simul vero jesum mortuum quidem , at non e sepulcro redivivum prodiisse, affirmemus; tan- dem, si nosmet ipsos intueamur, praesenteraque nostram conditionem , internam praesertim , contemplemur , quis solatium non quaerat, vitaeque futurae, terrestri liacce longe praestantioris, spem non foveat? Quis autem, negata jesü in vitam resuscitatione, historiam CHRISTI et Ecclesiae intelligat, quis validum solatii speique inve- niat fundamentum ? Certe, si quid aliud, haec nos cogunt, narralis ab Evangelistis fidem habere, simul vero accuratius in ,jesü resurrectionis momentum inquirere.

-ocr page 196-

				PARS II.
			JESU IN VIT AM REDITÜS MOMENTUM PROBATÜK.
		Tidimus jam in introitu, rario modo reditum jesu in ritam interpretatos esse cum Theologes tum Philosophos. Nam licet eorum nonnulli historicam ejus veritatem ne- garent, Tel sic tarnen ipsam jesü resuscitationis histo- riam symbolum dixerunt idearum sublimium, ipsum ideae involucrum parvi facientes. Aliter omnino disci- puli Sospitatoris, qui rei veritatem agnoscentes simul ad ejus significationem sensumque symbolicum rite at- tendebant; quos imitari nos oportet, ita ut cum per- suasione de rei veritate studium recte aestimandi mag- nique faciendi ejus significationem jungamus. Apostoh certe jesit resurrectionem cum vita Ejus antecedente terrestri arctissime junctam esse viderunt; illi omnium optime senserunt atque exposuerunt egregiam resuscita- tionis vim, magnumque in confirmanda hominum salute momentum; praeterea vero nos et vitam eorum i muta- tamque animi conditionem perspicimus, et in perenne

-ocr page 197-

			- ..W'JliBMWP- !^.'?^ 4*m-fl»^^: -' ■'-'■'Mililjj
		— 183 — illud JESü e mortuis resuscitati monumentum, Eccle- siam dico Christianam, oculos conjicimus. Conjungas quaeso haecce: jesü christi vitam ante mortem; Ejus discipulorum de Eo cogitandi et agendi rationem, post- quain resurrexerat, comparatam illam cum lis, quae ante Sospitatoiis mortem sensisse, dixisse, egisse feruntur; udspice magnificum illud aedificium, cujus fundamenta jecerunt Apostoli, cujusque (vAQoymviaiog est ipse JESÜS CHRISTUS. Ne vero laeteris, Dei filium hominem factum esse, ut aeterna mortales donaret salute, si neges ipsius e mortuis resuscitationem: qua negata, ne causam expli- care coneris, neque mutati Apostolorum animi, neque originis Ecclesiae Christianae, imo vero ipsum potius nobis aufer mortuum christüm ; quo mortuo ac non rediviTO fiaraia Christianorum fides sit, defunctique sepulcrum hac inscriptione apparaat munitum: ïti iavi tv Tolq d^uQriaig ii/xüv. Sed haec acciiratius perpendamus: quo facto, JESD resurrectionis momentum dilucide apparebit. Itaque oculos convertarnus in jesu christi vitam ante mortem, in Apostolorum historiam, in Ecclesiae Christianae pri- maevae fata, denique in salutis aeternae spem, quam jure fovere jam nobis videmur , ut luce clarius pateat conjunctio arctissima eaque numquam solvenda, quae bisce omnibus cum jesu christi reditu in vitam in- tercedat.

-ocr page 198-

		r nmmimi%n^-.,fmmP'fr'
				184 —
			CAPUT I. NEXUS, Qül JESU IN VITAM REDITÜI CUM EJCS VITA ANTE MORTEJl TERUESTRI INTERCEDIT. Quicumque Erangelistarum de jEStj, his in terris rer- aante, narrationes accurate et assidue perlegit, neque hic illic oculos vagari sinit, certo pulcerrimam anirnad- vertit avfifiiTQictv illam, quae ex artis legibus in picta quaque tabula adsit necesse est, quamque oculis conti- nuo quaerit artis peritus. Namque Humano capiti cervicem pictor etjuinam Jungcre si velit, et varias inducere plumas Undique collatis mcmbris, ut turpitcr atruin Dcsinat in piscem muiier formosa supcrne; neque minus ille sensui aesthetico q. d. est satisfacturus, atque vitae jesü interpres ille, qui sublimia atque vere dirina quaeque ab ea auferens, sensui satisfecerit reli- gioso. Nam junxit quidem iste pictor, quae non jun- genda sunt; interpres vero hicce disjunxil, quae disjungi non possunt. Cuinam, quaeso, placeat STRAüSSll agendi ratio, qui critico suo ingenio ita morem gessit, ut pro lubitu eas historiae partes evellere ausus sit, quae su- spectae ei viderentur, tandemque vitam nobis descri- bat hominis, cui jam plura hominum millia similia fuere, quum nihil passus sit, dixerit, egerit, quod non alii quoque passi sint, dixerint, egerint ? Cuinam ve- risimile videatur, Ejus vitae, quae nihil sibi privuni

-ocr page 199-

		— 185 — propriumve habuit, partem iriQoytvf] addidisse Aposto- los, ab ipsis excogitatam, qualem jure diceremus jESU in vitam reditum? Jlomo ex hominibus humana ratione natus, per annos aliquot inter Judaeos Tersatus, ab aliis institutus, niliil novi docens, asseclas nonnuUos nactus, praejudicatis ipse opinionibus, imo peryersis, ductus, tan- dem Judaeorum furori succubuit, omniumque instar niortalium mortuus est, cruci afïixus. Hunc vcro, mo- nente straussio , cui summa quaeque deinceps tribue- runt discipuli, e mortuis etiam resuscitatum dixerunt; illum, qui nihil fecit, quotali honoredignus videriposset, e sepulcro redivivum prodiisse professi sunt ejus asse- clae! Quaerisne hujus rei causam? Respondet inter- pres ille vitae JESU: Quia tota Jfisu, dum in vivis erat, sentiendi, loquendi, agendi ratio, tota ejus doctrina, tota ejus persona, hanc habuere vim in discipulorum animis, ut sponte sua ejusmodi rerum eventum sibi ef- fingerent. Quasi necessarium fuisset, talem hominem in vitam rediisse! Quaercs fortasse iterum , qui tandem jesü agendi ratio, totaque ejus persona, hoc eificere valuerint? Tacet jam interpres ille, et tacere eum, quis miretur, quum certe nemo illud intelligat aut explicare possit. Quod si praeplacet STRAUSSii aenigmata missa facere, atque Evangelistarum narrationes diligehter indagare, videbimus, jesum christum , prouti describitur in Evan- geliis, summa fide dignis, in vitam redire debuisse, ut ne antecedens Ejus vita, veritati convenienler tradita, iterum aenigma nobis videatur. Quem in finem oculos convertamus turn in fata, quae subiit, lum in doctrinam,

-ocr page 200-

			- i#"üPW[..lli. ^If,'""
		— 186 — quam de se ipse professus est, turn infacla Ejus, prae- sertim mirifica, quo clarius nexus pateat, qui Ejus in Titam reditui cum singulis hisce partibus, arctissime sem- per conjungendis, intercedit. Nexus cum fatis jesu extraordinariis. Attendentibus ad fata jesu extraordinaria, primo loco nobis occuirunt Ejus natales. Ecce! Angelus ti]v xf- iaQiro)^tpi]V yirginem adit, illique Dei consilium an- nunciat; nvtvfiu, inquit, ayiov in(Xev'<Jirai ini üf, Kai Si'vafiig viiiiaTov tniaxiaaei ooi. Natus infans, populari- bus fere ignotus, honoratur ab exteris, numero paucis, a pastoribus Judaeis, nulla fama utentibus; laudem rero Dei celebrant Angeli, quorum unus pastoribus annun- ciaverat: on iTtf^d"i] vfiïi/ <ji']ia,(qov amrijQ, ög tan Xqi- aróg KvQtog. Puer jeSüS nQoéxoTtTe aoflq x«t tjXixia Kal laQiri naqa Oiw xcei dp&QcoTtoig. Triginta annos naius, per trium fere annorum spatium, publice inter Judaeos degit. Hominibus omni modo prodesse studens, pluri- mos ad se «illicit multifariis beneficiis , atque doctrinae annunciatione, quam audientes Pharisaeorum ministri profiteri coacti sunt: oiidtnoTi ovvmg ÜMlrjaev ccv&qco- nog, to, ovTog o' af d-QUTTog (Joh. VII: 46). Aegrotos sanarit, coecis oculos reddidit, variisque malis medici- nam attulit, quibus factum est, ut multi amore Eum prosequerentur. Quid ? quod divinitus missi Angeli, in deserto, ad Eum venienlen diijitóvovv avrw, postquam

-ocr page 201-

		— 187 — brcTi antea johannes Baptista de coelo \iderat tó nvivfice Tov Qtov xaxa^alvov (óatl ntQiartqdv , xat iq^i^öjjuvov in' avrov, atque tox de coelo clamans audita est: ovróg iGTiv o vióg fiov ó dyantjTÓg, tv u> iiiSóxTjaa, Postea cum MOSE et elia loqui visus est PEIRO, jacobo et jo- HANNI; cum fulgeret splendore magnifico, audierunt vo- cem IX Tfjs vecféXTjg, ivii&tlauv avrw vnó t?;j fiiyai.0- TtQinovg öó^Tjg (2 Petr. I: 17), iterum eadem praedi- cantem, additis verbis: avrov dxoikri. Tandem brevi ante mortem riX^iv qjoivii ix rov ovqavov' xal èdó^aaa, xal Tvdliv So^daco, quam nonnulli ita explicarunt, ut Angelum Eum alloculum esse existimarent. Succubult tandem sua sponte Judaeorum furori, ac lubens impro- borum injuriis se tradidit, postquam illi Angelus ap- paruerat, èvtts^v'cav dvróv. Mortem subiit ille, cujus laudes coelum pronuntiari audierat, cujus fata extrema adspicere noluit; nam axórog lyivtro tnl ndaav rijv y^v, et moriente Ulo ipsa terra commota est, adeo ut tó xa- rantrasfia tov vaov iffj^la&T] eig dtio dno dpcoO'iv twg xarto. Ita jam, quod coelum, terram, Angelos confir- mare vidimus, Hecatontarchum rnilitesque pronuntiantes audimus: dXri&ióg Qtov viog tjv ovrog. Haec fata erant hominis sanctissimi, quorum finis fuerit in sepulcro ? Hic, uti extraordinaria via inter homines prodiit, solita ratione a mortalibus discesserit? Fide dignissima esse, quae de jesü Evangelistae narrant, luce clarius proba- runt quam plurimi , ideoque iis lubenter adstipulamur. Quem igitur Angeli celebrarunt et visitarunt, quem voces de coelo missae laudarunt, Eum ab hominibus odioso

-ocr page 202-

		— 188 — crucis supplicio necatum esse, sceleratls et improbis an- numeratum esse credamus, simul rero concedamus, Apo- stolos, licet mortuum magistrum numquam in vitam rerersum ridissent, postea certe efficturos fuisse Ejus e mortuis resuscitationem. Nam respondet vitae jesu ter- restri resurrectie , atque jam defuncti persona hanc vim in iis habere debuisset, ut, quae historiae ejus deëssent (nam certo desideratur aliquid, quod mortem subsecutum sit necesse est), haec ipsi adderent. At vero ejusmodi quid eicogitari non potuit. ■>yDie Pf^iede?-erweckung >ydes gestorbenen Christus'" (sunt verba herderi (')) yy hat, menschlich gefasst, elwas so Erhahenes, Riih- yy rendes undSohönes, dass, wemi sie cine Fabel ware, »wie sie es nicht ist, man ihr ff^ahrheit der Ge- » schichte wünschte,'''' atque inferius jesu mortem eamque secutam resurrectionem dicit: yy in der unglücklichsten »Katastrophe so edel, schön und gross, dass es yy wohl eine göttliche Katastrophe heissen möcAte.'" Est omnino vera historia, quam de jesu in vitam reditu tradiderunt discipuli et Evangelistae; pertinet ad TijV vyiccivotïatjv ëiSaoxaXiuv, atque ila arcte cum antece- dente Ejus vita conjuncta est haec posterior pars, ut revera dubites, num majorem umquam videris conve- nientiam. Quum iv nlijQmfiaTi tmv xaiQÜp filium suum misit Deus omnipotens, in tenebris erat Ille tó <fiüi>s ro d'ktj&ivóv, ij (fwri^ti nécvra üp&Qconof, in tenebris ver- sabantur omnes peccato et vitiis obruti; mortuo Domino (•) L. 1. Vil: 6.

-ocr page 203-

		~ 189 — lüxerunt Ejus discipuli et asseclae, omnesque, qui Eutn amaverant, animus defecit , eorumque pectus nox op- pressit caliginosa ; redivivus autem Sospitator lucem iis attulit, et vitam gaudiumque. ^"amque tv avrü l^toij fiv, Kal rj t.wij -i-jv TÖ (fijóg TÜy df&QÓ)TTa}i> (Joh. I; 4). Hoc illi praesertim senserunt, »da die, die alles ver- » toren halten, die tvie vom Hagel getroffene zer- » knickle Bliimen lagen , aiif einnial die Son?ie aufge- n hen sahen, die sie nicht nur erhoh, sondern ver- y>jiingte vnd mit neiien Farben schntiickte,'''' quod recta heuderus ('). Sanctus Angelorum chorus in agro Bethlehemitico summi Dei celebravit laudes, unusqiie ex iis JESU nalales simplicibus narravit pastoribus; ita quoque pavidas mulieres certiores fecerunt resuscilationis Sospitatoris Angeli duo, atque antea sine dubio honorem detulerant redivivo e sepulcro victori, Ejusque laudes celebraverant (^). Nato ac redivivo christo gavisi sunt pii probique, iinprobi contra injuriis vel odiosa fraude nocere ei conati sunt; ab hisce, Judaeorum proceribus et magistratibiis, minime tanquain Christus agnosceba- tur. Adde, quod non magnae hominum turbae laetum nuntium annuntiarunt spiritus coelestes, quod Regem aut
			(M iLidcm. (') Quod monuit cl. herikga, in disp. laud., a snc. Bag. pracmio orn. 1811, p. 187. »Nu de ccrstjfeboren 7,0011 van God voor de Mtwecdemaal ter wereld werd ingeroerd, was liet nu niet voedzaam, ïdat Engelen voor Hem knielden, daar Hij nu dat -vverk volbragt » nad, door hetwelk Hij zich liet opperbewind over Engelen en men- «schen verworven heelt?"

-ocr page 204-

		— 100 — Senatum Judaeorum non adierunt Dei iili ministri, sed pastores tantum et mulieres, qui cum aliis audita et visa communicarent. Liceat vero, wg iv naQtQ/to, animad- vertere, ipsam jesu matrem , prouti itavru ovvtx^qti xa. ^rjlicfTce, (SVji^cikXovaa tv xfj KaqSlq avrijg, quum nasce- retur jesus , ita quoque animi tranquillitate et fide , filio suo habenda, caeteros omnes superasse, quum mor- tuus esset; etenim, neque ad sepulcrum neque in via eam filium quaesivisse die tertio, narrant Evangelistae. — Ad horum attendas narrationes. »Reditus ciiRiSTi in »vitam ita narratur , ut in rerum adjunctis, in terrac »motibus, in satellitum tremore, in mulierum condi- » tlone describendis multi sint Evangelistae ; de ipsa vero »JESij resurrectione nihil fere eiponant, probe nimirum » sentientes, talem rem a se nequaquam adumbrari posse. » Eandem vero modestiam et nostrae referunt narrationes" (de JESU e virgine nato), »in quibus MARUEdubia, An- »geli responsum, virginis obedientia, iter , animique »gaudium copiose describuntur, ipsa vero res, concep- »tio a Spiritu sancto, silentio sanctissimo praeteritur. »E( natalium ei resurrectionis historia incipit adeo a »miraculo quodam, huinanum CHRISTI corpus spectan- »te (*)." Ita JESU resurrectioni nihil inest, qaod non conveniat cum antecedente ejus vita, aut in fata ejus extraordinaria non quadret, imo terra treinebunda im-
		(*) Verbis usus sum amicissimi mihi J. J. van oostebzee , m Disp. de JESD, e virgine MARIA nato. Traj. ad Rh., 1840, p. 202, qui brcviter, at acute, rem, de qua agimus, attigit.

