-ocr page 1-

v-


D E
Nederlandsche Pool-Expeditie
l 8 8 2-8 '3.
BESCURKVEN DOOK
DR. MAURITS SNELLEN,


l
O-T
UITGEGEVEN
door de zorg van den Luitnt. ter Zee lste klasse
JB. J, G. VoLCK.
U T K E C H T .
FIRMA L. E. BOSCH EN ZOON,
1886.
,;

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT.
-ocr page 2-
liet Auteursrecht van dit werk, Met dg platen, wordt verzekerd ingevolge de wet van
28 Juni 1881, Staatsblad No. 14.
RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT
0558 5934
-ocr page 3-
VOORREDE.
l
Na afloop der Nederlandsche Pool-Expeditie in de jaren 1882 en 1883 begreep
de Heer VOLCK terecht, dat de Natie, die door hare vrijgevigheid de uitvoering mogelijk
gemaakt had, daardoor ook het recht verkregen had meer omtrent den afloop dezer onder-
neming te vernemen, dan meestal van soortgelijke wetenschappelijke tochten het geval is.
(Ö
Gedeeltelijk ivas daarvoor gezorgd, door berichten, die in eenige dagbladen verschenen zijn ;
maar uit den aard der &aak kon deze wijze van verslaggeven slechts zeer vluchtig zijn en
kwamen daardoor de door den Heer EKAMA, gemaakte photographiën niet tot hun recht, $,
Daarom besloot de Heer YOLCK een geïllustreerde uitgave te bezorgen van de
beschrijving van den tocht • de platen zouden door den Heer DIEÏTER te Glauchau vervaar-
digd worden , terwijl hij mij verzocht den tekst te leveren.
Aan die opdracht, hoe moeilijk ze mij ook toeschenen, meende ik te moeten voldoen,
ofschoon misschien beter ware geweest daarmede te icachten, totdat eerst de officieele
verslagen, zoowel van onze expeditie als van die van de overige natiën , die aan het plan
van WEYPRECHT deelnatnen, zouden openbaar gemaakt zijn. Dan zoude meer van den
algemeenen uitslag te mdüen zijn. Daartegenover stond, dat zoodoende de uitgave nog jaren
op zich had moeten laten wachten , en van uitstel licht afstel komt.
Gemakkelijk was de taak, die ik met het samenstellen der volgende bladzijden op mij
nam, zeker niet. Hoe zou ik belangstelling mogen onderstellen voor een zaak, die geheel
ligt buiten den gedachte nkring van het meerendeel mijner lezers, nml. wat aangaat de
werkzaamheden en het eigenlijke doel van den tocht. De daaraan onvermijdelijk verbonden
avonturen vinden gewoonlijk een vrij gunstig onthaal.
Ik ben dus begonnen met een overzicht te geven van het doel van tochten naar de
Poolstreken in het algetneen en van de wijze, waarop de strekking daarvan in den loop
i
-ocr page 4-
der tijden veranderd is, om daarna het Internationale Plan van WEYPRECHT uiteen te
zetten en te vermelden, hoe het werd uitgevoerd. Vervolgens kon ik tot de beschrijving van
de Nederlandsche Pool-Expeditie overgaan , maar wilde dit niet doen zonder te wijzen op
het belang en de hooge noodzakelijkheid van een goede uitrusting en organisatie en
daarvan ook een overzicht te geven.
Dan begint het eigenlijke reisverhaal, dat geheel samenhangt met de beschrijving
onzer werkzaamheden , want, doordat we het voorgestelde station niet bereikten, bleven we
reizen, totdat we teruggekeerd icaren.
Eindelijk heb ik getracht in een slothoofdstuk het een en ander meetedeelen omtrent
den uitslag van het internationale plan en ook van onzen tocht, dat echter om bovenge-
noemde redenen, zeer tot algemeene trekken beperkt moest blijven.
Heb ik naar het oordeel mijner lezers hier te weinig, daar te veel gezegd,
sommige onderwerpen zeer uitvoerig behandeld en over andere te los heengeloopen, dan zal
ik mij troosten met de gedachte, dat het niet mogelijk is aan ieders eischen te voldoen en
mij voor de moeite aan de samenstelling van het boek besteed, ruimschoots beloond achten,
wanneer ik de overtuiging mag verkrijgen , dat ik den ivensch van sommigen ten minste
bevredigd heb.
Ten slotte een woord van dank aan den Heer VOLCK , die geen moeite ontzien heeft
om het uiterlijk aanzien van het boek aan de eischen van het schoonheidsgevoel te doen
beantwoorden. Evenzeer als de platen , verdienen ook het papier , de letter, de omranding ,
vooral die van de portretten der deelnemers aan den tocht, die te danken is aan het
kunstvaardig en smaakvol talent van den Heer VAN DOKKUM , onze waardeering, terwijl de
schoone band de bekende Firma C. NEDERVEEN te 's Ilertogenbosch alle eer aandoet.
UTRECHT, 24 Februari 1886.
MAURITS SNELLEN.

-ocr page 5-
dit werk zijn Exemplaren verzonden aan de Inteekenaren.
K
. DEN rvONING EN DE rVONINGIN
J. F. van Rossem.
J. H. Rovers.
Firma Schalekamp, v. d. Gram-
pel & Bakker.
C. Schoffer.
Mr. J. A. Sillem.
G. T. D. Slaap.
E. Theod. Sraeets.
Mr. P. J. Teding van Berkhout.
de Vos en Zoon.
W. J. Vuük.
Vrjjmetselaars Ver. 2e Nederl.
Vrjjo Loge.
Prof. Dr. Max. Weber.
J. F. Wolterbeek.
M. J. Ijzerman.
Jan Snellen.
J. B. Hügenholtz,
Jhr. O. A. Repelaer.
Mevr. de Wed. B. Brouwer, geb.
Snellen.
H. J. II. Groneman.
P. Gouda Quint.
Dr. F. W. Krecke.
Willem Pitlo.
Dr. H. van de Stadt.
Rjjks Hoogere Burgerschool.
J. C. Pan.
Ds. J. Honig Jzn.
E. H. Heüning.
Maatschappij tot Nut van 't Al-
gemeen.
J. P. Mahlstede.
A. van de Wjjnperse.
J. B. Snellen.
Dr. V. A. Julins.
L. A. M. van Mierlo.
Jhr. Mr. F. H. de Pesters.
Jhr. Mr. L. Schorer.
Dr. M. W. Bejjerinck.
C. Bottelier.
Dr. A. Brester.
Polytechnische school.
Dr. A. van der Swalme.
Sociëteit „Standvastigheid."
Jhr. G. den Tex.
J. G. Besier.
Natuur- en Scheikundig Genoot-
schap.
Mr. W. K. L. van Walree.
A. A. D. van Dolder.
Jhr. Mr. J. G. Bidder v. Rappard.
Dr. II. J. Kiewiet de Jonge.
Ph. J. Waller.
J. Schalkwijk.
Genootschap «Oeconomia En-
chusana."
Tilanus.
L. G. Kakebeeke.
Alphen.
Alkmaar.
n
Almeloo.
Amsterdam.
M. L. J. Bake.
Dï. H. W. Waalewjjn.
Mr. G. Wttewaal.
Mevr. Dikkers-Engberts.
Jhr. Mr. A. G. de Geer.
Ds. A, Snellen.
Mevr. de Wed. Snellen, geb.
Messchaert.
B. van Wulfften Palthe.
A. van Wulfften Palthe.
Mv. J. van Wulfften Palthe.
Prof. Ur. P. Harting.
J. M. de Neufville.
C. Abela.
A. Anema.
Jac. Ankersmit.
Ds. J. A. Böhringer.
J. Bruyn.
Burger Ziekenhuis.
Dr. K. ter Cock.
J. Dalen.
Eduard Denekamp.
J. Dornseiffen.
L. C. Dudok de Wit.
C. P. van Beghen.
E. W. de Flines.
Huijgens on van Gelder.
II. F. Groen van Waarder.
Handelsschool.
Dr. E. T. Hart.
Hoogere Burgerschool voor 3-
jarigen cursus.
Hoogero Burgerschool voor 5-
jarigen cursus.
B. D. de la Iloussaye.
Dr. J. H. H. Hülsmann.
P. W. Janssen.
N. Josephus Jitta.
Prof. Dr. C. M. Kan.
Dr. C. Kerbert.
Dr. B. Klees.
M. E. B. J. Kluit.
Kweekschool voor de Zeevaart.
Theod. de Langen.
Dr. D. van Lankeren Matthes.
Leesmuseum.
Leesgezelschap Keur v. Letter-
oogst.
Leesgezelschap van Leeraren.
W. E. Mercier.
Jan ter Meulen.
Nederlandsen Aardrijkskundig
Genootschap.
J. B. Peaux.
B. J. van der Ploeg.
N. W. Posthumus.
Jbr. Mr. W. Eoëll.
Dr. II. C. Rogge.
J. P. F. van Rossem.
Amersfoort.
H
Amsterdam.
St. Anna-Parochio.
Apeldoorn.
Arnhem.
Assen.
Avenhorn.
Balk.
Batavia.
Beesd.
Berg-Ambacht.
Bergen-op-Zoom.
Bolsward.
Breda.
a
Bunnik.
Culemborg.
Delft.
Deventer.
Diemen.
Djokjokarta.
Doorwerth.
Dordrecht.
u
Ellemeet.
Enkhuizen.
Friezeveen.
Goes.
-ocr page 6-
H. G. Hartman Jzn.
C. A. Escher.
J. H. Beucker Andreae.
Mr. C. J. C. Graaf van Bjjlandt.
Dr. W. A. J. van Gemis.
ITollandscb Leesgezelschap.
Mejuffr. H. M. Madry.
Feye F. Mellenaa.
Dr. J. Th. Mouton.
De Nieuwe of Littéraire Sociëteit.
Mr. C. P. D. Pape.
Baron van Wassenaer v. Catwjj ek,
Sociëteit «de Besognekamer."
Jhr. G. J. van Tets.
Ph. J. H. Baron van Zuijlen van
Nyevelt.
Mr. R. Baron van Zujjlen van
Njjevelt.
Mr. J. P. J. Graaf van Zuijlen
van Nyevelt.
Dr. E. J. van der Myle.
Prof. Dr. H. L. Drucker.
Leesinuseum.
Jhr. Mr. J. D. Lewe Quintus.
Scholtens en Zoon.
Mr. W. de Sitter.
C. J. G. de Booij.
Dr. C. Ekama.
H. Gerlings.
Dr. D. de Haan.
Mr. G. Heshuysen.
Holl. Maatsch. v. Wetenschappen.
J. H. Krelage.
W. F. Overhoff.
D. A. Dupper Azn.
Mevr. Le Fèvre de Montigny,
geb. Bisdom van Vliet.
J. Fontein.
W. A. C. Fontein.
F. W. Grotetidorst.
S. Hoekstra.
J. Menno Hnizinga.
Jhr. II. M. Speelman.
F. Kessel.
G. J. W. Dikkers
W. van Wulfften Palthe.
Jhr. Mr. P. J. Bosch van Dra-
kestein.
Jhv. P. J. J. S. M. van der Does
de Willebois.
D. C. A. Lugt.
Mr. B, S. Stienstra.
Mejuffrouw A. Brons Boldingh.
E. J. Idenbnrg.
R. P. Zijlstra.
Mr. J. P. de Koek.
Dr. A. G. van Anroojj.
Bibliotheek Officieren Instr Bat.
C. P. F. Baron Creutz.
Lnurens van Hulst.
Lees-Societeit.
Dr. G. H. Leignes Bakhoven.
A. J. R. Ruya.
J. P. Ruys
Dr. J. A. W. Verwey.
Dr. Th. van Doesbnrgh.
K. Smit Jzn.
D. van Lejjden.
Gemeentebestuur.
Gymnasium.
Goes.
Gorinehem.
's Gravenhage.
Mr. W. Terpstra.
Dr. J. A. van Weel.
Dr. van Haagen.
S. C. van Doesburgh.
A. N. C. van Hees.
Dr. R. Horst.
Dr. H. W. van der Meü-
Prof. Dr. P. L. Muller.
Prof. Dr. H. G. van de Sande
Bakhuijsen.
Universiteits-Bibliotheek.
Prof. Dr. P. J. Veth.
W. Robers Kzn.
Jhr. J. M. Hujjdecoper.
Jhr. K. J. M. Huijdecoper,
Hoogere Burgerschool.
K. E. Borger.
Hoogere Burgerschool,
W. Appel.
Prov. Bibliotheek van Zeeland.
Hoog. Burgersch. voor meisjes.
W. A. Graaf van Lijnden.
Zeeuwsch Genootschap van We-
tenschappen.
A. L Benninck Jansonius.
A. E. van Deinse.
Jhr Ph. E. Vegelin van Claer-
berghen.
J, R. Planten.
C. J. van Beekum.
>I. Mouw.
Dr. C. Noorduijn.
P. Buskon Huet.
Mejuffrouw G. Rinia van Nauta.
Mr. G. van Eek.
Dr. L. Fangman.
Mejuffvronw Anna Wolterbeek.
B. van Leeuwen.
W. G. F. Baron Gevers.
Maatschappij tot Nut van 't Al-
gemeen.
Dr. A. O. H. Telllegen.
G. A. M. de Bruin.
B. Engelenburg.
Hoog. Burgersch. 5jar. cursus.
H. A. Kramers en Zoon.
Leesgezelschap »hetBinnenlan3."
Leesgezelschap voor nieuwere
Letterkunde.
H. Robertsen.
P. Rueb
C. Rueb Czn.
Dr. E. van Rijckevorsel.
Zeovaartkundige school.
J. J. van Heeckeren.
J. A. de Beer.
Dr. B. Koster.
Dr. K. W. M. Montyn.
G. Odé.
C. M. v. d. Wal.
Bibliotheek Officieren Instructie
Comp.
Dr. J. K. H. Brumund.
Dr. W. Francken.
Dr. J. A. Gallandat Huet.
Mr. Y. de Koek.
8. en W. N. van Nooten.
G. H. Westbroek.
Gymnasium.
P. B. Logger.
Leeuwarden.
Leeuwen bij Tiel.
Leiden.
Lonnekev.
Maarssen.
u
Maastricht.
Meppel.
a
Middelburg.
Groot-Ammers.
Groningen.
Modjokevto
Naaldwijk.
Neerlangbroek.
New-York.
Noordeloos.
Nijkerk.
Nijmegen.
Nunspeet.
Oenkerk.
Oosterbeek.
Haarlem
Haastrecht.
Harlingen.
St. Petersburg.
Purmcrend.
Rosmalen.
Rotterdam.
Heerenveen.
Hengeloo.
a
's Hertogenbosch.
K
Hilversum.
a
Hoorn,
Jutfaas.
Joure.
Kamerik.
Kampen.
Sassfinheim.
Scheemda.
Schiedam.
Schoonhoven.
Kralingen.
Krimpen a.d. Lek.
Krommenle.
Leeuwardeu.
Sneek.
Tersehelling.
______
-ocr page 7-


Twclloo.
Utrecht.
Mr. J. Baron van der Feltz.
H. A. Ameshoff.
E. J. I. C. van Bacrle.
W. C. van Baerle.
Jhr. Mr. J. P. de Beaufort.
Jhr. Mr. B. Ph. de Beaufort,
F. D. van den Berkhof.
II. A. van Beuningen.
J. de Bie Luden.
J. B. Boddaert.
Mr. W. K. Boor.
D. E. II. Boxman.
W. B. Buma.
K. J. Castendijk.
Prof. Dr. H. C. Dibbits.
G. E. 1). van Doesbnrgh.
Mej. A. M. van Doesburgh.
Prof. Dr. F. C. Donders.
C. Dijxhoorn.
Dr. J. C. van Eeten.
Mr. C. Gerlings.
J. A. Gerlings.
J. D. Gerlinga.
H. Gerlings JDzn.
Jhr. L. W. van der Goes.
Dr. J. H. Gunning Wz.
M. Hamburger.
Dr. L. J. van der Harst.
A. D. Baron van Ileeckeren van
Brandsonburg.
F. L. Baroiv van Iloeckcren van
Brandsenburg.
B. L. Houwiak,
Dr. M. Imans.
W. Ingen llousz.
Mr. E. II. 's Jacob.
F. 's Jacob.
Mr. R. J. F. C. Kneppclhout van
Sterkenburg.
J. Krjjnders.
Dr. J. F. J. van Laer.
Jhr. Mr. D. J. A. A. van Lawick
van Pabst van Nijevolt.
Mr. L. van Lior.
F. H. Losecaat Vermeer.
Mr. W. F. J. Baron van Lijnden.
A. P. Lnppris.
F. B. C. G. Maas.
Mr. II. G. C. Marcus.
J. C. Th. Marius.
Mr. C. R. Merkus.
P. Merkus.
Dr. A. Th. Moll -
A. J. Njjland.
H. OUantl.
W. Th. Pahud do Mortanges.
C. F. Pahud de Mortanges.
H. J. Pajjen.
M. W. Petri.
Jhr. F. van de Poll.
Jhr. A. L. E. Ram.
Jhr. Ph. Uam.
Jhr. Mr. F. A. L. Bidder van
Bappard.
Prof. Dr. N. W. P. liauweuhoff.
Mr. W. J. Boijaards van den Ham.
Mr. U. Boy aards van Scherpenzeel
Jhr. A E. W. Butgers van Bo-
zenburg.
C. au By van Beest-Hollo.
J. E. Bynbende.
Jhr. A. J. van Bjjckevorsel van
Kessel.
Dr. II. F. Seelheim.
M. J. II. Baron van Slingelandt.
Prof. Dr. Herman Snellen.
J. W. des Tombe.
Utrechtsen» Kunstkring.
W. J. Verkerk.
D. W. de Waal.
M. L. Wareudorf.
Mr. W. II. Baron de Watteville.
J. H. C. Wegerif.
Jhr. J. A. Wickers.
Mr. C. do Wilde.
J. E. Wildoman.
J. Woltersom.
Bijks Hoogere Burgerschool.
J. II. Nagel.
A. Knottenbelt.
J. van Dam.
C. J. A. Jougkindt Uoninck.
Natuurkundig Genootschap.
B. Kijken.
G. C. Croimuolin.
Hoogere Burgerschool en Gym- !
nasium.
F. L. Postel.
Bijks Hoogere Burgerschool.
W. J. Vader.
Mr. B. W. J. Ketjen.
Dirk Laan.
J. Meijjes JWzn.
A. Pelt.
J. J. Honig.
Mevr. A. Clottcrbooke Patijnvai;
Kloetingen geb. Calkoen.
Dr. F. A. Snellen.
Dr. K. Snellen.
Mej. E. C. Snellen.
S. Oehtman en Zoon.
D. Albers Wzn.
Mej. C. E. Groneman.
Mej. J. C. A. Gronemau.
Mevr. Necb.
Dames Tierlam.
F. II. Ampt.
H. van Assen.
G. van Grafhorst.
Th. II. van Meurs.
Mr. A. van Naaman van Eenmes.
C. L. Beuvens.
Byks Hoogere Burgerschool.
Mr. J, Thiebout.
L. J. van der Veen.
Mr. G. W. Baron de Vos van
Steenwijk.
Utrecht
Veendam.
Venloo.
Vlaardingen.
Wageningen.
Warffum.
Wil p (gem. Voorst).
Winschoten.
Winterswijk
n
Wissekerke.
Worth-Hhedcn.
Wormerveer.
Zaandam.
H
Zaandijk.
Zeist.
•
-o
ff
Zierikzee.
Zutfen.
Zwolle.
-ocr page 8-

\f-J~-f
otvt/v
cma en ;
PROF. DR. C. H. D. BUYS BALLOT.
DR. MAURITS SNELLEN.
L. A. H. LAMIE.
DR. H. .T. KREMER.
DR. J. MAR. RUYS.
DR. H. EKAMA.
J. DE BRUIJN.
SVEND PEDERSEN.
C. M. BEUTLER.
A. A. D. VAN ÜOLDER.
J. W. STAPPER.
B. J. G. VOLCK.
P. P. BARON VAN IÏEERDT.
P. C. VISSER en het
KONINKL. NEDERL. METEOR. INSTITUUT
ter verzending.
-ocr page 9-
INHOUD.
HOOFDSTUK L — PLAN.............................Blz. l.
CAHLWEYPREOHT'S plan. Afwijking van vorige pooltochten. Geschiedenis. Geheimzinnigheid der pool. Fantastische voorstellingen.
Handel is de prikkel. Amerika een slagboom voor den westelijken weg naar Indiy. De oorlog met Spanje vordert van oaa
laad veel uitgaven. N.-O.-passage. Eugelschen in de Witte Zee. Eerste reis van BAEENTSZ. PLANCIOT. Is Nova-Zembla een'schier-
ciland? Kara-zee. Ongelukkige afloop der tweede expeditie. Amsterdam onderneemt een derden tocht. Beschrijving dei-
expeditie. Resultaten behalve ontdekkingen op aardrijkskundig gebied. LINSCHOTEN'S reis naar Indiö maakt een eind aan do
ontdekkingstochten in 't Noorden. Bezoek der Hollanders aan Frans-Jozefsland. Wetenschappelijk doel. Andere inrichting
der cxpedltiën. Znidpoolstreken. FKANKLIN en de Franklin-tochtcn. Waarom zijn de resultaten betrekkelijk gering?
WKYPRECHT'S overwegingen viudeu bijval in Rome. Waarin zijn plan bestaat. Voorbereiding Joor do Internationale
Poolcommissie, Programma en conditiën voor uitvoerbaarheid besproken te Hamburg. Bern. Slechts vier staten sluiten
zich aan. Uitstel. Hoop, WKYPRECHT'H dood geeft geen verslapping. Te Petersburg wordt de uitvoering gewaarborgd.
Ontwikkeling van het plan. Duur der waarnemingen. Verplichte en vrije waarnemingen. Meteorologie. Aardmagnetisme.
BUYS BALLOT'» voorstel. Poollicht. Sterrekundige waarnemingen. Hyilrograplüe. Plant-, Dier- en Aardkunde. Pnblicatie.
HOOFDSTUK II. — D o EL.............................Blz. 11.
Samenwerking. Redevoering van Prof. BUYS BALLOT in de al g e m. vergadering van het Aardrijkskundig Genootschap. Bestudeering
van de klimaten van omliggende plaatsen. UOVE'S studie van afwijkingen. Regelmatige verbreiding van stations noodzakelijk.
Voorstel van Bura BALLOT. Kogelmatigheid d*T verschijnselen om den evenaar. Onregelmatigheid in de gematigde
aardgordels. Invloed van storingen op omliggende plaatsen. Worden de verschijnselen weer regelmatiger op hoogere
breedten? Storm in Mosselbaai. Gelijktijdige afwijkingen op verschillende plaatsen. Groote temperatuurswisseling te
Werehojansk. Belang van waarnemingen in de Poolstrekeu. Prof. BUYS BALLOT'LS verwachtingea omtrent de resultaten.
Aardmagnetisme. Veranderlijkheid van plaats en tijd, Storingen verschillend met de breedte. Gelijktijdige beweging op
verschillende plaatsen. Teruiijmvaarnemingen. Photographie. Mosselbaai. Theorie. Is de oorzaak der storingen vau
fcosmischen of tellurischen aard? Noorderlicht.
HOOFDSTUK III. --STATION.........................Blz. 22.
Zal Nederland deelnemen? Finantieele moeilijkheden, Nationale eer gebiedt medewerking. Akademie van Wetenschappen
laat een krachtige stem ton gunsto van het plan hooren. De hulp der regcering wordt ingeroepen. Waar zal het
Nedcrlandsche station worden gevestigd? Nova-Zcmbla reeils bezet. De rogecriug zal ƒ 30000 op de bcgrooting
voorstellen. Dicksonhaven aangenomen als plaats van bestemming. Beschrijving van liet eiland en de haven. Vroegere
bezetting. Belangrijkheid uit een handelsoogpunt. Ontzaglijke opbrengst vau het stroomgebied van de Yeuissej. Dickson-
haveu als schaker in de keten der waariiemingsposten. Terrein voor Natuurhistorisch Onderzoek. Ethnografie.
HOOFDSTUK IV. VOORBEREIDING...................Blz. 32. <«"
Opwekking tot belangstelling. Aanbeveling aan de Vorstelijke Familie. Ondersteuning door verschillende -wetenschappelijke Ge-
nootschappen. Circulaire aan Landgenooten. Amendement-de Casembroot. Utrechtsche Commissie, Bemoeiingen van den
lieer VOLCK, Plan der expeditie. Telefoon voor do PooUichtwaarneming. Geschenk van den heer KII-P te Delft. Passage-
instrument van do Uotterdarnsche Commissie voor het wetenschappelijk onderzoek van de verschijnselen op den Oceaan.
Natura Artis Magistra. Chronometers vnn het departement van Koloniën, Anthropologisch en Bibliografisch onderzoek.
Stoombarkas. Handelsbelangen. Personeel. Vijf wetenschappelijk gevormde deelnemers en vijf bedienden. Verdeeling
der verschillende werkzaamheden. Schip. In Nederland niet te krijgen. Raad van baron NORDENSKIÓ'LD. De heer SIBI-
BIAKOKF. Bavun KNOOP. De heer ALBRECHT. Do firma LAVGESOMN'S \Vwo. te Bremen. De Louise kan niet alles bergen.
Zeilschip gezocht. Varna gecharterd. Charterbrief. Beschrijving van het schip.
HOOFDSTUK V. UITRUSTING......................Blz. 41.
Noodzakelijkheid eener goede uitrusting. Verschillende soorten van woningen. Tent. Ynrten. Barakken. Noorsch blokhuis.
J. KUNIG iu Drontheim, bouwmeester. Beschrijving. Portaaltje, Gang. Vertrek voor dienstpersoneel. Badkamer.
Vochtigheid. "Werkkamer. Gezelschapskamer. Slaapkamertjes. Zolder, Provisickarner, Vloeren. Bulten- en binnen-
beklecding. Noorsche kachels. Water. Ventilatie. Vorbindingsgang met de observatorien. Kosten. Praktischer het
huis zelf mede te brengen dan het b. v. aan de Ycnissej te bestellen om het later te vinden. Kleeding. Hoofdbedekking.
Bescherming van handen en voeten. "Wanten van kattovel. Zeildoekscho laarzen. Voeding, vooral plantaardig voedsel.
Geen pekelvleesch. Gedroogde en geconserveerde groenten, vruchten. Limoensap. „Muitor", Geschenken. Vervoer-
middelen, Stoombarkas. Vlet. Sleden. Tent. Slaapzakken.
HOOFDSTUK VI. - - RE is............................Blz. 51.
De Varna verlaat haar ladingsplaats. Begroeting door de „Admiraal van Wassenaar" en „Prins Maurits der Nederlanden,".
„Mercurius". Sonnemans kapel. Ovaties voor Amsterdam. Prof, KAN'S rede. Toespraken van Ds, VAN ANKOOY en Prof.
BuYa BALLOT. Varna steekt in zee. Laatste afscheid. Indruk op de expeditie-leden. Verdwynen der kust. Zeeziekte.
Hels dooi- de fjorden. Bergen. Drimtheim. Het Huis. Consul LYSHOLM. Hartelijke ontvangst. Schoone natuur. Groote
en kleine Larfossen. lonsvautlon. L. Vr. Kathedraal, Voortzetting der reis. Noordpool-cirkel. Midderaachtszon. Hammerfest.
Consul KOBEKTBOS. Louise. Kapt. BUHMEISTER. IJsherichten. Vertrek vau Hammerfest. Goedo reis. IJs by Kostinscharr.
Matotschkinscharr. Willem Barentsz. Hope. Eyra-expeditio. LKKIH SMITH. Sir ALLEN Youso. Wy varen de Matotsch-
klnscharr in. Do „Kara." Sir GOHE BOOTH. GBANT. Terugkeer. Onweder,
HOOFDSTUK VII. IJ s..............,..............Blz. 62.
Herhaalde pogingen om een der zuidelijke toegangen door te komen. Tweede ontmoeting met de „Gode Hensigt." Koude mist.
Ijsvaart. Stilliggen aan een ijsveld. "Water halen. Schijfschieten. Zou Dicksonhaveu niet bereikt worden? Plan om op de
Westkust van Nova Zembla te landen. Karmakuli. Kaap Kossniysslow. L)e Kara-poort doorgedreven Teleurstelling. Van
alle kanten in het ijs. Eindelijk wat meer open water. Plan om te Chabarowa te landen. Weer geheel ingesloten. Schip in
zigt. Ontdekkingstocht van Luitnt. HovaAAitD. Ontmoeting met de Dymphna. Louise blyft achter. Seinen. Stuiten weer
op ijs. Geheel ingesloten. Afscheid van de Louise. Pogingen om ons Io3 te werken vruchteloos. Doel der expeditie
grootendeels gemist. Magnetische waarnemingen in alleu geval onmogelijk. Schijnbaar liggen wc vast , maar toch drijven
we in de Kara-zee rond.
-ocr page 10-
«*>-==
HOOFDSTUK VIII. — PEBSING........................Blz.
Begin der waarnemingen. Voorafgaande -waarnemingen van den Hoer LAMIE. Inrichting. Thermometerkooi. Instrumenten daarin.
Windvaan met verplaatsbare roos. Overige instrumenten. Onze omgeving. Onderlinge ligging der schepen. Maatregelen
voor een terugtocht. De Varna als woonhuis. Dagverdeeling. Ventilatie. Avondbezigheden. Amusementen. Nachtverblijf
De observator van de hondenwacht, Us rustig. Eerste torossen gezien. Beschrijving ijspersing. Ontstaan van torossen.
Kanaal ontdekt. Nadere opneming van torossen. Persing van 2(5 October. Ijsvlakte verdwenen. Gekleed te bed.
HOOFDSTUK IX.
ONRUST................... . Blz.
Voorzorgen. Hout overboord. Varkens. Wa
waterdaiïip uit de onen Blekken. Beter
HOOFDSTUK X.
NACHT. . Blz.
Scheiding tusschen San Salvador en de schepen Overnachten op San Salvador. Verplaatsing van het observatorium. IJsboweging.
Toenemende verwijdering der schepen. Besluit om ons weer aan boord te vestigen. Duisternis. Bezetting van Klein San
Salvador. Permanent da'pöt op Nieuw-Holland. Verbetering van ons logies. Bstrekkelijke rust. St. Nicolaas. Huisbouw.
Wandeling van het huis. Onrust. Persing van den 2-tsteu December. Tocht over in beweging zijade torossen en verblijf
op ijsschotsen, die in stukken springen. Varna onbewoonbaar. Voortdurende beweging in het ijs. Verandering in onze
omgeving. Houtdryven, Tocht naar Nieuw-Holland. Thermometerkooi. Nacht in het huis. Vestiging aan boord der
Dyuiphna. De zon verschijnt niet meer, Koude niet hinderlijk. Kerstviering mislukt. Oudejaarsavond. Illuminatie.
Nieuwjaarswensch.
HOOFDSTUK XI. — LICHT
Blz. 105.
egingen ia het ijs toegeschreven ann de verplaatsing der lading in de Dymphna. Voortzetting van het bouwen op Nieuw-
Holland. Weg daarheen. Een half jaar van huls. Logies a,b. der Dymphna. Gedrang, Taal. Waarnemingen afgehroken.
Voorbereidende werkzaamheden om ze op Nienw-HoHand weder te hervatten. Plunje wasschen in het huig. Waarnemingen
hervat. Inrichting van het huis. Windmeet-inatrumenton. Bevriezen dyr olie. Hoogte van den barometerbak, 's Konings
verjaardag. Terugkomst der zou. Lichaamsbeweging. Plaatsbepaling. Sterrebedekkiag. Maansafstamlen.
KALMTE.................. .... Blz.
HOOFDSTUK XIII. - - ZOMER..........................Blz. 124.
Teckens van den naderenden zomer. IJskegels. Te 9 uren 's avonds helder licht. Skiën. Verspreiding der depots. Ceintuurbaan.
Depot» aan boord. Middemachtszou. Dood en begrafenis van den bootsman der Varna. Een ijsbeer geschoten, lieren-
vleesch. Tocht van Luimt. LAMIE en Dr. KREMER. Sneeuwblindheid. Tocht van 1/uitnt. GARDE en Dr. KREMER. Openingen
in het ys. Maatregelen in verband met een mogelijk opbreken daarvan. IJsmeting. De dikte der laag, dit* gedurende den
geheelen winter gevormd werd, is niet te bopalen. Werkzaamheden van onzen medicus. De verzameling van Dr. RUYS.
Dreggon. Zwabbers. Dr. EKAMA'S waarnemingen omtrent Noorderlicht en Optische Verschijnselen in den dampkring.
PhotogranhiB Zinken der Varna. Verandering m onze omgeving bij het wegdooien van het ijs. Ons huis rijst uit het ijs
omhoog. Kristallijn ijs,
HOOFDSTUK XIV. -- TERUGTOCHT......................Blz. 136.
Gemis aan communicatie-middelen. Zenden van boodschappers onmogelijk. Gedeeltelijke terugtocht niet praktisch. Vroegtijdig opbre-
ken onverantwoord. Landen aan Yalrna\s kust. Mogelijkheid van een terugtocht van de Nederlandsche Expeditie afzonderlijk.
Verschillende combiuatien. De Nederlandsche Expeditie met de bemanning der Varna, Conferentie, Besluit om te gaan.
Voorbereidingen. Afscheidsfeest, Orchest. Vertrek. Uitrusting en leiding. Iiideeling van personeel en proviand. Trekken
der Kleden. Ongeval met de Hope-sledge. Slepen der booten. De weg wordt driemaal afgelegd. Passeeren van een kanaal.
Middagrust. Nachtleger. Avondeten. Thee. Nachtrust. Morgentoilet. Ontbijt. Voeding. Kou en vocht. Voordeel van
open -water. Schijnbaar vooruit, maar werkelijk terug. Stroom is ons in 't vervolg gunstig.- Oponthoud door het terrein.
Wegduwen van groote ijsschollen. Een kwartmijl per dag! Verhinderd vooruit te komen. Dagblad-feuilletons. Land!
Gevaar van de Kara-poort. Barst in onze schol. Beweging in het ijs. Onze legerplaats springt in stukken! Opduiken van
ijsbrokkeu. IJsbewegiug verhindert ons voort te gaan. Wij drijven de Kara-poort in. Voet aan wal. Buys-Ballot-eilaud.
HOOFDSTUK XV. -- ONTVANGST........................Blz. 145.
Vaigatsch. Verder reisplan. Samojeden-afgoden Kruis. Bootje. Beitel. Kaap Woronoff. Wij volgen de westkust. Eenden.
Wiud houdt ons op. Wandeling. Samojedentonten. Dolgaja-baai. Wij maken 35 mijlen in één dag. Geheel ijsvrije zee.
Ljambtschina-bocht. Middagrust in de open zee Kaap Grebeni. Twee stoomschepen in zicht. Seinen niet opgemerkt.
Nog een derde schip in de Jugorstraat. De „Nordenskiöld", „Obe" en „Louise". Ontvangst. Kennismaking met Kapt.
DALLMANN. Plan lot voortzetting der reis. Onderhandeling met vischjacht voor Chabarowa. Louise verliest haar
schroef. Nordenskiöld sleept Louise. Nederlanders aan boord der Lonise. Noren op de Nordenskiöld. Obe brengt dn
tydlng in Vardb'. Reis. Bezigheid. Gastvrijheid aan boord der Louise. Berichten vaii huis. Algemeen bericht in
telegramstijl. Ongerustheid in Nederland. VOLCK'S artikels. Prof. Buvs BALLOT'S handelwijze. Ilammwfcst. De „Elliila",
„Georgy" en „Willem Barentsx". Welkomsttelegraramen van heinde en ver. Vertrek. De expeditie naar Bossekop.
Drontheim. Christiania. Kopenhagen. Hamburg. Bremen. Amersfoort. Hilversum. Maliebaan. Feest In Tivoli. Eere-
bewys in de Zonsteeg. Bede van den Heer LAHÉKIS. Aanspraak van den Burgemeester. De Commissaris des Konings.
Band tusschen zonen van hetzelfde land. Dank aan mijn mede-leden. Feestelijke ontvangsten in andere plaatsen.
Almeloo. Kampen.
HOOFDSTUK XVI. - - RESULTATEN......................Blz. 154.
Over liet geheel nog geen antwoord te geven op do vraag: „Welke zijn de resultaten ?" Het internationale plan uitstekend geslaagd.
Enkele tegenspoeden. Ook GUEELY'S expeditie geslaagd. Gevaar van Pool-Expedities gering vergeleken bij andere reizen.
Voorbeelden van geslaagde terugtochten. De meteorologische waarnemingen overal regelmatig plaats gehad; de magnetische
alleen bij ons niet. Het Noorderlicht vooral nauwkeurig onderzocht door SOPHUS TKOMHOLT en SELIM X/EMSTRÜM. DE LA.
KIVE, BAVJMHAUER , GRONF.MAX. Aardstroomen. GIF.SE'S onderzoekingen en absolute weerstandsbepaling. De Neder-
landsche expeditie. Meteorologische waarnemingen. Strenge kou. Us knapt als glas bij verwarming en vriest aan de tong
vast. Kwik nog vloeibaar ouder zijn vriespunt. Onderzoek omtrent den overgang van zwavel van z\jn eersten in zijn
tweeden kristalvorm. IJsvormiug en beweging van het ijs. Het water en de bodem der Kara-zee. De Halo's. Noorderlicht.
Natuurhistorische vondsten. Besumé.
-ocr page 11-
HOOFDSTUK L
PLAN.
CABL WKVPEECIIT'S plan. Af«'u'kiug van vorige pooltocliten. Geschiedenis. Geheimzinnigheid der pool. Fantastische Voorstellingen.
Handel is de prikkel. Amerika een slagboom voor den. westelijken weg naar Indltt. De oorlog met Spanje vprdcrt van on»
land veel uitgaven. N.-O.-passage. Engelschen in de Witte Zee. Eerste reis van BARESTSZ. PLAXCIUS. la Nova-Zembla een schier-
eiland ? Knra-zee. Ongelukkige afloop der tweede expeditie. Amsterdam onderneemt een derden tocht. Beschrijving dei'
expeditie. Resultaten behalve ontdekkingen op aardrijkskundig gebied. LIXSCHOTEX'S reis naar Indiü maakt een eind aan do
ontdekkingstochten in 't Noorden. Bezoek der Hollanders aan Fraus-Jozefsland. Wetenschappelijk doel, Andere inrichting
der cxpcditiën. Zuidpoolstrekeii. FKANKLIX en de Franklin-tochten, Waarom zijn de resultaten betrekkelijk gering 'i
WEYPHECm-'s overwegingen vinden bijval in Rome. Waarin zijn plan bestaat. Voorbereiding door de Internationale
Poolcommissie. Programma en condiditiën voor uitvoerbaarheid besproken te Hamburg. Bern. Slechts vier staten sluiten
zich aan. Uitstel. Hiop. WEYPRECHT'S dood geeft geen verslapping. lu Petersburg wordt de uitvoering gewaarborgd.
Ontwikkeling van het plan. Duur der waarnemingen. Verplichte en vrije waarnemingen. Meteorologie. Aardmagnetisme.
BALLOT'S voorstel. Poolliclit. Sterrekundige waarnemingen. Hydrografie. Plant-, Dier- en Aardkunde. Publicatie.
Met CARL WEYPRECHT trad liet pool-onderzoek één: nieuw tijdperk in. Do man,
die twee winters in het poolijs had doorgebracht, had daar gelegenheid gevonden te
overdenken, in hoever de ondernemingen, zooals die, waarvan hij er een bestuurde, aan
hun doel beantwoordden en hij kwam tot de slotsom, dat pooltocliten op geheel anderen
leest moesten geschoeid worden, dan dit tot nog toe had plaats gehad. Zijn denkbeelden
zotte hij het eerst uiteen voor de 489l<! vergadering van Duitscho natuuronderzoekers in
September 1875. In liet volgende jaar kwam zijn voorstel ter sprake in de vergadering
van het internationaal Comité voor meteorologie, dat toen te Londen bijeenkwam, en in
1879 werd door het Congres van meteorologen te Rome een commissie tot onderzoek en
zoo mogelijk verwezenlijking benoemd. Daarmede was liet begin gemaakt tot de uit-
voering van een onderneming, zooals de geschiedenis der wetenschap er slechts weinige
weet te vermelden; want ofschoon er meer pooltocliten beraamd en uitgevoerd waren,
nooit had men hierin zoo stelselmatig gehandeld, als door WEYPRECHT verlangd werd,
terwijl ook het samenwerken van verschillende natiën, dat een der kenmerken van het
plan uitmaakte, nooit in die mate verkregen was, als nu voor cene doeltreffende uit-
voering vereischt werd.
De geheele inrichting droeg een karakter, dat zoodanig afweek van vroegere
ondernemingen, waarbij ook het bezoeken van arktische gewesten het meest zichtbare
deel der uitvoering uitmaakte, dat het niet ongewenscht mag genoemd worden duidelijk
de punten van verschil tusschen vorige pooltocliten en het nieuwe plan te doen uitkomen
en een korte schets te geven van de geschiedenis dezer reizen naar onherbergzame oorden.
„Onbekend maakt onbemind" is een spreekwoord, dat op poolonderzoek even als
eigenlijk op elk mogelijk gebied van zoeken naar oplossing van nog niet ontsluierde
-ocr page 12-
geheimen al zeer slecht kan worden toegepast. Het geheimzinnige punt, waarom de
aarde rondwentelt is lang het onderwerp geweest voor de uitingen der meest hersen-
schirmnige voorstellingen. Mr. S. MULLER geeft in zijn: „Eerste reizen der Nederlanders
naar de Noordpool" een paar voorbeelden van de rijke verbeeldingskracht, die werd ten toon
gespreid in de daaromtrent gangbare denkbeelden in de 16(lc eeuw; men oordeele zelf:
„Men verhaalde, zoo vindt men op pg. 2 van bovengenoemd opstel opgetec-
kend —, dat de kust van Rusland zich allengs naar het Noorden Avendde en eindelijk
uitliep in een landpunt, kaap Tabin genaamd. Yandaar zou de lijii der kust recht naar
het zuiden loopen, langs Cathay - - een land , waarvan men elkander allerlei wonderen
verhaalde, en dat door een zecëngte, de straat van Anian, van Amerika gescheiden
was. Ten zuiden van Cathay plaatste men China. Hoe nauwkeurig deze beschrijving
ook was, toch vond zij tegenspraak; er bestond nl. groot bezwaar tegen het bestaan
van de straat van Anian. Immers, dus redeneerde men, hoe zou Amerika ooit bevolkt
zjjn, wanneer de afstammelingen van Adam en Eva gecne gelegenheid gehad hadden,
zich uit het Paradijs over land naar het oosten uit te breiden ?
Nog veel nauwkeuriger wist men den toestand der poolstreek te beschrijven. De
pool werd voorgesteld als een hooge zwarte rots, de magneetberg genaamd, 30 Fransche
mijlen in omtrek, die alle schepen door aantrekking van het daaraan bevestigde ijzer
vasthield. Om den berg lagen vier eilanden, waarop zich negentien rivieren bevonden ,
die zich vereenigden tot vier grooto stroomen. Van den 78stc" breedtegraad af namen
deze stroomen voortdurend in kracht en snelheid toe en verdwenen aan de pool in een
grondelooze kolk, die alle schepen verzwolg. Waren soms onverschrokken reizigers
aan die kolk en de gevaren van den magneetberg ontsnapt, dan nog was er voor hen
geen heil, want in dit lustoord, zoo verzekerde men, lag het Paradijs, en de engel
Gods hield nog altijd met het vlammend zwaard de wacht aan den ingang!"
Het moesten wel hardnekkige avontunrzoekers zijn, die na van zulke schrikbeel-
den kennia genomen te hebben, toch er nog toe te bewegen waren den steven van hun
schip in dien koers te richten, en toch geschiedde het. Maar de prikkel daartoe lag
niet in het onderzoeken naar de waarheid der bovenvermelde voorstellingen, waarvan er
nog een menigte zouden op te disscheu zijn, die al even onwaarschijnlijk en zeker
niet minder fantastisch waren. De zucht, die de poolvaarders der 16C eeuw tot hunne
tochten dreef, was aan geheel andere drijfveeren toe te schrijven. De reis naar Indiö
om de Zuidpunt van Afrika werd geheim gehouden; men zocht dus een nieuwen weg en
wel in westelijke richting om langs rechte lijn die rijke bron van welvaart te kunnen
bezoeken. De ontdekking van Amerika bracht in dat streven een grootc teleurstelling ;
de eerste berichten aangaande de gelukkig volbrachte reis van COLUMBÜS werden eerder
beschouwd als een nekslag toegebracht aan verdere onderzoekingen om Indië langs kor-
teren weg te bereiken, dan wel op zich zelf als een heugelijk feit, dat nieuwe wegen
voor den handel zou openen. Men gaf echter den moed niet op en stelde zich voor,
dwars door Amerika heen den weg toch te zullen vinden, en toen dat niet gelukte,
moest men do passage wel noordwaarts zoeken, want alleen in die richting kon men
nu nog hopen een doortocht te vinden ; overal elders was de weg versperd. Zoo gaven
dan de ontdekkingen der eerste zeewegen naar Indië en die van Amerika aanleiding tot
ra
H©
v ->
O-

-ocr page 13-
de eerste noordpooltocliten, en daar de Nederlanders in die reizen een overgroot aandeel
hadden, mag er hier wel ter loops de aandacht op gevestigd worden. Den "\veotgierigcn
lozer, die hieromtrent meer in bijzonderheden wil ingelicht worden, zij behalve natuurlijk
de lezing der oorspronkeljjke reisverhalen en andere oorkonden, die echter niet voor
iedereen gemakkelijk toegankelijk zijn, vooral aanbevolen de „Geschiedenis derNoordsche
Compagnie door MR. S. MULLER. - - Utrecht, Gfebr. VAN DEK POST, 1874," of voor een
kort overzicht de boeiende voordracht omtrent dit onderwerp, gehouden door N. W.
POSTHUMUS te Amsterdam in de Algemcene Vergadering van het Aardrijkskundig Genoot-
schap den 10de April 1875 en uitgegeven onder den titel: „De Nederlanders en de
Noordpool-expeditiën," bij C. S. BRINKMAN 1875. Daaruit zijn dan ook de volgende
aantcekoningcn overgenomen.
Door hun strijd mot het overmacntig Spanje waren de Nederlanders wel verplicht
alle mogelijke bronnen op te sporen om de geldelijke inkomsten zoo voor particulieren
als voor den staat op alle mogelijke wijze te doen toenemen en zeer natuurlijk is het,
dat zij door hun aangeboren handelsgeest en aanleg voor zeevaart er toe gebracht werden
hun aandacht en hunne krachten te wijden aan het zoeken van den nieuwen handelsweg.
Waren tot nogtoe de pogingen voor den weg ten noorden van Amerika om , de
zoogcnoemde Noordwest-passage , vruchteloos geweest, al moer en meer begon men de
aandacht te vestigen op de Noordoost-passage, of den weg langs de Noordkust van
Siberië en vooral werden de Nederlanders op dien weg gebracht, nadat de Engelschcn
daaruit reeds voordeden gehaald hadden, niet doordat zij den doortocht gevonden had-
den, maar door het aanknoopen van handelsbetrekkingen aan de Witte Zee. Zoo ge-
schiedde het, dat in hot eind der zestiende eeuw Nederland alle natiën in het doen van
ontdekkingstochten vooruitstreefde.
Nadat reeds een handel op Kola en Archangel gevestigd was, en reeds vruchto-
loozo pogingen aangewend waren tot grootere reizen, gelukte het aan zekeren BALTHAZAK
PE MOUCHERON, een koopman te Middelburg, PRINS MAURITS, OLPENBARNEVELD en de
Staten van Holland tot het ondernemen van een poolrcis te doen besluiten. Do regeering
rustte in 1594 twee schepen uit, terwijl Amsterdam, waar de predikant PLANCIUS zijne
denkbeelden omtrent de open poolzee en de mogelijkheid om den doortocht zoo noor-
delijk mogelijk te vinden, bekend maakte, een derde schip en nog een jacht onder
WILLEM BAREJTTSZ uitrustte. De regeeringsschepeu schijnen de Kara-zee even binnen-
gedrongen te zijn en de leiders der expeditie waren hierdoor reeds zoo verheugd, dat
zij wonderverhalen deden omtrent hun succes, zoodat iedereen meende, dat de geheele
reis naar Indii» nu slechts een vraag van uitvoering was, terwijl aan do mogelijkheid
door niemand meer getwijfeld werd. BARENTSZ daarentegen had veel meer gedaan; hij
had gedeelten van Nova-Zembla bezocht, die nog geheel onbekend waren, maar maakte
er niet zooveel ophef van; hij was te zeer overtuigd dat het plan nog lang niet ver-
wezenlijkt was.
Menigeen zal misschien verwonderd vragen, waarom hij den doortocht zoo noor-
delijk zocht en zich niet had aangesloten bij de regeeringsschcpen, die eenvoudig de
Siberische kust wilden volgen , en zoo langs oogenschijnlijk veel meer rechtstreekschen
weg hun doel trachtten te bereiken. Door die vraag wordt men binnengevoerd in den
e
©l'
<v&
(§)':>
-ocr page 14-
destijds heerschenden strijd van gevoelens omtrent den besten weg noordelijk om naar
China enz. en die op het volgende neerkomt. Nog nooit was Nova-Zembla omgezeild ;
hoever de noordelijke punt daarvan zich uitstrekte, Avist men niet, zoodat sommigen
vermoedden, dat het zich wel oostelijker met de Siberischo kust kon vereenigen; daaruit
zou volgen, dat de Kara-zee niets meer dan een grootc zecboezem was, geheel van de
eigenlijke poolzco afgescheiden, zoodat men niet veel verder kwam, al was men die
afgesloten kom door een der zuidelijke straten binnen gegaan. Was hot vermoeden
waar, dan kon men langs dien weg zeker niet voortkomen. Volgde men echter de
kust van Nova-Zembla, dan ontweek men die fuik en was dua nader bij de oplossing.
Daarbij kwam nog de voorstelling, dat zich rondom de pool een open ijsvrije zee uitstrekte,
terwijl men wist, dat do Kara-zee dikwijls met ijs bezet was. Eindelijk moet men nog in
aanmerking nemen, dat op de kaart de noordelijke weg wel langer schijnt, maar dit in
werkelijkheid volstrekt niet het geval is, zooals terstond uit een poolkaart of beter uit
de beschouwing van een aardglobe volgt. PLANCIUS , de Amsterdamsche predikant, be-
hoorde tot de laatste partij, zoodat BARENTSZ dan ook Noordelijk om zou gaan, terwijl
de staatsche schepen de oudere partij vertegenwoordigden en dus de Siberischo kust
zooveel mogelijk wilden volgen ; en het opgesmukte verhaal van deze laatste bracht het
publiek in den waan, dat de tweede zienswijze gezegevierd had. Het volgende jaar
zond men dus weer een expeditie uit, echter geen ontdekkingstocht, maar een handels-
vloot van zeven met handelsartikelen heiaden schepen, want men wist immers nu, dat
China zou bereikt worden, de tijd van ontdekkingen was voorbij.
En toch ontdekte men op dien tocht veel, maar niet veel bemoedigende); men
leerde, dat opgeschroefde voorstellingen tot de bitterste teleurstellingen kunnen leiden.
De tocht mislukte volkomen. Even de straat van Nassau (tegenwoordig meer als Juyorstraat
bekend) doorgekomen, werd de doortocht door ijs belet, zoodat men onverrichter zake
moest terugkeeren.
De teleurstelling was zoo groot, dat de Staten besloten geen geld meer voor der-
gelijke reizen beschikbaar te stellen. De wakkere kooplieden waren echter nog niet
moedeloos geworden; zij besloten nog eens een poging te wagen maar, zooals na de
ondervinding van het vorige jaar uiterst natuurlijk is, weer benoorden om. Weer was
IÏARKSTSZ, ofschoon niet de aanvoerder der schepen, toch de ziel der gehecle onder-
neming; dit was de zoo bekend geworden, door TOLLEXS vereeuwigde tocht, eindigende
met de overwintering op Nova-Zembla. Oorspronkelijk was dat land het doel der reis
niet. Twee vaartuigen werden er uitgerust, het eene onder DE RIJP, het tweede onder
HEEMSKERK met BARENTSZ als stuurman. Men zou noordelijk aanhouden; immers
PLA\CIUS , de raadsman van Amsterdam was van oordeel: ,,dat boven Nova-Zembla,
„te tceten onder den Polus Arclicus door, den rechten en doenlycksten wegh moeste
„zijn ; om welkes te bevestighen , hij. . . . ghenoegh met sekerhcyt bevestighde. . . . dat
„den iceyh onder den Poh te weten boven Nova-Zembla om, seker, gantsch ghewis,
„ende sonder twijffel goot was." (Zie MR. S. MULLER , Geschiedenis der Noordsche
Compagnie , pg. 43 , noot 1).
De tocht leverde voor den vooruitgang van de aardrijkskunde veel op; men
ontdekte nl. al spoedig Beren-eiland en daarna Spitsbergen; hier verhinderde het
-ocr page 15-

ijs echter den verderen voortgang; men keerde dus naar Beren-eiland terug en daar
scheidden de schepen ten gevolge van verschil in zienswijze tusschcn de aanvoerders.
RIJP wilde den noordelijken doortocht nog eens beproeven , maar werd hierin weer ver-
hinderd ; hij had echter de voldoening Spitsbergen geheel om te zeilen, dat na hem
voor het eerst in 1863 door den Noorschen kapitein CARLSEX weer gebeurde.
Het andere schip was de kust van Nova Zembla gaan opzoeken om daar langs
den weg, dien BARENTSZ reecis gedeeltelijk kende, verder te gaan. Ook deze tocht
was rijk aan bijdragen tot vermeerdering onzer geografische kennis , want men
kwam verder dan BARENTSZ bij zijn eerste reis. Na de Oranje-eilanden gepas-
seerd te hebben , kon men den steven Zuidoostwaarts wenden, zeilde den hoek van
Begeerte om en kwam 21 Augustus 1596 te Barents-IJshaven aan, waar het schip
door het ijs ingesloten en men tot overwintering gedwongen werd ; eerst den 14de" Juni 1597
werd de terugtocht ondernomen in een schcepsboot; eindelijk vonden de overwinteraars te
Kola een Nederlandsen koopvaardij schip , waarvan hun vroegere tochtgenoot RIJP, aan-
voerder was. De trouw, volharding en moed door BAREXTSZ en de zijnen op dien tocht
en vooral gedurende hun verblijf op een onbewoonde barre plaats zonder de hulpmid-
delen , die de nieuwere tijd voor een overwintering in de poolstreken aanbiedt, zijn te
zeer bekend en algemeen gewaardeerd om daarop hier nader terug te komen ; daaren-
boven /ou mijn lof verre blijven beneden hun verdiensten ! Echter viude hier de korte
opsomming van de wetenschappelijke aanwinsten door dezen tocht verkregen een plaats.
Zij zijn : l", de kennis van het winter-klimaat op zulke hooge noordelijke breedte ; 2°. de
kennis van de geweldige persing van het poolijs tegen de noordkust van Nova-Zembla ;
3°. de kennis van het ontstaan van open water in het midden van den winter niet
zuidwesten winden, doch terugkeer van liet ijs bij veranderde windrichting; 4°. duide-
lijke kenteekenen van de opheffing van den bodem , daar het drijf hout op hooger ge-
legen plaatsen gevonden werd, dan het kon aangespoeld zijn ; en 5°. het vroeger
terugzien van de zou als een gevolg der straalbrcking.
Na dien tocht hield de drijfveer tot het doen van dergelijke ondernemingen op te
bestaan; immers reeds in 1596 waren de uitkomsten van LINSCHOTENS reizen in Por-
tugeeschen dienst bekend geworden; in hetzelfde jaar als HEEMSKERK keerde HOUTMAN
met de eerste Nederlandsche vloot uit Oost-Indic terug langs den gewonen weg, dien
Portugal en Spanje zoo lang hadden weten geheim te houden. En daarmede traden de
Noordpoolreizen , die daarom nog niet ophielden , een ander tijdperk in. Wel werd de
Noordelijke Ijszee meer bevaren dan ooit, maar niet tot het vinden van een doortocht naar
Indiö ; integendeel had men het oog op de rijkdommen, welke die wateren zelf opleverden
door de walvischvangst, die zich in de volgende jaren sterk ontwikkelde. Onder de
tochten die merkwaardig genoemd mogen worden , moet vooral die van CORNELIS ROULE
vermeld worden in het laatst der 17do eeuw. WITSEN deelt daaromtrent in zij n N. en O.
Tartarije mede : „Op de lengte van Nova Zembla, en de hoogte van vier en tachentig
graden en een half, of vijf en tachentig, word mij in 't zeker bericht, dat schipper
CORNELIS ROULE hoog gebroken Land gevonden heeft, daer hij tien mijl verre door
voer, en achter een groote Zee zag : wanneer op een hoog gebergte klom , in zeker
Inham , daar hij met de Boot in roeide, oordeelende, dat noch wel een Etmael of drie,
<•
m
-o
?
©v
-ocr page 16-
benoorden zoude hebben kunnen varen; hij vond aldacr zeer veel gevogelte, dat bijster
tam was." Indien dit bericht waar is, dan zou toen reeds door Nederlanders het pas
in den laatsten tijd ontdekte Frans-Jozefslancl bezocht zijn.
Allengs namen de tochten een meer wetenschappelijk karakter aan; rncn zocht
niet meer naar een Noordwest- of Noordoost-passage om door die kennis lumdelsvoor-
deeleu te bereiken, het doel werd al meer en meer de bevrediging van 's mensclien
zucht naar kennis in 't algemeen, onverschillig of daarmede stoffelijk voordeel te behalen
was of niet. Men wilde nauwkeuriger kennis opdoen aangaande de verdeeling van land
en water in de poolstreken en van de juiste ligging der kustlijnen, om zoodoende de
geografische kennis omtrent dat onbewoonde gedeelte der aarde niet te zeer bij de
bewoonde streken te doen achterstaan ; terwijl liet bereiken der pool zelf als ideaal de
kroon op het werk zou zetten. Dit tweede tijdperk der pooltochten werd in het begin
onzer eeuw geopend. Het karakter der tochten veranderde daardoor ook geheel van
uiterlijk aanzien. Zoo begon men b. v. ook gebruik te maken van sleden, om, wanneer
het schip zijne diensten begon te weigeren, door dit laatste vervoermiddel het doel toch
te bereiken. Men rekende er op , dat men misschien zou genoodzaakt worden de reis
door den invallendeu winter te staken; om dan het eenmaal gewonnen terrein niet weer
te verliezen , werden de cxpeditiën voorzien van alle middelen voor een overwintering;
hierdoor werd men in staat gesteld het volgende voorjaar de reis voort te zetten.
Gedurende die overwinteringen werden onderzoekingen op allerlei gebied gedaan;
vooral deed men meteorologische waarnemingen, men verzamelde planten en dieren; de
geologische toestand werd nagegaan ; zoo mogelijk werd de omgeving van de overwin-
teringsplaats opgemeten en in kaart gebracht. Zeestroomingen en ijsbeweging werden
bestudeerd; kortom alles werd gedaan om den tijd, dien men gedwongen was stil te
zitten, toch op ander gebied dan hot eigenlijk doel zoo nuttig mogelijk te besteden.
Zoo keerde menige expeditie huiswaarts zonder nieuwe landen ontdekt en zonder
de poul bereikt te hebben, maar voorzien van eeno lading van resultaten op ander
wetenschappelijk gebied, die de teleurstelling, dat het voorgestelde doel niet bereikt
was, ruimschoots vergoedde. -
Ook de Zuidpoolstrcken werden niet vergeten; immers uit een wetenschappelijk
oogpunt waren deze even belangrijk als de koude gewesten aan deze zijde van den
evenaar.
Het toppunt van deze periode der pooltochten werd zeker bereikt door den onge-
lukkigen tocht van FRANKUN en de expeditiën, waarvan het doel was hem zelf en
zijne reisgenooten te bereiken of ten minste zijn spoor te vinden, om daardoor zekerheid
aangaande het lot dezer grootsche onderneming te verkrijgen.
Toen eindelijk alles aangaande het treurig einde der FRANKLix-expeditie bekend
was, waren de volgende tochten weer vrij in den weg dien zij zouden volgen en in het
doel dat zij zouden najagen en zoo werden er reeds expeditiën uitgezonden, waarbij het
oorspronkelijk oogmerk, liet ontdekken van nieuwe kustlijnen of het bereiken der pool
geheel op den achtergrond geschoven werd, maar daarentegen het onderzoek op natuur-
wetenschappelijk terrein al meer en meer te voorschijn kwam. Echter leverden zij toch
op dit gebied nog niet op, wat men mocht verwachten en vooral geldt deze opmer-
cO
-ocr page 17-
king de meteorologie en de leer van het magnetisme der aarde. Wat baat het toch of
men weet dat op zekeren datum van hot eene jaar de temperatuur op de een of andere
plaats binnen den poolcirkcl zooveel graden bedroeg, wanneer men niet daarbij \veet
hoe hoog de temperatuur op omliggende plaatsen was en welk bedrag zij de vorige en
volgende dagen had; zoo toch kan men alleen bepalen of het bekend geworden feit tot
de uitzonderingen behoort dan wel tot den normalen toestand moet gerekend worden.
Een volgend jaar zal door een ander schip de toestand misschien geheel anders
gevonden worden! En wat hier gezegd is omtrent de temperatuur kan natuurlijk ten
opzichte van al de overige gegevens, die den physischen toestand van den dampkring
en van den oceaan bepalen, worden opgemerkt, terwijl het op het gebied van aard-
magnetisme nog in veel sterker mate geldt. Enkele op zichzelf staande feiten brengen
de kennis aangaande meteorologie, oceanografie en aardmagnetisme slechts betrekkelijk
weinig vooruit; voor de natuurlijke historie zijn zij van meer belang, ofschoon ook op
dat gebied onderzoekingen gedurende een langer tijdvak en over eene grootere uitge-
strektheid der aardoppervlakte dikwijls van overwegend belang zijn.
Dergelijke overwegingen leidden er WEYPRKCITT toe om een pool-expeditie op
geheel andere leest te schoeien. Zooals reeds bij den aanhef van dit hoofdstuk is
gemeld, werd zijn plan te Home aan de Internationale Poolcommissie in handen gegeven-,
wel een bewijs, dat de daar verzamelde mannen van wetenschap in de uitvoering
daarvan groot belang zagen.
Het Irastond in het eigenaardige denkbeeld, om gedurende een vol jaar verschillende
stations binnon de poolcirkels te bezetten en daar meteorologische en magnetische
waarnemingen te doen uitvoeren. Dit Avas een taak, die niet door één natie alleen
kon worden volbracht en daarom moest door do Internationale Poolcomissie de
samenwerking van alle beschaafde volken worden ingeroepen; hoe zij daarin geslaagd
is, heeft de uitkomst geleerd.
liet eerste wat deze commissie te doen had, was na te gaan in hoeverre het aan-
gegeven plan voor uitvoering vatbaar was en, mocht dit worden aangenomen, dan de
middelen te beramen hoe men tot die uitvoering zou geraken. Hiertoe kwamen de leden
driemaal bijeen en wol in opeenvolgende jaren te Hamburg, Bern on St. Petersburg.
Bij deze laatste conferentie bleek, dat de uitvoering gewaarborgd was. Niet zonder moeite
en tegenspoed was men echter zoover gekomen. Laat ons zien, wat hieromtrent gezegd
wordt in het officieele orgaan:
„Nadat zij een gedetailleerd programma voor do geheele onderneming had uitgewerkt,
stelde zij in Hamburg als voorwaarde voor de uitvoerbaarheid daarvan het bezetten van
minstens 8 punten in de arktische gewesten en bepaalde als tijdvak voor de gemeen-
schappelijke waarnemingen op die stations, het jaar tusschen den herfst van 1881 tot
dien van 1882.
De tweede bijeenkomst van de commissie werd gehouden to Bern den 7den Aug.
1880 en door 8 afgevaardigden bijgewoond; hier konden nog slechts 4 Staten hun
toetreden tot de onderneming toezeggen, zoodat de kans niet zeer schoon stond om tot
verwezenlijking van het plan te geraken ; om het niet geheel te verijdelen werd besloten
de uitvoering één jaar uit te stellen en het begin dus in het najaar van 1882 te doen

