-ocr page 1-
BLADWYZER.
nen, 176. zent afgezanten
op den dagvaard te Harder-
wyk, 261. verzocht teko-
men op den dagvaard aan
de Putkuip, 264.
Gruter (Evert die) wykt uit
deStadt, 510.
--------(Ghysbertdie) Raadt,
469-
— -— (Herman die) wykt uit
de Stadt, 510.
•-------(Roelof die) wykt uit
de Stadt, 510.
Crys (Evert) infoldye van de
Stadt, 516.
H.
TJaaften (Walraven van)
komt de Weduwe van
Reinier van Brederode te
hulp , 205.
Hackert (Tyman) Ouderman,
47-
Haer (Gysbert van der) wykt
uit de Stadt, 510.
Haerlem ( Zeger van ) Klerk,
326.
Haghen (Bartholdus van)
overgeleverd aan den Offi-
ciaal, 166.
Haleivyn (Johan van) brengt
Reinier van Brederode by
Hertog Karel, 23.
Ham (het Huis ten) waarge-
legen.sis. ingenomen,514-
JJamelenbercb (Ghysbert van)
Raadt, 87-
Hamerjlein (Jan van) Schepen,
i. 86. 127. 159. 298. ge-
ftoort in het bezit zyner
thienden, 252,253,254.
herfteld, 255.
Harbort (Tyman) Maarfchalk
doet indracht in de voor-
rechten van deBildt, 185,
186.
Harderixiyk (te) eene dagvaard
gehouden, 261.
Hafert (Beernt) Ouderman,
3- 72-105.14*. 212.432.
Haze (Jan die) Raadt, 431.
Heer ( Dirk) Raadt, 72. 469,
Ouderman, 129. 300.
Heerman (Floris) gevangen,
526.
Heerfel (Tyman van) Raadt,
87-
Heesboem (Johannes) gevol-
machtigde van de Utrecht-
fche te Romen, 373.
Helsdingen (Steven van) Ou-
derman, 470.
Hennip-markt, 130.
Henrik Ghysbertsze in foldye
van de Stadt, 5? 6.
-------Jacobsze, Ouderman,
47- 73-88.161.3°°- Raadt,
431-
-------Jansze , Ouderman ,
144.
-------Pouwe'sze in foldye
van de Stadt, 516.
-------Stevensze, Ouderman,
3.105. 160.
------->• Willemsze , Raadt ,
211. 431-
-------Woutersze , Ouder-
man, 88.
Hmrikus-Nobel hoe veel waer-
dig, 241.
Herbergen niet te houden op
StadtsSingels, 215.
Herman Beerntsze , Ouder-
man, 433.
-------Evertsze zeif den eedt
op aan den Biffchop, 385-
•Petersze, Raadt ,469.
-----Symonsze wykt uit de
Stadt, 510.
Jïer-
-ocr page 2-
u
UTRECHTSCHE
JAARBOEKEN
V A N D E
VYFTIENDE EEUW,
VERVATTENDE HET MERKWAARDIGE
I N HE T
GESTICHT,
EN VOORNAMENTLYK IN DE STADT
UTRECHT,'
Zeden den jare 1470. en vervolgens
voorgevallen.
T'ZAMEN GESTELT DOOR.
KASPAR BUKMAN,
DERDE DEEL.
U T « E C « T
L
T U T R E C H T,
ïy J. H. VONK VAN LYNDEN, Boekverkoper,
M D C C L I V,
-ocr page 3-
VOORREDE.

en onzer zeer geachte Hoogleeraa-
ren op deze Utrechtfche Hooge
School, deelde my in den Lente-
tydt dezes Jaars eenen brief mede,
aan zyn Hooggeleerde gefchreven door den
Eerwaerden Heer IVillem te ï¥ater, Bedie-
naar des Goddelyken Woordts te Axel in
Staats Vlaanderen. By dezen brief gaf zyn
Eerw. te kennen , bezig te zyn met de be-
fchry ving 'van de Kerkelyke GefchiedeniP
fen van zyne ftandtplaats, verzoekende by
my te willen verneemen, om wat reden en
oorzaak deeze Kerk oudtydts onderhöorig
hadt geweeft aan het Bisdom van Utrecht?
als mede, waarom de vier Vlaamfche Am-
bachten van veele Schryvers gefteldt wier-
den Leenroerig geweeft te zyn aan het
Utrechts Bisdom? en voorts hoe de Graven
van Vlaanderen konden genoemt worden
Leenmannen van den Utrechtfchen Kerk-
voogd ? op het een en ander heb ik zyn
Eer w. kortelyk myne geringe gedachten la-
ten toekomen. Ik heb nooit het geluk ge-
hadt van den Heer Te Water te hebben ge-
Iproken, en kenne derhalven hemperlbon-
lyk niet, maar my heugt mynen waarden
Vader zal. ged. meer dan eens van denzel-
ven te hebben hooren getuigen, dat hy een
* 2 zy-
-ocr page 4-
VOORREDE.
zyner naerftigfte Leerlingen op de Hooge
School te Leyden was geweeft, en dat hy
zyne Godsgeleerde Studiën vorder met ee-
nen zonderlingen yver en vlyt hadde vol-
bracht. In de voorlede maand September
vereerde die Eerwaerde Heer my met ee-
nen beleefden brief, voegende by den zel-
ven eene verhandeling van de Leenroerig-
heit der vier Ambachten van Vlaanderen.
Ik las dezelve met genoegen, en oordeel-
de dat ze waerdig was het licht te zien;
doch dewyl ze te klein was om afzonder-
lyk gedrukt te worden,heb ik goetgedacht,
dezelve, met kennis van den naerftigen en
geleerden Schryver , voor dit derde Deel
myner Jaarboeken, in plaatze van eene
Voorrede , de Liefhebbers van de Neder-
landfche Oudheden en GefchiedenifTen van
de middel eeuw mede te deelen.
; -
:
.. •
'
i
.
•
•
VER-
-ocr page 5-
Pag. t
VERHANDELING
OVER DE
LEENROERIGHEIT
DER
VIER AMBACHTEN
I N
VLAENDEREN-
DOOR
WILLEM TE WATER.
S- !•
De Vier Ambachten (i) van Huift,
Axel, Affenede en Bouchaute, zoo
beroemd in de Nederlantfcbe Hlftorïen der
Mïd-
(i) Ambacht beteekende in de oude Nederlantfche
Tael,' Dienftbaarbeit, Dienftplicbtigheit, waar van
noch heedendaegfch de Hantwerkcti d ie iemand dlenft-
baer en dlenftplichtig maeken, Ambachten genoemc wor-
den; gelyk men ook wil dat de naam van Ambaffa-
deurs, or Dienaers en Gezanten der Vorften van dit
woort zoude afftammen, en zoo veel zyn als Ambacht-
/ïadeurs, meteenen Italiaanfchenfuirgang. Hoe dit ook
zy, het woort Ambacht is vervolgens overgenoomen,
o,m te beteekenen, eene LandftreeK, of Recbtsgebïet^
't welk dien/fplicbtig was aen eenen Opper Heer, we-
gens afbanglykbeit, of Leenroerigbeit. Waerom de
Ambachten in het Latyn d'T middel Euwen genoemt
werden Officia, dat is dienftbaerbeeden, gelyk aie noch
hedendaegfch by de Franfchen met dien zelven naem
Offices uitgedrukt worden
* 3
i
-ocr page 6-
ti OVER DE LEENROERIGHEIT
Middel-eeuwen, als die omtrent drie hondert
Jaeren lang de twift-appel zyn ge-weeft tus-
'fchen de Graeven van Vlaenderen ter eenre,
en de Graeven van Zeeland ter andere zyde,
betekenen, naer de Befchryvinge van San-
derus, (a) niet anders dan die geheeleLand-
ftreek, welke voormaels onder het Bisdom
van Utrecht behoorde, en in 't geheel der-
tig Dorpen in het geweft van Vlaenderen
begrypt: Zynde begrenft tnet de Honte of
Wefter Schelde ten Noorden , en met den
Lande van Waes ten Zuiden. Zommige,
(b) die de Wefter Schelde houden voor de
Fofla Ottoniana,o/Gracht van Keizer Otto,
welke die Vorft zoude, hebben doen delven, om
Zeeland te beeter tegens de invallen der Vlae-
wingen te verzekeren, fchynen het recht der
Graeven van Zeeland tot de vier Ambachten
hier op te gronden, dat door die Gracht de
vier Ambachten van Zeeland zouden zyn af-
geftooken , daer dezelve voor heen aen vaft
gehecht zouden zyn geweeft, en daer onder
behoort hebben. Maer behalven dat andere
deeze onderftettinge tegenfpreeken, (c) en aen*
loonen, dat de Otto-Gracht niet is, of kan
geweeft zyn de Honte , maer dat die is de
Vaert welke van Gent naer Roonhuizen liep,
van
(a) Flandria Ilhtftrata, II. Deel, 4. Boek, bl. 141,
j (b) Boxborn en Smallcgange, Chronyk van Zeeland.
(c) Tegenwoordigeftaat van Zeeland, bl, 5,6.
-ocr page 7-
DER VIER AMBACHTEN. vii
van daer naerZuidt-Dorpe, vervolgens dwars
door Axel (daer men derzelver overblyfze-
len Unnen en buiten de Stadt noch klaerlyk
ziett en'onder den naem van de Gentfche
Vaert erkent^) naer ter Neufen, daer zy in
Honte uitquam, doet dit weinig tot om oog-
merk, vermits, zoo wel Zeeland, beweften
Schelde, als de vier Ambachten ter Leen
gehouden wordtin naer welke Leenroerigheit
wy eigentlyk onderzoek zullen doen.
S- I L
V Schynt onbetwiftbaer dat de vier Ambach-
ten leenroerig zyn geweefl aen 't Keizerryk,
in de voorige eeuwen. Want zy leggen in dat
gedeelte van Vlaenderen dat met de Landen
van Aelft, enWz.Qs,genoemt wordt hetKeï-
zerlyk Vlaenderen: Naem, van welken nau~
lyks eenige andere reeden , met fchyn van
waerheit, kan worden uitgedacht, als om
dat zy den Keizer tot Opper-Heer hadden,
van wien dezelve te Leen werden gehouden.
De Hiftorien van verfcheide achter een vol-
gende eeuwen bevefligen dat. Eer/l wierden
deeze vier Ambachten bezeeten by de Burg-
Graeven van Gent, (a) wt'er Burg-Graef-
fchap zoude zyn opgerecht door Keizer Otto
den I. in denjaere 949, en daer onder de vier
Am-
r
(a) Sanderiis^ I. Deel, 3. BoeJc^ bh 133. e>«.
*4
______:______________
-ocr page 8-
vin OVER DE LEENROERIGHEIT
Ambachten begreepen , V welk zy van den
Keizer moeften verheffen. Keizer Hendrik
de IV. beveftigde als Leen-heer in den Jaere
1057. het recht van Baudewyn Grieve van
Vlaenderen op verfcheide Landen en Stee-
den, (a) onder anderen op de vier Ambach-
ten, mits belovende, dat hy van den Keizer
die zoude te Leen houden. Ply ftont de-
zelve af aen zynen Zoon Robbert, toegenaemt
de Fries, wiens Zoon Robbert de II. toege-
fiaemt van Jeruzalem, Keizer Henryk de V.
(b) in denjaere 1108. het Lant van Aelfl, en
de vier Ambachten poogde te ontweldigen,
waer toe hy Bontgenoot/chap aen gong, en,
zoo als men nufpreekt, eenTraélaetvanPar-
tage floot, met Floris den II. Graeve van Hol'
land; doch zy konden hun oogmerk niet be-
reiken , hoewel men gift, dat uit kracht van
den Vreede ïgefloQten tuffchen Keizer Henryk
en Graef Robbert, op Kers-dag des Jaers
1108. zal zyn bedongen geweeft ^ dat Graef
Robbert de Zeeuwfche Eilanden beweften
Schelde, met het Lant van Waes {en dus
ook de vier Ambachten, als tuffchen beiden
leggende) aen Floris, Graeve van Holland en
Zeeland^ als een Achter-leen, zal hebben moe-
ten af ft a en ; 't welk te waerfchynelyker is,
om dat Dirk de VII. Graef van Holland en
Zee-
Ca) Sanderus, I.Deel, a. Boek, M. 40. n.
(b) Cbronjke van Vlaend, I, Deel, bl. 119. 128,159,
-ocr page 9-
DER VIER AMBACHTEN. ix
Zeeland zich in den Jaere 1191. (a) genoot-
zaekt vont) om den eedt te hoornen afleggen,
aen Baudewyn Graeve van Vlaenderen,w^/fe
kieftgemelde weder om ^ in het volgende Jaer,
zich eenen Leenman des Keizerryks erkende t e
zyn. Het zelve beleeden ook Jan en Baude-
wyn van Avennes, (Zoons van de Gravin-
m van Vlaender-en, in de Hiftorien bekent
met den naem van Zwarte Margriet) als zy
in hunne Reclamatie in den Jaere 1247. weder
eifchten de Zeeuwfche Eilanden, de vier
*/ ^
Ambachten, enz. die, zeiden zy, deGrae-
ven van Vlaenderen eertyrs van 't Ryk te
Leen hielden. Zy vonden heul by Keizer
Frederyk, (b) die zeer qualyk nam dat de
Gravinne Margriet zo lang uitftelde haere
gewoonlyke Manfchap te koomen doen
over de Plaetzen die haere Voorzaeten ver-
kreegen hadden van het Keizerryk , doch
wiens gramfchap zy wift teftillen. Ook ver-
klaerde Koning of Keizer Willem, Graefvan
Holland, wiens Zufler Adelheit met]an van
Avennes, bovengemelt, getrouwtwas, de
genoemde Landen, en daer onder de vier Am-
bachten, vervatten te zyn x\ het Ryk, om
dat Margreet, als Gravin van Vlaenderen,
in gebreeke was gebleeven, (c) om die van
hem
Ca) Cbronyke van Vlaend. I. Deel, 28. Cap. bh 260,261.
00 L.c. L Deel, bl. ",47.
(c) L, c, L Dee/, 34. Cap. bl. 350.
-ocr page 10-
X OVER DE LEENROERrGHEIT
hem als Keizer te verheffen, (V welk zy ech-
ter naderhant erkende fchuldig te zyn) geven-
de die ter Leen uit aen zynen Zwaeger (a)
Jan van A vennes, Graeve van Henegouwen,
in welk Leen hy ook bevefticht wierdt door
Keizer Ludolf, (b) by openebrievenvanden
vyfden van Oogftmaent 1281. waer in te ge-
lykvernietichtwierdtdegifte gedaen door Ri-
chard, Graeve van Kornwal, (die door eeni-
ge Keurvorflen tot Keizer was gekooren) aen
Margreet, van den Lande van Waes en der
vier Ambachten, (c) Die flrydige Leen-
giften baerden wel veel onruft tujjchen de Vla-
mingen en Henegouwers ,maer beveftigen ten
krachtigjïe de Leenroerigheit der vier Am-
bachten aen het Keizerry k; zonder dat het
Verdrag, tujjchen Willem den III. Graeve
van Holland en Zeeland, en tujjchen Robbert,
Graeve van ISlaenderen> getroffen in den Jaere
1323. (d) en waer in onder anderen de eerjïe
aen den laetjlen afjïont zyn recht op de Lan-
den van Aelft en Waes, en op de vier Am-
bachten, hier in eenige veranderinge heeft
gemaekt ofkonnen maeken. Want fchoon de,
Grae-
(a) L, c. II. 353, 354.
(b) Sanderus, IL Deel, 4. Boek, bl. 102. Chronyk
van Vlaand. L. c. 36. Cap. bl. 375.
Cc) Meieri Annahsadannum 1260.12.80.1284. Cbro-
nyke van F'laand. L Deel, 36. Cap. bl. 381.
(cl) Meierus ad annum 1310. Cbronyke van Vlaand.
/. Deel, 40. Cap. bl. 463.
-ocr page 11-
------
DER VIER AMBACHTEN. xi
Graeven van Vlaenderen, zedert dien tydt,
zoo geruft zyn gebleeven in het bezit der vier
Ambachten, dat zelfs Filips de I. Hertog
•van Bourgondien , als Graef van kleiende-
ren , dezelve ter Leen uitgaf aen Jan van Gent,
die ze van hem verhefte den 16. van Hooi-
maand 1397. en'dat ''er geen twift over der-
ze her beheer inge meer konden vatten; zeden
de heide Graeffchappen van Vlaenderen en
van Holland, onder de heerfchappye van de-
zelve Heer en, eer ft uit het Huis van BOUT-
gondïen, en naderhant uit dat van Ooften'
ryk, zyn geraekt: ontfloeg dit hen echter niet
van de Leenroerigkeit aen den Keis&er en het
Roomfcbe Ryk, zelfs niet, nae dat Keizer
Frederyk in den Jaere 1442. (a) aen hem had-
de afgeftaen al het recht dat hy hadde op Hol-
land, Zeeland, en op het Keizerlyk Vlaende-
ren , {doch geenzints de hulde') gelyk dan ook
Filips de II. Hertog van Bourgondien, als
Graef van Vlaenderen, in den Jaere 1443. aen
Keizer Sigismund, ivegens dezelve hulde heeft
ged'aen. Dit heeft geduurt tot dat de Aerts-
Hertog Karel, Graef van fr l-aenderen, enz.
in den Jaere 1519. Keizer gekooren zynde, die
ze van zich zelven in die hoedanigheit zoude
hebben moeten verheffen, met veel draejens
en keerens, en onder teegenfpraek der Ryks-
Stan-
C») Cbronykevanyiaattderen, IL Deel, ï
576.
-ocr page 12-
xii OVER DE LEENROERIGHEIT
Standen, deeze en andere zyne Landen, van
die Leenroerigheit beeft weeten te ontheffen,
fchoon dezelve onder den naem van denRaui-
gondifchen Kreits, noch met het Ryk eeniger
maete vereenigt bleeven,maer welke vereeni-
ging allengs van minder kracht wierden door
de Nederlantfche beroerten geheel te niet is
geloopen. Althans my is niet voorgekoomen
dat Karels Zoon Filips de II. eenige Leen-
•uerheffinge aen den Keizer wegens deze Lan-
den heeft gedaen. De Algemeem Staeten der
Fereenigde Nederlanden, die althans het
grootfte gedeelte der vier Ambachten bezit-
ten , als het geheele Ambacht van Huift, en
dat van Axel, met een v oor naem gedeelte
van dat van Bouchaute (w# bet Ambacht
van Ter Neufe genaemt*) en van Aflenede,
hebben daer over de onafhankelyke Opper-
heerfchappye > en erkennen over dezelve gee-
nen Leen-heer; fchoon het ontwyffelbaer is,
dat dezelve, in de voorige Eeuwen, aen het
Keizerrijk zyn Leenroerig geweeft, gelyk de
'üerhaelde gefchiedeniffen üitwyzen; wier ge-
loofwaerdigheit door het getuigenijje der befte
yiaemfche Schryveren wort beveftigt, gelyk
Sanderus, (a) dieftaeft met de woorden van
den beroemden Jaerboek-Schryver Meierus
niet alleen, maer ook uit een met de hant ge-
fchre-
Ca) L. c. f. Deel, a. Boek, btadz, 28. n- //.
4. Boek, bl. 103. 145.
-ocr page 13-
DER VIER AMBACHTEN. xm
fchreven Jaer-boek des Klooflers St. Baefs te
Gent. (O
§• HL
Hoe zeker nu ook dit ftuk zy,fcbyneneven-
wel de yiaemfche Scbryvers, zich zelven, en
anderen deze welgegronde be-wyzen, tegen te
fpreeken^ als die de vier Ambachten af ban*
kelyk tnaeken van, en leenroerig aen den BiP
fchop van Utrecht. Wy hoorden hier voor en
§. i. Sanderus getuigen , dat dezelve voor-
maels onder den Bifïchop van Utrecht be-
hoorden..; ,ƒ)/> geeft hy meer woelen voor,
dan eens fchryvende (a) dat de vier Ambach-
ten aen den Biilchop van Utrecht onder-
worpen waeren, indien men oude fchriften
van dat Bisdom mag gelooven,d^ eensQo)
dat
Doch niemand fpreekt van dezeLeenroerigheit
der vier Ambachten aen het Keizerryk, duidelyker
en nadrukkelyker dan Oliverius Vredim, in Sigill. Co-
mit. Flandria^pag. 3. mee deeze woorden: Balduinus
Barbatus, Comes Flandri/e PI. Anno 988. obtinuit ab
Imperatore Fa/encenas,& Caftrum Gandenfe ultra Scal-
dim. Quatuor item Officia, Wajiam, atque Infulas ali-
quot Zeclandicas FlandriiK ajfcruit^omniaperpetuo clien-
ielee Cxfarea titulo t en en da. Baudeivyn met den Baart,
zesde Gr ae f van Vlaanderen,verkreeg in denjaere 988.
van den Keizer Otto, Falencbyn, en de Burgt van Gent
over de Schelde. Insgelyks beeft by de vier Ambachten,
het Lant van Waes, en eenige Zeeitwfche Eilanden ("be-
weften Schelde) aen Vlaenderen gehecht, welke by alle
onder den altoos durenden tytel van Keizerlyk. Leen zoude
bezitten. Die aanmerkelyke plaets ben ikfchuldigaen
den Wel-Ed. Heer K. Burman.
(a) 7. Deel) i. Boek, bl. 2. (b) L, c. Maclz. 9.
-ocr page 14-

xiv OVER DE LEENROERIGHEIT
dat de vier Ambachten aen den BhTchop
van Utrecht gehoorzaemden. Den gront,
waer op de Qpperheerfchappy van dien Bif-
fthopfoude gefteunt hebben, voegt hy 'er aen-
ftonts by, vermits de ingezeetenen van dee-
ze Lantftreek, door Willebrordus Clemens
{eerfte Bijjchop van Utrecht*) omtrent het
Jaer 691 , tot het Chriftelyk geloof bekeert
waeren: ivaen in hy volgt de voetftappenvan
den Gentfchen Edelman M van fraerne-wyk,
(a) die 'er omtrent den Jaere 1565. dus van
fcbreef, om dies wille dat Willebrordus
in Vlaenderen gepredikt heeft, forteeren
ook onder 't Bisdom van Utrecht, Geer-
vliet {hoe deezeplaets by Vlaenderen t e paffe
komt, begrype ik niet, alhoewel die ottdttydts
onder de ZeeuwfcheEilanden wier dt gereken f)
Huift, Axele, en Aflènede, welke drie van
de vier Ambachten uitmaken. 'T-was in de
onweetende tyden gronts genoeg, tot flaevinge
van kerkelyk gezag , zoo een Bijjchop met
fchyn konde voorgeeven, of naer waerheit
konde bewyzen, dut iemand zyner voorzaeten
de Chriftelyke Leer voor de eerflemael in ze-
ker geweft wrbreit hadt: maer gelyk het ons
nu befpotlyk zoude voorkomen, dat men uit die
eerfte predïkinge eenig wereltlyk gezag zoude
willen afleiden , V zy voor dien prediker, of
zyne naezaeten; zonden de Geeftelyken van
dien
Ca) Hiftorievan Belgh^ 4. Boek, 62. Cap.
-ocr page 15-
DER VIER AMBACHTEN. xv
dien tydt vruchtelooze moeite mngeivent hei-
ben om de JSorften te overreeden, dat zy oen
den eerften Bijfchop en zyne opvolgers zouden
hebben afgeftaen de Oppermacht der landen ,
in welke by de heidenen zoude gekerflent heb-
ben , als waere dat een gevolg van dien Pre-
dikdïenjl ge-weeft. Men zal dan miffchien
deeze Schryvers alleen van h et kerkelyk rechts-
gebiet des Utrechtfchen Bijfchops moeten ver-
flaen , gelyk het onlochenbaer is dat de vier
Ambachten den Bisdomme van Utrecht zyn
onderhorig geweeft tot den Jaere 1559, toen
de nieuwe Bisdommen in Nederland zyn op-
gerecht't want toen zyn dezelve van Utrecht
afgefcbeurt en den Bisdomme van Gent inge-
lyft. Doch deeze Scbryvers /preeken te on-
bepaelt, en te ft er k, en zelfs met betrekkinge
op de wereltfche heerfchappye, dan dat men
hen alleen van kerkelyk gezag zoude verftaen.
Ook doen verfcheide omftandigheden klaerge-
noeg zien dat deBiffchoppen van Utrecht zich
wiet binnen de paelen van een enkelt kerkelyk
gebiet hielden>maer dat ook tot het burgerlek
uitbreiden of poogden uit te breiden. TeHulfa
het eer ft e der vier Ambachten, beftont het
oude Stadts Wapen (a) , tot den Jaere 1534
toe, in het heelt van St. Willebrordus/»^?^
fchoplyken gewaede en ver der fel., met het op-
(chrif
(a) Lansbergen Befibryving van Huift ^ 6, Hooftfluk
irlaaz. 163, 164.
-ocr page 16-
xvi OVER DE LEÈNROERIGHEIT
fchrift: Sigillum Scabinorura oppidi de
Huift : dat w, Zegel van Scheepenen der
Steede Huift; V welk meer dan geeftlyk opzichf
beduit, alhoewelniet blykt dat hy de Schepenen
aanftelde. Ook heeft de Biffchop van Utrecht
in den Jaere 1516 (a), den Keizer Maximi-
liaen, en zynen kleinzoon Kar el, naderhant
Keizer, toen zy hunne blyde inkomfte in die
Staddeeden, door zyne gezanten doen inhaelen.
Zoo hy daer door zyn wereltlyk gebiet over die
Stadt heeft willen te kennen geeven, zal dat
tnooglyk gegront zyn op de gewaendegiftevan
Keizer Otto den HL (b) van den Jaere 984»
waer in hy den Burgt van Huift, aen de ker-
ke van Utrecht zoude hebben toegevoegt; doch
die, gelyk veele andere giftbrieven van de
Pauzen , en Bijfchoppen , de onkundige we-
relt eertyts voor echt opgedrongen , in een&
verlichtere eeuwe weinig geloof vind. Onder-
lujfchen kan men niet ontkennen dat de Bis-
fcboppen van Utrecht in de vier Ambachten
hun gezag, ook in het wereldlyke, wel hebben
weten te doen gelden , hebbende hunnen fyl
in de Jaertettinge daer in gevoert, en doen
volgen , zoo in de Kerken, als op de Raedt-
luizen, in de befluiten der Overheeden, en in
de Pleit-Kolk, en vonniffen over burgerlykè
en
(a) L, c. Hoofift. 10. bl. aaS.
(bj L. c, Hooftft. i. bladz. 3. en Haoftfl. 12. bladz.
-ocr page 17-
DER VIER AMBACHTEN, xvit
en hahftraffelyke zaeken. De Schryver of
Scbryvers der Gendtfche gefthiedenïïïen (a),
/preeken daer over eenigzints twyffèlacbtig
den i dag van deze maent (January 1576)
zeggen zy, heeft men volgens de ordonnan-
tie des Conings van den löjunius van het
voorleeden {gegeeven door deszelfs Land-
voogt Don Louis de Requefens*) het begin
van het Jaer begonfl te rekenen van den i.
Januarius zynde zulx geordonneert, om te
voorkoomen menigvuldige moeilykheeden,
die veroorzaekt wierden door den ouden
Franfchen flyl, volgens den welken het
Jaer maer en begon op den Paefch-avont nae
de wydinge van de vonte. Dit was was in
Vlaenderen 't gemein gebruik, uitgenomen
mijfchien ïn de vier Ambachten, die eertyts
geweefl zynde onder't Bisdom van Utrecht,
ook waarfchynlyk volgden den flyl van
Utrecht, volgens den welken het Jaer be-
gon met Kersdag, ofte den flyl van den
Hove van Utrecht, die 't Jaer begpnft met
den i. Januarius, gelyk nu hier wiert geor-
donneert. ------Carel de IX., Coningvan
Vrankryk , hadt dusdaenig bevel van in 't
Jaer 1563 laeten uitgaen in zyn ryk: Maer
my is uit meenigvuldige gedenkjlukken van
den Jaer e 1564 tot 1570 (beruftende ter Grif-
fit
(a~) Torn. I. bladz. 236, 237.
-ocr page 18-
xviu OVER DE LEENROERIGHEIT
fit van Axel, en Axel-Ambagt} ontegen-
zeglyk gebleeken , dat men daer den ftyl van
Utrecht volgde in alk handelingen van Ba-
liu, Burgemeefter en Schepenen, alzoo, n&e
de Jaer- en Dag-tekeninge , 'er doorgaans
word bygezet naerUytrecht, dat is naer den
ftyl van Utrecht, in onderfcheidinge van den
Jaer - ftyl, dien het Hof en de Raedt van
Vlaenderen , mitsgaders alle de fteeden , en
plaetzen van dat Landtfchap, (uitgezonden
de vier Ambachten) gewoon waeren te ge-
bruiken. Dewyl nu de fchikkinge , en ver-
onderinge van den Jaer -ftyl, een werk der
Oppermachten is, gelyk uit de aengehaelde
exempelen blykt, en naderhant by het invoe-
ren van den Gregoriaenfchen ftyl is gebleeken^
en nu noch onlangs in Engelant, en Zweeden
is befpeurt; is het eene gewijje preuve van V
vermogen des Biffchops van Utrecht in de
vier Ambachten , dat hy zynenftyl, boven
dien van den Graeve, en den Hove, in dezel-
ven heeft ingedrongen, en doen onderhouden.
Zelfs vonden de Btjjchoppen van Therouane,
Kameryk, en Utrecht, zich zoo bevefticht
in hun gezag., dat zy in de vyftiendeEeuwe^
onderftonden de ingezeetenen van Vlaenderen
over IVereldlyke, en Burgerlyke zaeken, zelfs
ever kleine fchulden, voor hunnen rechtbank
te daegen, en niet verfchynende met den Kerk-
l fin te kwellen , tot dat Keizer Maximi-
liaen,
-ocr page 19-
DER VIER AMBACHTEN. xix
Hoen, en zyn zoon Filïps van Ooftenryk, als
Graef van Vlaenderen , by plakkaet van den
24. Augujlus 1486, den Vlaemingen verbood
iemand over burgerlyke zaeken elders te recht
te betrekken , als voor de gewoone rechtban-
ken , op de boete van 60 ponden Parififib,
Vlaemfche munt.
§. IV.
Hoe groot het gezag der Utrechtfche Bif-
fchoppen in de vier Ambachten, ten opzichte
van het Wereldlyke, volgens deze aengehaelde
bewyzen , ook mag geweefl zyn; 't is niets 9
in vergelykinge van de macht die zy zelven
zich over die gewefien hebben toegefchreeven*
en door hunne afhangelingen zich hebben doen
toeëigenen. Want men wil ons doen geloven,
dat zy de onafhanglyke Opper-Heerfchappye
over cle vier Ambachten gehadt zouden heb-
ben , en dat de Graeven van Vlaenderen die
van hen , als Leenheeren , ter Leen zouden
hebben bezeeten en van hen hebben moeten ko-
men verheffen. Immers zoo luidt het ver boel
van Johah Veldenaer (a) dat Boudewyn
van Hollant (broeder van Floris den . . .
Graeve van Hollant) den 29. Bifichop van
Utrecht (i» den Jaere ....) deede befchry-
ven
(a) By Boxfjorn. Ned> ffiff. bladz, 151-157.
** 2
-ocr page 20-
xx OVER DE LEENROERIGHEIT
ven alle des Geftigts, en der Kerke Leen-
mannen van Utrecht, dat zy quaemen, of
feiden geregten procurateurs, en ontfangen
hoer Leen van hem, als fy fchuldig waeren
te doen. En dit zyn des Stigts Hooge Man-
iien, die hier nae befchreeven ftaen, en
mit wat goede zy meede verleent waeren,
op dat het foude blyven tot eenre eeuwiger
gedenknifle.
Brabant. Die Hertoge van Brabant, enz.
Vlaenderen. Die Graef van Vlaenderen
was die anderde, en houdt van 't Stigt te
Leen die vier Ambachten. Vervolgens telt
hy veele andere Graeven en Heer en op, met
•cermeldinge der Goederen en Plaetzen die zy
van den Biffchop t e Leen hielden, en der Amp-
ten en Eerty telen, die zy, als Leenmannen
des Biffchops bekleeden, en droegen, beflui-
tende die Hiflorie aldus: En alsdieBiflchop
Baldewinus alle fyne Leenmannen, die hy
doe hadt, geroepen hadde om hoer leen te
ontfangen, foo ontfongen zy al hoer leen,
fonder die Hertoge van Brabant, die ver-
fumede dat hy de Velue nyt te tyde en ver-
fogt, die de Greeve van Geldere voert te
leen hielt van deefen Hertoeg voorfeid,
waerom de BifTchop in de Velue toech mit
kracht, en verdreef daer uit den Graeve
„-Geraert van Gelre met alle fyne hulpers.
Die duidelyke en platte woorden, geeven niet
Ql-

-ocr page 21-
DER VIER AMBACHTEN. xxi
alleen te kennen dat de vier Ambachten een
Leen-goed ivaeren, dat de Graefvan Vlaende-
ren van V Sticht van Utrecht te Leen hield >
maer dat hy, als Leenman, die ook van den
JBijfcbop Boudewyn ah zynen Leen-heer zoude
hebben verheft, zo wel als alle de andere ge-
dagvaerde Leenmannen, van welken niemand,
als alleen de Hertog van Brabant, in gebree-
ke zoude geUeeven zyn om hulde te doen. Hoe
is dit verhael over een te brengen met de be-
wyzen te v oor en § 2. vertoont^ dat de Grae-
ven van Vlaenderen de vier Ambachten ter
Leen hielden van den Keizer en het Keizer-
ryk? Indien men de&e zwierige Leen-lyft, door
Veldenaer opgegeeven, als onecht, valfcb
en enkel gefmeet om den luifter en macht der
Utrechtfche Bijfchoppen te vertoonen , ver-
zuerpt, gelyk wel meer blafFerts der Utrecht-
fche Kerke door Qudtheit- en Oordeel-kun*
dige Liefhebbers voor ver ciert worden gehou-
den , vervallen alle die fraeje hiftorien van
zelfs. Doch dewyl het volflaegen zeeker is
dat eenigen der Graeven en Heer en, in die
lyft gemelt, met de daedt eenige Leen-goede-
ren van het Sticht van Utrecht hebben bezee-
ten, moet 'er matiging plaets hebben, zonder
de waerheit aen de eene of andere zyde tekort
te doen. Veldenaer, die dit Regifter der Lee-
nen getrouwlyk heeft naegefchreeven gelyk hy
bet vondt, kan gelooft hebben dat de Graef
** 3 van
-ocr page 22-
xxn OVER DE LEENROERIGHEIT
van Vlaenderen des Bijfchops Leenman was,
en de vier Ambachten van den zelven heeft
komen oflaeten verheffen, o m dat des Graeven
nalatigheït in deezen geene kwade gevolgen
beeft naegefleept, gelyk bet verzuim des Her-
togs van Brabant heeft gehadt, ftaende het
den heerfcbzuchtigen Biffchop Boudewyn zo
gereet niet om den Graefvan Vlaenderen;
wegens deze weigeringe van Manfchap, in
zyn verafgeleegen Land aen t e vatten, als wel
den Hertog van Brabant in de naebuurige,
*n aen het Sticht paelende Veluwe, den oorlog
daer over aen te doen. Maer ondertujfchen
geeft Veldenaer zelfs voldingende reedenen
den de hand, om bet Leenmanfchap des Grae-
ve van Vlaenderen over de vier Ambachten,
als verdicht te verwerpen. Want daer de
weitze Bijfchop Boudewyn aen elk zyner
Leenmannen, op 'tvoet/poor der Keizer en,
zekeren Eer-tytel van eenig Ampt gaf, gelyk
by voorbeelt, de Hertog van Brabant was
zyn Droflaerc, de Graef van Holland zyn
Maerfchalk, de Graefvan Kleve zyn Over-
fte en Meyfter Kamerlinge, de Graefvan
Benthem zyn Overfle Doerwaerder, die
Graeve van Goer zyn Meyfter Poertwagter,
enz.\ is de Graefvan Vlaenderen van die ge-
waende aenzienlykbeit uitgefloten gebleeven,
volgens 'tflot van Veldenaers Verhael in de-
ze woorden: DezevoorfchreeveHoog-man-
nen,
-ocr page 23-
DER VIER AMBACHTEN, xxm
nen, die bieten des BifTchops Ampt-man-
nen, fbnder Vlaenderen, en hadde geen
ampt: Ten klaere bewyze dat de Graefvan
Vlaenderen geen Leen-man des Biffchopswas,
die anders niet zoude nagelaeten hebben* tot
vermeerderinge van zynen luifterryken ftaet,
hem den eenen of anderen ydelen eernaem te
geeven. 't Kan evenwel waer zyn dat Bis*
fchop Boudewyn, die in V Kerkèlyke over de
vier Ambachten geftelt -was, en van het We-
relds gebiet meer en meer poogde in te palmen,
den Graef van Vlaenderen ter Leen-verhef-
finge heeft doen nodigen, en ten dien einde
zich met eenige giften door de Keizers aen de
Utrechtfche Kerke gedaen, heeft beholpen, om
den zelven te beweegen dat by de vier Am-
bachten als een Achter-leen van hem zoude
houden, maer deze pogingen zyn hem mis~
lukt t zonder dat hy zich deswegens konde
wreeken, o f beletten dat de vier Ambachten
een onmiddelyk Ryks-leen Ueeven, gelyk de-
zelve al een reeks van Eeuwen geweeft wae-
ren.
§. V.
Ten Jlpt moet ik hier noch byvoegen dat de
Heer Philips Wielant, Raedts Hooft-man van
Vlaenderen, in het laetfte der vyf tiende Eeu-
we-, in zyn keurig Tractaet van den Leen-
rechten nae de Hoven van Vlaenderen,
** 4 wel
-ocr page 24-
xxiv OVER DE LEENROERIGHEIT
wel verre van den Graeve van Vlaenderen
wegens de vier Ambachten Leen-plïchtig te
maeken aen den Biflchop van Utrecht, zelfs
alle Leenroerigheit derzelver Ambachten
fcbynt te ontkennen , want dus begint by
't gemelde TraÏÏaet: Vlaenderen heeft drie
deelen; daer af dcen licht onder de Croone
(van Vrankryk} dander onder 't Keizerryk,
en 't derde is eigendom. 'T gecne dat licht
onder de Kroone is geheeten 't Graeffchap
van Vlaenderen. — Dander deel dat licht
onder den Keizer metten eigendomme, en-
de is geheeten 't heerfchap, ende de heer-
lyckheedcn vail Vlaenderen, daer af de
Graeve hem draegt als Souverain, ende is
in pofleffie daer te wyfene by arrefte en
fonder refïbrt, en van deeze twee deelen
maekt gefcheet de riviere van der Schelde:
Want al dat licht over de ooftzyde der zel-
ver rievieren van den Schelde te Brabant
waert flaende, is geheeten 't Keizeryke:
al dat licht over de weft fide, is onder de
Croone, en van den refïorte van Vranke-
ryke: uitgedaen de vier Ambachten, ende
't Lant van Waes, dewelken zyn exempt
van allen reiïbrten, niet tegenftaende dat
fi liggen over defelve weftzyde , en de
Graeve houdt die nog van der Croone,
nog van den Keizer, maer Keizerlyk. San-
derus ftrekt dit eigendom, of eige Vlaende-
ren,
!
-ocr page 25-
DER VIER AMBACHTEN, xxv
ren, 't welk nogaen den Keizer, nog aen
den Koning van Vrankryk, nog aeniemant
anders in de gebeele Waerelt eenigzims on-
derdanig -zoude zyn gcweeft uit, van de
Nvort-Zee tot aen de Lye: Maer erkent dat
bet keizerlyk Vlaenderen > 0/de Heerfchap-
pye , weer in de vier Ambachten leggen,
aen andere Heeren voortyts zyn ender-wor-
pen geweeft) hoewel hy die verkeerdelyk van
den Bijjchop van Utrecht afbanklyk maekt.
't Is wel te gehoven dat men ten Have, on-
der de regeeringe van Filips van Ooften-
Tyk^oegmaemt de Schoonen, toen de Heer
Wielant leefde, wilde geh&ft hebben dat de
vier Ambachten onafkanklyk waeren^ ver-
mits de Graeven van Vlüenderen toen reets
omtrent twee Eeuwen in de gerufte bezit tin-
ge der&efaer geweejl waeren»en Keizer Maxi-
niiliaen zynen Zoon Filips met flerk tot de
Leen-verheffinge zal hebben geperfl, maer dat
alles neemt de Leen-pliebtigheit des Graeven
van 'Fisenderen aen het Keizerryk, wegens
de vier Ambachten, niet weg, die door ver-
fbheide Eeuwen van Filips Foorzaeten , met
derzelver verheffinge, -was erkent.
Ik heb hier niets by te voegen, dart alleen
dat wat betreft de verklaaring van het woord
Ambacht, van den Lezer verdiend naage-
zien te worden Qliver. ^redins, SigiH. Comit.
Flandr.
-ocr page 26-
.xxvi VOORREDE.
Flandr. & Infcript. Diplomat. p. XLIV. welke
beweerd dat dit woord zeer oudt is, en in
Vlaanderen al gebruikt voor de geboorte
van onzen Zaligmaker, en voor de komft van
den Keizer Julius Cseiar inGallie;'twelkhy
noch nader beveftigt, en aandringt met het
gezag van Goropius Becanus, in eene Ver-
handeling , in welke hy aantoond Veterem
Flandriam ejje primam Franciam, p. 537. en
volg,. Ziet ook Matth. i v. de Nobilit. v. p. 931.
Voorts wenfche ik den naerfligen Onder-
zoeker van de Gefchiedeniflen, zo Kerke-
lyke als Wereldlyke, voortydts in die ge-
wellen, in welke hy zyneftandtplaatsheeft,
voorgevallen, een lang, voorfpoedig en ge-
zont leven, op dat hy zyne goede voorne-
mens mag ter uitvoer brengen, verlangende
om van zyne geleerde hant befchreven te
mogen zien, niet alleen de Kerkelyke Hiftorie
van Axel-Ambacht, maer ook een Verhaal
der Hervormde Kerk te Gent zedert het Jaar
1566. tot 1734. als mede de Hiftorie der Gere-
formeerde Doorluchtige Schools te Gent, van
welke ons nauwlyks eenige gedachtenis is
naagelaten.
Vaar wel.
UTRECHT,
xii. November,
MDCCL11I.
UTRECHT-
.
-ocr page 27-
Pag.
UTRECHTSCHE
JAARBOEKEN,
V A N D E
VYFTIENDE EEUW.
1470.
Ot de Regeering defcer Stadt voor het
Jaar 1470. zyn verkoren:
Schepenen.
Jacob van Amerongen.
Jan van Hamerftein.
Gerit Knyff, Borgermeefter. (i)
Evert van Voerde.
Werner Braem.
Wiliem van Snellenberch. (2)
Jan van Blochoven.
Jan over die Vecht.
Fre-
(i) Des Dondeïdags na Cantate, wort Jacol van Ameron.
een z.yn Stedehouder , ter tyd tee , dat hy weder op ten buyfe
kamen mach en niet langer.
(z) Deze is in dit Jaar door den Biffchop, in plaati van
Jan van Amtrongen , tot Schout aangeftelt,
A
-ocr page 28-
ft UTRECHTSCHE 1470;
Frederick van Drakenborch.
Jonge Gherit Knyff.
Loef van Jutfaes.
Jan van Amerongen, Eerft zoen.
Henrik van Voerde, (i)
Raden:
Filips van Groenevelt.
Adriaen Jansze van Abcoudei
Elyas van Catwyck.
Willem Zaell.
Simon Claesze.
Maes die Wilde.
Henrick van der A.
Godert Petersze.
Jacob van Vyanen,
Herman Kroick.
Henrick van Loenen.
Peter Jansze.
Jan van Veen, Borgermeefler.
Hubert van Pallaes.
Jacob van Gheer.
Roelof die Kraen.
Hughe Foyt.
Ghysbert Hoet.
Folkert Jansze die Brouwer. *
Florys van Jutfaes.
Jan Korftgensze.
Jan van Huesden.
Jan Woutman.
Alfar van Rodenborcb.
Ou*
(i) In plaats van Willem van Snelltnbtrcb, il deze op St,
Jacobs avond tot Schepen verkoren.
-ocr page 29-
I4?o. JAARBOEKEN.
Oudermannen.
Frederick die Voecht, Over- -j
fle Ouderman. C Wantfnyders.
Gherit Zoudenbalch. J
Thonis Petersze. 7 g ,
Bartout Pauwe. J '
Jan Butendyck. 7 Racker,
Gherit Voet. $ *ackers'
Tacob Sem. 7 D
JaadieWyfe. | Brouwers.
frPeSrtt61'8"*11206"-}^^,
Lubbert Snoick. 7
Hubert Jansze. 5
Ghysbert Ponfiaensze. 7 Wol]ewevers
Godert Peter FaefTen zoen. S
WillemvanCJeve. ? Mars]uden>
Arnt van Hove. 5
Jacob Jansze van Vinkeveen. 7 Botterluden,
Herman van Oudewater. 5
Oudecordewahier,
lan
Willem Thonysze. 7 ,, ...
TanvanLochorft. j Steenbzckers.
Aa J«l
-ocr page 30-
UTRECHTSCHE 1470»
e Jonge. } Grauwer,
Oude™».}
Henrick van Levraiberch. T
Jan van Loenen. 5
Bertelmeus van Nyevelt. ~) c j
Tyman Ysbrantsze. j Smeden'
Arnt van Benthem. ? 7adelaer.
Hillebrant van Rewyck. 5
De daghelykze Brieven van den Raadt wierden
bezegeld met een Stads Signet, welke kleinder was
dan het groote, gebruikt wordende in Verbinte-
nifTen en andere wichtige gevallen. Het fchynt
dat 'er misbruik gemaakt is van dit Signet; 't welk
ik opmaak , om dat de Raadt des Donderdags na
Ponciani befloten heeft, het zelve te doen leggen
op het Schepenhuis in eenen kift , van welke de twee
Borgermeefteren ieder 'eenen fleutel zouden heb-
ben, tnna de verandering van de Regeering, die
aanftaande was , geene bezegeling te doen dan in
tegenwoordigheid der beide Borgermeefteren, of,
in afwezentheit van. eenen hunner, by eenen van
den Rade, welke daar toe gefchikt zoude worden.
Dus wierdt 'er gezorgt , dat niets op Stadts naam
zoude verrigt worden , dan met kennis van de twee
Borgermeefteren.
Het was de gewoonte , dat des Sondaghs de Aal-
moefen voor de Armen in deze S.tadt met een bor-
de in St. Jacobs Kerk wierden verzameld. Op dat
dit Godvrugtig werk met goede ordre zoude ge-
fchieden, heeft de Regeering gewild, dat de Kerk'
meefter in der tyd zoude benoemen en aanftellen
vier, of meer, goede Mannen, in het Kerfpel van
t St.Jai
-ocr page 31-
*47o. JAARBOEKEN. J
St. Jacob wonende, welke vier Mannen eenen uit
den haren zouden fchikken tot het ingaaderen, be-
waren en uitdeelen van het geld, welke alle vieren-
deel jaars verantwoorden zouden den ontfang en
uitgaaf aan zyne medgezellen, en eenen derKerk-
meefteren, indien dezelve 'er by wilde zyn, en al-
le Jaar rekening doen van de Renten en Inkomften
der vafte goederen.
Insgelyks heeft de Raadt eendrachtelyk verftaan,
dat geene Erven, Huizen of Hoffleden, gelegen
binnen deStadt, zouden mogen worden befwaard
met eenige jaarlykze erfrenten ; dan onder voor-
waarde, dat de eigenaars dier befwaarde Erven of
Huizen zullen vermogen, als hen zulks zal goet-
dunken, die Erfrenten afkopen, eiken penning
met zeflien penningen.
Te dezer tyd is 'er al overleg gemaakt om in de-
ze Stadt eene Hooge School op te rechten. Hiei;
van vinde ik gewag gemaakt in het dagelyks Raadts-
boek, in welk des Saterdags op St. Geertrude dag
dit aangeteekent ftaat: Jacob van Amerongen,
JVerner Braem, van den nyweRaide, Gberitvan
Rbyn Gberitize, ende Macharys van Bentbemvan
den ouden Raide, zyn gbefciet vjt den Raideouten~
de nywe, om te beften ende te [preken mitten ghenen,
die daer toe dienen, dat men alhyr ene Univerfiteit
brengen machte.
De Regeerders dezer Stadt hebben te dezer tyd
eenen Brief afgezonden aan den Schout en Sche-
penen te Honswyk, welke ik oordeele niet ondiens-
tig te zyn (i) hier in te voegen.
„ Eer-
(i) De reden, om welke ik dezen Brief niet hebbe willen
overflaen, is, om dat ze dienen kan ter opheldering vaneene
bedenking over een geval in het Jaar 175-0. gebeurt. Onder
A 3 tn.
-ocr page 32-
tf UTRECHTSCHE 1470..
„ Eerbaere Goede Vrunden,
„ Die Procuratoers van Sinte Barbaeren Gaft-
„ hufe alhyr hebben ons te kennen gegeven, dat
„ in tyden verleden enen genoempt Dyrck Baers
„ Gerritsze, om Gods willen in den voerfcreve
„ Gafthufe genomen ende ontfangen, ende hem
„ die Aelmiflen, gelyck anderen Menfchen daer
„ inne wezende, minlick medegedeylt, endezyn
„ gemack na hoeren vermoigen gedaen, ende doen
„ doen hebben: ende die zelve Dyrck dair na, na
„ den wille Godts in den voirfcreve Gafthufe ge-
„ ftor-
anderen was de vraag, of de goederen, nagelaten door iemant
in een onzer Gafthuizen overleden, kwamen aan de naafte
Erfgenamen , dan ten voordeel van het Godshuis ? Wegens
de Huismeetlers wierdt beweerd die goederen volgens eene
cude gewoonte te vervallen aan het Huis, uit welkers in-
komften-de afgeftorve zyn levens onderhoud hadde genoten.
Aan de andere kant wierdt ftaande gehouden> dat, dewyl
de Stichtings-brieven van dit geval niet melden , de Opzien-
ders van het Gafthuis geen recht noch magt hadden zodanige
gewoonte, ten nadeel van het naafte bloed , in te voeren.
Omtrent de nalatenfchap der Armen, die in hun leven bedee-
ling hebben genoten, is een goede ordre beraamd; doch by
de wetten is niet bepaald ten wiens voordeel de goederen
der geworven in de Gafthuizen vervallen. Het is niet onvoeg,
lyk onderfcheit te maken tuffchen die geënt;, welke voor een
fomme gelds hunnen koft gekocht hadden, en tuffchen die
geene welke , zonder iets gegeven te hebben, ineenGafthuig
waren ingenomen, en dat de goederen der eerfte aan de naa-
fte Erfgenamen wierden overhandigt, en der laatfte voor het
Huis behouden wierden. Immers dat in het laatfte geval deze,
gewoonte niet nieuw, ja zelfs door de Regeerders dezer Stadt
goetgekeurt en voorgeftaan is , kan uit dezen Brief worden
opgemaakt, welke, myns bedunkens, van dit oude gebruik
een klaar bewys uitlevert; en dat zulks ook gebruikelykis
geweeft, in 't Bartholomeus, Martinus en Katryne Gafthui.
«en, blykt uit de Brieven door Matthsus uitgegeven, Fim.
dat. Ecclef. lib. U, Fund, ,
-ocr page 33-
1470. JAARBOEKEN. ?
„ florven, ende, na gewoenten, eerbaerlike ter
„ eerden gebrocht is met exequien daer toe be«
„ hoerende. Ende want tan, Goede Vrunden,
„ een oude gewoente ge weeft heeft, endenochis,
„ zoe wie der AelmhTen begeert, endein den voer-
„ fcreve Gafthufe ontfangen wert, endezyn leven
„ lanck daer inne blyft ende fterft, gelyckmitten
„ voerfcreve Dyrck gefchiet is, dat alle zynegoe-
,, de, ruerende ende onruerende, oick waer die
„ gelegen zyn, na zynre doet in den Gafthufe
„ blive, ende tot behoef der Armen, daer inne
„ wezende, te komen plegen, 'twelckdieProcu-
„ ratoers, tot behoef des voerfcreve Gafthuis, tot
„ hier toe ruftelic gebruicl: ende gehantiert hebben
„ van enen ygeliken alzoe geftorven: ende die zel-
„ ve Dyrck na zynre doet een AckerLants, gele-
„ gen inHonswyck, after hem gelaten heeft, die
„ van rechts wegen ende gewoente van den voer-
„ fcreve Gafthuze, den zelven Gafthuze, totbe-
„ hoif der armer elendiger Menfchen daer inne
„ toebehoeren. Ende zoe wy vorder verftaen,
,, enige van den Erfnamen des vottf.'Dyrck, als
„ zy zeggen, ende een, geheten Peter van Hons-
„ wyck, den voirgenoemde Procuratoers, in pre-
„ judicy ende afterdeel der armer ellendiger Men-
„ fchen, hinder ende crot doen zouden, by alzoe,
„ dat zy tot gebrukinge van den voerfcreve Acker
„ Lants niet gekomen en konnen. 't Welk, is 't
„ alzoe, ons ongeboerlic wezen donft. Ende want
„ wy deze zake, die een werck Godts ende der
„ caritateis, gheerne gevordert ende beholpen za-
„ gen, ende oick fculdich zyn den Procuratoers
„ hulpe ende byftant in dezen te doen na onfeii
„ vermogen, is onfe eernftige begeren aen u, hem
„ luden zoe beholplick ende vorderlick tot hoeren
• A 4 „ rech-
-ocr page 34-

4 UTRECHTSCHE 1470;
5, rechten te wezen in dit ftuck, datzy, desmoi-
„ gelic, te vreden zyn moigen, ende ghenerede-
„ nen en hebben weder aen ons clachtich te kee-
f, ren; anders zoude wy, in befcermenifle des
„ rechts der armer ellendiger Menfchen voerfcreve,
„ zulke geboerlike wegen zueken ende provify
„ hebben moeten, daer mede zy tot hoeren rech-
„ ten komen mochten, dier wy liever verdragen
3, zyn. God zy met u. Gefcreven op ten tienden
„ dach in Junio Anno MCCCCLXX.
BiiTchop David van Sorgottje, niet konnende
vergeeten den tegenftand , welke hem in het ver-
krygen van het Bisdom door de Heeren vmBrede-
rode was ontmoet, noch met goede ogen aanzien
het gezach, welke die Heeren in de Stadt Utrecht
voerden, en door welke dikwerf de verderfelyke
voornemens van hem, om willekeurig teheerfchen,
waren verydelt, hadde lang getracht zynen ver-
borgen haat en wraakluft ter uitvoer te brengen.
'Dit voornemen heeft hy des Vrydags en Saturdag
na Pinxteren werkftellig gemaakt, en die Heeren
gevangen doen nemen. De eerfle, dien dit onge-
luk te beurt viel, was Reïnout van Brederode ,
welke, gekomen zynde te Wyk des Vrydags
'g morgens voor den eeten, verzocht heeft den
Biflchop te mogen fpreken. D e Biffchop, onder
voorgeven van dien morgen hem niet te konnen.
afwachten, liet tegen den middag aan den Heer
Reinous in de Herberge, in welke hy zyn intrek
genomen hadde, brengen eene overdekte fchotel,
in welke eene bereide Steur lag, met twee kannen.
Wyns, op dat hy zich met dezelve zoude konnen,
vrolyk maken. Zekerlyk zal de Biflchop de mor-
gen uren befteet hebben, om met zyne Raden te
overleggen, hoe beft en gevoeglykfl gebruik te,
ma.-
-ocr page 35-
Ï470. 'JAARBOEKEN- 9
maken van deze gelegentheit, ter verzekering van
den Heer Kelnout f en vervolgens van zynen Broe-
der Gysbert. Na den eeten, wierdReitiout geboot-
fchapt, dat de BifTchop hem verwachte, waarom
hy zich aanftonts na het Slot Duurflede, in welke
BilTchop Davidzyn verblyfhad, begaf, en in een
vertrek van het Hof geleit zynde, wierdt hem, na
dat hy eenige tyd aldaar vertoeft hadde, aangezeit
niet van daar te mogen vertrekken, zonder oorlof
van den Kerkvoogdt. Vragende wat deze boot-
fchap beduide , wierdt hem een wynig tyds daar
naar zyn geweer afgenomen, en hy gebracht op
eene Boven-kamer , en des anderen daags in den
Toorn opgefloten.
Biflchop David den Heer Reinoutvan Breder ode
op deze wyze in zynen magt hebbende, is noch
dien zelven Vrydag middagh gereden na Utrecht,
en dede by zynen aankomfl de klok luiden, en be-
gaf zich, vergezelfchapt van eenig volkr op de
Plaats, zynde geharnafl onder zynen blauwen flu-
iveelen Tabbert.
De Dom-prooft Gysbert van Brederode , Bis-
fchops inkomft vernomen hebbende, niet wetende
de oorzaak of reden van het luiden des kloks, en
vermoeden krygende , dat de Biflchop door het
Grauw of andere kwalyk wierdt bejegent, kwam,
zo ipoedig hem doenlyk was, met vier hondert
gewapende mannen op de Plaats, om den Biflchop
te hulpe te komen. De Domprooft, ziende den.
Kerkvoogd, ging ylings na hem toe, en navrien-
delyke groete, vroeg wat 'er te doen was ? en kreeg
aanftonts van Biflchop David, zynen hand op zy-
ne fchouderen leggende, het onverwachte ant-
woord, bet is om u te doen, gaat met tny en geeft
U gevangen.
A J >
-ocr page 36-
lo UTRECHTSCHE 1470.
Jpris, des Domprooft baftard Zoon, wilde den
BiÜchop te lyf komen, en hadde met weinig moeite
zynen Vader konnen verlofïen, dewyl hy wel vier
maal zo veel volks by zich hadden, dan de Bis*
fchop. Doch de edelmoedige Vader wilde niet dat
de Zoon zyne handen aan den gezalfden zoude
flaan, en overtuigt van zyn onfchuld , belette
zulks, en ging goetwillig met den BifTchop naar
zynen Hof, in welken hy gevangen gehouden
wierdt, zonder den Biflchop te mogen fpreeken.
De volgende dagh des Saturdaghs, wierdt by het
luiden van de klok opentlyk dit navolgende afge-
Jcondicht:
„ Myn gnadige Heer van Utrecht, ende die
„ Raide out ende ny we, laten weten ende gebie-
„ den allen den genen, die binnen een halven jaer
„ laetftleden dienres ende broedige huysgefinne
„ des Domproeft van Utrecht, ende des Here van
„ Brederode geweeft hebben, of noch zyn, dat
„ fy terftont wt onzer Stat, ende voer thien uren
„ wt onzer Stat vryheyden gaan, ende byfonnen-
„ fchyn van defen dage w t den Geftichte van
„ Utrecht, ende daer wtbiyven op hoerenlyven,
„ tot goetduncken myns gnadigen Heren van
„ Utrecht, ende onfer Overften out ende nyewe,
„ ende zeilen ter Tolleftege-poerte wtgaen, die
„ men hem terftont opdoen zei.
„ Voirt laten myn gnadige Heer van Utrecht
„ ende die Raide out ende ny we weten, allen on-
„ fer Stat ballingen, dat zy binnen drien dagen
„ naeftcomende , of daer en binnen , comen in
„ der heyligen cruys CapellebutenWittevrouwen
„ poerte, by die Gedeputeerde myns gnadige He-
„ ren van Utrecht, ende onfer Stadt, omtetrac-
„ tieren tot rufte ende vrede tuffchen hem lieden
, en-
-ocr page 37-
,470.' JAARBOEKEN. n
ende onfer Stat dienende. Ende daer toe geven
, myn gnadige Heer, ende die Raide out ende
\, nywe voerfcreve, hem luden een vry, vaft,
zeker geleyde , veylich af ende aen te komen.
Oec fchelden die Raet out ende nywe den zel-
' ven ballingen hoeren eedtquyt, dienzygedaen
, hebben op die voerfcreve manyer eude voer-
waarde. Ende hier is wtgefondert JACOB PROYS,
„ want hy tefer tyt op zyne oervede zal blyven
„ ftaen."
Den volgenden dagh omtrent den middagh
wierdt de Domprooil met eenen Wagen na Wyk
gevoert, en aldaar op een Kamer in het Biffchops
Slot gevangen geleit, zynde Biffchop David, ver-
heugt over deze bekome buit, mede na Wyk ge-
keert. De Baftaard Zonen van den Heer van Bre-
derode, te weten Jan, Reinout, Hendrik, Wal-
raven en Jan te Hoof ontboden en gekomen zyn-
de , wierden gevangen gehouden, behalven de
jonge Jan, welke, om dat zich in den Geeftely-
ken ftaat begeven hadde, vry gelaten wierdt,doch
na vyf dagen (i) weder ontflagen, uitgenomen
Walraven , die nauw bewaard wierdt. De Bis-
fchop ordre geftelt hebbende op hunne verzeke-
ring, heeft zich wederom naar Utrecht begeven ,
zoo om acht te geven op debeweginge, welke de
vrienden van de Heeren van Brederode zouden
willen maken, als wel voornamentlyk om den we-
derkomft der ballingen en uitgewekene te bezor-
gen. Van deeze, welke ten tyde van het beftier
der Heeren van Brederode de Stadt hadde moeten
verlaten, verwachte hy, niet zonder reden, alle
dienft,
(O Gouthoeven Chr. blad. 488. verhaalt dat zy maar drio
dagen gevangen hebben gezeten.
-ocr page 38-
12 UTRECHTSCHE 1470;
dienft, hulp en byftand, ter verydeling van alle
aanflagen, welke ten zynen nadeel, en ter verlos-
fing der gevange Heeren zoude konnen in het werk
gefteld worden. Ter voldoening van dit oogmerk
Tvierdt des Woensdaghs daar aan volgende van het
Raadthuis opendyk afgeleezen:
„ DieRaideoutendenywe, hebben defe nabe-
„ fcreve perfonen, ende hoer kynderen, die fy
„ op die ty t hadden, hoer Borgerfcap ende flemme
„ in horen Gilden weder gegeven, in allen fchyn
„ als zy waeren eer zy verdreven worden : Peter
„ van Zulen, Aernt van der Hor ft, Jacob van der
,, Horft, Beernt Proys Aelbertze, Riceut van der
„ Hor ft, Jan van Spyck, Jan die Coning, Joeft
„ van Bueren, Marcelis van Beesde, Beernt Grou-
„ -wen, Lubbert die JVael, Danielvan Nyevaael,
„ Jacob Petersze, Paulus vandenButenDircxze,
„ Ever t van Heeze, Zweder van Zulen, Jacob
„ van der Hor ft Aernt sze, Goden van der Hor ft,
„ Pouwels va» der Hor ft Aernt sze, Lodewick die
„ JVaal, Peter Boy en, (i) Jan Scbinckel, Gbe-
„ ryt Cutert, Ricout van den Velde, Wülem van
„ Lunenborcb, Peter van IVel, Jacob Jacobsze,
„ Willem van der Stege, Gbysbert van Beesde,
„ Henrick Zander sze, Symon Dirksze, Henrick
„ van Ne/l, (2) Henrick van Abcoude, Frederik
„ van Hamerfteyn, Gbysbert Gysbertsze te Maer-
„ fen, Beernt Proys, Jan Herbon, Jan D ir c sze
„ Spoermaker, Jan Jansze die Backer, Gberit
„ Jacobsze die Vrefe, Dirck Jansze Koekebacker,
„ Wou-
(i) Deze wordt geniatut Peter Boudyn, in het tweede Deel
dezer Jaarboeken , bladz. j;6.
(z) Deze is dezelve, welke op de zo evengemelde plaati
i van Nejl genaamt wordt.
-ocr page 39-
ï47o. JAARBOEKEN. 13
„ Wouter Wtlkmsze , Philips Gielisze, Jan die
„ Witte, Gbysbert Loef Bercbmaker."
De Gemalinne van den Heer van Brederode,
welke zich te dezer tyd te Utrecht ophield, verne-
mende het geen haren Echtgenood was overko-
men, vertrok aanftonts met hare Kinderen naar
Vianen, en zorgde door hulp van Walraven Heer
van Amerongen, enWalravenvanHaafien, voor
hare veiligheit.
Biffchop David, zyne Vrienden, en voorna-
mentlyk de Cabeljauws-gezinde, om eenen glimp
aan deze eerloze daad te geven, lieten door Hol-
land en het Sticht verfpreiden, dat de Heeren van
Èrederode eenen aanflag hadden gemaakt, om hem
Biffchop Davidniet alleen gevangen te nemen, maar
zelfs Hertog Karel van Borgonje uit Holland te
verdryven, en dat zy eerftdaags dat voornemen
zouden ter uitvoer hebben gebracht, indien hy Bis-
fchop, hier van tydig onderricht, hen niet was
voorgekomen. Het ontbreekt zelfs aan geene
Schryvers (i) welke ons willen wys maken, dat de
Heeren van £ r eederode met den Aarts-Biffchopvan
Keulen, den Koning van Vrankryk, en Adolfvxn.
Gelre, een heimei yk Verbond hadden aangegaan
tegen Karel Hertog van Borgonje, JohanHertog
van Cleef, en Biflchop David, en, om dit ver-
dichtzel geloof te doen geven, 'er by voegen, dat
eene Cleefze Dienflmaagd, wonende by eene aan-
zienlyke Vrouw te Nimwegen, hier van kennifle
gekregen hebbende, het zelve zoude hebben on-
dekt aan den Hertog van Cleef, door wien Hertog
Ka.
(i) Ziet Tefchemakeri AnnalesCliviae, p. 309. edit.poft.
9ü Slichtenliorft Gelderfe Gefchiedenifien, bladz, i<5j.

-ocr page 40-
14 UTRECHTSCHE 1470.
Kaf el en Biflchop David ten eerflen van dit ver-
dicht Verbond zouden zyn verwitticht.
Dus wierdt de goede naam van deze eerfle Edel-
lieden van het Landt, die zich noitaan ontrouw
omtrent hunne Landheeren hadden fchuldich ge-
maakt, met grove laflering van verraderye be-
fwalkt, en zy bereit ten offer van de wraaklufl des
BifTchops: Deeze konde niet vergeten, dat zy zy-
ne onwettige bezitneming van den Utrechtfe Stoel
hadden getracht te beletten, en dat zy in het ver-
volg niet altyt gunflig waren geweefl aan zyne be-
geertens, om willekeurig, met verachting en ver-
treding van de Rechten en Vryheden zo van het
Sticht, als wel inzonderheit van de Stadt Utrecht,
te regeeren. Trouwens Biflchop David, wiens
voornemen was deeze Heeren van kant te helpen,
moefle iets voorwenden , om zyn gedrag by het
gemeen, welk licht gelooft, dat luiden van ver-
mogen, en dewelke in de gemeene 'sLandts zaken
beflier gehadt hebben, zich aan verraderye hebben
fchuldig gemaakt, te billyken.
De Biflchop, niet te vreden met de verzekering
dezer aanzienlyke Heeren, heeft vorder overleg
gemaakt, om hunne voornaamfle aanhangeren,
als de Heeren^*» Burg-graaf van Montfoor t, Ja-
cob van Nyevelt, Jan van Amerongen, en meer
andere, in zynemagt te krygen. Doch deeze mei-
den voorzigtich zyn byzyn, en ontweeken de la-
gen , welke hy hen geleit hadt, uitgenomen Jan
van Amerongen, welke te dezer tyd Schout te
Utrecht was. Deze , ter verrichting zyner eige
zaken eenige dagen uit de Stadt geweefl, en weer
gekomen zynde, ging op S. Pieter enPaulus dagh
in de Pieter s Kerk om den Godsdienfl byte wonen,
en ziende den Biflchop aldaar tegenwoordich, be-
gaf
-ocr page 41-
1470. JAARBOEKEN. 15
gaf zich by hem, en wierdt zeer vriendelyk van
den zelven bejegent. Na het eindigen van den
dienft vergefelfchapte hy den Kerk-voogt na het
Hof, en zonder eenig argwaan binnen gekomen
zynde, zeide de Biflchop al fpottende tot hem:
jfa» weeft welkom van den jongen Heer van Gelre,
willende, na allen fchyn, daar mede te kennen ge-
ven, dat hy gedurende zyn afwezen uit de Stadt
by Adolfvan Gelre was geweefl, en teffens ver-
wyten zyn verftandhouding met die jonge Vorft,
dien de Biflchop hield voor zynen vyand, en eenen
vriend van de Heeren van Brederode. De Schout
trachte zich te ontfchuldigen, doch te vergeefs,
en wierdt gevangen gehouden, en weggevoert na
Wyk.
De Biflchop liet ondertuflchen door zyne Be-
diende en begunftigers nauwkeurig onderzoek doen
na het gedrag der gevange Heeren, in alle plaat-
fen in welke zy oit verkeerd hadden; doch hadt
het ongenoegen, van geen het minfte bewys,- ter
befchuldiging van hunne ontrouw, of doods weer-
dige misdaden , te konnen ondekken. Om echter
zyn boos voornemen ter uitvoer te brengen, be-
fluit hy in zynen Moord-raadt, eerft IValraven*
de Baftard van Brederode, en Jan vanAmerongen
te recht te ftellen, en hen door onlydelyke pynin-
gen te dwingen tot bekentenis van wangedrag door
de Heeren van Brederode begaan, en die belyde-
nis naderhant de gevangen Heeren voor te leggen,
om hen op die zelve wyze te doen verklaren waar
te zyn, het geen noit gebeurt was, en dienvolgen-
de als verraders ter dood te brengen.
Aan HPalraven, voor des BiflchopsRaadt, wel-
ke beftond uit Gerrit van Zulen, Tyman de Maar-
fchalk, en Pbilippot, Kaftelein van hetKafteel te
Duur-
.
-ocr page 42-
ró UTRECHTSCHE 1470.
Duurfleede, gebracht, wierden verfcheidevraag-
ftukken voorgehouden, en als hy eifte, dat bepaal-
delyk zouden worden genoemt de gevallen, in
welke hy, zyn Vader en Oom zich hadden vergre-
pen, wierdt hem geantwoord, dat,indien zy niet
fchuldig waren, de Biiïchop hen niet zoude heb-
ben doen gevangen zetten, en fterkaangedrongen
dat hy zoude openbaren de verborge raadspleginge
door hen tegen den Biflchop genomen, met be-
dreiging, indien hy haare begeerte niet wilde vol-
doen, van hem, na alvorens fwaare pyningen te
doen ondergaan, een kwade dood te doen fterven.
Waar na hem eenige vraagftukken wierden voor-
geftelt, van welke deeze de voornaamfte waren:
eerft, of hy den doodflag aan de afgezonde der
Stadt Haarlem , voorgevallen aan de Bildt, (i)
niet hadde begaen met wil en toeftemming van zy-
nen Vader? Ten tweden , of hy geene kennis had
van het Verbond, gemaakt door zynen Vader en
Oom met Adolpb van Gelre, tegen Hertog Karel
en den Biffchop ? Ten derden, of zyn Vader en
Oom geenen byfland en hulp hadden gedaan aan
de Gelderfe, in het verbranden van Yflèlftein?En
ten vierden, of hy niet wifte, dat zyn Vader en
Oom voornemens zyn geweeft, de Regeering der
Stadt Utrecht te verzetten? Op de eerfte befchul-
diging antwoorde hy, dat zyn Vader daar van niets
geweten hadde, jaa zelfs dat hy om die manflag
eenen geruimen tyd den toorn en gramfchap van
zynen Vader hadde moeten ondergaan, en dat die
doodflag reets verzoent was. En verklaarde hy
op de vordere vraagflukken, ten eenemaal onkun-
dig te zyn van de gevallen zo even gemeld. Op
dee-
(i) Ziet het II. Deel dezct Utrsduis Jaarboeken j blad, 34.7,
-
-ocr page 43-
i47ó. J A A R B Ö EK Ë N, 17
deeze> en meer andere flukken van minder ge wicht,
wierdthy onderhouden, en zoo door dreigementen,
als door beloften aangezet, om naer den zin van
des KerkvoogdsgodloozeRaadtslieden te antwoor-
den. Walraten volftandig zyne onbewuftheit be-
tuigende, wierd op depynbank gebracht, en zoo
onmenfchelykgehandelt, dat iktwyffel, of'er wel
voorbeelden in de gefchiedeniiTen van dergelyke
onchriftelyke en wreede rechtspleging te vinden
zyn; want zonder eenig getuigen, of bewys, fchyn
van waarheit hebbende, hem voor te leggen, wierd
hy, eenige dagen aan den anderen, zomtytseens,
ook wel twee en driemaal daags, tot byna vyftig
reizen toe, op depaleye geleit, tot dat hy, zyne
levens krachten by na verloren hebbende, en de
afgryzelyke pynen niet langer konnende verdra-
gen, alles het geen hem voorgehouden was, toe-
ftemde. Deze afgeperfte belydenis brachten die
wreede Raden in gefchrift, en wilden hem noot-
zaken dezelve met zyne hand te ondertekenen;
doch, wat moeite zy ook aanwendeden, hy bleef
zulks volftandig weigeren.
Op de zelve wyze wierd Jan van Amerongen ge-
handeld, dien zy mede door herhaaldepynigingen
dwongen te beveiligen alles, het geen zy hem af-
vroegen.
De Biflchop, vermeinende nu genoeg te hebben
om zyn gedrag goet te maken, en om zyne wraak-
luft ter onderbrenging van de Heeren van Brederode
ter uitvoer te brengen, bezorgde, dat deze bely-
denis, in ichrift vervat, wierd verzonden naer Her-
tog Kar el van Borgonje, in verwachting, dathy,
dezelve gezien hebbende, bevel zoude geven tot
.de doodftraf. Doch, fchoon Hertog Karel aan de-
' zelve geloof gaf, zoo wierd 'er echter niet verder
B roe-
,
-ocr page 44-
i8 UTRECHTSCHE
mede uitgerecht, dan dat hy weigerde eenig ge-
hoor te geven aan de Gemalin van den Heer van
Brederode, welke, genoemt Jolante eene Dochter
was van/^z/fewGrave vanLalain en Johanna Crec-
qy, Vrouwe van Bingincourt. Deze hadde zich
begeven naer het Hof van Hertog Karel, en getracht
uit te werken, 'dat haar Gemaal, als zynde een
Ridder van de Ordre van het Gulde Vliefch, uit zy-
ne hechtenis te Wyk wierd overgebracht naer des
Hertogs Hof, om volgens de voorrechten van die
aanzienlyke Ordre, voor de Ridders van dezelve
te recht gefield en geoordeeld te worden. Doch,
fchoon veele voorname Heeren, en zelfs Ifabella
van Borgonje, Moeder van den Hertog , haar tot
voorfpraken dienden, wilde echter de Hertog haar
ter dier tyt niet toelaten eenig verzoek ten voor-
deel van haaren Gemaal te doen.
Het verveelde den BifTchop zeer, dat Hertog
Karel niet aanftonts, op het leezen van de voor-
gemelde belydenis , zich bepaalt of geuit hadde
omtrent de ftraf, de Heeren van Brederode aan te
doen. Waarom hy, volhardende by zyn boos en
godloos voornemen, befluit, ter verdélging dier
Heeren, den Heer Reinout te doen brengen voor
zyne Raden, en na dat door Jan Dauci van zynen
hals was afgenomen het teken van de Ordre van
'het G«lde Vlies, (i) wierden hem door dezelve
verfcheide, en voornamentlyk de vier vragen, aan
Walraven voorgefteld, en teffensde belydenis door
Walraven en Jan van Amerongen op dezelve gedaan,
voor-
(0 Zoo verhaalt het Jan van Leiden byMatth. t. «. Anal.
.p. 380. de Heer Voet in het leven der Heren van Brederode,,
bladz. 81. fchryft, dat Biflchop David zelfs dit zoude hebben
gedaan by zyne gevangen neeming.
-ocr page 45-
'
JAARBOEKEN. t£
voorgehouden, met byvoeging, dat zyrie ontken-
tenis vruchteloos zoude zyn, dewyl Wakofoen eiï
Amerongen dezelve met de dood hadden bevefticht,
hem vorder verzekerende, dat zy beide door het
fweerd hun leven verloren en betuicht hadden de
waarheid te hebben geopenbaard. Reinout ontken-
nende fchuldig te zyn aan de misdaden, met welke
de wreede Raden van den Biflchop hem betichte-
den, wierd op de pynbank gebracht, en half dood
zynde, van dezelve voor een warm vyer geleid, en
wederom krachten bekomen hebbende, op nieuws
gepynicht, zonder iets te willen bekennen;
De BifFchop, wiens Wraakzucht noch maat noch
paal kende, befloot hem door herhaalde pynigingen
te dwingen tot Voldoening van zyne booze begeer-
te. De Heer van Brederode wierd derhalven we-
derom fcherpelyk ondervraagt, en volhardende by
zyne gedaane ontkentenis, met de pynbank ge-
dreigt. Hy, zich niet in flaat vindende, met het
fwakke endoorpynen afgematte lichaam, hunne
wreedheit langer te konnen wederflaan, verzocht
dat de Biflchop by hem wilde komen, met belofte
van hem alles te zeggen wat hy wifte of bedenken
konde. De volgende dag wierd hem gebood-
fchapt, des BifTchops wil te zyn, dat hy zoude
fchryven het geen hy hem te zeggen hadt; doch,
door de uitrekking zyns lichaams onmachtig zynde
om de pen op het papier te zetten, drongen des
BifTchops Raden fterk aan, dat hy hen zoude ver-
klaren, het geen hy den Biflchop wilde voorhou-
den. Te vergeefs derhalven des Biffchops by zyn
gevraagt hebbende, fmeekte hy , dat zy hem niet
meer wilden pynigen, met aanbieding van gewillig
«en of twee jaren in hechtenis te zullen blyven,-en
te verbeuren alle zyne goederen, welke hy van .den
B 3 Bis-

-ocr page 46-
io UTRECHTSCHE 1470.
BifTchop te leen hield, indien in dien tyd iets we-
zentlyks ten zynen lafte naerwaarheitwierd bevon-
den : Jaa zelfs dat hy voor zyns Heers Mannen
wilde verwilkoren, indien hy fchuldig wierd ver-
klaard aan de misdaden, met welke hy beticht wierd,
te zullen verliezen, niet alleen alle zyneLeen-goe-
, deren, maar zelfs alle zyne eige bezittingen , en
dat zyn lichaam wierde gehouwen in zoo veeleftuk-
ken, als hy leden aan zyn lyf hadt. Doch deeze
onbarmhertige Menfchen, geen gehoor willende
geven aan deze overbodige aanbieding, belaften den
Scherprechter toeftel te maken, om hem te doen
bekennen, het geen zy hem voorhielden. Reinout,
gecne vordere pynigingen konnende verdragen,
wierd derhalven gedwongen hen eenig genoegen te
geven. Eenige dagen daar naa betuigde de Heer van
Brederode aan den Kaftelein, alles het geen hy be-
leden hadt, verjiert en gelogen te zyn, ter ver-
melding van de zware pynen, met welke hy ge-
dreigt was, met verzoek, dat hy zulks den Bis-
fchop wilde te kennen geven. Dit verfchafte we-
derom nieuwe gelegenheit aan de wreede Raden
om hunne woede te vervolgen, en hem fcherpelyk
verwy tende, dat hy met hen gefpot hadde, dedenze
hem wederom ter paleye brengen, met bedreiging,
hem in het vervolg op die wyze, al duurde het
t^jee jaren, te zullen behandelen, tot dat hy be-
kende. Dus wierd hy gcnootzaakt zyne voorige
belydenis te beveftigen , en verzekert hebbende
by dezelve te zullen volharden, wierden de hou-
ten, op zyne fcheenen gewoelt, los gemaakt, en
hy vervolgens boven op den groten Tooren geleit
met twee zware boeijenaanzyne beenen, met wel-
ke hy een maand lang, dag en nacht, gekhüftert
is gebleven.
Na
,•*.
-ocr page 47-
i47o. JAARBOEKEN. ar
Nadeeze ongehoorde, onmenfchelyke, ente-
gen alle rechten ftrydende mishandeling, den Hoog-
edelen Heer Reinout van Brederode, Ridder van de
Ordre van het Gulde Vlies, te dier tyd vyf envyf-
tig jaren oudt, aangedaan, behaagde het de God-
delyke Voorzienigheit, den voortgang van de af-
fchuwelyke wreedheit van Biffchop David, (wel-
ke, in plaats van zich te gedragen, volgens zyn
plicht en ampts-bediening, als een Herder en Be-
fchermer van zyn toevertrouwde Kudde, de Wolf
zelfs was, welke zyneSchapen trachte teverfcheu-
ren,) door een onverwacht toeval te fluiten, na-
mentlyk door de wonderlyke ontkoming van Wal-
tonen van Brederode uit zyne gevankenis. (i) Deze,
dikwerf vars ftrooy geeifcht en verkregen nebben-
de, hadde met de hardile halmen los gemaakt het
flot der boeyen, met welke zyne beenen gekneld
waren,en van den muur eenige fleenen afgebroken
hebbende , was hy geklommen,- in eene donkere
nacht, in welke het weer zeer onfluimig was, tot
aan een dakvenfler, aan't welk hy de fnoeren van
zyne gefcheurde klederen, flerk gedraytmetflroy,
vafl maakte, en zoo langs dezelve afzakte naer be-
neden. Nauwlyks op den grond flaande, kwam een
van des Biflchops Dienaars naer buiten om zyn wa-
ter te maken, doch hy zich flil houdende, had het
geluk wegens de duiflernis des nachts niet ontdekt
te worden. De Dienaar binnenwaarts gekeert zyn-
de,
(i) Goudhoeven bladz. 489. verhaalt deze ontkoming van
Walravtn gebeurt te zyn voor de gruwzame te recht ftelling
van den Heer Reinout van Brederode ; doch Jan van Leiden ,
b v Matthaeus torn. 11. Analeö. p. 384. verzekert ons, dat
Walraven drie weken na het pynigen van den Heer van Brede-
rode is uitgebroken, en het laatfte komt mj het waarfchy-
nelykfte voor. . ,
BS
-ocr page 48-
«* UTRECHTSCHE 1470.
de, zwom hy over de gracht, en noch een water
moetende doorwaden, vond hy in't zelve veele
Swaanen, welke, geftoort in hunnen ruft, zoo veel
geruchts in het water maakten, dat eenig volk met
licht voorzien zich naer buiten begaf, om te verne-
men naar de oorzaak van het buitengewoon gewoel
dezer dieren. Walraten even met het hoofd zich
buiten het water, zonder zich te verroeren, ont-
houdende, wierd niet gezien, en het volk, vaft-
ftellende dat die beeften onder den anderen hadden
gevochten, keerden wederom naer het Slot. Wal-
raven door het voorgemelde licht ontdekt hebbende
den naaften weg naer den Dyk, begaf zich op de
zelve. Doch hier zich niet veilig achtende, fprong
hy in het water, trachtende de Rivier de Lek over
te zwemmen, in welker midden gekomen zynde,
konde hy, wegens den fterken ftroom en wind, zyn
Voornemen niet volvoeren, en was genootzaakt te
rug te zwemmen, gaande met zyn nat lichaam noch
een uur ver in dien winderigen nacht langs den flib-
berigen dyk, tot dat hy door hulp vaneenen Veer-
man, te Hageftein gebracht wierd, van waar hy,
zich voorzien hebbende vandropge klederen, naer
Viarien trok.
Ik twyfFel niet, of de Lezer zal begeerig zyn,
otti het geen vervolgens de Heeren van Brederode
overgekomen is, te weeten; om welke reden, ik
den draadt dezer gefchiedenis, alhoe\vel in de vol-
gende jaren voorgevallen, niet zal af breeken.
Het is licht te begrypen, dat Walraten. in vei-
ligheit zynde, alomme zal verfpreit en bekend ge-
maakt hebben, zyne belydenis, als mede die van
Jan tah Anterongen, niet dan door zwaare en only-
delyke pynen te zyn afgeperft, endatdeezetydin-
ge ook ter doren van Hertog Kar el zal zyn geko-
men.
-ocr page 49-
i4?o. JAARBOEKEN. *3
men. Deeze riep zyneRaden by den anderea, om
te overleggen, wat met den Heer van Brederode
moeft gedaan worden, welke eenpaarig van gevoe-
len waren, dat hy moeft worden overgebracht tot
den Hertog, om van de waarheit der befchuldigin-
gen, tegens hem ingebracht, te beter overtuicht te
worden.
Hertog Karelgaf derhalven bevel aan JohanHeer
van Bergen, en jfohan Hakisoyn, (i) om te reizen
naer Wyk, en hem, nevens Johan van Amerongen,
te vervoeren naer zyn Hof. Deeze te Wyk geko-
men zynde, hebben hem eerftmet eenen zwaren
eedt doen zweeren, dat hy hen de waarheit zoude
ontdekken, en daar naa, twee dagen achter den
anderen, in het byzyn van de Raden des BifTchops,
fcherpelyk ondervraagt. De derde dag hebben
zy hem wederom bezocht, en zo door dreigemen-
ten, als door beloften getracht ter bekentenis te
brengen, en volhardende by de betuiging zyner
onfchuldt, hebben zy den Scherprechter met de
bank, en al het gereetfchap tot het pynigen no-
dig , op de kamer doen komen, en hem laten ont-
kleeden, en op de pynbank zitten. Doch de Heer
van Brederode, den eedt aan hen zo onlangs gedaan,
heiliglyk willende nakomen, ontkende volftandig
fchuldig te zyn aan de misdaden, welke hem te
lafte wierden geleit. Deze aanhoudende flandvas-
tigheit bewoog de voorgemelde Heeren, (welke
naer alle waarfchynelykheit, op het verzoek van den
Biflchop de fcherpe ondervraging, en dreigemen-
ten van op de paleye te brengen, hebben gedaan,)
met de pyniging niet voort te gaan, maar dien te
ilaa-
(i) Van deze getuigt UbboEmmius, Hiftor. Rer.Frificar»
lib.xxv.p.3j>8. dat hy geweefl is Ltterai boaas dottut. ;
B 4

-ocr page 50-
*4 UTRECHT S CHE 1470,
ftaaken. Vervolgens hebben de voorgenoemde
afgezonde hem, nevens Jan van Amerongen, van
Wyk, in het begin der maand Februarius over
Bergen op den Zoom naer Kortryk gebracht, van
waarzy, vermits Hertog Karelm het veld was te-
gens den Koning van Vrankryk, op het Slot Ru-
pelmonde zyn vervoert, in 't welk zy omtrent een
jaar gevangen zyn gehouden.
In het volgende Jaar 1472. deedt Hertog Karel
opentlyk indagen alle,welke eenigebefchuldiginge
tegens den Heer van Brederode wilden inbrengen,
om op eenen zekeren bepaalden dag te verfchynen
voor zyne Raden en de Ridderen vandeOrdrevan
het Gulde Vliefch. Op den beftemden tydt open-
baarde zich n.emand als aanklager, alleenlyk kwa-
men 'er eenige Raden van Biflchop David, welke
de overlevering van den Heer van Brederode éifdnte,
om de rechtspleging tegens hem, voor den Biflchop
begonnen, te vervolgen. Reinout van Brederode,
wel gemoedicht, verfcheen voor die Rechters,
vergezelt met den Grave Engelbrecht van Nqffau,
Johan, Heer van Cricky, Simon van Lallain,Heer
Van Montigni, en andere voorname Edellieden,
nevens eenen Voorlpraak, welke laatfle hem man-
nelyk heeft verdeedicht, en klaar aangetoont de
valsheit der befchuldiginge, met dat gevolg, dat
de Hertog nevens de voorgemelde Rechters in de
Maand van May, hem vry, zuiver en onfchuldig
hebben verklaart van alle de betichtingen hem te
Jafte geleit j en is de Hertog zoo overtuicht geweelt
van zyne onfchuldt, dat hy hem tot het einde van
zyn leven, 't welk in het volgende Jaar 1473. met
de eeuwigheit is verwiflelt, in groote eer, aanzien
en achting heeft gehouden'. Men verhaald, dat
Jiy te Haïtflem. onverwacht ziek, is geworden door
het
-ocr page 51-
1470. JAARBOEKEN. 25
het drinken van kwaden Wyn, en dat alle, welke
met hem ter maaltyd hebben aangezeten, zich niet
wel bevindende , door eene braking het lichaam
hebben gezuivert; doch dat de Heer van Brederode,
niet konnende overgeven, zich naer Vianen hadt
laten vervoeren, en elf dagen daar naais overleden.
Veele hebben uit dit geval een vermoeden opge-
vat, dathy door vergift, in den Wyn gemengt,
was omgebracht.
Jan van Amerongen bleef noch eenigen tydt ge-
vangen, (i) en is naderhant, onfchuldigverklaard,
weer tot Schout te Utrecht aangeftelt.
Zeker Schryver (2) verhaald ons, dat de vry-
fpraak van den Heer van Brederode den Utrecht-
fchen Myterdrager zeer verlegen maakte, dewyl
door dezelve zyne godlooze en wreede behandeling
openbaar wierd, en dathy, om zyn wangedrag te
verfchonen , voorgaf door valfche befchuldiging
van zommige, welke hy voor oprechte en deugt-
zame menfchen had erkend, te zyn misleit, en dat
hy zich bereit toonde, om met den Heer van Bre-
derode te verzoenen, en te zullen doen het geen
eenige goede Mannen zouden oordeelen nodig en
dienflig te zyn tot herftelling van de eer van den
Heer van Brederode,en, voegt 'er die Schryverby,
ixert toegezecht, dat tot Pïanen een*Collegie van Cano-
niken door BiffchopDawdzoude opgerecht worden ; doch
dat de voltooying van dit werk door den kort daar
op volgenden doodt van den gemelden Heer van
Brederode, was achter gebleven. Ik twyffelniet,
we-
(i) Gouthoeven bladz. 499. verhaald , dat hy noch twee
Jaren in de gevankenis heeft doorgebracht.
(») P. Voet, Verhaal der Doorl. Heeren van Brederode,
blad?. 83.
35
-ocr page 52-
*6 ÜTRECHTSCHE 1470.
wegens de achting welke ik voor dien Schryver
heb, aan de waarheit van dit verhaal, doch ik kan
niet welbegrypen,dat de Heer Reinout van Bredero-
de zich in eene bevrediging met Biflchop-D/rozVheeft
ingelaten, zonder voor af de loslating van zynen
Broeder Gysbert te bedingen: temeer, dewyl Jan
van Leiden (i) ons bericht, dat de gemelde Heer
van Brederode, na zyne vry-fpraak, veel moeite heeft
aangewend, om te bezorgen het ontflag van zynen
Broeder; jaa zelfs, dat hy Hertog Karel gebeden
heeft zulks by den Biflchop uit te werken, met dat
S:volg, dat de Borgonjer Hertog zynen Broeder
avid door eenen Brief daar over heeft onderhou-
den, en verzocht den Domprooft, als onfchuldig
aan de opgeleide euveldaden, uit zyne gevankenis
te laten gaan.
Na het overlyden van Heer Reinout, hebben de
vrienden van de Heeren van Brederode ernftig by
den Biflchop aangehouden op de loslating van den
Domprooft, doch te vergeefs, tot dat hy eindelyk
in den Jare 1474. vier Jaren zynde opgefloten ge-
weeft, onder harde voorwaarden, beftaande in
den afftand van zyne Prooftdye van den Dom, en
de jaarlykfche inkomften van het Teruaanfche Bisr
dom, (2) op vrye voeten is geftelt. Hy heeft zy-
ne woonplaats genomen te Breda, in welke Staat
hy in den Jare 1475. (3) of gelyk andere willen,
(4) in den Jare 1478. is overleden.
Dit
(i) By Matth. t. ir. Analeft. p. 397.
(») Gouthoeven bladz. 490. getuicht, dat hy ook heeft
moeten zweeren, nimmermeer in het Gefticht van Utrecht te
zullen komen.
(3) Ziet Jan van Leiden by Matth. t. H. Anal. p.4.00.
(4) AU de Heer Voet, Daden der Heeren van Brederode t
Vlidz, 80.
*
.
-ocr page 53-

147©. JAARBOEKEN. a?
Dit is het einde geweeft van deze twee doorluch-
tige Broeders, welke T onaangezien hunne hooge
geboorte en verdienften, zo veel fmaadt en fmer-
ten, ter voeding der wraakluft van den Biflchop ,
hebben moeten ondergaan; doch wier onfchuld,
voor hun affcheiden van deze wereld, ten vollen
aan het licht gekomen is.
Door het gevangen nemen van Jan van Aineron-
gen was de Stadt ontblood vaneenen Schout, waar-
om de Raadt aan den Biflchop dezen Brief heeft af-
gezonden :
„ Eerweerd, Vader in Gode, gnadige lieve Heer,
„ Alzoe uwer Gnaden Scepenrecht alhyr, ver-
„ mits gebreke van den Schoute , tefer tyt ruft
„ ende ledich leyt, dat ongadelich onder den vol-?
„ ke is, ende dair oic meer gebreecks of komen
„ mochte , is daerom onfe oitmoidige bede aen
„ uwen Forfteliken Gnaden, dair fulke geboerlike
„ provifie in te doen, dat tes voirfcreve recht niet
„ leegen en blive, mer zynen dagelycxen voert-
„ ganck hebben moige. Soe vele dan, Gnadige
„ lieve Heer, uwen Hoichmoigentheyt in dezen
„ gelieven zal, begeer wy een goetlich befcreven
„ antwoerde, ons na te rechten, by dezen onfen
„ Bode van uwen Gnaden, die over ons gebieden-
„ de God bewaren wil in zalicheyden. Gefcreven
„ op ten leften dach van Junio Anno LXX.
Hier op heeft de Biflchop tot Schout aangefteld
ffillem van Snellenberch.
De Tooren der Marsluiden, thans den Plompe
Tooren genoemt, diende van outs voor een ge-
deelte ter bewaaring van Stadts gevangen. In dit
Jaar des Maandaghs na Laurentii heeft de Raadt
verftaan, dat de nederfte zolder daar toe zoude
gorden afgezonden, en dat die van den Gilde der
Mars-
-ocr page 54-
28 UTRECHTSCHE 1470.
Marsluiden op den zelven zouden doen maken een
Schoorfteen en eenen Haardt, in welke vyer kon-
de geftookt worden, in tyden, in welke degevan-
gens zulks nodig mochten hebben: en dat de Wa-
kers alle avonden en morgens over den voorfchre-
ven zolder zouden gaan in het Waakhuis, 't welk
l>ezyden den Tooren was : Dat voorts de Mars-
luiden den geheelen Tooren, zoo boven als bene-
den , tot hun gebruik zouden hebben, en denzel-
ven onderhouden buiten koften van de Stadt.
In het tweede Deel dezer Jaarboeken (i) heb ik
verhaald, dat de uitfpraak der gefchillen tuflchen
Frederik van Egmond, Heer van Yflelftein, en de
Stadt Utrecht, overgelaten was aan den Biflchop
David, door wien de verzoening op de nabefchre-
ve wys is gemaakt:
„ DAVID VAN BOURGONIEN, by der ge-
„ naden Goits Biflcop t'Utrecht, maken kont al-
„ len luden, alzoe zeker twyft ende fchelinge ge-
„ weeft heeft tuflchen den Edelen, onfen lieven
„ Neve, Frederik Zoen van Egmont, ende Heer
„ tot Yflelfteyn , aen die ene, ende onfe Stadt van
„ Utrecht aen die ander zyden, om den brant ende
„ fchaden, onfen voirgenoemden lieven Neve van
„ Egmont, als fynen onderfaten van Yflelfteyn,
„ by den Gelreflchen in den jaar van fes ende fes-
„ tich leftleden gedaen, die onfe lieve Nevevoir-
„ fcreve feyt, ende meent, hem ende fynen on-
„ derfaten principaliken gefchiet te wefen om des
„ wille, dat corts daer te voren den van Yflelfteyn
„ fcerpelic van onfer Stadt wegen voirfcrevever-
„ boden was hem felven wat te mogen beveftigen^
„ als fy gheerne gedaen fouden hebben; ende om
„ meer
(i) Bladz. f jo.
-ocr page 55-
1470- JAARBOEKEN. 29
„ meer andere faiken, den felven onfen lieven
„ Neve van Egmont, Heer van Yflelfteyn, fynen
„ Ouderen, Heren tot Yflelfteyn, ende den fy-
„ nen, tot defen daege toe van onfe Stadt van
„ Utrecht gefchiet. Ende oick binnen langen jairen
„ geen vrientfcap, noch mynne, geweeft en is
„ tuflchen onfer Stadt van Utrecht ende die van
„ Egmont, dat die lude aldair nyet hebben moigen
„ comen hoeren penning te verteren, als andere
„ goede wtheemfche Heeren. 't Welck ons al on-
„ genuechlic is geweeft, ende van goeder herten
„ verdroeten heeft, ende dairom gearbeit hebben
„ felf in perfoen, ende by onfen Gedeputierden,
„ om hem luden van beyden fyden van allen de-
„ fen, ende dair wtgerefen wefen mach, te ver-
„ enygen, ende goede vrienden te maken.
„ Ende want wy dan beyde partyen voirgenoetnt
„ dair toe gebrocht hebben mit goeden onderwyfe,
„ dat fy guetwillichlic, ende wel beraden, allefa-
„ ken, die fy mit malkander hebben wtftaen tot
„ defen dage toe, aen ons fyn gebleven, endege-
„ loeft hebban ftede, vaft ende onverbroiken te
„ houden, dat wy dair van tuflchen hemluden
„ fouden wtfpreken, foe ift, datwy, die party en
„ voirfcreve alle int lange wel gehoirt, ende alle
„ dincg wel overwegen, ons wel rypelick dair op
„ hebben beraden, ende, om redenen, ons dair
„ toe porrende, onfe wtfprake dair van tuflchen
„ hemluden ghedaen hebben, ende doen mit defen
„ onfen brieve. Als dat onfe lieve neve van Eg-
„ mont Voirfcreve onfer Stadt van Utrecht, ende
„ alle hoeren borgeren ende inwoenren, ver-
„ dragen, qwytfchelden ende vergeven fal volco-
„ melic, heel ende alle, tghèent, dat hem, fynen
„ onderfaten, fynen Heer Vader^ ofte fynevoer-
„ faten,
-ocr page 56-
3ö UTRËCHTSCHE 1470,
,, faten, Hereti tot Yffelfteyh, tot defen daghe
„ toe in enyger manieren ghedaen , off gefchiet
„ mach wefen van onfer Stadt van Utrecht, ofte
„ van iement van hoeren wegen ^ ende in hoeren
„ name, foe verre ende in wat manieren hem die
„ voirfcreve faken aengaen mogen j als nu ter tyt
„ Here tot YfTelfteyn; fonder daerom tot eniger
„ tyt enige wrake te doen, ofte laten doen door
„ iemant anders, oft yet dairom die felve onfe
„ Stadt van Utrecht, oft hoeren borgeren j oft
„ inwoenres, tot eniger tyt te eyfchen off te
„ moyen enichfins, mit rechte, of anders; maer
„ die felve onfe Stadt van Utrecht, ende hoer bor-
„ geren ende inwoenres, alle mynne ende vrient-
„ fcap bewyfen , ende van den fynen laten ge-
„ fchien, als off fy onderling nye (i) twyft of
„ ghefceel hadden gehadt onderling mit malckan*
„ der. Des foe fal oick wederomme onfe lieve
„ neve van Egmont voirfcreve mit onfer Stadt van
„ Utrecht voirfcreve van nu voirtan van allen fa-
„ ken tot defen daghe toe gefchiet, volcomelic
„ verfoentende verenycht wefen, ^nder dairvan
„ enighe antichte, oft moyeniffe te lyden , ende
„ tot allen tyden, alft hem gelieven fal, vry, als.
„ andere goede wtheemfche Heren, aldairmogea
„ comen, fynen penning verteren; foe dat onfe
„ lieve Neve van Egmont voirfcreve, ende onfe
„ Stadt van Utrecht voirfcreve, voirtan malkander
„ mynentlic ende vriendelic zullen wefen in alre
„ manieren, of fyvoertyts mitten anderen anders
„ niet 01 hadden wtftaen gehadt. Wak mede wy
„ leggen die parthyen voirfcreve guede vriende,
„ ende wel verfoent van aüen faken, tuITchen den
)} zei-
(t) Dat w, geen.
-ocr page 57-
H70. JAARBOEKEN. 31
„ zelven onfen lieven neve van Egmont voirfcre-
„ ve, off fynen Ouderen, aen die ene, endeonfe
„ voirièreve Stadt van Utrecht, aen die ander fy-
„ den, geichiet, hoe die genoemt moegen wefen,
„ fonder iemant den anderen enige beteringe ofte
„ verftoringe te doen in eniger wys.
„ Ende onder defe onfe wtfprakeende foene,
„ en fulten die Heren van Brederode niet begrepen
„ werden; want die voirfcreve Heren hoer faken
„ ende fchelinge, tuflchen hem ende orrièn voir-
„ fcreve lieven Neve wefende, aen ons niet ge-
„ kiert, noch gebleven- fyn: Alle dincg fonder
„ argelift. In kennifTe der waarheit hebben wy
„ onfen fegel hier aen doen hangen.
„ Ende want ie Frederic Soen tot Egmont, Heer
„ tot Yffelfteyn voirfcreve, ende wy Borgermey-
„ flers, Scepenen, Raet, ende gemene Ouder-
„ mans van den ouden Raede ende van den ny wen
„ der Stadt van Utrecht, bekennen endelyen,dat
„ voirfcreve geblyf aldus, als voirfcreven is, aen
„ onfen genadigen Heer van Utrecht gedaen te
„ hebben, ende fyne wtfprake,dïe fyne Genaden
„ dair op tuflchen ons gedaen heeft, hebben ap-
„ probeert, gevolcht ende geloeft hebben volco-
„ melic ende wel malkanderen te onderhouden, foe
„ hebben wy des te getuege, te weten ie Frederic
„ Soen tot Egmont voirfcreve, mynSegel, ende
„ wy Borgermeifters, Scepenen, Raedt ende ge-
„ mene Oudermans voirfcreve, onfer Stadt Segel
„ liier aen gehangen. Ende defer Brieve fyn drie
„ alleens iprekende van woerdete woerde, dair
t, wy DAVID Biflcopden enen, onfe voirfcreve
„ lieve Neve van Egmont den anderen, endeonfe
„ Stadt van Utrecht voirfcreve den derden of heb-
5, ben. Gegeven int Jair ons Heren dufent vier
« hon»
-ocr page 58-

3j UTRECHTSCHE 1470,
„ hondert ende feventich, op den feventhyenften
„ dach in Julio.
De Baljuw van Zuydholland, indracht gedaan
hebbende in de HeerlykheitvanSlydrecht, toebe-
horende den Heer Gerrit van Lochorjl, heeft de
Raadt dezer Stadt, tot voorftand van het recht
hares onderzaats , aan die van Dordrecht deze na-
volgende Brief gefchreven:
„ Eerbaere, bizondere goede Vrunden.
„ Gerrit van Lochorft (i) ende vanderMi?rw<fc,
„ onle
(l) t)at dit Edel Gedacht der Lochorften, van alle oude
tyden tot op den huldigen dag zeer aanzienlyk in het Sticht,
zich ook verfpreid heeft in andere Landen , blykt uit deeze
Verzekerings-brief, door den Raadt dezer Stadt in dit jaar
gegeven, ten verzoek van eenen Jacob van Lochorjl, in wel»
ken deze Gerrit va» Lochorft als getuigen gemeld wordt.
„ Allen Eerweerdigften, Eerweerdigen Biflcoppen, Hoich-
,, geboeren, Duerluchtigen, Moigenden Forften, Hertoi-
,, gen, Greven, Edelen, Vermoigende, Vromen Baenre-
,, heeren , Uitteren, Knapen, eerfamcn, wyfen , voer-
,, zichtige Steden, Gherechten, ende voert allen anderen
„ goeden Luden, dien deze onze opene Brief geprefentiert
,, zei werden ; Wy Borgermeyfteren , Scepenen , ende
,, Raide der Stadt van Utrecht, onfen willigen dyenft ende
„ vruntlike groete, eiken na zynen behoeren. Kont ende
,, kenliken zy enen ygeliken, mit kennifTe der waerheyt der
,, dingen hyr onder gefcreven , dat op ten dach van huden
„ voer ons gekomen is Jacob van Lochorft, thoenre desons
„ Bricfs, woenaftich nu ter tyt tot Sleeswyck, gelegen in
,, den Lande van Holften, zochy zeyde, ons te kennen ge-
„ vende, dathy om zeker zaken willen, hem daertoepor-
j, rende, certincacie ende kenniffe van zynre geboerteende
„ koempfte gheerne hebben wouden, ende om in toekomen-
„ den tyden dyer tot zynen eren, profyte ende vordel te
j, gebruken , ofs hem van noide wezen mochte, ons daer-
j, om, als behoerlike gebieders over die onfe, requireren.
3, de ende verzuekende, hem daer inne geboirlike provify
„ ende remedie te doen, ende te wedervaren laten. Waer-
„ om wy, aenziende ende merkende zulke requifïcy ende
„ verzoiek rtdelicK ende raoigclickwezende, «ndczonder-
-ocr page 59-
1470. JAARBOEKEN. 33
„ onfe onderzaet, heeft ons te kennen gegeven,
„ dat Adriaen Janfze, Bailiu van Zuythollant,
„ uwe poerter, zyn heerJicheyt van Slydrecht,
„ buten fculden, recht, ofte reden, arreftiert,
„ belparret, ende hem tonbruyck gemaiót, ende
„ zyn peert mitzynen toebehoeren, aldaer ftaen-
„ de, genomen zoude hebben: ende die zelve uwe
„ poerter onfen onderzaet voergenoemt daer na
a, gefcreven had by hem te komen, om van der
s, arreflacien, ende anderen voerfcreven, vrunt-
„ lich te traétieren, ende die neder te Jeegen, by
„ alzoe dat die zake tot dyer tyttoe, datzy by
„ een
,, linge in zaken der eren, die van der doecht ongefchey-
j, den is, aendragende, hebben tot requificy van den voir.
j, fcreve Jasob, na rechte ende gewoonte onfer Stat, voer
j, ons geboert doen komen, eerbaere, geloiflike, fchilt-
j, boertige Mannen, Gerrit van Lochorft ende van der Mer-
„ wen, onfen onderzaet, ende Willem van Lochorft, onfe
„ borger, out ende ryck genoich van jaeren ende haven ,
„ om getuich der waerheyt te geven van der zaken voerge.
,, ruerf. Die, alzoe voer ons comparierende ende verfchy.
j, nende, hebben ons by hoeren eeden, die zy tot onfer
„ vermaninge in forme van rechte, mit opgerichte vinger en
j, volftaefs eedts lyflick aen den Heyligen deden, ende wjr
,, volcomelick van hem ontfingen , tot onfer vrage gheant-
„ woert ende gezeyt, dattes hem wittelich ende kenliken
,, is , ,d*t die voorgenoemde Jacob van LockorJ} van den
„ rechten Stam ende Maechfcap van Lochorft, van Ridder-
„ fcap, ende van der Scilde, na der rechter lyny, echte
,, ende rechte geboeren ende gekomen is, daer van zy oiclc
,, die contrary nye gehoert en hadden, als zy zeyden,zon»
„ der argelift. Ende want dit aldus, na rechte ende gewoen-
,, ten van onfer Stadt voer on» ghefchiet endegehantiertis»
„ daer van wy enen ygeliken, dyentaendragen, of daer de.
j, zen onfen opene Brief getoent werden mach, certificeren
„ milten zelven onfen Brieve; foe hebben wy ten verfoick
„ Jacobs voerfcreve, des toerkonde, onfer Stat fignet, 't
„ vvelck wy dagelycx gebruken, aen dezen Brief doen hangen.
,, Gegeven int jaer ont Heren MCCCCLXX. optcnxviden dach
„ in Aprili.
///. DEEL. C
-ocr page 60-
34 UTRECHTSCHE 1470.
„ een geweeft ende getraftiert hadden, alzoerus-
„ ten endebliven flaen zoude, zonder yet nywes
„ daer inne te hantieren. Niet min, hoewel onfe
j, voerfcreve onderzaet, infterende op het voer-
„ fcreve arrefleren, ende dat aftervolgende, ende
„ zynen beteykende tyt houdende, daer doch uw
„ voergenoemde poerter niet gecomen is, noch
„ des niet geacht en heeft, heeft die zelve uwe
„ poerter, fpolierende onfen onderzaet zynrepos-
„ feffi van den voerfcreve zynre heerlicheyt, daer
„ inne enen anderen Schout geftelt ende geordi-
„ neert, tot groeten afterdeel, hinder, ende fca-
„ de, ons onderzate, zoe hy dit in al ons aenge-
„ brocht ende te kennen gegeven heeft. Want
„ wydan, goede vrunden, niet en wetenmituwe
„ Eerberheyden dan minne ende vruntfcap, ende
„ onfe vranthlte compofity,leftledengemai6r.,(i)
„ tonderhouden, ende onfen voerfcreve onderzaet
„ oick gheerne beholpen ende gevordert zagen tot
„ zynen rechten, is onfe vruntlike begeren aen
„ uwe Eerberheyden, den voerfcreven Adriaen,
„ uwen poerter, alzoegoetlichtonderwyfen, dat
„ hy onfen onderzaet, boven recht ende reden,
,, onrechter moeyeniffe verdrage, ende in zyn
„ heerlicheyt voergenoemt, die hy, ende zyne
j, voirvaerden, menich jair ruftelichgebruiótheb-
„ ben , als hy zeyt, voert ruftelic bliven late,
„ doende goede vrunden, in dezen, als tanderen
„ tyden in gelyken, of meerderen zaken van ons
„ gheerne gedaen zouden willen hebben uwe Eer-
„ ber-
•
(\\ Dit Verdrag , tuffchen de Steden Utrecht en Dord-
reckt inden Jare 146^. gemaakt, 't welk de Raadt onfer Stadt
hier bedoelt, kan gelezen worden in het vorige Deel dezer
Jaarboeken, bladz. $66.
-ocr page 61-
------
I4?ö. JAARBOEKEN. g j
„ berheyden, die, ons niet fparende, ende van
„ defer onfer vrantliker begheerten een goetlich
„ befcreven antwoorde by brenger des briefs we-
„ der zeyndende, God behueden wil zelich ende
„ gefont. Gefcreven op ten xmi dach in Julio
„ Annoixx.
Ik hebbe noch eenen Brief gevonden in dit Jaar
door den Raadt dezer Stadt aan de Regeerders der
Stadt Dordrecht gefchreven, welken ik geoordeelt
hebbe by den voorgaanden te moeten voegen, om
dat in den zelven getuigenis gegeven word van de
juifte weerde van eenen Ouden Vrankrykfchen
Schild, zo als dezelve te dezer tydt in het Sticht
gangbaar was.
•
„ Eerbaere, bifondere, goede Vrunden.
„ Jan Graveert, onfe goede vrunt, heeft ons te
„ kennen gegeven, dat hy in tyden verleden een
„ deel ghereyts gelts geleent heeft Egbert van Vol-
„ lenhoe, uwen Poerter, die hem daarvan betalin-
„ ge doen zoude, na inhout des bezegelder brieve
„ die Jan van hem heeft, als wy verftaen. Want
„ tan, geminde vrunden, zoe Jan vorder zeyt,
„ tuffchen hem ende Egbert voerfcreve, differen-
„ cy ende twift is op die valoyr van den ouden.
„ Franckryckfchen Scilden , als die Ecclefy alhyr
„ neempt ende gheeft, daerom die zelve parthyen
„ voer uwen Eerberhyden in queflie ten rechte
„ gekomen zyn, ende na vonniileuwes Gherechts
„ Jan Grawert van noideis kennifle te hebben van
„ den valoyr voerfcreve, foe ift, dat wy anders
,, niet weten, dan dat die voerfcreve Ecclefy voer
„ eiken ouden Franckrykfchen Scilt gheeft ende
Ca „ neempt
-ocr page 62-
3<S UTRECHTSCHE 1470.
„ neempt anderhalven gouden Rynfche Gulden,
„ of hoer weerde, (i) occ.
Door de wanbetaling der Zys-meefteren en an-
dere Stadts Schuldenaren, was veel nadeel toege-
bracht aan de Stadt, waarom de Raadt nodig ge-
acht heeft daar in te voorzien, en, ter beeter inma-
ning van de door hen beloofde Pacht-penningen en
invordering van andere Stadts fchulden, des Woen-
dags na de geboorte van Maria, dit befluit geno-
men:
„ Alzoe onfer Stadt Overfte Cameraar in der tyt
„ groet gebreck gehadt heeft, ende noch heeft,
„ om onfer Stadt zyfen, ende ander onfer Stadt
„ goeden ende fculden in te manen, ende in te
„ winnen, ende dat by gebreke van den Ordinan-
„ cien over menige jaaren (2) daar op gheordi-
„ neert ende gehouden, die onfer Stadt afhendich
„ gemaect zyn, by alzoe dat daer dwalinge ende
„ gebreke inrie gevallen zyn; foe hebben die Rai-
„ de out ende nywe overdragen, ende willen die
„ zelve Ordinantien ende gewoenten weder aen-
„ nemen ende houden, in manieren hier na be-
„ fcreven.
„ In den yerften, zoe wie in dezen toekomende
„ Zyfoen na fïnte Viftoers dach naeftkomende,
„ enige onzer Stadt Jaer-fyfen coipt, die men by
„ den helen jaer te vercopen pleecht, die zei den
„ Overften Cameraer in der tyt betalen de eene
„ helfte
(O Z'et ook het geen ik van de weerde der Schilde hebbe
gezecht, II.Deel dezer Jaarboeken,bladz. xxn. en CLXVIIJ.
(i) Te weten in den Jare 144-9. ^'et het II. Deel dezer
Jaarboeken, bladz. 174. en het geen ik daar aangetekcnt heb.
-ocr page 63-
1470- JAARBOEKEN. 37
„ helfte binnen eenre raaent na finte Jacobs dage,
„ mit ponden ofte renthen aen der Stadt, die op
„ finte Jacobs dach, of daer voer, binnen den
„ jaere des Cameraers in den zyfoen wezende ,
„ verfchenen zyn; ende die andere helfte tot Pai-
„ fchen , mit ponden oftef renthen , die voer Pai-
„ fchen binnen den voerfcreven jaer verfchenen
„ zyn. Ende waert zake, dat hy niet en betaelde
„ tot eiken termyn voerfcreve,als voerfcreven is,
„ zoe zoude hy betalen mit gelde, ende mit ghe-
„ nen renthen ofte ponden betalen moigen , al
„ waert oick, dat hy in des Cameraers boeck ren-
„ then, of ponden, genoich ftaendehadde, ende
„ die op zynen fys niet gezet en waren , zoe en
„ zoude hem die renthen, ofte ponde, daer inne
„ tot gheenre betalinge wezen.
„ Item desgelycx zeilen alle die gene, die enige
„ onfer Stat Jaerfyfen copen , te weten , die men
„ tot eiken fyfoen te vercopen pleecht , ende alle
„ die gene die onfer Stat Maentfyfe copen , be-
„ talen binnen thien weken na dien , dat hoeren
„ zyfoenen ommeghekomen zyn , mit ponden of-
„ te renthen , die binnen die tien weken voerfcre-
„ ve , of daer voer , binnen den jaere des Came-
„ raers voerfcreve verfchenen waeren , oft daer
„ en thenden zeilen zy mit gelde betalen , ende
„ mit ghene ponden, noch renthen, betalen moi-
„ Item waert zake , dat die voerfcreve Sys-
„ meyfters, of enieh van hem, onfen voerfcreven
„ Cameraer niet en betaelden op ten voerfcreve
„ termyne in maniere voerfcreve, als dan zei hem
„ die Cameraer enen weet laten by den t ween
„ Overften Stat Knapen , dat zy hem betalen bin-
„ nen achte dagen daer naiflvolgende , ende hyr
C 3 „ voer
-ocr page 64-
•3* UTRECHTSCHE 1470;
,„ voer hebben die voerfcreve twee Knapen hoer
„ penfy, alze elcx tien pont jaers.
„ Item waert zake , dat die voerfcreve Sys-
„ meyfters dan noch niet en betaalden, zoe zal
„ hem onfe voerfcreve Cameraer doen gebieden
„ mitter clocken , dat zy hem voldoen binnen
„ achte dagen daer naiftvolgende, of daer en then-
„ den op die Poer te gaen, ende daer opblivenj
„ ende die dan op die Poerte niet en ghinge , zei
„ verboeren des yerften dages na den voerfcreve
„ achte dagen vyftich ponden, des anderen dages
„ vyftich ponden, ende des derden dages vyftich
„ ponden, ende zyne Borgerfcap, die'men hem
„ dan nemen zei mitter clocke ; ende van alle die
„ voerfcreve vyftich ponden zei die Cameraer der
„ Stat rekeninge doen.
„ ^tem waert zake , dat die voerfcreve Sys-
„ meyfters daer en thenden nochtant opdie Poerte
„ niet en gingen , zoe zeilen die twee Overfte
,, Knapen voerfcreve die zelve Sysmeyfters aen-
„ taften, ende op die Poerte lecgen, ende daer
„ zeilen die twee Knapen of hebben onder hem
,, beyden van eiken man, dien zy oplecgen van
„ zyfen, drie ponden, ende andere onfer Stat fcul-
„ den van eiken man een pont.
„ Item als dan die voerfcreve Sysmeyfters op
,, die Poerte gegaen, of daer op geleyt zyn in
„ maniere voerfcreve, zo moigen zy daer op bli-
j, ven lecgen fes weken lang, ende en betalen zy
„ dan noch niet binnen die fes weken, of wt om
„ fer Stat, ofte in enighe gheeftelike plaetzen, of
„ montaden (i) rwmden voer den fes weken, of
„ bin-
(0 De Geeftelyke beiveerden niet alleen, dat hunne Ker-
ken en Kerkhoven Vry-pUatzen waren voor mitdadige, maar
zelfs
-ocr page 65-
I47ö. JAARBOEKEN. 0>
„ binnen den fes weeken, zoe zal die voerfcreve
„ onfe Stat Cameraer dan hoer, ende hoeren bor-
„ gen, goet vercopen op hoeren coft, om daer
„ of betalinge te nemen. Ende die dan van hem
„ luden geen goet en had, dien zal men onfe Stadt
„ verbieden, zonder enich vorder vervolch daer
„ op te doen mit geboden, mitter clocken, of an-
„ ders, ende hy zal ene mile van der Stadt bliven
„ op ewelik wt der Stadt te wefen, ter tyt toe hy
„ onfen Cameraer voldaen heeft van zynen fchul-
„ den, ende van den coften daer op gedaen, ende
„ den Rade beteringe gedaen van zyne ongehoer-
„ faemheyt.
„ Item waer ymant, die der Stat fculdich waer
„ van enige anderen goeden , ofte fculden, dat
„ ghene fyfen en waeren, ende niet en betaelden
„ binnen hoeren ghefette tyt, zoe zei hem die Ca-
„ meraer ene weet laten te voldoen binnen achte
„ dagen; ende en dede zy des niet, zoe zei men
„ hemluden gebieden mit ter clocken den Game-
„ raer te voldoen binnen achte dagen daer naifl-
„ komende, of daer en thenden op die Poerte te
„ gaen, ende daer op te bliven; endeen ghingen
„ zy niet op die Poerte, zo zouden zy des yerften
„ daghes thenden den voerfcreve achte dagen,
„ verboeren vyf pont, des anderen dages vyf
„ pont, ende des derden dach vyf pont; endeen
„ ghingen zy dan nochtant op die Poerte niet, zoe
„ zelmen zy daer op lecgen, ende mit hemluden
„ voert-
zelfs dat de Wereldfche Rechters niet vermochten binnen den
omtrek van dezelve, gemeenlyk tot dertig voet-treden in
de ronte , iemant doen vatten en vangen , en deze ruimte
ivierd genoemt Montade. Ziet Matth. Manud. ad Jut Canon,
lib. 11. p. 177.
-ocr page 66-
4o UTRECHTSCHE 1470;
„ voertvaeren , gelyck voer gefcreven ftaet van
,j den Sysmeyfters.
„ Ende defe voerfcreve Ordinancien, ende alle
„ punten daer inne befcreven , willen die Raide
„ out ende nywe voerfcreve houden, endegehou-
„ den hebben zonder enich gebreck daer inne te
„ laten vallen: ende zeilen ingaen op dat yerfte
„ zyfoen, dat men vercopen zei na finte Vi&oers
„ dage naiftcomende, ende zoe voert meer due-
j, ren ende gehouden worden.
Op alre heiligen avond heeft de Stadt aan eenen
Zander Mathysze befleed het herftellen en onder-
houden van de Biltfe Steen-flraat, en de tweewe-
derzyts Zomer-weegen, op deeze voorwaarden:
„ Wy Borgermeefteren, Scepenen, Raide en-
„ de gemeyne Oudermans van den ouden Raide
,, ende van den nywen der Stadt van Utrecht,
„ maken kont allen luden, dat wy om nutfcap,
„ profyt ende gemeynen oerbaer onfer Stadt ende
„ des gemeynen Koipmans ende Volcx, die totter
„ zelver onfer Stadt dagelycx rydende zyn, over-
3, draghen hebben ende over eyn gekomen zyn
„ mit Zander Mathysze die Straetmaker, dat hy
j, onfer Stat Steenwech, van der Wittevrouwer
„ Poerte van onfe Stat totter Schouten huis toe
„ op die Bilt, mitten Zomer-wegen aen beyden
„ zyden van de voerfcreve Steenweghe,aengeno-
„ men heeft te reformieren ende te volmaken, en-
„ de alzoe gereformiert ende volgemai£l te houden
„ zyn leven lang geduerende, in manieren ende
„ voerwerden hy r na befcreven:
„ In den yerften zal Zander Mathysze voerfcre-
„ ve binnen den yerften drien jaeren nu naeftko-
„ men-
-ocr page 67-
*4?o. JAARBOEKEN. 41
„ mende den voerfcreve Steenwech effenen van
„ allen culen, fpoeren ende dellen die daer in zyn:
„ ende die Zomer-wege aenbeyden zydenvanden
„ voerfcreve Steenweghe zei hy oick binnen der
„ voerfcreve tyt effenen, ende diehuevelen in die
„ dellen brengen: ende thenden den drien jaeren
„ voerfcreve, zei die zelve Zander den voerfcreve
„ Steenwech ende Zomer-wege aen beyden zyden
„ van den Steenwege dan voertaen houden in goe-
„ den reken ende effen, zonder enige culen, fpoe-
„ ren ende dellen, die boven drie vinger breet
„ dyep zyn daer in te wezen; ende dit zal hy al
„ doen op zynen cofl ende arbeyt, gezondertdat
„ onfer Stadt Cameraer, ofte Schutrneyfter, hem
„ den Steen, dien hy daer toe bezygen zal, op
„ onfer Stads cofl, tot vier fteden op ten voer-
„ fcreve Steenwech, daer hy den brengen zei,
„ leveren ende doen brengen zei; ende dat Zant,
„ des hem daer toe van noide is, zei hem die voer-
„ fcreve onfer Stat Cameraer ofte Scutmeyfter
„ oick leveren buten zynen coft, ende hem wyfen
„ tot tween fteden, daer hy dat halen mach mit
„ fchouwen; mer hy zal dat halen op zynen coft.
„'Ende zoe wes nutfle van dezen voerfcreve
„ Steenwege ende Zomer-wegen yerfl gemai£l is,
„ dat zei hy altois maken by raide onfer Stat Ca-
„ meraers ofte Scutmeyfters voerfcreve.
„ Voert en fel Zander voerfcreve binnen den
„ voerfcreve drien jaeren aen anders ghenenwerc-
„ ken wercken, ten zy by wille ende confent des
„ Cameraers ofte Scutmeyfters voerfcreve.
„ Voert waert zake dat wy dat eynde Steen-
„ wechs van der Schouten huys voerfcreve voert
„ ten dreyeboem toe redelickgemaift opleverden,
„ zoe zal Zander voerfcreve dat dan mede in rake
C 5 „ en-
-ocr page 68-
*« UTRECHTSCHE 1470.
„ ende fteende houden in manieren voerfcreve.
„ Ende dezen voerfcreve Steenwech ende Zo-
„ merwege aen beyden zydenvandenSteenwege,
„ zei die voerfcreve Zander jaerlycx houden ende
„ leveren wt der Schouwe, als hyr na befcreven
„ ftaet. Te weten, dat men deze voerfcreve
„ weghe jaerlycx driewerf fchouwen zei, ende
„ die yerfte Schoudach zei wefen des yerften
„ werckendaichs na funte Katherinen dach in den
„ Jaer LXXIII nu naiftkomende, ende die ander
„ Schoudach zei wezen des yerften werckenda-
„ ghes na des heyligen Crucis dach inventionis
„ daer naiftvolgende: ende die derde Schoudach
„ zei wezen des yerften werkendaichs na funte
„ Jacobs dach dan daer naiftkomende, ende zoe
„ voert jaerlycx duerende des voerfcreve Zanders
j, leven lang. Ende deze voerfcreve Schouwe zei
„ jaerlycx gefchien by den Cameraer ofte Schut-
„ meyfter voerfcreve mit tween van onfer Stadt
„ Raide, die men daer toe fchicken ende ordinie-
„ ren zei. Ende waert zake dat die Cameraer of-
„ te Schutmeyfter mitten tween ghefchiéten ende
„ geordinierden van den Raide op ten voerfcreve
„ Schoudagen enige culen, ipoeren, ofte dellen
„ op ten voerfcreven fchouwinge vonden, die
„ dyeper waeren dan drie vingerbreet, zoe zei die
„ voerfcreve Zander van eiken culen, fpoeren of-
„ te dellen, verboeren ende oplecgen tien ftuvers
„ onfer Stadt payments, ende nochtans dieculen,
„ Ipoeren ofte dellen maken ende effenen in ma-
,j nieren voerfcreve, ende alle dage na der voer-
„ fcreve fchouwe verboeren ende oplecgen tien
„ ftuvers payments voerfcreve, ter tyt toe hy die
j, volmaift zal hebben, ende wt der fchouwe ge-
}, levert. Desgelycx waert zake, dat die voer-
„ fcre-
-ocr page 69-
JAARBOEKEN. 43
„ fcreve Cameraer ofte Schutmeyfter mitten ge-
„ fchiclen ende geordinierde voerfcreve, op ten
„ voerfcreve Schoudagen enige onredelike fpoe-
„ ren ofte flage vonden op ten Zomer-wegen voer-
„ fcreve, als dan zei Zander van eiken onredeü-
„ ken fpoer ofte flage verboeren ende oplecgen
„ tien ftuvers payments voerfcreve, ende noch-
„ tans die fpoer ofte flage effenen ende maken in
„ manieren ende by zulken verboeren, als voer]
„ fcreve ftaet van den Steenwege. Ende alle de-
„ ze voerfcreve koeren zei men hem wtpanden als
,„ onfer Stat goede, en zeilen hebben die helfte
„ onfeStat, ende dander helfte die voergenoemde
„ Cameraer of Scutmeyfter mitten gefciften en-
„ de geordinierde van den Raide. Oick zei die
„ voerfcreve Zander altois bereyt wezen ende
„ werken aen den voerfcreve Steenwech endeZo-
„ mer-wegen, als des van noide wezen zal, ende
„ hy vermaent wert van onfer Stadt Cameraer of-
„ te Scutmeyfter by den voerfcreve kuer alle dage
„ na der vermaninge te verboeren.
„ Ende hyr van heb wy van onfer Stadt wegen
„ geloift ende geloven mit dezen onzen brieveden
„ voergenoemden Zander weder te geven die voer-
„ fcreve yerfte drie jaeren naeftkomende elcx
„ jaers twee hondert pont, onfer Statpayements,
„ die hem der zelver onfer Stadt Cameraer jaerlycx
„ wtreyken ende betalen zal aen gelde, alze vyf-
„ tich pont op funte Martyns-dach nu aenftaende,
„ vyftich pont op funte Agneten-dach naiftko-
„ mende, vyftich pont op ten heyligen Pinxter-
„ dach daer naiftvolgende, ende vyftich pont op
„ funt Jacobs-dach dan daer naiftkomende, ende
„ zoe voert jaerlycx, die voerfcreve drie jaeren
„ wt duerende. Ende want Zander voerfcreye nu
» op
-ocr page 70-
H UTRECHTSCHE 1470.
„ op funte Martyns-dach naiftkomende hebben
„ ende boeren zei vyftich pont te voeren, daer-
„ om zynt voerwerde, dat hy van den leften ter-
„ myn van den voerfcreve drien jaeren, te weten
„ van den leften funte Martyns-dach niet boeren
„ en fel, ende thenden den voerfcreve drien jae-
„ ren zei die voerfcreve onzer Stat Cameraer, den
„ voergenoemden Zander voer zynen loen ende
„ arbeyt jaerlycx wtreyken ende betalen aen gel-
„ de hondert ende vyf ende twintich pont paye-
„ ments voerfcreve, alze dat ene vierendeel op
„ ten heyligen Kors-dach dan yerft toekomende,
„ tander vierendeel op ten heyligen Paefch-dach
„ daer naiftkomende, tderde vierendeel op funte
„ Jans-dach te midfomer daer naiftvolgende, ende
„ dat lefte vierendeel op funte Vi£toers-dach daer
„ dan naiftkomende, ende alzoe voert jaerlycx,
„ zoe lange Zander leven zei.
„ Voert zynt voertwerde dat Zander jaerlycx
„ eene covele van onfer Stat hebben zal, gelyck
„ onfer Stadt leghe Dyenres hebben , ende zoe
„ lange hy in dit voerfcreve werck cnfer Stadt
„ Dyenre is, ende daer inne werckt ende buten
„ onfer Stadt muren woenaftich is, en zei hy zy-
„ ne borgerfcap niet verwoenen moegen.
„ Oickzynt voerwerde, waert zake, dat Zan-
„ der voerfcreve tot eniger tyt deze voerfcreve
„ ordinantien ende voerwerden in enigen hoeren
„ punten verbrake ende niet en hielde, dat wy
„ hem dan ontzetten ende zyns dyenft verdragen
„ zeilen moigen zonder wederzeggen ,, ende als
,, dan zeilen alle voerwerden aen beyden zyden,
» in dezen brieve begrepen, doet, quytendevan
„ gheenre weerden wezen. Alle dingen zonder
„ argelift.
, Ende
-ocr page 71-
.147°- JAARBOEKEN. 45
„ Ende want wy Borgermeyfleren, Scepenen,
„ Raide ende gemeyne Oudermans voerfcreve al-
„ Ie punten ende articulen voergefcreven, den
„ voergenoemden Zander houden, ende oick van
„ hem gehouden hebben willen, zoe hebben wy des
„ toerkonde onfer Stadt fignet, twelck wy dageJycx
„ gebroken, aen dezen brief doen hangen. Ge-
„ geven int Jaer ons Heeren dufent vier hondert
„ ende tfeventich op alre heyligen avont.
De gemelde Zander Mattbysze heeft ten zelven
dagen eenen weder brief, (of zo dezelve ge-
noemt word een revers-brief} uitgelevert, by wel-
ken hy zich verbind alle deeze voorwaarden te zul-
len nakomen.
Ook is in dit Jaar eene ordre beraamd voor den
Kaftelein aan de Vaart, omtrent het verwaren der
Sluizen (i).
1471.
In den Jare 1471. zyn tot de Regeering dezer
Stadt aangeftelt.
Schepenen.
Beernt Grawert.
Jan Knyff.
Lubbert die Wail.
Eerft van Amerongen.
Jan die Coning Jans zoen.
Eerft van Drakenborch.
Alfar Rwfch.
Hen-
(i) Deze i» gedrukt en te lezen in het III» Deel van het
Utrechtfch Placcaatb. bladz. 21.
*
-ocr page 72-
-----
46 UTRECHTSCHE 1471.
Henric van Ghent, Borgermeefter. (i)
Jan die Coning.
Willem die Vos.
Dirck Bor van Amerongen.
Pouwels van Malfen.
Raiden.
Peter van Zulen.
Dyrckvan Wail, Borgermeefter.
Arnt van der Horft.
Ghysbert Henricsze.
Jacob Claesze.
Jan Ghisbertsze.
Claes Egbertsze.
Jan Schot.
Henrick van Vyanen.
Claes van Valkendael.
Jan van Amerongen r Jacobsze»
Dirck Rwfch.
Godert Dedel.
Jan Jacob Peters zoens zoen.
Dyrck Block.
Peter Geritsze.
Willem Foyt.
Peter Pot.
Gerit van Ryn Geritsze.
Egbert Rutgersze.
Elyas Ryqwynsze. x-
Herman Wychmansze.
Jan
(O In het Raadtsboek ftaan hier by aanzet eekent deze
Woorden: In zyn jlede wort gejlelt "Jan Kavfj als ottd tor*
gprmttftr , ter tyd toe hy foo ferck it van live , dat hy of
oftt rade z.tl mtgin komen.
-ocr page 73-
J47i. JAARBOEKEN. 47
Jan van Lanscroen.
Jan Luytgemize.
Oudermannen.
Henrick Spyker. 7 Racker,
Gerit Hugensze. j Jjackers'
Tyman Hackere. 7 Molenaer,
JacobStael, j Molenaars.
Ghysbert Godevaertsze. "J
Ghysbert Bartoutsze. i
Willemjansze "J Brouwers.
Dyrck Gerbrantsze. 5
Henrick Boen. ? TT- , 1.
Ghysbert die Reyger. j VlsC°PerS*
Henrick van Abcoude. ?Louwers.
Ysbrant Jansze. 3
Aelbert van Angeren. ? wolrewevers
Willem WiJlemsze. 5
Henrick van Wercoude. 7 Mars]aden.
Arnt Daemsze. 3
Macharys van Benthem, Overfle|
Ouderman. > BotterludeoJ
Jan van Zyll. *
Dyrck Arntsze. ? p__ i.,,
Toeft Dyrcxze Uten Weerden, j Corde™»erS>
ïienrick Jacobsze. 7 Oudec0rdewaniers.
Henrick Slewen. S
Jan wSze van Endoven. } Corencopers.'
-ocr page 74-
45 UTRECHTSCHE 1471.
Peter Braem. 7 r'r;,11„rprvfirs
Claes Jan Pouwels zoens zoen. 5 ^rauwerKers-
}»»»»»•*
Henric van Nyevelt. 7 <;_ .
Peter Rwfch. J j Smeden-
ï
n Ponciaensze. 7. 7aaet3er<?
nvanderBorch.5Za la S'
In de Kerk-vergadering te Conflans m den
Jare 1418. gehouden , was 'er een Verdrag (i)
tuflchen Paus Martinus den vyfden en de gantfche
Duitfche Natie getroffen, over het beftier der
Kerke, en het aanflellen der Geeftelyke Amptena-
ren. Volgens het voorfchrift by het zelve be-
raamd , waren in deze Stadt de Kerkelyke Bedie-
ningen , en vooral de Canonifyen, vergeeven; doch
te dezer tydt daar in indracht gedaan wordende,
heeft de Raadt, bewerende dat de Stadt mede on-
der de Duitfche Natie behoorde, zich daar over
beklaagt by den Paus met eenen Brief, en, op den
zelven geen antwoord bekomende, nader aan den
zelven, als mede aan de Kardinalen, gefchreven,
en
(l) Deze Orereenkomft heb ik gevonden in het gefchreve
Chartularium van het Capittel van S. Pieter, en die begce-
rig it de zelve te lezen, kan het nazien by Du Mont Corps
Diplom. t. u. part. a. p, 108. & ui. enbj de Schryveri a!-
byg«bracht.
-ocr page 75-

JAARBOEKEN. ^
en verzocht s datdiegeene, welke volgens debo-
vengemelde Qvereenkomft$ naer gewoonte waren
benoemt tot Geeftelyke Bedieningen, niet moch-
ten worden geftoort in de gerufte waarneeming en
het genot der zelven. De eerfte Brief heb ik niet
gevonden, maar wel de twee laatilen, welke van
dezen inhoudt zyn;
j, Beatiffime Pater & Clementifiime Domine*
,> Poft pedum ofcula bëatörum. Pridem in fa-
j, vorem Prelatorum & Collatorum civitatis noftre
>, & Diocefis Trajeftenfis, SanÊlitati veftrefcrip-
» fifle meminimus > nos multipliciter admirari,
j, quid tam nephandum qüorundam pacis emulo-
5, rum opiniontim fornentum preftare potuifletj
„ quod iidem Prelati & Collatores, femper Apo.
), ftolice fedi & veftre Beatitudini, nee non ejus-
s> dem predeceflbribus j & maxime R. Domino
» Eugenio, obedientiffimi, non debuerint & de*
j, beant eodem gaudere privilegie in fuis conferen*
j, dis beneficiis alternatis menfibus, juxta Concor-
,> data dudum inter Ecclefiam Romanam & natio«
,, nem Germanie conclufa & ftabilita, quibus'gau-
„ dent ceteri Collatores ejusdem nationis, cum ei»
„ vitatem noftram fub difta natione comprehendi
„ nemo ambigit. Nee eft nobis ignota obedien»
„ tia, & fideieonftantia, Epifcopi &Prelatonim
s, civitatis noflre, qui tempore difturbii pro obe-
„ dientia Apoftolice fedis, & ad refillendum qui-
„ busdamadherentibusConfilioBafileenfi, fangui-
„ nem & bona noftra una cum iis expofuimus;
„ jam de bono opere lapidamur, filios & coneives
t, noftros, quibus de beneficiis civitatis noftrejüx-
„ ta alternatos menfes a viginti annis provifunv
///. DEEL. D », ex-
-ocr page 76-
II.' "i'
50 UTRECHTSCHE 1471.
„ extitit, propter obedientiam eorum & noftram,
„ vexari in eorum beneficiis & poiïefïtonibus, non
„ fine animi noftri amaritudine intelleximus. Que
„ res utique nedum cedit in diminutionem devo-
„ tionis populi noftri erga Apoftolicam fedem, ve-
„ rum etiam in 'perniciofiffimum cedit exemplum
„ plurimorum: nee videtur aliqua ratione defendi
„ pofle, nos propter obedientiam a Concordatis
„ Jiationis hujusmodi excludi debere, fub quibus
„ rebelles & neutrales comprehendi dicuntur. Un-
4, de fperabamus potius pre ceteris ab eadem fede
„ exaltari, prout Ecclefie equitas fuadet noftro
„ judicio. Hinceft, quodadpedes V. B. denuo
„ proflrati confugimus, eidem V. B. humiliter
„ fupplicantes, quatenus obedientia noftra & fidei
?, Cnceritas noftros non impediat Collatores, quo
„ minus fub di£Us Concordatis comprehendantur,
„ prout ceteri rebelles & neutrales, ut tandem
„ nos, filii & concives noftri pacificati, in obe-
„ djentia & devotione Apoftolice fedis, & veftre
„ B. perfeverantes, de gratie & confolatione V.
„ B. gaudeamus. Alioquin, Beatiffime Pater, ta-
„ lem & tantam intér concives & fubditosnoftros
„ premifforum occaüone, formidamus oriri diflen-
„ fionem & turbationem, quam avelli in noftra
„ .non eonfiftet poteftate. San&itas Veftra nobis,
,» óc civitati noftre, in hac parte benigne confu-
» lens, ö? piecompatiens, dignetw iadempnitati
,r noftre Civitatis & patrie providere vüs & reme-
„ dus opportunis, ne de Ecclefia noftra eveniat,.
„ quod, heu! deLeodienfioculisnoftrisconfpexi-
» mus eveniffe. Avertat hoc Omnipotens Deus,
M qui V. B. coiifervet incolumen pro felici ftam
» Ecclefie fue fancte. Ex Trajecto xvn Martii
* Anno LX»,
Pe
-ocr page 77-
J A A R B O E K E N,
Dé Brief aan de Kardinalen gefchreren, is van
dezen inhoudt;
„ Reverendiflimis ïn Chrifto Patribus, <&
„ DöminisjDominis Sacrofanóte Ecclefie
,, RomaneCardinalibus, collegium eorum
), reprefentantibuSj Dommis nofbris me-
„ tuendiflimis.
„ PremifTa humillima fecommendatione cum
„ prona voluntate fidelitef obfequendi, Reverert-
„ diflimi Patres & Domiiii, jam altera vice fcrip-
„ fimus Domino noftro Sanftiffimo, devote ro-
„ gantes, ut Collatores beneficiorum civitatis pro-
>, prie & Diocefis Trajeftenfis, ab quibusdatn Cu-
j, rialibus certis retro temporibus in fuis Gollatio-
„ nibus juxta Concordata Principum libere pro al-
„ ternatis menfibus faciendis indebite pergravatos,
„ non fineret amplius impediri, quominus hujus-
„ modi alternatis menfibus libere uterenturt more
„ aliorum Collatorum & Principum Alamanie, qui
„ non pari merito cum neutrales eo tune extitunt,
„ nee Apoftolice fedi obedientes, quo noftri Col-
„ latores memorati femper obedientiflimi merue-
„ runt commendari; cumque res alias hujusmodi
„ poflet perniciofa cenferi exemplo inobedien-
„ tium, feu neutrales, &fic, quafi inobedientes
„ debeant obedientiflimis preferri. Veftrasigitur
„ R. P* cum qua poflumus inftancia, fupplices
„ oramus, velint hujusmodi noftras preces fub alis
„ fue clementie fufcipere commendatas, atque
„ Dominum noftrum Sanéliflimum attentum infor-
„ matumque noftri contemplatione reddere t ut
„ quavis fublata difficultate, Concordatis antedic-
„ tis Collatores de cetero utantur & gaudeant.
Da „ Re-
-ocr page 78-
51 UTRECUTSCHE 1471.
j, Reverendiflimi Patres, quos Omnipotens felices
„ confervet ad regimen Ecclefie fue Sanfte. Tra-
„ jefti xvin Menfis Martii Anno LXXI.
„ HumillimiBurgimagiftri, Confules, Pro-
„ conlules, & tota civitas Trajeftenfis.
* t
Ik moet ook niet overflaan hier in te voegen een
Verklaring door den Raadt te dezer tydt gedaan,
omtrent eene oude gewoonte binnen deze Stadt ge-
bruikelyk, volgens welke geene Geeftelyke, zon-
tier onderfcheit van Order of Regel, naer welke zy
zich verbonden hadden hun leven door te brengen,
eenige Goederen, uit hoofde van erfenis , zelfs
niet van hunne Ouders , mochten verkrygen en
zich eigen maken. Zy doch, der wereld afgeftor-
ven zynde, moeften zich ontdoen van alle zorgen
lafl, welke het beftier der tydelyke goederen on-
vermydelykna zichfleept, en zouden door de be-
heering der wereldfche goederen te veel worden
afgetrokken van het betrachten der geeftelyke za-
ken , met welke alleen zy zich moeften bezig hou-
den. Deze gewoonte diende ook zeer aan het be-
lang der wereldfche Regeerders, die veele redenen
hadden om goet te keuren een oud herkomen, vol-
gens welke de bezitting der tydelyke goederen
bleef in de macht der Wereldfche. Geen wonder
derhalven, dat de Raadt dezer Stadt deeze navol-
gende Verklaring gewillig heeft uitgelevert:
„ Wy Borgermeyfteren,Scepenen ende Raiden
,> der Stadt van Utrecht, doen kont allen denghe-
,» nen, die dezen onfen opene Brief zeilen zien,
3, of hoeren lezen, ofdaerhy geprefentiert ofte
„ getoent zei werden, dat op ten dach vanhudea
„ voer
-
u*
-ocr page 79-
I47I- JAARBOEKEN. 53
„ voer ons gekomen is Ghysbert Schout, zecgende
„ ende ons te kennen gevende, dat hy mit enigen
„ gheefteliken gheoerden ende profeffiden perfo-
„ nen in den recht te doen zoude moiten hebben,
„ ruerende zeker erfnifTe ende beflerfnifTe, hem
„ aengeerft ende aenbeflorven, ende them, in be-
„ fchermenifTe van zynen rechte, vannoidewe-
„ zen zoude die hantieringe ende coflumen van
„ onfer Stat te weten, ende daer van ghecertifi-
„ ciert te wezen, ons verzoekende ende oitmoi-
„ delich biddende hem hier van certificacy ende
„ getuich te geven. Waeromwy, merkende en-
„ de aendenckende die verzoekinge ende bede
„ Godtlich ende eerlich zynde, certificeren enen
„ ygeliken voerfcreve mit dezen onfen Brieve,
„ dattet onfer Stadt oude gewoenten ende coftu-
„ men geweefl hebben, ende noch zyn, binnen
„ onfer Stat ende Stat vryheyde, dat gheene
„ gheeflelike, gheoerden ende profeffide perfo-
„ nen , mannen ofte Vrouwen , enige erfnifTe,
„ ruerende ofte onruerende, hem van hoeren ou-
„ deren, vrunden ofte magen aengekomen, ende-
„ noch aenkomende, te boeren ofte tontfangen
„ plegen. Welke gewoenten ende coflumen al-
„ hyr binnen onfer Stat ende Stat vryheyde altois-
„ geplogen ende gehantiert zyn geweeft, ende
„ noch dagelycx gehantiert werden, zonder arge-
„ lift. Des toerkonde heb wy, ter begheerten
„ vanden voerfcreve Ghysbert, onfer Stat Signet,
„ twelck wy dagelycx gebruken, aen dezen Brief
„ doen hangen. Gegeven int Jaer ons Heren du-
„ fent vier hondert een ende tfeventich op ten
„ xxflen dach in April.
De Biflchop moet zich te dezer tydt in de Stadt
D 3 veel
-ocr page 80-
$4 UTRECHTSCHE 1471,
veel gezag, immers meerder dan de voorige Bis*
fchoppen, aangematicht hebben; dewyl hy zich be*
moeit heeft met het vergeven van hetBoden-ampt
der Schutters. Want ik vinde, dat de Raadt des
Vrydaghs na Odolfi befloten heeft, door de Over*
ftens van den ouden en nieuwen Raadt, en de twee
Homans der Schutten, tot Bode te doen aanftellen
den genen, welken den Biffchop tot die bediening
zoude benoemen, zoo nochtans dat indien de voor»
gefielde doqr den Kerkvoogd onbekwaam wierdbe*
vonden tot het bekleeden en waarnemen van dat
ampt, de voorgemelde Overftens en Homans de
macht zouden hebben om hem af te zetten, en ee*
pen anderen in zyne plaats te verkiezen.
Het vonnis, volgens welke Frederik Utenham, in
den Jare 1466. zyn leven lang gedurende verboden
was binnen Utrecht te komen,om redenen, welke
ik in het vorige Deel op dat Jaar hebbe opgegeven,
fchynt te dezer tydt opgeheven te zyn; dewyl ik
in des Cameraars Rekening vind , dat een Stadts
Bode uit bevel der Overften is gefchikt naer den
voornoemden Frederik Utenham, hem verzoekende
terbegeerte des BhTchops, binnen d ezeStadtopde
Vergadering der Staten te komen, en zyn Zegel
mede te brengen.
Te dezer tydt is 'er by de drie Leden van Staat
befloten de rivier de Vecht vaarbaarder temaken,
en, ter bereiking van dat oogmerk, dezelve te
diepen, en op zommige plaatzen te verbreeden.
Om de koften goet te maken, wierdt 'er een Mer^
gen-geld uitgefchreven , by 't welk ieder Mergen
Lands wierd befwaart met twee ftuivers, zoo noch*
tans, dat niet alle Landen in het Neder-fticht ge-
legen, maaralleen die geene, welke gewoon wa-
ren ^aarlyks iets op te brengen tot het onderhoudt;
yan
-ocr page 81-
JAARBOEKEN. J/
van de Sluis in de Vecht, genaamt de Hinder Aam ^
deze fchatting wierd opgeleit. Van dat Mergen-
geld had de Stadt haar deel, doch dewyl die fchat-
ting zo fpoedig niet konde opgebracht worden, om
met het geld daar van komende, het \verk te be-
ginnen, heeft'de Raadt overdragen eenigeLyfren-
ten te verkopen, en ver/taan, dat de penningen,
welke in het vervolg van het Mergen-geld zouden
inkomen, hefteed moeften worden tot afloffing der
erfrenten, ten lafte van de Stadt zynde, voor zo
verre dezelve zoude konnen ftrekken. En, ver-
mits ik vinde, dat de Landen van Hageftein in het
Jaar 1466. verzet en beleend, (i) noch in dit Jaar
voor twaalf hondert Rhynfche guldens, uitmakende
zes duizent Stadts ponden, wederom aan de Stadt
zyn gebracht, twyffel ik niet, of tot deze aflos-
fing zal het ingekome Mergen-geld zyn gebruikt.
Uit des Cameraars Rekening over dit Jaar blykt,
dat de Stadt ten haren lafte Lyf-renten heeft opge-
nomen ter fomme van drie en vyftig duizent ne-
gen hondert zeven en tachtig ponden, elf ftuivers
en zes duiten, van welke fomme zy jaarlyks zes
duizent acht hondert twee en tachtig ponden moeit
betalen aan renten.
De Stadt Utrecht hadde aangenomen de Vecht
ten haren kofte te verdiepen tot"aan den Dorpe van
MaarfTen. Om dit werk wel uit te voeren, wierd
de Rivier droog gemaakt door het leggen van drie
dammen, als een te Maarflen, een te Zuilen, en
een by het Kloofler der Sartroyfen, gelegen buiten
deWeerdt, by de thans genoemde Roode brug.
De arbêït is zoo fpoedig voortgezet, dat in het be-
gin vaft de Maand Auguftus deze verdieping vol-
tooit
(i) Ziet het tweede Deel dezer Jaarboeken, bladz. 470.
-ocr page 82-
tf UTRECHTSCHE 1471,
tooit is geweeft, Doch, vermits men bevond, dat
de Revier in de Lauwenrecht zeer eng en nauw
was, is 'er goetgevonden dezelve ruimer temaken,
De overdracht des Raadts, aanwyzende het recht,
't welk de Stadt daar toe hadde, luit woordelykal*
dus:
Des Woensdacbs na onfer Frouiven dach ajjumptio,
Alzoe nu tiegenwoerdelich die fecht van Maerfen
tot aen Louwenrecht ghedyept is, ende men die zelve
fecht ofte Louwenrecht oick mede dyepen zei, ende die
0.000000e+000he Veelal aldaer te nauwe ende te enge is, ende noi
(i) iswyder te maken. Ende want dan Jan vanHa-
merjleyn getoent heeft enen Stat-brief, jprekende van
moerde te vaoerde aldus; „ Wy Borghermeyfteren,
,, Scepenen, Rait ende ghemeyn Oudermans van
„ den ouden Raide, ende van den nywe der Stadt
„ van Utrecht, doen kont ende kenlic allen luden,
„ dat wy, mit goede voerzien ende wel beraden,
„ quy tgefchouden hebben, ende quytfchelden mit
„ dezen tegenwoerdige brieve, tot behoef Jans
„ van Hamerftein,endQ zyne erfnamen ende naeo-
„ melinghen, alzulck recht ende toefecgen, als,
„ wy ons vermaten te hebben aen dyenaenvalvan
„ den erve, dat ghelegen is allanges by der ouder
„ Vecht, ende voert alomme by der Vecht ten
„ hoghen lande toe, in Johans Gerechte voerfcre-r
,, ve, dat hy van der Domproeft t'Utrecht te leen
„ hout, ende daer hy ons den leften penning mit-
„ ten yerften vol ende al of betaeltheeft; mitzul-
„ ken voerwerden, dat onfer Stat dyepe ende we-
„ teringealzoe wy t bliven zeilen, als zy nu zyn,
,, Ende waer oick dat zake? dat wy, of onfe na-
» CO'
M) Rat is «wdig,
CT
-ocr page 83-
JAARBOEKEN. 57
,, comelingen , hyr namaels tot eniger ty t die Vecht
„ van den Weerde totten Moelenwerve totten
„ Hoghenlande wyden wouden , zoe zoude wy
„ nemen aen die weftzyde van der Vecht alfulck
„ -erve, als wy daer leggende hebben in dezer ty t:
„ Ende waert dat ons dan dochte , dat dyep te enge
„
wezen, zoe mochten wy nemen van Jans lande
?, voerfeyt alzoe vele, als den Raide out endeny-
„ webeicheydelikendochte, zonder archeyt. In
?, oorkonde dezes briefs bezegelt mit onfer Stadt
„ zegele. Gegeven int Jaer dufent drie hondert
;, negen en tfeventich , op finte Agnete avont.
Ende want die zelve brief int laefle innehout, of men
die Vecht in toekomende tyden wyden zoude , dat men
dat nemen zoude van den erven , die die Stadt op die tyt
lecgen had aen die weftfyde, ende dochte den Raide out
ende nywe dan , dat die Vecht niet wyt genoich en waer ,
als dan zoude men die wyde nemen aen dander zyde in
Louwenrecht , gelyck die brief voerfcreve dat vorder
innehout: Z,oe zyn die Raide out ende nywe overdragen,
dat men die Vecht aldaer nu iiayden zal, ende die wyde
aen beyden zyden van der Vecht nemen zeil, daert den
Deputaten van der Vecht mitten Overften out ende nywe
goetduncken zal, ende daer zal een ygelick mqde tevre~
den wezen,
Ook is te dezer tydt de Oude Gracht zoo binnen
de Stadt als buiten tot in het Gerecht van de Tol-
lefteeg, verdiept.
Zoo tot de verdieping als tot de verbreeding van,
de Vecht buiten de, Weerdpoort, heeft de Raadt
bevolen, dat de inwooners buiten de Weerd en in
de Lauwenrecht , als mede die buiten St. Katryne
Poort hun verblyf hadden , man mans gelyk , van
4er Stadts Cingel af tot den boom by de Roode-
P 5 . brug
-ocr page 84-
-------
5S UTRËCHTSCHE 1471
brug leggende, zouden arbeiden;zoo nochtans dat
het afdammen, en het uithoozen van het water
door de Stadt zoude worden bekofticht. Waar uit
ik moet befluiten, dat aan de Stadts Cingel mede een
dam zal hebben gelegen. Het verdiepen van de
Oude Gracht binnen de Stadt, moeft door de Bor-
gers en Inwqoners verricht worden. Doch de-
wyl die alle niet even bekwaam waren tot dat werk,
is de Raadt van dit befluit afgegaan, en heeft be-
ter geoordeelt beide deze werken aan te befteden,
ten kofte der gener, welke daar aanmóeften arbei-
den of gelden, enverftaan, datdiegeene, welke
onwillig waren hun aandeel op te brengen, daar
voor zouden worden uitgepand; en ik vind dat de
dagloonen zyn bepaald op eenen Stoter, en dat het
graven by de roede is aangenomen, zommige roe-
den voor twee en een halve, doch de meefte voor
twee Rhynfche Guldens. Op dat 'er bekwame plaats
zoude zyn, in welke de gravers en verdiepers de
aarde en vuilnis uit de Oude Gracht opgehaald,
zouden konnen leggen, wierden alle bewooners der
huizen aan beide de zyden der gracht gelaft hunne
werven, kelders en Kluizen ledig te maken, ter
berging van de aarde, en bevolen de werven te
veftigen en te verfterken met palen als anders, ten
einde ze niet zouden inftorten. De aarde, welke
uit de oude en nieuwe Grachten gehaald, en op
de werven, of inde kelders en kluizen der huizen
geleit was, moeft door de bewooners der huizen
worden weggebracht, encüegeene, welke in hun-
ne eige huizen woonden, ware*verplicht zulks op
hunne koften te doen; doch, welke in huur-huï*
zen ha» verblyf hadden, vermochten de helft dier
onkoften van de hour-permingen afkorten.
Om aan de inwooners langs de Gracht góéde
ge-
-ocr page 85-
,47i. JAARBOEKEN. S9
celegenheit te doen hebben tot ftet vervoeren van
de aarde, wierd door de Regeering de huur der
fchouwen en bokken, met welke de aarde verbracht
zoude worden, bepaald, te weten des daags op
twee Vlaamfche ftuivers voor ieder bok, en eenen
kromftert voor ieder fchouw; en wierden alle,
welke eenige bokken of fchouwen hadden, gelaft,
voor dien geftelden prys, hunne bokken en fchou-
wen te laten gebruiken.
Al dit verdiepen, vergraven en verbreden ?zoo
van de rivier de Vecht, vandeStadtsCingel af tot
den Dorpe vanMaarflen,en van de oude Gracht,
als mede het leggen der dammen, en het droogma-
ken en uithalen van het water, niet door pompen
of molens, door welker behulp dit werk thans fpoe-
diger voortgaat; maar door uithoozen, is m dezen
zomer gefchiet, Dit doet my befluiten, dat de
arbeiders te dier tydt of kundiger, of fterker, of
ten minften ieveriger en vlytiger zyn «weeft, dan
hedendaags. De onkoften van beide deze werken
hebben belopen de fomme van twee en veertig
duizent zes hondert vyf en veertig ponden, negen-
tien ftuivers en negen duiten.
Door het leggen der dammen zyn die van Ooit-
veen zeer befchadigt, hebbende het water, mzy
nen gewoonen loop geftremt, derzetver Landen
overSroornt; doch dit werk niet anders dan door
het ftellen van die water-keeringen ter uitvoer kon.
nende gebracht worden , hebben zy m dit Jaar
dat ongemak geduldig moeten verdragen.
Het werk volbracht zynde, isbyktokliudingdit
navolgende van het Raadthuis afgelezen des Satur-
dags na Viftoris:
Dit RaMe out ende nywe tem weten ende gebieden
v, etien

