-ocr page 1-

TITDSCHRIF7

VOOR

DIERGENEESKUNDE

UITGEGEVEN DOOR DE

MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE

ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. P. HOEKSTRA, Voorzitter.
Prof. Dr. J. A. BEIJERS, Prof. Dr. J. H. J. VAN GILS,
Dr. D. TALSMA en G. M. VAN WAVEREN, Leden.

AMBTELIJK SECRETARIS VAN DE REDACTIE:
Dr. W. A. DE HAAN.

TWEE EN TACHTIGSTE DEEL

BIBLIOTHEEK
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT

BREUKELEN
G. VAN DIJK
1957

-ocr page 2-

mix-

- -T\' >

v\'-\'v-

Si\'--"»\'\': ■ ■ ■ (O. -

I .

!

:

£

f"

-ocr page 3-

TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE

-ocr page 4-

ruksunivebsireit utrecht

oo;

74

65

-ocr page 5-

INHOUD

Toelichting:

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden
de volledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld,
verwijst dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

3. Vet gezette paginanummers verwijzen eveneens naar originele artikelen.

A

Actinobacillosis (DEKKER) ....................................................................................665

AKKER, S. VAN DEN (zie DE BOIS) ..................................................................951

AKKERMANS, J. P. W. M., Aantekeningen bij ingezonden sectie-
materiaal bij nertsen ..................................................................................................................119

Algemene inleiding (HIRSCHFELD) ........................................................................1024

Alloplastiek (NUMANS) ............................................................................................................984

Amputatie (VAN DER KERK) ....................................................................................686

Antibiotica (VAN DER SCHAAF) ................................. 739 1028

Antibiotica (FRENS) ................................................... 756 1033

Antibiotica (UBBELS) ................................................... 769 1036

Antibiotica (GRASHUIS) ............................................. 755 1038

Antibiotica (BARETTA) ............................................. 796 1046

Antibiotica (VAN GILS) ............................................. 808 1048

Antibiotica (DE JONGH) ..............................................................................................897

Antibiotica (KERSJES en NUMANS) ..................................................................902

Antibiotica (WAGENAAR) ................................................................................................913

Antibiotica (VAN DORSSEN) ..........................................................................................918

Artritiden (VAN DER SCHAAF) ..............................................................................970

Artikel 1543 B.W. (VAN DOORNINCK) ................................................595

Aujeszky (JANSEN Sr. en DEKKER) ................................................................544

Aujeszky (JANSEN Sr.) ........................................................................................................631

Aujeszky (JANSEN Sr. en KUNST) ......................................................................674

Aujeszky (JANSEN Sr.) ............................................................................................................979

B

Bakker, Dr. S......................................................................................................................................691

BAKX, A. M. H. M., Het piétrain varken ............................................................716

Balansproeven (VAN DER HORST) ........................................................................945

BARETTA, J. W., De invloed van het gebruik van veevoeder met

antibiotica op de kwaliteit van het slachtdier ..................... 796 1046

BEKEDAM Ir., M., (zie DE GROOT) ..................................................................870

Berichten en verslagen 24, 59, 91, 137, 182, 249, 282, 323, 441, 483,

526, 556, 603, 649, 692, 730, 890 ..............................................................................1054

Beijers, Prof. Dr. J. A.............................................. 403, 518 644

BEIJERS, PROF. Dr. J. A., Dierenarts en dierenbescherming ............553

BLIECK, PROF. Dr. L. DE en JANSEN Sr., PROF. Dr. J., Cito-

pogeen als desinfectans in laboratorium en praktijk ..............................859

BLOKHUIS, J., Praktische toepassing van de K.I. bij geiten ............570

Boekbesprekingen:
Marek en Mocsy: Lehrbuch der klinischen Diagnostik der

inneren Krankheiten der Haustiere .........;..............................................59

Schmid-Hieronymi: Die parasitären Krankheiten der

-ocr page 6-

Haustiere ..............................................................; ■\'"

Heidegger, Ferdinand Enke: Wurmtafel zum bestim-
men der Haustierparasieten ............................................. ^^^

Schmidt, Patow, Kliesch: Züchtung, Ernährung und

Haltung der landwirtschaftlichen Haustiere ........................ 21b

Expert Comittee on Rabies, Third Rapport W.H.0................ 276

Bachman: Die Krankheiten von Hund und Katze ............ 277

Reiche nlsach-Klinke: Krankheiten der Aquarienfische 401
De
werkzaamheden van de Rijksseruminrichting in 1949,

1950 en 1951 ...............................................................

P o 1 i t i e k: De invloed van erfelijkheid en milieu op de samen-
stelling van de melk bij Friese koeien en de praktische mogelijk-
heid van de selectie op het eiwitgehalte .............................. 401

Gorter en de Graaff: Klinische diagnostiek II ............ 403

P. de BoerenJ. P. de B o e r: Voortplanting en verloskunde 429
Veeartsenijkundige dienst: De gezondheidstoestand van de vee-
stapel in
1954 en 1955 ............................................-..... 429

Bauer e.a.: Zuchthygiene, Portpflanzungsstörungen und Besa-
mung der Haustiere ..................................... ...............••

Nederlandse Organisatie voor zuiver wetenschappelijk onderzoek.

Jaarboek 1955 ............................................................

Schönberg: Milchkunde und Milchhygiene ..................... 517

Stamm: Veterinary guide for farmers .............................. 599

Rijkslandbouwproefstation te Maastricht: Onderzoek van mest-
stoffen en veevoeders ................................................... ^^^

B i n n e r t s: Het jodiumgehalte van melk ........................... 599

S p r e h n: Helminthen und Helminthiasen ........................... 728

Verslag over de landbouw in Nederland over 1955 .................. 732

Jaarverslag K.I................................................................ 1^52

Schmidt, Kliesch, Goerttler, Lehrbuch der Schweine-
zucht ....................................................................; \'052

BOIS C H. W. DE, Ruptora uteri ante-partum acuta bij het rund
BOIS, C. H. W. DE en AKKER, S. VAN DEN, De fertiliteits-

proRnose bij het rund ......................................................

BOIS-REINHOLD, G. H. L. DE, (zie VAN VLOTEN) ............ 928

Borstholtetumoren (DEKKER) ............................................. 721

BORN J M V d., Dierenarts en Uitoefenmgswet .................. lülJ

BOSGRA, Dr. O. (zie TEUNISSEN) .................................... 493

BRETSCHNEIDER, L. H., Waarneming en interpretatie m dc mo-
derne cytologie ...............................................................

BRINKMAN, F. J., Vreemd voorwerp in de slokdarm ............... o-i

Brucella abortus-Bang-bacteriën (REMPT en VAN DER MAAS) 200

Brucellose (VAN DORSSEN) ............................................. 680

Brucellosis .........................................................................

C

Citopogeen (DE BLIECK en JANSEN) ..................................................................859

Citraat-verdunningsmiddel (VAN DIETEN) ......................................................194

Condylomata vaginae (VAN DER KAAY en SNOECK) ..................924

Cytologie (BRETSCHNEIDER) ....................................................................................371

-ocr page 7-

D

Dekker, N. D. M................................................................ 59

DEKKER, N. D. M., Een difteroide cystitis als oorzaak van incon-
tinentia urinae ............................................................... 507

DEKKER, N. D. M. (zie JANSEN Sr.) ................................. 544

DEKKER, N. D. M., Actinobacillosis bij het schaap .................. 665

DEKKER, N. D. M., Een beschouwing over hyperkeratose of
X-disease naar aanleiding van een kalf met een op hyperkeratose

lijkende huidaandoening.................................................... 697

DEKKER, N. D. M. Rorstholteturmoren bij het rund ............... 721

DEKKER, T. P. en HUITEMA, H., Eiwitbepaling in melk ......... 842

Demodicosis (SUTMÖLLER) ............................................. 42

Demonstraties (VAN GILS) ................................................ 975

Dierenarts (v. d. BORN) ..................................................... 1013

Dierenbescherming (BEIJERS) ............................................. 553

Diergeneeskunde (VAN ZWOL) .......................................... 394

DIETEN, S. W. J. VAN (zie KOK) ....................................... 63

DIETEN, S. W. J. VAN, Een vergelijking van een citraatverdun-
ningsmiddel t.o.v. een fosfaatverdunningsmiddel voor stiere-
sperma ......................................................................... 194

Difteroide cystitis (DEKKER) ............................................. 507

DONKER-VOET, Dr. J., Serological studies on some strains of

listeria monocytogenes ...................................................... 341

DONKER-VOET, Dr. J. (zie VAN DER SCHAAF) ............... 708

DOORNINCK, Dr. J. I. VAN, Duitse suggesties betreffende de
wettelijke regeling der aansprakelijkheid voor verborgen ge-
breken bij dieren ............................................................ ^6

Doorninck, Dr. J. I. van ...................................................... 126

DOORNINCK, Dr. J. I. VAN, Wat moet de koper bij een actie

ex art. 1543 B.W. teruggeven? .......................................... 595

DORSMAN, W., Variation within a day in the nematode egg-count

of the rectal contents of cattle ............................................. 655

Dor.ssen, Dr. C. A. van 26, 240, 276, 401, 404, 429, 432, 436, 517,

601, 646, 691 ............................................................... 732

DORSSEN, Dr. C. A. VAN, Komt ook in Nederland brucellose bij

de haas voor? ............................................................... 680

DORSSEN, Dr. C. A. VAN (zie VAN DER SCHAAF) ............ 708

DORSSEN, Dr. C. A. VAN, Toepassing van antibiotica bij pluim-
veeziekten ...................................................................... 918

E

Eiwitbepaling (DEKKER en HUITEMA) ............................................................842

Eiwitgebrek (SWART) ............................................................................................................589

Erfelijke afwijking (VAN \'T HOOFT) ..................................................................391

ERKELENS, Drs. P. C. VAN (zie VAN KLINKENBERG) ... 227 257

F

Fertiliteitsprognose (DE BOIS en VAN DEN AKKER) ............ 951

-ocr page 8-

FREDERIK, G. H., Enkele röntgendiagnoses bij grote huisdieren
FRENS, A. M., Stofwisselingsonderzoek bij koeien met behulp van

radio-actieve isotopen ............................................................................................................^^^

FRENS A M., De toepassing van antibiotica in runder- en

varkensvoer ............................................................ 756 1033

Fructose (KOK en VAN DIETEN) ........................................................................W

Gils, Prof. Dr. J. H. J. van, .............................................241 729

GILS, Prof. Dr. J. H. J. VAN, De invloed van het gebruik van
veevoeder met antibiotica op de vleeskeuring. De houdbaarheid
van vlees en vleeswaren door deze behandeling met antibiotica

................................................................ 808, 1048

GILS Prof. Dr J. H. J. VAN, Verslag van declemonstraties ...... 957

GOTINK, W. M., MEENS, H. C. C. M., SPRUYT, J. en
STEGENGA, Dr. Th., De K.I. bij varkens; Verslag van studiereis

naar Noorwegen en Denemarken ....................................... 825

GRASHUIS, Dr. J., Bezwaren tegen het gebruik van antibiotica

in mengvoeders ..................................................................................................................1038

GROOT E. H. MUYTTENS, E. E., Zink in de varkensvoeding 268 ili

Groot, Dr. Th. de .................. 58, 214, 245, 278, 360, 524, 562 886

GROOT, Dr. Th. DE, BEKEDAM, Ir. M., De invloed van de
ouderdom van stieresperma en enkele andere factoren op de

bevruchtingsresultaten ......................................................

GROOTENHUIS, Dr. G., Over de bestrijding van strongylosis en

ascariasis bij het paard ...................................................

GROOTENHÜIS, Dr. G., Een statistisch onderzoek betreffende de

voortplantingsstoornissen bij het paard ................................. 302

GROOTENHUIS, Dr. G., Piperazine bij de bestrijding van worm-
infecties bij het paard ......................................................

GULDEN, W. J. I. VAN DER, Voedingsbodems volgens Dubos

voor het kweken van Mycobacteriën .................................... 98

H

HABEL, R. E., Een onderzoek over de innervatie van de maag

van de herkauwers ......................................................... 318

HELM, H. J. VAN DER (zie VAN VLIET ........................... 882

Hemoglobine (VAN VLIET, VAN DER HELM, HUISMAN) ... 882
HENDRIKSE, J. en JOLING, K. F., De inseminatie met sperma,

verdund met een mengsel van ondermelk en eidooier ............... 964

Hendriksc, J...................................................................... 1052

HEPKEMA, F. J., Een geval van paratyfus in een gezin, veroor-
zaakt door een kat ......................................................... 552

HERSCHEL, Dr. A., Zink in de varkensvoeding ........................ 322

Hiddema, W.................................................... 245, 560, 818 887

HIRSCHFELD, Prof. Dr. W. K., Algemene inleiding symposium

antibiotica ..................................................................... 1024

Hoekstra, Prof. Dr. P., 55, 85, 125, 216, 407, 437, 523, 599, 602,

647, 816, 887 ............................................................... 888

Hoesten (VAN LIMBORGH) ............................................. 513

-ocr page 9-

Hondeziektevirusvaccin (TEUNISSEN, BOSGRA, WILSON) ... 493

HOOFT, A. J. G. VAN \'T, Een erfelijke afwijking bij runderen ... 391
HORST, Mej. Dr. C. J. G. VAN DER, Balansproeven met

runderen ....................................................................................................945

HUISMAN, Dr. T. H. J. (zie VAN VLIET) 882

Huitema, H............................................................................ggg

HUITEMA, H. (Zie DEKKER) .........\' 842

Hyperkeratose (DEKKER) ................................................................................................697

In Memoriam:

Hesselink, A. A......................................................................I

Meiessen, D. C. H.........................97

^iiP. P.......................................................369

Quaedvlieg, F. J. H. J..................................................................................................557

Wensink, H. J. E..........................................................................................................................568

Huizinga, A. M....................................................................................................................jgg

Innervatie (HABEL) ................................................................................................3I8

Inseminatie (HENDRIKSE en JOLING) ..................964

Intoxicaties (LOMAN) .........\'........................................................................\'33

J

JAARTSVELD, F. H. J. (zie VAN DER SCHAAF) .................. 708

.JAARTSVELD, W. A. B., Het nemen van leverbiopsieën bij het

rund ......................................................................" 2QQ3

JANSEN, Prof. Dr. J., Besmetting met vaccine en mond- en klauw-

zeervirus bij de cavia ................................................3I

JANSEN, Prof. Dr. J. en DEKKER, N. D. \' M./Een\'klinisch on-
duidelijk geval van morbus Aujeszky bij een rund .................. 544

JANSEN, Prof. Dr. J., De ziekte van Aujeszkv in Nederland . 631

JANSEN, Prof. Dr. J. en KUNST, Dr. H., On the localization of

the virus of Aujeszky m the central nervous system ... 674

JANSEN, Prof. Dr. J. (zie DE BLIECK) ...........................859

JANSEN, Prof. Dr. J., De ziekte van Aujeszky bij de hond ......... 979

JANSEN Jr., J., Enkele beschouwingen over de „onregelmatige
histotrope fase" en „arrested development" van nematodenlarveii 875

JOLING, K. F. (zie HENDRIKSE) ............................964

JONGH, Prof. Dr. D. K. DE, Enkele algemene opmerkingen over

antibiotica .................................................. \' ggy

K

Kaay, Prof. Dr. F. C. van der ....................................249 429 430

KAAY, Prof. Dr. F. C. VAN DER en SNOECK, Jhr. M. A.\', De

chirurgische behandeling van condylomata vaginae \' 924

KAMPELMACHER, Dr. E. H. (zie SUTMÖLLER) 291 351

KAMPELMACHER, Dr. E. H., Over het voorkomen en het iso-

leren van Salmonella bij normale slachtrunderen in Nederland 386
KERK, P. VAN DER, Amputatie van een voorbeen bij een Zuid-

-ocr page 10-

Afrikaanse springbok ...................................................... ^^^

KERSJES, A. W. en NUMANS, Prof. Dr. S. R., Toepassing van

antibiotica in de chirurgie ..........................\' n A

KLINKENBERG, Dr. G. A. VAN, ERKELENS, Drs. P. C. VAN,

Het gebruik van radio-actieve isotopen in de diergeneeskunde ... UI
KLINKENBERG, Dr. G. A. VAN, ERKELENS, Drs. P. G. VAN,

Over de toepassing van radio-actieve isotopen als tracers II ... ^J/
KOK J. G. N. en DIETEN, S. W. J. VAN, De invloed van fructose
in het verdunningsmiddel op de beweeglijkheid en het bevruch-
tingsvermogen van stierenspermiën .................................•■•

KOK J. C. N., Enquête naar de verdunningsvloeistoffen voor stie-
resperma gebruikt bij de kunstmatige inseminatie van runderen

in Nederland ................................................-......; •■■;•

KRAMER, Dr. W., Necrotische myelopathie t.g.v. loodmtoxicatie

bij een hond ...............................................................

KUNST, Dr. H. (zie JANSEN Sr.) ....................................... ^74

Kunstmatig broeden (ROMIJN) ..........................................

Kunstmatige inseminatie (KOK) ..........................................

Kunstmatige inseminatie (BLOKHUIS) ................■

Kunstmatige inseminatie (GOTINK, MEENS, SPRUYT, STE-
GENGA ........................................................................

L

Leverbiopsieën (JAARTSVELD) ..........................................

LlMBORGH, C. L. VAN, Infectieus hoesten bij kalveren .........

Listeria (DONKER-VOET) ................................................

Listeriosis (DE VRIES en WILLEMS) .................................

LOKHORST, Dr. W. (zie ROMIJN) ....................................

LOMAN, S., Intoxicaties bij slachtdieren ..............................

Longjacht (VAN DER WAL) .............................................

M

MAAS, J. C. A. VAN DER (zie REMPT) .........................2()0

Maatschappij voor Diergeneeskunde 27, 60, 94, 139, 184, 222, 252,
287, 324, "364, 409, 442, 490, 528, 563, 613, 650, 694, 735, 822,

856, 892, 1010 .................................................. ........... 10J7

MAJOEWSKIJ, Dr. W., Besmettelijke mastitiden, hun betekenis,

onderkenning en bestrijding ........................; ••.■■: ■ ■........... ^oo

MAJOEWSKIJ, Dr. W., Over het opsporen van uiermfecties ......

Malleus (POSTMA en SMALLEGANGE) ........................... 321

Mastitiden (MAJOEWSKIJ) ............................................. f

Mastitis (WILSON) ............................................................

Mededelingen ................................................oö"oo ón i eii

Mededelingen van de Veeartsenijkundige Dienst 23, 82, 9Ü, 131,

181, 221, 281, 323, 400, 516, 598, 643, 689, 855 ..................... 889

Mededelingen van de Veterinaire hoofdinspectie van de volksge-
zondheid 180, 219 ............................................................ 889

MEENS, H. C. C. M. (zie GOTINK) ....................................

Merkens, Prof. Dr. J.......................................................... 401

-ocr page 11-

Mestkuikeiis (KOMIJN, LOKHORST, VELTHUIZEN) ..................531

Mond- en klauwzeervirus (JANSEN Sr.) ..................................................................31

MUS, P. J. en WERKMAN, N. F., Bijzondere operatieve bevinding

bij een hond ..............................................................................................................................52

MÜYTJENS, E, E., (zie GROOT) ................................. 268 322

Mycobacterien (VAN DER GULDEN) ..................................................................98

Myelopathie (KRAMER) ......................................................................................................411

N

Neeteson, F. A., ............................................................ 599 1052

Nematode egg-count (DORSMAN) ..............................................................................655

Nernatodenlarven (JANSEN Jr.) ....................................................................................875

Nertsen (AKKERMANS) ......................................................................................................119

Nertsfokkerij (RAB) ........................................................................................................................115

Neurologisch onderzoek (VERVVER) ..............................................................................445

Nicarbazin (VAN ZWOL) ......................................................................................................237

NUMANS, Prof. Dr. S. R. (zie KERSJES) ............................................................902

NUMANS, Prof. Dr. S. R., Alloplastiek bij de behandeling van de

navelbreuk van het rund ......................................................................................................984

O

Operatieve bevinding bij hond (MUS en WERKMAN) ........................52

Osinga, A. S................................................................................................................................239

P

Paraparesis posterior (VERWER) ..............................................................................1005

Paratyfus (HEPKEMA) ............................................................................................................552

Paratyfus (VAN VLOTEN en DE BOIS-REINHOLD) ........................928

Pathologisch instituut (RESSANG) ..............................................................................272

Personalia 29, 61, 95, 148, 186, 224, 254, 289, 327, 365, 409, 443^

490, 529, 564, 613, 651, 695, 737, 823, 856, 893, 1010, ........................1075

Piétrainvarken (BAKX) ..................................................................................................716

Piperazine (GROOTENHULS) .....................................852

POST, R., Uieraandoeningen ..........................................................................................208

Posterna, Dr. J. L..........................................................................................................................4Q]

POSTMA, Dr. C., De verkoop van voorverpakt vlees in andere dan

slagerswinkels ...............................................................

POSTMA, K, P. en SMALLEGANGE, D. W., Malleus bij een

Paarci ..........................................................................................................................................321

Praktijk (WAGENAAR) ............................................................................................................329

PRIEMS, M. C. J., Inspectie volgens de vleeskeuringswet en haar

uitvoering ......................................................................................................................................5g2

R

RAB, Dr. C. J., De nertsfokkerij in Nederland ................................................115

Radio-actieve isotopen (VAN KLINKENBERG en VAN ERKE-

I\'ENS) .................................................................. 227, 257

Rapport betreffende de brucellosis bij runderen in Nederland en de

bestrijding van deze ziekte ................................................................................................152

Rectificaties ................................................ 238, 366, 614, 696

-ocr page 12-

Redactie: Ons Tijdschrift ...................................................

Referaten:

Bacteriële- en Virusziekten .................................... 404, 431, b90

Deficientieziekten ...................................................... 239, 405

Farmacologie .......................................... 26, 240, 278, 359, 406

Gynaecologie, Steriliteit en Verloskunde ........................ 407, 601

HLlkunde^.............................................................. 406, 434

Infectieziekten ..............................................................................................................................2/8

Inwendige ziekten ................................. 55, 278, 407, 518, 644

Kunstmatige Inseminatie ...................................................................437

Parasitaire, protozoaire en tropische ziekten ............ 55, 523, 562

Voedingsmiddelenhygiëne .............................. 128, 241, 360, 729

Zootechniek 55, 85, 179, 214, 245, 407, 437, 523, 560, 602, 647,

gjg ........................................886

Diversen .............125,359, 406

REMPT, D. en MAAS, J. C. A. VAN DER, Iets over de kweek van
Brucella abortus-Bang-bacteriën uit rundermelk met de daarbij

gebruikte voedingsbodems ............................................. ■■•

RESSANG, Prof. Dr. A. A., Het pathologisch instituut van de dier-
geneeskundige faculteit te Bogor (Indonesië) ........................ 272

Reuk en smaak van vlees (VAN SANTEN) ........................... J48

ROMIJN, Prof. Dr. C., LOKHORST, Dr. W. en VELTHUIZEN,

J., De invloed van vetten op de stikstofbalans van mestkuikens 531
ROMIJN, Prof. Dr. C., Wetenschappelijk onderzoek inzake het

kunstmatig broeden ......................................................... ^^^

Röntgendiagnoses (FREDERIK) .......................................... 991

Rumenotomie (TOUSSAINT RAVEN) ................................. 989

Ruptura Uteri (DE BOIS) ................................................ 48

S

Salmonella (KAMPELMACHER) ....................................... 386

Salmonella-infecties (SUTMÖLLER en KAMPELMACHER) 291, 3j1

Santen, Dr. R. van, ......................................................... 128

SANTEN, Dr. R. VAN, Enkele opmerkingen omtrent zakelijke as-
pecten van abnormale reuk en smaak van vlees ..................... -\'>48

Schaaf, Prof. A. van der ...................................................... 433

SCHAAF, Prof. A. VAN DER, DORSSEN, Dr. C. A. VAN, DON-
KER-VOET, Dr. J. en JAARTSVELD, F. H. J., Overzicht der
onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden ziektemate-
riaal over het jaar 1956 ......................................................

SCHAAF, Prof. A. VAN DER, Ontstaan van resistente bacteriën

door toediening van antibiotica per os ........................... \'39, 1028

SCHAAF, Prof. A. VAN DER, Infectieuze artritiden hij varkens 970

Slokdarm\' (BRINKMAN) ................................................... 53

SMALLEGANGE, D. W. (zie POSTMA) .............................. 321

SMITS, W. H., Voorlopige mededeling betreffende een virusziekte

bij eendekuikens ............................................................

SNÓECK, Jhr. M. A. (zie VAN DER KAAY) ....................... 924

Soeteman, J. ................................................................... gl

SPRUYT, J. (zie GOTINK) ................................................

-ocr page 13-

Stegenga, Prof. Dr. Th................................................. 178, 647

STEGENGA, Prof. Dr. Th. (zie GOTINK) ......................................................825

Stieresperma (DE GROOT en BEKEDAM) ......................................................870

Stofwisselingsonderzoek (FRENS) ............................................................233

Strongylosis en ascariasis (GROOTENHUIS) .. 16
SUTMÖLLER, P. en KAMPELMACHER, Dr. E. H., Salmonella-
infecties bij dieren op Aruba ....................................... 291, 351

SUTMÖLLER, P., Demodicosis bij geiten en varkens op Aruba ... 42

SWART, F. W. J., Eiwit- en vitamine E-gebrek bij varkens ..................589

Swicrstra, Prof. Dr. D., ................................................ 129, 728

t

Talsma, Dr. D., ....................................................................................................................................55

Teunissen, Prof. Dr. G. H. B., ...................... 277 278 359

TEUNISSEN, Prof. Dr. G. H. B., BOSGRA, Dr. O. en WILSOn\',
j.
H. G., Praktijkervaringen met levend, avirulent hondeziekte-

vaccin ......................................................................................................................................................493

TIMMERMAN, H., Behandeling van een uterusruptuur ........................597

TOUSSAINT RAVEN, E., Rumenotomie met behulp van speciale

instrumentaria ................................................................................................................................939

U

UBBELS, Ir. P., De toepassing van antibiotica in pluimveevoeders

............................................................................... 769, 1036

Uieraandoeningen (POST) ..............................................................208

Uierinfecties (MAJOEWSKIJ) .........................................................422

Uterusruptuur (TIMMERMAN) ..................................................\'-,97

Varia 218, 247, 271, 275, 277, 280, 356, 358, 360, 421, 428, 506, 515,
543, 547, 551, 553, 555, 559, 588, 594, 597, 598, 600, 630, 634,

642, 664, 673, 679, 688, 707, 715, 727, 733, ......................................................841

Veenendaal, Dr. H............................434

VELTHUIZEN, J. (zie ROMIJN) ........531

Venapunctie (wintzer) ..............................................................................................986

Verborgen gebreken (VAN DOORNINCK) ....................\'76

VERWER, Dr. M. A. J., Het neurologisch onderzoek van de hond 445

VERWER, Dr. M. A. J., Paraparesis posterior bij de hond ..................1005

Virusziekte (SMITS) ..................................................................................................................I77

Vleeskeuringswet (PRIEMS) ........................582

VLIET, g. VAN, HELM, H. J. VAN DER, HUISMAN,\'Dr.\' T.
H. J., Over het voorkomen van een afwijkend, hemoglobine bij

liet schaap .......................................\' 882

vloten, Dr. J. g. C. van en de bois-reinhold, "g. \'h. "l.,
Paratyfus bij duiven, in het bijzonder van de hersenen en het

evenwichtsorgaan ..............................................................................................................928

Voortplantingsstoornissen (grootenhuis) ......................................302

Voorverpakt vlees (POSTMA) ..........................................................................................635

-ocr page 14-

VRIES, J. DE, WILLEMS, D. J., Een geval van listeriosis bij een

veulen ..........................................................................

Vraag en Antwoord

Het gebruik van striktouwtje bij een verlossing ..................... l^U

Tegengaan van hoornvorming .......................................... 217

Vreemd voorwerp in de oesophagus .................................

Rilbiggen ....................................................................

Veranderingen in de melk door oestrus of door andere oorzaken ^/b

Hartblok ..................................................................... ^^^

Still lamb disease ............................................................

Voeding en bronst bij nertsen ............................................. 4UU

Magnesiumvergiftiging bij een paard ....................................

Paratyfus als koopvernietigend gebrek ................................. 554

Wolf in de staart ............................................................

Behandeling van vlees van oude dekberen ...........................

Voorbehoedende enting tegen mond- en klauwzeer .................. »55

Zomerspenen ..................................................................

W

WAGENAAR, Prof. Dr. G., Wijzigingen in het beeld van de dier-
geneeskundige praktijk ............................................ .........

WAGENAAR, Prof. Dr. G., Toepassing van antibiotica bij mwen-

dige ziekten ...................................................................^^^

Wagenaar, Prof. Dr. G., ............................................; 279,

WAL, K. G. VAN DER, Enkele opmerkingen over de therapie van

acute dampigheid bij koeien, de zogenaamde longjacht ............ 54

WERKMAN, N. F. (zie MUS) .............................................

WILLEMS, D. J. (zie DE VRIES) .............................. - 235

Willems, Dr. G. B. R., ....................................... 243,279,517, 599

WILSON, C. D., The control of bovine mastitis ........................

WILSON, J. H. G. (zie TEUNISSEN) .................................... 493

WINTZER, H, J., Venapunctie als inleiding tot de intraveneuze
narcose bij het varken ......................................................

708
322

986

z

Ziektemateriaal (VAN DER SCHAAF, VAN DORSSEN, DON-
KER-VOET en JAARTSVELD) ..................................

Zink in de varkensvoeding (GROOT en MUYTJENS) ...... 268,

Zink in de varkensvoeding (HERSCHEL) .............................. 322

ZWOL, Dr. H. S. VAN, Nicarbazin, blijkbaar een zeer goed voor-
behoedmiddel tegen dunne darm- en blindedarm-coccidiose bij

pluimvee ....................................................................... ^

ZWOL, Dr. H. S. VAN, De diergeneeskunde in Canada ............ 394

-ocr page 15-
-ocr page 16-

\' \'t \' ^

h- I

-il^T

r

av
äffe

-ocr page 17-

Albert Anthonic Hcsselink, in leven directeur van de Keuringsdienst van Vee en
Vlees en van het Openbaar Slachthuis tc Zeist werd op 4 januari 1905 te Angerlo
geboren. Na de R.H.B.S. tc Zutfen te hebben gevolgd liet hij zich in 1923 inschrijven
aan cic toenmalige Vecartsenijkundige Hogeschool. Tijdens zijn studietijd leerden we
hem kennen als een hartelijk en opgewekt vriend, met een grote belangstelling voor
de door hem gekozen studierichting. Consciëntieus als hij was in alles wat hij deed
en in het bezit van een goed verstand doorliep hij de studie vlot, zodat hij in 1928
het vccartsdiploma behaalde.

Aanvankelijk vestigde hij zich als praktiserend dierenarts te Eefde. Na ongeveer een
jaar associeerde hij zich niet collega W. F. Brink tc Deventer, zodat hij naar deze
plaats verhuisde. Toen colega Brink in 193() benoemd werd tot hoofd van de Vlees-
keuringsdienst tc Diepenveen en zich tevens aldaar vestigde zette Ilessclink zelfstandig
de praktijk in Deventer voort.

In 1948 verwisselde hij de praktijk voor een physiek minder zware eisen stellende
ambtelijke werkrking. Hij werd benoemd tot keuringsveearts aan de Gemeenteslacht-
plaats te Utrecht. Ook hier werkte hij met veel ambitie, waarbij de ervaring die hij
als plaatsvervangend directeur van het abattoir te Deventer had verworven hem te
pas kwam. Toen collega Pette in 19.\'j2 wegens het bereiken van de pensioengerech-
tigde leeftijd aftrad als directeur van de Vleeskeuringsdienst en het Openbaar Shicht-
huis te Zeist werd Hesselink in deze begerenswaardige functie als zijn opvolger be-
noemd. Hij werkte zich spoedig in, ook in de hieraan verbonden nevenfunctie van
hoofd van de Vleeskeuringsdienst van de gemeente Driclx-rgen-Rijsenburg, waar hij
als Rijkskeurmecster in bijzondere dienst veel bemoeiingen had met de in die gemeente
gevestigde vleeswarenfabriek „Oevato". Helaas heeft hij hier slechts enkele jaren
mogen werken. Op 15 oktober 1956 maakte een hartaanval plot.seling — hij overleed
achter het stuur van zijn auto — een einde aan zijn leven.

Hesselink was dierenarts in hart en nieren. Niet alleen de uitoefening van het beroep,
maar ook de belangen van de veterinaire stand hadden zijn grote belangstelling. Zo
was hij een tijdlang secretaris van de afdeling Utrecht van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. Deze zomer nog was hij de zeer actieve penningmeester van het
werkcomité voor het eerste symposium van de „International Association of Vete-
rinary Food Hygiëne\', dat in augustus in Utrecht gehouden werd.
Op 18 oktober is hij onder zeer grote belangstelling te Zeist begraven. Moge de waar-
dering die sprak uit de woorden van de talrijke sprekers aan zijn groeve zijn vrouw
en vier deels nog jonge kinderen enigszins tot troost zijn in hun groot verlies.
Beste Albert, rust in vrede.
 S. v. d. Akker

IN MEMORIAM

-ocr page 18-

BESMETTELIJKE MASTITIDEN, HUN BETEKENIS, ONDER-
KENNING EN BESTRIJDING

door

Dr. VV. MAJOEWSKIJ, directeur Melkcontrolestation der V.M.U.G.,

Arnhem

De betekenis der uierontstekingen bij ons rundvee is meervoudig. In dr
eerste plaats is zij van
landljouweconomische aard, als gevolg van de finaiv
ciële schade die de veehouder lijdt door uitval van melkproduktie en blij-
vende waardevermindering van dc aangetaste dieren. Hóe groot deze
schade is, is moeilijk te schatten omdat het aantal aangetaste koeien, het
verloop der kwaal en de teruggang in de produktie variëren van bedrijl tot
bedrijf. Enig inzicht in deze kwestie krijgt men aan de hand van dc erva-
ringscijfers der mclkcontrolestations..Deze worden verzameld bij het perio-
diek microscopisch onderzoek van het sedhnent van monsters der door dc
veehouders afgeleverde melk. De betrokken monsters zijn géén busrnonstors,
maar z.g. mengmonsters uit meerdere bussen. Niet alle gevallen van
aflevering van \'inastitismelk worden op deze wijze opgespoord, omdat
vooral in de uit grotere kwanta getrokken mengmonsters de kans op een
te grote verdunning aanwezig is. Natuurlijk blijven dc bedrijven, waarvan
de\' inclk van aangetaste dieren niet wordt afgeleverd, óók onbekend.
Kortom, de cijfers der melkcontiolestations zullen als gevolg van meerdere
oorzaken niet anders dan geflatteerd kunnen zijn.

Aan het onder mijn leiding staande melkcontrolestation werd op boven-
genoemde wijze in 195,5 in 2.7 % der mengmonsters zéker, en in 3.7 %
met zeer grote waarschijnlijkheid melk uit zieke uiers aangetoond.
Samen is dit 6.4 %. De Centrale Commissie voor Melkhygiëne vermeldt
in haar laatst verschenen verslag (inelkjaar 1953/54) dat door de gezamen-
lijke controlestations in W. Nederland in dat melkjaar met zékerheid in
5.56 % der onderzochte inenginonsters mastitis-streptokokken werden ge-
vonden. Wij blijven dus aan de veilige kant waniu-ci\' wij aannemen dat
regelmatig op 6 a 7 % dei\' Nederlandse s-eelioudershedrijven infectieuze
mastitiden \\\'oorkomen. Laten wij daarbij veronderstellen een blijvende
]3roduktieverniindering van in doorsnede 10% per aangetaste koe (wat
n.m.ni. zéker verantwoord is), dan zal, wanneei\' ojj al deze bedrijven
slechts één koe aan uierontsteking lijdt, hel nielkverlies (dc gemiddelde
jaarproduktie van de Nederlandse koe is i :i850 kg) per jaar in de orde
van grootte van 5.000.000 kg, met een waarde van i ƒ 1.200.000 zijn.
Zij, die op enigszins groter schaal met het vraagstuk der verbreiding van
uierontsteking te maken hebben, zullen kunnen bevestigen, dat het géén
uitzondering is, wanneer men constateert dat de helft of méér van alle
dieren op een bedrijf is aangetast. Vooral op grotere bedrijven. Het totaal
verlies wegens mindere melkproduktie zal zonder twijfel een veelvoud van
de hierboven genoemde ƒ 1.200.000 zijn.

Samen met de waardevermindering van het vee zal de door uierontstekin-
gen jaar lijks aan de Nederlandse veehouderij toegebrachte schade vele
millioenen guldens moeten belopen; het is n.m.m. de moeite waard te
trachten dit verlies te beperken.

De uierontstekingen zijn óók zuivcltechnisch van betekenis. De samenstel-

-ocr page 19-

ling der melk uit zieke uiers is afwijkend van die van normale melk, en
zij is niet of minder geschikt \\ oor het bereiden van diverse zuivelproducten,
in do eerste plaats kaas, waarvan per jaar 160.000 a 170.000 ton wordt
gefabriceerd (d.w.z. dat ca. \'/s van alle aan de zuivelindustrie afgeleverde
melk deze bestemming krijgt).

Tenslotte zijn de uierontstekingen van betekenis uil een oogpunt van
voedingshygiëne van
de nieas. Ten eerste moet het gebruik van melk die
gemengd is met ontstekingsproducten uit zieke uiers weerzinwekkend wor-
den geacht. Ten tweede hebben sommige van de oorzakelijke micro-
organismen de reputatie dat zij de gezondheid van de mens kunnen
schaden (b.v. de Streptococcus ej^idcinicus, sommige stafylokokken en
coli-bacillen). Om deze redenen is liet dan ook dat het Melkbesluit
categorisch het afleveren \\an melk uit zieke uieis of zulke die is besmet met
Streptokokken „in belangrijke mate" of met pathogene
micro-organismen
\\crbiedt.

Honderden onderzoekers hcl)hen zicli met het i)rof)leeni der uierontsti\'kin-
gen bezig gehouden. Ik wil in de eerste ])laats de namen noemen van hen
dii\' hier te lande belangrijk werk hebben verricht (wijlen D r. J. 15 o s ni a,
1) r. van d e r S c h e e r, 1) r. v. d. Be r g, 1) r. Bos g r a. Prof.
liryer c.s. en 1\'r o f. Hoekstra). Van de buitcnland.se auteins wil
ik mi j beijerken tot S e e 1 e m a n n en B lack b u r n. Hun werkzaam-
heid betreft zowel het terrein der diagnostiek als dat van de epidemiologie
en \\an de theiapie. Het komt mij voor dat lu-t nuttig is dat de stand van
zaken op dit ogenblik ten aanzien van deze drie punten eens wordt
samengevat.

Als bacteriële oorzaken \\an uierontstekingen heeft men van ouds onder-
kend Streptokokken, stafylokokken, coli-bacteriën en corynebacterium
pyogenes (en natuurlijk de t.b.c. bacil, die echter verder buiten beschou-
wing zal blijven).

Men heeft daarbij de ervaring opgedaan, chu klinisch gelijk.soortige masti-
tideii oj) de destijds toegepaste therapieën (vaak uitmelken, zalfbehande-
ling, infusies van cheinotherajieutica en (auto) vaccinatie) geheel verschil-
lend reageren, en dat het zeer moeilijk is in een bepaald geval een pro-
gnose te stellen. Daarnaast zag nieti dat de klinische verschijnselen van
uierontstekingen zéér kunnen wisselen, van een zeer lichte acute of chro-
nische aandoening tot met toxinernie of sej)ticheniie en met algemene ver-
magering gepaard gaande processen toe. Men constateerde voorts dat het
o|is])oren van aangetaste dieren niet de van ouds gebruikte middelen
(klinisch onderzoek, broonithyinolblauw- en ro.solzuurproef, katala.seproef,
sedimentproef, microscopisch onderzoek van het sediment), en de op de
aldus verkregen uitkomsten opgebouwde maatregelen tot beteugeling van
de vers])reiding zeer vaak tot teleurstellingen leidde.

C.een wonder dus dat de uierontstekingen de talloze onderzoekers bleven
lascineren en prikkelden tot oplossing van alle daarmede samenhangende
problemen. Natuurlijk mag men voor de toekomst regelmatig mededelin-
gen verwachten, met name ook ten aanzien van de therapeutische moge-
lijkheden en van de organi.satie van de bestrijding onder praktijkomstan-
digheden, Niettemin zijn, wetenschappelijk gesproken, de vraagstukken op
dit terrein zóver opgelost, dat het mogelijk is na te gaan of een behoorlijk
systeem van bestrijding kan worden ontworpen. Immers, men beschikt over

-ocr page 20-

Ie Een vrij behoorlijk inzicht in de oorzaken (zowel directe als bevorde-
rende)

2e middelen om deze te onderkennen

3e wetenschap omtrent de voorwaarden waaronder en de wijze waarop
deze oorzaken een rol spelen, zowel ten aanzien van de verspreidnig
als met betrekking tot de ernst der veroorzaakte uierafwijkingen

4e therapeutica die in verschillende gevallen herstel kunnen bewerkstel-
ligen.

De oorzaken van uierontsteking.

A. Bacteriële oorzaken.

I. De Streptokokken; vast staat dat er — ook in ons land ^ 4 streptc-
kokkensoorten worden gevonden bij uierontsteking, en wel

a. streptococcus agalactiae, de klassieke verwekker van een meest
chronisch of subchronisch verlopende, niet met algemene ziekte-
verschijnselen gepaard gaande, zeer sterk verspreide uieronstekmg,

(de „Gelbe Galt"). .

b. streptococcus dysgalactiae — die meer een acuut optredende uier-
ontsteking met soms heftige algemene symptomen als koorts, ge-
zwollen gewrichten en lymfeklieren, en parese veroorzaakt. De
aangetaste kwartieren gaan vaak verloren.

c. streptococcus uberis -- die chronische met meest sterke verhar-
dingen in de uier gepaard gaande - op t.b.c. lijkende -- uier-
ontsteking ten gevolge hqeft.

d. streptococcus pyogenes (strc. pyosepticus) die zowel acute als
chronische mastitis veroorzaakt, meest van ernstige aard is en met
algemeen ziekzijn en vermagering gepaard gaat. De streptococcus
is "in Amerika bi j herhaling oorzaak geweest van de z.g. „milk-borne
soare throat", bij de mens, en is daar strc. epideinicus geheten.

II. De slafylokokken; die klinisch in hoofdzaak met a/c overeenkomende
beelden veroorzaken.

III. Corynebacterlum pyogenes; dit micro-organisme is bekend als verwek-
ker van ernstige met stinkende ettervorming gepaard gaande uier-
ontsteking bij melk- en weidevee. Men ziet ze zelfs bij kalveren van
enkele maanden oud.

IV. B. coli; veroorzaakt een zeer acute mastitis ook met specifieke reuk,
vaak met sterk algemene verschijnselen, en hevige uierveranderingen
(tot necrose toe).

Al deze micro-organismen kunnen ieder voor zich, doch ook in combinatie,
oorzaak zijn van uierontsteking.

R. Bevorderende oorzaken.

Als zodanig staan b.v. bekend alle factoren die ten gevolge hebben dat
de dieren niet grondig (kunnen) worden uitgemolken. Ik wil als bekende
voorbeelden noemen: Speen-laesies in allerhande vorm (verwondingen,
tongblaar, woekeringen enz.). Onbekwame hand- of machinemelkers. On-
doelmatige en eenzijdige voeding. Onvoldoende hygiëne in het betrokken
veehoudersbedrijf. Kouvatten. Alle bacteriële en bevorderende oorzaken
hebben verschiliend ernstige gevolgen. Het is van belang ze zo goed moge-

-ocr page 21-

lijk fnl. de bacteriële) te,differentiëren omdat de genezingskansen bij de
onderscheiden soorten nogal uiteenlopeji.

Diagnostische middelen.
A. Klinische:

uierveranderingen (verhardingen, vergrotingen, gekrompen zijn, tepel-
al wijkmgen, kherzwelhngen, algemeen ziek zijn etc. etc.) zijn zi\'ntuigelijk
waar te nemen. \' . o j

verand^eringen in de melk; treden in zéér verschillende mate op, gelijk
bekend is. Zij kunnen bij voorkeur aan de eerste stralen worden gezien,
speciaal wanneer deze op zwarte ondergrond worden gemolken Als re?el
IS het lactosegehalte verlaagd, het NaCI-gehalte verhoogd, en smaakt de
melk zouter. Bovendien is de pH niet meer normaal. In de meeste gevallen
IS ze verhoogd, wat aan een kleurverandering van een indicator, waarvoor
veelal broomthymolblaiiw wordt gebruikt, is waar te nemen. In enkele
gevallen is de pH verlaagd, met name bij sterk etterhoudende melk (dis-
sociatie van eiwitten), en is de kleur van deze indicator hoog geel in plaats
van meestal groen tot blauw.

De broomthymolblauwproef wordt als hulpmiddel bij het vaststellen van
mastitis vrij veel gebruikt in de vorm van de z.g. indicatorpapiertjes,
en
heeft als zodanig enige waarde.

Katala-seproef. Hierbij worden 10 cm melk gemengd met 5 cc 0.5 % H.O.,
oplossing en 2 ä 3 uur bij kamertemperatuur (of volgens het Melkbe.s\'luit
b uur bij 35°C) geplaatst. Melk die meer dan normaal cellige elementen
bevat heeft een verhoogd gehalte aan peroxydase. Ook saprofieten in de
melk kunnen dit enzym af.splitsen. Daar ook onder fysiologische omstan-
digheden (in het begin en tegen het einde der lactatie) de melk (te) veel
cellen bevat heeft de katalaseproef als diagnostisch middel slechts een
betrekkelijke waarde.

Als verdacht worden monsters beschouwd die meer dan 1 ä 2 cnv^ zuur-
stof vrij maken. Om ongewenste bacteriegroei in de melk tegen te gaan
kan er per 50 cm3 1 druppel 2% oplo.ssing van formaline\'aan worden\'
toegevoegd, zonder dat dit de proef beïnvloedt.

Chl(K)rl)cpaling. Vrij geregeld, maar niet steeds, is het Cl.-gehalte in
mastitismelk verhoogd. Het kan echter ook hoger zijn door andere, ten
dele onbekende oorzaken. Verdacht is een gehalte van 110 ä 120\'mgr
chloor per 100 ml melk en hoger. Ook deze methode heeft slechts een
betrekkelijke waarde.

Bepaling van hel .sediment. Daar in het algemeen bij melk uil zieke uiers
het gehalte aan leukocyten en epitheelcellen
is verhoogd, zal men bij toe-
passing van dc sedimentproef volgens Trommsdorff een verhoogd
gehalte aan neerslag in de capillair vinden. Behalve de hoeveelheid zou
de kleur van het sediment ook van belang zijn. Verdacht is een sediment
van gele kleur boven de deelstreep 0.05.

Microscopisch onderzoek van melk en/of sediment.

Het onderzoek van de melk volgens de methode van B r e e d stelt in staat
tot een kwantitatieve leukocytenbepaling. Voorts kan men een uitstrijkje
van het sediment gekleurd met Löffler\'s methyleenblauw, volgens Piek
Jacobson of volgens Gram bestuderen. Men is op deze wijze in staat

-ocr page 22-

om sterk celhoudende melk en dezulke die gefagoeyteerde m.cro-organ.s-
men bevat tc onderkennen. Men zal ervaren dat lang met steeds de
tvpische lange ketens en palissaden-vorm van stre. agalact.ae worden ge-
vonden Tenslotte is de Whiteside-test aanbevolen. Hu-rhi, worden e.ug.
druppels melk gemengd met één druppel 1 N.Na OH oplossmg. Na 20
seconden treedt een uitvlokking
ojj van cellen en fibrme. Onze (beperkte)
ervaring met deze proef is niet al te gunstig.

\\ erschillende der hiervoren genoemde methoden kunnen als voldoend.-
worden lK,schouwd, on. tc conl mieren of melk wordt afgeleverd d.c uu
een oogpunt van zuivcltechniek of voedingshygienc venverpelijk is.
Wanneer het echter pat om een doeltreffende l>cstnjdmg van dc nilcc
tieuze mastitis, dan zijn ze ontoereikend.

De oorzaak hiervan is gelegen in het feit dat er zovele suii-klinisehe
gevallen van mastitis zijn, terwijl ook een niet onbelangrijk dn\'l der
melkkoeien smetstofdragèr zonder meer is. Al dezi; gcN alleii zijn epidemio-
logisch van grote betekenis, en het is uit dien hoofde hoogst belangrijk dat
ze worden onderkend. Hiervoor kunnen wij niet ontberen het bacterio-
logisch en eventueel het serologisch onderzoek. Voor de kliniek zijn weinig
gecompliceerde goedkope en snelle methoden van. onderzoek nodig, du-
gemakkelijk in het groot zijn toe te passen, voldoende betrouwbaar zijn,
en die in staat stellen tot een bevredigende interpretatie.
Een veel toegepaste methode is het gebruik van schuin gestolde agar inet
10% paardeserum. Hierop groeien practisch alle oorzakelijke niicio-
organismen na 18-24 uur bebroeden bij 37°C.

De strc. agalactiae groeit hierop met m.o.m. hyaliene kolonies x an ± 1 mm
doorsnede grotendeels als smoothvorm (dradentrekkend), maar ook als

roughvorm. .. .

Strc. dysgalactiae-kolonies zijn te onderkennen doordat ze na xerwijdering

een troelx-ling in de agar achterlaten.

Strc uberis is moeilijk van de b.g.n. te onderscheiden.

Strc pyosejiticus verraadt zich door meerdere kolonietypen op 1 bodem.
Stafvlokokken groeien als witte, roomkleurige, citroenkleunge en or;ni.ie
kolonies. Alleen de roomkleurige worden als ])athogeen beschouwd
(Hosgra). Slechts corynebacterium pyogenes groeit slecht, althans ma-
croscopisch moeilijk zichtbaar op deze bodem, maar is in het Gram-
preparaat van een afstrijkje van het oi)()ervlak te vinden. Pyogenes- (en
ook coli)mastitis is mede aan de reuk wel te onderkennen. Knien van
deze bodem kan geschieden uit het sediment of uit de melk. Een siielle
niethode is die van d r. van den B e r g. Na reiniging en nntsmettmg
van de spenen melkt hij rechtstreeks op de schumgestolde voedingsbodem
en laat de overtollige melk aflopen. Bij microscopisch onderzoek van de
ijrimaire cultuur van
Streptokokken vindt men lang met altijd typische
Normen. Wel wanneer men hiervan overent op paardeserumglucose- of
aesculinebouillon.

Wat betreft de frequentie hier in Nederland, de Sire. agalactiae wordl
in 77/2 % der gevallen gevonden, met een dieptepunt in aug./okt., de
strc. dysgalactiae in 14.1 met een top in juni/okt., de strc. uberis in
67% en de strc, pyogenes in 1.8%. Bos gr a vindt na strc. agalactiae
het meest stafvlokokken. Daar deze echter veel op de speen voorkomen
is het de vraag of ze niet als secundaire infectie moeten worden beschouwd.

-ocr page 23-

Het is van groot belang monsters zo steriel mogelijk te nemen, om groei
van niet pathogene melkzuurstreptokokken en stafylokokken te voorkómen.

In het algemeen kan worden gesteld dat bij infectie met strc. dysgalactiae
en .strc. pyosepticus de melk sterker is veranderd dan bij de and(/fe in-
fecties.

Als regel is b.g.n. bodem voldoende voor onderkenning van de soort. Wil
men verder differentiëren, dan is het kweken op een bodem van Edwards
met 5% runderbloed (hemoly.se), in lactose-ondermelk, op Loeffler
serum en op paardeseium-aesculinebouillon aan te bevelen. Voorts kan
men gebruik maken van de vergisting der diverse gebruikelijke koolhydra-
ten, van de precipitatiemethode met formamide-extracten van reinculturen,
en voor de onderkenning van pathogene stafylokokken van de .samenklon-
teringsproef met runderplasma op voorwerjjglaasjes onder de microscoop.
Deze laatste methoden behoeven echtei- practisch niet zo vaak te worden
toegepast.

Ik wil hier verder noemen de methode Hoekstra- H o t i s - M i 11 e r
voor het opsporen van strc. agalactiae-infecties d.m.v. het bebroeden van
met broomkre.solpurper en natriumacetaat bedeelde cultuurbuizen met
melk, welke methode dooi\' H o e k s t r a, in combinatie met microscopisch
onderzoek, leukocytetitellingen en kweken o]) selectieve bodems is aanbe-
volen als biuikbare routinemethode.

Tenslotte wil ik niet nalaten te vermelden dat wij de laatste jaren een
\\ rij uitgebreide - - gunstige - ervaring hebben opgedaan met de kweek
\\ olgens de methode van d e n H e r g op schuin gestolde Edwards agar
(C)xoid). Deze bodem heeft de volgende samenstel\'iing per liter:

Lab, Lemco vleesextract 10

Pepton 10

NaCl 5

Crystalviolet 1 : 750,000

Thallium sulfaat 1 : 3.000

Aesculine 1

Agar-Agar 1 5

pH \'7.-1

Aanbevolen wordt een toevoeging van 5 a 7 % runderbloed. Wij hebben
deze bodem gebruikt mèt en zónder bloed toevoeging, en hebben ervaren
dat — hij toepassing der methode v. d. Berg \'er ook op de bodem
zonder bloed een behoorlijke groei optreedt. De streptococcus agalactiae
doet zich voor in de vortn van cluifblauwe glanzende rf)nde kolonies, van
speldepunt- tot speldeknop-grootte, bij bebroeding gedurende 18 a 24 uur
bij 37°C. Meestal is de melk onder in de buis dan nog dun \\loeibaar.
Wanneer men daarvan een uitstrijkje maakt ziet men de strc. agalactiae
vaak als vrij lange slingers met de bekende palissadenvorm, terwijl men
in een preparaat van een kolonie meer de diplokokken- of korte ketenvorm
vindt.

