UTRECHT

V THAlVft

, uiilifrtcn

Statistiek

UTRECHT.

Burgemeester der Stad Hamburg.

DOOtt

M'. .1. de Wal.

(Vervolg van deel H, pag. 216J.

Juaurent brengt de benoeming van S i m on van
Utrecht tot burgemeester der stad Hamburg tot het
jaar 1432, of misschien nog tot bet laatst van het jaar
1431 (l). Men kan echter, bij gemis aan. zekere be-
scheiden, dienaangaande niets met naauwkeurigheid be-
slissen: alleen komt het mij voor, dat deze benoeming
tusschen 1427 en 1432 moet vallen, vermits hij in eene
akte van eerstgemeld jaar (2) enkel Heer Simon van
Utrecht genoemd wordt, en daarentegen in eene Fun-
datie van laatst bedoeld tijdstip uitdrukkelijk met den
naam van dominus Symon de Vtrecht proconsul
wordt bestempeld (3).

Een der belangrijkste tijdperken in Hambnrg's vroeg-
ste geschiedenis is de strijd met en in Oostfriesland ge-
durende de jaren 1429 tot 1433 gevoerd. De ouder-
steuning, eenmaal door sommige Oostfriesche edellieden
aan de Victualiebroeders verleend, had tusschen eerstge-

(1) Laurent, t. a. p. 89.

(2) Zie Bijlage IV.

(3) Zie Bijlage V.

Utr. voorheen en thans, III Dl. I St. l

melden en de stad Hamburg een staat van spanning doen
geboren worden, die met het ten onderbrengen dei-
vrijbuiters niet was opgelost. Eindelijk was in 1429 door
I m el van Osterhusen, en I in el Abdena van Ein-
den, een verbond met Sibeth Papinga van Rus-
tringen gesloten, om gemeenschappelijk hunne vijan-
den, inzonderheid de Hamburgers, te bestrijden (1).
Het schijnt echter voorloopig bij een oorlog tusschen de
verschillende Oostfriesche hoofden te zijn gebleven, tot
dat in 1431 Edzard Circsena, het hoofd van een
Oostfriesch vrijheidsverbond, dat Focke Uk en a en de
straks vermelde edellieden moest bestrijden, zich om hulp
tot Hamburg wendde. Einden moest veroverd worden :
de bondgenooten hadden geene vloot, en de stad kon
alleen van de zeezijde worden aangetast. De Hambur-
gers lieten zich niet lang noodigen, en zonden in 1431
eenige? schepen naar Emden, onder voorwendsel eener
handelsonderneming, Imel werd op een der schepen op
een gastmaal genoodigd , prachtig ontvangen , en � mid-
den onder het festijn werden hem handen en voeten ge-
bonden, de ankers geligt, en de edelman naar Hamburg
weggevoerd (2). Hierop stevende de in de monden van
den Eems geankerde vloot tot voor Emden en de stad
werd tot de overgave gedwongen. Geruimen tijd is zij
sedert in handen der Hamburgers gebleven (3), die in
het volgende jaar, om den Eems tegen de strooptogten

(1) Wiarda, t. a. p. I. 442.

(2) Wiarda, t. a. p. 451. Beninga, Volledige Cliro-
njk van Oosifrieslant, uitgegeven door II a r ken r o l h. Emden
1723, 278.

(3) Wiarda, t. a. p. I. 452.

van Focko Ukena en zijne medgezellen te beveiligen,
de vesting Leeroord lieten aanleggen.

Heuft onze Si m on van Utrecht aan dezen togt een�g
werkdadig deel genomen? Ik geloof juist den aanleg van.
Leeroord in 1432 voor een werk van zijn doorzigt te
moeten houden. Immers volgens La ure n t vindt men
in de Stadskamerrekeningen in dit jaar opgeteekend: 1432.
Exp. ad reysas dominorum dl6 tal. dommis Simoni
de Vtrecht et N. Meycre ad Emeden in Frisia en
J03 tal, dominis Simoni de Vtrecht et Nygebur ad
Frisones (1). Ik maak hieruit op, dat de Hamburgers in,
gezegd jaar tweemalen eene deputatie naar Emden heb-
ben gezonden, om de zaken van het nieuwe wingewest
(opdat ik dit zoo eens uitdrukke) te regelen. Opmerke-
lijk is het, dat onze Simon, en hij alleen, in beide ge-
zantschappen betrokken was. In 't vorige jaar wordt hij
niet in de stadsrekeningen genoemd, en ik mag dus voor
de eer van onzen Utrechtenaar onderstellen, dat hij bij
het tegen I m e l gepleegde verraad niet is tegenwoordig
geweest.

En waartoe strekten die herhaalde togten van het raads-
lid naar Emden en de omliggende landstreken ? Mij
dunkt, ik vind bij onze Geschiedschrijvers twee punten
opgenoemd, die wel tot het bedrijf van onzen Utrechte-
naar zullen hebben behoord. Eerstens bedoel ik het
onderzoek naar de wandaden, waaraan I m el gezegd werd
zich vroeger te hebben schuldig gemaakt. Want, te
Hamburg in de gevangenis geworpen, werd hij van zee-

(1) Geheel verkeerd schijnt daarom de opgave van Lau-
rent, t. a. p. 89, « dass er mit zwei andcrn Herren des
Rallis in diesen Jahre nach L�beck reiste."

foovertj beschuldigd (I). Wien kon men beter de na-«
spo�ing aangaande de gegrondheid dezer beschuldiging
opdragen, dan den man, die de schrik der vrijbuiters
was geweest ?

Eene andere taak van het Hamburger gezantschap was
de bevestiging van Leeroord en de aanstelling van een
bevelhebber of voogd daar ter plaatse. Hier. komt Be-
ningha ons te stade. A. Ch. MCGCCXXXH (zegt
deze) sinnen de Hamburgers vor eerste up Embden, dat
se in ore gewalt erlanget hadden, gekamen und sinnen
voort nah Lehr getaegen, und � eene veste daer tho
leggen uthgesehen, urn den Eemsstrorn daer mede tho
Verdedigen, und hebben daer een blockhues laten slaan,
nnd dewyle desulvige plaets aen een spitzen ort gelegen,
daerum heft dat hues daer na den naem gegeven, uud
genoempt Lehrorht, dewyle de Hecke Lehr daer priii-
cipalicken negst were angelegen, und als dat hues be-
fesliget, hebben de von Hamborch eenen Amptman, oder
Voget, 10 ® in der tyt genoempt warden, uth ohren
Rade, enen Eggerick Beierfleeth, dat tho ohren
und den Ostfreesen besten tho vorwaren ingedaen, dat
door Focko U k en met synen verwanten geen schade
des oordes geschege (2).

De hoofdman werd door de Hamburgers benoemd uth

(1) Wiarda, t. a. p. 452. Men merkt op (zegt Wes-
tendorp, t. a. p. II. 455), dat lm el A b d e n a van Kin-
den, van de Schieringer partij, en Sibeth Papinga van
Uuslringen de Hamburger kooplieden op zee zeer veel na-
deel toebraglen, en daartoe ook zeerowers in hunne havens
onderhielden.

(2) Beningha, t. a. p. 281.

ohren Rade. Doch blijkens de rekeningen behoorde
Beierfleeth tot geen der beide deputatien. Ik geloof
daarom, dat Beningha hier welligt-minder juist onder-
rigt is geweest, en dat de slotvoogd, niet uit den raad,
maar door afgevaardigden uit den raad is benoemd ge-
worden. Te gereeder laat zich dit denken, daar Siinon
van Utrecht toen waarschijnlijk reeds tot het burge-
meesterschap was opgeklommen.

De strijd der Hamburgers in Oostfriesland was met
deze veroveringen niet voleindigd. Sibeth Papinga,
de gevreesde hoofdman, die zich alleen daardoor van
Godeke Michiels onderscheidde, dat hij te land zoo
wel als ter zee, zijne strooptogten ondernam, viel kort
daarna eenige Hamburger schepen aan, en maakte aan-
zienlijken buit (l). Oldenburg en Bremen kwamen Ham-
burg ter hulpe. Vereenigd met de vijanden van Sibeth,
belegerden zij den Sibethsburgt. Edzard van Greet-
sijl en zijn broeder Ulrik trokken tegen Sibeths
bondgenooten ten strijde. Driehonderd dappere Ham-
burgers vereenigden zich met hen, om Papinga voor
altoos ten onder te brengen. Den 25 Julij 1432 kwam
het tot een allerbloedigst gevecht. Nadat Edzards zwa-
ger, Lutet Maninga was gesneuveld, viel Sibeth
door eene diepe wonde getroffen. Weldra was de zege
door de Hamburgers en hunne bondgenooten bevochten.
De verwonnen hoofdman werd gevankelijk weggevoerd,
doch weldra bezweek hij aan zijne wonden. De Si-
bethsburgt werd veroverd en geslecht.

De Hamburger berigtgever is van oordeel, dat S i m o n
van Utrecht zelf dezen roemvollen togt heeft bestuurd.

(i) Wiarda, t. a. p. I. 459, 460.

De Oostfriesche Chronijken en Geschied boeken, voor
zoo verre ik die mogt onderzoeken, maken echter tot
mijn leedwezen geen melding van eenigen aanvoerder der
Hamburger benden. De stadskamerrekeningen berigten
ons, dat een deel der gevangen genomene aanhangers
van S i bet h te Hamburg hunnen dood op het schavot
vonden (1), terwijl openlijke dankfeesten ter eere der
overwinnaars werden verordend (2), en de dankbare
hulde des volks, de gesneuvelden in hunne grafstede
volgde (3). Zeker is het, dat, zoo al niet S i m o n in
persoon op het oorlogstooneel is tegenwoordig geweest,
van hem toch, als Burgemeester der aanzienlijke handels-
stad, het bestuur der belangrijkste ondernemingen is uit-
gegaan (4).

Intusschen mogen wij ter dezer plaatse niet met stil-
zwijgen een geschil voorbijgaan, dat in 1434 tusschen
de steden Groningen en Hamburg ontstond, en dat,
wijl het tot handel en zeevaart betrekking had, de be-

(1) 1432. Esp. ad div. 12 tal. 12, sol. 8 den. pro ex-
pensis piratarum Sybethes, de quibus 34 erant decapetati,
et 14, qui de W i ns er torn evaserunt.

(2) 1433. Exp. ad div. Item 2, tal. ad missam depre-
catoriatem in summo dicantatam pro victoria dominorum et
omicorum nostrorum in Frisia, pro pace" et serenilale.

(3) 9 tal. 19 sol. 4 den. ad exequias in Frisia interfecte-
rum et submersorura et ad niissam deprecatorialem pro
triumpho ibidem habito.

(4) Vgl. de Strek. 1435. Exp. pro divcrsis notabelibus,

21 tal. pro 4 Frisonibus, quos.....domini Simon de

Vtrecht traiverunt bic ad doinum bcdelli. Item, 3 tal.
8 sol. pro uno Frisone, quem domini nostre de consulatu
iransureruut.

zorgdheid van den Burgemeester S i m o n van Utrecht
inzonderheid zal hebben gaande gemaakt. Den Hambur-
geren was door hunne veelvuldige scheepstogten op den
Eeins het belang gebleken, dat voor hen in eenen vrijen
handel met de nabij den mond dier rivier bloeijende
Groninger dorpen Farmsum en Termunten gelegen was.
Dit stak (zegt Westendorp) de Groningers zeer in de
oogen, welke gaarne den vreemden handelaar wilden
keeren, en den uitsluiteuden handel in de overige land-
schappen van deze tegenwoordige provincie aan zich
trekken, en voor zich zelven behouden. Van daar, dat
de ouderman Willem Wicheringe zich naar Farm-
sum begaf, ten einde dezen met de Hamburgers gedre-
venen handel met kracht te beletten (l). Na eenigen
tegenstand wist deze gunstige voorwaarden te bedingen,
en een voor Groningen hoogst gewigtig stapelregt was het
gevolg zijner pogingen. Doch de vete tusschen de beide
koopsteden bleqf bestaan, en werd weder aangewakkerd,
toen de gebroeders Aelco en Eggo Houwerda te
Termunten eene bezetting van Hamburger krijgslieden op
hunnen burgt, waarmede zij des noods de Groningers
konden afslaan, opnamen (2). Een openlijke oorlog werd
alleen door de benoeming van vier zoenslieden afgewend,
bij welke gelegenheid Diederik Bardewich door de
Hamburgers werd afgevaardigd. Een bestand voor den
tijd van twee jaren werd gesloten, en de Groningers be-
loofden zich van den handel in en op de overeemsche
plaatsen te zullen onthouden, terwijl de Hamburgers de
verpligting op zich namen, om te zullen zorgen, dat

(1) Westendorp, t. a. p. II. 465.

(2) Westendorp, t. a. p. II. 469.

niemand de Groningers of hunne bezittingen ainviel,
terwijl voor den vrijen handel de meest beschermende
bepalingen werden gemaakt (I).

Ik heb niet kunnen nagaan, of een der beide par-
tijen dat bestand heeft geschonden. Maar de twee jaren
waren weldra vervlogen, en het was daarom, dat in 1436
de Groningers aan de Hamburgers verzochten , om een'
dag te bepalen, waarop men de onderlinge geschillen
zoude vereffenen, en den vrede bevestigen. Eene eerste
vergadering werd daarop in 't slot de Holrn te Termun-
ten gehouden, waarbij de voogd van Emden de belangen
van Hamburg behartigde. Noch deze, noch eene latere
zamenkomst te Emden leidde echter tot een gewenscht
besluit, hetgeen vooral is toe te schrijven, aan de maat-
regelen door Aelco Hou w e r da van Termunten en
Eppo Gockinga van Zuidbroek, in het nadeel van
Groningen genomen. Daarop overweldigden de Hambur-
gers de burgten te Nesse en Wilgum, dorpen, die later
door de golven van den Dollart zijn verzwolgen (2). Deze
oneenigheden, of liever, deze naijver tusschen Hamburg
en Groningen heeft zich nog herhaaldelijk, ook lang na
het .afsterven van Simon van Utrecht, bij onder-
scheidene gelegenheden en op verschillende wijze vertoond.

De hier vermelde gebeurtenissen hangen mijns inziens
met het werkdadig leven van onzen Burgemeester ten
naauwste te zamen: daarop toch schijnt mij eene ver-

(1) Einmius, Rer. Fris. Hist., 1. XXII. 335. Wichers,
Verband, over de oude Gron. munten, in Verband, van het
Gen. Pro Excol. Jur. Patr. III. 2. 105.

(2) Wiarda, t. a. p. I. 471. Ubbo Emmius, Rer.
Fris. Hist., 1. XXII. 341.

melding van zijnen naam in de stadsrekeningen van het
jaar 1435 Ie doelen, die ons leert, dat weinig in den
Oostf��eschen krijg werd beraamd , of ten uitvoer ge-
bragt, waarin het hoofd des Hamburgschen bestuurs
niet gekend werd (1).

Onze mededeeling spoedt ten einde. Den l 'l October
1437 stierf de man, wien een ingezeten zijner laatste
woonplaats de hulde der verste nakomelingschap waardig
keurt (2). Bij zijn' uitersten wil verordende hij eene
nuttige stichting te Hamburg, welker aard en strekking
mij onbekend is, doch die, volgens Lappenberg, nog
in 1570 door de Stedelijke Regering uitdrukkelijk is in
stand gehouden (3). Eene zoogenaamde aluiis werd door
hem aan het hoogaltaar in de St. Geertruidskapel met
zeven Mark rente vastgesteld (4).

Wij keeren nog eenmaal tot de afkomst van dezen
merkwaardigen man terug. Acht iemand het bewijs niet
geleverd , dat hij werkelijk een Utrechtenaar geweest is ,

(1) Anno 1435. Exp. pro diversus notabilibus, 21 tal.
pro 4 Frisonibus, quos .... domini Simon de Vtrecht
traiecerunt hic ad domum bedelii. Item, 3 tal. 8 sol. pro
uno Frisone, quem domini nostri de consulatu Iransiuerunt.
Ik moet bekennen, dat mij de zin dezer woorden niet regt
duidelijk is. Waren deze gelden misschien tot transport en
verplegingskosten der hier bedoelde Friezen aangewend ?

(2) Laurent, t. a. p. 90: « ein Mann, w�rdig, dass
die fernste Nachwelt seiner gedenke."

(3) Sein Patriotismus bezeugie noch lange nach seenem
Tode seere Stiftung Testamenuun Symonis de Vtrecht ad
bardesas, deren dufrichschaltung auch der Rcuss vom Jahre
1570, Art. 20, verlangte.

(4) Zie Bijlage VI.

het gemis aan voldoende bescheiden laat mij buiten staa�,
om hem dienaangaande zekerheid te verschaffen. Maar
het hier medegedeelde zal het vermoeden, dat ik in deze
gissing niet dwaalde, toch aanmerkelijk hebben bevestigd.

Als vreemdeling kwam hij te Hamburg, van waar an-
ders, dan van de plaats, wier naam hij draagt?

Een vaartuig voerde hij met zich, dat den naam van
de Bonte Koe uit Vlaanderen droeg: waartoe anders,
dan om zijne Nederlandsche afkomst aan te wijzen ?

Nog vier gronden tot ondersteuning van dit gevoelen ,
levert eene hoogst merkwaardige akte, kort na zijnen dood
verleden , op : zij bewijst ons:

1°. Dat zijne vrouw Tibbeke of Tibke heette,
een naam, die Nederlandschen oorsprong schijnt te ver-
raden ;

2°. Dat zijne zuster, Griet genaamd, bij zijnen
dood nog te Haarlem woonde;

3°. Dat twee zijner executeurs-testamentair in Mon-
nikzendam hun verblijf hielden, Jacob Rijks en Lo-
dewijk Jans;

4°. (en dit sluit, dunkt mij, allen twijfel uit), dat
in die akte zijn naam, overal elders Symon de Utrecht
genoemd, wordt uitgedrukt door dominus Symon de
Traiecto.

Die akte, ons door Lap pen berg bewaard (1), is te
merkwaardig, dan dat wij haar hier niet geheel zouden
inlasschen: zij werd den 22 November 1437 opgemaakt
en regelde de volledige scheiding zijner nalatenschap.
Anno MIIIP XXXVII'.

(4) Uit het Liber JHemorandorvm op het Stads-Archief te
Hamburg, Fol, 43".

Scicndum, quod sicut alias dominus Sytn�n de Tra-
iecto quondam proconsul Hambnrgensis, pie memorie,
G re ten, sorori sue, in Harlem, in Hollandia sita, mo-
ranti, sua proporcione hereditaria, post eiusdem domini
Symonis obitum de bonis suis ad ipsain de iure seu
alias deuoluendis quadringentas marcas Lubecensium de-
nariorum in suo assignauerat testamento: sic Grete,
prefati domini Symonis soror iam dicta, coram domi-
nis proconsulibus et consulibus Hamburgensibus vniver-
saliter in consistorio congregatis, domino Viccone van
deme Houe, proconsule, Johanne de Rode et Theo-
derico Luneborgh, consulibus, ac Alberto Hoi-
gero, ciue Hamenburgense, eiusdem domini Symonis
testamentariis ibidem presentibus, in suos elegit et coa-
stituit Johannem Wilhelmi, maritum filie eiusdem
Grete, et Wilhelmum, filium Johannes Wilhelmi
prescripti in Harlem, Jacobum Riken et Lodewi-
cum Johaiinis, in Monnikedamme commorantes, ac
Jacobum Wigen, ciuem Hambnrgensem, tutores ple-
nipotentes, per quos iam dicta Grete omni iure here-
ditario, si quod per eiusdem domini Symonis, sui
fratris, obitum, in bonis suis per eum derelictis vltra
predictam quadringentarum marcarum, vt prescribitur,
summam ad ipsam spectabat seu spectare potei�t, renun-
ciauit.

Hoc sane addito, quod iam dicta Grete cum qua-
dringentis marcis iam prescriptis ac per eam vna cum
tuloribus suis prescriptis, ut publice fatebatur, plenarie
receptis et subleuatis a testamentariis ac T i b beken,
uxore dicte domini Symonis supra notati, proporcione
sua hereditaria ex parte eiusdem domini Symonis sui
fratris penitus fore velit divisa et contenta, semotis in

futurum excepcionibus et impeticionibus quibuscumque.
Actum quarta feria post Elisabeth, presente domino
Nicolao Vete!.

Of Sim o n van Utrecht kinderen heeft nagelaten,
is mij onbekend: ik gis, dat hij zonder kroost is gestor-
ven , vermits anders waarschijnlijk daarvan in de straks
medegedeelde akte wel eenig gewag zoude gemaakt zijn.
Dat echter misschien bloedverwanten van den waardigeii
man ook in later tijd zich te Hamburg hebben opgehou-
den , is niet onaannemelijk, omdat wij in sommige oir-
konden een Johan van Utrecht (1), een Georg
van Utrecht (2), een Adriaan van Utrecht (3)
genoemd vinden.

De weldaden, door den wakkeren burgervader aan
zijne tweede vaderstad bewezen, werden ook in later
dagen niet vergeten. Ongeveer twee eeuwen (4) na zijn
verscheiden werd ter zijner eere in de Nicolaikerk een
gedenkteeken opgerigt. 't Is een eenvoudige steen, waar-
van het opschrift is medegedeeld door Th. Anckel-
maun, in zijne Inscriptiones Antiquissimae et celeber-
rimae Urbis patriae Hamburgensis, van welk werk een
exemplaar in de Akademische Bibliotheek te dezer stede
aanwezig is (5). Het luidt:

Piratas, Stortbeck, qui cepit, Gotke Michael,

Hic sita Siinonis consulis ossa vides.
Discat posteritas maiorum fortia facta
Sectari, patriae ne cadat urbis honos.

(1) Staphorst, H. K. III. 649, 749, IV. 310.

(2) Staphorst, t. a. p. III. 693.

(3) Staphorst, t. a. p. II. 770. Zie Bijlage VIII.

(4) Vgl. vooral Laurent, t. a. p. 88.

(5) Ed. 2' Hamb. 1706, fol. p. 22, n». LV.

Boven dit opschrift is het wapen des Burgemeesters
met zorg uitgehouwen. Wat stelde het voor? Een drie-
mastschip, getrokken door een zwaan. De menigte hield
het voor eene afbeelding van de bruisende Koe uit
Vlaanderen (1). Maar de geschiedenis klimt hooger op,
en vindt in het hart des talentvollen mans de ijdelheid
dieper geworteld, dan dat hij zich zoude vergenoegd
hebben , met op zijn wapen het schip af te beelden,
waarmede hij zoo veel heils voor de stad zijner inwoning
had gewrocht. La uren t schijnt uit Wolffs Nieder-
landische Sagen het raadsel te hebben opgelost.

» Uit het zaad van dezen (Lohengrin, den zoon
van Pa rei va l en der Hertogin van Braband) stammen
vele edele geslachten, die van Gelderland, zoo wel als
van Kleef, ook de Rienecker Graven en menig ander:
allen voeren de Lohengrins schip trekkende zwaan in
hun wapen (2)."

De vreesselijke brand, die van den 5"ⁿ tot den 8� Mei
1842 te Hamburg woedde, en een groot gedeelte der
beroemde koopstad vernielde, heeft ook de Nicolaikerk in
puin verkeerd. Maar de gedenksteen van Sim on van
Utrecht bleef bewaard. Nog ten huldigen dage kan de
reiziger, die de nijverheid en den moed van een' helder-
zienden voorzaat bewondert, dat eereteeken in de Ja-
cobikerk in oogenschouw nemen.

(1) La uren t, t. a. p. 88.

(2) Wolf f, Wieder!. Sagen, (Leipz. 1843) 90.

Ik, Ghcriit Jacohbssone van Enghuzen, bekennc vnde betughe
openbare in dessem breve yor allesweme, dat de ersammen manne,
Ol!o Brughbereh, Johan Hituelt, Diderik Luneborgh, Johan Wulff,
Heyoe Ilrandcs, Johan Ghultzow, Peter Mildehouet ynde Johan van
Aluerdinghe, borgherc to Hamborgh, hebben vruntliken ghedeghe-
diughct twisschen deu ersammen mannen, heren borghemesteren
vnde dcme rade van Hamborgh , vnde my omme alsodane manynghe
vnde ausprakc, alze ik van myner eghenen vnde van myner ghesel-
schop wegen hadde to hern Nico�aus Schoken vnde hern Henrik
Jencuelde, van des rades weghen, vnde to ichteswelken borgheren
van Hamborgh, de do mit en vthe weren, van des guden weghen,
dat ghewunuen ward , do Ghodeke Michelssone vnde sine gheselleu
grepen vnde uppeghehalet wurden, dar ik vnde myne gesellen en
to hulpen vnde ok do dar mede an vnde met weren, vmme vnse
anthal daraff mede to hebbends. Vmme alle de vorscreuen saken
hebben de eerghenoemden erliken borghere den raed van Hamborgh
vnde my to enem gantzen ende vruntliken ghescheden, also, dat ik
deme rade vnde en dancke, vnde ik hebbe den raed, hern Nico-
laus Schoken, hern Hinrik Jeneuelde vnde de borghere vnde de
ghautze menheit der stad Hamborgh ghantzlikeu verlaten vnde ver-
late zee ok vnde schelde zee qu�d vnde wil zee schadclos holden
vormiddest dessem breve van aller ansprakc, claghe vude maninghe
van alle des suluen goedes weghen, vor my, mijne erffnamen vnde
vor alle myne gcselschop, de uppe h� tiid rnyt my weren, dat
nummer meer up to sakende, to ewighen tiiden, wante zee my
van mynes sulues vnde ok van alle myner ghesellen weghen vor-
screuenen ghantzliken vornoghet hebben, wol to mynem willen.
Tho merer bekantnisse vnde vnde sekerheyt alle der vorscreuenen
stucke hebbe ik, Ghcriit Jacobbssone orghenoemd, myn ingezeghel
witliken vnde mit mynen guden willen henghen laten vor dessen
breff, de ghenen is vnde screuen to Hamborgh na Godes bord veer-
teyn hundert jaer, dar na in deme twelften jare, vppe sunte Ci-
riaens dagh, des hillighen mertelers.
(Appendet sig.)

Deze oorkonde, in 1412, op den dag van den
H. Cyriacus, d. i. 8 Augustus geschreven, berust
op het Stedelijk Archief te Hamburg, en is mede-
gedeeld door Laureut, t. a, p. 85.

!5
II.

A. Aelbrecht enz. doen cond allen ludcn, dat wy geoirloeft Iici)<
ben, ende oirlovcn mit desen brieven, onse geminden Heer Gheryt
van Heemskerke, Heer van Oeslhusen , dat hi mit allen den ghe-
nen, die hi werven mach, ende om sinen wille doen willen, op
syns selfs gewinne ende verlies, ende tot oirlochs rechte onse vy-
nnde die Oistvriesen, ende die van Hamburch, ende voirt allen die
ghenen, die die selve onse vyande sustineeren of starken wilden,
of him enige proviantie of goede toe, of af voeren, oirlogen ende
bescadigen mogen over al in den onse, te lande, ende te water,
ende buten in der zee, sonder bruecke of misdoen jegens ons. En-
de so wes have, goede, of gevangene Her Gheryt voirnt., ende
syn gesellen, op onse yyanden voirsz., of op die glieue, die die
sustineren of starcken wilden, als voirsz. is, gewinnen konncn, die
sullen sy hebben, ende mogen scatten tot horen profyte ende oirbair.
Ende ombieden ende bevelen alle ouse Bailjuwen, Rentemeesteren,
Rechteren ende Dienstluden, over al in onse landen, binnen steden
ende daer buten, ende eiken bisonder, dair Her Gheryt voirnt.
mit sine gesellen onder lande ende havenen sal mit enighen soepen,
goeden, of gevangen, die sy gewonnen sullen hebbeu op onse vy-
ande, of die ghenen, die die starcken wilden, als voirsz. is, dat
sy die selve scepe, goede, ende gevangen den voirsz. Hoeren Ghe-
ryt, ende sin gesellen, rusteliken laten hebben, ende gebruken tot
horen profyte ende orbair, sonder hun eenigen hinder of letsel dair
aen te doen, ende des niet en laten: behoudelic, dat Her Gheryt
voirnt. en syu gesellen, anders goede coopluden in ghienrewys be-
scadigen sullen, oic mede wair dat sake, dat sy eenige lande,
sloote of heerlykhede op onse vyauden wonnen ende becraftichden,
dat ons die toebehooren sullen, cude sy ons die overleveren sullen,
dit sal geducren tot onse wederseggcn. In orconde etc. Ghcgeven
in den Hagen XII dagen in Aprille anno X1HI^C eude ��n.

B. Aelbrecht enz. doen cond allen Inden, want wy Heeren Ghe-
ryt van Hecmskerke, Heer van Oesthuscn, mit allen den ghene,
die hi werven mach, ende om sinen wille doen wille, geoirloeft
hebbcu te oirlogen, ende te bescadigen onse vyande die Oestvrie-
sen, ende die van Hamburch, ende alle die ghenen, die die susti-
neeren of starke wilden, geliken die brieven inhoud, die hi van
ons dair of heeft: Soe hebben wy allen den ghene, die mit Heeren
Gheryt voirsz. reyse sullen, om onse vyande, of die ghene, die
die starken wilden, te beschadige, ghcgeven, ende gheven, nut
descn brieve een goede, vry, vast, ende zeeker geleyde veylig te
comen, te wescn, te varen, te merren, ende te keeren over al in
den onsen, te landen ende te water, wtgeset die ghenen, die onse
vyande of ballinge ons lants syn: ducrende vier dagen lang na
onse wederseggen. In orconde. Ghegeven in den Hage XIIII dagen
in Aprille Anno XIIII" ende een.

Memoriale BM. 1390�1402. Cas R. Fol. 112 verso,

Schwartzenberg, Friesch Chartcrboek I. 320.

III.

Witlick sy dat Olto Sweriu vnd Gherborgh sin wif� vmme crercr
salichcit willen hebben geuen dem Godeshuse to sunte peler byn-
nen Hamborch eren kelch mit ener patenen vnde eyn Corporal mit
der tungeu desse kelch vnde Corporal schal in dat ghemene denen
allen presteren in demme vorscreucn Godeshuse. Dit hebben se
beualen den Sworen vp er Lyf vnde vp ere Zele to vorwarende.

Item Marten Swarlekop, Heyne Leseman vnde Symon von
V t recht Testamentarien der Swartekopschen hebben de Sworen to
Sunte peter Alze Euerd Abbeteker vnde Hinrik Meymersen geant-
werd enen sulueren Schouwer den de sulue frouwe der kerken ghe-
geueu hadde da hebben de Sworen to lecht twe nabelen vnde heb-
ben vorgulden laten.

