E N,

Ten I., Om beyde die Lauden te können bewooneo.
Ten 11. Tot de Culture van die feive Landen. Ende
Ten\\i\\, Indeongemeenegrootevoordeelcn,dewelckede Warms\'
Landen, door middel van hare Vrnchteu, boven de K^ude
handen t op-brengen.

Voor-ge fielt en ^v er geleken met N ieil-Nederlantj
dsßjnde een Koudt LandtGuajanaßjnde Warm Landt, en

heyde gelegen m A m E r ic A, doch onder een bef onder Climaet, en dat
bygelegentheyt van deievolchjtnge dewelcke tegenwoordig in bey\'
de diegeweßen roortgedaen. Op dat, daer door alle Patroonen
mogen onderregt worden in wat Landen fy hare Colonijeo
tnet de minfie on kpßen, mde de Jpoedichfie en grootfle
profijten können kggen :

daer ayt mogen bekennen, in weicke van beyde Landen , het voor haer het gbe-
mackelijckfte fal fijn te leven, en waer innc zjr de fpoedigftCï grootfte en verfeee^
kerfteprofijtenfiillenkonnendoen. Door O. K.

V Graven-Hage, Gedniéi voorden Autheur, byHenricus Hcndius^
in de nieuwe Konfc-en-Boeck-drucj^ery, indeHof-Straer,

Kt,, -

Voorfienige ende feer Difcrete Heeren, &c.
D\' Heeren Direäeuren,Hoofl ende mindere fartici"

) Enigen t^dt geleden hadde ick ophet verfoec\\^ van
eemgegequalificeerde Staets-perfoonetiidm me-
de ick voor-henen in difcours was geraeÜ over
hetßuc\\van \'t kggen van Colonijen, een Kort
ontwerpgemaeEi,TV aerby ick Haer IBA^aenwees
hetgroote Onderfcheyt datter omtrent dieja^
«-tuflchenKoude en Warme Landen:
ende dat foo ten aenßen van de Patroonen als
ftichters van alfulcke Qo\\om]QViialsmede van
de Coloniers: aengejïen der beyderhehoudenijje,
Opkomfte en Welvaren eygentlïjckdependeert van het weluyt-kiefenvan
de Plaetfen en Landen daer men de Colonijen willeggen: gemerêi dat het
eene Landt, ten opßchte van\'t Climaetin weerdigheyt.om voordeel te hennen
doen,vanhetanderefo veel verfcheelt als Dach^w Nacht,^den Somert/<z«
den Winter. Kommende het eene Lant ooch^eenpaffehck welgeßelt man licht
onder de voet helpen en daer-en - hoven noch inrvickeUn in een onuyt- worßel-
harefiavernije. Hlet andere daer - en - tegenßjnde machtigh om in den tijdt van
vier ä vijf jaren, ja minder van een arm een rijck man te maecl^n: dat üide\'
Tvelck^ganfch tiielbebbehde^ en alleenefo weynigjaren neerßigh willende ar»
beydeUi vooralßjnlevengenoeghJolgearbeythebben, Welck^ontwerp doen-
maels kortßjnde,ick namaels tot een beter verßant,watbreeder heb uytgereU^
doar dien ick verßont dat vele en verfcheyame haer begaven tot het legghen
van Qolom^QW hier en daertn onderßcheydene plaetfen van kmtïicz.Onder
anderen mede, dat U E; Achtb. war en getreden tot die heerlijcke ende voor»

t\\n^QvmVc\\ckQXQndie(elveeygen-temaJ^n ende een goede profi-
tabele Negotie metter tijt voor haer op te rechten en vaft te ftellen j

Soo heb ick my des te meer daer omtrent beneerßight, om dit myngeringhe
Werck door den Druck gemeen te maken, op dat U E: Jchtb. en met
Haer de ganfche Wereldt daer uyt mocht volkomen bericht beko-
men, wat al voor fonderiinge en over- groote voordelen Sy uyt haer
aen-gevangen Werck {en alle andere die haer exempel fouden willen vol-
gen) in \'t korte verfekert mochten te ghemoet lïen. Op dat een yegeüjck^
mochte verßaen wat eengoedeJakeóiZX. zelve Werck in fich felven is.PVaer
omtrentX) ^.Achib.infonderheyt drie dingen doen i waer van d\' eerße ende
voornaemße, w j De bekent-makinge van Codes Heylige Woordt, en
de verbreydinge van de Eere van Sijnen Al der-heylighften Naeme
onder de Heydenen. De tweede is het foulagement dat U "E. Achtbare
daer door toe-brenghen aen veele dnyfcnden Arme verlegene Men-
fchen, indefetegenwoordigebenaeudeEuropeifche Werelt: Aen
de welcke daer mede een goedt ende bequaem Landt wort aen-ge-
wefen ende met eenén gelegentheytgegeven, omme daer inne eere-
lijck haer felven ende hare Vrouwen en Kinderen te können onder-
houden. Ende tender den Betrachten U E. E"^\'« Achtb. ten hooch-
ften daer-mede haer éyghen felfs welvaren, het welcke daer uyt ende
totbelüóninge van alfukken goeden Werck [door Godes ^egen)d\\Q.
fêlveonfeylbaerlijcken fpoedighgenoechfaltoe-komen.

Hier toefoo kan U E. Achtb. dienen tot een ghenoechfaem exempel, het
fonderiinge endeAlgemcene wd varen der Caltiliaenfche en PortugaeJfe
Kijcken ende derfelver Onderdanen doorgaens in America, laefelverdat
van de Franfche Engelfche Natiën in die[obere ende dorre Ey I anden
t\'ö!» Weft-Indien : ende dat[oo wanneer men aenmer cht die groote Nego-
tien daer toe diefelve \'Ey\\z.w<itugelegenrheythebben gegeven Jelver aen de
Onderdaenen vandefenStaet: Dewelckehaer nu ont-trockm worden s
terwijl de Wereldt tegenweer dtgh foowijs wordt ^ dat een yeder Staec, nu
[eher buytens \'s Lands eenïgh ende alleenfoeB te prevaleren ende te gaude-
ren van (k voordeelen der Negotien, dewelcke connenghenooten worden uyt

de Cquc^xiq^q^ manbare eygene Onderdanen, Het is dan meer dan hooghe
tijdt felvertoe teßen, deivijledaer nochgelegentheyt overig}) is^en het ware
oocl^van Godt ten hooghßen te wenfchen, dat andere meer het loffeJijcke
exempel van V E. Achtb. mochten in-volghen s op dat daer door die over-
heerlijc\\eLanden van Guajana by den Nederlanders mochten ingenomen
ende bef et worden, tot trooffl van Joo veele ellendige menfchen.

Men ßet nu meer dan ghenoegh ^ hoe dat alle IS! egotien aen alle hinten,
dewelke men precario ofbeedfche roijfe met Vrienden drijft,foo licht ^nnen^
nietaüeeneverßoort t maer teneenemaelafgefnedennorden : Soo wanneer
maerd eene ofte d*andere quaetwillige Nae-buyr, daer toe deminßegele^
gentheydt ßet ende gen egentheyt heeft : Ende hoe befvaerehjck^de reßau\'
ratie der felve valt, fien wy dae^elicx ( Godt betert) oock^foodanigh y
dat d\' oncoßen die t\' ellekens daer over moetenghedaen ende aen-gherpent
worden i fchier oneyndeUjcl^e ^ijn^ ende dat de Luy den daer door oock^qua-
hch^wederomme tot haer verhael können komen: Daer ^ daer-en-teghen»
alle\'Negotien vaß geßelt ^atj/^Äf« Onderdaen Ooderdaen, in nieu-
we geoccupeerdefWi/efelver bevoMeLanden, weleenichßnts können g&-
turheert, maerfeerbefwaerelijchen ten eenemaelont\',trocken ofte henomen
-worden. Ghelijckfulcks te nen is uyc d\'Oorloggen, dewelcke veele
Natiën in verfcheyden tijden ,en dat in verfcheyde gheweften van
America ten dien infiehte hebben ghevoert,- doch van hoe weynich
goedt fucces diefelve ten allen tijden fijn gheweeft is onnoodich hier
te verhalen : Soobefwaerelijcken valt het d\'eenen Haue d\'anderen
op ^Ijn eygen Mefi-vaelt t overwinnen of van daer te verdrijven.

Daeromjne [ön-:nj7i die geenevptjs ^ dewelcke eens anderens voorige rnts-
ßaghen foecken te verbeteren, ende wat voor defenby die felve verfuymtis,
in betere achtinghe te nemen: want het ^leluck^is gunfiigfn dengheenen
dewelcke nict on-achifaem en is ^ maer met een gheßadghe neerß/ghcydt
haer hulpe waer-neemt, En alfoo mogen alfulcke wel met goeden rechte met-
ter tijdt voor haer emighegoede weldaedt verhoopen, dewelcke met werc-
kende-neerßigheydt, den wegh effen maecken tot den gheluck; daev
die geene die onachtfaem blijvmt terwijle den Tijdt door-loopt ^ luttel of
niet verkrijghen.

nighde Nederlanden, in Brazyl, endejegenrvooräigh
Eerfte Raedt van de Geoétrojeerde Guajaenfche
C O L O N T E,

Wel, gemackelijck, en rijck\'lijck fouckE te leven.
Die \'t hier niet vinden kan j leeft, watter is befchreven
In \'t Onderfcheydi van handt^ en Lucht ^ in Warm, QVi K^ud:
Als d\' Hemelicheelt van d\'Aerd, als Loot verfcheelt van Goudr
Soo groot is hier verfchil : Wat Loff dan, die htt Warmen
Tot plantingh van Gods woord, tot byftand van den armen.
Tot Maetfchappys^T:oSi)X., gaet foocken» heeft hy niei
Verdient? Hesr OTTHO,^dit> en meer van u gefchiet,

geluckich, die ineen quaet Landt geboren ijjn: Genrerckt
den meufche door een enckele ghewoonte, ais door een
ftercke drift van iijn tweede Nature, meeft altijtweder-
omme verlangt nae dat Landt, daer in hy geboren ofte op-gevoet
is ende hoe quaet oock dat felvige is,foo en raach hydaer van geen
quaet hooren fpreecken: want hy en gelooftniet dat daer een beter
Landt inde Werelt is, als dat van fijn geboorten-plaetfe: achtende
een yegelijck allo fijn voorliet befte ende geluckichfte

Van dit euvel fijn kranckgheweeft oock wijfe ende vermaerde
Mannen: alfoo heeft U^^/ fij n Vaderlandt, het dorre, fchrale en
Klipachtighe IThaca in hooger weerden ghehouden, als alle die
fchoone, luftige, en vermakelijckeLands-douwen, die hy gedue-
rende den ganlchen tijt van fijne omfwervinge, hadde doorwandelt
ende door-fien.

Alfoo hebben de-Ä^zW^rf^T/rÄ noch dickmaels nae haren uyt-
tochr,nochwederonagewenfcht, oinh^i ü^d-khc ^Egypten» niet
tegenftaende zy in het felve, fo lange Jaren onder fo fwaren dienft-
baerheit, {oo fwaerelick hadden verfucht.

Alfoo heeft de Huy fvrou we van Loth, weder te rugge ghefien nae
haer Vaderlant, het van Godt, gedreychde en vervloeckte Z^doma.

Soobefv/arelijcken, jaefchieronmogelijcken valt het de Men-
fchen h2i^x Faderlant,\\\\OQ.^d dickraaels ^aet^Arm ende Byßer te ver-
laten, en tegens een beter Landt te verwilfelen: Daerorame oock al-
(ulckeLuyden , met recht gefecht moghen werden, den rechten aert
ende eygenfchap van de Haefen te hebben, dewelcke foodanich be-
minnen deplaetfen daer ^ygejongt ^jn^ hoewel dickraaels op een Dör-
re ende Onvruchtbare Heyde, dat zy haer nochtans, daer omtrent,
meeft altijts onthouden: Jae die, fchoon zy aldaer meermaels door
de/ae^w betrapt zijn, evenwel t\' ellekens, foo zy het raaer den

"CEn ander fcherp fijn Pen , omgiiure Koutve Landen
■"^Te prijfen : ofdaarM«\'te groot, de Huyt doet Branden s
\'tVQ^^cht^Laplandt-, Groenlandt^\\ougç.{ovit Guineé^
D^^i\\LandtdtMenfcbenmoort i en vol is van veel rvee.
Ik prijs hier OTTHO K^ET\\ die fuiken Landt gaat prijfen
Aen Nederlandt: alwaar, geen quaade dampen rijfen.

Alwaar geen bittre K^ud\', Neus, Oor-, en Wangh door - bijt;
Ja foo s\' \\iQthart bevanght, des Levens-draat af-fnijt;
Daar Vrucht noch Vreught en is, daar mQtgevaar van \'t Leven
Men Monßers dooden moet, die niet veel nut eu geven ;
Noch waar te groote Hitt\', geen luft is, maar een iaftj
Die \'s levens kracht verteert , en ftaagh, in \'t fweet ons waft;
Maar fulcken Lande, dat alle Landen gaat te boven,
Een fchets van Canaan, en Edens Eedle Hoven t.

Daar de gematightheyt des Luchts, den Menfch verheught.
En daar geen Windt en Waeyt dan tot des menfchen vreught.
Soo Landt - aardt yets vermagh in \'t leven te verlengen
Die moet ghy in Braßl, en fulcke lauden brengen.
Als KJSTE hier befchrijfc; dat alle Vruchten geeft.
Niet eens, maar meer - maals \'s Jaars, waar van men vrolijckleefc.
.Ja vier-maal in een Jaar, Wijn Hokken Druyven dragen.
Meer goet en foet is hier, \'tgeen IÇETE \'S oogen fagen ,
En and\'re nevens hem : die \'t ook recht weeten wil,
Die Lefe dît gefihrift ; of vare na Braßi.

geluckich, die ineen quaet Landt geboren T^jn: Genrerckt
den meufchedoor een enckele ghewoonte, als door eén
fterckedriftvan^ijn tweede Nature, meeft akijtweder-
omme verlangt nae dat Landt, daer in hy geboren ofte op-gevoet
is ende hoe quaet oock dat feivige is/oo en mach hydaer van geen
quaet hooren fpreecken; want hy en gelooft niet datdaer een beter
Lande inde Werelt is, als dat van fijn geboorten-plaetfe: achtende
een yegelijck aUo fijn Vaderlant, voor het befte ende geluckichfta
Landt.

Van dit euvel fijn kranckgheweeft oock wijfe ende verraaerde
Mannen: alfoo heeft U/}#j- fij n Vaderlandt, het dorre, fchrale en
Klipachtighe ITbaca in hooger weerden ghehouden, als alle die
fchoone, luftige, en vermakelijckeLands-douwen, die hy gedue-
rende den ganfchen tijt van fijne omfwervinge, hadde doorwandelt
ende door-fien.

Alfoo hebben de Kinderen Ijraëls nochdickniaels nae haren uyt-
tochc, noch wederom gewenfcht, om het flaef-fche Mgypten, niet
tegenftaende zy in het lelve, fo lange jaren onder fo fwaren dienft-
baerheit, foo fwaerelick hadden verfucht.

Alfoo heeft de Huy fvrou we van Lotb, weder te rugge ghefien nae
haer Vaderlant, het van Godt, gedreychde en vervloeckte Z^doma,

Soobefwarelijcken, jaefchieronmogelijcken vak het de Men-
fchen hdi^v Faderlantdickraaels ^aet^Arm ende Byßer te ver-
laten, en tegens een beter Landt te verwifTelen: Daeromme oock aU
fulc\\eLuydm , met recht gefecht moghen werden, den rechten aert
ende eygenfchap van de Haefen te hebben, dewelcke foodanich be-
minnen deplaetfen daer ^ygejongt ^jn,hoewel dickmaels op een Dor-
re ende Onvruchtbare Beyde, datzyhaer nochtans, daer omtrent,
meeft altijts onthouden: Jae die, fchoon zy aldaer meermaejs door
de Zü^m^ betrapt zijn, evenwel t\' ellekens, foo zy het maer den

VOOR - REDEN.
Honden können ontleggen, niet tegenftaende de vorige periculen,
terftontwederomme nae het L^^^r daer haer haer ghewor-

Ick hebbe in veele fchrale en dorre Landen gefien htt jammerlijcke
ende ellendige leven van vele Arme Menfchen-, ende voornamentlijck
der Arme Landt ofte Huyfluyden: ende met aendacht gemcrckt op
haeren noytghedanen arbeyt: des Morgensvroegh , ^ïidcétsAvonts
laet, \'m }{egen, Wint, Hagel, Snem, en ^ude i A^ arbeydende tegens
de Doot, ende dat fonderuyt-komfte te zien, ofte eenige hope te
hebben van oyt, door allen haren juyren en Peertfchen arbeyt,een be-
ter leven te füllen verkrijghen : en was haerLoo«, eenftuck/zvar^
broot^ mQtQtw dronckß eher bier oïiQ Water y en felden beter Trad:e-
ment. Voorwaer ellendich genoegh: nochtans foo kan men fooda-
nige Luyden qualick doen geloven, dat daer een beter Landt is, als
dat daer in zy geboren fijn, ende foo een jammerlijck^Qven leiden: of-
te fo men het haer al doetgelooven, foo heeft men noch,foo oney n-
delijck veele worftelen, en fchier meer redenen daer toe van noo-
den, als Hercules, crachten van doen hadde om Antheum te verwin-
nen, eer zy haer van die quadeplaetfen af lichten, ende uyt dat Ar-
melijcke leven, tot een beter laeten over-brengen.

Met weicke Menjchen het geftelt is, even gelijck als met de Efels,
dewelcke alleen tot ende den arbeyt geboren, en an-

ders nergens toe nut en fijn: die het even vele geit, ofte fy tot Loon
arbeyt,Str00ofteHoyen Haver eten : al wekken
flach van menfchen men huydenfdaegs feer veele inde Werelt vintj
en foo wie de fel ve foude willen in een beter Lant ende tot een beter
cngemackelijekerlevenhïQïigcn : dieenfoudeniet dan ondanck be-
halen : fijnde die menfchen haer gewoonte, hare tweede Nature, de
weicke feer befwaerelijeken valt om te veranderen. Het weicke P//-
niüs (fchrijvende van het ^rw/?/^V%Leven,ende de vuyle ende mor-
ïigQ Woonplaetfen der Oofl-Vriejen, ende der felviger Nageburen; in
iijnentijtmede welheeftaen-gemerckt, wanneer hy legt: die
Velckiren Jouden meynen noch grootelijchs verkort ende verongelijckt te

li i!

I ^
\' ii

\'ï^ordettifdobyaläienfyvanden7{pmeymnoverwonneni vanfooeenvufl
morßch, m eengefehickter ende Borgerl^cker leven gebracht wier dm :
Ende dat hetgeluckveh Luyden verffhoont tot hun eygen ongelm\\.

Onder de Fokkeren nu, die in verfcheyden tijden , ofte door Oor-
loge en met verdreven, ofte door te groote vermennichvuldinget
genootfaecktzijn geworden haer Vaderlant te verlaten: hebben/om-
migeóat verft ant ende die voorfichticheytgebruyckt,datfy,uae eeö
beter L^jwï^dan dat fy gedwongen waren te verlaten,haer gewent, en
in dat felve hare Ï^öo«/?toy^;?ghenoiïsen hebben j en de/e voorwaer
hebben winft gedaen, en fijn in haer ongeluck wel ten hoogften ge-
luckichgeweeft.

Andere^ ofte hier niet op lettende, ofte te traegh ende te leuy tot
verre ende moeyelijcke reyfen, hebben liever die hare Leuyicheyt ten
gevalle, het naeAe ende ledige Laut om des J{ufls halven, voor het
befte gekoren en ingenomen} lA^iQt Alfukkß hebben feer gedoolt,
oock foodanich dat haer, en hare Nakomelingen die hare Leuyicheyt
ende verkeert gefochte J^ße, een gedurige Slavernye is geworden,
ende dat ten aenfien vandie/^e^rZ\'tó, quadeo-Vi onvruchtbare Lmden daer
in fy haer neder ghefet hebben: daer uyt niet te trecken en is» dan,
door een continuelen, grooten en fuyren, jae Peertfchen Arbeyt, en
dan noeh dickmaels qualick foo veele, als tot \'s Levens onderhout
van nooden is altijt fober genoech.

Van die flach fijn voornamentlick de Noorder ?iHen, de Terlan-
äers, die van het Dorre en Berchachtighe Noorweghen, de Koude T^a/-
fchen, de Lappen, ende die daer om-heer aengrenfende Natiën meer,
op war doch voor een Kouden, Dorren, en fchralen hoeck Landts
hebben die felve hare Woo7i\'pïaetfen%momQ.ïi\'?

Maer van noch erger conditie, fij n de Hitten, ende die van de by-
gelegene Eylanäm,V2CS\\ de welcke het fpreeckwoort (ey t, dat diegene
denhals verbeurt hebben, die aldaer te Lajide aen eenen Boom pffem en dat
overmits de iSToor^^^r-winden fo fel, en het Lant daer door fo fchrael
en dorre is, (als te verre van de Sonne gelegen, wiens Hette indeT<?^-
linëe der matureliicke dingen,in de plaetfe des M,ende d\'oorfaec^

ßer der felve is) dat aldaer geene Boomen ofte Stmyckenenkonnen
groeyen ofte waffen, en over- fulcx niet te vinden en zijn.

Van noch SUmmer,dearghße Conditie, fïjn die van het by-kans
eeuwigh dnyftere Ciberïen,QndQ de Tßge Tslanders,zlwaer acht maen-
den des Jaers won Ys gefien: gelijck dan oock van de over-groote
j^ude, ende het ghclladich Ts, dat Landt zijnen Name heeft beko •
men. Alwaer de Menfchen ettelicke Maenden des Jaers leven fonder
«S\'o//;^^tefien: daer van de meelle geen Broot en kennen, ick laei:
ftaen ghefmaeckt hebben: als die ganfch geen Bourverck^tn doen,
want Ackers en hebben zy niet; wiensordinaris is Vü, weynigh
Flees, ongefouten Boter, I^es, en Melc\\: en die in plaetfe van Broot,
gebruycken Vijfchen, geklopt met fteenen, ende voor Dranck Wey
ofte Water.

Voorwaer Menfchen, die te rechte een erbarmelijck leven ley-
den. Ovtté&y^Q\\c\\iQnoc\\\\i2L\\^somdtHeerfchappye t^yoQ.vti^i foo
hebben tcti\\]iidQDeenfcheKj>tiingendQVVij^ttis Vloten gefonden, met
dÏQÏQlvQGeoorloght^t\' onder\'gebracht, ende tot verfeec geringe aldaer
noch. Volck^geplant, even als oftfe met die rampfalige Menfchen te
overwinnen,noch groote fchatten verovert, ende \\vAve,Heerfchappye
wel deftich vermeerdert ende wijt uyt-gebreyt hadden.

Indien dandie^meongeluckich zijn, diein een qüaetLantgeboren
^tjn, (o fijn die^^we noch vele ongeUickiger, die uyteen quaetLandt,
in noch een veele arger worden vervoert, en vinden haer die felve (by
manierevan fpreken) even verbetert, als diegene^die uythet/^ßj^-
vier inde geraecken.

Onderde Volckeren van onfe Muropeifche V/ereIt,die ongei^eer:,fe-
dert twee hondert Jaren herv/aerts getracht hebben Nieuroe Landen
op te foecken, om daer door de Palen van hare Hcerfchappye\\Qx^Qt
iiytte recken, ende met een en om hci ge Lr eckj^"^ haer Eygen Lan\'
door den van Buyten-lantfche Conqmßm eti Negotien

te verbeteren: zijn de Esrße ende Veornaemfie eere weerdich de Caßi^
//^ra^«; ende onder die feive verdient met recht eenen onfterffelic-
ken name,die noyt genoeg volprefsna Comnginn^^éis. groote Ifabeüa^

dewelcke dóen-inaels eenich ende alleen JViJs, ghehoor gaf aen de
^enbiedingen van dien Roemweerden Genevois,Cbrißojfel Columhm^
van allen anderen van £«rö/?adoen-maels verworpen, als wanneer
Hare Majeßeyt {Jiende het \'Trefoir van den KoninckWerdinand haten
Heere ende Man^ dm delanghdurige Granadijnfchey ende andere Oorlogen
^P-geputyendedient\'halven onmachtich) mildelijcken haren Coninck-»
lijeken Spaer-jpot openden, ende een Vloce toeftelden^ weerdich dc
gr§ote Dejjeynen van diQngrooten Capiteyn: daer door fy voor CaßiHen
den wech gebaent, ende de Fondamenten gelegbt heeft,tor die on-
fchatbare Conqueßen, van foo vele Groote, Schoone en fchier on-

telbare Coninckrijcliexx: in die>tot dien tijt toe onbekende Werelt. Ende
dacterwijien alle andere Trincen ende Staten van Europa met een
diepen llaep van onachdaemheytbevanghen, ftil faten, en alfulcke
fchoonegelegentheden,foverfoeyelijcken verwaerloofden : daer
van de Nakomelingen, met leetwefen en ünerte tegenwoordich ge-
voelen den onverbeterlijcken fchade , endoorgaeus m^trnjdigeoo-.

aenfien den teghenwoordighen tvehmrt der Cafiilianen; ende de
felveals nu tê onbedacht,en allefints te vergeefs met oorlogen quel-
len,om-mcdetedeelen van dè/r/zj^^,?«, die fy door hare wacker-
heyten onvermoeyelicken arbeyt, hebbsii verkregen.

Soo veele iffer aen gelegen, defiTijdt, ter rechter tijc , weün acht
te nemen,ende fich van de Occaße io. weten te dienen, dewijte de fcl-
ve tegenwoordich is, want eens Voorby ghepafleert zijnde, foo is het
Nae berouXe.ve:XgQtïs: wantde macht der Caßilianm in die Landen
hedeiidaegsfooconfiderabel endeover-groot is, dar de felvegeene
Machten, boe groot oock die felve, haer van bnycen mochten over-
komen, behoeven te vreefen; want teghens liaer vermach vvey oigh
een opeobaer ghewelt : foo dat die geene, diehedenfdaegsfouden
vermenen, yets vruchtbaerlicx tegens die Landen uy t te rechten,dat
lelvemeerdoorpraótique dan door ghewelt moeten uyt-werckenj
aengheiien d\'er inder daet, m^Qr twee eenighe wegheu ofte middelen
open fijn, fonder dé welcke, niemant eenige verieet kerde hope van
een medtfuceesßjner^enfl\'^ghen mach\'hebben, i^kiaetftaen, dat hy

Ib die Geweft^fl, oyt kts met voordeel fonde können ayc-rcchten ^
waot foo wie maer eene van die felve komt te miffen,fijn alle mach-
ten ofte geweiden daer door te vergeefs, ende alle aenge wende on-
jkoften vruchteloos.\' weicke tot noch toe, bygeenige van die, de-
welcke oyt hebben onderftaen, yets op alfulcke Landen in \'t werck
te ftellen, en zijn waer-genomen, veel weynigerin gevolgt gewor-
den ; Daeromme oock alle foodanige aenflaghen, nae hare quade
beginfelen, een quaden nytflach hebben genomen.

De Portugifen alleene j, nae-geburen der Cafltlimen, hebben om-
trent den fel ven tijt, de felve wacker ende onverdrietfaem nae-ghe-
volgt: Eerftelijcken met de Cuften van Jfnca te ontdecken,te be-
varen, aldaer haren handel te drijven, die voorts tot verfeeckeringe
van die (elveallentbal ven hebben Forten ende Loges gheleyt j en
fijnde eyndelijck de Cabode Bona Efperanfa voorby gepafleert, heb-
ben den onbekenden wech,langhs het Z^uyden nae het Ooflen aen de
wereldtgeopent,- ende naemaels mede ontdeckthet ovtt\'Schoone,
J{}jcke, Lufiige, Jae onwaerdeerlïjckeBra\'^yl: In alle weicke geweften
fy terftontmetyverallenthalvenharefö/o/2^>« hebben opgerecht:
hare Negotien va ft geftelt, ende daer door ongeloofFelijcke fchat-
ten van Tijt tot Tijt verovert.

LofFelijcken zijn defe daer nae gevolgèt, van de VryeFereenichde
Nederlanden: dewelcke, ibo dfae als fy hare Vryheyt^m^t het Sweert
van Spagnien verkregen , eenichfints hadden in verfeeckertheyt ge-
fiele, hebben voort opgerecht twee heerlijcke en treffelijcke Maet-
fchappyen: d2iQr\\2iw éQEene y met groot voordeel ende Winft , tot
noch toe, het Ooßen heeft bevaren , veele Plaetfen aldaer Geconque-
ßeert, veele Sterckten en Fort reife nG^^o/^/, ende een overtreffelijc-
ke Negotie voort gefet ende vaft geftelt.

Geen minder fucces liebben de faecken van de ajzdereMaetfchap\'
py ein haer Begin in het Weflen gehadt: als dewelcke gelnckelijcken,
dieover-rijcke van Nova Hißania en andere Coninel^

rijcken inde Bahia van Mathan%e, heeft verovert, onder \'t beley t van
haren dapperen Z^e-Helt, iHeter PieterJJen Heyn: daer nae met

gedi minder voorfpoet, heeft zy een gedeelte van Brasilien gelegen
^^^^yderlicxße ghedeelte van America, ende Chiné op de Goudt-
Cuft in Africa geconquefteert, en federt onder de Hoochloftêlijcke
Regeeringe ende het goede beleyt, van den Doorluchügen, Wijf en en
Klmhmoedigen Prince, lohan Maurits van Naßau, hare Palen io Bra-
yhry wat verder uytgereckt, «\'fó mede in ^/m^hetKoninckrijcke
^a.nAngolaen het Vermaerde en VTuchibatïe Eylandtv^LaS.Thómé
de Heerfchappy e van die Maetfchappy e heeft onderdanich gemaeckt,
endé in weynich tijts heeft zy in Bra^yh door den ongemeenenyver en
F�rlijckeforge van dien Prince, gefien de Fondamenten geley t tot
een a^ns Paraéjs, ende \'t felve in dien Staet gebracht, dat het by al-
fulcken voortgauck in weynich Jaren, niet veele Coninekrijcken van,
£aro/?«foudehebbenbehoevente wijeken: Ende voorwaer, over
geluckich ware Sr«;^^/gaweeft, ende niet minder de Maetf chappy e^
ende met haer vele duyfenden getrouwe Onderdanen der VryeVer-
eenichde Neder landen i fooby aldien het de getrouwe Voorforge van
dien Wyfen endeCloeckmoedigen Forß, tot op defe huy dige uyre ware
bevolen gebleven: Maer, fo haeft als dat over Coflelijche Vat, vol van
een onwaerdeerlijcken J{ijckdom, de getrouwe arm-banden van dien
noytgenoech volprefen Prince, waren ontvrongen ende ontfprongen, is
het feer haeft iu Duygen gevallen. Bra^yl! een Landt, voorwaer
weerdich de Regeeringe van fo een Wijs, ende Foorßchtich Pnnce,QVi\'
de een ƒ voorwaer weerdich het opper-ghefach over foo een

Alle defe voorfeydedan, hebben feer wijflelijckendeuyt-brey-
dinge van hare Heerfchappye, ende deverplantinge van hare Volcke-
ren, gedaen ende aen-geleytin Warme Landen : alwaer fy,om vele
wichtige redenen, voor vaft gehouden hebben dat de meefte voor-
deden en profijten te halen waren, ende \\\\^igemach^licxß ende^^r-
te leven was.

Hoe hoogh oock de Spagniaerden en Poftugifen , die felve Landen
altijt boven de Coude hebben geeftimeert,can men daet uyt genoech
afnemenidat ly,als de eerfte Vinders en Ontdeckers van de felve j al-

leathalven in America alleen hebben geoccupeert de Landen ghele-
gencuffchen denbeyden Tropicos Cancri, ende Capricorni, en zijn
voorts weynich buyten die felve getreden, oockloo heeft de erva-
rentheyt nu meer dan ghenoech, aen de gantfche Werelt kondich
onfeylbaer haer\'luy den oordeel in die felve fake is ge-
weeft : Het welcke noch veel klaerder blijckt, wanneer men maer
Eerßelijckj^iBt, op de ^yderlicxfie Gedeelten, als van J^o delà Plata
af, tot aen de Strate van ende van daer weder tot aen

Chili toe, welcke Landen tot noch toe niet dan by de Naturellen van
die felve en werden bewoont, en daer nae op de Noorderlicxße Lan-
den van dat felve America, als namentlijck dcVirgimes, Nieu Enge-
laut, ende Nieu Vranchrijck^ hy den Spaengiaerts ledich gelaten ; en
federt by die Natiën geoccupeert, ende alfdan maer eens te dege let
op de vruchten,die wederzijds Landen voort-brengen, waer in ey-
gentlijck beftaen de Voordeelen ofte Profijten, de welcke by gevolge
zijn de enckele Gront-redenen der felver Spaengiaerden^^nd^ Portu-
gïfen: Soo falmen bevinden, dat fy verre het befte hebben uyt-ver-
koren, en hoe de Warme Landen hondert, ende meer geven, teghens
de Een : waer by komtdatde#amf Landen met veel min-
der moeyte en arbeytkonnen^^fró^Wr^ worden als wel de Koude,
die oock feer licht alles in fonderlingen overvioet voort brengen.

Sood^tTheophraßus^o-cx: wijffelijcken heeft geoordeelt daer hy
feyt: Dat de Hitte der Sonne ,tï\\dQdQgematichde Lucht, meer tot het
Gervas doen dan d\' arbeyt der Menfchen, en voor waer foo is ooói de
Hette de Boumeeßei-ejje van \'tgeene op aerdcngroeyt ojieven heeft: Want
de Lucht door de Hette verwarmt, en door de Sonne geholpen ,foo brengt
het Aertrijckjicht alles voort.

Het is mijns bedunckensfchieronmoghelijck, dat Temant in de
Koude Landen geboren en opgevoet, hoorende vertellen van de bo-
ven maten gefegends vriichtbaerheytder Warnie Landen, van de
lichte, ende veerdighe Culture der felver, van de ongemeene en over^
groote voordeelen en profijten die daer vallen, van het ghemackelicke en
\\ermaecheliche Leven dat aldaergeleytwert, \'t felve alles voorde

waeAeytfoude können aennemen: gelijck ray felver medci?gc-^
bpürt: maer moet als nu in waerheytbekennen,, dat, hoe hooch ipK ^
«^ck voor henen dielanden hebbehooren rócmQaJj^hé mM^
verre ègéTveejl^ender hare waerdye, gelijck. ickfulcks nader|afit felvér,
hebbe gefién ende ondervonden: loodat ickhetbeyde,^tó^e
-weerde van die landen door de penne uyt te druckefhfte metßjnehdnäen tot
in den Hemel te rvillen reychen^voox even doe nel ijcken achte. . ^ ; t
Ende gemerckt, dat met hetbeklaechgelijck verlies yai^^^.
dierbare conqueften van Bra^yh vele goede ende getrouwe Qnto-.

ben verloren en moeten verlaten: fodatde felve daer door meereis-
deels verarmtzijn, en met Vrouwen en.Kinderen in eenenbékopr
merhjcken Staêt leven: als mede dat defe Vereénichde rrövim|ett
allefms overvloeyen van duyfendeh arme ménfcheri,rpo van Eyg^,
Jnge/eteneuAhweiy^ndiegene, die uyt naburige ende oock verre af-
gelegene i^[zQtkn(älrpäertegenivoordich alom het al vermeiende S mert
des Oorlogsalles vernielt en verjaegtj tot de fcly e haren toevlucht ner
men,Oock dat hét gefchapeu ftaet,dat,overmits de ruïne vande^?-
gotie aan allen kanten, het getal der felve van dage tot dage fal ver-
meerderen en vermenichvuldigen. Waer door het fchijnt dat d\'fi-
dele Heeren Regenten der Si^dtAmßerdam,bewogen geworden fijn,
gelijck zy oock albereets loffelijcken begonnen hebben, door con-
tradatie met de Weft- Indifche Compaguie, ende met approbatie
van Hare Ho : Mo: deHeeren Staten Generael der Vrye Vereenig-
deNederlanden,een Colonye op te rechten in NieuNededant,tot{oh"
gement van de arme en nootdruftige menfchen,daer toe verleenen-
de aen dé felve goede Beneficien ende Vryicheden. om die te ftabi-
leren: ghelijck nu mede ten dien felve eynde, de Edele Heeren Re-,
genten der Steden Middelburch.Vlifingen en VereAooï gelijcke con-
irad met de Compagnie en approbatie als voorenvoor-genomen
hebben het ^ijcke Guajanay2iï\\éQXS genaem.t de wilde Kuft, ofte een
gedeelte der lelve,gelegen mAmmca op de hpogte van Een tot thien
graden benoorden de Linea ^quino(Stiael, tebevplcken,
Over welcke gelegentheyt,allo ick voor eenigen tijt,met ettelicke

VC O R - RED E K.
voorname Heeren was indilcours geraect,en vande felve naeukeu-
rig ondervraegt Wierde,hoe hetby quam, dat onder fo vele luyden,
die voor defen ih ^mij^/waren ge weeft,fo weynige te vinden waren,
die ééöi^ tuft haddën,om Nüu Nedérlant te gaen be wonenrwaer op
iicXfcaerEd.\'töt bericht gaf,dat alfulcke luyden daer toe groote ende
rechfcinatige redenen waren hebbende, en dat vermits het overgrote
oriderfcheyt dat daer is tuflchen een I^udt en een B^arm Lant,gelijc
ik fulcj^fi) vele de tijt en gelegenthey t doenraaels toeliet,met goede
iufficiatfcë rédenen aenwees principalick in de nootfakelic\'

hedefiÓÏQ der vereyfcht worden, fo in reguard\' van de bewooninge fel-
ver,als wtltoidQCulture van het eene en het andereZL^ï«/;en voorna-
mcntlick inde fonderlinge profijten, Ib het eene Lant boven het an-
dere is cevende:alle \'t weicke dede blijcken hoe verre dat defVarme
lariden Dóven de fWi? prevaleren. Waer over mijn gevoelen was,dat
fo lange daer noch eenige hope by die luyden overich was, van oyt
wederom in ofte eenich ander tv arm Lant te mogen komen,
weynige van die felve ibuden können refol veren,om haer nae Nieu
Nederlantte begevéii: gelijck dat felve genoech daer uytte fien is,
dat de meefte van die gene,ate ge woont hebbê,haer na de

Engeljche en de Franfche Éylanden in Wefi-Indien hebben getranfpor-
teerr, gelijck oock die felve noch dagelicx meer en meer derwaerts
aen vertreckenifb verfochten my die voorfeyde Heeren daer op,dat
ick dat voorfz onderfcheyt van ^ude en Warme Landen, tot haer Ed.
betere naerichtinge,eens in\'t korte,fo veele doenelick, wilde by ge-
fchrifte vervatten en haer ter hant ftellen:waer toe my,pm redenen
verplicht vindende,-fb hebick dat felve in alle oprechticheyt en nae
mijn befte vermogen gedaen; het weicke ick als nu, door verfchey-
den liefhebbers daer toe verfocht zij ndc.allen menfchen ten beften,
dewelcke {ob^wylnoodt, oftenyt enckelebegheerte tot winft) haer
nae vremde Landen moeten en willen begheven, hier nevens door
den Druck mede deele, op dat die felve nae voorgaende rechte en-
de grondighe kennifle van het Ware groote onderfcheydt , tuffchen
iQude ende Warme Landen, als dan, alfulcke voor haer moghen
uyt-kiefen,daerinfyoordeelenfüllen, hctghemackelyckße tQ]!ion\'
nea leven, en dë meefleprofijten te füllen doen. q

; liii

DAT 1. C A p IT TEL.
Wat de onkonde van faecken in\'c ghemeen al quaets veroorlaeckt.

Cnsefieninueeleenöeüectjcïïetfïen S^an*
nml een sröotemenicötcUöit Utofcfteti
i j0S/me öait al öaecleö^n geen anüereltan^
öen tn Ijebbea gliefien/ afó etïm Die Qtmf
daet; in Cp sel^o^en : Doo^^ tsan allen
anöecengBetijeften geen mtmt ftenrnffe
^ebbenDe/ daniDao^ro(»Mer^0dec^an
fomtijtö gelefen/oftebp get)al^an!ï0ci?cn
öectellen {jeftben: ujaer öoof Ijet gefe^/
öat alfulcfetïupöenöicfemaeljS UJepmcö gdooUe feonntn ttetten/
ofte nae t^er conteutement tiecfeecfeecinge nemeninDe
üingen/enDe üecteïlingen/foo anDeccn Doen/ acngamöe öe rertrte
oefcliapentUeptUattöeUmcötbaecIjcpt ei^e gocDic^ept miaU
fulcheHantien/öie fp nopt geften méebtïen; mDeöatte meer/om
öat een pegelijth Dan aeitst lö / ftjn geboorten plaetfe altgtUoo^
De befte te öouDen: ale! toel meöe / otiermit^ Ijet foo feer henneijc«
Hen 10/ïjoe öat Dooi een ciuaöe geujoonte/een pebet alöermeeftDte
l^auDen p^ö^ m roemt ^aer m Jip epgentitjck getoeeft enDe ber^
Heert l)eeft/3a om Dat bet memcbmael gebéiiit/oat öe menfebw/
öie tDepntgb ^anöen ban öaer leben gefien fjebben/enbe felber in

2 Onderscheyt Tusschen Koudï,
em avi^tt Hartbt geboten jijn / foo toanneer $p maer in t een ofte

/ ofte ntet foo goet iiS / ende dat / ofte Ujel indec öaet/ ofte nae
Öare Pöantafjie/ öacc ooec tecttont alfulcfe een lant/alj^ fonöec
tijeetgaöe ïnöe I©erelt/upt krijten: öaer Dat felUe Eant/ofte nae
5tin cetl^tc Wen/recöt amgefien 5 jjnöe/ofte bn andere üergeleec^
hm, üeelttjtjS öedonden fal Uïo?öen tian uiepnicö toecrDjie te sijn,-
€nde dat in gelg th niaticljent Dan fomnuge dtng Jen/ detöetcHe
dickmaelfS in de oogender oniuetende/feer öeerlfjcken ende treffe^
ïtjchen fct^nen té toefen/ daer die felüe/ toanneerfe bp rechte fem-
nerjes öekent/ en tegens andere geftelt tooiden/ dichtDilö niet/ofte
feer toepnicj) mder däet te bednpden Rebben, "^it felde deroojt^
faechttiat demenfcöen (detoelcfee / ofte npt öaer J^aderïant doo?
#o^loge/ ofte üerüoïginge om de ßeltgte/ofte bp Uerloop dan ne^

lijcfe t: ftaerleidöi / liatrS^outuen ende latnderm te fuftemirei^^
Ueeïmaetómetenuieten/ naeUïelcfeepiaetïenbHe landen/ fp

goet landt begeüen: €den dat f^lüe Rebben nlcde te dertoac^
ten/ die geene/ die/ ofte otodloet \\jan geit / ofte ntatic&ept dejs fel^
öen öebbenj en dat 5p/ om de mecfte pioïïjt^ Jjalden/ geerne in (jet
eene ofte andere landt fouden aen- leggen/dat 311/ dat felde alfoo

der V3erïieiö/afói3oo?deel te jiaïen luelcfeelupden ick al ee^
ntgekenne/ detoelcke daer in al toat mU gbetaftjiebben 5 en
öaeromme/ foo liet noef) te doen ftohde / die lietniet en fouden be^

Hijven ftaenftar-oogen op den uytterlijcken fchijn (fijnde eygent-
Jijckdefchaduweder dingen) diéder vee Ie niisleyt, fonder eens rn

\'t minfte, nae liet dadelijcke Wefen der felve, om te fien , ick laet
ft aen, recht onderfoeck te doen : Uiast ÖOOKOOÜeelefOUteneil

nii^-üageu teJO^Dea begaen: Mttlt lö\'ei: Dan aen gelegen fujï
eecfttoclgcouiïeltcfeUanDegelegencöeptUaneentDeiTa te infoj^
weren / eermen öatörgmt ofteï3ïJ Der öanDt neemt / in Dien nm
Uoo^Deel en geen fcöaDe i^aec npt ttsil tcecfeen: toant een goedt en
lïeerftigh onderfoeck van een fake, baert een grondige kenniffe der
felve, de kenniffe weer, een goet overleggen, het overlegg\' een goet
begin, en die fiju werck wel begint fal metter tijt de ongecwijffelde
vruchten van fijne voorfichticheyt genieten.

^00öecöalüen mijn Doornemen aïöiec/ te bertialen / niet tse
Ujeccbtge tooo?öeelen hit beelen üerfcijepöen 31 anDen / in t l^efon^ï
öec / ö\'eene ÏJoUen ö\' anöere / 5tjnf|eböenSie i maer alleene aen De
onhonDige menCclien aen te taffen / enöé te tiertoonen Jet groote
4inDerfcl)eptDatter (0 in t gemeen tuflcöen Koude enWarmelan^
Denken Dat feïl^eDoo? miDDelUan een tegen- een-fteUtngel3an mtt

fOODamge tierfcJïeiïDene Climaten:want twee contrarien ofte ftrij-
dige dingen nevens malkanderen geite-k zijnde, brenghen de felve,
oai tot de befte kenniffe van de viraerheytvaiï een faecke te geraken,
het aidermeefte licht by. IBaempt Die pene/Die/ ofteDoo^ioot
omlïaer l^oft fenpten Óaer BaDerïant te foecïten/geDtoongen/en^
De op ïjope Uan een0 een betere fo^upn te fuUen üerkrijgöen/ ofte
Die/ Doo? enclteïe begeerte öan groote Conciiiröen te Dmn / geD^e^
ï3cn/ P jeemDe EanDen moeten en toiUen gaen betooonen/gronöig
niogfïcit i3erftaen en onDetricïjt töo^Den / toat mot Hanöen Daa^

Waer in eygentlijckbeftaet het onderfcheyt van I(ouäe en Wam,!
Landen,ea:dé wat daer toe noodich is om \'c felve recht te konnetj
verftaen.

tîjelcfeetJûomametitUcfebeftaetmD^teîimgetî» Eerfteiijck, möe
iiootfakelijckheden öïeDer Uecepfcljt toü?öen ottt öepöcDïe
Dente tionnetibetijoonen» Teu tweeden: in De CnkureDecfelDe»
Endeten derden, in De profijten Die elthHanDtDOO? WïDDeïDan
fime Vruchten UïeDecnpt-lebecti lEaec om mi Dat felDe Waer?
lica eaDe DupDeUcfe genoeeb aen te toijfen : ^oo 10 \'t nooDig Doo?
al twee plaetfen DOO? te ßeUen / SfjnDe ban fOODanicl) Tempera-
ment ofte Chmaet, alö Doo? al UïefenDe feer Dienfticö boûj i^tt on^
Derüïü?p Dan Defematerie/om npt De Efferen, Dan Die ttïjee lan?
Den/ tegengs malcanDeren geftelt enöe Dergeleerfien/Dtiö te beqna^
mtr enDe te gronDiger te Können benennen De mindere enDe meer-
dere Dengt Der feteenDe Dat beo? foo beele de Koude ofte de Hette
ober {jet eene ofte bet anDere minder ofte meerder bare beerfcgap^
ppeboeren. Sclfefal aUjier / aïief onDer een Kout CKmaet leggen^^
De/niet boo^ttellen een Landt gelegen nae-by, ofte binnen den Cir-
cnlum Ardicnm, ofte Antardicum, maer een Landt gijelegen bp-
feanö recbt in t miDDen ban De getemperde ofte gematichdeZona:
tuaer tegben ici^ dellen fal een Landt gbelegen onDer De Hete ofte
verbrande Zona, enfalDoo^DefonDerlingeaengenaembeptenDe
lieïTelicifeÖfptbejSgbftemperDenLuchts, De toelclte alDaerDûû?^
gaen0 beenen in een Weien enDe De obermaten groote b^nc Jt^
baerbept Dan Die SlanjöDonbje/ltlaerlijefe blijchen/ De obergroote
DUjalinge der Ouden, enDe der geener, foo nocl) lieDenjSDaegbö in
Die meentnge ; Uiaer Dan geene achten Dat bet onmoghelijck
Uïajsf/ enDe defeDat bet feer befmarelgck iö/De middelde ofte vijf-
de Zona Dan Den ^lertHloot te betoooncn/enDeDat bermiDtgf baer
ober-groote Hette; ^ae^et fal (bupten alle tegen-fpjcHcn; be^
Deûigen/boeDat Doo^gaengf De meeäe Eanöen onöer Den Zonam

Torridam gelegen/in getempertheyt,in vermakelijckheyt,in Rijc-
dom, en in vruchtbaerheyt alle anDere gfjeDeelten Deö Wepeits D?P
Derre übertreffen cnDe te boben gaen.

Gibier Dient tot Waerfchouwinge »DaticfemetÖetUJüO^t Kou-
de Landen aliter betllae niet alleene/ Die lanDen / Die binnen De

ttoee Koude Zonen Araicum enöe Antaraicuna Ôeûûtenîîjn î
ttiaec aüe oie Landen öïe ôupten öm Zonam Torridam gelegfiett
öeüetanöermseöec Vier Getijden desJaersûnôecUî0ipen30«/atô
Winter, Lente, Somer enöe Herfft, en otuiri t lîo^te te feggljeii aile
die Landen öaet ^tt Wintert. |fôet jet Wùùtt warme Landen Dec^
ftaeickalöiecaUeetxeöieLandenütetuOcöetiDeBtjföe ofte Mid-
delfte Zona, bp öen <©uDeit00eacl)tUûû? De tiecbianöe ofte onht^
iwoonbe/ gelegen 5tjn, ^îtoacr geen e ofte feer feUpne üetanöerni;^

eene tijt \\öat meecöec regent aliö ö\' anöece/ enöe om met een Uïûo?t
te feggöen / öaec l)et altijt gezegenden Somer hiet, altuaec fonöec
ûnîsetlatenîïe Boomen bloeyen, be Velden groenen, öe Vruchten
groeyen, öaee Koude, Ys, Hagel ofte Snee niemanDÉ en ÖOttfelap?
pectanöen/enöe altoaec geen Winden, öantot vermaeck De0 nieit^
fcöentoaepen /enöefaltckal&iecUoonegenuJüo^öicöbpDefc oc^
cafieöaectoeUüüjtteUen/aenö\'eenesööe Nieu Nederiam, atóge^
legen onöec een Koudt, enöe Guajana, ofte öe Wilde Kufteieg^:
genöe onöer een warm cümaet, en bepDe tn America.