Recente publicaties van S e e 1 e m a n n over de C.A.M.P.-test en het ge-
bruik van T.K.T.-medium voor het aantonen van mastitisstrcptokokken
in busmonsters hebben er ons in de laatste tijd toe gebracht dit medium
toe te passen. Aan bovenvermelde \\oedingsbodems wordt toegevoegd 2 a

-ocr page 24-

3 % R. stafylotoxine en 5 % gedefibrineerd bloed van graskalvcrer.
Speciaal de
Streptokokken uit de B groep volgens Lancefield vertonei
in de aanwezigheid van B stafylotoxine een zeer fraaie en duidelijke 1-
heniolyse. Tot deze groep behoort als voornaamste vertegenwoordiger de
strc. agalactiae. Ook
Streptokokken uit de andere groepen kunnen so ms
B heniolyse tonen, b.v. strc. dysgalactiae en strc.
uberis. Voor nadeie
differentiatie, c.q. bevestiging komt in de eerste plaats in aanmerking de
C.A.M.P.-test, waarbij de vorm van de hemolytische zone specifiek is, ter-
wijl voorts eventueel serologische determinatie of cultuur in aesculine-
hippuraatbouillon of bodems met de gebruikelijke suikers of hogere alco-
holen kan worden toegepast.

S e e 1 e ni a n n beveelt deze kweekmethode in het hijzonder aan om via hft
onderzoek van busmonsters uit te maken of een bedrijf al dan niet vrij is
van latente infectieuze mastitiden. Hij past een cultuur op de plaat toe
met een oese (1 ä 2 mm doorsnede) melk. Wij hebben met deze bodem
tot dusver alléén ervaring in het opsporen van besmette kwartieren cp
bedrijven waar men met mastitiden heeft te kampen. Zowel de kweek cp
schuine agar rechtstreeks uit de uier (methode v. d. B c r g) als die op de
plaat uit zo steriel mogelijk genomen kwartiermonsters (waaraan zonder
bezwaar 0.5
ä 1 % boorzuur kan worden toegevoegd) bevalt ons goed.
Het bacteriologisch onderzoek moet worden beschouwd als absoluut nodig
om de soort van het infecterend organisme te bepalen (en daarmede de
kans op genezing) en vooral voor het onderkennen van klinisch niet aan-
getaste smetstofdragers.

Infectiewegen.

De algemene opvatting is tegenwoordig dat de handen van de melker
(eventueel de tepelhouders der melkmachine) en het ligstro de voornaam-
ste broimen van infectie zijn. Speenwonden hebben ook een slechte re-
|5utatie.

Niettemin is bij pogingen tot infectie langs lactogene weg (S e e 1 e ni a n n)
wel komen vast te staan dat een kunstmatige besmetting moeilijk is tot
stand te brengen. Ook infectieproeven per os zijn niisiukt. Er zuilen dus
verschillende — nog onvoldoende bekende - - factoren bij het manifest
worden van een infectie een rol spelen. Van den Berg huldigt de
opvatting dat in de schede voorkomende colpitis veroorzakende coiyne-
bacteriën via de lymfewegen of de bloedbaan zich in de uier kunnen
nestelen. Hij beschouwt deze corynebacteriën als Dauerforrn van de
Strep-
tokokken, en heeft transmutaties kunnen aantonen. Dit zou onder gunstige
omstandigheden ook in de uier plaats vinden. Hij gelooft niet in een
lactogene infectie, ook al omdat deze zo lastig is op te wekken, en wijst
op het eigenaardig versjjringen van de besmetting o]3 stal, op het feit dat
soms 1 uierkwartier jarenlang besmet is, en de andere goed blijven, o]5
mastitis bij vaarzen die nog nooit zijn gemolken etc.

Mijn persoonlijke ervaring is, dat men vóór en nä inderdaad in gevallen
\\an chronische mastitis wel coryneachtige bacteriën, maar geen andere
soorten in het sediment vindt. Ook is het typisch dat men bij zeer jonge
kalveren soms hele koppels aantreft, die aan een pyogenesinfectie van de
uier lijden; men komt daardoor in de verleiding aan de mogelijkheid \\ an
een hernatogene of lymfogene infectie te denken. De bewering dat de melk-
machine, ook bij goed gebiuik, de oorzaak van een sneller uitbreiding der

-ocr page 25-

mastitis zou zijn is naar mijn ervaring niet juist. Een verkeerd gebruik heeft
hetzelfde effect als een slechte handmelker, en helaas zijn er nog veel ver-
keerde gebruikers.

rhcraple.

Als therapeutische maatregelen hebben de koudwater- en de zalfbehande-
ling alsmede de intramammaire infusies met aeridinepreparaten en de auto-
vaccinatie in het algemeen wel afgedaan.

Wel wordt het frequente melken nog toegepast en schijnt in sommige
gevallen in aansluiting op een penicillinekuur soms baat te geven.
Voor het overige leven we in het tijdperk der antibiotica. Het is spijtig dat
ook deze nogal eens teleurstellen, ook wanneer ze door de deskundige
worden toegepast. In dit verband wil ik wijzen op het gevaar van:
Ie een onvolledige diagnose en een daarop gebaseerde verkeerde prognose
2e een verkeerde frequentie in de toepassing of een verkeerde keus \\an
het therapeuticum.

De mening dat penicilline-resistente stammen door een te vaak herhaald
gebruik van dit middel zouden ontstaan, is volgens B 1 a c k b u r n en
Bos g r a onjuist. Ik ben echter op grond van mijn practische ervaring
van mening dat deze bewering met de nodige reserve moet worden be-
schouwd. Uit proeven van B o s g r a is gebleken, dat de combinatie
100.000 E penicilline -f 50.000 E streptoinycine zeker niet beter werkt
dan penicilline alleen.

Zover hier te lande de resultaten statistisch zijn verwerkt blijkt voorts dat
na een 2-malige behandeling met 100.000 E penicilline per\'kwartier met
een interval van 48 uren, en éénmalig overslaan van het melken na de
behandeling, mag worden verwacht dat:

streptoc. agalactiae gevallen genezen in ruim 80 % der gevallen
streptoc. dysgalactiae gevallen genezen in plm. 62.5 % der gevallen
De strc. uberis, strc. pyosepticus en stafylokokkeninfecties zijn moeilijk te
genezen.

Wanneer de hiervoren genoemde behandeling geen resultaat geeft, is van
een herhaling binnen korte tijd daarvan m.i. te verwachten dat er óf wel
resistente stammen ontstaan, ófwel dat uitgeselecteerde soorten als secun-
dair-infectie zich in de uier gaan nestelen. Ik heb verschillende keren
meegemaakt dat, ondanks herhaald onderzoek en toepassing van penicil-
line, ongevoelige streptokokkensoorten een kans tot sterke uitbreiding
kregen, en het grootste deel der koeien op een bedrijf aantastten. (Jni
secundaire infecties met stafylokokken te voorkomen is het gewenst e\\\'en-
tuele speenwonden tot genezing te biengen vóórdat antibiotica worden
aangewend.

Bestrijding.

Bij de bestrijding der mastidden zal — evenals zulks bij alle mogelijke
andere infectieziekten het geval is — de preventie op de voorgiond moeten
staan. In de eerste plaats is daarvoor een grondige scheiding tussen wèl en
niét besmet vee nodig. Voorts moeten predisponerende oorzaken als slecht
en/of onvoldoende hygiënisch melken worden uitgeschakeld,
\'i\'en derde moet rnelk uit besmette kwartieren nooit in stal of weide
worden weggemolken; ook het ongekookt verstrekken aan de kalveren
zou wel eens niet zonder bedenking kunnen zijn.

-ocr page 26-

Ten vierde moeten oudere koeien die chronisch aangetast zijn, en waarbij
de uier khnisch al sterk is veranderd als ongeneeslijk uit het bedrijf wor-
den verwijderd, eventueel nä droogspuiten en vetweiden.
\'1\'en vijfde moet op sterk geïnfecteerde bedrijven regelmatig een onderzoek
van steriel genomen kwartiermonsters worden verricht door middel van

a. etiten op Edwards agar met B. stafylo-toxine -f bloed

b. microscopisch sedimentonderzoek

c. leukocytentelling volgens Breed (maximum 500.000/m.l.)

Op grond van het onder „ten vijfde" genoemde onderzoek is het practisch
mogelijk de onder „ten eerste" genoemde scheiding van wel en niet be-
smette dieren tot stand te brengen, eventueel aangevuld met een behande-
ling met antibiotica. Naar mijn mening is het raadzaam in deze laatste
ook de vrije kwartieren van besmette koeien te betrekken. Ik wil de
belangstellende lezer in dit verband wijzen op de publicatie van Black-
b u r n. In elk geval zal het nodig zijn na de toegepaste behandeling aan-
vankelijk zéér geregeld, later met grotere tijdsintervallen, na te gaiHi
welke dieren géén en welke wèl de ziekteverwekkers blijven uitscheiden.
De eerste kunnen als genezen worden beschouwd, de laatste dienen bij
een rationele bestrijding uit het bedrijf te worden gestoten.

Het is n.m.m. gewenst dat wij ons nu een ogenblik bezinnen o]3 de prac-
tische uitvoerbaarheid der theoretisch-wetenschappelijk mogelijke bestrij-
ding. Er doen zich daarbij o.a. de \\olgende vragen voor:
Ie. Moet de bestrijding obligaat of vrijwillig zijn

2e. Indien zij vrijwillig moet zijn, is het dan gewenst ze algemeen toe te

passen, dan wel incidenteel.
3e. Op welke wijze kan deelneming worden bevorderd
4e. Is het gewenst en mogelijk aan kopers van melkvee garanties te geven
5e. Hoe kan de bestrijding zodanig worden georganiseerd dat zij enerzijds
doeltreffend is, anderzijds economisch is verantwoord.

Ad Ie. Een obligate bestrijding is n.m.m. alléén te verdedigen, wanneer
het economisch belang van de veehouderij of de belangen van
de consument dit absoluut onontbeerlijk maken, en bovendien een
volledig succes binnen afzienbare tijd met zekerheid is te verwach-
ten. Aangezien het antwoord op deze vragen ten dele ontkennend,
ten dele kwestieus is moet, naar mijn mening althans, de bestrijding
een vrijwillig karakter dragen.

Ad 2e. Daar het optreden van besmettelijke uierontstekingen in verschil-
lend opzicht afhankelijk is van factoren, die de veehouder niet alle
in de hand heeft onder de op dit moment in Nederland geldende
omstandigheden, verdient in beginsel een vrijwillige algemene be-
strijding de voorkeur.

Ad 3e. Deelneming hieraan is in de eerste plaats een belang van de melk-
veehouder zelf, en van de melkverwerkende industrie. Door con-
crete individuele en collectieve voorlichting zal dit in de betrokken
kringen duidelijk in het licht moeten worden gesteld. Een regeling
als bij de vrijwillige georganiseerde abortusbestrijding is in beginsel
n.m.m. aanvaardbaar.

-ocr page 27-

Ad 4c. Het is eveneens in principe gewenst aan hen die vee aankopen,
indien mogehjk, een garantie te geven dat een dier op het moment
\\an koop géén mastitisverwekkende kiemen uitscheidt, eventueel
dat het afkomstig is van een bedrijf waar gedurende een nader
vast te stellen tijd géén zodanige kiemen in de afgeleverde melk
zijn aangetoond.

Ad 5e. Ah orens tot een algemene vrijwillige bestrijding annex garantie-
verklaring over te gaan, is het nodig op grote schaal nader ge-
informeerd tc raken omtrent

a. de betrouwbaarheid van de kweekproef uit busmonsters, getoetst
aan het individueel onderzoek van koe(kwartier) monsters (vol-
gens Seelemann is deze betrouwbaarheid zéér groot).

b. de frequentie waarmede dit busmonsteronderzoek moet plaats
vinden.

c. de noodzaak en de uitvoerbaarheid van het melkonderzoek van
dieren vóór verkoop.

Op deze vragen zal een zeer duidelijk antwoord moeten komen
alvorens het mogelijk is te beoordelen of een te verlenen aankoop-
garantie voldoende waarborgen kan inhouden.

Rest de vraag welke kosten aan deze controlewerkzaamheden, alsook aan
de h ieraan aansluitende onderzoekingen op geïnfecteerde bedrij\\en en bij
verkoop zijn verbonden. Hier komen wij op speculatief terrein. Men krijgt
hiervan echter enigszins een idee wanneer men de totale aan de fabrieken
per jaar afgeleverde hoeveelheid melk beziet. Deze bedraagt d= 5.000.000
ton, dooreengenomen per dag it 14.000 ton (morgen- en avondmelk sa-
men). De helft hiervan omvat (in theorie althans) een volledig melkmaal.
Aannemende dat deze in volle 30 liter bussen wordt afgeleverd (eveneens
theorie) betekent dit, dat per eenmalig onderzoek ruim 230.000 bussen
bacteriologisch moeten worden getest, of bij een onderzoek 4 x per jaar
ca. 1.000.000. Aan hulpmiddeleti zal dit - - naar de tegenwoordige kosten
zéér ruw gecalculeerd ^ ongeveer een bedrag van 0.25 per bus, dus
totaal ƒ 250.000 vergen. Hierbij komen kosten van personeel voor be-
monstering en onderzoek, kosten van transport en administratie, en last
not least van kosten verbonden aan het onderzoek op als besmet onder-
kende bedrijven, resp. van voor veikoop bestemde koeien. Alles te samen
genomen zal het benodigde bedrag in de orde van grootte van ƒ 1.000.000
per jaar zijn (d.i. 2 ct per 100 kg afgeleverde melk).
Ik ben bij deze - ik herhaal het — uiterst .speculatieve kosten.schatting
uitgegaan van de gedachte dat het onderzoek zou kunnen geschieden in
bestaande laboratoria door op het gebied van de bestrijding van dier-
ziekten c.q. melkonderzoek werkzame instanties. Eén ding kornt naar mijn
mening hierbij wel naar voren, nl. dat -- ook al zou\'deze „slag in de
lucht" er „behoorlijk" naast zijn, het er wel naar uitziet dat bij de
hierboven geschetste wijze van aanpak van de problemen de kosten op
de duur niet boven het gewin zullen gaan. Wel zal de indi\\iduele vee-
houder die „er zwaar in zit", in het begin aanmerkelijke schade kunnen
lijden als gevolg van noodzakelijke voortijdige uitstoting van \\ ee.
Samenvatting:

Schrijver stelt in het licht dat met de tot heden toegepaste routinemethoden lang niet
alle gevallen van uierontsteking worden opgespoord, zodat het werkelijke aantal

c

-ocr page 28-

zonder twijfel belangrijk hoger zal liggen dan hetgeen ter officiële kennis komt. Een
juiste vaststelling van de door mastitis veroorzaakte schade wegens verminderde melk-
productie en waardevermindering van het vee is bijgevolg niet mogelijk. Volgens een
veili.ge schatting moet zij in Nederland vele miljoenen guldens per jaar bedragen.
Behalve op deze landbouw-econoniische schade, wordt de aandacht gevestigd op de
zuiveltechnisehe en voedingshygicnische schade, die door uierontstekingen kan worden
teweeg gebracht.

In het artikel behandelt schrijver dan verder dc uierontstekingen van bacteriële aard,
met uitzondering van de tuberculeuze mastitis. Hij stelt in het licht, dat — weten-
schappelijk gesprokelf — de vraagstukken op dit gebied zover zijn opgehelderd, dat
het mogelijk is na tc gaan of een behoorlijk systeem van bestrijding kan worden ont-
worpen. Er wordt een overzicht gegeven van de bacteriële en de bevorderende oor-
zaken van (het ontstaan van) mactitis, en van dc diverse methoden van onderzoek,
waarbij wordt betoogd dat, voor een doeltreffende bestrijding van het bacteriologisch
(eventueel het serologisch) onderzoek
niet kan worden ontbeerd. In dc praktijk zijn
echter alleen bruikbaar voldoende betrouwbare goedkope en snelle methoden, waar-
mede men gemakkelijk in het groot het onderzoek kan toepassen.

Vervolgens worden de diverse bacteriologische methoden voor het opsporen van de
oorzakelijke micro-organismen besproken, waarbij speciaal de aandacht wordt ge-
vestigd op de Edwards agar met bloed en B. stafylokokken toxine (de z.g. T.K.T.
agar) t:n dc C.A.M.P.-test. Met dc eerste zijn tot dusver op het door schrijver geleide
laboratorium zeer bevredigende resultaten verkregen bij het onderzoek van koe-
(kwartier)monsters, terwijl de uitkomsten van het onderzoek van busmonsters be-
moedi.gend zijn.

Na een vermelding van de infectiewegen en de therapeutische mogelijkheden (waarbij
schrijver waarschuwt tegen het onoordeelkundig en tc frequent gebruik van Peni-
cilline) wordt de vraag besproken hoe een bestrijding van de infectieuze niastitiden
op grote schaal zal moeten geschieden.

Op de eerste plaats komen de preventieve maatregelen (isolatie - goede bcdrijfs-
hygiëne - uitstoten van ongeneeslijke dieren - regelmatig onderzoek na behandeling
en/of sanering) in aanmerking. Geadviseerd wordt bij toepassing van antibiotica deze
te appliceren in
alle kwartieren van geïnfecteerde koeien, ook al is slechts in één
kwartier smetstof aantoonbaar.

Tenslotte wordt nagegaan welk karakter de georganiseerde bestrijding zal moeten
dragen. Schrijver komt tot de conclusie dat het in beginsel gewenst is deze
alfiemeen
en op basis van vrijwillige deelname te schoeien, in nauwe samenwerking tussen de
melkverwerkende industrie en de veehouders, op analoge wijze als bij de bestrijding
van het besmettelijk verwerpen. .\\an de bestrijding moet gekoppeld worden de aan-
koop van vee dat blijkens garantievcrklaringen vrij is van besmetting. Schrijver a(ht
het nodig, dat men zich op zeer uitgebreide schaal oriënteert omtrent de waarde van
het onderzoek van busmonsters door middel van de kweekprocf op T.K.T.-agar. Een
(speculatieve) kostenbcgroting is aan het artikel toegevoegd.

Summary:

The author draws attention to the fact that the routine methods adopted up to the
jiresent have by no means resulted in alle cases of mammary gland infection being
traced, so that the actual number will undoubtedly be considerably higher than that
officially reported. It is therefore impossible to make an accurate estimate of the
damage caused by mastitis, resulting in reduced milk production and depreciation-in
the value of livestock. According to a very conservative estimate, however, it nmst
amount to many millions of guilders annually in the Netherlands.

In addition to these agro-economic losses, attention is also drawn to the technical
losses, both in dairies as well as from a food hygiene point of view, occasioned by
mammary gland infections.

The author then goes on to examine mammary gland infections of a bacterial nature,
excluding tuberculous mastitis, in greater detail. He focusses attention on the fact

-ocr page 29-

that the questions in this field have been elucidated — scientifically speaking — to
such an extent that it is now possible to ascertain whether an effective control system
can be devised. A survey is given of the bacterial and contributory causes of (the
development of) mastitis and the various research methods employed, in which he
stresses the fact that bacteriological (and, where necessary, serolot;ical) examination
is absolutely indispensable to effective control. Under practical conditions, however,
only ade(|uately reliable, inexpensive and rapid methods are suitable, i.e. methods
which can readily be used in large-scale investigations.

He then goes on to discuss the various bacteriological methods employed in tracing the
causal microorganisms, special attention being paid to the Edwards agar with blood
and ». staphylococci toxin („ T.K. T.-agar") and the C..\'\\.M.P.-test. Up to present
very .satisfactory results have been obtained in the laboratory under the direction of
the author with the first of these in the examination of cow (stall) samples, while the
results in the examination of milk-can samples have also been encouraging.
■After touching upon the infection routes and therapeutic possibilities (in which the
author warns against inexpert or too frequent use of penicillin) the question of how
infectious mastitides can be controlled on a large scale is discussed.
The ijreventative measures (isolation — good hygiene on the farm — elimination of
uncurable animals — regular post-treatment and/or post-sanitation examinations) are
worthy of consideration first and foremost. When cnijjloying antibiotics it is recom-
mended that these be applied in
all stalls of infected cows, even in cases where
viruliferous substances have been found in only one stall.

In conclusion the author examines the most effective structural character for the
organized control of this di.sease complex. He comes to the conclusion that it is
desirable in principle that this be coordinated
generally and on the basis of voluntary
participation,
in close cooperation between the milk-processing industries and live-
stock breeders, by adojjting an analogous procedure to that now in force for the con-
trol of contagious abortion (brucelosis). Control measures must also include the
provision that guarantees, indicating the cattle in (|uestion are free of infection, should
be provided whenever livestock are sold. The author considers it essential that all
concerned should thoroughly familiarize themselves with the value of the examination
of milk-can samples by means of the culture test on T.K.T.-agar. A (provisional)
estinuite of the costs involved is appended to the article.

Ilcsutné:

L\'auteur expose qu\'avec les méthodes routinières appliquées jusqu\'ici, on est loin
d\'arriver à dépister tous les cas de niastites, de sorte (jue le nombre réel sera sans
doute considérablement plus élevé ([ue celui (ju\'on apprend officiellement. Il est par
conséquent impossible d\'arriver à fixer exactement la perte causée par la mastite de
la production diminuée du lait et de la moins-value du bétail. Selon une évalution
sûre, ceite perte doit être évaluée en Hollande à plusieurs millions de florins.
Outre sur les préjudices économi(|ues agricoles, on attire l\'attention sur les pertes au
point de vue de la techni<|ue laitière et des pertes sur le terrain dc l\'hygiène luitritive
(|ui peuvent être provoquées par les mastites. Dans l\'article l\'auteur traite les nuistites
d\'une nature bactériclle, à l\'exception de la mastite tuberculeuse. 11 montre (|ue —
scientifiquement parlé les problèmes sur ce terrain ont été éclairés au point qu\'il
est possible dc contrôler la cration d\'un système prophylactique convenable. On donne
un aper(;u des causes bactérielles et favorisantes de (l\'origine de) mastites et des
diverses méthodes d\'expérimentation, où il est démontré que, pour une lutte efficace,
l\'examen bactériologi(|ue (éventuellement sérologicpie) est
indispensable. Dans la
pratique cependant, sont seulement utilisables les méthodes suffisamment dignes de
foi, bon marché et rapides, permettant d\'appliquer facilement l\'examen sur une grande
échelle.

En suite sont traitées les diverses méthodes bactériologiques pour dépister les micro-
organismes causales, où l\'on attire spécialement l\'attention sur l\'agar d\'Edward avec
du sang et la toxine staphylococccs-B (le T.K.T.-agar) et le test C.A.M.P. Avec

-ocr page 30-

la première on a obtenu jusqu\'ici, au laboratoire dirige par l\'auteur, des résultats très
satisfaisants lors de l\'examen d\'échantillons (de quartier) de vaches, tandis que les
résultats de l\'examen des échantillons en boîte sont encourageants.
.\\près avoir fait mention des voies de l\'infection et des possibilités thérapeutiques
(oi:i l\'auteur avertit contre l\'emploi peu judicieux et trop fréquent de la pénicilline)
on discute la question de savoir comment il faudra s\'y prendre pour combattre les
mastites infectueuses sur une plus grande échelle.

En premier lieu entrent en ligne de compte les mesures préventives (isolation - bonne
hygiène professionnelle - éloignement des animaux incurables - examen régulier après
le traitement et/ou l\'assainissement). On conseille en cas d\'usage d\'anti-biotiques
d\'appliquer ceux-ci dans
tous les quartiers de vaches infectées, également dans tous
les cas où le virus n\'est déccvable que dans un seul quartier.

Pour finir on examine quel devra le caractère de la méthode prophylactique.
L\'auteur arrive à la conclusion qu\'en principe il est désirable de l\'établir sur une base
générale et avec participation libre, en étroite collaboration entre l\'industrie laitière
et les leveurs, de manière analogue à la lutte contre le rejet contaminé. Il faudra
coupler à la lutte, l\'achat de bétail qui selon les déclarations de garantie n\'est pas
infecté. L\'auteur juge nécessaire qu\'on s\'oriente sur une échelle très étendue à
l\'égard de la valeur de l\'analyse des échantillons en boîte et cela moyennant l\'ense-
mencement de culture sur T.K.T.-agar. Une évaluation (spéculative) des frais est
jointe à l\'article.

Zusammenfassung:

Der Verfasser macht in seiner Abhandlung darauf aufmerksam, dass mit den heutigen
Routinemethoden bei weitem nicht alle Falle von Euterentzündungen aufgespürt
werden, sodass die Zahl der wirklichen Erkrankungen zweifellos eine bedeutend
höhere ist, als offiziell bekannt wird. Daher ist eine bestimmte Bezifferung des durch
die Mastitis angerichteten Schadens, wie Verminderung der Milchjjroduktion und
Wertverlust des Viehs, nicht möglich. Nach sicherer Schätzung dürfte derselbe in
den Niederlanden viele Millionen Gulden jährlich betra.gen.

Auser diesem landwirtschaftlich-ökonomischen Schaden infolge der Euterentzündun-
gen, wird noch auf die gleichfalls hierdurch hervorgerufenen Schäden molkereitechni-
scher und nahrun.gshygienischer Art hingewiesen.

l\'crner geht der Verfasser in seinem Aufsatz auf Euterentzündun.gen bakterieller Art
ein, mit Ausnahme der tuberkulösen Mastitis. Er hebt hervor, dass — wissenschaft-
lich gesprochen — der Fragenkomplex auf diesem Gebiet so weit geklärt ist, dass
die Möglichkeit vorhanden ist zu untersuchen, ob nicht ein wirkungsvolles Abwehr-
system aufgebaut werden kann. Sodann folgt eine Übersicht über die bakteriellen
und Vorschub leistenden Ursachen, die für das Entstehen der Mastitis verantwortlich,
bezw. beförderlich sind und ausserdem eine Beschreibung der verschiedenen l\'nter-
suchungsmethoden, die beweisen, dass man bei einer zweckmässigen Bestreitung auf
eine bakteriologische (eventuell auch serologische) Untersuchung
nicht verzichten
kann. Für die Praxis jedoch kommen nur zuverlässige, billige und schnelle Methoden
als brauchbar in Frage, mit denen man ohne Schwierigkeit die Untersuchung im
Grossen durchführen kann.

Es werden dann die verschiedenen bakteriologischen Methoden für das Aufspüren der
verantwortlichen Mikroorganismen besprochen, wobei speziell auf die Tests mit
Edwards Agar mit Blut und B. Staphylokokken Toxin (genannt T.K.T. Agar) und
dem C.A.M.P. Test aufmerksam gemacht wird. In dem vom Verfasser geleiteten
Laboratorium sind mit ersterer sehr befriedigende Resultate bei der Untersuchung
von Proben aus Kuheuterviertel erzielt worden; auch die Ergebniss von Untersuchun-
gen von Büchsenmilch waren zufriedenstellend.

Nachdem noch die Infektionswege und die therapeutischen Möglichkeiten Erwähnung
.gefunden haben (wobei der Verfasser vor unverständigen und zu häufigen Gebrauch
des Penicillins warnt), wird die Frage erörtert, auf welche Weise eine effektive Be-
streitung der infektiösen Euterentzündungen im Grossen vorgenommen werden müsste.

-ocr page 31-

An erster Stelle kommen Präventivmassnahmen in Frage, wie Isolierung - gute Be-
triebshygiene - Ausmerzen der unheilbaren Tiere - regehnässige Untersuchung nach
der Behandlung, bezw. der Genesung, Bei der Benutzung von Antibiotika wird ange-
raten, diese in
allen Milchvierteln der infizierten Kühe anzuwenden, selbst dann,
wenn nur in einem Viertel Ansteckungsstoff nachgewiesen wurde.
Schliesslich wird noch darauf eingegangen, welchen Charakter die organisierte Be-
streitung tragen müsste. Hierbei ist der Verfasser der Meinung, da.ss es im Prinzip
erwünscht ist, dieselbe
allgemein und auf Basis einer freiwilligen Teilnahme aufzu-
bauen und zwar in enger Zusammenarbeit mit der milch verarbeitenden Industrie
und den Viehhaltern, ähnlich wie dies bei der Bestreitung des seuchenhaften Ver-
kalbens (.Abortus Bang) bereits geschieht. Zu dieser Bestreitung gehört unbedingt,
dass beim .\'\\nkauf von Vieh Garantieerklärungen vorgelegt werden, woraus hervor-
geht, dass dasselbe seuchenfrei ist. Verfasser hält es für nötig, dass bezüglich des
Wertes der Zuchtprobe auf T.K.T. Agar zur Prüfung von Büchsenproben, eine Orien-
tierung grösseren Stils vorgenommen wird. Dem Artikel wurde ein (spekulativer)
Kostenanschlag beigefügt.

LITKRATlTROPCiAVE

v. d. BERG, VV.: Vergelijkend onderzoek tussen Streptococcen en corynebacteriën uit
de uier en de schede van het rund in verband met de wijze van infectie-dissertatie
Utrecht 1941.

lüEM: Onderzoekingen over kiemgetalbcpalingen van rauwe melk (Producent-
Gouda 1947).

BEYERS, J. A.; BERE.NDSEN, H. L. en HESSE, N. C. \\V,: Tijdschrift voor Dier-

genee.skunde 1949-blz. 73.
BL.A.CKBURN: Journal of Dairy Research - 21-1954-blz, 391.
BOSGRA, O.: Tijd.schrift voor Diergeneeskunde 1949-blz. 891.
IDEM: Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1952-blz. 409.
IDEM: Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1953-blz. 348.

BOSM,\\, J.: Over het verloop en de genezingskansen van streptococcenmastitis bij
het rund - dissertatie Utrecht 1933.

EGLI, R.: Nachweis euterkrankcr Milch an Lieferantenproben Inaug. dissertation
Bern 1955.

HOEKSTRA, J.: Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1950-blz. 561.
KÜNZ, R.: Die Zuverlässigkeit verschiedener Mi thoden zum Nacliweis einer Bei-
mischung von Mastitissekret zu normaler Milch Inaug. (hssertation Bern 1955.
OYEN, C. ]■\'. van: Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong - Melk 1941.

SCTIEER, A. F. van der: Over mastitis veroorzakende Streptococcen - Dissen. VVage-
ningen 1941.

SEELEMA.NN, M.: Biologie der Streptococcen 1954.

SEELEMANN, M.; OBIGER, G.: Milchwissenschaft //-3 cn 4-1956-blz. 98 en 134.
Verslag der Centrale Commissie voor Melkliygiene 1953/54.
Warenwet (Melkbesluit).

-ocr page 32-

het Laboratorium van dc Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren

in Zeeland

OVKR DE BESTRIJDINC; VAN SI RONGYLOSIS EN ASCARIASIS

BIJ HET PAARD

door

G. GROOTENHUIS

De belangstelling voor dc bestlijding van worniinfecties bij het paard
neemt toe. In het afgelopen jaar zijn door de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Zeeland mestmonsters onderzocht van 1894 |jaardeii.
De uitslag van dit onderzoek is in onderstaand schema samengevat. De
paarden zijn ondergebracht in drie leeftijdsgroepen en telkens is het
aantal dieren weergegeven, waarbij geen wormeieren zijn aangetroffen,
waarbij het aantal wormeieren loopt van 50-1000 per gram en waarbij
het aantal wormeieren meer dan 1000 per gram niest bedraagt; de uit-
komsten zijn apart weergegeven voor ascaris en strongylus.

Overzicht over dc uitslag van het mestonderzock van 1894 paarden. De
paarden verdeeld in klassen volgens Icefdjd en aantal wormeieren per

gram mest

Aantal Strongyluseieren

Aantal Ascariscieren

Leeftijd
paarden

meer dan
1000

Aantal

geen 50—1000

geen

1000

dan

50—1000

t/m 1 jaar
1—3 jaar
3 jr en ouder
onbekend

111
43
2-17
32

219
157
866
75

172
34
61
27

43
11
75
15

373
211
1188
122

72
88
799
51

129
89
328
44

Totaal

433

1317

144

294

590

1894

1010

Uit het overzicht blijkt dat bij paatxlen t/in 1 jaar dikwijls een groot
aantal spoelwormeieren in de mest wordt aangetroffen. In 16,1 % der
gevallen bedroeg dit aantal meer dan 1000 per gram.
In augustus, september en oktober zijn van 83 veulens welke in 1955
geboren werden, mestmonsters onderzocht. Het aantal ascai iseieren be-
droeg gemiddeld 1720 per gram tegenover slechts 258 strongyluseieren per
gram mest.

Het is dus noodzakelijk om bij jonge paarden, maar toch vooral bij veulens,
het accent te leggen op dc ascariden bij de bestrijding van de worm-
infecties.

Betreffende de telling van strong>\'luseieren kan worden gezegd, dat er in
de verschillende leeftijdsgroepen meestal sprake is van een matig aantal

-ocr page 33-

strongyluseieren. Dr infectie met strongyliden lijkt geen duidelijk verband
te houden met de leeftijd.

Slechts in een klein aantal gevallen (7.6 %) zijn geen strongyluseieren in
de mest waargenomen, terwijl spoelwormeieren dikwijls (53.3%) niet
worden aangetroffen.

1 -aijoratoriumonderzock

.\\an 5 gram mest wordt 45 cc 0,5 N. natronloog toegevoegd en een aantal
glasparels. Het mengsel wordt dan geschud en blijft staan tot de volgende
dag. Daarna wordt het opnieuw geschud en vervolgens door hydrophyl-
gaas gefiltreerd; het is dan van de grovere plantenresten ontdaan.
Met een pipet wordt 0,1 cc van het goed gemengde fikraat (worm-
eieren zinken) tussen twee met vet omrande voorwerpglaasjes gedaan.
Hierin wordt met de microscoop het aantal wormeieren geteld voor elk
soort ajjai t. Door het aantal met 100 te vermenigvuldigen woidt het aantal
wormeieren per gram in het mestmonster verkregen.

Het is gebleken dat goed schudden van grote betekenis is voor de uitkomst.
Kij 4ti monsters werd een eitelling verricht na matig schudden en filtreren
en tevens na intensief schudden en filtreren, rnet het volgend resultaat:

gemiddeld aantal
Ascariseieren Stiongyluseieren
matig schudden 465 687

intensief schudden 1020 761

De sjjoelwormeieren blijken dus veel steviger aan de onverteerde planten-
resten gebonden te zijn dan strongyluseieren. Als er niet goed geschud
wordt, ontsnapt het merendeel van de sjjoelwormeicren aan de aandacht.
De uitkomsten hebben dus slechts een betrekkelijke waaide. In dit vel-
band is het van belang dat steeds één bepaalde methode wordt gevolgd en
dat zoveel mogelijk dezelfde persoon hetzelfde werk doet.
Al mogen we het aantal wormeieren niet steeds als maatgevend beschou-
wen voor de ernst van een worniinfectie, toch lijkt ons dit voorlo()ig de
enige methode om een zo goed mogelijk beeld van de aard en de mate van
infectie te krijgen.

Het lijkt mij in het algemeen onjuist om zonder mestonderzoek een worin-
kuur in te stellen. De diagnose behoort ook iiierbij aan dc behandeling
vooraf te gaan; onnodige teleurstelling wordt hierdoor ook voorkomen.

De therapie

Wij hebben de beschikking over geiieesiniddeleii welke zeer goed werk-
zaam zijn tegen ascariclen of strongyliden.

De werkzaamheid bepaalt zich echter tot die wonnen welke tegen het
einde van hun biologische ontwikkelingscyclus in het darmkanaal van het
paard zijn aangekomen.

Om enig inzicht te krijgen in de waarde van verschillende behandelings-
methoden zijn enkele praktijkproeven genomen.

Eerst is het aantal wormeieren \\an beide soorten bepaald bij een groep
van paarden, in aansluiting daarop heeft een behandeling plaats gevonden
en vier weken daarna is opnieuw het aantal wormeieren geteld.
Van de desbetreffende tellingen vóór en na de behandeling is een tabel-
larisch overzicht gegeven.

-ocr page 34-

I Overzicht van de bchandelingsrcsuhaten bij 40 paarden. Naar gelang
van de leeftijd werd 25 a 50 gram
phenothiazine en tevens 10 a 20 cc
(13 a 26 gr.)
zwavelkoolstof met de neussonde ingegeven. Indien
geen spoelwormeieren werden aangetroffen bij het eerste onderzoek,
werd uitsluitend met phenothiazine volstaan.

Vóór dc behandeling j Na de Ijehandeling

No. paard Ascariseieren Strongyluseieren ! Ascariseieren Strongyluseieren

250*

250

_

_

250

550

4

---

350

--

5

6

650

7

50

150

8

100

100

50

9

50

10

100

11

350

100

12

50

350

13

100

150

---

14

50

200

t —

--

15

-

200

16

600

17

250

18

350

; —

19

100

50

20

200

21

— ■

250

22

750

350

250

23

50

250

24

375

150

50

25

250

26

550

300

50

27

375

150

28

700

350

29

ioo

30

500

450

31

- -

150

32

250

33

600

350

34

2250

650

; 50

35

2400

--

36

! —

37

550

250

38

400

100

39

1100

--

40

2750

450

50

Totaal

13900

10050

! 550 - 4%

100= 1%

* Dc

monsters zijn twee keer geteld, hiervan is

het gemiddelde genomen.

-ocr page 35-

Wc zien dus dat het resultaat van deze behandeling blijkens de worm-
eitellingen uitstekend is geweest.

II Overzicht van de behandelingsresuhaten bij 19 paarden met Pheno-
tart1:
,5 a 10 tabletten per dier door het \\-oer en wel in o]3geloste
toestand door een slobber gemengd.

Naam ]3aard

Vóór de behandeling

Na

de behandeling

Ascaris

•Strongylus

Ascaris

Strongylus

eieren

eieren

eieren

eieren

Leo

1200

1,50

1400

Louis

22,\')0

___

1000

Lea

1400

50

1,50

50

Lenie

7.50

---

600

100

Laura

22.\'30

650

Lodewijk

1.300

650

10.50

_

Leopold

11,\'iO

800

50

Louw

1500

950

100

___

Eros

250

700

_

_

Hilda

1.50

3,50

_

_

Ida

400

400

_

_

Irmin

I 100

250

200

_

Jack

1300

500

_

J<;t

850

450

_

_

Liza

2850

50

2400

Martha

3650

100

3100

Dra ga

1200

50

1550

_

Hera

200

50

_

Gerarda

400

100

350

Totaal

23950

6400 Î

11950 =

= 49,9% 200 = 3,1%

Hieruit blijkt dat de behandelingsresultaten ten aanzien van de strongylus-
wormen uitstekend zijn geweest, maar het aantal spoelvvormeieren is slechts
gehalveeid.

Hl Overzicht van de behandelingsresuhaten bij 9 paarden welke behan-
deld werden met één of twee
zwaveikooistofcapsule.s2 waarin 14 gr.
C.S2, met pillenschieter ingegeven en met
25 a 60 gram phenothiazine
door een slobber gemengd. Vier paarden waarbij geen spoelworm-
eieren werden aangetroffen, kregen geen zwavelkoolstof.

1  Phenotart beschikbaar gesteld door Fa. Brocades.

2  Zwavclkoolstofcapsules, beschikbaar gesteld door Fa. Aigin.

-ocr page 36-

Vóór de behandeling

Na de Ijehandeling

Naam paard

Ascaris

Strongylus

Ascaris

Strongylus

eieren

eieren

eieren

eieren

Irene v. Gr.

700

500

50

Henk

700

Max

300

Annie

—-

500

Bertha v. Gr.

2000

900

Greta v. Gr.

3100

700

3,50

Ria

7,\')no

1400

Rika

1800

2500

1.50

Leon v. Gr.

100

50

Totaal

15100

7600

400 = 2,6 %

200 = 2,6 %

HoowpI hier het aantal hohanck-klo dieren te klein is voor vérstrekkende
conclusies blijkt toch dat de behandeling over het geheel een bevredigend
resultaat hei-ft gehad voor beide wornisoorten.

Op grond van deze drie proefgroepen mogen we toch wel concluderen dat
de behandeling met
zwavelkoolstof een uitstekend resultaat heeft gegeven
bij de bestrijding van ascai iden en ]3henothiazine bij die van strongyliden.
Iti de tabellen 1 en 111 bevinden zich 24 paaiden waarbij vóór de behan-
deling geen ascaiiseieren werden aangetroffen. In slechts één geval werden
.\')0 spoelwormeieren vermeld als uitkomst van de 2de telling; de andere
2;^ dieren
bleken ook weer negatief bij het 2de onderzoek op ascariseieren.
Hieruit
blijkt dat het laboratoriumonderztM\'k toch zeker voldoende hou-
vast
biedt als riclUsnot-r voor de behandeling in de praktijk. Deze 24 dieren
kregen immers geen .speciale behandeling (geen
zwavelkoolstof) tegen
spoel wormen.

Een behandeling met phenothiazine, zonodig in combinatie met zwavel-
koolstof, verdient de voorkeur hoven een behandeling met I\'henotart.
Als bijkomstig voordeel geldt nog dat zwavelkoolstof een uitstekend middel
is tegen aanwezige gastrophyluslarven in de maag van het paard.
Wil men de bestrijding van worniinfecties bij het ]3aard op verantwoorde
wijze uitvoeren, dan diént men in de allereerste plaats gebruik Ie maken
van uitstekend werkzame middelen.

Overigens is het opgevallen, dat het bij verschillende paarden lang duurt
voordat ze een sloliber met jihenothiazinc hebben oj)genomen. f)eze
smaakbezwaren zijn nog groter bij het gebruik van Pheiiotart.
In de praktijk laten de paardenfokkers niet gemakkelijk hun dieren zolang
(soms l\'/a dag) bij de voerbak staan tot ze de geneesmiddelen werkelijk
hebben opgenomen.

^Samenvatting:

D(K)r de Oezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland zijn in het afgelopen jaar mest-
monsters onderzocht van 1894 paarden. Uit hel onderzoek blijkt duidelijk dat worm-

-ocr page 37-

infecties bij het paard zeer algemeen voorkomen en dat veel dieren in hoge mate
besmet zijn.

Vooral bij veulens, maar ook bij jaarlingen, treden spoelworminfecties het meest
op de voorgrond.

Bij liet laboratoriumonderzoek is duidelijk gebleken dat het intensief schudden van
in n,,5 N. natronloog geweekte mestmonsters, noodzakelijk is om een ri\'delijke uit-
komst van het onderzoek op .spoelwormeieren te verkrijgen.

Kr werden praktijkproeven genomen met drie groepen van paarden, welke op ver-
schillende wijze werden behandeld.

Een enkelvoudige behandehng met phenothiazine leverde zowel met toediening via
de neu.ssonde als door het voer, uitstekende resultaten op tegen de strongyliden.
In de gevallen dat er vóór de kuur ascariseieren werden aangetroffen, werd in twee
groepen zwavelkoolstof gegeven met zeer goed resultaat. Eén groep kreeg de zwavel-
koolstof per neussonde en de andere groep in capsule.s, welke met een pillenschieter
werden ingegeven.

Ook werd een groep behandeld met Phenotart. Het resultaat tegen strongyliden was
uitstekend, doch het bleek dat de spoelwormeieren slechts tot de helft waren ver-
minderd.

Het mestonderzoek ter controle van het behandehngsresultaat werd steeds verricht
4 weken na de behandeling.

Siivimnry:

During the course of the past year the Animal Health Service in Zealand examined
samples of the faeces of 1.894 horses. The results of these examinations made it quite
clear that equine worm infections are very widespread and that many animals are
infected to a high di\'gree.

Roundworm infections were most prevalent, especially among foals, but also in
yearlings.

It became apparent during the laboratory investigations that, in order to obtain
effective results in demonstrating the presence of eggs in the faeces, the samples,
previously steeped in a 0.,\'5 N. caustic soda solution, should be shaken vigorously.
Practical tests were carried out with three separate groups of horses^ each group
receiving different treatment.

A single (lose of phenothiazine, administered both via the nostril as well as in the
fodder, proved particularly effective against
Stronnylid worms.

In cases where Ascaris eggs were encountered prior to treatment being initiated, car-
bon disulphide was given in two groups with extremely beneficial results. The carbon
disulphide was administered to one group via the nostril and to the other in the form
of capsules, given witli the aid of a „balling gun".
One of the groups was also treated with Phenotart.

Although the results in the control of Slrongylid worms were excellent, the number

of roundworm eggs only appeared to have been reduced hy fifty percent.

Faeces samples to check results wi-re examined in all cases four weeks after treatment.

Résumé:

Corps sanitaire pour les Animaux dans la province de Zélande a examiné pendant
Tannée écoulée des échantillons du fumier dc 1894 chevaux. Cet examen démontre
clairement (|ue les infections v<-rmiculaires chez le cheval se présentent sur une échelle
très générale et que beaucoup d\'animaux sont infectés à un degré très élevé.
C\'est surtout chez les poulains, mais aussi chez les plus jeunes, (|ue les infections
d\'a.scarides se mettent au premier plan.

Lors de l\'examen au laboratoire il a été constaté clairement que l\'agitation intensive
d\'échantillons de fumier mollifiés dans de la sonde caustitiue 0,.5 N, est néce.ssaire
pour obtenir un résultat raisonnable sur des oeufs d\'a.scarides.

On a fait des expériences de pratique avec trois groupes de chevaux qui furent
traités de manière différente.

-ocr page 38-

Un traitement simple avec de la phénothirteine, tant en administrant via la sonde
nasale que le fourrage donne des résultats excellents contre les strongylides.
Dans les cas où avant la cure on rencontra des oeufs d\'ascaris, on administra en deux
groupes de l\'anhydride sulfocarbonique et cela avec bon résultat. Un seul groupe
reçut l\'anhydride sulfocarbonique par sonde nasale et l\'autre groupe et capsules, ad-
ministrées au moyen d\'un tireur de pilules.

On traita aussi un groupe avec du Phénotart. Le résultat contre les strongylides f\\it
excellent, mais on constata que les oeufs d\'ascarides n\'étaient réduits qu\'à moitié.
L\'examen du fumier pour contrôler le réstdtat du traitement fut toujours effectué
4 semaines après le traitement.

Zusammenfassung:

Im vergangenen Jahre wurden von dem Gesundheitsdienst für Tiere in Zeeland von
1894 Pferden Faeccsproben genommen. Aus dieser Untersuchung ging einwandfrei
hervor, dass Wurminfektionen beim Pferd allgemein verbreitet und viele Tiere in
hohem Grade hiermit verseucht sind.

Ganz besonders treten diese Spulwürmerinfektionen bei Fohlen, aber auch bei Jähr-
lingen auf.

Die Laboratoriumuntcrsuchung ergab deutlich, dass ein intensives Schütteln der in
einer 0.5% igen N. Natronlauge geweichten Faeccsproben nötig ist, um ein brauch-
bares Ergebnis bei einer Untersuchung nach Spulwürmern zu erzielen.
Die praktischen Proben wurden mit 3 Pferdegruppen vorgenommen, die auf ver-
schiedene Weise behandelt wurden.

Eine einfache Behandlung der Strongyliden mit Phenothiazin ergab sowohl beim
Eingeben mittelst der Nasensonde, als auch mit dem Futter ausgezeichnete Resultate.
In den Fällen, wo vor der Kur Ascariferen angetroffen wurden, verabreichte man
bei 2 Gruppen mit sehr gutem Erfolge Schwefelkohlenstoff. Bei der einen Gruppe
wurde der Schwefelkohlenstoff mit der Nasensonde, bei der anderen mit Hilfe eines
Pillenschiebers und zwar in Kapseln eingegeben.

Eine dritte Gruppe wurde nut Phenotart behandelt. Gegen die Strongyliden selbst, war
der Erfolg ausgezeichnet, jedoch bei den Spulwurmeiern zeigte sich, dass dieselben
sich nur bis zur Hälfte vermindert hatten.

Die zur Kontrolle des Endresultates vorgenommenen Untersuchungen der Faeccs-
proben wurden stets 4 Wochen nach der Behandlung ausgeführt.

-ocr page 39-

MEDEDELINGEN VAN DE \\ EEARTSENIJKl NDIGE DIENST

Aaiiwij/.iiig van opsporingsaniljlcnarcn niet betrekking tot de Wet op de
liitoefenini»; van de Diergeneeskunst.

Bij Ministeriële beschikking van 30 november 1956/Nr. JZ/L 15.964/91 VAD//\\fcleling
Wetgeving en Juridische Zaken/L is bepaald, de ambtenaren van de .Algemene In-
spectiedienst aan te wijzen als ambtenaren, belast met de opsporing van de bij de Wet
op de Uitoefening van de Diergeneeskunst strafbaar gestelde feiten.
Dze beschikking is in werking getreden-met ingang van 1 december 1956.

Inwerkingtreding Wet op de lUtoefening van de Diergence.skunst.

Bij Koninklijk besluit van 26 november 1956 is de Wet op de Uitoefening van de
Uiergeneeskunst (Stbl. 1954, 372) met ingang van 1 december 1956 in werking
getreden.

Nationale Raad voor het Landbouwkundig Onderzoek.

C)|) I januari 1957 zal de voorzitter van de Centrale Organisatie T.N.O., Ir. Z. Th.
Fctter, in Den Haag de Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O.
installeren. De Raad treedt op I januari officieel in werking. Hierin zullen verte,geii-
woordigers van de overheid, de wetenschap en het bedrijfsleven zitting hebben.
De Raad, die in de plaats komt van de Landbouworganisatie T.N.O., heeft een twee-
ledige taak:

1. het coördineren van het toegepast landbouwkundig onderzoek, zoals dat momen-
te(4 geschiedt door rijksinstellingen, bepaalde stichtingen en de Landbouworgani-
satie T.N.O., alsmede het adviseren van de Minister van Landbouw, Visserij en
N\'ocdsclvoorziening over de subsidiering van dit onderzoek.

2. het doen verrichten van aanvullend onderzoek over bepaalde problemen, binnen
het raam van de te zijner beschikking staande middelen.

Bovengenoemde reorganisatie is een gevolg van het streven naar een zo effectief moge-
lijk subsidiëringsbeleid. Naar schatting zal in het komende jaar 24 miljoen gulden
(/a procent van de waarde van de Nederlandse landbouwproduktie) voor dit onder-
zoek beschikbaar worden gesteld, welk bedrag door de 33 instellingen, waarnude de
Raad bemoeienis zal hebben, wordt verwerkt.

-ocr page 40-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

Report of the Production Division of the Milk Marketing Board. No. 6
1955/6. Thames Ditton-Surrey.

Dit ruim 100 bladzijden tellende jaarverslag bevat niet alleen interessante gegevens
over de melkproduktie in Engeland en Wales, gesplitst naar district, maar ook over
de organisatie der registratie van de melkcontrole-gegevens en het gebruik dat daar-
van wordt gemaakt. Het belangrijkste deel is echter gewijd aan de K.I., zowel wat
betreft dc uitvoering daarvan, als enkele onderzoekingen, die op dit gebied zijn gedaan.
De M.M.B. heeft vrijwel dc gehele K.I. in handen. In totaal werden in het verslag-
jaar ruim 1.6 miljoen runderen geïnsemineerd (dit is ongeveer 55% van de vee-
stapel), waarvan 1.28 miljoen door de M.M.B. Sinds 1951/2 is het aantal kunst-
matig geïnsemineerde dieren met 76% toe.genomen, maar de stijging is voor de
verschillende typen runderen zeer verschillend van grootte geweest.
Zo nam de vraag naar zaad van stieren behorende tot de melkrassen in deze vier
jaar toe met 62%. Voor de „dualpurpose"-rassen was deze toename maar 16% en
voor de vleesrassen 267%. Momenteel liggen de verhoudingen zo, dat 58% der
inseminaties worden uitgevoerd met zaad van stieren behorend tot de melkrassen,
17% met zaad van dualpurpose stieren en 25% met zaad van vleesstieren.
Men zou geneigd zijn uit deze verschuiving de conclusie te trekken, dat de belang-
stelling voor de dualpurpose-fokkerij (Dairy Shorthorn, Red Poll, Welsh Black en
South Devon) gaat afnemen. Dit is ook inderdaad het geval. Maar dc voor de hand
liggende conclusie, dat de zuivere vleesrassen meer in de belangstelling zouden komen,
is daarentegen niet juist. De vraag naar zaad van vleesstieren betreft voornamelijk
Hereford en Aberdcen Angus. Dit zaad wordt inderdaad ook gebruikt voor insemi-
natie van koeien van deze rassen, maar voor een zeer belangrijk deel is dit zaad be-
stemd om er koeien van melkrassen mee te insemineren. Dit, door Prof. Hammond
gepropageerde systeem is in korte tijd zeer populair geworden, misschien in sommige
streken wel iets tè populair. De bedoeling is namelijk om op deze wijze bij de minder
goed gevende melkkoeien een gekruist melk/vlees kalf te fokken, dat dan moet dienen
voor dc vlccsproduktie. Men neemt voor het toepassen van deze gebruikskruising die
melkkoeien waarvan men wegens de matige produktie toch geen kalf aan zou houden.
Zo was althans de aanvankelijke opzet. Echter wegens de hoge arbeidslonen en de
hoge vleesprijzen, zijn er momentcel zeer veel bedrijven waar men het bij de helft en
meer van de melkkoeien gaat toepassen. Dit heeft tot gevolg, dat men niet meer vol-
doende vaarskalveren vangt om de eigen raszuivere veestapel op peil te houden.
Dat men voor deze kruising zaad van Aberdcen Angus en Hereford stieren neemt, is
omdat dc kleur (tekening) van deze rassen dominant is, zodat men de kalveren altijd
kan herkennen. Vandaar dat men het systeem „colour marking" noemt.
Ten aanzien van het aantal verrichte inseminaties per maand valt op te merken, dat
deze in Engeland veel meer regelmatig verdeeld zijn over het gehele jaar. Dc meeste
inseminaties worden verricht in januari (13%), de minste in september (5.5%).
Men is dus in Engeland wel zeer sterk geporteerd voor het krijgen van herfstkalveren.
De oorzaak is vooral het grote verschil in prijs tussen zomcrmelk en wintermeik.
•Ms gemiddeld drachtigheidspercentage na 1 inseminatie wordt opgegeven 66.2%.
In hoeverre dit hoge cijfer dc werkelijke toestand weergeeft, blijkt niet uit het verslag.
In totaal heeft de M.M.B. 22 stierenstations in exploitatie, waar in totaal 596 stieren
zijn gestationeerd. Hiervan behoren 183 tot de zwartbonten. Wat de leeftijd der
stieren betreft, zijn er 198 die jonger zijn dan 6 jaar, m.a.w. 67% is 5 jaar of ouder.
Verder blijkt uit het jaarverslag, dat de M.M.B. doelbewust bepaalde uitgezochte
koeien met zaad van een bepaalde stier laat insemineren en dan van dc eigenaar al
bij voorbaat het kalf koopt als het een stierkalf is. Ook worden sticrkalvcren aange-
kocht. Deze kalveren zijn op een speciaal daartoe ingericht bedrijf bij elkaar ge-
bracht. Hun aantal bedroeg bij het uitbrengen van het jaarverslag 35 stuks.
In het hoofdstuk over diepvries-zaad staan ook enkele interessante mededelingen.

