UTRECHTSCHE

JAARBOEKEN

V A N D E

VYFTIENDE EEUW,

VERVATTENDE HET MERKWAARDIGE

I N HE T

GESTICHT,

EN VOORNAMENTLYK IN DE STADT

UTRECHT,

Zedert denjare 1441. en vervolgens
voorgevallen.

T'ZAMEN GESTELT DOOR

M^R- KASPAR BUKMAN.

TWEEDE DEEL.

T UT K E C H T,
By J. II, VOftK VAN LYNDEN, Boekverkoper.

M D C C L I.

VOORBERICHT

AAN DEN

LEZER.

Jlt tweede Deel zoude zonder ee-
nige voorreden hebben konnen
verfchynen, dewyl ik de gele-
genheit, by welke ik deze Jaar-
boeken opgeflelt, en myn oogmerk, om
't welk ik gewaagt hebbe dezelve in het
licht te geven, in het Voorbericht voor het
eerfte Deel oprecht en eenvoudig open ge-
leit, en by dezelve niets meer te voegen
heb. Doch my meer dan eens voorgeko-
men zynde, dat de Titelplaat voor het eer-
fte Deel geftelt, door zommige verkeer-
delyk wierdt uitgeleid, jaa zelfs in de Re-
publicq der Geleerden van Maart en April
dezes jaars bladz. 206. ten deele niet wel
was opgegeven : als mede dat eene fchryf-
feil gelegenheit tot ongenoegen hadde ge-
geven, hebbe ik geoordeeld omtrent beide
den Lezer nader bericht te moeten geven.
Wat het eerfte aangaat, te weten de uit-
legging van de Titelplaat, dezelve is dee-
ze. Het Vrouwebeeld daar in voorkomen-
de fchetft af de Stadt UTRECHT, ken-
nelyk aan de Steedekroon op haar hooft,

VOORBERICHT

en het wapenfchild aan haare zyde. Zy is
verciert met de tekenen zoo van Vryheit
door den Hoedt op haren fchoot, als van
di� der Wetgevende Macht, Haar van alou-
de tyden, als eene volksregeering uitgemaakt
hebbende, eigen. Deze Macht word af-
gemaaid eerft door het Boek der Senatus-
confulta & Plebiscita Traje&enfia, dat is, U-
trechtfche Raadtsbefluiten en Morgenfpraken
der Gilden, op welke zy met den linker
arm ruft. Ten tweeden, door de Rol, op
welke de woorden Stadts Excyns ftaan, wel-
ke 'al van oudts by Haar opgeftelt, afgefehafr,
weeringevoert, geheven, vermeerdert eri
vermindert is naer tydts omftandigheden: en
Munt, van welke zy het recht heeftgeoef-
fent: mitsgaders door de vordere papieren,
daar by leggende, inhoudende vryheden,
privilegi�n en gerechtigheden , Haar van
Keizeren en Koningen voortydts gegeven,
als mede oude gewoontens en herkomen.
Ten derden , door het Sivaard in haare
rechter en de Weegfchaal in haare linker
handt. De twee Borgermeejleren, als be-
�Tchermers en bewaarders van haare vryheit,
rechten en gerechtigheden, ftaan in hunne
oude plechtgewaaden achter Haar , ge-
volgt van twee Knapen, die Stadts groo-
ten Standaard! dragen, in welke Sint Meer-
h?\are Befchermheilig (laat afgebeeld.

AAN DEN LEZER.

Op den boord van haar kleed leeft men de
woorden :Fuit haec Sapientia quondam > Dit
was wel eer de wyshe�t. Doch welke al-
lengskens onderkropen is geworden door de
zulke, welke alleen in hetgeeftelykeHaare
vaders en herders zynde, de hand aan het
werelds rechtsgebiedt floegen. Waarom al-
hier vertoond wordt de Utrechtfche Bijjchop,
in eene vriendelyke en harderlyke geftalte
nevens Haar ftaande, en de hand aan het
Swaard van dat gebiedt flaande, doch wel-
ke Van den grooten Werelddwinger Keizer
Karel den Vyfden met een nors en dreigend
gelaat word aangezien , welke , wyzende
op hetUtrechtfche^r0#z�£#£i?<?/^,vooral op
haren Hoedt vanVryheit, (terwyl zy op
beide deVorften, enigzins bedrukt, blyft
ftaroogen, onkundig van .haar lot, en wat
hier van worden zal)denBiffchop alsfchynt
te dwingen om aan hem over te geven het
geen den geeftelyken Vader zelfs niet toe-
kwam ; zynde die machtige Keizer al ge-
reed om aan UTRECHT, met den Scep-
ter zyner wetgevende macht in de hand ,
andere wetten en ordonnantien voor te
fchryven, inzonderheit die, welke ten ti-
tel voeren Coftumen, Ufantien, Politie &c.der
Stadt Utrecht, in plaats van andere en vo-
rige op den voorgrondt onder een gefme-
ten, waar door eene andere regeeringswys
*3 om-

VOORBERICHT

ontftaat, en dieshalven bewaerheit worden
de bovenftaande woorden uit Horatius de
Arte Po�tica vers. 396. op den zoom van
haar kleedt teleezen. In het verfchiet ver-
toond zich de Stadt UTRECHT in eene
aangename landsdouw, en op den voor-
grondt twee kindertjes, ontrollende de wa-
penen van de zes hoofdfteden van het Sticht*
Wat het tweede betreft , te weten de
fchryffeil, deze wordt gevonden in het eer-
fte deel bladz. 469. alwaar op den twin-
tigften regel voor oir moet gelezen wor-
den tak, zoo als in de aangehaalde plaats van
den Heer Kemp in zyne Befchryving der
Stadt Gorinchem bladz. 254. gedrukt ftaat.
Na de uitgaaf van het eerfte deel hier van on-
derricht wordende, konde ik my niet wel te
binnen brengen, hoe deeze verandering toe-
gekomen was, te meer om dat in my n fchrift,
ter drukpers afgezonden, tak gelezen wierdt.
Doch naderhant erinnerde ikmy het woord
oir in plaats van tak, onder het verbeteren
des drukbladts geftelt te hebben, om dat my
niet klaar gebleken was, dat de aldaar ge-
melde Heer Jan van Arkel te dier tydt al
een zoon gehadt hadt, en fcheen my dies-
halven het woord oir gcvoeglyker dan tak.
Doch dewyl dit eenig ongenoegen heeft
veroorzaakt, mag ik wel lyden, dat het
yoor eene fchryffeil wordt aangemerkt, en,

AAN DEN LEZER.

om alle duifterheit te vermeiden, dat het
eige woord tak, door den Heer Kemp ge-
bruikt , alhier wordt behouden; want alhoe-
wel de voorgenoemde Jan van Arkel in het
jaar 1436. noch geenen zoon mochte voort-
geteeld hebben, zoo was my echter bekent,
dat hy niet zonder mannelyk nakrooft was
geflorven, uit de geflachtlyft te vinden by
Pontus Heutems lib. vi. Rer. Burgund. pag.
216. en Simon van Leeuwen in zyne Bata-
via Illuftrata bladz. 850. en uit het geen de
Heer Kemp in zyn zoo evengemeld boek
bladz. 187. en 436. ons van dezelve heeft
verwittigt, welke laatfte Schryver getuigt,
dat in den jare 1643, in welke hy zyne
Befchryving der Stadt Gorinchem opmaak-
te, van dien doorluchtigen tak in de rech-
te dalende linie noch leefde de Heer Otto
van Arkel, Heer van Amelroy &c. Zoo
dat myne meening niet is geweeft te ont-
veinzen de echte geboorte der nakomelin-
gen van den gemelden Heer Jan van Ar-
kel, dan zoude ik tegens myne betere ken-
nis hebben gefchreven. Doch geerne wil ik
toeflaan niet geweeten te hebben, dat de
voornoemde oude Jan van Arkel uit zyn
tweede huwelyk meteene dochter van den
Heer van Teilingen , hadde gewonnen
Walraven, welke getrouwt met Jonkfrouw
van der Wieck nagelaten hadde Pieter en

*4 Ja ft

VOORBERICHT

Jan _t en dat Pieter uit Beatrix van Cuylen-
W^voortgeteeld zoude hebben Walraven*
pelgrim en Gerrif, welke dit aanzienlyk
geflacht tot op dezen huidigen dagh voort-
gepland zouden hebben. Dit hadde ik ner-
gens geleezen , doch de Eerwaarde Heer
Cornelis van dr kei, Leeraar der Remon-
ftranten te Rotterdam,heeft my meteenen
vriendelykenbrief daar van niet alleen be-
richt gedaan, maar zelfs verzekert zulks on-
tegenzeggelyk te konnen bewyzen, en in
dien zelven brief deeze woorden gebruikt:
UWEG. kan licht opmaken,dat eene verklaring
publicq gedaan, als die van UWEG. en waar
door eene geheele linie genegeert word, my,
uit dat oud geflacht voortgefproten * niet dan
onaangenaam kan zyn, waarom ikUWEG.
vriendelyk verzoek, my en myn verder ge-
flacht dat recht doen,van by de uitgaaf van
een tweede deel uwer Jaarboeken, den Leze-
ren van dezelve te adverteren, dat 'er een
misflag in dat zeggen is, dewyl'er noch nako-
melingen uit dezen Jan van drkel zyn groot-
vaders tweede bet zyn.

UWEG. neme het my niet qualyk dat ik zeg-
ge, dat dezelve wat al te voorbarig geweefl
is, dewyl nooit een out Schryver de nakome-
lingen van Jan vanArkelen Juffrouw van Tei-
lingen gelochent, maar -wel, by gebrek van
kundfchap, ver/wegen heeft.

Ik,

AAN DEN LEZER.

Ik, latende het bewys van deze afkomft
ter verandwoordigingvanzyn Eerw. indien
het mogt gevergt worden, hebbe geerne
aan dit verzoek willen voldoen, te liever
om dat het my fmert te vernemen, dat zyn
Eerw. zich verbeeld, myn voornemen ge-
weeft te zyn door het ongelukkig verande-
ren van het woord tak in oir zyn Eerw. af-
komft te ontkennen, oprechtelyk verkla-
rende nooit geweten te hebben , dat zyn
Eerw. beweerde eene echte afftammeling
van zulk eenoudt en aanzienlyk geflachtte
zyn, en verwachte ik van zyn Eerw. be-
fcheidenheit ontheft te worden van zulk ee-
nen opgevatten argwaan, en verfchooning
voor myne onkunde , welk laatfte zyn
Eerw. my niet gevoeglyk zal konnen wei-
geren , dewyl zyn Eerw. zelfs toeftaat,
dat de Schryvers, welke van dit adelyk
gedacht en hunne voortplanting eenig be-
fcheit aan de nakomelingen hebben nage-
laten, by gebrek van kundfchap, deze af-
dalende linie verfwegen, en daar van niets
gerept hebben.

� Voorts moet ik den Lezer verfchoning
verzoeken van enen misflag in dit deel
begaan , hebbende bladz. 400. opgegeven
de zoene tuflchen den Hertog van Gel-
re, en de Stadt Amersfoort gemaakt, en
het zelve noch eens bladz. 402. onnodig
*5 her-

VOORBERIC HT

herhaald, zulks eerft gemerkt hebbende
in het maken van den Bladtwyzer. Vaar
wel

Utrecht den 28 Oftober
1750.

UTRECHTSCHE

JAARBOEKEN

V A N D E

VYFTIENDE EEUW.

i 4 4 l*

n den Jare 1441^ zyn tot de Stadts Re-
geeringe deze navolgende perzonen
verkooren :

Schepenen*

Willem van Winfen.'
Pelgrum de Wael.
Godert die Conincki
Jacop Proys.
Willam van Gent;

Steven van'Nyenvelt, Borgermeefter.
Jacop van Amerongen.
Adnaen van Lantscroen.
Frederic van Drakenborch,
Reynier van Tetwyck.
Tyman Nypyfer.
Jan van Clarenborch,
//. Deel. A Ra»

s U T R E C H T S C H E 1441.

Raden.

Philips van Gruenevelt.

Geryt Knyff.

Willam Proeft.

Herman Keyfer.

Henric Jacops zoen,

Gysbert Lichtenap.

Jan Proys van Lichtenberch, Borgermeefler.

Lodewyck de Wael.

Jacop van Winfen.

Jacop Veen.

Gysbert Florens zoen.

Jan Taets.

Braem van Luttikenhuys.'

Jan Vuyflinck.

Lubbert van Alendorp.

Geryt van Vlueten.

Herman van Lewenberch.'

Wouter van Teylingen.

Geryt Grawert.

Jan Alberts zoen.

Aernt Lieboert.

Willam Block.

Peter Hubert Daniels zoens zoen.

Oudermannen^

Wouter van Zulen. -,
Claes Sys.
Jan de Waell Claes zoen. �?
Aernt van der Horft.

zoen. > Brouwers.

Peter Call. _} _VifchcMeyfter Jan. ^J

Geryt jan Weflels zoens zoen.-» _T _n�iTir-ii /-.i c Louwers.

Willam Claes zoen.

Henric de Wit. , , , ,� , _

Godert Coninc van Voirde. > ^Marsluden'
Aernt van Tyel. , _Botterluden.
Claes Rolofs zoen.^

RolofF uten Elaweert. , Cordewaniers.
Jan van Hamelenbsrcn.J

ft" ^R°w^er" ^Z°^en' "VOudecordewaniers.
Daem Wouters zoen.-i

Luytkyn Korskyns zoen.-, _Corencoper8>Jacop van Oeftrura. *

Tyman Dedeli. , Qudewantfnyderi.

Jan Jan Reyners zoens zoen.-'

Albert Bertelmeus zoen. �> _Cro �u;~i,o,
/-.��, ?� bteenbickers.

Geryt Bollekyn.

Godfcalc van Winfen. ^ ~

Willam Scrodekyn. > Graeuwerkers.

Geryt de Keyfer, Overfle Ouderman.-, Ryemfny-
Arnt Hoet. *. ders

Reyner Aernts zoen. -, n..ii,_rtn__pr.

Beernt Grawert , O verfte OudermanJ ^By^lhouWIAernt Oghe. �> c�_pj�_n

Geryt van Boeluel. * '

A a Wil-;

4 UTRECHTSCHE. 1441;

Willam lans zoen. , r/�j^-
LambertMenfenzoen.>^ZadeIairs-

Ik heb in het eerfte deel dezer Jaarboeken
aangetekent, dat geduurende de voorige fcheu-
ringe in de Utrechtfche Kerk, veele Geeftelyken,
gehoorzaamende aan de Banvonniflen en Inter-
dicten, zoo door Siaeder vanCuyletiborcb,a]$door
de hem begunfligende Paus gedaan, of zich el-
ders begaven , of weigerden den dienfl naar ge-
woonte waar te neemen. Te dezer tyd is het
verder gegaan , en hebben alle de vyf Godshui-
zen , en in hunne navolginge de Kerfpelkerken,
opgeheeven den morgen en avond zang, dat is,
de metten en vefpers te zingen, en de miflenniet
dan met gefloten deuren geviert.

Welke de waare reden geweeft zy, die de
Godshuizen hier toe bewogen heeft, is my onbe-
kent. Het befluit des Raadts , 't welk ik in het
Buurfpraakboek des Sondaghs na Martini transla-
tie gevonden heb, doet my denken, dat iemand
der borgeren van Utrecht hen heeft verkort in
hunne rechten. Dewyl hier door het volk ontzec
wierd van hare dagelykfche Godsdienft-oeffenin-

f en, zyn de Overften zelfs gegaan in de Kerfpel-
erken tot de Papen , om ben te informeer en den
�zang wederom aan te neemen, zoo als ik in des Ka-
meraars rekeninge van dit jaar gezien heb, en wel
met die uitwerkinge , dat zy aan des Raadts be-
veelen hebben gehoorzaamt; hebbende de Raadt
zich verbonden hen te zullen befchermen, tegen
allen, die hen deswegen , moeyenifle zouden aan-
doen. Het Raadtsbefluit daar omtrent genomen
is van dezen inhoudt:

dlfo die Prelaten ende Capit telen der vyjfGo�ts-

buy-

U4i, JAARBOEKEN. _S

faiyfen onfer Stadt tegen ons, onfen borgeren ende
onder fat en , lange tyt den fanck nedergelaecht heb-
ben, ende een interdiSt gehouden onvervolcht na den
rechte yemant in onzer Stadt, die hem vercortinge in
hoeren rechten gedaen mochten hebben, dat merken'
de die Cureiten onzer Ker/pelkerken, hebben fy tber
eeren Goits ende onzer eyffchinge in hoeren kerken
angenomen mlt open doeren den dienft Goits te doen
op onfen goeden rechten. Hier omme foe laet die
Raet out ende nyvue enen ygelycken weten, dat fy
van hore Stat wegen die voirfcreve Cureiten, die
den dienft openbair�ic in horen kerken doen, ende al-
le andere Preefters ende Clerken, die hem ende ons
hier ynne byftandichfyn , ende bebulpicb in hoeren
befcherm nemen, fo lange als fy leven, oec -waer fy
comen , die wt onfer Stadt by onfen Rade nyet ge-
�nvyfl en/yn; ende geven hem een goet, vaft, feker
geleide voir yemant die hem misdoen mach, Ende
�aairt fake, dat yemant geeftelic off-weerlic enige be-
xwaringe tegen hem dedemitbrieven,ojf anders,dis
en fel after die tyt in onfer Stat niet wefen, tber tyt
toe, dat hy op fine ft coft die bezwaerniffe off" gedaen
beeft, ende dair toe beteringe, als dat behoert.

Want men nu voirtaen den dienft Goits openbaer-
lic doen feil, in fommigen kerken bynnen onfer Stat,
des God gelovet ive/�n moet, zoe gebist die Raet out
ende nye enen ygeliken , dat nyemant, hy fy man
ofte wyf �) mit befloten doren off heymelic mijje en
hoer. Ende ivaert, dat yemant dat dede, die zei een
jair uter Stadt "wefen ende een mile van der Stadt.

In de maand van September is in deeze Stadt
een prachtig Tournoy (i)of Steekfpelgeviert,

aan-

(i) Al te bekent zyn in de gefchiedeniflen der middel euw

deeze Tournoyfpeelen , om daar veel van aan te tekenen.

A 3 Die

0 UTRECHTSCHE 1441.

aangelegt door den Jonkheer van Gaasbeek. Op
dat de toevloed van machtige en aanzienlykeHee-
ren des te grooter zoude zyn, en de veiligheit in
de Stadt niet benadeelt, en ongelukken, zoo veel
mogelyk was , voorgekomen zouden worden ,
heeft de Raadt op Sint Jans dagh decollatio dit na-
volgende ter klokke doen afkondigen.

Alfo nu een Sonnendage naiflkomende , off" God
wil, een openbaer hojf van tornoy ende fteekfpuel
�wefen feil, dair in allen landen by den Con�nckvan
den Erauden der wapen van Brabant, van wegen
ons genedichs Heren van Utrecht ende onfer Stat,
allen goeden Inden , die then fehen hove comen fei-
len , ende allen hoeren goeden mit openen bej egelden
brieven een guet, feker, va/l geleide verkundiget is.
Om twelck te ft arken , ende allen fwivel dair in off
te feiten, zoe vernywet die Raet onfer ft a dt out en-
de'ny e t gelelde voerfchreve ; ende, om diemeerreze'
kerheit ende vef�enijje -willen, geeftmen noch geleide
allen hogeboernen, duerluchtigen Prineen, Furften^
Hertogen , Graven , vry edelen, ende edelen Hee-
ren ende Jonckeren , Eanreheren , Ridderen ende
knechten , ende allen anderen vromen Heeren ende
goeden luden, die then f elven Hove comen [ellen, mit
boeren liven , goeden ende dienren , rechtevoert in-
gaende ,duerende t bent des Sonnendages toenunaift-

co-

Die begeerig is om daar eene befcliryvinge van te hebben,
leeze Nicephorus Gregoras lib. x. j. en de twee verhande-
lingen , die de zeer aanzienlyke en geleerde Heer du Cange
over deze gevaarlyke, en dikwyls doodelyke,jokfpeelen ge-
fchreven heeft ad Joinvillae Hiftoriam. Ziet ook Matthaeus
torn. i. Analeftor. p.^S;. De drift tot dezelve was zoo groot,
en de ongelukken daar in voorvallende waren zoo menigvul.
dig, dat Paus Innocentius de tweede dezelve verboden heeft,
volgens het getuigenis van Ciaeconiiis de Vitis Pontificum ia
Innocentio 11.

_�44i. JAARBOEKEN: 7

cowende na onfer Vrouwen dach naiivitas , ende
dien dach al t her fonner onderganck^intgenomen Ah
cnfer Stadt ballingen fyn , ofte die ons Heren ofte
der Stadt v,yanden fyn.

Voirt "want die Raet, em dat voirfcreve geleide
ymmer volcomelic te houden, ende dat teftarcken_yeen waerde (i) by dage, ende een wake by nachte,
geraempt beeft in onfer Stadt, dsrwyle die vreemde
gaften in de Stad zyn, dair om zoe laet die Raet
out ende nye 'weten, ende gcblet allen onfen borge-
ren ende onderfat en, die men dair toe eyjfchen /all,
dat /y die waerde ende die wake onverblekeliken hou-
den , by aljulken koeren , als f dair van overdragen
fyn : te weten , die van den Rade out ende nye elc
by enen ponde, ende die ander elc by eenen koer van
tien ftuivers , foe dicke al ft yemar.t verbrake, die
men hem dan terftont latpanden fel, /�nder yemant
dair in te verfchonen.

Voirt verbiet die Raet out ende nye, dat nyemant
van buten off van Vinnen atifer Stadt , hernafch,
wapen ofte lange meffe en drage, die van den Rade
dair toe niet gefchickt en is, t hen fy by confent der
Overflen.

Voirt laet die Raet weten allen weereen ende iveer~
dynnen binnen onfer Stat ende Stat vryheiden, dat
fy alle dagen in handen der Overftenbefcrevenbren-
gen feilen by namen ende toenamen, alle die geen,
die des dages in hor e berber gen gecomen fyn: ende
die felve weer den ende vueerdynnen feilen borer gaften
hernafch ende 'weren , des fy then fpuel niet behoe-
ven , in hoeren befloten ende bewaeren hebben. En~
de wair enich weert ofte weerdynne, die des nyet en
dede, dat ivoude die Raet zwaerlic cm hem rechten
tot hoirs zelfs goetduncken.

A 4 Voirt

(i) Dat is een wacht.

UTRECHTSCHE i₄₄».

Voirt want airebande vreemde lude lier tben
fpuell eomen feilen in allen herbergen , dairomme
laet die Raet weten out ende nye allen herbercbslU'
den ende anderen , dat fy tot hoeren lichten ende
vuer wel fien; want. wairt, dat God verhuede, ge-
er eek van brande dair in viele, dat woude die Raet
veel zwaerliken tot hoeren goetduncken rechten, dan
op een ander tyt, over den genen , daer die brant
eerfl off'toegecomen wair.

Voirt wairt dat f er brant geviele, dat God ver-
huede , fel een ygelic bliven , daer hy van on/en O-
�oerften ge/cbicket is, dan alleen die gene, die in dat
vierendeel woenen, daer die braht in waer, die fei-
len in dat vierendeel bliven, om den brant aldair te
lejfchen ende neder te trecken.

Voirt verbiet die Raet, dat niemant vechtelic off"
rumoer en make, derwylen die vreemde ga/len bin-
nen der Stadt fyn, by eenre koer van eenre bant off
te bouwen den genen , die dat vecbtelic off rumoer
mae£te, gelyk een vredebraker.

Voirt wairt dat enich rumoer viett in der Stadt
by nachts off by dage, diewilen die vreemde ga ft en
binnen der Stadt fyn, dat God verhuedi, zoe zeilen
alle borger s ende onderjaten gewapent cotnen op ter
flaetfen (i) by den Over/�en om die te ftarcken, op

dat

(i) Wy hebben meerder dan eens in het eerfle gedeelte
dezer Jaarboeken gezien , dat by tyden van oproer de bor-
geren en onder/aten geboden wierden te komen op ter plaet*
z.e by den Raadt. Deze P/aaize was voor het Raadthuis.
Heda p. 287. meent dezelve aldus genoemt te zyn, of, om
dat daar oudtyds een Paleis geftaan heeft, waar van hy te
zyner tyd noch overblyfzels getuigt gezien te hebben: of,
waer aan ik liever myne toeftemming geve , van het La-
tynfch woord pfacitam, betekenende eene gemeene vergadc-
rings , een gerechtsplaats , \vaar van pfacifare, gemeene en
openbare vergaderinge houden , en het �^ederduitfeh

woord

JAARBOEKEN. 9

dat den vreemden Heren ende goeden luden ymmer
hoir geleide wlcomelic gehouden iverde.

Vo�rt ver biet die Raet, dat geen manperfoen, by
nacht of by dage, mit verde��en aengeftcbten en
gae in der Stadt, dervuykn die vreemde gaflen bier
binnen fy n.

Voirt waernt die Raet enen yge�ken , dat by tot
ftnen live ende tot ftnen kynderen zie, dat hem in
den Tornoy niet en miffcbie ; taant men dair geen
recht afdoen en feil

Voirt verbiet die Raet, dat niemant onfedicheit
en bedrive des avonts, dair die Her en dan/�njellen;

want

woord pleiten afgoleit word. Ziet Matth. i. Fundat. Ecd.6.
en n. Struvius tom.i. Rer. Germ. Script, p. 707. en Mar-
tene t.'i. Colle&. Veter. Script. & Monum. p. 381. alwaar
men vind een Conjiitutio de flacito generali. in het Latyn
van de middel eeuw wordt het woord placitum tweezins ge-
bruikt, of voor de gerichtsplaats, vermits oudtyds de rech-
ters hunne gerichtsoeffeningen hielden in ope en ruyme plaat-
zen, onder den blauwen hemel ; of voor het gebod des ge-
nen , die het rechtsgebiet hadt , in welke laatfte betekeni*
hetzyn oorfprong fchuldig zoude zyn,naar het gevoelen van
zommige geleerde mannen , aan het Latynfch woord placettj
�waar van Placcaat zyn af kotnft zoude hebben , fchoon an-
dere het liever afleiden van het Nederduitfch woord plak-
ten , om dat de Placcaten aan de muuren van de Raadhui-
zen , en der voornaamfte ftraten van de Stadt , aangeplakt
worden , ten einde ieder daar van kennifle zoude hebben.
Ziet Olivar, Vredii Flandria Vetus p. 286. ij>j". en 2p6. doch
andere keyren de afleiding van flacea ten eenemaal af, en
willen dat van het oud Duitfch woordplaets placitum en pla-
titare gezegt is. Als Ludwig ad Leges Normannicas torn. vu.
Reliq. MSS. p. 271. en dat placitare pleiten , het zelve il
met agere in mallo , welk woord mallus dikmaals by de
Schryvers der middel eeuw voorkomt voor de gerechtsplaat».
Ziet Cellotius Epift. Hincmari Rhemenfis ad Carolum R, Le
Maiftre de Bonis & PoffcfT. Ecclef. lib. in. cap. 9. Miraeut
Cod. Donationum piarum cap. xv.in notis. Bru.timer. deSci-
binis rap. v. Pontan. lib. i. Hift. Gelr. p. ^7. en Vredius d.
l. p. z8+. & 40}.

A 5

lo UTRECHTSCHE i₄₄r.

want die Raet die terflont opt vkyfchuys wil doen
brengen ende corrigeren tot hoeren goetduncken.

Dit Steekfpel wierd gehouden op de Neude,
welke te dier tydt noch niet beftraatgeweeft moet
zyn , dewyl my uit der Cameraaren rekeninge
gebleken is , dat de daar leggende aarde wegge-
noomen , en zant en meffie in de plaats gebragt
is, zynde 362. karren zants daar toe gebruikt. De
plaats , waar in de Ridders ryden zouden, was
met ftaketzelen afgefchoten. Schoon 'er meerder
Tournoy fpeelen in deze Stadt waren geviert,
nooit echter was 'er te vooren een gehouden ,
waar in zoo veele aanzienlykeHeerenverfchenen
waren. Veldenaar getuigt, dat 'er meer dan vyf-
tig helmen in de baan waren. Onder andere voor-
naame Heeren , die dit met hun byzyn hebben
vereert, vinde ik genoemt den Grave van Na/au,
de twee zoonen van den Hertog van Jork, den
Heer van Brederode , den Heer van Cuylenborcb
en zyn zoon , den Heer Lalaln Regent van Hol-
land , de Borchgraaf van Antwerpen, de Borcb-
graafvan Montfoort, Lodevuyk van Montfoort, den
Jonkheer van Bergenopzoom, de Jonkheer van
Zevenbergen , Jonker Scheufert van Demerode ,
Jonker Danlel van Boechout en zynen broeder ,
Jacob Potter Raadt van den Hertog van Bourgon-
dien, Jan Gbimmitiicb en Evert de Quade, enaf-
gezondenen van eenige Steden, als Harderivyk^
Amersfoort, en Rbenen., Deze allen zyn by hun-
ne aankomft met Stadts Eerewyn befchonken.
Daar en boven heefc de Stadt aan den Grave van
Najfau drie, en de twee zoonen van den Hertog
van Jork insgelyks drie , en aan den Regent van
Holland een en een halve Amen Wyn vereert,
.en dezelve nevens andere aanzienlyke Hceren

ter

I44i. JAARBOEKEN. n

ter maaltyd onthaalt. Ook zyn van Stadts wegen
aan den Heer van Gaasbeek eerft drie amen en
zeven taken , en naderhant noch twaalf amen
wyns gegeven.

De Overften en die van den ouden en nieuwen
Raadt hebben dit Spel aanfchouwt uit twee Kame-
ren , die zy op de Neude tot dien einde gehuurc
hadden, waar voor zy tien ryders, makende 78.
guldens, hebben betaalt, 't welk al veel was in die
tyden, en bewyfl dengrooten toevloed van men-
fchen, om van dit Ridderfpel ooggetuigen te
zyn.

Dirk Claas zoon om gepleegde misdaden ver-
oordeelt zynde ter galge, is gratie gedaan , en
door het zwaert het leven benomen. Dit tekene
ik aan, om dat het 't eerfte voorbeeld is, 't welk
ik gevonden hebbe, van veranderinge in een ge-
veld vonnis. Ontallyke gevallen ftaan 'er in des
Raadts boeken gemelt van misdadigen,die uit de
gevangeniflen in bembde en in broeke voor den
Raadt verfchenen , en aldaar bekennende het le-
ven verbeurt te hebben, en vergiffenis biddende,
door den Raadt genade gedaan , en tot minder
flraf, als banniflement of geldboete, verwezen
zyn. Welke aantoonen de macht des Raadts,om
het leven te fchenken aan die geene, de welke
volgens de gemeene wetten 't zelve moeften ver-
liezen.

� -

1442.

In het jaar 1442. is de gemeene Raadt aldus
ge fielt.

Sche»

w UTRECHTSCHE 144».

Schepenen.

Dirc van Houdaen.

Aernt van Amerongen, Borgermeefter.

Jan Sloyer.

Jan Trinde.

Reynier uten Ham.'

Jan van Drakenborch.

Roetert van Lantscroen.

Geryt Voern die Wael.

Gysbert van Vlueten.

Jan over die Vecht.

Jan van Jutfaes.

Jonge Eerft van Herdenbroeck.

Raden..

Jan de Waelli

Jan Knyff.

Pouwels Scrodekyn^

Henric Hazart.

Jan Dedell.

Jan Grawert Wouters zoen.'

Vranck Goderts zoent

Lubbert de Waell.

Jan van der Meer.

Henric van Apcoude.

Jan Jans zoen.

Wefl�ll van Kleyenberch;

Willam van Snellenberch.

Jacop Tymans zoen.

Henric van Gent.

Jan van Lichtenberch de Jonge, Borgermeefter.

Willam Aernts zoen.

Jan Rwfch.

Hen-

i₄₄2. JAARBOEKEN. 13

Henric de Haze.
Jan van Raephorft.
Lubbert van Gruenewoude.
Jan van Zulen de Glafemaker.
Reyner Modde.

Claes Schoc.

Oudermannen.

Vredcric Schade. -» t*r r �

Wouter Ysbranw zoen. > Wantfnyaeri.

Claes van Galencoep. -, e�_j_A,
Steven Tylmans zoen. f ^bnJ^�eIS'
Geryt van Maerfen. ->
Jan de Lange. >

Dirc van der Goude. ₇ �
Lamberc Vrederix zoen. > ^Brouwer«'
Eerft van Hardenbroec. �> ,,. �
Gysbert Claes zoen. Vascopers.

Roetairt Proeys. �> _T

^y }Lou«r_S.

Ge�yt van Zulen. , , - , ,

Evert van Voirde. > Marsluden.

Tohan van Tyell. , _D , , , ,

Reyner Willams zoen. > ^Bo««l"den.

Geryt de Haen_JO verfle Ouderman.-» r- ,

Gysbert van Hamelenberch. * Cordewamer».

Aernt Egberts zoen. , ^ ,

Godert Claes zoen. > 0"decorde_Waniers.

Johan

14 UTRECHTSCHE 1442.

Henric Block. �> /-\ r

Willam van B!idenborch.> OudeWMilfnyden.

Gysbert Louwerens zoen, -j

Overfte Ouderman. >� Ryemfnyders.

Adryaen Ram.

Bertelmeus van Nyevelt. ₇ _c i.
Jan Scrodekyn. > ^Smeden'

Aernt Claes zoen. ,
Geryc Mathys zoen

Ik beb in het vorige deel aangemerkt , dat
de Utrechtfche borgeren , buiten de Stadt hunne
woonplaats houdende, verfteeken waren van ver-
fcheide voordeelen aan het borgerfchap verknocht;
ja zelfs, indien zy daar in volhardeden, en niet in
de Stadt kwamen , dat het hen noch hunne vrouwen
of kinderen in het vervolg niet zoude geoorlofc
zyn in de Stadt hun vetblyf te mogen houden.
Welk laatfle echter maar plaats hadde in eenen
dringenden nood, te weten in tyden van oorlog,
wanneer de Stadt voorzien moefle zyn van een goed
getal borgeren, bekwaam, om de zelve te helpen
befchermen tegens alle aanvallen, en hare vyan-
den het hooft te konnen bieden. Naderhant is
meerder toegevenheit omtrent hen gebruikt, en
de borgeren buiten de Stadt wonende , is hunne
borgerfchap niet ontnoomen. Doch dewyl de re-

den

1442. JAARBOEKEN. 15

den en billykheit eifchten, dat de inwoonende
borgeren, die Stadts Accynfen betaalden, en alle
Scadts dienften waarnamen, meerder voorrechten
genoten, dan de buiten wonende, heeft de Raadt
in het begin dezes jaars, te weeten op S. Peters
daghad cathedram verflaan.dat de buiten borgers
zouden moeten volgen den klokkenflag: dat zy ver-
volgt wordende wegens eenen begaanen manflag,
niet als andere borgers zouden behandelt worden;
dat zy wegens misdaden tegens den Biflchopgeld-
boeten verbeurt hebbende , daar over zouden
moeten eens worden met de Raden des Biflchops,
en met de Overflen van de Stadt, ten zy ze lie-
ver ten Landrechte wilden flaan. Doch indien zy
binnen vyf jaren binnen de Stadt kwamen en ble-
ven woonen , zouden zy wederom alle voorrech-
ten van het Borgerfchap genieten, zoo zelfs dat de
Stadt hen, zoo lang zy leefden, befchermen zou-
de tegen alle geweld, en indien zy, of hunne goe-
deren boven Landrecht, wegens den Biflchop of
zyne Maarfchalken, aangetaft wierden, zoude de
Stadt hen helpen tot Landrecht op Stadts koften,
en hun Hooftheer daar van wezen. Maar zy ver-
mochten niet in hunne gilden te looten gaan, on-
der verbeurte van allevryheden desborgerfchaps,
alleen zulks maar toegeflaan zynde aan de Mole-
naars, die 'op hunne molens buiten de Stadts muu-
ren woonden, (i)

Ook heeft de Raadt des maandags na Agnetis
overdragen, dat de tweede Cameraar,te diertyd
de leedige Gameraat-, in onderfcheiding van den
eerften , die ook Cameraar van de fak en van de
penningen, genoemt Wierdt, Schutmeefler zoude

zyn,

(i) Ziet het �trechtfeh Placcaatb. III. Deel p. z68.

zyn , en dat jaarlyks noch een Scbutm�efler hier
by gevoegt zoude worden, welke twee ookWey-
degraven zouden zyn. Van welk Schutmeefter-
ampt my de moeite ontnomen is om veel te mel-
den , door de nauwkeurige oplettenheit van den
Heer Griffier van de Water, die daar van het merk-
waardigfle heeft aangetekent in het derde deel van
het Utrechtfch Placcaatboek bladz. 238 en 239. al-
waar hy te recht wederleit den Heer Matthaeus,
ftellende , dat de Schutmeefters zouden hebben
gefchut de verkens, tegens de Overdrachten des
Raadts langs de ftraten lopende, dewyl zulksniec
door de Schutmeefters, maar door den Scherp,
rechter , die ook Bollaert genoemt wierdt, ver-
richt is, zoo als nadrukkelyk geboekt ftaat in het
Buurfpraakboek des Vrydags na PaafTchen, en des
vrydags na onzer Vrouwen dag aflumptio 1444.
Ik zal hier alleen maar by voegen, dat zy verplicht
waren, volgens eene oude overdracht van den ja-
re 1397. jaarlyks rekening te doen van hunnen
ontfang en uitgaaf. De reekeningen der Schut-
meefteren van voorige jaaren worden op ons
Stadhuis vermift, zynde de eerfte, die ik gevon-
den hebbe , van dit jaar, waar uit my gebleken
is, dat de ontfangfl beftont in onderflandgelden
door den eerften Caraeraar hen toegefchikt, en
dan in de voordeden van des Stadts twee fteen-
ovens , die by de Prooft van S. Jans weeteringe
buiten de Weerdpoort ftonden. Van de eene
ontfong de Schutmeefler van ieder oven fteens
hondert, en van de andere vyftig Cromftarten,
en dewyl de eene dit jaar zesmaal en de an-
dere zevenmaal den oveifgeftookc hadde, heeft
den ontfang van de eerfte een hondert en
twintig, en van de andere zeventig guldens be-

dra-

i-44* JAARBOEKEN. t?

draagen. (i) De uitgaaf beftond in het geen be-
taald was aan de leveranties van hout, yferwerk,
Jeyen, tegelen, touwen, reepen, en het geen ver*
der tot Scadts werken vereifcht was. Ook in de
voldoeninge der dagloonen , aan Timmerlieden *
Metselaars, Smeden, en diergelyken; en aan al-
le, die ten dienfle van de Stadt gewerkt hadden.
Waar uit blykt, dat zy het opzicht gehadt heb-
ben over alle Stadts werken, en 't geen.daar van
afhing. DeezeSchutmeefters hadden eenen man^
gefchikt tot hunnen dienft, welke jaarlyks van de
Stadt tot eene wedde hadt drie ponden, In na-
volginge van dit bovenftaande, gebruikt de Stadt
thans noch tot het zelve einde drie mannen , die
alles , 't geen de Schutmeefteren , en die hen
diend, verrigteden, waarneemen, te weeten: den
Cameraar , den Fabricq , en den knecht des Ca*
meraars.

De Raadt jaarlyks veranderende, gebeurde het
wel, dat de afgaande Raadt hunne flytingen niet
hadde gemaakt over de boeten en breuken , hen
door de Amptluiden , te weten de Busmee/kren
<san den Raadt, JPoekkermeefteren ^ Keurmeefte*-
ren of de Vyoen, aangebragt, en in Stadts boek
niet gefchreven; waar door de Stadt ontzet wierdt

van

(O Hier door kan men bynaa �pmaaken de waarde der
Cromflarten te dezer tydt. In het Buurfpraakboek van den
jare I4?4- vinde ik datdeRaadtdesSaturdaghsnaPaafchdagh
ter klokke heeft laten afkondigen , dat alleen de Eourgonfi-
fche , de B�abanlfe, de Hollandfe, ons Heere van Utrecht,
de Darmefcbe en de Ludikfe Cromflarten gelden zouden het
ftuk zes wit , doch dat alle andere Cremflarten j waar ge-
flagen of hoe genaemt, alleen gelden zouden vyf wit. Dejuifte
waarde van dit, als mede van guldens, en ander gemunt geld,
't welk te dier tydt gangbaar was, is niet wel te bepaalen >
om dat het genoegzaam jaarlyksveranderingonderheevigwaS)
zoo als ik reets in het eerfte deel heb aangemerkt,

�/. Deel. B

Tg UTRECHTSCHE 1442.

van het genot der boeten. Hier om heefc de
Kaadt des maandaghs na Agnetis overdragen, dat
de Amptluiden, by de nieuwe Regeeringe aange-
flelc, alle breuken en keuren, in des vorigen Raadts
tyden verfchenen en verbeurt, en waar over noch
geene flytinge gemaakt was , zoude mogen aan-
brengen aan den laatfl verkorenenRaadt,diedaar
over zoude oordeelen, of ze in hunnen tydt verval-
len waren. Ook dat jaarlyks in een boek zouden
gefchreven worden , alle flytingen , op dat de
nieuwe amptluiden zouden weeten, wat breuken
of keuren voor hunnen tyd gefleten,ofongefleten
waren. Ook heeft de Raadt gewilt, dat de Bus-
meefteren van de Oudermannen , alle maanden ,
als de gemeene Raadt vergadert was, byeedt,
overleeveren zouden in een boek gefchreven, al-
le aanfpraken, die binnen een maand voor de
Oudermannen gefchiet waren , op dat de Came-
raar goede reekening zoude konnen doen van de
twee ponden, die ieder aanfpreeker op ter kifte
moefle leggen. Noch heeft de Raadt ter zelver
tydt overdragen , dat de Keurmeeflers van alle
keuren die zy aanbrengen, en gefletenen in 't
Stadts boek gefchreven zullen zyn , voor hunne
moeite zullen hebben den zesden penning, van't
geen de Cameraar daar van ontfangen zal. (i)

(O Ziet Utrechtfch Placcaatb. III. Deel bladz. 2f<S. Veel
zoude ik konnen aantekenen van alle deze Stadts Amptlui-
den , zoo niet de zeer kundige Heer Griffier van de Water
in zyn nooit genoeg gepreze Utrechtfch Placcaatboek 111.
Deel I. Boek 7. tytel, genoegzaam alles het geen zoo om.
trent hunne aanftellinge, de reden hunner benoeminge, en
de waarneeminge hunner bedieninge, met de uiterfte nauw-
keurigheit hadde befchreven , 't welk door die geene , die
begeerig zyn nader bericht hier omtrent te hebben, verdient
nageleezen te worden.