©V
B)
-ocr page 18-
plaats bobben. Na deze bijeenkomst gaf de president den leden kennis van den
verderen loop van zaken door middel van circulaires , zooals dit tot nogtoe altijd tus-
schen twee bijeenkomsten had plaats gehad en zoo kon hij den lste" Mei 1881 de heugelijke
tijding melden , dat de uitvoering der onderneming gewaarborgd was, want dat minstens
8 stations zouden bezet worden.
Kort daarop leed de onderneming een groot verlies door het vroegtijdig sterven
van den energieken ontwerper van het geheelo plan en aangewezen chef voor het
Oostenrijksche station. Wat zou van dien slag het gevolg zijn ? Zou Oostenrijk , dat
zich daarmede zijn hechten , geestelijken steun zag ontvallen den moed opgeven en daar-
mede de uitvoering misschien onmogelijk worden ? Immers met moeite was men zoover
gekomen , dat de oprichting van het kleinste aantal stations , waarbij men liet mogelijk
achtte het plan te laten doorgaan eindelijk vast stond.. Zouden ook niet andere natiën
hunne medewerking gaan onthouden aan een plan , dat nog zoo weinig bijval vond en
door zoo veel kunstmiddelen in leven moest gehouden worden ? Gelukkig neen ! Ofschoon
menigeen de moed ontzonk , de vertegenwoordigers bleven bij hunne toezeggingen ; de groot-
moedige graaf WILCZEK, die het Oostenrijksche station geheel voor eigen rekening nam
en ook vroeger bij de voorbereiding van het plan, WEYPRECHTS stoffelijke steun en
raadsman geweest was , de man , die reeds bij de Oostenrijksch-Hongaarsche expeditie
van 1872 onder leiding van PATER en AVEYPRECHT een overgroot aandeel in het totstand
komen der onderneming gehad en zelf het Noorden bezocht had, wilde van geen wijken
weten on vond spoedig in den officier der Oostenrijksche marine EMIL vox WOHLGEMÜTH
een opvolger voor WEYPRECHT.
De derde bijeenkomst der Internationale Pool-commissie word den lsten Aug. 1881
te St. Petersburg gehouden door de vertegenwoordigers van Denemarken, Frankrijk,
Nederland, Noorwegen , Oostenrijk , Rusland en Zweden. Zooals men ziet, waren Enge-
land en Duitschland niet vertegenwoordigd ; daarenboven konden Frankrijk en Nederland
nog niet met zekerheid verklaren , dat ook zij door oprichting van een station aan de
zaak zouden deelnemen. De acht stations , waarvan boven sprake geweest is, waren
dan ook alleen verkregen door dat Rusland zich verbonden had twee stations te bezetten,
terwijl Noord-Amerika, dat lang gedraald had, voordat het zijne medewerking beloofde ,
toen het eenmaal over de bezwaren heen was , niet alleen de oprichting van twee sta-
tions beloofde maar tevens bericht gaf, dat men met do uitvoering reeds was begonnen.
Daarmede was alle twijfel omtrent het tot stand komen der onderneming opgeheven.
Laat ons nu nagaan , hoe het plan zelf zich van het oogenblik , waarop WEYPRECHT er
openlijk mede voor den dag kwam in den loop der jaren ontwikkeld had. Reeds terstond
had "WEYPRECHT , altijd trouw bijgestaan door zijn raadsman graaf WILCZEK aan het
Congres te Rome een programma voor de werkzaamheden op elk station voorgesteld. Dit
werd in hoofdtrekken als leiddraad op de elkaar opvolgende Pool-conferentiën aangenomen,
maar op onderscheidene punten gewijzigd of uitgebreid, totdat ten slotte te St. Petersburg
een programma werd vastgesteld, waarvan de volgende regels in hoofdtrekken den
inhoud weergeven.
Het begin werd aangenomen zoo vroeg mogelijk na den lsto" Augustus 1882 en het
einde zoo laat mogelijk vóór den l"'™ September. Om een bepaalden datum vast te
-ocr page 19-
f^ A/"<£/•;,P /• cyv _,.,. .
stellen ging moeilijk aan, omdat niet alle stations terzelfder tijd zouden te bereiken
zijn; door de aangenomen bepaling hoopte men te bewerken, dat gelijktijdige waarnemin-
gen op de verschillende stations over een geheel jaar zouden verkregen worden, in alle
geval, dat daardoor de vervulling van dien wensch zoo na mogelijk zou bereikt worden.
Verder bepaalde men, dat de keuze van waarnemingsuren voor de gewone meteorologische
en magnetische waarnemingen zou worden vrij gelaten; er zouden echter nog afzonder-
lijke magnetische waarnemingen gelijktijdig plaats hebben, die dus naar een vast aan-
genomen tijd, niet naar dien der plaats van waarneming, zouden geschieden; daarvoor
werd de middelbare tijd van Göttingen vastgesteld.
De waarnemingen zelf werden in twee deelen gesplitst, verplichte en vrije. Zooals
wel van zelf spreekt, kon de Poolcommissie aan geen der deelnemers eenige verplich-
tingen opleggen; hoe zou dat ook mogelijk zijn aan personen van geheel verschillende natiën
over de beide halfronden der aardoppervlakte verspreid ? Dat woord „verplicht" moet dan
ook in een cenigszins vrijere beteekenis worden opgevat dan men dat gewoonlijk doet.
Het eigenaardige van WEYPRECHTS plan bestond nu eenmaal in stelselmatige samen-
werking op de verschillende stations. Wilde men dat niet, dan wilde men WEYPRECHTS
plan niet; wilde men dat wel, dan moest men zich aan eenige onderlinge overeenkomsten
binden. De verplichting, die elk station op zich nam tegenover het geheel, bestond
dus eigenlijk hierin, dat onderling werd afgesproken, wat men meende het minimum
te zijn, dat elk station aan waarnemingen zou hebben te leveren om tot een uitvoering
van "WEYPRECHTS denkbeelden te geraken.
Tot de verplichte waarnemingen dan behoorden:
A. Meteorologische. Temperatuur van de lucht, zooals die aangegeven wordt op
een gewonen kwik- of alcohol-thermometer; bovendien temperatuur van het zeewater
op die plaatsen, waar daartoe gelegenheid zou zijn; verder luchtdrukkmg, voch-
tigheid der lucht, de snelheid en richting van den wind, de beweging en de
hoeveelheid der wolken. Eindelijk zou de hoeveelheid water, die m den vorm van
sneeuw, regen of hagel neerviel, gemeten of geschat en de algemeeno weersgesteldheid
(onweer, mist en dgl.) opgeteekend worden.
Al deze waarnemingen zouden met uitzondering van de temperatuur van het
zeewater elk uur geschieden; het programma gaf nog eenige wenken omtrent de nauw-
keurigheid , die bij het aflezen der instrumenten zou worden in acht genomen en de
wijze, waarop ze zouden worden opgesteld.
B. Magnetische. Deze werden verdeeld in 3 categpriën. Absolute Waarnemingen,
variatie- en fmw^'tt-waarnemingen. De absolute waarnemingen zouden zoo dikwijls
geschieden , als dit vereischt werd om de aflezingen der variatie-instrumenten , die elk
uur moesten plaats hebben, te controleeren. Deze werktuigen leveren nml. bij elke
aflezing de gegevens om de magnetische elementen te berekenen, uitgaande van normaal-
waarden , die door middel van absolute waarnemingen worden verkregen. De termijn-
waarnemingen eindelijk worden op alle stations op 't zelfde oogenblik gedaan en zijn
vooral voor het aardmagnetisme van belang om de gelijktijdigheid der veranderingen in
die kracht te bestudeeren; daarom werd dan ook hiervoor de tijd van Göttingen als
verplicht voorgeschreven. Deze waarnemingen zouden den lsten en 15den der maand den
i
-ocr page 20-
geheelen dag d. w. z. 24 uren lang om de 5 minuten plaats hebben, terwijl daarenboven
op voorstel van Prof. BIIYS BALLOT op zulke dagen gedurende één uur elke twintig
seconden een aflezing van de instrumenten, ten minste van dat voor de declinatie,
verlangd werd.
t'. Poollicht. Het Noorderlicht, of liever meer algemeen Poollicht, want ook
aan de Zuidpool wordt het waargenomen, zou elk UUT worden nagegaan met betrekking
tot de streek, waarin het gezien werd, de lichtsterkte, de kleur, den vorm en de
beweging.
Daarenboven moesten op de termijndagen do poollichten zonder ophouden worden
nagegaan en vooral zou bij merkwaardige magnetische storingen rekening gehouden
worden met gelijktijdig plaats hebbende poollichtverschijnselen.
D. Sterrektmdige waarnemingen. Daar het van het hoogste belang was , dat de
magnetische waarnemingen zoo nauwkeurig mogelijk gelijktijdig zouden plaats hebben was
het noodzakelijk de plaats en den tijd met de meeste juistheid te bepalen De sterrekundige
waarnemingen moesten dus geheel tot het bereiken van dit doel worden ingericht.
Onder de vrije waarnemingen werd vooral aanbevolen eene uitbreiding van de
meteorologische en magnetische, bv. met onderzoekingen omtrent de temperatuur van
den bodem aan de oppervlakte en op verschillende diepten, zonnestraling, smelting
van het ijs, verdamping; voorts volkomen gelijktijdige aflezing der magnetische
instrumenten om daardoor na te gaan, of er een betrekking bestaat tusschen li
de verandering der verschillende elementen; aardstroomen; hydrografische onder-
zoekingen.
Omtrent het poollicht werd voorgeschreven de hoogte daarvan op twee ongeveer
5 kilometers van elkaar gelegen standplaatsen te bepalen om daardoor den afstand te
meten, waarop het verschijnsel van de aardoppervlakte verwijderd is; ook het spek-
troskopisch onderzoek werd niet verzwegen.
Eindelijk werden nog in het programma opgenoemd, waarnemingen omtrent lucht-
elektriciteit, astronomische straalbreking, schemering, lengte van den sckondeslinger,
toename en bouw van drijfijs en van gletschers. — Verzameling van Inchtmonsters
voor scheikundig onderzoek. — "Waarnemingen en verzamelingen op het gebied van
plant-, dier-, aardkunde, enz., enz.
Men sprak verder nog af, dat elke expeditie zoo spoedig mogelijk na haar terug-
komst korte verslagen omtrent de waarnemingen aan den president der Internationale
Poolcommissie zou zenden, om ze terstond en gezamenlijk openbaar te maken. Ook
werd de wenschelijkheid uitgesproken om hem zoo dikwijls mogelijk vóór die terugkomst
bericht te zenden omtrent het lot en de algemeene resultaten der expeditie.
Eindelijk kwam men overeen alle waarnemingen in extenso openbaar te maken.
ÏTa terugkomst der expeditie zou de Internationale Poolcommissie dus nogmaals bijeen-
komen om over de uitgebreidheid der verkregen resultaten inlichtingen te geven en
over de meest passende wijze van publicatie te raadplegen.
=>^ë
10
-ocr page 21-
HOOFDSTUK II.
DOEL.
Samenwerking. Redevoering van Prof. BUYS BALLOT in de algetn. vergadering van hot Aardrijkskundig Genootschap. Bestudeerinp;
van de klimaten van omliggende plaatsen. DOVE'B studie van afwijkingen. Kegelmatige verbreiding van stations noodzakelijk.
Voorstel van BÜYS BALLOT. Regelmatigheid der verschijnselen om den evenaar. Onregelmatigheid in de gematigde
aardgordels. Invloed van storingen op omliggende plaatsen. Worden de verschijnselen weer regelmatiger op hoogere
breedten? Storm in Mosselbaai. Gelijktijdige afwijkingen op verschillende plaatsen. Groote temperatuurswisseling te
Werchojansk. Belang van waarnemingen in de Poolstreken. Prof. Buvs BALLOT'S verwachtingen omtrent de resultaten.
Aardmagnetisme. Veranderlijkheid met plaats en tijd. Storingen verschillend mot de hreedte. Gelijktijdige beweging op
verschillende plaatsen. Termijuwaarnemirigen, Photografie. Mosselbaai. Theorie. Is de oorzaak der storingen van
kosmlsclien of tcllurischen aard ? Noorderlicht,
Hadden dus de verschillende expedities van vroegeren tijd altijd ieder op zichzelf
staande plaats gehad , de nieuwe onderneming zocht juist in samenwerking haar kracht
en alleen daardoor kon het doel, dat men zich voorstelde , bereikt worden.
Voor ons, Nederlanders, werd dat doel het eerst duidelijk in 't licht gesteld in een
redevoering door Prof. BUYS BALLOT gehouden voor eene algemcene vergadering van liet
Aardrijkskundig Genootschap in Februari 1881 te Amsterdam. En aan wien zou de taak
om zijne medeburgers de hooge beteekenis van WEYPRECHT'S plan duidelijk voor oogen
te stellen, beter zijn toevertrouwd dan den Hoofddirekteur van het Kon. Ned. Met.
Instituut, den grondvester der beoefening van de meteorologie in Nederland, den beroem-
den vertegenwoordiger voor ons vaderland van deze jonge wetenschap in het buitenland? En
toch vormen niet de genoemde eigenschappen alleen of zelfs voornamelijk de reden, waarom
juist aan hem en aan geen ander het woord moest gegeven worden omtrent dit onder-
werp ; de aanleiding daartoe lag veeleer hierin, dat WEYPRECHT'S plan geheel overeenkwam
met denkbeelden reeds vele jaren vroeger door BÜYS BALLOT (en ten opzichte der zuid-
poolstreken ook door Dr. NEUMAYER) uitgesproken. Ziehier de gronden , waarop zijne
aanbeveling om op internationale kosten waarnemingsplaatscn in de poolstreken op te
richten zich steunde.
Reeds ALEXANDER VON HUMBOLDT zag in, dat de toestand van den dampkring boven
eene landstreek niet voornamelijk wordt teweeggebracht door de onmiddellijke werking
der zon op die plaats zelve, maar dat integendeel de weersgesteldheid der omgeving
zoozeer den regelmatigen gang storen kan, dat wij dien het eer9t daar kunnen
leeren kennen , waar de omstandigheden het minst verschillen.
DOVE, die het tweede tijdperk der meteorologie, dat der afwijkingen, opende, zocht
samenhang tusschen de gelijktijdige afwijkingen op verschillende plaatsen en leidde daaruit
11
-ocr page 22-
wetten af, waaruit o. a. de hooge beteekenis van de verdeeling van water en land
duidelijk te voorschijn trad. Hij toonde aan hoe de grootte der veranderingen in tem-
peratuur en andere meteorologische elementen voornamelijk afhing van de nabijheid der
zee en van de richting, waarin zij niet betrekking tot een landstreek gevonden werd ,
en dat dus het klimaat voornamelijk daardoor in verband met de winden gevormd werd.
Om tot de kennis der klimaten van de verschillende deelen der aarde te geraken
en daaruit wetten af te leiden, die de oorzaken van het onderscheid daarin over
verschillende streken aangeven , moet men dus den feitelijken toestand over de geheele
aarde kennen en daartoe een net met gelijke mazen over de aarde uitgespreid denken ,
waarvan elk knooppunt een waarnemingsplaats voorstelt. Zulk een toestand is nog verre
van verwezenlijkt. In sommige gedeelten van Europa worden veel meer \vaarnemings-
plaatsen gevonden dan noodig is , terwijl in andere gedeelten van de aardoppervlakte
b. v. in Oostelijk Rusland, Azië en vele gedeelten der nieuwe wereld nog veel te groote
uitgestrekthedcn gevonden worden , waar men die te vergeefs zoekt, dan dat men het
verband tusschen de opeenvolgende veranderingen in den toestand van den dampkring
zou kunnen volgen. Daarom stelde Prof. BUYS BALLOT reeds op de vergadering te
Leipzig in 1872 voor, om 1°. op de eilanden in den Oceaan , 2°. in de onbewoonde stre-
ken van Azië , Afrika, het noorden van Australië en het zuiden van Amerika en 3°.
in de poolstreken op internationale kosten enkele vaste tcaarnemingsplaatsen op te richten.
De onregelmatigheid, waarmede de verschijnselen in den dampkring optreden, zijn
in de gematigde luchtstreek veel grooter dan binnen de keerkringen. Daar wisselen
land- en zee-winden, droge en natte moessons elkaar regelmatig af. De passaatwinden
leveren eveneens een voorbeeld voor de gelijkvormigheid der dampkringsverschijnselen
in de streken, die het naast aan den evenaar liggen.
Zelfs voor den oppervlakkigen aanschouwer behoeft de waarheid van die uitspraak
niet aangetoond te worden; zij wordt terstond erkend. Echter heeft ook eene nauw-
lettende studie der verschijnselen duidelijk geleerd, dat alleen door de bergen en de
meerdere of mindere nabijheid der zee de klimatologie van plaatsen in elkanders om-
geving eenigszins verschilt. De slingeringen van temperatuur en barometerstand ,
vooral van vochtigheid, zijn er veel regelmatiger dan op hoogere breedten. In de
keer kringsgewesten zal dus eene aanmerkelijke daling van den barometer eer in het oog
vallen en daarbij een veel zekerder beteekenis hebben voor de winden op die plaats en
in den omtrek dan dit voor onze breedten het geval is.
Ook wanneer een onregelmatigheid voorkomt, geschiedt dit weer naar zulke vaste
regels, dat alleen het oogenblik van haar verschijnen onverwacht is; maar de wijze
waarop het verschijnsel verloopt is zoo gelijkmatig, dat men daarvan alle omstandigheden
gemakkelijk van te voren kan aanwijzen. De cyclonen b. v. of orkanen, die wervelwinden
op groote schaal, hebben in 't zelfde halfrond altijd dezelfde draaiingsrichting, terwijl de
banen, waarlangs hunne assen zich voortbewegen eene treffende overeenkomst met
elkander vertoonen. De wetten, volgens welke deze stormen zich gedragen, zijn zoo
bekend, dat een bekwaam scheepsgezagvoerder, die oplettend de weersgesteldheid nagaat,
van hunne komst onderricht wordt en zich niet laat overvallen, maar somtijds partij
trekt van hun voortstuwende kracht om zijn vaartuig in de door hem gewenschte
:;
-%
-ocr page 23-
richting sneller vooruit te brengen, dan zonder hulp van den cycloon mogelijk zou
zijn. Hij zal er voor zorgen niet te zeer in de nabijheid der as te komen, wel wetende
welk gevaar hem daar wacht; en hij kan dit tengevolge van zijn kennis en geholpen
door het waarnemen zijner instrumenten.
Hoe geheel anders in de gematigde aardgordels ! Daar geen passaat-winden, geen
land- en zeewinden, geen opvolging van natte en droge moesson.... - - of neen, eigen-
lijk dat alles wel, maar zoo door elkander gemengd, dat het uiterst moeilijk wordt
den invloed van elk dier factoren afzonderlijk op het weer na te gaan en te ontwarren.
Met dan door van vele omliggende plaatsen per telegraaf bericht omtrent den toestand
van den dampkring te ontvangen, kan men zelfs ook maar iets omtrent de aanstaande
weersgesteldheid voorspellen. Cyclonen komen wel voor, maar zij zijn niet te vergelijken
in regelmatigheid met die der verzengde luchtstreek. Hunne banen hebhen de vaste
richting verloren; zij ontmoeten elkaar in hun vaart en vereenigen zich ; alle stelselma-
tigheid schijnt verdwenen te zijn.
Daarmede is geheel in overeenstemming dat de slingeringen in de verschillende
elementen, die den toestand van den dampkring kenmerken, veel sterker zijn in onze
streken dan om den evenaar. Hier zijn zeker vijfmaleu zoo veel jaren noodig om b. v.
den normalen stand van den thermometer op te maken dan daar, en voor den barometer
wordt een nog veel langer tijdperk van waarnemingen vereischt. Uit twaalf jaren lange
A opteekeningen is de normale dampkringsdrukking voor Maart b, v. nog 3 millimeters onzeker.
p!/5 Deze feiten deden den bovengenoemden spreker vragen:
„Worden die afwisselingen en die tegenstellingen nu grooter op 70 , 80 en meer
(§V graden breedte of nemen ze daar weer af? Is het alleen rondom de middelpunten van
koude boven Amerika en Azië, dat de temperaturen van het eene jaar zoozeer van die
van het andere verschillen en is niet aan de aardpool en in hare nabijheid weer meer
bestendigheid; is daar althans gemakkelijker de regel te vinden?"
Op die vragen zijn nog niet ook maar eenigermate afdoende antwoorden gegeven.
Gezette waarnemingen moeten dat leeren; korte zeereizen kunnen daartoe geene nauw-
keurige bepalingen geven. Dat er veel verschil voorkomt doen echter de weinige bekende
getallen reeds uitkomen. Zoo vond b. v. de Willem Barents op ongeveer dezelfde breedte
en lengte meer dan 20 mm. verschil in barometerstand en de temperatuur te 8 uren
's morgens op denzelfden datum in de gelijkmatigste maand in 1878 -f- 0.°2 en in 1880
-j- 8,°8. Met de temperaturen in den winter komt dit verschijnsel nog veel sterker
uit. Soms zijn zij vrij gematigd. KANE daarentegen vond — 50°, sommigen - - 60°,
Luit. SCHWATKA — 70° gedurende achttien dagen. Ook nauwgezette studiën, zooals
die van CHAVANNES in het 21e deel van PETERMANNS mededeelingen doen nog alleen
onzekerheid en onvolledigheid opmerken.
Dat in de poolstreken een storm soms ongemeen plotseling en geheel onverwacht
kan optreden, leert het volgende verhaal. Door drie schepen, de Onkel Adam, de
Gladan en de Polhem was de bemanning der Zweedsche expeditie van 1872 naar de
Mosselbaai in Spïtsbergen overgebracht. Het overwinteringshuis was opgebouwd en
alles was gereed om de waarnemingen te beginnen. Den volgenden morgen zouden
twee der schepen huiswaarts keeren met dat gedeelte der waarnemers en manschappen,
13
-ocr page 24-
dat niet voor de overwintering bestemd was. Aan boord en aan den wal heersehte
vroolijkheid; men had den vertrekkenden een afscheidsmaal bereid en in de vaste over-
tuiging hun den volgenden morgen een vaarwel toe te roepen, begaf men zich ter ruste.
Maar die rust duurde niet lang! In het holst van den nacht werd men gewekt door
hot slingeren van het schip en het gieren van den storm , die de masten en den romp
deed kraken. Terstond vlogen allen aan dek en alles moest in het werk gesteld
worden om te beletten, dat _de beide schepen van hunne ankers sloegen. De wind, die
nog den vorigen avond uit het Zuidwesten had gewaaid, was plotseling naar het Noord-
westen geloopen en had de vlakke zee met schuimende golven bedekt. Maar niet enkel
schuim teekende de toppen wit! Langzamerhand dreven ijsschotsen tot tegen de schepen
en ofschoon de wind niet afnam, bedaarden de golven — dat onheilspellend teeken
van naderend pakijs ! Weldra waren de schepen ingesloten en die ééne storm, die
zich door geen voorteeken had laten vermoeden, besliste , dat het aantal overwinterende
manschappen niet 23 maar 67 zou bedragen. Wat dat zeggen wil, wordt duidelijk,
wanneer men weet, dat de Onkel Adam slechts voor drie maanden en de Grladan bijna
in het geheel niet geapproviandeerd was. Gelukkig waren de oorspronkelijke overwin-
teraars ruim voorzien , maar toch moesten de rantsoenen tot op twee-derde gesteld worden.
Ook bedragen de gelijktijdige verschillen van plaatsen op dezelfde breedte in noor-
delijker streken veel meer dan binnen de keerkringen; daar zijn b. v. verschillen in
temp. van 5 graden reeds groot te noemen, terwijl in onze breedten een veel grooter
onderscheid lang niet zeldzaam is. Zoo is b. v. bekend dat het in St. Petersburg 's zomers
warmer is dan bij ons, terwijl 's winters het omgekeerde plaats heeft. Reeds DOVE
heeft aangetoond , dat de gewone slingeringen toenemen met de breedte en over eenzelfde
breedtecirkel zeer ongelijk verdeeld zijn.
Maar het meest komt die onregelmatigheid uit in de afwijkingen van den normalen
toestand , in de storingen. Zoo kan het voorkomen , dat wij onder den invloed van westen-
winden een zaehten winter hebben , terwijl tegelijkertijd in Moskou, waar het 's zomers
warmer is dan bij ons, een zoo strenge koude heefscht, dat het kwik bevriest tenge-
volge van noordoostenwinden uit Siberië.
Het sterkste voorbeeld van snelle en groote temperatuurwisseling biedt Wercho-
jansk in Aziatisch Siberië op 68° breedte aan. Daar verschillen de gemiddelden van
Januari en Juli meer dan 60°, d. i. ruim tweemaal zooveel als hier, terwijl de uiterste
afwijkingen natuurlijk nog veel verder uiteen liggen. Boven Amerika heeft men ten
Zuidwesten van Boothia Felix een plaats van grootste verandering in temperatuur ten
bedrage van ruim 45° tusschen Jan. en Juli of Augustus. Dit alles is veel meer het
gevolg van de omgeving dan wel van zon of golfstroom; want terwijl de eerste op elke
plaats van een zelfden breedtecirkel evenveel en de tweede op bepaalde plaatsen standvastig
werkt, moeten vooral aan de winden van andere breedtecirkels tot ons komende of van
meridianen, waar insgelijks de temperatuur zeer ongelijk verdeeld is , de groote onregel-
matigheden worden toegeschreven, waardoor zelfs in ons betrekkelijk gematigd klimaat
's winters een dag 20° warmer of kouder kan zijn dan de voorgaande of volgende.
Van het hoogste belang voor de kennis van den toestand van den dampkring in de
gematigde luchtstreken is het dus meer volledige waarnemingen aangaande dien toestand
-ocr page 25-
binnen de poolcirkels te verkrijgen. In de boven aangehaalde rede, waaruit het meerendeel
van het voorgaande is overgenomen , laat Prof. BUYS BALLOT zich hieromtrent aldus uit:
„De vraag of in zekeren winter westelijk dan wel oostelijk van den mond des N.
Atlantischen Oceaans , oostelijk of westelijk van de Beringstraat, de koudste centra zich
bevinden , is van het grootste gewicht voor de weersgesteldheid in Europa en Amerika , en
die vraag is niet te beantwoorden zonder de kennis dier toestanden. Benige jaren zijn
er noodig om op verschillende plaatsen b. v. van den breedtecirkel van 75° of 0° dien
normalen toestand te leeren kennen , en als men niet aanvangt, zal men met sporadische
gegevens tientallen van jaren noodig hebben. Daarom moeten , zoo oordeelde ik , naar
een vast plan de omstandigheden op eenige goed over de breedtecirkels verdeelde plaatsen
worden bestudeerd; ook om te weten te komen of ik recht heb de grootste veranderlijkheid
op den breedtccirkcl van ±70° aan te nemen , en hooger op weder wel lager midden-
temperatuur maar geringer ongelijkmatighcid te verwachten. Tientallen van plaatsen,
alwaar nu in de bewoonde wereld de temperatuur waargenomen wordt, om ze tot op
tiendedeelen van graden te kennen , hebben niet zooveel gewicht als een enkele plaats
in het hooge noorden , alwaar men ze nauwlijks op tien graden na kent. En voorwaar,
menig tiental der Europeesche waarnemingsplaatsen zou men met voordeel voor zulk een
station kunnen ruilen , zonder dat haar gemis gevoeld werd."
„WEYPRECHT nu heeft een eenigszins ander plan voorgedragen , nauw met het
bovenstaande verwant, en daar het aangenomen is , zal ik dat alleen bespreken. De
">)•> uitvoering van zijn plan acht ik in meteorologisch opzicht misschien minder voldoende,
maar toch reeds zeer wenschelijk; in magnetisch opzicht zal het daarentegen hoogst
belangrijke uitkomsten geven ; in elk geval zal de uitvoering van zijn plan er toe leiden,
'P dat ook het mijne later verwezenlijkt worde.
„In meteorologisch opzicht laat het, zooals ik met weinige woorden eerst wil aange-
ven , zich op deze wijze aanbevelen.
I. Zullen wij daardoor de uitkomsten van vele goed toegeruste expeditiën ver-
krijgen , gedurende een geheel jaar , zomer en winter. Behalve de onderzoekingen van
geografischen , geologischen , natimrhistorischen , ethnologischen aard, die van liet hoogste
gewicht te achten zijn, maar die het onnoodig zou zijn hier te bespreken, zal de uitvoering
daarvan op menig punt der poolgewesten, reeds voor de volledige studio der daar voorkomende
verschijnselen, goede meteorologische bepalingen leveren, waaraan latere waarnemingen
kunnen worden aangeknoopt, terwijl nu slechts bij toeval en onvoorbereid deze of gene
plaats gedurende een korteren of langeren tijd bezocht en bestudeerd werd.
II. Zullen wij daardoor toch eenigermate de gemiddelde temperatuur en den
gemiddelden barometerstand van die breedte leeren kennen. Want de tegenstellingen in
temperatuur-afwijkingen komen hoofdzakelijk in lengte voor, gelijk DOVE reeds voor de
continenten van Amerika en Europa aanwees. Heeft men dus een achttal punten van
een zelfde breedtebaan, zoo zullen enkele in dezen, andere juist in genen zin afwijken ,
maar de gemiddelde uitkomst voor de verschillende op verschillende lengte gelegen
plaatsen, zal ook vrij juist de gemiddelde toestanden van die breedtebaan geven : een
normalen thermometer- en barometerstand alzoo, waardoor de anomaliën juister bekend
worden. Die afwijkende temperaturen met de gemiddelde vergeleken, zullen met inacht-
15
-ocr page 26-
neming van de plaatselijke waarnemingen aan de mondingen der Oceanen in de poolzeeën
ook veel leeren over de mogelijke grootte dier afwijkingen.
III, Zal het zelfs, beter nog dan door de waarnemingen aan één vast observato-
rium mogelijk zijn uit de temperaturen van het zeewater aan de oppervlakte na te gaan,
hoever dan toch eigenlijk die warme stroomen, van de Golf van Mexico en van de
Japansche zeeën uitgaande, merkbaren invloed oefenen en vooral de verhouding der
windrichtingen en haren invloed op de ijsmassa's zullen kunnen worden bestudeerd. Dan
zal men door hierop te letten beter de plaatsen kunnen aanduiden, waar het meeste ijs
gevormd wordt, afdalende met de Gletschers, of ook op de oppervlakte der zee ontstaan;
men zal dan kunnen weten, welke streken door de winden vrij van ijs worden gemaakt
en aan welke kusten het bij voorkeur aangevoerd wordt.
IV. De waarnemingen der getijen gelijktijdig in zoo verschillende lengten gedaan,
zullen met waarschijnlijkheid kunnen doen besluiten, in hoeverre de noordelijke zeeën
onderling samenhangen of wel door groote landtongen , meer of min ver tot de pool
reikende, van elkander gescheiden zijn; terwijl de dikte der ijsbergen, die toch ook op
het land gevormd worden, met inachtneming van hunnen oorsprong hierover nader
licht zal verspreiden. Men zal dus gaarne het groote gewicht van WEYPRECHTS plan
erkennen, ook voor meteorologie, al mocht men minder waarde hechten aan eene
voortgezette volledige waarneming van het noorderlicht, welks grenzen nader zul-
len bekend worden en tegelijk daarmede de wijze, hoe het zich hier en daar ver-
toont, in verband met de meteorologische toestanden van nevel, vochtigheid, tempe-
ratuur, wind, enz."
Maar vooral op het gebied van het aardmagnetisme zou het plan vruchtdragend
moeten zijn. Ook uit dat oogpunt beschouwd, verdiende het dus alle aanbeveling,
zooals hieronder in 't kort zooveel mogelijk zal worden uiteengezet.
Het is iedereen bekend, dat het kompas naar het noorden wijst; veel minder
zijn er, die weten dat deze uitspraak slechts met groot voorbehoud mag worden gedaan
en slechts weinigen kennen iets omtrent de natuurwetten, waaraan het instrument zijn
toepassing te danken heeft. Daarom zal het niet ondienstig zijn hier iets omtrent de
aardmagnetische verschijnselen mede te deelen.
Wordt op eene bepaalde plaats b. v. in Utrecht een magneetnaald zoodanig opge-
hangen , dat zij zich vrij in een waterpas vlak kan draaien, dan zal zij na eenige
schommelingen in rust komen en met haar eene spits naar een punt van den horizont
wijzen, dat ongeveer 15Va graad ten westen van het Noorden gevonden wordt; niet
over de geheele aardoppervlakte is dit verschijnsel hetzelfde. Op oostelijk van ons gelegen
plaatsen wordt die afwijking der magneetnaald uit het Noorden al kleiner en kleiner
en eindelijk zelfs nul, ergens in Rusland. Gaat men nu nog oostelijker, dan verkrijgt
de naald een oostelijke in plaats van eeu westelijke afwijking, die van daaraf toeneemt.
Die scheiding tusschen de plaatsen met westelijke en die met oostelijke afwijking volgt
in Rusland een lijn die over St. Petersburg gaat en zich verder zuidoostelijk ombuigt;
in 't algemeen niet een meridiaan, maar een kromme lijn, die op sommige punten de
meridianen onder een vrij grooten hoek snijdt,
Deze afwijking heet declinatie en het bovengenoemde verschijnsel wordt
-ocr page 27-
fe>>-e-
uitgedrukt door te zeggen: de declinatie is niet overal even groot; terwijl zij in Europa
westelijk is, zijn er ook plaatsen met oostelijke declinatie.
Men kan de naald echter ook zoo ophangen , dat zij zich zooals de evenaar eener
balans vrij in een verticaal vlak bewegen en dus alle. mogelijke hellingen aannemen kari.
Dan ontwaart men, dat de spits, die naar het Noorden zou wijzen, de noordpool de'r
naald, naar beneden helt; deze duiking („dip" zeggen de Engelschen) wordt de
inclinatie genoemd. Ook zij is niet op alle plaatsen dezelfde maar verschilt zeer, vooral
naar de breedte der waarnemingsplaatsen. Yoor ons land bedraagt zij omstreeks 67 */2
graad, terwijl zij te Batavia slechts 22° is en ten Noorden van ons al meer .en meer
toeneemt, totdat de naald eindelijk den loodrechten stand aanneemt. De punten der aard-
oppervlakte op het noordelijk en zuidelijk halfrond, waar dit geschiedt, worden de
magnetische polen der aarde genoemd, terwijl de lijn, die alle plaatsen vereenigt, waar
de naald waterpas hangt, waar de inclinatie nul is, magnetische aequatör heet. Deze
lijn loopt wel ongeveer in dezelfde richting als.de geografische evenaehtslijn, maar biedt
hier en daar toch sterke afwijkingen aan. Ten Zuiden dezer lijn of in het magnetisch
zuidelijk halfrond wijst natuurlijk de Zuidpool van den magneet naar beneden.
Eindelijk onderscheidt men nog de kracht, waarmede de aarde op een magneetnaald
werkt; ook deze is niet standvastig, maar verandert van de eene plaats der aard-
oppervlakte, tot de andere.
Niet alleen is de richting, waarin en de kracht, waarmede het aardmagnetisme
werkt, op verschillende plaatsen anders, ook op dezelfde plaats zijn deze elementen niet
standvastig. Beschouwt men een declinatienaald aandachtig, dan is zij nooit in rust,
maar verandert voortdurend van richting. In een etmaal zal men haar een heen- en
weergaande schommeling zien volbrengen, zoodat zij aan het einde dénzelfden stand
inneemt als bij het begin. Behalve tengevolge dezer .dagelijksche variatie, verandert zij
haar stand ook nog gedurende een jaar; 's winters heeft zij een anderen stand dan
's zomers; en eindelijk komt zij aan het einde van het jaar zelfs niet weer juist terug
in den stand, van waar zij bij het begin uitging. Men onderscheidt dus de dagelijksche
en jaarlijksche variatie en daarenboven nog een veel langzamer beweging, waarvan
echter de duur nog niet bepaald is.
Behalve deze regelmatige bewegingen zijn er échter sommige , die plotseling Optre-
den. Deze bewegingen bieden den aandachtigen waarnemer een zeer belangwekkend
schouwspel aan. Turende in een kijker beschouwt hij de déelstrepen van een maatstok,
zooals deze zich voordoen teruggekaatst in een spiegeltje, dat aan de magneetnaald
bevestigd is. De minste beweging der naald verraadt zich terstond door een schijnbare
verschuiving der strepen. Gewoonlijk bespeurt hij bijna geene beweging; de dagelijksche
beweging merkt hij eerst daaraan op, dat de opgeteekende standen bij elk uur van waar-
neming niet dezelfde zijn. Maar ziet! Plotseling gehoorzaamt de naald schijnbaar niet
meer aan de wet, die haar de dagelijksche schommeling voorschrijft; dé strepen ver-
schuiven geheel onregelmatig, nu langzaam, dan snel, plotseling stilstaand om straks
terug te gaan, of ook wel haar oorspronkelijken gang te vervolgen. De bewegingen
zijn zoo grillig, dat men geneigd is ze aan eenjg gebrek in den toestel toe te schrijven,
maar alles is in orde; de oorzaak van de onrustige beweging der naald is te zoeken in
17
-ocr page 28-
een storing in het aardmagnetisme. In de poolstreken ziet men dikwijls tegelijk hier-
mede een Noorderlicht aan den hemel en, naarmate dit in helderheid toeneemt, worden
de bewegingen der naald grooter. Een zeer nauw verband bestaat er onmiskenbaar
tusschen de beide verschijnselen, maar waar is de draad, die het eene aan het andere
verbindt ?
Terwijl de bewegingen der naald in de verzengde luchtstreek veelal regelmatig
verloopen zonder afwijkingen te vertoonen, ziet men naar de gematigde gordels
gaande , dat meer en meer storingen voorkomen, naarmate men een hoogere breedte
bereikt, totdat eindelijk in de poolstreken de storingen talrijker zijn dan de oogenblikken
van betrekkelijke rust. Niet alleen in menigvuldigheid, ook in grootte overtreffen de
magnetische storingen in de poolstreken verre die, welke op onze breedte worden
waargenomen, zoodat zelfs de instrumenten, die voor hare waarneming moeten dienen ,
daartoe opzettelijk behooren te worden ingericht.
Zijn bovengenoemde feiten op zichzelf reeds merkwaardig genoeg om belangstelling
in te boezemen aan iedereen, die naar de oorzaak der dingen vraagt, zij winnen nog
veel in belang, wanneer men de verschijnselen op verschillende plaatsen met elkander
vergelijkt; dan bespeurt men zelfs voor ver van elkander afgelegen plaatsen de grootste
overeenstemming. Dit bleek reeds uit de door GAUSS ingestelde termijnwaarnemingen.
In 1838 richtte deze grondlegger vaii de nauwkeurige studie van het aardmagnetisme
tot vele waarnemers in Midden-Europa het verzoek om op gezette dagen volkomen
gelijktijdig met hem in Göttingen van vijf tot vijf minuten den stand der declinatie-
naald op te teekenen, Na afloop der waarnemingen werden de uitkomsten hem toege-
zonden en in de „Resultate des magnetischen Vereins" openbaar gemaakt.
Vergelijkt men de kromme lijnen, die de uitkomsten dezer waarnemingen voor
verschillende plaatsen voorstellen, met elkander, dan blijkt daaruit terstond eene zoo
groote overeenkomst, dat men verbaasd staat over de regelmatigheid in de onregelmatig-
heid. Meestal verschillen die lijnen zoo weinig van elkander dat de eene zou kunnen
doorgaan voor een doortrek van de andere.
Later kwam de waarheid van deze nauwkeurige gelijktijdigheid en dien samenhang
in de bewegingen van de magneetnaald nog sterker voor den dag, toen de photografie
het middel aan de hand gaf, waardoor de werktuigen zelf zonder toedoen van waarnemer
of teekenaar de lijnen trokken, die de bewegingen der naald weergaven. Al spoedig
werden zulke werktuigen ingevoerd en Utrecht behoorde na Kew niet Lissabon tot de
stations, waar het eerst een photografisch registreerende magnetograaf werd opgesteld.
In het Jaarboek van het Kon. ]S"ed. Met. Inst. voor 1869, Deel I, vereenigde Prof'.
BUYS BALLOT eenige declinatie-krommen voor de observatoria van Petersburg, Kew,
Lissabon en Utrecht, en daaruit bleek al weer de groote overeenkomst tusschen die
lijnen, maar toch vertoonden zich ook kleine verschillen.
Later is dat onderzoek voortgezet door Dr. WHIPPLE, superintendent van het
Kew-observatorium, die aan alle magnetische observatoria de krommen voor een geheele
maand vroeg. De president van de physische sectie der British Association sprak er
over en toonde ook werkelijk meestal volkomen overeenkomst, soms verschil aan. Het
onderzoek is echter nog niet afgeloopen.
18
-ocr page 29-
Gedurende de overwintering der Zweedsche poolexpeditie van 1872—73, waarvan
reeds boven (pag. 13) sprake is geweest, heeft Dr. WYKANDER magnetische waarne-
mingen verricht en de uitkomsten vergeleken met de kromme lijnen der zelfregistreerende
instrumenten te Kew en St, Petersburg en weer meestal groote overeenkomst, maar ook
soms, en nu vrij aanmerkelijke, verschillen gevonden ; zelfs waren deze enkele malen
zoo groot, dat terwijl de naald op twee der plaatsen naar West was afgeweken, de
waarneming leerde, dat zij op de derde naar Oost was geloopen. Dat geeft stof tot
nadenken.
Uit hetgeen boven is medegedeeld omtrent hetgeen de ondervinding leert aangaande
de aardmagnetische verschijnselen, kan men reeds afleiden, dat de aarde beschouwd mag
worden als een gemagnetiseerd lichaam ; hoe het magnetisme daarin verdeeld is, daarover
moeten de waarnemingen aan verschillende punten harer oppervlakte gedaan, uitspraak
doen; maar dan moeten die observatoria zoo regelmatig mogelijk over de aarde verspreid
worden, en kunnen vooral die punten niet gemist worden, waar de verschijnselen het
sterkst spreken, d. i. dus in de nabijheid der beide aardpolen.
Maar het onderzoek mag zich niet alleen bepalen tot het nagaan van de verdeeling
van het magnetisme in de aarde, vooral dienen ook de veranderingen, die daarin plaats
hebben, bestudeerd te worden, zoowel de regelmatige, als vooral ook de zoogenaamde
storingen. De gelijktijdigheid, waarmede deze laatste zich vertoonen, zullen wellicht een
uitstekend middel opleveren om iets aangaande hun oorzaak te leeren kennen, want een
)fü oorzaak moet er zijn en de naam storing is dan ook niet zeer eigenaardig gekozen; men
zou meenen daaruit te mogen afleiden, dat gedurende een storing de wetten,
die de beweging der magneetnaald gewoonlijk beheerschen, dan ophouden te bestaan ;
<£> dit is toch geenszins de beteekenis, die aan het woord moet gehecht worden; veeleer is
het op te vatten in den zin, waarin ook de sterrekundigen spreken van storing in de
loopbanen der hemellichamen, waarvan ook de oorzaak niet terstond bekend was, maar
die later gebleken zijn juist de schoonste manifestatie op te leveren van de algemeene
wet der zwaartekracht, waaruit die loopbanen zelf verklaard worden. Zoo zullen ook
wellicht de storingen in de beweging der magneetnaald het middel aan de hand doen,
om meer aangaande den aard van het magnetisme der aarde te leeren kennen en vooral
omtrent de veranderingen , die daarin plaats hebben.
En er is uitzicht, dat men op den goeden weg is om hieromtrent iets naders te
vinden en wel door de bovenaangehaalde opmerking, dat die storingen niet altijd in
denzelfden zin plaats hebben. Om een eenvoudig voorbeeld te nemen, onderstelle men
twee plaatsen, die zoodanig gelegen zijn, dat hunne verbindingslijn van het Oosten naar
het Westen gaat, b. v. Hamburg en Utrecht, Op beide plaatsen worden magnetische
waarnemingen gedaan. Stel dat nu ergens buiten de aarde een oorzaak werkt, die de
magneetnaald doet bewegen, dan zal op beide plaatsen die beweging dezelfde zijn; de
noordpolen der naalden zullen dus gelijktijdig eene westelijke of oostelijke afwijking
verkrijgen; omgekeerd doet de waarneming, dat zulke bewegingen gelijktijdig en in
denzelfde zin worden waargenomen, het vermoeden post vatten, dat de oorzaak daar-
van d, i. der storingen op zeer grooten afstand van de beide waarnemingsplaatsen
te zoeken is. Nu neemt men echter ook storingen in tegengestelden zin waar, en vooral
19
-ocr page 30-
is dat duidelijk gebleken uit de waarnemingen van WYKANDER op Spitsbergen in
verband met die te Kew en St. Petersburg; ligt dan niet het vermoeden voor de hand,
dat de oorzaak van deze storingen ergens tusschen die waarnemingsplaatsen moet gezocht
worden ?
Ziedaar een vraag aangeroerd van de allerhoogste beteekenis voor de studie van
het aardmagnetisme. Zijn de veranderingen, die daarin worden waargenomen en mis-
schien het wezen der kracht zelf te zoeken buiten of in onze aarde; zijn ze van
kostnischen of van tellurischen oorsprong ? Daarop zullen alleen waarnemingen volgens
een vast beginsel gedaan op plaatsen zoo regelmatig over de aarde verspreid als mogelijk,
maar vooral in de poolstreken , het antwoord moeten geven.
Er zijn nog andere verschijnselen, dio vooral in de poolstreken hun eigenaardig
veld van onderzoek vinden, omdat ze zich daar alleen in hun sterkste ontwikkeling
voordoen. Met een enkel woord is er reeds op gewezen, dat er verband bestaat
tusschen aardmagnetisme en JNToorderlicht; dat verband kan dus alleen in die streken
worden nagegaan, waar het verschijnsel zich bijna dagelijks vertoont; hetgeen er van
tijd tot tijd in onze streken van waargenomen wordt, is slechts een flauwe weerspiegeling
van wat men er in hoogere streken van ziet.
Om daarvan een denkbeeld te geven, volge hier de vertaling van de schoone
beschrijving, die WEYPRECHT er van geeft:
„Het geheele uitspansel staat in vlammen; in dichte bundels schieten voortdurend
(gu, duizend bliksemschichten van alle zijden naar het punt, hoog aan den hemel, waarheen de ^
vrije magneetnaald wijst; daaromheen flikkeren en flakkeren en golven en lekken ineen
wilde mengeling de intensief lichtende witte vlammen met kleurige randen; als
door den wind voortgezweept jagen vurige lichtgolven elkaar kruisend en over elkander
rollend van het Oosten naar het Westen en van het Westen naar het Oosten. In
onafgebroken wisseling treedt het rood in de plaats van het wit en het groen in de
plaats van het rood.
„Duizend en nogmaals duizend lichtstralen, schieten onophoudelijk in bundels
naar boven en zoeken in wilden wedloop het punt te bereiken, waarheen zij zich alle
richten, het magnetisch zenith. Het is alsof de sage werkelijkheid geworden is, waarvan
we in oude chronieken lezen , dat de hemelsche heirscharen een slag geleverd , en zich
voor de oogen der aardbewoners met bliksem en vuur bestreden hadden. Zonder het
geringste geluid gaat alles in de diepste stilte toe, elke toon is verstomd; de natuur
zelf schijnt haar adem in te houden in stomme bewondering voor haar eigen werk.
„In eeuwige verandering vertoont het Noorderlicht altijd nieuwe vormen ; dagelijks
ziet men het en eiken dag is het weer nieuw.
„Nu eens staat het als een breede intensief witte band in de veelsoortigste kron-
kelingen in zich zelf verstrikt hoog boven den horizont en teekent zich scherp tegen
den donkeren sterrenhemel af. In nauwelijks merkbare maar onafgebroken beweging,
verandert hij voortdurend van gedaante; hij rolt zich op en zet zich uit als een vurige
wimpel door de zachte koelte in sierlijke bochten gelegd; hij kronkelt zich in de tegen-
overgestelde richting en rolt weer samen; nu eens verheft hij zich langzaam, dan weer
zinkt hij naar den horizont terug. Langzaam rollen er lichtgolven van de eene zijde
20
-ocr page 31-
naar de andere overheen; hier en daar komt er meer leven in, — dan huppelen de
stralen , die dicht ineengeregen den band vormen in korte sprongen op en neer en de
randen worden van onder sterk rood, van boven groen gekleurd.
„Een andermaal zijn het regelmatige lichtbogen, die terwijl zij aan beide zijden
op den horizont steunen zich van 't zuiden omhoog heffen, langzaam het zenith over-
trekken en in 't Noorden verdwijnen of denzelfden weg terugkeeren.
„En weer op een anderen tijd zijn het duizende zachte lichtdraden, die als een
uit goud geweven sluier met ontelbare sterren bezet van het zenith tot den horizon
uitgespannen zijn.
„En hier beneden staan wij, arme menschen , spreken van wetenschap en vooruit-
gang en verbeelden ons al heel wat van ons verstand, waarmee wij de natuur hare
geheimen afluisteren; daar staan we en zien omhoog naar het raadsel, dat de natuur
ons daarboven met vlammend schrift op den donkeren nachtelijken hemel grift en kunnen
slechts bewonderen en erkennen, dat we eigenlijk niets weten."
Zoo schreef WEYPRECHT, de onvermoeide onderzoeker, de onverschrokken reiziger.
De woorden, waarmede hij zijne boeiende beschrijving eindigt, hebben dus niet de be-
teekenis, dat de mensch te nietig is om de natuur te bespieden en niets kan doen dan
eerbiedig bewonderen , neen! door zijn werken toonde hij, dat het hem wel degelijk er
om te doen was, te trachten die geringe kennis , al is het dan ook bij korrels tegelijk,
te vermeerderen.
PO
21
-ocr page 32-
HOOFDSTUK III.
STATION.
Zal Nederland deelnemen ? Finantieele moeilijkheden. Nationale eer gebiedt medewerking. Akademie van Wetenschappen
laat een krachtige stem ten gunste van liet plan hooren. De bnlp der regeering wordt ingeroepen. Waar zat het
Nederlandsche station worden gevestigd? Nova-Zembla reeds bezet, De regeering zal ƒ 30000 op de begrooting
voorstellen. Dicksonhaven aangenomen als plaats van bestemming. Beschrijving van het eiland en de haven. Vroegere
bezetting. Belangrijkheid uit een liandelsoogpunt. Ontzaglijke opbrengst van het stroomgebied van de Yenissej. Dickson-
haven als schakel in de keten der waarnemingsposten. Terrein voor Natuurhistorisch onderzoek. Ethnografle,
Zoodra in Hamburg gebleken was, dat de onderneming van WEYPRECHT bij al de
leden der Internationale Poolcommissie instemming vond , besloot ook Prof. BTJYS BALLOT
al het mogelijke in het werk te stellen om Nederland aan het grootsche plan te doen
deelnemen ; en hoe kon het dan ook anders ? Het waren immers , zooals uit het vorige
hoofdstuk gebleken is, zijn eigen denkbeelden, die , al was het dan ook op bescheiden
schaal en in eenigszins gewijzigden vorm zouden uitgevoerd worden. Toen dus de schrij-
ver van dit boek zich bereid verklaard had de leiding van het Nederlandsche station op
zich te nemen werd alles in het werk gesteld om het plan tot rijpheid te brengen. Dat
was echter geen geringe taak! Hoe zou de Nederlandsche natie er toe te bewegen
zijn eene zuiver wetenschappelijke onderneming, waarvan ook zelfs de beste burgers
zich moeilijk het nut konden voorstellen en er van stoffelijk belang in de verste verte
geen sprake was; hoe zou dat volk er toe te brengen zijn een zoo geheel tot gees-
telijk gebied zich beperkende onderneming te steunen ? Ja ! vroeger had Nederland zijn
vlag wel in de Poolzeeën vertoond, maar dat was met een geheel ander doel. De weg
naar het rijke Indië moest gevonden worden! Was dit gelukt, dan zouden de schatten
van de tropische gewesten zich over ons land uitstorten en de welvaart op ontzaglijke
wijze toenemen. Daarvoor had men wat over en daartoe konden de middelen gemak-
kelijk gevonden worden. Later toen onze Groenlandvaarders op de walvis chvangst en vis-
scherij uitgingen, was het weer de handelsgeest, die de vaart in de Ijszee deed bloeien
en de uitslag toonde dan ook, dat de kapitalen in die ondernemingen gestoken niet slecht
belegd waren. Maar nu !
Het is waar, telkens was er nog genoeg geld bij elkaar gekomen in de laatste
jaren om de Willem Barentsz naar het Noorden te kunnen zenden , maar het gold nu
iets geheel anders. Zooveel honderden als de jaarlijksche uitrusting van dat schip kostte,
-ocr page 33-
zooveel duizenden zouden er misschien voor de deelneming aan het internationale plan
moeten worden ten koste gelegd.
De bezwaren werden door Prof. BUTS BALLOT wel gewogen en de verantwoorde-
lijkheid , die hij daardoor op zich nam , wanneer hij het plan toch aanbeval , voelde hij
sterk , maar toch achtte hij het zijn plicht , nu er eenmaal kans op uitvoering bestond ,
die niet te laten voorbijgaan. Immers niet alloen stond hierbij zijn eigen eer op het
spel en die van zijn Vaderland , dat steeds meende het recht te hebben genoemd te wor-
den onder de natiën , die aan de spits der geestelijke ontwikkeling stonden, maar er was
groot gevaar , dat , wanneer van dezen kant niet alles werd aangewend om een goed
voorbeeld te geven , ook bij andere natiën het plan niet zou doorgaan ; zoo groot was
de invloed, dien BUYS BALLOT op zijne medeleden had! Het is duur voor een volk om
groote mannen onder zijne zonen te tellen ! Noblesse oblige !
Ben krachtigen steun vond de onderneming bij de Koninklijke Akademie van We-
tenschappen. Dit college benoemde eene commisie bestaande , behalve uit Prof. BUYS
BALLOT , uit de drie leden H. GL VAN DE SANDE BAKHUIJZEN , P. J. VETH en J. K. J.
DE JONGE , aan wie de taak was opgedragen verslag uit te brengen omtrent de op touw
te zetten onderneming , waartoe in hare handen gesteld werden :
1°. Eene gedrukte missive van de Heercn WEYPRECHT en WILCZEK d. d. Weenen
31 Maart 1877.
2°. De reeds meer genoemde rede van WEYPRECHT te Graz.
i» Onder de volgende woorden deed de commissie hare warme belangstelling in de
zaak kennen,
„Bij de ontwikkeling van hun plan treden de Heeren WEYPRECHT en WILCZEK in
$ een aantal bijzonderheden , en sommen twee-en-twintig hoofdpunten op , waarop naar
hunne meening, meer bijzonder bij deze waarnemingen, de aandacht gevestigd zou moe-
ten worden.
„Wij achten het vooralsnog niet noodig deze verschillende punten in alle bijzon-
derheden na te gaan noch over allen onze onvoorwaardelijke goedkeuring uit te spreken.
In beginsel kunnen wij echter niet anders dan zeer gunstig over het hoofddoel in het
algemeen oordeelen.
„Wanneer eenmaal de medewerking van Nederland tot het oprigten van Internatio-
nale waarnemingsstations rondom het Poolbekken mocht worden ingeroepen , zal het zich,
naar ons oordeel , daaraan niet mogen onttrekken. Minder dan eenige andere natie, mag
de Nederlandsche daarbij worden gemist ; haar aandeel aan de ontdekkingen in die ge-
westen , haar belang en hare roeping als zeevarende mogendheid , het feit dat het eerste
denkbeeld dier wijze van waarneming in Nederland is ontstaan, dit alles geeft haar niet
alleen het regt , maar legt haar de verplichting op , om aan deze Internationale arctische
onderneming een werkzaam deel te nemen."
Toen het hoogste gezaghebbend lichaam op wetenschappelijk gebied zich bij monde
harer commisse zoo gunstig had uitgelaten , wendde zich de Hoofd-direkteur van het Kon.
Ned. Met. Instituut den 3den Nov. 1879 tot den Minister van zijn Departement, Water-
staat , Handel en Nijverheid met het verzoek , dat de regeering mocht medewerken tot
de oprichting van een Nederlandsch station. Met terugwijzing naar vorige berichten, den
23
-ocr page 34-
Minister omtrent deze zaak toegezonden, onder anderen de genoemde circulaire van graaf
"WiLCZEK en luitenant WEYPRECHT , en van hetgeen hieromtrent in Rome op het Mete-
orologen-congres besproken was , werd in dezen brief onder toezending van de protokollen
der conferentie te Hamburg in het kort uiteengezet, wat daar geschied was. Men was
hier overeen gekomen, de verschillende natiën tot medewerking op te wekken, door
elk zelf een of meer stations op te richten.
"VVel zou het voor de kleine staten veel voordeeliger zijn geweest, indien iedere natie
evenredig aan zijn inwonertal had bijgedragen en dat men dan met de op die wijze
samengebrachte middelen zooveel stations had opgericht, als zou blijken noodig te zijn ;
daardoor zou het internationaal karakter nog meer gehandhaafd zijn ; maar op die wijze
zou men allicht komen tot het vormen der verschillende stations naar een zelfde model,
zoodat alle oorspronkelijkheid zou verloren gaan. Daarom was het beter, dat elke natie
een of meer eigen stations oprichtte; terwijl men zich over verscheiden hoofdpunten om-
trent de te gebruiken instrumenten en de te volgen wijze van waarnemen zou verstaan.
Zoo werd de zaak te Hamburg opgevat en daarmede uitgemaakt dat Nederland, wilde
het zich niet onttrekken, een eigen station moest bekostigen. Nu was de vraag dus
slechts te beantwoorden, waar het Nederlandsche station zou komen te staan.
Natuurlijk komt bij ieder Nederlander als antwoord op die vraag terstond op:
„wel Nova Zembla!" Ons land heeft door de roemrijke overwintering van WILLEM
BARENTSZ en door de herhaalde tochten daarheen als het ware een historisch recht op
dat land en toch konden we het bij deze onderneming onmogelijk bezetten; en wel om
de eenvoudige reden, dat Oostenrijk, van wiens vertegenwoordigers, Graaf WILCZEK en
Luitenant WEYPRECHT , het gebeele plan uitging, reeds in Hamburg, toen eigenlijk nog
geen der overige natiën een bepaalde toezegging kon doen, verklaarde zich tot 1881
te verbinden een éénjarig waarnemingsstation op Nova Zembla te willen oprichten naar
de in deze vergadering te nemen besluiten.
Hoe ver was Nederland er nog van af, zulk een stellige verklaring te kunnen
geven! Wel had Prof. BUTS BALLOT zich reeds den lsttm April 1879 tot de Regeering
gewend met de vraag of op het congres van Rome zou kunnen verklaard worden , dat
Nederland, in de kosten van het plan een evenredig deel van hetgeen door andere natiën
zou gedaan worden , zou dragen en deze vraag later tegen de eerste bijeenkomst der
Internationale Poolcommissie herhaald en hierop een gunstig antwoord ontvangen, maar
toch was daardoor het tot stand komen der onderneming, wat ons aandeel aangaat, nog
niet verzekerd.
Als antwoord op bovengenoemden brief van den 3dcn Nov. 1879 gaf Z. Exc.
te kennen gaarne een mondeling onderhoud over de zaak te willen hebben om tot een
besluit te komen, op welke wijze de Regeering de zaak zou kunnen ondersteunen.
"Werkelijk had dit onderhoud plaats, maar het leidde alleen tot verder uitstel. Kort
vóór de conferentie in Bern den 3den Juli 1880 wendde de Hoofddirekteur van het Kon.
Ned. Met. Instituut, zich weer met aandrang tot de Hooge Regeering met geen ander
gevolg dan dat zou worden gewacht, totdat de zaak een meer bepaalden vorm had
aangenomen en de voornemens van andere regeeringen meer stellig bekend zouden zijn.
Op deze vergadering zou de voorwaarde van minstens 8 te stichten observatie-posten
24
-ocr page 35-
besproken worden, terwijl nog slechts vier staten hunne definitieve deelneming hadden
toegezegd.
Zoo bleef de zaak in Nederland zich rekken. In 1881 werden weer-meer dan één
aanzoek tot de Regeering gericht om toch een bepaald besluit te nemen, terwijl van
den anderen kant steeds gewezen werd op het weinig bekende der onderneming en op
de moeilijkheid om aan de Staten-Generaal een voorstel in te dienen, vóórdat een uit-
gewerkt plan zou kunnen worden overgelegd met verklaring, waar het station; zou
gevestigd worden, op welke wijze die plaats zou bereikt worden, hoeveel de kosten
zouden bedragen enz. Maar hoe was dat mogelijk, wanneer niet eerst uitgemaakt was,
of Nederland zou deelnemen, ja dan neen? En dit hing alleen af van den geldelij ken
steun van de Regeering. Het was immers b. v. onmogelijk de kosten op te maken,
wanneer de bestemmingsplaats niet bekend was. Daarvan hing de uitgebreidheid van
het personeel, de wijze van vestiging en eindelijk het geheele transport af. Echter kon
geen bepaalde plaats genoemd worden, voordat men wist ook de middelen te hebben
om het gekozen station te betrekken , want daardoor zou men de andere deelnemende
natiën beletten zelf daar hun zetel te kiezen, terwijl men later uit gebrek aan middelen
het plan zou moeten opgeven. Zoodoende zou men oorzaak worden, dat een ;der beste
waarnemingsplaatsen niet bezet werd. . ; ,
Eindelijk werd de onzekerheid eenigzins verminderd door een schrijven vati _den
4dcn Juli 18,81, waarbij Z. Exc. de Minister van "Waterstaat, Handelen Nijverheid beloofde de
J$ noodige voorstellen te doen om van Regeeringswege voor uitzending eener Nederlandsohe £u
yjjj Expeditie naar Dicksonhaven tot deelneming aan de voorgenomen internationale meteoro- fe
È© logische waarnemingen in de poolstreken eene som van ten hoogste ƒ30.000 beschikbaar
a) te stellen onder voorbehoud, dat de verdere voreischte gelden door particuliere .bijdragen
werden bijeengebracht.
Ofschoon nu nog wel geen zekerheid verkregen was, omdat vooreerst de kamers
hare toestemming nog niet gegeven hadden, en het verder van de vrijgevigheid der natie
zou afhangen , of zij de ontbrekende gelden wilde offeren, rekende Professor BUTS BALLOT
zich nu toch gerechtigd de voorbereidende maatregelen met kracht te aanvaarden;- en
hiertoe werd het hoog tijd. Meer dan twee jaren na de eerste poging om de zaak-bij
de Regeering ingang te doen vinden waren verloopen, voordat de onderneming eindelijk
op touw gezet kon worden; nauwelijks één jaar daarna zou de expeditie reeds uitzeilen.
Wat er in dien korten tijd nog geschieden moest, zullen de volgende Hoofdstukken
leeren; hier moet nog een ander punt worden aangeroerd.
Door de toezegging van het geëerbiedigd Hoofd van het departement, waartoe het
Instituut behoort, was tevens uitgemaakt, dat het Nederlandsche station op Dicksonhaven
zon gevestigd worden; immers zoo luidde de boven aangehaalde ministerieele beschikking;
waarom juist dit punt aan Z. Exc. was voorgesteld, zal uit de volgende beschouwing
blijken. Bij dit onderwerp moet ik eenigzins uitvoerig blijven stilstaan, omdat de gedane
keuze door velen gehekeld is , vooral toen later bleek, dat de expeditie haar bestem-
mingsplaats niet bereikt had.
Zeker waren er andere punten te noemen, die evenveel aanspraak hadden op dnze
belangstelling en de reden, waarom die niet door Nederland konden bezet worden
25
-ocr page 36-
is dan ook reeds boven besproken. Hier zij dus alleen vermeld, waarom juist Dickson-
haven alle aanbeveling verdiende.
Ofschoon do expeditie geheel een wetenschappelijk karakter droeg , was het toch
zeer wenscheljjk daaraan, zoo mogelijk, handelsbelangen te verbinden, en dit was alleen
ten opzichte van Dicksonhaven mogelijk.
Het eiland, dat dezen naam draagt, ligt aan den rechteroever van den mond der
Yenissej. In zijne beschrijving der Vega-expeditie laat Nordenskiöld zich in de volgende
bewoordingen uit:
„De haven, die nu door luitnt. BOVE in kaart gebracht is, werd in 1875 door
mij ontdekt en Dicksonhaven genoemd. Het is de beste der bekende havens aan de
geheele noordkust van Azië en zal in de toekomst zeker een groote beteekenis voor den
in- en uitvoer van Siberië verkrijgen. Zij is van alle kanten door rotseüanden omgeven
en daardoor volkomen beveiligd. De ankergrond is goede kleibodem. De haven kan
zoowel van den noordelijken kant als van het zuidwesten aangeloopen worden, echter moet
men bij het inzeilen voorzichtig zijn, daar zich nog wel een enkele klip kon voordoen,
die op de kaart, welke door luitenant BOVE in de grootste haast is opgenomen, niet aan-
gegeven is. Het water is vermoedelijk in zijn zoutgehalte met het jaargetijde en de eb
en vloed zeer veranderlijk, maar het is nooit geheel zoet, zelfs niet aan de oppervlakte.
Het kan dus alleen in de uiterste noodzakelijkheid tot het bereiden van spijzen gebruikt
worden ; echter leveren twee beken uit het binnenland, waarvan de een ten noorden
®) ....... <£>
en de ander ten zuiden in de haven uitmondt een rijkelijken en goeden voorraad water, tu
wanneer het niet uit een der sneeuwbeddingen te verkrijgen is, die tot aan den herfst
op verscheiden plaatsen op de hellingen van het strand in de omgeving van de haven
te vinden zijn.
„Bij onze aankomst zagen we zes wilde rendieren op het eiland weiden, waarvan
er een door PALAÏÏDER neergeveld werd, terwijl men op de anderen te vergeefs jaagde.
Bovendien zagen wij , zooals reeds opgemerkt is, eenige beren en overal tusschen de
steenhoopen vond men overblijfselen van lemmingen en vossen. Overigens waren de hoogere
diersoorten tamelijk schraal vertegenwoordigd. Van vogels zagen wij slechts sneeuwgor-
zen , die in massa's tusschen de steenhoopen zoowel op het vaste land als op de eilanden
broedden, een broedsel sneeuwhoenders, een menigte snippen, voooral Tringa- en Pha-
laropus-soorten, die echter niet nader bepaald werden, eidereenden, Gryl-koeten en burge-
meesters in gering aantal, alsook pooleenden en duikers in eenigzins grootere hoeveel-
heden. Donsvogels werden er niet gevonden en, daar er zich geen stijle rotswanden
vertoonden, waren er ook geen alkenkolonien. In de Lena-sond (een der toegangen tot
de haven) werd een school visschen gezien en vermoedelijk is de vischrijkdom daar zeer
aanzienlijk. Bovendien zullen hier op zekere tijden van het jaar ook zeehonden en witte
dolfijnen in niet geringe hoeveelheid voorkomen. Zonder twijfel had men bij de jacht
op deze dieren vroeger gebruik gemaakt van een hut, waarvan nu nog eenige over-
blijfselen op een der kleine rotseilanden, bij den noordelijken toegang te zien waren.
De ruïne, wanneer men deze naam op een vervallen houten hut mag toepassen, toonde
dat het gebouwtje uit een kamer met stookplaats en een daarbuiten gelegen voorraad-
schuur bestaan had en dat het slechts tot zomerverblijf was bestemd geweest voor die
26
-ocr page 37-
'$-*=
jagers en visschers, welke gedurende den jacht- en vischtijd hierheen kwamen van de
zuidelijker gelegen nu eveneens verlaten simoviën, d. i. woonplaatsen, die zoowel voor
winter- als zomerverblijf dienden.
„Ik ben overtuigd, dat de dag nog komen zal, dat er groote magazijnen en vele het
geheele jaar door bevolkte woonplaatsen aan de Dicksonhaven zullen gevonden worden.
Nu echter is de streek tot Goltschicha geheel onbewoond, ofschoon er vroeger, zooals
oude kaarten aantoonen, vele woonhuizen'gevonden werden, die zich voorbij den Yenissej-
mond, langs de kust der Ijszee tot aan de Pjasina uitstrekten. Deze zijn sints langen
tijd verlaten, vooreerst zeker wel tengevolge van het afnemen van de jacht, echter
waarschijnlijk ook wel, omdat de eenvoudige en weinig eischende levenswijze van den
ouden tijd ook hier aan de verwijderde noordkust van Siberië voor nieuwe behoeften
geweken is, die moeilijk te bevredigen waren in een tijd, toen nog geen kleine stoom-
booten het verkeer op het riviergebied van den Yenissej stroom bevorderden. De
moeielijkheid om meel aan te voeren was b. v. de oorzaak, dat voor eenige tientallen
van jaren, dus voordat de stoombootdienst op de rivier begonnen was, eene simovie aan
den oostelijken oever der rivier op 72 ° 25' N. B. gelegen, verlaten werd."
Meer behoeft niet aangevoerd te worden om de overtuiging te doen vestigen , dat
Dicksonhaven als verblijf voor hen, die het station wilden bezetten, boven vele andere
de voorkeur verdiende; maar het moest ook beantwoorden aan het doel, waartoe de
geheele onderneming in het leven geroepen was en dat wel in de eerste plaats. Met
een enkelen oogopslag bemerkt men terstond, dat het den grooten afstand tusschen de
meest nabijgelegen stations aan weerszijden, op Nova Zembla en aan den mond der Lena,
op zeer wenschelijke wijze aanvult. De keten der plaatsen, die bezet zouden worden,
o) werd op die wijze veel beter aaneengesloten, dan wanneer Dicksonhaven onbezet bleef.
Daarenboven biedt het eiland zelf uit een meteorologisch oogpunt een belangrijk
punt van studie aan. Uit zijne ligging zou men opmaken, dat het een zee-klimaat zou
aanbieden met geringe verschillen in temperatuur, terwijl mededeelingen hieromtrent
ontvangen, juist leeren, dat de zomertemperatuur bijzonder hoog kan zijn, vooral wanneer
er zuidelijke winden heerschen, die dus over eene groote uitgestrektheid land zijn getrokken
vóórdat ze Dicksonhaven bereiken. Op zijne tweede reis naar den mond der Yenissej heeft
NORDENSKIÖLD zich gedurende eenige dagen aan die rivier opgehouden en aanteekening
gehouden van de waargenomen maximum- en minimum-temperatuur. Daaruit volgt, dat
tusschen 16 Augustus en l September, dus gedurende 17 dagen de temperatuur eens
boven de 20° C. was, terwijl de thermometer bijna voortdurend, namelijk 12 dagen
boven 10° kwam; en zelfs achtmaal niet lager daalde. Zuidoostelijke wind bracht
warmte, noordwestelijke koude aan; in het tabelletje, dat NORDENSKIÖLD mededeelt,
komt vooral sterk uit, dat het niet de noordelijke en zuidelijke composanten der wind-
richting zijn, maar vooral de oostelijke en westelijke, die de temperatuur bepalen;
tusschen 24 en 26 Augustus b. v. draaide de wind van noordwest tot noord met een
overeenkomstige rijzing der maximum-temperatuur van 10° tot 16°.
„De van sneeuw geheel ontbloote grond," zoo vervolgt NORDENSKIÖLD zijne beschrij-
ving, „was op vele plaatsen en voornamelijk in de toendra-dalen met een tapijt van de
veelsoortigste bloemen getooid. Naar het zeggen der inwoners echter was het begin
27
-ocr page 38-
van den zomer hier in 't geheel niet zoo schoon geweest en had ook de winter , die
voorafging, zich door ongewone gestrengheid gekenmerkt. De temperatuur van het
rivierwater bedroeg aan de oppervlakte bijna voortdurend 12—13° C. en zelfs in eene
diepte van 9 vademen wees de diepzee-thermometer nog ll°.l C. aan."
Deze massa warm water draagt er natuurlijk het hare toe bij, om des zomers
de temperatuur vrij hoog te doen zijn, ten minste hooger, dan men op die breedte
zou verwachten.
's Winters daarentegen daalt naar de isothermkaarten van Prof. WILD de tempera-
tuur tot een gemiddelde waarde van — 34° C. voor Januari; de uiterste graad van koude,
die des winters waargenomen wordt, ligt dus nog veel lager.
Er was echter voor ons Hollanders nog een andere reden, waarom juist Dicksonhaven
als station gekozen zou worden. Wel was het doel der expeditie van zuiver wetenschap-
pelijken aard, toch bestond er geen grond om er niet ook andere belangen mede te
bevorderen, wanneer die het oorspronkelijk doel niet benadeelden.
In den laatsten tijd had na de tochten van NORDENSKIÖLD do handel op de Ob en
Yenissej al meer en meer de aandacht tot zich getrokken en waren er reeds enkele
voortvarende mannen in het buitenland opgestaan, die den nieuwen weg van uit- en
invoer aan hunne belangen trachtten dienstbaar te maken. Zou ook de Nederlandsche
ondernemingsgeest niet tot hetzelfde doel zijn op te wekken ? Daardoor zouden er meer-
deren bij het uitzenden der expeditie belang hebben en deze dus door uitgebreider deel-
name grooter kans van slagen hebben.
Om zich een denkbeeld te vormen van het belang eener handelsverbinding met de
landen die door Ob en Yenissej besproeid worden, volge hier in het kort het een en
ander over het voortbrengend vermogen dezer uitgebreide landstreken en de tegenwoordig
bestaande handelswegen. Als leiddraad zal daarbij dienen, hetgeen NORDENSKIÖLD hier-
omtrent in verschillende geschriften mededeelt en „De mogelijkheid van 't handelsverkeer
met West-Siberië door C. HAGE en H. TEGSER, vertaald door Prof. C. M. KAN", welk
werkje echter niet in den handel gebracht is, maar op ruime schaal aan belangstellen-
den is toegezonden.
De Ob en Yenissej besproeien een landstreek, die zich van de Noordelijke Ijszee
tot aan het Chineesche rijk uitstrekt; in het westen wordt zij begrensd door den
Oeral; in het oosten door den Altaï en oostelijk Siberië tot ongeveer 90° O. L. van
Greenwich; zij beslaat een uitgestrektheid van meer dan '/., van geheel Europa en
bestaat meestal uit vlak land.
Gereedelijk kan men haar in 3 breedte-strooken verdeelen, de noordelijkste strook
of toendra, de boschstreek en het geheele zuidelijk gedeelte.
De toendra is eene ontzaglijke vlakte, die van de noordelijke Ijszee tot aan de
boomgrens reikt. In het noordelijk gedeelte is de bodem op een of een paar voeten
onder de oppervlakte voortdurend bevroren; daarboven wordt echter 's zomers toch een
wasdom van lagen struiken, mossen en gras gevonden die aan de gedeeltelijk wilde,
gedeeltelijk tamme rendierkudden, die daar rondzwerven een goeden weidegrond opleveren.
Nergens steken toppen van eenigzins aanzienlijke heuvels of bergen boven de vlakte uit;
de rivieren stroomen er in diepe beddingen doorheen. Uit een geologisch oogpunt
-ocr page 39-
beschouwd biedt de toendra een bron voor belangrijke studiën aan. In het geheele
terrein worden bijna geen steenen gevonden, daarentegen veel schelpen en wel van
dezelfde diersoorten , die nu nog in de Karische zee bij het dreggen naar boven komen.
Daaruit mag men volgens NORDENSKIÜLD besluiten, dat de toendra niet als door de
rivieren aangespoeld land te beschouwen is, maar door opheffing van den bodem der zee
ontstaan is en wel in de nieuwste geologische periode, waarin het planten- en dieren-
leven slechts weinig van het tegenwoordige heeft kunnen verschillen. Lijnrecht in
tegenspraak daarmede zijn de opgravingen van mammouth-beenderen en huiden tot zelfs
geheele lichamen van die dieren, waarvan het vleesch in den eeuwig bevroren grond
tegen bederf bewaard was gebleven. Onderzoekingen van Russische geleerden hebben
omtrent het voorkomen der overblijfselen van deze en andere diersoorten , die nu alleen
in tropische gewesten worden gevonden, wel het een en ander aan het licht gebracht,
maar geheel is het verschijnsel nog niet verklaard.
De boomc/rens wordt gewoonlijk aangegeven bij de groote bocht, die de Yenissej
naar het "Westen maakt, waar zij in de wijde zee-monding overgaat, even onder den
70sten breedtecirkel; werkelijk begint men daar ook prjnboomen te vinden, die hier en
daar den bodem schraal bedekken, maar in groei niet te vergelijken zijn met de weligheid der
berken- en wilgen-struiken , die noorderlijker gevonden worden; ten zuiden van Dudino
nog boven den poolcirkel nemen de pijnboomen een krachtiger aanzien aan; hier moet
men dus aannemen, dat het eigenlijke bosch begint, dat zich tot den 59sten breedtegraad
uitstrekt. Volgens HAGE en TEGNER heeft het door rooien van boomen reeds veel
verloren in het westelijk gedeelte dat door de Ob doorstroomd wordt; langs de Yenissej
schijnt het nog in zijn oorspronkelijken toestand in volle kracht te bestaan en zijn
karakter als oerwoud geheel te hebben behouden.
Het zuidelijk gedeelte vormt een bij uitstek vruchtbaar land geschikt voor den
verbouw van velerlei granen en vruchten.
Het voortbrengend vermogen van het land moet dus voornamelijk in den landbouw
gevonden worden. NORDENSKIÖLD laat zich daaromtrent in de volgende woorden uit:
„Reeds voor eenige dagen had de vruchtbaarheid van den bodem en de onmetelijke
uitgestrektheid en weligheid der grasvlakten een onzer walrusjagers, een bejaard man,
die thuis in de rotsachtige bergen van noordelijk Noorwegen een stukje land bezat,
zijn afgunst luid doen uitspreken over het heerlijke land dat God aan „aan de Russen"
gegeven had en zijn verwondering doen betuigen over het onbegrijpelijke feit, dat het
prachtige gras door geen dier afgeweid en door geen zeis gemaaid werd. Nog meer
werd de verwondering van den ouden Noor gaande gemaakt, toen wij na eenige weken
in de ontzaglijke, oude wouden tusschen Yenisseisk en Turuchansk en in de bijna onbe-
woonde vlakten achter Krasnajarsk kwamen, die met een dikke laag tsjernosém (zwarte
aarde) bedekt waren en die in vruchtbaarheid ontwijfelbaar met de beste streken van
Skandinavië kunnen wedijveren, maar aan grootte het geheele skandinavische schiereiland
overtreffen. Dit oordeel op de plaats zelve door een natuurlijk, ofschoon dan ongeleerd
landman, zonder vooroordeel gevormd, geeft een denkbeeld van de beteekenis, die Siberië
in de toekomst nog eens verkrijgen kan.....Zuidelijk van de eigenlijke boschstreek
vindt men honderde mijlen uitgestrekte lage vlakten, zonder steengrond van de vrucht-
v'-')
d
29
-ocr page 40-
baarste aarde, die slechts op den ploeg des landmans wachten, om de rijkste oogsten
voort te brengen; en nog verder zuidelijk stroomt de Yenissej door streken, waar de
druiven op den kouden grond rijp worden. Een groote tros heerlijke, Siberische druiven
ligt voor mij, terwijl ik deze woorden neerschrijf."
Ook uit het onderzoek van de HH. HAGE en TEÖNER blijkt, dat landbouwpro-
dukten een geschikt artikel voor uitvoer vormen. Bij den lagen trap van ontwikkeling,
waarop de landbouw staat, zijn toch de produkten reeds uitstekend en in verhouding tot
den beschikbaren grond is er slechts een onnoemelijk klein gedeelte ontgonnen. Behalve
granen worden er ook wel andere gewassen, zooals vlas, hennip, tuingewassen ver-
bouwd , maar slechts voor huiselijk gebruik. Belangrijk is nog de bijenteelt; de op-
brengst daarvan wordt op V2 millioen roebel geschat.
Onder de overige bronnen van welvaart wordt verder de veeteelt genoemd, die
voornamelijk uit schapenfokkerij bestaat; voor een vierde gedeelte slechts bestaat de
veestapel uit paarden, voor nauwelijks een zesde uit runderen, terwijl verder nog geiten,
zwijnen, rendieren tot zelfs kameelen gevonden worden. Vooral deze tak van
nijverheid zou nog verbazend kunnen ontwikkeld worden. Men kan mijlen en nogmaals
mijlen door onvergelijkelijk weelderige weidegronden rijden, zonder te kunnen zien ,
dat zij gebruikt worden.
Ook de boschteelt is nog altijd zeer belangrijk, niettegenstaande er groote uitge-
strektheden gerooid zijn. In de laatste tijden zijn tegen het stelselloos vellen van boo-
men, waartoe de bewoners der dorpen het recht hebben, voor zooveel het als timmer-
en brandhout voor eigen gebruik noodig is , maatregelen van toezicht genomen.
Eindelijk worden in het bovengenoemde zaakrijke verslag nog de jacht, de vis-
scherij en ten laatste do opbrengst aan delfstoffen vermeld.
Deze verschillende produkten leveren elk in het bijzonder de stof op voor eigen-
aardige daaraan verwante takken van industrie. Vooral moeten daaronder genoemd
worden, de brandewijnstokerijen, de leerlooierijen, de korenmolens en de talkziederijen,
die elk hunne werkzaamheden belangrijk zouden kunnen uitbreiden, wanneer de productie
der grondstoffen maar grooter en de afvoerwegen maar gemakkelijker waren; en voor
de vervulling van deze beide voorwaarden bestaan de gegevens; maar, voordat het zoover
is, moet er nog veel veranderen.
Het eigenaardige van den handel in Siberië, bestaat hierin, dat zij nog op denzelf-
den trap van ontwikkeling staat als in Europa ten tijde der middeneeuwen; de geheele
omzet geschiedt op periodieke markten. De grootste is die van Mshnji-Nowgorod in
Augustus en de eerste helft van September, waar nog de waren uit geheel het Russische
rijk worden ten verkoop aangeboden; hier heeft in weinige weken een omzet plaats van
150—200 millioen roebels; verder heeft men nog twee markten, die te Irbit en Kresti,
die als de bemiddelaars van den handel tusschen Rusland en Siberië kunnen beschouwd
worden en eindelijk nog 60 grootere en kleinere jaarmarkten in "West-Siberië zelf,
waarvan de December-markt te Ischim de voornaamste is; het zal niemand verwonderen,
dat deze wijze van handeldnjven, omslachtig als zij is, door het telkens over groote
afstanden vervoeren der handelswaren langs groote omwegen, voordat ze de plaats
hunner bestemming bereikt hebben, groot verlies aan tijd en geld met zich medebrengt.
30
-ocr page 41-
Deze toestanden zullen niet ligt veranderen, voordat de handel in geheel andere handen
komt. De tegenwoordige handelaars in Siberië staan op te lagen trap van ontwikkeling
om rechtstreeks in verbinding te komen met "West-Europeesche huizen en daarmede op
de bij ons gebruikelijke wijze zaken te doen.
Hierin zou alleen verandering kunnen komen , wanneer de Europeesche handels-
huizen filialen in Siberië oprichtten, die de inkoopen daar deden en voor de verzending
naar Europa zorgdroegen. Maar dan zou de handelsweg met Europa ten eerste verbeterd
moeten worden. Tot voor korten tijd had men niets dan een lang, moeielijk en duur
transport over land, terwijl in het binnenland de handel in het zoraerhalfjaar door een
der uitgestrektste en voor de scheepvaart meest geschikte rivierstelsels, dat ergens
gevonden kan worden, gemakkelijk gemaakt wordt.
Na de reizen van NORDESSKIÖLD in 1875, 76 en 77 werd de aandacht der Euro-
peesche handelaren al meer en meer gevestigd op de mogelijkheid eener geregelde ver-
binding ter zee met de monden der Ob en Yenissej, en toen in de volgende jaren bleek,
dat die vaart mogelijk was , lag het voor de hand, dat men trachtte den handel te win-
nen voor het denkbeeld om in Dicksonhaven het station voor de internationale weten-
schappelijke waarnemingen te vestigen. Van daar uit zou men dan in het belang van
den handel nasporingen kunnen doen door een praktisch handelaar de rivier op te zenden
om in loco te onderzoeken , wat er op zijn gebied het best kon verricht worden.
Voor het Anthropologisch Genootschop in Stokholm hield NORDENSKIÖLD een rede,
|>> die vertaald in het Niemvs van den Dag van 27 Februari 1882 werd overgenomen en
waarin de spreker aantoonde, dat van 1875 in elk der volgende jaren minstens één
|v, schip door de Kara-Zee de mond van Ob of Yenissej bereikt had, terwijl hij er de aan-
5 dacht op vestigde, dat de oorzaak, waardoor sommige schepen hare bestemming niet
bereikten, niet aan den toestand van het vaarwater ten gevolge van belemmering door
het ijs toegeschreven worden mocht.
Veel redenen waren er dus voor om Dicksonhaven als het Nederlandsche station
te kiezen. Tegenover de vele stemmen, die zich warm ten voordeele van het plan
uitlieten, waren er slechts enkele, die nog te veel tegen het nieuwe vaarwater opzagen.
Om ook die gerust te stellen, werd nog met opzet om NORDENSKIÖLDS oordeel in deze
gevraagd en daarop ten antwoord ontvangen, dat niets het bevaren van de Kara-zee in
den weg stond.
Daar uit het oogpunt van ethnografisch onderzoek West-Siberië een door Nederland
nog geheel onbetreden terrein aanbood, was dit een reden te meer om Dicksonhaven
als onzen zetel voor het internationale poolonderzoek te kiezen.
SI
-ocr page 42-
HOOFDSTUK IV.
VOORBEREIDING.
Opwekking tot belangstelling. Aanbeveling aan de Vorstelijke Familie. Ondersteuning door verschillende wetenschappelijke Ge-
nootschappen. Circulaire aan Landgenooten. Amendement-de Casembroot. Utrechtsche Commissie, Bemoeiingen van den
heer VOLCK. — Plan der expeditie. Telefoon voor de PoolUchtrtraarneming. Geschenk van den heer Krpp te Delft. Passage-
instrument van de Eotterdamsche Commissie voor het wetenschappelijk onderzoek van de verschijnselen op den Oceaan.
Natura Artis Magistra. Chronometers van het departement van Koloniê'u. Anthropologisch en Ethnoprafisch onderzoek.
Stoombarkas. Handelsbelangen. — Personeel. Vijf -wetenschappelijk gevormde deelnemers en vijf bedienden. Verdeeling
der verschillende werkzaamheden. — Schip. In Nederland niet te krijgen. Raad van baron ÏVORDEXSKJÖLD, De heer SIBI-
KiiKOFF. Baron KNOOP. De heer ALEBEOBT. De firma LASTOESOHN-'S Wwe. te Brenien. De Louise kan niet alles bergen.
Zeilschip gezocht. Varna gecharterd. Charterbrief. Beschrijving van het schip.
Reeds vóórdat er iets bekend was omtrent de wijze, waarop en de mate , waarin
de regeering hare belangstelling in de expeditie zou toonen en haar steun aan de
volvoering zou verstrekken , had Prof. BUTS BALLOT van tijd tot tijd de aandacht der
Nederlandsche natie op de zaak gevestigd in dagblad-artikels, waarin op hetgeen men
in andere landen deed , gewezen en tot deelneming ook in ons land aangespoord werd.
In de eerste plaats werden echter de leden van het Vorstelijk Huis ingelicht
omtrent de onderneming, die ook spoedig de bewijzen vanbelangstelling van bij na alle nog
levende telgen van het Oranjehuis ondervond. Zoo werden vorstelijke giften ontvangen
van H.H. K.K. H.H. ALEXANDER Kroonprins der Nederlanden, Prins FREDERIK ,
Prinses MARIANNE , Prinses HENDRIK en de Hertogin VAN SAKSEN-WEIMAR , welke
laatste vorstin zich aanbeval om ook in het vervolg inlichtingen te ontvangen omtrent
het lot der expeditie.
Verder werden van onderscheidene besturen en commissiën uit vereenigingen
stoffelijke blijken van belangstelling ondervonden. Het Aardrijkskundig Genootschap
opende de rei, spoedig volgde de Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen te Haarlem;
ook het Bataafsch G-enootschap van Proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam
en het Provinciaal Utrechtsch Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen stelden
eene som beschikbaar voor de oprichting van een Station in de arktische gewesten
evenals Teylers Genootschap te Haarlem.
Maar vooral het publiek moest opgewekt worden om de onderneming te steunen;
daartoe richtte Prof. BTJYS BALLOT reeds den 10den Juli 1881 een circulaire tot zijne
Landgenooten, die hij toezond aan alle Burgemeesters in ons Vaderland met verzoek de
zaak zoo veel mogelijk te bevorderen door het verspreiden van dit opwekkend woord.
Langzamerhand begon op die wijze een weinig bekendheid aan de zaak gegeven
32
-ocr page 43-
te worden; maar een volkszaak was het niet geworden. Na hetgeen in het vorige
Hoofdstuk omtrent de onderhandelingen met ZExc. den Minister gezegd is, ging het ook
moeielijk aan de geheele natie belang in te boezemen voor een zaak, waartoe nog niet
eens door Regeering of Volksvertegenwoordiging in het openbaar eenige instemming
getoond was. Toen echter eenmaal een post op de begrooting was vastgesteld en den
238ten December 1881 het amendement van Jhr. DE CASEMBROOT was aangenomen,
waarbij, onafhankelijk van wat aan particuliere giften zou worden bijeengebracht, een
som van ƒ30.000.— uit 'sRijks schatkist werd beschikbaar gesteld, toen konden ook
meer uitgebreide maatregelen genomen worden om bij elk Nederlander in het bijzonder
aan te kloppen.
In verschillende plaatsen van ons land vormden zich comraissiën om gelden voor
den tocht bijeen te zamelen. Te Rotterdam trokken Directeuren van het Bataafseh
Genootschap , dat reeds afzonderlijk een gift had afgezonderd , zich de zaak in vereeni-
ging met den Burgemeester, de Kamer van Koophandel en de Meteorologische commissie
aan door het rondzenden van een opwekkend woord met eene inteekenlijst. Nadat reeds
den 205ten Mei 1881 te Amsterdam Prof. KAN zich tot zijne stadgenooten met eene ernstige
aanbeveling der zaak gericht had, vestigde eene commissie, die behalve uit hem nog
bestond uit de H.H. P. W. JANSSEN , Mr. W. C. MEES , Jhr. C. HAETSEN , Mr. E. N.
RAHTTSEN, J. G. SILLEM , A. BRUINIER en W. VAN HASSELT, in het begin van 1882
nogmaals de aandacht op de onderneming ook met het oog op de bevordering van den
handel. In Groningen richtte eveneens eene commissie van dé meest invloedrijke mannen
zich tot hare medeburgers om bijdragen. In Schiedam trok het Natuurkundig gezelschap
zich de zaak aan evenals in vele andere plaatsen, te veel om alle te noemen.
Vooral mag niet voorbijgezien worden de aanzienlijke bijdrage, die door den
Senatus Veteranorum van het Utreehtsche Studenten-corps uit zijn midden en uit naam
van verschillende leden van het corps aan Prof. BOTS BALLOT overhandigd werd.
In Utrecht vormde zich een commissie van 12 mannen, die in een circulaire
aantoonden, dat, waar zooveel beschaafde natiën zich aansloten tot een wetenschappelijk
doel, Nederland niet mocht gemist worden en dus ieder burger opriepen om uit liefde
voor het Vaderland het zijne bij te brengen tot het aanbrengen van een Nederlandschen
schakel in de internationale keten.
Deze gisting viel samen met een gebeurtenis in de geschiedenis van het Kon.
Ned. Met. Inst., die van grooten invloed is geweest op den verderen loop van zaken,
nml. de benoeming van den luitnt. t. z. B. J. G. VOLGK tot assistent-directeur der
Afdeeling: „Waarnemingen ter zee." Hij stuurde circulaires het geheele land door aan
ieder, wiens naam hij maar kon te weten komen ; hij wekte besturen van vereenigingen
op in hunne kwaliteit de medeleden tot deelneming op te wekken, inde de gelden en
administreerde die. Vooral dit laatste was geen gemakkelijke zaak. Het geld kwam
van zeer verschillende zijden , en dan ontving de heer VOLCK het nog niet eens uit de
eerste hand, maar door tusschenkomst van derden, zoodat er een nauwgezette boekhouding
gevorderd werd. Daarbij moest op de kleintjes gelet worden; zoolang het geld nog niet
gebruikt werd, moest het op de voordeeligste, maar daarbij ook meest zekere wijze
belegd worden. Dat de heer VOLCK het druk had in dien tijd, is niet te verwonderen,
33
-ocr page 44-
maar gaarne deed hij wat hij kon voor een doel, waarvan hij de hooge beteekenis
waardeerde; hij smaakte daardoor de voldoening voor een niet gering gedeelte het
totstandkomen der Nederlandsche expeditie mogelijk gemaakt te hebben.
In finantieele zaken werd hij op de meest welwillende wijze met raad en daad
bijgestaan door den Heer J. D. GTERLINGS , die hem daardoor de taak, die hij aanvaard
had , veel lichter maakte.
Langzamerhand stroomden door bovengenoemde maatregelen de bijdragen toe tot
zelfs uit het buitenland , waar door onze Gezanten den daar vertoevenden Nederlanders op
de zaak gewezen werd, zoodat in het vertrouwen , dat de stoffelijke middelen niet zouden
ontbreken, tot de organisatie van het geheele plan kon worden overgegaan. In gedachten
was dit reeds lang geschied. Toen de Min. v. Waterstaat enz. den 19den Maart 1881
om eenige gegevens aangaande den aard der expeditie en de daaraan verbonden kosten
vroeg, werd Z.Exc. den 269ten daaraanvolgende reeds een plan met begrooting voorgelegd;
men wachtte dus slechts op de geldmiddelen om tot de uitvoering te kunnen overgaan,
omdat de uitbreiding , die aan de zaak zou gegeven worden natuurlijk alleen daarvan
afhing. Wanneer Nederland een station zou bezetten , stond vast, dat het zoo moest
worden ingericht, dat het de verplichte waarnemingen zonder eenig bezwaar op zich
nemen kon. Echter was het zeer wenschelijk om meer te doen , vooral wanneer het in zoo
vele opzichten merkwaardige terrein, dat Dicksonhaven aanbood , eenigzins nader zou
onderzocht worden.
Op meteorologisch gebied kon waarschijnlijk zeer goed voldaan worden aan den
In het programma uitgesproken wensch om nadere onderzoekingen in het werk te stellen
aangaande den afstand, waarop het Noorderlicht zich van de aardoppervlakte bevindt. Het
daartoe vereischte hulpstation zou met het hoofdstation door een telefoonleiding verbonden
worden. De directeur van de Bell-telefoonmaatschappij in Amsterdam stond voor dit
doel de noodige draden voor 5 kilometers , heen en terug, toestellen , isolatoren enz. op
ruimen schaal in gebruik af. Op deze wijze konden de beide van elkaar verwijderde
waarnemers voortdurend met elkaar van gedachten wisselen en dus uitmaken, of in hetgeen
zij op hunne standplaatsen zagen, dezelfde bijzonderheden op te merken waren. Bleek
dit zoo te zijn, dan konden de metingen met kans van slagen begonnen worden. De
tegenstrijdige uitkomsten, die dergelijke waarnemingen tot nog toe dikwijls hadden
opgeleverd , moeten namelijk gedeeltelijk hieraan toegeschreven worden, dat men op beide
plaatsen niet juist gelijktijdig en dikwijls niet eens hetzelfde waarnam. Dat 'men
zoodoende verkeerde uitkomsten verkreeg, is duidelijk; de telefoonverbinding zou de
bezwaren volkomen opheffen.
Voor het spektroskopisch onderzoek van het Poollicht werd de raad ingewonnen
van Prof. AÜG. WIJKANDER , lid van de Internationale Poolcommissie, die zelf zich
met het onderwerp had bezig gehouden tijdens de overwintering van 1872—73 op
Spitsbergen. Door den bekenden instrumentmaker SÖRENSEN te Stokholm werd door
zijn toedoen een uitmuntend instrument naar de inrichting van VOtf WREDE geleverd.
Behalve de gewone astronomische waarnemingen voor tijd- en plaatsbepaling had
men er ook op gerekend metingen te kunnen doen met het doel de straalbreking in
den dampkring te bepalen. Door de vrijgevigheid van de gebroeders KIPP in Delft
31
-ocr page 45-
ï
werd de prisma-cirkel der expeditie van een voet voorzien, en dus meer geschikt
voor juiste metingen; daarenboven was de expeditie nog door de „Commissie te
Rotterdam voor het Wetenschappelijk Onderzoek der Verschijnselen op den
Oceaan" van een draagbaar passage-instrument voorzien, dat haar in bruikleen was
afgestaan.
Z.Exc. de Minister van Koloniën had in de behoefte aan chronometers voorzien
door zes van die instrumenten uit het depot bij den verificateur van 's Rijks zee-instru-
menten DR. P. J. KAISER te Leiden voor de expeditie af te staan. Naast den Minister
komt dezen Heer den dank der expeditie toe voor de vele moeite en het nauwgezet
onderzoek, waaraan hij deze instrumenten onderwierp, vóórdat ze werden afgestaan en
voor zijn raad omtrent het gebruik dezer werktuigen.
Op natuurhistorisch gebied zou Dicksonhaven zeker merkwaardige bijdragen leveren ;
dat onderzoek mocht dus niet verwaarloosd worden. Het Genootschap Natura Artis
Magistra voorzag op ruime schaal in de behoefte aan hulpmiddelen om het zoo
vruchtdragend mogelijk te doen zijn. Natuurlijk zouden dan ook de verzamelde
exemplaren van organische wezens ter beschikking van het Genootschap gesteld worden.
Ook het ethnografisch en anthropologisch onderzoek zou niet voorbij gezien worden.
Op raad van Dr. L. SERRURIER , directeur van 's Rijks Ethnografisch Museum te Leiden,
werden de noodige anthropometrische toestellen en boeken aangeschaft om hem, die zich
daarmede in 't bijzonder wilde belasten , in staat te stellen den lichaamsbouw en de zeden
S)
en gewoonten van de stammen , die we konden ontmoeten, te loeren kennen. Een levens-
~'4i) groote ledepop gaf ons het middel om kleederdrachten en lijfsieraden , die we konden
machtig worden , op de juiste wijze aan te brengen.
o) Ofschoon hot eiland door luitnt. BOVE van de Vega-expeditie in kaart gebracht
was, zou er zeker door eene juistere opname nog veel gedaan kunnen worden. Het zou
dus zeker de moeite loonen vooral de haven nauwkeurig te onderzoeken en in
de eerste plaats na te gaan of zij voor overwinterende schepen voldoende veiligheid aanbood.
Ook het hydrografisch onderzoek der rivier kon van groot belang zijn, wanneer zich
werkelijk eens de handel langs dezen weg een baan ging breken. Om deze opmetingen
mogelijk te maken werd besloten een stoombarkas mede te nemen, waarmede men de
rivier zou kunnen opvaren.
Eindelijk zouden de belangen van den handel behartigd worden , doordat aan een
practisch handelsman de gelegenheid zou gegeven worden de reis mede te maken en na
aankomst te Dicksonhaven de rivier langs te reizen om de gegevens voor den handel
in loco te onderzoeken en zoo mogelijk reeds betrekkingen aan te knoopen.
Bovenstaande opsomming van de verschillende werkzaamheden, die de expeditie
op zich zou nemen, geeft eenige aanwijzing omtrent het vereischte aantal deelnemers,
en hun maatschappelijken stand en opleiding.
Daar de geregelde waarnemingen elk uur van het etmaal moesten plaats hebben,
werd geoordeeld, dat hiertoe vijf personen voldoende zouden zijn, wanneer men in
aanmerking nam, dat "elk hunner ook nog zijne bijzondere bezigheden zou hebben. Als
dienstdoend personeel werd ook een vijftal vereischt. Hunne werkzaamheden zouden bestaan
in het schoonhouden en verwarmen van de woon- en werk-vertrekken , de zorg voor de
I
«r,
-ocr page 46-
s / -
f
keuken, bewassching, bediening en verder in het verrichten van de verschillende
diensten , die van hen in 't belang der expeditie zouden gevraagd worden.
De verdeeling van deze werkzaamheden onder de verschillende deelnemers kwam
op de volgende wijze tot stand. Toen Prof. BUYS BALLOT besloten had al het mogelijke
te doen om het oprichten van een Nederlandsch station te verwezenlijken, werd terstond
aan schrijver dezer bladzijden opgedragen een plan voor de onderneming aan te geven
en in 't vervolg als chef der expeditie op te treden. Behalve de algemeene leiding en
de verdeeling der wetenschappelijke werkzaamheden onder de overige leden , was hem
ïn 't bijzonder de zorg voor de meteorologische en magnetische waarnemingen toevertrouwd.
Na bekomen toestemming van Z.Exc. den Min. v. Marine werd den 6dcn December
1881 de Heer L. A. H, LAMIE, luitnt. t. zee lste klasse uitgenoodigd de zorg
voor de uitrusting over te nemen, en van raad te dienen omtrent het schip , dat
de expeditie zou overbrengen; verder werd hem de leiding in maritieme zaken opgedragen
en, zoodra de geregelde waarnemingen zouden aanvangen, was hij behalve met zijn
aandeel daarin nog belast met de astronomische en hydrografische waarnemingen en met
de zorg voor de huishoudelijke zaken ; het dienstdoend personeel stond dus rechtstreeks
onder zijn bevel.
Reeds spoedig, nadat ernstig met de werkzaamheden der voorbereiding een aanvang
gemaakt was , werd de behoefte gevoeld om aan een afzonderlijk persoon de waarneming
der optische verschijnselen in den dampkring, halo's, bijzonnen en dgl., en in't bijzonder
die van het noorderlicht op te dragen. Vroeger was door Prof. v. D. SANDE BAKHUIZEN
de heer EKAMA, doctorandus in de natuur- en sterrekunde te Leiden voor de astronomi-
^a sche waarnemingen aanbevolen. Toen door de benoeming van den heer LAMIE deze als .1
van zelf daartoe was aangewezen , verklaarde de Heer H. EKAMA zich terstond bereid §
de bovengenoemde onderzoekingen op zich te nemen.
Meer moeite kostte het iemand te vinden, die de natuurhistorische waarnemingen en
verzameling zou ter harte nemen, zoodat zelfs met buitenlanders onderhandeld werd,
totdat in antwoord op een oproeping in de dagbladen de Heer J. MAR. RUYS , doctorandus
in de natuurwetenschappen , zich aanbood met dit doel do oxpeditio te vergezellen en nog
den 278ten Mei 1882 door Prof. BUYS BALLOT voor het natuurhistorisch onderzoek werd
aangenomen.
Nog meer onderhandelingen werden er gevoerd om een medicus voor de expeditie
te verkrijgen. Eerst den 24sten Juni was de keuze beslist en de Heer H. J. KREMER ,
arts en doctorandus in de medicijnen voor die betrekking aangewezen.
Was zoodoende het waarnemend personeel voltallig, van groot belang was het ook
geschikte mannen te vinden om de verschillende werkzaamheden te verrichten, waardoor
het verblijf op het station beveiligd en veraangenaamd zou worden. Vooreerst moest er
iemand gevonden worden, die geheel op de hoogte was van den bouw van het huis ,
dat de expeditie tot woonplaats zou dienen en van de verdere hulplokalen, die voor
de waarnemingen onmisbaar zouden zijn. Om later te vermelden reden waren deze
gebouwen in Drontheim besteld; ik wendde mij dus tot den Nederlandschen consul daar
ter plaatse, den Heer O. K. LYSHOLM , met de vraag of er onder de werklieden, die bij
de samenstelling daarvan werkzaam waren , niet een geschikt persoon te vinden was , dio
l
.•!«;
-ocr page 47-
3-0- -
geneigd was tegen een billijke belooning de reis mede te maken, de leiding van het
opstellen der verschillende lokaliteiten op zich te nemen en verder als timmerman der
expeditie te blijven fungeeren. Onze consul wees daartoe terstond den timmerman
en smid SVEND PEDERSEN aan, die bij den bouw van het huis werkzaam was. Die keuze
was een zeer gelukkige , want niet alleen leerde PEDERSES zich als een zeer bekwaam
man in zijn vak kennen, maar daarenboven verrichtte hij nog veel, dat niet tot zijn
eigenlijk ambacht behoorde; en alles wat men hem opdroeg, aanvaardde hij met de grootste
bereidvaardigheid en opgewektheid.
A. A. VAN DOLDER , tijdens het tot stand komen der expeditie hulp-apotheker en vroeger
machinist bij de Maatschappij Zeeland, zou in eerstgenoemde functie den geneesheer
assisteeren , terwijl hem verder de behandeling der machine van de stoomsloep zou toever-
trouwd worden.
De drie overigen waren alle bij de Nederlandsche Marine in dienst.
J. DE BRUIN officierskok, zou dienst doen als kok , bakker en hofmeester ; hem was
de uitdeeling der rantsoenen , de bediening bij den maaltijd van de eerstgenoemde vijf
expeditie-leden, het schoonhouden en de zorg voor het keuken-gereedschap, glas- en
aardewerk opgedragen.
C. M. BEUTLER , 3de stuurman , was belast met de zorg voor de wapenen en amunitie ;
onder toezicht van den geneesheer zou hij steeds de noodige hoeveelheid sneeuw of ijs
smelten, zoodat er altijd voor twee dagen water in voorraad zou blijven.
J. W. STAPPER, vuurstoker 2dc kl. zou als zoodanig bij de stoomsloep werkzaam
zijn en tevens dienst doen als matroos. Hij was belast met het onderhoud der lampen en
kachels en zou de schoenmaker der expeditie zijn.
Behalve de hier in 't bijzonder vermelde werkzaamheden zouden de overige huishoude-
lijke bezigheden , als het schoonmaken van het huis , het stoken der kachels, het wasschen
en herstellen der kleeding, het aanbrengen van steenkolen en brandhout enz. door hen
verricht worden , terwijl de regeling dezer werkzaamheden telkens naar omstandigheden
zou vastgesteld worden.
Daarenboven konden zij , die daartoe geschikt zouden blijken te zijn , den leden bij
hun wetenschappelijken arbeid behulpzaam zijn.
Zoo was dus voor ieder een werkkring aangewezen en daarmede tevens vastgesteld,
dat de geheele expeditie uit 10 personen zou bestaan , waaraan voor de heenreis nog
een elfde werd toegevoegd , die de belangen van den handel zou behartigen.
Er moest nu gezorgd worden voor de middelen om deze personen naar Dickson-
haven te brengen , terwijl aan één van hen de mogelijkheid moest verschaft worden van
daar de rivier op te trekken. Het eerste, wat dus noodig zou zijn, was een schip , en
om dit te verkrijgen werd een aanvraag tot Z. Exc. den Minister van Marine
gericht; dit geschiedde den 14den Mei 1881. Reeds den 17de" werd daarop in antwoord
ontvangen , dat aan het verzoek om een schip van de Marine niet kon voldaan worden
omdat de Nederlandsche zeemacht voor buitenlandschen dienst bestemd, zich in verband
met 's lands finantieele krachten noodzakelijk tot een minimum aantal bodems bepalen
moest. Bovendien waren de oorlogsbodems, zoo wat den bouw , het inwendig verband en de
inrichting aangaat, als wat de uitrusting betreft, geheel ongeschikt voor het doel.
.> '•-fr>__-._..... ...,..—________— — ---------—
37
-ocr page 48-
<Jf
Daarentegen zou gaarne aan nee-officieren , die daartoe hun verlangen te kennen
gaven, verlof gegeven worden aan den tocht als vrijwilliger deel te nemen.
Herhaaldelijk werden daarop aan het Hoofd-comité voor de Noordelijke Ijszeevaart
aanbiedingen gedaan om te zamen te werken. Yoor de jaren 1882—-83 zou de „Willem
Barentz" dan niet worden uitgezonden om de krachten niet te versnipperen. Hieruit zou
dan het groote voordeel voor het Hoofd-comité volgen, dat het zoodoende in het
bezit zou komen van een stoomschip, dat dus in het vervolg in staat zou zijn aan zijne
tochten een grooter uitbreiding te geven. Het Comité achtte het echter beter op zich zelf
te blijven arbeiden, zoodat in 1882 in denzelfden zomer, waarin de Nederlandsche Pool-
expeditie uitzeilde, ook de „Willem Barentsz" weer een zijner tochten zou ondernemen.
Daarop werden verschillende pogingen in het werk gesteld om langs den gewonen
handelsweg een Nederlandsen schip voor de reis te charteren, maar al spoedig bleek
dit eene zaak te zijn , die gemakkelijk te bespreken , maar moeilijk uit te voeren was.
Den Heer B. J. VAN HENGEL , cargadoor te Amsterdam, die voor de zaak veel belang-
stelling toonde en wien de expeditie ook voor zijne verdere bemoeiingen grooten dank
verschuldigd is , mocht het slechts gelukken één schip te vinden, waarvan de reeder
geneigd was een contract aan te gaan ; het schip was echter , zooals een nader onderzoek
leerde , niet voor het doel geschikt.
Ook in Rotterdam werden pogingen in het werk gesteld , maar niet met gunstiger
gevolg ; slechts enkele aanbiedingen werden ontvangen en dan nog veel te hoog in prijs.
j> Er bleef dus niets over , dan in het buitenland te zoeken , wat hier niet te verkrijgen
was , noch door tussclienkomst der regeering , noch door samenwerking met het Hoofd-
^, comité voor de Noordelijke Ijszeevaart, noch van particulieren. ^
Daar op de poolconferentie te St. Petersburg vooral zaken ter sprake zouden
komen betreffende de praktische uitvoering der expeditie, achtte Prof. BTJYS BALLOT
het wenschelijk, dat hij die zich hiermede zou belasten, daar tegenwoordig zou
zijn ; daarom werd aan mij opgedragen als zijn plaatsvervanger daarheen te gaan. Van
deze reis maakte ik gebruik om mij van verscheidene zaken op de hoogte stellen , die
bij een tocht naar het Noorden te pas komen ; vooral achtte ik het wenschelijk een
bezoek te brengen aan Baron A. E. NORDENSKIÖLD , den man , die door zijne reizen
meer dan iemand anders in staat was een ander met zijne ondervinding voor te lichten.
Aan hem wilde ik ook vooral de vraag omtrent het verkrijgen van een schip voorleggen,
Op allervriendelijkste wijze werd ik door den grooten man ontvangen en menigen
goeden wenk ben ik hem verschuldigd. Wat aangaat de wijze om in het bezit van een
schip te komen gaf hij mij den praktischen raad aanzoek te doen bij hen , die reeds
verscheidene jaren met het oog op den handel schepen naar de monden van Ob of
Yenissej gezonden hadden.
Het was hem bekend, dat de Heer SIBIRIAKOFF weer van plan was een schip
uit te rusten en daarom werd besloten per telegraaf te vragen, of deze bereid was de
expeditie over te brengen. Het antwoord, dat hierop don 16*1™ December 1881 ontvangen
w^erd , bevatte den raad zich liever tot Baron KNOOP te Bremen te wenden.
Daaraan werd gehoor gegeven en hierdoor kwam het Kon. Ned. Met. Instituut in
betrekking met mannen, waaraan de expeditie zeer veel te danken heeft. Met raad en
-~>-%rHm
38
-ocr page 49-
daad hebben Baron KNOOP , de Heer ALBRECHT en de overige firmanten van het huis
LANGESOHN'S Wwe te Breinen ons bijgestaan.
Op de vraag of ons niet de noodige ruimte kon afgestaan worden in het schip
de Louise, het eigendom van Baron KNOOP , werd het antwoord ontvangen, dat dit
moeilijk zou gaan , wat aangaat onze uitrusting; dat echter het personeel gemakkelijk
aan boord van het schip zou kunnen geplaatst worden. Zoo hiervan werd gebruik
gemaakt, zou den kapitein last gegeven worden Dicksonhaven aan te doen om de expeditio
daar af te zetten , ofschoon' dit niet in de route ligt voor schepen , die de rivier willen
opvaren.
Er zou dan nog slechts noodig zijn een zeilschip te charteren om de uitrusting
der expeditie over te brengen. Te dien einde werd te Hammerfest, hier in Nederland,
maar vooral door de firma LASGESOHN'S Wwe bij hare agenten moeite gedaan zonder
echter te slagen en daarom werd besloten ook naar een stoomschip om te zien , al zou
dit veel grootere onkosten na zich slepen; werkelijk was zulk een schip te krijgen.
Niet alleen had de Heer SIBIEIAKOFF , van wien reeds vroeger sprake geweest is, aan
de firma LANGESOHS'S Wwe zijn stoomboot Nordenskiöld aangeboden, maar er hadden
zich ook nog andere schepen aangemeld ; de meeste wilden zich echter niet in eens
voor de reis naar Dicksonhaven verbinden en dus de risico van den afloop voor zich
nemen , maar alleen een overeenkomst per maand of zelfs per dag sluiten.
Dit was voor de expeditie geheel onmogelijk; met de beperkte geldmiddelen, die
haar ten dienste stonden , mochten geen kansen gewaagd worden ; maar alles , wat de
onkosten aanging, van te voren juist bekend zijn. Den Hden Maart berichtte de firma
LANGESOHN'S Wwe eindelijk, dat zij er in geslaagd was een stoomer te vinden, waarvan
de reeder de risico der reis voor zich wilde nemen.
De „Yarna", kapt. KNUDSEN , was voor £ 2000.— to verkrijgen , en ofschoon die
som de vroegere ramingen voor het transport wel wat overschreed , moest van de nood
een deugd gemaakt worden en het eenige vervoermiddel, dat zich totnogtoe als geheel
doeltreffend had voorgedaan, aangenomen worden na alle mogelijke moeite gedaan te
hebben om den prijs wat te reduceeren.
De geheele onderhandeling werd door bovengenoemde firma geleid; alle conditiën
opgesteld na ze aan het oordeel van Prof. BÜYS BALLOT te hebben onderworpen, zoodat
eigenlijk alles tusschen den reeder der Varna, den Heer E. SMITH te Christiania, en do
firma LANGESOHN'S Wwe te Bremen afliep en Prof. BÜYS BALLOT alleen verzocht werd
een stuk te teekenen , waarbij hij zich verbond te zorgen , dat telkens op de gestelde
vervaldagen het gevorderde geld zou beschikbaar zijn. De firma en dus Baron KNOOP ,
wiens wenschen zij hierin geheel volgde, toonde daarmede een beleid en hulpvaardigheid ,
die beschamend was voor menigeen, wien , naar men meenen zou , de expeditie meer ter
harte moest gaan dan dezen vreemdeling. Door de zaken op die wijze te behandelen
nam hij alle moeilijkheden , die later uit het contract konden voortvloeien , geheel voor
zijne zorg, terwijl alleen de voordeelen ten bate der expeditie kwamen. Welk een
dienst hiermede bewezen werd aan hen, die de expeditie organiseerden, kan alleen hij
juist beseffen, die evenals zij , van de studeerkamer plotseling in allerhande finantieele
en andere zaken geroepen wordt. Behalve dat de firma LANGSOHN'S Wwe voor deze
39
'Kil
-ocr page 50-
diensten niet de minste vergoeding in rekening bracht, had zij , zooals blijken zal, nog
allerhande groote en kleine attenties voor de expeditie over.
De voorwaarden, waarop de Varna in gebruik verkregen werd, zijn samengevat
in een charterbrief, waarvan de voornaamste artikelen wel de moeite waard zijn hier
met een enkel woord besproken te worden, vooral ook om te doen zien, op welke degelijke
en voor de expeditie voordeelige gronden de overeenkomst gesloten was.
Van den 30slen Juni zou het schip te Amsterdam gereed liggen , om na de uitrusting
geladen en het personeel der expeditie aan boord genomen te hebben naar Hammerfcst uit
te zeilen en op de reis Drontheim aan te doen, waar de rest der lading zou ingenomen
worden. Te Hammerfest zou de Varna de voortzetting der reis onder leiding van den
stoomer Louise ondernemen om te Dicksonhaven de expeditie te landen.
Ka lossing daar ter plaatse moest het schip de Yenissej opvaren om te zien of er
te Karaoulny, het handelsstation van Baron KNOOP, retourlading te verkrijgen was, en
deze dan in Bremen of Bremerhaven lossen, waar het contract als geëindigd beschouwd
werd en de laatste termijn der bevrachtingssom zou worden afgedaan. Kog vóórdat de
expeditie uitging, bleek het, dat er geen retourlading voorhanden was ; ware dit wel het
geval geweest, dan had Baron KNOOP voor het overbrengen daarvan een behoorlijke
vracht aan de expeditie betaald en dus de onkosten voor het schip aanmerkelijk verlicht.
Mocht de kapitein der Varna door te late aankomst in Dicksonshaven er gevaar
in zien de Yenissej op te varen, uit vrees, dat de terugreis door het ijs zou verhinderd
worden , dan zou hij het recht hebben zonder retourlading terstond terug te keeren en 4©
dan liep het contract af bij het bereiken van de eerste Koorsche haven. ^
Voor het geval, dat Dicksonhaven niet mocht bereikt worden door moeilijkheden
in het ijs ondervonden, zou de expeditie ergens aan de kust van Kova-Zembla moeten fe
aan wal gezet worden, op eene plaats in overleg met den chef te bepalen; opdat
hiertoe echter niet lichtvaardig zou worden overgegaan , werd de vracht in dat geval met
& 150 verminderd. Men ziet, alle mogelijke voorzorgen waren genomen om het welslagen
der expeditie te bevorderen.
Ook het schip zelf was voor het doel uitermate geschikt, voor de ijsvaart expresselijk
gebouwd en in de eerste klasse „Veritas" ingeschreven.
Het was een houten schip, een voordeel, dat misschien door weinigen naar
waarde geschat wordt. Ijzeren schepen zijn nml. voor de ijsvaart totaal ongeschikt,
daar ze uit den aard van het materiaal ligter door het ijs lek gestooten worden; terwijl
hout veel veerkrachtiger is en dus wel wat kan meegeven. Alleen ter hoogte van de
waterlijn was het voorzien van een ijzeren huid , een uitstekend middel om den invloed
van het schuren tegen het ijs te matigen.
Om zich een voorstelling van de sterkte van het schip te vormen heeft men slechts
te bedenken, dat de dikten van binnen- en buitenhuid elk 7, en die van de inhouten
ongeveer 13 Koorsche duimen bedroegen; de geheele houten wand van het schip was dus
meer dan 70 centimeters dik.
40
-ocr page 51-