-ocr page 41-

In de eerste plaats heeft men het bezwaar van het optreden van hogere temperaturen
door het openen der kast weten te verminderen door het zaad in alcohol te plaatsen.
De buisjes met bevroren zaad liggen helemaal in de (vloeibare) alcohol, waardoor
de temperatuur constant blijft. De bevruchtingsresultaten met diepvries-zaad zijn wel-
iswaar iets lager dan wanneer met gewoon verdund en afgekoeld zaad wordt gewerkt
(4—6%) maar men heeft toch een gemiddeld drachtigheidspercentage over 3531
in,seminaties weten te bereiken van 62,2%.

Verder is men tot de conclusie .gekomen, dat het zaad van 20% der stieren ongeschikt
is om volgens de hedendaagse methode te worden diepgevroren. Dit zijn niet de
stieren waarvan het zaad van minder goede kwaliteit is of die de minst goede be-
vruchtin.gsrsultaten bereiken als het zaad onbevroren is gebruikt. Verder heeft men
gevonden dat gemiddeld gesproken het zaad van de tweede sprong zich meestal
beter voor diepvriezen leent dan het zaad van de eerste sprong en dat zeer dik zaad
minder geschikt is om te worden diepgevroren.

Export van zaad meest (maar niet uitsluitend) in diepgevroren toestand heeft plaats
.gevonden naar Hongarije (105 cc), Kenya (1505 cc), Zuid-Rodesia (10 cc),
Nieuw-Zeeland (50 cc), Turkije (440 cc) en Nigeria 600 cc). De bevruchtingsresul-
taten in de importlanden liepen uiteen van 12/2% tot 52%.

Bij een ander onderzoek bleek een verdunning van 1:3000, waarbij per cc (insemi-
natie) 500 duizend levende zaadcellen werden ingespoten, te ver te .gaan. Het be-
vruchtingspercentage bedroeg ongeveer 30 a 40%. Het samenvoegen van het zaad
van twee stieren voor de verdunning bracht in te.genstelling tot wat in Rusland was
gevonden .geen betere bevruchtingsresultaten. Wel bleek met gemengd zaad na 4
dagen bewaren nog een uitstekend bevruchtingsvermogen te bestaan, wat met de
enkelvoudige zaadmonsters in mindere mate het geval was. Deze laatste proeven
werden .genomen bij de „eolour rnarking" fokkerij, waar dus de afstamming der
kruisingsprodukten er niet zo veel toe deed. Dat deze techniek de bevruchtingsresul-
taten niet verbeterde, is met het oog op de registratie natuurlijk zeer verheugend.
Een onderzoek naar de betekenis van testis-biopsy voor de bestuderin.g van zaad-
ei.genschappen heeft voorlopig nog weinig positiefs op,geleverd. Wel schijnt er een
negatieve correlatie te bestaan tussen het aantal zaadcellen per cc zaad en de wijdte
van de zaadbuisjes.

Tenslotte bevat het jaarverslag nog een uitvoerig rapport over de betekenis van het
driemaal daa.gs melken, dat in Engeland voor 1.3% van de melkda.gen per koe
wordt toegepast, maar op sommi.ge bedrijven zijn meer dan 90% van de melkdagen
da.gen waarop de koeien driemaal worden gemolken.

Kopziekte kwam op 2887 bedrijven in de eerste drie weken na 23 mei 1955 voor in
228 gevallen op 140 (4.9%) bedrijven.

Pyogenes mastitis bij droogstaand vee werd in 1955 op 1200 onderzochte bedrijven
in juni op 0.26%, in juli op 0.13%, in augustus op 0.29%, in september op
0.50% en in oktober op 0.14% der bedrijven geconstateerd. In de andere maanden
komt het slechts zeer sporadisch voor.

DE GROO T

-ocr page 42-

REFERATEN
Ccneesiiiiddclcn

NIEUWE TOEPASSINGEN VAN DE SLOKDARMSONDE BIJ HE T INGEVEN
AAN JONGE LAMMEREN EN ANDERE DIEREN. J. H. VV h i 11 o c k Coimll
Vet.
44, 128 (1954).

.\'\\;mv;uikelijk heeft W h i 11 O e k „dc oude kunst van een degenslikker" toegcpa.st
voor het ingeven aan proefratten. Hiervoor gebruikte hij een rechte metalen sonde,
waarbij zorgvuldig moet worden gezorgd, dat kojj, oesophagus en maag in een rechte
lijn worden gebracht.

\\\'oor het ingeven van i)henotheozinc bij schai)cn, ontwikkelde hij een buigzanie
mctalcn sonde met een volvormig einde. Deze sonde is verbonden aan een druk-
reservoir voor automatische vulling. Bij het inbren.gen moet o|) de juiste ko|)houditig
worden gelet. Dit apparaat heeft o.a. het voordeel, dat dc wol niet wordt bezoedeld.
Het is ook te gebruiken voor andere gcne(!smiddelen (tctrachloor inethylcen) en voor
andere diersoorten: kalveren en geiten. Bij het inbrengen kan door jjaljjatie van de
hals de bol in de oesophagus worden gevoeld.

Met een kleinere sonde met rubberuitcinde gelukte het hem met succes (i moederloze
of verstoten lammeren, die niet wilden drinken, colostrum in te geven. Ook een
l)raenuituur lam werd op deze wijze gevoed.

M<-t deze laatste sonde geeft\'W. ook geneesmiddelen in bij dammerdysentcric, n.1.
een triplcsulfapracparaat met kaoline en pectine, waarvan tic juiste samenstelling
niet is opgegeven. C. A. VAN DORSSEN

l\'ENK;iLLINE-C;ONC;EN\'I RA riE IN RUNDERBLOED EN MELK NA IN TRA-
MUSGULAIRE INJECITIE EN TOEPASSING DAARVAN BIJ MASTIllS-
BEHANDELING. S. E. S a d e k. J.A.V.M.A.
125 387 (1954).

\\\'olgens Sadek zijn redenen voor de intramammaire penicilline-behandeling bij
mastitis:

1. het geloof, dat er een barrière zou zijn, die parentcraal toegediende antibiotica
tegenhoudt.

2. het onmiddellijk ontstaan van een hoge concentratie antibioticum in de uier.

3. dc betrekkelijk lage kosten.

4. de goede resultaten t.o. van streptococccnmastitis bij eerste behandeling.
Na<lelen van intramammaire behandeling zijn:

1. Mogelijkheid van inbrengen van pathogene microörganismcn, die ongevoelig zijn
voor antibiotica of chemotherapeutica.

2. dc bouw van de uier laat niet altijd diffusie naar de ontstekingshaard toe,

3. dc druk van dc melk zou diffusie in opwaartse richting verhinderen.

4. masseren na infusie zou dc ontsteking doen uitbreiden.

5. de uitbreiding van het mastitisproces laat niet altijd een goed indringen van dc
penicilline toe.

Sadek kon bij een mastitiskoe reeds 1 uur na subcutane injectie van penicilliiu-,
deze in dc uier aantonen.

Het bleek hem, dat dc penicilline bij mastitisrunderen sneller dc uier bereikt dan
bij normae. Na intramusculaire injectie was dc penicilline na 2 uur aantoonbaar in
de melk cn bleef 24 uur aanwezig.

S a d c k acht de intramusculaire therapie een veilige methode, die indivi(hu-le
behandeling der kwartieren overbodig maakt en waarbij een uniforme penicilline-
spiegel van dc melk wordt bereikt. Hij injicieerde 3x op achtereenvolgende dagen
5000 E, penicilline per „Pound" lichaamsgewicht intramusculair of subcutaan en
bereikte hiermede goede resultaten bij streptococcen- en micrococcenmastitis.

C, A. VAN DORSSEN

-ocr page 43-

MAATSCHAPPIJ \\OOR DIKRGENEESKUNDE

liurcaii: Riihonslaan 123, Utrrcht, Tel. 030—11413. Gironummer .\'jnfiOB t.n.v. de
Maat.sehajjpij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

\\ AN HI:T BUREAU

C\'ontril)iilicrcgcling- lOf)?.

Voor de contributieregeling 19.\')7 wordt verwezen naar de aan deze aflevering toe-
gevoegde bijlage.

Jubilea 1957.

Onderstaande dierenartsen, leden van de Maatschappij voor Diergneeskünde, hopen
in 19.57 hun dierenartsjubileum te herdenken:

70 jaar.

oj) 4 augustus:

A. VV. lleidema, Oostduinlaan 181, \'s-Gravenhage,

()0 jaar.

op 23 juli:

.50 jaar.

op 31 juli:

Dr. E, R. F. Baudet, Roosendaalselaan 41, Vclp (GId.).
fi. Bruins, Regnerus Praediniusstraat 3, Winsum (Gr.).
Dr. S. R. Mensema, Asserweg 23, Beilen.
II. Postma, Nanningaweg 16, Oosterwolde.

C. Sieswerda, Zuideinde 341, De Rijp.

J. .-X. N\'reeswijk, Michiel de Ruyterstraat 8, Breda,

40 jaar.

op I jehruari:

W. F. G. van Capelle, Ilaerstraat 77, Oldenzaal.
If,
il, ten Have, .Steenwijkerweg 28, VVoKega.
Dr, H, Hofstra, VVillemstraat 3, Sneek.
H, laibberts, van Mcursstraat 20, lltrecht,
I), Miildi\'r, Rijk.sweg A 98, Voorst,
Dr. J. (;. .Schoon, llolleweg 2, Heerlen.
E, Schreiir, .lulianaplein 9, Doetincheni.
Dr. J. G. C. van Vloten, van .Mphenstraat 8, Utrecht,
Dr. G, li, R, Willems, Re.genteselaan 89, Utrecht,
op 3 augustus:

H, van Beckum, v, d. Endelaan .\')0, Ilillegom.

Dr, C. J, t;. Bol, Sint .Annastrnat 24, Nijmegen,

Dr, A, Clarenhurg, Stadionlaan 11, Utrecht.

E, W. de Jong, Hoogend, .Akkrum.

J, Jongkind, Kenaupark 13, Haarlem.

K. V. (I. Laan, Buitentuin, Dokkuni.

J. J, Moolhuisen, C;ulembor,g,segrintweg, Drumpt,

C;h, Mus, Herenstraat 97, Rhenen,

J, H, Muyderman, Blankenstein 23, Hedel.

D. Rijpkema, Burg. Wuiteweg 10, Drachten.
Dr. J. C, Stefels, Kerklaan 38, Heemstede.

J. B. Willem.sen, De la Sablonièrckadc 11, Kampen,

25 jaar.

op 22 januari:

Dr, W. Iluisman, .\\ronskelkweg 48, \'s-Gravenhage.

H, J, Odé, Parkfint 1 fi, Zeist.

-ocr page 44-

Dr. E. de Boer, van Diepenburehstraat 108, \'s-Gravenhage.
K. Brandsnia, van Kollaan 22, Goor.

Dr. L. Hoedemaker, De Savornin Lohinanlaan 493, \'s-Gravenhage,

L. J, Kas, Bussumergrindweg 15, Hilversum,

J, Keestra, Marssum,

M, M, de Lint, Quickbornlaan 15, Epe.

A. J. Peeters, Stationsstraat 148, Zoetermeer.

Dr. S. T. Hofstra, Zandpad f)8, Breukelen.

op 28 mei:

op 4 juni:
op 2 juli:

op 19 maart:

J. P. W. Ancmart, Laan van Poot 194 D, \'s-Oravenhage.
Drs. C. Bcrgsma, Markcttenweg 8, Dordrecht.
R. Jaarsma, Straatweg G 287, Rijsoord.

L. J. Haks, Verl. Hereweg 123, Groningen.

G. Hoogstraten, Amsterdamseweg 272, Amstelveen.
Dr. S. Koopmans, Maliebaan 32, Utrecht.

S. Makkinga, Dr. Wytemalaan 21, Westwoud.
W. van Veen, Mr. Risseeuwstraat, Oostburg.
J,
v. d. Waal, Franz Lisztlaan 6, Heemstede.

op 1 oktober:

H. Vis, De Gijselaarstraat 9, Leiden.

De volgende niet-leden hopen in 1957 hun dierenartsjubileum te herdenken:

50 jaar.

op 31 juli:

Dr. C. Eijkman, Stationsweg 6, Oosterbeek.

Dr. H, J, Smit, Waldeck Pyrmontlaari 8, Oegstgeest,

40 jaar.

op 1 februari:

Dr, H, Zwijnenberg, Lasondersingel 135, Enschedé.
op 2 augustus:

J. H. ,\\kkerman, Zutphensestraat 17, Brummen.
Dr. J. B. Douwes, Volerakstraat Ihs, Amsterdam.
P. C. Eichholtz, Weteringschans 145, .Amsterdam.
H. .A. Haijtink, Balijeweg 15, Wolfheze.
Dr. F. J. Munnik, Rubenslaan 50, Bilthoven.

\\\'AN DE REDACTIE
Aflevering 1 janiiari 1957.

In verband met de sluiting van de drukkerij gedurende de Kerstweek moest de eerste
aflevering van 1957 reeds op 22 december 1956 gereed zijn.

Hierdoor is de omvang van deze aflevering kleiner geworden dan normaal: bovendien
zijn enkele gebruikelijke rubrieken uitgevallen.

VAN DE DIERCiENEESKUNniGE STUDENTENKRING
Contributie 1956—1957.

De fisrus van de Diergeneeskundige Studenten Kring verzoekt de buiten.gewone leden
van de D.S.K. de contributie voor het lidmaatschap gedurende het jaar 1956-1957
te voldoen door storting op de girorekening 271994, ten name van de fiscus van de
Diergeneeskundige Studenten Kring te Utrecht.

P. IJ. V. d. Veen, D.S.K. h.t. Fiscus

-ocr page 45-

VAN Dr GROEPEN

Kort verslag van de gemeenschapp<-lijke ledenvergadering van de Groep
(xeneeskunde van het kleine Huisdier en de Groep Pluiniveewetenschap,
gehouden op 27 september 1956 in het restaurant Vredenburg te Utrecht.

Aanwrzig waren 12 leden van de eerstgenoemde groep en 23 leden \'van de tweede
groep, alsmede Dr. W. A. de Haan, .secretaris van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde. .

Dr. Scholten, die als voorzitter optrad, wees er in zijn openingswoord op, dat deze
gemeenschappelijke vergadering werd gehouden op initiatief van de Groep Kleine
Huisdieren en ten doel had de moeilijkheden te bespreken, welke de leden der beide
.groepen ondervinden, tengevolge van de toepassing van diergeneesmiddelen door an-
deren dan dierenartsen.

Als eerste spreker trad Dr. S. Koopmans op, die een overzicht gaf van deze moei-
lijkheden op kynologisch gebied en van de hierover gevoerde onderhandelingen met
de Raad van Beheer.

Deze onderhandelingen zijn vastgelopen zonder dat men tot een oplossing is gekomen,
hetgeen als een zeer onbevredigende situatie wordt aangevoeld.

Dr. Scholten, welke namens de Groep Pluimveewetenschap sprak, gaf een overzicht
van het ontstaan der huidige ongewenste toestanden op dit gebied en van de omstan-
digheden welke daartoe hebben geleid. Voorts noemde hij als mogelijkheid om tot
een betere oplossing te komen het inschakelen der selecteurs en voorlichters tussen
dierenartsen en pluimveehouders.

Voor een dergelijke „samenwerking" achtte hij echter meer overleg tussen de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en de Mengvoederindustrie noodzakelijk, teneinde tot
betere algemene gedragslijnen te komen.

Hierop ontspon zich een uitvoerige en zeer levendige discu.ssie, waarbij meerdere
voorst.-llen werden besproken en ook de mening van dc industrie naar voren werd
gebracht.

De voorzitter concludeerde hieruit tenslotte, dat voor de Groep Kleine Huisdieren
meuwe onderhandelingen met de Raad van Beheer gewenst waren en voor de Groep
1 luunveewetenschap overleg met de mengvoederindustrie en de pluimveeselecteur
Hij achtte het echter nog niet mogelijk om te komen tot een gemeenschappelijke reso-
lutie en meende de beide kwesties terug te moeten verwijzen naar een nadere be-
spreking in de respectievelijke groepen afzonderlijk.

Nadat bij de rondvraag nog d<- wens naar voren was gebracht om de groepen wat
nieer volmacht van handelen te geven, sloot de Voorzitter deze zeer geanime,-rde
bijeenkomst met een woor<l van dank, in het bijzonder voor de van alle aanwezigen
ondervonden medewerking aan zijn niet lichte taak.

Dr. M. A. J. VERWER

(Secretaris Groep Geneeskunde van het
kleine huisdier)

W. J. ROE PK E

(Secretaris Groep Pluiniveewetenschap)

PERSONALIA

Het Hoof<lbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

S. L. Nathans, Boulevard Heuvelink 100, Arnhem.
A. G. J. Ruys, Prins Bernhardlaan 21, Woerden.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Utrecht, Frederik Hendrik.straat 9bis; tel. 030—15178 (orivé)
02980-81001 (bur.) ; gr. 34616; vet. adv. Wessanen\'s
kon. Fabr. N.V te Wormer-\'

(69)
29

-ocr page 46-

Bruggeling, S., van Poortugaal naar Spijkcnisse, Karei Doormanstraat 3, tel. 8. (7.5)
Goecihart, J., te Zeist, naar Fransen van de Puttelaan 4, aldaar. 8,i

Hoogland, M. H., te Barnevekl, postgirorekeningnummer gewijzigd m 849I)4J. (»y)
Kets, Dr. \']., te Drempt, postgirorekeningnummer gewijzigd in 8545.53. (93)

Maas, Mej.\'M. G., van Utrecht naar Bilthoven, Nimrodlaan 11, tel. 03402--47^.

Mulder, Dr. D., tc Enschede, tel. no.\'s 05420—10852 (privé), 7750 (bur. K.I.), 7711

(bur.\'zuivclfabr.). „ , \'

Oosterwoud, R. A., van Boornbcrgum naar Amersfoort, Voltastraat 8, tel. -

4505. (103)

Oijen, Prof. C. F. van, te Driebergen, tel. aangesloten onder 03438—3108 (104)
■Fesink, Dr. J., van Kockengen naar Goes, Evertsenstraat 11, t(4. 01 100—3343, Direc-
teur G
v D i d. prov. Zeeland. (113)
Venema, Y., van Utrecht naar Heerenveen, Burg, Falkenaweg 69, tel. 05130--2889
(privé), 2632 (bur,), P,, ass, bij Dr. H. S. Hofkamp. (Hj)

Gcvcsligd:

Wijsmuller, J. M., te \'s-Hcrtogenboseh, Zuid Willemsvaart R5, tel. 04100-80^5
gr. 240194 (overname praktijk (i. W. J. Wouters). (1 — )

Benoemd:

Postma, Dr. C:., te Amsterdam, te rekenen m,i,v, 1 januari 1957, tot plaatsvervangend
Inspecteur van de Vecartsenijkundige Dienst, - \'

.Scijffers, S, M., te Amsterdam, te rekenen m.i.v. 1 januari 1957, tot plaatsvervangend
inspecteur van de Vecartsenijkundige Dienst. ( \' " )

Gelder, G. van, te Amsterdam, te rekenen m.i.v. 1 januari 1957, tot R.jkskcurmeester
in bijzondere dienst bij de Vecartsenijkundige Dienst. (»-)

Remnu-rswaal, A. J. A., tc Sassenheim, te rekenen m.i.v, 1 oktober 19.)6, tot Rijks-
k.-urmcester in bijzondere dienst bij dc Vccartsenijkim.ligc Dienst ter

\'s-Gravenhagc. , , » ■

Rijlenga, Ci., te Rotfrdam, te rekenen m.i.v, 1 januari 1957, tot Technical Assistent

bij dc \\V,H,(), te Genève (Zwitserland),
Kervol ontslag:

Brandsma, K., tc Goor, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 september 1956, als plaats-
vervangend Inspecteur van dc Vecartsenijkundige Dienst in h. t district Friesland^.

Voorthuijsen, W., tc H.\'iloo, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v.. 1 januari \'"\'\'\'J.
Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Vecartsenijkundige Dienst. (1 WJ

Jongedame, leeftijd 18 jaar, zag zich gaarne geplaatst als

AS.SI.STI\'NTi: \\ AN I J\'N DIERENARTS,

liefst in West-Brabant of omgeving.

Zij volgt momenteel een cursus „Dierenarts-assistente",
waarvan zij in juli 1957 het diploma hoopt te behalen.
Jetty van Riesen, Stationsstraat 1, Bergen op Zoom.

-ocr page 47-

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijks-Universiteit

te Utrecht

Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN

BESMETTING MET VACCINE EN MOND- EN
KLAUWZEERVIRUS BIJ DE CAVIA

door

JAC. JANSEN Sr.

Inleiding

Over het bestaan van een eventuele immunisatorische verwantschap tussen
pokken en mond- en klauwzeer is in de loop der tijden reeds vrij dikwijls
geschreven. Zelf kwamen wij, (de Blieck en Jansen (1)) op grond
van onze experimenten in 1933 tot deze slotsom: bij caviae bestaat geen
wederkerige immuniteit tussen pokken en mond- en klauwzeer. Deze
uitspraak was gebaseerd op de volgende proefuitslagen:

1. Vijf, van pokken herstelde, caviae waren alle binnen 39 dagen te
infecteren met mond- en klauwzeer stam O; niet de geringste algemene,
noch locale immuniteit was te bespeuren; alle caviae kregen gegenera-
liseerd mond- en klauwzeer.

2. Vier en twintig caviae, die gegeneraliseerd mond- en klauwzeer, stam
O, hadden doorstaan, bleken geen van alle immuun te zijn voor pokken.

3. Drie caviae, die gegeneraliseerd mond- en klauwzeer, stam A, hadden
doorstaan en

4. Zeven caviae, hersteld van gegeneraliseerd mond- en klauwzeer, stam
C, waren evenmin immuun tegen pokken.

Uit de door ons genoemde literatuur moge toen reeds gebleken zijn dat,
als men runderen vaccineert met vaccine die verontreinigd geraakt is met
mond- en klauwzeervirus, dit laatste virus tot het uitbreken van mond- en
klauwzeer aanleiding geven kan.

Bij het nalezen der literatuur werd toch opnieuw mijn aandacht getrokken
door de\'mededeling van Gildemeister en Helm: „Ueber die anta-
gonistische Wirkung des Vakzinevirus auf das Virus der Maul- und
Klauen-seuche im Meer.schweinchenversuch" (1932) (2). Deze publikatie,
die door ons in 1933 reeds vrij uitvoerig werd aangehaald, vermeldt de
volgende proeven; Gildemeister en Helm namen gelijke delen
vaccinevirus en
cavia-mond- en klauwzeerepitheel-suspensie, mengden dit
en entten hiermee 10 caviae
intracutaan in de zool; voorts entten zij
(controle) 10 caviae met alleen mond- en klauwzeer. Twee dagen later
hadden alle 10 controles gegeneraliseerd mond- en klauwzeer; van de
proefgroep slechts 2. Deze proef werd verricht onmiddellijk na het mengen
der beide virussen. Ook als zij het mengsel 28 dagen bewaarden en dan
de proef instelden, was het resultaat gelijk. Proeven met mond- en klauw-
zeer-materiaal van het
rund gaven bij de caviae bok weer overeenkomstige
resultaten. Vele proeven werden op deze wijze verricht, steeds was er veel
meer mond- en klauwzeer bij de controles dan bij de gemengd geïnfec-

-ocr page 48-

teerde dieren. Daarna werden de proeven in plaats van intracutaan,
cutaan verricht; ook in deze proeven was, alhoewel minder duidelijk,
remming ten opzichte van het mond- en klauwzeer te zien. Op grond
van deze proeven zijn de auteurs van mening dat het vaccinevirus een
antagonistische invloed op het mond- en klauwzeervirus heeft.
Voorts bleek uit hun proeven, dat als men
vooraf caviae een vaccine-enting
laat doormaken, met het doel ze immuun te maken voor vaccine, een
grotere gevoeligheid voor mond- en klauwzeer opgeroepen wordt. Dit
bleek niet alleen uit de proeven waarin de herstelde vaccine-caviae na-
geënt werden met mond- en klauwzeervirus alleen, doch zelfs ook als met
het mengsel mond- en klauwzeervirus-vaccine nageënt werd. In dat laatste
geval is de remming van vaccine op mond- en klauwzeervirus toch nog
naspeurbaar: „Immerhin waren aber auch bei diesem Versuch 24 Std.
nach der Infektion von 10 mit Mischvirus infizierten Tieren erst 3 an der
Infektionsstelle erkrankt, während alle 10 Kontrolltiere zu dieser Zeit
bereits generalisierte Blasenbildung zeigten".

Tenslotte vragen de auteurs zich af „ob die antagonistische Wirkung sich
nur gegen den von uns verwendeten Maul- und Klauenseuchestamm
oder auch gegen andere Stämme richtet."

Mijns inziens moet men hierbij niet alleen aan antagonisme, doch ook
aan andere verklaringsmogelijkheden denken; immers de auteurs spoten
niet alleen de beide virussen intracutaan in, doch ook het materiaal, ziek
cavia- en runderepitheel, dat deze virussen bevatte; ongetwijfeld werden
ook micro-organismen levend of dood mede naar binnen gebracht; dit
alles werd, als een suspensie in glycerine-water, gedeponeerd in een steek-
kanaal, dus in een door trauma ontstane holte. Hoe reageert het lichaam
op een dergelijke ingreep ter plaatse en in hoeverre kan er een afweer
ontstaan, gericht tegen de ingebrachte grovere massa, welke afweer mis-
schien het mond- en klauwzeervirus meer remt dan het vaccine virus?
Een en ander leidde ons tot het verrichten van het volgende experiment.

Proef vaccine-mond- en klauwzeer bij caviae.

Teneinde de onderlinge beïnvloeding iets meer onafhankelijk te maken
van een verwonding en van bijkomstige bestanddelen werd de volgende
proef ingezet. Met ingang van 26 februari 1953 werden dagelijks 2 caviae
op één pootje geënt met vaccine (éénmaal werden op 1 dag 3 caviae
geënt). Het vaccinemateriaal was verkregen door middel van eienting, de
laesies op de eivliezen kwamen overeen met de beschrijving zoals D o w n i e
die van vaccine geeft. De eivliezen werden gesuspendeerd in 50 %, ge-
bufferde glycerine; de suspensie werd verdeeld over een aantal kleine
buisjes en daarna bij — 20° C. bewaard. Dagelijks werd 1 buisje verbruikt
voor de enting van 2 caviae; deze entingen werden verricht van
26 februari 1953 tot en met 19 maart 1953. Alle entingen werden verricht
op het linkerachterpootje, alle caviae waren mannelijk, van nagenoeg ge-
lijke ouderdom en afkomstig uit onze eigen fokkerij. De enting werd
verricht door drie evenwijdige scarificaties aan te brengen in de lengte
richting van het voetzooltje op dusdanige wijze, dat er nagenoeg geen
bloeding ontstond; hierna werd het vaccinernateriaal ingewreven. Alle
caviae kregen op het linkerachterpootje, meestal na 3 ä 4 dagen, soms

-ocr page 49-

iets eerder of later, een duidelijk positieve pokkenreactie; er ontstond
geen generalisatie.

Op 16 maart 1953 werden alle proefcaviae op het rechterachterpootje
geënt met mond- en klauwzeer, stam O (D r. H. S. F renk el was zo
welwillend ons deze stam, aangepast aan de eavia, te verschaffen); de
enting werd verricht door één scarificatie aan te brengen, waarna het
O virus-materiaal (fijn gemaakt cavia-epitheel) werd ingewreven; behalve
de in totaal 45 proefcaviae werden 10 controle-caviae op dezelfde wijze
besmet.

De uitslag was aldus, dat er een groepering viel waar te nemen.
Groep I.

Als groep I is te beschouwen het aantal caviae geënt met vaccine ge-
durende het begin van het experiment n.1. de caviae 53, 54, (geënt
26 februari), 56, 57, 58 (27 februari), 59, 60 (28 februari) en 61, 62
(1 maart); deze 9 caviae waren op de datum der mond- en klauwzeer
besmetting (16 maart, dus 18 ä 15 dagen later)
genezen van vaccine;
alleen bij no. 62 werd genoteerd: nagenoeg genezen. Eén dag (24 uur)
na de mond- en klauwzeer besmetting (17 maart) werden de volgende
reacties van het rechter achterpootje genoteerd:

TABEL I.

9 proefcaviae

10 controles

53

634

_

54

635

w

56

636

57

637

58

638

59

w

639

60

640

( )

61

641

62

w

642

( )

643

-f- -- duidelijke blaar; (-|-) = vermoedelijk beginnende blaarvorming;
w = warm; — = negatief.

Dc vaccinecaviae, als groep, waren dus duidelijk gevoeliger voor mond-
en klauwzeer dan dc controles, hetwelk dus overeenstemt met de zojuist
aangehaalde mededeling van Gildemeister en Helm.
Dit verschil manifesteerde zich twee dagen later op 19 maart nog duide-
lijker. Van de 9 vaccinecaviae was toen één cavia (no. 56) gestorven; van
de 10 controles was er nog geen gestorven; alle caviae waren ziek en
hadden een vochtige neus en mond, doch van de 8 nog levende vaccine-
caviae hadden er 7, behalve de primaire entblaar rechts achter, een
duidelijke secundaire blaar op de van vaccine herstelde linker achterpoot;
alleen cavia 62 was links achter nog niet doch dit pootje had ruim

-ocr page 50-

1 dag later eveneens een mond- en klauwzeerblaar. Bij de 10 controle
caviae echter, kon op 19 maart op het linker achterpootje hij geen van
alle een secundaire blaar waargenomen worden.

TABEL n.

Groep I (toestand 1. a. pootje op 16 en 19 mrt. 1953)

Cavia-
nummer:

Vaccine-
enting l.a.
pootje:

Mond- en
klauwzeer
enting r.a.
pootje:

Toestand
.l.a op

16.3. 1953

Toestand
l.a. op

19. 3. 1953

53

26

54

26

56

27

57

27

58

27

59

28

60

28

61

1

62

1

16. 3.1953

16 „

16 „

16 „

16 „

16 „

16 „

16 „

16 „

genezen van
vaccine


t




— (1 dag
later -f)

bijna genezen

26.2.1953

-(- = mond- en klauwzeerblaar; f gestorven aan mond- en klauw-
zeer; — = negatief.

Op 21 maart en daarna werden blaren aan de voorpootjes bij de vaccine-
caviae waargenomen, wat dus de indruk geeft dat het mond- en klauw-
zeervirus zich sneller ontwikkelt in het nieuwe epitheel van het herstelde
vaccine-pootje dan in het epitheel van de voorpootjes. (Dat het vaccine-
virus de caviae gevoeliger maakt voor het mond- en klauwzeer, blijkt ook
nog als men
alle proefcaviac op 20 maart vergelijkt met de controles. Van
de 45 proefcaviae waren op die datum 11 gestorven; van de controles
nog geen enkele).

Uit groep I komt mijns inziens het volgende naar voren:

a. opnieuw is gebleken dat vaccine niet immuniseert tegen mond- en
klauwzeer (O).

b. caviae, pas hersteld van vaccine, zijn zelfs gevoeliger voor mond- en
klauwzeer dan ongevaccineerde caviae.

e. deze gevoeligheid is waarneembaar aan een zich sneller ontwikkelen
van een primaire blaar op de entplaats en aan een zich sneller ont-
wikkelen van generalisatie; juist op het pas van vaccine herstelde
pootje doet zich een secundaire blaarvorming het eerst voor.

Deze activering van een virusbesmetting (in dit geval dus mond- en
klauwzeer), kort na een vaccinatie, is ook mogelijk te achten voor andere
virussen, een omstandigheid dus, welke niet ten gunste is voor vaccinatie
met vaccine in het algemeen.

Te overwegen is na te gaan in hoeverre pas van vaccinatie herstelde caviae

-ocr page 51-

bijzonder goed bruikbaar zouden kunnen zijn om in mond- en klauwzeer-
virus bevattend materiaal, dat weinig virus bevat, hetwelk aanvankelijk
moeilijk bij normale caviae wil aanslaan, het virus aan te tonen.

Groep II.

Eveneens als aparte groep te beschouwen zijn de caviae van het laatste
deel der proef: 612, 613, 614, 615, 622, 623, 630, 631, 632 en 633. Deze
10 dieren waren met vaccine (l.a. poot) geënt op 15, 16, 17, 18 en 19
maart en op 16 maart met mond- en klauwzeer op het r.a. pootje. Op
17 maart werden de volgende mond- en klauwzeerreacties waargenomen:
2 X 5 X ( ), 1 X w, 2 X —. Op 19 maart was de toestand van de
vaccinegroep aldus, dat één cavia aan mond- en klauwzeer gestorven was en
dat de andere 9, evenals de 10 controles ziek waren en een zeer natte
mond hadden. De caviae 632 en 633 konden op 19 maart nog op het l.a.
pootje met vaccine geënt worden; een mond- en klauwzeerblaar had zich
daar nog niet ontwikkeld. De tabel geeft de toestand weer zoals die was
op 20 maart.

TABEL III.

mond- en klauwzeerreactie l.a. op 20 . 3 . 1953 (4 dagen na de mond-
en klauwzeerenting r.a.)

Cavia-
nummer

Vaccine-
enting
l.a.

Mond- en
klauwzeer
enting r.a.

Toestand
l.a.

16. 3.\'53

Toestand

l.a.
20 . 3 . \'53

612

15 . 3 . \'53

16 . 3 . \'53

- (t)

613

15 „

16 „

dubieus

614

16 „

16 „

(t)

615

16 „

16 „

622

17 „

16 „

nog ongeënt

(t)

623

IV „

16 „

3)

630

18 „

16 „

>3

( )

631

18 „

16 „

33

( )

632

19 „

16 „

33

- (t)

633

19 „

16 „

33

-

— = neg.; (-j-) = beginnende mond- en klauwzeerblaar;
-f- = mond- en klauwzeerblaar; dubieus onduidelijke reactie,
(f) = op 20 . 3 . \'53 gestorven, uitgezonderd no. 614 die reeds op
19 maart stierf; (tenslotte zijn allen gestorven).

De 10 controle-caviae waren op 20 maart ziek, de mond en de neus waren
zeer vochtig, doch alleen cavia 642 had blaren aan het niet geënte
achterpootje; de sterfte was op die dag nog nihil. De caviae 614, 615; 622,
623; 630 en 631 bewijzen dat mond- en klauwzeer, via generalisatie, een
blaar l.a. geeft, op het pootje dus, dat op diezelfde dag, 1 dag na en 2 dagen
na de besmetting met mond- en klauwzeer r.a., geënt was met vaccine.
Op de l.a. pootjes van deze caviae, en hetzelfde geldt voor de caviae 612,

-ocr page 52-

613, 632 en 633, ontwikkelde zich geen vaccineblaar; daarentegen meestal
wel een mond- en klauwzeerhlaar. Het verschil tussen een vaccine- en een
mond- en klauwzeerreactie is zeer duidelijk, bij de eerste bestaat ernstige
zwelling van het gehele cavia-voetje, de blaar heeft een gelig aspect, de
inhoud is pusachtig en de blaarbodem is onregelmatig, necrotisch; de
tweede geeft geen heftige reactie van het pootje in zijn geheel; de blaar is
bleker, de inhoud is dun sereus, de blaarbodem is glad en rood. Of toch
niet vaccine in de secundaire mond- en klauwzeerblaar aanwezig was, is
niet uit te sluiten; dit werd niet verder nagegaan. De gehele groep van 10
is tenslotte gestorven, van de controlegroep stierven 8 van de 10 caviae.
Uit deze groep blijkt mijns inziens, dat caviae, die geënt worden met
vaccine, op de entplaats geen macroscopisch waarneembare vaccinereactie
krijgen als een mond- en klauwzeer-besmetting op het andere pootje, op
dezelfde dag, of kort er voor verricln werd. Als het mond- en klauwzeer-
virus dus via de bloedbaan in het epitheel van het met vaccine geënte
pootje aankomt, ontwikkelt het zich ongeremd. Dit is dus tegengesteld aan
de door Gildemeister en Helm gedane waarneming na infectie
van een mengsel op één pootje. Zelfs is de uitslag in onze proef omgekeerd
te noemen, n.1. dat het vaccinevirus geremd wordt; immers zelfs het
vaccinevirus dat 24 uur voorsprong had bij de caviae 612, deed geen
klinisch waarneembare pokkeneruptic ontstaan. De bij elkaar behorende
caviae 612 en 613 (op dezelfde dag gevaccineerd, 15. 3 . 1953) vormen de
overgang naar de aanstonds te bespreken groep Hl.
Mijns inziens mag dus gezegd worden:

a. het mond- en klauwzeervirus wordt bij caviae door vaccine niet geremd;
eerder versneld als men het apart appliceert.

b. het vaccinevirus wordt geremd in het stadium van mond- en klauwzeer
generalisatie.

(Opmerking: dat in deze proefgroep de secundaire mond- en klauwzeer-
blaar op de met vaccine geënte l.a. poot eerder optrad dan de secundaire
erupties bij de controles, mag zonder meer niet toegeschreven worden aan
een bevorderende werking van de vaccine, immers een secundaire eruptie
treedt altijd eerder op aan beschadigd, (in dit geval gescarificeerd)
epitheel. Dit laatste zou kunnen verklaren waarom de caviae 632 en 633
op 20 . 3 . 1953 l.a. nog negatief waren; immers de scarificaties waren hier
wellicht te laat (3 dagen na de mond- en klauwzeer besmetting) aange-
bracht. Bovendien is primaire besmetting van de l.a. poot mogelijk geweest
door rechtstreekse overbrenging van virus van de pas geënte r.a. poot op
de l.a. poot. Toch meen ik te mogen zeggen dat tabel Hl en het vermelde
in de daarop volgende alinea wijzen op een grotere gevoeligheid van de
vaccine-groep.

(iroep III.

Van de tussen groep I en H gelegen groep Hl waren de eerste caviae
met vaccine besmet op 2 maart, de laatste op 14 maart; de mond- en
klauwzeerenting geschiedde op 16 maart. Van deze in totaal 26 caviae
verkeerden de linker achterpootjes allen in een beginnend, optimaal of
afnemend stadium van vaccinereactie, uitgezonderd de caviae met vaccine
geënt op 13 en 14 maart waarbij op de dag van de mond- en klauwzeer-
enting (16 maart) wel enige warmte en geringe zwelling viel waar te

-ocr page 53-

nemen, doch nog geen duidelijk ty]3ische vaccinereactie. Bij de caviae met
vaccine geënt op 2 maart, was nog een ingedroogd korstje aanwezig op
een overigens hersteld pootje. Vergelijken we deze proefcaviaegroep met
dc controlegroep dan valt op te merken, dat op 17 maart, dus 24 uur
na de besmetting met mond- en klauwzeer op het r.a.pootjc, de reacties
op dit pootje als volgt waren:

vaccine caviae

controles

26

10

11 X -f

lx

9x ( )

2x ( )

4 X w

1 x w

2 X —

6x —

positief; (-f-) = beginnende blaarvorming;
w = warm; — = negatief.

Ook in deze groep dus een duidelijke aanwijzing van het door vaccine
gesensibiliseerd worden voor mond- en klauwzeer, wat ook blijkt uit de
toestand op 20 maart: van de controles nog geen caviae gestorven, van
de proefgroep 5 gestorven aan mond- en klauwzeer.

In het verdere verloop werd bij de proefcaviae klinisch geen mond- en
klauwzeer waargenomen aan het l.a. pootje, alhoewel toch alle caviae (op
één na) duidelijk symptomen van generalisatie hebben gehad; meermalen
kon met absolute zekerheid blaarvorming aan de voorpootjes worden
waargenomen terwijl toch langs de randen van reeds droge pokkenkorstjes
op de l.a. poot niet de geringste blaarvorming viel waar te nemen. Deze
proefuitslag leidt m.i. tot de volgende conclusie:

epitheel dat reeds in een stadium van ontsteking verkeert tengevolge
van vaccineinfectie of nog niet volledig hersteld is van deze infectie,
is geen gunstig milieu voor het mond- en klauwzeervirus (O).
Deze proefuitslag, n.1, dat een met vaccine geënt geweest zijnd caviapootje,
mits niet te kort en niet te lang na deze \\accinatie, ongevetM\' gedurende
13 dagen geen geschikt milieu is voor de ontwikkeling van het mond- en
klauwzeervirus, werd nog nader bevestigd door een tweede proef die op
overeenkomstige wijze als de eerste uitgevoerd werd.
Er werden ,\')4 zelfgefokte vrouwelijke caviae gebruikt, allen van vrijwel
gelijk lichaamsgewicht; zij werden verdeeld over 2 groepen n.1.

groep 1, de eigenlijke proefgroep bestaande uit 40 caviae.

Op 20 . 7 . 1953 werden de eerste 2 met vaccine op het linkerachterpootje

geënt, en daarna elke volgende dag weer 2 caviae.

groep 2, bestaande uit 14 controledieren, welke niet met vaccinevirus be-
smet werden.

Nadat in groep 1 van 20 juli af begonnen werd per dag 2 caviae met vaccine
te enten, hetwelk werd voortgezet tot en met 8 aug. 1953, werden onder-
tussen alle 54 caviae op 7 aug. 1953 geënt met mond- en klauweer-O-virus
op het rechter achterpootje. Alle dieren kregen gegeneraliseerd mond- en
klauwzeer; het opvallende was weer, dat bij 28 van de 40 proefcaviae op
het linker achterpootje, het pootje dat dus gevaccineerd was, zich geen

-ocr page 54-

macroscopisch waarneembare mond- en klauwzeer-reactie ontwikkelde.
Bovendien .bleek weer, dat dit uitblijven van een mond- en klauwzeer-
blaar links achter, terwijl elders in het lichaam zich overal generalisatie
voordeed, niet willekeurig verspreid voorkwam onder de 40 proefcaviae.
hetwelk uit onderstaande tabel blijkt; deze tabel geeft de datum van enting
met vaccine, met daarachter de reactie na de infectie met mond- en
klauwzeer op het „vaccine" pootje.

A

B

c

20 juli 1953

24

juli 1953

— j 30 juli 1953

5

aug

1953

20 „

5J

25

53

53

- 1 31

55

53

-

6

33

53

21 „

33

25

53

33

- ! 31

53

53

-

6

35

33

21 „

53

26

33

! 1

aug.

1953

-

7

53

33

22 „

33

26

33

3J

—! 1

55

y)

-

7

55

35

22 „

33

27

33

35

—! 2

53

-

8

53

55

23 „

33

27

33

53

: 2

55

>1

-

8

55

55

23 „

53

28

33

33

— ! 3

53

5)

--

24 „

33

28

33

33

-! 3

55

3>

-

29

33

35

— \' 4

55

J)

--

29

33

55

— ! 4

55

J;

-

30

53

33

5

1

1

55

JJ

Uit het bovenstaande blijkt dat de caviae die 1 a 2 dagen (5 aug.) tot en
met 13 a 14 dagen (24 juli) vooraf geënt waren met vaccine, op het
linkerachterpootje, op dit pootje juist
niet, althans niet macroscopisch
waarneembaar, mond- en klauwzeer kregen (kolom B). (Dit tijdsbestek
komt geheel overeen met dat van de eerste proef). Erkend moet worden
dat in deze proef evenals in de vorige de beoordeling door de aanwezige
pokkenreacties, zoals vanzelf spreekt, het meest bij de jonge, acute reacties
soms moeilijk was; daarentegen bleek in vele gevallen toch wel duidelijk
het weg blijven van een mond- en klauwzeerblaar, niettegenstaande aan-
wezige generalisatie elders in het lichaam; de caviae van 21, 22 en 23 juli
bijvoorbeeld hadden
macroscopisch herstelde „vaccine"-pootjes, zodat de
waarneming zonder twijfel door niets verstoord werd; van deze 6 caviae
kregen er 4 links achter
geen mond- en klauwzeer. De links achter wel
positief geworden caviae van 20, 22 en 23 en 24 juli (kolom A), tonen
aan, dat liet niet aangetast worden van het pas van vaccine macroscopisch
herstelde epitheel van betrekkelijk korte duur is. Het is dan ook zeer
twijfelachtig of men hierbij het woord immuniteit mag gebruiken. Wel-
licht is het zo, dat het door vaccine ziek geworden of nog niet werkelijk
volledig herstelde epitheel, door het mond- en klauwzeervirus niet als
verkieslijk milieu wordt beschouwd, hetwelk wijst op zeer selectief cel-
parasitisme. Hiermede stemt overeen, hetwelk evenals in de eerste proef
ook nu weer werd waargenomen, dat het mond- en klauwzeervirus, op
het rechter achterpootje ingebracht, via de bloedbaan aangekomen in het
„vaccine" pootje van de kort daarna, gelijktijdig en kort daarvóór aan-
gebrachte vaccine, nog geen verhindering ondervindt (kolom C), daar

-ocr page 55-

het epitheel dan nog niet dermate beschadigd is dat het een ongeschikt
milieu voor het mond- en klauwzeervirus zou zijn. De beide vaccine-caviae
van 8, 7, 6 en één van 5 aug., die 7 aug. op het andere pootje met
mond- en klauwzeer besmet werden, hebben alle een blaar op het met
vaccine geënte pootje gekregen, die niet het macroscopische aspect had
van vaccine doch wel van mond- en klauwzeer. Dit laatste is geenszins
bevreemdend, daar de vaccine op het caviapootje langer incubatietijd
heeft dan het mond- en klauwzeervirus.

Nabeschouwing.

In de hierboven beschreven proeven heeft via de bloedbaan het mond- en
klauwzeervirus de gelegenheid gehad epitheelcellen aan te treffen, voor-
afgaand — gelijktijdig — en daarna besmet met vaccine; hierbij heeft zich
het verschijnsel van remming van het mond- en klauwzeervirus veroorzaakt
door vaccine niet voorgedaan; wel bleek dat epitheel aangetast door en
nog niet volledig hersteld van vaccine een ongunstig milieu is voor mond-
en klauwzeer (stam O).

Remming van vaccine na mond- en klauwzeer werd wel waargenomen.
Deze uitslag is dus het tegenovergestelde van de waarneming van Gilde-
meister en Helm. Evenwel dient hetzelfde voorbehoud gemaakt te
worden als zij deden, n.1. dat rekening gehouden moet worden met
eventuele bijzondere eigenschappen, behorende aan de in de experimenten
gebruikte virusstammen. In ons geval bijvoorbeeld werd geëxperimenteerd
met een mond- en klauwzeer-stam die snel generalisatie gaf en een vaccine-
stam die geen generalisatie gaf. Op grond van deze proeven en die van
Gilde meister en Helm blijkt dat onderlinge beïnvloeding van het
aanslaan van vaccine en mond- en klauwzeervirus o.a. bepaald wordt door
de wijze van aanbrengen der infectie.

Samenvatting:

In 1932 vermeldden Gildemeister en Helm, dat vaccine-virus in staat is
mond- en klauwzeer-virus tc remmen; zij verrichtten hun proeven bij caviae.
In de thans door dc schrijver vermelde proeven, eveneens verricht bij caviae, doch
niet gebruik van een andere techniek, werd geenszins een der.gelijke remming van het
mond- en klauwzeervirus opgemerkt. Uit de proeven blijkt, dat mond- en klauwzeer-
virus zich bijzonder snel ontwikkelt in pas van vaccine herstelde cavia-voetzooltjes en
zich ongestoord ontwikkelt in kort van te voren met vaccine geënte caviavoetzooltjes.
Bij alle met vaccine besmette caviae was gemakkelijk gegeneraliseerd mond- en klauw-
zeer op te wekken. (Slechts in het door vaccine
aangetaste voetzooltje werd klinisch
geen mond- en klauwzcer-blaar gezien).

Schrijvers bevinding komt dus overeen met het ongestoord uitbreken van mond- en
klauwzeer onder rundvee, destijds in Noorwegen (1927), nadat dit vee geënt was met
vaccine, die, naar achteraf bleek, met mond- en klauwzeer-virus verontreinigd was.
Van een wederkerige immuniteit tussen vaccine- en mond- en klauwzeervirus is geen
sprake. Het is zelfs zo — Gildemeister en Helm vermeldden dit reeds en
ook uit de nu verrichte proeven bleek zulks — dat tegen vaccine geïmmuniseerde
caviae, althans enige tijd na deze enting, bijzonder gevoelig zijn voor mond- en klauw-
zeer.

Summary:

Gildemeister and Helm mentioned in 1932 that vaccinia virus is able to
check the development of foot-and-mouth disease virus; they experimented with
guinea-pigs.

-ocr page 56-

Such a check of foot-and-mouth disease virus was by no means observed by the
author in his experiments. He too used guinea-pigs but he applied an other technic.
It is evident from his experiments that foot-and-mouth disease virus develops excep-
tionnally rapidly in the foot pad of a guinea-pig scarcely recovered from vaccinia,
and develops indisturbedly in the foot pad of a guinea-pig having been inoculated
with vaccinia shortly before. Generalized foot-and-mouth disease could easily be
provoked in alle guinea-pigs infected with vaccinia. (Only in the foot pad
affected
by vaccinia no vesiscles of foot-and-mouth disease could be observed clinically.)
So the author\'s finding agrees with the undisturbed outbreak of foot-and-mouth di-
sease in cattle in Norway (1927), after this cattle had been vaccinated with vaccinia
which afterwards proved to be contaminated with foot-and-mouth disease virus.
There exists no reciprocal immunity at all between vaccinia and foot-and-mouth
disease virus. Guinea-pigs immunized against vaccinia are even particularly susceptible
to foot-and-mouth disease at least during some time after the vaccination; Gilde-
meister and Helm already mentioned this fact and it has also become clear from
the author\'s experiments.

Résumé:

Gildemeister et Helm mentionnaient en 1932 ,que le virus vaccinal devait
être en état de causer une inhibition de développement du virus de la fièvre aphteuse;
ils expérimentaient avec des cobayes. Une telle inhibition du virus de la fièvre
aphteuse n\'était pas du tout observée dans les expériments faits par l\'auteur. Il se
servait aussi des cobayes, mais il employait une autre technique. Il apparaît des
expériments, que le virus de la fièvre aphteuse se développe extra-ordinairement vite
dans les plantes du pied des cobayes guéries récemment du virus vaccinal, et se déve-
loppe normalement dans les plantes du pied des cobayes inoculées avec le virus
vaccinal peu de temps d\'avance.

De la fièvre aphteuse .généralisée pouvait être provoquée facilement chez tous les
cobayes infectés avec le virus vaccinal. Seulement dans la plante du pied de cobaye
affectée du virus vaccinal aucune vesicule de fièvre aphteuse n\'était observée.
Ainsi l\'expérience de l\'auteur correspond avec l\'éruption effrénée de la fièvre
aphteuse parmi des vaches en Norvège (1927), après une vaccination avec du virus
vaccinal, qui plus tard se trouvait souillé par du virus de la fièvre aphteuse.
Il n\'y a aucune immunité réciproque entre le virus vaccinal et le virus de là fièvre
aphteuse. Au contraire des cobayes, qui ont été immunisés contre le virus vaccinal
sont extrêmement susceptibles de la fièvre aphteuse, tout au moins quelque temps
après cette vaccination. Gildemeister et Helm ont déjà mentionné ce fait,
qui résulte aussi des expériments de l\'auteur.

Zusammenfassung:

In 1932 meldeten Gildemeister und Helm, dasz Vakzinevirus imstande sei
die Entwicklung des Maul- and Klauenseuchevirus zu hemmen; sie experimentierten
mit Meerschweinchen.

Bei den in diesem Artikel beschriebenen Experimenten, in denen gleichfalls Meer-
schweinchen gebraucht wurden, jedoch eine andere Technik angewandt wurde,
konnte vom Verfasser keinesweges eine derartige Hemmung des Maul- und Klauen-
seuchevirus festgestellt werden. Aus den Experimenten .geht hervor, dasz das Maul-
und Klauenseuchcvirus sich auszerordentlich schnell entwickelt in Meerschweinchen-
fuszsohlen, die eben genesen sind, und dasz es sich ungestört durch die Vakzine-
infektion entwickelt in kurz zuvor mit Vakzine geimpften Meerschweinchenfuszsohlen.
Bei allen mit Vakzine infizierten Meerschweinchen war generalisierte Maul- imd
Klauenseuche leicht zu erzeugen. (Nur in der von der Vakzine
angegriffenen Fusz-
sohle wurde klinisch keine Maul- und Klauenseucheblase gesehen.)
Des Autors erfahrung stimmt also überein mit dem ungestörten Ausbruch der Maul-
und Klauenseuche unter Rinder in Norwegen in 1927, nachdem dieses Vieh geimpft
worden war mit Vakzine, welche mit Maul- und Klauenseuchevirus verunreinigt war,
wie sich nachher herausstellte.

-ocr page 57-

Es gibt gar keine gegenseitige Immunität zwischen Vakzine und Maul- und Klauen-
seuchevirus. Ja, es ist sogar so — Gildemeister und Helm meldeten dies schon
und es hat sich ebenfalls gezeigt aus den Experimenten des Verfassers — dasz gegen
Vakzine immunisierte Meerschweinchen, wenigstens einige Zeit nach dieser Impfung,
auszerordentlich anfällig sind für Maul- und Klauen.seuche.

LITERATUUR:

DE BLIECK, L. en JAC. J.\'\\NSEN: Bestaat er wederkerige immuniteit tussen pokken

en mond- en klauwzeer?; Tijdschr. v. Diergenesk. 60, 769 (1933).
GILDEMEISTER, E. en R. HELM: Ueber die antagonistische Wirkung des Vakzine-
virus auf das Virus dre Maul- und Klauenseuche im Mecrschweinchen-versuch.
Zentralbl. f. Bakt. Parasitenkunde und Infektionskrankheiten, Erste Abt.
125,
405 (1932).

-ocr page 58-

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Facuheitt der
Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht
(Directeur: Prof. Dr. F. C. KRANE VELD)

DEMODICOSIS BIJ GEITEN EN VARKENS OP ARUBA
(NEDERLANDSE ANTILLEN)i)

door

F. SUTMÖLLER,

destijds Hoofd van de Veterinaire Dienst op Aruba.

In het abattoir te Oranjestad, Aruba, werden gedurende de jaren 1953—
1956 regelmatig gevallen van een infectie met Demodex-mijten bij g!;eiten
waargenomen, terwijl einde 1955 eveneens enkele aangetaste va.rkens
werden gezien.

Demodex-infecties bij de geit {Demodex caprae R a i 11 i e t (1895).
Het eerste geval van een dergelijke infectie werd in Zwitserland in 1881
vermeld door N i e d e r n h e u s e r n bij een Saanengeit. Een beschrüjving
van de parasiet, afkomstig van een bok van de Ecole Vétérinaire te
Alfort, werd gegeven door R a i 11 i e t in 1895.