1443. JAARBOEKEN. 19

De grachten binnen de Stadt door het geftadi»
inwerpen van vuiligheit onrein wordende , heeft
de Raadt het florten en fmyten van vuilnis, en
andere ftoffen in dezelve , waar door het water
bedorven wierd , verboden , en , dewyl te dier
.tydt noch geen vuilnisraapers waren , en alleen
maar een karreman gebruikt wierdt , die de by
een gefmeetene vuiligheit weg nam, bepaald de
plaatzen, op welke de inwooneren van het meeft
bewoonde gedeelte dezer Stadt hunne vuilnifle
zouden brengen, en tot dat einde desVrydaghsna
S. Marcus dagh dit volgende ter klokke laten af-
kondigen : Om die graften rein te houden binnen
onfer Stat , is onfe Raet overdragen , ende geblet
enen ygelicken , dat n�emant vulnijfe ofte vletquaet
ergent en glete in de graften , ofte op ten trappe
daer aen dienende, bl enen kuer van vyf'fluvers, fo
dlcke alft yemant de de. ende defe kuer en/all Geer'
lof die kerreman hebben, fonder yemant te ver dr a*
gen. Ende want tot vuelfteden an den graften, en-
de [onderlinge an der ouder graften, niet ivael rwm
(n is enige vulniffe te leggen, ende niemant fine vul-
niffe in flnen hufe houden en mach, foe is die Raet
daer van overdragen, dat alle die gene, die an der
ouder graften vooenen, belde onder die gaerde ende
Lytnarct van der Gaertbrugge voert nedertvert an
leiden fiden der graften over der plaetjen tot den
hufe Leuwenfleln toe an die oeflfide , ende tot den
hufe Groenewoude toe an die -weftfide van der graf-
. ten volrfcreve , alle boer vulnijfe alfe vletquaet,
brengen feilen op ter Fifchbrugge. ende hier in fei-
len oec wefen alle , die onder die ix/icb ivoenen opt
oude kercboff* tot des Proeft bws van Sint e Marien
an die een fule, ende tot Jan Scrodekyns hisas toean
die amkr f�de onder die balie, mit alinge den bufen,
B z dit.

»� U T R E C H T S C H E 1442.

die tuffchen Groenewoude ende der plaetfe flaen an
beiden fiden, ende beide den merfegaffen tot an der
Donkerflraet toe. Item van Le-wenflein voert tot
f�nte Jacobsbrugge toe an die oeflfide van der graft
�woenen-, mi t alle den /legen ende ft r at en daer'in ge-
legen , omgaende tot den Begynhove toe, an funte
Jam velt, fcoutenflege, gansmari�,dieMinrebrue-
derflraet mitter flege ende den bufe, die nevens den
ouden vleifchufe flaen, feilen die gene, die daer moe-
ven , alle boer vulniffe brengen , alje vletquaet, in
der Nueden over die guet, aldaer, ende nergent an-
ders. Ende defe vulniffe aldus gebracht op ten fte-
den voirfcreve, feil Geer lof die Kerreman ter weke
eens iat onf�r Stat vueren op fulker flede, als die
Raet hem /deken feil. ende daer fal hy of hebben
voer fyn loen, kofl ende arbeit, van eiken helen hu-
fe een oude braspenninck des jaers, ende van eiken
camer enen halven braspenninck, te betalen tot el-
ken vierendeel jaers dat vierendeel van den gelde voir-
fcreve bi dubbelden gelden, dat men dan den onwil-
ligen ter/lont -wtpanden feil fonder yemant daer in
te verfconen.

Het fchynt, dat de Ontfanger van de Tol-
rechten, die door den Biflchop wierdc aangeftelc,
te deezer tydt zynen ontfang verhuurt, en niet
zelfs, maar door anderen zyn ampt heeft laten
waarneemen, en ook niet naar gewoonte zyne zit-
plaats gehouden heeft. Waarom de Raadt des
vrydaghs op S. Mauricius dagh verdaan heeft,
dat geen borger of onderzaat der Stadt, des Bif-
fchops tollen kopen , of daar aan winnen of ver-
liezen zoude , op verbeurte van een jaar uit de
Stadt te wezen, en dat de Tollenaar de tollen zelfs
waarneemen, of door een knecht verwaaren zou-
de, en daar toe dagelyks zitten tuffchen de Vifch-

brug

H42. JAARBOEKEN. at

brug en Beyerbrug,zoo als dat vau outs gewoon»
lyk was geweeft.

Ik heb zoo even den Lezer, om eene rechte
kennis van Stadts Ampduiden te verkrygen, ver-
zonden, tot het geen de Heer van de Water daar
van heeft aangetekent, die daar omftandig lee-
zen kan , waar in het ampt der Fyven beftaan
heeft, welke de algemeene veiligheit en ,ruft in
de Stadt bezorgen moeften.

Veele gevallen zyn door Matthaeus , op de

�>laatzen by de Heer van den Water aangehaalt,

'ermeld, waar uit blykt de ftraffoeffeningen over

ie geenen, dewelke hen in het uitvoeren hunnes

mpts.eenig beletzel of tegenfland hadden toege-

�ragt, waar by ik noch verfcheide zoude konnen

'Oegen indien zulks nodig was.

Doch in dit jaar vindeik, dat een Borgermeefler

er Vyven door den Raadt afgezet is, om reden

ervat by het Raadtsbefluit genomen des fatur-

ags na divifionis Apoftolorum : Sleten Scepen,

\ade , en Oudermans , dat Roetaert van Lands-

roen , om des wille , dat hi bi nacht, bitten -weten

ier Qverften offynre vennoten der Fiven, der Stadt

herten ontjkten , ende ons borgen dochter Peter

Irawerts vutgelaten beeft , tujjchen dit ende onjer

''rouwen Licbtniifle naeflcomende geen V�ve^ noch

lorgermeefter van den V�ve ivefen en j�ll. Welke

{.oetaert Lantscroon te dezer tydt Borgermeefter

^jer Vyven was.

Te dezer tydt is afgefchaft de Enge Raadt,
?elke naderhand wederom ingevoert'is. Doch
uifter is het, wie den Engen Raadt te dezer tydc
.ebben uitgemaakt, dewyl van der zelver aan-
tellinge , als mede van het geen dezelve te be-
�echten hadde, of doen moefte, geene de minfte
B 3 aan-

22 �TRECHTSCHE 1442.

aantekeninge in des Raadts boeken gevonden
worde. In ons Utrechtfch Placcaatboek III. Deel
bladz. 72. wordt geflelt, den zei ven beflaan te heb-
ben uit twee oude en twee regeerende Borgermee-
fleren, benevens t wee oude en twee regeerende Ou-
dermannen ; doch het is my gebleken uit des Ca-
ineraars rekeninge over dit jaar, dat dezelve zoo
nauw niet bepaald is geweefl, wordende daar op-
genoemt vyf en twintig perfonen , die den Engen
Raadt hebben uitgemaakt. En uit eene andere
rekeninge van den Cameraar over den jare 1429.
heb ik geleert, dat niet alleen de bovengemel-
de oude en nieuwe Overflen, maar alle dievoor-
tydts Overflen, dat is Borgermeefleren of Over-
fte Oudermanhen, geweeft zyn , tot dien Engen
Raadt geroepen zyn : en nagaande de vyf en
twintig perfoonen in dit jaar genoemt, vinde ik
verfcheide onder dezelve te zyn, welke in dit,
of in het voorgaande jaar geene Leeden van den
gemeenen Raadt geweefl zyn , maar wel die in
voorige jaren de waardigheit van Borgermeefle-
ren of �verfle Oudermannen hebben bekleedt.
Waar in hunne verrichtinge beflond , is zeer
onzeker, uit het Raadtsbefluit van den jare 1462.
in het gemelde Placcaatboek op de zoo even ge-
noemde plaats aangehaald, blykt, datzyoordee-
lende eenige veranderinge in de Regeeringswyze
te moeten gefchieden , zulks den Raadt hebben
aangebracht.

Biflchop Rudolf de tollen te Rhenen befwaart
hebbende met eene erflyke rente van acht en tach-
tig halve oude Vrankrykfche Schilden (i) heeft

(i) In des Cameraars rekening van den Jare I4j5. wordt
een Vrankrykfche Schild gereekcnt voer vesrlig Croiafterten

1443- JAARBOEKEN. 23

by eenen bezegelden brief (i)aan de vyf Godtshui-
fen t'Utrecht belooft , die erfrenten binnen vier
jaren te zullen afloflen.

Dit k van Zuylen , Heer ter Zevender , heeft
op fint Martyns dagh translatio zich en zyne erf-
genamen ten eeuwigen dage verbonden, de ftee-
ne brug voor het huis te Hermeien, door de land-
genooten van Byleveld gemaakt, te zullen onder-
houden, (z)

De Raadt dezer Stadt heeft des maandaghs na
Remigii dit befluit genomen: Over droegen die Ra-
de oudt ende nye , ende adherierden die appellatie
ons Heren van Utrecht van den Keyfer tol onfen
heiligen Vader den Paews, ruerende vanjyn rega*
Ha, bernerende des , dat die Stat genen cofl daar
van hebben en wil. In welke regalia de Biffchop
door desKeyzers(^) uitfpraak beledigt is geweefl,
als mede hoe het hier mede afgeloopen is, nebbe
ik niet gevonden.

1443-
In den jaare 1443. zyn verkoren tot

en vier getekende plakken, de Keyzers Schild voor drie en
veertig en een halve Cromftert, en de Beurgondifcke Schild
voor een en twintig Cromfterten.

(i) Z,iet den brief by Matth. lib. m. de Nobilit.i. p.7^J.
door den zelven bygebracht, om aan te toonen , dat de Bif-
fchop niet vermocht, buiten toeftemminge van de Utrechtfche
Kerk, goederen tot het Bisdom behoorende, te vervreemden,
belaften ofverpanden.

(z) Ziet Utrechtfch Pkccaatb. II. Deel bladz. 146".

(3) Die te dezer tydt was Frederik de derde, welkers be»
veelen doorgaans ftreng waren, volgens het getuigen van den
grooten kenner der Duitfche Gefchicdeniflen en Outheden
Samuel Schurtzflcifch torn. n. Difput. Hiftor. Difp. XJLJX.
p. 16.

B₄

14 �TRECHTSCHE

Schepenen.

Goedert Coninck, Borgermeefter.
Vrederic van Drakenborch.
Adriaen van Lantscroen.
Rynier van Tetwyck.
Tyman Nypyfer.
Jan van Clarenborch.
Herman van Lewenberch.
Jan van Amerongen. (i)
jan Rwfch Peters zoen.
l�gbert van Alendorp.
Geryt Grawert.
Philips van Gruenenvelt.

Raden,

Bertelmeus Zoudenbalch.

Geryt KnyfF.

Herman Keyfer.

Aernt van der Horft.

Tyman Deel Claes zoen.

Jacop van Amerongen.

Jan Proeys van Lichtenberch.

Lodevvyck die Waell, Borgermeefler.

Jacop van Winfeq.

Jacop Veen.

Gysbert Florens zoen.

Ja-

(i) Deze wordt genoemt Jan Taets van Amevongen des
faturdaghs na Egidii, wanneer hy uit den Rade gezet is, en be-
floten hem in twee twee jaren daarna daar niet wederom in te
kiezen j om destville, fo die R.ade oudt ende nyevan ntttlicken,
tnde noet^aken der Stat in woerden ende di' een ge-weejl fin,
tnde J-an voerfcreve den i�orgermeijteren ende Overften r��eli
daer ia geiveeft is, tegen des Kaeis ordinaticie.

1443- JAARBOEKEN.

Jacob van Oeftrum.

Vranck die Haze.

Jan van Hamerftein,

Aernt Hoet.

Beernt Grawert.

Gerytvan Vlueten.

Gysbert van Ryn.

Wouter van Teylingen.

Tyman Deell.

Peter Hubert Daniels zoens zoen.

Jan Schott.

Geryt die Keyfer.

t�uge van Gruenenberch.

Oadermannen-

Braem van Lichtenberch. -, _Wanrfnv _HVrederic de Voecht. > Wantlnyd

Claes Sys. j _Snyders.

Aernt Gimter.-* ^J

Willara Proeft. - « .

Jan de Wael Claes zoen.>

Willam van der Woert. -> _n» , ,

Claes Scout. > Molenairs,

Andries lans zoen. i _T

Jan Lamberts zoen. > Lynnewevers.

Henric Jacops zoen. -, �

Jan van Cleve. > ^Bro«wcr_S.

Gysbert Lichtenap. ^ wr^^

Dirc Heer Claes zoen. > Vifchcopers.

Geryt Weflels zoen. -, _T

Geryt Steffens zoen. > ^Louwers'

Wouter Stevens zoen. �

Jan Scoen.

S5 UTRECHTSCHE ^443,

Henric de Wit. -» ,, , * .

Godert Coninc van Voerde. ^} Marsluden.
Aernt van Tyell. �> �
ClaesRolofszoen. >^Botterluden-
Roeloff uten Elsweert. -, ~ ,
Jan van Hamelenberch. > Co«^I«�««-

Evert Rwfch. , _cGerytBol]ekyn.>^Steenblckers-
Godfcalc van Winfen , Overfte,

Ouderman. i Grauwerkers.

Willem Scrodekyn.
Willam van Gent, Overfle Ou-i

derman. > Ryemfnyders.

Claes Folperts zoen. J

Reyner Aernts zoen. , _B _lhouwer§Godert Egberts zoen. -
Aernt Oge. ₇ _cKorskyndeBrwn.>^Smeden-
Willam Jans zoen. j _Zaddairs.
Jan de Goyer.

Ik kan niet wel , om deszelfs zeldzaamheft ;
hier overflaan eene flrafFoeffeninge aan eene
Vroedvrouw gedaan > die eenes anders kind by
zekere Vrouw gebracht hadde, voorgeevendehec
zelve van haar gehaald te hebben. Welk geval
aldus geboekt ftaat , des woensdaghs na Jaars-
dagh : Sleten Scepen , Rade ende Oudermannen
dat Mar gr let e dk Proeyvrou ivt der kerke tot Buer

kerc

1443- JAARBOEKEN. 27

kerc bloets hoefts voer den Rade comen feil, ende
den Rade vergijfenijje bidden, wilcoren geen defer
gelycke meer te doen, ende der Stat vyfen twinticb
dufent fteens ter beter Inge geven, ruerende van hoe'
re brueke , alfe van enen kynde , dat fi enen vrou-
wen aengebracht heeft, om hoer daer mede te behel-
pen , als een moeder des kynts, hoe �aael/t geen moe-
der daer of en was.

Hetfchynt my toe, dat, even voor de gewoo-
ne verzettinge van de Regeering, zommige,met
eenen heerfchzuchtigen geeft behebt, geene moeite
of koften gefpaart zullen hebben , om by hunne
Gildebroederen uit te werken , dat hunne gunfte-
lingen verkoren, en andere geweerc wierden.
Om dit wangedrag, flrydende tegens den eedt,en
waar door de vryheit der verkiezinge benadeelt
wierd, te ftuiten, heeft de Raadt des woensdaghs
na Agnetis, en dus voor het veranderen van den
gemeenen Raadt, dit navolgende befluit geno-
men : Overdroegen die Rade out ende nye,voirnut-
l'cap onfer Siadt, inair yemant van defer tyt voert,
die in enige gelagen, ofte vergadcringe mit fine gil-
debroeders, ofte yemant anders, vordell van den ge-
lage op bem/�lve, off'op andere f�ttede, om yemant
in den Rade gecoren te "werden, ofte yemant dair mede
te iveren ,gave off name, die /oude verbueren tien du-
fent (l eens i ende die f oude bi brengen bloets hoeft s vtir
den Raderende dair toe twee]air uten Rade wefen.
Op den zelven dagh heeft de Raadt verdaan,
drie maal des jaars, te weten op den dertienden
dagh, op Paefchavont, en S.Lamberts dagh, ter
klokke te doen afkondigen, dat iemand banbrie-
ven (i) hebbende op leeden van den Raadt, of

(i) Van deeze banbricven ziet het esrfte ^eel bladz. 201.

28 UTRECHTSCHE 1443.

op Stadts bedienden, zulks den Raadt binnen een
maand na de afleezinge te kennen moet geeven ,
zullende na dien tydt geen recht daar af gedaan
werden.

Ook heeft de Raadt voor het verkiezen van
den nieuwen Raadt, te weten des maandaghs na
converfionis Pauii, noch twee overdrachten, be-
trekkelyk tot de Regeeringsbeflellinge,gemaakt,
en by de eerfle verflaan, dat geen ballingen ,vuer~
vluchtige, of'wt onfer Stat geweeft, ende weder in-
gecomen , of die namaals incomen jf�llen, fy, noch
boer kynder , in onfen Kade gecoren en feilen -wer-
den , noch in horen gilde te lot e gaen, ter tyt toe die
felve Kade oudt ende nye eens anders hier van een-
drachtelic overdragen Jyn. De tweede behelfl ee-
ne beveiliging en vordere uitbreidinge van voori-
ge befluiten, ter weeringe uit den Raadt van die
geene , welke in des Biflchops eedt of dienfl
waren, en ter bezorginge, dat zulke , die
van een ander met een ampt begifdcht waren,
niet zouden in de Raadcsvergaderinge flemmen
over zaken hunne begunfb'gers raakende: Over-
droegen die Kade out ende nie, ivaer enicb man van
de/er tyt voirt , die enicb dienft off'ampt vuerdevan
onfen lieer van Utrecht in der Stat ofte lande van
Utrecht an dejlr ftde der Lecke, ende der Tfelen, t ft
van Tollen , Maerftalcampt, Dyckgraeff'cap ofte
Schoutambocht, die en feilen in onfer Stat rade niet
fitten oudt ofte nye-, noch oeck in enenjaer na dien
hi dat ampt qwyt is. Ende ymant die ampten van
anderen voerde , ende daer ojf fprake in den Kade
viel, die f al ofgaen , ende niet fitten over die faken
te raden, andragende den genen, daer hi f'yn ampt
o'f vuert. Ende defe amptluden feilen een jaer te
voren , eer J j in den Kade gecoren 'werden, comen

voer

1443. JAARBOEKEN. 29

<wer Scepenen _t Raedt ende Ouder mannen, ende al-
daer te kennen geven, dat fy hoer ampten qwytfyn,
'Ljat men dan int boeck fcr�ven felL Hier uit blykt,
idat de Raadt wel verboden heeft iemand in eedt
of dienft des BifTchops zynde, zittinge in den Raadt
te verleenen ; maar toegelaten een lidt van den
Raadt te konnen zyn, die een ampt van een an-
der voerde, mits niet tegenwoordig blyvende,
maar opftaande, wanneer geraadpleegt wierdover
zaken j die den geenen , van wien hy, zyn ampt
hadde, betroffen. Weshalven de Raadt te dezer
tydt afgegaan is van hare voorige befluiten, waar
by niet alleen des BifTchops amptenaren, maaral-
le, in eeniger Heeren of Vrouwen dienft zynde,
�uit den Raadt gefloten waren, (i) Doch dit
heeft niet lang ftand gehouden, zynde in den ja-
re 144-9- wederom als van ouds verftaan , in den
Raadt niet te kiezen die geene, welke Hee-
ren of Juffrouwen kleederen dragen , dat is, die
in andere Heeren of Juffrouwen dienft zyn , of
ampten van hen bekleeden.

Alle zaaken , die in den Raadt voorkwamen,
wierden niet aanftonds afgehandelt; maar door-
gaans geftelt in handen van twee of meerder lee-
den van den Raadt, die , dezelve behoorlyk en
nauwkeurig onderzocht hebbende, daar van ver-
flag deeden aan den Raadt , welke dan haar be-
fluit daar over uittede. Doch dewylveele zich de-
zen laft omtrokken, of aangenomen hebbende het
doen van hun bericht uuftelden , heeft de Raadt
des woensdaghs na Scolaflice overdragen voer nut-
fcap ende orber der Stat, ende om der goeder Inden
faken tz carter ten eynde te brengen, daer gcbreck

(i) Ziet het eerfte deel bkdz. fo5. £07. 519. yzo_t

30 UTRECHTSCHE 14

ingeweeft beeft; al je fo wat Soepen, Rade ofte t.
dermanne tot enigen faken , on/er Stat of par t
andragende , ge/�t werden , hem des niet werer.
/ellen in eniger manieren, dan mi f boren ede, dat
fterck van horen live niet en fyn, off den pat
te namaecb fyn ; endefy /ellen die faken , die
hem beveelt, wys -werden , ende den Rade anb
gen binnen tween maenden , na dien hem die bt
linge gedaen 'werden, alle dage bi enen ponde
den der tween maenden voerfcreven, ter tyt ti
die faken angebracht hebben, ah voerfcreven is.
waer fake , dattet bi den partien flonde , fo fo
die gefette voerfcreve dat binnen den tween mt»
den voerfcreve ter goeder tyt den Rade aenbreng
ende fo Joude die par tien den kuer voerfcreve geld
ende niet die gene, die daer toe gefet waren.

In Stadts' dienftzyn des vrydaghs na Cantate v
Pypers aengenomen op deeze voorwaarden: (^
In maniere nabefcreve fyn die Pipere, alfe Harm
Trompet, Roell van der Poell_t Jacob diePaep ,e
de Gerit Hennes foen? aengenomen der Stat te dy
nen:

In denyerftenfo en feilen hoer r e geen wtderSt,
d�enfte gaen, fy en hebben yerft hoer bruetfer wed(
gelevert in handen des Scepenborgermeefters in dt
tyt. ende yement die fine bruetfe verlore ofte brake
die foitdfe weder doen maken vanfymfelfsgoedej,
goet, als ft hem gelevert werdt.

Item fo wanneer fy opfunte Meertynmavont boet
cleder van der Stat ontfangen hebben, fo feilen f»
horen dien ft dat toecomende jaer geheel wtvoeren.

Item en feil hoerre geen ivtter Stat reifen, ve<.
tf na , yemant te dienen , of te verjuecken ten

(i) Utrechtfch Placcaatb. III. Deel bladz. 251.

1443- JAARBOEKEN. 31

U oerlove der vier Overfter in der tyf.

Item en feil nyement bemluden w f ter Statreyfent
yement te dienen of te verfuecken, noch oec binnen
der Stat ofte vribeit yement alleen dienen , mer alle
vier te/amen reyfen of dienen, ende anders nietten
gefciede bi confent, wil ende weten der ander, die
tfaas bleven, ofte niet mede en dienden,als voerfcre-
ven is. behoudelic des fo iaat famentlic, ofte elc win-
nen of verwerven van dienft ofhuifcbeden , truwelic
onderlinge ter deyll brengen feilen, endegelyc deilen
fonder ar eb.

Item [o feilen Harmyn, Roell, Jacob endeGeryt
voerfcreve, deen den anderen geen quade moerde ge-
ven , geen vechteiic onderling makan , noch wapen
deen op ten anderen trecken , binnen noch buten der
Stat in enigerleide wys.

Ende laaert dat boven defen van yement van
hem vechteiic gemaett , ofte wapen getogen iuord&
op ten anderen, daer mogen zy ivel enen vrede
van maken , mer geen zoen, nocb beteringe nemen,
dan bi den Rade van der Stat, op dat die Raet
na groetbeit der brueken die bruekige corrigeren,
ende den genen, die misdaen is , beteringe toefliten
mach.

Ende alle defe voerfcreve punten, ende ek bifon-
der, hebben die vier voer genoemde gezekert, geloeft_tende gezworen vaft , ftede , ende onverbreke�c /e
bouden fonder ar gelift op boren dienft, ende bi een-
re pene van vyfen twinticb oude feilde totsRaetsbe-
boejf, fo dicke fy bruekicb werden in eenicb der pun-
ten voer [er e-oen.

Men moet niet denken,deezedeeerflegeweeft
te zyn , welke deeze Stadt in haren dienft ge-
nomen heeft, door dien ik in de reekeningen van
Stadts Cameraars over vorige jaren daar van ge-
wag

3* �TRECHTSCHE 1443,

wag gemaakt vind, en niet alleen van Pypers, maar
ook van Stadts Trompers, en van twee hoorenbla-
zers, die des nachts op de Buurkerks toorn hun ver*
blyf hadden, en by tyden van brand, onraad of op-
roer, zich moeften laten hooren. In de rekeniii-
ge van Stadts Cameraars over denjare 1419. wor-
den vyf Stadts Trompers en Pypers , en in die
over denjare 1441. een Tromper en drie Pypers
vermeit. Naderhand vinde ik dat zy Stadts Speel'
luiden genoemt worden. Zy wierden van de Stade
gekleed als andere leege dienaars , hebbende de
kledinge voor een Tromper en drie Pypers in den
jare 1441. te zamen gekoft vyf en dertig guldens
en twaalf Cromfterten, en wierden op vrolyke
dagen gebruikt. Voor al ook dienden zy in de
flatelyke ommegangen , gemeenlyk procejjien ge-
noemt. Men kan licht bezeffen, dat in deze Stadt,
met zoo veele geeftelyke huizen en kloofters
voorzien, jaarlyks veele ommegangen gefchie»
den. Onder dezelve waren 'er voornamentlyk
twee, die op Stadts koften geviert wierden, en
waar by de Raadt tegenwoordig was, te weeten,
op Sacramentsdagh, en op Maria Magdalena dagh.
De tweede was voor al ftatelyk, en verciert met
de overblyfzels der zoo genaamde heiligen, de-
welke opentlyk voorgedragen wierden. Deeze
ging ook buiten en om de Stadt, doch de eer-
fte bepaalde zich in de Stadt, en tot den om-
megang om de Stadt wierden gebruikt bruggen ,
van horden, fchouwen, ftaken en bomen gemaakt.
Die geene, dewelkedeeze Godsdienftplegingenaar
het begrip van die tyden, by woonden, wierden op
Stadts koften, naar mate van hunnen rang, met wyn
befchonken. Ik vinde dat beide in deeze ordre
zyn gegaan , de Prelaten, te weeten de Prooften

1443- JAARBOEKEN. 35

en Dekenen der vyf Godshuizen, de Domheeren
die den dienft deeden , de Priefters en Choorge-
zeilen , die het Heiligdom droegen, de Ridders
en Knapen, de Schout, de nieuwe Overflen, de
oude Overften, de Leden van den Raadt, en dan
Stadts dienaars en beampten. Voor het Sacra-
ment gingen Stadts Trompers en andere fpeellie-
den , zomtyts w�l tot vier en twintig toe. De
Overblyfzels der Heiligen, welke op Maria Mag-
dal�na dagh omgedragen wierden, vinde ik aldus
geboekt: het hout van het kruis , waar aan onze
Zaligmaker gehangen heeft, de overblyfzels van
Urbaan , Agnes , Ponciaan , en Benlgnus : de
hoofden of bekkeneelen van Adriaan, Eloy, Pre-
derik en Odolf, S.Pancraes cafle, S. Odolfs cafle,
de cafle en het hooft van S. Pief er, en tweecaflen
van S. Jan.

In dit jaar is hier wederom een fteekfpel ge-
houden , doch met minder luifler dan voor twee
jaaren.

De Raadt heeft overdragen , dat borgers hun
borgerfchap verwoond hebbende, het zelve niet
anders wederom zouden verkrygen , dan op de-
zelve wys als nieuwe borgers , en dus alsof zy
nooit te voren borgers geweefl waren.

De Stadt Utrecht buiten gewoone onkoften
hebbende moeten doen in de oorlogen , die zy
wegens hare aanklevinge aan Biflchop Rudolpb
van Diepbolt,tegens den Hertog van Gelreenden
Graaf van Holland, begunftigers van Sweder van
Cuilenborch, gevoert hadt,waren door den Raadt ter
goetmakinge der zelvedeStadtsweyden verkocht,
en eenige accynfen verhoogt. Zommige borgers en
ingezetenen,door het vervreemden van Stadts wey-
den, (welke zy jaarlyks gewoon waren vooreenen

��. Deel. C mati-

)4 UTRECHTSCHE 1443

matigen prys van de Stadt te huuren, om op dezelve
eenige beeften te laten loopen) berooft zynde van
deszelfs gebruik,en naar allen fchynzich verbeel-
dende , dat de Stadt door het genot van eenige ja-
ren ruft buiten fchulden was, wilden de weyde
wederom hebben, zonder de kopers hun uitge-
fchote geld weder te geven , en dat de accyn-
fen wierden verlicht, en begonnen hier en daar
de hoofden by den anderen te fteeken , en verga-
deringen te maken. De Raadt te recht bezeffen-
de de kwade gevolgen, die hier van te verwachten
waren, heeft des Donderdaghs na S. Geerde dit
befluit genomen : Aljb die Rade out ende nye ge-
boert hebben ende hem bigecomen is, dat fommige
op ter ftrate ende anderswaer tuten vergadering*
des Kaets voerfcreve , onreds�cke fprake gevuert
hebben van offett'mge der fyfen ende vriheden der
ivyen, mit vuel onredelicke woerden , alfe die wey-
de fin onfer Stat te brengen, fonder die gene, die
fecoft hebben , an onfer Stat flonde te vervatten ,
oer geit weder te hebben, daer onfe Stat ivaellgro-
te lafle -aan comen mocht ende twidrachten.

Voer dat heeft die Kaet out ende nye eendracbte-
lic overdragen, -moert faecke dat van defer tyt voert
yemant bruekich meer hier in ter waerheit gevonde
vierde , eer die Kaet oudt ende nye -soes goets daer
van overdragen ivaer , die feil e-we�c lutter Stat
voefen , indien by van den Kade niet en waer. de-
det oec yemant van den Kade , die joude ewelic
vutter Stat Kade wef�n. Ende waert dat yemant
van den Kade oudt ende nye defer gelycke woerden
buten den Kade hoerde ^ende dat niet den Iweenvan
den Rade, nu daer toe gefet, bi en brachte, die jou-
de vyjfjaer w ten Rade wefen, fonder yemant daer
in te verfconen.

Het

1443' JAARBOEKEN. 3$

Het ongenoegen van zommige onrnftige geeften
vermeerderde , als zy vernamen dat de Raadt de
oude en nieuwe Overften volkomemachtgegeven
hadde, om in een generaal Capittel, eerftdaags te
houden, te bewilligen in den invoer vaneenmer-
gengeld, fchoon zy zich verklaard hadde $ de pen-
ningen daar van zullende komen, te gebruiken in
verminderinge der accynfen > en af kopinge der
renten , op de verhoogde accynfen opgenomen.
Alhoewel de invoer van een mergengeld vooree-
nigen tydt, zoo als wy aanftonts uit een by te
brengen Raadtsbefluit hooren zullen, den Biffchop
belooft was, ter vergoedinge zyner gemaakte ofl-
koften , zoo fchynt het my echter toe uit de ge-
volgen, dat de Biffchop toezegginge gedaan heeft,
om een groot gedeelte daar van ter Stadts behoef
te zullen overlaten. Waar toe de Biffchop te
lichter zal gekomen zyn, om dat hy aan de Stadt
eenige penningen fchuldig v?.,. Tot bewys hier
van flrekt, het geene ik in het dagelyks Raadts-
boek van dit jaar in de maand May op S. Servaas
dagh aangetekend vinde; alwaar de oudeen nieu-
we Overflen, om des Stadts fehulden, die de ou-
de Cameraars , als meerder uitgegeven dan ont-
fangen hebbende, te eif�chen hadden, te verval-
len , gelaft worden onder anderen ook in te maa-
tien zulke fcbulden , als onfen Heer van Utrecht
fchuldig is. En fchynt het my toe , dat de Bif-
fchop , met het overgeven van een groot gedeel-
te van het geld, van dit mergengeld gekomen,
deze fchuld zal uitgewifcht en voldaan hebben.

De Raadt, om voor te komen, dat dit onge-
noegen en gemor van zommige niet zoude uitbar-
ften tot eenen openbaaren opftand en oproer, en
op dat het te houdene Capittel of Staatsvergade-

C a ring

ring door geene muitzieke menfchen zoude be-
komtnerc, geftoort , noch belet worden in het
opzetten van het Mergengeld, heeft goede voor-
zorge gebruikt, en tot dat einde des woensdaghs
na Elifabeth dit befluit genomen: Want den Over-
ften oudt ende nye volcomen macht gegeven is na
overdachte der Rade oudt ende nye int mergengelt
voert te varen, fo hebben fys na boren vyf/tnnen
ten beften bier toe gebracht. Ende voer dat fo fyrt
overdragen die felve Rade oudt ende nye, dat me-
ment daer tegen [preken noch doen en fel, beimelic
off'ofenbaer, op dat men in den mergengelde volva-
ren mach, ende dat geit keren tot ofcopinge der ren-
ten ., om die zyjfe mede te lichten, ende tot anders
geenre nutfcap. ende yement die anders dede , dat
joude men rechten na wtwiftnge der flat boeck.

Osc Jyn die Rade oudt ende n�e nu ter felver tyt
overdragen , dat die Qverfte out ende nyefamentlic
ten Capittel gaen feilen van der voerjcreve fake, en-
de die andere van den Rade out ende n�e feilen ter
felver tyt an die plaetfe we/en ongewapent, ende
nergsnt anders, ter tyt toe die voerjcreve Qverfte bi
hem roepen moegen te comen die gene, die hem nut'
te duncken, ende die voert fcicken daer hem dat or-
barlic duncken fatt. ende niement en fel anders ten
Capittel comen bi den kuer in der Stats boeck be-
J'creven.

Poert! is ter voerfcreve tyt die felve Raedt oudt
ende nye overdragen, dat men ter doeken verkundi-
gen feil, alfe dat niement van onfen borgeren ende
onder/aten ten voerfcreve Capitlell en come, ten fi
bi confent van den Overften oudt ende nye ,� oec dat
nyentent mit woerden ofmit -wenken hem enf�ttete
doen tegen tjelve die Rade oudt ende nye overdragen
fyn , andragende den voerfcreve Capittel, ende den

Over-

1443- JAARBOEKEN. 37

Overften oudt ende nye bevolen is; ende dat nyement
van binnen off van buten onfer Stat, mit panferen
of mit langen meffen en ga op ter ftraten, elc bi
rechtinge ziuaerlic tot Raets goetduncken. Twee
borgeren hun misnoegen door het opentlyk lafte-
ren van den Biflchop, en de Leeden van Staat,
en dus hunnen luft, ter verwekking van opfchud-
dingjte kennen gegeven hebbende, zyn daar over
geftraf t,waar van ik in het Buurfpraakboek des vry-
daghs na onzer Vrouwen dagh conceptio dit aan-
getekend vinde: Want PETER VAN WELL dieLey-
decker , ende AERNT KOEVOET die Metfeler , op
ten dynsdach na funte Katr�ne laetJJe verleden, doe.
die Baenreheeren , Ridderen snde knapen ivf den
Geflichte van Utrecht mit hoeren vrienden ten ge-
mene Capittel gecomen 'waren op onfer Stadt gelei-
de na der ouder ge-woenten , ende tot liefnijje ons
gnedichs Heren ende Stadt van Utrecht, om te hel-
pen een gemeen morgengelt believen , dat onfen ge-
nadigen Heer van Utrecht over lange jaren gekeft
was, ende fine genaden, by rade der eerfamer Rit-
terfcap voirfcreve, van den felven morgengelde dat
meefte deel der goeder gemeenten onfer Stadt, al/c
die fyfen mede te verlichten , gegont ende gegeven
hebben , te maell vuell onredelics geveerts gebeficht
hebben mit ixoirden ende ivyfe op onfen genedigen
Heer van Utrecht , ende den goeden mannen , die
bier ten Capittel gecomen -waren ; oec tegen over-
drachten des Raets onfer Stadt oudt ende nye, ende
ter doeken gekundicht; daer om fyn PETER ende
AERNT voirfcreve , elc mit enen blancken zweerde,
in heemde ende broeck ter doeken gecomen , endefy
feilen kennen hoir lyjfverboert t e hebben, ende gena-
de bidden, ende men fel hem genade doen, ende men
verbist PETER VAN WEI.L die Stat vyfen twintich
C 3 jair

$8 U T'R E C H T S C H E 1443.

j air ende AERNT KOEVOET die Stadt tien jair, en-
de ek een mile -van der Stat te luejen op Jyn lyf.
Ook giflche ik , dar Berent Grawert Raad , en
Jan Grawert Ouderman , broeders zoons van
tluge, zich eenigzins hier aan fchuldig zullen ge-
maakt , of ten minften verfchilt hebben van
des Raadts gevoelen , dewyl ik kort daar na ,
te weten des woensdags na Katherine leeze, dac
hen om ruft ende vrede te houden in Ae Stadt, de
Stadt verboden is, den eerflen voor een , en den
anderen voor twee jaren , met byvoeginge dat
de laatfte in geen vier jaren na zyne weder-
komft in den Rade zoude mogen zitten, om dat
ze hen onfedelic ende onivyffelic gebadt hebben mit
woerden ende geveerde , beiden in den Kade ende
onder den volcke op ter flrate. Dit vonnis fchynt
naderhant noch verfwaart te zyn, dewyl ik des
woensdaghs na Mauricii des volgende jaars in het
Raadtsboek leeze, dat zy beide gelaft zyn naar
Overyffd of anders waar zich te begeeven, en tien
mylen van der Stadt te bly ven.

Die van Antwerpen hebben wederom pondgeld
gevordert en genomen van zommige goederen,
die de Utrechtfche borgeren aldaar ter merkte
brachten, of van daar haalden, waar om de Raadt
dezer Stadt des vrydaghs na Sacramenti, op dat
geen inbreuk in der borgeren rechten en vryhe-
den gefchieden zoude,'hen verboden heeftgeene
goederen naar Antwerpen te brengen noch van daar
te halen, van welke men te Antwerpen Pondgeld
hebben wilde, noch zelfs noch door anderen, op
verbeurte van vyf en twintig oude fchilden.

Dikwerf verfchil omftaan zynde, waar een man
zyn hoochfte -weer, en waar hy zyne fleedige ixoon
heeft, heeft de Rgadt in craftino Sacramenti ver-
klaard,

,₄43- JAARBOEKEN. , &

klaard, den man zyn boocbfte weer ie hebben, daar
hy met zyn echte wyf woont, en zyne ftedige
woon, daar hy dagelyks te koft gaat, en met zyne
vrouw, zoo hy getrouwt is, en anders alleen, te
bedde gaat. De Raadt heeft ook ter zelver tydt
overdragen , dat een borger zoo niet in de Stadt
woonende , niet zoude te looten gaan in zyn gil-
de, en niet verkiesbaar zyn tot Schepen, Raadt
of Ouderman : en dat iemand een Lidc van den
gemeenen Raadt zynde , met zyn hoogfte weer
of ftediger woon uit de Stadt gaande, verliezen
zoude zyn borgerrecht, uitgenomen in tyden, in
welke de Peftzi�kte in de Stadt heerfchte : -ook
dat de Overften geen verlof aan eenen borger zou-
den geven om buiten de Stadt te woonen, tenzy
zoodanig een borger jaarlyks aan de Stadt hon-
dert ponden gaf, uitgezonden de Cafteleins op
Stichts en Stadts Slooten, en de Molenaars, (i)

Ook is door den Raadt in dit jaar eene nadere
ordre beraamd op denSteenwaarder, of, zoo|men
hem thans noemt, den Cipier , welke nagezien
kan worden in het Utrechtfch Placcaatboek. (a)

Gysbert van Brederode als Proofl van Oudmun-
fter heeft den xxn. April zynen Neef Gerrit van
Vliet verleyt met Dykveld en Rateles. (3)

Ook heeft Paus Eugenius eenen brief aan die van
Utrecht gefchreven, waar by hy bevefligt de za-
menleevinge der bekeerde Zufteren. (4) Insgelyks

heeft

(i) Ziet Utrechtfch Placcaatb. III. Deel bladz. 250. en
Matth. de Nobillt. p. nzj.

(z) III. Deel bladz. 392.

(3) Ziet den brief by Matth. de Jure Gladii cap. ix.
p. 108.

(4! Een gedeeltevan dezenbriefhceftWalvis,Befchrjvings
tan Gouda l�.Deel bladz. j;f.

C₄

40 UTRECHTSCHE. 144*.

heeft de Stadt Baarn zich verbonden twintig roe-
den muurs aan de Stadt Amersfoort te maken,
en ten eeuwigen dage te zullen onderhouden, (i)

1444.

In het jaar 1444. is de Regeering aldus verzet:
Schepenen.

Dirc van Houdaen.

Aernt van Amerongen.

Jan van Lichtenberch van Lantscroen.

Jan Sloyer.

Jan Trinde.

Jan van Drakenborch.

Roetart van Lantscroen.

Roetart Proeys. (i)

Jan over die Vecht.

Jan die Coninc.

Lubbert die WaelJ.

Henric van Damaflche.

Raden.

Herman Wonder.

Dirc van Waell.

Jacop Martens zoen van den Bofch.

Fouwels Scrodekyn.

Vrederic Vrederics zoem

Jan Grawert.

Vranc

(i) Ziet den brief by Mitth. Rer. Amertf. Script, p. tj5.
(t) Deze wordt Schepenborgermeefter genoernt in een

overdracht des Raadts des maandaghs na Martini traiulstio.

JAARBOEKEN. 41

Vranc Goderts zoen.

Jan Heerkyn.

Jan van Tyell.

Geryt die Haen.

Dirck Hazert.

Willam van Snellenberch.

Henric van Luttikenhuyi.

Jacop Tymans zoen.

Henric van Gent.

Jan van Jutfaes.

Eerft Jans zoen.

Jan Rwfch.

Geryt Mathys zoen.

Peter Willams zoen.

Henric Jacop Dircx zoens zoem

Henric Block.

Jan van Raephorft,

Dirc de Jonge.

Oudermannen.

JandieWaell. 7 _Wantfnyders.

Jan van der Ae. �»

Jan Knyff , Overfte Ouderman., Snvders.

Henric Knoep.

Rutger Claes zoen. , _Backer.

Huge Lubberts zoen.* ^BacKers-

Tan Deell. ₇ �

Willam die Wit Jacops zoen.> ^Brouwers'
Eerft van Herdenbroec. �? ,₇-
Aelbert Dier. Viscopers.

C 5 Lub«

42 UTRECHTSCHE 1444,

Lubbert van Gruenewoude.₇ _TGysbertvanderAe. Houwers.

Adⁿry^Kaen Geryts zoen. > Wollewevers.
Evert van Voirde. , , , , ,
Jan van Driell. > Marsluden.