Van de fituatie ofte gelegentheyt van Nieu Nederlant, als leggen-
de onder een koudt Climaet.

eev itk feome tot öe fafee feltie/öat m ïjet Dectonen Mm
, i>et groote onöerfcöeptUan Koude enöe Warme 1 anöcn ; foo
ij^öetalöiccuoo^alnooöïcö/ in\'tho^te/ fooUeeletnogljelijcUcn
aen te totjfen enöe te öec^alen/ öe epgentltjcUe ^tuatie ofte glïtle^
gent^ept öec Uoo^fepöe ttoeel^anöen/algJ te meten : op tuat bieet^
teöeö 3tertrijcfe0 öie felöe gelegen stjn / al0 meöe öec feller Tem-
perature , enöe öe tjjucöten öte 5p bepöe ötagöen enöe üoo^tb^en^
sen : €mti0 Nieuw Nederiandt gelegen Ifi Ijet geöeel^

teUan America,ljegmnenÖeÏ3enOÜ?öenÖei-inea ^quino^iael op
3eht-en.dertich graden en OUeeUeeC vijftien minuten, altoec l)et

iangjSöe^etOtOtierDen twee-en-veemchften graedt Noorder
breette; altüaee \'tin \'t Noord t-Ooften aen Nieu-Engelant gceuft»"

^etöDenöejSSaeriSialDaec komen met Dte Uan öefe Eanöen
fcecnaoiieteen/ enöe of jjet fcöoonalettelyrke Graden naecoec
De Sonne gelegen i0 aljS Nederlant: J>00 i0 nocjltan^l öen Winter
aïöaeföoo^gaenieïtBel foo Kout, enmeertoto^Dinanjsi Vor ft ge^
negen al0 ^^ lanDe: oock foo tjö et meecöec ïjet Sneeuwen en
Yieien onDertooipen» ^eSomersDaer-en-tegen rtjn^fóaer Uie^
öecomme warmer al^ tnöefellanöen: ^oo Dat öet GUmaet ofte
leraperamentUanÖat ManÖt/ UUKout enDantöeöerom Warm
101 naeöat öe Tijden Dejg Jaersa!öaec 3ijn: öeranöerenöe t\'eüe^

Nieuw Nederiantiiö mDec tBaec|)ept een 1 ant feer üjel gelegen
aen De<ee,Doo?fien Pan Delefc()ooneBayen,Havens,enUerfcöep^
Dentreffdijcke Re vieren,De twelckeallefioi^ Dat Lant Dooi-lopen/
en een groote öeqnaemfjept toebreng jen / om alle Coopman^
fcjïappen en Haaren allentljalPen te PerPoeren» Luchtig al^
Daer feer fupPer enDe gefont/ toelck fonDerïingö Poo?Deeï j)et öeeft
DoPmanDereöe^felfönabuerïge SlanDen ï^et Aertrijck Pan\'jö
geli|ckem^ifeerp?ucötbaer/D?agenDeaUeröanDe Coren^aliö Tar-
we, Rogge, Garfte,Haver, Boeckweyte, Mays, Erwitten, Boonen,
" Vlas, Kennip en Toeback. <De Wateren en Revieren alDaer ftjn
feer Visen Vogei-njckHlDaerPaltoockgoeDenJanDelinDePei-
terije. gnfommajetïjs eenlant/ alujaer jiettoegljengDeoDer^
Ploet Pan alle Lijf tocht feer mei teïePen (0: gelijck Dat felbeoock
PeeleenDcrfcö^nDenemerfkeliickePoozDeeleriöeeft boPen anDe^
reïïanDen. ^ocö DeüJtjle :rfelDe allej^ / langlj enb?eet Perjaelt
Uiojt/ inDe^erflj?i)PïngljePanDatlanDt/ onrang5{DOo?m^/*
Adriaen vander Donck npt-gegcPen /kan öe fclPe Daer op bp Den
Nieusgierigen nae gcfien tuo?Den. ^et gene tck aljter m \'t ko?te/
omtrent De conöitut ie enöe gPegentJepDt Pan öet ciimaet enDe
Vruchten Pan Dat lant öebbe aengeroert / tjS mgn^ beDunekenjö

0€ti^ï|civeGuajanaanöecftnögenaemtbe WildeKuftetjfge^
^ Plegen in America ouöec De BöföexjftelïliDDeltte Zona, bp Den
ouDen genoemt De berb^anDe en onbebjooneltjcfee: ijet Ceibe mmt

De tot op Den thienden graedt benOOlDeU De Linea .®e[umoaiael ;
rnniettegenftaenDe Dat ^etfoo nae De Sonne gelegen ijS / foo De
Lucht aiDaec/geltjcU alöin Brazyi,Dat op eene enDe Die felbe b?eet^
te De^i liiectctjtais / Dotb lie$npDen Den Equator iepDt / niet aüeene
feec becD?aecögelöcfe/ntaec Dat meet iîSê/feec gefönt/ aenghenaem,
lieffelijck, foet,mbobenmaten vermakeiijck : m om De geDttCtge
l^abpbeptDeisi Sons, fo0 en i^f er: ganfeb geen onDecfebepDt in De
TijdenDeö Jaer«, maec5iJnDefelüealttjteven-geUjck, be^alben
Dat{ietDeeeneTijtmeecDercegent/<il0DeanDei:e/ fonbetrnocj"
tansDatöetfeïbeaenDe Warmte, DiealDaecgljeftaOicl) öeenal
een^ iö/ eenige mecckelijcfee becanDeringbe toe-bjengt / maec De
totlcfeeDebmcötbaecöeptaliSDanbïelgcoütelith^ becmiecDert :
alfoo t0 bel Jaer alDaec te ïanDe een geDucigen Somer, en geenen
Winterts?\'era:UOO0bCl«nt. Ifetg^eljeele JaerDOO? Groenen aï^
Daer de Boomen : noptenberÛefenDefelbejîaer Loof te Qtl^chtl
maer alö bet eene Biaetjen af balt fpmpt ÖracU^ bjeDer een anDer
bOO?t/fôûDatmenbet verwiffelen der Blaederen, niet aen De Boo-
men , maer alleene aen bet afgeballen Loof Dat onDer De Boomen
ïept/enHanbemerchtn: öetgijeijeele^aerDoo? GroeyenalDaet
De Vruchten, men plant, enDe men Saeyt, i)tt eene ofte Ijet anDere /
enDe bet Vee beeft geburicö jtjne voort-teelinge : een nootfaecke^
Ujcke OOJfakèban een groote vermennichvuldinge enDe overvloet

mht délicate Vruchten tot S Icl3en0 ûnî»er|iûWtDan tiooDen : öaer
tjan itk öier nae möe ^efcö?tjötngö^ ban Dat lanDt particulier^
ïicHfalfpîelften/ôaer-en-ôûDenb?engtDatfelDe3lamDûû?tfcôûûn

Suycker-riet, Indigo, Catcoenen, Toback, Üriani Vcrwe, en Dele
attöerep?ecteufeï0aren/ aUeröanDe foojteDan koftelickHom,
en jijnDe ^oflcbenDolDannUtrljanDe Wiir en Gevogelte. <0een
3lanDt en iö er bekent Dat allenthalben met foo ober- fchoone en
groote RevierentôÛ?tDû0? !0ûpen aïs Guajana, geltjcfebttoock
befiOtenlegttnCTcben Twee De voortreffelickfte Revieren DeiÖ Uïe^
relt0/ al|6( namentlicK tnflcben Die groote en fameufc Reviere Ta-
bb : ofte de Las Amazones Dieb^ttenOoften, enDe Den bermaer^
Den Oronoque Dieljet ten Weften tot fcbept -palen beeft»

Wateren enDe Revieren Urielen alDaer ban allerbanDe foû?^:
teban fchoone wel -(maeckende, en boben maten vette Viffchen.

#et 10 een ïïanDt meDe foo tocl gelegen tot De i^egotie / aïïS! eenicb
liantinDeganfcje Wtttlt / Docb ban alle\'t felbe/ fal tth in \'t ber^
bolgb / eicït ÛP 3Ön plaetfe b^eeDtr fp?eef feen : Dat alleene Daer bp
DoenDe / Dat bet i0 een lanD t/ Dat allers i}ttît uiat men ban «öoDt
rouDefeonnen Uienfcben/ enöe Dat Ißt alleö te boben gaet/ is j dat

het onder foo een ghelnckichCIimaet lepöC / alUJàer Den Kouden,
Yfigen, verdrieiigen, gebreeckelicken en al-verteerenden Winter,
voor eeüwich is n\'yt - ghebannen : ^00 Dat \'er fclioon geene andere
uptmnntenDe reöenen toaren / om dat Lar t boben anbete te
fen/is mijns beönntaenS öieeenige rcöen ober fnffïciant genoeg/
om t felbe booglgtHen te Doen a^ftimeren; te tüeten/dat aldaer,al-
tijt den Somer woont, en datmen der geenen Winter én kent.

DatV. Capittel.
Van de Perfbonen diégemenelick vreemde Landen gaen bewonen,
envandeNootfaeckelickheden die daer vereyfcht worden tot
hetbewoonen van Nieuw Nederlant,als fijndë eén Kout Landt.

trCbbenDe Dan bertoont / op tuat boocbte ofte bjeette Des Sliert^
^rgcHS Nieuw Nederlant,enöe Guajana gelegen 5Ön : Daer upt

■il :■
iii il

TemperameDtüan Die fctoc / en Daec bp beröaelt$nnDe tec mm
be principale enDe Capitale Vruchten, ofte Ghewaffen, roöinolt
ilanDenbaUm: foofaüchnu Doo^t-gaen tot het eerfte pomct/
om te homen tot liet gefepDe onDecfc^ept Uan Koude mDéWame
ï^anDen/entöflfen aenDe Nootfakelijckheden DieDectjjo?DettDet=«
epfcöt en Uan Doen fiin/om DieHauDen nae beöoojen ofte met fat^
foen Ixt mogben en Können betpoonen: maer omtrent nocö uoo?
Öeenen / Dient bermaent en aen-gemercKt te too?Den: mat Jjet tp^
sentlich boo? Perfoonen ofte Luyden ftiUcn stjn Die Defelbe man«

alfulcfee menfcben gbefp^ooetten/ namentlijcU/ Demeïcïte ofte
Doo^Den noc^ öaer toegeD^ongen / ofte op hope ban groote Con-
quefteu alDaer te füllen Doen / Dermaert^s mochten geD^eben mo?*
Den: i^etmelcfeebepDeftjnreDenöeeft/ maerbet apparentftet^
mel/ Dat öet gcootfte Deel Der felbe/ en boojnamentlick in t begin/
füllenstjnllupDcn ban gene gcoote Gapitalen ofte middeleniObec
fulchiöfaliclialfjiec in \'tgljemeenalfiilclxe nemen voor Luyden,
Die megen^ Ijaere behoeftighey t en kley ne vermogentheydt,l)ier tt
3tanDe jaer nootDmft of 0 lebenfi onDerbont met eeren of nae be*
Öoö?eti niet en Tonnen minnen / en Dient öalben op öope ban een
beter leben metter tijt te fnllen berUrijglien/en in Ijet toehomenbe
eenige minU te mogen Doen/öaer Daer Ijenen fwUen begeben.

^n fal itk albier Danboo? eerft fp^eecfeenbauDe nootfafeeïtefttf
ÖeDenDiegeceguireertmerDentotöetbemoonen ban Nieuw Ne-
deriandt.

SWfnlcfeeDanDie liaecnaeDatHanDt rullen millentranfpones
ten/ljet fp Dan een geheel Huysgefin, ofte een menfch in t pacticii^^
lier/ Die felbe moetenboo^öaereerfteonkotten betalen De Tranf-
port-gelder,temeten:boo? Koft en Vracht een fefeec Tanto geben.

Stlöacr te lanDe se&omeit sijnöe/ roo moeten öte felue voorraet
fteöbenomeengöeö^l JaeröaecüantchaimenleiJÊiu naocteii

iiö/foo moeten die lupöen dooi a! Daer te lanDe/fooDanige
fenboutoen / Detoelche De vioientie en injurie uan Dat feouDe fap^
foen/ftonnen upt en tegenftaen..

?©e#ttpfm5e moeten méDe fnn fo groor/om Pierden en Koeyen
te können Kallen/ Koren, Hoy, stroo,m BranthoutDaei: tntekon^
nen leggen/ofanDerCTinig! moeten 5p Daec toe appacte Schüre« of#
teBergentimmecen»

53E>efelDeï^upfenmoetenPei:rien3ijnDantieguame ^olDerm^
gen/ ómijetaf-geDQ?ïteenfcöoongljemaeclue totn Daet op te
bergen.

Cotljet Bouwen der Huyfen 5ijn Pan ttOODen Timmerluyden
inet hare Knechts, enPOOJtÖ aUerl)anDeMaterialen.

€nDe al Detogle een Änqiialick alleen een fooDaineji ï^upies
kanbouP3enenrecl)ten/ foo 3ijnDaer toenooDicö mede-helpers,
IJetPjelckeDan moet gefcljKöenofte Doo? epgen ordinaris Knech-
ten enWerckluyden,OfteDOO^Luyden daer toe extraordinaris voor

^el^ttpfetrnitgeboutenPterDitrl)g^emaeckt3ÖnDe/ foo 3Ön
Die felPeDaer meDenoclj onbeeiuacm/omin Den Winter-tgDt / te

bepjoonen: Daer moeten a\\0 Dan/ om ia de langbeen koude win-
terfche Nachten niet te verkleumen, noc^terttfeedden , Laeckens

^lleDitPoo?f3 ts! m een Kout Landt, otti Dat felpè tekonnenbc^
töoonen/alfoo IjoognooDiclj Dat pet geenCfinj^ en kan gemift ïöoi^
Den/ofteeentffr ttptöel IpDen / enDe foo jiee alfcöoon op Jet alDer^

tit^elieMe ofte na De meefte menage UJo^Dt aen gelept/euD« Dien
bolgmiö Daer na mix gecaUuleert / foo fal men nocljtaiiö beDia^
öm/ DatbeteDenrndnocljeenmecekeUïckenanpbecfal mnim

te DeDjagen/enDeDat ren opfïcljteüan Die gene/Dieöan Ulepn htt^
mogen 5iiti: Doomamenthck alö geconfiDeceect mtt l}m Dat m

foo een Eant/dac eerft bevolckE wore, daer wey nich rasufchen hjn,
enDe OnDer Dte noch minder hantw^rcks luyden ^ Dat alDaeC COUfC^
quenteUckden arbeyt ten hoogften koftelijck , ende alle nootfake-
lijckhedèn over diér moeten wefen : DatmetfeplenenUan.

tet eemge voordeel nu Dat Dte HnpDen Daec-en tegens alDaec
anDetotDeopöoutjJingeUanöare ï^npfen Ijeüben / beftaet

bier in /Dat Datfclbeiant overvloet heeft van allerhande fchoon
houtXcer goet enDe beciuaem tot Den ïpupö-bou/ Ijet löekHe Ijaer
geen geit anberjs en beboeft te ^aoöen/ban alleene Den arbep t om
Öet te öpuüien enbete berepDen.

n A T V L C A P ï T t E L.
Vau de Nootfaeckèlickheden die daer vereyfcht worden tót de
Culture van Nieuw Nederlaht.

y €r|iaelt 5tjnDede Nootfaeckeiijckheden, De toelcfee eerö enDe
^ boo^ al gerequireert U3o;iDen am Nieuw\'Nederiandt te Itonnen
bewoonen: foofalitkboo^t^gaentotdie geneDetoelckeberepfcbt
b3o?Dentot de CuitureüanDatfelbelanDt/om Die nae bel|oo?en

Sïeugeficn Dan/ Dat tet De ordinaris Culture oftebebau^inglje
ban alle^anDen in t gemeen/beele en menniger^anDe faUen no^
Dicljen banDoen$ütt: footDo;tt\'er noc^ ongeliielvmeerberepfcljt
om al fooDanige HanDen/die aW noch wilt en Woeft leggen/ober^
trotMimet dicke Boffchen, Üd ban alterley foorte van fwaer
Hout, Heggen en Struellen, e^cft te recfjte tOt gare Culture te hm^

nen brengen: oberfulcUéban/ fooi^totDebebouwinghetianal^
fttlche Landen, ttü meer Dan DubbelDen arbept nootfalielijcfe an
moet Dienbolgenö bat felbe bJercHoocl^i Hoftelickballen.

® antüoo? eerft, al eecmen totöe Culture Uan Öie fdUe Landen
lianhomcu/ foois&ettiaunooöentie Boomen öacc op ttaenöe/
al0meÖtÖeHeggenenStruellenaf£eHappen/ stobben en Wor-
telen upt teraöen/ om öetöaec doo? tot Bou-Hoy.,offe Weyiant te
bequamen/ tDaa toeDanUeccpfclittiiojtüolcH: luant ten man
alleene enHan/ oocHmeen geheelSaer /toepntcö alfnlcHEanDt
tot liet ploegen geb?upcfebaeï maeclien.
l©aer toe ban s gelijclvenbannooDen fim/allerbanbe Gereet-

il^aer boben al meitfcben / omban alfulcHe WildemiiTen en on-
Landen, goeöe enDe beqname Landen te maecfeen/ De toelcfee alle
op groote Queren gebnert moeten too^Den: U)ant tot fooDanigen

grcotedach-ioonentebefeomen/ en omnneengoeDten reDelich
Stucke Lands (alUjaeriDeDer eentcbboo^Deel metter ttjt/töeerDig
om te noemen / ban gbetrocfeen macb bïD?Den;m Dier boegben te
fuyveren, fchoon te maken,enb00?DenPl0egb te bereyden,loopt
ten minöen een tijtban twee Jaren benen.

^n Landt nu alfoo toe öemaeclit/berept enDe berbeerDigt fijm
be / foo moeten Der als Dan nocb boo? eerö / boo? enoe al eer men
tot bet Ploegen ban t felbe kan Homen/Peerden 3ijn.

ï^etlanDt nn geploegt en om gbetoo^pen fïjnDe / foo moet\'er
nocb Daer en t bouen/ om bet felbe te befaepen / allerbanDe Saey-
zactjbn*

^acr 3!(nbOO?tS ban noOben/Eggens, sichten, Seifchens, Gre-
pen, Gavels, Wannen en Schepels, en meer ander gereetfcbap / en
al-boeioel Defc Dingen geringb en ban Ulepn belangb $ijn/ echter
foo koüenfe nocb al mm ofte meer geit / enbergrooten De fomme»
^00 jijnDer meDe inDen Hoy-ti jDt / arbeptS-lupDen meer ban

^nUealfooljÈthenttdöcheniiö/ m üoo^nameutlijca opljet
LandtUoo?ÖehuyshoudiDge,tnUOO^tal/ UOö?megceneRieden
Lant-bou W oc^nenmiUen/aUccljanöe Vee ^^nrntimmmm
IJinmeïcKe/öcfdUe/allcfm^fecr seöjecktUdteniö. fó

tcarte get oeö^ech Dan Dien / enDe Denootfae cfecUcHi)ept Dan ö^^
felbe Dagljelick^ bnptenö te moeten foecUen/en Dan anDci e

Wat daer al voor onkoften füllen raoeten ghedaen worden by die
geene die Nieuw Nederlant willen gaen bewoonen , ende no®
veele die felve eygentlijek fallen koraen te bedragen, &c.

i€k öeüüe Dan aUjiec aengemefen/alle De boomaemfte nootfaec-
J keiijckheden, enDie ooclt geenCTuijS können gljemift/ maec bqoi

Culture tebjengen/matt: uptmen genoedj kan pen en afnemen/
pe Dat alle Die onkoften / DebjelckeDientljalbennootfakdöcken
moeten geDaeneivaengebjentbJojDen / alb^peengoeDeenmerc^
keltjcke fomme geits Mlm komen te beD?agen: CnDe op Dat men
nu Biet nae Jet onDecfcbept tufTrgen Koude enDe WarmellanDen/
DejStebeterfalkonnenbecftaenenDebegcijpen/ aljSmcDe/ opDac
een ptDec in fijnen toelegt)/ onuient Dat feine mtrck/Deé tegemir=>
fèc euDebecfeeckecDec moge gacn/en boo? lieentDeten/bjat/m t|oe
mmj een fomma banpenning^en / l)pmtt toe epgentlt)rk mn

uooöen faï Je&bm/op öat f)|i/!&em felüen/ïn\'t toekomettöc m
Damgeongeiegentheden luet m mosöemseUJtcktltjbinöen/ öaec
lipt öp t^m aeljeel befpjacelpckeitfouDe können reDi»en:Xo fal öet

opecnut0 öet meeßenöee! öec genet Die nae Dat lant fn!ïen gaen/
füllen 5iin (geliiek giec pooten gefept tö) verlegen huysgerinnen,en
pjepmcö Vry-gefeiien, De pjeïcke foo lange al^ 5p alleene jijn/al^
lentpalpen lichtet aen DeJtoft enDoo^De IBecelt gecaecHen. ^oo
fal ick Dan alijiet tot een exempel Poo^ ÖcUen / een Man Die mee
Vrotiw en Kinderen enDe ten minßen twee Knechten (ujaut niet
toepnigec can Ijp omtrent De Cuiturepan fooDanigelanDen/ ge^
Jijck boüen Pertoont/ niet Peele befonDer^ nptrecliten / en moet
al0 Dan Daer bp DeiianDen nocl)felPer meDe pjel te Degöe aen bet
P3ercküaen)öem nae Nieuw Nederlant metter woon enDe tot Den
Lantbouwpjil begeben.

2llfooDanigenHSan moet Dan voor eerft, poo^bem felven, ^jjn
Vrouw, tüaee Knechten, Kinderen, en Bagage aen Ö^acJtPOO? Ijet

!3oo^l)et eerfte Jaer onDerljoitt Datr te lanpe
3ijnDe/moet {lebben Poo?Koft ,Kleeren,tnLicht,

Knechten ter weke ten mtriften ggereeckentop
thien gulDené / beD?aegl)t te faemen - -

gek ftelle alljier maer feftigp guldens P00? een
ülnecötspnloonDes^ ^aer^i Docp De mtcp
tenDaertelanDe/ enPoo^namentlijck Die ee-
mgö^ Saren gljeDient öebben / en öaer toel te

^n$bttnmgeentfeaicljgiüDenDejs5 gaecs te
Paepen / maer üJillen al Djp taat ftooger 911p?
UJinnen: öe toelcUe oock aen haer alf öanüer^
Öooget moet U3o?öen / foo men haer anöers m
föncn ötenft Vuil behouöen.
l^ooubjeePeeröen\'tiïnckaö20 ^ont. -
Boontoeel^oepen\'tßnckaöiafont. --

CUjee ^eööens/^laeplaecfeenisf en^^eecfeenS
Boo?^chuppen/^paöen/-:^Ölen/2lren/#ou^

l^oo?httlfertoercfenooöichaeneenl^ups -
1300? allerhanöe fupfraet/als iletetó/gotten/
i»chotelS/gannen/&c. —~ —

IBaecfettefamen - - - -
i^ier bp ftaet noch aen te mercHen hoe bat de h uy ren aïs meöe
het onderhout öer Knechten eu Dienftbodentn Nieu-Nederlandt
twee Jaren füllenloopcnteu laftebauöe Meefters, eer 5ppetSupt
öe lanöerpen füllen komen te genieten tot berbangh banöe fel^
be: ï^et Uïelckeöoo? op bet tweede Jaer niet en kan gefchieöen :
3ae bjat op htt tbjeeöeSaer in Die ïanöerpeu kan berbout tüo?^
Den / Dat felbe en fal niet beele meer konnenrenoeren / Dan eben
om De Huy shoudinge tn Koft en auDere behoefcigheDen / Daer upt
tekonnenfuftenterentenfalalfoo een Huyshoudent Man, Die
alDaer te EanDeeertt beginnen fal / intwee jaeren fchulDtban
Huyr ofte Loon aen fiine ^ienftbobenbecballen jtjn/ tegenS Dat
öp een iaer!a?uchten ban haren arbepDt upt den Acker trecken

240

144

60
if

i8yo

fal : ^tt tüelcke öe ïjoum sefpeclfïceecöe onfeoftm al U^p tu at Der^
ftoatmfal.

^aecbpftaetnoçljin acôttenemeivlJûepatDe Loonèn ofHuy-
ren titt Dienft-boden DatC tÉ ïïailDe batl Ia er tCt laer moctcn

contmuecen : gae De todcfee oock Dtcfemaelsi upt nootfaeche^
l^cM^tpt/ enDenaeDegelegentôeptmûetenDecôûûset enDeUer^
sroôtettDû^Den»

SliUe Defe onkoften Dan/ ecltjch fp ten Ijooctiften noatfaeel^elijc;«
fee 5i}n/ foo moeten De ilupDen / DieDartuaertgi totllèn gaen / oocfi
Uan alfooDanigen fomme uan penningen,Daet uptjp Die ifojnnen
betalen/ ofte by haer eygen felfs bec|ien $ijn / DieDec alf Dan oocfe
töel öet beöe aen $tjn / ofte moet öaec Die felbe bp De Heeren Pa-
troonen Dan \'t Hant ofte Colonye, bp becfcjiot / gefubminiCtreect

een langen tijt ban Jaren aenloopen boo? en al eer 3p ^m ban Die
ghemaeckte fchuiden, fttllm feonnenb?p maec&ett/ gelijcfe npt öet
bolgenbefalblijeken*

Van de Profijten de welcke "Nieuw-Nederlandt van Tijdt tot Tijdt
fal konnen geven, en waer inne die eygentlijckbeftaen.

berreöebbe 3ch gefp?oïien / ban De nootfaeckeiickheden
•^DeUïelcfeeDaer betepfcbt bJOïDen om Nieuw-Nederlandt te
bonnen beujoonen/ enDe De EanDtn in Dat felbe gbelegen/ tot be^
ftoo^ttjcfee Culture te brengen / toaer upttth öebbe gemaecfet een
oberüacó Der onkoften, fo Die InpDen fullén moeten Doen en
gen / Die öaer Dartoaert^ metter woon ünllen begeben enDe Den
jLantbouwbp Der bant nemen: lïïuiö\'er obericb te tïenUiat pro-
fijten Die felbe HanDen/ tot bergoeöinglie Dan De boojfepDe ûnhû>\'
Gen/ üJeDerom fuUen Uonnen npt leüecen î al^meDe bïat winft en
alDaer ban tijt tot gt te brrbiacbten ftaen»

: en fijn be fcïUe Tarwe, Rogge,Garfte,Haver,Boeck-
weyt, Mays, Erwitten, Boonen, Hennip, Vlas, Toeback, Boter ett
baS\' ^^^^^^ tnben Aanbel ban be Peiterye, foobaeeteltanbe

Ctt^^i^ öp bat top nu be profijten, foo bie Poomoembe Vruchten
uluen komen te gepen/ epgfientïtjf k enbe nae be befte pjaeröepbt
7.X^^^^?senPoo?aeaenenPeitoonen: Jiooftaen cweedinghea

J^^"^»oeHennenöoe groot een ^uantiteyt Korens toelbeiS gaerg?
wpï^mPerboutenbegePjonne

nae men nootfaeckelpekenbe profij ten moet reeikenen / bepjeleke
anberjSfmö met te recöte en konnen bekenttöo^ben.

^engaenbebanljeteerfte / foofullenpjp nemtnbateenMaa
feif0 darde alfoo beiS iaersfoubekonnenbecPeerbigen thien Mor-

genpndts, bePjelfke bebjagljen fes duyfent Roeden: ^oo ttioet
msban bie felPebegi Weecks oftein fes daghenfcgoonmaken/een

\' ^tt ongljePeer een halve Landts, enbe
h^ HtfïX^^^^" fupperen rupm negentien Roeden:

beöoo^enfa fcljoonenklaermaeck^^^ baerPaneerft get Bofch
enbe be Wortelen en stobben uptroepen / befelPe
moet al P?p p^oegöegi morgens aen Ijtt merck mim m aPontgf

jj ONdersgheyt TusscheN Koude
<0ettomenïiattDateenHöan/ felf darde, alfoo Des laersthien

jBo^genitanöjSfeonDeöoo^Denpioes&betïuaemtnakeu/enDat
öp^jpliet tweede laer öaec al getiot üan itonoe öebben / foo moet
gp DaetJ tian ten nunften vier Der ftlUerlBo^sens öouöen tot We ƒ
möe Hoy-Laudt, om ttOee Peerden ettÖe tttJee Koeyen öaet op te
l©epöen/enöe om öco? öen B^inter öaet* op te toïnnen toant
twee Peerden können QuaUck op een l^o?sen lanöts getoepöct
löo?öen / enöe öaec toe alcnpm anöec.jjaïf H^o?gen öan öoen /
t)oo?namcntlïckmpetöesmfel/ als toanneec öat jSienüJöhe^
maetkteHanöt/ nocömette öeßen met <0caSiSoöerttocken :
i!i|i 3n s geltjcken is een Morgen goet <acas-3lanöt Uannooöen om

I 25eßcaeft Sant leöect niet Deele meec o^öinacis upt aiS achtBoe^
I öersipop / foo öat op een Hangen Dan öat .l^ieu toe gemaeckte
ï Eanöt niet oöec öe (irs ï^oeöecs #op öes3aecs / enöe öat öoo? öe
eecfteö?ie3acen/enfal können gl)etoJonnenUio?öen; Cnöeöeeft
eenPeertöeS laersujel vier Boeöecl^op totonöecljouöt Uannoo?
öen/öe Öo^ en nae aööenant.

^00 iJltjöen öan öan öe thienii^o^gens noclj fes oUeriet om te
tiefaepen: öaec öan füllen top nemen öat öe d rie toecöen met Tar-
webefaept/ enöe een ban ö anöjeö^ie met Rogge, öettoeereSee^-

toaerbanöe Rogge op bet eene IDojglKnSanötStoaerenöe/ fal
in t gebeel moeten toefen tot onöeröoutbanbet #upiögefih/gbef
mertkt een IBojgen goet Hanöt/ bet toeltke met een Sack Öogge/
ïpaegfcbe llèate/ kan toe gesaept toojöen / oock bp een goet enöe
booifpoeöigbgfjetoas/ nietbeelebobenöefcllienaö acbtrenöec
felbecpacken toeDeromkanopbjeogen: fo heefteen Huysgefin,
öecck/ Man, Vrouwe, twee kïoecke K oe ch ten, enöe öaec nu en öau
noeb al meöe een ertrao^öinacis arbepöct\' onöer komt/ enöe eem^^
geiainöecen / öesgaevs alcnpmacbtien packen ^ggji tor
äjoot-^aet ban öoen/ toat oock ban s geltjcken op öe ttoee an^
öecel^o^genSanöts fal becboutot toecöen / moet ten naeöen bp

#et<ö[|etDa0nubanDeTaïwe0pDe D?it cttomDe ïiBojglien
aauDtss / füllen top gjieljeel bebouDen tot becgoeDingbe ^an D^
^ûû?f5 onkûften en aflegginge Dec gemaecUtefcbnl^ent^o Dient
Dertjalben albiet meDe een Dbecüacl) gljemaecfet te too^Den/ mat
büü?eenqüantkeytTarweDieDne|Eo^gÖen0bïel fnllen Uonnen
nptleberen: €eniBa?genilanDt0too?Dto?Dmaci0toe gefaept
met een ^aek Tarwe, l^aegfebe H^ate/gaenDebijf-en-ttümttgö

ïl^at belangt nn bet tweede, te meten : boe entoaec Die
ten met bet meefte boo?Deel füllen können becticct enDe bcrban^
Delt toojtDen / om Daec npt epgentlick een ftaet te Können mahen/
wat, enöe hoe groot, De mtnften fnUen3ijn / Die De Eupöen alöaec
npt öacen acbept öebben te beclioopen: foo moetmen aUjiec een^s
Öefien ofte De gewonnene Vruchten , DaeC eeïï anöe lel ver mei fon^
öen können vertiert mo^töen / en Dat met eenigh profijt ; en fo niet ;
waer heen men Dan Die felbc beft fouDé Mnnen becboecen/om I30
nmae boo^beelDaec meDete Doen.
1 en I. Dan/boe boog Den ban De Tarwe alDacc te lanöe fal
3t)n/ om Daeciiae fitne ceeckeniftge pecfectte können makm/öat
felbe ijg fecr onfeeekec / m ftaet te beDncbten Dat nie felbe met feec
ïjoogefal können mefen/ aengijefien alDaec te lanöe / af^ nocb
geene Steden en mepnigö Dorpen 5i5n/ enDeDecljalbmmeprngb

öebolge oockmepnigö Ee^e^s, ö^ec bn koomtnocfj Dat het mee-
itendeei ban Die geene Die alDaec te Lande fijn lelver De Eantbon

ôeSent/ öoenöc alfoo eenpesödtjckbpkanjöeenmöeJet felfDe
mttckj UîacruptDaugeuoecJîkanafgenûmmujû^ûen/ Datais
mtt ter plaetCeu felbec qtmt groote üertteringe tian Dte Djucöten
kanüjefeii/ DetoelckeDaer Doo^oockop geeitenöoogl)enp?tjgfett
können 3tjn 5 enoDer-fnlck^DeS^owUeDentDepmcl» profijts Daer
Dan teDertoacöten JîeDben.

iî^aer ober Dan Die boo^fepDe Vruchten uootfaeckeltjck ban
Darr eîDeriS öeenen moeten berboert enpe ber^anDeït bîoiDen / en
glienomen DatmenDteharwaertsober-biengt: ^oo $tjn De felbe
fe\'er uele Laften enDe fwarigheden ûnDerU)ô?pen/De melcfeeDe pro-
fijten Der epgenaer^ö/ foo bp alDten fp Die niet ten eenemael en ver-
ihnden, nocbtanjSDiefelbegrootelicköfullm verminderen: tuant
booî eer ft foo loopenDaerop De onUoöen ban Ijet in-laden, af-
ichepen, bOO^tsS alle RifigoUan Der Zee, meDe Avarien, AfiTeuraö-
ce, Licenten, Convoy-gelder en anDere HanDt^ gerechtigheden :
d aer en \'t boven 5tjn De felbe onDerUïo?pen betperijcfeel ban teber^
Derben / alfoo De Granen op lattgbe en berre üïepfen lic^t bonnen
verfticken enDe verraufFen, UJeUke berre iSepfen De Vrachten meDe
feer berfbiaren/en nu alhier telanDe gebracht jtJnDe/moeten Die
felberneDerommeDjagben De Onkoften Dan\'t Ontioflen,uiaer bp
Dannocö Öaette b?eefen Dat Die felbe (gelijck mennicömaelglje?
beurt) können komen op eenlaeghe Marckt, enDe Dat ober miDtö
albiertel^anDebefle<0^aenenreiver Waffen, atómeDeinDeom^
Öeen gelegene Landen, Detoelcke allent-balben ban Daen gelïaelt
enDealï)icrgbeb?acötb3o?Den: tuaec Doo? Die felbe alfDannoot^
üïenDicl|eenbeteren hooger iBerckt moeten aftuacbten/en blij^
ben leggen/Daer op ballen Dan tueer de laften uan Solder-huyren,
Provifiegelden, alö anDerlîiiîé : foo Dat Die felbe€»ranen/ met foo
beel meerDer Laften befbjaert/boben anDere bier omtrent ballen^
De / met alfulcbegeeuGïnö Merckt en konnen bouDen/ teit 5p Dan
tûtjroote Difabantage ban De epgenaerö*

CnDegljemercktDataUeDe boojfcb^eben Vruchten m Nieuw-
NederlandtDallenDe/ fïjn Grove Vruchten, tuelcke iUDe Schepen

:!l iH!

becltplattfebeilaen/ijier/ en rontom lytmmmnm^^
"vtegen^s op geen grooten ofte ertmo^mnawS f^p^fóo Homm
Wmt geene t\'o groote onUoften en beftoaecmffen/alS gefept/ï^iU

Bpt aüe\'t UjelcHeöan bUjcht/Dat upt DenVerbouw ban alfu c^
ht Vruchten, UKumcft toinften te becuiacbten ßaen/ en oberm er
bet oock beftoaereltjcH alöt^ een oprecöte Calculatie Der felue
te können makeiit. r ,

^ î^pfuUenljetnûclîtanSaïfûûnemen (Ijoetoelmetmoplje^
ken) Dat/ alle De Laften en Onkoften bier uo^engemelt/ afgetroc^

aengetoeuDeonkoften) eenfonimabantweehondert enieventich
guldens,Daer ban bp alSDan boo? eerft, doo? af moet betalen twee

laren Loon, ofte buP? Dan twee Knechten, een ptDeC DeS ïaers
maer gbereeckentop left ich guldens, ijct tuelcke DtDiaegbt twee
hondert en veertich guldens, DebJtlcke afgbetrocken ban De twee
hondert feventich gnldenSifo blpt boo? De felbe Oberith tot af-leg^^

•Boben allebetboojberbaelbe/ftaetnocbtebtfoigenDatter alte
mets een raisgewaskanober-komen/geltîckfulcrmKonde Lan-
den bp ïDtjien meer Dan te beele gebeurt; b« bjelcUe Den^^ouman
boosts geöeelten acbteren fouDe können fetten / ^^^^

meDe een gbebeel^aer tîerlojen is/en Dat tbcntoel De Huy ren ofte
Loonen Der Knechten gbeftaccö boo?tloopen/DeijDelcke altijDtbet
barebjillenljebben: bjaecbpïtocb kau komen ecn ft erfte onDer
Koeyen ofte Peerden, enfulcks gebeureuDe f teat raet met alfiilc^
ken eenen om opt op Debeene trgeraken: toelcke ongeiucken, ay
foo DeHupDen in Dat HanDt al bip beelè onDertooipm sy ii/macij
meuDie felbe alpr / alStevree(en,to£lboô^CtcUeu:toantmefelbe

Dttoo^faeckenaetiDiegeeneDtere oPeckomen/ met alleene üeele
Nieuwe en groote fchuiden, maet Homien Die felue öaecöoo? in
een ganfch verloop {jacec fafeen brengen: toelck ongeüal / alfo öet
mclimael30!alöieeteEanöe/ menmcö ttjel-fittenDtBoumangge^
Öeel cmneett en tot met brengt / foo Uan Ijet nocö beele licßtet
öaec te Lande lupöen bie (jet feoomt te treffen / en bat boo?na^
mentlijck in öaet eerite beginfelen/ oock foobanicp t\' onbecpou^
ben / bat befelüeqiualicK ban öaecganfcöe leben baer konnen
boo^mo^öelen»

^Ct Ujel maer dat alle dinghen omtrent haer eerfte beginfelen
fwaerzijn ; alS> mebe / foo men alles ten fwaerften alle tijdt wilde
overwegen, dat men daer door qualick t\'eeniger tijt, tot eenich be-
gin foude konnen komen: niet-te-min foo is het oock prij flfelijck,
eermen een werck begint,datmen alle toe-vallen,die het felfde nae-
maels fouden konnen overkomen ende verfwaren, voor henen foo-
danich bekent, datmen hem teghens die felve kan prepareren ende
verfien, op datmen in \'t felve ten halve weege, met fijn ruine,niet en
blijve-fteecken; ofte foomen daer tegens hem felven onvermogen-
de bevint, dat men het geheel achterwegen laete.

©ptljet boo^gaenbe blijcktban/öoebateen Bouman inNieuw
Kederlandt,nae5tjn eerfte twee Jaren arbeyts, niet beele meer fal

obergetüonnen (jobben alö een fomma ban dartich guldensï^et
bjelcke inöer baet een feer geringe minö tö/tegenjö alfulcke fmare
onkoften, foo (jp boo? (jeeueu fal moeten boen/enbetegeniS fo bee(e
ongevallen en periculen öieljp baer bp nocp teperpiacötenljeeft^
5©ocöbpberPolg()Paniaren, falalfulck een Bouman, bupten
merckelickeongeïttcken blpbenbe/met Ijtt aenmaken PanN ieu-
we Landen, euDebp aenwas Pan volck en Poo^namentlijck Pan
Hantwercks-layden albaer/fijne WinftenoockkonneuPermeer^
Deren enbe Pergrooten j maer Daer toe 5ijn al P?p uiat laren pan
Doen.

l©at nu aen belangt De Negotie pan De Pel terye, Daer te San-
öe/ DefelbegeeftPJdDe meefteenghereetfte profijten: maer Die

\'-Üi

i\'M,,

Teïüeiö aïle manö taecck niet j eiiöe üoomamcntlick foö eti kon^f
nen bie geme / öe u^elcUc Den Lantbouw nae De^oocen UJillen in
«fgt nemen / Den fjauDel Dan De Peltery nae Decepfcö niet toaec
mntix: maec a!fu!c!te/ Detoelcfee öaec met Die negotie meenen te
pnecen/ enDe Daer meDe öaec p?oföt töillen Doenj Die felDe moe==
J^n Daet Dan alleemcö enDe göeijeel ftaa- Wttk maec^en; Uïant
100 tnoetenalfiiitke Daer toe geDuericb een goet Cargefoen Dan
aiieciianDe l©aecènint^óo^raeDtöeD&en / om metDe Wilden te

genDecepfcfttUjo^t. 5^iefelDe moeten fjaer meDe alDe^rete
-Lant wacrt tu ontliouDen / Ijace Packhuy fen alDaec öeDöen / enDe
op De toeöeckomfteDec Wilden Dan De Jacht Doo?gaen;ö Uïel paf^
h\'ïP- ^^^^^^anDecö eenicb meccbeltjcIt voordeel upt Dien
ijanpiUïtiientrechen: ^ooDateen peDec een Dan Die Negotie/
met/ ofte ganfclj mepniclj fal konnen p^ofyteren: enDe genomen
Dan J ae: foo kan Dat felDe onDer een groot getal menfcljen / aen
een pegelick int kpfouDer toepnicb voordeel en profijts toe-b^en^
gentgemerckt De meefte enp^mcipaeltte Pekerye Die Daer teEan^
DeDalt / beftaetin Bevers en otters-vellen. «énDeof nu fcgoon
banDiefelbeDeö3aeri0i/ Doo?Debanck/ al tachtentich duyfent
ftucks, van de Wilden, kouDen glje^anDelt ttio^Den/ bp alDien
Dan Daer te Lande maer duyfentHuys -gefinnentJöaren/ foofoit^
öe bet alö Dan bootlek Huysgefindenocli niet meer aljö tachten-
beg 3aeröJ5Ön. löat/ntt/ enDe lioe groot/ Ijetp^oftjt
lupben/ npt DienljanDel falkonnenftjn/
^ifnemen: enDe DeUïclcke bp bermennicbbulDi^

landt befmert sijn/ enDetoelcke footuelban bier Darbjaect^
saenDe / alfis Daer te lanöe komenDe /1\'eUekensi moeten betaeic
®o?Denifoo/aen Conyoy. gelden metDeberl|ooginge Recogni-

tien aitDetGTin^/öte felUe maechen öat öe tuüiften / öetxielickr
ttte« fottoe uermepnen upt öte felbe j^egotie te füllen können
mfitmn j boo^öé llegotïanten ofte ^anöelaerö/ oock alfoa
fonöeclmgje profitabel enöe confiDerabel niet en können 5tjn.

Dat IX. Capittel.
Vande profijten die daer füllen können ghctrocken worden uyt
iiliii, den Verbouw van den Toeback in Kieuw Nederlant, ende de

]02l!eöatbectoont$ijnöeboo>Deeïen enöe profijten/ betoeïcke
•*-^tebecb)acöten ftaen npt öenBecboub) ban öe «i^^aenen / in
i: Nieuw Nederlant, enöe öaec omtt^nt felfö öie geene aengebjefen

$tjnöe/ öebjelck^uptöe befte foo:te ban öie te trecken 5ijn j ató^
meöe öe profijten öe toielcke alöaec te ^anbe öen banöeï ofte
negotie ban öe ßeltecpe kan geben. J>o t$ [|etafé nu oock noo^
ötcö eenöf te fien/ toat / en j^oebanige profijten ofceUJinften öaec
ntettec tijt füllen können genoten bjo^öen öaec te lanöe npt öen
I becbouUJ enöe betiJlanten ban öen Coeback.

J0at öan amgaet öe profijten / foo npt öen berboutö ban öte
b?ucbt/ in Nieuw»Nederiant tt becüïacljten ftaet: ftaet te be^
buchten öat öte felbe meöe niet feer groot ofte confiöerabel en
können jtjn 5 <6bemerckt / öat öen Toeback, öetuelcke becbout:
too?t bp öen <engelfcben inöe virgines b;tp beter balt ban llteuck
; en fmaec k. <^ck fóo mo?tboo? ö\' € rtgelfröe öe^ 3aecjSf een ktt

ßtootequantiteptbanöe felbe becboubjt enöe berConöen : öe
bjelcke öaec öoo? meöe ober al / al^be bekentfte / öe baeneal-be^
Iii mtjötn beeft.

©an \'jsgelöckenfooisföenarbept onöev ö\'Engelfchen m öe
Virgines , opberrenaefoo kofteltjckniet/ al0 öielwel tn Nieuw
Nederlant öoet: enöe öat om reöenen/öat d\'Engelfchen onöet^\'
fta^rSetgeb^upcköeiJlïen Uanöe Serves, bebJeleke/ niet tegen^^

1:1!:!

w/ mbe bat boo? een o^binacije; tijt Pan feven jaeren, fonbec oat^
fe am bie Serves tot onberjout meet ató be bloote feoft geben/en^
bebaecbppjepmcö Meebinge/foobat mePoojfepbe Serves Pan
conbitie gebuecenbe bienboo^fepben tijbtmetbeleen bericpeien
banbesiaeven ,îjep!elcheû?binan!efm Brazijienanbere Warme-
Landen en sePîeftenPanâfmecîca/totben gemeenen bienlï enbe
Lant^bouw p3ü?benöötö?upckt : ^ijnbe alleenelgcUbat on^^^^
fcpepbttuCfcöenöaecbepben/ batbefe siaeven fgn öaec lebeti
lanck/ geene/ maec Poojt fomnuge gaer en : ten epnbe ban toe
He tgt/ paece btenftbaeeöepbt/ komt op te fionben ; enbe too^meti
ban in öace Poocige P^piigfjept toebecomme öecftelt.
M^rxlcx I bat aen be sijbe bet <engelfcljen / boo? bat mibbel ben
atbept/ necgljenji nae foabiee entis / enbe bient-ftalben oock ben
Lant-bouw nietfûûkoftclijcfenocpfoû beftoaecelijeH enbalt/flet
toelekeaenbiekantbannctotfaeefeclijcfeen be p^ofitten ontrent
be bHte()ten mebe feer Pele boet aPanceren enbe upt-toinnen:
^aer in teglïenbeel ben ober-bieren en koftelijcken arbept in
Nieuw Nederlant bep^ofittenboo? ben Bouw-lieden niet alleene
ban ben Toeback, maer Pan alle arïbere b?ut&ten feer Peie boet
öeclineren ertbePerminberent

derknt, hoe dat die felve wel de raeefte voordeden ende ver-
feeckerfte profijten, fal konnen gheven : ende de redenen
waeroni.

lï^langenbe ben berbou ban lött Vlas enbenKeunep, biefelbe
-"foube miins bebunckenji/in Nieuw-Nederiant, toelbe meette
mbepecfetotftep^oftïtenkounengèben/enbatomnaebolgeu^

Ten eerften; 5tjn Die Uoo^fepöe ll3aeitn üan een beel meer^^
öec en öooger / enDe öat ten aenfien uan Ijaec getuïcöte/ al0
tnelbe oceanenööcn; ijetUJelcUetn öeaf-laötngeenöe öeü?acji^
ttngeöecreöepm/ Den epgenacc^ enöe Coopiupöcn groot üoo?^
Deel toe-b?engc: mant De t»2acl|ten ofte Ijnpren Der fcöepen lopen
cDen öoogö / öet5P Dan öatmenDie fcloe (alé bp er empel) met
gont ofte met teen laeöt. i^ettuelckealföanoöck öenbeb^acöf
tersf / nae aöbenant / ofte merekelticken kan fonlageren / ofte tn

ilr^:
■.i"!

ofte tepfe langl) komt te Dneten nae öe berre af gelegentljept Der
plaetfen: toant öe meeröïciïéptDer ll^aeren / b?cngt öen ilego^

mentlgckomtrent öebnerett Der fcbepen/ oock bele enDe ber^
fcöepbeneboo^Deelen enDe benefmetitoe.
\'Ten tweeden; J>oo$tjn Die fclbe l©aeren meöe Doo^gaeniööe^

ófte gebjrlfecp^iöf/etólïebbenöaeribp een gefete
mei Dè <0cae^rt Dóeiiri ;enöi&Dat teil aenRm öfre^art megfjen öe

eben groot enbe gbemeenijS r al^ mel meDe / ten opficbte / Dat De
ü; 1 ftïbel0aerenoberalinCoogrooten ob^bloet / met en mo^Den

li:\'\'
■

i l\'.T

Ten derden; ^oo^i|nöie felbe ill>aereu omtrent Ijaere ber?
tieringlje oock öeöte milligöer / Demijle Die felbe boomaement^
ïijckfeecDegjjeectenDe ten j|oogbaennooöiel|$im/inöeWar-
me-Landen, macmaect^ Die felbe feec mecDcnbetboect/enDeal^
maer öie Doo?gaen0 rnpm op eenö foo Ijoogen p^ïfje^ fijn / Dan sp
in eenige ban Defe € uropifcbe gemeden Doen>
\'! 1 en vierden; ^oo fijn Die felbe iBaeren/ Daer inue/boben aP

lenanöeren/boojDeeltgec/ Demiile/ nietaüeeneöet^aeDtöec
felbe/ maec oock tïet geöeele ^iKbaenrbp^kanjS eben groot p^o^

snnDe Doojts alle Ijet anDere mm ofte mecc beqnaem om eemcij
profijt Dan te maecken. ^. ^ ^ ^^^. ^ .

feelanDen/ Detnelchemen eecft DtDoicben ml / DoDen al Dten^
fticl) enDenootfaecHelijcH / gemecckt Dat aen De toe-DeppDmge
Der fcluer / Dele enDe DecfcliepDene Ijanttóeccben DepenDecen m^

b^ouDjen : bjantomtcentDeöanteringebanIjet vlas: fooimi
baertoenooDlcb : Braeckfters,Heeckelfter$, Spintters,BleecK- -

fters, allecbauDeüatbbanWevers; allS Lint-wevers,Linne^
wevers, Pellen-wevers, en Teecken-wevers j bait gbtUlCUen
foo i^È Daer mebe aen ball De Garen-kloppery enDe De Verwenje.

nentn\'tVöerckgeftelt tno^Den / Touw-flaeger?, Seylmaeckersy
ISlctte.breyders, aljS anDecCTinisrfooDat Doö? aemjuaiöban bant^

toerck^-lnpDen / metter tüöt / meDe bet lioren en alle anDere
Bnwötenmljaeren mercbeltjcken Tullen rijfen enDe toe-
nemen / DoöiDienljetfclfee een mecroer bertiering^e Der felber
binnenötantsfaltoe-bmigen. j

DeUïckenpnïö / foomerömetóer^btnenteberfenDcn / alömeDe
om ftfóer Daer te lianDe/ Oly-moler.s optertcöten/ euDeDen
Oly-flaegersalDatrbjercktebecfcl)affen*
J^ookonneti meDe Die DoojfepljelBaeren met nnnDer pentc^

^oqÓlzx. Nieuw-Nederlaut oratebewoonen voor alle Stants Per-
foonen nktevendicnftich ende bequacm is: ende voor werck-
luyden het beft, als mede van eenige merckelijcke voordeelen,
de welcke Nieuw-Nederlant boven vele andere Landen van
Europa is hebbende.

ensön/ iSDatftlUetoJerclioochmetDanöen\'Boeren / öeUJeicfee
haer op öen Lant-bou wUerßaen/epgentlitck nnt/enöe oöer fuleii;
en Nien w-Hederiandt uieöeöoo? allerhanöe flach ban rnm^
fthen/ om haer in \'t Wöe teJkonnen generen /niet eben öienöich»
Cenmaereöan/ öat het Snpöen löaerenbanreeöeluckemm^
öelen/ öetoelckeöaer öoo? öe macht haööen ban haer reiben/
om alfulche bonknechten/enöe arbepts Inpöen te Uonnen hnp^
ren/ enöemhaerenöienff onöerhouöen/ öiebanöen Sant bou
gronöighefeenmCTehaööen/ enöeöoo?öïefelbehet toercfe lieten
iiptboeren. ^och hoe koSeliick öat felöe boo? alfulcke lupöen
fouöeballen/ enöe hoe toepnich p^ofiïtjS öie felbeUïeöeromme
baer upt fotiöen hebben te bertoachten / öat kan upt het gene
hier boren is gefept/geijoech bekent töo^öen.

iBoo^ lupöen nn öan meer öan ghemeene miööelen en gereeöe
penningen/ öeüjelcke het aen haere 3!aerelickfche inkomfte niet
beele en berfcheelt/ of fp öen interefte ban een Capitael ban
tacbtentich ofteljonöertöupfentgulDenS / boo? eenigeSaeren
miCfen/ enöeöatin Nieuw-Nederlant befteöen enöeaen-leggen/
^lö öeUjelcke niet foo feer en fien op öe öatelijcke UJinften ban het
l i geit öat f^ tn oberöloet hebben j maer meer aïfecteren het befit

i^\'il

Iii"

enöelacsegiunföïctie/tö Nieuw-Kederiandteeiibeqttafc^^^
lam/ al$ snnöe tot nocö toe niet fonöedmse öetooont / enöe öaer

legeneplaetfen/ ominDieCclbe öaece Colonuen op^te teajten/
enöebantiittottiitöefelbe bePoteUen/ öock aUengf ^^^
\'tPecioopbaneenigeSaerenljaecegöeöaene enöe aeiigetoenöe
onkoïlentoeöeronimeinöaelen / enöe alfoo met er tiit b^^^^^^^^^^^^^
toomnPanfcljoonellanDetiienentrefieliickelieerlntmj^
Bau \'ögeuitkenfoo iö Nieuw-Nederlant goeötboo^auuicRe
«ïiï^M / hMv»»1 fU^ I. -/<rj»Mrtai M»frtA «rrtftfm t^tiat lü uan

konnen lePen: enöe öetoeleke per
^ öe i^eg^ieoftemepntcljperftaen/ ofteljet felPeöaerinnieti
^ öerbettrifigtren.l^et meltkefo fp in Nieuw-Nederlant vuillen
i 1?^iSf^^^"^® baeröiefélPc öaer mcöe iu öat lant in biif

^Ifoooock een arm enöe berlegljen man beftoaert met een\'
groote familie / öemelcke alftier te latiöe beftoaerïickrn kan aen
«öinen / öefèlPekan in Nieuw-Nederiant meöe/fo toan^
nf^?/albatr ge:^
S ^^ ^ f aren ueerftigen arbept^/

fXS / ^^^ ^^^^ mt ftuckepgen Hantö kouten
hThf!/ .^^fïf IJP leöelick enöe m fün nootö^ïft kan
li. oock irope Pan t eemger üjt fuiie conöitie
nocö meer enöe meer tekonnenPerbeteren.
^ant Nieuw» Nederlant Ijeefc peclè euöe merckdücke
öeeienbobenöefe enöe anöere Eanöen/ enöe Pooniarmentlick
fm arme menfchen / enbe öie ban geen groote miötielen en
500 öat öft felbe in Pergelij cklngfje Pan öefe enöe anöere öic\'rge^

liïclteïantïen/eenïantij^/ altöaec töoo? foDamsemenrcftenb^p
mat beter iö te ieben euDe gcinaeUelijcfeer aen öe hoöte Komen/
alj(S mei alljter in Nederlant en anötre om tjeerieggeuöe lanöen.