Hierna \\olgden spaarzame vermeldingen van gevallen in Europa, ttotdat
Röhr er (1935) aantoonde, dat bepaalde defecten van gelooide geiten-
vellen, op een infectie met Demodex berustten, waardoor tevens werd
bewezen, dat de aandoening in grote delen van Duitsland veelv uldig
voorkwam.

Gärtner (1920) gaf aan, dat in het voormalig Duits Oost Afrika
ongeveer 25 % van de geiten was geïnfecteerd.

Het eerste geval op het Westelijk Halfrond werd vastgesteld door C r a m
(1924) bij een Toggenburger geit, terwijl Durant (1944) aangaf, dat
de ziekte in de U.S.A. veel meer verspreid was dan oorspronkelijk werd
vermoed.

Op Aruba werd de infectie zowel waargenomen onder uit Columbia en
Venezuela geïmporteerde, als onder autochtone dieren. Zo was b.v . van
enkele zendingen uit La Guajira (Col.) 10-20 % van de dieren aangetast.
Het beeld van de demodicosis bij de slachtgeiten op Aruba kwam geheel
overeen met hetgeen in de literatuur hierover bekend is. In de diepere
lagen van de huid vormden zich erwtgrote knobbeltjes, die gevuld waren
met een droge, kruimelige tot kaasachtige massa, welke bij microscopisch
onderzoek vrijwel geheel uit Demodexmijten bleek tc bestaan.
Aan de behaarde huid waren meestal geen afwijkingen waar te nemen.
De haardjes waren voor het grootste deel gelokaliseerd in het schoft- en
ruggedeelte van de huid, terwijl de frequentie varieerde van een paar
knobbeltjes per dier tot enkele tientallen per dm^.

In de literatuur werd aanvankelijk aangegeven, dat deze knobbeltje:s zou-
den ontstaan door parasietenophopingen, speciaal in de smecrklieren. Vol-

Bijzondere dank zij betuigd aan de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Suri-
name-Ncderlandse Antillen (WOSUNA), welke door een subsidie de miogelijk-
heid tot dit onderzoek opende.

-ocr page 59-

gens Röhrer (1935) ging het echter praktisch uitsluitend om een aan-
tasting der haarzakjes, waaromheen dan een min of meer uitgebreid cel-
infiltraat ontstond. In de zweetklieren werden door deze onderzoeker geen
veranderingen gezien.

In de coupes van de huid van de Arubaanse geiten kon worden opgemerkt,
dat de parasieten zich bevonden in holten, die omgeven waren door een
dunne laag verhoornend plavei-epitheel. Deze holten zouden zowel uit de
haarzakjes, als uit de smeerklieren kunnen zijn ontstaan. Op verschillende
plaatsen bestonden ophopingen van ontstekingscellen; de zweetklieren
bleken nooit veranderd.

De op Aruba gevonden parasieten komen vrijwel overeen met de opgave
\\ an R a i 11 i e t, met dien verstande, dat het abdomen — en daardoor de
totale lengte — wat kleiner is dan door genoemde onderzoeker wordt
vermeld.

In dit opzicht is het vermeldenswaard, dat Liesz (1926) (zie tabel en
foto) bij gevallen in Duitsland een aanmerkelijk langere parasiet beschreef,
welke zeer veel overeenkomst vertoonde met
Demodex folliculorum.
In verband met het karakter van de halfwilde geitenhouderij op Aruba
bleken profylactische of therapeutische maatregelen ter bestrijding der
infectie onuitvoerbaar.

Demodex infecties bij het varken. {Demodex phylloides, C s o k o r 1879).
De parasiet van het varken werd het eerst in 1879 in Oostenrijk door
C s O k O r beschreven. Martin (1913) meldde het voorkomen der infec-
tie in Duitsland, Frankrijk, Spanje, Zweden, Algiers en Madagaskar,
terwijl Le Coultrein 1925
Demodex phylloides bij varkens op Bali
\\aststelde.

Het voorkomen op Aruba beperkte zich tot enkele gevallen, die alle
waren terug te voeren tot één bedrijf van ca. 200 dieren.
De afwijkingen waren in hoofdzaak gelokaliseerd op de voorhand, waarbij
bijzondere predilectieplaatsen bleken te zijn: de huid rond het rostrum
en de ogen, achter de oren, de kin en het bovenbeen (foto).
In de huid bevonden zich haardjes variërend in grootte van juist zichtbaar
tot die van een erwt, welke — evenals bij de demodicosis van de geit —
gevuld waren met een iets gele, kruimelig-kaasachtige massa, welke hoofd-
zakelijk uit Demodex-mijten bestond.

Volgens Baars en Müller (1930), die de infectie bij varkens in
Duitsland constateerden, zouden de meest oppervlakkig gelegen kleine
haardjes omgeven zijn door de wand der smeerklieren, waarvan de mem-
brana propria soms nog min of meer duidelijk viel te herkennen. Of de
grotere, door een bindweefselkapsel omgeven haarden, eveneens hun oor-
sprong vonden in de smeerklieren, bleek voor hen niet uit te maken.
In de lengtedoorsnede zagen deze onderzoekers een typische rangschikking
van de mijten, waarbij alle parasieten met de koppen naar de subcutis
waren gekeerd.

In de coupes van de Arubaanse gevallen kon worden vastgesteld, dat de
parasieten, evenals bij de geit, gelegen waren in met verhoornend plavei-
epitheel bedekte holten, welke waarschijnlijk als gemodificeerde haarzakjes
en smeerklieren waren op te vatten. Dc haardjes waren veelal omgeven
door een met ontstekingscellen geïnfiltreerde zone. Evenmin als bij de
geit werden veranderingen aan de zweetklieren gezien. Wat betreft de
ligging der parasieten, kon de waarneming van Baars en Muller

-ocr page 60-

iWmi

Demodex varken
vergr. 300 x

Demodex geit
vergr. 300 x

boven:
ei Demodex geit
beneden:
ei Demodex varken
vergr. 300 x

-ocr page 61-
-ocr page 62-

worden bevestigd, n.1. dat alle parasieten met hun vooreinde naar de
buitenzijde van het aangetaste huidgedeelte liggen en daarbij een naar de
subcutis gekeerde stand hadden.

De meest centraal gelegen mijten waren in min of meer sterke mate
gedegenereerd.

Het beeld en de afmetingen der op Aruba gevonden Demodexmijten
kwamen praktisch overeen met de opgaven van Martin (1913), dit
in tegenstelling tot de vermelding van Hirst (1919), die, speciaal voor
het abdomen, evenals voor de totaal-lengte, kleinere maten noteerde (zie
tabel).

IMj een onderzoek op het desbetreffende bedrijf bleek, dat ca. 10 % der
dieren min of meer was aangetast en dat vrijwel de gehele koppel ver-
schijnselen van jeuk vertoonde.

Daar aan individuele behandeling van de dieren niet te denken viel, werd
de eigenaar de raad gegeven om de sterk aangetaste dieren te slachten en
om de rotsen en palen, waaraan de dieren zich regelmatig schuren, dage-
lijks te besproeien met een sterke „Scabexaan"-oplossing.
In hoeverre dit laatste een factor van betekenis was, in de verbetering van
de toestand der dieren, is moeilijk vast te stellen, doch na enige tijd werd
geen last meer van jeuk ondervonden.

AFMETINGEN DEMODEX MIJTEN IN

lengte breedte

geit

Railliet

220 — 250

50 — 65

Liesz

350 _ 400

Aruba

210 — 225

48 - 60

varken

Hirst

198 — 230

59

Martin

220 — 260

50 — 57

Aruba

220 — 260

53 — 65

Samenvatting:

Op Aruba (Nederlandse Antillen) werd bij vele geiten, zowel onder geïmporteerde
(Columbia, Venezuela) als onder autochtone dieren, evenals bij een aantal op het
eiland geboren varkens demodicosis vastgesteld, waarbij het resp. ging om
Demodex
caprae
en Demodex phylloides.

Summary:

Among many native goats and hogs on Aruba (Nethcrland Antilles) — as well as
among goats from Colombia and Venezuela — demodicosis was found. The parasites
were:
Demodex caprae (goats) and Demodex phylloides (hogs).

Résumé:

Dans rille d\'Aruba (Antilles néerlandaises) la démodicosc a été constatée chez de
nombreuses chèvres aussi bien importées (Colombie, Vénézuéla) que de race autoch-
tone
(Demodex caprae), de même que chez un certain nombre de porcins nés sur
l\'île
(Demodex phylloides).

Zusammenfassung:

Auf Aruba (niederländische .Antillen) wurde bei vielen Ziegen, sowohl importierten

-ocr page 63-

(Kolumbien, Venezuela) als autochtonen, ebenso wie bei einer Anzahl auf der Insel
geborener Schweine, Demodicosis festgestellt, wobei es sich um
Demodex caprae bzw.
Demodex phylloides handelte.

Uesumen:

En Aruba (Antilias holandesas) ho sido comprobada la existenci de demodicosis en
numerosas cabras tanto importadas (Colombia, Venezuela) como autóctonas
(De-
modex caprae),
asi como en cierto numero de cerdos nacidos en la isla (Demodex
phylloides).

LITERATUUR:

BAARS, C. und MÜLLER, J.: Ein Fall von Demodex (Akarus-) Räude beim
Schwein in der Lebensmittclkontrolle. Zeitschr. Fleisch- und Milchhyg., 40, 1930,
267.

LE COULTRE, A. P. : Demodcx-schurft bij hct Bali-varken. Ned. Ind. Bladen Dier-

geneesk., 38, 1925, 370.
CRAM, E. B. : Dcmodcctic mange of the goat in the United States. Journ. Am. Vet.

Med. Ass., 66, 1925, 475.
DURANT, A. J.: Demodectic mange in the milkgoat. The Milk Goat World, 29,
May 1944.

GÄRTNER, W.: Beiträge zur tropischen Veterinärmedizin. Bcrl. Tierärztl. Wochen-
schr., 36, 1920, 501.

GUIOCHON, P. : Contribution à l\'étude des demodexes animales. Thèse, Ecole Nat.
Vét. d\'Alfort, 1946.

HIRST, S.: Studies on Acari. No 1. The genus Demodex Owen. British Museum

(Natural History), 1919.
LIESZ, J.: Ueber cine Demodex Invasion bei einer Ziege. Deutsche Tierärztl.

Wochenschr., 34, 1926, 93.
MARTIN, M. A. : La gale démodécique du porc. Rev. Vét., 38, 1913, 391.
RÖHRER, H.: Demodicosis bei Ziegen. Tierärzd. Rsch., 41, 1935, 291.

-ocr page 64-

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
universiteit te Utrecht, üir.: Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay.

RUPTURA UTERI ANTE-PARTUM ACUTA BIJ HET RUND.

Beschrijving van twee gevallen,
door

C. H. W. DE BOIS,
Wetenschappelijk ambtenaar Ie klasse.

Over ruptura uteri ante-partum acuta bij het rund zijn zeer weinig ge-
gevens in dc literatuur bekend. In de verschillende leerboeken over vete-
rinaire verloskunde en gynaecologie wordt het lijden besproken en wordt
er op gewezen, dat het vaak moeilijk, zo niet onmogelijk, is bij het levende
dier de juiste diagnose te stellen.

Gezien de zeldzaamheid van dit lijden leek het gerechtvaardigd twee door
ons waargenomen gevallen te beschrijven.

GEVAL A.

Anamnese: het betrof hier een vaars in de 8e maand van de graviditeit.
Het dier had sedert 20 uren niet meer gegeten of geherkauwd. Nadat de
defaecatie twaalf a vijftien uren achterwege was gebleven, was er wat
stijve, geleidelijk dunner wordende ontlasting afgekomen. Pijnuitingen had
het dier volgens de eigenaar niet vertoond.

Status praesens: De \\aars was in goede voedingstoestand en maakte een
\\rij levendige indruk. Het viel ons op, dat de buikomvang groter was dan
in dit stadium van de graviditeit redelijkerwijs verwacht mocht worden.
Zowel links als rechts waren de holten onder de dwarsuitsteeksels der
lendenwervels „opgevuld". Links werd dit door de licht tympanische pens
veroorzaakt. De pols bedroeg 88, de temperatuur 39° C. De ademhaling
was normaal, het type misschien iets meer costaal dan costo-abdominaal.
Pensbewegingen ontbraken.

Onderzoek van het genitaalapparaat:

Dc ligamenta sacro-spinosa et tubcrosa waren strak gespannen.
De vulva was normaal, uitvloeiing ontbrak.

De vagina vertoonde geen afwijkingen. Het orificium extenunn was nog
volkomen gesloten.

De licht gespannen darmwand bemoeilijkte het rectale onderzoek enigs-
zins. Allereerst viel op, dat de ledematen van de vrucht zo duidelijk voel-
baar waren. De zooivlakte van beide klauwtjes was naar dorsaal gericht.
Een der ledematen was tot in de bekkenholte te brengen en bleef ter
plaatse liggen.

De wand van de uterus voelde licht gerimpeld aan (juister uitgedrukt
„laag gerimpeld"). De grootte van de uterus was geringer dan in de 8e
maand van de dracht verwacht kon worden. Uiteraard rees aan de hand
van deze bevindingen het vermoeden dat er een uterusruptuur aanwezig

-ocr page 65-

zou zijn, hetgeen bevestigd werd bij nauwkeurige rectale aftasting van de
uterus. De plaats waar de uterus gescheurd was bevond zich iets craniaal
\\an de cervix. Aldaar kon een hiaat in het verloop van de dorsale uterus-
wand worden vastgesteld. De ruptuur verliep in dwarse richting.
Het leek ons niet aanbevelenswaardig de vrucht per laparotomiam te ver-
wijderen en daarna de uterus te hechten. Daarom werd het dier naar het
slachthuis verwezen.

De slachting vond wegens vervoersomstandigheden eerst vijf uren later
plaats. Bij het rectaal onderzoek vlak voor de slachting werd vastgesteld,
dat de uterus zich zeer sterk had samengetrokken en de vrucht geheel in
de buikholte lag. Aan dc binnenzijde van de ruptuur waren duidelijk en-
kele carunculae voelbaar.

Postmortaal onderzoek:

Bij het openen van de buikholte liep er een matige hoeveelheid lichtrode,
fris riekende vloeistof af. De vrucht, die volkomen fris was, lag inderdaad
geheel extra-uterien. De uterus vertoonde op bovenbeschreven plaats een
dwarsruptuur.

Helaas werd het dier op zondag geslacht; onvoorziene omstandigheden
maakten het onmogelijk, dat de patholoog-anatoom de ruptuurplaats aan
een nader onderzoek onderwierp.

GEVAL B.

Anamnese: Evenals bij het hierboven beschreven geval betrof het hier een
\\ aars. Het dier was a terme op de dag dat het ter behandeling werd aange-
boden (8-12-\'55). Op 6-12 was dc vaars wat onrustig geweest. Op 7-12 was
de eetlust gering, van herkauwen en \\ an defaecatie werd door de eigenaar
niets meer waargenomen.

Status praesens: Het dier maakte een zieke indruk en steunde af en toe.
De pens was tympanisch.
In tegenstelling met het vorige dier was rechts de
holte onder de dwarsuitsteeksels der lendenvvervels wel aanwezig.
De pols telde 120 slagen, de lichaamstemperatuur bedroeg 39.5° C. en er
vonden 76 ademhalingen per minuut plaats.
Pensbewegingen ontbraken.

Onderzoek van het genitaalapparaat:

De Lig. sacro-s]3inosa et tuberosa waren sterk gespannen.

De \\ulva was niet gezwollen; aan dc ventrale commissuur hing een druppel

helder slijm.

De vaginawand voelde wat vochtig aan; door de dorsale vaginawand heen
was een klauwtje van het kalf te voelen. Het orificium uteri externum was
gesloten.

Bij rectaal onderzoek was zeer duidelijk een der ledematen van het kalf in
de bekkeriholte te voelen. De cervix lag vrijwel op de normale plaats, wat
ventraal verlopend.

Craniaal voor de cervix voelde men iets, dat zich aanvankelijk voordeed
als een zeer strak gespannen band ter lengte van 30 a 40 cm. van links
naar rechts verlopend. De uterus, meer naar voren en rechts boven in de
buikholte gelegen, voelde ballonvormig aan. De ligamenta latae waren met
enige moeite tc voelen en vertoonden in hun loop geen bijzonderheden.

-ocr page 66-

Bij nauwkeurig doortasten bleek de hierboven genoemde gespannen band
de rand van een uterusruptuur te zijn.

Na veel zoeken bleek aan de binnenzijde hiervan een carunkel voelbaar.
Tijdens het rectaal onderzoek kwam er een geringe hoeveelheid iets slijmige
mest af.

Het Peritoneum voelde wat kleverig aan (beginnende peritonitis?).
Wij adviseerden de eigenaar tot slachten van de patiënt ovei\' te gaan.

Postmortale bevindingen:

De buikholte bevatte een matige hoeveelheid rood gekleurde, iets weeïg
riekende vloeistof. Het kalf, waarvan de haren reeds los zaten, lag groten-
deels extra uterien. Waarschijnlijk moet dit voornamelijk aan de methode
van slachten worden toegeschreven. Het initiaal stadium van een perito-
nitis was aanwezig.

In de dorsale zijde van de rechter hoorn was een lengtescheur van 35 cm.
aanwezig. Het craniale deel hiervan, met een lengte van 24 cm., betrof de
gehele uteruswand. Caudaal hiervan, over een afstand van 11 cm., waren
de uterusmucosa en een dun laagje musculatuur gespaard gebleven.
De uterus was slecht gecontraheerd; de linker hoorn was opvallend klein.

Bespreking:

In beide gevallen werd onze hulp ingeroepen vanwege digestiestoornissen,
welke de eigenaar verontrust hadden. Deze digestiestoornissen laten zich
verklaren uit de prikkeling van het peritoneum.

Waren wij niet in het acute stadium bij deze patienten geroepen; dan was
het mogelijk geweest, dat de vruchten na korte tijd in de buikholte terecht
gekomen zouden zijn en daar gemummificeerd waren.

Immers een enkele maal komt men deze gemummificeerde vruchten (om-
geven door het
Omentum) bij het leven of na de dood van het moederdier
in de buikholte tegen. De uterus contraheert en de uteruswond geneest
per secundam vaak zo mooi, dat de wond na de dood zeer moeilijk is terug
te vinden.

Indien bij deze acute gevallen moeilijkheden bij het stellen van de diagnose
ondervonden worden, lijkt het ons raadzaam enige tijd af te wachten
en dan nogmaals rectaal te onderzoeken. Het is dan zeer goed mogelijk, dat
de vrucht de uterus geheel verlaten heeft en men de veel kleiner geworden
gecontraheerde uterus kan waarnemen. Mischien verdient het in gevallen
waar het vaststellen der diagnose bezwaarlijk is, aanbeveling het dier enige
tijd op de rug te leggen. Hieidoor wordt de kans dat het kalf uit de uterus
zakt vergroot, omdat deze spontane uterusrupturen meestal in het doi-
sale gedeelte gelegen zijn.

Een belangrijk differentieel diagnostisch verschijnsel is verder, dat in beide
hier beschreven gevallen een der ledematen in de bekkenholte gebracht
kon worden en daar bleef liggen. Bij een niet geruptureerde uterus gelukt
dit in de regel niet. Het is dan soms wél mogelijk, één der ledematen naar
caudaal te brengen, doch t.g.v. dc elasticiteit van de uteruswand wordt het
beentje weer spoedig naar craniaal verplaatst.

In dit voorjaar hebben wij nog een geval gezien, waarbij een kleine uterus-
ruptuur gedurende de partus werd vastgesteld. Een voorbeen stak door
deze wond in de buikholte. Bij het postmortale onderzoek bleek de uterus-
ruptuur enkele dagen oud te zijn.

-ocr page 67-

De eigenaar had ons medegedeeld, dat de koe enkele dagen voor de partus
indigestieverschijnselen vertoonde. Tot een verder uitscheuren van de
uteruswand is het hier dus niet gekomen.

Samenvatting:

Bij twee drachtige runderen werd diergeneeskundige hulp ingeroepen omdat beide
stoornissen in de digestie vertoonden. De oorzaak hiervan was gelegen in een ruptuur
van de gravide uterus.

Summary:

Two pregnant cows, evidencing symptoms of digestive disorders necessitated veteri-
nary assistance.

The cause was found to be a rupture of the gravid uterus.
Résumé :

Chez deux bovidés pleins on demanda l\'aide vétérinaire, vu que tous les deux
manifestaient des perturbations dans la digestion.
La cause en était la rupture de l\'utérus gravide.

Bei zwei trächtigen Rindern, die Digestionsstörungen aufwiesen, wurde tierärztliche
Hilfe einberufen.

Zusammenfassung:

Bei zwei trächtigen
Hilfe einberufen.
Als Ursache wurde eine Ruptur des graviden Uterus festgestellt.

-ocr page 68-

medp:delingen uit de fraktijk

BIJZONDERE OPERATIEVE BEVINDING BIJ EEN HOND,

door

P. J. MUS cn N. F. WERKMAN tc Hoorn, rcspect-Oosthuizen.

Op 21 januari 1956 werd één onzer geconsulteerd door dr Heer S. te V.
bij zijn hond, herder, teef, 9 maanden oud.

Anamnese: Vermageren, braken, veel drinken. De laatste maand sterk
toenemende buikomvang, nog niet loops geweest.

Bij onderzoek bleek van de klinisch zeer zieke hond, temp. 38.1, de buik
sterk gespannen te zijn, terwijl de fluctuatieproef positief was. Bij per-
cussie bij staande, liggende en van voren opgerichte hond, kregen wij niet
de indruk dat een hydrops ascites aanwezig was. Urine-onderzoek was nor-
maal. Daar de hond nog geen loopsheid had vertoond, geen uitvloeiing uit
de vulva had, en ons dus een pyometra niet waarschijnlijk leek, werd tot
proefoperatie besloten. Bij operatie werd gevonden een grote met vocht
gevulde blaas, bijna de gehele buikholte opvullend, hangend aan een
schei 1.

Bij nauwkeurige controle bleek dat de rechter uterushoorn klinisch afwezig
was, terwijl craniaal van dc cervix geen bifurcatie te vinden was. Ook de
rechter nier bleek klinisch afwezig te zijn. Het geheel maakte de indruk
een hydronephrosis van de rechter nier met een congenitaal niet aangelegde
rechter uterushoorn te zijn. Na verwijdering van de blaas (die 9 pond en
1 ons woog) werd deze ter onderzoek opgezonden naar het Veterinair Pa-
thologisch Instituut der R.U. te Utrecht. Bij pathologisch-anatomisch
onderzoek werd terzijde van de grote blaas een hypoplastisch rechter nier-
tje gevonden met een klein stukje blind eindigende ureter. Over de grote

-ocr page 69-

\\

blaas liep een dun strengetje sterk op uterusweefsel gelijkend, beiderzijds
blind eindigend en bij microscopisch onderzoek klierbuisdoorsneden be-
vattend.

De wand \\an de grote blaas, die een hemolitisch gekleurd vocht bevatte,
\\ertoonde microscopisch niets wat enig houvast bood.
De hond is na de operatie spoedig hersteld, de polydipsie was verdwenen
en eind april trad normale loopsheid op.

\\ REEMD VOORWERP IN DE SLOKDARM

door

F. J. Brinkman te Ommen.

De landbouwer A. J. R. te N. had een flinke schadepost te incasseren,
doordat een zijner beste koeien stikte, nadat ze een kaatsbal had ingeslikt.
Dit berichtje vond ik in een plaatselijk blad en deed mij herinneren aan
een dergelijk geval, dat ik eens heb meegemaakt. Dit wegslikken van een
kaatsbal wil nog wel eens voorkomen wanneer kinderen bij winterdag op
de deel spelen. In mijn geval was de bal blijven zitten in de oesophagus in
de borststreek. Naar voren werken was dus uitgesloten. Met de slokdarm-
sonde was er geen beweging in de bal te krijgen. Men kan zich dat ook wel
voorstellen, want door de druk die men toepast, zet de bal ook uit naar
de wanden tegen de slokdarm.

Ik heb de mandrin in de slokdarmsonde (spiraal) zover mogelijk
doorgeschoven, zodat deze er aan de andere kant een eind uitstak;
hier heb ik een canule (stopnaald zou ook te gebruiken zijn) met naaigaren
aan de mandrin bevestigd; vervolgens leukoplast er om heen gedaan en
daarna de mandrin teruggehaald, zover dat de canule er niet meer uitstak.
De mandrin ward bij de insteekopening door een helper op zijn plaats
gehouden. Vervolgens werd door mij de sonde -f mandrin in de slokdarm
gebracht tot ik weer de weerstand voelde en nu stevig gefixeerd hield;
de mandrin werd daarna aangedrukt en meteen was er geen weerstand
meer en schoot de sonde zo verder. Simple comme bonjour.
De volgende dag lag de bal weer op de deel, zo op het oog te zien onge-
schonden, maar met toch een lekje.

-ocr page 70-

ENKELE OPMERKINGEN OVER DE THERAPIE VAN ACUTE
DAMPIGHEID BIJ KOEIEN, DE ZOGENAAMDE LONGJACHT

door

K. G. VAN DER WAL te Gorinchem.

De enorme uitbreiding van de therapeutische mogehjkheden van de laatste
jaren heeft de prognose van tal van ziekten en aandoeningen totaal
veranderd, o.a. vooral dank zij de toepassing van de antibiotica en chemo-
therapeutica.

Een van de aandoeningen, die echter nog weinig of niet te beïnvloeden
zijn door nieuwe middelen, is de in deze tijd van het jaar vrij frequent
voorkomende longjacht, waarvan de prognose altijd voorzichtig gesteld
moet worden, alhoewel de ernst van de ziekte en de mate van optreden
in ons land plaatselijk zeer kan verschillen. Ook de anti-allergische pre-
paraten, die op de markt verschenen zijn, hebben geen afdoende behande-
ling voor deze ziekte kunnen brengen, alhoewel, misschien, in het aller-
eerste stadium toegepast, resultaat hiervan te verwachten is. De prakticus
zal echter in de regel met patiënten te maken krijgen, waarbij dit stadium
al gepasseerd is.

Juist door het feit dat er zoveel nieuws in de laatste jaren bij het
therapeutisch arsenaal van de practicus is gekomen, zou men geneigd
zijn enkele oudere ingrepen, die vroeger zeer veel werden toegepast, uit
het oog te verliezen, vooral wanneer die ingreep bestaat uit een handeling
waar geen injectiespuit bij te pas komt. Volgens W e s t e r bestaat de
therapie in opstallen, een aderlating en het toedienen van een purgans
benevens het toepassen van cardiotonica en eventueel een middel ter ver-
krijging van verslapping van de bronchiaalspieren, b.v. Extr. Bclladonnae.
Deze therapie is nog steeds de beste gebleken en de aderlating is m.i. een
van de cardinale punten ervan. Een fikse aderlating, b.v. van 8 liter, kan
naar mijn ervaring het verloop vaak zeer gunstig beïnvloeden; in de
regel ziet men ook direct na de aderlating een verminderifig optreden van
het soms zeer sterke expiratorische kreunen en van de dyspnoe. De gunstige
werking zal vermoedelijk worden veroorzaakt door een betere hartfunctie
en de afvoer van met „toxinen" beladen bloed. Het gunstige verloop van
een aantal ernstige gevallen in de afgelopen dagen, waarbij ik alleen
een zware aderlating deed zonder toepassing van medicamenten, gaf mij
aanleiding te wijzen op deze nog steeds zeer waardevolle ingreep.

-ocr page 71-

REFERATEN
Inwendige ziekten

PARENTERALE REHYDRATIE BIJ HET KALF, Lanovsky M., Bilek J.
en Hynek, B. Monatshefte für Veterinärmedizin 11-205-1956.

Tijdens diarree gaan veel vocht en electrolyten verloren. In bepaalde gevallen is het
dier niet in staat deze zelf aan te vullen.

Subcutane injectie van fysiologische zoutoplossing is pijnlijk en men kan slechts be-
perkte hoeveelheden toedienen, terwijl de absorptie traag is, vooral wanneer er bloed-
indikking bestaat.

De schrijvers zagen een snelle genezing optreden door de langzame intraveneuze in-
fusie van vloeistof. Behalve fysiologische zoutoplossing werd ook
5% glucose-oplossing
geïnfundeerd.
Methode:

Een injectienaald wordt in de oorvene gebracht en verbonden met een 30 cm. lange
polytheen katheter met een doorsnee van 0,75 mm. Met een reepje hechtpleister
wordt de katheter aan de oorschelp bevestigd. Het andere einde van de katheter
wordt, eveneens met hechtpleister, op de kop bevestigd en verbonden met de gummi-
slang van een infusie-apparaat, hetwelk aan de zoldering of de wand van het vertrek
kan worden opgehangen. De gummislang kan over een katrol worden geleid en van
een gewichtje worden voorzien, zodat de afstand tot het kalf steeds ongeveer gelijk
blijft. Per minuut werd 2 tot 4 ccm vloeistof geïnfundeerd gedurende enkele uren.
De behandelde kalveren werden opvallend snel levendiger en de rehydratie en de
diurese werden sterk bevorderd.

D.T.

Parasitaire ziekten

EEN NIEUWE WIJZE VAN TOEPASSING VAN TETR./VCHLOORKOOL-
STOF TEGEN FASCIELLOSE VAN HET SCHAAP, N. W. N e m i d o w. Vete-
rinaria nr. 4, blz. 16 tot 18, 1954.

De schrijver diende bij meer dan 1000 volwassen schapen 2 tot 3 ccm tetrachloor-
koolstof subcutaan toe. Eerst werd de injectie mediaal aan de schenkel gegeven. De
schapen waren dan gedurende enkele uren kreupel. Kreupelheid werd niet geconsta-
teerd na inspuiting aan het kossem. Zware intoxicatie met dodelijke afloop werd niet
gezien. Wel zag de schrijver bij een deel der schapen dadelijk of een half uur na de
injectie een zekere opwinding gevolgd door een depressie. Alle schapen herstelden.
Voor de behandeling was 47,3% van de schapen ziek, terwijl 14 dagen na de injectie
5,7% aangetast was. In vele kudden werd zelfs in het geheel geen besmetting gecon-
stateerd.

Volgens de schrijver is de subcutane toediening van tetrachloorkoolstof eenvoudiger
en handiger dan de toediening in capsules terwijl het resultaat zekerder is.

D.T.

Zootechniek

BEÏNVLOEDING DER GESL-U^HTSVERHOUDING, Prof. P r r Er i c L i nd a h 1,
Institute of Zoophysiology, Uppsala, Sweden: Counter Streaming Centrifugation of
buil spermatozoa; Nature 178, 491. K. G. Mc. W h i r t e r, Department of Zoology,
Oxford: Control of Sex Ratio in Mammals, Nature, 178, 870. Editors: Male or Fe-
male Progeny at Will; The Formers Weekly, 26 Oct. 1956.
Anthony Parking: Coun-
ting our Calves; The Formers Weekly, 2 Nov. 1956.

In de laatste tijd hebben 2 wetenschappelijke artikelen weer eens de aandacht ge-
vestigd op de wenselijkheid en dc mogelijkheden om bij onze landbouwhuisdieren de

-ocr page 72-

geslachtsvcrhouding der geboorten te beïnvloeden. Beide verschenen in de vorm van
een „letter", d.w.z. een voorlopige mededeling, in „Nature".

Normaal is een geslachtsverhouding van 50-50, hetgeen ook weer bleek, toen enkele
jaren geleden de „Milk Marketing Board" in Engeland de geslachtsvcrhouding van
15.000 d.m.v. K.I. geboren kalveren naging. Hierbij werd echter wel de aanwijzing
V verkregen dat er in dit opzicht verschillen bestaan tussen individuele stieren.

De methode die de Zweed L i n d a h 1 heeft geprobeerd is gebaseerd op een aange-
nomen verschil in soortelijk gewicht tussen de zaadcellen die het mannelijk geslacht
(XIJ) en die welke het vrouwelijk geslacht (XX) bepalen.

Deze methode werd jaren geleden ook reeds geprobeerd, maar zonder succes. L i n-
d a h 1 beschikt thans echter over een centrifuge die een betere scheiding mogelijk
/ maakt. In zijn eerste proef, waarbij 376 koeien, met het op deze wijze behandelde zaad
geïnsemineerd werden, werden 187 dieren drachtig. De geslachtsvehouding was echter
niet veranderd. In een 2e proef, waarbij de scheiding nog scherper werd doorgevoerd,
werden 24 koeien geïnsemineerd. Hiervan werden 12 koeien drachtig en brachten
11 een normaal kalf ter wereld; allen stierkalveren. Deze laatste proef doet dus ver-
moeden dat op deze wijze wel resultaat bereikt kan worden. Bewijzend is deze proef
echter niet, want het is nog mogelijk dat het aan het toeval te wijten is, dat 11
koeien allen stierkalveren brachten. Prof. L i n d a h 1 zal zijn laatste experiment dan
ook op grotere schaal herhalen.

De methode die de Heer Mc. VV h i r t e r aangeeft berust op een geheel andere me-
thode en wel deze, dat volgens hem de zuurgraad van het bloed van het vaderdier
van invloed is op de „effectiviteit" van de zaadcellen, die resp. het mannelijk en
vrouwelijk geslacht bepalen.

De heer W h i r t e r heeft zelf geen experimenten gedaan, maar hij baseert zijn
theorie op werk dat W e i r in de V.S. met muizen heeft gedaan en eigen analyses
van het geslacht van de nakomelingen van 32 stieren.
Kort samengevat betrof dit het volgende:

le. De geslachtsverhouding van de nakomelingschap van muizen welke op een hoge
of lage pH van het bloed waren geselecteerd, was resp. 60 —40 § en 40,^ —
60 5 .

2e. De nakomelingschap van 12 van 32 stieren verschilde significant in geslachts-
vcrhouding van de normale (50—50).
3e. Ratten, die op verschillende hoogten werden gehouden, hetgeen de zuurgraad
van het bloed beïnvloedt, produceerden meer vrouwelijke dieren op lagere en
meer mannelijke dieren op groter hoogten.
4e. Muizen, die op een bepaald haverdieet werden gehouden, dat blijkbaar ook de

pH beïnvloedt, produceerden meer vrouwtjes dan mannetjes.
Op grond van deze gegevens meent hij dat het mogelijk moet zijn om door verande-
ring van de pH van het bloed van stieren de geslachtsverhouding van hun nakome-
lingschaj) te beïnvloeden.

Het bewijs van de juistheid van deze theorie zal echter nog door experimenteren
moeten worden geleverd. In Engeland ziet men hier blijkbaar iets in, want de „Agri-
cultural Research Council" heeft een subsidie beschikbaar gesteld om deze methode
in de praktijk te beproeven.

De methode door Mc. W h i r t e r gepropageerd, sluit aan bij onderzoek dat 20—30
jaar geleden reeds werd verricht. Hierbij werd gevonden dat de zaadcellen die resp.
het mannelijk of het vrouwelijk geslacht bepalen, verschillend reageren in oplossingen
van verschillende pH, waarbij een geringe alkaliciteit de het mannelijk geslacht be-
palende zaadcellen begunstigt en een lichte zuurheid de zaadcellen die het vrouwelijk
geslacht bepalen. Praktijkmethoden waarbij of de vagina voor inseminatie met zure
of alkalische oplossingen werd gespoeld of waarbij het zaad voor de inseminatie met
oplossingen van verschillende pH werd behandeld, hadden echter weinig of geen
resultaat.

Aan het Zoötcchnisch Instituut van de Diergeneeskundige Faculteit promoveerde de
heer M u 1 d e r op een dergelijk onderzoek getiteld: „Over willekeurige beïnvloeding

-ocr page 73-

van de geslaehtsverhouding", maar ook zijn resultaten waren nihil.
De methode van Mc. W h i r t e r verschilt echter in zoverre van de vroegere, dat hij
van mening is, dat de meerdere of mindere effectiviteit van de het mannelijk, resp.
het vrouwelijk geslacht bepalende zaadcel beïnvloed moet worden vóór het zaad is
geëjaculeerd, d.i. dus gedurende de tijd dat de zaadcellen tot rijping komen en be-
waard worden en dat de zuurgraad van het bloed van het vadcrdier een bepalende
factor is.

Zou zijn methode juist zijn, dan zou de fokkerij dus over twee methoden beschikken
om het geslacht van de nakomelingschap te beïnvloeden, n.1. ten eerste door selectie
van stieren met een bepaalde pH van het bloed en ten tweede door chemische be-
ïnvloeding van de pH van het bloed.

De laatste methode zal dan de voorkeur moeten hebben, omdat de eerste niet alleen
langzaam werkt, maar het ook betekent dat het aantal eigenschappen waarop geselec-
teerd moet worden weer met één is vermeerderd, met als gevolg minder snel resultaat.
Zou deze methode inderdaad bruikbaar blijken te zijn dan kan dit van grote betekenis
voor de fokkerij zijn. In Engeland, waar men melk- en vleesrassen houdt, zou men de
beste stieren van de melkkrassen voor de beste melkkoeien kunnen gebruiken om
goede vrouwelijke kalveren ter vervanging van de oudere dieren te fokken, terwijl
men stieren van een vleesras zou kunnen gebruiken om bij de minder goede koeien
voor vleesproductie geschikte stierkalveren te produceren. Voor Nederland zou het
betekenen dat men van de beste koeien naar keuze stier- of koekalveren kan fokken.
Tenslotte nog de opmerking dat deze methode eventueel ook voor varkens en schapen
.gebruikt kan worden.

Mc. W h i r t e r noemt bv. proeven uit Polen, waarbij .gebleken zou zijn, dat het
mogelijk is de geslachtsverhouding bij big.gen te veranderen door rantsoenen te ge-
bruiken, die de pH van het bloed beïnvloeden.

Prof. Dr. P. nOEKSTR.A

IS DE TUSSENKL.AUWWOEKERING EEN ERFELIJK GEBREK? Ist der
Zwischenklauenwulst beim Rind wirklich ein Erbfehler? Dr. Winnigstedt, Der
Tierzüchter, 20-6-\'56.

Over dit onderwerp zijn in de laatste tijd twee onderzoeken verricht, n.1. van W.
G
O 11 w a 1 d te Berlijn en A. K 1 a f k i te Neuwied.

Vol.gens Gottwald bewees hij met zijn onderzoek: Der Zwischenklauenwulst, ein
Erbfehler beim Rind, dissertatie 1952, dat de tussenklauwwoekering een erfelijk ge-
brek is.

Hij constateerde dit euvel n.1. dikwijls bij dochters en kleindochters van een bepaalde
Glanviehstier en nakomelingen van een zoon van deze. Vol,gens hem zou dit lijden
hoogstwaarschijnlijk niet op een recessieve maar op een dominante factor berusten.
K 1 a f k i komt naar aanleiding van een jaar later in.gestelde onderzoekingen tot geheel
andere conclusies. Hij vond bij 10 dochters en 16 kleindochters van de door G o 11-
w a 1 d onderzochte stier .geen enkel geval van een tussenklauwwoekering. Slechts bij
2 runderen vond hij aanwijzingen voor een beginnende tussenklauwwoekering.
Verder vermeldt hij de vol.gende .gegevens:

Van 1171 slachtrunderen vertoonden 31 dieren, d.i. 2,65/2, een duidelijke tussen-
klauwwoekering. Bij 25 van deze 31 dieren liet de klauwbehandeling echter ook zeer
veel te wensen over. En verder waren het hoofdzakelijk dieren die steeds op stal
stonden.

Volgens K 1 a f k i zijn de leeftijd, de stand der ledematen, de klauwvorm en de klauw-
verzorging van invloed op het ontstaan van tussenklauwwoekerin.gen. Klauwen met
een wijde tussenklauwsplcet zouden bijzonder ontvankelijk zijn voor het ontstaan van
een tussenklauwwoekering. Spreidklauwen zouden ontstaan als gevolg van een sterk
uitgegroeide woekering.

Winnigstedt besluit zijn artikel met de opmerkin.g, dat het in verband met deze
vrij tegenstrijdi.ge gegevens noodzakelijk is om de anatomische en genetische aspecten
van de tussenklauwwoekering nog eens nader onder de ogen te zien.

-ocr page 74-

(Door Gotink, de Groot en Stegenga worden in het artikel: Erfelijke ge-
breken in de rundveehouderij (Tijdschrift voor Diergeneeskunde, SO, 1955) tussen-
klauwwoekeringen in de inleiding genoemd. Zij brengen ze hierbij onder bij de z.g.n.
erfelijke ziekten, waarbij behalve de erfelijke factoren uitwendige omstandigheden een
grote rol spelen.

Prof. Fischer uit Bogor (Indonesië) was het hiermede blijkens een opmerking in
„Fortpflanzung, Zuchthygiene und Haustierebesamung" niet eens. Volgens hem zou
het erfelijk dominante karakter met bijna volledige penetratie overtuigend aange-
toond zijn.

Het onderzoek van Klafki was hem toen blijkbaar nog niet bekend.)

Prof. Dr. P. HOEKSTRA

BEITRAGE ZUM STUDIUM DES MILCHERTRAGES BEIM RIND, G. BI a u.
Züchtungskunde 38 (1956) 7 (juli-aug.) 185-298.

Voor het goed uitmelken der koeien is het van betekenis dat het melken behoorlijk
snel geschiedt. Dit komt omdat het laten schieten van de melk wordt veroorzaakt
door een uit de hypophyse afkomstig hormoon, het z.g. oxytocine. Dit hormoon n.1. is
maar korte tijd in het bloed aanwezig (± 10 minuten). Dit betekent, dat men, nadat
de koe begonnen is met het laten schieten van de melk, klaar moet zijn met melken
voordat de oxytocine weer uit het bloed verdwenen is. Bij machinaal melken moet
dus ook het namelken op tijd zijn beëindigd.

De afscheiding van oxytocine kan men opwekken door een bepaalde handeling, b.v.
het wassen van de uier met een natte warme doek, maar ook wel op een andere
wijze, zoals het luiden van een bel, het rammelen met melkemmers of het aanzetten
van dc melkmachincmotor enz. (voorwaardelijke reflex).

Blau beschrijft nu een proef waarbij men met de warme natte doek heeft gewerkt
en zag daardoor dat dc melktijd met de machine daalde van 6 min. en 1 sec. tot
5 min. en 3 sec. (terwijl de hoeveelheid melk afnam van 291 tot 255 cc). Het verschil
zat hem vooral in het begin. De voorbehandelde koe liet meteen de melk schieten als
de melkmachine aangezet werd, bij de niet voorbehandelde koe duurde dit enige tijd.
De eerste liter melk werd bij de voorbehandelde koeien dan ook uitgemolken in 33
sec. gemiddeld, bij de niet voorbehandelde koeien in 74 sec. of in 41 sec. langer tijd.
Als de koeien niet voorbehandeld waren „molk" de machine 10—70 seconden (gem.
41 sec.) zonder resultaat, een omstandigheid die als buitengewoon schadelijk wordt
beschouwd voor het slijmvlies van de cysterne. Het zou n.1. het optreden van bind-
weefselwoekeringen in het tepelkanaal bevorderen en zelfs mastitis tot gevolg kunnen
hebben.

Een nog belangrijker verschil trad echter op in het vetgehalte van de melk. Als de
koeien werden voorbehandeld, bevatte de melk gemiddeld 3,83% vet en als dezelfde
dieren niet waren voorbehandeld, bedroeg dit percentage 3,72%.
Dit laatste punt is toen nauwkeuriger bestudeerd, n.1. door de koeien zodanig te be-
handelen (laten schrikken enz.) dat het melken abnormaal langzaam verliep. Bij
deze proeven bleek, dat hoe langer het melken duurde, dus hoe langzamer de melk
uitstroomde, hoe lager het vetgehalte was.

Bij 14 koeien, die tezamen 374 keer werden gemolken, bleek bij snel melken de pro-
duktie gemiddeld 6,98 kg. met 3.57% vet te bedragen en bij langzaam melken 6,96
kg. met 3.35% vet. De mclkduur was bij de beide proeven resp. 6 min. en 59 sec. en
4 min. en 40 sec., de melksnelheid rcsp. 1.28 en 1.43 kg. melk per min.
Enigszins merkwaardig hierbij was, dat het vet dat bij de langzame melkmethode
scheen achter te blijven bij de eerstvolgende melktijd niet extra werd verkregen, in-
tegendeel, de eerstvolgende keer na het langzame melken was het vetgehalte eerder
lager dan hoger dan normaal. Dit bleek uit 171 proefmelkingen, waarbij de totale
vetproductie vóór de langzame melking 246 gram vet bedroeg, bij de langzame
melking 233 gram en de eerstvolgende keer 239 gram.

Hieruit volgt dus ook, dat langzaam melken een ongunstige invloed heeft op de
vetproduktie. DE GROOT

-ocr page 75-

BOEKBESPREKING

LEHRBUCH DER KLINISCHEN DIAGNOSTIK DER INNEREN KRANK-
HEITEN DER HAUSTIERE,
von J. Marek und ]. Mócsy, Fünfte Auflage. Uitg.
VEB Gustav Fisher, Jena, 1956. Prijs: DM 40.—.

De 5e druk van dit leerboek over klinische diagnostiek der huisdieren is nog uitvoe-
riger dan de 4e druk. Een nieuw hoofdstuk is gewijd aan het leverfunctie-onderzoek,
terwijl als aanwinst de duidelijke beschrijving van de bloedafname uit de vena cava
craniales bij het varken is te noemen. Diverse andere hoofdstukken zijn uitgebreider
geworden, zoals de elektrocardiografie, het onderzoek van de liquor cerebrospinalis
en de bloedgroepen.

Talrijke nieuwe foto\'s verhogen het aanzien van dit leerboek. Jammer is het dat de
foto, welke het bekijken van het oogslijmvlies bij het paard demonstreert, storend
werkt in verband met het feit, dat het linker oogslijnivlies met behulp van de linker-
hand wordt bekeken en niet met de rechterhand.

De mening van Mócsy, dat het röntgenonderzoek van de netmaag slechts zelden tot
bruikbare resultaten voert, kan ik niet onderschrijven. Onze ervaringen zijn anders.
Alhoewel dit boek over klinische diagnostiek, in verband met de talrijke hoofdstukken,
welke meer de bijzondere ziektekunde behelzen, haar doel wel enigszins voorbijstreeft,
beveel ik dit studiewerk gaarne iedere practicus en doctorandus in de diergenees-
kunde zonder enig voorbehoud aan. Mócsy heeft met het schrijven van deze 5e uit-
gave, zonder de hulp van de helaas in 1952 overleden Marek, in een dringende be-

N. D. M. DEKKER

BERICHTEN EN VERSLAGEN
Dictaat speciele pathologie en therapie.

Dezer dagen wordt het deel IV bevattende huidziekten en een gedeelte van het
respiratie-apparaat aan de aanvragers verzonden.

Zij, die het alsnog wensen te ontvangen, kunnen dit aan ondergetekende opgeven.
De kosten bedragen f 10,—; die van de vorige drie delen, waarvan nog een beperkt
aantal exemplaren aanwezig is, f 9,— per deel.

Prof. Dr. J. A. BEIJERS,
Leidseweg 103, Utrecht.

-ocr page 76-

MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

VAN HET BUREAU

Assistentie mond- en klauwzeerbestrijding.

Met verwijzing naar het desbetreffend Koninklijk Besluit (zie T.v.D. 1956, 839)
wordt meegedeeld, dat de studentenassistentie bij de mond- en klauwzeerentingen
ongeveer op dezelfde wijze wordt geregeld als bij de tuberculosebestrijding (zie
hiervoor T.v.D., 1956, 1042), met uitzondering van de financiering.
Het honorarium dient n.1. door de dierenarts rechtstreeks met de desbetreffende
assistent te worden verrekend.

De dierenartsen ontvangen van het waarnemingsbureau een nota voor de kosten van
de collectieve verzekering tegen ongevallen en ziekten, waarin de assistenten zullen
worden opgenomen.

Zoals bekend vangt de periode 1 februari a.s. aan.

Studenten, die het doctoraal examen eerste gedeelte met goed gevolg
hebben afgelegd en die zich voor kortere of langere tijd in het tijdvak van
1 februari—15 april 1957 beschikbaar kunnen stellen, wordt verzocht
zich zo spoedig mogelijk op te geven bij het waamemingsbureau van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde met vennelding van de beschikbare
periode, waarin zij beschikbaar zijn en van hun geboortedatums en voor-
keur voor een bepaalde dierenarts.

Vacatures buitenland.

Het Laboratorium voor veterinaire parasitologie te Yeerongpilly (omgeving van
Brisbane, Queensland) heeft een vacature voor een dierenarts met belangstelling
voor parasitaire ziekten, in het bijzonder bij grote huisdieren.

De taak zal in hoofdzaak bestaan uit researchwerkzaamheden, zowel individueel als
in team-verband.

The University College, Rhodesia vraagt een op zootechnisch gebied deskundig
dierenarts.

Enige ervaring gewenst, maar niet vereist.

De benoemde candidaat zal worden belast met het geven van lessen en met research-
werkzaamheden.

Sollicitaties voor beide functies kunnen worden gericht aan het Bureau voor Inter-
nationaal Technische Hulp, van Alkemadelaan 500, \'s-Gravenhage.

Organisatievorm van de leden-ambtenaren.

Naar aanleiding van binnengekomen vragen, wordt in aansluiting aan de mededeling
in de aflevering van 15 december 1956, pag. 1140, meegedeeld, dat niet alleen
gemeente-ambtenaren zich kunnen aansluiten bij de in bedoelde mededeling genoemde
organisaties, maar dat dit ook geldt voor alle andere overheidsambtenaren.

Jubilea.

Op 22 januari 1957 hoopt collega Dr. W. Huisman, Aronskelkweg 48, \'s-Gravenhage
zijn 25-jarig jubileum als dierenarts te herdenken.

Op 1 februari 1957 hopen de volgende leden van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde hun 40-jarig jubileum als dierenarts te herdenken:

W. F. G. van Capelle, Haerstraat 77, Oldenzaal.
H. H. ten Have, Steenwijkerweg 28, Wolvega.
Dr. H. Hofstra, Willemstraat 3, Sneek.
H. Lubberts, van Meursstraat 20, Utrecht.
D. Mulder, Rijksweg A 98, \'Voorst.

-ocr page 77-

Dr. J. G. Schoon, Holleweg 2, Heerlen.
E. Schreur, Julianaplein 9, Doetinchem.
Dr. J. G. C. van Vloten, van Alphenstraat 8, Utrecht.
Dr. G. B. R. Willems, Regentesselaan 85, Utrecht.
Op dezelfde datum hoopt ook het niet-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
Dr. H. A. Zwijnenberg, Lasondersingel 135, Enschede, dit jubileum te herdenken.

VAN DE AFDELINGEN

Afdeling LUrecht.

In de laatste ledenvergadering van de afdeling Utrecht is L. Lageweg, Graaf Janlaan
108, Zeist, Tel. 03404—5905, giro 108861, benoemd tot penningmeester.

VAN DE REDACTIE

Honoraria scribenten.

Met ingang van 1 januari 1957 zijn de honoraria van de scribenten voor de door
hen geleverde bijdragen voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verdubbeld.
Tegelijkertijd echter vervalt de regeling, dat aan scribenten op verzoek 50 over-
drukken gratis worden geleverd.

Hierbij wordt opgemerkt, dat, wanneer slechts een gering aantal overdrukken wordt
gewenst van een klein artikel, voortaan volledige afleveringen zullen worden ver-
strekt. Indien men echter beslist overdrukken wenst te ontvangen, dient dit van
tevoren te worden opgegeven; de kosten zijn dan echter hoger.

Deze regeling geldt niet ten aanzien van necrologieën. Hiervan zal op verzoek een
aantal overdrukken gratis aan de samensteller worden toegezonden.

Advertentietarieven.

Met ingang van 1 januari 1957 zijn, in verband met de steeds stijgende drukkosten,
de advertentietarieven meer in overeenstemming gebracht met die van vergelijkbare
periodieken.

Op aanvraag worden inlichtingen over de nieuwe tarieven verstrekt.
Inbinden jaargang 1956.

Door personeeltekort heeft het inbinden van de jaargang 1955 vrij aanzienlijke ver-
traging ondervonden.

In vele gevallen bedroeg deze vertraging zelfs verscheidene maanden.
In verband hiermee is besloten voor het inbinden van de jaargang 1956 geen bemid-
deling meer te verlenen. Ieder, die deze jaargang ingebonden wil hebben, dient zich
dus tot een binder in eigen omgeving te wenden.

Mocht men geen binder kunnen vinden, dan kan worden overlegd met het bureau.
De losse banden blijven echter als voorheen verkrijgbaar.
Binnen enkele weken zullen de bekende nieuwe banden weer voorradig zijn. Bestellingen
kunnen worden .gedaan aan het bureau door het verschuldigde bedrag ad ƒ 3,—
over te maken op girorekening 511606 ten name van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

De bestellingen worden franco uitgevoerd, zodra de banden gereed zijn.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft collega Th. G. van Esbroeck, Kerkstraat 5, Hengstdijk, aan-
.genomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor;

H. J. Dijk, Utrechtsestraatweg 385, De Bilt.
A. Jongbloed, 31, Wirdum.

J. J,. v. d. Sluijs, Hulsthorststraat 14, \'s-Gravenhage.
C. G. van Willenswaard, Amalia van Solmslaan 29, Zeist.
A. B. Wouters, Bavelselaan 273, Breda.
P. Wyers, Houtvaartkade 7, Aerdenhout.

-ocr page 78-

Adreswijzigingen en dergelijke:

Doorn, A. van, tc Rijssen, tel no. gewijzigd in 05480—2487. (78)

Esbroeck, Th. C. van; 1956; Hengstdijk (Z.Vl.), Kerkstraat 5; wnd. D. (80)

Fros, G. J., te Utrecht, naar Gerard Doustraat 29, aldaar, tel. 030—22196, gr.

448887. (82i

Gelder, G. van, te .\'Amsterdam, tel. no. privé gewijzigd in 020—731802. (82)

Goedemoed, H. .A. J., van Hardegarijp naar Leeuwarden, Westersingel 46, tel.