HOOFDSTUK V.
UITRUSTING.
Noodzakelijkheid eener goede uitrusting. Verschillende soorten van woningen. Tent. Yurten. Barakken. Noorsch blokhuis.
J. KUNKI in Drontheira, bouwmeester. Beschrijving. Portaaltje. Gang. Vertrek voor dienstpersoneel. Badkamer.
Vochtigheid. Werkkamer. Gezelschapskamer. Slaapkanaertjes. Zolder. Provisiekamer. Vloeren. Buiten- en binnen-
bekleeding. Koorsche kachels. Water. Ventilatie. Verbindingsgang met. de obserratoriüu. Kosten. Praktischer het
huis zelf mede te brengen dan liet b. v. aan de Yenissej te bestellen om het later te vinden. — Kleeding. Hoofdbedekking.
Bescherming van handen en voeten. Wanten vau kattevel. Zeildoeksche laarzen. — Voeding , vooral plantaardig voedsel.
Uecti pekelvleesch. Gedroogde en geconserveerde groenten, vruchten. Tjimoensap. „Mnltor". Geschenken. — Vervoer-
middelen. Stoombarkas. Vlet. Sleden. Tent. Slaapzakken.
"Wil ,eene arktische expeditie eonigen waarborg voor de veiligheid der deelnemers
opleveren, dan moet vooral aan de uitrusting meer dan bij eenigon anderen onderzoekingstocht
de grootste zorg besteed worden. Zelf moet men voor alles zorgen ; do streek, waar men
zich gaat vestigen , levert niets op voor personen aan Europeesche beschaving gewend.
Woning, kleeding, voeding, transportmiddelen: dat alles en daarenboven nog de
instrumenten of andere middelen voor do uit te voeren onderzoekingen , komt geheel
voor rekening van hen, die den tocht ondernemen ; geen van die zaken zijn op de plaats
hunner bestemming te verkrijgen.
Het eerste , wat mij dus te doen stond , toen er voor het eerst sprake was , dat
Nederland zou deelnemen aan de internationale onderneming, was de verschillende
soorten van woningen na te gaan , die in aanmerking konden komen.
Men kan daarbij uitgaan van twee grondbeginselen, die tot lijnrecht tegenover
elkaar staande gevolgtrekkingen zullen leiden. Men zou kunnen nagaan op welke wijze
de volken , die het meest nabij de bestemmingsplaats wonen, in de behoefte aan huis-
vesting voorzien en zooveel mogelijk daaraan gelijk blijven in de overtuiging , dat de
ervaring wel zal geleerd hebben, wat hot best aan het doel beantwoordt onder de
bestaande omstandigheden en het gemakkelijkst met de voorhanden middelen te bereiken
is. Houdt men dit beginsel voor oogen, dan zal men een woning verkrijgen, die
gewoonlijk gemakkelijk opgericht en bij beschadiging met weinig moeite hersteld kan
worden, maar die dan ook slechts voldoet aan de behoeften van Samojeed of Eskimo ,
terwijl zij den beschaafden Europeaan onbevredigd laat.
Volgens de tweede der bovenbedoelde zienswijzen zal men zich omgekeerd afvragen,
welke middelen men aanwenden moet om den deelnemers aan den tocht de ontberingen
H
-ocr page 52-
veroorzaakt door het uitgesloten zijn buiten de maatschappij , waarin zij gewoon waren
te leven , zoo Aveinig mogelijk te doen gevoelen.
Volgt men het eerste beginsel streng , dan zou men eenvoudig op de plaats der
bestemming aangekomen een paar tenten van dierenhuiden moeten opstellen en daarin
het eenvoudige voor lief nemen ; 's winters zou men dan om zich beter tegen de koude
te beschermen sneeuwhutten kunnen bouwen. Werkelijk hebben sommige poolreizigers
deze redeneering gevolgd en op die wijze gedurende geruimen tijd den strijd met het
ongewone, ruwe klimaat uitgehouden om na afloop van hunne zending in blakendcn
welstand weer terug te keeren.
Eén persoon of een klein gezelschap zal zóó zeker met de geringste middelen veel
kunnen uitrichten , vooral op het gebied van ethnografisch onderzoek, maar dan kan
men ook niet verder gaan dan de meest afgelegen , maar altijd nog bewoonde streken
der aarde. Heeft men ten doel een punt in een onbewoonde streek te gaan bezetten ,
dan is men verplicht een anderen weg in te slaan , want dan ontbeert men de mede-
werking der inwoners , die aan het klimaat gewoon zijn en dus telkens met raad en
daad kunnen bijstaan, waarvan dan ook de bovenbedoelde poolreizigers ruimschoots
hebben gebruik gemaakt.
Een stap nader tot de beschaafde wereld wordt men gebracht door de Yakuten , de
bewoners van dat gedeelte van noordelijk Siberië , waar de Lena met hare zijtakken
en nog vele andere groote rivieren doorheen stroomen , te volgen en zoogenaamde Yurten
te bouwen. Hiertoe worden langs den omtrek van een vierkant, waarvan de zijden 6 M.
lang zijn , palen in den grond geslagen , die een paar meters daarboven uitsteken ; naar
buiten worden schuin loopende stijlen aangebracht, waaraan het hout, dat de wanden
vormt, bevestigd wordt. Van boven wordt de woning ook met hout afgedekt en daarna
alles met leem dichtgestreken.
Nabij een der hoeken aan de zijde , die het minst aan den wind is blootgesteld ,
wordt de deur aangebracht en niet ver uit het midden van het geheele gebouwtje
wordt een open haard geplaatst met de achterzijde naar de deur gekeerd. Door twee
schotten , die haaks op elkaar en op de buitenwanden staan , maar slechts zoover door-
getrokken zijn, dat er een ruime opening overblijft, die toegang verleent tot het afgeschoten
gedeelte , wordt de tocht van de deur en de te felle uitstraling van den haard afgewend,
's Winters wordt alles met eene dikke laag sneeuw en de vensters met ijsplaten bedekt;
daarom kunnen deze niet meer dan ongeveer 70 centimeters hoog en 50 cM. breed zij n.
De ruimte tusschen de opstaande stijlen en de schuine wanden wordt gebruikt om daar
britsen aan te brengen voor slaapplaatsen en planken tot berging. De woning biedt
genoeg waarborgen voor bescherming tegen het ruwe klimaat aan en hare inrichting is zeer
geschikt tot aanbrengen eonor goede luchtverversching. Een Yurto van de opgegeven
afmetingen is voldoende om 2 a 3 personen te bergen ; de Nederlandsche expeditie zou
dus 4 dergelijke woningen noodig gehad hebben. Voor meer personen kunnen ze niet
wel ingericht worden ten minste zouden ze dan het onmiskenbaar groote voordeel, van
spoedig en uit onaanzienlijk en dus min kostbaar materieel opgericht te kunnen worden,
geheel verliezen.
De Oostenrijksche expeditie zorgde voor huisvesting op Jan Mayen door het meevoeren
42
-ocr page 53-
van zoogenaamde barakken, d. w. z. houten woningen, die er op ingericht waren
waren spoedig en gemakkelijk uit elkander genomen te kunnen worden. Zij bestonden
uit gereed gemaakte puntbogen , die , wanneer eerst een paar grondliggers waren aan-
gebracht , eenvoudig daarop gesteld werden. Verder werden ze van buiten en van binnen
met planken betimmerd en de tusschenruimten met een slecht geleidende stof, b. v.
fijne houtkrullen , opgevuld. Ramen , deuren en binncnbetimmering werden later naar
welgevallen aangebracht. De breedte der bogen was zoo ruim genomen , dat, wanneer
het gebouw opgesteld was, er langs de verschillende vertrekken nog een gang kon
aangelegd worden. Dit model heeft het voordeel, dat ieder nietdeskundige toch terstond
in staat zal zijn zoodanige woning op te richten. Het geheele personeel der expeditie kan
dus aan het werk gesteld worden en zeer spoedig zal men onder dak zijn. Echter
zal do woning iets gedwongens hebben. De verschillende lokalen zijn alle op een rei
gerangschikt langs een lange gang , waar alles in uitkomt, gezelschapskamer, slaapkamers,
keuken , provisielokalen , hetgeen dikwijls tot onaangename ontmoetingen aanleiding moet
geven ; bovendien zouden de bogen zeer groot moeten genomen worden en dus onhan-
delbaar worden om aan de verschillende vertrekken een doelmatigen vorm te geven.
Daarom gaf ik er de voorkeur aan de woning zooveel mogelijk in te richten naar
hetgeen wij als zoodanig gewoon zijn, maar daarenboven de behoeften van het poolklimaat
in aanmerking te nemen. Het eenige materiaal, dat dan in aanmerking kan komen , is
hout; dit geeft door zijn gering geleidend vermogen een betere beschutting tegen de
@> koude dan eenige andere bouwstof. Daar in Noorwegen veel houten huizen gebouwd
worden , vroeg ik den Heer VAN HASSELT , die destijds adsistent-dirccteur van de Afdeeling:
V-
„Waarnemingen ter zee" aan het Kon. Ned. Met. Inst. was en dat land ging bezoeken ,
zich op de hoogte te willen stellen omtrent de mogeljjkheid om daar een huis te doen
bouwen en den weg te lecren kennen, dien men daartoe zou moeten inslaan. Op die
wijze kwam het Instituut in betrekking met onzen Consul den heer O. K. LYSHOLM
in Drontheim, door wiens bemiddeling de expeditie in het bezit gekomen is van
een huis, dat zooals de latere ervaring geleerd heeft, stellig op uitstekende wijze
aan het doel zou beantwoord hebben en waarvoor den bouwmeester J. KUJTIG alle
eer toekomt.
Na een portaaltje binnengekomen te zjjn , trad men den gang binnen, die links
toegang gaf tot het verblijf voor het bedienend personeel, een lokaal van 4J/i bij 5'.2 M.
oppervlakte , terwijl de hoogte evenals van al do vertrekken iets meer dan 3 M. bedroeg.
Aan den rechterkant kwam men eerst aan de keuken en daarachter in een kleine
badkamer, die tevens als droogkamer voor kleeren kan gebruikt worden. Vooral
moesten alle middelen aangewend worden om vochtigheid tegen te gaan, daar deze een
der grootste ongemakken in het poolklimaat oplevert. Alle wanden, die niet warm
genoeg gehouden kunnen worden , condenseeren den waterdamp , door uitwaseming en
ademhaling in de vertrekken gebracht, in den vorm van ijskristallen of waterdroppels.
De sneeuw of mist zijn oorzaak, dat ook door de kleeren veel water in huis gebracht
wordt; daarom kon het portaaltje gebruikt worden om daar zulke bovenkleedingstukken,
die alleen buitenshuis gebruikt worden, te bergen, terwijl in de droogkamer de
gcwasschen of op andere wijze vochtig geworden kleeren konden gedroogd worden.
-ocr page 54-
Een kachel, die tot enkele verwarming van het lokaaltje veel te groot was , en buizen
voor den aan- en afvoer van lucht zouden daar eene sterke ventilatie bewerken.
Achter in den gang gaf een deur toegang tot de grootc werkkamer, die met de
gezelschapskamer eene suite vormde en de geheele breedte van het huis ongeveer 10 M.
innam. De afmetingen dezer vertrekken waren 5 bij 4 en 5 bij 6 M. Het eerste zou
dienen tot verblijf voor de leden der expeditie, zoolang ze met het hun opgedragen
werk bezig waren, en dus in het algemeen tot het opteekenen en berekenen der
uitkomsten van de waarnemingen en voor ieder in 't bijzonder tot de speciale studie ,
die hij op zich genomen had. Het tweede was bestemd tot eetkamer, waartoe het
door een buffet met de keuken in verbinding stond , en diende verder als de plaats
voor het gezellig verkeer der expeditie-leden.
In deze twee vertrekken kwamen langs een der wanden nog 5 kleine kamertjes
van 2 bij' 21/t M. uit, die tot slaapplaatsen voor elk der leden dienden en ook gebruikt
konden worden, wanneer men zich eens uit het gezelschap wilde terugtrekken om
ongesteldheid of welke reden dan ook.
De bovenverdieping werd gevormd door een ruimen zolder , waar eene kleine
ruimte rondom een der schoorsteenen was afgeschoten en dus voortdurend verwarmd werd;
daar konden stoffen bewaard worden , die tegen al te strenge koude moesten beveiligd
worden zooals aardappelen , bier, wijn , enz.
Het geheele gebouwtje besloeg een oppervlak van 10'/-2 bij 12'/2 M. Het was
opgebouwd uit liggende balken van 14 cM. dikte ; de vloer was geheel dubbel en de
tusschenruimte zou met zaagsel of een andere slecht geleidende stof aangevuld worden;
de zoldering wras op de zelfde wijze ingericht. De opstaande wanden werden vooreerst
tochtvrij gemaakt door tusschen de verschillende balkenlagen mos aan te brengen;
verder werden de buitenwanden van het geheele huis evenals het dak met asphalt-papier
bedekt; aan de binnenzijde zouden alle wanden met een laag dik papier bekleed worden.
Eindelijk werd het dak nog met zoden of aarde bedekt en des winters zou daarenboven
het geheel door sneeuw kunnen beschut worden. De ramen waren alle dubbel.
In elk der vertrekken, ook de kleine slaapkamertjes werden gegoten JSToorsche
kachels van uitstekende constructie geplaatst, waarvan de pijpen uitkwamen in twee
wijde ijzeren buizen , die van de zoldering tot boven het dak liepen en daar midden in
de nok eindigden. Zooals reeds boven vermeld is, werd de eene gebruikt om een
provisiekamertje te verwarmen ; de tweede werd omgeven met een koperen bak, waarin
sneeuw of ijs zou gestort worden ; door buizen werd het smeltwater naar die plaatsen
geleid , waar het het meest gebruikt werd , nml. naar de keuken en de badkamer.
Bij het genoemde stelsel van verwarming en de zorg, die er aan besteed was, om
geen toevoer van versche lucht te krijgen op plaatsen, waar die niet gewenscht werd,
b. v. in den vorm van tocht door reten in deuren of vensters , was het hoog noodig
op goede wijze voor een doeltreffende ventilatie te zorgen; dit zou geschieden door
achter de kachels, die altijd in een hoek van het vertrek stonden, wijde ijzeren buizen
te plaatsen, die met haar benedeneinde onder den vloer door middel van houten kanalen
met de buitenlucht in gemeenschap stonden , terwijl zij van boven in de vertrekken op
een hoogte van ongeveer 2 M. uitmondden. Door kleppen kon de toevoer van versche
44
-ocr page 55-
lucht geregeld worden. Voor afvoer der kamerlucht was gezorgd door houten kanalen
aan te brengen , die van onderen in de vertrekken even boven den vloer en van boven
op den zolder of boven het dak eindigden.
Voor licht werd des daags genoeg gezorgd door de groote ramen, die in het huis
waren aangebracht; des nachts daarentegen zouden lampen in het gemis van het
daglicht moeten voorzien. Daartoe had de Heer NIERMEIJER uit Amsterdam ons lampen
geleverd, die een licht gaven, dat, zooals we aan boord der Varna gelegenheid hadden op te
merken, met gaslicht kon wedijveren. Daarbij waren ze smaakvol van vorm en soliede
van constructie. De olie, die we er in brandden, ook van uitstekende kwaliteit, was
ons geleverd door den Heer BLEULAND VAN OORDT te Voorburg.
Door een zestig meters langen gang zou het huis met de observatoriën verbonden
worden ; deze bestonden uit twee vertrekken , het eene bestemd voor de plaatsing van
het passage-instrument, met een grondvlak van 2'/i M. in 't vierkant, en het tweede
voor de magnetische variatie-instrumenten, eene oppervlakte van 4.60 bij 5.50 M.
beslaande. Hoe guur het weer ook was, zou men er dus altijd heen kunnen gaan
zonder zich bloot te stellen aan te sterke koude of aan sneeuwstorm , terwijl zelfs bij
goed weer de gang het voordeel gaf, dat de waarnemer niet elk uur bij zijne terug-
komst de hem vergezellende kolom koude lucht en de daardoor ontstaande condensatie
van waterdamp tot ongerief zijner makkers zou medebrengen.
Ecno meer uitvoerige beschrijving van het huis, opgeluisterd door teekeningen ,
®> vindt men in het opstel: „Het Internationaal Onderzoek der Poolstreek" van Prof. P.
HARTIN» in het Album der Natuur voor 1882. Reeds vroeger had deze vaderlandsche
geleerde in zijn tijdschrift op het plan gewezen en altijd zijne hartelijke ingenomenheid
daarmede betuigd, getuige ook zijn „Welkomstgroet" in den jaargang 1883 van hetzelfde
tijdschrift. Moeten wij , deelnemers aan de expeditie, bekennen , dat dit woord eene niet
geringe overschatting bevat van het door ons verrichte , dankbaar vatten wij de hand
van waardeering aan, ons toegestoken door een man, op wien heel Nederland trotsch is
en die door zijne denkbeelden te verspreiden een krachtige steun voor deze expeditie,
als voor zooveel goeds, geweest is.
Uit een oekonomisch standpunt bezien is zeker do gevolgde wijze om in het bezit
van een huis te komen zeer aanbevelingswaard. Het geheele woonhuis met gang en
beide observatoriön , benevens een voorraad extra-bouwmateriaal en alle kachels kostte
nog geen f 6000.—•.
Ons was ook een aanbod gedaan om het huis ergens aan de Yenissej te laten
bouwen en het dan met een schip naar Dicksonhavon de rivier te laten afzakken.
Misschien ware het dan nog goedkooper voor ons uitgekomen; waarschijnlijk echter zou
het niet zoo goed bewerkt zijn geweest als nu het in Noorwegen vervaardigd is. Maar
er was nog een reden , waarom moeilijk van dit aanbod kon worden gebruikt gemaakt;
het kon gebeuren dat het schip, waarmede het huis naar Dicksonhaven gevoerd werd,
niet bestand was tegen het onstuimige vaarwater van den wijden mond der rivier, dat
voor de schepen der Yenissej reeds dikwijls noodlottig geweest was; ware dan de
expeditie in Dicksonhaven aangekomen, dan zou zij geen huis gevonden hebben , en dus
onverrichter zake kunnen terugkeeren.
-ocr page 56-
Daarenboven was er bij de charterbrief gerekend op de mogelijkheid, dat de
expeditie zich niet op Dicksonhaven maar ergens aan de kust van Nova-Zembla ging
vestigen ; dit zou onmogelijk geweest zijn , wanneer zij het huis niet met zich medevoerde ,
maar dit op Dicksonhaven opgericht stond. Eene scheiding van liet huis en de overige
uitrusting voor den tocht met het personeel werd dus terstond voor eone ongerijmdheid
gehouden; en het is voor de expeditie, nu zij nergens aangeland is , maar in de
Kara-zee is blijven ronddrijven, een groot geluk geweest, dat men zoo geoordeeld heeft;
want zonder het materieel van het huis zou do toestand der expeditie gedurende de
overwintering , van heel wat droeviger aard geweest zijn , dan nu het geval was. In
het vervolg van dit verhaal zal er nog dikwijls gelegenheid zijn er op te wijzen van
hoeveel belang al die balken, planken en overige bostanddeelen van onze voor
Dicksonhaven bestemde woning voor ons geweest zijn.
Behalve de huisvesting moet bij een pooltocht vooral gelet worden op de kleeding,
die tegen twee eigenaardigheden van het klimaat, vochtigheid en koude, moet beschutten.
Tn den zomer nml. zijn er weinig dagen, waarin geen mist wordt waargenomen of
sneeuw of fijne regen het hoof kenmerk van het weer uitmaakt, vooral wanneer men
zich in het ijs bevindt; terwijl in den winter de koude de voornaamste vijand is ,
waartegen men zich heeft te wapenen.
De ondervinding heeft geleerd , dat wollen stoffen het best voldoen als beschutting
tegen de beide genoemde hoofdtrekken van het arktisch klimaat. Linnen of katoen
moet dus geheel worden uitgesloten en alles wat in gematigde streken uit die stoffen
vervaardigd wordt, vervangt men op pool-expedities door flanel of baai. Wat onderkleeren
aangaat, bestond ons costuum dan ook niet uit meer stuks dan wij gewoon waren te
dragen , alleen was de stof door de bovengenoemde vervangen.
Een broek van dikke lakensche stof met gebreid wollen vest en kort duffelsch jasje
vormde gewoonlijk onze bovenkleeding.
De voornaamste kleedingstukken waren dus niet zoo buitengewoon , of men zou
zich kunnen voorstellen op dezelfde wijze hier gekleed te gaan ; dit zelfde mag echter
niet gezegd worden van de kleinere stukken , die echter van groote beteekenis zijn.
Voor onze hoofden was gezorgd door Astrakan-mutsen, die echter zoo warm
waren, dat ze door de meesten onzer bijna niet gedragen werden; zij bestonden
uit een zeer dikke stof vrij nauw om het hoofd sluitend en van boven eenigszins puntig
eindigende; om de ooren warm te houden waren ze van kloppen voorzien, die met
banden onder de kin vastgemaakt konden worden, Daarover heen kon nog een baschlik
gedragen worden, een losse kap van zacht vilt, waarvan de zijlappen in lange slippen
eindigden, die om den hals geslagen werden. Zelfs bij strenge koude gebeurde het
op wandeltochten meestal, dat de baschlik losgemaakt en achterover op den rug gehangen
werd , zoodra men door de beweging eenigzins verwarmd was. En dan hadden we nog
meestal niet een astrakan-muts maar een gewone dikke wollen pet op het hoofd. Bij sterke
kou vergezeld van wind en vooral bij sneeuwjacht is de baschlik echter onmisbaar,
maar voldoet dan ook geheel, daar hij behalve het hoofd ook den hals geheel beveiligt
en zoo nauw toegehaald kan worden, dat zelfs het gelaat bijna geheel bedekt wordt.
Om dit laatste geheel te bereiken was de expeditie ook nog voorzien van laken maskers;
Ce
>~3ï^m>',
tl!
-ocr page 57-
daarvan heb ik echter slechts eenmaal zien gebruik maken door een werkman , die in
de open lucht iets had aftewerken, waarbij hij moest stilstaan en dus te weinig beweging
kon nemen om zich genoegzaam te verwarmen.
Veel zorg vereischen de handen; voor gewone gevallen dienden gemslederen
handschoenen met bont gevoerd , maar dikwijls moest nog gebruik gemaakt worden van
wanten vervaardigd uit kattevel, met lamsvacht gevoerd en omgeven door een rand
van langharig bont. De rechter- en linkerwant waren verbonden door een koord, dat
om den hals geslagen werd. Tot het aanvatten van een ijshaak, het dragen van een
geweer en dergelijk gebruik van de hand waren zij voldoende ingericht; voor een
afzonderlijk gebruik der vingers, b. v. bij het afschieten van een geweer of het hanteeren
van instrumenten, dienden zij niet. Men komt echter dikwijls in gevallen, waarbij
zulk fijn werk voor de handen slechts van tijd tot tijd voor een oogenblik voorkomt.
Op eene wandeling , waar men gelegenheid voor jacht denkt te vinden zijn zij uitstekend,
zij werden dan op de volgende wijze gebruikt. Men droeg gevoerde gemslederen
handschoenen, maar stak de handen zoo gewapend nog in de kattevellen wanten ; zoo
kon het geweer zeer geschikt gedragen worden; moest men aanleggen en vuren, dan
trok men de handen uit de wijde wanten om die handgrepen alleen met de handschoenen
uit te voeren en de handen daarna weer onmiddellijk in de wanten te bergen, die
inmiddels aan het bovenvermelde koord waren blijven hangen. Zoo waren de handen
voortdurend goed verzorgd , slechts bij oogenblikkcn verlieten ze de wanten , maar waren
dan nog bedekt met handschoenen zoo warm, als men ze in gematigde streken slechts
bij de strengste koude draagt. Toch waren er onder ons , die niettegenstaande deze
middelen dikwijls moeite hadden de handen warm te houden ; zoo verschillend schijnt
bij verschillende personen de gevoeligheid der hand voor koude te zijn.
Voor de voeten is bij strenge koude een paar zeildoeksche laarzen het beproefde
middel va.n beschutting. Het model bij ons in gebruik was genomen naar dat der
Vega-oxpeditie ; het waren laarzen met lederen zolen en verder een rand van dezelfde
stof vervaardigd, maar overigens geheel van zeildoek. Op do wreef moest de laars
zeer wijd zijn bij het aantrekken, maar bij het gebruik toch goed sluiten; daarom was
er gelegenheid om hem hier door middel van koorden aan te halen.
"Wilde men deze laarzen op do meest doeltreffende wijze gebruiken , dan werden
de voeten eerst voorzien van een paar wollen sokken , daarover kwam een paar dikke
lange wollen kousen ; nu werd de voet geplaatst' op de diagonaal van den voetlap , dat
is een vierkant stuk baai van 3'/2 decimeter zijde, waarvan de uitstekende slippen
over den voet werden opgeslagen. Nadat de laars nu van binnen voorzien was van een
handvol „sennegras", een soort van hooi, dat in Noorwegen te verkrijgen is , kon de voet
daarin gestoken worden ; de schacht van de laars werd over de broekspijp getrokken en
onder de knie met een rijgband vastgebonden; daarna werden ook de koorden boven
de wreef aangehaald en vastgcstrikt.
Bij koude voldeden de zeildoeksche laarzen uitstekend; zij vormden een warm,
licht en zeer buigzaam schoeisel; de laatste eigenschap vooral deed hen ver boven
lederen laarzen uitmunten. Toen we bij het begin van den winter in onze gewone
vetlederen laarzen , die bij vochtig en niet al te ko ud weder een voortreffelijk schoeisel
(S)
[g)>
f-Ö
47
-ocr page 58-
vormden , een wandeling wilden gaan maken bleek het ons alras , dat ze daartoe bij
eenigzins strenge kou geheel onbruikbaar waren. Het leder werd in die omstandigheid
zoo hard als hout, zoodat de voet daarin onbewegelijk vastgehouden werd, hetgeen alleen
hierdoor reeds spoedig aanleiding tot last door de kou gaf, terwijl men in de zeildoeksche
laarzen alle mogelijke bewegingen gemakkelijk kon uitvoeren en zoodoende de voeten
veel langer warm hield, afgezien nog van de omstandigheid , dat het geheele omkleedsel
door zijne slechte warmte-geleiding veel beter beschutting tegen de koude opleverde.
Van tijd tot tijd was het goed het sennegras eens uit de laarzen te nemen en
opnieuw wat uit elkaar te pluizen of door nieuw te vervangen; bij deze bewerking
deed zich somtijds het merkwaardige verschijnsel voor , dat uit de laars stukken ijs te
voorschijn kwamen; de aanwezigheid daarvan laat zich het best verklaren door aan te
nemen, dat de waterdamp door de uitwaseming der voet gevormd in de koudere
gedeelten der laars, b. v, de hoeken der teonstukken, weder tot water condenseerde
en zelfs in den vasten staat overging, zonder dat men dit door koude aan den
voet bemerkte.
Met een diklakenschen pet en baschlik voor het hoofd , gemslederen handschoenen
en wanten van kattevel voor de handen en zeildoeksche laarzen waren we in ons gewone
duffeltje bestand tegen de strengste koude ; alleen in het begin der expeditie maakten
we nog gebruik van de zeer dikke duffelsche pijjakkers, die tot onze uitrusting
behoorden; spoedig bemerkten we echter, dat we ze niet noodig hadden en dat ze dus
het gaan slechts belemmerden. De Noren hebben er later heerlijk van genoten.
Eindelijk waren we nog voorzien van een compleet costuum uit rendierhuiden,
zooals dit door de Lappen gedragen wordt. Het bestaat uit een „piisk", dat is een
lange kiel uit rendierhuid, hooge laarzen van dezelfde stof, een muts met vierkanten
opgevulden bol, een schouderbekleeding en een gordel met mes.
Voor de drie leden , die eenigen tijd achter elkander in de buitenlucht of in de
onbestookte lokalen van de observatoriën zouden moeten bozig zijn, waren lederen
jackets en broeken gevoerd met eiderdons aangeschaft, die wel in de omstandigheden,
waarin wij kwamen, weinig gebruikt zijn, maar toch genoeg om ze voor een doel gelijk
aan hetgeen wij er mee beoogden, ten zeerste aan te bevelen. Zij waren op aanbeveling-
van Luitnt. HQVGAARD , die ze op de Vega-expeditio had loeren kennen , vervaardigd
door de gebroeders ANPERSEN in Kopenhagen. Voetzakken van zeehondenvel gevoerd
met schapenvacht voor eiken voet afzonderlijk zouden daarbij als schoeisel dienen.
Het derde voorname gedeelte der uitrusting wordt gevormd door de voedings-
middelen. Op een goede voeding komt veel aan tot het onderhoud der gezondheid.
Vooral tijdens den poolnacht is er van het personeel weinig beweging te verwachten;
men moet dus zorgen voor licht verteerbare, niet al te voedende spijzen ; gedurende den
zomer was een zwaardere voeding wenschelijk. Bij de keuze der spijzen en de vaststelling
der rantsoenen werd veel gebruikt gemaakt van het beredeneerd verslag van Dr. A. ENVALL ,
geneesheer bij de reeds meermalen genoemde Zweedsche expeditie van 1872—73.
Natuurlijk werden ook de voedingsstaten van andere expedities geraadpleegd en alles
in overeenstemming gebracht met Nederlandsche gewoonten en de ervaring in de laatste
jaren op de "Willem Barentsz opgedaan.
-ocr page 59-
Allen, die een studie van de voeding bij poolexpedities gemaakt hebben, komen
hierin overeen , dat pekelvleesch zooveel mogelijk vermeden moet worden en daarentegen
voor een ruime hoeveelheid plantaardig voedsel behoort gezorgd te worden. Gelukkig geeft
de tegenwoordige wijze van het conserveeren van vleesch het middel aan de hand om
bijna uitsluitend versch vleesch te gebruiken ; alleen voor afwisseling hadden wij eenmaal
's weeks pekelvleesch, terwijl het soms nog door Australisch vleesch vervangen
werd. Een ruime hoeveelheid groenten en gedroogde of ingelegde vruchten maakte het
ons ook mogelijk aan de tweede der bovengestelde eisenen op de meest onbekrompen
wijze te voldoen.
Door inachtneming dezer voorzorgen wordt in den laatsten tijd van scorbut, de
ziekte, die vroeger de schrik der poolexpedities was, bijna niet meer gehoord. Als
bepaalde voorbehoedmiddelen worden aangegeven limoensap en een braambesachtige
vrucht (Rubus Chamaemorus L.), die in Noorwegen bekend is onder den naam van „muitor"
en vooral door NORDESSKIÖLD aanbevolen wordt. Van beide middelen waren we ruim voorzien.
Behalve de voedingsmiddelen , die gekocht werden , ia onze voorraad op alleraan-
genaamste wijze aangevuld door de volgende geschenken :
12 blik rolpens van de firma J. II. SCHRETJDER, te Amsterdam.
12 flesch tafelzuur van de firma K. DE "VVus, te Dordrecht.
100/4 blikjes hoofdkaas van de firma TER MARSCH EN Co., te Rotterdam.
25 stuks ontbijtkoeken van de firma v. WIJNGAARDEN , te Utrecht.
2 bliks St. Mkolaas „ „ „ „ „ „
10 blik Mixed Vegetables van de firma HOYTEMA EN Co., te Culemborg.
50 flesch bessensap van de firma Louis VAROSSIEAU, te Alphen.
2 blik Margarineboter van de firma C. VAN DER HEIJDEN EN Co. , te Waalwijk.
l stuks Gruijère kaas van de firma J. GERBER EN ZN., te Amsterdam.
3000 stuks sigaren van de firma BOELE, te Kampen.
12 flesch Champagne van de firma ANDRAU EN Co., te Utrecht.
24 „ Moezel van de firma v. STRAALEN, MONSIEUR en ERKELENS, te Rotterdam.
320 liter Beste Genever van de firma DANIËL VISSER EN ZN., te Schiedam.
5 kisten bier van de firma DE HAAN EN RAVEN, te Haarlem.
Eindelijk moest er nog gezorgd worden voor middelen van vervoer.
Reeds vroeger is melding gemaakt van de stoombarkas, die voor een opname der
rivier en voor kleine onderzoekingsuitstapjes van ons eiland zou kunnen dienen , maar
vooral noodzakelijk zou worden, wanneer bij den terugtocht het schip, dat daartoe
dienen moest, Dicksonhaven niet kon aandoen en wij dus de rivier moesten optrekken.
Het kon echter ook noodig blijken te zijn, dat er tochten over het ijs gemaakt
zouden worden; hiertoe moest men behalve van sleden ook nog voorzien zijn van
middelen om zich te water te kunnen bewegen, want zelfs midden in den winter kan
het voorkomen, dat zich in den weg dien men wil afleggen een wijde opening in hét
ijs vertoont, die een onoverkomelijke hinderpaal voor de voortzetting van de reis zou
vormen, wanneer men die zonder vaartuig had ondernomen. Vooral moest zulk een
vaartuig zeer sterk van bouw en daarbij zoo licht mogelijk zijn. De Nederlandsche
expeditie was dus voorzien van een zoogenaamde vlet, een roeiboot zonder kiel.
49
-ocr page 60-
Behalve de slede, waarmede, zooals later in dit verhaal blijken zal, de Heer
LEIGH SMITH ons vereerde, zouden wo ons in Drontheim van het noodige materiaal
voorzien om ons deze transportmiddelen zelf te vervaardigen; het was lang niet zeker,
dat wij er behoefte aan zouden hebben, maar wel moest er op gerekend worden om ze
ons te kunnen aanschaffen, wanneer het noodig was.
Bij zulke tochten van eenigszins langeren duur moet men er ook op bedacht
wezen al het noodige mede te voeren om op de rustplaatsen tegen weer en wind beschut
te zijn en een veilig nachtverblijf te hebben. Daarom hadden we ons een tent van
zeildoek aangeschaft naar het model der Oostenrijksche expeditie; eenigen tijd, voordat
we uitgingen, hadden we nml. het voorrecht een bezoek te krijgen van Luitnt.
E. voïf WOHLGEMUTH , die ons nog eenige niet onbelangrijke bijzonderheden omtrent
zijne uitrusting mededeelde, van te meer waarde, omdat hij , de opvolger van WEYPRECHT
en de uitvoerder van zijn plan, natuurlijk volkomen op de hoogte was van diens door
de praktijk geijkte denkbeelden. Daartegenover hadden wij de voldoening ook hem
eenige artikelen te leeren kennen, die hem zoo voortreffelijk voorkwamen, dat hij ze
terstond ook voor zijn expeditie hier bestelde.
Onze tent bestond uit een bijna gelijkzijdig driehoekig prisma op een zijner
zijvlakken rustende; van voren en achteren werd het met een driehoekig stuk gesloten,
terwijl in een dier eind vlakken een opening was , die tot ingang diende en met een los stuk,
dat met banden vastgestrikt werd, gesloten kon worden. Langs de schuin opstaande
ribben en die welke de nok vormde werden houten stokken geplaatst, die het geheel
steunden, doordat de tent daaraan met ringen verbonden was.
De vloer van de tent was dubbel. Daarover heen werd ter afwering der
vochtigheid nog een groot stuk met caoutchouo ondoordringbaar gemaakt doek,
zoogenaamd hospitaal-linnen, gelegd.
Op de plaat voorstellende : „De expeditie uitgerust voor een mogelijken terugtocht"
ziet men in 't midden de tent met opengeslagen deur, links de vlet en rechts twee sleden.
Voor den nacht werden slaapzakken gebruikt; daarin zouden we het warm genoeg
hebben om de strengste koude te trotseeren. Zij bestonden uit wijde zakken van
rendierhuiden vervaardigd met de behaarde oppervlakte naar binnen. Aan de opening
waren ze veel wijder dan aan het gesloten einde en langs den rand voorzien van een
franje bestaande uit reepen rendierhuid. Elke zak kon 3 a 4 man naast elkaar liggende
bergen; de hoofden staken even uit de opening uit, waarbij de franje diende om
betere afsluiting langs de schouders te krijgen; als kussen moest een opgerolde jas of
een bundeltje onderkleeren dienen.
Aan den lezer, die iets meer omtrent de uitrusting weten wil, worde de lezing
aanbevolen van het verslag van den Heer L. A. H. LAMIE , wien de zorg daarvoor
was opgedragen en die deze taak, zooals de ondervinding geleerd heeft, op aller-
uitnemendste wijze heeft uitgevoerd. Het is te vinden met teekeningen van tent,
sleden en andere zaken in het Tijdschrift van het Aardrijkskundig Genootschap.
-ocr page 61-
32AS<É>mi~= ==»-<.
HOOFDSTUK VI
REIS.
Do Varna verlaat haar ladingsplaats. Begroeting door de „Admiraal v. Wassenaar" en „Prins Maurits der Nederlanden."
„Mercnrius," Sonnemaus kapel. Ovaties voor Amsterdam, Prof. KAN'S rede. Toespraken van Ds. VAN ANROOY en Prof.
BUYS BALLOT. Varna steekt in 2ec. Laatste afscheid. Indruk op de expeditie-leden. Verdwijnen der kust. Zeeziekte.
Reis door de fjorden. Bergen. Drontheini, Het Huis, Consul LYSHOLM. Hartelijke ontvangst. Schoone natuur. Groote
en kleine Larfossen. lonsvauden. L, Vr. Kathedraal. Voortzetting der reis. Noordpool-cirkel. Middernaclitszoü. Haramerfeat.
Consul ROBKETSOS. Louise. Kapt. BUHMKISTER. IJsbericliten. Vertrek van Hammerfest. Goede reis. IJ a Ilij Kostiuscliarr.
Matotscliklnaeharr. Willem Barentsz. Hope, Eyra-expeditie. LEIOH SHITH. Sir ALLEN Youso. Wij varen de Matotsclv
kinseliarr in. De „Kara." Sir GORE BOOTH. GBANT. Terugkeer. Onweder.
Den 5dcn Juli verliet de expeditie Nederland. Reeds in den vroegen morgen had
de Heer LAMIE zich aan boord der Yarna begeven en het anker laten lichten om de
ladingsplaats tegenover de Prins Hendrikkade naast de Rijks Marinewerf te verwisselen
met de Handelskade, waar de overige leden der expeditie aan boord zouden komen en
van waar haar verder uitgeleide zou gedaan worden. Reeds op dien korten tocht werd
zij door de bemanningen van Zr. Ms. schepen „Admiraal van "Wassenaar" en „Prins
Maurits der Nederlanden" met hoera's begroet, en begonnen dus de eerbewijzen en de
betuigingen van hartelijke belangstelling in de onderneming. Veel sterker uitte zich
deze echter nog bij de Handelskade, waar het eigenlijk afscheid van Amsterdam plaats
had. Daar had zich een zoo groote menschenmassa verzameld, dat het voor hen, die
aan boord der Varna moesten komen, moeilijk was het schip te bereiken. Voorafgegaan
door een stoomboot, „de Mercuiïus", die Sqnnemans bekende kapel aan boord had,
vertrok het expeditie-schip onder het gewuif en luid hoera-geroep der vereenigde
belangstellenden.
Overal aan de havens en dokken van Amsterdam, waarlangs men voer, zag men
wuivende zakdoeken van de toeschouwers en wapperende vlaggen van de schepen en
werd de Varna op de gewone wijze gesalueerd.
Op de Mercurius, waarop de expeditie-leden, die, zoolang de tocht voorbij
Amsterdam ging, a/b. der Varna gebleven waren, aan de Suezsteigers overstapten,
heerschte een ontzaglijke drukte ; op het dek waren zooveel menschen bijeen, dat men
moeite had van. achteren naar voren te komen ; zoo groot was de belangstelling van
vrienden en familie-betrekkingen in het lot der vertrekkenden. Ieder wilde de reizigers
nog eens toespreken, hun hartelijk de hand drukken of een laatste afscheid van hen
nemen. Onder druk gesprek, waarbij heildronken gebracht werden op de gelukkige
(
51
-ocr page 62-
reis en behouden terugkomst, maar ook ernstige woorden gewisseld werden omtrent de
onderneming , die nu een aanvang nam , bereikten de schepen IJmuideu.
Daar nam Prof. C. M. KAN het woord om hulde te brengen aan Prof. BUYS BALLOT ,
door wiens energie het nu verwezenlijkte plan tot stand kwam. In eene keurige rede
deed Spr. de groote belangen der onderneming uitkomen en eindigde met een hartelijk
woord van afscheid tot de leden der expeditie.
Ook Ds. HEIJMANS VAN ANROOY sprak de leden toe en gaf zijne denkbeelden
vorm in welklinkende verzen. Nadat Prof. BUYS BALLOT de rede van Prof. KAN beantwoord
en ook den leden een hartelijk vaarwel had toegeroepen nam het plechtig afscheid een
einde door een woord van dank van den chef voor de betoonde eerbewijzen en hartelijke
ingenomenheid met de expeditie.
Te 2'/2 uur lieP de Varna in zee ; de passagiers waren weer aan boord van het
expeditie-schip overgegaan; een stoombootje vergezelde haar nog op haren uittocht,
zoover het kon en was opgepropt met familie-leden , vrienden en kennissen van hen ,
die vertrokken; velen volgden het schip onder voortdurend gewuif tot het einde der
pier, om toch zoolang mogelijk van hun warme ingenomenheid op zichtbare wijze te
doen blijken, toen spreken niet meer mogelijk was.
Maar aan alles komt een einde. De wandelaars keerden terug , het bootje wendde
na een laatst maar krachtig hoera den steven en de Varna was weldra uit het oog
verloren : zou zij ook spoedig uit het hart der Nederlandsche natie zijn ? Dat dit niet
het geval was , heeft zij later gelegenheid te over gehad te toonen !
De voorgaande regels bevatten den verkorten inhoud van hetgeen de Nederlandsche
couranten hebben medegedeeld omtrent het uitgeleide, dat der expeditie ten deel viel ;
maar dat verhaal is zeer eenzijdig gekleurd; daarin worden de zaken alleen beschouwd
van den kant der achterblij venden; ook hiervan geldt de gulden regel, dat men de
dingen van beide zijden moet bezien. Van hen was het onmogelijk te verwachten, dat
zij den indruk zouden weergeven, dien op ons , leden der expeditie, die ovatie gemaakt
heeft. En zelfs voor een onzer is het rnoeielijk juist uit te drukken , wat er toen in
ons omging, want bij den algemeenen indruk, die ons allen gemeen was, had elk
daarenboven zijn persoonlijke gewaarwording.
Een zoo algemeene belangstelling hadden we ons niet kunnen voorstellen. Indruk-
wekkend reeds was het afscheid aan de Handelskade. De hoera's uit duizende koelen
ons toegeroepen zullen ons steeds in herinnering blijven. De daar gestationeerde
weeskinderen gunden ons nog een laatsten blik te slaan op dat typisch Amsterdamsch
costuum. Maar dit eerste afscheid , — want de meesten onzer waren helaas ! niet aan
boord bij het hartelijk , welgemeend bezoek van H.H. zee-officieren bij de Marine-werf
verbonden en het saluut van het wachtschip - - was nog slechts een begin van hetgeen
volgen moest. Het gewuif langs de kaden , waar de Varna passeerde , het salueeren
van verscheidene schepen en openbare gebouwen , de vlaggen , die van veler woningen
wapperden , maar vooral de hartelijke ontvangst aan boord van de Mercurius , waar wij
omgeven door familie-betrekkingen en vrienden gelegenheid vonden als in huiselijken
5ï
-ocr page 63-
kring de laatste minuten door te brengen , die wij nog in het lieve Vaderland konden
vertoeven ; dat alles getuigde , dat zij , die ons daar omringden meer gevoelden dan bij
het vertrek van een mailboot met passagiers , die voor zaken of genoegen eenigen tijd
in een ander werelddeel gaan doorbrengen.
Hoe schoon dit gevoelen vertolkt werd door hen , die ons in de sluis van IJmuiden
een laatst vaartwei toespraken met 'hartelijken wensch voor een gelukkig volbrengen
van onze taak en veiligen terugkeer in Nederland, behoeft hier niet te worden herhaald.
Dank zij hun, die hierdoor onze taak verlicht en onzen moed verhoogd hebben !
Het aangrijpendste voor ons waren misschien wel de oogenblikken buiten de
sluizen , toen de kleine stoomboot, waarop wij onze vrienden nog herkenden , ons een
poos vergezelde. Hoe leeg werd het ons , toen het ranke vaartuig wegens den hoogen
golfslag den steven moest wenden ! Maar nog waren we niet verlaten. Langs beide
oevers zagen we nog belangstellenden post vatten om ons te begroeten; sommigen
liepen ons na tot vermoeienis hen dwong om terug te keeren en hun laatsten blik ons
toe te werpen. Nog aan de hoofden klonken de herhaalde hoera's ons als evenveel
heilwenschen na. Maar toen ook die klanken verdoofd werden en eindelijk de laatste
passagier voor den wal met den loods de Varna verlaten had en wij van nu af aan ons
met onze tochtgenooten alleen bevonden , toen rees bij menigeen onzer zeker de vraag
op : Zijn wij zooveel hartelijke deelneming , vereering en algemeene belangstelling wel
waard ? ^Ecn vraag , die zeker zeer beschamend voor ons zou kunnen worden beantwoord ,
maar die ook het voornemen bij ons opwekte om ten minste te doen , wat wij konden
en daardoor te toonen , dat wij wenschten er ten minste een gedeelte van te verdienen.
(pf, Mocht het zoo zijn !
Al spoedig zagen wij van de kust niet meer dan een flauwe streep aan den
horizont, die ook weldra verdween en wij ons dus geheel in open zee bevonden. De
mijmeringen in ons opgewekt door het verlaten van huisgezin en vrienden werden
spoedig afgebroken door de minder aangename uitwerking , die het slingerend schip op
ons uitoefende. De meesten onzer hadden nooit een zeereis van eenige beteekenis
gemaakt en dus maakte bij den vrij sterken wind, die er woei, de zeeziekte zich
spoedig van ons meester. Bijzonder veel leden wij echter niet aan die kwaal en daar
wij reeds den volgenden dag de fjorden langs de kust van Noorwegen binnenstoomden,
waren wij spoedig weer geheel op ons gemak.
Nu volgde een zeereis, zoo schoon als er weinige gemaakt worden. Door.het
prachtige weder uitgelokt waren wij meestal aan dek om het heerlijke uitzicht op de
eilanden, die wij passeerden, geheel te kunnen genieten. Zoo bereikten wij Bergen,
waar wij een nieuwen loods aan boord kregen en van de gelegenheid gebruik maakten
om brieven te bezorgen en de tijding van onze goede reis naar Nederland over te seinen.
Daarna maakten wij een wandeling door en buiten de stad, waar wij op de helling
van een berg bij het bassin der waterleiding, die de stad voorziet een heerlijk uitzicht
op het fjord en de stad zelf genoten.
Na een oponthoud van 3 uren , dat we ook nog gebruikten tot het inslaan van
eenige tafelbehoeften en andere nuttige artikelen, stoomden wij weder voort en , hoe
verder wij kwamen, des te trotscher natuurtafereelen ontwikkelden zich om ons heen.
-ocr page 64-
Maandag den 10den kwamen wij te Drontheim aan. Door heerlijk weer begunstigd
deed de stad zich van hare schoonste zijde kennen. Al spoedig zagen wij de
ISTederlandsche vlag van een houten gebouwtje wapperen, dat wij daaraan als onze
toekomstige woning herkenden. Aan wal gekomen richtten wij daarheen het eerst onze
schreden. Het kwam ons voor soliede in elkaar gezet te zijn en voldeed geheel aan
de ons reeds bekende teekening en beschrijving , zoodat wij er terstond in thuis waren.
Daarop brachten wij een bezoek aan den Nederlandschen Consul den Heer LYSHOLM ,
die ons allervriendelijkst ontving en ons dadelijk de behulpzame hand bood bij het
vele, dat in Drontheim voor de expeditie nog moest gedaan worden. Ten eerste het
inladen van het huis, maar bovendien nog het aanschaffen van allerhand keukengereedschap ,
vischtuig, sneeuwschoenen enz. alle voorwerpen, die wij hier beter aan het doel
beantwoordend konden verkrijgen dan in Nederland. Hierdoor werd ons bezoek aan
Drontheim van langer duur dan het inladen van het huis alleen zou geeischt hebben ,
maar tijdverlies gaf het niet, omdat reeds vóór de uitreis daarop gerekend was.
Door ons oponthoud kwamen we al spoedig met eenige bewoners der stad in
kennis en zoo kwam het, dat wij menigen avond in gezellig verkeer met Drontheirns
ingezetenen doorbrachten. Yooral onze Consul en Mevrouw LYSHOLM , maakten ons
door hunne gulle ontvangst en onbekrompen gastvrijheid beschaamd en het speet ons
slechts, dat wij zooveel hartelijke deelneming op geenerlei passende wijze konden
beantwoorden eenigzins overeenkomende met de ons betoonde vriendschapsbhjken. Door
onze Noorsche kennissen werden wij in staat gesteld al het schoone in en om Drontheim
te bewonderen.
\, Het buitengoed van den Heer LYSHOLM, op zichzelf reeds oen kijkje waard, gaf
ons daarenboven een prachtig uitzicht op het water en de bergen daaromheen.
De watervallen, do groote en kleine Larfossen, leverden aan menigeen onzer een
ongekend schouwspel op. Vooral de eerste maakt door het geweld, waarmede het naar
beneden gestorte water in fijne droppels weer omhoog stuift een onbeschrijflijken
indruk van stoutheid en kracht. Op den rijtoer hierheen, waar we weer de gasten van
onzen Consul waren, maakten we kennis met den Heer DTJE den vader van Mevrouw
LYSHOLM, die indertijd Prof. HANSTEEN op zijn reis door Siberië als assistent bij diens
magnetische waarnemingen had ter zijde gestaan. Deze nestor op het gebied van een
der voornaamste takken van ons onderzoek op do plaats onzer bestemming maakte ons
opmerkzaam op vele eigenaardigheden van het leven in Siberië en was ons dus door
zijn onderhoudend gesprek tevens van groot praktisch nut. Hij had reeds meer
Nederlanders naar Larfossen begeleid en liet ons als blijk daarvan de inscriptie zien ,
die wijlen Z. K. H. Prins WILLEM VAN ORANJE daar boven het raam van een houtzaagmolen,
waaruit men een der schoonste kijkjes op deu waterval heeft, met eigen hand had
neergeschreven.
Behalve deze toer reden wij een anderen dag naar lonsvanden een binnenmeer in
de omstreken, waar de natuur een nog vriendelijker en frisscher tint vertoonde, dan
dien wij aan de zeezijde gezien hadden. Het meer geeft een geschikte gelegenheid tot
het maken van een roeitochtje, waarvan wij met gretigheid gebruik maakten.
De stad zelf heeft een vriendelijk aanzien. De straten zijn op een flinken
-ocr page 65-
breeden voet aangelegd en voor een groot gedeelte met boomen beplant. De huizen
zijn meestal van hout opgetrokken; in den laatsten tijd begint men zich meer op
steen-constructie toe te leggen, tengevolge van een politiemaatregel, die het bouwen
van houten huizen wegens het daaraan verbonden gevaar voor brand verbiedt.
Voor den beminnaar van schoone bouwkunst biedt de Lieve Vrouwe Cathedraal
een geschikt voorwerp tot bewondering aan. Het gebouw wordt geheel gerestaureerd;
daartoe zal echter nu nog meer dan een menschenleeftijd noodig zijn. Vooral de
slankheid der zuilen en de verscheidenheid en fijnheid van bewerking der ornamentiek
beloonen een bezoek ten volle.
Toen onze zaken waren afgedaan, vertrokken wij Dinsdag den 18dcn Juli om onze
reis verder noordwaarts voort te zetten. In Drontheim had men ons gezegd, dat
hetgeen wij van natuurschoon totnogtoe genoten hadden, niet in vergelijking kwam bij
hetgeen wij nog te wachten hadden op onze reis naar Hammerfest.
"Wel bemerkten wij, dat het landschap voortdurend trotscher van aard werd,
maar de laag hangende wolken beletten ons de bergen in al hun grootschheid te zien.
Soms moesten wij zeer nauwe doorgangen in de fjorden passeeren; voor ons onervarenen
was het dikwijls een vreemd schouwspel om onze stoomboot koers te zien zetten recht
op een steilen rotswand aan, alsof wij daarop te pletter zouden worden geslagen; inaar
telkens werd door de ervarenheid van kapitein en loods het roer nog bijtijds omgelegd
om het denkbeeldige gevaar af te wenden.
g
'*' •
Den' 19den passeerden wij den Noordpoolcirkel; toen wij dit feit eens recht gezellig
op 't dek wilden vieren, werden we hierin spoedig verhinderd door een kouden wind
f-ip, met regen. Den volgenden dag zouden we voor het eerst het licht van de middernachtszon
f kunnen genieten, maar ook hierin werden we door een donkere lucht en laaghangende
wolken teleurgesteld. Reeds te Drontheim was het te middernacht zoo licht, dat we
gemakkelijk buitenshuis brieven konden lezen, maar de zon zelf hadden we nog niet
kunnen zien en zelfs in Hammerfest is ons dit niet gelukt, want de noordelijke horizont
was van onze ligplaats gezien door hooge bergen bedekt.
Den 21sten vierden wij den verjaardag van een onzer , het eerste dergelijke feest
op onzen tocht. Met een kleine verandering in ons menu werd de dag aangenaam
doorgebracht,
In den nacht van dienzelfden dag of liever Saterdag den 22sten Juli 's morgens te
4 uren kwamen we voor Hammerfest. Natuurlijk informeerden we terstond, of de
Louise, waarmede we de reis verder zouden voortzetten, reeds was aangekomen en
vernamen spoedig tot onze teleurstelling, dat dit schip eerst den 19den Juli van Bremen
was vertrokken dus zeker niet voor den 25SUn kon worden verwacht. Later hoorden wij
dat bij het verlaten van Bremerhaven een gebrek aan de machine haar gedwongen had
nog eenige dagen te blijven liggen.
Den tijd van ons verblijf maakten we ons te nutte door de uitrusting der expeditie
nog steeds aan te vullen. Hier o. a. kregen we onze pelskleederen.
Ook hier werd weder het personeel der expeditie op het allervriendelijkst door onzen
Consul ontvangen. De duitsche Consul, die met de firma LANÖESOHN'S Wwe in Bremen
in betrekking staat, deed eveneens alles om ons verblijf in Hammerfest nuttig voor
65
-ocr page 66-
het bereiken van ons doel en tevens aangenaam te maken. Den avond voor ons vertrek
brachten we recht gezellig bij onzen Consul den Heer ROBERTSON door. Wij maakten
nog met vele bewoners van Hammerfest kennis en wandelden op de bergen in den
omtrek. De steenmassa's, waaruit die bestaan zijn op vele plaatsen geheel onbegroeid,
op andere plaatsen met mos bedekt en eenig gras. Hier en daar ziet men er koeien
en geiten grazen en tot onze verwondering ontmoette een drietal onzer er eens een
rendier, het eerste levende exemplaar van die soort, dat wij ooit gezien hadden. Het
bleek ons door later onderzoek, dat het een tam dier moet geweest zijn; het was ons
ook reeds opgevallen, dat het bij onze nadering zoo weinig schuw was.
Den 25st™ 's avonds kwam de Louise en spoedig werd er besloten, dat wij den
27stpn zouden afreizen.
Nadat wij met den kapitein van dit schip den Heer BURMEISTER, een voorloopig
plan gemaakt hadden omtrent de wijze, waarop wij liet volgend jaar zouden worden
afgehaald van ons station, werden dus de toebereidselen voor de reis gemaakt en daar
de post ons juist veel brieven bezorgd had, de laatste die ons door geregelde post-
verbinding werden toegezonden, was voor ons het oogenblik aangebroken, waarna wij
geen tijding meer uit het Vaderland zouden ontvangen.
De afspraak, waarvan in de vorige regels gesproken is, behelsde eenige be-
palingen omtrent hetgeen ons te doen stond, wanneer het volgend jaar de Louise
Dicksonhaven niet aandeed maar terstond de Yenissej opvoer. Voor schepen, wier
doel het alleen is de rivier op te varen, is het aandoen van Dicksonhaven een vrij
groot oponthoud, zooals de kaart duidelijk aangeeft; verder kan de reis nog door mist
bemoeilijkt worden; het was dus zeer mogelijk, dat al werd de Louise het volgend jaar
weer uitgezonden, zij ons station niet aandeed. Daarom was het noodig, dat er bepaald
werd hoe we het schip toch zouden ontmoeten. "Wanneer wij den lsten September 1883
niets van de Louise bemerkt hadden, dan zouden wij met de stoomsloep de rivier
opgaan langs een afgesproken route. De rivier is nml. in haar benedenloop zoo breed
en met zooveel eilanden bezet, dat men elkander gemakkelijk onopgemerkt kon
voorbijgaan. Opzettelijk voor dezen tocht en voor andere uitstapjes de rivier op hadden
we ons nog in Hammerfest een russische boot aangeschaft die zou gesleept worden en
de brandstoffen moest voeren.
Door dezen maatregel zouden we dus de Louise aan haar losplaats, Karaoulny
ontmoeten, of haar tegemoet komen op hare terugreis, of eindelijk misschien nog op
haar heenreis door haar opgenomen worden.
Om baar te toonen, dat we vertrokken waren, zouden we bij ons vertrek op
Dicksonhaven en verder op eenige van te voren bepaalde punten duidelijk zichtbare
teekens oprichtten; op deze wijze konden we elkaar niet misloopen.
De berichten, die wij gedurende ons verblijf in Noorwegen aangaande den toestand
van het vaarwater in verband met het ijs hadden ingewonnen, waren niet zeer opwekkend
geweest. De Oostenrijksche expeditie was van Jan Mayen teruggekomen zonder te
kunnen landen en was, toen wij in Drontheim waren, voor de tweede maal uit. Ook
was IJsland niet te bereiken geweest. De algemeene toestand scheen dus niet zeer
gunstig te zijn; wij troffen een ongelukkig ijsjaar. Echter bedachten we wel, dat de
56
-ocr page 67-
berichten, die we tot nog toe ontvangen hadden, een geheel ander vaarwater betroffen
dan dat, waar wij onzen weg zouden moeten vinden. Misschien was de omstandigheid,
dat de toestand in het Westen ongunstig was, een reden om te verwachten, dat in
oostelijke richting geen hinderpalen zich zouden voordoen.
Om Dicksonhaven te bereiken moet men of geheel benoorden Nova Zembla
omstoomen, de route, die WEYPRECHT had willen volgen om Siberië te bereiken en Azië
om te zeilen; of men moet door een der drie toegangen dringen, die de Barentsz-zee met
de Kara-zee verbinden en deze laatste dan verder bevaren. De eerste der bedoelde toegangen
is de Jugorstraat, die het eiland Yaigatsch van de vaste kust van Siberië scheidt
en waaraan Chabarowa ligt, de plaats die 's zomers druk door Samojeden en Russen
bezocht wordt tot het drijven van handel en het uitoefenen van visscherij; ook 's winters
blijven daar een paar gezinnen over.
De tweede is de Kara-poort, die Vaigatsch van Nova Zembla scheidt, en de
derde nog noordelijker gelegen is de straat, die Nova Zembla in twee deelen verdeelt,
en Matotschkinscharr heet. Deze 3 wegen staan open om de Kara-zee te bereiken;
spoedig zal de lezer zien, wat er van die ruime keuze voor ons overbleef.
Den 28sten vertrokken wij begeleid door de Louise van Hammerfest. Door het
oponthoud hier ondervonden hadden we ons zooveel kennissen gemaakt, dat ons vertrek
een soort van publieke zaak werd. Talrijke vrienden waren daarbij aanwezig of
schaarden zich op een uitstekend hoofd om door een luid hoera en wuiven ons voorspoed
op onze onöerneming te wenschen. Onder anderen herkenden wij daar de goede
Juffr. SCHJETLEIN , eigenares van het Hotel „Nordpolen", die ons van grooten dienst
geweest was bij het aanschaffen onzer pelskleederen en ons overigens altijd met raad
en daad had bijgestaan, zoodra AVÏJ hare hulp inriepen.
Op de uiterste laudtong, die de haven van Hammerfest van de open zee afscheidt,
ligt de woning van Consul ROBERTSON. Ook van daar werden wij op plechtige
wijze begroet door het driemaal strijken der Nederlandsche vlag,
Voorloopig ging de reis goed; reeds den volgenden dag echter hoorden wij, dat
zich op de hoogte van Kostinscharr, de zeeengte, die het eiland Mesduscharsky van
Nova Zembla scheidt, drijfijs bevond. Den volgenden dag stuitten wij reeds daarop en
vernamen van een vischjacht, dat er geen kans op verder doordringen door een der
straten ten zuiden van Nova Zembla, de Jugorstraat of de Kara-poort bestond. Daarom
werd den volgenden morgen besloten te gaan beproeven of de weg door de
Matotschkinscharr misschien open was.
Den 3den Augustus 's avonds bereikten wij den ingang daarvan na een voorspoedigen
tocht. Er heerschte daar een drukte, zooals zelden het geval zal geweest zijn. Onze
aandacht werd voornamelijk getrokken door een schoener, die wij spoedig aan de
Nederlandsche vlag en aan den langen wimpel, waardoor dat schip in de Noordelijke IJszee
bekend is, als de Willem Barentsz herkenden.
Al hadden we dikwijls aan de mogelijkheid eener ontmoeting met landgenooten
op deze wijze gedacht, was de verrassing toch groot, toen wij onze vlag nu plotseling
zagen wapperen. Al spoedig kregen wij den commandant, den Luitnt. t. zee HOFFMAN
aan boord, van wien wij een verhaal hoorden, dat ons misschien nog meer verrastte.
l
57
-ocr page 68-
Het was bekend, dat „de Eyra" onder bevel van LEIGH SMITH den vorigen zomer
was uitgezeild om het door WEYPRECHT ontdekte Erans-Jozefsland te bezoeken. Men
hoorde dien zomer echter niets meer van deze expeditie en in het najaar kwam zij niet
terug. Daarom werd het v'olgend jaar de „Hope" onder commando van Sir ALLEN YOUNG
uitgezonden om naar SMITH en de zynen te zoeken, in allen geval iets omtrent hun lot
te vernemen. Reeds eenigen tijd had de Hope aan den mond der Matotschkinscharr
vertoefd en zou binnenkort haar onderzoekingstocht verder voortzetten, toen juist
op den morgen van den dag, waarop ook de Varna en Louiso daar ankerden, de
bemanning der Eyra door de Willem Barentsz ontdekt was.
Nadat de Eyra het vorig jaar Frans-Jozefsland bereikt had, was het schip door
een scherpe ijsschots, zoodanig beschadigd, dat het snel begon te zinken, en aan het
behoud van het vaartuig niet meer te denken viel. Er wras slechts zooveel tijd, dat
het hoognoodige voor het levensonderhoud kon geborgen worden. Men was genoodzaakt
aan wal te gaan en daar den winter over te blijven. Dit ging met veel bezwaren
gepaard, ten eerste had men geen woning, ten tweede was de provisie, die aan wal
gezet was, lang niet voor den gehcelen winter toereikende.
De manschappen begonnen dus met uit steen en klei, die ze vonden, een
hut te bouwen, terwijl de jacht hun het noodige voedsel moest verschaffen. Den
geheelen winter door hebben ze hot zoo uitgehouden, ofschoon naar hunne verhalen
de nood soms vrij hoog steeg, wanneer zich geen wild vertoonde en de provisie
aan vroegeren jachtbuit verteerd was, toch gaven ze den moed niet op en hadden de
voldoening het volgend voorjaar alle in goede gezondheid te beleven, terwijl van de
scheepsproviand nog zooveel overgebleven was, dat ze den terugtocht in hunne booten
konden ondernemen.
Denzelfden koers volgend, dien WEYPRECHT op zijn bekenden terugtocht had
ingeslagen, bereikte LEIGH SMITH weldra de westkust van Nova Zembla, die zij
zuidwaarts volgden; dit ging echter met verscheidene moeilijkheden gepaard. Zoo
ontmoette de expeditie b. v. niet ver benoorden de Matotschkinscharr een breeden ijsband,
dien zij moest doorbreken.
Eindelijk bereikten de wakkere mannen den 3den Augustus 's nachts in een dichten
mist naar hunne meening den mond van de straat. De booten werden opgehaald en
het nachtleger werd opgeslagen in de hoop hier, een der meest bezochte punten van Nova
Zembla, een Europeesch schip te vinden of den volgenden morgen den tocht voort te zetten.
In werkelijkheid waren ze echter den toegang tot de Matotschkinscharr voorbij
geroeid zonder daarvan door den mist bedrogen iets bemerkt te hebben en waren in de
eerste bocht bezuiden dien toegang gekampeerd, zoodat ze de schepen, die daar lagen,
gepasseerd waren, zonder daarvan iets te bespeuren.
Den volgenden morgen zette de Willem Barentsz toevallig een boot uit, waarin de
commandant plaats nam, toen deze de booten der Eyra ontdekte, daarop aanhield en
weldra in gesprek kwam met den aanvoerder der expeditie den Heer LEIGH SMITH,
die zoo weinig van de eigenaardige hoffelijkheid zijner landgenooten verloren had in het
jaar van afzondering van alle beschaving, dat hij den nieuw aangekomenen, den
commandant HOFFJIAN met zijne mannen terstond aanbood iets te gebruiken.
-ocr page 69-
Nadat hiervoor vriendelijk bedankt was, nam de Heer HOFFMAN twee der
Eyra-mannen in zijne sloep en had de voldoening de eerste te zijn geweest, die de
bemanning van het verloren schip gezien had en sommigen hunner tegelijk met de tijding
van hun behoud aan boord van het schip te brengen, dat tot hunne opsporing was
uitgezonden.
Zoo had het uitzetten van de sloep uit de Willem Barentsz, hetgeen alleen tot
uitspanning geschiedde, grooter gevolg, dan men zich wellicht voorstelt. Het ware
zeer mogelijk geweest, dat de Eyra-mannen, wanneer ze die sloep niet gezien hadden,
hun tocht zuidwaarts hadden voortgezet met al de daaraan verbonden moeilijkheden om
na nog veel grooter inspanning en ontbering eindelijk te bereiken, wat hun nu als het
ware werd toegeworpen, terwijl de Hope zijn tocht tot opsporing vruchteloos had
voortgezet en later onverrichtcr zake ware teruggekeerd.
Natuurlijk was de vreugde aan boord van de Hope groot en Sir ALLES YOTJNG
betuigde menigmaal zijne ingenomenheid met het onverwacht succes der Nederlanders.
Voor ons leverde het voorval een uitgelezen dag om juist toen de Matotschkinscharr
op te zoeken. Alleen reeds het uiterlijk had iets' zoo opwekkends als daar zeker weinig
beleefd is. Behalve 3 flinke stoomschepen lagen daar aan den ingang der Matotschkinscharr
nog de schoener AVillem Barentsz, een Russisch jacht, dat kolen voor de Hope meevoerde
en nog twee visehjachten; men kon zich verbeelden aan den mond van een drukke
haven te zijn. Daarbij de stemming, waarin de tijding van het feit van den dag ons
bracht, en -eindelijk de ontmoeting van landgenooten na lange afwezigheid wekte ons
tot groote opgeruimdheid om niet van opgewondenheid te spreken.
De ontvangst aan boord van de Willem Barentsz, was allerhartelijkst. Er
heerschte een drukte en bedrijvigheid aan boord der verschillende schepen, zooals aan
de oevers der Matotschkinscharr zeker slechts zelden is voorgekomen. Bezoeken werden
wederzijds ontvangen en gebracht. Iedereen wilde LEIGH SMITH en zijne mannen
begroeten. Wij haastten ons dan ook onze deelneming te betuigen met zijne behouden
reis en hadden daardoor gelegenheid kennis te maken met den beroemden reiziger en
met den niet minder bekenden Sir ALLEN YOUXG, die de taak zijner opsporing op zich
genomen had. Het meest trok ons in den Heer LEIGH SMITH zijn onbegrensde
nederigheid en bedaardheid aan. Green zweem van zichzelf merkwaardig te vinden door de
doorgestane ellende en gevaren. De gedachte, dat men in Engeland zich ongerust over
hem gemaakt had en dat er zooveel gedaan was om hem op te sporen, hinderde
hem blijkbaar.
De Hope zou spoedig vertrekken en bood ons aan brieven voor ons mede te
nemen; die dus wat hadden te vertellen naar huis, en zoo waren er velen, maakten
van deze gelegenheid gretig gebruik en voegden zich daarna bij hen, die zich op het
dek der Willem Barentsz vereenigd hadden om daar tot laat in den nacht in aangename
stemming te blijven praten.
Yoer zoover wij zien konden, was de Matotschkinscharr open; volgens hetgeen wij
a/b. der Willem Barentsz hoorden, zou zij echter nog gesloten zijn, de laatste dagen
had men er veel ijs zien uitdrijven; voor ons bleef dus de vraag over, of zij nu
misschien geheel open zou zijn of slechts voor het eerste gedeelte. Om dit te
69
-ocr page 70-
onderzoeken zon de Lonise verder opstoomen, terwijl de Varna kolen bleef innemen,
die ons door Sir ALLEN YOUNG waren aangeboden; hij keerde terstond naar zijn
vaderland terug, dus had er geen bepaalde behoefte aan, terwijl wij van dat artikel
nooit genoeg konden hebben en het geschenk dus dankbaar aanvaardden. Op dezelfde
wijze werden wij in het bezit gesteld van een slede, waarvan wij later groot nut zouden
hebben en die in het vervolg van dit verhaal bekend staat onder den naam van de
^Hope-sledrje."
Met Lnitnt. LAMIE zou ik den tocht in de Matotsehkinscharr mede maken, terwijl
de overige leden aan boord der Varna bleven om daar de nieuwe vrienden gezelschap
te houden en door tochtjes aan wal hunne weetgierigheid op wetenschappelijk gebied of
eenvoudige nieuwsgierigheid te bevredigen.
In hot begin ging de tocht, zooals zich voorzien liet, allergunstigst. Yoor den Heer LAMIE
was het een toertje met vele herinneringen aan zijn leven aan boord der "Willem Barentsz,
die de Matotschkinscharr druk bezocht; voor mij was het een prettige voldoening de
verschillende bergtoppen, kapen en bochten te zien aamvijzen, waarvan mij zoo dikwijls
verhaald was, maar behalve dat is het een uitstapje, dat om zijn natuurschoon met de
Noorsche fjorden gerust kan wedijveren, op sommige punten ver daarboven staat.
Aan beide zijden wordt de engte door hooge bergen ingesloten. De sneeuw , die
op sommige plekken blijft liggen, maakt tusschen het groen een heerlijk effect. Yan tijd
tot tijd ziet men een gletscher, die aan zijn onderrand in talloozc beekjes met kleine
watervallen overgaat.
Reeds van onze ligplaats in den mond der straat was ons een jacht gewezen, dat
verder de straat in lag, en ons verteld, dat dit do „Kara" was, waarmede de eigenaar,
Sir GORE BOOTH in gezelschap van den Heer GRANT , bij de Heeren der Barentsz een
oude bekende, daar hij hen reeds op twee tochten had vergezeld, een poolexpeditie
op eigen gelegenheid ondernam, voornamelijk met het oog op de rendierjacht en
visscherij. Het want was dan ook van alle zijden met gevogelte behangen, terwijl
benedendeka nog een groote hoeveelheid wild geborgen was. Beide Heeren waren zeer
ingenomen met ons verhaal omtrent het behoud der Eyra-bemanning; aan hunne
woorden zou men het echter niet bemerkt hebben. Karig als de Engelschen zijn in de
betuiging van verwondering en vreugde antwoordde Sir GORE BOOTH op ons verhaal dan
ook niets dan: „Well, that is the best news I heard for a long time."
Langzamerhand zagen wij enkele ijsbrokjes drijven, spoedig waren we van ijs
omringd en het duurde niet lang, of we werden door een ondoordringbare!! ijsdam
tegengehouden.
Spoedig keerden we terug om de Jobstijding aan de achtergeblevenen op de Yarna
mede te deelen, die ons anders spoedig zouden gevolgd hebben.
Toen we weer aan de monding kwamen, overviel ons een mist, die ons verhinderde
verder te gaan, daarop volgde dien nacht een onweer, zoo sterk als in Europa slechts
zelden wordt waargenomen, terwijl in deze streken een onweer op zichzelf reeds een
zeldzaamheid is. Zoowel door de groote duisternis, die alleen afgebroken werd door de
felle bliksemstralen, als door hot geluid, dat nog versterkt werd door de echo in de
bergen, die de straat insluiten, maakte dit onweer op ons een onuitwischbaren indruk.
60
-ocr page 71-
In den morgen zag men voorteekenen van een storm, die de Varna bewogen
zich bij ons te voegen en liever in de straat liet verloop daarvan af te wachten.
Toen het weer was opgehelderd, maakten wij van de gelegenheid gebruik om eens
aan wal te gaan en onze 'l geweren te beproeven; wij zagen echter geen wild en
moesten dus met een steen of ander kenbaar voorwerp als doel tevreden zijn om
ons in het schieten te oefenen.
Toen de kapiteins van Louise en Varna het tijd vonden om weer onder stoom te
gaan, begaven we ons aan boord, Luitut. LAMIE en ik nu ook natuurlijk weer op de
Varna; en trokken naar het zuiden om elders ons geluk te beproeven.
De Louise nam de Kara op sleeptouw tot in den mond der Matotschkinsharr,
waar zij haar eigenaar Sir GORE BOOTH weer opnam, die den vorigen dag te voet
een bezoek aan boord der Hope gebracht had om daar zijn landgenooten hartelijk te
verwelkomen en geluk te wenschen met hun behouden terugkomst.
Toen de Varna en Louiso daar aankwamen, zagen wij de Hope koers zetten
naar haar vaderland.