-ocr page 86-
tfo UTRECHTSCHE 1471.
enen ygeliken deze nabefchreve punten te houden onver-
bredich by de koeren daer opflaende.
In den yerflen, dat nyemant enyghe eerde noch vul-
nyjjè langes der Vecht, tuffchen der Stadt ende Maer-
fen op ten Dyck werpen en fel, mer men zei plaetzen
erdinieren ,daer men die eerde ofte vuylnyjje voeren zei.
Ende waert zake, dattet hyr boven ymant dede, die
zoude ver boeren diefchouwe, f chip ofte bock, daer die
eerde ofte vulnyjfe inne geladen waer, ende men zei
doer $ie fchouwe, fcbip of t bock, enen pael flaen, ende
alzoe laten lecgen, anderen lieden tot enen exempel;
ende daer toe zal die broekige verboerenvyf ponden,
half totter Stadt behoef, ende dander helfte totter gheens
behoef, die den broekigen aenbrocbte, ende hyr van zei
een ygelick koermeyjler wezen.
Item, dat nyemant ryden en zeimïtpeerden langs
der Hechte, omfcepen ofte bokken op te halen, of t e ne-
der te voeren, by enen koer van vyf ponden, zoe dicke
alft yemant dede , half totter Stadt behoef, ende half
totter gheens behoef die die broekige aenbrochte, ende
hyr zei een ygelick koermeyjler afwezen.
Item, dat nyemant enige afch ofvulnyjjè op ander
lude werven, noch in die graf t werpen en zeilen, by
enen koer van vyf ponden , zoe dicke alft ymant dede,
half totter Stadt behoef, ende die ander helfte tot des
gheens behoef, die die broikigen den Corneraer aen-
brochte, ende daer zei een ygelick koermeyjler of we-
zen, ende die broikigen aenbrengen by zynen eede: en-
de die Cameraer zei hem dan zyn aendeel van de broi-
ken voerfcreve oplecgen ende betalen, ende den broikigen
weder of doen halen op hoeren cojl. Ende die weerdt
van den hufe zei voer zyne kinderende boden gelden en-
de betalen, ende zynen boden weder of corten aen zy-
nen hen. Ende waer ymant, die ymant zagbe ajjcbe
ofte vulnys op die werven of in die graf ten werpen, en-
*
-ocr page 87-
H7i. J A A R B O E K E 'N. <Ji
de den broikigen niet aen en brocbte, als voerfcreven
Jlaet, ende ment ter waerheit vonde dat byt gejïen endt
niet aengebrocbt en hadde,die zoude verboe ren dievoer-
fcreve vyf ponden, half totterStadt behoef, ende half
tot behoef des gbeens, die bem dan voert aenbrocbte bj
zynen eede.
Item f dat niemant gbeene poen, mejfen, noch gbeen-
rehande onreynlicheyt, daer men die Vecht ende graft
mede vollen mocht e, in enighe fcepen oftefchouiaen en
laden, zy en hebben plancken ofte horden op ten fcepen
ofte fchouwen, aen den werve lecgen, by alzoe dat
gbeen poen, mejjen of onreynlicheit in die Vecht endt
graft en vallen, by enen koer van vyf ponden, half tot-
ter Stad t behoef en dander helft tottes gheens behoef y
die die broikigen aenbrochte, ende hyr van zei een yge-
Uck koermeyfter wezen.
Item, dat die Buer, die tot elker brantrappen hoe-
ren, die eerde op ten trappen, of onder den trappen lec-
gende, wech laten voeren, ende dat men voert meer op
ghenen brantrappen, noch onder trappen, aen die graf t f
noch op ghene bruggen, noch in enyghen wedden, enicb
balken of ander bout, nocbjleen, of lajien e n lecgen,
noch op en trecken mit peerden, of anders, noch enighe
effche ofte vulnyjje aldaer en brengen, by enen koer van
vyf ponden, zoe dicke ende menichwerve alft ymant de-
de, half t otter Stadt behoef, ende dander helft e tot des
gheens behoef, die die brokigen aenbrochte, ende hyr
van zei een ygelick koermeyfler wezen.
Item, dat nyemant enicb bout, balken of ander las-
ten, in die graft en leggen of leegen laten, die den
flroem beletten moigen, langer dan drie daghe, by 't
verboeren van den boute, balken ende andere laften,
totter Stadt behoef; ende hyr van zei een ygelick koer-
meyfler wezen.
dat die ghene, die boer werven ingevallen zyn,
boef
-ocr page 88-
--------
6a U T R E C H T S C H E
boer werve laten maken, ende die oude falen in der gr af'
ten iat doen trecken binnen viertbyen daghen naefi ko-
mende , ofdaer en thenden zei die Stadt die werven la-
ten maken, ende die palen wt doen halen, op tergheenre
toft, dien die vaerve toebeboeren.
Item t dat nyemant enige verkenen en bonden op eny-
gbe -werven, noch ingheenre kelren, die ter graftaert
vytgaen, by enen koer van vyf ponden van eiken verken,
die men niemant verdragen en zei; ende byr van zet
ten ygelick koermeyjler mezen, ende die koeren half
hebben. Ende van allen punten voerfcreve zelmen ene
cedule wthangen voer der Scepenen huys, op dattet een
ygelick weten mach.
Dewyl 'er dikwylsindeze Stadt verfchilwastus-
fchen de Borgers en Inwooners, en de Koflers
der vier Kerfoel-kerken over het loon wegens het
luiden der klokken over de dooden, heeft de Raadt
daar op eenen vaften voet beraamd, en des Woen-
daghs na allerheyligen dagh dit befluit genomen:
Overdroegen Scepenen, Raide en Oudermans,om tiaijl
ende gefcbeel neder te lecgen, die tuffchen onfen borge-
ren ende onderfaten, ende den Cofteren van de vier Kars-
pelen binnen onfer Stadt geweejl hebben , rurende vant
luyden over die doden, alze, zoe wie yemant overluyt
begbeert t e hebben ene heele ure lang, ende daer na, als
men die dode ter eerden brengt, oick begheert te luden
ene goede poyfe, dair zal die Coftervan der Kercken,
daert geboert, van hebben vyf tien cromfterten. Ende
zot me voer geluyt wil hebben ene halve ure, ende na
oick ene poyfe, die zei den Cofler geven acht ende hafat
cromftert; ende zoe 'wye zyne vrienden ofte maghe over-
gheluyt ixiil hebben na der ouder gewoente, die zei des
Cofters gemoede deur van hebben. Ende zoe wie ene
rt-
-ocr page 89-
JAARBOEKEN. <5j
redelike poyfe geluyt wil hebben, die zelden Cojieróatr
van gbeven ene quarte wyns.
- . '•
Des Maandaghs na Conceptionis Mariae is deze
ordre op het bewerken van Goud en Zilver beraamd:
Alzoe groet gbebreck ge weeft beeft, ende noch is oo-
de r den Goutfmeden van gout en zilver te werken, ende
koipmanfcap daer mede te hantieren, daer onfe Stadt
mede onteert, ende veraf tert waer; om dan te Vfrbue-
den f dat zulx tanderen tyden niet meer en gbefchiede,
zoe zyn die Raide out ende nye overdragen eendracht-
lich, ende willen onverbreclick onderhouden die ordinan-
eie van den Goutfmeden, als byr na befcrevenftaet.
In den yerften en f el gheen Goutfmit enicb goutarger
werken, dan dat houden zei achtien kraet, ende beter,
efhy wil, byt verboeren van vyf ponden, t otter onfe
toe wegbende, of daer onder, ende daer en boven we-
ghende tien ponden van eiken werke, ende daer toe dat
werk ontwee tejlaen.
Item, en zei gbeen Goutfmit enich zuiver werke»,
dat argher wezen zei dan goet werck-zulver, ende zei
houden elf penningen ende vier greyn, ende alle ghegOr
ten werck elf penningen ende niet argher, by't verhoe-
ven van een pont, ende dat werck ontwee tejlaen, endt
die Gezwoeren op dubbelde koerea.
Item, zoe en zei voertmeer gbeen Goutfmit, noch
niemant anders, der Stadt teyken hebben, noch Jlaen
Qp enigerley werck; mer die Gezwoeren zeilen der Stadt
teyken hebben van der Stadt weghen van Utrecht, ep
koeren eede. 3» - ,
Item , zoe zeilen voertmeer alle Geut/meden,ghezt-
ten binnen onfer Stadt, ofte binnen der Stadt vryheytt
ylle werck, dat zy maken of doen maken, van gröjfa
rien, ofvanmstfelry«nf qfalkiumk, datmenteys
kenen
_
-ocr page 90-
64 UTRECHTSCME 147*.
kenen mach, weghende boven een het, teykenen mit
hoeren teyken, ende alsdan, eer zy dat-werck opreydeh
ende boeren zeilen, brengen in handen der Gezivoeren,
om, die dat te laten bezien, ende te proven ter mïnfte
quetjinghe.' ende noes werck dat zoe goet ghevonden laert,
dat zeilen die Gezixoeren teykenen mitter Stadt teyken,
ende van eiken teyken zeilen zy hebben een witgen; ten
ixaer of t et lepelen Waeren, ende tot een half dojjyn, of
daer onder zehnen mit een teyken betalen: ende wes die
Gezwoeren niet goet ghenoich en vynden, dat zeilen zy
te ftucken flaen, ende die dat gemaiéï had) die heeft
•verboert vyfpond.
Item, zoe en zeigheen Goutfmit enige gordel, ofte
ander werck van pertferinge maken, hy en zei zyns
zelfs teyken daer op Jlaen, om te 'weten, of t zoe goet
niet en waer, aen ïvien men dat verhalen zoude.
Item, zoe en zei gheen Goutfmit enich iverck leve*
ren, of van hem doen, ten zy yerjl gheteykent by de
Gezwoeren, byt verboeren van tien ponden*
' Item t en zei niemant zuiver veyl houden, noch veyl
dragen, daer men fatfoen aen vercopen wil, tenzyal*
zoe goet als voerfcreven is, byt verboeren van tien pon*
den.
Item, en zei geen Goutfmit enigerley wenk vanko*
per, ofvanlatoen, vergulden of verzuheren, ten zy
Kerck-werck, of heeren gefmyde , byt verboeren van
tien ponden, ende dat iverck onttuee te Jlaen.
Item, en zei geen Goutfmit ghene valfchejleen, of'
te gheconterfeytefteen, in gout zetten, noch oicknie*
mant veyl houden, byt verboeren van tien ponden.
Item, laaer enich man, diepenninge vergulde, die
op gout gemunt ende ghejlegen waeren, die verboerde
een jaer zyne neringe ende zyne ambacht, ende eene
koer van tien ponden; then waer dat hy daer een gat
iloerjloege, alzoe dattet elck kennen mofhte,
Item t
-ocr page 91-
JAARBOEKEN. €3
Item, en zei niemant goude penninghg zouderen,
dan mit goet zouduer, by tien ponden.
Item , en zei gheen Goutfmit zyn werk onredelike
vullen mit zouduer vf mit koper , ofmitlatoen, of mit
yfer> of mit enighen zaken, dat men proeven mocbte
'dat vals waer ; die datmaefte, of dede maken, mit
voerrade > die verboerde dat werck , ende dat zoude dit
Raet nochtant rechten na groetheyt der misdaet.
Item , zeilen die Goutfmede moigen nemen ter lakin-
ge van elck marck een half het van grojjeryen , ende
van ander werck elck marck een het , dat is van out J
ghewoentlich.
Item , deze Gezwoeren zeilen moigen ommegaen tot
allen hujen, tot Marsluden, f-F'tdraechfteren , daer men
zuiver ueyl hout omfatfoen aen te vercopen , ende bifon«
deren totten Gout/meden, om hoer werck te bezien, en~
de hoer bujje, daer hoer zuiver inne is, in taften, om
te bezien oft zoe goet is als voerfcreven ftaet , ende daer
van den broikigen te corrigeren^
Item, enich Goutfmit, die enich gèmaifl; zuiver
coipt, zelt enen dach op zyn veynfler kouden ftaende t
oft ymant verkeren had, byt ver boeren van een pond.
Item, en zei gheen Goutfmit binnen onfer Stadt ,
noch niemant enich zuiver veyl houden, af ter mitvaften
naeftkomende, ten zy alzoe goet als Voerfcreven is ,
byt Ver boer en van vyf ponden, ende dat iverck te bre-
ken. Ende dit zullen dan die Gezivoeren tot alre tyt
moegen verfueken, alft hem nut ende oerber dunêt w-
. Item, zoè zeilen wezen twee Ghezwoérert , ende die.
zeilen dit ambacht doen, of ghedaenhebbenmitter bant ,
die hem des arnbochts verftaen, want dat den ambacht
van noide wezen zaL
Item , alle koeren ende brueken zeilen gaen ende we-
zen die ene helft totter Stadt behoif> endt die ander
HL DEEL. E ttlftt
-ocr page 92-
(56 UTRECHTSCHE 1471.
belfte tot beboif der Ghezwoeren in der tyt.
Item, die Ghezwoeren, die men nu ordiner en zei,
of die namaels wezen zeilen, zeilen hoeren eedt doen op
ten hufe in tegenwoirdicheyt desRaetsvan onfer Stadt,
alle punten voerfcreve vajl ende omerbreclich te houden,
ende int te gaen na hoeren vyf ftnnen, zonder yemant
des te verdragen, ende die broikige te corrigeren.
In een zeker oud boek, ter Secretarye dezer
Stadt beruftende, behelzende verfcheide waarheits
verklaringen, volmachten , &c. hebbe ik gevon-
den des Raadts bevel, naer 't welk de twee Stadts
Deurwaarders zich moeften richten in het waarnee-
men van hurtampt, op St. Jacobs dag van dit jaar
gegeven. Ik vermeine niet ondienftig te zyn het
zelve hier meede te deelen, om dat het een bericht
uitlevert van hunne bedieningen.
In den yerflen zeilen dezer Knapen ofte Duertaerders
twee zyn, die ene altyt op ten Raitbufe, als Scepenen
ende Raide zitten, die ander op ter Oudermannen huis,
als die Oudermans zitten, ende als Scepene, Raide
ende Oudermans zitten-, of dat die Rait out ende nyive
zit, zoe zullen zy beyde opt Raithuis wazen, om die
Inde op ende ofte laten, ah dat behoert.
Item zeilen deze ttvee Knapen den Overften gehoer-
fam wezen ende dyenen in allen der Stadt zaken, die
Raide op ten hufe te byden, die Overfte ende andere,
als men hem beveelt, by een te laden. Sy zeilen der
Overften in der tyt ende zonderlinge des Scepen-borger-
meyfters waer nemen ende bercyt wezen te doen, tfefoe
kern bevolen wert, ende anders wel ende getruwelic
doen, al dat hem te doen gebuert na overdracht». Ende
zoe mes dysnfl zy doen in der Stadt zaken binnen der
Stadt, ende in der Stadt vryheyt, gefondert dat nabe-
fcre-
-ocr page 93-
JAARBOEKEN. ^
fcreven is, en zeilen zy zonderlinge ghenen hen van
hebben, dan hoer e jaerlycxe penfy, alze ekx ter maent
vier pont, mai£t des jaers twee ende vyftich pont, en-
de hoer cledere mitten Stadt Clerck.
Item alle bode ofte reyfen^ die zy van der Stadt we»
gen doen buten der Stadt wyheyt in den Gheftichte vatt
Utrecht aen deze zyde der Tfelen, tzy dat Zy mit ymant
van den Raide reyfen, ofte allene ghezeynt Worden t
daer of zei die ghene die dat doet, botsen zynen coft heb-
ben elcx dages een Stat pont voer zynen arbeyt ende
hen j mer worden zy ghezeynde, ofte mit ymant van
den Raide reysden, bitten den Gheftichte vdn Utrecht,
of aen gheen zyde der Tfelen, daer of zei die ghene die
dat doet, hebben voer zynen coft dagelycx vyf ftu-
vers , ende wagenhuer , fciphuer ende coft van peer"
den vry, ende daer toe een Stadt pont als voerfcreven
ftaeti
Item zeilen deze Knapen ofte Dueriserders alle bode
doen voer den Raide ende Oudermans binnen der Stadt
muren, die ene boven, ende die ander beneden, als van
outs gewocnlic is geweejl, ende daer of hebben Van el*
ken bode wt te lecgen dyet bot doet doen f van onfen bor-
geren ende onderfaten een half botgen, ende van den
wtheemfchen een heel butgen, op datter bot gbêfclnet
teegen den rechten zitteldagen , als des Manendageï
ende des ^ry dages j iner tiegen den Woensdach of t an-
deren dagen dat ghene rechte zitteldage en fyn, van
eiken bode een botgen van onfen borgeren ende onderfa*
ten, ende van wtheemfchen t-wee butkyns; ende die bo-
de zeilen zy doen wt zonderlingen bevele der Överften
ende anders niet.
Item alle befett'mgen die gbefchien binnen der Stadt
vryheyt van s-Raits ofte der Oudëfmannen wegen, en"
de der Stadt niet aenendraecbt, zeilen deze Knapen daen
ende daer of hebbin van elker bezettinge drie butkjne,
E 2 v>t
-ocr page 94-
68 UTRECHTSCHE 1471.
tut te lecgen die ghene die die bezettinge beghiert; mer
zy en feilen ghene bezettinge doen, ten zy hem yerft
zonderlinge van den Overften bevolen. Item van allen
flitingen ende wilkoeren enigen parthyen aendragende,
die ghefchien by ofte voer den Raide ende Oudermans,
of hoeren Busmeyjleren, die op ten gezctten tyden niet
•uoldaen en 'worden, daer zeilen deze Knapen die yerfte
ixete van laten ende nyemant anders, ende daer afheb-
ben van eiken wet e binnen mueren een butken, buten
mueren m der vryheyt twee butkyns, ende buten der
vryheyt een pont, oick wt te lecgen die ghene die deze
wete begeren gedaen te hebben.
Item die ghene van onzen borgeren, die zoe verre
van 's Raits wegen, ofte der Oudermannen wegen ver-
volcht zyn mit flitingen, wilkoeren of anders, dat men
zy daer voer lecgen zei, die zeilen die Knapen aentas-
ten ende lecgen, ende daer afhebben van eiken dien zy
aentaften een Stat pont, oick wt te lecgen die ghene
dyet begheert. Item van den weten ende dyenfte dien
zy den Cameraer in der tyt doen, totter Stat behoif,
binnen der Stat ende Stat vryheyt, zeilen zy hebben des
jaers elcx thien pont , ende anders gheen loen ; behou-
iic of zy wt beveel des Cameraer s yemant van der Stadt
fchoude aentajlen ende oplecgen, als van der Stat zyfen,
dat die ghene van htm , die dat dede van eiken oplecgen
iïebben zei drie pont, ende van ander fchout een pont,
ah van out s ghewoenlic is geweeji, die Cameraer wt
te lecgen, ende teghelden die ghtne, die opgeleytwert,
eer hy weder ofgaen zei.
Item, van dat zy op onfer Fr ouwen avont te Licht-
miffèn op hoeren coft den gilden dat cley leveren, ende
die terningen in budelkyns, daer zy mede loten ende die
lote maken, daer die Oudermans mede loten, om dis
Overfte Oudermans mede te kyefen, onder hem beyden
tfamentlic neghen font vyftbien fckillinge. Item van
eiken
-ocr page 95-
JAARBOEKEN. 69
eiken nywen borger, tfy dat men hem die borgerfcap
gheeft van graden, of dat hy die coipt om zyn geit,
zeilen die voerfcreve twee Dorwerders hebben ekk vier
oude vleemfche, alfi van oiits geweejl heeft. Item tot
eiken vier reyfen in den j air, als men Stadt zyfen ver-
coipt, zeilen deze twee Knapen daer by wezen ende die-
nen , ende daer off hebben als gewoenlic is , dye yerfte
ende lejle reyfe eicx twee pont, ende die twee middelfte
reyfen eicx een pont, ende des Raits Duerwerder zei
denfys epfetten-
Item van den Vkysbanken tot tween reyfen, telken
eicx e en pont, ende van den t blenden grof ende f mal,
twee pont. Item van den rafoen van denfyfen eicx
jacrs eiken drie paer hozen, voer ekk pacr drie pont,
te betalen die ghcne, die de z-\fe copen na der ouder ge-
woente. Item van allen ampten ofte dyenftcn , die
men openbaerliken opzet na der ouder gewoonten eicx
een pont. Item zoe wanneer men yct van der Stat we-
gen vcrcoipt mit openbaeren opzetten, verhucrt ofte op-
zet , daer zeilen deze Knapen by wezen, ende hoeren
dyenjl doen, ende daer of hebben tot elker reyfen eicx
een pont. Item op funte Martym Scuddecorfs avont
zeilen deze twee dycnres dat broit helpen ontfangen,
ende des anderen daghes geven, ende daer of hebben eicx
twee pont. Item van den Engelen te leyden op onfer
Vnuwen Lichtmiffèn dach, eicx een pont.
Item zeilen deze twee Knapen voerfcreve zelve hoe-
ren dyenjl doen, zoe lange als zy leven , ende niemant
van hoeren wegen buten zonderlinger belief ni/Jè des Raits
out cnde nywe. Sy en zeilen te Raide niet gekoeren
moigen werden zoe lange zy den dyenjl voerfcreve heb-
ben: noch oick enige ander dyenjle moigen hebben, bu-
ten confent s-Raits voerfcreve.
-Voert zoe zeilen deze Knapen voerfcreve hoeren eedt
doen, dat zy boeren dyenjl trouweiïke ende wel doen zei-
E 3 fen,
-ocr page 96-
10 UTRECHTSCHE 1471.
len, den Rait helen, ende deze ordonnantie houden zon?
der alle argelift.
Ik hebbe in het voorige Deel dezer Jaarboeken
(i) verhaald, dat Hertog Karel van Borgonje, by
den aanvang zyner regeering, als Graaf van Hot
land, eifte den eigendom der Veen en Broek-lan-
den , leggende tuffchen het Goyland en de Stadt
Utrecht, met veel iever beweerende die aan Hol-
land toe te komen. Het fchynt my toe, dat in dit
Jaar een einde van dit verfchil is gemaakt. Hier
toe geven my aanleiding de woorden, welke ik in
het dagelykfch Raadtsboek des VrydagsnaNativi-
tatis Mariae aangeteikent vinde, luidende aldus :
Overdroegen en beliefde die Raide out ende nywe,
dat men die fubmiffïe, merende van den Venen mit on-
fer Stat groete Zegel mede bezegelen zei in allen manie-
ren, als die by den Staten van den Lande in dengene-
rael Capittel belieft ende gheconfentiert is.
Item dat men die fubmi/Jïe, merende van de pael-
fchydingen van den Venen , bezegelen zei van der Stadt
wegen mitter Stadt groete Zegel, gelyck dat overdra-
gen is by den drien Staten van den Lande.
Hoe, en op wat wyze dit verfchil is vereffent,
})ebbe ik niet konnen nagaan, dewyl ik daar van
geenen Brief hebbe gevonden. Waarfchynelyk is
het, dat door het woord fubmiffïe niet moet ver-
ftaah worden, dat de Staten van het Nederfticht
?.ich zouden onderworpen hebben aan het goedvin-
den van den Borgonjer Hertog; maar wel, datzy
de zaak Rebben overgelaten aan de uitfpraak van.
goede
(l) $ietbet II, Deel dezer Jaarboeken, bladr. fy.
-ocr page 97-
1471- JAARBOEKEN. 71
goede Mannen, volgens de gewoon te in deze Eeuw
gebruikelyk, en dat volgens die uitfpraak het grond-
gebied van Holland en van Utrecht door palen zal
zyn afgeteikent en kenbaar gemaakt.
Biflchop David heeft op het einde van dit Jaar
eenen Brief uitgegeven, by welke hy beveeld, dat
men de Broederen en Zufteren van Penitencie van
S. Franjifcus ordre, zal houden en erkennen voor
geeftelyke perfoonen, volgens de voorrechten hen
door de Pauferi toegeftaan. (i)
1472.
In den Jaare 14.72. zyn aangeftelt tot
Schepenen.
Jacob van Amerongen.
Evert van Voerde.
Werner Braem, Borgermeefler.
Jan van BI och oven.
Jan Over die Vecht. (2)
Willem van Lochorft.
Frederic die Voicht.
Henric van Lewenberch.
Jan van Veen.
Beernt Proys Aelberts zoen.
Jan Knoip.
Willem Zael.
Raiden.
• \
Gherit Zoudenbalch.
Jon-
(i) Deze brief is te vinden by Matthaeus lib. i. Fundat.
Ecclef. cap. xv. pag. i?6.
(z) Deze is noch in dit Jaar tot Schout aangeftelt.
E 4
-ocr page 98-
?ft UTRECHTSCHE
Jonge Gerit Knyff, Borgermeefter,
Claes Jansze die Wad.
Gherit Voet.
Tyman Deel.
Jan Thomasze.
Henric van der A.
Godert Petersze.
Henric van Voerde.
Herman van Zyl.
Peter Jansze.
Gherit Woutersze.
Jan Romer.
Anfem Zajrn.
Jacob Jacobszc van Gheer.
Dyrik Heer, die Glafemaker.
Dyrick Braem.
Arnt Ram.
Volken Jansze, die Brouwer.
Arnt Willemsze van den Heyligen Lande.
Bartelmeus van Nyevelt.
Adriaen van Wezele..
Tyman Cloyting.
Jacob Jansze van Vinkeveen.
Oudermannen.
laders.
-ocr page 99-
JAARBOEKEN. 73
Cornelis Aelbertsze. 7 Linnewevers.
Jan Arntsze. 3
Simon Claesze, Overfte Ouderman. 7 3rouwers
Henrick Jacobsze. 3
Cornelis Aelberts Stadens zoen. 7.
Maes die Wilde. S
Filips Beerentsze. 7 ^
Zander Jansze. 3
GhysbertPonciaensze. 7 WoUewevers.
Gheldolf Gentsze. 3
ArntvanHove, Overfte Ouderman. 7
Jacob van Vyanen. 5
ReyerWmemsze. 7 j den
Herman Kroick. 3
Jacob Henricsze. 7 Cordewaniers.
Hennc van Loenen. 3

Gherit Uten Leen. •> Grauwetket!,
Hughe Foyt. 3
JanMont 7 Ryemfnyders.
Dyrck van Moutwyek. 3
Steven van Zulen, Vuermaker. ? B ^^^
Jan Boemnotrwer. 3 J
Clais Huehensze. 7 0 ,
Jan Korftghensze.
Tacob die Beer.
JanPetersze.
• -•
E «f In
-ocr page 100-
74 UTRECHTSCHE 1472.
In de Maand Januarius, te weten des Woendaghs
na S. Ponciaans dagh , heeft de Raadt de Kalk-
meters dit bevel gegeven :
In den yerjlen zeilen die gezwoere Calcmeters drie
wezen van der Stat wegen, ende niet meer. Ende die
zeilen meten allen calck , die binnen onfer Stat ende
Stat vryheyd, boven eenre karn famentcoips gelevert
werden zei, tfy datten ymant koipt om zelve te bezigen,
afvoert te vercopen, ende dair of hebben van eiken lope,
tfy dat zy den meten, ofdattet die luden ongemetenont-
fangen "willen, van eiken lope ghelefthe calcx vier doy-
te, ende van ene tonne ongheleflhe calcx acht doyte,
een out botke voer xxiiij. doyte gerekent. Ende dit fel
geven die Vercoper, ende dat zeilen die drie Meter s ge-
lyck deylen, Ende ymant anders, die hem calkmetens
onderzonde, of enichjlns den Calckmeter tfyn ontflale,
die zoude verboeren tien ponden, zoe dicke zyt deden ,
een derdendeel ter Stadt beboif, een derde deel t er Calc-
meter behoif, ende t-derde derdendeel tot behoif des
gheenre dyet aenbrengen zeilen; behoudeliken, dat die
Calcvercopers -mei vercopen ende leveren zeilen moigen
buten den geziKoere Meters, tot eenre karre calcx toe,
ofdaer ondèt, mer dair en boven famentscoips.
Item voer dit genot zeilen die Calcmeters die Calc~
mate in goeden reeke houden op boers zelfs cojle, buten
der Stadt cojl, na ouder gevooenten.
Item en gbeen Calcmeter, die zelfs zelve calck te
vercopen pleecht, en fel zyns zelfs calck meten, mer
van de andere ghezwoeren Meters moeten laten, byt
verboeren van zynen dyenft.
Item en feilen ghene Calcmeters calck meten daer
krupen inne ghebeernt zyn, byt verboeren van boeren
dyenfie.
Item ixaert dat ymant die calcl vercoipt, aen den
Cak'
-ocr page 101-
1472- JAARBOEKEN, 75
Calcmeteren begheerde calck gemeten te hebben, dat
zeilen zy doen terflont zonder vieygeren, byt verboe-
ren van boeren dyenfte, ten isaer of zy in ymants werk
van meten waeren, of daïr voer befproiken -waeren,
dat %y dyen voer dyenen zeilen,
In dit Jaer is de Nieuwe Gracht verdiept, op de-
zelve wys, als in het voorigejaer de Oude Gracht
gedaan was.
Zwaare koften heeft de Stadt moeten dragen, tot
het doen uitdiepen en graven van de Vaart, van
de Stadt Utrecht tot Vreeswyk, anders genaamc
de Vaart. Men moet zich niet verbeelden dat 'er
te vooren geene grift geweeft, en dat te dezer
tydt eene gantfche nieuwe yaart gegraven, maar
wel, dat zy verbreet en dieper gemaakt is , (i)
dewyl zekerlyk te vooren 'er al eene waterleiding
pf vliet geweeft is. Waar zoude doch het water
komende uit de Honswyker en Schalkwyker wete-
ringen gebleven zyn, en zyne loozing gehadt heb-
ben? Waar zoude het water uit den Yflel, als die
rivier hoog was, heengevloeit zyn? In den Laft-
brief, den Kaftelein van de Vaart voor twee Jaren
geseven, wordrook gewag gemaakt van Sche-
pen, zoo wel van binnen als van buiten, de Sluis
uit fchuttende.
Ook hebbe ik al lang voor dezen tydt verfcheide
Overdrachten des Raadts geboekt gezien, in wel-
ke verboden wierdt met peerden de Schepen langs
den Rhyndyk voort te trekken. En in ditzelve Jaar
heeft de Regeering dezer Stadt den Biflchop ver-
zocht t dat die genen, die den Rbyn jaerlyks plegen
(i) Ter diepte van twee ellen, volgen» Hed» p. «jn»
-ocr page 102-
te greven, alzulke gelden, ah men daer ofpleecbt te
geven, tot de grifte te bate mogen komen. Door welke
men moet veritaan die Lands-luiden of Gerechten,
die jaarlyks zeker geldmoeften opbrengen, tot het
doen fchoonmaken van den Vaartfchen Rhyn, en
hetbehoorlyk diep houden van den zelven. Uit dit
alles blykt, dat 'er reets te vooren eene vaart of wa-
terleiding geweeft is ; (i) doch dien menftellen moet
wegens deszelfs nauwheit en ondiepte niet dan met
kleine vaartuigen te hebben konnen gebruikt wor-
den; wieshalven ze te dezer tydt alleen wyder en
dieper gemaakt is, op dat door dezelve gemakke-
lyk, ten dienfte des Koophandels , de Scheepen,
den Rhyn afkomende, hunne Koop-waren zouden
konnen brengen, niet alleen aan deze Stadt, maar
zelfs langs de Vecht, welke nu ook verbreet en
verdiept was, tot Amfterdam, en van daar weder-
om opwaarts voeren.
Tot de betaling van het arbeits-volk, en het geen
vorder vereifl wierd ter volvoering van dit groote
werk , heeft de Stadt wederom geld opgenomen
van haare Borgeren en Onderzaten, en Lyf-renten
verkocht,ter beloop van zeven en tachtigduizent
negen hondert en zes en twintig ponden, elfftui-
vers en zes duiten. Het loon der arbeiders moet
minder geweeft zyn, dan een ftoter des daags, wel-
ke in het voorige Jaar aan de verdiepers van de
Vecht gegeven was; want ik vinde aangeteikent,
dat veele der graveren te zamen zyn gerot, en ver-
gaderingen hebben gemaakt, aangevoert en opge-
hitft door eenen Hendrik Smit, welke weigerden
met het werk voort te varen, ten zy hen een fto-
ter des daags wierdt toegeleit. Doch de aanleider
Hen*
(i) Pit bewyft Mattfcaeus de Jure Gladii, cap. xiy,
-ocr page 103-
JAARBOEKEN. 77
Hendrik Smit in de gevangenis gebracht, eneenige
andere der voornaamfle opftookers voor een Jaar
gebannen zynde, is de arbeit hervat,en voorfpoe-
dig ten einde gebracht. . Men moet dit begrypen
van de gemeene dagloonen, want ik vinde, dat
zommige meer hebben genoten, naer mate van de
zwaarte van het werk, 't welk zy moeften verrich-
ten; jaa zelfs, dat'er waren, die zich verbonden
hadden dag en nacht te arbeiden, en welke in vier-
en twintig uren een Stadts pond verdienden. Uit
des Cameraars rekening heb ik uitgetrokken, dat
dit gantfche werk, zoo aan arbeitsloon, als hout,
karren, krui-wagens, en alles wat 'er toe gediend
hadde , de Stadt gekoft heeft zeftig duizent vier
hondert negen en dertig ponden, twee ftuivers en
elf duiten.
Ook heeft de Raadt dezer Stadt te Jutfaas een
brug doen leggen, en vermits dezelve ftrekte ten
dienft van de eigenaars en bruikers der Landen in
het overeinde van Jutfaas gelegen, hebben dege-
buuren op zich genomen deszelfs onderhoudt ten
eeuwigen dagen , en daar van eenen Brief uitgele-
vert; (i) in welke geen deminftemeldinggefchiet
van eenig tol of brug-geld, zoo wegens de overry-
dende Wagenen , ofBeeften, als de doorvarende
Schuiten en Schepen, voor deszelfs in ftaat houding
te genieten, welke in latere tyden, en noch heden-
daags gevordert wordt.
Noch heeft de Stadt in dit Jaar doen maken de
Ban-klok, en zoo voor dezelve, als voor het hout
envzer-werk, in welke dezelve gehangen is, uit-
<re-
o

(i) Welke gelezen kan worden by M»tth«eu* lib. ii.Fun-
dat. Eclef. pag, ƒ 16. ;
-ocr page 104-
78 UTRECHTSCHE 147*.
gefchoten zeven en twintig hondert twaalf ponden
en vier duiten.
In het voorige Deel dezer Jaarboeken (i) heb-
ben wy gezien, dat Hertog Karel onder anderen
mede hadde geeifcht van de Staten van het Sticht
voldoening aan zynen baftaard Broeder Antoni van
zyn gewaant recht op de nalatenfchap van Jacob
van Gaasbeek. In dit Jaar heeft de gemelde Antoni
vanBorgonje eenen kwy tfcheldings-brief uitgelevert,
by welke hy bekent met zynen Broeder, BilTchop
David, en de Staten, overeen gekomen te zyn',
en ontfangen te hebben twaalf duizent guldens, met
afltand van alle recht en toezeggen, welke hy aan
die nalatenfchap hadde. (2)
Alle de Brieven, inhoudende zoo de Vryhedert
als Voorrechten, voortyts aan deze Stadtgefchon-
ken en verleend, alsmede de Verbanden en Over-
eenkomften met Vorften en Regeerders van andere
Landfchappen aangegaan, wierden alle op de Ka-
tryne Poort, in eene kamer daar toe gefchikt, be-
waart. Waarfchynelyk komt het my voor, dat
dezelve in geene behoorlyke en goede ordre zullen
geplaatfl zyn, dewyl ik te dezer tydt een Raadts*
befluit genomen vinde, by welke twee Leeden uit
den nieuwen, en twee uit den ouden Raadt, ne-
vens den Geheimfchryver, (3) gelail worden alle
die papieren nauwkeurig na te zien, en van dezel-
ve eene nette lyft te maken, op dat de Regeerders
dezelve gemaklcelyk zouden konnen vinden t om
van
(i) Bladz. o£.
(i) De briet is gedrukt by Matth. de Jure Gladii, cap.
xxiv. p. ,5.17.
(j) Te wéten TtelmaHnasvan'UJler. Deze heeft veel moei-
te en arbeit gedaan, i.iet alleen in het doorzien van alle de
Brie-
-ocr page 105-
JAARBOEKEN. 79
van dezelve een goet en behoorlyk gebruik te ma-
ken , wanneer ze dezelve ter ftaving en beveiliging
van hun goet recht zouden nodig hebben. Mogelyk
zullen de gefchillen , die de Stadt- te dezer tydt had-
de met die van Holland, over het rechts-gebiedt^
hier toe aanleiding hebben gegeven. Want Cor-
nelisvan Steenhuizen,, Borger dezer. Stadt, doorga»
van dffèndelft , Rentmeefter van Noord-holland,
gedagvaard zynde voor de Raaden van Holland»
ter voldoening van eenepenningfchuld, heeft de
Raadt dezer Stadt zich daar over beklaagt aan den
Stadhouder en Raden van Holland , en aangetoont,
dat geen Utrechtfch Borger, volgens Stadts Voor-
rechten voor eenig Werelds Rechter wegens fchul-
den konde te recht geftelt worden, dan voor den
Raadt dezer Stadt, verzoekende en ernffig aanhou-
dende, dat de gemelde Rentmeefter zoude worden
gelaft van de gedaanedagvaardiging af te zien, en
zyncn fchuldenaar alhier voor den Raadt in Rech-
ten te betrekken, met aanbieding van hem een
fpoedig vonnis te- doen erlangen. Van meerder
aangelegenheit- was het verfehil met de Stadt
Woerden, in welke eenige Utrechtfche Bofgers
waren aangehouden , van welk geval ik dezen brief
aan de Raden van Holland gefchreven, gevonden-
heb :
• •'-•>'' '''
„, •
Ghe-
»
Brieven, in kiften op de Katryne Poort leggende, matr in
het uitfchry ven derzelven , en net maken van Copie boeken »
vervattende alle de Prvilegfen voortyts aan de> Stadt verleend,
als uitdrukkelyk gemeld ftaat in des Carteraar» Rekening
over den Jare 1478. welke hy als Notaris hadde ondertei»
kent. Ook heeft hy veel dienft gedaan in de naderhant ver-
rezene gefchillen met den Biflchop , voor welke hem buiten*
gewoone loon is gegeven.
-ocr page 106-
go U T R E C H T S C H E 1472,
„ Gheboerige, Vrome, Wyze Heeren, bi-
„ fondere goede Vrunden.
_•
„ Alzoe wy anderdages onfe lieve encle ghetru->
« we Jan van Veent onfen mede Scepen, ende
„ Tylmannum van UJlert onfen Secretarium, aen
„ uwen liefden ghefchift ende gedeputiert gehadt
„
hebben, om den zelven uwen liefden te kennen
„ te geven alzulke onrecht ende nyewycheyden ,
„ als die Poertereii ende die Stede van Woerden
„
aen onfen borgeren ende onderzaten gehantiert
„ ende gekiert hebben , tiegens ende contrary on-
„ fen rechten ende previlegien, die wy zonderlin-
„ gen van der Greeflicheyt van Hollant lange tyt
„ gehadt , ende tot heer toe ghebruift hebben:
„ ende by namen een genoempt Gherit Jacobsze i
„ poerter tot Woerden; die om des willen, dat
„ hy mitten rechte alhyr voer zyns zelfs fculde
„ ghetueft ende gearrelHert was , enige onfer
„ borgere ende onderzaten binnen der Stede van-
„ Woerden weder opgehouden, ende boven recht
„ ende redenen ghetueft heeft, ghelyck die voer-
„ fcreve onfe Gedeputierden uwen liefden dat in
„ eenre iupplicacy , wt onfen beveel, int lange i n
„ fcripten overgegeven hebben , concluderende
„ ende begerende in derzelver fupplicacy , in den
„ naem van ons , uwen liefden , den voerfcreve
„ Stede van Woerden , ende Gherit Jacobsze , fcerp*
„ lich te doen bevelen , ende voert allen anderen
„ Officieren ende Dyenren , dyent behoeren of
„ aenrueren mach , dat zy terflont coftelois ende
„ fcadelois onfe ghearremerde borgeren ende on-
»> derzaten, in live ende goede vryeden en quyt-
}, fchelden , ende ons ende onfe borgeren , ende
3t onderzaten , van onfen , ende hoeren , coften ende
-ocr page 107-
i4?2. JAARBOEKEN. Si
^ feaden, in dezer zake gedaen ende geleden be-
j, hoerlike f eftitucy deden, ende oick dyergelikeil
j, tanderen tyden verhuet werden, als dat behoer-
5, de j na den inhehoude der voerfcf eve fupplica-
j, cyen, daer toe wy ons refereren van dien*
„ Twelck, lieve Heeren, int wail nemen van u ,
s, ons dunftj dat ghy fculdich zoudt geweeft heb»
j, ben te doen, by redenen in den zelven fuppli-
j, caeien int lange verclaert» Nietmyn, toteere
$, ende weerdicheyt van myneh gneidige Heer van
is Bourgondiër! j ende ter liefde van u j mynHtee-
„ ren > zyn wy tefer tyt te vreden, dattetappoin-
>, tement ende ofdinaney by uwen liefden ghe-
j, raempt, tot execucy geftelt werde, indienonfe
^ borgeren ende onderzaten alzulke cauty doen
„ moigen , als Ghirit Jacobsze voerfcreve alhyr
j, gedaen heeft, te weten loftenifle mit eden zon-
„ der borchtochte, alft na gelegentheyt behoert,
„ ende die lofteniffe an handen des Deurwerders
„ myns gnedichs Heef e voerfcreve, die alhyr daer
& toe gefondert zei werde, ghefchien mochten;
j, wantet anders onfen borgeren ende onderzaten
,, voerfcreve, die tot Woerden reyfen zouden
>, moeten , om ontflagen te Werden > tot meerre
„ moyenilfe ende coften komen zoude, behouden-1
„ de oick ons in deze zake alzulke expedicy temoi-
^ gen wedervaeren zonder proces, pleytinge of
„ anders j als uwe liefden den voerfcreve onfe Ge->
^ deputierden geloift ende toegezeyt hebben* Be-
,j geeren hyrom zeer vrientlich aen uwen liefden
„ in dit fiuck u alzoe te bewyzen, als wy betrou*
„ wen j ende oick tanderen tyden in gelyken, of*
„ te meerderen zaken van ons gheerne gedaen
w zouden willen hebben j uwe liefden, die^ ons
,, niet fparende, God behueden wil zelich ende
IIL DEEL. F „ ge-
-ocr page 108-
$2 UT R'E'CH T S C H E 1472.
„ gefont. Gefcreven op ten xxnnften dach in
„ Junio Anno LXXII. -
•
Insgelyks heeft de Regeering kort te vooren ge-
bruik gemaakt van der borgeren Voorrechten te-
gen Gerrït Mulart, Maarfchalk van het Nederlticht,
aan wien ze dezen Brief gefchreven1 heeft:
„ Eerfame, bifondere, goede Vrünt,
„ Mathys Jan Splintersze, onfe borger, heeft
„ ons te kennen gegeven, dat ghy hem befproiken
„ ofte beclaicht zoudt hebben voer zekere krulden,
„ die hy u van broiken fculdich wezen zoude;
„ 't welck, goede vrunt, indyent zo is, zich niet
„ en geboert; want men na onie rechten ende
„ previlegien onfer borger s live noch goede ner-
„ ghent tuflchen Noide ende Bodegraven, noch
„ daer en binnen ommegaende, dan alhyr, bezet-
„ ten, beclagen, noch rechtvorderinge daer op
„ doen en mach, van fcaden of van fculden rue-
„ rende. Is hyrom onfe vruntlike begeeren aen
„ uwen Eerfamheyden , alzulke bedachten ofte
„ rechtvorderinge, als ghy op onfen burger van
„ dezen gedaenhebben mocht, afteflellen, ende
„ lecgen te laten, ons in onfen rechten ende pre-
„ vilegien niet hinderlich wezende. Niet myn
„ heb gy op hem yet te zeggen, daer van wilwy
„ u alhyr goet recht ofte befcheyt voer onfen Rai-
„ de doen ende wedervaeren laten , daer ghy des
„ begheerende zelt werden ; Doende, goede
„ vrunt, hyr inne alft behoert, op dat ons die noit
„ niet en dringe, in behoudeniffe onzer rechten
„ ende previlegien, gheboerlike provify ende re-
,, rnedien daer op te hebben. Soe vele dan u ge-
„ lieven zal in den zelven te doen, begeeren wy
neen
-ocr page 109-
Ï4-72 JAARBOEKEN. 83
j, een goetlich befcreven aritwoerde by brenger
„ des briefs,' ons daer na te moigen rechten, van
„ uwen Eerfamheyden, die ons vorder niet fpae-
$, rende, God behueden wil in zeugen leven.' Ge-
,$ fcreveri op ten leften daeh in Februario Anno
j, LXXII«'
En dat de gemelde Maarfchalk riaer den zin der
Regeerders zich heeft gedragen, en den zelven
Mathys heeft aangeklaagt, en gedaghvaard voor
den Raadt dezer Stadt, is my gebleken uit des
Raadts dagelyks boek, des Vrydaghs na Oculi.
Dezelve Maarfchalk hadde ook eenen Huisman
uit Teckop, genaamt Gherit die Berger, die des Sa-
turdaghs zyne booter en kaas op de Markt hadde
gebracht en verkocht, in het wederkeerën riaer zyne
woonplaats, buiten de poort in Stadts vryheit,
door zyne dienaren gevangen doen nemen, en la-
ten' vervoeren naer Maarflen. En dewyl dit mede
ifrydig was met Stads Voorrechten, heeft de Raadt
aan hem gefchreven* en op de loslating van den
gevangene aangedrongen, welke geantwoord heeft,
niet geweten te hebben deze daadt iiï Stadts vry-
heit voorgevallen te zyn, daar na behoorlyk on-
derzoek te zullen doen,en zulks waar bevindende,
den gevangene te zullen ontflaan.
In dit Jaar is binnen deze Stadt eerie Lakendra-
perye opgerecht, en heeft de Raadt y ter begun-
ftiging des zelfs de Wantfys van de Lakenen van
buiten inkomende verhoogt, en alle Lakenen, wel-
ke alhier zouden worden bereyt, fysvry verklaard.
Voortydts wierd van ieder {luk Laken de zeiligfte
penning gegeven,- thans wilde de Raadt, dat van ie-
der elle zoude worden betaald een e oude Vlaamfche
ftuiver, en dat alle Hollandfche gepakte Lakenen
F a zou-
-ocr page 110-

U UTRECHTSCHE 1472.
zouden gerekent worden op twee en dertig ellen,
en de halve Lakenen op zemen ellen, en daar voor
den zys verfchuldicht wezen; en dat de Borkels-
lakenen, de Mantel-lakenen , Roldoeken en Half-
doeken j de twee ellen voor eene zouden verfyzen.
Ook zyn 'er twee Mannen aangeflelt, om de La-
kenen alhier gemaakt te waardeeren.
Tot Yker van de Maten en Gewichten is aan-
gefteld Claas Jan Stevens zoons zoon, met laft om
dat arnpt naer dit voorfchrift waar te neemen;
In den yerflen, van eenflucke wichten befloten van
een pont, van achte het nederwerts, te weten acbte
loet, vier het, twee loet, een het, een half het, een
vierendeel loet s, ende twee halve vierendel loet s, van
elck dezer voerfcreve par celen oftejiucken te bezien, of
zy te pas zwaer zyn, zei hy hebben tot elker reyfe een
doytgen, vier ende twinticb doytgens voer enen Crom-
Jlert gherekent.
Item van die wicht e, die int voerfcreve wichtefluit,
ende meer is dan voerfcreven flaet, die men alleen be-
ziet ende te pas zwaer is, van elckjiucke twee doyt~
gens. Item van eenjlucke befloten wicht s van een pont,
ende van een half pont, dair men of noch toe en doet,
ende van ene halve marck, van elke Jlucke vier doyt-
gens , ende van achte loede nederwerts, te weten van
vier heden, van twee heden, van een het, van een
half loet, van een vierendel loet s, ende van twee halve
vierendel lo-it s, van elckjiucke twee doytgens, zoedick
men des begheert, indien men dair aen gewrocht heeft;
mer had hy daer niet aen gewrocht, zoe zei hy hebben
van elckjtttck een doytgen.
Item van vier, of van fss ponden zei hy hebben van
elckfluck twee doytgens te bezien; mer wrocht e hy aen
cnicbftuck van der wichte, zot zal hy hebben van elck
Jltickt,
-ocr page 111-
1472. JAARBOEKEN. 85
flucke, daer hy aen gewrocht had t vier doytgenf.
Item van metalen wichten, die ront zyn, van twee
ponden, van een pont, van een half pont, ende van
ene halve marck, die die Potghi'eters dagelycx ghieten y
groet ende cleyne tet tween ponden toe, van elckflucke
fes doytkens te yken, ende van ekk ftuck te bezien zon-
der yken twee doytgens, zoe dicke men dat verzoitt.
Item van thien ponden totvyfende twintich ponden
toe, daer men enen rynck inne gbiet, elck ftuck enen
ftu<oer van yken; ende ijl ziaaer genoeich ende t e pas,
ende men ander s niet en doet, dan ment beziet, van elck
finck vier doytgens.
Item van een paerfchalen te verfnoren ende gelyck te
maken, dair die nagel goet aen is, acht doytgens, en-
de daer men den nagel ende balke aen verftelt, enen
halven cromflert. Ende ïsaert zake, dat men die fcalen
tfamen vermaiSte, zoe zei men dair of geven vyfwyt-
gens.
Item van metalen maten van ene halve take, van
een mingclen, van ene pint e} ende van ene halve pin-
te, van elck fluck fes witgens, ende ofzy te cleyn wae-
ren, by alzoe dat men daer enen hoep op zonderen mos-
te, van ekk fluck fes witgens.
Item van ene metalen oly-mate van een pont, of van
een half pont, of van ene halve marck, of dat men dair
yet wat op zondiert, of zy te cleyn tuaeren, van elck
fluck enen cromflert.
Item van ene metalen ixichte van ene halve marck,
die men tut der marïïe brengt, van 't fluck drie witgens.
Item van ene hele oly-kan , die men yerfl maift, vier
cromflert. Item van ene halve oly-kan, die men yerfl
yket, drie cromflert. Item of enige van den zelvenoly-
maten te cleyn taaeren, dat men dair op enen hoip zou-
de moiten zonderen, van elck fluck negen witgens.
Item van houten maten van ene halve take, van een
F 3 min-
-ocr page 112-
80 UTRECHTSCHE
mingekn , van ene pinte, ende van ene halve pinte,
van elckjluckefes döytgens; tner hy zei daer enen brant
ep zetten. Ende die Tker zei den luden bevelen , dat zy
die voerfcreve maten over acht daghen na dien daght
dat hy die maten gheyft heef t, weder brengen ende laten
zy opt nywe yken ,• want zy wel een vingerbreet dicke
f legen te zwellen, ende dan dair afhebben half geit.
Item alle maten ende wichten voerfcreve zei die Tker
yken om alfulck geit ende loen, alsvoerfcrevenftaety
ende daer zyn teyken opfetten t ende alle jaer een zon-r
derlinge teyken maken, op dat hy weten mach van wat
jaer, ende voer wien hy verantwoerden zei , ende dit
'zei hy doen by zynen eede,ende dair oftercorrexyflaen
tottes Raits goetduncken.
•
1473-
In den Jare 1473. is de Regeering aldus geftelt ;
Schepenen.
Willem die Vos, Bprgermeefler.
Èeernt (jrawert.
Jan Knyff.
JPeter Rwfch.
Jan van Hamerfteyn.
Lubbert die Wail.
Ëerft van Drakenborch.
Henripk van Ghent.
t)irck Borre yan Amerongen,
Henrick Knoip.
Macharys van Benthem,
Hubert Jacpbsze,
JHenfick van Scarpenborch,
-ocr page 113-
1473- JAARBOEKEN. 87
Jacob Jacobsze, Borgermeefter.
Jan van Lantscroen.
Ghysbert Henricxe.
Willem Jansze.
Tyman van Heerfel.
Claes Egbertsze.
Florys Ghysbertsze.
Frederik van Voerde.
Tyman van Zyl.
Ghysbert van Hamelenberdz.
Dyrck Rwfch.
Jacob Egbertsze.
Jan Krom.
Wilger Jacobsze,
Jan Petersze.
Aelbert Beynop.
Ludolf van Wely.
Egbert Rutgersze. •
Florys van Jutfaes.
Henrick van Nyevelt.
fan die Wit, Tynnegieter.
Dyrck van Wail.
Jan Ludolfsze.
öudermannen.
Lambert Bevelant. "7 Wantf ders.
Ysbrant Woutersze. 3
Gheryt Jansze. 7 Snvders c
Dyrck Mourysze. 5
ArntvanderHorft.|Backerg>
Gheryt Hughensze. j
F 4 J*
-ocr page 114-
UTRECHTSCHE 1473,
wr> Brouwers.
Jan die Wyfe. 5
Henrick Borr. 7 visc
Arnt Henncxze. S
Lubbert Snoick. j LQU
j sbrant Jansze. 3
Willem Steen. 7 WoUewevers<
Jan Schot. 3
Dyrck Willem Tylmans zpens zoen. 7 Marsludeöi
Henrick van Vyanea. J
Pouwels van Malfen,OverfleQudernian. 7 Botter-
Jan van Zyll. l luden,
Willem Henricxze. 7 Gordewaniers
-- « 71 f \^,\Ji. \-\\~ \V GLlli\.L&»
Mathys Lambertsze. j
Dyrck Block. 7 Oudewantfnyders.
Werner Jansze. 5 '
Pheryt die paen. 7 Steenbickers.
Clais van Wyck. 5
Willem Foyt, Overile Ouderman. ?GrauwerkerSu
Clais Pouwelsze. 4
Ghysbert Brantsze. 7 R f] b d '
Jan van liouten. j • » •;
Jan van Mafch 7 B ]houwers.
Gheryt Eryeck. 3 ?
Steven yan Wede. 7 om„jpn
Henrick Woutersze. $ bmeden'
Jan Ponfiaensze. 7 Zadekers.
Jlolof Gqes. j
De Koophandel in deze Stadt toenemende, heeft
$e {laadt in het begin van dit Jaar, des Maandaghs
m
-ocr page 115-
H73- JAARBOEKEN. $$
na S. Anthoni, bepaald de gewichten, welke door
de Kooplieden zouden worden gebruikt, op deze
wyze:
' Overdroegen Scepene, Raide ende Oudermans, voer
nutfcap ende profyt on/er Stadt, ende onfer ghemeynre
borgeren, te houden ende te gebruken alzulke manieren
van ghewichten, ais hyr na befcreven Jlaen.
In den yerften zeilen alle gewichten, daer men mede
wegen zei, alzoe zwaer wezen als Coelfch gewiekte}
mer die ghene, die mit cleynoten , juwelen, gefteente,
gout of t f zuivere, ommegaen, zullen wegen mit Troys
'ende Coelfch gewiekte, als van out s gewoenliken is ge*
weeft, te weten, gout ende gejieente mit Troys gewicb-
te, ende zuiver ende andere cleynoten ende juwelen mit
Colfch gewichte.
Item zei die Stadt altoes lecgen houden deze nabe-
fcreven wichten van koeper, daer men alle tyt na ykeq
'zei
In den yèrften eenftucke van hondert pondent
Item eenftucke van vyftich ponden.
Item eenjlucke van vyf en twintich ponden.
Item eenjlucke van derthiende halven ponden.
Item noch twee Jlucken gejlotenre ghewichten, dat
ene van achte ponden, daer alle die cleyne gewichten
inne bejloten zeilen wezen.
Item een Troys ghewichte van vyer marcken.
Voert zoe zei die Stadt oick houden lecgen drye paer
goeder f ynre fcalen, dat ene pabr van twaelf ponden,
f en paer van tween pont, ende een paer ckynrefchalen.
Item deze voerfcreve wichten ende fchalen zeilen be~
Jloten lecgen in der Stadt floet, ende daer zei die Scepen*
borgermeyfter den Jloten af hebben.
Item zoe zei men jaerlicxs wt den Raide kyfen fw
JVeghenmeyfters, die der hiden wichten ende fchale»
bezien, ende nformerenzellen na dezevoerfcreveiioicb-
F 5 ten
-ocr page 116-
9o UTRECHTSCHE 1473
ten ende fcalen, ende .dat zeilen die twee Weghemey
Jlers moighen doen zoe dicke hem dat gelieft.
Item zoe en zei niemant weghen mit wichten vaf
vier pont, ofdaer onder, zy en zeilen kueperen ofmf
talen wezen; mer mit andere wichten, boven vier po
zwaer, zei men wel moighen weghen, indien zy min
Stadt teyken getykent zyn.
Item en zei niemant wegen mit enighen ghewichte
%y en zyn mitter Stadt teyken gbeteykent. Ende di
zeil all wezen tujjchen den coper ende vercoper.
En vermits van alle oude tyden af, het gewich
in deze Stadt gebruikt, gefchikt was naer de zwaar
te van het-Keulfch gewicht, heeft de Raadt aai
de Regeering der Stadt Keulen gefchreven , e
verzocht eenige ftukken van haar gewicht hei
waarts over te zenden, zoo als blykt uit dezen Brief
„ Eerfame, voerfichtige, wyfe, bifonder
„ goede Vrunden.
„ Alzoe wy ende onfe ghemeyne borgeren end
„ onderzaten, ende andere, die alhyr hoer koip
„ manfcap plegen te hantieren , van ouden heer
3, comeii zulke wichte, als men binnen uwer Stad
a, onder den ghemeynen borgeren, onderzaten en
9, de koipluden dagelycx gebruyct, óickgebruyéï
s, gehadt hebben, ende noch gebruken, die w*
„ Colfch gewichte heten»; ende die zelve gewich
Mr' ten, overmits lanchey t van tyden ende jaren ghe
at befecht, verandert zyn geweeft, by alzoe, da
„ die ghemeyne koipman ende andere, by ghe
» breek van tlyen, ghefchedicht ende behinder
„ wert, ende noch vordere fcaden ende hinde:
» daer mede lydenmochte, wam zake, dat mer
-ocr page 117-
Ï473-- JAARBOEKEN. 91
„ daer gheen voerfien op en hadde. Want wy
„ dan, eerfame geminden vrunden, harde noide
„ gehengen zouden, dat yemant by gebreke van
„ den wichte voerfcreve, afterdeel hebben enda
„ befchedicht werden mochte, ende piek fchul-
„ dich zyn zulcx te verhueden, ende onfe oude
„ heerkomen dencken tachtervolgen, ende vol-
„ comelik te houden, zoe verre in ons is, foe ifl,
„ dat wy zeer vruntlich bidden uwe Eerfamhey-
„ den, ons by dezen onfen bode op pnfen cofl te
„ zeynden die rechte Colfche gewichte, mit uwer
„ Stadt teyken geteykent, ende certificacien in
„ brieven , daer toe behoerende, daer na wy ons
,, rechten ende regulieren zeilen moigen in tyden
„ toekomende; te weten, van lode gemaifit een
„ ftuck van hondert ponden, tander flucke. van
„ vyftich ponden , tderde flucke van vyf ende
„ twintich ponden , tvierde flucke van vyfthien
„ ponden, tvyfde flucke van thien ponden , tfesde
„ van vyf ponden, tfevende van ene ponde, ende
„ tlefle van een half pont.
„ Eerfame, wyfe, goede vrunden, wilt ons op
„ defer tyt defer pnfer vruntliker bede, in vorder-
„ fcap des ghemeynen koipmans, niet weygeren ,
„ wy willen tanderen tyden in gelyken,oftemeer-
„ deren zaken, in onzen vermoigen pezende,
,? gheerne weder te willen zyn uwen Eerfamen
„ Wysheyden, die Godalmachtichbehuedenmoit
„ in zynen heyligen dyenfle. Gegeven op teq>
„ xyiuden dach in Febyuario anno txxni.
''..-....• . ,, ,..-.. • -
Omtrent den zelven tydt is ook vaflgeflelt, hoe
veele ponden van de boter, in houte vaten geleverd
wordende, zoude worden afgekort, en verflaan,
(Ut yafl ieder geheel vgtt twee en twintig ponden,
van
-ocr page 118-
9* UTRECHTSCHE 1473.
van een half vat twaalf ponden, en van een vie-
rendeel vat zes ponden , in afflag zouden komen.
Insgelyks is door den Raadt een keur gemaakt,
naer welke zich de Weerdyn van het Tinnewerk,
en de Yker van de Bier- en Oly-tonnen zich zoude
hebben te regelen;
In den yerjlen zoe zei daer een gezwoere Weerdeyn
viezen van der Stadt wegen van den tynnenwerke ende
niet meer, ende die zei der Stadt teykene daer van heb-
ben die daer toe dienen zeilen. Item zoe en zeilen die
tynneghieters gheen tynnenwerck werken meer dan vatt
tween koeren, te weten dat die ene koer wezen zelfyn,
ende die zei getey kent wefen milten gekroenden hamer,
ende mit de f Meyfters teyken, om te weten wiet gemaïct
heeft. Item die ander kuer en fel niet fyn wefen, ende
daer zei int hondert wezen xvj. pont loets, t e weten
vier ende tachtich pontfyns tyns endefefthien pont loets,
mailt t f amen bonden pont, ende arger en fel ment niet
werken, ende dat fel getey kent wezen metter Stadt tey-
kene , om oick te weten wiet gemaiEt heeft. Item zoe
en feilen die Tynneghieters ghene platelen fchuttelen,
noch zoujïer-en maken dan fyn. Item en zei nyemant
«nich tynnenwerck werken vanftoffieringe, te weten
hengels, hals, Ut ende voet, of ander s enige ftoffierin-
ge, ten zei alzoe goet wezen als dat werck daert aen
gewrocht wert, opt verboeren des wercks. Item en fel
gheen Tymcghieter enich gewrocht werck vercopen ,ten
zei yerft getey kent wezen na der koer des wercks, opt
verboeren des wercks. Item waert zake, dat ymant
anders wrocht e dan op deze voerfcreve twee koeren, en-
de daer meer in dede dan voerfcrevenftaet, die ver boer-
de dat werck.
Item om die rechte waerhtyt hyr ofte vernemen, zei
éie voerfcrwe fFetrdeyti by zynen eéfk t et allen tyden,
-ocr page 119-
1473- JAARBOEKEN. 93
alfl te doen is, ende hem dat gelieft, twee ofte drie
tvercluden by hem nemen, diet hem verjlaen, ende die
daer op eeden , dat zy mit hem gaen zullen, ende dat tynr
nenwerck bezueken ende ixeerderen, na der ordinancien
voerfcreve. Endeymant, die hy daer toe name, endt
dat wederzeyde of-weygerde, die verboerde een font tot
behotf des Weerdeyns voerfcreve, ende by mach daer
toe nemen alle tyt nyiae vaercluden, of die oude houden,
«f hem dat gelieft, mer tot elker reyfe zy van nywes
daer toe eeden, ende hoer eedt zei ixezen, dat zy dat
tynnewerck te rechte bezueken zullen ende recht meerde'
ren na hoeren vyfjïnnen na dezer ordinancie, dat hem
God zoe helpe ende allen zyne heyligen.
Item alle f^rydage zei die Weerdeyn dat Tynnewerck
weer der en in manieren voerfcreve ende mede teykenen t
ten waer ofte ymant eer te doen had, den zoude by nor-
Heren zonder weygeren.
Item alle die voerfcreve boete daer zei onfe Stadt die
tne helfte of hebben, ende die Weerdeyn mittenixerck-
luden diet hem helpen bezueken die ander helfte, gelyck
onder hem te deylen, ende hyr of zei die Weerdeyn der
Stadt rekeninge doen, tot air e tyt als mens begheert.
Item zei die Weerdeyn hebben van teykenen van elker
vlejfthe, kanne ofte ftander, groet ofcleyn, twee pen-
ninge. Item van een dofyn candelaers, van eendofyn
zoutvate, ende van een dofyn teleur en, van elc dofyn
te teykenen twee penninge, ende van een half dofyn enen
penning, ende boven een half dofyn twee penninge.
Item van een dofyn fcuttelen, ende een dofyn dobbelie-
ren groet ofcleyn, van elcx dofyn van teykengelde, twee
penninge, ende vant halve dofyn enen penning, end»
boven een half dofyn twee penninge. Item dit zaliag'
zen vant werck dat men hyr binnen maiff ende anders
niet.
Item z«I riek 4fZt Wtsrdeyn teyktnen die mate vaat
alltn
-ocr page 120-
54 U T R Ê C ti T S C H E ï473.
allentynnen kannen, ende daer afhebben van élkerkan
groet ofcleyne hoer rechte mate te geven ende te teyke-
nen vier penningen, ende dat en feilen dié Tynnegbie-
ters niét betalen,mer die lude den die kannen hoer zyn^
ende zy geteykent willen hebben.
Item deze voerfcreve penningbe zeilen wezen die
twaelf penninge enen fchilling > ende twintich fchillinge
ten font alze onfe Stadt van buere lyfrenthen gheeft;
Item die ghene die hem witten tynnewerke ghenieren
tn feilen dit ampt niet moigen hebben*
Yk-ampt vaii de Bier* en Oly-tonnen.
In den yerflen zoe zei der een gezwoere Tker wezen
van der Stadt wegen van den byer-tonnen ende oly-ton-
nen, ende niet meer, ende die zal der Stadt teykene
daer "aanhebben, die daer toe dyenen, die elcxzonder-
linge wezen zeilen*
Item zei deze voerfereve gêzwoere teykenen alle byef-
tonnen mitter Stadt brantteyken, ende daer of hebbert
van elker tonne, heel of half) grof offmal, dat vier^
del van ene Hollantfche Lewe, ende twee vierendeelt ton-
nen voer ene heel tonne te t eykenen > mer die Brouwers
zeilen den gezwoeren die tonnen zelve doen vullen nut
water als die gezwoeren meten ende t eykenen zei', ende
enich Brouwer die zyns zelfs ongéteykende tonnen wt-
feynde mit byer^ die ver boerde een koer van vyf ponden
van elker tonne, groet of cleyne , half ter Stadt behoif
ende half totter gezwoeren behoif, daer hy rekeninge
van doen zei, als mens begheert.
Item is te wetene, dat een grof vat houden zeithien
emmeren, ende elck emmerfeventhien mingelen.
Item voert waert dat ymatlt enige oly-tonne gheyket
woude hebben, ende der Stadt brant daer op begheerde,
die zei die Tker yken mit water of mit oly t zoe men
htm
-ocr page 121-
1473- T A 'A KB' O \E T£ 'E N. ' 95
hem dat tuyfen zeljmerdie den brant begheert zei hem
diskannen vullen, ende daer zei die gezvooeren. of -heb-
ben van elker tonne , die by^alzoeyket } ende den brant
daeropfet, ene halve Levie, ende.dat zei betalen dit
ghene. die dit y keende brant begheert. u
Item te wetene dat deze oly-tonnen houden zetten ten
minflen negenthien kannen olys, ende daer en boven 9
inde "wes die meer houden tot enen ponde toe, of daer en
boven, dat zei die gezwoeren daer op riffen-, ende elk*
fcrevff zei tivee pont wezen , ende een halve fereve een
pont. f ende niet min , ende daer zei die Tker dat brant"
teyken teynden aenfetten, ende dat zoejluten dat mens
vermeerren noch verminren en mach.
Item zoe wye zyne tonne dus gheyket woude hebben ,
die zei zy brengen tottes Tker s huyt , tot vieren toe of
daer onder, endeyjjer meer dan vier, zoef zei die Tker
mede gaen tben plaetzen daer die tonnen zyn ende yken
die daer. Item zoe zei die Stadt den Tker leveren een
rechte oly-kan een pont, ende dat brantteyken op hoeren
' • -t ' « '''•''
Ter voortzetting van de in het voorige Jaar op-
gerechte Draperye, is mede opentlyk afgelezen ,
dat ieder, zonder onderfcheit uit welke landen hy
oorfpronkelyk was, en kwam, binnen deze Stadt
willende touwen zetten, de draperye oeffenen,en
wolle lakenen bereiden , alhier zyne woonplaats
jnochte nemen; jaa zelfs, dat aan hen, indien de
Weerdynen op de Draperye geftek, goede getui-
genis van hunne bekwaamheit en ervarenheit ga-
ven , het borgerrecht zoude gegeven worden.
De Stadt eenig geld nodig hebbende, is wegens
de Regeering aan alle Gilden bekent gemaakt 3, dat
die geehe , welke vyf en twintig Rh'yrifthë Guldens
leende, binnen het Jaar zyne uitgefctiooïe pennin-
fCQ
-ocr page 122-
90 UTRECHTSCHË
gen wederom ontfangen, en tot den tydt van de
aflofling vry zoude 2yn van alle dienft, welke hy
aan de Staat en zyn Gild fchuldigwas te doen.
Van oude tyden af is de Buurkerk voorzien ge*
weeft van eene uur-klok, en dewyl het bywerk tot
de zelve behoorende zeer oudtenverfletenwas, en
niet dan met groote koften konde vernieuwt wór*
den, en ook van weinig nut was, wegens deszelfs
nabyheit aan den Doms toorn, is ze afgenomen.
Beeter heeft de Stadt haar geld befteed aan het ko-
pen van hetKeyzerryk, zynde een groot huis, gele-
ten aan de Staats Wage, van welke ze den eigen-
om bekomen heeft voor een duizent Rhynfche
Guldens.
Des Maandaghs na S. Jan > is opentlyk by klok-
luiding, aan de Gelderfche, welke Hertog Karet
de Stoute wederfpannig waren, verboden binnen
Utrecht te komen, en koopmanfchap aldaar te dry-
ven, en alle borgeren en ingezetenen dezer Stadt
aangezeit, hen, noch hunne goederen, niet te her-
bergen, of eenige fchuilplaats te geven. Voorts
zyn alle Utrechtfche inwooneren boven de twintig
en beneden de zeftig jaren gelaft, zich , met behoor-
lyke wapenen voorzien, gereet te houden, om op
de eerfte gewoonlyke waarfchouwing te velde te
trekken. De gevolgen van de oneenigheden tus-
fchen den ouden Hertog van Gelre en zynen Zoon
waren oorzaak van dit Raadtsbefluit, waarom ik
dezelve kortelyk zal moeten aanroeren. Adolpb
van Gelre, zich aan het Hof van den Hertog Kar el
onthoudende, hadde op het ernftig aanhouden van
den gemelden Hertog toegedaan de loslating van
zynen Vader Aarnout, welke zes jaren op het Ka-
fteel te Buren van zynen ontaarden en heerzuchti-
gen Zoon gevangen was gehouden. De oude Her-
tog
-ocr page 123-
1473* '• J. A A R B ö '£ £ Ë' tt $?
tog wier d te Hesdin gebracht, in welke plaats de
Borgonjer Vorfl zich onthield. Beide verdedigde
zy hun gedrag voor den Hertog, welke veel moei-
te aanwende om hen te verzoenen; doch Adolpb
verwierp alle billyke voorflagen, en wilde zynen
Vader van alle bewind uitfluitenj merkende, dat
Hertog Karel zulks niet zoude goet keuren ± yluch-
te hy uit het Hof van den Hertog, doch wierd in
het overfchepen van de Maas by Namen (i) gevat,
en gevangen gehouden. De oude Gelderfche Vorft,
verwachtende dat die geene, welke het met zynen
Zoon gehouden hadden, zich nu gewillig aan hem
onderwerpen zouden, en hy dus eene gerufte be-
zitting zyner landen genieten, trok naer Gelderland j
maar de Steden Nimwegen, Arnhem en Zutphen^
nevens de Edellieden en de Steden van die drie
kwartieren, zich te zamen verbonden hebbende,
om ten dienft van Adotyb en zyne erven het land
te bewaren en te befchermen , wierd hy alleen in
de Graaf, te Gelder en te Roermond ingelaten *
Hertog darnout,zoo grooten tegenftand vindendet
en geene macht hebbende om zyne wederfpannige
onderdanen tot gehoorzaamhek te dwingen, wierd
te rade in het Jaar 1472. het Vorftendom Gelre
en het Graaffchap Zutphen aan Karel de Stoute te
verpanden, voor twee en negentig duizent Rhyn-
fche Goudguldens, behoudens de lyftocht zyn le-
ven lang gedurende, (2) Kort daar naais Aarnwt
over*
(O Naderhant is hy f e Vilvoorden, eto van daar naer Kortryk
gebracht, >" welke plaats hy tot het Crverlydetl van Hertog
Karel gevangen gebleven i».
{i) De brieven kennen gelezen worden by Pontafius , lib. ix«
Hift. Gelr. p. fj.z. & feqq. andere Sdïryvérü , ali P. Heüfer..
lib • v< Rer. Burgund. cap. 7* Gouthoeven bladz. ^pf. en andere,
welke aangehaalt worden door den Hoor v»n Alen in de
///. DEEL. G
-ocr page 124-
•9$ UTRECHTSCHE 1473.
overleden , te weten den drie en twintigften Fe-
bruarius van dit Jaar. Hertog Karel van deze dood
kennis gekregen hebbende, dede te Valenciennes
de Ridders van het Goude-vlies by den anderen ko-
men , welke, na verhoor van de verweering van
Adolf, door een zyner voorfpraken gedaan, een-
parig vonniften, dat de handel tuflchen de Vor-
ften Karel en Aarnout, wegens het Hertogdom
Gelre en het Graaffchap Zutphen, wettig, en der-
halven Kccrel gerechtjgt was, om de gemelde Lan-
den in bezitting te nemen, en dat Adolf, om zyn
godloos wangedrag tegenszynenVader, met eene
eeuwige gevangenis moeft geftraft worden. Naar
deze gedane uidpraak heeft zich Hertog/fa/W naer
Gelderland met zyne krygsmacht begeven, en is
ook meefter van 't zelve geworden. Uit dit ver-
haal blykt, dat het bovengemelde Raadts-befluit
genomen is ter liefde en dienft van den Borgonjer
Hertog. Het fchynt my toe, dat 'er echter zon>
mige geweeft zyn, welke geoordeelt hebben, dat
de Stadt zich met de Gelderfche zaken niet moeft
bemoeien, en vooral niet de borgeren en onderza-
ten verplichten, om, indien Hertog Karel meerder
volk, dan hy mede gebracht hadde, nodighadde,
hem ter hiüpe uit te trekken. Want ik vind in het
Buurfpraak-boek, des Woendaghs na tranflationis
Martini aangetekend, dat Peter van Zulen, Jacob
Borre van Amerongen, Gberlt van Aemjlel en Beernt
van Everdingcn de Stadt verboden is, om dat zy
veel kwaadts gefproken hadden van den Hertog van
Borgonje, van denBiflchop, en van zommige le-
den
fchryving van de Stadjt Grave, bladz. 14.}. verhalen, dat hy
voor dat geld die Landen zoude hebben verkocht; doch het
tegendeel blykt uit de brie» «i.
...
-ocr page 125-
JAARBOEKEN. &
den vaii den Raadtv Deefce zullen waarfchynelyfc
.beweerd hebben, dat vql^etis de oude Voorrech-
ten de Ütrechtfehé borgeren niet gehouden war ai
hunnen Biflchop, oor log voerende, verder te vol-
gen dan iri Stadts vryheit, en dat dieshalven hen
veel min kondé gevergt worden naer Gelderland
te trekken, tot byfland van des Biflchops Brpeden
Doch Biflehop f)dvid begreep het anders, dewyl
hy te dezer tydt meefter van den Raadt zynde,
welke hy naer Zynen zin geftejt hadt, dit boven?
gemelde Raadts-befluit heeft doen nemen, 't welk
een ftaaltje uitlevert van zyn gezag j 't geen hy
thans in deze Stadt hadt.
Na dat de Borganjer Hertog Gelderland in bezie
hadt genomen * is hy vergezelfchapt met onzeii,
Utrechtfchen Kerkvoogd getrokken naer Trïer, in
welke plaats zich de Keizer onthield, met wien hy
wilde handelen over zaken vajj het uiterfte gewicht*
Zyn toeleg was om te verkrygen den eer-titel van
Koning Van Borgonje* en dat de Keizer zoude af-
zien vart het recht 4 welk hem uit hoofde van het
Ryksgezag toekwam , op de vier Nederlandfche
Bisdommen j Utrecht j Luyk, Camerik en Door*
nik, om dezelve aan zyn nieütf Koningryk te hech-
ten : ook verzocht hy tot Stedehouder .Van het
Duitfche Ryk aangeflejt te worden, (i) JQeKei*
zef
(t) Ziet f. Heuterua lib. r. tiet. Öurgund. Cap. 8. die dezs
ttnmerkelyke woorden gebruikt, ad Imperium tacitt anbe-
lans. De SchrySrer van de AnnalèsNovefienfesapudMartena
tom.iv.ColJ«Ö.Tet.Script.p.<5ii. verhaald, dat hy verzocht
heeft Koning van Sicilien en Jerufalemgenöemt,ert tot alge-
meen Stedehouder van het Ryk wmgeftelt t« worden , 't welk
door den Kei-ter geWeigert zynde , hadde hy des Keizer»
toeftemm'ng gevraagt tot het innemen van Lotharingen, en>
dat de Keizer om hem eenigzin* te vrede te ftelleu, hem had-
de verleit met het Hertogdom van Gelr»,
r*
G a
-ocr page 126-
loo UTRECHTSCHE 1473.
zer toonde zich gewillig om alle deze verzoeken
toe te ftaan, doch niet eerder dan na dathethuwe-
lyk van zynen Zoon Maximiliaan, met Karels Erf-
dochter Maria, zoude zyn voltrokken. Doch dit
ganfche werk bleef onafgedaan, om redenen, by
P. Heuterus, Haraeus en andere Schryvers ver-
meld.
Gedurende de afwezenheit van den Bifichop,
wierden de Utrechtenaars gekweld van de Hollan-
ders, voornamelyk door het afvorderen van eenen
onbehoorlyken Tol van de Schepen door Weefp en
Muyden, (i) van en naer Utrecht varende, tot
groot bezwaar van de ingezetenen, zo van het bo-
ven als het beneden Sticht, en tot nadeel van des
Biflchops tollen, welke de Stadt Utrecht in huur
hadde. De Raadt dezer Stadt heeft goetgevonden
denBiflchop hier van kennis te geven, met verzoek
van daar in te willen voorzien, en tot dat einde de-
zen brief aan hem afgezonden:
„ Eerweerdige Vader in Gode, gnedige lieve
„ Heer.
„ Wy begeren uwen Forfteliken Gnaden oit-
„ moidelich te weten, dat wy, ende uwer Gnaden
„ gemeyn volck wel te vreden, ende zonder eni-
„ gen zonderlingen wederftaet, ofte moyenifle
„ zyn, des God geloift moit wezen. Ende zoe
„ wy dan niet gehoipt en hadden, dat uwe Gnaden
„ aldus lange buten lants gebleven zouden wezen,
„ ende
% (i) Te onrecht -wierd deze Tol van de Stichtenaars ge-
eifclit, dewyl de ganfche Rivier de Vecht het Sticht toe-
kwam, 't welk ook alleen gerechtigt was om den Tol te vor-
deren, volgens den Gift-brief van den Keizer Otto den Groo-
ten, te vinden by Heda, pag. LXXXTI.
-ocr page 127-
1473- JAARBOEKEN. 101
„ ende ons oick na der wederkoempft uwer Gna-
„ de harde zeer verlangt heeft, ende noch ver-
„ langt; ende wy van der gelegentheyt ende ge-
„ fonthey t uwer Gnaden perfoen, endegefelfcap,.
„ niet waeraftichs gehoert, ofte vernomen en
„ hebben; dan hebben wel hoeren zeegen int ge-
„ meyn, dataldaer, ende daer omtrent, Godbe-
„ tert, een fluxus fanguinis regnieren, ende tvolc
„ gemeynlic daer medegeplaicht zyn zoude; zoe
„ ift, Gnadige Heer, dat wy, als die ghene,die
„ uwer Gnaden ere, welfaert, ende voerlpoet,
„ wt goeder herten zonderlinge gheerne zien zou-
„ den, nu aen uwen Forftelike Moigentheyt fcri-
„ ven , die zelve oitmoidelike ende dyenflelike
„ biddende, dat int duechdelycfle van ons t'ont-
„ fangen, ende ons by dezen onfen Bode weder
„ over te doen fcriven die gelegentheyt voerge-
„ ruert, om die herten der gemeynrevrunden van
„ hoeren verlangen te laven, ende te vreden te
„ flellen. Dat is van dien.
„ Tis waer, Gnedige Heer, dat na dien uwe
„ Gnaden wtlandich gheweeft zyn, die-Raide ons
„ Gnedichs Heeren van Bourgondien,gheftelt ter
„ zakezynre lande van Hollant, &c. nywycheyc
„ begonnen, ende zonderlinge bevelinge gedaen
„ hebben, na den innehoude der copien binnen
„ dezen onfen brieve befloten. Wy hebben oick
„ daer en boven in der waerheyt vorder verftaen,
„ dat die Tolnaren van Sparendamme, ende van
„ der Goude Slufe tot Muden ende Weesp lecgen,
„ ende willen tol hebben van den ghenen , die al-
„ hyr mit hoeren fcepen ende goeden komen , of-
„ te doervarende zyn. Twelck, Gnedige Heer,
„ indien uwe Gnaden daer anders ghene provifie
„ op en doen, in groeten afterdeel ende prejudicy
GS „ uwer
-ocr page 128-
UTRSCHTSCHE H73-
„ Gnaden onderzaten, aen deze ende ghenc
,, zyde der Yfelen redunderen ende komen zoude^
„ ende zonderlinge aen uwer Gnaden tollen bin-
& nen ende buten Utrecht, die wy nu weder na
,> der ouder gewoenten ingehuert, ende daer voer
„ meer dan van den jaer verleden een hondert zes-.
„ tieh oude feilden geloift hebben te betalen. Wy
,) hebben, om air e beften willen, van dezer ma-
j, tferien rhit uwer Gnaden Raiden, ajhyr refïde-
,> rende $ tot meer tyden doen fpreken, ende hem
rt luden die zake te kennen gegeven. Ende wy,
„ gnedige Heer, die harde noide lyden zoude, dat
„ uwe Gnaden in enige ftucken vereort mochten
j, werden, geven dat zelve oick te kennen uwen.
-„ Gnaden, om daer inne'te voerzien, alftbehoe-
„ ren zal.
w Oick, Gnedige Heer, is die zake tufïehen,
« ö'ns aén die ene, ende der Stede van Schoenho-
5i ven aen die-aader zyde, ruerende vandenmor-
„ gengelde , &c. geverff ende wtgeftelt enen
„ maent lang na der wederkoempfle uwer Gna-
}) den, die die zelve zake gherecornmandiert, en-
3', dein gedechteniffë hebben willen, alft tyt-ènde
>, ftoftde gheven.
* jj Gnedige Heer, vefmochten wy yet daer in-
,j fte, zullen ons altyt goetwillich ende bereyt
« vynden uwe Forfteliké Moigentheyt, die,over
,; ons gebiedende, God almachtich behuèden en-
„ de bewaren wil welfaerende, vrolidi ende ge-
,» font. Gefcreven op ten anderen dach in O&o-
,, britxxtii.
Ikviüde, dat door de Regeerders van Utrecht
ftoch eerïen brief aan den Biuchop is gefchreven,
by welken zy kkgen over den Maarfchaüc van het'
•
-ocr page 129-
1473 JAARBOEKEN. 103
Nederquartier, welke de Schouw hadde gevoerd
over de Waterfchappye van de Lange-vliet, tot
welke hy niet gereehücht was. Dezelve is van de-
zen inhoudt:
„ Eerweerdige Vader in Gode, Gnedigelie-
„ ve Heer.
„ Uwer Gnaden Schout tUtrecht, als Dyck-
„ greve van den Langenvliet, mit onfen bprgeren
„ ende gemeynen lantgenoiten, aldaer treflich ghe-
„ erft ende gegoet, hebben ons, ende den eerbae-
„ ren Prelaten, Dekenen ende Capittelen uwer
„ Gnaden vyf Goidshufen alhy r, te kennen gege-
„ ven, dat onlancx leden cler zelver uwer Gnaden
„ Maerfchalck Gheryt Mulart befchouwet zoude
„ hebben, op ene hoghe boete, alle die erven en-
„ de landen, onder die weteringe van den Langen-
„ vlyet gelegen , gelyck die voerfcreve Prelaten ,
„ Dekenen,ende Capittelen dat nu int lange ende
„ brede overfcriven uwen Moegentheyden, daer
„ toe wy ons gedragen van dien. Want tan,gne-
„ dige lieve Heer, zulke fchouwinge tiegendraicht
„ ende contrary is onfen rechten, previlegien en-
„ de ouden heerkomen, die, als wyniet entwyve-
„ len, uwe Forftelike Gnaden ons, ende den ge-
„ meynen lande ymmers touderhouden dencken,
„ alft tot hier toe geplegen ende gehantiert is ge-
„ weeft. Bidden hyrom oitmoidelike ende dyenft-
„ like uwe Hoichmoigcntheyden , deze zake te
„ doen verften ende op te ftellen ter tyt toe, ende
„ alzoe lange,dat uwe Gnaden alhyrkomendezul-
„ len werden, om als dan uwen Gnaden zulckon-
„ derwys daer van te zullen doen, daer mede wy
„ hopen u te vreden te ftellen. Die zelve uwe
64 „ Gna-
-ocr page 130-

104 UTRECHTSCHE 1474.
„ Gnaden, die altois over ons gebiedende, ende
„ een goediek befcreven antwoerde ons by dezen
„ onzen Bode weder over zeyndende,onzeHeere
„ God behueden ende bewaeren moit lancklivich,
„ zelich ende gefont. Gefcreven op ten tienden
„ dach in Novémbri anno LXXIII,
1474'
'
.
In het Jaar 1474- zyn verkoren tot
Schepenen,
-
Jan van Veen, Borgermeefter,
Adriaen van Lantscroen,
Adriaen van Ryn.
Evert van Voerde,
Werner Braem.
Beernt Proys Aelbertsze,
Frederic die Voicht,
Jan die Coning.
Jonge GherytKnyff,
Willem Zael.
Simon Claisze,
Anit Ram,
-
Raden.
Jan Over die Vecht, Borgermeefle?,
Tyman Glueting.
Claes Jansze.
Jan die Coning Janszo,
ïlubert Conraitsze,
Ghysbert Claisze,
Jienne van-der A.,
-ocr page 131-
1474' JAARBOEKEN.
Godert Petersze,
Jienrick van Voerde,
Tacob Jansze,
Jacob Henricxze.
Ghysbert die Kraen,
Godert Dedel.
Peter Trynde,
Matheus Block.
Peter Gherytsze,
Hughe Foyt.
Peter Pot.
Gheryt van Ryn,
Volken Jansze.
Arnt van Hove.
Gheryt Zoudenbalch,
Frederic van Drakenborch,
Tacob Willemsze,
"
.
Oudermannen.

Jan Foyt, | Wantfnyderi,
Wouter Ysbrantsze. 5 '
Sweder van Zulen. 7 s ,
rrederickvanNes.5bnyd
Jan Butendyck, ? Backers.
IHennck Spyker, 5
Jonge Jacob vanAmerongen, Over-y
fte Ouderman. > Brouwers.
Tyman Dedel. • 3
Cornelis Aelberts Scadens zoen. 7 VÏ«VM««
Maes WiUerosze, i Viscopers.
G 5 Hen-
-ocr page 132-
,oö UTRECHTSCHE 1474.
Henrick van Abcoude, o ,
Aelbert Willemsze. 3
Aelbert van Angeren. "5 Wo]Iewevers
Ghysbert Ponciaensze. $ v
Claisjansze. ? Marsluden.
Jan Egbertsze. J>
Clais van Valkendael. 7 _
Arnt Willemsze. 5 Botterluden-
o
SnSoyclc-
Oui j Symonsze. 7 Steenbickers<
Jan Wernartsze. 5
Andries die Verwer. ?
Rycout Gherytsze. l
Tyman Ysbrantsze.7 <,
Jan Korftghensze. j Smeden'
tacob die Beer. 7 7arl<.Japr«
WarmboutPyl.5/3aeIaers-
Biflchop David heeft op den brief,, van welke in
het voorgaande Jaar melding is gemaakt, geant-
woord, en beft geoordeeld,, den Heer van fraflè-
«aar > welke den Tol te Weefp door zyne bedien-
dens dede invorderen en sfeifcfaen , te dagvaarden
voor den HogeivRaadt j» genaarot htt Pariament .
-ocr page 133-
—-
J474r JAARBOEKEN. 107
te Mechelen in het voorige Jaar door KareldenStoih
te ingeftelt, (i) en ten dien einde opgefteld een
voorfchrift van eene Volmacht op eenen Voor-
fpraak en Pleitbezorger aldaar, welke door de Re-
geerders dezer Stadt is getekent, en door dezelve
overgezonden aan de drie Steden van Overyflel,
Deventer , Campen en Zwoll, pm gezamentlyk
deeze zaak tegens den gemeden Heer van Waffe-'
naar, voor dat hooge Gerichts-hof te vervolgen,
zooalsblykt uit dezen brief, aan de Stadt Deventer
afgevaerdigt.
v.
„ Eerfatne, bifondere goede Vrunden.
,j Achtervolgende 't goent dat anderdages bjt
p den Raide ons gnedichs Heere van Utrecht ^
„ uwen,' ende der ander twyer Steden, ak Cam-
j, pen ende Syrolie, ende onfen Gedeputierden,
„ alhyr verfproiken ende getra6tiert is gheweeft,
„ ruerende die nywycheyt der tollen, tot Weefp;
„ Koe hebben w.y ghefchiét gehadt aen onfen gne-r
„ digen Heer voerfcreven, om die zake te vervol-
,, gen, als dat behoeren zal: ende zyne Gnaden
„ hebben doen ordineren een procuracy, die wy
„ uwen feerfamheyden nu zeypden, mit onferStat
„ zegele bezegelt, om die mede te bezegelenmit-
„ ten anderen tween Steden Voergenoemt, dien
„ wy oick in geliker formen fcriven. Welke pro-
,, curacy onfe gnedige Heer alzoe voer tbefte by
,, zynre Gnaden hoigen Raide heeft doen ordine-
„ ren, ende zyne Gnaden willen in geliker formen,
„ ende
(t) In deChrohyke van Vlaanderen, II. Deel, «4- Cspitf.
word de inftelling op dft Jaar gebracht, in welke plaats de
Leden van dit Gerichts-hof Worden opgegeven.
-ocr page 134-
108 U.T RECHTSCHE 1474.
„ ende die zelve perfonen oick machtigen in eenre
„ zonderlinge procuracy onder zynen zegel. Is
„ hyrom onfe vruntlike begeeren ende goede mey-
„ mnge aen uwen Eerfamheyden, die procuracy
„ te bezegelen eade voert te fcicken, alft behoert,
„ zonder vertreck , ende die ons by dezen onfen
„ bode weder over te zeynden , mitsgaders int
„ claermfcriftegefcreven, hoe vele gelden enen
„ ygehken van uwen borgeren tot Weefp vanden
„ Tolnaren van der Goude, ende van derGoude-
„ flufe affgenomen zyn,ende den tyt,als hem die
„ gelden afgenomen worden, te fpecificeren, zoe
» zy alre naifle konnen ende moigen, om die we-
„ der te eyffchen, na den innehouden van den
„ Mandamente tot Weefp gheexecutiert, als u
„ dat wail kenliken is. Eerfame, goede vrunden,
„ wilt in dezen niet tueven, want dien ty t weder
„ tot Mechelen te wezen zeer cortis, te weten
„ op ten veertienden dach van dezer tiegenwoer-
„ digemaent. Ende off wy anders yet vermoch-
„ ten daer inne , en willen ons niet fpaeren uwe
„ Eerfamheyden, die onfe Heere God behueden
„ wil zelich ende gefont. Gefcreven op tenyer-
„ Iten dach in Januario anno LXXJIIL
Des Woendaghs na Paulus bekeering heeft de
Raadt dezer Stadt eene Overdracht gemaakt, no-
pens het aanbrengen der Huwelykfche-voorwaar-
den; en des Saturdaghs daar aan volgende, eenen
anderen, by welke eene ordre beraamd is op het
maken van venfteren, welke op een anders erf lucht
Icheppen. Welke beide gedrukt te leezen zvn in
hetUtrechtfchPlaccaatboek. (i)
Bis-
(i) Het derde Deel» bladz. 310. m 6\j.
-ocr page 135-

1474- JAARBOEKEN. 109-
Blflchop David heeft te dezer tydt derechts-ple-
ging, tot noch toe in het Sticht gebruikelyk, wil-
len veranderen, en het Franfche of Borgonjer recht,
in plaatfe van het Friefche of Saxifche, invoeren:
en na ontfange oflroy van den Keizer Frèderik, op-
gerecht eenen Raadt van tien perfonèn, (i) aan
wien van alle vonniflen, zoo in het boven als in het
Neder-fticht gewezen, hoger beroepkonde worden
gedaan. Welke Rechts-bank in de Stadt Utrecht
hare zitting heeft gehad, en genaamt wierdt het
Recht van de Schive, naer de gedaante der tafel, aan
welke de Rechters zaten. Tot voorzitter in dezen
Raadt is verkoren Ludolfvan Veen., Deken vanden
Dom, en tot Raden Jan Milet, Prooft van Arnhem»
Dirk uten Mein, Prooft van Leyden, Jan Carwyn,
Jan van Bercbout, JanvanRems, jan Dentelinck,
GerritvanRyn, Schout der Stadt Utrecht, en Dirk
van Gent. Alhoewel volgens de inftelling van de-
zen Raadt, de vonniflen te Utrecht gewezen,het
appel niet onderhevig waren, zoo gebeurde het ech-
ter zomwylen, dat zelfs met toelating van den Bis-
fchop, (wiens toeleg was Stadts rechten, zoo niet
geheel te vernietigen, immers te verkleinen, en
met 'er tydt krachteloos te maken, om des te ge-
makkelyker zyn oogmerk, ter vermeeflering van
de Stadt en ter verkryging van eene onbepaalde
heerfchappye, te bereiken , ) hoger beroep van de-
zelve wierd gedaan; en zyn daar over veele klach-
ten voorgevallen, totxlat eindelyk deze Raadt in
den Jaare 1477. is afgefchaft, zoo als wy in hec
vervolg zullen zien. Ik zal van deze ftof niet meer
mel-
•'.• l ;• . ,• .
(i) Het Oftroy door KeJzerFrederik gegeven j alsmede de
Brief van Biflchop David > konnen gelezen worden in het
UtrechtfchPiacwtboek , H.Deel, bladz.^8. en $&..-
-ocr page 136-
iió Ü t R Ë C H T S C H Ë 1474,
melden» omdat dezelve zeer nauwkeurig , naerge-
woonte j is verhandeld door den Heer Griffier
Van de Water, (i) welke $ nevens de Schry vers
by den zelven aangehaalt, verdient gelezen te wor-
den van die geene> welke luft hebben om rechte
kennis te bekomen van het Land-recht in het Sticht
gebruikelyk en geoeffeftt. Alleenlyk zal ik maar'
by voegen, dat de inöelling Van dezen Raadt * en
hunne rechts-pleging veel naat in deze Stadt, eri
voornamelyk in de Overyflelfche Steden tegens deri
Biflchop heeft verwekt. (2)
De plaats ,, op welke de Wolle ter Markt zoude
worden gebracht , is doof de Regeering geitelt
op de Neude, tuflchen S. Laurens Gafthms, en de
Achter-poort van Jan die Bolen , met verbodt van
ergens anders de Wolle te koop te flellen.
Insgelyks heeft de Raadt deze Ordonnantie op
de Draperye gemaakt, en doen afkondigen des
Maandaghs na Palmen,
Inden yefjlèti, dat nyemant^ die vxenaftich is in
der Stadt 9 ofte in der Stads vryheyde , geverwet En-
gels laken vercopen tnfalf by enen koer van tien pon*
den, ende een half jaer boer neringe j vit genomen al-
zulke geverwede Engels laken , alt zy nu hebben, die
moigen zy <ox\ vercopen ,' tne r die zeilen die zegelaert
van den laken mitter Stat loden zegele bezegelen.
Ende enicb man, die witte ende grauwe Engels la*
ken copen wil , tot zyns zelfs t ofte zyn gezynts > dra-*
gen, die mach zy weldoen verwen boe by «w7; merhy
.
(i) In zyne Voorreden voor het Utrechtfch Phcaatboek ,
«n in de Voorreden voor het vyfde boek van het Staten Pla«J-
eaatboek.
U) Z,iet tier van Revius Hiflor.Davcntr. lib.n. pag. 124»
-ocr page 137-
1474- J A A R B O E K E N. • m
en zelder niememt vercopen gevefwet, bi den zelven
koer voirfcreve, gelyck dat voertyts overdragen is ge-
Vieefl bi den Raide out ende nyvoe*
Voert zeilen alle ffantfniders, die ftitbeymfcb laken
willen fnyden , dair of die elle gelden mach veertien
Jluverst of d/ter boven , alle maent reydent of doen
reyden , mit 'hoeren gelde een half laken van de befler
vjolk, ende die zelve vstfniden byt verbseren ^enlialf
jaer boer neringe.
Item feilen alle voir lakenen ende anderde man va»
onfer bejter wolte, ende alle voir lakenen vm Scotfcher
ofte Spaanfer walle, ofte van ander w&lle, van gelyken
pryfe gemaiSt, die gbevertaet fyn, op die Raempte ge-
broicht inerden, om aldaer gheiverdeert te werdentbyt
verboeren van vyf ponden van eiken halven laken.
Itemfoe en feilen die Verwers gbene Engelfcbe laken
nicmant, van buten noch van binnen onfer Stat ver-
wen ,fy en hebbent dat onf en Wardeyns yerft te kennen
gegeven mien die lakenen toebeboerenf byt verboeren
van tien ponden van eiken balven lakene.
Ende defe voirfcreve punten feilen ingaen op ten yer-
jlen dacb in May nayjlkomende, daer nae een ygelick
hem mach weten te rechten: dat is te verjlaen, dat een
ygelic, die op defe tyt binnen onfer Stat, ofvryheydet
ongeverwede Engelfcbe lakenen beeft J die zelve laken
<wel zei moigen doen verwen, zonder enige andere la-
kenen van buten te halen, of te laten comen} binnen
der voirfcreve tyt, ende dair aen en feilen die Vervaers
niet verboeren.
De Lakenen, binnen deze Stadt gemaakt,wier-
den gebracht in het huis, onlangs doordeStadtge-
kocht, genaamt hetKeyferryk, in't welk dezelve
des Vrydaghs en des Saturdaghs ten toon gefield
vierden, endiegeeae, welke by.halve4i)«enof
by
-ocr page 138-
m UTRECHTSCHE .$474.
by de elle wilden kopen, konden op die dagen zich
van dezelve voorzien.
Te dezer tydt is eene plaats afgezondert, op
welke de vuilnis zoude worden gebracht, en des
Maandaghs na Hemel vaarts-dagh deze afkondi-
ging gedaan:
Die Rait laet weten enen ygelyke, dat die Stat ene
greft heeft doen greven, by der houten brugge, dair
men overgaet ten Carthuferen, doer welke greeft een
ygetich zine vulniffe ende onreynlicheit zei moigen doen
voeren op ter Stat erve dair thende gelegen. Daïrom
verbiet die Rait enen ygelicken, dat niemant enige vul*
niffe ofte onreynlicheyt er gent anders langes die ÏFecht,
noch langes den Ryn, en brenge> noch op die voerve en
taerpe, dan op die voirfcreve plaetze, ende dair zeilen
Zy die vulni/Je ofte onreynlicbeyt op houden, of op doen
houden, by enen koer van vyf ponden, ixtgcfondert f
dat een ygelick zine vulnijje wel brengen zellmoigen int
Veen, off op zyn zelfs erve, zonder ver boeren.
Eene befmettelyke ziekte heeft in dit Jaar fterk
in Utrecht gewoedt. Om deszelfs voortgang, zo
veel mogelyk was, te fluiten, heeft de Raadt des
Vrydaghs na Bartholomeus dit navolgende doen af-
lezen:
.
Alfoe, diepeftilencie, Godbetert, nualhyr binnen
cnferStadt, ende dair omtrent regniert, ende om dat'
ter een aenclevende ziekte is, daer man well iaat voir*
rade op doen mach, om een ygelich hem te bet te moigen
machten, als zy beft kunnen, hyrom hebben die Raide
tne ordinancie dair op doen ordinieren, als de hyr na
tefcreven ftaet, welke ordinancie die Rait gebiet te
houden byjulken koer en 3 ah dair opftaen.
In
-ocr page 139-
—^
1474- JAARBOEKEN. 113
In den yerflen, waert dat van defer tyt voert bin-
nen der Stat van Utrecht>ende dievrybeytvanUtrecht,
yemant fieck worde van der pejlilencien, ende men in
dat huis enige neringe > offpenwarde, vercofte, ende
den feeken ter/lont wt dien hufe niet en brochte , dat men
ter/lont dat huis toefluten feil, ende geenrehande nerin-
ge, ofpenwardej dair wt vercopen en feil, ten wair
by confent der Overjlen: ende florf die fieke van zynre
ziecheyt > foe en fel men die doere van dien hufe niet
meigen opdoen, om enige ware wt dien hufe te verco-
pen, binnen fef s weken na dien, dat die dode begra-
ven waer, byt verboeren vant vercofte goet, ende dair
toe vyf en twintich ponden totter Stat beboeff-, alfa
dicke aljl gefcïede , f onder yemant des te. verdraigben*.
Item foe wie van defe tyt voert enigerbande water t
dair fieke luden van der pejlilencien mede gerey nicht,
waer en, of Jlroe, dair feeken op gelegen hadden j of
anders, dat van den doeden lichaem gewajfcben of ge-
daenwordj int water, of op terjlraten, goete, ende
niet en grove binnen den huis. ofte hove, dair die dode
jlerftj die feil verboeren, fo dicke alft gefciede, tien
ponden totter Stat behoiff.
Item foe wie van defer tyt wett, van buten of van
binnen, enigerbande zuvell, melc, boter, kees , of
ander fuvel vercofte, offdede vercopen, op ter marlt e,
off anderfyns, wt enigen hufe, dair yemant feeck, of
gejlorven waer van der pejlilencien ^ binnen fef s weken ,-
na dien dat die perfoen fieck worde, off gejlorven waer,
f oude verboeren tvercofte goet, ende dair toe tien pon-
den totter Stat behoif
Item pe wie van defer tyt voert van der voirfcreve
fieckte fieck worde, ende by op ter Jlrate gaen woudef
offte buten hem verwandelen woude , die feil moeten
dragen enen witten gefcbelden flock in zyn bant, an-
derhalff ett lanck t ende enen vingtr diek3 te draeen
III. DEEL H open;
-ocr page 140-
114 UTRECHTS C HE 1474.
openbaer buten all fine ckderen, dat ment merckelike
fien mach, byt verboeren van tien ponden totter Stat
behoiff.
Itemfo wat Oudecleercoper, ofte Oudecleercoepfter,
van defer tyt voert, van buten, of van binnen der Stat
van Utrecht, enigerbande cleder ofte goet cofte wt eni~
gen bufe, dair yemant van der pejlilencien istgejlorve*
waer, binnen fefs weken, na dat die dode begraven
viaer, foude verboeren dat vercofte goet, ende dair toe
Vyf ende twïntich ponden totter Stat behoiff.
Item fo wie van defer tyt voert, Oudec.leercoper ofte
ander, enigerbande goet t er mar £t e brochte, dair yemant
wtgejlorven laaer, binnen den voirfereve fefs weken,
ten wair potten, pannen, yferwerck, metalenwerck,
tynnenwerck , fulvertserck, ofte goudewerck, foude
verboeren dat vercofte goet, ende daer toe tien ponden
totter Slat behoiff.
Item fo fel men van defer tyt voert wt eiken bufe,
dair yemant inne gcftorven ir van der pcflikncien, enen
Daeftwff, alfoe lanck als hy gewajjen is, wthangen ,
twee voet van den gevel, fefs weken lanck duerende ,
byt verboeren van tien ponden totter Stat behoiff.
Item dat men der feeker lude, off der doeder lude, die
van de pejlilencyen befmetzyn, hoer c ledere, linnewait,
ofte anders, niet en feil moigen wajjchen, noch dragen,
but en denjlerfhufc op eniger bande plaetfen, dan binnen
den f elven jlerfhufe te waffcben, byt verboeren van tien
ponden totter Stat behoiff.
Item dat van defer tyt voert geen Barbier enich la-
tclbloet, dat zy van den luden laten, en giet en int wa-
ter, off op ter ftr at en; mer dat zy dat lat elbloet onder
die eerd gr even [ellen, byt verboeren van tien ponden
totter Stat behoiff.
Ende van de f e ordinancien fel men hangen voer elke
Hoer van de vier Kerspel-kercken binnen Utrecht, ende
voir
-ocr page 141-
t4?4' JAARBOEKEN, 115
toir der Scepenen huis ene copie, op dat een ygelickhem
dair na rechten feil tttoigen, dient aengaen mocht <
, n ' ' •
Ik hebbe op het voorige Jaar verhaald het vruch-
teloos aflopen van den handel tuffchen Keizer Fre-
der'ik en Hertog Karel den Stouten. De Borgonjer
Hertog, gramfteurig over het gedrag des Keizers,
door het welk zyne heerzuchtige voornemens, om
met 'er tydt rheefter van het DuitfcheRyk te wor-
den , fchenen verydelt te zyn, heeft zich bedient
van eene andere gelegenheit, welke hem ter be-
reiking van dit groot oogmerk gunflig fdieem De
gefchillen tuffchen de Keulenaars en hunnen Keur-
vorft Robbert 'ban Beyeren, (i) Broeder van den
Paltsgraaf, gaven hem hier toe bekwame aanlei-
ding , welke zo verre gegaan waren, dat de eerfle
hunnen Aarts-biflchop uit zynen ftoel gefloten, en
tot Landvoogdt aangenomen hadden Herman, Broe-
der van Lode-wyk met den Baard, Landgraaf van Hes-
fen. De verdreve Keurvorft zocht zyn heul by
Hertog Karel, aan wien hy vermaagfchapt was,
welke gewillig aannam hem in zynen zetel te her-
ftellen, en, eene genoegzame krygsmacht verza-
meld hebbende, belegerde hy de StadtNuys, onder
voorwendzel van die afgeweekeStadt wederom on-
der de gehoorzaamheit van haren wettigen Heer
te brengen; doch de waare reden, welke Karel be-
woog om deze Stadt te bemachügen, was, om dat
hy in het vervolg door dezelve akydt eenen vryen
ingang zoude hebben in Duitsland. Het gevolg van
die belegering, als niet tot de Utrechtfche gelchie-
denifle behorende, flaa ik over, alleen maar dit
bo-
(i) Dezen twiftverhaaW Wernerus Titianus in Annalib.No-
vedenf. *pud Martene tom. iv. Colleét. V eter. Scriptor, p. 61 o,
H 2
/
-ocr page 142-
UTRECHT SC H E 1474.
bovengemelde hebbende moeten aanhalen, om dat
ik vinde, dat Biflchop David, ter liefde van zynen
Broeder, alle de ingezetenen van het gantfche
Sticht verboden heeft de Keulenaars, welke hun-
nen wettigen Heer weerfpannig waren, eenigen
byftandt te doen, en ten blyke van zyn gezag in de
Stadt Utrecht, heeft hy by deszelfs Regeering uit-
gewerkt , dat Vrydaghs na Egidii deze afkondi-
ging is gedaan:
Alfoe toyn gnedlge Heer van Utrecht, ter begeerten
des hoichgeboerne, duerluchtigen, moigenden Forjlen,
dés Hertoigen van Bourgonien, Êfc. mit zinen openen
brieve van mandamente , verbot ende beveel gedaen
heeft op alle fine onderfaten des lants van Utrecht, aen
teyden zyden der Yfelen, dat nyemant van hem luden,
aljb lieff als zy zyne Gnaden hebben, ende daertoe byt
verboeren van hoeren liven ende goeden, mit den inge-
fetltn der Stat f ende den anderen onderfaten, ende in-
gefètenen des Gejlichts van Collen, rebel ende ongehoir-
famïcb wefende des eerweerdichften Vader in Goide, des
Artzbtffcops van Colne, ende vyanden myns gnedicbf
Heren des Hertoigen van Bourgonien, gene gemeynfcap
en heb f nffhem luden enige adminlftratie van vitalien,
provanden, q^" ander Mpmanfcap, noch oick enigen
dienftj noch beftandicheits, en doe, heymelick, off int
openbaer, gelyc die felve brieve van mandamente, dat
langer ende claerrer inhouden, begrepen hebben. Soe
iftt dat dieRait ivairfchuwet ende verbiet allen onzen
borgerenende onderfaten, van wat fiat e ofte condicien
zy zyn moigen} al/6 dat niemant van h'êm luden, byt
verboeren van hoeren liven ende goeden , gene gemeyn-
fcap en heb, off enige adminiftracy van vitalien, pro-
vande, of ander koipmanfcap, noch oick enigen dienft >
ntcb biftandieheyt endw, heymelick off int openbaer t
de*
-ocr page 143-
1474- JAARBOEKE N. 117
den voirfereve rebellen , ongehoirfamen ende viandcn
myns gnedicbs Heren van Bourgonien, ende myns He-
ren van Collen voirfereve, duerende die voirfereve re-
bellicheyt. Ende inaert zake, dat yemant van onfen
borgeren ende onderfaten waeren in die voirfereve Stat,
of andere plaetfen, rebellich ende vyant wefende myns
Gnaden Heren voirfereve, om wat fake dattet toe quame,
dat zy terftonl weder kieren, ende komen binnen veer-
tien dagen naiftkomende binnen onfe Stat, byt verboe-
ren voirfereve. Wairt oickfake, dat yemant van on-
fen borgeren ende onderfaten byr inne broikagticb ge-
vonden worde, dat foude men an den broikigen corrigie-
ren, ah voirfereve n Jlaet, zonder yemant des te ver-
dragen. .«kv
Ik heb hier boven bladz. 26. gemeld, dat Gys-
bert van Brederode in dit Jaar uit zyne gevangenis
is ontflagen. Dit is voorgevallen op Maria He-
melvaartsdagh, en heeft hy afftandt moeten doen
van zyne Domprooftdye, welke waardigheit aan
Sïmon van der Sltiys , Lyf-arts van den Biflchop,
onder zekere voorwaarden (i) is opgedragen. Vyf
dagen daar na heeft Gysbert van Brederode een
kwytfcheldings-brief uitgeleverd aan de Stadt U-
trecht, van twee duizent Rhynfche Guldens, door
hem voortydts voor de Stadt opgefchoten ten be-
hoeven van den Hertog van Cleef, en overgege-
ven de volmachts-brief, welke hy van den gemel-
den Hertog hadde ontfangen, om die penningen
van deStadt af te eiflchen. En dewyl geene Schry-
vers, welke ons bericht geven van de harde voor-
waarden, welke de gemelde Heer van Brederode
tqr
(i) Welke kpnnen gelezen worden by Matthaeus, t. n.
Analeft. p. 497.
H.3
-ocr page 144-
U T R E C H T S C H E 1474.
ter verkryging van zyne vryheit heeft moeten on-
dergaan , daar van eenige melding maken, zal ik
den brief, dien ik daar van op ons Stadthuis ge-
vonden nebbe, hier mededeelen.
„ Inftrumentum Quitancie, fafte civitati per
„ Dominum Gysbertum de Brederode, de
„ duobus millibus florenorum Renenfiumr
,, In nomine Domini Amen. Tenore prefentis
„ publici inflrumenti pateat univerüs evidenter,
,» & üt manifeftum, quod anno a nativitate ejusr
„ dem Domini mijlefimo cjuadringentefimo feptua-
„ gefimo quarto , indi&ione feptima, die vero
„ Mercurii decima feptima menfis Augufti, paulo
„ poft horam prandii vel circa, Pontificams fan-
,i cHffimi in Chriflo Patris & Domini noftri, Do-
„ mini Sixti, divina providentia Pape quarti anno
n quarto, coram reverendiffimo in Chrifto Patre
„ & Domino, Domino David, Dei & Apoftolice
„ fedis gratia Epifcopo Trajeftenfi, in meiqueNo-
,) tarii publici, ac teftium infrafcriptorum, adhoc
„ fpecialiter vocatorum & rogatorum, prefentia
„ perfonaliter conftitutis, venerabili & generofo
„ patre Domino GHYSBERTQ DE BREDERODE, ma-
„ joris & beate Marie Trajeélenfium Ecclefiarum
„ Prebendato, principaliter pro fe ipfo , ex una:
i, atque honorabilibus & circumfpeftis viris Jo-
, t, HANNE DE OVER DE VECHT , Burgemagiftro,
„ ac PAULO MALSEN, fuperiore civitatis Trajec-
,., tenfis, modernis, nomine & ex parte ejusdem
,j civitatis ad hoc fpecialiter deputatis & deftina*
J? tis, ex altera, partibus, expofitis ibidem publice
„ atque declarato, qualiter pridem jamque certis
„ pluribus annis retroaftis, preiertim tempore ul-
time
-ocr page 145-
1474- JAARBOEKEN,
„ time vacationis fedis cathedralis Traje&enfis,
„ per obitum pie memorie Domini Roedotó de
„ Diephout, illius fedis, five Ecclefie Trajecten-
„ fis dum vixit , Prefulis, pro re publiea at-
„ atque communi bono totius patrie Traje&enfïs,
„ accedente ad hoc & interveniente unanimi cori-
„ fenfu, aiïenfu panter & voluntate triurn ftatuurn
„ ejusdem patrie, ordinata fuerat impofitio certe
J} quantitatis pecuniarum ad, &; fuper fingulis men-
„ furis five metretis Terrarum antediéïe patrie,
„ certis caufis & rationibus exfolvendarum iJluftri
„ Principi Domino DuciClivenfi, prout hec<& alia
j, latius patere poflent certis patentibus figillatis
„ literis, ipfi Domino Duci inde concetfis. Et
„ quia hujusmodie pecunie, faltcm pro majofi
„ earumparte, a benevolentibus lic debite perfo
„ lute fuerint; licet tamen aliqui debitores earun-
„ dem minus obedientes, fed potius rebellesin hac
„ re, quo tam illarum pecuniarum partem, eosat-
„ tingen tem, haélenus minirae folvere curarunt,
„ prout nee curant de prefenti. Ex quibus omni-
„ bus folutis pecuniis prefatus Dominus GHYS-
„ BERTÜS DE BREDERODE, tune Prepofitus & Ar-
„ chidiaconus, poilquam demum eleflus in Epifco-
„ pum ad diétam fedem Traje£lenfem, ingerens
„ fe ad premifla., ut principalis unus diélorum trium
„ Statuum, prout exnunc mihi exprefle confite-
„ batur, levavit & percepit fummam, live valo-
„ rem, circa duorum millium Florenorum Reneri-
„ fium, & hoc nomine & ex parte prelibati Domi-
„ ni Ducis Clivenfis, vigore ac pretextu certe fuè
„ procurationis, five mandati, quam, feu quod,
„ indehabuerat ipfeDominus GnysEERTüsab
„ eodem Domino Duce Clivenfi, vigore prefcripta-
„ rum aliarum literarum, inde, ut prefertur, ema-
H 4 » na-
-_ _ _
-ocr page 146-
130 U T R E C T H S C H E 1474.
„ natarum. De guibus literis omnibus j five jam
,,, dióbe prQCurationis mandato, idem Dominus
,, GHYSBERTUS DE BREDERODE, pro fecuritate
„ difte Ciyitatis Trajeftenfis, ac in illius releva-
f, men, faltem per modum quitancie pro diftis
j, duntaxat pecuniis, pereumlevatis, utprefertur,
„ non coa&us, feduélus, neque in aliquo circum-
„ veritus; fed ex certa ma fcientia, animoque pre-
,, meditato, &fpontanea fua facultate, palam, &
„ publice, promifit, atque pollicitus fuit, fide fua
,j media, locopreftiti juramenti, in manibus mei
„ fubfofipti Notarii id ftipulantis & recipientis,
?, vice ac nomine omnium & fingulorum, quorum
i, intereft, intererit, feu interefle poterit, quomo-
j, libet in futiurum, deliberare, tradere, ac realiter
,, confignare antedifte Civitati Trajeftenfi, feu il-
,, lius Deputatis, pretaétas literas cum difta fua
,, procuratione, feu ex illarum priginalibus veras
,? copias auftenticas, per modum Vidimus ,& hoc
,j infra hinc ad proxime inftans feftum S. Remigii,
?, &. proinde nihilominus releyare? atque indem-
„ pnes tenere a premiffis folutis & perceptis pecu-
)) niis omnibus eandem civitatem Trajeélenfem,
,, atque omnes <& fingulos cïves & civitatenfes
„ ejusdem civitatis, cürh exprefla fua fubmiffione
„ dèfuper & per eum fafta fponte inprefatumDo-
3, minum Epiltopum Traieftenfem, ejusque juris-
i> diélionem, tanquam in judicèm competéntem ad
|, hanc caufam, de, & fuper, omnibiis & fingulis
,j difFërentiis, contfoverfiis, litibus five queftioni-
« bus,' que inde verofimiliter in pofterurh exoriri
j,) poflent, quovis modo, quayis caufa & ratione,
s> pbligans propteréa ac ypothecans prememora-
s, tus Qominus GHYSBERTUS DE BREDERODE jprin-
^ cipaliter & profeipfo, fuisque pofleris heredi*
« bus
-ocr page 147-
1474- J A A R B O E K E N. I2i
„ bus & fucceflbribus, fe, acfingula fua bonaom-;
„ nia, quaecumque ubilibet confiftentia, renun-
„ ciansque proinde omnibus exceptionibus doli,
„ yis,metus, fraudis, infeftumacte, condkionis
„ indebite ob caufam & fine caufa, & ob non jus-
,, tam caufam, reique fic non gefte, & non fic ce-
„ lebrati contraftus, aliter fuifle diótum vel reci-
„ tatum, quamfcriptum, & e contra, ceterisque
„ privilegiis, libertatibus , immunitatibus, fran-
„ thefiis jurium Canonici & Civilis, & municipa-
„ lis, fubfidiis, graciis, indultis, Papalibus, Impe-
„ fiajibus & Ducalibus, obtentis & obtinendis, ap-
„ pellationibus, provocationibus,reclamationibus,
„ ac re^urfibus ad arbitrium boni viri, & aliis pm-
„ nibus cautelis ac cavillationibus, mediantibus
„ quibus fe contra promifTa, vel premiflbrum ali-
„ quid, dicere, facere, velvenire poflet, aut in
„ aliquo tueri per fe, vel alium feu alios, publice
„ vel occulte, direfte vel indirecte, quovis quefito
„ colore, & fpecialiter jurisdicenti generalem re-
„ nunciationem non valere,nifi preceflerit fpecia-
„ lis. De, & fuper, quibus omnibus & fingulis
„ prenarratis prelibati JoHANNES Burgimagifter,
„ & PAULUS Major, nomine & ad opus fepediéle
„ civitatis Trajeftenfis, ac illius incolarum & in-
„ habitatorum, fibi a me eodem fubfcripto Nota-
„ rio, unum, velphura, publicum, feupublica,
„ faltem prefens fieri, atque inde confici, conjun-
„ élim & divifim, petieruntinftrumentum &inftru-
„ menta. Afta fuerunt hec juxta oppidum de
„ Wyck Trajedenfis diocefis, in caftro difto de
„ Duerftede, fub anno, indiftione, die, menfe, ho-
„ ra, & Pontificatu, quibus fupra, prefentibusibi-
„ dem egregiis & venerabilibus viris Dommis <3c
„ magiftro Ludolpho de Veen, in Legibus Licentiato,
H 5 » De.
-ocr page 148-
1*2 U T R E C H T S C H E 1474.
„ Decano, Jobanne Milite Aernhemenfi, zcTheodri-
„ co Uten Weer, Decretorum Do£toribus, Majoris,
„ ac Reyneró de Etten, in utroque jureLicentiato,
„ San&i Salvatoris, Trajeólenfium Ecclefiarum,
„ Canonicis prebendatis , una cum pluribus aliis
„ fide dignis perfonis aftantibus, teftibus ad pre-
„ mifla, vocatis fpecialiter & rogatis.
„ Et ego Nicolaus de Tefekn, Clericus Camera-
» cenfis Diocefis, publicus Apoftolica & Imperiali
„ auótoritatibus Notarius, quiapremiflis omnibus
„ &fingulis, que dum fic, ut fuprafcribitur, fie-
„ rent, dicerentur & agerentur, una cum preno-
„ minatis teftibus prefens interfui, eaqueficomnia
„ fieri fcivi, vidi & audivi, ideo prefens publicum
„ inftrumentum, manu noftra propria confcriptum,
„ fubfcripfi, & inhanc publicam formam redegi,
„ ac prius in notam fuinpfi & fignavi figno & no-
„ mine meis folitis appofitis, rogatus &requifitus,
„ in fidem, robur, & teftimonium veritatis om-
„ nium & fingulorum prenarratorum.
Ik heb in het tweede Deel dezer Jaarboeken,
bladz. 115. opgegeven eene Overdracht des Raadts,
afkeurende het gedrag van den Schout dezer Stadt,
welke zonder eenige kennis des Raadts, naer het
voorbeeld van Schouten in anderéSteden, goederen
door uitheemfche geerft aangeflagen hadt, en hem
felaftende, indien iets te euTchen hadt, zulks by
ehoorlyke rechtsvordering te doen. By die gele-
genheit heb ik iets aangetekent van het bekende
recht van Exue in veele Plaatzen van ons Neder-
land gebruikelyk, en dat Keizer Kar el de vyfde in
den Jare 1530. het zelve in deze Stadt heeft goet-
gekeurt. Naderhand heb ik in een oud Regifter-
boek, ter dezer Stadts Secretarie beruftende, ge-
von-
-ocr page 149-
1474- JAARBOEKEN. 123
vonden twee waarheits verklaringen,door de Re-
geerders gegeven aan die van Rotterdam, de eer-,
fte in dit Jaar, en de tweede in het Jaar 1479. waar
uit blykt, dat de afvordering van dit recht in ou-
de tyden in deze Stadt nooit gefchiet is. De eer-
de in dit Jaar uitgelevert is van dezen inhoudt:
-s
fFy Borgermeefteren, Scepenen ende Raide der Stadt
van Utrecht doen konde allen luden, ende /onderlinge
den eerbaeren Schout, Borgermeejleren, Scepenen ende
Raide der Stede van Rotterdam, onfen lieven gemin-
den vrunden. Want et godliken, eerliken ende behoir-
licken is ghetuych der ivaerheyt t e geven ten tyden als.
men des verfocht wert, op dat die waerheyt onder tdec-
fel der beveynfaheyt niet verduyflert ende neder ghetre-
den en iverde, ende die onnozele daer by Zyns rechts
ghenieten ende onbefchedicht moge bliven; foeijl, dat
wy Jacob Henrikfe, onfen borger , daer toe gerequi-
rieri, uwe Eerbaerheyden te kennen geven, die zelva
certificerende mit defen onfen brieve, alze dat alle die
ghene, buten onfer Stadt ende Stadt vryheyt •woenaf-
tich ofte gezeten moigen wezen,dien enige erfniflevan
boeren magen, binnen onfe Stadt gelegen, aenbeftorven
ende aengheerft iiüaer, die zelve erfniffè vry aentafëe,
ende hoeren orbair daer mede doen, ende die buten onfer
Stadt ende Stadt vrybeyde voeren ende brengen moigen t
dair hem dat belieft, zonder ons, ofte onfer Stadt voer-
fcreve, daer yet van te geven, of te betalen. Ende
want dan die ufancien van onfer Stadt aldus, gelyck
voerfcrevenftaet, is, ende alfoe dagelycx gbeuftert en-
de gehantiert inert, daer van wy die contraty oick nye
gbehoert gbebadt en hebben, zonder ar gelift, foe heb
i&ytcn verzoeken vandenvoerfcreve Jacob Henricxfe,
tmfen borger > des toerkonde onfer Stadt Jïgnet, ttaelck
wy dagelycx gebmken, oen deze» brief doen hangen.
Ge-
-ocr page 150-
-,-----r—-------------------------
UTRECHTSCHE 1474.
Gegeven intjaer ons Heren duf ent vier honden vyf en-
de tfeventich, op ten fefthienden dach in Augufto.
Het is waarfchynelyk dat dezen Borger te Rot-
terdam eene erffenifie te beurt gevallen is, en hem
gevergt zal zyn het Recht van Exue te betalen,
en dat hy om van die uitkeering bevrydt te zyn ,
deze verklaring verzocht heeft; dewyl het gebruik
mede bracht, zulk recht niet te eiflchen van in-
wooneren dier Steden, in welke het van vreemde
niet gevordert wierdt.
Op hetStryk-ampt van wollen en linnen lakenen
heb ik in dit Jaar deze gemaakte Keur gevonden:
-
In den yerften zoe zeilen twee Strykcrs in dezen
ampte wezen, ende die zeilen alle genot gelyck onder-
linge deylen dat daer offkoempt, ende elck lyfiich ten
heyligen zweeren in tiegenwoerdicheyt des Raits, ntit
opghericbten vingeren, alze dat zy malkanderen ghe-
trouwe rekeninge doen zeilen, rechte maten dragen zei-
len tuffchen den coper ende den verkoper, na allen hoe-
ren vyfjïnnen, ende dat zy niet meer nemen en zeilen
voer hoer loen, dan deze ordinancie innehout, dat hem
God zoe helpe ende zyne Heyligen.
Item zeilen die voerfcreve gcftaoeren Strykers, ende
nyemant anders, alle hele kerfyen, hele ofte halve wolle
lakenen, mit hoeren ftryklynden meten, die binnen on-
fer Stadt ofte Stadt vryheyde heel vercoft werden, oick
waer zy binnen onfer Stadt gemaiSt zyn, ofdaerbuten.
Ende van eiken halven kerfeye, helen laken ofte halve
laken voerfcreve, dat zy aldus meten, zeilen die Stry'
kers hebben een half out botken. Ende tuoude ymant
enige hele kerfeye, hek ofte halve lakenen, ongemeten
ontfangen, daer zoude die voerfcreve Strykers of hebben
dat derdendte l varteen out botgen, wtgenomen alkghe-
reffe
-ocr page 151-
1474- JAARBOEKEN* • 125
feite lakenen, hele of halve lakenen, die in onfer Stadt
ofte Stadt vrybeyt gemaifl voorden, daer en fel men
hem van zyn deel gheen flryckgelt geven, Ende dat
firyckgelt zei die vercoper betalen, den die mate zynt
goets, dat by vercoept, te kveren geboert.
Item desgelycx zeilen die voerfcreve gbeztaoeren
Strykers mit koere Strydynde meten alle lynnen laken^
dut binnen onfer Stadt, ofte Stadt vrybeyt, aen helen
ftucken vercoft wert, boven derticb ellen houdende aen
eenftucke, dat gajlen van buten toebehoert, ende daer
of hebben vanden vyfticb ellen, of daer onder, een half
out botgen, ende van bonden ellen, of daer onder tot
vyftich ellen toe, een heel botgen, ende zoe voert open-
de neder, oick die vercoper s te betalen.
Item zoe txes onfe borger, borgerfcben ende onderfa-
ten, van linnen laken onderlinge malcanderen vercopen,
om zelve in boeren bufen te bezigen, tfy groet ofte
cleyn, daer en f ellen zy gbeen Stryckgelt afgeven, ten
viaer of zy enicb der Strykers gbeerden hoeren laken te
meten , zoe zoude die Stryker dat laten meten, ende
zyn hen daer afhebben, als voerfcreven is; mer cofte
ymant enich lynnen laken van onfen borgeren, borger-
fchen of onderfat en, om dat voert te vercopen heel, off"
wf te fnyden by der ellen, dat en f el niemant meten,
dan die gezwoerc Strykers, ende daer of hebben als
voerfcreven Jlaet.
Item zoe waer ymant der ghezwoeren Strykers be*
gheert taert ymant lakenen te meten, tfy heel, half,
of aenjlucken, dat zal by doen zonder wederzecgen,
ende daer zal by zynen gefetten hen of hebben, ah
voerfcreven is. Ende waer ymant, die hem teegens
deze ordinancie enichts metens onderwonde, by waer
man, ofte wyf, of oick den Strykers voerfcreve dat
hoer verjlake, of enich ar gelift zachte, dat hoer on-
bruyck ie maken, mit lakenin aenjlucken te fnyden,
of
-ocr page 152-
120 U T R E C H T S C H E 1474.
of anders, m eniger manieren, die zoude verboeren vyf
font t zoe dicke alft ymant dede , baIf ter voirfcreve
Strykers behoif^ ende half ter Stadt beboif, zonder
ymant daer ime wrfchoent te toerden, beboudelikenden
ghenen, dyet.den Strykers aenbrengen zullen, den der-
den penning te weren of te hebben van dezen koer van
vyf ponden voer/creve.
Zoo de Jaar-tekening van den brief wel uitge-
drukt is door Mattheus, (i) zoude Joban^ Burch-
graaf van Montfoort,zich in dit Ja^r, als een leen-
man en onderzaat, verbonden hebben, BuTchop
Davidgetrouw te zullen blyven, en niet aan te zul-
len fpannen met des Kerkvoogds vyanden. Hoe
verre hy zich hier aan gehouden heeft, zal het ver-
volg leeren.
Te dezer tydt is in de Stadt Utrecht een begin
gemaakt met de ftichting van het Kloofler van Sc.
Hieronymus. (2)
Langen tydt herwaarts zyn tuflchen den Proofl
en het Capittel van S. Jan verfcheide gefchillen
gerezen, welke den twaalfden December door een
minnelyk verdrag vereffent zyn. (3)
1475-
In het Jaar 1475. zyn aangeftelt tot
' -
Schepenen.
Eerft van Drakenborch, Borgermeefrer.
>
(i) De Jure Gladfi, cap. xi. pag. 15-4.
(z) Ziet Matth. i. Fundat. Ecclef. z$>. Van denoorfpronk
dezer Monniken verdiend nageziente worden Wolflustom. i.
JLedion. Memorabil. p. 738. & 739.
(j) Het verdrag is te vinden by Matth. n. de Nobil. «p.
•4» P- 444-
-ocr page 153-
1475- JAARBOEKEN. 127
Jacob van Amerongen.
Henrick van Nyevelt.
Jan van Hamerfteyn.
Henrick van Zandenborch.
Alfar Rwfch.
Jan van Rynes van Baer.
an Taets van Amerongen.
Pouwels van Malfen. .
Willem die Vofle.
Henrick Knoip.
Arnt Wiüemsze van den Heyligen Lande.
,
Raden.
. ' /• ' .
JanKnyff, Borgermeefter.
Braem van Lichtenberch.
Arnt van der Horft.
Gheryt Voet.
Jacob Gherytsze.
Jan Ghysbertsze.
Jan die Wit.
Jan Schot.
Vrederick van Voerde.
Alfar van Rodenborch.
Dyrck Rwfch.
Peter Jansze.
Anfem Zalm.
Jan Crom.
Dyrck Block.
Meyfter Jacob van der Borch.
Steven van Beesde.
Ghysbert Hoetl
Harburn van Ryn.
Jan van Mafch.
Aelbert van Ryn.
Ja»
-ocr page 154-
12$ UT R E C H T S C H E 1475-
Jan van der Borch.
Dyrck van Wail.
Jan Luytgentsze.
. :.ïo< . :... .. ,
Oudermannen.
i
•
Lambert Bevelant. ~> TT_ /.
Jan van Lewcn. i Wantfnyders.
Bartout Pawe. -t _ .
Adriaen van Abcoude. 5 SnyderS'
Jan van Lantscroen. 7 „ ,
Peter Stroytgen. 5 Backers-
Jacob Stael. 1 -» .. ,
Willem Quint. i ^olenaers.
Jan Arntsze. 7 T .
Rolof Ghysbertsze. j Lmnewevers,
Willem van Lochorlt, Overfte Oii-j
derman. l Brouwers.
Claes die Ryck. 3
Jan Thomasze. 7 .,.
ArntHenricxze, Vleyshouwer. 5 SC°P
Ysbrant Jansze. 7 L
Steven van Veen. 5
Willem Steen. 7 ,xr „
Florys Ghysbemze. i Wollewevers.