Unterschiedliche Vermechtnisse und Stifftungen zu S.
Petri, an. 1471 Ostern, by Staphorst, Hamburgische
Kirchen-Geschichte, Hamb. 1731. I. IV. 426, 427.

IV.

Der Testamentariorum Abelken Bernewiscb.es Stifftung einer Com-
mende f�r funfzehn Marck Geldes, welche einer der Executorum M.
Johann Bennyn mit sechs Marck Geldes verbessart. A. 1427, Frei-
tag nach Marien HimmeJfarth.

Wy Mester Johan Bennyn, Vicarius in deme Dome to Hamborch
Tideken Schacke Hans Hoep Borchart Bennyn vnde Clawes Vetel
Borghere darsulues, bekennen openbare in dessem Breue, dat wy
mit wil vnde myd beraden vulbort hebben gekeret vnde gheuen vof-
teyn mark gheldes vofteyne vor ene to kopende Also de na ghela-
tcn heft Aneken Bernewisches unse modder seliger Deehtnysse to
ener Ewighen alwyssen in de Ere des Almechtigden Godes vnde to
ghnaden vnde to troste der selen de des van rechte loen scholen
hebben. Vortmer so hebbe ick Mester Johan Bennyn vorbenomet
ghegheuen s�s mare gheldes vofteyne vor ene to desser vorschreuen
Alraissen darto to kommende na mynem dode vnde myner moder
Greten Hopes de dcrsulueu Renthe bruken schal ere leue daghe of
ik vor er afghinghe Ok wyllen mester Johan Bennyn Tideke Schacke
Hans Hoep Borchard Bennyn vnde Clawes Vetel vorbenomet dat Herr
Rejmer borstulet, desse vorschreuene Almissen schole hebben roi-
welckeu besitten vnde Gode daraf dene syne leue daghe, wen ouer
de vorschreuen Her Reymer vorkommcn is so schal Tideke Schacke
efte h� by leuende sy, na eme Hans Hoep, darna Borchard Bennyn,
denne Clawes Vetel darna erer beyder Kynder desse vorscreuene Al-
myssen vorlenen Also vaken Also se loes steruet, Also dat de ol-
deste vnde de negeste in der leenware voregha vnde vort ere eruen,
Weret ouer dat desse vorscreuen Borchard Bennyn vnde Clawse Ve-
tel vude ere Kyndern erueloes storuen so scholen des hilghen Lych-
names sworen to sunte Peter to Hamborch der lecneware mechtich
wesen , wo vaken dat desse vorscreuen Almisse loes steruet. Desse
vorscreuen Hente is belegen vor deme AVynser Bome in Hans esken
huse de vofteyn mare gheldes darbevoren Clawes Bernewisch desser

vorscreuen Anneke ere echte man in hadde ghewonet beleghen lus-
scheri Olrik beermanne op ene syden to dem Osten wart vnde to
dem westen wart, by Syuert schelen Vortmener de soes mare ghel-
des Mester Johan Bennyns vorscreuen synt in Borchart Bennynes
huse beleghen in der rodinghesmarke tusschen Her 8 i m o n van
Vtrecht to dem Noerdeu vnde Helwich Symsam to dem s�den.
To merer bethiighinge vnde witlicheyt hebbe wy Mester Johan Ben-
nyn Tideke Schake Hansz Hoep Borchart Bennyn vnde Clawes Vete!
witliken onse Ingeseghele ghchanghen An dessen bref dede gheuen
is ua Godes bort vcertejn hundert iu deme s�uen vnde twyghesten
J are des vrydaghes vor der hemmeluart onser leuen vrouwen.

Staphorst, Ilamb. Kirchengeschichte, I, IV. 38S.

Fundatie Vicariae ad altare S. Michaelis in -Capella S. Georgii ex-
tra muros per M. Johannem" Bennyn etc. An. 1432, iu profesto Cos-
mae et Damiaui.

Vniuersis et siugulis presentes literas inspecturis seu audituris
Gerardus Decanus Totumque capitulum ecclesie bte marie Hambur-
gen. Brcmen dioc. Salutem in duo Sempiternarn. Ad omnium ves-
trum notitiarn tenore presentium deducimus Quod Honorabilis vir
magister lohanues Bennyn archidiaconus in Beuesen in ecclesia ver-
densi Nee non discreti viri Tidericus Stacke Johanucs Hop Borchar-
dus Bennyn et Nicolaus Vetcl burgenses opidi Hamburgen, dicte
Breinen Uioc. coram nobis constituti et gratia inspirati diuina Cu-
pientes de bonis sibi a Deo collatis viam sibi salubrem ad celestia
et eterna preparare ad gloriam omuipotentis Dei pro ipsorum suo-
rumque parentum et aliorum consanguineorum ac bene factorum
ttiiimarum salulc ad instaurandam et fundandam viiam perpetuam
vicariam in Capella beati Georrii martiris extra muras opidi Ham-
burgen eiusdem dioc. Ad Altare Sancti Michaelis Archangeli situm
in eadem, Reddilus iufrascriptos omni potenti Deo et beato Michaeli
archangelo, donatione irreuocabili ac perpetua obtulerunt douauerunt
et libere assignaueruut videlicet quinque marcarum redditus iu domo
Johannis esken sita dicto opido inter domos Hinrici beerman ad
orientem ex vna et Sifridum schelen ad occideutem partibus ex al-
tera prope valuam Winserenboem predictis vero redditus prenomina-
tus magister Johannes Bennyn ob mclioratiouein beuencii instauraudi
de suis spiritualibus bonis addidit et assignauit sex marcarum red-
ditus quos habet in domo Borchardi Bennyn fratris sui predicti sita
in eodem opido in platea vocata Rodingesmarke inter donaas dni
Symonisde Vtrecht proconsulis opidi prefati ad orientem ex vna
et Tiderici brader ad occidentem partibus ex altera Quibus tamen
sex marcarum redditibus dictus magister Johannes Benuyu ad tem-
pora vite sue libere perfruetur. Eo autem defuucto ad sepedr�tam
vicariam et pro tempore ejus vicarium devoluentur. Ipso facto nobis
humiliter supplicando ut redditus predictos sub protectione eccle-
siastica atque noslra recipere et eis unam vicariam perpetuam ad
altare prenominatum erigere et instaurare gratiose dignaremur. Ea
propter ad honorem omnipotentis dei ac Sancti Michaelis archangcli
du i raagistri Johannis Benuyn Tiderici Stackeu Johauois Hoep Bor-

Ulr. voorheen en thans, UI Dl. I St. 2

chardi Bennyn et Nicolai Vetel predictorum voluntates ia dno com-
mendantes et ad augmentum divini cultus merito exaudire volenlcs
prefatos redditus sub protectipne eeclesiastica atque nostra recepimus
et harum serie recipimus literarum ac de ipsius Christi invocato
nomine vnam vicariam perpetuam siue beneficium ecclesiasticum te-
nore presentium erigimus et instauramus ad altare memoratum vo-
luntate et expresso consensu honorabilis dni Nicolai Hamburch rec-
toris eiusdem capelle accedente. Ac volumus quod vicarie prefate
vicarius qualibet ebdomada ad vnam missam per se vel alium cele-
hrandam astrictus sit. Et ipsius Capelle rectori vel locum tenenli
pro tempore temporibus solitis et cpngruis et ceteris vicariis ibidem
in diuinis peragendis assistat et adiuuet eundem ceterum ex speciali
gratia et fauore sepedicto dno magistro Johanni Bennyn Tiderico
Stacken Johanni Hoep Borchardo Bennyn et Nicolao Vetcll ad vitam
illorum secundum eorum senium. Et post eoruudem obitum suis
veris et legitiniis heredibus seni pribus et proximioribus dummodo
religiosa non sit seniori et proximiori ius patr�natus siue iuspresen-
tandi ad predictam vicariam personam idoneam Decano Hamburgen
pro tempore existenti instituendam. Datum Hamburg! in loco Capi-
tulari ecclesie nostre predicte Anno Natinitatis Dni Millesimo Quad-
riogentesimo tricesimo secundo in profesto bcatorum martyrum Cos-
me et Damiani ecclesie nostre sub Sigillo presentibus appenso.

Staphorst, Hamb�rgische Kirchengeschichtc, I. IV. 391�392.

tl.

Up welcker geistliche Lene E. E. Raht der Stadt Hamborg

dat Jus Patr�natus hefft.

Na der Bord Cristi verteinhundert in dem acht und s�stigesten Jar
hadde de Ersame Rad to Hamborch desse nabcscreuene Vicarien
unde Almissen to Lene.
Tho dem ersten enz.

Item is ene Almisse to S�nte Gertrude to den hoghen Altar, darto
hefft gemaket Her Simon von utrecht VII Marck Gheldes, de
hefft verlaten. � � � Hafan in sinen Erve in den Rodings-Marckc
unde de Rad hefft darto verlaten X Marck Geldes de koste Her
Johann Rotghen, und queme em an vor der Kercken to Vorden,
desse Alraisseu besittet Her Johanu Nigcndorp.

Staphorst, t. a. p. I. IV. 121, 123.

VII.

Ik heb in den loop van dit opstel met eeu woord gewaagd van
de oudste handelsbetrekkingen tusschen Utrecht en Hamburg, met
verwijzing op het bekende en te regt hooggeroemde werk van Jhr.
M'. H. M. A. J. van Asch van Wijck, Geschiedkundige beschouwing
van het oude handelsverkeer der stad Utrecht, van de vroegste tij-
den af tot aan de viertiende eeuw, te dezer stede in 1842 en vol-
gende jaren in het licht gegeven. Terwijl wij de hoop te kennen
geven, dat eerlang het vierde stuk van dat uitmuntend geschrift,
dat oorkonden, aanteekeningcn en ophelderingen zal bevatten, in

liet licht vcrschijne, zij hier iets naders nopens de bedoelde handels-
betrekkingen bijgevoegd, 't geen al weer in eenig verband staat
met ons onderwerp.

Het eerste charter dat daarvan gewaagt is, eene oorkonde van
Bisschop Otto III, van den jare 1244, ten behoeve van die van
Hamburg en Lubek uitgevaardigd, welke door Sartorius in het
Lubecks archief,is gevonden en openbaar gemaakt (1). Zeer naauw-
keurig (zegt van Asch van Wijck) werd bij die charter het regt
geregeld, dat verschuldigd zoiu�e zijn van goederen op den IJssel
aangevoerd, wanneer zij in schepen op de Lek door middel van
eene kraan, aan het Gein zouden worden overgeladen (2). Ook
Lappenberg maakt in zijne laatstelijk uitgegeven Hamburgische Recht-
salterth�mer van die oorkonde melding \3), en wij vinden haar terug
in het Vrkundenbuch der Stadt Lubeck, herausgegeben von dem
Vereine f�r Lubeckische Geschichte, ter laatstgemelder stede in 1843
openbaar gemaakt (4).

Ik zoude gezegd hebben, dat v��r den jare 1270 geen ander ge-
tuigenis voorkomt van betrekkingen tusschen Hamburg en Utrecht,
ware het niet dat in het Liber resignatorum coram consulibus te
Hamburg de naam Johannes de Traiecto voorkomt, waaruit Lap-
penberg een bewijs voor zoodanige verbinding afleidt (5).

Maar het vermelde jaar 1270 levert ons twee punten op, die tot
het aangevoerde onderwerp betrekking hebben. In dat jaar valt
eerstens het privilegie, waardoor de Bremensche Aartsbisschop Hil-
debold de Utrechtenaren van de tol te Stade vrijstelde, opgenomen
in het Charterboek van van Mieris, I. 373, en ten anderen het
door sommigen althans tot dat jaar gebragte oudste Hamburger
scheepsregt, waarin van de betaling van scheepsgezellen in Utrecht-
sche munt wordt gewag gemaakt. Van Asch van Wijck bragt
laatstbedoelde bepaling tot de Ordalia (Ordeelboken) of het oude
stadregt van Hamburg: eigenlijk hoort het in 't scheepsregt thuis,
dat nevens het stadsregt den grondslag der aloude regtsbedeeling ter
genoemder stede uitmaakte. De tot ons onderwerp betrekkelijke
bepalingen (Art. XVII�XIX) luiden aldus (6):

XVII. So welc man sin schip verhuret te Uitrecht, de scal gheuen
cewelkeme schipmanne XII sol to der nart, se si cort ofte lanc.
Dhe schipmanne sin och schuldich to licghende to Marsen, ua erem�
schipheren XIIII nacht; unde beureset se binnen der tit, de schip-
here ne ghift en nene bate. War is dat water open, unde wil de
schiphere wachten na urucht, unde leghet h� bouen ere tit, h� scal
en gheuen to der weken XVIII penninghe trechtit, ader dhe cost;
unde dat steit an des schipheren willen, welc ere h� en gheuea
wille. Vnde so wan so de schiphere seghelen wil, so scolen se
rede wesen, unde mit eme uaren. Unde beurore dat schip under-

(1) Sartorius, Urkundl. Geschichte der Deutschen Hansc, II. 47.

(2) Van Asch van Wijck, Handelsverkeer, 600.

(3) Het eerste deel van dat werk is in dit jaar (1845) te Hamburg in het licht
�verschenen onder den afzonderlijken titel: Die alteste, Stadt- Schiff- und Land-
rechte Hamburgs, herausgegeben von J. M. Lappenberg, etc. Zie bl. CXXXIX.

t4) Zie bl. 100, n». CII.

t5) F�r die Verbindung Hamburg mit Utrecht finden wir auch Zeugniss iu dem
Hamen der Johannes de Traiecto, welcher dort im J. 1248 voorkomt.
(V) Lappcuberg, Hamb. Rechts-alterth. I. 81.

weghen, se scolden sin nene wis vertien eir se dat schip to hus
hrechten. Unde untbrake en spise unde ghelt, de seiphere scal en
ghelt lenen, unde dat scolen se ghelden also dat schip to hus
kornet. Vnde ne wil h� des nicht doen, so moten se wal eme unfaren.
Vntgheit och ein knape sineme heren mit moetwillen, h� scal eme
wederkeren al sin Ion, dat h� uan eme uutfink.

XVIII. So wan so eiu man sin schip silue ladet to �thtrecht, al
dhe wile dat men in schepet ofte utn schepet scal h� dhe knapen
becosteghen.

XIX. Seghelet ein man to Stade, to ladende to Uitrecht wart:
h� scal iewelkeme knapen gheuen to bate enen schilling hamborg-
here oppe de Store XVIII penninghe.

Later hopen wij op de betrekking van den Utrechtschen en den
Hamburger handel in de dertiende en veertiende eeuw nader terug
te komen.

VIII.

A.. De tertia contributione, Dominorum Vicariprum in summo

fratrum panura. Anno 1898.------Sindt de Provisores verorsacket

worden, den 7 Septembris derhalven den 8 Septembris wedder by
inander tho kahmende, vndc hebben den itzigen Pauisten Dn. Pe-
tro Berning anget�get, dat h� alse huden Dato denjennigen, welc-
kere ere 12 Maick noch nicht entrichtet, dorch ere Gesinde Scholde
anseggen lathen, dat ein jeder nochmaals syne 12 M. binnen den
negest uolgeuden achte Dagen mochte ahne lengern Vertoch eutrich-
ten, mit der Vorwahringe, wo solckes van dem einen effte andern
nicht gescheen wurde, dat als deun auer achte Dage lase den i/i
Septembris dem weigerigen Deile syu Brodt nicht scholde geuolget
noch nhagebacket werden deme tho Vol ge hebben up vorbenanten
14 Septembris noch betallt Dethlenus Schuldorp, M. Wolders, M.
Vtrecht, M. Juo, M. Bernhardus Vaget, M. Henricus Koep, M.
Lucas van Collen , auerst hefft den 25 Septembris allererst sine 12
Marck Domino Conrado Borgherdes int Hus gcsendt, enz.

Staphorst, Hauib. Kirchengesch. I. IV. 309, 310.

FEESTYIERIHGEH

IE HOUDEN

BIJ DE PLEGTIGE INTREDE YA.N PRINS

JLEM r, BINHEN UTRECHT, VASTGESTELD
DEN S J�NIJ 1766 (l).

Edele Achtbare Heeren.

De heeren gecommitteerdens ter directie van stads
finantie hebben ingevolge en ter voldoeninge van Vroet-
schaps resolutie commissoriael van den 18 Nov. des ge-
passeerden jaers iterative reysen gebesoigneert over de te
nemene arrangementen en het Ceremonieel tgeen zal die-
nen geobscrveert te worden ten tyde het syne D. Hoogh.
den heere Prince Erfstadhouder enz. enz. enz. behagen zal
dezestadt met hoogstdeszelfs tegenwoordigheyd te honoreren.
Hun Ed. hebben ten dien eynde op het nauwkeurigste
in de retroacta nagesien alles wat in den jaere 1747 by de
receptie van wylen zyne D. Hoogh. glor. mem. met hoogst-
deszelfs approbatie geschied is, ende daerom souden
H Ed. oock nu van advis zyn, dat het selve plan in soo
verre applicabel is met goetkeuringe van zyne D. Hoogh.
diende gevolgt te worden, en gevolglyk op den dag van
het arrivement van zyne D. H. in dese stadt des morgens
vroeg uyt het balcon van het stadhuys een nieuw vaendel,
([geen de heer Cameraer reeds heeft doen vervaerdigen),
uy (gestoken moet worden, en aldaer geduerende het s<j-
jours van zyne D. Hoogh. blyven,

Dat zoo ras men weten zal, dat zyn D. Hoogheyt tot
aen dezer stadts dam genadert is, de kloek van de Buer-
kerk sal beginnen te luyden, en op dat sein, alle de
verdere klokken van de stadt, waermede gecontinueert

(1) De werkelijke intrede had plaats deu 8 Julij daaraanvolgende,
overeenkomstig de bepaalde punten.
Ulr. voorheen en thans, 111 Dl. I St. 3

zal worden, tot dat syn D. Hoogli. in de stad gekomen
is, als wanneer het geluy der klokken sal cesseren, ende
klokkenisten van den Doms- en Nicolaikerken een half
uur op de klokken sullen spelen, en dan wederom al de
klokken een uur luyden, dan wederom voorsz. klokke-
nisten $ uur spelen, en soo voorts tot dat de taptoe,
sal geslagen zyn.

Dat vermits de heeren regerende burgemeesteren in de
commissie van hun Ed. inog. syn, de heeren hooflofficier,
schepenen ende secretarissen van den Ed. achtb. geregte
syne D. Hoogh. buyten de stad voor de Catrynepoort sul-
len recipieren, en na aflegginge van het compliment in
hunne koetsen gaan sitten, en hun Ed. toog. gecommit-
teerden , tot aen de poort van den duytschen huyse, al-
waer zyne D. Hoogh. hoogstdeszelfs intrek nemen sal, volgen.

Dat de heeren studenten syn D. Hoogh. zouden kun-
nen salueeren buyten de poort onder de boomen van de
eerste Ia�n en, terwyl hoogstdezelve door de heeren van
den Ed. achtb. gerechte gecomplimenteert wordt, op-
marcheren en vervolgens voor de koets van zyne D.
Hoogh. voortmarcheren, in dier voegen dat tusschen hun
Ed. en voorsz. koets een genoegzame spatie open blyve,
ten eynde de heeren hooftmannen en verdere officieren
int salueeren niet verhindert worden.

Dat ten eynde syn D. Hoogh. niet door het minste
aanzienlyke dezer stad passere, de tour met hoogstdes-
zelfs goetvinden, soude kunnen gereguleert worden langs
het Vreeburg door de Viesteeg over de Neude en het
Janskerkhof, langs het Gragje door de Buerstraet, Ach-
ter St. Pieter, langs de Oostzyde van de Nieuwe Gragt,
door de Romerburgerstraat en Gortsteeg na den duyt-
schen huyse.

Dat in dien gevallen aen de Catrynepoort een stercke
wacht van het guarnisoen soude dienen te staen en de
twee excadrons carabiniers op de Neude geplaetst ie zyn ,
voorts de Infanterie op het Janskerkhof voor de hooft-
wacht en zoo vervolgens tot achter St. Pieter, alwaer de
compagnien burgers souden beginnen in twee reyen ge-
schaerd te zyn, en dat wel tot aen den duytschen h�yse
toe langs de roete in het vorige artikel vermeld, dat
dus de burgerye achter de koetzen, zoo van zyne Z. D.
H. als van de heeren van de Commissien soude kunnen
opsluylen en opmarcheren, om wanneer Z. D. H. in
hoogstdeszelfs hotel sal gearriveert zyn door de groote
poort van den duytschen huyse voorby hoogstdeszelfs
appartement saluerende te defileren en door de poort in
de Walsteeg, lings den Wal op te marscheren tot aen de
Stn�etoorn, en aldaer de Wal af door de Smeesteeg na
de Lange Nieuwstraet, om aldaer, na de vaendels thuis
gebracht te hebben, te scheiden.

Dat de heeren hooftmannen aen t hooft van haere res-
pective compagnien met hunne officeeren Z. D. H, sul-
len salueren, met de spontons, vliegende vaendels en.
slaende trommen, soo als gebruykelyck is.

Dat by het vertrek van Z. D. H. deselve ordere soude
kunnen worden geobserveert, dat de heer eerste burger-
meester Berger als gouverneur van de stadt soude die-
nen te worden versogt om sorge te dragen, dat zy D.
H. van een behoorlyke militaire wagt versien worde dat
Z. D. H. in deszelfs hotel gearriveert zynde, den eersten
secretaris van de politie door een stadsbode zal laten vra-
gen om een vau de edellieden, dewelke Z. H. accom-
pagneren op te wagten, en dan denzelven versoeken.
om. by zyn D. H. te informeeren wat dag en uur hoogst-

denselven behaegen zal om de vroedschap en corps au-
di�ntie te verleenen.

Dat de tydt daertoe bepaeld zynde, alle de heeren
van de vroedschap benevens hunne secretarissen sullen
versogt worden een half uur te voren in de raadkamer
te compareren, om twee aan twee na rang in koetzen
na het hotel van Z. D. H. te ryden.

Dat daertoe zullen gebruyckt worden de koetsen van
de heeren raeden, in soe verre dezelve strekken kunnen
en dat de te kortkomende door de heeren gecommitteer-
den ter directie van stadsfinanlien zullen bezorgt worden.

Dat de commissaris Bor tegen die tyd zig aen het stad-
huys sig sal laten moeten vinden om conform eene aen
hem over te gevene lyst de koetsen te rangeren en alle
confusie te beletten, dat de koetsen afgereden zynde,
de commissaris Bor', sig ten eersten na den duytschen
huyse sal hebben te vervoegen, om by het retour van
de vroetschap hel zelve in acht te nemen.

Dat het compliment by de stad alleen en afzonderlyk
van de klyne steden sal afgelegd worden.

Dat by dit ceremonieel alle de stadsdeurwaerders voor
en alle de stadtsbodens bezyden de koetzen met ongedekte
hoofden zullen gaen, dat zoodra Z. D. H. in hoogst-
desselfs hotel sal gearriveert, en de laatste compagnie
burgers voorby hoogstdeszelfs appartement sal gedefileert
zyn, de tweede secretaris van de politie door een stads-
bode sal laten vragen, om een der edellieden van S. D.
H. op te wachten en dan denzelven versoeken om by S.
D. H. te informeren, wanneer hoogstdenzelven behagen
zal, den heere gouverneur dezer stad, met de acht hee-
ren hooftmannen en hunnen secretaris audi�ntie te ver-
gunnen, ooi aan S. D. H. de sleutels van de poorten

dezer stad te offereeren ende van hoogstdenzelve het
woord ie onlfangen, ende zullen de heered hooftmannen
soodra de compagnien gescheyden zyn, hen na de groote
secretary, begeven, om aldaer het rapport van de secre-
taris af te wagten.

Hetzelve rapport ingekomen , en dus het uur tot die
ceremonie bekend zynde, sullen d Je heeren te voet na het
hotel van syn D. Hoogh. in dese volgende ordere gaen.

Twee bodens vooraf.

Den heer gouverneur en vier hooftmannen.

Weder vier hooftmannen, en de secretaris dus in twee
reyen, ieder van vyf heeren.

Dan weder een bode.

Dan twee portiers, dan de major de sleutels van de
poorten dragende: dan wederom twee portiers, en een
bode sluytende.

Int hotel van Z. D. H. gekomen zynde, sal den se-
cretaris het silvere soucoup met de sleutels nemen en in
de kamer, waerin de audi�ntie zal gegeven worden, de-
selve aen den heer gouverneur overgeven, om door dien
heer aen Z. D. H. te worden geofFereerd, en liet zal
het retour van die heeren in deselve ordere geschieden.

Zal de tweede secretaris in manieren als voren infor-
meren of en wanneer Z. D. H. behagen sal den heeren
collonel en hooftmannen met derselver secretaris en ver-
dere officieren van de burgerye audi�ntie te vergunnen , ten
dien eynde sullen al de officieren van de burgerye imrae-
diaet na het scheyden van de compagnien hen in de raad-
kamer begeven, om t rapport van den secretaris af te wagten.

Hetzelve ingekomen en by Z. D. H. een uur tot die
audi�ntie gefixeert zynde, sullen die heeren na het hotel
van Z, D. H. te voet in deze order gaen.

De bode van de heeren collonel ende hooftmannen.

Den heer collonel en vier hooftmannen in eene rey,
weder vier hooftmannen en den secretaris in de 2' reye;
dan de heeren lieutenants, vaeiidrichs, sergeanten en
scribaes, vier aen vier, en zal by het retour deselve or-
dere gehouden worden.

Wanneer het Z. D. H. behagen mogte, geduerende
hoogstdesselfs sejour binnen dese stad in de vroedschap
sessie te nemen, sal daeromtrent het volgende ceremonieel
dienen geobserveert worden.

Dat zyn D. H. door de twee heeren burgermeesteren
aen hoogstdesselfs hotel sal afgehaeld worden, en dat vier
deurwaerders met haere wapenstokken voor de koetsen mei
2 paarden bespannen sullen gaen , en ses bodens met
haere bussen bezyden de koetzen in ordere en maniere
als gebruikelyk.

Dat vier oud burgermeesters met een secretaris Z.
D. H. sullen recipieeren voor t stadhuys aen de koets,
en dat vervolgens de vier oudste raeden Z. H. zullen
recipieeren in de gang by de raedkamer, verder zullen
de heeren raiden, beneffens den anderen secretaris in
de raedkamer in twee reyen geschaerd staen, opdat syne
D. H. daerdoor zal kunnen passeren en geconduiseert
worden door de heeren regeerende burgermeesteren en
verdere heeren van de commissie tot aen hoogstdeszelfs
stoel, sullende middelerwyl de heeren raeden een ieder
gaen staen voor deszelfs stoel ten eynde Z. D. H. sessie
genomen hebbende mede te kunnen gaen zitten.

Z. D. H. sessie genomen hebbende en de vroelschap
geeyndigt zynde, sal Z. D. H. op gelyke wyse wederom
worden uytgeleyd en gereconduiseerd door de twee hee-
ren regeerende burgemeesteren en de verdere acht heeren

met de secretaris, welke acht heeren eii secretaris voor
't stadhuis zullen blyven staen tot Z. D. H. met de twee
heeren regeerende burgemeesteren vertrokken zal zyn,
als wanneer deselve in de racdkamer terug zullen komen,
en sal de vroedschap, vergadert blyven, tot dat de twee
heeren regeerende btu-geimieesteren van 't reconduiserea
vaii Z. D* H. zullen geretourneerd zyn.

Dienende heeren regerende burgermeesteren, te worden,
versogt, om Z. D. H. nogtnaels by monde, uyt naem
van de vroetschap ter niaeltyt te nodigen, alsmede tot het
horen van een oratie, dewelke de professor Reitz als
professor eloquentiae in den domskerk zal uytspreken,
wanneer een root fluweelkleet met goude franjes voor
't gestoelte van Z. D. H. sal gelegd worden, Z. D. H.
het uur tot de te doene oratie gefixeert hebbende, sal
daervan door een der secretarissen by monde of wel by.
een billet aen den rector magnificus alsmede aen de hee-
ren studenten dienen kennisse gegeven te worden. Sal
mede aen den; orator worden gerecommandeert ia de
oratie Z. D. H. alleen aen te spreken.

En zal zyne D^ H. door de 2 heeren regeerende bur-
genneesteren afgehaeld worden, ende in den domskerk
gecond uiseert, zullende de gantsche senaet Z. D. H. op
de straet voor de oostdeure van den dom recipieeren en-
de sullen de heeren studenten, om zyne D. H. te reci-
pieren kunnen gerangeert staen van de paelen, op het
domskerkhof tot aen of in de kercke. Voor en na de
oratie sal eenig musiecq dienen geexecuteert te worden,
tot welkers bezorging de heeren van 't muzykcollegie ver-
sogt syn: alvorens 't programma tot de oratie gedrukt
worde, sal de heer rector magnificus vevsogt worden,.
hetzelve Ier exatuinatie aen de vroetschap te geven.

Voorts zullen ten tyde der oratie in de banken van
de heeren Staten en derselver dames sitten Z. D. H. int
gestoelte voor hoogstdenzelven vervaerdigt, H. E. Mog.
en verder alle heeren die gewoon syn daerin sessie te
hebben, wyders in de vroedschaps- en professoren-ban-
ken de heeren raeden met hunne secretarissen , de hee-
ren van den hove, procureur generael, de heeren maer-
schalken en griffiers, en voorts alle regenten en ministers
van andere steden, dog geene andere personen.

En zullen de deurwaerders en bodens moeten oppas-
sen, dat hierentegens niet gecontravenieerd wordt, voorts
souden de heeren professoren in het doophekje en de
predikanten in de afgaende ouderlingen- en diaconen�
banken' kunnen zitten.

En zouden de heeren gecommitteerdens ter directie
van stads flnantien twee andere bancken kunnen bepae-
len, tot het plaetzen van dames, welke genegen mogten
syn die festiviteyt aen te zien,

Oock zouden de heeren van de voorstemmende leden,
tot het horen van de voorsz. oratie dienen genodigt te worden.

Wyders soude de heeren burgermeesteren dienen te
�worden versogt, om aen Z. D. H. van stadswegen eene
fluweele beurs met 1500 goude geranden nieuwe duca-
ten te offereren, zynde de ducaten daertoe reets door
den heer tresaurier, en de beurs door den heer came,-
raer bezorgt, dat voorts de dag van de installatie van Z.
D. H. tot het illumineren en de dag van de oratie tot
het afsteken van t vuurwerk van de heeren studenten
dient bepaelt te worden.