€nöe öat boo? eerft, om öat / alöaer geen lant en manqneert
boo? öie gene öemelcKe epgen lant begeeren / enöe altjier niet ep^
genis en Rebben: ofte öemelcKe öoo? geb^ecK ban miööelen al jjter
met epgenö en Können Krijgen.

nerebierenenmenicöteban teecKen en Miltn/ öemelcKe öat
felbe lant obec al öooi-loopen/allentbalben f ^ec goeöe beqnatm^
|iepDttotnootD2uftban33ifcbaenöeinmoonöeci0i ban t felbe:
oocK meöe om een goeöen banöel mettec tijDt öaec meöe te Kon?
mn öiijben. J>oo öat mie maer een Hetjen beeft / öie felbe Kan
0eöuericö Jjeen 5Ön bnpö-gefinöe ban l^ifeö becfien.

Cen derden; foo Ijeöben Öie felbe inmoonöeren geen minöer
boo?öeeloberalbanlanöt-en-mater gebogelte : alö meöe ban
allerlianöegoet ïl^tlt/ gtootenKlepntotonöeröouDtban{iaec
Jnpö.

Cen vierden; i0 öaeï oberbloeöt ban atterlep fcöoon enöe be^
qnaem ï^ont/foo mei om Rupfen te timmecen/aljö om^cbepen
tebonmen: 3lae öaer is alleö ban ï^ont-mercK mat tot öen
^cl)eeps(-bonm ban nooöen i0l oocK tot Haatten inclupjsï.

Cen vijfden; ^0^^n öe lanöen alöaec feer b?ucötbaec/öe fel^
beöjagöenbele gaten achter een allerljanöeüacb ban iöoren/
fonöer öatmen omtrent öie felbe meer arbept^ belïoeft te boen/
Dan eenö omme te ploegen. Ban bet lant te meften en meetmen
Daec foo niet af/nocö en Ijeeft ^et felbe niet ban nooDeu; al^ oocK
felDen bet ^omec baeceri.

Cen feften; foobebÖenD\'inmoOüÖeröban Nieuw-Nederlant
mebe Dat boojDeel/ Dat fp alöaer bjpen b?aiit bebben/alfoo \'t een
HlanDtigJbolbanaUevjianDegoeöt #o«t/ \'tmelcKljaer nieten
belioeft te Koften öan öen acbept. Cnöe foo b^pen b^ant inDer
Daetaleengcootfolaeiöf boo? lupDen DemdcKe ban geen gcoot
, i^i; bermogen en 3Ön. Cen

Èi\'

: ■; \'\'"li
• \'i
; .il.ii,\';\'-

En Warme Landen.
Cmfevenden; ^öots öcnljatitirtDtr^ÉUeïöe oock almef
be eeuicbfiuts fabocabel / enbe foo kanöiefelbe alcebelijckep.20^
föten am ö een enöe ö\' anöec toe-b?engen: ban\'S gbeliJe^en ö^
SaiOcbectje.

Sllfoois Nieuw-Nederiant tenfeecgoet enötsefegent S^anöt
boo? acme lupöen/ enöe lupöen Uan üjepnïcb becniogen/ten op*
ficöce ban öefe enbe anöere nae-bupcige llanöen / als öetïjelcke
in becfelföe feectoel konnen leben enöe betec aenöe koö komen
al0ecgensinöefe€uropeifcöegeUje0tm. JBaec om fpoeötgbe
conqueöen te öoen/ enöe groote miööelen inkojte garen ober te
bJinnen / baa* toe en is ^tt nocb niet becjuaem / alttjtmet om in
eenige eomparatie te mogen komen/inetöe Warme Landen,en^
öe boomamentlijcke fooDamgbe/ öaer öanickfooliracksfai
fp?eeckem

DatIKIÏ. CAÏ\'ITTEC.
Van de profijten foo de Inwoonders van Nieuwslederlant fuliea
konnen genieten uy t den Vifvanck daer te Lande, als wel in-
fonderheyt mede, uyt de nae-by.gelegene Vif-rijcke Vifferije
\'Op de banckeo^van Terra-Nova.

Nederlant, ofteöetoelckealöaerberbouUJt fouöeu konnen
Ujojöen. 2CIS meöeUjaer nae toe/ enöe met toatbjinftöiefelbe
bnicbten bett fouöen konnen toeröenbertiert: in \'S geltjcken iS
geiecijtöanöenöanöelbanöefelteröeöaertelanöe ballenöe:

toaerbpbert0omijS/taatenöeljoegrootep?ciftiteneenpeöerbart
öefelbenae|t|nenaerötenöe gelegentbepöt toeöeromme fouöe
konnenupt-leberen.

m oock meöe/ toelcke onöer öie bmcbtenöoo^gaens metftei
meefteenöeberfeeckeraep^o^t fouöe mogen berbout too?öen.
^oorefteerteralsnu nocb aen te toijfen/ toat öaer-en-boben
nocbalboo^booitöeelenbpöenintooonöerenban iSieu-Neder-

iaiidt wpt be B^ateien alöaet können sbettocken enöe ööenoten
iii töo^öen: beftaenöe Dte felDe epgentlijck inDen VifVanck.

€nDe gljelijck Daec naeutoeUcr een ïanDt ïnDe ujerelt i0l
fjet bJelcHe met/ fcööon De?i:eDan De ^ee gelegen / fijne ceDicren/
iïeecben/enDe luatecloopingen beeft: Detoelcke meöe baceb^ncb"
ten upt lebeten; enDe Daer Doo? eben foo mei al0 De llanDerum
felbe/ mtlDelijcken öaece profijten aen De inmoonDeren toe-b?en^
gen enDe meDe Deelen» ^00 &et oock met Dte / met anDere qz^
Kelt/alsf met ïjet lantCelbe: mant/gelijck bet eene lant in meer«:
Dtcöept feet: beele ban (jet anDere berfcljeelt / enDe alfoo nae fime
gbelegöentliept/ min ofte meer aen De menfcben meDeromme
pineboo^Deelennpt-repckt: foo geben oock ban \'iögeliicltenDr
llebteren / beecken enDe materen aen Die felbe fiaete p?oftiten /
nae Dat Dte min ofte meer Bifcb-rijckejiim

^engeften Dan alle lanDen/ in Dter boegben/ Doo? miDDel ban
ïjaere materen aen D\'ittmoonDeren niet alleene groote Dtenften
toe- b?engj)en / maer Ijaere fouDetlingöe boo?Deelcn aen Die felbe
berfcbaöen/ enDe Dat eben foo mei alö bet lanDt felber Doet enDe
meerDer oock: foo fnn Dan Daer Doo? alfulcke lanDen/ boben an=^
Deren infonoerbept öooge te acbten 5 Detoelcbe niet alleene De ge^
ïegenbept ban groote/ fcboone enDe miDDelbaere iSebteren/beec^
ken/ killen enDe kriecken 0ebben/ enDe Demelcke al te famen feer
I 3^iftb-ritcke fijn: maer Demelcbe Daer-cn-boben aen een feer

bntcbtbaere ^ee gelegen/ nocb Daer benebengi/ (enDe Dat nae-bp
enDe gelijck alö Doo? De Denre leggbenöe/ ) beeft een fonDcrlmgbe
gelegentbept ban feer Bifcb njcke fcancken

3n Dit allr^i is Nieuw-Nederlandt boben bele anDere ïanDen
feer gbelncktclj: mant ^et felbe en \\0 niet alleene mri aen De ^ee
gelegben / enDe Ijeeft tntötnDicb oberbloe tüan feerBtfclïröcke
il^ebieren/ Labien enDe Millm/ maer l)tt beeft nocb Daer-en-bO;^
|i ben/alj^ien fbnDerlingb boo^Decioie naè -bp Der-bant euDe Daer

Doo^fö mei gelegene Vifcii-rijcke viiTcherije opDebancken ban
Terra-Nova, Demelcke ban Daer afmbter aD byf Dagen konnen
merDenbeseplt, CnDe

\'lülh

^nbeasnsöeftenmtöatDiefelbe a^ïiTcöerörfeerpóötéritpe
^semeencpjofyteti toe btmut aenije Franfche enöe EDgeifche
Terra.Neuv-öaecöerjei/öetielckeaUe3IaetenöarUjactt$baemt

ongelückmeecöecpzDfötsebenaeuöemUJOonöatn ban Nieu.
Nederlandc, Öan tuel aen öe boo^noemöe Franfchen enöe Engel-
fchen. Cnöeöat ten aenfien öat öie boo?fepöe Biflcöttße ban

Terra-Nova Ö iuPiOOnÖecen ban Nieu-Nederlant al0POO?Ö^e^
teöencelepöt/ öepjelckefn-Uipöen ban öaermeeöen tijt in biet
aö bpf öaesöen konnen beseplm: foo öat öiefelPe öaet: öoo? / al
een secupmen tijt konnen gePifcfit Rebben enöe Pan öaecen eet^
ÖeuPanckftbtP?artjt3tjn/ eetö anöere alöaet ter plaetfen eensf
konnen Piefen. l©aeröoo?fpoPeralmeöe foo in #ifpagmen/
Portugal / öe ^trate/ al0 anöerflintö/ öe eerfte i^erckt konnen
upt\'pjinnen/ aen Ijet pjeltke öicktoil^/ omtrent öe J^egotie / feer
bele aen-gelegen lö»

IBaer bp Uomt noep; öat ö\' intooonöeren ban Nieuw-Neder-
lant Pan Pele groote euöe fttiaere onkoften P^p sijn / öemelcke öe
Franfche euöe Engeifche nootfaeckelijckenmoetenö?aeg()en :
P3ant öe boo^,fepöe Franfchen enöe Engelfchen pere BiCTcljeriie
befmaert feer/ öat öe fclPe Pier/ Pijf/ia öickmaels meer Pieecken/
nae gelegtntptpt PanPseer enöe tuint moeten onöer-pjegen fiju;
Poo? enöe ai eer fpöaer ter plaetfen konnen komen enöe meöer^
ommeeenicljPoojöeelmetPittcljeuöoeu* l^ocbtanöfoo moeten
öie felPe alfoo/ öien ganfcljen njöt öoo? ban baer e repfe / betalen
öljuerenöet ^^cpepen / alömeöe onöertufcljenonöerljouöen
boots-volckeuöeSoidateninkofteuöemaent-gelDen- ^ie felbe
moeten l)aeröaerbenePeu0 meöe met Conbopec^ Perpen. %l
Öetmelcke Ijoe merckeliickm öet öien Ijanöel befPJaert euöe ko?
fteltjckenmaeckt/ öePJinften öaer-en tegen Perminöert/ öat
kan een pegelick licljt afnemen. Banallemelcke fpjare onko^
ftenöintooonöerenPan Nieu-Nederlant Poouerft beb^ijt fijn/
rnöeöattenaenßenban öenae-bpgelegentheptöer felPer i^if^

ft^ttpt; foö öat fp öl eilt - tialöm/ tuet felepn enöe Iicöt Mtttnpgf
öie felöe konnen oefTenen / öen geö^oogööen enöe gefönten ©ifch
t etlekens üiesö boeren enöe te önps beengen; enöe als öan öan
uaermetgelegentbeptenöegrooteröaectnpgelöers öenen Uec^^
üoeren enöe alöaec üecöanöilen / teciutjle Franfche enöe Eugei-
|lp iche öaec toegeöuetieb gcoote,^cSiepni matten jjonöen/öeüiek^

htl geltjcU gefent is/ beele koöV n. e t toetcke niet tegetiftaen^^
De / fo is nocbtans kennelijcken boe groote p?oftjten Die l^iffcbe^
rtjeSjaerlicfoaenDie boo.moemöe iraufchen enDe Engelfchen
iS gebenDe: J|>et gene genoerb af^gbenomen Kan too^Den nptDe
menitbtt Der ^^cbepen / Detoelcke ban Die 0 atien alle gaers
Dartijaertö baren btCTcben/toelcker gbetal DickmaelS iuel tot
Dne abbier-bonbcrt enDe böogbtr beloopt: toant Dat iö feeeker/
öat niemant bem/ tot Die l^idcberpe enDe be?re bacrt fouDe bege^
Den / föoiip alDien Daer gbeen meKckelijeke p^ofgten enDeboo??
Deelen aen baß en Uiaeren.

€nDe gelijck bojen meDe göefecöt i0/ Dat ö\' mbjoonöeren ban
Nieu w-Nederlant, Doo? bareitae-bp gelegentbept/ b^oeg^er aen
liet biflcben konnen 5ijn/Dan De Franicheo enDtEngetfchen : foo
! \' konnenooek Die felbe laeter Daerbp sijn/ terisölen ö\'anDer^ met

Ijet berloopen ban t fapfom fj^ren toegb moetenfppebigen om
boo?öen tointer t Ijupief te sün. €nöe fcboon Dat Die felbe alfoan
Den Bifeb ban öaeren laeteren banckß niet en konoen oDer
j. nae Europa Derboeren/llDo können Ijinot&tans Die felbe totljaer

HÜül !

^er omtrent Die Btßcöerije te Dege beneerltigeiiDe/in kosten ttjt
Daeröoojmerckel^ckenfouDenkonnenopöebeenegbcraecken:

berfeeekerfte pjofijten gbelegen / örtoele ke alDaer tt lanöe m bet
beginkönnen gebonDen UJo?Den: toant alfo öenHam bonuj al^
■I115 i)aertelanDe(al0 borenijö aen-gbetocrpn) in öeiiaeubanckDjp

fal men öte feEbe öaer öoo? mp mt Können
, ^ûomoetenoûcKôiegljcene/ öie nitume ^nöe oubemoonoe

ftant enöe ftaet ö^engDen /öaer toe öefe goeöe folgen / eiv
ï>e öie felbe boben allen anöerenfaecken al^ gcbJiffe öoi^t cegei^
Uïelteöegbeninaclïtnemen; tetoeten : datfy haerai-te-maie
niet aen een ende het feifde werck vaft hanghen, nochte tot een
ende den felfden arbeydt en begeven. If etbJClCkeinfOOÔaïUgege^

boonjetgbefcöieöt/ öatbeele / beeltijt^omtrent Ijet booit-fet^
ten ban jjaere begonnen mercken / allen Inft enöe pber benomen

b3ecöt/öeUïelcktairöauberö?ietfaemljepDtinplaetfebannoot^
faeckelticktbemee?^öeringbebanneerfttcljepötöaerö00>üJ0jöt

toe-gebiacbt. ^enebenö nocb beele anöere enöe grootecemcon*
benienten ofte ongelègentbeöen / öemelcke öaer xv^t alleene ba^
ren ûô?fp;onck enöe oo^faecke nemen.

l^ant/in alle lanöen / öüïij boominentlgckinfoobamge/
öie men nieutoeïmcs: milbebolcken enöe bequaemen j moet men
bit al0 boojeen gronôt^reg^el ( ofte göelöckmaticö cicbtfnocK
biaer-nemm ; Hoe dat men door verfchèyden wegen ende mid-
delen , altijdt totdë meefte voordeden gheraeckt, ende hoe dat.
men door het middel van iiet eene., het andere kan, en dickmaefe

öenmceften fpoet enbebooMpoet m öe befte enöe berCeeckerftr
pcamveuiil brengen / euöealle fcljaöelijcke lang!jmii%öepöc
......-—-^tix..

W"anc, men moet nae meer dan nae eenen wegli van profijt omme
fien: ende om fijn werck op hctgemackelijckfte in wefen te kon-
nen brenghen, foo moetmen het aen de eene kant vinden, omme,
het gene men aen d\'andere te kort fchiet, toe te geven. tüie

m Ü3el in attjt neemt / öie felbe fal m bjepmcll tijötö mettec öaet
bebinden / Ijöebe^celjp fijn baercU öaet öoo? fal balteötenenöe
aUenanöerentebo?en gaem

Var. de fituatie ende gekgentheydt van Guajana, als mede van de
geftaltenifle ende hoedanigheden der Gronden ende Lande-
rijen in het felve gelegen, ende van der felver vruchtbaerheyt.

A Ule jiet gene battec te feggen balt ban Nieuw-Nederiant, afó
-"fijnöe een Kout Landt, enbe epgfjentlijcK Dienen han tot ber^
klatinge ban De booj-geftelDe materie/ Dat felbe 10 tot bier en toe
genoetlfaem / en nae berepfcb ban De faecke bp-cb^b^acgt enDe
af glbeöanDelt: fooDatteralö?nuobericliisban 0 götlöckente
Doen met Guajana, aljÊ^sijnDeeen Warm-Landt, enDeljettmeeDe

maer eer ick Daer in boo?t-gae/ foo Dnnckt fjetnip nooDicj^ te
toefen / alöier toat naeDer te fp;teecken banDe fituatie ofte De gele^«
gentöeptban Guajana,- Dan ick meinier bovenin bet^ïerde Ca-
pittcibebbegeDaen.

<Bnx reDenen / Dat bet felbe ÏanDt / tot nocb toe UJepmcfi bp De
Nederlanders 10 bebarm enDe befocbt 0eb3o?Den: toaer Doo? bet
komt/Dat toepnicli menfclien fiier te lanDe/ eenige gronDige ofte
genoecbfaeme kenniffe bak t felbe konnen bebben -, twaer Dooi
Die felbe nae berepfcb geenOin^ en konnen oaJöeelen/ ick laet
fiaen recbt batten De töeerDicbept ban alfulcke EanDen/ Die bjel^
ke fï3 nopt gefien/ ban gelefeii/ ofte booten bertellen bebben.^^oo
Datöetmtjnö beDuncbené belacbgeltjck fouDe toefen/ eenigh
vremt ofte weynigh beken: Lant, eenige fonderlinghe ende voor-

t||i! tii\'

li\' .\'Ty\'i:

m
ilil\'
lil!

naerae deiichden ende vveerdicheden toe te willen fchrlj ven, fon-
der al-bevorcns nae gelijckmatighey t, eeï-s de iict^aae ofte de ge"
iegentheyt van\'t felve, ais mede de gheitaiteniflfe der Landerijen»
hoedanicheyt der vruchten ende gewaffen.eiid j voorts bet gene
^aer van dependeert, verklaert ende vertoont ce h; bben: Aenge-
fien dat tot een recht oordeel van de menfchen, behoort, eeu voor-
gaende goede en grondige kenniffe van faecken, fonder dewelcke,
alleoordeelonrecbtmatich moet uytvallen, daer van haer behoo-
ren te wachten alle luyden dewelcke de waerheydt ii^nderhey^

bmialljiccbooucrttacntoörentiefituatic euDe göf^^g^fÖW^^^
ban Guaj ana, aljs meöe nencr altjck bertoonen be gljettaltenme/

^t bJtjt\'bermaetbe iSebtete de las Amazones ben 1®üben
genaemt Tabo -.DegcootftebeöUjecelt^ (baerommesp oom niee
recljt ben name botrt ban beConmgtnne ban alle be ïlemeren
be0 aecbtbobemö);fcbept Brazyi, enbe peet bp ben Spangiaerden
foobecmaecbe Ooutrijck Guaiana,anbercrm0genaemtbe Wiide
Kufte {mtacnfienbaïöetfelbelant/totnocljtoeimtoftepjep^
ban bp ben toilöen i^ betooom geioaeeft; ban malkaubecen.
^iePoontoembe Ctebiece ontlooft ö^er in Mare delNorte: mt
be groote Noorc-Zee , ongljePeee op twee graden en ï 2 minuten,
benoo^Penben iEquator,o5e Linea iEquinoa;iael.beferöei0 O|eee
boo^n ben mout tuffcljenCabo Blanco, gelegen föp eenen graedt
en dartich minuten: besupöenbiePoOlfS Li^ea iEquinoaiael, tm
öC3tjnbebenïaetaeupoecliPan Brazyl, enöe Cabo del Norte ge^

boo?noeuït/gelegen op twee gr ad. m twaelf minut. benco^öenbe
I4üea^quiao6biaei,enöe(lttcktf«ljpoo;t^wptc0t am ht^

38 O hder S CU e yt tu S S CH E N Koude
lïtereD\' Oronoque, gelegen op 9/cn 10 graden Doo^bec-Ûîeétteî
Il ! (fo r^eröefaetnt Doo^ ö ongeluckige ttpîmj bau Dien ft Uecraaer^\'

Guaj ana .gcenft in \'t Oólten aen BrazîBen , fm \'t Wetten aCß
Venzuela, tli \'t Noorden aen Öe gCOOte Noort-Zee,;enÖein\'t Zui-
den aeu De onbekenDe Hanöen : UJantUie boo^fepöe^uße ijs tot
nocil toe mepnig binnen Uiaectig bekent ; maec öejböen slleenic&
nn en Dan eenige jl^atien Dienet feibe lanöt langjg öe^ee gelegen
nu en Dan beCoclit enDe bebacen. \'^xe gantfcbe toöe legt onöec
tm feec gefondt enDe getempert Climaet, aïfoô goeötjilj^Dat ban
Brazy ij tot looclj toe ge^ouDen boo? Ï3tt geforttilMam ban ganfcft
America, jae ban De gantfcbe m^elt : <©ock f00 b)o?DtDie gant^
fcje Kufte wpt De Eee Dûo;jgaen^ bebîaept baîî?eenNoorden enDe
isioort-Ooftenttïint^ maeckenDe Die zee-winden inDe gebjeften
tnflebenDen bepDen Tropicos gelegen/be gifontfteianDen.

Guajana :ofteDewiide-Kufte,legtobec-f«lt]copeenel)oocôt^/
üfteb?eette.Deö2ïectcöck0banDen Equator met ßradlien enDe
Peru, #eene;bat Diefelbe lanöen ^aec ßcecken ban Den Equator

^atfdbelantbJüiötalïentöalbcnDoo?-loopenMnmenicöte
banfcÖAöne lï^biecen/ iictecken tnDe fôîllen/ maecDoo? Dat lant
ûbecalgeô?oôckenb3o?t/enDegcûôtebequaemlîepttoe-geb?agy
om alleclianDe water-wercken, aliefutiö toe nooDïcb enDe Dien«^
Ûitl} / enöe bôoît al tot bet berbeecDigljen enöe toe-bccepöen Dec
p?ucbtenenDeîï3aetenbanDie3ianDcîi/ te könnenleggîientot
een peDergi gectjf : aîjS mtDe tot bet afvjoecen enöe becboecen ban
De bmcbten / #aecen enöe Coopmanfcöapjpen alDaet te Eanöe
ballenDeenöekomenDe.

III
Jf

life: ^ li!

^etHaitîban Guajanais öao^-gaenseenlaegölant/möese\'
JOCH gerept is/ alleftitts geb^öOcUeu enoe tïûo?4oopeu\\îatt goeöe

Capoury, enöeMaftoure,enöeöatöaeraen gfielegenlanöttian
Commaribo,|iettoe!cfeelangStoantmetöangebercljteis.^an
s geltjcken aenöe Weft-zijdeUanöe Ût\'ùim Aperwacquelepöt
m gebeccijte ban Fawiery, enöeto at Ipùu^tt öe Hebiece op/ ^tt

i^et lanöttuOcben Rio Cauwo, enöe Rio Wia,tS oock aen öe
^ee-kantbóücbenöebeccöacbticb/enöefüótoeitöatgebeccbte
genaemtOuraram, <0pbeteplautMatorwy, gbt\'iegentulïcben
Rio Wya, enöe Cajani, lept meöe bet gebercfjte Merirï : oock fois
bat eplant öoo?gaens meeft boocblanöt. ©oojts foo iS öe gant^
fcbe iföiifte ölack enöe laegb/ enöe meeftenöeel tot eenigbe mijlen
telanöttnaectinmetkreupel-bofcbbeUïaGcben: füoöamcb öat
öaecöoo^allentoe-ganckaenöttfelbeupttec ^ee tDojöt beno^
men/ enöe geen aenkomen enlaet/nocö tenicö open en geeft/ aiv
öecs öan ôûû;^ öe ïlebieten: bei toelcke öie laufte upt öer Naturen
een o ec- groote fterckte toe-b?engt/ möe een miööel geeft omme
bet fefbe tegen allen bupten getoclöen feer Itcbt te konnen berfe^
keren enbe befcberment toant öe kreupel bo^cljen 5ijn opfôû>\'
öamgen toijfe öooi malkanöeren getoaîTen/ enöeljaer e gronöen
öóOïgaens alfulcke f toaere/ taepe/ enöe öiepe kleiige moeralTen/
öat me reibe onôûûjganckelijckstjn: oock foo too^öen öie felbe
noch öaer en-boben geöuericb ban een onteibaer Ijepiban mof-
quites betooont enöe betoaeckt/ 5|jnöe t felbe een gbeöierte nocb
beleklepnöer als öe mtiggijen albier telanöe; maer \'t toelcke foo
überbinnich is in \'t bijten / ofte eeröer fteecken met fijnen angel/
bat geenicbmenfche onöer ofte omtrent öie felbe kan geöueren/
oock boe robuft öie felbe fouöe mogen $tjn,

^éCpIanöeninde Hebiece de las Amazones gelegen/siin me^
be laege lanöen / enöe (ijn öe felbe ban foo fcpoonen enöe b?ncöt<
baren gronöt / aljS öaer eenicb lant inöe ttiijöebjerelt ban <J5oöt
niacö getoenfr j)t ofte begeert b3o?öen / beguaem om allerjianoe
bnicbten boojt te brengen ^^ ^plariben leggbenöe tn oïe boo?^
fepöe rebiere 5tjn te faemen ongbeltjck bele grooter Dan ganfcp
Engeiandt, sdiodandttnöe Yeriandc, met alle JacromleggenDe
CplanDen.

#et lant langsf Die gelieele iftuöe i0 feer goet enDe bmcötbaer/
enDe beeft öet felbe allenthalben tuffc^en De rebïertn treffelijcfer
f\' verges, ofte laeglje lanDen / pjnDe meeftenDeel (tboone enDe bette

l|etfelbe lanDtban Guajana t^^ Doo^-gaenisi genen met Dicke
SSoCTcljen ban aüerlep ftoaeröout obertrocken enDe bebjaffenj
pi fietüieicke bp Den p«?tngpf^n ia Brazy l fijtiDe rechte kennerj^J

riiirl;-

Iii;«

öat / hoe een landt uyt der naturen ende van felven fich beter kan
kleeden, hoe dat hetfelve oock beter vermach anderen te klee-

den: toillenDe Daer meDe te kennen geben / Dat boe eenlanDt upt
De natuere Dicker enDe ftuaerDer font boojt-bjengljt/öoe Dat De
grontbetter ig/ enDe Dienbolgenè beter enDe beauaemer omal^
lerlep öacö ofte foo?teban fUïaere b?«cöten /Deö te langer ^ae^
rente können bjaegen enDe DoeDen. Het welcke haer een langhe

po^tngpfen fo toanneer fp eenige nieubje lanDen bJillen fcboon
maecken enöe tot culture brengen/ Daer toe altijt fooDanige upt^
foecken enDeberkiefen / Debielche bet Dicbße bèiDaflen 3ijn enDe
Die Daer beneben^oe Dtchße enöe fmaerfte boomm D?agen:U)ant

alleanDere/geen hout-dragende iandfen,enDeDattnreguarD ban
Dm lant-boutö bjo^Den&p De felbe toepniglï geeftimeett.
ïPe Warme Landen J.ebömftier euDe öaer/ enDe boo^mament^

iii^

llr\' :> !

ïtjcU aH-ojaer ïjooglje lar m stjit / Campinhes ujtftnöe Die telDe
in iiacr felijcnPan een fantacljtigen gcont enDe ftecpV nocptanö
nut ianck gcag beujaffcn ConDec eemclj geboomte/Detoeicne ijier
enöeöaer/ enöe iufouöecljepDt Utree teiantmaertm / Guajana al

foo een geringen luaerDije/ ofte Die felbe Uonnen toel gbebjupcHt
bJojDen/ enDe noclj al mp toat meetDer p^ôfijtjs afmerpen/al0 m
belekouöelauDen/ oocUDebeftefelep-gronDcn/ metenbertno^
gin te Doen/ enDe Dat ober mitö alfnlchelanDen feer goet enDe be^
nuaem stju om met Cattoen-boomen beplant te too^Den: PJUien^^
DeDiefelbemelfoüöanïgöegronDenöebben/ enDe Daer mnefeer
Piel groepen enDe PaaHeu. #ocUfûokan De beplantmgije Pan
alfulcke lanöen mcDe gemackelijcken gljefcbieDen/fouDer Pelen

DanigÖe lauDen Ijebben pjepnicb fcboon-makenô / iae geen Pan
nooDen/ aï^PoeDenDecjanfcb geen #out getoajö.^e Cami mhes
5ijn Daer te lanDe / gelyck in Defe lauDf n 3i)n De Hooge Hiet, ofte
Hey-landen, ^it felbe 5ijn meDe feer goeDt enDe beguaem om
fcöapen op te toepDen/ sijuDe Der felPer graiS feer Djooge enDe ge^
font : bjaer Dooï Dat bee geenflinö onDerDebicö ijS Die grocte p!ae^

geDerfelbebeeften/ljiertclauDtfüopericulewïGieuDefcljaDcUjck/
gljenaemt De Geiligheyt ofte SelHch-fieckte : Debjelcke meeften^
DeelïSijaeren ootoonck neemt tipt altePocljtige grouDen enDe
te bette meuDen. ^ulcr Dat bat felbe Bee in bie lauDen op alfulc^=
l\\t grouDen / pjp mat beter tier beeft algi toel inkouDe en Poe!)ti^
ge ûfîe laege euDe Pïaterige lanben. $ïjn oock Die felbe Cam-
pi nhes goeDt Pooj aUerpauDe auDec feee / enbe bat foo boo? lî^îTt
tà^ tam 0ee* ^oo bat geen lant inbe pjarme lanben en beljoeft
leebtf Ij te leggen oft beel min onbeucljbicfti^ : mm fco iö Ijet fel^
be ofte tot öet eene ofte tot ^et anber e gpebîupîk / altijt nooDicp
tuDebeguaem/ betPJeïckeoockmet fonbeclmgï) boojbeeleuDe
Pîofîit/ bat nortj pjel t)et albermeefte ijö/ kan gebiupckt P30?ben.

Van deHout-gewafTeni Gommen endeBalfemen, lbo in Guajana
vallen ende gevonden werden: als mede van de Verwen.

4itcö betuootiöe lanben/ (ttt bofacbticlj ^ ö^t ïf out in Die felbe
belet-banDe / enöe onöec öat feec fcboon enoe bollelick i^out;

Ceöeten/ €bben/ ^acccaöanen/ 3lettercn/Bioletten/Pal==
liOante^i/ïiioot-fanöal-bout/Citcoen enöe iSoofe-boomen-bout/
ïjebbenöe bpban^i meöe öie felbe reuck enöe couletic/alle t toelc^^
ItebeQuakii^om alle fcljoone toereken ban te maecken/ tot
öofeinge enöe fonöeclinge betciecingöe ban ïlereken / ßallep^
fen/ gemeene ï^upfen aliö anöeclïïns?.

Engeifche, öetoelcke boo:töefen öie tafle op becfcftepöen
plaetfen tiebben bebaren / toillen / öat omtrent öe ïlebieren ban
TapparaOfte Weypoco, Aperwacque, Wia enöe Cajani meöe
Brafilien-hout fouöeballenöocb öat felbe i0 onfcetker. ^t
Franfchen fclj^ijbeu alöaer toel een ï^out gebonden te bebben Ijet
Braziliën -hout Uau Couleur gbeUjck 5t|nöe / maer öat bet inöer
öaet geen Braziiien-hout en toa^f: of ^p nu öat recöte gfjebonöen
Öeöben geljaöt / öaer ban ö\' Cnge!fcficn fclj2tjbcn/ öetoeicbe an^
öerö öat felbe l^out feer totl kennen / öat 10 mcDc al ttoijfelaclj^^
ticb- ^ocbop öie boo^noemöeplactfen balt feer goet Aloë hout,
nae bet getupgenifle üan J an Macquet, bet B3f!cl?e bp öen Tndia-
nentoo?tgbenoemt Aupariebou: euDefcbJijft Die felbe/ öatbp
toeöeromme in B^iuckrijckkeerenöe/foo tot Tours, Pciaiers,
Angers, Fontaine, al.0 la Rocheile, ö\' OHCe ban Dat l^out aen Den
D?anck-berepDer0 tegeng tbien/ bijftien/enDe ttomttcb ftupberi^
j)aDDe berkocbt. foo balt Daer beelöer lianDe anöer ^out
iillefmiö toe nut enöe bequaem»
€>aertoo?öen meöe göebonDen feer goeDe^ommen/ alö Den

iii ;

Iii
Ii -

III

i\'i!" ■
IÉ!"

\'■i\' !:\' 1 \'

En Warme Landen.
10 een fooneüan Bitumen, ftoatt ban couVent/gelijckalsf eck:
tsefelbeopbetmecgeleptgeeftbanbaecemfeec goeben en ativ
genamenceuck/ enöe me felbe op-gefnobenisfeec goeötboo^öe
tHukmgen upt Ijet #ooft. ^ie <0omme komt boo?t in feecnece
pïaetfenöaetbeelef ontepn-aöecensijn/ enöe too^ötöie jeiue
bergaöert/ bemiengfitmetStJetöeonöecaenfeeckece Kmnmen
ban boomen/ enöe öat onöec gtoen mofcb: öie <0omme balt aM
öaec m fulcken obecülöet / öat ö indianen öie felue gbeb?npcken
om baece Canoes ofte fcbeepies öaer meöe te btpetken. ^e felbe
beugt öetoelcke öen Coiiiman becfc too^öt meöe gljebonöm m öe
Amme, fijnöeÖie felbe eengêeleeuöcklaere Gomme, alSöieuaa
Arabien.

^e Copal goet om gcftoellen te gmefen/ öetoelcke upt kom
öe enöe fltjmacbtige oo?faecken boojt komen: to ant öie gene Die
upt Ijette enöe bloet Ijtmne oo^faecke nemen/öacc en iS öenCopai
metfooöienfticbbooi;aengbefienöatöieöeetiS: öefe Copai is
eeu Usitte Gomme, tceckenöe op öengraeuuisu: <Sen ^oom öe^
toelcke öefe Gomme öoo?t-ö?engt gegekt nac ötn H anto\'ner m
blaöecen/ maec iS in ficö felben grober enöe öicker bau aamme.
^e Barecta een feer beelfamen 213alfem.^aer ballm oofkbtr^
fcljepöen eommcn / feer beaiiaem tot perftipmen: öaer mm

Gua]anab2engljtoockboou öerfcl|fpöcn goetieBcmnt / am
öaer tiin d Oriame, cfö #?angebcrtoe/öp öen IBilömgrnamit
Annoto. i^t Zinzeiijn-Dcttoe koiut iipt ftUere Mcpnc xmU $act^
, jts toaCfenöe m eencii baö / enöe öit lö De glicmeene iacra3e öaer
meöe batr öe indianen i3tfcf)i!öeren. ^-arr é meöe eenScfpe öie
biaeuto bertoet: öacrtsalt ecn eommeöic geelbcttoct/ mt fm
blatöfreu ban boomen öctodcke toel bcrepöet/cen goctjc fjoßglie
rooöe Couleur geben. Baec toaf! oock ecn Ifout öat pureer ber^
toet / enöe een öat cteel bcrtoer. ^aer is nocb m\\ tont ibcprrs^
fap ató bet Ijeet ö purper Umtt j enöe Carmofiin al.ö Ijct

DatXV. Capittel.
Vandcvruchten van Guajana, ende eerft van de Aert- vruchten,
ende dat fo wel van die gene, dewelcke in dat Landt Naturel
fijn , ais de weicke aldaer gebracht ende gheplant ofte geiaeyt
wordende feer wel groeijen ende waffen willen.
Tj^ltingenöe De unicljten Dan Guajana Die können öeqnaeine^
-"^Itjck af-geöeelt tuojöen m tmee foo?tenj te meten/ in Aérdt cn^

^e Aerdt-vruchten(ijnSuycker-riet, Indigo eilDe Toeback:
jjet melcke 5tjn D?ie fooft ofte principale DmdltenDan groot
p,joftjc/i)an 0 gelijcken Den Genghber, De b(ßc Die men Dim om
te confijten.

ï^aec mo?t oock geDonDen een feeckeren Öconck / fjooger enDe
üele Dicker aljS alöiec te lanDe De Snoeren l^ool- ßronrke sm: De
felDeöeeftlangöacötigeDlaeDecen/ enDe Die Doo?nigö ofte ßeec^
kelacjtig gelijck De Dißelen; Dat felbe mo?t genoemt Carrawana,
öemelcke afgcfneDen sijnDe/euDe op De mamere ban Den liennep
gejanbelt en göerot/ enDe Dat gebroken/geeft een IjoeDaHicliepDt
ban ficb aljS Den Hennep ^iec te lanDeDoet/Docb belefijnDer euD^
Sercker: goet enDe begnaem om atlertep Conmerck ban te ma^ï
ken/enöe <0aren ban te fpinnen tot btfcft- netten/als anDerffinsf.

i^ in Brazyl bp etpecientie onDecbonDen Dat öet Conmerck/
eiïDe De ßtttm ban Dat goet geflagen enDe geb?ept/ mei eens foo
ïange bebben geD«ert/al0 mei Die gene D^elcke ban Hennep ge^
maeckt maren* ^0 ftaet oork te gbelooben Dat alDaec te lanDe
öen Hennep alfoo mei fal groeijen al0 bier ofte elöeriö; aengefien
Die felbe mei macmte tpil Ijebben t \'t iuelcke foo $tjnbe/ fouöemen
Die bjncbe in öietanöen al 2/ 3 / ofte meermalen öeg ^aeris kon^^
nenberbonmen;Daer npt al een goetp^ofötfouDete trecken3ïjn:
Dat oock aen bet fclföe niet bele te tmijffelm en ii^: Daer in ber^
ßercktmpbetfcbJpenöbanfeectogeloofmeecDicö bjient npt
Guajana: Daer bp Ijp bermelt öat bp alDaec onöer anöeren gbe^
5aept öeeftLijn-zaet, öetmelckefeecfcaepmas(Jop-gf)ekomen/

Iii f

lil i\'

- :: ■
ilslii^

. \' \'i;

öan upt öen Vierbon öan öen töennep mtceUelijck Pooiöeel lai te
trecken fijn/ Too falöec nocö ongelnck meer iipt liet ©ia|te ber^

ergenö kan gebonöen pjo?öen/enöe ongek jck beter en alfulc^
kengoeöen tomep.

^aerpjaaoockfeeroberbïoeöïcïï fjet Jorgeiijn-faet en beter
banm Alicante: fitnoteen3actienbp kangsal0Ijet Lijnfaet i^/
öocÖ5^feaeaP3ti0banfmaeckgeUtck d\'Amandelen: ijetiudcke
geeft een feer fctïoonen enöe öekcaten olpe/fooktaer al0 een moo*
fe-mater / enbe iö aengenamer bp alleröanöe fpijfe gljebmpckt
aljöftlPer den oiijf-oiije-^at feme saeötmo^t oock op berft^ep^

anöere b juc fiten boomaementlpck tot \'js menfcjen onöer?
Ijoutban nooöen/ fiin boo? eerS De Maniecques; öaer tïan De Fa-
rinha enöe CaiTave pjojtgemaeckt/DienenDeDaec te 3lanöe boo^
bioor/ensimbe feer fmakelpckenboetfaem. Rijs,Milie
Ofce Mays l>atatces, Fabefen enDe Bonen PauDiberfcljefOOICe/ De^

mei cke albaer te Hanbe in Peerttcö Daegen nae Ijct planten kon<^
nen genntticljt mojDenenbe rpp fnn. ^fó oock Pompoenen öe^--
mdcke inöe Warme-Landen fo peerelpck 3ïïn al,^ öter ongeacpt:
öemple bic felbe alDaerfoo D?oogöe/ foet enDe mei fmaerkenöe
ballen / al^aljierte ïanöe gpeene o^eele ofte Wim Peen en
Doen: ^aerommeDiefelbeoockfeerbequaemspnom bpaller^
kp Becfcö ofte eijejouten Bleefc^ ofte ^peck gljekoockt te
^o^öem öe felöe fpivoock feer goet gebjaeöen/enöe fouDerlingr

Miicatt I mm können alfoo meöe tooo? toe-fpijfe bp f^tt eene ofte
Ijetanöeregennttigfietmü^öen. f ae foo ftmöie felbeüecnntjï
iaerefonöerlifckeö^ooetöeptfeei fott/ eii^öe îjaec benebenjëfeet:
màî0! foo öatfe fsp belen bûô;^ een DeltcateSe mo?öen gljebonoen/
gelijrk 5p imtt baet oork 5Ö« ^tenöiefiiue biucöt/öeUïëlcke al^
Ijut u lanöe footnatecicfi balt / öaer öoo?fe bp-kan0 onb;tupck^^
baeri0/ altijt feer mepmcö götatljt/ macömenklaerelöckbe^

mcreken/ hoe vele eenfuyvereen drooge Lucht, ende een Aerdt-
rijck daer nae geproportioneert al vermach, ende deuchde toe-
brengt, aen alle Vruchten ende Gewaffcn.

^e Meloenen (ijn alöaerfoo Up ter-maten goet/ö^oogbe enöe
foet/öat öte felbe nae Ina konnen enöe mogben gegeten bJo^öen;
tonöer fcljaöe öaer ban te bertoacj^ten : enöe foo geben Der felber
, : Plantages fûô een aengenamen enöelteffelijcken reuck bau baer/

gelijk al0 ofntenin De aengenaemfte perfupm b)inckel0 ijuam:
fulcr Dat öec feer bermakelijcken iö m Die felbe te uianDelen.

^ooî^nDe ConcorarnersalDaermeDefcerercellent/enDeoni:
gdijck beter Dan öter te lanDe* ^e Balancijes, ofte Water-me-
y; loenen fîjn meDe feer goet enDe aenghenaem / enDe 3ijn een goeDe

berberfmge. ^e Cawoerden ofte Calbaflen , foet enDe fup;s5iju5
Der in oberbloet; DjelekeröfcbellenDienen tot î^aten/ Mannen
enDe ^cljotelen om alle0 m te Doen/ foo ban fpijfe al0 D;{anck.
I ^âer maft oock fbnöerlingöe mei Dte beerlijcke enDe in reuck

enDe fmaeck ûnberlgbel|jckeJiîckeb?ucbt/Den Anas, ofte Ananas,
! f enDe Dat ongbeltjck beel grooter enDe Daer bp Delicater ató in ee^

dianen peröen Die bmcpt/enDe maeckenDer een feer treffeliickeen^*
De mel-fmakenDe ïPijn af/ Ijet melcke een ban bare beße ö?anc=^
ken i0l enDe gefönt foo matmeer öie eerU mei gekoockt

^aer groepen booitif alle bierlanötfcbe D^ucbten / meDe ban
mm en tbupn krupDen/ aia mnolten/Peen/Caroten/ ^oeCTe^^
tioole/i^appe^/ ^abop/ enDe anDere gb?meene llool/ltfpecgea/

•1
riî

i! : \':o

baïren ö^plam ofte Q^tsatpt mmt^l^mtt bele beter
i3eriïiihfHandenbaerfefelbernaturelsijn/enbebat
aec tSïl^^^f^^ ^"^Öne lucljt ban bat iant / enbe öet b^ooge
lïan r/t h^« / ^^ f^^öen meer bócbtïö&ept ontfangbt

cegüendeei te groote vochtigheyt die felve feer doet confumerea
cuaeverdvi^jjnen»

5|jjntöt/footoo?ötö\'aeröebeffoteit:fjiUjaftfchotighop/ öoc&
SijnDe ban be boocbte ban een manslengte / too^bt boben af-
gefnebenombestebeteetntacfeen baecupttefpjepben/ enöoo^
te groote booghte / bebiiite ben (lam enbe tacken dunne ^tjn ben
arbepDerSgeenemoepeitjckbtpttoeteb?mgenin t afplticken:
aen beCacken U3aft bet bol knoi^n/bebjelcke rijp 5Önbe/open
barden / ais Uianneer bie b3o?öen af^eïefen en fiet Ca ttoen oaeir
upt genomen. Cb3eemaelöes3faerskanmen öie b?ucÖt
ben;eenmaelöoo?betaertrtjckte begieten/ enöe eenmael öoo?
öenreegenbeto^elcket\' 5gner tijt balt. 3nNova Hifpagnia tooir
öie gbepfant r^ektns nae öat bet gbebjas ban \'t Ivoren ban \'p
3tamiS: inöepbibpppnenb)o?t öie gbeplant nae öat ben l^tjs
tn-gefamelt 3n öe Honduras nae öat bet ivoren en öe fßilbo
af is: toanronöe^öirtnbioonöeren en too^öen gerne légelanöen
baer toe gebmpektj maer U)o?t gerekent boo? een bp ballige ofte
acceHbirefaecke-

Ban groot profijt is meöe öen C accu, ofte Cacao-boom, öe^
tueltkt op öie iSutte meöe üjel groept gelijck $p in Neu va Hifpa-
gnia , Venezuela enöe omtrent öen Oronoque öoet. ^eu Boom
öaer aen bet Cacao ujaft/is ban groote als een Orangien Appel-
boom , öen grootften itacb alS een Olijf-boom, Jeeftbele groene
blaeöeren/ miööelmaticö / niet feer öun nocb oock niet feer öick.
5©efen ^oom üJo?t geplant op öe maaiiere ban aUe anöere ^oo^
meu; öie felbe is feer millicli in t groepen/ enöe op öat bp bnicb^
ten boo3i.t-b?engöe is b« nooöicb öat bP gbepïant toeröe in feer
bochtige plaetfen/ en boe bochtiger hoe beter/ m laege lanöen en
in fachte enörgoeöi: mht ï^p öient i» el gherepmcht te UJo^öen,
^ebenSIaren^Öttierrtiooöi^falhpop 5i)n faepfoen ö;{uchtert
geben: öie eeröerïUoojt? b?engjenöe ioo en is er geen krachtzin/
maer tot fiin tijöt ggf komm sijnörgecft öie felbe alle maenöen
bloelfemenöebnwbten/\'hpiJerepfchtoocköat eenen anbecen
grooten 3oom bp hcmgeplant bjoiöe/öemelcke genaemt tooit
öejlßoeöerbant Cacao, bebjeleke öm ftlbenï^oomfchaöutoe

«er ijg. ;De P?ucl)t Pan befen boom iiö een lippelban groote/öpe^^
iptU alö eeii Citroen / cpnbisenöe met eeneu bunnen mbe fc^er^

ieggljcu be grepnen Pan Pjelcke t Cacao omringelt 10 / met eene
mitte <0omme/ upt melehebenSlppelbtebunt^/ geb^oUenjtin«»
be/ foo mert ijct Cacao baer ttprgenometi/enbeeen bacö tmee aö
bneiube i:onne gebjoogt / kan t felPe langlje ttjt beUjaert enbe
öoet gpeljouben Pierbeu. % et Cacaoi0 eenbjucljt b^at Wepnbec
öqclj bitte enbe grober ban b amanbelen/ betpelckegöeb^abei;
59nbe geen cmabe fmaeck en l)eeft/ gegeten iö feer feowt ofte koel
opoetonge. ^efePmt&tiöfeergeacijtonberb \'fnbianen/ alfii
oock onber ben ^èpaengiaerben/ foo bat^etin Nova Hifpagnia
eenbanberiickfteenbe grootaeöanbeiengeeft/ baerbjojbtba«
t Cacao eén bjanck gemaeckt /bemeïcke Chocheiate too?bt gjjes^
noemt: befeuömnekmojbtopPerfcpepben manieren enbe met
ConberWnge temperatupteberept enöe toe- gbemaeckt: te toeten/
^ eet/ kout/enbe getempert/baer onber mengenbe ^upcker enbe
anberefpecerpe nebeuiS bele Chiles, baer too^ben oock koeckiess
bangemaeckt/enbePanbiebenb?anckberepbt> menneemt iit
een fcfjoonen aeröenpot/ boben toel toe- geöerkt tuet een beckfei/
baeri)oben eöen eenlepel fteel öeur kau/ goet fontepnofte regen-
bJater/ baerinfcözapenbeofrafpenbebtekoeckfeö/ opöetbier
pfet enbe geftabicf) geroert / tot bat l)et een goeben tpt gekoockt
ijeettenbeöickacpticbbeginttetoojiben/ aiö toanneer men Det
bau tüier afneemt / enbe met toatfi^cker mengöt/ enbe foo
toarmb^ntkt m men kan i bie felbe b?anck enbe bmtfit
fm gefönt / beneemt be ftoaermoebigbepöt/ enbe obertolligCje
flaep-fucöt/Öercktbemaege/eubePerbmftallemelancliolpcke
öumeuren/ enbeberb^olicktbegeeaeuj opent bebo^ß enbe ber?
bipftbeljoeft. \'©iefelbebnuötiöalöiertelaube nocö toepnicö
bekent/ maergeeftaenbe J^paenfcfie Pjobintien m America

boren genoemt / em groot profijt / enöe tö geenjingi ban öe üttp
de l^egotien alöaer: öie felbe U)o?t ban öaer na Hifpagnien.Por-
t ngael enöe anöere lanöcn berboert / aïê ^tjnöe tn öie felbe lan^
öenfeer gbetrochen enöe gbebailt / enöe Dientbalben oorfeop een
goeöen enöe (ïoogljen p j^ö / konnenöe te tnet$ bet ponöt ban öie
felbe b!uc&t/in ^pangien biel gelöen/ öne gnlöen/enöe öat min^
ofte tneer nae öat öie alöaer oberbloeöicbliotnt/ nae öen aeröt
ban alle anöere IBaeren: ^e ^paenfclj^ giuf b?oub3en infon^
öerbept in ginöien/ alö oock in ^paengien felbe / meenen öatfe
niet gefont bonnen leben / foo fp öagbelick^ befen ö?anck / enör
bat tn eengoeöe cjnantitept niet en gbeb?upcken: ban öie felbe
bmcbt bïo^töen meöe gemaeckt allerlep öacb ban öolceö of ö?oo^
ge Confitnpren enöe lEarffeptpnen. <©ock ftaet te gbelooben/
öat foo bpalöten het rechte gbebmpcköer felber bmtöt/ baere
öeugt enöe fonöerlmge epgbenfcbap bier te lattöe/ al0 biel n^öe
tn anöetenaebnprige lanöen/mel bekenötma^/ öatomirentöe
felbe/ al reöelpcken aftreck enöe b^rtieringbe foiiöe toefen* ^ar
appar ent iöi metter tijt alfoo tod te füllen gljefcljteöen/ alfifji^t
booxbefengefcbietijSi / met öm Toeback. enöe anöere min noot^
faeckelpcke ïlB>aeren: toant al-bereet^/iss^öie felbe feertn ftoang/
tot Amfterdam onöer öe^ooötfcbel^atie/enöebegintoockaliiï.
kmniCfe te komen onöer bele Cfjnftenen alöaer enöe elöerg.
ï^aer toall oock tn Gu aj an a tn t toilöe een 25oom met fteecke.^
lil ïige knoppen / jijnöe öie felbe bol bf jpne kerrelt jes! / toelcke in

Brazyl too?t geiiaemt Carpatte, Die fetoe kerrcltie^ ofte $aetje0 in
ten npt- gebooloen tronck/ klepn enöe fijn gbellampt/ enöe öan
met toater gebooïrkt /geeft Ijeel goeöen olpe onmt in öe Eampe
tt bjanöen; ^ijnöe fonöer eenige lïanck/ ofte cinaeöen mickban
frcb te geben;gelttcktoetöeCraen öoet.#ockfo groepen alöaer
noclrberfcbepöen^oomm / ö^agbenöe üerfcbepöenüacö ban
ßomm0l fèer goet omiite olpe npt te perCTen om^te b^nDen.