Jan van Anxter. 7 r> .
Jan Jacob Peters zoens zoen. i CorencoPe«- ;
-ocr page 155-
JAARBOEKEN,
DyrckBorVanAmeföngen, Over1-)
fte Ouderman. S- Graüwerkers^
Folker van Baern. J
Tan Boemhöuwen ?
Steven vart Zulen , Vüermaker. j
Tan van der Bilt. 7 c . j
JandieWit, Tynnegieter. i Smedenk
Tan Ponciaensze. 7 ^ , ,
Jan Petora l Zadelaers,
/
ïk heb in het eerftê Deel dezer jaarboeken aan«
gemerkt, dat een Utrechts Borger, éenen dood-
flag begaan hebbende , niet aan het leven wierd
geuraft, maar in de gevangenis gaan, den Raadt
om vergiffenis bidden •, den doden zoenen > en de
Stadt betering doen rhoeft. InhetdagelyksRaadts-
boek van dit Jaar, leezeik, dat ter begeerte en ter
liefde van den Biflchop , aan eenen Wlllem ftout-
appel, nae enen begaanen maiiflag hetBorgerfchap
is vergund , op dat hy van dit recht der Borgeren
gebruik zoude konnen maken , en naer het zelve
gevonmït worden, 't Welk wederom een ftaaltje
uitleverd van het verregaande gezag en vermogen
des Biflchops in deze Stadt, ter Verkleining van
hare Voorrechten.
Omtrent dezen tydt vind ik de eerftê melding
gemaakt van het Befteedt-ampt derDienftbooden,
zynde een Vrouws-peffoon, genaamt Mechteltjan
Melyfles Wyf, tot die bediening benoemd , en van
///. DMEL I die
-ocr page 156-

130 UTRECHTSCHE 1475.
die aanflelling aan het gemeen, door eeneafkondi-
ging van het Raadthuis, kennis gegeven, met vcr-
bodt aan alle anderen van het hefteden derDienft-
booden te oeffenen.
Aan deZuftgren vanhetKlooflervanS. Agnes is
toegedaan eenen gang te maken over de (leeg tus-
fchen haare Kerk en Kloofler gaande. Dit Kloofter
was gelegen by S. Nicolaas Kerk, (i) welkers ge-
bouw thans noch in wezen is, en gedeeltelyk ge-
bruikt word tot een Tuchthuis, het andere gedeel-
te uitmakende het Huis, door den Heer Everard
van de Po/gefbhikt en met inkomften begiftigd, tot
een Werkhuis voor fchamele menfchen. Het was
te wenfchen, dat van deze flichting, zoo nuttig en
heilzaam, om de arme van de ftraaten en het be-
delen af te houden,en een goet onderhoudt te be-
zorgen , gebruik wierd gemaakt, en 4e wil des
Stichters nagekomen,
Aan de VQgeJTkopers, flaande op de Ganze-
markt, isYerböéen tobben of emmeren, met wa-
ter gevuld, by zich te hebben- Waar uit fchynt
afgenomen te moeten worden, dat de vogelen le-
vendig te markt zyn gebracht, en in dat water
hebben gefwomnien. Ik giffe dit verboden te zyn,
om dat door dezelve te veel plaats wierd befla-
gen, want kort daar naa is de plaats tot het veilen
van den Heraip gefchikt van deJBeyerbrug op de
Ganzernarkt tot de Minrebroederen Kerk toe, met
verbodt van op eene andere plaats de Hennip te
koopen. Wiensvolgens de eene zyde van de Gan-
zemarkt tot de Vogelmarkt, en de andere zyde tot
de Hennipmarkt is afgezondert.
Des Donderdaghs m Pinxteren is Gysbert Jans-
zt
(i) Ziet Mat t h. i.Fundat, Ecclef. 14.
-ocr page 157-
1475- JAARBOEKEN. • 131
ze tot Stadts Leydekker aangefteld, en hem eeo
voorfchrift gegeven, naer 't welk hy dit ampt zoude
waarnemen, 't welk, omdat in het zelve gewag
gemaakt word van de Gebouwen, welke de Stadt
ten haren kolle moefte onderhouden, ik hier op-
geeve: ,
In den yerften zei hy alle onfer Stadt werken, te
weten, der Stadthuis milten Wanthufe , der Scepenen
huys, Keyferryck mitter Waghe, dat oude yieyfcbuys,
ende die twee nywe Vleyshuzen, dat huys in den Ra*
men, ende die twee Jlenen Gameren voer op die gr af t
mit dat Waechuys, Jlnte Kathryne poerte, die Weert'
poerte mit hoeren toernen, die Wittevroimen poerte mit
dat Capelleken binnen die poerte, die Gilde poerte, die
Tollenfleghe twee poerten mitten twien toernen, ende dat
Capelleken binnen die poerten, Gildenborcb op die Vaert,
ende die tweefpoeyen mit allen hoeren toebehaeren, zos
die daer ghelegen zyn, floppen ende dicht houden op zy-
nen cofl ende arbeyt, ende daer toe zei hy leveren op zy-
nen cojl alle leyen, nagelen ende zoudyer, die daer toe
dienen ende behoeren zeilen ; mer alk alfulcke yfer-
werck, het, tegelen, calck ende zant, ais tot f en voer-
fcreve werken behoeren ende dienen zeil, zei hem onfer
Stadt Cameraer in der tyt leveren buten zynen cojl en-
de f cade. Ende waert zake, dat enich dackvanden
voerfcreve hufen, poenen, t oenen, capellen ,fpoeyen,
ofte anders wenken voerfcreve, inftorten, dat boven ene
halve roede groet waer, dat zoude hy in dachhueren we-
der maken, ende, alft dan gemaift waer, voert in goe-
de reke flaende houden.
Ende hyr voer heb iny van onfer Stat voegen voer
ws, ende onfen nacomelingen, Gysbert Jansze gekift
ende geloven mit defen onfen brieve, jaerlycx wt te
reyken ende te betalen vyf en.de twintichpont onfer Stadt
I a paye.
-ocr page 158-
132 UTRECHTSCHE 1475.
paye, die hem onfer Stadt Cameraer betalen zei aen
gelde, die ene helft op S. Ficloris dach naiftkomende,
ende die ander helfte op ten heyligen Paefchdach daer
naijïvolgende, ende zoe voert jaerlicx, zee lange hy
dezen dien/l weren ende bedienen zal. Ende daer toe
zei hem die zelve onfe Cameraer jaerlycx geven ftryp
ende pleyn tot eenre covele, gelyck men die geiwenliken
pleecht te geven anderen onfer Stadt leghe dyenren.
Ende waert zake, dat die Gysbert voerfcreve dievoer-
fcreve onfer Stadt wenken niet dicht ende in goede rekt
en hielde, ende onfe Cameraer hem dede vermanen by
enen van onfen ghezwoeren dyenres, die gebreke t e ma-
Tien ende te vervullen, ende hy dan die gbebreke niet en
maifte ofte vervullede binnen acht dagen, na dat hem
die wete in manieren voerfcreve gedaen ixaer, als dan
zei onfe Cameraer die gebreken terflont doen maken en-
de vervullen op Ghysberts cojl, ende dien coft zei hy
hem dan ivt doen panden, gelyck onfer Stadt zyfen en-
de andere goede.
De Heer van Waffenaar, merkende dat het den
Stichtenaars ernft was geenen tol te Weefp te be-
talen , en willende voorkomen de uitfpraak des
Raadts te Mechelen , heeft aan die van Utrecht
aanbieding laten doen ter vereffening van dit ge-
fchil. De Regeerders der Stadt Utrecht hebben
hier van kennis gegeven aan de Overyffelfche Ste-
den , en aan die van Deventer dezen brief gefchre-
ven, in welke de voorflagen vermeld worden.
„ Eerfame, bifondere, goede Vrunden.
„ Alzoe vermits tuflchenfpre'ken eniger goeder
» vrunden, die gheerne tbefte zien ende helpen
„ raiden zouden, int fluck van den onbehoerlike
f, toll tot Wefep, zoe vele den Heer van Wajje-
„ nair
-ocr page 159-
1475- JAARBOEKEN. 133
„ nair aendragen mach,in bywezen onfervrunden
„ daer toe gedeputiert, na vele redenen daer inne
„ gebezicht, verfproiken , ende int laefte ge-
„ raampt is opt verbeteren van ulieden, alze, in-
„ * dien onfe gnedige Heer van Utrecht mit zynen
„ onderfaten in den proces, hangende int Hor van
„ den Parlement tot Mechelen, in der zake van
„ den voerfcreven toll, degens den Heer van
„ Waffenair benoempt, remitteren ende quy tfchel-
„ den willen die koften op hem gedaen in den
„ voerfcreve procefle, ende die ghelden van de
„ voerfcreve onderfaten opgeboert ende ontfan-
„ gen; behoudeliken, dat die gelden, die opge-
„ fcreven ende niet ontfangen noch betailt en zyn.
„ oick quyt wezen ende onbetailt bliven zeilen,
„ zoe verre den Heer van Waffenair dat aengaen
„ mach, als dan wil die zelve Heer van Waffenair
„ te vreden wezen, zonder vordere diligencien in
„ dezen procefle te doen, dat die fentency int
„ voerfcreve Hof van den Parlamente degens
j, hem, na den innenhouden der conclufien. van
„ onfen fcrifturen, by den zelven Hove gepro-
„ nuncieert ende wtgefproiken mogen werden,
„ ende dat op onfen coft. Want wy dan, gemin-
„ de vrunden, vorder verftaen zullen van ons gne-
„ dichs Heren goeder meyninge ende raide te we-
„ zen, om langere oncoft ende moyeniffe te ver-
„ hueden ende te fcutten: ende wy buten u, als
„ dat behoert, daer inne anders niet en willen
„ traftieren, ofte fluten, foe geven wy die ghe-
„ legentheyt van dezer zake int befte te kennen
„ uwen Eerfamheyden, aen den zelven vruntlich
y, begerende alhyr by ons uwe gedeputierde Raits
„ vrunden gemachticht, op enen benoemden cor-
„ ten dach, die u believen zal tefchikken, om
I 3 „ mit
-ocr page 160-
134 UTRECHTSCHE 1475.
4) mit makanderen in dezer zake te traólierert, en-
>, de te iluten, zoe dat nutfte ende oirbaerlycfle
j, zyn zal, welken dach , ons alzoe beteykent,
„ wy voert óver zullen doen verkundigen, ende
„ fcriven, den Heer van Waffenair voerfcreve,
„ daer hy als dan zyne vrunden oick ordinieren
H ende vuégen wil, om te doen als voerfcreven
„ ftaet.
„ Wy fcriven op deze tyt by onzen Bode in ge-
„ lyken formen van dezen onzen brievè den ande-
„ ren tween Steden, alze Campen ende Swolle,
„ begerende als boven een goetlich befcreven ant-
„ woerde by den zelven onien Bode van uwen Eer-
„ famheyden, die ons vorder niet fparende, God
„ bëhueden wil zelich ende gefont. Gefcreven op
„ ten xxmften dach in Auguftö anno LXXV.
Uit welken brief blykt, dat de Heer van WaJJe-
üaar wel heeft willen afzien van zyn ingebeeld
f écht, mits dat hy köft en fchadeloos wierd ge-
ftèld; doch dat deze voorflag ten eenemaal is ver-
worpen , en 'er beflöten is het geding teh uiteinde
toe te vérvolgen, blykt uit deze twee brieven ,*by
welke den Voorfpraak, Johsm Vincent, en den
Pleitbezorger, Boudeiayn Dugospre, voor den Bor-
gönjêf Raadt gelaft worden de zaak voort te zetten.
„ Venerabiles & egregii viri, amici predilefti,
„ Tfansmittiföus D. V. appontamentum ulti-
„ mum in caüfa theloneofum in Weefpe per Cu-
„ riatn Paflamenti datum, deprecantes D. V. gua»
>, tenus, omni femota occanone, in caufa ipfa
,» juxta tenofem ipfius appontamenti ftriofius»
„ prout ds Jorepöteftis, procedatur,, non atten*
, dentes
-ocr page 161-
1475' JAARBOEKEN. 135
„ dentes qnibuscumque ex adverfo propofkis aut
„ proponendis, .eaufam, fi alrqua dicerentur de
„ corcordia inter Dominttrn deWaffenaer & nos,
„ quoad preterpiam non credatur; fed eft verum,
„ quod defuper habita fint verba^ nihil vero con-
„ clufum. Ouare in hac nemini fidem adhibeatis
„ nifi noftris literis , five nundis mittendis; fed
„ via regia, more fidelium Advocati & Procura-
„ toris, ut bette fcitis, procedatis, donec, &
„ quoufque, aliud vobis per nos fuerit intimatura.
„ Nos non erimus negligenter in hys qnaé deben-
„ tur in recompenfam, fed legaliter ageraus in
„ agendis, &c. Ex Trajefto fub figneto civita-
„ tisejusdem, feptima Septembris anno LXXV.
De tweede brief aan den Pleitbezorger alleen ge-
fchreven, is van dezen inhoudt:
• te
„ HonorandeMagifter, amice predile6tö.
„ Recepimus literas vcftras cum copialitere pa-
„ tentis metuendiflimi Domini Ducis Burgundie,
,,.ut apparuit, nobis per Johannem, Nuncium
„ noflrum, haruin geruhim, prefencatas, exqui-
„ bus diligentiam veftram fatis luaüenter intelligi-
„ mus; formidanius tamên vobifcum, quod dilacio
„ ad tuum petitum dari poffit. Quod fi faftum
„ fuerit, pacientiam habere tam diu oportxebit.
„ Scitis tatnen bene, quod narrata nroka in ipfa
„ litera verkati iTiinime fubjacent, & quod toe-
„ tuendiffimus Dominus Dux, five ipfius Procura-
„ tor generalis fuo nomine, & Dominus deWaffe-
„ naer non fint ejusdem conditionis five qualitatis;
„ fed mnltum diflant ac differunt. Quare hotta-
„ mur öc rogamus ftudiofe D. V. guaatuni ince-
I 4 „ ptam
-ocr page 162-
136 UTRECHTSCHE 147%
„ ptatn veftram diligenciam, iina cum Magiftro
„ Johanne Vincentn Advocate noftro, in caufa
„ vobis nota, feriofius, quo de jurepoteftis, con-
„ tinuare & facere velitis, preftantes, quod Dorai-
„ nus de Waffenaer ab enquefta facienda excluda-
„ tur, maxime ex eo, quod litera Domini Ducis,
.,, prout certis amicis videtur, falvo nihilominus
„ judicio veflro, in fua conclufione tantum pro
„ Generali Procuratore fuum facit mandatum. Et-
„ fi, prout alias fcripfimus, pro parte Domini de
„ WaJJenaer aliquid propoficum fuerit de concor-
„ dia, non ad veritatem, quia non fuit, neque
„ erit; fed coram judice profequi ufque ad finem
„ intendimus. Agite igitur fideliter, ut confidi-
„ mus, omni exclufa occafione, nobis cum pre-
,, fentj Nuncio, quem fpecialiter ad vos trans-
„ mittimus, quidinhacre aftum &agendum fit,
„ refcribite , 'nofque prejibato Magiftro Jobannï
t, Wncentn, noftro Advocato, intime recomman-
„ date, & vos in Chrifto valete, nobis precipien-
j, tes. Ex Trajefto fub fignato Civitatis ejus.dem
,, xx. Septembris anno LXXV.
De Heer van ff^a/Jenaar heeft nader aanzoek la-
ten doen aan die van Uu echt, en voorgeflagen
eenen byeenkomll te Utrecht te houden, om het
verfchil in der minne met den and ;ren te vereffe-
nen. Hier van heeft de Raadt deze: Stadt kennis
gegeven aan de Stadt Deventer, zoo als blykt uit
jdejsen brief:
a, Eerfame, beminde, goede vrunden,
» Wy gebieden ons tot u toe wy vruntlycfte
# kqnnen ende moigen, endeu wil gelieven te wer
M ?en ? aJ*P dat na dyer tyt ijwe, ende der anderep
,, twyee
-ocr page 163-
1475» JAARBOEKEN. 137
' twyee Stede, Campen endeSwolle, gedeputeer-
' de Raitsvrunden alhyr by den onfen gheweeft j
' ende onderlinge fpraicke ende tra&aet gehadt
" hebben, merende tproces tuflchen onfen gnedi-
11 gen Heer van Utrecht, ende ons allen zynre
' Gnaden onderfaten aen die ene, ende den Heer
' van WaJJenair, van den ongeboerliken toll tot
' Weefpe, op die ander zyde, in den Parlamente
" tot Mechelen hangende, MeyfterBoudewynDu-
grqfpre, onfen Procureur in der zelver zake, die
" gelegentheyt van der zake, als die op dietytge-
" legen was, gefcreven heeft, zeyndende mede ene
" copie wt ene opene brieve, alft blyft, van my-
" nen gnedigen Heer van Bourgondien, aenzynen
' brieve gebonden, van welke beflotene brieve
'' ende copie, wy copien voert overzeynden uwen
'' Eerfamheyden, om zoe vele wetentheyt, alswy
verftaen, oick daer wt te nemen. Ende defe voer-
" fcreve brief ende copie, ons van defen onfen
" Bode geprefentiert, hebben wy die getoent, en-
" de doen vifitieren, enige vrunden van ons gne-
dichs Heren Raide van Utrecht, ende by raide
' van dien, terftont weder over doen fcriven on-
fen Procureur voergenoemt Meyfter Boudewyn,
'' tgoent alhyr by onfen ende uwen gedeputierden
" in dit ftuck vercalt ende verfproiken is geweeft.
Van twelck, als ons niet en twivelt, uwe gede-
putierden volcomen relacy gedaen hebben uwen
Eerfamheyden, daer op die zelve onfe Procureur
l' ons weder ter antwoerde gefcreven heeft, als
!' ghy zien moicht in der copien van zynen ande-
' ren brieve hyr inne befloten. Aldus, geminde
vrunden, heb gy die zelve wetentheyt van der
!' voerfcreve zaken, die wy hebben raoigen ver-
" -^eryen ende krygen.
Ij "Nu
-ocr page 164-

138 UTRECTHSCHE 1475.
" Nu ift vorder geboert, alze dat die Heer van
" Waffenair enen , genoemt Mêyfter Willem van
" Berendrecht f Doctor in de Rechten, zoe wy ver-
" (Iaën, alhyr weder gefeyndt gehad t heeft aen
" den eerfamen Proift van Arnhem, mit brieven
" van credencien, om mitten Proift te communi-
' ceren van den zelven materien. Welke Meyffcer
Willem, in prefencien van den Proift voerfcre-
ve, ende meer anderen van myns gnedichs Hé-
ren Raiden van Utrecht, ende onfen Overflen
in der tyt, weder opgedaen ende geproponeert
heeft, van wegen, ende in naem des Heren van
Waffenair, gelyck voirtyts van zynre wegen op-
gedaen endegeproponiertisgeweeft, vantwelck
ghy oick gehele relacy ontfangen hebt van uwen
voergenoemde Gedeputierden; waerom wy ons
" vorder verhails verdragen van dien. Begerende
zoe veel meer die voerfcreve Mêyfter Willem,
dat men den procefs in defer zake verften ende
* wtftellen wilde, tot op ten yerften dach van der
maent Aprilis naiftkomende, ende binnen cor-
ten tyden enen benoemden zekeren dach té nè
men ende te ordineren alhyr te houden, dair als
dan die Heer van Waffenair zyne vrunden mede
fcicken woude, om die zake neder te lecgen,
ende mit vruntfcappe te breken. Twelck, ge-
minde vrunden, wy u als te kennen geven, en-
de wittighen uwen Eerfamheyden, om dat voert
den anderen tween Steden, alze Campen ende
Swolle, te doen verboetfcappen;want wybuten
u, ende hemluden, anders,noch vorder,en wil-
len doen in dezer zake, dan int affcheydenonfer
Gedeputierden aen beyde zyden verfproiken en-
de laetftwerve alhyr gefloten wort; merdencken
!' die zake te vervolgen, ende doen vervolgen, als
" ver-
-ocr page 165-
1475- JAARBOEKEN. 139
' verfproiken is, ende behoeren zei; ten waer of
' uwen goeden rait andersfyns gedraghen zoude,
' daer van wy op t corfte uwe goetlike befcreven
" antWöerde begeeren by viwen Boden, om voert
' te laten weten den Heer van WaJJenair voerfcre-
" ve, wes onfer alre meyninge in dezen wezen zal.
' Eerfame , geminde vrunden, vermochten wy
" enige zaken u te lieve, daer inne zullen ons al-
" tois bereyt ende goetwillich vynden uwe Eer-
" famheyden, die onfe Heer God behueden wil
' wailfaerende, zelich ende gefont. Gefcreven
" op ten xnden dach in Oétobri anno LXXV.
De Paus Sixtut heeft eenen brief gefchreven aan
Herman van Ryn, Deken van S.Pieter, by welke hy
hem volmacht geeft, om na behoorlyk onderzoek
goet te keuren het verdrag tuffchen den Prooft en
het Capittel van S. Jan, over zekere gefchillen tus-
fchenhen verrezen; als mede om den Prooft te ont-
heffen van een gedeelte des eedts, door hem aan
het Capittel by zyne aanftelling gedaan, (i)
De Biflchop David, heeft den acht en twintig-
ften Oftober Aernt van Brouckhuyfen en van Weer-
denberch verleit met de Heerlykheit van Lange-
rak. (2)
Eer ik tot het volgende Jaar overgaa, zal ik hier
opgeven eene verklaring, door de Regeerders de»
zet Stadt gegeven , omtrent de waardye van de
Stadts ponden. De gelegenheit, by welke de-
zelve is gedaan, kan uit den brief zelfs beft bly-
Jten.
„ Ho-
(i) Deze brief is door Matthaeus uitgegeven de Jure Gla-
&|, esp. vin.
(t) ZictMatth. di 1. cap, xvi. p. 273.
-ocr page 166-
-------------
140 UTRECHTSCHE 1475.
„ Hoghen ende Moigende, wyfen Heeren, Den
„ Prefident ende Raiden myns gnedichs Heren
„ sHertoigen van Bourgondien, gecommitteert
„ ter zaken zyner landen van Hollant, Zeelant
„ ende Vrieslant; ende voert allen den ghenen,
„ die dezen brief zeilen zien, of hoeren lezen: en-
„ de enen ygeliken van hem bifonderen , onfen
„ lieven Heren ende bifonderen goeden vrunden ,
„ doen wy verftaen BORGERMEYSTEREN, SCEPE-
,, NEN ende RAIDEN der Stadt van UTRECHT, dat
„ op ten dach van huden, hyr onder verclaert,
„ voer ons gekomen is in zynen properen perfoen
„ Jacob van Voern Gherytsze, onfe borger, ons
„ aldaer thoenende enen openen brief, bezegelt
„ mit zegele wthangende des ghenen, die in den
„ zelven brieve benoempt ftaet, als wy dat nau-
„ fle bekennen konden , gantz ende gave , on-
„ gherafiert ende ongecanceliert, fprekende van
„ woerde te woerde, als hyr na befcreven flaet:
WyJANrANJRKEL, Heer tot Heukelom, doen
kont ende bekennen mit defen openen brieve, dat wy in
tiegenwuerdicheyt onfer manne van leng, byr na befcre-
ven, verleyt ende beleent hebben, verlyen ende belenen
mit dezen onzen brieve, Jacob Schout Gherytsze
van Voern, fes mergen lants gelegen in Vuylcop, in
Heren Jans gerechte van Schoenouwen, tujjchcn der
Heren lant van den Doem, dat Willem van Nyevelt
in erfpacht heeft, aen die overfte zyde, ende den lan-
de, dat ter Heeren van funte Peters t'Ut recht toebe*
koert, aen die netrfle zyde, te halden van ons ende on-
fen nacomelingen ,hy ende zyne nacomelingen, tot enen
goeden onverjlerfliken leen, t e verhcergewaden, alft mit
recht verfchynt, mit twalefpont penningen, fulcx pay-
ment als dan in der Stadt van Utrecht geneg ende gev*
wezen zeil Daer dit gbefebiede waren over ende aen
«nfc
-ocr page 167-
*475- JAARBOEKEN. 141
onfe mannen van leen, als Harden Claisze,endtHen-
nek van Steenhuys, ende meer goede luden. Behel-
telick ons, ende een ygelyck, zyns rechts. Gegeven int
jair ons Heren MCCCC een ende tfejlich, tien daghe in
der maent Junio. „ Ende doen wy dezen brief
„ gezien, gelezen ende wel verftaen hadden, al-
„ daer gaf ons die voerfcreve Jacob, onfe borger,
„ terilont te kennen, dattet hem van noide waer,
„ om zeker zaken willen hem daer toe porrende,
„ kennifle ende wetentheyt te hebben, zoe wat
„ men alhyr binnen onfer Stadt daghelycx, ende
„ int ghemeyne,gave ende ontfange voer een pont
„ paymente der zelver onfer Stadt, aen ons daer-
„ om guetlike verzoekende ende begerende, hem
„ daer van behoerlike provify te doen, ende brie-
„ ve van certificacien te geven, om die te thoe-
„ nen, hem daer mede te befchermen, daer zich
„ dat geboeren, ende hem dienen, ende van noi-
„ den wezen zei, in der befter formen. Ende wy
„ BORGERMEYSTEREN , ScEPENEN ende RAIDEN
„ voerfcreve, aenfiende ende merkende die be-
„ gheerten van den voerfcreve Jacob, onfen bor-
„ ger, redelich ende moigelich te wezen, certifi-
„ ceren U, myn Heeren, ende anderen voerfcre-
„ ve ende enen ygeliken bifonderen, dyent aen-
,, dragen mach, mit dezen onfen brieve, dat men
„ tefer tyt alhyr binnen onfer Stadt voerfcreve,
„ int gemeyn ende daghelycx voer een onfer Stadt
„ ponde gheeft ende ontfangt vier ftuvers, alzul-
„ ke ftuvers, daer men onder den gemeynen volke
„ dagelyck mede koipt ende vercoipt, ende ganc-
„ baer zyn. Ende want dit aldus, ende waer,is,
„ ende men fchuldich is ghetuych der waerheyt te
„ gheven, als men des vcrfocht wert, foeift,dac
„ wy, daer op van den voerfcreve Jacob, onfen
„ bor-
-ocr page 168-
142 UTRECHTSCHE 14.76
„ borger verfocht, des toerkonde onfer Stadt fig-
„ net, twelck wy daghelycx gebruken, aen defen
„ brief hebben doen hangen. Gegeven int jaer
j, ons Heeren dufent vier hondert vyf ende tfe-
„ ventich op ten negen en twintichflen dach in
„ Novembri.
1476.
De Regeering der Stadt Utrecht is in den Jare
1476. bekleed door de navolgende Perfoonen;
." . • - • . .
Schepenen.
Willem die Vofle, Borgermeyfter. In zyn plaetfe
Jan Over die Vecht, ter tyt toe, dat hy weder op
zyn ftede komen lal.
Adriaen van Lantscroen.
Henrick van Lewenberch.
Jan Over die Vecht.
Jan die Coning.
Jan van Veen.
Jacob Jacobsze.
Arnt van Hove.
Jonge Jacob van Amerongen.
Eerft van Lichtenberch.
Peter Pot.
Ghysbert die Kraen.
Raden,
.r
Jan Foyt.
Evert die Jonge.
Clais Jansze.
Ghysbert Henricxze.
Si-
-ocr page 169-

I47<5. JAARBOEKEN. 143
Simon Claisze.
Thonys van Amerongen.
Henrick van der A.
Ghysbert Ponciaensze.
Henrick van Voerde.
Herman Kroick.
Joeft Dyrcxze.
Jacob Henricxze.
Godert Dedel.
Peter Trynde.
Matheus Block.
Gheryt die Kraea.
Jan Knoip.
Arnt Ram. ..'•_..;, .
Gheryt van Ryn Gerytsze, Bpigermeyfier.
Eerft van Amerongen.
Peter Rwfch,
Jan Korftgensze.
Folken Jansze.
Henrick van Alfen.
~ , ?
Oudermannen.
Frederick die Voicht, Overfte-j
Ouderman. i Wantfhyders,
Ysbrant Woutersze. J
Tonge Jan Knyf. ~1 c •,
SwedervanZulen. j SnYder*-
Jan Butendyck. ~) D ,
Henrick Spvker. j Backers'
Beernt Hafert. ? ,, i
Peter Stael Evertsze. $ Molenaers, ,
Cornelis Aelbertsze. ~j T .
Peter Henricxze, j Lmjiewevers.
Willem Jansze. 7 Br
Jacob Sem. lör

-ocr page 170-
—,------
•44 UTRECHTSCHE
Cornelis Aelbert Scadens zoen. 7 *r
HenrickBoite. j Viscoperi.
•
j-, 'i
Gheryt Uten Leen, Overfte Ou--»
derman. y Grauwerkers,
Aelbert Benop. J
Elyas van Noerde. "J R emf ders.
Clais Folpartsze. 5
Beernt Grauwert. 7 B lhouwers.
Egbert Rutgersze. 5 J
Jacob Willemsze. 7. Ornpjp,,
Bartelmeus van Weede. 5
RoelofF die Wit. 7 7 H ,
Emont Ghysbèrtsze. 5 z'aclelaer
Biflchop Davïd was thans zo verre meefter in de
Stadt Utrecht , dat hy de Regeering niet alleen naer
zyaen zin ftelde, maar zelfs, dat hy verfcheidebe-
• ' kent*
-ocr page 171-
1476. JAARBOEKEN.
kentmakingen op zynen naam van het Raadthuis
liet doen, welke voortyts alleen door den Raadt
gefchieden, aan wien alleen toekwam de bezor-
ging van Stadts ruft en veiligheit. Tot bewys hier
van ftrekt deze afkondiging, des Saturdaghs na
Valentini, in het byzyn van Schepenen, Rade en
Oudermannen gedaan,
-
Die Eerweerdige Vader in Goïde, hoige ende tnoi-
gende Forjl, onze gnedige Heer, myn Heer van Utrecht,
laet weten enen ygeliken, dat hl, mit golden rif en r ai*
de dair op gehadt, geordiniert heeft, ende verbiet, dat,
van dezer tyt voert, nïemant, van wat condicien, macht:
of autoriteit dat hy zy, Ridderfcap, ofte borger, bin-
nen den lande ofte gejlichte van Utrecht, off anders
dair buten woenaftich, hem en onderwynde, by dage
off by nacht e, heymelick off openbaer, binnen zynrë
Gnaden Stat van Utrecht, te dragen enige hernafch,
lange meffin, rutingen, (i) zweerden, bogen, ofte
ander weeren , die men lange weeren heet, opt ver*
loeren van den hernafch, lange mejfen, rutingen,
zweerden, bogen, ofte anderen weeren voirgenoemt,
ende dair toe opt verboeren van thien ponden der Stat
pay van Utrecht by dage, ende by nacht e vantwintich
•ponden des felven payments. Ende op dat hem nyemant
ontfculdigen en feil moigen dit gebot niet geweten te
hebben, foe waerfchuwet myn gnedige Heer allen den
genen, die herberge houden , ofte vreemde lude in hoe-
ren hufen ontfangen, dat zy hoer gaften hyr offwaer*
fchuwen. Ende een ygelick huede hem voer misdoen,
want myn gnedige Heer voirfcreve dair van executie
fall laten gefchien op diegene, die broikaftichbevonden
fel-
(i) Hier door moet men géerte rottingen verftaan, (naaf
hnpe deegens. Ziet Kilianus.
III. DEEL, K
-ocr page 172-
146 U T R E C H T S C H E 1476.
feilen worden, f onder yemant dair inne te verfchonen,
noch te fpaeren. Ende hyr fullen wtgefondert ivefen
alle huisgejinde myns gnedigen Heeren voirfcreve, ende
zine Amptlude van jufticie ende hoere dienres.
De BifTchop hadt in den Jare 1474. voor de laat-
fle vier maanden, in plaatze der Vy ven, altoos in
voorige tyden door den Raadt aangefteld, benoemd
vier Mannen, te weten Hendrik van Gent, Willem
die Voffe, Gerrit van Ryn, Schout dezer Stadt, en
Eer/l van Drakenborch, en in het volgende Jaar Ger-
rit van Ryn, Schout, Gerrit Utenlecn, Jacob Ja-
cobsze en Hendrik van Gent, ter waarneming van de
bediening , eertyts de Vy ven aanbetrouwt, aan
ieder van welke door de Stadt, ter beloning hun-
ner moeite, toegeleit zyn hondert guldens, en voor
de lantaeren, welke zy des nachts nodig hadden ,
tien ponden. In dit Jaar heeft de BiiTchop eene an-
dere fchikking gemaakt, als blyken kan uit deze af-
kondiging, op Aiïchel-woensdagh van het Stadt-
huis gedaan.
Die eerweerdige in Góide Vader, hoge ende moigende
Forfl, onfe gnedige Heef, myn Heer van Utrecht, laet
toeten enen ygeliken, dat hy, om rujle ende vrede in
Zynre Gnaden Stat van Utrecht ^onderhouden, ende op
dat die goide ende ontfculdige gheeert, gevryet ende be-
fcermpt, ende die misdadige ende die quade gecorrigiert
moigen werden, mit ripen raide dair op gehadt, ghede-
putiert ende geordiniert heeft vier goide manne, by na-
men Henrick van Apcoude, ClaisEngbertsze, Hen-
riek van Vianen, ende Jan die Witte, die Tynne-
gieter, die men noemen zei myns Heeren dienres, dien
"welken zine Gnaden bevolen hcbbe onderfouk ende in-
quificy teflellen van allen excejfen, misdaden ende on~
bctameliken laoirdm ofte wercken, die in zynre Gnaden
Stat
-ocr page 173-
1476. JAARBOEKEN. 147
Stat ende Stat vriheide van Utrecht gefchiet zyn, ende
noch gefchien zullen, die trouwelick aen te brengen ende
te kennen te geven zynre Gnaden Scout ende Scepenen
van Utrecht, en fonderlinge by nacht die wege ende
jlraten binnen der Stat ende Stat vribeyt voirfcreve te
vifitieren, die misdadigen ende onfedigen, die zy op ter
daet bevynden, aen te tajlen, t e corrigieren, ende in
die gevangeniffè op ter Vleishuïs te brengen, ende te
leveren: die goide, eerbare, ende die hoifchelike war*
delen, te befcudden ende te befcermen nae hoeren ver-
moigen: ende in oneerbare Jleden ende plaatfen te gaen,,
ende die te vijïtieren; ende dair op by bevele van den
Scout ende Scepenen voirgenoemt zulke forge t e dragen,
dat die quade wenken ende bantieren, die aldair ge-
fchien mochten, verhuet ende gefehut werden, ondadige
voervechters, dair zy die bevynden, te vangen, ende
in die gevangeniffè te brengen, als voirfcreven is, ende
dat te kennen geven den Scout ende Scepenen voirfcreve.
Waerom myn gnedige Heer den voirfcreve vier perfo-
nen, ende enen ygeliken van hem, verbiet, dat zy, bo-
ven dat voer verclaert Jlaet, niemant aen en taften,
noch en vangen, noch en misdoen an live noch an goidet
noch niet vorder en doen, noch hem en onderwynden,
anders, dan by beveele van den Scout voirfcreve off
zinen Stedehouder, off Henricx van Gent, raide myns
gnedichs Heren voirfcreve, off enen van hem in abjen-
cien van den anderen.
Ende mant myn gnedige Heer van Utrecht, om rufle
ende vrede tonderhouden, ende zynre Gnaden Stat ende
Stat vryheyde, ende om die gemeyne volke, die voir-
fcreve vier perfonen geordiniert, ende hem Inden beveel
ge Aam heeft > als voirfcreve Jlaet, ende zyne Gnaden
hem dair ïnne fiiven ende Jierken willen, foe verbiet
myn gnedige Heer eernflelike enen ygeliken, oick wie
by zy, opt verboeren van hoeren liven ende golden, dat
Ka z
-ocr page 174-
I48 UT RECHTSCHE 147*?.
zy den voirfcreve vier perfonen, noch hoeren dïenrtn ofte
hulpéren, merende van hoeren dienfte ende bevele voir-
fereve niet en misdoen, noch en doen misdoen, in ivoir-
den noch in werken, heymelick noch openbaer, in eniger
wy s, gebiedende harde eernflelike den Scout ende Scepene
voirgenoempt, ivaertzake, dat hem Inden, ofte enigen
van hem , hyr en boven misdaen worde,dat zy dat aen
den misdadigen Jlrengeliken richten, f onder yemant des
te verdragen.
Oick gebiet myn gnedigen Heer enen ygeliken van
zine onderfaten, ixaert zake, dat die voirgenoemde vier
perfonen, ofte enich van hem allen, yemande eyfcheden,
ofte vermaende, hem luden Imlpe ofte byjïant te doen
tnitter hant om yemant te vangen, off anders hoer be-
veel te volbrengen, dat zy hem ter/lont helpe, ende by-
ftant doen witter hant na hoeren vermoigen, [onder
weygeren. Want indien dair yemant gebreclich inne
bevonden "worde, foe beveelt myn gnedige Heer voir-
fereve den Scout ende Scepenen den ongehoirfamen ende
oniaïlligen, na gelegentheit der zaken alfoe te corrigie-
ren, dattet anderen exempel zy hem diergeliken te wach-
ten ende te verkneden.
-
Dat de voorflagen door den Heer van Waffenaar
ter nederlegging van het verfchil over den Tol te
Weefp gedaan, van welke ik op het voorige Jaar
gemeld heb, niet aangenomen, of ten minften,
dat de byeenkomft, zoo die zyn voortgang gehad t
heeft, vruchteloos geweeft zy, blykt uit deze twee
brieven, door den Raadt dezer Stadt aan den Bis-
fchop gefchreven:
„ Eerweerdige Vader in Gode, Hoichgebore
„ Forfte, gnedige lieve Heer.
33 Wy ghebieden ons zeer dienfllike tot uwen
„ Gna-
-ocr page 175-
JAARBOEKEN. 149
„ Gnaden, den welken gelieven wil te weten, hoe
„ dat wy wt fcriften uwer Gnaden, ende onfen
„ Procureur tot Mechelen in den Parlamente,
„ ruerende dat ftuck van den ongewoenliken tol-
„ len tot Weefp, verftaen hebben onder anderen
„ woerden, ende principaliken, dattet van noide
„ zyn zoude, enige van deze zyde aldair te ordi-
,, nieren, om enen Inventarium in der zake te ma-
„ ken, ende die te Hove te doen ftellen, te folli-
„ citeren ende te vervolgen eynde ende expedicy
„ dair van te moigen krygen. Bidden hyrom oit-
,, moidelike uwen Forftelike Gnaden, achtervol-
„ gende uwe goedertierheyden, ende eernftige di-
„ ligency, altoes by ons in defe ende andere za-
„ ken bewezen, ende mitter daet gedaen, beve-
„ linge te dpen Meyfter Jan Carviy, uwer Gnaden
,, Raidt, die die gelegentheyt ende geftant van
„ deze zake weet,aldaer tot Mechelen te trecken,
„ om daer inne te doen ende tehantieren, zoeden
„ zelven uwen Gnaden dat alre nutft ende oer-
„ baerlycfte duncken zal. Ende want tan Tyl-
„ inannus , onfe Secretarius, in der zelver, zake
„ mitten voerfcreve Meyfter Jan Carviy vervolcht
J5
ende gefollicitiert heeft, wil wy hem geerne me-
de depuderen ende zeynden mit Meyfter Jan
„ voergenoemt, indien uwen Gnaden dat nutte
„ ende oirbaer dunft te wezen. Bidden oick me-
„ de uwen Gnaden, als voirfcreve ftaet, aen den
„ yerflen Prefident van den Perlemente tot Meche-
„ len, ende den gemeynen Heeren van den Per-
„ lemente, te fcriven om expedicy te moigen ver-
„ werven; aengezien, gnedige Heer, dat uwer
„ Gnaden onderzaten ende borgers dagelycx meer
„ ende meer belaft ende befwaert werden van den
„ bewaerres der onbehoirliken tollen voerfcreve.
K Q Ende
-ocr page 176-
150 UTRECHTSCHE 1476.
„ Ende wes uwer Gnaden goeden raidt hyr inne
„ gedragen zeil, begeren wy oitmoidelich een
„ goetlich befcreven antwoerde by dezen onfen
„ Bode van uwen Forfteliken Gnaden, die, altois
„ over ons gebiedende, onfe Heer God behueden
„ wil wailfarende, zelich ende gefont. Gefcreven
„ op ten xiiden dach in Mayo anno LXXVI.
De tweede brief is van dezen inhoudt:
„ Wy begeeren uwen Forfteliken Gnaden oit-
„ moedelike te weten, hoe dat ten zonderlingen
„ vervolgen ende begheeren van Willem. die Foffe,
„ onfen Borgermeyfter in der tyt, die eerfaine
„ Meyfler Folpart van Amerongen, Rak mynsgne-
„ dichs Heere Hertoige van Bourgondien, &c.
j, in zynen Parlarmente tot Mechelen, den zelven
„ onfen Borgermeyfler gefcreven gehadt heeft op
„ ten dach van huden, alze dattet nu tyt is om die
„ zake van der onbehoirliken toll tot Weefp ten
„ eynde te folliciteeren, yemant aldairtotMeche'
„ len te fcicken voer den yerften rechtdach naift-
„ komende; want hy gheene beter tyt en weet,
„ gelyck die zelve Meyfler Folpart zoe hy verder
„ fcrvft dat in zynen brieve, dien hy den voer-
„ fcreven onfen Borgermeyller gezeynt heeft, om
„ uwen Gnaden voert te hantreycken, ende wy
>t den zelven uwen Gnaden by defen onfen Bode
„ voert overzeynden, uwen Moigentheyden over-
„ fcryft ende te kennen gheeft. Bidden hyrom
„ zeer dyenflelich uwen Forfteliken Gnaden deze
>, zake ter herte te nemen, als uwe Gnaden altois
„ gedaen hebben, en ons niet en twy velt noch wel
„ doen willen, ende Meyfter Jan van Carviy,dien
„ die gejegentheyt van dezer zaken wel kenliken
-ocr page 177-
t47<5. JAARBOEKEN. 151
„ is, indyent u alzoe gelieft, aldaer te fcicken,
„ ende bevelinge te doen die zake te follicitieren,
„ ende voert te doen fcriven aen onfen lieven Heer
„ den yerften Prefident zonderlingen, ende oick
„ mede dat gemeyn Hof van den Parlamente voer-
„ fcreve, om expedicy van dezer zake te moigen
„ hebben, gelyck beth weten ende verftaen, dan
„ wy gefcriven konnen uwe Forftelike Gnaden,
„ die altois over ons gebiedende, &c. Gefcreve
„ op ten xxviften dach in Decembri anno LXXVI.
Vorders vinde ik geene melding meer van dit
geding , weshalven ik twyffel, of door het Paria-
ment te Mechelen wel uitfpraak gefchiet zy, of
heeft konnen gedaan worden , wegens haar kort
beftaan, dewyl dat hoge Gerechtshof, volgens het
getuigenis van Gouthoeven (i), na den doodt van
Hertog Karel, in het begin van het volgende Jaar
voorgevallen, vernieticht is.
Het was een voorrecht der Utrechtfche borge-
ren en ingezetenen, dat hunne perfonen noch goe-
deren tuffchen de Node en Bodegraven mochten
aangeklaagt of bezet worden, dan alleen voor hun-
nen dagelykfchen rechter, zoo als ik meer dan eens
in het eerlle deel dezer Jaarboeken heb gemeld. Des
niet tegenftaande, hebben niet alleen des Biflchops
Maarfchalken, maar ook andere, vooral geduren-
de de regeering van den tegenwoordigen BifTchop,
in dit voorrecht getracht indracht te doen ; doch
telkens heeft de Raadt de zaak hunner borgeren en
ingezetenen, daar over klachtig vallende, verdee-
digt, en die geene, voor wien de aanklachte ge-
fchiede, of rechtsvordering deede, kennis gege-
ven
(i) Chron. bladz. 498,
K4
-ocr page 178-

UTRECHTSCHE 1475.
ven van dit recht, met ernftige aanmaning om te
willen afzien van de begonne rechtspleging. Tot
een voorbeeld hier van kan onder veele andere,
welke ik onnodig achte op te geeven, verfhrekken
deze brief, welken de Regeerders dezer Stadtheb-
ben gefchreven aan Willem van Valkendael, Bailiuw
van Woerden,
„ Eerbaere, bifondere, goede \Trunt.
„ Ëvert die Jonge, onfe borger, heeft ons te
>, kennen gegeven, dat ghy zyn goet, lecgende
i, onder uwen bedrive aen den Indyck, aldaer voer
„ die welgeboeren ende leenmannen befproiken,
,» ende recht daer op gevordert zoudt hebben, om
« des wille, dat hy een deel van jaeren herwens
„ dat voerfcreve goet tot zynen wille, ende tie?
j, gens Ghysberts, zyns broeders, oick ons bor-
), gers, onwille, endemitonrecht, gebruicktge-
5) hadt zoude hebben. Want dan, geminde vrunt,
s, die voerfcreve onfe borger ons bezegelde brieve
„ van den gerechte van den Indyck voerfcreve
„ getoent heeft, daer mede hy bewyll ende ken-
„ liken inaiól, dat hem dat zelve goet in den jaer
j, XIIIIP. ende XLIX leftleden des Donredages na
>, funte Bartelmeus dach Apoftel, in den Gerech-
,, te voerfcreve, na den rechte ende ge\voenten
„ van den lande, overgegeven is geweeft, ende
« dat oick zynt dyer tytherwers tot heer toerws-
», telike ende vredelike gebruycl: gehadt heeft, zoe
>» wy verftaen, zonder ymants wederzecgen, daer
>, hy by hoipt niemant onrecht gedaen te hebben,
jj ende harde noide yemande onrecht doen of ver-
j» corten zoude wetende. Ende wy dan fculdich
|) zyn onzen borgeren voer te (Iaën in hoeren rech-
, ten.
-ocr page 179-
1476. JAARBOEKEN. 153
„ ten, ende voer onrecht te befcudden ende be-
„ fchermen na onfen vermoige'n; foe ift, dat wy
„ vruntlich begeren aen uwen Eerbaerheyden,
,, ons borgers voerfcreve goet van den voerfcreve
„ aenfprake tontflaen ende te vryen, zoe dat doch
„ van rechts wegen , ende na vermogen onfer
„ rechten ende previlegien behoert te gefchien;
„ zonderlingen, dat men onfen borger live noch
,, goede, nergent tuflchen Noide ende Bodegra-
„ ven, noch daer en binnen ommegaende, dan
,, alhyr, bezetten, beclaigen, noch rechtvorde-
„ ringe daer op doen en mach, van fcaden of-van
„ fculden ruerende. Nietmyn heb gy op hem yet
„ te zeegen, daer van zal u alhyr goet recht ghe-
„ fchien ende wedervaeren, gheeftelyk ofte weer-
„ lick, daergy des begeerende zult werden. En-
„ de waert zake, dat onfe borger ofte zyn goet
„ hyr en thenden vorder van u belaft worde, dat
„ wy doch niet en hopen, als dan zoude wy ge-
„ noidicht werden zulke wegen ende manieren
„ van rechten te zueken, daer mede hy, ende
„ zyn goet, van onrecht befchutt ende befchermpt
„ mochte werden. Soe vele dan, geminde vrunt,
„ u in dit ftuck gelieven zal te doen, ende te laten
„ ghefchien, begeren wy een goetlich befcreven
„ antwoerde by dezen onfenBode, ons eyntlich
„ na te moigen rechten, van uwen Eerbaerhey-
„ den, die, ons weder niet fpaerende, God be-
„ hueden wil zelich ende gefont. Gefcreven op
,, ten anderen dach in Julio anno LXXVI.
By dit voorrecht wierden de borgers en ingeze-
tenen gehandhaaft, als zy tydig over de aanklach-
te, tegens hen gedaan, klaagden aan den Raadt,
doch niet zoo zy zich reets hadden ingelaten in een
K 5 ge-
-ocr page 180-
154 UTRECHTSCHE 1476.
geding voor eenen anderen Rechter, want in dat
geval, wierden zy verftaan afgezien te hebben van
dit recht, en moeflen hunne zaak verblyven aan
die Recht-bank, voor welke zy dingplichtig wa-
ren. Een bewys hier van levert deze brief uit, aan
den Schout en Schepenen te Baarn (i) gefchreven.
' Eerbaere, goede vrunden.
' Wy hebben u anderdages doerf fcriven ter be-
' gheerten ende ten vervolge van Joffer Nyes,
Weduwe Jan Zeebecx , ons onderïaetfter, dat
ghy zulke befettinge, als Jacob Wegensze aen
hoer mit uwen Gerechte gedaen had voer zeker
' fchulden, als hy aen hoer meynde ten afteren te
' wezen, afftellen ende te niete doen zouden, na
den vermoigen van onfen rechten ende previle-
gien, gelyck onfen brief, u op die tyt ghezeynt,
die u noch wel voerffcaen mach, daerom wy ons
vorder verhail verdragen van dien , dat vorder
" innehout ende begrepen heeft. Want wy dan
by uwen openen bezegelden brieve, ons ghepre-
fentiert ende ghetoent, wel onderwezen ende
gheinformiert zyn , dat onfe onderfaetfler voer-
genoemt zich in deze zake onder uwen Gerechte
ende jurisdictie geftelt heeft gehadt, ende mit-
ten voergenoemden Jacob Wegensze voer u dinc-
plichtich geworden is geweeft voer der tyt, dat
zy ons zulcx te kennen gegeven gehadt heeft,
foe ifl dat wy dairom op dezer tyt te vreden zyn,
" dat
_(i) Baarn of Baaren, thans eenDorpvan hetNeder.fticht,
niet verre »an de Stadt Amersfoort , heeft oudtyds gehadt
Stadtt gerechtïgheit, als de Heer Matthaeus aantoond lib. in.
de Nobilit. esp. i. p. 8zo. & feqq.
-ocr page 181-
1476- JAARBOEKEN. 155
' dat ghy op ten yerften rechtdach na den heiligen
dertienden dach naiftkomende , partyen voer-
' fcreve aen beyden zyden gehoert, den zelven in
' dezer zake recht doen ende wedervaren laten na
behoeren , eernflelich aen u begeerende onfe
' voerfcreve onderfaetfter in hoeren rechten niet
" te vercorten, of te gehengen vercort te werden;
" mer hoer zulck cort onvertoigen recht te doen ,
" ende te wedervaeren laten, dat zy gheene rede-
" nen en hebbe ons daer van te vervolgen, ende
' wy oick niet gedrongen en werden hoir vorde-
" ren voerftant daer inne te doen. God zy met u.
' Gefchreven op tenxvden dachinDecembri an-
' no LXXVI.
Jaa, dat verder ging, wanneer de Heer Jan,
van ReneJJe,zoon van den Ridder Jan vanReneffe,
te Rekelinchuifen, buiten het Sticht, onder het
gebiedt van den Keurvorft van Keulen, in rechten
was betrokken, heeft de Raadt dezer Stadt be-
weerd , dat die Rechtbank niet bevoegt was om over
zyne zaak te oordeelen, dewyl hy een Utrechts
borger was, die voor geenen anderen, dan voor
zynen dagelykfchen Rechter, konde aangefproken
worden. Al te opmerkelyk is deze brief, om de-
zelve hier niet op te geven. Het opfchrift van
dezelve is:
Den Stede van Dorften ende van Rekelinchuyfen,
Stoelheren van denfryen ende heymeKken Gerech-
te in den vefle aan Relincbufen.
" Eerbaere, voerfienige,bifonderegoedevrunden.
' Wy gebieden ons tot u, zoe wy vruntlycfte
" moigen, zeer vruntlich dankende uwen Eerbaer-
" hey-
-ocr page 182-
156 UTRECHTSCHE 1475.
" heyden der zonderlinger goeder vruntfcap ende
' vorderfcap ghy die dienre Jans van Ryneffe, Heer
Janszoene, Ritters, onsborgers, gedaenhebt
' in vorderinge zyner zaken, die hem Jan van Eyl
Tylmansze voer den vryen ftoel in der Eyckrot,
in der vefte van Rekelinchufen gelegen, onghe-
boerlich opgeleyt, ende hem aldair dairom ge-
" ropen, ende doen laden gehadt heeft, dair van
" wy wel geinformiert ende onderwezen zyn,
' merkende daer wt, ende geheel bevelende (i)
' uwer Eerberheyden goede toeneygonge, ende
" hertelyke vruntfcap gy tot ons ende onfen bor-
' geren dragende zyt, ende in dit ftuck bewezen
hebt. Ende wt zonderlinger confidentie ende
gelove van dien, ende die voert tonderhouden,
' zoe begheer wy zeer vruntlike te weten uwen
Eerberheyden, om die van dezer zake te infor-
mieren na geboeren, dattet waer is, ende wy u
van dien certificeren mit dezen onfen brieve,
alze dat wy van Roemfcher Coningliker macht
' (2) alzoe gepriviligiert ende begifticht zyn, dat
" gheen Forfte, Marcgreve, Hertoige, Greve
of Edele, of gheen gheeflelich of weerlike per-
foen, enigen van onfen borgeren, of die binnen
" onfer Stadt muren woenaftich zyn, van zaken,
' die den weerliken rechte aengaen, dan alleen die
" Keyfer of die Coning, buten onfer Stadt muren
' ver-
CO Dat is bevoelende, verftaende.
(i) Dit voorrecht hebben de Utrechtfche borgeren verkre-
gen in den Jare izfï. door den Roomfchen Koning Willem,
en is uitgegeven door Buchel. ad Hedam. p, zio. Matthaeus
lib. ii. de Nobilit. ji. & iv. cap. 24. en in de vermeerderde
Chronyk vap Beka by Matth. torn. v. Analedr. p. 14.?. en
kan pok gelezen worden in hetUtrechtfchPlacaatb.iu.deel,
-ocr page 183-
JAARBOEKEN. 157
verboden, noch citieren en fel moigen ten rech-
te, zoe verre zy overbodich ende bereyt zyn
voer onfen gnedigen Heer van Utrecht, onfen
Heer, of den rechter, den zynen Gnaden binnen
der Stadt van Utrecht in der tyt geftelt, ende
gheordiniert zullen hebben, rechts plegen, ende
recht geven, ende nemen willen; verbiedende,
vermits der zelver Coningliker macht, dat tie-
gens deze voerfcreve ghifte ons niemant enver-
mete hinderlich te wezen, noch moyenifle daer
inne en doe, by verboernifle der Coningliker
gracien ende gnaden, ende daer toe by verbuer-
nifle van hondert marck goudts, tot behoef der
Coningliker Camer, gelyck die Coningliker pre-
vilegium ende gifte dat claerer, ende breder inne-
houden ende begrepen hebben. Ende want tan ,
lieve geminde vrunden, die voergenoemde Jan
"oan Rynes, onfe inwoenende borger , in zynen
properen perfoen voer ons gekomen is , hem
prefentierende ende overbodich wezende voe*r
onfen gnedigen Heer van Utrecht, of voer den
Rechter, dien zyne Gnaden alhyr binnen Utrecht
gheftek ende gheordiniert zullen hebben in der
tyt, te rechte te ftaen, ende recht nemen ende
' geven wil den voergenoemden Jan van Eyl,
den rechter,den cleger, ende allen den ghenen,
die der clage mit rechte te doen moigen hebben,
' ende hy van ere ende rechts wegen fculdich is
' te doen, na gelegenthey t der zaken, daer van
' wy u oick certificieren mit dezen onfen brieve,
" gelyck wy mede van alle tgoent datter voer-
' fcreve Hugen van Qefterwyck, Frygreve in den
' vefte van Rekelinchufen, alshyfcryft, tande-
'' ren tyden mit onfen openen wthangende beze-
gelden brieven, om allen beften wille, gecerti-
" ficeert
-ocr page 184-
I58 UTRECHTSCHE 14.76.
" ficeert gehadt hebben. Ende die zake, daer van
* Jan van Eyl voergenoemt onfen voerfcreven
' borger Jan van Rynes voer den voerfcreven
' vryen Stoel heeft doen laiden ende beclaighen,
' erfnifle ende befterfnifle alhyr gelegen aentref-
" fende is, die welke, als ons dun£t op correxy
' van uwen Eerbaerheyden , in den heymeliken
' vryen Gerechte in dusdaniger manieren niet en
' behoert ghetraftiert ende berecht te wezen; mer
1 zal ende behoert ghetraftiert ende berecht te
' werden ten plaetze ende fleden, daer die gele-
" gen zyn; foe ift, dat wy zeer vruntlich begeren
' aen uwen Eerbaerheyden, als Stoelheren van
' den voergenoemden vryen Gerechte, die zelve,
" als zonderlinge goede vrunden, aenroepende en-
de vermanende, in behoudenifle ende befcher-
" minge onfer Coningliker previlegien ende giften
' voergeruert, dattet u believen wil uwe handen
daer aen te houden, ende zulke voerzien ende
provifie dair op te hebben, dat onfe voergenoem-
de borger Jan van Rynes mitten voerfcreven
" heymeliken Gerechte niet vercort noch veron-
" recht en werde, ende wy in onfen Coningliken
' previlegien ende ghiften onghemoeyt bliven en-
" de berüften moigen, alft behoert. Dit doende,
geminde vrunden, zuldy ons zonderlinge vrunt-
' fcap ende danclike doen, wy willent oick tande-
" ren tyden, daer wy konnen ende moigen, gheer-
" ne wederom verfchulden tiegens uwen Eerber-
" heyden, mitten welken wy anders niet, dan
onderlinge minne ende vruntfcap te hebben,
ende te onderhouden dencken, &c. Gefcre-
"' ven op den xxinften dach in Augufto anno
" IXXYI.
Op
-ocr page 185-
1476. JAARBOEKEN. 159
Op den vierden O6lober is deHeerjfanvanZuy-
kn van Natewifch aangeftelt tot Dykgraaf van den
Lekkendyk Boven-daras. (i)
1477-
In het Jaar 1477. zyn opdengewoonlyfcendagh
verkoren tot
. ->'
Schepenen.
•
Henrick van Nyevelt.
Jan van Hamerfteyn. (2)
Werner Braem.
• f f i ~t
Willem van Steenre.
Jan van Lantscroen, Borgermeyfter.
Beernt Proys Aelbertsze.
Alfar Rwfch.
Jan van Amerongen Eerflze.
Henrich van Ghent.
Henric Knoip.
Dyrck Woutman.
Frederick van Voerde.
. :.o'':. .'-
Raden.
'
Rolof van Nyevelt, Borgermeyfter.
Jan Knyff.
Peter Scroytgen.
Ghysbert Thomas Rutgersze.
Ja-
(i) De brief van aanftelling door Biflchop ïïavid gegeven,
is te lez,en by Matth. de Jure Gladii, cap. xxxu. p. fï?.
(z) Deze is des Woensdaghs na Vidtons uit den Raadt ga-
zet, vermits hj- Havermeefter van de Heeren yanS. Janwai.
-ocr page 186-
UTRECHTSCHE 1477.
Jacob Gherytsze die Brouwer.
Jan Ghysbertsze.
Ysbrant Jansze.
Beernt van Everdingen.
Loef van Jutfaes.
Alfer van Rodenborch.
Dyrck Rwfch.
Gheryt Woutefsze.
Matheus Koevoet.
Jan Spyering.
Wilger Jacobsze.
Jacob van der Borch.
Heftor Utenleen.
Ghysbert Hoet.
Jan van Mafch.
Dyrck Zafle.,
Hendrick van Huesden.
Adriaen van Wezele.
Gheryt Zoudenbalch.
Anfem Zalm.
Oudermannen.
Adriaen van Abcoude. 7
Frederick van Nes. 5
Gheryt Voet. •? R._ker„
Peter wt den Boegart. 5 i5aclcers'
Willam van Lochorft, Overfle Ou-i
derman. V Brouwers.
Clais de Rycke. 3
Arnt
-ocr page 187-
JAARBOEKEN.
ArntHenricxze, Vleyshouwer. 7 Viscopers>
Ghysbert Claisze. 3
Sim on Claisze, die Louwer. 7 T f ,
Jan die Wit Gheerlofsze, l 4-onwers.
Clais Dyrcxze van den Kyeboem. 1 TTT„I,Q,
Jan Egbertsze , die Verwer. $ Wolleweverj,
- Botterluden.
Ghysbert Rutgersze.
Willem Henncxze.
Jan van Lent 7
Hennck Jacobsze. 5
Florys van Pallais, 7 Coren<;opef!f.
Ghery t J an Dyrcx zoons zoon. 3
Tan van Lochorfl. 7 ~ M, -
•i , ,-. i > Steenbickefs*
Jacob Gelysze. j
Dyrck Borre van Amerongen, O-t
verfte Ouderman, (i) > Grauwerkers.'
Wouter die Jonge. •*
Dyrck van Montwyck. 7 R fft d f
Jan van Rodenborch. 5 3 J
Jonge Jan Boemhouwer. 7 lhouwefs>
Jan Harbortsze. 5 J
Jan die Witte , die Tyneghieter. 7 s d .
Jonge Peter Rwfch. 3
facob die Beer. 7 „ , ,
lan van Benthem. i Zadelaers'
In
(i) In het volgende Jaar zyn f of Oreffte Öudefifians van
den Ouden Raadt, in plaats van dezeen'nnfPillcm
rfi aangeftelt F/om van Pallaei en Girrit Yott,
UI. DEEL. L
-ocr page 188-
UTRECHTSCHE
In deze Regeerings beftelling, door den Biflchop
gedaan, is in de Maand Juny van dit Jaar veran-
dering gekomen, zoo als ik ftraks melden zal.
De overdracht van den Jare 1454. by welke de
Overften en Cameraars toegeleit was twee mark
zovers, om met dat geld hunne covelen te maken,
is des Woendaghs na Lichtmifle vernieticht, en ver-
flaan, dat op Stadts koften aan hen jaarlyks zoude
gegeven worden een tabbaard , om dien te dragen
ter eere van de Stadt. Doch is wederom verandert
in dit zelve Jaar des Saturdaghs na Martini Trans-
latio, en verftaan dat ten kofte van de Stadt de
Overften zullen hebben zilvere covels, om dezelve
te dragen ter eere van de Stadt, en vooral in de
vier voorname Hoogtyden en op allé plechtige da-
gen.
Door het overlyden van Hertog Kareï van Bor-
gonje, in het begin van dit Jaar voorgevallen, mille
onze Utrechtfche Kerk-voogd Davideenen flerken
arm, en wierdt minder gevreeft dan voorheen. Hy
gevoelde hier van ook ftraks de gevolgen met het
verlies van zyn onmatig gezag in de Stadt Utrecht,
't welk hy dikwerf met verachting harer voorrech-
ten hadde misbruikt. Veele der voornaamfte bor-
geren begonden open tlyk te morren, en de klachten
wegens zyne onrechtmatige heerfchzucht wierden
niet langer in den bangen boezem gefmoord, maar
opentlyk geuit. De Regeerders, beducht voor
oproer, vaardigden eenige uit de hunne af naar
den Biflchop, te Wyk te Duurftede zich onthou-
dende, welke hem hunnen rechtmatigen vrees te
kennen gaven, en eenige voorflagen deden ter be-
houdenis van de ruft en vreede in de Stadt. De
Biflchop nam aan binnen acht dagen te Utrecht te
komen, om alsdan zyne mening te openbaren.
Kor-

-ocr page 189-
j A A R S Ö Ë K Ë N* t63
Korte dagen nadeze af-fpraakj vernam de Raadt
dezer Stadt* dat de Biuchop zyne beloften niet
houden zoude, waarom zy nader verzoek tot zy4
hè overkomft deden by dezen brief.
" Eerweerdige Vader in Gode. ghedige lievfi
" Heen
" Alzoe wy eii vrydage left verleden by wert
' Gnaden gheweeft, ende den zelven te kennen
'* gegeven gehadt hebben zeker punten, tot rufte
' ende vrede binnen uwer Gnaden Stat tondefhou-
* den dyenende; dair op uwe Gnaden ons duech-
delike ant woerde gegeven hebben onder anderen,
" dat die zelve uwe Gnaden alhyf zelve in perfoen
" komen wouden binnen acht dagen doe naiflko^
* mende, om alle ding ten beften te helpen vue-
" gen, tot ruft ende vrede dyenende. Want wy
' dan, gnedige lieve Heer j nuverftaehj dat uwé
' Gnaden binnen der voeffcreve tyt alhyr nietko-
" men en fouden, des wy doch niet en hopen, en-
* de die zaken van onfen Raide ons nu aengedra-
' gen> ende vorder verfproiken» ende onder den
" gemeynen volke alhyr ghelpreyt worden; foe
' ift, dat Wy zeer vrundike ende dyenftich bidden
' uwen Foruelike Gnaden, dattetdenzelvetigelie-
' ven wil alhyr binnen uwer Gnaden Stadt Utrecht
* te komen, opt corfte dat ghefchien zei moigen,
' om ruft ende vrede alhyr binnen uwet Gnaden.
" Stadt voerfcreve te onderhouden, wanttet, gne-
" dige lieve Heer, wt goeder herte endemeyninge
" ons alzoe op dezejtyt nutfte ende Van noedewe*
" zen dunót, Eerweerdige, gnedige, lieve Heer,
* wilt deze onfe dyenftlike bede int düechdelycfte
*' ontfangen, ende ons op deze tyt niet wey*
L» " e4
.
-ocr page 190-
i<54 U T R E C H T S C H E 1477.
" geren, twelck wy altois gheerne weder verfcul-
" oen willen tiegens uwen Forfteliken Gnaden, die,
" over ons gebiedende, onfe Heer God behueden
" wil zelich, lanclivich ende gefont. Gefcreven
" tUtrecht t onder tfignet der voerfcreve uwer
" Gnaden Stadt van Utrecht, des wy tefer tyt za-
" mentlike gebruken, op ten xviiden dach in A-
" prili anno LXXVII.
De Biflchop vertoefde te komen, het zyhy ver-
trouwde , dat de Regeering, naar zynen zin gefteld,
zyn gezag wel zoude handhaven, het zy hy vrees-
de, van meer te zullen moeten toegeven, dan hem
aangenaam zoude zyn : Weshalven de gemoede-
ren meerder aan het giften kwamen, en veroorzaak-
ten , dat den Raadt den drie en twintichflen April
befloot de oude rechten en herkomens weder aan
te nemen, met het aanftellen der Vyven, welke
door den Biflchop waren afgefchaft, gevende macht
aan de twee Borgermeefteren en de twee Overfte
Oudermannen, om die te benoemen, welke zulks
ook aanftonts verricht hebben. Twee dagen daar
naa wierd in plaatze van Wïllem die Voffe tot oud
Schepenborgermeefter aangefteld Jan over die Vecht,
zynde de gemelde Wïllem die Voffe, nevens Dirk
van Waiï^ welke in het Jaar 1475. het Raadfchap
hadde bekleed, en andere, verzekert en gevangen
genomen. Naar alle waarfchynelykheit zullen deze
het meeft in den haat van het volk zyn geweeft,
wegens hunne te groote aankleving aan des Bis-
fchops belangens. De Biflchop heeft aanftonts op
het hooren van deze tyding aan den Raadt met
eenen brief zyn ongenoegen hier over te kennen
gegeven , begeerende dat dezelve zoude los gelaten
en van de gevangenis bevryt worden. Waar op
de
-ocr page 191-
1477- JAARBOEKEN. 1*5
de Raadt, ter goetmaking van haar gedrag, dit
antwoord heeft toegezonden :
„ Eerweerdige Vader in Gode, hoichgeboere
„ Forft , gnedige lieve Heer.
„ Uwer Gnaden brief, onslaetflwervegezeynt,
„ inhoudende woe uwe Gnaden verftaen^hebben ,
„ dat wy enige onfer borgeren , die altyt vangoc-
„ den , eerliken , ende geboirliken wezen ende le-
„ ven gheweeft zyn, hem oick duegentlike heb-
„ bende in onfen ghemeynen oerber , cortelike
„ gevangen ende in zwaere ghevengnifle gheftelt
„ zouden hebben , niet vernemende die zelve uwe
„ Gnaden eenige zaken, overmits welken datghe-
„ fchiet zy , begerende daerom aen ons onfen ge-
„ vangene borgeren quyt te fchelden van der ghe-
„ vengniffe, ten minften op borchtochten , loften ,
„ ofte anders des gheboerlich, ende niet te gehen-
„ gen hem te miffchien , om te bezien , of die ge-
„ breken , die op hem wezen moigen , mitten an-
„ deren yet gehandelt ende vervoeget mochten
„ werden, mit meer andere woerden daer inne
„ begrepen , heb wy oitmoidelike ontfangen ende
„ dueehdelike verftaen ; ende begeeren den zelven
„ uwen Forftliken Gnaden oitmoidelike dair op te
„ weten, dat die zake op die tyt alzoe gelegen
„ was , dat ons om vordere overlaft, die hemluden
„ ghefcepen was aen te komen , dochtediegevan-
„ geniffe voer dat alre befte gedaen te wezen aen
„ hemluden: en isoickghene ftrengicheyt, noch
„ quaetheytghekiert, ende dencken dat oick , by
„ der hulpe van Gode, alzoe helpen te flellen ende
„ te vueghen, dat zulcx niet ghefchien enfal. En-
9} de hebben, om allen laften tefcutten, ende op
L 3 „ dat
-ocr page 192-
166 PTRECHTSCHE 1477,
„ dat die zake mitten anderen gehandelt ende ver?
„ vueget moighe werde, mitten voirfcreve gevan^
„ genen, zonderlinge mit Wilkm die Vosy ende
„ Dyrck van Wail? alzoe vruntlike doen fpreken,
„ dat zyluden willichlike hem ene wylty ts van heen
„ abfentieren, ende ftellen willen te bliven tien mir
„ len van uwer Gnaden Stadt van Utrecht, op
„ zekerloften ende oirveden. Hoichgeboere Forfl,
„ gnedige lieve Heer, wy bidden, zoe wy oitr
„ moidelycfte konnen ende moigen, uwen Porfier
„ like Gnaden, defe onfe antwoerde int duechde-
„ lycfle af te nemen ende te kieren, ende uwe
„ vaderlyke goedertierenheyt in deze zake te ger
„ brukeri ende te hantieren, zoe wy des, ende al-
„ les goets, volcomelike toebetrouwen uwenGna-
„ den, die altois over ons gebiedende, God air
„ machtieh behuedenwil lanclivich, zelich ende
„ gefont. Gefcreyen op ten leften dach in Aprili
s, anno LXXVII.
Onder de gevangene was eene Bartholdus the»
Haghen, welke, vermits hy een Klerk en een Die-
naar van het geeftelyke Gerichtshof was, op be-
geerte van den Biflchop, overgelevert wierdt aan
den Officiaal, met byvoeging van de betichtinge
ten zynen lafte, om den zelven voor den BifTchop
t;e brengen en te recht te ftellen.
Te dezer tydt is, ter voorkqming van opfchudr
dingen en oproer, de wacht op alle de poorten en
toorens, zoo als in gevaarlyke tyden voorheen ge-
bruikelyk is geweeft, wederom qpgeftelt, en zyn
eenige mannen gehuurd, om des nachts binnen de
§tadt en Stadts wallen om tegaan,ookisdeSchou;
ten :n de Voorfteden aangezeit in de vryheit eene
paphtwaak op te rechten.
• * 'W •*.!.,

-ocr page 193-
1477- JAARBOEKEN.
167
Niet alleen de Stadt Utrecht, maar ook de Gee-
ftelykheit ende de Ridderfchap klaagden over ver-
fcheide inbreuken in hunne rechten, waarom zy
befloten gezamentlyk dezelve aan den BiïTchop
voor te dragen, en herflelling te verzoeken. Van
Stadts wegen zyn hier toe benoemt, uit den ouden
Raadt, Jacob Jacabsze en Jan die Coning, en uit
den nieuwen , Beernt Proys Aelbertsze en Gheryt
Zoudenbakh. Op dat die afgevaerdigde goede ken-
nis zouden hebben van het onrecht, in verfcheide
gevallen de borgers en ingezetenen dezer Stadt door
de Raden en Amptluiden des BifTcliops aangedaan
en dien volgende vergoeding zouden konnen eis-
fchen, is des Saturdaghs na Sacrament! deze af*
leezing van het Raadthuis gedaan :
Die Raide out ende nywe laten weten allen onfenbvr-
geren ende onderfaten, die op deje tyt binnen lantszyn,
die enige bedachten , of wes opzeggens hebben moigen
op ons gnedichs Heren Raide van Utrecht, of op zynre
Gnaden Officier ende Amptluden, tzy van gelde ofte
•uangoide, die hem onbehoirlike, int vervolch van hoe-
ren faken ende rechten, ofte in wat manieren dattet
anders toegekomen mach wefen, afgenomen zyn, dat
zy dat te kennen geven Gerit Zoudenbalch ende Jacob
Jacobfe, van on/en Raide out ende nywe dair toe ghe-
Jchift, binnen vier dagen naiflcomende, ende die op de-
fe tyt niet inlandich en zyn, binnen vier dagen,na dat
zy binnen lants gekomen zyn. Die Stat van Utrecht,
tnde dat gemeyne lant willen hem byftant ende hulpe
doen na den Lantrechte, gewoenten ende oude heerko-
men, om weder te moigen krygen ende verhalen dat
gene, dairzy toe gherechticht zyn, alfl dat geboirlike
wtfen zall. Ende waer ytnant die ten afteren ofte be-
fcedicbt waer, ende dat niet te kennen en gave,, ajs
L 4 wir-
-ocr page 194-
UTRECHTSCHE 1477,
voirfcrevenjlaet, ende die Rait ter waerheyt bevonde,
na der voirfcreve tyt, dien en f oude men niet voerftaen
als voirfcrevenjlaet, ende dair toe zoude hem die Rait
corrigieren nae hoir zelfs goetdunken. Ende byr van
zelmen een cedell offwthangen voir der Scepenhuis, op
dattet een ygelick ixeten mach, dient aendraicht ende
noit is te weten.
Door het overlyden van Henrick van Nyeveh een
Schepens plaats open gevallen zynde, heeft de
Raadt niet afgewacht de benoeming des Biffchops
van eenen anderen in zyne plaatfe; maar, weder
aannemende de oude gewoontens en herkomens,
des Vrydaghs na Pinxfteren, aangefteld Peter van
Zulen tot Schepen, en hem ten zelven dage in den
eedt genomen.
Hier op is gevolgt een bevel aan de Overften,
om in het generaal Capittel te noemen twee leden
van den Raadt tot het doen der Schouw van de
Vecht en den Rhyn, om volgens de oude herkomens
denzelven met de anderen twee Leden van Staat by
te woonen; waar uit af te nemen is, dat zedert de
regeering van Biflchop David, de Stadt van den-
zelven is uitgefloten geweeft. Ook is ter zelver
tydt yerftaan, dep Raadt van hoger beroep, ge-
naamt de Schive, door den Biffchop ingefleld, te
vernietigen.
Voorts is des Vrydaghs na deroélavevan Sacra-
mentsdagh verandering in de Regeering voorgeval-
len, welke ik beft oordeele met de eige woorden
van het Raadtsbefluit te melden, welke deeze zyn:
Hebben die Raide out ende nyaie weder aengenomen
hoere oude heerkomen van der kyejinge Scepene, Kalde
ende Oudermans, die na der ouder gewoenten niet ge-
Roeren en zyn. Ende want Henric van Ghent, op
-ocr page 195-
Ï477- JAARBOEKEN. 169
deze tyt Scepenborgermeyjler, gezet van myne Heer
van Utrecht, des zelven myns Heeren Raït geweeji
heeft tot of enen dach voer Lichtmiffè leftleden , ende
dairom in den Raide niet zitten en mach na ouden ge-
woenten ; ende oick Jan Knyff Raitborgermeyjler,
Willem van Lochorft, ende Dyrck Borre van Ame-
rongen, Overfte Oudermans, gbene Over/Ie wezen
en mgigen op deze tyt, om des wille, datzyindenjaer
LXXV. leftleden Overfte geweejl hebben, daerom zyn zy
afgefet, Ende de Brouwers hebben enen anderen Ou-
derman gecorcn voer Willem van Lochorft , Tyman
Dedel, ende die Grauwerkers hebben gekoeren voer
Dyrck Borre van Amerongen, Jan van Groene-
velt. Dit gedaen wezende, hebben die gemeyne Ou-
dermans vorder ghekoeren voer enen Rait Jan Knyf,
wt der Snyder gilde. Ende als die voerfcreve twe Ou-
dermans , ende Jan Knyf, Rait, hosre gewoentlike
eede gedaen hadden, hebben die gemeyne Raide weder
ghekoeren twaelf Scepenen, te weten thïen van de Sce-
penen, die van mynen Heer van Utrecht gezet waeren,
ende voer Henric van Ghent voerfcreve, endeHenric
Knoep, die een van den twaelvengezet was, hebben
zy gekoeren Willem van Lochorft ende Dyrck Borre
van Amerongen voerfcreve. Welke twaelf Sc e f enen
oick terftont hoeren eeden gedaen hebben in tiegenwoer*
dicheyt van den Raide op ten hufe. Ende die Rait out
ende nywe willen voert meer houden ende achtervolgen
die kyejïnge van den Overften int achtede jaer, als dat
transfix doer den Gildenbrief gefteken dat innebout en-
de begrepen heeft.
Van dit gebeurde is door den Raadt kennis gege-
ven aan den Biffchop, met verklaaring zulks ge-
fehiet te zyn volgens de oude voorrechten en ge-
woontens, welke hyby zyneinhuldiging gezworen
L 5 hacjt
-ocr page 196-
J7o UTRECHTSCHE 1477.
hadt te zullen onderhouden en nakomen, (i) Om
hem daar van te zekerder te overtuigen, wierdt
hem toegezonden een affchrift van den brief, welke
hy by zyne eerfle inkomft in de Stadt bezegeld,
en welkers inhoudt hy met geftaafden eede hadde
bevefticht. Waar doorhem niet onduidelyk wierdt
verweeten zyne meineedigheit, of ten minften zy-
ne onoplettenheit en vergetelheit in het nakomen
zyner gedaane beloften. En dewyl de aangeftelde
Schepenen, alvorens hun ampt te konnen bedie-
nen, in handen van eenen gemachtigden des Bis-
fchops op het Biffchops Hof den eedt moeflen af-
leggen, en 'er thans geen Schout, die gewoon was
uit naam des Kerkvoogds dien eedt arte nemen,
zich in deze Stadt bevond, hield de Raadt ernftig
by den Biffchop aan, te willen bezorgen, dat deze
plegtigheit naar gewoonte wierdt verricht. Van
dit alles blykt uit dezen brief door den Raadt aan
den Biffchop gefchreven:
„ Eerweerdige Vader in Gode, hoichgeboe-
„ re Forft, gnedige lieve Heer.
„ Alzoe uwe Forflelike Gnade ons alle onfe
„brieven, die tghemeyn rueren, privilegiën,
a, rechten, wilkoeren ende koeren, die wy heb-
„ ben, of verkregen hebben, vanKeyferen, van
„ Roemfche Coningen, ende van Biflcoppen tU-
„ recht, uwer Gnaden Voervaderen, zoe wy zi
„ geweefl hebben , ende alle onfe oude heerko-
,> men , die wy by uwer Gnaden Voervaderen,
„ ende by onfer ouder tyden haer toe gebracht
j, hebben, gheconfirmiert, vaft ende ilade geloift
„ heb-
(i) Ziet het H. Deel dezer Jaarboeken, blad«. 316.
-ocr page 197-
1477- JAARBOEKEN.
„ hebben te houden, zonder enige wederwoerde
„ ofte werken, mit goeden trouwe, gelyckdat
„ claerliken blyct, in uwer Gnaden bezegelden
„ brieve, ons daer van gegeven, na den innehou-
„ den der copie, in dezen onfen beflotene brief
,, gheleyt. Welke onfe rechten ende oude heer-
„ komen, &c. ene wyletyts herwerts niet onder-
„ houden en zyn, noch hoeren voirtgang gehadt
„ en hebben moigen, als kenliken ende openbaer
>, is; foe ifl, gnedige lieve Heer, datwy, om
„ aller beften wille, ende zonderlinge om ruft ende
„ vrede alhyr onder den gemeyneh volke te moi-
„ gen onderhouden, die voerfcreveonfe rechten,
„ oude heerkomen, &c, weder aengenomen ende
„ aengetaft hebben dyer weder tegebruken, als
„" wy voer defer tydt geplogen hebben te doen,
„ ende, wt macht ende vermoigen van dien, on-
„ fen Rait, Scepenen ende Overften gekoeren
„ ende gheordiniert. Ende want tan die zelve
„ Scepenen uwer Gnaden ghenen eedt gedaen en
„ hebben na behoeren, ende wy alhyr nyemant en,
„ weten, dien zyluden van uwer Gnaden wegen
„ hoeren geboirlike eede doen moigen, daerom dat
„ Scepenen recht nederleyt, ende niet en mach
„ gehouden werden, waer by wy ende dat gemey-
„ nevolck, beyde gheeftelich ende weerlich, al-
„ zoe wel die van buten als van binnen dezer uwer
„ Gnaden Stat, zeer behindert, befchedicht ende
„ veraftert zullen werden, indyen uwe Gnaden
„ zulcx niet en verhueden. Bidden hyrom, zoe
„ wy oitmoidelycfte ende dyenftelycfte konnen
„ ende moigen, uwen Forfteliken Gnaden,dattec
„ den zelven believen wil die voerfcreve Scepenen
„ alhyr te doen eden, ende recht te laten ghe-
,, fchlen, na onfen rechten ende oude heerkomen
voer-
-ocr page 198-
178 UTRECTHSCHE 1477.
„ voerfcreve; int welk ons, ende den gemeynen
„ volke, zeer danclike, dyenftlike ende oerberli-
„ ke doen zullen uwen Gnaden. Soe vele dan de-
„ zén onfer oitmoedige ende dyenftliker bedeghe-
„ fchien zei moigen, begeeren wy een goetlich
„ befcreven antwoerde, ons na te moigen rech-
„ ten, by dezen onfen Bode, van den zelven uwen
„ Forfteüken Gnaden, die, altois over ons gebie-
„ dende, God almachtich behueden ende bewae-
„ ren moet lanclivich, zelich ende gefont. Ge-
„ fcreven op ten xiden dach in Junio anno LXXVII.
Twee dagen daar naa is ingekomen het antwoord
van Biflchop David op dezen brief, doch niet vol-
doenende aan des Raadts begeerte, en zyn twee
Leden uit den ouden en twee uit den nieuwen Raadt
gelaft na te zien en op te zoeken de oude rechten
aangaande het eeden der Schepenen, en heeft de
Raadt, alvorens van dezelve gebruik te maken,
noch eenen tweden brief aan den Biflchop gefchre-
ven, van dezen opmerkelyken inhoudt:
„ Eerweerdige, &c„
„ Alzoe wy uwer Forfteliker Gnaden anderda-
„ ghes hebben doen fcriven, hoe dat die zelve ons
„ alle onfe brieven, dye tghemeyn rueren, previ-
„ legien , rechten, wilkoeren ende koeren, die
„ wy hebben, of verkregen hebben, van Keyfe-
„ ren, van Roemfche Coningen ende van Biflcop-
„ pen tUtrecht, uwer Gnaden Voervaderen, zoe
j, wie zy gheweeft hebben , ende alle onfe oude
j, heerkomen, die wy by uwer Gnader Voirvade-
„ ren, ende by onfer Ouder tyden heer toe gebracht
i? hebben; geconfirmiert, vall endeftade geloift
„ heb-
-ocr page 199-
'47.7' JAARBOEKEN. 173
„ hebben te houden, zonder enige wederwoerde
„ of Werken , mit goeden trouwen , gelyc dat
f> claerliken blyót in uwer Gnaden bezegelden bjie-
,, ve, ons daer van gegeven, naden innehouden
„ van der copien, die wy op die tyt in onfen be-
„ flotene brieve overzeynden uwe Moigenthey-
„ den. Welke onfe oudeheerkomen, ende rech-
„ ten, &c. ene wyltyts herwerts niet onderge-
„ houden noch achtervolcht en zyn, noch hoeren
„ voertgancg niet gehadt en hebben moigen, als
„ dat kenliken ende openbaer is. Soe wy dan,
„ gnedige lieve Heer, om alles beften wille, ende
„ zonderlinge om ruft ende vrede alhyr onder den
„ gemeynen volke te onderhouden, die voerfcrevC'
„ onfe rechten ende oude heerkomen weder aen-
„ genomen ende aengetaft hadde, dyertegebra-
„ ken, als wy voer dyer tyt geplogen hadden te
„ doen, ende, wt crafte van dien, onfen Rait,
„ Scepenen ende Overflen gekoeren ende gheor-
„ diniert. Ende want die zelve Scepenen uwer
„ Gnaden ghenen eedt gedaen en hadden, noch
„ oick tot hier toe niet gedaen en hebben, daerby
„ dat Scepenrecht alhyr op die tyt nederlach, en-
„ de noch nederleyt,in afterdeelendefcadenuwer
„ Gnaden onderfaten, gheeftelich ende weerlich,
„ ende oick anderen, alzoe wel diebuten, als die
„ binnen uwer Gnaden Stadt woenaftich ende zich
„ onthoudende zyn; biddende daerom in den zel-
„ ven onfen brieve, zoe wy oitraoidelycfte kon-
„ den ende mochten uwen Forfteliken Gnaden,
„ dattet denzelven believen wilde, die voerfcreve
„ Scepenen alhyr te doen eeden ende recht te la-
„ ten ghefchien, na onfen rechten ende ouden heer-
„ komen voerfcreven, gelyck den voergenoemde
„ onfen brieve, daer toe wy onsreferieren, van
„ dien
m
-ocr page 200-
174 UTRECHTSCHE 1477*
„ dien dat vorder innehout ende verclaert. Op
„ welken onfen brief uwen Forftelike Gnaden ge»
„ lieft zich gheweerdicht hebben ons weder te
„ doenfcriven, dat onfe Overften ende Scepetten
„ te voeren alhyr, niet in verminringe onfer rech-
„ ten, previlegien , ofte anders; mer by onfen
„ gemeynen believen ende confent, geftelt wae^
„ ren, &c. gelyck die voirfcreve uwer Gnaden
j, brief, dien wy goetlich ontfangen,endein goe-
„ de maten verftaen hebben, dat mit meer andere
,, woerden innehout ende begrepen heeft. Waer
j, op wy uwen Gnaden dyenftliken begeeren te
j, weten, ende, int wailnemen van uwen Gnaden,
„ ende zonder ftoring van dien, dat wy niet en we-
„ ten, noch ons kenlikenis, enigen confent ofte
„ believinge na onfen rechten ende gewoenten
„ daer toe gedaan te hebben; mer hebben dat moe-
„ ten gehengen ende lyden, als uwe Gnaden beth
j, weten, dan wy gefcriven konnen. Doch, gne-
„ dige Heer, dat overgeftelt, want wy niet en
„ begeeren, dan alle tgoent te doen uwen Forfle-
„ liken Gnaden,dat goede onderfatenhoerenrech-
„ ten Lantsheer fchuldich zyn te doen, meer ende
„ niet myn, ende oick onfe rechten ende oude
„ heerkomen, gelyck die ons van uwen Gnaden
„ geconfirmiert zyn, als voerfcreve ftaet,gheerne
j, onderhouden ende achtervolgen zouden, om
„ ruft ende vrede onder den ghemeynen volke al-
„ hyr te moigen ftaende houden; foe ift, dat wy
„ noch anderwerve, zoe wy alre oitmoidelycfte
3, ende dyenftlycfte konnen ende moigen, bidden
», uweForftelikeMoigentheyden, dattet den zei-
j» ven gheweerdigen ende believen wil die voer-
,» fcreve Scepenen alhyr te doen eeden, ende recht
» te laten ghefchien na onfen rechten ende oude
„ heer.
-ocr page 201-
H77- JAARBOEKEN. 175
„ heerkomen; want, gnedige lieve Heer, indien
„ dat alzoe niet ghefchien en foude moigen, des
„ wy doch van uwen Goedertierenheyden ende
„ Gnaden niet vermeiden, als dan zullen wy zon-
„ der twyvel gemoidicht ende bedwongen werden
„ zulken rait ende voirfien dair op te hebben, by
„ alzoe, dat die Scepenen gheeedt, ende recht
„ gehouden moigen werden, als dat na onfenrech-
„ ten, previlegien ende oude heerkomen dan ge*
„ boeren zal; twelck ons als dan niet verkieren,
„ noch onvruntlich afnemen en willen, die voer-
„ fcreve uwen Forfteliken Gnaden, die altois over
„ ons gebiedende, ende, zoe vele wy defer onler
„ oitmoidiger bede genieten zullen moigen, een
„ goetlich befcreven antwoerde by dezen onzen
„ Bode wederzeyndende, God almachtich behue-
„ den ende bewaerenmoit lanclivich, zelichende
„ gefont. Gefcreven op ten xxuften dach in Ju*
„ lio anno LXXVII.
In dezen brief geven zy klaar te kennen, noït
toeftemming te hebben gegeven tot het aanftellen
van de Regeering door den BifTchop, maar zulks
niet te hebben konnen beletten, en diensvolgens
te hebben moeten verdragen en gehengen.
Den tweeden dagh daer aan volgende heeft de
Raadt befloten gebruik te maken van het voorrecht
door Biflchop Jan van Virneborch verleend, (i) en
de Schepenen te doen eeden door den Schepen-
(i) Volgeni dit voorrecht, gegeven de» Saturdaghs na S.
Margrieten dagh 1366. te lezen by Mattkaeus de JureGladii
xxix. p. 461. en in het Utrechtfch Placaatboek , III. Deel,
bladz. 202. was een Schepenborgerraeefter gerechticht, om,
alt een Biflchop binnen eenen maand geen Schout (Uittelde,
bet Schout-ampt te verwaren.
-ocr page 202-
I7<5 UTHECHTSCHE 1477,
borgermeefter Jan van Lantscroon; doch ik twyffel,
of dit wel ter uitvoer is gebracht, om dat kor t daar
naa, te weten den dertigften July, het verdrag
met den Biffchop gefloten, is goetgekeurt; op wel-
ken zelven dagh Jan van Renefle, Heer Janszoon,
door den Biffchop tot Schout zynde benoemd, naa
dat hy alvorens in tegenwoordigheit van den gant-
fchen Raadt zynen eedt hadde gedaen, de Schepe-
nen, in het byzynvan de Prelaten der vyf Gods-
huizen , op het Biffchops Hof den eedt heeft af-
genomen.
Des Maandaghs na Petri & Pauli heeft de Raadt
by kloHuiding doen verbieden alle Utrechtfche
borgers en inwooners te Wyk te komen op des
Biffchops rechtdagh, onder bedreiging van zware
ftraf, en met toezegging, dat, indien iemand van
hen door het niet verfchynen eenig nadeel wierdt
toegebracht, of een vonnis tot zynen lafte en fcha-
de kreeg, de Stadt hun hooft-heer wezen zoude, (i)
De ontzegging van de Stadt in den Jare 1473.
gedaan aan Peter van Zulen, Jacob Bor van Ameron-
gen, Gheryt van Amftel, en Beernt van Ever dingen,
is des Saturdaghs na tranflationis Martini opgehe-
ven, en hen vergund weder in de Stadt te komen,
en zyn zy gefield in dien zelven ftaat, in welken
zy waren voor dat zy verdreven waren.
De Overyffelfche Steden, Deventer, Campenen
Swol, nevens de Stadt Groningen, fpaarden geene
moeite noch koften, om door hunne tuffchen-fpraak
den Biffchop met de Staaten te vereenigen. Derzel-
ver afgezondene hebben zich eenigen tydt in deze
Stadt opgehouden ter onderzoek der bezwaaren en
ra-
to Dit verbodt is naderhant dikwils, als de Stadt het on-
eens was met d«n Biffshop, herhaald.
-ocr page 203-
1477. JAARBOEKEN. 177
redehen van misnoegen ^ en is hen, gedurende hun
verblyf alhier, de eerwyn gefchonken, zo dat de
eene dagh de Geeftelykhek, en de andere dagh de
Stadt hen dezelve vereerde.
De Regeerders der Stadt Utrecht, het zy dat
zy vertrouwden op de goede mening der afgevaar-
digde van de vier voornoemde Steden, het zy dat
zy enige kennis gekregen hadden van het geen de
voorgemelde afgezondene denBiflchop tot verzoe-
ning met de Staten befloten hadden voor teflellen,
hebben eenparig belieft des Saturdaghs na tranfla-
tionis Martini de raming by hen opgeftelt, en heb-
ben alle de gilden dezelve ook eendrachtig goet-
gekeurt; en ten bewys, dat het ernil was de ge-*
fchonde voorrechten wederom in het vervolg te
genieten, en den BifTchop te nootzaken hen die
geruflelyk te laten gebruiken, hebben zy kor te da-
gen daar naa, te weten des Donderdaghs naaMar-
garete, Geryt van Zoudenbalcb en Jan de Coning ge-
zonden, om met de twee andere Leden van Staat,
cene nauwe verbintenis aan te gaan, tegen allen
en eenen iegelyk, die hen hinderlyk zoude mogen
zyn.
De BuTchop, merkende het vafte voornemen der
Staaten, en zich buiten flaat ziendeom metgeweld
hen te wederftaan, dewyl hy mifte de hulp en on-
derftand van zynen Broeder Hertog KareldenStou-
ten, fcluktezich naar de omftandigheit des tydts, in
welke hy zich bevond, en floot een verdrag met de
Staaten; 't welk, fchoon in ons Placaatboek ge-
drukt (i), ik geoordeelt hebbehier in te voegen,
zo als ik het op ons Stadhuis gevonden hebbe; te
meer, om dat de daar op gevolgde verklaring des
Bis.
(O Utrechts Placaatboek, II.Deel, U»dz. pyo.
UI. DEEL. M



_.__
-ocr page 204-
X78 U T R E C H T S C H E 1477.
Biflchops, {trekkende tot nadere uitlegging, aldaar
niet te vindenis, (i)
„ DAVID VAN BOURGONDIEN , bi der gnaden
j, Goits Biffcop tUtrecht, allen den genen, die
„ defen brief zeilen zien of horen lefen , falut.
„ Alzoe zekere twiften ende gefcillen cortelick op-
„ geftaen ende verrefen fyn tuflchen ons op die
„ ene, Prelaten, Dekenen ende Capittelen onfer
„ vyf Goidshufen , onfe Ridderfcap, Stat ende
„ Steden aen defe zyde der Yfelen ons Geftichts
„ van Utrecht, merende die onderhoudenifle, en-
„ de volcominge der privilegiën, rechten ende fta-
j, tuten, gewoenten ende ouden heercomen onfs
„ Geftichts voirfcreve, op die ander zyden; foe
„ ift dat wy by middel ende tuflchenfpreeken der
„ eerbaeren Bruyn Arntzen, ende Joban Borre van
„ Deventer, Lubbert Peterfe, Goefen Cünckenbercb,
„ van Campen, Evert f^reefe, Lubbert Tbafenvan
j, Langenholt, van Zwolle, Jacob Groeves, ende
3, Meifter Henrick Sheter, van Groningen, onfer
„ Seeden van Overyfelen voirgenoemt Raitsvrun-
„ den, alfe gedeputeerden van onfen Stedenvoir-
„ fcreven, die hem dairom tot meer tyden geerne
„ gevoecht, onledich gemaicl, hoeren groten coft
„ ende arbeyt niet gefpaert en hebben, op allen
„ gefceelen ende twiften, ende fonderlinge op ten
„ punten hyr navolgende, mit onfen Prelaten, De-
„ kenen, Capittelen, Ridderfcap, Stat ende Ste-
„ den aan defe zyde der Yfelen voirgenoemt, en-
„ de allen anderen, die zich dair inne gemenget,
„ ende defs te fcaffen gehat moigen hebben, niet
„ wt-
(i) Mat thaeus ad Chron. Egmund. p. zy6. heeft het uitge-
geven.
-ocr page 205-
1477- JAARBOEKEN,
s) wtgefceiden , overgecomen ende gededingtzyn,
„ in manieren hyr na befcreven.
„ In den yerften foe zullen Wy eenygelikenvan
„ ' onfe onderfaten , hy zy geeftelick ofte weerlick,
„ te Lancrecht na den LantbriefffteUen, dair hy
„ van rechts wegen > privilegiën, ofte gewoenten,
„ te recht behoeft , ende voert den Lantbrieff hou-
„ den ende nagaan in alle punten ende articulen,
„ foe Wy die beloeft ende geconfirmiert hebben:
M ende oick mede onfe Ecclefie, Ritterfcap, Stat
„
ende Steden onfs gemeynen Geftichts voirge-
„ noemt, in allen hoeren privilegiën, rechten,
„ gewoenten ende ouden heercomen , laten be-
„ ruften ende bliven. Ende off ymant vercort
„ waer tot defen dage toe, die fall dat moigen
„ vervolgen, na wtwifinge des Lantbrieffs, ofte
„ gewoenten , ofte privilegiën sLants , foe hem
„ dat beft genuegen feil.
,, Item voert foe believen wy, dat men in toe-
„ comenden tiden die Watergangen, te weten
„ die Rinen ende Vechte , fcouwen zeil na or-
„ dinancie ende raminge, left by onfen drien Sta-
„ ten voirfcreven dair op gemai6l , ter tyt toe
„ wy mit den zelven onfen drien Staten dair op
„ zementlick een beter ordineren ende maken
„ zeilen.
„ Item voert foe believen wy, dat voertaen
„ gheen Walfche tongen (i) , in faiken onfen Lan-
„ den, Steden, ofte fingulaer perfonen ons Lants
„ voirfcreve aengaende , raiden en feilen , ende
„ willen ons dair foe geboirlike inne hebben, dat
„ onfen Staten ende gemenen onderfaten van on-
„ fen
(O Door dezelve worden verdaan zyne Borgonjer Raadt»-
Heden.
M 2

-ocr page 206-
'"WW,--
U T R E C H T S C H E
„ fen lande voirgenoemt defs te vreden moigelic
„ wefen zeilen.
„ Item voert foe gunnen wy ende believen, dat
„ onfe Leenmannen ende Mansmannen, int ver-
„ fueck van haeren leenen, heergewaden geven
j, ende betalen zeilen, gelyck men die by tydcn
„ Heren Fredericx van Blanckcnhem , Rudolfs "jan
j, Diepholt, Biflcoppen tUtrecht, onfe voervade-
„ ren faliger gedachten, te verfuecken ende te
„ verheergewaden plach, ende voert na der ouder
„ gewoenten.
„ Item oick mede, alfoe wy in tyden verleden
„ een recht geftalt hadden binnen onfe Stat van
„ Utrecht, geheten die Schive, foe hebben wy dat
„ voirfcreve recht van der Schive voir ons ende
„ onfe nacomelingen, geheell ende all ten ewigen
„ dagen affgeftelt.
„ Item foe is mede verdedingt, dat wy in toe-
„ comenden tyden onfenLeenmannen,ofteMans-
„ mannen, niet belaften en zullen mit onbehoerli-
„ ke dienften te doen, off" te doen doen, buten
„ die palen ons Geftichts voirfcreve, in faken die
„ onfen gemenen lande niet aengaen.
„ Oick mede, alfoe van ouden tyden die toll,
„ die nu ter tyt in onfe Stad tot Wyck geleit ifs,
„ in onfe Stad van Renen te liggen plach, foebe-
„ lieven wy, ter eernfteliker begeerten van onfe
„ Staten van onfen landen, ende onfen Steden van
„ Overyszel voirgenoemt, dat die voirfcreve toll
„ wederomme van Wyck tot Renen verleit fall
„ werden, ende dairbliven, gelyck die van outs
„ dair gelegen heeft.
„ Item voert foe verdragen, quytfcelden ende
„ vergeven wy volcomelike, heel ende all, onfe
„ Prelaten,1 Dekenen, ende Capittelen, Ritter-
„ fcap,
-ocr page 207-
1477- JAARBOEKEN. 181
„ fcap, Stat ende Steden ons Geftichts voirge-
„ noemt famentlick, ende een yetlick van hem
„ bifonderen, ende allen anderen, die fich in de-
„ fen twift ende gefcheele gemenget, ende des te
„ fcaffen gehat moigen hebben, ofte yemant an»
„ ders van hoeren wege ende in hoeren name, foe
„ verre, ende in wat manieren hem die voirfcreve
„ faken aengaen moigen, tot defen dage toe, alle
„ tgene dat zy, of ymant van hem, ons, ofte den
„ onfen, gedaen off gefchiet mach wefen, ibnder
•„ dairom tot eniger ty t enige wrake te doen, of
„ te laten doen, doer ymant anders, ofte yet
„ dairomme die voirfcreve onfe Ecclefie, Ritter-
„ fcap, Stat ende Steden, ende hoer medewerq-
„ kers, tot eniger tyt te eyffchen off te moyen
'5
enichfints, mit recht oft anders; mer. den fel-
„ ven alle minne, vrintfcap, ende gunfte bewi-
„ fen, ende van den onfen laten gefchien zullen,
„ gelyck als een goet gnedich Heer finen onder-
„ laten fculdich is the doen, in allen manieren,
„ alfs offdefegefcheelen ende twift niet opgeilaen
„ ende verrefen en waeren.
„ Ende hyr mede feilen an beiden zyden verlyc-
„ ket wefen alle crot, letfel ende ongenuechte,
>, die tuffchen partyen voirfcreven gefchiet mo-
„ gen wefen tot defen dage toe, ende een ygelike
„ van beiden zyden zall mogen comen, wefen en-
„ de verkeeren in allen manieren, gelyck offdde
„ gefcheele niet verrefen off opgeftaen waeren;
„ behoudelike acht perfonen, die in een Plackaet
j, cedule, dair oft by ons gemaiél, ende met on-
„ fen zegeil bezegelt, wtgezondert zyn,nainhout
„ der cedule voirfcreve.
„ Ende want wy DAYID VAN BOURGONDIEN,
„ Biffcop tUtrecht voirfcreve, alle defe voirfcre-
M 3 ,» ve
-ocr page 208-
i8s UTRECHTSCHE 1477,
„ ve punten mit ons felfsraide ende vrien wille,
„ ende by raide onfer vrunde, aldus verdedinót
„ ende gedaen hebben, foe hebben wy alle faiken
„ voirfcreve geloift, ende geloven by onfer For-
„ fleliker eeren ende trouwen, die vafte endeftede
„ te houden, ende te doen onderhouden, op die
„ peen in den Lantbrieff begrepen, voir ons, onfe
„ nacomelingen Biflcoppen tUtrecht, onfen on-
„ derfaten, ende allen den genen, die onder ons
„ GefHcht gefeten ende gelegen zyn, alle argliil
„ ende ny we vonden claerliken wtgefceiden; ge-
„ bieden dairom allen onfen onderfaten, ende enen
„ ygeliken bifonder, dat fy defe onfe dedinge en»
j, de overdracht onder malcanderen houden, vol-
„ brengen ende navolgen in allen haeren punten
„ ende articulen, alfc voirfcreven is, want wy dat
„ alfoe gedaen willen hebben. Defs tot oirkonde
5? hebben wy DAVID BifTcop voirfcreve defen on-
s, fen brieff mit onfen zegel doen befegelen,
„ Ende want wyEcclefie, Ritterfcap, Staten.
„ de Steden des Geftichts voirfcreve, dit aldus
„ vrientlike, omme rufte ende vrede in den lande
„ te houden, overcomen zyn mit onfen gnedigen
„ Heer voirfcreven, foe hebben wy Ecclefie voir*
„ fcreve onfer vyf Goidshufen zegele, ende wy
j, jfan Borchgrave tot Montfoort, Heer tot Pur-
„ mereynde, tot Linfcoten ende tot Hekendorp ,
„ &c. Sweeder van Montfoert, Heer tot Doden-
„ weerd, Jan van Rynejje van Rinouwen, Steven
j, van Zulen van Nievelt, Ritters, Jan van Rinejfe,
„ Heer Jans foen van RineJJè van Rinouwen Rit-
„ ters, ende Frederik ut en Ham, Knapen, van wer
j> gen der Ritterfcap voirfcreven dair toe gebeden,
»» onfe fegele: ende wy Stat van Utrecht onfer Stat
?, ?egejl, ende wy Steden Amersfoert ende Renen
„ onfer
•
-ocr page 209-

1477- JAARBOEKEN. 183
„ onfer Steden zegelen mede aen defen brieff doen
„ hangen. Welker brieve fefle zyn alleens luden-
„ de van woirden te woirden. Ende waert oick
„ dat defe brieve mit alle fegelen niet volbefegelt
„ en waeren, ende defs enige ontbraken, defsniet
„
tegenftaende folden zy nochtans van machten
„ ende weerden wefen, offzy all befegelt waeren,
„
zonder argelifl. Gegeven int jair ons Heren
dufent vier hondert zeven ende tfeventich op
„ ten achtentwintichflen dach in Julio.
De Placaat-cedulle, van welke in dit verdrag
melding gemaakt wordt, was van dezen inhoud^::
„ Wy DAVID VAN BOURGONDIEN, bi dergna-
„ den Goits Bilïcop tUtrecht, maken kont allen
„ luden, dat wy geloift hebben ende geloven mit
„ defen onfen brieve, onfer Ecclefie , Ritterfcap,
„ onfer Stat van Utrecht, ende onfen Steden A-
„ mersfoirt ende Renen , te doen gefchien ende
„ vervolgen alle punten ende articulen naevolgen-
„ de.
„ In den yerften zullen wy den Proiftvan Oude-
„ munfler (i) wederomme mit brieve of inflru-
„ mente, foe dat befte dienen zall, ontflaen van
„ zynre obligacien , die hy ons gedaen heeft , mit
„ alle dat gene, dat dair aen cleeft.
„ Item voert, zullen wy quytfcelden die oerve-
„ dige borgers van hoer vangenifle op een ge-
„ woentlike oervede.
„ Item voert fullen wy die fake der kinder van
„ Nievelt eynden , alfs geboerlike wefen zall.
„ Item voert fullen wy den Priefler wt Drenthe
„ ont-
(i) Deze wa» WiUtm van Montfatrt.
M 4
-ocr page 210-
ï84 U T R E C H T S C II E
" ontflaen van der vangenifle, ende hem voert te
'*' recht ftellen dairt behoert.
" Item voert van onfen hoffgueden zullen wy
" onfe regifter toenen, alfs wy binnen Utrecht co-
" men, ende voirt dan dair inne doen by onfen
" Staten, als recht ende geboerlike wezen zall.
*' Item foe fullen die gelden, die noch nae ftaen
'" onbetaelt van den Maerfcalk wtgezeit bliven
" ftaen, ter tyt toe die mit recht verwonnen fel-
" len wefen.
" Item foe fullen wy doen betalen die vier en
" dertich Rynfche gulden van der fcouwe, gelyck
" datter verfproiken ifs.
» Item foe zeilen die achte perfonen, te weten
" onfe lieve getruwe Raide, meifter LudoIJf van
" Peen, Doemdeken, meifter Johan Milltis,Proift
" tot Arnhem, meifter Dirck Uteriveer, Deken tot
Oudemunfter, meifter Melaefs van Lavennis, mei-
" fter Johan Canin ten Doem, meifter Anthonis
Potage tOudemunfter voirfcreve onfer Kercken
'' Canonicken , Gntt van Ryn , Scout onfer Stat
"van Utrecht, ende meifter Henrick van dlcmair,
wt onfer Stat van Utrecht bliven, om alles bes-
ten wille, ter tyt toe wy binnen Utrecht ge-
weeft zullen hebben tot twee off drie maeli, en»
" de hebben overfien die gelegentheit der faken:
ende dunót onfs dan mit 'onfen drien Staten
dat oerberlick ifs , dat zy te recht geftek zul-
len werden, off incomen zullen, dat zal alsdan
by ons, ende onfen drien Staten als voirfcre-
ven is, gefchien. Alle defe punten fonder ar-
gelift. Defs tot oirkonde hebben wy onfen ze-
gel! beneden opt fpacium sbriefs doen drucken.
'• Gegeven op onfen Slote tot Duerftede int jair
ons Heren dufent vier hondert feven ende
, tfe-
-ocr page 211-
1477- JAARBOEKEN. 185
*' tfeventich op ten acht en twintichflen dach ia
" Julio,
.
Dus wierdt deze hoogmoedige en heerzuchtige
Kerk-voogd genootzaakt de Staten genoegen te
geven, en te erkennen de veelvuldige afwykinge
van het geen hy by zyne inhuldiging en Stoels-be-
zitneeming by eede hadt belooft na te komen.
Korte daagen na het voltrekken van het boven-
ftaande, heeft de Raadt dezer Stadt het belangen
der inwooners van de Bijt, een Dorp een klein
uurtje van Utrecht gelegen, voorgeftaan, en ge-
tracht hen te herilellen in het genot hunner oude
gevvoontens en herkomens. Het was ten platten
lande gebruikelyk, dat, wanneer een Maarfchalk
het dood-vonnis aan eenen misdadigen zoude doen
uitvoeren , alvorens de klokken in zyn kwartier
op de Dorpen wierden geluit, en door de Gerech-
ten , onder zyn rechts-gebiedt behoorende, zeker
getal van manfchap ter plaatze van de Gerechts-
oeffening wierdt gezonden, De ingezetenen van
de Bilt waren van alle oude tyden af van dezen
laft bevryt gevveeft, waarfchynelyk, om dat zy
gerekend wierden uit te maken het begin van de
Voorftadt van Utrecht, als Heda (i) uitdrukkelyk
getuigt. In dit voorrecht, 't welk zy van alle ou-
de tyden af hadden genoten, was door Tyman Her-
bort, Maarfchalk van het Over-kwar.tier, zedert
eenige jaren indracht gedaan: en dewyl nu de Bis-
fchop by het onlangs gefloote verdrag belooft en
zich verbonden hadt, alle de oude gewoontens en
her-
(0 In Vita Davidis Epifc. p. ipf. Dieshal»en wierden zy
aangemerkt, als andere Gerechten, in Stadts vryheit gele.
gen, welke den klokken-flat; niet verplicht waren te volgen,
M
-ocr page 212-
UTRECHTSCHE 14.77.
herkomen van het Sticht te zullen onderhouden,
heeft deze Stadt eenen opmerkelyken brief aan den
voorgenoemden Maarfchalk gefchreven; welke ik,
om dat wy daar uit verftendicht worden van dit
zonderling voorrecht der inwooners van dat Dorp,
geoordeelt heb hier niet te moeten overflaan. De-
zelve is van dezen inhoudt:
'
„ Eerfame, bifondere goede vrunt.
„ Die ghemeyne buere van de Bilt hebben ons
„ te kennen gegeven, hoe dat zy luden, zoe lan-
„ ge dat die contrarie daer van in menfchen ghe-
„ huechnifle niet en is, den Maarfchalck van den
„ Overflicht, als hy om enen misdadigen men-
„ fchen van den live ter doot te brengen, die cloc-
„ ke na den gewoente van den lande dede flaen,
„ niet gevolcht gehadt en hebben, noch oick niet
„ fculdich en zyn te volgen. Niet min heefttet u
„ belieft gehadt enen cortentytvanjarenherwerts
„ hem luden te bedwingen ende te drucken, dat
„ zy, niet tegenftaende die oude gewoente ende
„ heerkomen voerfcreve, den voerfcreven clocken-
„ flach, als hy geböert is, hebben moiten volgen.
„ Ende hoewel onfe lieve gnedige Heer van Utrecht
„ ons, ende den drien Staten van den lande, nu
„ onlancx leden geloift gehadt heeft, onfe oude
„ gewoenten ende heerkomen volcomelick te on-
„ derhouderi, als ghy zonder twyvel wel weet,
„ foe heb gy nochtans, ter contrarie van dien,nu
„ die clock doen flaen, ende hemluden alzoedoen
5, gebieden, dat zy u endonredaige naiflkomende,
» om enen misdadigen menfchen van den live ter
,, doot doen brengen, ter Horft, of anders, zou-
}> den moiten volgen. tWelck, geminde vrunt,
„ in-
-ocr page 213-
J477- JAARBOEKEN. 187
„ indyent zoe is, in als tiegens die oude gewoen-
„ ten ende heerkomen van den lande wezen zou-
„ de, die wy dan na onfen vermoigen dencken
„ tonderhouden ende tachtervolgen. Soeifldan,
„ dat wy zeer vruntlich begeeren aen uwen Eer-
„ famheyden, die voerfcreve buren van den voer-
„ fcreve clockenflage ende geboden te vryen ende
„ te quyten, ende hemluden in hoeren ouden ge-
„ woenten ende heerkomen te laten bliven ende
„ beruften, geboerlike minne ende vruntfcap on-
„ derhoudende. Soe vele dan dezer onfer vrunt-
„ liker begheerte ghefchien zei moigen, begeeren
„ wy een guetlich befcreven antwoirde by dezen
„ onfen Bode, van uwen Eerfamheyden, die on-
„ fe Heere God behueden wil zelich ende gefont.
„ Gefcreven op ten xiiden dach in Auguflo anno
„ I.XXVII.
. -
Den achtften SeptemberisdeBiflchopindeStadt
Utrecht gekomen, doch van zyne verrichtinge
vinde ik niets aangetekend , alleen leeze ik in het
Buurfpr aak-boek, dat de Raadt by klok-luiding van
zyne overkomft heeft kennis gegeven aan het volk,
en ernftig het zelve verboden eenige onzedigheit,
gedurende zyn verblyf alhier te bedryven, of eeni-
ge vergadering of oploop te maken, ookgeeneon-
betamelyke zamenfpraken tot nadeel van iemand te
voeren, onder bedreiging van zwaare ftraf.
Vermits al de turf, welke in deze Stadt wierd
verbrand, uit de Veenen door de Vecht Stede-
waarts moeft gebracht worden, is 'er op Stadts kofle
een huisje, met harde daken gedekt, gemaakt aan
de weft-zyde van de Vecht, tegen over de Veen-
gracht, buiten de Weerd-poort, ter verbly f van
de Zys-meefters van den Turf, on> in het zelve
den
-ocr page 214-
188 U T R E C H T S C H E 1477,
den Zys te ontfangen. Door de fchikking van deze
plaats ter invordering van dit middel, wierdt aan
de Veenluiden, den turf voerende, veel gemak
toegebracht, en aan de Zys-meefteren goede gele-
genheit verfchaft, om nauwe toezicht te hebben
op de turf voerende fchepen, ten einde dezelve in
de Stadt niet zouden komen zonder opgaaf, en on-
derzoek van de inlading, en voldoening van de be-
lading op deze brandende {tof gefield.
Het was eenekwade gewoonte, dat niet alleen
de toegang tot de gevangenen, welke op bevel van
den Raadt waren opgeüoten, open was; maar dat
zelfs aan veele, een geheel gezelfchapuitmakende,
toegelaten wierdt in de gevangeniflen met de verze-
kerde peffonen te eeten, te drinken, en hen te
vervrolyken. Dit misbruik, naar alle waarfchyne-
lykheit door de Stok-bewaarders, of Cipiers, om
hun voordeel uit die vcrteeringe te bejagen, inge-
voerd, is door den Raadt des Vrydaghs na Marie
geboorte afgefchaft, en verflaan, dat zulks nim-
mermeer zoude mogen gefchieden, ten zy de vier
Overftens in der tydt daar toe hunne toeftemming
gaven.
Het Roomfche Opper-Kerkhoofd, Paulus de
tweede ,hadt inhetjaar 1470. het Jubel-jaar,'t welk
eerft om de hondert en naderhant om de vyftig Ja-
ien wierdt gevierd, van vyf en twintig tot vyf en
twintig Jaren verkort, en reets een voorfchriftop-
gefteld, Volgens welke het zelve in het Jaar 1475.
zoude worden afgekondicht. Doch dien tydt niet
beleeft hebbende , heeft zyn opvolger , Sixtus de
vierde, het zelve ter uitvoer gebracht. Dezehad-
de om de Nederlanders, welke te Romen niet ge-
weeft waren , niet te verfteken van dezen zo ge-
naamden zegen, afgezonden eenen Biflchop als
1 ' Ge.
-ocr page 215-
1477. JAARBOEKEN. 189
Gezant, met macht, om uitzynen naam, in alle
de Landen onder het gebiedt van wylen Karel den
Stouten ftaande, den Aflaat aan te bieden aan alle,
welke volgens het voorfchrift der RoomfcheKerk,
dezelve zouden verdienen. De Raadt dezer Stade
heeft, op dat hunne borgeren en ingezetenen hier
aan deel zouden hebben, den Roomfehen Afgezant
met dezen brief verzocht hier in de Stad t te komen.
' Reverendiffimo in Chrifto Patri & Domi-
" no, Domino L u c E , Epifcopo Sibeni-
' cenfi, fanéte fedis Apoftolice ad Duca-
tum Bourgondie, ac alia , olim inclite
' memorie Carolo Duci Bourgondie fub-
' jefta dominia, Nuncio & Oratori,
' cum poteftate Legati de latere , defti-
" nato, Domino noftro colendiflimo.
' Reverendiffime Pater & Domine, poft pluri-
" mas recommandationes. Cumjam, utaccepimus,
" fanftiffimus dominus nofter Papa veftre reveren-
" diffime paternitati indulgentias anni Jubilaei olim
" in dominiis inclite memorie Caroli Ducis Bur-
" gunclie publicatas, ad adjacentia loca prorogan-
di, extendendi, ponendi & ordinandi, plenam
conceflerit facultatem, rogamus quam maxime
& humillime V. R. Paternitas cum hujusmodi
indulgentiis, quo in dominiis circumvicinis un-
' diquepublicatafunt, civitatem noltram Trajec-
tenfem honorare hoc tempore velit, & dignetur.
" NOS enim tales nos iterum exhibebimus, ut gau-
" debit fe nobis morem geffifle V. R. Paternitas,
" quam feliciter valere plurimum optamus. Ex
' civitate Traje&enfi fub figneto ejusdem, quo
" utimur, datum, die xun Septembris anno LXXVH.
De
-ocr page 216-
I9o UTRECHTSCHE 1477.
De Gezant van den Paus heeft dit verzoek be-
willigt, en is by klokluiding eene afkondiging van
het Raadthuis gedaan, by welke de gemeente ken-
nis gegeven is van den bepaalden tydt, in welke die
aflaat in deze Stadt zoude verdiend worden; en
ook vry geleide vergund aan alle, die van buiten
fedurende die gefielde dagen in deze Stadt zouden
omen om den zelven te winnen. Deze bekent-
making is des Maandaghs na Viftoris op deze wy-
ze gedaan;
Alfoe onfe heilige Vader dis Paeus van Romen wt
zynre geheelre craft ende goedertierenheit gegont ende
bevolen heeft den eerweerdigen in Goide Vader ende
Heer, Heren LUC'AS, bi der graden van Goide Bis-
fcop van Sibinicenen, ende Legaet des Stoels van Ro-
men , alfulke aflaet, als men in dat gulde jaer to Ro-
men te verdienen placht, t e leggen, dair dat bejï dienen
zeil3 foe heeft die voirfcreve Legaet, wt graden ende
/onderlinge minne , die hy tot onfer Stat beeft, dat
felve aflaet alhyr gezet ende geordiniert te verdienen in
den Doem alhyr, opfulke ordinancien, als dair op ge-
matst is , tot funte Thomas dach dair nai/lwlgende.
Defs geeft men geleyde allen den genen, die alhyr, om
hoir aflaet te verdienen ende te winnen, komen feilen,
nu rechtevoert ingaende ende duerende totten heiligen
Kersdacb naiftkomende,ende dien dach all; <wtgenomen
die ons gnedige Heer van Utrecht ofte onfer Stat wan-
de , off ballinge, off voervluchtige zyn , off die van
koeren off van broiken wt onfer Stat zyn.
Jan van Amerongen, welke met de Heeren van
Brederode door Biifchop David te Wyk gevangen
gezet, ennaderhant ontflagenwas, zoals ik op het
Jaar 1470. hebbe verhaald, is in dit Jaar wederom
in
-ocr page 217-
1477- JAARBOEKEN. 191
in zyne voorige weerdigheit, als Schout dezer Stadt^
herfleld. Diesvolgende moet Jan van ReneJJe,
welke in het laatfte van de Maandt Juli de Schepe-
nen in den eedt hadde genomen, niet lang dit ampt
bekleed hebben,dewyl des Maandaghs na Kruis-ver-
heffing de gemelde JanvanAmerongeh indésRaadts
dagelyks boek als Schout bekend ftaat. Deze heeft
weinige dagen daar naar eenen misflag in het toe-
eigenen van eene geftolene koey, zonder kennis van
den Raadt, begaan , over welken den Raadt hem
te recht geftelt heeft. Het geval is al te opmer-
kelyk, om het niet met de eige woorden der Raadts-
befluiten op te geven, dewyl het mede ten voor-
beeld ftrekken kan, dat de Schout, alhoewel van
den Biflchop aangefteld, Stadts rechten overtree-
dende, door den Raadt is bekeurt en geftraft:
Des Saterdages na Maurlcü.
Want JAN FAN AMERONGHEN een koe ge-
haeh heeft, die gefloten is geweeft, buten weten ende
confente van den Raide, wt zyns zelfs goetduncken,
dairom hebben Scepene, Raide ende Oudermans gejle-
ten, dat hy terftont op die poert e gaen, ende d'air op
IKven zeil totten dinxdage toe naejlkomende, ende dan
zelmen die broiken, die hy daer aengebroift beeft ,Jliten.
Het vonnis des Dingsdaghs na Matthei geveld,
flaat aldus geboekt.
Want JAN FAN AMERONGEN by hem zei-
ven,buten confent ofte bevelinge van den Raide, dyef-
licb goet binnen onfer Stadt aenghevaert beeft, daerom
zei by komen voor den Ratde bloot s hooft s, ende bidden
den Raide vergij"niffe, ende wilkoeren aen handen des
Raits, desghelycs noch tiegens der Stadt r echten 9 pri*
vilegien, gewoenten ende oude Neerkomen ,nimmermeerf
zot
-ocr page 218-
-
193 UTRECHTSCHE 1477,
zoe langhe hy leeft, niet te doen, noch doen doenby
hem zelven, noch niemant anders , mit raide noch mh
dade, heymelich noch openbaer, in enigher iiayze. Oick
zal hy wilkoren oen banden des Raits, om dezer zake
taille, ende dairom hy nu gevangen heeft geiaeeft, nie-
mant, hy zyivye hy zy, niet te misdoen, noch doen
misdoen, in woerden noch in wercken, heymelich noch
openbaer, in gheenrevays. Ende <waer dat zake, dat
hy in enige punten voirfcreve broikaftich bevonden woir-
de, dat God verhueden moit, dat woude die Rait cor*
rigieren tot boers zelfs goetduncken. Ende JAN heeft
terftont gebeden ende gewilkoert als voerfcrevenftaet.
De Broederfchap van S. Sebaffiaans of Kruis-
Gafthuis (i) heeft te dezer tydt verkregen het reeht
om haare dooden te begraven in haare Capel en
Kerkhof, onder zekere voorwaarden, vervat in
dezen Brief:
„ In
(i) In het eerfteDeel dezer Jaarboeken heb ik vergetende
bouwing van dit Gafthuis te melden, welke voorgevallen is
in het Jaar 1408. als blykt uit een bordje in het Gafthuis in
eenen hoek van de Kamer der Regenten hangende, op welke
men leeft : Int j air ons Heeren MCCCC ende VLII op Jinte
Joris dacb lef t Meyfler Dirc Ruyfche, op die tyt Canoniek
tot Jtnte Jehan, den eerften Jleen van deze Gajthuys, bit voer
Item en alle de gheen die daer goet toe doen. Dit moet ver-
liaan worden van het Gafthuis, 't welk thans in wer eu is. Want
dat 'er te vore"n al een Gafthuis geftaan heeft, doch door Pit-
ter 'R.uyfcb een nieuw is gebouwt, blykt my uit dezen brief
in het Jaar 14.12. door het Capittel van S. Jan uitgelevert:
" Wy Delcen ende Capittel der Kerken tfunte Johan»
" tUtrecht maken kenlic allen luden, dat wy om beden wille
" meyfter Dirc Ruyfcben Priefters, ende onfen mede Cano-
" nies, in enen erfpacht verleent hebben finte Sebaftiaen»
" Broederfcap buten Wittevrouwen poerte by Utrecht onfe
" vive hoffteden, alfo alfe die daér buten gheleghen fyn aen
" die zuytzide van der Stat Steenwech, die meifter Dirc
'.' Tcerfeit van ons in erfpacht ontfangken badde, ende by
" onfeu
-ocr page 219-
1477- JAARBOEKEN. 193
„ In nomine Domini; Amen. Noverint uni-
„
verfi prefens publicum inftrumeritum lefturi vel
j» legi
" onfên oerlof ende confe.nt der Broedarfcap voerfehreven
" voert overghegeyen heeft tot behoef ende een onderftant
" der armer meufchcn Gods daer op teontfanghen, die daer
" benachten, duerende tot ewighen daghen. Van welke Tyf
" Hoffteden voerfcreven twe Hoffteden gheleghenfyn op ten
" hoeke van finte Johans •wech aen den Steenwech voerzeit,
" ftreckende allenges befyden den Steenwech oeftwaerts aen
" onfe Hofftede , die Hubert die W'yz.e van ons in erf.pacht
" heeft, daer die Broederfcap voerfcreve een Capelleopbc-
" gonnen hebben te tymmeren mit enen nyen Gafthufe totten
" armen behoef voerfeit j daer die derde Hofftede van den
" vyve Hoffteden voerfcreve zuytwaerts op naeft ghejeghen
" is aen den zelven finte Johsns wech, tuiïchen den tween
" Hoffteden voerfcreve ende onfer Hofftede, die Heer Wil-
" lam Wynnfenninc Priefter van ons in erfpacht heeft, daer
" in dat oude Gafthuys op ftaet. Voert mit tween Hoffteden
'' die daer oeftweert after aen légghen ende ftrecken aen finte
" Johans brede wech tuflchen onfer Hofftede, die Ghysbert
" Sfruyt van ons in erfpacht heeft, aen die zliytzyde, ende
" onfer Hofftede, die Symon Mottwer van ons in erfpacht
" heeft, aen die noertzyde; te gebruken elx jaers om een
" half marck goets fyns zulvers, of die weerde daer voer in
" goeden payment in elker tyt der betalinghe, ende om vyf
" Capoen, te betalen alle jair ons of onfên Cameraer, vry
" ghelt londer enigherhande ofcortinghe van onghelde, di«
" een helfte van defen zuiver milten vyf caponen tot finte
" Martyns mifte in den winter nu naeftcomende, ende die
" ander helfte tot finte Peters mifte in den lenten daer naeft
" volghende, of binnen eenre maent na eiken termyn voer-
" fcreve onbegrepen, mit dusdanighen voerwaerden, dat
" noch die Broederfchap voerfcreve , noch nac.omelingen
" gheen wintmolen, noch olymplen, noch olybancken op
" gheen van defen voerfcreve vyf Hoffteden voerfcreve fetten
" en zeilen, noch ftove, noch quadeherberghe daer op hou-
" den en feilen. Ende ghevielt hier namaels, dat die Broe-
" derfcap voerfcreve, ofte hoer nacomelinghe defen erfpacht
" van defen voerfeiden hoffteden of renten daer wt vercopen
" wouden, of vercoften, alfo menighewetve alze dat ghe-
" viel, zo fel men ons den voefcoep daer of bieden ende ghe-
" ven voer alfulck ghelt, alfe daert voerbedinghet w^ertot
'" \yierheit, ende daer feilen wv altoesachtedagheonsberaef
///. DEEL N " of
-ocr page 220-
i94 U T R E C H T S C H E 1477.
^ legi audituri, quod anno a nativitate ejusdem
„ Domini millefimo quadringentefimo feptuagefi-
„ mo
" of hebben, ende niet langher: ende nemen wy den coep dan
" aen, zoe zeilen wy voldoen van zulken ghelde, alfe daer
" dien coep om verdinghet waer fonder arch, ende daer en
" boven zeilen wy toe gheven een pont Utrechts payments
" voer wyncoep ende onluft.
" Voert fynt voerwaerde, waert dat defe Broeders voer-
" fcreve, ofte hoer nacomelinghe, wyntmoelen, of oly-
" moeien , of olybancke op enich van defen vyf hoflteden
" voerfcreve deden zetten , of ftove ofquadeherberghe daer
" ophielden, of ons den voercseptot allen tyden niet en bo-
" den ende ghaven, in allen manieren alfe voerfcreven is, zo
" vallen zy ende hoer nacomelinghen van defen erfpacht, en-
" de claerlike van allen recht ende toefegghen , dat wy hem
" verleent hadden aen defe vyfhoffteden voerfcreve, ende
' fo comen die alinghe aen ons ende aen onfer Kerken voer-
" fcreve, mit allen datter op ghetimmert endeghepoetftaet,
" weder onfen vryen wille daer mede te dosn , fonder yemants
" wederfegghen j mit gheefteliken recht of mit weerliken
" recht, of mit anders enighen faken, alfo ver alfe wy op-
" nemen willen ende anders niet, behoudelikennochtan slin-
" ghe onfen verfeten pacht.
" Voert fo gheven wy mit defen teghenwoerdighenbrieve
" der voerfeider Broederfcap onfe confent, dat fy moghen
" doen wyen, behoudelike der Moederkercke hoers rechts,
" die twe hoffteden voerfcreve j die gheleghen fyn op ten
" hoeke van finte Johans wechvoerfcreve voer aen den Steen-
" wech, daer nu ter tyt die Cappellemittennyen Gafthuyfe
" op beghonnen is te tymmeren, endegheen hofftedemeer;
" mit voerwaerden, dat die drie ander hofftede voerfcreve
" belaft feilen bliven tot ewighen daghen roer den helen jaer-
lixfchen pacht voerfcreve: ende dat die Broeders voerfcreve
" binnen defen eerften jaer alzo vele daer op tymmeren ende
" poten zeilen, daer wy jaerlix onfen pacht zeker aen fyn,
ende dat altoes in goede rake te houden: ende wanneer men
onfen pacht jaerlix tot goeder-tyt niet en betaelt alinghe
mitten vyf caponen voerfcreve, fo moghen wy dien vollen
pacht wt die drienhoffteden voerfcreve doen panden tot al-
len tyden alft ons gh^noeghet, fonder yemant weder feg-
ghen. In oerconde des briefs bezeghelt mit onfen Capit-
I tels zeghel. Gegheven int jaer ons Heren dufent vier hon-
dert ende twalef des anderen daghes na finte Laurens dach.
In
-ocr page 221-
JAARBOEKEN, 195
„ mo feptimo, indiftione deciraa, die vero lune
j, tertia decima menfis Oclobris,mane hora nona»
h Pon-
in een oud Copye-boek, waar in afgefchreven zyn alle de
vergunningen en makingen aan dit Gafthuis zedert het Jaar
1408. tot 1480. ingefloten, Verleend en aangekomen , vind
ik eenen brief, zo in het Latyn als in het Nederduitfch ge-
fchreven, door de Cureiten van de Buur-kerk uitgelevert,
behelzende een voorfchrift, naar 't welk deGodsdienft in de1
Capel zonde worden geoeffent. Het Nederduitfche vertaalde
uit het Latyn zal ik hier mede deelen:
" Allen Kerften menfchen die defen brief feilen (ïen ,
den Broederfcap ende dienres ende Regierders desGafthuis
der heiliger fintc Sekajliaen , Adriaenen Juliaan , Marte-
liren , buten der muren van Utrecht by den Steenwech
ghelegen, ende voir ontfanginge ende noeturfte der armen
Chrifti een deel gefundeert , getymmert ende begonnen.
Wy PETER JANS ZOEN ende JOHAN VVTEN ELS-
WEERT, Canoniken ten Doem tUtrecht , endePriefters,
op defe tyt Cureyten der Prochi Kerke van de Buer-kerk
tUtrecht, doen cont ende kenlic, dat wy falichlike mer-
kende ende andenckende des Apoftels woerde, als dat wy
hier geen blivende ftat en hebben , mer die toecomende
ftat zoeken, ende dat wy allegader ftaen feilen voerden
rechterftoel Chrifti , ende cntfangen aldaer als wy in den
lichaem ghedaen hebben, het fy goetofquaet; ende op
dat wy die tyt mit werken van ontfermherticheden ende
caritaten voer comen tnoghen, ende opdatwy foe zaeyen
moegen in der eerden, dat wy dair voir vefblidende me.
nichvoudige vruchten vergaderen moegen in den hemel ;
want die Apoftel feit, die fpaerlike zaeyt, die fal fpaerlic
bouwen, ende wie zaeyt in der benediftien , diefalmayen
dat ewige leven: ende want Chriftusfpreeft int Euangelie,
wie enich van den alderminften van den mynen ontfanget
in mincn name, die ontfangt my felven, ende wat ghy
doet den alreminften van den mynen, dat hebdimygedaen*
Ende op een ander ftede feyt Chriftus, ie was een gaft en-
de gy en hebt my niet ontfanghen: daeromfeit die Apoftel
oic ghebiedetide, wilt ymmer niet vergeten herberge te
houden , oec ift noet dat een Biflcop herberge hebben fal :
ende ander waer, weeft hofpitalich mit malcai,dereh fon-
der murmiirieren; ende want Abraham ende Lothom hoer
werken van herbergen, fo hebben fy weerdichgeweeft die
N 2 " En'
-ocr page 222-
196 U T R E C H T S C H E 1477.
„ Pontificatus Sanftiffimi in Chrifto Patris & Do-
„ mini noflri Domini Sixti, divinaprovidentiaPa-
,, Engelen te ontfangen. Dairom foe gheven wy voir ons
,, ende onfe nacomelingen, foe verre alltin ons is, endewy
„ mit recht moghen, uBroederfcapendeRegieresendedien-
„ res voirfcreve, ende u nacomelingen, volcomen mach,
„ dat ghy fulke Capelle of Höfpirael hebben moecht mit alle
j, fulke rechten ende vriheiden, als andere Hofpitalen ghe-
„ legen binnen onfer Prochy van Büerkerc hebben , na der
3, manieren ende formen hier na befcreven. Als dat ghy u
,, Hofpitael ende Capel voirfcreve voltymmeren ende vol-
„ brenghen, ende daer in die Capel te ontfangen die offer-
,, hande ende alle aelmiflen en opcomingeterarmerbehoef,
,, die daer comen feilen, openbaer, mit een monftrancie
,, fitten, die oflaten, die die Capelle of Hofpitael verleent
,, zyn, of verleent mochten worden, kundige», ende alle
,, offerhande, aelmiflen ende opcominge, die in die Capel
j, of Hofpitael comen, oeck utcn vloeck nemen: ende drie
j, outaren ghewyet, ende een clock in dier Capelle, ende
j, daer mifle in laten doen, alft in ander Hofpitalen plach
,, ghefcien, alleen lefende fonder fang, ofte noten; alfo,
„ dat die mifie wt feilen wefen voir primityt of ternetyt ,
j, of eer die homifle te Buerkerc begonnen fal werden , ende
,, dat dat volc van der Homifle te Buerkerc niet ghetogen fal
3, worden; behoudelike die hoechtiden van finteSebaftiaen ,
„ fin te Adriaen,finte Juliaen, ende dat heilige cruy s, ende der
3, kermifle in der Capelle, op welke daghefy wel miflen fingen
3, moeten, alft in der ander Hofpitalen gewoenlic is te ghe-
,, fcien:ende dat ghy dat heilighe Sacrament ende oly der zye-
j, len voer die zieKen ende gaften daer wefende houden, alfo
,, verre als dat Sacrament niet openbaer miteenremonftran-
3, cie ghefet en wert op datoutair, of ghetoent en werde
,, anders, dan op den heilighen Sacraments dage, ende die
j, oftave dair van: ende dat ghy enen Priefter kiefen ende
„ hebben moecht , die der zieken, in dat Hofpitael alleen
,, wefende, biechten in verlichtingederconfcienciehoeren ,
,, ende hem Van de ghebiechte fonden abfolveren, endepe.
,, nitencie voir die fonde fetten , dat Sacrament, alft noet
3, is, ofbehoeflic, overmits zieéle des lichaems, alleen den
,, zieken geven mach, ende dat ghy die heilichdomme, die
,, daer fyn, thoenen moecht. Ende tot allen defen voirgenoem-
,, de punten gheven wy onfen vrien ende volcomen confent,
i, ende onfe vollen vrille, behoudelike onfer Kerken voir-
„ fcreve
-ocr page 223-
1477- JAARBOEKEN. 197
„ pe quarti anno feptimo in mei Notarü publici &
„ teftum fubfcriptorum, ad hoc vocatorum fpe-
„ cia-
„ fcreve in alle andere dingen hoer recht. Voir welke din-
,, gen voirfcreve die Broederfcap ende Regierdets des Hofpi-
j, taels ende der Capelle alle jaergheven, wtreiken ende be-
,, talen feilen ons ende onfen nacomelinghen Cureiten tot
,, Buerkerk in der tyt twe oude Vrancrixfche feilde, of die
j, weerde dair voir, gheliken die kerc van Utrecht voir fulke
,, feilde alle jairs nemen fel, ende hebben hier namels> die
„ een helfte tot Paefchen, ende die ander helfte finte Vic-
j, toers dach, of binnen viertiendagen na eiken termynvoir-
,, fcreve: In kennifle endeghetughe des waerheitsalderdin-
,, gen voirfcreve, foe hebben wy Ciiteiten derProchy Kerke
j, van Buerkerc voirfcreve onfe feghelenhier anghehanghen.
j, Ghegeven int jaer ons Heren dufent vier hondertende twa-
,, lef op finte Cccilien dach Maechd ende Martelaers.
Deze infètting is door den Utrechtfchen Biffchop goet-
gekeurt op deze wyze:
„ FREDER.ICUS bi der gracien Goeds Biflcop, tUtrecht,
,, maken kenlic allen luden , dat wy alle die punten ende din-
,, gen, begrepen ende befcreven in brieven der eerbereHe»
,, ren , Heer Peter Jans noen, ende Heren Jans wten E/s-
,, weert, Canoniken der Kerken van Utrecht, ende nu in
,, der tyt Cureiten der Prochikerke van de Buerkerk tUtrecht,
,, daer onfe tieghenwoerdige brief doer ghefteken is, ende
,, ftichtinge ende goedinge des Gafthufes ende der Capellen
„ der heiligher Ridders ende Martelaren finteSebafliaens, A-
,, driaensl ende Juliaens, ghelegen buten der Wittevrouwen
„ poerte bi den Steenwech, hqere Broederfcap, erHe derfelver
„ Broederfcappe oetmoidige ende lovelikeordinanci, infet.
„ tinge ende folemniteiten aldaer ghemaket endegehat, ge-
,, lyck als in den voirgenoemde brieve begrepen ftaet, foe
,, die redelike , oetmoedelike ende wel gheordiniert ende
„ ghemaket zyn, believen in den naem ons Heren, ratifi-
,, eieren, approbieren ende prifen, by wille endeconfente
„ des Domproeft tUtrecht, lant, erve ende alle andere goe-
,, de, die tot der Capellen ende Gafthufeghemaift, ghege.
,, ven ende toegevoeget fyn , ende hier namaels ghemi\eft ,
jj §egeven ende toegevoeget werden , voert aen gheeftelic ,
,, ende onder befcermirlge andere gheeftelike goede te wefeu
„ ende te bliven ten ewighen daghen. Voert aen foe ghe-
N 3 jj ven
-ocr page 224-
198 UTRECHTSC H E 1477*
„ cialiter & rogatorum, prefentia, perfonaliter
„ conftituti domini ac honorabiles viri, Magifter
„ Lu-
i, ven wy alle dsn ghenen, die hoere fonden berouwen ,
j, leetfyn, ende ghebiechtet hebben, die dieftedevoirfcre-
jj ve verzu3cken , ende die totten werken desGafthufesden
„ armen ende den Pelgrums aldaer hoere behulpelike hant
jj reyken, van der ontfermherticheit des almachtighen Go-
jj des ende der heilighen finte Peters ende finte Pauwels,
jj fynre Apoftelen, mit hulpe ende bede des heilighen finta
,, Martyns, onfer Patroens j onfer machten des betruwende,
„ viertich daghe aflaets van inghefetter penttencien. In oir-
3, konde der waerheit onder onfen feghel ghegeven in den
,, jaer ons Heren dufent vier hondert ende dertien op ten
>, xiii dach in Februario.
De Capel nevens drie Outaaren in dezelve zyn kort daar
naa gewyet, als blykt uit dezen brief:
,, MATHIAS, bi der graci Gods Biflcop van Buduanen ,
jj en Vicarius in ghcefteliken faken des eerweerdighen in Go-
jj de Heren FredericXibt derfelvergracieBiffcop tot Utrecht,
ij maken kont ende kenlic allen luden, dat wy in den jair
jj ons Heren dufent vier hondert ende dertien des achten-
,j twintichften dages in der maent vanMaye, alsdesvyfften
5j Sonnendages na PaefTchen,als men finget voerden inganck
j, der Mifien in der Kerken dengheetteliken fanck, ghehei-
,j ten in Latine Vocem Jocunditatis, bi der grati endehulpa
j, des Heilighen Gheeftes, ende by toedoen ende confènte
j, des Cureites van Buerkerke, geconfecriert ende ghewiet
j, hebben die Capelle der heiiighen finte Sebaftiaens , A.
j, driaens ende Juliaens, ghelegen in der Prochi van Buer.
j, kerk voirfcreve, ende daer toe twe Altaren , ghelegen in
j, der Capelle voirfcreve. Welke eerftc Altaer in die eere
jj des almachtigen Godes ende des heiligen cruces, ende dat
jj ander Altaer in die eere der heilighen Joncfrouwen fintï
j, Agneten ende finte Ponciaens fondeert ende gheftichtfyn,
jj der welker Capellen kermifle wy fetten mit defen brieve
u des Sonnendages als men finget in der heiliger Kerken den
5j ghecfteliken fanck gheheten in Latine Vocem Jocunditatis
» voirfcreve, ende de kermifle of Altaerwyinghe des eer-
., ften, als des heilighen Cruces Outaersj fetten wy des eer-
,, ften Sonnendages na der hocchtyt des heiligen Crucis ex-
ji altatiq: ende die kermiffe of Outerwyinge des anderen»
-ocr page 225-
J477- JAARBOEKEN. 199
„ Ludolphus de Hocrn, utriufque Juris Doftor, &
„ Johannes Loys Scholafficus , Canonici Ecclefie
„ fan-
3, als finte Agneten ende finte PonciaensOutaers, fetten wy
a, te wefen des eerften Sonnendaghes na der oótave der hei-
3, lighe Joncfrouwen finte Agnieten voirfcreve, alle jaren
„ ewelike duerende. Item noch fo hebben wy gheconfe-
,, criert of ghewiet in den felven jare, ende op ten Sonnen-
,, dach voirfcreve, in der voirgeruërde Capelle een ander
„ Outaer in die eere der ghebenedider Maghet Marien, der
j, Moeder Godes, ende der heiligher Marien Magdalenen ,
,, gheleghen in een Capelle der Capellen voirfcreve , des wel-
n ken Outaers kermifle wy fetten mit defen brieve, te we.
3, fen des eerften Sonnendaghes na der hoechtyt finte Marien
„ Magdalenen voirfcreve alle jair in den name ons Heren
,j ewelike duerende. Ende wi begheren, dat die Capelle
,, der heiligher finte Sebaftiaens, Adriaens ende Juliaens,
j, ghelegen by der Stat van Utrecht van allen kerften men-
„ fchen mit beteemder of bequamer eren verfocht ende ghe.
j, eert werde: ende den genen, die hoerfondenberouwen,
„ ende die biechten ende beteren, die totterCapellen ende
,, Outaren voirgenoemt, ende op hoere hoechtyden voir-
j, fcreve, ende op alle andere hoechtyden hier na befcreven,
j, als Kersavont, Jaersdach , dertiendach, goede Vridach,
3, Paefchen, ons HerenHemelvaerdach, Pinxteren ,beloken
„ Pinxteren, Sacramentsdach, op des heiligen Crucesdach
}, Inventio & exaltacio, finte Michielsdach , op alle onfer
,, liever Vrouwen hoichtyden, finte Jana dach gheheiten Na»
,, tivitas en decollacio, finte Peters ende finte Pauwels dach,
3, der heiligher Apoftelen, ende in allen anderen Apöftelcn
,, hoechtyden ende Evangeliften , op alre heiligden hoech.
,, t.yt ende op hoechtyt alre zielen, ende tot allen tyden ,
,, als in der Capellen ende op ten Outaren voirfcreve ker-
,, mifle is, ende op elke oftavealrehoechtidenvpirfcreven,
,, die oftave hebben : Item op hoechtyden der heilighcr finte
,, Stevens, finte Laurens, finte Ponciaens, finte Pancraes,
,, finte Joris, finte Bonifaes Martelaers, finte Martyn,finte
,, Nycolaus, finte Clemens , finte Gregorius, finte Servaes,
,, finte Odolphus, finte Silvefter, finte Gelys, der heiligher
,, Joncfrouwen Marie Magdalenen 3 finte Barbaren, finte
,, Katherinen, finte Agathen, finte Agneten, finte Marga-
,, rieten hoechtyden, ende alle Sonnendaghe mit horen yn.
,, nighen ghebeden ghenghen, of die in der Miffen, Ser-
,, mone , Metten , Vefper, Oec in enigen anderen tyden ,
N 4 » of
-ocr page 226-
300 UTRECHTSCHE 1477.
„ fanfti Salvatoris Traje&enfis, ac Curati Eccle^
„ fle Civilis Trajeftenfis, ex una; nee non difcre-
„ tus vir Ghysbertus filius Thome, Clericus Scabi-
„ norum Trajeclenfium ? nomine & auftoritate
„ Procuratorum Fraternitatis Domus Hofpitalis
„ fanfti Sebaftiani ad fatiétam Crucem nuncupate,
„ prope & extra portam albarum Dominarum civi-
„ tatis prediéte fituate, partibus ex altera. lidem
„ Domini & Magiftri Ludalphut & Johannes Cura-
„ ti, ac Ghysbertus Thome, nomine diftorum pre-
„ tafte Fraternitatis Procuratorum , unanimiter
„ confenferunt, annuerunt & condicionem inie-
„ runt, prout & quemadmodum in quadam papiri
„ cedula, michi eidem Notario infrafcripto ibidem
„ per eos porrefta, & per me publice &altavoce
„ perle<Sla, plenius continetur, cujus cedule tenor
„ fequitur, &efttalis:" Wy LUDOLPHUS
DE HOIRN, Doftor in beulen Rechten, ende
'J O HANNES L O T S, Canoniek der Kercken
tOudemunfter ende Cureiten der Kerken tot Buerkerck
tUtrecht, doen kondt allen luyden, dat 103' voir onsen-
d?.
» of andere dienfte ons Heren ware, of die des A vendes»als
,, men daer dat clocktgen kleppet, op finen knien vyf of
?> drie Pater nofter en AveMarialefenmitaenghedachrefyns
., harten: ende die fotter tymmerinjre , lichte» ornamente
,, der Capelle ende der Altaren voirfcreve hoer oetmoedighe
jj behulpelike hant reiften, of die in hore teftamente, of
j, der buten, gout, fylver, cledinge, boeken , kelicken ,
55 of enighe ander cleynout der Capellen ende Altaren voir-
j, fcreve, om Godes wil gaven ende befpraken, of geven
„ ende befpreken lieten, foe dicke, hoeneer, endetotwat
j, tyden fj dat mit ynnicheden deden, dien geven wy bi der
», ontfarmherticheit Goeds, der heiligher finte Martyns Pa-
>, troen der Kerken van Utrecht, onfer machten desbetru-
3, wende, viertich dagheaflaets van penitencien , die hem in
,, gefet fyn. In oirconde der waerheit befeghelt mit onfcrt
j» feghel, ghegheven in den jare als vocrfcreve öatt.
-ocr page 227-
14-77- JAARBOEKEN. 201
de onfe nacomelingen Cureiten der Kercke van Buer-
kerk voirfcreven , om nutfcap ende profyt onfer Curen
voirfcreve, geconfenteert, gegunt ende ghegeven heb-
ben, confent e ren, gunnen ende geven vermits defer ce-
dulen, der Bruederfcap van fint e Sebajliaens Gajlhuys,
geheten then heiligen Cruys, buyten Wittevrouwen poert
by Utrecht, dat zy hoir zieken ende oick hoir broedighe
huysgefmnen, tzy Mannen ofte brouwen, die dairnu
zyn, 'off naemaels cornen zeilen, als fy doot fyn, gra-
ven mogen in hoir Capel, ofte op hoir Kerkhoff aldair,
foe dick dat gebuert ende valt, f onder den Cureyten ofte
Vicecureyten der Kercken voirfcreve yet off the geven ;
behoudelick ons Cureyten ofte Pïcecureyten half den of-
fer, die dair off coempt, na der Curen r echt. Voïrt
ixaln faicke , datter tot enigen tyden enige van den
Bruederen in der tyt des Gajlhuys voirgenoemt aldaïr
in der Capelle, off op hoiren Kerckhoff, hoir graf/lede
begheerden ende begraven war den, dairfullen ivy Cu-
reyten off yicecureyten off hebben van eiken Brueder
voirfcreve eenen Philippus Burgoenfche Schilt, offpay-
ment fynre 'weerde, in der tyt der betalinge, ende dat
halve offer nae onfer Cureyten recht. Behoudelick dat
die Procuratoers van den voirfcreve Bruederfcap den
"MÏrgenoemden fchïlt den Cureyten ofte föcecureyten
wtreyken fullen van des doden Brueder s wegen, eer men
den doden Brueder begraven fel, ende die Procuratoers
voirfcreve fullen den fcbilt voirgenoemt: weder van des
doden Bruedsrs erfnamen ontfangen. „ Super qui-
„ bus omnibus premiffis & fingulis prefatus Ghys-
„ bertus Thome, nomine diélorum Procuratorum
„ difte Fraternitatis flbi a me Notario publico in-
„ frafcripto unum vel pjura, publicum feu pubfica,
„ jieri petiit inftrumentum vel inftrumenta, nee
„ non illud, vel illa, ab eisdem Dominis Magiftris
Ludolphp & Johanne Curatis ibidem prefentibus
N 5 „ fi-
-ocr page 228-
202 UTRECTHSCHE 1477*
„ figillorum fuorum appenfionibus petiit in fidem
„ omnium & fingulorum premiffbrum firmorem
„ communiri. Et nos LUDOLPHUS DE HOIRN ,
„ JOHANNES LOYS Curati fuprafcripti ob preces
„ pretaéti Gbysberti Thome, nomine diélorum Pro-
„ curatorum porreótas, prefenti publico inftrumen-
„ to figilla noftra in fidem antediftam duximus, &
„ quilibet nominatim duxit, appendenda. Aóla
„ fuerunt hec Trajeóü in dióla Ecclefia fanóli Sal-
„ vatoris, fub anno, indióHone,die, menfe ,hora
„ & Pontificatu, quibus fupra, prefentibus ibidem
„ venerabilibus viris Dominis Theodorico Cant, &
„ Gerardo Vonck, Canonicis prefate Ecclefie fanéli
„ Salvatoris Trajéélenfis, teflibus adpremiflavo-
„ catis fpecialiter & rogatis.
„ WERNARDUS ROIDE, Notarius.
Ter beveiliging van de Stadt, en ter voorko-
ming van alle gevaarlyke zamenrottinge, heeft de
Raadt des Woensdaghs naa Simonis & Jude ver-
nieuwt het befluit in den Jare 1469. omtrent het
waken genomen, en gewild dat de waak naar dat
voorfchrift, het welk ik in het voorige Deel dezer
Jaarboeken (i) hebbe opgegeven, gehouden zou-
de worden.
Des Vrydaghs naa S. Katerine is een voorige
overdracht, by welke verboden was honden in de-
ze Stadt te houden, beveftigt, (2) 't welk ik hier
melde, om de opmerkelyke uitzondering by de-
zelve gedaan, te weten: De Raat verbïet enen yge-
likeiï, dat niemant binnen onfer Stat na veertien dagen
naeft-
(i) Bladz. fjp.
(>) Z>iet het II. Deel dezer Jaarboeken, bladz, 22p.
-ocr page 229-

I477. JAARBOEKEN. 203,
naeftcomende enige honde en boude, hy en boude f o me-,
nich vol kip zouts lecgcnde in zinen hufe totter Stat be-
hoiff, ah hy honde hout, by enen koer van vyfponden
tot elcker reyfe, fo dicke dat gefMede. In het Jaar
1480 is het zelve verbodt herhaald, en alleen toe-
eeftaan die beeften te hebben aan die geene, die
vier mudden wyt of rogge in hunne huizen hadden.
Doch in het volgende Jaar als mede in het Jaar
1491. is bef loten alle honden in de Stadt, uitge-
nomen de Jacht-honden, dood te flaan.
In het dagelykfch Raadtsboek leeze ik, dat den
achtienden December de Vrouw van Brederode aan-
gezeit is zich uit de Stadt Utrecht te begeven voor
den avond van den volgenden dagh, en uit dezelve
zo lang te blyven, als het den Raadt zal goetdun-
ken' merende van dat zy een opzet heeft doen maken
om hanen te overvallen. Door deze Vrouwe moet
verdaan worden Jolenta, Weduwe vanjieinout van
Brederode, wiens levens eind ik in het begin vandi!
Deel hebbe verhaald. Reinmit hadde by deze zyne
Echmenoote verwekt twee Zoonen en vyfDoch-
teren? en haar tot Voogdeffe over deze onmundi-
ee Kinderen benoemt. Doch Walramn van Anic-
repu» en Reinier van Broekhuizen, Zonen van Ger-
fit Heer van Weerdenburch, van Ameroyen en
Broekhuizen, en Vrouwe Walrave van Brederode,
Zuftervan Relnout, hebben haar deze voogdyebe-
twift, en> de Stadt Vianen bemachtigt hebbende,
geiiootzaakt zich met haar krooft op het Slot Bate-
ftein te begeven. Niet lang zyn zy meeiters ge-
bleven van de Stadt, dewyl Walraten van Haaf ten
met eenige Manfchap de Weduwe is te hulpe ge-
komen, en de onwettige bezit-nemers Vianen heef t
doen verlaten. Na het {heuvelen van Hertog La-
rel den Stouten, hadde de Weduwe zich begeven
naar

-ocr page 230-
ac4 UTRECHTSCHE 1477.
naar Gent met haare Kinderen, om dezelve aan te
bieden in den dienft van de Landvrouw Maria van
Sorgonje, en hadde gedurende haar afzyn het be-
flier van de Stadt en het Land van Vianen opge-
dragen aan S-weder van lianen. Walraven en Rei-
nier vermeinende nu bekwame gelegenheit te heb-
ben , om het geen hen te voren mislukt was ter uit-
voer te brengen, krygen met hulp van eenige op-
roerige borgers, en de baftard Zoonen van Brede-
rode, de Stadt Vianen weder in, en wordt Reinier
door het volk tot Ruwaard aangelteld. De We-
duwe van Gent weder gekomen zynde, nam haar
verblyf te Schoonhoven. Terwyl door tuffchen-
komft van eenige machtigelieeren over het fluiten
van een Verdrag wierdtgehandelt, liet zy zich door
den Graaf van Hoorn en Johan van Hemen bepraa-
ten, dat zy aan die Heeren haaren oudften Zoon
Wabaven mede gaf, om zich te Vianen te vertoo-
nen, onder plechtige toezegging en op haar Rid-
derlyk woord , van hem wederom te zullen bren-
gen by zyne Moeder. Reinier van Broekhuizen was
zeer verblyd dezen Jonkheer zo gemakkelyk in zyne
macht te hebben gekregen, en belette den Graaf
van Hoorn en Johan van Hemen hunne gedaane be-
lofte en verbintenis te volbrengen, weigerende den
zelven weder te laten vertrekken, en bracht, of
liever dwong,den zelven zo verre,dathy hem als
Voogd erkende, en op zekere voorwaarden onder
zyne beheering ftelde. Korte dagen daar naa zond
de Weduwe haare twee Dochteren, Jodoca, ook
joejte genaamt, en Johanna, Om te verneemen
naar den welftand van haaren Zoon Walraven, wel-
ke beide mede te Vianen wierden opgehouden. De
Moeder,bedroeft over het gemis haarerKinderen,
begat zich naar Utrecht, om met haare Vrienden,
welke
-ocr page 231-
1477* JAARBOEKEN. 205
welke zy aldaar hadde, raadt te plegen. De gevan-
gene Kinderen, in het vervolg wat meerder vryheic
gekregen hebbende, dan in het begin, hadden,
met hulpe van eenige, welke hen gunflig waren,
een overleg gemaakt, om hare Moeder wederom
in de bezitting van het Slot Bateflein te doen ko-
men t en daar van aan haar kennis doen geven; doch
dewyl eene waakzame hond, welke op het Slot was,
hen zeer in den weg was, en in de uitvoering van
den beftemden aanflag zeer hinderlyk zoude zyn,
hadden zy verzocht, dat haare Moeder hen wilde
toezenden vergift, waar mede zy den hond zouden
vergeven, het geen met eenen bygevoegdenbrief
door de Moeder verricht wierdt. Op den beraamden
tydt het volk van de Vrouw van Brederode Vianen
naderende, waren die van binnen niet gereet, wes-
halven het zelve onverrichter zake weder moefte
aftrekken. De Heer van Broekhuizen, vernemen-
de dat 'er iets tot zyn nadeel gebrouwen wierdt,
ontbood eenige Ruiteren in Vianen, en deed nauw-
keurig onderzoek doen naar het geene hem eenig
kwaad vermoeden veroorzaakte. Eerft verzette
hy de wakers op het Slot, en daar naa deede hy
de koffers der Jonkvrouwen opfluiten en doorzien,
en vond in een der zelve den zo evengemelden brief
van de Vrouw van Brederode met het vergift. Vaft
Hellende dat dit vergift gefchikt was om hem door
het zelve het leven te beneemen, gaf hy aanftonts
hier van kennis aan de Regeerders van Utrecht, en
aan den Burchgraaf van Montfoort, met vertoo-
ning van den brief, voorgevende dat de Vrouw van
Brederode op deze wyze hem hadde getracht van
kant te helpen. De Raadt dezer Stadt dit aanbren-
gen geloof gevende, gelatte de Vrouw de Stadt te
ruimen, welke aan dat gebodt gehoorzamende, zich
be-
-ocr page 232-
206 U T R E C II T S C H E 1477.
begaf in het Kloofter van Jerufalem, buiten de
Stadt (ï) , doch niet lang daar naa kwam zy we-
derom binnen Utrecht.
Het gerucht was door de Stadt Utrecht ver-
fpreid, dat Jonkheer Gerard, Heer tot Kuylen*
borch, ten Weede en tot Lienden, zo niet mede-
plichtig, ten minflen een begunftiger wasgeweeft,
aan den toeleg om het Slot Bateftein voor de
Vrouw van Brederode te bemachtigen , en Was ge-
melden Jonkheer bericht dat verfcheide borgeren
jaa zelfs eenigeleeden van den Raadt, veelefmade'
lyke woorden by die gelegenheit ten zynen en
zyner Cuilenborgfche borgeren lafte zich hadden
laten ontvallen. Weshalven hy zich by eenen
fcherpen brief aan de Regeerders dezer Stadt over
deze lafteringen heeft beklaagt, welke hem tot ant-
woord dit navolgende hebben toegezonden :
„ Gheboertige, Vrome, Lieve Joncker en-
„ de guede Vrunt.
„ Uwer liefden brief, gefcreven tot Culenborch
„ op ten Manendach na funte Thomas dach lefl>
„ leden, inhoudende, dat ghy omtrent vyf weken
„ van huis gheweeflhebt, ende als ghy thuys ge-
„ komen zydt, ugefacht, ende oick van zommi-
„ gen uwen vrunden wt onfer Stadt gefcreven en-
„ de laten weten is, hoe dat enige wt onfen Rai-
,) de, ende vele van onfen borgeren fpytelich op
„ u, ende uwen borgeren fpreken zouden mit
„ dreychliken woerden, ende anders, &c. Ende
5, dat daerom, dat Heer Jan van Fyanen van Jaers-
,; velt,
(i) Ziet Jan van Leiden by MattLtom.ii.An»lea.p.4ip«
ÖC 1C^^«
-ocr page 233-
1477- JAARBOEKEN. 207
„ velt, Svoeder van Vianen van Ryfenborch, mit
„ meer hoerer vrunden, by avont en ontyde ge-
„ weeft hebben by den hufe tot Vyanen, geheten
„ Eatefteyn: ende zoe u van ons Juyden hyr toe
„ zeer vreemde heeft ende verduncl: , zoe ghy,
„ noch uwe borgeren , mitter voerfcreve zake u
„ mit allen niet en kroeden noch toe fcaffen en heb-
„ ben, begheer ghy van ons u te fcriven, of wy
„ op u, ende uwen borgeren, yet toe zeegen heb-
„ ben, daerom dat alzoe fpytelich ende dreych-
„ like van den onfen op u, ende den uwen, ge-
„ fproiken zoude werden; ende offwy nyet lyden
„ en mochten dat ghy ons een goet nabuer ende
„ vrundt zydt, dat wy u dat opentlike fcriven,
„ zoe moige gy u daer nae fchicken, ende weten
„ te rechten, gelyck dat den zelven uwen brief
„ int lange innehout, ende verclaert, heb wy
goetlich ontfangen ende wel verftaen. Waer op
', believen wil te weten, dat wy uwen voerfcreve
^, brief ghifteren, namentlich op funte Jans dach
„ Ëuangelifte na der heyligen Korsdach, in onfen
„ Raide out ende nywe hebben doen openbaerlike
„ lezen, ende hoeren daerom ghy gefcreven hebt.
„ Ende zoe ghy dan int yerften in den zelven uwen
„ brieve fcrift, dat u gefacht is, ende oick van
„ fommigen uwen vrunden wt onfer Stat gefcre-
„ ven ende laten weten, als voerfcreven ftaet,
„ vervreempt ons zulcx uwes vermetels fcrivens
M harde zeer, ende ons dun£1 oick,dattetonvoer-
„ zienlich ende ongeboerlich van u gefcreven is;
„ want ghy die ghene , die u zodanige zake van
f, heen gefcreven ende laten weten ghehadt heb-
^, ben, inuwenfcriftenietenbenoempt, noch te
kennen en gheeft, als dat van rechts ende van
l, eren wegen behoeren zoude, endebegeerendair-
„ om
-ocr page 234-
208 UTRECHTSCHE 1477;
„ om aen uwen liefden, ons mit dezen onfen Bode
j, over te doen fcriven, wie u van den onfen, of
„ anders, zulke zaken gefcreven ende te weten la-
„ ten hebben; ende die geweten dencken wy ons
„ daer zoe gebqerliken inne te vuegen ende te be-
„ wyzen, dat ghy ghene redenen hebben en feit
„ moigen onfer vorder daer van te beclagen; want
„ wy van der voerfcreve materien, voer defer tyt
„ van uwen aenfcriven, nye geweten, noeh ge-
„ hoert en hebben: ende en woude ghy oick ons
„ dan zulke aenbrengers niet noemen, noch teken-
„ nen geven , als dat doch van rechts ende eren
„ wegen toebehoert te doen, zoezoudetdanfchy-
„ nen, oftet enen nyewe gevonde ende verfierde
„ zake waer, draigende meer tot erringe (i) ende
„ onlofl,dan tot vruntfcap ende goede nabuerfcap.
„ Wy en weten oick van der materien van Vya-
„ nen, boven verclaertj niet te fpreken, mer la-
„ ten die ftaen ende bliven in hoeren wezen- Dat
„ is van dyer, Soe ghy dan vorder fcryft van ons
„ begerende te fcriven , of wy op u * ende uwen
j, borgeren, yet te zeegen hebben, en weten wy
„ op deze tyt anders niet mit u, ende uwen bor-
„ geren , wtftaende te hebben t dan alle minne
„ vruntfcap ende goede nabuerfcap, die wy oick
„ tot defen dage toe-alzoe onderhouden ende ge-
„ hantier t hebben, ende noch ^ zoe vele in ons is,
„ gheerne onderhouden willen ende hantieren.
), Mer, lieve Jon cker, int wailnemen van u, want
„ ghy aldus trefliken ende duechliken aen ons be-
„ gerende zydt dat wy u fcriven willen, of wy niet
„ lyden en moigen, dat ghy ons een goet nabuer
$, ende vrunt zydt, u daer na te moigen fchicken
„ ende
(i) Dat is verwekking van gramfchap, en vyandfchap.
-ocr page 235-
J477- J A A R B DEK E N. sop
„ ende vuegen, &c. twelck ons zeer nywelike
„ luy t ende vreemde heeft, ende oick niet en we-
„ ten, wat uwe meyninge ende voernemen daer
,, mede wezen wil; foe ift, dat wy goetlike ende
„ met eernfte aen u begerende zyn , dat ghy ons
„ opentlike ende claer oic mit dezen onfen Bode
„ overfcryft, ende weten laet, of ghy, ende uwe
„ borgeren , op ons , ende onfen borger yet te
„ zeegen moicht hebben, ende of ghy oick niet
„ lyden en zoudt moigen, dat wy uwe goede vrun-
„ den ende nabuerén zyn, dair na wy ons oick
„ dencken te fchicken ende te vueghen. Deze
„ onfe antwoerde wilt int befte ontfangen, ende
„ keren na behoeren. God almachtich wil uwen
„ liefden behueden in zelicheyden. Gefcreven op
„ ten xxvmften dach in Decembri, anno LXXVII.
Op het einde van dit Jaar, te weten op S. Jans
dagh na Kersdagh, is 'er eene ordre beraamd om-
trent het ampt der leege Knapen of Dienaars, wel-
ke ik in het tweede Deel dezer Jaarboeken, bladz.
71. belooft heb hier te zullen mededeelen.
Die Raide out ende nywe hebben overdragen, dat die
Stadt weder fes legbe Dyenres (i) hebben ende houden
zei, die hoer pen/y hebben zeilen van der Stadt na der
ouder ghewoenten, ende die zeilen dienen op ter ordinan*
cïen hyr na bef er even:
In den yerften alle morgen , ah die Scepenborger-
meyfler in der tyt opftaet,ende ixit zynehufe gaenwil,
als dan zeilen van defefefs Dyenres altyt twee Wezen,
die voerfcreven onfen Borgermeyfier dyenen, verknapen
ende waernemen zeilen, van des morgens tot den mid-
dage
(\\ Tn het jaar 1^66. was hun getal vermindert tot vier.
UI. DEEL. O
-ocr page 236-
2io U T R E C H T S C H E 1477.
dage toe, dat die Borgermeyfler gaet eten, ende ahby
gegeten beeft voert ten avont toe. Mer desSonnenda-
ges ende des Donredages des aftermiddages, zoe mach
een van den tween Dyenres oerlof bidden aen den Bor-
germeyjler, dat hy mach gaen beyden: endegbeeft hem
dan die Borgermeyfter oerlof, zoe wat hy dan-wint van
bieden, of ander s, in zynen dyenft, dat zal die andere
Dyenre, die dan by den Borgermeyfter blyfi, halve
hebben. Ende dit zal aldus ommegaen van weke te
weke.
Item alle hoecbtydcn ende goede daghen, als die nywe
Overften hoer covelen dragben , zoe zeilen die andere
drie Overften elck enen van den anderen vier Dyenres
by hem hebben, die hem dyenen zeilen alle die dage wt,
ghelyck die twee den Scepenborgermeyfter dyenen, ende
voerfcreven ftaet: ende als dan zei dïefefle Dyenre le-
dich bliven, om den Five te dyenen, ende andere boet-
fcappen te doen.
Item zeilen die fes Dyenres altoet, als men die fyfen
vercopen fel, des voermiddaghes op ten RaithuJ'e, in
tiegenwoerdicbeit van den Raide, hoere kavelen op die
kifte brengen ende lecgen, ende bidden dan weder om
hoere dyenften ende kovelen: ende zoe mach die nye Rait
hem hoere dyenjle ende kovelen wedergeven, of zy wil-
len , of enen anderen daer mede verjicn in des gbeens
Jlede , die hem onbequaem docht e wezen, of zyne dyenjl
in maniere voerfcreve niet gedaen en had.
In dit Jaar heeft de Stadt, volgens haare oude
gewoon ten en rechten, S chey del-penningen doen
flaan. (i)
1478.
(O Het Raadtibefluit bier over genomen , is door den Heet
Mitthacu» l.b. u. de Nobilit. iz. te voorfchvnj
-ocr page 237-
i4?8. JAARBOEKEN, *«
ï 4 7 g.
In dit Jaar zyn op den gewoonen tydt verkoren
tot
Schepenen.
Evert van Voerde.
Jan Over die Vecht.
Goetfcalc van Brakel.
Frederick die Voicht.
Jan van Rynes van Baer, Borgerftieefler.
Henrick Van Lewenber'cL
Jan van Veen.
Henrick Van Voerde.
Eerft van Lichtenberch.
Loef van Pallais.
Henrick van der A.
Gheryt van Ryn.
Raden.
Jan Tymansze.
Splinter Taets.
Henrick Willemsze.
Clais Jansze.
Willera Clueting.
Henrick Borre.
Thomas Arntsze.
Godert Petersze.
Jan die Coning, Borgermeefter.
"Clais van Valkendail.
Toeft Dyrcxze.
J^ i -r\ t
Dyrck Dyrcksze.
Jan Romer; voer hem Jan van Schadyck.
Peter Trynde.
O a
-ocr page 238-
sia UTRECHTSCHE 1478.
Matheus Block.
Gheryt die Kraen.
Hughe Foyt.
A T\
Arnt Ram.
Harbern van Ryn.
Ghysbert Safle.
Tyman Ysbrantsze.
Jan BolL
Steven van Zulen.
Jacob Jacobsze.
j j
Oudermannen.
Sweder van Zulen, OverfteOuderman.7 c j„_
Adriaen van Venfpyck. 5
Ghysbert Woutersze. 7 D ,
HenrickSpyker. j Bakers.
FSsSf-}"*-"
ir™6"8"' } Li"~-
Willem Tansze. 7 0
Jacob Sem. j Brouwers'
Cornelis Aelbert Scadens zoen. 7 ,r
Thonys van Amerongen. $ Viscopers.
Arnt van Hove. 7 ,,- , ,
LoyckdieWail.iMarsluden-
Reyer Willemsze. 7 T, . , ,
J \ t-\r\tff*lt\nrt öt\
ClaisvanZyl. ^otterluden.
•
-ocr page 239-