Dat aen de heeren studenten ten tyde van 't vuurwerk
eene militaire wagt tot weeringe van alle desorders, be-
hoort geaccordeert te worden.

Dat wat de stads illuminatien aengaet, de heeren ge-
committeerden ter directie van stadsfinantie de nodige
orders hebben gegeven, om het sladhuys en den toorn
van den dom behoorlyk te illumineren.

Dat voorts de heeren van den Ed. Achtb. gerechte
diende versogt en geauthoriseert te worden, om by eene
publicatie den dag van 't arrivement van Z. D. H. als-
mede die van de illuminatien bekent te maeken , en dat
by dezelve publicatie op zekere p�enaliteiten by den Ed.
Achtb. gerechte ingevolge deze authorisalie te statueren
behoord ten scherpsten verboden te worden, het schie-
ten langs de straeten, het bedryven van eenige moed-
willigheden , hoe genaemt, het iucommodeeren van de
geschaarde burgerye, 'tzy door tdoorreyden van koetzen,
als anders, ende voorts in 't brede alles, 'tgeen oorsaek
tot eenige confusie of disorder zoude kunnen geven.
Dat mede den commandant van het guarnisoen met eene
schriftelyke order diende te worden voorzien, om ten
tyde van de desorders, commotie, of onverhoopt op-
loop , gewelt met gewelt te keeren, en sullen den sub-
stituut schoute gelast worden met de dienaers van de jus-
titie, in allen gevalle promtelyck te assisteren.

Voci ts souden de heeren collonel en hoofttnannen, alsmede
de heeien gecommitteerden ter directie van stads�nanlien
kunnen worden versogt, om respectivelyk 'tgeen hiervoren
vermeit is, en hun Ed. concerneert, alsmede tgene nog
verder nodig mogteri oordeelen in het werk te doen stellen.

Ten welken eynde zoo aan die heeren als aen anderen
dien 't aangaat, extracten deser dienen toegezonden te worden.

Oock zullen de heeren gecommitteerden tot de jaermarkt
behooren versogt te worden, om sorge te dragen, dat
wanneer 't arrivement van Z. D. H. geduurende de ker-

missen invalt de passagie na den duytschen huyse vry bljve.
En eyndelyck diend de vroedschap geduerende bet se-
jours van Z. D. H. dagelyks te vergaderen, ten eynde
over alle voorvallende zaken te kunnen delibereren ende
resolveren, en vermeynen de heerea gecommitteerden
ter directie van stadsfinantien hiermede aen U. E. Achtb.
intentie voldaen te hebben, verzoekende verder met
UwEd. Achtb. orders tot het reguleren van de ceremo-
ni�n omtrent de maeltyt te mogen gehonoreerd worden.

8 Juny 1766.

Rapporteerden de heeren burgermeesteren, dewelke
met en benefl�ns de heeren gecommitteerdens ter directie
van stadsfiuantie gebesoigneerd hadden over 't ceremonieel
'tgeen ten tyde Z. D. H. door de stad op een plechtige
maeltyt onthaelt zal worden, soude dienen te worden in
acht genomen en in t werk gestelt.

Dat HE. van advis waren, dat Z. D. H. door de
twee heeren regeerende burgermeesteren zoude dienen
onthaelt, en na 'tfundatiehuys van wylen de vrouwe van
Renswoude, alwaer de maeltyt zal gehouden worden,
geconduiseerd te worden in deser voegen.

Dat de 2 heeren regeerende burgermeesteren haar in
de koets van Z. D. H. agter uyt zullen plaatzen en dat
twee deurwaerders deeser stad voor, mitsgaders twee
stadsbodens naest gemelde koets met ougedekten hoofde
zullen gaen, dat voor 't gemelde huys beneden aen de
trappen by de koets vier oud burgemeesteren en een
secretaris Z. D. Hoogh. soude dienen te recipieeren, en
dat voorts de vier oudste raeden Z. D. Hoogh. soude
kunnen opwagten in de gang, en dat vervolgens de ver-
dere raden en de andere secretaris Z. D. Hoogh. souden

dienen te recipieren in de kamer daertoe gedestimeerd,
en dat vervolgens na het eyndigen van de maeltjt, de
heeren burgermeesteren beneffens de vier oud burger-
meesteren , de vier oudste raeden en de twee secretaris-
sen Z. D. Hoogh. zouden dienen te conduiseeren, als
wanneer de twee regeerende borgermeesteren alleen Z. D.
Hoogh. tot aen hoogstdesselfs hotel souden kunnen terug
geleyden, of niet, na omstandigheyt van zaeken. Dat
wanneer de dag van de te doene oratie, en te houdene
maeltyt deselve was, en Zyn D. Hoogh mogte inclineren,
om direct na het eyndigen van de oratie na de maellyt
te reyden, de tour door de twee regeerende burgermees-
teren , dewelke Z. D. Hoogh. derwaerts sullen conduise-
ren in deser voegen soude dienen gereguleert te worden ,
van den Domskerk door den Domsteeg, Buerestraet langs
de Kromme Gragt, en soo voorts langs de Oostzyde van
de Nieuwe Gragt deselve ten eynde en dan rechts af de
brug over naer tfundatiehuys van de vrouwe van Rens-
woude, en dat dan de heeren hier voirgenoemt, om
Z. D. Hoogh. aldaer te recipi�eren, souden dienen te
maken langs de regten weg op t spoedigsten ten fine
voorsz. dair te zyn. Dat wanneer Z. D. H. na t eyn-
digen van de oratie niet direct na de maeltyt mogte ry-
den, en eenige ty t lusschenbeyde was, de receptie en
reconductie altois in voegen voort soude kunnen geschie-
den , maer dat in dien gevalle de tour door de heeren
regeerende burgermeesteren pro re nata, dog altoos,
door t aensienlykste van de stad zoude dienen te worden
gereguleert. Dat wat de rang der plaetzen aen de tafel
betrof, daerover nader souden delibereren, waerop ge-
delibereert zynde, heeft de vroedschap zig hiermede ge-
conformeert. N.-JI.

V O M M I S

VAN KKIZKll

K A R E I Y.

TEGEN I)EN BEER

REINOUT VAN BREDERODE,
in 1531.

Copie beruerende Heeren Reynault, heer tot
Brederode, Ridder van den oirdene van den
gulden vlyese, die welcke wt zyn eygen
auctoriteyt verlatende die oude wapenen
van zyn vader, groetevader ende overgroe-
tevader, aengenomen hadde die naera ende
�wapenen des Greefscaps van Hollant, waer-
doer dese nabescreven sententie ende acte
provisionaell by der Key. Ma', etc. ver-
worven , met litteren executoriaell omme
tselve weder doer te doen tot zynen ach-
terdeel ende prejudicie alhier bynnen
Utrecht by een herault gesonden is ge-
weest, ende te werck gestelt op ten Raet-
huse te tUtrecht. Actum A", xxxn, die
xvii. in Februario.

evorens tot de mededeeling van dit belangrijk von-

nis, hetwelk wij in lief Archief der Stad bewaard vonden,

over te gaan, willen wij den lezer op een standpunt
plaatsen om de personen en de zaken in hetzelve voor-
komende, van meer nabij te doen kennen, Wij vonden
daartoe gelegenheid in het Vaderlandsch Woordenboek
van den geachten Kok, die echter dit vonnis slechts
aanstipt. Hij vangt zijn verslag aldus aan: » R ei nou t
de Derde, oudste zoon van Walraven den Twee-
den en van Margaretha van Borsselen, werd in
rang de twintigste Heer van Brederode, Heer van
Vianett en Ameiden, Ridder en Deken van 't Gulden
Vlies, Heer van Hacerincourt, Burggraaf van Utrecht,
Opperhoulvester van Holland, en Raad en Kamerheer
van Keizer K ar e l den Vijfden, die hem ook xijn
beminde Neve noemde, deels om zijne afkomst en
waardigheid, en deels door zijn huwelijk met Philip-
pina van der Mark, dochter van Robbert, Graaf
van der Mark en Aren�erg, Heer van Sedan; zijnde
door dat huwelijk vcnnaagschapl aan Maria, Koning-
inne van Hongarijen, zusier van Keizer Ka r el. Uit
dit huwelijk werden hem tien kinderen, als vijf zonen
en even zoo vele dochters geboren. Behalve deze echte
bad Reinou d nog negen bastardkinderen.

Men denke echter niet dat gemelde Reinou t, schoon
een slaaf der liefde, echter ontbloot was van den hel-
denaart zijner voorvaderen: integendeel, men vindt hem
beschreven als een man, dapper, onverzaagt en hoog-
moedig; welk laatste gedeelte zijns karakters hij toonde
in de wederaanvaarding van een' titel, dien hij oor-
deelde hem te behooren, namelijk dien van Geboren
Graaf van Holland. Hij nam dus de baarnesteel uit
zijn wapen weg; ja deed zelfs in tegenwoordigheid vaa

3'i

Keizer Karel den Vijfden, te Gent, op alle hoeken
der straten aanslaan, Rein o ut Grave van Holland;
dat door den Keizer niet anders aangemerkt kon wor-
den, als dat hij naar het Graafschap stond, daar deze
zich verbeelde alleen Graaf te zijn , en zulks te moeten
blijven. Door dit bedrijf geraakte hij in ongunst van
een' Vorst die hem anders zeer beminde, en door wien
hij tot grootere waardigheid, dan hij voorheen bezeten
had, verheven was. De Vorst die hiermede in zijne eer
gelast was, beval den koninglijken Heraut, zijn regt
legen Brede r ode Ie bewaren en hem aan Ie klagen."
Op welke aanklagte het volgende vonnis gewezen werd:

«Alsoe die Procuruer generael van den Key. Ma¹, hadde
voor Heer Adriaen van Croy grave van Rues, ridder
van denzelven zyne Ma*, betrocken, heere Reynou It,
heer van Brederoede ridder van den voers. oerdene,
vuyt saecke dat die voors. heere van Brederoede
vuyt zyn eygen auctorileyt verlatende, die oude wapenen
van zyn vader, groetervader ende overgrolevader ange-
nomen hadde die naem ende wapenen des graeffscaps van
Hollandt iu alle souvereineteyl loebehoerende zyne voors.
Key. Ma¹., ende daervan geuseert inden joietten ende tor-
noyen van wegen zyn voers. Ma', vercundicht in zyn sladl
van Gendt, ende die heeft gestell ander poerten der stadt
Utrecht ende elders openbaerlicken. Ende naer opl-
selve different die selve heer van B re d eroede gehoerl
wesende, en gedaen sien alle die productien ende scrif-
lueren gedient zoe wel by den voors. procureur generael
als by den voorn, heere van Brederoede voor veel
goede en notable personnaigen, ridders vanden oerdene

van den gulden vlicse, thooftpresident ende luyden van
zyne secreeten raide ende andere, die selve zyne Ma.
met goede ende rype deliberatie van raede, inhibeert
ende verbiet den roers, heere van Brederoede by
forme van provisie, van nu voerlan te gebruycken die
voers. naem ende wapenen van Holland t, ende dat hy
continuere die oude wapenen van zyn vader, oudevader
ende overoudevader als zy gewoenlicken zyn , hem or-
donnerende vuyt te doen ende doen vuyt doen, ende
openbaerlicken vuyt te wryven by den herault van wa-
penen in presentie van twee of4e drie getuygen die de
voers. herault daer by zal roupen, die voers. wapenen
ende naem van Hollant van der plaetse daer leggende
zyn die wapenen van de voorn, tornoyen ende elders
daer zy gevonden zullen worden, daervan die roers,
herault maken zal certifficatie, ende niettemin accor-
deert de voers. heere van Brederoede een vuytstel
peremptoer van een jaer van desen dage te reeckenen,
omme vorder te moegen doen blycken van zyn reeht
ende intentie ende zyn voers. procuratie Ier contrarie,
omme alle gesien te ordonneren alst behoeren zal,
niettemin altyt ende ter tyt anders geordonneert worde,
blivende dese provisie in zyn cracht ende macht. Ende
aengaende dat misdaet by den voorn, heer van Bre-
deroede jegens zyne voors. Ma¹, int gundt dat voers.
is gedaen, reserveert deuselven zyne Ma', aen hem,
omme ingevalle die zelve heer van Brederoede
ofte zyn navolgers hem vervorderen tot enige tyt hiernae
weder an te nemen die voers. naem ende wapenen van
Ho�ant, omme te ordonneren als zyne Ma', bevinden
zall nae redenen te behoeren. Ende zal dese acte pro-

visionaell gepubliceert ende geregistrecrl worden in den
raiden van Hollandt, van Utrecht, ende voer den wet
van de selven stadt van Utrecht.

Aldus gedaen ende gepronunchieert te Bruyssel den
xvi° dach van Januarius a°. xv'xxxi. Ende was aldus
onderteyckent

CHARLES.
ende ondergescreven,

By ordonnantie van Zyne Mat.
ende onderleyckent
_ PEHHENIN"

Dat dit vonnis behoorlijk de Regering der Slad
Utrecht beteekeud werd, getuigd het volgende stuk,
mede in het Stads Archief aanwezig:

» Op ten dach van hudcn compareerde voer myri heeren
die Scout, Borgermeysteren, Scepenen ende Rade der Sladt
van Utrecht, vergadert wesende opten raelhuyse mil open
doeren, ter presentie van eenen yegelicken die daer ge-
comen waeren ende voort mede beliefden te komen,
Johan Glennet, herault der Key. Ma', toegenaemt
Bourgoingne. Ende exhibeerde aldaer sekere sen-
tentie ende acte provisionaell by der Key. Ma¹., daer
over geroepen die ridders van der oirdene van den gul-
den vlyese, die hoeft ende luyden van synen secreten
rade ende andere, gepronunchieert tusschen zynen pro-
cureur generael ter eenre, ende heer Reynalt, heer
tot Brederode, ridder van derselver oirdene ter andere
zyden, in date den zestiensten dach January laetstleden,
met liltereu executoriaell daerop gediscerneert ende be-

segelt in date den mm January roirscreven, adtlres-
scherende op ten selven herault omme die voers. sententie
naer vorme ende inhouden van dien texecuteren, vuyl
crachte van welcke litteren executoriaell, die voers. he-
rault heeft aldaer gelesen ende doen lesen die voors.
sententie ende acte provisionaell, mitsgaders syn com-
missie. Ende versocht ende van wegen der Key. Ma',
bevolen dat die voers. sententie ende acte dair geregis-
treert soude werden, ende hem dairvan acte gegonnen
onder de hant van den Secretaris, twelcke hem by deu
Scout, Borgerrneysteren, Scepenen ende Rade voirs. al-
soe geconsenteert is. Ende den Secretaris bevolen die
voers. acte mitte letteren executoriaell te registreren ende
den voers. herault dairvan acte te gheven.

Aldus gedaen op ten raithuse op ten xvn"" dach in
Rebruario a°. xv" twee ende dertich.

In kennisse van my,
VALENTINUS."

| �;.--.: � j j � �

»Heer Re ij n out aldus gevounisd en veroordeeld
zijnde, ontving het bevel nimmer het volle wapen van
Holland aan te nemen of zich den titel dien zijne Kei-
zerlijke Majesteit alleen toekwam te voeren, niettegen-
staande hij volgens het regt van geboorte indedaad meer
regt tot het Graafschap had dan den Keizer. Men was
echter zoo voorzigtig, van hem niet te verbieden, te
schrijven, oorspronkelijk door wettelijke successie ge-
boren te zijn van de Graven van Holland. Ook
werd hem door Keizer Karel, op den ll^d<m Mei 1534
vergund, die wapenen, welken door zijne voorouders
gebruikt waren, weder te mogen voeren, zijnde dat

Utr. voorheen en thans, 111 Dl. I St. 4

van Holland gebroken; ja de Herauten, en's Keizers
zuster, verklaarden zelven de wettigheid van zijne af-
komste uit de Hollandsche Graven; en om die afkomst
nader te bevestigen, deed hij naderhand uitgeven zijne
�Genealogie, van Graaf Dirk de n Eerst e n af. Ook
schroomde hij niet, -om na de voorlezing der gemelde
sententie, eene protestatie te doen, die wij tot luister
van dit aanzienlijk geslacht hier zullen inlasschcn.

M�lk bedanke (dus zeide hij) op het allerootmoedigste
zijne Keizerlijke Majesteit, over het geene zijn welge-
vallen is geweest, te besluiten omtrent mijne wapenen;
want al het geene ik in deze aangaande heb gedaan,
is niet geschied ten dien inzigte, dat ik in het minste
zoude prejudiceeren, die gehoorzaamheid of onderdanig-
heid, die ik zijne Majesteit schuldig ben toe te brengen.
Ook niet met die intentie, dat ik meindc dat mij eenig
recht zoude competeeren op de Graafschappen van Hol-
land. Alleen heb ik voor gehad te betoonen, van waar
ik gesproten ben, gelijk zulks aan lieden van Adel be-
tamelijk is. Ja het is zoo verre daar van daan, dat
indien iemand ter wereld, iets zoude durven attenteeren,
hetwelk mogte strekken tot prejudicie van de Hoogheid
uwer Majesteit, ik zoude zijn die genen, die zoodanige
Hoogheid zoude voorstaan, tot den laatsten adem mijns
levens. Diensvolgens bid ik uwe Majesteit, hem gelie-
ven, dit mijn doen in geenen euvelen of kwaden zin te
duiden; want veel liever woude ik sterven, dan iets
plegeiv, waardoor ik zoude geraken in zijne Majesteits
indignatie. Niettemin zoo er eenig mensen ter wereld
mogte zijn (alleen uitgenomen zijne Majesteit, en die
van zijnen bloede zijn) die zouden durven zeggen, dat

ik van die zijde niet ware voortgekomen, (te weten van
de Graven van Holland) daar ik zegge mijnen oorsprong
van Ie halen, ik zal die genen zijn die contrarie des-
zelfs zal staande houden, mede tot den laatsten adem
toe. Verhoopende met Gods hulpe zoodanig betoon
daaraf van dit jaar te zullen geven, (denkelijk met de
uitgave der Genealogie) als slechts zijn Majesteit mij
eenen tijd gelieft voor te schrijven, dat zijn Majesteit,
daar mede vergenoegt en voldaan zijn zal." Hierna
geraakte B rederode weder in gunst van den Keizer,
en bovendien werd hij vereerd met den titel van Eerste
Vlies-Ridder. Hij stierf den 25 September 1656 te
Brussel, oud f>3 jaren, en is te Vianen onder eene
zeer kunstige verhevene marmeren tombe begraven.

______________ N.-M.

OHDONNANCIE

OPTE

COEREN (1) VANDE BUERKERCKETOORN

den Je Maart J542.

J.n den yersten soe sellen daer wesen twee koeres
ople Buerkercktoorn, d'een, die koeren ende waecken
sel die voir middernacht tot een uren ende d'ander die
nae de middernacht, ende die coirer, die voir midder-
nacht waeckt, die sel s'avonts op syn behoerlyken tyl
die waeck-klock luyden een half uer lanck ende oeck,
als men, van Ke. Ma. ende deser stadts wegen ofroepen
sell, tweemael luyden, als men hem des yerst beveelt,

(1) Torenwachters.

ende voirt, als men van stadtswegen justicie doen, ende
oeck deser stadt sys verpachten sel, driemael luyden nae
den gewoenten, ende behoeren van doen, ende dte coi-
rer, die de namiddernacht waeckl, die sel des mor-
ghens suyt ofblasen, nae dat opten huyse van Vreden-
borch yerst geblasen sal wesen ende niet voir hem.

Voerts soe sel dese Coeres alle ure van thien uren off
tot vier uren toe blasen, tot allen drie hoecken van die
toorn uyt na er gewoenten van doen, ende altyt goede
toesicht hebben, offer nergens in der stadt off om der
stadt brandt vallen ende oprysen mochte, ende soe ge-
ringe by hem brant gesien wort, alsdan brant te blasen
sonder ophouden met verposiuge, ende en sellen die
kloek nyet rueren noch slaen, dan die neerstelick bewa-
ren, ten ware, dat heml. by den Schout off Burgermees-
teren als Oversten, dat ontboden ende bevolen worde,
daer sy op well scerpelycken regardt ende kennisse
nemen ende dragen sullen.

Ende die de ban- ende wacckklock luyt, die sel
dieselve kloeken ende repen van dien bewaren ende su-
veren naer gewoenten.

Ende hier off sel elck geloent worden ende die proffy-
ten daer toe staende genieten als dat gewoenlik en is. v

Item voert sellen sy die Stadhouder, Schout, Burger-
meisteren, Scepenen, Raydt ende die Gemeente van
deser stadt gehoersaem, hout ende getrou syn ende
goede wachte houden ende voerts all doen, dat goede
koires elcx in het syn, sculdich syn te doen, daer van
staen tot des raets correcxie.

Dat hen God, etc.

D. v. Eu

EENIG�

Riwrnftppui T��I?
luMStlliiiiLLlJKb

NIET VOORKOMENDE IN DE

BESCHRIJVING DER BISSCHOPPELIJKE

MUNTEN EN ZEGELEN VA.N UTRECHT

IN HET BIJZONDER

BOOR

Frans van Mlerls.

("5° Twaalftal).

MET AFBI;I:LDINGEK>

welwillende medewerking _s voor welke ik de

Heeren Kaan, te Haarlem, de Coster, te Heverl�
(Belgi�) en Jus te, te Brussel ook hier mijnen dank
toebreng, vereenigd met de aanwinst van eenige wei-
nige munten voor mijne kleine verzameling, geeft mij
de gelegenheid, den liefhebberen onzer vaderlandsche
middeleeuwsche munten een 3^e twaalftal afbeeldingen,
van munten der Bisschoppen van Utrecht te kunnen,
mtidedeelen, welken niet bij van Mieris voorkomen.

Voor een 4* twaalftal is mij reeds het grootste getal
bekend, waarom ik bij voortduring de medewerking
van liefhebberen blijf inroepen.

Als vroeger is, voor zoo verre mij dit bekend werd
en met eenige zekerheid kon worden bepaald, hel ge-
wigt en de goud- of zilvcrgehalte der slukken opgegeven:
eene opgave die men bij dergelijke mededeelingen vrij
algemeen verlangt, doch die, naar de ondervinding mij

Utr. voorheen en thans, 111 Dl. I St, S

leerde, dan eerst van eenige waarde kan zijn, wanneer
men verscheidene stukken van denzelfden stempel onder-
ling kan vergelijken: meer dan eens kwamen mij mid-
deleeuwsche munten inhanden, welke het bewijs met
zich voerden, dut men tijdens dezelven vervaardigd wer-
den, de vermenging van metalen niet goed meester was,
minstens weinig acht op dezelve sloeg.

UTRECHT , Februarij 1846. «I. II, Balfoort.

Fig. 1.

Zilveren munt van Dirk van Are, 32"� Bisschop,
A". 1191�1202.

De voor- en tegenzijde van dit fraaije stukje, voor
eenige jaren nabij Wijk bij Duurstede gevonden, zijn
geheel gelijk aan de munt van dezen Bisschop bij van
Mieris, PI. 3, N". 6 afgebeeld.
Gewigt: 3 Korrel*.

Zilvergahalle: = 0,969.

De vergelijking van dit muntje met de bovengenoemde
bij van Mieris afgebeelde, overtuigt ons, dat het
hier afgebeelde een onderdeel der voornoemde munt is,
en maakt het waarschijnlijk dat het muntje door D'.
Grothe (l") als een' halven denarius van dezen Bisschop
medegedeeld, mijns inziens slechts een gebrekkige afslag
van eenen denarius, doch van verschillenden stempel is.

(1) Blatter f�r M�ntzkuude: Journal uuroisiuatique de Hanovre,
4 Band, PI. 17, Fig. 376..

Zilveren munt van Jan van A r kei, 47"� Bisschop,
A°. 1341�6/1.

Voorzijde: Des Bisschops stamwaperi, gedekt door
den Bisschopsmijter: gedeeltelijk binnen
een' parelrand.

Omschrifl: �{� IOHS . EPCS. Johannes Kpiscopus,

Tegenzijde: Een gevoel kruisje binnen een'parelrand.

Omsc/irift: f MONETA . TRA I EN' Monela Tra-
jecfensis.

Geicigf: 3 Korrels.

Zilcersehallc: ₌ 0,860.

Fig. 3, 4, 5.

Zilveren munten van Johannes van Vernenburg,
48"^e" Bisschop, A°. 1364�71.

Fig. 3.

Voorzijde: Binnen een' parel en eenige versiering,
hel wapen van hel Sticht, gedekt door
een' helm, waarop het Slichtsche wapen
en versierd met een' bundel paauweu-
vederen.'

Omschrift: 10H,VNNES: EPC: TR\1ECTENS.
Johannes Kpiscopus Trajectensi*.

Teyenzijde: Een kruis binnen een' parelrand.

Omschrift: t BEXEDICTV: S1T: NOME: DNI: NRI:
LilV: XPI:

Benetlictus si( nomen Domini Nostri

Jezu Christi.

Tusschen de armen van het kruis MON

INSVLE TRA.

Moneta Insule Traiectensis.

24 Korrels.

Voorzijde : Als bij de voorgaande.
Tegenschrifl : MONETA: EPCS : TRA1ECTKNSIS.

Moneta Episcapi Trajectensis.

Tegenzijile en Omscfiriften : Als der voorgaande munt.
Gewigt : 22 Korrels.

De afteekeuingen van beide deze munten mogt ik van
den Heer Kaan, te Haarlem, ontvangen, in wiens ver-
zameling dezelve zich bevinden.

Fig. 5.

Gedeeltelijk binnen een' parelrand en
ecnige versiering het wapen van het
Sticht, en als bij de voorgaande gedekt
door een' helm, waarop het Stichtsche
wapen, en versierd met een bundel
paauwenvederen.
IOH: EPC . TRAIEC.
Johannvs Kp�eojma Irajectensis.
Een kruis over het geheele veld der
munt. Tusschen de armen van hetzelve
drie cirkeltjes tot eea <lrielioekvormi_S"guur vereenigd.

Omschrifl :
Teyenzijde :

MONETA liNSVLIi TRA!.

Moite/a Inaule Trajectensis.
12 Korrels.
� 0,333.

Fig. 6.

Gouden munt van Flor is van We velighovcn ,
5�"^en Bisschop, A". 1379�93.

Voorzijde: Een vorstelijk gekroond persoon, len
voeten uit gewapend, zittende op eenen
Gothisch versierde zetel, in de regier-
hand een zwaard houdende, terwijl de
linkerhand op een schild rust, hetwelk
het Stichtsche-, het Beventersche-, en
des Bisschops-stamwapen voert.

Omschrifl: f FLORKNC *. EPIS X X COP X X
VS ; TRAJECTEN.
Florenciits Kp�acopui Trajectensis*

Tf.yenzijde: Binnen een' parelrand en eenige ver-
siering een gebloemd kruis.

Oinschrift: f XPS : VINCIT: XPS l REGNAT ° XPS l
IMPERAT.
Christus vindt etc.

Gewiijt: \ Wigljes.

Goiidgehalte: ₌ 0,995.

Fig. 7.

Zilveren munt van Zweder van Kuilenburg,
52"" Bisschop, A'. 1423�33.

Voorzijde: Een loopende leeuw binnen een' parelrand.

OaucMft: t SVE DERVS: DEI: GRACU: . PS:
TRAIECTS.

Sucderus dei Grucia Episcopus Tra*
jectensis,
In de afsnede PAX D' Pax domini.

Tegenzijde: Binnen een' parelrand een kruis; tus-
sohen de armen van hetzelve het wapen
van het Sticht, van Kuilenburg, en twee
ree�n-kopjes.

Omschrift: SI: DEVS : PRO: NOBIS : QVIS : CON-
TRA: NOS.
De afbeelding van deze munt ben ik aan den Heer

de Coster, te Heverl�, verschuldigd.

Fig. 8 en 9.

Munten van Rudolph van Diepholt, o3^3le" Bisschop,
A". 1433�55.

Gouden. Fig. 8.

De afbeelding van den Heiligen Jofian-
nes den Dooper, omhangen met een'
vlammenden mantel, een' nimbus om
het hoofd, in de linkerhand een kruis-
staf houdende.

S: 10HANNES f. BABTISTA.
Sanctus Jo/tannes Bablisfa.
Binnen een' parelrand _en eenige ver-
siering een gedeeld wapenschild, voc-
ade links het wapen van het Sticht,
regts het wapen van Diepholt.

Omschrifl;
Tegenzijde:

OmncArifl: f FLORINE POSTVLAT TRA1ECTENS.

Florine Postulati Trajectensis.
De afbeelding van deze munt ontving ik door den
Heer Ju s te, te Brussel.

Binnen een' parelrand en eenige ver-

siering het wapen van hel Sticht, op het
midden van hetzelve het wapen van
Dieplioll.

Omsc/irift: f RODOLF' EPISCOP. TRAIECTENSIS.
Rodolfus Kpiscopus Trajeclensis.

Tegenzijde: Een kruis over het geheele veld der
munt; tusschen de armen van hetzelve
binnen een' parelrand de letters R.O.D.L
Rodolfus,

Omschrift: f MONETA: NOVA: DE RIENENSIS.

Gewigt: In deszelfs tegenwoordigen toestand niet

geheel gaaf 23 Korrels.

Zilcergeftalte: = 0,680.

Fig. 10.

Zilveren munt van Walraven van Meurs,
A'. 1425�32.

De afteekening van deze munt door den tijdgenoot
van Zweder van Kuilenburg en Rudojph van
D iep holt, en mededinger naar den Stichtschen Bis-
schopszetel, als verkozen Bisschop van Utrecht, gesla-
gen, mogt ik van den Heer de Cosler, te Heverl�,
ontvangen.

Voorzijde: Een geestlijk persoon (St. Petrus?) ver-
sierd met den nimbus, gezeten op een'
Gothisch versierden zetel, houdende in
de regterhand een' kruisstaf, in de lin-
ker een' sleutel; onder het afbeeldsel
het wapen van Walraven van Me u r s:
gedeeltelijk binnen een' parelrand.
Omschrift: f WAL'DE M ELEC: TRAH

Walraven de Meurs. Electus Trajec-
fensis.

Tegenzijde: Binnen een' parelrand en eenige ver-
siering een gevierendeeld wapenschild,
met de wapens van het Sticht en dat
van den tot Bisschop verkozen Wal-
raven van Meurs: rondom helzelve
3 kleinere wapenschildjes, waarschijnlijk
wapens van het Sticht, Meurs, en van
eene des Bisschops bijzondere bezittingen.
Omschrift: XPC! VIC'. XPC.' REG! XPC' IMA.

Christus vindt. Christus regnat Chris*
tus imperat (?)

Fig. 11.