<0pö\'€planöen gljelegtninöeiltebierrde las Amazones.enbr
op eenigö^ anöere pSaetfen omtrent öie Contcepe ballen iBilöe-

l^ûten ll^ufcaten/ meöe ïBüöeu- Cancel/ ötpöe m\\ tamc^
ipcHekcac&tenöe fmaeck. ^eïl^ilöen op öcUûûjfepôe €p!an\'
peil maecken f lambaenen ofte f ackeliS om-öeen in geftt mot
leecUece <5omme öal öan öie felUe Mofcaten, öemelcke bjanöen^^
pe een feec Ijeetlpcken en aengljenamen ceuck i^an öaec seücn :
öanöiefelöefietmenDichUïil0ünöeclïaectesenigöen abom ee^
nige fjonöecöen iae öupfenöenontfteeckenj Jetmelcke alfoo in t
conöe öe Huc^t met een feer aengenamen cenck berUnlt.^aeren
Coeback öie feec goeöt enöe ercellent iö / öie felbe tonUen 5P in öe
geöïoogljöe Caneel-pppen/ enöe ontCteecken jijnöefnpgtjcn fco
toeiöenaengïjenamenroockbanöen Caneei a!0banöen Toe-
back, berbjranöenöe alfooöe pjïpe f feffen0 nut öenToeback.Cïïû
leckec enöe öelicaet ^tjn öie iBilöen.

#fte nu alfulcke unttöten/ Uïojöenöenaebeljoó^ getulti^
beectenöegercgeect/ öaer doo? nietmerckelpckenfouöenkon^
nen tao^öen gljeliolpen/ enöe tot goeöe bmcbten üecöetert / enöe
oock metter tïjt gebaarIjt txjoïöen tn ellimc /alttjt tot fulcken ge^
brupck/alffebp^öeïBilöengebeficbtU)ü?öen;öacraenfeuöemm
toel eemcljfntté mogen tü3ï)ffelen / maec een goeöe neerftigbepïJt
öer menfc^n/ fonöe nae mijn gljeboelen / öaec omtrent beie ïjtU
pen upt-bmöen enöe te toege bmgen. l^ct iö fonöec allen tmijf^
fel öat alle bmcbten boo?mael0 ban eenen ïl^ilDen aeröt 50 n ge^

Öetbabcnm alle bmcljtent allen ttjöen fcec bcleljecft geljolpen/
enöe v»anbacrboo?gaeuöe(ïuaöe toefen boenbeclaten/ enöe in
beucöt ofte betcrfebap merckelpeken toe nemen ^beïijck onö
öat felbe öeöagclprkfcbeouöerbinöingc göenóecö leert : mant
öaec toe öient ïjetCnten / itv leggen / in-fupgen/oculeren / al0
anöecffmiöv

Hïip bjieröt onlangpVertoont een feecktc d un baftjen, fijnöe
lanckmecpigb enöe m een gerolt / gtlgck een ftiickien öumic en^^
be f gue pïjp-Caneel- mi} foo bïat oe couleur ban t felbe gelijck
be Nagelen ban Ooft-Indien5ijn. ^en bjienöt öiemp tfelbe

ïftttgömüm te pjoeUm/ Uïacgïjöeu toat ich öaetUanoo^ötelbe/
enöe maecttten : Stk anttooo^De/Dat bet ffoebe j^ageleu toacen/
ban fmaeck enöe reuck / foo aïjef ö\' €>oa-3nöifcbe gagelen mo^»
gen sm becllont gcli npt l}mx öat bP öat felbe tot Amfter-
da tn ijaöt bekomen/en öat bet met een fcbip banöe Wilde Kufte
toas ^ïber- gebracht/ oock öat betfelbe m fommigbtplaetfen op
öie Hufte in goeöe quantitept toaS tebekomen/ ^löe öat maec
een kïepn Cacgefoentien ban t felbe toaö über-gefonöen toteeu
p^oebe/ omtetoetcn/ öfcebttalbiectelanöe?ietj0!toeectte5ijn
mochte gbeoo?öeelttoo|öen : enöe öat becfcbepöenl^eröattüen
enöe meöecijn meetecs / aenöe toelcke bet om te p^obetengbe»:
langt toaö/baööen geoo?öeelt/ öat al ö\' epgenfcbappen en öeng^
öen/öetoelckeinöe#oli-3nötfcbe jaagden gebonöentoo^öen/
eb^n foo toel in öat felbe baftienofce Naegel-pijpjen toaeren»^it
hebbe ick alleenebiet toillen becbaelen om öaec öooi aen te totj.»
fen / öat in alfulcken beetlijcken lanöt nocb bele treffelpcke faec^
kenbecbo^gen^ijn/ö^elckeontöeektenbekenttoefenöe gcoo?
te p^ofgten t\' fijnec ttit aen öen occupeetöec ban Die Eanöen/fnU
len konnen toé-b?engben. ^nlcröateen neertticb onDerfoeck/
enDe een onbecö^ietfamen atbept/bele / Dat nocb betbo^gben is/
fal Doen upt-binûen enDe bekent toojtben»

?De^ûûm-b?ncbten toijbets ban Dat lanöt 5iin Orangien-
Appelen, Citroenen, Leraoenen,foet/fuec/en0etoijn<uec:toelcf
ke boomen bet gebeele gaer öooj bare b?ucbten genen : foo DaD=
men ban öaec macb feggben/ Datfe Djie bonöect bijf- en tfeftigft
tnael Des 3aecs/ milöelptken öen menfcben baece betichten
febencken: toant Die felbe boeDcnbectöechanöe bjncöten te ge=
lijcke f enDe Dat met graDen ofte trappen Dan cppigbepöt : Ijeb^
benDeDoo? eerft eben ftaegb baec bloepfel/ enDe Dan Dnicljten Di^
eben gefetfïm Daer bet bloepiDTclafgbeDanen is: Dan toeer toat
grooter/ enDe foo berbolgbens/ balfrtip/ toat meeröer enDe
Ijljeöeel rijp : ^ulcks Dat Die t)?ucbten Den menfcben öagbelici:
inDenmonDttoaCfen. #oeôûocbgelpckentoû?Den ^paengien/

ten: ujat lof fal ban uaeecbicSffijn alfoo een laubt baecbiefeme
ïiliebagenbanöetgaerriipsiin^ ^ ^

^^Ifoo ooch ben Cocosboom (baee ban eenpebee bp-benpo^^
^uapfenbjoitfleacht eben foo goet enbepjofptabrt te fijn/al^ al^
Wette lanbeeenöoeboet) bjaegbtlK^SlJdjeele giaetboo^fiine
bmepten en nopt fonbet j^oten; Ijet natPan öie felPe geö?onc^
Hen 10 feet goet enöe gefönt/ <5o?t/ m^l enöe öiecgelitche

öe öie alfoo toe-ghececljt bele betater enbe foetec Dan of fp in
foetemelekpjiieen gekoockt. l^etpit ofte bekecne Pan bie i^ote
lö mebe feet £oet enbe aengenaemgeg/ten enbe foo b?oogl)e enöe
ïieffelpckal^ljiet te ïanbe een%e#iefénoten mogen boen: tfeE=^
be klepn gerafpt jimbe/ öient ban gelpcken/ om nebensf en bp
Öet nat meöe gekoockt te konnm toecoen: alè meöe kan upt öat
pit een feec goeöen enöelicaten #lpegepecftmeröeii.

Bangeen minöeröettglit tö öen PaJ^mijt-booin., öemelckeben
^el-fmaec^elpcten Palm-wijn, «10 oock öiemeöicinaïe orye
de Palme geeft j p3elckeOlyemem;feerbegnaem ï0om te bmn^
ben / en ontöeecken^ünöe geeft een^feecgoebenreuck ban Ijaec/
enbe betfe I mefenöe\'/ foo i0 öie felbeoock niet féec b^emt om nttö
mcbe tekoocken. ^e Cacken met be ^laöeien cbemelike feer
lanck 3iin) lïan bien Boom / btenen / enöe $imh^mm / feee be^
QuaemomXiuptuïteöecken/ Pielcket0öackXcee cicclpcköoo?
öe H^ilöen mo?t öoo? enöe obet malkanöeten geblocbten/fulck0
bat bet eenfcaep enbe pecmaeckelpekpüofpect ofte aenfien geeft/
enöe öat ongelpck^netter enöe ciec^ckecal0all)iec te imiöe
nigh jiroo ofcerietdack öoef: fufc)c/ öat öaet nietö aen bim^oom
i0/ ofte {)tt beeft enöe geeft jijn nuttigljept aen öen menfcIjeu.

;Den Caziou ofte Accaziou-boom geeft meöe eea peeclncke
bmcljt; sijnöeöe felbe een ^ppelal0alöiec te lanöe öe ribbelm^
ge fiuKPoo? aen Dien felben appel P3aft een upter maten Delicate

Caftanje / öe Caöanjen ban Europa tn toel- fmakentöept enöe
aengljenaemb^pötbejce te boben gaenöe: 3tjnïEe öie felbe toel
ö2ooge enöe foet/ maer geenCfm^ beftoaerelpeken norIj kroppen^
öe al0 öie ban ^^^fpagmen/i^?ancbrt^ca enöe anöere öoen: maer
milt / enöe bele Ueffelpcfeer al0 felber ö\' 2tmanöelm öoen. \'^en
Accaziou-appelijs feerfpongteujeienöebtnnen berbult met een
toel-fmabenöen enöe aengenatnen H^pn: in öenfelbenbptenöe
%0 Ißt niet ammi öan/ ofmen in een Crot^ ö?upbenbeet;fp?in»\'
genöe öen ïï^pn aen alle Mnten npt öen monöt: npt öen felben
Appel too^ötootb oberbloeötcöït^ngöepartt/ fijnöeöie felbe/
barfcö fijnöeató öp-ban^nieutoen ^00/feer aengenaent enöe
oocfe önrabel: maer onötgetoojöensijnöefoo isföie ïl^ijnilerck
enöe moet alf öan met ^npcker geb?oocben enöe berfacbt too?^
öen: enöe kan öie felbe pemant alfoo toel ö^oncfeen maken/ató
fenigljeEuropeyfcheï©pnenmogl|enöoen: maer foo öteftöie
felbe/ öie öeugt ober Ijaer/ öat toanneer öen ö?onck ober is / men
frisf enöe gefoitt iö / fonöer öat öie felbe eenigbe l|ooft-ppne eau?
feertofteeenigeontfteltemCfeöe0licöaemsacöter-laet»\'^iefelbe
Appelen kan men tueöe Hoben bp allerhaitöel^leefcb en ^èpetk
m fj jn foeter enöe aengbtnamer al0 eenige foete appelen öier te
ïanöe: \'©aer fijnöer meöe ban een roode couleur, öaer ban fom#
mige fuyr, anöere toeer Wïjn-fuyr, enöe foeter jijn.

Ban öie Appelen kan men meöe maecken enöe backen feer
beltcateCoerten;öebbeiiöeöieb^ucötöoo?bate$arp foetigöept/
enöe IBpnntcbept /altijt baren epgbenen l©tjn en ^npcker bp
baer: gbelpck meöe meeil alle attöereb^ncliten ban öat lanöt
öoen en bet toelcke een fonöerltngensegen <0000 is.\' ^en ïBpn
banöteümcbtismeöefeermeöicinaelbooi öie gbene/ öte ban
b^outo Benus trappen 51111 gerolti enöe b^e^tgt alfnlcke bele gc^
öjoncken / eenfpoeöige enöe öerfeeckeröe geneflngbe toe > toant
Die IBpn i0 ban aeröt fooDanigb / Datfe geen bupltgljepten ban
laeten in De lichamen Der gener/Die baer bele/enDe continneerlick
gcb?npcken*^en Accaziou-boom geeft Ijaere b^ncljten nopt te

(ïtlijcïxe ctjpe; niaec gesftmc fdUe öagelickiö tu ijat ong^etr bjte
maenben achter eene öbcDuercnöe: fijnbe op Diefelbe^oomen
bau bage tot Dage eenige Die rijp toozDen/euDe Dat oocn m gcoo^
te quantitept: oaer $m gebeele BofTcben ban alfulcke boomen/

betoeltkemm Caziou-weeren noemt: ^aer 5t)nDet: oocnonDcc
bie23oomen DetuelcketiceemaelDes gaeisb?ucbten Dragen. ^
^aer 5nu oock •:23oomen D^agenDe mucbten / gelj|ckenDe ais
SPmmi becrotte appelen/ 5pbe Die felbe tóel foo g^
IJiecteitanöeDe ^cljiebelingbensijn: Diefelbebmcöt mmn
Brazyl öp öcn l^eDeclanDers genaemt Rot-appeis, om De geiijc^
keniöe tDiUe/als gefept iS; maec bp Den 3nDianen Gene-Pappe:
upt toelckeDnicbt ban \'S geltjcken meDe een togn gepacft ixiect/

enbe bpkans als Brandewijn: rnmtlß I als oock Den ptjn me
Daec upt gepecft ujo?t is feec goeDt boo? bet cooDe i^eUfoen/ofte
Den tooDenloop» «©en Appel ts ceDelpck ban fmaeck / enoe peert
eenfonDecUnge epgenfcbap bp baec / üjant foo luie ficb met bet
nat/enDe Doomamentlpck met Den ^ppel felDer boe Die groenDec
enDe onctjpec is / beOcijcktiDiefelbe falinUJepnigh tijDts geheel
ftuactbJOjDen/ enDe Den Negros ofte Den ^toacten upt Afea
nietongelijck1ten.t0elckeftoactecouleuc/niettegcnltaenDeal^
Ie het toaflen enDe b?pben Datmen Doet/ niet/ Dan nae Den negen^
fteit Dach af en gaet. ^oo Dat D epgenfcbap ban het felbe ^ap
hïec te % anDe onDec De ^offectieS mei bekeuDt $nnDe/bp De felbe
in grootcc bjeecDen fouDe ghehouDcn töojtDen,- als het üjelcke al^
fulckebanbeleDaghelickfchemoepte fouDe konnen beb^ijDen:
b3ant eens omDe acht Dagljenmet een teer enDe Dun pincetltjen
in Dat fap gheDompelt enDe nat ghemaeckt / enDe hiec en Daec in
Öace blancke enDe pbocen aenfichtjts/ öaec meöe geClceecken/ fo
fouDe baec Dat felbe De moepte / ban alle Dagen eenige neen boo?

öen Spiegeltemoetenftaen/omhaceMousjes allenthalbmtoel
teblpen/enDeDeUielckealSDantemetSaenDebinghecenblpben

Un klpüm / fïct tuclcKe Dien cnnenfen arbepDt DecDubbeït enDe
moepelicfeöept aen-ü?enget feonnen benemen: enDe ober-fnlckjef
boö? Die felbe een nuc ofte ettelpcke/ Detuelcke 3P tot DienDiend
beöeDen/ s&ebjonnen bJo?Den / om tot anDec toecek enDe tijt bet#
D^pfaentetoenDen*

^enPapaije-boom geeft mebe eenreDeïpckeb^cbt/beqiuaem
om met alleclep biee^ enbe fpecfe gekoocfet enDe geftooft te fton^
nen tDo;töen: Dient Die felbe bnicDt mebe omgoeDe Coecten ban
te baclten,ook mei geel 5tjnDe om npt Degant gegeten te mo?Den.

\'^aec maft oock een ^25oom/ DemelcKeD?aegJ)teenÖagö ban
^coote-noten / melcke göeopent 3pnDe / Rebben ban binnenten
ümtlit in / niet ongöeïpck d Amandelen, maer mei foo foet enDe
ïieffeïpck/ enDe mojDen in een peDe^ ban Die |5otengebonben een
öoeDemeniebteDecfelbe.

^eet tteffelpcK i0 meDe Debnicöt ban feketen goeben Soom/
ÏJebbenbe binnen in belloten een fekete bocötigbe fubftantie ban
fmaeck Coulent enDe bettigliepDt/ al0 bier te lanDe Den ^ioom
ban foete melcfe iW mei Doo?- mengt met ^npcker.

^enMangavis-boomD^aegötmeDegeenflinisi ban De öegtfte/
maermeleeribanDefmaftelitfeftebjugten/ Demeleke een men^^
fcbemetmonDemacöproeben: sbnDe Die felbe bnuöl meDe feer
gefontenDeDelicaet; foo Dat l)oe bele enDe Ijoemenicljmael Dat
menoockopeenDaolöaerban eet/ nergeni^aenfcbaDelptUis.
^ie felbe b?agöt iiö meDe ganfcb^pnigb enDe amper foet ban
fmaecK: Debiucbt gelijckt eenicbftngs nae d Apricofenanaer Die
felbe ifii mei foo groot/ ijocb feer Dunne ban fcljale/ enöe teer / enDe
De Couleur geelacjmcftaé De p;5upmen biet te lanöe/met bleetk
roobe blecUie^/ ban binnen l)eeft3p eenigbe fteentrenjS in gelijck
Dti^fpilen. ^aer fijn lieele ^SoCfcöenbanDie S^oomenenDt
feecttol\'D^agenöe.

;©eBaccoves ififmeDeeeubeerltjckebiucbt/ melckerjS(23oom
nopt meer Dan eenmael bmcöt en D?aegt/ en Dat aen eenen gcoof
tettCto^s/ttjpslinDemojtDen^oomafgefneDen^\'onDertuft^

batbautec al-toeer becfcbcpben anöere ioti^fte ^pii upt-
Strpjotrn; öaer ban fommigbe Der felber albp-kam toeer rppe
bmcötm D^agen/enöe anDere blepnDer na aöbenant^^e b?ucbt
lö ongebeer anöer -balf btnger lancfe/en D^te-kantïcö banDe Dik^
te ban een balf toaffen Concommer/ en 5tjn DicHmael^ eeit öo»^
^rt/bonDert-bïjfttgb/ootk toel ttoee bonDert Der felUe aeit eenen
^ros. Ben 2Boom reDelpefe Dttk met feer groote/ langlje enDe
i^eeDeblaDeren/ fonDereentg^etachen/ recht miDDen upt Den
^oom groept Den Crojö/hangt boo^ aen eenen fteel foo Dtcke ató

boos en fpongieus ghelijck De biefen / mbe tod foo Dicke als een
mans^pe.€entoonDerlpckefpeculatiebaltonn:entDieb?ucht:
toantDiefdberppenDegedsgnDe/ euDeDe buptenftefcbdleDie
facht enDe toeeck is/ met öe bmgeren af-ghf ^^\'ockett/enDe Dan öe
bmchtaenklepnefchijfies/ gbelpckmeneen %pd ofte Prere
öoet/ gefneDen: foo bertoont dek fcbpf jen / en Dat aen bepbe sp^
Den De geDaente ofte gelpckenjCfc Dan een mmfcbe uptgeßreckt/
enDe hangenDe acn een Crupce/ en Dat fo bolkomentlprk en per^
tinent/ ais opt eenicb ^chilDer/ oock ban De beße/met fpn Pm^
eed nae het leben/fotiDe konnen ofte mogen af-tc kenen,
omme De ^ojtugpfen / ais ft juDe een bolck bol fuperftitie of bp-
gdoobighepDt/ niet geeme en pen Datmen Die felbe B?ucht met
JBeOcben fntjDt. I^et toelcke inDer Daet toonDerlpcke is. ^efe
b?ugt is feer lecker enboetfaem / mals / en feer aenghenaem upt
DebauDt gegeten. #ockfo fïjn De Coerten Daer ban gebacken
ongetneen Delicaet: Die b?ucbt mebe iuDe 25oter gerooß en €pe^
ren Daer cpgeüaghen/ getft bele Delicater ßrupben/ als hier te
lanDe/ foo goet ban geenehippelen ofte peeren/ oock banDe be*
fte/ niet en konnen gebacken too;»Den.

^e Bauantes fijn De Baccoves, fo aengaenDeDeb?ttfht als Den
S^oom/ feer gdpck/Doch ballen Dte felbe langer/en D?ooger/noc{ï
m fijn niet fo milt ban fmaeck.

aengmacm/ öocï) Detople ötc fdbe alljicc tt Hanöegömoecö bt^
kent fijn / foo 10 &ct onnooöigft öaec öan altjiec pacticuUeclpcfe
tefp?eecken.

10 alöaec een feec goeöe ö^ucöt; öetpelcke rtjp spnöe/ fijn feec
goet om npt öeöant te eeten: enöegefcljelt$pnöe fijn feec aen^
genaem toegens öacen fcljoonen ccoöen Couleuc. ^ie felüe op^
gefneöenljeeftüeïefelepnefeojceltjcjgmgelijchöe l^tjgen/ öocft
UJel foo gcoot. ^e felöe ö?ucj)t i0 meöe feec bequaemom bp ah
lecfjanöe Bleeö/ enöe ^peck gbekoockt enöe geöooft te too?öen/
gÖeïijckmenöiecteHanöemetöepeecen öoet: geeft oock feer
aengename Coecjten / enöe kan op meec anöece manieren öeli^
caettoe-gececbtmö?öen. \'^eGraüaet-PruymeD3tjn meöereöej^
Ipck goet/enöe amper ban fmaeck.

^e Marquizia-Azzou ifif een tceöeïpcke enöetoeï fmaeckenöe
b^ncötj öie felbe toaö aen önnne 25oomen/ bp-kanja? göeltjck
ben Wijn-ftock 101 bJienjSi rancken men lepöen kan eben al0 öie
ban öen ï^ijngaeröt / enöe geljeele galöerilen öaer ban maken/
en öie felbe loopt boo?t gelijck öe klim/ ofte bet eploof öoet: bjclc^
kegalöectjen öan Ijangljen foo bol hippelen ban binnen alö een
rpfte ^inpn.^\' appelen^ijn ban gebaente gelijck een gcoot €pl
ofte Cptcoen / maec öacöec ban fcljade: in \'t miööen öoo? gje^
fneöen jönöe/öeeft men in bep öe öoppen een aengöename bocj^
tigbept bol klepne keccelt je0 / gelpckenöe feer nae bet gene men
aibier te Hanöe nptrppe Hciip^ befpen önickt: enöe 10 Ijet fel^^
DebaneenlreerlpckenenöeöBpmgöen fmaeck/ enöe geeft eert
renck ofte gene ban fïcb/ belegenewcljgelpcker cupckenöe öan
eenige i^ufqttesi ofceCibet. ^e fubftantie ban elckeu uan öefe
Stppelen / toojt bp öen lief Ijebberisf geacljt alfoo goet enöe coet^
faem te toefen algf een €p.

lijck / fo ban Soom alö fubftantie / maec öie felbe bal en klepn^«
bfcenöetonbec/ öacöfaoijSöefmaeckbanöe Marquiziaez-Az-

^envyge-boom groept alöaeeteaanöe oock feer pjel/ enöe
Ö^eft fc^oone P?uc&ten. J^ocö fijnöer perfcöepöen anöere goeöe
bmcöt ö?agöenöe\'25oomenmeer: öettjelckeickal^ier Poo? öp
öae/ om teglienö mijn Poomtmm met te langö te Pallen j maer
ban öe melcke ick/ inöe ^efcpjtpPmge Pan öat lant/foo ick on^
berpanöen öeböe/ ^Kt nae elck op fipt plaetfe onöerfcöepöeli)ck
fal fp^eeckem

^lleenelpcken fo moet alljier nocl) geöacöt too^öeit öen beöen
^oom öe0 merelts / öien foo lieffelpcken en aen allen menfclien/
om öaer fonöerlinge ()eerli|cke P?ucl)t/ foo aengljenamen wijn-

ftock: Aen den wekken dat Aerdtrijck, ende die foete Lucht,
wonderiijckenwel-gevalligh ende behaghelijcken is : mant Öie

felPe beengt alöaer gare Pmcöt bnpten allen erempel Poo^t. <ae^
lijcköannuöeganfclje merelöt fooöanigö een lanöt Poo? feer
geluckigb acfjt /1 melcke onöer foo m\\ foete Encljt gljelegen i0l
bat/ in pet Ulm/ eenmael öe0 Saer^f öe 5©nipben ten bollen
können rppen/ omöenaen-gfienamen enöe Permaeckelpckeit
ildijn (öerecljtemelckboo^oimelupöen) öaer upt te per den/en^
be poebat bie felbe beter balt/ Ijoeöat oock öet felbelanöt Ijoo^

germo?t geroemt: Want dit is van alfulcken Lant, in den mondt
Van allen menfchen een gewoonelijcken lofF, ende wortalrijt met
verheuginge des herten uyt-gekreten: O^ watheerlijcker Landt!
daer in foo trefFelijcke Wijnen waffen. 3a/alfulfk eeu laut PJOJt

gemeeneüick nocé een jegen nae gefp?óken.^et felbe öan fo ftim
be. P3at fal men feggpen ban foobanigb een Eant/almaer eenen
en öen felben Wijn-itock, met alleenelpck een-maei, maer drie-
raaeldes jacrs, 3aeb)el feven-maelin twee Jaren gljemacke^
lijcken / rijpe Druyven Ö.Jaegt^ gae öaer men alIe daghen des
Jaers (foobpalöieumeuöe menicljte Pait Wijnftocken plant/
en op fiïiun tijt t ellekeuj^ fnijt) öie gejegenbe i3|ugt kan öebbem

aimatt feggc tck alle Dagen Dan Ijet ^aec Den öeetlpeken Wy n-
oogii meDe brengen» Boo;^toaer/een gesegent/enöe ober gbeïnc^«
feïgb Haat/ alfnkken %mih toatr omtrent onlangs feker eer^
Ipck ouDt enlucl bebaegt man/DeUiiicke bp-naDe meeile Deelen
Dan America lil jljnionge Dfigen metisen DermaerDen ^tt-^tlt
S\'. Wal ter Raleich.euDeanDeren/bêeftöoo? fien/ en op Defteer^
ïpcke Kufte van Guaj ana feftien^aren langbgebjoont/metberi!
rarliïenï^iacfe: <5oDt beeft merckelpcken met blintbept geüa^
gen bele Clj^iöenen ^tincm tmt Potentaten / DetoelcHe om een
ftnefe onDengenDt lants malkanDeren Dagelptks De kede affnp^=
Den: Daer noeö f^o beU beerlpcke ïanDen enDe laoningbrgcfeen
boo? baer open en leDigb ItQ^tn: bjaer Dan eenen boet laiifs/^ef
ter is / als bonbert ban bie gbene / Daer ober fp foo bele Cbnften
faloet hergieten/ om Dte met onretbt te mogen befnten ® oo^trcf^
felielt fp^atk Dien man / en bet is oock ten boogften te beklagen/
Dat ban alfulcke fcboone en beerlpcke Hat^Den / bp bele ^taten
foo UJepnigb bjercks too^t gbemaeckt; maer Defe plagbe is bele
gemeen/ Dat 5P niet en töillen bebben/ ofte niet en acbten/ bet ge^^
ne met mepnigb moepte en arbept kan btrkregen tuojDenrmaer
foo baeö a s Dat felbe Dan/ bp anDeren/Doo? bare neerfttgbept en
toatkerbept is ingenomen enDe befeten tuo?Dt / foo toil men Dan
teröont\'met Den ^eg^en inDe bupS geerne ban eens anDcrs ar^
bept De bmcöten plucken / en bet gbene men felber üeruja^lcoft
enDeronacbtfaemtbeeft/metgetoelteen auDcr ontnemen Boo?*
bjaer een feer beklagelpcke/ ^ae toel ten recbten beklagljelpcke
fake Daer men fig nae De goeöe erenipelm ban anDerrn/ nieten
toil rtcbten / noeste nae eens anöers toelbarcn Ijet fijne beberti^
gen enöe in acbt nemen. Haer ick keere toeöcr tot öe materie.

IBie fal ttotjöelen/ ofte in alfulck een lanöt fal meöe Dr ^pöe
konnen ptoonnen toeröen^ en Dat alfoo gott als ergens elöerS
inDetoerelttöetosjlealreeDe bekent is/öat öen Moerbelyen boom:
{$ijnDeöeb!aDerenbanDefelbebctrecbteenöeeenige boetfel Der
^pDe-too?men;alDaer telanöe feer toel groept en toaft»

feiePalttoïjftelenöatmalfulcHen lanïït niet faï toaflen öm
PîûfptcliicUen enöe nootfafeelpcken Olijf boom ? enöe öat alfoo
Uï£l alsi tn eenige getueften Uan Europa ofte Africa.
^atöen AmaDdei-baom alöaec feec ttïel groept / öat felUe 10
alceeöe genoegö bekent j niet minöer ftaet te göelöoUen bàn öen

Oadel-boom en Üau meer anöere Spaenfche en Italiaenfche : atsf
oock HierlandtfchcVruchten; öoclïöetoelcke meec tûî plapßec
ban tot profijt ftcecken : enöe aen toelckecö m afi^om niet feer ue^
Ie gelegen iö/ gemerckt öat öe natucelle biutöten ban öat lanöt/
alle Hierlandtfche feec belepafleceii/ gelijck Ijet oock niet oorbec^
Ipckeniö/ öatineenHanötalleögcoept/ bettoelcke öe Com*
mectie / enöe 000? öie / öe menfcöelpcke gemeenfaemöepöt fonöe
Äffnpöen enöe benemen.

^Pt Jet boor-becljaelöe blijckt öan genoegö öe fonöeclingfie/
öe$egenöe brugtbaecl>ept ban öie Eantf öouloe ; en öat in korte
3acen öat felbe Haut kan göebracbt en gijemaeckt bjorbentot
een lterösfparaöij^ï: al0 öaer alle^ maften en groepen bJiltoat
öaec geplant of ge5aept moröt : en öat/ foo ban "t gene/ \'t melcke
groote pïoftjten op-brengt/ alöö^t gene ban nooöen 10 tot on^
betljout ban \'t menfc^elpcke leben : 3ae / almaer oock öe milöe
en moefte ^oScöen felber/ en öat ban öaer felben boortbrengen/
alle^mattotmellnftigöepötkanbeöagt enöe begeert moröen.
^ùù bat bet maer alleene gelegen i^ aen een goeöe Cultu re ban
ötellanöen ; en Dat met een beöoorlpcke neerftigfjept m een on^
berörietfamen acbept / allegt moröe bp Dcc öant gljenoncn enöe
naDenepftbt^ecbörDert.

Van de Genees-Kruyden van Guajana, als mede van de Met df
Pau, ofce den Boom Honigh.

Warme-Landen, geltjck fonDecUnge göeluckigö 5ijn
*^iî4îUcent öe b.mcötbaeröeptbân aüeröanöe gljemaflen : f00

hebben 5p meöe / alïefnisi / obeebloct ban bele goebe enöe tccffe^^
ïpckegeneeö-bcnpöen: ^ulcr öat öaet ban niet nunöer Guaja-
na , fal boo?fien $pn al0 Brazyl: ghemercbt bet foo nae aen mal\'\'
Uanöeren enöe op eene b?eetté öes^evtcpcbs lept/ bebbenöe alle
^ecöt enöe Soom-b?ucbten enöe atiöerefaben met Dat felbe ge^
ïpek: Docb ölfoo tot nocj toe omtmit Die felbe mepnigb onöec^
foeckö i0 göeDaen; ten aenften Dat D!e felbe l^uöe niet bele ië be^^
baten geb?o?öen/ïck laet Otaen Datfe foiiDe fijn beUioont geoieell
bp eenige C&jiftenen: biaet Dooi men feet bjepmgb banDe ^a^
men enDe boeDanigheöen Der tlrnpDen ban Dat lanDt met febecf
bept kan fch^ijben. 4l5ocötans/ foo en i0 niet te ttopffelen of Daer
füllen meDe gbebonDen üietDen Dte menicbbnlDighe h^elfaeme
ftrupDen/ Demelcke Brazyl in t gemeen boo?t-b?engt. ^e boo?^
naemöe in Dat lanDtballet^De/ enDe Demelcke albereets bekent

5itn/|iin Spica-nardi, CafTia fiftula, SenebIaderen,Bolura Arme-
num, Terra Lemnia, DaeriS een^CfpegbenaemtKeHete, feer

goet boo? Den ^loet-ganck: \'t fap ban De^^laeDeren ban een
»ruptgenaemtuppeéts goet tegöens alle bergift/ t fap ban
\'t blaDt icari is feer goet tegen öe ppne in \'t Ifooft/ enöe ontalle^
ïpcke meer: 3ck fal alhier / tot een p?oebe / alleene bethalen het
geeneJaoMocquet, (naemaelsbemaeröerban \'t Cabinet Der
ongemeeneaerDigheDenbanDen toiinghban B?anckriïck in
öeTuiiierijebiimenParijs)tn3pnerepfenae Dat lanDtghf Daen/
Daer ban getnpght; Demelcbe alDaer mcntchteDan planten enDe
anDere naeukeurtge Dingen heeftbergaöert gebaDt:alS nament^\'
Ipck; Dat op feeckeren tpDt / Den i^ebe ban Den ^oningh Anaca-
joury, in het lant öer Caripoufen / ghelegen cmtrent De llebiere
ban Weypoco ofte Tappara, hcul bettoont baDDe Derfcljepöen
krupDen /toaer ban hetn d indianen Dienen/enöe onDer anDeren
een fernpt ofte plante gemefen / Demeltbe fp sh^b?upcken tot em
Antidotum oftetcgemgift/manneet fp geqnctftsijnDco? vergif-
te pijlen. Ick nam fchrijfc hy, eenighe Blaederen van dit kruyt,
om een falve daer van te maken, welcke feer treffelijcken is voor

E n w a r m e L a n £5 e n.
wonden ende andere quaelen , ende ick wilde oock de wortelen
van\'t felve iiyt-trecken , maer defen Jongeling wilde fulcks niet
gedoghen, ende de Indianen felver die by hem waren, toonden
*ïioeijel!ckheyt, dathy my, defe Plante ghewefèn hadde; diezy
boven allen anderen waerderen enachten. t^UlS PtCCe Mocquet i
^Ptöetujelcfeeglj^ttöesötöafte nemen öat gelpck al0 Guajana
oöetöloetöeeftuanöeletjeetlpcHeenöe öoo^trefliicke bmcöten/
ïïat öet niet minöec öan «0oöt en 10 öegenaötgöt/m t
^ft ban merageröanöe feec goeöe en Ijeplfame geneer fecnpöen»
^00 isat bet felbe lant / öen geneed- meettecö en i^ecbacïften oeff
femngöenniutelicktpt-becö^öfgenoegljbecfcöaffen fal: oock
batböo? öie felbe/ alöaec meöeyöoo? neetftigeonöetfoeckinglje/
jece enöe p^ofpt genoegö tot betgelöinge enöe belooninge/ te öa^
lenfaljija,

2tengefiennuöatinGuajanafomemgerf|anbeiIag6 banale
wlcke fcpoone en peeclpcke Pmtljten/ en fo PeelPouötge goeöe en
yeelfaeme turupöen fpn / öemelefee altemale öate bpfonöeclpcke
fleurige bloeiiBfe mé ö?agen / ban öe beße en aengenaemfte reucft
«n geur en fonöeclmgtie krachten/ een pegelick nae fpnen aetöt/
öemeUke een menfcöe foiiöe konnen bjenfcften / recöt boetfel
öoo;töebelicateï|omgl)-bpen/ öeUJclcke öaet telanöeenboo?^
ttamentlftck omtrent öe Hooge-Landen in feec gcoote menicöte
SPn: foo 10 öat felbe lanöt oock obecbloepenöe Pan öen alöecbe^
öen / fmakelickften enöe meöicinaelöen ^oniglj Panöe ganfclje
l©ecelöt.

^ €öele :Sptien0öieöefen^onig becgaöecen fpn teer enbe
feec öelicaet/ enöe ban becfcpepöen Couleur/ fommige fpn goue
ofte öroo-geel/ fommigpefmart treckenbe cp ßet blaeuUie/ öocft
TOöe $tjnfe lanckacfttigö enöe öunne: enige öer felbe maken
paren ipomglj m polte 23oomen / anöere toeöerom in Jolen ban
Öet aertrpck/bocö fijn altemaelfonöereenigöen angel te t^tb*
ben/ gelpckal0 offietonbetamelickma0/ öatfooeentoonöer^
"Ckfoet-gebenöenöiertjen/ bp biefelbe3pneUjeergabeloofeftieö

s^en fdben ^(mi^l) is feer meötcmaeï enbe fteelfaem/en geen^
fïnsgrofofteb^abbicliaïsömliomgöban Europa boet/ maer
foo ft)n kfaer enbe Ijelöer bat öet een öermaeck is öie felöe te fien
injijiiefuötple llonigö »^aeten. ^oo öat öie felöe eer een feer
öoo^fcöpnenöelitinenrofteöocötigöepten om beter te feggen
eenCrpftallpnen bon öan eenige bettigötpt ban l|onigb fcöönt
geltJcltteUïefen.

^en Honigh-raetöaerinöieb3onöerbaerlpcke bocbtigbepbt
beöoten lept/ öefelbe is inöer öaet toel I0as/ maer meöefo önn^
ne/ f^n enöe belöergebj^acbt öat bet eeröer raeb ban ^pinne^

bierenöeinanöerelanöenbaltisgelötkenöe. ^tileir Datmen
Dien Honig of eeröer Nedar öaer in fiet leggen/ en bpfeans gna^
ïtjck bekennen kan toat öat btt is öat Dien felben bont enbe
fiupt: ^ijnbenietanbers ban een feer Dun enDe b^lDer blief<
kenenföo aerDigb Doo? malkanDeren gpetoerekt enDe met las^
ïes onDerfcbepDen / Dat een ptDer kasjen boï-komen fiin ep?
genDeelbanDiebJonDerbaerefoetigbepötomDat/toaerbanöie

genefoogeopent mo^Den/bpfonöer/baeren foeten Damu gelgck
een klaer Cloofe-bJater laten blieten / D\' anDere ^tt baere gbebeel
bebjareuDe. ipetts boo^tuaer ten boogböten te bertoonDtren boe
Dat öat foete ^iertien foo bterlpck enöe foo Uionöerlpcken kun?
fltgb toe-ftelt bet Cabinet öaerin bet fulcken mceröen fcbat berf
bergbt/ gbeltjck altsofte bettekennengaf/ Dat/ naeljetklep^
nooDtis/ oock eele-maer plaetfe g&elöfk.matigö beljoo?öt te
toefen»

^en l^ontgb iS toonöerlpcketoel- fmaeckenDe / en beeft fijne
fonöerlmge foetigbept Dermengt met een feer aengöename am^
perftept/ Diefelbe treckt een toipnigb op bet groene.

de Beeften ende Dieren ofte het Vee, \'t Gevogelte foo Tam
als Wildt, grof als kleen , \'z weicke in Guajana ghevonden
wort, ende dat foo wel van\'t gene aldaer te Lande van elders
gebracht als aldaer Naturel fijnde.

W\'ittaea-öelangöetiet Tamme Vee foo grof al^ feïepn/ aïjSf
öaec 5tjuPaerden, Olfen, Koeijen, Ezels, Schaepen, Gey ten,

Verckens; öatfelöeUJilaUemaele iu öat lanöt tipttec-nmten
toelaecöen/ enöe öeeft een feec güeöentiec/ \'tfelöe toil oochfeec
toel i3ûû?t teelen/ gae beter alß tn eemsöe ban onfe Europeifche
quactiercn: öelpchfulcfeöbefpenctkatibïü?öenaenöe Sanöen
omtcent öen Oronoque gijelegen : maec öat felbe in feec gcooten
obecbloet i0. ^oc^ foo ijesöat boojfs ïleebanöen Spaengiaerden
in me Hanöen eecll gebracht/ enöe en iö öaec niet natncel.

#et ISilöt foo grof atö Uleen / bet melcfte alöaer te lanöe gge^
botUïen tport öat feluigei^^ feer goet enöe tnenigerbanöe, <©nöei:
Öet boornaenifte moröen gereeckent ö\' Antes, fnnöe ban geöalte
alsÈeenUlepnen<©0/f)etfelbeöetftbenöali0ienljetljüoftgelöca
jenl^ect; öocöbreeöeenöeöangljenöeóüren: öet bleeébanöac
Wilt feer aengenaem enöe öelicaet. Boortô foo sijnöec Herten
ficoot en fcboon/ en Rheen ban ober be bonöert en meer ponöen
gemicbtsj/öemelcfeecö bleefcö oock feer mei fmakenöe Wilde
Swijneafiïttöerbanberfcöepöen lïacöenöeaect/ enöeöatineen
ongeloûtîclpckememcbte.

"^t Packen, Cotijs, enöe Tattous, eeu feer goet Wilt/m beeft
een fmakelpclt enöe öelicaet bleefcb / öie felbe bouöen baer onbec
b ^teröe in fiolen / gelpck alö l)itt te lanöe öe Daffen en Cony nen
boen» V

^aer te lanbeftjn oock Haefen enöe Conij nen ban een fonöer^
Imge groote / en 10 öer felber bleejS feer goet en aengenaem : nocft
\'ec feer bele anöer Wilt te lang om alhier te berôal^«^

<0nt)et het geUogelte ban bat landt / enbe boo^ eetS onber bat
tam i0l ftjn öe pnncipaeltte / feer treffelpck en ban een fonöerlm^
ge groote öe Calcoenen/ fulcfeö öatfeöoo^öebanckalttiel 30.
aö 36. ponöen fbjaer toegen/ het blees iS feer bet enöe öelïcaet/
mals en niet foo ö?ooge als hter te lanöe.

^e Hoenderen öaertelanöe/jpnfeer grootnaö hierïantfche
hoenöeren te reecfeenen/ 3ae mei foo groot ais alhier te lanöe öe
<5anfen5pn: öieGanfenmüle« öaer oock feer mei boo?t/ ban
\'jS gelpefeen ö hierlantfche i^oenöers; öaer spn oock fchoone En-
den, Duyven, e» meer öiergelpcke goet. %\\U het Wiidt en gebo^
gelte öat in Brazyl gebonöen mo?t en bp -naboot gan&h Ameri-
ca gemeen is/ (altpt / boo? foo bele als aen-belanghtörlmtöen
ban \'t felbe / gelegen tnflchen öen bepöen Tropycos) nat is meöe
in Guajana te binöen. Il^etgebogeltenufobaneen 10ilöen aert
ts/öat felbe is tmeeöerlep: maer banhaer öefe in öe^oCfchtn m
op öe Campinies oiuhouDen/alS Öaer 3pn öe ^trups-bogeis*

^t Moutons5pnöeban couleur / fmart enöe b;tupn / enöebau
groote als bp-kans een Calcoenß^enne: bet IBIannetje hteft
eenhoo?enboo?ophtt hooft/ omtrent een fpannelanck en aen
elcker bleugel een klepn hoo?ntien / maer meöe het t eghens 5pne
bpanöenkampt:alshttö^inckenmil/ foo fteeckt beteerftöen
hoorn ban 5pn hooft in\' t mater en roert öat félbt öaer meöe om#
me/ het melcke bcrö?p alle bergift / foo bp alöienöaerpetjßt
«lochte inne 3pn.

5©e Jaccouwen 5pn meöeflöart en bzupn / gelijckenöe feer na\'
ben ^ergh-boenöers / öie felbe boniten feer md tamghem^eckt
mo:öenjongh5pöe*

Arracoans, gdpckeU feCt Uae bp öe Fayfanten. ^^aer 5pn
beelöerhanöe Wilde Duyven, mit / b^upn/rootachtich enöege^^
fpjenckdt^groot enöe klepn. <©e Cheroutys fgn cmgel-öupben/
graem eri^it öan couleur, ^e Rolles 5pn mttl öupben baif
öiberfchrfoo?te/ b?upn/ graeu en root-achtigh ^e papegaeij en

Stertelanbeoenoemt Weft-indifche Raven, üjelckecë^feefcö
feec lerttec en foet. d inambous een feecbece foo?te ban ^a?
Ji^Öfen/ be feïbe fiin fcgoon gefpjencfedt/ öele gtootec al0 be {iier=s
»antfcöe/ iae grooter al0 be <i§>paenfcöe gatcijfen/oocfe feer belu
taetbanfmaeck.

^eGavians50nroofbogeljÊrUanbiUerfcöefoo?teï en biecge^
mht gebogelte iöet feec bele.

Sckenkanalfïiecmetlatentegöebenckenaeneen feer €bef
^eefjenin Brazylg^enaemt Beya-Froule, enbe in Guajana Eva

^ere, pet Uïelckeiö een klepnbogeltien / bat niet meer bleefcö en
lieeft aen\'tlpfal^ottttrentbegroote ban eenlit ban een binger:
bjetckers booftienbobeni0 baneen ertrao^binari^ Carmofiin
couleur / enbe onber pin bupckien i^pet foo uptnemeube blinc^»
kenbe/bat geen goubt/nocljtebier / öoeberfcl) enbe gliaderenbe
Öet oock maclj toefen baer bp te i^rgelpeken

<2^nber be Water-vogels foofiinbefe toelbe p^incipaellle
b)elcke men in Brazy i noemt be Jaberous, ftoart en mit en toeegt
6etftucktoelPöf-en-ttomtigb ponben ftoaer/ pet bleefcl) imn
bienBogeii0ongemeengoebten lieffelpcUbanfmaeck. #nDer
benäepgerss 5Pn alöaer be grootfte ilaglj/betoelcUe men in Bra-
noemt Gar fa Real, bie felbe fijn graeu en toit/en feec goet om
te eeten. ^aer stjn oock fptertoitte öepger 0/groot en klepn Wt^
feu bogelbzaegljt bie ober fupbereï^eecen inberfcpepöen plaets^
fen ban Europa foo feer begeert / betoclcke öien !^epgber ban
ïpooft af/ rontom Denl)al0 neöertoaertsf beeft öangljenöe tot op
fijn onöer-ltjf. ^aer 10 oockeenfeecker ßagö ban boftbelen/foo
groot al0 Sier telanöeöei^raenen5i)n: in pet beginfet 54jn öer
felPer Beren Colombijn uan Bertoe / öocö naeöerpauöt grooter
toaffenöe/foo too^öenfe aUengfkenö incamaet, fae / foo Ijoog en
fctjoon incar naet, aiö eenigö ooglj macp aenfcl)oumen:iian öefe
fcljoone Beeren foo maecktn d indianen Ijeeletóeeberhi/enöf be^
Öangfelö/oock kroonen op Ö^ttue Ijoofoeu: Ijet blee^ Pan Die Po -
ael0 lèfeer goeöt enöe fmakelpckBan \'0 gelöcken foo 3tju Daer

groote Entvogels ijanDiberfdjtüagIj feer goeöt enöe öeïtcaet te
teten: Daer iSootK een Üagij öan götöogöeltt fcp feanisDan De
groote Dan een ^toaen/ met een ianglien ható/ Docji fmart Dan
Beeren/ öetotïclie feer leefeer tó.

\'ï^aer i0 ooefe een Ijalf ilaglj Dan CntDogöelS / öetoeïcfee sgn
DeelöerlianDe. De Lepeiaeis fijn Dur-fouleiir-Dettonö ^aer
fnnoocfeöerfcliepöenfoo^ten Dan Sneppen, groot enöe felepn:
öeMoeras-hoeuders$i)nfeeraengenaemgegeten» J^oclj fooijö
Daer D eel anDer goet geöogelte meer: Ijet tuelcfee aUner alleS Dan
Derhalen/ niet nooötgl) en 10 / ooefe tegens m^n Doornemen enöe
Dïttoercfe Örpötgti; foo öat het gene öte materie rafeenöe/ alfiter
gefept enöe aengetoefen is/ genoeeö fal stjn.

f^Clöcfe öan nu in \'t hmt Dertoont öcöDe öe gelegentbept ofte
^fltuatieDan Guajana, DeneDenS De Hmiten oftegrenfenDan
\'tfelDe,metDegeftaltentßeenDeboeDamgöept Der HanDergen:
ht DeelDerJanDe ï^out-getoaCfen Dan \'t felDe/ als mrDe De Gom-
men. Verwen, Aerdt enDe Boom-Djucbteu en göenees-ferupDeu/
Dan \'S gelijcfeen toat Vee,foo Tam als Wildt,oocfe geDogelte Dat
Hanöt geeft enöe DoeDt: foo is het meDe nooDtglj üi öier Doegen/
foo Deele Doenelpcfeen enDe De feo?töept Dan De fafee Ipöen kan/ te
fp^efeen. Ban De llBateren enDe H^cDteren Dan Dat lanöt enDe öer
felber fonöerlmge Dmebtbaerbept*

«i^heltjcfe öan bet lütjcfeeban Guajana unt munt in beerlpefe^
bepöt ban ober fcboone enöetreffelpcfee Sar^Dtrijen/m aengbe^
naembcpöt Dan een feer gbefonöt eiiDe b!uc!jcbaèr Climaet/ foo
beeft bet felföe oocfe memcbte D an feer fctioone enöe l^ïfcbrtjche
l^ebiecen/25aptn/iariecfeenenöei5illen/ östoeïcfee betfelbe al^
lentbalben Doo?- öroomen / enöe öe b?ue6tbaerhepöt Des felben
SanötS feer bermeerDeren.

enöeonbecgöelpckelpcUe ïieUiece Tabo: tïtt De las Amazones,
fcöepDcUDe Braziiien enDe Guajana Dan malkanDecen / Die fdbc
isï oiigljeDeec feftigö mpïen mÖDC in Den nionDt. ^ Cplanöen
foo in Die 0eüiere leggen/ 3pn gcooter/ 3ae/ ongelijcfe bele
tet\' al0 ganfcö Engelandc, Schotlandt enDe Yerlandt.

^eDoomaemfte äebieren/DetDelcke betueften in Die gtoote ttf
biet fijnballenDe/enmetDiefelbebetmengtftjnDe/baetDoo? Dien
gcooten mont met De ^ee beceenigen/fijn De Comoes,De Key voé,
Th aherfgo^Oquyare enDe Yare: ouDecDe cebiecen Dan öat lanöt/
öebjelcke baec inDe groote Noorc-zee Door öaec epgöm monöen
ontloCTcia/fiin Deprinctpaelfte Machecary,een feec fcljoone cebiece
inmenDig of binnenmaect^ niet een fcboonen boefem becfien/al^
maec contfóm feer beeclpcke lantföottijoen fijn gelegen> Die felbe
10 in \'tinfeomen / biepbpfbaDem met orDinarijömater. Aricary
Daer aenbolgenöe iö meDe een goeDe en beauame rebier/tnöclien
Die en Ca fFepoury leggen noeb berfcbepDen reüiertten^/öocb ban
geen fonbeclrnge ötepte/Caffepoury een reDelpcUe reUiere/öorö
omtrent Die felbe/fifn fo lang^ Gcant / als! meDe te lantmaert in/
al laege laiiDen gelegen. Tappara ofte Weypoco ié een goeöe re^
biere/gbelpcfe meDe Aperwacque Doet bemeftén Die felbe j öebbett
met oiömari^ mater baöemen een balf in\'tinkomen / en sijn
binncmaertjSi Dieper: ban nocb meerDer Diepte Rio wija, Daer
bp gelegen; üoort^ foo 5pn Daer öe Gebier en ban Caj ani.ofre Ca -

jeune,Macoli, Manaraanorij, Marawyna, Soronamnie,Sorarame3
Coppenam, Inikelcke, Coretine, Berbice, Demenari, Effekebe,
Bary ma, Araacoura, en Öe laettte DemdckeöieÜnfte tetmirteert/

Die groote enDefamenfe Ulemet^ d Oronoque, $ijnöc möen
monDt mttöt ongeveer Dartiglimplen; en öoorgaen^ bol eplan^
ben: Defe boorfs Itcbiecen fijn alle nabigabd met groote en miö^
belbacej|)£öeiJenoftegacl)ten: tnOcljen Die felbe liggöennodj
menicbte ban klepne ïtiebiectienöbeciuaem boor ^accken enDe
Cmiae0.enDiergelpckeBaer-tnpgen»

^e JHebieïen nu foo upt Guajana be- OOÖen in iJtn Oronoque
komen l00pen/fl|nDeÖ00?natttlfte/Ararori, Amachora, Ilondo,
m meer anöece / DeuDélche Ijace Ulo^en te celtjcfee met Den Oro-
noque öoo^ eeueu mout in De ^ee upt-ftoiten. #ock fo kan men
öieDooJfepDeClebiecenmet alfulcke d^öepen ettelpcke mi)len
opmaectobeDaeten; ^tt toelcbe een groot göt^^Öfßtfft aen Den
Coopman/ en geen nnnDer gemack en profijt toe Djengbt aen
Den SntooonDeren omtrent baren bauDel/aljß nocb toel tenber^
fcöepDen anDeren opficbte. <©nDer anDere Baijen ban Die Kulte
Geeckt upt/ Die/Demelcke beüoten 10/ tuflcljen Cabo d\'ürange,en^
Debeneerftenupt ftekeuDenboeckban Commaribo: ^ijnDe Die
felbe een groote enDe beerlpcke Bahia, bequaetn boo^ een groote
wenigljteban ^cbepen. 3n Die felbe Baijen ballen D^ieCïebie^
ren komenDe upt Ijet llant / te toeten Tamary, Tappara of Wey-
poco enDe Wanary, toaer ban Tappara Dennaeme baneeniSef

biere Dragen mach I De ttoee anDere (ïin eerDer ilriecken of klep^\'
neilebiertiens.