I478. JAARBOEKE N., 213
Cornelis Foyck , Overfte Ou- •>
derman. V Corencopers.
Dyrck Hubertsze die Oude. J
Dyrck Gelysze. } Oudewantfnyders.
Jan Petersze van Lederdam. 5 J
Tan Wernartsze. 7 c
Heymerick van Over die Vecht. 5 ö
Peter Braem. •? Grauwerkers.
Clais Jan Pouwels zoens zoen. 3
Tan Ludolfsze. • 7 D r ,
Gheryt Jansze van Zelmonde. $ Rjemlnyders.
Arnt Willemsze van den Heyligen lRvlhoilwe„
Egbert Rutgersze. Lande. $ Bylhouwers-
Jan Korftgensze. "> „ , .
ElyasvanRyet. i^^ld%
Rolof Goes. 7 z j i
Jan Petersze. j
'
Op den dertienden avond , en dieshalven voor
de verzetting van de Regeering, is ter bewaring
en beveiliging van de Stadt voor alle vyantlyke
aanflagen van buiten , en opfchuddingen van bin-
nen , dit navolgende opentlyk afgekondicht :
arr
..
Die Rade out cnde nyine, milten gemeynen Gilden,
laten weten ende waerfchu-wen enen ygeliken, alfewaer
dat zake, dat van dezer tyt voert, by nacht e ende on-
tyden, enich opftal, ofte gerufte, gevicle binnen , ofte
buten, onfer Stat, dat God verkneden moet, dat als
Jan die Scepenborgermeifter in der tyt die banclocke zeil
dom flaen, Mr van by altois diejloetelen hebben zeil:
O 3 ende
-ocr page 240-
U T R E C H T S C H E 1478.
ende txtaert zake, dattet opjlal, of te gerufte, geviglt
in enige anderen van den drien Kerfpelen, dair die Sce~
penborgermeijler niet inne woenaftig en waer, foe heb-
ben die Raide geordineert in eiken van den Kerfpelen enen
man, hyr nabenoempt, (i) die dan de doeken in den
kerfpel, daer dat geboeren mocht e, zeilen doenjlaen,
fo lange thent men die bandockenjlaet, ende niet langer,
Ende die fehe geordinierde zeilen oick diejlotelen van
den Kerken hebben. Ende oftet hem alfo maifte, dat
die Scepenborgermeijler, noch die gefchiiïe by die doe*
Jten niet gekomen en kannen,zoe zyn gefchitt goede man-*
tien, hyr na benoempt, (2) die in den kerfpell, dattet
gefchiede , een becken Jlaen; ende dan zeilen die geor*
dinierde, hyr na volgende, elck in zyn kerfpel oick een
ïjecken Jlaen , ter tyt toe dat men die banclocke Jlaet,
ende niet langer. Ende als men dan die banclocke Jlaet,
zoe enfelmen anders geen doeken, noch becken, Jlaen,
Ende waert zake, dat ymant, hy waer wie hy ixaret
qnders dan die Gedeputiérde nagenoemt, enige clocket
off becken, Jloege, dat f oude men dan terflont rechten
mitten zweerde an hoeren liven, Ende tot wat tyden
die doeken, ofte becken, gejlagen zullen worden in
jnaniere voirfcreve„ zoe zullen alle diegene, d,ie van
den
(l) Te weten de Schepenborgermeefter, welke de ban-
klok zoude doen flaan, Gerrit Voet zoude het opzicht heb»
ben op S. Nicolaas, Jan vanMafch op S. Geertrude, en Jan
van kantskroon op S. Jacobs £erk-k}ok.
(z) Deze waren Adriaen van Wefele, Henrik van Vianen,
Gysbert Thomasze, Floris van Pallais, Gerit Soudenbalch ,
Jan Ppnfiaemze, Simon Claisze, Z weder van Zulen , Henrit
j'afteybakker, Gerit die Wilde, Steven van Zulen , Willem
varȤteenre. Jan die Coninck Gqyertsze, BeerntProys Ael-
bertsze, Cqrneli» Bpyensze. Frederik van Voerd, FrederiJs
?an I^es, en Jan pver die Vecht. Uit welke Ijrftblykt, dat
geen gemeene , niaar aanztenlyke luyden, welke voortydt
eden v»n den ^.jadf ge weeft w^en, tfif dit werk
""
-ocr page 241-
1478. JAARBOEKEN. 215
den Raide out ofte mewe zyn, komen in boeren hernafcb
op die Plaats by onfen Overjlen out ende nyixe: ende
die van den Raide out ofte nyiue niet enfyn, felle n ko-
men elck by zinen vierendeel by de Homans, dair toe
gefchiïï, na der ouder geiaoenten: te ixeten die int over~
jle vierendeel wonen, feilen komen op die Smedebrucb,
ende int anderde vierendeel op die Rodenburchbrugh,
ende int derde vierendeel op die Backerbrugh, ende int
nederfle vierendeel op fint Jacobs brugge, ende een yge-
Uckfett komen op die brugge, dairby naifte txoenaftig is.
De overdracht in het Jaar 1469. (i) nopens het
wacht houden der Gilden, is veranderd, en ver-
ftaan, dat het oude gebruik, volgens welke zy elf
waken uitmaakten, wederom ilandzoudegrypen,
en geregeld in dezer voegen:
^
1. Wantfnyders en Snyders.
2. Backers, Moolenaers, Linnewevers.
3. Brouwers, Viskopers.
4. Louwers, Wollewevers.
5. Marsluden, Botteriuden.
6. Cordewaniers oud en nieuwe.
7. Korenkopers.
g. Oudewantfnyders, Steenbikkers.
9. Grauwerkers, Ryemfnyders.
i o. Bylhouwers.
u. Smeden en Zadelaers.
De Raadt dezer Stadt heeft verboden op een
dezer Stadts Singels kroegen te houden, of drank
te vertappen, op de verbeurte van tien duizcnt
fteenen, alleen, volgens het oude gebruik, toela-
tende,
(i) Ziet het tweede Deel dezer Jaarboeken, bladz. c jp.
04
-ocr page 242-
zi6 UTRECHTSCHE 1478,
tende , dat buiten de poorten in de voor-fleden
openbaare en eerlyke herbergen zouden mogen zyn,
Ook is te dezer tydt de gewoone verbeurte van
eenige duizent fleenen, in eene geldboete geregeld,
en verflaan dat voor ieder duizent fleenen, in wel-
kers voldoening iemand veroordeeld was, zoude
betaalt worden vyf Stadts ponden, (t) En heeft
de Raadt eene nieuwe overdracht gemaakt omtrent
de Vecht-keuren en de Keurmeefteren, welke ik
hier overflaa, om dat dezelve in het Utrechtfch
Placaatboek te lezen is. (2)
Ook heeft de Raadt gemaakt deze keur op den
Afilag van de Zee-vifch.
In den yerften zelmen alk Zeevifcb van Lichtmtffè
voert op die Fifchbrucge brengen voer dat de clocke acht
Jïaet des voermiddags , ende die vifcb, die dan op ter
brucge niet en ftaet, dien en felmen niet offlaen voer
des aftermiddages te twee uren ,• ende wat vifcb yerft
aen die merfy koenit, die zelmen yerfi opdragen ende
yerjï
(i) Meer dan eens hebbe ik in deze Jaarboeken aangete-
Jtpnt, dat de breuken, en vooral de Vecht-keuren, wierden
betaald met eenige duizende fteenen, met welke de Stadt
Iiaare gebouwen en muuren opmaakte. Van alle oude tyden
af, heeft dg breukfchuldige de keur gehadt, of hy in ftee.
nen , dan in geld , wilde voldoen. Hy wierdt wel verwe-
zen tot het geven van eenige duizende fteenen • dochkonde
zich door geld vrykopen van de cadejyke levering, lic vinde
hier van al een Raadtsbefluft, genomen in liet jaar i»oo
des Woensdaghs na S. Jans dagh decollatio, in dezer voegen-
QwrAntch de Raet van jer Stat out ende nywf, w luifdat',
ter Stat ytn dezer tyt voert broikig •wart, ende die men op
Jteen «/ der Stat te gheven , ofte de fteen verboert na der a v.
wr manierea van den vecbtkoeren, die zei voer elcMfleens
*t Sta gheven a/zo veelgh.elts, Aatr « tyerer, (tee„ omver-
Z f" Wei" i'r^tat Tychela'"- Waar uit men ook ka»
'T,dat de fteenen waren
Peel, b|ad«. »f<f,
-ocr page 243-

14.78. JAARBOEKEN. 217
yerft of flaen. Ende dit zeldueren van Lichtmiffè tot-
ten yerjïen dach toe van Meerte daer naefl volgende.
Item van den yerjïen dach van Meerte zelmen die
Zeevifch op die Vijcbbrucge brengen des morgens voer
dat die clockefeven flaen zei, ende die F'ifcb die dan op
ter brucge niet enflaet dien enfelmennietvercopenvoer
des aftermiddages te twee uren. Ende dit zei dueren
tot funte Gelys dach toe: ende van funte Gelys dach
'weder van acbte uren totten yerjïen dach van Meerte ,
ende zoe voert van tyden tetyden, alsvoerfcrevenjlaet.
Item waert zake, dat hyr enich gbebreck van vorfte,
ofte van ys inne waer, alzoe dat die voerfcreve vifch
op die voerfcreve wen niet gekomen en konde , dat zei
dan flaen tot verclaringhe ende goetduncken van den
Overflen in der tyt.
Item enfelgheen Weert van den vifch enigbenvifcb
popen, of mynen tot eniger ander hide behoif, mer willen
zy eenigen vifch copen tot ander lude behoif, die zeilen.
zy te voeren, the weten korven of bennen, teykenen
ende wtfetten, ende die betalen, na dat die andere kor-.
ven ofte bennen, die ofgeflagen werden, gelden zullen*.
Item den vifch, die des enen dage s gecoft wert, die
en zeilen zy des anderen daghes niet weder opboerjledc
zetten om te vercopen, ten zy dat die verfche vifch, die
van dien dage gekoemen waer, yerjl ofgeflagen zy.
Item moigen die Cloejlers zelver meynen, of die j^ifcb-
copers van hoeren weghen; mer gheene Weerden.
Item die Fynders, die de Overjle Oudermans in der
tyt voertmeer zetten zeilen, die en zeilen mitter Vifcb-
neringe niet ommegaen.
Item waert zake, dat die Weert van der Fifch, of
die Offlager, of die Sysmeyfler in der tyt niet bereyt
en waer, ofte hetft te zuecken maiéïe totten voerfcreve
uren, ende terjlont niet ofenjloege, die verbuerde vyf
pont toner Stadt behoif, zoe dicke hy dat ver boer de.
O 5 Endt
-ocr page 244-
-------
UTRECHTSCHE 1478.
JEnde ymant anders, die in de voerfcrevepunten broik-
aftich bevonden ixorde, die zoude ver boeren, zoe dicke
dat gefcbiede, tot elker reyfe vyfpont, f onder yemant
des te verdragen.
Ten zelven daghe, te weten des Saturdaghs voor
LichtmifTe, is, op het verzoek van den Borchgraaf
van Montfoort, aan de Vrouw van Brederode ver-
gund om weder binnen de Stadt te komen, onder
beding, van het verfchil met den Heer van Broek-
buizen en de Stadt Vianen,te zullen verblyven aan
de uitfpraak van hare Vrienden en Maagfchap en
de Stadt Utrecht. Deze voorwaarden heeft zy na-
gekomen , en heeft de Heer van Broekhuizen, ne-
vens die van Vianen, ook bewilligt in het noemen
van zekere Zegs-luiden , die het gefchil befliflen
zouden. Waar van ik dezen brief heb gevonden :
' Wy REYER, Heer tot Broichufen, Ritter,
" Borgermeyflers, Scepenen,Rade, gemeyn bur-
" gers , inghefetenen ende onderfaten der Stede
ende Lande van VYANEN, ende van AMEYDEN,
" doen kondt allen luden. Alzoe zeker twyflen
ende ghefchelen tufïchen der edelre Vrouwen
' YOLENTE VAN LALAiNGH, Weduwe tot Brede-
" rode, ende ons, gherezen ende opgeftaen zyn,
* twelcke wy geheel, en alle zaken, woe die tot
" dezen daghe toe ghefchiél moghen wezen, ver-
' bleven zyn, aen den edelen, eerbaeren ende wy-
zen, onfen lieven Heeren Neven ende goeden
Vrunden Heer Jan, BorchgravevanMontfoert,
' ende Heer van Purmereynde, &c. Willem van
" Montfoerdt, Proeft van Oudemunfter, Heren Jan
|j van Drakenborcb, Canoniek ten Doem tUtrecht,
" JanvanRynes, Here Janszoen, EerJlvanDra-
" kenborcb} Jan van Lanscroen ende Jan die Coninck,
" alj
-ocr page 245-
I4?8. JAARBOEKEN. 219
" als magen, vrunden, ende ghedeputierden van
" der goeder Stat Utrecht; bekennen dairom voer
" ons, ende onfe erven, dat wy gheloeft hebben,
' ende gheloven mit dezen onfen brieve, foe wes
" die voergenoemde maghen, vrunden ende depu-
" tierden, eendrachteliken gefarnender Hemmen,
" dair van wtfprekende zullen werden, dat wy
" REYNER Heer tot Brouchufen, Burgermeyfte-
" ren, Scepenen, Rade, gemeyn burgers, inghe-
" zetenen ende onderzaten der Stede ende Lande
" voerfcreve, volkomelic houden ende achtervol-
" gen fullen, op die pene van twe dufentgoude
" Eduaerfche Engelfche Nobelen, die men Realen
" heyt, te verbueren tott gheenre behoiff, daer
" die voergenoemde Arbiters ende Dedinxlwden
" die in oire wtfpraken keren ende expreJs fpecïfi-
" ceren fuljen onder oere fegelen, fonder ons, off
" by ymant van onfer weghen dair yet teghen te
" doen, off gedaen te werden mit enyghen rech-
" ten, gheefteliken of weerliken, hoe ende in wat
" manieren wy, off yemant van onfer weghen dat
" bedencken, off verfien zouden moghen. Alle
" dinck fonder argelift. In kenniffe der waerheyt
" heb ick REYNER voerfcreve mynen zegell, ende
" wy Borgermeyfters, Scepenen ende Raide voer-
" fcreve onfer Stede fegelen, voir ons , ons ghe-
" meyn burgers, inghefetenen ende onderfaten
" der Steden ende Landen voerfcreven, aen dezen
" brieff gehangen, in den Jaere ons Heren dufent
" vier hondert acjit ende tfeventich op ten derden
M dach in Meye»
Op die tydt is ook de Heer van Broekhuizende*
yens de Jonkheer van Brederode te Utrecht geweeft,
fn heeft de Raadt dezer Stadt die Heeren, nevens
ande-
-ocr page 246-
220 U T R E C H T S C H E 1475.
anderen, op een avond-maakydt onthaald, van
welke ik in des Cameraars rekening; dit aangete-
kend vinde:
- . -..•.:..-•; r .-
Op S. Joris avont des avonts haddedie Raetten eten
m Keyferryc die Here van Hoern, den Joncheer van
tirederode,' den Heer van Montfoirde, Heren Reyer
van Broechufen, mït meer ander goeder Mannen ende
Joncfrouwen, ende na de maeltyt danfedenjy inLich-
tenberch mitten Joncfrouiaen. Die maeltyt an fate
endevyn, ende ypocras, cruyt ende was (i) inden
dmfpuele te famen^ Ryns gulden , vier en ein hah"
Jtwer, maekt 216 ponden, elfjluvenzesdoytkens.
De uitfpraak is hier op gevolgt den derden T,,
ny binnen Montfoort , z™de tot hef- S J
c
:
veN
Broichufen, Ritter , &c de^ er
,-
, mgefetenen, ende
" fat£n
-ocr page 247-
JAARBOEKEN. 221
" faten der Steden ende Landen van Vyanen ende
" van der Ameyden, aen dander zyden. Welke
' twyften ende ghefchelen wy JAN Borchgrave
" vanMontfoerde, ende Heer van Purmereynde,
" &C. WlLLEM VAN MoNTFOERDE , Proift tot
" Oudemunfter, JAN VAN DRAKENBORCH, Cano-
" nick ten Doem tUtrecht, JAN VAN RYNESS ,
" Here Johans foen, EERST VAN DRAKENBORCH ,
" JAN DIE KOENYNCK , ende JAN VAN LANTS-
' CROEN, als maghen, vrunden ende ghedeputier-
" den van der gueder Stadt van Utrecht, wael
" doerfien, ghemerél ende overlecht hebben te
" komen tot groten achterdeel ons liefs. Neveende
Jonchere Wak twens, Heere tot Brederode, fynre
" Steden ende Landen van Vyanen ende van der
" Ameyden voergenoemt, dair wy ons, om fon-
" derlinge lieften ende vruntfcappen willen, die
" wy tot onfen lieven Neve ende Jonckhere voer-
" genoemt, ende zynen Landen , dragen, zeer
" onledich inne gemaeft hebben, die voerfcreve
" twyften ende ghefchelen neder te legghen ende
" te verlycken; foe dat wy maghen, vrunden en-
" de gedeputierden voergenoemt beide partien al-
" foe befcheyden ende onderwezen hebben, dat
" zyt aen onfen handen, na lude hoers compro-
' mifs, gebleven ende gecompromittiert hebben,
' op die peen van twe dufent goude Engelfchen
" EduartfcheNobelen, die men Realen heyt, dat
' een derden deel aen des Greven hant van Hol-
" lant, dat ander dardendeel aen handen des ghe-
" nen, die deze onfe wtfprake volqweme ende ach-
" tervolchde, ende dat darde darden deel aen des
" ghenenhant, dair wy Arbiters ende Dedyncx-
" lude dat keren ende ordineren zullen, thever-
" boeren, op vaft, ftede ende onverbreckelyck
-ocr page 248-
222 UTRECHTSCHE 1473.
" aen beiden zyden the houden, the volkomen,
' ende achtervolgen, dezeonfetiegenswoerdighe
wtfprake, mit al dat wy Arbiters ende Dedincx-
't lude voergenoemt daer inne begrepen hebben ,
'it ende tieghenwoerdelyck wtfpreken , ighelyck
punt by der voerfcreve penen.
f> " In den yerften feggen wy Arbiters ende De-
jf dingslude voergenoemt, onfe lieve Nichte ende
M Vrouwe van Breder ode, mit hoeren toeftende-
M ren, hulperen ende dyenren, ende Heer Reyer,
n onfe Neve ende vrunt, die Baflarde van Brede*
n rode, mit allen hoeren toeflenderen, hulperen
M dieneren, ende vrunden, zy zyn wie zy zyn^
n die zich mit hemluden, voer off nae, in dezer
„ o^denenychzynsghemeyngt, off des mit rade
M offdade toe fcaffen moighen hebben gehadt, tot
ewigen dage toe guedervrunden te zullen wezen.
n Item zegghen wy Arbiters ende Dedingslude
M voerfcreve, dat ons lieve Nichte ende Vrouw
M van Breder ode, tufTchen dit ende funte Severyns
n dach, als men fcriven zall anno MCCCC ende
• tachtich, in den Steden, Landen, inne, noch
n op, den Sloeten van Vyanen ende van der A-
M meyden, nyet komen, keren, verkieren,noch
M enich regiment m den zelven hebben, noch
houden, en zall, noch nyemant van hoeren
weghen.
n " Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
n voerfcreve, dat Heer Reyners Ruwaertfcapbly-
» lrn Zel1 van weerden>ghelyck by een deell onfs
n Neve ende Jonchere maghen, vrunden ende
w onderfatenverfproken, bezegelt ende belieft is:
)t ende en zal ons Neve ende Jonchere voerfcreve
M tuffchen dit ende funte Severyns dach voerfcre-
vezich geens regiments inzynenvoergenoemde
" Ste-
-ocr page 249-
I478. JAARBOEKEN. 223
" Steden ende Landen onderwynden, noch kroe-
" den.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dedingslude
* voerfcreve, dat die remiffie, die ons lieve Neve
' ende Joncker voerfcreve fynen onderfaten, by
" raide ende deels zynre maghen ende vrunden ge-
' geven heeft, van weerde wezen ende blivenzall,
' ende ftyven ende ftercken die mit dezer onfer
' wtfprake, gelyck ons lieve Neve ende Joncker
' voerfcreve dat in perfben van ons begheert heeft.
" Ende voert, dat alle oploep, twyft ende ge-
" fcheel, off ghebreken, die tot enigen zyde,zynt
" dode Heere Reynolts, Heer tot Brederode, ons
" liefs Neve ende Heere ialiger gedachten voer-
" fcreve, bis totdefen daghe, om dezer zake wil
" ghefchiet moigen wezen, hoe, ende in wat ma-
" nieren, ende van wyen, dat die gefchiet zyn ,
" fullen tallen fyden guetliken, grontlike vergeven,
" vergheten ende quytghefchouden wezen, zonder
" enighe wrake, of aenfprake, nu, offhyr na-
" maels, dair omme te doen, off van yemande
" fchicken gedaen te werden, twaer mit recht off
" anders, hoe men dat zoude moigen verfieren of-
" te bedincken.
" Item zegghen wy Arbiters endèDedynxluden
" voerfcreven, ende fpreken wt, dat die Ruwaert
" by den vyff ghedeputierden vrunden, ende die
" vrunden by hem, al ons liefs Neve ende Jonc-
" kere zaken regieren ende hantieren zullen na der
" yerflen overdrachten; doch zullen ende moigen
' wy Arbiters ende Dedingsludenvoergenoemt die
" vyff ghedeputierden vrunden in onfer wtfpraken
" nu terftont, off tuflchen die ende Severinum, als
" men fcriven zall anno MCCCC tachtentich on-
" begrepen, veranderfaten, vermeerderen ofte
" ver-
-ocr page 250-
224 UTRECHTSCHE 1478.
" verminderen, hoe ons dat believen endc goet-
" duncken zall. Ende die voerfcreve perfonen
" zullen alsdan al ons Neven ende Jonckere ren-
' then, gueden ende opkomen, ontfangen, ende
" des jaers eens op ghewoentliken tyden rekenyn-
" ghe doen voer den ghenen, die by ons Arbiters
" ende Dedingslude voerfcreve jaerlyx daer toe
" ghedeputiert ende ghefcicl: zullen werden, ende
' en zullen oick gheen gelden van ons Neve ende
' Jonckere goeden off opkomen wtgheven boven
" tgeen dat alhyr by ons Arbiters ende Dedings-
lude voerfcreve geordiniert wordt; ten wair on-
" fe Neve ende Joncker bewyslyck van groten
" noiden, off tot zynen merckeliken vordel. En-
" de wairt oick zake, dat tenighen tyden bevon-
den worden by vrunden ende maghen voirfcre-
ve, dat die Ghedeputierden vorder, dan hyr
onder verclaert flaet, wtgegeven hadden, dat
onfs Neve ende Joncker voirfcreve dat tallen
" tyden verhalen magh aen all der Ghedeputierder
gueden , merende ende onruerende , wair die
'' ghelegen zyn, ende des en zullen zy hem mit
ghenen rechten tiegen onfen voergenoemden
Neve ende Jonckere verweren.
Item zegghen wy Arbiters endeDedingsluden
voerfcreve, dat die Ruwaert mit den vyf Ghe-
'' deputierden, die nu ghekorenzyn, off by ons
'' ghekoren off gheordiniert zullen werden, onfe
Neve ende Jonckere Landen, ende luden, van
Vyaenen ende van der Ameyden regieren zullen
'' tot nutfcap ende profy t ons Neve ende Jonckere
" voerfcreve, als een guet Ruwaert, ende goede
'] onderfaten fculdich zyn te doen, na den reden
^ in dezer wtfprake verclaert. Behoudeliken,dat
die Ruwaert in der tyt zich geenre penningen
• . " kroe-
-ocr page 251-
1478. JAARBOEKEN.
' kroeden, noch onderwynden ^ en fall tontfan-
" gen, noeh op te boeren vorder, dan hem in der
' yerfter bevelynghen van den Ruwaertfcap toe
" ghedeputiert ende bezegelt zyn:
' Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
' voergenoemt^dat onfs lieve Nichten ende Jonc-
' frouwen Joeji ende Jobanna van Brederpde by
" hoeren Vrouwen Moeder in den koft wezen zul*-
" len, ende die voerfcreve Gedeputierde zullen
" hem beyden jaerlyx voir hoer coften, clederen
" endedienren, wtreyken twe hondert Rynfcher
" gulden eurrent.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
' voerfcreven, dat men onfen Neven ende Jonc-
" kere van Breder ode wtfchicken zall, daift ons Ar~
" biters j ende den ghenen^ die deze onfe wtfprake
' mede bezegelen > zullen , goetduncken zall, om
" aldair te converfieren, ende hoerrenthentefpae-
' ren: ende daer toe zullen die voerfcreve Ghede-
" putierden hem beiden (i) jaerlycx voer koften j
" clederen, ende dyenren tfamen wtreyken fes
" hondert Beyerfe gulden.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
" voirfcreven, dat men onfer liever Nichte ende
" Vrouwe van Bredérode voirgenoemt hoir duar-
' die fall laten volghen mit hoere medegaven, na
" lude hoer zegell ende brieve, ende hoir oick van
" ftonden aen overleveren hoir cleynoden, juwe-
" len, clederen, ende all, dat hoir van rechts we-
" gen toebehoert; ende wair dair yet verdorven,
" dat zal! zy mit recht mogen verhalen dairt hoif
j' beliven zall.
" Item
(i) Te weten Walravtn en Ffanffis, de nagelate Zoonetf
t»n den overledene Rtinoitt van Srtdfrodt, ,
/ƒ/. DEEL. J>
-ocr page 252-
U T R E C H T S C H E. 1478.
" Item zegghen wy Arbiters endeDedingsluden
voerfcreven, dat die Gedeputierden onfenNich-
ten, ende Joncfrouwen Walrmen van Brederode,
ende hoere Zufter (i) te Berghen int Cloefler
* wezende, jaerlycx belbrgen ende wtreykenzul-
len vyf ende tfeventich Rynfcher gulden current,
ende die in onfer Nichte ende Vrouwe handen
van Brederode leveren, om hoeren Dochteren
" voergenoemt die voirt te miniilreren, alfthoir
goetduncken zall.
Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
voerfcreven, dat die Ghedeputierden onfer Nich-
" te ende Vrouwe van Brederode betalen zullen al-
" zulcke penninghen, als zy voir hoeren Zoenen,
" onfe Neve ende Jonckere voirgenoemt, na dat
" zy van der Ruwaertfcap is gheftalt ge weeft, te
" Loenen, ofF anders wair, bewyslycken wtghe-
" lacht mach hebben.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
'* voerfcreven, dat men die perfonen, die by on-
" fer Nichte ende Vrouwe van Brederode voerge-
" noemt in dit werck befcadicht zyn, reftitutie
" doen zall van hoeren bewyslicken fchaden.
" Item zegghen wy Arbiters endeDedingsluden
" voerfcreve, dat men onfe Nichte ende Vrouwe
" van Brederode voerfcreve enen Inventarium ge-
" ven zall.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
" voerfcreve, dat dieGhedeputierden oickeenIn-
' ventarium maken zullen van allen cleynoden,
" huisraet ende anders, op ten hufe ende doet van
Vyanen wefende, ende dat al in bewarinee hou-
" den
(i) Deczc wat genaimt J o la, rolgent Voet Kort Verhid
ttt Doorluchtige Herren van Brederode, bladz. 84.
-ocr page 253-
1478. JAARBOEKEN. 227
" den tot profyt ons Neve ende Jonckere voer-
*' fcreve; behoudeliken off qnfe Neve ende guede
" vrunt Here Reynier voerfcreve in den bevalin-
" ghen Van den Ruwaertfcap enigen huysraetghe-
" confentiert wair te befigen , dat hy den befigen
" zall tot redeliker wysj alfl behoert, ende teyn-
" den zynr'e Ruwaertfcap weder overleveren.
'' Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
*' voerfcreven, dat die Ruwaert bynnen den voer-
" fcreve tyden mit zyne Ghedeputierden, noch
" zy mit henl, gheeiï oirlöge, dair onfs Neve en-
" de zyn landt by befehadieht mochten wezen,
" aennemen, noch geen beden, fehattinghen, off
" andef ongelden, wtftellen en zullen, noch lyf-
" renten vercopen, anders dan by onfe Neve en-
" de Jonckere1 ende ons Arbiters ende Segsluden,
" voirfcreve.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dadingsluden
" voergenoemt, dat onfs lieve Nichte ende Vrou-
" we van Brederode rekeninge doen zall voer die
" gheen,die wy Arbiters ende Dedingsluden voer-
" fcreve dair toe ordinieren ende fehicken zullen,
" van den tyden, dat zy geregiert heeft. Ende
" van ghelikens Heer Reyner, onfe Neve ende
" guede vrunt, van den tyden, dat onfs Nichte
" ende Vrouw van Èrederodê wt Vyanen gewaeft
" js, ende Heer Reyner zich der voirfcreve regi-
" ments onder wonden heeft. Dat gefchiet we-
" zende, falmen allen dieneren hoir beWyslyck
" Joen opleggen, ende onfs lieffs Neve ende Here
" van Brederoeds, zaliger gedachten, fchulden, die
" kenlick by zynen leven gemaift zyri, oick op-
" leggen ende betalen.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden,
" voirfcreven, dat men die ghevangen van ilon-
p a " den
-ocr page 254-
j28 UTRECHTSCHE 1478.
" den aen wt laten, ende in onfer Dedingsluden
" handen leveren zal, mit alzulker haven ende guet,
* als zy hadden doe zy gevangen worden , om
" voirtaen ónfen wille dair mede te doen.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
" voirfcreven, dat men nyemant van beyden zy-
" den, die zich in dit werck enichfyns ghemeyngt
ende ghefleken mogen hebben, wt den zynen
houden, verdryven off keeren fal anders, dan
die in dezer wtfprake genoempt flaen ,mer enen
iegheliken rufleliken ende vredeliken in zynre
' woenfladt, ende den zynen, laten komen ende
beruften, ende tlant ghebruken ghelikerwys,
ende in alre maten, off deze onvede niet ghe-
fchiet en wair. Ende wair dat ymant van fin-
gulaer perfonen van eniger zyden hyr tieghen
" deden, ende der penen nyet machtich en wair
the betalen, dat fal men richten aen hoir lyff en-
'' de goet, off wtlendich leggen ende houden mit
" zulker neerflicheit, dat kenlick is, dat men cor-
rigeren will. Ende indien die zyde , dair die
* ghebreken inne weren, dés alfoe , als voerfcre-
' ven is, nyet en dede, dat kenlick ende bewys-
lick wair, dat die zyde dan zelve in der voer-
fcreven penen vervallen zall wezen.
' Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
' voirfcreven , dat onfe lieve Neve ende guede
' vrunt, HeetReyntr, onfe Neve ende Jonckere
" voergenoemt enen behoerliken eedt doen zall,
'; zynflot, landen ende luyden , duechdeliken en-
de eerliken te bewaeren ende te regieren zyn tyt
" van den Ruwaertfcap duerende, ende enen brieff
}) geven mit zynen ende der Steden van Vyanen
w ende van der Ameyden zegelen bezegelt, dat
hy, teynden zynen jaren van den Ruwaertfcap,
l' den
-ocr page 255-
1478. JAARBOEKEN.
" den voirfcreve onfe Neve ende Jonckere voir-
" genoemt, floth ende ftedevan Vyanenmitvrunt-
' fcappen weder overleveren zall, ende hem ach-
" ter den daghe gheens regiments meer onderwyn-
" den by der voerfcreve penen; ten waer by wille
" ende bevele ons Neve ende Jonckere voerfcre-
" ve. Ende oick off Heer Reyner, onfs Neve en-
" de guede vrunt, enige brieffwt onfs Neve ende
" Jonckere briefhelic (i) aengetaft, geruert, off
" in zynre bewaringe genomen had, dat hy die bi
" de voerfcreve penen, ende by zynen eede, on-
" fen lieve Neve ende Jonckere voerfcreve van
" ftonden aen weder over leveren zall.
" Item zegghen wy Arbiters ende Dedingsluden
" voirfcreven , dat alle defe voirfcreve punten,
" ende andere inryfende punten , die hyr van
" geboert zyn, off noch geboeren moigen, ende
" alhyr nyet wtghefproken en zyn, dair defevoir-
" fcreve partien om in twyft vallen ende komen
" mochten, altyt ftaen zullen op der voirfcreve
' penen tot onfer verclaringen, ende defe onfe
" wtfprake nochtant altyt van weetde ende onge-
" qwefl te bliven, fonder argelifl.
" In kennifle der waerheyt, dat wy Arbiters
" ende Dedingsluden voerfcreven alle deze voir-
" fcreve punten zamentlick, ende ytlick byfonder,
" vaft, ftede, onverbreclick, op des voirfcreve
" penen, van beiden parthien ten ewyghen daghen
" onderhouden ende achtervolcht willen hebben,
" foehebwy, om meerre veflenifle wil, gebeden
" den edelen ende vermoghenden Heer Wolfert
" van Borfelen^Greve van Grampre ende van Bou-
" chem, Heer van der Veer, &c. onfe lieve Ne-
p 3 r ve
O) Dat is Brief.kamcr.
-ocr page 256-
UTRECHTSCHE 14.78.
" ve ende Heer, ter begheerten van ons Arbiters
' endeDedingsluden, ende onfe Neve ende Jono
" kere van Breder ode voirgenoemt, want hyt ons,
' montliken gebeden heeft, defe onfe tiegenwoer-
' dige wtfprake mede te ftyven, ftercken, ende
' mit zynen zegell te willen confirmeren. tWelck
" wy WOLFERT VAN BoRSELEN, Greve van Gram-
' pre, ende van Bouchem, Heer van der Veer,
*' &c. voirgenoemt, om bede wille onfer Neve
' van Brederode, ende van Montfoerde, ende gue?
' denvrunden, geerne gedaen, ende onfen zegell
hier voer aen gehangen hebben. Ende wy J o-
' HAN Borchgreve van Montfoerde, ende lieer
' tot Purmereynde, &c. WILLEM VAN MONT-
" FOERDE Proeft tot Oudemunfter, JAN VAN DRA-
' KENBORCH Canoniek then Doem tUtrecht, JAN
VAN RENESS , Here Jans foen, EERST VAN DRA-
' KENBORCH, mit der Stadt Utrecht, in den naem
" van hoeren Gedeputierden, als JAN DIE CONING
' ende JAN VAN LANTSCROEN, als Arbiters ende
" Dedingslqden voirgenoemt, oick onfe fegelen
' famentlick ende elck bifonder, aen dezer onfer
" wtfprake gehangen hebben. Gegeven int jair
" ons Heren dufent vier hondert acht ende tfevenr
" tich op ten vyfflen dach in Junio.
De Heer van Broekhuizen, fchoon verbonden op
te volgen het zeggen van deze gekore Rechters,
heeft geweigert zich naar deze uitfpraak te fchikken,
en heeft de goederen van Jonker IValraven van Bre-
derode in bezit gehouden tot het Jaar 1480. (i)
Van den Heer Ja^Borchgraaf Van Montfoort,
op
M Ziet Jan van Leiden bj Mtfth.tom. u.
-ocr page 257-
1478. JAARBOEKEN. 231
op wiens voorfpraak de Vrouwe van Breêerode toe-
geilaan was weer in de Stadt te komen, wordt ver-
haald, dat hy na het overlyden van Hertog Kar el
den Stouten, naar Gent was vertrokken , nevens
eenige Hollandfche Baander-heeren, welke van de
nieuwe Land-vrouw Voorrechten voor Holland
poogden te verwerven. Doch dat die Hollandfche
Edellieden hem, fchoon getrouwt met de Dochter
van Hendrik van Naait wyk, en bezittende verfchei-
de heerlyke goederen in Holland, voor geenen Hol-
landfchen Baanderheer hebben willen erkennen, en
aannemen, en diensvolgende buiten hunne raats-
neminge hebben gehouden: en dat hy in het vori-
ge Jaar, te weten 1477. te Utrecht is gekomen,
en van de borgers tot Hooftman en Capiteinis aan-
genomen, (i) In het begin van dit Deel dezer
Jaarboeken hebben wy gezien, dat hy eene nauwe
vrientfchap met de Heeren van Brederode onder-
houden heeft, en gelukkig ontfiiapt is de wreede
handen van Biffchop David. Niettegenftaande de
Biflchop naar zynen zin de Regeering te Utrecht
ftelde, zyn 'er echter noch veele aanzienlyke in
deze Stadt geweefl, welke met den Borchgraaf
raadpleegdennen is hy zekerlyk een voornaam werk-
tuig geweefl, om de Utrechtfche aan te zetten tot
tcgenfland tegens de overmatigeheerzucht vanden
Biflchop, en wel met die uitwerking, dat de Kerk-
voogd genootzaakt is geworden het verdrag, hier
voren gemeld, aan te gaan.
De fiapheit in het bekeuren der genen, welke
den anderen bevochten, verfchafte veel gelegen-
heit tot het vermenigvuldigen der vëchteryen,
door
(l) Ziet Gouth. Chr. bladz- f 07. en BucheL «d He Jam,
P 4
-ocr page 258-
UTRECHTSCHE 14783
door welke dikwerf een der vechtelingen van het
leven wierdt berooft. Ter beteugeling van dit
wangedrag, heeft de Raad t dezer Stadt des Woens-
daghs na Paulus bekeering eene overdracht gemaakt
op de' Vechtkeuren en Keurmeeflers der zelve,
welke ik hier ov'erflaa, om dat dezelve in ons Pla-
caatboek te lezen is. (i) Alleenlyk merke ik op
dezelve aan, dat ten opzicht van de plaats, op
welke de fchüldigen , dé gefielde boeten niet kon-
hende betalen, of genoegzame borgen voor dezel-
ve ftellen , openbaar zouden worden gegeeflelt,
in deze Overdracht bepaalt voor het Schepen-huis
op de Plaats, noch in dit Jaar den xv. Junius ver-
andering is gemaakt, en verflaan, dat op de Neu-
de een e paal gezet, en de flraf-oeffèning zoude wor-
den ter uitvoer g'ebracht.
Gysbert van Lochorfi, (2) hadde van den Room-
fchen Paus zekere Vergunning' tegens Dirk Uter-
iKeert, Deken van Oudrhunfler, verworven, doch
konde dezelve zorider bewilliging van den Biflchop
niet ter uitvoer brengen. Waarom de Regeerders
dezer Stadt op het verzoek van zynen Vader Wil-
lem, aan Biflchop David, ter verkryging van deszelfj
toeflemming, dezen brief hebben gefchreven:
„ Eerweerdige, &c.
- j *,. "' ï •".
„ Willtm van Lochorfi, onfe borger heeft ons te
„ kennen gegeven , hoe dat önfe heylige Vader
?, die Pawes van Romen, zynen zoen, genoempr.
» Ghys-
(O Utrechtch Placaatb. III. Deel, bladz. t{6.
(^ Dezes broeder Herman is naderhant Deken van Oud»
•'-"er sfeworden; ziet Drakenb. AanSangzel op de ijerkel.
. tladz. \i%.
-ocr page 259-
1478. JAARBOEKEN. 433
,, Ghysbert van Lochorjl zekeren bullen ofte gra-
„ cien, tiegensdragende meyfler Dyrck Wtenveer,
„ Deken der Kerken van Oudemunfter alhyr , ge-
„ gont ende gegeven heeft, die hy dan na beloip
„ van den rechte gheerne geboerlike terexecutien
„ flellen zouden , twelckdoch, zoe wy verftaen,
„ om zeker flatuten willen, by uwen Gnaden voer
j, tbefle gheordiniert , buten confent ofteplacec
„ van uwen Moigentheyden , ofte derzelver Offi-
„ ciaels , niet ghefchien en zoude moigen. Ende
„ want dan die voirfcreve onfe borger oirloff, of-
„ teplacet, van den voerfcreve uwer Gnaden Of-
„ ficiael van Utrecht verfocht ende begheert , en-
„ de die Officiael hem zulcx gheweygert gehadt
„ heeft , als hy zeyt , ende wy den voerfcreve on-
„ fen borger in zynen rechten gheerne beholpen
„ ende ghevordert zaghen; zoe ift, dat wy oet-
„ moidelick ende dienftlich bidden uwen Forfteli-
„ ken Gnaden, den voergenoemden Officiael zul-
„ ke bevelinge te doen, dat hy confent, oftepla-
„ eet, geye van wegen uwe Gnaden, om die
„ voerfcreve bullen na den rechten ter executien
„ te moigen flellen , zoe des geboerlich zyn zall.
„ Ende zoe vele dezer onfer öitmoideliker ende
„ dyenfleliker bede ghefchien zei moigen, begeren
}j wy een goetlich befcreven antwoerde'by dezen
,, onfen Bode van den zelven uwen Forfleliken
,, Gnaden , die over ons gebiedende in des wy ver-
J} moigen, God almachtich bëhueden ende bewae-
}, ren wil lanclivich , zelïch ende gèfont. Gefcre-
}) ven óp ten xxmften dach in Februario anno

Daaghs daar aan heeft de Raadt wederom ge-
fchreven aan deri Biffchop, den zelven verzoe-
P 5 ken-.
.
-ocr page 260-
«34 UTRECHTSCHE
kende, te willen bezorgen, dat de Ofliciaal, of
wel de Geloofs-onderzoeker, zekeren Priefterover
wangedrag te recht ftelde:
„ Eerweerdige, &c.
w Wy gebieden ons zeer dyenfteïich tot uwen
»»
jj
jj
J>
JJ
J»
35
JJ
3»
SJ
JJ
JJ
JJ
JJ
JJ
JJ
JJ
J)
JJ
J>
J>
Forfteliken Gnaden, den welken gelieven wil te
weten, hoe dat onlancxleden tot onfer kenniffe
gekomen is, ende wy oick eens deejs daer van
wt doen gaen, ende in der waerheyt bevonden
hebben , dat een Priefter , genoemt Meyfter
Herman van Dortmunden, ende pl.ich een Jaco-
byn, ofte een broeder van der Prediker oerden
te wezen, die zich alhyr meyfteren in de Medi-
cine, ende anders, onderwonden gehadt heeft,
ende noch dagelycx zich zulcx onderwynt, een
werck gehantiert ende geraiden heeft enen vrou-
wen perfoen, onfe onderfaetfter wezende,te doen,
twelc die zelve onfe onderfaetfter overbodich is te
bewaerheyden mit hoeren live degens den zel-
ven Meyfter Herman, dat degens God, diena-
tuer ende dat heylige Kerften gelove ons dra-
gen dundt, ende wy ons ontfien ende fchamen
uwen Gnaden over te fcriven; verduchtende
indien zulcx geboirlike niet gecorrigiert en wer-
de, meer quaets , dat heylige Kerften gelove
aendragende , daer wt verrifen zoude moige,
ende die toorn Gods op ons allen verweft ende
vallen mochte. Om dat dan te verhucden, foe
ijl dat wy oitmoideiich ende dyenftelich bidden
die zelve uwen Gnaden, die zelve aenropende,
Meyfter Jan van Oudaen, als enen onderzoeker
heretice pravitatis, of der zelver uwer Gnaden
Ufficuel, of anders, zoe dat beft dienen zal,
„
„
«
>,
„
jfcar-
-ocr page 261-
JAARBOEKEN. 235
ae te bevelen ende te gebieden, den voer-
' fcrevefl ^leyfter Herman in haften te nemen , en-
' de zynf6 zeker te wezen. Wy willen als dan
' terftont onfe onderfaetfler oick in haften nemen,
' ende hoi* zeker wezen om in dezer zake voirt te
' procederen ende voert te varen, als dat uwen
' Gnaden van rechts wegen goetduncken zyn zal
' eedaen te wezen ; wanttet zelve werck alzoe
' verre in forake gekomen is onder den ouden en-
' de beliefden, ende anders, dattet ongecorrigiert
' niet en doich bliven te laten lecgen. Gnedige
' lieve fïfcer, wy bidden uwe Gnaden, deze onfe
' goede itieyninge ende waerfchuwinge van ons
\ m den beften tontfangen , en wes denzelvenhier
van believen zal gedaen te werden , ons by de-
' zen onfèn Bode weder over te doen fcriven , ons
' daer na te moigen regulieren, daer inne, ende
'
'
'
'
'
anders» des wy vermoigen, ons altyt bereyt
ende goetwillich zullen vynden uwe Forftelike
Gnaden, die onfe Heer God bewaerenwillanc-
livich, zelich ende gefont. Gefcreven op ten
ften dach in Februario anno LXXVIII,
Mogelyk zal demisdaadt.zo lelyk in dezen brief
voorgefteld,beftaan hebben in het afgaan van zom-
mige gevoelens of gebruiken van de Roomfche
Kerk. Want het is bekent uit de Kerkelyke Ge-
fchiedenifTen , dat lang voor den leef tydt van Luther,
Calvin en andere Hervormers, veele Nederlanders,
gehoorzaamd hebbende aan het opontbodt, om ten
ffrydt te trekken tegens de Huffiten in Bohemen ,
wederkerende de kennis hunner Leer in haar Va-
derlandt medegebracht , en aan zommige hunner
landsgenoten medegedeeld hebben; zo dat zy uit-
eetrokken zynde om te helpen vervolgen en uit te
e roe-
-ocr page 262-
236 UTRECHTSCHE x47«.
roejen de belyders van den zuiveren Godsdienft,
wederkwamen overtuicht van die waarheden, wel-
kers voorflanders zy haddon beftreden. Ook' ver-
wekte het ongebonde leven der Geeflelyken in
veele eenen afkeer van hunne Leer: Om dit tegen
te gaan, en deszelfs voortgang te beletten, waren
'er gcloofs onderzoekers aangefleld, welke nauw-
keurig acht moeften nemen op alle, welke onder
vermoeden lagen anders, dan de Roomfchc Kerk,
te gevoelen, en bezorgen, dat dezelve als ketters
te recht gefield en geftraft wierden.
Biffchop David heeft te dezer tydt aan die van
Amersfoort toegeflaan eene Jaarlykfche Markt van
OfTen en ander Hoorn-vee te houden, en, na dat
de Amersfoordenaars belooft en zich verbonden
hadden deze gunflgeeving noit te zullen misbrui-
ken tot nadeel van de Stadt Utrecht, heeft de
Utrechtfche Raadt haare toeftemming daar toe ge-
geven. Zeer opmerkenswaardig is deze brief, wel-
ke de Regeerders van Amersfoort over het hou-
den van deze Markt hebben uitgeleverd:

„ Wy Borgermeifters, Scepene, ende Raide
„ out ende ny we, ende die gemeente der Stat van
„ AMERSFOERT , doen kont allen den genen die
„ defen onfen openen brieff zeilen zien off horen
„ lefen. Alfoe onfe gnedige Heer van Utrecht
„ ons, tot onfer oitmoidiger begeerten ende ver-
„ fueck, belieft ende gegunt heeft, jaarlix een
„ vrie jairmarft van oflen ende van anderen horen
„ vie, ende van geen peerden, out nochjonck,
„ binnen onfer Stat gehouden ende geplogen te
„ werden; want dan die voirfcreve onfejairmarft,
„ fo dat bi der Stat van Utrecht, ende onfe Stat,
„ rmnlick ende vruntlick overcomen, ende des
< alfo
-ocr page 263-
1478. JAARBOEKEN. 237
„ alfo overdragen zyn, die voirgenoemde onfe
„ jairmarél beginnen endeingaen zalaltytdesMa-
„ nendage na den Sonnendage, als men fingt in
„ der heiliger Kercken mit beginfell der mifTe Le-
„ tare Jerufalem, ende waren ende duren zall tot
„ op ten Sonnendag, als men fingt in der felver
„ heiliger Kercken int beginfell van der miflen Ju-
„ dica dairnaiftvolgende, ende niet langer. Ende
„ dat om deswillen, want na denfelven Sonnen-
„ dage Judica oick jairlicx een vrie jairmarft ge-
„ houden wert binnen der Stat van Utrecht voir-
„ genoemt van peerden ende andere goiden, wel-
„ ke jairmarft in den toecomenden tydén wel be-
„ hindert ende verachten werden mochte, indien
„ die felve onfe jairmarél op horen voirgenoem-
„ den geordinierden tyt niet vaft onverbreclick
„ gehouden en worde, twelck wy ymmers zeer
„ noide gefchien laten ende gehengenfouden. Om
„ dat dan nutlick te verhueden ende te keren, foe
„ ift, dat wy voir ons ende onfe nacomelingen,
„ van den felven onfer Stat wegen, geloift heb-
„ ben , ende geloven , mit defen onfen brieve,
„ den voergenoemden onfen jairmar£t van ofTen
„ ende ander horen vye , ende van genen peer-
„ den, jonck noch oudt, jairlicx binnen onfe Stat,
„ ende Stat vriheit, binnen der voirfcreven tyt,
„ ende niet langer , the laten ghefchien. Ende
„ wairt faick, wy, off onfe nacomelingen, die
„ voirgenoemde jairmarft tot' eniger tyt verflel-
„ den, ende rüet en hielden, als voirfcrevenftaet,
„ ende gehengden dat yemant, oick wie hy wair,
„ in die felve onfe jairmar6l peerden, jonck off
)? out, cofte, vercofte, ofte om enigerley vey
,, ofte goidt verbutede ofte verpangelde, in em-
„ gerwys» fonder dat onfe merkelike correxie.aen
„ den
-ocr page 264-
«38 UTRECHTSCHE 1478.
„ dencoper, vercoperof pangelair,ten exempell
„ van enen anderen om dat te verhueden, ghe*
„ fchiede, als dan bekennen wy voir onfs ende
„ onfe nacomelingen, dat fulke previlegien, als
„ onfe gnedige Heer van Utrecht ons, ende onfer
„ Stat, van der voirnoemde onfe jairmarft gege'
„ ven ende gegunt heeft, verzuymt, verboert,
„ doit ende te niet the wefen, ende datwy, ofte
j, onfe nacomelingen, dair en tenden dier previle*
„ gien in enigerwys gebruken off genieten en ful*
„ len. Ende gheloven oick mede de Stat van
„ Utrecht voirgenoemt, datwy, ofte onfe naco-
„ melingen, nu, noch na delen tyt, tot genen
„ dagen, ander previlegien van der voirlcreve
„ mar£l van Roemfchen Keyferen, ofte Konin-
„ gen, noch van den BifTcop van Utrecht in der
„ tyt, impetrieren noch werven en zullen; mer
„ defe voirfcreve marft houden, ende doen hou-
j, den, zullen als voirfcreven ifs. Ende wairt fa-
„ ke, wy, ofte onfe nacomelinghe, dair en bo-
„ ven yet impetrierden, ofte verworven, alfs van
„ den voirgenoemden jairmardl degens defe onfe
„ lofte, zo Joven ende kennen wy voir onfs, ende
„ onfe nacomelingen, zulcx van geenre weerden,
„ mer off, doit ende teniet the wefen, fonderar'
„ gelift.
„ Ende want wy defe voirgenoemde punten al
„ vaft, ftede, onverbreclick houden ende gehou-
„ den willen hebben, fo hebben wy des toirkonde
„ onfer Stat zegell an defen brieff doen hangen.
„ Gegeven int jair ons Heren dufent vier hondert
„ acht en tfevenüch, op ten twintichflen dach in
„ Februario.
Hertog Maximiliaan van Oojlenryk en zyne Ge-
ma»
-ocr page 265-
JAARBOEKEN. 339
malinne Vrouwe Maria van Borgonje, hebben alle
de Voorrechten, welke door de voorige Graven
en Gravinnen van Holland aan de Ridders van den
Duitfche ordre verleend waren, beveiligt, (i)
De gemelde Hertog met zyne Gemalinne in Hol-
land gekomen zynde, om bezit van de Regeering
te nemen, heeft de Utrechtfche Regeering goet-
gevonden eenige uit den hunne te ichikken naar
Holland, om aan dezelve eene gelukkige regeering
toe te wenfchen, en hunne vriendfchap en gunlt
te verzoeken ; ook om met de Raaden van den
Hertog te Ipreeken over het verbeeteren van de
Munten. (2) Deze bezending is verricht door
Jan de Coning, Florens van Pallaes, jfacob Jacobsze ,
TVerner Braem, Sixeder de Foicht en Tylmannus UJler,
Stadts Geheim-fchryver, in den Haag, in welke
plaats zy zes dagen zyn verbleven, doch ik vinde
niet dat zy verflag van hunne verrichtinge hebben
gedaan ; maar wel dat de Heer Jan, Borchgraaf
van Montfoort, óp zich genomen heeft by het Hof
haar voorfpraak te zyn, en Stadts welzyn en voor-
deel, zo veel hem doenlyk zoude zyn, te bezor-
gen. Uit verfcheide brieven, welke te dezer tydt
door den Raadt dezer Stadt aan hem gefchreven
zyn, by welke zy hem verwittigen, dat hy nu
met zyne Vrouw en Kinderen wederom veilig en
geruft in de Stadt. kon komen, moet ik befluiten,
dac
(i) De brief i* te vinden by Matthaeus, torn. x. Analeft.
n. XfcV.
(z) Veele vreemde Munt-penningen, welke hunne gehalte
niet hadden, wierden onder 't gemeen gezien. Ookw«r«n
«er valfche Munters, en zyn 'er in dit Jaar binnen deze Stadt
jcven Mansperfonen, welke Leg-penningen hadden gemaakt,
gegeezelt en met de ftempel van de penning in hunn» Wii>
een gebrantmerkt, en voor eeuwig gebannen*
-ocr page 266-
U T R E C H T S C H E 147».
dat hy zich eenigen tydt buiteft de Stadt heeft be-
geven, uit vreeze, van door kwaadwillige, en,
naar alle waarfchynelykheit, yverige aanhangers
van den BhTchop, mishandelt te zullen worden.
Ook fchynt het my toe dat hy het Hof niet zeer
gunftig voor onze Stadt gevonden heeft, dewylhy
deszelfs Regeerders ffcerk aanmaant, om goede toe-
zicht te hebben op de verzekering en bewaaring
van de Stadt, en het zelve ook zyne Huisvrouw
aanbeveeld met betrekking op Montfoort. Het
welk van die uitwerking geweeft is, dat ieder lidt
van den ouden en van den nieuwen Raadt gelaflis,
zich van eenen knip-bus in zyn huis te voorzien, ten
zynen kofte. Welke knip-buflen van Deventer
ontboden en overgekomen zyn. Ook zyn door de
Stadt acht en twintig haak-buflen ingekocht, om
in tydt van noodt van dezelve gebruik te maken ter
beTcherming van de Stadt. Het komt my ook waar-
fchynelyk voor uit de veelvuldige reizen, welke de
Overftens dezer Stadt in dit Jaar naar Montfoort
gedaan hebben, om met den Borchgraaf raadt te
E legen, dat de Borchgraaf zich uit Utrecht zal ge-
ouden hebben.
De Regeerders van Utrecht hebben te dezer
tydt deze verklaring gegeven van de waarde eniger
gelden, in deze Stadt gangbaar, gemeenlykpaye-
ment genoemt.

„ Wy Borgermeyfteren, Scepenen ende Raiden
„ der Stat van Utrecht doen kont allen den genen,
„ die defen onfen openen Plakaetbrieff zeilen zien,
„ of hoeren lefen, ende zonderlingen den eerfa-
,y men, wyfen, Borgermeefteren, Scepenen en-
4, de Raiden der Stat van Groningen, onfen bifbn-
„ deren' goeden vrunden j dat op ten dach Van
<> hu-
-ocr page 267-
JAARBOEKEN.
„ huden voer ons in hoeren eygeneh propereri
„ perfoenen gekomen zyn Jan Schot, ende Loejf
,) Royersze, onfe inwonende borgers, ons openen*
„ de ende te kennen gevende, hoe dattet hemlu-
„ den, ende anderen onfen borgers, van noide
„ zyn zoude, om die marot van uwer Stat voir-
„ fcreve te verfuecken, die valuatie ende weerde
„ van den paymente, zoe zy op deze tyt binnen
„ onfer Stat gangafcich zyn, ende onder den ge-
„ meynen volke gelden, daer van certificacy en-
„ de bewys te hebben. Ende wy Borgerrneyfte-
„ ren, Scepenen ende Raiden voirfcreve, aen-
„ fiende ende merckende der begheerten van on-
„ fen borgeren voirfcreve rechtveerdelich ende
„ behoirlich zynde, zoe hebben wy terflont mie
„ onfen gezwoeren Wiffelaers gefproiken van den
„ valuacie van den paymente voirfcreve, die ons
„ daer op ter antwoerde gegeven hebben, als dat
„ zy op ten dach van huden nemen, geven ende
„ ontfangen die paymente in manieren als hyr na
„ befcreven ftaen,ende oick onderden gemeynen
„ volke alhyr op ten dach van huden gelden ende
„ gangbaer zyn: te weten,
„ Een Zonnen Nobel LXXVI ftuvers.
„ Item een Henricus Nobel LXVI ft.
„ Item een Vleemfche Nobel LXI.ÏH ft.
„ Item een Lewe XL ft.
„ Item een Rider xxxim ft.
„ Item faluten nye Cronen Dutfaten xxxili ft*
„ Item die ander Cronen xxxii ft.
„ Item den Borgoenfchen Gulden XXYII ft»
,,, Item den Wilhelmus Schilt xxvii ft*
„ Item den Rins Gulden xxvi ft.
,, Item den Davids Schilt xxi ft.
Item den Pickers Schilt xvm H;,
HL DEEL. O „ Item

-ocr page 268-
342 U T R "E C H T S C H E 1478»
„ Item den Beyers Gulden xvi ft.
„ Item den Poftulaet Gulden xv ft.
- ,, Item den Arnoldus Gulden xm ft,
„ Ende want dit aldus, gelyck voerfcreven ftaet,
„ voir ons gefchiet ende wair is, daer vanwy uwe
^ Eerfamheyden, ende voert enen ygeliken, dient
i, aendragen mach, certificeren mit dezen onfen
„ brieve, foe heb wy ter begheerte onfer borgers
rt voèrfcreve dés toirkonde onfer Stat fignet,
n twelck wy dagelicx gebruken, hyr binnen be.
n neden op doen drueken.. Gegeven int jair ons
„ Heren MCCCCLXXVIII. op ten xxvii ften
,> dach in Marcio.
De 'Stadthouder en Raden van Holland hebben
aan de Regeering van Utrecht eerren brief gefchrc-
ven, inhoudende voornamendyk klachten vaxifia-
niel van Locnrefloot, Heer van Paptncop, -0-«er in-
dracht in zyne Heerlykheit, wegens de weigering
van eene rechtvorderinge tegens eenen borger van
deze Stadt voor zyn Gerecht gedaan, op welken
brief dit nadrukkelyk antwoordt is gegeven:
„ Edele, vermoigende, vrome, lieveHeeren.
„ Wy hebben uwer liefden brief mit eenre fiip-
„ plicacien daerinne geleyt, ruerende van Dcmiel
„ van Loenrejloet, goetlich ontfanghen, gevifiteert,
„ende wel verftaen, ons voerder verhals daervan
„ verdragende, zoe wy houden die materie in
„ uwen memorien wel te wezen. Ende begeeren
js uwen liefden vruntlich daer op te weten, dat wy
u nae der vifitacy ende openbaringe van de voer-
„ fcreve fupplicacien, die felve fupplicacy heb-
„ ben doen prefentieren den Eerfamen, Heeren
.. ! . „ Vice-
-ocr page 269-
1478. JAARBOEKEN. «43
„ Vicedeken ende CapitteJ der Kerken van Oude-
„ munftertUtrecht; die-welke, na dat fylude die
„ fupplicacy oick daer gefien ende wel geviütiert
„ hadden, ons gethoent endelateiilezen hebben,
„ onder anderen brieven tot dezer zake dienende,
„ enen openen bezegelden brieff, bezegelt, alft
„ fcheen, mit zegele omhangende des voerfcreve
„ Daniels van Loenrejloet t van der datum in den
„ jare ons Heeren dufent vier hondert LXVII leffle-
„ den op ten xxnl dach in Aprili: dair inne hi
„ voirhem, ende zyne erfnamen, in pacht ont-
„ fangen heeft van den Deken ende Capittel van
„ der voirfcreve Kerken van Oudemunfter die voir-
„ fcreve heerlicheyt van Papencoip, der voirfcre-
„ ve Kerken mit vollen rechte toebehoerende, als
„ hy zelver lyet ende bekent, voir ene zekerjaer-
„ lixe penfien, tot zekeren terminen, opt verfu-
„ men van alle rechts ende toezeggens, dat hy
„ aen der zelver heerlicheyt hebben mochte , te
„ betalen, gelyck dat, mit meer anderen condi-
„ cien ende voerwerden, die voirfcreve opene
„ brief vorder innehout ende begrepen heeft, daer
„ toe wy ons gedragen ende referieren van dien.
„ Waer by, moigende Heeren, daerliken bly6t
zyn vryheit ende recht van der voerfcreve heer-
'^ licheit van Papenkoip, die oick gelegen is tuf-
„ fchen der Noide ende Bodegraven. Ende zoe
„ dan die voerfcreve Danïel in zynre vermetelike
fupplicacien voert fcryft ende te kennen geeft,
5, dat zekere tyt geleden enige inwoenres der lan-
^ den van Hollant recht gefproiken hebben binnen
\ der voerfcreve Heerlicheit op die goeden, toe-
behoerende een geheeten Jan Gberyt Folkensse,
", poerter der Stede Oudewater, en is ons, ge-
minde Heeren, van zulker zake, ais hy die.te
Q 2 „ ken-
-ocr page 270-
444 UTRECHTSCHE 1478.
'* kennen gheeft ende overfcrift, niet kenliken,
" noch wy en weten dair niet van te fpreken; mer
* tis waer, dat een genoempt Jan f^riefensze,
* woenaftich op die Ruge weyde, in den Geftich-
' te van Utrecht gelegen, eens ons borgers, ge-
' noempt Jan Gheryt Folkensze, na die tyt, dat
" die zelve Jan Gheryt onze borgher gheworden
' was, des zelvenyan Gheryts goet, in den voer-
" fcreve Gherechte van Papenkoip gelegen, voir
" zeker fcade, dien die voerfcreve jan rriefensze
" zeyde, by toedoen van onfen voergenoemden
' borger, geleden te hebben, heeft mittenSchout
' ende Bueren in Papenkoip doen bezetten, ende
' recht daer op gevordert. tWelck die voerfcreve
" onze borger vernomen ende tot zynre kennifle
" gekomen wezende, heeft hy ons dat te kennen
gegeven, begerende, nae onfen rechten ende
previlegien , van ons befchut ende befchermpt
te wezen. Ende want men dan, vermoigende
Heeren, na onfen rechten ende previlegien, die
wy van der Greeflicheit van Hollant daer op
hebben, als zommigen van uwen Edelen Vermo-
gentheyden wel kenliken is, ende dyer wy zoe
lange tyt herwerts,dat die contraryinmenfchen
gehuechnifle niet en is, ruftelike ende vredelike
gebruickt gehadt hebben, ende noch gebruken,
onfer borger live, noch goede, tuflchen der Noi-
|' de ende Bodegraven niet beclagen, noch befet-
ten, en zeil van fcaden noch van fculden; zoe
'' heb wy ter goeder tyt den Schout ende Bueren
|' in Papencoip voergenoemtmit onfen brieven dair
daer van geadvertiert, ende doen fcriven, be-
'' gerende, dat zy, na vermoigen des voergeruer-
|| de onfer rechten ende previlegien, zulke befet-
" tinge ende rechtsvorderinge, als op ons voer-
" fcre-

-ocr page 271-
1478. JAARBOEKEN, 245
fcreves borgers goeden, in manieren voerfcreve,
gedaen ende gevordert mochten wezen, afflel-
'* Jen ende lecgen laten wouden, als zy doch fciil-
' dich gheweefl hadden te doen van rechts wegen ,
" hemluden, ende den voerfcreve Jan Vrïefenszt
" mede, prefentierende,hadde die zelve JanVrie-
" fensze op onfen borger voergenoemt yet te zec-
" gen, daer van zoude men hem alhyr binnen on-
1 fer Stadt goet recht, ofte befcheyt, voer onfen
' Raide doen ende wedervaren laten, daer hy des
" begeeren woude. Ende, dit aldus ftaende, is
" die voerfcreve Jan l^riefensze daer na in den jair
" LXXVI leftleden op ten anderen dach in Marcio,
mit zynen vryen moetwillen voer onfen Raide,
" ofte Overflen in der tyt, na onfen rechten ende
" gewoenten, in zynen eygene properen perfoen,
1 gekomen, ende heeft aldaer zulke rechtvorde-
' ringe, als hy op ons voerfcreve borgers goede,
" in den gerechte van Papenkoip gelegen, voir dier
' tyt begonnen ende gevordert hebben mochte in
" eeniger wys, afgeftelt ende nedergeleyt, ende
' terftont mede gemachticht, ende machtich ge-
" maecT;, enen, genoempt Jan van Dam, van zynre
" wegen, ende in den naem van hem, den voer-
" genoemde Jan Gerytfe, onfen borger, aihyrvoer
" alzulke gebreken, als hy op hem hebben moch-
" te, ende daer voir hy des zelven ons borgers
" goede in Papencoip bezet, ende recht daer op
" ghevordert had, mitten rechten te befpreken,
" ende zyn recht te vorderen ende te vervolgen in
" der befter formen, van twelck wy oick mit onfen
" opene ende befloten brieven gheadvertiert ende
" ghewaerfchuwet hebben tot meer tyden die voer-
' fcreve Schout ende Bueren. Ende, dit all niet
" tieeenitaende , heeft hem die voerfcreve Jan
Q 3 "
-ocr page 272-
046 U T R E C H T S C H E 1478.
" Friefensze zulke rechtvorderinge als hy alhyr af.
" geftelt ende nedergeleyt had, ende voerfcreven
' ftaet, daer na weder ghepynt aen te nemen,
' ende voert te vervolgen: ende die voerfcreve
" Schout ende Buer hebben daer rechtvorderinge
" opgedaen alzulke, als die is, in vercortinge en-
1 de verbrekinge onfer rechten ende prevllegien
' voergeruert, dat wy zeer node ghehengen ende
" laten ghefchien zouden; mer dencken dat, in
" behoudenifle van onfen rechten ende previle-
' gien voerfcreve, dyer wy binnen hoeren bepa-
lingen gebruken dagelycx, ende gebruicl heb
ben, als voerfcreven ftaet, te wederftaen ende
' te vervolgen mit allen manieren ende wegen
van rechte, zoe des geboerlike zyn zall, hoi-
pende oick zonder twivel, UE Edele Mogent-
heyden ons hier inne, ende in diergeliken, niet
" hinderlich, mer behulpelich ende vorderlich we-
zen zullen.
Wy hebbenoickvorderverftaen,datdieMaer-
|' fchalck van den Nedergeftichte van Utrecht ge-
'^ vangen zoude hebben in den Gefticht van Utrecht
l' enen, genoempt Jan Jansze, voer alzulke toe-
" fprake, als hy op hem hebben mach, die oick,
|' als uwe Liefden wel weten, onder onfer bewyn-
|' de niet en is; doch heb wy, ter liefden ende
'' weerdicheit van u, hem die voerfcreve fupplir
' cacy oick laten zien ende hoeren lezen, hoewel
'\ hy in geljker formen oick brieven ende fupplica-
^ cy ontfangen hadde van uwen Liefden ? als hy
- ons toende. Hy heeft ons oick daer op terant-
^ woerde gegeven, dat hy zich in dezer zake zoe
•^ geboerjich hebben ende wezen wil, dat men gene
redenen hebben en zei moigen zynre in dit fluck
|è beclaigen,
"Al,
-ocr page 273-
j A-A.R B O-E-K-E-NT 247
" Aldus, vermoigende lieve Heeren , is deze
" zake in der waerheit hier gecomen ende gehart-
' tiert. Bidden hyr omme, zoe wy vruntlicfte
" konnen ende moegen, uwe Liefden, den voer-
" fcreven Daniel van Loenrejloet, ende die Schout
' ende Bueren van Papenkoip alzo te berichten
" ende te onderwyfen, dat zy ons in onfen rech-
' ten ende previlegien voerfcreve beruften ende
' bliven laten, alft van rechts wegen behoere.
' Want indien dat zulcx ons alzoe niet gebueren
" en mochte, des wy doch niet en hopen, alsdan
zouden wy vorder gedrongen werden, in behou-
" deniffe ende befcherminge van onfen rechten en-
" de previlegien voerfcreve , zulck voerfien ende
' vervolch daer op te doen, gelyck dat dan ge-
' boerliken zyn zoude. Om dat dan te verhueden,
' ende ons in onfen rechten ende previlegien voer-
" fcreve te laten beruften, zoe willen zich in de-
" fen zoe duechdelich bewyzen uwen Liefden, als
" wy ganslich betrouwen, ende oick tanderen ty-
" den in geliken, ofte meerdere , zaken van ons
" gheerne gedaen zouden willen hebben uwen Ede-
" len Vroemheyden , die, ons niet fpaerende,
" God almachtich bewaeren wil zelich ende ge-<
" font. Gefcreven op ten x dach in Aprili anno
" LXXVIII.
i
Alhoewel de BifTchop by het verdrag, onlangs
jnet de Staten van het Sticht aangegaan, zich ver-
bonden hadde, te zullen nakomen het geen hy by
eede ten tyde zyner inhuldiging belooft hadde, en
niets te zullen verrichten 't welk flrydig zoudezyn,
tegen des Lants voorrechten, zo kwamen 'er ech-
ter veele klachten over het niet volvoeren van zy-
ne verplichting. Weshalven de Staaren raadzaam
Q 4 oor-
-ocr page 274-
34» UTRECHTSCHE 1478.
oordeelden den Biffchop zelfs daar over te onder-
houden , en hebben tot dat einde eenige uit den
hunnen even voor Paafchen naar Wyk gezonden .,
welke de bezwaarniffen fchriftelyk hem hebben
overhandigt. Doch de Biffchop, onder voorwend-
zei van den aanftaanden hoogtydt, heeft zich ver-
fchoont op dezelve tekonnen antwoorden, entoe-
gezeit na de feeftdagen met hen te zullen handelen,
Deze bepaalde tydt verftreken zynde, heeft de
Raadt der Stadt Utrecht by eenen brief hem zulks
erinnert, en verzocht eenen dagh te beramen, op
welken zy, nevens de andere, hunne gemachtigde
zouden afzenden naar Wyk, en heeft de Biffchop
den dagh geftelt op Dingsdagh den vierden May.
De Utrechtfche hebben hier van kennis gegeven
aan die van Amersfoort en Rheenen, hen aanma-
nende eenige uit hunne Regeering op den benoem-
den dagh naar Wyk te fchikken, om voor te dragen
het geene ter verkorting en nadeel hunner borge-
ren en inwooneren rechten gepleegt was. Wegens
de Geeftelyken zyn naarden Biffchop afgevaerdigt
Evert Zoudenbakb , Prooft te Maftricht, en Jan
van Drakenborcb , Canonik in den Dom; wegens
de Ridderfchap, Jan van Renes van Wulven., en
Eerft van Drakenborcb, en wegens de Stadt Utrecht
Jan de Conink en Floris van Pallaes. Welke eigent-
lyk den eifch der Staten geweeft is, wordt niet klaar
uitgedrukt, wordende in het algemeen maar ge-
meld, om mit mynen gnedigen Heer van Utrecht van
zekere punten, -aan zynre Gnaden Ralden merende,
tnde oick van andere fuut en, den gemeynen lande aen-
Saende, tefpreken en te tr aftier en. Mogelyk zullen
de klachten gevallen zyn over het aanhouden in
dienfl van de Borgonjer Raadtslieden, van
hy by^het verdrag aangenomen hadt zich te
zuj-
-ocr page 275-
1478. JAARBOEKEN. 249
zullen ontdoen, (i) ofwel over deMaarfchalken,
welke,zynde de eerfte Amptenaren des BifTchops,
door hem als Raden wierden gebezigt, en die hun
gezag dikwils misbruikten. De Biflchop heeft hen
wel ter gehoor toegelaten, doch niets ftelligs geant-
woord , maar met goede woorden gepaayt. Want
dat de Biffchop niet voldaan heeft aan der Staten
verzoek, moet ik befluiten uit dezen brief, door
den Raadt van Utrecht, zes dagen na de gehoude
byeenkomft te Wyk, gefchreven aan die van A-
mersfoort en Rhenen.
" Eerfame, bifondere goede Vrunden.
" Alzoeonfe, uwe, ende meer andere Gedepu-
" tierden by onfen gnedigen Heer van Utrecht
" onlancxleden geweeft,ende diematerivanzynrc
" Gnaden Raiden getra£Hert ende verfproiken ge-
" hadt hebben, ghelyck uwe Gedeputierdevorder
" relacy int lange gedaen moigen hebben uwen
" Eerfamheyden, foe is ons oick van den onfen
" volcome relacy daer van gedaen. Ende wy zyn
" mit onfen Raide out ende nywe, ende mittenan-
" deren vrunden, overghekomen ende gefloten,
" dat wy die voerfcreve Raiden mit rechte, daer
" zy na den innenhouden van den Lantbrieve te
" rechte behoren, befpreken ende vervolgen wil-
" len, zoe des om deze zake ten eynde te brengen
" geboerlich zyn zall, ende dencken onfe gebreke
«' ende ghefchele degens hemluden infcrifteteftel-
len,
(i) Dat de Biflchop in dit ftuk zyn woord niet volkomen
pagekomen , en zo niet alle , ten minften zommige dier
vreemde Raadtslieden in zynen dienft gehouden heeft, zal
fclyken uit het geen van Dirk Vtenweert en andere verhaald
zal worden.
Q5
-ocr page 276-
*5o UTRECHTSCHE 1478.
" len, ende te ordinieren, zoe dat nutfte wezen
' ende in den rechte beft dyenen zall. Beseren
" hyrom vruntlikeaen uwen Eerfamheyden ,dyer-
" gelyke mitten yerften oick voer te nemen, ende
' te doen; want tyerfte onze gebreken ende ghe-
" fchelen ontworpen ende geconcipieert wezen
* zullen, willen wy alsdan dat over doen fcriven,
|| ende te kennen geven uwen Eerfamheyden, om
' uwe Gedeputierden, geheel in dezer zake ghe-
|| informiert, alhyr op enen benoempden dach by
J ons te vuegen ende te fchicken , op dat wy tfa-
|| men overeyndragen ende concordieren zullen
|| moigen, deze zake eyndrachteliken ende vrunt-
|| like mit recht te vorderen ende te vervolgen,
|| zoe dat eerbaerlycfte wezen, ende befte dyenen
|| zal, tot rufte ende vrede van den gemeynen lan-
n de. Ende vermochten wy vorder enige zaken
); daer inne, willen ons niet fpaeren uwe Eerfam-
|| heyden, die God almachtich behueden ende be-
> waeren will zelich ende gefont. Gefcreven op
ten xden dach in Meye anno LXXVIII.
Insgelyks is dit op te maken uit de gefchillen
welke dagelyks grooter geworden, en tot eenen
openbaren opftandt uitgeborften zyn, zo als in het
vervolg blyken zal.
Het eenigfte,'t welk ik vinde door denBiffchop
ten verzoeke der Utrechtfche Regeering gedaan
te zyn, is het uitgeven van een beveel-fchrift, by
welke alle die geene, welke het Mergengeld in den
Jare 1471. tot het graven en verdiepen van de Ri-
vier de Vecht ingewilligt, (waar van ik hier boven
bladz. 55. verflag heb gedaan) noch niet hadden
voldaan, gelaft worden , binnen zekeren bepaal-
den tydt, onder de gewoone verbeurte van dubbeld
geld,
-ocr page 277-
1478. JAARBOEKEN. 251
feld, en vier fchatten panden, hunnen fchuld in
anden der gemachtigden der Stadt Utrecht te be-
talen. Om dit werk te bevorderen, en wel ter
uitvoer te brengen, had de Raadt dezer Stadt den
Bifïchop voorgeflagen , de Schouten ten platten
Lande te beveelen op te geven deMergentalen on-
der hunne Gerechten leggende, en de namen der
geene, welke, ten tyde der uitzetting en op dezen
tydt, eigenaars en huurders derzelve geweeft zyn
en thans waren, en voorts de Gemachtigde van de
Stadt Utrecht behulpzaam te zyn in het inmanen
en invorderen van de onbetaalde Mereen-gelden.
Dit bevel, of, zo als hetgenoemtwierdt, Mande-
ment des Biffchops, is door eenen Pander, in alle
de Dorpen en Gerechten, welkers inwooneren
verzu'mt hadden hun aandeel aan de Stadt Utrecht
op te brengen, by het luiden der klokken openbaar
afgekondigt.
Met de klachten, welke 'er veeltydts voorvielen
over het gedrag der Maarfchalken, ging het zo ge-
makkelyk niet, dewyl dezelve in het te recht flel-
len van borgeren en ingezetenen, hunnen ouden
gang gingen. ' Waarfchynelyk zal de Biflchop,
wiens groote toeleg was Stadts rechten te verkor-
ten, en haare macht, zo veel doenlyk was, te
fnuiken, om ze te gemakkelyker onder zyne on-
bepaalde heerszucht te doen buigen, hen, zo niet
opentlyk, ten minften bedektelyk, hier in geftyft
hebben. Doch Stadts Regeerders, nu door het
verdrag,'t welk de Kerkvoogd met de Staten hadt
aangegaan, deszelfs roofzieke handen ontworfteld,
verzettede zich manmoedig tegens alle indracht in
Jiaare voorrechten, welke hy en zyne Amptenaren
poogden te doen. Ten voorbeeld hier van kan
verftrekken des Raadts overdracht den twintigften.
April
-ocr page 278-
452 UTRECHTS C HE 1478.
April genomen (i), by welke verftaan is, bjFre-
derik Utenham , Maarfchalk van het Neder-flicht,
aan te dringen, dat hy den gevangen Gysbert Ghe-
ryt Lambertsze, inwooner dezer Stadt, overlevere
in Stadts handen, zullende hy, voor zynen gewoo-
nen Rechter te recht gefield, en, indien fchuldig
bevonden wierd, naar verdienden geftraft worden:
Van welk Raadts-befluit twee dagen daar naahem
by eenen brief kennis gegeven is, met verzoek van
ten eerflen binnen de Stadt Utrecht te komen, om
met hem over dit geval te rbreeken. Het is waar-
fchynelyk, dat de Maarfchalk noch eenigen tydt ge-
aarzeld zal hebben, eerhy aan Stadts begeerte vol-
daan heeft, doch dat hy echter Stadts wil heeft
opgevolgt blykt my uit des Raadts dagelyks boek,
waar in aangetekend Haat het Raadts-befluit ge-
nomen den negen en twintigflen December dezes
Jaars, by welke de overgeleverde, en in Stadts
gevangenis gezette Gysbert Lambertsze, nahetflel-
len van goede borgen, om zich te zullen houden
aan het vonnis, 't welk de Raadt tuffchen hem en
den Maarfchalk, zoude uitfpreeken, uit de hech-
tenis ontflagen en op vrye voeten gefield is.
Noch is 'er in dit Jaar een ander verfchil tus-
fchen de Stadt en den voornoemden Maarfchalk
ontflaan, over het flooren van Jan-uanHamerftein
borger dezer Stadt, in het bezit van zyn Thiende'
gelegen onder Ooflveen, over't welk de Raadt aan.
den Biffchop dezen brief heeft gefchreven:
" Eerweerdige, &c.
1 Wy gebieden ons dyenfleliken tot uwen Gna-
" den,
d) ByMatthaeus lib. n. de Nobilit. cap. 18. kan deze
Overdracht gelezen worden.
-ocr page 279-
I4?8. JAARBOEK EN. 253
" den, den welken gelieven wille te weten, dat in
" jaer verleden, als LXXVI Jan van Hamerfteyny
" onfe borger, voir onfen Raide in der tyt wezen-
" de, heeft doen bieden, Frederick wt den Ham,
" ende hem aldaer comparerende befproiken ende
" beclaicht van zekeren ghewelden, die dezelve
" Frederick hem in gebrukinge eenre thyenden,
" hem toebehoerende, gelegen in den Oeftveen,
" gheheten Gheryts thiende van Veen, gedaen zoil-
" de hebben. Ende die zelve parthyen alzoedincg-
" plichtich gheworden zynde , heeft die voerge-
" ruerde Jan van Hamerfteyn, onze borger,om te
" bewyfen ende te bewaerheyden, dat_hy bezitter
" ende gebruker van den voerfcreve thienden was,
" den zelven onfen Raide geprefentiert ende ghe-
" toent uwer Gnaden opene bezegelde brieve, ge-
" geve in 't jair ons Heren dufentvier hondenvyf
" ende tfeventich op ten xxin dach in Junio, van
" mandamente, ofte bevele, gedaen Gberyt Mu-
" lart, op die tyt uwer Gnaden Amptman ende
" Maerfcalc wezende, dat' hy den voergenoemden
" Jan van Hamerfteyn, onfen borger, indyen dat
" het hem blyfte alzoe te wezen, als dat zelve Man-
" dament innehielt ende begrepen hadde, mainti-
" neren ende bewaren zoude van uwer Gnaden
" wegen, in zyn befit ende pofleflie der voerfcre-
" ye zynre thyenden. Ende die zelve Gheryt Mu-
" lart Maerfcalc heeft dat zelve Mandament inden
" zelven jair LXXV op ten vierden dach in JuJiomit
" .behoirliker obediencien ende onderdanicheyt
" ontfangen, doerfien, ende wel verftaen: ende
" om dat ter behoirliker execticy teftellen, Jan
» van Hamerfteyn, onzen borger voergeruert, prin-
" cipaliken daer inne benoempt, daer op ten vol-
" Jen gehoertj die hem, alftblyft gethoent ende
" latelf
-ocr page 280-
È54 U T R E C H T S C H E 1478.
" laten zien heeft zyne Leenbrieve, daer dat zel-
" ve Mandament van fprack, ende vorder getughe
' voer hem beleyt ende ghebrocht, hem tot zynen
" bezitte dyenende. Al twelck de voergenoemde
' Gheryt Mulart Maerfcalck wel ende rypelickghe-
" vifitiert, doergezien ende verftaen, heeft dat
'' voerfcreve uwer Gnaden Mandament ter hee]re
" ende volre execucien geftek ende laten doen,
" gelyck dat voerfcreve Mandament. ende die
* transfixbrief des voerfcreve Maerfcalcx daer
doer gefleken, ons nu oick gheprefentiert ende
gethoent, zulcx vorder ende claerer innehou-
den, ende begrepen hebben, daer toe wy ons
houden ende referieren van dyen. Aenfiende
'' dan, gnedige lieve Heer, ende merkende al dat-
' ter voergefcrevenftaet, ende oick mede by rai-
|' de ende goetduncken der Juriften , beyde ghee-
'' ftelike ende weerlike, hebben die voerfcreve
onfe Raide mit rype beraide ende goeder voer-
fienicheyt, na onfen rechten ende ouden heer-
| komen, overdragen ende gefloten, als die copie,
" hyr inne befloten, wtwyfl ende verclaert. (i)
»> o
Soe
(i ) Deze copie hebbe ik by dezen brief niet gevonden,
maar wel in des Raadts dagelyks boek de Overdracht , den
één en twintigften January dezes Jaars genomen, welkers in-
houdt deze is:
Sleten Scepene, RaiJe ende Oudermans, tuffcben Jan van
Hamerfteyn tereenre, ende Frederick Wt den Ham , ter ander
™4e, merende -van dat Frederick voerfcreve den voerfcretie
Janne gewelf gedae» zoude hebben in gbebrekinge eenre Men-
den, alize dat Frederick ende Jan iioerfcreve alle alt.ulkegel-
den , alt elck -van hem beyden -van den voerfcreve tbienden of ge-
toert ende ontfangen moigen hebben, tuffihe» dit ende Pai-
fchen naifkomende brengen ende tverleveren zeilen in banden
Werner Braetns , ende BeerntProyt Aelbertsze, vandenRai-
dt daer t»e fbeordiniert: ende Frederick voerfcreve , ofymant
onder i, dit enitk zeegen efte recht daer ttt meyn tt betten,
-ocr page 281-
x4?g. JAARBOEKEN. 25$
" Soe ift, gnedige lieve Heer, dat onfe voerge-
" noemde borger Jan *aan Hcrnerfteyn ons nu we-
" dergeclaicht ende te kennen gegeven heeft, al-
" ze dat, niet tegenftaende uwer Gnaden Manda-
" ment voergenoemt hem gegont ende gegeven,
" ende dat hy oick mit rechte wt zynen voerfcre-
" ve bezitte noch niet gewonnen en is, ende hem
" aitois geprefentiert heeft, ende noch prefentiert,
" enen ygeliken daer van te recht te ftaen, daer
" dat van rechts wegen behoert, die voergenoem-
" de Frederick wt den Ham, nu op deze tyt uwer
" Gnaden Amptman ende Maerfcalck, nu zoude
" hebben doen verbieden, dat niemant den voer-
" fcreve
pelten tnjfchen die ende fiat fans mifft te midfomer oick naiffi.
komende mit recht fpreken veer den Leenheer -aan den z.etven
thienden^ nf anders daer y.y mit rechte winnen noairen > ende
dan dat recht vervolgen ende eynden na beboeren. 'E.nde waert
zake, dat Frederick, tf ymant anders voerfcreve linnen der
voerfcreve tyt koer recht niet en legenden , ende dat vervolch-
dtn na beboeren, alsdan y.al Jan van Hatnerfteyntioer/Zr^ï;*,
„ƒ zyxe erfnamen , gebraick v/ns, die voerfcreve gelden , dan
in handen der voerfcreve Gedepatierden wegende, vry ende cota-
mer/ots na Item nemen , ende die in hoeren oerber kieren $ en*
de die R*it <wil dan den zflvcn Jan, of z,yne erfnamen , int
bez,it vaa de voerfcreve tbienden endeghebrttkinge der vruchten
daer fan komende , houden ende befchermen, ter tyt toe Frede-
rick» "f ymant anders voerfcreve, hem dat mit recht Wtge*
qyonntn z.eUen hebben.
Deze Overdracht is des Maandaghs na S. Jacob beveftigt,
cn is vervolgens des Maandaghs na Maria Hemelvaard den
gemelden Maarfchalk aangezeit, dat hy Jan van Hamerf eyn
geruftelyk zoude laten gebruiken zyne thiende, en 20 hy hem
jjier hinder in toebracht, dat de Raadt op Stadts koften de fcha-
je, welfce Hamerjleyn door de ftooring zoude lyden, toude
verhaleu a»n zyn perfoon en goederen. Voorzichtig heeft d*
Raadt niet geoordeelt over het recht van eigendom dezer
thiende; maar zulki overgelaten ter beflifllng van den Leen.
keer; om reden te zienin h«t IT. Deel dezer Jaarboeken , blad?.
4fO.en dus alleen maar hunnen borger willen befchermen tegen
geweld, hem in het gebruik zyner tuiende aangedaan.
-ocr page 282-

556 UTRECtfTSCHE.
" fcreve thienden copen noch gebruken en zoude
" anders, dan van enen genoemt Arnt Pyeck, en-
" de dat hy den zelven Arnt Pyeck in den bezitte
' van den voerfcreve thi^den, ende goeden on-
" der zynen ampte gelegen» houden ende ftarcken
' woude. Twelck, zoe WY verftaen, die zelve
' Maerfcalck zeyt hem by uwer Gnadenbeflotene
" brieve bevolen zyn zoude alzoe te doen, ende
' te laten ghefchien, des wy doch niet en hopen.
' Want dan, hoichgeboere Forft, gnedige lieve
" Heer, alle punten voerfcreve alzoe in der waer-
" heyt ghefchien zyn , ende wy daer van uwer
' Gnade bezegelde brieve ghezien, ghehoertende
' wel verftaen hebben, als voerfcreven ftaet, en-
" de zeer noide lyden ende gehengen zouden, dat
onfe voerfcreve borger in zynen bezitte ende
" rechte ghemoyet ende behindert werden zoude,
ter tyt toe, ende alzoe lange hy mitten rechte
daer wt ghewonnen waer, hopende oick zulcx
van uwer Forfteliker meyninge geheel te wezen;
" zoeift, dat wy oitmoideliken ende dyenftelike
' bidden uwe Gnaden, den voergenoemden Fre-
" derick lat den Ham Maerfcalck zulck beveel te
" doen, ende anders te ftellen ende te ordineren,
' dat, achtervolgende tvoerfcreve Mandament'
onfe voerfcreve borger Jan van Hamerfteyn in
" zynen bezitte van den voerfcreve thienden, en-
de goeden, gehouden ende geftarft werden, en-
de dyer rufteliken ende vredeliken gebruken moi-
gen, ter tyt toe, ende alzoe lange, dat hy mit
rechte daer wt gewonnen zeil wezen; dat ym-
mer van rechtswegen alzoe behoert te ghefchien.
j Soe vele dan, gnedige lieve Heer, dezer onfer
' bede ghefchien zeil moigen, daer van begeren
wy een goetlich befcreven. antwoerde by dezen
" onfen
-ocr page 283-
1478. JAARBOEKEN. 257
„ onfen Bode van uwen Forfleliken Gnaden, die,
„ over ons gebiedende, God almachtich behueden
„ ende bewaeren wil wailfaerende, zelich ende
„ gefont. Gefcreven op ten xxvflen dach in Ju-
„ lio anno LXXVIII.
Dezelve Maarfchalk heeft zich ook te onrecht
beklaagt aan den Biflchop over zeker rechtsgeding,
begonnen voor den Raadt dezer Stadt, zo dat de
Biflchop daar over gefchreven heeft, als blykt uit
dit antwoord, hem toegezonden:
„ Eerweerdige, &c.
„ Uwen Gnaden brieff, inhoudende van Pouweh
„ ende Ghysbert Gelys zoens gebroeders, die Fre-
„ derick iat den Ham alhyr voer onfen Raide te
rechte getoigen zoude hebben van zaken, die
onder ons, ofte onfer bedrive niet en zyn, heb
wy dyenftelike ontfangen, ende in goeder mate
verftaen; begerende oitmoidelike uwen Gnaden
daer op te weten, dat Frederïck wt den Ham voer-
fcreve, die voerfcreve Pouweh ende Ghysbert al-
hyr in uwer Gnaden Stadt, die ene Stadt van
recht is, voer zekere zaken mitten zelven onfen
Raide, na onfen rechten ende ouden heerkomen,
heeft doen tueven ende arreftieren, ende alzoe
^ te rechte getoigen, ende hem aldaer befproiken,
', daer op zy lude hoer antwoerde gegeven nebben:
ende aenfpraken ende antwoerdebyderparthyen
^ gehoert ende wel verftaen, heeft die voerfcreve
onfe Rait, achtervolgende onfe rechten ende oude
j>
heerkomen, hoer Raitsvrunden daer toegede-
putiert ende geordiniert die zake te vollen wt
3>
te gaen , ende ons dan weder aen te brengen.
" Ende, dat gedaen, gnedige Heer, willen wy
lll. DEEL R „ ons

-ocr page 284-

U T R E C H T S C H E 1478.
„ ons dan daer inne zoe vuegen ertde hebben, als
„ des van rechts wegen geboirlike zyn zal. Wy
,, en dencken oick in gheenre wys uwer Gnaden
„ broiken te minren noch te verduyfteren; mer
„ willen die vorderen ende voertbrengen na allen
„ onfen vermoigen totten vordele ende profyte
„ uwer Forfteliker Gnaden, die, over ons gebie-
„ dende, &c. Gefcreven op ten vyften dach in
„ Augufto anno LXXVUI.
Wy zullen op het volgende Jaar zien dezes Maar-
fchalks aanhoudend wangedrag, en op het Jaar
1482. de ftraf-oeffening hem overgekomen.
Niet alleen met dezen, maar ook met den Maar-
fchalk van het Over-fticht, Melis ix>t den Engbe,
heeft de Raadt dezer Stadt verfchil gehadt, als ge-
zien kan worden uit dezen brief aan hem gefchreven.
„ Eerfame, bifondere goede vrunt.
„ Gheryt Willem Doysze, onfe borger, heeft ons
„ te kennen gegeven, dat een van uwen dyenres,
„ ghenoempt Thys, van uwen wegen, ende \vt
„ bevele van u, zoe hy zeyde, onlancx leden ge-
„ komen is in zyn huys, gelegen in Scalcwyck,
„ daer hy op die tyt was, ende heeft aldaer hem
„ willen aentaften, ende vangen, voer fculden,
„ die hy u van zekeren broiken fculdich zyn zou-
„ de; ende als hem die zelve onfe borger, om zyn
„ lyf te berghen, op zyne camer in den zelven zy-
„ nen hufe ontgaen ende ontweken is gheweeft,
„ heeft uwe voergenoemde dyenre dat huys willen
„ aenfteken ende bernen, ende onfen borger vele
„ dreychliker ende onduechdeliker woerde gege-
„ ven ende gefproiken, by a]zoe, dat hy in zyn
-ocr page 285-
H?8. JAARBOEKEN. 259
,, huys , ende op zyn goet aldaer gelegen , van
„ anxt ende vreze zyns lyfs niet komen en derf.
„ Twelck , geminde vrunt , indient zoe is , zich
„ niet en geboert, ende ons oick boven recht ende
j, reden wezen dunél ; want men na onfen rechten
„ ende previJegien onfef borger live noch goede
„ nerghent tuffchen Noide ende Bodegraven $ noch
„ daer en binnen omgaende, dan alhier bezetten t
„ beclagen, noch rechtvorderinge daer op doen
„ en mach van fcaden off van fculden merende;
„ begeeren hyrom vruntlich aen uwen Ëerfamhey.-
„ den , zulke dreychlike ende onbehoerlike hante-
„ ringe af te ftellen , ende den voerfcreven Thys ,
„ uwen dyenre, daer van alzoe te corrigeren en-
„ de te flraffen , als dat van rechts wegen behoert,
„ ende alzoe voert te ftellen ende te yuegen , dat
„ zulcx van uwen dyenren aen den voernoemden,
„ ende ander onfen borger ende onderzaten , tan-
„ deren tyden niet ghekiert en werde; ende die
„ zelve Gheryt , onfe borger , die weghe vry ende
„ veylich , ende zyn goet ruftelike ende vredelike
„ gebruken moige, als dat van rechts wegen ge-
„ boert te ghefchien, op dat ons van ghenenoide
„ en zy zulck voerfien daer op te hebben , als der
„ dan in befchermenüTe ende onderhoudinge onfer
„ rechten ende previlegien geboirlike zyn zoude.
„ Doch , op dat ghy ghene redenen en fult moigen
„ hebben , dusdanige hantieringe af te ftellen , en-
„ de correxy over den voergenoemde uwen dyenre
„ hyr van te doen, ende te laten ghefchien , heb
55
gny °P ^en voergenoemden onfen borger yet te
zeegen, daer van wil wy u alhyr goet recht,
gheeftelich ofweerlich, ofte befcheyt voer on-
fen Raide doen ende wedervaeren laten, daer
ghy des begherende werden zult. Soe vele dan ,
Ra ,, eer-

-ocr page 286-
UTRECHTSCHE 1478-
„ eerfame goede vrunt, by u in dit ftuck gedaen
„ zei werden, daer van begeren wy een goetlich
„ befcreven antwoerde,ons eyntlike na temoigen
„ rechten, by dezen onfen Bode van den zelven
„ uwen Eerfamheyden, die, ons weder niet fpae-
„ rende, God almachtich behueden ende bewaren
„ wil zelich ende gefont. Gefcreven op ten xxvn
„ fte dach in Julio anno LXXVIII.
Deze Maarfchalk hadde kort hier naa eenige
Huisluiden voor het Gerecht van Schalkwyk ge-
dachvaard, eiflchende de overgifte van het Koorn,
den gemelden Geryt fVilkm Doysze toebehorende,
of het geld voor 't welk zy het Koorn van hem ge-
kocht hadden, om aan dezelve te verhalen de boe-
ten , welke hy van den voornoemde Geryt vorderde.
De Raadt dezer Stadt heeft dieshalven andermaal
aan hem, en ook aan het Gerecht van Schalkwyk
gefchreven, en hen ernftig aangemaant dezerecht-
vordering af te flellen, onder bedreiging van alle
fchade, welke haar borger door het vervolg van
dat rechtsgeding zoude lyden,op hen te zullen ver-
volgen.
Uit deze ftaaltjes blykt, dat de Stadt redenen
gehadt heeft om by den Biffchop over het gedrag
der Maarfchalken te klagen; als mede, datzy on-
verzettelyk haare borgeren en inwooneren tegens
de geweldenaryen van die voorname Amptenaren
des Biflchops heeft voorgeftaan en befchermt.
De verdeeldheden in Gelderlandt wegens het
voeren der voogdye over Karel enPhilippe,detwee
onmundige Kinderen van Hertog Adolpb, in het
voorgaande jaar gefneuveld, veroorzaakten billy-
ke bekommeringen aan het Sticht, voor al na dat
WUkm van Egmont zich meefter gemaakt hadde
van
-ocr page 287-
1478. JAARBOEKEN. 261
van Arnhem, en zich verzette tegen Catbarina,
de Sufler van den overleden Hertog Adolph, welke
door de Staten tot Landtvoogdes was benoemt,
beweerende dat hem de voogdye moefte gelaten
worden. Het volk van dezen Heer van Égmont
maakten het platte Landt, vooral in de Veluwe,
zeer onveilig, en ontzagen zich niet te roven en te
flropen tot in het Sticht.
De vyf Godshuizen binnen Utrecht en de Raadt
der Stadt, voorziende veel onheil hier uit te zullen
fpruiten voor haar, en voor al voor Amersfoort en
Rhenen, geven hier van met eenen brief kennis
aan de Steden Deventer, Campen, S wol en Gro-
ningen, en flaan voor eene zamenkomfl te hou-
den te Harderwyk, om met den anderen middelen
te beraamen ter voorkoming van fchade by gele-
genheit der Gelderfche onluften, en te handelen
over andere gewichtige zaken tot welzyn en ruft
van het geheele Sticht dienende. Deze byeen-
komft is te Harderwyk gehouden Dingsdags naa
Sacraments-dagh, en zyn van wegen de Geefte-
lykheit aldaar verfchenen de Deken van S. Jan,
Heer Jan van Drakenborch, Jacob van Driebergen,
Wynant van Doornic, en Meefler Claas van Noorde,
en wegens de Stadt Utrecht Jan de Coninc, Geryt
Zoudenbalch , en de Geheim-fchryver Tylmannus
van Ulfer. Ik vinde wel,dat deze afgezondene drie
dagen te Harderwyk hebben vertoeft, doch het
verflag van het geen 'er befloten is , flaat niet
aangeteikent. Insgelyks kryge ik bericht uit des
Cameraars rekening over dit Jaar , dat kort hier
naa, te weten des Dingsdags na Viti, eenige
wegens de Geeftelyken en van de Stadt Utrecht
zyn gereift naar de Grebbe, en aldaar op Spy-
kerscamp eenen dachvaardt hebben bygewoont,
R 3 'doch

___
-ocr page 288-
stf» UTRECHTSCHE 1478.
doch van hunne verrichtingen is my niets gebleken,
De overdracht in het Jaar 1469. genomen, by
welke bepaald waren de daghgelden der geen e,
welke van Stadts wegen uitreisden, is te dezer tydt
verandert, en verftaan, dat alle, welke ter uitvoer
van de bevelen des Raadts afgezonden wierden,
terbaerlyk hunnen koft en teering zullen doen ter eere
Van de Stadt, en by hunne wederkomft hunne ge-
daane uitgaaf fchriftelyk aan den Raadt bekent ma-
ken , om door den Cameraar te worden betaald,
en dan zouden zy hebben elk eene take wyns, als
van oudts gewoonlyk was geweeft.
Des Woensdaghs na S. Marcus dagh heeft de
Raadt bevolen de Kool-maat te bedienen op deze
wys:
In den yerften , zeilen vier ghezwoere Coelmeters
wezen altois, ende niet meer', ende ymant anders die
hem onderwonde, of dede, of den Koelmeteren thoer
lerjlaken ofte verduyfterden, die zoude verboeren thien
pont ^ zoe dicke dat ghefchiede, half ter Stadt behoiff,
ende half ter Met er en behoiff.
Item zoe en zeilen die Metersghene colen veylen,zy
eri zyn eerfl gheprueft, by enen koer van thien ponden
tot onfër Stadt behoiff.
Item zoe zeilen deze Meters, na ouden gewoenten,
elck mit boeren Vennoit meten t-vaee ende twee tzamen,
ende elck twee, dyet hoer boert e is, zeilen hoerfcip
Wachten, ende daer en feilen zy gheen vordel mnedoen,
om enighe feepe dat ene voer dat ander inne te komen :
ende alft binnen der mile is, zoe zei elck zynfcip mach'
ten, ende desgelycx zei elck zynflertkertwachten. En-
de êenftertken is vyf boet fmedecolen ende vyftich ton-
nen hout kolen, ende wes daer boven isf dat is voereetf
fcip gherekent.
f tem zoe zeilen die Meters hebben van een boetfme-
fo-
-ocr page 289-
1478. JAARBOEKEN. 263
dekolen te meten een out botgen, ende van el&e bondeft
tonnen houtkolen zeven oude botdragers, ende des dagei
tne mailtyt: ende van eiken veylen zeilen zy hebben
enen ouden boddrager, ende van elcx geit te gaderen
enen ouden boddrager, (i)
De Raden van Holland hadden aan de Staten van
het Sticht eenen opmerkelyken brief gefchreven,
welkers inhoudt aanftonts den Biflchop is bekent
gemaakt, als mede aan de OveryfTelfche Steden:
en is 'er, volgens het voorfchrift van de zoenemet
Holland in het Jaar 1430. gemaakt, ter opgeving
van de gebreken en fchaden de inwooneren van
het Sticht aangedaan, ter vergoeding van het ge-
lede nadeel, en ter vereffening van wederzyts ge-
fchillen,eene zamenkomft op dePutkuipberaamd,
en zyn niet alleen de drie Overyflelfche Steden,
maar ook de Stadt Groningen verzocht haare ge-
volmachtigden naar deze Stadt te zenden, om, voor
het houden van die byeenkomft met malkanderen
te beraaden over het geen op die zamenkomfl, tot
welwezen van het Sticht, en tot herflel der ge-
breeken, zoude dienen te worden voorgefleld en
verhandeld. Beide deze brieven, zo om dat eenig
gewag maken van het geen te Harderwyk was af-
gefproken, als mede om dat zy een bewys uitleve-
ren van de eensgezintheit der Geeftelyken met de
Steden, om met gemeen overleg des Landts wel-
varen te bevorderen, achte ik niet ondienftig hier
mede te deelen» De eerfte is gefchreven door de
Re-
(l) Hieruit blykt, dat de veiling der kooien, met Sche-
pen aangebracht, door de Meters verricht, en de beloofde
koop penningen door hen ingezameld wierden, voor welke
moeite hen dit loon toegeleit wierdt.
R 4
-ocr page 290-
UTRECHTSCHE I47g.
Regeerders van Utrecht aan de Stadt Deventer,
zynde 'er een van gelyken inhoud t ook afgezonden
aan Campen en Swol; de tweede is gefchreven door
de Prelaten, Dekenen en Capittelen dervyfGodts-
huizen, en de Stadt Utrecht, aan de-drie voorge-
noemde Overyflelfche Steden, en ook aan Gronin-
gen.
" Eerfame, bifondere goede Vrunden.
^ " Die vermoigende vrome Heeren van denRai-
» 2f roy01'6 gnedigen Heeren ende Vrouwen van
M Oeitenryck, van Bourgondien , &c. geflelt ter
n zaken van Hollant, Zeelant, &c. hebben aen
f> die drie Staten des Geftichts van Utrecht hoere
j( beflotenen brieve ghezeynt , inhoudende van
^ woerde te woerde, na luyden der Copie hierin-
M ne geleyt. (r) Ende want tan die zake daer
jt mne int lange ende brede verclaert, onfegnedi-
it ge Heer van Utrecht, ende zynre Gnaden ge-
j; meynen lande alhyr aendragende is, foe fcriven
5> die zelve drie Staten nu daer van onfen gnedigen
}> Heer van Utrecht, als ghy wel verftaen zullen
n wt der copien, die wy u in dezen onfen brieve
M oick befloten mede overzeynden. Ende, als wv
w ons duncken laten, zelmen enen dachvaert op
n die Putkupe, na den tenoer ende vermoigen der
}j laetfter zoene, van der zake, in den voerfcreve
n brieve begrepen, ende oick van zekere anderen
n gebreken, houden willen, achtervolgende die
ant tan, geminde vrundea,
onfe Gedeputierde Raitsvrunden anderdages bv
den uwen op ter laetfter dachvaert, binnen Har.
" der-
M Dft affchrift heb ik niet gevonden. Tammer is het, éat
«4 bnevcn aan de Stadt Utrecht te dezer tydlt niet bewaart q£
-ocr page 291-
1478. JAARBOEKEN. 365
" derwyck gehouden geweeft, onder anderen pun-
" ten ons weder overgebracht ende te kennen ge-
" geven, hebben van uwer wegen in enen memo-
" rial, van den ongelden, die nu nywes inHollant
' op die Stichtfche goide ende koipmanfcap ghe-
" lecht zyn, om die ofgedaen te moigen werden,
' &c. foe gheven wy deze zake in den beften te
" kennen uwer Eerfamheyden, om, indyent nut
" ende oirber zyn zal, mit onfen gnedigen Heer
' van Utrecht, op deze tyt aldaer in den lande
" wezende, daer van te fpreken, ende te traétie-
" ren. Ende zoe vele wy ter liefden ende profyte
" van uwen Eerfamheyden in dezer, of enige an-
" dere, zaken gedaen zullen konnen , wilt ons dat
" overfcriven ende te weten laten by dezen onfen
" Bode, of anders, daer toe zeilen ons altyt goet-
" willich ende bereyt vynden uwe Eerfamheyden,
" die God almachtich behueden ende bewaren wil
" zelich ende gefont. Wy fcriven oick in geliker
" formen den Steden Campen ende Swolle. Ge-
" fcreven op ten leften dachinMeyeannoLxxvm.
" Eerfame, bifondere, goede Vrunden.
" Alfoe uwer Eerfamheyden gedeputierde Raits-
" vrunden,by den onfen leftleden binnen der Stade
" van Harderwyck ter dachvaert ghefchickt ende
" ghevuecht gheweeft hebben, daer ter zelver tyt
" zekere punten, tot rufte ende vrede des ghe-
" meynenlants, ende onderlinge minne ende vrunt-
" fcap tonderhouden, dyenende, verfproiken, en-
" de in den befte gheraympt, ende eiken in fcrif-
" ten overgelevert worden, doch op een goet be-
" rait ende goetduncken aen beyden zyden; ende
" als ons gnedige Heer van Utrecht, die doe al-
R S " daei
-ocr page 292-
z<56 UTRECHTSCHE I47g.
^ daer in zynre Gnaden lande aen ghene zyde der
Yfelen reyfende was, alhyr in der zei ver zynre
Gnaden lande weder gekomen zyn zoude, ene
" andere dachvaert binnen Utrecht te houden on-
"t derlinge, om alsdan van den zelven punten ende
" anders, wes dan van noide zyn mochte,breyder
^ ende verder te fpreken ende te hantieren,als des
n geboirlic zyn zoude. Soeift, geminde vrunden,
t datwy, achtervolgende datter voerfcreveftaet,
n vruntlike begerende zyn aen uwen Eerfamhey-
^ den, uwe Gedeputierden Raitsvrunden, vanden
n punten voirgeruert, ende anders ten vollen ghe-
^ mformiert, alhyr binnen Utrecht teftellen, ende
„ te vuegen, op ten neyften Sonnendach na funte
5> Johans dach nativitatis naiftkomende; namem-
>( lick op ten xxvmften dach van deze teegenwoer-
3> d:ger maent des avonts in die herberge te wezen,
n ende des anderen daghes voermiddages te ver-
^ gaderen. Wy willen oick alsdan mitten zelven
n uwen Gedeputierden Raitsvrunden zoe vruntli-
M ke ende goetlike doen fpreken ende traftieren
M ende mit uwen Eerfamheyden raiden, daden en-
w de voertgaen, zoe dat tot ruile ende vrede des
w ghemeynen lants, onderlinge minne ende vrunt-
fcap te onderhouden, beft wezen ende dienen zall
M Onfe gnedige Heer van Utrecht heeft ene ee-
n meyne dachvaert tuflchen den Hollanderen ter
^ eenre, ende zyner Gnaden onderzaten ter ander
n zyden, van zekeren gebreken der neyftert Dinx-
j( dages na funte Martyns dach translationis naift-
n komende te houden, na den inhouden der zoene
5( op die Putkupe, doen fcriven, dat wy in den bes-
s> ten te kennen geven uwen Eerfamheyden, zich
M oick dair na te moigen weten te rechten, of ghy
Piek alsdan wes te doen of te verfpreken moch-
1' ten
-ocr page 293-
i4?8. JAARBOEKEN. 2<57
' ten hebben. Vermochten wy oick vorder enige
' zaken te wille ende te lieven uwen Eerlamhey-
" den , daer inne zullen ons altyt goetwillich en
' bereyt vinden , &c. Gefcreven onder zegele
" des Doemdekens van wegens der gemeynre Ec-
' clefien, ende fignet der Stadt van Utrecht op
" ten xix dach in Junio anno LXXVIII.
Insgelyks heeft de Raadt dezer Stadt gefchre-
ven aan Amersfoort en Rhenen, op dat zy haare ge-
breken tegens de Hollanders zouden voortbren-
gen.
Alle de voorgemelde Steden, uitgenomen Gro-
ningen , hebben eenige hunner Raadtsvrunden naar
Utrecht gezonden, welke op Stadts koften in het
Keyferryk ter maaltydt zyn onthaald , wordende
in des Cameraars rekening, zo wegensgezodepas-
teyen, gebraden, gebakken, wyn, kruit, toort-
fen, was-kaerffen en hoff-kaerflen , als van de Ipys
te bereiden en vordere onkoften, voor dezelve in
uitgaaf gebracht een en dertig Rhynfche guldens,
acht fluivers en zes duiten.
Ik twyffel, of de dachvaardt wel op den beftem-
dentydtgehouden is,dewyl ik'er niets van gemeld
vinde; maar wel, dat wederzeits afgezondene des
Vrydaghs naa S. Martyns dagh translatio, en
noch eens des Dingsdaghs na S. LaurensopdePut-
kuip zyn geweeft, en dat de Utrechtfche vtele
klachten hebben ingebracht tegens het onbehoor-
lyk afvorderen der tollen van de goederen, hunne
borgeren toebehorende. Mogelyk zal het uitftel
van deze byeenkomfl veroorzaakt zyn geweeft door
het fchryven van Hertog Maxlmilïaan van Ooften-
ryk aan de Stadt Utrecht, haar befchuldigende van
wangedrag, van welken blaam zy zich heeft ge-
tracht
-ocr page 294-
S68 UTRECHTSCHE I4?g.
tracht te verfchoonen by den Hertog met dezen
brief:
„ Hoichgeboere, doerluchtige, vermoigendc
„ Forfle, gnedige lieve Heer.
„ Wy gebieden ons oitmoidelike ende dyenftlike
„ tot uwen Forfteliken Gnaden, den welken ge-
„ lieven wil te weten, dat wy derzelver uwer
„ Gnaden beflotene brieve, inhoudende na lude
„ der copien hyr inne geleyt, oitmoidelike ende
„ vruntlike ontfangen, gevifitiert, ende wel ver-
„ ftaen hebben: ende en hebben zulcx, als in den
j, zelven uwer Moigentheyden brieven begrepen
„ ende verclaert ftaet, ende uwen Gnaden alzoe
„ aengebrocht is geweeft, niet gedaen, noch ge-
„ docht te doen, ende harde noide doen, of van
.„ den onfen gefchien laten zouden: ende en weten
j, oick niet anders dan alle minne, vruntfcap, en-
j, de goede nabuerfcap mit uwen Gnaden, ende
„ der zelver onderzaten, wtftaende te hebben,
„ die wy oick alzoe na onfen cleynen vermoigen
„ tachtervolgen ende tonderhouden dencken. Bid-
„ dende hyrom oitmoidelike ende dyenftelike u-
„ wen Forïtelike Gnaden, deze onfe antwoerde
„ int goetlycfte tontfangen, ende ons die ten bes-
„ ten te kieren. Ende zoe vele wy, gnedige Heer,
„ inditftuck, ende anders, onfer excufatien en-
„ de onfchout, die alzoe in der waerheyt is, ghe-
„ nieten zullen moigen, begeren wy een goetlich
», goedertieren befcreven antwoerde by dezen on-
„ fen Bode van den zelven uwen Gnaden, twelck
» wy altois, als goede nabueren, gheerne ver-
» fculden willen, zoe vele in ons is, tiegen uwen
„ Forfteliken Gnaden, die God almachtig behue-
» den
-ocr page 295-

1478. JAARBOEKEN. 269
„ den ende bewaren wil wailfaerende, zelichende
„ gefont. Gefcreven op ten xvden dach in Julio
„ anno LXXVIII.
Ook hebben de Regeerders dezer Stadt, om den
Hertog te beter van hunne onfchult te overtuigen,
verzocht de voorfpraak van Meefter Nicolaas de
Ruiter, (i) eerften Geheim-fchryver van denVorft
Maximiliaan, en tot dat einde aan hem dezen brief
afgezonden:
>
i, Eerfame, voerfichtige, bifondere, goede
„ Vrunt.
„•Wy gebieden ons zeer vruntlike tot uwen
„ Eerfamheyden, begerende den zelven vruntlike
„ te weten , dat onfe gnedige Heer van Oeften-
„ ryck ons anderdages heeft doen fcriven, gelyck
„ uwe Liefdep zien moigen in der copie hyr inne
„ befloten gheleydt; daer op wy zynen Forfleli-
„ ken Gnaden nu weder hebben doen fcriven na
„ jnnehout der copien, oick in den zelven onfen
„ brieve befloten. Ende want dan, geminde vrunt,
„ die zake, in den voerfcreve brieve geruert, on-
„ fen gnedigen Heer voerfcreve onwaerachtelike
J? aengebracht ende te kennen gegeven zyn, ge-
M lyck wy dat den zelven zynen Gnaden claer o ver
3) doen fcriven, ende wy oick zeer gheerne heb-
s) ben' zoude, dat zyne Gnaden onfe onfchout we-
„ der doichdelike verftaen endeontfangenwoude;
,, want wy anders niet en begeeren mit zynen
„ Gna-
(i) Dezes Mans levens-gevallen heeft de Heer Mieris aan-
getekent indcHiftoriederNederlandfcheVorften, VI.Bo«k,
bladi. 4»t«
-ocr page 296-
a?o U T R E C H T S C H E 1478.
„ Gnaden, ende der zelver onderzaten, dan alle
„ minne, vruntfcap en goede nabuerfcap ^e heb-
„ ben ende tonderhouden, twelck men altois in
„ der waerheyt alzoe bevynden zal; fo is onfe
„ vruntlike begeeren aen uwen Eerfamheyden, ter
„ liefden ende vruntfcap van ons, ons voer onfen
„ gnedigen Heer van'Oeftenryck, ende anders
„ daert geboert, te ontfchuldigen, ende alzoe te
„ helpen flellen ende ordinieren, daer dat behoe-
„ ren zall, dat onfe brieff geprefentiert, ende onfe
„ onfcout int duechdelycfte ontfangen moigen
„ worden, ende onfe gnedige Heer voerfcreve
„ hem veroitmoidigen wille ons by dezen onfen
„ Bode zynre Gnaden goede meyninge daer van
„ weder over te doen fcriven: biddende mede die
j, zelve uwe Eerfamheyden ons tanderen tyden in
„ gelyken, of anderen zaken, daer van wy inne,
„ buten onfen fculden , tiegens onfen gnedigen
„ Heer voerfcreven befculdicht pfte bedragen
„ mochten werden , te verantwo&xlen ende te
„ ontfculdigen. Wy willen zulcx wederom ver-
„ dienen alft behoert. Wilt ons doch by dezen
„ zelven onfen Bode uwe goede advis overfcri,
„ ven, ende ons wederom niet fpaeren in enige
„ zaken, die wy vermoigen te lieve uwen Eerfam-
„ heyden, die God almachtich behueden ende ber
„ waeren wil zelich ende gefont. Gefcreven op
„ ten xv den dach in Julio anno LXXVIII.
In deze twee brieven ftaat niet uitgedrukt de
daadt door welke de Utrechtfche zich tegens den
Hertog zouden hebben vergrepen. Was de brief
van den Hertog zo wel, als desRaadtsantwoordt,
bewaard, wy zouden daar beter bericht van kon-
nen geven. Alleenlyk kan men hier uit opmaken,
dat
-ocr page 297-
1478- JAARBOEKEN. 274
dat de Vorft ongenoegen tegens hen had opgevat,
en dat diesvolgende de Utrechtfche niet wel ten
Hoof flonden. Naar alle waarfchynelykheit zul-
len de Cabeljauws-gezinden , vrienden des Bis-
fehops, en vyanden van de Stadt, zo om dat zy
voortydts de Heeren van Brederoode, en thans de
Burchgraaf van Montfoort,hoofden der Hoekfchen,
voor hunne Raadtslieden en befchermers hadden
aangenomen, en te dezer tydt genoegzaam niets
wezentlyks zonder overleg met den laaiden uit-
voerden, de Regeerders dezer Stadt by den Vorft
verdacht gemaakt, en, ter bereiking van dat kwa-
de oogmerk, met lafter en leugen beticht hebben:
En zalde Biffchop mede niet ffil gezeten, maar ook
zy nen rol hier onder gefpeelt hebben; welke niet mee
zynen vryen wil, maar genoegzaam gedwongen,
het verdrag met de Staten hadde aangegaan, en
dieshalven niet wel konde vergeeten, dat hy, in
zyne heerzuchtige voornemens gefluit, zich op
nieuws hadde moeten verbinden, om naar het voor-
fchrift van 's Landts wetten en voorrechten zyne
regeering te fchikken en te bepaalen, zoals uit het
gedrag des BiiTchops in het vervolg blyken zal.
Dat Hertog MaximUia(m op deontfchuldigingeder
Utrechtfche geantwoord heeft, fchryft de Raadt
dezer Stadt in enen brief aan den Biffchop , welke
ik zo even mededeelen zal, doch deszelfs inhoudt
word verzwegen.
Niet tegenftaande alle deze flribbelingen en
tnoeyelykheden, bloeide thans deze Stadt door
eenen goeden Koophandel, en vergaten deszelfs
Regeerders niet denzelven hoe langer hoe meerder
te begunfligen, en op eenen goeden voet te bren-
gen , als mede te bezorgen, dat vreemde Koop-
lieden hunne waren alhier ter markt brachten. Ten
-ocr page 298-
UTRECHTSCHE
bewys hier van kan verftrekken het aanftellen van
twee Makelaars op het Zout, en het bevel-fchrift,
naar't welk zy hun ampt waarnemen, en de Zou t-
neering alhier geoeffent moefle worden.
Des Raadts Willekeur, genomen des Maandaghs
na des heiligen Sacramentsdagh , vinde ik aldus
geboekt.
* •
In den yerflen zeilen wezen twee gezwoere Make-
laers van den Zoute van der Stat wegen, ende niet
meer; ende laaer ymant die hem van der Makelaerdie
van den Zout anders onderwonde, die zoude verboeren,
zoe dicke ende menicbwerve dat gefcbiede, thien pont.
Item en zeilen die gbene, die Zout plegen te verco-
pen, gheen Zout copen tuffchen hier en der Goude,noch
tuffchen hyr ende Schoenhoven, noch binnen onferStadt
ofte Statvryheyde, dan tuffchen de Gaartbrucge,Borch-
brucge ende Vifchbrucge, dan by den gezwoeren Ma-
kelaers; ende ymant, die dat verbrake, die zoude ene
maent lang in den roeden toorn lecgen, ende daer na
tyerjle men die clocke lude, bloot s hoof t s onder die clocke
komen, ende brengen thien pont ter bet eringe, ende bid-
den den Raide vergifniffe zoe dicke dat ghefchiede.
Item en feilen die Zoutmeeflers gheen Zout meten
dat gecoft zei werden, als voerfcreven jlaet, zy en fel.
len weten van dengezwoeren Makelaers, wat dat Zout
gegonden heeft, by den koer voerfcreven.
Item waer enich perfoon, die enige voerwerde maifte
mït enigen Koipman anders, dan voirfcreven is, buten
den ghezwoeren Makelaeren, off enigen van hem, die
zei ene maent in den toorn lecgen, ende thien font ter
clocke brengen, gelyck voerfcreven flaet.
Item alle Coiplude, zyn zy van binnen of van buten
der Stadt, die Zout in fcepen te brengen plegen, die
zeilen eenreley Zout, te weten Bzyszout, Zelzout, Of
*ndtr
-ocr page 299-
1478. JAARBOEKEN. 273
ander Zout, elcx alleen in ene fcepe , brengen , by enen
koer van twaelf ponden : ende boer Zout zei onder ende
boven even goet wezen, by den zelven koer: ende dit
zei geproift zyn van den gezivoeren Makelaren , eer zy
dat Zout opflaen , ofte vercopen , zeilen ; mer die Ma-
kelaeren zeilen die Coiplude daer voir vaaernen , eer zy
hoer Zout vercopen "willen.
Item zoe wie Zout wtfcepen vercoipt , ende die mat e
yerfle heeft , die zei die mate houden , ten waer dat een
ander den kip Zout s enen cromjlert myn geven woude,
e/yen goet by den gezvooeren Makelaers , (i) die zei dan
die mate over hebben; mer txaert dat die gbene , die de
mate yerfl gehadt had, zyn Zout gelyck den anderen
af/loge ende geven imude by den gezwoeren Makelaers
voerfcreve , zoe zoude hy die mate behouden. Ende
ymant diebyr tiegensdede, zoude verboerenthienpont ,
zoe dicke dat gkefchiede.
Item en zeilen die gezindere Makelaers gheen Zout
coipcn, noch daer aen winnen , noch verliezen y by koe-
ren eede.
Item zeilen die voerfcreve Makelaers , boven hoeren
vroiken voerfcreve , voer hoeren hen hebben elcx van
eiken fcïp Zout s, dat binnen önfer Stadt ofte Stadt vry-
heyde gebracht , ende vercoft , zal werden in manieren
voerfcreve , een out bot gen, ende ene fcup vol Zout s,
daer die gezisoere Meters dat zoude mede meten.
Item en fel niemant enich Zout mit fcepen binnen on-
fer Stadt ofte Stadt vryheyden copen, by enen koer van
tien pont buten den gezwoere Makelaers voerfcreve.
Item alle broiken , die verfchynen zeilen als voirfcre-
ven is, zeilen gaen die ene helft e totter Stadt behoif,
ende die ander hel/te totter Makelaers behoif, ende die
( 1 1 Dat is te zeggen , indien de.Makclaan verklaarden dat
ket Z°ut even Soet WM«
III DEEL. S
-ocr page 300-
274 UTRECHTSCHE 1478.
fel men inmanen gelyck men onfer Stadt goeden beboert
in te manen.
Item en felmen binner onfer Stadt, ofte Stadt my-
heyde , geen Zout mitfcepen vercopen, die gezwoere
Makelaers, of ten minjten een van hem beyden , of die
ghene, die van hoer e wegen dat ampt ofte dyenfl be^vae-
ren zeil, en zyn dair by; endedie ghene, die dairdan
by zyn, zeilen hoeren coft vry hebben, tzy dattet coip
iKgrde ofte niet; ende dezen voerfcreven hen ende coji
Zei die vercoper allene gelden ende betalen.
In het Kloofler, of Gaflhuis van S. Katryne,
binnen deze Stadt, wierden arme, elendige, met
kwaaien en ziektens befmette menfchen, opgepaft,
gedient en geholpen, waerom de Stadt voortydts
eerie zonderlinge oplettenheit op deszelfs beftier ge-
had t heeft, (i) Wanneer en van wien het zelve
gefticht is, wordt niet^emeld, doch in Kerkelyke
plechtigheden en tucht, heeft het de Johanniter
Heeren tot Jerufalem, naderhand de ordre der Rid-
de-
(i) Zo dat oudtydts altydt twee Schepenen aanbevolen was
op deszelfs beheering goede acht te nemen , als blykt uit deze
oude overdracht desRaadts, genomen des Vrydaghsna S. Pe-
ters dagh in het Jaar 1388. Vant die Raet -van der Stat out
ende nynue ter waerbeyt by boren Kade, die zi daertoeghe^et
hadden, dat men jaerlix te zettenpla^h twe Scepenen, die daer
toe te zien plakken, dat dat Hospitaet,van zinte Katrinen wel
verwatert, ende geregiert •viert, maer bi des Zitfcbots tiden van
•f-uden, ze letet de Raet van der Stat, dattet die zelve Bis-
fcop vanZuden dede •verwaren, datter doegbecnghcbrec in en
viel, des daer na zynre doet, ende nu in der tyt veelgbebre.
Ken ghevaUenzyn, ende-vallen; daer omme is de Raet out ende
nywe overdragben, dat men voertaen alle jare twee manne
•van den Rade ieveiïnghe daer afdoen zal, of enygb ghebret
aaer\i„„e viele, dat men dien aenfpreke*mach, Ende altoet
TUI datr een aen bliven twe jaren lang. Deze Biffchop van
^Uöen wordt in de Jaren ijiö.tot ijjj.als Balyer vermeld.
-ocr page 301-
1478. JAARBOEKEN. 275
deren van Malta (i) genoemt, voor hare Overhelt
erkend; zo echter dat de Balyer door de Comman-
deurs en Conventualen wierdt verkoren, en door
den Grootmeefter bevefticht. Alhoewel deze Broe-
ders naar de voorfchriften van die brdre, ten oorlog
moeften optrekken tegens devyandenvanhetChri-
ftendom, en alle van Adelyke geboorte moeften
zyn, zo waren echter deze twee vereifclitens lang
in onbruik geraak t, lydendedeKloofterlingen,naar
het geloof van die tyden, een ftil en geeftelyk le-
ven, en waren zedert langen tydtveele van borger-
lyke en van gemeene af komft voortgdproten, in.
hunne zamenwooning toegelaten. Te dezer tydt
waren 'er tuflchen de Broederen oneenigheden on N
ftaan, over het aanllellen van eenen mede-helper,
(Coadjutor) welke zo hoog zyn gerezen, dat de
Biflchop, de vyf Godtshuizen, en de Raadt dezer
Stadt zich met dezelve hebten bemoeitj en heeft
de Jaatfte daar over eenen brief gefchreven aan den
Duitfch Meefter, welken ik oordeele hier niet te
moeten overflaan, om dat wy uit denzelven meer-
der bericht van de gefteltheit van dit Kloofter ont-
fangen, als de Heer Matthaeus (2) ons mede-deeld:
Het opfchrift van dezen brief is: Domino Jo-
banni de Olb, Magiftro Alimanie, ordinit
SanSti Johannis in Jerufalem,
„ Reverendiffime Pater & Domine,
„ Poft plurimas recommandationes. Cum nu-,
„ per» ut intelleximus, in quadam affamblia, five
„ con-
(i) Van welke breder onderricht geeft Matthaeus torn. x»
Anal. P- 4H- & ^q1)-
U) ^ Z7n Boek; > gcnaamt Fata & Fundat. Ecclef. lib. 1.10.
s»
-ocr page 302-
276 U T R E C H T S C H E. 147».
„ congregatione per Priores & Conventuales do-
„ mus veftre & Gamere Trajeftenfïs fuper non-
„ nullis defe&ibus & inquietacionibus, in eadem
„ domo regiminis tui fubortis & exiftentibus, ha-
„ bita & celebra"ta, venerabilis & religiofus Pater
„ & Dominus Engbertus de Foreeft, Commendator
„ five Balivus domus amedifte, fenio confraftus,
„ volens, ut dicitur, indempnitati & periculis fu-
„ turis, eidem domo imminentibus, occurrere,
„ ac pacem & tranquillitatem fibi & fra tribus fuis,
„ quantum in eo fuit, propinare, tres perfonas
„ religiofas Conventuales nominaffet, ex quibus
„ per diótos Priores & Conventuales unus in Coad-
„ jutorem fuum fuper regimen Domus & Conven-
„ tus ejusdem eligi & ordinari deberet, cum pro-
„ teftatione, quod fiidem, fic eleftus & ordina-
„ tus, ipfum fuperviveret,Commendator five Ba-
„ livus Domus & Conventusprediétorummaneret,
„ confirmationemque a V. P. juxta ritum veftri or-
„ dinis impetrare deberet. Difti tune Priores &
j, Conventuales fic congregati, poft plurimos tra-
„ ftatus & diflenfiones, virum & religiofum Do-
„ minum Johannem Continotum, Priorem antiquum
„ & honeftum, in Coadjutorera diéli DominiCom-
„ mendatoris concorditer elegerunt, & ad preces
„ fuas venerabilem & religiofum Dominum Thi-
„ meum de Everdingen , Commendatorem Domus
„ V. R. P. in Arnhem fibi aflbciarunt. Et cum
;, iidem, fic eleftus & affociatus, regimini difte
.s, domus , de confilio & afïenfu Commendatoris
„ principalis, praefuiiTent, prout in prefenciarum
„ prefunt, antediftus Dominus Johannes Contïnc-
>, tusf provcfte exiftens etatis, timens, utdici-
v tur, propter ipfius feneftutem&virium natura-
„ lium fuarum defeólum, diótam Domum, five
„ Con-
-ocr page 303-

t4?8. JAARBOEKEN. 277
„ Conventum , in fuo regimine detrimentum &
„ ruinam pati pofle, omne jus, fibi vigore eleéÜo-
„ nis & ordinationis antedióie quomolibet compe-
„ tens, coram Notario publico & teftibus in per-
„ fonam prelibati Domini Thimei tranftulit & re-
„ nunciavit, prout hec, & alia, in quodam in-
„ ftrumento publico latius continentur & confcri-
„ pta funt. Et quia P. R. Domus veftra antedióta
„ principalior exiftit religioforum ceterorum in
„ noftra civitate exiftentium, que priftinis tempo-
„ ribus per generofos & militares reclufos regi &
„ pofllderi confuevit; quod tamen ad tempus fu-
„ fpenfum five abólitum eft, quare nefcimus, nunc
„ per plebejos fimplices & mechanicos, quorum
„ parentes & amici plus obfunt, quam ordini ve-
„ ftro profunt, regitur in prefenciarum in dede-
„ cus & vilipendium totius veftri ordinis; ex quo-
„ rum regimine, nifi per P. V. R. defuper provi-
„ deatur, ipfum Domum in priftinum ftatum re-
„ ftituendo, timemus majora pericula & diflenfio-
„ nes in ipfa veftra Domo provenire pofle, que
„ revera corde dolenti videre debemus; maxime
„ cum ex antiqua confuetudine provifionem & ad-
„ jutentiam ad Hofpitale ejusdem Domus veftre
„ tenemur habere, quam continuare, &ficliben-
„ ter omnia in honorem veftri ordinis difpofita ha-
,, bebimus, quantum poflumus, & in nobis eft.
„ Precamur igitur humiliter veftram R. P. quan-
„ turn difto Domino Thimeo de Everdingen, viro
„ experto & probo, bene digno de veftra Domo
„ & Camera Trajeftenfi, providere, ipfumquein
„ Commendatorem Domus & Gamere ejusdem,
„ poft mortem prefati Domini Engberti, facere &
J5 conftituere, ipfamque Domum ad priftinum fla-
„ turn pro generofis, mijitaribus & aliis honeftis
S 3 » re'
-ocr page 304-
UT RECHTSCHE 1478-
„ reducera & reponere velit & dignetur. Quod
^ fi ad preces noftras hys diebus faftum fuerit,
j, obligamus & reftringimus nos opere & auxilio
„ di&e Domui, totique veftro Ordini,in omnibus
,, pro viribus hoftris affiftere, fuccurrere, & fub-
„ venire veile, ubi, &quando, opus fuerit, no-
„ ilris etiam expenfis & oneribus; absque enim
„ defenfione & affiftentia noftra, Domus & Con-
„ ventus predióti fe graviter illibati & illefi fuften-
„ tare poffunu Quantum autem preces noftre
„ apud V. P. R. exaudite fint, & quid opcraride-
„ beantj petimus nobis per prefentium exhibito-
„ rem refcriSi per V. P. R. quam Altiflimus con-
„ fervare dignetur incolumem tempora per longio-
„ ra. Ex civitate Trajeftenfi noftro fub figneto,
,> quo utimur. die xvm menfis Julii anno Lxxvin.
„ Humiles & devoti Burgimagiftri, Scabini,
,, & totus Confulatus Civitatis Trajeftenlis.
Vermits de-Regeering van Utrecht thans niets
Wezentlyks verrichte zonder kennis van den Burch-
graaf van Montfoort, en ook met hem over deze
zaak reets hadde gefproken, heeft ze hem verzocht
te willen overkomen, om haar vorder met zynen
Jraadt by te ftaan, en tot dat einde hem dezen brief
toegezonden:
" Edele, vrome, bifondere, lieve Heer.
" Onze gnedige. Heer van Utrecht heeft, wt
* vervolge van enigen \vt funte Katrinen Cloe-
fter alhyr, zoe \vy verftaen , aen die ghe-
'] meyne Ecclefien van Utrecht doen fcriven,
^ merende van die onlede ende moyenifle in den
Cloeiler voergevallen, ende daer zyne
" Rai.
-ocr page 305-
1478. JAARBOEKEN. 279
' Raiden, namentlick den Proeft van Maiftricht,
' ende Heer Jan van Drakenborch , ghevoicht
' ende gheordiniert by die Gedeputierden der
' vyf Goidtshufen, om te onderzoeken ende te
' vernemen theerkomen , ende die ghehele ge-
' legentheyt van der zelven zaken. Ende heb-
' ben die zelve Gedeputierden opgenomen ende
' gheraympt en Dinxdage naiflkomende des mor-
' gens tot achte ure in den voerfcreven Cloefler ,
' om mitten Commenduer, ende anders, tefpre-
' ken ende te doen, gelyck voerfcreven ftaet,
" daer by wy alsdan oick gheropenendegheeyfcht
" zyn te komen. Mer, lieve Heer , want wy in
' dezer zake niet gedaen en hebben, noch verder
' te doen en dencken dan by uwen Liefden; foe
" ift, dat wy zeer vruntlike bidden die zelve uwe
" Liefden, en Manendage naiftkomende des avonts
" alhyr te willen komen, om des Dinxdages voer-
' fcreven te doen als voerfcreven ftaet. Des ons
" niet weygerende, want wy ons gantzlich daer
" toe verlaten, ten waer of ons anders by defen
" onfen Bode deden fcriven uwe Edele Vroemhey-
" den, die, ons in des wy vermoigen weder niet
" fparende , God almachtich behueden ende be-
" waeren wil lanclivich , zelich ende gefont. Ge-
" fcreven op ten xvm den dach in Julio anno
" LXXVIII.

Veele onkoften heeft de Stadt in dit Jaar moe-
ten doen tot het verdiepen van de Haven, en het
maken van een nieuwe Spoye en Sluis-deuren aan
de Vaart: en dewyl dit werk niet konde verricht
worden zonder het leggen van dammen, en het
droog-maken van de plaats gefchikt tot de nieuwe
fpoye of kolk, door het uithoozen van het water,
S 4 het
-ocr page 306-
28o U T R E C H T S C H E 1478.
het welk van beneden door het openen van de Zyl
tot nan de Vaart fterk liep, en ook dit werck niet
flil Konde flaan, maar dagh en nacht, om de me-
nigvuldige water-uitborrelende wellen , bearbeit
moefle worden, heeft de Raadt dezer Stadt den
BifTchop verzocht de Zyl, te voren op haare be-
geerte geopent, te fluiten, en te vergunnen, dat
op de Zondagen en andere heilige dagen daar aan
mochte worden gearbeit, als blykt uit deze twee
brieven:
Eerweerdige Vader, &c.
Wy dancken uwen Forfteliken Gnaden zeer
dyenfteliken, van dattet den zelven belieft ge-
hadt heeft tot onfer bede die Zyl wt den Rynte
| openen, om alhyr verfch water te moigen ko-
" men. Ende zoe dan, gnedige Heer, op deze
tyt vaft vele waters van beneden op, ende an-
* ders, dagelycx koernpt, daer by wy in onzen
werke aen die Vaert belet ende behindert zou-
" den werden, bidden wy oitmoidelike uwen For-
' fleliken Gnaden, den voerfcreven Zyl terflont
' weder te doen floppen ende toe finten, daer aen',
"^ Gnedige Heer ons tefer tyt zonderlinge dancli-
'' ker profyt ende oirber doen zullen uwe Gnaden,
die, altois in des wy vermoigen weder over ons
|| gebiedende, God almechtich behueden wil wail-
|| faerende, zelich ende gefont. Gefcreven op ten
' yerften dach in Auguflo anno LXXVIII.
'' Eerweerdige, &c.
^ " Alzoeuwe Gnaden wel verfhen hebben, dat
^ wy van noits wegen, ende om gemeynen orber
." ende
-ocr page 307-
I47S- JAARBOEKEN. 281
' ende profyt van den lande, op deze tyt ene ny-
" we iluze ofte fpoye, op die Vaert zullen moiten
" maken ende tymmeren , daer men van waters
" noit alle dagen ende nachten aen werken ende
' arbeyden zei moiten; foe ift, gnedige Heer, dat
' wy oitmoidelike bidden uwe Forfteliken Gnaden,
" om gemeynen oerber van den lande, ende op
" dattet zelve werck ten minften coften te beth
' volmaift moige werden, wt zonderlinger gracie
" ende goedertierenheyt, te believen ende confen-
" tieren, dat wy daer inne moigen doen werken
'; ende arbeyden op Sonnendage, ende andere hey-
" lige dage , zoe lange des van noide wezen zal,
" ons daer van uwe goedertieren endegraciofeant-
' woerde by dezen onzen Bode wederzeyndende.
" Ghifberen, gnedige Heer, heb wy van onfen
" gnedigen Heer van Oeftenryke zynre Gnaden
" antwoerde op onfen brief by onfen Bode ontfan-
" gen, daer van wy copy hyr inne befloten over-
" zeynden uwen Forfteliken Gnaden, die, altois
" over ons gebiedende, onfe Heer God behueden
'? ende bewaeren wil wailfaerende, zelich ende
" gefont. Gefcreven op ten yerften dach in Au-
" gufto anno Lxxvrn.
Uit des Cameraars rekening blyktmy, dat de
onkoflen tot het voltooyen van dit werk, zo aan
hout, fteen, kalk en andere gereetfchappen, als
aan het loon der Timmerlieden, Metzelaars, en
allerley Arbeits-volk gegeven, te zamen belopen
hebben zeven en twintig duizent zeven hondert
acht en tachtig Stadts ponden en acht ftuivers. Ik
vinde niet dat 'er penningen ter betaling van deze
fchuld zyn opgenomen, maar wel dat voor een
gedeelte de gelden ingekomen van verkochte Stadts
g j Amp-
-ocr page 308-
282 UTRECHTSCHE 1473.
Ampten daar toe zyn befteedt. By voorbeeld, aan
Gysbert Thomasze, Schepen-klerk, is vergunt zyn
ampt mede te lyven op zynen Zoon Jacob, maar
twaalf jaren out zynde,mits aan de Stadt gevende
tweehondert en vyftig Rhynfche Guldens, te ge-
bruiken tot het voorgemelde werk aan de Vaart.
Omtrent dezen tydt heeft de Regeering ten ver-
zoeke van Gberyt van Rhyn deze verklaring gege-
ven van dezer Stadts gewoonte, omtrent het ver-
leenen van geleyde.
' Wy Borgermeyfteren, Scepenen ende Raide
der Stadt van Utrecht maken kont ende kenli-
ken allen den ghenen, die dezen onfen openen
M brieff zeilen zien , of hoeren lezen, of daer hy
t geprefentiert ofte getoent zal werden,- mitken-
5j tuffen der waerheyt der dingen, hyr onder ver-
» ?aurtV, Wantt,et goetliken, eerliken ende oick
M behoirhken is ghetuich der waerheyt te gheven
>f zonderlingen als men des verzocht wert, op dat'
die waerheyt onder een decfel van bevenfiche-
5j den (i) met verduyftert ofte ondergehouden en
;> werde; mer openbaer hoeren rechten geboerli-
^ ken voertgaen hebben ende behouden moige
f ende die onfculdige hoeren onfchou t, ende rechts
M genieten ende gebroken, ende die misdadige van
M hoeren mysdaet, ende quaden werken ende han-
tiennge geftraft ende gecorrigiert werden moi-
^ gen na behoeren. Soe ift, dat wv, van wegen
( den eerbaeren Gheryt -aan Ryn daer toe na den
M rechte ende gewoenten van onfer Stadt verfocht
„ en£n ygeliken certificeren mitten zelven onfen
bneve, dattet een out recht ende heerkomen
ii
van
(i) Dat is beveinfigheden, of veinzerye.
-ocr page 309-
1478- JAARBOEKEN. 283
" van deze onfer Stadt alzoe lange, dat die con-
" trary in menfchen ghehuechnifle op deze ty t niet
' en is, geweefb heeft, ende noch dagelycks is,
" ende fcarpeliken alfoe gehouden wert ende ge-
" bruicï, foe wanneer ymant, hy zy wiehyzy,
" omme alhyr binnen onfe Stadt te moigen komen,
" verkieren ende wezen na den rechten ende ge-
" woenten van der zelver onfer Stadt, mit onfer
" clocken , off andersfyns, geleyde verkondicht
" ende gegeven wordt, dat hy des zelven geleyds
" bynnen onfer Stadt ende Statvryheydevanallen
" zaken gebroken ende genieren zei moigen vafte
" ende geftedich, wtgenomen van fcade off van
" fculden, die hy onfen borgeren, ofte onderfa-
" ten, gedaen, ofte fculdich zyn mochte, daer
" van hy zal moiten te rechte ftaen, daer des na
" onfer Stadt rechten ende gewoentengeboerliken
" is. Behoudeliken oick mede, dat binnen den
" vryen marélen van der zelver onfer Stadt, na
" der ludingen onfer voerfcreve clocken, bynnen
" die zelve onfe Stadt een ygelyck daer komen,
" wezen ende verkieren mach, oick van fcaden
" ende van fculden onfen borgeren ende onderfa-
" ten aengaende; ghefondert die ons gnedichs He-
" ren van Utrecht, ofte onfer Stadt voerfcreve
' vyande , off ballinge , off voervluchtige zyn,
' off die van koren of van broken wt der zelver
" onfer Stadt zyn.
' Ende want dit aldus in der waerheyt is, daer
" van enen ygeliken , gelyck voerfcreven ftaet,
" certificierende mit dezen onfen brieve, foe heb
" wy des toerkonde onfer Stadt fignet, twelck wy
" dagelycx gebruiken, aen dezen brief gehangen.
" Gegeven int jaer ons Heren MCCCCLXXVIII.
" op ten vyften dach in Augufto,
Op
»
-ocr page 310-
484 U T R E C H T S C H E 1478.
Op het voorige jaar hebbe ik verhaald, dat dezes
Stadts Regeerders de inwoon eren van de Bildt had-
den voorgedaan , en getracht te doen genieten
hunne oude gewoonten en heerkomen. Melis iut
den Eng, opvolger in het Maarfchalk-ampt aan
Tyman Herbert, vervolgde het begonne rechts-ge-
ding tegens hem, zo dat de gemelde Regeerders
goetvonden hem te verwittigen van het geen in
den voorleden Jaar hier omtrent was voorgevallen,
en te verzoeken van deze rechtsvordering af te
zien, met dezen brief:
" Eerfame, bifondere goede Vrunt.
" Die gemeyne Buer van der Bilt hebben ons
gheclaicht ende te kennen gegeven, dat ghy
hemluden zotidt hebben doen panden, ende voer
' mynen gnadigen Heer van Utrecht doen bieden,
om des willen, dat zy in den jaer verleden, doe
Tyman Herbon, uwe Voervaerde, die clocke
hadde doen flaen, om over een misdadigen men-
fchen jufticy te laten ghefchien , den zelven
" clockenflach niet ghevolcht en hadden. Ende op
" dat uwe Eerfamheyden weten moigen waerom
die Buer den clockenflach niet ghevolcht gehadt
' en Hebben, zoe wil den zelven gelieven te we-
' ten , dat die voerfcreve gemeynen Buer op die
tyt ons oick aenbrochten ende te kennen gaven,
hoe dat zy, zoe lange dat die contrarye daer van
" in menfchen ghehuechnifle niet en was „ den
Maerfcalck van den Overftichte in der tyt, als
" hy, om enen misdadigen menfchen van den live
ter doet te brengen, die elocke dede flaen, niet
gevolgt gehadt en hadden, noch oick niet fcul-
''• dich en waeren te voleen: doch haddet den voer-
" fcre-
-ocr page 311-
1478. JAARBOEKEN. 285
" fcreven Tyman Harbort, op die tyt Maerfcalck ,
' belieft die clock te doen flaen om jufticy te laten
' gefchien, als voerfcreve ftaet, daer mede hy
" hemluden meynde te bedwingen den clocken-
" flach te volgen, contrary hoeren ouden gewoen-
' ten ende heerkomen. Ende zoe dan onze gne-
'' dige Heer van Utrecht den Staten van den ge-
" meynen lande geloift heeft, als gy wel weet,
" onfe, ende hoer, oude gewoenten ende heerko-
" men volcomelick te onderhouden, hebben die
" voerfcreve gemeyn Buer ons aengeroepen ende
" gebeden hemluden voer te flaen, ende beholp-
" lich in hoeren ouden rechten ende heerkomen te
' wezen. Zoe heb wy, ter begheerten van hem,
" aen den voerfcreven Tyman den Maerfcalck ge-
" fcreven, vruntlich begerende die voerfcreve
'' Buer van den clockenflage ende gebodetevryen
" ende te quyten, ende hemluden in hoeren ouden
" gewoenten ende heerkomen te laten bliven ende
' beruften. Daer op ons Tyman voergenoemt ter
" zelver tyt ter antwoerde gefcreven gehadt heeft
" onder anderen, dat hy die zake, ons te lieve,
" gheerne wtftellen woude, thent die incoempfte
1 ons gnedichs Heer van Utrecht alhyr. Aldus,
" geminde vrunt, zyn die Buer voerfcreve daer
op thuys gebleven, ende den clockenflach niet
gevolcht. Dachte ons dan ongeboirlike wezen,
die fcamele lude ende Buer daer en thenden te
" belaften; begeeren hyrom zeer vruntliken van
uwen Eerfamheyden, die voerfcreve Buer in dit
ftuck onbelaft te willen laten bliven, of, ons te
" lieve, die zake op te ftellen ende te veften, ter
tyt toe ghy alhyr gheweeft, ende mit onfen
Overften daer van ten volle ghefproken gehadc
J' zult hebben, daer aen ghy ons danclike doen
-ocr page 312-
286 UTRECHTSCHE i47g.
' zelt, &c. Gefcreven op ten yerften dach in
" Septembri anno LXXVIII.
Het werk van de uur-klok des Buur-kerks out en
verfleten, en daarom in het Jaar 1473.ter vermy-
ding van koften, dewyl dezelve konde gemift wor-
den, ter neder geleit, is in dit Jaar herfteld, en
zo gemaakt, dat door het behoorlyk flaan, deuren
des daaghs en des nachts aan de inwooneren wier-
den aangekondicht.
Ten verzoeke van Jacob over die Vecht, borger
dezer Stadt, heeft de Regeering deze verklaring,
nopens het erf-recht in Leen-goederen, zo in deze
Stadt, als in het Sticht, gebruikelyk; als mede van
de vriendfchap en vreede, welke ze met den Ko-
ning van Vrankryk en zyne onderdaanen beflendig
onderhield, uitgeleverd:

" Univerfis & fingulis utriusque fexus homini-
bus, Chrifti fidelibus tam prefentibus quam fu-
tnris.ad quos prefentes noftreliterepervenerint,
Burgimagiftri, Scabini & Confules civkatis Tra'
jeftenfis, falutem in Domino obedientiamque <Sc
fervitium debitum. Cum dileftus nofter conci-
vis Jacobus over die Vecht, certis ex caufis ratio-
nabilibus, ipfuin ad hoc moventibus, nobis ex-
pofitis, a nobis humiliter poftulavit, quatenus
de confuetudine tam civitatis, quam patrie Tra-
jeftenfis, fuper fucceffione hereditaria bonorum
feodalium teftimonium dare,literasque fibi defu-
per teftimoniales concedere dignaremur. NOS
igitur, attendentes poftulationi & requifitioni
, hujusmodi, fore juftas &rationi confonas, quod-
, que etiam juftum & pium eft veritati teftimo-
nium perhibere, vobis omnibus & fingulis fupra-

-ocr page 313-

I4?8. JAARBOEKEN. 28?
" diótis notum facimus ac firmiter atteftamur,
" quod de communi ufu, confuetudine & obfer-
' vantia, tam in civitate quam patria Trajectenfï,
" per tantum tempus , & a tanto tempore, quod
' ejus initium, five contrarium, in memoria ho-
" minum non exiflat, citra & ultra femper obfer-
' vatum fuit pro jure, & adhuc hodierna die fir-
" miter obfervatur, quod bona omniafeodaliaim-
" mediate poft mortem Vafalli, pofleflbris bono-
" rum hujusmodi, ad feniorem proximiorem here-
" dem mafculinum , etiam mafculo & femina in
" equali gradu & etate exiftentibus , veniant &
" devolvantur, illeque in bonis feodalibus hujus-
" modi integraliter fuccedat, abfque aliqua qua-
' cumque refufione alicujus quote, reliquis eque
" propinquis heredibus facienda. Certificamus in-
" fuper vos omnes & fingulos fupradiftos, quod
" nos, neque civitas noftra Trajeélenfisantedifta,
" cum fereniflimo ac inviftiffimo Chriftianoque Do-
" mino, Domino Rege Franciae, &c. aut fubdi-
' tis fuis, nullam penitus habemus, ac habere exi-
" ftimamus, hoftilitatem five inamicitiam, fed om-
" nem amicitiam & pacis federa fervamus; quod-
' que ad civitatem noftram Trajeftenfem omnibus
" Chrifti fidelibus antediftis liber pateat accefTus &
' fecurus, inimicis tamen reverendi in ChriftoPa-
' tris Domini noftri Epifcopi Trajeftenfis , ac no-
" ftris publice diifidatis, bannitifque, & profugis
" ab eadem civitate noftra Trajeétenfi duntaxat
" feclufis & exceptis. In quorum teftimonium
' figillum noftre antedifle civitatis prefentibus ap-
" pendi fecimus. Datum in eadem noftra civi-
' tate Trajeólenfi fub anno a nativitate Domini
" MCCCCLXXVIIJ die quarta menfis Novem-
bris.
Het


-ocr page 314-
:—
288 UTRECHTSCHE 1478,
Het komt rny waarfchynelyk voor uit het twee-
de lidt dezes waarheits getuigenis, als mede om dat
dezelve in de Latynfche Taal is opgefteld, dat
Jacob over de Vecbt dezelve zal gevraagt hebben,
om 'er buiten 's Lands , en wel bepaaldelyk in
Vrankryk, gebruik van te maken.
In het najaar is de oneenigheit tuflchen den Bis-
fchop en de Stadt Utrecht grootelyks vermeerdert,
over het gedrag van eenen Priefter, welke eene
Capelle hadde opgericht, buiten de Weerd-poort,
ten nadeele van de Bezorgers der Kerke van St.
Jacob binnen deze Stadt. Deze gefchiedenis, wel-
ke groote gevolgen gehadt heeft,vangeeneSchry-
vers met eenige omftandigheden, dan alleen van
Henricus Thaborita (i) gemeld, kan ik niet zeker-
der verhaalen, dan met de eige woorden van den
Raadt dezer Stadt, vervat in een antwoord op
eenen brief, gefchreven door Biffchop David van
Börgonje, in dezer voegen :
Eerweerdige Vader, &c.