Henric van Malfen. ₇ «.
Bertelmeus van Dyell. > ^Bo«erluden.

Ghysbert die Wolff van Hamelenberch.-j Cordewa-
Geryt Jacops zoen. �» niers.

Aernt Egberts zoen. , ^
Jan Robberts zoen. > Oudecordewamers.

Weflel van Everdingen Gysberts zoen.^ Corenco-
Claes Dedel Lamberts zoen. �» pers.

Reyner Modde. T /-, j /-
JanReynerszoen. > O^ewantfnyders.

Aelbert Bertelmeus zoen. ,
Jan Noteboem. >

e Goyer.
Ghysbert Louwerens zoen. -^
Ghysbert van Vlueten, Over- > Riemfnyders.

fte Ouderman.
Willam Aernts zoen. -
Splinter Egberts zoen.
Jan van Benfcoep. ₇ o� -j_anGeryt van Boemell > ^Smeden>

, � _Zaddairs.

Ghysbert Zalm. ^J

' van Gaesbeek hadde » indien hy zonder kin-
deren overleed , zyne heerlykheden van Abcoude,
Duerfteden en Wyk , met al hun toebehooren ,
gemaakt aan zynen Neef Willem Heer ten Berge,
ten Bylant en tot Hedel, welke van zynen kant,

zoo

�444- JAARBOEKEN. 43

zoo hy kinderloos deze wereld verliet,aan den Heer
man Gaesbeek hadde befproken het Slot, Dorp,
Heerlykheid en goederen van Heel. Doch bei-
de zyn zy hier van afgegaan , en hebben den ix.
Januarius malkanderen ontflagen van alle belof-
ten en verbinteniflen hier omtrent gedaan, (i)

Zedert eenigen tydt het getal der Schutten ver-

meerdert zynde , heeft de Raadt dezelve weder-

om, als van oudts (2), gebracht op vier hondert,

en eene nieuwe ordre op dezelve beraamt, des

Dingsdaghs naAgnetis: Overdroegen die Rade oudt

ende nye , dat men alle die oude fcutten offettenfell,

ende hebben/e jament�c ofgej'et voer nutfcap der Stat-,

ende om des wille^atfy een wyltyts tegens Raeds over-

drachten ende boven den getale onredellc ingenomen

fyn , ende die Over ft e oudt ende nie met den Scutten

Hoefmans oudt ende nye , ende den vieren van den

Rcfc Aaer toegefet^ feilen 'weder [entten ontfangen

ten getale van vier hondert, als van oudts geweeft

heeft , ende niet meer , die der Stat nutte Jyn. mit

verwerden , dat die gene , die binnen vy ff jaren laet-

fte voer Ie den w�cn gilden genomen fyn buten conjent

hunner Oudermannen , die welke Oudermannen bi

boren ede den Rade dat bibrengen feilen , tefer tyt

in 't vocrfcreve getal van vier hondert niet wefen en

feilen, ende ixaert dat men yetnant te bivs Hete , die

als een Scitt der Stat in den laetfte oer 'loge , offdaer

voer gedlcnt hadde , die enfoude fyn leven lanck in

finen gilde niet waken , noch enige anderen dienfi

doen binnen der Stat, ende daer [oude bi vriofive-

fen , ende anders nist.

(i) Ziet Matth. de Nobilit. in. i. p. 8of.

(z) Ziet het eerfte deel bladz. 8p. in des Cameraars reke-
tiinpe over den jare 1+27. vinde ik f6o. en in die over den
jare 1429. f;z. Schatten gemeld.

44 UTRECHTSCHE 1444.

Voert feilen die Scutten houden deze Ordinantie
nabefcreven.

In den eerften felmen een boeck maken, ende dair
in befcriven alle der Scuttefekere renten, ende al-
len fekeren oncoft, den die Scutte daer offculdicb
fyn te doen, ende daer feilen die Homans (i) in die
tyt voert meer hoer rekeninge op doen.

Item in den felven boecke felmen alle die Scutten
befcriven mit name ende toename, die men nu aen-
�nemen feil, ende ah die Hoemans hoer rekeninge
doen , fo felmen terftont in tegenwoerdicbeit der ge-
meenre Scutte in den felven boecke fcriven die Scutte,
die van dienjaer ingecomenfyn, ende daer die Homans
boer rekeninge ofgedaen hebben.

Item en j�llen geen Hoemans enige Scutten meer
annemen, dan na overdracbte des Raedts oudt ende
nye , bi enen kuer van tien ponden ter Scutter be.
boef, van fyn felfs goede, fo dicke alft yement
dede.

Item feilen alle die oude Hoemans van voerledenc
jaeren , die nocb niet gerekent en hebben mit hors
Doelmeyfters, boer rekeninge doen tuffchen dit ende
den heiligen dage van Pafchen naeflcomende, elc bi
enen kuer van tien ponden van fyns felfs goede, ende
daer toe die Homans ende Doelmeiftersgeen Homans
noch Doelmeifters meer te mogen werden. Ende die
Hoemans die nu zyn, off" namaels comen, feilen al-
tyt hoer rekeninge doen voer finte Fiftoers dage na
horen ofganck, bi den kuer e voirfcreve , ende fy en
feilen geen re/lande rekenen , die lude en fyn mi t ter
yjterfen recht verwonnen.

Item

(i) Uit de rekeningen der Cimeraars is my gebleken , dat
'er twee Overfte Homans , en twaalf Nederhoraans waaren,
als «nede , dat de Stadt jaarlyks aan hen gaf twee en dertig
ponden, waar mede zy den Doelen moeften onderhouden.

1444- JAARBOEKEN. 45

Item en feil niement Scutter voefett, oftefcutco-
vel dragen, dan die dacblicx binnen Utrecht weent _tgefondert die gulde fporen [pannen off hoer kynders.

Item fo en feil niement Homan van den Scutten
mogen wefen, ten [i dat hi fledelic mitfynre hoecb-
fter weren binnen der Stat -vaoent, in air emanieren,
als die Raedt out ende nye op ten genen , die in den
Rade fitten feilen, overdragen is.

Item en felmen genen Heeren, Jonckeren, offye-
ment anders den eens een fcittcovel gegeven is, tot
geenre tyt meer covel geven dan alleen onfen genedi-
gen Heer van Utrecht, (i)

Voert fo en felmen geen maffende boem of hout ivf-
ten Doelen houwen, dan alleen rife van den -wilgen,
die knoetbaer fyn, by enen kuer van tien ponden ter
Snitten behoejf, fo dicke alft yement dede.

Kort daar aan , te weten vrydaghs na Letare,
heeft de Raadt noch nadere ordre op de Schutters
beraamd , welke , op dat de Lezer meerder ken-
niffe van hen zoude bekomen, ik hier medeplaat-
zen zal: Overdroegen die Rade oudt ende nye noch
op ten ordinantie ven den Scutten deze nabefcreve,
ftinten.

In den eerf�en fo en fel men niet meer enige Doel-
me�fters fetten, mer die Homans feilen die Doelmei-

fter-

(i) Schoon een Covel zoo wel een manteltje over de fchou-
ders hangende, als een hooftdekzel betekent, zoo moet men
echter hier door de zelve een ftormhoed verftaan, waar me-
de de Schutters voorzien waren. Men moet zich niet ver-
wonderen, dat den Biflchop een covel gegeven is, dewyl de
zelve dikwyls hetfchieten der papegayby woonde, naar de ge-
woonte van die tyden, in welke veele Vorften en aanzienly-
ke edellieden , gulde fporen fpannende, vermaak hadden
zich onder de Schutten te begeeven ter oefFeninge van boog
en pyl. Ziet Matth. iv. de Nobil. cap, 30.31. en 32. en torn.
l. Analeft. p. 301. en n. Anal. p. 33.

₄<5 UTRECHTSCHE 1444-

fterfcap felve ver war en , ende men en feil mement
van enigen officien onder den S entten enige c ov els ge-
ven , off daer ojf rekenen, dan alleen onzen gene dl-
gen Her e van Utrecht ,ende den Homans in der tyt.

Item een yegelick Sent, jonck ende oudt van ja-
ren , die binnen der Stat is, als men die Papesay
friet, die fel met f elf s live wtgaen , ende mede fcie-
ten , gefondert alle met faken van fie��e, ende enen
fcutcovel op fyn hooft hebben , ende niet enen timp
fonder covel, bi enen kuer van enen ponde, t otter
Scutten behoeff van der Homanfcap , daer bi inne
boert: ende dat feilen die Boden jaerlicx den ouder
Homans anbrengen ter/lont op boren dienft, endejy
jouden dien kuer daer toe felve gelden.

Item alle jaer , als men die Homans kiefen feil,
fo feilen die Boden felve bejcreven brengen alle die
tiuaelf Homanfcap Scutten van name te name ; en-
de. openbaerlic in tegenwoerdicheit der gcmcenre
Scutten voert roepen , ende lefen, ende dan al/o
voert -werpen in der mutfen om te loten, fonder ar-
gelift op horen dienft.

Item elc der fwaelf Homanfcappen voerfcreve fei-
len even groet laefen van mantael, of bi na even
f roet, als ment na gelegentheit naeft befcicken
an , ende daer feil een ygelic Scut mede te vreden
ivefen.

Item den ouden Homans , die noch niet gerekem
en hebben , is horen tyt der rekeninge verlen�� tot
beloken Pynxteren toe naejlcomende , ende daer en
binnen te rekenen, bifulcke kuer en ende verbuerten,
als voer daer op overdragen is.

Item men en feil geen Scutter meer annemen, fy
en feilen dat volle geit geven, te weten elc een rider,
ende die feilen die Homans 'm der tyt rekenen mit
tnderen, als voerfcreven is,

Item

1444- JAARBOEKEN. 47

Item felmen der Scuiter boek ende ordinantie le-
fen, als men die Homans kiefenfett, om ene ygelic'
ken te weten die ordonnantie alft behoerl. (i)

Het fchynt, dat, niet tegenftaande het ver-
iodt des Raadts van't voorleedene jaar, de Utrecht-
che kooplieden echter deAntwerpfche merkt be«
;ocht, ende daar hunne waren verkocht en an-
ere ingekocht zullen hebben; of wel door ande-
e hunnen handel gedreven ; want ik vind in
lit jaar noch twee befluiten des Raadts, ernftig
iet voorgaande verbodt vernieuwende , worden-
'e by het eerfle bygevoegt, dat zelfs niemand
a deeze Stadt goederen zoude mogen verkoo-
5en , welke hy wifte tot Antwerpen ter merkte
e zullen gebracht worden, ofte koopen hetgeen
;an daar gevoert was. En by het tweede beveelt
de Raadt, dat niemand ter merkte te Antwerpen
gaan zoude, ten zy hy alvorens plechtig by eede
verklaarde , niet anders daar te zullen verrich-
ten, dan te betalen het geen hy fchuldig was, en
te ontfangen het geen hy van anderen te eiffchen
hadde , zonder iets te kopen, dan eetwaren ge-
durende zyn verblyf nodig, en aldaar zyne zaken
alzoo te fchikken , dat niet nodig hadde daar in
het vervolg naar toe te reizen. Verbiedende dus
in het toekomende alle hunne borgeren en onder-
danen allen handel op die merkt, zoo lang die van
Antwerpen het pondgeld vorderden. Dit levert ons
wederom een bewys uit van den ernften y ver der
Regenten van dien tydt, ter handhavinge denech-
ten en vryheden hunner borgeren en onderzaten,
allen indracht daar in op alle wyzen trachtende te
weeren en tegen te gaan.

Noch

(O Deze ordonnantie wordt ook aangehaalt, en opgehel«
dert door den Heer Matthaeus de Nobil. d. 1.

48 UTRECHTSCHE 1444;

Noch Geeftelyke noch Weereldlyke was het ge-
oorlooft eenen borger of ingezeten dezer Stadt
voor het Hof van Romen in rechten te betrekken,
of van dat Gerechtshof verbodt, vermaanbrieven of
diergelyke te verwerven , om daar mede hen te
bekommeren. Dit was al verboden by eene oude
overdracht des vrydaghs naSacramentsdagh 1565.
en des maandaghs na S. Aechten dagh 1403. by
welke laatfte eene ftraffe van tien jaren uit de Stadt
te zyn geftelt was tegen die geene, die enige ln~
Vib�tien, dtatien , ofmonitien impetreerden op ee-
nige borgeren, of die in de Stadt ofStadts vryhe-
den woonachtig waren. Hadde iemand op eenen
borger of ingezeeten wat te zeggen, dien moefle
hy roepen voor den Raadt. Voor al was deze
voorzieninge nodig om te beletten, dat de Gee-
flelykheit de borgeren en ingezetenen niet zoude
kwellen met koftbare en moeyelyke rechtsgedin-
gen voor het hof van Romen, en dus te veel ge-
zag over hen verkrygen. Uit dit grondbegin-
zel heeft de Raadt te dezer tydt,des woensdaghs
na converfionis Pauli, Heer Otto Jongen Canonik
in den Dom doen aanzeggen zich by zonnefchyn
uit de Stadt te begeeven, en daar niet wederom
in te komen voor en al eer hy Bapti/�en van Jan-
nen, borger dezer Stadt hadde afgedaan julckebe-
fwaerniffe als hi op hem maeSt mlt Roemfche brie-
ven, en de Stadt beteringe gedaan, dat is boete
betaald hadde, om dat hy hier door Stadts rech-
ten en vryheden verkort en tegengegaan hadde.
En dewyl de Abt van Ooftbroek zich ook hier
mede bemoeide, heeft de Raadt vorder verftaan:
O eek fel men den Abt van Oeftbroek ene wete laten,
dat hi hem defer fake niet en onderwynde, nochnie-

ment van fynre wegen, off quamer onj�n bor

1444- JAARBOEKEN. 49

enigen bynder off', den vaolde die Stat an ftnen goe*
den verhalen, ende yemant anders geeftelic afweer*
lic, die hem de j er Jake onderzonde tegen on/en bor-
ger voirfcreve boven defe over dr acht e, die Jolde oec
uter Stadt ivefen, gelyk Heer Olto Jonge voir-
fcreve.

^ In dit jaar zyn ook in deze Stadt aangeftelt vier
Gefworens, twee uit den Steenbikker en twee uit
den Bylhouwers gilde, om de borgers en ingeze-
tenen , die verfchil hadden over de fcheidinge
hunner erven, ten dienfle te flaan. (i)

Verfcheide oneenigheden tuflchen denBiflchop
en de Stadt Amersfoort on titaan zynde, om dac
de laatfle veele inwooneren van Eemland mee
het borgerfchap voorzag , welke beweerden de-
zelve voorrechten, als de Amersfoortfche borgers
hadden , te moeten genieten , en dus niet door
des Bif�chops Maarfchalk in rechten te konnen
betrokken worden,zyn dezelve te dezertydtdoor
een minnelyk vergely k vereffent, waar by men over
een gekomen is, niemand voor eenen Amersfoort-
fchen borger te erkennen , dan die in de Stade
zyne inwooninge hadde. (2^

Des faturdaghs na Invocavit is eene ftraffoeffe-
ninge gepleegt aan Huge Wtllems zoon van Noort-
wyki zich fchuldig gemaakt hebbende aan deon-
natuurlyke zonde, daer die overfte rechter God van
bemelric die f�eden Sodoma en Gomcrra mit ziveve-
l�gen brande van den hemel doen verbernen heeft,
ende mit afgront verfincken, zynde aan een ftaak
verbrand , op dezelve wyzeals in den jare 1441.

Co-

(i) Ziet �trechtfch Placcaatk III. Deel bladz. 616.
(z) De brief hier van kan geleezen worden by Matth.Rer.
Amersf. Scriptor, p, 101.

IL Deel. D

50 U T R E C H T S C H E 1444.

Coman Claes, en namaals in den jare 1454- ^tweeanderen opentlyk ter dood zyn gebracht. Het
�welk ik hier melde, om aan te toonen de gewoo
ne ftraffoeffeninge in deeze tyden over zulke godt-
vergeetene menfchen.

Niet tegenftaande het mergengeld, (waar van
ik op het voorige jaar gemeld nebbe), in gevolge
eene belofte voor eenige jaren aan den Biflchop ge-
daan , ten zynen behoeve meefl was ingewilligt,
op dat hy daar door zyne fchulden zoude konnen
betalen, en vergoedinge erlangen van de onkoften
door hem ten diende van het Sticht gedaan , zoo
heeft echter de Bisfchop 'er niet tegen gehadt,
dat de Staten bewilligt hebben , twee deelen det
penningen, die van het mergengeld zouden inko-
men , aan de Stadt te geven , om daar door de
borgeren en ingezetenen der Stadt verlichtinge
toe te brengen in hunne excynfen. Waarom de
Raadt ook aanftonts heeft afgezet de helft van de
laatfte verhooginge der molenfys, en om de Stadt
van fchulden te ontlaflen, aan een iegelyk, die lyf-
renten van de Stadt gekocht hadde,laten weeten,
indien hy die aan de Stadt wilde verkopen, dat
de Raadt die hem ter Stadts behoef afkoopen
zoude. Dit was de gewoone handelwys der Re-
geerders van deezen tydt, welke penningen no-
dig hebbende, excynfen inftelden of verhoogden,
en die verbonden voor de opgenomene gelden, en
dezelve niet afftelden of verminderden, voor dat
zy in (laat waren de capitalen, daar op genomen,
af te leggen.

Ik vinde in dit jaar viermaal in het Buurfpraak-
boek gewag gemaakt van eene loterye ten behoe-
ve van de Stadt uitgefchreven. Eerft wordt daar
van gemeld des manendaghs na Judica op deeze

\vys:

1444- JAARBOEKEN. &

wys: Die Raet oudt ende nye laat eenen ygelicken
�weten , dat fy overdragen jyn , dat men hondert
�ponden des jaers lyfrenten vercopen feil, ende die
opzetten mit loten, na inhout der befegelder cedelen,
die dalr ojfvoir Haf�nbercb, den poirten endefoni-
mlge kerken binnen onfer Stat gefet feilen iverden,
ende oec in andere goede fteden ende landen gefent
fyn, ende tvaer yemant die mede loten wilde , die
feil Jyn lott, alfe ze/�ien bulken voir een lot t, inleg-
gen. Ten tweede , des Vrydaghs na Paafchen ,
alwaar geftelt wordt, dat die hondert ponden lyf-
renten trekt, het in zyne keur zal hebben , die
hondert ponden lyfrenten, of een duizent ponden
aan gereet geld te neemen , en dat in die loterye
ook te trekken zouden zyn zeven zilvere kruyf-
fen , en dat voor den inleg van ieder lot veertien
Cromfterten zouden gegeven worden. Ten der-
den des vrydaghs na S. Jans dagh anteportam,
wordt behalven de hondert ponden lyfrenten, ge-
ftelt , dat 'er noch verfcheide Juweelen te trek-
ken zouden zyn. En eindelyk des vrydaghs na
onfer Vrouwen dagh aflumptio: die Radeoitdten-
de nye fyn overdragen ende laten enen ygelicke we-
ten , dat men hondert ponden des jairs lyfrenten op-
fetten feil mit loten , alfe elke vyftich ponden voir
een lot, ende in die lotinge [ellen oec wef�n dertien
zuivere kriifen. die loten inleggen twee ponden aan
geld ofan renten, die in den ] ar e 1440.1441.1442.
1443. e» 1444. verfchenen en onbetaalt zyn. Het
is niet waarfchynelyk hier temoeten verftaan vier
onderfcheide loteryen , maar dat de eerfte uit-
fchryvinge geenen genoegzamen toeloop zal ge-
hadt hebben , en dat men van tydt tot tydt de
voorwaarden voordeeliger zal gemaakt hebben
om de inleggers te lokken. Immers ik vinde maar
D 2 mei-

_s* �TRECHTSCHE 1444»

meldinge van eene trekking op S.Mauricius dagh
op welke ik deze woorden geboekt vinde, mer-
gen fel men die lote -uitroepen mergentyts vroech op
ter plaetfe _t waar uit ik opmake, dat dezelve op
de Plaatze voor het Raadthuis opentlyk getrok-
ken is.

Op dat de Vleyshouwers geene ongezonde bee-
ften zouden fiachcen en verkoopen, heeft de Raadt
des woensdaghs na Remigii verftaan, dat zy alle
de te flachtene beeften eerfl zouden moeten Hellen
op de Neude aan eenen boom, om daar alvorens
bezien te worden door Leeden van den Raadt
daar toe geftelt.

Dat vreemde kooplieden op de Jaarmerkten
met hunne waaren geftaan hebben op de Plaatze
voor het Raadchuis, blykt uit een Raadtsbefluit
van dit jaar , waar by de borgers en ingezetenen
uitdrukkelyk verboden wordt aldaar ter merkte te
flaan, wordende zulks alleen maar toegeflaan aan
uitheemfche handelaars, die hunne waaren alhier
op die tyden te koop bragten. (i)

Op dat de Stadt niet te veel zoude verkort
worden in hare accynfen op de bieren door de zes

Zufler-

(i) Oudtydts wierden op de Plaatze veele waren ter merkt
gebracht; doch dewyl dezelve daar door zeer belemmert en
bezet wierdt, is zulks al in den jafe 1591. op S. Andries
avont verboden, waar van ik dit aangetekent vinde in het
Rofenboek : de Appelmarft , die men hout voer Haz.enbercb
in manden » die felmen houden onder de Coremarft tujffchen de
Rodenliorchbrtigge ende der Gaerderbrugge aen die z.yde ter
graft<waertH ter tyender uren toe. Voert loec , uyen, cabuji
ende wortelen, die men op ter plaetfe te vercopenpleecht, die
felmen voert vercopen ende de marfte houden op ter Eacker'
brugge. Voert hout , terf, befem, ende alle gboet, dat op
wagben coempt �, dat z,el z,yn marde houden in de UoedCf tn*
de nytt op te plaetfe, afae de oude ghewoente is>

I₄44. JAARBOEKEN. ft

Zufterhuizen, heeft de Raadt des donderdaghs na
Remigii dit befluit genomen : Overdroegen die
Raadt oudt ende nye , dat die fes Begynhufe, alje
fml Cecilien , Braemdolen, Bi den ffiyngart, die
twee huf'en op finter Claes Kerkbojf, ende Betlehem,
voenaen brouwen feilen mogen binnen horen huf�n
(o vtiel bier s, als fy in horen hu jen drincken mogen,
ende daer voer te zyjje geven der Stat tefamen vyf
hondert ponden des jaers, daer fy elc na beloep boer
aendeel toe gelden [ellen. Mer ivaert dat fy enicb
bier ixt horen hufen lieten brengen, ruwer mit kan-
nen of mit vaten, bewyslick, f� joude dat bws, dairt
bier aldus wtgebracht ivorde, tot eenre kuer gelden
vyf en twintig ponden , half ter Stat behoejf, end&
half ter Zysmeifteren behoef in der tyt van den in-
brouwen zyfs , fo dickc als dat gefciede, ende daer
toe en joude dat hws niet meer brouwen van dien
jaer, ende nochtant fine volle gefette pen/ie betalen,
ende dit jell dueren een half jaer na dien die Stat
den voirfcreve huj� defe verinerde opfeit , off dat
Ijs der Stat opfeggen , oec jell dat Convent van
jherufalem in der felver ordinancie inefen , en-
de de Stat jaerlicx geven zeftig ponden, gelyck dat
bi den Over/len oudt ende nye overcomen is na der
machten van den voerjcreve Kade hem daer off*ge-
geven.

Jonker Walraven van Meurs, die door de uit-
gewekene Canoniken tot Biflchop was verkeren,
heeft dit jaar, op des Biflchops munt te Keulen
goud en zilver geld laten flaan met zynen naam,
't welk ter kennnifle van den Raadt dezer Stade
gekomen zynde, heeft dezelve verboden dat ge-
munte geld in deeze Stadt uit te geeven of te ont-
fangen , zoo lang de Raadt het zelve niet ge-
waardeert hadde.

D 3 Va!-

------------------------

54 UTRECHTSCHE 1444-

Volgen* het verhaal van Pontanus (r) heeft
BifTchop Rudolph van Diepholt te dezer tydt den
oorlog aangezeit aan den AartsbifTchop van Keu-
len, broeder van Walraven van Meurs, geeven-
de tot reden van deeze oorlogs aankundiging,
dat hy AartsbifTchop, of zyn volk, veelcydts on-
gelyk hadde aangedaan de Stichtenaars : daC hy
onrechtvaerdig den Hertog van Cleef, met wien
hy Rudolph nauw verbonden was , met de wape>
nen vervolgde: en dat hy den gewaanden Paus
Amadeus aankleefde, en zich onttrok de fchuldi-
ge gehoorzaamheit aen Eugenius, het wettig op-
perhooft der kerke.

Op dat de goede ingezetenen door den gewoO'
nen bedriegelyken handel der Joden geen nadeel
zouden lyden, heeft de Raadt op S. Katrineavont
overdragen , dat geene Joden of Jodinnen , of
hunne goederen, binnen deStadtofdes zeifsvry.
hek, of ergens daar de Stadt bewindt hadde, zou-
den komen ofwefen, en indien zy'er gevonden
wierden, dat zy in de gevangenifle zouden gelegt
en hunne goederen aangehouden worden, tot dat
zy boete zouden hebben betaald tot des Raadts
goetdunken.

Eer ikvan dit jaar affcheide, moet ik'niet vergee-
ten te melden, in hetRaadtsboekdesdonderdaghs
na converflonis Pauli dit aangetekent gevonden te
hebben : Rycout Claes Dillen foen heeft verwilcoert
an des Raetsbant van Ut recht, al/� dat hl Geert r^t
j 'v« tnyff van de j en dagen voert niet {Ia�n, flckcn,
floten , noch onrede�c nnt boer ommegaen en feil,
dat fy moge lic bewif'en mach, op een maent te legden
in den roden toorn , alf� dlcke ah byt dede; "ten

ivaer

(i) Pontan. lib. ix. Hiflor. Gelr. p. 487."

1₄₄₅. JAARBOEKEN. 3$

waer dat fy alfukke ontftante�cke dingen dede,daer
fyt mede verdiende, ende hi dat den Radekenlic ma-
kede , fo waer deje wilcoer quyt ende doet. Waar
uit men kan opmaken, dat de Raadt dezen man wel
verboden heeft zyne huisvrouw te mishande-
len , zonder reden of oorzaak daar toe gegeven te
hebben ; doch niet afgekeurt, dat de man, in-
dien zyne bedtgenoot zich kwalyk gedroeg, en
zulks verdiende , door eene matige kaftydinge,
haar tot betrach�nge van haren plicht bragt.

1445'

De Regeering voor dit jaar is aldus geftelt;
Schepenen;

Henric die Wit.

Jan Proys van Lichtenberch, Borgermeefler.

Guedert Coninck.

Lodewyck die Waell.

Vrederick van Drakenborch.

Goedtfcalc van Winfen.

Adriaen van Lantscroen.

Reynier van Tetwyck.

Jan van Clarenborch.

Bertelmeus Zoudenbalch.'

Braem van Lichtenberch.

Willam van Gent.

' �

Raden?

Henric van Scerpenborch.
Geryt Knyff.
Hillebrant Dircs zoen.

D 4 Her-

50 UTRECHTSCHE 1445.

Herman Keyfer.

Tyman Deel Claes zoen.

Gysbert Lichtenap.

Geryt Steffens zoen.

Jan Schot.

Jan Rwfch Peters zoen.

Tyrnan Nypyfer.

Roeloff uten Elsweert.

Vrederick van Damafch.

Geryt Foeck.

Jan Jan Geryt Gepels zoens zoen.

Daem van Bloemerweerde.

Jan van Hamerilein.

Aernt Hoet,

Geryt van Vlueten.

Herman van Lewenberch.

Wouter van Teylingen.

Aelbert van Ryn.

Jacop van Amerongen , Borgermeefler.

Jan Aelberts zoen.

Geryt Goes.

Oudermannen.'

Philips van Gruenevelt. - w,,,,fr�.,
Vrederic die Voecht. > Wantfnyders,

Jacop Wouters zoen._} _s ._derJan van Emmenc. ^J *
Herberen Spycker. 7 _RackersWillam Proeft.

Aernt over Ryn. , _Molenair_S.
Tyman Jacops zoen. �»

_�445. JAARBOEKEN. 57

Henric Jacops zoen, Overfte Ou- -j

derman. i Brouwers.

Jan van Cleve. J

Jonge Eerft van Herdenbroeck.-» vifronpr?
Thomaes Pilgrums zoen.
Peter van der Ae. -, ,
Willam van Ingen. > ^L°^uwers.

Aernt van Tyel. , Botterluden.

Claes van Zyll Roelofs zoen.-^

Lange. > Cordewamer,.

GemBolldcm } Steenbickers.

Godfcalc van Doern.

Willam Scrodekyn. _}. _Gkerg<

Jan die Kraen.

Geryt de Keyfer, Overfte Ouderman.-> Ryemfny-

Claes Folperts zoen. �» ders

Reyner Aernts zoen. _lp ,,

Guedert Egberts zoen. }^By^Jhou_Wers.

Evert van Benfcoep. -> _c ,

DircvanS_Perenwoude> ^Smeden'

Aernt Claes zoen. , _7o , ,

Willam Jans zoen. > ^Zadelairs'

van Montfoort , broeder van den Borch-
D 5

₅g UTRECHTSCHE 1445.

graaf, hadt van den BifTchop Rudolpb van Diep-
holt ter tydt hy eerft uit Overyflel in de Stadt
Utrecht komen zoude, gebe.urt twee duizent kroo-
nen , welke hy weigerde wederom te geven , voor-
wendende , dat eenige borgeren van Utrecht die
penningen hadden ontfangen. De Raadt dezer
Stadt die zaak nauwkeurig onderzocht, en de bor-
geren onfchuldig bevonden hebbende, hadt ge-
melden W�lkm van Montfoorl de Stadt verboden: en
vermits hy echter buiten bewilliging van den
Raadt in de Stadt was geweefl, hadt de Raadt
in den jare 1443. hem niet alleen op nieuws de
Stadt ontzeit, maar zelfs alle borgerenen ingeze-
tenen verboden, met hem of zyne dienaren te
fpreeken, heimelyk of openbaar, en hem te hui-
zen of te hooven , ten zy by toeftemming van
den Raadt, ter tydt toe hy den Bi��chop de ver-
fchuldigde twee duizent kroonen hadde voldaan.
Hier by kwam, dat zyn broeder de Borchgraaf
een Utrechtfch borger, uit Montfoort metser
woon vertrokken zynde , in het gebruik zyner
goederen hadde verongelykt, waarom de Raadc
niet kennende dulden dat haren borger in zyne
rechten wierdt verkort, des w�ensdaghs in profe-
fto Ponciani dit befluit heeft genomen: Want dis
Borcbgrave van Montfoerde onfen borger HENRIC
VAN MOERDRECHT moeyenifle doet In finen goeden ,
om des wille, dat hi ivtter flede van Montfoerde
mitter ^caoen gevaren is , openbaerl�c tegendragende
on/er borger rechten ende vribeden, ende der zoene,
van Montfoerde (i) daer tnenich guetHck vervolch

(i) Deze zoene gemaakt des dinsdaghes na S, Laurenti'us
dagh in het jaar 1387. heeft Matthaeus te voorfchyn gebracht
de Jure Gladii cap. xi. p. jz�. & feqq. en heb ik dezelve

ook

JAARBOEKEN. j-p

otri gefciet is , beide mlt fcriven , ende onfe Raets-
trienden tildaer te fenden an den Borchgrave van
Mwtfoerde voerfcreve, om hem te onderwyfen, dat
hi navolgende die voirfcreve zoene, ende onfe Stat niet
vercortende inboren rechten, onfen borger HENRIC
VAN MOERDRECHT ongemott wilde laten, ende fint
goede ruftelic gebruken na behoren, dat niet gejcien
en heeft mogen, nochte baten: fo fyn Scepen, Ra-
de ende Oudermans eendrachtelic overdragen, dat
men alle ingefetene van Montfoerde beide binnen der
flede , ende daer buten , boer live ende hoer goede
ophouden ende tueven/�H, ter tyt toe die Borchgra-
ve voirfcreve defe onrechte moeyen�jfe ofgedaen heeft,
ende wedergekeert t gene hi of dis fine van des voer-
fcreve onfe borgers goede gebiiert hebben ,fonder hem
cec enige meerder moeyeniJJ'e te doen an finen goede,
bi hemfelven, ofte anderen, in eniger ivys.

Deeze onmin tuffchen de Scadt Utrecht en
Heer iV�llem van Montfoort is niet weinig ver-
meerdert i na dat de laacfte een gruwelyk overleg
en opzet gemaakt hadde , om eenen voornaamen
borger dezer S tadt te doen vermoorden, n a dat zee-
kere ontzegbriefvoorde Wittevrouwen poort was
gevonden , waar van ik in het Buurfpraakboek
des woensdaghs in Craftino beati Thome Apofto-
li dit aangetekent leeze : Want fulke opfate , als
Her WILLAM VAN MONTFOERDE gemaeft heeft om

enen

ook gezien en geleezen in het Capittel van Oudmunfter, al-
waar zs gaaf en wel bewaart is. In die zoene ftaan onder
andere deeze woorden: Item want die Eorchgrave die Inden
f lach t> dwingen in de flede <van Montfoerde te varen vioe-
tien , Z.Q zei dat of toefen , ende een ygbelyc zei mit flnen li-
<ve ende goede vxren woenen waer bi <wi!, fonder commer en-
de binder van den Bonhgrave voerfcreve, in eniger ivys, fan-
der argelift. Weshalven dit gedrag van den Borchgraaf ftry.
dig Wis tegens de gemaakte zoene.

60 UTRECHTSCHE 1445.

enen onfen borger moerdadelic te doenflaen, altyt
tot Montfoerde gemaeSl fyn, ende noch die opjatere,
als die gene diet angenomen hadden te doen, ende
oec andere, die gelyck wercke an den onfen gewrocht
hebben in tiden voer leden, binnen Montfoerde, ende
bedrive des Borchgraven van Montfoerde, dachlix
onthouden werden : ende nu een ontfegbrieff' om des
voerfcreve Heer WILLAMS �wille , fonder fegel, in
name van enen geheten GERYT VAN STEINVOERDEN
mit flnen hulperen , op onfer Stat ende onfen borge-
ren voer onfer Stadt poene buten Wittevrouwen ge'
vonden is. Om 'welker brieves wille die Rade oudt
ende nye beducht fyn , dat yemenf van onfen borge-
ren ende onder fat en , of oec ander, of onder de c fel
van den voerfcreve GERYT VAN STEINVOERDEN ,
dietnen niet en kent , of en weet waer M onthout
leeft, befcadicht mochte werden an live ofan goede,
mitflaen, vangen, moert, branden off'anders,wt
den bedrive van Montfoerde, vermits dat dusdanige
overdadere dachlix daer outhout hebben, als voer-
fcreven is ; daeromme fyn die felve Rade out ende
nye eendrachtelic overdragen ende laten weten enen
ygelicken , alfe ivaert zake, dat enich onfer borge-
re , onder fat en of anderen, in live of in goede enkh-
fins befcadicht worden, het waer mit vangen ,flaen,
moert, branden ofte anders, dat die Stat een hoeft-
heer daar van vis/en feil, ende dat men dat t er/lont
fonder enich vorder weten te doen, verhalen feil mit
enen geinenen clockejlage an live ende goede des voer-
fcreve Borchgrave van Mcntfoerde Heren WILLAMS
voerfcreve ende alle der geenre die in boren bewynds
ofte bedriven , gefeten fyn. Uit eenige vondere
Kaadtsbefluiten , in dit jaar genomen, is my ge-
bleken , dac eenen Jacob Bouivens zoon van Leyer-
djrp aangenomen hadde ten verfoeke van H⁷il-

lem

1445- JAARBOEKEN. �i

lem van Montfoort, van het leven te beroven Aernt
_van Amerongen , borger dezer Stadt, en dac die
aanflag mislukt zynde , gemelde Jacob Bouwens
gevat, en alles bekent hebbende gerabraakt is ,
en dat de Raadt, verklaard hebbende die zake
Stadts zake te zullen zyn, en te zullen vervolgen,
en rechten aan Heer Willem van Montfoort, als
dat aan ondadigen behoort, heeft belooft aan den
genen,die den voorgenoemden WillemvanMont-
fotrt levendig leverde in handen van den Raadt,
eene belooninge van drie duizent Bourgonifche
fchilden , en een duizent diergelyke fchilden aan
den geenen, die hem willende vangen, doodtfloeg.
En, om een affchrik te geven van diergelyke boo-
ze voornemens , heeft de Raadt dit befluit geno-
men : Overdroegen die Rade out ende nye, om t&
�verkneden dat gene opfate meer gemaecl en werden
�van yemant, om enicb onfer borgeren off onderzaten
te (Ia�n, off't e doen flaen, alfe waer t fake, dat tot
eniger tyt van yemant, bi waer groet ofte dein ,
enich op fit gemaect -warde, om enich onfer borgeren
ofte onder j at en, /y waren ryck off arm, te overval-
len mit flaen , off'doen flaen , dat die zake terftom
als ment verneemt, onfer Stadt zaken we/�n fall,
ende dat men dat aan den opfater rechten fall, ah
men een ondaet fculdicb is te rechten, bi waer groet
ofte dein , ende men feil geit op fyn lyfffetten, te
verdienen die gene, die den opfater gevangen lever-
den onfer Stat, off' oec dat bimit ongeval in deran-
taftinge doet bllve , tot einre merckelicker fummen
toe , na der mogentbeit des geens, die die opfater
voaer.

Waer oec yement diet anname enich van onfen
borgeren ofte ondcrfaten mit flaen te overvallen om
yemenis wille_} bi waer wis bi waer, het waer oec

(52 UTRECHTSCHE 1445,

cm liefte wille, bede, glfte, lofte rnerde, off anders
enigerhande zaken , dat foudemen rechten an d�e
wit den rade, a Ismen moerde fculdich is te rechten,
oec ivaer dat werck mitter daet volbracht waer ofte
niet, indien men ter waerheit bevynden konde, dat
byt angenomen hadde te doen: ende fo wanneer men
dusdanige zake verneemt vanyement, fofelmenter-
flont die clocke daer om Inden, ende aldaer datver-
kundigen, ende laten weten , dat fulcke per jonen
n�ement en ontholde op floten off'in (leden, noch oec
in huje ende bove, en voerfta, en ftive, ojf en ftercke
wit rade of mit dade, in eniger loys, heime�c off
openbaer, off die Stadt fel dat houden ende verhalen
an live ende goede des genen, die dat dar en boven
dede, in air e maten, off'bi des opfaets ende des over-
vals felve raets ende daets fculdicb waer, ende daer
feil dan die Stat voert op vervolgen /'onder ver treek,
ejFyement daer in te verfchonen, om dat te rechten
wa der verkundige ter clocke voerfcreve, ende deje
averdrachte is mi oec ter doeken verkund�cht.

Zommige Minnebroederen in het Sticht en in
de Stadt Utrecht, zonder kennis geevinge of toe-
latinge van den Bjffchop,gekomen zynde, en wei.
. gerende hen te willen ftellen onder de gehoor-
zaamheit van den Overftendes Kloofters d'er Min-
nebroederen in deze Stadt, heeft de Raadt ver-
bodetj, die Monniken te huisveften , eeten of
drinken te geven , of te verkopen , op verbeurte
van vyftig ponden, tot dat zy behoorlyke toela-
tinge hadden verkreegen. Want niemand was
het geoorloft nieuwe kloolteren of vergaderingen
van Geeftelyke orders in de Stadt of het Stichtte
maken , ten zy met toeftemminge en beliefteniffe
des Biffchops. Dit was een goet en gepaft middei
om hen te noodzaken de Stadt te ruimen.

H45- JAARBOEKEN. 63

In het begin van dit jaar heeft de Raadt haar geno-
me befluit in den jare 1441. verandert, en gewilc
dat de leege Cameraar geen bewind meerder heb-
ben zoude van de Schutcerye, dat is, van Stadts
werken, of arbeitsgereedfchap; en dat in het ver-
volg twee Schutmeefteren , een van den ouden
en een van den nieuwen Raadt, zouden worden
aangeftelt; dat de eene buiten weten van den an-
deren niets zoude verrichten ; dat zy geen zwaar
werk, boven vyf en twintig ponden koflende ,
zonder kennis der Overften in der tydt zouden
mogen doen maken, en geen arbeitsgereedfchap,
de Stadt toebehorende, aan andere uitleenen.
Welk gereetfchap gelegt zoude worden in een
fchuthuis, buiten de Weerdpoort. En op dat de
Schutmeefters niet ontbloot zouden zyn van pen-
ningen, nodig tot het maken der Stadts werken,
wierd hen de macht gegeven om alle Stadts re-
flanten in te winnen, en de Vechtkeuren te ont-
fangen: en om deKeurmeeflerendervechtkeuren
oplettender te doen zyn in het waarneemen van
hunnen plicht, wierden zy gelaft alle keuren, die
zy in een faifoen den Raadt hadden aangebragt,
binnen het naafte faifoen in te winnen , of die
luiden verwonnen te leveren; en indien de Keur-
meeflers hier in verzuimig waren, zoude hen hec
bewint daar van ontnomen worden, en zy het ge-
�woone loon verliezen , en dan zouden de Schut-
meefteren die inwinnen, en het loon, toegelegc
aan deKeurmeefleren, genieten: en vermits een
fingelmuur aan der Scadts borchgrave , dat is aan
de wal, moefte vermaakt worden, zouden alle,
die boeten en breuken verbeurden , veroordeeld
worden, om zekere roeden van die muur, naar ma-
te hunner breuken, hen door de Schutmeefteren

aan.

04 UTRECHTSCHE 1445-

aan te wyzen , te maken (i) Dit alles moeften
de aangeftelde Schutmeefteren by eede beloven te
zullen achtervolgen.

Twee knechten van Willem van Cronenborcb>
Maarfchalk van het Nederquartier , eenig bezet
goed , toebehorende Vrouwe Snofs> uit de Stadt
vervoerd hebbende , heeft de Raadt des maan»
daghs na Epiphanie gemelden ^aarfchalk bevo-
len , die knechten binnen een maand te leveren
binnen de Stadt, om in hemde en in broek voor de
klok te komen, en de Raden en Schepenen vergif-
fenifle te bidden, van wegens hunnen gepleegden
misdaadt, en wilkoren op hun lyf niet meer dier-
gelyks te zullen doen , zullende dan hun euvel-
daad kwyt gefcholden worden. Doch by ontften-
tenifle van dien, zoude voorgenoemde Maar-
Ichalk verbonden wezen tot vyf honden oude
fchilden, des Raadts flytinge over dit geval af te
wachten en te voldoen, en niet uit het vleifchuis,
(te weten de gevangenifle) komen, ten zy na ge-
daane oerveede hier om niemand te zullen mis-
doen , of door eenen anderen wrake hier over te
laten doen. En vermits dit goed met wil en zelfs
door bevel van de gemelde Vrouw Snofs was weg-
gehaald , wierdt zy belaft met de betalinge der
onkoften. Waar uit blykt, dat dit uitgefproke
vonnis fteunde op de fchennis van Stadcs rechts-
gebied, en de bezettinge der goederen in de Stadt
gedaan.