-ocr page 205-

		— 191 — piis quasi Ilierosolymis signilicavit, se illius cadavei' continere non posse, cujus crucem ferens tremuit, quem- que criininc omni insontem ab improbis necatuni, a Deo lesuscitatum, vidit. Terra illa, quae antea sudorem ejus biberat sanguineum, animo deficiënte, jam Angeli, saxum removentis, sentit Tcstigia leviter eam premcntis , quem- que fortasse breri antea dolenti succuirentem viderat, clarissiininunc victoris Deiquefilii praeconem audit trium- phantis, ministrum videt redivivi. Pulcerrimam certe harmoniam animadvertere bic licet; quam providentiae divinae tribuimus, non fictioni hu- manae. Quis tandem affinnando ad quaeslionem Apostoli respondere ausit: ti'; amaTov xQivtrui itkq' vfxlv tl ó Qiog viüQovg lytiQn; CHRISTI fata intclligi nequeunt, negala ejus c mortuis resuscitatione.
			Nexus cum doctrhia, quam de se ipse pro- fessus est. Haec cum fueriut jesu fata, mirum videri posset, si non praeclara quaeque de se professus esset. Hoc vero probatur iis, quae sibi tribuit jesus , quibus apud nos constat, Eum nulla peccati labe infectum, ipsius vilae aeternae fontem fuisse, hujusque rei conscium Eum praesci- visse, se mortis victorem e sepulcro proditurum esse. Prae caeteris ad hanc doctrinae Ejus partem attendimus, caetera missa facientes, quia arctiore ncïu juncta illa nobis videtur cum Ejus redilu in vitam, ideoque singulatiin

-ocr page 206-

		I iJWSlH" -llP'fl IJ|IP,flH,. lUWUlIl
					192
			Tidebimus de JESU dvcifiaQT>']ro), qui ?ƒ ^cu»/ erat, atque in ritam se rediturum esse, praescivit et praedixit. I. De JESU dv «fiaqTrjiS iu nulli dubilant , qui Sospi- tatorem generis humani Eum agnoscunt, neque eam negant quam plurimi eorum, qui dubitanter de Vera JESU resuscilatione loquuntur. Earn probare minime nostrum est, qui ad jesu vitam attendiinus, et, historia duce , quid de se ipse pronuntiaverit, quaerimus. Unice historiam consulentibus non facile erit probatu , ab omni peccati macula inimunem fuisse jesum, quod cum ull- MANïiTJS {') probare conatus sit, Clar. tamea viro non ex omni parte bene id cessisse oslendit c. r. fritzschius (2), qui dogmatica ac philosopha via incedendum esse monet. At constat, Apostolos de christo ita sensisse, ut Eum dicerent t6v ü/iof xal Sixaioi> (Act. UI: 14.), TÓf ufivov dfiwiioy xal ddniXov (1 Petr. I: 19), róv fii] yvóvra ajiuQTiuv (2 Cor. \ : 21), et alibi aliter. Etenim aninii puri sibi conscius, jesl's se unum cum Patre sensit, et »qui me vidit," inquit, »Patrem vi- dit" (Joh. XIV: 9), Dei sanctissimi referens imaginem.
				(1) Cujus liber üher die Sundlosigkeit Jesu omnibus notus est. (*) Commcntationes IV de aTiafiuQcijaia JESU CHRrSTl, inscrtae in rRilzsOHlORDM Opiiscc. Acadd., p. 48—142. Nuperrimc quoquc in luccm prodiisse video Diss. G. F. DüflKERi, de dicüs uUquot jssu CHRISTI, qtiae arundQtfiaiuv ejus iiifringere videantur. Zwicoav. lo4l'- Unice vero agens de Joh. 1:4, Mallh. XII: 4G stp, XV: 26, Joh- X: 8, Matth. XIX: 26 sqij., plura omnino oinisisse, alia minus recte animadvcrtisse videtur.

-ocr page 207-

		— 193 — Quein Angelus jam dixerat tó ayiov atque v'wv Qiov, is ita inter honiines -vixit, ita parentibus, dlscipulis, ini- micis placuit, ut eorum nemo aliquid habuerit, quod ei objiceret, mali aut perversi. Quod perficiendum illi tradiderat opus Pater coelestis, id lubentissime perfecit, ita ut publice professus sit: ört iyoi ra dntfsra, avra> noié nai/Tore (Joh. VIII: 29). Quis hominum ejus- modi quid pronuntiaverit, nisi hypocrita aut fraudu- lentus ostentator? Quis, nisi probe convictus, nemini innotuisse, se aliquando peccasse dicam? an per totam vitam ne cogltatione quidem a bono se aberrasse, pa- lam iniiTiicos interrogare non dubitaverit: tij i§ {ifiüv iliyXd t^ii nsQi a^ianriui; (Joh. VUI: 46). Ilaec sunt ejus verba, cujus erat cibus voluntati obsequi Patris, qui Eum miserat, qui, ut servos peccati, quippe iv rfj olxicf non versaturos éiV róf a^üvoc, llberaret, in mundum vene- rat, ipse scilicet ó vtóg 6 fiïvutv tig tov almva. Ita discri- men fecit inter se ipsum et roiij noiovprai riiv ajxccQ- riav, qui, ab eo liberati, vere liberi dici possent (Joh. VIII: 34—36). Peccati igitur imperio non suberat, ne- que umquam a Deo defecerat, quum caeteroquin mortales liberare non potuisset. Quocirca morte prope adstante preces fundens, ró tQ/ov, inquit, tnlduiaa, ó SéScoxag l^ot, 'iva nonjao} (Joh. XVII: 4), et mox , ra ifia, navra od tarc, xal ra ad t^d (s. 10). Ita tantum conscia mens recti precatur ad Deum omnia scientem , quocirca SI vel in minimis erraverit, aut coram Deo hominibusque afafiaQTijdiag speciem quamdam falso jactasse censen- dus est, aut petro assentiendum, de jESü dicenti: öj 13

-ocr page 208-

		f^rrwnmm
			— 194 — éfictQTiay ovx inoitjSiv, ovdi iVQt&Tj dóXog tv tu> avófiart dvTov (1 Ep. II: 22). At vel sic tarnen mortuus est sanctissimus hicce inter homines! Vel sic tarnen stipen- dium Eum meruisse peccati omnes jure statuerent! Mors enim, ubi finis imponitur Titae terrestri, neque ulla adest spes Titae post mortem felicis futurae, ubi pec- cati servum flagitiorum poenae manent, mors enim sibi CHRISTUM quoque subjecisset, et testimonio suo com- probasset Judaeorura criminationem. Quod si igitur in ■vitam non rediisset jesüs, peccato obnoxius fuisse ha- bendus esset, licet origo Ejus fuerit extraordinaria, licet ab omni peccati labe omnibus immunis tIsus sit. Tum enim ipse Deus, qui róf &avuTov non tantum mortem phjsicam, corporis exitium esse Toluit, sed statum eliam insequentem animi infelicissimum, palam professus fuisset, jESüM non fuisse dvaficxQTijrov. Fuerit autem insons coram Deo, mors calamitosa perniciesque foedissima ne- quaquam in Eum quadrarunt, atque debuit in Titam reTocari, qui poena peccati injuria fuisset mulctatus. Yerum jam Tideas, quid acciderit. Ipse ille, qui ante mortem, ut Tidimus, peccati immunitatem sibi vin- dicayit, qui ad Deum precatus erat: dó^aaóv /*« oiJ nécTfQ naqd aiavrw rfj Só^t], jj fi^^ov ttqó tov róv >cocr- fiov ilvcci ncKqa, isol (Joh. XVII: 5), quae verba si mortalis homo, si serrus peccati emittere auderet, blas- phemiam continerent, ille, postquam per duas noctes dicmque unum sepulcrum sibi habuit cadaveris habita- tionem, dvaiiaqrriTog apparuit e sepulcro egressus. Pa- tuit ita, Eum certe non peccasse, qui poenas non exti-

-ocr page 209-

			•r^E^-.-'^-»*^?'' ^^"ï5P^f>"'^5TrI.tr •.?■'-'■
		— 195 — mescebat peccati, cujus corpus nova vita donatum luce claiius comprobav'it, Eum non mentitum esse. Quae- risne argumentum historicum e vita JESU, ut immunitatem Ejus probes a peccato, attendas, quaeso, ad reditum in vitam, quo majus non facile afferes, quo certius non invenies, quo ad aliis persuadendum magis idoneum non habetur. Nam ita filius esse Dei apparuit, qui a Patre in vitam revocatus est, prouti etiam Ttpiv/xa rov iyiigavros 'Itjooiiv IX vixowv corpora mortalia vita denare valet; ille qui in vitam non revocatus fraudator habendus fuis- set, jam resuscitatus idixaicaOi] tv nfftffiart. Quis jam est, quin Deum audiens de JESD praedi- cantem : hic est filius meus, quem dilectum habeo ; atque JESüM se filium esse Dei affirmasse sciens, continuo nar- rationi lidem negaret, quae mortuum fuisse , at non in vitam revocatum CHRisTüM, memoriae traderet? Hoc aenigma nee solvi posset, neque cum aliis JESU de se effatis componi. II. ^Eyój iJf.it 7J dvaara(fig xai rj ^coij (Joh. XI: 25); ita fontem et auctorem vilae se dixit jesüs, et alibi: iyio eifii rj óSog, xal i} dhj&fta, xal ^ ^loi] (XIV: 6), ita ut per illum, tamquam per viam certam ae tutam, ad Patrem pervenire unice possimus. Hoc tam certo enunciavit, quia arctissima conjunctio inter- cedit inter Ipsum et Patrem, qui ïxn ^cotji' tp iuvrca, et iomxi xul TÓ) vlw l^coijp i'yjip iv icxvrcö (V: 26). Ex hoc vitae aeternae fonte non tantum verba pro- Huebant inelle dulciora, sed quae ipsam quoque mortem perniciemque fugabant; scilicet ex se ipse non loque- 13*

-ocr page 210-

		— 196 — batur, sed verba, quae ei Pater tradiderat, cum honii- nibus communicabat, Deique ^.ó/oj dXf\&tia lan (XVII: 17). Ideo dixit, se daturum esse aquam , quam si quis gustaverit, oii ftr/ diiptjaji tli röv alwvct, quutn aqua illa /ivrjafTUi iv uvrm nijyij iiScevOi dXXofiti/ov di t^cotjv alïovio» (IV: 14). Ila quoque: iyói t^^i o ccQzoi t^j ^cofig (VI: 35), quem panem róf dlrjO-ivöv dixit, ^cüj/j' èiSóvva rÖ) xóa^co, qui e coelo descenderat; quo fac- tum est, ut Tiiy ^naxni/ rtji/ ^ivovGccv iii ^caijy aiioviov ipse dare posset d vlei tov dv&Qwnov (s. 27). Ilunc miserat o ^üv nariiQ, viventem, ut ipse addit jesüs , dtd róp TcartQu; quicunque d XQwyutv fit, inquit, (róv aqrov ^wvra) xaxtivos J^r'iafrui Si' i^ié (s. 57). Vitae auctor ita erat ró (jt'oij zou xóa^ov, quam lucem si quis sequi Tellet, ï|ét TÓ q&g Ttjg 'iwfji (VIII: 12), uti alio loco, xayü) l^ioijV mcoviov SlSojfii uvroXi, affirmavit Sospitator (X: 28). Quae cum ita sint, non potuerunt non verba Ejus atque doctrina hanc habere vim, ut, qui ea audirent fideque amplecterentur, vitae aliquando futurae parti- cipes fierent; idcirco dicit jesüs , ipsi Patrem dedisse ivxoïr]v, quae est ^(oij aiÓDviog, i. e. qui jesü auscul- tarent, iis verba Sospitatoris causam efficientem et fun- damentum fore vitae salutisque aeternae (XII: 49, 50). Namque d rciaTtvwv eig róv vióv tffi 'QaijV aiüviov (III: 36), quia Ejus qijfxara nvtvfid tariv xai tforj tonv (VI: 63), eamque habent eflicacitatem , ut, qui fidem CHRISTO haberet, vere vivere dici posset, etiamsi mor- tuus sit, quum mors sit vi sua destituta; d niotivcov fit ifii, ita CIIRISTCS , xav dnnd'itv'i], l^rjnfTai (XI- 25).

-ocr page 211-

			r-^r-Tr^ i-I""""')?"'r^'!"' ''■-'■■""■ »ww)^'"W*''li'il"! I''"^tf5«
		— 197 — Quid? quod ipse monet, ut ne uUum relinquatur du- bium, dfiijv d/iijv Xtyo) viiiv, idv rig róv Xóyov tom ijxöv TTjQijaj], üdvavov ov fuii ■O'icoQiiaj] fig róv diüvoi (VIII: 51). Qui ita ij ^coij erat, idem ille erat ij dyaaraaig; qui fidem ipsi habentibus fons et auctor ritae exstitit, omnes ille corpore mortuos in yitam reyoeare potest. Distinguen-^ dum enim esse videtur inter ^caijv et dvdaraaiv (cf. Joh. VI: 39, 40, 54), et qiium participes rfjg ^loijg jam fiant, qui CHRISTO fidem habeant, hac in vita terrestri, ita mors phjsica est transitus ad vitam aeternam coe- lestem, ut hujus ^coijg pignus haberi possit ij di/daraaig. Hanc ob causam Pater jesüm miserat, ut, qui filio fidem haberet, in aeternum viveret, unde j£sus promittit: xal (VI: 39, 40), imo iq^iTui Üqk, inquit, tv ij ndvrtg ol tv roTg jxvrj- fit'ioig dxov'aovTcci rijg (fcovijg avrov {rov vlou), qui ad resurrectionem aut vitae aut damnationis resuscitabantur (V: 28, 29). Qualia efl'ata! Quot nominibus differt ille a caeteris mortalibus , quibus I)eus vitam dare atque auferre pot- est, qui vitam cum aliis communicare non possunt, nee spiritum aut animam ne per momentum quidem tem- poris sibi vindicare; qui peccato servientes mercedem omnes accipiunt róv ■Odvarov, corporis animique aeter- nam perniciem. Inter tales exstitit aliquando homo , a peccato liber. Anlequam his in terris versaretur, imo ante mundum conditum se apud Patrem fuisse, profite- batur, humana vero assumta natura, arctissime illa cum

-ocr page 212-

		— 198 — divina conjuncta, ut v'iog rov Otov et v'ïog rov av9Q(a^ ■nov idem dlceretur, fons erat uberrimus ritae, quam perdiluiu genus humanum propter peccata amiserat. At quomodo ipse ritae fons, a Patre constitutus, interire aut exstingui potuisset, nisi ipso peccati imperio? In jKSü CHRISTO autem non eam peccatum habuit vim , ut rijv ^vDijv sibi subjiceret, et quum corpus roïi Oiav^QO)- 1T0V vi et supplicio necarunt mortales, non potuit non in ritam redire ille, 'óv o Qtog dvtartjut, Xifaag rdf wdivcts T^ov d'cu'aTOV, xa&ÓTt ovx rjV Svvutov ttnaTtXad'ai ttvTov vTt' avTov (Act. II: 24). Qui Tero Pater om- nium judicem constituisset Ulum, qui mortuorum corpora resuscitaret, cujus sepulcrum clausum mansisse Tiderant ipsi homines, quem mortuum terra reeeperat, redivirum numquam viderat? Rediit autem in vitam, ne morti ejusque adjunctis peccati poenis subesset, rediit in vitam, quia morle teneri non potuit. Historice constat, redivivum Eum e sepulcro prodiisse, quo vitae fons et auctor, quo ipsa dvaarasi? esse apparuit. Summo jure, kuï /iaQZVQH, inquit, n(Qi ifiov 6 TTtfixpag fii ivar)]Q (Joh. VIII: 18) ; nam de Eo ita luculentissime Deus testatus est, ut toto animo, petri Tcrbis usi, christo dicamus: Qijfiara totjs aimpiov i'x^i; ■' III. Quid? quod reditum in vitam vaticinatus est! Qaod ne mirum videatur. Nam, prouti vidimus, ille, qui a peccato immunis erat, quique vitae fontem se esse professus est, in vitam se redilurum esse praesci- Tit. Jesus eo lubentior Patri obtemperavit, jubenti ^tivai {rijt' ^V'/iijv) xal naXiv "ku^tlv «vrijv (Jon.

-ocr page 213-

			.■i'l»tfyfimv<,,''-^u<^<.,W"«I^K^M-A^'mf^p^V^^'»
		— 199 — X: 18), quo certius ejus fuit consilium, hominibus salutem aeternam recuperare, Tindicare, confirmare, Peisona quoque sua Deum iis patefecit, quae ne inter- iret prae caeteris cavendum erat. Piaeterea salutare, quod perficiendum sibi sumserat, opus, tam bene je- sus perspectum habebat, ut de felici eventu ne per moraentum quidem temporis dubitaverit, optime sciens, se Patris voluntati obsequi. Ilac spe fretus alias quoque OTCs sibi congregandas esse dixit, qui Toci invitantis auscultarent, xai yivijairai iiia noifivij, iig not/iijv (Joh. X: 16), neque hoc tantum, sed fundamentuni Ecclesiae suae Talidum esse scivit, ut affirmaret adeo; xccl nxiXai aSov ov xarta^i'aovaiv dvrijs (Matth. XVI: 18). Quan- tum solatium hcc ei praebuerit inter gravissimas vitae aerumnas, sponte patel, ubi tenerrimum advertimus amorem, quo totum genus humanum amplexus est. An Tero hoc unice animum CHRISTO addiderit, ut fortiter oppugnaret mundum, peccatum, eorumque illecebras, jure dubitatur. Scilicet, si praevidisset jesüs, se non frus- tra quidem omnes vires intensurum esse in opus salutare perficiendum , hominumque salutem se stabiliturum, at penitus tamen se interiturum esse, ita ut personam ejus aggressi inimici, eam necarent pernicieique traderent,atque adeo cum dedecore se periturum esse; si praevidisset jesus , pretium salutis generis humani suam essevitam, suam per- sonam , turpiter pereuntem, et in vitam non redituram, certo non ca animi fortitudine, non ea constantia, non ea Toluptate se in mundi salutem tradidisset, quibus jam mortem Eum subeuntem videmus. Nam intereunte

-ocr page 214-

		yffi|iiJjpWtWBWWgag^?^'l'WB"*^»'.f>*,'V!^;'-*^!»!!!^                     . t^^f^yvfi^^^pim^-^r--vm'^!T^:J---''T''-'-'^'''^^
				— 200 — Ejus persona, periissent salutares operis effectus: haesi- tassent amici, garisi essent iniinici. Vinculum, quod solvi non potuit, inter ipsum Ejusque opus intercessit; non doctrina tantum, non verba sulFecerunt, sed adfuerit ipse necesse fuit, ut, prouti Patrein patefecit persona sua, ita quoque illa, numquam interitura, confuinaret atque omnibus insequentibus saeculis traderet salutares sui operis effectus. Quocirca, licet difficultates Eum non laterent, quas removendas inveniret, (quo respicit illud: ovx 71X90]/ ^aktip iiQtivijv, aXXa (ló.'^aiQixv , Matth. X: 34.) intima tarnen animi persuasio, quod vitae esset fons et auctor ex Patris voluntate, certiorem Eum red- didit gloriosae de morte victoriae, vitae novae initii, resuscitationis e niortuis. » Lüsst es stc/i bei dem , an »welc/iem wir überall die Klarheit und Sicherheit yy bewundern, mit der er die Verhiillnisse durch- yyschaut,'''' (sunt verba haserti ('), ) yy lüsst es sichbei »dem Erlöser erwarlen, er habe es iibersehen kön- »nen, sein Grab werde aiich das Grab seines hei- yyligen Unternemens sein, wenn sich die Allmacht » Gottes nicht an ihm verherrlichen und ihn ins Leben yy zurückr tl f en iverde?'''' At sciebat, se, quum verita- tem patefaceret, non interiturum esse, ut t^v "Qf^v, TÓ fws rov xÓGfiov, rrjv dvaaraatv se dicere posset, atque ita persuasum habebat, »das Leben," ut idem
			(1) Cf. C. A. HASERT, üher die VorhersagungenJesuvonseinem Tode und seiner Auferstehung, 1839, pag. 20. Conlerri merentur, qna« inde a pag. 16 jam monuit.