" Uwer Gnaden brieff gefcreven óp ten vyfften
" dach van defer tiegenwoerdiger maent Decem-
' bris, innehoudende ende verclarende, hoe dat
' uwe Gnaden enen tyt hng geleden zeker man-
" date hadde doen geven na allen gerechten ghe-
" boerlike, wt vervolge van Heer DyrcxvanHues-
" den Priefters, die van wegen der Curey ten uwer
1 Gnaden Kerken van funte Jacob alhyr voer der
" zelver uwer Gnaden Officiail van Utrecht int
' recht
(O Wiens woorden Matthaeus te voorfchyn brengt, Hb.n.
Fat. &Fund. Ecclefiar. c. 9. en Hueffen Kerkel. Hiftor. II.
Deel, bladz. 157.
•
-ocr page 315-
f4?8. JAARBOEKEN. 289
" recht getoigen, ende van daer voer uwe Gnaden
mit appellacien gekomen zyn zoude, ruerende
' van ene Capelle ftaende in den Weerde buteri
' Utrecht: ende dat wy daerom degens" alle rede-
nen ende rechten, ende zonderlinghe tiegens die
' rechten van uwer Gnaden lande, die wy oicfc
' beloift hebben, Heer Dyrck voerfcreve ende Jan
' van Mekeren, Willem Bufers knecht, van heen
" gebannen zouden hebben > aen ons fcrivendeen-
'' de verzuekende, wy dien ban, Heer Dyrck en-
" de Bufers knecht voerfcreven gedaen, afflellen,
" om alle onlede ende onghenoiehten, die des ghe-
11 boeren mochten, vorder te vermyden, &c. zoo
" dat den voerfcreve uwer Gnaden brieff, dienwy
' goitlyke ontfangen, ende in goeder maeten ver-
" ftaert hebben, vorder innehout ende begrepen
" heeft. Waer op wy oitmoidelike uwen Forfte-
" liken Gnaden begeren te weten, dat wy den
" zelven brieff op ten dach van huden in onfen
" Raide out ende nywe na behoeren geprefentiert
" ende gebrocht, ende aldaer wel doerzien ende
" ghevifitiert gehadt hebben. Ende op dat wy dan ,
" goedige Heer, uwe Forftelike Gnaden die gela-
" gentheyt der zaken int rechte waer mede weten
" ende verflaen moigen, zoe gheven wy den zel-
" ven te kennen, dat de voerfcreve Heer Dyrck
" over een deel jaeren harwerts, tiegens ende con-
" trary onfe ouden rechten ende wilkoeren, (i)
" die wy oick tiegens hem endeanderen'zynen toe-
" flenderen, daer inne broikaftich, mit rechten te
" vervolgen dencken, als dat geboeren zall. (2)
een
(i) Ziet hét eerfte Deel dezer Jaarboeken, bladz. jz^..
(«) Aan eenige Leden van den Ra:adt was reets het onder-
•o-k hier van aanbevolen, zynde dsnxin. November dit be-
UL DEEL. T
-ocr page 316-

UTRECHTSCHE 1478.
een deel erven in de Weerde gecoft, off te co-
pen gepraftifiert gehadt heeft, om die voerfcre-
ve Capelle daer op te doen tymmeren, buten
wille ende confent der ghene, die dat mede be-
hoert gehad hadden te weten ende te confente-
ren. Ende die alzoe getymmert wezende, heeft
hy een deel van den bueren in den Weerde daer
toe gheinformiert ende verweól , om mit hem
aen te vallen, ende zyn voergenoemde werck,
oick tiegens ende contrary der Kerfpelkerken
van funte Jacobs voerfcreve, ende buten wille,
weten ende confent der Cureyten van der voer-
fcreve Kerken, ende anderen van uwer Gnaden
Kerken van Utrecht, daer toe gherechticht, nae
zynen voernemen ende moitwille te vorderen en-
' de te volbrengen: ende heeft daer mede fchelin-
' ge, ende twydracht, tuflchen den Cureyten,
' ende gemeynen onderfaten des voerfcreve Kers-
' pele van funte Jacobs Kerken, alzoe wel byn-
" nen Utrecht, als buten in den Weerde voerfcre-
' ve gemai(Sl ende ghefpreyt. Ende hoe wel tot
meer tyden duechdeliken ende vruntlike ver-
volcht is geweeft, zulken werk ende hantieringc
' af te ftellen ende te lecgen laten, om ruft ende
" vrede onder den onderzaten ende Kerfpelluden
voerfcreve te moigen wezen endebliven; foeen
heeft hy nochtant dat niet willen doen ; mer
altois by raide eniger, die wel beth wiften ende
" weten,zoe ons niet entwyvelt, als eenrumoyer-
" maker
fluit genomen: J'an over die Vecht, Hendrik van der A, Hen-
drik van Scerfenborcb en "fheus Koevoet z.yn gefchikt in dtr
zake -aan der nywer Cafellen in den Weerde, en van denght-
"en, die die hebben doen tymmeren, ende van die ghenen, die
de erven totter Capell« gecoft ende vercoft hebben tegen der Stut
recht.
-ocr page 317-
-
1478. JAARBOEKEN. 291
' maker ende verwecker des ohvreden vermetel!-
" ken in dit fluck voertgevaeren, recht ofFhy, en-
" de die ghene, die hem tot heer toe geraidenhet>
" ben, ende by aventueren voert raden zeilen, lie-
" ver verdriet, onvrede ende opftell tuflchen uwen
" Gnaden ende ons, ende voert den ghenen , die
" dair mit rechte mede inne te zeegen hebben als
" onderfaten, gehadt had, dan vrede ende een-
" drachticheyt. Ende heeft ten laetften zelve toe
" zommigen van den voerfcreve bueren in den
' Weerde, die hy meynde, ofte wyfte, van zynre
" opynien in dezer zake te wezen, mit enen Nota-
" rio ende tiegen des morgens vroich, eer die ge-
" meyn buer dat wyflen, gegaen, ende hemluden
" fubtylike met liftige woerden daer toe gebracht,
" dat zyluden te vrede geweefl zyn, ende belieft
" gehadt hebben, dat by hem in dezer zaken ge-
" daen is gheweeft; ende heeft zich zelven met
" Gbysbert zynen broeder doen machtigen deze za^
" ke te vervolgen, nae innehout eens inftruments
" daer van wezende. Dit aldus gedaen, heeft die
" zelve Heer Dyrck een fupplicacy gemaiftofdoen
" maken, ende die mitter Galthuys (i) ofte Broe-
" derfcaps, aen de voerfcreve Capelle van outs
' we,
fi) Genaamt S. MaartensGafthuis , in 't welk reetseene Ka.
pel was, ftaande onder de Paftooren van S.Jacob. Bifïc.hop
David hadt al in het Jaar 14.66. vergunt, dat in deze Kapel
op een gewydt Draag-outaar Miffe gelezen zoude worden,
zo dat eigentlyk geen e nieuwe Kapel gefticht wierdt, maar
de toeleg was deze Kapel te vergrooten en 'er eene Kerk van
te maken, onder voorwendsel, dat het de inwooneren van
de Weerd by winter-tydt en kwaad weer te laftig viel in d«
Stadt te gaan, om in S. Jacobs Kerk de Sacramenten teont-
fkngen, want in eene Kspel, eigentlyk maar eenebid-plaat»
zynde, wierden dezelve niet bediend. Ziet van Ryn Aante-
keningen op Heu flens Utrechtf ch Bisdom, 11. Deci, bladz, i f o.
T a
-ocr page 318-
292 UTRECHTSCHE 1478.
' wezende, zegelê bezegelt, buiten wille, weten
' ende confent van den genen, die dat van rechts
' ende gewoenten weghen mede behoeren te we-
' ten ende te believen. Twelck verhoerende en-
' de vernemende die Kerkmeylters ende gemeyne
' buer der Kerken van ftmte Jacob voerfcreve,
' om te verhueden fcade ende hinder der zelver
' Kerken, hebben enige van de bueren in den
Weerde voerfcreve , te weten Evert Scade ende
" Zegher Claisze, des voerfcreve Here Dyrcx me-
' deplegers, ende toeftenders, voir onfen Raide,
' na onfen rechten ende ouden heerkomen, doen
"' bieden, hem aenfecgende ende befprekende, dat
zylude buten wille, weten ende confent der ge-
' meynre buer, die voerfcreve fupplicacybezegelt
" gehadt zouden hebben , daer mede die zelve Ker-
ke zeer befchedicht ende behindert zyn zoude.
" Daer op die voerfcreve Evcrt ende Zegber ghe-
' rechtelike, intieghenswoerdicheytvandenvoer-
" fereven onfen Raide , ter antvfoerde gegeven
' hebben, dat zy des niet gedaen en hebben, mer
dattet die voerfcreve Heer Dyrck by hem zelven
gedaen, ende die voerfcreve fupplicacy bezegei:
* gehadt had buten hemluden, en dat zy oickdaer
' van niet en willen, (i) Welke fupplicacy in
'? manieren voerfcreve bezegelt, heeft die zelvt1
' Heer
(i) Dere verfchoninp; Beeft de Raadt niet voor goet aange-
nomen, want in des Raadts dagelyks boek vind ik den i. D:-
cember dezes Jaars overdragen te zyn: Dat men Evert Scadt
terflont of die poerte brengen zei, ende daer z.el by op b/ivf»
ter tjt toe , dat by die cop'ie van enen brieve, dien by rne&*
betegelt heeft, ruerende -van der Capeüein den Weerde , o'Jtr
doen leveren ende doen krengen zal in handen der gefehikten
•dan den Raide, ende dateren theaden nccbtant niet van der
f oer te gaen, by en lieb dei Raits jlitinge voldaen , die hem
Vsmrgeftettn x.el wtrdtn om z.yne
-ocr page 319-
i47g. JAARBOEKEN. -293
' Heer Dyrck geprefentiert ende overgegeven u-
' wen Forfteliken Gnaden, vervolgende die zelve
" zoe lange , dat die voerfcreve Capelle, zonder
" weten ende confent der gheenre, die dat van
" rechts wegen fchuldich geweefb hadden mede te
" weten ende te believen, ende buten gewoenlike
' tyden, ende boven goede oude gewoenten ende
" heerkomen, van uwer Gnaden Suffragaenen, wt
" zonderlingen ende fcarpen bevele van uwer
" Gnaden Vicarius, meytter Dyrck wt den Weer,
" (i) geconfacriert ende gewyet is gheweeft, (2)
" dat ymmers, gnedige Heer, alzoe niet en be-
" hoerde; mer had wel gheboerliker ende manyer-
" liker moigen toegaen ende gefchien , als uwe
" Gnaden dat zelve vele beth dan wy weten ende
" eerkennen konnen. Van welke geveerde ende
" hantieringe, gnedige lieve Heer, vele onluften ,
" twiften ende vechtliken gefcepen waren te ko-
" men, en had wy by der hulpe van Gode daer
" gheen voerzien op gehadt. Ende als defe voer-
>1 fcreve Capelle aldus geconfacriert ende gewyet
" is geweeft, zyn die Paftoeren, ofte Cureyten,
" der Kerken van fimte Jacob voerfcreve op funtc
" Martyns dach leftleden des morgens toe op die
'' behoerliker ure gekomen voer die Capelle voer-
" fcreve, meynende daer inne te gaen, endeMifle
" te fingen, als hem van rechts wegen toebehoer-
" de; mer Heer Dyrck voerfcreve mit zynen broe-
" der,
(O Anders genaamt Utemieert, Deken van Oudmunlter,
en Vicaris Generaal van den Birtchop. Z/iet het Aanhangzel
op de Kerkelyke OuJheden, bladz. izj.
(i) Thaborita verhaald, dat deze Wy-biffchop op het be.
vel van Biffchop David, heitnelyk in den nacht, deze Kapel
gewydt heeft, en dat deze Dirk van Huesden een Jongmu»
•fyas en een groot vriend van den Biffchop.
T 3
-ocr page 320-
UTRÉCHTSCHE 1473,
' der, ende andere zyne medeplegeren ende toe-
" flenderen in der zelven Capellen wezende, en
' wouden die Paftoeren, ofte Cureyten voerfcre-
" ve, daer niet in laten. Doch, als Heer Dyrck
* voerfcreve mitten rechten daer toe gebrocht is
" geworden, heeft hy die Capelle ontfloten, ende
" die Paftoeren, ofte Cureyten, hebben aldaer die
' Mifle gefongen , ende den gheboirliken dyenfl
gedaen. Ende nae dat die Paftoeren ende Cu-
reyten die Mifle gefongen, ende den dyenft ge-
daen hadden, heeft die zelve Heer Dyrck, tiegens
' wille ende danck der Paftoeren ofte Cureyten,
' oick aldaer Mifle gefongen, ende gedaen dat hem
beliefde, daer oick rumoyer onder den volcke
van gereyfen, ende vechtlike ghefchiet zyn, en-
de glaezien waeren meer te vallen, en vvacr dat
^ nyet verhuet geweeft. Ende nae allen dattet
voerfcreven is, wy anders niet wetende> ende
hopende die zake mit goetlicheytendevruntfcap
" gebleven ende verenicht werden zouden, heeft
'l die zelve Heer Dyrck, achtervolgende zyne ver-
metelheyt, ende by raide der gheenre, die voer
beroert ftaen, zeker citacie ende inhibitie tiegens
die Paftoeren ofte Cureyten voerfcreve, ende
^ Kerckmeyfteren der voerfcreve Kerken, ende
^ voert tiegens alle die ghene, die zich in deze
^ zake mengen, van uwen Gnaden verworven ende
J verkregen, daer mede onfe voergenoemde onder-
faten, ende ander voerfcreve buten dezer uwer
^ Gnaden Stadt van Utrecht, bynnen die Stadt
t van Wyck, zonder enige appellacien daer inne
n beruert ofte benoemt, ghecitiert ende geropen
^ werden. Twelck, gnedige lieve Heer, int wel-
^ nemen v n uwen Gnaden, direftelike tiegensen-
, <ie contrary is, ende draecht, onfenouden rech-
" ten
-ocr page 321-
1478- JAARBOEKEN. 295
" ten ende wilkoeren, over hondert, ende meer ja-
" ren mi t rypen beraide, om twydracht, laftenen-
" de bloetftortinge te vermyden, ende te verhue-
" den, duéchdelike ende \vel gheordiniert endege-
" maiél, dyer wy, alzoe wel ten verzueken ende
" begheerten van gheefteliken perfonen, als onfe
" borgeren ende weerlike onderzaten, gebruyct
" gehadt, ende daer van in enen ruftelike bezete
" geweeft hebben, alzoe lange tyt van jaeren har-
" werts, dat die contrary daer van in menfchen
" gehuechniffe niet en is, ende noch dagelycx ru-
" ftelike ende vredelike ghebruken, inhoudende in
" effect, waer yemant gheeflelich ofte weerlich,
" die enige citacien, monitorien, excommunica-
" tien, ofte anderzins enige proceflen, impetrierde
" degens onfen borgeren ende onderzaten, ende
" die alhyr brochte, die zoude thien jaer wt der
" Stadt wezen, zonder van beroip van pleyte. (i)
" Ende zoe dan HeerDyrck voericreve die citacie
" ende inhibicie voergeroert, wt raide als boven,
" gheimpetriert ende verworven heeft, na inne-
" houden ende luden uwer Gnaden briefF voerge*
" ruert, ende Jan van Mckercn die alhyr geexecu-
" tiert heeft, daer groet rumoyer ende meniger-
" hande fprake tot onrufte ende onvrede endever-
" weckinge des gemeynen volcx, tiegens uwen
" Gnaden dyenende, verrefen ende opgefleven
" waeren, foe heeft ons die noit daer toe gedron-
" gen, dat wy, in befchermenifle ende onderhou-
" dinge onfer rechten ende wilkoeren voerfcreve
" die zelve hebben moiten ter executie flellen tie-
" gens dieghene, die ons die gheerne ghebroken
" zouden hebben, ende noch gheerne breken zou-
" den.
(i) Ziet het II. Deel dezer Jaarboeken, bladz. 48»
T 4
-ocr page 322-
UTRECHTSCHE j47g.
'' den. Mer en hebben tiegens den voerfcreven
^ He&cDyrck mitter clocken nae onfen rechten en-
' de gewoonten ghene executie gedaen, dan heb-
' ben hem goetlike doen bidden zich van hem (r)
te ftellen om alles beften willen, opdat onsgheeii
' noit en waer zulcx tiegens hem mi t rechte te ver-
volghen , dacr zich dan des gheboerlike geweeft
zoude hebben.
' Aldus, gnedige lieve Heer, hopen wy zulcx
M tiegens recht ende redenen, noch tiegens den
| rechte van den lande, niet gedaen te hebben;
l' mer hebben dat gheboerlike, ende wt craften on-
fer rechten ende oude wilkoeren voerfcreve ge-
"t daen ende laten gefchien, om ruft ende vrede
onderlinge te moigen onderhouden.
' Ende want tan uwe Forfteliken Gnaden ons
ti onfe rechten , previlegien , wilkoeren, koeren
w ende ouden heerkomen geloift hebben te ondcr-
^ houden, ende oick hopen, gnedige Heer, ym-
mer niet van mynre condicien, dan uwer Gnaden
onderfaten slants van Drenthe, die, zoe wy ver-
^ ftaen, geliken rechten ende wilkoeren, als voer
geruertzyn, hebben ende onderhouden, te we-
zen;
(l) Dat is van hier, te weten uit deze Stadttegaan. Dies.
balven kan men geen geloof geven aan Thaborita , Ichryven-
«e rtat de Regenten , door gramfchap ontftoken, hem met
de klok uit de Stadt gezet, balling verklaard, en verboden
hebben op doodftrarooit weder binnen Utrecht te komen.
yjezt tienvik Tbabortta is van geboorte een Vries eewecft
« Auguftiner Monnik by Sncek, en heeft gefchrevenzo dé
Kerkelyke als Wereldfche Gefchiedenifl-en van de Geboorte
van Chriftui af tot het Jaar if8I. Van hem konnennaeerien
Worder, PQflcv.nus Aj>p«r. 850. t. i. p.7JJ. Valer. Andp.Bïbl.
»CJ£. Sweert.Athen.Be1g. Voff. ,„. de Hiflor. Latinis. 10.
?8JLBibli0t*CSi Mcdiae & infimae
. ooo*
-ocr page 323-
1478. JAARBOEKEN. 297
' zen; foe ift, dat wy oitmoideliken ende dyenft-
" liken bidden uwen Forftelike Moigentheyden,
" deze onfe antwoerde ons int goedicfte te kieren
" ende te verftaen, ende dyer in den beften te vre-
" den te wezen ; want wy mit den zelven uwen
" Gnaden niet en weten dan minne ende vruntfcap ,
" ende den zelven al te doen, dat wy fchuldich zyn
" van te doen, mit-live ende mit goede, twelck
7 uwen Gnaden alzo in der waerheyt bevynden
" zullen int eynde. Doch, gnedige Heer, ver-
' ftaen wy dat uwe Gnaden onfer niet te vreden
' wezen en zouden en blyken laten, alsze dat den
" leften traftaet tufTchen uwen Gnaden ende der
" zeher drien Staten gemaicT: ende gefloten by ons
" niet gehouden en zoude werden, des wy doch
' niet en hopen, hyrom, gnedige Heer, zyn wy
" in enigen punten van den zelven trafitaet in ge-
'' breke, des wy doch niet en weten, uwe Gnaden
" willen ons dat over doen fcriven, of anders te
' kennen geven, wy dencken onsdaer zoe geboer-
" like inne te vuegen ende te hebben, dat onfer
" moigelike te vreden wezen zullen uwen Gnaden.
" Mer, gnedige Heer , int wailnemen van uwen
Gnaden, ende by correxy van den zelven, pns
" dunft dat dit zelve traélaet na uwer Gnaden Ker-
' ken van Utrecht, onfen ouden gewoenten ende
?> heerkomen, niet achtervolcht, noch ondergehou-
' den, en.wert, zonderlinge mitten Synode ende
" die wyginge, die na ouden gewoentenendeheer-
" komen alhyrbehoerengehouden te werden, dat
* oick den gemeyner volke zeer verdriet, van dea
" zelven uwen Forfleliken Gnaden.
" Aldus, gnedige lieve Heer, waert zake , dat
' u\yep Graden van dezen, off anderen enigen za<?
" ken, onfer noch niet te vreden en waer, wilt ons
t " dat
-ocr page 324-
298 UTRECHTSCHE 1473.
dat by dezen onfen Bode int claer, ende ronde
weder over doen fcriven, ofFanderfint te weten
laten, wy willen ons altois daer zoe geboerlikeinne
hebben, als goede onderfaten hoeren Heren fchul-
| dich ende behoeren te doen. Twelck in der
' waerheyt alzoe bevynden zullen uwen Forfteli-
' ken Gnaden, die, over ons gebiedende, onfe
Heere God behueden wil zelich ende gefont.
Gefcreven op ten xxften dachinDecembrianno
LXXVIII.
Het volgende Jaar zal ons leeren , dat de rede-
nen in dezen brief bygebracht, weinig ingang by
den Biflchop hebben gevonden.
I479-
In het Jaar 1479. zyn op den gewoonlyken tydt
verkoren tot
Schepenen.
Gheryt Zoudenbakh, Borgermeyfter,in zyn ftede
Floris van Pallaes, tot zyn wederkomft, (i)
Jan van Hamerfteyn.
Willem van Lochorft.
Werner Braem.
Florys van Pallais.
Henrick van Ghent.
Rolof van Nyevelt.
Dyrck Bor van Amerongen.
Pe-
(t) In des Raadts boek vind ik aangerekent des Vrydaghs
naa Galh : Die Ratde out ende nywe hebben belieft Gheryt
Zoudenbakh onfen Sehepenborgermeyfler in zyne ftede te zet.
ten Florys van Pallais, all hy buten onfe StaJt tatz.tn^ltot
zyn wederkom/t.
-ocr page 325-
H79. JAARBOEKEN. 295»
yan Zulen Van Colenberch.
van Gruenevelt.
Jan van Lichtenberch.
van Groenenberch.
Raden,
van Scarpenborch.
Loe Berchmaker.
Jan Van Lantscroen.
Ghetyt Voet.
Clais die Ryck.
Jan Ghysbertsze.
•Simon Claisze.
Beernt van Everdingen.
Amt van der Maern.
Jan Reyersze.
Dyrck Rwfch.
Jacob Sloyer.
Jan Woutman.
Matheus Koevoet.
Dyïck Block.
Jacpb van der Borch.
Clais Dyrck Tymans zoens zoen.
Ghysbert Hoet.
Volken Jansze.
Dyrck Zas.
Lambert Bol.
Jan Ponciaensze.
Wülem van Steenre , Borgermeyfler.
Ghysbert van Cleyenberch.
Oudermannen.
Ysbrant Woutersze. ~) ,,T r ,
daes Lambertsze. ] Wantfiiyders.
Fre»

-ocr page 326-

|oo tJTRECHTSCHE i47p,
Frederick van Nes. | g .^
Gheryt van Aemitel. j
Jan Butendyck. 7 R k
Jan Claisze. 3
Jacob Stael 7 Molenaers>
Jlycout Lubbertsze. 5
Rolof Ghysbertsze. •? Linnewcvers.
Jacob Keyersze. 3
Hubert Conraitsze. | Bromv£rSj
oynion Dyrcxze. j
Ghysbert Ciaisze. 7 TT-
Ghysbert Ilenncxza j V'sc°Pers'
Ysbrant Tanszc. 7 T
T J „ -, > L,ou\vers.
Jonge Jan amail. j
Tan Eirbertsze. ? isr n
ï-lorys Ghysbertsze. j WoIIewever,.
Henrick van Vyanen. ?M.r,i„ j„n
ArntRwfch. jMaislud
Herman Kroick. 7 R
„ „ >DOtteriuden.
Herman van Zyll. S
Willem Henricxze. 7 r ,
Wouter van Bucren. j Corde™^-
Dyrck Dyrcxze. | Oudccordewaniers.
Henrick Jacoosze. J
Anfem Zalm. ~~i r r
Jan Crom. ] Corencopers.
Wilger Tacobsze. 7 „ r ,
Jacob Jacobsze van Gheer. j Oudewantfnyders,
Jan van Rodenberch. 7 Ryemfhy-
Adiiaen Ghysbertsze van der Heyde. S ders.
Jaa
-ocr page 327-
1479- JAARBOEKEN. 301
jan Boemhouwer , Overffce Ouderman. 7 Bylhou-
Jan van Mafch, Óverfte Ouderman. $ wers.
Jan de Wit | Smeden.
Jan van der Bilt. .5
Adam van Wezele, T 7^ i
Jan van Benthem. 5 ^adüacrs'
Door de aanhoudende verdeeltheden in Gelder-
landt, \vierdveelhinderaandeStichtfche, vooral
aan die geene, welkers goederen op des Stichts
eindpaalen by het Hertogdom gelegen waren, aan-
gedaan ; ook wierden zomtydts de reiflgers bekom-
merd, en yan het geene zy by h-en hadden ontzet.
Het plegen varr deze roveryenheeft aan de Regeer-
ders dezer Stadt gelegenheit gegeven, om hunne
borgeren en inwooneren voor dezelve te waarfchu-
wen, en in het begin van dit Jaar, des Saturdaghs
na den*ertienden dagh, aan alle de Gilden te ver-
wittigen, dat niemand zoude trekken of reizen naar
Gelderland dan op zyn zelfs geteyde, en dus toezien
en zorgen dat zyn perfoon of goederen geen nadeel
zoude lyden, dewyl ze dezelve,, ongdyk worden-
de aangedaan, niet befchermen, noch, gelyk ze
anders gewoon en verplicht waren , vergoeding
voor hen zouden eiffchen; en op dien zelven tydt
hebben die Raide out ende nywe gegont ende geconjen-
tiert Zweder van Montfoort ende Jan van Lanscroen,
dat zy van der Ratis wegen bezetten zeilen moigen die
Gelrefche mit hoer live ende goede, voir koere bedach-
te-, die zy voer onfen Raide gedaen hebben, te weten
Heer Zweder van Montfoerde op Heer Jan van Hemer-
den Ritter, ende Jan van Lantscroen op Godert van
Scarpenzeel; behoudeliken dat zy niemant bezetten ze l-
len anders, dan elck ivt den vierende!, daer boer e ge-
breken inne gelegen zyn. Uit welke woorden ik op-
make,"

-ocr page 328-
UTRECHTSCHE I479.
make, dat Siaeder van Montfoort en Jan vanLants-
croon fchade zullen geleden hebben in hunne goede-
ren , onder het beftier van die voornoemde Heeren
gelegen, en dat hen dieshalven vergund wordt te
bezetten de perfonen en goederen van die Gelder-
fche , welke onder de beheering van die Ampt-
mannen gezeten waren, om op dezelve het toege-
bracht nadeel te verhalen.
Op den xiv January heeft de Raadt dezer Stadt
wederom gefchreven aan den Maarfchalk wt den
Eng, en hem verzocht te Utrecht te komen, om
in het vriendelyke met hem te (preken over deBil-
tenaars, welke hy niet afliet moeyelyk te vallen
omtrent het volgen van den klokkenflag, waarvan
ik te vooren melding heb gemaakt, op deze wyze:
" Eerfame, bifondere, goede Vrunt.^
„ Wy verftaen , dat ghy die clocke int lant
„ zoudt hebben doen flaen , ende die ghemeyn
„ buer aen die Bilt den clockeflach volgen zouden
„ moiten, die wy tefer tyt om zonderlinge zaken
„ des liever verdragen hadden , begeeren hyrom
„ zeer vruntlike aen uwen Eerfamheyden die
j, voerfcreve buer ons te lieve op deze tyt thuys te
„ laten, ende alhyr mitten yerflen by ons te ko-
„ men. Wy hopen zonder twivel alzoe vruntlike
„ mit u van der zelver buer wegen te fpreken, dat
„ hoer wel te vreden wezen zullen uwen Eerfam-
„ heyden, die ons des op deze tyt niet weygeren-
„ de, ende een goet befcreven antwoerde by de-
„ zen onfen Bodewederzeyndende, Godbehueden
„ wil zelich ende gefont, ons wederom niet fpae-
„ rende. Gefcreven op ten xnn den dach in Ja-
,, nuario LXXIX. .
Doch
-ocr page 329-
1479- JAARBOEKEN. 303
Doch verre van te voldoen aan des Raadts ver-
langen , heeft hy zyne rechts-vordering tegens de-
zelve voortgezet, als mede niet willen afzien van
andere onordentelykheden, tegen Utrechtfche bor-
geren bedreven, zonder eenige acht te geven op
de reets gedaane aanmaningen, zo dat de Raadt
genootzaakt is geweeft hem dezen t weden nadruk-
kelyken brief toe te zenden:
„ Eerfame, goede Vrunt.
„ Alzoe wy tanderen tyden aen u gefchreven
„ gehadt hebben van enigen onfer borger, die ghy
„ tiegens onfe rechten ende previlegien gevangen ,
„ ende-zyn goet afgenomen, ende andere onrech-
„ te moeyenifle gedaen ofte laten doen, gehadt
„ hebt, goetlike begerende, dat ghy hem voer af-
„ genome gelde wederkierden ende hantreykede,
„ ende anders onrechter moyenifle verdroghte,
„ ons in onfen rechten ende previlegien niet quet-
„ fende : Ende oick onlancx leden vruntlike be-
„ geert hebben, in onderhoudinge onfer ende des
„ gemeynen lants rechten ende ouden heerkomen,
„ dat ghy die ghemeyne Buer van der Bilt van zul-
„ ken clockenüach, als gy op die tyt om jufticie
„ te doen, gedaen hadt, thuys laten woudt, ge-
„ lyck onfe brieve, u daer van gezeynt, daertoe
„ wy ons gedragen ende referieren van dien, dat
„ vorder innehouden ende begrepen hebben.
„, Twelck doch in als u alzoe niet en heeft belieft
„ te willen doen in afterdeel ende groeten prejudi-
„, cium onfer rechten, ende previlegien, endeou-
,, den heerkomen van den lande, die ons myngne-
„ dige Heer van Utrecht geloeft heeft te onder-
5, houden, als ghy wel weet. Mer ghy hebt, in
„ ver-
-ocr page 330-
304 UTRECHTSCHE
„ verfmadeniiïe van dien, den Schout aen die Bilt
„ voer hem zelven, ende die ghemeyne Buer al-
„ dair doen panden, om des willen y dat zy uwen
„ voerfcreven clockenflach niet en volehden, en-
„ de voer mynen gnedigen Heer van Utrecht doen
„ bieden, zoe wy vefftaen. Want wy dan onfe
„ rechten, ende previlegien, ende oude heerko
„ men des gemeynen lants onderhouden, ende doen
„ onderhouden willen na onfer macht ende moi-
„ ghe; foeifl, dat wy nu aen u fcryveri, eernfte-
„ like begerende ende verzuekende, dat ghy al-
„ hyr mitten yerflen koempt, ende onfen borge-
„
5>
ren van hoeren afgenomen gelden, ende fcaden
„ daer by geleden, behoerlike reftitucie ende ver-
„ floringe doet; ende die voerfcreven Schout en-
„ de gemeyn Buer van der pandinge ende gebode
„ coflelois ontflaet ende quytfchelt, als dat naden
„ ouden heerkomen van den lande geboert teghe-
„ fchien , ende ghy zelve wel weet. Ende als
„ ghy dan alhyr gekomen zyn zult, heb ghy dan
it op onfen borgeren < ende anderen vo'erfcreve,
„ yet te zeegen, daer inne wil wy u alhyr eoet
„ recht ofte befcheyt, voer onfen Raide doen en-
„ de wedervaeren laten , daer ghy des begeeren-
„ de zult werden, zeker wezende, indien o-hy in
„ gebreke vielen in dezen, dat wy dat alsdan
„ tiegens u dencken te vervolgen ende te verha-
„ len, als onfen goeden rait dan daer op geboer-
„ like gedragen zal, in tyden ende wylen daer
„ toe dyenende , begeerende hyr van uwe goet-
«
like befcreven antwoerde by dezen onfen Bo-
„ de , ons eyntlike na moigen weten te rechten,
„ God wil u behueden zelich ende gefont. Gc-
i, fcreven op ten fevenden dach in Februario anno
y, LXXIX.
In
-ocr page 331-
1479- JAARBOEKEN. 305
In dit Jaar hebben ook de Buuren van' Vechten,
•/.ynde een gehueht een klein uurtje van de Stadt
Utrecht gelegen , zich beklaagt, dat hen tegen
hunne oude heerkomen zedert eenigen tydt door
den Maarfchalk gevergt was den klokkenflag te
volgen, het welk gelegenheit gegeven heeft tot
dit Raadtsbeüuit des Manendages na Invocavit:
Soepenf Raide ende Oudermans, hebben ter waerheyt
ondervonden, dat die Bueren van hechten van ouder
geiKoente den clockflach, als die Maerfcalck de clocke
f lach te Jlaen om te rechten, nyet gewicht en hebben
langer, dan zynt die tyt barwerts, dat Gheryt Mu-
lart Maerfcalck is geweeft, ende daer inne zelmenmit-
ten Maerfcalck /preken, dat by die zelve Bueren by
hoere oude gewoente late,
Op Vaftelavont in deze Stadt een Steekfpel zul-
lende gehouden worden, heeft de Raadt op Vrou-
we LichtmifTe dit befluit genomen: Scepene, Raide
ende Oudermans hebben belieft, dat onfer Stadt Came-
raer geven zei den goeden mannen j die een Steekfput
hebben zullen albyr in den f^ajlelavont fes dantze toert-
zm, vier hof keerfen, drie pont was aen cleyne keer*
[en, ende acbte pont kruyts,
De vetdeeldheden in Holland tüiïchen de Hoek-"
fche en Cabeljauwfche gingen te dezer tydt we-
derom fterk in fwang $ van welke, als tot onze
Sdchtfche gefchiedeniffen niet behoorende, ikgee-
ne melding doen zal, dan alleen voor zo verre on-
ze Utrechtfche met dezelve gemoéit zyn geweeft.
Dieshalven kan ik niet voorby gaan eenig verflag
te doen van het geen te Hoorn voorgevallen is.
Marten Velaar, Schout van Hoorn, van de Cabel-
jauwfche zyde, was van zynampt ontzet >eahad-
//ƒ. DEEL, V 4e
-ocr page 332-
3o6 UTRECHTSCHE 1479.
de met veele zyner aanhangeren de Stadt verla-
ten, (i) Om wederom met de zyne in de Stade te
komen, zag hy uit naar eenen welke machtig was
hem hulp en onderftand te doen, en treed in on-
derhandeling met den jongen Jan van Egmond, aan
wien hy, onder toezegging en verband van hem
weder in Hoorn te brengen, overdoed en verkoopt
zyn Schout ampt. Deze Jonker Jan van Egmonl,
om bezit te konnen nemen van deze waardighei:,
maakt een overleg om de Stadt by verrafling in te
nemen. Ter bereiking van dit oogmerk verzameld
hy eenig volk , en doet het zelve in Schepen naar
Hoorn zeilen , maar door onweer verhindert de
Stadt te naderen, wordt de aanflag kort hier naar
te land hervat. Doch die van binnen waren wel op
hunne hoede, zo dat deze, zo wel als de voorige,
toeleg mislukte. Een gedeelte van het volk, ter
inneeming van Hoorn door den Heer van Egmoti
uit de Stadt Buuren (2) afgezonden, was gewapend
met een overdekt Schip de Vecht afgezakt, en,
na de mislukte tocht wederom in de Stadt Utrech;
geharnaft gekomen zynde, aangehouden en in de
gevangenis gebracht, om dat men niet wift wit
zy voor hadden, en de Stadt zonder verzocht, veel
min verkregen,vrygeley ingetrokken waren. Die
van Hoorn, hier van tyding krygende, zonden
aanflonts, als Gouthoeven getuigt, eenen Borger-
meefter
(i) In de Chronyke van Vlaanderen, II.Deel, »8 Ctpitt.
bladz. rpo. word verhaald , dat hy zyne ryke en machtige
Vrienden hadt aangezet, om de Stadt te verlaten, opditde
Dorgerye door armoede zoude genootzaakt worden hen we-
der in te roepen , en het beftier van de Stadt wederom ia
kanden te krygen, doch dit ii hem mislukt.
(t) Gouthoeven, bladz. f if. fchryftdatzy teCuylenborck
en Yfelftein thuis boorden.
-ocr page 333-
1479- JAARBOEKEN. 307
meefter naar Utrecht, om uit de gevangene be-
richt te krygen van den voorgenomen en kwalyk
afgelopen aanflag. De Stadhouder en Raden van
Holland fchreven eenen brief aan de Stadt Utrecht,
verzoekende dat de gevangenen mochten worden
ondervraagt naar de oorzaak van dezen optocht, en
van wien zy hier toe bevel hadden ontfangen, en
naar het geen vorder tot deze onderneming betrek-
king hadt. Jonker Jan van Egmond deede zyn be-
klag by den Biffchop, als mede by de Regeerders
dezer Stadt, over deze aanhouding. En de Bis-
fchop, aan wien reets kennis gegeven was van dit
voorval, door den Heer van Egmont, verzocht de
ontflaging te willen uitwerken, hadde msgelyks
aan den Raadt dezer Stadt gefchreven, ter begun-
ftiging van de begeerte des Heeren van Egmont.
Alhoewel deze brieven , zo door den Stadthouder
en Raden van Holland, als door den Biffchop en
jonkheer Jan van Egmond, niet bewaard zyn, zo
kan men echter uit de antwoorden, door den Raadt
dezer Stadt, welke ik op ons Stadthuis gevonden
heb, zo aan den Biffchop, als aan den Heer van
Egmond toegezonden, de gebeurtenis van dit geval
opmaken; en zal ik dieshalven dezelve hier mede-
deelen. Aan den Biffchop is op deze wyze geant-
woord :
„ Eerweerdige, &c.
, Uwer Gnaden brief, inhoudende, dat die
Drofte ende Ritmeyfler tot Buren den zelven
' uwen Gnaden hebben doen fcriven, woe enen
' tyt geleden die edele Heer Joban JoncJieer 'jan
' Egmont, hebbende beveel van mynen gnedigen
' Heer van Oefterjyck eniger zyner Gnaden za-
V 2 „ ken
-ocr page 334-
UTRECHTSCHE 1479,
„ ken te vorderen, zoude hebben doen komen ze-
„ ker gezelfchap van Bueren tot zeker ftede, daer
„ hy die begheerde; ende die zelve gezellen we-
,, derom komeride, zoude wy die alhyr gevangen
„ ende in ftockefl gheleecht hebben , mit meer
„ woerden daer inne begrepen , heb wy goetlike
j, ontfangen ende verftaen. Soe en weten wy niet,
„ gnedige Heer , dat wy alhyr enige van Bueren
„ van den voergeruerde gezellen gevangen heb-
„ ben; mer is waer, dat anderdages een deel ge-
yt wapender luden in enen verdeélen fcepe die
„ Vecht wtgevaren zyn, van den welken in hoe-
„ ren wederkomerfthiene alhyr geharnaft ende ge-
„ wapent inquamen, die wy getueft ende opge-
„ houden hebben, als wy dat int lange onlancxle-
„ den over deden fcriven uwen Gnaden; foe ift,
„ gnedige Heer , dat ons corts daer na zeker be-
„ Ilotenc brieve van den Stedehouder ende Raiden
„ van Hollant gezeynt ende gheprefentiert zyn
„ gheweeft , inhoudende ende verclarende, hoe
„ dat zy in der waerheyt verftaen hadden, dat wy
„ alhyr gevangen zouden hebben zeker getale van
„ ghezellen, die in meyninge zouden geweeft heb-
,, ben, om te komen by nachte, of by ontyden,
„ mit crachte van volke van wapenen, om in te
„ nemen die Stede van Hoorne, zonder dat zyfir-
„ de dat rechte verftant of fondament daer of
„ hadden hoe dattet toegegaen zoude hebben, of
„ wie die geley tsman daer of was, of van waer
„ dat zy waeren, ons biddende, ende van wegen
„ myns gnedichs Heeren ende Vrouwen va»
„ Oeftenryck ende van Bourgondien, &c. bege-
„ rende ende verzoekende, dat wy die zelve ge-
„ vangenen examineren ende onderzoeken wou-
„ den, waerom dat zy die voerfcreve Stecte in
„ wou-
-ocr page 335-
1479- JAARBOEKEN. 309
„ wouden nemen ? ende wie zy aldaer gefonden
.„ hadde mit cracht van volcke by ontyde? ende
„ tot wiens verfouck, ofte begeren, dat zy dat
„ gedaen zouden hebben? ende van waer dat zy
„ waeren? ende hemluden over doen fcriven ende
„ fignificeeren tgoent dat wy by hoere confeffie
„ ende beleyinge waerachtich bevynden zouden,
„ op dat zy, als overfte rechters van dien landen,
„ ende tot confirmacie van der voerfcreve Stede
„ van Hoorn, alzulke provifie daer inne doen
„ mochte,in den name van mynen gnedigenHeer
„ ende Vrouwe voerfcreve, op dat die zelve Ste-
„ de van Hoorn, in dy en t meer geboerde, daerby
„ niet verdurflich befchedicht noch ontvreempten
„ worde. Achtervolgende dan , gnedige Heer,
„ die voerfcreve bede, begheerte ende verzoe-
„ kinge, heb wy mitten voerfcreve gezellen ge-
„ boerlike doen fpreken, ende hem doen exami-
„ neren ende onderzoeken van der materien voer-
„ geruert, ende tgoent ondervonden ende beleyt
„ is geweeft op die tyt weder over doen fcriven
„ den Stedehouder ende Raiden voergeruert: en-
„ de dencken ons oick in dezer zake voert zoe ge-
„ boerlike te hebben, dat die voergeruerde Rit-
„ meyfler, noch niemant anders, redenen hebben
„ en lullen ons mit rechte in dit ftuck te beclagen.
„ Biddende oitmoidelike uwe Forfteliken Gnaden
„ deze onfe antwoerde int befte te kieren, over
„ ons altois gebiedende in des wy vermoigen, te
„ live ende te dancke den zelven uwen Gnaden,
•>
die God almachtich behueden ende bewaeren
wil lanclivich, zelich ende gefont. Gefcreven
,\ op den xxvi ften dach in Februario anno LXXIX.
ïlet antwoord aan Jonkheer Jan van Egmond is
van dezen inhoudt;
V 3 ,, Ghe-
-ocr page 336-
UTRECHTSCHE 1479.
" Ghebcertige, vrome, lieve, Heer, bifon-
" dere goede Vrunt.
'* Wy hebben uwer liefden brief, inhoudende,
' dat die zelve kortzleden zich gefchiól hadden om
" binnen Hoorne in Weftvrieslant te reyfen, ende
" aldaer die pofleffie te nemen van den Schoutara-
' bochte, dat mynen gnedigen Heer van Oeften-
" ryck uwen Liefden gegont ende verfcreven zou-
' de hebben; ende dat die zelve uwe Liefden, om
' hoers zelfs perfoen te befchermen, ofte van noi-
' de geboert hadde, zich ftarck gemaicl:, ende deels
" vrunden mede te reyfen gebeden zouden hebben;
van den welken zommige wt den hoip alhyr om
" hoeren penningen te verderen gekomen zyn, die
" wy terftont aengegrepen ende gevangen hebben
' zouden, ende wouden die,ter gonftcn ende lief-
" den van die rebelle van Hoorn rechten, (r) &c.
goetlike ontfangen, ende in goeder maten ver-
' ftaen,ons vorder verhails verdragende van dien;
want wy niet en twivelen tinhouden van den zei-
ven in uwen verfchen memorien noch wel wezen
mach. Waer op wy vruntliken begeren te we-
ten uwen Liefden, dat onlancxleden een deeJ
gewapents volcx in enen verdeólen fcepe die
Vecht wtgevaren zyn, waar zy wouden, ende
wat zy te zinne hadden te doen, en willen wy
op die tyt niet, ende int wederkomen van hem-
luden die Vecht op in den zelven verdeóten fce-
pe, zyn alhyr in hoeren harnafch ge wapen t een
" deel
(i) Mogelyk zal de afgezondeHoornfcheBorgermeefterbf
die van Utrecht tot die ftraf-oeffening hebben aangehouden,
ten minften zal zyn overkomft gelegenheit tot het verfprei-
den van dit gerucht gegeven hebben.
-ocr page 337-
1479. JAARBOEKEN. 311
" deel van den zelven gezelfchap gekomen, die
" wy, om wetentheyt te verkrygen van hoeren
" reyfe ende voernemen, getueft ende opgehou-
" den hebben. Soe hebben wy corts daer nae van
" den Stadthouder ende Raiden van den Hove van
' Hollant zeker hoer beflotene brieven ontfangen,
" inhoudende ende verclarende, hoe dat zy in der
11 waerheyt verftaen hadden, dat wy alhyr gevan-
" gen zouden hebben zeker getal van gezellen, die
' in meyninge geweeft zouden hebben om te ko-
" men by nacht of by ontyden, om in te nemen
" die Stede van Hoorn , zonder dat zylude dat
" rechte verftant ofte fundament dair of hadden ,
" hoedattet toegegaen zoude hebben, of Avye die
" geleytsman dair of was, ofvanwaerdatzy wae-
" ren, ons biddende, ende van wegens myns gne-
" dichs Heeren en Vrouwen van Oeftenryck, &c.
Begerende en zo vervolgens als in den voorgaande
brief aan den Biflchop, zynde alleenlyk hetfloteen
weinig anders opgefteld, beftaande uit deze woor-
den: " Wy en weten oick mitten zelven uwen
" Liefden anders niet dan minne ende vruntfcap ,
" die wy zoe vele in ons is, zeer gheerne achter-
" volgen ende onderhouden willen mit uwen Lief-
" den, die, ons in des wy vermoigen niet fpae-
" rende, God almachtich behueden wil zelich en-
" de gefont. Gefcreven op ten yerften dach in
" Meerte anno LXXIX.
Wat vorder deze gevangens is overgekomen heb
ikuitdedagelykfcheRaadts of Buurfpraak-boeken
niet konnen nafpeuren,dewyl in dezelve niets daar
van aangetekent ftaat; maar uit eenen brief den
eerften July dezes Jaars door den Raadt dezer Stadt
gefchreven aan Harbern van Oy, Droflaart en Rit-
V 4 meefter
i
-ocr page 338-
312 UTRECHTSCHE 1479.
meefter tpt Bueren, en Jan van Arkel, Baftart &c.
welke op ons Stadhuis bewaard is, konnen wy zien
"wat hen wedervaaren is, waarom ik dezelve hier
Zalby voegen:
' Eerfame, bifondere, goede Vrunden.
" Enige van onfen borgeren hebben ons te ken-
' nen gegeven, dat een, genoempt Clais Goederts-
ze, hoere erven ende goeden, in den landen van
Bueren gelegen , befproken, ende rechtsvorde-
ringe totter eygenfcap toe daer op voer uwen
Eerfamheyden gedaen zoude hebben , om des
wijlen , dat hy tanderen tyden voer zynen broe-
der, Dyrck Kwiek in der wanderinge geheten,i
alhyr pp die tyt gevangen, yeryolcht ende colt
gedaen gehadt heeft, zynen broeder voerfcreve
van der gevangenifle voerfcreve te quyten ende
' te yryen. Soe, goede vrunden, mach u wel ver-
ftaen , dat in tyden verleden die zelve Dyrck
Knoick mit meer anderen, die alhyr binnen onfen
Stadf, buten weten ofte confent van onfen Rai-
de, gewapent mit harnafch, tiegens onfe oude
heerkomen ende goede gewoenten , \yt hoers
" zelfs wijle ende auftoriteet, gekomen waeren,
" gevangen zyn geweeft, ende ene wyletytsdaer-
' om in der gevangniffe gelegen hebben : ende
want tan ten laetflen die zelve Dyrck mit zyne
medeplegeren ? doen zy van hoeren gevanghis-
fen ontflagen ende ontlafl worden, in zegelen
't ende brieven pervede gedaen, ende lyflich ten
heyligen mit opgerichten vingeren gezwoeren
:'t heeft mit ?ynen vryen moitwille,'dat hy, zyn
ieyen !ang geduerende, ons, noch onfen Rai-
i[ den, dyenren,borgereri noch onderzaten, noch
'" den
-ocr page 339-
1479- JAARBOEKEN. 313
" den ghenen, die zynre gevangnifle deelachdch
" zyn moigen, niet misdoen, noch doen misdoen ,
" en fel by hem zelven, noch yemant anders van
" zynre wegen, in woerden noch in werken, hey*
" melich noch openbaar, in gheenre wys: ende
' waert zake, dat hy hyr inne, of in anderen pun-
' ten, in der zelver oeryede oick begrepen, broik^
" aftich bevonden worde, zich zelven alsdan be-
kent eerlois, trouwelois, ende meynedich, en^
" de van allen goeden rechten tot onfer behoif ver-
' vallen te wezen, ende zyn lyf verhoert te heb-
' ben; biddende voert in den zelven zynen brieve
" alle Forflen, Hertoigen, Greven, Banreheeren ,
' Ritteren, Knechten, Amptluden, Steden ende
" allen Gerechten , daer hy alsdan bevonden zei
' werden, dat aen hem, en aen zyn lyf, te rech-
' ten, ende te doen rechten; ende daer en tiegens
" en fel, noch en wil, hy zich niet weeren mie
" ghenen rechten gheeftelich noch weerlich, noch
' mit ghenen exceptien, oude ofte ny we vonden ,
' hoe men die noemen ofte verfieren mochte in
" enigherwys; gelyck deze voerfcreve ende ande-
' re punten die voergeruerde zyne oervede brieff
" claerliken innehout ende begrepen heeft: Ende
'' die voerfcreve Clais zyn broeder onfer borger
". goede om deze zake wille belaft ende befproiken
' gehadt heeft, zoe ift, eerfame, bifondere goede
1 Vrunden, dat wy dit in als in den beften teken-
" aen geven, ende daer van advertieren uwe Eer-
" famheyden, vruntlike begerende den voerfcre-
" ven Cl$is ende Dyrck zynen broeder alzoe te be-
" richten, ofte anderfins u te vervuegen, dat on-
" fer borger goede coftelois gevryet ende ontfla-
" gen moigen weiden ; want indien des niet en
?' ghefchiëde, £oe zouden wy zulcx tiegens hem-
V 5
-ocr page 340-
UTRECHTSCHE. 1479.
" Inden dan vervolgen rnoiten, zoe des van rechts
" wegen, ende na innehouden van de voerfcreve
" oervede, geboerlike zyn zoude. Endezoevele
" dezer onfer vruntliker begheerte ghefchien zal
" moigen, daet van begeren wy een goetlich be-
" fcreven antwoerde by dezen onfen Bode van
" uwen Eerfamheyden, die ons weder niet fpae-
' rende, God behueden wil zelich ende gefont.
' Gefcreven op ten yerflen dach in Julio anno
' LXXIX.
•x
Uit dezen brief, welke ons uitlevert eenen vol-
leedigen inhoudt van een oorvedes brief, van welke
ik in het eerfte deel dezer Jaarboeken, bladz. 8<5.
een ontwerp en voorfchrift heb opgegeven,blykt,
dat de gevangens naa gedane oorvede ontflagen
zyn.
Frederik ivt den Ham, Maarfchalk van het Ne-
der-fticht, floorde zich weinig aan de herhaalde
aanmaningen, hem door de Regeerders dezer Stadt
zo dikwerf gedaan, maar voer voort dezelve op
allerley wyzen te kwellen, waar door de gemelde
Regeerders genootzaakt wierden fterker middelen
te gebruiken, om hem het fchenden van Stadts
voorrechten te beletten. Hy hadde eenige men-
fchen, naar de Stadt Utrecht rydende om de open-
baare Marktdagh by te woonen, omtrent Jutfaas
doen gevangen nemen, tegens de rechten en oude
heerkomens, volgens welke aan een ieder de vrye
aan, en wederkomft, naar, en van de Stadt, ten
tyden van het houden van eenen vryenMarkt, was
toegelaten: ook hadde hy de Overften onweerdig
behandelt en bejegent. Waarom de Raadt hem
gelaft heeft op de poort, dat is in de gevangenis,
te gaan, en daar zo lang te verblyven, totdat over
zyn
-ocr page 341-
1479- JAARBOEKEN.
zyn veelvuldig wangedrag zoude zyn geoordeeld.
Het gevolg hier van zal ik met de eige woorden van
het Raadts-befluit, genomen den vyfden April,
uit het dagelyks Raadts-boek opgeven:
Want FREDERICK WT DEN HAM, Moer-
fcalk van den Nederjlichtede, na dat onfe vryejaer~
marSt inne geluyt was, enige perfonen, tot onfer vrye
jaermarEt rydende , of van daer fceydende, omtrent
Jutfaes gevangen hebben, ende op den Ham (i) ge-
bracht, ende FREDERICK die aldaer gezekert beef t:
ende oick onfen Overften in der tyt harde onweerdige
-moerden gegeven gehadt heeft: daerom hebben die Rai-
de out ende nywe gefloten, alfe dat FREDERICK
bloot s hoofts voer den Raide komen zei, ende bidden
den Raide vergif niffe: ende hy zei voer al den revers
brief van zyn Maerfcalcampt voerfcreve bezegelen, zoe
by daer op aengenomen ende ontfangen is voer dendrien
Staten in den generael CapitteL Voirt zelhy wilkoren,
loven, zekeren ende zweren in brieven, dat hy desge-
lycx noch tegen der Stadt rechten, privilegiën, gewoen-
ten ende oude heerkomen, ende zonderling tiegens den
Lantbrief ( 2) immermeer zo lange hy leeft, niet te
doen, noch doen doen, by hem zelve,noch nietnantan-
ders , mit raide noch mit dade, heymelik noch openbaer,
in gheenrewys. Oick zei hy viilkoren, loven ende zwe-
ren, als voerfcrevenjlaet,om dezer zake willen,daer-
om hy nu gevangen heef t geweejl, niemant, hyzywie
hy zy, niet te misdoen in woerden noch in werken, hey-
melich noch openbaer, by hem zehen, noch by niemant
anders in enigerwys. Ende moert zake, dat hy in eni-
ge
(O Dit oud Adelyk Huis en Slot is thans noch in wezen,
gelegen omtrent anderhalf uur van Utrecht, bj het Dorp
Vleuten.
(i) Ziet Matth. lib. u. de Nobilit. cap. 4.7. cnookcap. 18.
.„
-ocr page 342-
UTRECHTSCHE
ge pzmten wirfcrive broikaftich bevonden voord, dat
God verhueden moit, ahdan zal hy tot vermaninge van
den nyen Raide in der tyt ter/lont komen binnen onfc
Stadt, ende daer niet wtfcheyde, hy en hebbeden Rai-
de yerjl gebet ert in alzo veel deels , als der Stadt aen-
gaen mach tottes Raits goetduncken. (i) Ende FRE-
DERICK heeft belooft wt de Stadt niet tefcheyden,
ter tyt hy de voerfcreve brieve bezegelt zal hebben, en-
de hy heeft ghewilkoert , geloift y gezekert ende gezwo-
ren als voirfcreveftaet,
Op het Jaar 1482. zullen wy zien, wat hem
zyne beloften niet nakomende, wedervaaren is.
Te dezer tydt zyn door eenen uitfpraak de v'er-
fcnillen tuflchen Evert van Zoudenbalch , Ambachts
heer van de Weerd , en de Bueren ter nederce-
leit. (2)
In de Maanden April en May zyn 'er verfcheide
dacnvaarden gehouden met den Biflchopen de Sta-
ten, zo teSeyïl, te Heze, als te Wyck.overver-
icheide zaken het welvaren van het gemeene Land
rakende, zonder dat dezelve in het byzonder uit-
gedrukt worden. Naar alle waarfchynelykheit zal
'er gehandeld wezen over de middelen om de ftro-
perycn der Gelderfche te beletten, en zullen 'er
ook door de Staten klachten zyn ingebracht tegens
den Biflbhop en zyne Amptenaren, over het niet
nakomen m veele opzichten van het verdrag in den
Jare 1477. aangegaan; doch voor al heeft het ge-
ding tuffchen den Biflchop en de Stadt Utrecht,
over
(!) Van 4it laatfte fs hy ontheft den xxv Auguftus dezes
j 3 ÏTS»
' W ZietdeüitfpmkbyMatth.Fundat.Ecclef.p ,±8 wet
Jer°T01tr«er lollen
,
en het Brug geld in de Weert.
rief vanverharing
-ocr page 343-
1479- JAARBOEKEN. 317
over het uitzetten van den Priefter Dirk van Hues-
den, een groot voorwerp van beraading uitge-
maakt, zo als ik zo even zal melden. Ik nebbe ge-
vonden verfcheide brieven door de Regeerders der
Stadt Utrecht, met kennis van die van Amen*
foort (i) aan de drie OverylfelfcheSteden afgezon-
den , ernftig verzoekende dat zy fpoedig eenige
hunner Raadtsvrienden te Utrecht willen zenden,
om als goede Stichts-luiden den anderen met raad
en daad by te flaan. In deze brieven dringen de
Utrechtfche fterk aan, om zeker verband voor nu
en voor altoos af te Hellen, zonder te noemen welk
verband het geweefl zy. Of de Biffchop zich wat
te ver ingelaten en verbonden heeft om de Heeren
van Egmond in Gelderland by te flaan, en gewild
heeft dat.de Staten dit zouden goetkeuren, is my
onbekent. Het is zeker dat hy die Heeren , zo
veel in zyn vermogen was,geernebegunftichthad.
Die van Campen fchynen niet zeer bereit zich ge-
toont te hebben, om aan de begeerte van de Stadt
Utrecht te voldoen, onvergenoegt zynde over de
behandelingen den Domdeken Ludolpb van Veen,
hunnen geboren borger, aangedaan, die onder de
acht perfonen was , welke voor eenen tydt uit
Utrecht moeften blyven, en nader te recht geftelf
\vorden , als hier boven bladz. 184. te leezen is.
En dewyl Deventer en Swol de zaak der Camper-
fche zich aantrokken, hebben de Utrechtfche no-
dig geoordeelt hunne onfchuld aan te toonenby de-
zen brief, dienende tot wederfchryvens op het ant-
woord van die van Ca?npen.
"Eer-
(i) Met Amersfoort was te dezer tydt de Stadt Utrecht
nauw verbonden , welke volgens het fchry ven van Hedain het
voorige Jaar alle des Biflchops aanhangsren de Stadt hadde
doen ruimen.
-ocr page 344-
3i8 UTRECHTSCHE 1479.
" Eerfarae, bifondere, goede Vrunden.
' Wy hebben uwen brieff ons ter antwoerdege-
" fcreven, ruerende van enen verbande, goetlike
' ontfangen, ende in goeder maten verftaen, ons
' vorder verhails verdragende, niet twyvelende
' die materie van dien in uwen goeden memorien
' noch wel te wezen. Soe, goede vrunden, heb
" wy uwen Eerfamheyden die zake in den beften
' te kennen gegeven, want die den zelven, ende
' den gemeynen lande, gelyck ons , aengaet.
" Dunftudan, goede vrunden, dattet nut ende
oerber weer daer op mit ons te vervolgen, daer
des geboerlike zyn zoude, ende daer voert inne
' te raiden ende te verzien, zoe dat tot ruft ende
' vrede, ende gheheelre vruntfcap ende enicheyt
' beft dyenen zoude, wy zyn bereyt ende prefen-
tieren ons daer toe. Waert oick zake, dat uwe
" Eerfamheyden mit ons dit ftuck niet vervolgen
en wouden, zoe dencken wy nochtant die zake
int goetlycfte endevruntlycftetetraftieren, als,
" ende daer, des geboerlike zyn zal. Ende zoe
" uwe Eerfamheyden ons vorder fcriven, dat ghy
" tanderen tyden uwegedeputierdenRaitsvrunden
alhyr tot ons overghezeynthebben, omdiefche-
' linge tuffchen onfen gnedigen Heer ende ons ver-
refen, als ghy fcryft, te verlykenen, bevynden
' ghy in der waerheyt uwe geboere medeborger
' daer inne niet gevordert is, die nochtant altyt
' overbodich isgeweeft, als hy noch is, zich met
' rechte te verantwoerden van tghene hem opge-
' leyt wert,daer op die Steden Deventer en Swol-
le mit hoeren, ende ghy mit uwen Deputaten,
begheert hebben uwen medeborger voerfcreven
5>
ter antwoerde ende tot rechte geftelt mochte
" wer-
-ocr page 345-
1479- JAARBOEKEN. 319
" werden, des hem ende u tezer tyt niet en heeft
" moigen gefchien van onfer zyde, gelyckdatden
" zelven uwen brieff vorder ende breder innehout
' ende begrepen heeft. Soeift, eerfame, bifon-
' dere, goede vrunden, dat ons zulcx uwes aen-
" fcrivens buten onfen fculden zeer vervreempt,
" ende niet zonder redenen; want wy niet en we-
' ten, dat enich van uwen borgeren van ons on-
" gevordert of behindert zyn mach, ende harde
" noide gehengen zouden in onfen bedrive enigen
' van uwen borgeren te veronrechten. Had ghy
" oick in uwen brieve ymande benoempt, villich-
' te wy zouden daer vorder op antwoerden naghe-
" legenthey t der materien; dan wy vermoiden, of
' ghy in uwen verdeéten aenfcriven yet meynen
' mocht Meyfter LUDOLF VAN DEN VENE, die
" een gheeflelich perfoen ende Priefter is, ende,
' als ghy wail weet, onder onfenjurisdi£Hen ende
" bewynde niet en is, van wien wy tanderen ty-
" den wel fprake ende woerde gehoert hebben.
' Mer, geminde vrunden, ghy weet wel, tgoent
" hem opgeleyt wert, is ghefchiet van den drien
" Staten van den lande, ende niet van ons alleen:
" ende dat die zake tiegens hem niet vervolcht en
' is tot hyer toe, wert gelaten om alles beften wil-
" Ie,zoe diezyne ere aendraicht zoe wy verflaen.
' Wy-verflaen oick vorder, dat in verledene ty-
" den, als hy van enigen , die mit hem te doen
" hadden, voer den Heeren van den Capitcel van
" den Doem tUtrecht mitten rechte befproiken is
" geweeft van den zelven Heeren van den Capit-
" tel, ghedecliniert gehadt heeft, ende die Staten
" vanden lande dencken hoeren zaken mitten rech-
' te te vervolgen in tyden en wylen des geboerli-
" ken zyn zal. Hoe dat eynden will en wete wy
" met.
-ocr page 346-
32o U T R E C H T S C H E 1479.
" niet. Ons ftaet oick wel voer, dat laefhverve
" als uwe ende der ander uwen Steden voerge-
" noemde Gedeputierde alhyr by ons waeren, en-
" de woerde van dezer materie hadden, wy hem
' prefentierden op onfen coft Generael Capittel te
' doen lecgen, om hoeren zaken te openen ende
' te kennen te geven, ons prefentierende, wes
" wy ter liefden van uwen Eerfamheyden in dit
' ende andere fhicken doen mochten, dat wy daer
' btreyt toe waeren, ende noch zyn op onfen coft,
' twelck zy lude niet aen nemen en wouden, mer
" zyn van heen ghefcheyden , hoere zake onghe-
opent blivende.
" Aldus, geminde vrunden,- moich gy wel mer-
ken ; dat wy in dit fluck onfculdich zyn, indien
uwen Eerfamheyden theerkomen, tmiddel ende
teynde van dezer zake te vollen ende ghehiel
" overgebracht, ende relacie daer van gedaen is
geweefl, als uwe Gedeputierden dat zelve ge-
zien , gehoert ende gehantiert hebben; want wy
altoes bereyt geweefl: hebben, ende noch zyn,
uwen borgeren alle vorderfcap ende vruntfcap
te doen tot hoeren rechten, die in onfen vermoi-
gen zyn: begeerende hyrom vruntlike van den
zelven uwen Eerfamheyden, deze onfe antwoer-
de int duechdelycfte van ons af te nemen, ach-
tervolgende ende onderhoudende nochtant onze
onderlinge ende behoerlike vruntfcap, daerinne
wy in ghenen gebreke vallen en willen.
Soe vele dan noch in dit fluck ghefchien ze!
'' moigen, daer van begeren wy een goetlich be-
'' fcreven antwoerde by dezen onfen Bode van den
'' zelven uwen Eerfamheyden, die ons weder niet
^ fpaerende* onfe Heer God behueden wil zelich
Ji ende gefpnt. Gefcreven op den x den dach m
" Majo
-ocr page 347-
*4?9- JAARBOEKEN. 321
" Majo anno LSXIX. Wy fcriven oick in gelyken
" ende vorden den anderen tween Steden Deventer
" en
Die van Campen fchynen het gewaand ongelyk
haren borger aangedaan zo hoog opgenomen te
hebben , dat zy geweigert hebben te voldoen aan
het verzoek; maar Deventer en Swol hebben eeni-
ge Raadts-vrunden naar Utrecht gezonden, van
welkers aankornil kennis gegeven is aan de Amers-
foortfche, met verzoek van hunne gevolmachtigde
herwaarts te fchikken, in dezer voegen :
11 Eerfame, bifondere, goede Vrunden.
" De Gedepu tierde Raitsvrunden der Steden
" Deventer ende Swolle zyn gifteren avont alhyr
" gekomen tot onfer begheerten , merende van den
' verbande, &c. gelyck wy dat anderdages te
*' kennen gegeven ende gefcreven gehadt hebben
" uwen Eerfamheyden. Soe wy dan , geminde
" vrunden, morgen ten negen uren in den Doem
" tUtrecht van der voerfcreve ende andere zaken ,
" tot ruft ende vrede des gemeynen lants dyenen-
" de, met de voerfcreve Gedeputierden te fpre-
" ken ende te traóiieren dencken, twelckwyoick
" buten uwen Eerfamheyden niet doen , noch daer
" inne voertgaen en willen, is onfe vruntlike be-
" geeren aen den zelven uwen Eerfamheyden , ,
" uwen gedeputierden Raitsvrunden morgen ten
" negen uren alhyr by onfen ende ander vrunden
" in den Doem te fchicken ende te vuegen, om in
" de voirfcreve zake te helpen raiden , ende te
" tra&ieren, ende dye te vuegen, zoe dat nutfte
" wezen, ende tot rufte ende vrede des gemeynen
HL DEEL. X " lants
-ocr page 348-
322 UTRECHTSCHE 1479.
' lants befte dienen zal, &c. Gefcreven op ten
" xxni ften dach in Majo anno LXXIX.
Deze afgeveerdigde der twee voornoemde 0-
veryfTelfche Steden zyn ook ter gehoor geweeft by
den BifTchop, met wien zy afgefproken hebben,
dat eenige leden van de Staten in het begin van de
Maand Juny te Wyk zouden komen, op welken
dagh de Biiïchop en de Staten ieder zouden opge-
ven hunne befwaarnifTen over het geen van weer-
zyden tegens den inhoudt van het laatfte verdrag
zoude misdaan zyn, om, was het mogelyk, die ge-
breken te heelen. De Ütrechtfche hebben hunne
in fchrift geftelde grieven voor den beftemden dagh
aan die van Amersfoort, met welke zy thans nauw
verknocht waren, vertoont, om'erby, of af, te
doen het geen zy oordeelden te behoren, en hen
tot dat einde dezen brief toegezonden:
„ Eerfame, bifondere, goede Vrunden.
Alzoe anderdages , by tuflchen fpreken der
' Gedeputierden van Deventer ende van Zwolle,
" verfproiken ende gefloten wert tuflchen onfen
" gnedigen. Heer van Utrecht ter eenre, ende
' zynre Gnaden Staten van den Landen ter ander
zyden, alze dat onfe gnedige Heer zynre Gna-
den g0reke, die hy op ten Staten, ende die zel-
ve Staten hoere gebreken, die zy op zyne Gna-
den te zeegen moigen hebben,contrarydenlaet-
flen traftaet, en Manendage naiftkomende bin-
" nen Wyck, die een den anderen, over ende we-
"n der, overleveren zullen; foe heb wy een deel
|| gebreken, die ons duncken tiegens den voer-
fcreve tra&aet lopen, doen colligieren ende be-
" fcri-
-ocr page 349-
Ï479- JAARBOEKEN, gag
" fcriven, die wy hyr inne befloten overfeynden
" uwen Eerfamheyden , tot dien eynde, of den
" zelven yet beliefde daer wat by te doen zetten
" of die te corrigeren, zoe dat nutfte wezen ende
" beft dienen zal: Begerende vruntlike aen uwen
" Eerfamheyden ons by dezen onfen Bode uwe
" goetduncken ende believen daer van weder te
" doen overfcriven. Ende vermoigen wy yet vor-r
" der daer inne, willen wy ongefpaert zyn van
" uwen Eerfarnheyden, die God behueden wil ze-
" lich ende gefont. Gefcreven op ten vyften dach
" in Junio anno LXXIX.
Alhoewel in deze brieven melding gemaakt wordt
van verfcheide befwaarniflen, zo van den Biflchop
tegens de Staten, als van de Staten tegens den Bis-
fchop, den gemeinen lande rakende, zo was echter
het voornaamfte ftuk het verfchil tuflehen den
Kerkvoogdt en de Stadt Utrecht, over het ont-
zeggen van de Stadt aan den Priefter Dirk van Hues,
den, en eenen Jan van Mekeren, van welke ik op
het einde van het voorige Jaar verflag heb gedaan.
Deze hadden hunne klachten aan den Biflchop ger
<iaan, en van den zelven verkregen zekere ver»
maan-brieven, beveelen en verklaringen, (monïr
tien', mandaten en dedaratien naar den reehts-flyl ge*
naamt) tegens de Regeerders der Stadt, welke, on»
der aanbieding van wel te recht te willen flaan voor
den Officiaal, of eenigen anderen Rechter, door
den Biflchop binnen de Stadt Utrecht te ftellen, en
met vertoog, dat volgens de voorrechten yan de
Stadt, geen borger of onderdaen, veel min de Re?
geerders, buiten de Stadt in rechten mochten be-
trokken worden, verzocht hadden vernietiging van.
het geen de BiiTchop reets ten hunnen nadeel had-
X» de
-ocr page 350-

324 UTRECHTSCHE
de uitgegeven. Doch de Biflchop zulks weigeren-
de , hadden zy zich beroepen op den hogen Recht-
bank te Keulen, of op den Afgezant van den Paus
in Neder-Duitfchlandt, of op den Paus, of op het
Roomfche Hof. Biffchop David zeer oplopende
van aart, en yerftoort, dat zy niet gehoorzaamden
aan zynen wil, weigerde het hoger beroep toe te
Haan, en heeft op den eifch van Wïllem Bufer,
Landrechts-vorderaar (Procureur Fiscaal) de O ver-
ften,' Schepenen, Raden en Oudermannen van de
twee vorige Jaaren in den Ban gedaan, endiegee-
nen, welke in dit Jaar deze Eer-ampten bekleeden,
nevens de gantfche Stadt Utrecht, onder een In-
terdift gebracht. De Raadt dezer Stadt dit on-
recht niet konnende verdragen , heeft befloten dit
geding tot het uiterfte toe te vervolgen, en ge-
tracht de Geeflelykheit, de Ridderfchap en de
Overyflelfche Steden te overreden, dat dezezaak
raakte de voorrechten en privilegiën van hunne
Stadt, en dat, indien men den Biflchop daar mede
liet geworden, zy binnen korten het zelve te wach-
ten hadden ; en dat het dus hun belang was, om
de Stadt Utrecht te helpen tegens de openbaare
fchennis van hare rechten; en dat alle de Leden
van Staat den anderen altydt moeften byftaan tegens
alle indrachten , welke de Biflchop tegens zynen
eedt aan het Sticht gedaan, en het verband onlangs
aangegaan, wilde te werk ftellen.
Ik heb lang in twyffel geftaan, of ik dit geding
met by voeging van de ftukken en bewyzen, daar
toe behorende, voor zo verre ik die gevonden heb,
hier zoude opgeeven, uit vreeze van aan zommi-
ge lezers, voor al aan die geene, welke de Latyn-
fche Taal niet machtig zyn, te zullen verveelen.
Maar dewyl by geene Sehryvers een goet bericht
vaq
-ocr page 351-

1479- JAARBOEKEN. 325
van het zelve wordt gevonden, en ik geerne myn
verhaal met echte bewyzen beveffige : als mede
om dat my in onze Utrechtfche Gefchiedeniflen
geen voorbeeld voorgekomen is,'t welk een hoger
beroep zo omftandig uitlevert, en de Lezer uit dit
geval een recht befef zal konnen krygen, hoede
beroepen van des Biffchops vonniffen tot een
hoger Rechtbank zyn verricht, heb ik geoordeelt
verplicht te zyn, alles het geen ik betrekkelyk tot
dit geding uit oude boeken en fchriften, op ons
Stadhuis beruftende, verzameld heb, hier te moe-
ten mededeelen.
De Raadt dezer Stadt befloten hebbende deze
zaak te vervolgen, heeft goetgevonden het beroep
tegens de uitgegeve vermaan-brieven, beveelen,
&c, te doen op het Hof van den Aards-buTchop
van Keulen, en de Overflen out en nieuwe gemag-
ticht aan te nemen tot Raadts-mannen en Pleit-be-
zorgers die geene, welke zy oordeelen zouden de
bekwaamfte te zullen zyn. De namen der g-ene,
welke benoemd zyn ter bevordering van dit hoger
beroep, {taan uitgedrukt in dit navolgend kennis-
fchrift.
„ NOS Proconfules, Scabini, Confules & Com-
„ 'munes Oudermanni Confilii antiqui & novi civi-
„ tatis Trajeftenfis, univerfis & fmgulis prefen-
„ tes noftras literas feu prefens publicum inftru-
„ mentum, infpefturis, facimus manifeftum, quod
„ nosindomonoftraConfdii, ad irifra fcnpta fa-
„ ciendum fpecialiter congregati, omnibus melio-
ribus modo, via, jure, flilo, caufa & forma^,
„ qjjibus melius & efficacius potuimus & debui-
„ mus, acpoffumus & debemus; citratatnen quo-
rumcumque noftrorum Sindicorum revocatio-
X 3 » nem,
-ocr page 352-
82(5 UTRECHTSCHE 1479.
„ nern» Fecimus, conftituimus, crea'vimüs ac fo*
„ lempniter ordinavimus, ac tenore prefentium
a> facimus, conftituimus, ac creamus nollros, &
„ difte civitatis noftre, Sindicos & Procuratores,
>5 aftores, faflores , negotiorumque noftrorum
„ geftores, ac mincios fpeciales & generales; ita
„ tamen quod fpecialitas generalitati non deroget,
i4 hec e contra, videlicet honorabiles & difcretos
j, viros Dominos & Magiflros Johannem Strick in
j, majori, Bernardum Roede in Sanéti Salvatoris,
„ Jacubum Amilh de Amflelredam in Sanfti Petri,
.,, Petnim Hermanni de Oudewater, WUbelmum di
>j fVinfen in Sahfti Johannis, Martinum de Ahn-
i} dorp in SanÊle Marie , Ecclefiis Trajefteniibus
j, perpetuos Vicarios: Aelbertwn Schuerzack Nota-
w riurn, & Nuntium juratum Ecclefie beate Ma*
ii, riepredifte, Tbimannum de Molendino, Jacohim
>j Schout PresbiteroSj Florentium Tztvynen, Zege*
,j rum de Haerlem, Jvhannem Rover, Bernardum dt
Si Monqfterio, Thhnannum de Loenen, Fredericim
„ Keyfer, jfohannem Zygeri, Reynemtn Spa!, Hen-
j) rfc«m Kat gen, Johannem Scheel de Arnhem, ,7"-
j, bannem Reyneri de Wamel, Ghysbertum de Meer*
„ /oe, Wïlhelmum Buer, Elyam de Covelfcoten, M-
„ catum Andree de Domborgen, Alardum Wufixe, Ni-
,j colaiim Nicolai de Medenblyck, & Johanmm dt
j, Scheydemaker, Clericos civitatis & dyocefis Tra-
,, jeftenfis: nee non Johannem Goch juniorein, ^a-
„ hannem de nova EccIe/ia, Bernardum de Orzoyt
„ Martinum BAEK, Adolphum Zegener, Johannem
„ Smedeking de Rekehnchufen, Thlmannum van der
,, Horft, & Adam de Aquhgrano, in venerabiliCu-
V, ria Colonienfi eaufarum Protairatores t abf§ntes
j, tanquam pfefentes, & quemlibet eorum in foli-
M difiiu Ita tamen, quod non fit melior condicio
» Pri»
-ocr page 353-
1479- JAARBOEKEN. 327
„ primitus occupantis, neque deterior fubfequen-
„ tis; fed quod unus eorum incepit, alter eorun-
„ dem id perfequi valeat mediare & finire cum ef-
„ feftu, ad, noftrorum, & communium noftro-
„ rum civium, nominibus & pro nobis, quamcum-
„ que, feu quafcumque, appellationem, feu ap-
„ pellationes a nonnullis fententiis declaratoriis,
>, monitionibus, requifitionibus , preter & contra
„ juris difpofitionem per reverendum inChriftoPa-
>, trem & Dominum, Dominum David Epifcopum
„ Trajeftenfem, in nos, ut dicitur, latis, aliis-
„ que penis & gravaminibus nobis comminatis &
„ illatis interponendum, illasque quibuscumque,
„ quorum intereft aut intererit, & ubi notum fuerit,
„ infinuandum & intimandum, caufasque earum,
„ nee non quafcunque caufas nobis per prefatum
„ Dominum David Epifcopum, ejusque civitatis
„ Trajedtenfis Procuratorem Fifcalem, feu quos-
„ cunque alios contra eosdem, ac per nosillismo-
„ tas & movendas, cum omnibus & fingulis fui s
„ emergentibus, incidentibus, dependentibus &
„ connexis, coram quibuscumque judicibus ordi-
„ nariis, extraordinariis, datis feu dandis , aut
„ impetratis feu impetrandis, quacumque auébo-
„ ritate fungentibus feu funfturis, profequendum
„ & pertraÊlandum: nee non pro nobis & di£Hs
„ civibus noftris comparendum & agendum, nos-
„ que & jura noftra defendendum, proponendum,
„ fupplicandum, proteftandum, allegandum, ju-
s, dicis auxilium implorandum, in loca, Notarios
5) & Judices conveniendum & concordandum, fu-
„ fpeftos & fufpe6ta recufandum , caufamque fu-
J5 fpicionis hujusmodi proponendum &probandum,
5, ac literas quafcunque, gravem vel jufticiam in
„ fe continentes, impetrandum & obtinendum,
X 4 »«ini-
-ocr page 354-
32S UTRECHTSCHE 1479.
„ impetratisque & obtentis ex adverfo contradi-
„ cendum, libellum feu libellos & quafcumque pe-
„ titiones fummarias verbo vel in fcriptis dandum
„ & recipiendum, darique& recipi litem, feu li-
„ tes conteftandum & conteftari, de calumpnia
„ vitanda & veritate dicenda, cum omnibus &
„ fmgulis capitulis in & fub calumpnie juramento
„ contentis, jurandum & deliberandum, jurari-
„ que & deliberari ponendum &articulandum,po
„ nique & articulari videndum & audiendum, con-
„ tra libellum ac pofitiones & articulos partis ad-
„ verfe, verbo velinfcriptis, dicendum & exci-
„ piendum , ac replicandum, duplicandum , tri-
„ plicandum, & fic deinceps multiplicandum; nee
„ non libello acpofitionibus&articulisrefponderi,
„ ac illos ad probandum admitti, & remiffionem
„ ad partes dicendum, petendum & obtinendum:
„ teftes,_literas, inftrumenta, & quecumquealia
„ probationum genera in modum probationis pro-
„ ducendum, produftisque ex adverfo contradi-
„ cendum, in teftes &~eorum diéta dicendum &
„ excipiendum, crimina & defeftus objiciendum
„ & probandum, declarandum, & declarari con-
„ cludendum & renunciandum , concludique &
„ renunciari, & ad alios quoscunque terminos,de
„ ftilovel confuetudine fervaiï folitos, procedere,
„ &procedi videndum & audiendum; fententiam
„ feufententias, tam interlocutorias quam diffini-
„ tivas, ferri petendum & obtinendum; ab ea,
„ feu eis, feualio quocumquegravamine illatovel
„ jnferendo provocandum & appellandum, appel-
„ lationem, feu appejlationes hujusmodi, profe-
„ quendum, intimandum, infinuandum & notifi-
„ candum; apoftolos, expenfa, dampna & inte-
„ refle taxari petendum & recipiendum, & fuper
m „ ipfis
-ocr page 355-
Z479. JAARBOEKEN. 329
„ ipfis expenfis jurandum, fi necefle fuerit; abfo-
„ lutionem fimpliciter, vel ad cauthelam, ac re-
„ ftitutionem in integrum, & quecumque alia ju-
„ ris beneficia, impetrandum & obtinendum, im-
„ petratisque & obtentis ex adverfo contradicen-
„ dum; citatorias & alias quascumque literas &
„ earum executionem, impugnandum; cautionem
„ de ftando juri & parendo mandatis Ecclefie, &
„ alias quascumque cautiones, interponendum, &
„ interpofitas relevandum; unum quoque, velplu-
„ res, Sindicum & Procuratorem, aut Sindicos &
„ Procuratores, loco eorum fubftituendum, eum-
„ que vel eos revocandum, & onus Sindicatus &
„ Procurationis hujusmodi in fe reaffumendum to-
„ ties quoties opus fuerit, ac eis, vel eorum alteri
„ videbitur expedire; & generaliter omnia alia &
„ fingula faciendum, dicendtim, exercendum,ge-
„ rendum & procurandum, que in premiflis & ci-
„ tra ea neceflaria fuerint, feu etiam quomolibet
„ opportuna, & que nos faceremus, feu facére
„ poffimus, fi premiflis omnibus & fingulis pre-
„ fentes & perfonaliter intereflemus, etiam fitalia
„ forent, que mandatum exigerent magis fpecia-
M Ie, quam prefentibus eft exprefllim.
„ Promifimus infuper & tenore prefentium pro-
„ mittimus, vice & nomine omnium & fingulo-
„ rum, quorum intereft, intererit, aut interefle
„ poterit quomolibet in futurum, nos ratum &
„ gratum perpetuo habituros totum id, & quid-
„ quid per diélos noftros Sindicos & Procurato-
„ res , aut eorum quemlibet, ac ab eis, vel ab
Jf eorum altero, fubftitutum,aut alterum ipforurn
„ aftum, faftum, diftum, geftum, procuratum-
n ve fuerit in premiflis, aut aliquo premiflbrum,
^ relevantes exnunc eosdem ab orani onere fatis-
X 5 „ dandi.
-ocr page 356-
UTRECHTSCHE 1479.
„ dandi, judicioque fifti, & judicatum folvi, cum
„ omnibus & fingulis fuis claufulis neceflariis &
„ oportunis, fub hypotheca &obligatione omnium
„ bonorum noflrorum, prefentium ac futurorum,
„ ac qualibet alia juris & faéli renunciatione ad
„ hec neceflaria, pariter & cauthela.
„ In quorum omnium & fingulorum fidem, &
„ teftimonium premifforum, prefentes literas, feu
„ prefens publicum inftrumentum exinde fieri, &
„ per difcretum virum Tylmannum de UJlaria, Cle-
j, ricum, Notariumque publicum fubfcribi & pu-
„ blicari mandavimus , flgillique civitatis noftre
„ antedicle appenfione juflimus & fecimus com-
„ muniri.
" Datum & aftum Trajefti in domo noflra Con-
" fulatus antediéla, fub anno a nativitate Domini
millefimo quadringentefimo feptuagefimo nono,
indiélione duodecima , die vero tertia decima
menfis Maji, hora oftava ante meridiem vel
" quafi, Pontificatus Sanftiffimi in Chrifto Patris
& Domini noflri Sixti, divina providentia Pape
" quarti, anno oftavo, prefentibus ibidem difcre-
tis viris Anthonio Petri & Arnoldo de Werve, ci-
vibus Trajeftenflbus, teflibus ad preraifla voca-
* tis Ipecialiter & rogatis.
Op deze algemeene laftgeving, alles vervatten-
de het geen in het vervolgen van een geding te
ftade kan komen, is gevolgt eene zonderlinge, op
denzelven tydt, ftrekkende om den Biffchop aan te
melden het hoger beroep, in dezer voegen:
Univerfis & fingulis prefentes noflras literas,
] feu hoc prefens publicum inftrumentum vifuris
^ feu legi audituris, nos Proconfules, Scabini,
" Con-
-ocr page 357-
JAARBOEKEN. 331
' Confules & communes Oudermanni, antiqui &
" novi Confilii civitatis Trajedtenüs, facimus ma-
" nifeftum, quod nos in domo noftra Confilii, ad
" infrafcripta fpecialiter congregati, omnibus me,"
" lioribus modo, via, jure, ftilo, forma, quibus
" melius & efficacius potuimüs & debuimus, ac
' poflumus & debemus, fecimus, conftituimus,
' creavimus & folempniter ordinavimus, ac faci-
" mus, conftituimus, creamus & folempniter or-
' dinamus , citra tamen quorumcumque aliorum
' per nos conftitutorum Sindicorum & Procurato-
*' rum revocationem, noftrum & difte civitatis
" noflre Sindicum & Procuratorem, actorem, fa-
' ftorem, negotiorumque nofbrorum infrafcripto-
' rum geftorem, ac nuncium fpecialem & genera-
* lem; ita tamen quod fpecialitas generalitati non
' deroget, nee econtra, videlicet providum virurn
' Nicolaum Endree Domborgen, Clericum Traje6len-
' fisDyocefis, abfentem tanquam prefentem, ad ,
" nofbrorum, & communium noftrorum civium &
' incolamm, nominibus & pro nobis , quamcum-
' que feu quafcumque appellationem feu appella-
" tiones, a nonnullis fententiis declaratoriis, mo-
" nitionibus & requifitionibus, per reverendum in
" Chriflo Patrem & Dominum, Dominum Da'uid^
" Epifcopum Trajeftenfem, contra nos,, ut dicitur,
' latis, aliisque penis feu gravaminibus nobis com-
" minatis & illatis, aut inferendis, interpofitas &
" interponendas, prefato domino Epifcopp, aliis-
" que quibuscumque, quorum interell, feu interefle
' poterit quomolibet in futurum, infinuandum, in-
' timandum, notificandum, ac ad quorum & cujus-
•" libet eorum veram notitiam deducendum, Apo-
" llolosquepetendum &recipiendum toties, quo-
" ties ubi, w; quando, necelTariumfuerit & oppor-
" tuj
-ocr page 358-
33* UTRECHTSCHE i47p.
l tunum; unumquoque, velplures, Sindicum &
n Procuratores, loco fui fubftituendum, ac eum vel
n eos revocandum, & onus Sindicatus &Procura-
M ooms hujusmodi in fe reaflumendum toties, quo-
n ties opus fuerit, ac ei vifum fuerit expedire: &
j( generaliter omnia & fmgula faciendum, dicen-
sj dum, gerendum, exercendum &procurandum
5> que m premiflls & citra ea necefTariafuerint, feu
n etiam quomolibet oportuna, & que nos facere-
„ mus T facere Poffemus, fipremiffis prefentes
n & perfonahter intereflemus, etiamfi taliaforent
^ que mandatum exigerent magis fpeciale, quam
n prefentibus eft expreffum. Promifimus infuper
tt & tenore prefentium promittimus, vice & no'
5> mine omnium & fingulorum, quorum intereft
n feu mterefle poterit quomolibet in futurum, nos
„ «tnm & gratuna perpetuo habituros totumid,
M & quidquid per ditlum noftrumSindicum&Pro-
>f curatorem, ac ab eo fubftituendum feu fubfti-
M tuendos, feualterum ipforum, aftum, faftum,
n diétum, geflum procuratumve fuerit, feu aliquó
•t ipforum, relevantes ex tune eosdem ab omni
„ °"e^e fati^ndi, iudicioque fifti & judicatum
„ JP'X1»,m omnibus & fingulis fuis claufulisneces-
f> larus & oportums, fub ypotheca & obligatione
omnium bonorum noftrorum, prefentium & fu-
turorum.
„ " In ^uorum omnium & fingulorum fidem & te-
n Ihmoiuum premiflbrum, prefentes literas, feu
„ ?refens Pubhcum inftrumentum, exinde fieri
H & per difcretum virum Tylmannum de UJlaria
n Clericum, Notanum publicum , fubfcribi &
» PH°hcan» /igiHique civitatis noflre antedifte'
" JU TS ^fecif"us appenfione communiri. Da.
turn & aftum Trajefti ^ domo noftra Confula-
tus
\
-ocr page 359-
147<>, JAARBOEKEN. 333
" tus antediéta, fub anno a nativitate domini mil-
" lefimo quadringentefimo feptuagefimo nono; in-
" dióHone duodecima, die vero tertiadecimamen-
" fis Maji, hora oftava ante meridiem vel quafi,
" &c.
Tot Pleit-bezorger in het Hof van Keulen, heeft
de Stadt, op aanraden van die van Amersfoort en
andere, verkoren Meefler Jan van Gocb, wien zy
met dezen brief tot dezen dienfl verzocht hebben:
" Eerbaere, lieve, geminde Vrunt.
" Onfe gnedige Heer van Utrecht heeft ons tie-
" gens onfen rechten ende privilegiën bezwaert
" mit zommigen mandaten ende deckratien, daer
" van wy na den rechten, om onfen rechten tebe-
" fchermen, totten Hove van Colne geappelliert
" hebben. Soe wy dan, geminde vrunt, die appel-
" lacie aldaer in den zelven Hove te vervolgen
" denken, ende uwe Eerbaerheyden ons harde zeer
" van der Stadt van Amersfoert, ende anderen, ge-
" recommandiert ende geprefen werde , is onfe
" vruntlike begeeren, dat ghy onfe zake aennee-
" men, ende eerbaerlike ende trouwlike bewaeren
" ende vervolgen willen, wy willen u alzoeloenen,
" dat ghy onfer wel te vreden ende content zyn
" zullen: ende indyent u believen zal deze zake
" aen te nemen als voerfcreven is, alsdan wil wy
" terftont aen u fchicken ende vuegen mit infor-
" macien ende gelde, zoe dat behoeren zal. Be-
" geeren hyrom des een goetlich befcreven ant-
" woirde by dezen onfen Bode van den zelven
" uwen Eerbaerheyden, die onfe Heer Godbehue-
" den wil zelich ende gefont. Gefcreven op ten
" xvn den dach in Meye anno LXXIX.
De
-ocr page 360-
$34 UTRECHTSCHE r479.
De gevolmachte Claas Andriesze van Domborcb
heeft den BifTchop het hoger beroep van zyne ver-
maan-brieven en beveelen, ten behoeven van den
uitgezetten Priefter tegens de Stadt verleend, be-
kend gemaakt; welke niet alleen geweigert heeft
het zeh e aan te nemen, onder voorgeven dat de
Utrechtfche geene wettige redenen van bezwaar
hadden; maar zelfs het ban-vonnis tegens de Re-
geerders van het vorige Jaar uitgefproken ; wes-
halven dezelve Domborch, uit naam van zyne laft-
gevers van deze weigering, als mede van hetban-
vonnis , zich insgelyks op eenen hoger Rechter
heeft beroepen met dit fchrift, lezens waerdig ,
om dat in het zelve de redenen van bezwaar klaar
uitgedrukt worden.
'_ In nomine Dei, Amen. Anno a nativitate
|' ejusdem Domini millefimo quadringentefimo fep,
tuagefimo nono, indiftione duodecima, die vero
| Mercurii vicefima fexta menfis Maji, horaduo-
] decima meridiei vel quafi, Pontificatus fanótiffi-
mi in Chrifto Patris & Domini noftri, Domini
" Sixti, divina providentia Pape quarti, anno
odlavo, in mei Notarii publici, ac teftium in-
frafcriptorum, fpecialiter vocatorum & rogato-
' rum, prefentia perfonaliter conftitutus providus
vir Nicolaus Endree de Domborch, Clericus Tra-
" jeftenfis Dyocefis, Sindicus & Procurator, Sin*
"t dicario & Procuratorio nominibus, Burgimagi-
' ftrorum, Confulum & Proconfulum, nee non to-
^ tius Confulatus tam novi & antiqui, ac omnium
"n & fingulorum in infrafcripta appellationeexpref-
"H forum & contentorum principalium,proutdefue
J procurationis & findicatus mandatis mihi Nota-
rio referenti publice conftabat, atque conftat,
do-
-ocr page 361-
1479- JAARBOEKEN. 335
" documentum habens, & in luis manibus tenens
" quandam papiri cedulam, appellationem, provo-
" cationem, apoftolorwnque petitionem, & alia,
" in fe continentem, quam ibidem in medium ex-
" hibuit & produxit, eamque mihi Tylmanno, No-
" tario infrafcripto legendam tradidit atque dedit,
" cujus tenor fequitur & eft talis:
" Animo & intentione appellandi, provocandi,
" apoftolosque debite petendi & recipiendi, nee
" non caufam, feu caufas, tam appellationis ultime
" interpofite, quam prefentis & infrafcripte, pro-
" fequendi, & ad effeótum debitum deducendi.
" Procurator & Sindicus, procuratorio & findicia-
" rio nominibus, magnificorum & honeftorum Bur-
" gimagiftrorum, Scabinorum, Confulum , & com-
" munium Oudermannorum Confilii antiqui&novi
" Civitatis Trajeólenfis, & prefertim Johannls de
" RynesdeBaer, Johannis de Coning, Jobannls de
" Lantscroen, Rodolphi de Nyevelt, Burgimagiftro-
" rum; Cornelii Foyck, Ziaederi'de Zulen, Florentii
" de Pallais & Gerardi Voet, fuperiorum Ouderman-
" norum, omniumque & fingulorum de novo & an-
" tiquo Confilio civitatis Trajeftenfis predifte, di-
" cit & proponit: quod, quamvis cives & inhabi-
" tatores difte civitatis, & fignanter Burgimagi-
" ilri, _Scabini, Confules & Proconfules, aliique
" fuperius defignati, fuerint & fint tam auftoritate
' RomanorumRegali, quamEpifcopaliTrajeften-
" fi, & maxime ex confirmatione reverendiffimi
" Domini Davidis, Epifcopi Trajeftenfis moderni,
' privilegiati, ut nullus civium feu inhabitatorum
" hujusmodi extra locum difte civitatis per ipfum
" Dominum Epifcopum, feu ejus nomine &auól:o-
" ritate, fuper quacumque re, dummodo in civitate
" Trajeftenfi coramOificialiTrajeftenfi, feujudi.
" ce
-ocr page 362-
336 UTRECHTSCHE 147$.
" ce per ipfum Dominum Epifcopum deputato*
" juri ftare & parere voluerit, trahi, citari, feu in
' jus vocari, debuerit aut potuerit, ipfique Burgi-
" magiftri, Scabini, Confules & Proconfules, &
" alii fuperius nominatim defignati, femper fe ob-
" tulerint, prout fe offerunt, in caufis ecclefiafti-
15 cam jurisdióHonem concernentibus, coram diéto
" Officiali, feu alio judice non fufpefto, incivitate
Trajeftenfi per prefatum Dominum Epifcopum
Trajeclenfem deputato aut deputando , fe juri
" ftare veile & parere: Quamvis etiam idem Do-
" minus Epifcopus hujusmodi privilegium & liber-
" tates in favorem difte civkatis, fuorumque ei-
' vium & inhabitatorum, de anno Domini milieu"-
" mo quadringentifimo quinquagefimo fextoproxi-
me preterito, die vero Veneris proxime poft
feflum fanfti Petri ad vincula ejusdem anni,pro-
' prio fuo figillo confirmaverit & approbaverit,
prout in literis fuis defuper confeótis, atque fi-
" gillo fuo figillatis, quas etiam, & in eis contenta
' Procurator & Sindicus antediftus, quibus fupra
" nominibus, hic pro verificatione prefentis, &
pridie interpofite inhac caufa appellationis, hic
' repetit, atque pro repetitis & pro infertis haberi
' vult, plenius continetur: & preterea prenomi-
" natos magnificos & fpeftabiles Burgimagiflros,
' Proconfules, Scabinos, Confules,& communes
' Oudermannos confilii antiqui & novi civitatis
Trajedlenfis antediéle, ipfe Dominus Epifcopus
" ex caufis legitimis & jure fundatiffimis noviffime
" appellantes , fuper hujusmodi fua legitima, &
jure fundata, appellatione, reponere in prifti-
num ftatum debuiflet, ipfosque appellantes in
fuis libertatibus & privilegiis per eundem illis
conceflis, approbads & confirmatis, manute-
" nere
-ocr page 363-
1479- JAARBOEKEN, 337
" nere & defendere, neque eosdem, non vocatoS,
" non citatos faltem legitimej neque convictos feu
" confeflbs, ymo occafionis eorum, fuper quibus
" intentio ejusdem Domini Epifcopi Trajecbenfis
" verfari feu fundari pretenditur, penitus & om-
" nino ignaros, debuerit feu debuifTet condempna*
" re, aut eorum appellationem legitimam, ex cau-
" fis fundatiffimis in jure corroboratam, rejicere
" feu refutare; nihilominus tamen idem Dominus
" reverendiffimus Epifcopus, non confilio, ut fpe-
" ratur, proprio, fed calliditate & fuam quornm-
" dam pacis emulorum, & quorum, ut creditur,
" perfuafionibüs feducitur, decem diebus nondunl
" elapfis, Procuratori & Sindico prefatorum Bur"-
' gimagiftrorum, Proconfulum, Scabinorum, Cort-
' fulum & comraunium Oudermannorum, tune
' pridem appellanti, & fuper hujusmodi fua appel-
' latione apoftolos petenti, de apofloJis refponde-
' bat, &aflerebat, fe Burgimagiftros, Scabinos,
' Confules & Proconfules, & fignanter Jobannem
' de Ryncs de Baer,, JohannemdeConing, Johannetn
1 de Lantscroen, Rodolphum de Nyevelt, Burgima*
giflros ; Cornelium Foyck , Zwederum de Zulen,
Florentium de Pallais, & Gerardum Foet, fuperio-
res Oudermannos, omnesque & fingulos de novo
& veteri Confilio difte civitatis Trajeftenfis an-
ni feptuagefimi oftavi proxime preteriti minime
gravafle, & preterea eorum appellationem mi*
nime admittebatj prout nee admifit; quin ymo
eosdem in quodam pretenfo monitorio contra
eosdem fub nomine ipfius Domini Epifcopi, ut
dicitur, emiflb, & cujus notidam numquam ha-
buerunt, cujusque etiam pretenfi monitorii exe-
cutio ad eorum notitiam numquam devenerit, ut
afleruit, nominatos, fententiam excommunica-
ƒ/ƒ. DEEL. Y " tionis
-ocr page 364-
335 UTRECHTSCHE 1479.
' tionis diftavit incurrifle & incidiiTe, eosdemque
' ut excommunicatos vitari denuntiavit, & de-
" nuntiarimandavit, aliasque fecit, proutinqua-
' dum papyri cedula, quamibidem publice legi fe-
' cit, quam etiam, & in ea contenta, Procurator
' & Sindicus quibus fupra nominibus, hic repetit
' & pro infertis haberi vul t, in quantum tam en pro
" verificatione prefentis appellationis faciant, &
" non alias, plenius continetur, nulliterlicet &
" de fa£lo vel faltem inique, nullitate omnium per
" eundem reverendiffimum Dominum David Epis-
" copum Trajeétenfem in hac caufa contra preno-
" minatos appellantes, & fuperius defignanter no-
" minatos, aftitatorum & ipfius reverentia femper
* falvis. Idcirco Procurator & Sindicus fupra
" didlus, quibus fupra nominibus, fentiens fe &
diótos Dominos mos per premifTa multipliciter
" gravatos, ac timens in polterum plus pofle gra-
' vari, a premiiTorum apoftalorum reiponfione,
' pretenfa excoramunicationis contra eosdem fu-
perius fingulariter nominatos, fingularesque per-
fonas diéle civitatis, promulgatione, feu conti-
nuationis declaratione, atque ut iidern fupra no-
'' minati tanquam excommunicati vitentur denun-
tiatione, aliisque pretenfis mandatis, in eadera
cedula comminatis &expreflïs, nee non quibus-
cunque pretenfis monitionibus & citationibus,
contra fuperius ndhiinatos per ipfum Dominum
Epifcopum emiffis & decretis, omnibusque &
'' fingulis gravaminibus exinde quomolibet colligi-
'' libus, illatis feu inferendis, aut inferri commi-
't natis, & ab ipfo Domino Epifcopo, ejusque tri-
bunali, non recedendo a priori appellatione,fed
|' illam per iflam, & hanc per illam, confervando,
pro fe & di6lis Dominis fuis, fibique adherenti-
" bus
-ocr page 365-
JAARBOEKEN. $39
* bus & adhefuris > ad feverendiflimum Dominüra
" Archiepifcopttm Colonienfem, ejusque Curiam
" & Officialem Generalem; aut reverendilïimum
" Dominum Legatum ApoftolicumperfedemApo-
" ftolicam in Alemannia deputatum; aut fan&iflï-
" mum Dominum noftrum Sixtum Papam moder-
" num, ejusque fanétam fedem Apoftolicam, in
" hijs fcriptis pfovocat & appellat, apoftolosque
" primo, fecundo, tertio, acinftanter, inflantius
" & inftantifïïme fibi dari petit & requirit, fub-
" mittens&proteftans, utfuit, & efl, moris at-
" que ftili.
Qua quidem appellationis papin cedulaperme
" Notarium referentem ibidem publice alta & in-
" telligibili voce perleéia, idem Nicolaus Sindicus
" & Procurator, ac findiciario & procuratoriono-
" minibus, quibus fupra, appellavit, provocavit,
" apoftoloique primo, fecundo, tertio, ac inftan-
" ter, inftantius & inftantilfime fibi dariatquecon-
" cedi petiit & poflulavit, fi quis ibi effet, qui
" illos fibi dare poflet aut valeret, aliasquedixit&
" fecit prout & quemadmodum in diftaappellatio-
" nis papiri cedula plenius continetur & habetur.
" Cui quidem Nicolao appellanti, provocanti &
" apaftolospetenti,nemoquidquamrefpondit. Su-
" per quibus omnibus & fingulis premiflis prefatus
' Nicolaus Sindicus & Procurator fibi a me Nota-
" rio publico infrafcripto unum, velplura, publi-
" cum feu publica,fibi fieri petiit & confici inftru-
" mentum & inftrumenta. Afta funt hec Trajefti
" in Ecclefia Civili parochiali Trajeétenfi, fub an-
" no, indiélione, menfe, die,hora & Pontificatu,
" quibus fupra, prefentibus ibidem honorabilibus
" & difcretis viris Domino Hermanno GerardiPres»
" bytero, Vicario perpetuo in eadem ecclefia,
Y a " Mar-
-ocr page 366-
340 U T RECHTS C H-E 1479.
" Martino van der Borch, cive Trajeótenfi, & Jo«
" hanne de Bredae, Clerico Leodicenfis dyocefis,
" teftibus ad premiffa vocatis fpecialiter&rogatis.
" Et ego TYLMANNUS MONFFELEN DE USLA-
' RIA, Clericus Moguntinenfis dyocefis, facralm-
' periali audloritate Notarius publicus, quia pre-
" miffis omnibus & finguhs, dum fic, ut premitti-
' tur, agerentur, & fierent, una ctun prenomi-
' natis teftibus prefens interfui, eaque fic fieri vidi
' & audivi, idcirco prefens publicum inftrumen-
' tuin, manu alterius fideliter fcriptum, exinde
' confeci, fubfcripfi, publicavi, & in hanc for-
' mam publicam redegi, fignoque & nomine meis
' folitis & confuetis fignavi, in fidem & teflimo-
' nium omnium & fingulorum premifforum roga-
' tus & requifitus.
Het voornaamfte befwaar der Utrechtfche was,
dat de uitgezette Priefterderechtsvorderingtegens
de Regeerders hadt begonnen voor den Biffchop,
te Wyk zyn verblyf en rechtdagh houdende, en
dat de Biffchop, in plaats van hem van de hand te
wyzen en te verzenden naar zynen OfficiaaL, of
eenen anderen Rechter door hem te noemen, welke
binnen de Stadt Utrecht zynen rechtbank fpannen
moeft, vonnis hadt geveld. Dit ffcreed ten eene-
maal tegens de voorrechten hen voortydts verleend,
en welkers onderhouding Biffchop David zelfs be-
looft hadt; volgens welke geen Utrechts borger of
ingezeten buiten de Stadt Utrecht mocht of konde
te recht gefield worden. Om hier van een over-
tuigend bewys overal, alwaar het van dienft zou-
de konnen /.yn, en voor al aan het Keulfche Ge-
rechtshof, te vertoonen, hebben de Regeerder»
dezer Stadt een uittrekzel doen maken van dat
voor-
-ocr page 367-
1479- JAARBOEKEN. 341
voorrecht, zo als het oudstydts door den Room-
fchen Koning Willem was verleend, en door ver-
fcheide BifTchoppen bevefticht, en tot dat einde
dit gefchrift, een Vidimus genaamt, uitgelevert:
•>
' Wy Borgermeyfteren, Scepenen ende Raiden
" der Stadt van Utrecht, maken kondt ende ken-
" liken allen den ghenen, die dezen onfen opene
" brieff zeilen zien of hoeren lezen, ende daerdie
" geprefentiert ende ghetoent zei werden,dat wy
" op ten dach van huden, na goeden onderzoiken
" in onfen archiven, ende ouden authentiken re-
" gifteren ende boiken, gevonden hebben zekere
" brieven van privilegiën onfer Stadt, vanRoem-
" fche Coningen ende Biflcoppen tUtrecht gege-
" ven, ende van den zelven ende anderen hoeren
" navolgeren Biflcoppen tUtrecht, eensdeels hyr
" onder befcreven ende verclaert, ende zonderlin-
" gen van den eerweerdigen Vader inGodehoich-
" geboere Forft ende Heer, Heren David van
" Bourgondien, nu Biflcop tUtrecht, onfe gnedige
" lieve Heer, mit zynre Gnaden bezegelden brie-
" ven geconfirmiert, ende vaft ende ftade geloift
" te houden, zonder enige wederwoerde ofte wer-
". ken, fprekende van woerde te woerden aldus :
WILHELMUS Dei gratia Romanorum Rexfem-
per Auguftus, iiniverfis facri Romani Imperü fidelibm,
prefens prïvilegium infpeEturis, gratiamfuam £^ omne
bonum. Quotiens regalis excellencia majeftatis infub-
ditos & fidele s fuos manusfue überalitatisextendit ,&
eos tanquam bene meritos condigne retributionïs munert-
bus recompenfat, totiens eos in confiantïa fidei pure cor-
roborat, ^? tam ipforum, quam aliorum fidelium ad
tjus obfequia fortius obligat voluntates. Hlnc eft, quod.
Y 3 nos
-ocr page 368-
34-a [UTRECHTSCHE 1479.
nos fidem puram Ê? dileftionem Jinceram, quant dilecli
fideles noftri cives Trajeftenfes erga noftram Celjïtudi-
nem habuerunt haftenus, £5* adbuc ferventi animo ha-
bere nofcuntur, diligentius intuentes, ac valentes ipfos
fpeciali prerogativa gaudere £f gr at ia liberali, eis uni-
verjïs £5* Jïngulis prefentibus duxitnut perpetuo conce-
dendum, ut nullus Princeps, Marcbio, Dux, Comes
velnobilis, fcclejiaftica velfecularisperfona, aliquem
ipforum civium, vel in ipfa civitate manentinm, extra
tnuros civitatis ejusdem, niji Imperator velRex,fuper
tis que ad judicium feculare fpeftant duntaxat y pojjlt
(id judicium evocare, citare, feu etiam coram aliquo
conventie, cum parati exiftant coram Epifcopo Tra-
je£tenjï, corum Domino, vel judice, qui pro tempore
f uit deputatus ab ipfo, in civitate Trajettcnfi predifta
txhibere cuique jujcitie complementum. Unde prejenti
edifto dijlriftius inhibemus, ne quis ipfos contra hanc
concejfionem noftram impedire audeat, feu etiam mok'
fiare. Quod qui facere prefumpferit, disgratiam Cel-
fitudinis noflrefe noverit incurjurumf £f in reatusfui
fcnam centum marcas aurifisconoftrocomponat, Teftes
junt hij venerabiles Sambienjis Epifcopus , Arnoldus
Dommus de Weesmael, Henricus deFoorn, Nycholaus
ji&us Perfyn , Theodericus de Gouda, Philippus di
JFaJJenaer, Wilhelmus de Brederode,& Hugode Cra-
tinghen milites , Ö* Tbeodericus de Teylinge. Datum
Trajefti xiiü Kal. Julii indiftione de. cima, anno Do-
mniMCClIL (i)
" Hyr
(l) Dit Is het bekende en dikwilg aangehaalde privilegie J«
m»n evocando, het welk Bucheleerftgemeen gemaaktheeftad
Hedam p. zio. en in ons Utrechts Placaatboek gedrukt ftaat,
III. Deel, bladz. tj6. Ziet pokMattht lib. u, 4cNobijit. i*.
A 17. cup. a*.
-ocr page 369-
——
1479- JAARBOEKEN. 343
" Hyr na volcht die confirmacy Biflcop Gbyen
" onfer previlegien met zulker previlegien , als hy
" der zelver onfer Scadt gegeven heeft:
G Hl E , bi der gnaden GoedtsBiJJcop tUtrecbt
maken kont ende kenlic allen den gbenen , die dezen brief
feilen zien of hoeren lezen, dat wi omrne goeden 'willen
die wi hebben tot onfer Stat van Utrecht , die in payze
ende in mede te zetten , ende om den dienft die zy ons
gedaen hebben, ende noch, of God wil, trouweliken
doen zullen , hebben vii ghegheven ende gheven dieftuc-
ken, die hier na befcrevenflaen ewelike te dueren.
Int eerfl, dat wi onze Stat van Utrecht houden zei-
len alzulke brieve , als zi hebben van Keyferen of van
Roemfche Coninghen , ende ten voirjlen dien brief die
zi hebben van onfen Oem den Coninc Willam , ende be-
toghen moghen zonder enich ivederfegghen.
Voert zo waer , &c. (i)
" Hyr na volcht Bifcop Gbyen brief, daer in hy
" bekent dat hy des voerfcreve Coning Willems
" brief voerfcreve gezien heeft.
G UTDO, Dei gratia Epifcopus Trajecïenfis um-
verfis prefentia vifuris vel audituris , falatem in Domi-
no Salvatore. Noverint , quod nos anno Dmnini MCCC
quinto die Dominica antefejlum beate fraterne Virginis
literas excellentiffimi Principis Domini Wilbelmi Ro-
manorum Regis, non cancellatas , non abolitas, nee
'm aliquafuiparte viciatas, fuo vero Jï^ilto Jïgillatas ,
tiidimus fcj* legimus in bec verba; Wilhelmus Dei gra-
tia Romanorum , &c.
Hoc
(i) Hetotrerife »an dien brief, andere voorrechten behel»
sende, kan gelezen warden by Buchel. ad Hedam. p. zj<5»
' Y4
-ocr page 370-
§44 UTRECHTSCHE. 1479.
Hoc quidem exemplum Jïve tranfcriptmn ad preces
clvium noftrorum Trajeüenfïum nos Guido Epïfcopus
TrajeÏÏenjts prediffius cxemplavimus, £f Jïgilli noflri
munimine roborari fecimus, anno Ê? die fuperhis anno-
tatis.
" Item dit is Biflcop y<z«,rprivi]egiuin onfer Stad
" gegeven,
Wy JOHAN, U der gbenaden Goeds BiJJcop
tUtrecht maken cont allen Inden, dat ivigheloeft heb-
ben ende gheloven mit goeden trouwen, mit defen tïe~
ghenwordighen brieve der Stat van Utrecht, dat "M,
noch nyemant van onfer weghen, die borgheren van
Utrecht, noch die ghenen, die binnen horen Stat woen-
aftich zyn, ende weerlike perfoen zyn, ende in der Stat
befcerm zyn, van enighen ghebreke, dat mi ander Stat,
of aen horen borgberen hebben mochten, tuit ghenen
gheejielike rechte daghen noch aenfpreken en zullen bu-
ien der Stat van Utrecht, zonder archeyt, alfo verre
alfe fi voer onfen Officiael te rechten ft aen 'willen, ten
quame mit enen beroepe toe. In orconde des brief s be-
Jeghelt mit onfen zeghel. Ghegheven int jaer ons He->
ren dufcnt dre honden tiKe ende tfejlich, des Donreda-
ghes najinte Lucyen dach. (i)
Hyr na volcht Biflcop Z<wedersconfirma.cy van
" onfer Stadt privilegiën ende rechten aldus :
Wy ZWEDER by der genaden Goids Eleéï &c. (2)
" Dit
(O Dit privilegie van Biflchop Ja» van Arbel heeft Mat-
ijiacps lib. n. deNob. cap. 14. het eerft te voorfchyn gebracht.
(z) Dezen brief hebbe ik in het eerfte Deel dezer Jaarboe.
H«n > bla Azf j 11. reets opgegeve», w^arptn ik dezejv? Ju'cr J?i«t
geljeel laat yolpp,
-ocr page 371-
1479- JAARBOEKEN. 345:
" Dit nabefcreven is confirmatio onfer Stadt
" rechten, privilegiën, &c. gegeven van Biffcop
" Rodolp.
Allen den ghenen, die dezen brief zeilen zien, &c. (i)
" En hyr volcht nu die confirmacio ons gnedichs
" Heeren van Utrecht, Heren David voergeruert,
" als hy onfer Stadt gegeven heeft in zynre yerfte
" ontfangenifle.
Allen den ebenen die dezen brief zeilen zien off horen
lezen , doenwy DAVID FAN BURGONDIEN,
by der genaden Goids Biffcop tUtrecbt, te weten ende
maken kont , dat wy onfen lieven borgers, ende der
Stadt van Utrecht, alle Mr brieven die tgemeen roe-
ren previlegien, rechten, vryheden, wilcoren ende
koren, die zy hebben, off verengen hebben van Keyfe-
ren, van Roemfchen Coningen, ende van BMcoppen
tUtrecht onfen voirvaderen, fo wie zy geweeft hebben t
ende alle hoir oude beercomen, die zy by onfen voirva-
deren , ende by boerre oude tyden hair gebracht hebben
tot defen dage toe, .confirmeren,vaft ende flade geloven
te houden fonder enige wederwoirde ofte wercken, mit
goeden truwen. In oerconde des brief s bezegelt mit on-
fen fegell. Gegeven int j air ons Heren dufent vier hon-
dert zes en vyfticb, des Frydachs na fint e P eter s dach
advincula, (2)
" Ende want dit tegenwoerdige transfïimpt, of.
«' te vidimus, in allen zynen punten ende woerden
" over
(,) Deze briefis insgelyks in het eerfte Deel dezer Jaarboe-
ken bladz. 444. te leezcn.
(2') Matthaeus heeft dezen brief uitgegeven, lib.UtdeNo«;
bjlit. cap. 4f.
V
-ocr page 372-
34<5 UTRECHTSCHE 1479.
" over al concordiert ende overeendraicht mitten
" principalen brieven ende reguleren ende boeken
' voerfcreven, daer van wy enen ygeliken, daer
" dit zelve transfumpt ofte vidimus getoent zei
" werden, certificeren mit dezen onfen openen
" brieve; foe heb wy des toerkonde onfer Stadt
* fignet, twelck wy dagelycx gebruken, aen de-
* zen briefF doen hangen. Gegeven int jaer ons
' Heren dufent vier hondert negen ende tfeven-
" tich op ten leften dach in Mayo.
Zy hebben ook naar Keulen gezonden Meefler
Gysbert van Meerloo, Pleitbezorger te Utrecht, om
den Geding-bezorger Jan van Goch te onderrichten
van alles het geen ter bevordering van het dingtaal
zoude dienftig zyn: en kort daar na de Regeer-
ders der Stadt Keulen voor de verleende vrye ge-
kyds-brieven voor hunne borgers en onderdanen
bedankt, en teffens hunne zaak aanbevolen met
dezen brief:
" Eerfame, voerfichtige, wyze, lieve Hee-
" ren, bifondere goede vrunden.
' Wy gebieden ons zeer vruntlike tot uwen Eer-
" famheyden, den welken gelieven wille te we-
' ten, dat wy der zelver uwer Eerfamheyden ghe-
" leytsbrieve voer onfen borgeren endeonderfaten
' ontfangen, ende in goeder mate verflaen heb-
' ben,ende willen oic zulcx tanderentydengheer-
" ne verfchulden nae onfen vermoigen. Oick,
eerfarae lieve Heeren, heb wy zeker zaken al-
| daer te vervolgen, ons, ende onfen gemeyne
borger, treflike aengaende,als dieeerbaerMey-
fter Aiotyb Zegener, of ander brenger des briefs,
" van
-ocr page 373-
~~"
JAARBOEKEN. 347
" van onfer wegen openen ende te kennen geven-
" de werden zullen uwe eerfame Wysheyden, die
" wy dan bidden zeer vruntlike hem int gheen zy
" te kennen geven ende openen, tegeloven, ge-
" lyck ons zelve, ende hem daer inne zoe radich
" ende dadich te wezen, als wy doch gantzlichbe-
" trouwen, ende oick tanderen tyden in gelyken
" of meerderen zaken van onsgheernegedaenzou-
" den willen hebben uwe eerfame Voerfichtichey-
" den, die God almachtich behueden ende bewae-
" ren wil zelich ende gefont. Gefcreven op ten
" vyften dach in Junio anno LXXIX.
De BifTchop eenen rechts-dagh uitgefchreven
hebbende te Wyk, heeft de Raadt dezer Stadt doen
afkondigen een verbodt aan alle haare borgeren en
onderdanen van op den zelven niet te verfchynen,
en daar van kennis gegeven aan de Ridderen en
Knapen van het Sticht, met verzoek, zorge te
willen dragen, dat de Utrechtfche borgers niet
wierden b efchadicht, alsmede, dat op den zelven
niet wierden toegelaten die geenen, welke de Bis-
fchop by de laatfte overeenkomft belooft hadt niet
meer als Raatsmannen te zullen gebruiken, als
blykt uit dezen merkwaerdigen brief aan de Ede-
len, teWykzynde, gefchreven:
" Eerfame, vrome, bifondere, goedevrunden.
" Wy verflaen , dat onfe gnedige Heer van
' Utrecht morgen binnen der Stadt van Wyck by
" Duerftede recht zoude wijlen houden na der ge-
' woenten van den lande, Soe wy dan, om ze-
" kere treflike noitzaken ons mit redenen daer toe
' porrende, op ten dach van huden mit onfer cloc-
" ken een gebot gedaen hebben onfen borgeren en-
" de
-ocr page 374-
348 U T R E C H T S C H E 1479.
* de onderzaten op ten zelven rechtdach niet te
' komen, hem certificeerende, of zy daer en bo-
' ven vercort, ende vellich (i) van hoeren rech-
' ten gewezen worden, wy zeilen daer van hoer-
" lude hoeftheer wezen. Twelck wy in den beften
' te kennen geven uwen Vroernheyden, vruntlike
' begerende, verfuekende ende vermanende, on-
' fen gnedigen Heer in dit ftuck by ulieden alleen,
' buten den ghenen in den laetften traftaet, ofte
" plackaet, in het jaer LXXVII leftleden gemaift
* ende bezegelt, genoempt, alzoe te raiden ende
te onderwyzen, ende u zelve daer inne te heb-
' ben ende te vuegen, dat onfe borger ende on-
' derzaten boven recht ende redenen onbelaft en-
de onbefchedicht bliv en moigen, ende wy oick
" ghene redenen en hebben zulcx na den Lant-
j rechte tiegens uwen Vroernheyden, ende anders,
} te vervolgen na behoeren. Behoudelike, dat
wy begeeren ende bereyt zyn onfen gnedigen
Heer te doen al tgoent goede onderfaten hoeren
' Lantheer fculdich zyn van doen > gelyck wy dat
' altois gefcreven ende doen zeegen hebben zynen
Vorfteliken Gnaden, indien ons wederom we-
"n dervaeren ende ghefchien mach na den innehou,
^ den ende vermoigen des traftaets voerfcreve.
l Eerfame, vrome, bifondere, goede vrunden,
" doende in dezen zoe ghy meynt nutfte ende oer-
' baerlycfte te wezen, ende tot eren ons gnedichs
Here van Utrecht, ruft ende vrede zynre Gna-
w den mitten gemeynen lande , beft dyenen zal,
n God almachtich wil uwe eerfame Vroernheyden
o behueden zelich ende gefont. Gefcreven op ten
xin den dach in Junio anno LXXIX,
De
(l) Pjt i» vervallen.
-ocr page 375-
H79- JAARBOEKEN. 349
De Utrechtfche hadden van des BifTchops ver-
inaan-brieven , beveel en, &c. ten hunnen laden
uitgelevert, zich tydig beroepen opeenen hogeren
Rechter; doch, zo als ik reets verhaald hebbe,
hadde de Biffchop niet alleen geweigert dit beroep
te erkennen , maar zelfs over de Regeerders van
de twee vorige jaren de Kerkelyke-beflraffing uit-
gefproken. Hier by hadde het den Biffchop niet
gelaten, maar hadt de Overften en de vordere le-
den van den Raadt van dit tegenwoordig Jaar 1479.
welke het beroep van het vonnis tegens die Regeer-
ders gevelde , aankleefden, en nevens dezelve ge-
zamentlyk tot eenen hogeren Recht-ïloel zich berie-
pen , verklaart , zonder dat zy voor zynen Recht-
bank gedaagt , veel min gehoort of overwonnen
waren, mede vervallen te zyn in den ban, en de
Stadt Utrecht gefteld onder hetgeefbelyklnterdiót,
en dit vonnis uitgefproken te Wyk, insgelyks te-
gens des Stadts voorrechten , dewyl zy buiten de
Stadt Utrecht niet mochten in rechten betrokken,
veel min veroordeeld worden; waarom zygenoot-
zaakt zyn geweefl hier van ook beroep te doen ,
op deze wyze :
„ In nomine Dei Amen. Anno a nativitate ejus-
„ dem Domini millefimo quadringentefimo feptua-
„ gefirao nono , indiétione duodecima , die vero
„ Martis vicefima fecunda menfis Junii , hora ter-
tiarum vel quafi, Pontificatus fanéliflirni inChri-
„
fto Patris & Domini, Domini Sixti, divina pro-
videntia Pape quarti , anno oótavo , in mei No-
tarii publici teftiumque infrafcriptorum , ad hec
„ fpecialiter vocatorum & rogatorum, prefentia
„ perfonaliter conftitutus providus vir Nicolaus de
i} Domborchf Clericus Traje&enüs dyocefis , Syn-
„ dicus
-ocr page 376-
350 UTRECHTSCHE
„ dicus & Procurator, Syndiciario & Procurato-
„ rio nominibus, magnificorum Burgimagiftrorum,
j, Oudermannorum , Scabinorum , Confulum &
„ Proconfulum civitatis Traje&enfis, feniorum&
„ modernorum, vulgariter oude ende nyweRaide,
„ & fignanter Jobannis de Lantscroen, Rodolfi de
„ Nyevelt, Burgimagiftrorum, Florentii de Pallaif,
„ Gerardi Voet, fuperiorum Oudermannorum; nee
„ non Johannis de Rynes de Baer, Jobannis die Co-
„ ning, Burgimagiftrorum, atque Zweden de Zulen
„ & Cornelü Foyck, fuperiorum Oudermannorum,
„ annorum duorurn proxime preteritorum, totius-
„ que Confulatus antiqui & novi eorundem anno
„ rum; necnoc Gerardi Zoudenbalcb, Wilkelmï de
„ Steenre, Burgimagiftrorum, Jobannis de Mafch
„ & Jobannis Boembouwer, fuperiorum Ouderman-
„ norum, atque omnium Scabinorum ac Confulum
„ & Proconfulum civitatis Trajeftenfis antedifte
„ anni prefentis & currentis, prout defuorumpro-
„ curationis & findicatus mandatis mihi Notario
„ publice referenti legitimis conftabat, atque con-
„ ftat, documentis, habens & tenens in luis ma-
„ nibus quandam papiri cedulam, notam, feufor-
„ mam, appellationis, provocationis, apoftolo-
„ rumque petitionis, & alia in fe continentem,
„ quam eodem animo, ut afleruit, appellandi,
„ provocandi, apoftolosque petendi & recipiendi,
„ m medium exhibuit &produxit, eumque mihi
„ Tyhnanno Notario infrafcripto perlegendam tra-
„ didit atque dedit, tenorem, quifequitur, con-
„ tinentem.
„ Quamvis tam nomine & expartehoneftorum,
„ & magnificorum Burgimagiftrorum, Ouderman-
„ norum, Scabinorum, Confulum & Proconfulum
„ in elite civitatis Trajecïenfis,feniorum &mocler-
„ no-
-ocr page 377-
1479- JAARBOEKEN. 351
„ norum, vulgariter oude ende nywe Raide, &
„ fignanter Johannis de Lantscroen, Rodolpbi de Nye-
„ velt, Burgimagiftrorum, Florentiï dePallais, Ge-
„ rardi Voet , fuperiorum Oudermannorum ; nee non
„ Johannis de Rynes de Baer, Johannis die Coning,
„ Burgimagiftrorum , atque Ziaederi de Zulen, Cor-
„ nelii Foyck, fuperiorum Oudermannorum anno-
„ rum duorum proxime preteritorum, totiusque
„ Confulatus antiqui & novi difte civitatis, prima
„ vice a quibusdam pretenfis mandatis , monitio-
„ nibus & penarum feu reverlarum comminationi-
„ bus , contra eosdem per reverendiflimum Domi-
„ num David, Epifcopum Trajeftenfem , ad in-
„ ftantiam, ut pretenditur, Procuratoris feu Fis-
„ calisaflerti, (i) occafione quorundam Tbeodorici
„ de Huesden & Johannis de Mekeren, taliter qua-
„ liter, ymmo nulliter & de faéèo , vel faltem ini-
„ que, utdicitur, emiffis, & ad ipforum appel-
„ lantium noticiam nunc deduftis ; quam nomine
„ & pro parte, magnificorum & honeftorum Ge-
„ rardi Zoudenbakh , Wïlbe Imi de Steenre , Burgima-
„ giflrorum, Johannis Boembouwer & Jobannis de
„ Mafch t fuperiorum Oudermannorum , atque
„ omnium Scabinorum & Confulum & Proconfu-
„ lum pro anno Domini prefenti, videlicet mUle-
„ fimo quadringentefimo feptuagefimo nono, elec-
„ torum & deputatorum , tanquam diftis appellan-
„ tibus fuperius defignatis, adherentium, ab eis-
„ dem pretenfis mandatis, monitionibus &pena-
„
„
rum feu cenfurarum comminationibus mempra-
tis , aliisque gravaminibus exinde quomolibet
colligilibus , per ipfum Dominum Epifcopum
„ con-
( i ) Deze Fifcaal van den Biflchop was genaamt Willtm
B»fer.
-ocr page 378-
352 UTRECHTSCHE 1479,
" contra prenominatos appellantes & adherentes,
' feu illis in hoc cafu illatis aut inferendis, & ab
" ipfo Domino Epifcopo, & ipfms pretenfo & af-
" ferto judicio & tribunali, fuerit & fit, ad reve-
" rendiffimum Dominum Archiepifcopum Colo-
" nienfem, ejusque Curiam & Officialem, infra
' tempus debitum, ac alias, rite & legitime ap-
' pellatum, apoflolique rite petiti & obtenti, ap-
' pellatioque & appellationes defuper interpofite
' fuerint & fint eidem Domino Epifcopo, prout
' convenientius & tutius fieri potuit, intimate &
' fufficienter infinuate; ipfeque Dominus Epifco-
' pus, & fuus Procurator Fifcalis, fuerint & fint,
" in vim appellationis feu appellationumhujusmodi
' per venerabilem Dominum Officialem Colonien-
" fem, & de ejus mandato,&per nonnullas literas
" citatorias figillo Officialatus Curie Colonienfis
' fuper contentis in appellatione & appellationi-
' bus hujusmodi, & gravaminibus ibidem expres-
' fatis , ad refpondendum didlis appellantibus &
" adherentibus , coram eodem Domino Official!
' Colonienfi in terminis ibidem flatutis , citati &
" ad caufam evocati fuerint & fint, in vim citatio-
' nis hujusmodi inter diftos appellantes & adhe-
" rentes ex una, & prefatum reverendiffimum Do-
" minum Epifcopum, & ipfius Procuratorem Fis-
' calem, ad caufam hujusmodi de & fuper diftis
" gravaminibus in hujusmodi appellationibus ex-
' preflatis, & eorum occafione, ex altera par tibus,
" ut premittitur, citatos, & pro modo appellan-
" tes, ad omnium terminorum folitorum in caufis
" appellationum , a gravaminibus interpofitarum,
" fervari folitorum obfervationem, rite & legitime
" coram prefato Domino Officiafi Colonienfe pro-
" ceflum, caufaque appellationis & appellationum
-ocr page 379-
14.79. JAARBOEKEN. 353
" hujusmodi fuerit & fit rite & legitime corarn
" eodem Domino Officiali , tanquam judice ap-
" pellationis & appellationum hujusmodi diftis
" partibus competente, introdufta, ipfeque Do-
" minus Officialis pronuntiaverit, &per fuamfen-
" tentiam declaraverit, prout pronuntiavit & de-
" claravit, in effeélu fe fuuTe & efle' hujusmodi
" caufe & partium prediélarum judicem compe-
" ten tem, & preterea, lite & caufa appellatio-
" nis feu appellationum hujusmodi pendente, ni-
" hil foret, aut eflet contra litispendentiam hu-
" jusmodi per diótum Dominum Epifcopum Tra-
" jeélenfem, contra diótosappellantes& adheren-
" tes in haccaufainnovandum,feuattemptandum;
" idem tamen DominusTrajeélenfis, nefciturquo
fpiritu aut motivo duftus, feu verius feduftus,
diebus decem nondum elapfis, videlicet vicefima
prima die menfis Junii anni Domini prefentis,
fcilicet millefiniï quadringentefimi feptuagefimi
noni, prenominatos Gerardum Zoudenbakh, Wil-
helmum de Steenre, Johannem Boemhouwer & .^ö-
hannem de Mafch fuperius nominatos, omnesque
Scabinos, Confules, Proconfules & Ouderman-
nos civitatis Trajeélenfis, non monitos, non
' citatos , neque conviflos , faltem de quo ipfis
conflare potuit aut conftitit, contra privilegia &
' libertates ipfis civibus Trajeftenfibus, ne extra
civitatem Trajeftenfem, maxime ad opidum de
Wyck Trajeftenfis dyocefis, in jus vocari feu
citari poffint, per Regem Romanorum, & per
plures Epifcopos Trajeólenfes, concefTa, & per
prefatum Dominum David Epifcopum confirma-
ta, atque fuo figillo proprio figillata & corrobo-
rata, absque onmi judiciali ordine previo, nulla
etiam caufa legitima aut raüone intercedente,
///. DEEL. Z " jux-
-ocr page 380-
354 UTRECHTSCHE 1479*
„ juxta tenorem pretenfarum literarum fuarumde-
„ fuper emifTarurn,excommunicationisfententiani
„ incurrifle, feu incidifle declaravit& denuntiavit,
„ & ab omnibus Chrifti fidelibus vitari precepit &
^, mandavit, eosdemque ut excommunicatos de-
„ claratos denuntiari atque teneri voluit, atque
„ mandavit. Nee idem Dominus Trajeftenfis
„ Epifcopus, premiffis contentus aut fatiatus j fed
„ mala peflimis accumulando," per alias pretenfas
„ certi tenoris literas, civitatem Trajeftenfem ec-
„ clefiaftico fuppofitam interdifto declaravi t, alias-
„ que fecit, denuntiavit & fieri mandavit, prout
„ in pretenfis literis declaratoriis pretenforum ex-
„ communicationis fue & interdifti premiflbrum,
„ figillo ipfius Domini Epifcopi figillatis, quas, &
„ in eis contenta, Procurator, nomine appellan-
„ tium & adherentium omnium fuperius defigna-
„ torum, hic repetit, &pro rep^etitis haberi vult,
„ atque infertis, in quantum tamen pro verifica-
„ tione prefentis appellationis, & pro diftis ap
„ pellantibus & adherentibus, & contraDominum
„ Epifcopum Trajeftenfem fepe diótum, ejusque
„ Procuratorem Fifcalem, & quoscumque alios
„ pro ipfo Domino Epifcopo & fuo Procurators
„ Fifcali intervenientes feumterventuros,faciant,
„ & non aliter, plenius continetur, nulliter licet
„ & de faóto, vel faltem inique, nullitate omnium
„ per eundem Dominum Epifcopum in hac caufa,
„ & caufis hujusmodi aftitatorum, & ejus reve-
„ rentia femper falvis. Idcirco Procurator & Sin-
„ dicusantediftus, quibus fupra nominibus, fen-
„ tiens fe & diétos Dominos fuos, tam appellantes
„ quam adherentes, fupra defignatos, mulupliciter
„ gravatos, ac timens in pofterum plus pregravari
,, pofle, a premiffis pretenfis monitionibus, re-
»> 4U i-

-ocr page 381-
JAARBOEKEN. $$$
j, qüifitionibus & citationibüs per di£him Domi-
„ num Epifcopum in pretefifis literis fuis füpra re-
„ petitis mentionatis,& nondum ad notitiamipfo*
„ rum Dominorum appellantium & adhereritium
„ deduólis, feu eis juxta formam juris infinuatis,
„ aut contra eosdem executis ; nee non illarum
„ pretenfis infinuatione & executione, pretenfe-
j, que fue excommunicatiortis contra diótos Gerar-
„ dum Zoudenbalch, Wjlhelmum de Steenre, Johan-
„ nem Boembouwer & Jobannem de Mafch, nee non
>, Scabiiios, Confules & Oudermannos de anno
>, prefenti, & fupra prosime mentionato aflump-
„ tos &deputatos, utpretenditur,latedeclaratio-
„ ne & denuntiatione; nee non pretenfi intef dióti
j, contra Jobannem de Rynes de Baer, Johannem
„ Coning, Jobannem de Lantscroen , Rodolfurti dt
„ Nyevelt, Burgirnagiftros, Florentium de Pallais,
„ Gerardum Voet> Zwederum de Zulen & Cornelium
„ Foyck, fuperiores Oudermannos, ornnesquealios
„ & fingulos Confules & Confiliarios novi & vete-
}, ris Confilii ejusdem civitatis Trajeftenfis in an-
„ num proximum preterito, videlicet millefimo
,, quadringentefimo feptuagefimo oótavo, aflump-
„ tos & eleftos, & primo loco pro fe & fibi ad-
„ herentibus appellantes, & in odium eorum in
„ civitatem Trajeétenfem pofiti & fulminati feu
„ la,ti, fuppofitione ejusdem pretenfi interdidfci fine
„ aflertis promulgatione & declaratione, & ipfius
„ denuntiatione, omnibusque & fingulis gravatni-
„ nibus exinde quomoliber. colligilibus iliatis feu
„ inferendis, & a di£lo Domino Epifcopo, & ejus
„ afferto judicio feu tribunali, non recedentes a
„ quacumqueappellatione, prius per diftos primo
M loco appellantes interpofita in hac caufa, & per
„ diftos adherentes appellationi hujusmodi adhe-
Z 2 „ rendo
-ocr page 382-
356 U T R E C H T S C H E 1479.
„ rendo approbata & ratificata; fed illam per iftam,
,, & hanc per illam quantumcunque appellationem
„ hujusmodi confirmando , ad reverendiffimum in
„ Chrifto Patrem & Dominum,Dominum Archie-
„ pifcopum Colonienfem, ejusque Curiam & Offi-
„ cialem Generalem, aut reverendiffimum Domi-
„ num Legatum Apoftolicum per Aleroanniam de-
„ putatum, aut fanótiffimum in Chrifto Patrem &
„ Dominum noftrum Dominum Sixtum , divina
„ providentia Papam quartum & modernum, ejus-
„ que fanélam fedem Apoftolicam, in his fcriptis
„ provocat & appellat, apoftolosque primo, fe-
„ cundo, tertio, ac inftanter, inftantius & inftan-
„ tiffime fibi dari petit, & requirit fi quis fit, qui
„ fibi eos dare poffit, fubmittens fe & omnesDo-
„ minos fuos, tam primo loco appellantes & ipfis
„ adherentes prediftos, quam eosdem pro modo
„ appellantes, fibique adherentes & adhefuros,
„ eorumque bona prefentia & futura , mobilia &
„ immobilia, ubilibet conftituta proteftione & tui-
„ tioni dominorum prediftorum, & cujuslibet eo-
v, rum; atque proteftans de reali & effeóluali infi-
„ nuatione, nee non profecutione appellationis
„ prefentis, & aliarum prins interpofitarum appel-
„ ladonum, loco & tempore oportunis, ac alias
„ faciens, prout fuit & ejus, moris, juris atque ftili.
„ Qua quidem appellationis papiri cedula< per
„ me JVotariüm referentem ibidem publice alta &
„ intelligibili voce perleéba & recitata, idem ATi-
„ colaus Sindicus & Procurator, ac findiciario &
„ Procuratorio nominibus quibus fupra, appellavit,
„ provocavit, &c.
„ A6ta fuerunt hec Trajefti in Ecclefia paro-
„ chiali Civili Trajeftenfi, fub anno, indiftione,
„ menfe, hora & pontificatu quibus fupra, prefen-
„ tibus
-ocr page 383-
147* JAARBOEKEN. 357
„ tibus ibidemhonorabilibus & difcretis viris, Do-
„ mino Hermanno Laurentii, Presbytero perpetuo
„ beneficiato in eadem Ecclefia , & Lubberto van
„ der Helle cive Trajeclenfi, teftibus ad premiifa
„ vocatis fpecialiter & rpgatis.
„ Et ego Tilmannus Monffekn de UJlaria, &c.
Alvorens dit beroep wierdt werkftellig gemaakt
waren door de Regeerders der Stadt Keulen geleits-
brieven vergund aan deUtrechtfche borgersenon-
derfaten, en hadt de Raadt dezer Stadt iemant
derwaarts gezonden, om aan haar wegens het ge-
ding met den Biflchop goet onderricht te doen, zo
ais blykt uit dezen brief:
frh - " - • • *
' . ' _ •
,, Eerfame, voerfichtige, wyze, lieve Hee-

.
„ ren, bifondere goede vrunden.
„ Wy gebieden ons zeer vruntlike tot uwen Eer-
„ famheyden, d'en welken gelieven willen te we-
„ ten, dat wy der zelver uwerEerfamheydenghe-
„ leytsbrieve voer onfen borgeren ende onderfaten
„ ontfangen, ende in goeder mate verftaen heb-
„ ben, ende willen oic zulcx tanderen tyden gheer-
„ ne verfchulden na onfen vermoigen. Oick, eer-
„ fame lieve Heeren, heb wy zeker zaken aldaer
„ te vervolgen , ons, ende onfen gemeynen bor-
„ ger, trerlike aengaende, als die Meyfter Adolph
„ Zegener, of ander, brenger des briefs van onfer
„ wegen openen ende te kennen gevende werden
„ zullen uwe eerfame Wysheyden, die wy dan bid-
„ den zeer vruntlike tem int ghoen zy te kennen
„ geven ende openen, te geloven gelyck ons zel-
„ ve, ende hem daer inne zoe radich ende dadich
„ te wezen, als wy doch gantzlich betrouwen, en-
Z 3 „de
-ocr page 384-
35S UtRËCHTSCHE 1479.
„ de oick tanderen tyden in gelyken ofte meerde.
„ ren zaken van ons gheerne gedaen zouden willen
„ hebben uwe eerfame Voerüchticheyden, die
„ God almachtich bewaeren wil zelich ende ge-
„ font. Gefcreven op ten vyften dach in Junio
„ anno LXXIX.
Het Gerichtshof van Keulen hadde haare zit-
plaats te Buderik, leggende onder het gebied van
Jan Hertog van Cleef en Grave van der Mark,eii
hebben de Utrechtfche aan den Officiaal en de vor-
dere leden van die Rechtbank, ter aanbeveeling
van haare zaak, en ter verzoek van fchielyke af-
doening , gefchreven, en kort daar naa het zelve
gedaan aan den voornoemden Hertog Jan, als
mede aan den Deken van Xantep, met verzoek van
de zaak te willen begunfligen, en de Rechters aaa
te manen tot fpoedige afhandeling.
De eerfte brief is van dezen inhoudt:
" Eerweerdige, eerfame, voerzichtige, wy'
' ze, bifondere, lieve Heeren.
' Wy gebieden ons zeer vmntlike tot uwen
liefden, den welken wy vruntlike begeren te we-
ten , dat, ende alzoe onze gnedige Heer van
| Utrecht, wt quaden informacie eniger, liever
* ziende twift onvrede ende verdriet, dan vrede
"t minne ende vnmtfcap tuffchen zynen Gnaden
|| ende zynre Gnaden iladt ende onderzaten van
' Utrecht, ons boven recht ende redenen tiegens
'/ onfe rechten ende previlegien, ende dat meer is,
^ zonder ons daer op gheroepen, vermaent, ge-
^ citiert, ofte verwonnen te wezen, moitwillent-
^ uke te banne gedaen, ende doen verkundigen
heeft j als men zeyt, daer van wy doch te goe-
der
-ocr page 385-
I47P- JAARBOEKEN. 359
" der tyt tot uwen Eerweerdicheyden, om in on-
" fen recht befchut, befcheermpt, ende onderhou-
" den te moigen wezen ende bliven, geappelliert
' hebben, hangende alzoe die zake van der appel-
" lacien noch ongeeynt voer den zelvenuwenEer-
" famen liefden. Soe wy dan, lieve Heeren, on-
" fen gnedigen Heer van Utrecht in zynre juris-
" diótien ny hinder, letfel,noch achterdeel gedaen
" en hebben, ende harde noide doen zouden, mer
hebben die altois gheeerdt ende ghevordert na
" onfen vermoigen, ende daer en boven aldus ge-
" vexicrt ende gemoyet werden boven recht ende
" reden, als uwe Eerfame wysheyden beth dan wy
' verftaen konnen, ende den zelven genoich ghe-
' bleken ende getoent is ; foe ift, dat wy zeer
" vruntlike begeren aen den felven uwen Eerweer-
" dicheyden, Eerfamheyden, voerfichticheyden
" ende wysheyden, ons in onfen rechten te be-
" fcudden, ende te befchermen, ende goede corte
" expedicy van juilicien te doen ende wedervae-
" ren laten. Vermochten wy oick wederom u,
" of enich van u allen enige zaken te lieve, daer
" inne zullen ons altois goetwillich ende bereyt
" vynden die voerfcreve uwe Eerfame wysheyden,
" die God almechtich behueden wil wailfaerende,
" zelich ende gefont. Gefcreven op ten feilen
" dach in Julio anno LXXIX.
Aan den Hertog van Cleef is deze brief afge-

zonden :