Om de nieuwe ordonnantie, in den voorleedene
jare op de Schutten gemaakt, te beter te doen na-
komen, zyn de Overften in der tydt gemachtigd
om met de Homans daar over het opzicht te hebben,

Het
(i) Ziet Utrechtfch Placcaatb. III. Deel bladz. 140.

1445- JAARBOEKEN. <5f

Het fchynt dat de Vifch in deeze Stadt ge-
bracht, dan door deezen, dan dooreenen ande-
ren, zonder daar toe door de Regeering gemach-
tigt te zyn, wierdt afgeflagen. En dewyl 'er klach-
ten voorkwamen van de Kooplieden, diedevifch
ter merkt voerden, dat dit werk niet naar behoo-
ren wierdt verricht, heeft de Raadt eenen Afflager
aangeftelt, en daar van eenen vaften dienft en
ampt gemaakt, op deeze ordonnantie:

In den yerften fo felder een gezworen Offlager
wef�n van der Stat wegen , ende die feilden vifcb
vfflaen , off" doen offlaen, fonder yemant anders hem
des te onderwinden hu f en confent ende willevan hem.

Jtetn fo feil defe gefwore Offlager offlaen alle vifcb
levende, ende oec anderen, oec iuaen hy coempt, of
wen by toebehoert, gefondert als dat nabefcreven
ftaet. ende de Offlager feil altyt yerfte offlaen den
vifcb die yerfte an die martt coempt, te weten den
levenden vifcb, die yerft coempt tujfchen der plaetfe.
ende der vifchbrugge , ende van den anderen vifcb
die gene, die den Offlager yerft te kennen geeft, dat
fyn vifch an die mari� is.

Item fo feil die gezwoers Offlager den Coepluden
vajl ftaen voir hoir geit, ende hem dat opleggen
terftont na den yerften male, als die offlach gejcict
is, ende dat verfcieten ende betalen in goede pay-
tnente, dair de coepman mede duer mach, cic ivair
die Offlager dat geit van de mynres gebuert badde,
ofte niet.

Item fo feilen beide die principael Offlager , ende
diegene, diet van fynre 'wegen doenjell, ten heili-
gen zweren getruivelic tot profyt der coepluden den
cfflacb te doen, ende hem hoir geit te geven fotiderver-
minren , dat van hoeren goede coempt � ende dair
toe feil die Offlager vier goede borgen fetten ans

��. Deel. £ Raets

66 U T R E C H T S C H E 1445.

Raets bant van der Stadt, om dalr an te verba-
len , off" die coepman gebreck er e ge an den Of/Jager
voirfcreve.

Item waert zake, dat die Of/lager den coepman
terftont niet en betaelde in manieren voirfcreve, fo
jouden die Busmeyflers van den Oudermans in der
tyt, [onder enich vertreck, tot verfoeck des coep-
tnans , dient f iele , ofte yemants van fynre tiaegen,
den voirfcreven Of/lager, ende fine borgen , fulc
geit wtpanden , als die coepman ten afteren waer ,
ende noch eens fo vuele ter penen , die fweedeelvan
der penen tot s coepmans behoef in bebulpe fyns cofl
ende ver/loringe fynre fcaden , ende dat derdendeel
tot beboeff des Busmeyfteren voirgenoemt voir boir
vatpandinge.

Item hier voir fo fe.ll die Offlager weder hebben
den dertichflen penning van allen vifch dis byofflaet,
alfe voir f�nen arbeit van den offlach, van dat geit
in te manen , ende dat geit an goeden paymente te
verfde ten , als men dat tot hair toe geplogen heeft,
gej�ndert van den herinck ende buckinck.

Item die gene , die den vifch mynen, feilen den
Offlager weder betalinge doen ter coeplude beboeff'
van dat fy minen binnen den felven dage, dat die
vfflacb g�jciet , fonder vertreck , beboudelic den
mynres boir s goetdoens, alft hair toe geweef� heeft.

Item off die mynres den Offlager binnen den voir-
fcreven tyt van den yerflen dach niet en betaelde,
als voirfcreven is, foe feil die Offlager mit enen der
flat knapen , hoge of lege , den naijten dages dair
na, den mynre, dair t gebreck in -waer, dat wt mo-
gen panden , ende den derden penning meer, fmen
cncoft mede te doen.

Item een coepman van but en feil mit flnen vifch een
maell mogen bonden binnen onfer Stadt fonder beer oen,

als

1445- JAARBOEKEN. <J₇

als bair toe geiseejl heeft, mer hy fellfelve flnen
vifcb bruken by pemverden (i) , ende f'onder of-
flaen , in air e manieren, of hy den viftb van den
Offlager gemynt hadde, ende anders niet.

Item des gelyc feil een coepman van buten mit fl-
nen droegen vijch ende ge f out en zeefpeck f Ia�n mogen'
op ter plaetfen, fo lange hem gelieft, beboudelic dat
bi flnen vijch ende fyn zeefpeck felver bruken
feil fonder offlaen , ende by penvoer den , ende niet
anders.

Item onfen borgeren feilen hoirsfelfs vifch, denfy
felven van buten brengen, by pemoerden wel mogen
fliten, behoudelic dat een ygelic van dien vifcb, den
hy penwert, op jyns felfs bant ftaenfell, fonder eni-
ge vennotjcap te hebben m�t yemant van binnen off"
van buten , ende dat nyemant, dan hy felve off fyn
echte ivyff'van fynre wegen, den vifch fliten en feil,
hy en feil den vifch mede laten offlaen als voirjcre-
ven is.

Item alle coeplude van binnen off van buten der
Stadt feilen boeren buckinc endeboerenherimgroen,
gezouten in tonnen ofte korven, ofte anderen herinc,
die men druegen feil, binnen der ftadt mogen /'en-
den, indien fy willen, off oec brengen, den oirbair

me-

(i) Penninckwaeren , of penninckwaerden is volgens Ki-
lianus verkopen» aan den man brengen, het goed op geld zet-
ten , en penninkwaerde is de prys die van het goed ontfan-
gen wordt' Dns fchynt de zin dezer woorden te zyn , dat
de koopman wel ein matl_} dat is eenen dagh, zynen vifch
houden kan fonder becroen , dat is, zonder dat iemand hem.
daar over moeyenifle mag aandoen, en dat hy zelfs, die zon-
der te laten afflaan, mag verkopen, veilen , en op prys ftel-
len, zoo als deVifchkopers, de vilch op den afflag gemynt,
gewoon zyn te verkopen, en dus met betalinge van dender-
tigften penning aan den Afflager, als of zy van hem op den
ifflag gemynt was.

E z

08 ' UTRECHTSCHE 1445

mede te doen ; mer fy en fellens niemant vercopen,
of dien bruken bipenwerden,tenfy dat hy openbaer-
lic offgeflagen -werde by den sezivoeren Offlager,
die alsdan oec fyn loen dair off hebben feil _y alf� den
tfef�ichften penning , ende van een kyndekyn aels
ofte berincs, dair en feil die Offlager niet van heb-
ben.

Endefo wes berinc ende buckinc eens by dengeziuoe-
ren Offlager offgeflagen is , ende dair by fyn geit
eens ojfgehadt heeft, den feilen die mynres welvoirt
mogen vercopen , oec bi vaten ende anders, fonder
den Offlager yet meer Sair off te hebben, behoudelic
dat dat fonder offlaen gefcien feil; ende wanneer
wen anderwerve den berinc ende den buckinc offge-
(lagen wil hebben , dat die Offlager dat doen feil,
ende nyemant ander s, ende dan fyn gefette loen dair
off hebben als voirfcreven is.

Item -wair yemant die enicb forpell off ar gelift
bier infochte ofte dede,om den Offlager tfyn te ver-
fleken, ende hy van binnen onfer flat wair, die jou*
de verbtieren een hal ff j air fine neringe, ende tien
dufent fteens , half tot ter flat behoef, ende half
tottes Offlager s behoef, dedet oec yetnant van buttn,
die foude verbueren vyfen twintig dufent fleens, tot
Ireboeff als voirfcreven is.

Item fo feil die Offlager half die P�fcbbrugge heb-
ben tot f�nen profyt, ende finen of (lach op te doen,
te weten die fyde, die ter plaetfenwert gaet.

De Regeerders dezer Stadt verleegen zynde
om geld ter betalinge der fchulden, en de goede
gemeente met den invoer van nieuw^e excynfen,
of verhoginge der ouden, niet willende meerder
belaften, hebben des donderdaghs na onfer Vrou-
wen aativitas befloten, alle openkomende Stadts

amp-

1445. JAARBOEKEN. 69

ampten(i), uitgenomen der Stadts Klerkampt,
ten behoeve van de Stadt te verhandelen, 't zy
met dezelve aan de meeftbiedende te verkoopen,
of daar een loterye van op te rechten, en die 'er
meede te voorzien , die de hoogfte pryzen trok-
ken; 't zy met dezelve jaarlyks te verhuuren, en
dus op de een of andere wys, beft over een ko-
mende met Stadts voordeel, en het meefte geld

aan.

(i) Hoe voortydts de Stadts ampten vergeeven wierden,
kan de Leezer opmaken uit het befluit desRaadts, genomen
des manendaghs na alre Gods heyligen dagh 1597- Over-
droecb de Raet van der Stat out ende nyine , xo wanneer den
Rade van der Stat enicb ambacht of en inert te gheven, het Ji
bi bejlerften , ofte dattet yemant opgave, ofte dat ment hem
name , zo zeilen d« nye Qverjlt, die dan zyn in der tyd, den
alingben Raet doen bieden bi enen boghen koer, ende bi boren
tde , op ter Statbuys te comen , ende dxer te hsrcn al der
gbeenre bede, die om dat ambacht bidden viitien, ende alfe zt
die bede ghehoert hebben , zo zeilen de vier ende Otierfte, ofte
die van heat dan in der Stat waren, daer rechtevoert geboden
tuefen. ende die oude Overjle zeilen dan enenygbeliken van Set'
�pene , Raet ende Oudermans , die daer dan voor oghen zyn, een
fot maken, ende onder al die loten zonden wezen vyfzonderlin-
ghe late, ende of wien die vyf toten vallen, die zeilen zweren
ten beylighen, dat fi nyemant ghebeden en hebben ^nochte ver-
looft en zyn dat amboch't tegheven,ende rechtevoert daer toe zwe-
ren dat ambacht te gheven denghenen, daer't bejleaenbeviaert
waer, na der Stat orbaer, bi der meejler partien na horen v^f
Jtfinen. ende wien zyt gheven, dat za/die alingbe Raet volghen
ende confenteren. Ende fo wie van Scepene, Raet of te Ouder-
mans veer yemantghebeden hadde,om dat voerfcreveambacht,
tfte daer in verheft waer, die en zonde nyet mede loten , en Je
dat zouden de�orghermeyflersindertydenenygbclikenvragben
bi zinen ede. Voorwaar eene loffelyke manier van vergeevings
der ampten, waar tegens als men vergelyktde wyze, op wel-
ke in latere tyden , welker geheugen wy noch niet verloren
hebben, men met dezelve heeft gehandelt, kan men niet ge-
noeg de Regeerders van dien tydt pryzen , wiervoornaamfte
zorge was , dat tot Stadts ampten geene wierden gekozen ,
dan die daar toe nuttig en bequaam waren , en dus Stadt*
welwezen konden bevorderen.

70 UTRECHTSCHE 1445-

aanbrengende , aan den man te helpen. Voort»
heeft de Raadt verftaan, dat alle,die Stadts amp-
ten of dienften hadden, dezelve zouden waarnee-
men , en indien zy door ouderdom, ziektens of
andere toevallen buiten ftaat raakten, hen dan een
zeker jaargeld voor hunnen levenstyd toe te leg-
gen , en hun ampt ten natte van de Stadt voor
geld , op de zo evengemelde manier, te geeven
aan eenen anderen. Dus vinde ik noch in dit jaar
aan JanDirks zoon op ten Oert voor zes jaren ver-
huurd te zyn den afflag van de Vifchmerkt, mits
daar jaarlyks voor aan den Cameraar betalen-
de elf hondert en vyftig ponden, hebbende
des woensdaghs in craftino Thomas Gysbert van
Vlueten en Roetart van Lantscroon zich borgen
voor de voldoeninge dier penningen genoemt.
Ook is der lege knapen (i) dienfl verbeetert,

(i) Lege knapen. In het Latyn van de middel eeuw wier-
den door K'napones gemeenlyk verftaan knechts en dienaars,
riet Struvius torn. i. Rer. German. Script, p. 707. Dat het
woordt vierderhande betekeniffen heeft gehadt, en Inapen
genoemt zyn: i. Knechten en boden. u. Jongelingen en
Kinderen, 't zy die van vrye of van dienftbare geboorte wa-
ren, ui. Zoonen van Ridderen, iv. Edelen, toont de Heer
Matthaeus lib. iv. de Nobil. cap. 18. Hier ter plaatze wor-
den 'er door verftaan Stadts Booden, die ook dikwils Stadts
knechten en dienrei genaamt worden , en onderfcheiden
waren van de Hoge knapen, die ook Overjie knapen. en in
een befluit van het jaar ia.<5o. Stadts Deurwaarders genoemt
worden, welke verplicht waren, als de Raadt vergadert was,
tuflchen de twee deuren , die te dier tydt voor de Raadtka-
mer waren, te ftaan, om binnen te komen, als een derBor.
germeefteren of Overfts Oudermannen met den hamer klop.
ten, en te verneemcn wat hen belaft zoude worden, volgen»
eene oude overdrachte des Raadts desdonderdaghsnaS. Mar.
tvns dagh in den winter van't jaar ijtfr. Deze verrichteden
alle pandingen in de Stadt , wordende dezelve buiten de
Stadt door de lege knapen gedaan, en moeften op vermaan
des Cimeraars dt Sysraeefteren, die op hunnen tydt niet vol-

deeden

1445- JAARBOEKEN. 71

en hen gegeven het Telampt op de Vifchmerkt,
gevende de Raadt hier van deze reden: op dat fys
bet vermogen feilen den Rade en Over/� e te dienen,
ende oec der flat te meer daer off" te comen in t�den,
ah der en�ch ledich wart. met aanzegging, dat,
indien iemand dier lege knapen dit Telampt niet
naar behoren waarnam,en de Overften en Raden
niet diende zoo als hy fchuldig was, de nieuwe
Raadt macht zoude hebben hem zyn ampt te ont-
neemen, en eenen anderen met dezelve voor geld
ten meeflen voordeel voor de Stadt te voorzien.

Op dat de eene borger wynnneeringe doende,
den anderen dezelve koopmanfchap oeffenende ,
geen nadeel zoude toebrengen door het opkopen
van wyn.eer dezelve alhier te koop gebracht was,
heeft de Raadt des dingsdaghs na S. Vi�lors dagh

die

deeden de pachtpenningen, aanfprek�n tot betalinge, en an-
dere dieriften verrichten. Als ik tot den jare 14.77. zal ge-
komen zyn, zal ik opgeeven hetgoetvinden des Raadts volgens
't welk ze gewild heeft, dat de lege knapen hun ampt zou-
den waarneemen. Beyden wierden zy beftempelt met den
naam van Stadts Knapen ; en waren zy ook gemachtigt om
iemandt by dage , met verdekte aangezichten door de Stadt
gaande , te bezien , om te weten wie hy was , 't welk hen
niet geweigert mocht worden, op verbeurte van in de ge-
vangenifle gelegt te worden. volgens overdrachte desRaadta
des dingsdaghs na onzer Vrouwen dagh te Lichtmifle 138?.

In de befluiten des Raadts vinde ik dikwils maar van twe*
Overfte knapen, en van vier , en ten hoogften van zes leg e
knapen gewag gemaakt. Dat 'er echter meer gewecft
zyn, blykt my uit de rekeningen der Cameraaren, zoo vin-
de ik by voorbeeld in de rekeningen over den iare 1417.
veertien Stadts dienres en tien Stadts knechten en lege kna-
pen j in de rekeninge over den jare 1441. negen Overfte
dienres en twaalf lege knapen. Deze wierden alle met Stadts
kleederen voorzien , zoo nochtans dat der hoger kna-
pen kleedinge iets weerdiger of koftbaarder was dan die
der lege knapen. Waar van tot voorbeeld ftrekken kan het
geen ik in een der oude Stadts boeken aangetekent vinde des

E 4 vry-

74 UTRECHTSCHE 14451

die befluit genomen : Soepen, Rade ende Ouder-
mans fyn overdragen , dat geen onfer borger en wy n
beneden Colen copen feil, dan an die Vaert, bier,
feil on/�n anderen borgeren van der ivynneringe ,
die daer gadinge in hebben , den wyn mede doen,
als die tvyn an die Vaert coemt-, voer fitlcker weer-
de bi flnen ede, als hy den wyn twaerbeitgecoft beeft,
j'onder verfuym, bi recbtinge tot Racts goetduncken,
en voorts de Makelaars van de Wynen bevoelen
zich te fchikken naar die voorfchrift. In denyer-
flen lellen die Makelaers hebben van elker roeden
�tuyns, te weten eiken twaalf onfer Stat amen, die-
mjn yer/i incoept, twee oude groet, alfa vier oude
bodtdragers, ende dair na op ende neder van elck
vate wyns boir geit, gelic onder den Makelaeren te
deylen , oec wairfy dair bi fyn ofte niet, ende hoe-
ren

vrydaghs na Paafchen ij<>7. te weten , dat zes en twintig
Stadts knapen gekleedt zyn , en zommige derzelven tien
ellen , andere negen en een halve , andere negen , ande-
re acht en een halve, andere acht, en ook maar zeven ellen
gekregen hebben van de Stadt tot hunne kledinge, ten be-
wyze dat alle niet van eenen rang waren. Ook blykt zulks
uit 't geen Stadts Cameraar in den jare 14.27. deswegen in
uitgaaf heeft gebracht , te weten voor elke Stadts dienre of
hoge knaap zeven ellen en een vierendeel fheets , de elle tot
drie pond, en voor de voeringe dertig fchellingen, en voor
ieder lege klaap zes ellen drie vierendeel ftieetJ de elle tot
twee pond , en voor hunne voeringe elk een pond. Men
moet zich niet verwonderen dat de Stadt zoo veele knapen
in haren dienft gehadt heeft , dewyl zy niet alleen in de
Stadt, maar ook daar buiten , den Raadt ten dienfte(ronden,
en de Overften of iemand van den Rade op Stadts bevel bui-
ten reifende, verzelden en oppaften , voor al deden zy me-
nigvuldige reiTen in ieder jaar, wordende alle bootfchappen,
die buiten Stadts vr^'heit gedaan moeften worden, door hen
verricht, en alle bne»en , die de Raadt aan Steden of vreem-
de Heeren fchreef, door hen overgebragt, zyndetedier fyrlt
noch geene pofteryen , of geregelde fchuit of wagen-vcenjii
bekend.

,₄₄₅. JAARBOEKEN. 75

ren f�eecvjyn , alfe van ekken fcepe wyns een take
�wyns , alft hier toe geweeft beeft , ende dit feil die
vercoper alleen gelden.

Voirt waert dat enicb coepman enicb Makelairs
te doen badde , om enigen ingecoften wyn , ofte ati-
deren wyn wt den kelres voin te vercopen, ende bi
enigen Makelair begeerde, fo Joude die Makelair
dair bi gaen, end-e f�nen dienft tru-weliken doen tuf-
fcben den coper ende vercoper, ende dair afhebben
voir fyn loen van elcker ame , die alfo vercoft wor-
de, ene Dordrechtfcbe placke, ofte enen halven bot-
dra<rer , ende dair foude die Makelair, die dair bi
geroepen waer, afhebben die ene helfte alleen, en~
de die ander helft e bi ende die andere Makelairs tfa-
tnen gelyc onder hem deylen, ende 'dit loen feilen die
coper ende vercoper bal � ende bal � betalen ,� mer
waer <*een Makelair over geroepen enwert,daeren
feilen *die Makelairs niet van hebben.

Ende die Makelairs [ellen ten heiligen fwerentuf-
fcben de coper s ende vercoper s een recht middel te
dra"en, ende dat fy geen loen meer nemen en feilen'
dan voirfcreven is , ende dair toe ivilkore» an ban-
den des Raets dit te houden op boeren dienft, ende
bi menedicb ter doeken gelwt te werden.

Wairt oec fake , dat hem yemant anders , die
geen gefivoere Makelair en ivair, eniger makIer-
dien onderwonde , ende genot off buefcbeit dair of
name-, off"hem, offinftnen oirbar geven lieten, bei-
mel�c ofopenbaer , bi ivair weert ofte gaft, off ye-
mant anders, die foude dat dubbelt wedergeven,
ende dair toe verbueren vyfen twintich dufent fteens
ter Stadt behoeff, ende balffter Makelaren beboeff"
voirgenoemt, fo dicke alft yemant dede.

Hoe veele gefwoorene Makelaars van wynen 'er
te dezer tydt gewceil zyn , hebbe ik niet konnen

E f na-

74 UTRECHTSCHE 1445,

nagaan. Men kan uit het zoo eren gemelde op-
maken , dat 'er meer dan twee geweeft zyn,
en indien de Makelaars van dit gefielde loon hun
beflaan hebben gehadt, moet men befluiten, dat
'er te dier tydt al wat wyn, en voor al Rhynfche
wyn, in deze Stadt is verorbert. Andere wynen
die onder den gemeenen naam van Zuderfe IPynen
bekent waren , wierden niet veel in deze Stadt
gebracht; maar meeft wynen, die van Keulen den
Rhyn af gevoert wierden, gebruikt.

Ook is in dit jaar eene ordre beraamd voor de
twee Boden der Schepenen , en dewyl daar uit
gedeeltelyk kan opgeheldert worden de rechts-
manier alhier te dezer tydt gebruikelyk, hebbe ik
geoordeelt, dezelve hier plaats te moeten ge*
ven.

In den y er ft en, fo feilen der fwe Scepenbodenwe'
fen, alfe die een, die biedt int overey nde der Stadt+
ende die ander in dat nedereynde , gelyc van out s
dat gedeylt is, ende beeft geweefl. ende defe twee Sce-
penboden feilen mede gekleet noefen van der Sta t, als
der Stadt Clerck, ende twee Overfte dienners. (i)

Item fo feilen die Boden boer e dienft felve doen,
ende van elcken bode hebben, dat fy doen elc in fl-
�nen eynde , het fy verre ofte na, binnen der Stadt
ter luden bufe , dair fy woenen, zes doytken (2),

alfe

(i) Dus waren decze Schepenboden mede begrepen onder
de hoge knapen, waar van ik zo even gehandelt hebbe , en
kan men overeen brengen , waarom in de Raadrsbefluiten
doorgaans, als ook hier, maar van twee Overfte dienaars o f
�hoge knapen gemeld wordt, en echter in de rekeningen van
de Cameraars meer genoemt worden.

(t) In het jaar 14.69. des manendages op S. Peters avont
ld vincula , is deze ordonnantie vernieuwt , en enigzinf*
vermeerdert, en vinde ik daar in voorzeg dojtken ten ach-
tendeel van «in oude trafpcnaiitck.

1445- JAARBOEKEN. 75

alfe een en twintich doytken voir een out butken ge-
rekent, ende niet meer.

Item van een bodt , dat fy yemant in fine ant-
woerde doen , die geen 'woenftat binnen der Stadt
en heeft , feil hy hebhen , die dat doet , een out but-
ken. ,^v.

Item als enich perfoen verwonnen is mit pandin-
gen an fyn lyff", fo feil die Bode , in dies eynde diefel-
ve veriaonnene ivoent, hem die ivete doen, ende dair
voir hebben drie oude butken. (i)

Ende als enich perfoen voer finen fcout gepant is
an fyn lyjf,, ende vervolcht dair omme in der Stat
t oer n off vleyfchius te leggen ^fo feilen die Scepenboden
den perfoen antaj�en , ivaer fy dien vynden in der
Stat , buten -ker eken , kercboven , ofte kerckenvri-
heden , ende dien leggen , indien bi goetwillentlic
mit hem gaen ivill , oec vjaer die anclager den per-
foen wysde ofte niet. ende daer feil dan die Bode off
hebben , die dat doet , voer fyn antaften een Stat
pont , ende elc van de Bode mach , ende feil die an-
taftinge doen in dies anders eynde van der Stat o«-
becroent van fine gefelle.

Ende alle dat voirfcreve geit feilen wf leggen dis
gene , die des rechts begeren , ende weder hebben

van

(i) In de ordinancie ran 't jaar 1469. volgt hier op :
als yemant fo verre vervolcht ii milten rechte voer den Schout
etide Scepenen , dat men panden fa! aetffyn lyff^ ende hem
die viete gedaen z,yn , zoe zeilen hem die boden , elc in z.yi
eynde , van wegen des Scout ende der Scepenen lyeden in z.yn
antwoerde , ofte z,ynre weer , dat hy over dt�arsnacbt op ter
Marslude toer» gae , dat men heet den Plompentoorn , ende
en ghinge hy daer niet op , z.oe z,elmen bem daer op leegen ,
ende veert vervolgen na inhoiit onfer Stat ioick j op die o<oer~
drachte gemaift int jaer ons beren xiiiC LXXVIII. op S. Lacat
dacb. Welke overdrachte te vinden is in het Utrechtfch Plac-
caatb. l�. Deel bladz. 286.

7<S UTRECHTSCHE 1445.

van den gene, die dat recht tegendragende is.

Medefo feilen defe (we Scepenboden den Over ft en
der Stadt in der tyt, ende oec den Scepen gerechtt
tedienfteftaen in redeliken faken der Stadt ende Ge-
rechte voirfcreve andragende, als dat hier toe ge~
�weeft heeft, ende fy feilen J o dicke men rechtvoer der
Scepenen bout, aldair an der bancken wefen om te
rechten van tfelve fy in boeren dienft gedaen hebben,
of mens begeert.

Ende of alle defe voerfcreve punten , ende elc U-
fonder , (ellen die Scepen bode in der tyt hoere eedt
doen , die te houden , niet meer te nemen dan voir-
fcreven is , hoere dienft ende ampt truwelic te vue-
ren , te bewaren ende te doen, ende een ygelicken
recht te doen , dies op hem begeert, fonder weyge-
ren ;ende dair toe dat wilkoren an banden des Raets
van der Stat volcomelic ende geheel te houden bi ver-
boer en boirs ampts, ende menedicb ter doeken gelwt
te werden.

Ik ftelle vaft , dat die van Antwerpen vryheit
van het Pondgeld aan onze borgeren en ingeze-
tenen , hunne merkt bezoekende , zullen toege-
ftaan hebben, nademaal ik in dit jaar vinde , dat
veele Utrechtfche en ook Amersfoortfche borge-
ren en onderzaten goederen van daar hebben ge-
haald . Welke goederen in Zeeland door den H eer
van Ternant aangehouden en genomen zynde ,
zyn daar over Wachten gekomen aan den Hertog
van Bourgondien, waar op, volgens het voorfchrift
van de laatfle zoene eene byeenkomfl is gehouden
aan de Putkuyp, zynde, gelyk wy reets in het
eerfte deel hebben aangetekent, eene plaats tuf-
fchen Hermeien en Woerden , ten huidigen dage
eene boere Herberg noch genaamt de Putkop,
gelegen aan den Rhyn tuffchen de Molenvlieten

van

1445' JAARBOEKEN. y-j

vanden Breudyk en Gerverskop, alwaar over de
vergoedinge der geleedene fchade gehandelt is.
Hoe dit verricht is, kan blyken uit deze navol-
gende brieven , welke ik daar van op ons Stadt-
huis gevonden hebbe.

" Een brieff van den dachvaert die
" gehouden wert op die Putkupe,
" ruerende van den goiden, die
" die Heer van Tarnant onfen
" borgeren genomen had.

" Wy Geryt die Wit van Kilenfleyn ^ Licentia-

* tus in Jure Canonico, Canoniek tot funte Jo-

' han , ende Officiael des Hoefs van Utrecht,

" Wilhelmus Pauli, ende Arnoldus Byndorp als

" Notarii, tugen ende kennen mit defen tiegen-

" woirdigen bneve, datwydaerby, aen, ende

" over geweeft hebben aen die Putkuyp intiegen-

" woirdicheit des eerberen ende wyfen Rotan

" Proys, Willam van Gbent, ende HenrlcdieWit^

" van wegen der Stat van Utrecht, ende Goefert

" Willamsfoen, van wegen de Stat van Amers-

" foert, als Raitsvriende gedeputiert, endeghe-

" fchickt ten zake hyr na befcreven, op die een

" zyde: Brueder Jan Neck , Meyfter 'Jacob Pot-

" ter van der Loe, Decretorum Doftor , Cano-

" nick ten Doem tUtrecht, ende Geryt Potter van

" der Loe, als Commiffarii ende mederaide, ge-

" fchickt ende gefent van den mogenden, vro-

" men ende wyfen Here Prefident, ende andere

" Gecommittierden ons gnedichs Here van Bour-

" goengen, ten zaken zynre landen van Hollant,

" van Zelant ende van Vrieslant, ten dage ende

" ftede voirfcreve, an die ander zide. Ende al-

" dair

₇8 U T R E C H T S C H E 1445.

" da�r fo hebben di� voirgenoemde Raicsvriende
" der Stadt van Utrecht ende Araersfoert voir-
'-� fcreve den Commiflariis vpirgenoemt opgedaan
" ende geopent, hoe dat zy van wegen den Rai-
" de van Utrecht ende van Amersfpert, aldaer
" gecomen waeren milten genen , die laetfte be.
" fcadichtzyn van hoeren goiden» diezytotAnt-
" werpen in der marften nu. leftleden gecoft had.
'* den, welck goet binnen dep palen van Zeelant
'* opgehouden , ende na tot andere plaetzen ge-
" voert ende verneigen is, om te bewaren, ende
" te doen na inhout der zuenen tuflchen onfen
" gnedigen Heer van Bourgoengen , ende Hem
* laetswerff overgeconien , ende zonderlingen
" eens punts ende claufule in der felver zuenen
" begrepen , dat dair op gedaen ende gelefen
" wert, fprekende van woirde te woirde aldus :(i)
Item gevielt, dat Heer Roedolph, die Stadt van
Utrecht, die fl'ede van Amenfoerde , of anders die
fleden des Geftichts van Utrecht voirjcreven enicb
gebreck cregen , offymande van den hoeren tot eni-
ger tyt tzyn genomen worde, offcade gefciede boven
defer zoene, foe fall Heer Rodolpb , Stat ende Ste-
den voirgenoemt, valen die fcade gefchiet ivaef, ons
dairom fcriven , ende boir gebreck offcade openen
ende groten, ende ons dair off" te dage eyffcben bin-
nen eenre maent, -dair na�ftvolgende tot Putkuyp,
ende fo fall die gene, die gebreke off fcade geleden
beeft , op dien dacb ende plaetfe voir/creve comen,
ende dair fyn geho�t doen, ende zyn gebreck enk
fcade groten mit zinen eede , ende mit vier goidfi
wittaftige mannen, die dair an noch minnen, n�
verliejen en moigen , die dat mit hem ten heiligen

ZV1S'
(i) Ziet het eerftc deel bkdz. 4-11?.

1445* JAARBOEKEN. 79

zweren <, ende gebreke offcade groten zullen fonder
ar gelift. Ende dele eede zullen ende moigen zy doen
vitr den Kalde, die daer op dien dage ende plaetfe
voirfcreve comen fullen. ende des gebouts ende gro-
tlnge -van den ghebreke , offcade voirfcreve, ende
oick van der kunde der geenre, die dat gebout mede
doen fullen ,alfe dat zy goide wit taftige mannen zy n,
feilen die Raide voirfcreve, als Raide , ho�r befe-
gelde brieven geven den genen, die in gebreken off
befcbedicbt is. ende [o wanneer die gene, die gebre-
ke hadde, off 'befcbcdicht, zyn gebout mit hem vier-
den daer opgedaen heeft, als voir[breven is, foe'ful-
len Tjjy die gebreke ende fcade gelden, ende betalen,
of doen betalen na inhout zyns bewys , ende grot in-
ge zynre fcade ende gebreke voirfcreve binnen eenre
maent dan dair naijtvolgende den genen, die die ge-
breke ende fcade geleden badde, ende gehouden als voir-
fcreven is, /onder meer vertrecks ofvervolcbs dair in
te latengejchien. ende des en zullen wy, noch niemant
anders , ons of hem onderwinden, die betalinge en-
de richtInge en zall gefchien in der maten voirfcre-
ve, Ende alle dte gene, die tot den voirfcreve dage
ende plaetfe comen zullen om der gebreken endefca-
den will voirfcreve, zyn zy Raide, dager off getuge
van allen zyden , die zullen een vry geleyde ende
ganfe veylicbeyt hebben an ende ofte comen fonder
ar gelift, wtgenomen die vyande, ballinge, ofvre-
delois diere lande, of der Jt eden, 'waren. " Ende
" als dit punt van der zuenen voirfcreve al dus ge«
" lezen was, doe begeerden zy,dat die Commif-
" farii voirgenoemt na inhout des punts voirfcre-
" ve wouden doen voertvaren ende dat volbren-
" gen, alft behoerde, ende fy fculdich waren the
' doen ; want die Stat ende {lede voirgenoemc
" anders niet en meynden, dan altemael the doen

" ende

go UTRECHTSCHE 1445.

" ende te laten gefcien alle diligencie, ende na-
" volginge ende betoen daer voort op te ontfan-
" gen, na wtwifinge des punts voirfcreve, foe
" zy aldaer om gecomen waren. Op welker be-
" geerten ende fake voirfcreve die felve Gedepu-
" tierden hem zelven aen zyde fielden, ende be-
" rieden hem een corte tyt, ende wederom hoir
" antwoirde gaven mit excufatien onder ande-
" ren woirden, als dat zy beducht waeren in de-
" fer felver faken alfoe voert te vaeren , na
" inhout ende tenoer des punts voirfcreve,over-
" mits dat hem enige ondanck of belaftinge dair
" van -wedervaeren mochte van onfen genedigen
" Heer van Bourgonien , ofte Prefident ende
" Committierden voirgeruert, ende begeerden
" zeer vriendelick , ende mit groeter eernfte des
" verdragen the wefen; want zy zeyden, dat zy
" op dat punt foe volcomelick niet geladen waren.
" Doe die Raitsvrinde der Stadt ende Stede voir-
" fcreve die voirfcreve antwoirde hoirden aldaer,
" fo requireerden ende vermaenden zy die Com-
" miflarios,dat zy zouden doen endevoertvaeren
" na wtwifinge der zuenen, ende fonderlinge des
" punts voirfcreve, want zy hem des niet ver-
" draigen en wouden; ende waert dat zy daer en
" boven weygeringe deden, fo wouden zy hem
" ende hoir rechten hier mede befcermen ende
" bewaert hebben , ende hemluden verantwoir-
" den tot allen plaitfen ende tyden voir onfen ge-
" nedigen Heer van Bourgonien, mit den Prefi-
" dent, Raide, ende Gedeputeerde voirgenoemt,
" als dat geboeren zoude , dat defe hoirs gene-
" dichs Here Zuenbrieff niet gefterckt noch ach-
*' tervollicht en hadden, dair zy openbaerlick van
"" proteftierden. Op welke requifitie ende ver-

" ma-

1445- JAARBOEKEN. gr

" maninge die CpmmifTarii voirfcreven hem noch
" ene corte tyt 'berieden, ende in 't fluten ant-
" woirden , dat zy wc machte der requif�tien en-
" de vermaninge beducht waeren, ofhoergne-
" dige Heer ende Prince om der faken will by
" hoer negligencie van der Stadt van Utrechten-
de Amersfoert in toecomenden tyden enige na-
fprake of vorder vervolch gemoeten ende we-
dervaren , of quetfinge in der zuenen maken
moichte , ende oick op dat zy Gedeputier-
de voirfcreve hier off voir hoeren gnedigen
Heer niet tot genen lafle en quamen, dat by
" hemluden yet verzuymt mochte werden toteni-
" ger tyt, fo hebben zy op ter vermaninge voir-
genoemt voert getreden in der voirfcreve zaken,
" om voert te vaeren ende te volbrengen na in-
" hout des punts voirfcreve.

" Ende doe alle defe voirfcreve dingen aldus
" gefciet waeren , foe zyn die felve Commiflarii
" ende Raitsvrienden famentlick gegaen op ten
' brugge van den Putkuyp, ende hebben gebo-
" den alle den genen die befcadicht waeren aen
" die weftzyde van der bruggen tegaen, ende
" dair waeren befcreven twee rollen vandergeen-
" re namen ende fomme van gelde , die befca-
" dicht waeren van die dair tegenwoirdich wae-
" ren , ende hebben die elck bifonder voert ge-
" roepen, die aldaer elck van hemmitopgerich-
" ten vingeren lyflick ten heyligen gefwoeren
" hebben, dat zy in fuiken fomme van geldeen-
" de goide befcadicht waeren, als diefeive rollen
" dat inhoudende fyn. van welke rollen Gcrrh
" Potter die een , ende Roetaer Proys ontfengen
" die ander, ende hoerden ende examineerden
" eiken befcadichden van finenname, gelde ende
IL Deel. F " goi-

8* UTRECHTSCHE 1445-

" goide, gelyck als in den fel ven rollen vanwoir.
" de te woirde beteykent fbont, inhoudende ende
" fprekende in defer manieren : Item Gerr�t Pc-
" ter/e acht ponden twalef ftuvers. (i) Item die
' Sufleren van fenter Claes een pont vier d, (2)
" Item Gerit Gerit/e vyf ponden vyf ft.. Item
' Gbysbert die Wolf van Hamelenbercb negen en
" twintich ponden vyf ft. Item Wouter van der
'' Kerck negentien ponden dertien ft. hemPeter
" van den Velde twaleff fch. achte d. gr^.(3) Item
'* Aelbert Kembertfe fes ponden tien ft. gr_s. Item
" Geryt Scaey fefs en twintich ponden veertien ft.
' achte r, Item lillgont Trlnde zeven Ponden.

' Hyr voer heeft gefwoeren Geryt Scaey. Item

" Bely onder die Gaerde twee ponden achte ft.

' Item Weynken Pot een pont. Item Jan van

' Stoer twaleff Ponden twee ft. Item jan Tbo-

" masfoen een pond achtienden halven ftuvers.

' Item Goude de Vrieze vier en dartich Ponden

" twee ft. Item Dirckvander Goude dertien pon.

" den. Item Claes Janfe negen ponden fefs ft,

' twee d. Item Jan van der Wey negen ponden

'' drie ft. acht d. voir hem felven: Item Cornelis

* van der Kerck twee ponden feventien ft. Item

" Steven van Zulen drie ponden drie ft. Item

" Dirck

(i) In bet handfchrift ftaat dit teken J$ 't welk door-
gaans by Matthaeus voor een ftuiver gehouden wordt. Iri
veele plaatzen hebbe ik gemerkt dat het een fchelling bete-
kent. Doch die weinig van het geen wy thans een ftuiver
verfcheelde . zynde een fchelling zes duiten. Ziet Matth. de
Jure Gladii p. 45"!. & torn. m. Anal. p. 425". en tom. ir.
Anal. p. jz?.

(z) D. Hier mede fchynen duiten te kennen gegeven ts
worden.

(�) G»"t?* Hier door fchynt men te moeten verftaan^cc/f»,
van welken gezien kan worden Matthaeui op de 200 even
«ingehaalde plaatfen.