-ocr page 215-

		— 201 — HASERTUS ('), yydas durch ihn fj^ahrheit geworden » set, könne nicht wieder untergehen, eimal in der » Geschichle der Menschheit zur wahrliafligen That v>geworden, müsse es fortdariern und seine Kraft nimmer weiter und tveiler vei'breiten.'''' Christi me- moriam per omnia saecula homines tenere certo debue- runt, si per Eum saliitcm aeternam consequi vellent, at nisi redivivus e sepulcro prodiisset, Ejus persona hane \'im minime habere potuisset. Sacram instituens coenam hoc praevidit, de morte sua cogitans hoc praescivit, atque igitur rairum iiobis videri dcbuisset, si de reditu in vitam ne verbo quidem monuisset. Tradunt vero Evangelistae , Eum omnino ante mortem scivisse, e mor- tuis Eum Patrem resuscitaturum esse, quod et disci- pulis saepius annuntiavit: dnó róre iJQ^aro ó *l7jaovg dnx- vxJtiv Toïg ^la&ijToïi uvtov , ort Siï ctvrèv dntlO'iTy ilg 'IiQoaóXv^u, Kal dnoxTav&ïivaL — v.al rfj r^irj] ijlxÏQCf iyiQ&i]vai (clT. Matth. XVI: 21, Mare. VIII: 31, Luc. IX: 22. Matth. XVII: 9, Mare. IX: 9. Matth. XVII: 22, 23, Mare. IX: 31, 32. 3Iatth. XX: 19. Mare. X: 34, Luc. XVIII: 33. Matth. XXVI: 32.). Lieet vero jesü sermones , quos , morte proxime adstante, coram distipulis habuit, non totidem verbis reditüs in vitam mentionem injiciant, vel sic tamcn numquam ita placide et quieto animo de sorte sua futura, et de iis, quae mox eventura erant, locutus fuisset , nisi probe scivisset, se e sepulcro redivivum esse proditu- {») L. 1. p. 22.                                                                   fc' •

-ocr page 216-

		f.
			— 202 — ram ('). Non tantum hoc suspicatus est ratione huraa- na, non erat incerta exspectatio, non tantum ex rerum nfQiaraaiaiv aut temporis ratione eifecit, aut V. T. eiTatum quoddam secutus est, sed certo certius ex Patre hoc cognoTit et praescivit, tertio se die in vitam redi- turum esse, postquam mortem subiisset, atque disertis verbis coram Judaeis hoc professus est: Xv'actri róv vaov ■fovrov, KUL tv TQiolv ijfiiQuig iyiQO) avróp (^) (Joh. II: 19.), prouti et alio tempore de reditu in Titam die post mortem tertio cogitasse videtur, Matth. XII: 39,
				(1) Cf. adhanclocmncl. B. E. TINKE, Specim. laud.,^a^j. 122—129. (*) Tot ac tanta de loco hoccc vere 7tolx}&^vXXfjTt/i monucrunt celeberrimi interpretes, ut paucis monerc sufficiat, quibusnam rationi- bus inducti johanki Apostolo adstipulari malimus in verbis illis in- terpretandis, quam intcrpretibus ab co recedentibus. Etcnim si revcra tam itiusitata fuissct locutio •yaó; ad corpus significandum, si cam de tcmplo vel omni alia re potius quam de raói tov aa/x-ttrog inter- prctari nobis liccret, qui tandem factum est, ut ipse Apostolus eani ita explicucrit, qui in temporis sui usu loquendi certo praesidium invenerit hujusinterpretationis? Qui itaque negant, Tocem » « ö ;, nude positam, corpus significare, videant quomodo johanmis, qui actatis guae usum loquendi recte cognitnm habuit, explicationcm cmcndcnt. Quod si vero Apostoli interpretationem nostram faciamus, intclügi- mus, qui factum sit, ut Judaei (Matth. XXVll: 63) sciverint, JESüM pracdiiissc, in vitam se esse redilurum. Qui a nobis dissentiunt, impropric locutum fuissc jescm conccdunt, sed quem ipsi aflerunt Terbortim sensus plerumque difficilior est intcllectn. Multus hlc est lüCKiüS, quem confer ad h. 1. Aliorum sentcntias refutatas vjdeas a cl. VINKE, 1. J. p. 9 sqq.

-ocr page 217-

		— 203 — 40 (*). Fuerunt omnino quam plurimi, qui JEsüM' praedixisse reditum suum in vitam negantes, post eventum haec verba Sospitatori tribuisse Apostolos statuerent. At quomodo, quaeso, hoc probent, ipsi videant, quum diserte Evangelistae tradant, discipulos, verbis JESU auditis de morte Ejus et in vitam reditu, tristitia affectos fuisse (ii,v- ■jTTJ9i](7a>' GffóSga, Malth. XVII: 23), neque ullo modo, quid proprie voluerit, eos intellexisse (x«i rjv zó ^fjiict TOVTO KtxQv^jiivov dn' avTwv x«i ovx iyivwaxov Tck Ityóixfva, Luc. XVIII: 34), quod igitur e sua copia itera postea addiderint necesse est, at eos addidisse quis cre- dat? Quominus jesü elTata po3tea a discipulis alio sensu allegorico memoriaa tiadita esse statuamus, quod bret- sciiNEiDERO , ne multos alios dicam, placere video (*), impediunt discipulorum cogitationes, Mare. IX : 10 , qui verum verborum sensum non intelleserunt, cvt.rjTOvvTig ri 10Tl To ix viXQÜv dvaaTfjvui. Praescivisse et praedixisse jesüsi reditum in vitam statuimus {'); jam vero
			(■) Cf. cl. VINKB, I. 1. p. 55 srjq. Quae loco illo MATTHiEl in- vcniantur verba, ctsi non discrtc quidcm de reditu JESü in vitam ajjant, vel sic tarnen ad vaticinationcs de resuscitatione e mortuis relcrri debere non est quod dubiternus. (*) Cr. ejus Handhuch der Dogmntik. ed. 4, I, p. 302—305. (') IVefiat hoc stbalssius, Leb. Jesu, II, p. 344—362, qui fin- xisse liaec vaticinia Apostolos statuit: x wie es dem, der in die Sonne »gesehen, erge/it, dass er noch langere Zeit, wo er hinsieht, ihr ^>Bild erblickt: so sahen sie, durch ihre Begeisterung, filr den »> neuen Messias gehlendet, in dem einzigen Buche, das sie lascn, «rfem A. T., ihn uherall, und ihre — Ueberzeugiing, das Jesus der

-ocr page 218-

		— 204 — sponte in oculos tibi incurrit, quid accidisset, si mortuus in sepulcro niansisset. Constat quidein, discipulos non eïspectasse jesu reditum in vitam, mortein Ejus luiisse aniinumque eos defecisse, at nihilominus, quod prae- dixerat chhistds, nisi eventu fuisset comprobatum, ab omnibus in Ejus damnum conversum fuisset. Ex dictis satis superque patet necessitas, ut ita dicam, jesu re- surrectionis, nam ille, qui de se dixerat: i^ovaicxv i'^io OiXvai avTijV (sc. tijv 'ifiv^ijv ^ov), quique affirmarerat: (Joh. X: 18), Tere ita a mortalibus omnibus dislinguebatur, quorum nemo Tatlrijv rijp ivroXriv accepit itKqa rov TcavQo;; ille, nisi in vitam rediisset, vanam speciem, nescio cujusnam, inanis gloriae jactasset. Sed reditus in vitam probarit, quae de se praedixerat, ut non amplius dubii haereamus Toci obtemperare jubentis; etvvov dxoiJiTef Quis jam est, quin arctissimam conjunctionem per-
		)i Messias set, ■— grieff nnch Stiitzen, welche langst gchrochen tind." u. s. w. Hasius , Lel). Jesu, § 90, ex eventu vaticinationes adauctas essestatuit, et tcmjx)ris indiciura, dieitertii, auf;inentum dicit Aposto' lorum. Contra lios nonnuUa monuit osiander in Apologie d. Leb. J- p. 275, qui de STRACSSIO : » Der Schlupfwinkel.," inquit, « der heliehten » Uypopothese einer Weissagung ex eventu ist hier dem Rationalisten Dversagt, da er wirklichen Erfolg nicht einrdumen kann und eine y> Prophezeiung aus demsclhen eine doppelte Tauschung ware." Ne- ANDER, Leh. Jesu, cd. 3, p. 701 sqq., quodammodo concedere yidetur, nonnuUa JESD cffata postea dcmum fbrmam accepisse vaticinationi» de rcditu in vitam, uti Joh. II, 19, Matth. XII: 39, 40.

-ocr page 219-

				.1 ^l^)|l^wj^^lJJlwipu^l^iflllaff'r|il»lpwl>l■^wlml^l!i^j,|;h^v'4^l|ly?^^^^^^^
		— 205 — spectam habeat resurrectionis jesü cum doctrina , quam de se ipse profitebatur, se dicens a peccato immunem , vitae fontem et auctorem, atque itae sepulcro redivivuin se esse proditurum? Prouti illa valet ad ipsum rite cognos- cendum, ita quoque Ejus reditus in yitam rere pars est habenda doctrinae de christi persona, quatenus ritam patefecit aeternam, peccati A'im frangentem. Jesu in vitam reditum aufer, et sirnul christum nobis aufers, qui unus cum Patre, f^aQuxTtjQ rfjg vTcoaraano? «vroii, generi humano attulit rr^v l^caijv et rr/*' uvasTasiv. Non recte igitur judicasse de JESU resuscitatione nobis vide- tur SCHLEIERMACHERUS ('), arctissime conjunctam eam esse cum doctrina de Ejus persona negans: Y>wenn •>y dooh,'''' inquit, y>nnf dem Sein Go/les in Christo yyseine erlósende I-Virksamkeit bertiht, und eben der y> Eindruck davon, dass ihm ein solchcs einwohne, y>den Glauben an ihn begründete: so ist ein unmil- »telbarer Ziisammenhang dieser Thalsachen mitjener •>•>Lehre nicht nachzuweisen''' (agit autem de reditu in Titam, ascensione in coelum et naQothiu christi). Qaum vero in eo in primis cernatur munus jesü redemtoris, quod a peccato nos liberavit, quod vim peccati fregit, atque morte sua yitam nobis vindicavit, qcoriaag ^coliv tal dcp&ccQaiai/, quaerimus: quoinodo hoc perfecisset, nisi ipse a peccato et morte, tamquam poena peccati, liber, nisi ipse uya^uaoTiJTog? Quis vero neget, doctrinam de JESU immunilate a peccato pertinere ad doctrinam de
			(') Der ChristUche Glaube «. *. «'. II, § 90.

-ocr page 220-

				ii.«jiK,^ jy ^' .r- if.. 1^: ..4| wy v«-r ^' r»*-''"*^*^'"
		— 206 — üjus persona ? Quid? quod gravissimam ejus partem effi- cit! Quod si verum est, apparet, eo nomine reditum Ejus in titam omnino in censum Tcnire, si quaeris: tjuis fuerit jesus? prouti luce clarius apparuit, arctissi- mam esse conjunctionem resurreclionis Ejus cum di/a- fiaQTtjdiif. Monet SOHLEIERMACHERÜS, ut scntentlam suam probet, discipnlos jesUxW agnovisse TÓy vïóv rov Qioïi, quum Ejus in Titam reditum ne suspicati quidem sunt. Cui respondemus , petrüm professum quidem esse omnium discipulorum nomine : Ki^qk, ttqü^ tIikx dmliv- üóiii&cc; ()rji.iaT« ^ojfjg aiwviov i~ifig' (Joh. VI: 68.) ai) ti ó XQtOTÓg, 6 vld^TovQtov tov ^w/toj (Matth. XVI: 16); sed uti JESÜ in vitam reditum, sic eo tempore neque Ejus mortem suspicabantur. Omnino et petri et caeterorum fi- des procul dubio defectura fuisset, nisi iilum, cui summa quaeque tribuerunt, quem mortuum ne cogitare quidem potuerunt, rediTivum vidissent e sepulcro prodiisse CiXióig OOI KtlQii, ov fiij tsrcti aot roiivo, verba erant petri, Domi- num reprehendentis, quum bic de morte sua loqueretur, Matth. XVI: 22). Item negandum esse censemus, quod addit SCHLEIERMACHERUS, nos quoquc JESÜM Dei fdium agnoscere, nulla ratione habita Ejus in yitam reditüs ('). Scilicet nos numquam non cum paulo laudes celebramus JESÜ CHRISTI, rov ÓQiaO-hrog vioii Qtoïi iv Svvdfiti — t| dvaSTaGiwg vtxqwv (Rom. I: 4), quem si mortuum,
			(1) L. 1. vDie Jilnger erhannten in ihm den Sohn Goltes, ohne •aetwas von seiner Auferstehing und llimmelfahrl zu ahiiden., una xdasselbe können wir auch von uns sagen."                       f

-ocr page 221-

			wpmww*-^^
		— 207 — at non resuscitatum, habuissemus, an Dei filium Eum dictui'i fuissemus, ralde dubitamus. Aeque minus ei assentiendum est, christüm ad gloriam coelestem evehi potuisse, etiamsi in vitam non rediisset, statuenti, si sa- lutares saltem haberet eiïectus mors Sospitatoris, quum et mors et reditus in yitam pars sit operis Ejus saluta- ris (Rom. IV: 25), quibus de peccati et morte, pec- cati poena, ricloriam reportavit. Ita certe senserunt Apostoli, qui ubivis annuntiarunt, e mortuis jesum esse resuscitatum ; il §ï XQiaróg ovx i/tjyiQTai — xivrj ij nioTig ii/imi' (1 Cor. XV: 14.). Quaenam vero lides innuitur? Ipse quondam paüLIJS: niortvaov, inquit Sio- lxo(f<i!)^CK>tTt Philippensi, yyini rov KxIqiov \ïrjaovi> Xqi- » aTÓv Kal au)&tj(Si] rji) tcai ó oI'kó; gov ," et moï Evan- gelium ei annunciavit (Act. XVI: 31, 32), quod in primis CHRiSïi in vitam reditum fuisse, quis neget ? Non recte igitur schleiermacherüs existimat, »dass der >->richtige Eindruck von Cliristo vollstandig vorhan- Yiden sein kann und atich gewesen ist, ohne eine •>■>kunde von diesen Thatsachen,'''' et redemtorem nos CHRiSTUM agnoscere posse, etiamsi Ejus in vitam reditus certiores non facti essemus; erravit adeo, fidem christi resuscitationi habendam pertinere statuens »mehr %ur yy Lehre von der Schrift — als zur Lehre von der yyPerson Christi;'''' quodsi verum esset, non video, quare illam ubivis Apostoli tam strenue vindicarint, lanti fecerint, ad coelum ejus momentum eveierint; sin jure summo hoc fecerint, jesu leditum in vitam ad doctri- nam de Ejus persona referendum esse slatuimus. i' ■'

-ocr page 222-

		— 208 — § 3. JVexus cum factis Ejus mirificis. Pauca addamus de conjunctione jesü in vitam reditüs cum factis Ejus mirificis. Concedimus, christüm plu- rima quidem patrasse miracula , ita ut dicere potuerit : xvcfXol dva^XinovdL, xal f^uilol TctQinurovai, XtnQoi xa- ^aQil^ovTCd , xal xojcfol dxot'ovoi , pixool lytÏQOVTai, xai nro}f_ol {vayyiki^ovTai (Mattli. XI: 5); sed idem fece- runt Israëlitarum prophetae, idem Apostoli, quocirca hoc privum sibi propriumque christiis non habuit. Attamen uti antecedentia, quae monuimus, satis superque docue- runt, ab omnibus hominibus plane dirersum fuisse jesum, ita si mortuus in sepulcro mansisset neque in vitam rediisset, MOSI atque ELISAE, petro atque johanm aequiparandus fuisset. Miracula enim in Aegypto MOSESpatravit, mortuum in vitam rerocavit ELISA, verbisque petri: Oa^t&d dm- (srtj&i! illa auscultavit. At vero ipsi hi mortui sunt cum lis, quibus vitam reddiderant, omnesque mors atra pre- mit. Per temporis spatium generi humano profuerunt illi; mortuos illos memoria jam colimus. Christus autem per omnia saecula vivere, salutis fons esse aeternae de- buit. Non tantum Judaeis, non tantum sui temporis hominibus luï et solatium exstitit in tenebris; sed nobis etiam, iisque qui posthaec vivent, idem ille erit rj ?w'/» felicitatis auctor. Eo amor crga aequales Eum perduïit, ut non tantum omni modo eorum saluli prospexerit, sed et mortuos in vitam revocaverit. Quis verborum

-ocr page 223-

		— 209 — Domini non memor est: fiij xKati, dolentem alloquentis matrem, quae filium mortuum luxit, filium rero juben^ tis: veapiaxf, aoi ktyco, iyÏQ&rjTi (Luc. VII: 11 sqq.)? Quemnam fugit christi sapientia et amor dirinus, cum JAÏRI filiae vitam (») reddidit (Maic. V: 22. Luc. VIII: 41 sqq.)? Quod si qiiis filium Dei adspiceie velit, nil humani a se alienum putantem, gloria divina fulgentem, LAZARI adeat sepulcruni, ibique Sospitatorem lacrimas fundentern, preeantem, in vitam amicum revocantem intueatur (Joh. XI: 11 sqq.). Egregie haec in Eum quadrant, qui vitam sibi tribuit aeternam ab ipso Patre acceptam, cujus facta mirifica aequales incitarunt et per-
			(1) OlSHADSENDS, CoiHtn. II, p. 552, de hoc loco dieit: ii Sollen » wir die einfache, ganz entschiedene Erklarung Christi: » das Magd- >ilein ist nicht todt, sondern sie schlaft," umdeuten in den Satz: yidas Magdlein schlalt nicht, sondern sie ist todl," so gestehe ich Vnicht abzusehen, wie da noch von sichern Resultaten der Exegese y>die Rede seyn kunn." Concedimus JESIM de filia jaïri, quam mortuam csse putabant adstantcs, dixisse: ovx aTtè&uvir, èlXii xtt- &fidei. (Luc. VIII: 52), sed idem de IAZARO mortuo dixit: xfxoi- iMJ/rat, atque se abiturum csse monuit, ut e somno eum cxcitarct (Joh. XI: 11). Scd lAZAROS vere mortuus tuit,ut adeo ex verbis JESO de filia JAÏRI haudquaquam ar{;umentum peti possit, ad pro- bandum, cam non mortuam fuissc, pracscrtim quum somnus morlis imago recte habeatur (cf. Joh. XI: 14). Omncs quidem existima- runt, vere mortuam fuissc filiam, unde JESDS, verbis illis usus, cos de mortc consolatur. Omnis cjus agendi ratio docct, minime crrasse parentes et amicos dcfunctac, nam crroris eos non convicit, quod ccrto cacteroquin lecissct; lUCAS dcnique multis annis post de filia scripsit: &al»v^axfr (s. 42). 14