^e groote Noort- Zee foo Dte gantfc^e iluße befpoelt/Die felbe
ïSfeet btfcb-rtickebanallerbauDefoo^tebanfeer groote/ bette
en Delicate Biflcben bier te llanDe toepnicb bekent/oock betoelc^s
ke ongöelpck beter fijn ban fmake alö De Bt0 tjit*^ l^t^be Doet:
Defgelpcbs 10 f^tt meDe geftelt met De lïebieren / Detoelcke allent^
balben krielen ban alfulcke fcboone en beerlpcbe BilTcben.
Der anbeten foo too2Den langs benen Die iöufte gebangen feer be^
!e en goebe ^ee-lloepeu; toiens Bleefcb en ^-peck feer goet enbe
gefont is/1 felbe too?t in-gefönten en oock geroockt/en kan lan^
ge betoaert too^Den: Jet fmeer Der felbe is meDe feer goet enDe tot
alle fppfe Dienftigb / De #upt ban De felbe ts Buffels: Die Dan De
Ey landen Dan Weft-indien Uaeieu Dele op feeckeretpDeu aen Die
»Ufte om Die Zee-Koeyen te baugbeu/enDe maecken al bele geit
tjanbiefelbe. 3ttfgbelttcken beeft Die ilufte menicbtebangoeDe
Schilt padden, toiens Bleefcb feer goet iS om te eeten/ en fmaeckt
ongebeer als läalfs-bleesi De Schiitpadden in De lüebiete d Ama-
zones

^ones enöe op anöere foete ßePteren om te eeten/ fim be^re &et be^
we ban fmaeck öïe felbe Ijebben binnen m öaer löf/geöooöt jijn\'»
be/ feecher voit bet ofce fmeer / öet toeltlie götfïtïolten 3Önöe enöe
met bjat fpecerije gemengt enöe in een pot göeöaen/ kan feben/
3aer en enöe meer öueren / enöe i0 alfoo goet om pet0 mcöe
te feoocken ofte te ftoben als^oter öoet.<0nöer öte Schiltpadden
bebjelcke öaer inöe ^ee ontöouöen / ofte boo? tn öe monöen ban
be îîebîeren /een iïagö genaemt Corett : befe ö^aegen een feer
groot fcöilt/öetbjelckeboben op beleklepneenbeboo^lucötigöe
ofteöelberefcljilbtjei^öceft/ beUïelcke oock be befte 5Ön ban alle
anbeten / ban befer fcöiltjeö bïo?t öet alberftjnße CamUierck en
bbon^allerlepbiergelpckegoebtgemaeckt. i#et ponbt ban bie
^Cpiltiess ban ben Corett, mo?t aen be Franfche enbe Engeifche
Eylandenperkocöt tegens een iSpckfbaelber enbe oock mei bne
gulben : bjaeromme be gntooonberiö ban bie (ï^planben op ge^
fettetijbenmebefeerbelenaebietoaebaerenom ben Corett te
bangen»

naemtmo?tGraeu.munninck,5pnöeeengöeöeelgroote/betteen
bjel-fmakelpcke Bifcö/ bele grooter alö een Cabeliau, jae ballen
bickmaetó toel eenö foo groot, ^aec balt oock feer goebe Cabel-

jau, Sçhellevis, Könincks - vis, Snoeck eUbe Braelfem, allefOUbeC
Öap?/ öebbenbe niet anber^ öan een öoo?- gaenöe graet/Doiphi-
nes Dorades, Corretten, Cerletten, Carpetange, Pampers, Curi-
maes, Harders, Sagoeneo, $|fnÖe eeU üagÖ bauklepue Hardert-
jes feer Pet enöe öelicaet/ berfcöepöen öagö ban Baers, Baggher,
Eirange,Tongen, Schollen, Bot, Rogchen enÖePyifteerte5||ïïÖe

bie felbe fommige mei foo groot al0 bne aö bier mannen konnea
beuren ofte opö^^en/ enöe PaUngh panperfcöepöen üagö / fi\'be
uocö bele anöerefoo?tebanViffchen meer/ telangöe omteber^
Öaelen.ïS it alleene moet niet bergeten too?öen alöier nocb te feg^
gen : öat meeft alle ben Viïch, foo pjel bie htZttI al0 be âebieren
ban bat lanbt geben / mi be bantk foo bet iß I bat bp be meefte/

l3oo?rtamentlpcU aïs öie felöe gheö^aeöen is / om te eeten gfteett
<0lpe ofte 25ocec tot fauffe öan nooöen Ijeeft: alleenlpcfe een
moentjen / ofte fiip? Cptcoentjen öaec oöec gljeöjuckt enöe met

meuöCjt met ^^oiitj Deatopt / foo is öie felöe ongeltjck fmaeeke^
ïijcUfr / jae öelieatec aiS eenigjjt Bifcl) / oocköan öe alöec-beöe
alljiet u llanöe met een fanCTe öan goeöe 55otet toe-becept / niet
en fean toefen»

^it ts öettellens toaecötgö /öoeöat men öan (jet toatet öaec
tn öenBifeö gekoocfet too^öt een Morpiron öan Fannha maecht/
gelijefemenalbiecteilanöeinbetlloenöec/ ^êctjapen oftean^
öec öleefcb-nat i^itte-b^oot toeeekt enöe öaec ban een ^op ofte
Pottagiemaecfet/ bettoelckefeecgoeöt ban fmaeck is/ enöe
öat obecmiöts öen ©ifcb alöaec foo bet is / enöe öaer-benebens
foofnbftantiens/ öat foo toanneec öie felöe gekoocktis/een ge-«
Öeelenboöem©etopbettoatecaaetöaecm5pgbtfoöenis; btt
toelcke geenflïnstcanigb ofte ftecck is / maec feec foet/ aengbe^
naem enöe leckec. <©nöec öen ï^iflcben nu / foo eccelleect m bet^
tigbeptÖenGraeu-Munninck, Cabeliau, Schellevis, enöe bOO?^
namentlpck öe Hebiec-Snoeck , Steen-Braefem enöe Curiraa,
öetoelcke alle m baec epgben bet ftoemmen» gek en kan albiec
niet laeten te becbaelen bet geene een gelooftoaecöigb i^an mp
booiöetoaecfteptberklaectbteft/ Ijoeöatöpopöefc önöeban
Guajana ^ifcb beeft göebangben gebaöt / upt öen toelcken bp
acbt ponöenöett fcboon tolt enöe öeïicaet/ geljaelt Ijeeft. Iftt
toelcke beele een toonöec fal öuncken/ 3ae ongbtlooffelpcken
fcöijnen te toefen / uiaec mp geenflinS / noclite oock öie gene De^=
toelcke met mp in Brazyl Die beerlpcke bette Rio grandfe-fnoec-
ken enöe Curimaes bebben gbegeteu- ^efefonoetlmgeöeugbt
ÖeeftmeöeöenBifcbbanDatHanöt/ öatfealfoo öoeötfaem iS
als eenigb Bleefcb; 3ae / Dat fcjioon men Die felbe alle Dagbtn
ban öet 3iaer eetet / nochtans öie felbe nopt moeöe ofte tegen en

maer aleßt toeer aen/eben graegï) öaer nae iü: öie felbe en
iö oock geenflinsbcftoaerelpcH maer aengenacm enöe bcöt om
te berteeren / enöe boUen öat/ feer gefont*

^e ^ee enöe oocköe taebieren g^eben meöe beelöer-batiöe
Öagb ban groote en fcboone Kreeften enöe Krabben: \'©aer $ön
betfcbepöenfOO^ten ban Zee-Krabben, Klip-Krabben, Moeras-
Krabben, öetoelcbe alle feer goeötsön/ enöe oock Lant-Krab-
ben, Detoelcke baer möe^BcCfcöenbottöen enöe baere öolen m^:
öeaeröe bebben / gelpckbierteHanöeöeConpnen öoen/ öefe
5Ön boben alle anöere feer fmaeckelpck enöeöeUcaet

^oobetöterboojenpemanöt berttcöt ongheloofifeltjck beeft
geöacbt / bet geeneberteltïs ban öe fonöcrlmsb^ betttgljepöt
banöeWcböaerteHanöe/ Die felbe fal fonöer ttopel/ nn/
noch beele toepnigerfcbört^n met öetoaeröepDt ober een te ko?
ttien / ißt geene ick alljier ber^aelen fal ban De fteerlpcke Oefters
Detoelcke Daer te EanDe aen De 25oomen toaCTen: enDe füllen
mpberbcbtD\'ontoetenDeDaerober upt-lagcben/ gelgck fnlc)t:
ober eenigen tijDt gebeurt 10 / feecker perfoon foo in Brazyl, An-
gola, al^elDerstoaögtjetoeeft/ aen Ijetl^offbanfeecker Prins
m Duytfchlandt. WeberöaelenDeoberCafelaen Den
beele b;teemDigöeDen / foo ÖPitt Die lanDen enöe getoeftenöaD^
Degefien. IBelcke alle inöer Daet toel toaer $önDe/ noc&tanjSf/
bpD\'CDelenenöetobelmgenbanbettoff/ foobp en omtrent
öenBo^ii toaeren / renbe berlitbt niet berte bupten DtS felfjff
l^eucken toaren getoeeft)booi geen ^uangelie en toierDen op en
aen genomen: ^00 begon bie perfoon epnöelpck mebeteber^^
tdlen ban De bliegenDe Biücben Detoelcke Dier bleugelen bebben
eiiDe met groote menicbte in Die ^ee bliegetiDe gefien too?öen:
m De toelcHe Dickmaeis felber in De fc^epen tegen seplen en toant
tornen bliegen enöe alöaer gebaugeu too2Den: toaer op alföoen
tenen ban Ijtt Bojöelpcke tof-gefmDefeer ongljefcfiickt begon
te lagcben/ enDe met Defe tooo^Den upt te baeren/ enDe D aentoe^
fene lupt-keel^8 toe tefcl)?eeutoen:

Bey meyner Zielen, ich habe alles noch lafTen pafferen, aber let-
fonts fo kan ich dem Heren nicht langer heiflfen! mtlletlde öätt

mm tekennen geUen/ öat öp ö\'anöere öooigamöe ücrtellmgm
Doo? leugentjené en opfnpôecijen/ füiiöec ttgljen-fpretclten nocft
{jaööehonttcnaen-öoüjeii: maecöaenöp bet foo gcof maeck^
ten / öat öpb^gonöe te bethalen öat m öte Sanöen öe Biflcljen
blogen/ fo en miïtt langer geenen raet met i}mi -, toant alfulcke
logend maren gfjemiffe al te grof enöe t onbefcljaemt / om öte te
boen boor maeröepöt pafferen/ enöe öat bp lupöen felber foo bol
banopfnpöerije/ enöe öemelckeöaecomme öie felbe fo mei ken^
nen : mat fal öien goeöen bloet öan feggen ban mp/ fo öp bp ge^
balie ött ttm koomt te lefen/ öat ick fcöJpbe öat ö Oefters jtjnöe
meöe een f lagö ban ï^iCfcöen enöe fonöec bleugelen/ïjanöen ofte
boeten / nccbtanöaenöe^^i^üomen fitten enöe öaer baremoon^
plaetfen Ijebben: fal bp licöt niet öencken en bp bem ftlben obec^
leggen/ öoe öat öie felbe fonöec bleugelen/fonöer öanöen/ fonöec
boeten op öe Boomen können op enöe af-komm: S^e/ fal
niet b?eefen / öat öie felbe te meté ban boben ncec können ballen
enöe öen bal0 breecken/ enöe fal öp mp öaer ober niet hillich npt
krijtenboo? nocb gcootec op-fnpöer öen Bertelöer ban öe
vliegende viffchen. ^ck geloobe gemiCTelick ban 3ae \' en norb^
tanjS foo brctelöen öie man ö oprecgte maecliept / enöe ick en lie^
ge geenCTiniS : mant mülioenen ban bliegenöe BtCfcbenbebbe ick
ban mijn bagen gefien/ oock becfcöepbene öemdcketegbenöe
Sepien ban öe ^cbepen quaemen geologen enDe in öie fdbe ne^
öec-bielen met mpne epgene banöen opgenomtus enöe ban
ïpckenöupfenöenbanOeitersfelbccbaïiöe \'Bomen gbebjoken
enbe gepluckt. î^oclj op öope/ öat ick bp fiem en 5pnö geitjcken/
nocb eenicbfint0 boo? geloofmeecôirb moge aeugljcncmen mor^
ben; fal ick albier/omtrent mijne Boom-Oefters enöe öaec
groeijen öen Hefer mat nasèer onöerrïcbtmge geben : op öat öp
öaer upt öe maerfïept ban bit berbael genoecljfaem moge af-ne»\'
men enöe beröaen ; fal oock baer nae ban öen 23oomfelber öaer

Op enöe aen b\'Oefters gcotijm entoaCTcöen/ noch een grooter
UsôîiôerbertellenalsaUebtt tioo?-gaenöe»

^00 ftaet öan te toeten öat bet 21ieröt-ri}ck m öe Warme- lan-
den öan^oötöe #eere met foo een ongemeene b?ucl)tbaerbepöt
gesegent/öat alöaer felber öe foute gronöenm öe foute Hebie^
t^m enöe een öuek toeegs in ^ee baer iout-getoas bûû?t-b?en^
öm : 3[ae fooöanigö/öat op öe meeGe plaetfen/ altoaer öe rebie^
^tn niet te toflt ofte te öiepe en 5tjn / öe Zoomen ban bepöe kan#
ten foo nae 5tjn aen malkanöeren getoaSen/öat öe Caeken ban
be 25ôomenban toeDer-5Ööen öickmaels malkanöeren berepc^
ken können: J^oo öat bet beeltijts beftoaerelijtken balt/ felber
met kiepne 55ôots ofte Canoes/ooek te miööen-toeegös te kon^
neu paffeeren/toojöenöe öoo^ öe öiebte öer öoo? malkanöeren ge^
toaflene tacken öen 0aert berbinöert / ofte ten minöen / feer be^
kommerltjcke gemaeckt»

^enöeftammennubanöïeinbetfoiue toaeter-öaenöe boo^«
men/als meöe aen öe Cacken öooï foo öele öie bet toater raken /
öaer aen toaïfen enöe groeijen öe fcboontte grootse en öeltcartae
Oeiiers vsau öc ganfcfte toerelt/öetoelcke in leckerljept en fmaeck
booïtoaer nergens Ijaers gelgcken binöen.

^efeOefters|ïjnljetge!ieele3Iaeröóo?goet/ toejmightgöts
upt- gcfonöert : öe felbe fnn feer aengöenaem raeu- gegeten/ ban
\'S gelpcken fmalien fonöerlinge toel gebraeden fijnbe / oock ghe-
ft ooft, in Paft eye gebacken ofte gbekoockt/ gljeltick men bier tt
%anöe öe iBotTelen Doet/ öetoeïcke àlîum oock feer goet 3!jn:^e
Oefters tooiöeu alöaer telanöe op bele en memgb^rfjanöe ma^^
nieren feer öelicaet berrpt enöe toe-gemaeekt : ^Ifao kan men in
öie lanöen een ban öebcSe maeltpöen öaer meöe öoen/ fonöer
pet öat toeert iS te birteeren / öaer aen men bier te "lauöe fo beele\'
gelts km berfnorpen : ^ulcr/ öat öet baer te lanöe / is een gfi^^

en öat nocb booï öie gene eerß öetodcke fjet berte Ijeeft een torii^
*�wen woecker-iuft t\'ontrecken/ omfrjnenftnaeckceuiets

t^yoföoen; atólietbloept mtt u lanoey Dan Uaert mat mcC
Boots, Canoes ofte Sloepen De toievcn opUiaectiSf/enDe met CD^
öe ofte UallenDe l©atec/ foo üJanneec De e)eiters aen De ftammen
enöe tacken Dec Doornen öloot fitten/ fo pluckt enDe P;teeckt men
Die felP e af/ enDe komt alfoo m kostet tijt met een Polle J>cöeep0
laDinge meDeroui t\'f|t!p0.

^it öebbe tck nu foo naeckt enDe Ploot aen-gö^toefen/Dat tck
bei\'öop e Dat et mepnige füllen mefen / ofte füllen pet Ujaflen ban
De Oefters aen öeftanunen enöe op De tacken Der Soomen Doo?
öetDaeröept konnen aen-nemen: Cen mare öat pemanDt(De^
toelckePan fijn lepen met Pele PjemDtgötöentn P<?emDe lanöen
lieefc gefien/) mochte öenckerti tuie öeeft opt Pan lePen Boo-
men fien groepen enDe maßc^en tn pet foute Zee- water ? ^et 10
toaer enDetekPekennepet/tt^jtier teHauDenoptgefien /maer
tuDe Warme-Landen foo 10 pet gemeen / euDe Dte fulck0 met gpe^
looPen en kan/ Die fouDe tck raeDen/DarPJaerts penen te trecken/
tti Dat felPe te gaen öefien/eer pp ongelooPicp ßo?Pe:€nDe Poo?^
toaerpettóDeitioepteenDe ppnePJtl meert: ll^amfulcrDoenDe
foo fal Pp meDe mogen pen enöePoo?öePJaerpept konnen aen-
nemen een nocp Pele grooter toonDer / Dan pet Poo?gaenDe: pet
geene ick anDerlTin^ P?eefe/ öat ick pem alpter met alleen bloot te
berpalen/ntmmer meer en fal konnen Doen gelooPen.

3ck pebbe Dan gefept/ poe Dat De Boomen Daer aen De Oefters
bJaffcpen inpet Zoute-water groepen: enDe nu falickberpaelen
poeDaentcp Dat Die felfDe Boomen niet en maCfcpen upt De Zoute-
gronden optoaert0 nae De Eucpt / alö Psel alle anDere geboomte
Doet/ maer poe Dat Die felbe pjaflen upt De lucpt/ ofte Pan boben/
neDertoaertöuaeDe Zoute-grondentoe: Daertnsppaer metter
tÖötbaÖmaecken.

^itiöterecbtematmonöerö / enöempDmickt ickpooreöen
ongeloobigaertDerbliegpenöeBiffcpenal\'bereetötegpenö mp .

tipt-kröten / credat hoe judseus Appelia; ftaet pem bp\'gpp Doo?
mepnicp onDerfoeck en kenmlTe/onj^eloobige menfcpen/al0 nu

albeceetsljaecbecbjgt; Iftaeccua commemoratio, veri Luciaoi
ßarrationibus, non abfoua videtur. ^it U becbatl / fOO feggeu fp /

isebenfoogelaofttjeetöigbi aläbebecteUingenban öeniewgen^
acötigen Luciano, bjaecacbttgö 5ijn. gck bekenne het met haec
enöe het luntb^emt: b3antb3ieheeft oockban$tjn leben eenett
^oomfienbjaCfennptöeHncht: ofte ban boben neöetmaettg
nae öen gcont toe/ enöe nochtans foo iS het teaer en oock meeröt
om te beften: mgne enöe uelec oogen met mp htbben het gefien;
niaec/ofte fp alleöaer op achtinge genomen hebben/Dat en meet
tckmet. ^och/ opöath^öenSefecmetbergenoeghenmoghe
becftaen enbe batten; ^ofalick alhiecöemaniecebanhettoaf«*
Cchtn enöe gcoetjen ban Die i23oomen öaec benebens bethalen.

Kreupei-bofchghenoemt. #ttfelbe ^out af-ghefch^ltij^ i^os-
achtigh ban Conlenc* i^et maß feec obecbloeöïgh in De Zoute

^en ^tam ofte^^oom ßaet hooge Detheüen op menigte ban
bïo^telen/miöDelmatigb ban Dickte / Demelcke altemale boogS-
sempfebanmalkanDerenghtfpjept/ onöecinöeiigronöt haer
baßighepDtnemen/ enöe metlaeghmaeter/ foo kan men boc^
kenbe onDer Den ^tam ofte Soom henen gaen ofte kruppen,-
en Dat tnffchen De mortelen Doo? / Daer toe het meeßenDeel rnpm^
te genoegh geeft, ^oo Dat öe mojtelen mei een goeöe mans leiig^
te ban öen gcont / enöe öat boogs ghemijfe lioben te famen ko*^
men/aimaer 5p Den ßant batten enbe onöerfchJiaegen-

Sobennu/ enöe allenthalben upt öe tacken ban dien boom;
3ae/ öpkans upt een peaerUDtbanöiefelbe maß ofte grotpt
een \\joo?tel (maer öooi Den boom in \'t aenfieu iS / geliifk sis ofte

D auDernacr/langher gcoehen; tot Datfe haer Doo^het matet in^
ben grom baß htcöten/enöe alfo tot nieume boomen opmafien.

Watt öoD? oorfe Dat fcïDtgöe ^ofcp / met alle pine 23oomm/
oDec al aen enDe Doo^ malHanDecen/gljelijcfe alö met iBilltoenrn
ketenen lö Daft gpepecpt enDe gpebonDen: maer Dooi pet een be^^
fmaecelpcken/gae / fcftiec onmogelpcfeen Doo^ganglj Ijeeft i fiet
melcke m Dec Daet feec feltfaem iö om aen te fien.

Cec ick Dan Defe matecie fcliepDe/ foo moet ick nocö eecS/ al^
Öiec Den Thomas Pan De PliegfienDe BiCfcpen enDe $i|ne meDe-
b?oeDecö een P?aege ofte ttoitt-ceDen Poo^ öellen / om Die feIPe te
beantmeo?Den: DemelckemeeSen tijt öp Den lieföebbecötuo^Dt
gemoDeert: ^od toanneec Die felPe/Dat feltfaeme geboomte ko^
men te aenfcpoumen/ enDe Daec obec pace fpecnlatie laten gaen:
<^nDeick becmene Dat Ijp Daec toe mei een Alexanders ^meecDt
ban Doen falpebben boo? en al eec pp Dien becmacben knoop fal
toeten loö te maecken: ^e3^?aege Dan iö Defe. Dewijle die wor-
telen van dat geboomte, niet uyt den grontopwaerts wafTen, ende
door datraiddel metter tijt haeren boom ofte ftamformeren ende
voort-brengen? maer verkeert uyt de Tacken vande Boomen,van
boven af, ende als uyt de Lucht nederwaerts nae den grondt fchic-
ten, als wanneerfe haer in die felve eerft moeten vaft maecken, eer
fy eenen Boom konnen voortbrengen? waer dan d\' eerfte wortelen
haeren oorfpronck hebben van daen genomen, dewelcke den eer-
ften boom van dien aert hebben voort-gebracht ?

^ck gebe pem een ganfcpe eenme tpDtö om Dat te caDen/ enDe
foo fal Pp pem felben / fonDec tmijfel / piec meDe alfoo feec perle^
gen PinDen alö met te gelooPen Dat ec ï^iOcpen jtjn Die Pliegpen
konnen.

J^ocp foo moet ick alpiec (onDer De PJonDecen gecaeckt sönDe)
een feec klucptige enDe niet mm PerteonDecenö b^eecDige bectel^
Ungpe aen-knoopsn/ DetoelckegpeUJifièlifkin D oom banbien
Thomas enDe fpne meDe-b?oeDecen / niet minb?eemt en leugens
acptig fal InpDen/ alö D\' alDec leugenacpticpfte becDigtfelen ban
Luciano, enDe Demeicke ebenmel inbec Daet toaecacptigp iö»

!agt!)tcbtc büegende^iöctjen/ meöe nittfoo mtonöïglj miS/
in oeft onfe Europeifche gttoeften / ófte / Ijp fal ten toepnwhften
ban al $t)nleben / toel ergens / eenmael Oefters Ijebben gpeften/
fc&oon met op öe beomm toaffenöei öetoelckt W altöan toel toe^

ofte boeten en üeöben: toaer upt Ijp toel fal konnen een beuupt
toakeu; öat bet Oeft er-dier omtrent sgwen vsoongangenDebe^
bJeginge een feer lancMaem ^ier moettoefen / beter geftdr enöe
öeconöitioneert sgnöe om foetjes enöe fac&tjes le knippen / öan
omfnelteloopen. , ^ , ,

Ban\'Sgelöckenfoobertroutoeick/öatlïPb Apenmeöi^el
fal kennen : öetople öie felbe allentbalben inöer p?incen en Wot^

Ûenî#oben/enôebûomamentlpckbpbetB?outoen-\'tfmimer/
tottöt-berö?pf/tooiöenaen-£^ebouDen:üftefalmefelbetoel^t^

genô elöers op öermiflen enöe gaermerckten / bp öen auatk-
falöers / tóoo^öe öanflers/ ofte ^^atement fpeelöers (als 3lïnöe
ötr felber o^öinaris gefclfebap) toel gefien bebben : enöe öaer be^
nebens 3tjne oogen geHagen op Ijare fonOerlinge fpjongen enöe
raffigbepöt: fooöatbembnptenttopd/ öaer öoo^ feer toel fat
bekent5tju/öelomigbeptbattöeteene/enöegaeutoigi3eptban
betanöere^ier» 5Dit moeft nootfaeckelptkmet Thomas balt
gaen; toant bupten öie kenniCfe/fouöe bet onmogbelpcken $ml
bat mtjne bertellingbe/föne ongeloobigbept/ fouDe konnen ber^
nueröeren» 3ck baere nocbtanS öaer meöe boo^t/ ilupttert neer^
fticb toe Thomas met utoe meöe-bzoeöeren) enöe feggbe/ boe Dat
lanrkfaeme Oefter-dier, fonöer bleugelen/fonöer banöen/fonöer
boeten in Brazyl uoebtanS een foo gaeu wen enoe ras- loopenden
Aep,kan en Ijeeft gebangcn,öaer meöe ick toeööe Dat een ganfcli
öonjn Weftphadfche^aoeren meer Dan genoeclj te öoen fouDen
bebben/enDe noch toelbeele tijDt te ko^tkomen/altoaerljetoock
alfcijoonban De alDer-raDfte:toant Thomas »d\'Apen Dan Bra-
^yi.fiin nocb b?p toat gaeutoer ató ö\' Eeck-hoorenkens in Weft-
Phalen DoeU» _ .

ïSocö ött ôïjclûûft Thomas al mtt mt/ ick bcttieccke get tocï
amöetfconCfen üanïïjrtCronpiCnöectïen-toclfocifliöettoacr/

möefüüöebljenMntücölebmïïigö^menfclïmin Brazyl opljet
Reçiffe fulckcn Oefter öüuöenöe itoclj den Aep gcUattgen / Q^e^
fïcn» 3ck fonöe Ijiec neUe«^ iuel kennen bectellen / Ijoe enöe op
toat maniere/ öen Oefter öen Aep ^aööe geöangen göenomen :
maec om öat ick öaec öoo?/ niet bedient eemcljlïntö öe toan-ge^
looöigöepötöanThornasenöesönemeöe-lï^oeDecen fonöe öec^
minöecen enöe üecöappen / enöe / nocg met eenen / aen öem alle
ftofte / Uan öectelpcken oöec fïine epgene fotte ontoetentöepDt te
lagcljen/ kenemen : foo fal ick öat felUe alljiec Uecfioîjglîen/ enöe
tocöec-keecen tot ftet UecUolglt Uan mf)n öoo? cï^nomentoecck :
23iööenöe öm goetUJilligen ïefec / öat öp Daec in göeen üecöMet
luil nemen/ öat ick alljiec /foo mat öupten\'t fpoo^/Uan mïjn ep^:
gen Uoo?nemenmet ö\'ongljelooUigljepDtüan Dien Thomas enDe
5t)ne meDe-ö?üeDecen IjebDe gesolt*

Van de Natucelle Inwoonderen ofte Natiën van Guajana, vas
hare Zeeden ende Godfdienfc..

faUiounenlefmenöeDupöelpcabcfemten De DecfcfjepDentpept
baiiDie tlatien; omtcentDetoelcfeeatDaeralPjip toat op-mecp
kens mceiDigjï Pecljaelt: enDe j)oe Dat fommïgöe Pan Die
lokketen PauDatHant/mel Wilde menfchen gelpekenDergn/
foo men Wilt macl) noemen/jjarenupttedpcken naetkten Staet
van Leven: jHaet DemelckeauDerOinöPecCcljepDen^ooftDeug^
ben/ nae pet Ijoogföe geboDt enbe Dat upt een enckele D?ift Dec na^
tuece enöe alö öoo? een aen-gebo?ene epgenfc^ap/beele beter in-
volgen Dan bele Chrift eneo Doen: Detaelcke niet tegenftaenDe fp
öe iBaceketmtSeban<©oDtenDef8uettöepligijen mille uptDen
Buangeiio ijebbeubekomeu / nocptanö op be?re nae paer fo pbe«:
cigpnocljfoo neerftigö niet enbetoonen inöe Dagelpckfcpe oef^
feningöeDiecDewgöDen/ Debïelcke fp pmmerö bieten Dat af-
ftraelfelö sgn ban De eeutoige togf pept /recötbeerDigljepDt euDe
öoeDicljept^öoDtö. ^ ^

^nfouDecpept foo PJoxöen meDe bp Den Caripoufen jgnDe eeu
feeckere Jiïatie ban Dat Eant/ enDe mooneuDe omtrent De Hebie^
ren Tappara, Apurwacque, Cauwo ettDe Wij a: Defe tmee fO grOOtf
teloffelpckeenDenootfaeckelijckegront-regulenban^taetonf
öerifpelpckenin-gebolgt/ inacptingegenomeitenbe in pjactt^
tlue göeftelt / alö Daer ftjn : Wel-doen ende verdienften te er-
kennen , ende uac haere weerde te beloonen: ende qnaet-doen te
ftrafFen. JBacr bp alle ^taeten boo^naementlpck moeten be^^
Öaen enDe baren J>tant berfeeckert blpben fjouDen. ^ulckö
öat fp Daer in/ met maerpept Pele ban onfe öeDeuDaegfcöe
ten/ ,étaten enDe iHepublpcken genoegpfaem fcpaem-root ma«
ken: albJaerDebelooningbenöeDenföaegljö niet nae berbien^
ften/ maer nae gunftemo?DengeDaen enDe upt-geDeelt: enDe
öaeromme Den beft berDieneuDen/ meeftentijt toojDtmtö-göe^^
öeelt: euDeDeftraftenbolgpeneuDetreffenDenonglieluckigén/
«ubefeerbjepnigöDenquaeDt-Doenöerö* gnpetDouöenPart
baer moo^Dt en beloften enDe onDer-pouDen ban paere berbon^\'
^ uae Óetalgöemeenerecötber bolckeren/ foo 5ö«öie felbe

Um rtlißteuftc öan D\' öeöenöaegfc jje Chriftenen, en foo tore met/
f n^nöet öte felöe/ in tufte toiiieöen/ öie moet Uoo? allen anöeren
ömgen toel in atöt nemen / 5t)n gegeben troutoe ongfjefcftent te
betoaeren/ ofte fal naemaelébpijaettoepmgöcreöötje! enöe bp
gebolge toepmgl) rufte binöen»

ïPit öcbbe icli alleene imhitlj gearbt aWjier foo in t ko^te aen
teroeten/opöatbenllefetöaeruptmogeafnemen/ öatalle öe
bolcketen ban öie M antftreecke / fcljoon öat fn Wilden genoemt
too^öen / niet ebentoel fooöaniglj w iidt en sfin / ofte 5p öebben
meöeöaernatutelpckberftant/enöegtbengeuoecbfaeme bltjc^
fean/ öoeöat goeöe ceöenen bp öaet logeren / enöe öat fp öie felbe
infïarenljanöelenöetoaHöelalfoooefteneu; öat men öaer upt
moet bekennen / öat aen Ijaer nieté en ontb^eeckt / öan öe ken?
mfte ban öen toaren <6üöt enöe jijn faligmakenöe ï^oojt. Ban
alle ttoelcke ick b?eeöerfp;teetke inöe ko^te befcMbingöe ban
Guajanabo^engijecoect / enöefoo 10 mgngi beöuncfeen^öitfelbe
alfoo genoecögefepöt/ boo? foo bele a\\0 aengaetöefematecie/
toaer upt men fal können ften met toat cen aecöt ban menfcöen
men m öie gefepöe lanöen fal moeten beckeecen» Hlleenelijck fal
Jet nocb ban nooöen $ön bier bp te boegben öe naemen öer pun?
cipaelfte ftammen biin öie^atien/ en toaer öte felbe lïare tooon^
plaetfen fjebben.

î^eboo^naemfteôanfûbieôber-gcoôtemcntcôte öer Cplan^
ben/ gelegen in öie groote enöe onbergelijfkclprke Cte\'oicre de las
Amazones betxîoônen / fun öe Marawijns : öctoelckc öace tocon^
plaetfen bebben op öeCpianöen ban Sepanou enöe Guanane.
<Daet aen bolgben de Arroas betoeften öie Ûebierc.toelrkersî
lanöen toelfïjn ijonöert-en-; o. €ngelfe mplen lang : bouen öie
booïfs Arroas tooont een i^atie gbenaemt Oppihoufe, fimöe een
feer groot bolck / alle tooonenöe op Cplauöen / enöe ftrcckt ficö
jjaec gebiet toel ober öe ttoee bonöert öiecgelpcke/ mplen beere.

©ÛÛ|t0 foo fïjn öaet öe Comoaire,De Thoquihans, AvocahanSj
Hare£tians,Myrowes,01iibüffe, Omubics.Robuccahans, eu d\' Ar-

ra vaco ffeibtfe üjoonm a\\lt aen öe I©ea-5ööe mbe i^ebta t DTa-
reijans betooonen D\' Cplanöen in öie ober-gcoote Rebiere gb^e^
ÖÖm ten ^upöt-ooöen ban öe Arroas, öte felbe is meöe een feec
Sïoote^^atie.

^e Bolcheten enöe ^atien/foo tnCfcöen Cabo del Norte, enöe
öe Cabo d\' or ange tuoonen/ Öie fim niet als te toel bebent / enöe
bio^öen bp fommige genoemt öe Coosheberies, bet toelcke fouöe
een feec goeöe enöe banöelbaerei^atie 5tïn; iBaec 0 intooonöe^
ren omtccnt öe ïiebiere ban Tappara ofte Wey a-poco gbelegen/
5tjn bele beter bekent/öie felbe beftaen boomamentlpck upt öefè
bolgeuöe gefiacliten/alö öaer fijn: ^e Tapocos, Gamians, Pra-
naos.Tawaijas, Weypocos, enbebbeubaeretooou-plaetfenaen

enDe CapourijsaenDe|^oo?t-tocft-3ijDebanDe gefepDe ïlebierf
Tappara. <0efetoo?Den alle onDer Den generalen namebanCa-
ripoufen begrepen: enDe gelijck Defe groote ilatie baer göebieDt
Öeeft omtrent De fcboonfte enDe lufticbfte cebiereu enDe in een
upter- maten bnvcbtöaere enDe beerlpcke Hantf Doutoe/ ja berre
De beOte op De ganfchellufïe ban Guajana, foo is oocb Die felbe
ban het alDec-beleeföe enbe menfclielickCte öacö ban Wilden of<j
te I nd ianen Dat crgeus inDe toerelt gebonDen toó?t.

\'S^cfe is feer ftrijötbaer/ beleeft enDe milöt / ban een feer
b^olpcke bismeur/ fp en liebcn öaerotnme geen öjoebige/melan^
cbolpcke ofte ingetrockme pecfoonen / maer boben allen anöe<=
ren De blp geeaige: en geltjcli fn inDer Dart feer bnenöelick 5ïjn/
foo begeeren 3p oock baer b^ienöelickbept toeöer liecoonr tebeli^
bm ^ijn feer geöienöig aen De gene Die bun komen befoecUen :
De mannen 3Ön feer fojginilDicb ober 0\' eere ban hare B^outoen/
gcltjck Die oock felber meDe öoen»

^eCaribanen5ijitnae geburren enöe met eenen oock Dooöt-
bpauDenbauDtfe Cari pouien enöe Ijare goeöe 3ceDen/ enöe foo
goet euDe mmfchelpck al^f öefe 5pn / foo boos enöe quaet- aeröia
öe Caribanenj/t feü)e mcöe een feer groote |,f^acie/ nemen^

befiaccïïegmomtrentöcrctïiecetimiCajaDi ofte Cajenne, enbe
aceckt öaer I3oó?t0 upt tot boben be llebiere ban Apurwacque,
almaer be Mupcrwacques en Pawierijsbaer gebiet bemnt. «Baer
aen bolgen be Hecouopas. bebielcke töoonen op b^t Cplant Ma-
torwy; Yaijos euöe Arowacas Ujooiteu ouitrent be %biere
öauMarawyna, toeïckelaetöe}|aerboo^tsupt b?£pötn tot aen
betoierebanEffekébei lioebat nube beitjere l^atien ban
öaer af tot aen öen Oronoque toe / epgentlpek genoemt toojöen
Daer ban ts Uiepmgbfetobept; öocbbao^Den fommigeban Die
bolkeren omtrent öenOronoque taoonacbtig al meDe Arowaccas
genaemt» CnDe foo 5tjn Defe üJcïDeboomaemaegellacbten De^
toelcke DieHanDen langbS Den ^ee-katit betooonen: ^ie te
Eauöttoaert in tooonensgnopDeubupbigenDacb nocb toep==
ni^ aen ons bekent.

#nDer alle Defe i3olckeren/pm Die gene/DetoeIcke in t <So5er^
Ipckfte geDeelteDan Guajana tooonen/toel De kloeckmoeöicötte/
milDtÖe/beleeffte/getrouöe enDe arbeptfaemfte/enDe tegens alle
moetielpck&eDen/feerberD?aegbfaem; enöe feer DienObeerDigb
tegens Dettö^emöen» ^ie ban bet t^efterlgcke geöedte Dan Dat
felDe EanDtpin Dan contrarie bumeuren? to^eeDt/gierigb/ ïeup
euDetraegb: \'S^aerommespoockfeerqualicktoteenigben ar^
bepDt konnen gljebiacöt too?öen. ^aer toe oock beele gnaeöts
Doet/ öat beele onöer De Cb?iSenen/ Detoelcke öieSanöen Ijeb^
ben befccbt enöe alöaer gebanbelt / oock \'t feöert eenighen tijöt
bertoaerts getracht om Colonfjen/ ofte boo?t~plantingöen ban
boickerèn/alöaer te legciben/ öaertoraltöDtfooöamgbelnp^
Den ban toepnigbkenmïfe enöe cibilitept (apparmt om öeme=
nages toille) bebben gebmpckt / Dttoeicke qualick genoecb Öa^®
ren name leef baer konDen teeckenen: gae/ öetoeïcke nae \'t ber^
loop ban eenigbeSaeren/ onDeröe WiWen alöaer berkeerenöe
felber foööanigö bertoilDeröenDatfe upt malkanöeren niet

DanDOO^DeNederlandcfchefpraecke, Detoelcke Öaer nOC^ ODtf
righ gebleben toaS / en konöen onöerkenttoojöen,

^mWuUnl0t\\mlm\\itinmmimnmbtttrim ben WH\'\'
bmualkommgclijclwnöe: ^ooöat m plaetfe ban nie WilQt
tticitfcpen tarn te maecken enöe tot een ^utgeclpck leöen te lep?^
öen / fp felper Pan tamine iBilö\' / enöe Pan menfclien Up na bee^
ßen Psaecen gljemoiöcu» \'Mk Ijet mdcke öoo^gaenö pfnen Pt öie
^outtetjengeenegermglieei-germfle Die natitn fiecft aen-g!)e#
IJ^acpt / enöe ntemgp goet mecck ten pzincjpalen Peröo^Pen: fa^
ligö foaöen 3p Pin öie paec nocp müöen beteten, macr foo mo?^
ömfommtgtöoo^eenMepn/ Docp tegperibjoo^öigp pjofptien/
fooöanigp pjeet-ponöen/ ban betete toekomeuDe Dingpen/Datfe
Daec toegeenflinö teb^engenenstjn: enDe foomanneecalfnicke
Datpjofptjeneenöfalkomen te ontfcpieten/ (gpelijck Dat niet
mancjuecenenkan) Dan fal men\'t mecckeecamillenbecbetetf
cen / baanneec De betecfcpap te be?ce fal moeten gefocpt/ enDe pet
perpckel foo gcoot fal ^ijiV öat pet ongelooffelpcken lö/öatfe opt
gebonDenfalmo?Den.

^0 Dat Die 4i>af ien Dec WHden op öie i^ntte nocp De beffe (ml
onöec Demelckf/D Europeifche üoickecen enDe öoomamentlpck
fommige Nederianders.p^t minöepebben beckeect: mant D on^
baetentpfpt Dec gener Die genegconDigekenntüeen pebben om^^
me met Die Enpöen pjel omme te gaen / kan Die ftlPe natim feer
Itcpt beDerPen/ öat ban pasc nocp öienft nocp boojöerl te tcecken
eniö; melck quaet alfoo eenmael begam ^mtf kan öarc te^
genß namaels qualpckaltitt befmaerefpck genoegp een tegpcn
remeöie gebouDen mo^öen / om Die quael te genefen. i0aer onv
trent onDer anöere Dingpen meDe/Degpemeene gierigpepöt/ Der
menfcpen/toel pet meefte ciuaet toe-beengt

3^Dianen op Die i^iftc moonenöe en magpen g|eenffinsf
gpeped booi ^laebeu gpepouöen liJo^Den/ niaec men moetfe
eeuigpfintö p\'aeren arbspöt enöe Piercken beloonen / op Dat
bie feipe eecöec fcppnen upt bnjen totlle öan öooj ömanck te
bleuen. 3n melcke Üunß De Spaengiaerden enöe Portugiefen
^m De erbarentte ^tju: Detoelcke al te-metö Die felbe met

çoedîcpt/ fomîptsiûûcfetmtaraffigîjfpbttûtôenarbept mm
aen te îE^pUen ; ettöe Mooit^ alttjt met fouDecïinglje üco,>fu[|trg^

îl^at aeti-belangt Defec î^olcfeeren Religie ofte <0obt!S-ötenÖ/
hit fe!öe(fo Uîen bemei\'cken (ian;î0 geïjeel kltpn of eecöer ganfc l|
geene. .éorjitané foo en sijn fp oocH gïjeenen afgoDen-Dienß cfce
eemge biemoe fuperftitten toe-gebaen : fulcr batfeöaet: Doo? feec
ïïcöt tût öenijuaet:en<25ötifDîenftfûUDente beengen 5|in^ ^ele
miöec bare/enöe boojnamentlpck öe Caribanen Jjebben öefe bec^
bloeckte mamece otocc baer / gbelpch öoo? öe banch ooth meett
aïïeö\' Indianen öat m bolgben/ öat fp onöecöaec^npöel-be^
rmeeröerj0f Rebben/ öen toelcHen [jem oock beeltpté (<6cö betett )
onöcc öie felbe m ö\' een ofte ö\' anöece gbeöaente ficbtbaeclpcken
bectoont/ met bacc fp?eeckt/ enöe baec bolöcet op öaec begeecen/
bati^op eemgeb?aegöenöem lupöen anttooo?öenöe/m tboo?^
feggen bau toe-homenöeömgen/ fomtptiff öeujaecbept caöen^
&e / (nae öat <2?>üöt öe l|eece öem fulckjS toe laet ) maer meeceu;;
beelis öie acme menfcöen met leugenen pacüenöe/na fijnen accöt
enöe epgenfcöap/ enöe öie felbe elieuöicölpcKbeclepöeiiöe tot oiu
öerlinge oorlogen enöe bloet-becgieten / met aen Die felbe öope te
geben en toe-fegginge teöoen/ bau b3cDec5pDt0 gccDefucccGen
Ijaecec ooilogöis^ faecfeen tegöené malhanDcrcn/ Dttoclclic öaec
t\' ellefeenjS niet Dan te laete beDjogen en btnDen*

öat öet ten öoogfien te toenfcben bjaer Dat öet Den bacm?
Öectigen <!5oDt enDe BaDec aller genaöen eenmael mocöte gelier
ben ö\' cogen bau 3iine genaDe te fiaen / ober Die cllenDigöeuien^
fcöen / enDe eene Deuce te openen aen öie felbe tot öe bekentmaec«
Hinge ban öen eenigen enöe luaecen D^lanöt öe^ uierelöts / tot
becftoocinge bau öet getoelt enöe öe inacbt m0 öupbel0,Deb)elc^
hm onöecDieellenDigefcöepfelentötnocö toe in fnlckenkcacöt
gebeecfcöt beeft,

5©aec toe eenmael bectoetkenöe be trage öerten Der Nederlan-
deren , Debjelcke toel luacUec fijn allentöalben om öare toinften

EnWarmeLanden.
eubtboo;tbeelenü)aectenemen/ mate f<0oDtbetert/) toeUeup
en loom m \'t öetracbten ban De berb^epDingöe ban «doDes l^ep^
üge ïl^oo^t onDer De l^epDenen.

Van de oncdeckers van Guajana, ais mede van de groote apparen-
tie die daer is, daü het felve Landt vol Mineralen is.