1445- JAARBOEKEN. 83

" Dirck mynre vrouwe knecht van Baerfjell ze-
' ven ponden tien ft. Item Beernt Jan/e die Coe-
" perflager zeven ponden twintig d. gr^. Item
" Jutte in die Witten rouwen ftraet drie ponden
' vyftien ft. Item Zegerum ClaiJJe feventien pon-
den negen ft. feven d' Item Coman Jacob aen
" die Steenwech drie en dertich ft, tien d. grg,
" Item Meyfter Evert die Barbier viertien ponden
" twalefF ft. fes d. Item Gysbert van Linfcoten
negen ponden feven ft. vier d. Item Herman
van Malfcn achtien ponden fefs ft. vier d. gr$.
Item Henr�ck Budd�nck tien ft. i d. Item Nel-
Ie Lieberts wyff feven ponden vier ft. Item
" Jan van Drongelen vier ponden negentien ft.
' vier d. Item Jan Sluytert twintich ponden ne-
" gen ft. Item Rol�jf Claifa zefs ponden vier d.
' Item Bartout Moerken twee ponden feftien ft.
" achte d. Item Lysbet Bynops achte ft. Item
" Henr�ck van Wercouden zeventien ponden negen
" ft. negen d. Item Ghysbert Janfe ende Aecbta
" Andries te zamen feven en dertich ponden ach-
" tien ft. Item Henr�ck van Moerdrecht die jongs
" dertien ponden feventien ft. fes d. Item Steven
" Tylmanje vyf ende viertich ponden vyftien il.
" Item Elias Ricoutfe vier ft. grg. Item Dirck
" die Coffermaker drie ponden. Item Dirck Ja-
" copfc vyftien ponden een ft. Item Peter Bou-
" dynfe negen en twintich ponden. Item Wouter
" van Vian vyf ende vyftich ponden twalef ft.
' Item die Heren van Sartroyfen twalefF ft. achte
" d, voir hem Dirck van der Goude. Item Geer
" /o^^w/�twaaleff ponden dertien ft. vier d. Item
" Ghysbert Everts foen negen ponden drie ft. Item
'' Ricout Bntendyck acht ponden elff ft. hyr voer
" heeft gefwoeren Peter Boydynfe. Item Joban-

Y 2 " nes

84 UTRECHTSCHE. 1445-

' nes Spierinck feventien ft. fes d. hyr voer heeft
" gefwoeren Bartout Moerken. Item Claesjanfe.
' vier en twintich ponden achtien ft. Item Aernt
" van Mekeren feven en viertich fl. een d. grg,
" leem Dirck Evertfe viertien ponden thien tt,
" Item Al�t Steens zeventien ponden, fes fl. fesd.
" Item Gelys Willamfe achte ponden elf fl. achte
' d. Item Jan Dlrck/� drie ponden twee d. grg,
' Item Gbysbert van Gronenbercb twee en t win-
' tich ponden vyftien fl. vier d. Item Braem
' van Luttikenbufe vier ft. achte d. Item Gbys-
' hert Eertfe een pond vier ft. Item Ghysbert
' Florls zoen een pond dertien ft. vier d. Item
' Pauwets Geritfoen twee ponden drie ft. fefs d. gr_c,
" Item JanBartoutfe drie ponden. Item Jan Ja-
' cobfe ende Jan Hennes foen drie en viertich
" ponden viercienft. twee d. Item JVillem Block^
" twee ponden een ft. twee d. gr_s. hemdelken
' Hovenaer een pond dertien ft. drie d. Item Tbonu
" Folpartze twaleff ponden vyfthien ft. ItemZiveer
¹ Zanderfoen vier ponden negen ft. Item Henrid
'' Hermanfe zeven ponden achtien ft. vier d. Item
" Godert van Locborft vyftien ponden feftien ft,
' Item Tsbrant Pauive vier ponden vier ft tweed,
' Item Gerit die Fos zefs ponden. lizmAelbertdu
" Lege achtien ponden feftien ft. Item Goe/�n van
' Scawyck twee en dertien ponden twaleff ft. vier d
' Item Dlrc die Jonge drie en tfeftich ponden vyf-
' tien ft, drie d. Item Brunick Mertenfe vyf en dar-
' tich ponden. Item Wouter Tsbrants foen vyftien
' ponden twee d. liemjan van Embrick vieren dar-
' tich ponden tien ft. Item Her Janvan Beloes een
¹ pond tien ft. voir hem Rolof Cla�ff�. Item Gerit
" die Bogemaker negen ponden twee ft. fesd gr_s.
" ItemKorftyn Dirck Geritjoen vvedue vierendar-

" tich

1445- JAARBOEKEN. 8j

' tich ponden negentien ft. twee d. gr g ItzmDirck
'' Heer vierden ponden tien ft. Item Dirck Janf&
" die Stoeldreyer twee ponden elf ft. twee d. item
Geertruit van Deventer twee ponden drie ft. leem
" Dirck Heer Claijje een pont achtien ft. Item Jan
" titer Koeken vier it tweed. Item Florens Bevelant
een pond negen ft. tweed. Item Lambert Henric-
" fe vyf ponden acht ft. vier d. Item Katryn bi der
" Jacopinen twee ponden achtien ft. vier d. Item
'' Rogier uten Broick twee en twintich ponden vyf-
tienft. fesd. Item Florls Gsrltfoen vier ponden.
Item die Craen twalef ponden een ft. negen d. grg.
Item Gerit �felfetf�acbte ponden vier ft. zeven d.
" Item AelbertAelbertsfoen een pond zeven ft. zes d.
Item Henrick Braem vier en twintich ponden
" fes ft. fesd. Item Dirck W�llamTylmanjezesea
" twintich ponden derthien ft. Item MatbysBou-
" w/z/�vyftienft.vierd. ItemP^rMathysknecht
" twaleff ft.achted. Item JanHenricf�vanBreda-
" achte ponde twaleff ft.vier d. Item Hillegont uten
" Leen viertien ponden achte ft. fes d. Item Jan
" van Leuiuen vyff ponden viertien ft. ItemZyj-
" bet van Leinven vier ende twintich ponden les
ft. achte d. Item Geryt van Laer negen pon-
den fes d. Item Reinier van Tetwyck fes pon-
" den feventien ft. drie d. Item Alyt Suermont
" drie en twintich ponden een ft, Item Henrick
" die Goyer zeven ponden vier ft. Item Henrick
" van Apcoude dertien ft. vyf d. Item Allt Pel-
" groms t\vee ponden feven ft,fes d. hemT�omas
' ^Pelgromj� drie ponden achte ft. Item Jan van
" Wely fes ponden. Item Jan die Wilde twee ponden
¹¹ vyff ft. Item die Suj�erenvanftnte Agnleten drie
" ponden negentien ft. fesd. Item �izSuJlerenvan
" den Gbe\n een pond vier ft.negen d. er». Item Hen-

F 3 r riek

86 UTRECHTSCHE 1445.

^ ' twee ponden vier ft. vier d. Item
Meyfter Jan "Reyniers/ben een pond vier ft. hyr

" voer zwoer Steven Tylmanfe. Item Jacob Jan

" Tsbrants foen een kilt mit boeken ende cleder,
" Item Matys Janfe vier ponden twee ft. fes d.
" Ende doe defe voirfcreve befchadichde hoir

' gehout ende eede gedaen hadden aldaer , fo fyn

' by geweeft eerbaren burgeren tUtrecht Michiel
" Roloffe, Henrick Mer, Sanne van der Cuyll, AernA

' 'van der Meer Aerntje , Henrick van der Meer
" IVMamfe, Joban van Ofenbrugh, ende Jan Dirc-
" [e-op ten Noerde, die an defe voirfcreve goeden
'* ende faken noch wynnen noch vcrliefen fouden.
" Daer op doe die voirfcreve CommifTarii den
" Overften van der Stat wegen, aldaer by hemlu-
" den wefende , vraichden , off defe voirfcreve
" feven perfonen hoir borgers oick lude van
" waerden waeren , ende fulck, dat hoeren eedt
" in alfulke grote faken Stat fculdich waer the

" houden ? Dair doe die voirfcreve Overfte van
" der voirfcreve Stat van Utrecht op antwoirden
" ende affirmierden by horen confciencien , dat

' zyze kenden voir alfulke eerbere perfoenen,

* dat waer die fake allene voir hemluden the doen,
' al droge zy vier werven meer, dan defedraecht,

" zy zoudens hoeren eedt wel derven toe getru-
" wen rechtvaerdelick gedaen the wefen, die doe

" daer op mit opgerichten vingeren oick mede
*' lyflich ten heiligen zworen, dat zy volcomelicjc
" geloefden , ende anders niet en wiften na hoi-

' ren vyf finnen, dan dat die voergenoemde, die
" fy waell kenden, elck enen goiden rechten en-

* de rechtvaerdigen eedt gefwoeren hadden.
' Twellek alle gedaen , als voirfcreven is, foe
" hebben die Commiffarii mie Goefen IVillamfs

" voir-

1445- JAARBOEKEN. 87

" voirfcreven voert geroepen die gene van Amers-
" foert, die oick befcadicht waeren, als voirfcre-
" ven is , die welcke namen ende fummen van
" gelden ende goide oick in eenre cedell befcre-
' ven waeren , die Geryt Potter voirfcreve ont-
" finck , ende examinierde. Welcke befcadichde
" met opgerichten vingeren daer lyflich ten heili-
" gen gezwoeren hebben , dat zy zoe befcadicht
" zyn, als die felve cedell dat inhoudende is.

' Ende daer fyn mede by geweefl GovertBut,

" Rutger van Hagenouws, Jan Craen, Pouivels

" Jacobfe , Peter Jacopfoen , Jorden van Zoeme-

ren , Henrick Janfe ende Ever t Helmerts foen,

' die an defen voirfcreven goiden ende faken noch

" winnen noch verliefen en fouden , die welcke

" oick van Golfen W�llams zoen van der Stat we-

" gen van Amersfoert recommandiert, ende wt-

' gegeven waeren voir fulke mannen van waer-

' den te wefen , elke na finen rtaet, als die an-

' der feven borgers van Utrecht voir gerecom-

" mandiert fyn. ende hebben mede gezwoeren

" ende gedaen den eedt in formen ende manie-

" ren , als voirgeruert is , op die cedell voirge-

" ruert aldus inhoudende: Item Evert Claiffe

hondert Pieters ende viertien. Item f�eyme-

'' ricb over die Vecht zeven en vyftich Peters. Item

' Jan Brouwer fes en dartich Rinfche gulden en-

" de feventien ftuvers. Item Henrick van Wyn-

" gelaer drie en vyftich Peters. Item Meens Bar-

" touts foen fes pont groet vlaemfch geit. Item

" Jan Gbysbert Fallen wedue vyf en viertich Rin-

' fche gulden. Item Kicout van Geyn een ende

" feventich Peters. Item IVtllem van Veen tach-

" tich Rinfche gulden. Item Toni s Willams foen

"vyf ponden gr_s. vyftien ft. vlaemfch geks. Item

F 4 " Dirck

88 UTRECHTSCHE 1445.

" Dirck Jacopfe feflenviertich Peters. Item Splin-
" ter van der Beeck hondert Rinfe gulden , ende
" vier en tfeventich. Item Reyner Peters foen
" feftien Peters. .

" Ende by allen defen punten ende dingen voir-

" fcreven hebben bygeweefl; als tugeeerbereman-

", nen Heer Peter Ty mat s foen, ende \\ttrEgbert

' Qlifiersfoen Priefleren Vicecurey ten der kercken

^J' van Buerkerck , Florens Hildebrants foen van

' Jutfaes CJerck, ende Henrick Lukens [oen, in-

*' wonende tUtrecht. In kennifle der waerheit

' hebben wy Officiael van Utrecht onfe Officiali-

' tatis zegel aen defen brief gehangen.

" Ende wy Wilhelmus ende Arnoldus Notarii
" voirgenoernt, hebben defen brieff mede onder-
" teykent mit ons felfs namen ende handen. Ge-
" geven ende gedaen int jair ons Heren duient
" vier hondert vyff ende viertich op ten feven en
" twintichflen dach in der maent van Junio. Al-
*' dusgeteykent:

" Per me Wilhelmum Paiill Nota-
" rium, quia praemiffis, ut prae-
" fcribitur,interfui & ea fic fieri
' vidi & audivi, &.

" Per me drnoldum Byndorp, quia

" praemillis,ut praefcribitur,in-

," terfui&ea fic fieri vidi&audivi.

Verfeheide borgers en ingezetenen der Steden
van Utrecht en Amersfoort buiten de Stadt Utrecht
geweeft zynde , pn tyde dezes gehoudene dag-
vaarts , zyn kort daar na verfcheenen voor den
Officiaal,en hebben daar hunne fchadebyeede be-
groot, zoo. alsblykt uk deze t wee brie ven; ,, Wy

,'� Ce-

1445' JAARBOEKEN. 89

� Gerit die Wit van Kiknf�eyn, Licentiatus in Jure
� Canonico, Canoniek tot linte Johan, ende Offi-
,, ciael des Hoefs van Utrecht, Wilhelmus Pauli
� ende Arnoldus Bjndorp als Notarii, tugen ende
,, bekennen mit delen tiegenwoirdigenbrieve, dat
� voir ons gecomen fyn eerbaere mannen ende per-
� fonen, borgeren ende onderfaten der Stat van U"-
� trechr, ende hebben hoeren namen ende grotinge
,, der golden, dair fy van befcadicht zyn, die zy tot
,, Antwerpen in der marften leflleden gecoft had-
,, den, welck goet binnen die palen van Zeelant ge-
,, coft, opgehouden, ende na tot anderen plaetfen
,, gevoert ende vertogen is, beteykentgebrocht in
� eenre cedelen, dair zy elck van hem mit opgerich-
� ten vingeren lyflick ten heiligen gefwoeren heb-
� ben, dat zy in alfulke fummen van gelde ende goi-
� de befcadicht zyn,alsdiefelvecedellvoirgeruerc
� inhoudende is, fprekende van woirde te woir-
� de in defer manieren : Item dit zyn die gene,
� die buten geweefl fyn, doe die andere borgers
� ende onderfaten der Stat van Utrecht ende van
� Amersfoert laetfte tot Putkuyp waeren, ende
� hoeren eedt aldaer deden. Item Jacob die Le-
� pelmaker fevemienden halven Rinfche gulden.
� Item Dirck EliaJJ'e die Lepelmaker vy f en twin-
� tich halven Rinfch gulden ende vyff fluvers%
� Item Egbert Meyfenfoen feventien Rinfche g�l-
� den. leem Willetn ClaiJJe negen ft. gr_s. Item
� Geryt van Veen twee en twintich ft. Item die
� Proift van den heiligen berghe fefs Rinfch gul-
� den , voir hem heeft gefwoeren Peter Dircfe
� fyn neve ende knecht. Item Hubert van Vre-
� delant twintich Rinfch gulden ende fes Peters.
� voir hem heeft gefwoeren Heer Clais Cloetinck_y,
>» Canoniek tot fin te Johan tUtrecht. Item Her-

F 5 » man

₉o UTRECHTSCHE 1445.

� man van Zanten drie Rinfch gulden myn twee
� fluvers. Item Ghysbert van der A achte Rin-
,, fche gulden. Item Rlcout Geritfe fes ende twin-
� tich Rinfche gulden, voir hem heeft gefwoeren
� Bely zyn wyff. Item Nyefe van Opbergen vier
� ponden twee fb. grg, Item Jan Hubertfe ende
� Cornelis vier Peters myn een half oert. Item
� Meyns Rotarsfoen twintich fluvers. ItemGhys-
� bert D'trcfe twee ende twintich gulden tyenftu-
� vers voir den gulden myn drie fluvers, voir
,, hem heeft gefwoeren Geertruyt zyn moeder.
,, Item Beernt van Utrecht twee ende dertich ft.
� Item Ghysbert vanAngeren vyftien ponden gr^,
� Item Meyfler Jacob in die Loedze ende Her-
� man Janfe een pont gr_e. ende dertien ft. ende
� Her Herman voirfcreve dede den eedt, want
� Meyfter Jacob voirfcreve buten was. Item
,, Reyner Janfe viertien ft. Item Dirck Baers
� een ryer. item Styne Gely wyff in Scouten-
� ftege vyftien Rinfch gulden.

� Ende doe def� voirgenoemde befcadichde
� hoir gehout ende eede gedaen hadden, aldaer
� zo zyn by geweeft eerbaer manne, alf� Gode-
� voert Hermanfe, Johan Laurenfe, Gbysbertvan
� Boelre, borgers, ende Godevaert van der Stra-
� ten , inwonende tUtrecht, die an defe voir-
� fcreve goiden ende faken noch wynnen noch
� verliefen en fouden , ende hebben daer op rnit
»» opgerechten vingeren oick mede lyflick ten
� heylighen gefwoeren , dat zy volcomelick ge-
� loifden , ende oick anders niet en wiflen, na
� hoiren vyfffynnen, dan dat die voirgenoemde
� belcadichde , die zy wel kenden , elck enen
� goiden, richten ende rechtveerdighen eedtpe-
,, fwoeren hadden. Desgelycx fo heeft Baldericb

� van

1445- JAARBOEKEN. 91

� van Malfen gefwoeren, dat hy befcadicht is �rt
� eenre fomme van tfeventich fluvers, ende voir
� hem hebben mede den eedt gedaen Alart Schade ^
� Gbysbert Arnt/� van Scalcwyck , Jacob Strevell
� borgers , ende Florens van Jntfaes Hilbrantfe
� Clerck, inwonende tUtrecht.

� Doe defe dingen aldus gedaen waeren, fo

� zyn mede voir ons gecomen eerbare borgers

,, van Amersfoert, als Jacob Menning Rutgerfe,

� Henrick Jan Cranenfe i ende Marcelis vanBem-

� mell, die oick tot Putkuyp op ten dage niet

� geweefl en hebben, want zy niet by huis en

� waeren , als zy zeyden , ende hebben mit op-

� gerichten vingeren gefwoeren , dat zy befca-

� dicht zyn, als Jacob voirfcreve in negenden-

,, halven Rinfch gulden, een fluyver myn , ende

� voir hem hebben den volge eedt gedaen Evert

� Taets, Jacob Tymanfe, Henrick van Scerpen-

� borch, ende Henrick Jan Jacobfe, borgers tU-

,» trecht. Item Henrick Jan Granen foen in hondert

� ende achtien Rinfch gulden ende vyfF Peters.

� ende Marcelis van Bemmell voirfcreve in dertich

,, Peters ; ende voir defe voirnoemde Henrick

� ende Marcelis hebben den volge eedt gedaen

� Alart Scade, Ghysbert Aerntfe van Scalcwyck,

� Arnt Daem/�, ende Henrick Jan Jacobfe, wanc

� fy an defen voirfcreve goiden ende faken noch

,, winnen noch verliefen enfouden, als zy zei-

� den by hoeren eede.

. ,, Alle deze dingen voirfcreve zyn voir ons ge-
� daen , overmits dat die eerbaere CommifTarii
� laetfle gefent ende gefchicket ten dage ende
� ftede tot Putkuyp aen hem genomen ende ge-
� confentiert hebben . dat fommige van burgers
� ende onderfacen der (latende ftede voirgenoemr,

� die

pa �TRECHTSCHE 1445.

� die in die tyt in der mar�le tot Deventer, en-
₅, de anderswer buten der Stat ende Stede voer-
� fcreve waeren , van hoeren afterwefen ende
� fcade hoir gehout ende eede fouden moigen
3, doen voir ons mitten genen , die den volge
� eedt doen zouden , ende dat alfo van weerden
� the wefen in alre manieren, offzy hoir eede ende
� grotinge der goide tot Putkuyp op ten zelven
� dach gedaen hadden,

� In kennii�e der waerheyt hebben wy Offi-
� ciael van Utrecht voirfcreve onfe Officialiteits
� fegell an defen brieff gehangen, ende wy Wil-
� heimus ende Arnoldus Notarii voirgenoemt, heb-
� ben defen brieffmede onderteikent mitonsfelfs
� namen ende handen. Gegeven in 't jair ons
� Heren dufent vier hondert vive ende viertich
� op ten dertienden dach in der maent van Julio.

Aldus geteykent per me W�lbelmum
Pauli Notarium, quia praemiffis
interfui, & ea fic fieri vidi &
audivi.

Per me Arnoldum Byndorp Nota»
rium, quia &c.

� Wy Gberyt die Wit van Kielenfteyn Licentia-
� tus in Jure Canonico , Canoniek tot finte Jo-
� hans, ende Officiael des Hoefs van Utrecht,
� Wilhelmus Pauli ende Arnoldus Byndorp, als
,, Notarii, tugen ende kennen mit defen tiegen-
3, woirdighen brieve, dat voir ons gecomen fyn
� een eerbaer man, als Thomas Jacobfe borger tot
� Amersfoert, ende een eerbaer wyfF, als Beye-
� raet Proys, inwonende tUtrecht, ende hebben
� voir ons lyflick mit opgerichten vingeren ten

� hey-

1445- JAARBOEKEN. 93

� heyligen ghefwoeren , dat zy befcadicht zyn,

,, als Thomas Jacobfe voirfcreve aen finen goide

� in eenen twintich pont fes penninck gr^, ende

� aen drie fcult brieve, dair men hem in fculdich

_}, is twee en dartich pont gr^. ende�eyeratvoir-

� fcreven in achte Arnhemfche gulden an hoiren

� goide, die fy tot Antwerpen in der marften

� leflleden gecoft ende gefceept haddent Ende

� doe defe voirfcreve befcadichde hoir gehout

₅, ende eede gedaen hadden , aldaer fb zyn by

₅> geweeft als voer Thomas Jacobfe voirfcreve vier

» eerbare mannen , als Claes Folpartsfoen, Eer/l

� van Dorfcben , Johan van Houten ende Zoude

,, die Vr�eze , die dair niet an winnen noch ver-

� liefen en fouden, ende hebben dair op mit op-

� gerichten vingeren oick mede lyflick ten heili-

� gen gefwoeren , dat zy volcomelic geloefden ,

� ende oick anders niet en wiften na hoer vyf

� finnen, dan dat Thomas voifcreve erien goiden,

� richten ende rechtvaerdigen eedt gefwoerea

� hadde. Ende voir Beyeraet voirfcreve hebben

,, desgelicx den volge eedt gedaen Herman Hen-

� ricfe die Maelre, Herman Reyniers foen, Hen-

� riek Claife ende Clais Keyfer ,borgerstUtrechr,

� die welcke oick dair aen noch winnen noch ver-

� liefen en fouden. Ende doe dit voirfcreven aldus

� gefciet was , fo hebben Thomas ende Beyeraet

� voirfcreve gefeyt by hoeren eede , dat zy op

� die tyt, doe die befcadichde der Stat van Utrecht

� ende Amersfoert aen die Putkuyp waeren ,

� ende hoir gehout ende eede dair deden , in

� vreemde landen waeren, ende dair niet effen

� wiften, ende oick in corten dagen thuys geco-

� men zyn. In kenniffe der waerheyt hebben wy

� Officiael &c. Gegeven ende gedaen in der

� Con.

94 UTRECHTSCHE 1445.

� Confiftorien van Utrecht int jair ons Heren du-
� fenc vier hondert vyff ende viertich op ten fe-
� ven en twintichflen dach in der maent van Ju-
� Ho. Aldus geteykenc per me iV�lhelmum &c.

Deeze begrootinge der fchaden, en de bevefti-
ginge van dezelve by eede voor den Officiaal,
is verricht by toeftemminge der Hollandfche Ra-
den , die daar in bewilligt, en daar van dezen
brief uitgelevert hadden.

� Wy Brueder Jan Neck, Jacob Potter van der
, Loe Decretorum Doftor, Canoniek ten Doem
� tUtrecht, ende Gerrit Potter van der Loe, als
,, Commiflarii, gefchicket ende gefent van den
� moigenden, vromen ende wyfen Heeren Prefi-
,, dente ende andere Gecommitteerden ons ge-
� dichs Here van Bourgonien , ter zake zy-
� ner landen van Hollant, van Zeelant ende van
,, Vrieslant, doen kont ende kenlick allen luden
� mit defen onfen openen brieve, dat wy op ten
� fonnendage feven ende twintich dagen in Junio,
� als ghifleren, dair by, over ende aen geweeffc
� zyn tot Putkuyp, dair van wegen der Stat van
� Utrecht ende Amersfoerde gedaen is, na wt-
� wyfinge eens punts in der zoenen tuflchen on-
,, fen gnedigen Heer van Bourgonien , ende der
,, Stat ende Stede voirfcreve, in voertiden overge�
� comen , begrepen is , ruerende van zulke ge-
� breken ende fcade , als hoir borgeren ende on-
� derfaten geleden fouden hebben boven der zoe-
� nen voirfcreven , alfs zy zeggen , dair wy op
,, voertgevaeren zyn in alre manieren, als die
� voirfcreve zoen, ende een openbaer brieff,be-
� fegelt met des Officiaels zegell van Utrecht,
,, ende onderfcreven mit handen ende namen
� W�bclmi Pauli ende Arnoldi Byndorp Notario-

» rum,

1445' JAARBOEKEN. 95

� rum, dat volcomelic begrepen hebben. Mede
� zoe hebben wy aen onfs genomen ende con-
� fentiert, dat fommige van den borgeren ende
� onderfaten der Stat ende Stede voirgenoemt >
� tot enen cleynen getall, die op ten dach als
� ghifteren voirfcreven in dermerftentotDeven-
₅> ter, ende anders wair buten der Stat ende Ste-
� de voirfcreve geweeft zyn, van hoeren after-
i, wefen ende fcade hoir gehout ende eede fullen
� moigen doen voir den Officiael van Utrecht
� mitten genen, die den volge eedt doen feilen,
� ende dat alfo van weerden the wefen in alre ma-
� nieren , off zy hoeren eedc ende groetinge der
� goide tot Putkuyp op ten felven dach gedaen
� hadden, behoudelic altyt, dat dat zyfonderpre-
� judicien ofte afterdeel der zoene voirgenoemt
� aen beiden zyden. alle dinck fonder ergelifl.
� In kennifle der waerheit hebben wy Brueder
� Jan Neck , Jacob Potter van der Loe voir ons
� felven, ende mede voir Gerrit Potter van der
� Loe , ter bede van hem , overmits dat hy op
� defen tyt felven finen zegell nietby hemen had,
� onfe zegele aen defen brieff gehangen. Gege-
� ven int jair ons Heren dufent vier hondert vyf
� ende viertich, op ten acht en twintichften dach
� in der maent van Junio.

Uit deeze brieven blykt, dat een groot getal
van borgeren en ingezetenen dezer Stadt de merkt
te Antwerpen of zelfs bezochten, of aldaar goe-
deren en waaren deeden verkoopen en koopen,
en hunnen koophandel dreven , weshalven men
licht kan bezeffen , waarom de Regeerders dezer
Stadt, altydt oplettende en ieverig om der Bor-
geren en onderzaaten voordeel te behertigen en
TOOT te ftaan , zulke ernftige befluiten genomen

heb-

96 UTRECHTSCHE 1446,

hebben ter weeringe van alle indracht in de vry-
heden , hunne borgeren en ingezetenen toeko-
mende, ten aanzien van het Pondgeld, waar van
ik op de even voorgaande jaren meldinge gemaakt
hebbe.

De Biflchop van Munfler, Hendrik vanMeurs,
broeder van Walraven , heeft in dit jaar aange-
gaan een verbond van vriendfchap en vreede
met onzen Utrechtfchen Kerkvoogd, voor al met
betrekking tot het Sticht aan de andere zyde des
Yffels.(i)

Ook heeft te dezer tydt Biflchop Rudolph by
eenen bezegelden brief (i) verklaard, dat hy het
verzoek aen deonderfaten van den Lopickerweerd
en anderen » ter verbeeteringe van den Lecken-
dyk , niet gedaan hadde van rechtswegen , noch
In verkortinge van het recht van den Dykgraaf.

En hebben Schout en Schepenen van Onder
Amftel en Waverveen te dezer tydt eenen brief uit-
gelevert, aangaande het maken en onderhouden
van zekere brug by de gebuuren, woonende tuf-
fchen de Bylevelder weteringe en de Ruyge Wil.
nis. (^

i 4 4 6.

In het jaar 1446. zyn tot de Stadts Regeeringe
decze navolgende benoemt.

Sche-

(i) Het verdrag kan nagezien worden by Matthaeus torn,
TUI. Analeft. p. tzj.

(z) Welke gelezen kan worden by �tfatth. j;b. n. J_e No-
bil. <f6. p. 72z.

(j) Deeze ftaat gedrukt in het Utrechtfch Placcaatb. II.
Deel bladz. 16.

1446. JAARBOEKEN. 97

Schepenen.

Dirc van Houdaen.
Aernt van Ameroogen. (i)
Jan Trinde.
Jan Sloyer.
Jan van Jutfaes.
Jan over de Vecht.
Roetairt van Lantscroen.
Ghysbert van Vlueten.
Jan van Drakenborch.
Jan die Coninc.
Lubbert van Alendorp.

Eerft Taets.

Raden.

Herman Wonder.

Jan Knyff.

Jacob Mertyns zoen.

Jan Claes Geryts zoens zoeni

Willara Jacobs zoen.

Jan van Raephorft.

Lubbert van Groenewoude.

Aernt Lieboirt.

Jan Heerkyn.

Henric van Malfen.

Ghysbert Florens zoen.

Henric van Apcoude.

Hubert van Pallaes.

Aernt Gerftman.

Hen-

�

(O In een befluit de» Raadt» de» maandagb» na Oculi van
dit jaar, wordt deeze Sckepenborgermeefter genoemt.
��. Deel. G

U T R E C H T S C H E 1446.

Henric Block.

Jan Noteboem.

Weerner Braem.

Henric van Gene.

Henric van Mafch, Borgermeefter.

Eerfb Jans zoen.

B�rtelmeus Scott.

Henric die Haze.

Jan van Lichtenberch.

Dirck die Jonge.

Oudermanrien. " ,

Johan deWale, Overfte Ouderman.

Dirc van der Stekel.

Huge van Gruenenberch.j _s _ders<

Jacob van Galencoep.

Pouwels Scrodekyn. ->

Jonge Willam Proeft/

Roetaert Proys. i _T _nGhisbertvanderA. >^Louwers'
Aelbert van Angeren.

.
Aernt Gerycs zoen. ^s -_t

Lubbert die Wael. , , , ,
Evert van Voirde. > ^Marsluden-
Jan van Tyell, _T n_nrt*_ri�j*_r

iertehnew i van Deyll. �> Botterluden.

Gys-

�i44«. J A A R B aiTK'E N. c^

Gysbert van Hamelenberclj.-v ,, : , �� -'-^'�">� -o
Jan van Maftich. � Cordewamers,

Aernt Eeberts zoen. , ~ ,; ' ,' . *'��' '�
Jan Rotberts zoen. > Oudecordewanien.

Willam vanSnellenberch.₇ ,,
Henric-�anftman. > Corepcoper^_:,

Rever Modde. T /-> j /- �

Tyman Dedel. > Oudewantfiyders..:,

Ghisbert Louwerens zoen..' -j

Overfte Ouderman. V Ryemfnyders;

Jacob Pot. ^ , :

Willam Aernts zoen. , B_vi_nouwers ^vSplinter Egbens zoen.-» «8
Jan Rwfeh. �> oi_'_pj__n utont �

Jan van Benfcop. *
Gheryt Mathys zoen. -7 Za.de\a.irs
Ghisbert Zalrti.

' v

Zedert eenige jaren in onbruik geraakt zynde
het bezetten van Stadts ampten door de Overften,
op den dagli der verkiezinge des Raadts , heeft
de Raadt des Sondaghs na S. Potwels dagh con-
verfio haare oude overdrachten vernieuwt , en
verftaan,"�at de Overflan na-de beflellioge der
regeeringe, niet van het Raadthuis zoqdengaan,
ten zy ze beHoemt hadden die geene, die Stadts
ampten voor dat jaar zouden waarneernen , om
te voorkomen alle kftig� aanzoeken tot dezelve,
en op dat de Overftea vry en onbekommert»
zonder te hooren naar eeniger beden en verzoeken,
met dezelve zouden voordien die geene, welke zy

G a oor?

ioo U T R E C H T S C H E 14

oordeelden de nutfte, bekwaamde en meeft
fchikte te zullen zyn, tot die poften, welke l
wierden toebetrouwt.

Ook heeft de Raadt ten zelvendageeenen^rre ordre beraamd op de Schutmeefteren, en
toegefchikt de helft van den excys van den 1
nengelde, om de penningen daar van komendt
gebruiken in Stadts werken, (i)

De voortydt van dit jaar buitengewoon dr
en winderig zynde , heeft de Raadt op belc
Paafchdagh ter klokken laten afkondigen, dat ie
voorzichtig zoude zyn met vuer en licht, en
ter en lederen voor zyne deur zoude gereet h
ben ftaan ter fpoedige bluflchinge van brand,
dien die ontdaan mogte , op verbeurte van t
pond, tot welke bekeuringe de Scherprechter g
machtigd wierdt, die de breukigen de gefielde bo
ten moefle afnemen , zonder iemand daar in
verfchoonen. Ook zyn drie vrydagen aan den a
deren ftatelyke ommegangen gehouden met h
Sacrament, om den hemel te bidden van goet wed
te willen verleenen, op dat het koorn in de aarr
konde gebracht worden.

Die van Amersfoort moeten te dezer tydt e
nig gefchil gehadt hebben met den Utrechtfch
Biflcnop , en geweigert hebben de uitfpraak da
van over te laten aandeStaaten,dewylikdaarv?
in onsRaadtsboek des fondaghs na belok-enPaafch
dit navolgende aangetekend vinde. Overdroegen,
Rade oudt ende nye, dat die Stat van Utrecht mlt t
anderen Staten des lants onjen genedigen Heer -
Utrecht biflandicheit doen Jell, ende die van Am
f oer t dair toe te brengen , dat fy der gebreke e

(t) Ziet Utrechtfch Placcaatb. III. Deel bladz. 241.

1446. JAARBOEKEN. lor

fcelitJge, die onfe gnedige Heer van Utrecht an hem
heeft , kieren an den Staten des lants, ende rechts '
dair bi nemen, ende geven, gelyc onfe gnedige Heer
van Utrecht hem weder fculdicb is te doen. Doch
waar in zy tegens den Biflchop misdaan hadden ,
hebbe ik niet gevonden, en dat zy niet lang met
hem in onminne geleeft nebben, zal uit het vervolg
blyken, als hebbende driejaren hier na den Kerk-
voogd byitand gedaan in het weder in krygen der
Stadt Utrecht, zoo als wy hier na zien zullen.

Des donderdaghs na Hemelvaartsdagh heeft de
Raadt uitgefchreven eene loterye ter vergeevinge
van ₍het Wynroeder ampt binnen deeze Stadt,
zynde den inleg van ieder lot twee ponden, en
voorts een voorfchrift , waar na de Wynroeder
in het waarnemen van dat ampt zich zoude fchik-
ken * en waar by zyn loon bepaald was, voor Ha-
fenberg uitgehangen. Welke loterye op de Plaat-
ze, na dat eenige dagen te vooren fcherpelyk ver-
boden was, aldaar te dier tydt eenige onzedigheit
te bedryven, des woensdaghs na vi�tationis Ma-
riae is getrokken, zynde het lot gunflig geweeft aan
Jan van Weelde.

Ik heb in het voorige deel reets aangemerkt,
dat de Geeftelyke geene nieuwe huizen in deeze
Stadt mochten timmeren zonder toeftemminge
des Raadts, noch dat wereldfche menfchen hun-
ne onroerende goederen aan hen mochten over-
geven tot een geeftelyk gebruik. Men kan licht
begrypen ,dat het de Geeft�lyken in dien tydt, in
welke het bygeloof zoo fterk heerfchte , niet
veele moeite kofte, veele menfchen te overreeden
tot het weggeeven en vermaken hunner goede-
ren , en dus dezelve van een wereldfch tot een.
geeftelyk gebruik te doen afzonderen, dewyl die

G 3 begif»

ioi UTRECHTSCHE i44⁶-

begiftigers zich verbeelden daar door het behoud
hunner onfterffelyke zielen te zullen erlangen.
Doch de Regeerders dezer Stadt bemerkten licht,
dat , indien dit bygel�of te veel wierdt toege-
geven , niet alleen veele geflachten zouden wor-
den verarmt, en buiten ftaat geftelt oni de Stadt,
kerk en het land quttig' en dienftig te zyn in ty-
den van noodt; maar ook. dat de te veel getimmer-
de geeftelyke gebouwen Stadts grond zodanig
zouden beilaan, dat 'er gebrek zoude komen aan
plaatzen , nodig ter inwbninge van b�rgeren en
ingezetenen,' welke boven de dienften»die zyals
recht geaarde baatgeren aan de Stadt de�den, ook
alle eKcynfen en-vi'chattingen betaalden, waarvan
de Geeftelyken, zoo .voorhunne perfonen .«Is goe-
deren ',-.beweerden vryheit te moeten hebbeh ;
w�shalv�n door de tti�erdere geeftelyke gebou-
wen �n iowooneren Stadts inkomflen niet ver-
ieyt, ma�r 'zelfs mefkelyk vermindert wier-
Niet cegenftaande dit verbodt, waren ech-
ter 'zedert eenige jaren veefe wereldfche goede-
»�*i in de mach t der�eefbelyken gekomen., en zelfs
nieuwe kloofteren, Zuflerhuizen en ahSere in de
StUdt en Stadts vryheit opgerecht ; en om de
kracht van de verbiedende wet te ontzenuwen,
hadden weereidfchtf inenfchen, veele hunner on-
roerende goederen tot een geeflelyk gebruik ge-
fchikt hebbende, zich verbonden, fchoon dat ze ui-
terlyke bezitters bJ�ven,zonder openbare of gereeh-
telyke overgifce'daar Van te doen, dewyl zuiks
ongeoorloft wasi, de inkomften der zelve aan de
Geeftelyken- uit te reiken, en ook hunne erfgena-
men daar toe t'e verplichten,of door eenen bedriegt-
lyken handel aan iemand over te geven, die aange-
nomen hadde dezelve te Zullen bezitten ten behoe-

^: ve

1446. JAARBOEKJE^.- 193.

ve der Geeflelykeji, welke: wjefden gezegt-^en
eigendom,dier g��deren te hebb�hj, .of pntfa,ngen
te hebbei?,, in gclove^zn de ei^;ena,ars, wierden.ge-
noem t yoceritcke per'fbn'en in gelode.

De. Raadt "dezer S(adt bin' dit bovengemelde
misbruik te fluiten, heeft des Vrydaghs op S. Ser-;
vaas dagh gelafl, dat all� onroerende goederen
en eigendommen , in de Stadt of Stadts vryheit
gelegen, die z�dert de vorige overdrachten, in .de
macht derGeefl;eJyken gekomen waren, wederom
zouden gebracht worden in handen derwereldfchen
^oor S. Viftors dagh. Doch g�fchjede dit niet voor
dien bepaalden tydt, zoo zoude de Raadt die goe-
deren naar zich .neemen tot behoef van de Stadt>
met vordere byvoeginge, weer ysmant, die van
defer tyt voert enige fine onroerende goede in geefte-
licker ,hant bracbte, binnen onfer .Stadt , ofte Stat
vriheit gelegen, betivaer in vercopen , "wechgevcn,
of anders, die foude fo vtiel goets verbueren, als hi
in der geeflelick�r ham gebracht hadde, ehde dat
goet foude daer toe verbuert.ii�efen ter flat behoef.
�Vaer oec yemejjt,. die enich goet onroerende in ge-
love ontfenge, om in der geeflelicker hant te bliven,
ende ter geeftTicheit behoef, ende\enich Schepen dia
daer over ftonde^ dat der geeftelicbeit enicb goet gege-
ven worde .onruerende, die foude die tveerde desfel-
ven goets verbeuren an der Stat handt, ende daer
toe tot gener tyt Soepen mogen werden, (i)

Hier van waren alleen uitgezonden de vier
Zuflerhuizen binnen deze Stadt, als van S. Ceci-
lie, van de elfduizent Maachden," anders genaamt
Brandole, by onfer Vrouwen Gaflbuis in den JVyn-
gaart in der Oudelle , en van S t. signieten en

S. Claes

(i) Ziet Utrechts Placcaath. III. deel bladz. 290.

G₄

104 UTRECHTSCHE 1446.

S, C�aes Kerkhof, welke by overdracht des Raadts
des donderdaghs op ten dertienden avont des vol-
genden jaars 1447.(i) toegeftaan was rtiftelykte
behouden zulke hoffteden , en getimmerte als zy
reets bewoonden, en ook anderen daar by te ko-
pen. Van welke vergunninge zy ook in het ver-
volg gebruik gemaakt hebben.

Zommige inwooneren dezer Stadt tegens het
uitdrukkelyk verbodt des Raadts met den Heer
van Montfoort ongeoorloofde gemeenfchap hou-
dende , heeft de Raadt op S. Mauritius dagh dit
ter klokke laten afkondigen : Want die Burch-
gr ave van Montfoirde alle manieren van wegen zueft
hi hem ende den ftnen , die hl kan ende mach , mit
runen, raden ende geveerde, die tegendragende fyn
der zoenen van Montfoirde , dairom laet die Raedt
oudt ende nye enen ygelicken weten, dat nyemant,
�y fy man ofte vrouwen naem , tot Montfoirde en
trecke , noch en fende , of andersvuaer ergent ,
dair die Borchgrave van Montfoirde bewynt
heeft , ten fy by weten ende olrlove onfcr Over-
Jlen oudt ende nye in der tyt. Want miffcbiede ye-
mant aldair, dair en woude die Raet geen geclach
van hoeren , ende dair toe foude die gene, die dat
dede , ivt der Stat wefen vyfjalr lang, ende een
�myle van der Stadt, fa dicke alft yemant dede.
Wair oic yemant gefeten in onfer Stadt ofte Stat
vrybeit , die enige perfonen geefte�ck ofte weerlike,
mannen ofte vr'ouwen, van Montfoirde comende,off
van anderswair, ergent, dair die Borchgrave van
Montfoirde bewynt beeft, of die der Borchgreven,
v � der fynre , dienre of buysge/�tjne. fyn, hwfde,
hoefde _t of enige jprake dair mede hadde _y beytnelic

(O EU niet 1446. tlf Mitthaeua lib. i. Fundat. Ecclef. |₍,
fchryft.

1446. JAARBOEKEN.

off openbair , buten weten ende oirlove der Over-
ften oudt ende nye voirfcreve, die joude des gelycs
vyff" jair ut er Stat wefen , ende een milevan der
Stat, [onder yemant des te verdragen.

Foirt want om fonderlinger opjaten mille , die
Her WII.LAM VAN MONTFOIRDE, des Borchgraven
brueder voirgeruert , gemaeft beeft, om enen on/en
borger moerdadelic te jlaen, ende ie doen flaen, die
Raet oudt ende nye geit op ter felver Her WILLAMS
live gefet heeft , al/e onder ander drie duf ent Bur-
goenj'ce Jcilden te hebben die gene, die den voirjcre-
ve Her WILLAM venge, ende oh/er Stat gevangen
leverde, of du fent Burgoenfce feilde , taaert dat hy
mit ongevall dair over doot bleve; ende dair toe die
felve Raet oud ende nye by enen koer van vyfende fwin-
tich ponden yer/�, ende dair naby vyff j air -wter Stat
te wefen , die �nfe bergere ofte onderfaten waeren,
ende die van den Raide waeren by tien jaeren ivt
der Stat te wefen, verboden hebben, dat nyemant
gene fprake mit Her WILLAM voerfcreve , finen
dienren of huysgefinne hebben en folde, buten con-
fent ende oirlove des Raets, gelyc openbairlic voir-
tyts dat ter doeken verkundicht geweeft beeft, ende
bi fommigen , die daern boven fprake mit den f elven
Her WILLAM gebadt hebben , als den Rade by-
coempt{\), foe ver niet (2) die Raedt oudt ende nye
noch hoir voir overdrachte van defen, ende gebiedt,
dat nyemant mit den [elven Heer WILLAM , f�nen
dienren of hivsgeftnne fprake , ivyfe ofte geworde en
hebben , buten /onderlinge "weten ende oirlove onfer
Qverfien oudt ende nye in der tydt, by richtinge nae
der overdrachten voir dair off' gemae£t, fonder ye~
mant dair inne te verfcbonen. Te

�l tycoempt] dat is,als ter kenniffe van denRaadt gekomen is.
(i) Vtrnitt] dat ie vernieuwt.