05100—3891, gr. 323438, P., ass. bij Dr. D. Talsma. (83)

Grift, Dr. J. van der, van Rangoon naar Hoorn, Joh, Poststraat 35, tel. 02290—
5103 (privé), 4489 (bur.), gr. 226378, physioloog-clinicus b. h. Rijkslandbouw-
procfstation. (van 124 naar 84)

Gulden, \\V. J. L van der, van Kampen naar Heino, v. d. Capellenweg 18, P., ass.

bij F. J. D. van Egmond. (84)

Hartog, P. den, te Borculo, naar Burg. Bloemcrstraat 24, aldaar, tel. 05457—270,
gr. 865172. (85)

Jaartsveld, F. H. J., te Utrecht, naar Mauritsstraat 23, aldaar. (91)

Kapsenberg, W. H., te Sluis, tel. no. gewijzigd in 01178—225. (92)

Leezer, J., te Pijnacker, naar Delftsestraatweg 14, aldaar, gr. 404460 (tel. no. onge-
wijzigd). (97)
Leijdekkers, P. B. M., van Delden naar Hapert, Weijer 17a, tel. Bladel 105, P.,
geass. met M. A. G. de Groot. (97)
Rispens, B. H.; 1956; Utrecht, Rcgentesselaan 61; tel. 030—19101 (privé), 01800—
35680 (bur.); wetensch. ambt. b. d. R.S.I. te R\'dam. (107)
Santema, S., van Tzummarum naar Franeker, Hertog van Saxenlaan 32, tel. 05170—
2682, gr. 852310. (108)
Snoeck, Jhr. M. A., te Utrecht, naar Maliestraat 17, aldaar, tel. 030—11517. (III).
Snijder, M., van Loenen a.d. Vecht naar Weesp, Hugo de Grootlaan 10, tel. 02940—
—2295. (111)
Titus, Prof. Dr. L; 1948; U-I952; Bogor, Djalan Tjeremai 12; tel. 531 (privé),
355 en 558 (bur.); Hlr. U.v.L (fac. Diergeneeskunde); Decaan fac. Diergenees-
kunde; P.; oud-wetensch. ambt. R.U. Utrecht (fac. V.K.). (125)

CJevestigd:

Dries, A. A., te Deurne, Pastoor Roesplein 9, tel. 04930—530. (79)

Rozeman, A., te Vinkeveen, Demmerik 48, tel. 02972—352 (voortzetting praktijk
M. Snijder, voorheen tc Loenen a.d. Vecht). (107)

Schneider, A. S., te Kockengen, Kerkweg 18, tel. 03464—228, gr. 64250 (voort-
zetting praktijk Dr. J. Tesink). (109)

Eervol ontslag:

Soest, G. van, te De Meern (U.), voorheen te Borculo, op zijn verzoek, te rekenen
met ingang van 22 oktober 1956, als plaatsvervangend Inspecteur bij de \\\'ee-
artsenijkundige Dienst in het district Gelderland. (III)

Koninklijke Onderscheiding:

Veenstra, R. H., te Amsterdam, als Officier in de Orde van Oranje Nassau. (115)

Diergeneeskundig examen:

Geslaagd op 21 december 1956:

Dijk, H. J. (inlassen 79)

Sluijs, J. J. van der (inlassen 110)

Wouters, A. P. (inlassen 121)
op 8 januari 1957:

Jongbloed, A. (inlassen 92)

Willenswaard, C. G. van (inlassen 121)

Wyers, P. (inlassen 121)

-ocr page 79-

DE INVLOED VAN FRUCTOSE IN HET VERDUNNINGSMIDDEL
OP DE BEWEEGLIJKHEID EN HET BEVRUCHTINGSVERMOGEN
VAN STIERENSPERMIËN.

(Motility and non return percentage as influenced by fructose in the

diluent of bull semen)

door

J. C. N. KOKi en S. W. J. VAN DIETEN2.

Onverdund sticrenspcrma bevat direct na het ejaculeren gemiddeld 5 mg.
fructose per cc (Mann 1946a, Anderson 1947, M e 1 am py e.a. 1951,
Sech rist e.a. 1952, Melrose 1952, Rothschild en Barnes
1954). Deze suiker is de voornaamste natuurlijke energiebron voor de
Spermien (Mann 1946b, FlipseenAlmquist 1955). De fructolyse
index — het aantal mg fructose door 1 miljard
Spermien per uur ver-
bruikt — bedraagt bij 37° C. I/2 ä 2 mg (Mann 1948, Baker e.a.
1952, Sechrist e.a. 1952, Melrose 1952, Ehlers e.a. 1955). Een
onverdund ejaculaat — gemiddeld miljard spermiën per cc bevat-
tende — heeft dus bij 37° C. in ongeveer 3 uur zijn voornaamste energie-
bron uitgeput. In de praktijk wordt verdund sperma in de ijskast bij onge-
\\ eer 4° C. bewaard. Bij deze temperatuur is de stofwisseling uiteraard ge-
ringer. De spermiën zijn vrijwel onbeweeglijk; gebruiken dus veel minder
fructose. Het sperma is evenwel verdund met een eidooierhoudend medium..
Eidooier bevat volgens Romanoff en Romanoff (1949) 0,7%
suikers: hoofdzakelijk glucose en verder wat mannose en galactose. De
eerste twee suikers kunnen door de spermiën gebruikt worden; glucose
zelfs bij voorkeur, indien het naast fructose aanwezig is (Mann 1951,
Van tien hoven e.a. 1952). Bij 20% eidooier in het verdunnings-
middel en bij een verdunningsgraad van 1:12 is dan per milliard spermiën
gemiddeld beschikbaar 12,7 mg glucose en mannose uit de eidooier en
tevens 4 mg fructose uit het spermaplasma.

H. W. Kool-Mooy (1956) onderzocht de fructolyse index bij 4° C.
Deze bedraagt ongeveer 0,1 mg, indien het sperma 1:12 verdund is met
een citraatmedium, dat 20% eidooier bevat. De glucose uit de eidooier
wordt echter bij voorkeur gebruikt. Een zesvoudige overmaat aan fructose
is volgens Vanticn hoven (1952) nodig voor gelijk verbruik van
fructose en glucose. In dit geval kan de glucose dus buiten beschouwing
gelaten worden, aangezien deze suiker reeds verbruikt is, voordat de fruc-
tose uitgeput zal zijn. Bij 4° C. zal de suikervoorraad dus ten hoogste voor
gemiddeld 40 uur toereikend zijn. Melkzuur, fosfolipoïden en moge-
lijk citraat kunnen de stofwisseling nog in stand houden. Het is echter
moeilijk te schatten van hoeveel betekenis deze energiebronnen kunnen
zijn. Uit voorgaande berekening kunnen wij concluderen, dat onder de

1) Uit het Instituut voor Vecteehkundig Onderzoek T.N.O., Centrum K.I. onder-
zoek, Oostbroekselaan 62, Utrecht; 94ste mededeling.

Uit het K.I.-station „De Kempen", St. Jansstraat 24, Oerie.

-ocr page 80-

gebruikelijke praktijkomstandigheden de fructosevoorraad voor ongeveer
twee dagen voldoende zal zijn. Over het algemeen wordt het sperma niet
veel langer dan twee dagen gebruikt. Speciaal voor een zo groot mogelijke
stierenkeuze is het echter van belang sperma zo lang mogelijk in goede
conditie te kunnen bewaren. Een tweede facet is het afnemen van de
fructolyse-index bij lage concentraties fructose (Melrose 1952). Rij
sterk verdunnen van het sperma treedt hetzelfde verschijnsel op. In deze
gevallen is er dus sprake van een relatief gebrek aan suikers; de hoeveel-
heid suiker is voldoende, maar de concentratie is te laag. Te verwachten
valt dus, dat toevoegen van fructose aan het verdunningsmedium mogelijk
een invloed zal hebben op de beweeglijkheid en het bevruchtingsvermogen
van de spermiën. Deze veronderstellingen werden zowel in vitro als in
vivo getoetst.

De beweeglijkheid van de spermiën in vitro met en zonder fructose.

Bij het I.V.O.-T.N.O. te Utrecht werd aan de hand van de beweeglijkheid
van spermiën in vitro een reeks fructose-houdende verdunningsmiddelen
vergeleken met controlemedia zonder deze suiker. De pH, de osmotische
waarde, de concentratie eidooier en de soort eidooier werden in proef- en
controlemedium zorgvuldig gelijk gehouden. De gebruikte ejaculaten wer-
den gelijkelijk over dc media verdeeld; werden dus in dezelfde verhouding
verdund. Bij de proefoplossingen werd een deel van het bufferzout ver-
vangen door fructose, teneinde dezelfde osmotische waarde te verkrijgen
als bij de controle-oplossingen. Alle factoren waren dus gelijk behalve
de getoetste factor: de verhouding fructose/bufferzout. Er werden vier ex-
perimenten uitgevoerd, die in grote lijnen het volgende te zien gaven:
In de eerste proef werd geen eidooier gebruikt, teneinde de storende in-
vloeden van deze stof te ontgaan. Het verdunde sperma werd zeer lang-
zaam, namelijk in vier uur, afgekoeld tot 4° C.; zodoende werd de afkoe-
lingsshock tot \'n minimum beperkt. Als bufferzout werd natriumcitraat ge -
bruikt. Indien 16% van de citraatoplossing vervangen was door een fruc -
tose-oplossing van dezelfde osmotische waarde, werden de gunstigste re -
sultaten bereikt. Het optimum was echter nogal breed; het strekte zich uiit
tot de verhouding 50%:50% van beide media. De fructose-citraatoplos-
sing was in de eerste honderd uur
f beweeglijkheidsschattingen werclein
steeds 4, 24, 48, 72 en 96 uur na de verdunning van het sperma uitge-
voerd) gemiddeld 44% beter dan de controle-oplossing, die enkel citraait
bevatte.

In de tweede proef (K o k, 1952) werd 20% eidooier aan beide media toe-
gevoegd. Er werd vergeleken bij verschillende verdunningsgraden van htrt
sperma. Het proefmedium bevatte 16% fructose-oplossing, zijnde de guini-
stigste concentratie \\olgens de vorige proef. Bij lage verdunningsgradcn
van 1:10 en 1:20 met 110 en 56 x 106 spermiën\'cc blijkt de invloed vam
fructose op de beweeglijkheid niliil te zijn. Bij hogere verdunningsgrade-n
van 1:40 en 1:80 met 28 en 14 x 106 spermiën/cc is het fructosemediuim
de eerste 100 uur na het verdunnen respectievelijk 16% en 67% beter dam
het controlemedium. Behalve \\an de verdunningsgraad blijkt deze verbict(e-
ring afhankelijk te zijn van de gebruikte stier.

In de derde proef werd 20% eidooier aan de media toegevoegd. Versc:hiil-
lende mengverhoudingen van isotonische citraat- en fructose-oploss\'nsgeïn
werden vergeleken. Er waren namelijk aanwijzingen, dat de eidooier die

-ocr page 81-

verhouding uit de eerste proef veranderen zou. Mèt eidooier bleek er een
scherper optimum te bestaan voor de beweeglijkheid en de levensduur
van de
Spermien, dat gelegen was bij 20% fructose- en 80% citraatoplos-
sing. De verbetering van
de beweeglijkheid was in de eerste 100 uur ge-
middeld 62%.

Bij de vierde proef werd citraat als bufferzout vervangen door aethyleen-
diaminetetra-acetaat. Dit laatste zout bleek namelijk de agglutinatie van
de
Spermien te verminderen; het gaf met eidooier echter veel meer troebe-
ling. Bij 17% eidooier in de verdunningsmedia was bij verschillende meng-
verhoudingen van isotonische bufferzout- en fructose-oplossing 50% van
elke oplossing optimaal voor de beweeglijkheid van de
Spermien. In de
eerste honderd uur was de verbetering in dit geval zelfs 65%.
In tabel 1 zijn
de gegevens van deze vier proeven samengevat.

TABEL l.

O
^

Oh

3
O
ü

\'s
«

V? 60

e^ c
c

6 O

• H B.

■U 0

s ^

£ O

n

CL, ^

voor proef- en

controlemedium

c

u

.S

1 E
§ g

< »

•S M

a
\'C

" 2 »
u 3 O

•So"

8
\'C

ffi
0.

<1

£
•a

(A

3

c

CZ
<

c

u
rt
"3

«7

C

rt
<

(j

C

c

M-a
® S

g S

S Q.

«H (Q

1

citraat

16

0

6,63

—0,44

3

6

100

160

44%

2

citraat

16

20

7,20

—0,49

3

4

110

30

—4%

56

30

—3%

28

30

16%

14

30

67%

3

citraat

20

20

6,78

-0,52

4

4

28

48

62%

4

aethyleen-

50

17

6,75

-0,56

2

2

46

48

65%

diamine-

tctra-acetaat

Invloed van fructose op de beweeglijkheid van de spermiën onder verschillende

proef omstandigheden.

Fructose blijkt in deze vier proeven onder verschillende omstandigheden
de beweeglijkheid en de levensduur van de spermiën te verbeteren, spe-
ciaal bij hogere verdunningsgraden. De mate van verbetering blijkt mede
afhankelijk te zijn van de gebruikte stier.

Praktijkproef: opzet.

De resultaten van de proeven met fructose in vitro gaven aanleiding tot
het opzetten van een praktijkproef. Deze werd op het K.I.-station „De
Kempen" te Oerle uitgevoerd. Naast het gebruikelijke citraat-eidooier-
medium werd een verdunningsmiddel met fructose getoetst. Gebruikelijk
was h(ft sperma 12 maal te verdunnen. Deze verdunningsgraad werd bij
deze pi\'oef ook aangehouden. Tevens werd geen verandering gebracht in

-ocr page 82-

dc gebruiksduur van het verdunde sperma, welke in hoofdzaak één ä twee
dagen bedroeg. Het doel was onder de heersende omstandigheden de in-
vloed van fructosetoevoeging aan het verdunningsmedium te toetsen.
Naast het bevruchtingsvermogen van de
Spermien werd tevens de beweeg-
lijkheid in beide verdunningsmedia vergeleken.

Het verdunningsmiddel, dat als controle dienst deed (O), bevatte 28,6
gram natriumcitraat 2 acj per liter. Het proefmedium (X) bevatte 22,5
gram natriumcitraat 2 aq per liter en tevens 10,0 gram fructose per liter.
Aan beide media werd 20% eidooier toegevoegd; dus één deel eidooier op
vier delen verdunningsoplossing. Het proefmedium (X) bevat dus 8,5 mg
fructose per cc, iets meer dus dan onverdund vers sperma bevat. Er wer-
den zeven charges verdunningsvloeistoffen vervaardigd. De osmotische
waarde, zowel bij het proef- als bij het controlemedium, bedroeg
—0,52° C. ±0,01° C., gemeten aan de vriespuntsverlaging. De pH van bei-\'
de typen werd op 6,75 ± 0,05 gebracht met citroenzuur of natronloog. Ge-
meten werd met een Beckmann pH-meter. Per charge werd uit een zeven-
tig eieren een hoeveelheid eidooier gewonnen. Na menging werden van
deze eidooier de benodigde hoeveelheden in cylinderglazen gegoten. De
bufferzoutoplossingen, al dan niet met fructose, werden onder roeren
aan de eidooier toegevoegd. De aldus verkregen verdunningsvloeistoffen
werden in polyaethyleen flesjes van 75 cc inhoud gegoten en gekoeld tot
—15° C., teneinde bederf te voorkomen. In een geïsoleerde kist, voorzien
van een kleine hoeveelheid vast koolzuur, teneinde de verdunningsmedia
in bevroren toestand te houden, werden de flesjes naar Oerie verstuurd
en aldaar bewaard bij —15° C. Twee uur voor het gebruik werd de be-
nodigde hoeveelheid ontdooid en op 30° C. gebracht.
Op het K.I.-station „De Kempen" te Oerie werden alle 19, ten tijde van
de proef aanwezige, stieren ingezet voor de vergelijking van de verdun-
ningsmedia. Gewerkt werd volgens de ,,split sample" techniek. Ieder ver-
zameld ejaculaat werd in twee gelijke hoeveelheden verdeeld. De éne helft
werd verdund met het controlemedium (O), dat geen fructose bevatte;
de andere helft met het proefmedium (X), waaraan deze suiker wel toe-
gevoegd was. Bij het verzamelen van twee ejaculaten van dezelfde stier
direct na elkaar, werden beide ejaculaten samengevoegd, goed gemengd,
wederom in twee gelijke hoeveelheden verdeeld en afzonderlijk met proef-
en controlemedium verdund.

Dagelijks werd een microscopisch onderzoek naar de beweeglijkheid van
de
Spermien ingesteld. Er bestaat nog geen eenvoudige objectieve methode
om deze beweeglijkheid in een gestandaardiseerde eenheid uit te drukken.
De opgegeven waarden zijn dan ook betrekkelijk subjectief. Wel mogen
wij aan het verschil een objectieve waarde toekeimen. Immers het onder-
zoek vond op de volgende wijze plaats:

Dagelijks werd de beweeglijkheid van X en O monsters, welke geheel en
al op dezelfde wijze bewaard werden, vergeleken. Van het O en X monster
werden door de laborant gelijke druppels op één voorwerpglas gedeponeerd;
daarna werd op beide druppels een dekglaasje gelegd. Zonder te weten
welke het X- en welke het O-monster was, werd de beweeglijkheid be-
paald en vastgesteld. Eerst daarna werd door de laborant opgegeven, welke
het X- en het O-monster was.

De beweeglijkheid wordt in ons land in de praktijk meest opgegeven door
middel van kruisjes:

-ocr page 83-

H—I—I—betekent meer dan 80% goede voorwaartse beweging,
 „ tussen 60—80% \' „

 „ „ 40-60% „

 „ „ 20-40% „

In dit onderzoek is deze methode enigszins veranderd. In plaats van
kruisjes zijn cijfers gebruikt, namelijk 4, 3, 2 en 1. Verder werden nog
halven, minnen en plussen opgegeven, zodat een schaal met 16 onder-
scheidingen verkregen werd. Bij berekening zijn deze onderscheidingen
in decimalen omgezet. 4— wordt dus 3,75, 3-(- = 3,25 etc.
De inseminaties geschiedden per inseminator beurtelings met sperma ver-
dund met proef- en controlemedium.

De resultaten van de inseminaties werden berekend volgens „non-return"
90—120 dagen. Dit wil zeggen 90 dagen na het beëindigen van de maand,
waarin de inseminaties plaatsgevonden hebben, werd nagegaan of de ge-
insemineerde runderen sindsdien opgebroken zijn (—) of niet weer aan-
geboden werden (-(-, dus „non-retui n").

Er werden zoveel inseminaties verricht, tot er voldoende informatie was
verkregen aan de hand van een zo geheten „sequential probability ratio
test" (Bezem 1954) i.

Bij deze sequente toets blijkt tijdens het experiment, of er voldoende ge-
gevens aanwezig zijn voor een beslissing, of dat voortzetting van het expe-
riment nog nodig is om tot een conclusie te komen. Bij een dergelijke
toets gebruikt men twee hypothesen. In dit geval zijn deze:
Hl, de getoetste hypothese: het proefmedium is beter dan het controle-
medium.

H2, de alternatieve hypothese: het proefmedium is gelijk aan of slechter
dan het controlemedium.

De kans op een fout van de eerste soort, namelijk dat H^ wordt aanvaard,
terwijl H2 juist is, werd 1 % genomen. De kans op een fout van de tweede
soort, waarbij een in werkelijkheid beter verdunningsmedium niet als zo-
danig wordt herkend, werd 10% genomen. Dit laatste percentage kan vrij
hoog zijn. Het is voor de praktijk namelijk lang niet zo erg, wanneer een
verdunningsmiddel als gelijk aan of slechter wordt aangemerkt, indien
dit niet zo is (10% kans), als omgekeerd (1% kans). De waarschijnlijk-
heidsverhouding van beide hypothesen (z) geeft aan welke hypothese
men aanvaardt. Deze verhouding is op ieder ogenblik tijdens de proef
vast te stellen. Door de aangenomen kansen op fouten, zijn er twee gren-
zen vastgelegd voor de waarschijnlijkheidsverhouding. Stijgt deze verhou-
ding van beide hypothesen boven het grensgetal -f 1,9542, dan wordt Hj
aanvaard. Daalt deze verhouding tijdens de proef beneden het getal
—0,9956, dan wordt H.j aangenomen.

Resultaten:

In totaal werden bij dit experiment 15.628 inseminaties verricht; 7959
met het fructosemedium (X) en 7669 met de controlevloeistof (O). In de
sequente toets kon echter slechts een deel van deze gegevens verwerkt
worden. Voor elk ejaculaat werden per eerste of tweede inseminatie

\') Een uitgebreide beschrijving van deze toets wordt op aanvrage beschikbaar
gesteld door het I.V.O.-T.N.O.

-ocr page 84-

evenveel inseminaties van proef- en controlemedium gebruikt. De overige
waarnemingen vervielen, aangezien er slechts tabellen aanwezig waren
voor gelijke aantallen inseminaties in beide media. In deze toets zijn
verder alleen eerste en tweede inseminaties verwerkt. Teneinde een juist
beeld te verkrijgen van de waarschijnlijkheidsverhouding (z) werden zo-
wel van eerste als tweede inseminaties de waarschijnlijkheidsbijdragen
apart berekend en daarna gesummeerd. Waren er bijvoorbeeld 7 eerste
inseminaties verricht van een bepaald ejaculaat verdund met controle-
vloeistof en 9 eerste inseminades van hetzelfde ejaculaat, verdund met
proefvloeistof, dan werden er uit de laatste 9 inseminaties 7 „at random"
gekozen, teneinde tot gelijke aantallen te komen. Bij de tweede insemi-
naties van hetzelfde ejaculaat werd dezelfde handelwijze toegepast. De
waarschijnlijkheidsbijdrage van eerste en tweede inseminaties werden dan
gesummeerd. In deze sequente toets zijn 3203 eerste en 1113 tweede inse-
minaties met proefmedium en even grote aantallen met controlemediuni
verwerkt.

In tabel 2 zijn de resultaten van deze praktijkproef weergegeven. Het ex-
periment werd beëindigd, toen de waarschijnlijkheidsverhouding van beide
hypothesen (z) de waarde —1,0269 had bereikt, indien deze waarde be-
rekend werd voor eerste inseminaties aan sperma van 1 tot en met 4 dagen
oud. Het bovengenoemde grensgètal —0,9956 werd dus overschreden.
De alternadeve hypothese (Hg) is dus aanvaardbaar. De gevolgtrekking
luidt: het fructosebevattende proefmedium is gelijk aan of slechter dan
het controlemedium. Worden de tweede inseminaties mede in de waar-
schijnlijkheidsverhouding betrokken, dan wordt de waarde van dit getal
—0,9306: het valt dus juist iets binnen de gestelde grens. Tijdens de proef
werd het grensgetal echter enkele malen overschreden indien eerste en
tweede inseminaties gesummeerd werden. We kunnen dus voor eerste eti
tweede inseminatie tesamen dezelfde alternatieve hypothese (H2) aan-
vaarden.

Het fructosebevattende proefmedium is dus onder deze proefomstandig-
heden gelijk aan of slechter dan het controlemedium. Aan de hand van
deze sequente toets blijkt tevens, dat er voldoende waarnemingen ver-
richt zijn om tot deze conclusie te komen. De gevonden „non return" per-
centages van controlegroep (56,6%) en proefgroep (56,8%) verschillen
echter zeer weinig. De conclusie luidt dan ook: gelijk aan of slechter.

Het blijkt nu mogelijk een keuze te maken uit één van de componenten
van deze dubbele conclusie. Bij de sequente toets heeft men namelijk diie
zones, waarin de beslissing kan komen te liggen: beter, slechter of .gelijk
aan. In het onderhavige geval is de zone „gelijk aan" zó gekozen, dat deze
bij een „non return" percentage van 56,7 aan weerszijden 2,4 procent-
eenheden breed is. De proefgroep moet dus 2,4% verschillen van de con-
trolegroep, wil dit verschil bij een voldoende aantal waarnemingen als sig-
nificant aangemerkt worden. Dit verschil treedt hier niet op, hoewel het
aantal waarnemingen voldoende is. De nadere conclusie luidt dus: de
proefgroep is gelijk aan de controlegroep. Langs een andere weg is deze
keuze uit „gelijk aan" of „slechter" ook af te leiden. De drie bovenge-
noemde zones zijn namelijk in twee hypothesen ondergebracht. De eerste
was: de proefgroep is beter dan de controlegroep; de tweede was: de proef-
groep is gelijk aan of slechter dan de controlegroep. In dit geval is het

-ocr page 85-

TABEL 2.

„Non return" percentages verkregen met jructosehoudend verdunningsmiddel en
controlemedium met bijbehorende bijdragen in de waarschijnlijkheidsverhouding (z)
van beide gestelde hypothesen. Het laatste zowel op normale wijze als op omgekeerde
wijze, namelijk indien het proefmedium als controlemedium wordt genomen en

omgekeerd.

Non return 90—120 days percentages obtained with a fructose containing diluent
in comparison with the control citrate diluent.

u

T3 JS

s

C

Percentage ,
Percentage

„non return"
non return

Bijdrage aan waarschijn-
lijkhcidsverhouding (z)

<u
Q,

u

c
> g

6 ^
o "
■a

A ^
0 <

u C

s .2

S 1

S S

S w

s 5 "
u c

.1 ° 3

«

c ^ s

< S\'Z .n

> 0

.H ï
1 S

.5 «J
S c

.s \'S

u <U

bo 60
n m

C _ C

a) ^ aj

£2£

u. 4->

1 1
N -g

S-^ D.
20 g

3 ^ ö ÎJ
Ü 2 i 2
cocu
o 3 o 3
Ü ^ O i;

u

2
o
3

S s
s --I

2 ^ §

fil
1 IH

s
s

o

.S
■f

-H

o;

«J
^

&

E
O

le dag le
1st day 1th

ins.
ins.

2613

81,6

57,9

57,6

—0,7957

—0,4649

2e
2nd

ins.
ins.

930

83,6

57,0

59,8

0,2753

—0,8009

beide
both

ins.
ins.

3543

82,1

57,7

58,2

—0,5204

—1,2658

2e dag le
2nd day 1th

ins.
ins.

511

15,9

52,1

52,3

—0,1071

—0,1486

2c

2nd

ins.
ins.

154

13,8

56,5

52,0

—0,2036

0,0861

beide
both

ins.
ins.

665

15,4

53,1

52,2

—0,3107

—0,0625

3e dag le
3rd day 1th

ins.
ins.

70

2,2

45,7

37,1

—0,1433

0,1050

2e
2nd

ins.
ins.

28

2,5

35,7

42,9

0,0253

—0,0575

beide
both

ins.
ins.

98

2,3

42,9

38,8

—0,1180

0,0475

4e dag le
4th day 1th

ins.
ins.

9

0,3

33,3

44,4

0,0192

—0,0222

2e
2nd

ins.
ins.

1

0,1

0,0

0,0

—0,0007

—0,0007

beide
both

ins.
ins.

10

0,2

30,0

40,0

0,0185

—0,0229

Totaal le
Total 1th

ins.
ins.

3203

100,0

56,7

56,3

—1,0269

—0,5307

2e
2nd

ins.
ins.

1113

100,0

56,3

58,2

0,0963

—0,7730

beide
both

ins.
ins.

4316

100,0

56,6

56,8

—0,9306

—1,3037

-ocr page 86-

fructosehoudende medium als proefgroep gebruikt. We mogen echter met
evenveel recht het fructosehoudende medium als controle beschouwen.
De hypothesen moeten dan evenwel omgekeerd worden. Berekenen wc
nu de waarschijnlijkheidsverhouding (z) op deze omgekeerde wijze, dan
blijkt de z-waarde van het getallenmateriaal voor eerste en tweede inse-
minaties tesamen —1,3037 te bedragen (zie tabel 2), indien sperma van
1 tot en met 4 dagen oud gebruikt wordt. De conclusie luidt nu: het me-
dium zonder fructose is gelijk aan of slechter dan het fructosebevattende
verdunningsmiddel. Aangezien de eerst verkregen conclusie (het fructose-
bevattende medium is gelijk aan of slechter dan het controlemedium) met
deze moet overeenstemmen — beide zijn uit hetzelfde getallenmateriaal
verkregen — blijkt dus dc toevoeging van fructose aan het verdunnings-
middel onder deze proef omstandigheden geen significant effect te hebben.
Per stier was het aantal waarnemingen te gering om een beslissing te kun-
nen nemen aangaande dc beide media. De gestelde grenzen voor de waar-
schijnlijkheidsverhouding tussen beide hypothesen werd namelijk bij geen
van de 19 stieren apart bereikt.

De gemiddelde beweeglijkheidsindex van de spermiën gedurende de eerste
4 dagen na het ejaculeren bedroeg bij het controlemedium 3,16 en bij het
fructosehoudende proefmedium 3,25 (tabel 3). Dit verschil van 2,8% is
— berekend met de t-toets van Student — hoog significant (P<0,01).

TABEL 3.

Gemiddelde beweeglijkheidsindices in fructosehoudend verdunningsmiddel en

controlemedium.

Average motility rates in a fructose containing diluent and the control diluent.

C-li

Gemiddelde beweeglijkheidsindex
Average motility rate

flj br

2 c S

C S K

V Cu OJ

O

c O

ticft- JD

S g

^ I

S \'ï

u " 3

O O O

^ s

§ ^

\'S\'S

«J ^

■a u

3 tu)

O <

P u P

ö S ö

i; O i;

c tJ c

O 3 O

U i: ü

M

2 = 2
£ i H

«j

T!

T3 \'E
i =

u n:
rt 2

> O ^ Q-

> > O. Si

le dag
1st day

2c dag
2nd day

3e dag
3rd day

4e dag
4th day

gemid.
Average

3,48
3,25
3,18
3,08
3,25

3,46
3,19
3,08
2,91
3,16

0,6
1,9
3,2
5,8
2.8

P<0,01

P<0,()01

P<0,001

P<0,05

P<0,01

-ocr page 87-

Indien wij dc bcweegiijkluMdsindicos per dag bekijken, blijkt er een met
de tijd steeds groter wordend procentueel verschil te bestaan ten gunste
van het fructosemedium. Ook per dag genomen zijn de beweeglijkheids-
indices significant verschillend.

Discussie:

Bij het vergelijken van beide verdunningmedia wordt er dus geen signifi-
cant verschil tussen de „non return" percentages geconstateerd, hoewel de
beweeglijkheidsindices van dc spermiën wel degelijk significant verschillen.
Onder de reeds genoemde praktijkomstandigheden wordt dus door fruc-
tosetoevoeging de beweeglijkheid, van de spermiën verhoogd, doch het be-
\\ruchtingspercentage wordt niet beïnvloed. I^ergelijke verschijnselen tre-
den wel meer op: Een verhoging van temperatuur of een lagere viskositeit
van het verdunningsmedium geven een grotere beweeglijkheid van de sper-
miën, echter geen betere bevruchting. Toch achten wij nog niet bewezen,
dat er geen hoger bevruchtingsvermogen op zal treden bij gebruik van
een fructosemedium, indien de proefomstandigheden anders zijn. indien
namelijk hogere verdunningen gebruikt worden en ouder sperma wordt
gebezigd. Immers, bij nadere analyse van de proefomstandigheden blijkt,
dat meer dan 80% van de inseminaties met eerstedags sperma verricht is
I tabel 2). Slechts 1,5% vindt op de tweede dag plaats, de rest op de derde
en vierde dag. Op de eerste dag is het verschil in beweeglijkheid tussen
beide media slechts gering. In deze praktijkproef bedraagt dit verschil
0,6% ten gunste van het fructosemedium bij de toegepaste verdunnings-
graad van 1:12. Aangezien dit experiment hoofdzakelijk op gegevens van
de eerste dag is gebaseerd, kunnen we moeilijk een groot verschil in „non
return" percentages verwachten bij zulk een klein verschil in beweeglijk-
heid. Als onderscheidingsgrens voor het „non return" percentage werd in
deze proef namelijk een zone van 2,4% genomen, die dan ook niet over-
schreden werd.

Grotere verschillen in beweeglijkheid van de spermiën manifesteren zich
wel degelijk in het „non return" [percentage. Dit blijkt eveneens uit deze
proef, indien we per stier de gemiddelde beweeglijkheidsindex van het
sperma vergelijken met het bijbehorende „non return" percentage.
De correlatie tussen deze twee factoren werd voor beide media apart,
voor eerstedags sperma bij eerste inseminaties berekend. Voor latere dagen
en tweede inseminaties was het aantal gegevens te gering om betrouw-
bare ..non return" percentages te verkrijgen. Bij het controleverdunnings-
rniddel was de correlatiecoëfficiënt (r) 0,64, voor het fructosehoudende
proefmedium was r = 0,52. Beide correlatiecoëfficiënten voldoen signifi-
cant met een P, die respectievelijk <0,01 en <0,05 is.
In grafiek 1 zijn per stier de „non return" percentages tegen de overeen-
komstige gemiddelde beweeglijkheidsindices afgezet en wel voor beide
media apart. De bijbehorende regressielijnen. die dus het verband tussen
de beweeglijksheidsindex en het „non return" percentage weergeven, zijn
\\oor elk medium eveneens apart afgezet. Deze regressielijnen verschillen
niet significant \\an elkaar in richting. Dit is in overeenstemming met de
conclusie, dat beide verdunningsmedia niet significant verschillen in het
„non return" percentage. Beide regressielijnen verschillen echter wel sig-
nificant in richting met de x-as. Het „non return" percentage is dus af-
hankelijk van de beweeglijkheidsindex. Indien er geen afhankelijkheid be-

-ocr page 88-

stond, zouden de beide regressielijnen ongeveer evenwijdig met de x-as
lopen.

Weeth en Herman (1949) vonden voor de correlatie tussen „non
return" percentage en beweeglijkheid van de spermiën een coëfficiënt van
slechts 0,20. Met onverdund sperma vonden Swanson en Herman
I 1944) echter een correlatiecoëfficiënt van 0,84. Bishop, Campbell,
Hancock en Walton (1954) bepaalden de beweeglijkheidsindex
door de individuele beweeglijkheid en de wolkvorming van de spermiën
te middelen. Deze index vertoonde geen significante correlatie met het
„non return" percentage. De wolkvorming is echter ook van andere fac-
toren dan de beweeglijkheid van de spermiën afhankelijk, zoals de pH van
het semen, de concentratie van de spermiën en indirect dus van het ejacu-
laatvolume. De beweeglijkheidsindex is in dit geval dus niet zuiver op de
beweeglijkheid van de spermiën gebaseerd.

Cheng, Casida en Barrett (1949) vonden bij verdunningsgraden
van 1:100 tot 1:12800 een correlatiecoëfficiënt van 0,64, indien de ge-
gevens per stier gemiddeld werden. Bij een verdunningsgraad van 1:10
was de correlatiecoëfficiënt zelfs 0,94.

Buckner, Willet en Bay ley (1954) konden een correlatiecoëffi-
ciënt van 0,62 vaststellen voor eerstedags sperma onder dezelfde omstan-

-ocr page 89-

digheden als bij dit experiment. Deze correlatiecoëfficiënt verschilt dan
ook weinig van de onzen.

Bij een goed overwogen en nauwgezette beweeglijkheidsschatting van de
spermiën blijkt dus een significante correlatie te bestaan tussen de beweeg-
lijkheidsindex en het „non return" percentage. Mogelijk zal derhalve bij
hogere verdunningsgraden en bij langere bewaartijden van het sperma
dan bij deze praktijkproef, een fructosehoudend verdunningsmiddel gun-
stiger kunnen zijn. Het ligt in de bedoeling dit nader te onderzoeken.

Samenvatting:

Zoals bekend, gebruiken stierenspermiën fructose als voedingssubstraat. In fructose-
houdende verdunningsmedia blijkt de beweeglijkheid van de spermiën beter te zijn,
terwijl de levensduur verlengd wordt. Derhalve werden in de praktijk een citraat-
verdunningsmiddel en een fructose-citraat-medium onderling vergeleken aan de
hand van de beweeglijkheidsindices van de spermiën en van de 90—120 dagen
„non return" percentages. Beide media kwamen overeen in pH (6,75), osmotische
waarde (A—0,52° C.), eidooierconcentratie (20%) en soort eidooier; tevens yvaren
alle proefbehandelingen voor beide media gelijkwaardig. Met beide media werden
een achtduizend inseminaties verricht. Getoetst werd aan de hand van een „sequen-
tial probability ratio test". Tijdens het experiment kan bepaald worden of het aantal
inseminaties voldoende is voor het trekken van een conclusie.

Gemeten aan het „non return" percentage waren beide media niet verschillend.
Het sperma was gemiddeld 1:12 verdund; 80% van de inseminaties geschiedde met
eerstedags sperms. Dc beweeglijkheid van de spermiën was onder deze omstandig-
heden iets beter in het fructosebevattende verdunningsmiddel. Het verschil met het
controlemedium was significant. Bij hogere verdunningsgraden en bij gebruik van
ouder sperma dan in het praktijkdeel van deze proef werden toegepast, konden
tussen beide media grotere verschillen in de beweeglijkheidsindices vastgesteld wor-
den. Wij achten het niet uitgesloten, dat onder deze laatstgenoemde omstandigheden
fructose het „non return" percentage mogelijk zal kunnen verbeteren. Immers, tussen
de gemiddelde beweeglijkheidsindex en het „non return" percentage van de stieren
blijkt een significante correlatie te bestaan. De correlatiecoëfficiënt (r) was bij het
fructose-citraatmedium 0,52; bij het citraatmedium 0,64.

Summary:

As known, sperm cells utilize fructose as a source for energy supply. Sperm cells
show increased motility and prolonged survival in diluents containing fructose.
Consequently a citrate diluent and a fructose containing citrate diluent are compared
under field conditions in view of the motility of the sperm cells and of the 90—120
days non return percentages of the inseminated cows. Both types of diluents agree
in pH (6.75), in osmotic value (A —0.52° centigrade), in concentration of egg
yolk (20%) and in kind of egg yolk; moreover were alle experimental treatments
equivalent for both diluents. About eight thousand inseminations were carried out
with each of the diluents. A sequential probability ratio test was employed for the
statistical analysis of the data. In this way it is possible to determine during the ex-
periment wether the number of inseminations is sufficient to draw a statistically
significant conclusion.

The diluents did not differ in the non return percentages. The semen was diluted
twelve times; 80% of the inseminations were carried out with semen collected the
same day. Under these conditions the motility rates of the sperm cells were slightly
better in the fructose containing diluent. The difference with the control diluent was
significant. However, with higher dilution rates and with older semen than the ones
used in the field part of this experiment, greater differences in motility rate between
both diluents could be stated. It may be possible that under the latter conditions fruc-

-ocr page 90-

tose probably will increase the non return percentage, because a significant correlation
exists between the average motility rate and the non return percentage of the bulls.
In the fructose citrate diluent the correlationcoefficient (r) was 0.52; in the control
citrate diluent 0.64.

Résumé:

Dans les diluants contenant de la fructose, source d\'énergie pour les spermatozoïdes
du taureau, la mobilité et la longévité des spermatozoïdes seraient améliorées selon
certains auteurs. Dans la pratique nous avons comparé deux diluants à base de ci-
trate, dont l\'un contenait de la fructose. Cette comparaison se faisait en jugeant sur
les indices de mobilité et les pourcentages de „non return" dans 90—120 jours. Les
deux diluants s\'égalaient en ce qui concerne la valeur du pH (6,75), la valeur os-
motique (A —0,52° C.), la concentration de jaune d\'oeuf (20%) et jaune d\'oeuf
provenant du même mélange dans les deux cas. Les manipulations dans les deux cas
étaient exactement pareilles, ainsi que le nombre des inséminations, celui ci s\'élevant
à 8000. L\'analyse statistique était effectué en suivant un „sequential probability
ratio test", avec lequel on a la possibilité de juger pendant l\'experiment sur le nom-
bre d\'inséminations nécessaire pour obtenir un rsultat significant.
Les pourcentages de „non return" des deux diluants ne montraient aucune diffé-
rence. On a constaté, que la dilution du sperme était en général de 1 à 12, et que dans
80% des cas l\'insémination était effectué avec du sperme collectionné le même jour.
Dans ces circonstances la mobilité des spermatozoïdes se prouvait un peu plus grande
dans le diluant contenant de la fructose. Une différence plus grande de mobilité a été
trouvé pour des degrés de dilution plus élevés et dans l\'usage d\'un sperme plus âgé.
Il n\'est pas exclu, que l\'addition de fructose dans ce dernier cas augmentera le pour-
centage de „non return", parce qu\'il existe une correlation significante entre l\'index
moyen de mobilité et le pourcentage de „non return" des taureaux. Le coefficient
de correlation (r) était 0,52 pour le diluant avec et 0,64 pour le diluant sans fruc-
tose.

Zusammenfassung:

Wie schon bekannt, verwenden Bullenspermien Fruktose als Nährsubstrat. In Fruktose
enthaltenden Verdünnungsflüssigkeiten ist die Beweglichkeit der Spermien besser,
während auch die Lebensdauer verlängert wird. Deswegen wurden in der Praxis eine
Zitratverdünnungsflüssigkeit und ein Fruktosezitratzusatzmittel miteinander ver-
glichen an Hand der Beweglichkeitsindizen der Spermien und der 90—120 Tage
„non return" Prozentsätzen. Beide Verdünnungsflüssigkeiten stimmten überein im
pH (6,75), osmotischem Wert (A —0,52° C.), Eidotterkonzentration (20%) und
Art des Eidotters. Zudem waren alle Versuchsführungen für beide Zusatzmittel
.gleichwertig. Mit jeder der beiden Verdünnungsflüssigkeiten wurden ungefähr
achttausend Besamungen vorgenommen. Eine „sequential probability ratio test"
wurde verwendet für die statistische Analyse. Während dem Experiment kann so fest-
.gestellt werden ob schon .genügend Besamungen verrichtet wurden um eine Kon-
klusion zu ziehen.

An dem „non return" Prozentsatz gemessen, waren beide Verdünnungsflüssigkeiten
nicht verschieden. Das Sperma war durchschnittlich 1:12 verdünnt; 80% der Be-
samungen geschah mit Sperma das am gleichen Tag .gesammelt wurde. Unter diesen
Umständen war die Fruktose-enthaltende Verdünnungsflüssigkeit etwas besser. Die
Differenz mit dem Kontrollzusatzmittel war signifikant. Bei höheren Verdünnungs-
gräden und bei Verwendung älteren Spermas als im Praxisteil dieses Versuches an-
gewendet worden waren, konnten immerhin zwischen den beiden Zusatzmitteln
grössere Differenzen in den Beweglichkeitsindizen festgestellt werden. Es ist deswegen
nicht ausgeschlossen, dass unter diesen Umständen Fruktose den „non return" Pro-
zentsatz möglich erhöhen könnte. Weil ja eine signifikante Korrelation festgestellt
werden konnte zwischen dem mittleren Beweglichkeitsindex und dem „non return"
Prozentsatz der Bullen. Die Korrelationskoeffizient (r) war bei dem Fruktose-
verdünnungsmittel 0,52; bei dem Kontrollzitratverdünnungsmittel 0,64.

-ocr page 91-

LITERATUUR:

ANDERSON, J.: J. Agric. Sci. 37, 11, 1947; Some factors affecting the pH change
in bull semen.

BAKER, F. N., N. L. VANDEMARK, G. W. SALISBURY and A. VANTIEN-
HOVEN: J. Anim. Sci.
11, 788, 1952; The relation of O2 uptake to respiratory
quotients of bull semen in citrate glucose buffer.

BEZEM, J. J.: Intern rapport I.V.O.—T.N.O. 1954; Een sequente toets voor het
onderzoek van verdunningsmiddelen voor kunstmatige inseminatie.

BISCHOP, M. H. W., R. C. CAMPBELL, J. L. HANCOCK and A. WALTON:
J. Agric. Sci.
44, 227, 1954; Semen characteristics and fertility in the bull.

BUCKNER, P. J., E. L. WILLETT and N. B.-WLEV: J. Dairy Sci. 37, 1050, 1954;
Laboratory tests, singly and in combination for evaluating fertility of semen and
of bulls.

CHENG, P., L. E. CASIDA and G. R. BARRETT: J. Anim. Sci. 8, 81, 1949; Effects
of dilution and motility of bull spermatozoa and the relation between motility in
high dilution and fertility.

EHLERS, M. H. and R. E. ERB: J. Dairy Sci. 38, 603, 1955; Influence of dilution
rate on metabolism of semen in phosphate buffer and in milk diluter.

FLIPSE, R. J. and J. O. ALMQUIST: J. Dairy Sci. 38, 782, 1955; Metabolism of
bovine semen. II. Qualitative anaerobic catabolism of glucose C^\' by bovine
spermatozoa.

KOK, J. C. N.: Tijdschr. Diergeneesk. 77, 964, 1952; De levensduur van stieren-
spermiën in vitro. I. De invloed- van spermienconcentratie en verdunningsmiddel.

KOOL-MOOIJ, H. W.: Intern rapport I.V.O.—T.N.O. 1956.

MANN, T.: Nature 157, 79, 1946 a; Fructose, a consutuent of semen.

MANN, T.: Biochem. J. 40, 481, 1946 b; Fructose as a normal constituent of semi-
nal plasma. Site of formation and function of fructose in semen.

MANN, T.: J. Agric. Sci. 38, 323, 1948; Fructose content and fructolysis in semen.
Practical application in the evaluation of semen quality.

MANN, T.: Biochem. Society Symposia 7, 11, 1951; Mammalian Semen: Compo-
sition, metabolism and survival.

MELAMPY, R. H., P. G. HOMEYER and J. C. PORTER; Endocrinology 49, 596,
1951; Fructose and volume relationships of bovine semen.

MELROSE, D. R.: Brit. Vet. J. 108, 260, 1952; Evaluation of semen quality by the
fructose utilisation test.

ROMANOFF, A. L. en A. J. ROMANOFF: The avion egg. John Wiley and Sons,
New York City 1949.

ROTHSCHILD and H. BARNES: J. exp. Biol. 31, 561, 1954; Consutuents of bull
seminal plasma.

SALISBURY, G. W. and N. L. VANDEMARK: Am. J. Physiology 143, 692, 1945;
Stimulation of livability and glycolysis of additions of glucose to the egg yolk ci-
trate diluent for ejaculated bovine semen.

SECHRIST, R. S. and A. B. SCHULTZE: J. Anim. Sci. 11. 801, 1952; The fruc-
tolysis of bovine semen and its relation to fertilising ability.

SWANSON, E. W. and H. A. HERMAN: J. Dairy Sci. 27, 297, 1944; The corre-
lation between some characteristics of dairy bull semen and conception rate.

WEETH, H. J. and H. A. HERMAN: Un. Miss. Agric. Exp. Stat. Bull. 447, 1949;
The relationship between semen quality and conception rate in artificial insemi-
nation of dairy cattle.

-ocr page 92-

DUITSE SUGGESTIES BETREFFENDE DE WETTELIJKE
REGELING DER AANSPRAKELIJKHEID VOOR VERBORGEN
GEBREKEN BIJ DIEREN,

door

Dr. J. I. VAN DOORNINCK, Gouda.

Een tweetal publikaties, in 1955 verschenen, met betrekking tot de wette-
lijke voorzieningen op het stuk der verborgen gebreken bij dieren in Duits-
land trokken mijn aandacht en bleken mij van genoegzame importantie om
voor Nederlandse belanghebbenden en belangstellenden besproken tc wor-
den.

Het betreft een voordracht van Prof. Dr. Joh. D o b b e r s t e i n uit Ber-
lijn onder de titel: „Betrachtungen zur Währschaftsgesetzgebung beim
Viehhandel"!) en een artikel van Prof. Dr. O. D e h n e r uit Glessen „Ge-
danken über eine Neuregelung der Währschaftsgesetzgebung für den Han-
del mit Tieren"^).

Het is niet alleen belangwekkend om eens na te gaan hoe deze beide
schrijvers oordelen over de noodzakelijkheid om de in Duitsland bestaande
regeling te wijzigen, waarbij een zekere divergentie op bepaalde punten
tussen de hooggeleerde auteurs kan worden geconstateerd, maar het is
tevens van groot nut voor ons om het hier te lande vigerende systeem te
toetsen.

Zien wij eerst — in het kort — even hoe de thans van kracht zijnde Duitse
regeling luidt.

De algemene regel vinden wij in § 459 BGB, welke bepaalt, dat de vcrkopei
aansprakelijk is voor verborgen gebreken — immers § 460 BGB sluit de
aansprakelijkheid voor kenbare gebreken uit — welke op het moment van
de risico-overgang van het verkochte bestaan en welke de deugdelijkheid
of de waarde van het verkochte voor het gewone of het bij de overeen-
komst bedongen gebruik te niet doen dan wel verminderen. Nadrukkelijk
bepaalt de Wet er bij, dat een onbelangrijke vermindering van de waarde
geen koopvernietiging tengevolge kan hebben.

Voor de handel in vee, d.w.z. voor in de Wet stuk voor stuk opgesomde
diersoorten, geldt een bijzondere regeling. Ten aanzien van de niet ge-
noemde diersoorten blijft dus de algemene regeling van kracht. Deze rege-
ling moet ook worden toegepast, indien geklaagd wordt over het niet in
vervulling gaan van bij de koop gedane toezeggingen.

De hiervoor genoemde bijzondere regeling, bij Keizerlijke Verordening in
het leven geroepen, somt voor de wettelijk aangegeven diersoorten rnet
name genoemde gebreken (zgn. Hauptmängel) en bepaalde waarborg-
tijden op, binnen welke de verkoper, behoudens tegenbewijs zijnerzijds,
geacht wordt aansprakelijk te zijn.

\') Jahresberichte der Stuttgarter TierärztHchen Gesellschaft 1955.

Tierärztliche Umschau, 10. Jahrgang nos. 2, 3 en 4, blz. 41-45, 75-80 en 114-118.
Uitvoeriger in mijn „Het verborgen gebrek en de handel in dieren", 1954, blz.
159—163.

-ocr page 93-

Doet zich dus een bij de verordening genoemd gebrek voor, dan wordt dit
gerekend vóór de risico-overgang — het tijdstip van levering — te hebben
bestaan.

Bij het aanwezig zijn van Hauptmängel kan men alleen de actio redhibito-
ria toepassen.

Dobbcrstein en Dehner zijn het met elkaar eens, dat het dier zich
dusdanig onderscheidt van de „levenloze zaken", dat hiermede toch in de
wetgeving gerekend moet worden. Dat is dunkt mij, voor geen tegenspraak
vatbaar. Alleen heeft het enkel betekenis voor de procesgang, dus voor het
formele recht. Ik kom daar, in het verdere van mijn betoog, nog nader
op terug.

Nu is het te doen gebruikelijk het verschil tussen onze wetgeving en die
van onze oosterburen aan te duiden met de tegenstelling: romeinsrechtelijk

— germaansrechtelijk. Daargelaten of deze onderscheiding metterdaad
juist is, komt het hierop neer, dat in Duitsland bij het optreden van een
wettelijk vastgesteld gebrek daarmede ook de aansprakelijkheid van de
verkoper vrijwel een uitgemaakte zaak is. Een aanlokkelijk systeem zegt
men dan, want het is „simple comme bonjour". En dat is ook het stand-
punt van Dehner.

D O b b e r s t e i n is echter de mening toegedaan dat het andere principe

— zoals wij dit kennen — meer in overeenstemming is met het rechts-
gevoel van de justitiabelen.

Hij ziet wel enkele bezwaren. In de eerste plaats wijst hij er op, dat de
koper in het romeinsrechtelijk systeem „Erheblichkeit" van het gebrek
moet bewijzen. Erg groot acht hij dit bezwaar niet, omdat de deskundige

— i.e. de dierenarts — zulks wel zal kunnen aantonen.

Dehner denkt hier iets anders over en is met betrekking tot de bewijs-
mogelijkheid niet zo gerust. Van bepaalde gebreken, zo zegt hij, kan men
wel aannemen, dat zij steeds ernstig zijn, van zeer vele gebreken zal dit
echter van geval tot geval verschillen.

M.i. is altijd aan dit bezwaar tegemoet te komen, wanneer men de kwestie
vanuit het gezichtspunt van de koper benadert, waardoor de Erheblichkeit
of-te-wel de ernst van het gebrek voor ons recht weinig betekenis heeft.
Ik geef toe, dat de Duitse wetstekst in dit opzicht minder ruimte laat dan
ons art. 1540 B.W.

Elders^) schreef ik reeds, dat, naar ons recht, het gebruik waartoe het dier
is bestemd, wordt beheerst door des kopers persoonlijke appreciatie en in-
dividuele verlangens.

Het gaat tc onzent niet om een objectieve maatstaf (de „normale" hoe-
danigheid) maar om een subjectieve benadering. M.i. beantwoordt deze
vorm het meest aan het rechtsgevoel.

In de tweede plaats ziet Dobbcrstein bezwaren in verband met de
antedatering. Ook deze behoeft z.i. aan invoering van de romcins-rcchte-
lijke regeling niet in de weg tc staan. Door de voortschrijding van dc vete-
rinaire wetenschap is het antedateren op verantwoorde wijze zeer goed
mogelijk.

Het is in dit verband wel aardig op te merken dat in 1875, bij de totstand-

of mijn boek blz. 46.

-ocr page 94-

koming van de onderhavige regeling in Duitsland, het standpunt werd
ingenomen dat slechts een klein deel der veterinairen voldoende weten-
schappelijk onderlegd was, zodat op grond van de attesten der practici —
voor het merendeel dus empirici — kwalijk een juiste beslissing kon worden
genomen. Dit argument, hetwelk in hoofdzaak ten grondslag gelegen heeft
aan de bepalingen der Hauptmängel met de vaste waarborgtijden, gaat
heden ten dage noch in Duitsland noch ten onzent meer op.
Des te meer verbaast het mij dat D e h n e r zo nadrukkelijk het tegendeel
betoogt van wat Dobberstein te dezer zake poneert. Immers
D e h n e r onderschrijft van ganser harte de vooruitgang van de veteri-
naire wetenschap.

Desondanks is hij de mening toegedaan, dat in zeer vele gevallen niet met
zekerheid is vast te stellen of een bepaald gebrek vóór of bij de koop
bestaan heeft.

Hij acht een dergelijke vaststelling zowel bij het levende als het dode dier
een uitermate onzekere zaak.

Even aannemende, dat dit zo\'n dubieuze kwestie is, dan vloeit daar toch
direct uit voort, dat het stellen van waarborgtijden op diezelfde onzeker-
heid is gebaseerd. En dat betekent dus het willekeurig doorhakken van
de knoop ten faveure van de koper! En wanneer dan D e h n e r uitroept,
dat volgens de romeins-rechtelijke regeling wel een vonnis wordt geveld
maar geen recht gesproken, dan acht ik dit een vrij gratuite bewering.
M.i. liggen de zaken andersom. Door de vaste waarborgtijden, waardoor
op de verkoper de bewijslast wordt gelegd, dat het gebrek vóór of bij de
koop nog niet bestond^), wordt beslist eerder onrecht begaan, niet alleen
ten aanzien van na die waarborgtijden aan het licht getreden gebreken,
maar ook met betrekking tot gebreken, weliswaar binnen de termijn ont-
staan, waarvan het echter twijfelachtig kan zijn of wel geantedateerd zou
kunnen worden.