V|<8pt en tö omtrent öet ontDecken enDe onöerfoeckenban ee^^
mgöeHanoen in ganfclj America, boomamentlptk bp Den
Spaengiaerts ,oockbp anDere fatten meerDerblptenbemoepte

aen-geb3ent/meerDer gelts enDe menfcben gefptlDert/Dan mei al\'^
leentg is geöaen om l)tt latjckeban Guajana of De Wiide-Kufte
binnen-maerts te kennen enbe te ontDecken: enDe Dat op De gbe^
tuchten en blpcken ban De menigöte Der G ouden en silvere iBtj^
nen/ foo m Dat felbe ilanDtstJn :€nDeboomamentlpck om npt
tebinöenbat Goudt-rijcke Eid\'Orado; Dat/foo beele bermaer^
De rufteloofe foeckers beeft gbeöaDt / fonDer Dat bet opt te rechte
npt-gebonDenisgemeea. ^atDiefelbeeenigfmtssuergeleecken
mogben mo?Den/ bp Die gene/Deto elcke nae Den Lapidem phiio-
fophorum te foecken/ epntelpcke bermoept / haer leben met hare
mtDDelen te famen hebDen ge-epnDight-

\'S^e pjincipaelfte onDer De Soeckers, nae Dat boo? öe Goudt-be-
geerige, fo fatale El d\' Orado,|ljn0nDerDeSpaengiaerdenb00?
eerdDon Diegod\'Ordas, DemelckeisgetoeefteenbanDeCapi-
tepns ban Cortez m \'t in-nemen ban Mexico, Defe heeft getracht
Guajana t ontöecken in t ^aer i ^ i. i^ae hem heeft het felbe
OUDerOtaen Juan Cortez, enDe na Die Galpar de Sylva, Juan Gon-
zales, Defe heeft beele monbers ban Den rgckDom ban Dat ÏanDt
meten te herhalen / enöe om öe p^oeben Die ÖP meDe bracht / heb-
ÏJenDiegene/öieDatfelbelantnaemaelsheöbenonDtrfocht/fij^
«e boet-öappen onber moept nae-gebolgt: als Daer $i}n gemeeß

ft #ndërscheyt tussghen koude
ïiez.öen^^^aeöertiauDon Ximenezde Guefid a,Pedro d\'OfTunJï\'
^m iBonnick saia numm ban aouöt meDe-b?acötï|em
5l|linaeniaeï0 gebolgt Femandes de Septa, Diego de Vargas,mC^
pin Jïone Don Juan Caceros, Alonfo de Berro, Anthonio de Se-
denno in t ^aec 1536. Auguftinho Delgado , Diego de Lofada,
Reynofo, Pedro de Urfua, tilt felbe befOCbt Guajana tn \'t 3aer
ï f öo. ^en ÜBonnicfe Frandfco Montezines,Nuffle de Laves; en
epnöeUck Anthonio Berreo, Daer Dan Sk Waker Raleich feer be^
Ie fp?eecfet»#p ißt laetöe sir Waitcr Rakich felber/Cngelfman/
Detöelcke als boben tS gefept/tn bet miDDen ban jijnen toe-legb/
met en beeft gennll in fiin getoïCfe enDe ongelnckige DooDt / enDr
naer bem beeft bet felbenocb onberSaen eenen Lanrens Keymis
Sbebjefene Capïtepn en |>oocö-bebel-ötbber onber sir Waitef
Raleich Doo^nocmt»

\'^at De Spaengiaerden, mht mt Öaer d\' Engelfen tn \'t op-foep
hm ban bet boo?fepöe ei d Orado (fo bet anDers immers in bie^
fen is) ofte m\'tonDerfoecken Der Doo?f3l1n0e beele en berftbep^
Den mts fiaegen bebben begaen / Den rechten tuegb en Methode
baer toe nooDtgb/nergens nae gebouDen ofte gebolgbt/ \'t felbe iS
feecte enbe gebJis genoecb: «ï^nDe beujple fpDaer omtrent tn af-
ftaer Doen/ ronber eenigb fonbament te mafeen göetimmert beb^
ben/foo en toaSboo?baer ooch geenen goebennpt-üagb te ber^
toacbten. <aelijck fnïckS gbtnoecbfaem iSte ften en af te nemen
npt bare epgene telaeiïên/ befcö?eben enöe te famen geboegbt bp^^

^at De If oogbe lanöen Dan Guajana binnen toaerts Dol Dan
aïltrfianDeiBmeralensijn/ baer aen en is met reöenen niet te
ttonöelen: gemerckt/ Dat i)et felbe lanöt / legt onöer eea enöe bet
wm€i\\nmtl öaer onöer öat gelegen jijn öe «aouöt en Silber-

bonöen/ Dat D ^rt5 Dan De gebercbten Dan Dat !ant/boo2 gaenS
Dart een enöe Die felföe couletir/met Die g&ene/öetoerrke öan
m felbe natoer in ïï anöere lanöen gebonöen tpo^öen enöe <aottt

«leengeiuclïttenaUentpöettDatlanötöeefe upt-gekceten öoo?
Öet alöet-gouö-cijckfteöatwganfcöAaiericateöinöeniö: öaet
ban foo beele Spaengiaerden getupgemffe göeben nae öe bitjeken
öebjeicke 5p lupöen öaet Pan pebben bekomen: enöe fo lö felöeu
«n algemeen getucpt/ fonöet petö ban öe maetöept inne te öeb^
ben / bebonöen: ooek foo en fouöen foo beele gaenme enöe öoo?:^
ttapte Spaengiaerden, op blootc en pöeleö^oomen/ fo Pele moep^
tm en kotten niet aen-gePJent pebben/ fonöet op boo?gaenöe ge^
noecöfame blpcken/ panöetoaecöept ban öefaecke / gegronöt^
beft te mefen. <^ocö öat ö^ece aenflagen öaet niet nae menfcp of
ten beften gefucceöeett en 5tjn / öaet ban fijn fp felbet ö oo?f^e t
eenföeelö obetmitö ö^^^ S^^oote enöe nopt meet göeöoo^öe Cp^
ranntje allentpalnenin America gpepleegöt/ tpjelcke paet öeeft
boenPecliefen; örteenigöftemiööel/ omtotöaerboo?nemente
konnen geraken/ öet melcke iö öe b?tentfcöap öet indianen; fon^
öet meUkeeö toe öoen öet onmogelpcken iö/in öiecgelpcke faec^»
ken m öie gemeften/ petö ümeötbacilickö te becpanöelen en upt
le metcken. ^Hnöecf öeetó oock/ öoo? öaet guaet belept enöe öe öi^
tectiebanöatefaken. iSocö foo geeft öe befte becfeeckectljepöt
ban allen aen öie faecke/ Ißt My nerael, boo? eemgen tijt ban öie
taufte geöaelt/öoo? eenige conttactanten ban ^eelant / met öen

l^eete en Uliööet Balthazar Gerbier, Baron d\' Oüilij, Op Deö felf^l
aenmpfen / enöe bolgenö ö\' onöettecötmge bp öem Baron gektes®
gen/öoo?feecketenSpaengiaert:maecbanD0o;tbetfcöepöenbe;^
le enöe onöetfcöepöelpcke p^oeben stjn genomenttoaet onöet fijn

Ponöen mpnecael/btjf loot fpn gout/nebenö tmee loot filbetran^
öetenaeaöbenant/ taat meetöet ftlbecö/ ö\'anöere toeer mat
meeröer gontö: fnlckö öat ban öat boo^fepöe mpnerael/göeene
P^oeben en 5pn genomen ofte öaer in tö gout enöe filber göebon^
ben. i^ocötanjs foo maö bat felbe mpnerael/niet öan ban öe bo^
^eufteoftebuptenfteftöojflebanbe Jll^pne: sÖtiöeöe eraeber«

geeitknpeöiepemöegconötslietoeeft: geltjcktcli iaat/ feïfcer/
ïjetJöeüecftam upt öen monDt Uan eenen Hendrick Harmenfllu»
btiioelcke alöaec ter plaetfen ïé meöe ggetoeefl: / Uoo j Commam
DeiH\'tóanöe^otóatem Jj^ocöfoomïjaööenmefeiue/ oock niet
gegraben/opDerecljteplaetfe/ foc||aer-l«pDen&n öen Baron
öooinoemt: aen geUïefen* öat bet bupreri ailen ttöijf^
ftli0 /inöat lanötfuüen metter tpDt ontöeckt enöe upt-gebon=j
Den mo^öen/ onepnDelpcke fchatten enöe ritjckDommen/enDe Dat
aïfoo ttsel afó opt gebonben jijn gbetoeell in eenige plaetfen ban
Jetfonbeclpcke <5out enDe ^ilbec-cijck America, ^otoanneec
maecDieboo^fcb?ebenöuöe/eecatüel uio^tbebolckt: ^ooful^
len meDe Die Äpneralen/ Doo? Den arbept enDe neeröigfiepöt öec
menfcben/ Debjelcke Die felbe enöe öace ïueecDe recbt kennen/
metter tijDt allenthalben op-gefocöt/ ontöeckt enbe gbenoegö
upt-gljebonDen tuo^öen* Cnöe fcöoon genomen /Dat in Dat fel^
belanDtgeene<0ouDe/ ^iibece/ nocbteeenige anbece lüpnen
tebinDenenmaeren/ nocbte te bermoeöen: Dat tipttermaten/
{jeerluckeenDeonbecg&ellickelpckeïanDtgeeftbanfïcörelben
boojDeelengenoegb/ Doo?De pietieufeB?ucöteneuDeabetaaf^
feu Detoelcke bet boeDt enöe boo^tb^engljt / gelijck bier bebo^en;^

gefept / enbe bier nae nocb b^eebec fal gefegbt UJo?Den / bielc^\'
ke alle te faemen / met rechte / toel boo? foo beele enöe ber^:
fcbepDenlBpnenkonnenbertockeneiiDe gereeckent mogben
luotöen»

\'^it iö öan alhier genoegb gefrpt ban het obertoeeröigbe enöe
onbergeliickelpcke Guaj ana enöe tjt0 fclben iSpcksi eiiDe Eantö
ghelegentheptenDebnich^öaerhepc/ boe? foo beele al^nooDigh
enöe öienfïigh ijö om te können becHaen enöe begrppen ißt ghe^

Van de Nootfakelijckheden de welcke daer vereyfcht worden tot
het bewoonen van G-iyam, als fijnde een Warm Landt.

inöe Nootfakelijckhedendewelcke daer vereyfcht worden om de
landen te konnen bewoonen.Cen tUJteöen; in de nootfakelijckhe-
den,devvelckedaergerequireert worden, tot de Culture van beyde
die landen. ^Cen öeröen i ifi de profyten, dewelcke die voorfeyde
Landen wederfijds, door middel van hare vruchten wederom uyt-
leveren. Ban al öe^elcke/ick öan fïier mtnj acöterbolgens Ijeb
gelianöelt/en öat uoo^ fo Ueel aengaet Nieu-Nederiant, als sfjn^
öe een Kout Lant; töaer benepens ick öebbe bertoont/toelcke toe!
onöer öie bnicbten/ in öat felbe lant/aen öen Sntooonöeren enöe
BerboutoerenöemeefteenAjerfekerfte profijten fonöen konnen
geben. <©ock foo bebbe ick meöe öermaen gbeöaen/ boe öatmen
üa een Hanöt / enöe infonöerbept öet toelcke eerft bebolckt mnl
alöaer op toelteöegenmoet letten rdatfe artemael met eenen het

Öeptban toerck/ berfcftepöentbept öer Hf^aren geeft/ bet toelcke
öan toeer öen grootftenbanöel enöe bpgöebolge oock öe meefte
p^ofpten aen-b2engt. i^an\'Sgelijckenboeöat menöoo? miööel
ban bet eene beeltpts ött anöere toerck ßan en moet te f|u!pe kö^
men enöe öaer öoo? beneficeren; om alfoo te fpoeöiger op öe bee==
ne te geraken, ^oo reßeerterals nuöatickuan \'s gelpckenal^
bier booJÖelle enöe aentoijfe/ban toat Uermogen en toeeröe/öaer
tn-tegen Ijet ^itjcke ban Guajana is/ stjnöe een Warm Landt, en^
öe öat ick boo?ts öiebooifepöeb^ie faeckeningfielpcke 02D?e/als
bojen is gefcljiet/ berboïgbeenöeafljanöele, #p öatmen Daer
npt öupöelicfe fal konnen ft en enöe bekennen bet gefepöe onöir^
ftljept öat\'er is/ tuifcötn Koude enDe WarmeÉanDen.

gn Öet Utm enöe öactöienöe Capittel / en öan foo öeööe ick
aen-getoefenöoeöatöet ctjckEöan Guajana, ofte öe Wilde-Ku-
fte is q^tk^m onöer öen Zonam Torridam ofte Öen öeeten riem.
U^aer upt te ften is/öoe öat öet Climaet öan öie ganfcße lanöt-
flreecke geöuerigfi eöen toarmis; gelijcköat öan Peru, Brazyl,
enöe anöere Hanöen öan America als anöetffms. <^00 öat &et
felöe lam/nimmermeer fooöanigenkouöeonöecu3oipeni0/öe=ï
toelckeeeniclifmtsaenöe tijöen öan &et gaer alöaer eemgöe
merckelpcke öeranöeringe fouöe konnen tce-ö?engen: 3ck lact
Öaen öatfe eenigen ï0mter fouöe konnen öeroojfakcn.ïBaer/fo
is in öat felöe lant / oöermits öe geöuerisöt nae bp- bepöt öeS
j^ons/ öet 3aer een geöuerigen / lieSelpcken enöe aengenamen
<^omer. i^ocbtans in fooöanigen eenparigbept öes t^öts / Pin
alöaer/ alttjt tegbentooo^öigb / öe Lente, enöe öat boo^foo beele
alsaen-belangbtbetbioeijen: öen Someröoo;t foo beele als bet
groeijen enöeröpeu aen-gaet; enöe öen Hertft 000? foo beele öen
Oogft möe bet genot öer b^UCbten betreft» Uefe drie onderfchey-
deïicke tijden evenwel, als daer zijn de Lew^e , den vSower ende den
Herfßi en heeftmen aldaer niet in even-gelijckmatigheyc der tij-
den van defe Koude Landen, met vermeerderinge ofte verminde-
ringe van Koude ofte hette, maer altijdt feffens op eenen dagh, in
even gelijckmatigheyt van foete Lucht en aengename warmte.

M^aa öat öaer geene öagen en $ön ban Ijet gbebeele 3aer / öe^
toelcke niet en bebben baer Bloeijen, baer g roeijen, enöe oock
barenOogft, fulcröat clcker öagb beeft fiine Lente, fijnen So-
merals oock fijnen Herfft: ^oöat alleeneïpckenöen berö^ieti^»
gen/ onbjucbtbaren enöe al-betteerenöen Winter tnöatManöt
ganfcbonbekentis. <©ockfooiSöiengeöuerigen Someralöaer
fooöanig getempert/ öat nocb öe hette des daegs, nocbte öe koel-
tedes nachts, öenintooonöerenbanöatHant/eenigbö^talöer^
min(ïeberö?ietofteongbemacktoeen brengt. 5^ocbtoaerban
tck fytt nae / als meöe ban öe epgentlpcke oo^faken ban \'t felbe/
intepnöebanöitCractaetbefonöerlpckfalfpjeetken/enöeals

m booitt\'gam tot öet eetße Itt ban öet gefepöe Onderfcheyt vaa
Koude enöe WarraeEauDeti:be(ïaenDeöatfeltJe/iQdeNootfaec-
^5^ijckheden, dewelcke daer vereylcht worden om G^fö/^sw^, als
lijnde een Warm Landt te könnenbewooaen.

Alfulcke lupöen öan / öetotkfee öaec nae öat lant fuUen toiï^
jenbegöcben omöetfeluetebeuioonen; öetjp öan een göeöeel
Öupö-gefniöe ofte cen menfcö in \'t pacticuliec. mit feluenmoe^^
ten Uooj öaec eecfte onkoften betalen de tranfport-geider: te uje^
ten 1300? tóoft en 1^?acöt een feeckec tanto geuen^ €nDe mijöecjS^
blagen alle öe onkoften öiec nae gefpecificeect,

Sllöaec te lanöe gekomen 5ö«öe/foo moeten öie felbe boo? eecft
booj raet öebben om een öalf 3aec öaer ban te können leben/en
bat boojtnamentlpck boo? foo beele aU aen bejfangt bet Broodt,
ofte öe Farinha; bjaut alle anöece Itoock-fpijfe öebjelckebe öupf^
ööuöingöe feec fttjft / enöe oocköet Sioot jliefnageert/ alö öaer

Knollen, kan men alöaec fommige Uan öien inUjenöig feö meec^
ken/ anöere binnenö?iemaenöengöeplant enbe rijp öebbent
Boo;ttj^aUe Cöupn enöe iJSoe0 kcupöen in korter tijt^ €nör
öbermiöÊf öen continuelen ^omer fo kan men alöaer ebenftaeg
«ooit planten /fulcr / öatmenin Uiepnigtijt^s boUjept kan
ben ban alle Itjftocöt. ^ie felbe bermeeröert nocb öat geöuertgö
Öetgeöcele^aeröooiöeSoftcöenfelberenbanfclfö boo?tbmt«\'
gen menteöte ban fclj^one bnïcbtenfeec goet enöe bequaem om
booi fppfe te gebmpcken / öaer ban öe indiaenen oockbp kans^
alleene leben mant öie felbe bekommeren öaetmepuig met öet
planten ofte saepen / öan alleene boo? fo beele algï aengaet be Fa-

JJigö boo? lebenö miööelen beöoeft upt te geben* ^aer beneben^
Öebbenöe een Wmt-ntttI fupcke en 2lngel-roe/ enöe een Hoer
toetstjntoe-beöooienrfoo Ijeeft men öagbelick^balliepötban
WcbeaöeBleefcö. i^eöe obermiös^öengbeöueciglien Jsonier
saec te lanöe/ foo öeeft alle 0ee/ fgne geauerige boo^t-teelmgc/

nammtïpck ^tt felepne Bee / alö Hoenderen, Kalckoenen, En-
den,Gaaien, Duy ven, Verckens, Schapen enPeGeyten,- ^ulCT
öat öe Hoenderen in 17. enöe 18. öagpen öaee Ctjecen uptbjoet^^
jen / enöe nae öatfe een pjeecfee ofte ttoee met öei^teckenö Ijebben
geloopen / tecöont meöer leggöen / tmïntigfi/ öertigl) enöe meee
Cijecen nae malhanöeren/enöe meel! alle öagpen een/toaec nae
fp öaer öan meöeromme terftont aen \'t b^oeöen begeben/ enöe fo
geöuecigö boo?t. 5i>eDuyven,pebbenallemaenöenp?ectiöron^
gen enöe € tjerö/enöe öat 3aer rn gaer npt/ fonöer riiaen/ enöe
foo öoet alle anöer Bee / nae aöbenant: ^e Verckens Srggöen
tmeemael öeö giaerö/ jae tuel btjfmael in ttoee garen. ï|et melc^
ht rn koeten tijt een grooten oberbloet ban alleö beroo?faecht/en
meöe geene geringe piofpten öen menfcöen toe-b?engt,

Cnöe naeröemael Guajana een Warm -Landt iö / ganffö gene
beronetige louöeonöermoipen/maer öaer öet altijt Somert,foo
fean men öet geöeele gaer öenr in een binnen ofte lieöt Stoffen
i^leetjen/ alöaer gaen: toaer meöe men genoecöfaem tegöenö öe
lonöe ban öat lanöt / alö meöe öe öette öer ^onne berfien enöe
berfo?gtiö.

ïl^aer upt blgckt/ öoe Itcpt enöe gematïtelick öat öet iö/ bool
alle foo^te ban menfrijem enöe boo^namentlick boo? arme en on^
bermogenöe lupöen/öat felbe lant te können betnoonen/ bp öat^
men öe kouöe öoet. ïBelek Poojöeel/ omtrent öe kleeöingöe enöe
reötnge öer menfcöen/ mei groot iö / maer ecpter nocö ö^öo^
ter omtrent öet timmeren enöe opboirbjen ban öe i^irpfen/ alfoo
bie feïbe niet anöerö en beöoeben te tuefen / aiö öeckfelö enöe be^
fcöutfelöboo? besonne enöe öen liegen: bemelcke fooöanig in
een öagö feö ofte acöt en minöer tijt können meröen toe-berep^^
bet enöe gericötet / enbe bat beguaem enöe groot göenoegö / om
oock felPer al een groot l|upö göefinöe öaer in met göemack te
konnen logeren: ü^antgoetenbefcöoonf out iö alöaer te lam

^ettö^tjttÖaeßööeliottlDeii enöebcrüeeröicöt/ botlfedtier-epnöe
ö^ret/ ter sijöcn met uamCTaben öekleeDt/ en boüen op Defparren
wet pïuöoties geoecfet/1 fefóe geeft een ueel tierlpcfter aenpett en
öicöter ötclunge/alS mei öter te lanoe ttcop ofte rtetöacfe öoet/en
föo IS Dit Dach oDer al enDe ten allen tijDen inDe "SSoCfcljen genoeg
tt bekomen. CnDe foo Ijaeft kan een onbermogöenDt ïl^an enDe
Öups-geftnDealDaeronDeröetDack enDe aen een reDelpck goet

Öups geraken. Be fo?tupn nu met\'er tgt beter mo|DenDe/fo kan
bit feiüe meDe nae mepnigb 3 aren / met gemack enDe fonDer ee^
mge mercke Ipcke onkoften teDoen/een cmlpck enDe aenfienlick

Cot 0et ^oumen ban alfulcke ^omer önpfen/foo öteftmen
alDaer geene merck- meeßer s beele ban Doen/maer kan men Dat

iJefcljicken. J^talleti ofte ^cbupren doo? paerDen en l$oe-^ee^
Öeuen5nnDaerganfcbnietDannooDen: enDe Dat ten aenften

bat bet felbe Bee alDaer te lanDe / öet ganfcö^ 3aer Doo? / ober^
miöts ben geftaDigen ^omer m Ijet gras gaet €en Pamjup^
alleeneötkomDefcboon göemaeckte Bauchten enDe l^aeren

CtmelckemeeßentltbuptenintbelDtgefcbtet) kanopDefelt=
De maniere baeß enDe fonDer Deriet berbeerDicbt mogben.
^^ocbfoa en $ijn felber De i^oetjen ofte ^aerDen m t begmfel

alDaer meDe foo nootfakelpcken niet boo? De ötipjö IjouDmgbe
euDeDenlauDt-bou; gemerckt Daer bele bombten $ön Demelcke
bet geöeele gaer doo^ Die plaetfe konnen Der uuUen/ enpe maken
bat iet ^npbel Daer te lanDe foonooDigb niet en iS/ ais bet mei
in De Koude Landen Doet: te meer men aïDaer aen gpeen i^neclj^
tmof jEaegDenonDeröouten beljoeftte geben/meickersplf t^
ftnenbienß De^laeben berbullm en maer-nemen: Demelcfee
oock omtrent Den lant-bou ^tt merck berricöten/öet seme men

üe Ißtt mt op Pin plaetfe b^eeöec fal aen- getoefen ujo^ben.
Dat Dte tmtt koaelprtte faecken boo^ öen onöermogljenöen / al^\'
öaec te ilanöe / ïn öet begin konnen gemiö ö30?öen / Jet toelcke
öoo? alfulcke 1 upöen een groot öebulp 10.

i^etgljeene nu meer öan nooöen is/ omöelfupfen in Koude
Landen, te konuen betooonen / enöe öat bcomamentUck m öen
fouöen ll^inter / enöe \'t toelcke öient tot (ïofferingbe ban öe fel^
be/geltjck öaer $tjn toarme beööe-öeöen/ beööen/ öeeckens enöe
laeckensalsanöerCTms/ öat felbe is ineen Warm Landt meöe
niet foo nootfaeckelöek/maer kan feer toel gemill too?öen:toant
een Hamack ofte hangh-bedde ftjnöe een reöel^ck b?eet en lang^
acbtigi^et ban Cattoen ofte\'haften ban Zoomen cierelpcken
geb^ept / en aen ttoee öplen ofte paelen baft gbebonöen / beibult
öat alles/ enöe foo is bet felbe een feer betjuaeme beööe-ff eöe / eti
t" ebens een feer goeöt enöe gbemackelpck beööe/fonöer öat öaer
toe pets meer berepfcljt too^t ofte ban nooöen is: enöe öoo?tS een
Öetel en f ot/met een ^cboteï of ttoee / is bnps-raets gbenoecb/
enöe foo kan fttl) een Ijups-gefmöe/in boegen als gefept is/öaer
meöe in öat Hant/fatCoenelpcken bebelpen/tot öat 3tjn fpoet be=^
ter too?t Cnöe foo is öit bet alles öat een onbermogbenöt bupS-
gbefinöe ban nooöen beeft om een Warm Lande te konnen be^
tooonen: Cnöe boo^toaer/ in öefe enöe anöere 1 anöen/gaet met
öe toinften ban een arbepöts-man/ambacljts man/toinckelier
enöe öan öie foo^te meer oock felber ban een mröDel matigb ten^
tenier öe bups-buer/bnp? en ligt benen ßtücken: bet toelck men
alles inöe Warme Landen fo Ucbt en aïs 0002 uut kau bebben»

Dat XXIIJ. Capittel.
Van de Nootfaeckelijckheden dewelcke daer vereyfcht worden
totde CultureofdenLant-bou van Guajana, fijnde een Warm
Landt.

^iecbüöenöanm{jetrefteCapittei tö bectoont/ poe öat tot
ö\' ^?öinattö Culture öer Eanöen lïelec-panöe faeckenin t glje^
meen öan nooöensön : maecöoeöat \'ecnocö cngpelgck meet
Vtcepfcöttjao?öen/ümalfnlcae1lartöen/Demelckeatönoe& Wilt
m Woeft léggen /ûôetttûcften metöicaeSSofcagïen üanftaaec-
Öout/peggen en ßtuelen/ tot öegname Cultüre te ö^engemvuaet
tûe inöen beginne een meet öan öubbelöen atbepöt ban nooöen
iö/öemelche öat felbe toetcK oock feec koftelpck maeckt. ^it fel^
be öeeft g uajana bûû? een geöeelte met Nieu-NederUnt gemeen :
te meten/ booï foo beele alö aengaet pet afkappen öec hompen/
daegen en ^tcuellen: maec foo peeft öat ferne lanöt öatc bene^
benögeenlfinsbannooöenpetuptcóöen öec dobben en mo^te^
im öaec aen melöenmeeften acbept baft iö : aengefien pet m öie
lanöen niet nootfaeckelpck eniö öenpioeg te gpebmpcken ; öe^
^Öle pet lïecötcnck alöaec met l^oumelen öoo? öe <^laeöen tnf^
fcpen öe ^tobben Ö602 mojt om-gpeöackt/ $tjnöe öat felbe gpe^
büecpbüü?Deb?mP«ttbanöatlanöt:foóöatmenöentgöt/öe^
Weicke menanöecffinö ban noôôenpeefttût Ö^t «pt-coefjen öec
bobben enöemomlm/petmelckemfünöecpept een langfaem en
fbiaecmecckmaeckt/ öaectelanöegpepeelkan betteöenmpet
af kappen öec boomen : enoe op öie maniece kan men alfoo Pïel
tmeemael foo beelepjecekö beftpickenmet pet ftpoon maecken
enöepetbecbeecöigenöecHanöecpen/ öanmenöoen kan om^
tcentöie gpene aimaec men tot öen becbon öec bmcpten öen

ï©o;ttelen 5tïn öen Pecbou öec bmebten ban öie lanöen geenöinö
fcpaöeltjckoftepinöeclpck/ gelgckfnlckötecöont gpefepötfal
bjo^öen*

<ï^ock foo kan alle pet lanöt / bat men alfoo fcpoon maeckt/
5epeel enöe al gebmptkt bjo^öen tot öen becbou ban p^ofpteltjr^
«t b^ncptem fonöec öatmen ban nooöen peeft een gpeöeelte ban

\'tfeïbttotlBeiö ofl|oplant te moeten laten leggm/ enbatoljet^
mttéöenQöeöttecigen J>omecalöaerte lanöe öeroojfaecfet öat
Ijet Bee öet gebeele 3aer öoo? m Ijzt öelt tec to^pöen gaet, fonöer
öat men t felöe t eentger ttjt öeöoeft op te aallen/ gelijcfe men tn
Bonöe lanöen öes l©mter0gbenootfaeckt 10 te moeteti öoen/
Daeromme meii oocft Doo? öie felöe geen l|op en beljoeft te min^
nen: ^oo Dat men alle Dien tijt meDe Dobberen enöe npttoinnen
kan / met anDere lanDen DerDolgens als gefepDt ts toe te berep^
Den: U3ant alDaer te lanDe fo 5i)n Campmljes gbenoeglj; 5önDe
lanöertjen fonöer Sof kagien enöe Deqname ll^epDen Doo? Ijtt
Bee / en foo Dragen meDe De SoCTclien felDer allentljalöen €>raS
in oDerDloet tot genoecljfaem onDerJont Der Heeßen»

<©mntt DielanDirgenin Guajana tot bare Culture te bm^
gen / Daer toe jgn pnncipalich ban nooDen / Defe gbtreetfcöap^
pen: als namentlich Axen, Bijlen, Houwelen , ofte Eiifchoides,
Kapmeflen, Schoppen ofte Farre de Coves, $ijnDereDelpCke b?ee^
öe gearomöe ^cboppen/ Daer meDe men D lieröe/ öoo? öe
toelen los göemaecfet/op Hoopen öaelt/ bet Uielcfee boojnaments\'
Ipclt UJo?t geDaen omtrent bet planten ban öe Mani ves, öaer aen
Dat De Mauiocken uialTen/ biaer Dan De Farinha tuo?t grmaecUt:
jijnDe bet -B^oot \'t tcelcfee Daer te lanöe bp Den gljcmeenen man
geb^npckttoo^t»

<0elijcltDan Guaj ana enöe De Warme Landen een grootboo?^
Deel bebben boben Nieu-Nederlant, möe anöere Koude Landen

omtrent bet fcboon mahm en \'t berepöen öer lanöcrtjen tot öe
Culture, fo bebben Die fefóe oocltgeen geruigb ^mmtij torgenS
öegemacïtelpckfjeptenDelicötbtccöigljtpötbaHöe Cuhur« fei^
ber enDe al bet gene öat öaer am ötpeuöeci t: mant öen toc^Öd
tot Dtefilantbon en is nergens nae foo gcoot enDe holitl|5fh alS
DieDan Nieu.Nederkndtöoet: gemeixktalöarrinIjrtbeginfcl
gerne Paeröen Dan öoen en sm öoa: öf u piotgb om Ijet lant en
DeÄcfeerm teboutoem maer öat allc0too?rgbeDacnDoo? ^lat^
beu/ met tonmelen/ öct mdcke oocK gcbecl rafel} en gö^f

saet !mbe tm bolgenö foo en iiS öaec oocH met ban noöben / al/
toat anöecSftn^ tot alfulchen lantbou nootfaeckelpck becepfcbt
Cnöenaeöemaelöaetbccfcö^pöenbmcöten töo?öenber^
ôûut/ fû heeft oûch een peöcr b?ucl)t/l]acc befouöece mamere ban
bet lant toe te berepDcn / noclîtans aücö 0002 öe bûoMiecbaelDe
iiîaterîalm : E^ant om m Manives te planten foo boit bet aerö^
tÖck langb^ enöe tBÜcljen öe ftobben miij bp öe ^laeben/ Uîcî
biepe op gebackt / enöe foo boa^tis! bp öe felbe ofte bjel bp anöecr
öe Id0 gbemaeckte ^eröe op ronöe Hoopen/ omtrmt ecn boet oftr
anöerbalf öoog en omtrent foo bjeet op öe i^cnpiVop-ge&aelt/rn
foo boop aen öaopgemaecktsünöe/ en öat öickmü^ tot bet gbe*
tal ban 20^30. önpfent toe/na gelegentbept öat men ^laeben
Öeeft; op eenpeöer ban melcke öoopen/ äff öan/ mit à bîec ftock*
ienéban öelengtebaneenöantiBaiöen gefteecken/ öeöelft bair
öe felbe öocrkemöin öe gront / ö anöece öelft boben 0\' aecöe blp^
öenöe npt-fteecken* ^^efe ttocrken^ fcötetennpt een fap of bocö*
ttgöepöt foo mit alö foete-melck : bjelckeöet saeöt t^s baec aen öe

tijckeniffe ban moitelen/göelöcköet oock inöec öaeöt 5|jn/ öocö
fommige mel ban öe Dickte ban een mm0 Dtje/ oock mntöec/ en^
öe Dat/ na öet aecDtcijck goet enDe bett : enöe Daer ban famoit
öe Farinha ofte öet 20>>oot alöaec telîanDe gemaeckt: enDe biec/
böf/ feä à feben enDe oock mel meec ban Diecgefpcke öoopen/ nae
Datbetlanbtbeti^^ / lebecen oiDinarij^ upt een AlqueerFarinha
jtjuöe een mate ban tmee-en-tmintigö ïtanncn ^ollant^. 050==
ben D\' aerDe nu foo fröieten Die felbe geplante ftocrken^f ofte bot^
ten upt ecn läng enDe Dirk öap?/ tennaeaenbp ban göeDaente
alö alöter te lanDe i^ öet öap? ban öet wülighen- Hout.öocö an^
becgsbanblaöt: DU felbe mo?öt alfoo tmeemael m 3;aer0 gf)e.=
Plaut/ enôeiî^m lo.maenömrppe/enöeöenmoitelöp-glje?
trocken ^ijnöe/ foo mojt öat l^out/al0 bo^en i^ gefr^tt altiics

\\ïiüd}t i öe£ moet alfoo negen / tijien elfenttDaelfmaenöenölp^^
uen tuaiTcljen eer ijet getcocken tooit / enDe ^ot langer Ijoe beter :
Docb m ttjc ban noot/ban men \'t felfDe toel op De 0» à 7. maenöen
trecken/ Docb met met foo bele p^ofijtS/ toant boe Dat bet langer
öaet/boe bet Dicker toafc&t enDe Dien bolgbenö Ijoe Dat bet meer^
Der CiuantiteptbanFarinha ofte Äelnpt-lebert^

Cuïfcöen Die boo^fe^iDe Coves mi ofte Farinha Ijoopenin/tooj^»
Dent\'fefens De Milie, of Maijes, oock Bonen, Fabefen enDe Pom-
poenen geplant / fonDer Dat öet felbe aen Die bmcbt i« \' t groetjen
eenige fcbaDe of öinDernifle toe-b?engt Miüe toojt intoenoig
tnDjiemaenDenrïJp/ enalfDangetrocken: DeTurckiche-boo-
nen iu toeecken en D\' anDere bnicbten nae aDbcnant»
3Banneer nu alfo öet Q^jtoot-koren op Die maniere in D\' aerDe
geb?acbt/fo gaet een pegelick boojt met bet lant berber fcboon
te maken enDe te berbeerbigben tot Den anDeren Blantbon / \'t 5p
Dan om Suycker-riet, Indigo, Cattoenen of Toeback te planten/
nae Dat een peDer ban mac&t ofte miDDelen I foo neemt 6p tot
Den eerflten berbon oock fooDanige b?ncöten onDer-öanDen/Daer
ban bem Den toeftel niet te beftoaerlpck en balt*

Ifôet betplanten ban bet Snycker-riet gaet bet mebe alDujS
toe : \'t felbe rieDt too?Dt aen ftncken gefneDen omtrent De langbte
ban een öalf elle/ en öetaerDtrpck Daer toe inbogen opgeliacbt/
fo too^Den Die ftucken Daer in gelept/ fcöietenDe t\' ellekens D epn^^
Den een toepnigb berbp malkanDeren/enDe toojt als Dan De aer^
De Daer ober toeoeromme toe-geDeckt : bet felbe öeeft boo?ts niet
meer ban nooDen Dan Dat men bet lant ban ttjDt tot ttjDt fcboon
bout ban gras enDe onkrupt ; \'t felbe Suycker- riedc is alle 3aer
tpp / nocb en be&oeftniet alle 3aren op liet nientoe gbf plant te
too?Den; maer eens geplant 5ijnDe/ foo tooit bet Sïaerlicks af-
gefneDen enDe loopt Dan ban felber toeDeromme upt/enDe na Dat
Jet lant goet is/ kan bet ten alDerminflten 40- à ro. jaDickmaelS
70. à 8 0,3aren enDe meer genooten too?Den. ^efe epgenfcbap
heeft het Suycker-nedt meDe bp fïcö felben / öat het sijn epgben

Mm meöe h^mutl toant als ^tt sefneïjen m^t / foo örooptiutn
öe ölaöecen ofte ßet loof af enöe Ocopt öat felöe oöee öe sront/fiet
toelcke een fonöerlinge öettigljept bp bem beeft/ enöe öient bal^
ben een goeöe meftinge boo? öe Riedt-vdden geeft* öat

riedt toolöen beplant / om öaer öoo? tot baer öaljael te komen/
enöe toeöeromme berbeterttetoo^öen ♦ öaer öan men bele erem^
pclenpettnöeCaribifche€planöeit/ bebbenöe ö etbarembrpt

fnlckß aen öie Hiipöen geleert / boe öat bare lanöenjen alöaer/
öoo? bet Toebackplanten/ fcb^ael enöe mager getooiöen $tjnDe/
tegbentooo^öigb öoo? bet beplanten met Ijet Suycker-riet meöer»\'
ommegemetl too^öen.

BeCattoenen bebben öeminae moepten m/ omtrent öaere
planttnge jtoantöe Campinhes ofte Hooge-landen pjnöefonöer
geboomte/en inöer öaet toel magere enöe fanöige lanöen/öie fel^
be 5iin becjuaem boo? öe Cattoenen, toiiienöe öen Cattoen-boom
in fanöigbe lanöen toel groeifen: foo öat tot öen öcrbou öan öie
p^ofptelickebmcbt/ feer toepnigbarbepts ban nooöen is,- öe^
toelcke nocljtans een groot enberfekertpjofpt toe-biengbt aen
alle öie genen öetoeïcke baer toerck öaer te öege ban maken: iae
öie felbe iS een öan öe p^ofptabelfte bjucbten en gbemackelicktt
om te totnnen/ öetoeïcke Inpöen öan klepne macljt in toepnigCi
tijös/ reöelick op öe beene kan belpen enöe bermogenöe maken:
toantomtrentöatganfcbetotrcktijn toepnigö onkogen balt/
en boe een Baöer öe s ^m SgbefmS in öielauöen meeröer kinöe^
ren beeft/en bem gebeel tot öat toerck toil begeöen/boe bp gelnc^
kiger iSi enöe bet geene alfjier te lanöe öoo? öe #nöer 0 een btU*
ftinge iö/ öat felbe 10 aiöaer een gerijf/ enöe grooten 5egen: glje^
kick ick bier nae öe reöenen öaer öan fal bp -biengen.

<5^0 beeft meöe öen Indigo enToebak baer bpfonöeren aert ban
plantenen regeren / öocb alles op öe felbe manier/ fonöer öat er
öen ploeg met iiin toe- Ctel bau noöen iS: maer öat alleene ober-

ÖècommoDïteiit üau öe ^laben/öeUïeïcke mett tn be War-
me Landen fonöec befteöaermCfe kan Ijebben/ bielckecö acbepöt
alleene/öe nootfaeckelpcköept ban \'t anöece beneemt/ fonöec öe^
toelcke bet oock eben beftoaeclpcken boo? öen Bou lupöen fou^^
De ballen«

^t Öobben nu / öaec ban öiec boien gemelc / m een Saec of
tUJee bermolCTemt enöe becgaen $tjnöe / tooiDen alf Dan feec lubt
upt-0Öetcocken/ enöe De plaetfe booitsS met get in planten ban
bmcöten becbult / enDe bet lanDt alfoo fouDec becfujHU ban tuöt
öan felf0 geljeel klaec getoojDen sünDe/ fo kan men alf Dan oock
feec ml öen ]|loeglj in \'t felbe gebiupcken.

Bpt alle Dit boojfepDe kan Dan genoegö bekent enDe af geno^
menbjecDen/boe licbt Dat bet i0l De Warme Landen tot öate mU
tuce te können beqisaemen / enöe Ujat al moepten öaer aen bad
i0l omtcent Die ban De Koude Landen, enDe Dat meeft ten aenfien
öat Den pioegö öaer alle^ö moet becbeecDiggen/ fonbec öeUielcke
Dien 3lanD -bon feec manck gaet / en boe een lanckfamen mecck
bat felbeiiö / boo? foo bele aen-belangt D eecfte toe becepbius
^e bet EauDecijen op Dat Den poegb öaer DOOI gaen macj/ i0
kclitaftemeten»

€beng6eliïck atöDaernumenfcöenbannooDen 51 jn tot öet
fCÖOOn-maeckenDeC Wilde enDe Woeite-Landen, in Nieu-Ne-
derlant, foo fijn öaec meDe tot Jet felfDc toecck nootfaeckelpcken
menfcbeubanDoen/tuGuajana: maertuffcöenDie felbeenlja^
cen acbept alCulcken grooten onberfcljfpt/ aï$ \'er felber tuf?
fcöen öaer-lupöer bepDe upterlpck toefen ofte geDaente/aljef fijn^
De D\' eene toit enöe ö\' anDrre ftoact. Il^ant Die ^toarten of
benkonneninöe Warme Landen ttoeemael foo beele lanöjsenDe
meer tot öe €u!ture ban Die lant- toucöten berbeecDigen Dan ge-
Öueröe bïanckeknecötenin Nieu-NederiandtDoen: euDateenfa
DeeljS^/obermiD^f Diefelbe fteccker enbearbeptfamer ban naturen
5ijn/ öan öe blancke knecöten: anöecf öeel0/ om öat / gelpck ge^
fepti,cf/De Warme Landen necgeuj^ nae foo bele fcöoon makeußf

möerupbccmsi öattnoodm öcöbm/ tettogfeitien aM«? ben
Ploegp niet en öeljoeft te geb^npcken/ enbe bat / foo ten opficpte

Öept ban be jf^laben felbet/ bebjelcfee alleö boen toat mbe Koude
LandenbenPloegbenbebePaerden moeteu betticpmu <^nbe
^oben bat nocp/foo maeckt bit mei pet srootöeonberfcpeiit tuf«»
feljen Knechten eu siavea,- te meten/bat betoecpteninbe Koude
Landen enbe boo?namentlick in bie gene/bebjelcke be ceffeertnge

Itjck fulckö mei eebaen en getoleteett bjon / onbet b Engelfchen
enbeFranfchentnbieSanben/ bebjelckefpbefittenmAmcn«,

tnen nocö baer en hoben koft en kleeberen moet berfcftaffen- #et
toeltkeboojeenpeberbanbiefelbebejsgaeröaïeen goebe enbe

bedreten enbelBeeßeren/ beteelcke alfootwetbegrootfieenbe
itteeaeö^ofptenpenengaentenbebatmeeriö \'tgpene notp alle
3arenmoet gecontinueertenbebickmaeljS bergrootetbjo^bm/
foobp albienmen ftep ganfclj en gaer niet enPjilberlegDenbm^
ben,\' enbe moet aïfoo ben mttütt beeltptö pem boegpen nae ben

toitteban3jönemnecftten/in-gebaWeipbaerbannocpmaerefi#
Iptker rngfe/mille ban mtt pebben«

gntegenbeel/fomo^beninbe Warme Landen be j^labenboo^
eenen cibilenpjijö erffelitkgefeocbtenbe in epgenbom befetenfi^
ïange afö biefelbe leben/enbeal fret gene batboojöaerpjojtge^\'
^onnen/oockfeJberbanpaerboo^t-geteelt/tebjetenbanbeöa«
^ïuneu/nae Bepferlitke Äecpten / bat felbe alleö iö gpebjin enbe
ftpoon benï^eereofte#atroontoe.^onber bat men aen bie fel^

loon beöotftlipt te cepcftm. ilenörfelöeöan/ foo geeftfemP^s^
tcooneenmDagöb?piniietoeeffe / mbetoelckefp cifckelpcken
li ace kott boo? D anöere öaghe« konnm befcöaeren: enöe foo bp
alDien öe nooöigötpt ban öen acbepöt omtrent haer onm-^an^
ö en bebbenöe bjertk/ öe b?pbghtpt ban eenen öagö möe Uieeck/
te geben / niet toe en liet/ foo kan ebentoei öen jpatroon of
öer öie felbe feer licht onöerhonöen op toepmgh koften Cnöe ge^
nomen nu/ öatinNieu-NederiandteenknechtDejsaaerjef/ foo
met loon / koßenbekleeöerenkonöeonöerhouöenUio^öen boo?
Öonöert-en-bijfttghswlöens/\'tbjelckenietmoghelpckenenij^/
foo kan men in Guajana boe? öatfelbe geit enöe minöer een
be koopen in epgenöom: enöe fo bele alS menbai öie felbe hoopt
boo? contant gelöt / foo;bele kan men öaer bp noch bekomen op

Creögt/bolgensöe goeöe CCmbitim/fO bp d" Ed.Heeren Regenten
van de Steden Middelburgh, Ter-Veereende Vliffingen fio?Öen
gep^efenteertenoockgep^eöeertaenöie ban haer BdXolonije,
OpöeÄebierenban PauroomaenÖeMaruga,in Guajana.

^oben öat nu öe Cu iture ban öat felbelanöt bele lichter enöe
baeröiger balt / als öie ban Nieu- Nederiant, tn alle ankrt mi^
geroerbe boojöeeïen/öetöelcke öaer meer aen baft fi jn: J>oo öeb^
ben öelupöen alöaer te Hanöe noch meöe öat groote boo^öeei
ban öe becfchepöenthept öer bauchten enbegeUianèn,b3aer öoo?
alfulcke lupöen/öjptoelcke ban toepnigh bermogen jtjn/ inö eer^
ße begiï^ete^baer te lanöe / fooöfmige buchten konnen bec^
bottbjen/tot öeujelcke g^en groote ofte boftelpcken torSel/fo bair
tnörumenten aljstserck-tupgh ban nooöen en !S/om öie felbe te
konnenbJinmn enöe toe-berepöen/ en öaer upt nochtans goeöf
toinöen enöe^^ofgten konnen ghetrocken too?öen: als öaer s^n

öerBins. iBaer nae fp allengf kenS en ban tgöt m tgöt können
boo?t-gaenmethetplantenbanhetSnycker.riet,enöeonöertuf^
frhenmeöeonöeröe haut het foucberbeeröigen/\'tbJelcknoDtir
^ fotgetoprechten ban öei^ole/ enhebbenöe alfoo in een

öiuilcHe nopt mantiiieren aenlnpöen öannitöötlen /öetoeïffee
patrUecfcöotfnUen öoen/ öan alle Jet gene / Dat fp ban nooöen
füllen mogöenjebben/foo totDenin-koop Danket ffedjoecck/
ölsföeCoperen/öetelöf/enDealleDeceftgöeöeoienDetotöetbo^
trecken ban foo een booi-tceCfelpcken enöefteßipfken tuecck/ e«
cattegöenjö eenceöelpckenmteceSTe/ berUiacbtenDebiefelbeba-
öetaUngöe / baeöecommeupt De eecöe Saffreo, Dat i0 upt öen
mfcenc^ogft : l©ant alle Die gene Deiuelckeem goeDe<|uanti==
JeptbangoeöienDebequaemfanDtöebben/enDe Datfelbebjel
ueplant mtt Bjucöten / Die felbe Jebben onDer-panöt genoegö^
enDebJteDatbe^c/ öiefl^bebinötalti}tcceöpt/ omfooDaenigb
^fcbot ban penranggen / tekimnen eclangöen euDe macöttgb
i»o?öen/ om een goet toerck enDe Dat bjel begonnen ijs/ bolko^
men m eSerte enöe mefen te beengen.

^©amtotöetrecötenenöeop-ftellen ban een Suycker.molen
beboo^ al een goebt enDe ^oot Ciipitael/ foo bp albten men
alleitf toel enbe «a Den epfcf toil berbeecDigen» 5©otb foo können
Die felbe toel meDe in \'t beginklepn begonnen / tnDeallengfkem^
ban gf aer tot 3aec becgcootet enbe becbetecttooiben. <0ock foo
können ttoeeöjie i biet tefamen fpannen / enbeljet geene bat ee^
nen alleene niet enbertnacö/ können 3p te faemen Doen: a^eele
gauDen maecken eenlicöt toetck»

<©otrft moeten toe-berep^ enöe gbebanöelt too?Den/en toat Daer
toeepcrentUckalbannooöeni^ (0pDatmenf<^toelDtniamc:^
tebanDietebecbeecöis&tnafoban biete becboutoeu/ tjier upt
toogeleerenb^ennenenDebecaaen/enöetoatDaecbanöoeni^J/

eerft/ ban boen een groot enöe bjeeöt raöt/ om-Oagen met Kopef
ofte tuel önbbelöt BUck, enöe öat feïbe al-bo^en ober al boo^-fia^
gen met gaeten/ fulcks öat öe fcöerpe sijbe ban bupten ronötom
öat Ciaöt komt/ op öe mantere ban een ïlïafpe» Manmocques
nu/3Önbe be bjojtelen öaer ban öe Farinha gemaecht bjo^öt / nu
op-getrocken/af-geUïaflcben enöeöefUïarteko?tte bupten afge^
fcb?apt/foo üJo^Den öie felbe alf öan ban bupten tegens öat felbi^
gebeuagen iSaötaen-ge()ouöen /enöeöoo^öegeftntntbeptban
bet omme-ö?aeüen op öte fcberpe pickelen/gebeel gebroken enöe
felepn gemaeckt/ gel0ck men iföireer-b30|telen ofte pets anöerS
Mepnrafpet /ôetmelcke onöer bet^aötm een 25ack balt; enöe
een goeöe riuantttept alfoo klepn gemaeckt ftjnöe/ foo mmt bet
felbe m een ^erffe toel te öegen upt-glïeperft / robermiös btt nat
ban öe meefte part ban öie î©û?telen feer bergiftigb is/boe-toel-
öer oock fommig lïagb ban öte felbe gebonöen too?t/öat ganfc^
geen fenijnbp bem enb^eft/ enöe fooiSöeFarinhaoockntetfoa
goeöt / noeste öuerfaem / öetoeïcke ban öe ïBo^telen fonöer ber#
giftigö Cap gbemaeckt too?öt/ öan toel öefe anöere metfenfjtt
gemengt) foo too^t (jet op een groote Coperen ofte 2leröen Pan^
ne/öoo? t onöerftoocken ban bnp? op fun pas gbeö?oogöt : ^efe
Farinha nu/ berfcb gegeten/ knerft inöen mout enöe ïs alfoo foer
alSgerafptWitte-broodt, ^iJaer too?ben oockban t felbeber^
fcbepöen Öagö banloecken gemaerkt / feer goet enöe fmaecke^ï
Ipck/ öetoeltke gtieïgck oock öe Farinha gatr enöe öagö en lan^
ger öes noot $gnöe goet en frifcb konnen betoaert too^öen.
Maniocq nes toóïöeu toel meöe in bet berfcbe IBater gbelepötJïnt
bet bergitigö fapöaer mît te öoen trecken/enöe alf öan foo gbe^

beeftfootoo^öenöiefelbefeerfïintütjBeel in een jlBo^tier gbe
ftampt/enöe ban öat JBeel UKi?t Mingau ofte Pap götkoockt in
Wàtttj Ifâelck ofteanöer nat /enöe öaer toat^upcker bp
èam/ijS bKfçer gefant/boeöfaem enöe tmakelpck/3ae alfo goet

óïjöa®iecte1fattbeemtgöe5&loem\'paii : <entietjrtiiöff «aïlejS
ttoelcke tot het becepöen ban de Farinha ban nooden iS-

^e Milie gttrotken 3t)nöe/ enöe toel geöïooglïe/ foo too^öt öte
felbe maet met öe öanöen npt-ceto?eben.Bonen,Fabefen en Dier^
selpckebmc&tentoo^öengebanöeltalsöïerte lanöt,- Pa-
tattes, öaet ban toert betloof/ maer tn een önple gelegbt/ enöe tt
tmööe-toege ö\' aeröt öaer toeöer obtr toe- gbeöaen / blpüenöe öt
epnöen bepöer-5ï|öö upt-fleecfeen / brengt alfoaöït b?nc6t boojt
onötr ö\' aeröe geltjck Knollen ofte Wortelen, öetoelc&e foo öelt^
taetenöeboetfaemiS: tnbe fteeftanöers geen berepömglje ban
boen/öanbtïop-trechen.

^e Ca«oen-boomen3|jnöeop-glretoaflcDen tot omtrent tm
ttians langfjte / foo too?öen öre felbe boben bt ftrupn af- gbefne«»
ben/ al0 toanneer ïpöatr tstm bjeeber upt-fp?e|ïeninCackerf
tnöt ötiei te oberbloeöiger b^ticjïten ö^atgtn : oock fo too?öt öaer
boo^ aen öf e felbe alle tmegeltckbepöt benomen omtrent bet a^
pluchen ban deknoppen daer den Cattoen in groept r toant fou
gekoitstïnöefeonnengemackeïpckop^dengront Öaende af-ge#
plttckt tooiden/ öaer ^ te hoogfie ghetoatfenjijnde/omtrent öet
felbebeleongemackelpckbeptfbudenberoo^fakent betoijleöett
S^oom öunne enöe ör Cacken feer ^n ftjn/ öetoelcke geen klim^
men en konnen berö^agen : öie Soomen tooiden t\' ellelien j8f bait
een kerreltje gfjeplant / ttoee-mael öeö ^aers / enöe bebben alïe
Ces maenöen baer Catcoen rppe. ^m nu öe Cattoene knoppen
af-gepluckt ïtjnöe/fcöoon te maken/ öaer toe ts ban nooöen een
Jîfâolent jen/ öat met een groot raöt met een boet-treeöe/too^t om
geö^eben/ ^gnöe ban binnen met ttoee mftrumentjes öetoelcke
bie felbe knoppen bieecken enöe de bupligfiept öaer bupten öoet
ölpben/ enöe öe Cattoenen fchoon aen ö\'anöere$nöe uptkomenr
met toelck toerck klepnektnötrenban fes à febeii garen rpcke^^
ipcken baren koft öagelpckiS konnen toinneuj 3iae meerDer ber^^
oienen als alhier te Eanöe menigh arbepötf-man met ftoarren
^bepöt meten kanöóen:mant öie ftIbekoiwen alfo m öaegs/

Cot pet maecfeerx Pati öe« Indigo jg« Pan nooöm ftemen ofee
geutcn backen/öaer in Pen Indigo, Pol matec fjjnöe/ too?Pt gpe^
p3o?penomte rotten enöm flfim jgnöeöe Pettisl^epöt Pan Die
felPetegronDeflnckt: öaer fppaer alö een pap öergaDert/ Dat
tuatec isio^t metpolflen eerg mi geklopt/enDe gefontken stjnöe/
ttoateraf-getapti DenindigoinfackieöseDaenentnDej^onne
seD?oost enDe Daer nae in ^öjeö cfte ^aten gpepaekt/in t ma^
ken ofte kloppen Pan Den Indigo Dient fee? naeuö?e toe-göeflen
Dat Die felPe niet en PJj^t oPerEagen/fonDe anDerpnß niet mikn
örtjcken/nocpte eenige neerflasp Pan fubßantieDoen / SiU
leö Pergeefs; ftn/öaer ober De ileeftersi Die pet PJerek onöer pan^
Dennemen/pateco?rectep?oebenp^benenDeP3etenmoeten.

Cotpet maetkenbanDen TabackiöinfonDerpepDt Pan »oo^
Deneen goet Dinner/ DePseltke met eenen pet op-ficpt peeft op
Setö^oogenDerfelbeenDepetPerbeerDtgenof toe-öetepDeit Pan
öe Räufle nooDigp tot pet (Iptnnen»

<©mtrentpet maecken Pan De SuyckerenpaUentoelDemeeÖe
enDe De fmaerße onköten/ toant aen bat toierck een groote moei^
jelickpept Paft iö/pet pjeltke mel alleene een PpfonDerlick Crac;»
taetjenPan nooDenpabDe/ om alleg pertinent enDe nae berepfcp
Pan Dat treffelpckepjercktebertoonempetüjelckealpiertelang
fouDe ballen, ^ocp öit alleö en befmaert pet toerck in pine eeröe
fe egttifelen omtrent Den Perbou ofte be Cnlture geenßinö: en bJic
maer fo berre ijs gekomen bat pp b^ucpten peeft berbont/beP3e^
kekoftelptk sgn/enbe ober al eben-bsilligp banbe panbt Hillen/
biefelbe peeft al-bereetö pjnen nootobertöonnentPJantbetoelc^
ferpierteHanöeoppjnepgpettlaHbtßorenöpenoegpberöom;
Jeeft/ Die felbe fal licpt raebt binben om pet telaeten maelen/ en^
befoopp geenepgensBoleenpeeftöatpppet Dan beenge op een
auD?e: mbe Die Blaö gpenoegp peeft kan licpt pet fpinnen e«De
jl^ebenbetalen*
©itiöftitDanUoo^nanientlpckDatDaerbannoöDen i0l tot

• EK WARMS Lanissh^
^uïture óftÊben Lant-boü Öan Gaajana, mmttût feîfÔE^»

Dat XX W. C A FI T T E E» \'
ObderTichtinge aen de onkondige menfchen, nopende den dienft
ofte de dienftbaerhey t, der Slaven inde War me X.anden.