r, i
-ocr page 72-
HOOFDSTUK VIL
u s.
Herhaalde pogingen om een der zuidelijke toegangen door te kimen. Tweede ontmoeting met de „Gode Hcnstgt." Koude mist.
Ijsvaart. Stilliggen aan een ijsveld. Water halen. Schijfschieteu. Zou Dicksouhaveti niet bereikt worden? Pianomop de
Westkust van Nova Zembla te landen. Karmakuli. Kaap Rossmyssloff. 13e Kara-poort doorgedreven. Teleurstelling. Van
alle kanten iu het ijs. Eindelijk wat meer open water. Plan om te Chabarowa te landen. Weer geheel ingesloten. Schip in
zigt. Ontdekkingstocht van Luitnt. HOVGAARD. Ontmoeting met de Dymplma. Louiso blijft achter. Seinen. Stuiten weer
op ijs. Geheel ingesloten. Afscheid van de Louise. Pogingen om ons los te werken vruchteloos. Doel der expeditie
grooteudeeïs gemist. Magnetische waarnemingen in allen geval onmogelijk. Schijnbaar liggen we vast , maar toch drijven
we in de Kara-zee rond.
Na onze vergeefsche poging om door de Matotschkinscharr de Kara-zee binnen te
dringen, richtten we onzen koers weer zuidelijk om door de Kara-poort of Jugorstraat
nogmaals ons geluk te beproeven, waarbij wij nu met minder dan met meer spoed
vooruitkwamen, maar telkens toch door het ijs werden tegengehouden. Bij dit ondoor-
dringbare ijs voegde zich nog de mist als een voorname hinderpaal om verder door te
dringen.
Den 15dcn Juli ontmoetten wij voor de tweede maal het vischjacht „Gode Hensigt",
waardoor we weer eene toevallige gelegenheid vonden bericht van onze reis te zenden.
Over het algemeen was het weer den laatsten tijd zeer afwisselend geweest, soms
eens koud dan weer warm; plotseling komt een koude mist opzetten, die rillen doet dan
weder is het heldere zonneschijn. Eigenlijk koud hadden we het volstrekt niet; anderhalve
graad onder het vriespunt was ongeveer de laagste temperatuur, dien we toen beleefden;
echter leden we er nu, vooral in verband met de vochtigheid, die de mist veroorzaakte,
misschien meer van dan later, omdat we in de kleine kajuit het zoo spoedig benauwd
kregen, dat we liever nog maar niet stookten.
Het bevaren van een met ijs bedekte watervlakte eischt groote voorzichtigheid;
zoo gemakkelijk zou men tegen een schol kunnen stooten en daardoor het schip gevaarlijk
beschadigen; en vooral voor stoomschepen is het gevaar groot, daar die in hun schroef
een maar al te geschikt aanvalspunt voor den vijand hebben. Komt een stuk ijs van
eenige beteekenis in aanraking met de schroef bladen, dan kunnen deze al zeer
gemakkelijk afgebroken worden, waardoor het schip geheel onbruikbaar zou zijn;
wel heeft meestal een stoomschip eenig zeilvermogen, maar dit is toch zoo gering, dat
men niet kan zeggen, dat het daardoor eigen beweegkracht heeft; het is een speelbal
roor stroom en wind, en kan alleen in zoover zelf iets tot zijn koers af- of toedoen,
62
-ocr page 73-
dat het stuur in het schip gehouden wordt, zoodat gevaarlijke punten kunnen ontweken
worden.
Gelukkig lag bij de Yarna de schroef zoo diep en was daarbij van zoo weinig
omvang, dat er weinig gevaar voor stooten op het ijs was; met de Louise was dit een
ander geval; de waakzaamheid van Kapt. BURMEISTER , die meestal drie man achteruit
stuurde om met lange haken gewapend alle ijsbrokken af te houden, heeft de schroef
zeker voor menigen gevaarlijken stoot bewaard.
Het is na het voorgaande licht in te zien, dat er bij mist geen sprake van
voortgaan is. Lijdelijk afwachten is dan het eenige, wat er te doen is. Voor den
gezagvoerder van een schip in het ijs, wien een bepaald te bereiken doel is opgegeven ,
valt dus al zeer weinig handelend op te treden; zijn plicht is het alleen alle gunstige
kansen waar te nemen, scherp uit te kijken, in welke richting de meeste waarschijn-
lijkheid is, om verder te kunnen doordringen en zijne kennis, zoowel theoretische als
praktische, raadplegen om uit den heerschenden wind in verband met dien der vorige
dagen en het verloop der kustlijnen na te gaan, langs welken weg het meeste open
water zal gevonden worden.
Dikwijls lagen we dan ook stil aan een groote ijsflard gemeerd. Op die wijze
kan men het schip als vrij veilig beschouwen , ten minste als het aan dien kant van
het ij s veld is vastgelegd, waarop de wind niet staat. Kleinere schollen en stukken
ijs, die aan de andere zijde het schip zouden kunnen hinderen, drijven van hier juist
©ƒ= af zonder schade te doen.
Op een der platen is voorgesteld hoe wij o. a. op den 17den Augustus op die wijze
g$£ stillagen; zooveel mogelijk werd het oponthoud door ons ten nutte gemaakt. Men vindt
f nml. 's zomers, zooals men op de teekening duidelijk ziet, op de lagere gedeelten der
ijsschollen altijd plassen zoet water van uitstekende hoedanigheid. Onder die omstan-
digheden heeft een schip zeker geen watergebrek te lijden, een plaag, die anders bij
lange gedwongen zeereizen misschien het meest tot verslapping en moedeloosheid
bijbrengt. Wanneer onze watervoorraad aanmerkelijk begon te minderen, dan vulden
we de watervaten maar uit den grooten voorraad, die overal om ons heen te vinden
was. Was een geschikte schol opgezocht, dan werden ijsankers uitgebracht, een ladder
van het schip op het ijs gezet en nu hielp iedereen in emmers aandragen, zoodat een
dubbel voordeel behaald werd; ten eerste hadden we weer nieuwen watervoorraad en ten
tweede was onze gezondheid door de lichaamsbeweging bevorderd.
Zoo trachtten we dan hier dan daar door te dringen, maar altijd vonden we de
straten versperd. Na een zuidoosten wind van den 21stcn Augustus bemerkten wij
den 22stcn, dat wij de Kara-poort meer nabij konden komen, dan tot nog toe ooit het
geval was geweest, maar spoedig stuitten we toch weer op ondoordringbaar ijs.
Op de gewone wijze lagen we weer stil om ons lot af te wachten en maakten
van die gelegenheid nog tot iets anders dan tot waterhalen gebruik. Wij hadden nml.
allerhande wapenen medegenomen om voor jachtvermaak, maar ook om voor verdediging
te dienen, wanneer dit noodig zou zijn. Een geweer geeft echter op zichzelf niet veel;
de schutter behoort er ontegenzeggelijk bij en dat waren we geen van allen, behalve
Luitnt. LAMIE en sommige onzer manschappen. Om de eentonigheid wat te verdrijven
-ocr page 74-

en tevens een nuttige bezigheid te bezorgen liet de Heer LAMIE het een en ander in
gereedheid maken om op behoorlijke wijze te kunnen schijfschieten. Een stuk viltpapier,
waarvan we een zeer grooten voorraad hadden, om onze verschillende te Dicksonhaven
op te richten gebouwen van buiten te bekleeden, werd op een raam van latten
gespijkerd; daarna werden met witte verf kringen daarop geschilderd, zoodat we
een schijf in optima forma hadden. Waren we nu tot stilliggen gedwongen, dan werd
de schijf op het ij s veld opgericht; wij zelf namen op een behoorlijken afstand plaats en
nu begon het schieten naar de daarvoor gebruikelijke bepalingen. Dat het daarbij niet
aan vroolijke voorvallen ontbrak, is licht te begrijpen; zoo was er onder ons een, die op
het oogenblik van aftrekken van den haan de gewoonte had de oogen te sluiten en
eindelijk tot de conclusie kwam, dat het misschien wel daaraan zou leggen, dat hij
zoover misschoot. Een ander wilde met het linkeroog viseeren, terwijl hij de kolf van
het geweer op de gewone wijze tegen den rechterschouder drukte, waarbij eene wringing
van het lichaam ontstond, die ons werkelijk ongerust voor hem maakte. Alles liep echter
zonder ongelukken in de beste orde af en wij hadden er eenige genoegelijke uren en
daarbij eene nuttige oefening door opgedaan, die ons later zoo wij hoopten, veel zou te
pas komen.
In den laatsten tijd rees bij ons de vraag , welke maatregelen er konden genomen
worden voor het geval, dat wij Dicksonhaven niet konden bereiken. Door de herhaalde
teleurstellingen bij onze pogingen om een der zuidelijke straten door te stoomen
kwamen we tot de overtuiging, dat het wel mogelijk zou zijn, dat het ons in't geheel
niet zou gelukken. §
vV
Het contract, waarbij de Varna gecharterd was , bevatte hieromtrent alleen, dat J
de expeditie in zulk een geval aan een door den chef te kiezen punt op Nova Zembla
moest worden aan wal gezet; er werd echter niet gewaagd van het oogenblik, waarop
billijkerwijs gezegd kon worden, dat de onmogelijkheid om Dicksonhaven te bereiken
gebleken was. Het belang der expeditie bracht mede om zoolang mogelijk vol te
houden, terwijl de kapitein in zijn eigen voordeel en dat van zijn reeder er vooral op
bedacht moest zijn het schip terug te brengen, en niet mocht wagen door een vertraagden
doortocht door een der straten, terug te moeten koeren in een te ver gevorderd seizoen,
zoodat er gevaar was, dat zijn schip in het ijs bezet bleef.
Wij, Luitnt. LAMIE en schrijver dezer bladzijden , meenden, dat het juiste oogenblik
om te decideeren zou gekomen zijn, wanneer de kolenvoorraad der Varna zoover verbruikt
was, dat ook al hadden we van dat tijdstip af een voorspoedige reis naar onze
bestemmingsplaats, het voor de Varna uit gebrek aan brandstof onmogelijk zou worden
Noorwegen weer te bereiken.
Wij maakten toen het plan, wanneer dit oogenblik zou aangebroken zijn naar
Karmakuli in de Möllerbaai aan de Westkust van het zuidelijk deel van Nova Zembla
te stevenen.
Daar zou het tweede station der Russen opgericht worden. Tijdens ons verblijf
aan den ingang der Matotschkinscharr hadden wij van de daar liggende schepen vernomen,
dat er nog niets bemerkt was, dat het station reeds bezet was; men was daar van
meening, dat dit niet het geval kon zijn. Op onzen tocht daarheen en terug hadden
64
-ocr page 75-
>-<>=
ook wij niets van eenig Russisch schip vernomen noch iets kunnen opmerken, waaruit
ons bleek, dat het station reeds bezet was. Het eerste, wat we dus aan de Karma-
kuli-bocht zouden doen, was ons te overtuigen, hoe het met de vestiging der Russen
op die plaats stond.
Van daar zouden we noordwaarts onzen koers nemen om nogmaals de Matotsehkinscharr
te beproeven en de plaats op te nemen, waar Rossmysslow in 1768/69 overwinterd had.
Vonden wij nu de straat en de Kara-zee open, dan belette ons niets Dicksonhaven
langs dien weg te bezoeken en zoo ons doel te bereiken.
Was dit echter niet het geval en hadden we Karmakuli door. de Russen bezet
gevonden, dan zouden we ons vestigen op Kaap Rossmysslow. Natuurlijk ware
Dicksonhaven beter geweest, maar overigens kon deze plaats niet ongeschikt genoemd
worden juist in verband met de vestiging der Russen bij Karmakuli. Algemeen toch
wordt de bergketen, die Nova Zembla van het Noorden tot het Zuiden doorloopt vóór
een zoogenoemde weerscheiding aangezien, aan den eenen kant zal het weder dikwijls
een geheel ander karakter vertoonen dan aan de andere zijde der bergen. Dit verschil
zou het best aan den dag komen door gelijktijdige waarnemingen aan de oost- en
westkust, zooals dan zoude plaats hebben, want Kaap Rossmysslow ligt bijna aan den
oostelijken ingang der straat. Gelijktijdige bewegingen van het ijs aan de beide kusten
en in verband daarmede het al of niet bezet zijn der Matotsehkinscharr zou ook van
groot belang zijn.
Wanneer wc eindelijk Karmakuli bezet hadden gevonden, en de Matotschkinscharr
niet bevaarbaar, dan zouden we getracht hebben een geschikt punt noordelijker aan de
westkust van Nova Zembla te bereiken.
Elk dezer plannen zouden we kunnen uitvoeren, onafhankelijk van hetgeen wij
omtrent de vestiging der Russen hadden kunnen te weten komen; echter hadden we
wanneer we Karmakuli onbezet hadden gevonden, een achterdeurtje opengehouden
waarvan we bij mislukking van al de andere plannen konden gebruik maken door ons
daar te vestigen.
Kapt. KNUDSEK toonde zijn instemming met het plan, toen we het hem voorleo-den,
Gelukte het ons langs den langeren weg door de Matotsehkinscharr Dicksonhaven te
bereiken, dan zouden we hem voor dit tijdverlies twee dagen kolenvoorraad van den
onzen geven, echter niet voor het geval, dat we ergens op Nova Zembla zouden blijven
want daardoor zou zijn terugreis juist verkort worden.
Nadat we het plan op de voorgestelde wijze hadden vastgesteld, deelden we het
ook aan Kapt. BURMEISTER mede. Wat er bij de uitvoering met de stoomsloep zou
gebeuren, werd onbeslist gelaten. Ofschoon ons deze ook ergens aan den wal van
Nova Zembla van groot nut zou kunnen zijn, zouden we dit voordeel toch moeten op-
geven, wanneer niet de Louise, waar zij geborgen was, ons ook bij die vestiging
vergezelde, en dit was slechts dan te verwachten, wanneer ook voor dat schip alle kans
op het bereiken der Yenissej verloren was. De Louise kon langer volhouden omdat zij
desnoods den winter aan het handelsstation van Baron KNOOP kon doorbrengen. De
stoomsloep aan boord der Varna te nemen was geheel onmogelijk; het schip'was toch
al zeer zwaar geladen.
e*-«==
65
-ocr page 76-
Van nu af aan werd dus aan het voortzetten der pogingen om door een der
straten te komen voortgewerkt, totdat de kapitein der Varna ons zou waarschuwen,
dat zijn kolenvoorraad te sterk begon te minderen om langer op de totnogtoe gevolgde
wijze te blijven doorgaan. Dan zouden we met de uitvoering van het nu beschreven
plan beginnen.
Tot den 26sten Augustus kwam er niet veel verandering in den toestand; op dien
datum echter scheen de kans om de Jugorstraat te passeeren vrij gunstig te zijn.
Spoedig echter vonden wij de straat gesloten en wel met ijs, dat volgens onze ijsvaarders
het aanzien had, alsof de straat dit jaar nog niet opgebroken geweest was; dit deed
ons vragen, wat er toch van de „Nordenskiöld", Kapt. JOHANSESEN , zou geworden zijn.
Dat schip had naast ons in de haven van Hammerfest gelegen, maar was kort na onze
aankomst reeds vertrokken met het plan de Jugorstraat te passeeren en dan den mond
van de Ob te bereiken. Nu deze straat gesloten was , moest het schip teruggekeerd zijn
of elders een doortocht beproefd hebben; daar we er niets meer van bemerkt hadden, kwam
het vermoeden bij ons op, dat het misschien een doortocht gevonden had en werd onze
moed daardoor eenigzins verlevendigd; wij stevenden dus den 27st<!n naar de Kara-poort
terug. Den 28sten noodzaakte de mist ons weder stil te liggen, waarvan de Louise
gebruik maakte om kolen uit haar ruim in de bunkers te nemen; terwijl wij ons ieder op
zijn eigen wijs bezig hielden; zoo was b. v. onze zoöloog voor 't eerst in functie door
een Laris, die we voor een paar dagen gevangen hadden, te preparecren.
Den 29sten konden we do reis voorzetten en dreven eindelijk den 30sten door een
sterken stroom meegevoerd de Kara-poort door. Zoo hadden we dan eindelijk bereikt,
waarnaar wij zoo vurig verlangd hadden! Niettegenstaande alle pogingen en vooral veel
geduld was het ons gedurende meer dan een maand telkens mislukt en nu verkregen
we de vervulling van onzen wensch zonder eenige moeite, ja zelfs op een wijze, die
wat al te snel ging. Kapt. BURMEISTEB maakte zich nml. ongerust, dat het schip op
een ondiepte zou stooten, hetgeen bij den gang, dien het had, allicht gevaarlijk
kon worden.
Spoedig bemerkten we, dat de nieuwe positie ons niet veel voordeel opleverde;
hadden Ave verwacht, dat , zoo wij de straten maar een van allen doorgekomen waren,
de open Kara-zee zelf ons weinig bezwaar zou opleveren, hierin werden we bitter teleur-
gesteld. We bevonden ons nog altijd te midden van drijvende ijsschotsen, die nu eens
dichter dan weer meer verspreid om ons heen lagen. Eiken dag trachtten we er
tusschen uit te komen en eenige uren achter elkander konden we dit plan ook uitvoeren,
maar telkens werden we hierin verhinderd, doordat het ijs zich meer samenpakte , of
doordat er mist opkwam, of doordat de nacht inviel, of eindelijk doordat de wind te
hevig werd en de schepen in het sturen verhinderd werden, aangezien de vaart tusschen
het ijs niet groot genoeg kon zijn om veel op de werking van het roer te mogen ver-
trouwen. Daarbij kwam somtijds nog sneeuw, zooals den 4'len September het geval was.
Op die wijze begon onze tocht werkelijk iets van een poolreis te krijgen, ofschoon we
nog geen noemenswaardige kou hadden. De temperatuur wisselde tusschen ongeveer
2 graden boven en onder het vriespunt.
Den volgenden dag was de wind gaan liggen en genoten we prachtig helder weer,
«a
-ocr page 77-
maar al het ijs om ons heen lag zoo vast aaneengesloten, dat we nog genoodzaakt
bleven stil te liggen, 's Avonds werden we door een heerlijk Noorderlicht verrast, het
eerste van eenige uitgebreidheid, dat we waarnamen.
Er kwam weinig verandering in onzen toestand; juist dat prachtige weder was de
aanleiding, dat wij machteloos moesten stilliggen; ofschoon het op zichzelf een opwek-
kenden invloed heeft, zou toch een flinke storm ons vrij wat beter te pas gekomen zijn;
daardoor zou misschien het ijs wat uit elkaar gedreven zijn, en hadden wij onze reis
kunnen voortzetten.
Zoo ging de tijd voorbij, zonder dat we iets konden uitvoeren. Den 13don eindelijk
vertoonde zich het ijs in het Zuidwesten wat losser, zoodat te vijf uren van dien dag de
schepen onder stoom gingen en langzaam in die richting vooruitkwamen in al meer en meer
open water; alleen de duisternis van den nacht verhinderde ons verder to gaan; den
volgenden morgen zetten we onze reis voort. Ofschoon deze richting geheel tegenoverge-
steld was aan die, waar ons oorspronkelijk doel was, bemerkten we toch met vreugde,
dat we vorderden, ook al was het dan in een richting, die niet met onzen koers
samenviel.
In de laatste dagen hadden de ondervonden teleurstellingen onze eischen wat doen
inkrimpen; de hoop om Dicksonhaven ooit te bereiken was al zeer gering geworden,
zoodat we ons nu zouden tevreden stellen, wanneer we slechts aan wal konden gezet
worden, waar dan ook. Na Dicksonhaven kwam ons de Oostkust van Nova Zembla het
meest wenschelijk voor en zagen we dus onze kans schoon, dan zouden we zeker ons
oude plan daar nog uitgevoerd hebben. Maar in het ijs kan men prachtige plannen maken;
daartoe is alle tijd; om ze uittevoeren mist men echter de mogelijkheid. Toen we dus
nu in zuidwestelijke richting vooruit kwamen, dachten we reeds aan eene vestiging
te Chabarowa, het bekende Samojedendorp aan de Jugorstraat; we hadden daar het
voordeel, dat Kapt. KSUDSEN waarschijnlijk zich den tijd zou gunnen ons met onze bagage
aan wal te zetten, hetgeen aan andere punten volstrekt niet zeker was; in het belang-
van zijn reeder zou het zijn om niet lang te blijven liggen op eene plaats, waar
zijn schip gevaar liep in te vriezen, maar liever zoo spoedig mogelijk de reis huiswaarts
te ondernemen. Te Chabarowa zou dit een eenigszins ander geval zijn. Het dorp ligt
in de nabijheid van den westelijken ingang der straat. Telkens was er dus gelegenheid
om zich van den toestand van het ijs te verzekeren, terwijl buiten de straat altijd gele-
genheid tot een terugtocht zou bestaan. Geheel anders zou dit zijn voor een punt aan
de Oostkust von Nova Zembla of op Yalmal. Daar zou hij zich waarschijnlijk niet met
lossen hebben afgegeven, maar zoo spoedig mogelijk westwaarts getrokken zijn om zijn
schip te bergen.
Daarenboven ligt Chabarowa aan het vaste land van de Oude wereld en is dus
de mogelijkheid tot het onderhouden eener correspondentie daar nog veel gemakkelijker
dan dit in Dicksonhaven het geval was. 's Zomers zou dit zeker niet het minste
bezwaar opgeleverd hebben, want dan is de plaats door Samojeden bewoond, terwijl
veel Russen er in dat seizoen heengaan om handel te drijven; maar ook 's winters
blijven er enkele gezinnen over; zoodat we ook dan niet geheel van de beschaafde
wereld afgescheiden behoefden te blijven. "Welk een matiging in onze eischen!
67
-ocr page 78-
Oorspronkelijk zouden we naar Dicksonhaven gaan of, konden we dit niet bereiken, dan
naar de noordkust van Nova Zembla. Later zouden we reeds zeer verheugd zijn geweest,
wanneer ons de gelegenheid gegund ware tot eene vestiging op een punt aan de
oostkust, of zelfs aan de westkust van dat eiland, wanneer het slechts in breedte
eenigzins aanmerkelijk van Karmakuli verschilde, en nu zouden we ons zelfs met
Chabarowa te vreden stellen; zoo verandert de mensch zijn idealen naar de omstandigheden!
Ook zelfs de hoop op de vervulling van dezen zeer getemperden wensch moest
ons ontnomen worden, want het ijs verhinderde ons den 15de" September onzen koers
verder te volgen. In den avond van dien datum vonden we ons nog meer door ijs
omsloten dan op de plaats, die we den 13den verlaten hadden. De stroom dreef ons al
meer en meer in oostelijke richting, zoodat we met al ons pogen niet eens ver verwij-
derd waren van onze vroegere ligplaats. De toestand veranderde den 16den niet.
Terwijl we zoo machteloos door den stroom meegevoerd werden, verraste ons den
17den het zien van een schip in hooge mate. Het droeg drie masten, dus werd het
voor een groot koopvaardij schip gehouden. Dat wij dit echter hier zouden ontmoeten,
werd voor zoo onwaarschijnlijk gehouden, dat we onze oogen begonnen te wantrouwen,
ook al waren ze met uitstekende kijkers gewapend. Immers , wanneer een of ander
groot koopman langs de door NORDENSKIÖLD aanbevolen route zijn artikelen naar een
der groote Siberische rivieren had willen zenden, of daarheen een schip had gezonden
om met eene lading producten van daar naar Europa terug te koeren, dan ware dit
eene gebeurtenis geweest, waarvan we voor ons vertrek de toebereidselen zeker vernomen
zouden hebben. lederoen wist immers te spreken van de pogingen in dien zin in
JV, 't werk gesteld door mannen als Baron KNOOP en den Heer SIBIRIAKOFF ; hoe zou dan
een derde een dergelijke onderneming zoo geheel in 't geheim kunnen uitvoeren?
Daardoor kwamen velen onzer tot het denkbeeld, of hetgeen wij zagen, ook misschien
de masten van meer dan één schip zoude blijken te zijn; maar dan zou hun onderlinge
stand niet zóó juist dezelfde blijven; wel degelijk behoorden de drie masten dus aan
één schip.
Nu was het ons bekend, dat uit Denemarken, behalve een expeditie naar
Groenland, die deel zou uitmaken van de internationale onderneming volgens WEYPRECHT ,
nog een eigenlijke onderzoekingstocht werd voorbereid onder leiding van den Luitnt.
der Deensche Marine, A. HOVGAARD , die vroeger als volontair aan de wereldberoemde
reis van NORDESSKIÖLD om de Oude wereld had deelgenomen. Op dien tocht was zijn
geestdrift voor het Poolonderzoek zoo niet ontstaan, dan toch sterk ontwikkeld, zoodat
hij niet rustte, vóórdat hij zelf een dergelijke onderneming zou leiden.
Reeds het vorige jaar had ik van zijne plannen vernomen, zelfs had hij mij op
zijn terugreis van Amerika, waar hij invloedrijke personen voor zijn zaak had trachten
te winnen, een bezoek gebracht om te bespreken, of het ook mogelijk was elkander
wederkeerig van dienst te zijn, daar het doel van ons beider reizen voor een gedeelte
samenging.
Hij wilde nml. den eersten zomer gaan tot aan Kaap Tschelyuskin, of eenig punt
in de nabijheid daarvan, in allen geval ver oostelijk van Dicksonhaven; daar
zoude hij overwinteren en die gelegenheid gebruiken om sledetochten te onder-
-ocr page 79-
nemen. Op die wijze wilde hij antwoord vinden op de vraag , of er niet ten noorden
van Kaap Tschelyuskin weer land zou gevonden worden in samenhang of wellicht
gescheiden van Frans-Jozefsland en dat zich waarschijnlijk tot aan de Noordpool zou
uitstrekken. De vlucht van vogels, zeestroomen en andere verschijnselen hadden hem
vooral gedurende de Vega-reis tot de overtuiging gebracht, dat er noordelijk van
Siberië nog land moest bestaan, zooals hij beschreef in: „The Danish-Artic Expedition,
proposed bij A. HOVGAARD, Copenhagen 1882."
Het schip, dat we zagen, kon dus niet anders zijn, dan het ontdekkingsschip
onder commando van den Heer HOVGAARP. Wie zich eenigzins in onzen toestand weet
te verplaatsen kan zich de eigenaardige gewaarwording voorstellen , die het zien van
een groot schip na reeds zoo langdurige verlatenheid op ons maakte. We volgden
nauwlettend zijne bewegingen om te zien uit te maken welken koers het zette, terwijl
wij allerhande seinen gaven om ook zijne aandacht op ons te leiden. We heschen de
vlaggen in top en tegen het invallen van de duisternis hingen we onze lichten uit,
hetgeen we in geen weken gedaan hadden; voor aanvaring bestond in de Kara-zee nog
geen gevaar!
Den volgenden morgen zetten we koers naar het ons zoo belangrijke punt, waar
zich het den vorigen dag ontdekte schip bevond. Het lag nu stil. Na veel moeite
bereikte de Varna het vaartuig onder commando van Luitnt. HOVGAARD , want werkelijk
bleek het; dat ons laatste vermoeden juist geweest was, waarvan we trouwens reeds
den vorigen avond overtuigd waren, nadat we de Deensche vlag hadden kunnen
onderscheiden. Wat had het ook anders kunnen zijn? De ontmoeting was voor ons
alleraangenaamst. Ook van de zijde van de officieren der Dymphna, zoo heette
HOVGAARDS ontdekkingsschip en van haren commandant scheen de kennismaking bevredigend
af te loopen; zeker werden we allervriendelijkst ontvangen.
De Louise had ons op onzen tocht naar de Dymphna niet kunnen volgen. De
lengte van het schip, liet het niet toe zich zoo gemakkelijk tusschen de schotsen door
te bewegen, terwijl daarenboven de ijzeren constructie en groote schroef haren kapitein
tot grooter voorzichtigheid noopte, dan dit het geval was met de sterk gebouwde
houten Varna.
Nu werd er scheepsraad gehouden, wat verder voor alle partijen het best zou zijn.
Wij hadden op onze oude ligplaats weinig kans gezien om verder te komen, terwijl
HOVGAARD den vorigen dag, een open kanaal gezien had, waarvan hij vermoedde, dat
het zich tot Yalmals westkust uitstrekte. Het best werd dus geoordeeld in zuidoostelijke
richting te trachten door te dringen om het open water te zoeken. Wij konden dit
echter niet doen zonder daarvan de Louise kennis te geven.
Daarom werd dus aan de Louise geseind, dat wij in Z.O.-lijke richting weinig ijs zagen
en dat wij zouden vertrekken. Wij kregen echter geen antwoord en zagen ons dus genood-
zaakt ons van haar te scheiden en in gezelschap van de Dymphna in de aangegeven richting
door te dringen, te meer omdat de terugweg naar de Louise door het ijs zeer zou
bemoeilijkt zijn; toen we eenigen tijd hadden voortgestoomd, stuitten we weer op
ondoordringbaar ijs en zagen we ons genoodzaakt de beide schepen naast elkander aan
een ijsschots voor anker te leggen.
«9
-ocr page 80-
Den volgenden dag bleef onze positie dezelfde, wij konden ons niet bewegen.
Daarentegen was de Louise nu gelukkiger, want die zagen wij door het ijs stoomen en
open water bereiken, totdat we haar uit het gezicht verloren. Den 209""" zagen wij
water op een afstand van een paar engelsche mijlen, maar wat de machine ook deed,
wij konden niet loskomen uit de ons omringende ijsschollen. Den 219ten was de toestand
nog dezelfde, alleen hierdoor verergerd, dat de ons omringende schollen door nieuw-
gevormd ijs als het ware aan elkander gegroeid waren en wij dus nu eigenlijk in één
groot ijsveld waren ingesloten. Wel zagen we van alle zijden water op één tot vier
engelsche mijlen afstand, maar het was voor ons onbereikbaar. Slechts naar ééne zijde
konden we geen water bespreuren; daar was dus eene verbinding van onze schol met het
overige onafzienbare ijs, dat ons omringde.
Den 223""1 ontdekten we, dat de Louise ons nog niet voor goed verlaten had. "VVij
zagen haar op ons aanstoomen, maar eindelijk stoppen en na een uur werden we verrast
door een bezoek van een der opvarenden. Deze deelde ons mede, dat de Louise ons
kwam helpen, zoo zij kon; waar zij nu lag, werd zij echter door het ijs verhinderd
verder door te dringen en nu was zij besloten den terugtocht naar Europa te zoeken;
daarom vroeg zij, of wij ook brieven mede te geven hadden.
Van dit vriendelijk aanbod werd natuurlijk door ons gretig gebruik gemaakt.
Ieder die daartoe de gelegenheid had, trok onmiddelijk aan het schrijven en toen onze
brieven gereed waren, hetgeen in aller haast geschieden moest om onzen bezoeker niet
r»
langer op te houden, dan volstrekt noodig was, werden ze dezen medegegeven op zijnen
terugtocht, dien hij onmiddellijk aanvaardde.
Na verloop van een uurtje, toen hij weer aan boord van de Louise was aangekomen, J-(
zagen we het schip nog een laatste poging doen om ons te bereiken, maar spoedig
hield het stil en werd van daar geseind: „kan niet langer hulp verleenen." Yan onzen
kant werd nog eene aansporing gegeven door terug te seinen: „Doe wat ge kunt."
Maar wij kregen ten antwoord: „Zwaar ijs" en zagen daarop het schip spoedig in
zuidelijke richting verdwijnen.
Op die wijze waren we dus van reisgenoot verwisseld. Terwijl vroeger ons lot
door de Louise gedeeld werd, hadden we nu de Dymphna om ons gezelschap te houden.
In dien ruil was wel iets onbevredigends gelegen. Wij waren immers eenmaal met de
Louise als geleidster uitgegaan en het lag dus voor de hand, dat wij bij haar bleven;
geheel buiten onze schuld hadden echter nu de omstandigheden er toe geleid, dat het
niet zoo zou geschieden. Toen wij samen de Dymphna gingen opzoeken, dachten we
niet anders, of we zouden haar ook samen vinden, maar hierin werd de Louise verhinderd
en daarna bleven we gescheiden.
Aan den Heer BURMEISTER hadden we een geleider gehad, die zijne taak tegenover
ons trouw vervuld had, zooals ze hem door zijn reeder, de firma LANGESOHN'S "W1™
was opgedragen. Daarenboven was hij ons dikwijls tot aangenaam en onderhoudend
gezelschap geweest.
Aan den anderen kant moet worden toegestemd, dat er in den omgang met jonge
mannen, die met een dergelijk doel als het onze uitgingen, voor ons veel aantrekkelijks
lag. Ieder had daardoor meer gezelschap, dat hem ook in zijn eigen gedachtenkring
l
70
-ocr page 81-
kon volgen en door het uiten van bedenkingen tegen zijn beweren stof tot vruchtdragend
gesprek gaf.
Had de Louise ons kunnen bereiken, dan zou ze ons waarschijnlijk van veel dienst
hebben kunnen zijn. De Yarna lag nml. op de volgende wijze De schol, waaraan wij
oorspronkelijk vastgemeerd lagen, had een uitspringende punt, die onzen achtersteven in
zijn beweging belemmerde. Naar voren was het ijs veel te zwaar om in die richting
door te dringen. Terwijl er dus voor ons naar voren aan geen ontkomen te denken
was, evenmin als naar achteren of naar bakboordszijde, want daar lag de Dymphna en
verder onze ankerschol, werd aan stuurboordszijde onze bewoging door twee niet groote
schollen belemmerd, die echter door nieuw gevormd ijs aan elkaar gevroren waren; ook
het ijsvrije water, dat ons toegang tot onze ligplaats verschaft had, was met een korst
jong ijs bedekt. Door middel der ijszagen van de Dymphna hadden we het met veel
inspanning zoover gebracht, dat de schollen achter en aan stuurboordzijde van elkander
gescheiden waren met uitzondering van het zooeven genoemde vooruitspringende stuk,
dat onze beweging belemmerde, want dit bestond uit zulk zwaar ijs, dat er van een
bewerking met de zaag geen sprake was. Voor de Louïse zou het gemakkelijk geweest
zijn die schollen aan onze stuurboordszijde weg te slepen en ons zoodoende uit onze
boeien van ijs te verlossen.
Nadat de Louise vertrokken was , werden die pogingen niet opgegeven, maar alle
mogelijke moeite gedaan om het doel op andere wijze te bereiken. Op een geschikt
> punt werd nml. een ijsanker uitgebracht en hieraan een katrol bevestigd, waarom een tros
/.5-
® geslagen werd; het eene einde daarvan was met behulp van een tweede ijsanker aan do
jL te verplaatsen schol vastgemaakt, terwijl het andere aan de stoomlier verbonden
"jp werd. Door deze nu in werking te stellen hoopten wc de schol te verplaatsen. Alles
bleef echter vruchteloos!
Daar lagen we dus zonder iets te kunnen doen, dan ons zooveel mogelijk met
lectuur en lichamelijke ontspanning bezig te houden. Wij waren onbewegelijk vastgekneld
in een groote ijsschol; overal bijna om ons heen was open water, maar voor ons
onbereikbaar. langzaam nam de stroom het ijs met de twee schepen mede in noord-
westelijke richting, zonder dat van onzen kant iets aan die beweging kon toe- of
afgedaan worden.
Tot het einde der maand bleef de toestand al zoo dezelfde. Wel zagen wij van
tijd tot tijd, dat het open water aan deze of gene zijde naderbij kwam, maar even
spoedig sloten zich de gevormde kanalen ook weer. Zoolang het de onmiddellijk om
ons heen liggende schollen niet van elkander scheidde, zoolang zou er voor ons niets
te doen zijn.
Gelukkig maakte geen moedeloosheid zich meester van een onzer. Ofschoon we
allen wel begonnen in te zien, dat er aan het bereiken van Dicksonhaven in het geheel
niet meer te denken viel, maar er ook weinig kans was, dat we ooit eenig punt aan
den vasten wal zouden bereiken, bleven we opgeruimd, waartoe ons leven in de vrije
lucht zeker veel bijdroeg.
Langzamerhand kwamen we tot de overtuiging, dat we het doel der expeditie
als grootendeels gemist moesten gaan beschouwen. Reeds een maand was men op de
71
-ocr page 82-
overige stations bezig aan het geregeld observeeren en wij hadden nog niet eens den
bodem gevonden, waarop we onze instrumenten zouden kunnen opstellen. Bleef de
toestand, zooals hij in den laatsten tijd was, dan was er aan het doen van magnetische
waarnemingen ten minste geen denken en wel om de volgende reden.
Voor een magnetisch observatorium is een eerste vereischte een onwrikbaar vaste
bodem, en hierop kon het ij s veld, waarin de schepen lagen, geen aanspraak maken.
Oogenschijnlijk zou men allicht gedacht hebben, dat er wel degelijk gelegenheid tot het
opstellen der instrumenten bestond. Het ijs, dat ons omringde, was zoo vast als dat
maar te wenschen was; van de beweging van het water daaronder en daaromheen was
met de fijnste middelen, die zoodanige beweging konden verklikken niet het minste te
bespeuren. Hing men b. v. een paslood op, dan zou men daarin niet de minste
beweging gezien hebben.
En toch bewogen we, maar geheel onmerkbaar; we dreven nml. met onze geheele
omgeving in de Kara-zee rond; het groote vlot, waarop we ons bevonden, draaide daarbij
natuurlijk; het bleef niet altijd juist in dezelfde richting liggen en dit is een hoofdvereischte
voor de opstelling van magnetische instrumenten. Overigens was de beweging op het
gevoel evenmin merkbaar, als men aan den vasten wal bespeurt, dat men in de beweging
der aarde deelneemt.
72
-ocr page 83-
HOOFDSTUK VUL
PERSING.
Begin der waarnemingen. Voorafgaande waarnemingen van den Heer LAMtE. Inrichting. Thermometerkooi. Instrumenten daarin.
Windvaan met verplaatsbare roos. Overige instrumenten. Onze omgeving. Onderlinge ligging der schepen. Maatregelen
voor een terugtocht. De Varna als woonhuis. Dagverdeeling, Ventilatie. Avondhezigheden. Amusementen. Nachtverblijf.
De observator van de hondenwacht. Us rustig. Eerste torossen gezien. Beschrijving ijspersing. Ontstaan van torossen.
Kanaal ontdekt. Nadere opneming van torossen. Persing van 2G October. Ijsvlakte verdwenen. Gekleed te bed.
In de omstandigheden, waarin we nu, in 't begin van October verkeerden, was er
dus niet anders te doon, dan ons zooveel mogelijk in te richten naar den toestand,
waarin we verkeerden en te trachten het doel, waarvoor we waren uitgezonden, al was
het dan onbereikbaar, toch zoo nabij mogelijk te komen. Meteorologische waarnemingen
konden wel gedaan worden. Daarom had ik er al lang over gedacht en ook met mijne
reismakkers besproken om op het ijs het een en ander in te richten om met deze
•—^ t ej f
waarnemingen een begin te maken. Misschien zal menigeen, bij zich zelf vragen,
waarom we daarmede niet eerder begonnen waren; we lagen nu immers na het verlaten
der Louise al geheel vast zonder ons eenigermate te kunnen bewegen. En toch waren
er twee redenen, die ons weerhielden; de eerste was, dat door de goede zorgen van
Luitnt. LAMIE gedurende de geheele reis aan boord reeds elke wacht meteorologische
waarnemingen gedaan werden; zoodat, hetgeen wij konden doen, niets anders dan een
uitbreiding dier waarnemingen zou zijn, dus dat het belang niet zoo groot was, als men
zich misschien wel voorstelde. Ten tweede zou het gevaarlijk geweest zijn in den eersten
tijd van ons invriezen instrumenten of andere hulpmiddelen bij de waarnemingen op
het ijs te plaatsen, toen de mogelijkheid toch altijd nog moest worden aangenomen,
dat we plotseling loskwamen; bij het haastige vertrek zou het dan onmogelijk geweest
zijn, de voorwerpen, die we op het ijs hadden staan, aan boord te nemen.
Naarmate de zekerheid, dat we voor goed ingevroren waren grooter werd, trad
het laatste bezwaar al meer en meer op den achtergrond, terwijl de waarnemingen op
het ijs toch altijd boven die aan boord te verkiezen waren wegens den schadelijken
invloed van het schip op den stand der instrumenten. Den 9den Octbor waren de
inrichtingen op het ijs zoover gevorderd, dat wij onze waarnemingen konden beginnen.
De elementen, waaromtrent het mogelijk was aanteekening te houden, waren de
temperatuur, vochtigheid, luchtdrukking, sneeuw of andere neerslag uit den dampkring,
het drijven der wolken, de helderheid van den hemel, windrichting en windkracht.
73
-ocr page 84-