Zilveren munt van David van Bourgondi�',
55^slen Bisschop, A°. 1456�96.

Voorzijde: Het wapen van Bourgondi� binnen een'

parelrand.
Omschrift: f 1NVEM* DAVID* SERV TV.

Invtni David Servum Tuum.
Tegenzijde: Binnen een' parelrand het Bourgondisch

'J't

kruis; tiisschen de armen van hetzelve
beurtelings eenc lelie, en een klimmend
leeuwtje, op het midden ecne lelie.
Omschrift: MO: NO: EPC: TRAI . . N 94.

Moneta nova Episcopi Trajeclensis
(14)94.

Fig. 12.

Zilveren munt van Philips van Bourgondie,
67^sl<m Bis chop, A°. 1517�24.

Voorzijde: Het wapen van Bourgondie binnen een'
parelrand, en eenige versiering.

Omschrift: f MONETA: N0(va Plu) LI.' EPI» T..
1ECTENS'.

�� Moneta nova Philippi Episcopi Tra'
jcctensis.

Tegenzijde: Een Bourgondisch kruis, aan de uitein-
den gebloemd; op het midden van het-
zelve het wapen van het Sticht.

Omschrift: f TV � ES � PATlENTl(a) MEA � DOMINE

161(6).

De afteekeningen van deze drie laatste munten ben
ik insgelijks aan de medewerking van den Heer de
Co ster verschuldigd.

MARIA DE MEDICUS, Koningin van Frankrijk,
doet aanzoek om te Utrecht te wonen.

Medegedeeld door N. VAN DER MONDE.

Het jaar 1641 baarde der Regering _van Utrecht

groote onrust. Het voornemen van de Fransche Koningin

Maria de Medicis, om zich bepaaldelijk binnen deze

stad met ter woon te vestigen, was hiervan de oorzaak.

Bij het vooruitzigt, dat het verblijf _van zulk eene hooge

gast eene rijke bron en welvaart voor de stad moest

openen, stelden de inwoners zich voor, dat deze door-

luchtige Vorstin met open armen ontvangen, en met

ongevemsde liefde zou ingeleid worden; doch de Vroed-

:hap was van andere gedachten, hetwelk ons bleek uit

eene bnefw^ling gehouden met de afgevaardigden en

de Staten te 'sHage, welke belangrijk is, _VOOr de oogen-

schnnhjke opoffenngen van welvaart, welke de Regering

der stad _z,ch getroostte tot bewaring der _r�_st en eens-

gezindheid b.nnen dezelve, die kort te voren geschokt

en thans nog wankelende was. Deze daad werd door

n�ele T l *"**"** ** eigendunkelijk tea

nadeele der stad genomen; doch tot toelichting dezer
belangnjke zaak willen wii een k� ^g ,

levensloop dezer onrustige v "_w '^ �

eiade den lezer haar karlter val

vnd_nRd ^te

van den Raad , tot rene van l,

Frankrijk in den echt verbonden; dit huwelijk meer
tegen, dan met zijnen wil op het aandringen zijner
Ministers gesloten, baarde haar' Gemaal weinig genoegen
door hare ijverzucht, en het volgen der gehalte grond-
regels harer Italiaansche landgenooten, waardoor zij in
gedurige oneenigheid met haren echtgenoot leefde, die
soms voor eenige dagen werd bijgelegd, om daarna met
heviger woede uit te breken. Aan deze verregaande on-
eenigheden, doch vooral aan hare jalouzij, verdenken
sommigen haar van medepligtigheid aan den moord van
haren Gemaal, en ten deele, wijl zij met het Spaansche
hof, hetwelk veel aan dezen dood gelegen lag, op dat
tijdstip, in geheime verstandhouding had gestaan. Over
het verscheiden van haren echtgenoot liet zij zich spoe-
dig getroosten, door de voogdijschap over den jongen
Koning, die haar werd opgedragen, bij afwezigheid van
een' der- Prinsen van den bloede. Zij gaf den wijzen,
raadgever van haren echtgenoot, den grooten Sully zijn
ontslag, en liet zich door den Maarschalk d'A n er e
en deszelfs echtgenoote Galigac, beide Italianen, die
door hunne intrigues haar tot gemalin van Hendrik IV
hadden weten te verheffen , die volgens de Italiaansche
suatsstreken alle vertrouwen van het hof verbanden, tus-
schen de grooten allerlei twist verwekten en partijschap-
pen aanwakkerden, om deze overmoedige vrouw op den
troon te handhaven en vaster te vestigen. Deze regering
kon bij het volk geen' duurzamen bijval vinden. Toen
in 1614 haren zoon, onder den naam van Lodewijk XIII,
zelve den troon beklom, wist zij zich nog te handha-
ven door hem te dwingen, haar in bet openbaar te ver-
zoeken , het roer van staat nog in handen te honden,
hetwelk haar echter in 1617, op raad van des Konings

gunsteling de Connestable de Luijnes door hem ont-
nomen werd, na vooraf haren kwaden raadgever den
Maarschalk d'A n er e te hebben doen ombrengen, en
hare lijfwacht, die zij tot dien tijd bezat, te hebben
afgedankt, en overigens haar zoo onvriendelijk bejegende,
dat zij zelfs aanhield het hof te verlaten, hetwelk haar
werd toegestaan, om de levendige Residentie met eene
ruime gevangenis in de stad Blois te verwisselen. Zij wist
echter in 1629 uit deze gevangenis te ontkomen, en
spande met eenige aanzienlijke misnoegden zoo ver zamen,
dat in het volgende jaar een openbare oorlog ontstond,
waarin hare partij spoedig het onderspit delfde. Zij
verzoende zich weer met het hof, op voorspraak van
haren gunsteling den Kardinaal de R i c h el i e u, die aan
haar zijne verheffing te danken had; doch vreezende door
lezen sluwen Staatsman verdrongen te zullen worden,
het zij met na op nieuw allerhande slinksche wegen te
bezigen om hem te doen vallen, waardoor zij echter
zich zelve ten eenenmale ongelukkig maakte. Na den
dood van haren tegenstander de Luijnes, wist zij het
door den mvloed van haren jongsten zoon, den Hertog
van Orleans, en hare schoondochter de Koningin,
zoo ve, bij den Koning te brengen, dat deze haar be-
loofde den Kardmaal van het hof te zullen verwijderen
Deze echter hiervan onderrigt, wist den Koning te over-'

bilTtT Tu' ^W8arin ^Rijk ^Cn **» -keerde,

v out d ^S6r , ° ^VaQ ^ZUlk ^CeQe heerschzuchtige
vrouw d,e aanslagen smeedde, om haren tweeden zoo^,

plaats op den troon te verheffen. Dit vertoond
�, die zijnen troon reeds onder zich voelde

onverwachts bevel ontving te vertrekken, met verbod aan
de Koningin Maria hetzelve te mogen volgen. Zij bleet'
daar in 1G30 dus gevangen achter, onder toezigt vati
den Maarschalk d'Es trees.

Alle onderhandelingen over de plaats, welke haar tot
verblijf toegestaan zoude worden, vruchteloos blijvende,
besloot zij zich zelve de vrijheid te verschaften, ver-
liet dus Frankrijk en trok naar Vlaanderen , vanwaar zij
zich naar Spanje begaf. Hier leefde zij ruim zeven ja-
ren van eene jaarwedde, die dit Rijk haar toekende; doch
de openbare krijg, .tusschen Spanje en Frankrijk uit-
gebarsten, waardoor haar verblijf in dat land ondoenlijk
was geworden, gebood haar alle pogingen te beproeven ,
om in Frankrijk terug te keeren, waartoe zij niet naliet
zelfs vernederende pogingen bij den Kardinaal de Riche-
lieu aan te wenden; doch juist was door hare vrijwil-
lige verwijdering uit dat Rijk, de wensch van dien Mi-
nister vervuld , en men hield als of men niets meer van
haar wist. Van daar trok zij in 1638 naar Engeland,
tot haren schoonzoon Ka rel I, in de hoop van daar
een gunstiger accoord met hel Fransche hof te zullen
treffen, doch de binnenlandsche onlusten , waarin deze
Vorst gewikkeld was, noodzaakte hem na eenige jaren,
haar zelfs te bevelen Engeland te verlaten, op grond dat
het volk zulks uitdrukkelijk begeerde, onder voorwend-
sel , dat door haar verblijf in dat Rijk de Godsdienst in
gevaar geraakte. Van daar beproefde zij door bemidde-
ling van den Prins van Oranje, om in ons Gemeene-
best eene schuilplaats te vinden, waartoe zij de stad
Utrecht verkoos; deze Vorst sprak daarover met den Heer
van Renswoude, die er onmiddellijk den Raad der
stad keunis van gaf, gelijk ons blijkt uit liet volgende stuk:

«Is gelesen een Missive vande Heere van Renswoude
geschreven uylten Hsge den mi^d<l° May 1641 stilo n.
innehoudende dat Syne Hooch'. den Heere Prince van
Orangien Syne Ed'. hadde geseyt, dat de Coninginne
moeder van Vranckryck van aieyninge was te gaen uyt
Engelandt ende hare residentie te houden binnen Utrecht.
Ende dat Syne Ed'. daerop hadde geseyt alhier geen ge-
legenheyt voor den Coninginne te syn, wesende dat
Duytschen Huys niet genoech versien van cameren, ende
dat de studenten mette Fransche humeuren niet wel sou-
den accorderen. Ende dat Syne Hooch'. daerop hadde
geandtvvoort, dat den Coninck haer wel solde onderhou-
den, ende dat zy geen dertich personen in haer suite
hadde, dat Hare Ma', dese stadt om de goede lucht
seer wierde aengeraden, ende dat Syne Ed'. hadde ver-
socht, dat om andere redenen Hare Ma', .t selve mogt
werden afgeraden enz. �� Naer deliberatie, hier over
gevallen, is goetgevonden, dat de Heeren Burgerm".
d'voorschr. missive mette Heeren Ordinaris Gedepu-
teerden sullen communiceren, ten eynde aen de Hee-
ren 'tsamentlicke Gecom^de". deser Provincie, ter ver-
gadei�nge van de Ed. Mo. Heren Staten Generaal ge-
schreven worde alnoch alle debvoiren te Joen, ende
de gevoeehlyckste middelen te gebruycken, die Haer
Ed. sullen oordeelen te cunnen dienen, omme Hare
Ma', te disponeren elders haer residentieplaets te ver-
kiesen. Ende dat men voerts van stadts wegen d'Heer
van Renswoude by missive voer desen synen aen-
genamen dienst sal bedancken, ende Syne Ed'. als
mede d'Heer van Amerongen etc. en de Heer
W eed e by aparte missiven versoecken alle gevoech-
licke die Haer Ed. sullen oordelen te cunnen dienen,
omme Haer Ma', te disponeren hare woonplaetse te ver-
kiesen, als geschiet is (1).

Het opschrift luid :

» La Royne Mere de France, tracht
hier t'Utrecht te comen resideren."

(1) Vroedsch. Resol. 26 April 1641.

'Br i c l' van de Vroedschap aan deu lieer Godoi t
van Roede tot Amerongen te 's Gravcnhage.

We) Edele Gestrenge Heer !

AJsoo \vy seeckerlick syn bericht de meninge van de
Coninginne moeder van Vranckryck te weeseu, omme wt
Engeland t te gaen ende hare residentie binnen onse sladt
te nemen , ende geconsidereert de groote ongelegentheyt
die sulx alhier soude geven, soo hebben wy goetgevonden
hierover, aan de Heeren Gecomm*"¹. deser provincie ter
vergadering van de Ho. Mo. Heeren Staeten Generael
yder bysonder te schryvea ende eernst vrundelick te ver-
soeckeu , gelyck wy hiermede oock aen U Ed. doen, dat
deselve believe alle gcvocchlicke debvoiren aen te wen-
den, ten eynde Hare Ma¹, gedisponeert worde, omme
van meeninge te veranderen ende elders haer residenls
plaetse te verkiesen. Waeraen ons vrunlschap sall ge-
schieden, ende dese daertoe alleen dienende.

Wel Edelen Gestrenge Heer, sullen UEd. beveelen in
Godes bescherming.

Utrecht dcsea 26 Aprilis 1641.

Uwer WelEdele Geaflectionneerde Vrinden,

Burgermrn. ende Vroetschap der sladt Utrecht.

Ter Ordonnantie van deselve,

De briefwisseling over dit onderwerp, zullen wij hier

laten volgen.

Antwoord van de Regering der stad aan den Heer
Johari van Reede van Renswoudc, te 'sHage.

WelEdele Gestrengen Heer!

De Heer Burgermr. de Goycr heeft ons deur voor-
leden uwer Ed^ls. missive van den 4 May 1641 (l), daer

il) In de stad Utrecht werd lot l' December 1CD9 bij de oude stijl
gerekend , elders in Nederland werd de Nieuwe of Gregoriaansche in
1575 reeds ingevoerd, blijkens de Ordonnantie van Philippus II.
Verg. van der Water, Placaatboek I. 435 sq.

Wt wy hebben verstaen tgeene Syne Hooch'. Mynheere
den Prince van Oraengien U Ed. heeft genootificeert
van de intentie der Coninginne moeder van Vranckryck ,
van wt Engelant te gaen , ende hare residentie binnen
onse stadt te houden, alsmede tgeene UEd. Syne Hooch'.
daerpp hadde te gemoet gevoert, ten eynde Hare Ma',
tselvige mochte worden affgeraden, voor welcken aenge-
namen dienst, wy IJ Ed. hiermede hoochlick bedancken,
met eernst vrundelick versoeck dat UEd. believe alsnoch
alles te contribueren, tgeene dselve sall oordeelen op 't
gevoechelicxst te connen strecken ende dienen, ten evnde
Hare Ma', gedlsponeert worden elders, ende niet binnen
>nse stadt hare residentie plaetse te verkiesen, waeraen
onse stadt een sonderlinge dienst sall geschieden. Wy
hebben goedvonden hierover mede te schryven aende
Heeren van Ameronghen ende Weede, ten fine als
�ochwith' ^T!?⁶' A^d,^at ^SaU ^Wt8^ewei'^t worden ons
b Z,_P\' r ^' ? ^Alm°8^ende �odi UEd. te nemen
m syne heyhge bescherminge.

Utrecht, den 2fi Aprilis 1641.

Uwen Ed'. Geaffectionneerde Vrunden,

Burgermrn ende Vroeischappe der stadt Utrecht.

Ier Ordonnantie van deselve,

Wy hebben goetgevonden te vereeren
de kercke tot Renswoude een pyler me
stadswapen, mits dat die gestelt worde.

Brief van de Vroedschap aan de Heer
"� Weede, te 's Hage.

E. Erentfeste!

" g.»otific«rt,

«- * ^raej'^j ^on,i

Uwe Ed. connen sien ^LVan^merongen sall

deser Provincie hierover geschreven werde. UE mits de-
sen versoeckende eernstlick mede alle gevoechlicke deb-
voiren te willen aeuwenden, dat Ilaere Ma', gedisponeert
werde, omme niet binnen onse stadt maer elders haere
residens plaetse te veikiesen, ende ons van tyt tot tyt van
derselver wedervaren te adverteren, waertoe ous verlatende.
E. Erntfeste, bevelen U. E. in Godes bescherming.

Utrecht, 20 Aprilis 1041.

Antwoord -van den Heer Godert van Reedc
van Amcrongen.

Well Edele Hoocligcleerde wyse voorsienige,
seer discrete llccren !

Myn Meeren ! U. Edele missive in dato den 26^C Aprill
1641, is myn desen morgen well geworden. lek zall
niet nae laten, daerover met die E. Heeren van Rens-
vvoude en Weede te confereeren, en sien met wat
iatsoyn vvy U. Edele well voorhebbende goede intentie
sullen mogen naecoomen ; myns ordelen souden wy daer
over cunnen schriven, aen de extraordinaires en de or-
dinaires Ambassadeurs van wegen desen staet tegen woor-
dich in Engeland t, ende oock aen den resident alhier
spreecken, orn met alle sirconspectie de saccke te gemoet
te voeren, en ist doenlyck te diverteren. lek wenschte
milsdyen importanten dienst te mogen doen, affbreeckende.
maer, nuedeoccasio, om U. Edele nae myn geringe capaciteyt

Well Edele Hoochgeleerde wyse voorsienige seer dis-
crete Heeren , beveele ick U. Edele in de protectie van.
Godt altnachtich, myn gansch dienstelyck recomman-
deerende in U. Edele goede gratie.

Ila,-c, den 8 May 1641.

UEdele Dienstwilligste Dienaar,
Godert van Reede tot Amerongen.

Opscli. Well Edele wyse Hoochgeleerde scer discrete Hee-
ren , .Mynlieereu dr Bor^ermeeisteren ende Vroclsclianpc dtr
bla�t Utrecht tot

Ulrecht.

Utr. vooihx'ii en thans, 111 Dl. l Si.

Antwoord van den Heer van Renswoude

aan de Vroedschap.
WelEdele Achtbare wyse voorsienige discrete Heeren!

lek heb UwEdel. missive van den 26 April ontfangen,
waerinne UwelEd. my die eere doen, en bedancken over
hetgeene ick Syn Hooch'. hadde te gemoet gevoert, tot
diversie van de Coninginne moeders resolutie, om haere
woonplaetse te nemen binnen der stadt Utrecht. Hier-
inne is by myn niet anders gedaen, als hetgene de na-
tuer myn dicteert aen de stadt mynder geboorte schul-
dich te syn, te weten om haer voordeel en eer te hel-
pen promoveren en schade of ongelegentheden te weyren,
hetwelke ick Syn Hooch'. nae myn scryvens aen den
Heere Borgemr. de Goyer noch iiaerder hebbe te ge-
moet gevoert, in de exercitie van Haer Ma', religie, en-
de dat in sodanen stadt, alwaer hem onlanckx sodane
groote swaricheden diensaengaende hadden geopenbaert,
die dan te meer en te veyliger souden worden gevoet,
en den toeloop tot Haer Ma', kercke niet als met groot
mescontentement van Haer Ma', sou kunnen worden ge-
keert, of tot groote scandael en ruine van veelen gecon-
vineert, het welke Syn Hooch'. dan oock het meeste
apprehendeerde, en wil het, antwoort liever by occasie
mondeling als by missive verhalen.

Dan UwEd. syn versekert, dat hierinne wert gearbeyt,

is oock voor desen van haer Ho. Mog. geschreven aen de

Heeren Ambassadeurs in Engelandt, alle devoiren te doen ,

dat sodane resolutie mochte worden voorcomen, gelyck by

myn int particulier oock is geschiet aen den Heere v n n B r e -

de r ode, en op morgen noch weder vermeyne te doen.

Indien ick in andere occasien het geluck mach hebben

UwelEd. commandement te ontfangen sal toonen, dat

niemant bereyder sal wesen UwelEd. te dienen als.

Hagc, 8 May 1641.

WelEdele Achtbare wyse voersienige discrete Heeren!
UwelEd. ootmoedigen Dienaer,

Johan van Reede.

lek bedanck UwEd. voor de vereerde pvlaer in de kerrko
tau Renswoude ben beschacmt sodaue practyck te moeten
gebruycken, doch heb alle de gebouwde kercken toTn y"
autorea eade sal UwelEd. wapen stellen ten plaetse behorende.

59
Myn Heeren!

Desen voornoen heb ick Uwe Ed. missive van den 26
Aprilis ouden styls becomen, sal ingevolge van dyen nyet
naerlaten mette Heeren van Renswoude ende Ame-
r on gen te overleggen, wat best met circumspectie sal
connen by de handt genomen worden, omme de Co-
ninginne moeder van haer voornemen, waer t doenlick te
diverteren, tot wekken eynde wy.souden mogen schry-
ven aen de Heeren extraordinaris ende ordinaris Ambas-
sadeurs, ende oick spreecken metten resident van Enge-
lant alhier, om tselve met alle behoorlicke circumspectie
ende respect te tenteren, daer toe d'Heeren Ambassa-
deurs, (inyns oerdeels), connen werden onder anderen te
gemoet gevoert, de weynige gelegen theyden van publicque
huysingen, omme Haere Ma', te connen logeren, ende
dat meu oick beducht soude syn, dat de Papisten bin-
nen Utrecht door de presentie van Uaere Ma', seer veel
souden werden geanimeert, daer door in Uwe Ed. stadt
nyet dan onlusten en souden staen te verwachten, ende
voorts delibereren wat vordere redenen ende debvoiren
souden connen tot dyen eynde bygebracht werden, daer-
toe ick alles sal contribueren dat ick naer myne weynige
capaciteyt sal vermogen. Hiermede, Myn Heeren ! sal Uwe
Ed. in de genadige bewaringe van Godt Almachtich bevelen.

In den Hage, den 8« Mey 1641.

Uwe Ed. Dienstwillichste Dienaer,
D. We ede.

STAAT DEK GEBORENEN, VOLTROKKEN HUWELIJKEN,
OVERLEDENEN en/.. , in de Stedert der l'roviuciu
UTRECHT , gedurende de maanden Januari], Fcbruarij
en Maart i 846.

GEBORENEN.

� � ^n33B»

��

waaronder :

OVER-

� � *^. ./

"�

�

Getal.

_�

u
te

"
�f.

LEDEN.

a
O

.u.

UTRECHT, ......

220

230

188

18 i

\MERSFOORT .....

3�

RHENEN .....

WIJK BU DUURSTEDE.

MONTFOORT .....

USSELSTEIN ......

�

NB. De Opgave van IJsselstein niet ingekomen zijnde, zal de
volgende maand worden vermeld.

PAARDE N M ARK T.

Gemarkt op den 2 Maart 18-�G.

Kantoor Waardbarri�re........ \ g Stuks.

« Mariabrug. ....... \ ?{$ «

« Tolsteegbarn�re....... 1^8 tt

« Wittevrouwenpoort. . . �...... 95 ₍₍

« Roodebrug. . ,..... ^ ₍₍

, « Ridderschapsvaart...... j fj l ₍₍

« Vaarlschen Rijn.......

te zameii CG9 Stuks.

Iets over CORXELIttS VALrERICS V.i\ \l II!;-
W.lTKH, van Utrecht, Hoogleeraar te Leu-
ven van 1567�l»»».

s Valerius was een man, op wien zich
zijne geboorteplaats verheffen mag. Leuvens hoogeschool
wijst op hem als een sieraad van haar glansrijkst tijdvak,
en rekent hem tot die geleerden , aan welken zij haren bloei
het meest te danken had. Dus als leeraar; maar ook als
schrijver heeft hij onder zijne tijrlgenooten uitgemund, en
zijne kunde en geleerdheid spreken uit zijne, thans nog
voorhandene, wei-ken. Valerius werd dan ook door
zijne tijdgenooten als zoodanig gekend en hoog geacht,
en de geschiedenis is niet ondankbaar jegens hem ge-
weest. Door alle tijden heen hebben de Nederlandsche
letterkundigen in hunne werken eene plaats aan hem ge-
geven , en zijn de onroomscheu in zijn lof bij zijne
geloofsgenooten niet achterlijk gebleven. Zelfs Bur-
man (1) kon het van zich verkrijgen om van deszelfs
geloofsbelijdenis te zwijgen, en over hem een artikel te
geven, dat niet het slechtste van zijn boek is.

Maar, met dat a], meenen wij nog oorzaak te hebben
over Valer i u s het woord op te vatten. Want, met dien.
negaliuen lof, aan Burman gegeven, hebben wij niet
willen zeggen, dat hij ter kenschetsing van den geleerden
man gedaan hebbe, hetgeen hij had kunnen en, dus ook,
had moeten doen. Trouwens, het tegendeel blijkt. Alweer
heeft hij geschiedkundige bescheiden, waarover hij gere-
delijker dan eenig ander kon beschikken, voorzeker even
weinig in zijn eigen belang als in dat van zijn onderwerp,

'ij Tra;'. Erud., in TOCC.

Utr. voorheen en thans, III Dl. I Si. 7

ongebruikt laten rusten ; en het is in die verwaarloozing
van Burman, dat wij gelegenheid bekomen deze sloffe
nog eens ter sprake te brengen, te meer, daar Va-
ler i us mede gezegd wordt als leeraar aan de �trechtsche
latijnsche school te hebben gefungeerd , en als zoodanig
in de mededeelingen niet mag ontbreken , welke wij ons
hebben voorgesteld over dat onderwerp ie geven.

Men zal hieruit reeds besluiten, dat wij niet voorne-
mens zijn, het omtrent hem bekende en uilgemaakt ware
te herhalen, en bevroeden, dat wij alleen bedoelen, dat
gene op te halen , waaromtrent de berigten zijner bio-
graphen ons voorkomen te kunnen worden tegengespro-
ken, verbeterd of aangevuld.

Beginnen wij met den naam; want al aanstonds
hieromtrent bestaat verschil bij de letterkundigen (1).
Z� vonden op zijne werken: Cornelius Valerius ab
Uduater 2), _m _maakten _daapnit _Va_

Icrius _Of Wouters z geheeten h'ebbe , _e� _te Oude-

⁸

d de _J < *«� -, -oo

do-de _ge,_aakten, _door _een _no§ £

meenden zn weg te nemen, door de betrekking in aan'
«erkng te brengen, waarin dat stadje toen tot het
«cht zou hebben gestaan. Burman 3 -

den,datvan
voor deszelfs

iiigen. Het zal genoeg zijn, op te merken, dat de zuster
van Valerius, bij herhaling in de Utrechtsche registers
als Steffanie van Audewater voorkomt, en dus even
als Cornelis een zoon, eene dochter zal zijn geweest
van iemand, die zich van Audewater bijnaamde, en.
die, zoo deze Cornelis deszelfs eenige of oudste zoon
geweest is, wel zou mogen worden aangenomen Wouter
Cornelisz van Audewater te hebben geheeten. Wat
Paquot hiertegen inbrengt, dat die bijnamen van plaat-
sen ontleend, in de xvf eeuw niet erfelijk waren, doet
zien, dat hij omtrent het, in die dagen, althans in deze
gewesten, hieromtrent bestaande gebruik, niet te best is
onderrigt geweest, en vindt reeds in het gezegde zijne
wederlegging.

Wij ontmoetten deze Steffanie van Audewater
het eerst in 1561. Zij was toen gehuwd, en moet
zulks eenen geruimen tijd geweest zijn, want zij blijkt
op dien lijd reeds moeder te zijn van onderscheidene
kinderen. Het is van lieren broeder, onzen Valerius,
dat wij het eerste berigt omtrent haar ontvangen. In de
opdragt van zijn werkje de SpAera (1), dagteekenende
�van den gezegden jare, noemt hij onder de genen, die
hem de uitgave van dat boekske hadden aangeraden (2),

(1) De sphaera, et primis aslronomiae rudimentis, libettut ntilit-
simiu, cui adjecta tunt brevia quaedam de gcojraphia praecepta ma-
xime nccestaria. Conscripta olim et dictata familiaribus guibiadam
auditoribus, et nunc primum recognita etc. Antv., ex offic. G u. Si I-
T�, tipographi regii, 1364, c. priv. (8fo. min.) «Cornelius Va-
lerius ab Aud�aler l'ltrajectima» droeg dit boekske op aan D'.
Gu. ab Hcteren baliv. ord. Joannitarum apud Vltrajectino$, Lo-
vanii ex collegio trilinyui Butlid., id. Febr., 1361.

(2) Tot deze hehoerde ook Joh. Ta n Lent, raed in den HOT«
Tan Utrecht. Zi« hel Utrechtsch plakaatboek I. f. 172 sqq. Hij wan

als «horlalor et impulsor M. Johannes Philippus
Malius, sororis marilus, qui filiis suis quatluor, op-
timis adolescentibus optimarumque artium sludiosissi-
mis, ac mihi carissimis, hor., quidque est, quod emit-
to, non ingratum fore existimat, maxime duobus natu
majoribus, quos bonis arlibus ac disciplinis ad huma-
nitatem pueros informavi, et haeo inter celera physi-
cae philosophiae praecepta, cum jam e pueris exces-
sissent, erudivi et in oralione slylo formanda dili«en-
t^r exercui, unaque cum his doctisaimi J oh an n is Cau-
chii (1) duos filios natu majores, adolescenles et pro-
bttate et lilleris etiam interioribus ac reconditis per-
politos, meis c.ognatis in studiis conlubernales aman-
tissimos.» De openlijke betrekkingen, waarin deze van
der Maeth of a Mathe, _zoo _aj_s _hij _Onver8chnii_s ge-
noemd wordt, in de jaren 1557 en volgg. te Utrecht ge-
staan heeft, doen genoeg _zi_en, dat hij tot de aanzienlijke
>ngezetenen behoorde; en, daar er geene redeneu zijn,
om te vermoeden, dat hij _zich _aa� Steffanie van
Audewater grootehjks _zou hebben mistrouwd, zoo zou
»« ons _mziens, _we, _mogen _{Vooronder8te]le} ^ _Qokde findfo _va� _Audewater _juist _nie[ _tot _de _m._nste _zal

hebben; gelijk _wij _dan _ooR -_n

fen deTTT^enen '** '" °^ewater (2) aantref-
5!ll^e ^te utrecht de hoogste stedelijke ambten blijkt

gehuwd met Margareta vi

derscheidene kinderen verwek," ^UUekenhllis. ^biJ «"« hij OD-

(1) Dat is, Johanvancuijck

van Moercndael, behalve i,.',. �! ^J ^Z'^Jne ^Vr°"^W' ^Elisabeth«er, _nog onderscheidene andere , ?" ^Z°^nen' ^ADt°^niS *" ^W ""
« geene meerdere b�ionde"l_B "" ^ ^W« ^k"^nDCn ^hiW

lMd«n. ^deo' ^dcze van cuijck's aangaande,

hebben bekleed. Behalve gezegde vier zonen had Stef-
fanie haren echtgenoot op dien tijd eene dochter, Ael-
tje, geschonken, van welke wij vinden, dat zij gehuwd
is geweest met den bekenden staten-secrctarii, Willeni
van Larnsweerde (l). Het bleek ons niet uitdrukke-
lijk, wanneer de heer Philipsz. overleden is, maar wel,
dal hij in 1574 zulks reeds was, in welk jaar Steffanie
van Audewater (2) als weduwe voorkomt.

(1) «Steffanie, wed. Jan Philipsz. van der Maeth trans-
porteert tot behoef van Willcm vau Larnsweerde etc. alsulcke
huisinghe, als sy staende heeft aeu de uye graft met een huis
daaraen, dat after in de Piycstraet staet, dacr M^r. Jan Philipsz.
in gestorven is. � Schepenbrief, 30 Sept. 1374. � De acte van huiuin
wederkeerige lijftogt dagteekent van den 3 Aug. dcszelfden jaars.