^^tmt /Uielfkers öienft m Guajana möe allentbalben tnöe
meLancfeîifoûttûûtfaecftelpcHeniiS/enôefuleUestîûûtep?ôfîîten
öenl^eeSteramfóe-b^get/bïnöeïcfe&etöeraöen/albïerm\'tfeó?\'
te aen öe ónfeonDtgt^ienrefiea / een nae-ciebttnge u ö^bm / öJi^
gms öec feibet meèr-ntaeljï gefepbe btenSbaerhept / g&elgcfe öiè
felbe tn öte geftpöel^nöenm t gebwtfttéigöemettkt öat bele
naeu-gefette ofte beel eer «ett^f-topft lupben öet baer boo? öün-
ben / bat öet tó een öaröe enbe öen chriftenen onteôoilûfôe fake/

afe örpöênöe met enöe tegensöe Chriftenheyr^Menfchen toïSla-
ven te gebruycken : tiöaer op ötent tût antttJôô^ôe m bôlôûenin^

ge ban alfnlcltemenfcben: l^ûo? eerö öat öet geö?iipck öer
ben tn\'t Oude Teftament, töas toe-gelaten»
Cent\\öeeöen:öatbetm\'t Nieuwe TeftamentmetUerbobeniS-
Cen öeröen: öat bet inöe öepferlicke toetten ts gepermttteert
ÏJ^er upt tcH beflupte öat bet een faecfee ts/ betoelcke ge*
ûo^ôftîs / enöeötentöalbenmbaerfelbengeentosfoüöanïgö
^aet / öat men öiefelbenïet en fouöe môgenbaerlîet öen nooöt
^erepfcbt/ ïn-bolgjjen/ enöe öat gantfîljeljîcHfûnôer beftoaer^=
Webanfnngbemoet. ^aeöatmeeris/foo ac^teickbetm
iSenöeeleen feer goeöt toerck; t^ ^n : toant foo toanme«

bitmmftïienmüerfcöepömquamecenmbepïaetPm ban Afri-
ca geöanbdt bjoioen / enöe alöec-eeett onöer öen Cbiïfeneit feû^
ttien te berheeten/ too sftn Diefelbe alf öan in&aer eerfteaen^e«/
enöe Dat omtcent jjaer leben/maniecen/ ftanDel en tuanDel/ me^
öen plompilen/ onceDelickÖen en botllen beeften/Dan eenigbe ce^
Delpcfee menfcöen geliickenDe/anDecö Dan ban geDaence^#ber-
fnlcfe!^ De fpiake enDe De geöaente Uïgfen aeit / Dat öet menfcöen
3Ön:maecöacenbecbloecfetenDnpbel0Dientt: {mantfp meew
alle DooiDebanckDenDupbeloffecöanDeDoen/) öace^acban^
fcöe bïieeöeen 25eeßeö^cke mamecen/maeckenDat fp eeröec Den
teeöenDanmenfcöengelpcfesüm ^00 Dat Die felbe cemgen tót
met Den Chriftenen omgöegaen öebbenbe/ Daec doo? ten etcßen/
lîanô^en tôt menfcöen/ enDe ban menfcöen metter tijDt tot
Chriftenen gcmaecfet ttïoiDen : enDe alfoo npt öet gemdt/enDe De
tttenttbaecöept Dnpbel^ gettocken mo^Den ban De macöt Dej^
Satans tot Godt c^bec-geb^atöt / enDe banDienßbare ^(aben DCi^
tinpbelîBî bip - gemaecUte knecöten Chrifti : ofte nu Die felbe boo?
Die ontfangene geeöelpcke toelDaeDt en bipmaeckingöettae Den
licöameDienttbaecbïo^Den/ Dejsi öebben fp öaer beele eecberte
becöeugenDantebeklagen» ^oo tief oock Der felber DienObaer^
ÖeptgeenCrini8ifooDanigöeonbecDiagöelpcke0abecnpe/al£fmef
Diei!öbanDe Chriftenen,DetuelckeonDec Den CncckofteanDete
#epDe«fcöe bolckeren gebangen tijnbe/ bp Dief^be tn öaröe ûa^
berntjegeöonDenbïoiDen,- maec beele eecDer te becgöeltjc^
ken/ bpDeDienöbaecöepDtfommtgetlpf-epgöene SB^oeren/ tn
5^ttptfcölant/ polen/ enDe anDece gebjeftcn : 3a Daer 3pn in t e^
ïenae-bnprigeHanDen/^^oecenen^oete-knecöten/Detoelcke
ÖatenDagelpkfcöen arbept(enDatfonDet opt bele meecDer boo?.»
DeelteDoen/DanöetfobereküftteDaernptteöebben)belefb3aer^
Dec enbe ïaötger balt/ai0 Den Haben öacen atbepDt inöe Warme
Xanden Doet : altijtïf 5P en beöoeben nopt te arbepDen/ in Hagel,
Sneeu, enDe Koude; maet Dat gefcöieDt bp öaer / altijt onDer ee»
Warme, Gefonde en Qetemperde-Lucht. ^p leben t\' eenematl

bJatbetecalsbele^öecen/öocliüjeigontheten/ mfommißlje
Europ^ifche lanöen niet en öoeixrstmelcke/ möienip aiteineig
maecfiilcke Confituecenop öaceCafelen kregen alSö o^Dina^
buchten ban öe ^offcben in öie Sanöen m! enöe t teelcue
een bagelpckCcbe fpöfeöer Haben iö/ fp fonben alf Dan me mee^
ï^en/öat baer tafelen /1\' ellekens als baer öat gbebeuröen / op De
maniere Der Princen geftoffeert maren gemeeft / 3a bat fp feliw
met AnthoniasaenDe Cafel ban De leckere Cleopatra baDDen

öegint geoeSent te merben/foo begint ijet allengbf kwS te blmc^
^en als een Pfer bat Den roeft mo?t afgeöepen/ enDe betoont ftcîj
alles bequaem : ^ae fijn feer leerfaem / enbe m mepmglj
tötsflim enDe argb genoegö om feiner öaren j^eefter tebrbne^
SeUi iBaer Denflaefacbtigcu aerDt iS in baer fooDanigb gemo^
telt / ofte Dele eet naturel / Datfe ban b^p te fiin mepnigb geDacb^
ten bebben : bet oock beele beter boo? baer / Dat fp m Daç baer
epgenClementbanûaberntîeblpen/ DanDatfp banconDitie
berauDeren : mantfoo öet fcöönt enDe oock Demaertiept is / foo
is bet boo? öaer bet beße onDer Dmanck te blpben / Deb^ppept en
ijS baer niet mei nutte» ^ r r t. .

^euefaeckeis aenmerckensmaerDiglj en fjoocöselpcken te
bermouDeren omtrent Dat öagl) ban menft&tn,- Dat is : Ijoe uim
tnöe argb 3P oock mo?Den in alle Dingen te öanDelen enDe te ber^
ticbten/ foo blgfr baer ecbter geöuerigb bp een rechten enDe kin^
öerlpcken aerDt/ omtrent Den onDerlingen ommegang met maf»
^anDeren/ berfcfïepDen ban alle mannelpcke achtbaerljepDt:
^antfoomanneer i^pöacen b^öen-Dagh hebben euDt los 30«
ï^an haren arbept /\'fo füllen 5P met enöe onber malkanDeren al^
lerhanDe öinDer-fpelhanteeren/ felfs met i^nitkers als auDerf^
fmsfpeeienDe/ enöe Dat oocfeljoe groot ofte ouDt3P gljemo^Den

3{jn: eiiöe om eenigp onsclgck / eUen gljcïtjcfe aiö ben feinbereti/
Daer ober met malfeanberenHpben enbe knibbelen / alö ofte pet
een faecke maer e baer merckelpcken beele aen - (gelegen maö-
nae bat fp op alfnlckeb^pebagpen/mepmgljttjbtöpebbentoe-
geb?acöt in t befolgen ban pet geene paer ban nooöen iö/tot on^
berpontboo^b anbereöagen,- foo füllen fpbereapanbentijö^
boo?t0 met malkanberen boo? brengen / met fmgpen /krioelen/
banflen/fpjingenenbeop allerpanbe fno?re pppentefpeelen/in
fomma in allerpanbeb?olickpepöt; alö Inpöen beUielcke ganfcp
ban geene bekommerniße ofte fmarigpepöt en meten: enbe ba£
felbe continueren fp alfoo tot laete inben nacpt i gae bickmaelö
foo langpe / tot bat 3p Pan ben öanö met b^olpcke perten pjeber^
omme aen paer merck enöe tot paeren arbept gaen.

^efe menfcpen leben inöer öaet gepeel onbekommert en bup^
ten alle fo?gpe/ fooöat men paer met reept boo?geluckigmacp
acpien: mant in pare perten / foo en peeft nocpte öeeer ofte ftaet-
Sucpt / nocpte öe pobaeröpe / nocpte öe gelt-gtertgpepöt/ nocpte
b\'afgunftoftebiergpelijckepert-Quelienöequaelen/ eenigpebe
min(ïe plaetfe: maer 5p fcpünen alleene tot öen arbepöt gpebos\'
ren/ öemekke3palttitmetb^olickpept öoen/ enöe sönPooKÖ
metöeöagelpckfcpekoftmelbergpenoegpt: <i^nöeinöer baebt
foo iö pet contemeimnt oock öeneenigpen rijcköom Ce geluc^i
ïiigper fouöen 3p toefen in öie paeren öaet / £00 bp alöien paeri
l^eeSeren maer genoecpfamenblpt enöe neecßigpept aenmeuif
ben / bat fp öie felbe nae bepooren möenmaereuiaoöföiena lie^
tenoeCfenen: öaer onttrent pet nooöigpiö/ öat öe Regenten ne««
benööe «Dienaren ban «aoöeö l^epïige H^oo^t in alfulcke
ben paer te öege ebertueren / enöe fo.^ge blagen öat be Baeöeren
öer Öiip0-g0fmöen petpanötöat paer aen bebolen iö / niet inöe
2ieröebegraeben/ maer opmoecker upt öoeui enöe öaer anp
trent een goeöe mit enöe reglement fd^meren.

^poöatickbeflupte (fuicköalleögefcpieöenöe) öatöecon^
bitte/ banbieimfcpmi nergijenönaefoarampfaligpeniö/

En Warme Lanjden.
bau toel Deelt lupöen totUicöt fottoen mcentn tube öaet Uonnc«

oftentôsbenm-beeïôen. €nöeboo;ttoaec m beeïe quaeöe enöe
acmelpcUe Uanöen / bebben bet beelSnoeren enöe oocfe boeren ■
\'^necbtS / acbepöetö enöe anöece banttoecckS-lupöen/ bjtp toat
öttöbemackelpcher enöequaeöec als öe J^laeben inöe Warme
"Landen öoen: Ölt eenigbe alleen tot baccnttooabebbenöe/ öat
fp(iuanfup0bangbeböo?teb^p30n/ öaec alfulcke Eupöen in
bec öaet / ten aenften ban baren nopt gbeöaenen atbepöt enöe
bïepnigbbecbeteringbebanbareconöme; meccöer fiaben
al0 De Swarcen in öe Warme Landen : Jae öttoelcke Üatöen
enbe flobenbanbaergbeboo^te aen tot in baer graf ; maer öit
iS een bjpjigbepöt booîtoaer / öetoeïcke öe J>laeberni|e Der
^toarten in öe Warme - Landen niet feer ongelgck en is/ en
iae/ b?p toat erger»

Specificatie van de onkoften, dewelcke füllen moeten ghedaen
endeghedragenworden, by alle die gene, foo Guajana
füllen willen gaen bewoonen ende de Landen in t felve
gelegen tot hare Culture brengen.

T\\ <©nkoßen foo Daer moeten gbeDaen/ aen-gbetoenDt enDe
geD?agben too?Den bp Die geene Detoelcke Guajana toillen
gaen betooonen enbe öeHanöeröen m\'tfelDe gelegben tot baere
beboorelpcke Culture b?engben / Die felbe sijn in De Doojgaenöe
ttoee-en ttointigbenDe D?ie-en-ttointtgb®e Capittelen aenge^
bJefmetiDeberljaelt; als nuis bet nooDtgb/ DiefelDe/ albier fo
ttae bpalsöetputmerSDoenelpckenis/ naebebooren te p?pfe^
ten enDe bier nebenS upt te trecken.

^<0beliickickoûckfulckSmeDe öebbe gbeDaen in bet febenöe
kapittel bier boren / omtrent De onkoften Detoelcke alle Die
öeene moeten Doen enDe D^aegften / toanneer 5p Nieu.Neder-

lant totllm öetöDonen enöe öen llant- hm alöaec onöec- fjanbe^
nemen* öat een peöec omtcent fijnen toe-leglj göetotjS enoe
becfeeckect moge gaen / enöe l)em naemadö in jtjne cekeningö^
niet öeö;»o0en en Umöe: alö mei meöe om boo? een geöeelte öesr te
betec te leecen hennen bet onöecfcbept / öat "ec gefepöt tó te 5ijn/
tnSïclien Koude enöe Warme Landen.

Gelijck ick öan öiecbebD^enief omtcent Nieu-Nederlant ^eö^
be geöaen/foo fal ick alfiiec öaec toe meöe boo?ftellen/ aljS tot m
ecempel/een beclegen bnp0-gefinDe/foo öecmaectsJ met\'ecttJoon
enöe om öen 3tant bon te oeffenen fal bullen gaen*

€en fooöanigö önpst-gefinöe öan/als^ H^an/Bion en titinöe^
cen moetbooz eecft/ boo|\'tCcanfpo|t/aliö B?acöt/en loft/t)ooft
boo? öooft / gecekent op beectigb gnlöenjS / enöe öat teg^ems fe^
ben ßnpbecjöop öen obecloop öe^ei öaegöisï betalen: maeckt boo?
H^anenöeBiou - - - 80-0-0

Cnöe foo öaec meec sijn nae aöbenanc.
a^oo? ülnecöte en beboeft niet te betalen; öe „^laben
bjoiöen alöaer te lanöe gelebect. ^ie felbe moet
boo?t0 öebben tot onöecbontboo? öet eecfte öalf
^aec boo? öem/ ©^on enöe töint aen "Btoobt ofte
Farioha tec bjeecke/ fejö llannen Mt beöiaegt ter
maenteen AlqueerenöetUjeetiannen:ö\'Aiqueer
all nöe tmee-en-tmintigö kannen/göeceeckent op
a gulö» IO ftupb^ö\' Aiqueer, en boo? 2 <5, mcccken
tefamen - - - - i6 - ^ - o
Cec meecke een kanne ä ftupbec^ / een lan
Ccmittenenöeeenkanne25oonen/öekangöece^

kent op 4ftnpbecsf/maeckt te famen tec meke 14.
ftup.be0maentj6iagul.i(5ftupb*enin2<5.mcken 1.8^-4-0
2Sen gecoockt ofte gefönten fpeck m meeckö tmer
ponöen/gefouten Bleefcö 4 ponöen/ c ^peck öet
pontaecekettttegens s-ftupb* tBleefcö tegen^e^

gnïtsmötefamm/euöeiiu^toeken - f2 - ©-o
^es meeeköeen IjalUe kanne tsoom-olge/öe kaune
gerekeut à een gnld. vijf ft iiy vers, maccktm
b)eecken/r3.kanne: enïseaengelt -
^cûHUîee flauen m-koopö \'t ümk gperekent op

kopen/moeten anörrsgePen op Cceöfit in Upf
3arentebetaelen ^yo. gulîjenô Poo? t ßurk :
\' t melck bient alptec boo? memorie: maeckt Poo^

Cot onberponbt uan be ttoee ^laPen aen Farinha
in bne maenben (PJant nae bie t|)t foo pebben fp

ïtjcke P?tïcöten meer felber al berbout enbe rijp:;
3eber ^labe gcrekent ter meecke op b?te en een
palbe kanne / maeckt feben kannen ter meecke
boo? be bepbe/ enbe in 13 bjeecken ^ i. kanne/be#
toelcke beloopen 4- Aiqueer, peber à 2 2. kannen/
enbe nocp b^e kannen/ b\' Aiqueer gerekent alö
boren ab 2. guld. IO.fluyv, beloopt - 10 - 30 ®
i^ier toe aen bie felPe bagelickö toat Bifcp göege^
ben bemeicke men albaer felber feer liegt kan
bangem en baer boonö bp/#ellerö/ Crabben/
enbe be bjucpten upt be^oflcpen/betuelcke baer
getïabigp te Pekomen jtjn/iö genoeeö tot ber Uh
beronberpout»
€mee1l^innen ^lockjeö en ^:3i?oecken boo? be ^lae^
benmettbjeelloeben - - - o. ®

fo en feepoeftmen geen puer / koft/ ofte klee^
beren aen bie felbe meer te geben.

^aep-$aebt/foû en bepoeft men geen ofPjep=^
aicp geit upt te geben : bjant be Cattoenen maï?

ttg Onderscheyt Tusschen Koudb
tcn möe25oflchen: Indigo tn Toeback-faft/foo
fean ttien met een ütecenDeel ponts / om planten
toan elcli0 te hebben / Ijeel bele lanöts be^aeifen:
l^tt Suycker-rietis UJelöet meeße/Docl) foo kan
men met eene latre tMtm of tmee al bele öoen/
en öat felbe geplant 5tjnöe/tot öat het bolgroept
I fo ban men onöectuCTchen anöer lant fch.oon
en klaer maken/ enöe het felbe bolbiaCfen
toeöer affnpöen en boojt-planten: alleene öe ja^
ben fo upt öefeltanöen boo? het eeröe alöaer me^
öe gheb^otht moeten too?öen/te toeten: ban alle
l^oe5fenöe Cupn-krupöen öie füllen toel het
meeHe gelöt beö^agen: ßelle boo^ het eene en het
anöer een fomma ban - - 20-0-0

Sïen25?anöetot}n/alfoo öie nootfaetkelpcken is
Uoo? öe menfchen in öie Hanöen: boof Äan en^
De B^outoe öes öaegS een half D^utsim ofte ter
toeecke een pint / öe öanne ghereeckent op 2 f»
öupbers / maeckt in»toeecken 13 ♦ l^annen/
enöe aen gelöt - - - i<f- y-o
^etoelche maer een \'^ifteleer i^etel heeft / kan al^
öaer felber fpoeöigh Ptn epgen^?anöetohnen
b^anöen/öetoelcke 00k goet fnn/fo bau fap ban
fuycker- riedt, als belerhauöe anöere U^tjnighe
bauchten eentamelicken B^anöctoijn geben*
I^O0?^chuppen of Farre deCoves,^paöen/ltren/
25plen/l|outoelenofEnfchades,ïiapmeffen/i|ai
mers/^aegh/ en toat ^pijcker^/ tot een #ups
enöe öen laut-bouuooöigh - - 30-0-0

3^001 een Farinha-vat met läoper of Dubbelt bltck
bef laghen enöe een iSopereu ofte fteenen Panne
om De gerafpte Farinha Daer op te Dioogben fal
engebeetbeD^agen - - - 27 - © - o

^ocö foo ötbben ttoee a &2ie öups-göefmDen m
Öaec eecöe begiufelen te famen genoeg aen fuich
eengeceetfcljap.
^00^ een ^ot / tol / enDe Panne enöe eemgf) an^

öec i^npf-caet - - - 20-0-0
^ooKcnl©arce-net ofte ttoee - - - o - o
^oo^eenïioec/tócnptenDeiloot - - ly - o - o
^ooj een l^amack of ttoee/ Detoelche ligt boo? toat
fnupfttcijeban be Wilden tomen gfjebanDclt
enbegecnplttoecben. - - - 6 - © - è

^efe fomma ban penningen ban ötbben bie gene ban noben/
betoeicke rgelijck gefepbt is) Guajana toillen betooonen enöe öen
ï^ant bon alöaer öoo^t fetten.

I|ier öan moeten nu alfulcke Eupöen ofte bp öaer felben ber^
Ixen/ ofte t felöe moetbaer bp öe i^eeren Patroonen öan öe Colo^

flaöenepgentliïkt\'eenemaelfoonootfakelickentoaren in öie
anöen/ öatmen fonöer öie niet en fouöekonnen aen öe koft ge^
taken/ of eenigb boo?öeelöc^n: \'t felbe isboo? een groot geöeelte
toelöetoaeröept/ foo jtjn öie ^ïabenömöoulieöen niet alleen/
toaer allen anöeren mmfcöen/öan toat conöitie öie ftiUifeer noo^
bigöimaereDentoel/ een bupfgbefmöeöemacbt niet liebbenöe
öm öie felbe te konnen koopen / enöe öen I^^eer ofce Patroon öan
be Colontje/ öie bp berfcöot/ niet toiUenöe creöiteren: ^0 fouöe
^tn bupfgefm nocb niet berlegen toefen / bat fp öief balbm in Die
Landen niet eu fouDenkonneu raken: ia b?p beter Dan in ^mtit

^00 öpaïöien öat felbe maer möe Warme Landen mil arbep^=
ben seltjck 5p inöe Koude genootfaeckt 3Ön te moeten öoen/enoe
kennen alfoo oork toeï enöe gemackelpck aen be koft gfieraken/
enöe nocb Uiel öe^ Saerö een ftabeobertomnen. ^00öat aïfuic^=
km eenen/ toiUenöe tmee/ ofte ten boogöften ö|ie 3aren/ arbept
öen/göelöck öe meefte aröepöer;^ bter te Eanöe öaer leben lanck
moeten öoen/enöeöatalïeenelpck om öekoft enöetoepmgmeer/
nae öie ^aren arbeptgJ/ ban baren meeften en grootften arbepöf
fal können berloftenöeöebiftötjön: atóüjanneerfettoeeoföne
^laben können ober gewonnen öebben / enbooitjö mftöjöon^
neren enöeneerftigö toe ^en/op öer felber tuerck/feer bjelbaeren
enöe ban tptottgtpiofpereren/totmeeröermkoopöban ^f^la^
öm. ^00 öat in allen geballe ö\' onkoftm ban öe ^laben in t be^
gin meöe können gefpaert mo^öen.

Mmtl om öeß te eeröer/ in poftuer / enöe op öe beenen te geraas
feen: öaer fijn öe ^laben mei öet gbereetfteenöe öet grootfte be^
Bnlp toe. €nöe möer maeröept/ bele menfcöen / aenpenöe öe ge^
fegenöe bincötbaecöept ban öie lanöen / öen geönecigenöage^
Hckfcöen aenmagè öec bnicöten/ öoe göemackelpcken en becma#
kelijcken öet alöaer te leben t0i öoe öe Wilden ,tcn naeften bp/al^
leeneöaer onöerbonöt nemen/ ban öet geene öaer öe^oftcöen
öooitbiengen/ fonöec beele te jaepen ofte marpen / en öoetoep^
nigö SP alöaer/ober mitj^ bat foete enöe aengename Cltmaet tot
i^npfmge/öeckinge/kïeeöinge enöe ceeöingöe ban öoen öebben,-
enöe öet melckealle^ inöe Koude Landen, ten öeele geb^eeckeIpc^
keniö/enöetenöeele nootfaeckelpckenbrcepfcötmoiöt/enoock
foo/ öat öet geenflin^i ge mi ft kan moiöen/ öte felbe meenen in öie

fen/ enöeöatfe ganfcö niet en beöooim nocöte en beöoeben te at^
bepöenj öocö alfulcke beöiiegen öaer felben feer: mantfommi^
ge uan öaec berleutjeren oock foo&aiiigö/öat baer öickmaeljsf öe
luft bergaet / om felber öet mercken te nrng. n pen enöe peti^ öaer
omtrintnooöigö teo?öonneren. l|eemeUkeöeoo|faeckeii6f/öat

Mtl Öaec leben lang/onöec be boet bltjben/ enbe Dat ßaec toercH
nae beljoo^en / geenen fcbtck nocbte goeben boö?t- ganck neemt.

t^e neerftigheyt is over al prij flftlijck ende vorderlijck, daer in te-
gendeel de leujigheyt, allen den genen die haer befitten, hatelijck
ende fchadelijck is. i^nDe footöie/ inDt Warme Landen, bebOO»^
telöcfeeneecftigbepDtomtcentftnmercktoil aen-menöen/ Dte
ttlbe öeéft De gelegentbept enDe De miDDelen genoegb/ftöoon Dat
Öp niet en beeft i om mettec trjöt ban een ann een tmh man te
^onnenbio?Den: maec toe boo^maec alle lanDen niet eben be^

ï^iecomtcent Dient meDebecmaen geDaen/öoeöaepet niet al^
leeneDienQ:igöiSboo?DenColoniec)0i: maec oock booinament^
Itjck ten hoogden gecabenboo? De ï^cecen gatcooiten/ Den boo?^
fepDen Coloniecs te booiften / met ^laben: aengefien De meeOtc
«taeöten / Demelcke Daec konnen contcibuecen tot DefpoeDichHe
P?of|iten/ enöe Dat/in Die llanDen/{naeö€>oDt) alleene beöaet in
öen Dienft Dec J>laben: fonDec Detoelcke alle toecck alDaec/meDe
lanckfaem balt/foo toel boo? Den patcoonen als öoo? Den Colo^
biecisi: fnlcr öatheteenbeckeectoo?Deeli!0ibpöenPatroonen,De^\'
bjelckealfulckeColonijen toillen eöabilecen/tetiiepnenbat ïju
lïefpacen ban het gelDt/om Daec Doo? bp becfcljot/ Den Coioniers
met J>laben te becfien/ öaec boojDeelich fonDe toefen: geenGïnSj

maeC; al waer een werck wert aen-gevangenom voordeel daer uyt
te trecken: fbo behoort dat felve, terftont alfoo begonnen te wor-
den, dat men daer door, ftracks in \'t begin; tot de ghereedfte ende
fpoedichfte profyten kan indringen ende voortgaen: want onko-
ften, foodanigh aenghewent, datfe fonder ofte buyten fpcedighe
"Ahlften bly venj die felve befwaren feer: Ja, verdubbelen haer met-
^er tijt, ten verfcheyden infichte; ende dateygentlijckten lafte van
^^er Meefteren: daer ter contrarie, de fpoedige winften feer veele
^ytwinnen, en oock geduerigh een nieuwe luft tot het aengevan-
^en werck, den menfchen toebrenghen,ende infcherpen; \'t welcke,
ïwfouderheyt, den Meefter en oock den knechten feer vorderlick

is : Want foodanigb is het met den aenvangh van alle werck gelS\'
gen, dat men voor henenjnootfaeckelijcken dient een goede ende
vafte refolutie te nemen, oock die felve onverdrietfaem ende
puuótueliijcken te achtcrvolghen : Soo by aldien men lijn eygh^\'\'\'
welvaren meer dan lijn fchadc foeckt : Want, de Slaven fijn, in^^
Warme Landen, oock, tot alle werck, dater bedagt kan worde»)
Soo nootfaeckelijckeu; dat, fonder die felve,geen werck, met hop^\'
van haeftighe winften, en kan onder handen ghenomen worden-

#och/ fûû $i|nmc£ieetim foo Uïdüan noüömmöteïanömDf
peitcMinen / out Die felUe ^laeben toel te haniieii rommanDerert/
möe onöei\' beDUianck enDe ontfaglj te öouöen / Dan öie ^ïabeii
felöei\' 5ijn : tuant ö eene bupten D\' anöece mepnigp benuacö Sed
hïec tanquam per parentheiir : keece UïeDec tût De matecie*

^ier Pû?en Dan in \'t fePeuDe Spittel pebbe itk berpaelt / poe
Dat De pueeen ofte loonen / enDe pet onöecpout Der knerpten euD^
Dtenftboöen / ftiNieu-Nederi anùPîee 3îaren füllen boon loopet^
tot latte Pan De IBeederö / boo? enöe al eer 5p üjeöeronmte pets?/
upt Den berbött ban öe lanDerijen alDacr / tot bergoeömgpe bap
Die felbe füllen können genieten : toaer ober 31) booi penen in Dt^
ßefepöe tbjee 3aren fcpult/ ban puer enDe onöerpout/ berballei^
füllen $pn; tegenö Dat fp een Saer Pmcpten ban paren arbept/
tipt Den Sieker/ konnen trecken:Bûô? tuelcke onkoften Paii t^tt
Saren puer enDeonDerpoiit/fp in Guajana tWt fiaben eeuujiep
enöe erffelpek fouDen konnen koopen: oock foo moeten ö\'®^^
moouDeren öan Nieu Nederlant, in Die boo,2fepöe cükoèen/bait
gaer tot 3aer continueren/ enöe nae gelegentpcpt öie fciue pue*\'
ren enöe loonen / nocp öickniaelö merckclpcken berpoogen enoe
berbeteren. ^aer in tegenöeelDe lupDen in Gnajana uae Den oiiv
meganck ban De eerfte D?ie ofte bier maenöen/ fcluer ban pet on^
Derpout Der fiaben/1\' eenemael bebjpDt 5pn/fonDer öat 5p opt
puer ofte loon aen Die felbe bepoeben te geben»

J>Oô fal pet alpier beele ntmfcpen meint öuncken / en Dat niet
öupten reDeneUi poe Da t een üaebe/ in eenen Dacp ter meecke / oe^^

^elcïie Ijp bjjj m tot $mm Utcöom Ijetft / boo? ö\' anöere fes fijn
«oit Han öïinnen/ gelijck fulcks Ijier öo?en is gefepöt: \'t is maer
t felöe lupöt öjemöt/ gemerckt een neerfltiglj arbepöer/öetoelcke
niet anöers Ijeeft öan öat öp öagljelicks met
«ly ter te lanöe feS Dagen neerßigb aröepöenDe / Dickmaels gbe^
jfoecb te öoen beeft / DatbpfoobelekanoDerbJitmen / om meöe
oen eeriigben feDenösn öagb / metsön önpfgbepnDe Daer ban te
«omien leben.

mt fouöe fonöer ttoijffel in een Koud t Landt öe ftoarte Eaben
bietbeelbetergaen: Djant/infooöanigljeenlanDt/ fouDeuDie
felbe eben foo toel alles Dan nooben Rebben / toat öaer noottoen^
WJis / om tegen te lïaenD\' ïnjuriemDe violentieDanbetkouöe
ptnter faptoen/euDe Dat alles nae aöbenant/ foo toel ban ^np^
Imge/öerkinge/kleeöinge enöe reöinge: giae nocb bele meer/als
«el öie gene/öetoelcke De i^ouDe lucbt/gelpck öa^r Clement/ aU
^Pt gbetooon spn. iilaer alle bat felbe bebben 3p4)oo? eerS inDe

W arme Landen t\\iet Dan Doeu. Alwaer atlés is ende dient tot ver-
^aeck ende verkiftinge van de menfchen , het vi\'eicke inde koude
Landen die felve is, ende ftreckt, tot ongeraack ende verdriet. \'Mh
^00 is Doo? Die ^laben in öet Warme Landt een l|tttien met een
Hainackjert Daer tu/ ï^upfmge enDe beDDe genoeclj / enDe een lin^
benb?oeckieombetgat/bare klecDinge; aengeftenDeöupfinge
maer alleenicb öient om Den regben / enöeDe^onne bupten te
keeren / enDe De kleeDinglje omme De fcbamelöepöt te beöecken:
toant De naturellen ban bet lanöt gaen altemael felber naeckt/
fonöer öe minae kleeöeren aen baer Ipf te bebben. Boo?ts Detoij^
Ie De b?ncöten alöaer te lanöe bet ganfcbe^aer öoo? groeijen/
als oock Dat ban felber goeöe tmt aeugbename in De ^oSc^ert
^aCfcöen: ^oo en Ijebben Die öaDen niet meer ban Doen/Dan op
beöagenbanljareb?pljepötboo?noemtbaerfelDentoatlanDtte
öetepDen/ompat te beplanten/met Manives,Daer aen De Farinha

^OJtelengroetjen/Milie,Boonen,Fabefen, Patattes, Jeremoensof
i\'orxipoenen; fulckjSDatjpöeb^oot-kolïöeöbenöe/ boo?Derea

toepmflölïtljoebetttefo?senenDefeecUcöten oock Uiel konttetf
leueuj mant Dat fclDc lant/ isoDecal/ DolDanalleclcp Wiidten
G e vogeite, De l©at£cen jtjn Vifch-rijck, enDe Den Btfch iö licfït
om te Dangljenj enDe allecöanDe üagö ^an feec goeDe en Delicate
jacabben/ iöceeften en #oeöeciS. €n foo manneec een Swart mat
luycker-riet maclj feaentoen/lietbjelcke Ijem alDaec te lanDe niet
tn manqueect/fo mo?t öp in t ko?tfo bet en glat alse en 2tel: l^et
toelck PaecDen/itoei)en/en \'t gantfcöe bee/tot becckens inclup0
mei meten en maec nemen.\'sPaec benebens fo queken De^laben
Daec te lanbe mat oenDecen / ^npben en Diecgelpcke ï^ee aen/
jöet melcke\'t ganfcje 3aec Doo?boo?t-bioept/enDe fo bebben Die
reibe/tn mepnigb ttjts/albele betec leben/als mei bele ^oecen in
fommige gemeden ban Europa niet en Doen*

ï^aec inDien De lebens miDDelen in Die M anDen niet alle Dagen
boo?t en groepDen/ en meed alle Dagben nietmeDecom nieu aen^
geplant enDe boon gbefaept en mtecDen (het melcke eengcooten
obecbloet ban alle0 caufeect; mee Dat \'ec een 0alf 3aec H^intec
rapfoen (5tjnDe een tijDt Dat allesiuDe Koude Landen öii ftaet en
«^uft) gaeclickiö tudcljen bepDen quam: foo fouDe öet alDaec me^
öe meec Dan befmaeclpck genoegb boo? De fiaben ballen om aen
öe kod te getaken.^aecom in De Koude landen , aimaec Die felbe
alles ban Deen Rebben/het melck anDece menfchen nootmeuDich
iS/en aimaec men maec eenmael Des 3aecs Douchten heeft/ en te
tnets Doo? een mif- ghemas geen mael: aimaec Den toeftel om De
ÏanDen te boutoen fo gcoot ts/en De tnaniec om De bmchten/ na
becepfch te innen en te fchoonen fo f maec en kodelicfe/ en Daec en
tegen De gemonnene beichten fo fobec en ban fooklepnen p^tjiö ^
mn fomma/aimaec niets fo gering en is/het gene Dat tot fmen=^
feyen ^Dechout gecequiceert tooJDt/of het moet alDaec booj» geit
gekocht momeu; maer doo? Die flaben nootfakelpcken altijt upt
Des meedecs hauDen fouDen moeten leben/ fo en konnen Die felbe
1? itanDen mepnigb boo?Deel Doen/en 5Ön Daecom inDe

^it feïDe bacflte mp goet enbe gecaben pier foo hp te bermae^
iten/ ottumeeoojfaecfeen; eenfbeeJö/ombatb\'ónUjetenbemeiv
fcpen/ nietlicptelpck en fouben bencïten/ bat pet een groote
bïmtpepttjpaö/ bier menfcpen arbept te gpebmpcfeen/ fonber
am bie felbe eenö be koö te geben : anberf beetö bat bie felbe me^
benietenmocptenmeenen/batmenboojmibbelban bie
bm/ eben foo beel boo?beel in be Koude Landen foitbe können
boen/ alö men boet inbe Warme. ï©aer mebe ick alfo bertroa*
b3e/ batickallealfnlckeilnpbenalpiercontentement peb gpe^
baen/ ban\'tgene/ bat fpbiïlicklpck omtrent bfettoeepoincce»
foubmkonnenbeflbererem

Verhalende de profyteo dewelcke Guajana van tijdt tot tijde we-
deromme fal können geven : ende waer inne die felve eygenr-
lyck beft aen .

Xi^tepetberpaelber nootfakelpckpeben/ betoelcke batr ber^
epfcpt b3o?ben/ fo tot be beUïooninge felber / alö tot be Cnl*
turebanGuajana, enbe ben baer upt gpemaeckten oberßagp
beronkoöen / foo alle bie gpeene füllen moeten boen enbe
gpen / bemeicke paer ten bien epnbe nae bat felPeEanbi mefter
moon milten begebemfo moeten alö mi mebe aen-geïpefen Pio?^
ben (gelpckboo? penen omtrent Nieu-Nederlant iö gefcpiet) be
epgentlpcke pjofpten en boo?belen fo alfobanige Inpben npt pa>=
ten arbept albaer te lanbe/meberom pebben te bermacpten.
bat een pegelick foo mei boo? penen gronbig mogen bekennen en
bieten P3at pp upt m a^öept tot bergoebingp en bergelbing fal
pebben te profiteren / alö Pp bieten moet bJat mi onkoften/ pp/
om baer toe te komen/eerft fal moeten aenmenbem<©p bat baer
Jipt pet gefepbe onberfcpept ber Koude en Warme landen bupbe-
w en bolkomentlpck bp een pber moge berftaen pjo^ben.

^itt Uoien in ijtt acötße Capittel fjeb ick gefept öoe öat tW
faecken infonöecöept tael ftaen aen te mecckcn en tn goeöe acö^
tinge te neinen/om öaec npt te mogen bekennen/ ö\'epgöentlpcke
pjofpten öeujelcke öie lanöen fnllen können geben* ^etotlcke
50n öefe: <^etftelpck/ öatmen Uoo? öenen moet onöecfoecken en
meten/öoe bele H^oigen lantö ban alfulcke IBilöe/ 25oflige enöè
onbecepöe Eanöen / een man mtcttuee knecöten nm 3aec0 U) el
fonöe können tot öenlanötboubecbeecöigen: opöatmen öooi
öe kennifte ban t felbe / ten naeften bp fouöe mogen af-meten en
upt-ceeckenen / öoe gcoot een quantiteptöeclant-biucöten Ujel
Saecis fouöen können becbout en göetoonnenbjoiöeii* Cen
tmeeöen öoe enöe maec öie göemonnen biucöten / met öet meefte
uoo^eel füllen können bectiect en becöanöelt Uiojöen: maec nae
men nootfakelpcken öe p^ofpten moet ceeckenen/ öemelcke an^
öecfltniö niet te cecöte en können bekent mojöen*

Sülöaec öeb ick meöe becöaelt/ öoe öat becmitjö öen lanbtbou
in Nieu Nederiandt en alle auöece kouöe en nocö onbecepöe lam
öen/meecöectoefteltotöebecepöingeöfc Eanöecijen becepfcöt/
een man felfjSföeröe in een geheelgaecrjualpck tgien iBo^göen
Blantjö eu öat nae öen epfcö en maniece ban öe Culture enöe öen
aecöt ban öie bnicöten uan öat lanöt/ fouöe können ftöoon ma^
ken en boo? öen f loegö becbeecöigen. ^aer ban ÖP alföan nocö
bier IS^o^oöeulanöj^tot ^op enöe IBep-lanöt fouöe moeten be^
Öouöen/ öaer upt geene piofptenboo? fooöanigöe boulieöen te
tcecken en 5ön/ató öebbenöe öte nooöig ban öoen tot onöecöout
ban f^oeijen en Paecöen / foo alfulcken^ouman alöaec te lan^
begeenftinismiirenenkan. ^ulckgj öat öp maec fej? Ä?göen
EantiS ban t eerfte 3aer fal beöouöen om öaec upt op öet tmee^
öe sön profijt te können trecken tot berbangö ban 5Ö"e geöane
onkoften / enöe tot öagelicki^ onöecöout ban knecöten en mepjSf^
jen^enboo? tgeöeeleöwp^ä-sefmöe. ^^^aerbp blijckt öoe gfte^
ring en oock onfeker alföan nocö op öet tmeeöe gaer öe p?oftj^
ten en minften ban een ïöouman in Nieu-Nedeiiant füllen 50«-

\'t \'mütk itl%öier üo^ten in eenige beifchepösneCapittdeii ùaet
en tegenzet) aeng&etoefen/ öat tn Guajana en öe Warme Landen

öen alöaec int dcljeel tecftont tm piofijt t^an öen Souiiiaii r oii^
nen geöawpckt/öf5aept oföepïanc too?öen s gelprken ijcü
ick alöaer bertoont/l)oe öatmen tn De W m me Landen, een ÜaUe
in epgïjenDom kan koopen/ Uooi miüöcr gelöt,^ / Dan men in Dr
Koude Lande n aen ttix kuec.ljt De$3aec,0 mm koH/kleeDeten en

btoet continueren i Daer men Doojts aen een flabe niet meer boo^
ïil Dat en geeft Dan eenenb?ïjenDagö in De meeck: oock boe een
il>laDeinDe Warme Landen meer mercbs fal konnen fpoeDen
omtrent öetfcljoon maken en bequaemen Der felber Hanöerpeit
iiae Den aerDt ban DtenHantöou / Dan mei tmee blancke knecl>
^en in Nieu-Nederiant fulleu konueu Doen enDe Dat na Den epfcft
^an öe bmcöten en Den lantbou ban Dat felbe lant. ^oo is Daer
^P meDe aen-gemefen boe öat in Guajana en al De warme landen,
öelupDen ban mepnigb Dermogbens met een gberings können
^tben / en met mepniglj onkoften en toelïel fooDaniglje bmcöten
berbotimen/Demelckeebenmelbangrootepïofptcn fijn: maec
ÎSOO? metter tijt op De beene geraeckt m^fenöe/ 5p alföan ban t^t
tot tgt tot grooter en fakenuan meeröet^ booj^öeel konnen booit-
iraen en alfo bare gelegentbept in korter tgt merckelpcken Daer
öoo? berbeteren. €>elöck nu De Culture ban Guaj ana en öe War-
me Landen Doo^gatUS fOO berfc{)epDen is ban Die ban Nieu-Ne-
deriant enDe ban De Koude Landen ; fooberfcbeelen oocl^ meöe De
bjucljten ban bepöe Die lanDen feer bele Dan malltanDeren: melk
onöerfchept öer bmtbten albier ntet fo feer en moet aengemercM
mojöcn in Ijare geöalteniße / als mei in öer felber meerDigljepöt.

I^e vruchten foo in Nieu Nederiant verbout ende gewonnen wor-
den, die felve fijn altemael grove vruchten, beftaende ineen grove
pnde groote maete. ^aer tU tegen / So fijn die Vruchten van Gua»
J^na altemael fyne viuchteti,beftaende in gewichte,daer van dik-

Onderscheyt Tusschek Roude
maeïs weynigh ponden foo veele waerdig fijn als een geheel mud-
de ofce Sack, oock der befte Vruchten, vallende in Nieu-Neder-
landt,

^aecomoock öep^ofpten Uan Die felbe u^ucBten nae ö^ece
bjaecööe op een anDec manier / konnen en moeten upt- gerekent
tooiDen/ bp Dat pier borenö met Die ban Nieu-Nederlant iö gpe^
Daen. ©ptDitPoo?-PerpaelDeöan/kan genoecpfaemaf gpeno^
men P)o^Den/poe Dat in Guajana, upt een^o?gen1lant0/meer^
Der p^ofpten enDe minden konnen gpetrocken UJo^Den / alö upt
cpienenDemèer lBo?genïantöm Nieu-Nederlant.

<i5root5ÖnDanDet!oo?DeelenDePjeltke D\'^nPJoouDeren ban
Guajana, enDe De Warme Landen in tgpemeeu pebben bobeu Die
ban Nieu-Nederlandt, euDe auDereKoude Landen, ten aeufien
trauDenootfaeckelpckpeDenenDebepoeften/Debjelcke Daerge^
requireert mojDen / foo tot De öeteooninge alö mei tot öe ^Tultu
rebanbeEauDen. j^ocp foo pebben Die ban Guajana ongelpck
meerDer en grooter abantageö en p^ofptenomcrettt Den berbou
banparebmtptenDauDie ban Nieu-Nederlant Doen. B^eltke
p?ofpten alpier tbJeeff ntö konnen geconfiDereert en gpereeckent
moiDen: «l^uDeDat/ Eeifteiijckcn, ten aenfien Pan De maerDig^
pept Pan De b^uepten felber. Ten tweede n, ten aenfien ban Den

geDuerigen^omer/DiealöaertelanöeonberanDerlpckiö : en
Demeicke maeckt en beroo?faeckt Dat alDaer te lanDe De bmtp^
ten meet Dan eenmael of tmeemaelö Deö 3aerö berbout en gero^
öetbJo^Den: pet melcke infonöerpeptfeerljeel upt-biint.

\'^engaenDenupet eertte: ^o^ijn de Vruchten, Waren,Hout-
gewaffen, alö auDerffinö /Demelckeiu Geajana konnenPerbout/
gemonnen en gep jofpteett pJoiDen/beel en menigerpauDe: alö te
meten/De FarinhastJuDe pet -B^oot-föoreuDaer te lanöe/De Milie

gpelptke meer: boosttöalle pietlauDtfcpe Cpupn enDe l^oeö-
larupDen: benebenöberfcpepDen0erb3en/ Gommen en Baifle-
raeüiallerlepkoaelpckïout.

^obm alle \'t uSeïcke öet nocb geöeel apparent/ja Usel öupten
^uentUjtjffelts: DatmenmGuèjanameöe falkonnen tomner?/

Sijcie, öett oiye van Olijven, foeöefcïjoone/öeUf ate en öeerlljc*
ke Wijnen: ^ae ootït feitier jjet vlas, Kennep, enöe meer anöere
iöo öupten a!0 oöcfe ö^r-lantfcfje öincjjten: enöe öetoeïcke men
oock toel meeraisttoeemaelöesgaers alöaer fal konnen öer«»
ooutoen enöe totnnen/gelick öat felföe Ijter öo^m ts gefept.

Cenpegelicknnöanöieöntcötenöeeftjöneöefonöere piofp^
Jtn/ ö\' eenemeerö anöereminnae eens peöers toeerötgöepöt:
ÖOC& ommettelanglteöallenmetöiefelöeaUe/ alljter/ op get
Jiaeutfte upt te reeckenen/ "t todcke oock met toel öoenelpcken en
fouöe toefen: als meöe / om met te fcöijnen alljier reniglje öaCte
i^eeckenfeljap te toillen maken/ opfaken/öetoeleke noclj bp fom^
JJiige als enfeeckere Dingen mogen gebonöen en aetïgefien too?^
ben: (boetoelöaergbenoecljfaemepieubenal-bereeötsban^fjn)
t toelcke bde ontoetenöen belacbgelpcken fóuöe Duncken te fgn:
foö fal ick / Derbp-gaenöeallcDte DoojfcpDe minDere b^ucbten/
ootk mettegenSaettöeDat Die felüe alDaer te 3lanDe/ met een tt^
titlpck goet boojteélkonnen berbout tooiDen/ia met D?p meeröer
P^ofpt /öanDe befte bmc^ten in Nien-isiederiant toaflénöe (öaer

"an fjier naenocögeftptfal toojDen) enfalick albier banbettetf
Sbentooojöigbebeginnen en fpreecken DanDe bijf Capitale ofte
¥00ft-UmcbtenbanDatlanDt/toaer op eengctoiffen enberfeep
^rDen ftaet te maken is / enDe Detoelcke een goeöe en p^ofitabefó
pegotiegebem ^etoelckefnuSuycker, indigo, Cattoen, Toe-
back eitie bet Cacao ofte Cacoa.

s onepn^

^elpcke Haaren/öetoeickealtemaelmet groote toinften berbont
konnen toerDen en een gotDen en feer pjofitabilen banöelgeUen/
^tn öetoeïcke met tos^erliept ongemene toinß en bco^öeelen Daft
lÖn.\'Orot betoijs ban \'t toelck (eer ick boo?tga) fc fal ik alöter/al*»

onepnijehcke tJ^ofijteu öie felbe/upt öte i^egotte/öeis! ttt^*
ken/ öat tö eenen pegelicken gö^noecöfaem/ maec boomament^
lick öte geene kennelpcfe/ öetDelcketn Brazyl Ijcöben becfeeert.

ï^oeeentttenicöteban^cöepennutoerj^ Saecïickjg upt Porta-
gaci nae Brazjl afbacen/ öace meöe genomene Coopmanfcfjap^
pen aïöaec cfltfeeïpckenbecttecen/tuei en nocö cücaeïpcfeec gela^
ben met be I0aecen ban bat lanöt te rugge feomen/öat felbe kan
bekent too^öen upt öe bloten foo \'0 3aerlick0 öectoaect0 gaen/
enbe öat fomtijt^in \'tgöetal ban fjonöfrt en meec fcfjepen t fef\'
femö; bebaïben nocb öte gene/öeuieicke biipten öe 5t^loteö/öage^
Ïick0 affonöecïpcken gaen enöe keecen»

^ültck foo becftecckt en becraeecöer t öït nocö Ö^t beuiijjei bai^
U Useecötgöepöt ban öte bnicöten: Dat öte felbe öagöeltckia? tuet
alle Itecoec\'fcöepen/felbecupt Ooft-indien ,tn öefe enöe anöece
na-btïectgelanöenbjecöcnobec geb?acöt/en öatmetuima. €tï
föo bp alötenDie felbe ïl^acen mi booiöeelkonnen geben/ aeuD^

fp niet öan eenmael in 13aec öecmaert^ / of Ijcttoaert^ en kon
nenboltcecken/ öoeonfeplöaecgrootec füllen Dan De p^ofpeu
5Ön ban öie felbe bmcöten/ in De Hauben bau g u ajan a, DeUielc^\'
kernen in t giaec gemackeliick ten rainöen Diiemael gtnsi enOe
toe\'ecfalfeinnen bebacen. €nöe ßl-öoe-toel öefe toinltcnalöie^
öecöaelt/ epgentückfc öö^en te caken Den öanöelaeci^: foo moef
tuen uieten bat alUiaec Den Hoop man l»ina kau Doen in t inko^\'
pen (beUielcketoermiDC00 €c|uipageDer ^cöepm / als; anöerf^
fin^ meecöec lallen motten Diagöen/ Dan De l^ecbouuiecjö in Die
fanöen omtcent Den lanötbou öoeii; Dat er oock alfo nootfaec^
feelijcken meecDec p^ofijt te Doen moet sijn boo? Den berbonuieci^
in t uptkoopen / gemerckt öat oiöinari^ ofDoo^ öe banck D\' eer?\'
0e p^ofptenujelDemeeftesfjn.

UlaeröemtjleDetoeecDigöepötban Die b^ucöten allen men^^
fcöen genoecöfaem bekent t^/foo fal ick omtcent Die felbe/ alöie»^
®iet öeröer parttculariferen; imm gaen tot öet tmtm

|omct/ enöeöaee omtcentaen-tofifmtntoattioegmb\'mtiiöon^j
otcö ban Guajana pjofttten pebben te betbiacpten / ten aenpen
»an ben gebwerifrpen J>omet bebielcke baec te lanbe t0 / enbe bp
S^bolgpe ^nbelpcfeen mebe bettoonenbe boo?beelen / betoeltfee/
Jpt pet meïbaten berCotonierö eußuberbanen/ftomen te rebon^
ö^tenente ballen inöenfrpoot Der Patronen en l^eeßeren ban
^^ Colonpen/ m bieSanbm.

<Snbcrbeboo^eelenofrep?ofptenban/beta3elrkebebemoon^
ban Guajtisa enbebe Warme Landen, pebben en gpenieten/
^ Is geenlns ban be mmöe / bat pet albaer / pet gpepeele 3aer
booi Somert: mbt bat met aileemcp ten opficbte banbe mepntcp
onkoften bie men ban noben peeft / omtrent felebtnge en rebmge/
oen licpten en onkoftelpf ken lantbo« / enbe mat baer meer aen
^aft lö.iii^aer öoomamentipck om bat pet gpeßabigpe ^omer
%focn alöaer te lanbe altpt in t eenof petanber / een gpebuerif
Sen öagelpckfcpen (©ogft mtöe-biengt: tnlrrbatöe Felben al^
Ner t ganfcpe ^aer öoa? geonertgp gromen/ be 25oomen bloe<»
lm/öeBmcptengroeien/enDereöenörf|p5|jn : J0aer onöer
f^bpeerlpclen Wynftocköiie maelöeö3aer0/ laegpemackef
vcken in tbjee 3aren febenmael rppe ö^pben geeft/ m fo toan^
beer men bemmiepteban öiefelbegeplantpe€c/fo kan men als»
4t bagen bandet gaer bie felbe rijp pebben; enbefoo ts pet boo?t
met meeft alle Boom b^iicpten baer te lanbe gelegen« Cn mat
aengaet öe Capitaieb^icpten; onöer bie felbe foo kan pet Suyc-
^r-net meeft alle bagen gpeplant tooien; enöe nae öat pet een
Haer geftaen peeft/roo kan men bat felbe b^f/ feö frben/ m tm^
5Jtsi mel acpt maenben acpterbolgenö/ en nae bat öe Riet- Lan.

gelegen 5tjn/ affnpben enmaelen/fonöer m men beö^aer^
luetmeerbanbierä büfmaenöenbepoeftftilteftaen: in melr^
tpt Pan ftille ftaen men pem terftönt begeeft tot be Cnltnre
«fteben ^ogft ban anberebmepten/ bebselcke mebe paer pm^
JlJtgeben. €nbefoob3anneerpet.Suycker-riec eenmaelijögpef
P^^nt/10 pet felbe gpenoegp boo? beertigp / bpigp/ feftigp enbe

meer^aemi: ^oöbattnenmrtbannooömenöceft bat feïU^
alle 3aecen tDeöecomme op bet nteuUie teplanten/shelUch men

^en Toeback, ban alöaec mebe ttoee-mael bes 3aers
plant b30?öen/e!ibe t ellekens/bne-tnael afgeblaeöect/ boo^ enöe
al reet men öie beöoefc te betanöeren.