Om de temperatuur der lucht zoo vrij mogelijk van storende invloeden te hebben,
werden de thermometers gehangen in een zoogenaamde thermometerkooi, waar de
zonnestralen nooit konden binnendringen en de thermometers dus de ware luchttemperatuur
aangaven en niet die, welke de zon rechtstreeks daaraan mededeelde.
De thermometerkooi was ingericht naar het model daarvan door Prof. WILD,
direkteur van het Natuurkundig Centraal Observatorium te St. Petersburg, aangegeven
en bestond dus uit 4 palen, die loodrecht in het ijs geplaatst waren in een vierkant
waarvan de zijden ongeveer 1.5 meter lang waren. Van onderen bleven ongeveer
2.5 meter geheel onbetimmerd, daarboven echter werden de open vakken door de palen
gevormd afgeschoten en wel de noord- en zuidzijde door middel van een dubbele laag
planken, de oost- en westzijde door jalousiën. De bovenbedekking bestond weer uit
een dubbele laag planken. Overal, waar dit het geval was, kon de lucht vrij door de
tusschenruimten spelen. Het dak liep eenigzins schuin af van het Noorden naar het
Zuiden.
Van onderen bleef het gebouwtje geheel open; door middel van een ladder kon
men daar ongeveer ten halven lijve binnenkomen en dan stond men juist op voldoende
hoogte om de thermometers af te lezen; deze waren nral. in den bovenbeschreven
toestel nog omsloten door een dubbele cilindervormige trommel van zinkblik. Uit de
binnen- en buitentrommel waren stukken uitgesneden, die zoodanig waren aangebracht,
dat, wanneer de thermometers niet werden afgelezen, de openingen van den buitensten
te)
trommel overeenkwamen met de gesloten gedeelten van den binnensten en omgekeerd;
voor het waarnemen, kon de buitenste cilinder zoover gedraaid worden, dat de open
vakken der beide trommels overeenkwamen en de daarbinnen opgehangen thermometers
in het gezicht kwamen.
Op die wijze was alle mogelijke straling uitgesloten. Immers een straal, die door
de openingen der jalousiën doordrong, of warmtestralen van het houtwerk der buitenkooi
uitgaande stuitten op den daarbinnen geplaatsten toestel; daarentegen had de lucht
vrije toegang van onderen en door de jalousiën, terwijl ook de trommels, waarin de
thermometers geplaatst werden, zooveel in omvang verschilden, dat de lucht daarbinnen
gemakkelijk toegang had.
Een afbeelding van de thermometerkooi ziet men op de platen, die het later te
beschrijven hulphuis op het ijs voorstellen.
Behalve één spiritus- en twee kwik-thermometers, waarvan een met drogen, de
andere met natten bol, bevatte de kooi nog een maximum- en minimum-thermometer
en een haarhygrometer.
De windrichting werd waargenomen door een windwijzer, die onze timmerman
PEDERSEN vervaardigd en aan de thermometerkooi bevestigd had; hij was zoo ingericht,
dat een wijzer, aan de spil bevestigd, boven een geschilderde roos terstond de windrichting
aangaf. Er was hierbij echter een moeilijkheid; die roos verplaatste zich namelijk;
onze geheele omgeving draaide, en daarmede natuurlijk ook de roos. Liep dus de lijn
die daarop Noord-Zuid aan wees, oorspronkelijk werkelijk in de juiste richting, dan
deed zij het kort daarna niet meer. De roos moest dus van tijd tot tijd juist gesteld
worden, welke taak Luitnt. LAMIE op zich nam.
74
-ocr page 85-
De barometer werd in de kajuit der Yarna gehangen; tot het meten van
den neerslag diende een regenmeter, die op het ijs geplaatst werd op een houten
paaltje, dat ongeveer 1.5 meter hoven het ijs uitstak; terwijl een der instrumenten om
metingen met betrekking tot het Noorderlicht uit te voeren eveneens buiten werd
opgesteld.
Om zich een denkbeeld te vormen van de ligging der schepen en de verdere
omgeving, stelle men zich voor eene onafzienbare vlakte met sneeuw bedekt, maar niet
geheel effen, omdat het geheele ijsveld gevormd werd door schollen van zeer verschillende
dikten, die aan elkander gevroren waren door jong ijs, terwijl hier en daar open vakken
gebleven waren, die na het vastworden natuurlijk de laagste gedeelten vormden.
In den eersten tijd waren de verschillende deelen, waaruit ons ijsveld bestond, nog
duidelijk te onderscheiden. De beide schepen , die bijna evenwijdig aan elkander lagen
met de voorstevens naar dezelfde windstreek gericht en op een afstand van ongeveer
tien meters, waren door een paar oude ijsschollen van elkander gescheiden. De Dymphna
lag aan bakboord van de Varna, zooals de photografie van den 23st™ September aangeeft.
Trekt men een lijn bijna midden tusschen de beide schepen door en verlengt die nog
20 meter vóór de Varna, dan vindt men het punt waar onze thermometerkooi was
geplaatst; in die zelfde lijn iets achter de schepen hadden de Denen hun thermometers
geplaatst. Deze beide punten waren gekozen op vrij dikke schotsen, die weer van die,
welke de schepen scheidden, waren afgezonderd. Tusschen de thermometerkooi en de
Varna was de regenmeter geplaatst en eenige meters verder iets ter zijde stond
het Noorderlicht-instrument.
Achter de schots, waarop de thermometerkooi der Denen stond, strekte zich de
vlakte jong ijs uit, waarvan reeds vroeger sprake geweest is; terwijl zich aan stuurboord
der Varna op een afstand van een twintigtal meters een groote ijsschol bevond van
dik oud ijs door kleine schollen van de schepen afgescheiden. Aan bakboord der
Dymphna en vooruit van de beide schepen werd de naaste omgeving gevormd door
aan elkander gehechte ijsschollen van zeer verschillende afmetingen, waaronder er zich
echter geen van die grootte bevond als de aan stuurboord der Varna genoemde.
Naarmate de sneeuw den omtrek met zijn wit kleed bedekte, werd het onderscheid
tusschen oud en nieuw ijs al meer en meer weggenomen en begon onze omgeving het
aanzien te verkrijgen van een uitgestrekt heideveld met kleine heuveltjes, dat dik met
sneeuw bedekt was.
Toen nu de instrumenten waren opgesteld, begonnen de geregelde waarnemingen
den 9den October. Er werd een rooster gemaakt, naar hetwelk de waarnemers elkander
om de vier uren aflosten; en daar we met ons vijven waren, viel ieders wacht telkens
op een ander gedeelte van den dag. Nacht en dag werden nu elk uur de instru-
menten afgelezen, behalve de regenmeter, welks inhoud driemaal daags werd nagegaan.
Maar niet alleen wetenschappelijke onderwerpen hielden ons bezig, wij moesten
er ook aan denken, wat er kon geschieden, wanneer het ijs eens plotseling door een
storm of andere oorzaak losraakte; daarbij konden bewegingen voorkomen, waarvan
we tot nog toe wel niets bemerkt hadden, maar waarvan het ons uit de beschrijvingen
van zooveel pooltochten bekend was, dat ze voor de schepen gevaarlijk konden worden.
75
-ocr page 86-
Daarom werd door Luitnt. LAMIE al het mogelijke gedaan om een terugtocht te kunnen
ondernemen, wanneer eens beide schepen bij zulk een gelegenheid mochten vergaan.
Verscheidene middelen stonden ons hiervoor ten dienste. Drie booten der Varna,
onze vlet en de slede, die wij van den Heer ALLEN YOUNG hadden gekregen, werden
daarvoor bestemd. Deze zouden bediend worden door het gezamenlijk personeel der
Varna en van de ïfederlandsche expeditie; terwijl de lading bijna geheel uit het materieel
der expeditie zou bestaan, daar de Varna niet voor een overwintering was uitgerust.
Gedurende geruimen tijd bleef echter alles nog rustig en konden we ons zoo
geriefelijk mogelijk inrichten. Verscheiden voorwerpen, die we eerst ingepakt gelaten
hadden om ze pas te gaan gebruiken, als we aan ons station zouden gekomen zijn,
werden opgehaald. Daaronder kwamen vooral in aanmerking de verschillende versieringen
voor onze woning, zooals spiegels, platen enz. De groote lampen werden in gebruik
genomen en verspreidden een helder licht in ons wel wat klein, maar gezellig woonvertrek.
We hadden ons dan ook altijd voorgesteld, dat dit maar een zeer tijdelijk verblijf zou
zijn voor b. v. zes weken en het dan verwisseld zou worden voor ons huis met ruime
kamers op Dicksonhaven. De lezer, die aandachtig de beschrijving van dat huis heeft
nagegaan, zal het misschien voor 10 personen nog niet ruim vinden in vergelijking met
hetgeen daarvoor in Europa zou geeischt worden. Wanneer hij het vergelijkt met onze
kajuit in de Varna, waarin we nu toch ook moesten leven, zou hij wel eenigszins gunstiger
daaromtrent gestemd worden. Om zich een denkbeeld te vormen van de ruimte, die we
tot onze beschikking hadden en van het gebruik, dat we er van maakten, volge hier
een korte beschrijving. Het grondvlak onzer kajuit had een lengte van ongeveer 5 en
een breedte van 3 meters, terwijl de hoogte niet meer dan 2 meters bedroeg. De deur
was geplaatst in een der lengte-zijwanden, zoodanig dat, wanneer men die binnentrad,
rechts juist genoeg ruimte overbleef om een kleinen Amerikaanschen haard te bergen,
terwijl tegen het links overblijvende gedeelte van den wand een vaste zitbank met
gevulde zitting en rugleuning geplaatst was. De daaraan grenzende korte zijwand was
op dezelfde wijze betimmerd. Drie raampjes in den wand tegenover de deur gaven
uitzicht op het voordek; de nog overblijvende korte zijwand bevatte een deur, die
toegang tot de kapiteinskajuit gaf. Ook deze laatste was ter beschikking van de
expeditie gesteld; zij bevatte juist genoeg ruimte om een scheepskooi, een secrétaire
en een klein waschtafeltje te bevatten, terwijl de overblijvende ruimte juist groot
genoeg was om zich te kunnen aankleeden of aan het neergeslagen blad der secrétaire
te zitten schrijven. Dit lokaal werd door de vriendelijkheid van Kapt. KNUDSEN tot
mijn afzonderlijk gebruik toegestaan; terwijl ik ook de vrijheid had over de secrétaire
te beschikken.
In de groote kajuit was de tafel zoodanig geplaatst, dat men er op de zooeven
genoemde rustbanken juist aanzitten kon en dat er aan de vrije lange zijde twee stoelen
konden geplaatst worden. Voor het gewone gebruik konden we op deze wijze elk ons
plaatsje vinden; maar wilde een van ons het lokaal verlaten, dan kon dit niet geschieden
zonder een ander te hinderen.
Om aan al de eischen, die aan ons woonvertrek gesteld werden, te kunnen voldoen,
moest het dikwijls op zeer eigenaardige wijze worden ingericht en gebruikt. Het meest
@>
i
-•';:.
GO
-ocr page 87-
juiste denkbeeld zal men daarvan verkrijgen door ons in gedachten te volgen in do
wijze, hoe wij den dag doorbrachten en verdeelden. Wij begonnen met een wandeling
op het dek zonder daarbij den weerstoestand in aanmerking te nemen; of het mooi weer
was, dan wel of het sneeuwde, hard woei, koud was of mistig, telkens waren wo
's morgens in de frissche buitenlucht te vinden op het dek der Varna of ook wel op
het haar omringende ijs. Deze wandeling duurde een kwartier of een half uurtje,
waarna we ons klokslag half negen aan de ontbijttafel vereenigden ; was dit afgeloopen,
dan ging elk aan zijn gewone bezigheden, die voor den een bestonden in het maken
van een wandeling, voor een ander in het doen der waarnemingen, voor een derde in
liet regelen van hetgeen aan zijn bijzondere zorg in het belang der expeditie was
toevertrouwd of in studie, lectuur, enz.
Te één uur hielden wc ons oud-hollandsch bitter-uurtje en te twee uren was de
tafel voor het middageten gedekt. Yoordat we ons daaraan neerzetten, gingen we
echter alweer een luchtje scheppen, dat we om kort te gaan, vóór eiken maaltijd
herhaalden in het belang der gezondheid; het was ons hierbij nml. niet juist te doen
om ons wat in de buitenlucht te vermeien, want daartoe hadden we den geheelen dag
gelegenheid te over, maar wel om ons lokaal van nieuwe frissche lucht te voorzien, dat de
geringe ruimte in aanmerking genomen, wel noodig was. De eenige wijze om tot dit
doel te geraken was nu de beide patrijspoorten, waarvan de één zich in de kapiteinskajuit
en de andere in de groote kajuit bevond, tegen elkander open te zetten, waardoor zoo'n
schrikbarende tocht ontstond, dat het zelfs bij het slechtste weer op het dek veel beter
uit te houden was, dan in de kajuit. Maar het doel, dat we er mee beoogden, werd
op glansrijke wijze bereikt; bij onze terugkomst vonden we de lucht zóó gezuiverd, als
in geen der best geventileerde woonvertrekken zeker ooit het geval is. Dat openzetten
der patrijspoorten gaf ons nog gelegenheid een verschijnsel waar te nemen, dat bij
den eersten aanblik een eigenaardigen indruk maakt. Wanneer de buitentemperatuur
vrij laag is, b. v. 30 graden Celsius onder het vriespunt, ziet men, ook al is de
lucht volkomen helder een dichte nevel door de gemaakte opening binnendringen,
die haar oorsprong te danken heeft aan de plotselinge afkoeling, die de kamerlucbt
ondergaat; daardoor is zij niet meer in staat den waterdamp, waarmede zij tengevolge
der uitwaseming en ademhaling van de bewoners bezwangerd is, in opgelosten staat te
houden en het water slaat 'neer als kleine druppeltjes, die den nevel vormen. Naar
men verhaalt kan deze afkoeling zelfs zóó sterk zijn, dat men in plaats van nevel
sneeuw waarneemt; in dezen vorm is het verschijnsel door ons echter nooit opgemerkt.
Te vier uren gebruikten we een glas limonade tegen het scorbut en te 7 uren
vereenigden wij ons aan de gezellige theetafel om te 8 uren ons avondeten te gebruiken.
Hadden we ons overdag met de meest uiteenloopende zaken bezig gehouden,
's avonds waren we gewoonlijk bij elkander in de groote kajuit. Daar vertelden we
elkaar de verschillende ondervindingen van den dag; vooral de wandelaars hadden ge-
woonlijk heelwat mede te deelen, nu eens over den toestand op eenigen afstand om ons
heen, dan weer omtrent de diepte, tot waar ze tusschen de losse ijsbrokken in den
sneeuw gezakt waren, of hoe weinig het scheelde, dat ze in het water gevallen waren.
En wanneer de stof tot praten ontbrak, dan werd een leesboek ter hand genomen,
77
-ocr page 88-
speelde men het een of ander gezelschapsspel of werd het meer ernstige schaakbord
voor den dag gehaald. Niet genoeg te waardeeren was de ruime mate, waarin we voor-
zien waren van verschillende middelen om ons bezig te houden. We hadden door de
vrijgevigheid van onze landgenooten allerhande spelen, en onze bibliotheek was voorzien
van de meest verschillende lectuur van den dag; we maakten er dan ook een dankbaar
gebruik van.
Was 's avonds de tafel afgenomen, dan zaten we gewoonlijk nog wat samen tot
ongeveer half twaalf, dat ons klokje van naar bed gaan was. Vóór het echter zoover
kwam, moest er nog heel wat gebeuren. Ons woonvertrek moest in slaapkamer
gemetamorphoseerd worden. Daartoe konden de gevulde rugleuningen der zitbanken
opgeslagen worden, door welk hulpmiddel we 4 kooien kregen, telkens twee boven
elkander; de vullingen der zittingen en leuningen dienden als matras; het overige
beddegoed, bestaande uit twee Avollen dekens en twee kussens voor elk, moest er nog
opgelegd worden. Overdag werden die artikelen op de kooi in de kapiteinskajuit
geborgen. Nadat de bewerking was afgeloopen, konden we ons ter rust begeven op
céne uitzondering na. Die onzer, wiens beurt het was 's nachts de waarnemingen te
doen, bleef op en zijn lot was niet van de aangenaamste. Onder het aanhooren van de
zware ademhaling zijner gelukkiger kameraden, die soms bij dezen of genen tot snorken
overging, zat hij bij een flauw brandend lampje, waarvan het licht door een kap
zooveel mogelijk van de slapenden werd afgehouden geduldig den tijd af te wachten,
waarop hij zich naar de thermometertent moest begeven om de instrumenten af te lezen.
Kwam hij van dezen kleinen, maar somtijds barren tocht terug, dan werd ook de
barometer in de kajuit afgelezen, waarna hij de waargenomen cijfers opschreef en
daaraan de gewone correcties en reducties aanbracht; daarna had hij weer bijna een
uur tijd, dat hij besteedde aan lectuur of aan het bijschrijven van zijn dagboek. Na
vier waarnemingen verricht te hebben was zijn taak afgeloopen en kon hij zijn opvolger
wekken om zichzelf het genot van den slaap te bezorgen.
Ofschoon deze nachtelijke uren velen lezers zeker vrij ongezellig voorkomen, waren
ze toch voor menigeen onzer een bron van eigenaardig genot. Kan men zich rustiger
oogenblikken voorstellen dan die nachtwaken doorgebracht, wel in gezelschap onzer
makkers, maar toch geheel ongestoord? Gfeen wonder dan ook, dat we dan onze fantasie
dikwijls vrijspel lieten en deze ons terugvoerde in de omgeving van hen, die we hadden
achtergelaten; dan was het ons onder het schrijven van ons dagboek, alsof we reeds zaten
te vertellen in onzen huiselijken kring van al het vreemde en dikwijls ontzagwekkende,
dat we hier eiken dag aanschouwden. Alleen was er voor ons dit groote verschil in
gelegen, dat we geen antwoord ontvingen van onze vrienden en dus niet wisten, hoe zij het
maakten; en voor hen, dat ze ons niet hoorden en dus onbewust waren van onzen
toestand, dien ze zich dikwijls waarschijnlijk veel erger voorstelden, dan hij in
werkelijkheid was. Dat totale gemis aan correspondentie was voor ons en zeker ook
voor onze betrekkingen een groote teleurstelling, te meer daar we ons daarvan, als we
Dicksonhaven bereikt hadden, zooveel hadden voorgesteld.
Ofschoon we geheel voorbereid waren op mogelijke beweging in het ijs en de noodige
maatregelen van voorzorg voor zulk een geval genomen waren, zoodat we zelfs als het
-ocr page 89-
niet anders kon, een terugtocht konden ondernemen, zoo scheen het in 'teerst wel alsof
dat alles onnoodig geweest was. We bleven rustig in ons ijsveld ronddrijven her- en
derwaarts, zonder iets van de zoo gevreesde ijspersingen te bemerken.
Naarmate zich meer jong ijs om ons heen vormde, konden we onze wandelingen
verder uitstrekken en op één daarvan bemerkten we, dat onze omgeving toch niet zoo
rustig was, als het van boord af scheen.
Den 14den October maakten twee onzer een wandeling over de vlakte jong ijs
achter de schepen in oostelijke richting en zagen daar ophoopingen van ijsblokken, die
een hoogte van twee meters hadden, terwijl de dikte van het ijs 21 tot 23 centimeters
bedroeg.
Reeds toen wij ons nog met de schepen bewegen konden en door ijs van eenige
millimeters dikte braken, hadden wij de eigenaardige vorming van zulke ophoopingen
kunnen waarnemen. Door de drukking, die het schip op het ijs uitoefent, ontstaat
ergens door de ongelijke spanning een barst; do twee gedeelten, waarin het jonge
ijsveld verdeeld wordt, worden tegen elkander aangedrongen en zouden over elkander
heen schuiven, wanneer een van beide een weinig werd opgelicht. Dit geschiedt echter
niet; er is bij een regelmatige vlakte jong ijs geen reden, waarom het eene gedeelte
hooger boven liet water zou liggen dan het andere; van een over elkander schuiven van
het eene over het andere in zijn geheel kan geen sprake zijn. De drukking van het
schip houdt echter aan; er moet dus beweging van het eene gedeelte tegenover het
andere ontstaan, of het schip zou door den onder vonden weerstand moeten blij ven stilliggen,
hetgeen brj dik ijs ook het geval zou zijn, geenszins echter bij het jonge van één nacht,
waarvan nu sprake is; integendeel wordt het schip daardoor niet merkbaar in zijn vrije
beweging belemmerd; het ijs moet dus wijken.
Rechts en links van het schip zagen we dan ook overal miniatuur-ij spersingcn
ontstaan. Daarbij trok ééne omstandigheid zeer mijn aandacht. De twee gedeelten,
waarin het jonge ijsveld gescheiden waren schoven niet in haar geheel over elkaar,
maar bij gedeelten; langs de scheidingslijn was nu eens het eene boven het andere en
dan weder omgekeerd en deze verwisseling had over bijna gelijke afstanden plaats. Het
gevolg daarvan was, dat de rand de gedaante eener gekartelde lijn kreeg, waarvan elke
tand niet den puntigen vorm had van dien eener zaag, maar een breede vierkante gedaante.
Beurtelings schoof nu een tand van het eerste stuk over den overeenkomstigen van het
tweede, terwijl daarnaast het omgekeerde plaats had. Wil men zich een juiste
voorstelling vormen van het waargenomen verschijnsel, waarop ik hier de aandacht wil
vestigen, dan kan men niet beter doen dan een half velletje postpapier in het midden
omvouwen en langs de vouw doorscheuren; vervolgens legt men de twee gedeelten
weer op elkaar, zooals ze door het vouwen kwamen te liggen en geeft nu met een
schaar insnijdingen in beide tegelijk dwars op de vouw, op afstanden van een paar
centimeters en ook van die lengte; vouwt men de stukken nu weer open, dan zal het
gemakkelijk zijn ze zoo in elkaar te schuiven, dat telkens om den anderen een tand van
het eene stuk boven en een van het andere onder komt te liggen.
Later zagen we bij de eigenlijke ijspersingen, waarvan de eerste op de wandeling
van 14 Octbober werd waargenomen, dienzelfde vorm van rand terug, dien we bij de
7!)
-ocr page 90-
beweging door het schip in het ijs veroorzaakt, hadden waargenomen; alleen waren
de tanden veel grooter. Terwijl er toen gezien werden van een halven meter, merkten
wij later breedten van 20 meters op; natuurlijk werden zij ook van allerlei tusschen-
liggende afmetingen waargenomen.
Daardoor kwam ik tot het besluit, dat de breedte der tanden van de dikte van
het ijs afhing; en de verklaring van hun ontstaan laat zich nu ongedwongen op de
volgende wijze geven.
Bij de drukking van het eene gedeelte van het ijsveld tegen het andere zal men
de kracht, die deze drukking veroorzaakt, in twee andere kunnen ontbinden, waarvan
de eene in de richting van den barst, de andere loodrecht daarop werkt. Deze laatste
zal de opeenschuiving bewerken, terwijl de eerste moet dienen om het ijsveld in de
waargenomen tanden te verdeelen, en wel op deze wijze; wordt eene reep in zijne
lengte-richting samengedrukt, dan buigt zij onmiddellijk krom; legt men een reepje
papier voor zich op de tafel en brengt men de beide uiteinden door eene geringe
drukking met de vingers iets nader bij elkaar, dan neemt het papier onmiddellijk een
bocht naar boven aan.
Hetzelfde geschiedt met het ijs met dit onderscheid, dat, wanneer het zich op de
eene plaats heeft opgelicht, daardoor op het naastliggende gedeelte een inzinking wordt
teweeg gebracht ten gevolge van de drukking, van het opgeheven gedeelte en doordien
het water onder het opgeheven gedeelte gedrongen is en het naastliggende nu daarop
niet zooveel steun meer vindt; het volgende gedeelte wordt weer opgeheven; daarop <
volgt eene inzakking enz. p
Aan den rand van het eene stuk komen dus gedeelten voor, die beurtelings lager j
en hooger liggen dan het andere stuk. Tevens vermindert het aantal raakpunten van
de twee gedeelten; terwijl deze vroeger geheel aan elkaar sloten, raken ze elkaar nu
slechts op die punten , waar de overgang van een opgaande in een neergaande bocht
gevonden wordt.
Houdt nu de loodrecht werkende drukking aan, dan kunnen deze punten de
beweging niet meer tegenhouden en er heeft daar verbrokkeling plaats, zoodat op die
punten insnijdingen ontstaan en er nu gelegenheid is voor de gevormde tanden om
over elkaar heen te schuiven, op de wijze zooals dit werkelijk wordt waargenomen.
De grootte der op- en- neergaande bochten zal afhangen van de zwaarte en do
elasticiteit van het ijs. Dun ijs zal dus niet in zoo groote bochten kunnen staan als
het geval zal zijn met ouder en dikker ijs. Op deze wijze wordt de toenemende breedte
der tanden bij dikker ijs gemakkelijk verklaard.
Bij zeer dun ijs zullen de over elkaar heen schuivende gedeelten alleen aan de
randen een weinig verbrokkeld zijn, maar overigens buigzaam genoeg zijn om toe te
laten dat de gevormde tanden geheel op elkaar steunen. Dit is niet meer het geval bij
dikker ijs van een decimeter b.v. Het gedeelte, dat boven is, hangt nog samen met het
groote ijsveld dat op het watervlak rust en heeft dus een schuinen stand; wordt dit nu
door het steeds voortdringende stuk verder vooruit gedreven, dan zal de uiterste rand
zich al hooger en hooger verheffen en het gedeelte dat ongesteund omhoog gehouden
wordt zal weldra een zoodanig gewicht verkrijgen, dat de kracht van samenhang met
-ocr page 91-
T
het ijsveld waarvan het een gedeelte vormt, te gering is om het langer in dien toestand
te houden; het valt neer met een doffen slag. Maar voortdurend blijft het achterliggende
ijs aandringen. Dit moet nu over het afgebroken brok worden heengeschoven en verheft
zich dus nog steiler in de hoogte dan dit, zoo dat het spoedig denzelfden weg volgt
en neerploft. Zoo ontstaat langzamerhand een ophooping van ijsbrokkon, het begin van
een zoogenaamden toros. Zoo het aandringen nog langer aanhoudt, zal het kunnen
gebeuren, dat het overgeschoven stuk op reeds afgebrokelde gedeelten stuit van zulke
groote afmetingen dat het niet alleen schuin naarboven gericht wordt maar zelfs tot het
innemen van een loodrechten stand gedwongen wordt en bij nog verder voortdringen
achterover in plaats van voorover valt. Het onderste gedeelte van dit brok, dat in het
water gedompeld is, dringt bij dien val onder het ijs, waar het eerst overheen geschoven
werd, terwijl het gedeelte, dat boven water is, neerkomt op bet ijsveld, waarvan het
een gedeelte uitmaakte. De rollen zijn nu verwisseld; bij verder voortdringen zal het
ijs, dat eerst boven was, nu onderkomen en omgekeerd.
Het is gemakkelijk in te zien, dat de regelmatige tandvormige gedaante der
scheidingslijn van de twee gedeelten, waarin het oorspronkelijk ijsveld verdeeld is,
langzamerhand verloren gegaan is door het onregelmatig afbrokkelen, maar dat langs
die lijn een rei ophoopingen ontstaan is van de afgestooten stukken; er heeft zich een
reeks van torossen gevormd.
Behalve de doffe slagen van de neerploffende brokken hoort men nog het voortdurend
knarsen van het ééne stuk op het andere, dat een ééntoonig klagend geluid veroorzaakt, a®
en het geruisch van de losse stukken, die door het steeds aanhoudend kruien onophoudelijk §P
in onderlinge beweging zijn, eindelijk het kraken van de afbrokkelende stukken en het
schieten van groote barsten in het achteraankomend gedeelte van het ijsveld, dat nog
wel niet deelneemt aan de eigenlijke torosvorming, maar waarvan de verschillende deelen
door de veroorzaakte drukking, toch in zoodanig veranderde spanning komen, dat hier en
daar de samenhang verloren gaat. Yan tijd tot tijd hoort men daarenboven nog het geplomp
van een stuk ijs, dat in het water terug valt en het daaropvolgend opspatten van het
vloeibaar element. Het mengelmoes van geluiden, klanken en geruischen is zoo groot
dat men er alles in meent te herkennen; het rollen van een spoortrein over de rails
het rammelen, wanneer hij op een stationsterrein over de losse stukken der wissels
beweegt, het knarsen bij het omleggen daarvan, de fluit van een locomotief in de verte
en eindelijk zelfs de doffe klank van den stap van een voetganger met zwaren tred.
Ook alleen het gezicht levert door het indrukwekkende der ten toon gespreide
krachtsontwikkeling een tooneel aan van boeiende aantrekkingskracht. Tegenover de
gevaarten, die men bij een groote ijspersing in beweging ziet op een wijze, die zoo
gemakkelijk schijnt, alsof het stukken speelgoed zijn in kinderhanden, zinkt ei^en kracht
geheel weg. Wat zal menschenhand tegen deze uiting van natuurkracht beginnen ?
Immers alles zou te vergeefs zijn; met onweerstaanbaar geweld, maar tevens onverstoor-
bare kalmte, zou elke poging daartoe verijdeld worden. De beweging gaat zoo langzaam
dat men er zonder het minste gevaar ooggetuige van zijn kan; wat meer zegt, dikwijls
is het geen waagstuk te noemen, de zich vormende torossen te beklimmen en over de
in beweging zijnde ijsbrokken zich een weg te banen. Maar wee! het schip dat zich
81
-ocr page 92-
in een ij sper sing bevindt, onherroepelijk is het verloren, hoe sterk het ook moge
gebouwd zijn!
In bovenstaande beschrijving ben ik de historie eenigzins vooruitgeloopen. Op de
wandeling van den 14den October zagen wij alleen de uitwerkselen van eene beweging
in het jonge ijs van zeer geringe beteekenis; ik herkende er echter terstond het eigen-
aardige in van hetgeen vroeger bij het stoomen van het schip door nog veel jonger ijs
was opgemerkt.
Den volgenden dag heerschte er een hevige storm met sneeuwjacht, zoodat het
onze nieuwsgierigheid gaande maakte, wat er onder die omstandigheid van de jeugdige
ijspersing zou geworden zijn.
Een groot gezelschap uit de expeditieleden van beide schepen begaf zich den
16den op weg tot nader onderzoek; wij konden denzelfden weg van twee dagen tevoren
niet meer gaan , want de barst, dien wij toen reeds opgemerkt en overgegaan waren,
belette ons nu het voortgaan, daar hij zich tot een kanaal van 20 meter breedte verwijd
had. Hier had het tegenovergestelde van een ijspersing plaats gehad. De twee gedeelten,
waarin de barst het ijsveld gescheiden had, waren van elkaar verwijderd in plaats van
tegen elkaar ingedrongen te zijn.
"Wij volgden het kanaal gedurende een half uur en konden toen de overzijde
bereiken; hier had namelijk toenadering in plaats van verwijdering plaats gehad. De
twee van een gespleten gedeelten van het ijsveld waren hier gedeeltelijk over elkaar
!u geschoven op de boven beschreven wijze, zoodat de grenslijn den eigenaardigen tand vorm
vertoonde.
Nadat we hier de gevormde torossen hadden opgenomen, volgden wij op onzen
H) terugtocht het kanaal weder aan dezelfde zijde, waar wij de wandeling begonnen waren
en merkten op, dat het achter de schepen omliep op een afstand van ongeveer
3/4 Engelsche mijlen in een richting loodrecht op hunne lengte-assen door het veld jong
ijs, dat wij achter ons hadden. Een weinig voorbij de plaats, waar de spleet het naast
bij de schepen kwam, waren de ijsstukken weer tegen elkander ingedrongen en hadden
zich torossen gevormd.
Zij waren hier ontstaan bij de afscheiding van oud en jong ijs; meestal was het
eerste over het laatste heengeschoven en door den ondervonden weerstand en de onregel-
matige oppervlakte van het oude ijs in stukken gebroken. Soms echter was omgekeerd
het jonge ijs onder het oude geschoven en daar afgebrokkeld. Hier merkte ik het eerst
op, hoe de twee gedeelten soms hunne rol kunnen omkeeren, dat nml. het bovenliggende
naar onderen gedrukt wordt en omgekeerd, zooals boven beschreven is.
Na den middag begaven eenigen onzer zich weer naar deze plek, die ons door de
werking, die de natuurkrachten hier hadden uitgeoefend en die een alles beheerschenden
invloed op ons lot in de Kara-zee konden uitoefenen, een eigenaardig belang inboezemde.
Volgens schatting bedroeg de hoogte van den hoogsten toros, die zich toen hier gevormd
had 5 meters, terwijl de ijsbrokken, waaruit hij bestond een dikte van 30 centimeters hadden.
Het einde der maand bleef voortdurend onrustig door ijspersingen; echter hadden
we er nog geen waargenomen, die zoo in de nabijheid der schepen kwam, dat deze
zelf in gevaar gebracht werden. Wel kwamen ze al nader en nader bij.
-ocr page 93-
Den 26sten, den verjaardag van een der officieren van de Dymphna, die a/b. v. d. schip
ook door ons werd mêegevierd, werden we juist voor het aan tafel gaan voor het
avondeten verontrust door de raededeeling, dat het ijs van de vlakte achter de schepen
tegen het oude ijs begon op te kruien. "Wij gingen zien en waren getuigen van het
vormen van groote torossen achter de Dymphna tegen de schol oud ijs, die achter haar
lag. De geheele vlakte was in beweging en werd door de oude schots tegengehouden,
waarop het opkruien volgde.
Toen we weer aan boord waren, kregen we nog dikwijls bericht omtrent de
beweging in het ijs en bij het verlaten van het schip maakten we een wandeling naar
het tooneel der verwoesting en vonden de geheele vlakte verdwenen; zij was in
hoopen ijsbrokkeii veranderd.
Dien nacht sliepen we voor 't eerst gekleed om bij het minste alarm gereed te zijn
het schip te verlaten, want uit hetgeen wij gezien hadden en uit hetgeen trouwens
omtrent ijspersingen in het algemeen bekend was, begrepen we wel, dat dit het eenige
was, wat ons zou te doen staan, wanneer het schip zelf door de beweging werd
aangedaan. Een schip in die omstandigheden is geen schip meer; er is niets tot zijne
redding te doen; alle middelen, die in open water kunnen aangewend worden bij dreigend
gevaar, falen hier; men kan zich alleen verwijderen en hopen, dat het niet al te erg
zal afloopen.
's Nachts werd er nog wel persing waargenomen en het geluid daarvan gehoord, maar
het was niet van zoo groote beteekenis, dat het noodig geoordeeld werd ons te wekken.
©
83
-ocr page 94-
HOOFDSTUK IX.
ONRUST.
Voorzorgen. Hout overboovd. Varkens. Waarnemingsgeboiwtje. San Salvador. Bezoekers. Uiteengaan van liet ijs. Opstijgende
iraterdainp uit de open plekken. Betere huisvesting in het schip. Bevroren wijn eii bier. Poolvos. Voor de tweede maat
gekleed te bed. Beweging in het ijs. Schip verlaten. Tocht naar San Salvador. Terugkomst. T entenleveu. Plannen
bij mogelijk vergaan der schepen. Slaapzakken. Waarnemingen. „Isen skruer:" Verandering in de onmiddellijke nabijheid
van het schip. Depot op San Salvador. Wachten.
(O
H®
;'.' ;>
S '-
De natuurtafereelen in het vorige hoofdstuk beschreven gaven ons dubbel
werk voor onze vestiting. Wij moesten er op bedacht zijn, elk oogenblik het schip te
kunnen verlaten om eenigen tijd op het ijs te leven of den terugtocht terstond te
aanvaarden; en toch moesten we van den tegenwoordigen toestand zooveel mogelijk
partij trekken, en ons voorstellen, dat ons verblijf, voor zoover de omstandigheden dat
toelieten, eenigen tijd zou aanhouden.
Dit gaf voortdurend strijdende beweeggronden aan onze handelingen. Zoo had
b. v. Kapt. KNÜDSEN mij reeds lang geleden verzocht de zware balken en ander hout,
die we bovendeks geborgen hadden op het ijs te mogen lossen. Daardoor zou het
schip geligt worden en dus beter bestuurbaar zijn, hetgeen misschien, wanneer er iets
in het ijs gebeurde, noodig kon zijn. Daar tegenover stond, dat met die daad beslist
zou zijn, dat we nooit ons huis zouden opstellen; al kwamen we dus nog eens los,
dan was het natuurlijk onmogelijk al dat hout weer te bergen en voor het bouwen van
onze woning te gebruiken. Dat denkbeeld moest dus voor goed opgegeven worden.
Men zal dus licht inzien, dat ik mijne toestemming tot het verzoek van den Kapitein
niet gemakkelijk gaf; toen de kans om los te komen echter al kleiner en kleiner werd,
stelde ik eindelijk een termijn, waarna de deklast over boord zou mogen gebracht
worden. Ik gaf daarvoor den 15dcn October aan en den 16den was het dek schoon.
Niet alleen voor de ligging en de besturing van het schip, ook voor onze geriefelijk-
heid, was deze verandering van groot voordeel. Zooals in het vorige hoofdstuk ia
aangegeven, zagen de 3 raampjes onzer kajuit uit op het voordek; dit was echter een
paar voet hoog met hout beladen, zoodat bijna al ons licht daardoor benomen werd.
Door de ontruiming kregen we dit weer terug en tevens werd de begaanbare oppervlakte
84
-ocr page 95-
op het dek veel ruimer en aangenamer, dan zij totnogtoe was. Ons uitzicht op het,
voordek werd nog meer opgevroolijkt toen de 3 jonge varkens, die we hadden mede-
genomen hier hun hok kregen en overdag daar vrij mochten rondloopen; hunne vreemde
sprongen ontlokten ons menigen lach.
Het hout, dat nu niet meer voor ons Poolhuis noodig zou zijn, kon voor andere
doeleinden gebruikt worden. Reeds lang had ik er over gedacht op het ijs een
. gebouwtje te plaatsen, waar wc ons beter zouden kunnen inrichten voor de waarnemingen;
we zouden daar sommige instrumenten kunnen opstellen, die we aan boord niet konden
plaatsen en die toch ook niet maar zoo in de open lucht konden gelaten worden,
Voornamelijk was dit het geval met de uitstekende instrumenten, die ons door SÖRENSEN
in Stokholm geleverd, en bestemd waren om de richting en snelheid van den wind
te bepalen.
Echter bleef er nog altijd een flauwe hoop bij mij voortsmeulen, dat wij ooit
zouden komen vast te liggen, zoo al niet, doordat we ergens zouden landen, dan
misschien doordat de geheele ijsmassa, waarin we ons ophielden door de steeds
toenemende sterkte een geheel zou vormen dat tegen de kust werd vastgehouden; of
dat ons ijsveld op eene ondiepte zou worden gedreven, waarvan we niet zouden
loskomen, voordat de zomer het ijs zou beginnen te smelten. Daar ook Luitnt.
HOVGAARD dit niet voor onmogelijk hield en in zoo'n geval samenwerking van belang was,
daar we elkander door de onderlinge ligging der op te richten observatie-hutten konden
hinderen, wanneer we ieder onze eigen inzichten volgden, gingen we gezamenlijk met
^ Luitnt. LAMIE reeds den 8sten October de reeds vroeger genoemde groote schol aan
EL stuurboordszijde, die door den Heer HOVGAARD San Salvador gedoopt werd, in oogen-
?? schouw nemen om te onderzoeken of daar geschikte gelegenheid tot het plaatsen
der gebouwtjes te vinden was. Toen we een goede plek hadden ontdekt, en uitgemeten,
hoe daar onze verschillende inrichtingen het best geplaatst konden worden, keerden we
terug en waren niet weinig verrast door het gezicht van twee zwarte stippen aan den
westelijken horizont, die langzamerhand al scherper omtrekken aannamen en duidelijk
twee menschelijke gedaanten bleken te zijn, die hunne schreden naar de schepen richtten.
Wie konden dat toch wel zijn? Sommigen dachtten aan de Louise, die den terugtocht
niet had kunnen volbrengen en nu ons opgezocht had en ons kennis wilde geven van
hare nabijheid, opdat we elkander in moeilijke omstandigheden zouden kunnen bijstaan.
Anderen hoopten, dat het twee Samojeden zouden zijn, die van de kust onze ligplaats
hadden opgemerkt en ons nu hunne diensten kwamen aanbieden of handelsbetrekkingen
met ons wilden aanknoopen. Zoozeer waren we overtuigd, dat een van deze beide
gissingen de waarheid moest zijn, dat we niet dachten aan de mogelijkheid, die spoedig
bleek werkelijkheid te zijn, dat het twee matrozen van de Dymphna waren, die verlof
voor een groote wandeling hadden gekregen en nu op hun terugtocht waren. Zulke
wandelingen waren toen nog zoo weinig in gebruik , dat we, hetgeen het meest voor
de hand lag, voorbijzagen. Later waren we niet meer zoo verwonderd, wanneer we
eens in de verte een paar onzer mede-overwinteraars bespeurden!
Toen we dus een plaats hadden gevonden, waar we onze observatoriën konden
oprichten, moest er eerst een plan gemaakt worden en dit deed ik dan ook nog den-
i'
©f
-
-ocr page 96-
zelfden dag, toen het hout gelost was, den IG1'611 October, en het materieel, dat ter
beschikking was, dus gemakkelijk kon overzien worden. Trouwens de zaak was niet
zoo erg ingewikkeld. Aan het magnetisch of sterrekundig observatorium was nog niet
te denken; op 't oogenblik kon alleen een huisje worden opgericht, waar we de genoemde
meteorologische instrumenten konden opstellen en waar de waarnemer plaats zou kunnen
vinden om de verkregen getallen te kunnen opschrijven en daaraan de noodige correcties
en reducties te kunnen aanbrengen. Het was mij dus niet moeilijk mijne inzichten aan
onzen timmerman PEDEKSEN mede te deelen, die mij terstond toegaf, dat het op de
voorgestelde wijze uitstekend zou gaan. Ik stelde voor uit 9 balken drie driehoekige
ramen samen te stellen, deze evenwijdig achter elkaar op het ijs te plaatsen en het
geheel met planken aan alle zijden te betimmeren. Op die wijze zou een voldoende
hoogte verkregen worden om den windwijzer en den anemometcr op te stellen en tevens
werd de noodige ruimte gevonden.
Het zag er echter vooreerst nog niet naar uit, dat wo een rustigen tijd voor de
uitvoering van het plan zouden krijgen. De persing van den 268tcn October, waarbij
de vlakte jong ijs achter ons verdween, bleek een vrij groote uitgestrektheid te hebben.
Den volgenden morgen beklommen wij torossen, die op een hoogte van 10 meter geschat
werden, en een wandeling in verschillende richting om de schepen heen, overtuigde
ons van het feit, dat we van alle kanten van torossen omgeven waren, behalve voor de
schepen uit, iets aan bakboordszijde; daar werd echter een barst opgemerkt op 30 meter
afstand achter onze thermometertent. Ook binnen den kring van torossen, die ons
omgaf, was het ijs, zoowel oud als jong, op vele plaatsen gebarsten.
,_, Den 2Ssten October moesten we op zeer eigenaardige wijze ondervinden, dat het ijs
nog niet in rust was. Saterdagavond was de gewone tijd, waarop Denen en Nederlanders
zich vereenigden om onder aangenamen kout en het genot van een warmen drank den
avond door te brengen. In den tijd, toen we nog schaatsonreden, maakten we er
dikwijls een ijsfeest van. Nu was de tijd van schaatsenrijden lang voorbij en ver-
zonnen we dus op een der ons omringende torossen onze bijeenkomst te houden. Toen
we er aan begonnen te denken om terug te keeren, werden we door hen, die aan boord
gebleven waren, gewaarschuwd, dat er tusschen ons en de schepen een barst bezig was
zich te verbreeden; dit nam zoo snel toe, dat we er niet meer konden overspringen,
maar met behulp van onze vlet moesten overgehaald worden.
Ook de volgende dagen had het ijs meer een neiging om uit elkaar te gaan, dan
dat het ineen gedrongen werd; een natuurlijk gevolg van het ophouden der kracht, die
de persing te voorschijn riep; onder de werking dier kracht werden de verschillende
deelen op en tegen elkander gehouden. Zoodra zij echter ophield, deed de zwaartekracht
hare rechten gelden en scheidde de opeengedrongen gedeelten weer van elkaar.
Vooral was dit uiteengaan merkbaar aan den damp, dien we van alle kanten
op zeer verschillende afstanden van de open plekken zagen opstijgen. Dit geschiedde
niet alleen van water maar ook, ofschoon in mindere mate, van het pas gevormde ij s vlies,
dat de open plekken reeds weer bedekte. Een vreemden indruk maakte het op ons bij
vrij strenge kou de thermometer wees gemiddeld 30 gr. C. onder het vriespunt
aan _5 op enkele plaatsen damp te zien opstijgen , alsof wij van warme bronnen
-ocr page 97-
'ffcr^O
omringd waren. Het had volkomen het aanzien van hetgeen men in onze stadsgrachten
soms ziet, wanneer fabrieken hun warm water of afgewerkten stoom in het buitenwater
lozen. Dan ziet men ook over een oppervlakte van een twintigtal meters een vrij
dichte damp uit het water opstijgen. Hier ligt de verklaring voor de hand. Bij ona
was zij eenigszins anders, ofschoon toch niet ver te zoeken. Terwijl in den omtrek het
ijs en de lucht eeno temperatuur van — 30° C. hadden, was dit boven de open of
pas weer toegevroren plekken geenszins het geval; daar kon zij niet aanmerkelijk
beneden het vriespunt zijn, deze lucht kon dus veel meer waterdamp opnemen dan do
haar omringende aanmerkelijk koudere, en zij deed dit ook, want de gelegenheid werd
haar aan het open water of het pas gevormde ijs in ruime mate aangeboden; overal
waar deze betrekkelijk warme met waterdamp verzadigde lucht met de koudere in
aanraking kwam, moest er verdichting en het ontstaan van een nevel volgen; het is
weer eigenlijk dezelfde kwestie als het ontstaan van den damp bij het openzetten der
patrijspoorten, waarvan op pg. 77 sprake was.
Intusschen werd het werk, om ons zoo aangenaam mogelijk en daardoor ook zoo
gezond, als het kon, in te richten, steeds voortgezet. In de laatste dagen was
Luitnt. LAMIE druk bezig geweest met de uitbreiding van logies voor het personeel
der expeditie in de ruimte, die vrij gekomen was door het lossen van het hout voor
ons huis. Den 29ste" was dit werk zoover gereed, dat onze manschappen met de
equipage der Yarna hun nieuw gemeenschappelijk logies konden betrekken. Zij waren
zeer met deze verbetering in hun schik, maar klaagden de eerste dagen, toen ze den
daarin,geplaatsten kachel nog niet in al zijn kracht kenden, zeer over te grootte hitte;
bedenkt men, dat de buitentemperatuur - - 30° C. bedroeg, dan zal men spoedig overtuigd
zijn, ofschoon het tegendeel nog steeds voor waarheid gehouden wordt, dat het lijden
door kou zeker niet als een der schrikbeelden van een poolexpeditie mag aangehaald
worden.
Den 31sten werd er werk gemaakt van het overbrengen van dranken en andere
door vorst aantastbare levensmiddelen in het daartoe bestemde lokaal tusschen het
zooeven genoemde volkslogies en het vertrek, dat ons als slaapkamer zou dienen. Bij
dit overbrengen bleek, dat de inhoud van sommige wijnkisten reeds geleden had. Deze
werden dan opengebroken, de flesschen één voor één nagezien, en wanneer het noodig
was opnieuw gekurkt. Aan dit werk werd door ons allen deelgenomen; het gaf
een heele drukte in de kajuit der Yarna. Slechts zeer enkele flesschen waren gesprongen,
van velen was echter de kurk gedeeltelijk naar buiten gedrongen door de uitzetting van
den inhoud bij het bevriezen. Deze moesten dus eerst ontdooid worden en dan weer
gekurkt. Na deze bewerking bleek de wijn weer zeer goed bruikbaar te zijn. Menig
glas gebruikten wij er later nog van in opgewekte stemming. Zeer opmerkelijk was
het verschil van uitwerking der kou op de verschillende soorten niet alleen, maar zelfs
op dezelfde merken, al naarmate zij door den eenen of anderen handelaar geleverd waren.
Bordeaux-wijnen hadden het meest geleden. Sherry en Madera bijna niet, zooals uit
het grooter alcohol-gehalte dezer laatste wijnen al a priori zou op te maken zijn.
Op bier had de koude een veel verderfelijker invloed. Na het ontdooien was
de verkregen vloeistof troebel, veel lichter van kleur dan oorspronkelijk en bijna
87
-ocr page 98-
smakeloos. Beschouwde men een flesch bevroren bier vóór het ontdooien, dan zag men,
dat er van buiten naar binnen kristalsehietingen hadden plaats gehad, die geheel
ongekleurd waren; daartusschenin waren de holten opgevuld met een bruinachtig
gekleurde vloeistof. Vooral was deze scheiding duidelijk waar te nemen bij gesprongen
flesschen, waaruit men den inhoud als ééne massa kon uitnemen, die natuurlijk den
vorm vertoonde van den flesch, waarin het bier was besloten geweest. Plaatste men
zulk een stuk bier-ijs op een bord, dan zag men er een bruine vloeistof uit zijpelen,
terwijl de klomp zelf al meer en meer ontkleurd werd. Yooral het bovenste gedeelte
werd al spoedig bijna geheel kleurloos, terwijl naar onderen de kleur al sterker en
sterker werd; maar die lager liggende gedeelten verloren ook al spoedig hun tint.
Verwijderde men nu de vaste massa en liet die afzonderlijk ontdooien, dan hield men
bijna zuiver water over, alleen met den onaangenamen smaak, dien men opmerkt, wanneer
men die vloeistof drinkt uit een glas, waarin bier geweest is; de bruine vloeistof
daarentegen had een geurigen aangenamen smaak in nog hoogere mate dan de sterkste
engelsche bieren; een bewijs dat bij het bevriezen alleen het water was vast geworden,
terwijl de zelfstandigheden, die aan het bier zijn eigenaardigen geur, smaak en opwekkend
vermogen gaven, vloeibaar waren gebleven.
Den lsten November maakten drie onzer een wandeling op het ijs recht vooruit de
schepen dus in westelijke richting. Rechts zagen wij een groote vlakte jong ijs, die na
de laatste bewegingen ontstaan en dus 2 a 3 dagen oud was; zonder het minste bezwaar
§> wandelden wij er in dezelfde richting 1/2 uur gaans over, natuurlijk telkens met de
haken de dikte onderzoekende. Midden op merkten wij het spoor op van een dier van
de grootte van een kleinen hond, en veel gelijkende op dat van dit bekende huisdier;
^ in het teruggaan volgden wij het en zagen er nog meer zonder het einde en dus het
dier, dat er de oorzaak van was, te vinden; het zal waarschijnlijk een poolvos
geweest zijn.
Terwijl wij 's avonds aan boord der Dymphna gezellig bij elkaar waren, ontvingen
wij het bericht, dat vooruit aan bakboordszij een wijde opening ontstaan was; wij
verlieten daarom het schip en vonden de boodschap geheel bevestigd; het kanaal liep
schuin dwars voorbij de schepen op ongeveer 100 passen achter het thermometer huis
om. Het ijs was dus nog altijd in eene uit elkaar gaande bewreging; reeds den
gdon November echter was deze omgekeerd, want toen wandelden wij over de torossen
gevormd uit het jonge ijs in het kanaal, dat den lslen ontstaan was. Deze verandering
kwam overeen met eeue draaiing van den wind; de laatste dagen hadden wij oostelijke
winden gehad; den tweeden werd hij Zuid-Zuidwest en nam steeds toe in kracht;
den 3den draaide hij al meer en meer naar het Westen, 's Avonds kwam er meer
beweging in het ijs, zoodat weer besloten werd gekleed te bed te gaan. Later
verflauwde de wind echter weer, zoodat het gevaar niet bijzonder groot scheen te zijn.
Wel had zich dwars over het pad naar de thermometerkooi een barst gevormd,
maar hier had tot half tien 's avonds noch scheiding noch opschuiving van het ijs
plaats gehad.
We hadden ons echter geheel misrekend. Nauwelijks hadden we ons ter rust
begeven of we werden door een sterken schok in het schip plotseling gewekt. Natuurlijk
>
-ocr page 99-
waren we allen spoedig op het dek verzameld en stelden ons onder de bevelen van
Luitnt. LAMIE om ons gereed te houden het schip te verlaten, wanneer hij dit
noodzakelijk zou achten. Alles, wat nog moest worden meegenomen, was gereed, terwijl
de depots van levensmiddelen op het ijs stonden; deze werden nog eens door Luitnt. LAMIE
en Kapt. KNÜDSEN geïnspecteerd en de varkens, die in den laatsten tijd met hun hok
op het ijs gebracht waren, weer aan boord geplaatst.
Ook aan boord van de Dymphna was men druk in de weer met het verplaatsen
van sloepen en geen wonder, dat men zich daar gereed maakte, want vau dien kant
zag men de beweging in het ijs aankomen. Ieder meende dus, dat dit schip den
eersten stoot zou hebben te ondervinden en dat vooreerst voor de Varna het gevaar
betrekkelijk gering was. Deze gevolgtrekking bleek echter geheel onjuist te zijn. "Want
plotseling hield de beweging op korten afstand aan bakboord van de Dymphna op,
maar zette zich voor haar boeg voort, zoodat een barst juist op de Varna aanschoot en
dicht bij haar voorsteven eindigde; daarna begon ook het ijs aan stuurboord van ons
schip in beweging te komen en geheel los te raken, zoodat het niet geraden was
langer aan boord te blijven. Luitnt. LAMIE verzocht ons dus de gereedstaande levens-
middelen, voor zoover ons dat nog mogelijk was, over boord te zetten; en nadat dit
geschied was, verlieten wij de Varna.
Dit ging eehter met moeilijkheden gepaard, daar de ladder, die van stuurboord
op het ijs stond, door de beweging daarin niet stilstond; daarom moest men een gunstig
oogenblik afwachten om de kans waar te nemen; oen onzer gaf er de voorkeur aan zich
langs 'een stortbord voor steenkolen, dat op het ijs schuins tegen het schip stond, te
•;,,•-
•: -
laten afzakken, boven den gewonen weg langs den ladder, en kwam er ook; allen |
kwamen wij met de hulp van den Heer LAMIE, die aan den voet der ladder stond,
gelukkig op het ijs zonder eenigzins gedeerd te zijn.
Toen we hier eenmaal aangeland waren, kwam er een oogenblik van zoo groote
kalmte, dat de dokter en onze kok in gezelschap van den tweeden stuurman van het
schip zich weer aan boord konden begeven om nog het een en ander in veiligheid te
brengen; onder anderen brachten zij nog de medicijnkist, een kompas en een kwikhorizont
mede, instrumenten, die ons bij een sledetocht naar den vasten wal, die we nu misschien
zouden moeten ondernemen, van grooten dienst konden zijn.
Daarop sleepten we alles, wat we maar dragen konden naar een hooge schots in
de nabijheid van het schip, waar we de voor het depot gereedstaande sleden reeds
vonden; de vlet werd er ook heen gebracht.
Voor ons uit zagen we de bemanning der Dymphna met sleden en een boot heen
trekken om de reeds genoemde groote schots San Salvador te bereiken en daar den nacht
door te brengen. "Wij meenden te vernemen, dat zij door openingen, die zich in het
ijs gevormd hadden, niet vooruit konden en bleven dus, waar we waren, totdat we nader
bericht hieromtrent zouden ontvangen; spoedig vernamen we, dat de weg begaanbaar was
en dus trokken ook wij, leden der Nederlandsche expeditie en bemanning der Varna,
voorwaarts.
Die tocht was echter niet zoo heel gemakkelijk. De sleden en de boot moesten
soms over hoopen ijsblokken -- in wording zijnde torossen — gesleept worden; dan weer
-ocr page 100-
ging liet diep door de sneeuw en op één punt was er zooveel beweging in het ijs
gekomen, dat een der sleden met groote snelheid daar overheen moest worden getrokken
om daardoor de losse schots, waarop zij een oogonblik stond, geen tijd tot zinken te
gunnen, hetgeen zeker zou gebeurd zijn, als zij een poos lang daar was blijven staan.
Vermoeid en sterk verhit van het werk kwamen we te ongeveer 5 uren 's morgens
op San Salvador aan. Ieder zocht een plekje in , op of tegen een slee of boot om een
positie te zoeken, waarin hij wat kon rusten en misschien in slaap vallen, hetgeen
echter niet allen gelukte. Gelukkig troffen we een nacht, die voor het seizoen al zeer
matig van koude moest genoemd worden; de temperatuur bedroeg slechts zeven graden
Celsius onder het vriespunt, terwijl we reeds temperaturen van meer dan dertig graden
onder nul gehad hadden en zij in den laatsten tijd lager dan — 20° was gebleven. Ware
dit niet het geval geweest, dan hadden we het dien nacht onder den blooten hemel
hard te verantwoorden gehad; nu werd er, dank zij onze uitstekende kleeding door
slechts -weinigen over kou geklaagd. Trouwens we hadden onze tent bij ons en
hadden dien dus in geval van noodzaak kunnen opzetten.
Toen we den volgenden morgen wat licht van de zon kregen, bemerkten we al
spoedig, dat de beide schepen er nog lagen, maar van hun toestand was nog niets
bekend. Luitnt. LAMIE , de kapitein en nog anderen, gingen er spoedig heen om te
zien, wat daarvan was op te merken; de eerste deed ons een weldaad door den tiin-
terman terug te sturen met een fiesch cognac, die ons na dien nacht uitermate welkom
was, en de boodschap, dat wij allen verwacht werden om te zien of we aan boord
zouden kunnen eten.
Eerst werden de tenten op San Salvador opgezet en toen togen we naar de schepen.
De Dymphna had in het minst niet geleden; maar de Yarna wel. Er kwam echter niet
veel water in het schip, zoodat het met behulp der pompen gemakkelijk kon worden
droog gehouden. Nu kwam echter de vraag te berde, of we het schip nog zouden
kunnen blijven bewonen en of het ons in zijn tegenwoordigen toestand of na reparatie
met de middelen, die ons ten dienste stonden, nog weer terug zou kunnen brengen.
Misschien zou het blijken, dat de machine of het schip zooveel geleden had, dat,
ofschoon we er wel in konden blijven wonen, het toch als schip niet meer te gebruiken
zou zijn. De eerste vraag werd al spoedig bevestigend beantwoord, maar omtrent de
tweede was het niet zoo gemakkelijk terstond tot een vast oordeel te geraken; wel
bleek het, dat do voorsteven geleden had en dat waarschijnlijk ook de schroef niet
ongedeerd was gebleven.
Men moet ooggetuige geweest zijn om zich een duidelijk denkbeeld te vormen van
de wanorde, die we bij ons aan boord komen vonden. Openstaande laden en kasten,
allerhande vooorwerpen hier en daar verspreid, die uitgehaald waren bij het zoeken
naar andere en waarvan de tijd tot berging ontbroken had bij het verlaten van het
schip; de lampen hadden we laten branden om van San Salvader het schip beter te
kunnen onderscheiden; zij waren bij onze terugkomst nog niet uitgegaan maar stoomden
sterk, zoodat alles met een zwarte laag bedekt was; en te midden daarvan wij zelf
moe van den doorgebrachten nacht en ongewasschen. We lieten terstond vuur aan-
maken, en ofschoon we ons daardoor wel wat meer confortable begonnen te gevoelen,
uu1
-ocr page 101-
bracht dit toch ook weer nieuwe ellende; de sneeuw om de kachelpijp, die boven
het dek uitstak, begon door de warmte te smelten en kwam als een straaltje roetwater
op en in do secrétaire te land. De bovenste lade bevatte juist de schrijf behoeften;
wat daarvan terecht kwam, laat zich gemakkelijk begrijpen; naar omstandigheden liep
het echter nog vrij wel af; alles werd er uitgehaald en zoo goed mogelijk gedroogd;
alleen het geheel bedorvene werd weggeworpen; maar gelukkig was dit niet veel.
Het heerlijkste van ons aan boord zijn was de gelegenheid, die we daardoor
verkregen om ons te wasschen en onze kleêren wat in orde te brengen, want die waren
door de vele beweging en allerzonderlingste houding, die we soms in den verloopen
nacht hadden moeten innemen, in een alleronaangenaamsten toestand geraakt.
Ons genot duurde echter niet lang, want nadat we een paar uur aan boord waren,
moesten we ons weer gereed houden voor den terugtocht naar San Salvador; het ijs
was nog niet geheel tot rust gekomen, men vertrouwde den toestand dus nog niet
genoeg om aan boord te kunnen blijven. Onze hoop op een gewoon middagmaal was
dus teleurgesteld. Wat de kok begonnen was daarvoor klaar te maken, werd medegenomen
en zoo kwam het, dat wij in de tent teruggekomen het voor lief moesten nemen met
volksspijs, die zijn cisch niet had gehad en gehakt, waarvan het alleen gelukt was de
korst te ontdooien, maar dat van binnen één klomp ijs was.
Dien dag en den volgenden nacht bleven we op het ijs in onze tent. Een
dL eigenaardig gezicht leverde de daar gevestigde kolonie op. Zij bestond met de bemanning
^ der Dymphna medegerekend uit 42 man. In het geheel waren er 5 tenten, 3 van de
ff) Dymphna, l van ons en l van de bemanning der Yarna; daaromheen sloepen en sleden
van allerhande vormen en beladen met de meest verschillende zaken, onze levensmiddelen
in kisten, blikken en zakken, rendierhuiden, zeilen, chronometers, kompassen, enz.
We loefden nu geheel als op een sledetocht, zeker een goede oefening als het
er eens toe komen moest in werkelijkheid. Voor ons leden der expeditie, had het dit
zeer onaangename, dat we niets konden uitvoeren. We hadden nog daglicht van 9 uur
's morgens tot 3 uren 's middags; dan zagen we ten minste wat en konden we een
wandeling maken; dit laatste moesten we ook wel doen om ons warm te houden,
want de temperatuur was nu gedaald. Maar de avonden duurden lang; in de tent
zaten of lagen we in eene ongemakkelijke houding; van lezen of schrijven kon dus
weinig komen, vooral van het laatste; voor een beschaafd man is een leven zonder
stoelen en tafels moeielijk vol te houden, of hij moet in omstandigheden zijn, waarin
hij ze niet gebruiken kan, zooals op een sledetocht in werkelijkheid; in de dagen, die ik
nu beschrijf, hadden we echter allen tijd om ons bezig te houden, maar we misten
daartoe de middelen. Daarbij kwam, dat het licht slecht was en we in een soort van
sneeuwbui ons bevonden, die ontstond doordat de waterdamp tegen den binnenwand
der tent condenseerde en later in vasten vorm daarvan afviel.
Wij brachten onzen tijd door met bezoeken afleggen in de andere tenten en met
het bepraten van onzen toestand; er werden heel wat plannen besproken omtrent hetgeen
ons te doen stond, als de schepen vergingen of een van beide en zoo werden alle
gevallen nagegaan, zoowel denkbare als ondenkbare.
Het viel mij zeer mee, dat de tent niet meer wind doorliet, want ofschoon het
-ocr page 102-
vrij sterk woei, hadden we daarvan geen last, en toch gaf de doorstrooming van lucht
genoeg ventilatie om het niet benauwd te maken.
Het best waren we er nog aan toe, als het uur van naar kooi gaan sloeg; dan
staken we ons drie aan drie in onze slaapzakkeu en konden daar vrij wel rusten,
terwijl het ons aan warmte niet ontbrak.
Om een slaapzak ten volle te genieten moet de sneeuw daaronder goed gelijk
zijn; komt daar ook maar een kleine harde oneffenheid voor, dan hindert dit zeer
merkbaar; verder moet om dezelfde reden hij zelf zonder plooien uitgespreid liggen.
Heeft men deze voorzorgen in acht genomen, dan is de slaapzak onovertrefbaar op
een sledetocht; zelfs bij de strengste koude, die we in dien tijd moesten verduren,
hadden we het daarin warm genoeg; wel slaapt men nooit bepaald rustig, want men kan
zich niet eens omleggen, of de personen met wie men den zak deelt, moeten die
beweging mede maken; we namen dan ook de gewoonte aan, dat ieder die zich wilde
omkeeren, hiertoe het recht had, mits hij de anderen waarschuwde en dan gingen alle
drie te gelijk een halven slag om.
Den volgenden dag, 5 Nov, gingen we weer aan boord en bleven daar nu eten, dat
ons beter beviel dan het middagmaal met ijs van den vorigen dag. Van deze gelegenheid
maakten we gebruik om eens naar de thennometertent te gaan, want als een wonder
stond die ongedeerd, ofschoon dan van torossen omringd, recht op haar schots; maar
de toegang was niet zeer gemakkelijk; toen wij haar echter bereikt hadden, bleek het,
dat de thermometers nog in orde waren en dus afgelezen konden worden. De afstand
van de thermometertent naar het schip was met ongeveer 20 meters toegenomen door
tusschen geschoven ijsschotsen; zoo sterk had zij dus in de beweging gedeeld, maar
toch was zij pal blijven staan; het is alsof de ruwe natuurkrachten eerbied gehad hadden
voor de middelen, waarmede naar haar wezen onderzocht werd.
Daar het schip nog onveilig geacht werd van wege de beweging in het ijs, trokken
we na het eten weer naar San Salvador, 's Avonds gingen we als gewoonlijk te
slaapzak, maar nauwelijks waren we daarin, of we werden gewekt door de wacht, die
met stentorstem riep: „Isen skmer!" - „Het ijs kruit!" —Dat gaf een opschudding! Ieder
greep naar zijn kleeren en kleedde zich zoo gauw mogelijk aan ; het toilet was spoedig
gemaakt, want voor de meesten bestond het alleen in het aantrekken en vastbinden
der zeildoeklaarzen en in het aandoen van een jas. Toen we buiten waren, bleek het
gevaar niet groot te zijn en gingen we dus maar weer rustig slapen. Het was een
goede oefening voor ons geweest om bij het eerste alarm terstond gereed te zijn. Er
was in onze nabijheid wel eenige werking in het ijs te zien; maar voor ons nog van
geen dreigend gevaar.
Den 6<Ien gingen we weer aan boord om 's avonds terug te keeren. Ik maakte er
toen werk van om de waarnemingen zooveel mogelijk geregeld voort te zetten. Aan
boord konden we dat op de gewone wijze blijven doen, maar daar waren we slechts
zoolang , als het daglicht ons dat toeliet, dus ongeveer zes uren van de vier-en-twintig.
Daarom werd er op San Salvador een hulp-observatorium opgericht, wanneer men dien
weidschen naam geven mag aan een paar roeiriemen, die in de sneeuw werden vast-
gezet en waaraan door middel van een paar touwtjes de thermometers en een aneroïde-
£
•-•)
c-j
92
-ocr page 103-
barometer bevestigd werden; een kompas om de richting van den wind te kunnen
beoordeeion, voltooide het geheel. Door deze waarnemingen te vergelijken met die,
welke overdag aan boord en in de thermometertent uitgevoerd werden, kon de reeks
toch voltallig gekregen worden. "We stelden ook weer onze gewone wachten in, maar
dit was nu niet zoo gemakkelijk, als we het aan boord gewend geweest waren, want
hij die voor het oogenblifc de wacht had , moest die drie a vier uren in do open lucht
op het ijs doorbrengen; vooral de handen hadden het dan wel eens zwaar te verant-
woorden, al waren ze voorzien van handschoenen en kattevellen wanten, zoools vroeger
beschreven is, pg. 47; anderen heb ik er niet zoo over hooren klagen; hetgeen ik er
hier over schrijf, is alleen mijn persoonlijke ondervinding.
Op het schip werd er den zesden druk gepompt om het ingedrongen water te
lozen; van daar ziet men op do plaat, waarvoor de Heer EKAMA dien dag het negatief
heeft kunnen nemen, rook uit den machine-schoorsteen stijgen. Door het zware ijs,
dat men daar ziet voorgesteld, is hot natuurlijk onmogelijk te stoomen, zooals ik dik-
wijls met verwondering naar aanleiding van die rookzuil heb hooren vragen; deze is
echter alleen het gevolg daarvan, dat de machine-vuren waren aangelegd om de stoom-
lenspomp in werking te stellen.
De plaat doet duidelijk zien, dat de onderlinge ligging der schepen niet veel
veranderd was, terwijl toch de beweging, die er heeft plaats gehad, zeer goed aan hare
gevolgen is na te gaan. De Dymphna, die altijd aan hare drie masten en het kraaien-
nest terstond te herkennen is, ligt achter een verwarde massa ijsblokken, waar vroeger
de vlakte even effen was als op den voorgrond. Een dezer brokken rechts op de
teekening was boven de anderen uitgeperst en had zeker een dubbele manshoogte. Van
den voorsteven der Varna naar rechts langs den rand van het opgebroken gedeelte
ziet men overal planken, balken en andere deelen van het huis, die vroeger daar vrij
regelmatig neergelegd waren, maar nu aan de beweging hadden deelgenomen en als
't ware geheel door elkander geworpen zijn. Vooral was er veel van dit hout tegen
het schip zelf geperst; van een stapel planken, die door de beweging schuin gezet
was, waren de uiteinden aan de eene zijde diep onder tegen de voorsteven gedrukt,
terwijl de andere boven het ijs uitstaken, zooals links van de teekening te zien is.
Het pompen bleef niet zonder gunstig gevolg, want al spoedig werd er veel
gewonnen, zoodat men de overtuiging kreeg, dat het lek niet zeer belangrijk kon zijn
en er dus gegronde hoop bestond , dat het schip kon behouden blijven. Echter bleek
het den volgengen dag bij nader onderzoek, dat er bij den achtersteven een lek was,
dat niet gemakkelijk te bereiken en dus bezwaarlijk te stoppen zou zijn. Intusschen
werd de toestand der Varna zoo veilig geacht, dat er besloten werd er van den 89ten op
den 9den weer voor het eerst te overnachten.
Verder werd een nieuwe regeling voor een eventueelen terugtocht ingesteld. Op
San Salvador werd een genoegzaam aantal provisiën, de sleden, een paar sloepen en de
tenten en rendierpakken gelaten, zoodat we, zoodra er weer iets gebeurde , daarheen
konden gaan om er het lengen van de dagen af te wachten en dan de sledetocht naar
de kust van Siberië te ondernemen. Dit plan werd geheel in onderling overleg der
beide expeditiën vastgesteld en de terugtocht zou dan ook gezamenlijk plaats hebben;
t')
-ocr page 104-
--*-$ei&ii$
<$ft
zij zou uit 4 partijen bestaan, twee van de Dymphna en twee van de Varna, waarvan
de 10 personen, die tot onze expeditie behoorden, er een zouden uitmaken.
Al hetgeen op San Salvador was, kon echter niet aan zich zelf worden overgelaten ,
want or kon een barst ontstaan, zoodat de sleden moesten verplaatst worden of zelfs
kon geheel San Salvador van de schepen gescheiden worden en wegdrijven, zoodat we
van alle middelen beroofd zouden zijn om de schepen te verlaten, wanneer dit mocht
noodig zijn.
Br werd dus besloten, dat elke partij om de beurt de wacht zou houden en
seinen geven in geval van nood. Trof ons de wacht, dan trok Luitnt. LAMIE er heen
met twee der expeditie-leden en onze vijf mannen, terwijl de twee overigen aan boord
bleven om de waarnemingen te doen.
Hoe neerdrukkend de omstandigheden ook waren en vooral de voortdurende zorg
om op het ergste d. i. het vergaan der schepen bedacht te zijn, zoodat men dit altijd
voor oogen had, werd hiervan niet veel onder de expeditie-leden nocli onder de
manschappen bemerkt. Integendeel de geest bleef opgewekt. Zelfs kwamen er momenten
van vroolijken aard voor. Zoo kwamen de Varna-mannen, die den nacht van 11 op
12 Nov. de wacht hadden, terug met het verhaal, dat een der matrozen, een Duitscher,
de anderen gewekt had met den kreet: „ein Eisbar!" Bij nader onderzoek was echter
gebleken, dat die beer voorgesteld werd door een der honden van de Dymphna.
94
-ocr page 105-
HOOFDSTUK X.
NACHT.
Scheiding tusschen San Salvador en de schepen. Overnachten op San Salvador. Verplaatsing van liet observatorium. IJsbeweging.
Toenemende verwijdering der schepen. Besluit om ons weer aan boord te vcsligeu. Duisternis. Bezetting van Klein San
Salvador. Permansut dc'pöt op Nieuw-Holland. Verbetering van ons logies. Betrekkelijke rust. St. Nicolaas. Huisbouw.
"Wandeling van het huis. Onrust. Persing van deü 24sten December. Tocht over in beweging zijnde torossen en verblijf
oji ijsschotsen, die in stukken springen. Varna onbewoonbaar. Voortdurende beweging in het ijs. Verandering in onze
omgeving, Houtdrijven. Tocht naar Nieuw-lïolland. Therraometerkooi. Nacht in het huis. Vestiging aan boord der
Dymphna. De zon verschijnt niet meer. Koude niet hinderlijk. Kerstviering mislukt. Oudejaarsavond, Illuminatie.
Nieuwjaarswensch.
Maar die mannen brachten ons nog een boodschap van ernstiger aard. Er begon
zich eon kanaal tusschen San Salvador en de schepen te vormen, waarom besloten werd,
dat allen zich naar San Salvador zonden begeven om daar te overnachten. De overtocht
had in duisternis plaats, zoodat het moeilijk viel een goed pad door den sneeuw te
vinden; daarbij verwijderde zich San Salvador al meer van ons, of wij van daar; zoodat
de overtocht vrij lastig werd en gedeeltelijk te voet, gedeeltelijk per boot moest ge-
schieden. Behouden kwamen wij echter allen over.
De nacht liep goed, ofschoon niet zeer rustig af. De Noren hadden hun tent, die
ze uit oude zeilen der Varna gemaakt hadden, en die daardoor voor een sledetocht te
zwaar was, aan boord gelaten om haar te veranderen en moesten dus nu op andere
wijze voorzien in een geschikte wijze om zich gedurende den nacht tegen de koude te
beschutten; zij sliepen in een der booten onder rendiervellen en zeilen. Op die wijze
konden echter niet allen geborgen worden en denzelfden matroos , die door den ijsbeer
zijner fantaisie de vroolijkheid had opgewekt, trof het lot ergens buiten de boot een
goed heenkomen te zoeken. Er werd een bed voor hem gespreid op het ijs tusschen
onze kleerzakken; hij werd goed toegedekt, terwijl over alles nog een stuk zeildoek
gelegd werd. Zijne rust duurde echter niet lang, want nog pas kort in slaap werd hij
gewekt door beweging in het ijs. In plaats van nu, zooals ieder ander in zijn plaats
zou doen, uit zijn schuilplaats op te vliegen, vond hij het voldoende te roepen: „das
Eis geht hier nach oben," geheel vertrouwende, dat zijn kapitein wel voor hem zorgen
zou; bij. onderzoek bleek het, dat zijn vrees ongegrond was en hij dus werkelijk zijn
rust kon blijven genieten.
Echter liep de beweging, die hij opgemerkt had , voor ons niet zoo kalm af. Zeer
nabij de plaats, waar onze tent het eerst gestaan had, vormden zich torossen. Ik ontving
^e>-3=
95
-ocr page 106-
de tijding, dat het hulp-observatorium gevaar liep door het kruiende ijs vernield te
worden; er werd een nieuw plekje gezocht en kort daarna zag ik, daar ik zelf toevallig
de wacht had, hoe er zich zeer nabij onze tent torossen van zwaar ijs vormden; wij
moesten dus zeer bedacht zijn op onze veiligheid, maar voor 't oogenblik konden we nog
blijven afwachten. Kort daarna verwijderde zich het ijs weer, dat aanleiding tot de
vorming der torossen gegeven had; de opgestapelde ijsblokken vielen in het gevormde
kanaal en den volgenden dag had er zich reeds weer door het aaneenvriezen der stukken
een begaanbaar ij s veld gevormd. De laagste temperatuur bedroeg dien nacht — 22° C.
De schepen hadden zich in het begin al verder en verder van ons verwijderd, maar
waren daarna weer teruggekomen en verwijderden zich in tegenovergestelden zin. De
schots, waarin zij lagen, en San Salvador vormden twee ijsvelden, die langs elkander
schoven, terwijl om beurten het eene voor- en het andere achteruitschoof. Welk
van beiden vooruit en welk achteruitging, konden we niet uit maken, want er was geen vast
punt van vergelijking; alleen de betrekkelijke beweging van het eone veld ten opzichte
van het andere kon opgemerkt worden. Misschien gingen beide ijsvelden in dezelfde
richting vooruit, maar nu eens het ééne dan eens het andere met grooter snelheid,
zoodat zij schijnbaar tegen elkander in bewogen.
Den volgenden dag, 14 November, zagen wij de schepen zich al verder en verder
van ons verwijderen en besloten wij dus het kamp te verplaatsen en een toevluchtsoord
meer in hunne nabijheid te zoeken. De eerste bezending ging gemakkelijk, maar reeds
)> bij de tweede ondervonden wij moeilijkheden. Door het voortdurend bewegen der twee
ijsvelden ontstond er telkens nieuw open water, dat dan spoedig weer toevroor , maar
toch nog niet terstond te voet kon worden overgestoken, terwijl aan den anderen kant
<?) het jonge ijs te sterk was om er een boot met weinig moeite doorheen te krijgen. Ein-
delijk werd een plekje gevonden, waar een veer gevormd werd; daarheen gingen we te
voet, werden daar overgezet en vervolgden onze wandeling verder naar de schepen; we
moesten echter op die wijze een grooten omweg maken; zoo kwam het dat's avonds wel
alle personen goed en wel aan boord waren, maar een deel der sleden achtergelaten werd
bij het veer; gelukkig was er echter nog gelegenheid geweest om ze eerst over het kanaal
te zetten.
Den volgenden morgen moesten ze dus verder overgebracht worden naar een schots
meer in de nabijheid der schepen, eigenlijk een gedeelte van San Salvador, dat aan
onze zijde van het kanaal was gebleven, en daarom Klein San Salvador genoemd werd.
Ook dien dag kwamen we met dit werk nog niet gereed; de dagen duurden toen reeds
zeer kort; de zon bleef slechts een uurtje boven den horizont, wel is waar voorafgegaan
en gevolgd door een schemering van een paar uren, waarin buitenboords zeer goed han-
denarbeid kon worden verricht, maar toch was er geen tijd genoeg omj alles goed in orde
ter bestemder plaats te brengen. Den 16(ien Nov. werden alle werkzaamheden door een
dikken mist verhinderd, zoodat eerst den 17den het werk gereed kwam.
Op deze schots werden nu weer de gewone wachten ingesteld zooals oorspronkelijk
op San Salvador; den 18dcn was het onze beurt; maar luitenant Lamie vond het niet
noodig, dat er twee van ons aan deelnamen; hij ging dus alleen met onze manschappen;
de tegenwoordige bergplaats onzer benoodigdheden voor een eventueelen sledetocht was
?
96
-ocr page 107-

namelijk zoo nabij, dat, als er iets gebeurde, spoedig genoeg alle mogelijke hulp kon
verkregen worden.
Deze eerste dag onzer bezetting van Klein San Salvador trof juist samen met een
feestdag in de familie van een onzer, dien wij nu in de tent'onder het bijzijn onzer
Deensche vrienden vierden. Tegelijkertijd werd de verjaardag van Nordenskiöld herdacht,
die ook op dien datum viel.
Het tijdperk van ons verblijf op Klein San Salvador was echter van korten duur.
Aan bakboordszijde der schepen was nml, een schots gevonden dié meer vertrouwen
inboezemde. Door de wetenschappelijke deelnemers der Dymphna-expëditie werd hier-
heen een pad gebaand over een rei torossen, die er ons van scheidde, zoodat we den
20stc" reeds in staat waren alle vervoermiddelen voor een mogelijk te ondernemen slede-
tocht daarheen te brengen en bovendien de noodige middelen om daar in de tenten een
gunstig seizoen voor die reis te kunnen afwachten. In onderscheiding van hetgeen
voor de reis zelf noodig was, werd dit het permanent depot genaamd, terwijl
het eerste het transportabele heette. Later werd door twee onzer een korter weg
daarheen gemaakt en de schots door de Denen met den naam van Nieuw-Holland
bestempeld.
Nu kwamen we dan toch eindelijk na de onrustige dagen der ijspersing en hare
gevolgen in een vasteren staat van zaken. \Ye kregen wat meer kou. In dien tijd
wees de thermometer o. a. eens op - - 40° G. en konden we dus verwachten , dat het
ijs nu sterk genoeg geworden zou zijn om niet meer zoo in beweging gebracht te kunnen
worden.^ We konden ons weer wat gezelliger inrichten, doordat ons nieuwe logies
vóór in het schip eindelijk klaar kwam, welk werk natuurlijk door de vorige onrustige
dagen zeer vertraagd was.
Toen we eenmaal zoover waren , konden we er aan denken ons verblijf wat te
versieren. Een fraaie spiegel, voor het huis op Dicksonhaven bestemd, werd door de zorg
van Luitnt. LAMIE opgehaald en met nog eenige andere sieraden, waaronder de medaillons ,
die wij van den Heer VAN KEMPEN ten' geschenke ontvangen hadden, kreeg onze kajuit
een veel vriendelijker aanzien.
Dit kon eerst nu gebeuren, omdat vroeger altijd onze kooien moesten opgemaakt
worden en dus de leuningen der zitbanken opgeslagen, zoodat de wanden niet konden
versierd worden door er iets aan te hangen. Daarenboven bracht het slapen in ons
woonvertrek mede, dat daar overdag allerhande kleeren, handdoeken, kapdoozen enz.,
gehangen of neergezet moesten worden, dat er een minder gezellig aanzien aan gaf.
Yerder werd nog een groot gedeelte der ruimte ingenomen door de particuliere
bagaadje van elk onzer, die in meer of minder groote koffers of kisten geborgen werd.
Dit was nu alles voorbij; we begonnen ons werkelijk eenigzins als gewone menschen
te gevoelen.
"We leefden nu inderdaad zeer rustig, ten minste als men rust mag noemen een
toestand, waarin we geregeld onze waarnemingen konden doen, een wandeling maken,
wat lezen of studeeren; maar, waarin men zich nooit ter rust begaf, ten minste zoo
was het met mij het geval, zonder de gedachte: „wie weet, hoe spoedig wij gewekt
„worden, omdat er gevaar is, dat het schip onder ons weggebroken wordt en wij met
©V
a)
97
-ocr page 108-
Y
„moeite op een ijsschots ons leven zien te redden om van daaruit een gevaarlijken
„tocht naar de naastbijzijnde kust te ondernemen!" Die betrekkelijke rust genoten we
in allen geval en gelukkig werden we niet mismoedig onder de onzekerheid van onzen
toestand. Wel liepen de gesprekken dikwijls over het leven dat wij thuis zouden gehad
hebben , zooals onze kok onze toekomstige woning op Dicksonhaven noemde in de dagen
toen we nog aan geen invriezen dachten; over het Eden daar vergeleken bij ons tegen-
woordig verblijf; of over onze betrekkingen, die nu altijd in onzekerheid omtrent ons
waren. We verdiepten ons in gissingen of de Louise nog zou teruggekomen zijn, dan
wisten ze ten minste iets van ons bestaan. Maar ernstig morren over ons lot of weemoedig
klagen werd geen enkel maal vernomen.
In dien rustigen tijd dan gingen we welgemoed het feest tegemoet, waarnaar we
allen met zooveel verlangen uitzagen en waarvan ik nu het een en ander ga meedeelen.
We wisten, dat er aan boord kisten waren, die altijd wat achteraf gehouden werden,
om ze niet al te zeer aan onbescheiden blikken bloot te stellen, want ze behoorden niet
tot de gewone uitrusting. Zij hadden iets geheimzinnigs, maar die geheimzinnigheid zou
den 5den December worden opgeheven. Dan zou hun inhoud onderzocht worden en elk
zijn deel ontvangen; dat was echter niet de reden, waarom we zoo naar dien datum
verlangden, maar om de blijken van hartelijke deelneming, die er, zooals we zeker
wisten, uit zouden spreken.
Daar we plan hadden 's avonds de officieren der Dymphna bij ons te noodigen
op hetgeen de kisten ons missschien aan consumabel zouden opleveren, in welke hoop
we niet werden teleurgesteld, begonnen we al vroeg aan het uitpakken.
Het eerst kwam aan de beurt een kistje, waaruit cenige tabakspijpjes te voorschijn Jj(
kwamen, een artikel, waarnaar veel vraag was en dat dus van den praktischen zin des
gevers getuigt; daarna werd een kistje geopend met net bewerkte en soliede schrijf- en
zakportefeuilles, voorzien van de initialen N. P. E., waardoor ze den bezitters een
blijvend aandenken zouden zijn; een chocolade-ketel en eenige flesschen en pakjes,
waarvan de inhoud na vermenging in de juiste verhoudingen en verwarming in den
ketel een beerlijken drank opleverde; hoe gezellig!
Eindelijk zouden de kisten uit Kampen hun overvloed over ons uitstorten, dank
zij de algemeene opwekking door mevr. VAN ANROOIJ. Zij waren gevuld met de
veelsoortigste geschenken en verrassingen. Zoo vonden wij er b. v. een aantal gckleede
poppen in, waarvan we de beteekenis in 't eerst volstrekt maar niet begrepen, totdat één
onzer op 't lumineuze denkbeeld kwam om de rokken tot het afvegen van onze pennen
te gebruiken en ze dus tot inktlappen te promoveeren. Ook andere voorwerpen waren
blijkbaar door vriendelijke vrouwenhanden vervaardigd, terwijl weer andere ons heel
wat moeite veroorzaakten, omdat ze van den eersten , wien ze door het lot toebedeeld
waren, naar een ander moesten overgaan en soms weer naar een dorde volgens den
uitdrukkelijken wensch van den gever. Om een enkel voorbeeld te noemen, waren er
twee pakjes bij, die een adres droegen, als b. v. „aan hem, die het dichtst bij den
kachel staat" — gelukkig dat we niet op San Salvador St. Mcolaas vierden ! — Deze
moest het echter volgens een bij het ontpakken nader te voorschijn komend adres
overgeven „aan hem, die het grootst aantal oogon met een dobbelsteen zou werpen",
-ocr page 109-
l
en deze weer aan hem, „die het eerst een ui vertelde." Dit gaf aanleiding tot allerlei
woordenspel en vroolijkheid. Het was immers niet altijd uit te maken of men aan de
bedoelde kwalificatie voldeed of niet; om b. v. te beslissen of iemand een werkelijke
geestigheid vertelde, was lang niet gemakkelijk, vooral omdat dit artikel op zoo
verbazende wijze vervalscht wordt.
Al die kleinigheden gaven dus een prettigon indruk en vervulden ons met
dankbaarheid jegens hen, die getoond hadden zoo juist te begrijpen, wat we noodig
hadden om hart en zinnen op te vroolijken en ons in een recht feestelijke stemming te
brengen. Er waren tevens onder de geschenken ook vele, die niet met den naam van
kleinigheden mochten bestempeld worden, maar uitmuntten door bevalligen vorm en
keurigen stijl.
Dat onze hoop van ook wel iets te vinden , dat voor den inwendigen mensch kon
dienen, niet bedrogen werd, bleek nog, behalve natuurlijk uit hetgeen onze familiën ons
in 't bijzonder hadden meegegeven, uit een groot dichtgesoldeerd blik met St Mcolaas-
gebak en banket, dat uitmuntend geconserveeerd was; we konden onze vrienden van
de Dymphna recht gezellig onthalen, en naar hun uiterlijk te oordeelen brachten ze den
avond genoegelijk met ons door, genietende van hetgeen de goede bisschop hier voor
ons had laten brengen. Hem viel dan ook een eer te beurt, zooals hij misschien nooit
ondervonden had. De beide schepen tooiden zich met de 3 vlaggen, nml. een aan elk
der twee masten en de derde aan de vlaggestok op don achtersteven.
Ook de machinisten, stuurlui enz. der beide schepen, benevens onze matrozen en
manschappen, lieten we feestvieren van hetgeen wij- gekregen hadden; het was een
aleemeenc tractatie. Een der stokers van de Varna kwam ons dan ook deftig met een
a) speech voor het heil der Nederlandsche Pool-Expeditie en van haar leden bedanken. Het
feest liep tot ieders genoegen zonder eenig onaangenaam incident af.
Zooals uit het voorgaande duidelijk genoeg blijkt, moest het plan om op San
Salvador een huis op te richten voor goed opgegeven worden. "We hadden vóór de
persing van 24 November nog juist tijd genoeg gehad om er één balk heen te brengen;
daarop had het zich te veel van ons verwijderd om er nog aan te denken daar het
bedoelde gebouwtje te plaatsen. Dus werd er besloten hiertoe Nieuw-Holland te kiezen
en den 7den December werden daar de eerste palen boven het ijs opgericht in de
onmiddelijke nabijheid van het transportabel depot. Van nu af aan werd er, wanneer
de gelegenheid maar gunstig was, voortdurend aan gewerkt onder leiding van onzen
PEDERSEN, die door de timmerlui der Varna en Dymphna krachtdadig werd bijgestaan.
Spoedig moesten we echter weer de ondervinding opdoen, dat het ijs een broos
element is; reeds den volgenden dag ontstond er tusschen de schepen en Nieuw-
Holland een barst, die zich den 12do" langzaam begon te verwijden, zoodat het
wenschelijk werd geacht ons verplaatsbaar depot van daar naar Klein San Salvador
over te brengen, dat steeds rustig gebleven was. Dit bleek goed ingezien te zijn , want
den 14d(jn woei er een harde wind, die Nicuw-Holland met ons huis wegvoerde.
De ondervinding vroeger met de schepen opgedaan wettigde het vertrouwen, dat het
wel weer terug zou komen, hetgeen dan ook gebeurde; den 15den keerde het weer,
maar toen 's avonds de wind aanwakkerde ging het nog eens dezelfde richting uit. Den
99
-ocr page 110-
T
16den 's nachts was er door het personeel der Dymphna persing in de nabijheid van het
schip waargenomen, waarvan door ons niets gemerkt was. Ik had de wacht en was
waarschijnlijk op het oogenblik zelf op het ijs om waar te nemen, zonder dat ik er
iets van bespeurd had; zoo weinig kon men oordeelen over hetgeen er om zich heen
gebeurde, vooral gedurende den nacht, die toen ter tijd zoo wanhopig lang, eigenlijk
het geheele etmaal door duurde.
Den 17dcn en 18den was het weer rustig; den 19lien zagen we achter en aan
stuurboordszijde veel open water en hoorde men 's nachts het kruien van onlangs
gevormd ijs; dit duurde nog tot den 20sten 's morgens; later ontstond er een barst zeer
nabij de Varna aan stuurboordszijde, die zich al meer en meer verwijdde tot een kanaal.
Voor alle veiligheid logeerden wij aan boord van de Dymphna. Den volgenden dag
bleek de Varna echter volkomen ongedeerd te zijn, zoodat wij er weer onzen intrek in
namen; het weer werd prachtig bij daling van temperatuur, die tot -- 30° C. naderde.
Weder was de rust dus weergekeerd, maar , hoe schoon het zich liet aanzien, dit-
maal al voor zeer korten duur en om op vreeselijkc wijze gestoord te worden.
Den 24sten werden we nml. 's morgens kwart over vijven gewekt om het schip te
verlaten; wij begaven ons naar Klein San Salvador om daar het verdere gedeelte van
den nacht door te brengen en bij dreigend gevaar het depot, zooveel in ons vermogen
stond , in veiligheid te brengen.
Dit was de gevaarlijkste nacht, dien wij gedurende de geheele expeditie gehad
hebben; om op San Salvador te komen, moesten we over barsten gaan, waarvan de
kanten tegen elkander aanschoven en afbrokkelden, zoodat we soms over bewegende ,-
ijsbrokken moesten klauteren en daarbij nog een, paar booten voortslepen. Toen wij halt
maakten, werden twee der onzen gemist; terstond ging Luitnt. LAMIE terug en vond hen
aan de overzijde van een rei bewegende ijsstukken, die ze niet hadden kunnen passee-
ren; nu kwamen ze echter en waren we dus allen bij elkaar met de Denen op ééne
schots.
Luitnt. HOVGAARD , die over het meeste materiaal, dat er gebruikt wyerd, beschikte,
nam de algemeene leiding op zich, natuurlijk niet zonder overleg met Luitnt. LAMIE
en kapt. KNÜDSEN en zeker was het noodig, dat er met oordeel en op het juiste oogenblik
gehandeld werd.
Langzamerhand begonnen er brokken van onze schots af te breken, zoodat we
de sleden moesten verslepen, en eindelijk was het stuk waarop we stonden, zoo klein,
dat we op een ander moesten overgaan; dit verplaatsen van de eene schots naar de
andere, moest nog driemaal gebeuren en de barsten ontstonden zoo plotseling en ver-
wijdden zich zoo spoedig, dat we dikwijls ter nauwcrnood tijd hadden om alles er over
te brengen: 4 booten, 8 sleden met 42 menschen en zes honden!
Alles ging echter ordelijk toe en ieder zonder onderscheid werkte hard en gewillig
mede; zoodat geen enkele beweging mislukte, en er niets verloren ging of ook maar een
enkel persoonlijk ongeluk plaats had.
's Middags gingen we aan boord der Dymphna en bleven daar voorloopig. Meer
en meer bleek het, dat de Varna nu te veel geleden had om daar aan boord veilig te
kunnen blijven, zelfs om er gedurende den winter te vertoeven.
ICO
-ocr page 111-
Den 255ten hield het ijs zich rustig, maar den 26stc" zagen wij een wijde opening
voor de schepen, en het daarachter liggend ijs dreef langzaam voorbij zonder ons echter
eenigermate te schaden; 's middags kwam het tot rust en keerde later 's avonds weer terug.
Den 28sten herhaalde zich dezelfde beweging vooral bij het kanaal, dat zich den
vorigen dag gevormd had, maar ook naderbij de schepen; alles ging echter zeer kalm
toe zonder toros vorming of kruiing, behalve achter ons thermometerlmis, waar zich
ophoopingen vormden, die later weer ineenzonken.
Na den vreeselijken nacht van den 23stcn op den 24*"-'" of liever den morgen van den
243ten was de ligging van de Yarna geheel veranderd; terwijl vroeger de schepen bijna
evenwijdig aan elkander lagen, zooals uit de plaat na de persing van November genomen
duidelijk blijkt, lag de Yarna nu loodrecht op de richting der Dymphna met haar ach-
tersteven daarheen gekeerd.
De beide lichtdrukken van den 21sten Jan. geven van deze veranderde ligging een
voorstelling. Yooral de eene spreekt in dit opzicht duidelijk; daar ziet men namelijk
tegen den voorsteven der Yarna op en daarachter vertoont zich de Dymphna recht van
ter zijde gezien.
Het hout, dat overboord geplaatst was, gaf, evenals bij de November-peraing , ook
nu weer een duidelijk denkbeeld van de beweging, die er in het ijs had plaats gehad.
Op dezelfde plaat, waarvan zooeven gesproken is , ziet men rechts zware balken van
wel 10 meters lengte recht overeind uit het ijs steken, terwijl andere op de grilligste
wijze door elkaar heen geworpen daarnaast liggen.
Yeel van het hout was echter spoorloos verdwenen; gedurende ons verblijf' op het
ijs tijdens de persing hadden we dan ook telkens stapels hout zien voorbijtrekken; het
meeste daarvan zal wel geheel onder het ijs geraakt zijn; van tijd tot tijd zagen we
echter later, soms op mijlen afstand van het schip, gedeelten daarvan terug.
Links van het schip ziet men in de verte de thermometerkooi der Denen, terwijl
men daarachter een vlag aan een loodrecht in het ijs geplaatsten stok ziet wapperen,
waarover later nog gesproken zal worden. Geheel ter linkerzijde van de teekening
stelt de zwarte hoekige figuur het huis voor, dat inmiddels was klaar gekomen; over
de torossen ziet men het bovengedeelte daarvan in de verte; ook het bovenstuk van
onze thermometerkooi is daarnaast te onderscheiden.
Welk een onschatbaar middel de photographie ook oplevert om een getrouw beeld
te verkrijgen en te kunnen behouden van toestanden, die anders licht zouden verloren
gaan, kan zij toch soms tot misvattingen aanleiding geven. Zoo zou men geneigd
zijn uit de laatst besproken teekening af te leiden, dat het achterstuk van het schip
geheel onder het ijs bedolven was; dit was geenszins het geval en het verschijnsel
kan alleen verklaard worden uit den stand der camera obscura toen het lichtbeeld
genomen werd. De toestel was vrij nabij het schip opgesteld en dus zag men van
daar als liet ware tegen den voorsteven op, terwijl de achtersteven schijnbaar
wegzonk.
De tweede teekening van denzelfden datum neemt de onwillekeurige misleiding
geheel weg; daaruit blijkt, dat het schip wel eenigszins achterover helde, maar niet in
die mate, als men uit de eerste zou opmaken. Overigens geeft zij een bevestiging
-ocr page 112-