(2) Eene nicht van haar, Steffanie a Mathe was gehuwd met
den beroemden zeeman, Steven Verhagen, die, na driemaal als
admiraal naar Oost-, en tweemaal naar West-Indie te zijn geweest,
en drie en twintig reizen op Spanje gedaan te hebben , op den 29
Juiij 1024 te utrecht overleed. Daar er zoo weinig van het privaat-
Icven van dien uitmuntenden zeeman bekend is, mogen nog een paar
hem betreffende aanteckeningen, welke wij in de Utrechtsche regis-
ters aantroffen, hier eene plaats vinden: «Op huiden den 9 Aug.
1624.» luidt de eerste, «comp. Steffanie van der M aelh, wed.
van zaliger Steven vander Hagen, in syn leven admiraal in
Oostindie ende maakte machtich W i 11 e m van Nyenrode, oudt-
sc'iepen 't Utrecht, ten behoeve van Joh. Wtenbogaert, als 't recht
hebbende van de wed. van Jan van Houthuys, op haar comp.
huys, hofstede, getimmer, buscruytmolcns bogaert ende het wcy-
landt ete. in de gerechte van Lauwenrecht te vestigen 2000 gl. etc.
Aldus etc. gt. Steffanie va» der Maeth. o Eene andere is van.
dezen inhoud: «Op huiden 15 Aug. 1623 comp. Joh. van Hoorn,
coopman tot Amsterdam ende verclacrde, also hy eenige tyd geleden
gecoft heeft van den execteur over den boedel van Steffanie van
der Maeth, wed. van za. S'. Steven vander Hagen, mitsg.
vande mombers over de kinderen van zaliger Cornelis vander
Hagen, de huisinge metten groten bogaert, genaemt Blyeiteyn of

Omtrent den tijd der geboorte van M'. V a Ier i u s
valt wel geen twijfel, daar het jaar 1512 door het, hem
gestelde, grafschrift als zoodanig oorkondelijk wordt aan-
gewezen. Maar, dat is dan ook het eenige tijdstip, het-
geen men bij deszelfs biographen op goeden grond vindt
�vastgesteld, tot aan deszelfs aanstelling als hoogleeraar te
Leuven, in 1557, en niet al te juist, gelooven wij, zijn
de daadzaken hem aangaande, door dezelven over dat
tijdvak van 44 jaren heen, verdeeld.

Wat deszelfs eerste opleiding aangaat, wij vinden aange-
leekend, dat hij, na choorknaap te zijn geweest, als hoeila-
nig hij, naar de bestaande inrigting, behalve in den zang,
nog eenig ander onderwijs zal hebben ontvangen, op de
school de lessen van Macro paedius zou hebben be-
zocht, zonder dat iemand zich nader verklaart, op wel-
ken leeftijd hiermede een aanvang werd gemaakt, behalve
Pa qu o t (l), die te kennen geeft, dat zulks op zijn I7^ejaar, dus omstreeks 1529, zou hebben plaats gehad.
Maar, hoe zeer dit op zich zclven niets tegenstrijdigs
heeft, bekennen wij toch, hierin alweer niet wel te kun-
nen berusten; daar het er volstrekt aan bewijaen voor
ontbreekt, dat reeds op dien tijd de school door Ma-
_cropaedius werd 'bestuurd, en, daar bepaaldelijk Pa-
quot blijkt hieromtrent niet meer te hebben kunnen
zeggen, dan dat hij althans niet na 1539 naar Utrecht
zou zijn gekomen. Ook komt het ons hoogst ver-

anders het Bentmee,ter,h_ui,ken, gelegen by de stad Utrecht op»
Swarte water eude daartoe een stuk weylant, noortwerts neffens den
voorsz. bogaert, mitsg. een hofken ofte warande achter den bogaert
van Hlyesteyn, met de pla�tagic daerop staende etc. Aldus etc. u'-'
Jan van Hoorn.»

(1) M�moires etc. (fol.) n. p. «97.

dacht voor, dat Valerius nergens gelegenheid genomen
heeft, om aan Macropaedius door het praudicaat
van leermeester een blijk van erkentelijkheid te geven,
zoo als men had mogen vermoeden, dat hij, dit zoo
zijnde, daartoe in het stellen van deszelfs grafschrift al-
thans eene dringende aanleiding zou hebben gehad.

Na gedurende drie jaren, gaat Paquot voort, de la-
tijnsche school te Utrecht te hebben bezocht, vertrok hij
naar Leuven, van waar hij, na zes jaren oponthouds,
dus omstreeks 1538, weer naar Utrecht werd beroepen,
om onder Macropaedius de redeneerkunde te on-
derwijzen. Maar in de eerste plaats zijn wij niet zoo
geheel zeker, of Valerius zich op dien tijd reeds te
Utrecht bevond. Want, in de gezegde opdragt vari
1561, geeft hij te kennen, dit geschrift voor 24 jaren,
dus omstreeks 1537, aan eenige jonge lieden te hebben
gedicteerd, onder welke ook Willeru van Heteren.
was, aan wien die opdragt gerigt is, terwijl hij hem aan
t slot van dien zelfden bvief aan de schoone dagen her-
innert , door hen te zamen te Leuven in ��n en hetzelf-
de huis doorgebragt. Evenwel, bij de onbestemdheid de-
zer woorden durven wij hieromtrent niets bepalen. Voorts
is het hij ons niet eens buiten bedenken, of Valerius
wel in 't geheel aan de H ierony mus-school is verbonden,
geweest, hoezeer wij, zoo dit vast stond, er niets op
zouden legen hebben, dat zulks gesteld werd onder Ma-
cropaedius te hebben plaats gehad. Want, dat deze
bekwame man op dien tijd reeds rector te Utrecht was,
«s wel naauwelijks te betwijfelen, daar hij de opdragt
�van zijne Andrisca, (waarvan de mtg., Buscod., Hanard.,
J538, voor ons ligt), Ex Trajeclo, xi Kal. Nov., 1537,
dagteekent. Doch, voor het leeraarschap van Valerius

aan die school, geeft ons het bloote zeggen van Paquot
geene overtuiging, en blijven wij voor als nog naar be-
ter bewijs uitzien. Wel leest men in de opdragt door
hem in 1545 voor zijn tabulae dialectic.es gesteld j
«Instituimus aulem quam brevissime Ais tabulia man-
dar e ea, quao publice juvenibus in ludo nostro litera-
rio diligentius quotidie, copiosiusque tradimus»; en
daarna: «con/ido ie ---- hoc, quidquid est, quod offe-
rimus, libenter accepturum, quod etprofutui-um ado-
lescenlibus, in quibus docendis quolidie , noster versa-
tur labor. ...» Maar door uitdrukkingen als deze , en vooral
door dat ludus noster literarius, zouden wij ons eer laten
overtuigen, dat hij toen aan meergevorderde jongelieden
van middelen pwmf-onderwijs gaf, dan dat hierbij aao
eene betrekking tot de openlijke school te denken zij.

Brengt men voorts, zoo als men volgens Pa qu o t zou

dienen te doen, deze komst van Valerius te Utrecht tot

W8, of, op z,jn hoogst, tot 1539, dat zou hij moeten

worden aangenomen, de aangehaalde opdragt der tabulae

dialectices i� 't _Jaatst _vaa _zijn ^^ ^ ^ ^ ^

hebben gesteld, en niet mogen voorondersteld worden,
de beschrijving van de komst en het verblijf van Keizer
Karel V. m 1546 te Utrecht, als ooggetuige te hebben
bezongen; «u > waarmede wij ons niet kunnen vereenigen.

, dat men _worc _t

^ A-> i worat, om er aan te twijfelen.

v t? ^geiegea ^zij« -'

i₆₆

' ^Cn ^m ¹⁵⁶⁶ «et den in de Utrecht-

sche geschiedenis genoeg bekenden Dirck de Goyer ia.
den echt trad (l), als wiens weduwe wij haar nog in de
den beginne der XVII⁰ eeuw in Openlijke acten bij her-
haling terugvinden (2).

Cornelis Valeritis stierf in 1578. Tot executeurs
van zijn' lantsten wil had hij gesteld Dirck Canter,
Andries Waelkens en Paul vanden Bercli. De
decharge, door deszelfs schoonzoon, de Goyer, aan
Canter, na afgelegde rekening, wegen deze administra-
tie , gegeven, ligt voor ons (3).

(1) «Anna, M'. Cornelis van Audewater's dochter, Dirc
de Goyers huisvrou, bekende met handen haers mans ende wet-
telyke voocht, medepresent wesende, onlfangen te hebben van
Arent van Honthorst ende Thyman van Cuyck als ge-
luachticht van M^r. Cornelis van Audewater, drie besegelde
rcntebrievcn etc. in volle betalinge van de koopp., die by M^r. Jan
Pt»ilipsz. a Mathe, Arent van Honthorst ende Thyman
van Cuyck, van wegen M^r. Cornelis van Audewater, met
Anna sjn dochter in huwelyksch voorwaarden belast syn, vermo-
gens de huwelyks brieven gemaact, 1360, Jan. 19. » Scliepenbrief,
13 Juny 1566.

(2) Zoo in 1606: n Dirc de Goyer, borger l'�trecht ende syo
huisvrouw, heeft met believen van Anna Valerius dochter, we-
duwe van zalige Dirc de Goyer, in syn leven borgermeester
deser stad , mede alhier comparerende, overgegeven aende Juffrou
Oeda (Odilia) van Oldenbarnevelt (luster van Jan, den Ad-
vokaat), de huisinghc ende hofstede, staeude ende gelegen tusschen
"e Vie- ende Jacobiebrug, an den westside der grafie. . .» Sche-
penbrief, 9. May 1606. En nog later.

(3) De zakelijke inhoud is deze: «Dirc de Goyer bekende wel
voldaen te syn van Dirck Canter van de administratie van de
goederen van taliger M^r. Cornelis Valerius, in syn leven Pro-
fessor tot Loven, mitsgaders het overschot van de penningen etc.
bedankende den Heer Canter, M'. Andr. Waelkens ende M'.
Pauwels vanden Berch, als executeuren van de voorsi. Vale-
riug van haw handeling ende eieculic, etc.» Actt to»27 Mart 1579.

Behalv* de reeds door ons aangehaalde werken van Va-
lerius, de sphera, en de tabulae dialectices, is onze
akad. bibliotheek nog in het bezit van deszelfs Inslitu-
tiones grammaticae (i), even als de tabulae, in 1550,
te Parijs, met koninklijk privilegie van 1549, doch in 4'.
uitgekomen. In een Ad Lectorem, _geeft de schrijver te
kennen het tweede van de vier boeken, waarin het ge-
heel verdeeld is, de instituten** past prima rudimenta
^ het eerste boek vervat), onlangs aan de jonge heeren
Philibert en Jacob van Serooskerken, zonen van
Hieronymus, vliesri.lder, heer _van Moermont en Wd-
lant te hebben gedicteerd, _se]_ijk _hij _het _derde _(desyntaxis) *n het vierde (de prosodie) zegt _V��P _twee ja-
ren aan den jongen graaf van Rennenberch, Joh.n
f ranciscus, Heer �� r..-,

,
staande: «

^et

_d�igen(ius

^Want'

als 71 r , '««

l hebbende daardoor de lat.jnsche

b±a d^D ^§en ^bbwaard _gmg, _m _en

van

zij toen nog
«

(t) Dat het _Werk te zijnen tijde op_gaDK

worden afgeleid, dat andere taaj* ?_s

hetzeive toe te lichten. _Z�o schre ?n �..........' '....... '

.«mb_Urg, scholia in un_iversa_m Valer ^Dl0ny^sius � "'^l ^LU'

^duS ⁿ°=" ^b« ^ ^ven van Valenul w?^' ^JiC "

» "i.' Jicnt zagen.

D. v. F.

Nalezingen op de medcdeellng omtrent
BEKHARD ZWAKKl»E�ltOOX.

(Zie dit Tijdschrift 1843, p. 167 sqq.}

llaauwehjks was de mededeeling, hier bedoeld, van
de pers, of wij ontdekten in de Utrechtsche registers al-
weer een en ander, waardoor dezelve kon worden aan-
gevuld, doch niet in dier mate, dat het ons zou hebben
noodig toegeschenen, om daarom alleen de pen op te
vatten. Maar een exemplaar van het, met die nieuwe be-
vindingen verrijkte, opstel, aan den heer van Dam van
Noordeloos aangeboden, had de opmerkzaamheid van
dien letterlievenden heer gaande gemaakt, met gevolg, dat
ZWEG. niet alleen onze aanteekeningen aan zijnen rij-
ken geschied- en letterkundigen apparatus geliefde ter
toetse te brengen, maar ook, aangaande den Rotterdam-
schen rector Zwaerdecroon, en deszelfs maagschap-
pelijke verhouding tot onzen rector, ter stede nadere
berigten trachtte in te winnen; om, zoo doende, van die
zijde aan onze schets eenige meerdere afronding te geven.
ka, hoezeer de, te dien behoeve aangewende, pogingen,
niet tot de uitkomsten hebben geleid, welke men daarbij
beoogde en te verkrijgen wenschte, zoo zijn dezelve
toch van dien aard geweest, dat belanghebbenden het
den heer van Dam dank zullen weten, zich die moeite
getroost te hebben, een dank, waarvan zich ZWEG.
althans van onze zijde wel mag verzekerd houden.

« De Resolutien der Rotterdarnsche vroedschap behel-

zen aangaande dien Henr. Z waerdecroou , helaeca

, s

volgt :

1634. October 27, dat door het vertrek van den
rector AdrianusJunius naar Amsterdam, het rectoraat
openviel, en tevens, dat het conrectoraat vaceerde, en
dat men van oordeel was , dat daarin met den aller eer-
sten behoorde te worden voorzien, door het aanstellen
van een zeer geleerd, bekwaam en wel begaaft -persoon,
om dezelve school niet alleen in haar wezen te continue-
ren , maar ook, ware 't mogelijk, tot meerder fleur te
brengen, en werden tot dat einde burgern⁰⁰., scholarchen,
benevens eenige leden uit de vroedschap volkomel.jk ge-
amhoriseerd tot het doen van een beroep enz., worden-
de te gelijker tijd de _gagi_e _voor _den _rectol. _bepaa,_d _op� 800 en voor den conrector op/ 700 'sjaars, zulks als
de regeering verstond, dat in andere steden de rectoren
getracteerd werden.

1637. Aug. 10, dat. de regering _zich ongenegen be-
toonde aan het voorstel der svnode, aangaande Zwaer-
decroon, eenig gehoor te geven.

^t� !°' ^ ^ ^C°^nreCt0r Surendonck (I)

H ^senomen' ^en ⁱⁿ ^deszdfs p^iaats ^werd

Hovias, zijnde vierde meester van den
- ^reCtOT ^Zwaei' ^d"«oon, hebbende

dat
a 'van ^Z"^e ^Z°^nCn ^de �cl, vacante

ⁿ

mogen

worden «hanP u "" ^r6Ct01' ^Zwaerdecroon zoude'
�^_Sehandeld, _en _aulhorisatie _vedeend) _iQt _con[i.

7.3

nuatie van zijne bediening, voor gelijken tijd van twaalf
jaren, als de eerste twaalf jaren zouden zijn geexpireerd.

1649. Januarij 18, dat gedelibereerd werd, wat men
den rector Hendrik Zwaerdecroon zoude toevoegen
tot eene vereering voor de dedicatie en presentatie van
zijne ii-anslatie van Terentius in de duitsche taal, bij
hem aan de H. H. van de Regeering geo�ereerd, «eens
in Latijn en Duitsch en eens in Duitscli alleen», en.
werd verstaan, zulks te refereeren aan de discretie van
de burgemeesteren.

1(550. Julij [9, dat de rector zijn demissie verzocht,
dat het contract, met hem aangegaan l Nov. 1634 voor
twaalf jaren en gecontinueerd voor gelijken tijd 12 Sept.
1643, zoude worden gelezen, en naar de gelegenheid
van de school dezer stede worden ge�nformeerd enz. ^

1650. Dec. 12, dat de rector Henricus Zwaerde-
croon zich nader had geadresseerd, ten einde na expi-
ratie van het jaar, 't welk hij als nog na zijn laats'.e ver-
zoek zeide, ia de voorscr. bediening gecontinueerd te
hebben, hem zou vrijstaan, uit zijne dienst te mogen
scheiden, mits de regeering eenigen tijd te voren waar-
schuwende , en werd bevolen, Burgemeesteren enz. eens
naarder te spreken en in conferentie te komen met den
rector, om te verslaan, wat redenen hij mogt hebben ,
en te zien, waarmede men hem zou mogen contente-
ment geven etc.

1651. Junij 5, dat op de ernstige instantie van den
vector D'. Henricus Zwaerdecroon goedgevonden
werd, demissie te accorderen, mits hij in de voorschre-
ven dienst der school zou continueren , tot dat de stad
van een anderen bekwamen rector zou zijn voorzien.

1651. Augustus 16, dat door curatoren van de la-

tijnsche school alle mogelijke devoiren waren gedaan, om
te dispicieren, een bekwaam en geleerd persoon, die de
plaats van rector, welke de rector Zwa er d e croon nu
zou komen te verlaten, met goede dienst aan dezelve
school zoude mogen bekleeden, en dat dezelve curatoren
na ernstig onderzoek, geen bekwamer hadden Kunnen
vinden, om hetzelve ampt naar eisch te bekleeden, als
D^r. Surendonck, nu rector tot Utrecht, wordende
authorisatie verleend, om te letten en bearbeiden, dat
de voorsz. Surendonck voor deze school als rector
zoude mogen worden bekomen, op conditie, instructie ews.

Zie daar al, wat er alhier van Swaardekroon, (zoo
schijnt hij zich geschreven te hebben) te vinden is, dat
er dan nog niet toe dienen kan, de verwantschap tus-
schen de beide rectoren in 't licht te stellen.

Van Johannes Zwaerdecroon is een Grieksch vers
voorhanden ad nobiliss. virum D. Jacobum Duym,
affinem suum, voor dezes Gedenckboeck, Leijden 1606
in 4°.»

En dit is, hetgeen wij uit dat vriendelijke schrijven
van den heer van Dam voor geschikt oordeelen, hier
te worden medegedeeld. Hetgeen ZWEG. daarin nog
verder, omtrent het in ons opstel voorkomende bij-
persooneel de goedheid gehad heeft aan te teekenen,
zal mede niet te loor gaan, maar bij eene meer geschikte
gelegenheid, worden te pas gebragt.

Alweer later bleek ons, dat de Utrechtsche rector

Zwaerdecroon eene dochter had, die Elisabeth

heette, en gehuwd was met M'. Henrick van Ga-

en rector te Bommel. De acte, waaruit wij dit leeren,

luid als volgt:

«Op huiden _I2 April IG28 comp. M.rg.

Broecke geassistecrt met M'. Bernhard Zwaerde-
croon, haren schoonvader etc. ende Elisabeth Zwaer-
decroon, wed. van M'. Hen r. van Galen in syn,
leven rector tot Bommel, geassisteert metten voersz. M^r.
Bernhard Zwaerdecroon, haren vader ende voochf,
ende die eersaine Wolfaert Zwaerdecroon, mede
nts 's hoofs, haren broeder ende swager resp., mitsg.
Joach. Verspuel, proc. der slede Wyck by Duerstadt
etc., om inne te vorderen alsulcke 400 gl., als de voersz.
Ma r g. vanden Broecke, ende 300 gl., sulcx de
voersz. Elisabeth ten achteren syn aen den boedel van
G is b. de Leeuw ende syn huisvr., als nu getrouwt aen
Joh. van Bommel ople schans van Voren etc. Aldus,
ten huise vanden voersz. Bernhard Zwaerdecroon,
aen de nywe grafie enz.

Get. M a r g. vanden Broecke, Elisabeth
Zwaerdecroon, Bernh. Zwaerdecroon,
W. Zwaerdecroon, Gisb. Schoock.»

D. r. F.

Remissie voor PETER JACOB9Z.
(19393.

Jvarel etc. doen te weten, dat alsoe t'onse weder-
compste in onse landen van herwaertsover veele onder-
saten vanden selven onsen landen ons gepresen teert hebben
huer ootmoedige supplicatien, om te hebben remissie en-
de pardoen vanden feyten, by hunluden hier voren ge-
committeert , soe sedert onse leste vertrcck van hervvaerts
over als te voren, ende hemludeu te nemen in gracie en-
de genade, in consideratie ende gedenckenisse bysonder
vancle grote gracien, die Godt onse Salichmaker ons ver-
leent heeft, durende onse absentie vanden selven lande,
in onse expeditie opte svde van Hongrien, Affricque en-
de ^elders tegens den Turck, Moeren ende andere onge-
lovigen, ende, om die gedenckenisse vanden peyse tns-
schen onsen «er lieven ende beminden broeder, die al-
der kiistelycste coninck ende ons, met die sonderlicke
begeerte, die wy hebben, te brengen ende houden onse
voersz. lande in peyse ende vrede; soe willen wy hierom
ende achtervolgende die heil. beliefte van onsen heoiel-
schen vader, useren van barmherticbeit, als geneicht
vvesende thenluden voersz. bede ende versoeke, om te
doen ende deylen onse gracie, onse voersz. ondersaten,
me de gelegenheyt ende cpaliteyt der feyten.

Nu,s tsoe, dat onder anderen eenen, genaemt Peter
lacobsz., wonende inden ambochte van Bilimer, be-
last met wyff ende cleyne kynderkens, ons te kennen
gegeven heeft, _d« hy suppliant hem alle syn d.gbe»

gedreghen ende gereghecrt heeft gehadt eerlick ende al-
sulcx, dat hy suppliant hem jeghen ghenen o/Keieren
noch de justicie jet ontgaen en heeft gehadt. Des es ge-
buert, dat omtrent sinte Meertens daghe inden wynter,
anno xv° xxxvin, die suppliant niet meer andere synen.
gesellschappe, sittende omme goede chier te maken byn-
nen onsen dorpe van Abcoude onder 't sticht van Utrecht,
ten huyse van enen E ver t Scipperiaen, in welken
geselschappe mede was een C l nes Jacobsz. ende een.
Herwich Jacobsz. des suppliant's broeder; soe heeft
die voersz, Claes Jacobsz. totten voersz. lier wie h;
geseyt: Herwich, geeft ons hier een soedeken aels
in 't gelach. Daerop die voersz. Herwich weder seyde:
Soe soude ick soe ryn/i worden, set ghy drie groet
jeghens een ael, off gelycke woerden. Op welcke
woerden, soe syn die voersz. Claes Jacobsz. ende
Herwich Jacobsz. spelende geworden omme die soede
aels jegens drie groeten, 't welck die voersz, Claes Ja-
cobsz. verloer, ende heeft mitsdien die voersz. Her-
wich gegeven drie groet, die welke, naer dat hy die
ontfanghen hadde, heeft totten voersz. Claes geseyt:
hier is maer elf duyts, want dut stuck, demonstre-
rende een duyt off oertken, is maer een duyl, 't welck
die voersz. Clnes Jacobsz. bemerckende, heeft geseyt,
verspeelt het jegens my weder voer een oertken, ende
hebben daernae teycken ofte onleyken geworpen mit
een mes, om 't selve oertken, hetwelck Herwich ver-
loer, ende heeft mitsdien den voersz. Claes 't voersz.
oertken weder toe geworpen, gelyck hy dat Tan den-
-selven Claes ontfongen hadde; alhoewel die voersz.
Claes daermede hadde behoert te vreden gewest te syn,
alsoe hy den voersz. Herwich, 's suppliaut's broe-
Ulr. voorheen en ihans , 111 Dl. l St. 8

Jer dat eerst selver daer te voren gegeven hadde, hem
nochtans nyet te vreden gehouden, nier heeft geseyt:
gheeft my een ander oertken of ik selle u dese kanne
op M kop; daerop die voersz. Herwich geseyt heeft:
ick hebbe geen duijt, Claes oom, houdt u te vreden,
ick schelde u quyt drie stuvers, die gsj my schuldtch
syt, maeckt doch geen woerden, ende heeft van ge-
Ijcken die suppliant hem gesejt: Claes oom, maeckt
geen onyenuechte, ick schelde u quyt een vaen (!)
biers, die ick voor u verleyt hebbe. Nemacr, wat
schone persuasien hem gedaen worden, soe en was die
voersz. wylen Claes Jacobsz. nyet t'appaiseien, maer
nam die kanne ende werp se nae de voersz. Herwich
ende geliet hem of hy hem, voert van lyfve ter doet
gebracht soude hebben, ende heeft voert den voersz.
suppliant eerst gewont, 'twelck die suppliant siende,
heeft uit hitte van bloede syn broetmes getogen ende
heeft denselven Claes gewondt in syn luchter syde, van
welke quetsure die selve Claes omtrent 15 ofte 16 da-
ghen daernaer deser werelt overleden is, wyens siele Godt
genedich sy, hoe wel totten voersz. feyte die voersz. sup-
pliant seer onnoselyk toe gecomen is, soe beeft hy hem
nochtans niet derven houden noch converseren in on-
sen landen etc., maer heeft die moeten habandonneren
ende lopen in vreemden landen, levende in groter ka-
tiv,cheyt ende armoede, ende hoewel den suppliant als-
nu den gemteresseerde parthye versoent ende gebetert
heeft, soe en soude hy nochtans willen noch dorven
converseren ende hanteren in onsen landen ende heer-
.cheden, 't sy dat ons gelieve hem hierop te verleenen
onse gracus ende genade, ons daer omme seer oetmoedich
biddende etc.

Soe is't, dat wy etc. liem in <len gevalle ah boven,
vergeveu etc. Gegeven in ouser stadt van Gendt inde
niaent van February in 'tjaer ons Heren xv^c xxxix elc.

Onderscreven: byden Keyser.

Ondert. Bave.
(Register I. vau crimiuele Scutt. van het Hol' van Utrecht, p. 109).

Zocnbrlcf In cas van neerslag, 3 Dcc. 1&5O.

�Ik Dirck Jansz. bekenne mits desen , alse dat ick
in tegenwoordicheit der heiliger oly ende der goeder luy-
den nabescreven een alinge geheele zoen gemayckt hebbe
voer my ende allen mynen magen ende vrunden tegen-
woerdich ende toecomende, geboren ende ongeboren,
niit Steven Ghysbertsz. mit allen syne magen ende
vrunden, van den vechtelyck, die wy tcgens malcande-
ren op zaterdach lestleden, god betert, gehadt hebben,
waerdoor ick in doels noot gewont ben, by handen van
Steven voersz. gedaen wesende; ende soe ick oersaccke
gantselycke ende gehecie daervan ben, ende sulcx Ste-
ven voersz. aengeleyt hebbe gehadt voer deser tyt, ia-
dien hy Steven voersz. my niet ontgaen ende ontlopen
hadde gehadt, soude hem doersteecken hebben, beken-
nende altesamen grotelycken myn schuld t te wesen, soe
hebbe ick in den naem als boven, tsy off ick doer sterve
offte te live blive, nae alle zoenrecht, tselve altesamen den
voersz. Steven, om Godtswillen geremitteerl ende verge-
ven hebbe, remittere ende vergeve mits desen na ende ten
ewvgen dagen, voer den geboren ende ongeboren, mits
dat hy, indien ick hieraen sterve, myn uytvaert doen
zei als een scamel gesel loebehoert, mits betalende twee

tortysen in Sint Jacobs kerck ende twe lortysen in Sint
Jobs gasthuis, mit noch eens drie kejsers gulden, enJe
hiermede sullen alle voervallen , oervede ende alle andere
saycken vergeven , doot ende te nyet syn. Daer dit ge-
schiede, waren over ende aen Heer Co melis Boeynsz.
priester, coster, -vicecureyt in Sint Jacobs kerck, Here
Anthonis Kennewech, priester, coster derselver
kercken, Anto. Henriksz. linnewerk., M'. Jan
Barbier, Joachim schoemaker, mit meer ande-
ren, mit myn zelfs broeders zoen etc.

Des t'oerconde, want ick t'selver tyt nyet scriven en

can, hebbe gebeden Here Anthonis voersz. , om dit

te bescriven , ende oeck mede van mynenlwegen t'on-

derteyckenen etc. Ende begeere hier en boven , dat men

sel maken behoerlyck zoenbriefven nae recht ende costunie

van den lande. Actum, den 3 Dec., Anno XV^C vyftich.

(Gef.).- H. Cornelis Boeyensz. II. Antonis Kcnne wech.pries-

priester vicecureyt te S. ter onwecrdich , vau myn selfs

Jacops t'�trecht ut sup. _wegen ende oeck mede gebe-

den van Uirck Jansz. , voir-

dea heiligen oly geschiet.

Kennewech, nts. etc.
(Naar den oorsproukelijken brief).

PAAHDENMAHKT.

₇ _Stuk,

« Catliarijnebarri�re. " ' a

« Tolsteegbarn�re . .....

« Wiuevrou_Wenpoorl. : \ \ \ \ ' '

« Roodebrug. � � . .

J4COB COirVKI.lSZ. \'\\ BIICVR* ,

Vtrechtsch monnik, predikant te Loosduinen ,
vader van JO. MIKl Jt*li *.

M. oen ik hierboven (1), de belofte deed, iets te zul-
len mededeelen over J o. Meursius in betrekking lot de
Barnevelt's, was het mijn voornemen, die mededeeling
door eenige nanteekeningen te doen voorafgaan, over de
afkomst en de ouders van dien Meursius. Het is ten
opzigte van dit laatste, dat ik nu zie door den Heer
Prof. Kist te zijn voorgekomen (2), doch niet zoo, dat
ik het noodig achte, juist daarom mijne bevindingen
desaangaande te onderdrukken , en meen wel, met dezelve,
doch naar het door den Heer Kist voorfgebragte, eenig-
zins gewijzigd, nog te mogen voor den dag komen.

Het bevreemdt inderdaad, dat Meursius, daar, waar
hij opzettelijk van zich zelven spreekt (3), en men ver-
wachten zou, dat hij, even goed als van den tijd zijner
geboorte, ook van zijne ouders met een enkel woord, zou
hebben gerept, daaromtrent een zoo diep stilzwijgen,
bewaart; en bezwaarlijk kan men er zich van overtui-
gen, dat dit maar zoo toevallig zou zijn geschied. Bij
deszelfs biographen zoekt men te vergeefs naar ophelde-
ring ; en men zou naauwelyks aanleiding tot eenige gis-
sing hieromtrent hebben, ware het niet, dat de geleerde
A. re n t van Buchell ons met eene daadzaak had be-

ft) Tijdschrift, 1843, p. 33.

f2) Archief enz., Tweede volgorde, D. V. p. S0«

<3* Athenae Batavae , suo loco.