" Hoichgeboere, duerluchtige, moigende
" Forfte, gnedige lieve Heer.
" Wy gebieden ons zeer vruntlike tot uwen
" Forftliken Gnaden, den welken wy oitmoideii-
Z 4 " ken
-ocr page 386-
3<5o UTRECHTSCHÉ 1479.
" ken begeren te weten, hoe dat by toedoen ende
" raide eniger by onfen gnadigen Heer van Utrecht
" wezende, ende, alft blycT:, liever onminne, on-
" ruft ende onvrede tuflchen zynen Gnaden ende
" ons zyende ende hem daer toe verweckende,
" den zelven onfen gnedigen Heer zoe verre mit
' flinken onderwyfen ende informacien, degens
' onfen rechten ende privilegiën dragende, ge-
' bracht ende geraden hebben, dat zyne Gnade
' hoeren ongenaide aen ons gekiert ende op ons
' geleyt geliadt hebben, ende noch dagelycx aen,
' ende op ons, kieren ende lecgen, ende zonder-
lingen tiegens onfe privilegiën en rechten voer-
" fcreve, mit enen procefle in den gheefteliken
' rechte, hangende voer den Officiael des Hoefs
' van Coelne, op deze tyt in uwer Gnaden Stadt
Buderick refiderende. Ende want wy dan, gne-
dige Heer, mit onfen gnedigen Heer van Utrecht
' anders niet en begeren dan minne ende vrunt-
fcap, ende zynen Gnaden mit live ende goede
' te doen alle tgoent wy konnen ende moigen, en,
' de goede onderfaten hoeren lantsheer fchuldich
zynvan doen, als men dat int eyndeinderwaer-
heyt bevynden zal, behoudeliken onfer rechten
:' ende previlegien, die zynre Gnaden voervade-
ren , ende die zelve zyne Gnaden tanderen ty-
den by raide ende tiegenwoirdicheyden van
uwen Gnaden ons geloift hebben tonderhouden;
' foe jft, Gnedige lieve Heer, dat wy, achter-
I volgende die oude gonft, ende zonderlinge vrunt-
" fcap, die altois tuflchen uwer Gnaden ouderen,
|| ende der zelver uwer Gnaden geweeft hebben
" ende noch zyn, ende wy oick na onfen vermoi-
'^ gen na te gaen ende te houden dencken, ende
" dagelycx mit uwer Gnaden onderfaten (daer toe
wy
-ocr page 387-
1479' JAARBOEKEN. 361
" wy ons gedragen) nagaen ende houden, bidden
" oitmoedelike ende dyenftelike uwe Forflelike
" Gnaden, aen den Officiael ende Hof van Coelne
" binnen Buderyck refiderende, te fcriven ende
" te begeren, ons in onfen rechte beholplike te
" wezen, ende daer van corte expedicy van jufti-
" cie te doen ende te wedervaeren laten, zoe des
" van rechts wegen geboerlike zyn zall, ons daer
" van behoirlike brieve in der befter formen als wy
" op uwen Gnaden betrouwen,, by dezen onzen
" Bode overzeyndende, om die voert te beftellen
" ende te ordineren aen den voerfcreven Officiael
" ende Hove, zoe dat beft dienen zall. Hoich-
" geboere, duerluchtige Forfl, gnedige lieve Heer,
" vermochten wy oick wederom enige zaken, daer
" inne en willen ons niet fparen die zelve uwe For-
" fteliken Gnaden, die God almechtich behueden
" ende bewaeren wil zelich ende gefont. Gefcre-
" ven op ten xxiiiften dach in Julio anno LXXIX.
Aan den Deken van Xanten (i) heeft de Raadt
dezer Stadt dezen brief gefchreven:
" Eerfame, bifondere, lieve Heer.
" Uwe Eerfamheyden moigen wel weten ende
" verftaen hebben, dat wy zeker proceflen tjegens
" onfen gnedigen Heer van Utrecht in den Hove
" van Coelne, op deze tyt binnen Buderick we-
" zende, ongheeyndt hangende hebben, ende zoe
" wy dan mit den zelven onfen gnedigen Heer niet
" en begeren dan minne ende vruntfcap, ende zy-
" nen
(i) Deze is genaamt geweeft Arnoldiis Heynricui. Ziet
Dumbar, tt i. Analeft.
Z 5
-ocr page 388-
3<5a UT RECHTSCHË 1479.
" nen Gnaden te doen alle tgoent goede onderza-
' ten hoeren rechten lantsheer fculdich zyn van
* doen, behoudens onfen rechten ende previle-
" gien, die ons zyne Gnaden geloift hebben te
" houden: ende die zelve proces ons, degens ende
" contrary onfen rechten ende previlegien, van
" onfen gnedigen Heer voerfcreve, wt raide ende
* inftigatien eniger, die liever onvrede raiden en-
" de onminne maken zouden tuflchen onfen gnedi-
" gen Heer ende ons, opgeleyt ende aengedron-
" gen wert, ende wy ons oick zonderlinger goede
' vruntfcap tot u verzien ende verlaten, is onfe
" vruntlike begeren aen uwen Eerfamheyden, den
' Officiael, des Hoefs van Coelne voerfcreve, zoe
* vele des geboerliken is, te onderwyfen mit fcrifte
ofte anders , dat hy ons tot onfen rechten be-
holplike zyn , ende corte expedicy van jufticien
doen ende wedervaren laten willen na vermoi-
§en des rechts: ende vermochten wy yet vor-
er, daer inne en willen ons niet fparen uwe
" Eerfamheyden , die God almechtich behueden
' wil zelich ende gelbnt. Gefcreven op ten xxin
' ften dach in Julio anno LXXIX.
Ook heeft de Raadt dezer Stadt op den zelven
dagh noch eenen brief afgeveerdicht, aanMeefter
Jan van Dingenden,LeeTza.r in degeeftelykeRech-
ten, den zelven hunne zaak en de fpoedige afdoe-
ning derzelve aanbevelende, in deze bewoordingen :
" Eerfame, voerfichtige, wyfe, lieve Heer,
" bifonder goede Vrunt,
Wy dancken u vrunttike uwer goeder gonfte
ende vruntfcap. Ende zoe dan die zake zeer
" lan-
-ocr page 389-
1479- J A A R B O E K £ N, 36-3
" lange gehangen heeft, ende noch ongeeyndt is,
" ende wy van den geleerden int gemeyne, endö
" zomfnigen zeer trefliken uwen goeden vrunden,
" verftaen, dat die eerbaer Officiael van Coelne
" ons die abfolucie niet weygeren en mach van
" rechtswegen; mer, fculdich geweeft had, die
" ons over langen tyden te geven, verdunft ons
" znlcx vertreed, aengezien, dat wy ter eren van
" denHove, ende zonderlingen ter liefden van u,
" aldaer die zake gheerne laten ende vervolgen
* zoude, Is hyrom onfe vruntlike begeren aen
" uwen Eerfamheyden, alzoe te helpen Hellen en*
" de vuegen, dat wy die abfolucie mitter revoca-
" cie van den Interdrét mitten yerften verwerven
" ende verkrygen, ende vort expedite jufticie ghe-
" fchien ende wedervairen moigen; anders zullen
" wy genoidicht werden te appellieren, ende onfe
" zake te vervolgen mit rechte, daerdes geboir*
" like zyn zal, des wy voirwaer liever voor by
" gaen zouden. Doende dan, eerfame lieve Heer,
" als wy betrouwen, wy zullen wederom doen,
" als wy tanderen tyden gefcreven, ende doen
" zeegen hebben uwen Eerfamheyden, die ons
" vorder niet fpaerende Onfe Heer God behueden
" wil zelich ende gefbnt. Gefcreven op ten xxm
" flen dach in Julio anno LXXÏX.
De Regeerders dezer Stadt hebben na veeleaan-
gewende moeite de Utrechtfche GcefteJyJcheit, te
weten de vyf Gods-huizen , in hun belang over.
gehaald, in zo verre, dat zyniet alleen weigerden
aan het uitgefproke vonnis te gehoorzamen, en
dieshalven niet (laakten de oefFeningvan den open-
baren Godsdienft, maar zelfs verklaarden het ge-?
dane hoger beroep van de Stadt aan te kleven, en
is
-ocr page 390-
364' UTRECHTSCHE 1479»
is hen, ter beneeming van alle bekommering en
gegronde vrees, van hier door afbreuk te zullen
lyden in de bezitting hunner bedieningen, goederen
en inkomften, dezen fchadeloos-brief uitgelevert:
„ Wy Borgermeyfteren, Scepenen,Raiden en-
„ de gemeyne Oudermans van den ouden Raide
„ ende van den ny we der Stadt van Utrecht doen
„ kondt allen luden, die dezen brief zeilen zien,
„ of hoeren lezen , dat wy geloift hebben ende ge-
„ loven mit dezen onzen brieve, den eerfamen
„ Heeren Prelaten ende Capittelen van den Doem,
„ Oudemunfter, funte Peter,funte Jans endefun-
„ te Marien tUtrecht, ende fingulaere perfonen
„ van hem ende van den Kerken voerfcreve, foe
„ wien dattet aendraicht, of aendragen mach,
„ nu, of in toekomenden tyden, waer t zake, dat
„ hoer Kerken goeden , ofte fingulare perfonen
der Kerken, ofte der fingulare perfonen goeden,
51
enigen laft, hinder, fcade, ofte ongeval aen-
„ quaem, ofte coften deden, het waer van wien
„ dat het waer, hy waer gheeftelich ofte weerlich,
„ mit rechte, mit vengniffe, mit veede, mit roef,
„ mit brant, of anders, om des willen, dat zy tot
„ onfer neerflige vervolge ende verfueke, in der
„ zake, die onfe gnedige Heer van Utrecht, of
„ zynen Fifcael, tiegens ons hem vermeten te heb-
„ ben, ende dagelycx vervolgen, toekomende van
35
55
55
J)
zekere banninge ende wtludinge mit onfer Stadt
clocken, die men zeyt wy gedaen zouden heb-
ben van Heren Dyrck van Huesden ende Jan van
Mekeren, ons, ende onfer appellatien in der zel-
„ ver zake,gunftelike byftant ende adhefie gedaen
„ hebben, dat wy hemluden ende fingulare perfo-
„ nen van den voerfcreve Kerken ende hoer goe-
„ den
-ocr page 391-
1479- JAARBOEKEN.
„ den daer af op onfen coft ontheffen, voerftaen
„ ende daer af doen, den fchade verrichten, ende
„ die coflen wedergeven zeilen tot allen tyden,
„ als wy des verzocht zeilen werden. Welke
„ eoften ende fcaden wy hemluden, ende enen
„ ygeliken van hem toe geloven zeilen te groten
„ ende te cleynen mit hoeren fimpelen woerden
„ zonder eeden, zonder ons des te weren mit eni-
„ gen rechten gheeflelick ofte weerlick, renun-
„ cierende ende vertyende van allen exceptien en-
„ de nywen vonden, die men hyr degensbedenc-
„ ken ofte verfieren mach, ende mits den welken
„ wy ons befchermen, ofte degens dat boven ge-
„ ruertftaet, doen zouden moigen.
„ Voert zoe geloven wy den Heeren voerfcre-
„ ve deze voerfcreve zake ende appellatie voer
„ ons, endeden ghenen, die onsgeadhereertende
„ byflandt gedaen hebben ende doen, ende allen
„ anderen, die dat aencleven mach, te vervolgen
„ op onfen coft, daer dat van noide en geboirlike
„ wezen zal, alle argelift ende ny we vonden wt-
„ gefcheyden.
„ In oerkonde des briefs bezegelt mit onfer Stade
„ zegele. Gegeven int jaer ons Heren dufent vier
„ hondert negen ende tfeventich op ten derden
„ dach in Augufto.
Het ontbrak de Utrechtfche aan genen iever,
noch zy fpaarden geene koften, om dit beroep,
fhrekkende ter bekoming van ontflag van den Ban,
en intrekking van het Interdiél, te vervolgen; maar
zy .ondervonden met eenen loozen en machtigen
tegendinger te doen te hebben, welkegeenenmn>
deren vlyt aanwende, om zyn geveld vonnis ftand
te doen grypen, en tot zyn voordeel hadt,dat het
hoger
-ocr page 392-
366 UTRECHTSCHE 1479.
hoger beroep gefchiede aan eene geeftelyke Vier-
fchaar, wiens tydelyk belang medebracht alle we»
derftreving tegens het geeftelyk gebiedt tegen te
gaan. Geen wonder derhalven, dat het handha*
ven van de macht der Kerkelyken over de wereld-
fche by dezelve f waarder woeg, dan alle de aange-
haalde en bygebrachte vryheden en voorrechten,
welkers bewaaring de Utrechtfche zo fterk voor-
ffonden en befchermden, en welkers fchennis en
verbreking doof den Biffchop, tegens zyne gedane
beloften en geftaafden eedt, zy vermeindenduide-
lyk aangetoont te hebben.
Hier voren heb ik verhaalt, dat door tuffchen-
fpreken der Steden Deventer en Swol, de Staten
met den Biffchop over een gekomen waren hunne
gemachtigde in het begin van de Maand Juny te
Wyk te zenden, om met den anderen te fpreeken
over de wederzytfche befwaarniffen. Deze byeen-
komft vruchteloos afgelopen zynde, hebben deaf-
gezonde Raadts-vrunden der gemelde Steden de
zaak niet laten vaaren, maar verder aangehouden,
en uitgewerkt, dat de Staten en de Biffchop de
wederzytfche grieven den anderen fchriftelyk zou-
den toezenden, en op dezelve antwoorden. De
Stadt Utrecht heeft hier in, even als tevooren,
niets gedaan, dan met mede kennis van die van
Amersfoort, aan welke zy dezen brief heeft ge-
fchreven:
.
" Eerfame, bifondere goede Vrunden.
,
" Alzoe anderdages by tuffchen fpreken ende
* middele der Steden Deventer ende Swolle, om
"n rufte ende vrede in den lande te onderhouden,
zoe verre tuffchen onfen gnedigen Heer van
" Utrecht
-ocr page 393-
1479- JAARBOEKEN. 36*7
' Utrecht ter eenre, ende zynre Gnaden Staten
" van den lande ter andere zyde veriproken ende
. " gefloten is geweeft, dat zyne Gnaden ende die
" Staten op enen dach doe benoempt, hoere ge«
" breken aen beyden zyden in fcnften bezegelt
" over ende weder over doen geven ende overle-
" veren zouden, twelc, geminde vrunden, by goec-
" duncken ende raide van uwen Eerfamheyden op
" die tyt ghefchiet is. Soe dan, eerfame goede
" vrunden, vorder by den voerfcreve Steden ver-
fproiken ende vercalt is geweeft, dat parthyen
' voergeruert elck op des anderen bedachten en-
" de gebreken op enen anderen dach hoere ant-
' woerde weder overgeven ende doen zouden,
heb wy op die gebreken ons gnedigeHeere voer-
" fcreve, die wy op die tyt terflont overzeynde-
" de, ende nu weder mitter antwoerde daer op
" gheraympt hyr inne befloten overzeynden uwen
' Eerfamheyden, tot dien eynde, dat die zelve die
" voerfcreve gebreke ende raminge van der ant-
" woerde vifitieren ende wel doerfien feilen moi-
" gen, ende ons daer van by dezen onfen Bode
uwe goede avifament ende goeden raidt weder
" overzeynden; want wy daer inne niet voer tgaen,
' noch ghene antwoerde te gheven en dencken
" buten rade ende goetduncken van den zelven
" uwen Eerfamheyden, die ons vorder niet fpae-
" rende God behueden wil zelich ende geiont.
" Gefchreven op ten xxvi dach in Julio anno
" LXXIX.
Gelyke brief van den zelven inhoudt, is ook aan
die vaxiRbenen gezonden.
Zo de BifTchop als de Utrechtfche hebben hun-
ne befwaarniflen den anderen toegezonden, en
hebben de laatfte het antwoord van den BuTchop
op
-ocr page 394-
368 UTRECHTSCHE 1479.
op de opgegeve grieven afgewacht, alvorens zy
op de zyne hunne aanmerkingen hebben afgezon-
den, en tot dat einde aan den zelven dezen brief
gefchreven:
'* Eerweerdige Vader in Gode, hoichgebore
' Forft, gnedige Jieve Heer.
" Alzoe anderdages, overmits tuflchenfpreken
" der gedeputierden Raitsvrunden van den tweed
" Steden van Overyfele, alze Deventer ende Smalle,
" alzulke articulen ende ghebreken als uwe Gna-
" den ter eenre, ende wy mit anderen van den Sta-
' ten van uwer Gnaden lande ter ander zyde op
" rnalcanderen hadden ende noch hebhen, degens
' ende contrary den traftaet in den jaer LXXVII
" leflleden gemaiól, uwen Gnaden ons, ende wy
" wederom uwen Gnaden in fcrift befloten over-
" gezeynt ghehadt hebben, om een ygelich die te
' vifiteren, te doerzien ende dan zyne antwoerde
weder daerop te geven. Soe, gnedige IJeer, en
" is die antwoerde van dezer zyde tot hier toe niet
" afterwert geflelt, noch vertoigen mit enigen
" moitwille of opzette tiegens uwen Gnaden; mer
" is blivenflaen ende verwacht ter eren ende weer-
" dicheyt van uwen Forfleliken Gnaden, die wy
" daer op verbeyt hebben, ende noch verbeyden;
" tot wat tyden die bereyt geweefl hadden the
" antwoerden, wy zouden mede bereyt geweefl
" hebben. Bidden hyrom oitmoidelike uwe For-
" flelike Gnaden, ons des niet te verkieren, want-
' tet zonder opfet ende arch ghefchiet is, ende zya
'' altois bereyt, als uwen Gnaden believen zallant-
woerde op onfe gebreken overgegeven in fcrifte
* befloten over te leveren, terflont onfeantwoer-
"de
-ocr page 395-
147P- J A A R B O EK E N. 369
!> de daer by jn fcrifte befloten weder .over té doen
" gheven. JBidden hyronl oitnioidelike uwe For-
" ftelike Gnaden ajs boven ons by dezen onfenBo-
" de, da,ch ende tyt fcriftelike te laten weten j als
" uwe Gnaden antwoerde geveh willen in manie-
" ren voerfcreve; Wy willen ter zelver tyt onfe
" antwderde oick alzoe terllont doen prefentiereh
" eride overgeven den zelyen uwen Forftelikea
" Gnaden > die over ons gebiedende God almech-
" tich behueden wil in enen langen zeugen leven'.
" Gefcreven op ten yerlten dach in Augufto anno
" LXXIX.
De Utrechtfthe geenen voordeeligen uitfpraak
by de voorige Rechters verkregen hebbende ^ heb-
ben haare zaakgebfagt voor den Róomfchen Stoel,
en óp eeneh en den zelven dagh, te weten den
vierden Auguftus, lütgelevert deze drie volmach-
ten ter bevordering vari hun geding voor het Room-
fche Hof;
" Procuratóriüm in Römaha Ciïfik ad impe-
" trandüm quascümque Jiteras Apoftolicas.
' Univerfis & fingulis prefentesliteriSjfivepre-
" fens publicum inftrumentum viruris, nos. JOHAN-
;' NES DE RYNES, DE BAER , JOHANNES DE CONING,
' JOHANNES DE LANTSCROEN,RODOLFUS DENYE»
" VELT, Burgimagiftri, ZWEDERUS DE ZULÉN^
'"' CORNËLIUS FOYCK, FtORENTIUS DE PAtLAIS &
" GERARDUS VOET, fuperiores Oudermanni, ac
:' Scabini, Confules & communes Oudermanni
".civitatis Trajeftenfis, confilü antiqui & novi
"' anno feptuagefimo oótavo proxime preterito de-
" putati Sc eleóii: nee non GERARDUS ZOUDEN-
" BALCH , WILHELMUS DE STEENRE , Burgima*
. III. DEEL A a
-ocr page 396-
«70 UTRECHTSCHE 1479.
" giftri, JOHANNES BOOMHOUWER &JOHANNES DE
" MASCH, fuperiores Oudermanni, ceterique Sca-
" bini, Confules & communes Oudermanni confilii
" diële civitatis Trajeftenfis anno feptuagefimo
" nono prefenti & currenti elefti & deputati, fa-
* cimus manifeftum, quod nos in domo noftra Con-
" fulatus ad infrafcripta faciendum fpecialiter con-
' gregati, omnibus melioribus modo, via, jure,
' ftik», caufa & forma, quibus melius &efficacius
' potuimus & debuimus,acpoflumus & debemus,
' citra tamcn quorumcumque noftrorum Procura-
' torum & Sindicorum noftrorum, haftenus per
' nos quoniolibet conftitutorum , revocationem,
feciraus, conftkuimus, creavimus acfolempniter
ordinavimus, ac facimus, conftituimus, creamus
' & folempniter ordinamus noftros, & difte civi-
' tatis noftre Procuratores &Sindicos, aftores,
faftores, negotiorumque noftrorum infrafcripto-
" rum geftores, ac^nuncios fpeciales & generales,
" ita tamen quod fpecialitas generalitati non dero-
I' get, nee e contra, videlicet venerabiles&provi-
dos viros, Dominos & magiftros Coronatum êe
Planta , utriufque juris doftorem, Livinum ét
Hufc», Johannem BotteHer, Jobannem Milis, &
Gttonem Speek, in Romana Curia caufarum Pro-
euratores, abfentes tanquamprefentes, &quem-
'' libet eorum in folidum; ita tamen, quod non fit
" meiior conditio primitus occupantis,nequedete-
rioi1 fubfequentis; led quod unus eorum incepic,
id alter eorundem profequi valeat, mediare &
finire cutn effeftu ad noftrorum, & communium
nofkorum, nominibvts, & pro nobis, quafcunque
lit-eras Apoftolicas, gravem vel jufticiam in fe
continentes, cujuscunque tenoris exifbant, in
aucex^ra eam; impetrandum &
„ ob-
-ocr page 397-
JAARBOEKEN. 571
" obtinendum* impetratisque & obtentis contra
" nos per quascümque perfonas ecclefiafticas vel
" feculares convenientim & divifim in Audientia
" literarum contradiélaftim Domini noftriPape,&
" extra eam, contradieendum: nee non literis hu-
" jusmodi pro nobis impetratis, aut impetrandis,
" conttadieentibüs in eadem Audientia, aut alibi,
** opporlendum & refpondendurii: nes Aon ad om-
" nes & fingulos aélus & tertfiinos de ftilo vel con-
" füetudine diéle Romane Curie in talibus fieri &
" obfervari folitos, procedendum, & procedi vi-
" dendum • unum quoque & plures Procuratorem
" & Sindicum, five Procuratores & Sindicos , loco
" eorum fubftituendum, eumque, ve] eos, revo-
" candum, & onus pfocurationis & findicatus hu-
' jusmodi in fe reaflumendum totiens, quotiens
M opus fuerit, ac eis, vel eorum alceri, vifum fue-
" rit expedire: & generaliter omnia <S4r fingula fa*
" ciendum, dicendum, gerendum, exercendum &
" procurandum, que in premiffis, & circa ea, ne-
" ceflaria fuerint, feu etiam quomolibet oporttma
" & que nos faceremus & facere poflemus, fipre-
" miflis omnibus & fingulis prefentes & perfonali-
" ter intereflemus,etiamfi talia forettt,quemanda-
" turn exigerent magis ipeciale, quam prefentibus
" eftexpreffum.
" Promifimus infüper, & tenore prefentiümpro-
" mittimus, vice & nomine omnium quorum in-
" tereft, intererit,aut interefTe poterit quomolibec
" in futurum, nos ratum & gratum perpetüo habi-
" tufos totum id & quidquidperdiéèosnoftrosPro-
" curatores & Sindicos, aut eorum quemlibet, ac
" ab eis vel eorum altero, fubflitütos, aut alterum
iplbrum, a£tum, fa6lum, diftum, produratumve
rit in premiffis, aut aliquo premiirürum, rele-
Aa a " van-
-ocr page 398-
374 UTRECHTSCHE 1479;
" vantes eosdem exnunc ab omni onere fatisdandï,
' judicioque fifli & judicatum folvi, cum omnibus
' & fingulis fuis claufulis neceffariis & oportunis,
" fub ypotheca & obligatione omnium bonorum
" noftrorum prefentium & futurorum, ac qualibet
' alia juris «Sc faóti renuntiatione ad hec neceflaria
" pariter & cauthela.
' In quorum omnium & fingulorum fidem &
' teflimonium premiflbrum, prefentes noftras lite-
' ras, feu prefens publicum inftrufflentum exinde
' fieri$ & per Notarium publicum infrafcriptum
" fubfcribi & publieari mandavimus, figillique ei-
' vitatis noftre antedicte appenfione juflimus c&fe«
' cimus communirié Datum & aótum Trajefti in
' domo ftoftra Confulatus antedicla, fub anno a
" nativitate Domini niillefimo quadringentefimo
" feptuagefimo nono, indiéHone duodeeima, die
'' vero Mercurii quarta menfis Auguftihoraprima-
" rum vel quafi, Pontificatus fan&iffimi in Chriflo
* Patris & Domini noflri Domini Sixtï, divina pro-
" videntia Pape quarti, anno oftavo, prefentibus
" ibidem difcretis viris Jobanne Taets, & Albertt
" PogheT]a.jcis Trajeftenfibus, teflibus ad premiffa
" vocatis fpecialiter & rogatis.
" Procuratorium ad agendum & defendenduia
" in Romana Curia.
•
:, .
' Univerfis & fingulis prefentes vifuris , feu
" legi audituris, nos JOIÏANNES DE RYNES,
" &c. facimus manifeftum atque ad univerforuni
" notitiam deducimus, & deduci vokimus pet
;" prefentes, quod nos in domo noftra Confulatut
C ad in&afcripta faeiendum fpeeialiter
-ocr page 399-
JAARBOEKEN. 373
" gati, &c. (i) videlicet venerabiles viros Antho-
" mum de Eugubio, Johanncm Gerona, Nicolaum de
" Parma, Johannem Savagoti, Petrum de Eugubio,
" Tylmannum Brandis, Henricum üockenouwe, Ger-
" ininum Mitiben, in Romana Curia caufarum Pro-
" curatores: nee non Johannem Heesboem, Prepo-
" fitum ecclefiae fancli Petri Trajeftenfis, & Do-
" minicum de Lovatis, & Gregormm de Valletariis^
" fanftiffimi Domini Pape nollri Cubicularios &
" Canonicos Traje£tenfes, Vincentlum de Eyll, Pre-
" pofitum AlderzalenfemTraje6lenfisdyocefis,ab-
" fentes tanquam prefentes, & quemlibet eorum in.
" folidum; ita tamen quod non fit melior conditio
" primitus occupantis, nee deterior fubfequentis ;
" fed quod unus eorum inceperit, alter eorundem
" id profequi valeat mediare & finire, ad, noftro-
" rum conllituentium nominibus & pro nobis, no-
" ftrisque adherentibus & adhefuris, in omnibus &
" fingulis caufa & caufis, tam ecclefiafticis quam
" prophanis, quacumque occafione nobis .confti-
" tuentibus a quibuscunque perfonis, ae illis per
" nos in Romana Curia motis, feu movendis, (fi,
" & in quantum, eedem caufe, & earum quelibet,
"• ad eandem Curiam firit legitime devokite & ibi-
" dem pertraftande, & non alias, alifer, necalio
" modo) coram quibuscumque judicibus five Com-
" miflariis, etiam fanfte Romane ecciefie Cardina-
" libus, & facri palatii Apoftolici caufarum Audr-
" toribus, judicibus five Commifiariis, etiam qua-
" cumque auftoritate fungentibus, ecciefiafticis
" feu feciüaribus, datis vel dandis, impetratis. feu
" impetrandis. & coram quolibe? in di6la R.omana
" Cu-
(i) Hier volgen dezelve woorden, welke in de voorgaand?
Tolmacht gevonden worden.
Aa 3
-ocr page 400-
374 U T R F. C H T S C H E
" Curia comparendum & agendum, nosque &no-
" ftra iura in omnibus & per omnia defendendum,
" libellum & libellos , & quascumque petitiones
" fummarias dandum & recipiendum , darique &
" recipi, litem feu lites conteftandum & conteftari;
" de calumpnia vitanda & veritate dicenda, cum
" omnibus & fingulis fuis claufulis & capitulis, ia
" & fub calumpnie juramento contentis, jurandum
" & deliberandum, jurarique & deliberari, ponenr
" dum & articulandum, ponique & articulari vi-
u dendum & audiendum: nee non libéllo, & pofi-
' tionibus & articulis refponderi, ac illos ad pror
" bandiim admitti, & remifïionem ad partem de-
" cerni petendum & obtinendura: teftes, literas,
" fcripturas, inflrumenta & quecumque alia pro-
' bationum in modum probationis producendum,
' prodtiélisque ex adverfo contradicendum ; in
" teftes & eorum difta, ac contra libellum & pofi-
" tiones & articulos partis adverfe dicendum, ex-
cipiendum,. replicandum , duplicandum, tripli-
" candum, & fic deincepsmultiplicandam: crimi-
1 na & defe&us opponendum, objiciendum &pro-
" bandum, declarandum &declarari, concluden-
" dum & renuntiandum, concludique & renun-
" tiari, & ad alios quofcumque terminps, de ftilo
" vel confuetudine fervari folitos procedendum, &
' procedi yidendum & audiendum: fententiam feu
fententias, tam interlocutorias quam diffinitivas
* ferri petendum <% audiendum, & ab ea, feu eis,
& quocumque alio gravamine illato, feu inferen-
do, provocandum & appellandum, appeliatio-
" nem feu appellationes hujusmqdi profequendum,
intimandum, infinuandum & notificandum:
ipoftolos, dampna, expenfas &intereflepeten-
*:' dum & recipiendum, & fuper ipfis expenfis, fj
r' ne-
-ocr page 401-
Ï479- JAARBOEKEN. 37$
" necefTe fuerit, jurandum, ac judicis officiüm im-
" plorandum: abfolutionem fimpliciter vel ad cau-
" thelam & reftitutionem in integrum, & quecum-
" que alia juris beneficia, impetrandum & obti-
" nendum, impetratis & obtentis ex adverfo con-
" tradicendum : citatorias & alias quascumque li-
" teras & earum execudonem impugnandum: eau-
!' tionem de ftando juri, & parendo mandatis Ec-
'' clefie, & alias cautiones quascumque in terp o-
" nendum, &interpofitasrelevandum: unumquo-
" que vel plures Sindicum vel Procuratoren!, aut
'' Sindicos & Procuratores,loco eorum fubftituen-
" dum, eumque, vel eos, revocandum, & onus
" Proeurationis five Sindicatus hujusmodi in fe re-
" aflumendum totjens, quotiens opus fuerit, ac
" eis vel eorum alteri placuerit, & vifum fuerit
" expedire: &generaliter omnia alia &fingulafa-
" ciendum, dicendum, gerendurn, exereendum &
" procurandum, que in premiflls & circa eanecef-
" faria fuerint, five etiam quomolibet oportuna,
" & que nos faceremus, feu facere poflemus, fi
" omnibus & fingulis prefentes intereflemus, &c.
" Procuratorium Generale ad agendum in Ro-
" rnana Curia.
" Univerfis&fingulis,&c. Adnoilrorumconfli-
" tuencjum nominibus & pro nobis caufam, feu eau-
" fas appejlationis, feu appellationum quarumcum-
" que dudum pro partenoftra inquadamcaufaver-
5' tente inter nos ex una, & reverendum in Chrifto
" Patrem & Dominum,Dominum DavidEpifcopu.m
" Trajefitenfem, dt-feuquendamf^ühclmumBufer,
" difti Domini Epifcopi Trajeélenfis aflertum Pro-
" curatorem Fifcalem,de & fuper nonnullis pretenfis
" exceflibus per nos,ut ex adverfo pretenditur,faélis
Aa 4 ° ^
-ocr page 402-
3?6 U T R E C II T S C H E
1475.
'' & comrnitïis , & illorum etiam partibus ex altera
'' qualiterciirnque faétarum & interpofitarum , cum
omnibus & fingulis fuis emergentibus , dependen-
tibus & connexis , corani quibuscumque fanfte
Romane ecclefie Caï'dinalibus , aut 'facri Palacii
' Apoftolici caufarumAuditoribus&Judicibusfive'
^ Commiflariis , extraordinariis , ordinariis, delé-
^ gatis, fubdelegatis , delegandis, fubdelegandis ,
*
,
fubroga,tis vel fubrogandis , deputatis vel
tapdisj& eorum quolibet,in Romana Curiapro-
fequendum & pertraftandum : nee non corarn
ejsdem comparendum & agendiim , rio?que
jus nóilfum in omnibus,
Alvorens dit hooger beroep werkftellig wierdt
gemaakt , heeft' de Geeflelykheit hunne zorg en
vleit aangewend, om, was het mogelyk, het ge-
ding te vereffenen, en is de Raadt dezer StadtnieE
onwillig geweefl, om onder redelyke voorwaarden
met den Biffchop te verzoenen ; doch de BifTchop
eiüchen gedaan hebbende, welke het verfchil eigent
lyk met raakten, heeft dé Regeering geoordeelt
voor als noch niet verplicht te zyn zich daar op te
uitten , maar te moeten aanhouden op antwoord we-
gens hunne aanbieding den BifTchop gedaan ; en
om den Kerkvoogd van deze hunne mening kennis
te geven, heeft zy dezen volgenden lafl-brief fie.
geven aan Nicotaas van Domborch, hebbende ^tot
opfchrift:
" Procuratorium ad infmuandum Domino TrajeÜenfi,
tedulamoblationumcmtatis Trajeiïenfis &c.
„ V- Univerfis & fingulis &c. facimus manifeftum
s quod nps §c. unanimiter & concorditer feci-
>;

-ocr page 403-
14-79. JAARBOEKEN. 37?
!' mis, conflituimus , creavimus & ordinavimus ,
51 ac tenore prefentium facimus, conftituimus ,'
" creamus & folempniter ordinamus noflrum &
" di£le civitatis noitre Procuratorem , d? Sindicum,
" a6lorem, faftorem & negotiorumque noftrorum
" infrafcriptorum geftorem , ac nuntium fpecialerh
:' & generalem ; ita tamen quod fpecialitas genera-
" litati non deroget , nee e contra, videlicet pro-
" vidum virum Nicolaum de Domborcb , Clericum
" Trajeöenfis dyocefis , folum & in folidum, ab-
;> fentem tanquam prefentem, ad, ipforum confli-
" tuentium noroinibus & pro eis, quandam papiri
'.' cedulam, certas oblariones, petitiones, prote-
" ftationes, infinuatipnes , ac nonnulla alia in fè
" continentem , incipientem in ejus themate :
Innoteat veftre reverendijjïme Paternitati, quod adno-
ftram notitiam pervenerit , quanta caritate &f benigni-
'tate quinque ecdejiarum veftre civitatis TrajeÜenfis de-
putati, & ex preftantioribus perfonis affumpti, fuas
operam & follichudïziem impenderint hijs diebus, ut
inter eandem vejlram Paternitatem , &? nos bumiks £5*
femper devotosfubditos, prefentis , ac, proh dolor! im-
minentis diffidii materia per honejla &? quedam media
falleretiir , £fc. „ Et in fuo fine concludentem : "
']Ët quïa materia prefentis diflïdn non excedit limites £f
terminos primi veflri originalïs monllorii, ideo non cre-
étmus nos fuper quibusctnnque aliis quarumvïs ctiam
queflionurn materiis extra prefatos. limit e s Ê? terminos,
nobis per vejlram Paternitatem propojitos, ad prefens
refpondere vel traftare debere f ore obligatos; nee etiam
[peramus prefe.ntem noflram oblationem (i) propterea
(i) In welke /lukken deze aanbieding beftaan beeft, is my
gnbekent, dewyl ik dit fchrift, welkers begin en einde alleep
fier uitgedrukt ftaat,te vergeefs gezocht en op ons Stadthui^
«iet gevonden heb.
-ocr page 404-
378 U T R E C H T S C H E 1479.
pojjefcu debere Ae jure quovismodo retardari. " Atque
omnia & fingula in eadem cedula contenta reve-
" rendiffimo in Chrifto Patri & Domino Domino
^ David Epiïcapo Trajeftenfi, nomine&exparte
di&orum conlrituentium, debite intimandum, in-
fïnuandirm & notificandum; libique etiam, no-
mine diftorumconftituentium, de &fuper eadem
fopradifta cedula, ac omnibus in ea contentis,
a prelibato Domino Epifcopo refponderi peten-
dum & obtinendum : unum quoque vel plures
| Procuratoren! vel Sindicum, aut Procuratores &
Sindicos, loco fui fubftituendum, eumque vel
^ eps revocandum, & onus procurationis five Sin-
dicatus hujusmodi in fe reaflumendum totiens
' quotiens opus fuerit, & fibi placuerit, & vifum
^ fuerit expedire: & generaliter omnia alia & fin-
' gula faciendum, dicendum, gerendum, exercen-
^ dum & procurandum, que in premiflis necefla*
ria fuerint, feu etiam quomolibet oportuna, &c.
" Datum & aftum Trajefti fub anno a nativitate
Domini feptuagefimo nono, die quarta menfis
| Augufti, &c. prefentibus ibidem difcretis viris
| Jobannc de Blochoven, Antbomo filio Pstri,&Her~
marmo Tboen, civibus Trajeótenfibus, teflibus
" ad premifla vocatis fpecialiter & rogatis.
Uit deze tuflchen-komft; der Geeftelykheit moet
ik befluiten, dat de afgevaardigde der tweeOver-
yflelfche Steden geflaacht hebben in hunne onder-
neeminge om den Kerkvoogd met de Staaten te ver^
cenigen, en dat BifFchop David eenig genoegen
gegeven heeft aan de Staten, welkers grootfte be-
zwaar was over het misbruik der Hof-goederen, of
zo genaamde Tafel-goederen , welkers inkomen
fefchikt waren voor het onderhoudt van den Kerk-
voogt,
-ocr page 405-
I4?p. JA A R B O E K E N. 379
voogd, en welke hy niet mocht vervreemden of
bezwaaren, dan met kennis van de Staten. Dk
maak ik op uit een Raadts-befluit des Maandaghs
naa Petri ad vinculagenomen, by't welk^acoiyo»
cobfe en Beernt Procyi Aelbertfe uit den Rade out en
nieuw gefchikt zyn, om met de afgezonderde uit
de Geeftelykheit en Ridderfchap te reizen naar
Wyk, ten einde met den Biflchop in het vriende-
lyke te fpreken, en overeen te komen over de Hof'
goederen. Het komt my voor , dat dit verfchil ver-
effent is, om dat in het vervolg van dit jaar geen
melding meer gedaan word van der Staaten onmin
met den Biflchop, maar alleen maar van het ge-
ding met de Stadt Utrecht, als mede de Stadt Amers-
foort. En heeft van dezen tydt af de Geeftelykheit,
fchoon ze het gedaane verbodt des Biflfchops niet
gehoorzaamde, en de Stad Utrecht in het hoger
beroep aankleefde, zich bemoeit om den BifTchop
niet de Stadt te bevredigen. Door haar tufichen-
fpreken is eene daghvaard te Co ten, zynde een Dorp
omtrent een uur van Wyk gelegen, beraamd des
Dingsdaghs na afTumptionis Mariae, zynde uit den
nieuwen Gheryt Zoudenbaleh en Jan Boomhouvaer, en
uit den ouden Raadt Jan van Renes van Baer en
Zixeder van Zulen benoemt, om die by te woonen.
De Raadt dezer Stadt heeft brieven gefchreven,
zo aan de Heeren van de Ridderfchap, als aan de
Steden Amersfoort, Rhenen en JVykt en haar ver-
zocht eenige uit de hunnen op dien daghvaard te
zenden. De brief, welkers opfchrift was aan Ge«
ryt van dir A, Anthonys van Amftel ende van Mynen f
ende voert anderen van der Ritterfcap, luid aldus:
„ Eerfame, bifondere, goede Vrunden.
v Alzoe en Dinxdage naiftkomende tot Coten
tuf.
-ocr page 406-
38o UTRECHTSCHE 1479.
„ tuflchen mynen gnedigen Heer van Utrecht ter
„ eenre, ende ons ter ander zyden in prefentiea
„ ende bywezen der Gedeputierden van der Ec-
„ clefien ende der Steden, ende van der Ritterfcap
„ des Geflichts van Utrecht aen deze zyde der
j, Yfelen, ene dachvaert gehouden zei werden te
„ pryme tyt, merende van zulken twifl ende ge?
„ fchele, als tuflchen zyne Gnaden ende ons, her-
„ komende van onfen rechten ende previlegiea
„ verrezen ende opgeflaen zyn. Soe ifl, dat wy
„ vruntlike begeren aen uwen Eerbaerheyden ons
*, te lieve ter voerfcreve plaetze ende tyt te ko-
„ men, ende die aake ten beften te helpen te ftie-
„ ren, zoe dat nutfte wezen, ende tot rufle ende
„ vrede.befl dyenen zal!, ons wederom niet fpae*
,, rende. God zy met u. Gefcreven op ten xv des
„ dach in Auguflo anno LXXIX.
Aan deStadt Amersfoort is deze brief afgezonden;
. .
„ Eerfame, bifondere, goede Vrunden.
•
„ Die eerbaer Heeren Deken der Kerke van
„ funteMaryen, ende Meyfler ReynervanEthen,
„ Canoniek tot Oudemunfler alhyr, hebben ons
,ï volcomene relafie gedaen van tgoent anderdages
„ by. hemluden, ende uwer Eerfamheyden Gede-
•„ putierden, mit onfen gnedigen Heer van Utrecht
„ vercalt ende verfproiken is gheweefl, ruerende
„ die ghebreken ende ghefchelen tuflchen zynrc
„ Gnaden ter eenre, ende ons ter anderen zyde
„ verrezen ende opgeflaen, aengaende onfen rech-
?, ten ende previlegien. Eude zoe dan, geminde
„ vrunden, voer tbeffce gheraympt is ene dachvaert
i, da.er op geho.uden te werden, die men dan in
-ocr page 407-

JAARBOEKEN.
" prefentien ende bywezen der Ghedeputierden
" van der Ecclefien, der Ridderfcap, ende der
" Steden des Gheftiehts van Utrecht aen deze zy-
" de der Yfelen, en Dinxdage naiftkomende ter
" prime tyt tot Coten houden zall, daervanwyte
' vreden zyn, foe is onfe vruntlike begeeren aer*
'* uwen Eerfamheyden, uwe treflike gedeputierde
" Raitsvrunden ter voerfcreve plaetzan ende uren
" oic te fchickcn ende te ordineren, om in dezer
" zake the helpen raiden ende verfien, zoe dat tot
'.* onderhoudinge onfer rechten ende previlegien
" riutfte wezen, ende tot rufte ende vrede beft die*
" nen zal. Doende dan, eerfame goede vrunden,
" in dien ftuck, als wy betrouwen, ende oick tan-
" deren tyden in gelyken ofte meerderen zaken van
" ons gheerne gedaen zouden willen hebben uwe
" Eerfamheyden , die onfe Heer God behueden
" wil zelich ende gefont. Gefcreven op ten xv den
" dach in Augufto anno LXXIX.
Met een weinig andere bewoording, doch in
den zelven zin, is gefchreven aan de Steden Rbe-
nen en Wyck.
Alhoewel op dezen daghvaard de zaken fche-
nen ter bevrediging gevordert te zyn, zo heeft
echter het gevolg geleerd, dat het den BifTchop,
moedig op het vonnis in het Hof van Keulen ten
zynen voordeele uitgefproken, geene rechte ernft
geweeft is, om de Stadt Utrecht de bezitting hun-
ner rechten geruft te laten genieten. Dit blykt uit
deze twee brieven , na den gehouden daghvaard ^
door den Raadt dezer Stad: aan die van Amersfoort
gefchreven:
" Eer
-ocr page 408-
UTRECHTSCHE.
" Eerfame, bifondere, goede vrunden,
" Alzoe en Dinxdage leftleden to Coten op ter
* dachvaert bv den Gedeputierden van den drien
' Staten int fluten overgekomen ende gheraympt
' is geweeft , dat myn gnedige Heef ter eenre,
* ende wy ter ander zyden, elcx twee goede man-
" nen fchicken ende ordineren zouden, die zulke
' gebreken, als tuflchen zynre Gnaden ende ons,
f ruerende van enen proces op déze tyt wezende,
* tuflchen die tyt ende Sonnendage leftleden eyn-
* den ende nederlecgen zouden. Soe wy dan, ge.
* minde vrunden, achtervolgende die voerfcreve
" rayminge onfe gedeputierden binnen Wyck by
* myns gnedigen Heeren van Utrecht gedeputier-
' den gefchickt gehadt, ende die aldaer om die
' zake te eynden twee dagen gehouden hebben,
" en konnen wy nochtant tot gheenre geboerliker
* wtdracht nochte eynde gekomen. Ende want
" wy dan in dezer zake niet en dencken te doen,
' dan by raide ende goetduncken der dryer Staten
* voerfcreve, is onfe vruntlike begeren aen uwen
" Eerfamheyden, uwe gedeputierde Raitsvrunden
" morgen te prime tyt alhyr by ons te zeynden,
' om m defe zake te helpen raiden ende verfien,
' zoe dat in onderhoudinge onfer rechten ende
' previlegien nutfte wezen , ende tot rufte ende
| vrede beft dienen zal. Ëerfame, goede vrunden,
doende in dezen, als wy betrouwen, ende oick
" tanderen tyden in gelyken ofte meerderen zaken
* van ons geertie gedaen zouden willen hebben die
| zelve uwe Eerlamheyden, die onfe Heer God
behueden wil zelich ende geibnt. Gefcreven op
!' ten xxn; ften dach in Augufto anno
-ocr page 409-
,47P. JAARBOEKEN.
" Eerfame, bifondere, goede vrunden.
" Niet tegenflaende dat myn gnedige Heer van
" Utrecht in tiegenwoerdicheyt uwer, ende der
" Staten van den Lande Gedeputierden op ter laet-
" fier dachvaert tot Coten gehouden, ons heeft
" doen zeegen, dat zyne Gnaden ons onfe previ-
" legien ende rechten dachten te houden, ende die
" niet te verminren, mer te vermeren; zoe heb-
" ben zyne Gnaden van defer verledenre nachtze-
" ker brieven tot Zeyffc voer die Kerken weder tie-
" gens ons doen opflaen, zoe wy verftaen; mer
" tinhouden van den brieven en is noch tot onfer
" kenniffe niet gekomen. Twelck wy clagen , en-
" de in den beften te kennen geven uwen Eerfam-
" heyden zulcx te moigen in gehuechnifTe te heb-
" ben, daer des gheboerlike zyn za.ll, ons wederom
'' niet fpaerende in des wy vermoigen te lieve den
" zelven uwen Eerfamheyden, die onfe Heer God
" behueden wil zelich ende gefont. Gefcreven op
" ten xxiin ften dach in Augufto anno LXXIX.
Door dit gedrag des BifTchops, in eenen tydtin
welke 'er gewerkt wierdt om partyen te vereeni-
een, wierden de gemoederen der Utrechtfchezeer
verbitterd , weshalven de Raadt oud en nieuw,
met gemeene morgenfpraak van alle de Gilden den
volgenden dagh, zynde den xxv Auguftus, over-
droegen, (i) dat zy wildeblyvenbyhaarerechten,
privilegiën, willceuren, keuren en oude heerko-
men, zonder te gedogen, dat door iemand eenige
indracht in dezelve gedaan wierdt j en dat zy de
zaak
(\) Matthaeus lib.n. deNobil. cap.xvi. brengt dit R«idt»«
befluit ten onrecht op het Jaar 1478. .
-ocr page 410-

584 UTRECHTSCHE
zaak tegens den Biffchop in een Capittel Generaal
zouden vervolgen, en in de zelve hunne grieven
tegens den Kerkvoogd brengen, en recht van de
Staaten, ter beteugeling van zynen hoogmoed ver-
zoeken : insgelyks befloten zy, alle deUtrechtfche
borgeren, bekwaam om in Stadts regeering te zit-
ten, welke Raden van den Biffchop, ofin.eenige
bediening of eedt waren, te beveeïen den dienften
gedaanen eedt op te fchryven, en neer te leggen;
Van het eerfte hebben zy aan die van Amersfoort
met dezen brief kennis gegeven :
' Eerfame, bifondere, goede vrunden.
" Alzoe wy van kenliken noitzaken, ende om
die onderhoudinge van onfen rechten, previle-
5»
gien ende oude heerkomen, op en Saterdach
M naiftfcomende Generail Capittel van den Staten
^ van den lande, tiegens onfen gnedigen Heer van
,} Utrecht hebben doenlecgen, (i) daer wy dun
^ pnfe zake openen ende te kennen geven dencken,
^ is onfe vruntlike begeren aen uwen Eerfamhey-
!( den, der zelver gedeputierde Raitsvrunden ten
t voerfcreve dage te ordineren ende te fchicken,
ende iri der zake zoe. te helpen raiden ende ordi-
| neren, als dat in befchermeniffe ende onderhou-
j( dinge der voerfchrevc onfen rechten, pfeviJe-
(| gien, ende ouden heefkomen nutfte wezen, ende
w tot tufte ende vrede beft dienen zal, ende oick
tanderen tyden in gëlykeri ofte anderen zaken
van
(i) Deze brief levert een klaar bewys uit van het recht
dat ieder der dne Leden van da Staten hadt, om den Biffchop,
te buiten gaande het voorfchrift van regeering, by zyne in-
huldiging bezworen, ter verantwoording te doen daglwar.,
'l«n vóór de Staafen,

-ocr page 411-
1479. JAARBOEKEN. 385
" van ons gheerne gedaen zouden willen hebben
" die zelve uwe Eerfatnheyden , die onfe Heer
" Godtbehuedenwilzelichendegefont. Gefcreven
" op ten fevenden dach in Septembri anno LXXIX.
Van het tweede hebben zy dit bericht gegeven
aan Biflchop David:
" Eerweerdige Vader in Gode,hoichgeboere
" Forfl, gnedigeHeer.
" Alzoe by onfen Raide out ende nywe mit ge-
" meyne morgenfpraike van allen Gilden, om ze-
" ker redelike zake hemluden daer toe beroerende,
" eendrachtelike overgekomen ende overdragen is,
" dat op deze tyt niemant bequaem wezendein on-
" fen Raide te zitten, uwer Gnaden Raide ofte
" dyenre zyn zullen: ende want tan Jan van Ry-
" nes, Heeren Jansze van Rynes Ritters, ende
" Eerjl vatt Drakenborch, onfe borgers, uwer Gna-
" den Raiden waeren, zoe hebben zylude wt be-
" velen van onfen Raide out ende nywe, ende der
" gemeynre gilden , hoeren Raitfc'ap, in tiegen-
" woerdicheyt van den zelven onfen Raide out en-
" de nywe, nedergeleyt ende wedergezeyt. Ende
" zoe dan tanderen tyden onfe getrouwe dyenre
" Tylmannus van Ufler, Ghysbert Thomasze, Dyrck
" Wail, ende Herman Evertze uwen Gnaden oick
" eede hebben moeten doen, hebben die zelve onfe
" dyenres, ende een ygelich van hem bifondere
" oick, wt gebode ende bevele van onfen Raide
" out ende nywe, ende der gemeynre gilden voer-
" fcreve, hoer eede, in prefentien van den zelven
" onfen Raide out ende nywe, opgezeyt ende ne-
" dergeleyt na behoeren. Twelck, gnedige Heer,
" wy in den beften verkundigen, ende te kennen
HL DEEL, B b " ge-
-ocr page 412-
386 Ü T R Ë C H T S C H E 1479.
" geven uwen Forfteliken Gnaden, die, ons niet
" fpaerende, onfe Heer God behueden wil zelich
" ende gefont. Gefcreven op ten vu den daehin
" Septembri anno LXXIX.
Het fchynt, dat de Utrechtfche Regeerders dit
werk niet hebben voortgezet, immers ik vind 'er
geen gevolg van. Waarfchyrielyk is het, dat de
Biffchop hen met beloften gepayt., en eenige hoop
gegeven heeft ter genoegdoening, en dat doortus-
fchenkomft der andere Leden van de Staaten de
afgebroke handel hervat is.. Ik vind in ons Raads-
boek des Sondaghs na Lamberti aangetekent, dat
de Overften out ende nywe macht gegeven is te fchicken
ly mynen Heer van Utrecht, merende van de gebreken
tuffchen zyne Gnaden ende ons wezende, om die gebre-
ken geheel te vereenigen, ende enen gemeynen vrede te
maken. En is ook in de volgende Maand Oftober
eene daghvaard beraamd te Amersfoort, van welke
ik ftraks melding zal maken.
Wy hebben hier boven gezien, dat de Raadt
dezer Stadt verzocht had de Ridderfchap en de Ste-
den van het Neder-fticht, eenige uit den hunnen
naar Utrecht te laten komen,om hem met goeden
raadt te dienen, en behulpzaam te zyn ter weder-
kryging der gefchonde rechten. Deze hadden hun-
ne gevolmachtigde naar Utrecht gezonden, om te
overleggen de middelen ter bevreediging met den
Biffchop; doch de Regeerders der Stadt Wyk waa-
ren achtergebleven; weshalven hen noch nader is
gefchreven:
Eerbaer, bifondere, goede vrunden.
.
Alzoe wy tanderen tyden hebben doen fcriven
" aen
-ocr page 413-
.......
I47P- JAARBOEKEN, 357
" aen uwe Eerbaerheyden, vruntlike begerende
" uwe gedepntierde Raitsvrunden alhyr by onfen
" Overften out ende nywe op enen benoempden
" dach ende ure te fchicken ende te ordinieren ,
" om zekere treflike zaken, die wy op die ty t niet
" gefcriven en konden, te openen ende te kennen
" te geven, daer wy ter zelver tyt oick die Rid-
" derfcap ende andere Steden des Geftichts van
" Utrecht aen dezer zyde der Yfelen hadden doen
" fcriven ende begeren te komen, diegemeynli-
" ken tot onfer begheerten alhyr gekomen zyn,
" ende die Steden hoire gefchi&e gezeyndt gehadt
" hebben, daer van wy hemluden vruntlike danc-
" ken. Soe hebben die voerfcreve onfe Overfte
" out'ende nywe van onfer wegen, ende in de
" naem van ons, aldaer opgedaen ende te kennen
" gegeven, dat zeker twiften ende gefchelen tus-
" fchen onfen gnedigen Heer van Utrecht ter een-
" re, ende ons ter anderen zyden, wt verweclen
" van enigen benyders der vreden, opgeflaen en-
" de verrefen zyn , dragende tot afterdeel ende
" quetfinge onfer rechten, previlegien, wilkoeren,
" koeren ende oude heerkomen, die ons dochzyne
" Gnaden in zegelen ende brieve geloift hebben te
" onderhouden; by alzoe dat wy, in onderhoudin-
" ge ende befchermenifle onfer rechten ende pre-
" vilegien voerfcreve zulcx tiegens den zelvenon-
" fen gnedigen Heer mitten rechte van den lande
" van noitswegen vervolgen zullen moiten, hoewei
" wy des liever voerby gaen zouden, begerende
" van den voerfcreve RidderfcapendeGedeputier-
" den ons in dit ftuck ten beften helpen raiden,
" ende beholp ende byftant te doen tot onfën rech-
" ten, gelyck zy wouden wy by hemluden tande-
" ren tyden doen zouden. Welke Ridderfcapen-
Bb a ? de
-ocr page 414-
388 UTRECHTSCHE 1479.
' de Gedeputierden ons zulke duechdelike ant-
' woerde daer op gegeven hebben, dat wy hoer-
luden des te vreden zyn. Ende want dan, eer-
' baere geminde vrunden, uwe Eerbaerheyden ter
' voerfcreve tyt alhyr niet gefchiét gehadt en heb-
ben, des ons oick vervreempt, ende niet zonder
" redenen, zoe geven wy dit in den beften teken-
' nen uwen Eerbaerheyden,. aen den zelven bege-
rende, als wy aen die Ridderfcap ende Gedepu-
tierden voerfcreve begheert gehadt hebben. Wy
weten oick wel, dat die verweckers ende beny-
ders der vreden voerfcreve, binnen uwer Stat
woenaftich, die ghene zyn, die onfen gnedigen
Heer aldus tiegens ons, onfen rechten ende pre-
|' -vilegien raiden, ende hem daer tiegens ftellen,
als ghy oick wel verflaen kondt, beduchten daer
'' af tuflchen u ende ons, ende den gemeynen lan-
' de meer verdriets te komen, dat God verhueden
moit. Soe vele dan defer onfer begheerten ghe-
| fehien zei moigen, daer van begeren wy een goet-
" lich befcreven antwoerde by dezen onfen Bode
van uwen Eerbaerheyden, die onfe Heer Godt
behueden wil zelich ende gefont. Gefcreven op
" ten anderen dach in O6tobri anno LXXIX.
In het afloopen van deze maand heeft de Raadt
dezer Stadt flerk aangedrongen, op de gedane be-
lofte van hun byftand te zullen doen, en hen de-
zen merkwaardigen brief toegezonden:
' Eerbaere, goede vrunden.
Uwe liefden hebben tot anderen tyden ons
toeghezecht ende beloift onfen rechten, previle-
> gewoenten, wilkoeren, koeren ende oude
" heer-
-ocr page 415-
1479- JAARBOEKEN. 389
" heerkomen te willen helpen ftarcken ende te voer-
" ftaen tiegens "die gene, die ons zulke bearbeyden
" te krencken ende te breken, gelyck ghy des,
" ende wy oick die een den anderen fchuldich zyn
" te doen. Ende alzoe wy dan leftdagesaenuwen
" liefden hadden doen fcriven, om the weten, wes
" wy uwer beloften ende toezeeghen zouden moi-
" gen genieten tiegens den ghenen, die ons onfe
" rechten, previlegien, wilkoeren, koeren ende
" oude heerkomen breken ende helpen krencken,
" zoe en heb wy daer gheen antwoerde van ghe-
" kregen na tinhouden van onfer begheerten ende
" fcriften, twelck ons zeer verdunft: ende oick
" dat ghy binnen uwer Stadt zulke luden hebben
' ende onthouden, die onfe rechten, previlegien
' ende oude heerkomen voerfereve breken, ende
' onfen gnedigen Heer rajden, dat zy gebroiken
1 werden, als uwe liefden dat zoe wel kondich is,
gelyck ons. Waerom wy noch zeer ernftelike
begeren aen uwen liefden, zy hem zulker lude
ontflaen, ende ons in onfen rechten ende previr
legien voerfereve byflant doen willen, als ghy
fculdich zyt te doen, ofte anders het zei fchyr
nen, dat uwe liefden ons in onfen rechten ende
previlegien voerfereve mede vercorten, ende den
inbrekers der zelven toeftant doen zouden wil-
len, dat ymmers alzoe niet en behoert, ende wy
u zulcx niet toe en betrouwen. Ende wes hyr
inne van u ghefchien zal, daer van begeren wy
uwe goetlike befcreven antwoerde by oefen on-
fen Bode, ons na te moigen rechten, van uwen
Eerfamheyden, die onfe Heer God behueden wil
zelich ende gefont. Gefcreven op ten xxvij flen
dach in Oótobri anno LXXIX.
Bb 3 De
-ocr page 416-
590 UTRECHTSCHE 1479.
De Amersfoordfche droegen zich loffelyker, en
begrepen zeer wel, dat, indien het den BifTchop
gelukte de Utrechtfche van hunne voorrechten te
berooven, zy niet lang de bezitting hunner rechten
zouden genieten, en dat het gemeen belang der Ste-
den vorderde, de zaak der Utrechtfche niet te la-
ten vaaren. Weshalven zy nader by den BifTchop
aangehouden, en geene moeite gefpaart hebben,
om hem tot het aangaan van een minnelyk verdrag
over te haaien, en, alhoewel de byeenkomft te Co-
ten vruchteloos was afgeloopen, by den Kerkvoogd
uitgewerkt, dat hy toeftemde in het hervatten van
den handel, en in het houden van eenen naderen
daghvaard te Amersfoort. De Utrechtfche heb-
ben zich gewillig verklaard om ter beftemde plaats
eenige uit den hunnen te zenden. Doch vermits
Biflchop David op nieuws de Geeftelykheit binnen
de Stadt Utrecht hadde doen aanzeggen te gehoor-
zamen het gedaane verbodt, en na verloop van zes
dagen, op verbeurte van haare Kerkelyke bedie-
ningen , te ftaaken alle openbaare Godsdienfl-oeffe-
ningen, waar door de Utrechtfche van alle geefte-
lyk voedzel, als des onwaerdig, zouden zyn be
rooft, heeft de Raadt dezer Stadt die van Amers-
foort verzocht, alvorens den daghvaard te houden,
den Biflchop te overreden tot opfchorting van dit
verbodt, zo als blykt uit dezen brief;
" Eerfame, bifondere, goede vrunden.
" Wy dancken uwen Eerfamheyden der goeder
neerfticheyt ende diligencie ghy gedaen hebt,
'' om die twifte ende ghefchele tuffchen onfengne.
digen Heer van Utrecht ter eenre, ende ons ter
1' ander zyde op deze tyt wezende, Soe dan uwe
"
-ocr page 417-

1479- JAARBOEKEN. 391
" Eerfamheyden conclufïve, zoe wy verftaen, ons
" nu in uwen brieve, >dien wy goetlike ontfangen
" ende vruntlike verftaeH hebben, fcriven, daton-
" fe gnedige Heer nae duechdelike ende goetliken
" onderwyze uwer Eerfamheyden Raitsvrunden,
" ten eynde te vreden was, twee gevolmach-
" ticht aldaer binnen uwer Stadt te fchicken ende
" teordineren, ende wy oick twee te fchicken en-
" de te ordineren die zake weder aen te vatten,
" zoe die by Meyfter Robrecht, Deken tflnte Ma-
" rien tUtrecht, ende Meyfter Cornelys vercalt en-
" de daer by gelaten was. Soe, goede vrunden,
" heeft onfe gnedige Heer voerfcreve zynt dyer
" tyt zyne procefTen gemaift, ende die Ecclefy
" ende Gheeftelicheyt van Utrecht doen monie-
" ren, dat zy binnen zes dagen, daer noch twee
" dagen onverlopen van zyn, ende morgen als en
" Vrydage die lefte dach van is, den Interdiól ge-
" hoerfam wezen zouden, by een peen van priva-
" cien van hoeren beneficien ende anders, zoe die
" pretenfe proceflen innehouden. Zoude wy dan
" mit zynen Gnade daghe houden, ende hy zyne
" procelfen ende voergenome wegen even wel hou-
" den, ende ingaen zoude, dunól ons, op correxy
" van u, ongeboerlich zyn. Begerenhyrom vrant-
" like aen uwen Eerfamheyden terflont zyne Gna-
" den te doen onderwyfen, die voerfcreve moni-
" cien, ende voert andere proceflen, yerft op te
" {lellen ende te verften, wy willen alsdan onfe Ge-
" deputierden gheerne aldaer binnen uwer Stadt
" vuegen ende ordineren, ende ons zoe geboerlike
" hebben, dat uwe Eerfamheyden bevoelen zullen,
" wy anders mit onfen gnedigen Heer niet en be-
" geren dan minne, ende vruntfcap,ende gehelen
" vrede te onderhouden. Soe vele dan hyr inne
B b 4 " voert
-ocr page 418-
392 UTRECHTSCHE 1479.
voert befte gedaen 2al werden, daer van begeren
' wy een goetlich befcreven antwoerde by dezen
onfen Bode van u\ven Eerfamheyden , die onfe
' Heer God behueden wil zelich ende gefont. Ge-
fcreven op ten inden dach in Oftobri anno LXXIX.
Dat de Biffchop dit billyk voorflel toegeftemt,
en de uitvoering van het gemelde verbodt uitgeftek
heeft, leert my deze nadere brief van den Raadt
dezer Stad aan Amersfoort gefchreven:
" Eerfame, bifondere goede Vrunden.
* Wy hebben den brief van inynen gnedigen
| Heer van Utrecht, uwen Eerfamheyden gefcre-
ven, merende van den dachvaert,&c. ons over-
ig gefeynt, goetlike ontfangen, gevifltiert ende wel
l verftaen, ende zeynden den zelv en brief hyrin-
|' ne befloten weder over uwen Eerfamheyden, en-
de willen en Manendage naiftkomende te voer-
'^ middage te ix uren onfe gedeputierde aldaerbin-
' nen uwe Stadt fchicken, ende ordineren te doen
'' ende te laten gefchien , zoe dat anderdages by
uwen Gedeputierden mit mynen gnedigen Heer
|'j van Utrecht voerfcreve vercalt ende verfproiken
' is geweefl. Begeren hyrom vruntlike aen uwen
" Eerfamheyden voer die zelve onfe Gedeputier-
'' den tot xxv perfonen toe, of daer onder, een
l vry, vaft, zeker geleyde ende veylichey t in der
beiier formen. ende manieren van mynen gnedi-
|'; gen Heer voerfcreve eenen tyt lang, als u\ve
|' Eerfamheyden goet duncken zall te verwerven,
" ende ons dat voert over te zeynden, daer na wy'
'M ons vuegen moigen. Begeren zynen Gnaden
oick van ons enige veylicheyt voer ymant,
"
-ocr page 419-
1479- JAARBOEKEN. 393
' willen hem die gheerne geven tyerfte wy des
" verfocht zeilen wezen. Eerfame, bifondere goe-
" de vrunden, vermochten wy wederom enige za-
" ke, daer inne en willen ons niet fpaeren uwe Eer-
" famheyden, die God almachtich behueden wil
" zelich ende gefont. Gefcreven op ten ix den
" dach in Oftobri anno LXXIX.
Dat dit vry geley toegeflaan, en insgelyks door
den Raadt dezer Stadt aan de Biflchoppelyke Af-
gezanten mede tot vyf en twintig perfoonen , of
daar onder, diergelyke veiligheit is vergunt, vind
ik aangetekent in het Buurfpraak-boek des Maan-
daghs na Victorïs,
In deze byeenkomfl is de zaak niet geeindigt, of
afgedaan, maar afgefproken, dat de Biflchop een
verblyf (compromis) zoude .doen opftellen en over-
geven, by welke de uitfpraak der gefchillen aan
zekere kundige Mannen zoude worden overgelaten.
Doch dewyl de Kerkvoogd, eer de Utrechtfche
genoegzame tydt gelaten was, om dat opftel na te
zien, en zich over des zelfs inhoudt met die van
Amersfoort en andere te beraaden, het gedane ver-
bodt aan de Geeflelykheit wilde werkftellig maken,
hebben de Utrechtfche zich over dezen handel be-
klaagt, en nochmaals de Amersfoortfche verzocht,
by den BifTchop nader uitflel te verwerven, met
dezen brief:
'' Eerfame, bifondere, goede vrunden.
" Wy verflaen vvt myns gnedichs Heeren brief
" mitten compromifs nu ons overgezant, dat myn
" gnedige Heer gheene vordere wtrtellinge zyns
" procefs tiegens der Ecclefien gedaen en heeft,
B b 5 " twelck
*
-ocr page 420-
394 UTRECHTSCHE i479.
" twelck ons zeer verwondert, gemerél dat by
" uwen liefden left verfproiken was, dat wy zulck
' compromis, als myn gnedige Heer zoude laten
" ontwerpen, by uwer liefden vifitieren, ende na
" goetduncken van uwen liefden, ende den ghe-
" nen die dat aencleefde, dan nagaen, ende daer
' inne doen zouden, als geboerlike zouden wezen.
' Ende wanttan mede deze zaken den drien Staten
aengaen, zoe dat wy onberaiden van den zelven
daer alleen niet en konnen inne voertvaeren, foe
" hebben wy geraympt en Sonnendage naiftko
mende te prime tyt, onfe Gedepurierden, die
' left by uwen liefden waeren tot Amersfoert, al-
" daer te fchicken, om dat voerfcreve ontwerp
van den compromis mit uwen liefden oever te
* zien, ende te vifitieren, ende als dan onfe goet-
^ duncken u te kennen te geven, om dat dan voert
* den Raitsvrunden myns gnedichs Heereby uwen
't liefden overgebracht te moigen werden in den
' beften. Tot welken daghe wy begeren, datghy
'^ die voerfcreven Raitsvrunden myns gnedichs
Heeren verfcry ven, ende die voerfcreve opfet-
' tinge aen onfen gnedigen Heer enen tyt langver-
' werven willen, om daer binnen in deze zake te
" doen by den ghenen, die dat aengaet alsgeboer-
" like wezen zall. Onfe Heer God wil uwen lief-
' den behueden zelich ende gefont. Gefcreven op
' ten xv den dach in O&obri anno LXXIX.
Dez;e nadere byeenkomft te Amersfoort heeft
geen voortgang gehadt, maar is te Utrecht eene
vergadering gehouden, welke de Ridderfchap'en
andere Leden van het Neder-fticht hebben by ge-
woond, in welke de Raadt dezer Stadteenigevoor-
ftellingen gedaan heef t, rakende het proces met den
Bis-
-ocr page 421-
1479- JAARBOEKEN. 395
Biflchop, omtrent welke de Ridderfchap hunne ge-
dachten en mening geopenbaart heeft; doch die
van Amersfoort zich op dezelve noch niet geuit
hebbende, heeft de Raadt met dezen brief aange-
houden , ten einde zy hun gevoelen verklaaren
zouden:
" Eerfame, bifondere, goede vrunden.
" Alzoe anderdages uwe gedeputierde Raits-
" vrunden alhyr by den Ridderfcap ende anderen
" des Geftichts van Utrecht aen deze zyde der
" Yfele geweeft, ende topdoen ende begeren van
" ons, ende die antwoerde van den Ridderfcap
" daer op gegeven, ghehoert ende wel verftaen
" gehadt hebben, ende wy ten laetften die eerbaer
" Willem van Steenre en Jan die Coning, onfe Bor-
" germeyftren, aldaer aen uwen Eerfamheyden ge-
" fcift hadden van der zelver begheerten een ant-
" woerde te moigen ontfangen, dien uwe Eerfam-
" heyden doe deden zeegen, alze dat ghy en Ma- <
" nendage, als ghyfteren, den Raidt out ende ny-
" we by een doen laden, ende van der materien
" voerfcreve fpreken ende fluten, ende ons dan een
" goetlich antwoerde laten weten zouden. Soe,
" eerfame, goede vrunden, fcriven wy nu tiegen-
" woerdelich aen uwe Eerfamheyden, vruntlike
" begerende u in deze zake alzoe goetlike tebewy-
" zen, als wy doch gantzlike betrouwen, ende oick
" tanderen tyden in gelyke ofte andere zaken van
" ons gheerne gedaen zouden willen hebben uwen
" Eerfamheyden, die, ons by dezen onzen Bode
" een goetlich befcreven antwoerde weder zeyn-
" dende, God behueden wil zelich ende gefont. Ge-
" fcreven op ten xxvi flen in O&obri anno LXXIX.
Ge*
-ocr page 422-

396 U T R E C H T S C H E 1479.
Geduurende dezen handel met Biffchop David,
welke telkens wel hoop gaf van de zaak te zullen
infchikken , maar als het op het fluiten aanging,
onder verfcheide voorwendzels te rugge week,
kwam 'er tyding uit Rome, dat Paus Sixtus de vier-
de hadde laft gegeven aan Thomas Bafmus, (t)
Aarts-biffchop van Cefarea, Hendrik van Swartzen-
burch, Biffchop te Munfter, en Nicolaas van Adri-
cbem, (2) Abt van Egmont, als de drie nabuurig-
fte Prelaten, om het geding van den Biffchop met
de Stadt, en de Geeftelykheit te onderzoeken, en
detwiften, op goetkeuringvanhetPauffelykeHof,
ter neder te leggen. De eerfte verfchoonde zich,
om dat te Utrecht woonende wegens eenzydigheit
konde verdacht gehouden worden. De tweede
wierdt belet de begeerte van het Roomfche Opper-
hooft op te volgen, door het voeren van eenen oor-
log met de Gelderfchen; weshalven de derde al-
leen overig bleef, welke op fterk aanhouden van
de Utrechtfche, zich liet bewegen om de zaak by
de hand te vatten. En op dat hy, noch zyn kloo-
fter, door het uitvoeren van dezen laft, eenig na-
deel of fchade zoude lyden, heeft de Raadt dezer
Stadt des Saterdages na Katrine dit befluit geno-
men: Die Raide out ende nyive hebben geloift den Abt
endc
(i) Deze, een geboore Fransman, eertydts groote gun-
fteling vanKareldenz.eu»nden, Koningvan Vrankryk, doch
naderhant door zynen opvolger Lodewyk van alle zyne eer-
«mpten afgezet, en zelfs gebannen , hadt de Stadt Utrecht tot
zyne woonplaats^ verkoren, in welke Stadt hy overleden isin
het Jaar 149'. Ziet breder van hem by Heda, in DavideEpis-
copo, p. JQ4-. en de Aantekeninge van Buchel, als mede
Matthaeus Praefat. torn. u. Analect. vet. aevi.
U) Deze is geweeft de drie en dertigfte Abt van het ver.
maarde Kloofter te Egmont. Ziet Matth. Annal. Egmund.
PI 115». &feqq. en Goadfche Cronyk, bkdz. i$6.
-ocr page 423-
1479- JAARBOEKEN. 397
ende Comente van Egmontfcadeloestehoudenvantgunt
hem, ende zynen Convente, en de fi ngulae ren perfonen
ende boeren goeden, aenkomen moigen, om de s wille,
dat den Abt voerfcreve, ter beghierte van ons,die oom-
mijffte van den Pauwes van Romen, in der zaken tuf-
fcben onfen gnedigen Heer van Utrecht ende ons, hem
gezeyndt ende geprefentiert, aengenomen heeft.
' Déze Egmonder Abt is , na verkrege vry geley
voor hem en zyn gevolg tot vyf en twintig perfo-
nen toe, te Utrecht gekomen, en heeft den Bis-
fchop , naa dat de Utrechtfche een gunftig ant-
woord op een rechts-verzoek van den Paus verkre-
gen aan hem vertoond hadden , voor hem doen
daghvaarden , zo als blykt uit dezen brief, door
den Raadt dezer Stadt aan die van Amersfoort ge-
fchreven :
:..•.•:.
" Eerfame, bifondere, goede vrunden.
" Alzoe uwe Eerfamheyden tanderen tyden wel
" verhoert ende verftaen moigen hebben, dat wy
" van zulken pretenfen proceffen, als onfegnedige
" Heer van Utrecht, ende die Officiael s Hoofs
" van Colen tiegens onfen Raide out ende nywe,
" ende ander ons adhererende, gegeven ende ghe-
" vordert hebben, altois aen onfen heyligen Vader
" den Pawes van Romen geappelliert gehadt heb-
ben, na den beloip van den rechte. Soe, ge-
minde vrunden, heb wy nu van den zelven on-
fen heyligen Vader den Pawes een refcript na
formen van rechten geimpetriert ende verwor-
ven, ende dat den Abt van Egmont, enen van
den rechteren ons gegont ende gegeven, doen
thoenenendeprefenderen, die, deze zake aen-
nemende ene citatie ende inhibitionem tiegens
" my-
-ocr page 424-

398 UTRECHTSCHE 1479.
' mynen gnedigen Heer voerfcreve ghedecerniert
' ende gegeven heeft, die welke ghifteren in prefen-
" cien ende tiegenwoerdicheyt van mynen voerge-
J> noemden gnedigen Heer, ende zommiger andere
' daer inne benoempt, gheexequiert is, ende denc-
" ken die oick voert te doen exequeren tiegens die
" ghene daer mede inne benoempt. Twelck, eer-
' fame goede vrunden, wy in den beften te ken-
' nen geven uwen Eerfamheyden, aen den zelven
" vruntlike begerende, of u anders wes voerqtia-
' me, deze onfe zake tot onfen rechten ten beften
' te kieren, zoe wy die mit rechte vervolgen wil-
* len, als wy beft konnen ende moigen. Ende of
' wy enige zaken vermoigen, daer inne en willen
J' ops niet fpaeren uwe Eerfamheyden, die onfe
' Heer God behueden wille zelich ende gefont.
Gefcreven op ten xxix ften dach in Novembri
' anno LXXIX.
De Utrechtfche hadden veel vertrouwen op den
Egmonder Abt, niet alleen wegens zyne kundig-
heit in de Kerkelyke en Weereltlyke rechten, maar
ook om dat zy wiften dat hy geen vriend van Bis-
fchop David was. Hem was te veel ongelyk aan-
gedaan van Damds Broeder Jan, baftard van Phi-
lips van Bourgonje , welke hem wettig verkoren
eenigen tydt uit het bezit zyner Abdye geweerd,
"en getracht had van die aanzienelyke waardigheit te
berooven, (i) dan dat ze van hem verwachten kon-
den te zullen begunftigen de bnrechtmatige behan-
delingen van Biflchop David. En vermoedende,
dat de Biflchop aan het Hof van den Aarts-hertog
Maxi-
(i) Ziet Matthaeus Anaal. Egmond, p. cxjx. &
-ocr page 425-
I47P- JAARBOEKEN.
Maximiliaan zoude trachten uit te w-erken den Abt
van Egmond te verhinderen uitfpraak te doen, en
daar toe te brengen, dat hy de zaak flepende hou-
den of "van de hand wyzen zoude, hebben zy no-
dig geoordeelt den Geheim-fchryver vangemelden
Aarts-hertog, genaamt Claas de Ruiter, in hun be-
lang te krygen,en zynen byfland te verzoeken, op
dat de Abt niet belet wierdt den lafl, door den Paus
hem opgeleit, uit te voeren, ten dien einde aan
hem dezen brief afzendende:
• • • • '
' Eerfame, lieve, geminde vfiMit.
" Alzoe ghy wel verftaen hebt, dat wy tiegens
" onfen gnedigen Heer van Utrecht een proces in
den rechte hangende hebben, ende van zulken
bezwaringen, van zynen Gnaden ons boven rechc
ende reden gedaen, tof onfen heyligen Vader
den Paues van Romen ter goeder tyt geappel-
liert, ende' een refcript na den bdoip van den
rechte gheworven ende verkregen hebben, daer
inne onder anderen die Abt van Egmont ons in
dezer zake een rechter gezet ende geflelt is; die
" dan wt beyele van onfen heyligen Vader den
' Paues voerfcreve die zake aengenomen , ende
'* citationem ende inhibitionem tiegens onfen gne-
" digen Heer voerfcreve, ende andere in den voer-
" fcreve refcript benoempt, gedecerniert endege-
" geven gehadt heeft, daer mede onfe gnedige
Heer,ende andere daer toebehoerendegeciteer.t
zyn ten rechte te komen na behoeren. Ende zoe
wy dan, eerfame goede vrunt, beduchtende zyn,
" deze zake voer den voerfcreve Abt van Egmont
' hangende,dat enige van onfen adverfanten voer-
" fcreve binnen middelen tyden aen mynen gnedi-
"gen
-ocr page 426-

4oo UTRECHTSCHE 1479.
" gen Heer van Oeftenryck &c. of anderfins in
" den Hove aldaer vervolgen, of doen vervolgen
" mochten, om den voerfcreven Abt mit enigen
" manieren te doen informieren , vermanen, of
" anders, deze zake te laten lecgen of te remitte-
" ren, dat ons in onfen rechten tot groeten after-
" deel, fcaden ende coflen komen zoude, endewy
" doch niet en begeren, dan onfen gnedigen Heer
" van Utrecht te doen al dat goede ondemtenhoe-
" ren lantsheer fculdich zyn te doen, behoudens
" ons onfer rechten, previlegien ende oude heer-
'.' komen, die zyne Gnaden ons doch mit zegelen
" ende brieven geloift gehadt hebben te onderhou-
' den. Soeift, dat wy zeer vruntlike begeren aen
" uwen Eerfamheyden, deze, ende andere onfe
" zaken, die tot uwe kennifle komen, ten beften
" helpen vuegen, daer des behoerlike zyn zall, by
" alzoe, dat die Abt vöerfcreve deze zake hoeren,
" ende parthyen recht doen moige, des na beloipe
' van den rechte geboerlike zynde: ende van an-
" deren zaken, daer wy van enigen onfs hatende,
" tiegens onfen gnedigen Heer van Oeftenryck,
" &c. inne bedragen mochten werden, te verant-
" woerden, ende ons, zoe vele des moigelich is,
" daer van adverterende ende waerfchuwende, op
" dat wy ons daer opverantwoerdenmoigennabe-
" hoeren. Wy willen zulcx altois gheerne weder-
" om verfculden tiegens uwe Eerfamheyden, die
" onfe Heer God behueden wille zelich ende ge-
" font. Gefcreven op ten vyften dach in Decem-
" bri anno LXXIX.
•
Biflchop David zat mede niet ftil,ma.ar hadtwe-
ten uit te werken te Romen, dat de Utrechtfche
niet alleen waren gedaghvaard voor de Juditores
Re-
-ocr page 427-
1479- JAARBOEKEN; 4öf
Rotat, (i) maar zelfs den Egmönder Abt verbo-
den zien met deze zaak te bemoejen, in welke
daghvaardirïg geerie de minfte melding was ge-
maakt Van de bevel-geving des Paus aan den ge-
melden Abt. Welke rechtsvordering, begonnen
naa dat de opperfte Kerk-voogd zyne begeerte al
hadt verklaard j de Utrechtfche , als fhydig tegeris
alle rechten, op deze wyze plechtig hebben tegen-
gefproken:
„ In nomine Dei amen. Anno a nativitate ejus-
», dem milleflmo qiiadringentefimo feptuagefimö
}, nono ) indidtione duodecima, die vero menfis
„ Decembris duodecima, hora primarum vel qua-
), fi, Pontificatus lanéliflimi in Chrifto Patris &
„ Domini noftri Domini Sixti, diyina providentia
5, Pape quarti anno nono, in mei Notarii pubJici
„ & teftium infrafcriptorum j ad hoc fpecialiter
„ vocatorum & rogatorum, prefentiaj perfonali-
„ ter conftitutus providus vir Magifter jobannes
t, Zygeri, in venerabili Curia Trajeftenfi caufarum j
j, ac fpeciabilium & magnificorum Burgimagiflro-
jj rum j Scabinorum,Oudermannonim, Confulum,
» Proconfulum> atque Superiorum & Reftorum
t, tam veteris quam novi Confilii inelite eivitads
j, Trajeólenfis, Procurator &Sindicus, de cujus
>, Procurationis & Sindicatus mandatis mihi No-
t, tario publico referenti Jegitimis conftabat, af
), que conftat , documentis, habens , & in fuis
j, manibus tenens quamdam papiri cedulam, no-
„ tam feu formam appellationis, provocationis f
„ apoftolorunaque petitionis, & nonnulla alia infe
„ eon-
(0 Vin dit Geficlitt.liöf door Paus Jofcanries de XXII. iti-
geftelt, zier Hofmanni Lexicon in Hot» Parphyrtttea,
III. DZEL. C e
-ocr page 428-
4oa U T R E C H T S C H E 1479.
„ continentem; quam ibidem, ut apparuit, animo
„ & intentione appellandi, provocandi, apofto-
„ losque petendi & recipiendi, in medium exhi-
„ buit & produxit, eamquemihi Tylmanno Nota-
„ rio publico infrafcripto ad perlegendum tradidit
„ atque dedit, tenorem, qui fequitur, contmen-
„ tem.
Licet magnifici & fpettabiles Burgimagiflri,
Scabini, Oudermanni, Con/üles, Procon/ules,at-
que Superiores & Re&ores, tam veteris quam novi
Conftlii inclite civitatis Trajeïïenfis, eorumque litis
confortes & adberentes, videlicet Prelati, Capitu-
la, Canonici & beneficiati quinque Ecclefiarum,
totusque Clerus Trajeftenfis, tanquam appellantes
in aiïis caufe defuper habitis de/ïgnati, in caufaaf-
pellationis & appellationum tam ab Officiali Co/o-
nienfi, veluti judice appellationis, ad eum a reve-
rendo Patre Epifcopo Trajeftenfi, & miiMpUdbus
gravaminibus per eundem Epifcopum dl£fis appel-
lantibus illatis , quam ab eodem Epifcopo de^ & fei-
per quadam relegatione feu exbannitione, in aiïis
bujusmodi latius depgnata, & ejus occa/ione ad fe-
dem Apojlolicam & üominum no/lrum Sixtum quar-
turn, contra Procuratoren Fi/calem diiïi Domiti
Epifcopi, interpofite & interpofitarum, ip/t Du-
mini appellantes in impetrando refcriptum Apoflé-
cum füper appellatione & appellationibus bujusmo-
di , nee non etiam in citando, longe ante prevener'M
prefatum Procuratoren} Fifcalem, &prefatumDo-
minum Epifcopum, caufamque & eau/as appellfr
tionis & appellationum hujusmodi reverendo Pairi
& Domino Domino Nicolao de Adrichem, Abbaïi
Egmonden/i, una cum nonnullis aliis, fuis in ea
par te cpllegis, cum illa clau/üla, quantum vos, vel
duo, aut unus veftram &c. a diïïo Domino nofln
Pap*
-ocr page 429-
-------
1479. JAARBOEKEN. 403
Papa committi procuraverint & obtinuerint, cita-
tionemque & inbibitionem contra tam Procurato-
ren Fifcalem dicJi Domini Epifcopi, quam ipfum
Dominum Epifcopum, quantum fua putaret inte-
re/e, decerni, & contra eundem, nee non contra
Procuratorem fïtum Fi/catem, exequi, ö? executioni
debhe demandari fecerint: & preterea prefato Do-
mino Epifcopo pretextu cujusdem pretenfecotnmiflio-
nis fubreptive & obreptive, ut & de predtfto re-
fcripto Apojlolico nullam mentionem facientis, reve~
rendo Domino Johanni Francifco de Paninis, Jacri
Apoftollci caufarum Audltori^ ut pretenditur ,pre-
fentate, de jure non licuerit, licet /ubreptionempre-
diSlam damnare non potuerit, aiiquam citationem
cum inbibitione contra prenominatos appellantes,
fyecifice in aïïis caufe fupradiiïis defignatos, impe-
trare ,feu verius extorquere ,preten/asque citationem
& inbibitionem pretextu ejusdem pretenfe commis-
jionis, a prefato Domino Epi/copo, tanquam par te
principalt^ & qui fe judicem in omnibus a&is in bac
caufa, & inter ditïas partes prius babitis, nomi-
navit, & in eisdem aEïis (e judicem reputavit &te-
tiuit, ab ipfo Domino Johanne Francifco Auditore
ex tor tas & impetratas contra dittos appellantes &
litis confortes, in eisdent aEiïs latius fpecificatos &
nominatos, exequi, aut executioni demandare aut
procurare; cum ver i t as fuerit & fit, quod ipl'e Do~
minus Epifcopus tam in impetrando caufam &cau-
fas appellatlonh & appellationum premijjarum,
contra eundem & ab eodem, nee non Officiali Colo-
nienft in caufa & caufïs hujusmodl ad fedem Apofto-
licam & prefatum Dominum noftrum Papam inter-
pofitarum, quam in executione, citatione & inbi-
bitione in perfonam ejusdem Domini Epifcopi faèJa
fuerit & fit tfrout e ft preventus, & /ie de jure exe~
Cc 2 CU'
-ocr page 430-

404 U T R E C H T S C H E 1479.
cutionem pretenfarum citationis & inhibitionïs fub
mmine diEti Domini Johannis Francifci, pretextu
efiéJe pretenfefue commijfionis defaSto concejfarum,
facere, aut pretenjas citationem & inbibitionemve-
luti preventus, ut premittitur, minime debuerit con-
tra diÏÏos appellantes feu litis conjortes exequi, feu
executioni demandari procurare. Nibilominus ta-
men idem Dominus Epijcopus, qui fe prius veluti
judicem in bac caufa & inter dictos appellantes &
litis confortes ex una, & Procuratorem fuum Fis-
calem, occafione premiffbrum, tenuit & reputavit,
pro modo tanquam pars principatis, licet prevenlus
fuerit & fit ex cau/ts fupra defignatis, pretenfas
citationem & inhibilionem a ditto Domino Auditoret
licet prevento, extortas, contra tam diiïos appel-
lantes & litis confortes, in affis caufe fufficienter
nominatos & fpecificatos, quant contra prefatum
Dominum Abbatcm judicem & Commi/arium, a
diëto Domino Papa & e jus Apojlolica f'ede in caufa
& caufis appellationis & appellationum bujumodi,
& inter di&as part es auStoritate Apoftolica fpeciali-
ter deputatum, ut ad diÏÏorum appellantium & litis
con/órtium^ decem diebus nondum elapfis, venerit
ttotitiam, exequi, feu executioni demandari fecit &
procuravit, di6ios appellantes & litis confortes ei-
tando, eisque & Domino Abbati, judici Apoftolico t
memoratis inbibendo, ac citari & inbiberi procu-
rando, aliasque faciendo & comminando, prout in
preten/ïs liter is citatoriis & inbibitoriis fub nomine
dicïi Domini Johannis Francifci, in caufa&caufts
bujusmodi taliter qualiter emiffis & decretis, quas
& in eis eontenta Procurator & Sindicus, procu-
rators & fïndiciario nominibus tam Burgimagiftro-
rum, Scabinorum, Oudermannorum, Confulumy
Ptoconfulum, & Superiorum Rsttorum tam litis-
con»
-ocr page 431-

1479- JAARBOEKEN. 405
confortium & adberentium prediïïorum, totiusque
C/er i TrajecJenfis, bic repetit, & pro repetitis at~
que infertis baberi vult, in quantum t amen pro veri-
ficatione pre font is appellation^ faciant, &non alias,
plenius continetur, nulliter licet & de faïïo, vel
faltem inique, nullitate omnium per prefatum Do-
minum Johannem Epifcopum dePaninisdtuditorem,
& in hac caufa affertum judicem & Commiffarium,
per etindem Dominum Epifcopum itnpetratum feu
nominatum, in hac caufa aiïtitatorum, ac eorundem
& cujuslibet eorum r ever ent üs femperfahis, ld-
circo Procurator & Sindicus antedi£tus Procurato~
rio & Sindiciario nominibus quibus füpra, fèntiens
fe & di&os Dominos fuos, & eorum quemübet, in
premijfis gravatos ac timens in pofterum exindeplus
poffe pregravari, a premïjjïs pretenfis citatione <£?
inbibitione fub nomin? prefati difti Domini Johannis
Francifci Auditoris, tanquam ajferti CommiJJarii
per diffum Dominum Epifcopum nominati, & ad
ipjtus Domini Epijcopi inftantiam, ut contenditur,
emijjts, concejjïs & decretis, illarumque concejjïo-
ne, decreto & executioney omnibusque & fingulis
mandatis, penarum comminationibus ineisdemcon*
tentis, nee inde gravaminibus exinde quomolibet col~
ligilibus, illatis feu in/erendis, aut inferri commi-
natist & #b ipf° Domino Johanne Francifco,^/V/j-
éemque auditoria & a/er t o trïbunali & judicio^
tam contra prefaium Dominum Epifcopum quant
quoscumque alios, fua convenientim vel divifim in-
terejfe putantes, ad fan&ijfimum in Chri/io Patrent
& Dominum noftrum Dominum Sixtum, divina
providentia Papam quartum & modernum, ejusque
fanïïam fedem Apoftolicam, in bis fcriptisprovocat
& appettat» apoflolosque primo , fecundo, tertio,
ac infi^nter, inflantius & inftantijfime fibi darl
Cc 3 petit
-ocr page 432-
4o<J UtRECHTSCHE 1479-
petit & requirit, fi quis fit, qui eos fibi dare pos-
fet, debeat & veilt, fuhmittem fe & diiïos Domi-
nos fuos, tam convenientim quam divifim, eorum-
éemque 6? cujuslibet eorum bona ecclefiaftica &
mundana, prejentia & futura, ubilibet confifïen-
tia, prote&ioni, tuitioni & defenfioni diëti Domini
noflri Pape, & fue dpoflolice j'edis ^ atque prote-
flans de abfentia dicti Domini Johannis Francifci
Auditoris, atque prefentis appellatienit,* & ia ea
contentorum, infinuatione, nee non reali & attuali
profccutione ejusdem, loco & tempore congruis &
oportunis, aliasque faciens, pr out f uit & e/ljuris,
moris atque ftili.
,, Qua quidem papiri cedula per me Notarium
„ infrafcriptum aha & intelligibili voce perleéla&
„ recitata, idem Magifter Johannes Zygeri Procu-
„ rator & Sindicus, ac Procuratorio ac Sindiciario
M nominibus quibus fupra, appellavit, provocavit,
„ apoftolosque primo, fecundo, tertio, acinftanter,
,, inftantius & mftantiffime fibi dari atque concedi
„ petiit & poftulavit, C quis ibidem eflet, qui fibi
„ illos dare poflet aut vellet, aliasque dixit, fecit
„ & proteftatus Fuit, prout & quemadmodum in
„ fuprafcripta appellationis papiri cedula plenius
„ habetur & continetur. Cui quidem Magiftro Jo~
„ 'hanni Procuratori & Sindico fic appellanti &
„ apoftojos petenti nemo quidquam relpondit. De
„ d fuper quibus omnibus óf fingulis idem Magi-
„ fter Johannes Procurator & Sindicus fibi a me
„ Notario publico infrafcripto unum vel plura,
w pubjicum feu publica fieri petiit confici inftru-
„ mentum of infn-umenta.
„ Afta fuerunt hec Trajefli in domo habitatio-
„ nis venerabilig viri Magiflri Ludolphi de Hoorn,
n tttriusque Jurjsüoftprjs, Canonici ecclefiaB/an-
-ocr page 433-
H79- JAARBOEKEN. 407
„ éti Salvatoris Trajecïenfis,fita infra circuitatem
„ ejusdem ecclefie in aula eftivaliipfius domus, fub
„ anno, indiólione, menfe,die, hora, & Pontifi-
„ catis, quibus fupra, prefentibus ibidem difcretis
„ viris JVilhelmo . . . Clerico Trajeftenfis dyoce-
„ fis, & Alberlo de Rcno,clve Trajeótenfi, teftibus
„ ad premifTa vocatis fpecialiter & rogatis.
By den Raadt dezer Stadt heeft zich de Geefte-
lykheit gevoegd , en met een diergelyk gefchrift
tot den Paus en den Roomfchen Stoel haar beroep
gedaan; welkers begin en ilot, vermits het dezel-
ve reedenen en middelen vervat, ik hier alleen
maar zal opgeven:
•
„ In nomine Domini Amen. Anno a nativitate
„ ejusdem millefimo quadringentefimo feptuagefi-
„ monono, indiélione duodecima,die vero Lune
„ tertiadecima menfis Decembris, hora primarum
„ vel quafi, Pontificatus fanftiffimi in Chriflo Pa-
„ tris & Domini noftri Sixti divina providentia Pape
„ quarti, in mei Notarii publici, tefliumque infra-
„ fcriptorum & rogatorum prefentia perfonaliter
„ conftitutus providus vir Magifter Ghysbertus de
„ Merloe,'m venerabili CuriaTrajectenfi caufarum
„ Scribaac Procurator, & Sindicus venerabilium
„ Dominorum Prelatorum, Capitulorum, Canoni-
„ corum & Beneficiatorum quinque Ecclefiarum,
„ totiusqtie Cleri Trajeftenfis, de cujus procura- .
„ tionis & Sindicatus mandatis apud aéla caufein-
„ ferius defignate legïtimis conftabat, atque con-
„ flat documentis, habens & in manibus fuis te-
„ nens quandam papiri cedulam, &c.
„ Afta funt hec Trajefti in cimiterio Ecclefie
„ fanfti Salvatoris Trajeftenfis ante januam orien-
Cc 4 „ talem
.
-ocr page 434-
40$ UTRECHTSCHE 1479,
„ taletn ejusdem Ecclefie, fubanno, indiftione,
,, menfe, die, hora, & Pontificatu, quibus fupra,
p prdentibus ibidem difcretis viris Johanm Spiek
„ Clerico,, & IVernero Wenen Layco Trajeftenfi,
„ teftïbus ad premifla yocatis fpecalher &rogatis.
Niet tegenftaande al het woelen des Biffchops,
heeft echter de Egmonder Kloofler-voogd zynen
gang gegaan, en een zeker vonnis gewezen , van
welke de Raadt dezer Stadt gewag maakt in dezen
brief, aan die yan Anjersfoort gefchreven:
„ Eerfame, biföndere, goede yrunden.
„ Alzpe uwe Eerfamheyden wel gehoert moigen
„ hebben, dat wy van zulken vermetelen proces,
,, als pnfe gnedige Heer van Utrecht tiegens ons
„ ende des Geeilelicheyt yan Utrecht gedaen ende
?, gemaift gehadt heeft, aen. onfen heyligen Vader
„ den Paus van Romen geappelliert, ende daer op
,, een refcript na den belpip van den rechten yer-
„ worven ende verkr-egën hebben; foe heeft die
„ At>t yan Egmont, van den drien rechteren ons
„ gefet, die zake aangenomen, ende na dat voer-
„ hem geboerliken, ende na yermoigen van den
„ rechte in der zelver zakegeprocedeertendever-
a> volcht is geweeft, voer recht gewezen, als die
,, cppy hyr. aen gebonden, die wy mede zeynden
j, uwen Eerfamheyden, claerliken innehout ende
,, begrepen heeft. Twelck wy wt goeder mey-
,, ninge te kennen geven den zelvenuwenEerfam-
,, heyden, vruntlike begerende, dat int goetlycfte
„ van pns te yerftaen, ende deze pnfe zake ten
j, beften te kieren ten fleden ende plaetzen des ge-
« boerlike zynde. Ende ons wederom niet fpae-
„ rende
-ocr page 435-
1479, JAARBOEKEN. 409
„ rende in des w J vennoigen telieveendetedano
„ ke u\ver Eerfamheyden, die onfe Heer God be-
,, hueden wil zelich ende gefont, Gefcreven op
,, ten xxv ften dach in Decembri anno

Het gewysde z,elfs heb ik niet gevonden , doch
het geen wy op het volgende Jaar zullen by bren-
gen zal ons toonen, dat deze uitfpraak maar voor-
af gewezen (provifioneel) is geweefl, en dat de
Abt de Ütrechtfche van den ban heeft ontflagen,
pn van zyne bevinding omtrent de zaak zelfs in het
breede bericht heeft gezonden aan den Paus , over-
latende de heflifling van het vpornaarne gefchil aan,
het Hof van Romen,
Achter den anderen verhaald hebbende het geen
in dit Jaar, rakende het voorgemelde gefchil, tus-
fchen den BifTchop en de Ütrechtfche voorgeval-
len is , moet ik , eer ik van dit Jaar tot het volgende
overgaa, noch eenige zaken aanroeren, welke ins-
gelyks in dit Jaar gebeurt zyn.
In de Maand May heeft de Raadt goetgedacht te
doen onderzoeken o f de nieuwe Min niet zoude kon-
nen worden geleit in dezer Stadts nieuwe Gracht ,
waar door die Gracht van goet water voorzien, en
de doorfpoeling bevordert zoude worden : als me-
de verftaan de borchwal te graven en de fingel-
muur te fchoeijen , en om het geld , tot dit werk
nodig, te vinden, eene belafting op het bier geftelt.
Ik vinde op den xxn May dezetweebefluitenhier
omtrent genomen : Dyrck Horre van Amcrongenende
Jan Crom ixt den nyvoen Raide, Jan van Veen ende
Jan Luytgerfe wt den ouden Raide zyn gefchiiï, of
men die n,ya>e Minne zoude moigen lyden in die nyvoe
f>ie Raide out endt nywe hebben overdragen by ge-
Cc <i meynte
-ocr page 436-
4io UTRECHT S CHE 1479.
meynre morgenfpratke van allen gilden, dat men den
borchwal gr'even, ende die-Jinghelmuer fchoeden zeil,
ende men zei zetten op elck vat dicke byers van binnen
(f -aan tinten, dat men openbaerlike binnen onfe Stadt,
ende Stadt vryheyde tappen zei, van tonnengelde thien
Vilt gen: ende met dien gelde daer van komende zelmen
dat voerfchreve werck maken; ende dit zei dueren vier
jaer lanck naiftcomende, ende dit geit zelmen zonder-
lingen vercopen, (i) ende zei bieten grevegeh: ende die
Raet oude ende nywe zeilen eiken gilden enen brief ge-
ven in der befter formen, dattet t henden den vierjae-
jen voerfcreve off wezen zeil: ende die oude Raet beef t
den nywen Raide in der tyt macht ende moige gegeven
den beften orber te doen in deze zake.
•
Ik heb op het voorige Jaar verhaald het ongenoe-
gen des Raadts tegens den Maarfchalka/f den Eng,
aan welken, in gebreeke blyvende om des Raadts
begeerte te voldoen, noch nader deze brief is ge-
fchreven:
1
• <-
Eerfame, bifondere, goede vrunt.
' Wy werden hoe langer zoe meer van wegen
' Jacob Gherytze ons bergers voer onfen Raide ver-
" volcht, om hem te helpen tot zyn recht van zul-
" ken gebreken, als hy op u te zeegen heeft, zoe
' wy dat oick anderdages uwen Eerfamheyden
' hebben doen fcriven. Want wy dan deze zake
" niet langer ftaende houden noch vertrecken en
moigen, laten wy uwe Eerfamheyden weten,
" vermanende ende verzuekendeen Vrydage naift-
komende te negen uren alhyr voer onfen Raide
" tie-
(i) D»t is te zeggen, deze belafting zal worden verpacht.
»0 9 -» *
-ocr page 437-
H79- JAARBOEKEN. 4.11
" degens den yoergenoemde Jacob Gherytze onfen
" borger zelve in perfoen ter antwoerde te komen,
" op dat onfe Rait, parthyen aen beyden zyden
" gehoert, daer inne voertvaeren, ende die zake
" eynden moigen, zoe des van rechts wegen ge-
' boerlike zyn zall. Certificerende mit dezen on-
" fen brieve uwe Eerfamheyden, indien die in dit
" ftuck verzuimich ende verbreclich bevonden wor-
" den, dat alsdan onfe Rait, ten vervolge van den
" voergeruerde onfen borger, in dezer zake voert-
" vaeren ende die eynden zal na onfen rechten en-
" de oude heerkomen, niet tiegenftaende enige
" abfentien ofte contumacien van uwen Eerfam-
" heyden, die ons niet ipaerende God behueden
" wil zelich ende gefont. Gefcrevenoptenxvden
" dach in Junio anno LXXIX.
v
Dat de Regeerders dezer Stadt zeer oplettende
zyn geweeft, niet alleen in het voorftaan hunner
borgeren, maar zelfs in het befchermen der inge-
zetenen in Stadts vryheit woonende, leert ons de-
ze brief, ter zelver tydt aan Frederik uten Ham,
Maarfchalk van het Nederfticht afgezonden:
' Eerfame, bifondere, goede vrunt.
" Zegber Dyrcxze, woenaftich op ten Oert,on-
" feonderzaet, heeft ons te kennen gegeven, dat
" ghy hem op ons gnedichs Heeren laetften recht-
" dach vellich (i) zouden hebben laten wy i en; des
" ons vcrvreempt, indyent zoe is, zoewyomze-
" kex
(i) Dat is, als contumax, of gerechts-veracbter veroor.
ieelt. Op andere plaatzen heb ik het woord gefchreven ge-
vonden bcllig, dat i» rebellig, ongehoorzaam.
-ocr page 438-
41* UT R E C H T S C H E. i479.
" ker zaken willen ons mit redenen daer toe por-
rende , mit onfer clocken verboden hebben on-
" fen borgeren ende onderfaten op ten voerfcre-
ven rechtdach niet te komen: ende of zy daer
en boven vellich gewezen worden, wy zouden
daer van hoeren hoeftheér wezen, gelyck wy
'^ dat oick op die zelve tyt Ridderen ende Knapen,
' aldaer op ten rechtdach wezende, deden fcriven
"t ende verkundigen. Begeren hyrom vruntlike
' aen uwe Eerfamheyden, zulke rechts vorderinge,
] als ghy op ten voerfcreve rechtdach tiegens den
' voergeruerde Zeger, onfe onderzaet gedaen en-
' de gevordert moicht hebben, op deze tyt af te
' ftellen, ende lecgen laten, alft behoert; opdat
ons gheen noit en zy, achtervolgende onfe voer-
' fcreve verbot vorder daer op te verfien. Soe
' vele dan hyr inne gefchien zal moigen, daer van
| begeren wy een guetlich befcreven antwoerde
| van uwen Eerfamheyden, die God almachtich
^ behueden wil zelich endegefont. Gefcrevenop
ten xvi den dach in Junio anno LXXIX.
De Raadt dezer Stadt heeft te dezer tydt aan
den Biflchop gefchreven ten behoeven van eenen
borger, welke in het bezit zyner thienden indracht
leedt, en door den gewoonen rechter rechts-wei-
gering gedaan wierdt, op deze wyze:
' Eerwaerdige Vader in Gode, hoichgeboere
' Forfle, gnedigelieer.
.
Wtllem van der fFeyde-orife borger, heeft ons
geclaicht ende te kennen gegeven, dathy enen
* thiende, hem van zyne ouderen aengeerft ende
"t aenbeftorven, alft claerh'ken blyél by zekere be-
" zegelde brieven, ons nu ende oick uwer Gnaden
" Rai-
-ocr page 439-
—
1479- JAARBOEKEN. 413
" Raiden, daer toe geordineert ende ghefchicl:, tan-
" deren tyden getoent, aendenoudenRynlecgen-
" de hebben zoude,die GherytvanRynhem tonbrit-
" ke mai£t ende onthout boven recht ende reden ,
" alshyzeyt. Ende die zelve onfe borger, meynen-
" de zyne thienden mit rechte te befcudden ende
" te befchermen , daer op na den rechte van den
" lande voer die Schout ende Bueren aen den ou-
" den Rhyn voerfcreve vervolgende, en hebben
" hem die Schout ende Buer gheen recht dorren
" noch willen doen, zecgende hemluden zulcxvan
" uwen Gnaden verboden te wezen, om des wil-
" len, dat Gheryt van Ryn voerfcreve zeyt, die
" zelve thienden een heerlich leengoet _te wezen.
" Twelck, gnedigeHeer,indyent zoeis,ons on-
" behoerlich ende tiegens recht, dat uwen Gnaden
" fchuldichzyn enen ygeliken te openen, ende te
" wedervaeren laten, zyn dunól:. Is hyrom onfe
" dyenftelike bede aen uwen Gnaden,den voerge-
" ruerden Gheryt -oan Ryn alzoe te onderwyfen, dat
" hy onfe borger zyne voergeruerde thyenden
" ruftelike ende vredelike gebruken laten, of den
" voerfcreven Schout ende Bueren aen den ouden
" Ryn te bevelen ende te gebieden hem recht te
" doen ende wedervaeren te laten, zoe des na den
" rechte van den lande geboerlike zyn zal. Ende
" zoe vele hyr inne ghefchien zei moigen, begeren
" wy een goetlich befcreven antwoerde by dezen
" onfen Bode van uwen Forfteliken Gnaden, die
" over ons gebiedende God almachtich behueden
" wil zelich ende gefont. Gefcreven op ten xxn
" ften dach in Junio anno LXXIX.
De Heeren van het Capittel van den Dom heb-
ben te dezer tydt de Kerk merkelyk verbeetert, en
**^~ - »..,,'. V . W* J »R**» f' *ft**' -*• -" •*
tot
-ocr page 440-
4H UTRECHTSCHE 1479.
tot dat werk nodig hebbende eenige Bentemer en
andere fleenen, hebben de Regeerders dezer Stadt
aan de Gelderfche van het Quartier van de Velu we
verzocht vry geleyde voor den Schipper, zo te wa-
ter als te land, welke die fleenen over de Zuider-
zee voeren zoude, en ten dien einde gefchreven
aan den Heer Dirk van der Horft, Maarfchalk en
Landt-drofl van de Veluwe, en den Heer JVynant
van Arnhem, Ridder, Heer tot Leembeeck, Dros-
Taart te Hattem, als mede aan de Steden Harder-
•wyk, Elborch en Nyekerken. Van welke brie-
ven , alle van eenen inhoudt zynde, ik alleen de
eerfte aan den Lahdt-drofl van de Veluwe gefchre-
ven zal mededeelen:
" Eerfame, vrome, lieve Heer, bifonder
" goede vrunt.
Alzoe die eerbaere Heeren van den Doem
t' tUtrecht, ter eren Godts endefunte Martyns,
l hoere Kerken dagetycx tymmeren endeverbete-
' ren, ende om die te volmaken nu eens deels of
'* hebben moiten breken, ende niet zonder Bente-
" mer ende andere fleen weder doen maken ende
" voltymmeren en fullen moigen. Om welke fle-
" nen, ende andere gereetfcap daer toe dyenende,
|' alhyr te brengen , zyluden enen zonderlinge
| dyenre ende Scipper genoempt Reyner Lap van
' Weesp tot hier toe gehadt, ende noch hebben^
Soedan, eerfame, vrome, lieve Heer, wy zul-
ken eerliken werk gheerne ghevordert zien zou-
" den, alflbehoert, ende die voergeruerde Reyer
^ Lap een Hollander is, die dan na gelegentheyt
*[ der tyt den flroem van der Zuder zee, ende an-
" ders die weghe te water ende te lande hyr toe
" niet
-ocr page 441-
1479- JAARBOEKEN. 4.15
" niet wel gebruken en mach buten uwen confènt
" endebelieve; foe ifl, dat wy zeer vruntlike be-
" geren aen uwen Liefden, ter eren Godts ende
" des heyiigen funte Martyns, ende ons te lieve,
" hem mit zynen fcepe ende flenen, den voerfcre-
" ve Heren toebehoerende, te willen gonnen en-
" de believen een geleyde daer op te geven, zoe
" dat behoeren zal, ende anders die wege te water
" ende te lande vry ende veylich te moigengebru-
" ken int inkomen ende weder wt te reyfen, zoe
" dicke ende menichwerve hem desinditfluckvaa
" noide wezen zeil, ons daer van by dezen onfen
" Bode een goedich befcreven antwoerde weder
" zeyndende. Eerfame, vrome, lieve Heer,doen-
" de in dit fluck, als wy vertrouwen, ons weder-
" om niet fpaerende in des wy vermoigen te lieve
" uwen Eerfamheyden, die God behueden wil ze-
" lich ende gefont. Gefcreven op ten anderen dach
" in Julio anno LXXIX.
Insgelyks heeft de Raadt dezer Stadt gefchreven
aan den Heer Adam van Ltnteloe Ritmeyfter, en
Borgermeefleren , Scepenen en Raden te Wage-
ningen, verzoekende vrydom van tollen voor een
fchip van Arnhem afkomende, geladen met leyen
ter dekking van de Kerk van Abraham Dole.

" Eerfame, bifondere, goede vrunden.
" Die eerbaer Priorinne, ende gemeyn Convent
van den elf dufent meechden, ghenaemt Braem-
dolen, (i) binnen onfer Stadt hebben hoer Ker-
1 ken doen tymmeren, die zy dat mit leyen gheer-
" ne
(l) Van dit Kloofter zi«t Matth. i. Fundat. Ecclef. »t. .
-ocr page 442-
4i6 UTRÉCHTSCHÉ 1479.
" ne zouden doen decken : ende Om die leyen te
" copen, dencken zylude yemant Van hoeren Con-
' vente, ofte anders, den Ryn op te zeynden^
" ende die alhyr te brengen. Soe dan j geminde
'*- vrunden, die zelve Priorinne en4e gemeynCon-
'* vent onfe onderfaten , van goedeti eerliken ghee-
" ffceliken leven zyn , hoere oerden ende regulen
' ftrengelike ende duechdelike onderhoudende)
" ende wy hemluden daerom gheerne beholpen
" ende gevordert zien zouden, is onfe vruntlike
' begeren aen uwen Eerfamheyd^n , zulken fcip
" mitten fcipluden, ende ander gereytfcap totten
" fcepe dyenende ende behoerende, alze zy den
Ryn van Arnhem nederwaerts geladen brengere
de zeilen werden , mit omtrent anderhalf hondert
ryft leyen ende twee hondert boerden (i) onbe*
lm ende vry te laten varen zonder moleflacy
van tollen, ofte anders hemluden daer in te doen,
ofte te laten ghefchien. Dit doende, eerfame
bifondere goede vrunden, zullen ons uwe Eer-
" famheyden zonderlinge danclich ende lieve doen
op deze tyt , wy willen oick zulcx tanderen ty-
" den gheerne wederom verfchulden tiegens die
" zelve uwe Eerfamheyden , die onfe Heer God
" behueden wil zelich ende gefont. Gefcreven op
" ten vierden dach in Julio anno LXXIX.
Ook hebben de Regeerders dezer Stadt, op het
aangeven van het Capittel van S. Marie, welkers
thienden in Gelderlant ten onrechte bezwaard wier-
den, gefchreven dezen brief aan de Heeren Jan
Heer tot Hemert, en Eertram van Olborgen, Rid-
deren, Ridmeefteren te Bommel:
" Eer-
( i ) Boerden of Borden zyn pakken , in Welke het vorder*
gtreetfch»p, tet dit werk nodig, i»l geflopt zyn.
-ocr page 443-
JAARBOEKEN.
" Eerfame, vrome, lieve Heeren, bifondere
" goede vrundcn.
•
" Die eerb'aer Heeren Deken ende Capittel der
" Kerken tzunte Marien tUtrecht, hebben ons te
' kennen gegeven, dat uwe liefden tiegens ende
" contrary die oude gewoenten ende heerkomen
" van den lande, van hoeren thienden tot Vaude-
" riek, ende tot anderen plaetzen ghelegen,zeker
" ongelden van verding, of anders, ontfangen heb-
" ben, ende voert ontfangen willen, niet tiegen-
" ftaende dat zylude, gelyck andere Godshuyfen,
' pontfcattinge gheerne betailt hebben. Twelck,
" indyent zoe is, ons onbehoerlikezyndun<Sè,zon-
" derlinge aan gheefteliken perfonen, die van alle
" ongelden gepriviligeert ende exempt zyn. Be-
" geren hyrom vruntlike aen uwen liefde , die
' voerfcreve Heren ende thienden van zulker on-
' geboerliker manieren van verdingen, of anders,
" te ontlaften, ende ongemoyt te laten bliven, en-
" de hemluden zoe beholplike ende vorderlike in
" gebrukinge der voerfcreve hoeren thienden te
" wezen, als wy betrouwen, ende oick tanderen
" tyden in ghelyken ofte meerderen zaken van ons
" gheerne wederom gedaen zouden willen hebben
' uwen liefden, die onfe Heer God behueden wille
" zelich ende gefont. Gefcreven op ten xxv ften
" dach in Juüo anno LXXIX.
In Holland wierden te dezer tydt jammerlykè
roveryen en verwoeflingen aangerecht, zo door
de Gelderfche, als door de binnelandfche en land-
verdervende oneenigheden der Hoekfchè en Cabel-
jauwfche. Deeerfte de Stadt Leerdam vermeeftert
hebbende , deden geftadige invallen in Holland,
UI, DEEL. D d veele
-ocr page 444-
4i8 UTRECHTSCHE 14751
veele ingezetenen verdryvende , en hun goed en
have weffiepende. De tweede hadden zich na de
dood van den Hertog Kar el wel vereenigt orn de
Vlamingers uit de regeering van Holland te wee-
ren, en van haare Land-vrouwe Maria het zo zeer
befaamde groote privilegie (i) verkregen; doch
kort daar naa was de oude haat en vyandfchapwe-
der geweldig aan het woeden geraakt. Veele uit het
Sticht waren, onder het geleide van den Borchgraaf
vanMontfoort, met Wolfert van BorJJelen, Stade-
houder van Hollandt, getrokken naar den Haag,
en hadden de Cabeljauwfche uit die plaats verjaagt,
Dok hadden de Hoekfche de Stadt Oudewater in-
genomen, en gebruikten veelzints den raadt en by-
ftandvanden Heerjtfrc, Borchgraaf vanMontfoort,
Dit verveelde zeer den Utrechtfchen Biffchop,
vriend der Cabeljauwfche, en bitteren vyand van
den Heer van Montfoort; weshalven hy, onder
voorwendzel, dat het Sticht veel nadeel en rampen
te verwachten hadt, indien zy zich inwikkelden in
deze verfchillen, alle de ingezetenen verboden hadt
om naar Holland te trekken, en zich met deze in-
landfche verdeeltheden te bemoeijen, en de Re-
feerders der Stadt Utrecht verzocht diergelyk ver-
odt te doen aan hunne borgeren en onderzaten.
Dit verzoek, ten klaarde bewyzende, dat de Bis-
fchopover de borgeren en ingezetenen dezer Stadt
niets te zeggen hadt, is met dezen brief beantwoort ;
- : " Eerweerdige Vader in Gode, hoichgeboer?
' Forft, gnedige lieve Heer.
•
' Wy hebben uwer Gnaden brief, ons anderda-
" ees
^Sfcs»
<i) Ziet Gouthoeven Cbion. bbdz, ro-
-ocr page 445-
1479- JAARBOEKEN.
" ges gezeyndt, inhoudende van den parthyen in
" Hollant degens malcanderen opreyzende, ende
" dat in behulp der parthyen uwer Gnaden onder-
" zaten gebeden zouden werden mede tereyzen,
" ende te doen dat aldaer doenlike zyn zoude, en-
" de dat uwe Gnade beduchtende waeren, dat eni-
v ge der zelver onderfaten zich daer inne vuegen
" mochte, daer by tgemeyne lant in den parthyen
" ende vorderen laffcen komen mochte; waerom
"uwe Forflelike Gnaden in den lande hebben doen
' verbieden niemant aldaer te reyfen, ende zich
" des te onderwynden, begerende van ons in ge-
" lyken over onfen borgeren ende onderfaten te
" doen ende te laten ghefchien,mit meer woerden
" daer inne begrepen, heb wy dyenflelike ontfan-
" gen ende wel verftaen. Soe, gnedige lieve Heer,
" heb wy den zei ven brief by on fenRaide gebracht,
" ende aldaer doen lezen ende vifitieren, ende wil-
" len ons daer zoe geboerlike inne vuegen, dat on-
" fer mogelike in dit ftuk te vreden zullen zyn uwen
*' Gnaden; want wy harde noide enige zaken ver-
" nemen ofte hantieren zouden , daer den gemey-
" nen lande onvrede ofte verdriet van zoude moi-
" gen komen, kent God almachtich, die uwe
" Gnaden behueden ende bewaeren willelanclivich,
" zelich ende gefont, altois over ons gebiedende.
" Gefcreven op ten xvi den dach in Juho anno
" LXXIX.
De Utrechtfche waren al te zeer verbonden aan
den Heer van Montfoort, (i) omzichhier op ftel-
Jiger
(t) Hy wa« nevens den Heer van Bred«ode een der Hoof.
den van de Hoekfche geweeft,en had t de Stadt Utrecht veel
dienft en byftandt gedaan tegens de leshandelingen van Bis-
D d 2
-ocr page 446-
420 UT R E C H T S C H E ^479,
liger te verklaren, en hebben daarom den Kerk-
voogd met dit algemeen antwoord afgezet. Klaar-
der hebben zy zich geuit aan den gemelden Borch-
graaf, welke hen verzocht hadt te willen zorge dra.
gen, dat geene ruiteren van boven de Hollandfche
Steden te hulp kwamen, zo als blykt uit dit hun
antwoord:
" Edele, vrome, bifonderelieve Heer.
" Wy hebben uwer Liefden brief, inhoudende
' onder anderen, dat wy te water ende te lande
'. alzoe befchicken willen, dat ghene Ruter van
' boven den Hollandfe Steden (i) te hulpe en
" komen, goetlike ontfangen, ende wel verftaen,
' ende willen, lieve Heer, ons daer zoe inne heb-
ben , als des na onfen vermoigen geböirlike zyn
zal. Wy en hebben oick voer defer tyt daer van
niet gehoert, mer vernemen wy van dat fluck
ofte anders, dat denken wy alsdan zonder ver-
* treek
fchop David. Dit heeft de Raadt, welke than» niets ver.
richte zonder zyne kennis en raadt, erkent in een befluit dit
Jaar des Maandaghsna Aflumptionis Mamegenomen , 't welk
ik aldus geboekt vind: Die Kaide out ende nywe, hebben den
Borcbgreve van Montfoert om zyns verdyenjt wille , dien by
onfe Stadt ende den laadt gedjen beeft , g.egont tnde belieft,
dat hy ghenen zyt geven en ze! -jiln zynen byer ende wya , die
Jly zelve inleyt ende ingeleyt beeft; zynt dyer tyt, dat Oy yerf
intjuam om onfe privilegiën ende rechten te belpen voerder tt
verwerven, ende hy en zei oick van deze tyt voert gbeen zfl
gbevea, als by linnen is mit zynen huysgeflnde -van wyn tnde
tyer die hy zelve inleyt. Deze Borchgraaf is noch in dit Jaar
ooor Hertog Maxirniliaan gebannen uit alle de landen on-
der zyn gebied leggende, met verbeurte zyner goederen , zo
«Is Orlers in zyne Bcfchryving van Leyden, II. Deel, vyfde
Hooftftük, verhaald.
(i) Te weten Delft, Haarlem, Leyden en Amftcrdam,
door de Cabeljauwfclie beheert wierden.
-ocr page 447-
f479- JAARBOEKEN. 4*1
" treek te verkundigen,ende te doenfcrivenuwen
" Liefden.
Van onfen gnedigen Heer van Utrecht en we-
" ten wy niet zonderlix te fcriven, dan wy hopen
' des beften, dat die wel totten goeden eynde ge-
' bracht zei werden, daer en zei oick niet zondcr-
" Jincx inne gefchien buten weten, wille ende con-
" fent van uwen Liefden; ende off aldaer yet ny-
" wes ende treflycx gebuerde, dat willen ons doch
" terftont te weten laten ende doen fcriven die
" zelve uwe Liefden, die ons niet fpaerende God
" almechtich behueden wil zelich ende gefont.
" Gefcreven op ten xix dach in Julio anno LXXIX.
' Item wy verflaen, dat binnen sHertoigen-
" bofch oick vergaderinge van volke wezen zou-
" de, waerom en weten wy niet, uwe Liefden
" moigen daer oick na doen vernemen, tfy aen den
' Greve van Naflbuwen, off anders daert dienen
" zei. Men zeyt oick, dat binnen Woerden een
" deel gezellen tot xxv toe mit roede hoeken ge-
" komen zyn.
Ik heb hier voren bladz. 123. opgegeven eene
waarheits verklaring door de Regeerders dezer Stadt
uitgelevert, over het niet vorderen van het recht
op de goederen der afgeftorvenen , welke door
vreemde aangeer*1 wierden. Niet tegenftaande dat
getuich-fchrift, hebben echter die van Rotterdam
in dit Jaar van enen der ingezetenen dezer Stade
afgeeifcht het tiende deel der goederen hem aan-
beftorven. Weshalven de Raadt genootzaakt is
geweeft eene nadere verklaring te doen, luidende
aldus:
-
" Wy Borgermeyfteren, Scepenen ende Raide
Dd 3 " der
-ocr page 448-
41* Ü T R E C H T S C H E 1479.
" der Stat van Utrecht maken kont allen Inden,
" ende zonderlinge den eerbaer Schout, Borger-
" meyfteren,Scepenen ende Raiden der Stedevan
" Rotterdam, onfen lieven geminden vrunden,
" dat op ten dach van huden voer ons gekome is
" Clalf Dyrcxze onfe onderzaet, ons te kennen ge.
" vende, dat hem overmits dode van ClaisSymons-
" ze die Backer, binnen uwer Stede geftorven,
' zeker erfniflfe ende befterfnifle aengeerft ende
" aenbeftorven zyn zouden, ende hy aldaer ko-
" mende, ende zulke zyne erfnifle ende beflerf-
" niiïe op te boeren ende te ontfangen meynendé,
" hem van uwen Eerfamheyden geöppofeert ende
' gezeyt, recht ende ufande van uwer Stede te
' wezen, foe wanneer ymant van uwen poerteren,
ofte inwoeneren ftorve, ende die erfnamen van
' dien, buten der zelver uwer Stede gezeten en-
" de woenaftich, die erfnifle bueren , ende van
" daen vueren of draegen zouden willen, dat als-
dan die thiende penninge van der alinger erfnifle
" den Heer, ofte der Stede vervallen zyn ende toe-
' behoeren zoude, zoe verre zulcx of dyergeliken
' ter ftede ende plaetze,daer dieerfnaemen woen-
" aftich waeren te doen ende te laten ghefchien
" recht ende coftumelich waer, ons aenroipende
" ende verfbekende, daerom dezer onfer Stadt
" rechten ende gewoenten van dien te kennen te
" geven uwen Eerbaerheyden, ende die zelve daer
van te certificieren na behoeren. Waerom wy,
aenziende die aenroipinge ende verfoekinge van
den voerfcreve Clais Dyrcxze onfen onderfaet
" rechtveerdich ende geboerlich wezende, cercifi-
cieren uwe Eerbaerheyden voer die rechte waer-
heytmit dezen onfen open Plackaetbrieve, alze
Zöe wanneer yemant van onfen borgeren ofte
" on-
-ocr page 449-
JAARBOEKEN. 425
" onderzaten, of ymant anders wiehy waer, alhyr
" binnen onfer Stadt ofte Stadsvryheyde van de-
" zen eertrycke verfcheyden is, ende enige erfna-
" men, oick van wat fteden ofteplaetzendiezyn,
" ofte komen, indien zy rechte erfnamen zyn, en-
" de hoer erfnifTe eyfchen ende ontfangen willen,
" dat zyluden hoer erfnifle ende befterfniiïe vryli-
" ken aenveerden, eyflchen, ontfangen, vueren
" ofte draigen moigen, ende dyer gebruken tot
" hoeren fchoenften, daer hem dat belieft, zonder
" den Heer of onfe Stadt daer yet van te geven,
" ofte doen hebben in eniger wys. Begeren hyrom
" vruntlike aen uwen Eerbaerheyden onfen voer-
" genoemden onderzaet zyne erfnifle ende befterf-
" nifle te laten volgen, ende hem daer inne tot
" zynen rechte zoe beholplich ende vorderlich te
" wezen, als wy betrouwen, ende oick tanderen
" tyden in gelyken ofte meerderen zaken van ons
" gheerne gedaen zouden willen hebben uwe Eer-
" baerheyden. Des toerkonde hebben wy onfer
" Stadt fignet, twelck wy dagelycx gebruken,
" hyr binnen beneden op doen druckcn. Gegeven
" int jaar ons Heeren dufent vierhondert negen
" ende tfeventich op ten derthienden dach in Au-
" gufto.
De Maarfchalk Melis ut en Enge, van wien ik
rneermaalen gewag gemaakt heb , hadt zekeren
Stichts-man, genaamt Hilkbrand van Roffem, doen
Hellen in hechtenis, en hem, niet tegengaande zyn
verzoek van ontilag onder aanbieding van te ftellen
behoorlyke borchtocht om ten allen tyden te ver-
fchynen op den gexvoonlyken rechtdagh, niet wil-
len ontdaan, en in de gevangenis genootzaakt aau
te gaan zeker verdrag. Deze Stichtfche ingezeten
D d 4 uit
-ocr page 450-
4H UTRECHTSCHE 1479.
uit de boejen verlofl, heeft over die mishandeling
zyn beklag gedaan aan de Staten, welke tegens
hem, tot vyfmalen gedaghvaart ennietverfchenen
zynde, dit navolgende vonnis hebben uitgefproken:
" WyEcciefie, Ritterfcap, Stadt ende Steden
" des Geftichts van Utrecht beneden der Yfelen,
" die drie Staten des Geftichts ende Lands voer-
" fcreve reprefentierende ende makende , doen
" kondt allen luden, dat voer ons in den generail
' Capittel gecomen is Hilkbrant van RoJJem, in-
woenre des lants van Utrecht, ende heeft ons
clageliken te kennen gegeven, woe dat Melys
utenEnge, Mairfcalck des Overftichts, hem in
boyen ende venckenifle doen ftaen, ende dairin
geven clike gehouden heeft, zonder hem te wil-
len laten verborgen ten landrechte teflaen,ende
rechts te verwachten , plegen ende ontfangen
'' van alle tgoent Melys voerfcreve , als Mairfchalck
ons genedichs Heer van Utrecht, hem opfeggen
zouden moigen; mer heeft Hilkbrant voirfcreve
" tot eenre dedinge aen te gaen gedruft, dair hy
noch in der venckoniïïe was, mit Mele ander re-
den ende bedachten aldaer mede in der generail
' Capittel overgegeven fcryfteliken ende gelefen,
als die fcryften daer van dat vorder inholdende
zyn, foe dat Hilkbrant voirfcreve in dit ftuck
dat Lantrecht niet te baten en heeft moigen ko-
" men, begeerende van ons, dat wy hem na ge-
'| woenten ende privilegiën slants rechts daer van
wouden laten wedervaeren. Waer op wy na
|'t geboerlicheyt eerfl drie, ende dair na dat vierde,
!! ende dat^vyffle generail Capittelen over recht,
"t om ymm'er den voirfcreven Mairfcalck te vol-
doen, gehouden, ende den Mairfcalck voirge-
" npeint
-ocr page 451-
JAARBOEKEN. 425
" noemt om hem te verantwoerden toe geroepen
"hebben; tot den wekken, off tot enigen van alle
" die voirfcreve Capittelen Mtlys, die Mairfcalck
" voirfcreve, niet gecomen en is, ende hebben
" dairom in dat vyfïte ende lefte Capittel voirge-
" noemt, eendrachteliken overdragen ende gefle-
" ten , overdragen ende flyten voer recht, den
" voirfcreven Mairfchalck *vellich te wezen om
" verfmadenifle srechts vervolgens ende zaken
" voirgeruert, ende dat hy Hilkbrant voirfcreve
" ende zyn borgen, die hy gefet heeft, vry, los
" ende quyt van alle loffeniflen ende venckenifle
" ontflagen, ende zyn wtgeleyde gelden wederge-
"• ven zeil, ende wyfen hem ende zyn borgen nu
" terftont vry ende lofs te wezen : ende na wtwy-
' finge des LantsbrieF zall Hilkbrant voirfcreve te
" recht ftaen ende rechts plegen buten dievencke-
' nifle voirgenoemt van alle tghoent hem die Mair-
" fcalck voirfcreve, indien die Mairfcalck dat te
" doen believen zal, opzeggen ende aentheyen
" mach ter fteden ende plaetzen, dair die zelve
" Hilkbrant na ouden gewoenten, heercomen en-
" de rechten slants van Utrecht voirfcreve van
* rechts wegen te recht hoirt te flaen. Ende voirt
" oft gebuerde, dat defe onfe fententie ofte flytin-
" ge niet gehoude, voldaen ofte naegegaen en
" worde, als voirfcreve ftaet, zoe zeilen wy in
" den voirfcreve zaken voirtvaeren ende proce-
" dieren, ende enen ygeliken recht doen, dietvan
'* ons begerende is, na wtwyfinge des Lantbriefs
' voirfcrive, als wy van rechts ende gewoenten
" wegen fculdich zyn te doen.
" Ende want deze fententie ende flytinge by
" onfen weten ende toedoen eendrachteliken aldus
" gefchiet is, ende als boven geruert ftaet, foe
D d 5 " heb.
-ocr page 452-
426 U T R E C H T S C H E 1479.
" hebben wy des teoirkonde dezen open Plackaet-
" briefF beneden opt fpatium doen befegelen mit
" opgedruóten zegele Here Jobans Proys, Doem-
" deken van wegen der Ecclefie, ende des edele
" ende vrome Here Johans Borchgreve van Mont-
" foirt, Heer van Purmereynde ende van der Lin-
" fchoten&c. Ritters, van wegen der Ritterfcap,
' ende van wegen det Steden mit zegele des Stads
" van Utrecht. Gegeven tUtrecht in den grote
" Capittelhufe der Kercke then Doem tUtrecht,
" int jaer ons Here dufent vier hondert negen en-
" de tfeventich op ten veertienden dach in de
" maent van Augufto.
- •
Dat deze flytinge ter kennis van den gemelden
Maarfchalk is gekomen blykt uit het geenehier on-
der gefchreven ilont:
" Executum eft prefens retrofcriptum manda-
" turn per me Gerardum Grollis, publicum Imperiali
!' auftoritate Notarium, in forma prout jacet, il-
lud de vcrbo ad verbum alta & intelligibili voce
' legendo, in pfopriam perfonam Melys uten Enge
Marfchalli apprehenfi in domo fua, cui etiam
" recipienti tradidi veram collationatam copiarn
ejtisdem mandati in fignum vere & realis execu-
tionis hujusmodi, anno a nativitate Domini
^ MCCCC oftuagefimo menfis Januarii die vicefima
quinta hora prima vel quafi poft meridiem, pre-
* fcntibus difcrctis & honeftis viris Theodorico de
• Broïchufen & Petro famulo proprio difti Mar-
' fcalci, teftibus ad premifTa vocatis fpecialiter&
" rogatis. Quod proteftor per hec proprie manus
mee fcripta.
f
Ik zal op het volgende Jaar van des Maarfchalks
on-
-ocr page 453-
H79- JAARBOEKEN. 427
onwilligheit om aan dit vonnis te voldoen, nader
gewag maken.
Onder de voorrechten der Stadt Utrecht was
geen der minften dat de rivier de Vecht van en
tot de Stadt Utrecht yry en veilig mocht bevaaren
worden. Wy hebben in het begin van dit Deel der
jaarboeken gezien, hoe yverig de Regeerders zich
hebben verzet tegens het opftellen van eenen tol
te Weesp op de fchepen de Vecht op en afvaren-
de tot en van de Stadt Utrecht. Te dezer tydt
hadden die van Vreeland een Vriefchfchip/twelk
onder andere goederen eene klok, eenen borger te
Utrecht toebehorende, medevoerde, aangehaald.
De Schipper had hier over zich beklaacht aan den
Raadt dezer Stadt, welke aan die van Vreeland
dezen brief heeft afgezonden:
" Eerbaere, goede vrunden.
" Gberyt Gerytsze een Schipper van Bodelsweert
" heeft ons te kennen gegeven, dat ghy zyn fcip
" met zynen goede ende mit eenre clocken Steven
" Butendyck onfen borger toebehoerende, aentlant
" gedwongen hebt te komen, endetfcipalzoeaent
" lant komende heeftct uwen Schout zelve getoift
" ende gebondet, zonder dat die zelve Scipper ende
" onfen borger u, of den ghenen, die dat fcip mitten
" clocken heeft doen tueven, yetfculdich wezen
" mach, zoe wy verftaen. Twelck ht alzoe, tie-
" gens onfen rechten ende previlegien draicht, in-
" houdende in enen punt, dat elck koipman die
" Vecht op endenedervaertn mach tot onfer Stadt,
" ende weder van daer, zonder hem enige moye-
" niiTe ofte onrecht te laten ghefchien: ende oick
'' dat elck koipman vaaren ende kieren mach tot
" onfer Stadt vryliken mit zynen goede, behou-
" dens
-ocr page 454-
428 UTRECHTSCHE 1479.
" dcns zyns goets. Soewy dan die zelve onferech-
" ten ende previlegien van u ongebroiken willen
|| hebben, is ons goetlike begeren , van u eernite-
" like verfuekende,dat ghy den voerfcrevenScip-
per mit zynen fcepe ende goede mitter clocken,
" ende andere goede daer in wezende, van den
t| tuevinge ende onrechter moyeniffe cofteloys ont-
" flaet endequytfchelt, ende oick zulcx tanderen
^ tyden aen die koiplude alhyr tot onfer Stadt ry-
fende, ofte van heen komende, niet en kiert,
" noch en laet ghefchien ; want indien des niet en
^ ghefchiede, zoude \vy in onderhoudingeendebe-
| fchermenifle onfer rechten ende previlegien ge-
il drongen werden dat tiegens u te vervolgen ende
te verhalen , als des dan geboirlike zyn zoude :
" ende begeren hyr van een befcreven antwoerde
by den brenger van dez.en brieve , daer nae wy
ons moigcn weten te rechten. God zy met u.
" Gefcreven op ten xv den dach in Oétobri anno
De Schout dezer Stadt Jan van Amerongen ver-
zuimde dikwerf te recht te komen, door welk wan-
gedrag vcrfcheide zaken niet konden worden afge-
daan. De Raadt om dit gebrek te heelen , heeft
eene oude overdracht vernieuwt , en des Woens-
aaghs naa Martini dit befluit genomen:
Overdroegen Scepene , Raide ende Oudermans, dat
zyjwtr overdrachten, gemaicï in denjare XHIC-ende
thien nae finte Peters etdefinte Pouzvels dage, inhou-
dende, als die Schout des morgens te negen uren, ende
monts te drie uren, niet ten rechte en quaem, dat als-
dan die outfte Scepen , die dan ter bancke te rechte
$uaem, Schout vezen zal, ende daer van hebben dub-
bdds
-ocr page 455-
Ï479- JAARBOEKEN. 429
belde hogen, in horen vokomenre machten houden ende
hebben willen. Ende waert zake, dat enicb van den
Scepenen , die alzoe ten rechte quaemen, ende die die
oittfte dan waeren, ende recht hielden, enigelaft, ver-
driet, hinder, ofte fcade van yemant, hy iaaer wie hy
ivaer, lede, ofte daerom cojl doen mojlen, daer van zal
de Stadt hoer hoeftbeer wezen, ende zyluyden daer inne
voerftaen, ende daer van ontheffen ende ontlaften op ter
Stadt cojl.
Dit Raadts-befluit is noch in dit zelve Jaar, des
Maandaghs na Elifabeth, en op S. Nicolaas dagh
nader beveflicht. Insgelyks heeft de Raadt goet-
gevonden des Woensdaghs na S. Andries, den Ge-
heimfchryver van het Gerecht dit navolgende te
beveelen:
Scepen, Raide ende Qudermans hebben overdrager,
tnde bevolen Ghysbert ThomafTe der Scepene Clerck,
dat hy Jan van Amerongen, als Schout van onfer
Stadt in den Stadt brieven fcriven zalalsgeixtoenlikeis:
.ende waert zake dat Ghysbert voerfcreve hyr van enige
moyeniffê ofte verdriet kreghe, ofte fcade daer bylede,
daer van zal die Stadt zyn hoeftbeer wezen, ende hem
die tnoyeniffè of doen: ende hy zal van den Scepenbrieve
Statbricve maken.
Vyf dagen daar naa, te weten op S. Nicolaas
dagh, verklaard zich de Raadt nader:
Die Raide out ende nyive hebben overdragen ende be-
velen Ghysbert Thomafle der Scepen Clerck,, dat hy
van de lyfrcnthebrieven, die by den Scepenborgermey-
fter in der tyt van de •wtheemfche Inden, na innehout
der tafelen in onfer Scepenbanck in den Gerechte verlyft
werden ofte verlyft zyn, zyntdier tyt berwerts, dat
Jan van Amerongen die Schout an der Scepcnbanck
ten rechte niet gekomen noch geiveeft en heeft, Stat
brieven maken zei, ende Jan van Amerongen voer-
-ocr page 456-
430 UTRECHTSCHE 1479.
fcreve alze een Schout in den zelve brieven fcrivcn zei
ah geiKoenlike zr. Ende maert zake, dat Gheryr
voerfcreve hyr van enige moyenijje ofte verdriet kregbe,
öftefcade daer by lede,daer van zal die Stadtzyn hoef t-
oeer wezen , ende hem die moyenijje of doen, ende den
fcade verjloren.
De Raadt hadt in dit Jaar veel geld moeten uit-
geven om te vervolgen het geding tegens den Bis-
fchop, en om de nodige penningen te vinden eeni-
ge lyfren ten verkocht. De Schout, welkers naam
gewoonlyk in die lyfrente-brieven geftelt wierdt,
was eenigen tydt niet verfchenen in der Schepenen
bank, naar alle waarfchynelykheit op ordre of ten
minfte met overleg van den Kerk-voogdt, om de
Regeerders in verlegenheit te brengen, en was het
mogelyk deze opneming der penningen te beletten,
of vruchteloos te maken. Om welken loozen toe-
leg van den Biflchop te verydelen, de Raadt deze
voorziening heeft gebruikt.
' In het voorige Deel dezer Utrechtfche Jaarboe-
ken (i) heb ik verhaald dat in het begin van het Jaar
1465. verftaan was, dat de Overften acht jaren
moeften wachten eer zy wederom tot Borgermee-
fleren of Overfte Oudermannen mochten verkoren
worden. Deze overdracht is des Saturdaghs naa
Katrine verandert, en heeft cle Raadt befloten in
ïiet vervolg te blyven by den Gilden-brief.
.
1480.
In het Jaar 1480. zyn tot Stadts Regeerders ver-
koren :
Sche-
(l) Bladc. 4<J*,
-ocr page 457-
<48o. JAARBOEKEN. 435
Schepenen.
Eerll van Drakenborch, Borger meefter, by zyn af-
wezen Jan die Coninck in zyn flede,
Jan Knyff.
Evert van Voerde.
Godfcalck van Brakel.
Jan die Coning.
Jan van Ryncite van Baer.
Henrick van der A.
Henrick van Voerde.
Eerfl van Lichtenberch.
Vrederick van Voerde.
Dyrck van Zulen.
Godfcalck van Winfen. ^
T> 'J
Raiden.
, •-
[an Foyt.
Zweder van Zulen.
Henrick Willemsze.
Ghysbert Henricxze.
Henrick Jacobze.
Henrick Borre.
Thomas Arntsze.
Ghysbert Ponfiaenze.
Jacob van Over die Vecht
Jonge Herman Kroick.
Joeft Dyrcxze.
Dyrck Dyrcxze.
Jan van Schadyck.
Jan die Haze.
Dyrck Eelgysze.
Jacob van der Laer.
Jonge Werner Braem,
Ghe-
-ocr page 458-
U T R E C H T S C H E 1480.
Gheryt Mont.
Bartelmeus van Wede.
Jan Boll.
Harbern van Ryn.
GhysbertZas.
Beernt Proys Aelbertsze die oude, Borgermeyfler.
Dyrck Willem Huberts zoens zoen.
Oudermannen.
Jan Over die Vecht , Overfte Ou-j
derman, i Wantfnyders,
Gheryt van Groenenberch. J
Jacob Jacobze. 7
Adriaen van Abcoude, j
Willem Zael. 7 fi k
PeterwtenBoegart.5
Beernt Hafert. 7 Molenaers
Peter Stail. 5 Mo'enaers'
Arnt Henricxze. •) ,,,
Anthonys van Amerongen. 3 Viscopers,
Clais Engbertsze. o L
Jan Smail. 5
Willem Steen. 7 ,»- „
Gheldolf Gherytsze. j Wollewevers.
Steven van Zulen , Overfle Ouderman. 7 Marslu-
Henrick Roeck. 3 den.
Jacob Tansze. 7 „
JClaisvJanZylJBot£erluden-
Ëcob Henricxze. 7 /^ j
enrick van Loenen. j Corddïraiiiers.
Hen-
-ocr page 459-
1480. JAARBOEKEN.- 433
Henrick Slewen.
S- Oudecordewaniers.
Herman Beerntsze.
Cornelis Foyck. 7
Gheryt Jan Dyrcx zoens zoen. 5
Bartelmeus van Eek. 7 Oudewantfnyders.
Jacob Jan Wegensze. S J
Gheryt die Kraen. 7 Steenbickers.
Clais Simonsze. 3
Clais Pouwelsze. 7 Grauwerkefs-
Hughe Foyt. 5
Ghysbert Brantsze. 7 R f ders.
Adnaen van der A. j
Rycout Gherytsze.
Dyrck Dyrcxze van den Anfter.
Arnt die Bruyn. 7 ~
Tyman Ysbrantsze. j Smeden'
Arnt van Benthem. 7 Zade]aers-
Emont Ghysbertsze. 3
Ik heb op het voorige Jaar medegedeelt tweö
brieven door de Regeerders dezer Stadt aan die van
Wyk te Duurftede gefchreven, zich beklagende,
dat zy, tegens hunne belofte van hen te zullen hel-
pen Herken in het behoudt hunner rechten, voor-
tydts gedaan , niet zo wel als de andere Steden,
hunne gevolmachtigde hadden gefchikt te Utrecht,
om gezamentlyk te overleggen en te beraamen be-
kwame middelen , door welke de BifTchop zoude
konnen worden overreed en genootzaakt, af te
ftaan van de krenking der voorrechten van de Stade
Utrecht: als mede om hen aan te porren tot het
uit de Stadt zetten van die geene, welke met hun-
ne kwaade raadgevingen den BifTchop verharden.
De Wykenaars, onder voorwendzel van niet te
kennen die geene, welke den Kerk-voogd verkeer-
///. DEEL E e de
-ocr page 460-
434 U T R E C H T S C H E 1480.
de gevoelens inboefemden, hadden aan dit verzoek
niet voldaan, waarom noch nader aan hen op deze
wyze is gefchreven:
" Eerbaere, goede vrunden.
" Alzoe wy tot meer tyden aen uwen Eerbaer-
" heyden gefcreven ende begheert gehadt hebben,
" ons eyntlike te fcriven, of anders te laten weten,
1 of ghy, achtervolgende tgoent ons by uwen ge-
" depu tierden in dat cleyn Capittelhuis in den
Doem alhyr, in prefentien ende by wezen van
" den gedeputierden vanderEcclefien,Ridderfcap
" ende andere Steden des Geftichts van Utrecht,
' toegezeyt ende geloift is geweeft, ons in onfen
" rechten, previlegien, wilkoeren, koeren ende
" oude heerkomen zouden willen helpen ftiven en-
" de flarcken degens die ghene, die zich bearbeyt
" hebben, ende noch dagelycx bearbeyden, ons
" daer inne te krencken, ende die te breken. En-
" de oick mede, dat ghy die ghene, die onferech-
' ten, privilegiën &c. voerfcreve breken, ende
' onfen gnedigen Heer van Utrecht dair toe rai-
den ende informieren, dat zy ons gebroiken wor-
den, als ghy zelve wel weet, zich binnen uwer
" Stadt onthoudende, wt der zelver uwer Stadt
" ende bedrive Helleden ende zetteden; van twelck
wy noch tot heer toe ghene befcheydelike wt-
dragende antwoerde van u ontfangen noch ver-
ffcaen en hebben, des ons zeer vervreempt, ende
niet zonder reden. Soe ift, dat wy noch eens
voer all vruntlike begeren aen uwen Eerbaerhey-
den, ons by dezen onfen Bode int claer ende
ronde over te doen fcriven, waer toe wy ons
verlaten zullen moigen, om ons byftant te doen
in
-ocr page 461-
JAARBOEKEN; 435
" iri onfen rechten ende privilegiën voerfcreve.
" Ende oick mede wes u believen zal te doen mit-
' ten ghenen binnen uwer Stadt wezende^ die ons
" krencken ende quetzen in onfen rechten ende
privilegiën voeffcrevej Ende zoe ghy dan op
" dat ftuck u voeftyts ontfculdicht gehadt hebt,
' zecgende ende overfcrivende^ dat wy int gemeyrt
" daer van gefcrevert hadden , niemant noemende,
" alzoe dat ghy qualike wt onfen fcrifcen te recht
" qiiaemC, of hy voer u behoerde houden moigen
" vervolgen &c. hoeweli goede vrunden, zulcx
u belieft gehadt heeft te fcriven , ons en tivivelt
" nochtant niet, ghy ett Wetet wel beth; doch op
'' dat ghy ymmers ghene onfchout Voer u nemen
' en dorven, zoe gheven Wy u te kennen, dat wy
" onfe ballingen ende voervluchtigert^ zichbinnen
'' uwer Stadt onthoudende, die ghy wel kent, daer
" mede meynen. Want waeren die wt uwer Stadt
" geftelt ende gefet, ons en twyvelt niet, onfe
" gnedige Heer van Utrecht, zoude ons dan een
" goet gnedich Heer wezen, begerende daerom
'' noch als voergefcreven itaet ende begheert is,
" Ende indien dan, eerbare goede vrunden, u be-
" liefde anders te doen, dan wy begheert hebben
" edde noch begeren, ende oick in gelyken ofte
meerderen zaken by u gheerne doen zouden wil-
len , als dan zoudt blyken, dat ghy ons in onfe
rechten ende privilegiën voerfcreve mede zou-
den willen krencken, ende den brekers ende
krenckers der zelven toeftant ende beholp doen,
waer by wy dan oick gedrongen zouden werden
vorder daer op te verfien na den rechte van den
" lande, zoe dat na gelegentheyt der zaken ge«
" boerlike zyn zoude, twelc wy liever voer by
" gaen, kenc God almachtich, die uwe Eerbaer-
E e 2 " hey«
-ocr page 462-
430 U T R E C H T S C H E 1480.
" heyden behueden wille zelich endegefont, ons
" een goetlich befcreven antwoerde weder zeyn-
" dende. Gefcreven op ten vierden dach in Ja-
" nuario anno LXXX.
Voor de beftelling van de Regeering heeft de
Raadt den Burchgraaf verzocht over te komen met
dezen brief:
" Edele, vrome Heer, bifondere goede vrunt,
" Alzoe onfer Vrouwen avont te Lichtmifle
" vafte nakende is, ende Jan van Rynes noch niet
' geheel genezen en is, blivende alzoe in zynen
" hufe ende cameren, dunól ons van noide zyn,
* vorderen raidt daer op te hebben; bidden hyrom
' vruntlike uwe liefden alhyr by ons ende den
" vrunden te komen mitten yerften dat ghefchien
" zal moigen,om alle zaken tiegens dievoerfcreve
" tyt helpen te ftellen ende vuegen, zoe dat nutfte
" wezen ende tot onderlinge vruntfcap, ruftende
" vrede beft dienen zei. Die Stadt van Amers-
" foert heeft ons tot Ileze ter dachvaertdoenfcri-
" ven, daer wy onfe vrunden, alze Gheryt Zouden-
" balch ende Jan die Coning, geordineert hebben
op dezen voermiddag te wezen r die zake waer-
om en weten wy niet; die geweten wil wy zy
oick voert verkundigen ende te weten laten uwen
liefden, die ons in des wy vermoigen niet fpae-
rende, onfe Heer behueden wil zelich ende ge-
font. Gefcreven op ten feilen dach in Januario
" anno LXXX.
En vyf dagen daar naa noch nader aangedron-
gen op zyne overkomfl, op deze„wyze:
" Edele,
-ocr page 463-
H3o. JAARBOEKEN. 437
" Edele, vrome, bifondere, lieve Heer.
Men zeyt alhyr, dat die hoichgeboere, duer-
luchtige, moigende Forft , die Hertoige van
Oeflerryck, &c. in Hollant komende werden,
ende alreyde binnen s Hertoigenboflche zyn zou-
de , meynende alzoe te Gorinchem, ende voert
" in den lande van Geke mit volke van wapenen te
" reyfen, (i) ende wat hyr van is weten wy in der
waerheyt noch niet. Twelck wy in den beften
te kennen geven uwen liefden, vruntlike bege^
rende, of die zelve yet nyewes wiften, ons ende
die vrunden aengaende, dat ons by dezen onfen
" Bode ofte anders te fcriven, ofte wittigen, en-
" de alhyr mitten yerflen dat gefchien mach teko-
' men, ende allen zaken ten beften helpen Hellen
' tiegens funte Pauwels dach ende onfer Vrouwen
" avont te Lichtmiffe, die vafte nakende zyn,ons
" niet fpaerende in des wy vermoigen te dancke
" ende te wille uwen liefde, die onfe Heer God
" behueden wil zelich ende gefont. Gefcreven op
" ten xi den dach in Januario anno LXXX.
Even voor de verandering van de Regeering is
'er verilaan wederom drie Cameraars te verkiezen,
naar het voorfchrift van den Gilden-brief.
Biffchop David kreunde zich niet aan het geen
de Egmonder Abt verricht hadt, en weigerde den
ban en het verbodt op te heffen; weshalven de
Utrechtfche genootzaakt waren hunne vrienden,
wel-
(i) Volgens het verhaal van Gouthoeven, bladz. f 19. ii
Hertog Maximiliaan omtrent Maria Lichtmiffe in Holland en
te Gornichem gekomen, deels om de oneenigheden tuiïchen
de Hoekfche en Cabeljauwfche te ftillen, deelsomdeftrop«-
{•yen der Gelderfche te beletten.
Ee 3
-ocr page 464-
4.38 UTRECHTSCHE 1480,
welke zy te Romen hadden, te verzoeken hunne
zaak vorder te willen begunftigen. Met dat oog-
merk is deze brief, welkers opfchrift was. Her-!
man (i ) ende Gbvsbert van Lochorft gebroeders, int
Hof van Romen rcfiderende, ende enen ygeliken bifon-
deren, gefchreven:
" Eerbaere, lieve, geminde vrunden.
" Wy hebben wel verftaen, dat ghy u duechder
" like en wel bewezen gehadt hebben inonferzake
*' degens onfen gnedigen Heer van Utrecht, daer
" van wy u vruntlike dancken, begerende goetlike
" aen u onfe zake tot onfen rechten ten beften hel?
" pen ftiven init onfen gedeputierden vrunden air
" daer wezende,ende die zelve zake te promovie-
' ren ende terecommandieren, daer des geboerli-
" ke ende van noide zyn zal, ende ghy beth we?
' ten, dan wy gefcriven konnen, ons wederom
*' niet fpaerende in des wy vermoigen. God al-
" machtich wil u behueden ende bewaeren zelich
'' ende gefont. Gefcreven op ten xii den dach |n
" Januario anno LXXX.
Veele erven waren voortydts door de Stadt aan
ingezetenen gegeven om te bebouwen, welkers
bezitters des jaars eenige looden zilvers ten erf-
pacht moeften opbrengen. Ik vind te dezer tydt
de waerde van een loot zilver by een befluit des
Raadts genomen op den dagh van Patilus bekeering
bepaald op eenen gouden Beyerfchen gulden, (2)
met
(i) Van dezen Herman van Loeborjlliebik voortydsinmyne
Analcfta de Hadriano VI. pag. zff. iets aangetekent.
(J) In de rekening des Cameraars van het volgende Jaar
14.81. word een loot zilver gefchat op achtien, cromftartcn,
acht grqipftarten een Stadt» pont uit.
-ocr page 465-
1480. JAARBOEKEN. 439
met byvoeging, ixaer yentant die meynde hyr medebe-
. laft te wezen, die mach die erven laten lecgen voer pacht
t otter Stadt beho'iff.
De Regeerders dezer Stadt, moetende het ge-
ding tegens den BifTchop vervolgen, en voorzien-
de dat de gefchillen met den Kerk-voogd niet zou-
den verminderen, insgelyks bezeffende, datzy niet
veel goets van den Aarts-hertog Maxlmiliaan te
wachten hadden, hebben nodig geoordeelt eenen
wyzen en verflandigen Man tot Advocaat van hun-
ne Stadt te verkiezen, met wien zy zich dagelyks
over alle voorvallende zaken konden beraden. Tot
dat gewichtig ampt hebben zy des daags naa Pau-
lus bekeering benoemt Meefter Roquyn van Poel-
geeft twienzy tot eene jaarlykfchewedde toegeleit
hebben twaalf Rhynfche guldens, en zys vryheit
van twaalf vaten biers, en eenen tabbert.
Den vyfden Februarius heeft Biffchop David,in
plaatze van Pieter Miletb, tot Aarts-diaken aange-
flelt Steven Hertog van Beyeren, welke zo te Keu-
len als hier Kanonik was. (i)
Het Geyn, eertydts Stadts gerechtigheden ge-
hadt hebbende, was door de voorige oorlogen met
Holland, en in het byzondermetdievanYiTelftein,
zeer vervallen , en genoegzaam ontbloot van in-
wooners, en die zich daar noch ophielden, wa-
ren zo verarmt, dat ze buiten ftaat waren om
eenen Parochie-Priefter te onderhouden, endever-
valle Kerk te vermaken. Weshalven ter onder-
houding van denopenbaarenGodsdienft, hetCapit-
tel van S. Marie te Utrecht toegeftaan heeft, dat
de Abt van het Kloofter van Nazareth in Geyn
E e 4 de
(i) De brief van aanftelling kan gezien worden by Matth.
Manud. ad Jus Can. p. IAIX.
-ocr page 466-
44-0 UTRECHTSCHE 1480.
de plaats van eenen Parochie-priefter zoude waarne-
men , en het Kloofler de koften nodig ter herftel-
ling van de Kerk uitfchieten, onder voorwaarden,
dat indien de ingezetenen onder die Kerk hooren-
de wederom in ftaat mochten geraken, om eenen
eigen Priefter te onderhouden, zy dan aan het Kloo-
fter de verfchote penningen tot opbouw van de
Kerk zouden weder geven, (i)
De Schout Jan van Amcrongen niet willende naar
gewoonte de verkoore Schepenen in den eedt ne-
men, heeft de Raadt gebruik gemaakt van het voor-
recht door Biflchop Jan van Pernenborch verleend,
van 't welk ik hier boven bladz. 175 melding gemaakt
heb, en bevolen den Schepen-borgermeefter Evert
van Drakenborch de Schepenen den eed af te nemen,
met toezegging van hem fchadeloos te zullen hou-
den , indien hy hier van eenige fchade, hinder of
moeyenifTe in het vervolg moeft lyden.
Tot fluiting en voorkoming van eenen onver-
wachten overval, is des Woensdaghs na Oculi ter
Jdokke afgekondicht:
fValrt zake, dat by nacht ende ontiden enlch opftal
of gerufte geviele binnen of butetfonfl Stat, dat Godt
verhueden moet, ah dan zei die Scepenborgcrmeyfter
in der tyt die banclock doen flaen, dacr van hy ahoesde
jloetelen hebben zeil. Ende waert zake dattet opjlal
df gerufte geviel in een van de andere Kerfpelen, daer
die Sccpenborgermeyjler niet inne en ivoenden, foe heb^
len die Raide gheordiniert in eiken van den anderen een
inan hyr na benoemptj die dan die clocke in den kerfpel
daer
(i) De brief v»n het Capittel van S. Marie kan gslezen wor-
den by Matth. de Jure Gladii, p. 504.. voegende hy 'er by»
dat de brief noch niet was uitgegeven, vergeten hebbende,
dat hy dezelve in zyn boek de Nobilitate, p. 8j6. driejaren
(9 vwe» uitgekomen, reets btdt medegedeejt,
-ocr page 467-
1480. JAARBOEKEN. 441
daer dat gevielt, zei doenjlaen zoe lange thent men die
banclockejlaet, ende niet langer: ende die zelve gheor-
dinierde zeilen oick die Jloetelen van den Kerken hebben.
Ende of t hc?n alzoe maifte, dat die Scepenborgermey-
fler noch gedeputierdcn bi den doeken niet gekomen en
konden, zoe zyn gefchift goede mannen nabefcreve , die
in dier kerfpell, dattct gefckiede , een beckcnjlaen zei-
len , ende dan zeilen die gheordinierde hyr na volgende
elck in zyn kerfpel oick den beckenjlaen ter tyt toe, dat
men die banclockejlaet ende niet langer. Ende ah men
die banclockejlaet, zoe en zelmen anders gheen clocke
noch beckenjlaen. Ende waert zake, dat yemant, wye
hy waer, anders dan de gedeputierde voer ende na ge-
noemt , enige clocke ofte becken Jloege, dat zoudemen
terjlont mitten fileerde acn hoeren Hven rechten: ende
tot wat tyden die doeken ofte bekken gejlagen zullen
werden in maniere voerfcreve , zoe zal een ygelyck ko-
men in zyn vierendeel, als gewoenlyk is.
Tot klokkeflagers waren benoemd van de ban-
klok de Schepen-borgermeefter, van S. Nicolaas
Gheryt Voet, van S. Geertrui Jan van Mafch, en
van S. Jacob Jan van Lantscroon; en dan acht en
dertig bekkeflagers, welkers namen in het Buur-
fpraak-boek uitgedrukt flaan. Deze voorzorg zal
zekerlyk gefproten zyn uit eene bekommering voor
het krygs-volk, 't welk de Aarts-hertog Maxïmi-
liaan gefchikt hadt om eenen inval in Gelderland te
doen. Hier aan fchryve ik toe de afkondiging des
Maandaghs na Palmen gedaan, volgens welke ieder
borger en ingezeten onder de zeftig en boven de
twintig jaren oudt, aangezeit is, zich ter uittocht
gereedt te maken, en als de klok flaat gewapentop'
de Neude te komen, en den Overfte te volgen.
In den zo even eerften opgegeven brief aan den
Borchgraaf van Montfoort hadt de Raadt onder
E e an-
-ocr page 468-
442 UTRECHTSCHE 148».
anderen bekend gemaakt, dat zy op het verzoek
van die van Amersfoort Gheryt Zoudenbakh en Jan
die Coning hadden afgezonden terdaghvaard te He-
ze , zonder te weten de reden, tot welke die by-
eenkomft zoude dienen. Uit eenen naderen brief
aan hen gefchreven fchynt my te blyken, dat de
Amersfoorders hadden gehandelt met den fliffchop
over het treffen van een vergelyk met deze Stadt,
en van het geen door hen verricht was, kennis ge-
geven aan de bovengemelde afgezondenen. De
Utrechtfche zeer verlangende om dezen twift ne-
der te leggen, hebben hunne dankbaarheit aan de
Amersfoorders voor de aangewende moeite be-
tuicht, en verzocht dat zy die geene , welke met
den Biffchop ter bevordering van dat groote werk
hadden gefproken, naar Utrecht wilden afvaerdi-
gen, om nader zich te konnen beraden. De brief
is van dezen inhoudt:
„ Eerfame, bifondere goede Vrunden.
" Alzoe uwe Eerfamheyden vafte coft ende ar-
' beyt gedaen hebben tuffchen onfen gnedigen
' Heer van Utrecht ter eenre, ende ons ter ander
' zyden, zulke ghefchelen ende twiften tuffchen
' zynen Gnaden ende ons op deze tyt wezende,
' te verlyken ende neder te lecgen, daer van doch
' tot heer toe niet gekomen en is. Soe wy dan,
' eerfame goede vrunden, altois bereyt geweeft
' hebben, ende noch zyn, zynen Gnaden te doen
' al dat goede onderzaten hoeren lantsheer fcul-
" dich zyn van doen, behouden den lantbrief, en-
de ons onfer rechten ende previlegien, die zyne
Gnaden beloift hebben te onderhouden zonder
" verbreken, begeeren wy zeer vruntlike aen uwen
" Eer-
-ocr page 469-
i48o. JAARBOEKEN, 443
" Eerfamheyden, die drie perfonen, die van uwer
" Eerfamheyden wege*n over deze zake gegaen,
' ende daer inne gefproiken hebben mit onfen voer-
' fcreven gnedigen Heer, ende onfen Gedeputier-
' den, en vrydage naiftkomende te prime tyt al-
" hyr in den Doem by ons te fchicken ende te vue-
' gen, om te bezien ende te ondertaften wes goets
" in deze zake noch te vynden zullen moigen we-
' zen, daer toe men ons geboirlich ende goetwil-
" lich vinden zei. Ende zoe vele dan dezer onfer
' vruntliker begheerte gefchien mach, daer van
' willen ons een goetlich befcreven antwoerde by
" dezen onfen Bode wederzeynden uwe Eerfam-
' heyden, die ons weder niet fparende, God be-
" hueden wille zelich ende gefont. Gefcreven op
" ten xini den dach in Martio anno LXXX,
Insgelyks hebben op dezen zelven dagh de Re-
geerders , welke niets wezentlyks befloten zonder
ingenomen raadt van den Borchgraaf van Mont-
foort, zyn Hoog-Ed. verzocht deze byeenkomfl
by te woonen, en ten dien einde aan hem dezen
brief afgezonden.
" Edele, vrome, lieve Heer, bifondere goe-
" devrunt.
" Wy gebieden ons tot uwen liefden, foe wy
" hartelycfte moigen, begerende den zelven vrunt-
" like te weten , dat wy alhyr zonderlinge niet en
' weten noch en vernemen dan goet, na den be-
" loip van der tyt. Dan, lieve Heer, zoe wy uwen
" liefden tanderen tyden gefcreven, ende anders
" gewitticht gehadt hebben van der Stadt van A-
" mersfoert, die vaftecoftendearbeytgedaenheb-
" ben
-ocr page 470-
444 UTRECHTSCHE 1480.
" ben om die twiften ende ghefchelen, tuffchen on-
' fen gnedigen Heer van Utrecht ende ons wezen-
'* de, te verlyken, zoe hebben zy corts aen enigen
' onfer Raitsvrunden gefcreven, als uwe liefden
' zien moigen in der copie in dezen onfen brieve
1 befloten geleyt. Mer, lieve Heer, om alles beften
" wille, heb wy nu weder aen die Stadt van Amers-
' foert gefcreven, vruntlike begerende, dat zy en
' vrydage naiftcomende die drie perfonen van hoe-
' ren Raitsvrunden, die mit onfen Raitsvrunden
' van dezer materie gefproiken ende getraótiert
gehadt hebben, alhyr in den Doem te prime tyt
' by ons fchicken ende vuegen willen, om te be-
' zien ende te ondertaflen wes goets in dezer zake
' noch gevonden mochte werden. Ende want wy
dan, lieve Heer, uwe liefde daer gheerne by
" hebben zouden, buyten die welke wy doch niet
te fluten noch te concluderen en dencken, foe
ift, dat wy vruntlike bidden uwe liefden, zoe
verre dat doenlike zyn zal, op ten voerfcreven
' tyt alhyr by ons te komen, om in deze en ande-
ren zaken te helpen raiden ende ordineren, zoe
' dat nutfte wezen, ende tot ruft ende vrede beft
dienen zal. Ende oftet ymmers alzoe gelegen
' waer, dat uwe liefden ter voerfcreve tyt alhyr
' niet gekomen en konde, ons dan by dezen onfen
Bode over te doen fcriven, of andersfyns te we-
ten laten uwe goede advis van defen, ende vöer-
" der of daer yet zeecgbaers zy , ons daer nae in
den beften te moigen ftellen. Edele, vrome,
' bifondere lieve Heer, vermochten wy yet,-daer
inne willen wy ongefpaert zyn van uwen lief-
' den, die onfe Heer God behueden wille zelich
ende gefont. Gefcreven op ten xnn den dach
" in Martio anno txxx.
De
-ocr page 471-
I48o, JAARBOEKEN. 445
De Paus van Romen heeft aan de Utrechtfche
eenen brief gefchreven , hen bevelende Dirk van
Huesden en Jan van Mekeren weder te doen genie-
ten het vrye gcbnük der Stadt Utrecht, met aan-
maning om zich met den Biffchop te bevredigen.
De Utrechtfche om hunne bereitwilligheit te too-
nen aan het goetvinden van het Opperhoofd der
Kerke , hebben eenige gevolmacht, om den Eis-
fchop hier van kennis te geven, en om werkftellig
te maken het geen ter bevordering van de verzoe-
ning dienen konde, en is door hen desMaandaghs
na Paefchen tertia Aprilis dit beiluit genomen:
Die Raidc out ende nywe hebben gemachticht, niet
tsoederrotpende hoere vosrgemachtichden, Meyfler Jan
van Oudaen, Doftoer in der heyliger Kercken, Mey-
fter Robrecht de Lam , DoStoer in beyden Reeb-
ten, Deken ter Kerke van Sunte Marien, Meyfter
Ludolf van Hoorn te Oudemunfler , ende Meyfter
Elyas van Noerde, tfunte Marien Kerke Canonic-
ken, Meyfter Jan Zegerszoen, Ghysbert van Meer-
loe, Clais van Domborch, ende andere, die men
noch noemen zeil in der zake dyenende onfc gnedigen
Heer van Utrecht te infinueren onfe Breve Apofto-
licum, ende dat daer aen cleven zeil, ende tot rufte en-
de vrede dyenen zeil in dezer zake in der befter formen.
Hyr waeren by geroipen ah tuge Meyfter Amelius
Dyrcxzoen, Her Dyrck van Gheyn, ende Her Her-
man Gherytszoen, Priefters Vicarii in der Buerkér-
ken.
Om den Biffchop te verwittigen de dadelyke vol-
doening aan het geen de Paus geeifcht hadt, heeft
de Raadt op den» zelven dagh eene volmacht uit-
gelevert:
" Univerfis & fingulis prefentes noftras literas,
" five
-ocr page 472-
UTRECHTSCHE 1480.
five prefens publicum inftrumentum vifuris, feu
legi audituris, nos Erneftus de Drakenborcb, Ber-
nardus Proys Burgimagiftri, Jobannes de Ober die
Vecht, Stephanus de Zulen, fuperiores Oudermanni
prefentis & currentis: nee non Gerardus Zouden*
balch, Wilhelmus de Steenre Burgimagiflri, Jo-
hannes Boemhouwer & Johannes de Damafco fupe-
riores Oudermanni proxime preteriti annorum,
ceterique Scabini, Confules, Communes Ouder-
manni confilii antiqui & novi civitatis Trajeften-
fis, ac Confilium antiquum & novum ejusdem
civitatis Trajeftenfis facientes & reputantes, ad
univerforum notitiam deducimus, & deduci vo-
lumus per prefentes, quod nos in domo noftra
Confulatus ad infrafcripta peragendum, ut moris
eft, fpecialiter congregati, omnibus melioribtis
modo, via, jure, ffilo, caufa & forma, quibus
melius & efficacius potuimus ac debuimus, ac
poflumus & debemus, citra tamen quortimcum-
que Procuratorum &Sindicorum nourorum hac-
tenus per nos quomolibet conftitutorum revoca-
tipnem,unanimiter & concorditer fecimus, con-
flituimus, creayimus & ordinavimus, ac tenore
prefentium facimus, conftituimus, creamus ac
folempniter ordinamus noftros , & difte civitatis
noftre Procuratores & Sindicos, auftores, faclo-
res, negotiorumque noftronim infra fcriptorum
' geftores ac nuncios fpeciales & generales, ita
' tamen quod fpecialitas generalitati non deroget,
nee e contra, videlicet providos & difcretosvi-
ros magiftrum Ghysbertum de Merloe in Curia Tra-
jeftenfi caufarum Notarium jumtum, & Nicolauin
deDomborch, Clericos Trajeftenfis dyocefis, ab-
|| fentes tanquam prefentes, & quemlibet eorum
" in folidum; ita umen quod non fit melior con-
" ditio
-ocr page 473-
J48o. JAARBOEKEN. 447
" ditio primitus occupantis, neque deterior fubfe-
" quentis; fed quod unus eoriun inceperit, alter
" eorundem id profequi valeat mediare & finirè
" cum effeftu, ad noftrorum conflituentium no-
" minibus, & pro nobis cerdficandum, & certum
" reddendum & faciendum reverendum in Chrifto
' Patrem & Dominum noftrum Dominum David
" Epifcopum Traje6lenfem,nos conftituentes om*
' nibus & fingulis in quodam Brevi Appftolico no-
" bis per Sanftiffimum in Chrifto Patrem & Domi-
" num noftrum Dominum <Sü;tó»z, divina providen-
' tia Papam quartum, miflb & direóto, contentis,
' ut filios obedientie ejusdem fedisparuifle, & fem-
" per parere veile juxta noftrum pofle & nofle:
" nee non quod quidam dominus Theodoricus de
" Huesden Presbyter, & Johannes de Mekeren, in
" eodem Brevi Apoflolico nominati, a nobis, ut
" pretenditur, (i) relegati,fuerint & fintpernos,
" in quantum in nobis eft obtemperantes mandatis
" Apoflolicis, reflituti & redintegrati civitatiTra-
" jeftenli antediéte, prefato Domino Trajeólenfi
" infinuandum & intimandum: nosque ad pacem
" & concordiam ac tranquillitatem cum eodem am-
" pleftandas paratos & pronos exiftere offeren-
" dum, ac aliis omnibus & fingulis, nobis per di-
" ftum Breve mandatis, integre parere & obedire
' veile,
(i) Want de Utrechtfche Regeerders hebben ontkent, dat
Dirk van Huesden uit de Stadt gebannen was. InhetRaadts-
boek vind ik op dezen zelven dagh, te weten den derden
April, dit aangetekent : DieRaide out ende nywe hebben be-
lieft ende geconfentiert zoe verre die van noide is, dat Dyrck
yan Huesden Priejter <wel binnen onfe Stadt komen ende -we*
Z.en mach tprote[Herende,dat z.y overmits deze believingbeen*
de confent niet tiegeni die -vrybeit derheyliger Kercke en denc-
\en te doen ; ende oick certif derende, dat den zflven Heer
Dyrc die Stadt niet verbsdeu tn il gtwetft.
-ocr page 474-
448 U T R E C H T S C H E 1480.
' veile, falvis nihilominus noftris appellationibus,
' proteftationibus, abfolutionibus, ac aliis aftis &
' aftitatis in prefenti caufa, feu illius occafione,
' ubilibet feu quomolibet habitis & faétis, a quibus,
' vel eorum aliquo , non intendimus refilire per
' prefentem vel aélum in futurum faciendum; fed
' illis femper inheremus, de quo proteftamur nos
' conftituentes antediéti: unum quoque vel plures
' Procuratoren! & Sindicum, feu Procuratores &
' Sindicos, loco fui fubftituendum , eumque vel
' eos revocandum, & onus procurationis & findi-
' catus hujusmodi in fe reaflumendum totiens quo-
' tiens eis, vel eorum alteri placucrit & vifumfue-
' rit expedire: & generaliter omnia & fingula fa-
ciendum , dicendum, gerendum, exercendum
& procurandum que in premiffis & circa ea ne-
' ceffaria fuerint feu etiam quomolibet oportuna ,
& que nos conftituentes faceremus, feu facere
poffemus, fi premiffis omnibus &fingulisprefen-
' tes & perfonaliter interefTemus, etiam fi talia
' effent, que mandatum exigerent magis fpeciale,
' quam prefentibus eft expreiïum. Promifiinus
' infuper, & tenore prefentium promittimus, vice
' & nomine omnium & fingulorum, quorum inte-
' reft, intererit, aut interefle poterit quomolibet
' in futurum, nos gratum, ratum atque firmum
' perpetuo habituros totum id & quidquid per di-
1 étos noftros Procuratores & Sindicos, aut eorum
' alterum, aftum, faclum, dicium, geftum pro-
curatumve fuerit in premiffis, aut aliquo prernis-
' forum, relevantes exnunc eosdem ab omni one-
' re fatisdandi, judicioque fifti & judicatum folvi,
' cum omnibus & fingulis fuis claufulis neceffariis
' & oportunis, fub ypotheca & obligatione om-
nium bonorum noftrorum prefentium & futuro-
" rum,
-ocr page 475-
J48o, JAARBOEKEN. 449
' rum, ac fub omni juris & fa6H renuntiatione ad
" hec necefTaria pariter & cauthela. In quorum
omnium & Ongulorum fidem & teflimonium prê-
miflbrum prefentes literas,five prefenspublicum
" inftrumentum exinde fieri, & per Notarium pu-
' blicum infrafcriptum fubfcribi & publicari man-
" davimus, figillique civitatis noftre antedifte jus-
' fimus & fecimus appenfione communiri. Datum
" & aélum Trajefti in domo noftro Confulattis an-
' tediéta, fub anno a nativitateDomini millefimo
" quadringentefimo oótuagefimo, indiólione tertia
" decima, die vero Lune tertia menfis Aprilis,
" Pontificatus fanftiffimi in Carifto Patris & Do-
' mini noftri, Domini Sixti, divina providentia
" Papequard, anno nono, prefentibus ibidem dis-
" cretis viris Dominis Thimanno de Gbeyn & Amilio
" filio Tbeodorici 7]y/«wamz/,Presbyteris,inEcclefia
" Civili perpetuis Vicariis, teflibus ad premifla
" vocatis fpecialiter & rogatis.
De overkomft van den Aarts-hertog Maximi-
liaan, wiens voornemen was eenen inval in Gelder-
land te doen, veroorzaakte geenen ongegronden
vrees van overlaft aan de inwooners van dat ge-
deelte van het Neder-fticht, 't welk aan Gelder-
land grenfl, en vooral aan die van Rhenen, Wes-
halven de Regeerders van deze Stadt hen hulpe,
indien des nodig zoude zyn, hebben toegezeit, en
des Dingsdaghs na beloken PaeiTchen den xi April,
dit befluit genomen:
Die Ratde out ende nyiae hebben overdragben, dat
men die van Renen, ende voert anderen in den Gejtich-
te van Utrecht gezeten, byftant doen zall in volke daer
te zeynden, of andersjyns, als des van noide wezen
zall, ojfzy la/t kregen van enige niteren, ofteyemant
III. DEEL. F f an-
-ocr page 476-
450 U T R E C H T S C H E 1480.
anders wie hy waer, die hemluden overvallen ofte laft
zouden willen doen: ende hebben den Overjlen macht
ende moige gegeven den orber hyr inne te doen, als dat
nutfte wezen zalL
Ik vind ook in de rekening van den Cameraar
over dit Jaar, dat wegens deze Stade twee vaaten
kruit met zes haak-baffen naar Rhenen gezonden, en
noch in het zelve Jaar weder herwaarts gebracht
zyn. De Hollanders ha'clden wel verfcheide Dor-
pen in Gelderland geplondert en verbrant, en de
Stadt Wageningen ingenomen, maar gcene fchade
aan het Sticht gedaan.
De Raadt heeft de vier Overftens verzocht te
benoemen eenige bekwame en ervaren lieden,'tzy
geeftelyke of weereltlyke zonder onderfcheit, ins-
gelyks of zy leden van den Raadt waren, of niet,
om met den BiiTchop over het nederleggen der ge-
fchillen te handelen. Welke Overftens eenen keur
gedaan hebbende , is op naam van den gantfchen
Raadt deze volmacht uitgegeven, welkers woor-
den , voor zo verre zy overeen komen met de zo
even opgegevene, ik alhier zal overflaan.
' Univerfis &c. Videlicetvenerabiles,egregios
& religiofos viros Magiftros Johannem de Hon-
daen j ordinis Prcdicatorum , facrc Theologie
Profeflbrem, PetrumBuys, ordinis Canonicorum
regularium Doftorem , & Ryquinum Poelwyck,
Licentiatum in Decretis, ac 'Johannem de Veno
armigerum, concivem noftrum, convenientim,
l' abfentes tanquam prefentes, ad, noftrorumcon-
ftituentium & nobis adhercntium nominibus,
l' cum reverendo Patre & Domino, Domino Da-
"t w^Epifcopo Trajeftenfi, feu ejus Procuratore
Filcali, vel alüs luis Procuratoribus legitimis,
" ad
-ocr page 477-
1480. JAARBOEKEN.
" ad infrafcripta mandato fufficienti fuffultis, de &
" fuper quibiisdam litibus, controverfiis aliisque
queftionum rnateriis, occafione cujusdam pre-
tenfe exulationis flve bannitionis deperfonis quo-
rundam Domini Theodorici deHuesdeHPresbytcri,
& Johannis de Mekeren concivis noftri, per nos,
ut pretenditur, exulatorum , inter nos ex una,
& prefatum Dominum noftrum Trajeólenfem,
feu ipfius Procuratorem Fifcalem fubortis, &
fuper quibus in Romana Curia lis vertitur, cum
omnibus & fingulis fuis emergentibus, inciden-
tibus, dependentibus & contiexis > bonarn pacem
& concordiam, ut lites & rixe, ac expenfa &
labores, aliaque incommoda vitentur,- humiliter
' & amicabiliter conveniendum, coricordandum
" &pacificandum, plenamque pacem cum Pater-
" nitate fua ineundum, ampleólandum&obfervan-
' dum, ac in eventum & quantum opus fuerit,
' arbitros & amicabiles coiTipofitores eligendum,
' & in eosdem de alto & baflo, ac de jure & faclo
' compromittendum, & compromiffïim faciendum:
' nee non laudum feu fententiam arbitralem in pre-
' fenti caufa per arbitros hujusmodi promulgan-
' dum; & quecumque conventa, traftata,&pre-
' miflbrum occafione concordata obfervandum,
' corporalique juramento ac etiam fcriptis refpon-
' furum, & aliis pecuniarum poenis firmandum,
' vallandum &. corroborandum: ceteraque omnia
' & fingula faciendum, dicendum, exercendum &
' procurandum &c. Datum & a£lumTrajeéti&c.
' die vero Lune xxini menfis Aprilis, prefentibus
' ibidem difcreds viris Anthoniofilio Petri, & Jo-
' hanne de Blocboven, hoftiariis noftris, tefHbus ad
' premifla vocatis fpecialiter & rogatis.
F f 2 Ins-
-ocr page 478-
452 U T R E C H T S C H E. 1480.
Insgelyks zyn door den Raadt ten zelven daghe
de vier Overftens gemachticht,om van den Came-
raar zo veel geld te eiffchen als zy nodig zouden
oordeelen te moeten worden hefteed, buiten ver-
plichting om aan iemand te openbaren, waar toe
die penningen gebezicht zouden worden. Dit doet
my giffen, dat men door dat veel vermogend mid-
del , eenige baatzuchtige en geldgierige Raadsman-
ncn van den Biffchop zal getracht hebben in dezer
Stadts belang over te haaien.
Noch is 'er te dezer tydt gehandelt over het ver-
effenen der gefchillen, welke tuffchen de Staten en
den Biffchop in zwang, gingen, klagende de eerfte,
dat het verdrag in het Jaar 1477. gemaakt, door
den Kerk-voogd niet onderhouden wierdt, en heeft
de Stadt zich verklaart ftiptelyk het zelve te zullen:
onderhouden.
Het fchynt dat de Biffchop zich niet zo handel-
baar betoont heeft dan delltrechtfche, en dat de
verfcheide byeenkomften van de wederzyts afge-
vaerdigden eenigen tydt vruchteloos zyn afgelopen,
want ik vind in het Raads-boeky op S. Peters dagh
prima Augufti dit aangetekent:
Overdroegen die Raïde out cnde nyvae, dal men aft er
deze tyt voert geen dachvaerden meer houden en zei mi t
mynen Heer van Utrecht, ten zy dat hy t proces of doe.
Ende hebben daerom die zelve Raide out ende nyvoe
macht ende moige gegeven onfen Overften out ende nyvie
den oerber te doen int vervolch van den zelven procer
int bof van Romen,, ende de Cameracrs zeilen hem die
gbelden leveren daer toe dyenetide.
Zo dat de Raadt befloten heeft niet langer te
draalen; maar het geding te Romen, welkers voort-
fang gedurende dezen handel fchynt ftil gellaan te
ebben, te vervolgen.
Mo.
-ocr page 479-
i48o. JAARBOEKEN. 453
Mogelyk zal dit befluit den Biflchop aangezet
hebben om zich nader te verklaren, en zyne eiflchen
over te geven. Immers ik vind gewag gemaakt
van eenige der zelve, welke de Raadt ingewilligt
heeft, in het Raadsbefluit, genomen des Manen-
dages na Bartolomei xxvm Augufti:
Die Raide out ende nytae hebben ter eren onsgnedichs
Heere van Utrecht belieft ende geconfentiert, dat dis
achte perfonen in enen plackaet bezegelt rnit ons gne-
dichs Heere zcgele wcrjcreve benoempt, ende n och f es
perfonen, als Jan die Coning die Goutfmit, mit zyne
vermotten, ende twee of drie vrouwen perfonen „ weder
binnen onfe Stadt zullen moighen komen op zulke ordi-
nancie ende manieren, ah men daer op ramen ende ma-
ken zei by den ghenen, die daer by hoeren, daer een
ygelick mede te meden wezen zall, mit voerwerden,
waert zake, dat die zake van den proces tuJJ'chen onfen
gnedigen Heer van Utrecht ende onfer Stadt mit onfe
adherenten in den Hove van Romen hangende, niet of
gedaen ende gededingt en worde, dat als dan deze be~
Hevinge ende canfent van gbeenre weerde, ende niet,
wezen en zei,
De Regeerders hebben, ten blyke van hunne
toegevenheit aan den BifTchop, ten zelven daghe
hem eenige aanbiedinge laten doen, en voorna-
mentlyk de verftoring van de koften in het pleit ge-
maakt , en ten dien einde uitgelevert deze volmacht:
„ Univerfis &c. nos Erneflus de Drakenborch &c.
„ providos & difcretos viros Magiftrum Ghysbcr-
„ turn de Meerlo in Curia Trajeélenfi caufarumNo-
„ tarium juratum, & Nicolaum de Domborch, Cle-
„ ricum Trajeélenfis dyocefis &c. ad, noftrorum
„ conftituentium, nobisqueadherentium,nomini-
„ bus, & pro nobis & illis, adfinem, ut omnis
F f 3 „ coi>
-ocr page 480-
454 UTRECHTSCHE 1480,
„ concordia & pax fubfequatur in ter reverendiffi-
„ mum Dominum noflmm Dominum Trajeften-
„ fem Epifcopum ex una, & nos ac fuam civitatem
„ Trajeftenfem, partibus ex altera, rios Domino
„ noflro Trajeótenfi predifto ad omnem humani-
„ tatem, manfuetudinem, fubjeétionem & obe-
„ dientiam offerendum; ac veniam & concordiam
„ cum eodem, fi necefle fuerit ad cauthelam, nee
„ non juris rigorem, cui diétus Dominus nolter
„ innititur, molliriac temperari: ac oblationes de
„ refundendo expenfas in hujusmodi caufa oblatas
„ acceptari petendum , illasque de novo facien-
„ dum:nec non quoséum^ue proceffus contra nos,
,, & nobis adherentes habitos feu faólos tolli &re-
„ yocari:abfo]utionemquead cauthelam, quantum
„ indigeamus, impendi: ac confenfum ipfius Do-
^ minj noflri de revocatione & abfolutione, pre^
s, diótis per fanftiirtmum Dominum noftrum Pa-
„ pam, feu quemcumque alium adid deputatum,
„ five deputandum, faciendis df impendendis, qua-
„ tenus opusexiftat, etiam petendum <5c obtinen-
„ dum; appellationibusque, fententiis, procefli-
„ bus, & quibuscumque aliis pro nobis in hujtis-
„ modi, caufa & proceffu faftis, habjtis &obten-
?, tis, nomine nortrorum conftituentium, dummo-
„ do premiffa a prefato Domino noflro Trajeélen-
„ fi, fic, ut premittitur, obtineri queant, &non
„ alias , renuntiandum: proteftationesque quas-
„ cumque in premilïis neceflarias, & de non refi,
,, liendo ab eisdem fententjis, appellaüonibiis &
„ proceffibus in cafu non fubfecute eoncordie,
>, quod Deus avertat, faciendum & procurandum;
>, & in eventum nos conftituentes gratie <& deter^
»»'mmationi fanétiffimi Domini nofiri Pape fuper
D Prennffisoblationibusf4bmittendum:
-ocr page 481-
1480. JAARBOEKEN. 455-
„ liter omnia «Sc üngula faciendum, dicendum ,
„ gerendum , exercendum & procurandum, &c.
„ Datum & facïum Trajeóli in domo noftra Con-
„ fulatus fub anno a nativitate Domini millefimo
„ quadringentefimo oóhiagefimo, indiftione tertia
„ decima, die vero Lune xxvm menfis Augufli &c.
Het Roomfche Opper-hoofdt heeft den Biflchop
aangemaant tot den vrede, en voorgeflagen eene
opfchorfing van het geding voor eenige weeken, om
dien tuiTchen-tydt te hefteden tot eenen vriendely-
ken handel, zo dat geduurende dezelve de ban en
het verbodt van openbare geeflelykeGodsdienftige
oeffeningen zouden zyn opgeheven; doch indien on-
verhoopt geen verdrag tot wederzyts genoegen
getroffen wierdt, dat dan ieder zyne ftukken en
bewyzen zoude overzenden naar Romen, om aldaar
beilift te worden. De Stadt Utrecht heeft daar in
bewillicht, blykende uit dezen brief:
„ Univerfis & fingulis prefentes noftras literas
„ five prefens publicum inftramentum vifuris, feu
„ legi audituris, NOS Ernejlm de Drakenborch &c.
„ ad univerforum notitiam deducimus, & deduci
„ volumus, & notum facimus per prefentes, quod
„ nos in domo noflra Confulatus ad infrafcripta
„ peragendum, ut moris eft & confuetudinis, fpe-
„ cialiter congregati, attendentes, quantum reve-
„ rendiffimus in Chrifto pater & dominus nofter,
„ Dominus David de Bourgonia Epifcopus Trajec-
„ tenfis, nos, ac Clerum ipfum Trajeftenfemno-
„ bis adherentem, vigore cujusdam Brevis Apofto-
„ lici, fue Paternitati per prefatum fanftimmum
„ noftrum Papam direfti, a quibusvis fententiis ,
„ quibus per fuam Paternitatem iruiodatiexftitera-
F f 4 „ mus,
;
-ocr page 482-
«<5 UTRECHTSCHE 1480.
„ mus, ut interim cum majori animi fincerhate
„ diflenfiones inter Paternitatem fuam ex una, &
„ nos, ac Clerum Trajeftenfem nobis adherentem
„ prediftum, ex altera parte exiftentes, traftari
„ & componi portent, ad cauthelam abfolvit, at-
„ que interdiétum & alias cenfuras relaxavit, us-
,, que ad quintum diem menfis Oftobris proxime
,, futuri; ita ut poft illam quintam diem ad flatim
„ abfolutio & relaxatie hujusmodi confumpte es-
„ fent & terminarentur, atque quod extunc in
„ caufa diflenfionum hujusmodi inter nos, nobis-
„ que adherentes prediólos, ac fuam Paternitatem
„ ipflusque Procuratorem Fifcalem, iterum proce-
„ dendum eft, & tempus tune rcquireret &poftii-
„ laret in hac caufa defenfiones liinc inde ad Ro-
„ manam Curiam mitti: Nos ac nobis adherentes
„ antedicli, hanc caufam per viam amicabilis com-
„ pofitionisjcui in dies intendimusjuxtatenorem
„ dicti Brevis Apoftolici terminaricupientes,tem-
„ pus profecudom's hujusmodi caufe a difta die
„ quinta menfis Oftobris ad oclo dies de poft im-
,, mediate fequentes, quantum in nobis eft, atque
„ prefens negotium nos & nobis adherentes con-
„ cernit, fub fpe pacis & concordie, prorogavi-
„ mus & fufpendimus, acprorogamus & fufpen-
„ dimus per prefentes; hac tamen adjefta condi-
„ tione, quod fi infra illud tempus concordia hu-
„ jusmodi, quod Deus avertat, non fubfequatur,
„ extunc prefatum tempus profecutionis hujusmo-
„ di caufe curret prima die poft ultimam diem
„ fufpenfionis, fcilicet poft illos ofbo dies qtiin tam
„ diem menfis Oótobris prefati, fic ut premi/Turn
„ eft, fequentes, ac fingulainter nos & nobis ad-
„ herentes prelibatos, ac prefatum Dominum no-
5, ftrwn reverendiffimumEpifcopumTrajeftenfem
-ocr page 483-
i48o. JAARBOEKEN. 457
„ ipfiusque Procuratorem Fifcalem, cenfebuntur
„ & erunt in illo ftatu, in quo fuerant & effent,
„ fi fufpenfio hujusmodi fa£ta non fuiffet. Et fi
„ quidquam interim per nos aut Procuratores no-
,, ftros hinc inde, feu eorum aliquem, in Curia
„ Romana aut extra eam, qualitercumque aétum
„ feu faélum foret in hac caufa, illud totum pro
„ infeólo habebitur, atque nullius roboris erit vel
„ momenti, prout nos exnunc pro infeótis habe-
„ mus & pro cafTatis. In quorum omnium & fin-
„ gulorum fidem & teftimonium premiflbrum pre-
„ fentes noftras literas exinde fieri & per Nota-
„ rium publicum infrafcriptum fubfcribi & publi-
„ cari mandavimus, figillique civitatis noftre Tra-
„ jedtenfis antediéle appenfione juflimus & feci-
„ mus communiri. Datum & a£lum Traje6li in
„ domo noftra Conftilatus antediéla , fub anno a
„ nativitate Domini millefimo quadringentefimo
„ oóluagefimo indidtione tertia decima, die vero
„ Mercurii penultima Augufti, hora tertiarum vel
„ quafi, Pontificatus &c. prefentibus ibidem dis-
„ cretis viris Jacobo de Amerongen, cive Trajeften-
„ fi, & Jobanne Gruter de Venrande Leodicenfis
„ dyocefis, teftibus ad premiffa vocatis fpecialiter
„ &rogatis. (i)