van hetgeen de eerste deed zien van de verbrokkeling en beweging van het ijs en de
daarop aanwezige balken en overige deelen van het huis.
De ruimte, die tusschen de twee schepen vrijkwam, werd met over elkaar gestapelde
ijsbrokken aangevuld, zoodat b. v. de weg naar de thermometerkooi niet meer te
herkennen was; maar de schots , waarop zij was opgesteld , bleef ongedeerd en het
gebouwtje zelf stond nog kaarsrecht daarop zonder iets geleden te hebben; ook de
regenmeter bevond zich nog op dezelfde schots geheel als te voren.
Nog veel wonderlijker kwam ons het lot voor van een drievoet, dien ik gebruikt
had om er een magnetisch instrument op te plaatsen, dat ik eens wilde onderzoeken.
Op ongeveer twintig meters vooruit van het schip had ik hem opgesteld en nu werd
hij gevonden aan bakboord tegen het schip aangedrongen op een schotsje, waarop hij
juist plaats genoeg had en waar hij volkomen recht stond tusschen allerlei andere door-
elkaar geworpen ijsbrokken.
Den 28slt'n was de nacht rustig geweest; maar te half acht werden wij plotseling
gewekt om aan dek klaar te staan ten einde elk oogenblik gereed te zijn het schip te ver-
laten. Wij konden echter weer teruggaan. Later op den dag herhaalde zich hetzelfde nog
eens onder het middageten, na het ronddienen van het eerste bord soep , en nu met het
gevolg dat we naar Nieuw-Holland trokken, daar dien dag bleven wonen en. den nacht
in onze slaapzakken doorbrachten.
Het huis was nml. in de rustige oogenblikken zoover gevorderd, dat wij er nu
ten minste betere bescherming in vonden, dan in de tenten, die we daarenboven nog
hadden moeten opzetten, terwijl wij het huis kant en klaar vonden. Aan zij nebestemming
als toevluchtsoord voldeed het dezen nacht voor het eerst en op voortreffelijke wijze;
door Luitnt. HOVGAAKD werd het met een hartelijk woord van gelukwensch ingewijd ,
waarin hij wees op het onzekere van den toestand, zoodat, ofschoon nu de Nederlandsche
expeditie op de Dymphna was geborgen, misschien morgen de Denen in het huis der
Nederlanders zouden wonen. Ofschoon naar hij hoopte zeer tijdelijk, was dit reeds nu
het geval en daarvoor bracht hij ons zijnen dank. Ik antwoordde, dat het wel schande
zoude zijn, als wij die gastvrijheid niet aanboden, vooral aan eene expeditie, aan wie
wij op het oogenblik zooveel verschuldigd waren.
's Avonds begaven Luitnt. LAMIB, Kapt. KNUDSEN, Dr. BORCH en Dr. KREMER
zich naar de Dymphna om te onderzoeken, hoe het schip zich gehouden had; het was
ongedeerd; er was echter wel beweging geweest, want het lag geheel vrij. Van voren
en van achteren scheidde een wijde barst de Varna van de Dymphna van elkander;
men bracht twee ankers uit om het schip op zijn plaats te houden en daardoor te
vrijwaren tegen de mogelijk gevaarlijke gevolgen van het sluiten van het ijs. Geschiedde
dit niet juist zoo, dat het schip weer in dezelfde uitholling kwam te liggen als voor
het uiteengaan van het ijs, dan zou bij den geringsten aandrang het schip onherroepelijk
verloren zijn.
De nacht liep verder kalm af. 's Morgens begaven we ons weer allen aan boord
van de Dymphna. Doordat dit schip nu geheel vrij in het water dreef, bespeurde
men, dat de lading niet meer gelijkmatig verdeeld was en moest dit dus verholpen worden.
Verder werd het thermometerhuis ontruimd om het later te verplaatsen en naar N.-Holland
' •;
;,
l DL'
-ocr page 113-

over te brengen. Den 30stcn werd weer het een ea ander van de Varna a. b. der
Dymphna geborgen; de temperatuur daalde beneden de — 20° C., hetgeen ons hoop
op een rustiger tijd gaf door het aaneenvriezen der gebroken ijsschollen. Voorts werd
het huis op Nieuw-Holland weer onder handen genomen en een plan beraamd om ons
a. b. der Dymphna beter te kunnen herbergen. Van dit aanbod van Luitnt. HOVGAARD
maakten wij natuurlijk gaarne gebruik, nu het ons bleek uitvoerbaar te zijn, na hetgeen
ons daaromtrent werd uiteengezet.
Met moed gingen we dus den Oudejaarsavond tegemoet en door het prachtige weer
werd onze hoop niet teleurgesteld; de lucht was helder zonder eenigen wind. Het was
een dag van ware verfrissching na het rustelooze leven der vorige dagen, waarin
toch niets werd uitgevoerd.
Ofschoon de zon zich niet meer boven den horizont vertoonde, begon toch te acht
uren 's morgens de invloed der schemering zich reeds te doen gevoelen. Te negen ure
zag men goed en op den middag was het flink licht, zoodat men buiten gemakkelijk zou
kunnen lezen en schrijven. "Wanneer we in een huis gewoond hadden zou er licht
genoeg zijn geweest om dit binnen ook wel te kunnen doen, maar een schip is altijd
slecht ingericht om het daglicht op te vangen.
's Middags konden er zich prachtige luchten vertoonen door de eigenaardige schakee-
ringen van het morgenlicht in het Zuiden en den schemeringsboog in het Noorden, maar
ook wanneer alle daglicht verdwenen en de lucht helder was, maakte het wit besneeuwde
ijs met zijn kantige hoeken en uitstekende punten van verschillenden vorm een eigenaardigen
indruk tegenover de sombere gestalten der zwarte schepen; vooral de aanblik der Varna ,
•ya die eehigzins naar ééne zijde overhelde en van achteren veel lager lag dan van
voren, gaf door dien stand alleen reeds den indruk van een wrak, dat zoo niet morgen
dan toch overmorgen zou ondergaan, en wekte iets melancholieks.
Maar over het algemeen stemt zoo'n nacht toch verheffend door de zuiverheid der
lucht, waarin de sterren schitteren als in zachtere klimaten in enkele heldere winter-
nachten. Bij zulk weer voelt men zich, ook al is de temperatuur beneden — 30° C.,
volstrekt niet onaangenaam; die lucht ademt men even gemakkelijk in als een warmere
en, is men, zooals wij waren, doelmatig gekleed, dan bemerkt men ook uiterlijk de
koude niet.
Door de onrustige dagen van Kerstmis was de feestelijke viering daarvan geheel
mislukt; vooral voor onze Deensche vrienden was dit een groote teleurstelling, want in
hun land wordt het op een wijze gevierd geheel overeenkomende met die, welke in
Duitschland gevolgd wordt. Het is een dag van huiselijke vreugde en van kleine onder-
linge vriendschapsbetuigingen.
Des te meer werk zou er dus van het Oudejaarsavondfeest gemaakt worden. Het
weer was prachtig zonder eenigen wind. Het was een dag van ware verfrissching na
de woelige dagen van den laatsten tijd.
Den geheelen dag waren de verschillende maaltij den al later en later aangevangen
dan gewoonlijk, zoodat we kwart voor twaalven met onze thee — tevens het avondeten,
dat gewoonlijk te acht uren begon - - klaar waren en naar buiten gingen. Daar wachtte
ons een waarlijk phantastisch en schoon schouwspel. De geheele omtrek om de schepen
103
-ocr page 114-
even als deze zelf was geïllumineerd. Daartoe werd gebruik gemaakt van een groot
aantal papieren ballons, die de Dymphna-expeditie voor de viering van het kerstfeest
had medegekregen; verder waren op behoorlijke afstanden stokken met brandende
pekkransen geplaatst en tusschèn dit alles brandden hier en daar groote vuren van oude
kisten met teer en petroleum. Het roode licht deed de ijsbrokken en de sneeuw prachtig
uitkomen en de schepen zelf werden door de illuminatie helder verlicht. Daarbij maakte
de heerschende drukte door de beweging der feestvierenden op de natuurlijk vrij beperkte
ruimte een allervroolijksten indruk.
Toen alles goed aan den gang was , werd onze aandacht gevestigd op een afzonderlijke
illuminatie voorstellende een reusachtige HS, een attentie aan de chefs der beide
expeditiën. Zij maakte een goed effekt; over het algemeen hadden de drie organisatoren
van het feest, Dr. BORCH, Luitnt, OLSEN en Kapt. KNUDSEN alle eer van hun werk.
Natuurlijk ontbrak het niet aan speeches, maar het eigenaardigste was zeker het
daaropvolgende nieuwjaarwenschen wegens den vorm, waarin dit bij de Noordschc
natiën geschiedt: „Grod Nytaar og Tak for Gamle", zijn de woorden, waarmede zij hunne
goede wenschen uitdrukken, en waarvan de beteekenis is: „Een goed Nieuwjaar en heb
dank voor het Oude." Is het niet een goed denkbeeld om bij den wensch voor het
volgende jaar ook zijn erkentelijkheid uit te drukken voor alles wat men in het vorige
aan elkander gehad heeft? Niet kwaad zou het zijn deze gewoonte van onze Skandi-
navische broeders over te nemen. Vooral opmerkelijk klonken die woorden uit den
mond van Christiaan, den hofmeester aan boord van de Dymphna die in de laatste
dagen, na onze overkomst aan boord van dat schip, niets dan last en moeite van ons
gehad had. "Wanneer er van dank sprake was, dan moest die zeker niet van zijn kant
komen, maar van den onzen; hij was de dienstvaardigheid zelf. ö>
Den volgenden dag bleef het weder nog altijd onze feestelijke stemming bevorderen.
Het bleef helder en de temperatuur daalde voortdurend, zoodat de thermometer te 2 uren
's middags ongeveer — 35° C. aanwees. Vooruit werd overal open water gezien. Het
plan om ons voor goed aan boord der Dymphna te installeeren werd nader besproken
en in bijzonderheden vastgesteld.
's Middags aan tafel werd de laatste flesch champagne, die nog aan boord te vinden
was, aangesproken ter viering van het Nieuwjaar. Ook daarbij leerden wij een eigenaardige
gewoonte kennen, die aan boord van ons nieuw verblijf in gebruik was, nml. om de
glazen te ledigen op onze ^absent friends" terwijl aan ieder afzonderlijk werd overgelaten,
aan wie hij onder die afwezenden in het bijzonder wilde denken. Bij feestelijke
gelegenheden en eiken Zondag werd deze gewoonte om ons in gedachten een oogenblik
bezig te houden met hen, die we verlaten hadden, gevolgd. Den Nieuwjaarsavond
Ijrachten wij in gezellig gesprek en met gezelschapsspelen door.
104
-ocr page 115-
HOOFDSTUK XI.
LICHT.
Bewegingen in het Ijs toegeschreven aan de verplaatsing der lading in de Dymphna. Voortzetting van het bouwen op Nieuw-
Holland. Weg daarheen. Een halfjaar van huis. Logies a. b. der Dymphna. Gedrang. Taal. Waarnemingen afgebroken.
Voorbereidende werkzaamheden om ze op Nieuw-Holland weder te hervatten: Plunje wasschen in het huis. Waarnemingen
hervat. Inrichting van het huis. Windmeet-instrumenten. Bevriezen der olie. Hoogte van den barometerbak. 's Koningg
verjaardag. Terugkomst der zon. Lichaamsbeweging. Plaatsbepaling. Sterrebedekking. Maansafstanden.
Den volgenden dag bleef het schoone weder nog aanhouden, terwijl de temperatuur
tot — 37° C. gedaald was. Wij schenen dus weer tot kalmte te komen; echter werd er
toch te half twee 's middags geluid gehoord, dat toegeschreven werd aan ijsverschuivingen
op een afstand, waarschijnlijk van het jonge ijs in het open water, dat den vorigen dag
?^) gezien ,werd. Het hield spoedig op, zoodat na half vijf niets meer gehoord werd; daar
echter do thermometer rees en wel tot — 30° en dé barometer een halven millimeter
gedaald was, waren we toch voorbereid op eené herhaling van groote bewegingen in
het ijs; werkelijk werd het kruien ook weer gehoord, maar na middernacht bleef
alles rustig.
Inmiddels bleef de wind aanwakkeren; en 's morgens te half zes werden wij gewekt
om aan dek te komen; spoedig echter besloot men weer naar beneden te gaan, daar er
niets te bespeuren was , dat ons zou kunnen verontrusten. Het woei vrij hard met
sneeuwdrift. Te half twaalf werd plotseling een zware schok gevoeld, die allen ook
zonder waarschuwing aan dek deed vliegen; alweer .werd na onderzoek niets onrustbarends
ontdekt; alleen kwam men later tot de ontdekking, dat de barst tusschen de Varna en
de Dymphna een weinig verwijd was, zoodat het daarin gevormde ijs vaneen gescheurd
was. Daar echter verder geen ijsbewegingen van eenige beteekenis in den omtrek van
het schip bespeurd werden, moest het verschijnsel, dat men toch telkens aan boord wat
gevoelde of hoorde, toegeschreven worden aan de werkzaamheden aan boord om de lading
te verplaatsen en daardoor aan het schip een betere ligging te geven; daar de thermometer
begon te dalen, terwijl intusschen de barometer rees, gingen wij vrij gerust den nacht
te gemoet. "Wij bemerkten namelijk spoedig, dat bij westelijke winden, lagen barome-
terstand en toenemende temperatuur de persingen meestal werden waargenomen, terwijl
bij tegenovergestelde weerstoestanden daarentegen eerder openingen ontstonden, of het
ijs rustig bleef.
Den 4den werden wij weer te half zeven gewekt met den kreet: „L« glacé bange!",
105
-ocr page 116-
de gewone waarschuwing door allen, die in dien tijd den long-room der Dymphna
bewoonden, verstaan, en die tevens tot sein diende om naar het dek te gaan, waar
verder maatregelen konden genomen worden, wanneer dio bleken noodig te zijn; nu
was dit gelukkig weer niet het geval en de geheele dag liep verder rustig af.
De persing van den 24sien December bracht allerhande bezigheden met zich. Uit
de omstandigheden, die daaruit voortvloeiden, bleek duidelijk, dat hot een eerste
vereischte was het werk op Meuw-Holland met kracht voort te zetten. Misschien
hadden we aan boord der Varna kunnen blijven, ofschoon door de helling van het schip
dit verblijf toch zeer onaangenaam zou geworden zijn. Maar hoe licht had het geheel
onmogelijk kunnen geweest zijn en geen reden was er, waarom de Dymphna niet
hetzelfde lot kon treffen.
In het algemeen belang voor beide expeditiën was het dus gebiedend noodzakelijk
een toevluchtsoord te hebbon, waar desnoods alle Kara-bewoners konden geborgen worden.
Dit werd door allen ingezien en daarom hadden dan ook de timmerlui der Dymphna,
zoowel als die der Varna, den onzen bij den bouw van het huis op Meuw-Holland
bijgestaan. Het was reeds zoover gevorderd, dat wij er den 28stt'n December, zooals
boven gemeld is, met ons allen beschutting in gevonden hadden, maar daarom was
het nog niet gereed; zoo herinner ik mij b. v., dat het toen nog van geen deur voorzien
was, zoodat hiervoor een dekkleed dienst deed.
Zoodra er slechts gelegenheid toe was, werd er aan voortgewerkt. Maar behalve,
dat het op zichzelf bruikbaar zijn moest, was het ook een vereischte, dat het van boord
gemakkelijk zou te bereiken zijn, waaraan voor 't oogenblik nog veel ontbrak. Daarom
vereenigden zich den 5den Januari de officieren der Dymphna met de leden onzer expeditie
om met bijlen en spaden de ongelijkheden zooveel mogelijk op te ruimen. Voornamelijk
waren het twee reien torossen die ons in den weg stonden; merkwaardig is het, hoe
spoedig men zich met eenige moeite over het meest ongelijke ijs een vrij begaanbaren
weg kan banen door eenvoudig de meest uitstekende ijspunten af te hakken, daarmede
de holten aan te vullen en het geheel met sneeuw gelijk te maken; op die wijze werd
dan ook op één dag de weg naar Nieuw-Holland aangelegd.
Op den datum, waarop dit geschiedde, was het juist een halfjaar geleden, dat
wij afscheid namen van Nederland, welke gebeurtenis wij in stilte herdachten. Sinds
dien tijd was er heel wat geschied, dat we ons volstrekt niet hadden voorgesteld;
daarentegen was er ook veel niet geschied, van hetgeen we ons hadden voorgenomen
uit te voeren.
Nog was onze toestand alles behalve rustig te noemen; den 6dcn zouden de toebe-
reidselen om ons aan boord der Dymphna logies te verschaffen gereed zijn; een
afzonderlijke kajuit werd daartoe ingericht; onze manschappen en de ekwipaadje der
Varna werden bij de matrozen der Dymphna ingekwartierd; de kapitein en de beide
stuurlui vonden een plaats naast onze kajuit. Tot nu too hadden de leden der Neder-
landsche expeditie de gemakkelijke stoelen der Dymphna als slaapplaatsen gebruikt;
alleen was aan mij een beter lot beschoren, doordat Luitnt. HQVGAARD de vriendelijkheid
had mij zijn kooi aan te bieden, terwijl hij opmerkte, dat hij in dezen tijd van
onrust liever in een stoel sliep orn bij het minste alarm bij de hand te zijn. Ook de
106
-ocr page 117-
officieren der Dymphna waren zoo voorkomend hunne kooien aan onze expeditie-leden
aan te bieden, maar dit werd op beleefde wijze afgeslagen.
Nadat onze voorloopige huisvesting ongeveer 14 dagen geduurd had, zou hierin nu
verandering komen en werkelijk betrokken wij dan ook ons nieuw slaapvertrek; maar
de wind was weer zoo aangewakkerd, dat het geraden geoordeeld werd gekleed te bed
te gaan, zoodat wij niet het volle genot der nieuwe inrichting hadden.
Den volgenden dag, Zondag den 7dcn Januari nam de storm af en werd het op den
middag prachtig weer. "Wij waren nu voor goed aan boord der Dymphna gevestigd.
Natuurlijk was het ons in het eerst vreemd aan onze nieuwe omgeving te gewennen,
die ingericht was naar geheel andere gewoonten dan de onze ; en dikwijls dachten we
terug aan ons gezellig verblijf in de Varna, waar we het vooral door de verbeteringen
in den laatsten tijd vóór de noodlottige persing van 24 December zoo goed hadden. Aan
den anderen kant moeten we met dankbaarheid erkennen, dat onze gastheeren alles
deden om ons recht aangenaam te ontvangen; we waren geheel in hun kring opgenomen,
alsof we tot de hunnen behoorden.
Het was een eigenaardig leven a. b. der Dymphna. De long-room of het carré,
zooals men daar aan boord het gewone verblijf der officieren noemde, was voor
de zes personen , waarvoor het oorspronkelijk was ingericht, niet overmatig groot te noe-
men; dat wij het er dus met ons twaalven, want behalve de leden der Ned. Expeditie
was Kapt. KNUDSEN daar ook opgenomen, bepaald nauw hadden, zal niemand betwisten.
Overdag hinderde dit weinig, want dan hadden de meesten bezigheid buitenshuis; 's avonds
daarentegen gaf het dikwijls aanleiding tot groote opschudding, die soms tot zulk gedrang
aanleiding gaf, dat het door een der officieren van de Dymphna bij een persing vergeleken
werd, waarvan de voorwerpen nu geen ijsmassa's, maar levende menschen waren. Vooral
had die plaats, wanneer de waarnemer zijn ronde ging doen op een uur, dat het carré
goed bezet was; het eind was echter altijd, dat hij heelshuids de deur uitkwam, dat de
rust spoedig weer hersteld was en dat de humeuren eerder opgewekt dan verstoord waren.
Een tweede eigenaardigheid bood de taal aan. Het personeel van het carré
vertegenwoordigde zeer verschillende natiën. De staf der Dymphna-expeditie bestond behalve
uit den chef, Luitnt. HOVGAARD nog uit de beiden officieren der Doensche marine, de
H.H. GARDE en OLSBN en den Italiaanschen zee-officier DB RENSIS , terwijl de H.H. BORCH
en HOLM als medicus en natuurhistoricus de expeditie vergezelden; verder was
Noorwegen vertegenwoordigd door den kapitein der Varna; wilde nu ieder zijn eigen
taal spreken, dan zou er tot het voeren van een algemeen gesprek geen mogelijkheid
zijn; daarom werd daarvoor het Fransch gebruikt; dikwijls hoorde men echter onder
elkaar ook allerhande andere talen gebruiken; want ofschoon de Fransche taal wel
algemeen verstaan werd, vonden sommigen, wanneer ze niet in hun eigen taal konden
spreken, Duitsch of Engelsch gemakkelijker; langzamerhand begonnen we bovendien
eigenaardige uitdrukkingen van elkander over te nemen, zoodat ons samenzijn niet veel
langer had moeten duren, of er was een Kara-taal ontstaan.
Zooals gebleken is, waren de laatste dagen van 1882 evenmin als de eerste van
het nieuwe jaar geschikt voor geregelde waarneming. Tusschen de thermometer kooi en
de Dymphna was het ijs zoodanig opgebroken, dat het niet te doen was elk uur de
-ocr page 118-
instrumenten te gaan aflezen; een tocht daarheen en terug duurde op zichzelf bijna een
uur; een enkele maal gingen sommigen onzer er heen om de max.- en min.-temperatuur
op te nemen; maar de geregelde serie onzer waarnemingen was den 24stcn December
afgebroken.
Om ze weer te kunnen opvatten besloot ik, zoodra hiertoe gelegenheid zou
zijn, de thermometerkooi over te brengen. Intusschen ging deze arbeid in het eerst
langzaam, omdat de krachten voor ander meer noodzakelijk werk vereischt werden, of
omdat beweging in het ijs alle geregelde bezigheid kwam afbreken. Den 29stBn
December werd de thermometerkooi ontruimd; de volgende dagen werd het huis op
Meuw-Holland verder voltooid, Den 88tcn Januari was er gelegenheid om de kisten met
instrumenten, die grootendeels nog ongeopend in de Varna geborgen waren en na de
laatste hevige persing voor alle veiligheid op het ijs geplaatst waren, naar Nieuw-Holland
over te brengen en daar in het huis te bergen. Dienzelfden dag werd er een kachel in
het huis geplaatst en de thermometerkooi afgebroken. Vóór het invallen van geheele
duisternis konden de deelen daarvan nog op het ijs in de nabijheid der Dymphna ge-
bracht worden om ze later naar Nieuw-Holland over te brengen.
Gelukkig volgden er nu eenige rustige dagen, zoodat het werk gereedelijk voort-
gezet kon worden. Den 9den werd de thermometerkooi op de plaats harer bestemming
gebracht en het huis dicht gemaakt, zoodat er den volgenden dag kon gewasschen
worden; hiertoe was er een groot kombuis geplaatst tot het smelten van ijs; en de ge-
wasschen plunje kon aan touwen binnen het huis gedroogd worden; dit laatste bleek
echter niet snel te gaan; overigens was de gelegenheid uitstekend en vooral daarom zoo
(f^l gelukkig gevonden, omdat er na de vestiging der Ned. Expeditie a. b. der Dymphna
geen ruimte te vinden was, waar het wasschen zou kunnen plaats hebben.
De temperatuur daalde in deze dagen weer gestadig; den lOden hadden wij daardoor
bij een kou van — 30° C. prachtig helder en stil weer tot viering van den verjaardag
van een der leden van de Kederlandsche Expeditie, waarvan de Denen een feest maakten,
alsof het een hunner gold. Den volgenden dag wees de thermometer ongeveer
- 35° C. aan.
Den 12den en 13den werden de werkzaamheden aan het opstellen van de thermo-
meterkooi voortgezet en, ofschoon het den avond van dien laatsten datum nog vrij hard
woei, bleef het ijs toch rustig. De richting van den wind was Oost en Noord-Oost en
tegen den middag van den 14den bedaarde hij weer; daarom des te meer verwonderde
ons te 53/4 ure 's avonds een hevig gekraak, waardoor wij gedwongen werden ons gereed
te houden; er volgde echter later niets meer, zoodat wij eindelijk den 15den te half twee
des namiddags onze waarnemingen konden voortzetten.
Deze bestonden de eerste dagen nog uit niet meer dan hetgeen vroeger door ons
verricht werd, toen we nog aan boord der Yarna woonden; alleen was het schip nu
vervangen door een huis en was de thermometerkooi veel nader daarbij opgesteld
dan toen bij het schip.
Ofschoon in vorm zeer primitief, voldeed het huis toch geheel aan zijn doel.
Zooals vroeger opgemerkt is, bestond het uit een recht driehoekig prisma met gelijkzijdig
grondvlak liggende op een zijner zijvlakken. Beter dan deze bepaling dat bij mogelijkheid
108
-ocr page 119-
kan doen, geven de photographiën van den 16den Januari, den 20sten Juni, den 9dl'n ,
13den en 31sten Juli een denkbeeld van het gebouwtje. De grondliggers van den voor-
en achtergevel en de schuine opstaande ribben waren 8 M. lang, terwijl de nok en
de zijliggers 6 Meters maten. De vloer die dus 48 M. oppervlakte had bestond uit een
dubbele laag planken; uitwendig werd het geheel met asfalt-vilt bekleed. Op een
hoogte van 2.75 M. verdeelde een zoldering het gebouw in een boven- en onderverdieping.
Oorspronkelijk werd er slechts één groot raam aangebracht en wel op het Zuiden,
zooals op de eerste der genoemde platen duidelijk te zien is. Daarachter had de
Heer RUYS zijn werkplaats als zoöloog, bestaande in een groote tafel, meestal bezet
met allerhande flesschen en doozen, voorzien van de wonderen der zee in alcohol of
gereed om die te ontvangen, en de instrumenten, die tot hunne beschouwing en
voorbereiding gebruikt werden.
In den oostelijken hoek van den tegenoverstaanden wand was de uitgang; de
lichtdrukken van den 20sten Juni en den 13dcn Juli stellen deze zijde van het huis voor.
Bij het binnentreden vond men aan zijn rechterhand, dus in den noordwestelijke!!
hoek van het gebouwtje een afgeschoten vertrek, dat mij als studeerkamer diende.
Daarachter stond tegen het beschot de observatortafel, waar de waarnemingen werden
ingeschreven en gecorrigeerd. Links van die tafel werd de klok van Olland gevonden, die
ons den tijd aangaf, maar oorspronkelijk bestemd was voor het photographisch-registreerend
declinatie-variatie-instrument, en daarnaast hing de barometer. Achter den observator,
wanneer deze aan zijn tafel zat, was weer een klein vertrekje afgeschoten, waar de
Heer LAMIE zijn verblijf hield, dus in den zuidwestelijken hoek van ons gebouw en
rechts van den zoöloog; aan diens linkerhand kon door een kamerschot een ruimte
afgeschoten worden, die ons als badkamer diende. Yan hier tot bijna aan de deur werd
de zijwand door een lange werkbank ingenomen, die door onzen timmerman of ook door
a,nderen voor het verrichten van allerhande werkzaamheden gebruikt werd. Neemt men
nu nog in aanmerking, dat in het midden een groote kolomkachel met een houten bak,
die als kolenbak diende, en het reeds genoemde kombuis stonden, terwijl hier en daar
allerhande voorwerpen, vooral veel instrumenten-kisten, over den vloer verspreid waren
en eindelijk tusschen de werkbank en den kachel de ladder gevonden werd, die door
middel van een luik toegang tot de bovenverdieping, een soort van vliering, verschafte,
dan heeft men een vrij nauwkeurig denkbeeld van het verblijf, dat ons gedurende een
half jaar voor een groot deel als woning diende.
Boven werden een tijdlang de slaapzakken en pelspakken geborgen, die bij een
terugtocht konden te pas komen; daar bevond zich ook het photographisch atelier, d. w. z.
een klein geheel donker vertrekje, waar de Heer EKAMA zijne photographiën kon ontwikkelen.
Op ongeveer 5 M. afstand van den noordwestelijken hoek van het huis was de
thermometerkooi geplaatst op dezelfde wijze als vroeger bij de Varna en ook voorzien
van dezelfde instrumenten; eenige meters verder langs het pad, dat van het huis naar
de schepen leidde, werd de regenmeter geplaatst.
Toen dit alles in orde was en dus de waarnemingen, die bij gelegenheid der
ijspersing van den 249t<>11 December gestaakt waren, weder konden worden opgevat,
bestond er ook gelegenheid aan hare uitbreiding te gaan denken.
.109
-ocr page 120-
Een der doeleinden immers waarom oorspronkelijk door mij het plan werd opgevat
om een gebouwtje op het ijs te plaatsen, was, zooals men zich herinneren zal, om
daardoor gelegenheid te hebben de windmeet-instramenten van Sörensen op te stellen;
den 16den werd hiermede een aanvang gemaakt en reeds den 17den waren ze gereed om
afgelezen te worden; de werking voldeed oorspronkelijk uitstekend; al spoedig echter
werd een rammelend en later een piepend geluid waargenomen , dat de een of andere fout
in de werking deed vermoeden; het rammelen werd terstond vermeden door te zorgen,
dat de buis, die de beweging van het kruis met halve bollen overbrengt, niet kon aanslaan
tegen den binnenwand van de stevige ijzeren buizen , die als steun voor den toestel dienen,
door het aanbrengen van een lederen schijf los om de binnenbuis. Het andere geluid werd
waarschijnlijk veroorzaakt, doordat de olie die tot smeren diende, bevroor en daardoor
de beweging te stroef maakte; werkelijk bleek deze olie dan ook in een vaste massa
herschapen te zijn.
De hierdoor veroorzaakte teleurstelling kan men zich voorstellen, wanneer men
weet, dat door den instrumentmaker opzettelijk olie meegegeven was, die volgens het
etiket „bij sterke kou onderzocht" was. Volgens den Heer EKHOLM chef der Zweedsche
expeditie, die evenals de Russische, Oostenrijksche, Deensche en Finsche, van dezelfde
instrumenten voorzien waren, was uit proeven, die te Upsala genomen waren, gebleken, dat
bij een temperatuur van 40° C. onder het vriespunt de olie nog zeer week was. Volgens
het voorloopig verslag schijnt die expeditie dan ook werkelijk geen nadeelige gevolgen
van het medegegeven smeermiddel ondervonden te hebben; er wordt ten minste daarin
geen melding van eenige teleurstelling te dien opzichte gemaakt. Des te opvallender
is het, dat bij ons juist de eerste dagen, nadat het instrument in gebruik gesteld was,
de olïe zoo stijf was, dat daardoor het piepend geluid ontstond en eindelijk de toestel
geheel stilstond. Bij nader onderzoek bleek namelijk het beweeglijk kruis met de halve
bollen zoo vast te staan, dat het raadzaam was het met de hand niet om te draaien
uit vrees van iets daaraan te bederven. Toen het bovenstuk afgenomen en binnenshuis
gebracht was, liep de toestel na eenigen tijd weer gemakkelijk, een bewijs dat het
stilstaan alleen aan het vastworden der olie moest toegeschreven worden. Gelukkig was
spoedig een middel gevonden om voor goed in het gebrek te voorzien; ik mengde de
olie in verschillende verhoudingen met petroleum en stelde die mengsels aan de
temperatuur der buitenlucht bloot; daaruit bleek mij, dat gelijke deelen van de
medegeven olie en petroleum een smeermiddel opleverden, dat bij de toen heerschende
luchttemperatuur van — 42° C. niet vast werd maar een zalfachtige zelfstandigheid vormde;
nadat de assen van den anemometer en van de windvaan daarmede gesmeerd waren,
hebben beide instrumenten geregeld gewerkt, ofschoon later de temperatuur nog
aanzienlijk gedaald is.
Bij het opstellen der instrumenten mag ook nog wel vermeld worden, dat de
hoogte van den bak van onzon barometer boven de zee-oppervlakte vrij nauwkeurig
2Vï M. bedroeg; de daartoe vereischte bepaling werd op de volgende wijze verricht.
Op eenigen afstand ten Zuidwesten van ons huis werd een gat in het ijs opengehouden
voor de dreggingen en het meten der temperatuur van het zeewater zoowel aan de
oppervlakte als op de verschillende diepten; in die bijt werd een lat recht op en neer
(.1
c

;
-
110
-ocr page 121-

gehouden, zoodat het ondereind de wateroppervlakte juist raakte; nu werd ia het huia
langs een timmer mans-luchtbel-waterpas eerst geviseerd op den barometer en daarna op
de lat en zoodoende twee punten bepaald, een op den barometer en een op de lat, die
met het oog van den waarnemer in hetzelfde waterpas-vlak lagen; door nu de hoogte
van het eerste punt boven den barometerbak af te trekken van die van het tweede tot
het zee-oppervlak was de verlangde grootheid terstond bekend.
Van nu af aan konden we ons geheel bezighouden met het doel, waarvoor we
gezonden waren, voor zoover de buitengewone toestanden, waarin we geraakt waren, dit
toelieten; de beweging in het ijs was ten minste nu geen verhindering meer, die onze
werkzaamheden kwam storen. Van nu af aan liepen de waarnemingen geregeld haar
gang en werden van tijd tot tijd bijzondere bezigheden verricht, wanneer voor dezen
of genen de gelegenheid zich daartoe aanbood.
Maar ook het gezellige leven werd niet vergeten en vooral elke gelegenheid gretig
aangegrepen, die ons met onze herinneringen in het Vaderland terugbracht. Als
beleefde gastheeren stelden de Denen zich op de hoogte van onze nationale en huiselijke
feestdagen, zooals ook op den 19den Februari zou blijken. De verjaardag van Nederland's
koning werd op luisterrijke wijze herdacht. De Dymphna pavoiseerde en de dag werd
op feestelijke wijze doorgebracht, 's Avonds werd een optocht met fakkellicht naar ons
huis op Meuw-Holland georganiseerd. Daar kwamen alle bewoners der Kara-zee
samen, zoowel chefs als matrozen onder het genot van een „bowl", waarbij de Heer
HOYGAARD den officieelen toast op onzen vorst instelde. Een onzer antwoordde met
een heildronk op Koning Christiaan. Na afloop gingen we weer in optocht naar het
schip te'rug.
Een groote verbetering in onzen toestand was het terugkomen der zon, want of-
schoon de schemering ons midden op den dag wel voor velerlei arbeid genoegzaam licht
verschafte, toch verlangden wij hartelijk naar den tijd, waarop we de dagvorstin weer zouden
begroeten. Volgens sterrekundige berekeningen zou zij den 218tett Januari voor 't eerst
zichtbaar kunnen zijn; maar op dien dag werd ze door een dichte wolkenbank in het
Zuiden aan ons oog onttrokken.
Den 22stcn verscheen zij echter in vollen luister. Om haar zoo spoedig mogelijk in
het oog te krijgen, beklom elk het hoogste punt, dat hij bereiken kon. De Denen vatten
post in het want van hun schip, terwijl velen van ons boven op het dak van ons huis
een plaats zochten. Eindelijk verscheen ze! Reeds van te voren was het zuidelijk ge-
deelte van den gezichteinder als met een goudgloed overtogen. De glinsterende ij stoppen
van verwijderde torossen kwamen daarin als nog sterker lichtende punten uit, zoodat
we ons in 't eerst menigmaal vergisten en meenden de zon reeds te zien, terwijl het
nog slechts door haar beschenen voorwerpen waren, die als herauten hare komst
kwamen melden. Zij zelf vertoonde zich als een sterk lichtend streepje, dat al meer en
meer vorm verkreeg bij het stijgen, totdat zij zich eindelijk bijna in haar geheel boven
den rjsrand verhief. Haar gedaante was door de sterk onregelmatige atmosferische licht-
breking nagenoeg geheel onkenbaar; in plaats van als een ronde schijf deed zij zich
met velerlei bochten en insnoeringen voor. Lang duurde het schouwspel niet, want al
spoedig verdween zij weer voor ons oog; nu echter niet om, als vroeger, weken en
111
-ocr page 122-
maanden weg te blijven, maar om den volgenden dag wat hooger te stijgen en ons
telkens al meer en meer van haar lichtstralen te doen gemeten.
De terugkomst van het directe zonlicht had een grooten invloed op onze levens-
wijze, vooral op de bezigheden, die we onder handen namen. Waren we gedurende
den winter vooral aan onze woning, ons schip of huis gebonden, thans konden we ons weer
naar buiten begeven om daar bezigheid te zoeken, zoowel voor uitspanning als voor
vermeerdering onzer kennis. Nu gingen we weer, evenals vóór de poolnacht, wandel-
tochten ondernemen om den toestand van het ijs om ons heen te onderzoeken en om te
zien, wat de uitwerking was geweest van de hevige bewegingen, waarvan we zoo dikwijls
getuigen en waarin we tweemalen zelfs van zeer nabij betrokken geweest waren, maar
waarvan we de uitwerking op een eenigszins aanmerkelijken afstand om ons heen slechts
zeer gebrekkig hadden kunnen nagaan,
"Wat was er toch wel van San Salvador geworden, het zware ijsveld, dat ons om
de hechtheid, die het vertoonde het veiligste toevluchtsoord in onze nabijheid toescheen ?
Slechts gedeeltelijk had het aan onze verwachting beantwoord. Immers, het was zelf
niet tegen de persing bestand geweest en aan de randen hadden zich torossen gevormd;
een gedeelte was er van afgescheurd, zoodat wij er het depot niet meer veilig meen-
den, vooral omdat het zich zoover van de schepen verwijderde, dat de gemeenschap
daarmede te moeilijk zou worden. Toen nu het licht weer kwam, gingen we er
dikwijls heen en herkenden nog verscheiden punten, die ons gedurende ons verblijf daar
|jts waren opgevallen. Een zeer hooge toros, die gedurende den laatsten tijd van ons
verblijf daar gevormd was, diende ons dikwijls tot baak om ons bij onze wandelingen
te orienteeren.
> . . . c'
Vooral voor de plaatsbepalingen is de terugkeer van de zon van veel gewicht.
Men weet, dat het meten der hoogte van de zon het gewone aan boord gebruikte
middel is om de lengte en breedte te bepalen van de plaats, waar het schip zich be-
vindt. Gedurende den poolnacht mist men dit middel nu geheel en moet er dus naar
een ander verschijnsel aan den hemel uitgezien worden om toch tot de gewenschte
uitkomst te geraken.
Hiertoe kan vooreerst gebruik gemaakt worden van een verschijnsel, dat sterre-
bedekking genoemd wordt en hierin bestaat, dat een ster aan ons oog onttrokken wordt,
doordat de maan zich daarvoor plaatst. In de sterrekundige jaarboeken vindt men vele
gevallen van te voren berekend, wanneer zulk een sterrebedekking zal plaats hebben.
Het tijdstip, waarop dit geschiedt, is daarin aangegeven voor de plaats, waarvoor het
jaarboek berekend is, dus b. v. voor Greenwich; heeft men nu voor het oogenblik,
waarop men het verschijnsel waarneemt, ook den tijd van de plaats, waar men zich
bevindt, dan kan men hieruit onmiddellijk de lengte daarvan bepalen; want voor elk
uur, dat het ergens later is dan te Greenwich, is de lengte 15° oostelijker.
Jammer slechts, dat sterrebedekkingen niet zooveel voorkomen, dat men van dat
hulpmiddel voor een geregelde dagelijksche lengte-bepaling kan gebruik maken, maar
er is een ander verschijnsel, dat aan dezelfde oorzaak, de eigen beweging der maan, is
toe te schrijven, en dat bij heldere lucht altijd, zoolang de maan boven den horizont
is, een middel aan de hand geeft om tot het gevraagde doel te geraken.
112
-ocr page 123-
ï
Zooals men weet, schijnen de vaste sterren tengevolge dor omwenteling van de
aarde om hare as in 24 uren een cirkel te beschrijven, maar blijven daarbij hun onder-
lingen stand behouden; wanneer men afziet van de in later tijd ontdekte zeer kleine
verplaatsingen, is het alsof zij vastgeklonken zijn aan het hemelgewelf en daarmede
ronddraaien. De maan heeft echter hare eigen beweging, waardoor zij eiken dag onge-
veer 13° tcrugblijft bij de beweging der sterren. "Wordt dus heden een ster door de
maan bedekt, dan zal zij morgen 13° ten Westen daarvan te vinden zijn. Zoo veran-
deren de afstanden van de maan tot de sterren voortdurend; en nn vindt men voor eenige
sterren in de jaarboeken opgeteekend, welke afstanden zij voor bepaalde uren, gerekend
naar den tijd van Greenwich, hebben. Voor tusschengelegen uren gelden natuurlijk
tusschengelegen afstanden. Heeft men dus op een bepaald oogenblik den afstand van
een ster tot de maan gemeten, dan kan men daaruit berekenen, hoe laat het toen te
Greenwich was, en kent men nu ook den tijd op de waarnemingsplaats, clan levert het
verschil van die tijden weer de lengte der plaats op.
Natuurlijk is de waarneming niet zoo eenvoudig. als zij hier wordt voorgesteld,
dat alleen geschiedde om een denkbeeld te geven van het beginsel, waarop zij berust.
Er moet een tal van correcties worden aangebracht, die haar zeer omslachtig maken,
zoodat zij dan ook niet toegepast wordt, tenzij, zooals bij ons, andere middelen ontbreken.
Daarbij komt nog, dat men zich met ééne meting niet te vreden stelt, maar er
gewoonlijk eenige in korte tijdsverloopen na elkaar neemt om een des te grooter nauw-
^9 keurigheid te bereiken.
;@ Wanneer men nu bedenkt, dat, zoolang men bezig is, het instrument in de hand
gehouden wordt en men deze dikwijls geheel onbedekt moet laten om de fijne stelschroef
te kunnen bewegen, dan leert men de blijmoedigheid hoogelijk waardeeren, waarmede
de Heer LA.MIE zich geheel vrijwillig al die moeite getroostte, en daardoor bereikte, dat
de weg, dien wij met het ijs in de Karazee hebben afgelegd nu veel beter bekend is,
dan anders mogelijk zou zijn en dus de oorzaken, waaraan de ijsbeweging te wijten is,
met meer kans van slagen kunnen worden nagegaan.
T
113
-ocr page 124-
HOOFDSTUK XII.
KALMTE.
Invloed van het licht op de gelaatskleur. Lichteffekt. Opdoeming. Onderzoek der instrumenten. Anemometer. Gradtieering
door middel van luclitballons. Beschrijving der methode. Verschijning van vogels. Weinig wild. Vossensporen, Verjaardag
van Koning Humbert. Feestviering ter eere van den Koning van Denemarken. Kegelbaan. Gedaanteverwisselingen van
het ijs. Bevroren zoetwaterplassen. Schaatsenrijden, Bevriezen van zeewater. Ruig aanzien der oppervlakte. Vochtige
sneeuw bij strenge vorst. Persingen. Sneeuw. Snecuwruggen. Sueemvhut. Smelten van het zee-ijs, Bruingelo vuile kleur
van het ys. Slijk en steenhoopen op het ijs.
Na onze vestiging op Nieuw-IIolland kwamen geen groote incidenten de kalmte
verstoren, zoodat we ons meer dan dit vroeger het geval was, konden wijden aan ons
eigenlijk werk; daarbij oefende het licht een weldadigen invloed op ons uit, zoowel
lichamelijk als geestelijk. In 't eerst na het terugkeeren der zon was onze gelaatskleur
zeer achteruitgegaan; de meesten onzer hadden een bleeke vaalgroene tint over het
gelaat, die bij den een sterker, bij den ander minder sterk uitkwam, zoodat sommigen
er uitzagen, alsof zij doodziek waren, terwijl aan anderen het gemis aan zonlicht weinig
scheen te hebben geschaad. De verandering was echter veel meer uiterlijk dan innerlijk;
slechts weinigen haddon zelf een gevoel van verslapping opgemerkt en toon eenmaal de
zon zich weer vertoonde, was het merkwaardig te zien, hoe spoedig we onze gewone
kleur weer terugkregen. Toch schijnt de verandering, die het gemis aan licht op ons
teweegbrengt, niet zoo gering te zijn, als men uit ons spoedig herstel zou kunnen afleiden.
Het bloed ondergaat eene verandering en wel vermindert het aantal roode bloedlichaamp-
jes met ecnige millioenen; gelukkig dat een gezond individu zooveel van dat kapitaal
bezit, dat een paar millioen meer of minder weinig uitmaakt en in allen geval het
deficit bijzonder snel weer aangevuld wordt, als het gemis aan bovengenoemde oorzaak
te wijten is.
Soms oefende het zonlicht een zeer eigenaardige uitwerking op het aanzien onzer
omgeving uit; zoo vind ik in mijn dagboek opgeteekend, dat den 278ten Februari bij
het opkomen der zon deze door een zware wolkbank aan ons oog ontrokken was; het
westelijk deel van het ijsveld, dat binnen onzen gezichteinder lag was met een gouden
licht als overgoten; daarbij was het, alsof aan de westerkim zich kleine wolkjes sterk
verlicht vertoonden; dit waren echter de oneffenheden van het ijs, die het zonlicht
weerkaatsten. Dien dag was er ook een sterke opdooming waar te nemen ; gewoonlijk
bemerkte men bij zulke gelegenheden, dat uitstekende ijspuntenin de verte hooger gezien
werden, dan waar ze zich werkelijk bevonden, zoodat ze zich soms vertoonden als
111
-ocr page 125-
T
boven den horizont zwevende, geheel afgescheiden van het overige ijs; meestal ge-
schiedde dit niet, maar hingen ze schijnbaar met het ijsveld samen, doordat een lager
gedeelte zich ook opgeheven vertoonde, maar niet zooveel als het eerste; zoo ging het
verder met weer lager gelegen gedeelten en het geheel kreeg daardoor het aanzien
alsof een gedeelte van het ijs naar boven was uitgerekt. Vooral door een kijker gezien
geeft het verschijnsel aanleiding tot allerhande fantastische voorstellingen; zoo is het
zeer gewoon, dat men den indruk krijgt van een fort met hooge wallen omgeven of
van een stad beveiligd door steile muren met sterke torens.
Behalve de gewone waarnemingen was er een tal van onderzoekingen omtrent de
deugdelijkheid der instrumenten of de beteekenis hunner aanwijzing te doen. Zoo
moesten b. v. de thermometers bij een normaal-instrument vergeleken worden om te
zien in hoever de afgelezen temperatuur betrouwbaar was of welke correcties moesten
aangebracht worden. Maar er zijn andere instrumenten, waarbij het verband tusschen
hetgeen afgelezen wordt en het weerkundig element, dat men daardoor wil kennen,
niet zoo terstond is in te zien. Dit is o. a. het geval met de anemometers, die wel
door de meer of minder snelle omwenteling van hunne armen aanduiden of de wind-
snelheid , groot of klein is , maar daarvoor in 't geheel geen volstrekte maat opleveren.
Het instrument, dat bij de expeditie moest dienen om de windsnelheid te bepalen
was een anemometer naar Robinson en speciaal ingericht voor poolexpedities naar het model
daarvoor aangegeven door Prof. THEORELL voor de Zwecdsche expeditie naar Spitsbergen
in 1872-73. Daar had het goed voldaan. Naar de ervaring, die men bij het instrument
bij die gelegenheid had opgedaan en naar aanleiding van opmerkingen door Prof. WILD
te St. Petersburg gemaakt, waren er nog eenige wijzigingen aangebracht, die het nu
zoo aanbevelens waard maakten, dat het juist in dezelfde afmetingen en bij den zelfden
fabrikant, SÖRENSEN in Stockholm, besteld werd voor de expedities van Zweden,
Rusland, Oostenrijk, Denemarken, Finland en Nederland. Des te meer was het van
belang om de beteekenis der aanwijzingen van dat instrument met juistheid te kennen.
Evenals alle instrumenten van deze soort bestaat het uit een kruis van vier gelijke
armen, dat horizontaal ligt en om een loodrecht staande as kan draaien; aan de uiteinden
dor armen zijn metalen kommen zoodanig bevestigd, dat het platte vlak , dat elke kom
zou afsluiten, loodrecht staat, en dat bij het draaien de bolle kanten van de vier kom-
men allen in denzelfden zin zich bewegen. "Wordt zulk een toestel nu aan den wind
blootgesteld, dan draait het kruis rond en wel zoodanig, dat de bolle zijden vooruitgaan
en de openingen achteraan komen. Men ziet terstond in, dat de richting, waarin de
wind waait, geen invloed heeft, en het instrument dus het voordeel aanbiedt, dat het
niet naar den wind behoeft gesteld te worden, hetgeen bij andere soorten van wind-
snelheid- of krachtmeters wel het geval is.
In de beweging van het kruis deelt natuurlijk de daarmede verbonden as, en
binnenshuis wordt die beweging overgebracht op een telwerk, zooals b. v. onze gasmeters
hebben; daarop kan men dus terstond aflezen, hoeveel omwentelingen de kommen vol-
bracht hebben sedert de laatste opteekening; dus, naar de bij ons gevolgde wijze van
waarneming, in het laatst verloopen uur. Bij sterken wind zal men grootere getallen
verkrijgen dan bij zwakken wind, maar daaruit mag men nog niet besluiten, dat bij
C.»
s
II
GJ
o.f
115
-ocr page 126-
twee-, driemaal grootere aflezingen enz. ook de wind twee-, driemaal zoo snel
gewaaid heeft.
Vooreerst toch zal bij het kleinste zuchtje de toestel tengevolge van de wrijving
niet in beweging komen; bij eenigzins bemerkbaren wind begint de beweging eerst;
maar nu nog zal de toename in snelheid van den anemometer geen gelijken tred houden
met die van den wind. Toch zal er een verband bestaan tusschen de omwentelings-
snelheid van den toestel en de windsnelheid, en dat verband dient bekend te zijn om
uit de waarnemingen de windsnelheid af te leiden; m. a. w. het instrument moet ge-
gradueerd worden.
Reeds lang voordat er aan een poolexpeditie gedacht werd, had ik mij voorgesteld,
dat men daartoe op de volgende wijze zou kunnen geraken. Laat men een luchtballon
vrij in de lucht zweven, dan zal hij door den wind worden medegevoerd en spoedig
volmaakt dezelfde snelheid hebben aangenomen als deze. Weet men nu, hoeveel meters
zulk een ballon in de seconde aflegt, dus de windsnelheid, en tevens het aantal omwen-
telingen van het anemometerkruis in denzelfden tijd, dan is het verlangde verband
voor dit geval bekend. Herhaalt men de aangegeven proef bij zeer verschillende
windsnelheden, dan kan men een tabel opmaken, waarin men voor vers chilende omwen-
telingssnelheden van het kruis de overeenkomende windsnelheden vindt opgeteekend;
het instrument is dus gegradueerd.
Hoe eenvoudig deze methode ook schijnt, waardoor zij boven vele andere de
voorkeur verdient, zoo ziet men toch gemakkelijk in, dat ze niet overal is toe te passen;
men moet nml. over een vrij terrein kunnen beschikken om den ballon gedurende een
zekeren tijd te kunnen nagaan en zijn snelheid te nieten. Zulk een terrein bood de bevroren
Kara-zee aan en daarvan maakte ik dan ook gebruik om de gewenschte wijze van
gradueering in toepassing te brengen.
Daartoe werden op het ijs, van het huis af in de richting van den wind twee
ramen van latwerk geplaatst op ongeveer honderd meter afstand van elkaar. Nadat de
ballon met waterstofgas gevuld en door een aangehecht stukje kaartpapier het gewicht
zoo geregeld was, dat hij in de lucht vrij gelaten noch rees, noch daalde, werd hij aan
een hoogen staak zoodanig bevestigd, dat hij met een enkelen ruk aan een touwtje kon
worden losgemaakt. Nu posteerden zich de waarnemers op de volgende wijze, een bij
den anemometer om de omwentelingen te tellen, een bij den staak met den ballon, een
bij elk der genoemde ramen en een daartusschen met een chronometer om den tijd op
te teekenen.
De waarneming begon, doordat de ballon werd losgerukt; zoodra de waarnemer bij
het eerste raam hem zag passeeren, riep hij „sfo/?/", dat voor de anderen het sein was
om den tijd op te teekenen en een begin te maken met het tellen der omwentelingen
van het instrument; de waarnemer bij het tweede raam sloot de proef met hetzelfde
commando. Men had nu alles, wat voor de berekening noodig was ; de windsnelheid
werd berekend uit den tijd, dien de ballon had noodig gehad om den afstand tusschen
de beide ramen af te leggen, terwijl het aantal omwentelingen van den anemometer
gedurende dien tijd ook bekend was.
Een dertigtal waarnemingen op deze wijze uitgevoerd gaven mij het materiaal om
118
-ocr page 127-
een deugdelijke gradueering van onzen anemometer op te maken. De waarnemingen
liepen gewoonlijk naar wensch af; alleen eischte het plaatsen der ramen heel wat
moeite, vooral, omdat men niet den meest begaanbaren weg kon uitkiezen, maar in de
te volgen richting geheel gebonden was en geen terreinmoeielijkheden kon ontgaan;
menigmaal hadden we dan ook veel tegenspoed daarbij en waren genoodzaakt over
verbrokkeld ijs door hooge sneeuw te waden.
Toen mijn kamer in het huis werd ingericht, was een raam nog geheel overbodig;
licht kon er niet door binnen komen, en wie weet of het huis nog staan zou als dit
wel mogelijk was; toen dit nu bleek het geval te zijn, kreeg ik ook een raam in
mijn vertrek, waardoor het in bruikbaarheid veel vooruitging; menig uurtje heb ik bij
het licht, dat ik daardoor ontving, zitten lezen of mij bezig gehouden met corrigeeren
der aanteekeniugen , controleercn van instrumenten of met mijne bijzondere waarnemingen.
Als verdere teekenen van vooruitgang in de natuur beschouwden wij het ver-
schijnen van vogels. Den 29stcn Maart zagen wij voor het eerst na den winter een
sneeuwgors, een aardig vlug vogeltje, dat rond het huis en het schip kwam oppikken,
wat het daar vond afkomstig van onzen voorraad. Het was jammer , dat we er jacht
op moesten maken, maar ten bate der zoölogische verzameling was dat toch onze
plicht. Den 4de" April werden voor het eerst weer meeuwen gehoord; in het algemeen
moet echter opgemerkt worden, dat we bijzonder weinig vogels en ook ander wild
zagen. Onze ijsvlakte was waarschijnlijk te groot en het open water, waar alleen voedsel
(ë)J= te vinden was, te ver verwijderd van onze ligplaats.
Op een tocht, dien Luitnt. HOVGAARD den 10(len April met Luitnt. OLSEN en
een zijner matrozen maakte in N.O.-lijke richting, zagen zij op 4 Engelsche mijlen
^ afstand een wijd kanaal en veel vossensporen. Om een doel voor zulke tochten aan te
wijzen, die voor de gezondheid in allen geval zeer belangrijk waren, werd daar een
tent met eenige mondbehoeften achtergelaten; voor hen, die zich opgewekt gevoelden
tot jagen, waartoe hier gelegenheid scheen te bestaan, was dus alles voorhanden om
er één of twee dagen te kunnen vertoeven. Menig tochtje werd er heen gemaakt, maar
nooit kwam men inet eenigen jachtbuit terug.
Onder de gedenkwaardigheden van dezen tijd mogen de nationale feesten , die toen
gevierd werden, niet vergeten worden. Den 14den Maart werd op gepaste wijze de
verjaardag van Koning Humbert van Italië gevierd, als blijk van waardeering aan den
Luitenant bij de Italiaansche marine, den heer DE RENSIS , die de Dymphna-expeditie
vergezelde. Maar het groote feest van het seizoen zou den 8stcn April, den verjaardag
van Koning Christiaan van Denemarken, gevierd worden. Er werd voor dien dag een
sehietwedstrijd georganiseerd. Op een hoogen staak was een houten vogel geplaatst,
en nu was het de kunst die aan den kop of een der vleugelen te treffen, en wel moest
dit geschieden overeenkomstig het door elk schutter van te voren opgegeven plan,
anders gold het schot niet. Evenals den 19(icn Februari deelden ook weer allen,
manschappen zoowel als officieren, in het feest. De prijs werd behaald door hem, die
den vogel van den staak afschoot, 's Avonds was er bijeenkomst met den gebruikelijken
bowl in de „ijsgrot".
Het hakken van ijs voor drinkwater ging nml. maar niet zoo voor de vuist weg ;
117
-ocr page 128-
veeleer ging men daarbij op artistieke wijze te werk; zoo hadden wij reeds vroeger
bij een andere gelegenheid een dergelijk product van arktischen bouwtrant mogen
binnentreden; maar hetgeen wij nu te zien kregen, overtrof verre het vorige in
strengheid van stijl en juistheid van proportie. Het geheel, waarin men binnentrad
langs een gang in het ijs uitgehouwen , die eindigde in een trap van vier treden naar
beneden, bestond uit een ruim lokaal, in gothischen stijl gebouwd. De bogen werden
door pijlers gedragen; alles was verkregen door naar een vast plan het ijs weg te
hakken en alleen het materiaal, dat moest dienen om de gewelven te schragen, werd
gespaard. Overal was de hoogte toereikend om den langsten van ons toe te laten er
recht op te staan en de geheele ruimte was voldoende om ons allen te bevatten. Bedenkt
men, dat dit eigenaardig gebouw alleen door eenige manschappen der schepen was tot
stand gebracht, dan staat men werkelijk verwonderd over den goeden smaak en de
praktische bekwaamheid, die er door aan den dag gelegd werden. Toen wij er
's avonds toegang verkregen , was het van binnen met lampions verlicht; dit leverde ,
door weerkaatsing tegen de ijswanden, een verrassend effekt. Bij dag was de grot een
bezoek ook zeer waard ; dan kwam het licht door de wanden heen naar binnen en
vertoonde door de zacht groene kleur een niet minder schoone uitwerking.
Onder de genoegens , die we , nadat het zonlicht teruggekomen was, meer naar
buiten konden zoeken, nam het kegelspel een voorname plaats in. Van Drontheim
hadden we al het materieel daartoe medegenomen. De lange gang, die op Dicksonhaven
het huis met het observatorium zou verbinden , was tevens uitermate geschikt geweest,
om ons daarbij tot beschutting te dienen. Nu moesten we er een plaatsje in de open
lucht voor zoeken en vonden een geschikte gelegenheid in de nabijheid van het huis.
Op de lichtdrukken van den 209ten Juni en van den 9den Juli is er iets van te zien. Op
de eerste ligt rechts achter het huis een reeks planken of dwarsbalkjes , terwijl op de
laatste in den rechter benedenhoek juist de plaats te zien is , waar de kegels werden
opgezet met de ijzeren plaatjes , die de juiste plaats aanwezen en een paar opstaande
planken daaromheen, om den bal tegen te houden. Toen was de baan echter al zeer in
verval, zooals ook wel uit de teekening te zien is , tengevolge van het wegsmelten van
het ijs aan de oppervlakte, dat zeer ongelijk geschiedt en dus aan de waterpasse ligging
groote schade doet. In 't eerst trachtten we het gebrek nog te verhelpen door de ver-
zakte plaatsen te ondersteunen, maar al spoedig bleek dit een onbegonnen werk te
zijn , en kwam de kegelbaan in een toestand , die ons deed verwonderd staan , dat we
er nog ooit met genoegen gebruik van hadden kunnen maken.
Van de veranderingen, die het ijs tengevolge van de wisseling der jaargetijden
ondergaat, is in de vorige bladzijden nog weinig vermeld, behalve in zoover het ons hinderde
in het voortzetten onzer reis en later door de persingen ons steeds op onze hoede deed zijn
en den ondergang der Varna veroorzaakte. Daarom vinde een nadere beschouwing omtrent
dit onderwerp hier een plaats.
Om een zeker rigtsnoer te hebben zal ik zooveel mogelijk de orde volgen ,
waarin wij de verschillende gedaantoverwisselingen gedurende de expeditie hebben
kunnen nagaan. Reeds spoedig, nadat we in de arktische streken waren aangekomen,
zagen we losse brokken drijfijs; langzamerhand kwamen de verschillende stukken
i ;
nes
-ocr page 129-
dichter opeengehoopt voor en eindelijk sloten ze bijna tegen elkaar aan en vormden
dan het zoogenaamde pakijs, dat dus bestaat uit een samenvoeging van stukken ijs
van het vorige en van vroegere jaren overgebleven, die een zeer verschillende gedaante
en grootte hebben. Van stukjes van de grootte eener vuist en nog kleiner tot velden
van meer dan een uur gaans in omtrek, komen ze in alle tusschengelegen schakeeringen
voor. De kleur is niet helder wit, maar zij schijnen met een vuile geelbruine tint over-
dekt. Op de grootere stukken vindt men in de lagere doelen meestal zoet water, dat,
zooals vroeger is medegedeeld, dikwijls onze watervaten voorzien heeft.
Zoodra de nachten een temperatuur beneden het vriespunt beginnen te vertoonen,
en dat geschiedt al zeer spoedig, bevriezen deze plassen het eerst en vormen dan een
geschikte gelegenheid voor schaatsenrijden , waarvan we nog vóór onze ontmoeting met
de Dymphna dikwijls gebruik maakten , wanneer we vast lagen aan een groote schol ,
die daartoe gelegenheid aanbood. Later vormde het met onze nieuwe kennissen een
der meest geliefkoosde uitspanningen, dat tot onzen spijt te kort duurde, daar de sneeuw
het ons spoedig moeielijk, maar later geheel onmogelijk maakte; reeds in het begin
van October was zooveel daarvan gevallen, dat er aan opruimen geen denken meer
was, vooral ook, omdat de wind ons werk telkens weer kwam verijdelen.
Een ander gevolg van de eerste sneeuw is, dat onze geheele omgeving nu niet
meer den licht bruinachtigen tint van weleer vertoonde, maar helder wit werd, zooals
zij nu den geheelen winter zou blijven, waar wij zelf, door asch en dergelijke wég-
geworpen zelfstandigheden, dit niet beletten.
Vervolgens beginnen schollen van oud ijs één geheel te vormen, doordat het
gf zeewater, dat de tusschenruimten aanvult, vast wordt en het cement vormt, waardoor
zij aan elkander gehecht worden.
Blijft de koude nu aanhouden , dan vormt er zich ook een korst nieuw ijs over
de grootere open vakken, zooals er één achter de schepen was kort na onze uitsluiting.
Dat bevriezen van zeewater gaat met verschijnselen gepaard, die verdienen hier
nader besproken te worden. Het is bekend, dat zout water niet zoo spoedig bevriest
als zoet water; daartoe is een sterker verlaging van temperatuur noodig, die verschilt
al naar het zoutgehalte van het water. "Wanneer de temperatuur nu beneden het
vriespunt van zoet water daalt, dan zal bij een bepaalden thermometer stand een gedeelte
van het zeewater vast worden en kristallen vormen, bestaande uit zoodanige zoutoplossing,
als met die bepaalde temperatuur overeenkomt.
Het zee-oppervlak wordt met een soort van vilt overdekt, waarvan het weefsel
gevormd is uit kristallen van deze zoutoplossing, terwijl de mazen of tusschenruimten
gevuld zijn met een sterkere oplossing, die bij de bedoelde temperatuur niet vast wordt.
Daalt de temperatuur nu, dan komt weer een ander gedeelte tot kristalisatie, terwijl
weer een nog sterker oplossing in de holten opgesloten blijft.
Zoo wordt de korst al vaster en vaster; maar gemakkelijk zal men inzien, dat haar
aard altijd iets leerachtigs zal behouden, welke eigenschap echter al minder en minder
zal worden, naarmate de temperatuur daalt. Dit is dan ook werkelijk het geval. Wandelt
men over zulk ijs, al is het een halven decimeter dik, dan ziet men er toch altijd
een lichte golving in, terwijl zoetwaterijs van die dikte bijna sterk genoeg is om paard
11!»
-ocr page 130-
en slede te dragen. Het heeft echter wel draagkracht genoeg, maar bezit alleen een
taaiheid, die bij het eerste gezicht groote verwondering baart, omdat men dit van ons
zoetwaterijs niet gewoon is. Vooral komt deze aard uit bij eenige beweging in het ijs;
naderen b. v. twee oude schollen, die door zulk nieuw gevormd ijs gescheiden zijn,
elkander langzaam, dan plooit het laatste zich als een kleed, of wanneer het dikker is,
welft het zich als een brug. Meermalen zijn wij in de gelegenheid geweest dergelijke
vormingen na te gaan, want wanneer de temperatuur nu daalt, dan wordt het ijs hard
in den toestand, dien het op het oogenblik heeft.
Een tweede gevolg van deze eigenaardige bevriezing van zout water is , dat een
jong Ijsveld er uit ziet alsof liet bedekt is met rijp , evenals onze weilanden na een
nachtvorst. De reden is echter een geheel andere. Wanneer reeds een ij slaag van de
bovengenoemde lederachtige samenstelling gevormd is, bevat dit in de holten nog altijd
vocht van een sterk zoutgehalte ; daalt nu de temperatuur snel , dan gaat ook dit in
den vasten toestand over ; daarbij ondergaat het echter een sterke uitzetting , zoodat de
zelfstandigheid met kracht uit de holten naar buiten gedreven wordt en zoodoende aan-
leiding geeft tot de vorming van dat eigenaardig op rijp gelijkend , bekleedsel. Be-
schouwt men de uitgedreven kristalvormingen van nabij , dan bespeurt men , dat zij
niet altijd hetzelfde maaksel hebben , hetgeen waarschijnlijk samenhangt met de verschil-
lende omstandigheden, waaronder zij ontstaan; b. v. een sneller of langzamer dalen der
temperatuur of de meerdere of mindere vochtigheid der lucht. Soms bestaan zij uit
dunne plaatjes , die dan in het zonlicht een prachtig effekt opleveren door het schitteren
met de daaraan eigenaardige kleuren, zooals men die bij parelmoer opmerkt.
Zooals men weet, smelt sneeuw, evenals ijs, bij een temperatuur vanO°C.; inde
Karazee hebben we dit dikwijls anders opgemerkt. Wordt nml. een ijsveld als het
zooeven beschrevene met sneeuw bedekt , dan komt deze in aanraking met de veel zout
bevattende kristallen, waarvan boven sprake was. Nu is het een algemeen bekend
feit, dat men door zout en sneeuw met elkaar te mengen, een papachtige massa ver-
krijgt van een veel lagere temperatuur dan elk der bij elkander gemengde zelfstandig-
heden. Dit geschiedt hier ook , de onderste laag sneeuw vormt met het zout der
kristallen diezelfde brij , die men in gematigde streken kunstmatig bereidt om een lage
temperatuur te verkrijgen. Men kan aan de bovenste sneeuwlaag, die zulk een ijsveld
bedekt, niets bijzonders bespeuren, maar niet zelden overkwam het ons, dat wij bij het
maken van een wandeling onaangenaam verrast werden, doordat we bemerkten, dat de
voeten bij het neerzetten in een vochtige zelfstandigheid te land kwamen. Na het
ophalen van den voet zag men , dat zich in het afdruksel van de laars een vocht ver-
zamelde, juist hetzelfde in schijn, als hetgeen men hier waarneemt, wanneer men bij
dooiweer over een met een vrij dikke laag sneeuw bedekte ijsvlakte gaat. Een wónder-
lijken indruk maakte het op ons een zoodanige ondervinding op te doen bij temperaturen
ver beneden het vriespunt; al het wonderbare verdwijnt echter, wanneer men het
verschijnsel verklaart naar het boven gezegde omtrent mengsels van zout en sneeuw.
Na het tijdperk van het aaneenvriezen der oude schollen komt , zooals we gezien
hebben dat, waarin groote vlakten jong ijs zich vormen in de open vakken tusschen
het oude ijs; en daarop kornt de periode der ijspersingen, waaromtrent reeds het een
120
-ocr page 131-