En vooral omdat D e h n e r de wetenschappelijke zekerheid \\ an iedere
antedatering zo labiel stelt — gelijk hiervoor vermeld — is het dus dubbel
gevaarlijk — moet cr recht gesproken worden — de rechter aan zo\'n ter-
mijn te binden.

Dobberstein voert verder nog aan, dat de waarborgtermijn, als rechts-
vermoeden voor het bestaan van het gebrek, heden ten dage bij verschil-
lende Hauptmängel niet meer houdbaar is.

Is de antedatering echter werkelijk zo\'n onzekere zaak gelijk D e h n e r
stelt? Ik zou willen zeggen; neen! De praktijk hier te lande lieeft uitge-
wezen dat antedatering in vele gevallen mogelijk is. En als er twijfel be-
staat, zodat een eis tot koopvernietiging moet worden ontzegd, is het dan
juist om met D e h n e r te beweren, dat de koper geen recht wordt ge-
daan? Geenszins: deze koper heeft geen vaststaand recht, want de deskun-
dige verklaring met betrekking tot dit bepaalde dier is niet toereikend.
Laten wij daarbij toch vooral bedenken — èn D e h n e r èn Dobber-
stein beroepen er zich ook op — dat wij met levend materiaal te maken
hebben: wat bij het ene dier onder dezelfde omstandigheden wèl te ante-
dateren valt, zal in het andere geval niet te antedateren zijn. Bij een vaste
waarborgtijd zou bij dergelijke twijfelgevallen beslist onrecht zijn begaan.

5) cf. Palandt, Bürgerliches Gesetzbuch, 12. Auflage blz. 493.

-ocr page 95-

Ik deel de mening van D o b b e r s t e i n, dat de lijst van Hauptmängel
een rem betekent voor de ontwikkeling van de gerechtelijke diergenees-
kunde. Bovendien is het zo, dat door de vaste lijst de verkoper maar voor
een beperkt aantal dieren aansprakelijk is te stellen en ook dat is niet juist
te achten: \\ oor de niet genoemde dieren geldt weer de gewone regeling, en
waarom dat onderscheid? Dat wordt toch door niets gerechtvaardigd!
Nu is er echter nog een punt waarop moet worden gelet. Wanneer ten
aanzien van de in § 481 MGB genoemde diersoorten een bepaalde toe-
zegging is gedaan, dan moet deze langs de gewone weg, als bedoeld bij §
459 BGB worden geldend gemaakt. Dat wil dus zeggen, dat het ont-
breken van dergelijke garanties dan kan leiden tot de actio redhibitoria,
de actio quanti minoris of tot een actie uit hoofde van wanprestatie.
Het beste bewijs, dat de regeling der verborgen gebreken in Duitsland
niet beantwoordt aan de eisen, welke het handelsverkeer stelt, is wel dit,
dat hoe langer hoe meer gebruik gemaakt wordt van speciale toezeggingen
en garanties.

D e h n e r, die \\ an dit laatste gewag maakt, zegt dan nog, dat het hoogst
noodzakelijk is, de verkoper ook aansprakelijk te stellen — en dat zou dan
in een nieuwe regeling moeten worden opgenomen — voor de schade welke
het zieke dier aan andere dieren of mensen heeft toegebracht.
Dobberstein neemt een soortgelijk standpunt in met betrekking tot
besmettelijke veeziekten. Ook hij wil dan in alle gevallen de mogelijkheid
tot het vorderen van algehele schadevergoeding openstellen.
Wij kennen een dergelijke mogelijkheid alleen als de verkoper bij de ver-
koop het gebrek gekend heeft. Terecht. Het gaat niet aan de verkoper
te goeder trouw, die toch al een behoorlijke aansprakelijkheidslast draagt,
daarenboven te bezwaren voor een schade, welke hem niet toegerekend
kan worden en welke hij immers niet willens en wetens of door nalatigheid
heeft veroorzaakt.

Voor slachtdieren achten beide auteurs een aparte regeling gewenst.
Dobberstein wil aansprakelijkheid slechts erkennen als er een desbe-
treffende overeenkomst tussen partijen is getroffen. Naar mijn mening is
dit niet nodig, en, ter vermijding van allerhand bijkomstige bewijsmoeilijk-
heden, ook ongewenst. Bovendien vermag ik niet in te zien waarom een
afzonderlijke regeling nodig is. Welk wezenlijk verschil is er tussen de ver-
koop van slachtdieren en niet voor dc slacht bestemd vee? Is er in beide
gevallen geen sprake van gebruik van het gekochte? Onze wetgeving, hoe
zeer - - en vaak terecht — becritiseerd, is in dit opzicht eenvoudiger en
heeft in het merendeel der gevallen tot het gewenste resultaat geleid.

Ook de vec-arbitrage wordt door beide hoogleraren aangeroerd.
D e h n e r staat zonder meer afwijzend tegenover vee-arbitrage. Deze ne-
gatieve houding vloeit m.i. hieruit voort, dat Dchner een verkeerd in-
zicht in het werkelijke wezen der arbitrage heeft. Het is nl. beslist niet
waar, dat arbitrage uitsluitend tot doel heeft tot een vergelijk te komen,
zodat een klagend koper zijn „recht" niet krijgt. Integendeel: ook arbi-
trage is — en moet zijn — rechtspraak.

Dobberstein daarentegen ziet wel degelijk het belang van een goed
functionnerende arbitrage: de arbiters zijn deskundigen en kunnen veel
sneller en exacter op de werkelijke kernpunten van de zaak ingaan en
daarover een zuiver oordeel vellen.

-ocr page 96-

Hij vraagt zich echter af of men niet de voordelen, welke onmiskenbaar aan
arijitrage verbonden zijn, kan overhevelen naar het gewone rechterlijke
geding.

Overzien wij nu nog even het geheel.
De conclusies waartoe D e h n e r komt zijn deze:

a. de romeins-rechtelijke regeling verdient geen aanbeveling;

b. de germaans-rechtelijke regeling daarentegen is wel bruikbaar mits
men het aantal diersoorten uitbreidt en voor deze dieren een lijst van
wettelijke gebreken vaststelt, terwijl daarnaast nog de mogelijkheid van
wettelijke garanties wordt geboden;

c. een verkorting van de procesgang in deze zaken is gewenst.
Dobberstein geeft als zijn slotsom het navolgende.

Hij wil bij een herziening het romeins-rechtelijke systeem toepassen voor
de handel in levende dieren (dus geen beperkingen), doch acht enkel
reden voor het bezigen van de actio redhibitoria. De termijn, binnen welke
de vordering aanhangig gemaakt dient te zijn, wenst de hoogleraar te
beperken tot zes weken (d.i. vanaf de levering). De behandeling van der-
gelijke zaken moet dan geschieden door een „Viehwährschaftskammer",
waarin een jurist als voorzitter en minstens twee deskundige bijzitters
plaats nemen, onder welke deskundigen een dierenarts moet zijn. Rij
strijdvragen betreffende het veterinair attest wil hij de uiteindelijke be-
slissing daaromtrent leggen in handen van een instantie van uitsluitend
deskundigen.

Persoonlijk schaar ik mij, met zekere restrictie, achter het voorstel Dob-
berstein omdat dit m.i. doeltreffender en eenvoudiger is. Het nadert
a.h.w. zeer dicht tot de bij ons van kracht zijnde voorschriften.
Desondanks ben ik van mening, dat onze regeling — welke gerechtvaar-
digde critiek daarop ook valt uit te oefenen en ook uitgeoefend is — toch
altijd boven dit alles de voorkeur verdient.

Juist het feit, dat naar ons recht elk gebrek, hetzij organisch, hetzij uit
hoofde van bepaalde toezeggingen, voorzover verborgen en te antedateren
de mogelijkheid tot het instellen van een rechtsvordering biedt, maakt het
te onzent geldende systeem zo aanvaardbaar, zij het dan dat m.i. de gehele
regeling nóg eenvoudiger kan zijn door haar zonder meer bij de wan-
prestatie onder te brengen^).

Ten aanzien van de termijn ben ik er beslist een tegenstander van deze
aan zes weken te binden vanaf de datum der levering. Ik heb reeds elders^)
uiteengezet dat, wanneer aan deze termijn wordt vastgehouden, deze be-
slist moet aanvangen op het moment dat het gebrek werd ontdekt.
Het uitsluiten der actio quanti minoris acht ik al evenmin opportuun en
in het bijzonder daarom, omdat juist bij slachtdieren deze actie nog wel
toepassing kan vinden en ook vindt.

Voor het instellen van een afzonderlijke kamer bij — b.v. — het kanton-
gerecht met als bijzitters deskundigen is m.i. al evenmin reden. Belang-
rijker blijf ik vinden de verplichting op te leggen aan de koper om binnen
twee dagen na het ontdekken van het gebrek de benoeming van deskun-

") zie hierover mijn boek blz. 173 e.v.
vgl. mijn boek Hfdst. IV.

-ocr page 97-

cligen te vragen, en dan het geschil door de Kantonrechter te doen be-
rechten.

Met beide hoogleraren ben ik ook voor ons land van mening, dat de be-
staande proceduregang, welke te zeer op het levenloze goed is afgestemd,
op ernstige bezwaren stuit, hetgeen te onzent de vee-arbitrage recht-
vaardigt en m.i. zelfs nodig maakt.

Samenvatting:*)

Dc schrijver bespreekt een tweetal Duitse publikaties, te weten van Prof. Dehner
en Prof. Dobbcrstein met betrekking tot nodig geachte wijzigingen in de wette-
lijke regeling der aansprakelijkheid voor verborgen gebreken bij dieren.
Na een kort overzicht van thans in Duitsland geldende regeling geeft de schrijver
weer welke bezwaren er in Duitsland blijken te bestaan. Dobbcrstein wil het
germaanse principe verlaten en acht het romeins-rechtelijke te prefereren. Dehner
neemt een tegenovergesteld standpunt in.

De schrijver verwerpt het door Dehner betoogde en onderschrijft, met enige re-
stricties, het door Dobbcrstein verdedigde standpunt, hetwelk de in Nederland
geldende regeling zeer dicht nadert.

Zusammenfassung:

Zusammengefasst werden zwei Aufsätze — d.h. van Prof. Dr. O. Dehner aus
Gieszen und Prof. Dr. Joh. Dobbcrstein aus Berlin — bezüglich die Regelung
der Währschaftsgesetzgebung für den Handel mit Tieren.

Erstens wird eine Uebersicht gegeben von den hiesigen Bestimmungen ins B.G.B,
und zweitens werden die in Deutschland gegen diese Regelung bestehende Bedenken
entwickelt.

Dobberstein poniert das deutsch-rechtliche Prinzip soll verlassen werden und
statt dessen das römisch-rechtliche Prinzip eingeführt. D e h n e r ist entgegen-
gesetzter Meinung.

Der Schriftsteller lehnt die Meinung D e h n e r s ab und erklärt sich, unter gewissen
Vorbehalt, mit Dobberstein einig.

Der von Dobberstein vertretene Standpunkt liegt der Niederländische Regelung
nahe.

In verband met de aard van het onderwerp is alleen een Duitse vertaling van de
samenvatting opgenomen.

-ocr page 98-

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand oktober 1956
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

PROVINCIES

T3 V

c

g-S c ^

^ u tu
, O

-O -O c
§ -

1

N T3 ^

.u S
c ^

1

1 O ^

a; rt ::r> c

aË-^ a 2

O «M Co

- „ " > rt
IlIJl

■g-g &g c

C/5 t/} <j O cj

.2
-S

V)

e

O- §
3 C.2

O ca/)

rS-g °

M VJ «O

p

JJ

11

Ji c

ii
«j .2
^ ö
2 =
O
T3
3 "O

Groningen

-

_

5

_

.

Drenthe

_

_

.

, ,

_

_

Friesland

-

_

6

12

_

,

Overijscl

-

3

1

_

I

Gelderland

-

22

_

3

_

1

Utrecht

-

21

1

14

1

. .

Noordholland

-

3

3

13

.

1

Zuidholland

_

25

3

16

_

2

Zeeland

_

_

_

_

_

. .

Noordbrabant

1

4

1

_

2

I

Limburg

-

4

-

1

—.

Totaal van het Rijk

1

82

13

65

4

6

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

-ocr page 99-

MEDEDELINGEN IHÏ DE PRAKTIJK
INTOXICATIES BIJ SLACHTDIEREN.

door

S. LOMAN, Hoofd \\ leeskeuringsdieiist, Hoogeveen.

Met deze anamnese of diagnose komen in de vleeskeuring nu en dan
slachtdieren ter noodslachting.

In het geval dat de behandelende dierenarts het desbetreffende dier nog
levend heeft aangetroffen en duidelijke verschijnselen heeft geconstateerd
waarop met practischc zekerheid de diagnose kon worden gesteld of
wanneer hij de opname van bedorven voedsel, te veel voedsel of vergiften
kan aannemen, dan is het de keuringsdierenarts mogelijk de juiste keu-
ringsbeslissing te nemen.

Wanneer evenwel een dier ter noodslachting wordt aangevoerd, dat door
de dierenarts succomberend werd aangetroffen, is het in vele gevallen
moeilijk om nog een diagnose te maken of ontbreekt deze geheel indien
geen deskundige hulp is ingeroepen.

Speciaal aan kopziekte wordt gedacht in onduidelijke gevallen waarbij o.m.
zenuwverschijnselen, bewegingsstoornissen, het niet meer kunnen opstaan,
in meer of mindere mate voorkomen.

Uit eigen ervaring is mij een geval van vergiftiging met loodarsenaat
houdend vergif bekend, dat op onnaspeurlijke wijze in een weiLand ge-
raakte op vrij korte afstand van een rijwielpad.

Hulp werd ingeroepen (±: 5 uur n.m.) wegens vermoedelijke kopziekte,
gezien het feit dat het dier eerst slingerde en onvast op de benen was en
daarna niet meer kon staan.

Hoewel de diagnose kopziekte niet vaststond, werden Ga-infusie insuffla-
tie toegepast met het resultaat dat patiënt na enige uren weer stond.
Evenwel niet voor lang, want de volgende morgen was de koe dood.
Omdat in dezelfde weide kort hierop nog twee gevallen met dezelfde
verschijnselen zich voordeden, was vergiftiging zeer waarschijnlijk en werd
na nauwkeurige inspectie van de weide op een paar plekjes een hoeveelheid
wit poeder gevonden, dat na onderzoek loodarsenaat bleek te bevatten.
Daar de eerste 2 patienten stierven werd de derde en laatste patiënt in
nood geslacht en na onderzoek en verkregen advies van het R.I.V. goed-
gekeurd voor de vrijbank.

Het gebruik van giftige bestrijdingsmiddelen in de landbouw maakt het
m.i. nodig steeds hiermee rekening te houden als een juiste diagnose niet
bekend is of aan de hand van de sectie niet kan worden gesteld.
Bij varkens geven de rattenbestrijdingsmiddelen „Tomorin" en „Thallium"
bevattende preparaten nu en dan aanleiding tot vergiftiging.
Na Tomorin-opname werden overal bloedingen geconstateerd die bij opper-
vlakkige beoordeling sterk aan varkenspest doen denken.
Verschijnselen en de gevolgen van Thallium-vergiftiging zijn niet gecon-
stateerd, omdat vrij kort na de opname van het gif noodslachting werd
gevraagd wegens vergiftiging met rattenkruid.
In beide bovenstaande gevallen volgde afkeurmg.

Bij het ter noodslachting aanbieden van dergelijke dieren is het dus nood-

-ocr page 100-

zakelijk dat het gebruikte gif getoond wordt daar bij arsenicum-vergiftiging
een gunstige beslissing mogelijk is, terwijl bij een „onbekend" gif niet
anders dan afkeuring kan volgen.

In het laatste geval (onbekend gif) is het, zoals van zelf spreekt, gewenst
om, wanneer het aangeboden dier nog in goede toestand verkeert, de eige-
naars te adviseren mogelijk herstel af te wachten.

Belangrijk voor de keuringsbeslissing van noodslachtingen is m.i. dan ook
dat we geïnformeerd worden omtrent de giftigheid via het vlees door de
gebruikelijke giftige bestrijdingsmiddelen in de landbouw en veeteelt.
Het afkeuren van de lever, waarin opgenomen stoffen vaak in hogere
concentraties voorkomen, is daarom ook steeds aan te bevelen.

MEDEDELINGEN
Enquête betreffende de ziekte van Aujeszky.

De Hoogleraar-Directeur van het Instituut voor Veterinaire Virulogie,
Biltstraat 168, Utrecht, verzoekt alle practici, het aan hen gezonden for-
mulier over de ziekte van Aujeszky ingevuld te willen terugsturen, voor
zover zij zulks nog niet gedaan mochten hebben.

Het behoeft geen betoog, dat de waarde van een enquête stijgt naarmate
het aantal gegevens groter is.

De Hoogleraar-Directeur van het Instituut voor Veterinaire Virulogie
betuigt bij voorbaat zijn dank voor de verleende medewerking.

C. H. W. de Bois: Ruptura uteri ante partum acuta bij het rund.

In aansluiting op de desbetreffende publikatie in de voorgaande aflevering,
is nog te vermelden het artikel van S. E. Magwood, Canadian J. Comp.
Med. et Vet. Scr. 18 (1954) 310, waarin beschreven wordt een geval van
uterusruptuur bij een 7 maanden drachtige vaars.
De gestelde diagnose luidde: traumatisch reticulitis.

Bij laparotomie bleek een uterusruptuur aanwezig te zijn. De vrucht werd
verwijderd en de uterus gehecht. Het dier herstelde daarna.

-ocr page 101-

REFERATEN

Prof. Dr. E. Brouwer: VARIATIES IN DE VOEDENDE BESTANDDELEN
DER MELK DOOR FACTOREN, ZOALS LACTATIESTADIIIM, VOEDING
EN ERFELIJKHEID. Voeding
17, 163, \'56.

Eén liter volle melk voorziet per dag een volwassene van:

a. de totale behoefte aan dierlijk eiwit;

b. de totale behoefte aan calcium;

c. de totale behoefte aan riboflavine.

Wat het eiwit betreft, bestaat er een positieve correlatie met het vetgehalte. Meestal
vindt men, dat het eiwitgehalte met 0.3 a 0.5% toeneemt, wanneer het vetpercen-
tage met 1% stijgt. De samenhang tussen eiwit- en vetgehalte is echter onvolkomen,
want bij een bepaald vetgehalte kunnen de eiwitcijfers bij verschillende dieren sterk
verschillen. Dit opent dus de mogelijkheid tot selectie op melk met een, in verhou-
ding tot het vetgehalte, hoog eiwitgehalte.

Ook het Ca-gehalte is uit een oogpunt van volksvoeding van groot belang. Dit ge-
halte wordt evenmin als het eiwitgehalte sterk door de voeding beïnvloed. Er bestaat
een positieve correlatie tussen het eiwitgehalte en het Ca-gehalte der melk en
daardoor ook tussen het Ca-gehalte en het vetgehalte. Verhoging van het vetgehalte
der melk en vooral van het eiwitgehalte door doelmatige teeltkeus, zal dan ook
tevens tot een hoger Ca-gehalte voeren.

Ook het riboflavinegehalte der melk is slechts weinig van de voeding afhankelijk.
Zelfs het volkomen ontbreken van deze vitamine in het voedsel van de koe geeft niet
tot een laag gehalte in de melk aanleiding, omdat het in voldoende mate door de
bacteriën in de voormagen wordt gesynthetiseerd.

Er bestaan volgens buitenlandse onderzoekingen aanzienlijke rasverschillen ten aan-
zien van het riboflavinegehalte. Bij het Friese ras zou dit gehalte bijv. lager zijn
dan bij het Zwitserse bruinvee of de Ayrshire, terwijl de hoogste gehaltes voor zou-
den komen in de vetrijke melk van de Jersey en de Guernsey. Mogelijk bestaat er
een positieve correlatie tussen het riboflavinegehalte en het eiwitgehalte. Hoe dit
ook zij, uit een oogpunt van melkkwaliteit zou het zeer belangwekkend zijn te onder-
zoeken of er ook omtrent het riboflavinegehalte binnen het ars erfelijke individuele
verschillen bestaan en of het mogelijk is tot een verhoging van het riboflavinegehalte
in de Nederlandse melk te geraken.

HOEKSTRA

Almut De ttmers; DIE ZUCHT EINES NEUEN „VERSUCHSTIERES",
DES MINL\\TURSCHWEINES IN AMERIKA.

Enige jaren geleden begon men in Amerika behoefte te gevoelen aan een proefdier
voor dc mens, dat de apen vervangen kon, ongeveer reageerde als een mens, zich
snel vermeerderde en goedkoop en gemakkelijk te houden was.
Het oog viel op het varkeri, waarvan men wist, dat de huid op dezelfde wijze rea-
geert als die van de mens en dat het zich op overeenkomstige wijze voedt.
Zo werd tenslotte tot enige veeteeltkundigen de vraag gesteld of zij niet een labora-
toriumvarken, d.w.z, een klein varken konden fokken.

Prof. Dr. L. M. Winters van Minnesota is in 1949 aan deze opgave begonnen,
waarbij hij het volgende systeem toepaste:

In de eerste plaats kruising om een zeer uiteenlopend uitgangsmateriaal te verkrijgen;
In de 2c plaats een weinig inteelt gepaard gaande met scherpe selectie en
in de 3e plaats het fixeren van een type, dat het fokdoel benadert.
.Ms uitgangsmateriaal nam hij kleine, zwarte spekvarkens, die verwilderd voorkwamen
in Michigan en van het Europese wilde varken afstamden en een wild varken, dat
het type van het Aziatische wilde varken vertoonde. In de 3e plaats nam hij nog ver-

-ocr page 102-

wilderde varkens uit Louisiana, die buitengewoon variabel van type waren en
waarvan dc afkomst in het geheel niet bekend was.

In 1954 waren de volgende resultaten bij 79 worpen bereikt, waarbij ter vergelijking
ook enige normale varkens vermeld worden:

Miniatuur varken Normaal varken
Grootte van de worp 7.2 8-9

Geboortegewicht 0.8 kg l.I kg

Gewicht op 8 weken 6.8 „ 16.9 „

Gewicht op 154 dagen 40.5 „ 85.5 „

Sedert 1952 worden deze miniatuurvarkens reeds aan verschillende instituten ver-
kocht. Fokdieren worden nog niet geleverd, omdat het uiteindelijke fokdoel nog niet
bereikt is en het huidige type nog niet gefixeerd is.
Het fokdoel is een varken van 27 kg in 154 dagen.

HOEKSTR.\'X

Prof. Dr. H. Brüggemann: BULLENMUTTER IM EXAMEN. Der Tier-
züchter,
8, 523, 1956.

Op het Max-Planck instituut te Mariensee werd bij het onderzoek van koeien uit
hoge produktieklassen bevestigd, dat koeien met hoge opbrengsten lang niet altijd
de meest winstgevende dieren zijn. Het gaat per slot van rekening om het verschil
tussen produktiekosten en opbrengst.

In verband hiermede kwam het zwartbont stamboek van Westfalen op de gedachte
op hun proefbocrderij stierenmoeders uitgebreid te onderzoeken. De stier ontvangt
toch 50% van zijn erfelijke aanleg van zijn moeder, zodat zijn nakomelingen 25%
van hun erfelijke aanleg van de stierenmoeders ontvangen.

Enige dagen voor het kalven werden de te onderzoeken stierenmoeders op het bedrijf
gebracht en het onderzoek duurde 300 dagen.

Gelet werd op:

melkhoeveelheid

vetgehalte

eitwitgehalte

voedcrverbruik

vorm lactatiecurve

melkbaarheid

verdeling van de melk over de 4 kwartieren
en de kwaliteit van de uier.

Ten aanzien van het voedcrverbruik werden verschillen van 20% gevonden.

HOEKSTRA

M. A. Emmerson and L. N. Hazrl: R.ADIOGRAPHIC DEMONSTR.VFION
OF DWAR.F GENE-CARRIER BEEF ANIMALS. Journ. of the Am. Vet. Asso-
ciation,
128, 381, \'56.

De auteurs beschrijven dwergvormen bij de Hereford en de .Aberdeen-Angus, die
berusten op het voorkomen van een enkelvoudige recessieve factor. De aard van deze
dwergvorm schijnt overeen te komen met het osteochondrodystrofische type, dat voor-
komt bij de mens en andere dieren. Typisch voor deze dieren is de gedrongenheid
van de wervelkolom in de rug- en lendenstrcek.

Het gewicht der dwergen bedraagt bij de geboorte omstreeks 15 kg. en meestal
worden deze dieren niet oud. De meeste dwergkalvcren ontstaan dan ook uit pa-
ringen tussen dieren, die voor deze semi-letaalfactor hetcrozygoot zijn en het gebrek
niet fenotypisch vertonen. Wel is hun type volgens geoefende veekenners soms anders
dan van geheel normale dieren. Uit dergelijke paringen worden dus 25% geheel
normale kalveren geboren,

-ocr page 103-

50% dieren, die het gebrek niet vertonen, maar heterozygoot voor het dwerg-gen
zijn, en

25% dwergvormen.

Bij het maken van röntgenfoto\'s van het nakomelingsehap van dergeUjke paringen
bleek nu echter, dat de heterozygoten, hoewel op jeugdige leeftijd in uiterlijk zeker
niet van geheel normale dieren te onderscheiden, toch reeds geringe afwijkingen
vertonen in hun wervelkolom. Men heeft hier dus te maken met een geval van on-
volledige dominantie, zoals deze ook voorkomt bij paringen van ongehorende met
gehorende runderen, waarbij, hoewel de factor „ongehorend" dominant is over
„gehorend", toch van tijd tot tijd zeer kleine horentjes voorkomen (Ref.).
En men meent nu met behulp van röntgenfoto\'s in staat te zijn bij pasgeboren kal-
veren onderscheid te maken tussen geheel normale dieren (dwerg-genvrij, AA) en
de heterozygoten Aa.

Dit is van groot belang voor de veeteelt, omdat men dus voor het onderkennen der
heterozygoten niet behoeft te wachten op de uitslag van proefparingen met dieren,
waarvan bekend is dat zij heterozygoot zijn voor dit dwerg-gen, maar het direct na
de geboorte kan uitmaken.

In Amerika is dit van belang, omdat de semi-letale dwergfactor betrekkelijk veel bij
de genoemde vleesrassen voorkomt. Hiertoe heeft meegewerkt, dat de voor het
dwerg-gen heterozygote dieren op tentoonstellingen op de ereplaatsen werden ge-
steld, omdat de keuringscommissies hun type bewonderden en zij minder bleken
„uit te slachten".

De geboorte van 25% waardeloze dwergen uit paringen van heterozygote dieren
maakte echter het gebruik van deze „gewilde" heterozygote dieren voor de fokkerij
schadelijk.

Wanner niets aan de bestrijding van deze semi-letale factor wordt gedaan, zal de
verspreiding onder de veestapel toenemen.

Lush en Hazel berekenden, dat wanneer alle voor de fokkerij gebruikte stieren
heterozygoot voor dit dwerg-gen zijn en niets anders aan de bestrijding wordt ge-
daan dan het elimineren van de echte dwergvormen, op 100 geboortes steeds

14.6% dwergkalveren zullen voorkomen.
Het is nog niet zeker of de bij de Aberdeen Angus en de Hereford voorkomende
dwergvormen op eenzelfde erffactor berusten. Wel schijnt vast te staan, dat de bij
de Shorthorn voorkomende dwergvorm van een ander type is.

Misschien kan de Rönt.genologie ook voor het vroegtijdig onderkennen van voor de
bulldog- of otterfactor heterozygote dieren goede diensten bewijzen (Ref.).

HOEKSTRA

Veeteelt

ONS RUND ALS VLEESPRODUCENT. H. de Boer: Betekenis en geschiktheid
van het rundvee voor de vlee.sproductie. Landbouwkundig Tijdschrift 65, 596-604,
1953.

In dit artikel, dat een samenvatting is van een lezing welke op de I8e Ned. Land-
bouwweek gehouden werd, worden achtereenvolgens nagegaan de betekenis der rund-
veerncsterij, de kwaliteit en samenstelling van het slachtvee-aanbod, het kwaliteits-
begrip en de criteria voor de slachtkwaliteit.

In de inleiding wordt gesteld, dat hoewel het accent bij de Ned. Rundveefokkerij ligt
in de melkproduktie, de geschiktheid voor vleesproduktie, speciaal bij het M.R.IJ.
veeslag, niet verwaarloosd werd. En de schrijver is ook van mening, dat het zwart-
bonte veeslag in de vleesrichting is verbeterd. Dit zou dan niet het gevolg geweest
zijn van een doelbewuste verbetering in deze richting, maar meer het resultaat zijn
van een
uit een oogpunt van melkveehouderij intuïtief de voorkeur geven aan het
vroegrijpe en meer bevleesde type.
(cursief van referent).

Het aanbod van slachtrunderen en slachtkalveren is zeer heterogeen van samenstel-

-ocr page 104-

ling, t.w. nuchtere kalveren, graskalveren, vette kalveren, pinken, vaarzen en koeien
en stieren van iedere leeftijd en zeer uiteenlopende slachtconditie.
De kalverrubrieken leveren slechts een bescheiden aandeel in de vleesproduktic; uit
een oogpunt van slachtkwaliteit zijn alleen de vette kalveren van betekenis. Naast
blank vlees en wit vet wordt een gunstige gewichtsverhouding tussen voor- en achter-
stel verlangd, omdat het laatste per kg bijna 2x zoveel opbrengt.

Onder de „oudere slachtrunderen" komen veel pinken voor, d.w.z. dieren met
hoogstens 2 brede tanden (± 30%).

De kwaliteit van het rundvlees wordt bepaald door malsheid, smakelijkheid, vetheid,

fijnheid van vezel en de kleur.

De Boer vermeldt hieromtrent het volgende:

„De malsheid van het vlees kan door verscheidene oorzaken sterk wisselen: Deze
varieërt niet alleen van dier tot dier, maar bij een bepaald karkas ook van spier tot
spier, terwijl daarnaast de sedert het slachten verlopen tijd (en temperatuur) van
invloed is. Een moeilijkheid om in deze een duidelijk beeld te krijgen, vormt de om-
standigheid dat de malsheid moeilijk objectief is vast te stellen."

Met verschillen in malsheid hangen waardeverschillen tussen de verschillende delen
van een karkas en tussen karkassen onderling samen.

Over de oorzaken van verschillen in malsheid is het oordeel niet eensluidend; ver-
moedelijk speelt de hoeveelheid en de aard van het aanwezige collageen (een af-
scheidingsprodukt van de collagene vezels uit het bindweefsel tussen de spiervezels)
een rol. Afgezien van het collageen zijn verschillen in malsheid geconstateerd in
samenhang met de doorsnede van de spiervezels; vlees wat z.g.n. „grof van draad"
is zou minder mals zijn.

Ook bestaat de opvatting dat met vet dooraderd (gemarmerd) vlees malser zou
zijn, doordat zich vet in het bindweefsel tussen de spiervezels afzet en de structuur
van het vlees daardoor losser zou worden. Verschillende proeven hebben echter geen
uitkomsten opgeleverd die dit laatste bevestigden.

Een belangrijke invloed op de malsheid in gunstige zin oefent het „narijpen" van
karkassen uit, door deze na het slachten enige tijd te laten hangen bij een tempera-
tuur van even boven 0°.

Naast de malsheid is de smakelijkheid van het vlees van betekenis; smakelijkheid
bedoeld in de zin van smaak -f aroma, omdat naast de eigenlijke smaakorganen ook
de reukorganen een bijdrage leveren tot het genieten van vlees. In het algemeen
hebben lichtgekleurde spieren weinig aroma (kalsvlees), donkere spieren meer.
De aroma kan ook te sterk zijn; stierenvlees b.v. wordt daarom minder gewaardeerd.
Sommige voedermiddelen, geneesmiddelen e.d. kunnen de smaakkwaliteiten van het
vlees ongunstig beïnvloeden. Bij het vlees van koeien van schorren en dijken komt soms
ajuinlucht voor. Ook spoeling heeft een minder gunstige invloed.
De smakelijkheid van vlees kan niet los worden gezien van de vetheid ervan. In dit
opzicht varieërt dc smaak sterk, vooral in samenhang met de aard van de verrichte
arbeid, het klimaat en de voedingsgewoonten. In het algemeen heeft dc mechani-
satie van de laatste tientallen jaren en het daardoor minder voorkomen van zware
lichamelijke arbeid een verschuiving van de vraag — in de richting van mager
vlees — tengevolge gehad. In de Angelsaksische landen echter hecht men nog zeer
aan het met vet dooraderd zijn van vlees. In Nederland wordt dit, evenals trouwens
een dikke rand vet aan het vlees, ongaarne gezien.

De cetkwalitcit vanv lees wordt verder nog beïnvloed door de fijnheid van de vezel;
fijnvezelig vlees geniet de voorkeur. Met het ouder en zwaarder worden van een
dier wordt het vlees grover, terwijl daarnaast mannelijke dieren grover vlees hebben
dan de vrouwelijke dieren. Erfelijke aanleg en voeding schijnen in deze eveneens
invloed uit te oefenen.

Niet rechtstreeks van invloed op de eetkwaliteit van het vlees is de kleur. Toch is
deze sterk waardebepalend. Er bestaat voorkeur voor licht rood gekleurd vlees. Moge-
lijk hangt dit hiermee samen dat vlees van oude of anderszins minderwaardige dieren
als regel donker getint is, terwijl ook stierevlees vrij donker is.

-ocr page 105-

Een donkere kleur en sommige andere ongewenste kleurnuances, kunnen echter ook
oorzaken hebben die de eetbaarheid niet ongunstig beïnvloeden."
Niet alle onderdelen van een karkas zijn geschikt voor de verkoop als fijn vlees, zoals
biefstuk of rosbief. Er bestaan dan ook grote „waardeverschillen" per onderdeel zoals
onderstaande prijzen per kg. in 1953 duidelijk tonen:

schenkel ƒ 3,20; stomp (achterstel) ƒ 4,26; lenden en haas ƒ 4,40; vanglap ƒ 2,92;
dikke en fijne rib (voorste gedeelte rug) ƒ 3,99; klaprib (voorste ribben) ƒ 4,—;
borst en klapstuk ƒ 3,37; schouder ƒ 3,80; de nek ƒ 3,64.

Behalve door de gewichtsverhouding tussen dure en goedkope vlcesdelen wordt de
waarde van een karkas bepaald door:

a. de verhouding vlees : vet : been.

b. de kwaliteit van het vlees en vet.

De praktijk onderkent bestaande verschillen in dit opzicht vrij nauwkeurig, maar
het is uitermate moeilijk deze in objectieve, concrete maatstaven uit te drukken.
Dc
hoeveelheid beenderen in een karkas is volgens engelse onderzoekingen bij vol-
wassen koeien goed te benaderen uit het gewicht van de 4 poten, die bij knie- en
spronggewricht zijn afgenomen.

In Nederland wordt wel aangenomen, dat het totale beenderengewicht 24x het ge-
wicht van het opperarmbeen bedraagt.

Hoewel zware beenderen uit een oogpunt van slachtkwaliteit ongewenst zijn, menen
sommige onderzoekers, dat niet naar te grote fijnheid in beenderengestel gestreefd
moet worden, omdat grove beenderen samen zouden gaan met een betere geschikt-
heid voor vleesproduktie; dieren met grove beenderen zouden in het algemeen meer
bcvleesd zijn en minder snel vet worden.

Voor de vetheid van een runderkarkas zijn eigenlijk geen betrouwbare maatstaven
tc vinden. Dc beste indruk van de vetheid geeft nog de beoordeling van de dikte van
het ondcrhuidsvet volgens een gestandaardiseerde methode, waarbij dus altijd op de-
zelfde plaats en wijze gemeten wordt.

Naast de wijze van mesten bepalen erfelijke invloeden de vetheid van het karkas.
Het vet wordt in een bepaalde volgorde afgezet, nl. eerst rond de ingewanden, dan
onder dc huid en tenslotte tussen de spieren.

Arm gespierde typen gaan in \'t algemeen eerder tot vetafzet over dan meer ge-
spierde dieren. Vleesrunderen gaan over het algemeen ook spoedig over tot vetafzet
in dc spieren. Dit gemarmerde vlees zien we echter ook veel bij de hier te lande
ingevoerde, arm gespierde, Deense rode runderen.

Een ned. rund vertoont zelden dit gemarmerde vlees. Een reden hiervoor is ook,
dat hier te lande meestal minder zwaar wordt afgemest.

De verdeling van het onderhuidse vet over het karkas kan sterk uiteenlopen. Soms
hoopt het zich op bepaalde plaatsen, b.v. rond de staat, op (Aberdcen-Angus).
Wat de
bevleesdheid betreft wenst met dikke spieren. Dan is de vlees-been verhou-
ding gunstig en is het karkas gemakkelijk te bewerken.

Voor onderzoek op het gebied van de slachtkwaliteit van runderen is nodig, dat men
beschikt over een objectieve, betrouwbare beoordelingsmethode. In Nederland be-
staat enkel een beoordelingssysteem voor levende slachtrunderen, het op vetvce-
tentoonstellingen gebruikte „Utrechtse systeem". In Amerika en Nieuw-Zecland
beschikt men echter ook over officiële classificatie-systemen voor geslachte runderen

HOEKSTRA

-ocr page 106-

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENfST
Mond- en klauwzeer.

Uit geregeld binnenkomende mededelingen van West-Europese landen blijkt d:at hc-
mond- en klauwzeer in de laatste maanden in Europa een bedenkelijke oimvan.i\'
heeft aangenomen.

.Alleen landen, die door hun geïsoleerde ligging of door stringente maatregelem dezt
ziekte krachtdadig bestrijden, zijn tot nu toe vrijwel geheel vrij gebleven.
In ons land werden in de maand december 4 gevallen geconstateerd, terwijl in
januari 1957 tot nu toe 5 gevallen werden gerapporteerd.

Ook Engeland (geïsoleerde ligging met afmaaksysteem) en Denemarken (vacicinatir
en afmaaksysteem) behoren tot de West-Europese landen, waar het mond- en Iklauw-
zeer practisch nog niet voorkomt.

Nu de entingsperiode 1 februari weer een aanvang neemt, is het wel zaak <dat zo
spoedig mogelijk de mond- en klauwzecrvaccinatie wordt verricht.
Via pers en radio is een beroep gedaan op de veehouders om niet tot het laatst-
ogenblik te wachten met deze vaccinatie, daar de immuniteit van de Nederlands-
veestapel op dit moment niet voldoende waarborg meer biedt, dat aan een eniigszins
belangrijke besmetting weerstand zal kunnen worden geboden.
De Veeartsenijkundige Dien.st doet dan ook een beroep op de medewer-
king van dierenartsen en hen ter beschikking staande assistenten, om zo
spoedig mogelijk met de hervaccinatie van de veestapel een aanvaing te
maken.

Installatie Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek.

De Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek is op 4 januari 1957 in een
plechtige bijeenkomst tc Den Haag in Hotel „De Wittebrug" geïnstalleerd dioor ir.
Z. Th. Fetter, voorzitter van de Centrale Organisatie T.N.O.

Tot voorzitter van de Raad is ir. A. W. v. d. Plassche gekozen, de Directeur-Gene-
raal van de Landbouw. De Raad is samengesteld uit vertegenwoordigers van de over-
heid, bedrijfsleven en wetenschap; leden zijn: ir. H. T. Tjallema, directeur van dc
Akker- en Weidebouw; namens het Landbouwschap ir. G. J. Klompe, ir. G. P. F.
Royackers en ir. Wansink; namens de Landbouwhogeschool: J. M. van Bommel van
Vloten, president-curator en prof. ir. W, de Jong, rector magnificus, alsmede mamens
de Kon. Ned. Academie van Wetenschappen prof. dr. V, J. Koningsberger. De Raad
treedt in de plaats van de Landbouworganisatie T.N.O. Met het secrelariaat van
de Raad is belast ir. C. van der Giessen, Koningskadc 12, Den Haag.
In zijn rede gaf ir. Fetter een overzicht van de historisch gegroeide motieven, die
tot instelling van de Raad hebben geleid, ten doel hebbende meer eenheid te bren-
gen over het gehele terrein van het landbouwkundig onderzoek. De Raad is een
T.N.O.-instelling, zodat het verband met de overige gebieden van toegepast natuur-
wetenschappelijk onderzoek blijft bestaan. De Raad zal voorts advies uitbrengen
over alle posten van de ontwerp-begroting van het Ministerie van Landbouw, waar-
door doublures van onderzoek of juist hiaten kunnen worden geconstateerd.
Behalve de coördinerende taak zal de Raad zijn belast met het vervolmaken van de
stichtingsvorm van dc verschillende instituten en instellingen; met het laten ver-
richten van aanvullend onderzoek door werkgroepen en op andere wijze — de op-
richting van het Centrum voor Plantenfysiologisch Onderzoek is hiervan een voor-
beeld; met „ad hoe" — werkzaamheden, als het stichten van een Publikatiecentrum
en de uitgave van de index op het landbouwkundig onderzoek, met het bevorderen
van contact tussen de groep directeuren van landbouw-instituten en van hen met
alle T.N.O. directeuren en tenslotte met het verzorgen van de internationale con-
tacten.

-ocr page 107-

BERICHTKN EN \\ ERSLAGEN

\\ erslag van de \\\'eterinair-Hygiënische Dienst der Cienieente Texel.

Ook over het jaar 1955 heeft de Veterinair-Hygiënisehe Dienst der Gemeente Texel
in een uitvoerig en zeer goed gedocumenteerd verslag, de lotgevallen van deze Dienst
aan dc buitenwereld medegedeeld.
Deze Dienst omvat:

A. De Vleeskeuringsdienst.

B. De keuring van het op Texel in te voeren vee.

C. De stal-, vee- en melkcontrole.

D. Het markttoezicht.

E. De administratie van de Dienst.

A. De Vleeskeuringsdienst. Vermeldenswaard is, dat in 1927 door de Texelse
veehouders een vereniging is opgericht, welke de verkoop van alle voorwaardelijk
goedgekeurde dieren behartigt. Door dc samenwerking van deze vereniging met dc
vleeskeuringsdienst, is het op Texel mogelijk dat deze vereniging gebruik maakt
van de gemeentcslager en van de diensten van dc controleur voor de administratie
en de uitbetaling van de opbrengst der verkochte dieren. Een uitstekende oplossing.
Het verslag op de voet volgende, valt het grote aantal gestorven schapen en lamme-
ren op, n.1. resp. 440 en 2461. Een aanduiding voor de grootte van de schapen-
fokkerij op Texel, waarvan ook getuigt de marktaanvoer te Den Burg in 1955, n.1.
van 13227 lammeren.

Ook in 1955 bedroeg het aantal ingevoerde kilogrammen vlees ongeveer de helft van
het gewicht der normale slachtingen, zulks i.v.m. het feit, dat er in het toeristen-
seizoen veel vraag is naar speciale vleessoorten.

Het aantal afgekeurde runderlcvers is vrij hoog te noemen, n.1. 61 op 522 geslachte
runderen, terwijl het aantal van 519 afgekeurde baarmoeders van runderen op 522
slachtingen erop wijst, dat ten eerste de bewoners van Texel practisch geen stieren-
of ossenvlees te eten krijgen en ten tweede, dat het Hoofd van Dienst afdoende en
volkomen terecht met deze „illegale" afkeuringen waakt tegen overtreding van artikel
7 van het Kon. Besluit van 13 september 1924 No. 448 (bereiding van vleeswaren).
Tuberculose werd slechts 3 maal bij varkens waargenomen. Bij runderen geen enkele
maal. Dc rundveestapel op Texel is dus inderdaad geheel vrij van tuberculose, zodat
de besmetting van de varkens wel zal zijn van aviaire- of humane aard.
Bij 26 runderen werd distomatose geconstateerd, terwijl deze ziekte op Texel veel
frequenter voorkomt. Men neemt aan, dat er dus nog steeds veehouders zijn die
schapen met distomatose op de markt te Purmerend als wrak vee verkopen. Van de
389 onderzochte bloedmonsters op miltvuur, was er geen enkele positief.
Dc reeds genoemde vereniging tot verwerking van uit nood geslachte en gestor\\cn
dieren, bestaat bijna 25 jaar en is op Texel een onmisbare instelling geworden. Het
bestuur bestaat uit praktische veehouders, terwijl er een commissie van arbitrage be-
staat om eventuele klachten in behandeling te nemen, hetgeen in 1955 niet is ge-
schied. Aan inkomsten ontving de vereniging ƒ 15.244,48. Aan onkosten werd uit-
gegeven ƒ 6.806,37. Totaal werd 16215 „pond" vlees verkocht.

Aan de uitbouw van de verwerkingsinrichting werd in 1955 verder gewerkt. Hierover
vindt men in het verslag een uitvoerige correspondentie van het Hoofd van Dienst
met zijn gemeentebestuur. Ten slotte werd besloten om de verwerkingsinrichting uit
te breiden tot destructor. Dan zal er diermeel en vet kunnen worden geproduceerd,
dat aan de hoogste eisen voldoet en men zal dan niet langer afhankelijk zijn van de
destructor te Schagen en baas in eigen huis worden. Aan de Ministers van Sociale
Zaken en van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening werd verzocht om de ver-
werkingsinrichting van Texel na reorganisatie toe te laten als destructor. In 1955
werd verwerkt 42.356 kg. afgekeurd materiaal, waarvan werd geproduceerd 10.200
kg. diermeel en 5526 kg. technisch vet. De analyses gaven op 4 april 1955 aan een
eitwitpercentage van 54.3% en op 22 april van 52.7%. Het nadelig saldo van de
verwerkingsinrichting bedroeg in 1955 ƒ 5.892,08.

-ocr page 108-

B. De keuring van het op Texel in te voeren vee.

Het is prettig om te lezen, dat het voordeel van de geïsoleerde ligging van Texel ook
in 1955 ten volle is uitgebuit, ten bate van de gezondheidstoestand van de veestapel.
Van de vaste wal werden op een invoervergunning op Texel ingevoerd 139 koeien,
157 pinken, 11 stieren, 250 graskalveren, 70 nuchtere kalveren, 6 varkens, 30 biggen,
3 rammen en 1 geit.

Op 6 januari werd door Burgemeester en Wethouders de invoer van varkens ver-
boden, zulks i.v.m. het voorkomen van varkenspest in Noord-Holland en elders. Op
27 juni werd dit verbod opgeheven.

."^an het ingevoerde rundvee werd de eis gesteld, dat het tuberculosevrij was. De
.graskalveren, die zonder een wit certificaat werden ingevoerd, werden bij aankomst
in de haven getuberculineerd en na 3 maal 24 uur op de boerderij gecontroleerd.
Twee reagerende dieren werden binnen een week na aankomst van Texel verwijderd.
Van de runderen boven één jaar werd een klein aantal ingevoerd met een bewijs van
„abortusvrij"; alle andere runderen boven één jaar werden zo spoedig mogelijk door
middel van bloedonderzoek onderzocht op abortus-Bang. Het bleek, dat er 12 be-
smette dieren waren ingevoerd, die binnen een week van Texel werden verwijderd.

C. De stal-, vee- en melkcontrole.

In een uitvoerig, aan het Gemeentebestuur van Texel gericht schrijven, heeft het
Hoofd van Dienst geadviseerd om de assistent van de Dienst, die door verschillende
organisaties op het gebied van de landbouw ter beschikking was gesteld van de
Dienst, in vaste gemeentedienst te benoemen. Hem is thans, binnen het kader van
zijn bevoegdheid opgedragen de inspectie van de Texelse wolveestapel, controle op
de bestrijding van de tuberculose en van de abortus-Bang.

De Brucellose-bestrijding geschiedt aan de hand van een melk- of bloedonderzoek,
hetwelk 4 maal per jaar op het laboratorium van de Dienst wordt verricht. Elk rund
ouder dan één jaar, dat op een Texels bedrijf aanwezig is, wordt op deze wijze pe-
riodiek op het aanwezig zijn van Brucellose onderzocht. Dit geschiedt n.a.v. artikel 8a
der Verordening voor de Gemeente Texel, waarbij het verboden is een rund te
hebben of te houden zonder in het bezit te zijn van een verklaring, die niet ouder
mag zijn dan 3 maanden, dat het rund vrij is van besmettelijk verwerpen.
Het aantal runderen op Texel bedraagt ongeveer 7300, waarvan alle eigenaren direct
of indirect zijn aangesloten bij de Prov. Gezondheidsdienst in Noord-Holland te Alk-
maar.

Door Burgemeester en Wethouders van Texel werd een ontwerp-verordening op de
heffing van rechten voor de Brucellose-bestrijding onder het rundvee bij de Ge-
meenteraad ingediend. Het recht bedraagt per rund ƒ 0,50, waardoor de opbrengst
ongeveer ƒ 3650,— wordt, zodat de kosten van de vaste assistent hieruit kunnen
worden bestreden.

In het laboratorium werden 3044 melkmonsters onderzocht op Streptokokken, terwijl
92 melkmonsters algemeen bacteriologisch werden onderzocht. Verder werden 2991
busmonsters melk onderzocht op abortus-Bangbacillen, alsook 260 koemonsters en
50 bloedmonsters, welke laatste op het laboratorium van de Gezondheidsdienst te
Alkmaar werden onderzocht. Door een sprekend voorbeeld wordt aangetoond hoe
moeilijk de strijd tegen de abortus-Bang is. De reductaseproef werd geregeld uitge-
voerd.

De rundveestapel op Texel mag inderdaad vrij van tuberculose worden genoemd.
Gedurende het seizoen 1954—1955 werd geen enkel reactiedier gevonden en in het
seizoen 1955—1956 slechts 1 reactiedier, dat na slachting op het abattoir te Alkmaar
een negatief sectiebeeld vertoonde.

Op 8 bedrijven werd bij 663 schapen en 267 lammeren rotkreupel geconstateerd. De
runderhorzelbestrijding werd door de Prov. Gezondheidsdienst te Alkmaar uitstekend
georganiseerd. Er werden slechts enkele besmette dieren aangetroffen. De mede-
werking van de veehouders was buiten.gewoon. In 1955 werden 2955 eerste insemi-
naties verricht, waarvan 2675 drachtigheid opleverde ofwel 90/2%.

-ocr page 109-

D. Het markttoezicht.

Bij de 13227 ter veemarkt te Den Burg aangevoerde lammeren werd één keer rot-
kreupel geconstateerd. De gehele Texelse veestapel was in 1955 geënt tegen mond-
en klauwzeer, behalve één bedrijf met één koe, waardoor het markttoezicht werd
vereenvoudigd.

E. De administratie.

Het nadelig saldo van de gehele dienst bedroeg in 1955 ƒ 12.925,54, waarin het
tekort van ƒ 5892,08 op de verwerkingsinrichting is begrepen, alsmede de gehele
Brucellose-bestrijding is verwerkt. Iedereen zal met groot genoegen het verslag van
deze Dienst, die in ons land uniek is, lezen. Hier is alles, zowel de Vecartsenijkundige
Dienst als de Volksgezondheid in één hand en wel in een goede hand, terwijl men
de indruk krijgt, dat deze Dienst gedragen wordt door alle veehouders op Texel en
het Gemeentebestuur op alle mogelijke wijze medewerking verleent, tevens, dat de
Dienst tot grote tevredenheid van alle partijen werkt.

Er heerst een fris initiatief, tot heil van mens en dier. En in dit licht bezien, is het
tekort gaarne op de koop toe te nemen. Hoe paradoxaal het ook moge klinken, wij
wensen het Gemeentebestuur van Texel en de actieve Directeur van deze Dienst van
harte met dit verlies geluk, omdat er zulk een grote, niet direct in baar geld uit te
drukken winst is gemaakt.

Dr. R. VAN SANTEN

Landbouwglds 1957.

Uitg.: Staatsdrukkerij- en Uitgeverijbedrijf, \'s-Gravenhage. Prijs ƒ 5,—.

Evenals voorgaande jaren is ook dit jaar weer een uitstekend verzorgde landbouwgids

verschenen.

Voor allen, die geregeld met landbouwzaken in aanraking komen, is dit een uitge-
breide gids.

Ook voor de dierenartsen, die uit de aard van hun beroep vrijwel dagelijks met
landbouwzaken worden geconfronteerd, zal dit werk groot nut kunnen afwerpen.

22e Nederlandse Landbouw week.

De regelingscommissie voor de Nederlandse Landbouwweken heeft besloten de 22e
Landbouwweek te houden van 3 tot en met 6 juni aanstaande.
Het programma zal zo spoedig mogelijk worden bekendgemaakt.

Vee- en Vleeskeuringswet.

Verschenen is in de Schuurman en Jordens\' editie de 4e aanvulling van de 7e druk
van de Veewet en dc 5e aanvulling van de 11e druk van de Vleeskeuringswet.

Adresboek voor de Friese Land- cn Tuinbouw.

In de „Alta"-uitgaven is verschenen het adresboek voor de Friese Land- en Tuin-
bouw.

Deze gids is uitgegeven door het Algemeen Publiciteitsbureau, Oosterkade 20 b,
Leeuwarden.

(Jezondheidscomniissie voor Dieren van het Landbouwschap.

Hierbij wordt meegedeeld, dat met ingang van dinsdag 29 januari het adres van het
secretariaat van de Gezondheidscommissie voor Dieren gewijzigd is in: Raamweg 28,
\'s-Gravenhage, tel. 01700—183510.

-ocr page 110-

MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKI NDE

Bureau: Rubenslaan 123, Tel. 030—11413, Gironummer 511606 ten name van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

VAN HET SECRETARIAAT
A.s.sistentie mond- en klauwzeerbestrijding.

In aansluiting aan de mededeling in de aflevering van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van 15 januari j.1., v^jordt nogmaals gewezen op de
wettelijke assis-
tentieregeling ten behoeve van de mond- en klauwzeerbestrijding.
Door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor dieren is in overleg met de provin-
ciale vestigingscommissies vastgesteld, welke dierenartsen in aanmerking komen voor
assistentie.

Het waarnemingsbureau houdt zich strikt aan de opgaven van de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten, zodat rechtstreekse opgaven bij het waarnemingsbureau niet in
behandeling kunnen worden genomen.

De door de Provinciale Gezondheidsdiensten opgegeven dierenartsen ontvangen een
verklaring, dat zij behoefte hebben aan een assistent bij de inenting van herkauwende
dieren tegen mond- en klauwzeer.
Zonder die verklaring is geen assistentie toelaatbaar.

De studenten, die zich opgeven, zullen door het waarnemingsbureau worden inge-
deeld, waarbij zoveel mogelijk rekening zal worden gehouden met kenbaar gemaakte
wensen.

De studenten zullen evenals bij de tuberculosebestrijding worden opgenomen in de
collectieve ongevallen- en ziekteverzekering, die door de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is afgesloten.