Op dien zei ven dagh zyn vier leden van dea
nieuwen Raadt, te weten Eerfl van Drakenborcb,
Jan over die Vecht, Jan de Coning, en Zweder van
Zulen, en vier uit den ouden Raadt, te wetenGbe-
ryt Zoudenbalch, Jan van Mafch, Rolofvan Nyevelt,
en Florys van Pallais benoemt, om met de afge-
vaerdigdens van den BifTchop in het Kloofter van
Oofl-
(i) Dezegeftelde tydt is naderhand noch tweemaal verlengt.
Ff 5
-ocr page 484-
458 UTRECHT.S CHE 1480.
Ooftbroek den handel te hervatten. Van des Bis-
fchops wegen zyn aldaar verfchenen Meefler Lu-
tlolph van der Veen , Meefler Dyrck i»t den Weer,
Rohff van Beverwirde Hoofmeyffcer en Philips de
Clerck, welke door de Regeerders dezer Stadt vry
geleide is toegeftaan, en vermits in het voorige
Jaar (i) geld was gezet op het lyf van Philips de
Clerck, is de uitvoer van dat vonnis uitgeflelt, en
hem vergunt gedurende dien bepaalden tydt alhier
te komen, ',
Zo uit des Raadts befluiten, als uit een plechti-
ge verklaring der genen welke in de Jaaren 1477.
en 1478- in der Overflen ftoel gezeten hebben,
blykt het my, dat de grootfle bezwaarniflen door
den
(i) Te weten Dingsdaghs na Letare5 en ftaaf aldus aange.
tekent in het Buurlpraak-bock : Alzoe onfe gnedige Heertixn
"Utrecht, ende die Rade out ende nyive, in tyden -verleden
hebben laten iveten ende Tuaerfchutven enen ygeliken mitter
doeken, tvaert zake dat ymant , hy waer wie hy ivaer, die
enige t.ake hantierden ofte wijlen, onfen gnedigen Heer , on-
Jêr Stadt , onfen borgeren ende onderfaten , geeflelich ende toeer-
lich, tieghendragende aen hoeren liven of te goeden ^ in der ty t
niet te kennen en gave , ende ment ter vjaerheit bevonden, dat
tooademen aen de» broekigen corrigeren nagelegentheit der z.a*
ken, Ende want Filippot die Clerck R.entmeijler contrary
deze voirfcreve tvaerfchuwing z.onderlinge%.aken t daer binnen
enfer Stadt ende in den gemeynen lande groete tiviji ende op-
f al van gecomen gouden hebben , geweten ende gehanttert heeft,
ü«« dat in der waerheit by wns zelfs hantfcrift ende anders
bevonden is , ende dei onfen Overflen niet te kennen gegeven
fjeeft, daerom zelmen dit aen den zelven Filippot rechten,
gelyck men aen een ondadige dat pleecht te réchten. Ende in-
dien ymant hem gevangen leverde, die zei hebben zes hondert
Poflulaet gulden, ende indien hy tjch verweerde, ende doot
bleef •> drie honderf gulden. Ende indien yemant der bat U»'
f en hem gevangen leverde, ze! vry mogen inkomen, ende heb-
en drie hondert grilden. Naderhant te wfcten des Maandsghs
na Palme xvi April 1481. is dit vonnis opgeheven, enhywe-
der geftelt in zynen voorigen ftaat.
-ocr page 485-
1480. JAARBOEKEN. 459
den Biftchop geoppert, zullen hebben beftaan in
eenige bewoordingen van het verband van het Jaar
14.77. welker nakoming hy voorgaf te ftryden te-
gens zynen eedt en eer , en ten tweede in het bannen
van Jan van Mekeren, zynde een geeftelykperfoon,
en diensvolgens niet onderhevig aan het rechts-ge-
biedt van deStadt, Ter wegneming van de eerfte,
heeft de Raadt verzocht den Biffchop op te geven
die ftukken , welke hy , behoudens zyn eer en eedt
voorgaf niet te konnen nakomen, onder aanbieding
van hem , zo veel hun doenlyk was , genoegen te
zullen geven. Ter oplofling van de tweede, heb-
ben de Overflens van de bovengemelde Jaren plech-
telyk onder eeden verklaart, niet geweten te heb-
ben dat Jan van Mekeren , ten tyde hy gebannen
wierdt , eene geeftelyke was. Al te opmerkelyk is
deze verklaaring , om dezelve hier over te flaan :
„ In nomine Domini Amen. Anno a nativitatc
„ ejusdem millefimo quadringentefimo octuagefl-
„ mo, indi£lione tertia decima, die vero Martis
„ decima menfis Oftobris , hora primarum vel
„ quaü, Pontificatus fanÊHiïimi in Chrifto Patris
„ & Domini noftri Domini Sixti, divina providen-
„ tia Pape quarti, anno decimo, in mei Notarii
„ publici , teftiumque infrafcriptorum , ad hec fpe-
„ cialiter vocatorum & rogatorum, prefendaper-
„ fonaliter conftituti fpeélabiles & magnifici viri
„ Johannes de LantscroentRodo1phus de NyeveltBnr-
„ gimagiftri, Fhrentius de Pallais & GerardusVoet
t, fuperiores Oudermanni pro fqptuagefimo fepti-
„ mo; nee non Johannes de Rynes de Baer, Johan-
„ nes deConingt Burgimagiftri , acZwederusdeZu-
n len & Cornelius Foyck fuperiores Oudermanni ci-
„ viwtis Trajeftenfis pro feptuagefimo oélavo an*
„ ns
-ocr page 486-
460 UTRECHTSCHE 1480.
* nis proxime p_reteritis deputati & ordinati, ani-
" mo & intentione, ut afferuerunt, purgandi fe
' juxta canonicas fanftiones contra invadentes
Clericos, fed ut Laycos incedentes, & pro lay-
cis reputatos, editas & promulgatas; fuper eo
quod quendam Johannem de Mekeren affertum Cle-
ricum a civitate Traje&enfi relegaffe dicantur,
illisque fatisfaciendo, omnibus melioribus modo,
|' via, jure, ftilo, caufa & forma, quibus melius
& efficacius potuerunt & debuerunt, ac poffunt
& debent, cum ad prefens nequeant ad Roma-
|' nam Curiam ad infrafcripta faciendum perfonali-
|| ter accedere ob maxima viarum difcrimina & pe*
'' ricula, nee non alia ardua negotia reipubh'ce'cir
vitatjs Trajeclenfis quibus legitime retrahuntur
&occupantur, ut afferuerunt, impediti, taftis
primitus per eos, & eorum quemlibet, fcriptu-
" ris facrofanftis, ad fanfta Dei Euangelia jura-
runt, & quilibet eorum juravit, fe, & eorum
'', ^JWWalibet, ignorafle eo tempore, quo prefatum
'' Johannem de Mekeren, ut laycum incedentem,
& pro layco reputatum, ob certos exceflus, quos
contra ftatutum civitatis Trajeftenfis, etiam per
reverendiffimum Dominum, Dominum David ds
|' Borgondia, Episcopum Trajeflenfem modernum ,
& fuos predecefTbres, civitati memorate confir-
'' matum ac obfervatum, promiffum & juratum,
ut afleruerunt, commiferat & perpetraverat,
" juxta formam difti flatuti exularunt feu exban-
" niverunt, eundem Johannem de Mekeren fuiffe
Clericum, & adhuc fe ignorare ipfum Clericum
II exiflere; cum, ut premittitur, idem Jobannes,
* ut notorium eft, in civitate Trajeclenfi, & in
^ vicinio, in dies ut laycus incedit, operaque lay-
" calia exercet, offerentes hujusmodijurarnenturn
" to-
-ocr page 487-
i48o. JAARBOEKEN. 461
" totiens,quotiens opus fuerit, & ad hoc legitime
" requireretur, fe canonice coram quocumque fu-
" periore preftituros : & nihilominus prefati Bur-
" gimagiftri & ftiperiores Öudermanni civitatis
1 Trajeftenfis prefateexfuperabundanti,uteorum
' pateat innocentia, & ad premiffis canonicis fan-
' cüonibus, quantum in eis eft, fatisfaciendum,
" omnibus melioribus modis, via, jure, ftilo, cau-
" fa & forma prefcriptis, fecerunt, conftituerunt
' creaverunt, ac folempniter ordinaverunt, ac
" quilibet ipforum fecit, conftituit, creavit, &
" folempniter ordinavit, fuos veros, certosylegi-
" timos & indubitatos procuratores, aélores, fafto-
" res, negotiorumque fuorum infrafcriptorum ge-
" flores, ac nuntios fpeciales & generales; ita tam
* quod ipecialitas generalitati non deroget, nee e
" contra, videlicet venerabiles & egregios viros
" Dominos & Magiftros Johannem Nys Prepofitum
" fan6li Johannis, & Hermannum Tulkman Cano-
" nicum & Thefaurarium majoris Ecclefiarum Tra-
" jeftenfmm, zcAnthomum de Eugubio in Romana
" Curia caufarum Procuratorem, abfentes tanquam
" prefentes, & quemlibet eorum i^n folidum, ita
" quod non fit melior conditio primitus occupan-
" tis, neque deterior fubfequentis, fed quod unus
" eorum inceperit, id alter eorundem profequi va-
" leat mediare & finire cum effeftu; ad coram quo»
" cumque judice competente, flve judicibus com-
" peten tibus, five Commiflariis, au£borltate Apo-
" ftolica deputato feu deputandis, noniine diclo-
" rum conftituentium, & cujuslibet ipforum, com-
" parendum & fe prefentandum, ac pro eisdem,
" ac eorum nomine, omnia & fingula premifla jur
" randum, & folempne juramentum in animis eo-
" rundem conftituentium, & eorum cujuslibet, ta-
" élis
-ocr page 488-
4.62 U T R E C H T S C H E 1480.
' ftis fimiliter per eosdem procuratores, & eorum
* quemlibet, fcripturis facrofanftis ad fanóla Dei
" Euangelia, ac quod per ignorantiam, & non in
' contemptum ecclefiafticelibertatis,prefatamex-
" bannitionem feu exulationem , fed ob excefflis
" premiflbs, fic ut premittitur & non alias, fece-
* runt, preftandum & faciendum, juramento quo-
" que id idem totiens, quotiens opus fuerit, affir-
" mandum; unum quoque vel plures Procuratoren!
' vel Procuratores, loco ipforum & cujuslibet eo-
" rum fubftituendum &c. Afta fuerunt hec Tra-
' jefti in domo Confulatus civitatis Trajeélenfis
' predifte fub anno, indiftione, menfe,die,hora
' & Pontificatu fupradiólis, prefentibus ibidem
" honeflis viris Egberto filio Rutgeri & Jobanne de
?P?f,civibus Trajeftenfibus,teftibus fide dignis,
" ad premifla vocatis fpecialiter & rogatis.
Op het volgende Jaar zal ik de verzoening ver-
haaien.
In het voorgaande Jaar hebben wy gezien de
halfterrigheit van den Maarfchalk Melis uten Enge,
als mede het vonnis tegens hem geveld, enbehoor-
lyk tot zyne kennis gebracht. De Staaten, dewyl
hy in dit gedrag volharde, hebben goetgedacht de-
ze zaak te moeten vervolgen, en aan den BifTchop
over dezelve te fchryven, en te verzoeken, dat
hem niet toegelaten worde , gedurende zyne on-
gehoorzaamheit, zyn ampt waar te nemen, by
welke gelegenheit zy over eenige misbruiken om-
trent de Maarfchalken tegens het voorfchrift
van den Land-brief geklaagt hebben. De brief,
welken ik hier van gevonden heb, is van dezen
inhoudt:
.-•
" Eer.
-ocr page 489-
i48o. JAARBOEKEN. 463
" Eerweerdige Vader in Gode, hoichgeboere
" Forfl, gnedige lieve Heer.
" Alzoe in tyden voirleden, te weten in den jair
' LXXIX op ten vierthyenden dach in Augufto een.
" flytinge ende fententie by ons eendrachtelike na
' gewoente ende rechten van den lande degens
' Melys uien Enge, uwer Gnaden Mairfchalck, en-
' de voir Hillebrant van Rqffum, gegeven endege-
" daen is geweeft, daer inne die voirfcreve Melys,
" om verfmadeniffe srechts ende andere zaken in
" der voirfcreve fententie geruört, vellich, ende
' dat hy Hillebrant voirfcreve ende zyne borgen
" vrY> quyt? cnde lofs van allen loffeniflen ende
' venckenifTe ontflaen, ende zyn wtgelegde gel-
" den weder geven zoude, gewefen wert ende ge-
" condempneert in manieren, als wy dat uwe For-
" ftelike Genaden, ende den voirfcreven Melys
' fcryfteliken hebben laten weten, requirerende
" de voirgenoemde Melys onfe voirfcreve flytinge
" te voldoen ende nae te gaen, twelck hy dair op
" menichwerf van ons verfocht, tot noch toe niet
" en heeft willen doen. Ende alfoe ons Hillebrant
" vorder verfocht ende te kennen gegeven heeft,
" om executie van der voirfcreve fententie teheb-
' ben na den Lantrechte ende Lantbrief, gemerft
" dat zyn guet noch boven defe flytinge, boven
" lantrecht ende onverwonnen, befperret endebe-
" commert wort. Om dan nae te gaen ende te
" onderhouden onfe privilegiën, rechten ende ge-
' woenten, ende enen yetliken recht van den lan-
' de te laten wedervaeren, foe laten wy, gnedige
" lieve Heer, uwe Forflelike Genade zeer dyenfte-
" like te weten, oitmoideliken verfueckende ende
" requirerende. dat Zie den voirfcreven Mair-
" fchalck
-ocr page 490-
4.64 U T R E r H T S C H E I48o.
" fchalck tiegens ymant gheen recht doen ofte la-
' ten doen, noch den zelven gheen oirdell laten
wyfen zullen ter tyt toe,hie onfe voirfcreve fen-
' tentie voldaen ende volbracht heeft, nae inhout
' des Lantbriefs. Ende voirt alfoe uwe Genaden
" na den Lantbrief die Sloten des Geftichts nyet
" geboerliken befet en hebben, want die Lantbrief
innehoudende is, dat die BifTchoppen van Utrecht
nymant Borchfate zetten en zeilen in enich van
der kercke floten offambocht, off hem die be-
* velen, hy en zy een welgeboere man} ende wel
II geguet in den Gefticht, ende geboeren wt den
Gefticht, alzoe dat men hem des geloven mach;
|' ende dat die Borchfate ende Ambpchtsluden die
| zy zetten zullen in der kercke floten ende am-
bochten, yerft zullen loven zekeren ende zwee-
|' ren in den Capittel voir die Ecclefie, Ridderen,
|| Knapen, Staat ende Steden des Geftichts van
| Utrecht, tot behoif des gemene Geftichts van
| Utrecht, ende dair op hoir openen brievegeven
|| die voirfcreve flote ende ambochte niet te be-
| zwaeren, noch belaften meer dan voir een jair
|| benoemder penfien, dieredelick is&c. Twelck
l' altemeell, hoe waeldattet menichwerf verfocht
|| isgeweeft, niet gefchiet was. Wairom, gne-
|| dige lieve Heer, uwe Gnaden oick gheen recht
| en zeilen houden, noch behoeren moigelick te
'j houden na den Lantbrief, ter tyt toe deze voir-
fcreve gebreken afgedaen zeilen wezen, na in-
|' hout des voirfcreve Lantbriefs, by uwe Gnaden
|' geconfirmiert ende befegelt. Twelck wyinden
| beften te weten laten, ende verfueken oitmoide-
" liken aen die zelve uwe Forftelike Gnaden, die
'^ God behueden wil zelich ende gefont. Gefcre-
' ven tUtrecht onder zegellen Everts Zoudenbakfc
'l Vice-
-ocr page 491-
I48o. JAARBOEKEN. 465
Vicedoemdekens, van wegen der Ecclefie, en-
' de des edelen ende vrome Heere Johans Borch-
' greve van Montfoirt, Heer van Purmereynde
' ende van Linfchoten &c. Ritters, van wegen
" der Ritterfcap, ende van wegen der Steden mie
" zegel des Stadts van Utrecht, op ten xxvmflen
" dach in Oftobri anno MCCCCLXXX.
' Uwer Gnaden oitmoidige Prelaten, De-
' kenen ende Capittelen der vyf Goids-
" liufen, Ritterfcap, Stadt ende Steden
' des Geftichts van Utrecht.
Eene dergelyke brief in dezelve bewoording, hec
voorgevallene met Melis uten Enge, en de klach-
ten over des Biffchops gedrag met betrekking tot
de Maarfchalken, inhoudende, is 'ergefchreven aan
de Ridderen en Knapen, welke te Wyk óp den
rechtdagh des Biffchops verfchenen waaren. En
op den volgenden rechtdag is hen een Placaat-brief
toegezonden, aldus luidende:
" Wy Ecclefie, Ritterfcap, Stadt ende Steden
" des Geflichts van Utrecht beneden der Yfelen,
" die .drie Staten .des Geflichts ende lants van
' Utrecht reprefentierende ende makende, doen
" kondt allen Ricteren, Knapen encleMairfcalken,
" Amptluden ende anderen Steden des Geflichts
' van Utrecht, die binnen Wyck en Manendage
" naiflkomende ten rechtdage ons gnedichs Heere
' van Utrecht komen ende vergadert zeilen we-
" zen: alfoe uwe Liefden wail indachtig zyn, en-
" de waü weten tgeflalt der zaken tuffchen Hille-
" brant van Rqffiim, ende Melys uten Enge, ons
." gnedichs Heere Mairfchalck, ende der flytinge
HL DEEL, G g " ghy
-ocr page 492-
466 UTRECHTSCHE 1480.
" ghy mit ons dair op,ende van, gedaen ende ge-
' geven hebben: ende voirt dat onfe gnedige Heer
' van Utrecht die floten des Geflichts niet befet
" enheeftnainholtdesLantbriefs, gelyckwydes
' zyne Gnaden ende uwe liefden op den leften
" Rechtdach in den beften lieten weten; foe wair-
" nen wy u noch, begheerende zeer vruntlicken,
'* ghy dat zoe vervuegen, ende u dair innen zoe
' hebben willen, dat onfe Lantrecht ende Lantbrief
"* onderhouden moigen werden, ende die gemeene
" onderfaten des lants in haeren gueden enderech-
' ten nyet vercort en werden. Ende indien des
" nyet en geboirde, ende ghy onfe wairinge wcer-
" hoirich waeren, konnen ghy wel mercken, dat
" men dair op vervolch doen ende voirzien inne
" hebben zei. Des to oirkonde hebben wy dezen
' opene Placcaetbrief beneden opt fpacium doen
" befegelen mit opgedruóle zegelen Here Everts
" Zoudenbalcbs Vicedoemdekens, van wegen der
Ecclefie, ende des edele ende vrome Heer Jo-
hans Borchgreve van Montfoirt, Heer vanPur-
" mereinde ende van der Linfchote &c. van we-
" gen der Ritterfcap, ende van wegen der Steden
' mit zegel des Stads van Utrecht. Gegeven
" tUtrecht int jair ons Heere dufent vier hondert
" ende tachtich op fmte Lebuinus dach.
Schoon ik niet gevonden heb, het geen hier op
gevolgt is, zo komt het my evenwel zeerwaar-
fchynelyk voor, dat de voornoemde Maarfchalk,
volhard hebbendein zyne ongehoorzaamheit, van
zyn ampt zal zyn ontzet. Immers dit is zeker, dat
ik in het volgende Jaar eenen anderen Maarfchalk
aangeftelt vind, zo als ik op dat Jaar melden zal.
Op het einde van het Jaar, te weten den der-
tig-
-ocr page 493-
j A A R B O Ë IC Ë ff. 467
tigften December vind ik dit Raadtsbefluit geno
men:
Die Raidè out ende nywé hebben onfen Ovêrften out
ende nywe bevolen te bidden mynen tieer van Montfoer-
de , dat hy ter liefde des Raits out ende nywe op deze
tyt noch in toekomende tyden niet tho Wyck en reyfe,
dan by belïefniffè van den Raïde out ende nywe, ende
dat om zekere zaken willen t den zelven Raide out ende
nywe daer toe porrende; Ende itiaert zake dat myri
Heer van Montfoerde hyr enige moyeniflè ofte verdriet
van kreghe van ymant, die zei hem die Raide out ende
nywe helpen ixtdragen,' twekk onfe Overfte out ende
nywe terjlont mynen Heer van Montfolrt gebeden heb-
ben the doen f die dat alzoe gbeerne doen turnde*
Ik weet geen byz"onder geval waar aan ik ditbe-
fluit kan toefchryVen. Uit de toezegging van den
Borch-graaf te zullen afhouden alle itloeyenis ert
verdriet, Welke hem wegens zyne rtietVerfchytting
te Wyck zoude mogen worden aangedaan, fehynt
af te moeten worden genomen $ dat hy te Wvdt
by den Biffchop zal zyh ontboden, Mogelykzaldit
verzoek des Raadts zynen oorfpronk hebben uit
eert herdenken vari het geen den Heer van Bfede*
rode voortyts te beurt gevallen Was* ert uit een
vrees dat den Bordi-graaFdiergelyk lot zoude kort-
nen ondergaan < Niet ten onredht waaren de
Ütrechtfche bekommert, dewyl BifTchopZ>a'ü/Wden
Borch-graaf al lang een vyandig hart hadt toege-
dragen, en getracht hem in zyn macht te krygeil,
en naar alle waarfchyrielykheit zloeenegünfligege-
legenheit ter uitvoering van zyn boos voornemen,
zich niet Zoude laten ontflipperi. 2y hadden het
tot noch toe tegens den Kerk voogd uitgehouden
en manmoedig Stadts voorrechten verdeedidit, en
voorzagen eene gantfche omkeering van zaken f zo
Gg a 2y
-ocr page 494-
468 UTRECHTSCHE
zy den byftand van dezen wyzen en trouwen Raad-
gever zouden moeten miflen.
1481.
Tot de Regeering van deze Stadt zyn in dit Jaar
verkoren:
<•
i
Schepenen.
Jan van Lantscroen > Borgermeefler,
Willem van Lochorft.
Werner Braenv
Willem van Steenre.
Frederick die Voicht.
Henrick van Ghent.
Gheryt Zoudenbalch.
Loef van Jutfaes.
Arnt Rwfch.
Jan van Veen.
Egbert van Groenenberch.
Henrick van Alendorp.
, • .
Raden.
Roelof van Nyevelt, Borgermeefler; voer hem
Claes Lambertsze. (i)
Splinter Taets.
Gheryt Voet, flierf voerjacobi; endevoerxhemis
vercoren Claes Lambertsze, int Hemelryck.
Clais die Ryke; voer hem Jacob Gerytsze.
Jan
(i) Deze, all mede de volgende, welke in een ander* plaats
vermeld ftaan, zyn des Dingsdaghs naa Affumptionis Marie,
naa den oploop des Dingsdaghs na* S. Sixti voorgerallcn,
verkoren.
-ocr page 495-
i48r. JAARBOEKEN. 469
Jan van Raiphorft j voer hem Jan Gysbertsze opt
Wed.
Ysbrant Jansze.
Beernt van Everdingen , Borgermeefler.
Godert van Voerde; voer hem Henrick van Vyanen.
Alfar van Rodenborch.
Jacob Sloyer.
Ghysbert die Kraeh.
Florys van Pallais ; voer hem Dyrck Claesze.
Jan Crom.
Wilger Jacobsze; voer hem Jan Petersze.
Dirck Heer die Glafemaker ; voer hem Jaeob Hen-
ricxze van Nyevelt baftert.
Gheryt van Eemskerke; voer hem Beernt van Gm-
nevelt.
Ghysbert Hoet.
Egbert Rutgersze, is Cameraer gekoren in diefle-
de van Zweder die Voicht , endeEwout Rut-
gersze is een Ralt verkoren voer Egbert Rut-
gersze.
Polken Jansze ; voer hem Herman Petersze.
Ghysbert die Gruter.
Jan Ponciaensze.
Jan Butendyck ; voer hem Loef Berchmaker. (i)
Jan van Valckendael.
•
Oudertnannen.
s.

Frc.
(O Aan den rant ftaat awgetekcnt: Des Sonnendsges op In.
vocavit xXuii dage in gebruario 14.82. Adriaen v an Ryn is ge.
liairen een out Rait van der ftraten, in die jlede Jan Eute»-
ttycX) Z,oe by tut den Raedegeleytis: ende Adriaen iigefet («u
&ait Sorgetryeyjlcr in diejtede van Rolof vu* Nyevelt,
Cj ir •?
(j ^f
-ocr page 496-

4.70 ÜTRECHTSCHE
Frederick van Nes, voer hem T
Geryt van Amftell. v Snyders.
Adriaen Sloyer. J
Henrick Spyker. "7 R ,
Peter Stroytgen. 5 J3ackers'
Tacob Stael, . 7 Molenacrs.
Jan Edinoxzoen die Jonge. 3
^Trif T tSZe' l Linnewevers.
Rolof Ghysbertsze. 5
jacob van Amerongen , Overfte Ouder-'j
man, voer hem Goert Stick. LRrouwer
^ymonDyrcxze, voer hem S teven van f
Helsdingen. J
Ghysbert Claesze, GoyertHenricxzel
is een Stedehouder voer Ghys-' yi
bert Claesze.
Gheryt Doys. J
Jan die Wit Gheerlofsze. 7 ^
Arnt laets. 3
Godert Petersze. 7 -«r n
Wilton Willemsze. i Wpllewevers.
Arnt van Hove , voer hem Marten-j
van Zulen. - (• Marsluden,
Peter Dyrc Tylmans zoens zoen. J
Herman Kroick. •»
Herman van Zyll, Overfte Ouder- V Botterluden,
man. J
Anfem Zalm, voer hem Geryt Viftoersze.1? Corem
Matheus Koevoet, Overfte Ouderman. Icopers.
-ocr page 497-
1481. JAARBOEKEN, 471
Heymerick over die Vecht. ~) qfppnh:cjf„„
Martyn Jacobsze van der Borch. 5 bteenblcKers'
Dyrck Bor van Amerongen. ~) n ,
Jacob Jansze die Broower. j Grauwerkers.
Dyrck van Montwyck, voer hem -j
Jan van Roidenborch. vRyernfhyders^
Adriaen van Gheer. J
Jan Boemhouwer, voer hem Janl
lSffeTvoer hem Rycout j*
Evertsze. j
Alart Dyrcxze. 7
Jacob Jacob Willems zoens zoen. 5
Adriaen van Wezele. ? 7ade]aer.
DyrckScadeGherytsze.j^
De handel ter bevrediging met den Biflchop in
den voorgenoemden bepaalden tydt tot geen ge-
wenfl: eindegebracht zynde, hadden zo de Biflchop
als de Stadt aan het Hof van Romen overgezonden
een fchriftelyk verhaal van het geen in dien tuflchen-
tydt voorgevallen was, behelzende de eiflthen en
de aanbiedinge wederzydts gedaan. Het gevolg
hier van is geweeft, dat in het begin van dit Jaar,
een voorfchrift van den Paus, volgens 't welk bin-
nen zes weken partyen zich zouden moeten ver-
dragen , vergezelt met drie brieven door den Paus
gefchreven, in deze Stadt zyn gebracht, een aan
den Biflchop, de tweede aan de Geeftelykheit, en
de derde aaa de Regeerders dezer Stadt. De Bis-
fchop vleide zich van de Utrechtfche te zullen wree-
ken,door hulp van den Aarts-hertog Maximiliaan,
welke verftoort was op de Utrechtfche, en ftelde
daarom zo lang uit als het hem mogelyk was, de
overeenkomft by het Roomfche Hof voorgeflelt,
G g 4 werk-
-ocr page 498-
UTRECHTSCHE 1481.
4-72
werkftellig te maken. De Stadt nevens de Geeftc-
lykheit hebben aanftonts hunne bereitwilligheit ge-
toont om aan des Roomfche Oppervoogds goet-
vinden zich te onderwerpen, en den zeventienden
Maart plechtiglyk betuicht dezelve te zullen nako-
men. Om daar van wezentlyke blyken te geven,
heeft de Raadt des Saturdags na Letare dit belluit
genomen:
Die Raide out ende nyuoc hebben aengenomen ende
willen aftervolgen die concordie van den Cardinalen wt
beveel van onfen heiligen Vader den Paixs van Romen,
ende dat collegie Cardinalen gemaicï;, tujjchen onfen
gnedigen Heer van Utrecht ter eene, der Ecclefien en-
de onfer Stadt van Utrecht ter anderen zyden, ende
hebben daerom, zo veel in hem is, die ghene, die in den
jare LXXVII lejlleden in enen plackaetbrieve by den Sta-
ten van den lande ivt der Stadt verdedingt waeren, en-
de die anderen, dien die Stadt na der Stat rechten ende
gewoenten verboden is geweeft, om deze zake wil/en,
'weder vry'in die voerfcreve Stadt ontfangen endeghere-
Jlitueerty na innehout der concordie voerfcreve.
Voert hebben die zelve Raide out ende nywe den vie-
ren ter zaken ghefchiff, alfe Heer Jan Borchgrave van
Montfoerde, (i) Heer Evert Zoudenbalch, Proijl
van Maftricht, Canoniek ten Doem tUtrecht, Jan van
Rynes Heer Jans zoen van Rynes, Ridders, ende
Jan van Lancscroen Scepenborgermeyfter in der tyt,
volcomen macht ende moige gegeven alle punten endear-
ticulen in de voerfcreve concordie begrepen te traftieren
(i) Den \6. April is by den Raadt verftsan , indien de Borch-
graaf van Montfoort en JanvanLantscroon niet kwamen ter
dachvaard, welke met den BüTchop over deze zaak gehouden
zoude worden , dat in hunne plaats de Heeren Willem van
JMontfoord, Prooft te Oudemunfter, «n Evert van Drakeif
torcb dezelve zouden bywoonen.
-ocr page 499-
-----------.
H8i. JAARBOEKEN. 473
ende te wkynden, gelovende die zelve Raide out ende
nywe alle tgoent by den voerfcreve gefcbiélen byr inne
gedaen zei werden, vajl, flede ende onverbreeclike te
houden ende te voldoen: gelovende voert ende van weer-
den houdende f alle dat by den Overjlen out ende nywe
by den Staten vanden Lande in deze zake ghefchietis,
in zynre machten te bliven, ende protejlierende mede
deze voerfcreve prmten te doen ende verkundigen mynen
gnedigen Heer voerfcreve, ende hebben daertoegemacb-
ticht Meyfter Ghysbert van Meerloe, Otte Dyrcxfe,
ende Mathys van Brouwershaven, ende anderen die
mm noch noemen zei, ofte van noide is , ende enen yge-
liken byfondere abfentes tanquam prefentes cum potefta-
te fubftituendi in melioriforma. Oick hebben dieRaï-
de out ende nywe volcomen macht ende moige ghegeven
dm Overjlen out ende nywe den ocrber te doen in dezer
zake, zoe dat nutfle wezen ende beft dyenen zal tot vol-
comingen der voerfcreve concordien , "prefentibus An-
thonio Peters ende Johanne Gruter laycis tejlibus
vocatis fpecialiter &f rogatis.

De Regeerders dezer Stadt waren het niet alleen
met de Geeftelykheit eens om het verdrag te Ro-
men gemaakt te achtervolgen, maar hadden hier
van kennis gegeven aan de andere Leden van het
Neder-fticht, welke het goetgekeurt hadden, waar
op gevolgt is, dat des Maandaghs na Paaffchen,
onder het luiden van de klok openbaar deze afkon-
diging is gedaan.
Aljoe ene concordie ende ordinancig gemaift is by on-
fen heyligen fader den Pawes van Romen, ende zyn
Collegio Cardinalium wt zynre bevelen, daer onder an-
dere punten is inne verfproken, dat die Ecclefie
die Stadt van Utrecht vry innemen, ontfangen
reftitueren zouden in die zelve Stadt van Utrecht
G g 5
-ocr page 500-
474 U T R E C H T S C H E 1481.
ferfonen, als in den trattaet in den j air van zeven en
zeventicb lejlverleden getnailt, benoempt ftaen, ends
voert andere perfonen, die om defer faken 'wilhn ixtder
Stadt van Utrecht, na getnoenten •endejiMuten derfel-
ver Stadt, gejleten ende verdreven zyn. Ende zoe dan
deze voerfcreve concordie by ons mitten anderen Staten
van den lande belieft ende aengenomen is, foe ijl? dat
die Rait out ende nywe die voirfcreve concordie nagaen-
de ,foe veel in }yem is, die voer genoemde perfonen in den
voerfcreven traclaet benoempt, te iseten Mei/ter Lu-
dolf van der Veen Doemdeken, Meyfter Dyrck van
Weer Deken tOudemunfter, Meyfter Nyclaes van
Luvenes, Meyjlfr Jan Carvyn ten Doem, Meyfter
Anthonys Potager tOudemunfter, voerfcreve Kerken
Canonicken, Geryt van Ryn, end* Meyfter Henrick
van Alcmaer, ende voert andere perfonen, dien die
Stadt na der Stadt rechten ende geixoenten verboden is
geiveejl om dezer zeker zake willen, weder vry in de
•ooerfcreve Stadt ontfangen ende rejiitueren, na inne-
hout der concordie voirgeruert. Ende byr zei wtgefon-
dert wezen Willem die Vos.
Doch dit alles was noch niet voldoenende, om
den Biflchop te vrede te ftelien, zyne ledige beurs
moeft met eenig geld voorzien worden. Hier in
heeft de Stadt ook bewillicht, zo als blykt by een
befluit, genomen des Maandaghs na beloken Paes-
fchen:
Die Ruide out ende nyaoe hebben macht ende moige
gegeven den Overjlen out ende nywe den oirber te doen
om te txerven twee duf ent Rynfche gulden, die men
mynen gnedigen Heer van Utrecht huden op dezen dach
overleveren zei motten, daer van vyfthien hondert Rynfch
gulden ruerende zyn van dat proces tujjchen mynen gne-
digen Heer van Utrecht, mitten iselcke ons de abfolutïe
ter zclver tyt gegeven werden, ende dat voirfcrevepro-
eet
-ocr page 501-
JAARBOEKEN. 475
ces af ende te met e mezen zoude; ende die andere vyf
honden zouden blivenftaen in ofcortinge van denfeven-
dehalf duzende Rynfche gulden, die men mynen gnedi-
gen Heer voirfcreve, om dat hy rujie ende vrede in den
lande gehouden heeft, oick geven joude,
Door deze ruft en vrede wilde de Biflchop ver-
daan hebben, dat hy geduurende detwiflen,geene
macht van wapenen hadt gebruikt, om zyne on-
derdanen , welke hy als wederlpannigen aanmerk-
te, te dwingen tot opvolging van zyne begeertens.
Een fraay voorwendzel voor eenen Verft , welke
van het begin zyner regeering alles in het werk ge-
fteld hadt, om 's Lands wetten, welker onderhou-
ding hy bezworen hadt, te fchenden,en eene on-
bepaalde heerfchappye te voeren, en wiens gedu-
rige toeleg is geweeft, om de Voorrechten der
Stadt Utrecht te verbreken, en wien het alleen
maar ontbroken heeft aan de macht, om zyne on-
rechtmatige voornemens uit te voeren,
Op deze wys alle voorwendzels van vertraging
aan den Biflchop benomen zynde, wierdt hy ein-"'
delyk genootzaaKt niet alleen de Utrechtfche van
den ban te ontheffen, maar insgelyks zich met de
Staten, welke de Stadt Utrecht bygeftaan hadden
jn het verdedigen hunner rechten , en insgelyks
veeltydts klachtig waren gevallen over het niet na-
komen van den Landt^brief, te'verzoenen. De-
wyl het Jaatfte drie dagen eerder voorgevallen is
dan het eerfte, zal ik eerft den Zoen^brief, en dan
dien van de ontheffing opgeven, zo als ik dezelve
op ons Stadthuis gevonden heb.
" DAVID VAN BOURGONIEN, bi der ge-
'' naden Goits Biffcop tUtrecht, allen den ghenen,
»' die de^en. brief zullen zien of hoeren lezen, fa-
: luyt.
-ocr page 502-
UTRE C H T S C H E 1481.
luyt. Alfoe in den jair van feven ende tfeventich
' left verleden, zekere twyflen ende fchelingen
' verrezen ende opgecomên zyn, tuflchen ons,
' en de Prelaten, Dekenen ende Capittelen onfer
' vyf Goidshufe, onfe Ritterfcap, Stadt ende Ste-
den ons Geftichts van Utrecht aen deze zyde
' der Yfelen, roerende van onderhoudinge der pri-
vilegiën , rechten, ftatuten, gewoenten ende
pude heercomen ons Geftiehts voirfcreve, by
welke twyfte ende fchelinge voirfcreve alfoe in
onfen lande voirfcreve ïlaende, zyn zeker ende
veele gebreke by enigen onfen onderfaten ghee-
fleliken ende weerliken in onfen lande ende Ste-
den binnen defen tyden gefchiet. Ende omme
dan alzulke gebreken voert te verhoeden, ende
alle twyfl ende fchelinge neder te leggen, zyn
die Prelaten, Dekens ende Capittelen onfer vyf
Goidshufen,, onfe Ritterfcap, onfe Stadt ende
Steden voirfcreve van ons eernftelike begerende
geweeft, wy geheel ende all vergeven, verlaten
ende quy tichelden wouden alle dat ghene ons van
der tyt tot nu toe mysdaen mach wefen in eniger
wys. Wy dan willende vorder gebreke ende
dwalinge verhoeden , ende rufte ende vrede in
onfen lande, als wy by der hulpe. van Gode tot
defen dage toe gedaen hebben, nae onfen ver-
" moigen onderhouden, hebben alleu Prelaten,
Dekens ende Capittelen onfer vyf Goidshufe,
ende die gemeyne Gheeilelicheyt, Ritterfcap,
Stadt ende Steden ons Geftichts voirfcreve fa-
men tlike ende elcken bifonderen, ende voer t al-
len anderen, die zich van fyns zelfs, ofte van
" -hoife wegen, ofte in hoeren name in dezen twifle
'l ende gefchele gemenget, ofte der in eniger ma-
" niesen te doene gehaat mochte hebben tot dezen
•; dage
-ocr page 503-
-----------—
f48i- J rA A R B O E K È N. 477
" dage toe, vergeven, verlaten ende quytgefchol-
" den, Vergeven, verlaten ende quy tfchelden mit
" defen onfen brieve alle dat ghène, dat zy, ofte
' ymant van hem, ons, ofte den onfen, misdaen
' moigen hebben, ofte ons, alsvoirfcreven, van
' hoiren wegen misfchiet mach wefen; behoutliké
" fingulaer perfonen voer tghene hem roerende is
" mit rechte te moigen vervolgen, fonder dairoin-
" me enige wrake te fullen doen, of te laten doen
" doir ymant anders, ofte die Prelaten, Dekens
' ende Capittele , Ritterfcap, Stadt ende Steden
" voirfcreve ende-hoere medewerckeren daerom-
" me tot enigen tyden-yet te eyfTchen mit recht
'"ofte anders, binnen den tyt als voirfcreve ge-
' fchiet; mer w.y: zullen den zelven alle minne,
" vruntfcap ende gonfte bewyfen, ende van den
' onfen laten, gefehien , als een guet, gnedicft
" Heer fynen onderfaten fculdich i's te doen. En-
" de fullen onfe Prelaten,Dekens endeCapittelen,
" onfe Ritterfcap, Stadt ende Steden, ende Leen-
" mannen ende Mansmannen ons'Geftichts voir-
' fcreve, houden ende laten blivenruftelike in >at-
" len hoeren privilegiën, rechten j gewoenten en-
' de oude heercomen, als fy geweeil fyn by onfen
" voervaderen tyden Bisfcoppen tUtrecht. Ende
" hier mede fall alle onlede aen beyden fyden af
' ende te niete wefen in allen manieren, of defe
" fcelinge niet opgerefen en waerea, fonder enich
" crot, hinder, letfel, ofte moyeniflè, of wrake
" hier omm'e te doen, of te doen doen, in eniger
"- wys aen onfea husgefyn', alle onfe dyenres,
11 gheeftelick ofte weerlick, ende allen den ghe-
" nen, die zich in defen zaken van onfer wegen
" gemenget hebben , of te doen rnoigen gehadt
V hebben; beho.uüick fingulaer perfonen voer tge-
" ne
-ocr page 504-
478 ÜT&ÊCHTSCHÊ i4gj,
' ne hem roerende is mit rechte te moigen Vervol*
"t gen. Ende onfe Ecclefie, Ritterfcap, Stadt en-
' de Steden voirfcreven fullen fich in allen zaken
'| tiegens ons, ende den onfen bewyfen als guede
^ onderfaten fculdich zyn te doen, Ende alle die
t ghene, die om defer fcelinge wille wt onfe Stadt
n van Utrecht voirfcreve gebannen, verdreven, wt-
^ geweken, of wt zyn hieten gaen, zoe wel ghee-
3) ftelick als weerlick, fullen daer weder inmoigen
3> comen, wefen ende verkieren, alfe te voeren, En-
„ de Voert een ygelick fall moigen Comen, wefen
ti ende verkieren in all onfe Lande, Stadt ende Ste-
n den voirfcreve, gelyck of defe fcelinge niet ver-
f> refen en waer. Alle defe punten fonder argelift,
M Des tot oirkonde hebben wyÜAviüBisfcopvoir-
^ fcreve defen onfen brief mitonfen zegel doen be-
M zegelen: ende want wy Ecclefie, Ridderfcap,
tt Stadt ende Steden des Geftichts voirfcreve alle
>t punten voirfchreve ons aendragende, mede be-
5> Heft ende beloift hebben, foe hebben wy Ecclefie,
Prelaten, Dekenen , ende Capittelen der vyf
' Goidshufen, als ten Doem, Oudemunfler, tfun-
te Peter, tfunte Johan, ende tfunte Marien Ker-
ken tUtrecht onfer vyf Goidshufe zegele: ende
' wy JOHAN Borchgreve van Montfoirde, Heef
* tot Purmereynde, Lynfchoten ende Hekendorp
' &C. S WEDER VANMONTFOERDE, Heer tOt Do-
' nenweerde, JOHAN VAN RYNESSE van Rynou-
wen, STEVEN VAN ZULEN vanNyevelt, Rid-
' ders, JOHAN VAN RYNESSE Here Johans zoen
van RynefTe van Rynouwen, Ridders, ende
t FREDERIC UTEN HAMME Knapen, van wegen
der Ridderfcap voirfcreve dair toe gebeden, on-
„ c zlgele: ende ^ Stadt van UTRECHT onfer
btadt zegel, ende Steden van AMERSPOERT en-
"de
-ocr page 505-
JAARBOEKEN. 479
" de van RENEN onfer Steden zegelen mede aen
" defen brief doen hangen. Welker brieve fefle
" zyn alleens ludende van woerde te woerde. En-
" de wairt oick dat deze brieve mit allen zegelen
" niet bezegelt en waren, ende enigen ontbraken,
" des niet tegenftaende zouden zy nochtans van
" machten ende weerden wefen, of zy al befegelc
" waeren, fonder argelift. Gegeven int jair ons
" Heeren dufent vier hondert een ende tachten-
" tich, op ten negenden dach in Meye.
Drie dagen daar naa is de ban, als mede het ver-
bodt van openbare Godsdienfl-oeffeninge opgehe-
ven , zo als blykt uit dit fchrift van Biflchop Davictt
in 't welk het voorgemeld voorfchrift en de drie
brieven van het Roomfche Opperhoofdt aan den
Biflchop, de Geeftelykheh en aan de Stadt afge-
zonden , uitgedrukt ftaan:
•
" DAVID DEBURGUNDIA, Dei&Apofto-
" lice fedis gratia Epifcopus Trajeótenfis, univer-
' fis & fingulis Abbatibus, Prioribus, Prepofitis,
" Decanis, Ecclefiarum parochialium Curatis, Vice-
' curatis, Capellanis, Clericis, Notariispublicis,
" ceterisque Chrifli fidelibus per noftras Civitatem
" & Diocefim Trajeótenfem,ac alias ubilibet con-
" ftitutis, & veftrum cuilibet in folidum, ad quem,
' vel quos prefentes litere pervenerint, falutem
" in Domino fempiternam. Noveritis, quod du-
" dum fanfliffimiis in Chriflo Pater & Dominus,
" Dominus Sixtus, divina providentia Papa quar-
" tus, volens diflenfiones, inter nos ac Clerum&
" Reftores civesque noftre Civitatis Traje6tenfis
" quomolibet exiftentes, p^er viam concordie termi-
" nari, quandam concordie formam & ordinatio-
" nem
-ocr page 506-
48o UTRECHTSCHE 1481.
" nem per reverendiflimos Patres & Dominos Do-
" minos Ottverium Albanienfem, & BabtiftamTus-
" culanum Epifcöpos, facrofanfte Ecclefie Roma-
" ne Cardinales, quibus has diflenfiones commife-
' rat traftandas & componendas, de fue Sanftita-
" tis, nee non aliorum reverendiffimorum domino-
" rum di£te fedis Apoftolice Cardinalium confenfu
' unanimifaóte, ordinate, ftatute, ac inviolabili-
" ter & inconcufle obfervande, una citm nonnul-
' lis fuis literis ac Brevibus Apoflolicis pro adim-
' pletione hujusmodi concordie, tam nóbis quam
' diólis Clero & Populo noftro, transmifit hujus-
" modi fub tenore: Ut fuper differentüs & difcordiïs
inter reverendum Patrem Dominitm David Epifcopum
TrajeStenfem ex una, ac Prelatos, Decanos, &f Ca-
pitula, ceterosque Curatos, Vicar'm, Bencficiatüs, £f
Reltgiofos, ac totum Ckrum, nee non fpeftabiles &
magnificus viros Burgïmagiftros, Oudermannos, Sca-
binos, Confules & Proconfules novos & veteres, cete-
rosque cives Civitatis Trajectenfis, eorumque adheren-
tes &f lltis confortes ex altera partibusvertentibiis,pax
&? concordiafmcerïus)raftari pojjlt, prefatus Dominus
Epifcopus fub fpe pacis & concordie hujusmodi, nee non
realis & effeftualis adimpletlonh omnium contentorum
tf narratorum, in quibusdam oblacionum tam per Cle-
rum quam cives predittos, propace &f concordia hujus-
modi confequenda fa&arum ^? Epifcopo injïnuatarum,
publicis injlrumentis coram nobis exhibitis Prelatos,
Decanos, Canonicos, Vicarios, & totum Clerum, nee
non Burgimagiftros, Oudermannos &? alios civesfupra-
iliftos, eorumque adherentes £f litis confortes ,quos cen-
furis ecclefiajlicis innodavit, cum renicldentia ad jex
bebdomadas a die prefentationis literarum nojlrarum
bujusmodi computandas ad cautbelam abfolvet, &? per
idem tempus interdictum ecclejïajlicwn per ipfum in ea~
dein
-ocr page 507-
I4§i. JAARBOEKEN.' 481
dem civitate pofitum ad femejlre relaxabit. Ouofaclo
prcfati Prclati^Dccani &? Canomci& Burghnagiftri,
ceterique Confuïes & cives fupradiïïi infra eundem ter-
minum fcx ebdoinadarum perfonas in quodam traftatu
dudum de anno domini millejimu quadringentefimo fcp-
tuagcfimo fepthno inter ipfum Dominurn Epifcopum ex
una, &? tres Status patrie fiie Trajeïïcnfis ex altera
partibus facto, nomïnatas ,nec non alias pcrfonas, jux-
ta ftatuta £ƒ confuetudines.dicke civitatis ab eadem re-
legatas £f profcriptas, libere recipiënt ad eandem £f
reflituent. Preterea ut expenfarum per ipfum Domi-
num Epifcopum legitime faflarum taxatio, ac prefatï
traiïatus reformatio ^ omniaque alia & fmgula in pre-
fatis oblationum inftrumentis content a facilius £f com-'
mod'ms Ckrum & Cives realiter & cum effeclu imple-
antur &f perficiantur, plenaque pax 6? concordia int er
diïïas partes firmetur, ordinamus, quod utraque pars
quatuor Commiffarios, viros prudcntes, pad &? concor*
die deditos, eligat, qui infra dïttum terminum expcn-
fas prefatas taxabunt, ac prefatum tractatum in bis,
in qiiibus honori Epifcopi, aut juri feu honeftati con-
trariari vidcbitur,in melius reformabunt &mutabunt:
nee non omnia ö* fingula, que ad univcrfakm pacem
& concordiam inter easdem partescomponcndamfpefta-
re videbuntur, tractabunt. Quibits omnibus &jingu-'
lis, inpremiffts oblationum infirumcntis contentls, per
Clerum & Cives prediftos realitcr ö* cum ejfectu adim-
pletis, acpace &f concordia inter part es ipfar infra hu-
jusmodi terminum conclufa &firmata, prcfatus Epis-
copus ipfos Prelatos , Decanos, Canonicos, totttmqué
Clerum, nee non Burgimagiftros, Oudermannos,Sca*
linos, Confuïes £ƒ Proconjulès, ceterosque Cives jupra*
diftos, eorumque adhercntes & lites confortes denuo ad
cauthelam vel fimplicitcr, prout eis expedientius vide*
bitur, illico absque aliqua dilatione abfohere, inter'
III. DEEL. IIh diftum-
-ocr page 508-
482 U T R E C H T S C H E 1481.
diïïumque relaxare , nee non omnes procefjïis contra eos
aut eorum aliquem quomoübet habitos ^fa£tos,fenitus
tollere £ƒ cejjare, ac omnino tam Clenim quam Cives
ftipradiiïos patente complcfti fip ad gratiatn juam reci-
pere & in illos eos confervare dcblte. Rurfum turn ac-
cepïmus quendam civem Trajeèlenfem nomine Wilhel-
mum Vos, civitatem Trajciïenfem intrare non poj]e
obfpeciaks caufas, quas ipfa Civitar, feu certefingu-
hiresperfüne ejusdem civitatis contra ipfum babere pre-
tendunt, neque eum fecunchm confuetudïnes & ftatuta
civitatis ejusdem ab eadem rekgatum fore , acjlcfub
oblationc fafta hujusmodi non effe comprehenfum , ordi-
namus f er Conaniffarios fupradiftos pro premiffis arti-
cuhs dijcutiendis deputandos , etiam hanc caufam tra-
ttari debere,& per eosdem uti pad £f cancordie hujus-
modi magis videbitur convenire, ordinabïtur, ne hac
occafeone publicam paceiu impediri feu retardari con-
tingat.
Venerabïli Fratri Epifcopo Trajeiïenfi SIXTUS
Papa quartus. Vener abuis Frater, falutem &f Apo-
Jtohcam benediftionem. Cum nuper inter Te ac Clerim
& Popuhim civitatis TrajeStenfu dljjenfiones quasdam
Jubortas fuiffe dolentcr intellexiffèmus , literis nojlris
t nam Fraternitatem hortati fuïmus , ut pacem & con-
cordiamcum Clero & Populo Trajcüenfi inirejluderes ,
que ut Jmcenonbus animis traclan pojjèt , mandavimus,
ut quos de Clero ac Popuh cenfuris ecclejïafticis inno-
dajti, ad cauthehm abfolveres adfemeftre, quo inte-
rim mpartibus Wis de firmanda pace ageretur; quodfi
mjra td tempus concordia firmata nonforet, turn ali-
quem Procuratoren, pleno mandato Juffultum , apud
venerabiles Fratres noflrós Oliverium Albanenfem fif
üaptiltzmTufculanum Epifcopos, fancle Romane Ec-
clcjie tardinales , quibus has difenfiones traëtandas
commijimtis, mitteres, ut eorum opera ac follicitudine
con-
-ocr page 509-
*48i. JAARBOEKEN. 483
concordia, fi id ficri pqffet, aut jujltcfa, hisfinisim-
poneretur. Et cum, ut i accepïmus, po/l abfolutionem
juxta formam literarum noftrarum tam Clero quam Po-
pulo per te ïmpenfam, de pace inter Te ac eosdem com-
ponenda in ïüis partibus frequenter aïïnmforet, nèc t a-
men concordia infra idem Jemeftre firmata ejjet, Tu
Oratores tuos apud prefatos Cardinaks transtnijïfti.
Out cum ex tuis atque TrajeStenJibus Oratoribus latius
has diffènjïones intellcxijjent, nobisque plenum relatïo-
nern fecijjent, 'üoluimus & cenfuimus bas diffenfiones
amicitïa traStari & componi, atque inceptam inter Te
Ö* ïpfos concordiam perfici. Mandamus igitur Frater-
nitati tue, ut formam modumque concordië, qucm de
noftro, nee non aliorum venerabilium Fratrum nqftrorum
fanfte Romane Ecclejïe Cardinalium unanimi confenfu
iidein Cardinales CommiJJarii in bac caufa Jlatuerunt $
adimplere fludcas, ut pax, firmaque concordia, quam
hoc potijjimum tempore inter onmes Cbrtfti fidele s vige-
recupimus, inter Te ac taos fubditos flatuatur. Da-
tum Rome apitdfanclum Petrumfub annuh Pifcatorist
die ultima Decembris MCCCCLXXX Pontificatus no-
flri anno decimo. L. Grifus.
SIXTÜS Papa quartus, dikcïi filii, falutem £f A-
pojiolicam benedièlionem. Cum nuper inter venerabilem
fratrem Epijcopum TrajeÏÏinutn ac Civitatem nonnullas
dïffenfioncs fuijje fubortas doknter ïntellexijjemus, lite-
ris noflris eos hortatifuimus, ut bonam pacem &? con-
cordiam inirent, que ut etiam fincerioribus animis trd-
cïaripojjlt eidem Epifcopo mandavimus, ut quos tam de
vobis, quam etiam Populo, cenfuris ecclefiajlicis inno-
daverat, ad cautbelam abfolveret ad femeflrc, quo in-
tcr ea de pace traclanda in partibus ageretur, & fifor-
fan concordia ipfa infra id femeft re firmata non foret,
Procuratoren, pkno mandato fiïffultos, apud Vénerabi*
H h a let
-ocr page 510-
484 U T R E C II T S C II E 1481,
les Fratres nqftros Oliverium Albanenfem &? Baptis-
tam Tufculanum Epifcopos, quibus bas dijjenjiones
traftandas commifunus, mitteretis, ut eorum opera
aut concordia, fe idfieri potent, autjüfticia, his'finis
imponeretur. Et cum, uti accepimus, poft abfohttio-
nem juxt aformam liter arum noftrarum Vobis & Popu-
lo per eundem Epifcopum impenfam, frequenter depace
int er Epifcopum £? Civitatem componenda aftwnforet,
nee t amen ulla pax firmata ej/et, Vos una cwn Civita-
te Orator es vejlros apud Cardinales prenomi nat os, qui-
bus hec caufa per nos commijja extitit, transmifijlis.
Qui quidein Cardlnales cum tam eos quam Epijcopi Ora-
tores lathis audivijjent, nobisque plenam defuper relatïo-
nem in Confiftoriofecrctofec[[fc,it, voluimus ac cenfui-
mus omnino has dijjenfiones amicitia tracïari ac com-
poni, ac inceptam concordiam per Vos £ff eos pcrfici.
Quare & Vobis mandamus, ut formant modumqne con-
cordie, quem de nojlra, nee non aliorum vene'rabiliuin
fratrum nqftrorum fan&e Romane Ecclefie Cardmalium
unanimi confenfu iidem Cardlnales Commijfarii in hac
caufa ftatuerunt, adimphre una cum ipfts., quantum in
"cobis fucrit, ftudeatis , qiicmadmodnm etiam &? ipfis
latius per noftrumfignificamus Breve, ut pax firmaqiie
concordia, quam hoc potijfimum tempore inter omnes
Clmfti fidele s vigcre cupimus, int er Epifcopum veftnmi
tf Vos Jlatuatur, ficut fummopere defuleramus. Da-
tum Rome apudfanctimi Pelrumfub'annuh Pifcatoris
die undecima Jamani MCCCCLXXXI. Pontificatus
noftiï anno dccimo. L. Grifus.
„ IIujus autem Brevis Apoftolici prefcripti fu-
„ perfcriptio talis fuit. Dileiïis filiis Prepofitis, De-
canis & Capitulis qmnque Ecclefiarum Traje&enfeum.
Dilciïis Filiis Burgimagiflris, Confulibus 6? Pro-
confulibus civitatis Trajecïenfis,SIX.TUS Pape quar-
tus,
-ocr page 511-
i48i. JAARBOEKEN. 485
tiis. Diktti filiifalutem & Apoftolïcam benediftionew.
Cum nuper intcr •oenerabilem Fratrem Epifcopum Tra-
ject inum ac Vos diffenfiones quasdam f ibortas fuifje do-
lenter intellexiffèmus, literis noflris Vos hortati f ui-
mus , ut bonam pacem fcf concordiam cum Epifcopo 'mire
ftuderetir. Que ut fmcerioribus animis traflari poffet,
eidem Epifcopo mandavimus, ut quos de Clero fcf Po-
pnlo cenfuris ecclefiafticis innodaverat, ad cauthelam
abfoheret adfemeftre, quo interim in partibus depace
firmanda agcretur, &f fiforfan concordïa ipja infra id
jemeflre firmata non foret, Procuratoren plcno man-
dat o fiiffultum af ud vencrabiles Fratres noflros Olivc-
rium Albanenfem ö* Baptiftam Tufculanum Epifco-
pos, fanfte Romane Ecclefie Cardinaks, quibus has
diffenjïones tractandascommifemus, mitteretis,ut eormn
opera aut concordia, fi ulfieri potcrit, autjufticia, h is
fmls imponerctitr. Et cum, uti accepimus, poft abfo-
lutionem juxta formam Kterarum nojlrarum Vobïs per
eimdem Epifcopum impenfam, frequenter de pace 'inter
Epifcopum £ƒ Vos componenda acïum foret, nee t amen
ulla pax firmata ejjet, Vos Procuratores vcftros apud
Cardïnales prenominatos, quibus hec caufa per nos com-
m'iffa extitit, transmifijlis. Oui cum tam Epifcopi
quam vejlros Oratores latlus audivijjent, nobisque ple-
nam relatïonem fecijjent, voluimus £f cenfuimus has
dijfenfiones amicitia tra£tari ac componi, Ê? inceptam
per vos concordiam perfici, vobis iteruin mandantes ,
ut formam modmnque concordie, quem de noflro nee non
aliomm venerabilium Fratrum noftrorum fanïïe Roma-
ne Ecclcfis Cardinalïum unanimi confcnfu ïukm Cardï-
nales Commiffarii noflri in hac caufa ftatummt, adim-
plere ftudeatis, ut pax, firmaque concordia, quam hoc
potiffimum tempore inter omnes Cbrifti fideles ejfc cupi-
mus, inter Epifcopiimveftrum & vos Jïatuatur. Da-
tum Rome apudfanftum Petrumfub annulo Pifcatoris,
H h 3 die
-ocr page 512-
UTRECHTSCHE 1481.
die ultima Decembris MCCCCLXXX. Pontificatus no*
Jlri anno decimo, L. Griiüs.
" Poft quarum quidem concordie ac literarum
' Apoftolicarum pvediclarum Vobis, & Clero ac
" Populo noftris prediftis, per Vos hinc inde, ut
' premittitur, faótas preientationem & receptio-
" nem, omnibusque & fingulis in illis contentis
" tam per NOS , quam Clerum & Popnlum noftros
prediftos in flus capitulis & membris per omnia
reipeclive & cum effeóhi adimpletis atque pari-
tis, NOS volentes prefatam ordinationem, & in
eacontenta, quantum nos concernant, plcnarie
& debite demandare executioni, ut tenemur, il-
los de CJero noftro , fcilicet deleclos nobis in
Chrifto venerabiles & circumfpeótos viros Do-
minos Everardum Zoudenbakh, Johannem de Dra-
kenborch, ffihannem Foyt, Jacobum Ysbrandi^o-
" hannem de Renefs, Wilhelmum de Weerdenborch;
" Lofferdum Ruyfch, Anthonium Pot, Albertum Hou-
vont, Henricum Maddert, Canonicos Majoris,
Nicolaum Loiraer, Cornelmm de Brouwershaven, in
eadem Ecclefia Vicarios, Wilhelmum de Mont-
" foirt Prepofitum, Reynerum de Eten t Ludolphum
de Hoorn, jfohannem Lenfs, Ghyshcrtum Fenroede,
Adrianum de Weerdenborch, Ottonem de Foetfelaer,
Canonicos fanftiSalvatoris, & Livinum de Blafen-
^ bonk in eadem Ecclefia Vicarium, Hermannum
'' de Reno Decanum fancli Petri, Wynandum de Dor-
" nick &. Theodorifum Haer, ejusdem Ecclefie fanfti
Petri Canonicos, Johannem Nys Prepofitum fanfti
'| Johannis, Jacobum de Driebergen, Adam de Zu-
"; len, Canonicos fancli Johannis. PctrumRamp,
^ Nicolaum Pott, & Hübertum de Bocchout Canoni-
cos beate Marie, Ecclefiarum noftrarum Traje-
-ocr page 513-
i48i. JAARBOEKEN. 487
" ólenfium, Conradum Staell, FredericumutenHam,
" Ciiratos Écclefie fanóti Jacobi, ac quendam do-
minum Hcnricum Paftorem de Loenen, di£le Ec-
' clefie Vicecuriatum, quendam Rodolphum Cura-
' tum fanóti Gheertrudis, Ottonem Tengnagell Cu-
" ratum fanóti Nicolai, ceterosquede Clero civi-
' tatis noftre Trajeétenfïs, eorumque in hac caufa
complices, & litis confortes; nee non Johanncm
" de ReneJJe de Baer, Johanncm Coning, Johanncm
de Landscroen, Rodolphum de Nyevelt Burgimagi-
" ilros, Florentium de Pallaey, Gerardum F'oet, Cor-
" nelium Foyck , & Zwederum de Zulen fuperiores
Oudermannos , omnesque alios & fingulos de
novo & veteri Confilio civitatis noftre Trajeélen-'
' fis in anno feptuagefimo oftavo ultirae preterito
" aflumptos & eleftos, eorumque litis confortes
' & adherentes, quos dudum ecclefiafticis cenfuris
' innodavimus, five innodatos declaravimus, de
' quibus in prefatis concordia ac literis Apoftolieis
' mentio in genere fafta exiftit, a quibuscumquc
' excommunicationis fententiis per nos,vel auéto-
' ritate noftra ordinaria a jure, vel ftatutis fyno-
' dalibus velProvincialibus in eos latis, feupereos
' quomolibet, & ex quacumque caufa, ortum ta-
' men & originem ex premilfis diüenfionibus tra-
' hente, in proceffibus dcfuper habitis Jatitis ex-
' preffis, incurfis, fecundum ordinacionem litera-
' rum Apoftolicarum predictarum nominatim, in
' genere, &infpecie, & corum quomolibet, ad
' cauthelam abfolvimus, ficque abfolutos pronun-
ciamus, interdiélum quoque ecclefiafticum per
1 nos, aut alios, in eadem noftra civitate Traje-
1 ftenfi ob caufas diflenfionis hujusmodi quomoli-
bet pofitum, relaxamus; nee non omnes proces-
' fus & fententias contra eos, & eorum quemlibet,
H h 4 " quo-
-ocr page 514-
438 U T R E C H T S C H E 1481.
' quomolibet habitos & faétos, penitus tollinuis
' & cafikmus, ac omnes, tam Clerum quam Cives
" noftros, fupradiftos, paterne ampleftimur, &
' ad gratiam redpimus. Quare vobis omnibus &
" fingulis fupradiélis in virtute fanfte obedientie,
& fub penis fufpenfionis & excommunicarionis
diftrifte precipiendo mandamus, quatenus eos-
dem Clerum & Populum noftros fupra defigna-
tos, tam in genere quam in fpecie, acalios'no-
minatim, prout fupra nominantur, & per nos
' fic, ut premittittir, abfolutos, fingulis dicbus
dominicis, & feftivis in veftris Ecclefiis, Mo-
" nafteriis & Capellis, dum ibidem populi magni-
tudo ad divina audiendum convenerit, ft-u alias
|' fuerit congregata, & alias ubi, quum, & quo-
| tiens expediens fuerit, nuncietis & faciatis ab
|| aliis,_ quantum in vobis fuerit, fic abfoluta pu-
blie indicari; abfolutionem vero omnium & fin-
|' gulorum qui diftam noftram excommunicationis
| fententiam, atque alias penas fupradiélas incur-
rerint, feu incurrerit quoquomodo, nobis vel
Superiorinoftrotantummodorefignamus. Datum
'| & aftum in caftro noflro de DÏierftcden noflre
l' dioecefis fub figillo noftro prefcntibus appenfo,
'^ anno Domini rnillefimo quadringentefimo oftua-
gefirao primo, die duodecima menfis Maji.
Qnderteykent
DONKER.
Op deze wys is dit moeijelyk geding uit de we*
reld geraakt, en zyn de Utrechtfche van den ban-
blixem ontheven. Het Roomfche Hof kondeniet
wel een beter middel uitvinden om een einde aan
netelige zaak te maken; want, volgens hare
gron.
-ocr page 515-
i48r. JAARBOEKEN. 489
gronden, fhreed het met de achtbaarheit van een
geeftelyk Opziender hem ten eenemaal in het on-
geJyk teilejlen, en aan den anderen kant waren de
bewyzen van den onrechtmatigen handel, door den
Biflchop gehouden, al te klaar, om zyn gedrag te
konnen billiken. Diesvolgens moeft deze middel-
weg ingeflagen worden , langs welke de Biflchop
niet alleen fchadeloos gefield, maar zelfs noch met
eenig geld wierdt verrykt, en aan eenige zyner
aanhangeren de vryheit verleend om weder in de
Stadt te komen: en de Utrechtfche behielden hun-
ne rechten en vryheden, de ftichting van de Cape)
in de Wecrdt bleef geflaakt, en de onderhouding
hunner voorrechten, als mede die der andere leden
van de Staten, wierden door den Kerkvoogd nader
beveiligt. Alhoewel de Utrechtfche weinig flaat
konden maken op het woord en de fchriftelyke ver-
bintenis van Biflchop David, welke zo menigmaal
zynen eedt, by de inhuldiging gedaan, eerloos ge-
fchonden hadt, en wiens voorname toeleg was om
ecne onbepaalde heerfchappye te voeren, zo waren
zy echter zeer bereid om deze fchikking van het
Roomfche Hof op te volgen, dewyl zy bemerkten
dat de lafteringen , met welke ze by den Aarts-
Hertog Maxlmiliaan waren beklad, geloof vonden,
zich verbeeldende, verzoend zynde met den Bis-
fchop, lichtelyk het vergramd gemoed van Aiaxi-
miliaan tot bedaaren te zullen brengen. Dit zelve
jaar zal ons noch bewyzen opleveren, dat het Bis-
fchop David nooit ernft geweeft is de Utrechtfche
geruft volgens hunne wetten te laten leven, en dat
hy maar gewacht heeft naar eenegunftigegelegen-
heit, om zyn boos voornemen ter uitvoer te bren-
gen.
Hctfchynt dat de Kerkvoogd ook genoegen ge-
il h 5 geven
-ocr page 516-
490 UTRECHTSCHE 1481.
geven heeft aan de Staten van het Neder-Sticht,
welke over het gedrag van den Heer Melis uten
Enge, Maarfchalk van het Over-Sticht zeer onvol-
daan waren, zo als ik op het voorige Jaar heb aan-
getekend. Immers ik vind dat na de bevrediging
eenen anderen Maarfchalk aangeftelt is, zo als blykt
uit dezen brief:
„ Allen den ghenen, die dezen brief zullen zien
„ of hoeren, doe ick verftaen DANIELL VAN
„ BOUCHOUT, alfoe myn gnedigeHeer,die
„ eerweerdige Vader in Gode, Heer Davidvan
„ Bourgonien, Biilcop tUtrecht mit fynen zegel
„ ende brieven dat Maerfchalkampt van fynre
„ Gnadcn Overfticht van Utrecht eerberlic te be-
„ waeren, ende van fynre Gnaden wegen te be-
„ dienen my bevolen, ende in den generael Capit-
„ teil der drier Staten des Geftichts van Utrecht
„ geprefentiert heeft, in allen voirwairden ende
„ manieren, als fynre Gnaden commiffie ende be-
„ veel brieve my daer van gegeven, ende in den
„ voirfcreve generael Capittell opcntlick gelefcn,
„ dat inhouden ende begrepen hebben, fprekende
„ van woirde te woirde aldus :
D AF ID VAN BOURGONIEN by der
gnaden Goids BiJJcop tUtrecht, allen den ghenen die
de f en onfenbrieffullenjten of hoeren lefenfaluyt. ïVant
iuy betruwende Jyn totten doechden, reckelicheyt, ende
vlyte, by ons ondervonden aen onfen getrutaeri dienre
ende Rait Daniel van Bouchout, heiben wy dcnfel-
•oen ittit gueden voerfenne ende rypen rade on/er vrunde
gegont ende bevolen, gonnen ende bevelen mit defen on-
fen brieve onfe Maerfchalkampt van onfen Overftichte
ons lants van Utrecht mit allen zynentoebehoeren,ver-
vallen
-ocr page 517-
i4Si- JAARBOEKEN. 491
vallen ende opcomingen, dat aengaet ende begint tot
Gheyne aen den Gherechte Ludolfs over die Vechte,
ende daer en binnen opivart, alfoe aljl boven onfer Stadt
van Utrecht gelegen is, van onfer wegen ende in onfen
name truivelike te beryden, te regieren ende te verwae-
ren, als een giict Maerfchalk fculdich is te doen , ende
ons j ai r ly ex dair af guedc befcbeyden, rekeninge ende
bewv/ïnge te doen, ah wv hem dat vermanen of doen
" r*-* r*
vermanen, ende iaat dair off coemt, tfy van hroikcn,
die verfchenen fyn, ofte die noch verfchynenfullen wer-
den, deriayle hy or/Je Maerfchalck is, des f uilen -wy
hebben commervry die tixeedeel, ende Daniell voirfcre-
ve fal hebben ende behouden, omme onfe Maerfchalk-
ampt voirfcreve te beryden ende te verivaren, dat der-
dendeel, dat hi jairlycx in fyne rekeninge ons corten
ende inhouden fcll, diterende tot onfen wederfcggcnfon-
der argelijl. In oirkonde sbriefs mit onfer bant getey-
kent, ende bcfegelt mït onfen fegell. Gegeven op on-
fen Slote tot Duerftede int jair ons Here dufent vier
kondcrt een ende tachtentich optenvierdendachinjulio,
„ Ende want dan die voirgenoemde drie Staten
„ des Geftichts van Utrecht als die Ecclefie, Rid-
„ derfcap ende Stadt van Utrecht, wt crachte der
„ voirfcreve commiflie ende beveelbrieve my tot
„ defen voirfcreve Maerfchalkampt, na inhouden
„ ende wtwyfinge van den Lantbrieff, ende nae goe-
„ der alder gewoenten des Geftichts van Utrecht,
„ dat te bedienen ende te bewaeren toegelaten,
„ ende duechdelich admittiert hebben, foe ift, dat
„ ick wederomme den drien Staten des Geftichts
„ voirfcreve mit defen mynen brieve geloift heb-
„ be, ende gelove voir my, ende myne erfnamen
„ ende nacomelingen in gueder truwen endeeeren,
„ dat ick dat voirfcreve Maerfchalkampt, foe lan-
„ ge
-ocr page 518-
492 U T R E C II T S C II E 1481.
„ ge myn commifiie ende beveel voirgcnoemtdair
„ van dueren fall, cerberlick ende truwelick regie-
„ ren, bedienen ende bewaeren , ende enen yge-
„ liken lantrecht doen fall, als in den voirfcreve
3, Gefticht van Utrecht gelegen is: ende dat ick
„ dat voirfcreve Maerfchalkampt van dat Over-
„ fticht, dat my bevolen is, niet bezwaeren noch
„ belaften en fall meer dan voir een jair benoem-
„ der penfien, die redelich is: ende voirt dairinne
„ te doen, als een guet Maerfchalck fculdich is
„ te doen, in alre maten ende manieren als die
„ Lantbrief des Geftichts van Utrecht inhout en-
„ de begrepen heeft, alfoe ick dat in den generael
„ Capittellgeloift, gefekert ende gefwoerenheb-
„ be voir den drien Staten des Geftichts voirfcre-
„ ve, in kennifle der waerheyt. Ende want ick
„ DANIELL voirfcreve zelve gheen zegell en heb-
,, be, foe heb ick gebeden den eerbaeren Here
„ Adolff van Rutenberch, Proeft der Kercke van
„ funte Marien tUtrecht defen brief over my mit
„ zynen zegell te willen bezegelen. Ende ick Adolff
„ Proeft voirfcreve hebbe ter eernftelike begher-
„ ten Daniels van Bouchonts voirfcreve defen brief
„ mit myne... zegell over hem bezegelt. Gegeven
„ int jair oSs Heren dufent vier hondert een ende
„ tachtentich op ten achtienften dach indermaent
„ van Julio.
Alvoorens ik verhaale de onluften tuffchen de
Hollanders en de Stadt Utrecht verrezen, en het
gevolg van dezelve, benevens het oproer in deze
Stadt door de aanhangeren van Biffchop/)<«;# ver-
wekt, en de daar op gevolgde oorlog met denBis-
fchop, zal ik opgeven een bevel des Raadts, vol-
gens't welk de Vleishouwers, zo in het (lachten,
als
-ocr page 519-
I48i. JAARBOEKEN. 493
als in het verkopen van het vlecfch zich moeden
fchikken, afgekondicht des Saturdags naLetare,
den zevenden April.
In den ecrjlen zoe en zei gh e en fleyshouijoer hoeren
vyen (Iaën, ten zei yerjl gebonden wezen aen den boem,
ende gefchouwt ende gheteykent van een van den Be-
zienres, da er toe gedeputiert van den Oudermans van
der Oudermannen wegen, eer hyt van den boem balen
zall: ende die Bezlenres zullen woenen de ene omtrent
der Nucden, ende die ander omtrent den Vleyshufe in
die Nyeftraet, ende dat en feilen ghene Fleyshouwers
wezen; ende die Bezienre zei hebben van eiken hoorn-
me , dat hy teykent vier doytgen, ende die zeilen die
Bezienres tfamcn deylen half ende half, ende dat zei
die Stadt betalen, ende alle maent zeilen zy ene cedule
daer afbrengen op ten Raithufe, ende zoe zei hem die
Cameraer dat geit daer afgeven, ende daer mede zei-
len die pond e of wezen, die de Stadt den Bezienres jaer-
lycx te gheven pl'eecbt.
Item waer yetnant die hyr bruekich inne bevonden
worde, zoe dicke dat ghefcbicde, zeil ver boeren die
ghene die in gebreken van dezen vyele, van elke hoern-
vye vycr pont haljf totter Stadt behoif, ende een vier-
endeel tot behoif der ghcnen dyet den Bcfienre aen-
brengt, ende dat ander vierendeel tot behoif der Be-
zienres , ende die Bezienres en feilen niet zeegen wyet
hem aengebrocht heeft, mer zcllent wtgaen, ende ge-
loift wezen by hoeren eeden.
Item yemant die hyr en boven enich hoernvye Jloeghe,
die niet behoerlich en waer tejlaen, ende niet aen den
boem gcwecfi, ende getykent en waer, als voerfcujven
is, ende men dat ter wacrheit bevonde, die zoude ver-
boeren den voergenoemden koer y ende nocbtant jlaen tot
correxy des Raits.
In
-ocr page 520-
494 Ü T R E C II T S C H E 1481,
In den yerften zoe en zcl gbeen Weyshouwer meer
Fcnnoiten in den Vleyshufe moigen hebben, dan enen
tot hem, of drie tot hem, ende zy en zeilen niet meer
dan eenreley runtvleyfch van enen beeft e op hoeren banc-
ken teffcns vcyl hebben, by tverboeren vant vleys tot-
ter Stadt behoiff, ende noch vier pont, die eene helfte
van den ponden t otter Stadt behoiff, ende t ander vieren-
del t otter Vynders, ende t ander vierende! totter aan-
brengers behoiffy mer zy zeilen van fmte Viftoers dage
tot Korsavont toe welbuken moigm, ende runder in den
Vleyshufe hangen , ende die vercopen by den helen
runderen, halve ofte vierendelen.
Item zoe en zeilen de Pleyshouwers mit hoeren vley-
fche van PaeJJchen tot den yerjlen dach van Junk toe
niet meer mail houden dan vier, ende van den yerjlen
dach van jfunio tot fmte Lamberts dach toe niet meer
mail houden dan drie, ende van fmte Lamberts daghe tot
fmte Gallen dach toe wederom vier mail, ende van fmte
Gallen dage tot Faflelavont toe fes mail, byt verboeren
van den -oleyfch ende vier pont ah voerfcrevenftact.
Item wes vleys die Vleyshouiaers boven hoer malen
als voerfcreve ftaen, niet en vercopen, dat zeilen zy
zouden , ende niet vercopen dan op hoeren bancken byt
verboeren van vier pont, gdykvoerfcrevenflaet*
Item voert zoe en feilen die Pleyshouwers ghene koye
Jlaen van fmte Martyns dage in den Winter tot Vafieï-
avont toe, dan gelden koyen opt verboeren van den vleyfch
totter Stadt behoijf, ende op vier pont tot behoif'der
Stadt ende des J-^ynders ende aenbrengers ah voerfcreve
ftaet, zoe dicke dat ghefchiede.
Item voert zoe en f ellen die Fleyshouwers ghene oycn
jlaev^van fmte Andries dage tot Fajlelavont toe, opt
verboeren van den vleyfch ende vier pont in manieren ah
voerfcrevenftaet.
Item voert zoe en feilen die Vleyshoiwiers ghene zo-
gen
-ocr page 521-
I48i. JAARBOEKEN. 495
gen noch gaerJachtige verken in den Vleyshufe vercopen
opt verloeren van Jen vleyfcb ende vier font, als voer-
fcreve ftaet.
Item voert zoe en feilen die Vleeshouwers gheenre-
hande "oleyfch Jlaen 3 dat zy int Vleyshuys vercopenwil-
len, danin hoeren geiaoenlikenjlachthiye, byt verboe-
ren van den vleyfch ende merpont, als voerfcrevenjlaet.
Item wert zoe en zei gheen Vleeshouwer den Vleys-
fys copen, noch vennoit daer aen <wezen, noch daeraen
winnen noch verliefen, noch oick beware n gheenji ns,
tot correxy des Raits.
Item zoe en felmen ghenefcapen, noch gheencrleye
heeften opblafen, opt vcrboeren van eiken heeft, ende
twee pont tot behoif als voerfcrevenjlaet.
Item ivaert zake, dat ymant van den Vleeshouwers
den Bezienres, Vynders ofte aenbrengers, om dat zy
hem hyr in bekoerden, of in die brueken inne te winnen
misdeden mit woerden of mit werken, die zouden ver-
boeren den koer van thien ponden tot beboif ah voerfcre-
ven ftaet, ende zoude nochtant beteringe doen tot des
Raits goetduncken den gbenen, dien hy alzoe misdaen
had.
Item die tivee Oudermans, die totten Boem gefchïêt
zeilen iverden, zette n hoeren eed doen, elck tzyn, daer
hy toe gefchiiï zei werden, des nagaen zeil elcx in ma-
nier en ah voerfcrevenjlaet.
Item voert dat die gezwoeren Vynders ofte Bezien*
r es, als zy deze zah bevynden, ofte tot hoeren conden
komen by aenbrengen van ymant, dat zy dan terjlont
des zelven dage brengen zeilen tot kennijje van den
Overjlen in der tyt, onime daer inne voert te vaeren mit
correxien, alzoe dat beboeren zeil: ende of zy daer inne
gebreclich ixtaeren , ende men dat ter waerheyt bevon-
de, dat zy daer inne gejlmuleert hadden, zeilen zy daer
aen ver boer en den koer, dien die gene diet gedaen had
mr-
-ocr page 522-
490 U T R Ë C H T S C H E.
verboert zoude hebben, totter Stadt beholff, ende dacf
toe hoeren officie , ende ghene officie daer nae in der
Stadt binnen drie jaeren moigen voeren noch hebben.
Ende inaert dat die Vleeshouwers deze ordinands
niet en hielden, als voerfcreven jlact, zoe iuz7 dieRai-
de den vreemden gonnen hoer vleyfch albyr binnen onjer
Stadt te Jlaen , ende te vercopen-na goetduncken des
Raits, gclyck die Rait dan overcomen zei.
De Cabeljauwsgezinden hadden in het Jaar 1479.
de Hoekfche uit de Stadt Leyden verdreven (i),
Deze hadden hunne klachten aan het Hof van Hol-
land gebracht, 't welk aan dezelve hadt toegeftaan
wederom in de Stadt te komen, en bezit hunner
goederen te nemen: Doch de Cabeljauwfche, de-
ze uitfpraak niet achtende, hadden de Hoekfche
belet van dezelve gebruik te maken. Weshalven
eenige der zelven, welke te Utrecht hunne fchuil-
plaats genomen hadden, eenen overleg maaken, om
door lift, met hulp van eenige Utrechtfche, de
Stadt in te krygen. Om dit voornemen wel uitte
voeren, trekken zy in het begin van dit Jaar op
Ponciaans avont, het water door een ftrenge vorft
verftyft zynde, uit Utrecht, en, met zich nemen-
de eenige ladderen en ander oorlogstuig, welke in
flceden over het ys vervoerd wierden, zyn zy des
morgens om zes uuren voor Leyden gekomen, en
onder het vallen van de fneeuw hunne aannadering
onbekent blyvende , en de wachters wegens de
felle koude zich van den wal begeven hebbende,
hebben zy de muurcn beklommen en de Stadt be-
machtigt. Gouthoeven (2) en andere (3) verha-
len ,
(O Ziet Gouth. Chron. bladz. fi;.
(i) Bladz. f2i.
(3) Alkemade Jonker Franfen Oorlog a bkdz. 32.
-ocr page 523-
I4.8Ï. JAARÉÖ
len, dat de uitgetoge manfchap beftaart heeft in
een hondert vyf on dertig mannen. Twee andere
Schryvers , welke te dezer tydt hun verblyf ert
Woonplaats te Utrecht hadden ^ en dieshalven
meerder geloof verdienen, te weten Amelgardus (i)
en Thomas Bafinus( 2) verzekeren ons, dat hun getal
frooter geweefl is, en dat de Regeerders dezer
tadt, op het verzoek van de verdreve Hoekfche,
hen twee hondert borgeren tot byftand hebben ge-
geven , onder het geleide van Reinier van Broekkui-
zen, een Gelders Edelman, wiens Vrouw was Jo-
hanna, Dochter van Reinier-van Brederiode,'(3) een
dapper Krygsman , welke onder Hertog Karel in
de belegering van Nttis gedient heeft t (4) en Hen-
drik van Nyevelt, wiens Moeder was eene Zufter
van den Borchgraaf van Montfoort. Amelgardus
getuicht vorder, dat de Regeerders dezer Stadt
deze hiripe hebben verleend zonder kennis van de
Geeftelykheit, en Bafinus voegt 'er by, dat niet
alleen de Geeftelykheit, maar zelfs de Gildens ver.
niets van geweten hebben. In de Raadtsbefluiten
van dit Jaar vind ik 'er niets van aangetekent. Het
is waarfchynelyk dat alleen de Overfte, en eenige
der voornaamfte Leden van den Raadt bewillicht
zullen hebben in dezen uittocht, zonder dat deze
zaak ter overleg van den gantfchen Raadt en der
Gildens is gebracht, op dat dit voornemen bedekt
blyven, en dienvolgens beter gelukken zoude»
Ne-
(i) In de Üittrekzelsuit liet Leven van Lodewyk clen elfden ,
uitgegeven doof de geleerde Behediftiner Monniken Marren*
«n Durand, in Cólleétione Veternm Seriptorum & Monumen-
torum , torn. r.'. p. 79}.
(i) By Matthaens, t. H. Analeft. p. 147.
(j) Ziet Matth. d. 1.
(4.) Ziet deChron.van Vlaand.II.Deel,
. ÜL DEEL. I i
•
-ocr page 524-
498 U T R E C H T S C H E i4gi.
Negen dagen na dit voorval kwam de Borch-
graaf van Montfoort met veertig Mannen te Ley-
den, welke eene goede fchikking in de regeering
maakte. De Steden, in welke de Cabeljauwfche het
beftier hadden, als Haarlem, Delft en Amfteldam
vaerdigden eenigen uit den hunnen naar het Hof
van den Aarts-hertog, welke niet alleen klaagden
over dit innemen van Leyden, en het gedrag der
Hoekfche zeer leelyk affclïilderden; maar zeifs den
lichtgelovigen Vorfl verzekerden, dat de Gelder-
fche voornemens waren gantfch Holland te ver-
meefteren, en het dienvolgens nodig was zonder
eenig tydts verzuim hunnen voortgang te fluiten.
Maximiliaan, zonder eenig onderzoek naar de waar-
heit van dit voorgeven, beveelt den Heer de La-
lain, Stadthouder van Holland, welke te dier tydt
aan zyn Hof zich ophield, ylings naar Hollandt te
trekken, en Leyden te herwinnen , hem eenig
Krygsvolk onder het beflier van Jan van Ranjl,
Markgrave van Antwerpen , nazendende. De
Hoekfche zonden aanftonts aan den Stadhouder,
zo als hy in den Haag aangekomen was,- hunne
Gezanten, ter verdediging van hun gedrag; doch
die Landvoogd weigerde hen gehoor te verkenen,
ten zy ze alvorens aan hem de l leeren Reinier van
Broekhuizen en Hendrik van Nyevelt, en de Man-
fchap, welke met hen in Leyden gekomen was,
gevangen hadden overgelevert.
De Cabeljauwfchc hadden het gevaar, in 't welk
Holland zich te dezer tydt bevont, zo waarfchyn-
lyk aan Masimiliaan voorgeflelt, dat hy beiloot
zelfs naar Holland te komen om de Hoekfche, en
hunne byftanderen te beteugelen. De Hoekfche
hadden eenige uit den hunnen afgevaerdigt, om
.den Landheer, wdke den achtften April te Rotter-
dam
-ocr page 525-
i48i. JAARBOEKEN. 499
dam aailande, te begroeten, en hunne onfchnlt te
letuij,en; doch de Cabeljauvvfche hadden zyn ge-
moed zo verbittert, dat hen alle nadering tot den
Vorfl geweigert wierdt, ten zy ze alvorens had-
den voldaan aan het geen de Heer de Lahin hen
hadde voorgehouden; zo dat ze belet wierden ter
gehoor van den geftoorden Vorft te komen, en
dienvolgens verfteken van de gelegenheit, om
hun gehouden gedrag te verdedigen, en de lafte-
ringen, met welke zy bekladt wierden, te weder-
leggen.
De Regeerders van Utrecht onderricht worden-
de, dat het innemen van Leyden zo euvel opgeno-
men wierdt, en te recht beducht zynde voor de
kwade gevolgen , hebben den tienden February
niet alleen doen afkondigen dat alle de goederen,
welke in Leyden genomen en herwaards gebracht
waren, zouden worden overgelevert aan Geryt Zou-
denbakb en Beernt van Everdingen, door den Raadt
daar toe benoemt,met verbodt van eenige goede-
ren in het vervolg uit Leiden in deze Stadt te ver-
voeren, maar ook gelafl alle hunne borgeren en
onderzaten herwaards te keeren, op verbeurte van
tien ponden, en ecnen Deurwaarder naar Leiden
gezonden, om hen kennis te geven van dit Raadts-
beiluit. Zommige gehoorzaamden aan dit bevel,
doch niet alle, waarom de Raadt hen nader hetzel-
ve liet aankondigen, met byvoeging, dat die gee-
ne, welke binnen acht dagen niet wederkwamen,
voor altydt de Stadt verboden wierdt.
In het Jaar 1463. hadt de Stadt zich nauw ver-
bonden met die van Amersfoort ter verdediging
van wederzydtfche Voorrechten (i). Deze over-
dracht
(i) Ziet het II. Deel dezer Jaarboeken, blsdz,$>».
Ii 2
-ocr page 526-
500 U T R E C H T S C H E 1481-
dracht is nader bevefticht, en des Maandaghs na
Mathie opentlyk afgelezen, dat dezelve zal wor-
den achtervolgt en nagekomen.
Reinier van Broekhuizen ontzet van alle hoop om
Leyden te behouden,verlict in een en donkeren nacht
met zyn volk de Stadt, en trok in alle mogelyke
flilte naar Woerden, en van daar naar Montfoort.
Maxïmiliaan, hier van kennis krygende, volgt zelfs
in aller yl hem naa, en voor Montfoort komende,
vraagt de opening der poorten, en de overgaaf
van den Heer van Broekhuizen met zyn volk; doch
die binnen waaren, weigerende te voldoen aan de-
zen eifch, verdedigden zich wakker, fchoten on-
der het volk van den Aarts-hertog, en hadden door
de kloot van een ilang-fluk den Vorft by na getrof-
fen ; zo dat hy genootzaakt wierdt af te zakken
naar Holland , zyne gramfchap betonende in het
venvoeften en verbranden van cenige Dorpen en
Huizen in het Landt van Montfoort leggende.
De Aarts-hertog Maxïmiliaan in den Haag geko-
men zynde, deede den Heer Jan Borchgraaf van
Montfoort, Rcyer van Broekhuizen , Hendrik van
Nyevelt en meer andere, bannen uit alle zyne lan-
den en heerlykheden, met verbeurte van alle hun-
ne goederen, welke zy onder zyne beheering be-
zaten. Door welk vonnis de Borchgraaf van Mont-
foort verloor zyne heerlykheit van Purmerent,
welke gegeven wierdt aan Bahhafar Heer van Wol-
kenftein, van wien Jan van Egmont dezelve nader-
hand gekocht heeft. De Utrechtfche wierden in dit
vonnis mede niet vergeten, vermits hen verboden
wierdt in Holland te komen, (i) en alle derenten,
welke zy in Holland bezaten, aangeflagen wierden
toe
(i) Ziet Chron.van Vlaander, cap.uvii.bladc.aa4»
-ocr page 527-
i48i. JAARBOEKEN, 501
tot betaling van het Krygs-volk van Maximiliaan.
De Regeerders van Utrecht hebben verfcheide
malen Geryt Zoudenbalch, Beernt froeys, Jacob van
Amerongen en Jan van ReneJJe van Baer, nevens
hunnen Geheim-fchry ver Tilmannus van UJler, naar
het Hof van Maximiliaan afgezonden, om verzach-
ting van dit vonnis te verkrygen, welke eerfl in
den Haag,vervolgens teDort,naderhantin'sHer-
togenbofch, (in welke Stadt die Vorfl in de maand
van May het feefl van het Gulde Vliefch heeft ge-
vierd,) en eindelyk te Nimwegen hem hebben aan-
gefproken, en getracht zyn vergramd gemoed te
ftillen. Het verilag van de verrichtingen dezer af-
gezondenen fhaat in de Raadts-boeken niet vermeld;
maar dat Maximiliaan geeifcht heeft dat de Hol-
landfche ballingen, welke zich in Utrecht ophiel-
den, de Stadt zoude worden ontxejt, volgens het
voorfchrift van de zoene in den Jare 1429. met
Philips van Borgonje als Graaf van Holland gemaakt,
en dat de Utrechtfche daar aan hebben voldaan,
blykt, nip het geene ik aangetekend vind in het
Buurfpraak-boek, des Maandaghs na Afcenfionis
iv. July, en des Vrydags en Saturdags na Martini
Translatie den vu July:
Aljoe op ten twaelfden dach in Januario in den jacr
ons Heren MCCCCXXIX leflleden ene zoene ende min-
licke traftaet (i) tujjchender Groeflicbeyt van Hollant
ter eenre, ende den Gejlicbte van Utrecht ter ander
zyde gemaiSt ende gefloten is geiaeejl, inhoudende on-
der andere punten: Gevielt dat enige perfonen, ballin-
gen of voiïvluchtige worden wt den lande van Hollant,
van Zeelant ende van Vneslant, ende binnen den Ge-
Jlichte quamen, zoe en zeilen die binnen des voerfcreve
Ge-
(i) 2iet het II. Deel dezer Jaarboeken, blad. 401.
H 3
-ocr page 528-
502 U T R E C H T S C H E 1481.
Geftichts palen, binnen Steden, noch daer buten a-en
deze zyde der Tfelen niet blivcn noch wocnen moigen na
der tyt, dattet den Steden mit brieven gewïtticht mor-
de , gelyck die zelve zoene dat vorder ende breder innc-
hoiit ende begrepen heeft. Ende want tan van wegen
ons gnedichs Heeren ende Vrouwen van Oijïenryck,
van Bourgonien &c. als Greven ende Grevinnen van
Hdllant, van Zeelant ende van Vricslant ÖV. ons te
kennen gegeven is, ende genoempt%y n fckere perfonen,
die ballingen gemaicT; zyn ivt den voirfcreve landen, die
ivy dan na innehout der zelver zoenen niet fchuldich en
zyn alhyr binnen onje Stadt te laten blivm; foe ijl,
dat "wy hemludcn onfer Stadt verbieden , ende ene mile
van der zelver Stadt te bliven op hoir liven, ende zy
zeilen van dezen dage by fonnenfcbyn wt der Stadt gaen.
De perfonen, aan welke deze aanzegging ge-
fchiedt is , worden achter deze Raadts-befluiten
genoemt, makende uit een getal van cxxxvu.
En vermits de Raadt onderricht vvierdt, dat eenige
van die ballingen zich noch in de Stadt onthielden,
heeft ze kort daar naa , te weten den twintigflen
July doen afkondigen, dat alle de borgers en in-
gezetenen, welke bevonden \vierden eenige dier
Hollandfche ballingen te huisveftigen , vyf jaren
uit de Stadt en een myl van dezelve zouden bly-
ven. Zy hebben ook getracht de voorfpraak van
den Biflchop by den Aarts-hertog te verkrygen ,
en tot dat einde den xvni July nevens Ludolfvan
den /^eR, Dom-deken, en Dirk Utenweert, Deken
van Oudmunfler, Werner Braam uit den nieuwen,
en Jan de Koning uit den ouden Raadt, gezonden
naar Wyk, om den Kerkvoogd te verzoeken te
willen uitwerken by Maximiliaan, dat hunne bor-
gers weder onbekommerd in Holland mochten
komen. Zeker naamloos Schryver van het geene
in
-ocr page 529-
i48i. JAARBOEKEN. 503
in dit en de twee volgende jaaren, zo in Holland
als te Utrecht is voorgevallen (i) verhaald, dat de
voorgenoemde Dekenen van den Dom en Oud-
munfler daags na S. Sixtus in den vollen Raadt
verflag gedaan hebben van haare verrichtingen by
den Biflchop, en dat de Raadt eenpaarig" (2) be-
floten heeft de Stalbroeders (3) uit de Stadt te doen
gaan, dat de Borchgraaf van Montfoort dit euvel
opgenomen, en dat dit bevel oorzaak gegeven
heeft tot een groot oproer. InhetdagelyksRaadts-
boek des Dingsdages na Sixti feptima Augufli lees
ik: Die Raide out endc nywe hebeen overdragen, dat
alle Stalbroeder ofte Rutergezellen (4), ofte Quartier-
mey/lers, die in zoudyen gelegen moigen hebben, tie-
gcndragende mynen gnedigen Heer van Oefterryck, int
cnfer Stadt wezen ende bliven zullen, ende ene mi Ie
van der Stadt op hoere liven, ende zy zullen by zon-
nenfchyn wt der Stadt gaen. Oick en zeilen van dezer
tyt vuert albyr ghene Stalbroeders,, Rutergezellen ofte
Quar-
(i) Deze Schry ver is uitgegeven door Matthaeus, 1.1. Anal.
(^', Iktvvyftel zeer aan de waarheit van dit voorgeven , om
dat onder die geene, welke zich na het genome Raadts-be-
fluit by den Borchgraaf hebben begeven , verfcheide Leden
van den Raadt worden genoemt by den zelven Schry ver, bladz.
iv. onder welke hy ook telt facob en J*n <uan Amerwgen,
welke de hoofden.geweeft zyn van die geene, welke tegeni
den Borchgraaf den oploop hebben verwekt.
(l) Ziet het geen ik van deze heb aangetekend het tweede
Deel dezer Jaarboeken, bladz. 516.
(4) Deze waren geene eigentlyke Ruiters, welke te paard
dienden, maar fchuim van Volk uit alle Natiën, welke om
geld eenen ygelyken dienden, welke hen wilde gebruiken,
en buiten vaften dienft zynde zich overal begaven, alwaar
eenig voordeel en roof te halen was, endikwilsdewegenten
platten lande onveilig maakten, Amelgard. apud Martene t.
iv. Coll. Vet. Scriptor, p. 817. Zy worden genoemt Dieven en
Roovers, in hetChron.Corn. Zantfliet, apud Martene, t. v.
p.lS?. Ziet ook Matth.t. n. Analeö.p. ifO.
Ii 4
-ocr page 530-
504 UTRECHTSCHE I48X.
Quartiermeyjters komen , nochte aengenomen moigen
werden buien confent van den Raide out entte nywe.
Ende ah die Rait dat overdragen hadde, ende van den
hufe gaende vaas, is een oploep gevallen, daerGheryt
wt den Eem ende Jan Peterze"tnne doot bleven, ende
veele borgers omme op ten zelven dach\ ende oick daer
na , by hem zelven wt der Stadt geruyint.
Overdroegen die Raide out ende nywf op ten zelven
dach des avcnts to fes uren, ende verclaerde boir voir
overdrachte, alfe dat gheen Stalbroeders , Rutergezel-
lm ofte Qiiartienneyfters van dezer tyt voert alhyr £o-
men noch aengenomen moighen worden, dan by canfent
van den Overjlen out ende nytue, gelyck dat huden over-
draghen was te voormiddag niet te gefchien, dan by
confente van den Raide out ende nywe.
Uit welke overdracht men befluiten moet, dat
deBiflchop geweigert heeft zyn voorfpraak by den
Aarts-hertog te doen, ten zy alvorens dat vreemd
Krygsvolk de Stadt geruimd hadt. Thomas Bafi*
nus (j) getuigt, dat op dezen zelven dag de Borch-
graaf van Monrfoort gelaft was zich uit de Stadt
te begeven j doch ik vind 'er niets van aangetekend
in de Raadts-boeken. Biflchop David, die een
fchrander man was, heeft zekerlyk toegeleit, om
den Borchgraaf zy n gezag te verkléenen. De Borch-
graaf hadt zich altoos getoont te zyn een getrouw
vriend van de Heeren van Brederode, een yverir
gen begunftiger van de Hoekfchen, en een ernftiT
ge yoqrftander der Utrechtfclaen, 'tegen? de on-
rechtmatige heerszucht van Biflchop Da-oid, gelyk
ik in het voorige dezer Jaarboeken heb gemeldt,
Hy moet maar weinig tydts te vopren in déze Stadt
gekomen zyn, zo het Vaar is, het geen eenige
Schry-
ty) By Matth, t. n, Anal. p. i,
-ocr page 531-
I48i. JAARBOEKEN. 505
Schry vers (i) getuigen, te weten, dat hy hadt
helpen verdedigen Venloo door Maximiliaan bele-
gert, en dat hy uit die Stadt, na dat ze met den
Hertogin onderhandeling was gekomen,meteeni-
ge Hoekfche was gevlucht. In Utrecht hadt hy
na het verminderen van het gezag des Biflchops,
zedert den doodt van Hertog Karel den Stouten, het
beftier gekregen, hebbende de bewaring van Stadts
fleutelen en eene lyf-wacht van dertig Stalbroeders
tot zyne beveiliging. Dies was het voor den Bis-
fchop een gepaft middel om den Borchgraaf mach-
teloos te maken, uit te werken by den Raadt, dat
al het vreemd Krygs-volk, waar onder ook gere-
kent wierdt de zo even genoemde lyf-wacht, de
Stadt moeft ruimen. Goudhoeven ( 2 ) verzekert
ons, dat de Kerkvoogd met eenige zyner vrienden
in Utrecht overleid en beraamd hadt dit oproer te
verwekken, en afgefproken zelfs binnen de Stadt
te komen, om dezelve te overweldigen. Detydts
gelegenheit was thans zeer gunftig voor den Bis-
fchop om dit voornemen in het werk te ftellen;
want, fchoon Maximiliaan tot noch toe zyne vriend<-
fchap niet opgezeit en geen oorlog hadtaangekon-
digt, zo bleef echter, niet tegenftaande de Hoek-
fche ballingen waren verdreven, het beflag op de
perfonen, goederen en renteij der Utrechtfche in
Holland noch ftand grypen, waardoor degegoed-
fte en de Kooplieden groote fchadeleden, vermits
zy jaarlyks daar door miften zes en yyftig duizent
guldens aan renten, (eene aanzienlyke fomme in dien
tydt) welke zy gewoon waren uit Holland te trek-
ken,
(i) De oude Vlaamfche Chron. bladz. tn. en de andere
Vlaamfche Chron. II. Deel, cap.a8. bladz.60*.
(a) IflzjneChron. bladz. f27.
-ocr page 532-
5o6 UTRECHTSCHE
ken, en verftoken waren van allen koophandel.
Dieshalven was het verlangen der meefte borgeren
zeer groot, om de vriendfchap van Hertog Maxï-
miliaan te winnen, welke ook uitgewerkt hebben
het nemen van het bovengemeld Raadts-befluit,
vooral door het fterk aanhouden van den Overften
Ouderman Jacob van Amerongcn. De Borchgraaf
vernomen hebbende de overdracht van den Raadt,
deede by zich komen Hendrik van Nyevelt, zyns
Suflers Zoon, en zyne Vrienden, en vooral die
borgers welke de uittocht naar Leyden hadden by-
gewoond, met welke hy op de Plaats voor het
Raadthuis zich verfterkte: Zo als de Raadt fchei-
de, voor dat de Borchgraaf de Plaats hadt bezet,
wachte eenig volk den Overften Ouderman Jacob
van Amerongen op, hem waarfchouwende zich te
wachten, dewyl zyne vyanden voorgenomen had-
den hem te vermoorden, en voerden hem door de
Buur-kerk, onder een geftadig gefchreeuw, ixtJe
ruft en vrede hebben wil die kome by Jacob van Ame-
rongen met zyn harnafch, naar de Srrtee-brug, en
fchikte met Jan van Amerongcn, Broeder van Ja-
cob y eenige uit den hunnen naar de Tollefteeg-
poort, welke zy opfloegen, en zonden eenenBoo-
de naar den Bilïchop, op dat hy zyne komft zou-
de verhaaften. Jan van Amerongen, eenige bor-
gers met Wïllem van Lochorft, terbefchermingvan
die Poort laatende, trok wederom naar de Smee-
brug, en van'daar naar de Rodenborger-brug, op
welke de tegenftanders van den Borchgraaf hunne
vergadering maakten. De Prooil van Oudmunfter,
nevens Jan de Koning, Schepen van den ouden,
en Gerrit Soudenbalcb, Schepen van den nieuwen
Raadt, gingen tuflchen beiden, trachtende par-
tyen te verzoenen, de gemeente met den Borch-
graaf
-ocr page 533-
i48r. JAARBOEKEN. 507
graaf te bevredigen, en den verderen oploop te
fluiten. De gemeinte weigerde van den anderen
te fcheiden, ten zy de Borchgraaf zyne wapenen
afleide, en zich onderwierp aan de overdracht des
Raadts, verklaarende anders met hem te willen
vechten. De Borchgraaf dit voorftel verfhaan
hebbende, oordeelde geen en tydt te moeten verzui-
men, maar befloot zyne tegenftanders, eer de Bis-
fchop met zyn volk hen tehulpe kwam, aanftonts
met de wapenen tegen te gaan. Volgens voor-
overdrachten van den Raadt, van welke ikindeze
Jaarboeken meermaal melding heb gedaan, waren
de borgeren en ingezetenen verplicht, als Stadts
bannier op de Plaats opgericht was, en de klok
luidde , gewapent by het bannier te komen. De
Borchgraaf, by zich hebbende den Schepenborger-
meefter Jan van Lantscroon en andere Vrienden,
had het bannier geplant op de Plaats en de ban-
klok doen luiden, en was dienvolgens in ftaat ge-
ftelt om zyne vyanden aan te taften. Hy verdeel-
de zyn volk in tweën, en trok zelfs met het ont~
xvonde Stadts bannier van de Plaats door de Gaard,
en Hendrik van Nyevelt met het ander gedeelte door
de Lyn-merckt tot aan de Gaard-brugge, en twee
flellen om haak-bufTen op te leggen, met zich ge-
nomen hebbende, fchoten zy met dezelve en met
knip-buflen naar het volk op deRodenborger-brug
vergadert, 't welk , na dat 'er eenige gedood en
gekwetfl waren, de brug verliet. Veele liepen de
Tollefteeg-poort uit, deels naar Vianen en deels naar
Wyk. De laatfte ontmoeteden den Biflchöp te Ko-
ten, voornemens zynde naar Utrecht te trekken,
doch de Kerkvoogd van dezelve het geen 'er in de
Stadt voorgevallen was, onderricht zynde, keerde
met de gevluchte borgers naar Wyk. De Borch-
graaf
-ocr page 534-
508 UTRECHTSCHE H8l.
graaf dede aanflonts de Tollefteeg-poort verzeke-
ren en toefluiten, om des Biflchops inkomft te be-
letten, en bleef meefler van de Stadt. Dit alles-
moet verricht zyn voor zes uuren, want op dat
uur vind ik in het Buurfpraak boek dat dit navol-
gende ter klokke is afgekondigt:
Die Raide out ende nywe laten weten ende gebieden
allen den ghenen, die defcn dach ghewapender hant hem
tiegens onfer Stadt bannyr gejlelt ende gevochten heb-
len, ende die ghene, die onfer Stadt Tollen/legerpoirte
opgeflagen ofte opgezaget hebben , dat zy by zonnen-
fchyn van defen dage op die poerte gaen, ende dair op
bhven totter Raits goetduncken: ende waert zake, dat
yemant hier inne overhorich ende gebreclich bevonden
worde, dat zoudemen rechten mitten zweerde aen hoe-
ren liven: ende die beminden huysde ofte hoefden, die
zoude men oick rechten mitten zweerde aen hoeren liven.
Dit gebodt wierdt den volgenden dagh herhaald,
met byvoeging : Ende hyr fyn wtgefondert alle die
ghene, die van onfen Raide out ofte ny'we zyn, ende
noch binnen onfer Stadt zyn, ende die zullen in hoire
hufen gaen, ende dair inne bliven op zulke loften, als
zy dair op doen zullen, ende als zy binnen hoeren hufen
zyn, zoe^ zeilen zy dat ter/lont doen te kennen geven
onfen Raiden dair toe gheordiniert, die hem die loften
of nemen zeilen. Voert laten die Raide out ende nywe
weten ende waerfchuwen allen den ghenen, die ghifle-
ren wt onfer Stadt geweken ende voirvluchtich gewor-
den zyn, dat zy tufjchen dit ende onfer Vrouwcndacb
Affumptionis naiftkomende, ende dien dach al, komen
binnen den Cloejler tot Vredendail, om aldair oirvede
ende loffenïffè te doen, zoe die gheordineert zeil worden.
En zyn ook ter zelver tydt Zweder van Zulenen Ty-
man fsbrandfe uit den ouden. Splinter Taets en Be-
rent van Everdingen uit den nieuwen Raadt bevolen
te
-ocr page 535-
1481. JAARBOEKEN.
te gaan by die ghene, welke op de poorte gegaan
waren, om te verneemen naar die geene, welke
op deRodenburger-bruggeweeft waren, en om de
oorvede te ontfangen van de gevluchten, Jan de
Coning , Eerfl van Licht enber ch, Willem Steenre en
Arnt Ruyfcb. Goudhoeven (i) verhaald, dat de
Borchgraaf uit deze gevangens alle de heimelyke
aanflagen en voornemens van den BifTchop verno-
men heeft. Den negenden Augtiftus wierdt eene
Tymen Gbysbertsze , welke geweldelyk de poort
hadt helpen openen en aan tween flaan, ter doodt
veroordeeld, en flaan in het Buurfpraak-boek ver-
fcheide vonniflenaangetekent, volgen s welke veele
voor verfcheide jaaren gebannen zyn, en aan an-
deren hunne misdaad is vergeven; ook is'ernader-
hant eenige toegeftaan wederom naa gedaane oor-
vede in de Stadt te komen. Onder de aanzienlyke
Edellieden en voornaame borgers, welke zo op
den dagh van de beroerte, als korte daghen daar
naa, uit de Stadt zyn geweken, worden genoemt,
de oude Jan van Renes, Heer Jam zoon, Janvan
Renes, Ridder, 'Jan van Renes van Baer, Jan van
Renes van Wulffelen, Erft van Drakenborch, Roelof
van Nyevelt, Floris van Pallaes, Jan van ^een,Ja-
c ob van O ver de Vecht, Willem van Stcenrode, Hen-
riek van Gent, Dirck Bor van Amerongen, Jan, 70-
nis van Amerongen gebroeders, Godfcalck, Willem
van Winfen gebroeders, Gherit van Ryn Gberitfen,
Beernt Proeys Aelberts zoon, Vrederick van F"oerd,
Henrik Van Pberd, Loef van Jutfaes, JanvanRaep-
horjl, Erft van Lichtenberch, Alfer, JacobRuys,
gebroeders, Gysbert van Nyenrode, Dirck van Zulen
Zweerszozn, Efter uten Leen, EtterKnoep,Henrik
en
(i) Cbron. bl»d«. jiy.
-ocr page 536-
yio UTRECHTSCHE
en Hendrik van Leiaenberch,gebroeders, Coert,Roe-
lof die Gruter gebroeders, Beernt, Jan Brous gebroe-
ders, Henrik, Claes Roek gebroeders, Steven van
Sevender , Henrik van Alendorp, Jan van der Borch
en zyn zoon, Peter Pot, Pauwels van MalJJen en
Zynzoon, Lambert Foeyt, Dirk, Willem van der
Kerck gebroeders, Jacob Sem, Fokken Janffe, Ge-
rit JanJJe, Anfem Sallem, Evert van Scaeyck, Wil-
lem van Scaeyck, Jan Dedel, TimanDel, Willam
de Vos de jonge, AèlbertSas, Henrik van Apcoude,
Ghysbert van der Haer, Maes Willemfe, Aernt de
Gr avey Aelben die Vos Jans zoon, Loyck, Braem
de Wad gebroeders, Aernt van Maern, Elïas van
Oerd, BaltafarNywael, Brovis Geritsze, JooftDirck-
ze Uten Weerdt, Lubbert Snoeck , Adam van Hove,
Merten Jacobs zoon, Wouter dé Jonge, Hermen Sy-
mons zoon, Herman de Gruter, Gysbert van Lange-
rack, en Jan Knyf gebroeders, (i) En vermits
hier onder eenige Leden van den ouden en nieu-
wen Raadt waren, zo wierden des Donderdags na
Maria Hemelvaarts-dagh andere in hunne plaats
geflelt, zo als ik in het begin van dit Jaar op de ]yft
van de Regeering aangetekent heb.
De naamlooze Schryver door Matthaeus uitge-
geven (2) verhaald,dat de BiflchopdesSaturdaghs
naa den oploop gereift is naar de Veluwe, en al-
daar den Aarts-hertog, zich met de jacht verluften-
de, gefproken en geklaagt heeft over het verdry-
ven zyner vrienden uit Utrecht, en dathy te Wyk
wedergekeert zynde befchreven hadt de- Geefte-
lykheit, de Ridderfchap, A mersfoor t, Rhenen en
de gevluchte uit Utrecht, hen afvragende, ofzy
hem,
\
(i) Chron. byMatth. t. n. Analeft. p.xn.
(x) Tom. n. Anal. p. r.
-ocr page 537-
i48i. JAARBOEKEN.
hem, of den Borchgraaf wilden aanhangen? en dab
zy alle, uitgenomen die van Amersfoort, trouw en
byftand aan hem hadden toegezeit. Het komt my
niet waarfchynelyk voor, dat Biflchop David ter
zo even genoemden tydtMaximiKaaninde Veluwe
heeft aangetroffen, dewyl de Schryvers (i) getui-
gen , dat hy naa het overheeren van Gelderland ,
naar Antwerpen en voorts naar BrufTel is vertrok-
ken, in welke Stadt zyne Gemalinne, grof zwanger
zynde, zich ophield. Ten zy het waar is, hetgeen
andere fchryven, (2) dat hy zynen aftocht over
Utrecht, door Holland, naar BrufTel genomen heef t.
En dan zal men door Utrecht niet de Stadt, want
hy in dezelve niet geweeft is, maar Stichts grond-
gebied moeten verftaan. Goudhoeven (3) getuigt,
dat hy uit Gelderland te Wyk by den Biflchop is
geweeft, en van daar naar BruiTeï gereifl is.
De Biflchop heeft aanftonts eenig krygs-volk
aangenomen, en vier Overftens aangefteld, te we-
ten Speys, welke in dienil was van den Aarts-hertog,
Dirk van Keel, Kuper en Jan van den Bos, welke
vyf hondert gewapende Mannen onder hen had-
den. Hy beval de klok te f laan ten platten lande,
waar door veel Land-volk gewapend, met hunne
wagens en peerden te Wyk kwamen. Ook ont-
bood hy de Ridders, van welke alleen maar geko-
men zyn Jan van Bouchout en zyn Zoon, Jan van
Renes van Baar, Jan van Zuilen en Melis uten Enge
met zyn Zoon, zynde met' hun medegebrachte
man-
(i) 'Pontus Heuter.lib. i.Rer.Auftr.cap. x. enHaraeus 1.1.'
Arnial. Brabant, p. 457.
(r) Als Slichtenhorft, X. Boek der Gelderfche Gefchied.
bladz. 285-. en Mieris Hifter. der Nedtrl. Verft. I. deel derde
boek, bladz. iyj.
(fc Chron. bladz. ».
-ocr page 538-
UTRECHTS C ME 1481,
manfchap vyftig fterk, waar uit blykt, dat niet
alle, maar alleen een kleyn gedeelte van de Rid-
derfchap hem aankleefde. (i ) Insgelyks kwam
by hem Frederik van Egmont, Heer van YfTelftein,
met twee hondert mannen, welke de Utrechtfche
den oorlog hadt aangezeit.
De Biffchop trok des Saturdaghs naa Maria He-
melvaard , met al dit volk, uitmakende een getal
van twee duizent mannen uit Wyk naar Seyft, en
den volgenden dagh tot het Vrouwen-kloofter, en
zond eenen Pander naar Utrecht, opeiilchendede
Stadt, met toezegging, indien zy goede onderda-
nen wilden zyn, dat hy hen een goed Heer zoude
zyn : Doch deze brief bleef onbeantwoord. De
Borchgraaf en zyne vrienden zaten mede niet ftil,
maar namen verfcheide Stalbroeders en Ruiters aan
ter hunner verdediging, en bezorgden, dat alle in-
wooneren van de Stadt gereed waaren ter befcher-
ming van de Stadt, doende tot dat einde des Woens^
daghs na Maria Hemelvaartsdagh dit navolgende
ter klokke afkondigen:
Alfoe men binnen veertien dagen lejlleden, om lajlen
willen onfer Stadt aengekomen, God betert, die ban-
clocke by nacht ende dage beeft moïten Jlaen, om die
lajlen te ivederjlaen, ende want men dan gheerne ver-
goeden ende voer by gaen f oude die banclocke tot allen
tyden van lajlen te doen Jlaen., foe heeft die Rait gbe-
ordiniert zekere perfonen in alle buerten binnen onfer
Stadt, die alle die ghene, die in den buerte woenaftïcb
zyn,
(i) Dat zy alle niet voldaan hebben aan hunne belofte, ge.
«laan op de befchryving der Staaten te Wyk, van hem getrouw
en byftandig te zullen zyn, blykt uit het gedrag van Dirkvan
Zuilen en Gytbert zyn broeder, Heer van Hermelen, volgenl
het verhaal van den Schryvw by Matth.t.n. Anal.p. tf<
-ocr page 539-
i48i. JAARBOEKEN. 515
0
zyn, derdages aenfpreken ende des nachtt opixecken
zullen: ende als zy dan alfoe aengefproken of opgeweiït
zyn, zoe zeilen zy ter/lont mitten zeken gefchiften in
hoeren harnafch ende mit boeren weren gaen ekk in zyn
vierendtel by boeren Hoemans, ah van out s gewoenli-
ken is. Hyrom gebist die Rait enen ygeliken, dat zy
terftont, als zy aengefproken ende gewett zullen we-
zen , hem reyde maken, ende gaen elcx ah voirfcreven
is, by enen koer van vyfen tivintich ponden: ende die
Weckers zullen die overhorige overleveren by tverboe-
ren van vyftich ponden, ende die gbene, die van den
Raide out ofte nywezyn, zullen komen op ter plaetfc
by den Overften.
'
De BifTchop merkende dat de Utrechtfche wel
op hunne hoede waren, en dat hy met zyn byheb-
bend volk niet konde de Stadt inkrygen, is Don-
derdaghs daar aan volgende weder naar Wyk ge-
keert.
De drie .Steden van het OverfHcht wenden alle
moeite aan, om de Stadt met den Biflchop te ver-
zoenen; doch vruchteloos.
Biflchop David met geweld de Stadt niet kon-
nende vermeefleren, trachte haar door gebrek van
levens-middelen tot de overgaaf te dwingen, en
deede ter bereiking van dat oogmerk op alle de
Dorpen by het flaan op de klokken afkondigen,
dat niemand der landlieden eenig levens onderhoudt
zoude brengen binnen de Stadt, op verbeurte van
lyf en goed.
De YlTelfteinfche , terwyl de Biflchop in het
Vrouwen-kloofler lag, deden de eerfte fchade, af-
brandende eenige kameren buiten de Katryne poort,
en eenig vee uit Galencop mede nemende. Den
volgenden dagh trok eenig volk uit Utrecht naar
HL DEEL. K k YffeJ-
-ocr page 540-
U T R E C H T S C H E 1481.
Yflelflein, en verbranden verfcheide hulzen voor
die Stadt- Deze uittochten zyn naderhand dik-
wils herhaalt, waar door veeie verwoeftingen ten
platten lande zyn veroorzaakt.
EenigeEdellieden, welke den BiiTchop aankleef-
den, waaren geweeken op hunne Slootenen Buiten-
huizen. De Utrechtfche begreepen niet ten on-
recht , dat door dezelve in het vervolg veel nadeel
aan hen zoude worden toegebracht. Om dit in
tydts te voorkomen, zyn zy met cenig volk naar
dezelve getrokken, om die te vermeefteren. De
eerfte uittocht was naar het Huis ten Ham, (i)
van daar naar het Huis te Hermelcn, en voorts
naar Nyenrode , welke zy innamen. De twee
eerflen gaven zich terfhont over, doch het laatfte
wierdt op Maria geboorte-dagh door geweld van
wapenen veroverd. Het volk, 't welk het zelve
verdedigt hadt, wierdt gevangen naar Utrecht ge-
bracht, en het huis na eene voorgaande plundering,
verbrand.
Tot hier toe hadden de Utrechtfche'alleen maar
te doen gehadt met JBifTchop David en den Heer
van Yflelflein, doch in het vervolg kregen zy meer-
der werk, en eenen machtigeren vyand; want in eene
algemeene befchryving van alle de Steden van Hol-
land in 's Hage, wierdt 'er, in het byzyn van Maxi-
mi'
• •.
•
(i) Van het zelve was Frederik Ute» Ham bezitter, wel-
kers geweldenaryen en onrechtmatige bedryven ik gemeld
heb in het tweede Deel dezer Jaarboeken, en van wienikin
het vervolg noch meerder zal aanteekenen. Tot de verovering
van dit Huis hadt de Stadt een zonderling gegrond recht,
vermits een der Voor-vaderen van dezen Frederik zich , en
zyne erfgenamen in het Jaar 1147. hadt verbonden, noitiets
met zyn Huis te doen tegens de Stadt. Ziet het eerfte De«l
dez«r Jaarboek«n, bladz. 82.
-ocr page 541-
I48r. JAARBOEKEN. 515-
miliaan, (i) befloten de Stadt Utrecht met alle
haare hulperen te ontzeggen. Men verhaald (2) dat
de Aarts-hertog in dit ontzeggen heeft bewilligd
door het fterk aanhouden van de Hollanders , welke
zeer geneigd waren tot den oorlog, en hem.wys
maakten , dat zy binnen een maand de Stadt en het
Nedef-flicht onder hunne macht zouden brengen.
De Utrechtfche en Amersfoordenaars namen
eenig krygs-volk aan , en wierden Vincent van Svaa-
nenburg tot Ritmeefler of Opper-bevelhebber over
de Ruitery binnen de Stadt Utrecht, Willem van
JVachtendonk te Amersfoort, en Jan van Middach-
ten teMontfoort, aangefleld. De Stadt Utrecht
heeft op haare eige korten veel volk , zo te paerd
als te voet, in haaren dienft genomen , en behal-
ven de zo even genoemde Vincent van Swanenburg
enJanvanMiddachten in haare foldyegehadt,Bm-H£
Scheel , J^rederik vanSenden, Eetft vati Boolziueert ,
Üen-
(i) Om deze Staats- vergadering byte woonen ,
mili&an uit Brabant den tienden September te Rotterdam aan-
geland , en den volgenden dagh in den Haag gekomen, vol-
gens het getuigenis van Alkemade Jonker Franfen Oorlog,
biadz. 4.1. en Goudhoeven , bladz. yif. welke 'elr'byvoegc
zulks gefchiet te zyn na de genezing van zyn Vrouw. Ik heb
hier boven aangeteefcent, dat hy na het veroveren van Gel-
derland naar Brabant is vertrokken, om te zyn by deverlos-
zing van.zyne zwangere Gemalinne. De Chronyk-fchryvera
van Vlaanderen verzekeren ons, dat Vrouw Maria den tien-
den September i* bevallen van eenen Zoon , Framfois genaamt.
Indien Maximiliaan zo lang te Bruflel vertoeft heeft, kan
hy niet wel op die dagen te Rotterdam en in den Haag ge weeft
zyn; ten zy men door degenezing verftaat haare bevalling,
«n dat die den tienden September in den vroegen rhorgenftond
voorgevallen is , en de Vorft aanftonts zich op reys bageven,
heeft. Dat echter de Oorlogs-verklaaring in deze Maand ge-
fchied zy , is zeker , en is ook Maximiliaan in het einde va«
deze Maand wederom naar Brabant gekeert.
(z) Goudhoeven Chron. bladz. f z6,
Kk 2
-ocr page 542-
5i<5 U T R E C H T S C H E
Hendrik Menvyck, Hermei Dobbe, Herman van Don-
gelen en Steffen Molcnair, met eenige paerden: en
met knechten of voetvolk -Zweer van Montfoord,
Henrik Gysbertsze, Jan Dapper, Jan de Wit-enRo-
denborch, Dirk Hubertsxe, Gysbert Gelisze, Cruys
van Limborch, Evert Grys, Gyibertvan der Aa/Luyt-
gen Ankum , Jan Nuiac zoon, gorden van Hey'keren,
Hendrik Veyhnan, Jan van Foerft, Peter van Nitys,
JandeRyncke, Claes van Dorftcn, HcnrikPamveh-
ze, Claes van Overiocefcl} Hendrik l^lam, Loef B ere b-
maker, Jan van Alfen, Hendrik de Man, Jan van
Wyel, Jan Vogel, Jan Buegel, Ham Frymoete,
Aerm van Raesvelt, Herman van Zanten, Claes van
HeJJel, HansZivane, Lauwen Dyrksze, Aryen Zee-
lander 9 en Thonis Jansze van Dordrecht; als myge-
bleken is uit de rekening van den Thefaurier dezer
Stadt over dit Jaar.
Ik vind ook te dezer tydt aangefteld tweeSuten-
tneejlers, Stokmeefters en Schatmeefte r s, welke alle
Jeden van den Raadt waren.. .Alle die geene, wel-
ke in de uittochten tegens de vyanden van de Stadt
iets gerooft, of verkregen hadden, waren verplicht
die genome goederen in het Keyferryk (alwaar
thans de Stadts Wage is) te brengen aan de twee
Butcnmeefters,(eigent\yk Buitmeefters} zonder eenige
van dezelve te mogen achterhoitden, op verbeurte
van het leven. Het ampt der Butenmcejtersbeïtond
in die goederen te verdeelen onder die geene wel-,
ke dezelve verovert hadden, en een gedeelte van
de zelve ten voordeel van de Stadt te houden en te
verkopen: en indien 'er goederen onder gevonden
wierden , toebehorende aan de vrienden van de
Stadt, aan hen dezelve weder te geven. Insge-
lyks waren alle, welke eenige van de vyanden
gevangen kregen, genootzaakt dezelve in de
Stad'
-ocr page 543-
I48i. JAARBOEKEN. 517
Stadt op de Katryne Poort te brengen, en ter be-
forging van die gevangene waren de twee Stokmee-
fters gefchikt, aan welke voor ieder gevangene des
Dingsdaghs na Symon en Judas te zamen is toe-
geleit dertig ftuivers, en aan den Steenwaarder of
Cypier tien fluivers. Der Schatmeeflers bediening
was het los-geld der gevangenen te fchatten en te
ontfangen, welke twee te zamen voor hunne moei-
te hadden van ieder man insgelyks dertig fluivers.
Jan van Middachten dede daaghs na zyne aan-
komft te Montfoort eene zeer nadeelige uittocht
naar Yflelftein, in welke hy zelfs met elf ruiters
en zeven borgers van Montfoort gevangen wierd,
en de Yflelileiners doorliepen het platte land rqnt-
om Montfoort, en verbranden alle de huizen, wel-
ke daar flonden. Om van deze verwoefting wraak
te nemen, trokken cenige ruiters uit Utrecht, met
zommigeborgers van Montfoort, naai' YfTelitein,
wierpen eenige huiden om die Stadt af, en ftaken
in Benfchop zeventig huizen in den brandt.
Het Huis ter Eem, 't welk voor den BifTchop ge-
houden wierdt,was de Amersfoordfche zeer inden
weg, waarom zy befloten het zelve te overmeefte-
ren, en byfland van die van Utrecht verkregen
hebbende, namen zy het op S. Lamberts-dagh in.
BjJFchop David, verbitterd op de Amersfoord-
fche, verzocht van den Stadthouder van Holland
ecnig Krygs-volk, om eenen uittocht op hen te doen.
Deze zond hem eenen vermaarden Krygs-overflen,
Petit Salizaart genaamd, welke tegens den Koning
van Vrankryk gelukkig gediend hadt, met vier en
dertig Bifcayers, welke met ftaale bogen gewa-
pend waren, en Jan Caïs, Ridder, en Jacob van
Bosbuifen, Bailliuw van Rhynland, mede brengen-
de vier honder t gewapende S talbroeders, by wel-
Kk3 ke
-ocr page 544-
5i8 U T R E C H T S C H E 1481.
ke de Biflchop'voegde driehondert Ruiters en zo
veel Voetknechten. Deze trokken gezamentlyk
den drie en twintigften September uit Wyk naar
Amersfoort, en by die Stadt komende, verdeelde
zy hun volk in tween. Het eene gedeelte wierdt
in eene hinderlaag geleid, en het andere gebruikt
om de beeften, welke rontom die Stadt in de wei-
den liepen, op te vangen, en de boeren huizen te
verbranden. De Amersfoorders niet konnende
verdragen, dat de beeften wierden weg gehaald,
trokken, omtrent vier hondert man flerk zynde,
onder het beleit van Jan van Weftrenen, Borger-
meefter, uit de Stadt, om den roof weder te nee-
men, en vervolgden hunne vyanden tot omtrent
Scherpenzeel, wanneer de geene, welke in de hin-
derlage geftelt waren, te voorfchyn kwamen, en
de vervolgde zich omkeerden, zo dat de Amers-
foorders van vooren en van achteren bevochten
wierden. Zy , dit niet verwachtende,raaktenhaaft
in wanordre, en wierden ten eenemaal gefkgen,
hondert mannen van hen wierden gedood en
twee hondert gevangen, welke te Wyk by den
BifTchop gebracht zyn. (i)
De Regeerders van Amersfoort door deze ne-
derlaag ontbloodt van genoegzame manfchap ter
verdediging van de Stadt, verzochten aan de
Utrechtfche hen met eenig krygs-volk te voorzien,
welke hen aanftonds toezonden Dirk van Zuilen van
de Haar en Jan de Conink met eenig volk.
Door
(l) Amelgardus rerhaaldt, dat'er twee hondert borgerS
het leven hebben gelaten, en hondert gevangen zyn, en dat
de Amersfoorders twaalf hondert hoorn-beeften verlorenheb-
ben, zynde in dien tydt gewoon veel van die beeften te fok-
ten , welke zy in het na-jaar op de merkten brachten, en
met winft verhandelden. By Mariene torn. iv.Colleét, Veter.
Script. & Monum. pag. 809.
-ocr page 545-
1481. JAARBOEKEN. 519
Door het in foldye nemen van zo veel vreemd
krygs-volk, kwamen de Regeerders dezer Stadtin
verlegenheit om geld tot derzelve betaling te vinden.
In het begin kenden eenigeryke Weduwen en Bor-
gers eenig geld, ook wierden de Kloofters aange-
Jproken; doch die waren alle niet even willig. De
geleende penningen niet toereikende om het gebrek
te vervullen, wierden de gegoedfle Borgers en in-
wooners aangezeit eenig geld ter leen op te fchie-
ten, onder beloften en verband van wedergeving,
en aan eenige, welke wat meerder wilden geven,
wierdt vryheit van dienft vergund.
Inmiddels.voorzagen de Regeerders wel, datzy
dezen oorlog, om welken met maght te voerende
Hollanders veele en ontzachelyke toebereidzelen
maakten, niet lang zouden konnen uithouden,
waarom zy den vyf en twintigften September be-
lloten eenige uit den hunnen af te vaerdigen naar
Braband aan den Aarts-hertog MaxtmiKaan, om
met hem van vreede te handelen, gebruikende tot
die bezending Gerrit Zoudenbalch en Beernt van E-
verdingen uit den nieuwen, en Jan Over de Vecht en
Tyman Ysbrantze uit den ouden Raadt,nevens Tyl-
mannusvan UJler, Stadts Geheimfchryver. Deze,
zo van den Vorft, als van den Biffchop,vry geley
voor een maand verkregen hebbende, zyn op den
laatften dagh van September, met den Deken van
S. Marie, en Evert Zoudenbakb, nevens Meefter
Jan Knyf, wegens de Geeftelykheit, gereiftnaar
Braband, en omtrent St. Michiels-dagh gekomen
te Antwerpen, in welke Stadt de Aarts-hertog
zich te dier tydt ophieldt. De Biffchop heeft me-
de drie zyner Raaden, te weten Meefter Anïonis
Pottage, Philips de Klerk en Jacob van Amerongen,
Schout te Utrecht, naar het Hof afgezonden. De
K k 4 Utrecht-
-ocr page 546-
520 UTRECHTSCHE 1481.
Utrechtfche verzochten gehoor by den Vorfl, doch
hen wierdt alleen toegelaten met den Kanselier en
den Hogen Raadt te handelen, aan welke zy zeer
klaagden over de ontrouw van den*Biffchop, in
verlcheide gevallen getoond , waar in hy zynen
eedt by zyne inkomfl gedaan, en verbonden na-
derhand aangegaan, hadt gefchonden. Doch des
Biüchops Raaden zulks verveelende, verklaarden
met gekomen te zyn,om zulken taal teaanhooren.
i)e Kanceher en de Hooge Raadt, weigerde ook
hen daar van te hooren fpreeken, verwachtende
van hen een voorftel om eene eerlyke en voordee-
lige betering te doen, wegens het helpen inneemen
van Leiden, welke zy in dit jaar aan den Verft zo
in den Haag, als te Dordrecht, hadden aangebo-
e Utrechtfche antwoorden bereid te wezen
leze betering te doen, mits ze met geld gefchiede,
en dat de Aarts-hertog maar geliefde te noemen het
beloop der penningen, welke hy daar toe cifchte.
Voorts ontfchuldigden zy zich van den oploop on-
langs voorgevallen, beweerende dat de gcwekene
uit de Stadt een opzet hadden gemaakt, om hen
alle het leven te benemen, en dat zy derhalven om
hun leven te behouden, zich hadden moeten ver-
ledigen. De Raaden des BifTchops ontkenden dit
in het gemeen, doch voorgevende geen bevel te
bben van hunnen Heer om hier op te antwoor-
:n, namen zy aan denzelven daarover te fchry-
ven. DeBuTchop, hier van verftendicht, deede
tonts de voornaamfte ballingen by hem te Wyk
roepen en vaerdigde twee van dezelve, te weten
jacobtioTvan Amerongen, geweeze Overfte Ouder-
man, en Dirk van Amerongen naar het Hof van den
». ?m hun gedraSte verdedigen. De
Afgezanten hielden flerk aan om een
-ocr page 547-
i48i. JAARBOEKEN. 521
gunftig antwoord van den Vorft, van wien zyein-
delyk verkregen een gefchrift, inhoudende de voor-
waarden, volgens welke hy zich met hen wilde ver-
zoenen. Dit gefchrift was van dezen inhoudt: (i)
,, In den eerften fo fullen die van Utrecht vol-
5, komen obediency doen den eerwaardigen Vader
„ in Gode, den Heer van Utrecht, ende zullen
„ hem reftitueren tot alre fynre machten ende
„ Heerlicheyden, ende fy fullen houden dat trac-
„ taet,dat laetft gemaekt is in de maent vanMey
„ tuffchen den Heer van Utrecht ende hem.
„ Item fy fullen houden alle die tra&aten, die
„ fy aengegaen hebben mitten Voervaders des
„ Doorluchtigen Hertoge van Oeftenryck, &c.
„ ende byfonder dat traélaet laetftemael gemaeft
„ tuflchen Biffcop Rocdolff'en den Hertoge Philips
„ faliger gedachten.
„ Item die van Utrecht, AmersfoerdendeMond-
„ foerd fullen een eerlycke beteringe doen den
„ Hertoge van Oeftenryck voerfcreve, als daer
„ van overcomen is, ende voor die profitelicke
„ beteringhe fal den Hertoge hebben XL duyfent
„ Ryns gulden current.
„ Item al die gevangen feilen vry wefen, ende
„ fal reftitueren ende wedergheven die Artillery
„ ende Wimpelen.
„ Item alle die ghene, die om defer twiflen wil
„ uyt der Stat van Utrecht fyn, fullen weder daer
„ in zyn , behoudeliken , dat fy by horen eden
„ loven fullen, dat fy die injurie niet wreken ful-
„ len, mer dat fy hem ruftelic ende vredelic heb-
„ ben feilen na der tyt, dat fy in der Stat fyn toe-
ge-
r
Mattb. t. ii.Analt p. *?•
Kk
-ocr page 548-
UTRECHTSCHE 1481.
„
_;elaten, ende dat fal fyn op groote penen nae
„ der gewoente van der Stat.
„ Item of waert fake, dattet orbaerlic dacht te
„ wefen voor ruft ende vrede der Stat, of datfom-
„ mige van den ballingen een feker tyt foudenfyn
„ uyt der Stat van Utrecht, fo foude die Heer van
„ Montfoerd oock daer uyt fyn, ende en fel fyn
„ voet niet fetten in der Stat van Utrecht, tenwaer
„ fake, dat die ballingen eerfl in der Stat waren.
„ Item oock fo is die Hertog te vreden, dat die
„ Heer vanMontfoerd voërfcreven fal mogen bli-
„ ven binnen Utrecht, behoudelic, dat hy daer
„ geen geherneft volck noch uytheemfche daer in
„ hebben en fal, noch doen inlaten, noch die van
„ der Stat oock niet. Ende hi fel te vreden fyn
„ met fyn daghelycks huysgefin, ende hy fal fyn
„ brieven geven den Heer van Utrecht voerfcre-
„ ven, ende loven daer in, dat hy voerdan niet
„ doen en fal in prejudicy des Heeren van Utrecht,
„ ende dat hi een goet ende trou onderfaet fyn fal,
„ ende desgelyck fal die Heer van Utrecht weder
„ doen.
De Utrechtfche Afgezanten, welke zich verbeeld
hadden, dat de Vorft met aanbodt van eenig geld
zoude zich hebben laten bevredigen, verklaarden
niet in ilaat te zyn om op dit voorichrift te ant-
woorden, maar namen aan 't zelve te zullen bren-
gen ter overleg van hunne Meefters, enkeerden
den eerften November van Bruflel naar huis. Deze
handel liep derhalven vruchteloos af, en geen won-
der, dewyl volgens het verhaal van Amelgardus,
(i) en Bafinus, (2) hen gelaft was alleen met den
Aarts-
10 By Marten. t. iv. Coll. Veter. Sic.
(z) ByMatth. 1.11. Analed.p. \6i.
-ocr page 549-
i48i. JAARBOEKEN. 523
Aarts-hertog, en met uitfluiting van den Biflchop
te handelen, voegende de laatfte daar by, dat de
haattegens den Kerk-voogd, op wiens woord geen
vertrouwen kon gefield worden, zo groot geweeft
was, dat de Borch-graaf zoude gezeid hebben, lie-
ver de Stadt te zien ten onderflen boven gekeert,
dan dat zy onder de beheering van den Biflchop
zoude komen. Doch dezen Schryver, als al te
eenzydig voor Biflchop David, kan men geen vol-
komen geloof geven. Een ander Schryver (i) ge-
tuicht, dat zy voor hun vertrek van BruiTel al ty-
ding hadden gekregen van de nederlaag der Hollan-
der s aan de Vaart, waar van ik zo aanftonds ge-
wag zal maken. Dit voorval verfchafte hen ze-
kerlyk eene goede beweegreden, om den handel
niet verder voort te zetten. De oude Vlaamfche
Chronyk-fchryver (2) verzekert, dat zy geld aan-
geboden hebben, doch dat de Hertog meerder wil-
de hebben, met by voeging, dat deUtrechtfchein
het volgende Jaar, na het overlyden van Vrouw
Maria van Bourgonje, hunne melk optrokken, en niet
alleen het gedaane aanbodt niet wilden geftandt
doen, maar zelfs eenen eifch deden wegens gele-
dene fchade.
• In het begin van de Maand Oftober hebben de
Hollanders de eerftevyandelykneden gepleecht. De
Stadthouder de Heer de Lalain hadt alle de Steden
en Dorpen, in Holland leggende, aangefchreven
met hunne manfchap op te komen om de Utrecht-
fche te beoorlogen. Hy hadde die van Zeeland
insgelyks ontboden, voorgevende dat zy met Hol-
land een landfchap uitmaakten j doch dezelve zyn
niet
(i) ByMatth. t.ii. Anal. p. vj.
(t) Chron. bladz. zz$.