^G 5

106 U T R E C H T S C H E 1446.

Te. dezer tydt heeft de Regeering begrepen,
dat de gravinge van eene grift .uit deze Stade tot
in de rivier de Eem , zeer veel nut en voordeel
aan de Stadt zoude toebrengen. Doch teffens,
dat dit werk niet konde verricht worden zonder
groote koften, waarom de Raadt des donredaghs
in die Mauricii heeft overdragen,*/^ de Over/�en
out ende nye , raedt end& 'wegen vynden ende J�ec~_tken feilen , om -geit te krygen, .daet^men nu tegen
der toecoinender eens prove mede gr even mach in 't
veen, om te befaecken , of men oec foude alsdan ene
grefte ende vaert maken mogen doer den pene. van
ottfer Stat in der Eme. En-.dat dit ernft is ge-
weeft , en zelfs eenig geld tot gpetmakinge der
koften afgezondert, make ik op uit het l^aadt-
hefluit des vrydaghs na converfionisPaulivanhet
volgende jaar 1447. waar by Aernt, Block zegelen
van oude brieven genomen , �n daar �nede Ge.-
rechtsbrieven.bezegelt hebbende, veroordeeld is
te geven twee hondert ons Heren gulden, de ee-
ne helfte voorde Stadt, en de andere helfte, die
grifte mede te greventuJJchendenEemenonfer Slat.
Schoon dit werk zyn voortgang niet gehadt heeft,
naar allen fchyn wegensfchaarsheit.vangeldt,zoo
is echter het geheugen daar van niet verloren ;
maar in de voorleedene eeuw wederom levendig
gemaakt, en door veele flerk aangedrongen, en
wie weet niet wat in den jare 1720. hier omtrent
is befloten?

Ook vinde ik d^t de excyns op de bieren ver-
hoogt is, zoo dat elk fmalvat Utrechts bier gezet
is op zeflien Cromflerten vier -wit, en dus elk vat
gehoocbt acht wit , dat is elke balftake enen Bra-
bants geboecht , endii die Gr ut s koits ende Amers'
foertje hoppe elke balftake een doytken geboecht, dat

1447- J A; A R 5'QiEjK &J** U JQ*.

M ze w#e» elcke halftake hoppe om vyfwit een doyt-
ken , ende elke half -tflke koyte negentien doytken.
volgens het Raadtsbefluit, genomen dingsdaghs
na Petri & Pauli. ,_;; ^r,^;,

Dewyl veele hunne beloften,, ,$>jt desRaadts of,
Stadts behoef, by eede aan handen iVan een lidt
des Raadts gedaan, niet nakwao^en-;, zoo heeft
de Raadt op S. Michiels avond .y^rffajan^dat die
zich aan het verzuim van h^t .Ujityoere/i: hunner
beloften fchuldig maakte�, 5>p-«ie Jbjajt; Eoude£>
ftaan, en een jaar uit de Stadt blyven ;�#gp noch-
tans, dat de Raadt naar.rjj;a?e v;an,�e-grot)theit der;
misdaadt de ftraffe naar hun go.etdunkEn zoude
konnen verfwaaren. ;..-.- , _L

.M^->:r,rniBX.I Pf,v -./n .':ni'/
¹ 4 4 7- .SS&�i :

� I'/'^O*'* '' � ,*

In het jaar 1447. zyn Regeerders ^e^er-Stadt
geweeft. B^os^ji

�^r'' " i � -i '.�;/�/ !�

Schepenen. , _: .,,,;»

u j- xxr "-'"^:;" �'�' �''' "' '''" ^; ' '

riennc die wit. :.^>: gj^osti» �

Vrederic van Drakenborch.

Guedert die Coninck, Borgermee�b^.

Adriaen van Lantscroen.

Jacop van Amerongen,

Willam van Gent.

Bertelnie?us Zoudenbalch, , >

Jan Rwfch Peters zoen.

Goedfcalc van Winfen.

Braem van Lnchtenberch.

Peter over die Vecht.

Jonge Jan die Coninck. .

io8 UTRECHTSCHE 1447.

Raden.

Jan van Clarenborch.

Henric van Reningen.

Herman Keyfer.

Jan Henric Mouwerts zoen.

Tyman Deel Claes zoen.

Folphert van RaephorfL

Geryt Jan Weflels zoens zoen.'

Jan Schott.

Guedert Coninck van Voerde.

Tyman Nypyfer.

Jan van l lamelenberch.

Vrederic van Damafch.

Vranck die Haze. v

Geryt Foeck.

Willam Scrokyn:

Claes Folperts zoen.

Herman van Lewenberch.

Geryt van Vlueten.

Lodewyck die Wael, Borgermeefter.

Vranck Guederts zoen.

Peter Rwfch.

Aelbert van Ryn. wbi

Geryt Goes.

Daem van Bloemen weerde*

» *, � .
O�dermannen.'

Philips van Gruenevelt. �»

Overfte Ouderman. S Wantfnyders.
Vrederic die Voecht. J

facobWouSrszoenJ ^Sny^de"^:

---------------:-----

1447- JAAR B O EKEN. ioj>

Herberen Spycker. -, _Racl___
Willam Proeft.

} Molenairs.

}

Henric Tacob Dircs zoens zoen. �. nr_ntt_a,
Lodewyck Aernts zoen. > WoIIewevers.

Geryt van Zulen. � ,

Clacs van der ZevenderJ �

Gysbert van Hamelenberch. -,

,K - T } Graeuwerkers.

Aelbert die Lege. *

Aernt Hoet.

Reyner Aernts zoen. -j

Overfte Ouderman. \ BylhouwersJ
Guedert Egberts zoen. 3.

Wou«

t 10 U.'T -RE C H ^T^S -"C �i E 1447.

Wouter van Teylineen. � T -T_CI,. > , �' { � '"-
Ryner van Oeftrum' f?"^W > '
Oelric Lieboiru , �><« j_e,_Q:�-^(l:
Adryaen van W�fell. * W^BSfes \ t . �

. . � -.J !�:��

In de week' na Pauli�s b�keering fc'indez«Sradt
een Steekfpel met fchilden; en fpeer�n van goede
Heeren , Ridderen en Edelen gehouden.

De Schout dezer Stadt- goederen der afgeftor-
vene in deze Stadt, dewelke van uitheemfche
ge�rft wierden , aanflaaftdeV-zJ�nder die vreemde
erfgenamen in rechten daar over te hebben aan-
gefproken , heeft de Raadt zulks afgekeurd , en
verftaan dat de Schout dit niet zoude vermogen
te doen , dan met behoorlyke � rechts ver volgin-

ge- (O

De Regeerders dezer Stadt hebben kondfchap

gekregen , dat Heer ffitffem va» Ment foort de Stadt
by verraflinge zoude grachten te vermeefteren ,
waarom zy des 'dingsdaghs na Palmdagh ter klok-

ken

(i) Ziet U4rechtfch Plac<;a*tb.'.:�II. Deel bladz. 197. Het
is al eene oude gewoonte geweeft in veele Steden en plaat-
zen , zoo binnen als buten ons landt , dat gegoede inwoone-
ren naar andere Steden of landen zjch met 'er woon begee-
vende, een gedeelte van hun goed hebben moeten geven ten
behoeve djer Jiteden _en pjaalrzen welke zy verlieten , bekent
onder het recht van- £*�«« of Ifftte , om te vergoeden de
fchade , die de Steden en plaatzeh door het vertrek van
zodanige ingezetenen kwamen Te lyden.' Doch vooral wierdt
hier gebruik vatf gemaakt omtrent uitheemfche erfgenamen ,
die van de ge�rfde goederen een gedeelte moeften overge-
ten. Het blykt uit deze overdracht dat dit recht hier ook
plaats heeft gehadt. Keyzer Karel heeft den 31- Maart ifjo.
dit recht goetgekeurt,doch bepaald, zoo d�tdievan Utrecht
zullen z,ulk recht van- beflerfeniffen ofte Exue mogen gebrui-
ken jegens poorteren en inwoonden van andere Keyferlyke
JMajejleiti Steeden i» dex.e Nederlanden leggende, als me»

«Maar

J447* JAARBOEKEN. in

ken hebben laten af kondigen,datalle, diegemelden
Heer Willem voor de poorten vernamen , en niet
afkeerden , en die geene welke gelaft waren
hem te wederftaan, en zulks niet deden, als me.
de die geene, welke hem huisden of hoofden ,
voor hun leven uit de Stadtzouden gebannen wor-
den. Ook heeft de Raadt, om krachtiger tegen-
ftand aan hunne vyanden te konnen doen , het
getal der Schutten vermeerdert, en de Hopmans
derzelve toegeftaan noch negen nieuwe Schutten
aan te nemen.

Schoon de Biflchop zich gevoegt hadde byden
Raadt dezer Stadt , en een verbodt laten uit-
gaan , van geene gemeenfchap met Pf�llem van
Montfoort te houden, of hem in eeiiige fleden of
floten des Geflichts in te laten , zoo waren 'er
echter verfcheide menfchen, zelfs in deze Stadt,
die het met hem hielden, waarom de Raadt hun-
ne vooroverdrachten hier op gemaakt, op het
krachtigfte heeft vernieuwt.

aldaar tegens henluyden ufeert. By .vervolg van tyden zyn
ycele Steeden met den anderen over een gekomen het recht
van Exue van elkanders inwooneren niet te vorderen. Die
meerder onderrichtingt van dit recht van Exue begeert,
kan daar van nazien 't geen de Profeffor Voet ad tit. ff. de
Judic. no. 99. en Zurk in zyn Codex Batavus op het.woord
Exue daar van aangetekent, hebben. Ju Gelderland, en voor
al in de Veluwe, nam de Graaf naar zich uit de nalatenfchap
van Keurmedige , dat is van dienftbaare , baftarden en
vreemdelingen, aldaar geftorven , het befte ftuk der roeren-
de goederen , welk recht de Steden Amersfoort en Rhenen
ook tegens de Gelderfcheh geoeffent hebben , en eerft on-
langs in den jare 1745. met wederzydfche toeftemminge dcc
Staten van Gelderland en Utrecht voor altoos is vernieticht.
Ziet hier van Matthaeus in Praefat. lib. m. de Nobilit. en
den Heer SchraflYrt in Comment. a J Jus Vefaviae cap. MXI.
art. t. no. 3. en in Codice Gelr, Zutph. voce keur $. i.

ti2 UTRECHTSCHE 1447-

Alhoewel de Borchgraaf van Montfoort enzyn
broeder in die tyden vermoogende edelluiden wa-
ren , zoo was echter hun macht zoo groot niet
om de Stadt Utrecht den oorlog aan te doen.
Het komt my waarfchynelyk voor, dat Hertog
Philips van Bourgondien, jaloers over het welva-
ren der Utrechtenaars , de Heeren van "Mont-
foort hier toe aangezet, immers geftyft zal heb-
ben �n hun kwaad voornemen; dewyl die niet al-
leen met hem en alle die edelluiden, die hen in
den bloede nabeftaande waren, als die van A/y«-
den, Cronenburch, Zuilen en anderen, maar ook
met de Stadt Amersfoort den xxi. May dezes jaars,
een verbondt heeft aangegaan van onderlingen by-
ftand. (r) Dus heeft die looze Vorft al overleg
gemaakt, om aan de Stadt Utrecht -v yanden te ver-
wekken, op hope van haar te verzwakken , en
zoo met 'er tydt meefter te worden van dien vet-
ten buit, waar op hy loerde.

In het Buurfpraakboek des Manendaghs na O*
dulphi ftaat ter klokken afgeleezen te zyn : Alfa
der een groet gezelfcbap te famen ge/Jagen is om alle
deze Nederlanden te overvallen etide te verwueften,
f� is onfe gnedige Heer van Utrecht te rade gemor'
den, dat bi mit fyns felfs^ live mit anderen rorften,
Heren ende goede fteden, die daer opverbondenfyn^ dat
voerfcreve gefeljcap wil belpen bi der hulpe Godei
wederftaen , ende fel bidden in onfer ftadt ende in
den lande hem te velgen. Daerom laet die Raedi
out ende nye enen ygelicken weten, dat M fyn har-
nafch rede endefcboen make, om off'hi gebeden ivor-
de , dat hi on/�n genedige Heer dienen mocht.

Want

(O De brief kan gelezen worden by Matthteus de Jure
Gladii cap. xi. p. 173. en Rer. Amersf. Scriptor, p. 298.

1447. JAARBOEKEN. 113

Want die Raedt oudt ende nye overdragen is, dat
wen on/�n gnedigen Heer ter bede dienen fall. UiC
een Raadtsbefluit van dit jaar (i) blykt, dat die
van Overyflel zeer bekommert zyn geweefl voor
die volk,die aldaar Dra-ivanten genoemt worden,
en dat zy eenige uit den hunnen afgezonden heb-
ben naar Utrecht, om van den Biflchop en de Sta-
ten byftand te verzoeken , indien zy daar wilden
invallen. Dat dit ongebonde volk dezelve zyn
geweefl:, die de wegen onvry maakten en op ro-
ven toeleiden , tegen welker komft Slichten-
horfl (2) verhaald, dat de Keurvorften van Mentz,
Keulen , Trier en van de Paltz den Hertog van
Gelder gewaarfchouwt hebben , is waarfchynlyk.
Doch de vrees voor den inval dezer gaften isver-
dweenen, door dien Diderik van Meurs Keurvorft
van Keulen dezelve in zynen dienftnam.en tegen
de Heeren van der Lippe gebruikte, zoo als men
lezen kan in de Munfterfche Chronyk van Aer-
nout de Bevergerne (3) alwaar zy Dreyvantenge-
naamt worden.

Dewyl de Heer Willem van Montfoort en zyn
broeder de Borchgraaf veel volks te Montfoorc
vergaderden , en in de Stadt Utrecht eenige be-
ginzelen van oneenigheden tuflchen den Biflchop
en de Regeerders zich openbaarden, heeft de
Raadt, voorziende het gevolg der zelve, des
faturdaghs na onfer Vrouwen conceptio, ter ver-
zeekeringe van haare Stadt gelaft, dat 'er des

nachts

(i) Te vinden by Matth. lib. n. de Nobilit. cap. ij. p.

3"7-

(i) Slichtenh. Gelderf. Gefch. ix. boek bladz. 440.

(j) By Matthaeus torn. vin. Analedt. p. 117. By Teflche-
maker in Annalib. Cliviae occ. p. 301. worden zy Boh�me»
gezegt te zyn geweeft.

IL Deel. H

114 UTRECHTSCHE 1447.

nachts eene wacht van vyf en twintig mannen met
twee Homannen op Hazenberch zoude zyn , en
dat des daaghs twee Leeden van den Raadt zou-
den zitten voor de poorten, om acht te geven op
die geene , dewelke in de Stadt kwamen, en uit
dezelve gingen jen dat voorts by het Caphtelvan
den Dom vervolgt zoude worden, dat de Cano-
nik Rover van TVmf�n uit de Stadt zoude gaan ,
om alles beften wille, ende ruft ende vrede in de Stadt
te "houden, ter tyt toe die faken tuffchen onfen gne-
digen Heer van Utrecht ende der Stat hem bet ma-
ken. Waar uit ik niet anders kan befluiten, dan
dat die Rover van Winfen een ieverige voorflan-
der van den Biffchop zal geweefl zyn, en miflchien
flerke uitdrukkingen tegen de Stadts Regeerders
zal gebruikt hebben.

Wanneer de Raadt dit befluit genomen hadt,
kwam 'er terftond eene groote vergaderinge van
volk, waar van veele met wapenen voorzien wa-
ren , aan het huis van Rover van IVinfen , hem
willende beletten uit de Stadt te gaan, en noot-
zaken hier te blyven. De Raadt hier van ken-
nifle krygende, heeft tydig dezen kwaden toeleg
gefluit, en zommige der genen, diejzich tegen
de Regeeringehadden verzet, uit de Stade doen
gaan, andere geldboetens opgeleit, en uit den
Raadt gezet Goedtfcalc van IVmfen, Jonge Jan
die Coninc, Reyner van Oeftrum, Ever t van '%$�
culen , Claes van Zevender, Gysbert van Vlueten,
Jan van Drakenborch, Jan die Coninc, Eerfl Tact s
van Amerongen, Matthys van VoJ'culen, Even van
Voerde ,Lubbert die Wael, Eer ftvan Herdenbroeck,
Claes Scout, en Pouwels Scroyken, welke zich
mede in die vergaderinge hadden begeeven.

De verfcbjllen met den Biffchop, fchoon He-
da

1447- JAARBOEKEN. 115-

da die op dit jaar brengt, zal ik in navoJginge
van Veldenaar op het volgende jaar verhaalen.
Te meer, om dat ik op S. Thomas avond, en dus
op het einde van dit jaar ter klokke afgekondicht
vinde mede op den naam van den Bii�chop (ten
blyke dat hy te dier tydt de Stadt noch niet ver-
laten hadde, en met den Raadt, ten minften
voor het uitterlyke , noch eensgezint was) die
navolgende: Wart over een gedragen byonfenHeer
den Biffcop van Utrecht, by out Rade ende by aye₉ende by gemeenre morgenjprake van allen gilden,
cft gei�iele, dat die Raet van Utrecht, die ware in
der tyt, ende opt buys zaten , van der meenre gil-
den wegen, en�gerbande zaken overdroegen, om der
Stadt oirbair, welke zaken den Rade voerfcrevege*
boerden te berichten , na der gevuoente der Stadt
van Utrecht ; fo wie hem dair tegens verfette, dat
mit gewelf f e keren, dat foude men rechten anfyn
lyf, ende ixsair oec yemant dair by , die dair toe
geyffcbet worde om den Raet te beschermen, end&
om dat recht te ftarcken, ende dair vechtende wor-
de , ende dair yemant que t [e de , off dootfloege van
den genen, die hem tegens dat recht verfetten, dair
infoude by fyn lyff\ noch die Stat van Utrecht ^niet
om verboeren. Welke de reden geweeft is, waar-
om de Biffchop hier mede in gemeld wordt, is
my onbekent, dewyl my niet voorftaat zulks in
diergelyke gevallen gevonden te hebben. Deze
overdrachte is in den jare 1468. des donderdaghs
na Ponciani nader bevefticht.

Eer ik tot het volgende jaar overgaa, moet ik
noch melden de ftichtinge van eene Vicarye in de
Domskerk door denCaaonjck Jan ut en E/nveert (i)»

als

(O £iet jjiatttl». lib.i. Fuy4at. Ecdef. cap. j. p, *j_r

H i

f 16 UTRECHTSCHE 1448.

als mede dat de BifTchop met toeftemminge der
vyf Godshuizen heeft verwiflelt met den Prior en
't gemeen Convent des Cloofters der Regulieren in
S. Agnete berge by Zwolle het goede geheeten
dat Zialhuis, by Zwolle gelegen , voor zekere ren-
ten uit andere landgoederen jaarlyks komende, (i)

1448.

De Regeering dezer Stadt is in den jaare 1448.
aldus veritelt:

Schepenen.

Dirc van Houdaen.
Aernt van Amerongen.
Jan van Lichtenberch van Lanscroen.
Jan Sloyer.
Jan van Jutfaes.
floetart van Lanscroen.
Jan die Wael.

Roetart Proys, Borgermeefter.
Jan over die Vecht.
Lubbert van Alendorp.
Jonge Adriaen van Lanscroen.
Henric van Zandenborch.

Raden.

Henric van Scerpenborch.

Jacop Mertens zoen.

Hil-

(i) De brief daar van kan gelezen worden by Matth. lib.
f u. de Nobil. i. p. 771.

i₄48. JAARBOEKEN. 117

Hilbrant Dircs zoen.

Jan Lambert Ludekyns zoens zoen.

Jan van Raephorft.

Lubberc van Groenewoude. -

Willam Holl.

Jan Heerkyn.

Jan van Tyell, Borgermeefter.

Geryt die Craen.

Gysbert Florens zoen.

Jan Goes.

Lutgen Korskyns zoen. * �

Henric Block.

Jan Noeteboem.

Weerner Braem.

Jacop Pott.

Henric van Damaflch.

Eerfl Jans zoen.

Jan Rwfch.

Henric die Haze.

Dirc die Jonge.

Gysbert van Herdenbroeck.

Oudermannen.

Herman Wonden , �T��,r�,�i««^;Dirck van Stekel. > Wantfnyderi.

Jan Knyff, Overfle Ouderman. �» e_nvj.�..-
Gysbert van_:Ruweel. l ^&ny^ders'

Jan die Lange. ₇ � ,

Jan die Wael Claes zoen.-? ^mcKers'
Henric Stevens zoen, -> -, . , . ,
Egbert Claes zoen. > Molenairs.

Gysbert Goderts zoen.-, _T ,�

Symon Jans zoen. > Lynnewevers.

H 4

ligt �TRECMTSCHE 1448»

Willam Claes zoen. -, , _ouwe�

Wilboirt Korskyns zoen. * ^⁰¹Ueboir, _Wo||£we,_ers.

Roelof uten Elsvfeert. ., -�

Gysbercdie WolffvanHamelenberch/

_f > Oudecordewaniers.

Jan Robberts zoen. �»

Willem van Snellenberch. ^
Hubert van Pallaes , Overfte i» Corencopers.
Ouderman.

Symon van Teylingen. j _{Graeuwerkers%}

Jan die Kraen.

Gysbert Louwerens zoen.

Godert Claas Folpers zoenszoen.

Willam Anus zoen. , _B _Ihouwer8

Splinter Egberts zpen, ^f ³

Bercelmeeus Schott.

Jan der Haer. /

GerytMathys^oen. _Zadelaim

Even voor het veranderen van de Regeering,
, hadt

�₄48. JAARBOEKEN. 119

hadc de Raadc, om de rufl van haare Stadt, zoo
veel mogelyk was , te verzeekeren , des dings-
daghs na Converfionis Pauli dit befluit genomen:
Overdroegen die Rade oudt ende nye, dat mement
mede te lote gaen en feil, die van buten ingecomen
is, of noch incomen feil, van den genen die verdre-
ven off voervluchticb geweeft hebben, of die in tiden
voer�eden om der vergaderings wille tot Her Rover
van Winfen gecorrigiert fyn , ter tyt toe die Raet
out ende nie anders te rade wert.

In het voorige Jaar was 'er wederom een Mer-
gengelt ingewillicht, en, dewyl dit middel \eel
geldts opbracht, heeft deBiflchop onderzoek wil-
len doen naar het gebruik van de penningen, wel-
ke wegens die fchattinge opgebracht wierden.
Dit heeft oorzaak gegeven tot onmin tuffchen den
Bjflchop en de Stadt, dewyl een groot gedeelte
van dit geldt ten behoeve dezer Stadt was gege-
ven , ter betalinge der fchulden, uit den vorigen
oorlog gefproten, als mede om de gemeente door
het verminderen der excynfen te verlichten. De
Biflchop hier over fprekende met Johan Proeis
Domdeken, broeder van den Borgermeefter.Roe-
tart Proeis, waren zy te zamen in woorden ge-
raakt , die zoo verre gingen, dat de Deken hem
Biflchop al dreigende zeide, zoo hy op dien voet
wilde voortgaan, hy mochte toezien om den Bif-
fchoppelyken ftoel te behouden, hy zelve zoude
wel Deken blyven, en fcheidden dus van den an-
deren in euvelen gemoede. De Biflchop, ver-
gramt over de weigeringe, dede zyn paard zade-
len , en verliet de Stadt , zich begeevende naar
Amersfoort en het Kafteel ter Horft, gedurig in
gedachten houdende de voorgemelde woorden
van den Domdeken, en overleggende op wat wy-

H 4 ze

iao U T R E C H T S C H E 1448.

ze hy beft van die geene , die hem tegen waren ,
wrake zoude konnen neemen. Dus, fchoonBif-
fchop Rudolpb zyne bevorderinge tot het Bisdom
meeft verfchuldicht was aan het geflacht der
Proeifen enLichtenbergert, wierdt hy thans hun-
nen bitteren vyand: en, alhoewel hy, zoo als wy
op het voorige jaar gezien hebben,zich tegen den
Borchgraaf van Montfoort ten voordeele der
Utrechtenaars hadde verklaard, zoo maakte hy
thans , om zich van zyne hulp en byflant te be-
dienen , met hem vriendfchap, hem vergeeven-
de zynen misdaadt omtrent zynen Vader Johan
gepleegt, welken hy tot het einde van zyn Teven,
voorgevallen in het begin van dit jaar , te weten
op S. Anthonius dagh, (i) opgefloten gehouden
hadt. Dus wierdt deze ontaarde zoon ontheft
van den kerkelyken ban, en door dezen Geeftely-
ken Kerkvoogdt, alleen met opbrenginge van ee-
ne merkelyke geldboete, (2) vry verklaard, en
deze onnatuurlyke gruweldaadt hemkwytgefchol-
den.

Deeze verzoeninge van den Biflchop met den
Borchgraaf heeft de gemoederen derUtrechtenaars
zeer verbittert, weshalven zy overleg maakten ,
om Biflchop Rudolpb te verftooten, en Walraven
van Meurs in de Stadt te brengen , en voor hun-
nen Geeftelyken Heer aan te neemen (?), te meer,
dewyl zyne verkiezing thans door den Room-
fchen Stoel was bevefticht. En dat Walraven, die

zich

(O Ziet Drakenb. Aanhangfel op de Kerkelyke Oudheden
van Nederland bladz. xxviu.

(i) Naar de gewoonte vao dien tydt. Ziet Brandt Hiftor. van
de Reformatie I. Boek bladz. 39.

(j) Ziet Heda p. *8₇.

------------- ------------.

1448. JAARBOEKEN. 121

zich eenige jaren flil gehouden hadt, door dien hy
onmachtig was zyn gewaand recht tegen Biflchop
Rudolph te doen gelden, het hoofd wederom heeft
beginnen op te fteeken, fchynt my toe uit het ver-
drag, 't welk hy nevens Otto Heer tot Bronchorfl en
Borkulo , en Remolt van Homoet Heer tot Dore-
waart, in dit jaar op Laurentius dagh met de vier
Steden van de Vel uwe Harderwyk, Wageningen^
Hattem en Elburg heeft aangegaan , om den an-
deren tegen alle overlaft en bezwaar, die hen te-
gens ftadt of landrecht zoude worden aangedaan(i),
byftant te doen.

De Regeerders dezer Stadt vernomen hebben-
de, dat Willem van Montfoort, met eenige gewa-
pende mannen te paerd, zich dicht by de Stadts
muuren hadde vertoond, op hoope, dat door zy-
ne aannadering opfchuddinge onder het gemeen
verwekt, en hy daar door lichtelyk meefter van
de Stadt zoude worden, hebben ordre geftelt ter
verzekeringe van hunne Stadt, en ook de borgers
in de wapenen gebragt, om den Heer van Mont-
foort te wederftaan , en zelfs tegen hem uit te
trekken, en ten dien einde tot Hoofdmannen aan-
peftelt Jan Proys van Llchtenbercb, en Hendrik
Jacobs zoon, met ernflig gebodt aan de gewapen-
de manfchap hunne voorgangeren in alles te ge-
hoorzamen , en bedreiginge van zwaare ftraffe aan
die geene, welke niet nakwamen het geen hen
door de zelve zoude bevolen worden.

Den BifTchop wierdt dus door die geene, wel-
ke thans het bewind in de Stadts Regeeringe had-
den, uit de Stadt gehouden , zonder dat de Kar-
dinaal

(O Ziet den Heere Schraffert in zyne Bcfchry»inge van
Harderwyk 11. Deel bladz. 38.

122 UTRECHTSCHE 1448.

dinaal Nicolaas de Cufa(i), door zyne opentlyke
predikatien, door welke hy de Utrechtenaars op

het

(i) Zoo verhaald Heda p. 287. andere (rellen zyne komft
in deze Nederlanden eerft op het jaar Hfo. doch d'Attichy,
die zyn leven befchreven heeft in zyn boek, genaamt Flores
Hilloriae Cardinalium tom. n. p. 191. & feqq. getuigt, dat
hy in dit jaar , en naderhand voor de tweede maal in 't jaar
1-j.fO. door den Paus tot deeze landen is afgezonden. De.
ze was geboren in het gebiedt van het Keurvorftendom
Trier van gemeene Ouders , en hadde de gronden van ge'
leerdheit in zyne jeugt op de Schoole van Deventer ge-
legt, en konde dus in de Nederduitfche tale alhier predi-
ken. Hy wordt wegens zyne ervarenheit in de Latyn-
fche, Griekfche en Hebreeuwfche talen zeer geroemt. Het
geeftelyk leven verkoren hebbende , is hy gevordert tot
Canonik en Deken van Florinus te Coblents, en was een
ieverig voorftander geweeft van de befluiten der Bazelfche
Kerkvergadering tegens den Paus , doch naderhant te Re-
gensburg op de Ryksvergadering, in tegenwoordighejt van
Keizer Frederik , door zyne welfprekenheit de meefte Vor-
ften van het Duitfche Ryk afgetrokken hebbende van hunne
aankleving aan den door die Kerkvergadering verkoren Paus
Amadeus , en overgebracht hebbende tot erkenning van de
�wettelykheit des Opperhoofdfchaps van den Paus Eugenius,
is hy door dien Opperkerkvoogd metverfcheidenegeeftelyke
waerdigheden begifticht , en in het begin van dit jaar doot
Paus Nicolaas den vyfden tot het purper verheven, en door den-
«elven afgezonden naar verfcheide deelen van Duitfchland en
de Nederlanden, om de klooftertucht te verbeteren, en in het
jaar 145». wederom hier gekomen om de aflaten van het Ju-
beljaar te verkondigen en te verleenen. Ziet Chronicon Cor-
nelii Zantfliet apud Martene tom. v. CellecT:. Script. & Mo-
nument. Veter. p. <f7f. Schoon hy een afgezant van
den Roomfchen Stoel was , zoo heeft hy echter veele mis-
flagen in die kerk gezien en erkent, en ook veele gewoon-
tens en gebruiken afgekeurt , zoo als in het breede verhaald
Boxhorn inzyneNederlandfcheHiftoriebladz.iS^.. en vervol-
gens ,' en uit denzelven S. van Leeuwen Batavia Illuftrata
bladz. 4ii5. en <?oj. Ziet ook Brandt Hiftorie van de Refor-
matie I. Boek bladz. 59. Dat hy een gelettert man geweeft
is, getuigt met verfcheide SchryversBuchel adHedamp 190.
en Rev�us in initio lib. If. Hiftor. Daventr.'die ook eene lyft
opgeeft van zyne gefchreve verken.

1449- JAARBOEKEN. 113

het nadrukkelykfte vermaande tot verzoeningc
met hunnen Biflchop, iets heeft gevordert.

In dit jaar zyn 'er veele muizen , ja zelfs rot-
ten in het land geweeft, dewelke groote fchade
aan het koorn en vekgras toebrachten, en dewyl
de Wezelen, Hermeien en Buntzingen dat onge-
dierte opeeten , heeft de Raadt dezer Stadt ver-
boden alle borgeren en ingezetenen die fcherpe
dieren op te vangen, en de Bontwerkers gelaft ,
zoo als hen die dieren te koop gebracht zouden
worden , daar van kennifle te geven, op de ver-
beurte van een pond. In het begin van het vol-
gende jaar het land bevryd zynde vanjdie plage,
is den volke by klokluidinge bekend gemaakt, dat
het hun geoorloft was, de voorgemelde dieren te
vangen en te dooden , en de Bontwerkers toege-
ftaan die te koopen zonder een�g verbeuren.

In de maand September van het volgende jaar
de muizen zich wederom in eene groote meenigte
ep het landt vertoonende , heeft de Raadt het
zoo evengemelde befluit vernieuwt , en by hun-
ne verdwyninge wederom oorlof gegeven aan
de Bontwerkers, om de voorgenoemde fcherpe
dieren , hen te veil aangeboden wordende, te
koopen.

* ,

1449.

In het jaar 1449. zyn verkooren tof

Schepenen.

Godert die Coninck.
Lodewyck die Waell.
Henric die Wit.

124 UTRECHTSCHE 1449.

Vrederic van Drakenborch.
Willam van Lochorfl.
Jan Rwfch Peters zoen.
Jan van Hamerftein.
Herman van Lewenberch.
Jan Trinde.
Braem van Lichtenberch.
Jan Grawerc Hugen zoen.
Peter Grawert, Borgermeefter.

Raden.
Jan Zittert.

Huge van Gruenenberch.
Splinter Taets.
Jonge Jan die Coninc.
Aerntvan der Horfl.
Jan die Wilde.

Jonge Eerft van Herdenbroec.
Geryt Weflels zoen.
Wouter Stevens zoen.
Claes van der Zevender.
Tyman Nypyfer.
Geryt die Haen.
Peter Jans zoen.
Jan Jacop Peters zoens zoen.
Godert Deell. *

Geryt Goes.

Daem van Bloemenweerde.
Godfcalc van Winfen.
Godert Bott.
Aernt Gysberts zoen.
Wouter van der Eem.
Henric van Nyevelt, Borgermeefter.
Peter Rwflche.
Henric Braem.

Ouder-

1449. JAARBOEKEN. 125

Oudermannen.

GerytKnyff. ₇

Jacob Wouters zoen.*
Willam Proeft. -._BkSplinter Wyc. > ^BackersBeernt Hazert.

Henric Marre.
Andries Jans zoen.

Eerft van Herdenbroec. -> vifchconen

Cornelis Aelbert Staden zoen. *

Dirc Taets. -, Louwers

Ghysbert van der Ae.^s

Henric Jacob Dircs zoens zoen._} _Wo]leweverS!

Aelbert van Angeren.

Godert Coninc van Voirde.j _Mars)uden>

Dirc Everts zoen* ^J

Peter WillaTns zoen. , -.

Steven van der Brug. > Steenbickers.

126 �TRECHTSCHE 1449.

Geryt Grawert. �>

Wouter van Teylingen.-^
Willam Jans zoen. -, ./�_A i -
Dircdie^JGoutfla_ger.>^Zadelairs-

Voor het veranderen van de Regeering , te
weten desDonderdaghs na dertiendendagh, heeft
de Raadt zich noch ftandvaftig getoont tegens ha-
ren Biflchop , en tot dat einde dit volgende ter
klokke doen afkondigen : Overdroegen die Raede
cudt ende nye eendracbtelic tnit gemeene morgen-
fpraeck van allen gilden, dat men die begonnen Ca-
pittel op onfen Heer van Utrecht, van de gebreke
diet gemene lant ende onfer Stat andragende fyn,
ende fonderlinge der heerlicheit van Montfoerde ,
voert vervolgen feil na den rechten flants, die onfe
Heer beloeft beeft: endefo ives daer van coempt,dat
fy dat tnit der Stadt ende den geinenen gilden fa-
mentlic ende m�t malcander truwelic lut feilen hel-
pen dragen.

Ende op dat wy in onfer Stadt ytnmer bi goeder een-
dracbte bliven mogen , als <wy van Godes genade nu
fyn , ende niet in twidrachten vermoit en werden,
fo gebiet die Raet out ende nye, dat niemant enige
brieven ofte boetfcappen en feinde, of en brenge, an
onfen Heer van Utrecht, den finen , of die M tot
hem beeft, noch oec iqeder en ontfange^ buten we-
ten ende confente van onfen Overften, bi enen koer
van tien jaer vater Stadt te wefen, ende daer toe

1449- JAARBOEKEN. 12?

bl rechtlnge toftes Raets goetduncken, nadien men,
vynt dattet die boetfcappen ofte brleve in hebben.

Die Raet geblet enen ygelicken in onfer Stat en-
de jtat vrybelt gefeten, dat niemant enige perjbnen^
vrouwen ofte mannen van Montfperde , of lat den
kerfpel van Montfoerde , en buj� , of en bove , bi
dage ofbi nacht e, op een jaar tvt der Stadt te we-
fen.

Niet tegenftaande deeze voorzorge, is kort
daar na eene wonderJyke en fpoedigeomkeeringe
van zaken gebeurt, dewyl de Biffchop , tot nu
toe uit de Scadt Utrecht gehouden, middel heeft
gevonden om de Stadt in ie krygen. (i) De uic-

voe-

(i) Volgens het fchryven van Heda , hadt de Cardinaa!
ie Cufa , te vergeeffch getracht hebbende de Utrechtenaar»
met hunnen Biffchop te verzoenen, zynen vlyt aangewend ter
bevrediginge van den Biffchop met Walratten van Meurs_tmet dat gelukkig gevolg , dat zy het met den anderen eens
geworden waren. Matthaeua Rer. Atnersfort. Scriptor, p.
304,. getuigt , dat Rudolfb nu niet meer te vreezen heb-
bende van Watraven, zyne gedachten heeft laten gaan,hoe
hy beft de Stadt Utrecht zoude inkrygen, en zyn oogmerk
bereikt heeft. Ik vinde nergens eenen brief van deze over-
dracht , en uit Heda, Veldenaar en andere fchynt het ver-
drag eerft gemaakt te zyn na de verkiezinge van Walraven
tot Biffchop van Munfter, die door het Capittel verkoren»
en door den Paus bevefticht ,uit de bezittinge wierdt gehou-
den door den Grave van der Hoeye en de Stadt Munfter*
xvaar van ik in het vervolg meldinge zal doen. En fchryft
Matthaeus zelfs torn. vin. Anale�h p. if8. dat Walraven
eerft te dier tydt zyn recht op het Utrechtfch Bisdom aan
Rudolpb heeft overgegeven. Ik ftelle echter vaft, dat Bif-
fchop Rudolpb te dezer tydt, en voor de inneminge van de
Stadt Utrecht met Walraven van Meurs zal over een geko-
men zyn , om dat ik niet vinde, dat Walraven eenige be-
weeginge gemaakt heeft, om de Utrechtenaars > thans zoo
verbitterd op hunnen Biffchop, byftandt te bieden, of zyn
gewaand recht op den ftoel te doen gelden, waartoe de te-
genwoordige omftandigheden hem nnders zeer gunftig �wa-
ren. Waar by komt, dat ik in het Buurfpraakboek van dit

jaar

i»8 UTRECHTSCHE 1449.

voeringe van dezen aanflag was beftemt op S. Bla-
fius nacht, zynde des fondaghs, welke tydt daar
toe de gefchiktfte voorkwam, om dat daaghs te
voren de Regeering zynde verzet, het volk ge-
woon was dien avond en een gedeelte van dien
nacht met eeten en drinken , zelfs tot dronkens
worden toe, door te brengen. De Biffchop,met
den Heer van Montfoort en Sweder van Cuylen*
borch en zyn broeders zoon Coenraat van Diep-
bolt, Proofl te Osnabrug en te Deventer, en an-
dere , is dien nacht in alle ftilte tot de Stadt ge.
nadert, en eenig volk in veenfchouwen, die dien
avond door die geene, met welke hy binnen de
Stadt kennifle hield, in de gracht gebragt waren ,
overgezet zynde, is die manfchap door een gat,
gegraven onder eenen boog van de Stadts muur,
tuflchen de Wittevrouwe poort en den Plompen
toorn, door de verftandhouders van binnen gegra-
ven, een voor een gekropen, en in de Stadt geko-
men, welke aanflonds naar de Wittevrouwe poort
getrokken zynde, die poort heeft opengebroken.
De Biflchop hier van kennifle krygende , is daar
op de Stadt ingetrokken, onder een geftadig ge-
roep van zyn byhebbend volk disfyj�n af, en die
weyde vry (i), trachtende daar door aanhang en

by-

jaar leeze, da,t Walraven van Ment s na bekome vry gelei de
even voor Hemelvaartsdag^ , met een gevolg van vyf en
twintig perfonen in de Stadt Utrecht gekomen is. 't Welk
niet gefchiet zoude zyn,indien hy niet metBiflchopTiudolph
bevreedicht was geweeft. Ook heeft Walraven van Meurt
de onderftandpenningen ,-die hy uit het Utrechts Bisdom zou-
de trekken , in het volgende jaar geeifcht, zoo als wy daar
zullen aantekenen.

(i) Gevende hier door te kennen , dat de vermeerderde
en nieu-w opgezette excynfen afgeftelt , en de verkochte
Stadts Weyde wederom aan de Stadt komen moeiten.