en ander in de voorgaande bladzijden gezegd is. Hier zij alleen nog opgemerkt, dat
de beide platen van den 25slcn October en die van den 21st™ December als bijzonder goed
gelukte voorstellingen van torossen moeten beschouwd worden. De laatste is nog' te
merkwaardiger, omdat ze midden in den poolnacht vervaardigd is, en dus bewijst, dat
de schemering, die we toen hadden op het oogenblik, als de' zon het meest nabij den
horizont was, nog toeliet een photographie te nemen; echter is, vooral aan het nega-
tief, wel bemerkbaar, dat het licht eigenlijk niet voldoende was. Die van 12 Februari
laat zien, hoe soms na het ontstaan van een barst de twee doelen , waarin het i; s veld
gescheiden wordt, zich al meer en meer van elkaar verwijderen en een open kanaal
of wak vormen. De teekening stelt zulk een kanaal voor, een paar dagen nadat het
ontstaan en dus reeds weer met jong ijs gedeeltelijk bedekt was. •
Daarna komt een tijd van kalmte; de meeste verandering, die men dan bespeurt,
is die , welke door de sneeuw ontstaat. Te vergeefs hebben we getracht na te gaan,
hoeveel sneeuw er viel; de vlokjes zijn meestal zoo fijn, dat zij niet terecht komen
in den toestel, dien men tot hun verzameling opstelt, maar daaroverheen waaien. Om
toch eenig denkbeeld omtrent die hoeveelheid te verkrijgen kan men de dagen tellen, waarop
sneeuw gevallen is en dan komt men tot het besluit, dat er die ongeveer even veel zijn
als dagen zonder sneeuw, maar zelfs dat is nog niet gemakkelijk met juistheid to zeggen,
want de wind drijft de gevallen sneeuw dikwijls zoo op, dat men niet kan uitmaken of
de sneeuw, die men in de lucht ziet, van boven komt, of slechts opgewaaid is.
Dit verwaaien van de sneeuw is de oorzaak, dat men op vlak ijs bijna geen
sneeuw vindt, zoodat hieruit een dubbel voordeel ontspruit voor den wandelaar,
die een vlakte op zijn weg ontmoet; vooreerst moet hij niét elk oogenblik kleine hoogten
op- en afstijgen, maar tevens heeft hij een vasten bodem om den voet neer te
zetten en behoeft geen inzakken te vreezen, omdat de geheele vlakte, om zoo te zeggen,
schoon geveegd is.
Eerst, wanneer de kleine vlokjes op hun zwerftocht door de lucht toevalligerwijze
terecht komen in de luwte van eenigszins hooge voorwerpen, b. v. ijsblokken of torossen,
komen ze tot.rust en dalen, aan de zwaartekracht gehoorzamende, naar de ijsopper-
vlakte, om daar te blijven liggen, totdat ze door een wind,;die in een andere richting
waait, weer worden opgezweept en een nieuwe reis gaan ondernemen.
Blijft de wind echter eenigen tijd uit dezelfde streek waaien, dan neemt de sneeuw-
laag een vasteren toestand aan; het schijnt alsof de ijsdeeltjes, die haar vormen, dan
gelegenheid vinden zich dichter tegen elkaar neer te vleien, dan wanneer ze nu in deze
dan weer in een andere richting neervallen. Er vormen zich op die wijze achter alle
verhevenheden in de richting van den wind afgekeerd sneeuwruggen , waarvan de boven-
rand met geringe helling daalt, totdat hij met de oppervlakte 'der omgeving samenvalt;
wanneer ze van aarde waren opgeworpen, zou men ze het best vergelijken met opritten,
aangelegd om op gemakkelijke wijze den top te bereiken van de hoogte , waartegen ze
zich gevormd hadden; werkelijk werden ze dan ook op onze wandelingen tot dat doel
gebruikt.
Die sneeuwruggen, door WBYPRECHT in zijne „Metamorphosen des Polareises"
Schneewehen genoemd, vormen het materiaal voor het bouwen van sneeuwhutten. In
(*>
m
-ocr page 132-
dezen toestand laat do sneeuw zich in blokken snijden, die als bouwsteenen op elkaar
kunnen gestapeld worden. De leden der expeditie, vooral de Heeren LA.MIE en KEEMER
hebben tot oefening zulk een hut gebouwd naar de wijze, die onder anderen in HALL'S
reizen in arktisch Amerika beschreven is en waarvan de bijzonderheden met teekeningen
te vinden zijn in het meergemelde verslag van den Heer LAMIE aan het Aardrijkskundig
Genootschap.
De eigenaardige wijze, waarop zeewater bevriest, geeft de verklaring van het feit,
dat oud zeeijs bij smelting zoet water oplevert. Men vraagt dikwijls, hoe men zich
toch bij een poolexpeditie van drinkwater voorziet en in het algemeen van al hot water,
dat voor de huishouding noodig is. Het antwoord is zeer gemakkelijk te geven; men
hakt eenvoudig eenig oud ijs los en smelt de verkregen stukken. Op die wijze krijgt
men voortreffelijk drinkwater, dat volkomen zoet is. Men kan echter niet elke soort van
ijs daartoe gebruiken; alleen wat reeds een zomer overgebleven en daardoor geheel van
zijn zout beroofd is. Even toch als bij het bevriezen eerst zoet water in den vasten
toestand overgaat en daarna achter elkander ook de oplossingen van steeds sterker zout-
gehalte, zoo zal ook bij het ontdooien van het ijs, eerst het zoutste gedeelte smelten,
daarna kristallen van een geringer zoutgehalte vloeibaar worden, enz., deze zullen door
het stuk heen sijpelen en er blijft ijs over, dat bij smelting volmaakt zoet water
oplevert. Het smelten voor huishoudelijk gebruik geschiedt eenvoudig door een vat bij
de kombuis te plaatsen en dit altijd gevuld te houden door steeds ijs aan te voeren,
naarmate er water gebruikt wordt. De stralende warmte der kombuis en die der lucht
zullen gewoonlijk voldoende zijn om in de dagelijksche behoefte aan water te voorzien.
Alleen in bijzondere gevallen, b. v. op waschdagen, is het noodig opzettelijk in ketels
op het vuur ijs te smelten.
Het zoetwaterijs smelt weg, doordat telkens de buitenste laag in vloeibaren staat
overgaat. Aan de inwendig gelegen deelen van zulk een stuk smeltend ijs is geen
verandering te bespeuren. Alweer een verschil met het zee-ijs. Daar dit bestaat uit
tusschcn elkaar ingeschoven stukjes van ijssoorten, die alle bij verschillende temperaturen
smelten, zullen hierbij ook de inwendig gelegen gedeelten vloeibaar worden, wanneer
slechts voor elk zijn eigen smeltings-temperatuur aangebroken is. Daardoor wordt het
overblijvende poreus en los van samenhang. De bovonoppervlakte valt dan spoedig
tot gruis uit elkaar en hierdoor schijnt het, dat het ijs altijd met sneeuw bedekt is.
In het voorjaar smelt eerst de sneeuw weg en later het ijs; den overgang kan men
echter niet duidelijk waarnemen, omdat het" overblijvende altijd met een laag los ijs
bedekt is, die op het oog niet van sneeuw te onderscheiden is. Op haar beurt moot nu
deze. laag ook wel weer weg, maar alleen om de daarop volgende aan den dag te
brengen enz. Op oud, vuil ijs ziet men terstond aan de kleur, of de sneeuw weg is,
maar van ijs van den afgeloopen winter is het niet te zeggen , of zij reeds weggc-
smolten is of niet.
Menigeen zal vragen, vanwaar toch dat vuil komt; in streken door menschen
bewoond zou op zoo'n vlakte, als ons omgaf, allicht iets te zien zijn van hetgeen als
afval in de huishouding of als gevolg van verschillende soorten van nij verheid iri
allerhande gedaanten overblijft en men kan zich voorstellen, dat daardoor langzamerhand
ö)
122
-ocr page 133-
een laag vuil op het ijs ontstond. Zoo iets kan echter niet de oorzaak zijn van de
uiterst dunne laag van een bruingele zelfstandigheid die overal 's zomers op oud ijs in de
zee gevonden wordt; we hadden het immers op onze reis reeds aangetroffen en hoever
we onze tochten ook uitstrekten, altijd hieven we het opmerken.
Ik kan mij het ontstaan van die laag alleen op de volgende wijs verklaren. Het
water in de Karazee was bijzonder helder, zoo zelfs, dat we bij het opbreken van het
ijs dikwijls gelegenheid hadden ijspunten , die in het water naar beneden staken, ver-
scheiden meters diep duidelijk te onderscheiden. Toch moeten er yeel vaste deeltjes in
rondzweven, getuige het rijke organische leven , dat er wordt waargenomen. Bij het
bevriezen blijven die deeltjes in het ijs opgesloten; wanneer het nu ontdooit, dan
sijpelt het water door de kleine openingen weg en de vaste deeltjes blijven op het
overblijvende ijs liggen als op een filter. Bij het verder wegsmelten zal er al meer en
meer overblijven, en wanneer er eenige meters dikte weggesmolten zijn, kan men zich
voorstellen, dat het laagje van daarin voorkomende vaste deeltjes, al was oorspronkelijk
het water, waaruit het ontstaan is, nog zoo helder, een genoegzame dikte verkrijgt om
zichtbaar te worden. Dat laagje kan nml. gevormd zijn door jarenlange werking van
ontdooiing en bevriezing; het laagje, dat het eerste jaar bij het ontdooien ontstaan is, blijft
bij het bevriezen liggen; van onderen wordt weer nieuw ijs gevormd, van boven begint het
ontdooien weer en zoo voegt het reeds gevormde laagje zich bij hetgeen nu weer ontstaat.
De Heer RUYS heeft herhaaldelijk de vuilbruine stof, waarvan sprake is, mikros-
kopisch onderzocht en gevonden, dat zij hoofdzakelijk bestaat uit bodembestanddeelen tujj
zout, klei, leem, enz.; nu en dan trof hij er ook kristalwieren — Diatomeën— en
andere lagere organismen in aan.
Deze uiterst dunne bruingele laag, waarmede men het oude ijs altijd overdekt vindt,
en die een dikte van een klein gedeelte van een millimeter heeft, is wel te onder-
scheiden van een laag kleiachtige modder, die dikwijls op het ijs gevonden wordt en
verklaard wordt door aan te nemen, dat dit op ondiepe plaatsen of aan de kust met den
bodem in aanraking gekomen is; wanneer zulk ijs later vrijkomt zal het ligt gebeuren,
dat door de ongelijke afsmelting het evenwicht in het water verloren raakt en het geheelo
stuk onderstboven gekeerd wordt, zoodat de aangehechte aarde, die zich eerst van
onderen bevond, nu boven komt te leggen.
Een verschijnsel, dat nog meer onze verwondering wekte, was dat we soms steen-
hoopen op het ijs vonden opgestapeld ; het waren alle afgeronde stukken ; hier is een
verklaring nog moeielijker te geven; door menschen waren die steenen er niet gebracht;
waarschijnlijk waren zij op een dergelijke wijze aangevoerd als de juist genoemde modder,
of naar boven gebracht met het zoogenaamde grondijs, dat zich onder sommige omstan-
digheden op den bodem vormt en zich hecht aan de voorwerpen, die zich daar bevinden;
bij het stijgen der temperatuur raakt het dikwijls los en komt dan aan de oppervlakte.
123
-ocr page 134-
HOOFDSTUK XIII.
ZOMER.
Teekens van den naderenden zomer. Ijskegels. Te 'J «ren 's avonds helder liclit. Skiën. Verspreiding der depots. Ceintuurbaan.
Depots aan boord. Middernacbtszon. Dood en begrafenis van den bootsman der Varna. Een ijsbeer geschoten, Bercn-
vleescb. Tocht van Luitnt. LAMIE en Dr. KREMER. Snceuwblindheld. Toclit van Liütut. GAREE en Dr. KHËMEB. Openingen
iu het Us. Maatregelen In verband met een mogelijk opbreken daarvan. IJsmeting. De dikte der laag, die gednreuda den
geheelen winter gevormd werd, is niet te bepalen. Werkzaamheden van onzen medicus. De verzameling van Dr. Euvg.
Dreggen, Zwabbers. Dr. EKAMA'S waarnemingen omtrent Noorderlicht en Optische Verschijnselen in den dampkring,
Photographi'3. Zinken der Varrui. Verandering in onze omgeving bij bet wegdooien van het ijs. Ons huis rijst uit bet ij>i
omhoog. Kristallijn ijs.
In de eerste helft van April begonnen de teekens van de nadering van een zachter
jaargetijde zich te vermenigvuldigen.
Op een wandeling, die twee onzer den 6den dier maand ondernamen, merkten we
nml. op, dat er aan sommige uitstekende of overhangende ijsbrokken groote ijskegels
(|;C hingen; hoe vreemd het moge klinken, toch was dit verschijnsel een aanduiding van
den terugkeerenden zomer. Gedurende den winter hadden we nooit ijskegels gezien,
omdat er zich geen droppels konden vormen, die door te bevriezen aanleiding tot hun
ontstaan zouden geven; nu echter was hierin verandering gekomen; de zon rees zoo
hoog, dat hare koesterende stralen reeds hier en daar een gedeelte van het ijs ontdooiden ,
zoodat het gevormde water aan uitstekende punten als droppels bleef hangen en daar
door weer te bevriezen het begin van een kegel deed ontstaan. Later werd dit ver-
schijnsel al meer en meer waargenomen.
Ook was het opmerkelijk, hoe het daglicht hand over hand toenam. Den 16den April
werd de thee in het carré der Dymphna te 8 uren 's avonds reeds zonder kunstlicht
gebruikt; nog te 10 uren kon ik aan mijn raam in het huis gemakkelijk lezen; wij
waren reeds in een tijd gekomen, waarin het 's nacht niet meer geheel duister werd ;
van 9 uren 's avonds tot 4 uren 's morgens ongeveer duurde de schemering; den overigen
tijd was het helder daglicht; en toch was het nog zoo kort geleden, dat we de zon in
't geheel niet boven den horizont zagen verschijnen!
In dezen tijd vooral werden veel tochten ondernomen om onze omgeving nader te
onderzoeken; dit geschiedde meestal te voet, maar somtijds ook per skie, een soort van
sneeuwschaats bij de Noren in gebruik en waarvan we ons drie paar hadden aangeschaft.
Op die plaatsen, waar een verbrokkeling van het ijs heeft plaats gehad en het terrein
op zich zelf zeer ongelijk is, worden de holten langzamerhand met sneeuw aangevuld,
zoodat schijnbaar een zeer goed begaanbare vlakte gevormd wordt; hierin wordt men
-ocr page 135-
echter deerlijk teleurgesteld, want al spoedig zakt men tusschen de holligheden soms
tot aan het bovenlijf, in.
Op zulk een terrein zijn de skiën van onschatbare waarde; het zijn dunne plankjes
van berkenhout, dat hiertoe om zijn taaiheid bijzonder geschikt is, ongeveer l decimeter
breed, 21/., meter lang en l of 2 centimeters dik; aan een der uiteinden, het voorste
gedeelte, zijn zij naar boven omgebogen en eindigen daar puntig; niet ver van het
midden, waar de dikte iets meer bedraagt, zijn dwars daarover van teenen gevlochten
beugeltjes aangebracht, waaronder men bij het gebruik het voorste gedeelte van den voet
steekt; op die wijze moet de skie volgen, als de voet vooruitgeschoven wordt, maar
tevens is de vereeniging zoo los, dat men bij vallen of een misstap terstond vrij is; een
vastere verbinding, zooals b. v. bij onze schaatsen het geval is, zou bij eenig ongeval
hoogst gevaarlijk kunnen worden. De kunst bestaat nu hierin de skiën evenwijdig aan
elkander vooruit te schuiven zonder ze op te ligtcn; snelle wendingen kunnen er on-
mogelijk mede uitgevoerd worden; het is het best in de eenmaal ingeslagen richting
recht vooruit te gaan, maar dan kunnen oneffenheden in het terrein niet angstvallig
ontweken worden, en dit is ook niet noodig, want over een uitstekende punt ijs
van een paar decimeters hoog, glijdt men gemakkelijk heen, terwijl over losse met
sneeuw bedekte stukken heengegaan wordt, zonder dat men zelfs bemerkt, dat men
geen effen terrein onder zich heeft; door het groote grondvlak zakt inen volstrekt niet
in. Zelfs bieden diepe openingen of barsten in het ijs, ook al zijn ze oen meter wijd,
geen verhindering in het vooruitgaan, want de skiën zijn bij hunne buitengewone
lichtheid toch zoo sterk, dat ze onder het gewicht van den gebruiker wel buigen, maar
niet breken, al zijn ze slechts aan de beide uiteinden ondersteund. Ooi eenigszins aan-
merkelijke oneffenheden van het terrein te overwinnen, kan men gebruik maken van
een stok van een paar meter lengte, die van onder van een verbreeding voorzien is,
evenals onze polsstokken.
De skiën vormen niet een bijzonder snel vervoermiddel, zooals gewone schaatsen,
maar zij hebben het voordeel, dat men daarmede, met de snelheid van een gewoon
voetganger op oen goeden weg, vooruitkomt over een terrein, waar deze met veel
tobben bijna in het geheel niet zou vorderen.
Kaar gelang het seizoen veranderde, moest ook telkens onze vestiging en de
middelen tot een terugtocht, wanneer die noodig mocht blijken te zijn, gewijzigd worden.
Zoo duurde onder anderen do berging van het depot op Meuw-Holland weer niet lang.
Reeds in Januari achtte de Heer HOVGAARD het wenschelijk de levensmiddelen
voor den terugtocht over verschillende schollen te verdeelen. Om de schepen heen
werden acht depots aangelegd en om ze spoedig te kunnen vinden werden er stokken
bij geplaatst, waaraan vlaggen bevestigd werden. Zulk een vlag is het, waarvan op pag.
101 gesproken werd en dien men op een der lichtdrukken van den 21sten Januari achter
de Deensche thermometerkooi opmerkt.
De sloepen en sleden met de tenten werden in de nabijheid van de Dymphna op
het ijs gezet om ze terstond bij de hand te hebben. Door deze inrichting bestond
er minder kans dan te voren, dat we onze levensmiddelen plotseling zouden verliezen,
wanneer soms de schol, waarop het depot geplaatst was, aan stukken sprong, voordat we
r.-:.
-ocr page 136-
Y
het konden bereiken. Dit kon nu slechts met een van de acht kleinere depots
geschieden.
Van tijd tot tijd werden die depots nagezien en van de opgevallen sneew bevrijd;
daartoe was er een weg aangelegd, die allen vereenigde en, daar hij de schepen geheel
omsingelde, de ceintuurbaan genoemd werd. Langzamerhand werd hij de meest gezochte
wandeling, zoowel voor voetgangers als voor hen, die een sledetoertje wilden maken, en
bood daarbij het voordeel aan, dat de honden den weg al spoedig kenden, zonder
bestuurd te worden.
Toen er zich teekenen van smelting begonnen voor te doen, werden de depots aan
boord genomen. Dit geschiedde in het laatst van April. Nu was er volstrekt niet op
te rekenen, op welke wijze een gedwongen terugtocht zou moeten plaats hebben;
misschien zou door een storm het ijs kunnen opbreken en het schip vlot raken; maar
evengoed was het mogelijk, dat door die beweging het schip ten onderging en wij in
sloepen en met sleden een goed heenkomen zouden moeten zoeken; ook was de mede
te voeren bagage veel minder uitgebreid; de zware slaapzakken konden achterwege
gelaten worden. Daarbij komt, dat het volstrekt niet meer noodig was bijzondere
maatregelen te nemen om ons spoedig te oriënteeren, want we hadden licht genoeg ;
alles moest slechts zooveel mogelijk bij de hand geplaatst worden en dat kon niet beter
geschieden dan door de depots aan boord te nemen.
Ofschoon de zon nog wel onderging, hadden we toch voortdurend daglicht; spoedig
"•
zou dan ook de middernachtszon ons beschijnen; dit geschiedde voor 't eerst den 10de"
Mei; hoe goed ons die ook te pas kwam bij onze werkzaamheden, toch maakte dat voort- &
durende daglicht geen aangenamen indruk; het geeft iets vermoeiends; de natuurlijke J-.
verdeeling van den dag is verloren. Ook bewoners van streken, waar gedurende een
gedeeelte van den zomer de zon niet verdwijnt, klagen over het eentonige en ongezellige
daarvan.
In den tijd, waarin mijn verhaal mij nu verplaatst, viel het eenige sterfgeval voor,
dat ik te vermelden heb. De bootsman der Varna, voor een zeeman al vrij bejaard —
hij zou binnenkort 56 jaar oud zijn geworden - - was gedurende de reis en nog geruimen
tijd, nadat we reeds vast gevroren waren, voor zijn jaren een voorbeeld van vlugheid
en van opgeruimdheid. Moest er uitgekeken worden, dan klom hij hooger in den mast
dan eenig ander en, had hij geen werk, dan liep hij vroolijk op het dek te neuriön of
maakte ook graag een praatje, hetgeen met hem vrij wel ging, omdat hij hetEngelsch
een weinig verstond en sprak. Tn October begon hij te klagen over zijn borst en bij
onderzoek bleek het, dat de longen waren aangedaan. De doctoren waren het er
gelukkig over eens, dat hij de kiem der ziekte reeds lang bij zich droeg; het werd ook
bekend, dat zich een paar jaren geleden reeds verschijnselen van dezelfde kwaal bij
hem vertoond hadden. Daarbij komt, dat het klimaat voor zijn ziekte volstrekt niet
kwaad kan genoemd worden en hij dus niet als een slachtoffer der expeditie te
beschouwen is.
Wel verontrustte ons dikwijls de gedachte aan een gedwongen terugtocht per
slede; dat zou voor hem onvermijdelijk den dood tengevolge gehad hebben door de
ongewone vermoeienis en het ongerief; maar ook zonder dat overleed hij den 14den Mei.
126
-ocr page 137-
Voor Kapt. KNUDSEN was het verlies het aandoenlijkst. Als jongen had hij reeds
met hem op zijns vaders schip dienst gedaan en later had hij zelf hem altijd onder zijn
equipage gehad. De bootsman was zijn trouwste dienstknecht, aan wien hij veel kon
overlaten; op zijn gedrag was niets aan te merken, terwijl hij in zijn uiterlijk iets had,
dat hem in aller oogen als een fatsoenlijk man kenmerkte.
De begrafenisplechtigheid had iets zeer eigenaardigs, zoodat hare beschrijving hier
wel een plaats mag vinden. De regeling werd natuurlijk geheel aan Kapt. KNUDSEN
overgelaten en kwam dus overeen met hetgeen in dergelijke gevallen op Noordscho
schepen gebruikelijk is. Te half twee begaven we ons naar de Varna, waar hot lijk
stond. Nadat men het deksel der kist, die met smaak door de timmerlieden vervaardigd
en met kransen versierd was, had opgelicht, werd ons gevraagd, of we het lijk nog
voor het laatst wilden zien; toen hieraan door de meesten gevolg was gegeven, werd de
kist dichtgeschroefd on begon de optocht. Vooraan gingen twee aan twee zes vaandel-
dragers. Geen der natiën, waarvan vertegenwoordigers de plechtigheid bijwoonden,
mocht daarbij voorbijgegaan worden. Dus moesten de vlaggen van Noorwegen, Zweden,
Denemarken, Rusland, Italië en Nederland vertoond worden, halfstok gebonden en elk
gedragen door den oudste van een der vertegenwoordigde volken. Dit gaf aanleiding
tot vreemde combinatiën ; zoo kwam het o. a. dat Luitnt. DE RESTSIS van de Italiaansche
marine en de Russische matroos BALÏZER, de eenige representanten voor hun vaderland,
naast elkander als vaandeldragors liepen.
®J' Daarachter volgde een slede , waarop de kist geplaatst was, getrokken door zes
mannen van de Varna. De overigen sloten twee aan twee den stoet. Bij het graf, dat
s\, uit een opening in het ijs bestond en van te voren gereed gemaakt was, aangekomen,
werd de kist daar boven geplaatst, terwijl de vaandeldragers met de overigen daarom
heen een kring vormden. Nu werd het eerste couplet van een Noorsch gezang aange-
heven , waarvan aan elk onzor een exemplaar was uitgereikt en daarna hield de kapitein
een toespraak. Toen de kist zou worden neergelaten, strooide hij drie scheppen zand
daarover telkens vergezeld met het uitspreken van een der woorden: „uit het stof zijt
gij," „tot het stof zult gij wederkeeren" en „uit het stof zult gij opstaan."
Onder het aanheffen van het tweede couplet daalde de kist langzaam naar beneden en
werden ten laatste de touwen losgelaten. Bij den terugtocht werden de vlaggen geheel
ontplooid en door anderen gedragen; daarachter volgden de belangstellenden en eindelijk
de ledige slede. Zoo trokken wij naar do Dymphna terug; de plechtigheid had op elk
onzer een diepen indruk achtergelaten.
Reeds vroeger is opgemerkt, dat wij zeer weinig wild opmerkten. Eenige vogels
was het eenige, dat we daarvan zagen ; van viervoetige dieren hadden we alleen iets
gemerkt in den vorm van sporen van vossen. Daarom werden de meesten van ons
bijzonder verrast, toen we bij het opstaan aan bakboord een ijsbeer zagen liggen.
Toen een der manschappen van de Dymphna 's nachts naar buiten geweest was,
en weer aan boord wilde komen, hoorde hij achter zich een brommend geluid en zag
in zijn onmiddelijke nabijheid een beer; hij begaf zich natuurlijk terstond aan boord
en waarschuwde zijn chef, den Heer HOVQAARD. Terwijl deze en DR. BORCH zich wat
kleedden en hunne geweren kregen, doorsnuffelde het dier doodbedaard in de onmiddelijke
127
-ocr page 138-
nabijheid van het schip alles wat er vreemds was; eindelijk trachtte het langs de
loopplank een bezoek aan boord brengen. Een der honden van de Dymphna, groote
dieren van New-foundlandsch ras, wilde dit beletten, maar maakte bij die gelegenheid
kennis met de spierkracht van den beer; door een zijdelingsche beweging met den
rechtervoorpoot deed deze den hond een luchtsprong maken, zoodat hij na een paar
keer over den kop gebuiteld te hebben, op ongeveer 10 meters afstands terecht kwam,
wel ongedeerd, maar toch zonder het minste plan om zijn poging te herhalen.
Zeker zou de beer aan boord gekomen zijn, als hij niet juist toen getroffen werd
door een kogel van den Heer HOVGAARD , die terstond door dien van Dr. BORCH gevolgd
werd. Hij was in de long en in den nek getroffen en viel neer, waarna hij nog een
paar genadeschoten, een in den kop en een in den voorpoot kreeg, en dus spoedig
was afgemaakt.
De lengte bedroeg van neus tot staart 1,81 M. Volgens een opmeting van den
Heer LAMIE bedroeg de lengte van een voetafdruk in de sneeuw 45 centimeters bij
een breedte van 15 centimeters. De vorm liet afzonderlijk de hiel en twee geledingen
met de nagels voor eiken teen herkennen. Het exemplaar bleek een wijfje te zijn en
was naar schatting ongeveer anderhalf jaar oud. In de maag en ingewanden werd niets
gevonden dan een paar blaadjes tabak waarschijnlijk afkomstig van een eindje sigaar
dat het dier dus ergens, in de nabijheid der schepen gevonden had; blijkbaar was
honger de drijfveer geweest, die het naar de schepen geleid had.
Door het spoor na te gaan ontdekten wij , dat de beer langs het huis op Nieuw-
Holland en de kegelbaan gekomen was; verder voerde het spoor ons nog een uur gaans
in zuidelijke richting terug; van waar hij kwam, was echter niet uit te maken.
Te 12 uren werd ons de tong voorgezet en met smaak genuttigd, ofschoon zij
zeer taai was; ook later gebruikten wij van tijd tot tijd van het vleesch, dat het best
met rundvleesch te vergelijken, maar grover van vezel en altijd taai was; een traan-
achtige smaak werd slechts aan enkele stukjes opgemerkt, misschien waar het vet
niet zorgvuldig verwijderd was. In allen geval leverde het ons toch een aangename
afwisseling op bij het voortdurend gebruik van geconserveerd vleesch.
Onder de vele tochten van kleiner en grooter omvang, die in dezen tijd ondernomen
werden met het doel om te jagen of om ons verder op de hoogte te stellen omtrent den
toestand onzer omgeving , verdienen er een paar vermeld te worden.
Een voortdurende aantrekkingskracht bleef het vroeger vermelde jachtstation, dat
naar een vriend van een der Deensche Heeren Oscarsrust genoemd werd, uitoefenen ;
hierheen richtte men meestal het eerst zijn schreden om van daaruit dan verder te
gaan. Zoo vertrokken den 85ten Mei te half drie 's morgens de Heer LAMIE en Dr.
KREMER met twee honden en een uit een paar skiën vervaardigde slede beladen met de
noodige proviand, een kooktoestel en een slaapzak, ook daarheen; zij wilden trachten
nog wat verder te komen, dan hun reeds een vorigen keer gelukt was.
Op hun tocht zagen ze een koppel ganzen vrij laag over hen heen vliegen, zoodat
zij den vleugelslag konden hooren, echter toch nog niet onder schot; dit was weer het
eenige wild dat ze zagen; zelfs geen sporen merkten ze op.
In het laatste gedeelte der reis waren ze zeer jong ijs gepasseerd en op een afstand
-ocr page 139-
zagen ze een daarmede bedekte opening van wel 100 M. breedte; daarop besloten ze
tot den terugtocht na eerst in de open lucht overnacht te hebben; dit geschiedde: irï een
onzer slaapzakken tot volkomen voldoening bij een temperatuur van 12°.C. onder
het vriespunt. In het geheel waren ze op ongeveer 14 Eng. mijlen afstand in O. Z.
O.-lijke richting van de schepen gekomen.
De terugtocht had plaats bij mistig weer, waardoor zij nauwkeurig voor zich uit
moesten zien om den rechten weg te houden; doordat ze de zon voor zich hadden
schitterde het ijs in oen licht, dat de oogen sterk aandeed, vooral omdat zij wel genoodzaakt
waren van tijd tot tijd de sneeuwbrillen af te zetten , daar ze anders te weinig scherp
zagen om het spoor van den vorigen dag te kunnen blijven volgen. .
Thuis gekomen voelden ze reeds eenige pijn, maar na een-.halfuur rusten nam
die toe tot een hevig lijden. De verpleging geschiedde door het aanbrengen .van
compressen van sneeuw- en ijswater en het betten daarmede.
Blijkbaar was het een geval van de zeer dikwijls door ons besproken maar, dank
zij onze sneeuwbrillen, nooit ondervonden, sneeuwblindheid. De patiënten hielden zich
zooveel mogelijk in het duister; den eersten da'g na de terugkomst bleven ze daartoe in
ons logies, waarvan de ramen zorgvuldig bedekt werden, den volgenden kwamen ze in
het carré en den 12don Mei waren ze als genezen te beschouwen en konden hunne
geregelde bezigheden weder hervatten.
Den 22stcn maakten Luitnt. GARDE en Dr. KREMER een dergehjken tocht, waarbij
zij in westelijke richting op ongeveer 8 mijlen afstand kwamen. Al deze tochten ag
leerden ons, dat, ofschoon niet in onze onmiddelijke nabijheid, er toch veel beweging
i
(3)
daarvan. '
Voordat ik dit hoofdstuk eindig en dus de geschiedenis van ons samenzijn in de
Kara-zee besluit, moet ik nog het een en ander meedeelen omtrent de waarnemingen,
waarmede elk onzer in het bijzonder belast was. De werkzaamheden van Luitnt. LAMIE
zijn reeds van tijd tot tijd ter sprake gekomen; behalve de genoemde bepalingen is door
hem veel moeite besteed aan het meten der ijsdikte op een zoo gelijk mogelijke vlakte
telkens na even groote tijdsverloopen. In den tijd der persingen, was" het niet te doen
een geschikte plaats hiertoe te vinden., later kwam het ijsveld beschikbaar, dat den
16dcn Februari ten Z. W. van ons ontstaan was. Daarin werden bijten gehakt en de
dikte zoodoende bepaald; tevens werd nagegaan hoe dik het ijs was, dat- zich sedert
de laatste waarneming in de toen gehakte bijt gevormd had. De grootste toename
gedurende 14 dagen werd opgeteekend den 219ten April, toen het ijsdek van 58 tot 70
dus 12 cM. was toegenomen; terwijl op den 7dftn April het nieuw gevormde ijs zijn
maximum van dikte, d. i. 31 cM. bereikte. De grootste dikte, die de - laag in
't geheel verkreeg, bedroeg 85 cM., zooals den 2den Juli gemeten werd; na dien datum
begon zij af te nemen.
Hieruit mag men volstrekt niet opmaken, dat in een winter niet meer dan 85 cM.
ijs gevormd wordt, want men vergete niet, dat de metingen volbracht worden op ijs,
dat eerst den lGden Febr. begonnen was, zich te vormen, terwijl wij toen dé felste koude
reeds achter den rug hadden. Door de bewegingen in het ijs was het onmogelijk
-ocr page 140-
hieromtrent met zekerheid juiste opgaven te verkrijgen, want over het algemeen bestond
al het ons omringende ijs uit overelkaar geschoven stukken van zeer verschillenden
ouderdom; alleen kunnen we hieromtrent mededeel en , dat het zwaarste stuk ijs, waarvan
we overtuigd waren, dat het dien winter ontstaan was en niet uit over elkander
geschoven lagen bestond, eene dikte had van 1.77 meter. Een ijskorst, die den 7(len
Januari zich vormde en niet werd opgebroken gedurende den winter, bereikte nog een
dikte van 1.14 M.
Dr. KREMER had het minst van ons allen te doen, wel een afdoend bewijs voor
onze goede gezondheid! Zelf deelt hij hieromtrent in zijn verslag mede: „Van den
gezondheidstoestand van de leden der Ncderlandsche Noordpool-expeditie valt gelukkig
niet veel meer te zeggen, dan dat ze over het algemeen genomen steeds uitstekend is
geweest."
Aangaande het scorbut leest men daarin: „Gedurende den geheelen winter en het
voorjaar tot aan de maand Mei hield ik geregeld inspectie, doch heb ik nooit een enkel
symptoom dezer ziekte waargenomen, zelfs niet bij den eenigen ernstigen patiënt, een
der Noren, van wien later sprake zal zijn. Dit is voorzeker het resultaat van onze
gezonde voeding geweest, waarin geconserveerd vleesch en groenten uit blik een hoofdrol
speelden. Als voorbehoedmiddelen hadden wij verder nog medegenomen groote hoeveel-
heden limoensap en drie tonnen van een in Noorwegen in het wild groeiende braambozie —
Rubu$ Cliamaemorus — deze vrucht wordt aldaar zeer geroemd van wege haar anti-
scorbutische eigenschappen."
Daarna worden de vroeger in dit verhaal reeds besproken bloedarmoede tengevolge
van den poolnacht en de gevallen van sneeuwblindheid besproken. Verder heet het:
„Rheumatische aandoeningen kwamen zeer weinig en de in Nederland zoo frequente
katarrhen van het slijmvlies der ademhalingsorganen zoo goed als in 't geheel niet voor."
Onze natuur-historicus, Dr, RUYS , vond daarentegen een ruim veld van onderzoek ;
wel geheel anders, dan het zou geweest zijn, als wij Dicksonhaven bereikt hadden,
maar toch in 't minst niet onbelangrijk.
In de lucht en op het ijs vertoonden zich bijna geen dieren, zoodat de verzameling
op dit gebied al zeer weinig opleverde; daarentegen verborg de zee vele schatten,
die er aan ontwoekerd werden.
Reeds gedurende de reis werd herhaaldelijk gedregd, maar ook toen wij ingevroren
waren en zelfs, nadat de Varna verlaten was, werd dit middel voortdurend toegepast,
zoo dikwijls de omstandigheden het toelieten; de drift van het ijs was nml. groot genoeg,
dat het hierdoor veroorzaakte slepen van het net over den bodem der zee een gunstig
gevolg had. Daartoe was echter noodig, dat de dreg veel langer, b. v. een of twee
etmalen, uitgelaten werd, dan dit gewoonlijk geschiedt. De Heer RUYS schrijft
hieromtrent:
„Op ongeveer 70 meters afstand van het huis aan de grens van onze schots en de
omliggende vroeger daarvan losgescheurde, kleinere ijsbrokken, werd in het éénjarig
ijs, dat laatsgenoemde onderling verbond, een gat gehakt, dat voortdurend werd open
gehouden, en het was uit dit gat, dat langzamerhand het grootste gedeelte der collectie te
voorschijn kwam, die ik, kon het zijn, eenmaal mede naar Nederland hoopte te brengen."
^>H*«k
ö~ ï
130
-ocr page 141-
Na de beschrijving van zijn werkplaats in het huis gegeven te hebben, gaat de
Heer RUYS aldus voort: „Het uitzoeken van deze massa — die uit de dreg te
voorschijn kwam — moest, daar het gebruik der zeven, bij de heerschende koude, tot
de maand Juni een onmogelijkheid bleek, want alles bevroor bijna terstond tot één
harde klomp, waarbij de dieren natuurlijk verloren gingen, binnenshuis geschieden; de
modder werd op platte bakken uitgespreid en moest met de hand of wel met staafjes,
pincetten enz. onderzocht worden. Aan de uren arbeid, die ik daaraan besteden moest,
was het resultaat gewoonlijk niet evenredig. Bij snellere drift daarentegen werkte de
dreg prachtig en meer dan eenmaal kreeg ik 40 tot 50 species bij één enkele dregging."
Genoeg om eenigzins een denkbeeld te geven van den aard der werkzaamheden
van den zoöloog en van de moeilijkheden, die hij bij zijn werk ondervond.
Op de plaat van den 20sttn Juni ziet men rechts achter hot huis een bok van drie
schuin staande palen, die van boven met elkander verbonden waren; daaronder bevond
zich het gat in het ijs, door ons gewoonlijk „de put" genoemd, waarin de dreg werd
neergelaten en dat tevens diende tot het ophalen van water uit de diepte en van het
oppervlak om daarvan de dichtheid en temperatuur te meten.
Aan Br. EKAMA geef ik het woord omtrent zijne waarnemingen van het Noorder-
licht, juister gezegd Poollicht, de Optische Verschijnselen in den dampkring en zijn
bemoeiingen als photograaf.
„Het Poollicht was dit jaar zeer beweeglijk; een boog, zooals NORDENSKIÖLD dien
gedurende do reis van de Vega waarnam, welke gedurende uren boven den horizont
onveranderlijk zichtbaar zou zjjn, zagen wij nooit, hoewel onze overwinteringsplaats
even ver van de door hem aangenomen poollichtpool gelegen was als het winterkwartier
der Vega. Ik meen dit echter te mogen toeschrijven aan het feit, dat onze waarne-
mingen naderbij het maximum der elfjarige periode vielen dan de zijne."
Iets verder leest men in het verslag: „Bijna altijd, wanneer de hemel onbewolkt
was en het maanlicht niet het poollicht geheel overheerschte, was het laatste aan den
hemel zichtbaar. De prachtigste vertoonden zich in het begin van November jnist in
den tijd, dien wij in de tenten op het ijs doorbrachten, wat ongetwijfeld ons verblijf
aldaar zeer veraangenaamde. De poollichten van 13, 14 November, 27, 28 Februari en
l Maart waren het schoonst. Op 13 November was het licht zoo sterk, dat ik zonder
moeite potloodschrift lezen kon en de waarnemingen kon opteekonen zonder kunstlicht
noodig te hebben. Van geluid door het Poollicht veroorzaakt heb ik nooit het geringste
spoor waargenomen."
Omtrent de Optische Verschijnselen in den dampkring schrijft Dr. EKAMA: „Een
prachtiger verschijnsel dan de Halo kan men zich moeilijk voorstellen; de regelmatigheid
en vooral de kleurenrijkdom maken het zeker tot een der merkwaardigste natuur-
tafereelen. De kleuren komen overeen met die van den regenboog; het rood is het
dichtst bij de zon gelegen.
„Al de door ons waargenomen Halo's zijn aan een vasten grondvorm gebonden.
Om de zon vertoont zich een kring; deze schijnt eenigszins eivormig, de metingen
bewijzen echter, dat dit slechts gezichtsbedrog is. De straal van dezen cirkel is onge-
veer 22°.
181
-ocr page 142-
Hierbuiten zijn op gelijke hoogte boven den horizont als de zon twee heldere
vlekken gelegen, de zoogenaamde bijzonnen. De afstand van deze tot de zon wordt
orooter naarmate de zon hooger staat. Yan hieruit vertoonen zich in eene van de zon
afgekeerde richting helder witte strepen, die zich somtijds vcreenigen en dus een cirkel
vormen, die over den geheelen hemel evenwijdig aan den horizont zich uitstrekt.
„Behalve den eersten cirkel om de zon vertoont zich somtijds nog een tweede ,
wiens straal, zoover mijne metingen aangeven, ongeveer 46Q bedraagt. Deze wordt ge-
raakt door een derden, die het zenith tot middelpunt heeft en zich ook dikwijls vertoont,
zonder dat een spoor van den tweeden te zien is; meestal is hij helder gekleurd.
„Aan den binnensten cirkel raakt een gebogen lijn, welke al naar de kracht van
het verschijnsel verder uitgestrekt is. Soms, maar uiterst zelden, vertoonen zich
andere bogen."
„Gedurende het verschijnsel ziet men tal van ijsnaaldjes in de zou glinsteren,
welke deze verschijnselen veroorzaken."
Ook om de maan vertoonden zich soms gekleurde cirkels met sterker lichtende
gedeelten, zoogenaamde bijmanen; van al deze verschijnselen werd door Dr. EKAMA
nauwkeurig aanteekening gehouden; de voornaamste afmetingen bepaald en zoodoende
een voorraad gegevens voor latere bewerking verzameld. Do schoonste halo's werden
waargenomen op 16 Maart, 4 April, l Mei en 25 Juni.
Aangaande de bemoeiingen van den Heer EKAMA op het gebied der photographie
re» behoef ik den lezer slechts te wijzen op het twintigtal platen, die dit werk versieren. H,(Ï
fc / -v £-svt
-'0 Het zijn zoogenaamde lichtdrukken, d. w. z. de oorspronkelijke photographiën op glas,
de zoogenaamde negatieven, die door den Heer EKAMA gedurende de expeditie zijn
opgenomen, zijn in de werkplaats van den Heer DIENER te Grlauchau rechtstreeks door
de werking van licht en de noodige chemicaliën, zonder behulp van de kunst eens
teekenaars, overgebracht op steen ofeenige andere onderlaag; waarvan met lithografischen
inkt de papierafdrukken genomen zijn. Daardoor verbinden zij aan de getrouwheid der
photographie de onvergankelijkheid van den steendruk.
Een kunstenaar zou met penseel of' potlood misschien voortbrengselen hebben
knnnen leveren, die deze in schoonheid en aantrekkelijkheid overtroffen; maar zouden
ze even waar zijn geweest? Zou de verbeeldingskracht hem geen parten hebben ge-
speeld? In allen geval zouden we dan slechts weergegeven zien de indrukken, die de
tafereelen op dien éénen toeschouwer gemaakt hebben, terwijl we nu platen hebben,
waarop ieder ijsdeeltje zelf zich door de daarvan uitgaande lichtstralen op de gevoelige
plaat der camera obscura geteekend heeft.
Daar ik in een der vorige hoofdstukken reeds het een en ander omtrent mijne
bijzondere bezigheden heb medegedeeld, zou ik nu alleen nog moeten spreken van de tijd-
roovende onderzoekingen met een luchtthermometcr , die mij tot niets leidden, daar aan
de constructie van het instrument iets haperde, dat eerst na lang tobben ontdekt werd;
van mijn vergelijkingen van verschillende hygrometers, die mij, toen ik ten laatste de
juiste wijze van waarneming gevonden had, wel goede uitkomsten gaven, maar, naar ik
vrees, toch een gering resultaat zullen opleveren, met het oog op het doel, waartoe ik
ze ondernam, behalve dat zij mij ondervinding op dit gebied van onderzoek bezorgd
I.TJ
-ocr page 143-
hebben, die ook anderen misschien van nut kan zijn; en eindelijk van mijn weinige metingen
van aard-magnetische elementen, die misschien tocli iets, al is het zeer weinig en tegen
veel moeite zullen opleveren , nu de uitvoering van het geheele stel van magnetische
waarnemingen, waartoe onze expeditie uitstekend was uitgerust, wegens onze bewegelijke
woning, een totale onmogelijkheid was.
Liever dan lang bij die minder opwekkende onderdeelen te blij ven stilstaan, ga ik
de veranderingen na, die onze omgeving in de laatste dagen van ons verblijf in de
Karazee ondergaan had. Door het toenemend afsmelten van het ijs ontstonden er lang-
zamerhand groote waterplassen daarop en eindelijk ook eigenlijke dooigaten, d. w, z.
plaatsen, waar het geheel verdwenen was. Dit bracht mede, dat er zich nu en dan
zeehonden vertoonden, waarvan er dan ook een door de Hoeren DE RENSIS en BORCH
geschoten werd, en waarvan het vleosch zich vrij goed liet smaken.
Natuurlijk oefende het wegdooien van het ijs zijn invloed ook op de omgeving en
den toestand der Varna uit; het schip werd alleen door het ijs opgehouden ; in open
water zou het terstond gezonken zijn. De kapitein was echter verplicht al het mogelijke
te doen om het te behouden. Vroeger was daartoe geen gelegenheid geweest; naarmate
het ij s echter afnam, vermeerderde de kans om de lekken te kunnen ontdekken en
misschien te stoppen. De stoompompen konden niet aan het werk gesteld worden, want
het water in het schip of liever het ijs , stond ver boven de vuurhaarden der ketels.
Om echter toch meer arbeidsvermogen te kunnen aanwenden dan de beschikbare
)' mannenkracht werden door de machinisten der Varna kleine windmolens gemaakt, om 1V@)
J/C\ <^V^?
de pompen in beweging te brengen ; zij voldeden vrij goed en den 22su'n Juni werden !£jr
"TVÊ/ •try'in
(1^, alle mannen , zoowei officieren en wetenschappelijke deelnemers aan de beide expeditiën Jfa
als matrozen, iu ploegen verdeeld om bij beurten met inspanning van alle krachten het
water en ijs uit het ruim der Varna te zien te verwijderen met medewerking der
genoemde windmolens. Een voorstelling van dien arbeid wordt gegeven op den lichtdruk
van den datum , waarop de proef genomen werd.
Zij bleek geheel vruchteloos te zijn ; het eenige resultaat, dat we verkregen, was
dat het water in het ruim hooger steeg, naarmate we harder werkten. Door de
beweging, die we in het water opwekten, werden nml. de lekken, die nog door ijs
gedeeltelijk verstopt waren, al meer en meer daarvan bevrijd en konden dus vrijer
toegang tot het water van buiten verleenen. In dien stand van zaken werden dan ook
alle verdere pogingen om de Varna te behouden opgegeven en de zeer flauwe hoop, die
er smeulde om nog eens door haar gedragen naar het vaderland terug te keeren, geheel
uitgedoofd. Langzaam maar zeker ging zij van dien tijd af haar ondergang tegemoet. In
het midden van Juli was het geleidelijk zakken vooral van het achterschip, dat
vrij in het water lag , zeer merkbaar. Den 16den waren de letters VARNA op den
achterspiegel half door het water bedekt en den 17dcn reeds geheel ondergedompeld. De
volgende dagen werd er nauwkeurig op hare beweging gelet, omdat de Heer HOYGAARD
vreesde, dat het schip, wanneer het van voren loskwam van het ijs, zoodanig achteruit
zou schuiven, dat het met de Dymphna in aanraking kwam, of ten minste een beweging
in het water en het ijs teweegbracht, die voor zijn schip noodlottige gevolgen kon hebben.
Eindelijk den 24stt>n werden we aan het ontbijt verrast door den uitroep van
133
-ocr page 144-
iemand op het dek: „Daar gaat de Yarna!" Wij stoven allen naar bovon en werkelijk
zagen we, dat ze weer meer gezakt was en dit bij schokken voortging te doen. Die
bleven toezien, waren dan ook na een half uur ongeveer getuigen van het verdwijnen
van het geheele schip. De Yarna zakte van achteren al meer en meer en schoof daarbij
van tijd tot tijd achteruit, terwijl haar voorsteven lichtte, totdat zo ten laatste bijna
verticaal staande in de diepte aan aller oogen onttrokken werd. De beweging ging zeer
bedaard toe; alleen kwamen er enkele ijsblokken onder het schip los, toen het wegzonk,
en ontstond er een kleine zuiging, die echter de Dymplraa gelukkig in het minst niet
deerde.
Dat was het einde van de Yarna, het stevige schip, dat echter tegen ijspersing
niet bestand was! De Dymphna lag daar nog ongeschonden, wonderbaarlijk verschoond
gebleven te midden van de beweging in het ijs, waarvan hare sterkere zuster tot
tweemalen toe de speelbal was geweest. Haar verlies zal misschien in de voorstelling meer
indruk op menigen lezer maken, dan dit met ons het geval was. Reeds maanden lang
hadden we haar aanschouwd als een scheidende en ons vertrouwd gemaakt met de ge-
dachte, dat we zonder haar zouden terugkeeren; zoodat haar verdwijnen nu dan ook
meer beschouwd werd als iets, dat van zelf sprak en reeds lang verwacht was.
Wie zich een denkbeeld wil maken van den veranderden toestand om ons heen,
heeft slechts een blik te vestigen op de platen van ons huis en de omgeving in de
laatste twee maanden van ons verblijf op Meuw Holland gemaakt, en die te vergelijken
(3> met de vroeger vervaardigde photographiën. Op den lichtdruk van den 16Jen Januari b. v.
^ staat ons huis gedeeltelijk in het ijs en de sneeuw, terwijl het later hoog daarboven
uitstak; om het huis heen smolt door de stralen der zon alles weg, maar daaronder
& konden ze niet doordringen, zoodat daar een hoogte ontstond, waarop zich het huis
als op een voetstuk verhief, en we een soort van trap met leuning moesten laten maken
om er in te komen, terwijl we hiertoe vroeger iets naar beneden moesten stappen.
Geheel regelmatig ging dit wegsmelten echter niet; daarom moest het huis aan
de zuidzijde gestut worden. De lichtdrukken, die het in den zomer voorstellen,
geven aan, hoe dit geschiedde; vooral die van den 31sten Juli is in dit opzicht duidelijk;
daar ziet men zelfs geheel onder het huis door. Den 9den Juli was het zoover nog niet
gekomen; toch rees het toen al aanmerkelijk boven het omringende ijs uit, zooals
bewezen wordt door de twee expeditie-leden, die op die plaat zijn afgetcekend, waarvan
de een onder den meest naar voren komenden hoek van het huis op het ijs en de
ander meer in 't midden daarvoor op een stoel zit.
Met alleen schijnbaar, maar in werkelijkheid rees het huis; ten opzichte van de
omgeving geschiedde dit slechts schijnbaar of betrekkelijk, want do oorzaak, dat
het daarboven al meer en meer uitstak, was alleen te zoeken in het wegsmelten
van het ijs, terwijl dit onder het huis niet plaats greep. Maar daarenboven rees alles
in den omtrek en dus daarmede ook het huis ten opzichte van het zeeoppervlak.
Immers, naarmate het ijs van boven afsmelt, wordt het ligter en stijgt dienten-
gevolge al meer en meer uit het water omhoog; neemt men nu aan, zooals veelal gedaan
wordt, dat door de opstuwende kracht van het water, het ijs slechts voor vier vijfden
onder gedompeld is, dan volgt daaruit, dat voor elke 4 decimeters die het rijst, daar-
f
',
134
-ocr page 145-
voor vijf decimeters moeten gesmolten worden. Nu hadden we den 24stcn Januari ge-
vonden, dat de barometerbak 2.50 M. boven het zeeoppervlak zich bevond; eene herhaling
van die meting leerde, dat deze hoogte den 17den Juli 3.41 M. bedroeg; het huis was
dus met zijn geheele omgeving 91 centimeters gerezen, waartoe volgens het bovenstaand
vereischt wordt, dat er in dien tijd een laag ijs• van 1.14 meter dikte weggesmolten was.
Hoe het ijs er onder die omstandigheden gaat uitzien , leeren het best de licht-
drukken ; op dien van den 20stfm Juni ontdekt men reeds een groote waterplas juist
voor het huis , daar waar vroeger het pad naar de Dymphna lag ; dit hadden we dan
ook verlaten en een omweg over een rei torossen moeten nemen. Op dien van den
9llcn Juli, voorstellende het uitzicht van mijn kamer op de schepen , ziet men nog meer
water ; de plaat van den 13dcn zou den opmerkzamen toeschouwer in den waan brengen,
dat het huis aan een groot meer lag.
Al het water , dat men op boven genoemde platen zag is zuiver smeltwater, eerst
in de laatste dagen vertoonden zich enkele dooigaten , die het ijs in zijne geheele dikte
doorboorden. Op de plaat, die den 31sten Juli gemaakt is en de toebereidsolen voor
den terugtocht doet zien , merkt men op , hoe het smeltwater langs beekjes , die het
vormt, van de hoogere naar de lagere deelen heen stroomt.
Als reden voor de snelle verandering van zooveel ijs in water geeft "WEYPRECHT
op de warmte, die door mist en regen wordt aangebracht, wanneer die in aanraking
^ met het ijs komen en het doen smelten. Ik kan mij met dit oordeel niet vereenigen.
Vooreerst is het water, waarvan de warmte op do aangevoerde wijze het ijs moet smelten
? zelf volstrekt niet op een hooge temperatuur gebracht; er zou dus een verbazend groote
\, hoeveelheid daarvan noodig zijn om op die wijze het verschijnsel te verklaren. Volgens
mijne overtuiging kan dit alleen geschieden door de rechtstreeksche werking der zonne-
stralen en daar ik de vraag belangrijk genoeg vond om er mijn aandacht op te vestigen,
lette ik scherp op, of ik ook bevestiging voor de eene of andere opvatting vond; ik zocht
uit te maken , wanneer er meer ijs smolt, op regenachtige on mistige of op zonnige
dagen en kwam tot de overtuiging, dat het laatste het geval was ; vele malen zag ik ,
dat de boekjes van smeltwater veel sterker liepen bij zonneschijn dan bij mist en zelfs
bij regen , terwijl toch in het laatste geval het regenwater zelf ze nog zou doen zwellen.
Eén bepaalden merkwaardigen vorm van ijs heb ik nog niet genoemd. Van tijd
tot tijd zagen we tusschen het witte zee-ijs lagen, die doorschijnend waren; zij kwamen
slechts in uitgestrektheden van l of enkele vierkante meters voor bij een dikte van
ongeveer oen voet, of wat meer of minder; zij vertoonden een eigenaardige structuur,
er liepen nml. splijtvlakken door heen in loodrechte richting op het oppervlak, waar-
door het geheel in zuilen en scherpe pyramiden verdeeld was , maar niet in die regel-
matigheid , waarin men dit soms bij zoet water-ij s opmerkt. Deze eigenaardige ijssoort
werd op vlakten en op torossen gevonden en de lagen waren niet altijd horizontaal.
13e eenige verklaring , die mij eenigzins waarschijnlijk voorkomt is deze, dat het stukken
zijn van ijs in den vorigen zomer in het zoete water der smeltplassen gevormd en die
nu aan de algemeene ijsbeweging deelgenomen hebbende , hier en daar teruggevonden
werden.
135
-ocr page 146-
HOOFDSTUK XIV.
TERUGTOCHT.
Gemis aan communicatie-middelen. Zenden van boodschappers onmogelijk. Gedeeltelijke terugtocht niet praktisch. Vroegtijdig opbre-
ken onverantwoord. Landen aan Yalm*lskuit. Mogslijkbcid van oen terugtocht van de Nederlandsche Expeditie afzonderlijk.
Verschillende comhinatié'ii. De Nederlandsche Expeditie met de bemanning der Varna, (Conferentie. Besluit om to gaan
Voorbereidingen. Afscheidsfeest. Orehest, Vertrek. Uitrusting en leiding. Indeeling van personeel en proviand. Trekken
der sleden. Ongeval met de Hope-slcdge. Slepen der booten. De weg wordt driemaal afgelegd. Pnsseeren van een kanaal,
Middagrust. Nachtleger. Avondeten. Thee, Nachtrust. Morgentoilct. Ontbijt. Voeding. Kon en vocht. Voordeel van
open water. Schijnbaar vooruit, maar werkelijk terug. Stroom is ons in 't vervolg gunstig. Oponthoud door het terrein.
Wegduwen van groote ijsschollon. Een kwartmijl per dag! Verhinderd vooruit te komen, Dagblad-futülletons. Land!
Gevaar van de Kara-poort. Barst in onze schol. Beweging in het ijs. Onze legerplaats springt iü stukken ! Opduiken van
ijsbrokkcn. IJsln:weging verhindert ons voort te gaan. AVij drijven de Kara-poort in. Voet aan wal. Buys-Ballot-eiland.
Dikwijls dacht ik er over een kleine expeditie uit ons midden naar den vasten
wal te zenden om door middel van Samojeden bericht omtrent ons lot te zenden. Maar
dit plan stuitte op allerhande bezwaren. Zouden de boodschappers Samojeden ontmoeten?
Hoe zouden ze ons, die met het ijs steeds van plaats veranderden, terugvinden ? Alleen
verder te gaan, daartoe konden ze niet genoeg levensmiddelen meenemen; en wij konden
ze ook niet missen voor onze waarnemingen noch voor een wellicht later te ondernemen
terugtocht. Eindelijk zouden we ook allen kunnen gaan; maar dat mocht niet, zoolang
we nog iets in het belang van het doel der expeditie konden uitvoeren. Zeker zouden
we het echter hebben kunnen doen, zooals de plaat van den 19den Mei aantoont.
Toen nu echter later in den zomer de toestand van de Dymplina een spoedig los-
raken van het schip niet deed vermoeden en ook de hoop om nog gedurende een zekeren
tijd waarnemingen op Yalmal's kust uit te voeren, waarop Luitnt. HOVGAARD ons
uitzicht had gegeven, was verloopen, maar daarentegen 's nachts soms reeds weer ijs
van l cM. dikte ontstond , dat overdag niet geheel wegdooide, kwam het plan van een
gezamenlijken terugtocht met de Noren ernstig ter sprake; vooral, daar na het zinken
der Varna een langer blijven voor Kapt. KNFDSEX geheel nutteloos was.
Om nu geheel verantwoord te zijn, belegde ik oen bijeenkomst van den Heer
LAMIE en Kapt. KNUDSEN, waarbij ook de ijskapitein HAÜGAN uitgenoodigd werd zijn
oordeel uit te spreken. Aan deze mannen vroeg ik:
1°. Of het voor onze lieden mogelijk zou zijn den terugtocht met de ons ter
beschikking staande middelen te ondernemen.
2°. Of de veiligheid van menschenlevens door zoo'n tocht meer bedreigd zou zijn
dan door aan boord der Dymphna te blijven.
3°. Of het waarschijnlijk of zelfs mogelijk was, dat de Dymphna den vasten
130
-ocr page 147-
wal zou bereiken en dus de Nederlandsche Expeditie gelegenheid kon schenken, al was
het slechts voor 14 dagen, daar meteorologische en magnetische waarnemingen te doen.
Nadat deze vragen don 2981™ Juli eenstemmig beantwoord werden in den zin ten
voordeele van het plan, gaf ik mijn toestemming om den I9ten Augustus de reis to
aanvaarden,
De voorbereidingen waren meest alle reeds gemaakt, want reeds lang van te voren
immers was die terugtocht het onderwerp der overleggingen van Luitnt, LAMIE en
Kapt. KNTJDSEN geweest; maar toch was men nog druk in de weer om de laatste hand
aan het werk te slaan.
Den 31stcn Juli was alles gereed; na een hartelijk afscheidsfeest van onze gast-
heeren, waarbij de muziekinstrumenten, die door de manschappen van weggeworpen
blikjes vervaardigd waren, goede dienstendeden, vertrokken we den volgenden morgen
onder luide toewenschingen der achterblij venden voor een goede reis!
Maar hoe gingen ze ? Zoo zal menig lezer vragen, die een boot- en sledetocht
over het ijs misschien zelfs bij name vroeger niet had hooren noemen, voordat hij uit de
dagbladen vernam, dat de Nederlandsche Pool-Expeditie op die wijze uit de Karazee
teruggekeerd was. Het beste denkbeeld, dat ik van de inrichting kan geven, is door-
te wijzen op de photographie, die de Heer EKAMA den dag vóór ons vertrek van de
geheele uitrusting met de deelnemers genomen heeft. Men ziet op den lichtdruk vier booten;
sommige daarvan zijn bedekt met eene daarover gespannen tent, ingericht voor den
nacht; andere open en opgetuigd om onder zeil te gaan; bij elke boot hoort een slede <|
geladen met proviand en andere behoeften.
Vej-der was er voor gezorgd, dat in elke boot een deskundige geplaatst was, dié
de aan hem toevertrouwde afdeeling commandeerde. De algemeene leiding was aan de
samenwerking van Luitenant LAMIE en Kap. KNUDSEN overgelaten. Mocht er verschil
ontstaan, dan moest ik decideeren en, was zoodoende nog geen instemmigheid verkregen,
dan konden de Nederlandsche expeditie en de bemanning der Yarna ieder hun eigen weg
gaan. Men moet op alle mogelijke gevallen bedacht zijn; gelukkig heeft de uitkomst geleerd,
dat de eendracht zoo groot was, dat de bedoelde scheiding niet noodzakelijk geweest is.
Toen we vertrokken, plaatsten we ons voor de volgeladen sleden en trokken die
ongeveer een kwartier uur gaans voort; daartoe waren lange touwen aan de sleden bevestigd
en had ieder der tochtgenooten een trekzeel, waarmede hij zich voor de slede spande ;
aan dien arbeid namen we allen deel, zoowel de leden als de manschappen der expeditie
en de kapitein der Varna even goed als zijn minste matroos.
Al dadelijk trof ons een ongeval, dat echter nu nog zeer gemakkelijk te herstellen was.
Toen we nog slechts enkele passen hadden afgelegd, zakte een der schinkels van de
Hope-sledge in een barst, waardoor do geheele slede omviel. Bij het opzetten bezweek
zij; gelukkig was Luitenant HOVGAARD terstond bereid een zijner Mac-Clintocksleden
daarvoor in ruil te geven; hierdoor waren we in staat onzen weg terstond te vervolgen,
terwijl anders de reparatie aan onze eigen slede ligt een halven dag oponthoud had gegeven.
Toen nu de sleden op de vooraf bepaalde plaats gebracht waren, moesten ook do
booten daarheen vervoerd worden; ze werden daartoe recht overeind op de kiel geplaatst
en daarna door duwen en trekken voortbewogen , waarbij ze steeds in evenwicht
•-•--=-3'
18
137

-ocr page 148-
gehouden moesten worden. Dit was verreweg het vermoeiendste gedeelte van het werk,
want ofschoon de booten geheel ledig waren, waren ze toch veel zwaarder dan een
der sleden, hoe vol ook geladen.
AVe moesten den af te leggen weg dus driemaal maken, eens met de beladen
sleden, dan met ledige handen terug en eindelijk met do booten; maar dit was onver-
mijdelijk , we wisten immers niet hoe spoedig we de sloepen -zouden noodig hebben,
en de sleden konden we ook niet missen; want ten eerste zou het transporteeren dor
volgeladen booten over het ijs onze lichaamskrachten te boven gaan, maar voor deze
zelf zou het verderfelijk worden; zonder lading hadden ze reeds genoeg te lijden over
het hobbelige, puntige en soms zeer harde ijs.
De eerste plaats, waar we stil hielden was aan den rand van een kanaal, dat
den vorigen dag door Luitnt. LAMIE en Kapt. KNUDSEsr reeds was opgemerkt. Hier moesten
we dus van de booten gebruik maken; zij werden te water gelaten en al hetgeen op
de sleden gepakt was, daarin overgeladen. Daarna werd de slede zelf voorop geplaatst
en namen ook wij plaats in de boot om haar naar de andere zijde van het kanaal
over te zetten; daar werd dan hetzelfde herhaald als bij het te water laten, maar in
omgekeerde orde; eerst werd de ledige slede op het ijs gezet, en alles daarop gepakt,
daarna met een zeildoek voor het nat beschermd en eindelijk het geheel met een eind
touw flink vastgesjord. Toen dit was afgeloopen, kon de boot weer worden opgehaald
en de tocht voortgezet naar een verder gelegen punt om daar hetzelfde te herhalen of,
wanneer de omstandigheden het toelieten , direkt over het ijs verder te gaan. «yï
Na op die wijze een zekeren afstand te hebben afgelegd, hielden we te twaalf
ure oen korte pauze om een versterking te gebruiken; we kregen dan scheepsbeschuit,
of zoogenaamd hard brood met een stukje spek, dat ons overheerlijk smaakte; het maal
werd besloten met het gewone scheepsoorlam, on kort daarna ging het weer verder.
Op de boven besproken wijze rukten we voort, nu een slede trekkende, dan
weer een boot voortduwende, soms lossende en dan ladende, totdat we te 6 uren
's avonds een geschikte ijsschol vonden om ons nachtleger op te slaan.
Dat gaf heel wat drukte. Het eerste wat gedaan werd, was dat de kooktoestellcn
voor den dag gehaald en gevuld werden met water, dat we in de plassen op het ijs
vonden staan. Daarna werd de thee aan do koks gegeven en de overige rantsoenen
uitgedeeld, bestaande in vleesch en boter; brood was in iedere boot zooveel voorhanden,
dat daarvan naar ieders verlangen kon genomen worden.
Terstond met het koude water werd de thee in de waterketels gestort en de
spiritus-vlam goed aangezet, na twintig minuten kookte het water niet alleen, maar was
de thee gezet tevens; gedurende het warm worden van het water had zij nml.
gelegenheid genoeg gehad om te trekken, en het koken had slechts even geduurd,
zoodat daardoor geen onaangename smaak ontstaan was; integendeel was het resultaat
uitstekend. Zoo warm mogelijk gedronken mot wat suiker gaf die thee ons een
behagelijk gevoel van opwekking; dit was dan ook meestal het eenige warme, dat we
gebruikten; het vleesch en brood, dat wc er bij nuttigdon, was natuurlijk koud.
Toen do maaltijd was afgeloopen, moesten de booten voor ons nachtverblijf worden
ingericht. Daartoe werden zij vooreerst op een zooveel mogelijk droog stuk ijs vastgezet
138
-ocr page 149-
door aan weerskanten een paar stutten aan te brengen, die het kantelen moesten
beletten. Daarna werd er alles uitgenomen , wat er niet in noodig was , en eenigzins
schoongemaakt, de tent er op geplaatst en dan was alles afgeloopen, want de matrassen
werden gevormd door den bodem der sloep of de houten zitbanken en afzonderlijke
dekens werden niet gebruikt; bijzonder zacht was de ligging dus niet, maar we hadden
het warm genoeg. Voor den nacht waren nml. onze lappen-costumes uit rendier-
huid medegenomen. We gebruikten daarvan de pask en de schoenen , waardoor we
voldoende tegen de koude beschermd waren; om de beenen nog wat te bedekken, werd
de jas , die bij dag gedragen werd , daarover gelegd ; een bundeltje reserve-onderkleeren
diende als hoofdkussen. Om te kunnen nagaan, hoe we ons in onze boot schikten, dat
ik alleen van de Expeditie-vlet kan zeggen, moet men weten, dat die door 5 man
bezet was , den Heer LAMIE en mij als leden der expeditie en nog 3 manschappen ; ons
nachtleger was nu op deze wijze ingericht; ik strekte mij gedeeltelijk op de aehter-
stuurbank uit , terwijl do beenen zijwaarts gebogen op het een of ander gedeelte dei-
bagage rustten. De Heer LAMIE vleide zich onder mij neder op den bodem achterin
de vlet; op de middelbank strekte zich een der manschappen uit en de beide anderen
lagen naast elkaar in het voorgedeelte , zoo pasten we er net in.
Den volgenden morgen waren we al weer vroeg bij de hand; te zes uren was het
algemeen appèl. De nachtklceren werden afgelegd, de laarzen aangetrokken en het
hoofd en de handen flink gewas'schen ; water was er in overvloed te vinden ; daartoe
hadden we het laagje ijs , dat zich 's nachts op de zoetwaterplassen gevormd had slechts
los te stooten , en zeep en een handdoek hadden we meegenomen.
Na, ons toilet gemaakt te hebben werd het ontbijt gebruikt, dat weer uit warme
thee met brood en vleesch bestond ovenals het avondeten , zoodat we te acht uren
gereed waren om de reis verder voort te zetten.
Op die wijze ging het van den eenen dag op den anderen; dan eens onder
gelukkiger, dan weer onder ongunstiger omstandigheden. Wanneer ik nu doorging die
allen te beschrijven, zou ik dikwijls in eentoonige herhaling vervallen; ik zal dus nu alleen
vermelden wat voor bijzonders er voorviel, dat den eenen van den anderen onderscheidde.
Om hot lot van deelnemers aan een tocht als den onzen te kunnen beoordeelcn
moet men onze levenswijze nog wat van meer nabij beschouwen. Do voeding was uit een
hygiënisch oogpunt onder de omstandigheden uitstekend te noemen. We waren in het
bezit van de beste geconserveerde vleeschsoorten en het dageljjksch rantsoen daarvan
was grooter , dan men het ooit in gewone omstandigheden heeft, nml. 0.4 a 0.5 K.Gr.
al naar de soort; de overige voedingsmiddelen waren alle van de beste hoedanigheid. Op
zich zelf was dus alles zoo goed, als men het wenschen mocht; dat neemt niet wog ,
dat we de voorkeur zouden gegeven hebben aan een gewoon warm* middagmaal met
groenten enz. maar dat konden we nu eenmaal niet hebben, en een feit is het, dat ik
meer over de deugden van onze voeding heb hooren uitweiden dan klagen, dat zij in
eenig opzicht niet voldeed. Op onze thee waren we letterlijk verzot en het stukje spek
op den middag was een lekkernij. Bij uitzondering, die echter naar mate we ons doel
naderden , al meer en meer in regel overging, kregen we soep van vleesch-groente-
patronen , Carnepura of dgl.
p
Ki'.l
-ocr page 150-
Yan de kou hadden we niet veel te lijden , daar de temperatuur altijd even onder
of ook boven het vriespunt lag ; we hadden er echter meer last van dan ooit te voren
gedurende de expeditie in den winter. Overdag hadden we genoeg beweging om van
geen kou te weten , maar 's nachts in de booten werden we wel eens wat huiverig ;
vooral, wanneer we daarbij mist of regen hadden , en dat was maar al te dikwijls ons
lot, oefende de weergesteldheid een onaangenamen en zeker ook ongezonden invloed op
ons uit. Over het algemeen bleven de nachten in behagelijkheid ver beneden de dagen ,
ofschoon we meestal door de gezonde beweging toch goed sliepen.
Den tweeden Augustus en dus ook den tweeden dag van onzen tocht kwamen we
goed vooruit, omdat we veel open water hadden , waarvan we gebruik konden maken.
Wanneer de sloepen eenmaal te water waren, kwamen we roeiende sneller voort over
het water dan met de sleden of booten trekkende of duwende over het ijs, vooral
wanneer dit niet zeer gelijk was, maar bovendien hadden we nog het voordeel, dat we
zoodoende den weg slechts éénmaal hadden af te leggen in plaats van driemaal, wanneer
we ons over het ijs bewogen.
Ook den derden dag gingen we goed vooruit; op den middag had Luitnt. LAMIE
voor 't eerst gelegenheid voor eene breedte bepaling ; de vorige dagen was hij daarin door
mist verhinderd. Naar zijne schatting waren we nu in het geheel ongeveer 10 Eng.
mijlen zuidwaarts vooruitgekomen ; groot was dus onze teleurstelling toen de breedte-
bepaling leerde, dat we iets noordwaarts gegaan waren! De Dymphna zagen we nog in
& noordelijke richting, zoodat we met haar en de geheele omgeving noordwaarts moesten
gedreven zijn. <3r
Den volgenden dag hadden wij dezelfde droevige ondervinding, en nu kon de bewe-
eg ging niet aan den wind toegeschreven worden, want die was gedurende de geheele G>
verloopen 24 uren noordelijk geweest; we schenen ons dus te bevinden in een zeestrooming ,
die tegenovergesteld aan onze eigen beweging was.
We begonnen er daarom ernstig over te denken onzen koers te veranderen om zoo
spoedig mogelijk de kust te bereiken en dan verder aan den vasten wal onze reis voort te
zetten, onafhankelijk van stroom of wind ; in 't eerst zouden we echter onzen ouden koers
in Z.Z.W.-lijke richting blijven behouden; en goed, dat wij zoo besloten, want in 't
vervolg heeft de stroom ons enkel voordeel aangebracht; den 4*1"11 namiddags en den 5dcn
voormiddags was de toestand van het ijs ons vrij nadeelig en toch waren wij in dien
tijd 10 Engelsche mijlen in westelijke richting vooruitgekomen , dat nu wel niet juist
met onzen koers uitkwam - wij wilden meer zuidelijk gaan om Chabarowa te bereiken — ,
maar in allen geval was het niet tegen onze bestemming in en kwamen wij nader aan
den vasten wal.
Den 4den hadden we het laatst de Dymphna gezien en opgemerkt, dat het schip
zich met betrekking tot ons huis oostelijk verplaatst had, waaruit wij opmaakten, dat het
los gekomen was of dat de geheele ijsmassa, waarin huis en schip zich bevonden, was
gedraaid.
Nu eens met minder dan eens met meer gunstig gevolg ging de reis verder.
Het meest gewenschte was open water , maar dat kwam zelden in eenigszins groote uit-
gestrektheid voor; ook kwamen we op groote vlakke ij svelden goed vooruit, maar hetgeen
-ocr page 151-
daar tusschen lag, water en ijs in snelle afwisseling, was het nadeeligst. Bij eiken
overgang van het eene op het andere moest altijd alles verpakt worden en wel zoo
degelijk dat het voor de voortzetting der reis goed bezorgd was ; verder moesten nog de
sloepen of te water gelaten of opgehaald worden; en dikwijls was de geschiktste plaats
zoo nauw, dat dit niet met alle tegelijk kon plaats hebben maar dat de een moest
wachten, voor hij kon beginnen, totdat de ander gereed was; op die wijze ging er veel
tijd verloren.
En toch was dit nog niet de allerongunstigste toestand van ons terrein; het water-
vlak kon soms zoo dicht rnet losse ijsstukken bedekt zijn, dat ze niet van elkander
gescheiden konden worden om voldoende doorgang voor de booten op te leveren; daar-
bij waren ze te klein om de geladen sleden er over heen te slepen; dan moest de
bagage losgemaakt en stuk voor stuk over de ijsbrokken in de hand overgedragen,
daarna de ledige sleden daarover getrokken worden, totdat dan eindelijk de booten
volgden, half geduwd en half gesleept over het ijs en door het water.
Dat er bij dergelijke manoeuvres dikwijls een nat pak te halen was, zal wel niemand
vreemd voorkomen, maar hulp was nooit ver te zoeken en er was altijd een pakje
reserve-kleeren om zich te verschoonen; het was echter niet geraden voor dezelfde
persoon kort achtereen zulk een onverwacht koud bad te nemen, want dan kon het vorige
stel wel eens blijken nog niet droog te zijn; de mist en fijne regen, waarin we dikwijls
verkeerden, was daartoe niet bevorderlijk.
Gewoonlijk bewogen we ons tusschen groote schollen door met openingen daar-
C'-'
•m
„, tusschen, die soms zoo wijd waren, dat ze ons gelegenheid tot roeien, of, woei er een
|\, gunstige Avind, zelfs tot zeilen gaven, maar meestal zoo nauw waren, dat de booten
nauwlijks konden passeeren; soms was de hinderpaal weg te nemen door een paar uit-
stekende punten of kanten weg te hakken, maar meestal moesten de schotsen, waar-
tusschen de opening zich bevond uit elkaar geduwd worden, waartoe de hulp van alle
man vereischt werd; het was dus geen ongewoon verschijnsel om al de deelnemers aan
den tocht met spanen, haken of boomen gewapend te zien post vatten aan weerskanten
van een nauw kanaaltje in het ijs, on met alle kracht tegen de tegenoverstaande kant
staan duwen om daardoor de opening te verwijden.
Dikwijls gelukte het plan volkomen en werkelijk merkwaardig was het te zien ,
hoe zeer uitgestrekte ijsschollen, velden zou men bijna zeggen, op die wijze van elkaar
gescheiden werden; maar dikwijls mislukte de toeleg ook geheel en, ofschoon minder
opwekkend was het dan toch even merkwaardig op te merken , hoe alle pogingen af-
stieten op de onmogelijkheid om de verbinding, die er soms onder water tusschen
de schollen bestond, hoe los die ook mogt schijnen, op te heffen of om een betrekkelijk
nietig brok ijs, dat ons in den weg lag, te verwijderen, daar de bijzondere wijze,
waarop het tusschen de schotsen was ingeschoven, niet altijd zoo terstond was te
bespeuren.
Na zulke mislukte pogingen moesten we dan de booten op de sleden lossen, deze
pakken, de booten ophalen en onzen weg een eind over het ijs voortzetten; en dan
was de gedachte aan den kostelijken tijd, die aan die vruchtelooze pogingen besteed
was, allerontmoedigendst; daarom besloten we later dikwijls, door ondervinding wijs ge-
!£-e~--=
in
-ocr page 152-
worden, om, wanneer het ijs niet spoedig wilde wijken, maar terstond het zekere voor
het onzekere te nemen en over het ijs op te marcheeren.
De weg, dien we per dag aflegden was zeer ongelijk; wanneer we 4 Eng.
mijlen of nog geen anderhalfuur gaans, vooruit gekomen waren, was het uitermate gunstig
te noemen ; dan hadden we ook veel gebruik kunnen maken van open water ; was dit
niet het geval, dan legden we meestal niet meer dan 2 mijlen over het ijs af en hadden
dan vijf malen de booten moeten te water laten en weer ophalen en de sleden pakken ;
maar niet zelden ging het nog slechter vooruit, zoodat wc eens slechts J mijl vooruit
kwamen, na 10 maal overgepakt te hebbon, en 's avonds na een langen vermoeiender» dag
de plaats , vanwaar we 's morgens vertrokken waren , nog duidelijk zagen liggen op een
afstand, waarover een wandelaar langs een goed begaanbaar pad ongeveer 5 minuten
zou doen.
Een enkele maal was de toestand zoo, dat we besloten te blijven afwachten, of er
geen verandering zou komen ; of belette het weer ons verder te gaan.
Zulk een dag was de 16dc Augustus. Nadat den vorigen dag de reis al niet
voorspoedig geweest was, deed de toestand van het ijs nu niet veel beters verwachten ;
onze omgeving bestond uit schollen vlak wit ijs, maar van geringe uitgestrektheid,
waartusschen zich zwart oud ijs vertoonde, een teeken dat hier grootc bewegingen
hadden plaats gehad. Toch braken we ons nachtleger op en trokken zoo goed en kwaad
als het ging in onzen koers vooruit. De regen , die bij het begin van den tocht in fijne
/ droppeltjes neerviel en niet veel hmderde, nam echter voortdurend toe, terwijl de wind, die
;® ons tegen was en ons dus den regen onophoudelijk in't gezicht joeg, steeds aanwakkerde.
\, Zwijgend gingen we voort en gebukt om den minsten last van de vallende droppels te
ondervinden.
"\Yanneer dit lang geduurd had, zouden onze kleeren spoedig doorweekt zijn en
waren we aan gezondheid meer achteruit gegaan, dan we aan afgelegden weg gewonnen
hadden. Na beraad met onzen dokter besloten we dus reeds te 10 uren 's morgens ons
kamp op te zetten en ons in de tenten zooveel mogelijk tegen den regen te beschutten.
De dag liet zich treurig aanzien; voortdurend bleef de regen neervallen en moesten
wre ons in de booten schuil houden, waar we gelegenheid hadden de gebeurtenissen der
laatste dagen te overdenken, maar overigens ook alle bezigheid ons was ontzegd; slechts
enkelen waren zoo gelukkig zich nog met lectuur bezig te houden, doordat onze biblio-
thecaris , de heer RUYS , ook in deze omstandigheden, door een paar dagblad-feuilletons
bij zich te steken, zijn roeping trouw was blijven vervullen.
Eerst te acht uren 's avonds klaarde de lucht op; reeds had van tijd tot tijd deze
en gene het hoofd eens buiten de tent van zijn sloep gestoken om te zien of hij het
wagen zou het overige van zijn lichaam te laten volgen, toen Kapt, KNUDSEN, die ook
zulk een poging gedaan en bemerkt had, dat het droog was, mijn kijker kwam vragen,
om te zien of het waar was, zooals hij meende, dat hij land zag. Natuurlijk sprong
ik terstond op om hem te volgen, en een oogenblik daarna stonden eonige mannen te
turen naar een git zwart stipje in de verte op de witte vlakte, die ons omgaf en dat
door de zeelui onder ons voor land werd uitgemaakt.
Dat gaf een totale ommekeer in onze stemming! Al hadden we het nog niet
l
142
-ocr page 153-
bereikt; we zagen het nu toch voor ons liggen, het doel waarnaar we streefden en dat
in den laatsten tijd al zoo dikwijls het onderwerp van ons gesprek geweest was met de
aarzelende vraag of we het nog niet spoedig zouden bereiken. Daar lag nn het antwoord
feitelijk voor ons; we zagen land!
Toch had zelfs ouder deze omstandigheden de penning nog een keerzijde. Het
land, dat we zagen kon niet anders zijn dan Vaigatsch of een der eilanden, die daar-
omheen liggen; uit de richting, waarin we het zagen moest dan volgen, dat we bezig
waren of op het punt om door den stroom met het ijs, dat ons omgaf, door de Karapoort
gevoerd te worden. Zouden de bewegingen, die daardoor in het ijs ontstonden, niet
noodlottig voor ons kunnen worden? Om al te doen, wat we konden, om dat gevaar te
ontgaan, besloten we den volgenden dag onze reis in Z.O.-lijke richting voort te zetten.
's Nachts bemerkten we reeds, dat er spanning in 't ijs was, want terwijl wij
rustig sliepen, meldde de wacht, dat er zich een barst gevormd had in de ijsschol,
waar we ons nachtleger hadden opgeslagen, die juist onder het voorste gedeelte der
Expeditie-vlet doorging. Toen deze een weinig verzet was, begaven we ons weer
ter ruste.
Den volgenden dag ging de reis langzaam maar gestadig vooruit, dikwijls met
moeite door los ijs heen, maar soms ook over vrij groote witte ijsschollen. Vier maal
moesten we onze bagage in de sloepen overladen. Het ijs werkte sterk, zoodat we soms
verhinderd werden verder te gaan. Eens brak een schol, waarop we wat uitrustten,
plotseling in vijf stukken, waarvan er één zich twee meters omhoog hief; dit ver-
schijnsel moet toegeschreven worden aan de ongelijke dikten, die de ijslaag door het over
elkaar sta.pelen van verschillende brokken heeft. Een gedeelte, waar zich veel ijs onder water
bevindt, wordt door het water meer opgestuwd dan een dunnere laag; vormt de massa nu een
geheel dan worden de verschillende deelen door den onderlingen samenhang verhinderd te ge-
hoorzamen aan de op elk hunner werkende krachten. Wordt het geheel nu echter, juist
gedeeltelijk ten gevolge van die ongelijke spanningen, door barsten verbroken, dan
zullen dikkere gedeelten omhoog komen en andere dalen.
Vreemd was ook het schouwspel, dat we dikwijls waarnamen , dat plotseling uit
de diepte groote brokken ijs kwamen opzetten; was dit onder een onzer booten geschied
dan ware deze zonder twijfel mede opgeheven, of nog waarschijnlijker omver geworpen,
wanneer namelijk de botsing iets zijdelings had plaats gehad. Gelukkig is dit niet
voorgekomen; wel had het opschieten van ijsblokken soms zoo in onze nabijheid plaats ,
dat de boot deelde in de golvende beweging, die daardoor ontstond.
We trachtten nog altijd buiten de Kara-poort te blijven, het land werd steeds
duidelijker zichtbaar.
Den 18'lcn bemerkten wij , dat we in de ons voorgenomen richting niet verder
konden gaan; zoo ongunstig was daar de ijstoestand. We besloten dus op de vrij sterke
schol, waarop we ons bevonden, eenvoudig af te wachten , wat komen zou en dreven
met den stroom de Kara-poort in. Om ons heen zagen we het ijs in verschillende
richtingen drijven; er was dus een sterke beweging in het water; wij dreven in
Z.Z.W.-lijke richting.
Toen wij den volgenden morgen, Zondag den 19den Augustus bemerkten, dat we
(.•"J
l
(a
ffi
6-*=
l KI
-ocr page 154-
den vasten wal genaderd waren, maar nu niet meer in Z.Z.W.-lijke, maar in W.-lijke
richting door den stroom werden medegevoerd en ons dus weer van de kust zouden
verwijderen, besloten we ons kamp op te breken en in Z. O.-lijke richting voort te gaan.
In het begin ging de tocht zeer langzaam vooruit; wij ontmoetten veel los ijs,
zoodat wij vóór den middag nauwlijks een halve mijl vorderden. Toen we later op
den dag weer opbraken, bemerkten we tot onze vreugd, dat de booten zonder veel
moeite langs de schollen, die in onzen weg lagen, konden worden voortgetrokken; en
het ijs zich al meer en meer verdeelde, zoodat spoedig van de riemen kon worden
gebruik gemaakt; het vaarwater werd voortdurend gemakkelijker, zoodat we 's avonds
zoo gelukkig waren, een klein eiland te bereiken en dus voor 't eerst na 54 weken
voet aan vasten wal zetten; dit was niet geschied, nadat we het vorige jaar Matotsch-
kinscharr verlaten hadden.
Ik kon niet laten bij deze gelegenheid mijn makkers een hartelijk woord van
welkomst toe te roepen en hun geluk te wenschen met het door ons behaalde succes,
dat we te danken hadden aan de voortreffelijke leiding van Luitnt. LA.MIE en Kapt.
KNUDSEN ; ik wijdde eenige woorden aan onze betrekkingen en vrienden, die ons wachtten
en tot wie we nu een groote schrede genaderd waren ; immers we hadden vasten grond
onder de voeten , waarop ieder voetstap vooruit ons zoover nader bracht aan ons doel.
Maar ook herdacht ik met een soort weemoedig gevoel de vrienden, die we hadden
verlaten en van wie ons niets bekend was, dan dat zij zich nog in den zelfden onzekeren
toestand bevonden, die nu voor ons achter den rug lag.
Daarop namen we het besluit om den volgenden dag Vaigatsch te gaan bezoeken
en dan een vast plan voor den verderen terugtocht te maken. Daarin werden we echter
door mist teleurgesteld, en waren dus in de gelegenheid nauwkeurig kennis met ons
eiland te maken; Luitnt. LAMIE kwam al spoedig tot de overtuiging, dat het op geen
kaart voorkwam, hetgeen na onze terugkomst ten volle bevestigd werd; op ons lag dus
de plicht het te doopen en wat was natuurlijker , dan dat ons daartoe het eerst in de
gedachte kwam de naam van den ontwerper onzer expeditie, wiens denkbeeld
de steeds leidende gedachte bij den tocht geweest was. Wij noemden het dus:
„Buys-Ballot-eiland" en gaven daarvan getuigenis in een document, dat we op de bij
Pool-expedities gebruikelijke wijze begroeven in de nabijheid van een door ons opgericht
houten kruis. Het stuk zelf werd door alle aanwezigen onderteekend.
144
-ocr page 155-
HOOFDSTUK XV.
ONTVANGST.
Vaigatsch. Verdei1 reisplan, Samojeden-afgoden. Kruis. Bootje. Beitel. Kaap Woronoff. Wij volgen de westkust. Eenden.
Wind houdt ons op. Wandeling. Samojedentcnten. Dolgaja-baai. Wij maken 35 mijten in ëdn dag. Geheel ijsvrije zee.
Ljambtschina-bocht. Middagntst in de open zee Kaap Grenen!. Twee stoomschepen in zicht. Seinen niet opgemerkt.
Nog een derde schip In de Jugorstraat. De „Nordenskiöld", „Obe" en „Louiae". Ontvangst. Kennismaking met 'Kapt.
DALLJIANN. Plan tot voortzetting der reis. Onderhandeling met visclvjacht voor Chabarowa. Louise verliest haar
schroef. Nordenskiöld sleept Louise. Nederlanders aan boord der Louise. Noren op de Nordenskiöld. Obe brengt de
tijding in Vardö. Reis. Bezigheid. Gastvrijheid aan boord der Louise. Berichten van huis. Algemeen bericht in
telegramstijl. Ongerustheid in Nederland. VOLCK'S artikels. Prof. BUYS BALLOT'S handelwijze. Hammerfest. De „Ellida",
„Georgy" en „Willcm Barentsz''. Welkomsttelegrammen van heinde en ver. Vertrek. De expeditie naar Bossekop.
Drontheitn. Christiania. Kopenhagen. Hamburg. Bremen. Amersfoort. Hilversum. Maliebaan. Feest in Tlvoll. Eerc-
bewijs in de Zonsteeg. Bede van den Haef LAMÉEIS. Aanspraak van den Burgemeester. De Commissaris des Konings.
Band tusschen zonen van hetzelfde land. Dank aan miju mede-leden. Feestelijke ontvangsten in andere plaatsen.
Alrneloo, Kampen.
C
Tegen den middag klaarde de lucht op, zoodat wij te half één ons eiland verlieten
en koers' op Vaigatsch zetten , waar wij zonder veel moeilijkheden te ondervinden te (;=>
half zes aankwamen en ons nachtleger opsloegen.
Nu beschouwden we ons doel zoo goed .als bereikt; we hadden slechts de kust te
volgen om in bewoonde streken te komen. Wij zouden eerst Chabarowa opzoeken en
dan middelen beramen om verder te komen; ook hoopten we daar misschien tijding
uit Nederland te vinden ; tegen het bereiken van deze plaats stond ons niets meer in
den weg; wij hadden nu vasten bodem onder de voeten en proviand genoeg om bij
ongeval betere tijden te kunnen afwachten, Na den tocht, dien wij achter den rug
hadden zou het passeeren van de Jugorstraat niet de minste moeite opleveren , vooral,
wanneer wij een gunstige gelegenheid afwachtten.
Ons eerste werk was het veroverde terrein eens te gaan opnemen door het maken
van een wandeling. De een ging hierheen , een ander troepje daarheen , zoodat wij
spoedig een algemeenen indruk van onze omgeving zouden krijgen ; overal langs de kust
ontmoetten wij veel drijfhout, dat ons heerlijk te pas kwam bij het bereiden onzer spijzen;
wij behoefden nu niet zoo karig met onze brandstof om te gaan, als het geval was , toen
die nog geheel uit spiritus bestond , waarvan het niet geraden was het verbruik uit te
strekken boven het eenmaal gestelde rantsoen.
Twee onzer mannen , de kok en de stuurman, kwamen op een plaats, waar zij schedels
en geweien van rendieren met overblijfselen van gebrand hout vonden. Daarbij stonden vier
stuks houten gesneden figuren geheel overeenkomende met de afgoden der Samojeden,
- -=— 3
U5
-ocr page 156-
zooals men die o. a. beschreven en afgebeeld vindt in NORDENSKIÖLDS reis met de Vega;
zij namen ze mede en later hebben wij er één aan Kapt. KNUDSEN gegeven , terwijl de
drie overige door ons in Nederland gebracht en aan het Rijks Ethnografisch Museum te
Leiden afgestaan zijn.
De machinist der Varna ontmoette op zijn wandeling een kruis, waarbij behalve
andere kenmerken van de aanwezigheid van menschen een bootje in geheel gaven toestand
gevonden werd van vreemd maaksel, eenigzins in gedaante overeenkomende met een
groot schip, maar nauwlijks ruimte voor twee personen bevattende; daarbij lag een
beitelvormig stuk staal door touw aan een houten steel van IJ voet legte en 3 centimeter
dikte verbonden.
Ons kamp hadden we opgeslagen in een soort van kleine baai bij kaap Woronoff;
in onze nabijheid was op een gedeelte , dat minder voor de zonnestralen toegankelijk
geweest was nog sneeuw , waaruit een heldere stroom water ons ruimschoots voorzag ;
overigens vormde onze verblijfplaats een zachtglooiende zandige kust , die naar de
landzijde wat steiler opliep en begroeid was.
Nu was de vraag, welken weg te kiezen , de west- of oostkust van het eiland te
volgen; we besloten tot het eerste , vooral, omdat we daardoor meer kans zouden
hebben schepen te ontmoeten en daardoor tijding te ontvangen.
Den volgenden dag braken we dus 's morgens op om met de booten in de aan-
gegeven richting voort te gaan , terwijl een drietal onzer den weg over land zou
kiezen en de booten op de plaats, waar den vorigen dag het kruis gevonden was,
ontmoeten. Die wandeling leidde ons over een terrein, dat uit een rotsachtigen
bodem bestond, voor het grootste gedeelte met een dikke humuslaag bedekt, waarop
een flora gevonden werd, geheel overeenkomende met die van Nova Zembla en dus
bestaande uit allerhande grassen en kruiden ter hoogte van een voet, hier en daar
afgewisseld met dwergberken en -wilgen. De dierenwereld was zeer schaars vertegen-
woordigd ; wij zagen enkele snippen en in een binnenmeertj e op de plaats onzer
bestemming eenige eenden , waarvan wij er vier schoten.
Volgens afspraak zagen wij hier spoedig de booten en genoten nu met hen , die
daarmede gekomen waren, de middagrust, waarna de tocht verder gezamenlijk te water
werd voortgezet. Spoedig noodzaakte harde wind ons echter aan wal te gaan om beter
weer af te wachten.
Daar den 22sl™ de wind steeds aanhield, bleven wij dien dag op ons laatste
station. Tegenover ons bevond zich een strook lands , waarvan niet was uit te maken
of zij de tegenovergestelde oever was der baai, waaraan wij lagen of een eiland. "Wij
zagen daar ijs tegen den wal en ook in de baai. De wind, die juist daarheen woei,
zou ons dus in gevaar brengen, tusschen het ijs aan lager wal te geraken en, wanneer
de bodem rotsachtig was, onze booten te zien stuk slaan.
Gedeeltelijk orn uit te maken of hetgeen wij zagen tot Yaigatsch of aan een
afzonderlijk eiland behoorde , ondernamen drie onzer een groote wandeling. Na 2 J uren
kwamen wij op den top van een berg, maar konden van daar den stand van zaken nog
niet uitmaken.
Sommige plaatsen gaven ons den indruk alsof daar tenten van Samojeden gestaan