L'lr. voorheen en llians, ili Dl. I St.

kend gemaakt, waaruit dit zonderling zwijgen van Meur-
sius aangaande zijne ouders, zich misschien zou mogen
laten verklaren. Het is deze van Buchell, die aan-
geteekend heeft (1), dat N. Meursius, monnik van het
klooster der reguliere kanoniken te Utrecht, volgens de
aanteekening van Lap, te helsladium geboren, in 157�
het gezegde klooster veijiet, met zeker meisje uit de Lau-
wenrecht in het huwelijk trad, predikant te Loosduinen
werd, en bij gezegde zijne vrouw den uitstekenden ge-
leerden, den Leijdschen professor Johannes Meur-
sius verwekte.

Hiernaar te oordeelen , zou men wel mogen vermoeden ,
dat het Lap, dat is, Gisb. Lap van Waveren (2),
geweest zij, van wien die aanteekening eigenlijk het
eerst werd neergesteld; en het zou wel kunnen zijn,
dat het uit diens adversaria _was , dat Matthaeus,
die van Lap's geschiedkundige aanteekeningen een zoo
ruim gebruik blijkt te hebben gemaakt, deze omstan-
digheid heeft medegedeeld. I_mmei._s, _wanneer _deze Mat-
thaeus verhaalt (3), dat Jo. (!) (4) Meursius, door

(1) In zijne Rerum quotidianarum descriptio, _in «S in het l'ro-

»« «9«to* VUrajectinu,

: �Eene linnennaai *

' ^q

^aliam

(2) Yergel. Paquot, _suo loco.

(3) Fundationes etc. p. 236

W Zekerlijk bij vergissin" Vn� i

van den JL '?'" ^8l<>lt

, met J_()a�_nc₈ _tl. zij,, geweest

de zuivere leer op tenen beteren weg geleid, het kloos-
ter vaarwel zeide, zich naar den, Haag begaf, en in
1576, zich aau de dienst des Heiligen Woords toewijd-
de; dat hij, predikant te Loosduinen geworden zijnde,
eene naaister van Haarlem huwde, en bij haar in 1579
den beroemden Joannes Meursius verwekte; dan
blijkt uit de vergelijking van dit verhaal met dat van van
Buchell, althans zoo veel, dat Matthaeus omtrent
deze zaak, of van elders moet zijn onderrigt geweest, of'
uit de woorden van Buchellius, wiens geschiedkundig
apparaat hij mede ter beschikking had, meer of iets an-
ders heeft opgemaakt, dan zij behelzen.

Maar, hoe dat daarmede dan ook moge gelegen zijn,
minder, of wel geheel geen twijfel bestaat er, of het is
'van dien Matthaeus geweest, dat dit verhaal Joor van
Heussen (l) is ontleend, en in zijn werk opgenomen,
onder bijvoeging van nog eene andere plaats uit hetzelfde
hoofdstuk deszelfden werks van Matthaeus, waarin van
zekeren prior Pieter Valkendael van Zijl (2) de
rede is (3), die ten aanzien der vrouwen gevoelens zou
hebben gekoesterd, weinig overeenkomende. met die van
den monnik van M e ars, om aldus het gedrag van
dezen in schaduw te stellen.

Uit dit een en ander zal de Heer Prof. Kist (4) zien,
hoe hij zich vergist, met te stellen, dat van Heussen,
de eerste en eenige zou zijn geweest, door wien deze,
allezins opmerkelijke omstandigheid, lot algemeene kennis
werd gebragt, en Zijn Hooggel. zal ons veroorloven op

(1) Hiit. Episc. To.. I. p. 103.

(2j Zie over hem: Burraan, T. E. in voce.

(3) H. E. 11.

i*; u. _P.

te merken, eensdeels, dat, hoezeer het ojj zich zelve
tamelijk overschillig is, van wien wij dat berigt ontvan-
gen, zijn opstel toch, zoo als dat daar staat, aanleiding
tot verwarring geeft, en anderdeels, dat men zich hier-
door moge laten waarschuwen, van niet te verzuimen,
het gezegde werk van den vhjtigen Matthaeus, vooral
en in de eerste plaats te raadplegen, telkens als van
�trechtsche gestichten de rede is.

Wat den monnik Jacob Cornelisz. van Meurs
zelven aangaat, onze kerkelijke geschiedschrijvers dien-
den met hem, althans na zijne gedaantewisseling en
herscheppmg in een' dienaar des Woord s , bekend te
zijn. Uu de besluiten der Staten van Holland leer ik
onder anderen (1), dat hij bij de geletterde oplei-
l.ng van zijne beide zonen, Johannes en Corne-
lis (2) door hunne Ed. Groot Mogenden raildelijk werd
ondersteund.

Wanneer daartoe de eerste stap gedaan is, bleek
»g met nadrukkelijk. Evenwel, _in ₁₅₉5 , werd hem,
na een reeds te voren bewilligde subsidie, tot continuatie
van de studie van zijnen zoon Jan Jacobsz. «wegens de
bekwaamheid en goede hoop van denzelve», voor andere
twee jaren, een onderstand van jaarlijks 60 gl. bewil-
VM3); terwnl hg, na afloop van dien tijd; op ver-

W Want daar staat nog _meer var

�k heb reden, om , ^

_zo�e� had dan
'

(3) Op het vers'cek _van �;" «T ^"^

woords tot Loosduynen om t , ^C°^rnel'^SZ" "ienaer der goUdcl

zoek, op nieuw voor volgende drie jaren, voor elk, vau
zijne beide zonen, met 50 gl. jaarlijks werd te gemoet
gekomen (I).

Zoo veel hier over die Jacob Cornelisz, van Meurs.
Van zijnen zoon sprekende, hoop ik, nog weer op hem
terug te komen.
_________ D. T. F.

soon Jan Jacobsz. te mogen genieten eetiighc verrneerdcringe van
de voergaende subsidie ende assistentie, also denselvcn sya soou
althans gekomen is tot de ouderdom van omtrent testten jaren, is
gcappostillecrl:

De gec. raden etc. verstaen hebbende van de bequaamheid ende
goede hope van denselven Jan Jacobs z., bewilligt en geconsen-
tcert, ten eiudc syne studie tot cere Godes, ende ten dienste van
de lande strerken mogen, den voorn. Jacobsz. tot dien evnde,
voor den tyd van 2 jaren, na de eipiratie vaode voergaende sub-
sidie, des jaers by de ontfanger C urn el i s van Coolwyck uit-
gcreickl sal werden de somme van 60 L. van 40 gr. etc. Iie$olutw
der t'. Ma. Heeren Staten van Holland, 28 Febr. 1395.

(1) Op versoek van Jacob Cornelisz. van Meurs, dienaer
des goddel, woonls tot Loosduynen, om te mogen genieten alsukke
rcdeljke subsidie van het gemeeue land, dacrmede syu twee soncn ,
de eene van 18, en de andere van 14 jaren, cerl�ck en soberlyck
ad ttttdia, gehouden sullen mogen woorden, ten aensien mede van
sekere hoekske, geiutituleert Chacordonemui, Alexandrca Johan-
uis Meniry commertaria (sic;, by hem de statin gedediceert, is
geappostilleerd :

De Staten etc., hebben den suppliant alhier tot vrrecriiigc vanden
ded. vau het bcckskc in desen gcrocrt, geaccordeert de sorunie van
1UO ponden etc. dacraf behoerl. ordou. etc. sal worden verleent;
hebben voorts, om redenen geconsenteert en geaccordeert, dat
deu suppl. tot behoef van syn twee sonen, ten einde desclve »'n
studiis mogen continueren, genieten sal jaerlyks 100 ponden , drie
jaren aeu een gedurende, als voor elk 30 pondeo, mits dat daermede
cesseren sullen alsulcke eitraord. subsidien , als tot behoef van srn
oudste soon syu geaccordeert. Dezelfde Resulut�n, 10 Staart 1397.

'* Racis mnnt-verordeningcn uit 1481 en
volgende jaren.

\J{ de stad Utrecht, als zoodanig, regt op den munt-
slag, gehad hebbe, is eene vraag, welke men zich, vroe-
ger, om meer praktisch, later, om meer wetenschap-
pelijk belang, doch telkens op genoegzaam dezelve gron-
den, ter beantwoording heeft gesteld. Wij, voor ons,
indien wij naar ons gevoelen hieromtrent gevraagd wer-
den, zouden, voor zoo ver wij de zaak doorzien, niet
aarselen, ons bij hen te voegen, die dat regt bestrijden.
Hier zeggen wij alleen, dat de voorhaudeue stedelijke re-
gisters niets aanbrengen, waardoor een tegenovergesteld
gevoelen, zich als aannemelijk zou laten daarstellen. Wel
behelzen dezelven een groot aantal van verordeningen,
aangaande den loop en de waarde der onderscheidene
muntspecien, bekendmakingen met, en waarschuwingen
voor slecht en valsch geld, en wat dies meer zij; wel
spreken zij van eene oude bestaande gewoonte, om, naar
gelegenheid van tijd, schijdelpenningen te doen slaan;
maar, wat het regt tol een' onbeperkten muntslag aangaat,
uit de gezegde registers kan zulks bezwaarlijk betoogd
worden, en moet de grond, van hetgeen in deze facto
moge geschied zijn, gewis _in _de tijdsomstandigheden ge-
zocht worden. Dit laatste blijkt vooral, wanneer men
die verordeningen des raads in derzelver geheelen zanu-n-
hang gadeslaat, i� het bijbrengen van welk nesatiefte-
mjstniddel, echter de eene even weinig beboette gevoelde,
als de andere er gelegenheid toe had. Daar het nu n*'
¹¹⁵' ^m ^een ^en ^a»^d« opzigt, anders gelegen is, en wjj

bovendien het nut bevroeden , dat de kennis dier tnutil-
bepalingeu, uit andere oogpunten beschouwd, der we-
ienschap aanbrengen kan, zoo hebben wij gemeend de
zich ons aanbiedende gelegenheid, niet te mogen laten
voorbijgaan, om die verordeningen , waarvan tot hiertoe,
slechts nu eti dan, in de een of andere bedoeling, brok-
ken zijn medegedeeld, uit het Buerspraeckboeckopvolge-
lijk en volledig te zamen te stellen en ter algemeene ken-
nis te brengen. Hebben wij met zoodanige mededeeling
elders (l) reeds een begin gemaakt, en die daar tot 1-480
voortgezet, wij zijn voornemens, dezelve hier tot aan den
overgang van het wereldsche bestuur aan Keizer Kar e l V.
te vervolgen:

1481. Des Woensdaghes na Judica, ix Aprilis.

De raet laet enen yegheliken weten ende verbiet, dat
nyemaut eenige nyewe stuvers ofte cromsterten wt en geve
noch en ontfange, ter tyt toe die raet die ghewerdeert
sal hebben, by 't verboeren van den penningen; ende
hyer sellen wtgesondert wesen die stuvers ende cromster-
ten, die ons genedige heer ende vrouwe van Oestenryck
doen munten cude slaen.

1-�83. Des Manendaeghes na Martini.

De ordinancie ende ridinghe vanden payementen, is
overdraghen ende ghemaect, als hierna volget:
Den Uosen uohel 90 stuvers. Den ducaet eade sa-
De» Heiiricus Kogels luyt .39 sluv.

^ll°bel 80 stuv. Die nyewe croon 37 stuv.

Den Ghentschen nobel 78 stuv. Die oude croen 36 sluv.

Den lecu 46 sluv. Die Britoensce ende

De rider ende Ilon- Savojscc croen 33 stuv.

gcrscen gulden 40 stuv. �i'e Guilheimus scilt

(1) Geschiedk. Archief, V.

Den Engehche Hen-

ricus ende Coelsceu

stoter
Den Pfailippus Bocr-

goenscen stuver
Den Kaerlsccn stuver
enen Hollantscn dojt

min.
Myns heren jager

van Wtrecht
Ende die eukel
Die Johannes, bras-

pcnuinck.
Die muterkens
Die witkcns

*nde Andries gul-
den ende eukele
Coervorsche guld. 31 stuv.
De Guliker ende Coel-

sche gulden 30'/₂ stuv.

Den Wterschcn guld. 27 stuv.
Den Peter ende Gel-

dersche rider 25 stuv.

Den Philippusscilt en-

de Reynaldus gul. 22 stuv.
Den Beyerschen guld. 20 stuv.
Den Rodulphus pos-

tul. gulden 18 stuv.

Den Coelschen post.

gulden ₁₇ _stuv>

3 stur.

3 gr.
3 gr.

2 phs.

1 phs.

2 phs.
Iholl.dovt.
l holl. peu.

Den Arnoldusgl. en-
de njewe Luicsche
gulden ₁₃ _stuy_

Voirt ,11e andere sulvereu payementen sela,en gevea

ende nemen nader valuacyen van Hollant payement. En-

de hyervan sal _een cedel wthangea voor Uazenberch,

'en een y_egel_jck _mach _weten _daerna ^ ^^

1484. Op Sunie Barberendach.

Voirt soe laet die raet _weten, ende verbiet enen ye-
ghehken, dat n_yemant geen v.i.che sulvcr.n penningen

"86. Des Vrydaghes _na _S. Tl.o.nas.

I e «et laet weten enen yegely_ken, _a]soe _tot _vee| _ste.
payer�en_ten _ved _mjn _ges(eh ^ ^

gedaen hebben, _S0e is daervan hier oick een gheset
' ""¹ ' den sce-

Dit is dac inhout der cedulen bovc-ngeroert:

alle andere dobbelde
grossen
Den uyeweu dubbelden

d. van Oestenryk
Alle half ende vierendeel

na advenant.
Dat vucr yser )

Den uyewen Henricus >
stoter l

Den Groninger jager t
Den Cleefschen jager )
Den Wters jager
Den ouden braspenn. *
Sunt Andries cruys l

De Andriesgulden
Den Guilhelm. schilt
Den overlanlsc cotT- t
vorstsccn rynsguld, /
Den Johannes scilt J
De leeuwe

Den Hollans rider j
Den Ongers gulden ^
Dcu saluyt f

Den ducaet >

Den rosen nobel
Den Henricus nobel
Den Vlemsche nobel
Die sonne croeo
De oude croen
De Savoys croen t

Die Bcrtoens croen s
Den Gulicx gulden (
Den Coels gulden ^
Den Wtrechts gulden
Den Peter 2

Den Gelres ryder

31 st.

30 st.

46 st.
40 st.

39 st.

90 st.
80 st.
78 st.
37 st.
36 st.

33 st.

29¹/, st.
28 st.

> 23 st.

De half

Den Phs. stuver
Den Karolus stuver
Die halve na advenant
Den Cleefschen braspeu. j
Den ouden Davidspen. l
De Fransche blanck
De Savoysche blanck )
De Bertonschc blanck )
Den Deventer pem>inck>
De oude Vlems >

Die ossenhoofden Cleefs ?
Sunte Martyn

Enghelbertus, geen geit.
Nye s'Heren I'hilips

lO'/jWit.
19 wit.
.3 gr.

j 2'/,gr.
2 gr.
10 wit.

13¹/, wit.

2 gr.

9 wit.

Den David milten herp "

De Philippus scilt )

Den Reynaldus gulden j

Den Post. Rodulphus gul. 18 st.

Den Coelscen Post. guld.

ende alle andere 17 st.

Den Auioltlus gulden 13 st.
Sulvergelt.

Den Henricus stoter,
dubbelde Plils., dub-
belde Karolus st. ende

De nyrn Groninger jager 2'/₂ gr.

Den woechey *

Den ouden Cleeff chen > 2 gr.

Den ouden Groninger *

Alle Groten « wit.

6, �onredaghes na couversionis Pauli.
Alsoe veel twistinge ende gescel onder den volck da-
ghelix gesciet vanden payementen , soe heeft die raet
alle groetkens tot Nymegen mitten aern geslaghen ende
Hoernkens groetkens geset op vyf wit ; ende alle Cleef-
sche stuvers mitten zwan ende Dormentsche stuvers en-
de alle Vries geit en sel nymant derven nemen , geven of
ontfangen, ter tyt die raet dat gewerdeert sel hebben.

1486. Des anderen daechs na onse Vrouwendach Lichtmisse.

Die raet heeft een geset gemaect vanden payement, t«

weten, dat die Monstersche penningen, daer Sinte Pau-

wels mit drie scilden op staet, gelden sellen XII wit, en-

die penningen van Dortmont geslaghen, daer die

werelt op staet oick ganc hebben sellen voer «i wit ende

alle halve van dese voersz. vi wit.

1486. Vrydaghes na S. Joris die 28 April.

Al» te Dortmont nye_we penningen geslaghen wor-

den, d» onder den volke gestroeyet worden ende veel

«ff* «yn d� se behoren, _S0e waerschuwet die raet

enen yegehken, dat nyemant salke penningen tot Dort-

' °^ut °^f

Alle (eefsche muterl ^MW ^een 8^ese' g^daen , aldus

kcns sellen geldea 2 wit ^"^e ^ha'^V6 ^Va° ^dien

Dortmontschemuter- ^Ende ^WaQt ^die ^COP~
kens «^ensgemeynlickniet

Campersche nyewe ^eUtgCDS> ^M ^d°^g<m> ^soe «»
placken ! _wif ^Sellen ^sy ⁿ'et meer

gelden dan

. Des Vrydaghes na S, Jansdach decollationis.

Dese ordinancie ende rydinge vanden payementen is
overdraghen ende gemaict , als hierna volget :

96 st. Den Vredericus gulden 22 st.
86 st. Den Rodulphus gulden 20 st.
84 st. Den Coelschen Post. gul. 18 st.
Den Ludickguld. ende

alle andere 17 st.

Den sonncnnobel
Den Henricus nobel
Deu Vlemschea nobel
Die halve nobellen na

advenant.
Den leeuw
Den ryder

Den Uongers gulden

Den saluyt

Den ducaet

Die nyewe croen

Die oude croen

Die Savoyschc croen /

Den Bertoenscbc ryder )

Den Andries gulden ')

Den Giiilbelmus scilt t,

Den gouden Rynsguld. t

Den Johanucs scilt «

Den Wtrechtschen guld.

Den Peter i

Den Darid mitter horp C

Den Gelreschen ryder J

Den Phs. scilt )

Den Reynaldus gulden j

Den Bevers gulden

50 st.
44 st.

42 st.

39 st.
38 st.

37 st.
33 st.

32 st.
30 st.

26 st.

21 st.

22 st.

Den gouden Arnhemsgul. 16 st.
Den Coelscheu gulden!
Den Gulixgulden 5

Sulvergelt.
Dat vueryser milten twee \

leeuwen i S'/_a gr.

Den nyewen peouinc vanC wit,

Oesterryk

Die halve na advenant.
Den Henricus stoter j

Den Koels stoter ^6'/₈groet.

Den dubbelden Phs. stu,;
Ons Heren jagers i

Den ouden braspennincj
Die halve hiervan

Den Deventer penuinck�
Den ouden Vlems (
Den Coelschen penuinckf
milten rayen

1487. Des Manendachs na Judica.

Alsoe njevve groten geslaghen worden tot Franecker,
gelyck ons genedichs Heren nyewe groten, die erger syn,
dan sy behoren, soe lat die raet weten, dat nyemant
sulke Franeker groten en bore noch eu ontfange.

92
1488. Des Vrydaghes na S. Odulphusdach.

Dese ordinancie ende rydinge vanden payemente is
gheset ende gheordineert byden rade, als hier na volgt,
die men ghehouJen wil hebben, ter tyt die raet eens
anders te rade wert.

Een Andries gulden zei n,s. stuvers 4 gr.

«^eldca «l stuv. Karolus stuvers 3' ', gr.

Jagers ende Johannes Engelsche ende Cocl-

braspeauingen g _gr. _schc _sloters ₄ ^

Woecheyen ende Fran- _Die _vuervscrs. ₄ _hs>

scheblancken ₁₈ _wit. Den enkelden Bynsgul. 40 stuv.

Ons Gen. Heren nyewe _ODS Gen. Heren vaa

Ph-hppus _lol/jwit> _Wlrecht _guu,_en _3?stuT

.eGromnger penningen 3 groet. Den Hoerntgens gulden 23 stuv.
Ende die half y _wit<

Ende hiervan «11 men een cedel wihangen voer Ha-
senberch.

1488. Des Saterdaechs op Sunte Bertelnieeusavont.

Alsoe die raet ter waerheyt ondervonden heeft, datter

njewe groten geslaghen _syn te Lymborch francken ende

van myn vrouw van Essen, die niet soe goet en syn

' «J behoeren te _wesen, soe waerscuwet die raet enea

'o Se"' T f"'' ^dat ^^emant ^Sulke g-ten, half
of h� l _vander selver _munt, een _geve _noch

die te kennen. ^1£n' °" enen yegelyken

H88. Des Dingsdaechs na Sinte Thomasdach apostel.

'^ ^ ^ � ^nedigaen
ende den rade, out ende ny we van

onsev stadt, overdraghen is, omdat payeruenl slaende te
houden, dat eiken penninck, hierna benoempt gelden
sal, als hy hier gheset is, in deser ordinancien, ter tyt,
dat men eens auders sel laten weten. Daeromme laet die
raet weten, ende gebiet, dat nyemant dese penningheu
hogher, dan se gheset syn, wt en gheve en biede, noch
en ontfanghe, by sware correxie tottes raets goelduncken.

Dit is die settinghe.

Den nywen Nobel )

<. 7 Rgl. 4 st.
Den sonnobel J

Den Heuriciis nobel 6 Hgl. 12 st.

De Vleinsceu uobel 6 Rgl. 10 st.

Den engel 4 Hgl. 16 st.

Den Houtgcns gulden?

De Luycsken gulden

Den Hoernkcns guldeu 25 st.

Den Arnoldus gulden 2$ st.

Sulverijelt.

Den dubbelden griffoen 5 st.
Den griffoen 2V»st.

Den Henricus stoter 5 st.
Deu halven Henricus

stoter 2¹/, st.

Den Edwardus stoter 4'/�St.

Die dubb. Phs. stuv. Sst.

Die Phs. stuy. 2'/j st.

Die halve Phs. stuv. 15 wit.

Den leeuw

Den Hollanscen rider <

Deu Hongerschen gl. ^

Den saluyt r

Dca ducaet

Die njwe croen

Die oude croen

Die Savoyscc croen f

De Britonsche rider >i

Den Guilhelmus scilt )

Den Andries gulden j

Deo Johacnis scilt

D� gouden Rijnsguld.

73 st.
60 st.

Gist.

56 st.

05 st.

84 si.

46 st.

45¹/, st.
45 si.

Die K,nul. stuver
Die halve Karol. st. 13
Die dub. Mechelspen.
Die Mechelspen.
Die half Mechelspen.
Die Yuerysers
Die halve vueryscrs
Den ouden Gron jager.)
Den ouden Cleefs. jag. j
Die halve ende Yieren-

deelen van desen na

Tenant.

2st.
\ st.
4st.
2st.

«V, er.

Den Coelscben gulden)

Den Guliker gulden i

Den Wlreoblscheo guld.

Den Peter

Die herp

Den Gelresen rider ^

Den Phs. scilt

Den Beyersgulden

Den Rodulphus post. gl.

42 st.
39 st.

38 st.
37 st.
28 st.

Den ouden Juhannis \

braspenninc. ?SV₂ er.

Den Wterschen jager J
Denhalv. Wtersenja, )
Die oude botkens

Den nywcn Grori. jag. 20 wit.
Die half na adveuant.
Den nywcn Cleefsch si,
Ons Heren penninc

milten scilt J>12 wie.

Deventer cromst.
Campeu cromst.
Roemsehe Con. groet-

kens milten hoede
Marien groetgcns
Ons gen. Heren van f> wit.

Wtr. groetgcns i

Borbonsche ende i

Hoerntsehe gr.
Nymegsche ende Zutph.

groetgens �'/j wit.

Francker
J�niborsche, Hesseu-

scc ende alle andere

groetgens op Heg-

nimuten geslagen

A'oer gheen geit.

Akensche buyssen
Sinte Martyns stuv.
Die oude Fransche

blanken
Die woechyen

Coelsche penningen

mille croen
Nuysce witpen.
Den dubbelden Over-

Dat vierendeel daerof, 5 wit l deut.
Den Deventer penning i

Den Rayerwitpen. *

> 20 wit.
Den Guilhelmus tuyn i

Die oude Vlems

Voert het die raet weten, dat nyemant enige nyewe
penrungen, die voer _niel benoeu.t L _syn , n fangen,
opbuereu ende wtgeven en sel , _ten _s dat s eerst
beheft ende _Werdeert sel,en _wesen

^sei

1489. Dinsdaechs alt. puri�cationis.
Alsoe onlanx geleden een ordinantie ende settinge van-

l⁸⁶"⁶¹;¹¹⁸ ^SCWeeSt ^by � ^n. Hier vaa
t, den ecclesien ende _ODSe _raet , _M _mda

^dlC ' of _wtgeliansen _heef J _soe

vernywet die raet die settinghe ende wilt die vast ge-
houden hebben, gebiedende daeromme, dat nyemant die
penningen hogher on biede , wt en geve noch en ont-
fange, dan sy geset syn , byt verboeren vanden pennin-
gen , ende daertoe tot sware correxie tottes raets goet-
duncken; ende dese settinghe sel dueren ter tyt die
raet eens anders sall lateu weten; ende soe enighe pen-
mnghen niet geset en syn, soe sel men die setten , ende
een ceel daervan voer Hasenberch wlhangen.

1489. Donredaechs na Valentini.

Alsoe onlanx geleden een ordinantie ende settinghe van
den gelde gemaect is gheweest by onsen Gen. Heer van
Utrecht, den ecclesien ende den raet out ende nywe daer
een cedel voer Hasenberch of wtgehangen heeft; soe
vernywet die raet die settinghe, ende wilt die vast ge-
houden hebben, gebiedende daeromme, dat nyemant
d,e penn.nghen hogher en biede, wt en gheve of eu
:fan_She dan se geset syn, by verboeren vande pen-

^iot ^swaer

(Het vervolg hierna}.

D. r. F.



			45 MONETA liNSVLIi TRA!. Moite/a Inaule Trajectensis. 12 Korrels. � 0,333. Fig. 6.
		Outscftri/t :

	Zilvergehalte :


Gouden munt van Flor is van We velighovcn , 5�"^en Bisschop, A". 1379�93. Voorzijde: Een vorstelijk gekroond persoon, len voeten uit gewapend, zittende op eenen Gothisch versierde zetel, in de regier- hand een zwaard houdende, terwijl de linkerhand op een schild rust, hetwelk het Stichtsche-, het Beventersche-, en des Bisschops-stamwapen voert. Omschrifl: f FLORKNC . EPIS X X COP X X VS ; TRAJECTEN. Florenciits Kp�acopui Trajectensis Tf.yenzijde: Binnen een' parelrand en eenige ver- siering een gebloemd kruis. Oinschrift: f XPS : VINCIT: XPS l REGNAT ° XPS l IMPERAT. Christus vindt etc. Gewiijt: \ Wigljes. Goiidgehalte: ₌ 0,995. Fig. 7. Zilveren munt van Zweder van Kuilenburg, 52"" Bisschop, A'. 1423�33. Voorzijde: Een loopende leeuw binnen een' parelrand.



		'� Raet* munt-verordeningen uit 1481 en volgende jaren. (Vervolg van bl. 98).

	1489. Des Donredaghes na Sinte Servaesdach. Alsoe vast veel gebreken gevallen inden pa vemen te ende emgfae penninghen hoger gebruict werden, dan se wer- dich syn, sonderlinge cleyne penninghen, soe heeft men daerop een geset gedaen, ende ordinancie gemaect, ais hierna volcht:

Ons gen. Heren peuninc van Utrecht van twe stuv., lest gemaect, sellen gelden S'/₂ gr. Ende die half naer ad- venant. Dese nabcscreven groet- gens sellen gancber Mi- ven ende geldeu 6 wit. Die oude Mariengroet- gens Die groetgens metter Kcy- serscroen Ons gen. Heren groetgen J, 6 wit. van Utrecht Borbunschc groetgens Munstersche groetgens Dortmuntsche groetgens Item voor alle andere gelden
			Item, alle oertgens van stuvers sellen gelden iO deutg. (die vier enen phs. Item, die deuten sellen gelden 5 deutg. Gesondert ons Gen. Heren deuten, sellen gelden 6 deutg. Item, alle Vries geit en zei hyer ofter dese tyt ghenen ganc hebben; gesondcrt Overemsche dubbelde pcnn,, sellen gelden 2 stuv. Die halve l stuv. Die vierendeel S wit l deutg. Item, onser stads muter- kens metter roes, sel- len voortaen weder gel- ^dcn 8 deutg. linde al



12') In de 18¹¹⁰ eeuw levert de geschiedenis dezer Gemeente niets merkwaardigs op; gedurende dezelve werden de nu aldaar bestaande buitenplaatsen, gebouwd, en in de latere jaren, veranderd en verbeterd. In 1818 werden er ter verdediging van Utrecht, op derzelver grond twee forten aangelegd, een aan de Blaauw-Kapel en een aan de Biltstraat, en eenige inundatie-kaden en sluizen'gemaakt. Het wapen dezer Gemeente, zoo als het van ouds bestaan heeft, en door den Hoogen Raad van Adel is ge- confirmeerd, bestaat uit een blaauw veld met het beeld van St. Maarten van zilver. Er bestaat nog, op eene boeren-hofstede, in het dorp Maartensdijk, een houten beeld van St. Maarten, dat zeer ond is, en volgens overlevering, uit het verbrande huis Toulenburg zou afkomstig zijn. Ten blijke hoe ook hier de bevolking is toegenomen, dient, dat volgens den Tegenwoordigen staat van Utrecht, in 1748 de onderscheidene gedeelten der gemeente het volgende getal huisgezinnen had, als : 1728: 1845:

			Maartensdijk. . . .148. Achterwetering. . . 21. Nieuwewetering. . . 13. Blaauw-Kapel. . . . 55. Groenekan..... 39. Biltstraat..... 15. Zwarte Water. ... 8. 299.
	Maartensdijk. ... 78. Achterwetering. . . 17. Nieuwewetering. . . 6. Blaauw-Kapel. . . . 37. Groenekan. .... 23. Biltstraat..... 6. Zwarte Water. ... 't. 171.


		Tegenwoordig heeft de Gemeente omstreeks 260 hui- zen, en is 3141 bunders groot. E.



			IN DE BUURKERK TE UTRECHT.