1449- JAARBOEKEN.

byftandt te verkrygen. Die van binnen vernee^
mende, dac de Biflchop met zyn volk in de Stade
was, hebben de klokke doen trekken , en zyn ,
zoo fpoedig hen doenlyk was, in hun harnafch op
de Plaatzs gekomen , en om te beletten , dat de
Biflchop, die reets met zyn volk aan de Neude was
gekomen, niet door de Schoutenfleeg en Ganze-
merkt zoude trekken , ter inneeminge van de
Plaatze voor het Raadthuis, hebben zy zich aan-,
ftonts naar de Ganzemerkt begeven, en getracht
in de Schoutenfleeg, tot welke het Biflchops volk
genadert was , den vorderen voortgang t^g flui-
ten. Dus viej hier een bloedig gevecht voor,
vallende die van binnen als leeuwen ,met �§ne
verbaazende kloekmoedigheit op des Biflchops.
volk aan, en nootzaakten hen wel vier a vyf roe-
den achterwaarts te wyken , .wordende de Bif-
fchop zelfs in zyn been(i), en ook de Heer van
Montfoort gekwetfl, en zy zouden naar alle waar-
fchynlykheit de overwinninge behaald hebben ,
zoo niet gedurende dit gevecht eenige Amersfoor-
denaars, de Minnebroeder-fjraat ingetrokken zyn-
de,op de Utrechtenaars waren aangevallen, waar

door

(\) Tn het doodtvonnis van Aernt van Amerongen en Hen-
riek Jacobs zoen , te lezen in het Buurfpraakboek des don-
derdaghs na Scolaftici , wordt de Biflchop gezegt ter floot
toe gewant te z.yn. Het zelve wordt ��k getuigt in zeker
Memoriaal, te vinden by Matth. t. n. Anal. p. 491. ,Hcda
verhaald, dat hy gekwetfl zynde van het paard is afgevallen ,
en Veldenaar, dat hy aan zynen enkel gewond zynde onder da
voet is geraakt, en dat hy van dien tydt tot zyne doodt toe het
rechte gebruik van dat been niet heeft gehadt, maar eenig-
zins mank gegaan , meld Herm. Erdmannus in Chron. rer.
Osnabr. apud Meiboom torn. n. R_er. Germ. aangehaald by
Matth. t. ix. Anal. p. 4.36. In het Chronicon Magnum Bel-
gicum p. j7f. wordt gewag gemaakt van twee wonden, een
aan het hoofd en een aan den enkel.
II. Deel. l

U t R E C H T S C H E. H49-

door een gedeelte des volks , op de Ganzemerkt
ftaande, in wanordre gebracht, genootzaakt
wierdt te wyken , en te verlaten die geene, de-
welke in de Schoutenfteeg dapperlyk vochten,
Deeze, ontzet van hunne achterhoede', waren niet
machtig om den aanval van voren en van achte-
ren te wederftaan, en wierden meeft gedoodt, ge-
kwetft of gevangen genomen ; en des Biflchops
volk dus eenen vryen doorgang gekreegen heb-
bende , trok naar de Plaatze , en die ingenomen
hebbende, wierdt meefter van de Stadt. De Bur-
germeeiler Jan Proey s van Lichtenberch, Roetaart
Proeys en Hendrik van Damafcb , in dit gevecht
zwaar gewond zynde, zyn kort daar na overleeden,
eenige zyn ontvlucht, en veele gevangen geno-
��ie�. Aanflonts , te weten des maandaghs na
Mam Lichtmifle , wierden die geene , dewel-
ke voorleede jaar inet Jan en Berent Grawert,
orri het bywoonen van de vergaderinge ten huize
van Rover van Wmjen uit den Raadt en de Stadt
waren gezet , weder in den Raadt aangenomen,
en op dat de voornaamfte tegenftanders van den
Biflchop, die zich gewapent tegen hem hadden
geftelt, niet ongeftraft zouden ontvluchten , of
zich by iemandt verfchuilen , is ten zelven dage
by klokluidinge dit navolgende den volke aange-
kondicht: Want onfe genedlge Heer van Utrecht
vtit groter logentael ivt/ynre Stadt van Utrecht ge-
togen is, om des wille, dat by vuel ruften endevuel
Vrede in fynre Stadt, ende in allen finen landen,
ende omtrent fynre flat gemae�� heeft, datfommige-
luden ket is ge-weeft, totten ruften ende totten vre-
den , die onfen genedige Heer van Utrecht gemaeSl
beeft ,'mit namen Heren JAN PROTS Domdeken,
4ERNT WN4MERONGEN, HENRIC JA-
COBS

1449- JAARBOEKEN. -131

COBS ZOON, JACOB VAN AMERONGEN,
WILLEM AERNTS SOON, ROET ART
PROTS, 'JAN P ROTS VAN LICHT EN-
BERCH, JACOB PROTS, JAN VAN TTELL,
yREDERIC VAN RTN�SSE, JAN VAN,
RTNESSE , JAN VAN NTENRODE , ende
SPLINTER VANNrENRODE, alle mit boeren
kynderen ende dienren,PHILIPS VANGRUENEr
VELT, HENRIC VAN DAMASCH, VREDE-
DERIC VAN DAMASCH, DIRCKVANDER
STEKEL, JAN SCHOT, JAN AERNTPROTS
SOON, HERMANNUS VAN DER MEER,
GERTT FOEYT, mit fine twee zonen, ovf des -will,
datfy onfen genedigen HeervanUtrecbtfofwaerlicken
belogen hebben, dair om gebiet onfe genedige Heer van
Utrecht mitten Rade oudt ende nye eendracbtelic ,
dat nyemant de voirfcreve perjonen en huf'e noch en
bove binnen fine Stadt ende in allefyn Gefticbt op
boir lyf. ende walr dat zaek , dat /y yemant dair
en boven hwsden, of boefden, dat woude onfegene-
dige Heer van Utrecht mitten Rade oudt ende nys
terftont rechten eendracbtelic mitten zweerde an
hoir lyf; ende yemant die de voirfcreve per jonen f e
wirfchyn bracht e, enicb van deferfonen byjonder *
die foude hebben bondert oude feilde,

Kort daar na is om het gemeene volk genoe-
gen te geven , en om den haat tegen de voorige
Regeerders te vermeerderen, den hoppenfys,die
wegens de bieren betaald wkrdt, voor de helft ver-
mindert, en de Beeftfys en Ooftfys geheel afgezet.

Onder de voornaamfte gevangene, bevonden
zich Jacob van Gaasbeek, Heer van Abcoude ,
Wyck te Duurfteden, Putten en Stryen, Jonker
Arent van Sevenbergen, en Frederik. van Reneffe
van Wulven met zynen broeder %?«. De Jonker

I ^ van

I3z UTRECHTS C H'E 1449.

van Sevenbergen wierdt na gedane oervede en be-
lofte van nooic tegens den Biflchop , de Stadt
Utrecht en het Sticht iets vyandlyks te zullen on-
derneemen, op vrye voeten geftelt, doch de an-
dere kwamen 'er zoo gemakkelyk niet af. Om
het ontflag van den Baron van Gaasbeek te bevor-
deren , kwam ha verkreege vrygeleide voor hem
^n) vyftig perfoonen, de Heer Jan van Latmoy,
Stedehouder van Holland en Zeeland, in de Stadt
Utrecht, dewelke door zyne tuflchenfpraak den ge-
melden Baron verzoende met den Biflchop en de
Stadt Utrecht j (want door den gewapenden tegen-
ftand aan den Biflchop in de Stadt gedaan,hadde
hy, volgens de manier van zeggen van dien fydt,
gebreukt tegen de Stadt; waarom ook de Raadt des
-woensdaghs na Valentini haare Overften, oudt en
nieuwe, macht gegeven heeft om by den Biflchop
te dedingen van het geene hy verbeurd hadde aan
de Stadt, met hem te ftellen tegens den Biflchop,
om hem uit de Stadt en den lande van Utrecht te
keeren.) doch niet dan met affland van zyne heer-
lyke goederen in het Sticht aan dezezyde van den
Yflel gelegen, behoudende alleenlyk daar aan het
vruchtgebruik zyn leven lang geduurende. Heda
en Veldenaar getuigen , dat hy behalven het
vruchtgebruik noch twaalf duizentRhynfche gul-
dens zoude ontfangen hebben. Zommige Schry-
vers verhalen , dat hy kort daar aan het vrucht-
gebruik zoude hebben verkocht aan het Sticht, (i)

Schoon

(i) Verhoeven in zyne befchryvfnge van Amersfoort, uit-
gegeven door Matthaeus Rer. Amersf. Script, p. c. fchryft,
dat hy daar voor ontfangen heeft dertienduizentguldens,en
dat hy binnen het jaar overleden is,'twelkeengroovemifllag
is, vermits hy geleefd heeft tot den jare i^fp. volgens He-
da p. Z9j. doch op dien Schryver kan men niet veel ftaat roa-

ken,

1449- JAARBOEKEN. 133

Schoon ik in den brief van overgifte geene meldin-
ge vinde van die twaalf duizent guldens, zoo is
het echter waar, jiat hy die penningen bedongen
heeft. Zulks blykt klaar uit het verhaal, 't welk
de Overftens volgens de volmacht, zoo even ge-
meld , aan den Raadt gedaan hebben van hunne
verrichtingen, vervat in des Raadtsdagelyksboek
des donderdaghs na S, Mathys dagh , en dewyl
daarinookgewaggemaaktwordtvanhetgeeneaan
den Heer Lannoy, Stadthouder van Holland voor
zyne moeite in dezen aangewend , toegeleit is,
achte ik niet ondienftig het Raadtsbefluit hier
woordelyk mede te deelen. Die Overflen oudt en~
de ny e, hebben aangebracht den Rade oudt endenye^
dat jy by ons Heren Genade ende vrienden, na den
bevele hem gedaen , gededin£t hebben milten Jonc-*
lieer ^an Gaesbeeck , al/e dat die Stad van Wyck,
ende dat {lot tot Duerjleden, ende dat /lot tot Ab-
coude , mlt hoeren heerlicheden, gerechten ende toe-,
behoren, t er [tont comenjellan der kerken ende Ge-

fltcbte

ken, verhalende hy mede op die zelve plaats, dat Biffchop
Rudolph bezig zynde met het beleg van Munfter tot dit jaar
toe uit deeze Stadt is gehouden , fchoon deeze belegering
later is voorgevallen, zoo als wy in het vervolg zullen zien.
Matthaeus lib. m. de Nobil. cap. i. p. 802. fchryft, dat de
Heer van Gaasbeek kort na de overgifte het vruchtgebruik
aan de Staten heeft verkocht , en de Jure Gladii cap. xxiv,
p. 4.14. dat¹ daar voor betaald zyn veertien duizent guldens.
Niet tegenftaande hy even te voren p. 411. hadde gezegtdat
de Heer van Gaasbeek de bezittinge hadde behouden zyn
leven lang geduurende. En dit is het waarfchynlykfte, in-
dien wy acht geven op den brief, dien dezelve Matthaeus op
het volgende bladt 41 z. te voorfchyn brengt, gegeven in het
jaar 1457. waar by de Heer van Gaasbeek eenige -weder-
fpannige borgers van Wyk hunne begaane misdaden vergeeft.
Waar uit men moet befluiten, dat hy ten minften in het jaar
het vruchtgebruik noch gehadt heeft.

I 3

134 U T R E C H T S C H E 1449-

(lichte van Utrecht; behoudeliken minen Jonchert
voir/creve fynre lyfiochte dair an , m�t meer vor-
ivarden, na inbout der brieven , die dair offyn.
ende des foude myn Joncheer van Gaesbeec weder
hebben ene Jomme gelts van twaelf du/ent rynjche
gulden, binnen jairs te betalen: ende die S t at hou-
der van Hottant voir finen coft ende arbeit van dat
hyt gededinE� heeft , dufent Ryn/� gulden , terftont
te betalen, twelcke den Kade oudt ende nye geliefde,
ende hebben dair op voirt den Overflen oudt ende nye
macht gegeven. voir den Joncheer ende Stathouder
ivisheit ende betalinge te helpen d,oen voirt voir/creve
geit, ende brieven daer off't e geven na der formen
des cntiverps, dat dair o/'gele/�n wa�rt in den Ra-
de oudt ende nye voir/creve. En heeft de Raadt
by een volgend befluit, des manendaghs nalnvo-
camiiSjde O verflens macht gegeven, om met den
Biflchop en de Capittelen middelen uit te denken
ter verkryginge van dat geld. Matthaeus(i) heeft
den brief van overgifte te voorfchyn gebracht, en
zoude ik konnen volftaan met den Lezer tot hem
te wyzen , doch dewyl dit een zeer merkwaar-
dig geval is, waar door de Stadt J^Tyck, met het
geen daar onder behoorde , en Abcoude aan het
Nederfticht gekomen is, zoo heb ik niet ondienftig
geoordeelt den brief zelfs, zoo als ik die geleezen
heb,'en dezelve noch op ons Stadthuis en in het
Capittel van Oudmunfler bewaard wordt, alhier
mede te deelen.

� Wy JACOB Heer van GAESBEEK,
� van Abcoude, van Putten, ende van Stryen,
� doen cond allen luden, die defen brierFzullen
� zien, off hoeren lefen, dat wy mit onfen riper

� en-
(l) Lib. ui. de Nobil. cap. t. p. 803,

1449- JAARBOEKEN. 135

� ende gueder voirfienicheit , ende voirdachten
� zinnen , mit onfen genedigen Heer Roedolph
� Biffcop tot Utrecht een minlike en vriendeli-
� ke dedinge overcomen fyn , ende gefloten alle
� alzulcke punten , overdrachten ende voirwer>
� den, alfe hier na befcreven ftaen.

� In den yerften zo zeilen wy JACOB voir-

� fcreven terftont overgeven onfen genedigen

� Heer van Utrecht voirgenoemt , tot behoef

,, der kerken van Utrecht, die Stede van TFyck,

� dat flot tot Duerf�eden , ende dat flot tot Ab-

,, coude, mit zamen alle gerechten ende heer-

� licheden, mit hoeren toebehoeren , arflicken

� aen, ende totten Gedichte van Utrecht te bli-

� ven , mit hoeren geeftelicken beneficien, weer-

� Heken lenen ende manfcappen dair toe behoe-

� rende. Ende die Stede van Wyck fal terftonc

,, myns Heeren Genaden ontfangen voir hoeren

� Heer, ende finen Genaden arflic hulden totten

� kerken behoeff voirfcreven. Ende myns Heeren

,> Genaden fall terftont fine amptluyden fettenop

� beyden floten voirgenoemt. Ende die ampte-

� naren van Abcoude, die myn Heer nu fetten fal,

� die fal Baelyu ende Rentmeyfter wefen van den

� lande van Abcoude mit hoeren toebehoeren ,

� behoudelic dat hy ons JACOB voirfcreven

� jaerlics goede rekeninge doen zall, duerende

� ons leven lang ende niet langer. Ende die Ampt-

� man , die Duerf�eden befitten zall, die fal me-

� de zulke profyt hebben, als ander CafteDei-

� nen dair to gehad hebben dat huys te bewa-

,, ren. Ende ons Heren Genaden fal dair enen

� Caftellein off Amptman zetten, die hem ge-

� nuecht ende gelieven zall. Ende want die pro-

»> fiten van beyden floten tot haer toe te clein

14 �ge-

136 UTRECHTSCHE 1449.

� geweeft zyn, zo zeilen wy JACOB voirfcreven
,, tot eiken van de floten voirgenoerotjaerlix meer
� geven vyftich Rynfche gulden onfe leven lang.
� Ende om dat dit noch te cleine is, die floten
� voirfcreve in reke te houden ende te bewaeren,
,,. fo fal onfe genedigeHeer voirgenoemt dat voirt
� beforgen, wes dair meer toe behoeven fall.

� Ende dit aldus gedaen als voirfcreven is , fo
,_t fall ons Heren Genaden van Utrecht ons ter-
'�, ftont mit zmen vyff Goytshuyfen tot Utrecht
� weder maken die Stede van tfyck mit beyde flo-
,, ten , mit hoeren toebehoeren voirgenoemt tot
�. rechter lyfFtochte te gebruyken, duerende on-
� fe leven lang ; behoudeliken den Cafteleinen
,, off Amptluden van de tween floten voirfcreven
,, hoirepenfien, elx vyftich Rynfche gulden des
� jairs voirfcreve: ende na onfer doot fo fal die
,, ftede van ff^yck, dat huys tot Duerjleden ende
� dat huys tot Abcoude, mit allen hoeren gerech-
� ten ende toebehoeren , ewelicken ende arflic-
,, ken bliven aen der kerken ende Geftichte van
*� Utrecht, in allen manieren ende voirwerden
,, voirgenoemt.

� Ende wy JACOB voirfcreve zeilen ende
� mogen in die ftede van Ityck, ende op die flo*
j, ten , varen , wefen ende comen onfe leven
� lang vrylicke die te gebruyken ; mer niet ge-
� henghen, dat men myns Heren Genaden, den
� Stichte, der Stat van Utrecht, offyemantan-
� ders , dair wt befcadigen off hinderlic wefen
,, zall in eniger wys. Ende die Amptlude van
� beiden floten voirfcreven zeilen zweren ons al«
� tyt dair in ende wt laten te comen, als onsdac
� genuegen zall. behoudelic off ons Heren Gena-
� den voirfcreve , die kerke ende Geflichte van

� Utrecht,

i44p. JAARBOEKEN. . 137

� Utrecht, enich van dezen flede ofte floten by
� ons , off by ons toedoen , in eniger wys ver-
� vreemt worden , dat God verhueden will, fo
� bekennen wy ende belien mit defen onfer brie-
,, ve, dat wy defe voirfcreve overgegeven goede
� terflont claerlicken verfuymt ende verboerc
� hebben aan handen ons genedichs Heer, der
,, kerken ende Gedichte voirfcreve, ende mede
� dair toe alle ander goede, eygen ende leen, fo
j, wair die gelegen zyn in den Geftichte voirfcreve,
., die.wy nu hebben op date des briefs, oeck ver-
� boert te hebben aan handen als voirfcreven flaet.

,, Ende wy J A C O B voirfcreve zeilen onfe
� genedigen Heer voirgenoemt,den Scichte, en-
� de Stat van Utrecht voirtan goede gunft ende
� vriemfcap bewyfen tot alre tyt, fo dat onfe ge-
� nedige Heer, die Ecclefie ende die Stat van
� Utrecht ons mogelicken dair van bedancken
� zullen , ende hebben hier om vorder geloefc
� ende geloven', nummermeer te doen, ofte te
� doen doen, tegens onfen genedigen Heer, der
,, Stat van Utrecht , ende dien genen , die mie
� onfer genedigen Heer van Utrecht op ten zon-
� nendach, op onfer lieven Vrouwen dach te
� lichtmifle , des nachts ingecomen zyn , ende
� die flat voirfcreve in horen handen genomen
� hebben , noch hoeren dienre te misdoen , of
,, doen misdoen in eeniger wys van defer voirge-
� ruerde zaken wegen , met hem truwelicke en
� gunftelic by te bliven , ende hem altyt goede
� gunft ende vrientfcap te bewyfen.

� Ende alle defe voirfcreve punten ende voir-
� werden hebben wy JAC O B voirfcreve geloeft,
� ende geloven voir ons, onfer erfgenamen ende
,, nacomeJingen , by onfer eren , truwen ende

J 5 j> ze-

I₃8 UTRECHTSCHE 1449.

� zekerheiden nummermeer in eniger wys te doen,
� of te doen doen tegens enige der punten voir-
,, fcreven , alle dinck zonder argeliile.

� In kennifle der waerheit, fo hebben wy JA-
� COB voirfcreve , om dat wy willen, dat alle
� defe punten voirfcreven then ewigen dagen vafl
� ende ftade bliven zeilen , onfe zegel by onfer
� rechter wetentheit aen defen brieff doen han-
� geri. Ende om der meerre zekerheit ende ve-
� ftenifle wille , fo hebben wy gebeden den ge-
� boirtigen ende vromen Heren J OH A N. Heer
� van LANNOY, van Furnes ende van Bouf-
� fut, Raet ende Camerlinc myns genedichs He-
� ren van Borgundien , Stadhouder zynre lande
,, vanHollant, Zelant ende Vrieslant, ende me-
� de den Schout, Borgermeifters ende Scepenea
� der Stede van Wyck defen brieff mede onder
� ons te befegelen. Ende wy JOH A N Heer
� van LANNOY&c. hebben onfe zegele,en-
� de wy Schout, Borgermeyfters ende Scepenen
� der ftede van Wyck hebben der Stede zegel
� van Wyck voirfcreve mede aen defen brieff ge-
� hangen, om bede will ons liefs neve ende Jonck-
� heer JACOBS voirfcreven. Gegeven int jair
� ons Heren MCCCC ende XLIX. op fmte Mathys
� avont Apoftels.

Hier op heeft de Biflchop de rechten en privile-
gi�n der StadtWyck bevefticht, en verklaard.dat
die Stadt een lidt van het Gefticht zoude zyn, en dat
hy daar geenen Schout zoude zetten daneenen ge-
booren poirter, of die ten minften tien jaren poir-
ter zoude ge weeft zyn. (i)

Frede-

(i) Ziet MattL de Nobil. lib, ui. cap. i. & de Jure Gla-
dii p. 4Op.

1449- JAARBOEKEN. 139

Frederik van Reneffe en zyn broeder (i) Jan
hebben hunne vryheit, niet dan onder zeer lafti-
ge voorwaarden konnen bekoomen, en voor hun-
ne loslatinge tien duizentRhynfche guldens moe-
ten betalen. Vorders heeft Jan van Reneff�zich
verbonden, om met zyne vrouw en kinderen in
ballmgfchap te gaan naar het land van Vollenho-
ven in Overyffel , en daar te zullen verblyven
zyn leven lang gedurende, en nevens zynenbroe-
der Frederik afftant gedaan van alle recht,'t welk
zy na hetoverlyden van Jonker Jacobvan Gaesbeek,
hunnen neef, op zyne nalatenfchap zouden mogen
hebben. (2)

Heda,

(O Deze wordt van Veldenaar genoemt Heer Johnns k/n-
rf«r,en in de Latynfche vertaalinge van Veldenaar byMatth.
t. ix. Anal. p. 70. (zoo als ze te recht beftempeld wordt door
den Heer Drakenborch in zyn Aanhangzel op de Kerkelyke
Oudheden bladz. xxx.) wordt Jan gezegt de zoon van Fre-
rfm'ijdoch in eenen brief, te leezenbyMatth.de Jure Gladii
cap. xxiv. p. 4.11. worden zy broeders genoemt. In het
Chronicon Osnabrujrenfe, aangehaalt by Matth. t. ix. Anal.
p. 437. wordt getuigt , dat Frederik van Renes en zyne
broeders, zoons van Jan van Renes, zich zouden vrygekocht
hebben.

(t) De brief daar van heeft Matthaeus te voorfchyn ge-
bracht de Jure Gladii cap. xxiv. p. 410. Matthaeus torn. ix.
Anal. p. 4j8. twyffelt of deeze Johan dezelvegeweeft is,die
in den jare 14.16. de Stadt Utrecht ingenomen hadt, waarvan ik
op dat jaar gewag heb gemaakt. Doch in het geflachtregifter
van dit aanzienlyk huis, te vinden in het Groot Algemeen Woor-
denboek van Hoogftraten , leeze ik , dat die Johan is ge-
ftorven den 17. Maart 1438. en dat ny de Vader geweeft is
van deezen , hebbende uit zyne huisvrouw Rene va» Zuyleit
van Natewifch nagelaten drie Zoonen , Frederik Heer van
Rynauwen , Johan Heer van Wulven en Johan Heer van
Vinningen. Matthaeus torn. jx. A naledl, p. 3.39. brengt noch
eenen brief te voorfchyn van eenen Johan van Renejfe, gege-
ven in dit jaar den 12. December, waar by hy,fchoonzichon-
fchuldig kennende aan het opzet tegens den Biflchop , aan-
neemt in ballingfchap te gaan naar Overyffel, of Duitfchland>

UTRECHTSCHE 1449.

Heda, Veldenaar en alle Schryvers, die hen
navolgen, getuigen eenparig,dat Frederik&n zy-
nen broeder Joban gevangen genomen, en hun-
ne vryheit niet bekomen hebben dan met voldoe-
ninge van het bovengemelde losgeld, en voorts
in ballingfchap zich hebben moeten begeeven:
ook dat het huis Rynauwen, waar van Frederik
bezitter was, is omverre gehaald en afgebroken.
De opfteller van het Geflachtregifter derReneflen
In het Groot Woordenboek , fchryft, dat het
huis van Rynauwen , dicht by de Stadt Utrecht
leggende, meermalen gediend hadde aan die van
Reneffe, om aldaar by ontyde te vergaderen, en
den Biflchop nadeel toe te brengen, en daarom
door den Biflchop is verbrand. Doch op het vol-
gende

en zich verbind niette woonen of zyn verblyf te zullen hou-
den in Braband , Gelderland , Vlaanderen , Artois, Hene-
gouwen , Holland , Zeeland , Vriesland , Cleefsland of te
Namen, en nooit iets vyandlyks te zullen ondernemen tegens
den Bifichop , zyne navolgeren , de Stadt van Utrecht of
haare Regeerders, op verbeurte van alle zyne goederen, die
hy in het Sticht hadde, ten behoeve van den Biflchop en de
Stadt Utrecht. Dat deeze Johan onderfcheiden is van den
eerften Joban , is klaar te merken uit den inhoudt van die
twee brieven , verplichtende zich den eerften te Vollenho-
ven te zullen verblyven , en de tweede niet te Vollenhovea
te zullen komen. Matthaeus getuigt, dat de tweede in het
handfchrift genoemd wordt Joban van Reneff� van Zuyle»,
en vermeent dat 'er moet gelezen worden niet van Zuylen,
maar van Wulven, doch het komt my voor, dat hy zich ver-
gift. Want de eerfte Joban is de eerfte zyns geflachts Heer
van Wulven geweeft , wegens zyn eerfte huwelyk met Lud-
garda van turen, dochter van £altbaz.ar van Buren en Cle.
mentia van Wulven Vrouwe van Wulven. Dus is het waar.
fchynelyk, dat door den tweeden Joban moet verftaan worden
zynen jongften broeder, in onderfcheidinge van den eerften
genoemt van Zuylen naar zyne moeder _} die, fchoon getrouwtj
zonder kinderen is overleden.

i44p. JAARBOEKEN. 141

gende jaar zal ik uit ons Raadtsboek aantekenen,
dat het huis Rynauwen op bevel van den Raadt
dezer Stadt is aangeftoken en verbrand. Opmer-
kelyk is het, dat ik nergens vinde, dat dezejFn?-
derik zich verbonden heeft, om in balliqgfchap
ergens naar toe te trekken, of oervede gedaan heeft,
en by eede belooft in het vervolg niets tegensden
Biflchop of de Stadt Utrecht te zullen onderne-
men , gelyk beide zyne broeders gedaan hebben.
Zyn tweede broeder Johan ziet wel af in zynen
brief voor hem en zynen oudflen broeder Frede-
rik van alle recht, 't welk zy na het overlyden
van Jacob van Gaasbeek mochten hebben op zyne
nalatenfchap, doch van Freder�k vinde ik zodanigen.
brief niet. Ook zullen wy zien , dat Freder�k in
het volgende jaar met eenig gewapend volk ge-
tracht heeft de Stadt Utrecht in te nemen, en't
is niet waarfchynelyk, zulks door hem onderno-
men te zyn , indien hy, zoo wel als zyne broe-
ders , oervede gedaan hadde. Dit doet my den-
ken , dat hy alleen maar de Stadt is uitgezet, en
dat hy geweigert heeft oervede te doen , gelyk
ook andere , of dat hy uit zyne gevangenifle zal
zyn ontvlucht. Immers het is zeker, dat hy de
Stadt heeft geruimt.

Dus wierdt een der aanzienlykfte en vermogenfle
Edelluiden benevens zyne broeders in ballingfchap
verzonden, welke in voorige tyden veele trouwe
dienften aan het gemeen , jaa dan den Biflchop
zelfs gedaan hadden. Het fchynt my toe, dat
de Biflchop daar toe gekomen is door eene opge-
vatte vreeze , en bekommering , dat de Heeren
van R.eneffe,zh nabeftaande, en mogelykwel de
naafte in den bloede , van den Baron Jacob van
Gaesbeek , by zyn affterven, de heerlyke goede-

UTRECHTSCHE 1449-

ren, door hem bezeten, zich zouden toe�'igenen.
Want dat zy beweerden daar toe recht te hebben,
en ter verkryginge der zelve aanzoek tot hulpe
by de voorgaande Regeerders der Stadt Utrecht
gedaan, en van dezelve verworven hebben, gee-
ven niet duifier te kennen de woorden, die wv
vinden in den brief , waar in Joban van Renejfs
Voor zich zelfs, en voor zynen broeder Frederik,
afftand doet van alle recht/t welk hy op de gemelde
nalatenfchap zoude mogen hebben , waar van ik
zoo even gemeld hebbe. Welke woorden aldus
luiden: Voort, alvaaert faeke, dat ick ofFrederick
myn broeder , ons 'wouden laten duncken, feggen ,
off" voortfetten , dat wy na doode Jacops Heere tot
Gaesbeeck , dan enich recht fouden feggen te hebben
tot Wyck te Duerjieden ende Abcoude, mit eniger-
bande brieven offbethoonen, die voor defen tyt tot onfer
beyde , ende elcx byfonder , off" onfer erven behoef,
vemae��, verwegen, ojfenichfins verworven mocb'
ten iioefen, het waer oock van den genen, die on-
langs voer defen tyt die Stadt van Utrecht te regie-
ren gehadt hebben, van daar in ons behulpich ofby-
fiandicb te ivef�n, boe dat bet -wef�n rnochte, foe be-
kenne ick my bier mede daer ofquyte , ende vertye
voer my ende mynen erven alles rechts ende toefeg-
gen , tot euvaigen dagen, geloovende ende fweerends
lyflick ten beyligen nimmermeer daer nae te pogen
noch naeteftaen, ende dat fulcke brieven, worden
fy bevonden, doof, van geenre weer den ^ ende teniet
wefen [uilen.

Indien deHeeren^tfWjR^B^deze aenzienelyke
erffeniQe in hun geflacht hadden konnen brengen,
zouden zy zeer machtig, ja zelfs in ftaat zyn ge-
weeft, om de Biflchoppen,als zy het goedt von-
den, te konnen wederiiaan, waarom de BuTchop

geen

1449- JAARBOEKEN. 143

geen gepafter middel, om hen van deeze ry-
ke erfenis te ontzetten , gebruiken konde , dan
hen, door het verzenden in ballingfchap , buiten
flaat te ftellen om hun recht, by het affterven
van den Heer van Gaesbeek,op zyne nalatenfchap
te doen gelden.

Met de andere gevangene is verfcheidentlyk
gehandelt. Twee der zelve, te vreten Aernt van
Amerongen, en Henrik Jacobs zoon, zyn onthooft.
Uit het geen ik in het Buurfpraakboek des don-
derdaghs na Scolaftici leeze, komt het my waar-
fchynelyk voor , dat zy die geene geweeft zyn,
die de wonde aan den Biflchop hebben toege-
bracht , en dat dit ook de reden zal geweeft zyn ,
waarom zy zwaarder dan andere zyn geftraft,
en hunne misdaadt met de doodt hebben beboet.
Hun vonnis ftaat aldaar met deze woorden uit-
gedrukt : Want AERNT FAN AMERON-
GEN ende HENK IC JACOPS SOON hem ge-
fet hebben tegen onfen genedigen Heer van Utrecht,
cm den wt fynre Stat ende lande te houden, ende
hebben hem oec mlt gewapender bant geftartt, ende
onfen Heer ter doot toe gewant, om dat felve hoir
iiuerck te volbrengen, fo felmen dairom dat rechten
mittenzweerde an boeren Hven. Erdmannus in zyne
Osnabrugfche Chronyk Ci) getuigt, dat Coenraad
van Diepholt, de neef van onzen Biflchop, hem ver-
haald heeft, dat tegens zynen zin door den Heer
van Montfoort (die gedurende de bedlegeringe
van den Biflchop van wegens zyne bekomene won-
de, het gebiedt in deStadt hadde) ditdoodtvon-
�uis was doorgedrongen. En dit is wel te begry-

pen,

(O Aangehaald by Matth. t. ix. Anal. p. 438.



_M49. JAARBOEKEN. 163 " ringe ofte anders, te_n wair dat fy van der Stat " wegen reysden, fo foude die Stat horen coflen " gelden, ende anders _niet. Ende hier op zeilen, " zy horen eet doen op _ten Raethuife, als'zy yerfl " gecoren zyn , als d_ac zy der Stat goede van ' Utrecht in horen jaer niet anders genieten en ' zeilen , dan alfe voirfcreven is. Ende zy zei- " len oeck zweren , dat zy de Cameraers in der " tyt in hoire jaer niet verder belaften en zeilen " noch befwaren van enige fculden der Stat aen- " dragende , dan dair die Cameraers horen eet " oeck op doen zeilen , ende hier na befcreven " ftaet. " Item fo feilen oeck die vier Overfte voirfcre- " ve, ende die Cameraers in der tyt, als zyyerft " gecoren zyn , zweren in tegenwoirdicheit des " Raets op ten huis, dat zy , derwylen dat zy " Overfte zyn , out ofte niwe, ofte Cameraer " out ofte niwe, geen onfer Stat fyfen copen , " noch vennoitfcap dair aen hebben en zeilen. " ende wairt dat yemant hier in brokich gevonde " werde , den zoudemen terftont meenedich ter " clocken wtluden , ende hy en zoude oec nim- " mermeer in der Stat Rade gecoren mogen *' werden. " Item die Overfte Cameraer in der tyt, die " zei hebben voir z�ne penfie twee hondert pon- " den , ende, als hy gecoren is , fo fel hy ter- " ftont in tegenwoirdicheit sRaets op ten Raet- " huife zinen eet doen, dat hy der Stat goede in
		" zi-
		" zi-

	inarlyks genoten van de Stadt twee en vyftig ponden , te weten de Overften van den nieuwen Raadt, want die van den ouden Raadt niets trokken , en dus fpaarde de Stadt bier door jaarlyki twee hondett en acht ponden. L fc



104 UTRECHTS C HE 1449. '* zinen jaer van zynre Cameraerfcap niet meer " genieten en zeil, dan zine penfie voirfcreve, " ende dat hy van der Stat goede ophoren ende ' wtgeven zeil, alfe voirfcreven is. Oec fel die " Overfle Cameraer voirfcreve zinen eet doen , " dat hi hem van den Overflen in der tyt van ge- " nen fculden vorder belaflen noch opleggen en ' zei laten, dan dat zelve van de Stat goede op te ' boren , ende weer wt te geven , als hier voir " befcreven is , zonder yernant des te vcrdra- " gen. " Item fo fel die lege Cameraer hebben voir ' zine penfie in zinen jaer hondert ponden, en- ' de hy zei oeck des zelven dages , als hy geco- " ren wert, zinen eet doen in tegenwoirdicheit * sRaets, op ten huife, dat hy des Stats goede ' in zine jaer van zynre Cameraarfcap niet meer " genieten en zeil, dan zine penfie ende profiten ' voirfcreven, ende dair toe alfulcke teykengelt, " alfe den Scutterie van den fleenoven toebe- " hoert: ende dat hy oec niemant verfconen en " fal, groet, ofte cleyne, hy en zal deze coren " ende broken voirfcreve inmanen ende opbo- " ren, ende den dagelixe cofle hier van weder " betalen , als voirfcreven is. Oec fo feil defe ' lege Cameraer zweren , dat hy hem van den " Overflen in der tyt van gene fculden vorder en " zei laten belaflen , noch opleggen, dan tzelve " dair hy zinen eet op gedaen heeft. " Item niemant van den Overflen out ofte ny- " we , noch niemant van den Rade, ofte dien- " res, en zeilen van Stat wegen hebben noch wyn Martini, wyn Cersavont, noch wyn Ag-
	'" neus.
	'" neus.

		" Item 20 en zeilen die Heemraets op ten .»: dyk



,450. JAARBOEKEN. 171 Jan van Zulen , de Glafemaker. Volkert van Baern. Jacob Pot. Eeernt Grawert, Borgermeyfler. Eerft Jans zoen. Willem Jacobs zoen , Mesmaker. Everc van Benfcoep. Jan KnyfF. Geryt van Zulen Lamberts zoen. Oudermannen. Dirc van Zulen. _} _Wantfnyde_rs. Gofen van Bnenen. * fan van Zulen van Blickenberch.-, <;�_ j_, Willam Geryt. Jan Claes Geryts zoens zoen., _Backerji Rycout van den Velde. Jacob Schout. JMolenaer». Hennc Stevens zoen. ^s Jan Louwens zoen. , _Lynnewevers. Aernt Peters zoen. * Claes Symens zoen. , _Brouwers. Gysbert Kutert. Gysbert Claes zoen. -, Vifchcooen Maes Willam Peters zoens zoen.> Aernt Claes Steffens zoens zoen.-»

	Pouwels Gysberts zoen. Jan Kye de Hoymaker.-, _Wollewevers. Peter Faes. Geryt Voern de Waell. -, _Marsi_�den. Evert van Voerde. Peter van Valkendael. -> Jan van Oude water, Overfte > Botterluden.
		Ouderman. Jan
		Ouderman. Jan


^r

	1452. JAARBOEKEN. 20$ Bertelmeus van Lochorfl. Henric die Loze. Matheus Gysberts zoen. Geryc van Winfen. Reyner Modde. Jan van Zuylen van Amerongen. Symon van Teylingen. Jacob Pot. Claes Schout. Bruninc Gysberts zoen, Bertelmeus van Nyenvelt, Borgermeyfler. Aernt Oge. Peter van Vosculen. Peter Boydyn,. Oudermannen.

		Steven Tyelman. zoen., ^ Jan Dircs zoen. Jan die Wael Claes zoen... _Rarlrert Ricout van Velde. Mathys Jans zoen. , _Mnlena:_rg Jacob Schout. >Molenairs.

			KL^JWi.d, > Pouwels Gysberts zoen. ₇ _T _nAernt Claes zoen. } Louwen, Peter Faes. , Jacob Henric Jacobs zoenszoen. >
				Ge-




44 UTRECHTSCHE 145» Geryt van Oeftrum. Roeloff de Craen. Jacob Tymans zoen. Willam van Gent, Borgermeyfter. Herboert Aernts zoen. Geryt Sas. Geryt Grawert. Jan van Benfcoep. Tyman Nypyfer. Dirck van Wael. * Oudermannen."

	Aernt van der Korft. _r » _tWillam Proeft. > ^Backers- Henric Stevens zoen. ₇Tyman Huckert. >

	iriaentnCleve. Eerft van Herdenbroeck.-i Claes Gysberts fone. J Geryt Weflels fone. ₇ _T � Gysbert van der Ae. > ^Louwers'

	AelbertvanAngeren. ₇ ,� � Henric Janszoen de Hoedemaker/ Wollewevers. Coninck van Voerde.₇ , , , , Jan Heerken. }Marsluden. Claes van Zyll Roeloffe. T «�, _M, , , Jacob van Winfen. > Botterluden.

		Meyn»



		-



UTRECHTSCHE JAARBOEKEN V A N D E VYFTIENDE EEUW, VERVATTENDE HET MERKWAARDIGE I N HE T GESTICHT, EN VOORNAMENTLYK IN DE STADT UTRECHT, Zedert denjare 1441. en vervolgens voorgevallen. T'ZAMEN GESTELT DOOR M^R- KASPAR BUKMAN. TWEEDE DEEL.

	T UT K E C H T, By J. II, VOftK VAN LYNDEN, Boekverkoper. M D C C L I.



		-

VOORBERICHT AAN DEN LEZER. Jlt tweede Deel zoude zonder ee- nige voorreden hebben konnen verfchynen, dewyl ik de gele- genheit, by welke ik deze Jaar- boeken opgeflelt, en myn oogmerk, om 't welk ik gewaagt hebbe dezelve in het licht te geven, in het Voorbericht voor het eerfte Deel oprecht en eenvoudig open ge- leit, en by dezelve niets meer te voegen heb. Doch my meer dan eens voorgeko- men zynde, dat de Titelplaat voor het eer- fte Deel geftelt, door zommige verkeer- delyk wierdt uitgeleid, jaa zelfs in de Re- publicq der Geleerden van Maart en April dezes jaars bladz. 206. ten deele niet wel was opgegeven : als mede dat eene fchryf- feil gelegenheit tot ongenoegen hadde ge- geven, hebbe ik geoordeeld omtrent beide den Lezer nader bericht te moeten geven. Wat het eerfte aangaat, te weten de uit- legging van de Titelplaat, dezelve is dee- ze. Het Vrouwebeeld daar in voorkomen- de fchetft af de Stadt UTRECHT, ken- nelyk aan de Steedekroon op haar hooft,

	*2 en



		VOORBERICHT en het wapenfchild aan haare zyde. Zy is verciert met de tekenen zoo van Vryheit door den Hoedt op haren fchoot, als van di� der Wetgevende Macht, Haar van alou- de tyden, als eene volksregeering uitgemaakt hebbende, eigen. Deze Macht word af- gemaaid eerft door het Boek der Senatus- confulta & Plebiscita Traje&enfia, dat is, U- trechtfche Raadtsbefluiten en Morgenfpraken der Gilden, op welke zy met den linker arm ruft. Ten tweeden, door de Rol, op welke de woorden Stadts Excyns ftaan, wel- ke 'al van oudts by Haar opgeftelt, afgefehafr, weeringevoert, geheven, vermeerdert eri vermindert is naer tydts omftandigheden: en Munt, van welke zy het recht heeftgeoef- fent: mitsgaders door de vordere papieren, daar by leggende, inhoudende vryheden, privilegi�n en gerechtigheden , Haar van Keizeren en Koningen voortydts gegeven, als mede oude gewoontens en herkomen. Ten derden , door het Sivaard in haare rechter en de Weegfchaal in haare linker handt. De twee Borgermeejleren, als be- �Tchermers en bewaarders van haare vryheit, rechten en gerechtigheden, ftaan in hunne oude plechtgewaaden achter Haar , ge- volgt van twee Knapen, die Stadts groo- ten Standaard! dragen, in welke Sint Meer- h?\are Befchermheilig (laat afgebeeld. Op



		AAN DEN LEZER. Op den boord van haar kleed leeft men de woorden :Fuit haec Sapientia quondam > Dit was wel eer de wyshe�t. Doch welke al- lengskens onderkropen is geworden door de zulke, welke alleen in hetgeeftelykeHaare vaders en herders zynde, de hand aan het werelds rechtsgebiedt floegen. Waarom al- hier vertoond wordt de Utrechtfche Bijjchop, in eene vriendelyke en harderlyke geftalte nevens Haar ftaande, en de hand aan het Swaard van dat gebiedt flaande, doch wel- ke Van den grooten Werelddwinger Keizer Karel den Vyfden met een nors en dreigend gelaat word aangezien , welke , wyzende op hetUtrechtfche^r0#z�£#£i?<?/^,vooral op haren Hoedt vanVryheit, (terwyl zy op beide deVorften, enigzins bedrukt, blyft ftaroogen, onkundig van .haar lot, en wat hier van worden zal)denBiffchop alsfchynt te dwingen om aan hem over te geven het geen den geeftelyken Vader zelfs niet toe- kwam ; zynde die machtige Keizer al ge- reed om aan UTRECHT, met den Scep- ter zyner wetgevende macht in de hand , andere wetten en ordonnantien voor te fchryven, inzonderheit die, welke ten ti- tel voeren Coftumen, Ufantien, Politie &c.der Stadt Utrecht, in plaats van andere en vo- rige op den voorgrondt onder een gefme- ten, waar door eene andere regeeringswys *3 om-



		VOORBERICHT ontftaat, en dieshalven bewaerheit worden de bovenftaande woorden uit Horatius de Arte Po�tica vers. 396. op den zoom van haar kleedt teleezen. In het verfchiet ver- toond zich de Stadt UTRECHT in eene aangename landsdouw, en op den voor- grondt twee kindertjes, ontrollende de wa- penen van de zes hoofdfteden van het Sticht* Wat het tweede betreft , te weten de fchryffeil, deze wordt gevonden in het eer- fte deel bladz. 469. alwaar op den twin- tigften regel voor oir moet gelezen wor- den tak, zoo als in de aangehaalde plaats van den Heer Kemp in zyne Befchryving der Stadt Gorinchem bladz. 254. gedrukt ftaat. Na de uitgaaf van het eerfte deel hier van on- derricht wordende, konde ik my niet wel te binnen brengen, hoe deeze verandering toe- gekomen was, te meer om dat in my n fchrift, ter drukpers afgezonden, tak gelezen wierdt. Doch naderhant erinnerde ikmy het woord oir in plaats van tak, onder het verbeteren des drukbladts geftelt te hebben, om dat my niet klaar gebleken was, dat de aldaar ge- melde Heer Jan van Arkel te dier tydt al een zoon gehadt hadt, en fcheen my dies- halven het woord oir gcvoeglyker dan tak. Doch dewyl dit eenig ongenoegen heeft veroorzaakt, mag ik wel lyden, dat het yoor eene fchryffeil wordt aangemerkt, en, om



		AAN DEN LEZER. om alle duifterheit te vermeiden, dat het eige woord tak, door den Heer Kemp ge- bruikt , alhier wordt behouden; want alhoe- wel de voorgenoemde Jan van Arkel in het jaar 1436. noch geenen zoon mochte voort- geteeld hebben, zoo was my echter bekent, dat hy niet zonder mannelyk nakrooft was geflorven, uit de geflachtlyft te vinden by Pontus Heutems lib. vi. Rer. Burgund. pag. 216. en Simon van Leeuwen in zyne Bata- via Illuftrata bladz. 850. en uit het geen de Heer Kemp in zyn zoo evengemeld boek bladz. 187. en 436. ons van dezelve heeft verwittigt, welke laatfte Schryver getuigt, dat in den jare 1643, in welke hy zyne Befchryving der Stadt Gorinchem opmaak- te, van dien doorluchtigen tak in de rech- te dalende linie noch leefde de Heer Otto van Arkel, Heer van Amelroy &c. Zoo dat myne meening niet is geweeft te ont- veinzen de echte geboorte der nakomelin- gen van den gemelden Heer Jan van Ar- kel, dan zoude ik tegens myne betere ken- nis hebben gefchreven. Doch geerne wil ik toeflaan niet geweeten te hebben, dat de voornoemde oude Jan van Arkel uit zyn tweede huwelyk meteene dochter van den Heer van Teilingen , hadde gewonnen Walraven, welke getrouwt met Jonkfrouw van der Wieck nagelaten hadde Pieter en 4 Ja ft*



		VOORBERICHT Jan _t en dat Pieter uit Beatrix van Cuylen- W^voortgeteeld zoude hebben Walraven* pelgrim en Gerrif, welke dit aanzienlyk geflacht tot op dezen huidigen dagh voort- gepland zouden hebben. Dit hadde ik ner- gens geleezen , doch de Eerwaarde Heer Cornelis van dr kei, Leeraar der Remon- ftranten te Rotterdam,heeft my meteenen vriendelykenbrief daar van niet alleen be- richt gedaan, maar zelfs verzekert zulks on- tegenzeggelyk te konnen bewyzen, en in dien zelven brief deeze woorden gebruikt: UWEG. kan licht opmaken,dat eene verklaring publicq gedaan, als die van UWEG. en waar door eene geheele linie genegeert word, my, uit dat oud geflacht voortgefproten * niet dan onaangenaam kan zyn, waarom ikUWEG. vriendelyk verzoek, my en myn verder ge- flacht dat recht doen,van by de uitgaaf van een tweede deel uwer Jaarboeken, den Leze- ren van dezelve te adverteren, dat 'er een misflag in dat zeggen is, dewyl'er noch nako- melingen uit dezen Jan van drkel zyn groot- vaders tweede bet zyn. UWEG. neme het my niet qualyk dat ik zeg- ge, dat dezelve wat al te voorbarig geweefl is, dewyl nooit een out Schryver de nakome- lingen van Jan vanArkelen Juffrouw van Tei- lingen gelochent, maar -wel, by gebrek van kundfchap, ver/wegen heeft. Ik,





		AAN DEN LEZER. Ik, latende het bewys van deze afkomft ter verandwoordigingvanzyn Eerw. indien het mogt gevergt worden, hebbe geerne aan dit verzoek willen voldoen, te liever om dat het my fmert te vernemen, dat zyn Eerw. zich verbeeld, myn voornemen ge- weeft te zyn door het ongelukkig verande- ren van het woord tak in oir zyn Eerw. af- komft te ontkennen, oprechtelyk verkla- rende nooit geweten te hebben , dat zyn Eerw. beweerde eene echte afftammeling van zulk eenoudt en aanzienlyk geflachtte zyn, en verwachte ik van zyn Eerw. be- fcheidenheit ontheft te worden van zulk ee- nen opgevatten argwaan, en verfchooning voor myne onkunde , welk laatfte zyn Eerw. my niet gevoeglyk zal konnen wei- geren , dewyl zyn Eerw. zelfs toeftaat, dat de Schryvers, welke van dit adelyk gedacht en hunne voortplanting eenig be- fcheit aan de nakomelingen hebben nage- laten, by gebrek van kundfchap, deze af- dalende linie verfwegen, en daar van niets gerept hebben. � Voorts moet ik den Lezer verfchoning verzoeken van enen misflag in dit deel begaan , hebbende bladz. 400. opgegeven de zoene tuflchen den Hertog van Gel- re, en de Stadt Amersfoort gemaakt, en het zelve noch eens bladz. 402. onnodig *5 her-



			Pag. i

		UTRECHTSCHE JAARBOEKEN V A N D E VYFTIENDE EEUW. % i 4 4 l* n den Jare 1441^ zyn tot de Stadts Re- geeringe deze navolgende perzonen verkooren : Schepenen* i Willem van Winfen.' Pelgrum de Wael. Godert die Conincki Jacop Proys. Willam van Gent; Steven van'Nyenvelt, Borgermeefter. Jacop van Amerongen. Adnaen van Lantscroen. Frederic van Drakenborch, Reynier van Tetwyck. Tyman Nypyfer. Jan van Clarenborch, //. Deel. A Ra»



		JAARBOEKEN.'

	zoen. > Brouwers. Peter Call. _} _VifchcMeyfter Jan. ^J Geryt jan Weflels zoens zoen.-» _T _n�iTir-ii /-.i c Louwers. Willam Claes zoen.