-
ds
ürt
-ocr page 157-

hadden ; in een omtrek van 4 a 5 passen zagen wij b. v. acht plekken van ongeveer
l voet doorsnede, die de kenteekenen droegen , dat daar iets zwaars gestaan had,
terwijl in het midden een plaats was, waar de grond droger was dan daar buiten. De
eerstgenoemde plekken zijn dus waarschijnlijk de plaatsen geweest, waar de steenen
gelegd hadden , die dienden om de huiden vast te houden , waaruit de tenten vervaar-
digd zijn; de middelste plaats is misschien de stookplaats geweest.
Den volgenden morgen vroeg te 4 uren verlieten we ons station aan de Dolgoja-
baai, want dit moest het water zijn , waaraan wij lagen, en staken haar over ; daar
vonden wij nog enkele stukken ijs en een met reven bezetten bodem, waarop een
onzer booten even vastraakte , zoodat we gelegenheid vonden het doorzicht van Luitnt.
LAMIE te waardeeren , die er ons voor behoed had, dat we niet den vorigen dag waren
overgestoken ; zeer licht waren dan onze booten tusschen het ijs op de reven in de
branding stuk geslagen. Verderop ontmoetten wij bijna geen ijs meer en eindelijk
zagen wij de geheel ijsvrije Oceaan voor ons , een gezicht dat we sedert ons vertrek
uit de Matotschkin-scharr niet weer genoten hadden.
Nu kwamen we beter vooruit dan in de Karazce ! Wij maakten ongeveer 35 Eng.
mijlen en bereikten de uitstekende landtong benoorden de Ljambtschina-bocht.
Den 24sten passeerden wij deze, een zeer diepen inham in de westkust van
Vaigatsch, die zich binnenslands aanmerkelijk uitbreidt en verbreedt; ons middaghalt
hielden we dan ook in de booten , daar we om aan wal te komen het geheele doel om
de bocht af te snijden zouden missen ; te 7 uren 's avonds bereikten wij weder vasten
wal en sloegen daar ons nachtleger op. De plaats, die wij hiertoe uitgekozen hadden,
was vroeger waarschijnlijk als vischplaats voor witvisch gebruikt; wij vonden er nml.
veel overblijfselen van die vischsoort, maar bovendien een ijzeren anker, waaraan nog
een eind touw bevestigd was, alsof het schip, waaraan het behoord had, daarvan afge-
slagen was; jammer dat er geen jaartal of eenige aanwijzingen omtrent de herkomst
op te vinden was.
Welgemoed over den goeden gang van zaken zetten wij den volgenden dag, den
25slctl Augustus, onzen tocht voort en bereikten te middag kaap Grebeni de zuidelijkste
punt van Vaigatsch aan den ingang der Jugorstraat, door Nordenskiöld op een zijner
reizen astronomisch bepaald.
Voordat wij nog den wal bereikten, zagen wij twee stoomschepon. Luitenant
LAMIE wilde echter niet gaarne de plaatsbepaling van dit punt missen, om die met
Nordenskiölds meting te kunnen vergelijken; daarom bleven wij op den wal aanhouden
en begonnen eerst daarna pogingen te doen om de aandacht der schepen tot ons te trekken.
Daartoe beklommen wij snel het hoogste punt, ontplooiden daar de Nederlandsche
en Noorsche vlaggen en lieten verscheidene geweerschoten knallen, maar alles te ver-
geefs ! Van de schepen werd geen enkel teeken van leven gegeven.
Toen wij de hoogte beklommen, bemerkten wij al spoedig een derde schip verder
de Jugor-straat in, terwijl de beide andere naar buiten stoomden; kort daarop zagen
wij een dezer laatste zelfs zuidelijk koers zetten, dus recht van ons af.
Nu werd een der booten onder commando van den stuurman van de Varna
afgezonden om te trachten een der schepen te bereiken ; na eenige moeite gelukte het

147
-ocr page 158-
hem de aandacht tot zich te trekken en het duurde niet lang of we bevonden ons aan
boord van de „Nordenskiöld", kapt. JOHANNESEN , door wien we allerhartelijkst ontvan-
gen werden; hem vergezelde de „Obe", kapt. WEIDE , terwijl het derde schip bleek de
ons bekende „Louise" te zijn nu echter onder kapt. DALLMANN , den bekenden gezag-
voerder, die zoowel in de zuidelijke als in de noordelijke ijszeeën thuis is; hij verwelkomde
ons met een van genoegen stralend gezicht, waarbij zijn gezegde, dat het hem een
oneindig groote vreugde verschafte ons gezond en wel te mogen zien, eigenlijk overbodig was.
In den laatsten tijd had hij voor Baron KNOOP verscheidene reizen naar de
Yenissej gemaakt en het vorige jaar was hij langs die rivier zelf in het belang van
zijn patroon werkzaam geweest. Ook nu was hij weer naar den mond der Yenissej
uitgezonden, maar werd evenals de Nordenskiöld en Obe door het ijs verhinderd verder
te gaan. Green der drie gezagvoerders had echter nog eenig plan de zaak op te geven,
en zeker wel kapt. DALLMANN het allerminst; men wilde de pogingen voortzetten zoolang
het mogelijk was.
Na raad geschaft te hebben , wat ons verder te doen stond : over land door Siberië
of met een vischjacht, dat voor Chabarowa lag, verder te gaan , dan wel te wachten ,
totdat de schepen van hun zending zouden wederkeeren , wilden we juist inet den schipper
van het jacht in onderhandeling treden, toen we vernamen , dat de Louise door een
stuk drijfijs van haar schroef beroofd was ; er bleef dus niets anders over , dan dat de
JSTordenskiöld haar naar Hammcrfest sleepte, terwijl de Obe met tijding naar Vardö
werd vooruit gezonden. liet personeel der Nederlandsche Pool-Expeditie, werd aan
boord der Louise genomen , terwijl de bemanning der Varna met de Nordenskiöld de
reis kon voortzetten.
JSTa ons woelig leven, waarvan elk volgend oogenblik ons bracht in een toestand,
dien we het vorige niet verwacht haddon, genoten we nu een kalmte, die alleen te
vergelijken is met die van een trekschuit; en immers de Louise was niets anders
op 't oogenblik; met de schroef was eigen middel van voortbeweging haar ontnomen;
daarvan maakten wij gebruik tot het schrijven van brieven, het voltooien van onze
dagboeken en dergelijken verpoozenden arbeid; maar terstond logden we onze pen
neder, als 's avonds kapt. DALLMANN zich bij ons neerzette en. na geïnformeerd
te hebben of we nog niet vermoeid waren van dat onophoudelijk geschrijf, dat hem
al zeer onbegrijpelijk voorkwam, ons op de meest onderhoudende wijze allerlei uit zijne
rijke ervaring meedeelde; de meest verschillende onderwerpen kwamen ter sprake
op eene ongekend eenvoudige, maar daardoor niet minder diep doordachte wijze, dat
aan zijn onderhoud een zeer eigenaardig karakter gaf.
De gastvrijheid, die wij aan boord genoten, kende geen grenzen; de beste plaatsen
werden voor ons ingeruimd; de tafel schafte in overvloed het beste, wat de voorraad der
Louise opleverde en .... Baron KNOOP laat de mannen, die hem in zijne ondernemingen
steunen, geen gebrek lijden !
Maar, wat ons vooral goed deed, waren do berichten, die we hier vonden van
huis, die zoo gunstig luidden, als we dit maar hadden mogen verwachten; dat gaf een
geruststelling, die niet te beseffen is, dan door hem of haar, die hetzelfde ondervonden
heeft. Dertien maanden lang hadden we niets van onze naaste betrekkingen gehoord!
148
-ocr page 159-
"Wat kon er al niet gebeurd zijn? En ziet! allen waren wel! "Wel hadden sommigen
onzer smartelijke verliezen te betreuren, maar geen onverwachte rampen hadden ons
getroffen.
Ook vonden we nu het algemeene bericht in telegramstijl, dat door de goede
zorgen van den Heer VOLCK was medegegeven aan alle schepen die de Noordelijke
Ijszee gingen bezoeken en ons zeker van onschatbare waarde zou geweest zijn, als we
b. v. een of ander vischjacht en niet terstond de Louise ontmoet hadden.
Behalve de brieven van vrienden en betrekkingen vonden we ook hooge stapels
couranten, die ons veel nieuws leerden, maar waaruit ons de bedrijvigheid op een enkel
punt bijzonder trof. Zoo dikwijls hadden we onder elkander gezegd; „Wat zal men thuis toch
van ons denken? Zeker zal men wel ongerust zijn; konden we maar doen weten, hoe goed
we het hier hebben!" En dan herinnerden we ons, dat de Louise toch vrij geruststellende
berichten had mede genomen; maar het was niet zeker, dat dit schip Europa bereikt
had; misschien was het op een andere plaats in 't ijs bezet geraakt evenals wij; en
dan toch, die tijding was van lang vervlogen dagen; onze vrienden hadden ook reden om
te denken: „Wat kan er al niet gebeurd zijn!" En de slotsom, waartoe we kwamen,
was altijd de hoop, dat men toch niet veel moeite gedaan en geld uitgegeven zou hebben
om ons te zoeken of te hulp te komen.
En nu! Daar lagen ze voor ons de onloochenbare getuigenissen van de angsten,
die men om onzentwil had uitgestaan; deels ontstaan door geheel valsche berichten,
deels uit vermoedens omtrent hetgeen ons wel had kunnen overkomen. Nu kwam
Luitnt. VOLCK uit in zijn volle kracht. Hij liet den telegraaf niet stilstaan, voordat hij
omtrent die berichten wist, wat er bij mogelijkheid van te weten was, of voordat hij
de zwarte vermoedens door onderzoek omtrent den algemeenen toestand wat kon verlichten.
Dan nam hij de pen op en schreef zijn artikels, waardoor hij niet alleen verbazing
wekte door zooveel mede te deelen omtrent zaken, waarvan men meende, dat hij niets
kon te weten komen, maar vooral kalmte bracht in de verontruste gemoederen; en dat
was zijn doel.
Later kwam er een andere tijd. Ongeduld maakte zich meester van velen, „Wij
willen berichten of we willen ze zelf terug zien , waarom zendt gij geen schepen om ze
te zoeken?" was de kreet, die uit veler mond en hart opging. De laatste woorden
waren voornamelijk gericht tot Prof. BUYS BALLOT , die het plan op touw had gezet. Niet
altijd werden die woorden op de zachtste wijze geuit; maar was dat zelf niet het bewijs van
den innigen drang naar bevrediging van den wensch, om iets naders omtrent ons onzeker
lot te vernemen, van den plicht, dien men het zich rekende daartoe geen middel onbe-
proefd te laten?
Gelukkig was ons lot niet aan onbekwamen overgelaten en mocht Prof. BUTS BALLOT
met volle verzekerdheid antwoorden: „Ik ben bereid; alle maatregelen zijn genomen;
met schepen ben ik in onderhandeling, maar de tijd van uitgaan is nog niet gekomen;
zoodra het gunstig tijdstip is aangebroken, steek ik van wal. Geeft gij intusschen maar
geld, want daarvan zal veel noodig zijn!"
En hij deed meer; toen dat geld wel inkwam, maar bij beetjes, nam hij alle
onkosten voor zijne rekening en stelde zijn vermogen hiertoe in de waagschaal. Deze
(S)
ui)
-ocr page 160-
grootmoedige daad bleef niet zonder gevolg. Toen men zag, dat het hem zóó'n ernst
was , toen werkte het voorbeeld en de natie beschaamde het in haar gestelde vertrouwen niet.
Toen wij den lsten Sept. de haven van Hammerfest binnenstoomden, zagen wij,
dat de couranten geen losse berichten of praatjes hadden medegedeeld. Daar lag de
Ellida gereed om ons op te sporen en wij vernamen, dat de Georgy uit Archangel in
zee gestoken was met het zelfde doel. Dat de Willem Barentsz in last had zooveel mogelijk
informaties omtrent ons in te winnen en zelfs bijstand te verleenen, wanneer dit mogelijk
was, hadden we reeds vernomen, terwijl ook de uitloving der premies, voor hen , die
bericht van ons zouden geven of ons zelf zouden terugbrengen, ons bekend was.
Onze wensch, dat men toch niet te veel moeite om onzentwil zou doen, was dus
wel teleurgesteld; toch maakte zich een gevoel van innige dankbaarheid van ons
meester ten eerste jegens hem, die, daar hij ons had uitgezonden , ons nu ook wilde
terugroepen en vervolgens tegenover de natie, die hem daarin had bijgestaan.
Het was een opwekkende gedachte voor ons de zoo onmiskenbare teekenen van
waardeering te zien, niet alleen van enkelen, maar van eene gcheele natie en te bemerken,
waartoe men niet altijd even goed gelegenheid heeft, dat men lid is van een groot
huisgezin, dat niet gaarne een zijner zonen wil missen. Want ofschoon niet allen ons
plan goedkeurden, toch was er, toen we eenmaal weg waren en men ons in het ongeluk
waande, maar één stem omtrent de noodzakelijkheid om ons, zoo mogelijk, terug te brengen.
Onze eerste gang was natuurlijk naar het telegraaf kantoor; daar lagen de antwoorden
op de berichten, die de Obe al voor ons uit Vardö gezonden had, reeds voor ons klaar.
Van heinde en ver ontvingen we gelukwenschen, tot zelfs uit Weenen toe. Daar
vertoefde op 't oogenblik Prof. NETJMAYER , de directeur der Seewarte te Hamburg, die
met hartelijke belangstelling ons lot, voor zooveel mogelijk, had nagegaan en nu te zamen
met den Heer WOHLGEMUTH , den chef der pas teruggekeerde Oostenrijksche expeditie
ons zijn golukwensch aanbood.
Te Hammerfest werden we hartelijk verwelkomd en op de meest gastvrije wijze
ontvangen, door onzen Consul, den Heer ROBERTSOK, die zelfs zijn huis tot onze beschik-
king stelde, waarvan drie onzer een dankbaar, misschien wel wat onbescheiden lang,
gebruik maakten. Den tijd, dien we daar moesten wachten, konden we ons ten nutte
maken voor ons toilet. Geen troep landloopers kan men zich in armoediger, vuiler en
daarbij zonderlinger kleeren voorstellen, dan de leden der Nederlandsche Pool-Expeditie,
toen we Hammerfest bezochten; want ofschoon aan boord van de Louiso wel de aller-
grootste gaten gestopt en opengetornde naden weer eenigermate toegehaald waren, toch
zagen we er nog altijd meer uit, om met dankbaarheid een aalmoes aan te nemen,
dan om het huis van een fatsoenlijk burger te durven binnentreden.
Het geluk wilde , dat we de reis verder voortzetten met de Noorsche Expeditie
van Bossekop , die ook weer naar Christiania terugkeerde. Aangenaam gezelschap
hadden we aan den chef, den Heer STEEN met familie en de leden, de Heeren KRAFFT,
SCHRÖDER en HESSELBERG. Ook ontmoetten we op de boot den Heer RABOT, correspondent
van het Fransche Aardrijkskundig Genootschap, die met Mevrouw RABOT zijne moeder,
van een uitstapje in Noorwegen terugkeerde. Hij gaf een verslag van onzen tocht in de
Revue Scientifique nog vóórdat wij dat in de Nederlandsche bladen konden doen.
150
-ocr page 161-
Te Drontheim hadden wij gelegenheid, nog e,en bezoek aan onzen geachten Consul
den Heer LYSHOLM te brengen , die met zijn gezin ons allerhartelijkst ontving. Den
volgenden morgen werd ons daar door vele onzer vrienden van het vorige jaar aan het
station uitgeleide gedaan.
In aangename herinnering zal ons steeds blijven de vriendschappelijke en gastvrije
ontvangst te Christiania door Prof. MOHN , lid der Internationale Poolcommissie en het
onthaal van den Heer SMITH , den reeder der Varna. Aan het station maakten we kennis
met den Heer SCHAFFERT, secretaris van het Aardrijkskundig Genootschap te Bremen.
Maar het prachtigst onthaal viel ons te Kopenhagen ten deel. Het rijke feestmaal
ons daar door den Heer GAMEL , den reeder der Dymphna, aangeboden vormde wel
een scherpe tegenstelling met onze nog zoo versch in het geheugen liggende levenswijze
op den terugtocht.
We hadden daar het voorrecht den Heer HOFFMEYER te ontmoeten, den bekenden
wegbancr op meteorologisch gebied ; toen reeds was hij lijdende aan een kwaal, waaraan
hij spoedig na onze aankomst in Nederland zou overlijden; dat bericht maakte op ons
een pijnlijken indruk ; niet alleen verloor de wetenschap in hem een voortreffelijk aan-
voerder , maar daarenboven de menschheid een harer beste karakters.
We zetten onze reis voort over Hamburg en Breinen , waar ik het genoegen had
met Baron KNOOP en den Heer ALBRECHT kennis te maken en we een genoegelijken
avond doorbrachten in gezelschap van Dr. LINDEMANN , den President van het Aardrijks-
§y* kundig Genootschap en den Secretaris , dien we reeds in Christiania ontmoet hadden.
m
Nu waren we spoedig op vaderlandscheu bodem en werden daar ontvangen op een
wijze , die voor een onzer moeilijk te beschrijven is. Reeds te Amersfoort wachtte ons
eene betuiging van bijval, die ons goed deed en vooral gewaardeerd werd door de zijde ,
van waar ze kwam. Prof. HARTING , die al terstond bij het op touw zetten der expeditie
al zijne krachten had veil gehad om haar welslagen te bevorderen en met angstige
bezorgdheid haar verder lot had nagegaan, was nu de eerste , die ons in zijn woonplaats
de hand van weerzien drukte. Het station had de vlag uitgestoken en de leerlingen
der Hoogere Burgerschool met hun directeur en leeraren , hadden zich op het perron
verzameld en zongen ons eem'go woorden van welkomst toe.
Te Hilversum voegden zich de H.H. VOLCK , VAN HASSELT , KRAMPS en nog
andere bij ons om ons als het ware in Utrecht binnen te leiden; daar werd de
expeditie met luide toejuichingen opgewacht, en nadat we uitgestegen waren en
menigen handdruk met vriend en maag gewisseld hadden, verzamelde Prof. BUYS
BALLOT ons om zich heen om ons een hartelijk welkom toe te spreken bij onze
behouden terugkomst; hij was de tolk van velen, wier vreugde hij daarover uitdrukte,
dat we, ofschoon we niet bereikt hadden het eigenlijk doel, waarom we gegaan waren,
maar dit slechts ten deele hadden kunnen doen, toch met behoud onzer volle ge-
zondheid mochten terugkeeren.
Na dankzegging voor deze woorden, werd de expeditie ontbonden verklaard en
nog liet een en ander geregeld in het gebouw van het Koninklijk Nederlandsch
Meteorologisch Instituut op het bolwerk ©OÏieit&Otgf), de plek, waar de tocht
besproken, beraamd en voorbereid werd, van waar later alle zorgen voor ons welzijn
151
-ocr page 162-
uitgingen en waar veel zorg om ons geleden is; daarna werd het personeel der expeditie
tegen den 29sten tot een feest uitgenoodigd.
Zal ik nu spreken van de vlaggen en andere versieringen aan de huizen ter onzer eer
aangebracht, van de keurige eerepoort door bewoners van Zonsteeg en omstreken opgesteld
en door de samenwerking van de Heeren BAARSPUL , HEYKAMP en KNOPPER ontworpen, van
de niet minder keurige en welsprekende rede bij aankomst van den stoet bij dit monument
door don Heer LAMÉEIS uitgesproken, van de waardeerende, echt vaderlandsche woorden van
onzen Burgemeester bij de ontvangst in Tivoli, van de belangstelling daar ondervonden van
Z. Exc. den Commissaris des Konings voor onze Provincie en van de verzamelde feestgenoo-
ten, van de muziek die ons te sterker aandeed, naarmate we haar genot langer hadden
moeten missen, van de goede zorgen der feestcommissie, van de verrassingen ons aan tafel
bereid, van meer dan honderd dischgenooten , die allen door hun tegenwoordigheid reeds
toonden, dat ze belangstelden in onze terugkomst, van de vele toasten ons daar toe-
gebracht ?
Ziet! Het zou te veel gevergd zijn, dat ik bij al deze punten breedvoerig stilstond,
het zij genoeg ze te hebben opgenoemd. Ik zou er anders toe moeten komen een be-
schrijving te geven van eerbewijzen en in een herhaling te vallen van woorden, waar-
van de bestemming alleen was, om ze op dien dag en bij die bepaalde gelegenheid te
doen gelden. En deed ik het, ik zou het niet kunnen doen zonder ernstig protest,
want te goeder trouw, ik twijfel daaraan niet een enkel oogenblik, werd aan hetgeen
wij verricht hadden een beteekenis gehecht ver verheven boven de eigenlijke waarde
van onze daden. Behoort er al eenigen moed toe eene onderneming als de onze te
aanvaarden, daarvan had men te Ymuiden gewaagd, en dat was dus niet, wat men nu
in ons prees, maar de wijze, waarop we die uitvoerden en daarin ligt geen verdienste;
de noodzakelijkheid gebood ons, wij konden eenvoudig niet anders.
Daarom hecht ik niet minder waarde aan hetgoen dien en volgende dagen der
expeditie is aangedaan, al is het met een eenigszins andere beteekenis. Ik heb er uit leeren
zien, dat er tusschen Nederlander en Nederlander een band bestaat, die slechts op
een gelegenheid wacht om opgemerkt te worden, een broederlijke gemeenschap, die
zich dikwijls weinig uit, maar die zich nu in al haar kracht openbaarde , een gloed, die
meestal onder de asch schuilende, niet wordt opgemerkt, maar die nu de koude harten met
zijn koesterende stralen verwarmde.
Daarom zullen de herinneringen aan die dagen mij altijd verkwikken en bewaar
ik de stoffelijke overblijfselen daarvan als reliquiën, want zij getuigen van een eendrach-
tige samenwerking tusschen broeders van het zelfde Vaderland, dat niet zal ten ondergaan ,
hoe zijn burgers ook door partijschappen verdeeld worden en hoe klein het zich soms
tegenover zijn machtige naburen mogo gevoelen, zoolang dat gevoel van broederschap
blijft bestaan.
Maar waaraan is het dan toe te schrijven , dat uwe expeditie, die met zooveel
wederwaardigheden te kampen had, toch teruggekomen is, zonder dat een uwer makkers
ook maar het minste geleden had, terwijl er toch zoo vele aan te wijzen zijn, die
een ellendig einde vonden onder dergelijke omstandigheden? Zoo vraagt misschien
menig lezer en het antwoord is gemakkelijk te geven. Het groote geheim om een
152
-ocr page 163-
expeditie, waaraan verschillende personen deelnemen, in moeilijke omstandigheden nog
eenige vrucht te doen dragen en een behouden terugkomst te bezorgen , ligt niet zoozeer
aan persoonlijken moed of andere deugden dan wel aan het gevoel van gemeenschappelijke
aansprakelijkheid onder de deelnemers, dat zich openbaart in gewillig volgen van de
gestelde leiding en in krachtig samenwerken, waar dit verlangd wordt; en dat, ik
getuig het gaarne, was in hooge mate het deel der Nederlandsche Pool-Expeditie.
Nooit heb ik bij de expeditie-leden eenige tegenwerking bemerkt. wanneer hun iets
werd opgedragen, dat misschien niet met persoonlijke neigingen of eigen inzichten
strookte; integendeel vond ik altijd de grootste bereidwilligheid en een gevoel van
plicht om alle doen en laten te doen strekken tot dit ééne doel, het bevorderen van
het welzijn van het geheel. Met zulke deelnemers kan men bergen verzetten.
Vooral werkt die geest ook gunstig op het dienstdoend personeel; wanneer zij,
die daartoe behooren, bemerken, dat er bij hunne chefs slechts één geest' heerscÜt
zonder verdeeldheid, dan wagen ze het niet in verzet te komen, maar gehoorzamen
gaarne, wel wetende, dat ze zonder leiding machteloos zijn. Juist het omgekeerde
heeft plaats, wanneer ze tweedracht zien of verschil van inzicht bij hen, die boven
hen gesteld zijn. Wien moeten ze dan volgen, wiens bevelen zullen ze gehoorzamen?
Zouden er misschien nog andere wegen zijn om tot het doel te geraken? Ziet!
wanneer zulke vragen oprijzen, is de goede uitslag reeds verspeeld.
Daarom dank! hartelijk dank! aan hen, die door hun broederlijk samenwerken mij
de taak der leiding zeer hebben verlicht, of bijna van de schouders genomen, want leiding
wordt eerst noodzakelijk, waar zich een stroom in de verkeerde richting begint te
bewegen. Laat hen de voldoening smaken, dat het , welslagen der expeditie hun
eigen werk was.
Het waren heerlijke dagen, die we doorleefden na onze terugkomst! Zoowel in
beperkten kring als meer in het openbaar werden we overal met warmte ontvangen,
met geestdrift begroet. Ik denk daarbij vooral aan het feest mij in Almeloo bereid,
waar het zangkoor mij een welkom toezong in woorden en op tonen door personen uit eigen
kring gedicht. Daar werd ik onder anderen verrast door de eerste gedrukte kaart
van den tocht der expeditie op het menu te vinden.
Maar evenmin te vergeten is het feest den Heer RÜYS in zijn woonplaats Kampen
bereid en de vele blijken van deelneming den Heer LAMIE en mij betoond bij de rei
van voordrachten, die wij over de expeditie door het geheele land gehouden hebben.
Dat was het blijde einde van een onderneming, die onder de bijvalsbetuigingen
van duizenden was aangevangen, zich eerst voorspoedig deed aanzien, later met moei-
lijkheden te kampen had, daardoor haar doel niet geheel bereikte, maar in allen geval
met het behoud der deelnemers afliep en waaraan ten minste dit eene getuigenis niet
kan onthouden worden, dat Nederland daardoor toonde iets over te hebben om zijne
plaats onder de natiën van beschaving en geestelijke ontwikkeling te blijven bekleeden
met eere.
153
-ocr page 164-
*~"^ï^tf~^l" M -T f ^ >VJ - - — 7^-ï- j
^
»
f
HOOFDSTUK XVI.
RESULTATEN.
Over het geheel nog geen antwoord te geren op do vraag: „Welke zijn de resultaten?" Het internationale plan uitstekend geslaagd.
Enkele tegenspoeden. Ook GHEELY'S expeditie geslaagd. Gevaar van Pool-Expedities gering vergeleken bij andere reizen.
Voorbeelden van geslaagde terugtochten. De meteorologische waarnemingen overal regelmatig plaats gehad; de magnetische
alleen bij ons niet. Het Noorderlicht vooral nauwkeurig onderzocht door SOPHUS THOJIHOLT en SELIJI LEMSTHÖM. DE LA
EIVE, BAUHHAITER, GRONEMAN. Aardstroomen. ÖIESE'S onderzoekingen en absolute weerstandsbepaling. De Neder-
landsche expeditie. Meteorologische waarnemingen. Strenge kou. Us knapt als glas bij verwarming en vriest aan de tong
vast. Kwik nog vloeibaar onder zijn vriespunt. Onderzoek omtrent den overgang van zwavel van zija eersten in zijn
tweeden kristalvorm. IJsvonning en beweging van het ijs. Het water en de bodem der Kara-zee. De Halo's. Noorderlicht.
Natuurhistorische vondsten. Resumé.
Reeds kort na de terugkomst der Nederlandsche Pool-Expeditie werden hare leden
bestormd met de vragen: „En tot welke resultaten is men nu gekomen; heeft do ondcr-
Cö
^
neming een nieuw inzicht in de huisdouding der natuur gegeven; zijn er merkwaardige
feiten aan den dag gekomen, die vroeger geheel onbekend waren?" Het eenige ant-
woord, dat daarop gegeven kon worden en grootendeels nog op dit oogenblik het eenig =ĩ)
mogelijke is: „Geduld!" Immers men kan zich nu nog geen juist overzicht vormen
van hetgeen de geheele onderneming heeft opgeleverd tot vermeerdering onzer kennis
omtrent die onderwerpen, waarvan men hoopte door haar de oplossing nader bij te
komen. Gereedelijk zal men dit toegeven, wanneer men bedenkt, dat nog van geen
der afzonderlijke expedities de volledige wetenschappelijke verslagen verschenen zijn;
het is dus geheel onmogelijk die vragen aan te roeren , waarvan de beantwoording alleen
kan gevonden worden door de uitkomsten der verschillende expeditiën met elkander
te vergelijken.
• Echter is er toch het een en ander op te merken omtrent hetgeen van die ver-
gelijking mag verwacht worden en zijn er eenige feiten te noemen, die als uitkomsten van
sommige der afzonderlijke expeditiën reeds bekend zijn.
Vooreerst moet worden opgemerkt, dat de geheele internationale onderneming boven
verwachting geslaagd is. Al de afzonderlijke expeditiën hebben de taak , die ze zich
hadden voorgesteld, volbracht, met uitzondering alleen van de Nederlandsche. De
Zweedsche expeditie heeft niet juist dat punt op Spitsbergen bereikt, waar het station
zou gevestigd worden, maar op eene andere plaats van dat eiland alle waarnemin-
gen gedaan, waartoe ze was uitgerust. De Russische expeditie aan de Lena-monding
is eenigen tijd opgehouden door schipbreuk op de rivier, maar heeft zich toch, ofschoon
wat later, op de plaats van bestemming gevestigd en is daarenboven nog een jaar
gebleven om de maanden, gedurende welke zij in het expeditie-jaar geen gegevens
l,') l
-ocr page 165-
heeft kunnen verzamelen, in het volgende in te halen. Van de 14 stations is er dus
slechts één, waarvan de bezetting mislukt is en twee, die niet volkomen het doel bereikt,
maar toch een compleete serie waarnemingen en meer verzameld hebben.
Misschien zal men mij tegenwerpen, dat ik verzuim melding te maken van
den allertreurigsten afloop der Amerikaansche expeditie naar Lady Franklin-baai onder
Luitnt. GREELY , maar dan vergeet men , dat ook die expeditie uit het oogpunt van het
wetenschappelijk belang geheel aan haar opdracht voldaan heeft. Op den bepaalden
tijd heeft zij haar station bereikt en behalve de zoogenaamde verplichte waarnemingen
nog vele onderzoekingen verricht en de resultaten daarvan teruggebracht. Eerst op haar
terugtocht is haar ongeluk begonnen, dat geëindigd is met een vreeselijk lijden en een
rampzaligen dood van een groot gedeelte har er leden.
Dit brengt er mij toe met een enkel woord het vermeende gevaar eener pool-
expeditie te bespreken, en er op te wijzen, dat dit zeker niet grooter, maar misschien
geringer is , dan eenigo andere reis van eenigen omvang. "Wat de gezondheid aangaat, is er
zeker niet het minste bezwaar; tegen de ongemakken van het kimaat kan men zich geheel
beschutten; het gevreesde scorbut is door de nieuwe wijze van conserveeren van voedings-
middelen verbannen. Daarentegen is het gevaar van schipbreuk zeker grooter voor een
vaartuig in het ijs bezet dan in de open zee; maar de middelen tot redding der opvarenden
zijn in veel ruimer mate voorhanden, getuige onze eigen expeditie en zooveel andere.
Hiertegen mag men niet aanvoeren, dat wij in 't gelukkige geval verkeerden de
Dymphna naast ons te hebben liggen, want, wanneer wij die niet hadden gehad, konden
we ons voor dag en nacht in het huis gevestigd hebben; en zelfs bij gebreke daarvan
waren we nog niet aan ellende prijs gegeven, want we hadden dan ten minste onze
tenten om in te leven. Dat zou wel niet aangenaam geweest zijn en van de waarneming
ware dan zeker niet veel terecht gekomen, maar zeer goed hadden we op die wijze de terug-
komst van het daglicht kunnen afwachten om den terugtocht te ondernemen, en misschien
gemakkelijker uit te voeren, in een seizoen , waarin we meer voortdurend partij hadden
kunnen trekken van het ijs en dus spoediger de kust hadden bereikt, dan nu het geval was.
Stelt men daartegenover een schipbreuk in open zee , waar men zich in de ranke
booten aan het woelig element moet overgeven , dan komt het minder gevaarlijke van eene
bezetting in het ijs duidelijk uit. Er zijn dan ook vrij wat gelukkig volbrachte terug-
tochten met booten en sleden aan te wijzen, waarbij de deelnemers met veel grooter
moeielijkheden te kampen hadden dan wij; ik behoef slechts te wijzen op de heide tochten
van Frans-Jozefsland eerst onder "WEYPREGHT en later onder LEIGH SMITH. Vóór
alle dingen moet gezorgd worden, dat do uitrusting niets te wenschen overlaat,
zoodat de deelnemers aan de expeditie gedurende geruimen tijd geheel op zich zelf
kunnen staan buiten aanraking met de maatschappij ; maar dan behoeft ook geen
expeditie aan een ongelukkig einde te komen.
Doordat de voorgestelde waarnemingen geschied zijn , is in meteorologisch opzicht
voldaan aan de verwachtingen , die op pg. 15 vermeld zijn ; de gegevens zijn er om
daarmede te zoeken naar de oplossing van de genoemde vragen van groot belang voor
de kennis der verschijnselen op de oppervlakte onzer planeet.
Daar ook de magnetische waarnemingen hebben plaats gehad naar het voorgestelde
155
-ocr page 166-
plan, heeft men een verzameling van gegevens, beter dan dit vroeger het geval
kon zijn , die niet alleen onze kennis van de magnetische krachten op de verschillende
punten der aardoppervlakte vermeerderen , maar ook het middel opleveren zal om
vollediger dan vroeger den aard der zoo geheimzinnige storingen, waarop in het Tweede
Hoofdstuk de aandacht gevestigd is, na te gaan,
In één woord, de verwachtingen daar uitgesproken , zijn door het volkomen
gelukken van het plan een groote schrede nader tot verwezenlijking gekomen ; maar
bovendien kan men nog wijzen op enkele aanwinsten die de onderneming reeds nu
heeft aangebracht.
Dat mag zeker in de eerste plaats gezegd worden van het veelomvattend onder-
zoek , dat omtrent het Noorderlicht is in het werk gesteld. Twee namen vooral
behooren in dit opzicht genoemd te worden, nml. Dr. SOPHUS TROMHOLT en Prof.
SELIM LEMSTRÖM , die zich beide gedurende den tijd der expeditiën bijzonder verdienstelijk
gemaakt hebben door nauwkeurige gegevens te verzamelen, aangaande dit merkwaardige
natuurverschijnsel, dat ofschoon het misschien voor sommigen wel een prachtig schouw-
spel oplevert, maar niet van groot praktisch of wetenschappelijk belang geacht wordt ,
vooral voor onze streken, waar het zoo zelden wordt waargenomen , daarom toch niet
mag verwaarloosd worden. Het is immers onmogelijk van te voren te zeggen, welke
verschijnselen van groot belang zijn en welke minder ; alle verdienen evenzeer onze
belangstelling.
(ê>> SOPHUS TROMHOLT had zich reeds vele jaren bezig gehouden met het onderzoek van
fr/Xfr
het verschijnsel zoowel door eigen waarnemingen als door het verzamelen van opteekeningen
ë-^, van anderen uit zoo lang vervlogen tijden, als hij ze maar bij mogelijkheid kon machtig
worden. In menig geschrift had hij de uitkomsten, waartoe hij geraakt was, openbaar ge-
maakt. Nu bood de uitvoering van WEYPRECHT'S plan hem een te schoone gelegenheid aan ,
dan dat hij die kon laten voorbijgaan zonder er zelf werkdadig aan deel te nemen. Hij
verbond zich daartoe niet aan een bepaalde expeditie, maar werkte zelfstandig, echter
toch in verband met het internationale plan.
Op een afstand van 105 kilometers van het Noorsche station Bossekop richtte
hij, daartoe in staat gesteld door de vrijgevigheid van den Deenschen Kapt. J. C.
JACOBSOM', een observatorium voor Noorderlicht op te Kautokeiuo in Finmarken. Zijn
voornaamste doel was door gelijktijdig met de waarnemers te Bossekop hoogtebopalingen
uit te voeren, den afstand nauwkeuriger te loeren kennen, waarop het verschijnsel van
de aarde verwijderd is; zooals op pg. 10 is aangegeven, was deze wijze van waarneming
ofschoon voor een veel kleiner afstand, onder de vrije waarnemingen in het internationaal
programma opgenomen. Behalve deze metingen werd het Noorderlicht ook in andere
opzichten zoo nauwkeurig mogelijk waargenomen. Eindelijk was de Heer TEOMHOLT ook
voorzien van een photographie-toestel om het verschijnsel te trachten op die wijze in tee-
kening te brengen. Evenals bij de overige expedities , die tot dat doeleinde met dergelijke
instrumenten waren voorzien, waaronder ook de Nederlandsche, gelukte het hem niet een
enkele maal een beeld te verkrijgen. Dit was eerst het volgende jaar het geval, toen
hij kennis had kunnen nemen van de tijdens zijn afwezigheid door Prof. VOGEL aange-
geven methode om de lichtgevoelige plaat zoo te prepapeercn, dat ook de zwakke Pool-
150
-ocr page 167-
lichtstralen er zich op kunnen afbeelden. Dit gaf hem het middel aan de hand om
verschillende Noorderlichten zoo natuurlijk voor te stellen, dat zij, die ze in werkelijkheid
gezien hadden er van getroffen waren. Zeker zal dit middel de oplossing van het
raadsel zeer bevorderen.
Volgde bovengenoemde onderzoeker meer den weg, die bij de studio der verschijn-
selen in den dampkring gewoonlijk betreden wordt, nml. dien van waarnemen, meten,
afbeelden, enz. om daaruit later door vergelijking en berekening wetten op te sporen en
eindelijk ook de natuurkundige verklaring te vinden , Prof. LEMSTRÖM ging meer proef-
ondervindelijk te werk, om terstond den aard van het verschijnsel op te sporen.
"Vóór hem hadden reeds vele anderen dat gedaan. Zoo gaf b. v. DE LA RIVE in
1849 reeds een theorie van het Noorderlicht, waarbij het werd voorgesteld als een elek-
trisch lichtverschijnsel voortgebracht door de vereeniging der positieve elektriciteit in de
hoogere luchtlagen in de poolstreken met de negatieve der aarde door middel van de
ijsdeeltjes in den dampkring. Hij gaf zelfs een proef aan, die het verschijnsel moest
nabootsen en daarmede waarlijk vele punten van overeenkomst toonde.
Een geheel andere beschouwingswijze vertegenwoordigden twee Nederlanders, de
voor korten tijd overleden secretaris van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen
te Haarlem, Prof. E. H. VON BAUMHAUER en de Heer H. J. H. GRONEMAN , leeraar a. d.
Hoogere Burgerschool te Groningen. De eerstgenoemde verdedigde reeds in 1844 in
zijn Academisch Proefschrift: „De Ortu Lapidum Meteoricorum" de voorstelling, dat
het verschijnsel zou toe te schrijven zijn aan kosmische stof, die in onze atmosfeer
komt, daar verbrandt en onder sommige omstandigheden tot de vorming van het Poollicht
aanleiding geeft; daarna heeft hij eohter, zoover mij bekend is, zijn theorie niet verder
uiteengezet. De tweede trad in 1878 met een verhandeling in het Tijdschrift van
do „Societa degli suettroscopisti Italiani" te voorschijn, waarin hij zonder kennis te
dragen van het denkbeeld van Prof. VON BAUMHAUER en onder aanhaliug van zijn
eigen vroegere kleinere stukjes in verschillende, ook Nederlandsche tijdschriften, het
Noorderlicht tot in de kleinste bijzonderheden, die daarbij waren waargenomen,
eveneens verklaarde uit het voorkomen van diezelfde stof in onzen dampkring en
staande onder den invloed van het aardmagnetisme. Later is de Heer GROHEMAN nog
menigmaal op zijn voorstelling teruggekomen en heeft o. a. volgens zijn theorie het
verschijnsel verklaard, dat den 17den Nov. 1882 het toen waargenomen Noorderlicht
in de gematigde luchtstreken vergezelde. Tot nog toe is zij dan ook niet omvergeworpen
noch ernstig bestreden.
Prof. LEMSTRÖM ging op het Finsche station bij Sodankyla geheel proefondervin-
delijk te werk. Als voorstander van de beschouwing, dat de elektriciteit een groote
rol bij het verschijnsel speelt, stelde hij zich voor het niet alleen, zooals de la Rive
deed, binnen de enge grenzen van het laboratorium na te bootsen; neen! hij wilde de
natuur zelve dwingen het te vertoonen, wanneer hij er de rechte middelen voor ver-
schafte. Daartoe richtte hij op den berg Ora een toestel op, die uit een koperdraad
bestond, welke spiraalsgewijze in verscheiden windingen van 2 M. onderlingen afstand
op palen was uitgespannen en een oppervlakte van eenige honderde vierkante meters
besloeg. De koperdraad was op de palen door middel van islolatoren bevestigd en
157
-ocr page 168-
voorzien van omhoog gerichte spitsen, die Vi ^- van elkaar waren aangebracht. Een
der uiteinden van den draad liep langs de helling van den berg naar beneden en was
daar aan een galvanometer bevestigd, om vervolgens door een tweeden draad en een
platina-plaatje met de aarde verbonden te worden.
Met dien toestel deed Prof. LEMSTRÖM allerhande proefnemingen omtrent elektrische
stroomen, die door den draad liepen en somtijds nam hij een stralenbundel waar, die
van uit den toestel op den top van den berg omhoog schoot en in zijn licht hetzelfde
karakter vertoonde als het Noorderlicht.
Uit deze proefnemingen, die hij het volgende jaar op ruimer schaal herhaalde ,
meent hij te mogen afleiden: „dat het Poollicht, dat langen tijd een onopgelost raadsel
geweest is, wordt voortgebrrcht door een elektrischen stroom in den dampkring."
Ofschoon ieder dankbaar de onderzookingen van Prof. LEMSTRÖM zal aanvaarden,
zal de strijd daarmede zeker nog niet beslist zijn. Zooals bij zoovele dingen, zal
misschien ook hier de waarheid in het midden liggen; ik acht het niet onwaarschijnlijk,
dat de waarnemingen in Finland zeer wel in overeenstemming zullen te brengen zijn
met de hoofdzaak in de theorie van den Heer GRONEMAN ; zij zijn daarmede ten minste
niet in strijd.
Op een ander gebied, dat evenals het Poollicht nauw samenhangt met het aard-
magnetisme, is op vele stations een groote bedrijvigheid getoond. Ik bedoel dat der
Aardstroomen, een verschijnsel, dat aan telegrafisten soms grooten overlast veroorzzakt
en hierin bestaat, dat een metaaldraad, die met de beide uiteinden door middel van
ingegraven platen met den aardbodem in verbinding staat, door een elektrischen stroom
doorloopen wordt, die aan sterke veranderingen onderhevig is. Vele stations waren tot
het doen van onderzoekingen op dit gebied uitgerust, door eemge kilometers telegraaf-
draad of -kabel mede te nemen met de noodige raeetwerktuigen. Dit was ook het geval
met de Duitsche expeditie naar Cumberland-sond. Door bijzondere omstandigheden heeft
men daar de bedoelde meting echter niet kunnen volbrengen, maar den meegenomen
kabel op een geheel oorspronkelijke wijze voor aardmagnetische waarnemingen gebruikt.
De redeneering, waarop DR. GIESE, de chef dezer expeditie zijn methode steunde
was de volgende: Wanneer men ten opzichte van een geleider, waarvan de beide uit-
einden aan elkander verbonden zijn, een magneet beweegt, door hem nader bij te
brengen of te verwijderen of door draaiing van stand te doen veranderen; of ook indien
men dien magneet zijn stand laat behouden maar alleen zijn kracht doet toe- of afnemen •
in al die gevallen ontstaat in den gesloten geleider een elektrische stroom. AVordt
dus een metaaldraad in een wijden cirkel over den grond uitgespannen en do beide uit-
einden met een werktuig verbonden, dat tot het meten van stroomen dient, een galva-
nometer, dan kan men de aarde beschouwen als den magneet, die op dezen geleider
werkt; elke verandering in het aardmagnetisme zal zich terstond aan een beweging van
de galvanometernaald verraden; men heeft daarin dus een middel om de variaties van
het aardmagnetisme te bepalen en wel, zooals wiskundig gemakkelijk is aan te toonen,
in zoover die plaats hebben in loodrechte richting.
ISTu was Dr. GIESE voorzien van de gewoonlijk gebruikte toestellen voor de meting
van die variaties, en wel in twee verschillende soorten; de resultaten, die hij daaruit
168
-ocr page 169-
afleidde, waren echter met elkander in strijd, zonder dat te bemerken was, aan welk
der instrumenten de fout lag; om dit uit te maken, moest de door hem uitgedachte
inrichting dienen; en al spoedig werd dan ook gevonden, dat zijn methode uitkomsten
gaf, die geheel overeenkwamen met de aanwijzing van een der medegenomen instrumen-
ten, terwijl zij met die van de andere soort geheel strijdig waren; een bewijs voor de
deugdelijkheid zijner methode en voor de goede werking van het eerstgenoemde der
meegenomen instrumenten.
De heldere blik van Dr. GIESE deed hem daarenboven inzien, dat zijn methode
ook tot de oplossing van een ander zuiver proefondervindelijk natuurkundig vraagstuk
kon leiden. Het i» hier de plaats niet, daarvan een uiteenzetting te leveren; het zij
mij echter om het belang van de zaak vergund er een kleine aanwijzing van te geven.
Stelt men zich voor, dat men de inrichting van Dr. GIESE tot zijn beschikking heeft,
maar daarenboven een werktuig, waarvan men zich overtuigd heeft, dat het geschikt is
om de schommelingen, die de sterkte van het aardmagnetisme in loodrechten zin onder-
gaat , met gewenschte nauwkeurigheid te bepalen, dan kent men uit de aanwijzingen
van dit instrument de grootte van de kracht, die de stroomen in den geleider opwekt,
terwijl die stroomen zelf door den galvanometer gemeten worden. Uit die twee gegevena
is nu ook de weerstand te berekenen , die de stroomen in den gebruikten kabel onder-
vinden en wel in een maat afhankelijk van die , welke gediend hebben om de beide
elementen, waarvan men is uitgegaan , te bepalen, Het hier aangegeven vraagstuk is een
j]' van de moeilijkste uit de proefondervindelijke natuurkunde; zonder de meer of mindere
gj uitvoerbaarheid van de methode van Dr. GIESE te willen beoordeelen, waarvoor de tijd
^ nog niet gekomen is , moeten we toch met vreugde de openbaarmaking dier denkbeelden
begroeten , omdat ze in allen geval onzen blik verruimen over een gebied, waar nog
veel verlichting wenschelijk is. Tevens kan ik niet nalaten er op te wijzen, hoe juist de
Duitsche poolcommissie het belang heeft ingezien om voor hem, die de werkzaamheden
aan haar station moest leiden , een man te kiezen , die door zijn wetenschappelijke oplei-
ding volkomen vertrouwd was met de onderzoekingen , die hij had te verrichten, terwijl
het helaas , zoo dikwijls gebeurt, dat personen daarmede belast worden, die met hoe
voorbeeldeloozen ijver ook bezield, niet van den beginne afin die richting zijn opgeleid
en nu wel geoefend zijn met het doel de onderzoekingen uit te voeren, maar wier handen
zullen blijken scheef te staan , zoodra de omstandigheden er toe leiden , dat de gewone
middelen om tot het gewenschte doel te geraken, falen, en er dus naar buitengewone
moet worden omgezien. Dr. GIESE deed meer; niet alleen wist hij zich te redden;
door de wijze, waarop hij dit deed , kwam hij tevens op een nieuw denkbeeld omtrent
de oplossing van een vraagstuk geheel vreemd aan het doel, waartoe hij was uitgezonden.
Na het een en ander te hebben medegedeeld van wat door de andere expeditiën
gedaan is, keer ik weder tot de onze terug, om na te gaan , of die nu werkelijk zoo
geheel vruchteloos geweest is , als misschien door sommigen wel gedacht wordt, 't Is
waar , wat de eene groote afdeeling aangaat , waartoe de geheele onderneming op touw
gezet is , de studie van het aardmagnetisme, heeft zij volkomen fiasco gemaakt, maar
daarom mag men niet zeggen , dat de Nederlandsche Pool-Expeditie van 1882—83 voor
niet is uitgeweest.
159
-ocr page 170-
Vooreerst, de Meteorologische waarnemingen. Op een staking van ongeveer drie weken
na in de ergste dagen der ijspersing zijn deze regelmatig afgeloopen. Hier iets daarvan
mede te deelen is niet gewenscht; trouwens op zich zelf kunnen de uitkomsten van die
waarnemingen niet veel belang inboezemen aan de lezers van dit verhaal. Uit de vorige
bladzijden is het algemeen karakter van den toestand van den dampkring in de Kara-zee
wel na te gaan en, dat het er erg koud was, daarvan is het Nederlandsche publiek
nog meer overtuigd , naar het schijnt, dan de deelnemers aan den tocht zelf.
Toch wil ik met een enkel woord op die lage temperatuur terugkomen en op de
gevolgen, die zij had op sommige verschijnselen, die we van tijd tot tijd waarnamen.
Ofschoon wij voor ons welzijn er niet den minsten overlast van hadden , maakten we toch
somtijds met feiten kennis , die onze verwondering opwekten. Van algemeene bekendheid
is het verschijnsel, dat, wanneer men bij strenge kou metalen voorwerpen aanraakt
met de bloote hand , men daardoor gevaar loopt, dat de huid er aan vastvriest en bij
het terugtrekken der hand daaraan hechten blijft. Bij het aanvatten van metalen deur-
knoppen in de buitenlucht enz. is men daarop dan ook bedacht. Vreemd zal het
echter zeker menigeen klinken, wanneer hij verneemt, dat hetzelfde ook mot ijs kan
plaats hebben. In onze streken is ijs , hoe sterk het moge vriezen , altijd glibberig bij
het aanraken , omdat de warmte der hand , waarmede het wordt aangevat, de oppervlakte
terstond doet smelten ; bij poolkoude is dit niet meer altijd het geval. Op onze wandelingen
namen we dikwijls een stukje ijs in den mond om onzen dorst te lesschen ; daarbij
ondervond ik eens , dat de tong daaraan vast vroor ; vóór dat het begon te smelten kon
het dus zooveel warmte ontnemen aan het vocht in den mond , dat daarmede in aanraking
kwam, dat dit in den vasten toestand overging.
Een tweede opmerking was deze, dat, wanneer bij strenge kou warm afvalwater
over het ijs werd gestort , dit niet smolt, zooals het gewone verschijnsel is , maar knapte
alsof het glas was, en eerst na eenigzins verwarmd tezijn in vloeibaren toestand overging.
Bij ongeveer 38°.5 C. onder het vriespunt van water ligt dat van kwik. Uit het
vroeger vermelde omtrent de laagste temperatuur, die wij gehad hebben , volgt, dat dit
verschijnsel dus door ons moet zijn waargenomen en toch was dit niet het geval, voordat
wij daartoe afzonderlijk eene zekere hoeveelheid kwik in een schaaltje aan de buiten-
lucht blootstelden. In onze thermometers is het kwikzilver niet vast geworden , ofschoon
de temperatuur tot —42°.7 C. daalde. Te vergeefs heb ik gezocht naar een opteekening
omtrent dezelfde ondervinding bij vorige poolreizigers en heb dus nooit eenige opheldering
omtrent het door ons waargenomen verschijnsel gevonden.
Wel is het een bekend verschijnsel bij water, dat, wanneer we dit rustig laten
staan , het tot ver beneden het vriespunt kan afgekoeld worden zonder vast te worden ;
zoodra men het in beweging brengt of het met een vast voorwerp , vooral wanneer
dit een stukje ijs is , aanraakt, heeft de stolling oogenblikkelijk plaats. Men heeft op
deze wijze het water zelfs tot —20° C. kunnen afkoelen , voordat het ijs werd. Bij phos-
phorus en zwavel is een dergelijk verschijnsel waargenomen. Om te onderzoeken , welke
de omstandigheden zijn, waaronder het verschijnsel bij kwikzilver optreedt, heb ik iets
daarvan in open schaaltjes gegoten en merkte op, dat dit wel vast werd bij de temperatuur ,
die daarvoor wordt opgegeven. In den thermometer bevroor het kwik ook na vrij hevige
-
T
160
-ocr page 171-
schokken; eindelijk heb ik nog trachten na te gaan, in hoever de zuiverheid van het
metaal er een rol bij speelt door eene kleine hoeveelheid kwik te distilleeren; doch ,
nadat ik op die wijze genoeg verkregen had om een proef te nemen, was de temperatuur
te veel gerezen, ea daarna ia zij nooit weer onder het kwikvriespunt gedaald ; zoodat
het onderzoek niet verder kon worden voortgezet.
Menig vraagstuk, waarbij de onderlinge samenhang der kleinste deeltjes van
lichamen een rol speelt, verkrijgt een nieuw aanzien , wanneer men het beschouwt in
verband met den invloed dien de temperatuur op de waargenomen verschijnselen uitoefent.
Al wordt het door de nieuwere hulpmiddelen ook al meer en meer gemakkelijk lage
temperaturen te voorschijn te roepen, en dus proeven onder den invloed daarvan te
nemen zelfs bij gematigde of hooge temperatuur der omgeving; toch blijft het een
voordeel, dat men in de poolstreken die kunstmiddelen niet noodig heeft; daar is het
's winters zeer gemakkelijk bij lagen warmtegraad te werken.
Er zijn sommige lichamen, die in twee verschillende vormen kristalliseeren b. v.
zwavel , en dan gaat de eene vorm onder bepaalde omstandigheden in den anderen
over. Laat men gesmolten zwavel bekoelen dan kristalliseert zij in den vorm van lange
naalden, en heeft dan een bruinachtige kleur terwijl zij doorschijnend blijft ; laat men
haar nu staan, dan krijgt zij weldra een doffe geelachtige kleur en de kristalvorm
verandert tevens; om nu na te gaan welken invloed de temperatuur op dit verschijnsel
l uitoefent, verzocht Prof. VAN 'T HOIT den Heer RUYS de boven aangehaalde proef ü
j' bij sterke koude te nemen; nu bleek liet, dat de overgang van den eenen kristal-
| vorm in den anderen onder die omstandigheden sterk vertraagd werd; terwijl dit volgens
proefnemingen van den Heer REICHER bij temperaturen tusschen 35° en 90° boven het
vriespunt in enkele minuten plaats grijpt, waren er volgons de onderzoekingen van den
Heer RUYS 12 dagen voor noodig bij temperaturen beneden —11°, en 10 dagen, toen de
temperatuur niet hooger dan —7° steeg. Deze waarnemingen zijn openbaar gemaakt in
het Tijdschrift: Recueil des Travaux Chimiques des Pays-Bas , Tome III N°. 1.
Ook tot de meteorologie behoorende mag men rekenen de metingen van ijsdikte
door den Heer LAMIE en de bepalingen van temperatuur en dichtheid van het zeewater,
bij elke dregging door den Heer RUYS verricht. Behalve hetgeen reeds op de vorige
bladzijden is medegedeeld omtrent de beweging van het ijs, zullen deze waarnemingen
de bouwstoffen moeten opleveren voor een meer volledige kennis aangaande den toestand
der Kara-zee zoowel aan hare oppervlakte als in dieper gelegen lagen, en van de ver-
anderingen , die daarin gedurende het wisselen der jaargetijden worden te voorschijn
geroepen. Jammer, dat het onuitvoerbaar bleek te zijn om zoogenoemde seriaal-waarne-
mingen te doen, dat wil zeggen, metingen van temperatuur en dichtheid van het
zeewater, niet alleen aan de oppervlakte en op den bodem, maar ook op verschillende
tusschengelegen diepten. Hiertoe moet de meettoestel telkens tot de verlangde diepte
naar beneden gelaten en weer opgehaald worden ; dit stuitte echter op het bezwaar, dat
bij het tweede neerlaten het wertuig den dienst weigerde , daar het bij het voorafgegane
ophalen bevroren was. Er zou dus niet anders zijn overgebleven, dan het telkens , na
eenmaal opgehaald te zijn bij de kachel in huis te laten ontdooien en drogen. Onder
zulke omstandigheden viel er aan seriaal-waarnemingen niet te denken.
IC, l
-ocr page 172-
De waarnemingen gaven, dat aan den bodem de temperatuur en dichtheid niet
veel wisselde zelfs in de verschillende seizoenen; de eerste schommelde tusschen -j- 0°.3
en — 1°.8 C. terwijl de tweede tusschen 1023 en 1027 begrensd bleef, waarbij men
1000 als de dichtheid van zuiver water aanneemt.
Zooals van zelf spreekt, teekende de oppervlakte grooter verschillen aan. De
temperatuur was in den winter altijd onder het vriespunt van zuiver water gebleven ,
zelfs tot - - 2° C.; in het begin van Juni werd zij plotseling positief en schommelde
tusschen -j- 0°.9 en -f- 0°.4 C. De densiteit bedroeg altijd ongeveer 1020; toen echter
het ijs in eenigszins aanzienlijke hoeveelheid vloeibaar begon te worden, daalde zij in 6
dagen tot 1001 en bleef daarop gedurende ons geheele verder verblijf. Het water was
dan ook volkomen drinkbaar, daar het geheel bestond uit smeltwater, dat boven het
eigenlijke zeewater bleef drijven, vooral daar er in de open gaten tusschen het ijs
weinig oorzaak tot beweging was.
Niet alleen het water ook de grond van den bodem werd onderzocht, want telkens
kwamen monsters daarvan in de dreg mee naar boven. Daaronder vertoonden zich
voorwerpen, die zeer onze aandacht wekten en moerasertsvormingen genoemd worden;
zij kwamen in twee hoofdvormen voor, nml. als platte cirkelronde of ovale koeken
van een afmeting van 10 tot 15 cM. of als vrij zuiver ronde kogels van de grootte van
knikkers en stuiters. Volgens NORDEKSKIÖLD komen die voorwerpen bij Dicksonhaven
in zulke mate voor, dat zij met voordeel tot de ijzerfabrikatie zouden kunnen gebruikt
worden, wanneer het oord slechts meer toegankelijk was. De Heer RÜYS haalde van
de tweede soort bij een enkele dregging eens ongeveer 14750 stuks op.
De waarnemingen omtrent de Optische Verschijnselen in den dampkring hebben
den Heer EKAMA de stof geleverd voor het vervaardigen van zijn Akademisch Proefschrift
over den Halo, waarmede hij een niet onbelangrijke bijdrage leverde tot onze kennis
op dat gebied. Behalve de op pag. 133 genoemde onderdeelen van het verschijnsel
worden nog onderscheiden de bijzonnen buiten den tweeden ring, twee valsche zonnen in
den ongekleurden cirkel, op afstanden van 120° van de zon, de tegenson en een kolom
onder of boven het hemellichaam. Met den ongekleurde cirkel worden de drie laatst-
genoemde verschijnselen uit de terugkaatsing der lichtstralen op de vlakken der ijsnaaldjes
verklaard, terwijl de overige alle ontstaan door breking.
In zijn „Besluit" komt de Heer EKAMA tot de volgende slotsom: „De stralen
van beide cirkels om het hemellichaam en de afstand van de valsche zonnen tot de
zon zijn constant. De afmetingen der overige deolen zijn afhankelijk van de zonshoogte.
Deelen van de halo, welke somtijds voorkomen, schijnen in de poolstreken zich niet
te vertoonen; dit leeren niet alleen mijne waarnemingen, maar ook die, welke op
andere pool-expedities verricht zijn."
Ook de waarnemingen omtrent het Poollicht leidden hem, ofschoon de omstandig-
heden onze hulpmiddelen zeer beperkt hadden, tot merkwaardige gevolgtrekkingen,
die hij in het „Zeitschrift der Oosterreichischen Gesellschaft für Meteorologie" bekend
maakte. Hij gaat daarin na , onder welke vormen het verschijnsel zich in de Kara-zee
vertoonde, en op welke uren die vormen het duidelijkst te voorschijn traden. Verder
geeft hij de resultaten zijner metingen en leidt daaruit uitkomsten af, die onderling
162
-ocr page 173-
goed overeenkomen en zeer nauwkeurig dezelfde waarde geven, die door NORDENSKIÖLD
gevonden waren. Na nog iets over het spektroskopisch onderzoek van het verschijnsel
en den samenhang met andere meteorologische elementen gezegd te hebben toont de
schrijver in zijn verhandeling aan, dat tusschen het Poollicht en de „Poolbanden", een
eigenaardige schikking der wolken, geen verband bestaat. In een ander opstel in hetzelfde
tijdschrift doet hij opmerken, dat de wijze van berekening der hoogte van het verschijnsel
naar G ALLE een fout bevat, en geeft hij het middel aan om die te verbeteren.
De natuurhistorische vondsten hebben misschien meer opgeleverd, dan het geval zou
geweest zijn , wanneer wij het voorgestelde station hadden bereikt. De heer RUYS heeft
de resultaten op dat gebied beschreven in een nog niet in 't licht verschenen artikel in
het Nederlandsch Tijdschrift voor de Dierkunde, uitgegeven door het Kon. Zool.
Genootschap : „Natura Artis Magistra", onder redactie van Dr. C. KERBERT, Prof. Dr.
MAX WEBER en Dr. G. F. WESTERMAK, waarin het opgenomen is onder een reeks
verhandelingen omtrent Onderzoekingen op Natuurhistorisch gebied in de Karazee. Even-
als het volgende zijn ook de hierboven medegedeelde waarnemingen omtrent zoutgehalte ,
temperatuur , bodemgesteldheid enz. daaruit overgenomen.
In het geheel zijn 81 dreggingen uitgevoerd , waarvan 76 binnen een vrij beperkt
gedeelte van de Karazee ; binnen dit gebied was vroeger slechts op 3 punten gedregd, nral.
door de Zweedsche Expeditie in 1875. De resultaten dier vangsten zijn zeer belangrijk
te noemen vooral door de talrijkheid van de verzamelde diersoorten, zoodat men hierdoor
C."
een zeer volledig overzicht verkrijgt van het dierenleven op den bodem der Kara zee ten-
minste van dat gedeelte , dat door ons bezocht werd. Onder de verzamelde dieren
;^ waren er vele , waarvan het door het ontbreken der hiertoe vereischte literatuur geheel ^
onmogelijk was do soort of somtijds zelfs het geslacht te bepalen; dit zal dus nog moeten
geschieden en dan tevens blijken of daaronder misschien geheel nieuwe vormen zijn ;
zooveel kan men echter nu reeds zeggen , dat er in allen gevalle bij de opgezamelde
dieren voorkomen , die tot nog toe alleen vertegenwoordigd waren in eenige Zweedsche
musea , maar overigens in geen verzameling bekend waren.
Vooral belangrijk zijn ook de uitkomsten, waartoe de heer RUYS komt omtrent de
geografische verspreiding der verschillende diervormen , en waaromtrent hij verschilt van
zijn Zweedschen voorganger, den heer STUXBERa. Zoo toont hij b. v. aan, dat de groep
der dieren , die volgens zijn ondervinding het bedoelde gedeelte der Karazee karakteriseert
niet die der Crustaceën maar die der Echinodermen is. Verder mag volgens hem
STUXBERGS beweren, dat Nova Zembla een bepaalde grens zou vormen voor het
voorkomen van een groot aantal diersoorten, die ten Westen of ten Oosten van dit
eiland op den zeebodem worden aangetroffen, niet worden toegestemd.
Vatten wij nu in 't kort samen, welke resultaten de onderneming van WEYPRECHT
gehad heeft, voor zoover men hieromtrent nu reeds kan oordeelen, dan komt men tot
het besluit, dat :
1°. Het grootsche plan boven verwachting gelukt is.
2°. De meteorologische en magnetische waarnemingen uitzicht geven op de resul-
taten , die men daarvan wenschte te verkrijgen.
3°. De uitvoering aanleiding _heeft gegeven tot wrijving van gedachten op
163
-ocr page 174-
wetenschappelijk gebied en het vinden van nieuwe middelen tot vermeerdering onzer
kennis.
Wat het Nederlandsche gedeelte aangaat, moet men opmerken, dat, niettegen-
staande de ongelukkige omstandigheden, waaronder het gearbeid hoeft, daardoor toch
geleverd zijn :
1°. Meteorologische gegevens gedurende een vol jaar in een zee, waaromtrent
zeer weinig bekend was.
2°. "Waarnemingen omtrent den toestand der Karazee en de beweging van het
ijs daarin.
3°. Onderzoekingen omtrent cenige punten , die alleen mogelijk waren onder de
omstandigheden , waarin de expeditie verkeerde.
4°. Bijdragen tot de kennis van enkele natuurverschijnselen.
5°. Uitbreiding onzer kennis omtrent het voorkomen en de geografische verspreiding
der dieren op de bodem der zee levende.
Mocht er dus uitzicht bestaan op een herhaling van het plan op grootscher schaal
of wellicht op verwezenlijking der denkbeelden van Prof, BUYS BALLOT tot het oprichten
van blijvende stations in de Poolstreken, waartoe het eenmaal zeker komen moet,
en is de Nederlandsche Regeering dan nog niet in die mate doordrongen van het nut
van dergelijke wetenschappelijke ondernemingen, dat zij die rechtstreeks uit 's Lands
schatkist geheel meent te moeten bekostigen, dan zal zeker het Nederlandsche volk
weer even bereid gevonden worden zijn spaarpenningen daartoe af te staan, als het dit «\|
geweest is ten opzichte van de ©
TSy
Nederlandsche Pool-Expeditie van 1882-1883. ff'
104