^en Indigo l^an men meeöhet-gehecle 3aer öoo? pjanten/en^
be alle fes toeeeben enöe öat tot ö^ïe- mael acliter een af fnijöen/
als toanneer öie ban felben toeöerommenpt-loopt: enöe tegen^
öat men Die felbe önemael gefneDen betft/ foo ban en moet men
altflt mallen Dat men toeDeromme nientoe boo^ De fjant beeft-

ï^an een fonDerlingb profijt is meDe bet Cacao of ben Cacou^
toelffeers^:^oomop Die ^nft meDe feer toel groept gbeifick $p in
Kova Hifpagnia enDe omtrent Die l^uEe Doet: Defen ^oom moet

öjncbten: D epgenfcbappen enDe Dencböen ban Dien ^oom en^
öeDeS felfsbiucbt30nberliaele tn öct Capttrel liter boren
ban öe b^tutbten ban Guajana • altoaer gefien kan too^öen D\'ap,^
jxarentiebie Daer is/ Dat Die felbe bincöt/ mtt tx tijt / per te Ean^

toilt enöe gteftimeert toojöcn/ enDe Dat om DcSfelfó fonöerlmgi
Ufugl)Den i alte^ spteg^itooo^öigö in ^paetigimen De aengren^
tmöelttickenDoeii

^otoo^öenban \'Sgelpfken raeöe/ alle anöere enöe minöe^
re b^ntiicin / ttoee mael niDe meer Des Slaers bccboiit /

rüpjs/ enDe een Horen foo gereet enDe piofgtelpcli Dooi Ijet on^
^rÖQuötbanmenfcöen/ enöeboo^namentlptk ban alleröan^^

kec en km berbout UJojöen: Turcklche Boonen en öiecgtjelöc^
ke/ öaectelauDenatUitl/ Fabelen, öetodckcmemn beevagft
öagl)encijp beeft / enöe öe naturelle öiiemael kan af-pluckm /
eecmcnljet Öcoo beöotft op tc tm\'kmi boojc^ Erwitien, Fai-
foeus 5giiöe een Üagft öan klepne Ei witten, Patentes enöe öiecge«=

^Bt Pomporaen, (\'f UJeitketn Öie Warme Landen, fo een bOO?=
tre^elpcke b^ucflt i0 ) Meloenen, Concommers, Balancies ofte
Water.Meloenen, allecbanöe Colen,al0öaeCfljn/ßouffe-kool,
Rappes.Savoy,Bloemden anöec gemeene Kooi,Pecn, Witte, üee.
le,Roode ofCaroten,Radijs, Romraelaflen, Bete, Kervel, Peter-
Gelie,Ve:ticke, of Veldt-Salad€,LattoHwe,enallerlepKrop-Sala-

dc; enöe öiergelpcke flägö / toi men ftebben Jet göebeele gaer
öoo^/öati0alleöagem

J^ulcr öatmen in Guajana alleöeöeöagenban BetSa^/kati-
öerboumen en oogb^en: eben öatfeliae öat albier üan öe Aerdc-
vruchten 10 geftg^t / UJojt uieöe gcbonöen omtrent öen Boom en.
anöcrebiucljten. foe berre öat nuöitfelbe öe p^ofpteniftöie
ianöenbermeecöert/enöe ^oe beel öet omtrent öen Lant-bou upt-
mint/ kan licöt elck een/ enöe boo^namentlpck öen Laiu-bebou-
wers, bekennen.

pitt bpkomt nocö/ öatbe Warme Landen nietfaoöanigb öe^
niis-gewalfen ouöermojtpeu $i)n /gbeltjckme! öe Koudc Landen

öoen / enöe öat obcrmtöt^ brcfcbepöen toe-ballen / öe melcke öie
felbe feec fubiectstjn: enöefoo bp alöien liet ntodjte gbebenrei^
(t melckeuocbtan0 felöm gefcbift/ enöe öat noeb meeö omtrent
be minötte bmcöten/) öat bet geplante ofte gcjaeuDe niet te mel
Uoon en milöe / moi al te gcooten ö?oögl)re / fo o kan fulcr in een
Vöeeck öne ä biec genoicö bekent enöegbefi en mo^öen/ aife man=^
ueer bet meteen |^ieutoe-$aetjen ofte planten mtiumm te
pm 10 : ^00 öat mmin öieïanöen / met een Mis-gewas, Qtm
seöeel 3aec obec-öuec en öltift/ gelijck fulck0 in De Koude Lan-

Iken ban allerbanDe \'Btt/ enDe geDogdte/enDe Dat/ oDermtDS öat
felbe/geenenttjtbanrnaeenbeeft/fïjnöeDattnDtelanöenaltiit
genegen en öoenöe met boo?t te teelen:töaer öoo? Dat felbe m Ho?^
ten tilt/ boben geloobe aen-toint en bermenicbbnlöigbt: tuant
bp erempel/ öe Hoenderen fullen alöaer Dpfmael Des gaetief
bloeien/ Enden en Ganfen töjee enöe ön^mael; De Onyven bebben
alle maenDen tongbenen Citers :De Vt rckenstuetpmibJeemael
Sare^iggbens/ta toel bijfmael m ttoee 3aren :alleanöer Btt
naeaDbenam»

<0e!pck nn alle Bmcftten enöe IBaeren foofn Gnajat atoaflen
bele enDe berfebepöenepjofpten ö iritooonöeren toe-b^eugen:
fooismeöe öeberffbenöentbepötban Die b^iicöten feïDer/ aen
Den menfcben alöaer/niet minöer üoü^öeel^gb: enöe Dat ten op^
(ïcötesp lupDen baer altemael niet en beboeDm omtrent een en^»
öe bet felföe toercfe beficlj te (jouDeu; maer Dat eick een Daet Dooi/
nae gelegentbepöt ban $|jn macbt enoe miöDelen / al fooDanigft
toetck kan onDer-banDen nemen/als W bebinben fal/bet merlïe
profijt boo? bem te fullen geben/euDe Dat bP Dermogbens fal^pn
upt te boeren.

l^anttOtDenberbOUDanDeFarinha, R^s, MiIie,Eabefen,
Boonen, Patattes, en Dietg^elpcke Djucgteu meet/ too?t toepnigb
toeOfel berepfcöt / enDe$pn Dien-bolgens toepmgb onkoöen Daer
meDe bermengc: foo Dat alfulcke lapDen Detoelcke öan toepnig
tniDDelen $i}n / baer felDen / Doo? \'t berboutoen bauDie toucbten
eerft met gemaek konnen op De been öelpen; aengbefien Dat aen
Die felDe algoeöe rn reöel^cke pjofpten Daft spru ll^ant alfulcke
tj?ucj&ten konnen eenföeeis alöaer te lanDe felber met mop
fpt berbanDelttoojDen/enöeöataenDiegbeene/ Detoelcke Dan
meerDermacbtfimDe/ enckelbaertoerekmaken/ metDenber^
öou ban foDantglje bjucöten; Detoelcke toel ban grooter toeftel/
lüaet oock toeöerpm ban grooter boo?öeel enöe getoin 3ijn. ^n^

iec-öeefó / foo können Die felDe Büchten met goeDt piofrit
Doectenücctiectmo?Den/ nae enDe aen De Weit-indüche Ey lan-
den, altoaec Die felDe feer geïuilïigii 3ijn: enDe Dat oDecmiDts Die
feVoe alDaec toepnigö tJecDowt UJo^Den/altpt foöec genoesö/eitDe
Dat meeaDoo?ge6?eck Dan ÏanDt: alsöebbenDe D intöoonDe*
ten Dan Die Ey landen tpepniglï DecfcSjot Dan \'t felDe; Daerommt
5P Dat feïöe oock geD^npcben meettenDeeltotDen Decöon UanDe
l^mtfiten ban meecDecpiofpt enDe Doo3Deeli

^00 konnen meDe in GuajanaatnDrn ^nbJOonDecen/ Dr
Gommen, Balfemen, Ver wen, enDe becfcbepDe fOO^ten bau fCÖOO*

ne %out-0ebjaflen/hacebpfonDecep^ofpten toe-b^engöen: oock
ha m fnUen Die gene niet qualickbaecen/ Detoelcke Daec ban ep*
gentlpck gnn toecck maken/enDe Daec meDe genecen füllen.

^obenDatallefiJfooigêhttonttonfelbaer/ Dat öetïlpckbait
Guajana op btcfcJepDtn plattfen feec cfjck ban allecöanDr
l^pnecalen: f0Oban<6ouDt/^ilbec/alsanDecirinjSi/ Daecnpl
met \'ec tpDt geen gecingbe toinöenen mogben becöoopt too?Deit
boo? Die gene/Detoelcke Dat ïanDt füllen occuperen: ^oo bp al-^
Dien Die felbe maer Den rechten toegh/ enDe om Daer toe te gbera#
ken alleene bequaem / in-gaen en ten epnDe toe achter-bolsben.
l>at 101 Dat fp Daer teïauDe eerft een goeDe Colonpe oprechten
enDe ba® ftellen; om/ Doo? miDDel ban Die felbe/alles bp gser bant
te hebben/ het toelcke alfulcke ten booghrten uooDigh i0 / tot het
uptboeren ban een foo grooten enbe ftoaren toerck: toant / bup^
ten het legghen ban een Colontje in Die ÏanDen / fchoon öat pe^
mant ban te boren/fooDanige fekere en ghetotflè Immiït haDDe/
oock ban öe befte enöergckfte Goudtofte Siiver-Mijnen,Detoelckt
alDaer ofte eloers konöen upt-gebonDen tooiöeu: ^a en konöen
alfulcke / fonDer booigaeuDe Colonpe / Daer meöeniiralleenirh
bJtpnigh boo^DeelDoen/ maer fouDe hemtiie felbe t\' eenemael
öienftighsijn. ^aer ban bele enöe berfchepDene bonDighereöe^
nen konnen toerDen gegeben: Doch öetoelcke ick alfjier / nut
le tafekomenbe/fal berbp gaen 5 \'ï^italleenich tot een toaer^

fcpoumittse öaet: nocß bp boegenöe : öat aïïe öie gene / öetoeïfHe
p^ofcfliemaken/ ban pare faecken f belgljenö öen fttjl ban b)iif^
ïnpöen ) mtt hooi booi^ftcptigpept enöe goeöen caeöt / öan öoü?
onbepuöe Migljept/ te ber!)anöelenj öaet op altijöt beljooren te
letten/öatfe paet tóecck / \'t bJeïck fp onöec panöen nemen / alïe-
fnU0 foaöanige berfeeekectpept tûe-b?engen / om öat felbe eenen
goeöen enöe gemenfcpten «ptöagö te öoen bekomen/ alö eentg^=
Pntö/nae begrijp ban t menfc&elpck berttant/l)aer mogelpcken
en öoenelpckental $|jn : enöeöanbooïtö öe refte <0oöt bebelen :
ï^aeromme/alle öie gene/öetoelcke fplcke peerlpcke enobertref^
felpckeEanöen/ Hanöen Pan alfulcke groote apparentieenöe
pope met boo^öeelbïillenbebaeren enöe freauenteren : moeten
Dît/ alö Ijet boogöße enöe berfeeckeröe tooft poinct/üiel m acp^
tingpe nemm/öat iö öat fp alle merck/ öat fp alöaer/ mH begint
uenmilieu / met pet leggenPan een Colontje aen-bangpen : alö
feeteenigötteenontbïpffelicköemtböel (naeft<0oöt) ban paer-
lupöen melbaereni alfulcke ban moeten paer oogmerck nemen
op be göefepbe î|oc€t/ enöe minbere bmcpten enöe ï^aerenban
batHanbt/ mant alfoopioteberenbe/fulleufp-lupben/ alö bïöfe
mannen öarefakenberpauöelen: Doo?batmtööelöaer aen-ge?»
baeube Capitael altijt berfekert pebben enbe poubeus enbe baer
ban gïaerlicköeen goeben en grooten interefl; konnen trecfeen:^
eubefobp albienpaerbaer-en-bobenpetöban Goudr ofsiiver-
Mynenhomt te ontmoeten/ bat felbe alleene nemen aïö eenen
^oe-balofteaccelToir/ baeropfpgeenenbaaen ftaet en pabben
gemaeckt/ enbe in bier Poegpenfullen 5P paer felben nopt bebjo*»
genbtnben.

^Ck bekenne pet / dat veele menfchen niet grondigh ea weten,
noch en verft aen wat dat het is een Colonije te leggen inde Warme
Landen. Dat veele noch minder weten wat het is een Colonije wel
te leggen, ten aenfien van plaetfe ende geiegentheyt.Maer dat feer
weynige weten het voort, planten van Voleter en, foodanigb te be-
;g!nneu dat het felve haer in koxten tijdt, tot een groot ende merc-

onkontje bau toclcke mit flronöt- regelen/öoet öde menfcljen
tïUiaelenenöeöoo? öie faeckefcömken/ enoeöaec öoo?mentg!i
Soet mccck acl)tec.Uïegenbï|Jöen/enöe üele gcoote fcuintten enöc

^it i0 öan aïfoo in t ko?te genoecb gefept öan be If ooft-mtn^
beceb?ucbten enöeïèaecenbaüenbe in Guajana enöe öec felbec
öJeecöicbept. j^n cefteectecin tkostete bectoonen/ waer henen

handelt worden: want het heeft weynigh te beduyden, dat men in
een Landt Vruchten ende Waeren kan verbouwen en winnen, fo
men die felve met voordeel niet en kan q uijt raecken.

\'^aec omtcent ftaet öan aen te meccken/ öoe öat al öte b?ncö^
ttnmt al nooöigb 5Ön/ mel göeU)ilt/enöe boo? al Ijiec te lanöe
ongemeen/öat \\0l öetoelcke geenffmö ötec te lanöe/ ofte op plaet^
fen nae- bp ofte omtcent gelegen / öecbont ofte gbetoonnen mt^
ben: foo öat öie felbe <«5oeöecen enöe IBaecen öaer öoo? albiec te
lanöe/enöe omme öeen altijbt een goeöe mecckt binöen:<^ulckjs
bat öiemecen / foo mel m öefe lanöen/ M ban Jiec elDec0 nae
tce/ altijt met goeöe minft/ können becboect en becöanöelt Ujo?^
ben. €n aengöeften öte felbe 5pn föne enbe koftelpcke b?nf Öten/
^ïock geenflïn^ op becce enöe lange cepfen/ öet becöecben foo feet:
onöermo?pen / aliö mel öet i^ocen öoet/ foo becfmaecen oock öe
bjacöten ofte önpcen öec ^cöepen öet ciftgo bet: ^ee/enbe anöe*
te laften/öie felbe necgen^f nae fooöanigö/öat öe pjofpten öec ep#
genaec0 öaec öoo? fonöeclinge komm te becminöeren / beel min
^eneenemaelbetnieticöttemojöert; als öat felbe öiec bo?eni]S
aen-göemefen / öat fnlcks allegs feec licöt göefcöieöen kan / altijt
Scootelickö te bjeefen ftaet / omtcent öe bjucöten ban Nieu-Ne-
cieriant. ii!>ant of öe b^cötcn en tl^aecen gcof en ban gectngöen
PjÖö/ oftefiinenöekoftelpck$nn/ öeb?acötenofte Ijtipcenöet

j^é Ondersch eyt Tus schen Koude
ôfteïlûUt/ Sïiver ofte Loot,Suycker,Indigo, ofte Koren ofjeï\'aöett
tiïo?t: enöe ftoe öeele nu tiet eene boöen öet anöece tipt totitt enöe
öoümnientlpclt op iangöe enöe öe^re repfen/Dat IS bebent
noecb/ enöe en beeft geen betotjs Dan nooöen : <©oc Woo feonnen
Dïe feïbe meöe alle anöece laften/ bectrbecD^agen cn tegen-ftaen/
Dan toel Die gcoDe l©acen DecmogenS 5m te Doen.

Ijeb nn alfoJbeebaelt/toat öaer al Dooi tontbten/ in G ua-
jana Decbout/enDe toat Doo? ï©aecen alöaec gbebonöen too^Deu/
oock boe Dat De p^ofpten/ Detoelcke Die felDe fullen geben / ttoee-
fmts gbiceeckentkonnen too^Den: en Dat eecftelick/ toegbens D^
toeecDigbeptbauDeB^ucbtenfelbec: tenttoeeDen/toegensDen
geDuerigen ^omec/ Detoelcke alöaec te Sanöe bji- kans een ge^^
Duecigben ^ogft Decoo;!faeckt : ^Is meöe toat Doo^eel De Dec^
fcbepDentbeptDec^nwbtenfelDectoe-bjengbt, enbeepnDelpck
toaec nae toe Die felbe met profijt konnen DecbanDelDt too?Den:^
^aec-bmebens is becmaen gbeDaen / boe Dat De becfcbepDent^
ÖepDtDIcBnicÖtenbanGuajana, maeckt/ Datmen öecfelDec
p^offiten op een anDecetoöfe^enmnïccemoet t^t-ceeekenen/
Dan als biec bo^en met Die Dan Nieu-Nederiandt is gbeDaen.
^tt föuöe oock een obec-gcoote mofijelpckbept toe- b^engen/foo ^
bp alDien men op Die felföe manier eben jupft öie felbefouöe toil^
len upt^DiuDen: toant öat Cdb^ en ij^timtmitDirB^ucliten niet
toriDoentljïckfn.

^it is tois enDe Cierkec genoecb/ Dat öermiDS öe toeeröigbept^
Diec D?ucbten/ een jasergen üanöS in Guajana meer fal konnen-^
op \'brengen / Dan tbien enöe meer l^ergensin Nien.Nederlant
füHm konnen öoen^iÊBaer obecmiDS ick in Dit toerck maer fp?e^
ke omtrent öe gelegentbepöt ban alfulcke lupöen/ öetoclcke Dan.
geen groot bermogöen cf« Câpitael en ^pn : Oi^m aen te totjfen v
Boe beel te eeröer enöe beter öat Die felbe in öe Warme öan Koude
Eanden opiie bèene / enöe in een goeöe en reöelpcke poftuere kon^
nen geraken. fal ick oock Doo? eerft albier maer Doo^ftellen/ ^

W Öaren arbeptHonneniJiofiteren; fonöer te raÉen ofte te f^e*
«nceren als nu mat boo? mmfttn fjet groote merck/als nament^
ipcfe ban \'t Suy cker enöt Indigo maecben / nietter ti)t fal können
•ïP-b^engen: ftjnöe öat felbe een merck boo? Itipöen ban meeröer
macjjt; enöe nof&tanögeenirms foo befmaerelpcken/ oftefelfó
b pnbennoghenöe konnen inmepmcb 3aeren / öoo? goeöe netrs®
«igbept tot öat felbe merck boojt-gaen enöe met goeöt boo?öeel
berüolgen. <0elöck fulckS bier bo?en tn \'t Capittel ban öe Cul^
ture ban öie lanöen is berbaelt enöe aen-gemefen göemo?öett.

Slckfal öan alleene alöier öe rekeninghe^^ p;iofijten/foo npt
öe ^^ncbtenbanöielanöen konnen getrocken mc^öen / begroo?:
een nae bet gemeene gebmpcb alöaer: öat rs / nae bet göetal öer
<^laben/öemelcfeeeenpeöer beeft: enöe öaer bpb^toonen/ Jioé
^ïeeleöat een ^laebeö0ö?öebanck/öesöaegs enöe berbolgenflf
alfoo öes gaers boo;tl)et minie / aen sijnen^eere kan en moet
JP-b^engen; mant/ foo mo^öen o^öinar!S öe profijten in öie lan^
ben öaer na gerekent Cnöe öemÖleick nu boo^ henenöebbe cal^
eulatiegbemaeckt/matöatten25oumaninlSiieu-Nederlandc

met tmee knecbtenmel öes 3[aers fouöelumnenoberminnenjfo
Wanneer öiefeïbenebenjSDieknechten/neerliigöstjnenarbepöt
tot het merck toe-b|acl)te: öaer ick hebbe aen ghemefen/öat op
yettmeeöeSiaeral^fulcken eenen in öat lanöt fal ober gemon^
tienhebben (ten hoogften gerekent) eene fomma ban tmee hOH^
öertenöetfebentighg«löenS (foo alS ich het alöaer neme / hoe-
mei onmogelpcken/>öaer ban bP^ls^ öan tot loon ba^t fijn tmee
f nechten / enöe öat boojtmee garen öienft / moetbetalen/ tmee
öOnöertenöebeertighgulöei^: behouöenöe alfoo tot aflegging
^eöan fijne beröere gemaecktrfcbulöm/ öefomma ban öertigft
öuïöens. 0n fal ick dhier in gefticl« boeghen bertoonen mat
öat een man noot öen aröept ban tmee fiaben op het eerfte en
ïmeeöe 3aer in Guajana gemackelpekfal bonnen oberminnen :
eitöe foo öie felbe fijnen arbept öaer nebens mil baeghen/nae aö^\'
*^nant meeröer.

i^ietr tjoren Dan ïö gptfept / poe Dat een man ofte önpfgepnbe/
peDbenDe ban Ijemfetuen ganfcp geen macpt/ foo Dat pem tbjee
^laben enaUcö/ptcrba^cn gefpecificeeit omtrent De nooDtfake^^
IpckpeDen bepDe om Die ianöen te konnen bemoonen/ aïö om Dre
felbe tot Cttltnre te brengen/ bp De l^eeren Patronen banDe €o^
lonije op creDpt bjojt berilreckt.De j^lï^ben boo? Den ttjt ban bpf
3aren om bmnen Dien tijt npt De minöen meDcrom betaelt enDe
bolDaen te b30?Den:1|etftnckalfDan gpereeckent tegpenö tmee
ponDertenbpftigp gsilDenö: mtt conDttie Die felbe Deö 3aerjö
tpien ten ponDertnmcp rabatteren/ enbe Dat foomenicpgaer/
alö Pp Die felbe eerber Dan De bijf paeren/ fal komen te betaelen»^^
CnDe poe paellDat nu alfulck een -Bonman Die gefepDe gecreDi^\'
teerDe ^laPen fal konnen bolöoen / Dat felbe moet men ften en^
De afnemen upt De toinöen foo een pegelick ban Die flaben pooft
boo? pooftfiinenH^eelier Dagelickö euDe bp gebolge Deö 3aerö/
fal konnen in-biengem

(©bermiDtö Dan alle b^ucpten foo in Guajana berbout pjo?^
Den/3iin bmcptenban een goeben en poogen p^pö t alö oock bat
Die fèlPebeö 9aerö o?binariö enbe ten minöen tmee-maer mo?^
Den gebJonnen: foo iöpet bupten alle tegenfp?eken/bat bie feIPe/
ben berboumerö/ baeromme oock groote en te gelpcke bubbelbr
minöen füllen toe-b^engpen. Cu op bat een pegelpckbolkomeit
moge ^en/poe licpt bat pet iö ïn G uaj an a in kosten tüt/oberbloet
ban lebeuö mibbelen te pebben: fóo fal ick be maniere ban bie te
berboumenmatnaetDerpieraen-topfen/ opmt men baer upt
mebemacpouberrecptmojben/ poepaeftDatmen Daer Doo?in
Dat felbe lauDt kan bomt-gaen tot Den berbou ban bmrpten De^
pjeicke epgpentlpck jijn om minS en p^o^n Daer upt te trecken t
maer nae men eerlt te reepte fal konnen öaet maecken / mat Dat^
een peDer Dagelickö upt Den arbept $iiner flaben fal konnen
fiteren /enbePerbolgeuö Deö gaerö: \'t melcke nootfaeckelpckert
bientboone gaen/enbe mel berftaen te mojDen/fo bp alöien men
milrecptuptreeckenenuep^ofpten enbeuoiuften öebjeltke b\' in^

bJôûtttieccn ban Guajana upt fjacenïautbûu fuHen können tcec^
ken. ^n tü3ee maenöcn tijotsi foo können öan De liuiDen Daec te
»anöe komenöe/n^t De bulpe Uan ttoee flauen geniackelpcken
foo üeele lauDtis UecUeeröisben alis 5p Uan nooûen bebben om te
Geplanten met Manives, tot bet UJinnen ban baec bjootj alsi me^

be Milie, Rijs, Boonen , Fabelen, Patattes, cnDe Pompoenen ofte
Jeremoens : alie Uîeïcke b^utöteu boo?namentîpck Dienen tot
\'^ttöecbout bau öet öup0 gepnbe.

lïîaec foo men t Daec epgentlpck op aen bjft ïeggen/kan men
tuet Die felbe oock mel p^ofpt Doen.toelcke b^ucöten Dan geplant
^De göefaeptîjjnDe : foo kau een Bonman alDaer Dagöelpck^
bOûH -gaen met öet fcboon maken en fupbecen uan Nieu Landt,
baec op öpboo^ eecttberbotitoen kan Tœback enbe Cattoenen,
boemtlDe ImiDectien boo^ Defelaetße b^ucöt be^iuaem niet bele
rcöoon-maken0 ban nooDen en öebben / enbe onDettnOcöen Dat
bie Bnuöten gcoetjen / foo kan öp bau \'0 gelijcken Dan meDect
ommeboojit-baecenmetöetp^epavecenban anbete lanDecijen/
ommeintöDt0beecDigöte5öutegöen0Dat öet tmeeDe fapfoen
aen-komt/om De Farinha,Miiie,cnDe auDece ï^?ucöten in D\' aec^
bete beengen.

^ie boo?f5. b^ucöten nu alfoo tîueemaelgöepïantjtjnbe / (ùù
6eeftmenbûo?tôaUe3aectmeemaeî jîJueFarinhaûfte ^jooDt/
eu Dagelpckö 5Öue anDeceb?ucöten bo^n göenoemt/tot becfo?=»
Singe ban fi jne ötipfÖouDinge enDe Dien becbou tpt alfo gebue-
tigö mel m acbt nemeuDe/gelpck fulck0 is aen-gemefen / foo fal
atfnlcken öupfgefmDe nopt gebjeck / nmet göenoecöfaem obep
bloet ban leben^miDDelen öebben. ^at felbe alfoo ten tmeeben-
tuale betfo^gt en beccicljt sÖuöe/foo tceeöt een bonman tècEont
bïcöec aen "t fupbecen ban anöece Sanöectjen / om boien ge^
Itbietiö; meDecomme anDece B?ucöten ban göeminte becbou*-
^tn. ^00 bele Doet/ boo?maec/ Den geftaöigen^omec enöe al^
ïÖtbecinaementpt totplantetW boo^öeel aen De menfcöen inöe

i^nöectuflcömöatöm Earu-bow alfoo met groot üoö?öeeï
tBo?tgeoeffent/ foo en ftaet Jet Bee geenfl^iniJ meöe fttlïe/ maer

Hoenders, Enden, Ganfen, Duyven, Calcoenen , Verckens,
Schapen, Geyten, enöeöoo?t0alleanöeri^teenöegeöogelte/
teelt alöaer geftaDtgtj öoo^t / nmmer enöe nmmer fonöer rufte:
toaer DOOI een Ijnps -ööefmöe alöaer naeommegansl) Dan een
gaetfooDanigömpoftupreIS/ DatfietfeiDetoel enöe gljemap

^aer bp feomtnoeö/ öenoberbloeDtban î^ifcb/ enöe alltr^j
JanDenE>ilötBee en 45ebogbelfe/ toaet bau D\'ântooonDeren
ban Guaj ana DagelichSgertjft kor nen too?öen: tjpöan öatjp
luftbebbenombaerfelberomtrentDegacbtenDe î^ifleberije te
bermaken : t jp öat fp bet öoo? bate ^^laben toillen laten öoen/
Detoelckefulcksalles/ fonDereenigbDerietDanbaer p^tncipalj^
toerck/ feer liebt konnen toaernetnen enDe bcrricbten / euDe
DatfelDeinboegenalSDol^bt* ^e^^laDenkonnenrDesaDonDS
als 5P upt baer toerck fcöepben eenigbe #upcken ofte î©a?re-
fetten in t neater fetten / enDeDanDie felbe toeDeromme toat
öoo?DenDagbliebten/ enDealfooDagbelpcks î^if^gbenoegft
bebben ; oock foo maecktmen Camboesin Slencken ofte Kriec-
ken, DetoelckemenDooîgaensbenenmet ftoctei af fet/ enDe
Daer langbS op oime Ivetten bangöt/ Die felDe met toaflénDt
î©ater op licftt en met^oogli îî^ater / laet ncDer- Dallen/ foo Dat
be Bifcb toanneer bet î^atct toeDerom af- geloopenis/Detoelcke
Daer metbet toafleuDe îî^aterm gegaenîs / alfoan op De D;5oog^
teblijftleggen/ enDe alfoo geDangentoo?Dt t toelcke meeft alle
tIttgefc&ieDtin een goeDe qnantitept / Docb D\' eene ttjöt meet alS
D auDerei enDefelöen mis

©an \'S gelpcken foo können De^laben alfo bt jîtrren be Mon-
dees, j^nöeöiep gegraben önplen/ tuet aloof enöe <5?aSîoofe^
Ipck beöeckt / enDe grmaeckt enöe toe-gbeßelt inöe gaöen en c»p
De aDbenuen bauDe piantageS; toaer nae toe öaer bet Wi id t De^
geeft enbe Doojnamentljjck öe RheeD,en Dat ober miDSDe %miß

bötn ae betfcpe gtoente/ tuaec inne öie felöe alfo feomm te tfatfen/
tnbealföangeöangenujo^öen .^^nöeöitkanalfooeen Jïlatöie/
tm Uïir öoo? öage öe?ticl|ten / fonöet öeclct Iran jij» tuetck. ^et
anöet w iidt enöe Gevcgeite fean meöe feer licpt geöangpen ofte
Sefcpotenmo^Den: ^ukkööatmentjan wüdten Virchalöaec
ttlanöe / nietïiUeene nootömft / maer öoo?öen tsjöt oüeröloeöt
«anpeböen. fooöat pet feer licpt öalt in öieHanDen/ nae een
Saer tpötiö/ aen öefeoft tefeomeni manneer men maer foo üerre
teta gekomen iö/öatmen öe Farinha^Milie, enöe anöerel^mcp\'\'
ten maer eenörpp peeft.

^aer beneöenö öoet feer öeel tot ge^fenöePerlicptingpe Uan
be mefnagein öie lanöen/öat öen cóntintièltn^iêomer alöaer ak
tpt öe BoScpen/ met Utc öelicate enöe boetfame Boom-bmcp-
ten berfiet enöeiierfo^gt/öebJelcke gpeen geringp bepulp en jtjn
^oo^öepupfpouöinge/en boomamentlpck Poo? öe flaben* M*
bU0 öan boo? öe koft gefo?gpt pebbenöe/foo kan men t ellekenö
bJeöer keeren tot öe Culture öer l^^Kfiten ban meeröer p?ofpt.

^onneniub jengen/fal ick öie felbe alpier reeckenen / nae öat een
<^labe/aen 3pnen l^eeöer m Brazyl, gemoon toaö öeö öatgö op
te bjengen/enöe geïpck nocp öie Panöe Caribifche Eylaüden öa^^
geïick^ moeten öoen.^\' o^öinariö^^minft öan/öemelcke eenöabe
öeööaegö fiinen i^jeeaerin Brazyl in-bmcpt; foo ïöanneer pem
m Den Hant-bou ofte anöerepgen merck felber niet beficp en
Pielt/öätPJaseenteftonofi^ Otipberö/ bobenpet melckeeen
lïabe nocp boo? fiin epgen koü moeöe fo?gen» .aen DeCaribifchc

^ojöenöe/beröienen een gulDen. 1nu feker Dat pen ïeer ofte
patroon sij n epgen- Unt berboutoeuDe b?p meeröer p^ofpt kan
met fm aaben: namemlick öie Crlbe geö^upckenöe aen Deü^

Guajaoattocö 58« / ^ tDclckc geUgentöcpöt die felbe met alleene
obecbloeDïger ijace ©mcljten booje-bjengen/maec ooclt beel be^
tec/ en ongeltjcli tcefclpcfeec ban <0cepn enbefnbftantte ban Die
lanben öoen/Dem elcke langde tijt bebout 5Önöe / öaec öoo? npt-
gemecgbelt/fcö^ael en magöer bennen/alSbemeeUebebJoonDe
CaribiicheEylanden öoen / algftoanneec Ijet met öe ©mc Elten
gaet nae aöbenanc. ^o öatfonöectmiiffelfeecöeeclpckebMïCö^
ten te becmacljten daen npt öen becbou öec Eanöectjen m Gua-
jana, öemple^iefelbeitteealleen men en $pn/ maer oock öe gcon^
öenbauaectfeecbetb = fulckjö öat öie felbe/ feec goeöt Suycker-
liedt enöeToeback fulleu Uoo^t-b^eugeu / alfo be monftecjö öaec
ban öaen al-beceetö obct-gliefonöen / beloben öat öen Toeback
alfoo goet fal 5pn / alief öie/ öeujekke omtcent öen Orinoquebalt.
CnöegbelpckaljEfuuöietUjeeBmcöten enöe boomamentlpck
öen Toeback, bette gconötbecepfcben/ foo 5pn öe miööelmatige
lanöenboo?öen indigo, enöeöe magbeceboo? öe Cattoenen bt^
^uaem: foo öatmen öaec upt tuel baSelpcken ftaet macl) maec«\'
ken bat beslaven in öie Hanöen göeb?upcktU3o?öenDe tot öen
becbou ban epgene lanöecpen/ b?p ongbelpck meec füllen kon^»
nen uainnen / öan öaec op ick öie felbe alöiec / nae öaec öup? ofti
bagöloontarecenfaL

Cnöe op öat öet gefepöe pjof^t/ nocö öeisf te becfekecöer moge
blpcken/ foo fal ick alötec nocö boo? öenen becöalen/ öoebeele
^onben Toeback o^öinaciiSEöe Serves cfïinöeöe blancke knecö^
fen / enöeöeUJelcke Ö\'Engelfchen enöe Franfchen aen öe Caribi-

fcheEylandengöemeenlpckboo^beuttjötban y.ä r^Sacentot
ben Eantbou/ gelpck of öet J>laben U)acen/geb?upcken)al0
oock meöe öe ^macten öegi 3aec0 Uïel können becbouujen enöe
fpinnen/ enöe UJo?öt öet göeceeckent/ Dat een peöec ban öie felbe
Öooftboo? öooft Saeclick^ alfoo kan berbeecötgöen cupmbiec
Dupfent ponDen Toeback. €lrkec ponöt Toeback, göeUionne«
op Die upt_ gemecgelDe enDefcö^alelanDen / UJO^Dtbeckocöt tt^
gen^ïD?ie uupbec^i: foo Dat een J>labe / nae Die quantitept enDe

baeben^aleur ban Dien gtccftcnt/ nocö Desgaeciöröbbe kon^
iien bJinnen boo? sijnen naeeftec fes bondect guIbenS- illfoo nu
^eToebackfeec üerljtbalt/ becmiötsöegronöen op öe meelie
*^planöen ban felber fcfeael / enöe Doo? öenlangbönectgen bon
bocö meec becmagect 31)»/ enöe öat goeöen Toeback met öan op
öoeöel^melanöenmaffcbentuil/ als oock öatopöemeeftebe^
moonöe «S^planöen / obernuöts öe meniclite öec gntJßoonöecen/
öanfcb geen berfcliot ban lanöt en 10/ enöe ebentod Den bon ban
öltb^ucbtennocli foomeccUeipckepitofptenbes SattS aen öen
l^eeftecen kan geben/ fco kan licöt af-gbenomen toecöen / Ijoe
beele gcootec öat öe toinöen ruUen ftin/öetoelcke upt öen üecbou
^n öie bniebt op goeöe bette H cltecen/ genooten füllen b3o?öen:
«ant öat felbe/fal ongetmtjlfelt maken enöe becoo?faecken/ bat
öen Toeback alfoo becbout / ongelijck boogec bau pm fal 59»/
flssötebanöeEyiandenboomoemt; t toelcke feec beele fal upt-
Pinnen: enöe öat eenföeels ten aenften bau öen felbec/
^nöerföeels ten aenfien ban t getoicbte / toant boe öat öen Toe-
f ^ck Uettec is / boe öat öie felbeftoaecöec is / enöe bet gbetoicgte
^ecmeecöect / enöe l)tt koft ebenbeel acbept en is oock eben licht
^e boen/hetrpinnen mn ecs ^CKöt goeöm en betten/ of een pont
Jbaöen en magecen Toeback: (iSnöefo öen Toeback, (hettoelc^
«eeenbjucbtisinöielanöenbanmaeceen miööelmatigb ge*^
toin) nocb fooöanige pjofpten kau upt- lebeten / toat füllen öan
«Onnen Doen D\' anöece B?UCbten bau Suyckcren,Indigo, Cattoe-
nen , enöe foo Daer nocb De sijde bp -bomt. Äer om alhier niet
te toillen fchönen/boben aller menfchen geloobete gaen: enDe
5jnDerhe|iDt Dp Die Eunöen/ aen Detoelcke De Culture bau Die
*anDen nopt en is bekent getoeeS/enDe öetoelcfte Dien bolgheniS/
^Ifulcke pjofpten nopt en hebben gefmaeckt/ maer in een cjuaet
J?nDt met ober-fup jen arbept te ploeghen / haer f aeren hebben
«ecdeten/met fobere toinö te Doen / foo fai ick Dit boo? berhaelDe/
^yier foo reDelpcken upt reeckenen/ nae De Capacetept bau een
peDer/ ontoetenDe / Dat fp fulcjc bolkomen geloobefullen konnen
^bmoetengeben. V 3fck

gcltfal l)tt öan altjiec alfo nemen; öat/ obecmiöts öe J^ïaben-
m öen acnbangbalöec-eerft De aanöen moeten fcboon mafeen/
enöe ai-eer 5p te öege in \'t berftaiic lionnen homen ban öen lant^
bon enbetregeren en babenen öer biucliten.uiant tuffcljen ouör
en menloe ^iaben is een groot onöerfcb^t/en fcboon fp Den ar^
bept toel konnen Doen/nocötans fö moeten bet toe-berepDen/
DerDeerDigen en hanteren öer b^ncbten eerftel^ckleeren: foo Dat
öDer-fnlcki^öie felöe / in bet eerfte gaer / met meer öan een balf
iaer konnen befteöen inDen berbonöer meeft p?ofijtelickft€ Wa^
ren/ gbemerckt $p 0\' anöere belfte ban bet eerfte boojfepöe 3aer
(gelijck gefept is) in ttoee onöerfcbepöen repfen baer beftcb fnl^
len moeten bonöen met Den berbon Der eet-toar en/ en Dient- bal^
Den boo? bet eerfte ^aer oockniet foo Deeïe toinft konnen Doen
als namaelS: fnleksöat ick alleene boo? Dat eerfte balbe 3aer/
baer Inpöen toinften niet googer fal reeckenen / alS een peöer op
t{)im ftnpbers Des öaegS: nemenöe Dan Dtjf Dagen alfo boo? een
toeecke/bermits Daer moet afgetrocken too?Den/ Den ^abbatb-
Dagb / enDe Den geenen öen toelcken De J^laben b?p bebben om
tsoo? baer felben Den koft en onDerbont te befcbaren: bet toelcke
Dan maeckt in toeken of een balf eenljonöert en öecticö
öagen/en Des öaegjö gerekent tegens tijien ftupöers/fo beö?aege
öe tomft ban pöer flaöe/öoo? öen baiben tijt Dan bet eerfte gaer
Utjfentfeftigbgulöens/ enöe DO0?öettoee^laben een bonDert
en öertigb gulDenS; op bet ttoeeöeSaer nu Dan baren arbepDt/
enöe nae baren gematckten toeftels foo fal tck öie felbe reeckenen
bet gatifcbe 3aer 000?/ op Dbfticn ftnpbers öes öaegS/een pöer/
bet toelcke baerlupöen toinft alföan fal sgn Dooj Ijare^iBeefte^
ren; fjet 3laer gereeckenfetegènö ttoee botósrc enöe tfcfcigb öae^
gen / nae öe Do0?gaenDe Calmlatie; enöe öat obermiöts 5P alf==
Dan/ betïanöttotöenberbouöerD?ucbtenal-bereets klaer en
fcboon fullen bebben/eitDe öat DooifooDeelf/ alssp/ metljaer
ttoeen füllen koimen bearbepöen eiiöe biucbten Daer ban pjoce^
iSermöitoaer-nemenenöeregieren^ #ftöat 3aer Dan foo.fal^

ben l^eeder boozfnnpjöfötftebben ^«^G.ösgljen/ enbefalDe
tuinft/ boo? öem/ban eenpeöer ^iabe/beloopen bat felbe ^aer/
tenfomma ban een Ijonbett-en-btjf en- tneienttcli gulöenö/ en
^Ifoo booKtoee Haben Dat Saec DiieponDerten \'t negentig guï^ï
benö. ^itiö nu De minft Dèmekke Den patroon m Den trjDt oan
tbï ee ecrße Saren/ ban 3|jne tmee flaben fal können pjofite^
*^tn/beD?afrmDe Dat feitje te famen een fomma ban btjf ponDerDt
tntmintigpgnlDenö. gnöienDen jBeeßernii/ nebenöDiefelUe

i^Öckelpcken pebben konnen berDtenen : €nDe fepoon pp pem
met pet fmaerße ttierck/alö öaer/is pet BO0 af-kappen /1 lanDt
fcpoon-maken en om packen/ niet mil bemoepen / kan pp $pn

boDig iö/en eben fo beel pjofptkan geben: fnlcr Datmen pier mel
ßaet macp maecken/Dat inmenDtcp tmee ^aeren/ cen neetöigp
man met tmee ^^laenenm De Landen Pan Guajana, fal können
Oberminnen een fomma ban 770» gulDenö Cn aengefien nti Dat
benl^eereöfteÄefter/gpelptkpierborenberpaeltiö/aensÖne

flaben ganfcp geen pner ofte loon en bepoeftte geben/gpelpck
menaenDeknecptenm Nieu-Kederlant genootfaecktiöfnlckjö
3aerlick0temoetenDoen/ foo kan Die felbe/ Die gefepDe min^^
öen gepeel beÜeDen tot aflegginge ban spne gpemaeck« fcpnï;«
Den/ enDekan pem alfoo bmnen Die tmee boomoemöegaeren/
ban alle bie felbe I00 enbe b?p maecken: Ilaer/ beter fal pp
Doen / betaelenbe biesijne fcpnlben boo? een gliebeelte/enbe booj
De reftbJeber een ^laüe ofte tmee aen koopenbej aengefien bat
alle pet booibeel pet melcke alDaer te Eanbete boeniö/alleenein
öe flaben beftaet / enbe naeft (ömt / f so moet pet al ban pae*
m arbentboo^t-komen> ,, ^,

^pt bit booi-berpaeibe/foo blpckt kïaer genoeg /poe een arm
Pwpfgefm inbe Warme Landen,tn z^aet tptö fsin noobt fal kon^
«en oberminnenjen poe bat felbe/ fo bjanneec pet t ellekenö $ipie

toïntten/ méöcrotn tot fttt tiifeoopen öan J>!aöen acn- legt / öat«^
Doo? in 4. à 5 ■ 3acen/ tn foôôantgen goeöen ftaet fal können toe^
fen/aifif memc&cöck titan / öetoelckeaiötette lïanöeeenCapi^
taeloan 3 o. à 40. önpfent gnïöenö Ijeeft/iae al tneecöec inkomen
öe0 gaerjei fal können geböen : enöe öaer en tegen ganfcö toep^
ntgö ofte ntet begoeUen te bectcereiu ï^ant foo ïoanneec alfnlck
een man foo öe;sce komt öat öp een aen-tal öan fe^ à acöt üaöen
öeeft / foo kan öte felbe göemackelpcke Uan ö?te tot ö?ie 3acen
5imCapttaelUecöubbelen: enöe alfoo m kû?te gacengconöt^\'
egt ke 5ïjn* l^ocö foo 10 öet ötec aHe^ aen gclegöen rnaeft öen st^
gen <6000) öat öe l^eecen Patcoonen Uan öe Colontje aen öaece
Colomecs öeüaUen leUecen tegensi een ceöelpcken enöe oock Ipf
öelpcken p?tï0 / enöe öat niet öooger alsf öiec bo?en tsSÉ^aen-geUjef
fen / öaec omtcent allen anöecen tot een goet Uûo^lïeelî beöooïett
te toefen/ ö\' #eecen Patroonen uan öe Colónfje Uan Zeeknt aeti:
Paurooma enöe Maruga, öeUïeltke öolgöen^ öaec-lupöen conöt^^
tien aen öeCdoniec^ nocö foUeele.^laUen öaec neUen^op cce^
öpt geUen / al^ öie felbe boo? contanten ban öaec kopen» #betr=«
fulck0 en können niet alleentgö öe Coloniec^ al0 fcöulöenaecgf/
maec oocköe Ifeecen patroonen Creöïtenrj^/altiltgöeuiifle
rekemnge maken/ ö\' eene tuanneer 5 p ongebeer öaer fcöulöt fül-
len können bolöoen/ ö anöere tüanneer fu füllen können bol^
öaen enöe betaelï Uïo^öen : enöe alfoo beiiöêr-sïjötjö / otiurent öe
UJinften öiefp füllen können öoen / ten naeften bp op een fekeren
töt/ftaet umerken : l^et toelsrkebooiujaec meöec-sijt^een goeöe
enöe trooftelpcke faecke t;^

^^oUen ött ftaet aïöier nocö toel aen te meccken aliö een fon^
öerlmgöböojöedbanö\'tnUJüonöeren ban Guajana, öoeöanigö
sp-lupöen/ bermiötööefpoeöigöegróote minften / niet alleene/
upt öte bare gl)emaeckte fcöuloen füllen können in kosten tijDC
geraecken rmaec öoe öat $p/eec öat öie 2lacen ban öace
ben : te meten / göeöuerenöe öe melcke 5p b?p füllen mn ban allé
lafteaeuöe ongelöen/ becftceecken füllen ïSusÖace l^ken alföan^

^ïreebe in foobatug&en goeöen öaet fuUen mefenen foo beite ge^
ööOanceect/ DatfootuanneerljaccDietsoo^fcpöe laftenaen-lio^
men/oiefelbegentacbelpchen füllen fennen Djagben: öaec tec
tontcane tnöe Koude Landen, gelrjcU fnlcks omtcent Nieu-Ne-
«"^Undt lö aen-göemefen/ noel] necgbens nae Ijace gijemaecto
Jtyulöen füllen bebben bolöacn ofte af gelecbt / foo manneec öie
bare ^acen ban ia?pbtpt füllen ^jn geeifpiceect/enöe öe gemee^
lïeecen laften baec üegm füllen nemen. Ipet melcke öen 3lup^
^tn boojmaec infónöecbept beftoaecelpcken balt/enöe oock gtje*«
meenelpcken onöec beboeten öont/ fonöec öat fp opt te cecljte op
öe beenen konnen geraecken.

^it ts nu tot een erempel bcoj-geftelt omtcent fooöanige pec^»
Foonen/ öemelcfetganfcb geene macbtoftenuööelen ban baec
felben en fimöebbenöe/ maec öemelcke alles bpbecfcbot/ öoo?
y ^eecen Patcoonen moet mecötn gefuppeöiteect/öaec upt gbe^
t^en kan mo?ötn/ljoe öat nochtans öie felbe / in fo mepnigb 3a*
upt bace gcoote acmoeöe konnen gecaken/enoe lupöen mee*
benban al b?p mat goeöe enöe ceöelpcke conöitie: gelijck fulcr

3ck meet niet in mat ïant öat pemanöt fuïcr fo licljt/enöe öat
0002 öe banck/fouöe mogen gebeuren: 3a fo fiin öaec toe alljier
^iS meöe in anöece Eanöen/al b?p beele 3aren ban nooöen/ iat
onöec Dupfenöt qualick een öemelckern al 3|jnlcüen ban $ijnen
Fuerrn aibept fooöantgb een geluckbertoijgt: mant mat alftier
enöe tlDtr s/ Den StrbepDS- man/ Äcber- tétan/10mckelier/ i^ra^
mer/Capper en öiergelpcke HupDen mafeen enöe Haben/ \'t is al
jnetft om Dekoft Datbet geDaen tnojt/ enDe gaen Dooits öe bupf-
puetcn enöe öe loontn öer Dienft boöen met De minften Ijenen/ eit
Hetmm Dageücköonöer beelen/mepnige Die het beter gaet: gar
meerDer / Die het h^^eDaer bp berteeren/ Dan petjes obermm^
^en: tenspöan/ öathettnpDensijn/ Demekke het eüenbeei
|elt/ met mat pMcttjcque fp omme gaen / enDe Dooi mat mtööe^
IP hartmiöDelenminnetvenDe conrjueften Doen: ban meicls-

Dat XXVII. Capittel.
Naerder aen wij finge van de ongemeene profijten, die de Inwoon-
deren ofce Coioniers van Guajana konnen trecken uyt den ver-
bou der vruchten van d^it Lant, en den dienft harer flaven.

Tjltöitöoo^-öeröaelöefoo hau genoecb öetuefenUiojöen/ öoe
öat Unpöen / Ujelcliers macbt maec foo gcoot is / öat 3p een
Capitaelban jooognlö omtcentöenlantbon/m Guajana kon?
nen aenleggen;en möien fp öat felbe tpecck alföan met boojficb^
tigöent tpilleiî aenbangen/ enöeniet aüe gererjniceeröe neerûîg^
Öept toaec-nemenenöetöoigen/möentijtban . à s Sacen ban
öat felbe Capitael / b?p toat meecöec inkomfte öes 3aers füllen
können gemeten/alsi biecte lanöe ban eenCapitael ban ioogo©
gnlöen : 3ae toel rupm eenö foo beele en meec ; iBaec op öat öit
felbe/öen menfcben/ (öetoelckeien eenemael ontoeteitöe / of eec^
öec onkunöigb ftm omtcent öe ongemeene boo?öeelen / öetoeïcke
öe Warme Landen können geben/foobp alöien maec bettoecck
baec nae toeiaen-gelept enöe gecicbt toecöt/) met ongelooffelick
en moge fcöönen/foo fal ick öie felbe ten gebal!e/en tot nae-cicb^
tinge / öit albiec toat naeöec öemonftcecen ; enöe met eenen nuöe
öaecbp öectoonen/m toat boegen alfnicken eenen/ öat 30n gbe^
fepöeCapitaelöan sooo. gnlöenjS/ nae bebooctnfal betteöen-
€ecaenöeböü?alfaiöiefelbemoeten koopen/ eenaen-talban
becticb Jilaben/ ofte Negros, öetoeïcke in-koops fullen komen
te koöen een fomma ban öjieöupfentfïben bonöect en ötjftigb
gulöens, bet ftucköan öie geceeckeut tegbens büuöect b^f-en-
ttomttcb gulöens. ^ulcks öat m felbe alf öan ban bet geft pöe
Capitael / nocb fal obecicb b^ bben ern fomma ban ctoaelf bon^
öecten btjfticb gulöens. biec ban/fal bP b^ft. öen totmkoop ban
toetck-tupgenöegecietfcbap/foótotömtupsais^anöt-büu

ttoobtcf); een fomma ban tmee Ijonbeet en böftig guüienö/enbe
aat boo^ %xml Bijïen/ ^oumelf n/ Captnefieii / met ^dioppen
,^paöen/een Fannha f%am en l^amie/atö riieöeeaiiCimriteiv

^ntoo^te. Beo^deceftetentieDupfent gulöenö/mi/raï öp kopen
^tbere0/aïg namentUIck muil ofte m plaetfe ban öat Farinha,
^o,?t/€rmitten/Boonen/ï^ïcrfcl)/^PÊ!VBoom-olpe/enS?an==
ö^Vupn/ ban \'0 gclpekcn een l©acce-ntt of tUiee/ f tipcken/ enöe
ttn miöDel-matigen ^eegen/boojtö mat groHe Sinnen
ïfs^en öeepte J^toffen of #pcn-llockieö/töt öeckinge baiiöe Ne»
§ros,met al \'t melcke öp $tjn flaben rijckelpck 3 ♦ a 4. maenöen
tu pem felPen öaec benebmö een gepeel 3aei: km onöetpouöen/
gelijck öat felbe nu piet* bo?en genorcp is aen-gemefën.

^en toefteföan alöuö b^erbicp gpemaeckt 3Önöe/foo Ss^mftt
^öoj-penen een goeöen en neecftigen arbept Perepft/ eer Datmen
fïtn t genot ban eenige p?ofpten kan komen/maer toe een gaen^
en naeuml teeficpt banöen ^eefter/Teer uele goetö kan con^
ttibuercn/nae petStaüarrnfcpe fpieeckmooit/1 mrlck fèpöt dat
het ooge van den Meefter het Peert vet maeckt: tmelkbOO^lMaet

ömtremalfe anörre fóken meöe feer Dienftig en pjofiitelijck iör
^mt tooöoct öes\' mecrtcrö rontimielc ooge ober fune öienfcöo^
ben/ bele mctcköfpoeöen / Dat aiiDerflms bp gpebieckPan öien/
becltptö eenlanckfaiiien bö0?t-ganfk pcefr.l^et mel möe war-
me Landen feer gemackcliik öe leupe lupöen/ inöienfe maer\'

Ijthht ick gefept/ [loe öat öe ^laUen Dooft Hoo?
jDoft/m^e laetöe öeift Uan öet eerfte gaer/ öageto fouöe öaren
llï^eefter feonuen inïijeuseu/t&ïen ftupöeriJ: algter fal ith nu Ißt
eerfte ^aer norö gcljeeltck toe ge\'urn/enöe nemen öet in öier Uoe^
gen/ a!ö of öet felföe geöeel met fclioon