Past op uw tyd als het zywormken teer Als God beveelt, hoort nae sju leer F.xod. 2 ys. 4. So hy Woses beval dat hy sou bereyde So alle menschen haar leven souden leyden En oprecbten de Hutte des bescheydts; Men in gout in «yde veel arbeydts. En constigh te werckeu van coleuren schoon Exod. 28 vs, 16. Namen geel syde rosyn root tot den toon Tot Aarons Meeren en die te volmaecken, In maniere als God beval in alle saecken, Exodus staat so wy claar bevinden Reyn te maeckeu, want hy de coust beminde, Seer neerstigh sy arbeyde uae syn beveel Exod. 36 vs. 8. Gclyck alle wyse mannen de const eel In iver vrachten veel syde coleuren, Laat oock consteu biycken binnen uw deuren T aem op sterven denckt, so comt gy niet in treuren. De passementiers giH tot haer gildenbroeders gerieven, Hebie,i hief beneden hoer kelder volgens haere brieven. A°. 1620.

		PAAHDENMARKT.

	Gemarkt op den 5 Augustus \846. Kantoor Waardbarricre......... 6 Stuks. « Catharijnebarri�re........ 84 « a Tolsteeg barri�re........ 31 « « Wiilevrouwenpoorl........ 35 « « RoVrdehrng. ......... 8 et a Ridderschapsvaart........ 79 « a Yaaiisclieu Rijn......... 16 a te zamen 239 Stuks.



		B IJ DRAGEN

			TOT DE

	ZEDEN EN GEWOONTEN DER UTRECHTENAREN.

Het bestuur van het Sticht ia 1528 in handen van Keizer Ka r el V. overgegaan zijnde, kon het niet missen of dien Vorst, wiens aandacht op alles lette, vielen al dadelijk vele misbruiken in het oog, die vooral tot be- vordering van de zedelijkheid der inwoners hinderlijk waren. Om dezelve zoo veel mogelijk te verminderen, vaardigde hij een bevel uit, waarin op alles wat onmid- dellijk tot het volk betrekking had, meer gelijkheid en geregelde orde gesteld werd. Wij achten daarom van belang hetzelve alhier mede te deelen : K a er l e by der gracie Gods Roornsch Keyser, altyt vermeerder 's rycx, enz. Allen denghenen die dese jegenwoerdighe zullen zien salut enz. Van de Lutherianen. In den eersten aengaende de Lutheraensche ende andere gereprobeerde secten dat onse ordonnancien begrepen in onse leste brieven van placcate van den 14¹" dach Octobris in den jaer 1529 op den abusen van onsen gelove ende tot extirpacie eude estinctie van deu voors. secten alsdoen ende zeedert ge- publiceert over allen onsen landen ende heerlickheden van herwnerts* over, ende by ons in de vormen ende



			UTRECHT V THAlVft

		, uiilifrtcn en Statistiek UTRECHT.



			Burgemeester der Stad Hamburg. DOOtt M'. .1. de Wal. (Vervolg van deel H, pag. 216J.

		Juaurent brengt de benoeming van S i m on van Utrecht tot burgemeester der stad Hamburg tot het jaar 1432, of misschien nog tot bet laatst van het jaar 1431 (l). Men kan echter, bij gemis aan. zekere be- scheiden, dienaangaande niets met naauwkeurigheid be- slissen: alleen komt het mij voor, dat deze benoeming tusschen 1427 en 1432 moet vallen, vermits hij in eene akte van eerstgemeld jaar (2) enkel Heer Simon van Utrecht genoemd wordt, en daarentegen in eene Fun- datie van laatst bedoeld tijdstip uitdrukkelijk met den naam van dominus Symon de Vtrecht proconsul wordt bestempeld (3). Een der belangrijkste tijdperken in Hambnrg's vroeg- ste geschiedenis is de strijd met en in Oostfriesland ge- durende de jaren 1429 tot 1433 gevoerd. De ouder- steuning, eenmaal door sommige Oostfriesche edellieden aan de Victualiebroeders verleend, had tusschen eerstge- (1) Laurent, t. a. p. 89. (2) Zie Bijlage IV. (3) Zie Bijlage V. Utr. voorheen en thans, III Dl. I St. l



		melden en de stad Hamburg een staat van spanning doen geboren worden, die met het ten onderbrengen dei- vrijbuiters niet was opgelost. Eindelijk was in 1429 door I m el van Osterhusen, en I in el Abdena van Ein- den, een verbond met Sibeth Papinga van Rus- tringen gesloten, om gemeenschappelijk hunne vijan- den, inzonderheid de Hamburgers, te bestrijden (1). Het schijnt echter voorloopig bij een oorlog tusschen de verschillende Oostfriesche hoofden te zijn gebleven, tot dat in 1431 Edzard Circsena, het hoofd van een Oostfriesch vrijheidsverbond, dat Focke Uk en a en de straks vermelde edellieden moest bestrijden, zich om hulp tot Hamburg wendde. Einden moest veroverd worden : de bondgenooten hadden geene vloot, en de stad kon alleen van de zeezijde worden aangetast. De Hambur- gers lieten zich niet lang noodigen, en zonden in 1431 eenige? schepen naar Emden, onder voorwendsel eener handelsonderneming, Imel werd op een der schepen op een gastmaal genoodigd , prachtig ontvangen , en � mid- den onder het festijn werden hem handen en voeten ge- bonden, de ankers geligt, en de edelman naar Hamburg weggevoerd (2). Hierop stevende de in de monden van den Eems geankerde vloot tot voor Emden en de stad werd tot de overgave gedwongen. Geruimen tijd is zij sedert in handen der Hamburgers gebleven (3), die in het volgende jaar, om den Eems tegen de strooptogten

			(1) Wiarda, t. a. p. I. 442. (2) Wiarda, t. a. p. 451. Beninga, Volledige Cliro- njk van Oosifrieslant, uitgegeven door II a r ken r o l h. Emden 1723, 278. (3) Wiarda, t. a. p. I. 452.



		3 van Focko Ukena en zijne medgezellen te beveiligen, de vesting Leeroord lieten aanleggen. Heuft onze Si m on van Utrecht aan dezen togt een�g werkdadig deel genomen? Ik geloof juist den aanleg van. Leeroord in 1432 voor een werk van zijn doorzigt te moeten houden. Immers volgens La ure n t vindt men in de Stadskamerrekeningen in dit jaar opgeteekend: 1432. Exp. ad reysas dominorum dl6 tal. dommis Simoni de Vtrecht et N. Meycre ad Emeden in Frisia en J03 tal, dominis Simoni de Vtrecht et Nygebur ad Frisones (1). Ik maak hieruit op, dat de Hamburgers in, gezegd jaar tweemalen eene deputatie naar Emden heb- ben gezonden, om de zaken van het nieuwe wingewest (opdat ik dit zoo eens uitdrukke) te regelen. Opmerke- lijk is het, dat onze Simon, en hij alleen, in beide ge- zantschappen betrokken was. In 't vorige jaar wordt hij niet in de stadsrekeningen genoemd, en ik mag dus voor de eer van onzen Utrechtenaar onderstellen, dat hij bij het tegen I m e l gepleegde verraad niet is tegenwoordig geweest. En waartoe strekten die herhaalde togten van het raads- lid naar Emden en de omliggende landstreken ? Mij dunkt, ik vind bij onze Geschiedschrijvers twee punten opgenoemd, die wel tot het bedrijf van onzen Utrechte- naar zullen hebben behoord. Eerstens bedoel ik het onderzoek naar de wandaden, waaraan I m el gezegd werd zich vroeger te hebben schuldig gemaakt. Want, te Hamburg in de gevangenis geworpen, werd hij van zee- (1) Geheel verkeerd schijnt daarom de opgave van Lau- rent, t. a. p. 89, « dass er mit zwei andcrn Herren des Rallis in diesen Jahre nach L�beck reiste." i*



		6 De Oostfriesche Chronijken en Geschied boeken, voor zoo verre ik die mogt onderzoeken, maken echter tot mijn leedwezen geen melding van eenigen aanvoerder der Hamburger benden. De stadskamerrekeningen berigten ons, dat een deel der gevangen genomene aanhangers van S i bet h te Hamburg hunnen dood op het schavot vonden (1), terwijl openlijke dankfeesten ter eere der overwinnaars werden verordend (2), en de dankbare hulde des volks, de gesneuvelden in hunne grafstede volgde (3). Zeker is het, dat, zoo al niet S i m o n in persoon op het oorlogstooneel is tegenwoordig geweest, van hem toch, als Burgemeester der aanzienlijke handels- stad, het bestuur der belangrijkste ondernemingen is uit- gegaan (4). Intusschen mogen wij ter dezer plaatse niet met stil- zwijgen een geschil voorbijgaan, dat in 1434 tusschen de steden Groningen en Hamburg ontstond, en dat, wijl het tot handel en zeevaart betrekking had, de be-

			(1) 1432. Esp. ad div. 12 tal. 12, sol. 8 den. pro ex- pensis piratarum Sybethes, de quibus 34 erant decapetati, et 14, qui de W i ns er torn evaserunt. (2) 1433. Exp. ad div. Item 2, tal. ad missam depre- catoriatem in summo dicantatam pro victoria dominorum et omicorum nostrorum in Frisia, pro pace" et serenilale. (3) 9 tal. 19 sol. 4 den. ad exequias in Frisia interfecte- rum et submersorura et ad niissam deprecatorialem pro triumpho ibidem habito. (4) Vgl. de Strek. 1435. Exp. pro divcrsis notabelibus, 21 tal. pro 4 Frisonibus, quos.....domini Simon de Vtrecht traiverunt bic ad doinum bcdelli. Item, 3 tal. 8 sol. pro uno Frisone, quem domini nostre de consulatu iransureruut.



		zorgdheid van den Burgemeester S i m o n van Utrecht inzonderheid zal hebben gaande gemaakt. Den Hambur- geren was door hunne veelvuldige scheepstogten op den Eeins het belang gebleken, dat voor hen in eenen vrijen handel met de nabij den mond dier rivier bloeijende Groninger dorpen Farmsum en Termunten gelegen was. Dit stak (zegt Westendorp) de Groningers zeer in de oogen, welke gaarne den vreemden handelaar wilden keeren, en den uitsluiteuden handel in de overige land- schappen van deze tegenwoordige provincie aan zich trekken, en voor zich zelven behouden. Van daar, dat de ouderman Willem Wicheringe zich naar Farm- sum begaf, ten einde dezen met de Hamburgers gedre- venen handel met kracht te beletten (l). Na eenigen tegenstand wist deze gunstige voorwaarden te bedingen, en een voor Groningen hoogst gewigtig stapelregt was het gevolg zijner pogingen. Doch de vete tusschen de beide koopsteden bleqf bestaan, en werd weder aangewakkerd, toen de gebroeders Aelco en Eggo Houwerda te Termunten eene bezetting van Hamburger krijgslieden op hunnen burgt, waarmede zij des noods de Groningers konden afslaan, opnamen (2). Een openlijke oorlog werd alleen door de benoeming van vier zoenslieden afgewend, bij welke gelegenheid Diederik Bardewich door de Hamburgers werd afgevaardigd. Een bestand voor den tijd van twee jaren werd gesloten, en de Groningers be- loofden zich van den handel in en op de overeemsche plaatsen te zullen onthouden, terwijl de Hamburgers de verpligting op zich namen, om te zullen zorgen, dat

			(1) Westendorp, t. a. p. II. 465. (2) Westendorp, t. a. p. II. 469.



		8 niemand de Groningers of hunne bezittingen ainviel, terwijl voor den vrijen handel de meest beschermende bepalingen werden gemaakt (I). Ik heb niet kunnen nagaan, of een der beide par- tijen dat bestand heeft geschonden. Maar de twee jaren waren weldra vervlogen, en het was daarom, dat in 1436 de Groningers aan de Hamburgers verzochten , om een' dag te bepalen, waarop men de onderlinge geschillen zoude vereffenen, en den vrede bevestigen. Eene eerste vergadering werd daarop in 't slot de Holrn te Termun- ten gehouden, waarbij de voogd van Emden de belangen van Hamburg behartigde. Noch deze, noch eene latere zamenkomst te Emden leidde echter tot een gewenscht besluit, hetgeen vooral is toe te schrijven, aan de maat- regelen door Aelco Hou w e r da van Termunten en Eppo Gockinga van Zuidbroek, in het nadeel van Groningen genomen. Daarop overweldigden de Hambur- gers de burgten te Nesse en Wilgum, dorpen, die later door de golven van den Dollart zijn verzwolgen (2). Deze oneenigheden, of liever, deze naijver tusschen Hamburg en Groningen heeft zich nog herhaaldelijk, ook lang na het .afsterven van Simon van Utrecht, bij onder- scheidene gelegenheden en op verschillende wijze vertoond. De hier vermelde gebeurtenissen hangen mijns inziens met het werkdadig leven van onzen Burgemeester ten naauwste te zamen: daarop toch schijnt mij eene ver- (1) Einmius, Rer. Fris. Hist., 1. XXII. 335. Wichers, Verband, over de oude Gron. munten, in Verband, van het Gen. Pro Excol. Jur. Patr. III. 2. 105. (2) Wiarda, t. a. p. I. 471. Ubbo Emmius, Rer. Fris. Hist., 1. XXII. 341.



			9 melding van zijnen naam in de stadsrekeningen van het jaar 1435 Ie doelen, die ons leert, dat weinig in den Oostf��eschen krijg werd beraamd , of ten uitvoer ge- bragt, waarin het hoofd des Hamburgschen bestuurs niet gekend werd (1). Onze mededeeling spoedt ten einde. Den l 'l October 1437 stierf de man, wien een ingezeten zijner laatste woonplaats de hulde der verste nakomelingschap waardig keurt (2). Bij zijn' uitersten wil verordende hij eene nuttige stichting te Hamburg, welker aard en strekking mij onbekend is, doch die, volgens Lappenberg, nog in 1570 door de Stedelijke Regering uitdrukkelijk is in stand gehouden (3). Eene zoogenaamde aluiis werd door hem aan het hoogaltaar in de St. Geertruidskapel met zeven Mark rente vastgesteld (4). Wij keeren nog eenmaal tot de afkomst van dezen merkwaardigen man terug. Acht iemand het bewijs niet geleverd , dat hij werkelijk een Utrechtenaar geweest is ,

		(1) Anno 1435. Exp. pro diversus notabilibus, 21 tal. pro 4 Frisonibus, quos .... domini Simon de Vtrecht traiecerunt hic ad domum bedelii. Item, 3 tal. 8 sol. pro uno Frisone, quem domini nostri de consulatu Iransiuerunt. Ik moet bekennen, dat mij de zin dezer woorden niet regt duidelijk is. Waren deze gelden misschien tot transport en verplegingskosten der hier bedoelde Friezen aangewend ? (2) Laurent, t. a. p. 90: « ein Mann, w�rdig, dass die fernste Nachwelt seiner gedenke." (3) Sein Patriotismus bezeugie noch lange nach seenem Tode seere Stiftung Testamenuun Symonis de Vtrecht ad bardesas, deren dufrichschaltung auch der Rcuss vom Jahre 1570, Art. 20, verlangte. (4) Zie Bijlage VI.



		10 het gemis aan voldoende bescheiden laat mij buiten staa�, om hem dienaangaande zekerheid te verschaffen. Maar het hier medegedeelde zal het vermoeden, dat ik in deze gissing niet dwaalde, toch aanmerkelijk hebben bevestigd. Als vreemdeling kwam hij te Hamburg, van waar an- ders, dan van de plaats, wier naam hij draagt? Een vaartuig voerde hij met zich, dat den naam van de Bonte Koe uit Vlaanderen droeg: waartoe anders, dan om zijne Nederlandsche afkomst aan te wijzen ? Nog vier gronden tot ondersteuning van dit gevoelen , levert eene hoogst merkwaardige akte, kort na zijnen dood verleden , op : zij bewijst ons: 1°. Dat zijne vrouw Tibbeke of Tibke heette, een naam, die Nederlandschen oorsprong schijnt te ver- raden ; 2°. Dat zijne zuster, Griet genaamd, bij zijnen dood nog te Haarlem woonde; 3°. Dat twee zijner executeurs-testamentair in Mon- nikzendam hun verblijf hielden, Jacob Rijks en Lo- dewijk Jans; 4°. (en dit sluit, dunkt mij, allen twijfel uit), dat in die akte zijn naam, overal elders Symon de Utrecht genoemd, wordt uitgedrukt door dominus Symon de Traiecto. Die akte, ons door Lap pen berg bewaard (1), is te merkwaardig, dan dat wij haar hier niet geheel zouden inlasschen: zij werd den 22 November 1437 opgemaakt en regelde de volledige scheiding zijner nalatenschap. Anno MIIIP XXXVII'. (4) Uit het Liber JHemorandorvm op het Stads-Archief te Hamburg, Fol, 43".



		u Scicndum, quod sicut alias dominus Sytn�n de Tra- iecto quondam proconsul Hambnrgensis, pie memorie, G re ten, sorori sue, in Harlem, in Hollandia sita, mo- ranti, sua proporcione hereditaria, post eiusdem domini Symonis obitum de bonis suis ad ipsain de iure seu alias deuoluendis quadringentas marcas Lubecensium de- nariorum in suo assignauerat testamento: sic Grete, prefati domini Symonis soror iam dicta, coram domi- nis proconsulibus et consulibus Hamburgensibus vniver- saliter in consistorio congregatis, domino Viccone van deme Houe, proconsule, Johanne de Rode et Theo- derico Luneborgh, consulibus, ac Alberto Hoi- gero, ciue Hamenburgense, eiusdem domini Symonis testamentariis ibidem presentibus, in suos elegit et coa- stituit Johannem Wilhelmi, maritum filie eiusdem Grete, et Wilhelmum, filium Johannes Wilhelmi prescripti in Harlem, Jacobum Riken et Lodewi- cum Johaiinis, in Monnikedamme commorantes, ac Jacobum Wigen, ciuem Hambnrgensem, tutores ple- nipotentes, per quos iam dicta Grete omni iure here- ditario, si quod per eiusdem domini Symonis, sui fratris, obitum, in bonis suis per eum derelictis vltra predictam quadringentarum marcarum, vt prescribitur, summam ad ipsam spectabat seu spectare potei�t, renun- ciauit. Hoc sane addito, quod iam dicta Grete cum qua- dringentis marcis iam prescriptis ac per eam vna cum tuloribus suis prescriptis, ut publice fatebatur, plenarie receptis et subleuatis a testamentariis ac T i b beken, uxore dicte domini Symonis supra notati, proporcione sua hereditaria ex parte eiusdem domini Symonis sui fratris penitus fore velit divisa et contenta, semotis in



		12 futurum excepcionibus et impeticionibus quibuscumque. Actum quarta feria post Elisabeth, presente domino Nicolao Vete!. Of Sim o n van Utrecht kinderen heeft nagelaten, is mij onbekend: ik gis, dat hij zonder kroost is gestor- ven , vermits anders waarschijnlijk daarvan in de straks medegedeelde akte wel eenig gewag zoude gemaakt zijn. Dat echter misschien bloedverwanten van den waardigeii man ook in later tijd zich te Hamburg hebben opgehou- den , is niet onaannemelijk, omdat wij in sommige oir- konden een Johan van Utrecht (1), een Georg van Utrecht (2), een Adriaan van Utrecht (3) genoemd vinden. De weldaden, door den wakkeren burgervader aan zijne tweede vaderstad bewezen, werden ook in later dagen niet vergeten. Ongeveer twee eeuwen (4) na zijn verscheiden werd ter zijner eere in de Nicolaikerk een gedenkteeken opgerigt. 't Is een eenvoudige steen, waar- van het opschrift is medegedeeld door Th. Anckel- maun, in zijne Inscriptiones Antiquissimae et celeber- rimae Urbis patriae Hamburgensis, van welk werk een exemplaar in de Akademische Bibliotheek te dezer stede aanwezig is (5). Het luidt: Piratas, Stortbeck, qui cepit, Gotke Michael, Hic sita Siinonis consulis ossa vides. Discat posteritas maiorum fortia facta Sectari, patriae ne cadat urbis honos. (1) Staphorst, H. K. III. 649, 749, IV. 310. (2) Staphorst, t. a. p. III. 693. (3) Staphorst, t. a. p. II. 770. Zie Bijlage VIII. (4) Vgl. vooral Laurent, t. a. p. 88. (5) Ed. 2' Hamb. 1706, fol. p. 22, n». LV.



		Boven dit opschrift is het wapen des Burgemeesters met zorg uitgehouwen. Wat stelde het voor? Een drie- mastschip, getrokken door een zwaan. De menigte hield het voor eene afbeelding van de bruisende Koe uit Vlaanderen (1). Maar de geschiedenis klimt hooger op, en vindt in het hart des talentvollen mans de ijdelheid dieper geworteld, dan dat hij zich zoude vergenoegd hebben , met op zijn wapen het schip af te beelden, waarmede hij zoo veel heils voor de stad zijner inwoning had gewrocht. La uren t schijnt uit Wolffs Nieder- landische Sagen het raadsel te hebben opgelost. » Uit het zaad van dezen (Lohengrin, den zoon van Pa rei va l en der Hertogin van Braband) stammen vele edele geslachten, die van Gelderland, zoo wel als van Kleef, ook de Rienecker Graven en menig ander: allen voeren de Lohengrins schip trekkende zwaan in hun wapen (2)." De vreesselijke brand, die van den 5"ⁿ tot den 8� Mei 1842 te Hamburg woedde, en een groot gedeelte der beroemde koopstad vernielde, heeft ook de Nicolaikerk in puin verkeerd. Maar de gedenksteen van Sim on van Utrecht bleef bewaard. Nog ten huldigen dage kan de reiziger, die de nijverheid en den moed van een' helder- zienden voorzaat bewondert, dat eereteeken in de Ja- cobikerk in oogenschouw nemen.

			(1) La uren t, t. a. p. 88. (2) Wolf f, Wieder!. Sagen, (Leipz. 1843) 90.



			B IJ l A G E N.

		i. Ik, Ghcriit Jacohbssone van Enghuzen, bekennc vnde betughe openbare in dessem breve yor allesweme, dat de ersammen manne, Ol!o Brughbereh, Johan Hituelt, Diderik Luneborgh, Johan Wulff, Heyoe Ilrandcs, Johan Ghultzow, Peter Mildehouet ynde Johan van Aluerdinghe, borgherc to Hamborgh, hebben vruntliken ghedeghe- diughct twisschen deu ersammen mannen, heren borghemesteren vnde dcme rade van Hamborgh , vnde my omme alsodane manynghe vnde ausprakc, alze ik van myner eghenen vnde van myner ghesel- schop wegen hadde to hern Nico�aus Schoken vnde hern Henrik Jencuelde, van des rades weghen, vnde to ichteswelken borgheren van Hamborgh, de do mit en vthe weren, van des guden weghen, dat ghewunuen ward , do Ghodeke Michelssone vnde sine gheselleu grepen vnde uppeghehalet wurden, dar ik vnde myne gesellen en to hulpen vnde ok do dar mede an vnde met weren, vmme vnse anthal daraff mede to hebbends. Vmme alle de vorscreuen saken hebben de eerghenoemden erliken borghere den raed van Hamborgh vnde my to enem gantzen ende vruntliken ghescheden, also, dat ik deme rade vnde en dancke, vnde ik hebbe den raed, hern Nico- laus Schoken, hern Hinrik Jeneuelde vnde de borghere vnde de ghautze menheit der stad Hamborgh ghantzlikeu verlaten vnde ver- late zee ok vnde schelde zee qu�d vnde wil zee schadclos holden vormiddest dessem breve van aller ansprakc, claghe vude maninghe van alle des suluen goedes weghen, vor my, mijne erffnamen vnde vor alle myne gcselschop, de uppe h� tiid rnyt my weren, dat nummer meer up to sakende, to ewighen tiiden, wante zee my van mynes sulues vnde ok van alle myner ghesellen weghen vor- screuenen ghantzliken vornoghet hebben, wol to mynem willen. Tho merer bekantnisse vnde vnde sekerheyt alle der vorscreuenen stucke hebbe ik, Ghcriit Jacobbssone orghenoemd, myn ingezeghel witliken vnde mit mynen guden willen henghen laten vor dessen breff, de ghenen is vnde screuen to Hamborgh na Godes bord veer- teyn hundert jaer, dar na in deme twelften jare, vppe sunte Ci- riaens dagh, des hillighen mertelers. (Appendet sig.) Deze oorkonde, in 1412, op den dag van den H. Cyriacus, d. i. 8 Augustus geschreven, berust op het Stedelijk Archief te Hamburg, en is mede- gedeeld door Laureut, t. a, p. 85.



		!5 II. A. Aelbrecht enz. doen cond allen ludcn, dat wy geoirloeft Iici)< ben, ende oirlovcn mit desen brieven, onse geminden Heer Gheryt van Heemskerke, Heer van Oeslhusen , dat hi mit allen den ghe- nen, die hi werven mach, ende om sinen wille doen willen, op syns selfs gewinne ende verlies, ende tot oirlochs rechte onse vy- nnde die Oistvriesen, ende die van Hamburch, ende voirt allen die ghenen, die die selve onse vyande sustineeren of starken wilden, of him enige proviantie of goede toe, of af voeren, oirlogen ende bescadigen mogen over al in den onse, te lande, ende te water, ende buten in der zee, sonder bruecke of misdoen jegens ons. En- de so wes have, goede, of gevangene Her Gheryt voirnt., ende syn gesellen, op onse yyanden voirsz., of op die glieue, die die sustineren of starcken wilden, als voirsz. is, gewinnen konncn, die sullen sy hebben, ende mogen scatten tot horen profyte ende oirbair. Ende ombieden ende bevelen alle ouse Bailjuwen, Rentemeesteren, Rechteren ende Dienstluden, over al in onse landen, binnen steden ende daer buten, ende eiken bisonder, dair Her Gheryt voirnt. mit sine gesellen onder lande ende havenen sal mit enighen soepen, goeden, of gevangen, die sy gewonnen sullen hebbeu op onse vy- ande, of die ghenen, die die starcken wilden, als voirsz. is, dat sy die selve scepe, goede, ende gevangen den voirsz. Hoeren Ghe- ryt, ende sin gesellen, rusteliken laten hebben, ende gebruken tot horen profyte ende orbair, sonder hun eenigen hinder of letsel dair aen te doen, ende des niet en laten: behoudelic, dat Her Gheryt voirnt. en syu gesellen, anders goede coopluden in ghienrewys be- scadigen sullen, oic mede wair dat sake, dat sy eenige lande, sloote of heerlykhede op onse vyauden wonnen ende becraftichden, dat ons die toebehooren sullen, cude sy ons die overleveren sullen, dit sal geducren tot onse wederseggcn. In orconde etc. Ghcgeven in den Hagen XII dagen in Aprille anno X1HI^C eude ��n. Register en leenkaraer van Holland. Memoriale BM. 1396�1402. Gas R. Fol. 112 verso. B. Aelbrecht enz. doen cond allen Inden, want wy Heeren Ghe- ryt van Hecmskerke, Heer van Oesthuscn, mit allen den ghene, die hi werven mach, ende om sinen wille doen wille, geoirloeft hebbcu te oirlogen, ende te bescadigen onse vyande die Oestvrie- sen, ende die van Hamburch, ende alle die ghenen, die die susti- neeren of starke wilden, geliken die brieven inhoud, die hi van ons dair of heeft: Soe hebben wy allen den ghene, die mit Heeren Gheryt voirsz. reyse sullen, om onse vyande, of die ghene, die die starken wilden, te beschadige, ghcgeven, ende gheven, nut descn brieve een goede, vry, vast, ende zeeker geleyde veylig te comen, te wescn, te varen, te merren, ende te keeren over al in den onsen, te landen ende te water, wtgeset die ghenen, die onse vyande of ballinge ons lants syn: ducrende vier dagen lang na onse wederseggen. In orconde. Ghegeven in den Hage XIIII dagen in Aprille Anno XIIII" ende een. Register en Leenkamcr van Holland. Memoriale BM. 1390�1402. Cas R. Fol. 112 verso, Schwartzenberg, Friesch Chartcrboek I. 320.