-ocr page 224-

			— 210 — moverunt, ut fidein Ei haberent, tamquam filio Dei. Explicatu difficile jam mihi ridetur, jesu fidem habuisse tot, quot nactus est, asseclas atque amicos, nisi apud eos constitisset, mortuos in vitam Eum revocare potuisse, quem e mortuis resuscitatum esse sciverunt. lUud etiam ab eo exspectasse aequales, docet quodammodo Judae- orum agendi ratio, qui jesum prope lazari sepulcrum viderunt lacrimantem et dixerunt: oi/x ijdtharo ovTog, ó dvoi^ag rovi 6(f&ccXfior'g rov TVCfXov , TTonjaai, Uva nal ovTog jA.ij dno&avTj (Joh. XI: 37); quanto magis nos, qui omnem ab Eo salutem exspectamus, mortuo diffi- deremus Sospitatori, qui aliis vitam reddiderit, ipsi autem Patrem redditurum vitam sperare non potuerit, aut ab altera parte creditu difficile est, JEsrJi e mortuis resusci- tatum mortuos ipsum in vitam revocare non potuisse. Cum .luclneis: dllovg i'acooiv , quam plurimi dixissent, tuvTüti ov SvvaTai oüaut. Ncque est quod diffiteamur, mirum non csse, christüm, qui de se praedicavit, navrag TOi's iV ToTs i-iyij^utiotg suam audituros esse vocem, in vitam quoque revocasse mortuos, quum his in terris versaretur; Cogitari vero non posse chuistum, qui non tantum mor- tuos in vitam revocaverit, scd omnes olim in vitam revo- caturus est, ipsum mortem subiisse, ncque a Patre in vitam esse revocatum. Aenigma hoc esset a nemine sol- vendum. At solvit illud Beus omnipotens, qui, uti in caeteris, ita quoque hac in re pulcerrimam adesse voluit harmoniam; nam lum fatis jestj , ium doctrinae, tijm factis respondere videmus jesu reditum in vi- tam. Quum de jesu resuscitationis veritate histori-

-ocr page 225-

		— 211 — ca tuto jam nobis persuadere possimus, rectius intelll- gemus quoque ea, quae de factis Ejus mirificis, de mortuis ab Eo in vitam revocatis, traduntur. Ilaec enim facta arctissime coiijuncta apparent cum ejus persona et cum doctrina , quan* de se profilebatur ('), quae jam melius intelligi possunt. ^Ev «VTÜ KaTOixtl nav ró nX7JQiafia v^g iJ'éóriyroi- öco- ficcrixüg (Col. Il: 9). Hoc luculenter, ni fallor, probaruut huc usque disputata de fatis, doctrina, factisque jesu CHRISTI, boe probavit redivivus, quum e sepulcro prodiit. Quod initio hujus Capitis diximus, id jam confirmatuiu videmus, egregie non tantum convenire vitae christi partes inter se, verum etiam, si pars eorum, quae tra- duntur, deësset, claudicare caetera omnia et intelligi vii posse. Tota jesu vita eam in nobis liabet vim , ut sum- mam admirationem nobis moveat; ut Deo gratias aga- mus, qui in ea suas virtutes, maiime suum erga ho- mines amorem, tamquam in speculo, intuendum nobis dederit, utque Angeli vaticinium impletum e.vistime- mus: ovTog tavcci (ityas, xui tüog viplavov xXfj&ijairai (Luc. I: 32).
			(*) Rectc SACK , Polemik. -p. 196. »ö« Christus selhst als das 'fahre. persönliche, göttliche Wunder dasteht, uiid als der llerr des Lebens erwiesen ist, erscheinen Seine Wuiidev als natiirtiche Le- vensausserungen Seiner Persönlicldeit-, als u-ahre Wunder^ voll- bracht aus Seinem Einssein mit Gott heraus, als IVerke Seines Vaters."
				14*

-ocr page 226-

			212 ~
		CAPUT II. MEXüS, QUI JESU IN VITAM REDITUI CUM HISTORIA APOSTOLORUM INTERCEDIT. Prouti abrupta videtur historia jesü , si reditum Ejus in vitam negas, ita quoque, negalo illo, aenigmati nobis est Apostolorum historia. Sive enirn spectes eorum animi conditionem, sive fata, tantum observatur discri- men inter eorum de jesü sentiendi rationem fataque, postquam nuntium acceperant resuscitationis jesü, compa- rata illa cum eorum historia, tum ante Sospitatoris cru- cis supplicium, tum per illud temporis spatium, quo in sepulcro fuit, ut, quin majorem ullam mutationem anim- adrerteris, jure dubites; quod si rero jesü resurrec- tioni eam tribuas, non amplius mira tibi videbitur. De ■en igitur accuratius videamus, Nexus cum mutata Apostolorum animi conditione.                   > Lubenter concedimus, homines saepissime ita sibi non constare, ut, quod olim magni fecerunt, deinceps nihih faciant, quod antea verum crediderunt, ei mox omnem fidem denegent, quod ohm aggredi rii ausi fuerunt, deinceps fortiter peragant. Attamen causa fere semper adest mutati animi aut consilii, et rari sunt leves isti no-

-ocr page 227-

		— 213 — mines, qui quotidie alia specie tibi appareant, cujus tarnen mutationis nuUa justa causa dari possit. Ab bis omnino difièrunt CHRISTI Apostoli. Evangelistarum narrationes eos nobis informant ante diem post mortem jesü tertium dubitantes, animo deficientes atque in agenda infir- mos, de morte JESüM loquentem audientes anxii eX. tristes. Paucis vero diebus post eorum obseryamus inconcussavt Jidem , audaciam atque constantiam., animum laetum. Digna haec sunt, quae brevi eiponantur. Duhitahant saepe discipuli (arctiore sensu ita dicti), non eam christo fidem habentes, qua dignus erat ille, qui tanta ormttoi, et TiQara fecerat, quo factum est, ut illos JESüS reprehenderet, eorurnque aTciGriav culparet. Tempestate adeo exorta, maris ventorumque metuerunt furorem, licet, qui paulo ante aegrotos sanaverat, iis ad- esset. Querentibus : kxJqh , awaov if/^ag , ccTToXXtf/^i&a , respondet Ille, ri SeiXol iare , oXiyóniaroi (Matth. VIII: 26); jrwj ovK i'x^Tt nioTiv (Mare. ÏV: 40). Fides eos defecisse videtur, licet paulo ante magnae homi- num multitudini parya cibi copia sat edendum prae- buisset ille (Matth. XTI: 8, 9; Mare. VIII: 17, 18), ita ut ntiKOQOOjJiivrjv rijv xaq^iav eorum reprehendat. Aegrotum sanare non potuerunt (Matth. XVII; 16; Mare. IX: 18), quia eorum fides debilis erat, nul- lamque in ipsis habebat vim (Matth. XVII: 19, 20), quocirca yiviccv eos dicit amorov xcci 8uaTQ«iinivT]v. Dubius haerens quaesivit petrus , quamnam accepturus esset cum caeteris mercedem, propterea quod jesvm es- sent sccuti (Matth. XIX: 25—27). Ideo hoc iis incnl-

-ocr page 228-

		— 214 — cavit Sospitator; tyin nianv Oiov (Mare. XI: 22), qua lieret, ut majora etiam perfieere possent. Infir- Dium autem discipulorum animum niutatum prorsus dein- ceps videas, fidemque confirmatam , ita ut multa régarcc «ai aijiiüa facerent (Act. II: 43), aegrotos sanarent (III: 7; V: 16), fide inter se arctissime conjungeren- tur (IV: 32), atque summa cum fiducia loquerentnr , Dei auxilium implorantes (IV.- 29). Dubitationes exce- perat inconcussa fides, animi haesitationem fiducia, Deo habita. Animo item antea deficiebant atque in agendo infirmi apparebant. Audias petrum acriter profitentem, se mi- nime Dominum deserturum esse, cui assentientes vide- mus caeteros (Matth. XXVI: 33, 35); attamen non ita diu post neque cum amico carissimo vigilare valent, neque ei succurrunt, cum vim illi inferrent. Quid? quod PETRUS ipse ter vehementer negavit, umquam se fuisse cum JESU, cognitumve Eum habuisse. Revera vix ac ne vix quidem credas, eundem illum fuisse petrum, qui Do- minum liberare studuerat, strictoque gladio malchi absci- derat aurem. Sed brevis fuit animi fortitudo; quum enim captivus abducendus jesus cohortem admonuisset, «gpfre Toihovs vnaytiv , discipulos innuens (Joh. XVIII: 8), omnes fere in fugam se conjecerunt, solutn relinquen- tes atnicum (Matth. XXVI: 5Q, dcfévttg uvtóv ,t<VVY0V. Mare. XIV: 50, coU. Luc. XXII: 49, 50). Et vel sic tamen sortem hanc praeviderant quodammodo ; ete- nim, quum Bethaniam adire sibi proposuisset JESUS , illum reprehenderant, et de Judaeorum saevitia et furore

-ocr page 229-

				i?W^W"
		— 215 — monuerant (Joh. XI: 8). Vere erant nQÓ^ara i» j-iéaco Idxcor, Quid de illis eispectarcs, ubi eventu compra- batum esset, quod iis Dominus praedixerat: nuQaSw- aovai {ifiag eig avvéSQia, kuï it> raïg avvayw/atg avTwi/ (ia(STiyü)(Sov<5iv vfxag, k«i inl rjyinóvotg dè «al ^aatltJg d'^&ijaia&i: evixev tjiov, fig fiaQttjQiov avroïg ytal roïg ï&vtGiv (Matth. X: 17, 18)? Iterum se fuisse jesü discipulos negantes, trementes, timidos, pavidos eos deinceps fuisse putasne ? Erras profecto 1 Namque idem ille, »quem vox ancillae terruerat , qui vivum ter in »hora abnegarat, ablatum ex oculis confitetur, celebrat » Hierosolymis apud Magistratus , coram Sacerdotibus , » nee ullis precibus abstineri, nullis jam minis absterreri »potest" (^). Qui antea in fugam se conjecerunt, post- ea coram pluribus hominum millibus se testes jesu pro- fessi sunt, qui, ad crucem actus atque supplicio cala- mitoso muictatus erat. Quid? quod Judaeos publice accusayit PBTRUS de morte ignominiosa, qua tov ccQ^tirö" rf/s ^aijg vita privaverant. Licet adeo vim iis inferretit Judaeorum proceres, atque vetarent, de jesü in poste- rum loqui, tamen palam professi sunt petrus et .iohan- NES , se Deo malle quam hominibus auscultare. Quae audacia, non fanatismi furori aequiparanda , sed homi- num, probitate insignium, fortitudo dicenda! Probe sci- verunt, quid facerent, atque facereeos oporteret. Et sum- ma constantia ita de jESü testati sunt Hierosolymis , per
			(') Haoc MORNAEI verlia laudata vidcas a KOECKKRO ad HCC. GROTU lic Fer. Bel. Ckr. libiirni, Annotalionum ]i. 185.                       ',

-ocr page 230-

		— 216 — Judaeam , Galilaeam , Samariam , extra Palaestinam, co- ram Judaeis et Gentilibus. Vitam parvi fecerunt, ubi CHRISTI honos celebrari posset. Miraculum hoc omnino dicendum est. Namque »aperte agunt, nihil dissimu- »lant; circumstantias omnes" (ut recte turrettinüsdixit) »recensent; notant loca , notant tempora singulorum » eventuum, notant nomina personarum , notant sacer- »dotes, magistratus, privatos homines, eos omnes de- »nique, quorum aliquae his in factis partes fuerant. — »Coram omnibus, Judaeis, Gentilibus, Doctoribus, » Philosophis, Magnatibus facta illa audacter promulgant; »ea memorant, inculcant, repetunt, nulla non occasi- »one, nullis non in locis. Non metuunt, non sunt sol- »liciti, ne sibi non credatur; res maxime miras atque »stupendas ita nude atque secure tradunt, quasi ea nemo »in controversiam vocare possit. Nullum artificium, »nulla cautio, nullae latebrae, nullae ofluciae in üs »omnibus deprehenduntur. Sic dicunt, sic agunt Apo- »sto]i" ('), atque ita audacter atque constanter et for- titer , ut numquam animum eos deficientem aut in agendo infirmitatem deprehendere possis. — Nee carcerem ne- que cruciatus metuerunt, nee mortem adeo reformida- runt, eorumque nullus, licet fortuna admodum adversa usus, licet gravissimas perpessus aerumnas, chrisxi cau- sam reliquit. Anxietatem et tristitiam discipulorum observes, quo- ties, antequam mortem subierat, jesus de ea loqueretur.
			(') TcniiElTlM Ofp.ru ornnin, \. 335.

-ocr page 231-

			'.'C'-V-Jy-%i|ii.ip».JII!i!l]ii.^||l[[JlJlllJII,iPJI.PIII.Jfip!-.J|
		— 217 — Serisiin paulatimque Sospitator discipulis annucciavit, quid futurum esset, qua tristi soite usum ipsum morti tra- dituri essent Judaei, consolationem simul addens, laetum nuntium de resuscitatione futura. At non intelligunt illi verum horum verborum sensum; vel inter se de eo dispu- tant, rel eum interrogare non audent. Doininum repre- hendit petrus , se sperare indicans fore, ut ejusmodi quid non eveniret (Matth. XVI: 22). Deinceps, cum iterum haec praediceret jesus , a lacrimis \ïx abstinere possunt; ilvnjj&Tjaav ofóÖQu (XVII: 23). De Ejus reditu in vilam ne cogitant quidem ; idcirco tam tristi animo sunt, postquam magister sepultHS erat, nullamque spem eos ha- buisse constat melioris rerum conversionis (contF. quae supra (') monuimus). At quid videmus? Intra duorum mensium spatium totus eorum animus mutatus est. Mor- tuum, quem in vitam rediturum esse non exspectarunt, jam Judaeis annuneiant, dicentes, tovtov rov ^Iijaovv dvé- OTtjOiv o Qfog, saepiusque, quasi magnus esset honos magnumque privilegium , diserte hoc inculcant: ov nav- reg TJiitlg èa/iiv ficcQTVQig. ld probare conatur petrus ex V. T. effato; de hac re quam plurimis eos per- suadentes, omnesque alvovvrig top Qtov videmus (Act. II: 47). NulJa tristitia impediti verba faciebant, eorum- que naQ^9]aiav omnes mirabantur. Omnino habemus quod miremur. »ff-^er gab denn »denen eben noch vorhin so anders- und grobden- yy kenden Fisekern und Zollnern diesen neuen kunst- (') p. 89 «iq.

-ocr page 232-

		— 218 — »lichen Plan an ? PVer gab ihnen solchen jetzt %ur yy ungeschicklesteti Zeit an, da sie mit einent an 's »Kreuz gehang ten , unter Schmach und Abscheu ge- »storbenen Messias %um f^orschein kamen, und da- yy mit selbst zumSpoft und Abscheu werden mussten?'''' Ita HERDERCS ('). Et reveia fidem animadvertimus in- concussam , audaciam et constantiam, laetumque animum oorum, qui brevi antea dubitantes, animo deficientes atque in agendo infirmi, de morte sua jesum loquentem uudientes anxii tristesque fueiant. Haec mutatio tam subito obtinuit, ut neque fanatico errori, qui tempo- ris demum lapsu variisque rebus adjunctis oriri solet, neque studio emolumentum, honores aut asseclarum magnam copiam assequendi eam tribuere possimus. Nul- lam, nisi JESü resuscitationem e mortuis dicas, cau- sam invenies. Prouti enim haec valuit ad christi auc- toritatem comprobandam, ad lidem ipsi habendam stabi- liendam, ita, quem ante mortem nondum recte cogno- verant, post reditum in vitam divinum non tantum legatum , sed Dei adeo filium agnorerunt. Hoc eo magis animum iis reddidit, quo tristiores post mortem Domini fuerant; et quo certius apud eos de veritate JESIJ_ re- surrectionis constitit, eo firmius atque constantius evasit studium, aliis de hac re persuadendi et ad cHRisTüM caeteros adducendi. Quidquid iis accideret, memores Terborum Domini erant, cum iis valedicens dixisset : iiQijVTjv dcfiiij[ii v/iïv , dQi]vt]v riiv ifii]v SiScojii vfitv, ov (1) L. 1. IV: IR.