-ocr page 550-
524 UTRECHTSCHE. 1481.
niet opgekomen, merkende dien oorlog aan als niet
gevoerd wordende tegens gemeene vyanden,maar
alleen tuflchen twee partyen, te weten de Hoek-
fche en de Cabeljauwfche. Die van Haarlem, Am-
fteldam en Noord-holland begaven zich met fche-
pen in de Zuider-zee,en bezetteden den mond van
deEem, om de Amersfoordfche den in en uitgang
van die rivier te beletten. De andere Steden, als
Dort, Delft, Leyden, Rotterdam en Heusden
zonden hun volk naar Gouda en Woerden, van
waar de Hollandfche Stadthouder hen leide naar
Yflelftein. Deze nu onder zyn beftier hebbende
omtrent acht duizent gewapende Mannen, kwam
eerft te Jutfaas, in en by welk Dorp verfcheide
Heeren-huizen ftonden, welke meeft verwoed en
verbrand wierden. Van daar trok dit leger naai-
de Vaart, om het Blok-huis, 't welk aan de Lek
Hond, te veroveren. Dit Blok-huis wierdt van
alle kanten bezet, en eenige buflen en ander oor-
logs gereetfchap uit Braband ontfangen hebbende,
bereidenze zich om het zelve ter overgaaf te dwin-
gen. De belegerde deden door het maken van
froote vuuren die van Utrecht te kennen geven
en noodt waar in zy gebracht waren. De
Utrechtfche befloten aanftonds hen te hulpe te
komen. Ten dien einde ontboden zy alle de
Ruiters en Stalbroeders, welke in Amersfoort en
Montfoort waren, en lieten ter klokke af kondigen,
dat alle de borgers en inwooners, welke boven de
twintig enondcrdezeftig jaren oudt, ennietdienft-
vry waren, zich zouden wapenen en ter uittocht
gereedt maken. Den dertienden Oftober trokken
ze des morgens vroeg de Tollefteeg-poort uit, en
vergaderden zich omtrent Engelenburg, eene plaats
alwaar Stadts fteene Galg ftaat. Hier wierdt
het
-ocr page 551-
i48r. JAARBOEKEN. 52$
het volk geteld, en bevonden uit te ttiaken een ge-
tal van vier en twintig hondert gewapende Borge-
ren, en elf hondert Ruiters en Stalbroeders. Deze
onder hunne Ritmeefters enHopluiden gefteltzyn-
de, onder het beleit en opzicht van Jan Borch-
graaf van Montfoort, Siveder van Montfoort, £7«-
eent van Swanenburch, Willem van Wachtendonk,ea.
Dirk van Zuylen, trokken in eene goede ordre de
Hollanders te gemoet. De Heer de Lalain hen aan
ziende komen, verbeelde zich, dat de Biflchop,
volgens zyne beloften, hem eenig krygs-volk tóe-
zond ; doch op hunne meerdere aannadering vernam
hy dat zy Utrechtfche waren. Weshalven hy zyn
volk in ilag-ordre flelde, zettende voor het zelve
zyn Stalbroeders, fterk zynde acht hondert man-
nen. De Utrechtfche deden insgelyks hunne Stal-
broeders en Ruiters voorkomen,'welkedeHolland-
fche Stalbroeders nootzaakte allengskens te wyken
en naar het Leger af te zakken. De Utrechtfche
met al hun volk volgende, wierden wel befchoten
met Hangen uit het Hollandfch Leger, doch niet
befchadichtt, vermits het gefchut niet wel geplaatft
was, en de kloten over hunne hoofden vlogen,,
zonder iemand te kwetzen. Veelein het Hollandfch
Leger merkten het wyken der Staibroöders aan,
als of zy geflagen waren, en ziende de Utrechtfche
op hen aannadèren, wierden met fchrik bevangen,
zo dat zy het Leger ;in wan-ordre brachten , en
door de vlucht hun behoudt zochten. De andere
niet durvende, of niet konnende het geweld der
Utrechtfche tegenftaan, temeer dewyl'er uit het
belegerd Blokhuis flerk gefchoten wierdt,zettende
het mede ep het loopen, hun geweer wegwerpende,
het veld verlatende, en naar YflHfteift vliedende.
De Utrechtfche vplgde hen wel naa, doch wier-
den
-ocr page 552-
526 U T RE C H T S C H E 1481.
den door Lambert Melling, welke buiten Yflelflein
met eenige Ruiters zich gefield hadt, opgehouden,
en dus verhindert in het vervolgen hunner vyan-
den. Veele Hollanders zich al vluchtende bege-
ven hebbende op de Uitterwaarden, verdronken.
Deze overwinning , fchoon niet bloedig, (want
men verhaald, dat 'er maar zeflig dood geflageH
zyn) was groot en roemruchtig voor de Utrecht-
fche, hebbende door de fpoedige vlucht der Hol-
landfche geenen man gemift of verloren. Zy kre-
gen tot buid acht of negen wimpelen, en zeven en
dertig builen, behalven ander krygs-tuig, en twee
hondert en twintig gevangens. Onder de aanzien-
lykfle van dezelve worden genoemt, Flor is Heer-
man , Willem van Boshuyfen Bailluw van Rhynland,
Foeye van der Does , Gerrit van Ryswyk, Corneüs
Croejïnk eerfle Luitenant Houdvefter van Holland,
Herben van Foreeft, Jan van Dorp, Gerrit van Ab-
lenbroek Schout van Delft, Gerrit Cornclifze Capi-
tein van Dordrecht, Pieter Scbaert het Dortfche
Wimpel dragende, Willem Florifae Bailluw van
Delfland , Gerrit van der Del van Rotterdam, Jon-
ge Huybert, Jacob Stel, Jan Arentsze en twee Ca-
piteinen van Heusden (i). Welke hunne verlos-
finge door het betalen van randzoen-geld hebben
verkregen. Verfcheide zyn 'er op haar woord van
eer los gelaten, welke niet weder zyn gekomen.
De buflen en het vorder verovert oorlogs-tuig
wierdt met fchepen gebracht aan de Tollefleeg-
poort, en, aldaar op raderen gezet, door de jon-
gens
(l) Ziet Gouthoeven Chron. bladz. 5-27. welke ook verhaald,
flat daagi te voren eene aanzienlyke fomme geld» in het Hol-
landfche leger gebracht was, ter betaling van het krygs-volk,
\ W«lk Un eenemaal verftrooit en gerooft i».
-ocr page 553-
JAARBOEKEN. 527
gens al zingende (i) met touwen voortgetrokken
en op de Neude gefleept. De bekome wimpels
wierden uit de bovett-venfteren van het Keizerryk
geftoken , en naderhant van daar flatelyk in de
Buur-kerk opgehangen.
De Amersfoordfche verzochten dat hen eenige
van degevangens mochten overgelevert worden,
om tegen dezelve eenige van de hunne, welke door
den Biffchop te Wykgevangen gehouden wierden,
te verwiffelen. De Regeerders /dezer Stadt heb-
ben daar op dit befluit genomen, des Donderdags
op S. Crifpinus dagh:
Alfoe die Stadt "aan Amersfoert ander dages ene ne*
der lage gehadt heeft, daer enige van hoere vrunden ge-
vangen ende tot Wyck gebracht zyn, die zy om gheen
geit wt der gbevangniffè gekrygen en konden: ende heb-
ben daer om aen onze Stat van Utrecht vruntlike be-
ghcert, dat wy hem enigen van onfen gevangenen, die
onfe Stadt laetfle op die Vaert gevangen gehadt heeft,
te lieve overgeven wouden,daer mede zy hoeren gevan-
gene vrunden tot eniger fcattinge ende verlichtinge bren-
gen ende verkrygen moichten; zoe zyn die Raide out
ende ny-we eendrachtelick overdragen, ende hebben be-
lieft ende gegont, dat men der Stadt van Amersfoort.,
tot vorderniffè van hoere gevangen vrunden, overgeven
zal achte van onfe gevangene, die van enige vrunden
ende maigen, ende niet van de rykjlen zyn. Behoude-
like, dat zy den Borchgreve van Montfoerde, ende
onfen Ritmeyjler van hoer recht, dat zy aen den gevan-
gen hebben, (2) yerft verwegen ende te vreden Jlellen
zei-
'. ' ,
(O Vreemde •woorden, die op Heeren givgtn. Onbekende
Schtyver by Matth. 1.11. Anal. p. 31.
(i) Uit des Cameraars tekening over dit Jaar is my geble-
ken, dat van ieder gevange deBorch-graaf den derden en da
Ritmeefter Vincent van Sivanenlureh den tienden penning
had-
-ocr page 554-
528 UTRECHTSCHE 1481.
zeilen. Ende of tot eniger tyt enige zoene gemaïft wor-
de tujjchen den Hertouch van Oeftcrryck, onfen Heer
van Utrecht,ende ons,zoe zetten zy devoerfcreveachte
gevangenen hantieren by onfen Over/ten out ende nywe,
als dat beboeren zall.
De Utrechtfche konden wel opmaken, dat de
Hollanders de fchade, door de nederlaag geleden,
zouden trachten te herftellen, waarom zy hunne
Stadt verfterkten zo veel doenlyk was, en flichten
noch een Blokhuis aan de Vaart; ook deden zy da-
gelyks door hunne Stalbroederen en Ruiteren ver-
fcheide tochten doen in Holland, en op het platte
land van het Sticht. Insgelyks deden de Amers-
foordfche, met welke zy een nader verdrag heb-
ben aangegaan, voornamentlyk over de verdingen
of brandfcnattingen, waar van ik in het daaglyks
Raadts-boek des Donderdaghs op S. Crifpinus dagh
dit aangetekend vindt:
Overdroegen die Raidc out ende nysoe, en hebben be-
lief t deze punten byr na befcreven.
In den yerften vies Dorpen die Stadt van Utrecht,
of die Stadt van Amersfoht verdingen zeilen ,daer van
zei die Stadt van Utrecht hebben die driedeel, ende die
Stadt van Amersfoert dat vierendeel. Behoudelicken
dat die van Amersfoert onfer borger of onderfat en hu-
fingen ofte goede in den lande gelegen, die de pacht er en
niet verdingen en willen y niet berne n en f ellen; tnerzy
zei-
• . • '•
hadden , en dat 'er van de gevangens op de Vaart zes en zes-
tig geloft zyn, en dat de Stadt, boven het aandeel van den
Botch-graaf en den Ritmeefter, aan rantzoen-geld heeft ont-
fangen 20966 ponden en xiv ftuivers. In dezelve rekening
keb ik ook gelezen, dat elk, welke eene der vyanden gevan-
gen aan de Stadtgeleyerd hadt, voor dcnzelven ontfing twin-
tig itumn.
-ocr page 555-
J A A R B ;0 E K E N. 529
zeilen dat verhalen moigen aen der pachteren liven ende
goeden.
Item zal die Stadt van Utrecht lecgen tot Amers-
foert derticb knechten enen maent lang gedurende, daer
van die Stadt van Utrecht die ene helft van den coften,
ende die Stadt van Amersfoert, die andere Mfte, be-
talen zeilen.
Item zal die Stadt van Utrecht die coften bet'alen,
die hoer vrunden binnen Amersfoert ghefchïSl gedaen
hebben, als redelic is, tot dezen dage toe.
Item tvaert zake, dat men enige knechten lecgen
mofle binnen Bunfchoten, des zal die Stadt van Utrecht
betalen die twee dele van die coften, ende die Stadt van
Amersfoert dat derden deel.
Item zal die Stadt van Utrecht voer hoere knechten
die binnen Bunfchoten gelegen hebben, die cofte betalen t
ende die Stadt van Amersfoert voer hoere knechten.
In des Cameraars Rekening over dit Jaar worden
geméldt deze Dorpen en Gerechten, zo in Holland
als in het Neder-iticht gelegen, welke brand-fchat-
ting hebben betaald, Ouderkerk, Diemen, Abcoude,
Weefper Kerfpel, Gerecht van Mynden, Outhuifen,
Nichtevecht, Overmeer, Ankeveen., Loenrefloot,Dee*
nemerken , Hilverfom , Loosdrecht, Vinkeveen, de
Buuren by het Beufecommer Veer, PFyckerfloot, de
Dwcrsdyk, Noordeloos, Liesvelt, Lopik, Camerik^
Segvelt, Ruixiiel, Cortryk, Brenkelen, Leerbroek,
Coten, PVerkhoven en Odyck, Naa aftrek van den
tienden penning voor den Ritmeefler , heeft de
Stadt daar van ontfangen dertien duizent vierhon-
dert en negentien ponden en vyf ftuivers.
De drie Overyuelfche Steden, vernemende dat
de handel te BrufTel vruchteloos was afgelopen,
zonden eenige van hunne Raadts-vrienden tot den
IIL DEEL LI Bis-
-ocr page 556-
53° U T R E C H T S C H E 1481.
Biflchop te Wyk, en ook te Utrecht, aanbiedende
hunnen dienft ter bevordering van de vreede. De
Utrechtfche wierdt vry geley gegeven om eenige
gemachtigdens te zenden teWykby den Biflchop,
welke derwaarts fchikten JVerner Braem en Tyman
Ysbrantsze. Men verhaald (i) dat deze voor den
Kerk-voogd gekomen zynde, en gevraagd wat zy
voor te flellen hadden, verklaard hadden gelaft te
zyn yan den BifTchop te verzoeken, voor cerft, dat
hy het verbodt van geenen leeftocht van het platte
land in de Stadt te brengen zoude intrekken; ten
tweden,dat hy den Heer van YfTelftein zoude ver-
laten en van hem doen gaan j en ten derden, dat
hy de Sloten van het Sticht zoude bezetten, naar het
Toorfchriftvan den Land-brief. Op het eerfte zou-
de de Biflchop geantwoord hebben, dit verbodt
niet te konnen opheffen zonder goedkeuring van
den Aarts-hertog: op het tweede, den Heer van
Yflelftein niet te konnen laten vaaren, zo lang de
Utrechtfche zyne vyanden, als Willem van Wach-
tsndonk en andere tot hunne hulp gebruikten: en op
het derde, te zullen onderhouden den Land-brief,
indien de Utrechtfche aannamen denzelven insge-
lyks ftiptelyk naa te komen. Men voegt'er by,
dat de Biflchop betuigt zoude hebben zyne ver-
wondering over hunne ftilzwygenheit wegens den
handel te Bruflel, vragende of zy die niet wilden
hervatten, met aanbieding van zynen dienft, ver-
klarende bereidwillig te zyn om zyne Raden nevens
eenige gemachtigdens van Utrecht noch eens te zen-
den aan het Hof van den Aarts-hertog. De Utrecht-
fche gezanten op dit ftuk ongelaft zynde, zouden
aan den Biflchop hebben voorgeflagen eenige zy-
ner
(i) Ziet MsttH. t. n. An»l. p. 3;.
-ocr page 557-
i48x. JAARBOEKEN.
ner Raaden naaf Utrecht te Zenden, om over dit
voorftel nader te handelen, welke hier in bewilli-
gende, afgezonden Zoude hebben Jan Dan Zuilen
Van Natewifcb en Eerft Van Meerten, doch dat al-
le deze handel vruchteloos was afgelopen , en de
OveryfTelfche Raads-vrienden veel moeite te ver-
geefs aangewend hebbende, onverrichter zake naar
huis waren gekeert. Doch Matthaeus heeft zeer
wel aangemerkt dat deze Schry ver al te eenzydig
voor den BifTchop en tot nadeel der Utrechtfché
zyu verhaal opgefteld heeft- En vermits ik niets
van dit geval aangetekend vind in onze Stadts boe-
ken , twyffel ik zeer aan de echtheid van hetzelve.
Het verbodt van eenigen toevoer in de Stadt te
brengenf was te dezer tydt nadeeliger voor den
Landman, dan voor den Borger. Het noodzaakte
de Utrechtfché dagelykfche uittochten te doen ,
door welke zy niet alleen zich zelve van alle levens-
middelen voorzagen, zonder den prys voor dezel-
ve te betaalen, maar ook het platte land verarm-
den , en in de Dorpen en Gehuchten, welke geen
verding aangingen, veele verwoeflingen aanrech-
teden. Voor al heeft de Stadt Naarden hier van
de ondervinding gehadt. Want de Utrechtfché efl
Amersfoortfche, fterk omtrent zes hondert man-
nen, trokken in de Maandt December Maandag
's nachts na Maria Ontfangenis naar die Stadt,
en kregen door lift dezelve in. Eenige mans-per-
foonen, zich in vrouwen gewaad gekleedt hebben-
de, met mandtjes aan hunne handen, verbeeldende
booter en kaas ter merkt te zullen brengen, kwa-
men by het opgaan van de poort in de Stadt, doo-
den den Portier, en gaven een beilemd teken aan
de Krygs-knechten buiten de Stadt zynde, welke
aanftontstoefcnoten, de Stadt vermeefterden, en
LI a die
-ocr page 558-
53* UTRECHTSCHE 14.81.
die geene, welke eenigen wederftandboden,Actie-
ven benamen. Zy zonden ylings booden naar
Utrecht en Amersfoort om hulp, en meerder volk
ter bezetting en bewaaring van de Stadt; doch de-
ze booden wierden op den weg gevangen, en dien-
volgens belet om van het innemen van de Stadt
kennis te geven. Zy door dit toeval geenen onder-
Hand krygende, en vernemende, dat de Amftel-
dammers en die van Muiden en Weefp, eenig volk
vergadert hebbende, uitgetrokken waren om hen
te bezetten, oordeelden cle Stadt te moeten verla-
ten. Zy ontboden alle de Land-lieden , omtrent
Naarden woonende, met hunne paarden en wagens
in de Stadt, en de huizen geplondert hebbende,
laaden zy het geroofde goed op die wager^, namen
eenige borgers.tot gyzelaars voor de brand-fchat-
ting en trokken naar Utrecht. De Hollanders hen
vervolgende, wierden zy genootzaakt een gedeel-
te van den,buidt onder weg te laten leggen, (i)
De Hollanders, begeerig om wrake te neemen
van de nederlaag aan de Vaart, en het beroven van
Naarden, brengen eenig volkin Oudewater, Woer-
den en yfïetffein, en de Stadthouder, nevens den
IVIarkgraaf van Antwerpen .én andere Krygs-over-
iffcns, ,by zich hebbende tuffchen de vier en vyf
duizent mannen, begeven zich naar het ontruimde
Naarden-.- Al dit volk roofde dagclyks tot voor de
poorteu.van de Stadt Utrecht, en verbrande veele
huizen. De in\rooners van Emrnpnes, bekommert
zynde voor een onaangenaam, bezoek, fchikten
eenige van,de hunnen naar Naarden, om een ver-
ding
(i) Heda p; 196. verhaald dat de Utrechtfche Naarden ge-
ploidert hebbtïnde, de Stadt aan de Hollanders hebben over-
gtgeven, en daur vgot ontfaogen veertien duizent gulden».
-ocr page 559-
JAARBOEKEN. 533
ding aan te gaan, welke weder gekeerd zynde aan
de buuren verflag van hunne verrichtinge deden.
Zommlge bewilligden in den eifch van de Hollan-
ders, beftaande in het opbrengen van eenig geld,
doch andere gaven 'er kennis van aan de Utrecht-
fche, welke hen ylings hondert Stalbroeclers toe
zonden, ter befcherming van hun Dorp. Emme-
nefle, thans verdeelt in twee Dorpen j was wel een
uur gaans lang, gelegen in een moerig en-veenig
land , en wegens deszelfs natuurlyke geftelthek
fterk, en bynaa ongenaakbaar in den winter, en
thans voorzien met eenige Krygs*knechten en oor-
iogs-tuig. Des niet tegenflaande trekt de Holland-
fche Stadhouder met al zyn volk uit Naarden der-
waarts, en na eene hevige beftorming gelukt het
hem, door zyne groote overmacht van volk, mee-
fter te worden van het Dorp, 't welk uitgeplondert
zynde in den brand wierdt geftoken , zo dat 'er
inaar vier of vyf huizen {taande bleven. Het zelve
lot moeilen ook de Dorpen Baarn en Soefl onder-
gaan, ontblood van haarc inwooneren, welke alle
met hunne goeder en in Amersfoort gevlucht'waren.^
Van hier begaven zich de Hollanders naar IVeft-
.brock,een Dorp omtrent anderhalf uur van Utrecht
gelegen, alwaar zy op de zelve wyze leefden.
De Utrechtfche, de rook en brandwan hunnemuu-
ren ziende, trokken fpoedig met veel volk der-
waarts , om de inwooners te helpen; doch het be-
kwam hen zo wel-niet als aan de Vaarr; want zy
al te yverig zonder goede ordre, meer lopende dan
'gaande, aan dat Dorp komende, door de Hollan-
ders, voorzien van ervarene Krygs-lujden, welke
zich in drie flag-ordens gefield hadden, zo ontfan-
gen wierden, dat zy haaft op de vlucht.geflagen,
met wegwerping van hun geweer en harnas, ftee-
Ll 3 de-
-ocr page 560-
534 UTRECHT SC H E 1481,
dewaarts keerden. Hadden de Hollanders zich niet
opgehouden met het volk, 't welk zy achterhaalden,
te plunderen, maar ylings voort getrokken naar de
Stadt, zouden zy naaralje waarfchynelykheit dezel-
ve hebben ingenomen. De Schry vers verfchillen
in het bepalen van het getal der dooden, fJcda en
Gouthoeven verhaalen dat'er vy f hondert bergers hec
leven gelaten hebben , en drie hondert gevangen zyn,
Snoyus, Amelgardus en Bajinus verzekeren ons dat
'ervyftien hondert gebleven zyn; Rudolpb Agricolt*
meld dat 'er rnaar twee hondert en vyftig zo ge--
doodt als gekwetft zyn (r). Jn deze nederlaag ver^
loren onder anderen het leven, Beernt van Everdin*
gen Borgermeefter, Aernt Ruys Borgermeefter van
de Vyven, Steven van Zuilen Overfte Ouderman,
Jacob Sloyer Raadt, Aernt van Amerongen, Claes
van Zyly Dirk Hubertsze, Matheus de Kraan, en
Willem van Roeyen, In deze flag verlooren ook de
Utrechtfche hunnen Wimpel, welke te Amfteldam
in de Oude Kerk opgehangen wierdt, in welke Stadt
ook de gevangens ten getale van een hondert wied-
den gebracht. (2)
Drie daagen voor deze nederlaag wasindeStadt
Utrecht gekomen Jonkheer Engelbrecht van Kleef,
Broeder van Hertog Jan van Kleef. De Borch-
graaf van Montfoort, en een groot gedeelte van de
Ridderfchap, nevens de Steden Utrecht en Amers-
foort, wel voorziende, dat zy zonder denbyftandt
van eenen machtigen Heer, den Biflchop en de
Hollanders niet lang zouden konnen wederftaan,
hadden eenige Heeren afgezonden aan Jan Hertog
van Kleef, en hem te kennen gegeven ? dat zy
(l) Ziet Buchel. ad Hedam, p. »u.
"l-7;-n—-— bn4«i,
-ocr page 561-
i48r. JAARBOEKEN. 535
voornemens waren, om hunnen Biflchop in rech-
ten te betrekken, vaft ftellende, dat hy wegens
menigvuldige overtreedingen tegens zyne eer,
plicht, en geftaafde eeden begaan, zoude worden
afgezet, en derhalven plaats maken voor de ver-
kiezing van eenen anderen, en dat zy geneigt wa-
ren om uit te werken, dat zyn Broeder Etigelbrecht
in Davids plaats tot die waerdigheit wierdt verhe-
ven. Naa eenige onderhandelingen, wierden de
voorwaarden, volgens welke Jonkheer Engelbrecht
te Utrecht zoude worden ontfangen, te Kleef op-
gefteld en wederzyts ondertekent, welke, alhoe-
wel door Matthaeus (i) reets in het licht gebracht,
ik oordeel hier niet te moeten overllaan.
" In den name ons Heeren, Amen. Kundich
' fy aller mallick, (2) die defen brief fullen fien of
" horen lefen. Alfo eyne wile tyts her twidrachr,
" onwil, oerlach, roof, brant, doitflach, ind
" ander fchade opgeftain, ind belopen fyn, tus-
" fchen den Eerweerdigcn in Godt Vader Heeren
" David Bifcop tot Utrecht, an eyne, ind Heeren
" Johan Borchgrave to Montfoerd, Heren toPur-
" mereynde, ind den twien Steden Utrecht ende
" Amersfoert mitoeren toeftenderen, an die ander
' fyde, daeromme die van Montfoert vorgenoemt,
" ind die twe Steden vuerfcreve van oerre ind an-
" dre Ritterfcap,ind cleynerStede, oerre toeften-
" deren, wegen, oerre vriende, an den Hoich-
" geboren Furft onfen Genadigen lieven Heere,
' Heeren Joban, nu ter tyt Hertoge van Cleve ,
" ind Greve van derMarck, gefchickt, ind fyn
" Ge-
(1) Matth. t. n. Anal. p. zfi.
(2) Dat il eenen iegelyk.
LI 4
-ocr page 562-
536 UvT.RE C-HTSCHE
Genaden uyt betruwen , ind alder gunft, die
tuffchen fyner Genaden Voirvaderen, ind der
Stadt, jnd Sticht van Utrecht geweeft is, die
• verkortinge ind befweringe, es oen hier in van
den vurfcreve BifTcop Davldt boven en tegen
" fyn hoochgeloifte fegel ind brieven, by der Stadt,
'' indStichtyan Utrecht, gedaen ind gegeven heb-
' be, gefchiet weren, ind gefchelen, clegelicken
', te kennen,gegeyen hebben, ende feggende, dat
) oen daeromme noot fy, ind gerade, ind oickto
hunner eeren, tegen den felven oeren Bifcop fo
verre te procederen, dat fy niet en twyfelden,
„ ,me? mit ë°ede reden eynen anderen totten Sticht
1 kieferi, of pofbleren fal mogen, biddende den
felven goeden Heeren Hertoge van Cleve, want
" T"
daer mne boven al tot fynre Gnader bruder
Junckeren Engebreckt as voer eynen Poftulaet to
kngen genyget weren, dat fyne Gnaden eem
daer mne vorderlick, ind behulpelick fyn wol-
den an den felven Brueder, fich daer toe te wil-
len vuegen, as ofhy in vurgenoemde maten po-
ftuhert wurde, dat hy fich des dan annemen; ind
onfe gueden Heere van Cleve den felven fynen
brueder dan daer inne gunftich ind behulplick
fyn wolde. Ende fo dan fyne Gnade die ver-
derfnis des Stichts vurfcreve, fo vele in eem we-
re, geerne verhuedt fegen, ind avermits pollu-
latiefynsbrueders, as die, gefchege, ooek haift
verhuedt fulle werden, fo hebben fyne Gnade
fich daeromme, ind omme die alde gunft vurge-
roert te verayen, jnd voert te onderhouden,
hier ane goetwillich betoont, ind voir fynen
brueder vurfcreve fo verre gefpraecken, ind
doen fpreecken, dat die fich oock goetwillich
mne ergeven heyet, Ind fo is ny om defc
-ocr page 563-
14-81. JAARBOEKEN. £37
" dingen vurgeroert te goeden voirtgankindeyrid-
" fchap to brengen, overmits Raide ind vriende
" onfes Gnadigen Heeren ind Jonckeren -wegen
" dair by gefchickt van eynrc,.ende denUtrécht-
' fen vrinden vurgeroert van der ander fyde, mie
" vrientlicken ind rypelicken beraed gededingtind
" geflaiten, als hier na befchreven volgt.
" Dat is te weten, as dat die van Montfoort
" Burchgrave vurfcreve, ind ander Ritterfcapdes
" Stichts, die oen in den Steden Utrecht ind A-
" mersfoert hyr inne toehalden, of toeftaendefyn,
' ind oick die fëlve Stede yerft dages, fo balde oen
die andracht weten ofF vurgebracht wort, füllen
' vargen ind folliciteren , dat die vyf Collegiale
'•'-. Ecclefien binnen Utrecht voerfcreve , by rade
' oerre geleerden ind befochten overleggen, ind
' vernemen füllen die bequaemfte ind vorderlykfte
' wegen ind manieren to gueden fundamente ind
f oirfaecke der poftulatien vurgeroert, ind die per-
' foon Jonckeren Engelbrecbt vurfcreven dienen-
" de, ind den felven Joncker Engelbrecbt fal onze
" goede Heer Hertoch van Cleve vuegen, ind oec
' fommige vriende mede doen, tot Utrecht bin-
" nen to komen in feftien of achtien dagen naeft-
" komende; ind as die felve onfe Jonckerdaerbin-
" nen komen is, fo falmen oen avermits eynen Wy-
' biflcop aldair fo veer doen weyen, als totter po-
' ftulatien dienende noot is, ende dan in twee of
" drye dagen; na der inkomft naiftvolgende füllen
" die vyf Ecclefien vurfcreve procederen totter
pqftujatie in fynen perfone te doen, als vurfcre-
' ven fteyt: ind as die poftulatie alfo gefciefis,'
' fo fal die fqlve Pgflulaet dan geloven ind fweren,
ind oick fyn befegelde brieve dair op geven, dat
van Utrecht by oen rechten, privilegiën,
L l j " ind
L.
-ocr page 564-
538 UTRECHTSCHE
" ind alden gewoonten ind herkomen to laten, bèy-
| de int geeftelyek, ind intweerlick, gelyck als
|| die voirneen Heeren des Stichts to doen, to ge-
il laven, ind to fweren plegen:, ind als dan fullen
|| die van Móntfoerd, ind ander Ritterfcap hier in
u toehalden, ind oick die Burgemeefteren, Sce-
penen, Raidt, ind Burgeren der Stadt Utrecht,
n den felven goeden Jonckeren Poftuiaet doenhul-
( dinge, indeyde van truwen, as fy einen Poftu-
^ laet, of Heeren des Stichts fchuldigindgewoen-
| lyck fyn, ind mede in den eyde ind hulding be-
grypen ind geloven, den felven Pojtulaet oick ge-
( tfuwehcken na alle oere macht te fullen helpen
^ behalden, ind verdedingen der poftulatien halven
^ int Sticht te bliven fonder argelift, ind dair op
dan oeck oere befegelde brieven geven in behoer-
|| lickenformen: ind as fyner Gnaden gelievetin
|| der Stadt Amersfoert te komen, of in die andere
(j Steden, die nu mit defen partye toehalden, of
namaels mit oen toehaldende worden, of daer-
" omme fyne vrienden aldaer to fcicken, fo fullen
| Burgemeefteren, Scepenen, Rait, ind Burge-
ren der felver Stede lyner Gnaden ins gelycker
' maiten, as vurfcreven fteyt, oick hulden, ind
eyde van truwen doen, den die Poflulaet dan
| oick oere privilegiën, rechten, ind alde herko-
men beftedigen fal in behoirlicker formen, as die
| vurheen te doen plegen, ind die felve ind ande-
ren Ritterfcap ind Stede vurgeruert, die fich in
' dit overdracht ergeven hebben, ind oick die fich
^ noch hyr inne ergevende werden: ind fullenhyr
( m van den Poftulaet, noch oere eyn van den an-
| deren, noch die Poflulaet van oen niet treden
> noch fich affcheyden, ten fy mit oeren gueden
wille au beyden fyden, ind des oick malkande-
" ren
-ocr page 565-
I48i. JAARBOEKEN, 539
" ren brieve te geven in gueder vafter formen.
" Voert als die Poftulatie vurfcreve gefchiet is,
" fa fullen die van Montfoert, Ritterfcap, ind Ste-
' de vurfcreve, ftellen, ind helpen halden in ge-
' bruyek ind profyt aller heerlieheden, gerichten,
' geeftlick ind werelclyck, renten, opkomingen,
' vervallen, ind broecken, niet dair van uytge-
' fcheyden, die een Heer of Biflcop des Stichts
' van Utrecht van rechten of gewoente to genie-
' ten, to hebben of to gebruy eken pleghe, wat fy
" der allet machtich fyn, ind der fy niet machtich
1 -en weren, fullen fy oen hulp ind byftant doen
" den machtieh te moigen werden, om fynen
" cofl ind flaet daer ofF te halden; ind of die fo
' veele niet uyt en brochten, daer men dat of ge-
" doen ofF uytgerichten konde na gelegentheyt of
" verloop der dingen, fo fullen fy den Pojlulaet fo
' vele meer gueder toe vuegen, ind doen hebben,
' dairmen dat themelicken ind na nootdruft afge-
' doen konne, bis fo langh hy van den Sticht vur-
' fcreve by fich felven fo vele hebben moge, dair
" dat mede te doir of uyt te rechten fy. Ind of
' die Pqftulaet vurfcreve, fine vriende , dienre,
" of rutereninder yrfte toeryden na Utrecht, of
' na der tyt, die wile die onwil in doirloch duyr-
" den, nederlegen off fchade leden van panden,
" gevanckenis of anders, des fullen die van Mant*
" foert, Ritterfcap, ind Stede vurfcreve, mit oeren
' toeftenderen oen hoeftheere wefen, ind doen
" uytrechten, ind vau den gewinne, desmenwer
" der van, of uytten vyanden of wederftenderen
" rovede, daer af falmen tot Utrecht mitten Po-
" ftulaet, ind fynen vrienden in redelicheyt, ind
' na gelegentheyt, overdragen, ind dair af
" fchrifte of brieven maicken. wat men dair mede
" hal-
-ocr page 566-
54-0 UT'R E CH T S C WE Ï48r.
" halden j of wat malck dat deyl daer afhebben
? fal.
Voert ofmenmittenBiffchópgevinden of ge-
* dedingen konde, dat hy mit compofitie of mit
refignatie van den Sticht fimpelyck afftaen, of
" in behoeft des Poftulaets vuPgeroert laten wolde,
' wat dat coften, of wat tnen den BilTcop dair af
|j doen of geven folde, dat foldemen oick ordine-
j ren uy t,' of van den Sticht uytgericht te werden
j buyten fchade, ind achterdeel des Poftulaets ind
der fynen X'urgenoemt.
Voert'as die Poftulatie vurgeroert gefchietis,
' fo Men die van Montfoirt, Ritterfcap,ind^Ste-
7 de voerfereve, by rade der geleerde ind befuch-
'- ten, die- poftulatie ind des daer tegen vurgeno-
* men mocht werden, mit bequamen lude, ind
* coft, doen vervolgen, ind verdedingen in den
j HofF van' Romen, ind waer dat vorder dienen
j. of behoeft fyn fal, buyten kofl des Poftulaet f
' vurfcreVe. •
Voert of fich eenige Lïntsheeren, Eaenrot-
j feri, Ritterfcap, Lantfc-ap, of Sticht, tegens
den Poftulaet of Poftulatie, off tegen fynetoe-
^ ftender^n, leggende of mengende worden, dat
' fullen die :po'ftülaet ind fy mallick den anderen
'' •• truwelick; helpen wederftaen, ind oerre gey-n fich
oick buyten' den anderen dair mede fcheyden.
Voert fo vaft fommige ballingen, ind fommi-
'' ge in defen onwil uy t Utrecht, Amersfoirt, ind
' Bunfchoten vorvluchtich worden fyn, is dait? af
verdedingt, dat die Poftulaet die niet. en fal laten
|j dedingen, noch weder in den* lande laten komen,
|j ten fy by rade ind cónfent des van Montfoert ind
j andre vriende, die men tot Utrecht ind Amers'
" foert dair toe ordineren ind innemen fal, "merdie
" Poftit-
-ocr page 567-
1481. J A A.R BOEKEN. 541
" Poflulaet fal dair toe behulp doin, dat die ballin-
" gen ind vervluchtigen mitter rechten befpraic-
' ken werden, ind des fal hy hebben van den ge-
' wmne, dat men dair af mit recht of compofkie
'' kryget, den vierden penning. , , . . '
•. '!. Voert fo in defer dedinge mede to kennen ge-
" geven is, dat den van Montfoirt vurfcreve vart
" den BifTcop vurfcreve eyn brieff van twelfduy-
" fent Wilhelmus fchilde fprekende, mit cracht
' ende gewelt afgedrongen, ind toreten (i) fy,
" den die felve ÊiiTcóp doch mit fynen befegelden
" brieve gefirmiert hadde, fo is ena bededingt, dat
' die Poflulaet vurfcreve getruwelyck fyn macht
" doen fal, dat den Heere van Montfoert fulck
" eynen nyen brieff van den Staten van den lande
" befegelt gegeven werd e in.forme als die vuer-1
" brieff was, daer hy noch eynecopieauthentycke
" af hebbe, als nu mede geluydt is: ind of oen die
" Poflulaet tot fulcken nyen brieve nietgehelpenen-
" konde, fo fal hy doch fo voele in em is, ind fyn
" leven lanck, den felven van Montfoert dat on>
" cie, dair die voirbrieff of fprekende was, ver-
" fchriven voer die vurfcreve twa,elf duyfent Wil-
' heimus feilde to gebruycken..
" Voir t is bededingt, dat onfe goede Heer Her-?
" toch van Cleve vurfcreve fynre Gnaden brueder
" Joncker Engelbrecbt vurfcreve, oick den van
" Montfeirt, ind denSteden vanUtrecht'mddmers-
" foirt, ind peren toefïenderen, in de/èn oeren-
" faicken gunftich, vorderlick, ind toereykich fyrt
" fal, ind fynen 'Broeder vurfcreve oick uy t fynerr
' landen, ind van den fynen, redelyck dienft, ind-
'' oick koop vanproviande, ind anderen dingen,
' tea
U) Dat is gefcaeurt zy. ' :. |
-ocr page 568-
544 UTRECHTS CHE i4gr.
' ten oirloch dienende, gunnen ind volgen fal la-
, ""' *ndby alf£ of die felve onfe guede Heere
defer dedmge off dingen halve, of des daer uyt
M verlopen wurde, enigen laft of onwille kriege
vanvede, toelaft, rove of gewalt, of enige be-
n lafbnge der fynre, foo fullen fyn brueder, oick
^ die Heere van Montfoert, ind die Steden Utrecht
n ind Amersfoort, ind peren toeftenderen , fyne
M Gnadendesgelyken oick getruwelycken dienen,
ind veyl koop wederomme doen ind gunnen,ind
^ oick op die wederftenderen helpen, ind daer me-
deeyn buyten den anderen oick niet te fcheyden.
Ind wen fo dienft gefchiet, die fal fy verplegen
^ of voeden, md oeck hoer Hooftheer wefen, uyt-
gefeget fo lanck fy op des ghenen eerden fyn,
daer die dienft van gefchege.
„ üls oeck voerts bededingt, of onfen goeden
^ Heere van Cleve vurfcreve hier namaels geney-
M get worde fich mitten Pojlulaet, ind den vurfcre-
„ ven Heere van MoK?/bm, Ritterfchap, ind den
» ^t^den' ende oeren toeftenderen, to vorderen
>t byftant dienft, hulp, of befchudde te verbyn-
M den, md oen dat te kennen dede geven, indge-
f> legen daige daer toe teyckenende wurde, die
n vrinden van beyden fyden dairomme by ein an-
„ dej ^ komen, ind die verbintenis to maicken,
md fegel md brieve daer aver te nemen ind to
s> geven, fo woe die felve onfe goede Heere dat
n dan van den anderen vurgeroert begeerende
B wurdt, gelyck ora gelyck to nemen, ind to doin,
n dat fy des niet weygeren, mer dat verbunt alfo
nut een maicken, ind veftelicken halden fullen.
» n wy Joban van Gods genaden Hercoch van
» L l' r Grave van der Marck, ind wy Enge-
breekt fyn Brueder vurfcreve an eyne, ind wy
-ocr page 569-
JAARBOEKEN. 545
" Joban Borchgrave to Montfoert, ind wy Burge-
" meefteren , Schepenen , ind Raide der Stade
" Utrechtt ind Amersfoert, van onfer ind onfer toe-
" flenderen wegen in defer faicken an die ander
" fyde, bekennen famentlicken ind byfonder, dat
" elle ind ygelike punten vurfcreve mit onfen we-
' te, wille, ind goeden voergehalden rade gede-
" dingt, overdragen, ind geflaiten fyn, ind dat
' wy die alle malkanderen in gueder vafter gelai-
" ven, ind in rechter eydftadt gelavet hebben,
" ind gelaven tegenwoerdichlick avermits defen
' brieff, vaft, flade ind onverbreeclick to halden,
' to doin , ind to vullentrecken , fo woe ind fo
" voele op mallick van ons in defen brieff ge-
" fchreven fleyt, fonder yet dair tegen to doen,
' ind van onfer wegen te laten gefchien, ind allet
" fonder argelift, ind hebben difs aller tot orkunde
' der waerheyt, ind vafler ftedicheyt, wy Her-
' toch, ind Engelbrecht, ind ick Johan Borchgrave
' to Montfoert vurfcreve, ind voert wyBurgemee-
" fteren, Scepenen,ind Rait derStadt Utrecht ind
" Amersfoert vurfcreve, as vur ons, onfeBurge-
' ren, ind toeftenderen, onfe, ind onfer Steden
' fegelen an defen brieff doin hangen ind gehan-
" gen. Der brieve vyf is alleyns haldende , der
' wy Hertoch ind onfe bruder vurfcreve illick
" eynen, ind wy Borchgrave to Montfoert, ind
" Steden vurfcreve die anderen ontfangen hebben.
" Gegeven in den jaer ons Heeren dufent vier hon-
" dert eyn ind tachtich, op den Manendach Con-
" ceptionis Marie.
Op deze voorwaarden is Jonker Engelbrecbt van
Cleef in Utrecht gekomen op Kers-dagh, en ge-
huisveft in het Biilchops huis by de Doms-kerk.
Hy
-ocr page 570-
544 UTRECHT S CHE
Hy was jong, maar negentien jaren oudt (i) zon-
der eenige ervarenheit, en dienvolgens kon hy
door zich zelfs weinig voordeel toebrengen aan die
geene, welke zich tegens denBiffchop, gefterkt
met den byftand van den Aarts-hertog Maximi-
liaan, verzetteden. Doch de Utrechtfche maak-
ten vaften Haat op de hulpe van den Hertog van
Cleef, en zyne vrienden, welke waren de Luike-
naars, (2) en wel voornamentlyk Lodewyk de elf-
de, Koning van Vrankryk. (3) Deze ftaatkun-
dige Vorft hadt na de doodt van Hertog Karel den
Stouten, des zelfs eenige Dochter en Erfgenaame
ten Huuwelyk gevraagt voor zynen Zoon Karel,
trachtende daar door alle haare landen en heerlyk-
,heden aan Vrankryk te brengen. Doch dit mis-
lukt zynde, hadt hy verfcheide haarer landen, ab
Bourgogne, Artoys, Henegouwen, en eenige Ste-
den in Picardien, ten deele door geweldt, ten dee->
k door verraadt, doen inneemen; zo dat de Aarts-
hertog Maximiliaan, even na het voltrokke Huwe-
lyk
(i) Geboren den 16. September 1^.61. Ziet Teflfemach.
Annal. Cliviae, p. 30?.
(ï) Te weten op Willemvan Mjtrcke, Heer van Arenberg,
xvelke gebannen zynde uit het Land van Luik, eenengrooten
haat opgevadt hadt tegensden Ziiïcho'pLode'iuy k van Bourbon,
en, onderfteunt zynde met eenig krygs-volk door Lodeiuyk
des elfden, hem opentlyk beoorloogde , en in het volgende
Jaar in hetlaatft van de maand Auguftus den gemeldenBiffchop
overvallen, gedoodt, en Luik vermeeftert heeft, zoals Ameh
gardus verhaald, apud IVÏartene t. iv. Veter. Script. & Mo-
rtum. p.Sij. en AdrianusdeVeteriBufcoRer.Leodienf. Ibid.
p. 1578.
(?) Dit getuigt niet alleen uitdrukkelyk Amelgardus, p. 8rr.
en Hi f. maar blykt.ook klaar uit den brief j door Maximt*
li'aari in het Jaar 1488. aan de Staten van Vlaanderen gefchre-
•ven, welker» ged«clte Pontanu» uitgegeven heeft Hiflor.
ric. p. «i.
- -*
.
-ocr page 571-
i48i. JAARBOEKEN. 545-
]yk met Vrouwe Maria, gënootzaakt was, ter her-
winning van de Janden, zo onrechtvaardig zyne
Gemalinne ontnomen, de wapenen tegens den Fran-
fchen Koning op te vatten. Om wiens macht te
verzwakken en te verdeelen deze liftige Koning
den Aarts-hertog overal vyanden heeft verwekt.
En alhoewel ik niet vindt dat de Utrechtfche een
verbondt met Lodewyk den elfden hebben aange^
gaan, zo is het evenwel zeker, dat zy zich ge-
vleidt hebben door zyne hulp in ftaat gefteldt te
zullen worden , om den BifTchop en den Aarts-
hertog te konnen wederftaan. Doch deze Koning,
welke in trouweloosheit boven alle Vorflen van
zynen tydt uitgeblonken heeft, zyne eige belan-
gens bevordert hebbende, heeft en den Hertog
van Cleef en de Luikenaars, en dienvolgens ook
de Utrechtfche verlaten, en in het einde van het
volgende Jaar zich verftaan met Maximiliaan, met
welken hy een Vredes - verbondt heeft aange-
gaan , by het welke hy belooft heeft noch dert
Hertog van Kleef, noch de Luikenaars te zullen
helpen, (i)
Op het einde van dit Jaar is 'er eene ordening
gemaakt omtrent het Scheepen en Oudermans
recht. (2)
(i) Ziet het 7<5 Artikel van die Vrede, te vinden in het Corp»
Diplomafi^ue , Torn. m. Part. a. p. io<5.
(t) Deze kan gelezen worden in h«t Utrechtfche
boek, III. Deel, bladz. 310.
EINDE DES DERDEN DEELS,

BLAD-
111. DEEL.
-ocr page 572-
BLADWYZER
Van zoodanige
PERSOONEN EN ZAAKEN,
Van welke in dit DERDE DEEL der Utrechtfche
Jaarboeken gewaagt word.
gefchillen tuflchen de U-
crechtfche met denBiflchop
neder te leggen, 396. fcha-
deloos geftelt, 397. komt te
Utrecht, 397. geen vriend
van Biflchop David, 398-
zyneverrichtingen, 408.
Aeibert Lambertsze, Ouder-
man, 73- 213.
-------Willemsze , Ouder-
man, 106.
St. dgnesK.loott.er, waartoe
thans gebruikt wordt, 130.
Alart Dyrckze, Ouderman ,
471-
Alcmair (Hendrik van) uit de
Stadt te bly ven , 184. weer
in te komen , 474.
Alendorp (Henrick van) Sche-
pen, 468. wykt uit de Stadt,
510-
---------(Martinus van) Vica-
rius S. Mariae, 326.
^//en(Henrik van)Raadt,i43-
Ouderman, 300.
Alfen (Jan van) in foldye van
"de Stadt Utrecht, 516,
Amenngen ( Aernt van) ge-
doodt, 534-
(Anthoni van) Ou-
A.
y^ (Adriaan van der) Ouder-
*" derman, 433.
— (Hendrik van der) Raadt,
2. 72. 104.143. Schepen,
au. 431-
Aa (Gysbert van der) in Col-
dye van de Stadt Utrecht,
516.
Aarmut van Gelre, door zy-
nen Zoon gevangen, en
ontflagen, 96. verpand zyn
Land, 97.
Abbenbroek (Geryt van) ge-
vangen, 526.
Abcoude betaaldt brand-fchat-
ting, 529-
Abcoude (Adriaan van) Ou-
derman , 432.
---------(Adriaan Jansze van)
Raadt,2. Ouderman, 128.
160.
•---------(Hendrik van) Ou-
derman , 47.106.144. wykt
uit utrecht, 510.
Abraham Dole Kerk vertim-
mert, 415.
Adolpb van Ge're wederfpan-
nig tegenszynen Vader,96.
gevangen, 97, 98.
Adriaan Ghysbertsze, Ouder-
man, 106.
Adricbem (Nicolaas van) Abt
van Egmont verzocht de
derman, 432.
(Dirk van)
afge-
zonde van den Biffchop aan
den Aarts-hertog Maximi-
liaan, 520.
Amt-
-ocr page 573-
BLADWYZER.
Amerongen ( Eerft van ) Sche-
pen, 45. Raadt. 143.
*—-------(Jacob van; Sche-
pen, I. 71- 12?.
•----------- (Jonge Jacob van)
Overfte Óudcrman , 105.
nigen met de Utrechtfche,
390.392,393-395-442-ne-
men het Huis terEem in t
577. verflagen door de Bis-
fchopfche, $ 18. krygen hul-
pe van Utrecht, 518, 527*
gaan een verdrag aan over
deverdingen, 528. nemen
op zekere voorwaarden
Jonkheer Engelbrecht van
Kleef aan, 535.
Amftel (Geryt van) de Stade
verboden, 98- weer in te
mogen komen, 170. Ouder-
man , 300. 470.
dmftelredam (Jacobus -ffimi-
lius de) VicariusS.Pieterj
326.
^«ge«tt(Aelbert van) Ouder-
man, 47. 106.
Anketieen betaalt brandfchat-
ting, 529.
4nkum ( Luytgen ) fn foldye
van de Stadt Utrecht, 516.
Anfter (Dirk Dirkze van den)
Ouderman, 433.
Anxfter (Jan van)Ouderman,
12 ~\
Arnbem (Wynant van) Dros-
faart te Hattem, gefchre-
ven door den Raadt van
Utrecht, 414.
Arkel (Jan van) BifTchops Pri-
vüegie, 344.
Analdus Gulden, hoe veel
waardig, 242.
Arnt Arntsze , Ouderman, 72.
-----Daemfe, Ouderman, 47.
----- Henricxze, Ouderman,
88. '28. i(5i. 432.
•— Lambertsze, Ouderman,
106.
— Willemsze, Ouderman,
106.
Auditora Rotae, 401.
470. Schepen, 142. zet zich
tegens den Borchgraaf,5o6.
afgezonden door den BiS'
fchop aan den Aarts-hertog
Maximiliaan, 520.
"-----------(Janvan) Schout,
gevangen van denBiflchop,
14. gepynigt, 17. gebracht
voor Hertog Karel, 24. on-
fchuldig verklaart, 25. weer
tot Schout geftelt, geftraft
door den Raadt, 140. komt
niet te recht, 428- afgezon-
den naar den Aarts-hertog
Maximiliaan, 519.
•----------- (Jan van) Eerft
zoon, Schepen ,2.
- • (Janvan)Jacobsze
Raadt, 46. verzet zich te-
gens den Borchgraaf, 500.
wykt uit de Staat, 509.
------------ (Thonys van)
Raadt,i43. Ouderman,212.
wykt uit de Stadt, 509.
Ameroyen (Walraven van) wil
de voogdye oefFenen over
de Kinderen van Reinier
van Bredcrode, 203, 204.
Amersfoordj'che toegedaan een
Markt van Hoorn-vee, 236.
hunne gebreken tegens de
Hollanders in te brengen,
267. nauw verbonden met
de Utrechtfche tegens den
Biffchop, 317. 321 , 322.
382, 383.499. verzochtaf-
gezanten te Goten ter dag-
vaard tezenden,37p. trach-
ten den Biflchop te veree
B.
Mm 2
-ocr page 574-
BLADWYZER.
Raadtsman van Biffchop
David, 458.
Beyers Gulden hoe veel waer-
dig, 242.
Bilt (Inwooners van de) onge-
houdenden klokken flag te
volgen, 185. 284- 3°2.
Bilt (Jan van der) Ouderman,
129. 301.
Biltze Steenflraat hoe te on-
derhouden, 40.
Biffcboppen mochten de in-
'komften tot hun onder-
houdt niet vervreemden ,
378.
Blocboven (Jan van) Schepen,
i. 71. Ouderman, 128.
Black (Dyrck) Raadt, 46.127.
299. Ouderman , 88.
----- (Mattheus) Ouderman,
73. Raadt, 105. 143. 212.
Bockenouwe (Henrik) Procu-
reur te Romen, gevolmacht
van de Utrechtfche, 373.
Boegart(Peter tot den) Ouder-
man, 160. 432.
Boembouwer, ook Boombouiver,
(Jan ) Ouderman , 73. 129.
Overfte Ouderman, 301. in
den ban gedaan, 350. ge-
zonden naar den dagvaard
te Coten, 379.
—-----------(Jonge Jan) Ou-
derman, 161- 471.
Bom (Henrik) Ouderman,47.
Boll (Jan) Raadt, 212.432.
-----(Lambert) Raadt, 299.
fioolztveert (Eerft van) in fol-
dye van de Stadt Utrecht,
516.
Bar van Amermgen (Dirck)
Schepen, 46. 86. 298. O-
verfte Ouderman, 129.161.
afgezet, 163. Ouderman,
471. wykt uitdeStadt,5oc-
.Bof
B.
"Daarn, eertydtseene Stadt,
154- verbraat, 533-
Back (Martinus) Procureur te
Keulen, 326.
Baern (Folker van) Ouder-
man , 129.
Banklok gemaakt, 16.
Bafinus (Thomas) door den
Paus verzocht de gefchillen
tuffchen de Utrechtfche
en den Bifichop te onder-
zoeken ,, verfchoont zich,
396.
Meer (Jacob die) Ouderman,
73- 106. 161.
Beerde (Steven van) Raadt,
127.
Eenop ook Bynop, ( Aelbert)
Raadt, 87. Ouderman, 144-
Ëmtbem ( Arnt van ) Ouder-
man, 4. 435.
-----------(Jan van) Ouderman,
lol. 301.
•----------( Macharys van) O-
verfte Ouderman, 47. Sche-
pen , 8ö. Ouderman , 144.
Bercbmaker (LoefF) Raadt,
299. 469. in foldye van de
Stadt, 516.
Bercbout; (Jan van) Raadt van
deSchive, 109.
Bergen (Johan Heer van)
brengt Reinier van Brede-
rode by Hertog Karel, 23.
Befteedtampt der Dienftboden,
129.
Beufecommer-Feer (de Buuren
by het) betaalen brandt-
fchatting, 529.
Eeuelant (Lambert) Ouder-
man, 47. 87.128.
Bntweirdg ( RolofF van )
-ocr page 575-
BLADWYZER.
Boucbout (Daniel van) aange-
flelt tot Maarfchalk van
het Overfticht, 490. hangt
den Biffchop aan, 511.
Bourbon ( Lodewyk van) Bis-
fchop te Luik vermoord,
544-
Braem (Dyrk) Raadt, 72.
-------(Peter) Ouderman, 48.
213-
-------(Werner)Schepen, i.
104. 159.298. 468. Borger-
meefter, 71. gezonden naar
den Aarts-hertog Maximi-
]iaan,23p. naar Wyk, 502.
530.
-------(Jonge Werner) Raadt,
43i-
Erakei (Goètfcalc van) Sche-
pen, 211.431.
Brandis (Tyimannus) Procu-
reur te Romen , bedient de
Utrechtfche, 373.
Brederode (Gysbert van) ge-
vangen , 9. naar Wyk ver-
voerd , n. verloft onder
harde voorwaarden, en zyn
overlyden, 26. 117.
•-----------(Jan baftard van)
n.
Bor van dmerongen (Jacob) de
Stadt verboden, 98. weer te
mogen komen, 176.
Borcb(_Mr. Jacob van der) Ou-
derman, 48. Raadt, 127.
160. 299.
-----(Jan van der) Ouderman,
48. Raadt, i2S.wykt uit de
Stadt, 510.
-----( Martyn Jacobsze van
der) Ouderman, 471.
Sorgers van Utrecht, waar te
recht te (laan, 78. tot 82.
151,152,153,154.I55. 244-
op te geven hunne klachten
tegens de Amptenaren des
Bifïchops, 167. doodflag
begaande niet lirafbaar aan
het leven, 129. verboden
op des Blffchops recht-dagh
te komen , 170. 347. geene
Raden van den Biffchopte
zyn , 384. by Stadtsbannier
gevvapent te komen, 507.
Eorr (Henrick) Ouderman ,
88. H4-
Borre (Arnt) Ouderman, 72.
----- (Henrick)Raadt, zii.
43'-
Sorjfelm (Wolphert van)
Stadthouder van Holland,
begunftigt de Hoekfche,
418.
Bofcb (Jan van den ) Krygs-
overfte van Biffchop Da-
vid, s 11.
- (Jodoca, Joefte, Jo-
hanna van) gevangen ge-
houden te Vianen, 204.
----------(Reinout van ) ge-
vangen te Wyk, 8- ook zyn
Baftaard-zoonen, n. te
Bosbuyfen (Jacob van) helpden Biffchop tegens de Amersfoordfche, 517. gevangen, 521.
Enter in houte vaten, hoe te
weegen, 91.
Bottelier (Johannes) bedient
de Utrechtfche als Procureijr te Romen, 370.
recht gefield, 18. gepynigt,
19. 20. ondervraagt door
de Raaden van Hertog Ka-
rel, 23. overgebracht naar
den Hertog, 24. vry en on-
fchuldig verklaard, 24. zyn
doot, 25. zyne Weduwe de
Stadt verboden, en moeje-
lykheit aangedaan wegens
Mm 3 de
-ocr page 576-
BLADWYZER.
de voogdye over haare Kin-
deren , 203,204,205. komt
weder in de Stade, 206.218.
uitfpraak over haargefchil
met den Heer van Broek-
huifen.aiS. en volg.
Brederode (Walraven van) ge-
vangen, n. ondervraagt,
16. gepynigt, 17. ontkomt
uit de gevangenis, 21.
•-----------• ( Walraven van )
Zoon van Reinout, gevan-
gen gehouden te Vianen,
204.
Kreukelen betaald brand-fchat-
ting, 529.
Eroskhuifen (Reinier van)
neemt Vianen in,203. houd
de Kinderen van Brederode
gevangen, 204. befchuldigt
valfchelyk de Vrouwe van
Brederode, 205. verblyft
het gefchil aan Zegs-lieden,
218. en volg- komt de uit-
fpraak niet naa, 230. neemt
Leyden in, 497. verlaat die
Stadt, 500. gebannen uit
Holland , 500.
Sroucbuyfen en van Weerden-
bercb (Aernt van) verleid
met Langerak, 139.
Brous (Beernt en Jan) wyken
uit Utrecht, 510.
Brovis Gerritsze wykt uit
Utrecht, 510.
.Br«y;j(Arentdie) Ouderman,
433-
iïuer (Willem) Notaris , 326.
Bueren (Wouter van) Ouder-
man , 300.
Hueren (eenig volk van) te
Utrecht gevangen en waar-
om, 307. en volg.
Sugel (Jan) infoldye van de
Stadt, §16,
Bufco (Livinus de) Procureur
te Romen, bedient de U-
trechtfche, 3 70.
Butendyck ( Jan ) Ouderman,
37. 72. 105. 143. 300.
Raadt, 469.
Butenmeefters-ampt, 516.
Buur-kerks uur-klok afgeno-
men, 96.
-Zfayj-(Pieter) wegens de Stadt
te handelen met den Bis-
fchop, 450.
C.
f^abelauwfcbe verjaagt uit
's Hage, 418- uit Leyden,
497. Ziet verder Hoekjebe.
Cameraars, jaarlyks eene tab-
baard gegeven, 162. drie
tezyn, 437-
Campen tracht den Biflchop
met d£ Staaten te verzoe-
nen* 176. zent afgezanten
op den dagvaard te Harder-
wyk,2tfi op den dagvaard
aan dePutkuip, 264. 267.
waarom te onvrede op U-
trecht, 317. tot 322.
Carwyn (Jan) Raadt van de
Schive, 109. uit de Stadt
te blyven, 184. weer in te
mogen komen, 474.
Cats (Jan) Kryqs-overfteon-
der de Hollanders, 517.
Catwyfe (Elyas van) Raadt, 2.
Claes Dirk Tymans zoons-
zoon, Raadt, 299.
----Egbertsze, Raadt. 46. 87.
-----Engbertsze, Ouderman,
432-
•— Folpartsze, Ouderman ,
144.
——Hugensze, Ouderman,
73.
Claef
-ocr page 577-
BLADWYZER.
Claes Jan Pouwels zoons zoon
Ouderman, 41.213.
-----Jansze, Raadt, 104.142.
211.
-----Jansze, Ouderman , 106.
-----Lambertsze, Ouderman,
299. Borgermeefter, 468.
-— Pouwelsze, Ouderman,
88-433-
-----Symonsze, Ouderman,
106. 433.
Clerck (Philips de) Raadt des
Biffchops , gevonnift en
weer herfteld, 458. afge-
zonden naar den Aarts-her.
tog Maximiliaan, 519.
Cleyenbercb (Ghysbert van)
Raadt, 299.
Cioyting, ook Cluting (Tyman)
Raadt, 72.104.
Cluting (Willem) Raadt, 21 r.
Ouderman, 432.
ConcordatanationisGermanicae,
48.
Coning (Jan die) Schepen, 46.
104. 142.431. Borgermee-
tter, 211. 431. gezonden
naarden BifTchop, 167.248.
naar den Aarts hertog Ma-
ximiliaan , 239. naar den
dag-vaard te Harderwyk,
261. te Hezen,43<5. te Ooft •
broek, 457. naar Wyk.soa.
Zegs-man over het gefchil
tuiïchen de Vrouw vanBre-
derode en Reinier van
Broekhuifen, 218. in den
ban gedaan, 337. tracht de
gemeente met den Borch-
graaf te bevredigen , 506.
gezonden ter hulpe aan de
Amersfoordfche, 518.
•------( Jan die) Jans zoon ,
Schepen, 45. Raadt, 104.
Cornelis Atlbcrt Scaden zoon,
Mm
Ouderman,3. 73.344.212.
Cornelis Aelbertsze, Ouder-
man, 3. 73. 105. 143. 212.
432-
Cortryk betaald brand-fchat-
ting, 529.
Coten betaald brand-fchatting,
529-
Covelfcbotm (Elyas) Notaris,
326.
Croefing (Cornelis) gevangen,
526.
Crom (Jan) Raadt, 127.469.
Ouderman, 300.
Cnnen-dukaten hoe veel waar-
dig, 241.
D.
T\ag.vaarden gehouden met
den Biffchop en de Staa-
ten, 316.
Dapper (Jan) in foldye van de
Stadt, 516.
D&vidvanBorgor.je, Biffchop,
neemt de Heeren van Bre-
derode gevangen, n. be-
fchuldigt hen valfchelyk.
13. tracht hunne vrienden,
ook in zyne macht te kry-
gen, 14. zyne Raads-man-
nen, 15. rechts-pleging te-
gens de gevangens, 16. en
volg. zyn gezag in de Stadt,
531 54- 99- nö. 129. 144,
I4S, 146. vermindert na de
dood van Hertog Karel,
162. verandert de rechts-
pleging, 109. zyn toeleg
om deStadtkleyn te maken,
109. verzocht in Utrecht
te komen, komt niet, 163,
164. gefchreven over het
veranderen van de Regee-
ring en het eeden der Sche-
4 penen,
-ocr page 578-
BLADWYZER.
tracht hen delevensmidde;
len te beneemen , 513. ver-
bittert op de Amersfoord-
fche, 517. overwind hen,
517. zend gezanten naar
den Aarts hertog Maximi-
liaan, en hunne verrichtin-
gen , 519,520. antwoord
op de eifchen def Utrecht-
fche, 530.
Davids fcbild hoe veel waer-
dig, 241.
Dedel (Goden) Raadt,46.105.
142.
---- (Jan) wykt uit Utrecht,
510.
Deel, ook Dedel (Tyman)
Raadt, 72.105. Ouderman,
169. wykt uit Utrecht, 510.
Del ( Gerrit van der ^ gevan-
gen, 526.
Denemerken betaald brand-
fchatting, 529.
Dentelinck (Jan) Raadt van de
Schive, 109.
Deurwaarders, hoe hunne be-
diening waar tenemen,66.
Deventer tracht den Biffchop
niet de Staaten van het Ne-
der-fticht te vereenigen,
176. 360. zend afgezanten
op den dagvaard te Harder-
wyk, 261. opdePut-kuip,
264.267. te Utrecht, 321,
Diemen betaald brand-lchat-
ting, 529.
Dingenden (Jan van) aanbevo-
len het proces van de Stadt
Utrecht, 362.
Dobbe (Hermei) info!dyevan
de Stadt, 516.
Does (Foeye van der) gevan-
gen, 526.
Dom Kerke verbeetert, 414.
Domborcb (Niclaes Andriesze
penen, 169,170,171,172,
173,174. fluiteen verdrag
met de Staaten, 177. en
volg. komtte Utrecht, 187.
verzocht zekeren Priefter
te recht te (tellen, 234. vol-
doed niet aan zyn verbond,
247,248. gefchreven over
het wangedrag van Dirk
van Huesden, 288. en volg.
oneens met de Staaten, 316.
322. met de Stadt over Dirk
van Huesden, en procedu-
ren daar over , 323. doed
de Overften en den Raadt
in den ban , 324. gedingen
daarover,325.en volg-399.
heeft Stadts privilegiën ge-
coniïrmeert by zyne in-
komft,34S- geefteenigge-
noegenaan deStaaten,378.
vergeefs verzocht te ver
zoenen met de Stadt. 381.
383. 350. 393. gedagvaard
door den Abt van Egmon d,
397-verbieddeStichtenaars
zich te bemoeijen met de
Hollandfche oneenighe.
den, en verzoekt dnt de
Stadt het zelve verbodt aan
haare borgers doe, 418.
kreunt zich niet aan de
uitfpraak van den Egmon-
der Abt, 437. zyne bezwa-
ren tegens de Stadt, 459.
draalt om op te volgen het
voorfchrift van den Paus,
471. verzoent zich met de
Staaten en de Stadt, 475^
en volg. doch geveinsde-
lyk , 489. vyand van den
Borch-graaf, 504. doet de
Utrechtfche weer den oor-
'°g aan, 511. eift de Stadt
te vergeefs op, 512, 513.
-ocr page 579-
B L A D W Y Z E R.
de) voorrechten bevefricht,
239-
Dwersdyk betaald brandfchat-
ting, 529.
DyepenbroickQm van) Ouder-
man, 469.
DyrckAerntsze, Ouderman,
47, 128.
-—- Claesze , Ouderman ,
469.
------Dyrkxze, Ouderman,
3,73. 144. 300. Raadt, 211.
431-
------Eelgysze, Raadt. 431.
------Gelysze , Ouderman ,
144- 2I3-
------Gerbrantsze , Ouder-
man, 47.
------Hubertfze, Ouderman,
88. 213. gedoodt, 534-
------Hubertsze in foldye der
Stadt Utrecht, 516.
------Mourysze, Ouderman,
87-
------Willem Huberts zoons
zoon , Raadt, 432.
------Willem Tylmans zoons
zoon, Ouderman, 88.
E.
~pck (BartelmcuF.van) Ou-
derman v 433.
Eem (Gheryt wt den) ge-
doodt , 504.
Eem ( Huis ter) ingenomen,
Si?-
Eemskerk (Geryt van) Raadt,
469-
Egbert Rutgertsze, Raadt,46.
87- 469. Ouderman, 144.
203.
Egmont (Frederik van) ver-
zoent met de Stadt Utrecht,
28. doet Utrecht den oor-,
log aan, 512.
m s Ep
van) Notaris, 326. gevol-
macht van de Stadttegens
den Bifïchop, 331.334.376.
446.453-
Dongelen (Herman van) in
foldye van de Stadt, 516.
£>öorraV(Wynant van) gezon-
den naar den dagvaard te
Harderwyk, 26r.
Dorp (Jan van) gevangen,526".
Dorjlen (Claes van) in foldye
van de Stadt, 516.
Doye(Geryt) Ouderman, 470.
Drakenborcb (Kerft van) Sche-
pen, 45.86. Borgermeefter,
120. 431. zeit het Raadt-
fchap van den Biffchop op,
385. Zegsman tulTchen de
Vrouw van Brederode en
Reinier van Broekhuifen,
218. wegens de Ridder-
fchap afgezonden aan den
BifTchop,248 gezonden op
den dagvaard te Ooübroek,
457. wykt uit de Stadt,
509-
-------------(Frederik van)
Schepen, 2. Raadt, 105.
1-------------(Jan van) Zegs-
man tuflchen de Vrouw
van Brederode en Reinier
van Broekhuifen , 218. we-
gens de Geeftelykheit afge-
zonden aan den Biffchop,
248- op den dagvaard te
Harderwyk, 261.
Draperyen, ziet Lakendrape-
ryen.
Driebergen(]acob van) gezon-
den naar den dagvaard te
Harderwyk, 261.
Dugofpre (Boudewyn) Pleit-
beforger te Mechelen , be-
diend de Stadt. 134.
Duitfcbt Ordre (Riddert van
M
-ocr page 580-
BLADWYZER.
Egmint ( Jan van ) tracht te
vergeefs Hoorn in te ne-
men , 306, 307. koopt Pur-
merent , 500.
--------(Willem van) wil
Voogd zyn over de Kinde-
ren van Adolph van Gelre,
260.
Elyas Ryqwynsze, Raadt, 46.
Emmenejje ingenomen en ver-
brand, 533.
Emont Ghysbertsze, Ouder-
man , 144- 433-
Endoven (Jan Willemsze van)
Ouderman, 47.
Erfrentenhoe af te koopen,5.
Eugubio (Antonius en Petrus
de) Procureurs te Romen,
bedienen de Utrechtfche,
373- 4éi.
Everdingen (Beernt van) de
Stadt verboden, 98. her-
field en Raadt, 160. 176.
299. Borgermeefter, 469.
afgezonden naar den Aarts-
hertog Maximiliaan, 519.
Evert Ghysbertsze , Ouder-
man, 129. 161.
Evoout Rutgersze, Raadt, 469.
Exue (recht van) te Utrecht
niet in gebruik, 122. 123.
421.
Eyll (Vincentius de) gevol-
machticht van de Utrecht-
fche te Romen, 373-
F.
ffilips Beerentsze, Ouder-
man, 73.
Fhryt Ghysbertsze, Raadt,
87. Ouderman, 128.300.
.FeitenJansze, Raadt,2.143.
469.
Ftreefl (Herpert van) gevan-
gen, 526.
Foyck (Cornelis) Ouderman,
73. 106. 144.433- Overfte
Ouderman, 213. inden ban
gedaan, 337.
Fgyc (Hughe) Raadt, 2.105.
212. Ouderman, 73. 433.
-----(Jan) Ouderman, 72,105.
212. Raadt, 142.431.
— ( Lambert) wykt uit
Utrecht, 510.
-----(Willem/ Raadt, 46- O-
verfte Ouderman, 88.
G.
Qqftbuizen of erven de goe-
deren der afgeflorve-
ne, 6.
Geejielykm mogen geene goe-
deren erven, 52. gefchiedt
inbreuk in hunne rechten
doorBiflchop David, 167.
hangen de Stadt aan tegens
den BifTchop, 363.407. een
fchadeloos-brief gegeven ,
364. trachten den Biflchop
met de Stadt te verzoenen,
376-
----------— (voor) te houden
de Penitenten van S.Fran-
ciscus Ordre, 71.
Gclderfcbe, verboden te U-
trecht te komen , 96. on-
eenig, 460. geven bekom-
mering in het Sticht, 260,
261. 301. rechten verwoe-
ftingen aan in Holland,4i7.
Gelds waarde, 241.
Geleyde hoe verleend, 282.
Gent (Dirk van) Raadt van de
Schive, 100. 109.
Gerit Cornelisze gevangen,
526.
-— Hughensze.Ouderman,
47- 87.
Gerit
-ocr page 581-
BLADWYZER.
derman, 47.
Gbysbert Henriksze, Raadt,
46. 87. 142. 431. Ouder-
man, 300.
—-------Poniïaensze, Ouder-
man, 3. 106. 212. Raadt,
I43-43I-
----------Rutgersze, Ouder-
man, 128.161.
----------Thomas Rutgersze,
Raadt, 159.
---------Thomasze.Schepen-
klerk verlyft zyn ampt op
zynen zoon, 282. zeit den
Biffchop den eedt op , 385.
---------Woutersze, Ouder-
man, 212.
Gilden hoe veel te waken,215.
Gocb Pleitbezorger te Keulen,
de Stadt te bedienen tegens
den Biffchop, 326.333-
Godert Peter Faeflen zoon,
Ouderman, 3.
------Petersze, Raadt, 2.72.
105. 211.
Goes (Rolof) Ouderman, 88.
213.
Goud hoe te bewerken, 63,64.
Goyert Henriksze,Ouderman,
470.
Grave (Aernt de) wykt uit de
Stadt, 510.
Grawert (Beernt) Schepen,
45.86. Ouderman, 144.
Groenenbercb (Egbert van )
Schepen, 299.468.
•-------------iGeryt van) Ou-
derman, 432.
Groenevelt (Beernt van) Sche-
pen , 299. Raadt, 469.
---------(Filips van)Raadt,2.
•---------(Jan van) Ouderman,
169.
Groningen tracht den Biffchop
met de Staaten te verzoe-
nen.
Gerit Jan Dyrkx zoons zoon,
Ouderman, 161. 433.
----- Jansze, Ouderman, 87.
wykt uit de Stadt, 510.
---- Petersze , Ouderman,
160.
----- Viftoersze, Ouderman,
470.
•---- Woutersze , Raadt, 72.
160. Ouderman, 106.
Gerona (Johannes) Procureur
te Romen, bediend de U-
trechtiche, 373. 379.
Gevangenen (tot de) geenen
toegang te hebben, 188.
Gewichten bepaald, 89. 90.
Geyn (het) vervallen, 439.
Gheer (Adriaanvan) Ouder-
inan,47i.
------(Jacob van)Raadt, 2.
Ouderman, io<5. 144.
------(Jacob Jacobsze van)
Raadt, 72. Ouderman,3OO.
470.
Gheldolf Geritsze, Ouder-
man, 73.144-212.432.
Client (Henrik van) Borger-
meefter,46. Schepen, 86.
159.298. 468. afgezet, 168.
wykt uit de Stadt, 509.
Ghefteren (Claesvan) Ouder-
man, 128.
Gbye, Biffchops privilegie ,
343-
Gbysbert Bartensze, Ouder-
man, 160.
---------Bartoutsze, Ouder-
man, 47- 87- 432-
•---------Brantsze , Ouder-
man, 48. 73- 88. 433-
-----:— Claasze, Raadt, 104.
Ouderman , 161. 300.470.
---------• Gelysze in foldye
van de Stadt, 516.
•--------- Godevasrtsze, Ou-

-ocr page 582-
BLADWYZER.
Herman van Heffen tot Land-
voogdt van Keulen aange-
nomen ,115.
--------Wyckmansze, Raadt,
46.
Hermeien ( het Huis te) inge-
nomen, 514.
Heffel ( Claes van) in foldye
van de Stadt, 516.
Heyde (Adriaen Ghysbertsze
van) Ouderman , 300.
Heykeren (Jorden van) in
foldye van de Stadt, 516.
Heyligen lande (Arnt Willems-
ze van den) Raadt, 72.
Schepen, 127. Ouderman,
213.
Heynricus (Arnoldus) Deken
van Xanten, 361.
Hilvsrfem betaald brandfchat-
ting, 529.
Hoekfcbs en Cabeljauwfcbe on-
eenigheden, 417,418.497-
498.
- gebruiken den raadt
van Jan van Montfoort,
418.
Hoet (Ghysbert) Raadt,2,i27.
160.249. 469-
Hof-goederen door den Bis-
fchqp niet te misbruiken,
373;
Holland (in) verwoeftingen
aangerecht, 417.
Hollanders vorderen den Tol
te Weefp, 100. hunne ver-
fchillen methetStichtafte
doen, 263. en volg. doen
de Stadt Utrecht den oor-
log aan, 515. trekken te-
gens de Utrechtfche te
veld, 524. overwonnen,
525,526. nemen wrake,532.
nemen in Emmenefle.Baarn
enSoeft, 533. vcrflaan de
Utrechtfche, 533.
Honden niet te houden, 202.
Hooge-Scboole op te rechten, 5.
Horjl (Arnt van der) Raadt,
46.127. Ouderman, 87.
•----( Dirk van der) Land-
droft, 414.
----(Simon van der) Procu-
cureur te Keulen, 326.
Houdaen (Johannes van) ge-
volmachtigde van de Stadt
om den BifTchop te verzoe-
nen, 450.
Houten (Jan van) Ouderman,
88.
Hove (Adam van) wykt uit de
Stadt, 510.
---- ( Arnt van) Ouderman,
3. 212. 470. Overfte Ou-
derman, 73. Raadt, 105.
Schepen, 142.
Hiibert Coenraetsze, Raadt,
104- Ouderman, 300.
--------Jacobsze, Schepen, 86.
-------Jansze, Ouderman, 3.
212.
Ht<wden (Dirk van) Priefter,
recht een Capel op in de
Weerd, en moeyelykheit
daar over,289,290. en volg.
323. in de Stadt te mogen
komen , 445. noit geban-
nen, 447-
•---------(Henrik van) Raadt,
160.
------—fjan van) Raadt, 2,
Hugbe Jansze, Ouderman,
470.
Huwlyltfebe voorwaarden aan
te brengen, 108.
J.
7ncob
Claesze, Raadt, 46.
uderman, 88.
-ocr page 583-
BLADWYZËR,
Jacob Egbertsze, Raadt, 87.
------Ghelysze, Ouderman,
lol.
i------Ghery tsze, Raadt ,127.
160. 468.
••- Henriksze, Ouderman,
73. 213. 432. Raadt, 105.
143-
------Jacob Willems zoons
zoon, Ouderman, 471.
------Jacobsze , Ouderman ,
47. 432. Raadt, 87. 212.
Schepen, 142. afgezonden
naar den Biflchop, 167.379.
naar den Aarts-hertog
Maximiliaan, 239.
t------JanWegensze, Ouder-
man , 433-
------Jansze.Raadt, 105. Ou-
derman, 432.471. x
------Reyersze, Ouderman,
300.
------Willemsze,Raadt,io5.
Ouderman, 144.
S. Jacobs Kerk (in de) hoe de
Aalmoefen vergadert wier-
den, 4.
Jan Arntsze, Ouderman, 73-
128. 212. gevangen, 526.
-----Berentsze, Ouderman,
4?o.
-----Claisze, Ouderman.soo.
---- Dyrksze, Ouderman,47.
-----Egbertsze, Ouderman,
3.106.161.300.
—- Egbertsze die Verwer,
Ouderman, 161.
—— Ghysbertsze, Raadt, 46.
127. 160. 299. 469.
•— Herbortsze, Oudennan,
iffi.
•— Jacob Peters zoons zoon,
Raadt, 46. Ouderman, 88.
128.
— Joeften,Onderman,73.
106.
Jan Kortgensze , Raadt, 2.
143- Ouderman, 73. 106.
213-
-----Lourensze,Ouderman,3.
----- Ludolfsze, Raadt, 87.
Ouderman ,213.
-----Luytgensze,Raadt, 47.
128.
----- Nuwe zoon , in foldye
van deStadt, 516.
----- Peter Huberts zoons
zoon, Ouderman, 129.
----- Petersze, Ouderman, 3.
73. 129. 213. Raadt, 87.
469. dootgeflagen, 504.
---- Pontiaansze.Oudcrman,
48.88.129. Raadt,299469.
----- Reyersze, Ouderman, 3.
Raadt, 299.
-----Thomasze, Raadt, 72.
Ouderman, 128.
---- Tymansze, Raadt, air.
---- Wernartsze, Ouderman,
48.106.144- 2I3-
---- Zegersze Klerk, 326.
S. Jan (gefchillen tuflohen
den Prooft en hetCapittel
van) vereffent, 126.139.
Joeft Dyrcxze, Raadt, 143.
211.431.
(Evert die) Raadt, 142.
(Jan Edinoxzoon die)
Ouderman, 470.
•------(Wouter die) Ouder-
man, 4.106.161.167. wykt
uitdeStadt, 510.
Jubel jaar gehouden, 188.
jutfaas (Florys van) Raadt,
2. 87.
—-------(Loef vanï Schepen,
2.468. Raadt, J<5o. wykt
uit de Stadt, 509.
--------"(te) een brug geleit,
.*•
-ocr page 584-
BLADWYZER.
Knyff (Gerit de Jonge) Sche-
pen,2. io4.Borgermeefler,
72.
-------(Jan) wegens de Geefte-
lykheit afgezonden naar
den Aarts-hertog Maximi-
liaan, 519.
-------(Jan) Schepen, 45.86.
431. Eorgermeefler, 127.
afgezet, 169. wykt uit de
Stadt, 510.
-------(Jonge Jan) Ouderman,
143-
Koerntgen (Henrik) Ouder-
man, 144-
Koevoet (Mattheus) Raadt,
160. 299. Overfte Ouder-
man, 470.
Koolmaat hoe te bedienen,
262.
Korftgen Ghysbertsze, Ouder-
man, 144.
.Kraan (Geryt die) Ouderman,
88. 433- Raadt, 143. 212.
469-
•------(Ghysbert die) Raadt,
105. Schepen, 142.
——(Mattheus de)gedoodt,
534-
-------(Roelof die) Raadt, 2.
Kreyck (Gheryt) Ouderman,
88.
Kroick (Herman ) Raadt, 2.
143. Ouderman, 73. 300.
470.
'------(Jonge Herman) Raadt,
431-
Krom (Jan) Raadt, 87-
Kruis-Gaflbuis, dooden te be-
graven , en wanneer ge-
Richt, 192. hoe de Gods-
dienft daar teoeffenen, 195.
Capel en Autaaren in ge-
wyet, 198.
Kaper Krygs - overfte onder
Bis-
JTare/ de Stoute verkrygt
•"• Gelderland, 97, 98, 99.
tracht den titel van Koning
te krygen, 99. fteld in het
Parlement te Mechelen,
107. belegert Nuys, 115.
overleden, 162.
Katgen (Hcnrik) Klerk, 326.
5. Katryne Gafthuis, wie daar
in gebracht en hoe beftierd,
274.oneenigheden tuffchen
de Conventualen, 275.
Katryne Poort bewaar-plaats
van Stadts brieven, 77.
Kerk (Dirk en Willem van
der) wyken uit de Stadt,
510.
Kerken en Kerkbeven vryplaat-
zen, 38.
Kerfpd-kerken (in de) hoe te
luiden over de dooden, 64.
Keuknaars geenen byftand te
doen, 116.
Keulens Gerechts-hof, waar
haar zit-plaats, 358.
Keyfer (Frederik) Klerk, 326.
Keyferryk gekocht voor de
Stadt, 96.
Kleef (Jonkheer Engelbrecht
van; komt te Utrecht ,534.
op welke voorwaarden
ontfangen, 535 , waarom
aangenomen is, 544,
Klokkejlagers aangefteld ,441.
Knoip (Efter) wykt uit de
Stadt, 509.
•------(Henrik ) Overfte Ou-
derman, 47. Schepen, 86.
127. 159. afgezet, 169.
------(Jan) Raadt, 143.
Knyff ( Gerit) Borgermee-
fter, i.
-ocr page 585-
BLADWYZER.
BiflchopDavid, 511.
Kuylenborcb (Gerard tot) on-
vreede op deUtrechtfche,
206, 207, 208.
Kyenboom (Claes Dyrksze van
den) Ouderman, 162.
L.
J" aar (Jacob van der) Raadt,
*•* 43i-
Lakendraperyen opgerecht, 83.
begunüichc, 95. ordonnan-
tie op dezelve, no.
Lakenen waar verkocht, in.
Lalain C De) Stadhouder van
Holland trekt tegens de
Utrechtfcheteveldt, 523,
524. verflaagen, 525.
Langerack ( Ghysbert van)
wykt uit de Stadt, 510.
Lange vliet niet te ichouwen
door den Maarfchalk, lor.
Ltntscroen (Adriaan van)
Schepen, 104. 142.
—------- (Jan van) Raadt,
47.87.299. Ouderman,128.
Borgermeefter, 159- 468.
Segsman tuflcben de Vrou-
we van Brederode en Rei-
nier van Broekhuifen, 218-
toegedaan de Gelderfche te
bezetten, 301. in den ban
gedaan, 337-
Lauiven Dirkszein foldye van
de Stadt, 516.
Lammis (Melaefs van) uit de
Stadt te blyven, 184.
Lederdam (Jan Peterszevan)
Ouderman, 213.
Leegs Knapen hoe hunnen
dienft waar te nemen , 209.
Leengoederen hoe te erven ,
280.
Leerbroek betaalt brand-icbat-
529.
Leerdam ingenomen door de
Gelderfchen, 417.
Legbe (Henrick Petersze die)
Ouderman, 470.
Leiden ingenomen door de
Hoekfche, 496.
Lent (Jan van) Ouderman, 88-
128. i6l.
Lewe hoe veel waerdig, 241.
Leinen (Janvan) Ouderman,
72. 128.
Lewenbercb (Henrikvan)Ou-
derman, 4. Schepen, 71.
142.211. wykt uit deStadt,
510.
Licbtenbercb (Braem van)
Raadt, 127.
"--------------(Eerft van) Sche-
pen, 142. 211. 431. wykt
uit Utrecht, 509.
----- (Jan van) Sche-
pen, 299.
Limborcb (Cruys van) in fol-
dye van de Stadt, 516.
Linteloo (Adam van) gefchre-
ven door den Raadt van
Utrecht, 415.
Locborft een aanzienlyk Ge-
flacht van het Sticht, 32.
--------( Gerrit van) gefchiet
indracht in zyne heerlyk-
heit van Slydrecht, 32.
--------(Ghysbert van) 232.
verzocht te Romen de zaa-
ken van de Utrechtfchete
bevorderen, 438.
----- (Herman van) Deken
van Oudtmunfter, verzocht
Stadts zaken te Romen te
bevorderen, 438.
-------(Jan van) Ouderman,
3- i<Ji.
--------(Willem van) Sche-
pen, 71. 169. 298- 46?-
Over-
-ocr page 586-
B L A D W Y Z E R.
Overfte Ouderman, 128
I6o. afgezet, 169. fieldt
zich tegens den Borch-
graaf, 506.
Lodewyk de elfde , Koning van
Vrankryk, ftaatkiltidig,544.
trouwloos, 545.
Loenen (Henrik vaii) Raadt, 2.
Ouderman, 73. ibö". 144.
213.432.
•--------CJan van) Ouderman,
4. 471.
--------( Tyman van ) Klerk,
326.
Loenrefloot betaald brand-
fchatting, 529.
------------( Daniel van) klaagt
over indracht in zyne heer-
lykheit Papencop, 14.2.
Loosdrecbt betaald brandfchat-
ting, 529.
Loot zilver (de waarde van
een) 438.
Lopik betaald brandfchatting,
529.
Lovatis(DomiT\{cus delgevol-
machticht van de Utrecht-
fche te Romen ,'373.
Luvenes ( Mr. Nyclaes van )
weer in de Stadt te mogen
komen, 474.
M.
TMaaltydt door de Stadt ge-
geven, 267.
Maarfcbalken doen indracht in
Stadts rechten, 151. 251,
252, 253.260. hunne mis-
handelingen, 462. 465.
St. Maartens Gafthuis een Ca-
pe!, 291.
Maern (Arnt van der) Ouder-
man, 128. Raadt, 299, wyfct
uit de Stadt, 510.
Maech (Peter) Oudermati, 3.
44.213.470.
Maes Willemsze, Ouderman,
105. wykt uit deStadt,5io.
Makelaar op het Zout aange-
itelt, 172.
Malfen (Pouwels van) Sche-
pen, 46.127. Overfte Ou-
derman , 88. wykt uit de
Stadt, 510.
Man (Henrik de ) in foldye
van de Stadt, 516.
Marke (Willem van) vermee-
itert Luik, 544.
S. Marie Capittels goedereri
bezwaard in Gelderland,
416.
Marsluiden den Plompen-
toorn te onderhouden, 28-
M af eb (Jan van) Ouderman,
48- 88- Raadt, 127. 160.
Overlte Ouderman, 301. in
den ban gedaan, 350. ge-
zonden op den daghvaard te
Ooftbroek, 457.
Matbys Lambertsze, Ouder-
man , 88.
Maximiliaan Aarts-hertog van
Ooftenryk, komt in Hol-
land, 239. befchuldicht de
Utrechtfche van wan-gc-
drag,26?. komt weer in
Holland, en waarom, 437^
441. geeft bekommering
aan R henen , 449,45°. ver-
üoort op de Utrechtfche,
471. verftoort op de Hoek-
fche, 498. zyne verrichtin-
gen in Holland, 499,500.
üyn eifch van de Utrecht-
fche, 501. bewillichtinhet
ontzeggen van Utrecht,
505. keert naar Braband j
515. op welke voonvaar-
den zich met Utrecht wil
N n ver*
-ocr page 587-
BLADWYZER.
verzoenen, 521. oorlogt
met Vrankryk, 544.
Meerko (Ghysbert/ Notaris,
326. gezonden naer Keu-
len, 346. in Stadts dienft
gebruikt, 446. 453-
Meerten (Eerlt van) afgezon-
den van den Biiïchop naar
Utrecht, 531,
Mekeren (Jan) klaagt aan den
Eiffchop over de Stadt
Utrecht, 323. weer in de
Stadt te mogen komen,
445- 459-
Melling (Lambert) Overfte te
Yflelftein, 526.
Merten Jacobsze wykt uit de
Stadt, 510.
Merwyk (Henrik) in foldye
van de Stadt, 51(1.
Meyns Rotarsze, Ouderman, 3.
Middachten (Jan van) Opper-
bevelhebber te Montfoort,
515. gevangen, 517.
Milet (Jan) Raadt van de Schi-
ve, iop. uit de Stadt te bly-
ven, 184.
Min (de nieuwe) teleydenin
Stadts gracht, 409.
Mitibes (Gerwinus) Procureur
te Romen, gevolmachticht
van deUtrechtfche, 373.
Molenair ( Steffen ) in foldye
van de Stadt, 516.
Molendino (Thimannus de)
Prielter, 327.
Mmafterio (Bernardus de)
Klerk, 326.
Mant (Gheryt)Raadt, 432.
-------(Jan) Ouderman, 73.
106.
Montade, 39.
Montfoort (Jan Borchgrave
van' Leenman van den Bis-
fchop, 126. Segsinan tus-
fchen de Vrouxv van Bre-
derode en Reinier van
Broekhuifen, 218. wordt
niet erkent voor een Hol-
landfchEdelman, 201. tot
Hooftman en Capitein te
Utrecht aangenomen, 23 r.
Stadts voorfpraak by den
Aarts-hertog Maximiliaan,
239. waarfchouwt de U-
trechtfchen, 240. verzocht
te Utrecht te komen, 278.
436, 437- 443- helpt de
Hoekfche in Holland, 418,
419. gebannen uit Holland
met verbeurte zyner goe-
deren , 420. 500. verzocht
niet te Wyk te komen, 467.
niet te vrede over het be-
fluit van den Raadt te U-
trecht, 503. gehaat van den
Biffchop, 504,505. wapent
zich tegens de gemeente te
Utrecht, 506. houdt de
Stadt in, en verjaagt zyne
tegenpartye, 507. groote
vyand van den Biffchop,
523. trekt de Hollandfche
tegen, 525. hoe veel van
de gevangens hadt, 527.
Montfoort (Willem van)Segs-
man tuflchen de Vrouw
van Brederode en Reinier
van Broekhuifen, 218.
•----------- ( Zweder van ) toe-
geftaan de Gelderfche te
bezetten , 301. in foldye
van de Stadt, 516.525.
Montwyck (Dytk van) Ouder-
man, 73.129.161. 471.
Mulart (Gerrit) Maarfchalk,
doet indracht in Stadts
rechten, 80. 82, 83. 103.
Mynden (het Gerecht van)
betaald brandfchatting,529-
N.
-ocr page 588-
BLADWYZER.
gezonden op den dagvaard
te Ooflbroek, 457. wykt
uit de Stadt, 509.
Nyewaal (Baltafar) wykt uit
de Stadt, 510.
Nys(Johannes) Prooft van S.
Jan, gevolmachticht door
de Utrechtfche te Romen,
461.
O.
(~)dyk betaald brand-fchat-
ting, 529.
Oerd (Elias van) wykt uit de
Stadt, 510.
Olb (Johannes de) Meefter
van de Duitfche Orde, 275.
Olborgen ( Bertram van) ge-
fchreven over het bezwaa-
ren der Thienden van S.
Marie, 416.
Oorvedes brief, 313,314.
Oproer te Utrecht, 506. en
volg.
Orzoy ^Bernard de) Procureur
te Keulen, 320.
Oude gracht verdiept, 57. hoe
en door wie, 58,59. keure
op dezelve , 60,61.
Ouderkerk betaald brandfchat-
ting, 529.
Oudermans recht ( Ordonnan-
tie op het) 545-
Oudewater (Herman van) Ou-
derman , 3.
---------- (Pieter Hermansze)
Vicarius van S. Jan, 32^-
Outbuyfen betaald brandichat-
ting, 529.
Overmeer betaald brand-fchat-
ting, 529-
Overften eene tabbaard gege-
ven , 162. zilvere covels te
dragen, 162. in den ban ge-
daan. Ziet David , niet
meerder acht jaaren te
n 2 wach-
N.
'Maarden ingenomen ,531.
532.
Nacbtwaak in de Voor-fteden
opgerecht, 166.
Neet (Dirk van) Krygs-over-
(le van Biffchop David,si r.
Nes (Henrik van) Ouderman,
105. 160.300.470.
Nicbtevecbt betaald brand-
fchatting, 529.
Nieuwe Gracht verdiept, 74.
Nillis ( Johannes) Procureur
te Romen dient deütrecht-
fche, 370.
Noerde(Elyzs van)Ouderman,
144-
Noorde (Claes van) gezonden
op den daghvaard te Har-
derwyk, 261.
Woordeloos betaald brandfchat-
ting, 529-
Nuys ( Oeter van) in foldye
van deStadt, 516.
Nyenrode (het huis van) inge-
nomen door de Utrecht-
fchen, 514-
---------(Ghysbert van) wykt
uit de Stadt, 509.
Nyevttlt (Bartelmeus vati) Ou -
derman, 4. Raadt, 72.
•---------(Henrik van) Ouder-
man ,48- Raadt, 87. Sche-
pen, 127. 159. helptLey-
den innemen, 497. geban-
nen uit Holland , 500. helpt
den Borchgraaf tegens de
gemeente, 506 507.
•---------(JacobHenrikzevan)
baftart, Raadt, 469.
---------(Roelof van1 Borger-
meefter, 159.468. Schepen,
?.9Ü. in den ban gedaan,337-
N
-ocr page 589-
B L A D W Y Z E R.
wachten eerweerOverften
konnen worden , 430.
Overwelfd (Claesvan) infol-
dyevan de Sta'dt, 516.
Overytfetfcbe Steden trachten
den Billchop met de Stadt
Utrecht te bevreedigen,
171. 5r3-Si9.
Oy (Harbern van ) Dronaart
te Buuren gefchreven over
zekere gevangens, 311.
P.
Jlallaes (Florys van) Ouder-
man , 161. Overfte Ou-
derman, 161. gezonden naar
den Aarts-hertog Maximi-
liaan , 239. naar den Bis
fchop, 249. op den dagh-
vaard te Ooftbroek , 457.
Borgermeefter, 298. Raadt,
469. in den ban gedaan ,
337. uit de Stadt geweken,
509.
----------(Hubertvan) Raadt,
2.
1---------(Loef van) Schepen ,
211.
Parma (Nicolaus de) Procu-
reur te Romen gevolmach-
ticht van de Utrechtfche,
373-
Paffert (Herman) Ouderman,
106.
Pauwe (Bartout) Ouderman,
3- 72. 128.
Payement hoe gangbaar, 240.
Peftilent ie(voorziening tegens
de) 112.
Peter Dyrck Tylaians zoons
zoon, Ouderman, 47.
•— Gerritsze, Raadt, 46.
105.
— Henriksze, Ouderman,
143.
Peter Heymeriksze, Ouder-
man, 87.
------Jansze , Raadt, 2. 127.
Pickers j'cbild hoe veel waer-
dig, 241.
Planta (Coronatusde) Procu-
reur te Romen dient de
Utrechtfche, 370.
Plompe Tooren waar toe dien-
de , 27.
Poelgeeft (Roquyn van] Stadts
Advocaat, 439.
Poe/iuyjfe(Ryqwyn) te hande-
len wegens de Stadt niet
den Biüchop, 450.
Poftulaatgulden hoe veel waer-
dig, 242.
Pot (Pieter) Raadt, 46. 105.
Schepen, 142. wykt uit de
Stadt, 510.
Potage (Mr. Anthonis) uit de
Stadt te blyven , 584. weer
in te komen . 474- van Bis-
fchop David afgezonden
naar den Aarts-hertog Ma-
ximiliaan, 519.
Preys (Beernt) Aalberts zoon,
Schepen, 71. 104.159. ge-
zonden naar Biüchop Da-
vid, 167. 379- naar den
Aarts-hertog Maximiliaan,
501. Borgermeefter, 432,
wykt uit Utrecht, 509.
Purmerent ontnomen aan Jan
van Montfoort,en aan wien
gegeven, 500.
Putkuyp f op de) eene dagh-
vaard gehouden, 263.
Pyl (Warmbout) Ouderman,
icö.
Q-
(~)uynt (Wilkm) Ouderman,
87. 128.
R
-ocr page 590-
B L A D W Y Z E R.
Reixiyck (Hillebrant van) Ou>
derman , 4.
Reyer Willemsze, Ouderman,
73. 212.
Reyger (Ghysbert die) Ouder-
man, 47.
Rbenen haare gebreken tegens
de Hollanders in te bren-
gen, 267. verzocht te Co-
ten te komen, 379. byftand
toegezeit, 449.
Ridderfcbap klaagt over den
BifTchop , 167. verzocht
eenige te Goten op den
daghvaard te zenden, 379.
Rider hoe veel waerdig, 241.
Rins-gulaen hoe veel waerdig,
241.
Robbert van Beyeren Keur-
vorfb verfiooten van de
Keulenaars ,115.
Rodenborcb in foldye van de
Stadt, 516.
—---------(Alfar van) Raadt,
2. 127. 160. 469.
—— (Jan van) Ouder-
man , 48. T29. l6l.3OO.47r.
Rodolfs Biflchops t'Utrechc
privilegie, 345.
Roeck ( Claes) wykt uit de
Stadt, 510.
- (Henrick) Ouderman,
432.wykt uit de Stadt, 510.
jRoe^e(Bernard ) Vicarius van
S.Jan, 326.
Rolof Ghysbertsze , Ouder-
man, 128.160.300.470.
Romer (Jan) Ouderman, 3.
106.144. Raadt, 72. 211.
Roffem (Hildebrand van) mis-
handelt door den Maar-
fchalk , klaagt aan de Staa-
R.
IPaaden der Stadt voorzien
zich van geweer, 240. uit
de Stadt afgezonden wor-
dende hunne koften goed
te doen , 262. in den ban
gedaan , 337. 350. Ziet vor-
der Utrecbtfcbe. '
Raadt befchermt niet alleen
hunne borgers, maar ook
hunne inwooners, 411.
Raesvelt ( Aernt van) in foldye
van de Stadt, 516.
Raephorft(]m van) Raadt, 469.
wykt uit de Stadt, 509.
Ram (Arnt) Ovcrfte Ouder-
man, 4. Raadt, 72. 14.3.
212, Schepen, 104.
Ran/l (Jan van) gezonden met
krygs-volk naar Holland,
498.
Recht van de Schyve, 109.
Renes (Jan van) Raadt van de
Schive, 109. zeit op zyn
Raadtfchap aan den Bis-
fchop , 385. wykt uit de
Stadt, 509.
RsneJJe ( Jan van ) Jans zoon ,
Schout, 176. wykt uit de
Stadt, 509.
Renes, ook Ryncs van Baar
( Jan van) Schepen , 127.
431. Borgermeefter, 21 r.
in den ban gedaan , 337. ge-
zonden op den daghvaard
te Goten, 379- naai" den
Aarts-hertog Maximiliaan,
501. wykt uit de Stadt, 509.
komt by den BifTchop, 511.
------van Wulven ( Jan van)
wegens de Ridderfchap af-

Rotterdam gefchreven over
het recht van Exue, 421.
N n 3 Rover
gezonden aan den Biflchop,
248. wykt uit de Stadt,5op.
-ocr page 591-
BLADWYZER.
Rover (Johannes de) Klerk,
32(5.
Soyen(\Villsia van)gedoodt,
534-
Ruiter (Nicolaasde) verzocht
door de Utrechtfche tot
voorfpraak by den Aarts-
hertog Maximiliaan, 269.
399-
Rutergefellen wie, 503.
Rutiugen wie , 145.
Ru-aiel betaald brand-fchat-
ting, 529.
Rivjcii (Alfar) Schepen, 47.
127.159. wyktuitdeStadt,
509-
-------(Arm) Ouderman,300.
Schepen, 468. gedood:,
534-
-------(Dirk)Raadt, 46.87.
127. 160. 299.
- (Jacob) wykt uit de
Stadt, 509.
-------(Pete) Ouderman, 48.
Schepen, 86"- Raadt, 142.
-------(Jonge Peter) Ouder-
man , 161.
Rycout Evertsze, Ouderman,
471-
-------Gheritsze, Ouderman,
48.106. 433-
•------Lubbertsze.Ouderman,
300.
Ryck (Claes die) Ouderman ,
128-160. Raadt, 299. 468.
Ryet (Elyasvan) Ouderman,
213- , •
Ryn (Adriaan van) Schepen>
104.
-—(Aelbert van) Raadt, 127.
•----(Gerit van) Geritsze ,
Raadt, 46.105. Borgermee-
fter, 143. Schepen, 211.
wyktuitdeStadt, 509.
-----(Getril van) Schout en
Raadt van deSchive, 109.
uit de Stadt te b!yven , 184.
weer in te mogen komen,
474-
Ryn (Harburn van)Raadt, 127.
212. 432.
-----(Herman van) Deken van
Sr. Pieter, 139.
Ryncke (Jan van) in foldye van
deStadt, 516.
Rynviyck (Gerrit van) gevan-
gen, 526.
S.
Qalifaart (Petit) Krygs-over-
fte, verflaat de Amers-
foordfche, 517.
Saluten nye Cronen ducaten
hoe veel waerdig, 241.
Sas (Aalbert)wykt uit Utrecht
510.
Sa s, ook Zas en Zaffe (Dyrck)
Raadt, 160. 299^. Ouder-
man, 471.
Softe, ook Zaffe (Ghysbert)
Raadt, 212. 432.
Savagotti (Johannes) Procu-
reur te Romen, bedient de
Stadt, 373.
Scarpenborcb (Henrik van) Ou-
derman, 47. 160. Raadt,
86. 299.
Scbade (Dyrck) Ouderman,
471.
Scbadyck(]aj\ van)Raadt,2ir.
431-
Scbaert (Pieter) gevangen,
526.
Scbaeyck (lïvert van) wykt uit
de Stadt, 510.
•---------(Willem van) wykt
uit de Stadt, 510.
Scbatmeefters-ampt, 517.
Scheel (Beernt) in foldye van
de
-ocr page 592-
B L A D W Y Z E R.
Simon Claesze die Louwer,
Ouderman, 161.
-------Dirksze, Ouderman,
300. 470.
Sixtus de vierde Paus verzoent
de Utrechtfche met den
Biflchop, 471.479 en volg.
Slewen (Henrik) Ouderman,
47- 433.
Sloyer (Adriaen) Ouderman,
470.
gedoodt, 534.
Sluys ( Simon van der ) Dom-
prooit, 117.
Smail (Jan) Ouderman , 144.
212. 432.
-------(Jonge Jan) Ouderman ,
300.
Snellenbcrcb (Willem van )
Schepen, i. Schout, 27.
Snoick (Lubbert) Ouderman,
3. 88. wykt uit de Stadt ,
Soeji, verbrandt, 533.
Speek (Otto) Procureur te Ro-
men, dient deStadt, 370.
Speys, O verfte onder Biflchop
David , 5tl.
Stadts fchuldeu hoe in te vor-
deren , 36.
- Lcydekker hoe zyne
bediening waar te nemen,
- Ponden ( de waardye
van) 139,140, 141.
Stalbroedtrs de Stadt te rui-
men, 530.
Steekfpel gehouden , 105.
Steen (Willem) Ouderman,
88.128.432-
Steenen in geld-boeten ge-
tteld, 216.
Steenre (Willem van) Sche-
pen, 19- 453. Borgermee-
n 4 fter,
deStadt, 516.
Schepen ( de oudfte) recht te
houden als de Schout af-
weezend is, 429.
Scbepenborgermeefter by afzyn
van den Schout neemt de
Schepenen in den eedt,i75.
44.0. hoe gediendt, 209.
heeft de fleutel van de ban-
klok, 213.
Schepenrecbt (Ordonnantie op
het) 545.
Scbeydel-penningen geflaagen ,
2IO.
Scbeydemaker (Jan van) Nota-
ris , 326.
Schild (de waerde van een ou-
de Vrankrykfche) 33.
Scbive (Recht van de) 109. af-
gefteld , 168.
Schot (Jan) Raadt, 46. 127.
Ouderman , 88.
Schout (Jacob) Priefter, 326.
Schout der $tadt Utrecht ge-
vonnift door den Raadt,
191. tydig te recht te ko-
men, 428-
Scbuerzack (Albertus) Nota-
ris, 326.
Scrnytgen (Peter) Ouderman,
128. 470. Raadt, 159.
Segveit betaalt brand-lchat-
ting, 529.
Sein, ook Zem Qacob'! Ouder-
man, 3.143.212. 432. wykt
uit Utrecht, 510.
Senden (Vrederik van) in fol-
dyevandeStadt, 5:6.
Sevender (Steven van) wykt
uit deStadt, 510.
Signet van de Stadt, waar te
leggen, 4.
Simon Claesze,Raadt, 2.143-
299. Ovërfte Ouderman,
73. Schepen, 104.
N
-ocr page 593-
B L A D W Y Z E R.
fter, 299. in den ban ge-
daan, 350.
Steenrode (Willem van) wykt
uitdeStadt, 509.
Stel (Jacob) gevangen, 56.
Stick (Goert) Ouderman, 470.
Stokmeefters amft, 517.
Strick (Jan) Vicarius in den
Dom ,326.
Stryk ampt van Wolle enLin-
neLakenen, 124.
Swanenburg (Vincent) Opper-
bevelhebber over de Rui-
teryete Utrecht, 515.525.
hoe veel van yder gevan-
gen hadt, 527.
Sivartvenburcb (Henrikvan)
BifTchop te JMunfter, ver-
zocht door den Paus de ge •
fchillen te Utrecht te on-
derzoeken , verfchoont
zich, 396.
Swcl tracht den Biflchop met
de Staaten te verzoenen ,
}76. 366. zent afgezanten
op den daghvaard te Har-
derwyk, 201. op de Put-
kuip, 265. naar Utrecht,
321-
Sys-meejleren. Ziet Zys-mee-
fleren.
T.
rr*aats ( Arnt) Ouderman ,
470.
•---------(Henrik) Ouderman,
212.
•-------— (Sp!inter)Raadt,2ii.
468.
•---------van Amerongen( Jan)
Schepen, 127.
Tafel goederen door den Bis-
fchop niet te misbruiken,
378.
Tbabcrita (Henrik) wie ge-,
weeft is, 296-
ThomasArntsze, Raadt, 211.
43i-
Tbonis Jamze in foldye van de
Stadt, 516.
------Petersze, Ouderman, 3.
Trynde(Peter) Ouderrnan,73.
Raadt, 105. 143. 211.
- ( Tyman) Ouderman ,
144.
Tutteman ( Herman ) gevol-
machticht van de Stadt te
Romen ,461.
Turf waar deZyste betaalen,
187-
Tyman Ghysbertsze ter doodt
veroordeelt, 509.
--------Ysbrantsze , Ouder-
man , 4. loS. 433. Raadt ,
212. gezonden naar den
Aarts-hertog Maximiliaan ,
519. naar den Biflchop,53o.
J3iuyHe«(Florentius) Klerk,
326-
U.
TJJler (Tylmannus) Secreta-
ris , gezonden naar Maxi-
miliaan, 239. 501. 519. op
den daghvaard te Harder-
wyk,26i. zeit opzyneedt
aan den Biflchop gedaan ,
385-
Utenenge (Melis) Maarfchalk
doedt indracht in Stadts ge-
rechtigheden , 258, 259,
260. 410. als mede in die
van de Bilt, 284. 300. 303.
zyne onrechte handelin-
gen, 423. gevonnift door
de Staaten , 424. aange-
klaagt by den Bi(Tchop,462.
komt te Wyk by den Bis-
fchop, 511.
Uteii~
-ocr page 594-
L A D W Y
E R.
over aan de Overyffelfche
Steden , 107. 132.136. on-
eens met den Biffchop, en
waarover, 164,165, 167.
beftellen zelfs weer den
Raatlt, ï68. geven hier van
kennis aan den Biffchop ,
169, 170- 1725 173- ver-
zoent met den Biffchop,
177. en volg. doen bezen-
ding aan den Aarts-hertog
Maximiliaan, 239. fchry-
ven aan Amersfoort en
Rhenen over den Biffchop,
249,250. 366. ontfchuldi-
gen zich by Maximiliaan,
267, 268, 269. 271. doen
niets zonder raadt van den
Borchgraaf van Montfoort,
278. 419, 420. in vriend,
fchap en vrede met den Ko-
ning van Vrankryk, 286,
287. oneens met den Bis-
fchop en waar over, 288. en
volg. verfchoonen zich aan
die van Campen , 318, 319,
320. in den ban gedaan ,
324. beroepen zich aan het
Hof te Keulen, 321. 349.
geven daar van kennis aan
den Biffchop, 330. hunne
bezwaaren, 340. fchryven
aan de Regeerders van Keu-
len, 346.357. aan den Her-
tog van Kleef en den Deken
van Xanten , 359. 361.
geven een fchaadeloos-
brief aan de Geeitelyken ,
364. verliezen haar proces
te Keulen, 366. 369. be-
roepen zich aan den Paus,
369. fchryven aan den Eis-
fchop,368. verzoekende
Ridderfchap en Steden op
den daghvaard te Coten,
5 379i
Utenbam (Frederik) verzocht
te Utrecht te komen, 54.
doet nadeel aan deBorgers,
252. en inwooners, 411.
beklaagt zich ten onrecht
aan den Biffchop, 257. ge-
firaft door den Raadt ,314,
315. zyn huis ingenomen,
5i4-
Utenleen (Gherit) Ouderman,
73. 106. Overfte Oudei-
man, 144.
•----------(Heclor) Raadt, 160.
wykt uitdeStadt, 509.
Utenmein (Dirk) Raadt van de
Schive, 109.
Utenueerde ( Jooft Dirkze)
wykt uitdeStadt, 510.
Utenveer (Dirk) uit de Stadt
teblyven, 184. Vicarius
van den Biffchop, 293-.
Utrecht (de Stadt) verzoent
met den Heer van Yffel-
ftein, 28. hoort onder de
Duitfchenatie,48. heeftin
huur de Tollen van den Bis-
f'chop, 100. hoe te verze-
keren voor overval en op-
roer, 213. 440. voorzien
van wapentuig., 240. bloeit
door den koophandel, 271.
onder een interdiét ge-
bracht, 324. en volg. haare
privilegiën, 341. en volg.
Utrecht ( Regeerders van de
Stadt) verkoopen lyf-ren-
ten, 55- 75- verlegen om
geld, hoe het zelve krygen,
96.519. fchryven aan Hol-
land over Woerden, 78.
aanKeulen over de gewich-
ten , 91. hebben proces met
den Heer van Waffenaar
over den Tol te Weefp,
100. 106. fchryven daar
Nn
-ocr page 595-
BLADWYZER.
379. willen hunne zaak te-
gens den Biflchop vervol-
gen in het Generaal Capit-
tel,384. verbieden de bor-
gers Raaden tezyndesBis-
fchops, 385. fchryvendaar
overaan den Biflchop, 385.
fchryven aan Wyk, 386.
388. gedaghvaardt te Ro-
men voor de Auditoresro-
tae, 400. protefteren te-
gens die rechtsvordering,
401. vandenbanontflagen
door den Abt van Egmont,
409. gehoorzamen aan de
wil van den Paus, 445.455.
geven daar van kennis aan
den Biflchop, 446. doen
aanbieding aan den Bis-
fchop, 453.ge ven eenever
klaaring omtrent Jan van
Mekeren, 459. onderwer-
pen zich aan het goedvin-
den van den Paus, 47 7. ge-
ven geld aan den Biflchop,
474. met hem verzoent,
475. en volg. ontheft van
den ban, 479. waarom be-
geerden zich te verzoenen,
489. roepen hunne borgers
van Leyden t'huis, 499.
nauw verbonden met A-
mersfoort, 499. zoeken
HertogMaximiliaan te be-
vreedigen , 501. verzoe-
ken de voorfpraak van den
Biflchop,502. doen de Hol-
landfche ballingen uit de
Stadt gaan,502.nemen volk
aan, 515, 516. vaardigen
afgezanten naar Maximi-
liaan om vrede te maken en
hunne verrichtingen, 519,
520,521,522,523. verdra-
gen zich met Amersfoort
over de verdingen , 525.
hoe veel ontfangen hebben
van de brand-fchattingen ,
529. eyflchen aan den Bis-
fchop gedaan , 530. op wel-
ke voorwaarden Jonkheer
Engelbrecht van Kleef, en
waarom, aannemen, 535.
544- 546.
Utrecbtfcbe, nauw verbonden
met de Hoekfche , helpen
Leyden inneemen, 497. hun-
ne goederen in Holland be-
flagen , 500. waar door
groote fchade lyden , 505.
beoorlogt door Biflchop
David, 511. ftellenzich in
flaat van tegenweer, 512.
neemen verfcheide Heeren-
huizcn in , 514. komen in
oorlog met Holland, 515.
trekken de Hollanders te-
gen, 524. overwinnen de-
zelve, 525, 526, 527. ne-
men Naarden in , 531. ver-
laten die Stadt, 532- ver-
flagen door de Holland-
fche, 534.
V.
naer Vreeswyk ver-
diept, 74. hoe veel ge-
kort,? 6.
Vtartfcbe Sluis hoe te verwa-
ren, 45.
• Rhyn verdiept en
verbetert ,279. hoe veel ge-
koft, 281-
Vallendael ( Claes van) Raadt,
46.211. Ouderman, 106.
• - (Janvan)Raadt,469-
Vallatariis ( Gregorius de ) te
Romen gevolmachticht
vande Utredufche, 373.
Vectt
-ocr page 596-
B L A D W Y Z E R.
Velde (Rycout van) Oude*.
man, 72.
Vellicb, 411.
Ven/leren hoe te maken, 108.
Verkens niet te houden in kel-
ders, 62.
Veylman ( Henrik ) in foldye
van de Stadt, 516.
Vincent (Johan) Voorfpraak,
bedient de Utrechtfche te
Mechelen, 134.
Vinkeveen betaalt brandfchat-
ting,529-
•--------- (Jacob Jansze van )
Ouderman, 3.161. Raadt,
72.
Vifcb hoe te verkopen, 216.
Vlam (Henrik) in foldye van
de Stadt, 516.
Vleemfche Nobel hoe veel waer-
dig, 241.
Vleeshouwers, hoe te (lachten
en het vleefch te verkopen,
492. en volg.
Voecbt, ook Voicbt (Frederik
diei Overfte Ouderman, 3.
143.Schepen, 71.104.211.
468.
Voerde (Even van) Schepen,!.
71. 104,211.431.
------(Frederik van) Raadt,
87. 127. Schepen, 159-431-
wykt uit de Stadt, 5°9-
------(Godert van) Raadt,
469.
------(Henrik van) Schepen,
2. 211. 43i.Raadt,72.105.
wykt uit de Stadt, 509.
Voerft (Jan van) in foldye van
de Stadt, 516.
Voet ( Gherit) Ouderman, 3.
160. Raadt, 72. 127. 299.
468. Overfte Ouderman,
161. in den ban gedaan,
337-
vaarbaarder te maken,
55. hoe verdiept, 55. rui-
mer gemaakt, 56, 57. hoe
veel gekoft, 59. Keuren op
dezelve, 59,60. komt het
Sticht toe, 100. vry te be-
vaaren voor de Utrecht-
fche, 427.
— ( Heymeric over die )
Ouderman, 73.213.471.
•------(Jacob over die) Raadt,
431-
------(Jan over die) Schepen,
1.71.142.211. Schout ,11.
Borgermeefter, 104. 164.
Overfte Ouderman, 432.ge-
volmachticht om met den
BifTchop te handelen, 437.
afgezonden naar den Aarts-
hertog Maximiliaan, 519.
------(Jan over de) wykt uit
deStadt, 509.
f echten (de buuren van ) niet
gehouden den klokkenflag
te volgen, 305.
Vecbteryen beteugeld, 232.
Veen (Jan van) Borgermeefter,
2. 104. Schepen, 71. 142.
211.468. wykt uit de Stadt,
. 509-
---- (Ludolph van) Voorzit-
ter in de Schive, 109. uit de
Stadt teblyven, 184. weer
in te komen, 474. gezon-
den te Ootlbroek, 458.
-----(Steven van) Ouderman,
129.
Veen en Broeklanden (verfchil
over de) met Holland ver-
effent, 70.
Ftenfpyck (Adriaan van) Ou-
derman, 212.
Velaer (Marten) verkoopt zyn
Schout amptteHoorn,305,
306.
-ocr page 597-
BLADWYZER.
Pogel (J3") in foldye van de
Stadt, 516.
Vogelkoopers, hoe te Merkt te
ftaan, 130.
Voicbt ( Sweder de ) gezonden
naar den Aarts hertog Ma-
ximiliaan, 239.
Fokken Jansze, Raadt , 72.
105. 299. wykt uit de Stadt,
Vos( Aelbertdie) Janszoon,
wykt uit de Stadt, 510.
-----(Berent die) Borgermee-
fter, 86.
-----(Willem die) Schepen,
46. 127, Borgermeefter ,
142. gevangen , 164. uit de
Stadt te blyven, 166.
-----( Willem die) de jonge
wyki. uit de Stadt, 510,
Vrymoete (Hans) in foldye van
de Stadt, 516.
Vuilnis waar gebracht, 112.
Vyanen ( Egbert van ) Ouder-
man , 161.
--------(Henrik van) Raadt,
46. 469. Ouderman , 88.
3oo.
-------fjacob van) Raadt, 2,
Ouderman, 73-
Vyven afgefchaft door den Bis-
fchop,weer aangeil:eld,i64.
W.
rr <znfchoe te houden, 202.
Wachtendonk (Willem van)
Opper-bevelhebber te A-
mersfoort, 515.521.
ITae/(Claes Jansze die)Raadtj
72.
------( Loyck en Braem ) wy-
ken uit de Stadt, 510.
Wapeningen verzocht vryheit
van tollen te verkenen voor
een fchip met leyen, 415.
7Fa!/(Dyrck van)Borgermee-
fter, 46. Raadt, 87. 128.
gevangen , 164. uit de Stade
voor eenigen tyd te blyven ,
164. zeit op den eedt aan
den BifTchop gedaan, 385.
•----- (Loyck die) Oudcrman,
212.
Wamel (Jan Reiniersze) Klerk,
326.
Waffenaar (Heer van) gt-dagh-
vaard te Mechelen, over
het afvorderen van di n tol
te Weefp , 106. doet aan-
bieding ter vereffening van
hetgefchil, 132. 134.136.
. H8-
Wede (Steven van) Ouder-
man , 88.
Hreede (Bartehneus van) Ou-
dermin, 144. Raadt, 432,
?F«r( Dirk wt den } Raadts-
man van den Biffchop , 458.
weer in de Stadt te mogen
komen, 474
Weerde (Jooft Dirksze uten )
Ouderman , 47.
Weerdyn van het Tinnewerk
hoe zyne bediening waar te
neemen, 92.
WeefperKerfpcl betaald brand-
fchatting. 529,
Wely (Ludo'f van) Raadt, 87.
Wercoude (Henrikvan) Ou-
derman , 47.
Werkhoven betaald brand-
fchatting, 529.
Werner Jansze, Ouderman,
88- 161.
Weflrenen (Jan van ) Borger-
meefter te Amersfoort ver-
flagen, 518.
Wezels ( Adam van) Ouder-
man, 301.
We-
-ocr page 598-
——------_—
B L A D W Y Z E R.
Wolle waar te Markt te bren-
gen, no.
Wouter Arntsze, Ouderman,
105. 470.
- Gheritsze, Ouderman,
3- 470.
--------Ysbrandsze, Ouder-
man , 105.
Woutman (Dyrck) Schepen,
159. Ouderman , 469.
----------(Jan) Raadt, 2. 299.
Wuve (Alard van) Notaris,
326.
Wyck (Claes van) Ouderman,
88. 300.
verzocht afgezanten ter
daghvaard te Goten te
zenden, 379. blyft in ge.
breeken, 386. weigerd de
Utrechtfche te helpen te-
gensdenBiffchop, 433.
Wyckerjloot betaald brand-
fchatting, 529.
JPyel (Jan) in foldye van de
Stadt, 516.
Wyfe (Jan die) Ouderman, 3.
88.
Wesele (Adriaan van) Raadt,
72.160. Ouderman. 471.
Wilde (Macs die Raadt, 2.
Ouderman , 73.
Wilger Jacobsze , Oudennan,
48- 129. 300. Raadt, 87.
160. 469.
Wilbem Roomfch Konings
Privilegie, 342.
Wilhelmus Schild hoe veel
waerdig, 241.
Willem Fiorisze, Bailliuw van
Delfland, gevangen, 526.
--------Godertsze , Ouder-
man, 4.
-------- Hendriksze , Ouder-
man, 88.161.300.
--------Jansze, Ouderman,47.
143. 212. Raadt, 87.
--------Thonysze.Ouderman,
3-
—• — Willemsze , Ouder-
man, 47. 470.
Winfen (Godfcalck van) Sche-
pen, 431. wykt uit deStadt,
5°9-
--------(Willem van) Vicarius
van S. Jan, 326. wykt uit
deStadt, 509.
Wit (Jan de) in foldye van de
Stadt, 516.
-—(Jandie)Raadt, 87.127.
161.
-----(Jan die)0uderman,i29.
161. 310.
-----(Jan die) Geerlofsze, Ou-
derman, 4"o.
-— (Roelof die) Ouderman,
144.
Woerden houdt onze Borgers
op, 78,79-
Wolkenftein (Balthafar) ver-
krygt en verkoopt Purme-
rent, 500.
Y.
*Y>ker van Bier en Oly-ton-
nen , hoe zich te gedraa-
gen, 94.
--------van Maten en Gewich-
ten, hoe zyn amptwaar te
neemen, 84.
Tsbrant Jansze, Ouderman,
88. 128. 300- Raadr, 160.
469-
Yffelftetnfcbt beoorlogen de
Utrechtfche, 513.517.
-ocr page 599-
'-
BLADWYZER.
gemeente met den Borch-
graaf te bevreedigen, 506.
Ztut-neering hoeteoeffenen,
272.
"Luien (Dirk van) Schepen ,
431-
Zulen (Dirk van) Zweerts
zoon, wykt uit de Stadt,
509-
—-----(Dirk en Gysbert )
Broeders, ontrouw aan den
Biflchop, 512.
— (Dirk van) van de Flaar
gezonden naar Amersfoort,
518. Bevelhebber over de
Utrechtfcheri, 525.
•-------(Jan van) komt by den
Biflchop te Wyk , 511.
--------(Martyn van) Ouder-
man , 144. 470.
- (Petervan) Raadt, 46.
de Stadt verboden, 98- her-
ftelt, 176. Schepen, lóS.
299-
--------(Steven van) Ouder-
man, 128. Raadt, 212. O-
verfte Ouderman, 212,432.
gedoodt, 534.
--------( Steven van ) Vuur-
maker, Ouderman , 73.
129.
—-----(Sweder van) Ouder-
man, 105. 143. Overfte
Ouderman, 212. inden ban
gedaan ,337- gezonden op
den daghvaard te Coten ,
378. Raadt, 431. gevol-
machticht om met den Bis-
fchop te handelen, 457.
Zuylen van Nateivijcb (Jan
van) Dyk-graaf van den
Lekken-dyk , afgezonden
van den Biflchop naar
Utrecht, 131.
Zwa-
Z.
*7aal (Willem) Raadt, a.
^ Schepen, 71. 104. Ou-
derman, 432.
Zalm, ook Salm en Sallem (An-
fem) Raadt, 72. 127. 160.
Ouderman, 3cx>. 470. wykt
uitdeStadt, 510.
Zandenborcb (Henrik van)
Schepen, 127.
Zander Jansze, Ouderman,73.
Zanten ( Herman van ) in fol-
dye vandeStadt, 516.
Zaffe. Ziet Sas.
Zeelander (Aryen ) in foldye
van de Stadt, 516.
Zee-vifcb, hoe te verkoopen,
216.
Zegener (Adolph ) Procureur
te Keulen, 326.
Zelmonde (Gheryt Janszevan)
Ouderman, 213.
Zonnen-Nobel hoe veel waer-
dig, 241.
Zoudenbalcb (Evert) Prooft,
afgezonden wegens de Gee-
ftelykheic aan den Biflchop,
248. aan den Aarts hertog
Maximiliaan, 519. komt
over een met de Buuren
vandeWeerd, 316.
•-----------(Gherit) Ouder-
man, 3. Raadt, 71. 105.
160. gezonden naar den Bis-
fchop.ió?. naar Harder-
wyk, 261. naar Coten, 379.
naar Heze, 436. naar Ooft-
broek, 457. naar den Aarts-
hertog Maximiliaan, 501.
519. Borgermeefter, 298.
in den ban gedaan, 350.
Schepen, 468. tracht de
-ocr page 600-
r~
BLADWYZER.
Ouderman, 144.30». Over-
(Ie Ouderman, 470.
Zyl (Jan van) Ouderman, 47.
88. 128. 161.
----(Tyman van) Raadt, 87.
Zysmeefteren wanbetaalingen
voor te komen, 3<J.
Zwane ( Hans) in foldye van
deStadt, 516.
ZwedersBiïïchops Privilegie,
344-
Zyl ( Claes van ) Ouderman ,
212.432- gedoodt, 534.
-----(Herman van) Raadt, 72.
A