De betreffende dierenartsen moeten het waameniingsbureau van te voren
berichten op welke dagen zal worden geassisteerd.

Indien dit niet geschiedt, moet de verzekeringsmaatschappij de gehele periode van
1 februari tot 15 april in rekening brengen.

Indien de assistenten niet zijn verzekerd, kan dit voor de dierenarts vergaande kon-
sekwenties meebrengen.

De kosten van verzekering, administratie, bemiddeling etc., die de dierenarts na af-
loop van de periode in rekening zullen worden gebracht, bedragen ƒ 2, —per dag.
Het honorarium wordt rechtstreeks tussen dierenarts en assistent verrekend.

De studenten, die het eerste gedeelte van het Doctoraal examen mei goed
gevolg hebben afgelegd en zich beschikbaar kunnen stellen voor assis-
tentie, ook al is het voor slechts enkele dagen, wordt dringend verzocht
zich alsnog op te geven door invulling cn opzending van de strook, die
[KT brief van 14 januari aan alle betreffende studenten is toegezonden.

Contributie kandidaatlidmaatschap.

In afwijking met andere jaren wordt de kandidaatleden dit jaar geen stortings-
formulier toegezonden, waarmee zij hun contributie kunnen voldoen.
.Alle kandidaatleden wordt, ter besparing van overbodig werk en kosten, dringend
verzocht hun, toch al zeer laag gestelde, contributie van ƒ 12,50 zo spoedig mogelijk
in ieder geval vóór 1 april a.s. te voldoen door overschrijving op girorekening 511606
ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

-ocr page 111-

Klein werkverlof voor zaken.

Gebleken is, dat aan militairen, die minstens een jaar in werkelijke dienst zijn, zoge-
naamd klein verlof voor zaken gedurende zes weken kan worden verleend, indien
de dienstbelangen zich hiertegen niet verzetten.

Dit verlof dient individueel te worden aangevraagd, maar zal door de Maatschappij
voor Diergeneeskunde worden gesteund door een request, rechtstreeks aan de Mi-
nister van Oorlog.

Zij, die dit verlof aanvragen, dienen er de Maatschappij voor Diergeneeskunde van
op de hoogte te stellen, met vermelding van de militaire personalia.
Deze mededeling is ook bedoeld voor degenen, die dit verlof reeds hadden aange-
vraagd, maar nu inmiddels 12 maanden in werkelijke dienst zijn.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Dekker, Burg. Reigerstraat 63 bis. Utrecht.
L. Hoogendoorn, .^btwoudseweg 167 b. Delft.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Bekkum, J. G. van, van Wormerveer naar Amsterdam (O.), v. d. Waalstraat 28-1.

(69)

Brand, A.; 1956; Hasselt (Ov.), Justitiebastion 4; tel. 05209—266, P., ass. bij A.

Kers. (74)

Dekker, A.; 1957; Utrecht, Burg. Reigerstraat 63 bis; D. (inla.ssen 77)

Hellinga, T.; 1956; Henaard (Fr.) ; D. (in mil. dienst). (86)

Hoogendoorn, L.; 1957; Delft, Abtwoudseweg 167b; D. (inlassen 89)

Hooghiemstra, E.; 1956; Utrecht, Frederik Hendrikstraat 34; D. (in mil. dienst).

(89)

Jongbloed, A.; 1957; Wirdum (Fr.), No. 31; tel. 05105—438: D. (92)

Poel, K. van der, te Brielle, naar M. H. Trompstraat 35, aldaar (tel. no. ongewij-
zigd). (105)
Rondhuis, P. R., te Schiedam, naar Tuinlaan 10b, aldaar, tel. no.
privé 01800—
65386, gr. 66218. (107)
Siebelink, J., van Delden naar Wierden, Rijssensestraat 50, tel. 05496—298. (110)
Til, M. van, te Doetinchem, naar 0-142 „Berkenhorst", aldaar (tel. no. ongewijzigd).

(114)

Uilenberg, G., van Rigl El Fula tijdelijk naar Department of ,\\nimal Production,
El Obeid, Sudan. (125)

Willenswaard, C. L. van; 1957; Zeist, Amalia van Solmslaan 29; tel. 03404—
3946; D. (121)

Wijers, P. H. N.; 1957; Aerdenhout, Houtvaartkade 46; tel. 02500—27042; wnd. D.

(121)

Zuijdam, Dr. D. M., te Arcisate Varese (Italië), diens corr. adres luidt: Rotterdam,
Charlotte de Bourbonlaan 38, tel. 01800—120637, gr. 143038. (125)

(icvestigd:

Moerman, A., te Kampen, Fcrnhoutstraat 18, tel. 05292—3250, gr. 966348, P., geass.
met W. J. van de Weg, sp. 8-9 en 19-20 (kl. huisd.), (voortzetting praktijk D.
Friehng). (100)

Weg, W. J. van de, te Kampen, Fcrnhoutstraat 18, tel. 05292—3250, gr. 966348, P.,
geass. met A. Moerman, sp. 8-9 en 19-20 (kl. huisd.), (voortzetitng praktijk D.
Frieling). (120)

Wouters, A. P., te Chaam, Gilseweg A-140, Tel. 01694—297. (121)

-ocr page 112-

Benoemd:

Hoeden, Dr. J. van der, te Givataïm (Israël), tot Hoogleraar bij de medische faculteit
van de Universiteit te Jerusalem. (124)

Wouters, G. W. J., te Alkmaar, te rekenen met ingang van 1 januari 1957, tot plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst en tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (121)

Eervol ont.slag:

Soest, G. van, te De Meern (U.), op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 22
oktober 1956, als plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst
in het district Gelderland. (111)

Wagenaar, Prof. Dr. G., te Utrecht, te rekenen met ingang van 1 januari 1957,
wegens vertrek uit het district waarin hij is aangesteld, als plaatsvervangend In-
specteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zeeland-Westelijk Noord-
Brabant. (119)

Rijksuniversiteit Utrecht, faculteit Diergeneeskunde:

De Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen heeft de toevoeging van het
Instituut Buitenpraktijk aan de Faculteit voor Diergeneeskunde der Rijksuniversi-
teit te Utrecht goedgekeurd. Met ingang van 11 december 1956 werd als beheer-
der van bovengenoemd instituut benoemd Dr. N. C. W. Hesse. Alle post, het
Instituut betreffende, te richten aan Beheerder Instituut Buitenpraktijk, Biltstraat
172, Utrecht.

Diergeneeskundig examen:

Geslaagd op 16 januari 1957 Dekker, A. (77)

Geslaagd op 21 januari 1957: Hoogendoorn, L. (89)

-ocr page 113-

De 31e januari overleed plotseling door een noodlottig ongeval Dolf Meiessen.
Tijdens assistentie in Breda werd op een onbewaakte overweg zijn auto door een
sneltrein gegrepen, waarbij hij samen met zijn 63-jarige medepassagier de dood vond.
Vooral voor zijn vrouw Tineke moet dit een welhaast niet te dragen slag zijn.
Dolf Christiaan Herman Meiessen werd geboren op 12 januari 1931 te Amsterdam.
Op 23 november 1955 trouwde hij met Tineke Honig, uit welk huwelijk op 21 de-
cember 1956 hun eerste dochtertje geboren werd. Hun geluk leek toen volmaakt.
Door zijn helder verstand heeft Dolf met de studie nooit veel moeilijkheden gehad.
In verbluffend korte tijd wist hij zich op een examen voor tc bereiden. Onlangs nog
slaagde hij voor zijn Doctoraal-examen 2e gedeelte, en op dc dag van zijn begrafenis
zouden zijn co-assistentschappen zijn begonnen. Het heeft niet zo mogen zijn.
Dolf met zijn gulle en hartelijke inborst, met zijn levenslust en gevoel voor humor,
genoot volop van het studentenleven en weinigen konden als hij sfeer in een feest
brengen. Door zijn gelijkmatige, vrolijke en zonnige karakter nam hij ieder voor zich
in. Nauwelijks is het voor te stellen dat Dolf voorgoed van ons is heengegaan. Als
vanzelfsprekend aanvaardden we zijn hartelijke en belangeloze vriendschap en pas
nu beseffen wij, hoeveel hij voor ons heeft betekend.

Dolf, je bent ons een voorbeeld geweest in kameraadschappelijkheid, hartelijkheid
en hulpvaardigheid, en als zodanig zal je steeds in onze herinnering blijven voort-
leven.

Innig leven we mee met jou, Tineke, in dit bijna onoverkomelijke leed. Moge de
herinnering aan Dolf met zijn beminnelijke karakter je kracht geven deze zware slag
te boven te komen.

Op maandag 4 februari is zijn stoffelijk overschot op het kerkhof van Castricum
onder aanwezigheid van zijn vele vrienden ter aarde besteld.
Beste Dolf, rust in vrede.

Namens al zijn vrienden,
L. A. VAN LANGERAAD
J. UWLAND

IN MEMORIAM

-ocr page 114-

VOEDINGSBODEMS VOLGENS DUBOS VOOR HET KWEKEN
VAN MYCOBACTERIËN

door

W. J. I. VAN DER GULDEN te Heino.

Inleiding.

In 1945 en 1946 (15 en 16) deelde Dubos mede dat hij stoffen had
gevonden, die een snelle groei van Laboratoriumstammen van
Mycobacte-
rium tuberculosis
en Mycobacterium avium mogelijk maakten. Bij het
gebruik van bodems, waaraan deze stoffen waren toegevoegd, konden zelfs
met inocula tot een verdunning van 10-S mg goede resultaten worden
verkregen. Hoewel D u b o s er in 1946 (16) met nadruk op had gewezen,
dat er geen reden was te veronderstellen, dat ook de groei van kiemen
uit pathologisch maetriaal door zijn bodem zou worden begunstigd, kon hij
enkele maanden later tezamen met Davis, Middlebrook en-Pierce
(17) melden, dat hij positieve cultures had verkregen van kiemarm patho-
logisch materiaal.

Dorothy Smith vestigde in 1947 de aandacht op de eigenschap van de
vloeibare bodem van Dubos, de werking van antibacteriële middelen te
versterken. Zij achtte de bodem daarom van groot belang voor het onder-
zoek o.a. van de streptomycine-resistentie van humane stammen. Roberts
1948 (44) meent, dat de op dit medium gegroeide kiemen voor muizen
veel infectieuzer zijn, waardoor na injectie van zulke culturen bij deze
dieren een snel ziekteverloop plaats zou vinden en de muizen geschikt zou-
den worden voor in-vivo proeven met geneesmiddelen. Paterson en
Winmill 1950 (40) maken gewag van de bodem bij het isoleren van
Myc. tuberculosis var. bovis uit melk.

Dubos (1950) noemt het een voordeel van de „gedispergeerde groei", dat
bij het uitvoeren van kunstmatige infecties, zowel met de B.C.G.-stam als
met pathogene mycobacteriën, een gemakkelijk te berekenen aantal kiemen
wordt ingebracht, die bovendien alle in een zelfde biologische toestand
verkeren.

In het navolgende zal worden getracht door het ordenen van in de,
voornamelijk in de Anglo-Saksische, literatuur gevonden gegevens, een
beeld te geven van de eigenschappen en toepassingsmogelijkheden van de
vloeibare en de vaste bodem van Dubos. De aangetroffen gegevens zijn
daartoe in drie hoofdstukken samengebracht, t.w.
I Beschrijving van de bodems
II Bijzondere eigenschappen van de bodems

III De specifieke gevolgen van Tween-80 en aibumine in de bodems.

HOOFDSTUK I
BESCHRIJVING VAN DE BODEMS
Mycobacteriën kunnen door hun wasachtige structuur in de klassieke
vloeibare bodems niet
diffuus groeien. Zij vormen daarop slechts een vlies
en de bovine bacillen doen dat zelfs nog maar slecht. In eigeelhoudende
bodems ontstaat daarentegen wel diffuze groei onder het vloeistofoppervlak.
Vooral de fosfolipoiden uit het eigeel zijn daarvan de oorzaak. In deze
bodems groeien de bacillen (Eggert h 1950 (23)) in gevlochten draden
of in klompjes, die tot losse kiemen kunnen worden uiteengeslagen.

-ocr page 115-

Ook onverzadigde vetzuren met langere atoom-ketens, waaronder oliezuur,
kunnen Mycobacteriën zo laten groeien. Zij zijn echter ook in kleine con-
centraties voor deze micro-organismen zeer toxisch. In
met giftige hoeveel-
heden bevorderen zij de groeisnelheid.

Zulke stoffen worden in sommige industrieën in emulsies gebruikt om hun
oppervlaktespanning verlagende werking. Een van deze stoffen, „Tween-80"
genaamd, is een ester van oliezuur en bevat dit zuur bovendien in onge-
bonden toestand. Het bleek, dat „Tween-80" onder zekere voorwaarden in
een „basaalmedium" ook in hogere concentraties vrijwel niet toxisch is
voor mycobacteriën en bovendien de groei van deze micro-organismen be-
vordert. Men neemt aan, dat het ongebonden oliezuur in diverse voedings-
bodems door binding aan serumalbumine onschadelijk wordt gemaakt.
Uit deze vinding is de vloeibare Tween-80-albumine bodem van D u b o s
gegroeid.

In zijn vaste bodem maakt D u b o s alleen gebruik van de groeibevorderen-
de werking van het toegevoegde Tween-80. Ook in het met agar vast-
gemaakte synthetische medium moeten albuminen aanwezig zijn, wil deze
werking tot uiting komen.

§ 1. De samenstelling van de vloeibare bodem.

De samenstelling van deze bodem heeft in de loop der jaren enkele
wijzigingen ondergaan.

In 1945 gebruikt Dubos (15) — hij werkte toen nog met Tween-60 (een ester
van stearinezuur) — de bodem van Long. In 1946 (16) meldt hij, tesamen met
D a v i s, dat de gunstige resultaten van Tween-80 tot uiting komen in verschillende
bekende synthetische media, zoals die van D.o r s e t, van Long en van S a u t o n.
Zelf verkiest hij als basaal medium een gewijzigde bodem van K i r c h n e r, die ge-
makkelijk bereidbaar is.^)

De totale bodem bestond uit:

Asparagine of een hydrolysaat van caseïne 1,0 gr.

Na2HP04, 12 HaO 6,3 „

KH2PO4 1,P „

Na. citraat. 2 H2O 1,5 „

Aqua destillata ad 1000,0 cc

Hieraan wordt toegevoegd

glucose 2,0 gr.

„vegex" 0,02 %

„serum-fractie V" 0,2 %

Tween-80 van een 10% oplossing 5 cc. 0,05 %

„Vegex" is een autolysaat van gist en bevat in water oplosbare vitaminen, waarvan
— zoals D u b
O i s zegt — de invloed nog onbekend is. „Serum-fractie V" is een
in de handel verkijgbaar gedroogd produkt. Het zijn albuminen, die door praecipitatie,
met behulp van alcohol, uit runder-plasma zijn gewonnen.

„Tween 80" is een polyoxynaethyleenderivaat van sorbitan-mono-oleaat,
(sorbitan is een anhydride van sorbitol). Het bevat, zoals iedere ester kleine
hoeveelheden van de moederstoffen en is zo o.a. met vrij oliezuur veront-

1) Sartory en Jund (1950) bemerkten, dat Sautons bodem aanzienlijk
onderdeed voor die van Kirchner (47).

-ocr page 116-

reinigd. Tween 80 is een viskeuze gele vloeistof, die zich in alle concen-
traties met water en ook met de basaalbodem, laat vermengen.^).
In 1947 hebben DubosenMiddlebrook (18) de volgende gewijzig-
de samenstelling aangegeven:

Oplossing I Oplossing 2

Los onder verwarming op aqua destillata 850 cc

KH2PO4 1 gram caseine-hydrolysaat Itot 2 gram

NaHP04-12H20 6,3 gram ferri-ammon-citraat 5 tot 50 mgr

Asparagine 1 tot 2 gram Mg SO4-7H2O 10 mgr

aqua dest. 100 cc Call 2 0,5 mgr

Voeg deze opl. I toe aan opl. 2. ZnSo4 0,1 mgr

CaS04 0,1 mgr

Bij 400 cc van het mengsel van opl. 1 en 2 voegt men toe 0,5 cc van een
10 % oplossing van
Tween 80.

Na sterilisatie van de aldus vervaardigde voedingsbodem worden toege-
voegd: fractie V uit runderplasma 5 gr; glucose 5 gr.

In 1950 zeggen D u b o i s met FennerenPierce (21) erdc voorkeur aan te
geven bij het kweken van de B.C.G. in plaats van albuminen uit runderplasma, die
uit menselijk serum te gebruiken. Deze humane albuminen moeten op een andere
wijze gewonnen worden dan die van het rund, willen zij dezelfde groeibevorderende
eigenschappen hebben.

Gl over 1952 (31) schrijft de euglobinen van menselijk serum een betere werking
toe dan de runder-albuminen. Hij meldt hierbij de gunstigste resultaten van 0,1%
Tween-80 in een wat gewijzigde basaal-bodem. Gerne z-R i e u x 1948 (30) gebruikt
juist liever 0,01% Tween-80, althans voor het kweken van kiemen uit pathologisch
materiaal. B e r n a r d, die in 1949 met Braun en Kreis (4) dit gewijzigde
medium naast een 0,05% Tween-80 bevattende bodem gebruikte, zag echter geen
significant verschil tussen beide bodems.

Konowalchuk en Reed 1950 (35) laten de oliezuur-ester zelfs helemaal ver-
vallen; hun bodem komt daardoor buiten het kader van deze bespreking. Davis
acht het in sommige gevallen nuttig het vrije oliezuur uit Tween-80 te verwijderen.
Glover (31) heeft voor de optimale werking van de euglobinen en Tween-80 een
eigen samenstelling van de basaal-bodem aangegeven. A c k a r t (1) beveelt, speciaal
voor het kweken van Myc. avium, een wat gewijzigd medium aan.

§ 2. Samenstelling van de vaste bodem.

Dubos heeft in 1946, met Davis en Middlebrook (17) en in
1947 met Middlebrook alléén (18), meegedeeld, dat hij 90 c.c. van
het, ook in de vloeibare vorm gebruikte ba.saalmedium, heeft vastgemaakt
met 1,5 gram Agar (Difco). Bevat dit medium 0,2 % albumine, zeggen zij,
dan treedt geen groei op, maar bij een albuminegehalte van 0,5 % noemen
zij de resultaten goed. Gernez-Rieux c.s. 1948 (30) bevelen het ge-
bruik van de oliezuur-vrije Bacto-agar (Difco) aan. Bovendien geeft hij
ook hier de voorkeur aan slechts 0,01 % Tween 80, als hij de bodem
gebruikt voor primaire isolatie van kiemen uit pathologisch materiaal.
Middlebrook heeft succes gemeld van het toevoegen van penicilline

Tween-80 wordt gefabriceerd door Atlas Powder Co.-Willington-Delaware en
is eveneens verkrijgbaar bij Messrs. Honeywill and Stein Ltd., Londen.

-ocr page 117-

aan het vaste medium; het aantal verontreinigende bacteriën wordt er
aanzienlijk door verminderd. (Het toe te voegen aan de
vloeibare bodem
bleek onmogelijk — zie o.a. Kirby en Dubos 1947 (33) — aangezien
het daarin ook de groei van Mycobacteriën aanzienlijk remde).

§ 3. Het enten en bebroeden.

a. De Enttechniek. In tegenstelling tot de klassieke vloeibare media;
waarbij het inoculum nauwgezet
op het vloeistof oppervlak moet worden
afgezet, kan de bodem van D u b o s op de zelfde manier worden geënt als
andere vloeibare bodems met niet-juurvaste kiemen. De reden hiervan is,
dat in D u b o s\' bodem ook de Mycobacteriën
in de vloeistof groeien.
Ook de vaste bodem wordt op de gebruikelijke manier geënt.

b. De afmetingen van het inoculum. De grootte van het kleinste ino-
culum, dat nog aanslaat, is onder meer afhankelijk van de bacteriestam.
Zo zag men, dat de kleinste inocula van de humane stammen H 37 R en
24208, die nog groei gaven, 103 maal zo groot waren als die van de
humane stam H 37 Rv en de bovine stam Ravenel. Toch geeft de
mededelirig van Dubos en Davis, 1946 (16), dat men nog inocula van
10-8 jng van humane laboratoriumstammen kan gebruiken, een beeld van
de mogelijkheden van hun bodem. In alle gevallen moeten de inocula
echter groter zijn dan nodig is voor het besmetten van caviae. Bij grotere
inocula ziet men een aanzienlijk snellere groei (Dubos 1946 (16) en
B r u n met V i a 11 i e r 1949 (18)). D u b o s gebruikt daarom als hij niet
beperkt wordt door de hoeveelheid materiaal, zelfs 0.1 cc van een cultuur.

c. Het bebroeden. Alle bodems worden bebroed bij 37°C, ook als zij
geënt zijn met Mycobacterium avium (Dubos, Davis, Middle-
brook en Pierce 1946 (17)). Schaef er 1946 en 1952 (49) schudt
de vloeibare media een of twee maal daags om de homogeniteit van de
groei te bevorderen.

Hoewel sommigen menen, dat watten tijdens de sterilisatie vetzuren in het
medium kunnen verspreiden, kan volgens Ge r n e z-R i e u x het glaswerk
voor vloeibare bodems zonder bezwaar worden afgesloten met een watten-
prop.

§ 4 De groeiwijze in de vloeibare bodem.

Dubos en Davis (1946 - 16) delen mede, dat Mycobacteriën een
Tween-houdende bodem
diffuus doorgroeien, zodat er een macroscopische
homogeniteit
ontstaat. De gelijkmatigheid van de groei is echter niet altijd
even volkomen. De cultuur van de B.C.G. stam bijvoorbeeld, vormt
(Dubos en Penner 1950 - 21) pas na schudden een voor het blote
oog homogene massa. Gernez-Rieux (30) en zijn medewerkers zien,
als de bodem met een druppel van een cultuur wordt geënt, de groei als
een wolk verschijnen, die na zekere tijd zijn maximum bereikt.
De
microscopische structuren veranderen met het ouder worden van de
cultuur. Aviaire kiemen liggen (Breteyen Imelik 1949 - 6) de eerste
48 uur in groepjes, die lijken op die van C. diphtheriae, en vormen de
volgende 48 uur op de bodem van de buis visnetachtige structuren welke
uit elkaar-kruisende bundels van evenwijdige koorden bestaan (zie ook
Middlebrook en Dubos 1947 (37) en BI och 1950 (5)). Als na
enige dagen het maximaal aantal levende kiemen is gevormd, lossen de
structuren zich op en worden de bacillen tot losliggende individuen.
Myc.

-ocr page 118-

avium dispergeert echter gemakkelijker dan humane en bovine stammen
en
Myc. ranae doet dit nog weer vlugger (Yegian en Vanderlinde
1948 (54)). Van de koorden moet worden opgemerkt, dat deze
alleen door
virulente Mycobacteriën
worden gevormd, hetgeen B 1 o c h tot de mening
bracht dat alleen
die stammen een „cord-factor" bezitten. De avirulente
kiemen vormen klompjes en rosetten op de bodem van de buizen (G e r -
nez-Rieux 1948 (30)).

Doch de virulente stammen kunnen slechts bij zekere Tween-80-gehalten
in B u b O s\' bodem koorden vormen. Zo kunnen stammen, die bij minder
dan 0,01 % Tween 80 koorden vormen, dit bij 0.05 % niet meer (Mid-
dlebrook en Dubos 1947 (37) en Knight en Tompsett 1950
(34).).

CONCLUSIE

In de vloeibare bodem van Dubos vormen alle Mycobacteriën een macro-
scopisch vrijwel homogene groei.
De virulente stammen vormen bij lagere
Tween-80-gehalten koorden, die na enige tijd uiteenvallen. Hogere con-
centraties Tween-80 verhinderen de virulente stammen koorden te vormen,
terwijl de avirulente kiemen deze nooit vormen.

§ 5. De groeiwijze op de vaste voedingsbodem volgens Dubos.

Ook op de vaste bodem is het beeld afhankelijk van de tijd, van het al
of niet virulent zijn van de stam, en bij virulente kiemen ook van het
Tween-gehalte van het medium.

De eerste groei wordt zichtbaar als gladde, vochtige kolonies (By ham
1950 (9)), die volgens Foley 1947 (29) lijken op die van
Streptokokken en
waarvan Gerne z-R i e u x zegt, dat zij aan
pneumokokkenkolonies doen
denken. De laatste meldt, dat zij na 10—15 dagen van aspect veranderen
en daarbij uiteenvallen in drie typen, namelijk: een „smooth" type, met
kleine, ronde, convexe, witte, ondoorschijnende kolonies; — 2e een „rough"
type, met grote, platte, droge kolonies met een onregelmatig oppervlak en
een diameter van 10-12 m.m. (welke twee vormen door Middlebrook,
Dubos en Pierce (37) in 1947 waren genoemd) en tenslotte een
intermediair type met een convex "S" centrum en met een platte "R"
rand. Het „rough" type blijkt bij de virulente stammen te behoren. De
avirulente groeien in de „smooth" vorm.

Aviaire kiemen hebben, naar W a g e n e r en M i t s c h e r 1 i c h 1951
(52) verklaren, een geheel eigen groeitype. De kolonies zijn rond, bezitten
een gladde, gave rand en ondoorzichtige wratachtige uitgroeisels.
Geen, resp. 0,005 of 0,01 % Tween-80 deed, in een experiment van
Gerne z-R i e u x, de virulente stam H37Rv alleen in "R" vorm groeien.
Op 00\' 0,02 % Tween-80 houdende bodems waren alle kolonies van
dezelfde stam echter Smooth. Hetzelfde is o.a. bij de stam Ravenel waar-
genomen.

De virulente stammen blijken dus in hun groeiwijze in vloeibare en op
vaste bodems afhankelijk te zijn van het Tween-80-gehalte van het medium.

§ 6. Microscopisch onderzoek van de cultures.

Microscopisch onderzoek van macroscopisch zichtbare groei is nuttig, om-
dat de vloeibare noch de vaste bodem een voor Mycobacteriën typische
groei laten zien. De aanwezigheid van zuurvaste saprofieten kan men

-ocr page 119-

echter ook op deze manier niet altijd met zekerlieid uitsluiten.
Microscopisch onderzoek vóórdat de groei zichtbaar is kan de diagnose
aanzienlijk versnellen. Bernard (1949 (4)) nam op deze manier op een
vaste bodem op de 13e dag groei waar, die pas op de 26e dag voor het
blote ook zichtbaar werd. Bovendien kan men op deze wijze groei aantonen
als zij later niet zichtbaar wordt, hoewel zij aanvankelijk wel aanwezig is
geweest (Bernard, Braun en Kreis 1949 (4)).
Ge r n e z-R i e u x onderzocht 140 sputa, waarin bij microscopisch onder-
zoek geen vuurvaste bacillen werden gevonden. Bij uitzaaiing op de bodem
van Dubos, kon door microscopisch onderzoek, na het bebroeden, bij
geen enkele bacteriegroei worden waargenomen. Doch bij 34 monsters
werden
microscopisch zuui-vaste bacillen aangetoond.

HOOFDSTUK II.
DE EIGENSCHAPPEN VAN DE BODEMS VOI,GENS DUBOS.

§ /. De groeisnelheid van laboratoriumstammen in de vloeibare bodem.

a. Mycobacterium tuberculosis var. hominis.

Aan de hand van de volgende gegevens, verkregen met de stam H 37 Rv,
wil Dubos aantonen, dat de groeisnelheid in zijn bodem bijzonder groot
moet worden genoemd. (Dubos e.a. 15, 17, 16).

grootte grootte tijdstip van

inoculum medium zichtbare groei

0.1 cc 10 cc 72 uur

10-2 jng 5 cc 3— 4 dagen

10-7 mg 5 cc 8—11 dagen

10-8 mg 5 cc 10—15 dagen

Ook Gerne x-R i e u x (30) en V a 11 i s met VanDeinse (51) vin-
den een bevredigende groeisnelheid. Corper, Cohn en Frey 1948
(12) achten de snelheid van de groei gelijk aan die in de bodems van
Y O u m a n s en van Wong. Bastin 1947 (2) noemt het medium van
Löwenstein beter dan de bodem van Dubos.

Opmerkelijk is de mededeling van Sattler en Youraans 1948 (48), dat de
periode, waarin de logarithme van het aantal kiemen in liniair verband staat met de
tijd (dus de periode van de snelste groei) korter is, dan die in media zonder Tween-
80 en sleehts 5—7 dagen omvat. Fisher, Kirchmeier en Hess 1951 (27)
melden zelfs, dat deze periode maar vier dagen duurt. Daarna volgt, zeggen zij, een
tijdvak van 12 dagen, waarin het kiemenaantal recht evenredig is met de tijd.

Men krijgt ondanks de laatste gegevens de indruk, dat de groeisnelheid
van laboratoriumstammen van
Myc. tuberculosis var. haminis in de vloei-
bare bodem van Dubos gimstig is.

b. Mycobacterium tuberculosis var. bovis.

De vloeibare bodem heeft volgens Dubos voor de bovine stam Ravenel
de zelfde waarde als voor de humane stam H 37 Rv. Bloch (1950) en
Richmond met C u m m i n g s (1950) bevestigen dit. Ook de stammen
Vallée, Copenhagen en andere reageren gunstig op dit medium. S c h a e-
fer 1952 (49) meent echter, dat de vloeibare bodem van Dubos voor
deze „eugonische" stammen slechts een geringe verbetering betekent boven
de gebruikelijke bodems.

-ocr page 120-

c. Mycobacterium Avium.

Deze tot groei gewillige kiem stelt aanzienlijk lagere eisen aan kunstmatige
voedingsbodems dan Mycobacterium tuberculosis hum. en bov. Er wordt
in de vloeibare Tween 8Ö-albumine-bodem na 48 uur bebroeden een zelfs
rijke groei gQzien. (Dubos, Davis, Middlebrook, Pierce
1946 (17)). Deze snelle groei wordt bevestigd door Ackart en Mur-
ray 1951 (1).

d. Saprofitische mycobacteriën.

Deze kiemen worden eveneens in hun groeisnelheid en in hun opbrengst
door dit medium begunstigd, zoals wordt meegedeeld door Dubos en
Davis 1946 (16).

§ 2. Het kweken uit pathologisch materiaal,
a. Mycobacterium tuberculosis var. hominis.

Hoewel kort tevoren door hen was medegedeeld, dat er geen reden was
te menen, dat hun bodem kiemen uit pathologisch materiaal gunstig zou
beïnvloeden, schrijven Dubos, Davis en Middlebrook (l7) in
1946, dat zij positieve culturen hebben verkregen met inocula uit sputum,
bloed, urine en spinaalvocht waarin bij microscopisch onderzoek geen kie-
men konden worden aangetoond. Vooral Fo 1 e y en G o 1 d i e hebben door
het vermelden van de volgende gegevens de hoop versterkt, dat Dubos\'
bodem voor de diagnostiek van grote betekenis zou kunnen zijn.

soort
materiaal

aantal
monsters

pos. bij
direct
onderzoek

zichtbaar na

pos.
cultuur

pO!

cav

Foley
1946 (28)

sputum

14 dgn

zelfde
aantal ,

Goldie
1946 (32)

sputum

400

82

81 (69%) 8 dgn
35 (31%) 9-15 dgn

116

—I

Foley
1947 (29)

77

77

50 (88%) 5-14 dgn
8 (12%) 15-27 dgn

68

73

Brun en Viallier (1949) melden eveneens, dat de bodem ook bij
een groot aantal verontreinigde monsters snelle groei geeft. In al hun
57 culturen zagen zij groei in 6—10 dagen; de meeste bodems waren
geënt met inocula, waarin bij microscopisch onderzoek Mycobacteriën wer-
den aangetoond. Over het percentage positieve uitslagen delen zij niets
mede. Tegenover deze gunstige bevindingen staan de meningen van de
volgende onderzoekers. Valtis en Van Deinse (1948 (51)) waren
niet in staat om uit inocula uit tuberculeuze milten en lymfklieren groei te
laten ontstaan, hoewel zij met laboratoriumstammen goede resultaten boek-
ten. Verschillende onderzoekers hebben getracht de vloeibare bodem van
Dubos te vergelijken met meer klassieke media, zoals in onderstaand
schema wordt aangegeven.

-ocr page 121-

aantal
monsters

soort
materiaal

positief op
Petragnani

positief op
Dubos

beoordeling door
onderzoeker

- n a r d,
i u n en
e i s
) (4)

271

238 (88%) in
271 dgn.
66 (24%) alleen
aangeslagen in
Petragnani

206 (76%) in

15 dgn.
33 (12%) alleen
in Dubos aan-
geslagen

Dubos geschikt
voor kiemrijk
mat., toch min-
der bevredigend.

attie
5 (3)

kiemrijk

156 (?%)
zelfde tijd bij r

22 alleen in
Petragnani aan-
geslagen

156 (?%)
nier. onderz.

10 alleen in
Dubos aange-
slagen

• n ez-
Xix c.s.
I (30)

jeen kiemen
gezien bij

direct
onderzoek

109 (?%)

109 (? %) waar-
van de meesten

na 8-15 dgn
enkele na 18 dgn
en meer

De enige onder-
zoeker, die
Dubos de beste
acht.

llov,
1 en

1 i n s k y

(39)

sputa

Petragnani
742 (?%) in
28-56 kgn

737 (?%) in
7-14 dgn

d h a g e

(7)

24

Hohn
15 (62 %) in
25.5 dgn

23 (96%) in
15 dgn

1  bij microscopisch onderzoek in 15 dagen.

Jammer genoeg zijn geen gegevens gevonden, waaruit beoordeeld kan wor-
den na hoeveel dagen bebroeden men kan besluiten, dat de cultuur
negatief blijft.

Samenvattend kan worden gezegd, dat de groei in de vloeibare Tween-80-
albumine-bodem sneller is, dan op de andere goede bodems, zoals die van
Petragnani en Lövüenstein.
Dit verschil kan echter door micro-
scopisch onderzoek van materiaal van andere vaste bodems dan die van
Dubos worden verkleind. Het verschil kan zo niet worden te niet gedaan,
zoals door sommigen is gemeld, want ook de uitslag in Dubos\' bodem
kan op deze manier worden versneld.

Het aantal positieve culturen in de bodem volgens Dubos heeft echter
de neiging kleiner te zijn dan bij gebruik van een der andere voedings-
bodems. Dit is een zeer ernstig nadeel waardoor de bodem volgens Dubos
voor diagnostisch onderzoek veel aan waarde inboet. Een nog ernstiger
bezwaar, dat Dubos zelfs naar een nieuwe bodem deed zoeken, is het
aantal verontreinigingen. Het is onmogelijk dit aantal verontreinigingen
door penicilline of malachietgroen te doen verminderen, zonder ook de
groei voor pathogene Mycobacteriën onmogelijk te maken. Bovendien wor-

-ocr page 122-

den kiemen, afkomstig uit met geneesmiddelen behandelde patiënten in

het medium van Dubos sterker dan normaal geremd.

Conclusie.

De bodem van D u b o s is voor diagnostische entingen met Mycobacterium
tuberculosis var. hominis uit pathologisch materiaal minder geschikt,
b. Mycobacterium tuberculosis var. bovis.

Schaefer 1952 (49) kwam bij zijn proeven met zogenaamde eugonische
laboratoriumstammen van de varieteit „bovis" tot de conclusie, dat de
vloeibare bodem van Dubos slechts een geringe verbetering betekende.
Voor de disgonische stammen daarentegen bleek Tween-80, evenals andere
esters van oliezuur, een ware „growth promotion factor" te zijn. Op een
vaste bodem, waarin Schaefer helaas van een andere oliezure ester
gebruik maakt, bleken inocula uit 5 tuberculeuze lymfeklieren van runderen
aanzienlijk sneller uit te groeien dan op de bodem van L ö w e n s t e i n -
Jensen. Bovendien werd in 3 van deze 5 gevallen op de laatste bodem
helemaal geen groei gezien. Gemakkelijker te gebruiken voor een verge-
lijking tussen de bodems van Dubos, Dorset en van Löwenstein-
Jensen zijn de volgende gegevens:

aantal
monsters

materiaal-
soort

tijd

aantal
Dubos

Dositieve 1
Dorset

Dodems vgl.
Löwenstein

Paterson
en

W i n m i 11
1950 (40)

46

kiemhou-

dende
melksedi-
menten

7 dgn
14 dgn
21 dgn
28 dgn

11%
22%
66%
88%

0
0
0
37%

0
0
0
35%

Conclusie.

Er zijn te weinig gegevens, om een mening te kunnen vormen over de
bruikbaarheid van Dubos\' bodem voor het kweken van bovine tuberkel-
bacillen uit se- en excreta.

§ 3. De groei uit pathologisch materiaal in vaste bodem van Dubos.
Dubos, Davis, Middlebrook en Pierce (17) hebben goede
resultaten verkregen met de vaste variant van hun bodem. C a 1 m e 1 s en
Boisvert 1952 (10) zeggen, dat de groeisnelheid en de rijkdom van de
groei in dit medium beter zijn dan in de bodem van Löwenstein en
Jensen, terwijl de gevoeligheid in beide bodems gelijk is. B y h a m 1950
(9) vond bij het kweken uit 80 sputa op de vaste Dubos bodem in 82
op Dorse t\'s bodem slechts in 52 % en op P e t r o f f\'s medium in niet
meer dan 38 % van de gevallen groei. Wel vertoonden de bodems van
Dubos gemakkelijker verontreinigingen, ook als penicilline aan het me-
dium was toegevoegd. De ontvankelijkheid voor verontreinigingen maakt
volgens C a 1 m e 1 s en B O i s V e r t (10) het zelfs onmogelijk de Tween-80-
plaat behalve voor laboratoriumstammen ook voor het kweken uit patho-
logisch materiaal te gebruiken. (Zie ook Gernez-Rieux, Se vin en
Spij 1948 (30) en Bernard, B raun en Kreis 1949 (41)).
Er zijn geen mededelingen aangetroffen over het gebruik van deze bodem
bij de bepaling van de resistentie der Mycobacteriën ten opzichte van
geneesmiddelen. Het belang van deze vaste bodem schijnt (ook gezien
het geringe aantal publicaties erover) gering te zijn.

-ocr page 123-

d. Verhoogde gevoeligheid van Mycobacteriën, antibiotica en andere stof-
fen in culturen met Dubos\' medium.
Bij de resistentiebepaling van Mycobacteriën ten opzichte van geneesmidde-
len wordt uit een 7—10 dagen oude cultuur een serie buizen geënt, waaraan
een stijgend percentage van het antibacterieel middel is toegevoegd. Op een
tijdstip, dat afhankelijk is van de grootte van het inoculum wordt het
verschil in troebeling tussen de proefbuizen en de controlebuis gemeten.
Een bijzondere werking van Dubos\' bodem is de versterking van de
werking van bacterie-remmende stoffen die ook als geneesmiddelen worden
gebruikt. Williston en Youmans vonden dat 50 stammen in het
medium volgens Dubos voor streptomycine 4 tot 160 maal zo gevoelig
waren als in de bodem van Youmans en Karlson, terwijl drie
andere stammen even gevoelig bleken te zijn. Maral en Blaudin
vonden een soortgelijk verschil met de bodem van Youmans en ook
met die van H e r r o 1 d. Ook F i e 1 d i n g noemt de hoge gevoeligheid
voor streptomycine in Dubos\' bodem na een vergelijking met de bodem
van Löwenstein en Jensen.

Niet alleen van streptomycine, ook van Tibione(thio semicarbazone) (Russell,
BushenHurvkritz 1950—46), van Subtilin (K night en Tompsett 1950—
34) wordt gezegd, dat de werkzaamheid in Du bos bodem sterker is, dan in de
klassieke media. Bij het beoordelen van deze proeven moet men er echter rekening
mee houden, dat de grootte van het inoculum naast de groeisnelheid ook de gevoe-
ligheid zou kunnen beïnvloeden. Kleinere inocula zouden (Maral en Blaudin 36)
minder gevoelig zijn dan grotere. Williston en Y oumans 1949 (53) merkten
dit verschijnsel bij hun soortgelijke proeven echter
niet op.

HOOFDSTUK III
DE EIGENSCHAPPEN VAN TWEEN-80 EN ALBUMINE.
De specifieke gevolgen van de aanwezigheid van Tween-80 en albumine
in de voedingsbodems volgens Du bos.

De groeibevorderende werking van Tween-80 met albumine is de kern van
de bodem van Dubos. Na de beschrijving van de bodem en haar eigen-
schappen, zal hier de invloed van deze twee bijzondere bestanddelen worden
nagegaan. Vooraf dient te worden opgemerkt, dat vrijwel alle proeven
over de werkzaamheid van deze praeparaten alleen met
Myc. tuberculosis
var. huminis
en laboratoriumstammen van de bovine variant zijn verricht.

§ De invloed van Tween-80 op de groeiwijze in de bodem volgens
Dubos.

Het is reeds vermeld, dat de dispergering van de cultuur in Dubos\'
vloeibare bodem afhankelijk is van het gehalte aan veresterd oliezuur; ook
is gesproken over de remmende werking op de „cord-factor" van de virulen-
te kiemen, door welke werking deze bacteriën in dezelfde structuren groeien
als de avirulente stammen.

Op vaste bodems met een groter Tween-80-percentage wordt de typische
rough-groei geremd en vormen ook de virulente Mycobacteriën smooth
kolonies. Zeer goede foto\'s daarvan kan men vinden bij een artikel van
Middlebrook in het Journal of Exp. Med. deel 86 jaargang 1947
pag. 175.

Door D u bosenNoufflard (22) wordt in 1950 aanbevolen in ge-
vallen, waar men prijs stelt op een rijke opbrengst, het Tween-80 uit het

-ocr page 124-

medium weg te laten. De oliezure ester wordt dus geacht hierin een rem-
mende invloed uit te oefenen.

§ 2. De invloed van Tween-80 op de groeisnelheid van tuberkelbacillen in
andere voedingsbodems dan die van Dubos.

Dubos c.s. hebben de groeisnelheid-stimulerende werking van de oliezure
ester in het gewijzigde basaal medium van Kirchner weten aan te
tonen voor de humane stammen H37Rv, H37Ra en de bovine stam
Ravenel.

Verschillende onderzoekers hebben pogingen gedaan, gebruik te maken
van die werking van Tween-80, door het toe te passen in andere bodems.
Youmans en Youmans (56) voegden daarom in 1950 0,05% van
deze stof (samen met 0,2% aibumine) toe aan het medium van P r o s-
kauer en Beek, maar zagen, dat de aanslagtijden daardoor werden
verlengd van 20,5—24,0 uur tot 27,8—67,4 uur; de „growth promotion
factor" had in deze bodem dus een remmende invloed. In L ö w e n s t e i n\'s
medium gebracht, had het geen significante invloed op de groei van stam
H37Rv (Colestos, LafocheenOriot, 1951 (11) en in een eigecl-
bodem veranderde die stof — zeggen Corper, Cohn en Frey 1948
(12) — de verschijningsdatum van de kolonies niet.
Sartory en Jund 1950 (47) delen erover mee, dat Tween-80 in
S a u t
O n\'s medium minder voldeed dan in de basaalbodem van Dubos;
en ook uit hun bevinding, dat na toevoeging van de ester en aibumine een
verdunde bodem van S a u t o n (1 : 2) sneller groei gaf dan de onverdunde,
blijkt, dat Tween-80 in ieder geval bijzondere eisen stelt aan de samen-
stelling van het milieu, en geen eenvoudige groeifactor is, die aan elke
bestaande bodem met succes kan worden toegevoegd.

Maar ook zijn stimulerende invloed in het basaalmedium, zoals Dubos
dat gebruikt, wordt twijfelachtig gemaakt door de mededeling van K o n o-
walchuk en Reed 1951 (35), die in de basaalbodem, waaraan geen
Tween-80 was toegevoegd, groei zagen na 7—10 dagen, terwijl Löwen-
stein-bodems met dezelfde 38 sputa geënt, pas na 21 dagen en in 27
gevallen pas na 42 dagen positief werden.

In duidelijke tegenspraak met Dubos\' publicaties en meer geloofwaardig
zijn de bevindingen van Corper en zijn medewerkers 1948 (12), die
merkten dat de groeisnelheid van inocula van 10-3 gj-, ^^moist weight" niet
door Tween-80 werd beïnvloed. Wel zagen zij, dat inocula van 10-« mg.
niet in staat waren in het basaal-medium te groeien, als er geen Tween-80
(of glycerine) aanwezig was; bij de aanwezigheid van een van deze stof-
fen deden zij het wel.

Op een viertal dysgonische stammen van Myc. tuberculosis var. bovis en
enige stammen van Myc. avium ziet Schaefer 1952 (49) Tween-80
een groeibevorderende invloed hebben. De werking op eugonische stam-
men van deze Mycobacteriën acht hij gering.

C alm els en B o i sv e r t (10) en anderen zijn van mening, dat men
door de ohezure ester aan de bodem toe te voegen, de gevoeligheid ervan
remt.

% 3 De beïnvloeding van de werking van geneesmiddelen door Tween-80.

Lang niet alle antibacteriële middelen worden in dezelfde mate door
Tween-80 beïnvloed. Van streptomycine is bekend, dat zijn werking wordt

-ocr page 125-

versterkt door Tween-80. YoumansenYoumans 1950 (56) vonden,
dat door het afwezig zijn van Tween-80 uit de vloeibare bodem van D u-
b o s de resistentie van Mycobacteriën tegen dit antibioticum 4—20 maal
7.0 groot werd. Fisher 1948 (26) zag zelfs een verschil van 1000 maal.
Ook sulfanilamide, sulfapyridine, sulfathiazole, chloromycetine (Youmans en
Youmans) 1948 (55) en subtilin (K night en Tompsett (34) worden er
door gepotentieerd. Enzymen als hyaluronidase, desoxyribonuclease en lipase danken
hun remmende werking totaal aan de aanwezigheid van de ester. Daartegenover
staan stoffen als p. aminoazobenzeen, 2 (4\'aminophenyl) pyridine, 5\'chloro 4 amino-
diphenyl sulphide (Youmans (55)) en sterox (Eiseman (24)), die in hun
activiteit worden geremd. Mitchison 1953 (38) meldt, dat isoniazide zich
niet
laat beïnvloeden.

Van streptomycine en subtilin is bekend, dat hun werking gelijke tred
houdt met het Tween-80-gehalte van de bodem (Knight en Tomp-
sett (34), Fisher (26, Williston en Youmans (53)).
Aardig is het te vermelden, dat Pollet c.s. 1951 (43) de potentiërende
werking van Tween-80 op streptomycine en P.A.S. zo sterk vonden, dat
zij getracht hebben deze stof tesamen met die geneesmiddelen aan patiën-
ten als therapeuticum toe te dienen.

Alle bovenstaande gegevens hebben betrekking op de vloeibare bodem;
over de werking in de vaste bodem is alleen bekend, dat de werking van
penicilline en malachietgroen door de aanwezigheid van Tween-80 aan-
zienlijk worden gepotentieerd, zoals respectievelijk door K i r b y en Du-
bos (33) in 1947 en door o.a. Galmeis en B o i sv e r t (10) in 1952
is aangetoond.

§ 4. De invloed van fractie V uit runderserum in de bodem volgens
Dubos.

Tween-80 is (zoals bekend) een ester van oliezuur en bevat er geringe
hoeveelheden van in ongebonden vorm. Nu is dit zuur in staat de groei
\\an kleine inocula te belemmeren. Davis 1948 (14) toonde aan, dat de
basaalbodem van Dubos inocula van 10-6 mg. deed groeien; was 2 /xg
vrij oliezuur per cc bodem aanwezig, dan groeiden slechts 10-4 mg. grote
inocula; bij 5 jxg per cc er van groeiden alleen 10-2 mg ingebrachte kiemen.
Op grond daarvan heeft Davis een techniek ontworpen om het vrije
zuur uit de ester weg te nemen. Sattler en Youmans (48) hebben
volgens deze methode uit een willekeurig monster 0,6% zuur verwijderd.
In een 0,05% Tween-80 bevattende bodem zou in zo\'n geval per cc 3 fxg
vrij oliezuur voorkomen.

Het is — in verband met het zo juist aangehaalde — begrijpelijk, dat
kleine inocula in Dubos\' vloeibare bpdem (zonder albumine) niét, hoe-
wel grotere wèl willen groeien.

Door de albumine-fractie van runderserum aan het medium toe te voegen,
stelt men ook kleine inocula in staat zich te ontwikkelen, doordat de al-
buminen het vermogen hebben per molecuul 3 tot 6 moleculen oliezuur
op voldoende stevige wijze te binden. (Davis en Dubos 1947 (13)).
In wezen wordt er een evenwicht gevormd tussen het vrije en het ge-
bonden zuur, zodat een niet toxische hoeveelheid ervan als voedingsbron
in de bodem aanwezig blijft.

Davis (14) meent, dat grotere inocula zelf in staat zijn een overmaat van
het vrije vetzuur te binden en daardoor in staat zijn wel te groeien. Soms
worden aan de albuminen echter, in plaats van de neiging het zuurgehalte

-ocr page 126-

van de bodem te verminderen, een volkomen tegenovergestelde werking
toegekend. Dit zou ontstaan door het verontreinigd-zijn met enzymen,
welke in staat zijn Tween-80 o.a. in vrij oliezuur te ontleden. Dubos
beveelt dan ook aan de ester en de albuminefractie pas direct voor het ge-
bruik samen te brengen. Serum van mensen, muizen en ossen heeft altijd
deze ontledende eigenschap.

Men kan deze hinderlijke bijwerking van runderalbuminen voorkómen
door hen gedurende 30 minuten tot 35° C. te verhitten. (D a v i s en
Dubos). Albuminen van menselijk serum zijn alleen na een zeer bij-
zondere bereidingswijze bruikbaar.

Knight en Tompsett (34) hebben waargenomen dat Tween-80 en
fractie-V van runderserum antigonisten zijn; bij stijgende hoeveelheden
albumine is steeds meer Tween-80 nodig om dezelfde mate van disperge-
ring te krijgen. Overigens zijn serumalbuminen stoffen, die de dieptegroei
van Mycobacteriën bevorderen. Een voedende waarde schijnen zij vrijwel
niet te bezitten.

§ 5. Slotbeschouwing over de specifieke werking van „Tween-80" op de
groei van tuberkelbacillen.

De toxische werking van Tween 80 op tuberkelbacillen — het is al gezegd
— is het gevolg van het verontreinigd zijn van deze stof met vrij oliezuur
of het resultaat van de afsplitsing van dit zuur door bestanddelen van de
bodem. De volkomen zuivere ester heeft, zoals Davis en Dubos 1947
(13) mededelen, ook op de groei van kleinere inocula in een albumine-vrij
milieu geen remmend effect. Dubos heeft Tween-80 aangegeven als een
weinig toxische vorm, waarin van de
groeibevorderende werking van olie-
zuur gebruik kan worden gemaakt. Oliezuur dient daarbij, zegt hij, als
voedingsmiddel.

S o 11 ij s (50) meent, dat bovendien tengevolge van de oppervlakte-
actieve werking van de ester de kiemen meer door de bodem worden be-
vochtigd, waardoor hun milieu verandert; óf dat door de aanwezigheid
van de ester in of op de „bacteriewand" zekere groei- en voedingsprocessen
worden begunstigd.

Het homogene groeitype in een vloeibaar milieu is een gevolg van de aan-
wezigheid van Tween-80. Deze stof begeeft zich in het grensvlak tussen
de wasachtige stoffen van het bacterielichaam en de waterige omgeving,
en verlaagt op die manier de oppervlaktespanning. Naast de ester kan ook
het oliezuur zelf, dat altijd in een kleine hoeveelheid vrij voorkomt, zich in
dit grensvlak ophouden en zo aan de dispergering medewerken.
Voor een verklaring van de verandering van het groeitype, die bij het
kweken van virulente kiemen, zowel in vloeibare als in vaste media met
stijgende hoeveelheden Tween-80 optreedt, is (evenals voor het begrijpen
van de achtergronden van de
potentiërende werking op sommige en het
remmend effect op andere geneesmiddelen) een uitgebreider kennis nodig
van bodems met andere oppervlaktespanning verlagende middelen dan
Tween-80 en van media, waarin gebruik wordt gemaakt van de door
Dubos later aanbevolen oliezure esters.

Samenvatting:

Tween-80, een gecompliceerd ester van oliezuur, is het meest belangwekkende be-
standdeel van de bodems volgens Dubos. Het is verantwoordelijk voor de diffuze

-ocr page 127-

groei in het vloeibare medium, en veroorzaakt deze groeivorm door zijn opper-
vlaktespanning-verlagende werking. Zijn remmende werking in
albumine-vrije bodems
is een gevolg van het verontreinigd zijn met- of van het afsplitsen van- oliezuur, dat in
vrije vorm al in lage concentraties toxisch is voor mycobacteriën.

Aan de bodems wordt de fractie V van runderserum toegevoegd, aangezien dit in
staat is het oliezuur door binding onschadelijk te maken. De binding is van dien
aard, dat zeer kleine hoeveelheden ervan vrij aanwezig blijven. Dit vrije zuur dient
als voedingsmiddel en is de (voornaamste) oorzaak van de groeibevorderende wer-
king van de ester.

De vloeibare bodem is bijzonder geschikt voor proeven of werkzaamheden, waarbij
men van de diffuze groei gebruik wenst te maken.

De door Dubos samengestelde bodems zijn in staat een snelle, zij het niet rijkelijke
groei, te verlenen aan Myc. tuberculosis var. hominis, aan laboratoriumstammen van
de bovine variant en aan Myc. avium. Door hun, in vergelijking met andere goede
bodems, verminderde gevoeligheid, vooral voor kleinere inocula en wat nog belang-
rijker is: door de tc geringe weerstand tegen verontreinigende kiemen, zijn
de bodems
echter ongeschikt voor diagnostische entingen uit pathologisch materiaal.
De enkele mededelingen over het kweken van bovine kiemen uit zulk materiaal sug-
gereren een grotere groeisnelheid en een hoger aantal positieve uitslagen dan op het
medium van Löwenstein en Jensen^) wordt gezien. Ook hier zal echter de
bruikbaarheid van Dubos\' bodems door hun gevoeilhgied voor verontreinigers
worden beperkt.

Door zijn groeibevorderende en zijn geneesmiddelpotentiërende werking is de vloei-
bare bodem ook uitnemend geschikt voor de resistentie-bepaling van Mycobacteriën
ten opzichte van sommige chemotherapeutica en antibiotica.

Een verder-gaande bestudering van in de literatuur genoemde gegevens is nodig
om tot een inzicht te komen in de aard van de geneesmiddelpotentiërende werking
van Tween-80 en de wijze, waarop stijgende hoeveehleden van deze stof het groei-
beeld van de virulente stammen veranderen in dat van de avirulente kiemen.