Henric de Wit. , , , ,� , _ Godert Coninc van Voirde. > ^Marsluden' Aernt van Tyel. , _Botterluden. Claes Rolofs zoen.^ RolofF uten Elaweert. , Cordewaniers. Jan van Hamelenbsrcn.J ft" ^R°w^er" ^Z°^en' "VOudecordewaniers. Daem Wouters zoen.-i Luytkyn Korskyns zoen.-, _Corencoper8>Jacop van Oeftrura. * Tyman Dedeli. , Qudewantfnyderi. Jan Jan Reyners zoens zoen.-' Albert Bertelmeus zoen. �> _Cro �u;~i,o, /-.��, ?� bteenbickers. Geryt Bollekyn. Godfcalc van Winfen. ^ ~ Willam Scrodekyn. > Graeuwerkers. Geryt de Keyfer, Overfle Ouderman.-, Ryemfny- Arnt Hoet. . ders Reyner Aernts zoen. -, n..ii,_rtn__pr. Beernt Grawert , O verfte OudermanJ ^By^lhouWIAernt Oghe. �> c�_pj�_n Geryt van Boeluel. ' A a Wil-;



		4 UTRECHTSCHE. 1441; Willam lans zoen. , r/�j^- LambertMenfenzoen.>^ZadeIairs- Ik heb in het eerfte deel dezer Jaarboeken aangetekent, dat geduurende de voorige fcheu- ringe in de Utrechtfche Kerk, veele Geeftelyken, gehoorzaamende aan de Banvonniflen en Inter- dicten, zoo door Siaeder vanCuyletiborcb,a]$door de hem begunfligende Paus gedaan, of zich el- ders begaven , of weigerden den dienfl naar ge- woonte waar te neemen. Te dezer tyd is het verder gegaan , en hebben alle de vyf Godshui- zen , en in hunne navolginge de Kerfpelkerken, opgeheeven den morgen en avond zang, dat is, de metten en vefpers te zingen, en de miflenniet dan met gefloten deuren geviert. Welke de waare reden geweeft zy, die de Godshuizen hier toe bewogen heeft, is my onbe- kent. Het befluit des Raadts , 't welk ik in het Buurfpraakboek des Sondaghs na Martini transla- tie gevonden heb, doet my denken, dat iemand der borgeren van Utrecht hen heeft verkort in hunne rechten. Dewyl hier door het volk ontzec wierd van hare dagelykfche Godsdienft-oeffenin- f en, zyn de Overften zelfs gegaan in de Kerfpel- erken tot de Papen , om ben te informeer en den �zang wederom aan te neemen, zoo als ik in des Ka- meraars rekeninge van dit jaar gezien heb, en wel met die uitwerkinge , dat zy aan des Raadts be- veelen hebben gehoorzaamt; hebbende de Raadt zich verbonden hen te zullen befchermen, tegen allen, die hen deswegen , moeyenifle zouden aan- doen. Het Raadtsbefluit daar omtrent genomen is van dezen inhoudt: dlfo die Prelaten ende Capit telen der vyjfGo�ts- buy-



		U4i, JAARBOEKEN. _S faiyfen onfer Stadt tegen ons, onfen borgeren ende onder fat en , lange tyt den fanck nedergelaecht heb- ben, ende een interdiSt gehouden onvervolcht na den rechte yemant in onzer Stadt, die hem vercortinge in hoeren rechten gedaen mochten hebben, dat merken' de die Cureiten onzer Ker/pelkerken, hebben fy tber eeren Goits ende onzer eyffchinge in hoeren kerken angenomen mlt open doeren den dienft Goits te doen op onfen goeden rechten. Hier omme foe laet die Raet out ende nyvue enen ygelycken weten, dat fy van hore Stat wegen die voirfcreve Cureiten, die den dienft openbair�ic in horen kerken doen, ende al- le andere Preefters ende Clerken, die hem ende ons hier ynne byftandichfyn , ende bebulpicb in hoeren befcherm nemen, fo lange als fy leven, oec -waer fy comen , die wt onfer Stadt by onfen Rade nyet ge- �nvyfl en/yn; ende geven hem een goet, vaft, feker geleide voir yemant die hem misdoen mach, Ende �aairt fake, dat yemant geeftelic off-weerlic enige be- xwaringe tegen hem dedemitbrieven,ojf anders,dis en fel after die tyt in onfer Stat niet wefen, tber tyt toe, dat hy op fine ft coft die bezwaerniffe off" gedaen beeft, ende dair toe beteringe, als dat behoert. Want men nu voirtaen den dienft Goits openbaer- lic doen feil, in fommigen kerken bynnen onfer Stat, des God gelovet ive/�n moet, zoe gebist die Raet out ende nye enen ygeliken , dat nyemant, hy fy man ofte wyf �) mit befloten doren off heymelic mijje en hoer. Ende ivaert, dat yemant dat dede, die zei een jair uter Stadt "wefen ende een mile van der Stadt. In de maand van September is in deeze Stadt een prachtig Tournoy (i)of Steekfpelgeviert, aan- i (i) Al te bekent zyn in de gefchiedeniflen der middel euw deeze Tournoyfpeelen , om daar veel van aan te tekenen. A 3 Die



		0 UTRECHTSCHE 1441. aangelegt door den Jonkheer van Gaasbeek. Op dat de toevloed van machtige en aanzienlykeHee- ren des te grooter zoude zyn, en de veiligheit in de Stadt niet benadeelt, en ongelukken, zoo veel mogelyk was , voorgekomen zouden worden , heeft de Raadt op Sint Jans dagh decollatio dit na- volgende ter klokke doen afkondigen. Alfo nu een Sonnendage naiflkomende , off" God wil, een openbaer hojf van tornoy ende fteekfpuel �wefen feil, dair in allen landen by den Con�nckvan den Erauden der wapen van Brabant, van wegen ons genedichs Heren van Utrecht ende onfer Stat, allen goeden Inden , die then fehen hove comen fei- len , ende allen hoeren goeden mit openen bej egelden brieven een guet, feker, va/l geleide verkundiget is. Om twelck te ft arken , ende allen fwivel dair in off te feiten, zoe vernywet die Raet onfer ft a dt out en- de'ny e t gelelde voerfchreve ; ende, om diemeerreze' kerheit ende vef�enijje -willen, geeftmen noch geleide allen hogeboernen, duerluchtigen Prineen, Furften^ Hertogen , Graven , vry edelen, ende edelen Hee- ren ende Jonckeren , Eanreheren , Ridderen ende knechten , ende allen anderen vromen Heeren ende goeden luden, die then f elven Hove comen [ellen, mit boeren liven , goeden ende dienren , rechtevoert in- gaende ,duerende t bent des Sonnendages toenunaift- co- Die begeerig is om daar eene befcliryvinge van te hebben, leeze Nicephorus Gregoras lib. x. j. en de twee verhande- lingen , die de zeer aanzienlyke en geleerde Heer du Cange over deze gevaarlyke, en dikwyls doodelyke,jokfpeelen ge- fchreven heeft ad Joinvillae Hiftoriam. Ziet ook Matthaeus torn. i. Analeftor. p.^S;. De drift tot dezelve was zoo groot, en de ongelukken daar in voorvallende waren zoo menigvul. dig, dat Paus Innocentius de tweede dezelve verboden heeft, volgens het getuigenis van Ciaeconiiis de Vitis Pontificum ia Innocentio 11.



		_�44i. JAARBOEKEN: 7 cowende na onfer Vrouwen dach naiivitas , ende dien dach al t her fonner onderganck^intgenomen Ah cnfer Stadt ballingen fyn , ofte die ons Heren ofte der Stadt v,yanden fyn. Voirt "want die Raet, em dat voirfcreve geleide ymmer volcomelic te houden, ende dat teftarcken_yeen waerde (i) by dage, ende een wake by nachte, geraempt beeft in onfer Stadt, dsrwyle die vreemde gaften in de Stad zyn, dair om zoe laet die Raet out ende nye 'weten, ende gcblet allen onfen borge- ren ende onderfat en, die men dair toe eyjfchen /all, dat /y die waerde ende die wake onverblekeliken hou- den , by aljulken koeren , als f dair van overdragen fyn : te weten , die van den Rade out ende nye elc by enen ponde, ende die ander elc by eenen koer van tien ftuivers , foe dicke al ft yemar.t verbrake, die men hem dan terftont latpanden fel, /�nder yemant dair in te verfchonen. Voirt verbiet die Raet out ende nye, dat nyemant van buten off van Vinnen atifer Stadt , hernafch, wapen ofte lange meffe en drage, die van den Rade dair toe niet gefchickt en is, t hen fy by confent der Overflen. Voirt laet die Raet weten allen weereen ende iveer~ dynnen binnen onfer Stat ende Stat vryheiden, dat fy alle dagen in handen der Overftenbefcrevenbren- gen feilen by namen ende toenamen, alle die geen, die des dages in hor e berber gen gecomen fyn: ende die felve weer den ende vueerdynnen feilen borer gaften hernafch ende 'weren , des fy then fpuel niet behoe- ven , in hoeren befloten ende bewaeren hebben. En~ de wair enich weert ofte weerdynne, die des nyet en dede, dat ivoude die Raet zwaerlic cm hem rechten tot hoirs zelfs goetduncken. A 4 Voirt (i) Dat is een wacht.



		JAARBOEKEN. 9 dat den vreemden Heren ende goeden luden ymmer hoir geleide wlcomelic gehouden iverde. Vo�rt ver biet die Raet, dat geen manperfoen, by nacht of by dage, mit verde��en aengeftcbten en gae in der Stadt, dervuykn die vreemde gaflen bier binnen fy n. Voirt waernt die Raet enen yge�ken , dat by tot ftnen live ende tot ftnen kynderen zie, dat hem in den Tornoy niet en miffcbie ; taant men dair geen recht afdoen en feil Voirt verbiet die Raet, dat niemant onfedicheit en bedrive des avonts, dair die Her en dan/�njellen; want woord pleiten afgoleit word. Ziet Matth. i. Fundat. Ecd.6. en n. Struvius tom.i. Rer. Germ. Script, p. 707. en Mar- tene t.'i. Colle&. Veter. Script. & Monum. p. 381. alwaar men vind een Conjiitutio de flacito generali. in het Latyn van de middel eeuw wordt het woord placitum tweezins ge- bruikt, of voor de gerichtsplaats, vermits oudtyds de rech- ters hunne gerichtsoeffeningen hielden in ope en ruyme plaat- zen, onder den blauwen hemel ; of voor het gebod des ge- nen , die het rechtsgebiet hadt , in welke laatfte betekeni* hetzyn oorfprong fchuldig zoude zyn,naar het gevoelen van zommige geleerde mannen , aan het Latynfch woord placettj �waar van Placcaat zyn af kotnft zoude hebben , fchoon an- dere het liever afleiden van het Nederduitfch woord plak- ten , om dat de Placcaten aan de muuren van de Raadhui- zen , en der voornaamfte ftraten van de Stadt , aangeplakt worden , ten einde ieder daar van kennifle zoude hebben. Ziet Olivar, Vredii Flandria Vetus p. 286. ij>j". en 2p6. doch andere keyren de afleiding van flacea ten eenemaal af, en willen dat van het oud Duitfch woordplaets placitum en pla- titare gezegt is. Als Ludwig ad Leges Normannicas torn. vu. Reliq. MSS. p. 271. en dat placitare pleiten , het zelve il met agere in mallo , welk woord mallus dikmaals by de Schryvers der middel eeuw voorkomt voor de gerechtsplaat». Ziet Cellotius Epift. Hincmari Rhemenfis ad Carolum R, Le Maiftre de Bonis & PoffcfT. Ecclef. lib. in. cap. 9. Miraeut Cod. Donationum piarum cap. xv.in notis. Bru.timer. deSci- binis rap. v. Pontan. lib. i. Hift. Gelr. p. ^7. en Vredius d. l. p. z8+. & 40}. A 5



		lo UTRECHTSCHE i₄₄r. want die Raet die terflont opt vkyfchuys wil doen brengen ende corrigeren tot hoeren goetduncken. Dit Steekfpel wierd gehouden op de Neude, welke te dier tydt noch niet beftraatgeweeft moet zyn , dewyl my uit der Cameraaren rekeninge gebleken is , dat de daar leggende aarde wegge- noomen , en zant en meffie in de plaats gebragt is, zynde 362. karren zants daar toe gebruikt. De plaats , waar in de Ridders ryden zouden, was met ftaketzelen afgefchoten. Schoon 'er meerder Tournoy fpeelen in deze Stadt waren geviert, nooit echter was 'er te vooren een gehouden , waar in zoo veele aanzienlykeHeerenverfchenen waren. Veldenaar getuigt, dat 'er meer dan vyf- tig helmen in de baan waren. Onder andere voor- naame Heeren , die dit met hun byzyn hebben vereert, vinde ik genoemt den Grave van Na/au, de twee zoonen van den Hertog van Jork, den Heer van Brederode , den Heer van Cuylenborcb en zyn zoon , den Heer Lalaln Regent van Hol- land , de Borchgraaf van Antwerpen, de Borcb- graafvan Montfoort, Lodevuyk van Montfoort, den Jonkheer van Bergenopzoom, de Jonkheer van Zevenbergen , Jonker Scheufert van Demerode , Jonker Danlel van Boechout en zynen broeder , Jacob Potter Raadt van den Hertog van Bourgon- dien, Jan Gbimmitiicb en Evert de Quade, enaf- gezondenen van eenige Steden, als Harderivyk^ Amersfoort, en Rbenen., Deze allen zyn by hun- ne aankomft met Stadts Eerewyn befchonken. Daar en boven heefc de Stadt aan den Grave van Najfau drie, en de twee zoonen van den Hertog van Jork insgelyks drie , en aan den Regent van Holland een en een halve Amen Wyn vereert, .en dezelve nevens andere aanzienlyke Hceren ter





		I44i. JAARBOEKEN. n ter maaltyd onthaalt. Ook zyn van Stadts wegen aan den Heer van Gaasbeek eerft drie amen en zeven taken , en naderhant noch twaalf amen wyns gegeven. De Overften en die van den ouden en nieuwen Raadt hebben dit Spel aanfchouwt uit twee Kame- ren , die zy op de Neude tot dien einde gehuurc hadden, waar voor zy tien ryders, makende 78. guldens, hebben betaalt, 't welk al veel was in die tyden, en bewyfl dengrooten toevloed van men- fchen, om van dit Ridderfpel ooggetuigen te zyn. Dirk Claas zoon om gepleegde misdaden ver- oordeelt zynde ter galge, is gratie gedaan , en door het zwaert het leven benomen. Dit tekene ik aan, om dat het 't eerfte voorbeeld is, 't welk ik gevonden hebbe, van veranderinge in een ge- veld vonnis. Ontallyke gevallen ftaan 'er in des Raadts boeken gemelt van misdadigen,die uit de gevangeniflen in bembde en in broeke voor den Raadt verfchenen , en aldaar bekennende het le- ven verbeurt te hebben, en vergiffenis biddende, door den Raadt genade gedaan , en tot minder flraf, als banniflement of geldboete, verwezen zyn. Welke aantoonen de macht des Raadts,om het leven te fchenken aan die geene, de welke volgens de gemeene wetten 't zelve moeften ver- liezen. � - 1442. In het jaar 1442. is de gemeene Raadt aldus ge fielt. . Sche»



		w UTRECHTSCHE 144». Schepenen. Dirc van Houdaen. Aernt van Amerongen, Borgermeefter. Jan Sloyer. Jan Trinde. Reynier uten Ham.' Jan van Drakenborch. Roetert van Lantscroen. Geryt Voern die Wael. Gysbert van Vlueten. Jan over die Vecht. Jan van Jutfaes. Jonge Eerft van Herdenbroeck. Raden.. Jan de Waelli Jan Knyff. Pouwels Scrodekyn^ Henric Hazart. Jan Dedell. Jan Grawert Wouters zoen.' Vranck Goderts zoent Lubbert de Waell. Jan van der Meer. Henric van Apcoude. Jan Jans zoen. Wefl�ll van Kleyenberch; Willam van Snellenberch. Jacop Tymans zoen. Henric van Gent. Jan van Lichtenberch de Jonge, Borgermeefter. Willam Aernts zoen. Jan Rwfch. Hen-



i₄₄2. JAARBOEKEN. 13 Henric de Haze. Jan van Raephorft. Lubbert van Gruenewoude. Jan van Zulen de Glafemaker. Reyner Modde. Claes Schoc. j Oudermannen. Vredcric Schade. -» tr r � Wouter Ysbranw zoen. > Wantfnyaeri. Claes van Galencoep. -, e�_j_A, Steven Tylmans zoen. f ^bnJ^�eIS'* Geryt van Maerfen. -> Jan de Lange. > l

	Dirc van der Goude. ₇ � Lamberc Vrederix zoen. > ^Brouwer«' Eerft van Hardenbroec. �> ,,. � Gysbert Claes zoen. Vascopers. Roetairt Proeys. �> _T ^y }Lou«r_S.

		Ge�yt van Zulen. , , - , , Evert van Voirde. > Marsluden. Tohan van Tyell. , _D , , , , Reyner Willams zoen. > ^Bo««l"den. Geryt de Haen_JO verfle Ouderman.-» r- , Gysbert van Hamelenberch. * Cordewamer». Aernt Egberts zoen. , ^ , Godert Claes zoen. > 0"decorde_Waniers. Johan

			_.



				"^

			14 UTRECHTSCHE 1442.

		Henric Block. �> /-\ r Willam van B!idenborch.> OudeWMilfnyden.

	Gysbert Louwerens zoen, -j Overfte Ouderman. >� Ryemfnyders. Adryaen Ram.

Bertelmeus van Nyevelt. ₇ _c i. Jan Scrodekyn. > ^Smeden' Aernt Claes zoen. , Geryc Mathys zoen Ik beb in het vorige deel aangemerkt , dat de Utrechtfche borgeren , buiten de Stadt hunne woonplaats houdende, verfteeken waren van ver- fcheide voordeelen aan het borgerfchap verknocht; ja zelfs, indien zy daar in volhardeden, en niet in de Stadt kwamen , dat het hen noch hunne vrouwen of kinderen in het vervolg niet zoude geoorlofc zyn in de Stadt hun vetblyf te mogen houden. Welk laatfle echter maar plaats hadde in eenen dringenden nood, te weten in tyden van oorlog, wanneer de Stadt voorzien moefle zyn van een goed getal borgeren, bekwaam, om de zelve te helpen befchermen tegens alle aanvallen, en hare vyan- den het hooft te konnen bieden. Naderhant is meerder toegevenheit omtrent hen gebruikt, en de borgeren buiten de Stadt wonende , is hunne borgerfchap niet ontnoomen. Doch dewyl de re- den



			------

		1442. JAARBOEKEN. 15 den en billykheit eifchten, dat de inwoonende borgeren, die Stadts Accynfen betaalden, en alle Scadts dienften waarnamen, meerder voorrechten genoten, dan de buiten wonende, heeft de Raadt in het begin dezes jaars, te weeten op S. Peters daghad cathedram verflaan.dat de buiten borgers zouden moeten volgen den klokkenflag: dat zy ver- volgt wordende wegens eenen begaanen manflag, niet als andere borgers zouden behandelt worden; dat zy wegens misdaden tegens den Biflchopgeld- boeten verbeurt hebbende , daar over zouden moeten eens worden met de Raden des Biflchops, en met de Overflen van de Stadt, ten zy ze lie- ver ten Landrechte wilden flaan. Doch indien zy binnen vyf jaren binnen de Stadt kwamen en ble- ven woonen , zouden zy wederom alle voorrech- ten van het Borgerfchap genieten, zoo zelfs dat de Stadt hen, zoo lang zy leefden, befchermen zou- de tegen alle geweld, en indien zy, of hunne goe- deren boven Landrecht, wegens den Biflchop of zyne Maarfchalken, aangetaft wierden, zoude de Stadt hen helpen tot Landrecht op Stadts koften, en hun Hooftheer daar van wezen. Maar zy ver- mochten niet in hunne gilden te looten gaan, on- der verbeurte van allevryheden desborgerfchaps, alleen zulks maar toegeflaan zynde aan de Mole- naars, die 'op hunne molens buiten de Stadts muu- ren woonden, (i) Ook heeft de Raadt des maandags na Agnetis overdragen, dat de tweede Cameraar,te diertyd de leedige Gameraat-, in onderfcheiding van den eerften , die ook Cameraar van de fak en van de penningen, genoemt Wierdt, Schutmeefler zoude zyn, (i) Ziet het �trechtfeh Placcaatb. III. Deel p. z68.



		UTRECHTSGHE 144*'
	10


zyn , en dat jaarlyks noch een Scbutm�efler hier by gevoegt zoude worden, welke twee ookWey- degraven zouden zyn. Van welk Schutmeefter- ampt my de moeite ontnomen is om veel te mel- den , door de nauwkeurige oplettenheit van den Heer Griffier van de Water, die daar van het merk- waardigfle heeft aangetekent in het derde deel van het Utrechtfch Placcaatboek bladz. 238 en 239. al- waar hy te recht wederleit den Heer Matthaeus, ftellende , dat de Schutmeefters zouden hebben gefchut de verkens, tegens de Overdrachten des Raadts langs de ftraten lopende, dewyl zulksniec door de Schutmeefters, maar door den Scherp, rechter , die ook Bollaert genoemt wierdt, ver- richt is, zoo als nadrukkelyk geboekt ftaat in het Buurfpraakboek des Vrydags na PaafTchen, en des vrydags na onzer Vrouwen dag aflumptio 1444. Ik zal hier alleen maar by voegen, dat zy verplicht waren, volgens eene oude overdracht van den ja- re 1397. jaarlyks rekening te doen van hunnen ontfang en uitgaaf. De reekeningen der Schut- meefteren van voorige jaaren worden op ons Stadhuis vermift, zynde de eerfte, die ik gevon- den hebbe , van dit jaar, waar uit my gebleken is, dat de ontfangfl beftont in onderflandgelden door den eerften Caraeraar hen toegefchikt, en dan in de voordeden van des Stadts twee fteen- ovens , die by de Prooft van S. Jans weeteringe buiten de Weerdpoort ftonden. Van de eene ontfong de Schutmeefler van ieder oven fteens hondert, en van de andere vyftig Cromftarten, en dewyl de eene dit jaar zesmaal en de an- dere zevenmaal den oveifgeftookc hadde, heeft den ontfang van de eerfte een hondert en twintig, en van de andere zeventig guldens be- dra-



		i-44* JAARBOEKEN. t? draagen. (i) De uitgaaf beftond in het geen be- taald was aan de leveranties van hout, yferwerk, Jeyen, tegelen, touwen, reepen, en het geen ver* der tot Scadts werken vereifcht was. Ook in de voldoeninge der dagloonen , aan Timmerlieden * Metselaars, Smeden, en diergelyken; en aan al- le, die ten dienfle van de Stadt gewerkt hadden. Waar uit blykt, dat zy het opzicht gehadt heb- ben over alle Stadts werken, en 't geen.daar van afhing. DeezeSchutmeefters hadden eenen man^ gefchikt tot hunnen dienft, welke jaarlyks van de Stadt tot eene wedde hadt drie ponden, In na- volginge van dit bovenftaande, gebruikt de Stadt thans noch tot het zelve einde drie mannen , die alles , 't geen de Schutmeefteren , en die hen diend, verrigteden, waarneemen, te weeten: den Cameraar , den Fabricq , en den knecht des Ca* meraars. De Raadt jaarlyks veranderende, gebeurde het wel, dat de afgaande Raadt hunne flytingen niet hadde gemaakt over de boeten en breuken , hen door de Amptluiden , te weten de Busmee/kren <san den Raadt, JPoekkermeefteren ^ Keurmeefte- ren of de Vyoen, aangebragt, en in Stadts boek niet gefchreven; waar door de Stadt ontzet wierdt van (O Hier door kan men bynaa �pmaaken de waarde der Cromflarten* te dezer tydt. In het Buurfpraakboek van den jare I4?4- vinde ik datdeRaadtdesSaturdaghsnaPaafchdagh ter klokke heeft laten afkondigen , dat alleen de Eourgonfi- fche , de B�abanlfe, de Hollandfe, ons Heere van Utrecht, de Darmefcbe en de Ludikfe Cromflarten gelden zouden het ftuk zes wit , doch dat alle andere Cremflarten j waar ge- flagen of hoe genaemt, alleen gelden zouden vyf wit. Dejuifte waarde van dit, als mede van guldens, en ander gemunt geld, 't welk te dier tydt gangbaar was, is niet wel te bepaalen > om dat het genoegzaam jaarlyksveranderingonderheevigwaS) zoo als ik reets in het eerfte deel heb aangemerkt, �/. Deel. B



		Tg UTRECHTSCHE 1442. van het genot der boeten. Hier om heefc de Kaadt des maandaghs na Agnetis overdragen, dat de Amptluiden, by de nieuwe Regeeringe aange- flelc, alle breuken en keuren, in des vorigen Raadts tyden verfchenen en verbeurt, en waar over noch geene flytinge gemaakt was , zoude mogen aan- brengen aan den laatfl verkorenenRaadt,diedaar over zoude oordeelen, of ze in hunnen tydt verval- len waren. Ook dat jaarlyks in een boek zouden gefchreven worden , alle flytingen , op dat de nieuwe amptluiden zouden weeten, wat breuken of keuren voor hunnen tyd gefleten,ofongefleten waren. Ook heeft de Raadt gewilt, dat de Bus- meefteren van de Oudermannen , alle maanden , als de gemeene Raadt vergadert was, byeedt, overleeveren zouden in een boek gefchreven, al- le aanfpraken, die binnen een maand voor de Oudermannen gefchiet waren , op dat de Came- raar goede reekening zoude konnen doen van de twee ponden, die ieder aanfpreeker op ter kifte moefle leggen. Noch heeft de Raadt ter zelver tydt overdragen , dat de Keurmeeflers van alle keuren die zy aanbrengen, en gefletenen in 't Stadts boek gefchreven zullen zyn , voor hunne moeite zullen hebben den zesden penning, van't geen de Cameraar daar van ontfangen zal. (i) De (O Ziet Utrechtfch Placcaatb. III. Deel bladz. 2f<S. Veel zoude ik konnen aantekenen van alle deze Stadts Amptlui- den , zoo niet de zeer kundige Heer Griffier van de Water in zyn nooit genoeg gepreze Utrechtfch Placcaatboek 111. Deel I. Boek 7. tytel, genoegzaam alles het geen zoo om. trent hunne aanftellinge, de reden hunner benoeminge, en de waarneeminge hunner bedieninge, met de uiterfte nauw- keurigheit hadde befchreven , 't welk door die geene , die begeerig zyn nader bericht hier omtrent te hebben, verdient nageleezen te worden.



	1443. JAARBOEKEN. 19 De grachten binnen de Stadt door het geftadi» inwerpen van vuiligheit onrein wordende , heeft de Raadt het florten en fmyten van vuilnis, en andere ftoffen in dezelve , waar door het water bedorven wierd , verboden , en , dewyl te dier .tydt noch geen vuilnisraapers waren , en alleen maar een karreman gebruikt wierdt , die de by een gefmeetene vuiligheit weg nam, bepaald de plaatzen, op welke de inwooneren van het meeft bewoonde gedeelte dezer Stadt hunne vuilnifle zouden brengen, en tot dat einde desVrydaghsna S. Marcus dagh dit volgende ter klokke laten af- kondigen : Om die graften rein te houden binnen onfer Stat , is onfe Raet overdragen , ende geblet enen ygelicken , dat n�emant vulnijfe ofte vletquaet ergent en glete in de graften , ofte op ten trappe daer aen dienende, bl enen kuer van vyf'fluvers, fo dlcke alft yemant de de. ende defe kuer en/all Geer' lof die kerreman hebben, fonder yemant te ver dr a* gen. Ende want tot vuelfteden an den graften, en- de [onderlinge an der ouder graften, niet ivael rwm (n is enige vulniffe te leggen, ende niemant fine vul- niffe in flnen hufe houden en mach, foe is die Raet daer van overdragen, dat alle die gene, die an der ouder graften vooenen, belde onder die gaerde ende Lytnarct van der Gaertbrugge voert nedertvert an leiden fiden der graften over der plaetjen tot den hufe Leuwenfleln toe an die oeflfide , ende tot den hufe Groenewoude toe an die -weftfide van der graf- . ten volrfcreve , alle boer vulnijfe alfe vletquaet, brengen feilen op ter Fifchbrugge. ende hier in fei- len oec wefen alle , die onder die ix/icb ivoenen opt oude kercboff* tot des Proeft bws van Sint e Marien an die een fule, ende tot Jan Scrodekyns hisas toean die amkr f�de onder die balie, mit alinge den bufen, B z dit.



		»� U T R E C H T S C H E 1442. die tuffchen Groenewoude ende der plaetfe flaen an beiden fiden, ende beide den merfegaffen tot an der Donkerflraet toe. Item van Le-wenflein voert tot f�nte Jacobsbrugge toe an die oeflfide van der graft �woenen-, mi t alle den /legen ende ft r at en daer'in ge- legen , omgaende tot den Begynhove toe, an funte Jam velt, fcoutenflege, gansmari�,dieMinrebrue- derflraet mitter flege ende den bufe, die nevens den ouden vleifchufe flaen, feilen die gene, die daer moe- ven , alle boer vulniffe brengen , alje vletquaet, in der Nueden over die guet, aldaer, ende nergent an- ders. Ende defe vulniffe aldus gebracht op ten fte- den voirfcreve, feil Geer lof die Kerreman ter weke eens iat onf�r Stat vueren op fulker flede, als die Raet hem /deken feil. ende daer fal hy of hebben voer fyn loen, kofl ende arbeit, van eiken helen hu- fe een oude braspenninck des jaers, ende van eiken camer enen halven braspenninck, te betalen tot el- ken vierendeel jaers dat vierendeel van den gelde voir- fcreve bi dubbelden gelden, dat men dan den onwil- ligen ter/lont -wtpanden feil fonder yemant daer in te verfconen. Het fchynt, dat de Ontfanger van de Tol- rechten, die door den Biflchop wierdc aangeftelc, te deezer tydt zynen ontfang verhuurt, en niet zelfs, maar door anderen zyn ampt heeft laten waarneemen, en ook niet naar gewoonte zyne zit- plaats gehouden heeft. Waarom de Raadt des vrydaghs op S. Mauricius dagh verdaan heeft, dat geen borger of onderzaat der Stadt, des Bif- fchops tollen kopen , of daar aan winnen of ver- liezen zoude , op verbeurte van een jaar uit de Stadt te wezen, en dat de Tollenaar de tollen zelfs waarneemen, of door een knecht verwaaren zou- de, en daar toe dagelyks zitten tuffchen de Vifch- brug





		H42. JAARBOEKEN. at brug en Beyerbrug,zoo als dat vau outs gewoon» lyk was geweeft. Ik heb zoo even den Lezer, om eene rechte kennis van Stadts Ampduiden te verkrygen, ver- zonden, tot het geen de Heer van de Water daar van heeft aangetekent, die daar omftandig lee- zen kan , waar in het ampt der Fyven beftaan heeft, welke de algemeene veiligheit en ,ruft in de Stadt bezorgen moeften. Veele gevallen zyn door Matthaeus , op de �>laatzen by de Heer van den Water aangehaalt, 'ermeld, waar uit blykt de ftraffoeffeningen over ie geenen, dewelke hen in het uitvoeren hunnes mpts.eenig beletzel of tegenfland hadden toege- �ragt, waar by ik noch verfcheide zoude konnen 'Oegen indien zulks nodig was. Doch in dit jaar vindeik, dat een Borgermeefler er Vyven door den Raadt afgezet is, om reden ervat by het Raadtsbefluit genomen des fatur- ags na divifionis Apoftolorum : Sleten Scepen, \ade , en Oudermans , dat Roetaert van Lands- roen , om des wille , dat hi bi nacht, bitten -weten ier Qverften offynre vennoten der Fiven, der Stadt herten ontjkten , ende ons borgen dochter Peter Irawerts vutgelaten beeft , tujjchen dit ende onjer ''rouwen Licbtniifle naeflcomende geen V�ve^ noch lorgermeefter van den V�ve ivefen en j�ll. Welke {.oetaert Lantscroon te dezer tydt Borgermeefter ^jer Vyven was. Te dezer tydt is afgefchaft de Enge Raadt, ?elke naderhand wederom ingevoert'is. Doch uifter is het, wie den Engen Raadt te dezer tydc .ebben uitgemaakt, dewyl van der zelver aan- tellinge , als mede van het geen dezelve te be- �echten hadde, of doen moefte, geene de minfte B 3 aan-



		22 �TRECHTSCHE 1442. aantekeninge in des Raadts boeken gevonden worde. In ons Utrechtfch Placcaatboek III. Deel bladz. 72. wordt geflelt, den zei ven beflaan te heb- ben uit twee oude en twee regeerende Borgermee- fleren, benevens t wee oude en twee regeerende Ou- dermannen ; doch het is my gebleken uit des Ca- ineraars rekeninge over dit jaar, dat dezelve zoo nauw niet bepaald is geweefl, wordende daar op- genoemt vyf en twintig perfonen , die den Engen Raadt hebben uitgemaakt. En uit eene andere rekeninge van den Cameraar over den jare 1429. heb ik geleert, dat niet alleen de bovengemel- de oude en nieuwe Overflen, maar alle dievoor- tydts Overflen, dat is Borgermeefleren of Over- fte Oudermanhen, geweeft zyn , tot dien Engen Raadt geroepen zyn : en nagaande de vyf en twintig perfoonen in dit jaar genoemt, vinde ik verfcheide onder dezelve te zyn, welke in dit, of in het voorgaande jaar geene Leeden van den gemeenen Raadt geweefl zyn , maar wel die in voorige jaren de waardigheit van Borgermeefle- ren of �verfle Oudermannen hebben bekleedt. Waar in hunne verrichtinge beflond , is zeer onzeker, uit het Raadtsbefluit van den jare 1462. in het gemelde Placcaatboek op de zoo even ge- noemde plaats aangehaald, blykt, datzyoordee- lende eenige veranderinge in de Regeeringswyze te moeten gefchieden , zulks den Raadt hebben aangebracht. Biflchop Rudolf de tollen te Rhenen befwaart hebbende met eene erflyke rente van acht en tach- tig halve oude Vrankrykfche Schilden (i) heeft by (i) In des Cameraars rekening van den Jare I4j5. wordt een Vrankrykfche Schild gereekcnt voer vesrlig Croiafterten en



				--------

1443- JAARBOEKEN. 23 by eenen bezegelden brief (i)aan de vyf Godtshui- fen t'Utrecht belooft , die erfrenten binnen vier jaren te zullen afloflen. Dit k van Zuylen , Heer ter Zevender , heeft op fint Martyns dagh translatio zich en zyne erf- genamen ten eeuwigen dage verbonden, de ftee- ne brug voor het huis te Hermeien, door de land- genooten van Byleveld gemaakt, te zullen onder- houden, (z) De Raadt dezer Stadt heeft des maandaghs na Remigii dit befluit genomen: Over droegen die Ra- de oudt ende nye , ende adherierden die appellatie ons Heren van Utrecht van den Keyfer tol onfen heiligen Vader den Paews, ruerende vanjyn rega* Ha, bernerende des , dat die Stat genen cofl daar van hebben en wil. In welke regalia de Biffchop door desKeyzers(^) uitfpraak beledigt is geweefl, als mede hoe het hier mede afgeloopen is, nebbe ik niet gevonden.

		1443- In den jaare 1443. zyn verkoren tot
		1443- In den jaare 1443. zyn verkoren tot	Sche-
			Sche-

	en vier getekende plakken, de Keyzers Schild voor drie en veertig en een halve Cromftert, en de Beurgondifcke Schild voor een en twintig Cromfterten. (i) Z,iet den brief by Matth. lib. m. de Nobilit.i. p.7^J. door den zelven bygebracht, om aan te toonen , dat de Bif- fchop niet vermocht, buiten toeftemminge van de Utrechtfche Kerk, goederen tot het Bisdom behoorende, te vervreemden, belaften ofverpanden. (z) Ziet Utrechtfch Pkccaatb. II. Deel bladz. 146". (3) Die te dezer tydt was Frederik de derde, welkers be» veelen doorgaans ftreng waren, volgens het getuigen van den grooten kenner der Duitfche Gefchicdeniflen en Outheden Samuel Schurtzflcifch torn. n. Difput. Hiftor. Difp. XJLJX. p. 16. B₄



		14 �TRECHTSCHE Schepenen. Goedert Coninck, Borgermeefter. Vrederic van Drakenborch. Adriaen van Lantscroen. Rynier van Tetwyck. Tyman Nypyfer. Jan van Clarenborch. Herman van Lewenberch. Jan van Amerongen. (i) jan Rwfch Peters zoen. l�gbert van Alendorp. Geryt Grawert. Philips van Gruenenvelt. Raden, Bertelmeus Zoudenbalch. Geryt KnyfF. Herman Keyfer. Aernt van der Horft. Tyman Deel Claes zoen. Jacop van Amerongen. Jan Proeys van Lichtenberch. Lodevvyck die Waell, Borgermeefler. Jacop van Winfeq. Jacop Veen. Gysbert Florens zoen. Ja- (i) Deze wordt genoemt Jan Taets van Amevongen des faturdaghs na Egidii, wanneer hy uit den Rade gezet is, en be- floten hem in twee twee jaren daarna daar niet wederom in te kiezen j om destville, fo die R.ade oudt ende nyevan ntttlicken, tnde noet^aken der Stat in woerden ende di' een ge-weejl fin, tnde J-an voerfcreve den i�orgermeijteren ende Overften r��eli daer ia geiveeft is, tegen des Kaeis ordinaticie.