-ocr page 233-

			21i)
		xu9wg ó KÓaixog didcoatf, tyw diScoii.1 tifiïy' fiij TaQceaat- (Joli. XIV: 27); memores verborum Domini eiant, quuiri promissis ste- terit miseiitque Spiritum S. (cl'. XVI: 7), de quo jesus dixerat: ódoyrjati Vfxag iig iiasuv rijv dlri&iiav , oi) yaQ 'kuXi'iati ctqp' iavTov , d%V öact &i> daoifaj], hai,7jGic (s. 13). Ne disputatio nostra terrninos excedat, haecmultis exponere non licet, at sponte in oculos incurrit, aenigma- ti nobis esse Apostolorum de jesü sentiendi, et eorum agendi rationem ante jesu mortem et post reditum in vitam, si hunc negas; auferas igilur potius liistoriam, quae mirabiiia et Svayóf/va nobis tradat, nullo modo sol- \enda; quae simplices et incultos homines sensisse et egisse narret, eorumque mutationem describit animo- rum, sublata et causa ejus et opportunitate. Atque idem valet de fatis Apostolorum. § 2. Nexus cum Apostolorum fatis post jesu *w coelutn ascensionem. Observatu dignum est, Apostolos tantum assecla- rum numerum nactos esse cum Hierosolymis, tum in Palaestina, quum palam ubivis professi sunt, jesum JVa- zarenum, ajudaeis ad crucem actum, in vitam e mortuis rediisse; simul vero attendendum est ad modum, quo caeteri, qui non cum iis facerent, Senatus in primis, Pharisaei et Sadducaci hanc redivivi annunciationem ac- ceperint. Utrumque explicatu dilïicile erit, si jesum

-ocr page 234-

				"Tf^B?^^
		— 220 — neges in vitam rediisse, nee facile furorem, infirmitatem et invidiam imbecillam inimicorum intelliges. Quid fe- cerint Judaeorum Senatores, audito illo: »JESUS resus- cilatus est," supra (') vidimus. Minime iilud negarunt, licet fabulam et vagum rumorem totam rem esse pro- bare potuissent. Attamen captiros abduxerunt Aposto- los. Quemnam igitur errorem hi commiserunt? Si enim rem in facto positam hominibus annunciassent, caete- rum pacis amantes, novarum rerum studio non ducti fuissent, illatae vis nulla justa dari potest causa. At insontes erant, nullius criminis rei, quum continuo li- beros eos dimiserint Judaeorum proceres; hoc unum tantum noluerunt isti admittere, annunciationem nempe redivivi CHRISTI. Uac in re autem differebant a disci- pulis, qui hoc unum missum facere noluerunt, tacere de redivivo recusarunt. Inde novae persecutiones, ite- rata captivitas, vincula, nova denuo captivorum dimis- sio. Qua in re hoc prae caeteris mirum nobis videa- tur. Jesum, dum in vivis erat, aggredi non ausi sunt Judaei festo Paschatis, metuentes, ne ipsi populares se iis opponerent (Matth. XXVI: 5), seditionem moventes, et saepius vim christo inferre non veriti fuissent, nisi magnam hominum turbam ei faventem et auscultantem vidissent. Apostolos vero, quum claudum sanassent ho- minem , et ad populum verba facerent in medio templo, magna adstante corona, captivos abduxerunt Sacerdotes, praefectus templi et Sadducaei, dtccnovotlfievoi Si» f"
			(t) p- 93 sq.l.

-ocr page 235-

			I,^.JJ1I
		— 221 — diddaxeiv avroi^g rov 'ktKov, xal xaTayyéXXeiv Iv rm ^Irjaov xiiv dvaatuisiv rijv ix vexQwv (Act. IV: 1 sqq.). Haec duo jam animadrertas, quaeso. Nonne verosimile est, Saceido- tes periculum existimasse in mora, proptcrea quod vim inferrent discipulis jesu , licet ingens multitudo (quinque millia virorum memorantur, s. 4) illis faveret ? Milii saltem ita visum est. Quod si vero mortuus in sepul- cro JESUS mansisset, quod numquam posuerunt isti aut affirmare ausi sunt, non video, quare tantopere ejus discipulos vexarint Sacerdotes , quum tale mendacium sponte falsum apparuisset. Causa quaeri non potest in eo, quod populum docuerint; divinam enira doctrinain tradere unicuique licitum erat. Estne fortasse causa quae- renda in eo, quod annuntiarint tv rio ^T-rjdov rijv d vd- arceaiv rijp ix v e x q w v (s. 2)? Nullum, ni fallor, dubium exstat, quin hanc ipsam ob causam adfuerint Sad- ducaei, estque hoc alterum quod animadvertas velim. Etenim patet ex Evangeliorum narrationibus, acerrimos JESU inimicos fuisse Pharisaeos, Sacerdotes legisque pe- ritos, quibus valde displicuit J£SU agendi ratio, in eo praesertim perversa (ut isti dicebant), quod populum a doctoribus abduceret et ad se traheret, quo non potuit non auctoritas eorum diminui. Praeterea odiosus erat Pharisaeis, quia horum vitia et crimina palam repre- hendit. Quod autem attinet ad Sadducaeos, hi non ila populum curabant, sed unice doctrinam JESü de dvd- oraad mortuorum aegre ferebant, quocirca placide et nugatorie cum eo disputabant (cf. Luc. XX: 27 sqq.), eos vero Dominum odio persecutos esse, prouti Phari-

-ocr page 236-

		__ 222 __ saei, memoriae non traditum est. Sed mutata est eorum agendi ratio, jesu niortuo. Non refutant Apo- stolos, sed captiTos abducunt, quo valido argumento in posterum quoque usi sunt (cf. Act. V: 17, 18). Quidni potius cum iis disputarunt, vicloriam sine dubio lepor- taturi, cum de eorum inagistro, qui tanta de mortuo- rum resurrectione praedicaverat, sibique eam tribuerat, at ipse mortuus quoque jacebat, certe risissent. Sed nihil ejusmodi. Nihil habuerunt, quod opponerent, at- que igitur, uti homines solent, quibus ita silentium im- ponitur, adversarios conviliis et injuriis petuiit, aut vi et armis tacere cogunt. Prouti autem Sacerdotes de JESU in vitam reditu sibi persuasisse videntur, ita quo- que, uti patet, Sadducaei. At vero quomodo haec jun- genda fuissent placita: non est resurrectio mortuorum, ab altera parte; ab altera: jesüs mortuus in vitam rediit. Priorem partem missam facere noluerunt, alteram igitui' negare debuissent. Sed res in facto posita negari non potest, atque igitur nihil facere potuerunt, quam dis- cipulos impedire, quominus cum aliis historiam illani communicarent. Postca quoque serio rem tractasse vi- dentur , quum de paulo Apostolo ageretur (cf. Act. XXIII: 6, sqq.). Ita modus, quo Apostolis se oppo' suerunt adversarii, quo illos hi persecuti sunt, et doc- trinae de redirivo annunciationem prohibere studue- runt, nullo modo intelligi potest, nisi statuas, vere m vitam rediisse christüm. Ita in eo hujus rei momen- tum tibi appareat, quod jam Apostolis rem fuisse cum adversariis pateat, qui voluerunt quidcm, at nullo modo,

-ocr page 237-

		— 223 — uti historia docet, negare potuerunt, e mortuis jesüm resuscitatum esse. Quae cum ita sint, patet, cum mutata Apostolorum animi conditione fatisque arctissime junctam esse Titam jESir, et partem ejus gravissimam fere, reditum in vi- tam. Hic tantam in ipsis habuit vim, ut eorum his- toria tum demum rite exponi possit, ubi christüm resus- citatum esse concesseris. Quod si earn neges, qui, quaeso, simplices homines, caeteroquin ejusmodi quid non excogitaturos, condidisse Ecclesiam Christianam ti- bi verisimile videatur ?
			CA PUT m. NEXÜS, QUI JESU IN VITAM REDITUI CUM FATIS ECCLE- SIAE CllRISTIANAE PRIMAEVAE INTEBCEDIT. r>Das Christenthum ist siegreich eingeführt und »die Kirche gegründet worden iihcr dem Grahe des y> Auferstandenen.'''' Quod rectissime hasius ('). Ete- nim JESUM in vitam redii^se testatur iiistoria, et vere conditam esse Ecclesiam Christianam nobis tradit. Licet prius quidem negent nonnulli, hoc tarnen ille tantum negabit, qui solem nobis lucem afferre infitias ire audet. ^^ideant igitur, ut difficultates removeant, qui, adesse Ecclesiam concedentes, negant e mortuis jesüm resusci-
				(') Lehen Jesn, § 125, p. 217.

-ocr page 238-

			wrwmwmirwv
		— 224 — tatum esse; nam quum e jesc resuscitatione pendeat Ecclesia Christiana , haec, negata illa, aenigmati nobis erit, ejusque originem frustra explicare conabimur. Spec- tes eam vel conditam inter Judaeos, vel propagatam inter Gentiles, certe numquam ea sorte usa fuisset, si auctorem habuisset JESüM cruci affixum, e mortuiswow restiscitatum. Itaque Ejus in vitam reditüs momen- tum in eo quoque apparet, quod, illo vindicato, Ec- clesiae Christianae primaevae fata explicare possimus. $ 1. Nexus cum Ecclesiae Christianae origine inter Judaeos. Religio Mosaïca , divinitns instaurata, omnibus tem- poribus accommodata Judaeis videbatur, eandemque sem- per habitura esse auctoritatem , quam olim Mosi, om- nium prophetarum summo, tribuerant Israëlitae. ^ i sua eam privarunt, qui captivum abduxerant populum, in pristinum vero statum eam restituerunt, qui libertateni populi vindicarunt. Arctissime enim conjuncta erat re- ligio Judaeorum cum prospera populi conditione, ita ut, illa sublata, haec defloresceret. Templum Hiero- solymitanum, jehovae palatium, ritus sacros, dies festos habebat populus, numquam non colendos, et qu' haec mutare conaretur, impius ei videbatur. Quum ve- ro Romanis subessent, gloriaque sua destitutus videretur cultus Mosaïcus, Messiae, quem regem exspectabant ter- restrem , gloriosum , invictum , tribuebant religionis 1'-

-ocr page 239-

					— 22;'. —
		berlatisque instanrationein , morumque emendationem > ut nova gloria, novo honore sacra pioavorum fulgerent, quo respicere videntur zachauiae verba: rov Sovyai Iutqh'hv «vrw" (Luc. I: 73, sq.) (•). Quid ? quod ex- secratus videbalur, quicunque vim inferre sancto tem- pli aedificio ausus erat. Exemplo nobis sit, ne de jesu dicamus, stephanüs, quern iapidibus percusserunt prop- lerea quod negavit, tcmplum habitare jehovam , quod- que accusavit Judaeos irnpietatis et improbitatis, quippe qui legem accepcrant, praesentibus Angelorum agtnini- bus, et vel sic tainen ab ea discesserant (Act. Yll: 48 sq. 53, 54). Ilanc injuriam ferre non potuerunt, quod patet cï falsorum testium criminatione, qua hoc crimen ei fecerunt: ó avSyQMjioi ovrog ov nctz'fTai ()tjfiaT« [|3A.«- (fq>i]Ha] XaXwv xara toü rónov rov dyiov roitrov kul rov vófiov' cixiyMaiiev yöcQ avrov Xiyovrog, on ^iTjaovg d Na^mQulog ovrog xaraXvait rèi> roTTOv rovrov, K«i dXXa^ti rd i'&i] , & nuQtScoxtv rjfuv Mcoïxsfjg (Act. VI: 13, 14). Ex eo, quod falso eum criminati sunt, sequi videtur, stephanum his verbis non usum esse; simul vero ex iis patet, tum nemini licuisse, verbis templum vel legem laedere, tum longe aliud Judaeos exspectasse quam cultus vel morum conversionem. Inter hos jam exstitit nova religio, quae abrogavit cultum Mosaïcutn; exstitit Ecclesia Christiana, quae in- stituta Mosaïca vim suam amisisse quam luculentissime
			(^) Cr. BERIHOLDT, Chrislologia Judaeonim, § 31.

-ocr page 240-

		BB!rmm^»^vr"'u«iw5:w«*i»««i»«p^fej^i's^^MMv^^^^^
			— 226 — probavit, iisque se opposuit; exstitit hominum societas, quae legem, a JiosE üaditam, antiquatam dixit, omni- busque aditum patere ad Deum Patrem statuit. Multi, cum ex magnatibus, tum ex infuna plebe, omnibusque hominum ordinibus ei faverunt, licet ab ignobili con- deretur turba. Quid vero praedicarunt ejus socii? Je- SUM scilicet Nazarenum , quem Judaei ad crucem egis- sent, Dei esse filium, Messiam a patribus exoptatum ; Utruvot'iaaTi, ita PETRUM audimus loquentem , xaï ^an- TiaO'i'jTca iKuarog vfi&v inl tuj óyóficcTi 'Iijsoü Xqigtov tig aqjidiv aiiuqriwv' xal Xr'mifaO'i zijv dtoijcdt/ tov ayiov nviiijimog' vfüv yócQ tnriv ij tTCKyytXia — >c«t Ttaai rotg *i'j fia-AQav, oaovg av nooaxaXtaijrui KvQiog ó Qióg rjixiov (Act. II: 38, 39). Inaudita haec erant Judaeis, Jegi Mosaïcae minime convenientia, quae sacrificia ritusque externos praescripsit. Fidem postulabant Apostoli, jesü haben- dam. At qualis fuit homo, cujus nomen celebrari audie- bant Judaei? Impius ab illorum principibus habitus, pu- blice ignominioso crucis supplicio damnatus, qui turpi morte e vita discesserat. Hunc infamia pressit, hujus no- men exsecratum fuit. Judaei enim turpissimum dixerunt crucis supplicium, et les Mosaïca hoc dederat mandatum: cadaver improbi hominis, mortis poena multati et patibulo suspensi, ante noctem esse sepeHendum , nam suspensum Deus exsecratur ; sic ne terram sacram profanam red- derent, caverent (Deut. XXI: 23, Gal. III: 13). In- credibilis videtur res , quam historia nobis tradidit. Pluria hominum millia, Judaeorum, inter quos erant Pharisaei et principes eorum haud pauci, fidem habue-

-ocr page 241-

			, ,e,.,.^-,,-. ..ym,.;.,, »,. ^■»l?ySTO!Sggp,J»l,«,<i,<J,^i..:fj)p.J.,yMJWIW I ..MjliiJJ4l,i,tjji{i
		runt illi, quem per multa deinceps saecula eorum po- pulares contumeliose dixerunt 'thn, suspensum; ecclesia, quae a suspenso nomen habet, condita est inter illos, qui Ecclesiae auctorem cruci affixerunt. Quis haec fieri potuisse credat, nisi, ut liaec explicet, sciat, hunc jESüM, minime contuinelia fuisse notatum, et de eo luculenter Deum esse testatum ? Scilicet, hoc rei nos- trae momentum est, ut jesü in vitam reditus omnibus palam significet, Deum insontem declarasse, quem isti damiiaverant; I)eum honorasse, quem isti calumniali erant; jehovam amare, cui maledixerant Judaei. Ju- dicium, quod coiisliluerat Senalus populusque Judaeus, Deo displicuit; publice significavit jehova, se illud ne- que approbasse nee ratum habuisse. Ideo errasse judi- ces, et injuria jesüm affecisse magnates, Eumque in- sontem fuisse , -viderunt Judaei. Ideo plura eorum millia Eum salutis aeternae habuere fonlem et aucto- rem. Neges jam jesü e mortuis resuscitationem; sed explices, quaeso, originem Ecclesiae Christianae inter .ludacos; illa yera habita, haec intclligi potest. Ne- que hoc tantum , sed inde sequitur, ipsos Judaeos non potuisse non Messiam habere Dei filium , cujus Iiono- rcm vindicatum, cujus gloriam Deum tuitum esse vi- derant. Caeteroquin, quod de Apostolis heroerus di- xit: » IV^elch ein un.sinniger Plan, dass diesc eilf » Galiliier zu Jerusalem vor der versamtnellcn J\a- »tion das Jieich eines Messias ankiindigen und an- »riehlen wollen, der vor toenigen Tagen als ein »Uehelihüter den scliimpjlichsten Tod, den man

-ocr page 242-

		&^^^^^'^^^iif^wa'f^,^^^^f^W^ss^'-^ r'^'^ws'^:^^^^^^^^:^'^^ •'^ ^i^:r=i^-'^s^-p^^ ^^^ ■
			— 22S — yynur AnecAten und F'erworfnen anthat, gestorben yywar (') ," idem nos de Judaeis dicimus, qui mente caruisse videntur, fidem habentes morluo, ab ipsis dain- nato, improbo. Sed quod inceperat Paschatis festurn , confirmavit illud et illustravit Pentecostis festum. No- mine redivivi e sepulcro tov nccQcotXijTOif misit Pater, cujus TÏm et efl'ectus coram oculis liabuerunt Judaei ; sic horum agendi rationem, quum fidem christo habe- rent, res nostra egregie illustrat, ejusque momentum luce ciarius apparet. Ecquis, negato jesü reditu in vitam, nobis explicet PAULI Apostoli agendi rationem? Erat ille discipulus ga- MALiëLis, probi et venerandi Pharisaei, naiStvo^ïvog , ut ipse profitetur, xara dxg i^ iiav tov naxQwov vófiov, 'C,r]'k(aTi]i vnaQfwv TOV Qiov. Hic, si quis alius, Mosis instituta colebat, J£SO redivivi sectatores perse- quebatur , ita ut in honore esset apud Senatum Sacer- dotesque Judaeorum (Act. XXII: 3 sq.). Nee mirum. Omnibus enim nota erat veritas corum, quae de se ipse aflirmavil: nQOt'Aonrov tv ru) 'lovSaïafiu} vntQ noXXoi'i avvijXixiüJTug tv rei) •/itm fiov, niQiasioTtQUii ^TjXwTrjg VTiaQimv t ü v n at q in w v fiov ttckquoo- afcov (Gal. I: 14). Studio ducebatur Dei gloriam pro- vehcndi, minime vero sibi emolumenti aliquid inde capiendi, quocirca Deo gratias egit, quod Eum coluisset ccTcö nQOyóvmv tv xcdyaQcc avvtidi'jGtt (2 lim. 1: "' coll. Act. XXIII: 1), atque coram rcge agrippa dixit: (») L. 1. IV, 18.                                         ' ■

-ocr page 243-

				.i-^vt-v .^^^a^|^^»8^J,,.^v^^■^(-,g^f^JW^i^-!^
		— 229 — oTt xard rijv dnQi^KSraTijv u'iQiGiv rijg ij/itréQag ^Q^jaxiiccg iZijaa (fUQiaalog (Act. XXVI: 5). Ilunc (') videmus, praejudicatis sane opinionibus minime ductum , Christia- nis faventem, postquam subito in itinere Damasceno ad CHRiSTüM conversus erat; hunc per multos annos vul- nera, carcerem, vincula , pericula varii generis, mortem dcnique minime extimescentem, ut christüxM cruci af- fixum, e mortuis resuscitatum, omnibus annunciaret, CHRISTÜM, 'lovSaiotg axavdaXoy, at ipse Judaeus! Quod ipsi ignominiosum visum erat, quippe Judaeo, mox glo- riosum summumque bonum habult. Statuant adversarii, PAULUS! Evangelium christi annunciaturum fuisse, licet non probe convictus fuerit finnissimi ejus fundamenti, JESU e mortuis resuscitationis. At nobis minime rerosimile vidctur, fabu'am , narrationem commentitiam in paulo eam habuisse vim, ut a mose descisceret, OHRISTO totum se traderet, ut proavorum cultum abrogatum diceret, Ecclesiae Christianae praeco, columna evaderet, ut Judaeis, qui CHRISTUM rejicerent, se opponeret, secta- toribus mortui ac non redivivi, axavdakov istius Ju- daeorum, annuinerari vellet. Num revera credis tu, qui JESU resurrectionem negas, Judaeum doctuin , pium et religiosum, sine ulla causa idonea, Mosi, omnium maxi- nio proplietarum, praetulisse hominem, supplicio mortis
			(^) Quae Icfjatur dignissima est crudita tholcckii disputatio: Einl. Bemerk, in d. Studium der Paul. Brief e, die Lehensumstünde, den (haructer u. s. w. d. Apostels betreffend., quae occurrit in F^us Ferm. Schriften, II, 272 sqrj.