		16 III. Witlick sy dat Olto Sweriu vnd Gherborgh sin wif� vmme crercr salichcit willen hebben geuen dem Godeshuse to sunte peler byn- nen Hamborch eren kelch mit ener patenen vnde eyn Corporal mit der tungeu desse kelch vnde Corporal schal in dat ghemene denen allen presteren in demme vorscreucn Godeshuse. Dit hebben se beualen den Sworen vp er Lyf vnde vp ere Zele to vorwarende. Item Marten Swarlekop, Heyne Leseman vnde Symon von V t recht Testamentarien der Swartekopschen hebben de Sworen to Sunte peter Alze Euerd Abbeteker vnde Hinrik Meymersen geant- werd enen sulueren Schouwer den de sulue frouwe der kerken ghe- geueu hadde da hebben de Sworen to lecht twe nabelen vnde heb- ben vorgulden laten. Unterschiedliche Vermechtnisse und Stifftungen zu S. Petri, an. 1471 Ostern, by Staphorst, Hamburgische Kirchen-Geschichte, Hamb. 1731. I. IV. 426, 427. IV. Der Testamentariorum Abelken Bernewiscb.es Stifftung einer Com- mende f�r funfzehn Marck Geldes, welche einer der Executorum M. Johann Bennyn mit sechs Marck Geldes verbessart. A. 1427, Frei- tag nach Marien HimmeJfarth. Wy Mester Johan Bennyn, Vicarius in deme Dome to Hamborch Tideken Schacke Hans Hoep Borchart Bennyn vnde Clawes Vetel Borghere darsulues, bekennen openbare in dessem Breue, dat wy mit wil vnde myd beraden vulbort hebben gekeret vnde gheuen vof- teyn mark gheldes vofteyne vor ene to kopende Also de na ghela- tcn heft Aneken Bernewisches unse modder seliger Deehtnysse to ener Ewighen alwyssen in de Ere des Almechtigden Godes vnde to ghnaden vnde to troste der selen de des van rechte loen scholen hebben. Vortmer so hebbe ick Mester Johan Bennyn vorbenomet ghegheuen s�s mare gheldes vofteyne vor ene to desser vorschreuen Alraissen darto to kommende na mynem dode vnde myner moder Greten Hopes de dcrsulueu Renthe bruken schal ere leue daghe of ik vor er afghinghe Ok wyllen mester Johan Bennyn Tideke Schacke Hans Hoep Borchard Bennyn vnde Clawes Vetel vorbenomet dat Herr Rejmer borstulet, desse vorschreuene Almissen schole hebben roi- welckeu besitten vnde Gode daraf dene syne leue daghe, wen ouer de vorschreuen Her Reymer vorkommcn is so schal Tideke Schacke efte h� by leuende sy, na eme Hans Hoep, darna Borchard Bennyn, denne Clawes Vetel darna erer beyder Kynder desse vorscreuene Al- myssen vorlenen Also vaken Also se loes steruet, Also dat de ol- deste vnde de negeste in der leenware voregha vnde vort ere eruen, Weret ouer dat desse vorscreuen Borchard Bennyn vnde Clawse Ve- tel vude ere Kyndern erueloes storuen so scholen des hilghen Lych- names sworen to sunte Peter to Hamborch der lecneware mechtich wesen , wo vaken dat desse vorscreuen Almisse loes steruet. Desse vorscreuen Hente is belegen vor deme AVynser Bome in Hans esken huse de vofteyn mare gheldes darbevoren Clawes Bernewisch desser



		18 chardi Bennyn et Nicolai Vetel predictorum voluntates ia dno com- mendantes et ad augmentum divini cultus merito exaudire volenlcs prefatos redditus sub protectipne eeclesiastica atque nostra recepimus et harum serie recipimus literarum ac de ipsius Christi invocato nomine vnam vicariam perpetuam siue beneficium ecclesiasticum te- nore presentium erigimus et instauramus ad altare memoratum vo- luntate et expresso consensu honorabilis dni Nicolai Hamburch rec- toris eiusdem capelle accedente. Ac volumus quod vicarie prefate vicarius qualibet ebdomada ad vnam missam per se vel alium cele- hrandam astrictus sit. Et ipsius Capelle rectori vel locum tenenli pro tempore temporibus solitis et cpngruis et ceteris vicariis ibidem in diuinis peragendis assistat et adiuuet eundem ceterum ex speciali gratia et fauore sepedicto dno magistro Johanni Bennyn Tiderico Stacken Johanni Hoep Borchardo Bennyn et Nicolao Vetcll ad vitam illorum secundum eorum senium. Et post eoruudem obitum suis veris et legitiniis heredibus seni pribus et proximioribus dummodo religiosa non sit seniori et proximiori ius patr�natus siue iuspresen- tandi ad predictam vicariam personam idoneam Decano Hamburgen pro tempore existenti instituendam. Datum Hamburg! in loco Capi- tulari ecclesie nostre predicte Anno Natinitatis Dni Millesimo Quad- riogentesimo tricesimo secundo in profesto bcatorum martyrum Cos- me et Damiani ecclesie nostre sub Sigillo presentibus appenso. Staphorst, Hamb�rgische Kirchengeschichtc, I. IV. 391�392. tl. Up welcker geistliche Lene E. E. Raht der Stadt Hamborg dat Jus Patr�natus hefft. Na der Bord Cristi verteinhundert in dem acht und s�stigesten Jar hadde de Ersame Rad to Hamborch desse nabcscreuene Vicarien unde Almissen to Lene. Tho dem ersten enz. Item is ene Almisse to S�nte Gertrude to den hoghen Altar, darto hefft gemaket Her Simon von utrecht VII Marck Gheldes, de hefft verlaten. � � � Hafan in sinen Erve in den Rodings-Marckc unde de Rad hefft darto verlaten X Marck Geldes de koste Her Johann Rotghen, und queme em an vor der Kercken to Vorden, desse Alraisseu besittet Her Johanu Nigcndorp. Staphorst, t. a. p. I. IV. 121, 123. VII. Ik heb in den loop van dit opstel met eeu woord gewaagd van de oudste handelsbetrekkingen tusschen Utrecht en Hamburg, met verwijzing op het bekende en te regt hooggeroemde werk van Jhr. M'. H. M. A. J. van Asch van Wijck, Geschiedkundige beschouwing van het oude handelsverkeer der stad Utrecht, van de vroegste tij- den af tot aan de viertiende eeuw, te dezer stede in 1842 en vol- gende jaren in het licht gegeven. Terwijl wij de hoop te kennen geven, dat eerlang het vierde stuk van dat uitmuntend geschrift, dat oorkonden, aanteekeningcn en ophelderingen zal bevatten, in



		19 liet licht vcrschijne, zij hier iets naders nopens de bedoelde handels- betrekkingen bijgevoegd, 't geen al weer in eenig verband staat met ons onderwerp. Het eerste charter dat daarvan gewaagt is, eene oorkonde van Bisschop Otto III, van den jare 1244, ten behoeve van die van Hamburg en Lubek uitgevaardigd, welke door Sartorius in het Lubecks archief,is gevonden en openbaar gemaakt (1). Zeer naauw- keurig (zegt van Asch van Wijck) werd bij die charter het regt geregeld, dat verschuldigd zoiu�e zijn van goederen op den IJssel aangevoerd, wanneer zij in schepen op de Lek door middel van eene kraan, aan het Gein zouden worden overgeladen (2). Ook Lappenberg maakt in zijne laatstelijk uitgegeven Hamburgische Recht- salterth�mer van die oorkonde melding \3), en wij vinden haar terug in het Vrkundenbuch der Stadt Lubeck, herausgegeben von dem Vereine f�r Lubeckische Geschichte, ter laatstgemelder stede in 1843 openbaar gemaakt (4). Ik zoude gezegd hebben, dat v��r den jare 1270 geen ander ge- tuigenis voorkomt van betrekkingen tusschen Hamburg en Utrecht, ware het niet dat in het Liber resignatorum coram consulibus te Hamburg de naam Johannes de Traiecto voorkomt, waaruit Lap- penberg een bewijs voor zoodanige verbinding afleidt (5). Maar het vermelde jaar 1270 levert ons twee punten op, die tot het aangevoerde onderwerp betrekking hebben. In dat jaar valt eerstens het privilegie, waardoor de Bremensche Aartsbisschop Hil- debold de Utrechtenaren van de tol te Stade vrijstelde, opgenomen in het Charterboek van van Mieris, I. 373, en ten anderen het door sommigen althans tot dat jaar gebragte oudste Hamburger scheepsregt, waarin van de betaling van scheepsgezellen in Utrecht- sche munt wordt gewag gemaakt. Van Asch van Wijck bragt laatstbedoelde bepaling tot de Ordalia (Ordeelboken) of het oude stadregt van Hamburg: eigenlijk hoort het in 't scheepsregt thuis, dat nevens het stadsregt den grondslag der aloude regtsbedeeling ter genoemder stede uitmaakte. De tot ons onderwerp betrekkelijke bepalingen (Art. XVII�XIX) luiden aldus (6): XVII. So welc man sin schip verhuret te Uitrecht, de scal gheuen cewelkeme schipmanne XII sol to der nart, se si cort ofte lanc. Dhe schipmanne sin och schuldich to licghende to Marsen, ua erem� schipheren XIIII nacht; unde beureset se binnen der tit, de schip- here ne ghift en nene bate. War is dat water open, unde wil de schiphere wachten na urucht, unde leghet h� bouen ere tit, h� scal en gheuen to der weken XVIII penninghe trechtit, ader dhe cost; unde dat steit an des schipheren willen, welc ere h� en gheuea wille. Vnde so wan so de schiphere seghelen wil, so scolen se rede wesen, unde mit eme uaren. Unde beurore dat schip under-

			(1) Sartorius, Urkundl. Geschichte der Deutschen Hansc, II. 47. (2) Van Asch van Wijck, Handelsverkeer, 600. (3) Het eerste deel van dat werk is in dit jaar (1845) te Hamburg in het licht �verschenen onder den afzonderlijken titel: Die alteste, Stadt- Schiff- und Land- rechte Hamburgs, herausgegeben von J. M. Lappenberg, etc. Zie bl. CXXXIX. t4) Zie bl. 100, n». CII. t5) F�r die Verbindung Hamburg mit Utrecht finden wir auch Zeugniss iu dem Hamen der Johannes de Traiecto, welcher dort im J. 1248 voorkomt. (V) Lappcuberg, Hamb. Rechts-alterth. I. 81.



		20 weghen, se scolden sin nene wis vertien eir se dat schip to hus hrechten. Unde untbrake en spise unde ghelt, de seiphere scal en ghelt lenen, unde dat scolen se ghelden also dat schip to hus kornet. Vnde ne wil h� des nicht doen, so moten se wal eme unfaren. Vntgheit och ein knape sineme heren mit moetwillen, h� scal eme wederkeren al sin Ion, dat h� uan eme uutfink. XVIII. So wan so eiu man sin schip silue ladet to �thtrecht, al dhe wile dat men in schepet ofte utn schepet scal h� dhe knapen becosteghen. XIX. Seghelet ein man to Stade, to ladende to Uitrecht wart: h� scal iewelkeme knapen gheuen to bate enen schilling hamborg- here oppe de Store XVIII penninghe. Later hopen wij op de betrekking van den Utrechtschen en den Hamburger handel in de dertiende en veertiende eeuw nader terug te komen. VIII. A.. De tertia contributione, Dominorum Vicariprum in summo fratrum panura. Anno 1898.------Sindt de Provisores verorsacket worden, den 7 Septembris derhalven den 8 Septembris wedder by inander tho kahmende, vndc hebben den itzigen Pauisten Dn. Pe- tro Berning anget�get, dat h� alse huden Dato denjennigen, welc- kere ere 12 Maick noch nicht entrichtet, dorch ere Gesinde Scholde anseggen lathen, dat ein jeder nochmaals syne 12 M. binnen den negest uolgeuden achte Dagen mochte ahne lengern Vertoch eutrich- ten, mit der Vorwahringe, wo solckes van dem einen effte andern nicht gescheen wurde, dat als deun auer achte Dage lase den i/i Septembris dem weigerigen Deile syu Brodt nicht scholde geuolget noch nhagebacket werden deme tho Vol ge hebben up vorbenanten 14 Septembris noch betallt Dethlenus Schuldorp, M. Wolders, M. Vtrecht, M. Juo, M. Bernhardus Vaget, M. Henricus Koep, M. Lucas van Collen , auerst hefft den 25 Septembris allererst sine 12 Marck Domino Conrado Borgherdes int Hus gcsendt, enz. Staphorst, Hauib. Kirchengesch. I. IV. 309, 310.



			FEESTYIERIHGEH IE HOUDEN BIJ DE PLEGTIGE INTREDE YA.N PRINS JLEM r, BINHEN UTRECHT, VASTGESTELD DEN S J�NIJ 1766 (l).

		Edele Achtbare Heeren. De heeren gecommitteerdens ter directie van stads finantie hebben ingevolge en ter voldoeninge van Vroet- schaps resolutie commissoriael van den 18 Nov. des ge- passeerden jaers iterative reysen gebesoigneert over de te nemene arrangementen en het Ceremonieel tgeen zal die- nen geobscrveert te worden ten tyde het syne D. Hoogh. den heere Prince Erfstadhouder enz. enz. enz. behagen zal dezestadt met hoogstdeszelfs tegenwoordigheyd te honoreren. Hun Ed. hebben ten dien eynde op het nauwkeurigste in de retroacta nagesien alles wat in den jaere 1747 by de receptie van wylen zyne D. Hoogh. glor. mem. met hoogst- deszelfs approbatie geschied is, ende daerom souden H Ed. oock nu van advis zyn, dat het selve plan in soo verre applicabel is met goetkeuringe van zyne D. Hoogh. diende gevolgt te worden, en gevolglyk op den dag van het arrivement van zyne D. H. in dese stadt des morgens vroeg uyt het balcon van het stadhuys een nieuw vaendel, ([geen de heer Cameraer reeds heeft doen vervaerdigen), uy (gestoken moet worden, en aldaer geduerende het s<j- jours van zyne D. Hoogh. blyven, Dat zoo ras men weten zal, dat zyn D. Hoogheyt tot aen dezer stadts dam genadert is, de kloek van de Buer- kerk sal beginnen te luyden, en op dat sein, alle de verdere klokken van de stadt, waermede gecontinueert (1) De werkelijke intrede had plaats deu 8 Julij daaraanvolgende, overeenkomstig de bepaalde punten. Ulr. voorheen en thans, 111 Dl. I St. 3



		22 zal worden, tot dat syn D. Hoogli. in de stad gekomen is, als wanneer het geluy der klokken sal cesseren, ende klokkenisten van den Doms- en Nicolaikerken een half uur op de klokken sullen spelen, en dan wederom al de klokken een uur luyden, dan wederom voorsz. klokke- nisten $ uur spelen, en soo voorts tot dat de taptoe, sal geslagen zyn. Dat vermits de heeren regerende burgemeesteren in de commissie van hun Ed. inog. syn, de heeren hooflofficier, schepenen ende secretarissen van den Ed. achtb. geregte syne D. Hoogh. buyten de stad voor de Catrynepoort sul- len recipieren, en na aflegginge van het compliment in hunne koetsen gaan sitten, en hun Ed. toog. gecommit- teerden , tot aen de poort van den duytschen huyse, al- waer zyne D. Hoogh. hoogstdeszelfs intrek nemen sal, volgen. Dat de heeren studenten syn D. Hoogh. zouden kun- nen salueeren buyten de poort onder de boomen van de eerste Ia�n en, terwyl hoogstdezelve door de heeren van den Ed. achtb. gerechte gecomplimenteert wordt, op- marcheren en vervolgens voor de koets van zyne D. Hoogh. voortmarcheren, in dier voegen dat tusschen hun Ed. en voorsz. koets een genoegzame spatie open blyve, ten eynde de heeren hooftmannen en verdere officieren int salueeren niet verhindert worden. Dat ten eynde syn D. Hoogh. niet door het minste aanzienlyke dezer stad passere, de tour met hoogstdes- zelfs goetvinden, soude kunnen gereguleert worden langs het Vreeburg door de Viesteeg over de Neude en het Janskerkhof, langs het Gragje door de Buerstraet, Ach- ter St. Pieter, langs de Oostzyde van de Nieuwe Gragt, door de Romerburgerstraat en Gortsteeg na den duyt- schen huyse.



		23 Dat in dien gevallen aen de Catrynepoort een stercke wacht van het guarnisoen soude dienen te staen en de twee excadrons carabiniers op de Neude geplaetst ie zyn , voorts de Infanterie op het Janskerkhof voor de hooft- wacht en zoo vervolgens tot achter St. Pieter, alwaer de compagnien burgers souden beginnen in twee reyen ge- schaerd te zyn, en dat wel tot aen den duytschen h�yse toe langs de roete in het vorige artikel vermeld, dat dus de burgerye achter de koetzen, zoo van zyne Z. D. H. als van de heeren van de Commissien soude kunnen opsluylen en opmarcheren, om wanneer Z. D. H. in hoogstdeszelfs hotel sal gearriveert zyn door de groote poort van den duytschen huyse voorby hoogstdeszelfs appartement saluerende te defileren en door de poort in de Walsteeg, lings den Wal op te marscheren tot aen de Stn�etoorn, en aldaer de Wal af door de Smeesteeg na de Lange Nieuwstraet, om aldaer, na de vaendels thuis gebracht te hebben, te scheiden. Dat de heeren hooftmannen aen t hooft van haere res- pective compagnien met hunne officeeren Z. D. H, sul- len salueren, met de spontons, vliegende vaendels en. slaende trommen, soo als gebruykelyck is. Dat by het vertrek van Z. D. H. deselve ordere soude kunnen worden geobserveert, dat de heer eerste burger- meester Berger als gouverneur van de stadt soude die- nen te worden versogt om sorge te dragen, dat zy D. H. van een behoorlyke militaire wagt versien worde dat Z. D. H. in deszelfs hotel gearriveert zynde, den eersten secretaris van de politie door een stadsbode zal laten vra- gen om een vau de edellieden, dewelke Z. H. accom- pagneren op te wagten, en dan denzelven versoeken. om. by zyn D. H. te informeeren wat dag en uur hoogst- 5*



		24 denselven behaegen zal om de vroedschap en corps au- di�ntie te verleenen. Dat de tydt daertoe bepaeld zynde, alle de heeren van de vroedschap benevens hunne secretarissen sullen versogt worden een half uur te voren in de raadkamer te compareren, om twee aan twee na rang in koetzen na het hotel van Z. D. H. te ryden. Dat daertoe zullen gebruyckt worden de koetsen van de heeren raeden, in soe verre dezelve strekken kunnen en dat de te kortkomende door de heeren gecommitteer- den ter directie van stadsfinanlien zullen bezorgt worden. Dat de commissaris Bor tegen die tyd zig aen het stad- huys sig sal laten moeten vinden om conform eene aen hem over te gevene lyst de koetsen te rangeren en alle confusie te beletten, dat de koetsen afgereden zynde, de commissaris Bor', sig ten eersten na den duytschen huyse sal hebben te vervoegen, om by het retour van de vroetschap hel zelve in acht te nemen. Dat het compliment by de stad alleen en afzonderlyk van de klyne steden sal afgelegd worden. Dat by dit ceremonieel alle de stadsdeurwaerders voor en alle de stadtsbodens bezyden de koetzen met ongedekte hoofden zullen gaen, dat zoodra Z. D. H. in hoogst- desselfs hotel sal gearriveert, en de laatste compagnie burgers voorby hoogstdeszelfs appartement sal gedefileert zyn, de tweede secretaris van de politie door een stads- bode sal laten vragen, om een der edellieden van S. D. H. op te wachten en dan denzelven versoeken om by S. D. H. te informeren, wanneer hoogstdenzelven behagen zal, den heere gouverneur dezer stad, met de acht hee- ren hooftmannen en hunnen secretaris audi�ntie te ver- gunnen, ooi aan S. D. H. de sleutels van de poorten



		25 dezer stad te offereeren ende van hoogstdenzelve het woord ie onlfangen, ende zullen de heered hooftmannen soodra de compagnien gescheyden zyn, hen na de groote secretary, begeven, om aldaer het rapport van de secre- taris af te wagten. Hetzelve rapport ingekomen , en dus het uur tot die ceremonie bekend zynde, sullen d Je heeren te voet na het hotel van syn D. Hoogh. in dese volgende ordere gaen. Twee bodens vooraf. Den heer gouverneur en vier hooftmannen. Weder vier hooftmannen, en de secretaris dus in twee reyen, ieder van vyf heeren. Dan weder een bode. Dan twee portiers, dan de major de sleutels van de poorten dragende: dan wederom twee portiers, en een bode sluytende. Int hotel van Z. D. H. gekomen zynde, sal den se- cretaris het silvere soucoup met de sleutels nemen en in de kamer, waerin de audi�ntie zal gegeven worden, de- selve aen den heer gouverneur overgeven, om door dien heer aen Z. D. H. te worden geofFereerd, en liet zal het retour van die heeren in deselve ordere geschieden. Zal de tweede secretaris in manieren als voren infor- meren of en wanneer Z. D. H. behagen sal den heeren collonel en hooftmannen met derselver secretaris en ver- dere officieren van de burgerye audi�ntie te vergunnen , ten dien eynde sullen al de officieren van de burgerye imrae- diaet na het scheyden van de compagnien hen in de raad- kamer begeven, om t rapport van den secretaris af te wagten. Hetzelve ingekomen en by Z. D. H. een uur tot die audi�ntie gefixeert zynde, sullen die heeren na het hotel van Z, D. H. te voet in deze order gaen.



		26 De bode van de heeren collonel ende hooftmannen. Den heer collonel en vier hooftmannen in eene rey, weder vier hooftmannen en den secretaris in de 2' reye; dan de heeren lieutenants, vaeiidrichs, sergeanten en scribaes, vier aen vier, en zal by het retour deselve or- dere gehouden worden. Wanneer het Z. D. H. behagen mogte, geduerende hoogstdesselfs sejour binnen dese stad in de vroedschap sessie te nemen, sal daeromtrent het volgende ceremonieel dienen geobserveert worden. Dat zyn D. H. door de twee heeren burgermeesteren aen hoogstdesselfs hotel sal afgehaeld worden, en dat vier deurwaerders met haere wapenstokken voor de koetsen mei 2 paarden bespannen sullen gaen , en ses bodens met haere bussen bezyden de koetzen in ordere en maniere als gebruikelyk. Dat vier oud burgermeesters met een secretaris Z. D. H. sullen recipieeren voor t stadhuys aen de koets, en dat vervolgens de vier oudste raeden Z. H. zullen recipieeren in de gang by de raedkamer, verder zullen de heeren raiden, beneffens den anderen secretaris in de raedkamer in twee reyen geschaerd staen, opdat syne D. H. daerdoor zal kunnen passeren en geconduiseert worden door de heeren regeerende burgermeesteren en verdere heeren van de commissie tot aen hoogstdeszelfs stoel, sullende middelerwyl de heeren raeden een ieder gaen staen voor deszelfs stoel ten eynde Z. D. H. sessie genomen hebbende mede te kunnen gaen zitten. Z. D. H. sessie genomen hebbende en de vroelschap geeyndigt zynde, sal Z. D. H. op gelyke wyse wederom worden uytgeleyd en gereconduiseerd door de twee hee- ren regeerende burgemeesteren en de verdere acht heeren



		27 met de secretaris, welke acht heeren eii secretaris voor 't stadhuis zullen blyven staen tot Z. D. H. met de twee heeren regeerende burgemeesteren vertrokken zal zyn, als wanneer deselve in de racdkamer terug zullen komen, en sal de vroedschap, vergadert blyven, tot dat de twee heeren regeerende btu-geimieesteren van 't reconduiserea vaii Z. D* H. zullen geretourneerd zyn. Dienende heeren regerende burgermeesteren, te worden, versogt, om Z. D. H. nogtnaels by monde, uyt naem van de vroetschap ter niaeltyt te nodigen, alsmede tot het horen van een oratie, dewelke de professor Reitz als professor eloquentiae in den domskerk zal uytspreken, wanneer een root fluweelkleet met goude franjes voor 't gestoelte van Z. D. H. sal gelegd worden, Z. D. H. het uur tot de te doene oratie gefixeert hebbende, sal daervan door een der secretarissen by monde of wel by. een billet aen den rector magnificus alsmede aen de hee- ren studenten dienen kennisse gegeven te worden. Sal mede aen den; orator worden gerecommandeert ia de oratie Z. D. H. alleen aen te spreken. En zal zyne D^ H. door de 2 heeren regeerende bur- genneesteren afgehaeld worden, ende in den domskerk gecond uiseert, zullende de gantsche senaet Z. D. H. op de straet voor de oostdeure van den dom recipieeren en- de sullen de heeren studenten, om zyne D. H. te reci- pieren kunnen gerangeert staen van de paelen, op het domskerkhof tot aen of in de kercke. Voor en na de oratie sal eenig musiecq dienen geexecuteert te worden, tot welkers bezorging de heeren van 't muzykcollegie ver- sogt syn: alvorens 't programma tot de oratie gedrukt worde, sal de heer rector magnificus vevsogt worden,. hetzelve Ier exatuinatie aen de vroetschap te geven.



		23 Voorts zullen ten tyde der oratie in de banken van de heeren Staten en derselver dames sitten Z. D. H. int gestoelte voor hoogstdenzelven vervaerdigt, H. E. Mog. en verder alle heeren die gewoon syn daerin sessie te hebben, wyders in de vroedschaps- en professoren-ban- ken de heeren raeden met hunne secretarissen , de hee- ren van den hove, procureur generael, de heeren maer- schalken en griffiers, en voorts alle regenten en ministers van andere steden, dog geene andere personen. En zullen de deurwaerders en bodens moeten oppas- sen, dat hierentegens niet gecontravenieerd wordt, voorts souden de heeren professoren in het doophekje en de predikanten in de afgaende ouderlingen- en diaconen� banken' kunnen zitten. En zouden de heeren gecommitteerdens ter directie van stads flnantien twee andere bancken kunnen bepae- len, tot het plaetzen van dames, welke genegen mogten syn die festiviteyt aen te zien, Oock zouden de heeren van de voorstemmende leden, tot het horen van de voorsz. oratie dienen genodigt te worden. Wyders soude de heeren burgermeesteren dienen te �worden versogt, om aen Z. D. H. van stadswegen eene fluweele beurs met 1500 goude geranden nieuwe duca- ten te offereren, zynde de ducaten daertoe reets door den heer tresaurier, en de beurs door den heer came,- raer bezorgt, dat voorts de dag van de installatie van Z. D. H. tot het illumineren en de dag van de oratie tot het afsteken van t vuurwerk van de heeren studenten dient bepaelt te worden. Dat aen de heeren studenten ten tyde van 't vuurwerk eene militaire wagt tot weeringe van alle desorders, be- hoort geaccordeert te worden.



		29 Dat wat de stads illuminatien aengaet, de heeren ge- committeerden ter directie van stadsfinantie de nodige orders hebben gegeven, om het sladhuys en den toorn van den dom behoorlyk te illumineren. Dat voorts de heeren van den Ed. Achtb. gerechte diende versogt en geauthoriseert te worden, om by eene publicatie den dag van 't arrivement van Z. D. H. als- mede die van de illuminatien bekent te maeken , en dat by dezelve publicatie op zekere p�enaliteiten by den Ed. Achtb. gerechte ingevolge deze authorisalie te statueren behoord ten scherpsten verboden te worden, het schie- ten langs de straeten, het bedryven van eenige moed- willigheden , hoe genaemt, het iucommodeeren van de geschaarde burgerye, 'tzy door tdoorreyden van koetzen, als anders, ende voorts in 't brede alles, 'tgeen oorsaek tot eenige confusie of disorder zoude kunnen geven. Dat mede den commandant van het guarnisoen met eene schriftelyke order diende te worden voorzien, om ten tyde van de desorders, commotie, of onverhoopt op- loop , gewelt met gewelt te keeren, en sullen den sub- stituut schoute gelast worden met de dienaers van de jus- titie, in allen gevalle promtelyck te assisteren. Voci ts souden de heeren collonel en hoofttnannen, alsmede de heeien gecommitteerden ter directie van stads�nanlien kunnen worden versogt, om respectivelyk 'tgeen hiervoren vermeit is, en hun Ed. concerneert, alsmede tgene nog verder nodig mogteri oordeelen in het werk te doen stellen. Ten welken eynde zoo aan die heeren als aen anderen dien 't aangaat, extracten deser dienen toegezonden te worden. Oock zullen de heeren gecommitteerden tot de jaermarkt behooren versogt te worden, om sorge te dragen, dat wanneer 't arrivement van Z. D. H. geduurende de ker-



		30 missen invalt de passagie na den duytschen huyse vry bljve. En eyndelyck diend de vroedschap geduerende bet se- jours van Z. D. H. dagelyks te vergaderen, ten eynde over alle voorvallende zaken te kunnen delibereren ende resolveren, en vermeynen de heerea gecommitteerden ter directie van stadsfinantien hiermede aen U. E. Achtb. intentie voldaen te hebben, verzoekende verder met UwEd. Achtb. orders tot het reguleren van de ceremo- ni�n omtrent de maeltyt te mogen gehonoreerd worden. 8 Juny 1766. Rapporteerden de heeren burgermeesteren, dewelke met en benefl�ns de heeren gecommitteerdens ter directie van stadsfiuantie gebesoigneerd hadden over 't ceremonieel 'tgeen ten tyde Z. D. H. door de stad op een plechtige maeltyt onthaelt zal worden, soude dienen te worden in acht genomen en in t werk gestelt. Dat HE. van advis waren, dat Z. D. H. door de twee heeren regeerende burgermeesteren zoude dienen onthaelt, en na 'tfundatiehuys van wylen de vrouwe van Renswoude, alwaer de maeltyt zal gehouden worden, geconduiseerd te worden in deser voegen. Dat de 2 heeren regeerende burgermeesteren haar in de koets van Z. D. H. agter uyt zullen plaatzen en dat twee deurwaerders deeser stad voor, mitsgaders twee stadsbodens naest gemelde koets met ougedekten hoofde zullen gaen, dat voor 't gemelde huys beneden aen de trappen by de koets vier oud burgemeesteren en een secretaris Z. D. Hoogh. soude dienen te recipieeren, en dat voorts de vier oudste raeden Z. D. Hoogh. soude kunnen opwagten in de gang, en dat vervolgens de ver- dere raden en de andere secretaris Z. D. Hoogh. souden



		31 dienen te recipieren in de kamer daertoe gedestimeerd, en dat vervolgens na het eyndigen van de maeltjt, de heeren burgermeesteren beneffens de vier oud burger- meesteren , de vier oudste raeden en de twee secretaris- sen Z. D. Hoogh. zouden dienen te conduiseeren, als wanneer de twee regeerende borgermeesteren alleen Z. D. Hoogh. tot aen hoogstdesselfs hotel souden kunnen terug geleyden, of niet, na omstandigheyt van zaeken. Dat wanneer de dag van de te doene oratie, en te houdene maeltyt deselve was, en Zyn D. Hoogh mogte inclineren, om direct na het eyndigen van de oratie na de maellyt te reyden, de tour door de twee regeerende burgermees- teren , dewelke Z. D. Hoogh. derwaerts sullen conduise- ren in deser voegen soude dienen gereguleert te worden , van den Domskerk door den Domsteeg, Buerestraet langs de Kromme Gragt, en soo voorts langs de Oostzyde van de Nieuwe Gragt deselve ten eynde en dan rechts af de brug over naer tfundatiehuys van de vrouwe van Rens- woude, en dat dan de heeren hier voirgenoemt, om Z. D. Hoogh. aldaer te recipi�eren, souden dienen te maken langs de regten weg op t spoedigsten ten fine voorsz. dair te zyn. Dat wanneer Z. D. H. na t eyn- digen van de oratie niet direct na de maeltyt mogte ry- den, en eenige ty t lusschenbeyde was, de receptie en reconductie altois in voegen voort soude kunnen geschie- den , maer dat in dien gevalle de tour door de heeren regeerende burgermeesteren pro re nata, dog altoos, door t aensienlykste van de stad zoude dienen te worden gereguleert. Dat wat de rang der plaetzen aen de tafel betrof, daerover nader souden delibereren, waerop ge- delibereert zynde, heeft de vroedschap zig hiermede ge- conformeert. N.-JI.



				V O M M I S VAN KKIZKll K A R E I Y. TEGEN I)EN BEER REINOUT VAN BREDERODE, in 1531.

		Copie beruerende Heeren Reynault, heer tot Brederode, Ridder van den oirdene van den gulden vlyese, die welcke wt zyn eygen auctoriteyt verlatende die oude wapenen van zyn vader, groetevader ende overgroe- tevader, aengenomen hadde die naera ende �wapenen des Greefscaps van Hollant, waer- doer dese nabescreven sententie ende acte provisionaell by der Key. Ma', etc. ver- worven , met litteren executoriaell omme tselve weder doer te doen tot zynen ach- terdeel ende prejudicie alhier bynnen Utrecht by een herault gesonden is ge- weest, ende te werck gestelt op ten Raet- huse te tUtrecht. Actum A", xxxn, die xvii. in Februario.

	B
	B		evorens tot de mededeeling van dit belangrijk von-

nis, hetwelk wij in lief Archief der Stad bewaard vonden,