-ocr page 244-

		5^:ggJ^'^^i^?:^y^'yJ3<^^^g^V?T??'^^^f^^'^^                                                                                   •r«fis^.i--t-.
			— 230 — punitutn et a Deo non resuscitatum? Ciedat Judaeus Apella. Praetcrea recte ULLMANNUs: y> Der jipostcl Pau- »lus," inquit, » sonsf. ein Bild innerer Lebeiiseinheit r> und geistiger Grosse, wird %um vollkommensfeii » ff^idersprnckc, er wird eine ganz rathselhafte, hal^ »tungslose Erscheinung, wenn wir ihm den eigent- »lichen Schwerpunct und die Basis seines Lehens, y>die PP^ahrheit der Evangelischen Geschichte, unler YidenFüssen weg ziehen (')." Priinarium autcm histo- riae jesü locum paulo yisam esse resuscitationem Ejus e mortuis, moite jesü excepta, quis neget, qui vel semel et orationes et ejus Epistolas inspexerit? Profecto miraculum mundi physici habenda est jesü e mortuis resuscitatio ; sed multo majus mundi moralis et psychici miraculum mihi videtur , si ipsi Judaei Mes- siam agnoTissent illum , quem infamia notatum viderant, a jEHO\rA repudiatum, cruci affixum. yyDas war in der »Thaf kein angemessener Schhiss für ein niessiani- y>sches Leben, für das Lehen eines Gottgesandten, y>am wenigsten im Sinne derer, die Jesum zundchst yyuyngahenC Hoc, quod obserravit üllmannus (^), Judaeos non fugisset, in primis si iis obtrusissent Mes- siam Apostoli, qualem straüssius nohis obtrusit, ne uno quidem nomine dignum , qui Siosi aequipararetur. Nam neque Ejus persona, neque fata, neque doctrina, neque facta aliquid tum habuerunt, quod extraordinarium
				(*) Ct". Historisch oder Mythitch, p. 64. (ï) L. 1. p. 29.

-ocr page 245-

			r^-Haiyy>w^^i»ili..JU«^.imAJWIiJll'lW?*<?Wi<»^llP"llgWP^^
		— 231 — aut divinum redolueiit, neque JESüM auctorem fuisse Ecclesiae Cbristianae in ter Judaeos, multo minus Genti- libus acceptum, eiplicare poteris, nisi ia vitam Eum rediisse concedas. § 2. IVexus eum Ecclesiae Christianae propaga- tione inter alienigenas. Orta inter Judaeos Ecclesia Cluistiana, stabilita est inter alienigenas, quod mirum omnino videatur. Primum enim miramur, Gentiles sacra Christiana a Judaeis ac- cepisse, quos contemncbant odioque habebant, quia separata a caeteris populis erat natio, atque unum Deum colens, caeterorum Poljthcïsmo vehementer se opponebat. Christiani e Gentilibus, si christo nomen daie Tcllcnt, Dcos suos niissos facere debuerunt, quo factum est, ut transitus ad Christianos alienigenis diffi- cilior sane fuerit, quam Judaeis. Nam et lii jehovam, Dcum ABnAHA3ii, isAaci et jacobi, Deum ajjnoverunt cundemque Patrem jesü CHRIsti ; nulla vero concordia erat et conjunctio inter jovem et jehovam, nulla inter consociationem Olympi et Deum omnipotcntem, coeli terraeque Creatorein, Christianorum. Deinde hoc anira- advertendum est: Deos in terram abduxerant homines ante christi adrentum, Deus rero per christüm in coe- lum sustulit hominem. Itaque omnia mutata erant, omnemque rerum naturam, quam Diis suis habitandam dederant poëtae Gentiles, relictam ab üs et desertam ne-

-ocr page 246-

		■wp^p»^lMP^^p^».«!^y^ff|^^^i^g^T^»..^>m'^.w'!g»^s^
			— 232 -^ cessario vidit Poljlheïsta, qui praeteiila tempora non dolere non potueiit. Illis enirn necessilatcm et fainilia- ritatem, inter boinines Deosque inlercedentcin, non interruperant jesü ciikisti praecones. Yerbis usos sum^ mi Germanorum poëtae querentes eos audiinus: y>Unbewusst der Freudeii, die sie schenkel, xiNie entzückt ron ihrer I/errlichkeit ^ «iVie gewuhr des Geistes, der sie lenket, y>Sel'ger nie diirch meiiie Seligkeit, »Fühllos selhst für ihres Kiinstlers E lire, >>Gleich dem todten Sc/iing der Pendeluhr^ »Dient sie knechtisch dem Gesetz der Schwere — y>Die entgötterte Natur." Phantasiam in primis Graecorum , gentis poëseos nu- tricis artiumque magistrae, ipsa haec Polylheïstica religie nutrierat, sensusque voluptate permulserat, ita ut non- numquam iile respiceret ad cullum abrogatum, ad tem- plaque diruta, cui nondum placuerat sententia: nvtvfi» o' 0fós* xai Tovg uQOGxvvovvTug avrov, iv ivvtt'fiaTi x«i dXTj&ti^ öh nQoa»vviïv' — oioc iv f^nQonoii'iToig raoig zuToi-AH. Tristem hujus querelam audiit Olympus: i>Ach, da euer Wonnedienst noch glanzte         ', » Wie ganz anders, anders war es da!            ' »Da man deine Tempel noch hekrdnzte, vVenus Amalhusia!" Accedit, quod fides postulabatur jesu habenda , ho- mini Judaeo, quem Judaei criici afllxerant, quem et ipsi Gentiles morto punivisse sibi videbanlur, judicmm quippe latum videntes a Procuratore Romano. Qualis autem

-ocr page 247-

				^..^PBlu^y■J|y!Jl^;V^^»J^|.V^p.a^!l'^^H'WWtf^lPP''W^^I^W!
		— 233 — poena ? Scilicet, quae a serris sumebatur, et omnium contumeliosissima liabebatur, supplicium crudelissimum et teterrimum , quod infamiarii se comitanlem habebat (*). Conjunctae hae difficultates valde impediverint Ecclesiae Christianae propagationem necesse est. Praeterea phi- losopha gens prae caelerjs erant Graeci, qui non mira- cula quaerebant, uti Judaei ; ^lovSceïoi aiiueTof txhovai xttl "ElXijveg aoficev ^rjTovaiv; vere ita paülüs (1 Cor, I: 22) quum neque miraculis scaterct horum Mytho- logia, ucque a Cliristianis ea pcterent. Sed ad dialec- ticam rerum expositionem attendebant, nonnumquam rem prae forma missam facientes. Syllogismos artesqae rhetorum amabant. Sed simplex erat ciiRisTi doctrina, Evangelii annunciatie , ovx tf aoqud Xó/ov, 'tva fiij xt- rcoO-fj ó aravQÓi tov Xqkstov. Ulam auditam irrisione luserunt; CHRisn nuntium audierunt quidem, sed dubi- tantes plures dixerunt: tI ai/ ■O'éXoi 6 ontQfioXóyog ovrog liyiiv; aut non intelligentibus ^htov dai/xoylay xaray- ytXivg ille videbatur, qui CHnisxuM et resuscitationem mortuorum praedicabat (Act. XVII; 18, 32). Illis, qui aut res intelligere et demonstrari cupiebant, out de iis dubitabant, non placuit Erangelium , quod Jidem postu- lat; imo rcsurrectionem mortuorum , quam ratio humana non capit, irridentes, Apostolo paulo nonnulli dixerunt: «KOïyffójitfOd üov TcaXiv nfQl Toihov. Sed quod illi deri- serunt, masimi habendum erat, quum multo magis fluc- tuans eorum ac yaga philosophia irrisioni esset tradenda.
			['■] Cl'. W]jy£R, Real-fförterbuch, v. Kreuzigung, I, p. 800.

-ocr page 248-

		: -i^fW!^-^*'-^^'J""'«"->-P¥f*-■''mT\^'^-^^'\T!*iw^v:^^^w'^>^''i^m'''^^^ y^?'''f''f^w::^::*^^^:^'':^m'!^'sr^.'^f'^mm'^''
					■ïrr-.i.'ï'wtT-!-^
			— 234 — Quibus perpensis, quis rerosimile esse existimat, homi-- nibus gratam fuisse religionem, quae docet navrug v(f dfiaorlav dvai, quum ipsi de peccatis suis non cogita- rent, ideoque malo mcdicinam aiTerre non studerent ? Sin Sospitatorem quaesirerint, qui tandem Eum agno- vissent hominem, qui reus mortuus videretur ; quo modo a peccati imperio Dei filius liber, aliosque liberaturus videretur, qui crucis ipse mortem subiisset? Hanc ob cau- sam XQiaróp i^Tavqmiiivov, Serratorem, qui, propter crucis supplicium contumeliosum, minime auctor vitae salutisque aeternae yideri posset, ixmqiav habuerunt Graeci, et Ecclesiae Christianae sociis se adscribi num- quam certe passi fuissent, nisi adfuissct causa, qua jesus crucifiïus^ fidem ei habentibus, visus sit Qiov 8t'i/aj.iii; xal Geov mcptd — (1 Cor. I: 23, 24). Aderat illa. In vitam rediisse JESÜM aeque certum est, atque Ecclesiam Christianain propagatam esse inter Graecos, Romanos, caeterosque Gentiles. Quum hoc in- credibile rideatur, negata jesü resuscitatione, jam omncs difficultates superasse redivivi annuntiationem sponte pa- tet. Eo enim raluit jesu reditus in vitam, ut compro- baret, Eum esse tjiv ^mljv, rijv avastaaiv, quam si negarent Gentiles, exemplo Sospitatoris, re in facto po- sita, redarguere eos potuerunt Christiani, et quicunque emendationis moralis studiosus erat, sponte fiduciam reponebat in CHRISTO, e mortuis resuscitato. Non infa- miae nota amplius premcbatur ; crucis signum a sepulcro \acuo gloriam et honorem acceperat, et qualem numquam Tiderant antea, philosophum vel doctorem celebernmum

-ocr page 249-

						im^\iif^^ft;!m,m,ifU:mhwMi'mmmii^^gi^
				-.•jiK'it-'^^J I u,tJI, Hn^ifi-'.
		— 23a — post mortem superstitem , nisi inemoria coleretur , talem jam ante oculos habuerunt sapientissiinum, sanctlssimum, divinum heroëm, victorem peccati mortisque, qui mor- tuus in vitam rediit, cujus verbis factisque Deus sigillum quasi impressit. Omnes igitur, si eos, qui a priori, fiij iivai dvaOTasiv statuerent, excipias, quotquot peccata doluerunt, Deosque suos fictitios esse viderunt, et hu- manam sapientiam vanam esse et mancam atque imper- fectam agnoverunt, socii Ecclesiae Cliristianae esse ma- lebant, quam Polytheismo , sensui religioso mlnime satis- facienti, favere. y>Der griechische Glaube war eine »Religion für Glückliche, fiir das Unglück katte »er weder Trost noch Kraft.''' Recte ita HASius ('). Illis solatium attulit redivivus jesüs. Romani rempubli- cam seu imperium perire cum religione putarunt; utra- que redivivo e sepulcro cessit Sospitatori. Aufer jesu in vitam resuscitationem, et frustra propagationem Ecclesiae Cliristianae inter Gentiles explicare conaberis. Utraque enim arctissime est conjuncta, a se invicem divelli nequit; nam sublata priore cadit haec, prouti catena e loco superiore pendens in humum concidet, fracto supremo ejus annulo. Sublata causa, qui tandem , quaeso, explices efl'ectum ? ■>•) Man ertüdge es vollstafidiger: ein gekreu%igtcr y)Jude stiftel die Christliche Kirche.'''' Summo jure ULLMANNüS (^) lioc inculcavit, et supra disputata jam
			(*) Kirchengeschichle^ § 28. {^) Egrcgie summus ille vir cxposuit, qui tandem homo eruci

-ocr page 250-

		— 23C — satls superque docuerunt, mente aliquid esse cogitandum inter Ecclesiae Chiistianae origineni et propagationein, atque moitem jesü. Mortuus Ecclesiam condere non potuit. Mortuis ptthagora, socrate, platone, aristo- TELE, eorum quidem discipuli placita exposuerunt, am- plificarunt, ut philosophi dicerentur Pythagoraei, Aca-- demici, Peripatetici, sed inter se non conjuncti erant Academici aut Peripatetici; societas inde non exstitit, multo minus Ecclesia , ritibus, legibus, interno quodam vinculo conjuncta ac stabilita. Horuin philosophoruni alter emendare alterius placita studuit; ex socratis schola celeberrimi prodiernnt magistri, qui iterum aliis nomen dabant; verum ad unum omnes perierunt. Alius generis MOSES erat, rir summus, legatus divinus, qui populo leges, instituta, religionem dederat; at vero Deus per MOSEM populum Israëliticum instituerat, eoque mortuo, stetit religio Judaica monotheïstica, quia jehova po- puli rex mansit, atque lex Mosaïca minime cum ipsa MO- sis persona erat conjuncta. Qui mosem vidit, audiit, secutus est, minime jehovam vidit, audiit, secutus est; nam , licet legatus divinus esset, homo tarnen ille mansit, peccato obnoxius, qui errare potuit, per quem JEHOVA Judaeis se patefecerat quidem, in cujus tarnen persona nequaquam cernebatur patefactio divina. Neque volun-
			affixus Ecclesiam condere potuerii, in disputatlone: TVas setzC ai Stiftung der Christliche Kirche durch eincm Gekreuzigten voraus ■ cdita in libcllo: Hist. oder Mythisch, p. 3—40, ubi nullam ra- tionem liabuit eorum, quae de JESC Evangelistae tradunt.

-ocr page 251-

				■^^gj,'»li^tly.'.,i,,>:l.»'^■■M^.'.!''''l•'-^■#■^^.l^■'-ik■''''
		— 237 — tate neque potestate cuin Deo se unum esse, moses pro- fiteri ausus fuisset. Non ita christüs. Prouti stkaüssiüs vitam jesü ex- posuit, non inlelligiinus, qiü vel per septem dierutn spatium exstitisset ab co condita societas. Mors eniin oinnia, quae ad eam stabiliendam fecisset, certo dele- visset. Ecclesia Christiana fundatnenli loco non habet nee habere potest sepulcruin cadavere impletum; fun- damentum habet et habere debet sepulcrutn, corpore va- cuüm, vel ipsum potius redivivutn christüm. Qui hoc negat, cuin sir.AüSSIO probare conetur, quod ullmajvnus monuit: y>dass in der Geschichle aus lYic/tls nicht » nur Et was, sondern clwas ganz Ungeheures, einc nwelthislorische Macht werden /iöMwe," (*) probare conetur, Ecclesiatn primum finxisse conditorem, hunc vero deinde cotididisse Ecclesiam. Scd quid eïcogitari potest, quod totuin terraruin orbem cornmovere, inutare, emen- dare,nova vitadonarepotuisset? IVum visiones, ficta narratio sive piae fraudi originern lila debuerit, seu de industria e.YCogitata fuerit, hanc vim habitura fuisset ? ündenam vis illa vitalis et iviQyila, quae per XVJII saecula innu- meros honiines, populos, nova vita donavit, undenatn repetendum , quod, postquam jesus ciiristus his in ter-
			(') I.. 1. pag-. 71; cf. TflOlüCK, Glauhw. d. Ev. Gesch. p, 373 scj([., rpii acute exposuit: »dass die Gesciüchte der ersten Kirche »cme Ketle isC, welc/ie, trenn wir sie elektrisch hewegt seheii, »dartmf himleutet, dass am Aiifangc ein Sehlng vom Himmel uuf »die Erde gefallen sein muss."

-ocr page 252-

				'•7T^r^^5^^2?^?^^?^«fï^?'5?^*''^5^iS^???7^
		— 238 — ris viïerit, novum aevum inceperit, ita ut generis hu- mani liistoria in duas partes divisa sit? Unice hoc repetas ex CHRiSTi persona, ex mundi Sospitatore, qui solis in- star fulget ac splendet in media liistoria, in mediis hoini- nibus, ut luna inter stellasminores. Ejus in vitam reditus haec omnia explicat et illustrat. Negasne JESUM in vitam rediisse? Quis igitur instituit diem solis, quo conveniant omnes Christiani, ut I)ei Filiique laudes celebrent, pre- cesque fundant, quod non nostris temporibus constitutum est, sed a jüstino Marlyre jam traditur: Tr]v yccQ rov tjXiov ij^itQ«i> xoivf] nüpTtg ToT^ (jVftköovciiy noioi'fiiO^a, irctiSij TTQWT-ij iaviv rj rjiiioa — xal ^Itjaoii^ XQiarog o ij^iTiQog awTiiQ Ttj avTfj t'iiitQq ix vfXQWf dviaxrj {'). Ejus aequales a proavis hoc acecperant, Apostolos imi- tatis. Septimus eiiiin dies ab antiquissimo inde tempore Deo sacer a Judaeis habebatur. Undenam repetendum, quod Ecclesia Christiana festum Paschatis christo conse- craverit, e mortuis resuscitato ? Quod si non in vitam rediisset, non dubito , quin lugcntes potius quam festum celebrantes mortui magistri memoriam coluissent, et si vel demus, Apostolos Pascliatis festum instituisse prop- ter visiones, quibus redivivum se vidisse existimavermt, posteriora saltem tempora diem illum missum feoissent, cui historia, veritatis testis illa, se opposuisset. Sed quiu plura? »Dicendum esset" (sunt verba turrettini) »in' »credibilem hominum multitudinem, absque uUis bu~ »manis auxiliis" (qua in re dillcrunt a Muhammedaius,
			(*) Apologia I, 67, pag. 84, ed. Paris. 1742.

-ocr page 253-

					;L'i;«f5j»i8g'll?.'ffSP^JP!ia'WyW!Wffi
		— 239 — qui excercitibus armisque religionem suam propagarunt) »absque ullo emolumento, contra inter estrema peri- »cula et supplicia oinnis generis a patriis saeris recessisse, »et düclrinam stultissimam carnique ingratissimam admi- »sisse, et ad mortern usque propugnasse— adeo ut per »saxa, per ignes, per cruces, inter patibula riam sibi »fecerit (')." Sed Judaei neque Gentiles, populi ne- que Imperatores, excercitus nee persecutiones, rincula neque carceres, cruciatus neque mortis supplicium im- pedire potuerunt, quominus sacram coenam in memo- riam mortis, festum Paschatis in memoriam resuscita- tionis cnitiSTi celebrarint Christiani, quominus firmior semper ac validior evaserit Ecclesia Christiana, neque in posterum impedire poterunt, quominus totus terrarum orbis aliquando redivivi Jaudes sit celebraturus. Certo certius est, quod hasiüs monet: y>Das Christenthum — »seiner Ersclieinvrig nach, 7'uht auf der Aiiferste- •>yhimg (}),'' et luce clarius patet, iis, qui bisce mira- culum inesse et in vitam rediisse jesum negent, muito majora obesse miracula, ubi aedificium adspiciunt, fun- damento carens, ex aëre pendens.
			('} Opp. omnia I, 474. (2) Leh. Jesu, ed. 3, p. 217.

-ocr page 254-

		.WIiUH.||p^^;»jpSlil,i|!..t^.f kil, Il|ll.tflIIIJiilipp.J,i|l|i .111, .»■»'!!»S»»!:>ii?WH«S'gJ»w»''^?''i<'^>??y;wy!!^j.»
			— 240 — CAPUT ly. NEXÜS, QUI JESÜ IN VITAM REDITUI CUM SPE NOSTRA SALÜTIS FUTÜRAE INTERCEDIT. Yidimus, cum historia jesü , Apostolorum, Ecclesiae primaeTae Christianae junctam esse rem, quam tuiti su- mus, ita ut ab ea minime divelli possit. Sed non suf- ficit, JESÜ e mortuis resuscitationis vim et significationem historicam exposuisse ; magnam praeterea gravitatem ei tribuimus dogmaticam et moralem , turn, ut de aliis tacea- mus, quia justificationem nostram coram Deo confirmat, turn, quia imago est et stimulus emendationis nostrae, turn, quia pignus est resurrectionis nostrae vitaeque aeter- nae, Caetera missa facientibus, haec paucis exponere nobis liceat ('). $ 1. Nexus cum justificatione nostra. Ita se Pater coelestis in jesü christo hominibus pa- tefecit, ut peccato obnoxiis mortisque iniperio subjectis significaret, peccata se veile condonare mortemque aufer-
			(*) Alia vel supra attijjimus, vel exposita vidcas a KüiBBio, 1. I. pag. 275 sqq. cl'. H. A. mau , ron dein Tode, dem Solde der Sünde und der Aufhebung derselben durch die Auferstehung Christi, in Diario: Theol. Mitarbeilen, 1838, II, p. 3 sqq. 1840, IV, p. 1 sqq. — Ö- quoquc llErsiliNK , Disp. over het belang van Jesus opstanding- a Soc. Hag. praemio ornata , 179C.                  ,,

-ocr page 255-

			■ 'y'',...vmnmMi..-J,,iy..M'imfmmmilf9n''f9^
		— 241 — ré, modo ödem haberent filio, qui mortem subiit, ut servos peccati a morte liberaret eosque ad Deum re- duceret, quique in vitam revocatus est, ut -vitam iis yindicaret, opusque suum confirmaret ac perficeret. Mor- tis JESU vim salutarem hic exponere retat instituti ratio, arctissimam autem esse iJlius conjunctionem cum reditu in vitam antea vidimus; attamen JESü magis historiae ra- tionem habuimus, quam beneficiorum, quae generi hu- mano attulit. Hic animadvertere liceat, JESUM omnibus, quae his in terris perfecit, sigillum quasi impressisse reditu suo in vitam, quem testem dicimus veritatis eorum, quae fecit et dixit, et fundamentum melioris , quam exspectamus, conditionis. Quaecunque enim de se testatus est, tamquajn filio Dei, in hominum salutem mortem subituro, de Patris amore erga homines, et de fide sibi, tamquam Sospitatori generis humani, haben- da, haec omnia vim accipiunt et auctoritatem, quum e sepulcro redivivum Eum egressum esse videmus. Et- enim a Patre e mortuis resuscitatus Dei filius declaratus est (Rom. 1:4); insontem Eum vidimus mortem sub-- iisse, eamque vi sua privasse, atque illam ob causam a Deo in vitam revocatus est, ut luculenter comproba- ret, Eum mortis victorem esse habendum. Semel enim mortuus est in gratiam peccati; in vitam vero revo- catum mors eum sibi subjicere non valet, {^avarog avrov ovx i'ri xvQuifn (Rom. VI: 9, 10. Act. Ap. XIII: 34). Quo fit, ut eo tutius fidem ei habere possimus, quo cer- tius constat, Patrem Eum in vitam revocasse, et tristem nostram in meliorem converlisse conditionem (Eph. II; 16

-ocr page 256-

				lipiHWll.l...J,I..I.IIH!.l.llH]|Lpll.l|IW.
		__ 242 __ 5 sq.). Etenim, qui propter peccata noslra mortem subiit, ut expiarentur, in vitam revocatus est propter justificationem nostram, ut in integrum restitueremur (Rom. IV: 25). Ita juncta est chkisti mors cum ejus e mortuis resuscitatione, ut, quod illa effecit, haec confirmet, ut sine altera nullam altera vim habeat. Con- juncta effecit utraque, ut, abrogata lege, vim suam amitteret peccatum , quod quum vi sua esset privatum, mortis quoque imperium abrogatum est. Nam ^ Siltxx- (iig TÏjg duuQTÏag, ó vóf^iog , et tó ntvTQOp rov üayarov t] &iiaQTla (1 Cor. XV: 56). Christo in vitam revo- cato, novum incepit aevum vitae et salutis, quam mors interrumpere non potest, quum nee CHRisH vitam mors interrumpat. Hoc vero, quod ultimo loco statuimus, affirmare non possunt, qui, in vitam jesüM revocatum esse concedentes, negant, in coelum Eum rediisse, ad- stantibus discipulis, corpore indutum. Quocunque enim se vertat hasiüs , quem unum omnium instar laudemus, et licet affirmaverit: »e* ist wahrscheinlich genvg an »sich, dass Jesus auf andre als die gewöhnliche YiWeise von diesem irdischen ff^eltkörpcr schied;''' certum est, jesum, quem hominem fuisse scimus post reditum in vitam , humano more ab bominibus discedere debuisse, nisi extraordinaria via ad Patrem rediisset. Quum igitur ascensionem in coelum mythum dicat, verita- tem vero historicam vindicet resuscitationis, liane omni vi sua privasse censendus est hasiüs (*); nam spon te patet,
			(!) Leh. Jesu, eil. 3, § 127. Verba, (juil)us usus est, fluctuan-

-ocr page 257-

				I-I iMMJiimujpj .111.1 IJl. omij!ij|i.)i(»..i, w^wM^
		— 243 — denuo Eum mori debuisse, quem Deus palam ad dextram suam non coUocavit, mortisque victorem illum haberi non posse, de quo non certo certius scimus, numquam eum inoriturum esse. Sed quae IIASIO obest difficultas, eadem nostram premere sententiam visa est kraebio ('), statuenti, de JESÜ, denuo non moriluro post reditum in vitam, con- stare mininie posse apud eos, qui corpus ei humanum tribuunt, idem illud, quo ante crucis mortem indutus fuerat. Sic enim per 40 dies, temporis spatium illud inter reditum in vitam et in coelum ascensionem, morti Eum obnosium fuisse, neque mortis victorem vere haberi po- tuisse, monuit. Attamen hoc tenendum est. Quum vere mortuus est CHRiSTüS, adeoque hoc nomine Patris vo- lunlati satisfecit, opusque suum ad finem usque perduiit, in vitam revocatus, licet corpore indutus esset humano, de morte, quippe poena peccati, victoriam reportavit; quam ut confirmaret Pater, brevi post summos ei contu- lit honores, quum in coelum ascendenti aeternam JESü CHRISTO gloriam tribueret. Ubi fide amplectimur doctri- nam Apostolorum de jesü in coelum sublato, equidem non video, quidni eodem jure atque illi, qui aethereum
			tem ejus doctrinam produnt. Quid cnim sig^nificant hacc: ^y Denn vsein AbscJiied war nicht das triibe scheiden eines Sterblichen, »sondern der Segen eines Verklarten, welcher, eins durch seine «Liebe mit der Gottheit, auck unter den Seinen unsterblich fortzu- »lehen verhiess j und er ist bei mis geblieben." — ?                  , (*) L, I. p. 299 sqij., ia primis pagj. 304. 16*

-ocr page 258-

		— 244 — aut glorificatum jesü corpus tribuunt, cum paulo affir- mare possimus: yyXQiSTÓg èyiQ&iig tic viviQGiv, ovxivi. dnod-iiTjaxit (Rom. VI: 9), quum de corporis christi natura non loqualur, sed de jesü, postquam in coelum abiisset, immortalitate et gloria vestito. Quod ante mor- tem precatus erat: xai vvv dó^aaóv ^t, gv nareQ, ttuqü stavrw rfi Só§ij, ij tiyov ttqó tov róv xódfioi/ tlvai, ttccqo. aoi (Joh. XVII: 5), exaudivit Pater coelestis. Gloria Eum exornatum viderat magnus gentilium Apostolus, cujusque laudcs per totam ritam celebravit, hujus corpus in coelo degentis aü^cc rijg dó^^g dicere potuit (Phil. III: 21). Ex hac autem denominatione nihil eflici potest, quod de corporis jesü natura, his in terris versantis, aliquid nos doceat, quum chihstum resuscitatum, sed in coelum etiam sublatum , summa potestate utentem et cum iveQ- ynu TOV Svyaa&cti avvöy xal viroTa^ai ïccvtm ra ndvru sibi informet. Statuas igitur, corpus jesü , quum in coelum adscenderet, commutatum et a pristino diversum factum esse, quo omnes, quas nonnulli movent diffi- cultates removeas. Ne vero cum aliis jesü mortis reri- tatem negcmus, qua negata, nullam habet vim Ejus in vitam reditus. Ita enim, qui non vere mortuus est, minime mortis vim infregit, et qui non vere e mortuis in vitam revocatus est, nequaquam vitam nobis pate- fecit et vindicavit. Jesüs christüs , quum crucis mor- tem subiit, et a Patre in vitam revocatus est, nos vere a peccati poena liberavit, vitaeque et salutis aeternae par- ticipes nos reddidit. Deus palam ita significavit, se ge- nus humanum in felicem, quem peccantes amiserant,

-ocr page 259-

			.1 w.^'.-fiimm^rm*--' ' fy'-v-ü!n<"W"..!-ii^iy.<!im'-
		— 245 — statum restituere veile , modo fldem haberent Filio, fide- que amplecterentur, quae peregit. Nam qui fide cum CHRISTO conjunctus est, uberrimos ex co aliquando feret fruclus ; i'iic rijv iiuqtvqIuv tv tavrw, scilicet, öti ^mrjv cc^wviov idcoxii/ ijfiïi/ o 0ióg- xal avrrj rj ^coij tv rói viü aiiTOv tariv (1 Joh. V: 10, 11). CHRISTUS ^)•a»'«- Tca&tig j.iti> (Saoxl, 'Qwonoitj&tli dt rw 7ri>tv'fiaTi (1 Petr. III: 18) ad Deum nos reduxit, cui per cum fidem jam habemus (I: 21), quum ad novam ccrtamque spem de- nuo nati videamur (I: 3 sq.). ChriSTI xaraQ/ijGccvTOs fitv rèv 0'avuTov, (foiriaavrog dt ^mijv xal d(f>d'aQ(siav (2 Tim. I: 10) peculium jam sumus; fides ei, e mor- tuis in vitam revocato, liabita ad salutem nos ducit (Rom. X: 9), Eumque tóv y.aranQivovTa extimescen- dum certe non habemus (VIII: 34). Nam pro nobis mortuus est, atque idem ille in vitam revocatus, ut nos liberaret; quod si igitur non resuscitatus est, mors salutaris omnem vim suam amittit, et nos peccato ob- noxii manemus ; frustra fiduciam in eo reponimus, om- niumque sumus miserrimi (1 Cor. XV: 17 sqq.). Sci- licet , cum ita se res habeat, ut nulla mutatio, jesu non resuscitato, in conditione nostra obtinuerit, maximi sane momenti habendus est jesu reditus in vilani, qui e^ cum Deo nos conjungit, et fidem, cnuiSTO habendam, con- firmat, et animum nobis quietum reddit. Quum enim Dei eramus inimici, xartjllayrifitv rf) ©ftó Slo, roü Q-u- varov Tov viov ccvrov , irolXó) fiaXXov xavaXXayivrtg ocoO-tjaó^ed-a tv rij ^cof; avrov (Hom. V: 10)..

-ocr page 260-

			'""^"S'yff......"'^igntH' vM.
		— 24G — $2. Nexus ctim emendatione nostra. Jesu reditus in vitam recte dicitur imago et stimulus emendationis nostrae, non eo sensu, quo recentiores nonnulli statuerunt, Apostolos e mortuis jesüm resusci- tatum esse docnisse, ut signiticarent, homini emenda- tione morali opus esse. Illis enim haec Apostolorum doctrina ita sjmbolice informata esse ridetur, ut ipsam historiam missam facere, ideam vcro, sub imagine pro- positam, retinere male sibi licere putarent. At, qui sibi persuaserit de jesu resuscilationis veritate, ei egre- gium in oculos continuo incurrit momentum bujus rei, quae sub imagine vere proponit emendationem nostram , et ad eam incitat, uti monuerunt Apostoli. Scilicet ita sibi rem informarunt, ut, quum cHRiSTüs in hominum salutem mortuus esset, hos adhorlarentur, ad pristinam Titae rationem emendandam, christo fide habita, Deoque vita consecrata. Imaginem paulus petiit e baptismo, per quem mortis jesu participes facti sunt Christiani, ita ut in aquam immersi cum christo mor- tui videantur. Jam vero atJ/iqivToi Yivójitvoi rw ófiotw- (lari TOV O-avarov avTov, caeterorum, quae CHRisTUS passus est, participes facti sunt, praesertim rijg rivasra- ntiag. Haec novae christi vitae erat initium, quam mors certo non interruptura erat; ab eo igitur temporis puncto, quo cum christo mortui erant, qui in baptismo, ei aqua egredientes, resuscitali apparuerant, eorum quo-

-ocr page 261-

			I .■y.,.|yM^,iij^iy,,..^j4^y.Jjt.ll.{;<ii-.iyiiM.a>l|ll!M|!|IJJj|IJ|l^
		— 247 — que vita a prislina diversa liabebatur. Ita et nos cuin CHRISTO sepulti videmur, 'hu, wottiq riyiQ&ij XQigró^ ïx ViXQWP Sioc rïji èó^tji Tov natQÓg , ovtco xai rjjiiXg tf KuivÓTjjTi i^coïji TteQinaTr'jawjxip (Rom. \I: 3 sqq.). Pul- ceirima ceite imago, quam paulus nobis proposuit. Qui CHRISTO fidem habuit, antiquissimo tempore sancto bap- tismo lavabatur ; sub aqua disparuit, qui peccato Diis-r que falsis valedixit, ex aqua emersit, qui ritam CHRISTO consecrare voluit. Quid mirum, paülum in hisce simi- litudinem quamdam invenisse cum jksu in vitam reditu, quem imaginem dixit novae Christianorum vitae, emen- dationis eorum moralis? Sponte eo ducebatur, quum moitem christi cum Ejus reditu in vitam semper fere jungat, et qui illius sit particeps, hune quoque sibi vindicare posse videatur (2 Cor. IV: 10, 11). Idem fere petrus innuil (1 Ep. III: 21), sed quod uterque effinxit m'jt^olov, nisi historico nixum esset fundamento, pon rjiagnam in hominibus habuisset vim ('). Nisi de (*•) Mcmorabilc mihi vidctur, quodapud antiquioris acvi Cliristianos iu more i'uisse testatur scriptor opusculi: dytox^iatig n^hg tovi; oqO-ó- doiovq, quod cum jdsiini M. operibus edituni invenitur in ed. Jaud. p. 441 sqq. I'rovocans ad IRENAEÜM, tradit; di,a rovTo 17 èv thk *t ^i^i^att; yfitüv yovvxktöïa av/AffioXóv tori' rijg èv TaZ(; af^ca^rUuq TTTwaeoii; t)^Ö3v rö ya^ fv rij Ki'^t-aniJ fiy Kkivftv yórit, av/iij3okóy lavi T-^q dvao'vdoeioqf dt' -ijq rij rov J^^iarov /cé^trt, riav Tf d/ia^~ TTjuaTun', xal tov eic' avrüv ctthararoi/iivov &avdrov ■^kfv&f^a- O-Tjfifv. Ita ah Apostolorum aetatc Cliristianos consuevissc monct, die solis et intcr fcstiim Pascliatis et Pentccostes spatio, prcccs fundentes, genua uon flexissc, in memoriam rcsuscitationis CHlilsil, d'. l.I. quacst. 11.').

-ocr page 262-

	«■l("U -IWWIU.UIJIPH»"" •■•'• ' •- •W^"'»" '• •■■> !■•..' r'i " ■-aSfJ';
		— 248 — CHRisTi re&uscitationis yeritate nobis persuadere possi- mus, Evangelistarum de ea narrationes non facile, spe- culi instar, novae vitae emendationisque nostrae moralis iinaginem nobis cernendam praebiturae fuissent. Quo enim modo in jesu , e inortuis non resuscilato, vitae emendationis imaginein cernere potuissemus ? Uti se- pulcrum corpus CHKiSTi, ita peccaturn corpora nostra retinuisset; CHKiSTi mors nostrae mortis imaginem retu- lisset, at nullum novae vitae initium! Vindicata vero Ejus e mortuis resuscitatione, appareat jam ejus momen- tum. En tibi incitamentum, quod ad mores emendan- dos te adhortetur. Etenim non tantum imago, scd stimulus etiam emen-. dationis nostrae habeatur jesü in vitam reditus. Scilicet o' TTttXaióg ijfi&v av&Qanog GvvidTavQW&i], 'Ivu xarccQ- Yij&fj To acófia rijg d[iaQTiag , tov ^t/xéri dovXfiteiv rjixag Tij djXKQTia (Rom. VI: 6.). CiiniSTüS in gratiam pec- cati mortuus est, at in vitam revocatus l^fj Tm Qtw (s. 10); nos vero, qui cum eo in vitam revocati videmur , pec- cato, non vero Deo, obtemperare pergeremus ? Absit pro- fecto ! CHRISTUS nos tenet, in vitam revocatus , 'iva xuq- nocpoQtjaaifiiv tu) 0i<ö; a legis imperio liberatos tv xaivó- T-ijTi nvtt'fiaTog SovXntiiv nos oportet, uti cos decet, qui a CHRISTO , in vitam revocato , nomen habent (VII: 4 sqq.). Quandoquidcm pro omnibus mortuus est jesus, non sibi, dXXa Tm vntQ avTmv dno&avóvri xai i/cQ&ii'vi vivere eos oportet (2 Cor. V: 15.); tü a.Q'^ala iruQyjX&iv, Idov yéyovt xaiva t« navTu (s. 17.). Res esset sibi ipsa repugnans, novam cum christo vitam degere, et

-ocr page 263-

			•m jip.i«.ii|ppLy|iMwi^jiywaiPHWWBIII|Pli|iPW
		— 249 — pristino obtemperare domino, quasi cum christo non resuscilati apparuissemus. Peccato, Toluptati bonisque terrestribus yaledicendum est, quum, qui fide cum CHRisio juncti sunt, tenestria non curent; tl ovv avi/ijytQO-ijTe Tm XqkstÓ), rd ava ^7jrilTe , ov ó XQiarüs laziv tv dt^ia Tov Qiov xa&ijfievoi (CoJ. III: 1.). Regnum incepit graliae, quo, xnaxïhrtg tv Xqkstw 'Iijdov inl ÏQyoig d/cc&oli (Eph. II: 10), magis magisque salutis aeternae adipiscendae studiosi fiamus necesse est, jesüm christum in vitam revocatum intuentes, iavrovg rm Qtaj , wg ix vtXQwv ^wvTag, xal rd fiékij [tjfiv)i>] 'ónXa Scxaioat'pTjg TÓ) Qtu) consecrantes (Rom. VI: 13). Redivivus e se- puicio victor egressus est peccati inortisque; cum eo ex peccati illecebris erepti jam nunc vivimus Deo. Quod si autem mytliis annumerandus esset jesü reditus in vitam, frustra ad eum provocaturi fuissemus; quum vero de ejus veritate constet , eumque vindicatum esse sciamus, quam dilucide ejus momentum apparet! Quam egregie nos incitat ad vitam emendandam! Ita moruni emendationis imago continuo nobis stimulus evadit, quo incitati, ad bonam frugem nos recipiamus. Quae cum ita sint, licet mortem omnes exspectemus, hac in vita tamen ad salutem aelernam nos praeparat JESü e mortuis resuscitatio. Nam Dei spiritu ducti, in Dei CHRisTique honorem viventes, vitae salutisque aeter- nae in dies certiores fiemus, hac spe freti, fore ut aliquando una cum christo vere vitae aeternae simus participes.

-ocr page 264-

		. ■*mWtjM8w»iy».»jt^a^^i----'-
			— 250 — §3. Nexus cum resurrectione 7iostra vitaque futura. ^Ev rÓ) ^ASd/i nccpreg dnod'i'rjaxovaiv. Tristissimura certe at verissiinum pauli effatum, quod eiperientia confirmatum omnes Tidemus. Parvi haec vita facienda esset, si atra mors linem imponeret stadio, quod in se spectatum, peccato etiam contaminatum , omne gaudium nobis auferret. Sed Dei gratia alterum, consolationis fontem uberrimum, addidit effatum: iv rw Xgiarm •navTiq ^(ooTtoiTjO-rjaofTcei (1 Cor. XV: 22). Christi in Titam reditus pignus nobis est resurrectionis nostrae-, vitaeque futurae aeternae. Ipse, uti supra vidimus, sibi Christus mortuorum resurreclionem tribuit, quam, quominus sensu morali accipiamus, retat hoc , quod addit: xai dva(STÏj(so> avrov i/(o Tji iay/aTfi ijfitQu (Joh. VI: 40). Jesü doctrina instituti, deque Ejus in vitam reditu persuasi, Apostoli eandem doctrinam professi sunt, quam ut confirmarent, ad resuseitationem Sospitatoris e mortuis pro\ocarunt. Docent mortuos in vitam aliquando christum revoca- turum esse, omnesque judicaturum; Deum , ut omnes hoc rite teneant, e mortuis Eum resuscitasse (4ct. Ap. XVII: 31), atquc per Eum nos olim in vitam revoca- turum esse (2 Cor. IV: 14; 1 Thess. IV; 14 sqq.). Si de corpore quaeras, quo induti apparituri simus, multa certe habet, quae nobis opponat ratio humana, quae

-ocr page 265-

			-«S^PPBIl^WSPS'W^
		— 251 — corporis resurreclionem illudit, et infitias ire conatur. Absit vero, ut disputando argumentis eain vindiee- mus, aut ad ea, quae objiciunt philosoplii, animum advertamus. Finem imponamus necesse est disquisitioni nostrae, quae ne justo longior fiat metuo. Jurare bic liceat in verba magistri, et PAUtü-M nos sequi profitea- mur, qui: noico dt nw/xaTi i'Qiovvai; quaerenti, respon- det: iyiiQiTai tv d(f&aQ()iu, tv Só^t], tv dvvafin. Cor- pus erit spirituale, perniciei non obnoxium , nam ov8i tj (f&oqd rijv dcp&aqaiav xl7jQovoj.itX, neque, quod peccato serviit corpus, vitae aeternae particeps fieri poterit (1 Cor. XV: 35 sqq.). Jesüs Christus ixtruaiTjuaTiati t6 aÜ)/A.a Tiji TUTCiii'wdiwi ijfiüv , iig tó yfi>ta&ai ai)TÓ atf/x- fiOQCfov TÖ) (JcofiaTi rijg dóiyg avrov (PhiJ. III: 21.). Multae sane difficultates rernanent, neque intellectu facilis liaec doctrina nobis videtur, at morali aut sym- bolicae ejus interpretationi farere non ausim. Qui enim eam proponunt, non recte attendisse mihi videntur ad comparationem , quarn paulus instituit, ium inter ADA- MüM et CHRISTUM, tiim inter christum et nos. Quod enim PAUtüS de ADAMO profitetur, per eum omnes mori, nequaquam improprie, sed proprio sensu accipiendum est, de morte physica eamque secuturo statu infelicissi- mo, cui opponitur r) t,mij, quain per christum omnes consecuturi sunt: tv ru) X^iorm iravrtg ^wotto iTj&ij- aovrai (1 Cor. XV: 22.). Patet igitur verum esse, quod dixit: Si' dv&Qunrov ó &dvaTog , xal di" dv&Qwnov dvdoTaatg vfitQwv (s. 21). Deinde attendas, quaeso, ad comparationem, quam instituit inter CHRiSTüM et nos.

-ocr page 266-

		— 252 — Pfouti CHRisirs resuscitatus est, ita quoque nos Deus in vitam revocabit, sed dnccQpj Afjiarós, tmira oi rov 2'QtaTov (s. 23, coll. Rom. VIII: 11; 1 Cor. VI: 14). Eadem ratione, qua e sepulcro chuistus prodiit redivivus, nos aliquando in vitam redituri sumus, ixaarog Sè tv rm ISitp Tayfiari' ne vero illud proprie, hoc iinproprie ■quis interpretetur, quo lieret, ut Christus nuilo modo ■dnuQ'/^rj rwv xixoiiATjiiivcop dici potuisset (s. 20). Hoc nomine tantum Eum paulus insionivit, qui moi tuus, at in Titam revocatus, numquam morilurus est, quocirca nee LAZARI neque aliorum in yitam reditus ei obest, qui denuo mortui sunt, ut iterum olim in vitam revo- ■centur. E mortuis resuscitati \itae aeteinae participes erunt; qui cum CHRISTO fidei vinculo juneti sunt, nullam per- niciem extimescendam habebunt. ^'Ea^ccrog t%&Q6g xa- ragyilrai 'o &ai>aTo; (1 Cor. XV: 26), quo subacto, omnes rijv iixóva zov inovquviov ferentes, et immorta- lititate donati, de veritate sibi persuadebunt row ï^óyov' KUTinó&i] o d-avarog eig vXxog. Victoris agminis tune audietur chorus: noïi aov, {yavart, ró xtvrgov; beato- rumque paean: nov aov, aStj, tö vlxog; Vita incipiet salutis numquam interiturae; namque ejus pignus est jEsus CHRISTUS, iu vitam a Deo revocatus, caput totius corporis, cujus nos membra sumus, cum eo arctissime juncta ; qui, uti in omnibus, ita quoque longae illius m yitam revocatorum seriei prinms est, dQy^ij ngcoTÓTO'Mg ix TUIV ViXQWV. Quod bic suspicari tantum nobis licuit, in statu feli-

-ocr page 267-

						■Tï^^KWi^gjBWlSiBSI-^WTOi^
			v:fv\^>!»'>''.vfi^y'rr
				253 —
		cissimo certo cogiiitum habebimus; imperfecta hic , per- fectior ibi erit scientia nostra. Una cum caeteris, qui CHRISTO toti se tradiderint, perspcctum habebimus ium neïum, qui JESü christi operi cum nostra intercedat salute, ii/tn Ipsum et riji/ ëv'^ajitv rfjg avaavaatvog avrov (Phil. III: 10). Laudes Dei celebrabuntur: tw 0fco XUQii Tcp StdóvTi rjfili^ rö vï>cog, öid xov Kvqiov ijfiwi/ "Iijoov A'Qiarov (1 Cor. XV: 57), et qui de se ipse alFirmavit: QuQSiÏTi, i/co vtvixijKu xov xóofiov (Joh. XVI: 33), iilum aliquando beati laetum nuntium palam prolitentem audiont (Apoc. I: 18): tytvófiriv vtxQÓi, xal iSov ^wv tifii fig rovg almvug rüv aioii/wp' d/^ijr.

-ocr page 268-

				THESES.
			I. Jesü reditum in vitam, ad doctrinam de Ejus persoiia pertinere, non recte negavit scnLEiERM\caERUs. II. Jesu» peccato immunem fuisse, illius rcsuscitatione e mortuis egrcgie comprobatur, III. Licet, antequam Jisus in vitam redicrit, alii quoque e mortuis resuscitati fuerint, vel sic tarnen sutnmo Ille jure dicitur nQtoTÓTOHog ix i&v vixqwv- IT. Corpus humanum, quod jesu in vitam revocato tribui- mus, non impedit, quominus cum paulo (Rom. VI: 9) statuamus: &aparog avxov oix i'rt KVQitiki. ' T. Omnem jésu e mortuis resuscitationis vim et significa- tionem auferunt, tinn, qui vere mortuum fuisse jesem negant, tum, qui Ejus in coclum ascensionem mythis annumerant,

-ocr page 269-

			■■'yii|!ar*'-'*.'W':^^'*y:^''*''^fwy,éffW'^wfWPIw
				ir^'^
		VI. Testimonium, quod de se ipse tulit jescs, maximam habet probandi vim. VU. Periculi plenum existimandum est, a communi fcre Ec- clesiae Patrum testimonio recedcre, quod de Evangeliorum Canonieorum scriptoribus, lingua caet. ferunt. VIII. Marcum Evangelistam stipendia meruisse mihi non veri- simile vidctur. IX. Lectio Sia ró ifoixovif ccvtov nvtvfia tv vjüv, Roin. VIII: 11, vulgatae praeferenda est. X. Verba Matth. X: 23, 'ïmg av i'ld-j] 6 vtóg rov dv&Qco- nov, non eo sensu explicanda sunt, ut jesum, post breve temporis spatium se cum discipulis denuo conventurum esse, promisisse, ex iis efücias. XI. Assentiendum minima est stradssio, existimanti (Leb. Jesu, ed. 3, I, p. 675) parabolam de divite, iter insti- tuluro, servisque talenta cxhibente, Luc. XIX: 12 sqq. , confictam esse ex duabus illis parabolis, quae Matth. XXV: 14 sqq. et XXI: 33 sqq. habentur. XII. O add/xog, qui memoratur Matth. XXVIII: 2, haud- quaquam militum animi comniotionem significat.

-ocr page 270-

		1 m/v 'iwiij jiwwnaipp'^p'"'■^ffl<,! '"-"■'i'i' ■>jj;."w»t'i''pi- ?".4^f. ,^: ^y .i.'
			— 256 — XIII. Islamismo Mosaïsmutn praestantiorem esse statuo. XIY. Concordata q. d. plcrumque Pontilicibus Romanis iinice favent, de auctoritate veio detrahunt Imperatoris vel Re- gis, qui ejusmodi cum illis foedus ferit. XT. Altera vkvï,i Apostoli captivitas argumentis satis vali- dis defendi non potest. XTI. Anachorctae, a cacteris scparatim viventcs, et sibi et societali Christianae nocuerunt magis quam profucrunt. XVII. Rite discernatur inter librorum Symbolicorum et formu- larum Lithurgicarum auctoritatcm. XVIII. Institutioni Catecheticae, tum mensibus hibernis, tum aestivis, opera navanda est.

-ocr page 271-

			V i A R W E L, AAN MIJSEfi VRIEiND J. I. D O E D E S, BIJ ZIJjy TEItTHEK VAN DE AKADEMIE.
		Eiseh geen leestlied van liem, wirn de stormen van 't kven De lier deden breken, aan de vreujjde eens gewijd. Neen, vraag niet, dat ])ij geurige rozen zal weven Door de krans, die de roem om de slapen u spreidt. Ja, voorheen mogt mijn hart, gansch van vreugde hevangen, Zicli soms uiten in 't kunstloos, maar vreugdevol lied. En soms ruischtcn niija' toonen en klonken mijn' zangen XooT het zalig verleden en 't lagciiend verschiet. Doch dat al is voorbij, en zal nooit zich hcrJialen. Do Aeoolsharp mijner droomen L'gt neder in 't stol". Als een rookdamp vcrdwecnen mijn' zaal'ge idealen, En de loon mijner snaren werd somber en dot. Past die toon op het feest, dat gij, vriend! thans moogt vieren Past een rimpel op 't voorhoofd van hem, die u mint? Waar nu groenende laauwren den schedel u sieren,                ,i; En gij hier uwc droomen verwezenlijkt vindt?
						■>

-ocr page 272-

			o! ik weet het, gij kunt haar, gij zult liaar niet w raken, Gij waart mij een steun, waar de hoop mij ontzonk, En gij woest mij zoo vaak op bet liclitende baken. Dat steeds in den donkeren naclit voor mij blonk. O! heb dank voor die vriendschap, heb dank voor die trouwe. Heb dank voor die Imlp, en dien troost en dien raad, Die zoo vaak bij mijn droefheid, mijn smart en mijn rouwe. Mijn hoop was, mijn steun, mijn' verligting, mijn baat. Vriend! Uw toekomst is schoon! Mogt ze nooit u misleiden. Maar al werd ge ook bedrogen door 't kleurig verschiet, Steeds het oog op die star, die ons voorlicht, ons heiden; De Liefde: haar luister en licht tanen niet! Ja, wat laauwren do roem door uw' haircn moog liecblen, Hoe schittrend van kleur en hoe wceldrig van blad, De rozen der Liefde zijn schoonere vleclitcn ; Zij verwelken noch dorren u ooit op uw pad! Kom dan, voorwaarts gestreel'd! God en liefde in het harte, Den Hemel in 't oog en een' vriend aan de hand! Kom dan, voorwaarts gestreefd! zoo door vreugde als door smarte Wordt gij eenmaal bereid voor een zaliger stand. Nu, vaarwel, o mijn Vriend! Ja, dat woord doet mij treuren: Maar ik weet, hoe het lot van elkander ons voert, Gecne magt is in staat om een' band te verscheuren, In de jeugd eens zoo hartlijk, zoo hecht vastgesnoerd. F. S. J'-.
		ï

-ocr page 273-

					f»?W|^S!f~^
			CORRIGENDA.
		Pag. 35 Ann, 3. longinguo                        lege: longinquo » 59 Reg. 2. caetorum                         -------caeterorum » 65 — 21. quaesierunt,                    -------quaesiveruntj »     192 Ann. 2. Joh. I: 4,                     -------Joh. II: 1, >,-----_ _ Matth. XIX: 26 sqq.-------Matth. XIX: 16 sq. »     197 Reg. 18. resuscitabanlur               -------resuscitabiintnr »     207 — 7. ])eccali                            -------peccalo »-----— 14, (Jif)9-^(J1J-------- OoiO-t^oti