Summary:

Tween-80, a complex ester of oleic acid, is the most interesting component of the
culture media.

It is responsible for the diffuse growth in the liquid medium and causes this form
of growth by its surface tensionreducing action.

Its inhibitive action in albumen-free media is a result of its being polluted by —
or the liberation of — oleic acid which when freed is already toxic to microbacteria
in low concentrations.

Type V bovine serum is added to the media, as this has the property of binding the
acid and consequently of rendering it harmless. The nature of this process is such,
that very small quantities of it remain behind.

This free acid serves as a nutrient and is mainly responsible for the growth-promoting
action of the ester.

The liquid medium is particularly suitable for tests or experiments which require
the availability of diffuse growth.

The culture media composed by D u b o s promote a rapid, though not an abundant,
growth of M. tuberculosis var. hominis, to laboratory strains of the bovine variety and
of Myc. avium. However, owing to their reduced susceptibility as compared with
other good media, especially for smaller inocula, and which is still more important,
by their too small resistance to polluting germs, the media are unsuitable for diag-
nostic implantation derived from pathologic material.

The few communications on the culturing of bovine germs from such a material

Het is juister hier als controle een bodem tc gebruiken, zoals die van Stone-
brink, die speciaal voor het kweken van deze kiem is samengesteld.

-ocr page 128-

suggest a larger speed of growth and a higher number of positive results than is
observed on the medium of Lowenstin and Jensen^). Here, too, the use-
fulness of Dubos\' media will be limited however by their susceptibility to impu-
rities.

Owing to its growth-promoting and synergetic qualities the liquid medium is also
pre-eminently suited for the resistance determination of Mycobacteria with respect
to some chemotherapeutics and antibiotics.

An exhaustive study of the data mentioned in the literature is necessary to get an in-
sight in to the medicine-potentiating action of Tween-80 and the way in which in-
creasing quantities of this substance change the growth picture of the virulent strains
into that of the avirulent germs.

Résumé:

Tween-80, un ester compliqué d\'acide oléique, consdtue le composant le plus inté-
ressant des fonds de culture. C\'est lui qui est responsable pour le développement
diffus dans le médium liquide et qui provoque cette forme de développement par
son effet de diminuer la tension superficielle.

Son effet freinateur dans des fonds exempts d\'albumine est la conséquence des im-
puretés ou du dégagement d\'acide oléique qui à l\'état libre est, déjà dans des con-
stitutions faibles, toxique pour les micro-bactéries.

A ces bases on ajoute la fonction V du sérum bovin, vu que celui-ci est capable de
neutraliser l\'acide par combinaison. Cette combinaison est de telle nature que de
toutes petites quantités subsistent. Cet acide libre sert de nourriture et est la cause
(principale) de la fonction qui active le développement de l\'ester.
La base liquide se prête particulièrement à des expériences ou aux travaux où l\'on
veut profiter de la croissance diffuse.

Les bases composés par Dubos permettent d\'accorder une croissance rapide, soit
pas abondante, à Myc. tuberculosis var. hominis, à des bases de laboratoire de la
variante bovine et au Myc. avium. Par suite de la sensibilité diminuée en compa-
raison avec d\'autres bonnes bases, surtout les inocula plus petites, et ce qui est plus
important encore, par suite de la résistance trop faible contre des germes souillés,
les bases sont cependant impropres aux vaccinations diagnostiques provenant de ma-
tériel pathologique.

Les quelques communications parues sur la culture de germes bovins dues à ce ma-
tériel, suggèrent une plus grande vitesse de croissance et un nombre plus élevé de
résultats positifs qu\'au medium de Löwenstein et Jensen^). Cependant,
également ici, l\'applicabilité des bases de Dubos sera limitée par suite de leur
susceptibilité d\'éléments souilleurs.

Grâce à sa fonction d\'activer la croissance et au caractère potentiel du remède, la
base liquide se prête éminemment à la fixation de la résistance de Mycobactéries à
l\'égard de certaines thérapeutiques chimiques et antibiotica.

Il faudra une étude plus approfondie des données citées dans la littérature pour arri-
ver à une opinion sur le fonctionnement potentiel des remèdes de Tween-80 et de la
façon dont des quantités toujours croissantes de ccttc matière, modifient l\'image de
la croissance de ces souches virulentes, se change en celle de souches avirulentes.

Zusammenfassung:

Der wichtigste Bestandteil der Nährboden ist Tween-80, ein komplizierter Ester von
Ölsäure. Er ist für das diffuse Wachstum im flüssigen Medium verantwortlich und

"\') It is more correct to use for the purpose of check-ups a medium such as that
of Stonebrink, which has specially been composed for culturing this germ.

II est ici plus juste d\'employer comme base de contrôle, comme celle de Stone-
brink, qui est composée spécialement pour la culture de ces embryons.

-ocr page 129-

verursachen disese Wachstumsform durch ihre spannungsvermindernde Oberflächen-
wirkung.

Seine hemmende Wirkung in albuminfreien Böden ist eine Folge der Verunreinigung
mit- oder des Ausscheidens von Ölsäure, die schon bei niedrigen Konzentrationen für
Mycobakterien giftig sind.

Den Böden wird „Fraktie 5" von Rinderserum zugefügt, da dieses imstande ist, die
Säure durch Bindung unschädlich zu machen. Die Bindung ist dermassen, dass sehr
kleine Mengen an Säure zurückbleiben.

Diese freie Säure dient als Närmittel und ist die (hauptsächlichste) Ursache der
wachstumsfördernden Wirkung des Esters.

Der flüssige Boden eignet sich für Versuche, bezw, Arbeiten, bei denen man vom
diffusen Wachstum Gebrauch zu machen wünscht.

Die durch Dubos zusammengestellten Böden sind imstande Myc. tuberculosis var.
hominis, Laboratoriumstämmen der Bovinevarianten und Myc. avium ein schnelles,
wenn auch nicht überreichliches Wachstum zu geben. Durch ihre, im Vergleich mit
anderen Böden geringere Empfindlichkeit, vor allem für kleinere Inocula und, was
noch wichtiger ist, durch ihren zu geringen Widerstand gegen verunreinigende Keime,
sind die Böden jedoch ungeeignet für diagnostische Impfungen aus pathologischem
Material.

Einzelne Mitteilungen über die Züchtung boviner Keime aus disem Material sugge-
rieren eine grössere Wachstumsgeschwindigkeit und eine grössere .-Anzahl positiver
Resultate, als auf dem Medium von Löwenstein und J e n s e n^) wahrgenom-
men wird. Doch auch hier wird die Brauchbarkeit der D u b o s\'schen Böden wegen
ihrer Empfindlichkeit für „Verunreiniger" beeinflusst.

Durch seine wachstumsfördernde und heilmittelverstärkende Wirkung ist der flüssige
Boden auch für die Resistenzbestimmung von Mycobakterien in Bezug auf einige
Chemotherapeutika und Antibiotika geeignet.

Ein eingehenderes Studium von den, in der Literatur aufgezählten Ergebnissen ist
notwendig, um zu einer besseren Einsicht in die heilmittelverstärkende Wirkung von
Tween-80 zu gelangen und in den Vorgang wobei steigenden Mengen dieses Stoffes,
das Wachstumsbild der virulenten Stämme in das avirulenter Keime verändern.

LITERATUUR;

1. ACKART en MURR.^Y, J. Bacteriology, 1951, dl. 62, blz. 75.

2. BASTIN, C. R. Soc. Biol., 1947, dl. 141, blz. 1176.

3. BE.ATTIE (Margaret) J. Lab. and Chn. Med., 1949, dl. 34, blz. 733.

4. BERN.\'\\RD, BRAUN en KREIS, Ann. Inst. Pasteur, 1949, dl. 76, blz. 136.

5. BLOCH, J. Exper. Med., 1950, dl. 91, blz. 197.

6. BRETEY en IMELIK, Ann. Inst. Pasteur, 1949, dl. 77, blz. 228.

7. BRODHAGE, Ztschr. f. Hyg. u. Infektionskr. 1950, dl. 130, blz. 657.

8. BRUN en VIALLIER, C. R. Soc. Biol., 1949, dl. 143, blz. 263.

9. BYHAM, Amer. J. Clin. Path., 1950, dl. 20, blz. 678.

10. CALMELS en BOISVERT, Ann. Inst. Pasteur, 1952, dl. 83, blz. 338.

11. COLETSOS, LARROCHE en ORIOT, Ann. Inst. Pasteur, 1951, dl. 81, blz.
507.

12. CORPER, COHN, FREY, Amer. Rev. Tuberculosis, 1948, dl. 58, blz. 215.

13. D.WIS en DUBOS, J. Exper. Med. 1947, dl. 86, blz. 215.

14. DAVIS, Pub. Health Rep. Wash., 1948, dl. 63, blz. 455.

15. DUBOS R. J., Proc. Soc. Exp. Biol. N.Y., 1945, dl. 58, blz. 361.

16. DUBOS en DAVIS, J. Exp. Med., 1946, dl. 83, blz. 409.

17. DUBOS, DAVIS, MIDDLEBROOQ en PIERCE, Amer. Rev. Tuberculosis,
1946, dl. 54, blz. 204.

Er ist für eine bessere Kontrolle richtiger, einen Boden zu benutzen, wie der von
Stonebrink, der speziell für die Züchtung dieses Keimes zusammengestellt ist.

-ocr page 130-

18. DUBOS en MIDDLEBROOK, Amer. Rev. Tuberculosis, 1947, dl. 56, blz. 334.

19. DUBOS, J. Exp. Med., 1948, dL 88, blz. 73.

20. DUBOS en MIDDLEBROOK, J. Exp. M-d., 1948, dl. 88, blz. 81.

21. DUBOS, FENNER en PIERCE, Amer. Rev. Tuberculosis, 1950, dl. 61, blz. 66.

22. DUBOS en NOUFFLARD, Ann. Inst. Pasteur, 1950, dl. 78, blz. 208.

23. EGGERTH, Proc. Soc. Exper. Biol, and Med., 1950, dl. 73, blz. 542.

24. EISEMAN, J. Exp. Med., 1948, dl. 88, blz. 189.

25. FIELDING, Tubercle, 1951, dl. 32, blz. 210.

26. FISHER, Amer. Rev. Tuberculosis, 1948, dl. 57, blz. 58.

27. FISHER, KIRCHHEIMER en HESS, J. Bactcrilogie, 1951, dl. 62, blz. 319.

28. FOLEY, Proc. Soc. Exper. Biol, and Med., 1946, dl. 62, blz. 298.

29. FOLEY, J. Lob. and Clin. Med., 1947, dl. 32, blz. 842.

30. GERNEZ-RIEUX, SÉVIN en SPIJ, Ann. Inst. Pasteur de Lille, 1948, dl. 1,
blz. 175.

31. GLOVER, J. General Microbiol., 1952, dl. 6, blz. 251.

32. GOLDIE, Proc. Soc. Exper. Biol, and Med., 1947, dl. 65, blz. 210.

33. KIRBY en DUBOS, Proc. Soc. Exper. Biol, and Med., 1947, dl. 66, blz. 120.

34. KNIGHT en TOMPSETT, Proc. Soc. Biol, and Med., 1950, dl. 73, blz. 55.

35. KONOWALCHUK en REED, Canadian J. Med. Sei., 1951, dl. 29, blz. 263.

36. MARAL en BLANDIN, C. R. Soc. Biol., 1950, dl. 144, blz. 854.

37. MIDDLEBROOK, DUBOS en PIERCE, J, Exp, Med., 1947, dl. 86, blz. 175.

38. MITCHISON, J, Clin, Path., 1953, dl. 6, blz. 118. \'

39. MOLLOV, HILL en OSHINSKY, Amer. J. Clin. Path. 1950, dl. 20, blz. 1085.

40. PATERSON en WINMILL, J. Comp. Path, and Therap., 1950, dl. 60, blz. 219.

41. PATHOLOGICAL SUBCOMMITTE of the Streptomycin in Tuberculosis
Trials Committee. Medical Research Council, Lancet, 1948, dl. 27, blz. 862.

42. PIERCE (Cynthia), DUBOS en MIDDLEBROOK, J, Exp, Med,, 1947, dl. 86,
blz. 159.

43. POLL, GAULTIER en FOURNIER, Arch. Malad. Professionelles, Paris, 1951,
dl. 12, blz. 196.

44. ROBERTS, A. Tubercle, 1948, dl. 29, blz. 97.

45. ROBERTS E. G., WALLACE en EHRLICH, Amer. Rev. Tuberculosis, 1950,
dl. 61, blz. 563.

46. RUSSELL, BUSH en HURWITZ, Amer. Rev. Tuberculosis, 1950, dl. 62,
blz. 638.

47. SARTORY en JUND, Bull. Soc. Chimie Biol., 1950, dl, 32, blz. 66.

48. SATTLER en YOUMANS G. P., J. Bacteriology, 1948, dl. 56, blz. 235.

49. SCHAEFER, J. Exp. Med., 1952, dl. 96, blz. 207.

50. SOLTYS, „Tubercle Bacillus and Laboratory Methodes in Tuberculosis", 1952.

51. VALTIS, van DEINSE en SOLOMIDES, .^Lnn. Inst. Pasteur, 1948, dl. 74,
blz. 134.

52. WAGENER en MITSCHERLICH, Zent. F. Bakt., 1951, dl. 157, blz. 87.

53. WILLISTON (Elisabeth) en YOUMANS G. P., Amer. Rev. Tuberculosis,
1949, dl. 59, blz. 336.

54. YEGIAN en VANDERLINDE, J. Bacteriology, 1948, dl. 56, blz. 177.

55. YOUMANS (Anne S.) en YOUM.ANS G, P,, J, Bacteriology, 1948, dl, 56,
blz, 245.

56. YOUMANS G. P. en YOUM.\\NS A. S., J. Bacteriology, 1950, dl. 60, blz. 569.

-ocr page 131-

De nerts (Putorius lutreola) behoort tot de familie van de marters, heet
in het Frans „vison", in het Engels „mink" en in het Duits „Nerz" en komt
in het wild in het noorden van Noord-Amerika en Canada voor.
In gevangenschap werden ze voor het eerst gefokt in 1910 in Amerika.
In Europa werden ze voor het eerst ingevoerd in 1925 in Skandinavië en
in 1926 in Duitsland. In Holland werden de eerste nertsen geïmporteerd
in 1930. Het zijn dieren, die zich gemakkelijk aan gevangenschap aan-
passen, ze raken spoedig gewoon aan de omgeving van mensen, ze worden
tam en passen zich geheel aan de voeding aan, die verstrekt wordt.
De nerts is en blijft een bloeddorstig roofdier, dat als zodanig ook gevoerd
moet worden. Het proces van de huisdier-wording strekt zich over tien-
tallen van jaren uit. En al worden veel nertsen spoedig tam in gevangen-
schap, dan is dat nog geen teken, dat men ze als een kat kan voeren. Wel
komt deze tamheid dc fokker ten goede; zij vermindert de schrikachtigheid
van deze dieren; ze raken gewoon aan de aanwezigheid van vreemde per-
sonen en dit is bevorderlijk voor het gemakkelijk paren en de daarop-
volgende bevruchting. Zeer in het oog springend zijn de zwemvliezen, die
zij tussen de tenen hebben en waaruit we kunnen afleiden, dat ze een groot
deel van hun leven in het water doorbrengen.

Zoölogisch komt de nerts nader tot de wezel en de bunzing dan tot de
marter, want de eersten hebben 34 tanden en kiezen, terwijl de marter
er 38 heeft. De zwemvliezen stellen hem in staat snel en lang te zwemmen
en te duiken. Toch is het geen uitgesproken waterdier, zoals de visotter,
want hij leeft in wilde staat meer op het land dan in het water. Hij voedt
zich bij voorkeur met vis, kikvorsen, waterratten en slakken, maar is
evenals de bunzing niet vies van kippen en eieren. Hij zoekt het liefst
kleine levende dieren, bijt ze dood in de nek, opent dan de hals om het

DE NERTSFOKKERIJ IN NEDERLAND
door
Dr. C. J. Rab.

-ocr page 132-

bloed uit te zuigen, om zich daarna aan de ingewanden te verlustigen.
De bout komt pas later als voedsel.

De lengte van de nerts varieert naar het geslacht. Het wijfje meet van de
kop tot de staartpunt ongeveer 50 cm., het mannetje is ruim 60 cm. De
staarten zijn gemiddeld 15 cm. lang. De kop van de nerts is platter dan
die van de bunzing. De schedel eindigt naar voren in een stompe snuit en
de kop gaat als het ware zonder hals in het lichaam over. De bovenlip is
meestal in het midden, de onderlip daarentegen over de gehele lengte wit-
gekleurd.

De romp is cylindervormig gestrekt en lang, zodat de korte pootjes bijna
niet opvallen. De reu is veel krachtiger gebouwd dan de teef. Beide hebben
sterk ontwikkelde reukklieren, die aan beide zijden van de aarsopening
liggen. Ze verspreiden een muskusachtige lucht, die echter niet zo onaan-
genaam is als bij de bunzing en de skunks. Het produkt uit deze klieren
wordt in ogenblikken van gevaar dadelijk losgelaten.
De pels van de nerts behoort tot de mooiste en kostbaarste van de bont-
soorten die wij bezitten, ook om zijn grote duurzaamheid in het gebruik.
De grootste duurzaamheid heeft het vel van de visotter. Stellen we deze
op 100%, dan volgt de nerts met 70%, de marter met 65%, de Russische
zobel met 60%, het konijn met 20% en de mol met 7%. Er is een grote
verscheidenheid in de dichtheid en de fijnheid van de dekharen, maar ook
de onderwol is verschillend. In de zomer zijn de vellen lichter van kleur,
de dekharen spaarzamer en de onderwol is dunner dan in de winter.
Wanneer wij een vel beoordelen, moet er naar verschillende dingen ge-
keken worden en wel naar de glans, die er op ligt en de lengte en de
dichtheid van de granenharen, de kleur ervan op de rug, aan de zijden en
aan de buik, de lengte en de dichtheid van de onderwol, de kleur van de
onderwol op de rug en van de buik. Ook moeten we op het grof- en fijn-
behaard-zijn letten.

Er zijn nu reeds verschillende fokkers in Nederland die zich uitsluitend
met deze fokkerij bezig houden (ongeveer 500). Er zijn al bedrijven van
1000 en meer dieren, zelfs één van 7000 stuks. De meerderheid der fokkers
doet dit als nevenbedrijf.

Hoe snel de vooruitgang van het aantal fokkers en fokdieren in Nederland
ook is geweest, toch zijn de cijfers met andere landen vergeleken nog zeer
klein. Vooral als men deze vergelijkt met N.-Amerika, Canada en de Skan-
dinavische landen.

De wereldproduktie van nertsvellen bedraagt momenteel ± 4,5 miljoen.
Hiervan produceren Canada en N.-Amerika 2J/2 miljoen, Noorwegen
300.000, Zweden 350.000, Finland 80.000 en Denemarken 400.000 vellen
per jaar. Dit betekent vooral voor de Skandinavische landen een zeer grote
deviezenopbrengst. Voor Denemarken is dit ± 35 miljoen gulden. Gezien
de snelle uitbreiding der laatste jaren van deze fokkerij in Holland en de
grote financiële mogelijkheden die dit voor ons land heeft, is door het
Ministerie van Landbouw bij de Rijksvoorlichtingsdienst een specialist
benoemd, voor het geven van voorlichting aan de fokkers. Deze specialist
ressorteert onder de Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluimveeteelt.
Vóór de oorlog fokte men alleen de z.g. Standaard-nerts; de kleur dus,
zoals deze in het wild voorkwam. Op de in het wild voorkomende nerts is
door zijn kostbare pels op grote schaal jacht gemaakt, zodat de aantallen
hiervan zeer sterk zijn gedaald. Deze nerts is donkerbruin. In de fokkerijen

-ocr page 133-

heeft men de kwaliteit van de pels veel verbeterd en in kleur donkerder
gefokt, gezien de vraag van de bonthandel naar deze kleur.
In het jaar 1946 werd in Amerika de eerste mutatie geboren, deze was
zilverblauw en werd genoemd Silverblue of Platina. Daarna heeft men door
kruisingen bereikt ook andere kleuren te fokken, zodat men momenteel
heeft verschillende kleuren bruin, genaamd Pastel, Buf, Shocklat, Fin-
landia en Amerika-topaas; in de blauwe kleuren de Silverblue, Aleutian
en Saphier, de isabelkleurige Palomino en de rood- en donker-ogige
Snce-uwwitte. In totaal een 20 kleuren.

De voeding van de nerts bestaat voor 85% uit dierlijk voedsel, de rest uit
koolhydraten en groenten plus vitaminepreparaten.
De dierlijke voeding bestaat gemiddeld uit 50% vis of visafval en 50%
runderafval als pens, boekmaag, baarmoeder en lever.
De vis moet zijn „zeevis" en wel de niet-vette soorten, als wijting, schelvis
en schol. Haring is te vet en mag niet worden gevoerd.
Het meel kan men samenstellen, bijv. 20% voerhavermout, 20% brood-
meel, 15% gerstemeel, 10% maïsmeel, 15% gruis/zemelen, 10% sojameel,
4% sesammeel, 5% mineralen en 1% houtskool. Hiervan geeft men hoog-
stens 20 gr. per dier per dag.

Uit deze samenstelling van het meel blijkt dat geen dierlijke eiwitten
zijn verwerkt; deze kunnen voordeliger in de vorm van verse vis en slacht-
afval worden verstrekt. Wel is aandacht besteed aan de plantaardige ei-
witten en aan het rul maken van het totale mengsel, n.1. slachtafval en vis
moeten fijngemalen door het meelvoeder worden verwerkt.
Voor de vitaminetoevoeging zijn verschillende preparaten in de handel als
dohyfral, vitacom-multi, pelsivit, waarvan /2 gr. per dier per dag wordt
gegeven. De hoeveelheid, voedsel die een nerts per dag opeet is 250-300 gr.
In verband met de ranstijd en de werptijd moet men wijzigingen aan-
brengen in het voedsel, wat betreft de verhouding van eiwitten en meel-
voeding, en ook in de hoeveelheden voer, die men dagelijks verstrekt:
In oktober begint men de fokteven en -reuen sterk te voeden, dus met
flinke porties vleesafval -f meelvoeding. Dit laatste voor de ontwikkeling
van de onderwol.

In januari vermindert men de hoeveelheid voedsel. Tegen de ranstijd, die
in maart begin, mogen de dieren niet vet zijn, maar wel krachtig en slank.
In april worden de porties voedsel voor de teven vergroot. In mei be-
ginnen de drachtige teven te werpen en moeten dan voor de zogvorming
goed gevoerd worden.

De nertseri paren maar eenmaal per jaar en brengen van 1—12 jongen
voort. Van nertsen die meer dan 6 jongen brengen kan men rustig de helft
afnemen en die bij teven brengen die maar 1 of 2 jongen hebben ge-
bracht. De jongen worden geregeld aangenomen en gevoerd. Na 3 weken
begint men de jongen, die kaal geboren worden en vingerdik zijn, bij te
voeden met gemalen vlees en havermout en karnemelk tot een pap ge-
maakt. De jongen zuigen dit op. Na 4 weken gaan de ogen open, ze worden
z.g. blind geboren. In augustus, dus op de leeftijd van 10—12 weken,
worden de jongen apart gezet. Na 3 ä 4 maanden zijn de jongen vol-
wassen en even groot als de ouders.
De huisvesting der nertsen is zeer eenvoudig.

Ze worden gehouden in gazen kooien van di 1 m. lengte en 40 cm.
breedte en hoogte. Deze kooien worden gemaakt van zeskant of vierkant

-ocr page 134-

gaas van 1-1" en worden geplaatst op een hoogte van ± 1 m. van de grond,
op rails die op palen rusten. Aan deze kooien of rennen is een nestkastje
gemaakt van hout, waarin de dieren slapen en hun jongen werpen.
De nerts is een sterk dier en ziekten komen niet meer voor dan bij onze
huisdieren. In het volgende artikel wordt op de in Nederland heersende
ziekten van de nerts nader ingegaan.

-ocr page 135-

(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting; Dir.: G. M. van Waveren)

AANTEKENINGEN BIJ INGEZONDEN SECTIEMATERIAAL
VAN NERTSEN

door

J. P. W. M. AKKERMANS.

Aan de hand van het sectiemateriaal, dat gedurende de laatste drie jaren
in de Rijksseruminrichting onderzocht werd, volgt een bespreking van de
voornaamste ziekten der nertsen, die in Nederland voorkomen en waar-
mede de dierenartsen dus vroeg of laat geconfronteerd kunnen worden.
In totaal werden 312 dieren ontvangen. Een 30-tal nertsen was onge-
schikt voor onderzoek door te laat verzenden of onoordeelkundige ver-
pakking. De beste manier is de dieren te pelzen en ze zo mogelijk na
voorkoeling, omwikkeld met papier in een gesloten bus per snelste ge-
legenheid te versturen. Zijn er afwijkingen aan de huid, dan is het ge-
wenst deze er apart bij te voegen. Zoals vanzelf spreekt, is een duidelijke
anamnese over het bedrijf en het dier gewenst.

Op verzoek van de Rijksseruminrichting heeft de Rijksvoorlichtingsdienst
voor Pluimvee aan de fokkers gedrukte anamnese-formulieren verstrekt,
die door de Rijksseruminrichting bij bericht van het resultaat van een
onderzoek eveneens worden ingesloten. Ze worden op aanvrage aan dieren-
artsen toegezonden.

Hondeziekte.

Onder de virusziekten, die bij nertsen voorkomen, is hondeziekte de
belangrijkste. De verschijnselen zijn meestal gelijk aan die bij de hond, te
weten sloom gedrag, niet eten, dof borstelig baarkleed, korstvormingen
rond neusopening en mond, hyperkeratose en zwellingen van de voetzolen,
hersenverschijnselen en diarree. Meerdere dieren worden aangetast en
speciaal de jonge exemplaren zijn gevoelig. Niet altijd treden alle sym-
ptomen naast of na elkaar op, hetgeen trouwens ook bij de hond bekend is.
De definitieve diagnose kan men stellen door een infectieproef op dc fret,
het aantonen van insluitlichaampjes in epitheel van de trachea en van de
blaas en in het verrichten van een complementsbindingsreactie. Bij sectie
ziet men, behalve bovengenoemde afwijkingen, meestal een gezwollen milt
en een catarrale ontsteking van dé respiratie- en digestietractus.
Therapeutisch valt weinig te doen. Serum bleek van weinig waarde. Door
antibiodca tegen secundaire bacteriële infecties, roborantia en diëetregeling
heeft men genezingen gezien. Het is echter beter de dieren zo spoedig
mogelijk te verwijderen, omdat genezen exemplaren de smetstof nog maan-
denlang kunnen verspreiden.

In het begin van een ziekte-uitbraak moet men zeer strenge hygiënische
maatregelen nemen om de gezonde nertsen te beschermen, zoals aparte
verzorging, strenge isolatie, desinfectie van utensiliën. Sommige onder-
zoekers raden aan de klinisch gezonde dieren op een aangetast bedrijf te
vaccineren.

Profylactische maatregelen moeten bestaan uit: het weren van honden en

-ocr page 136-

katten van het bedrijf, het niet toelaten van bezoekers, het voorzichtig zijn
met aankopen en het zenden naar tentoonstellingen. Soms fokt men naast
nertsen ook fretten, hegeen af te raden is, omdat laatstgenoemd dier erg
gevoelig is voor hondeziekte.

De beste voorbehocding is een vaccinatie met het „egg-adapted distemper
virus" van Haig1), waarmede men de oude dieren ent in januari en de
jonge exemplaren eind juni. Over de duur der immuniteit zijn nog geen
nauwkeurige gegevens bekend. Fretten echter zijn na 2 jaren nog immuun.
Botulismus.

Van de bacteriële ziekten is botulismus wel de meest gevreesde. Het is een
toxinemie, meestal veroorzaakt door Clostridium botulinum type C. Het
toxine ontstaat in verontreinigd bewaard en vervoerd voedsel. Niet alleen
vlees- en vis-, maar ook groente-afvallen hebben uitbraken veroorzaakt.
In ons land zijn de laatste jaren verschillende gevallen bekend geworden.
De klinische verschijnselen zijn duidelijk. Na een incubatietijd van 10—24
uur ziet men verschillende dieren zich met glazige ogen en wijd geopende
pupillen door het hok slepen alsof de wervelkolom in de lendestreek ge-
broken is.

Neemt men de nertsen in de hand, dan hangt dit anders zo agressieve dier
volledig slap neer en is apathisch.

De sectie is vrijwel negatief. Meestal is de blaas sterk gevuld.

Men stelt de definitieve diagnose door het aantonen van het toxine, zowel

in maag-, dunnedarm-inhoud en lever als in het voedsel.

Een therapie is niet bekend. Met antibotulismusserum zijn de ervaringen

slecht. Een formoaluminiumhydroxyde-adsorbaatvaccin heeft volgens de

Noordeuropese literatuur een goede beschermende werking gedurende

8—9 maanden. Dit vaccin is door de Rijksseruminrichting in produktie

genomen en inmiddels reeds voor gebruik geschikt.

Opgemerkt mag nog worden, dat de incubatietijd minstens 10 uur is. Ziet
men binnen deze tijd ziekteverschijnselen, dan zal de oorzaak meestal in
iets anders gelegen zijn. Indien men een onderzoek verlangt, dan dient
men behalve het pasgestorven dier ook de samenstellende delen van het
voedselpakket afzonderlijk op te sturen.

Een tweede bacteriële ziekte, die men nogal eens waarneemt, speciaal in
de zomermaanden, is een septicaemie, veroorzaakt door bêta-hemolyseren-
de
Streptokokken, meestal van het type Lancefield C. Wondjes, meestal
ontstaan door vechten, baarmoeder- en melkklierontstekingen of bescha-
diging van de tandkassen werken predisponerend. Opmerkelijk is dat vaak
enkele sterfgevallen naast of na elkaar optreden. De dieren worden plot-
seling ziek, weigeren al het voedsel en blijven in hun nachthokjes liggen.
Van penicilline in hoge dosering heeft men resultaten gezien.
Septicaemieën door List. monocytogenes. Past. multocida. Past. pseudo-
tuberculosis (konijnenafvallen gevoederd) en Erys. rhusiopathiae (door
slachtafvallen varkens) werden elk éénmaal waargenomen.
In de levers van 2 jonge dieren met multiple zeer grote necrosehaarden
werd Spherophorus necrophorus aangetoond. Waarschijnlijk betrof het
een infectie uitgaande van de navel.

Het is onduidelijk of paratyfus betekenis voor nertsen heeft. Verschillende

1  Dit vaccin vi-ordt in Nederland door de Rijksseruminrichting en Philips Roxane
in de handel gebracht.

-ocr page 137-

meningen bestaan hierover. Een sepsis zagen wij tweemaal. Daarentegen
werden Salmonellae zo nu en dan gekweekt uit faeces van dieren met een
darmontsteking, als ook bij enkele nertsen, die generlei verandering aan
de digestietractus hadden. De gevonden species waren: Salm. bovis morbi-
ficans, Salm. bareilly, Salm. derby en Salm. dublin.

Tuberculose werd een enkele maal in incidentele gevallen waargenomen,
waarbij infectie met tuberculeuze slachtafvallen moet worden aange-
nomen.

Infectie van nerts op nerts zou zelden voorkomen.

De dieren waren chronisch ziek en sterk vermagerd. Het baarkleed was
dof en borstelig. Tijdens het leven hadden de nertsen een bemoeilijkte
ademhaling gehad.

Parasitaire ziekten kwamen niet veel voor: eenmaal levercoccidiose en
drie maal darmcoccidiose. De wijze van houden biedt een goede preven-
tie. Uit literatuurgegevens blijkt echter, dat ectoparasieten wel eens last
kunnen veroorzaken.

Vergiftigingen werden 7 maal gevonden, o.a. met parathion, arsenicum
en loodarsenaat.

Onder de orgaanafwijkingen, welke worden waargenomen en welke tot
de dood hebben geleid, nemen steenvormingen in de urinewegen, en dan
wel hoofdzakelijk in de blaas, de voornaamste plaats in.
Blaasstenen ziet men in de maanden april, mei en juni bij de vrouwelijke
en in juni, juli en augustus vrijwel uitsluitend bij de mannelijke exem-
plaren.

Klinisch kan men het lijden vermoeden, indien de partus niet vlot verloopt,
de urine met bloed gemengd is, of wanneer er penisparalyse bestaat.
De steentjes bestaan meestal uit magnesiumammoniumfosfaat. Ze variëren
in grootte van fijn zand tot een knikker en ze kunnen glad, oneffen of
scherp gepunt zijn. Soms leek het alsof ze geen letsels gegeven hebben,
maar meestal volgden ontstekingen met hierop aansluitend een uremie of
bacteriëmie.

Over het ontstaan zijn verschillende theorieën opgesteld. Predisponerende
factoren zouden een rol spelen, t.w. tekorten aan vitaminen A en C, een
overmaat aan vitamine D en fosforzure kalk, het geven van minderwaar-
dige levertraan, een te rijke vleesvoeding, kneuzingen door dekken, drach-
tigheid en partus, bacteriële infecties uitgaande van de uretra met ureum-
splitsende bacteriën, zoals microkokken en Proteus-species. Het grote aan-
tal stenen, dat bij de vrouwelijke nertsen gevonden wordt in de lente-
maanden, waarin de dieren dragen en werpen, wijst enigszins in de rich-
ting dat hierdoor predisposities ontstaan.

Vaak werden door ons microkokken uit de ontstoken delen geïsoleerd,
zowel dumping-positieve als dumping-negatieve (onderzocht met konijne-
plasma) en eenmaal vonden wij ook een reincultuur van beta-haemol.
Streptokokken (Lancefield C). Tekorten in de vitaminevoorziening wer-
den nooit gevonden. De waarden lagen eerder aan de hoge kant.
Profylacdsch geeft men in de lente en zomermaanden ammoniumchloride
(1 gram per dier per dag) of fosforigzuur, waarvan men 0,6 kg per 100 kg
voedsel mengt. Ook het geven van meer vis dan vlees zou voorbehoedend
werken.

Chronische en acute nierontstekiogen komen eveneens voor en deze zou-

-ocr page 138-

den ontstaan door een opklimmende infectie vanuit de blaas. De edolo-
gische oorzaak hiervan zou gelegen kunnen zijn in bovengenoemde fac-
toren.

Eenmaal werd een verbloeding in de blaas gevonden.
Longafwijkingen.

Longontstekingen ontstaan vaak als nertsen nat worden en zich niet kun-
nen drogen omdat het nesthooi vochtig of afwezig is en zij zich niet warm
kunnen lopen.

De klinische diagnose levert geen moeilijkheden op. Men ziet ademhalings-
bezwaren, niet eten, etc. Meestal zijn de dieren in korte tijd dood. Bij
sectie vindt men naast een catarrale bronchopneumonie vaak een peri-
carditis en pleuritis exsudativa.

Naast een goede verpleging geeft men therapeutisch antibiotica om septi-
cemieën te voorkomen. Acuut optreden van longoedeem komt eveneens
voor. Deze ontstaan wanneer nertsen te warm liggen of in ondoelmatige
kisten en kooien bij te hoge temperaturen vervoerd worden.

Leveraandoeningen.

Bij de afwijkingen van de lever nemen vervettingen de eerste plaats in, al

dan niet gepaard met een soortgelijke nierdegeneratie.

Als oorzaak wordt opgegeven een te rijke voeding naast te weinig beweging.

Vette vis en paardevlees hebben een kwade naam, vooral wanneer het vet

ranzig is, b.v. door te lang bewaren of door onoordeelkundig bevriezen en

ontdooien.

Ook in de drachtigheidsperiode kunnen leveraandoeningen ontstaan ver-
moedelijk door tekorten in de mineralenvoorziening en het verstrekken van
minderwaardige levertraan.

De dieren, door dit lijden aangetast, worden mager en willen niet eten.
Bij sectie is de lever een weinig vergroot, heeft ronde hoeken en is gevlekt
geel gekleurd, terwijl de consistende broos is.

Vermoedt men deze ziekte dan is het gewenst de voeding te verbeteren
en als therapie lever te verstrekken tot 15 gram per dag per dier of vita-
mine
Bi2j welke laatste men mede geeft om een meestal tegelijk optreden-
de anemie te bestrijden. Ook aan vitamine E kent men enige genezende
waarde toe.

Yellow fat disease moet ook op deze plaats genoemd worden. Dit lijden
is gekenmerkt door een bruine verkleuring en ontstekingachtige verande-
ringen (steatitis) van zowel het subcutanc- en intramusculaire- als het
orgaanvet. Ook het spierweefsel is aangetast. Het is atrofisch geworden en
soms hyalien gedegenereerd. Speciaal jonge dieren worden aangetast.
Het is bewezen dat een dieëet met zeer veel onverzadigde vetzuren naast
een tekort aan vitamine E het ziektebeeld kan oproepen.
Prevendeve maatregelen bestaan uit: matig voederen en bij overmaUge
visvoedering deze verlagen en vlees verstrekken. Vitamine E of tarwe-
kiemolie heeft eveneens een voorbehoedende werking. Opgemerkt moet
worden, dat deze laatste stoffen geen curatieve waarde hebben.

Diarree.

Nertsen hebben zeer vaak diarree. Ze zijn verder klinisch volkomen ge-
122

-ocr page 139-

zond. Reeds bij kleine wijzigingen in de voeding kan bij de dieren water-
dunne ontlasting optreden. Milt, lebmaag, bloed en lever zijn vaak de oor-
zaak van te dunne mest en ook bij te rijke .vetvoeding zijn de faeces zeer
slap.

De therapie bestaat uit diëetverandering na een dag vasten. Ook gebruikt

men wel norit, beendermeel en tarwezemelen als therapeutica.

Bij jonge nertsen ziet men nog wel eens gele diarree. De oorzaak is niet

bekend.

Ook grijze diarree is beschreven. De dieren blijven goed eten, maar ver-
mageren sterk. De oorzaak is een gestoorde vetstofwisseling door een tekort-
schieten van de pancreas.

Enteritis.

Bij darmontsteking maken de dieren een zieke indruk. Naast diarree ziet
men meestal om de faeces een geelgrijs beslag. Vaak vertonen de dieren
ook verlammingsverschijnselen van de achterhand. Dit laatste is bij de
nerts een karakteristiek teken voor spijsverteringsstoornissen. De oorzaak
kan zijn het geven van bedorven voedsel. Ook overvoedering met vitamine
D en fosforlevertraan, calciumfosfaat en vitakalk geeft dit ziektebeeld,
waarbij men zo nu en dan kalkincrustaties in maag- en darmslijmvlies kan
waarnemen. Ook wanneer nertsen koud en vochtig liggen, ontstaan catar-
rale enteritiden met bloedstuwing naar de darmen, wat vaak zo erg kan
zijn, dat het slijmvlies ruptureert en er een verbloeding in het lumen ont-
staat.

Verder ziet men enteritiden tengevolge van paratyfus, vergiftigingen,
hondeziekte en septicemiëen.

In Duitsland en Amerika wordt een besmettelijke virusziekte beschreven,
welke aangrijpt op de darmtractus. In Amerika meent men dat het „cat
distemper"-virus ook bij nertsen necrotiserende enteritis kan geven.
Niet zo zeldzaam zijn ook anemiëen.

Deze worden meestal veroorzaakt door tekorten in de voeding van bloed-
vormende factoren zoals vitamine B]2- Speciaal jonge dieren worden aan-
getast. Er ontstaat algemene zwakte.

Preventieve werking heeft lever. Zowel runder- als varkenslever kunnen
gevoederd worden tot 15 gram per dier per dag.

Opgemerkt moet worden, dat er kleurvariëteiten bestaan, n.1. de Saffier
en de Aleutian, die absoluut lever in hun rantsoen moeten hebben, omdat
anders, naast de erfelijke factoren voor kleur, ook ongewenste factoren
(anemie) in de progenituur aan het licht komen.
Verder werden nog onderstaande afwijkingen gevonden:

Abcessen aan de snuit en ogen, vermoedelijk door beschadiging van
het mondholteslijmvlies. Vooral in mondhoeken kunnen letsels op-
treden door visgraten, stukjes been, etc.

Trauma, o.a. wervelbreuken, misschien door het te hardhandig grij-
pen van de dieren.

Baarmoederrupturen enkele dagen na de partus.
Het vastraken van vreemde voorwerpen in darmtractus, o.a. hout-
splinters (eenmaal) en touwtje.
Vaatwandruptuur in de buikholte.
Ook is er een bedrijf, waar regelmatig leukemiëen voorkomen, welk lijden
zo nu en dan incidenteel ook wel eens wordt waargenomen.

-ocr page 140-

Samenvatting:

Aan de hand van het sectiemateriaal van nertsen, dat gedurende de laatste drie
jaren in de Rijksseruminrichting onderzocht is, worden de meest voorkomende ziekte-
beelden besproken en maatregelen ter voorkoming en genezing van ziekten aange-
geven.

Summary:

The results of investigations of minks sent to the State Serum Institute during the
last three years, are discussed and measures of prevention and therapeutics of the
most frequently occuring diseases discussed.

Résumé:

Sur la base des matériaux de dissection des visons, qui ont été examinés dans l\'Insti-
tut sérothérapique de l\'Etat à Rotterdam pendant les dernières troix années, des
maladies se trouvant les plus fréquentes sont discutées et des mesures de prévention
et de guérison sont indiquées.

Zusammenfassung:

Eine Besprechung der Untersuchungen von Nerzen, die während der letzten Jahre
am Reichsseruminstitute zu diagnostischen Zwecken zugesandt wurden. Geeignete
praeventive und therapeutische Massnahmen werden angegeben.

-ocr page 141-

REFERATEN
Diversen

DE SMAAK VAN MELK, Prof. Dr. H. Mul der; Voeding, 17, 45-59, 1956.
Hoewel reeds jaren lang gewezen wordt op de bijzondere waarde die melk als
voedsel voor de mens kan hebben, is volgens hedendaagse opvattingen het gebruik
van melk nog steeds te laag. Zelfs in het zuivelland Nederland. De oorzaken hiervan
zijn velerlei.

Eén daarvan is ongetwijfeld de te geringe aandacht die aan de smaak van de drink-
melk wordt besteed.

Bij het kiezen van ons voedsel zoeken wij immers bij voorkeur smakelijke voedings-
middelen uit en vooral bij kinderen is dit van belang, omdat zij uiterst gevoelig zijn
voor smaakafwijkingen.

De smaak van melk kan in twee onderdelen worden verdeeld:
Ie. de eigenlijke melksmaak. d.i. de basissmaak en

2e. de bijsmaken, die in wezen niet essentieel zijn voor melk, maar min of meer

toevallig aanwezig zijn.
Wat de
basissmaak betreft; volgt uit de samenstelling dat melk geen uitgesproken
sterke smaak zal hebben. Alleen als zij nog koe-warm is, heeft zij een karakteristieke
geur, die echter spoedig zwakker wordt. De melk behoudt dan een zeer zwak zoete,
doch aangenaam milde karakteristieke smaak.

Het vet heeft weinig of geen invloed op de smaak en uit proeven is gebleken dat
tussen goede melk met een vetgehalte van 8/2% en goede gestandaardiseerde melk
met 2/2% vet nauwelijks een verschil in smaak kan worden geconstateerd.
De tientallen voorkomende bijsmaken kunnen wij onderbrengen in een aantal groepen.

Ie. Bijsmaken veroorzaakt door een abnormale samenstelling van de melk.

Zo bevat melk in het laatst van de lactatieperiode relatief veel zouten en weinig

lactose en smaakt zij zout.

Hetzelfde kan voorkomen bij mastitis.

2e. Bijsmaken van de koe.

Als de koe door een gestoorde stofwisseling onaangename reukstoffen, b.v. ke-
tonen, produceert, smaakt de melk ook afwijkend.
3e. Voersmaken.

Hierbij moeten we onderscheid maken tussen aangename, b.v. na het eten van
geurige kruiden en onaangename, zoals na het voeren van kuilvoer, knollen,
kool, uien en bieten.

Deze voersmaken zijn het sterkst als de koe enige uren voor het melken van
de desbetreffende voedermiddclen eet.
4e. Bijsmaken uit de lucht opgenomen, zoals voederlucht en keukenlucht (uiten,
meloenen en vis).

5e. Bijsmaken veroorzaakt door micro-organismen, zoals bij het zuur worden van
de melk.

6e. Bijsmaken veroorzaakt door enzymen van de melk.

Zo kan door de lipase van de melk, zepig, ranzig en bitter smakende melk ont-
staan.

7e. Bijsmaken veroorzaakt door chemische reacties.

Bekend zijn de smaakafwijkingen veroorzaakt door de inwerking van zuurstof en
licht, die dan te boek staan als: kartonsmaak, capsulesmaak, papicrsmaak, me-
taalsmaak, talkig, olieachtig, oxydatiesmaak, scherp, branderig, zonneschijnsmaak.
De meeste hiervan zijn nog niet voldoende verklaard.

Oxydatiegebreken komen helaas het meest voor bij melk, die bij lage tempe-
ratuur is gepasteuriseerd en hygiënisch goed is gewonnen en behandeld. Bij
hoge temperatuur gepasteuriseerde en gesteriliseerde melk vertoont dit gebrek
niet, omdat bij verhitting anti-oxydanten ontstaan. Het is echter verboden dit

-ocr page 142-

gebrek door de toevoeging van anti-oxydanten te bestrijden. Op dit gebied liggen
nog vele en moeilijke problemen.

Onder invloed van licht kan melk zeer snel een smaakgebrek krijgen. Soms is
een paar minuten staan in het zonlicht reeds voldoende. In ons land wordt de
melk echter veel aan het licht blootgesteld, getuige de karren en fietsen met
melk in de volle zon en de fles melk op de vensterbank.
8e. Bijsmaken ontstaan bij het behandelen van de melk in fabrieken en huishouding.
Zeer bekend is de kooksmaak, die sterker wordt naarmate men langer en hoger
verhit. Goed gepasteuriseerde melk heeft deze smaak niet; gesteriliseerde wel.
9e. Bijsmaken afkomstig van vreemde bestanddelen, die b.v. per ongeluk in de melk

terecht komen, zoals ontsmettings- en reinigingsmiddelen en insecticieden.
Behalve van de smaak en de geur hangt de drinkbaarheid van de melk ook af van
het uiterlijk, de consistentie en de temperatuur waarbij men drinkt.
Vellen zijn vooral voor kinderen onsmakelijk; bij koude flessenmelk heeft men hier
geen last van.

De bruine kleur, die men dikwijls bij gesteriliseerde melk ziet, is ook onge\\«enst.
Omtrent de
roomlaag zijn de meningen verdeeld.

Bij velen wekt het de gedachte aan lekkere, romige, volle melk; bij anderen daaren-
tegen aan vellen.

De temperatuur is van grote invloed op de smaak.

Smaakgebreken worden het best waargenomen bij lauw-warme melk van ± 45° C.
Melk moet dus nooit lauw-warm worden geserveerd. Koude melk smaakt het best;
wil men geen koude melk gebruiken dan doet men het best de melk zo heet mogelijk
te maken. De grote lof, die men de Amerikaanse en Scandinavische drinkmelk toe-
zwaait, kan voor een groot deel worden verklaard uit het koud serveren.
Dikwijls wordt ter bevordering van het melkgebruik aangeraden aan de melk een
lekker smaakje te geven, b.v. door toevoeging van chocolade, vruchtensappen, honing
en dergelijke.

Vermoedelijk zal dit slechts in individuele gevallen succes hebben.
Volgens de schrijver zal het melkgebruik het best worden bevorderd door alleen
goed smakende melk in de handel te brengen en deze goed op te dienen. Wij moeten
er voor zorgen, dat op de boerderijen melk zonder bijsmaken wordt gewonnen, dat
zij zodanig wordt behandeld, dat de smaak niet verandert (b.v. pasteurisatie bij lage
temperatuur), dat zij goed wordt bezorgd (dus vooral niet in het licht en niet warm),
dat zij bij de gebruikers goed wordt bewaard en geserveerd (vooral koud en zonder
vellen) en dat zij op een aantrekkelijke manier wordt verpakt en vervoerd (hier kan
nog veel worden verbeterd).

Dat Nederland goede melk kan produceren en afleveren bewijst het kunnen voldoen
aan de strenge eisen van het Amerikaanse leger. P. HOEKSTRA

IMPORT VAN FRIESE MELKSCHAPEN IN ENGELAND Farmers Weekly
2-11-1956.

Op de jaarvergadering van de „National Sheep Breeders Association" is een com-
missie benoemd om na te gaan of het wenselijk is Friese schapen in Engeland te
importeren. Dit met de bedoeling om door kruising de melkproduktie van enkele
rassen te verhogen en zodoende een zeer snelle groei van lammeren mogelijk te ma-
ken. Men is van plan uit Clun Forest ooien (een groot, kortwollig Downschaap) cn
Friese rammen een schaap te ontwikkelen dat lammeren .geeft, die op een leeftijd
van 14 dagen reeds 15—17 kg. wegen.

Men meent dat een dergelijke snelle groei mogelijk is omdat de melkproduktie van
een Fries schaap (gemiddeld 900 kg. melk per lactatieperiode) het 5—6-voudige
is van die van Suffolk of Cheviotschapen. P. HOEKSTRA

DE STRAFRECHTERLIJKE ZIJDE VAN HET PROBLEEM DER VIVISECTIE,
Dr. Benno Stokvis (Nederl. Juristenblad, 12 mei 1956, blz. 401-411).
De schrijver begint met het constateren van de omstandigheid dat 75 jaren na de

-ocr page 143-

totstandkoming van ons Wetboek van Strafrecht (3 maart 1881) wij nog vrijwel
geen stap zijn gevorderd met betrekking tot de strafbaarstelling inzake de vivisectie.
Nog steeds is het uitgangspunt van de jurisprudentie, dat voor dierenmishandeling
het opzet van de dader op de wreedheid gericht moet zijn. De bevoegdheid of be-
kwaamheid van de vivisector speelt geen rol. De dader gaat vrij-uit als hij maar geen
wreedheid op het dier wil effectueren, zelfs al worden gebrekkige instrumenten .ge-
bezigd of al wordt gehandeld ter fine van welk hersenschimmig onderzoek ook.
Door de Wet van 16 april 1920, S. 194, ter wijziging van het Wetboek van Straf-
recht, is, althans theoretisch, enige verandering ten gunste aangebracht. Nu gaat het
niet alleen meer om het handelen zonder redelijk doel, maar ook om de overschrij-
ding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel toelaatbaar is.

Dit redelijk doel, dat zowel wetenschappelijk als commercieel kan zijn, kan over-
schreden worden, zodra objectief vast staat, dat de verrichte ingreep overbodig was.
Toch zijn er meer mogelijkheden voor strafrechtelijk optreden wanneer het gaat
over het toelaatbare middel.

De schrijver beroept zich hiervoor op de formulering, door de Hoge Raad gegeven
in zijn arrest van 19 juni 1939 (N. J. 1939, 1041). Immers heeft ons hoogste rechts-
college toen uitgemaakt, dat het bij de vivisectie (het ging hier om het couperen
van hondenstaarten) aangewende middel tot strafbaarverklaring kan leiden indien
het, hetzij reeds in het algemeen, hetzij wegens de wijze waarop het wordt toegepast,
in het redelijk doel niet zijn rechtvaardiging kan vinden.

Aan deze uitspraak meent Stokvis enkele belangrijke conclusies te kunnen ver-
binden. Er zijn middelen, die onder
alle omstandigheden als zodanig ontoelaatbaar
moeten worden geacht, anderzijds zijn er op zichzelf toelaatbare middelen, die, omdat
zij tot het bereiken van het voorgenomen redelijk doel, niet doelmatig zijn, voor het
concrete geval als ongeoorloofd moeten worden aangemerkt. Ook zijn er aanvaard-
bare en in concreto doelmatige middelen, die met het oog op het belang van het
beoogde doel, toch ongeoorloofd zijn. Tenslotte kan zich een verkeerde hantering
van geoorloofde middelen voordoen of wel een onnodig aanwenden van juist gehan-
teerde middelen.

Aan de hand van een aantal casusposiues geeft de schrijver dan nog een verduide-
lijking van zijn conclusies. Theoredsch moge dan de eerder aangehaalde wets-
wijziging niet onbevredigend zijn, toch geeft deze in de praktijk weinig of geen resul-
taat. Naar schrijvers mening, vloeit dit voort uit de moeilijkheden aan opsporing
en bewijs verbonden. Welke opsporingsambtenaar zal kunnen beoordelen of in een
bepaald geval een redelijk doel gediend wordt? En komt aan zo\'n geval de rechter
te pas, dan is zijn taak toch wel zeer zwaar, al zou hij zich zelfs door een deskundige
doen voorlichten. Altijd blijft de vraag: waar ligt de grens der toelaatbaarheid?
Derhalve acht de schrijver het noodzakelijk, dat een door de wetgever te bewerk-
stelligen stringente voorziening op dit punt tot stand komt. Hij somt een negental
punten op, waaraan zeker voldaan zou moeten worden. O.a. wil hij een uitgewerkt
vergunningstelsel en een nauwkeurige, bevoegdheid waarborgende, aanwijzing van
de tot het toepassen van vivisectie gcqualificccrde personen.

Een beperkende omschrijving van de geoorloofde doelstelling bij het experiment
komt de schrijver vooralsnog onnodig voor.

Schrijver geeft vervolgens een kort overzicht van de in Engeland bsetaande „Cruelty
to Animals-Act 1876" en de in Duitsland vigerende „Tierschutzgesetz" van 1933,
welker bepalingen in de lijn van schrijvers betoog liggen.

Al acht schrijver dan tc onzent ingrijpen door de wetgever noodzakelijk, wil hij geen
verbod van vivisectie. Hij streeft enkel ordening en beperking na.
Zowel voor de wetenschappelijk als de economische experimenten acht schrijver een
nadere wettelijke regeling nodig.

Stokvis ziet de vivisectie als een onvermijdelijk kwaad maar — een kwaad. Het
redelijk en zedelijk doel, aldus Stokvis, dekt hier een ethisch onzedelijk middel.

VAN DOORNINCK
127

-ocr page 144-

Vleeskeuring

DER MISZBRAUCH DER BACTERIOLOGISCHEN FLEISCHUNTERSU-
CHUNG door V. G oer t tier. Monatshefte für Veterinär Medizin, afl. 21, Jahr-
gang 10.

De toepassing van het bacteriologisch vleesonderzoek heeft als gevolg van de voort-
schrijdende kennis en de daaruit ontstane voorschriften langzamerhand een omvang
aangenomen, die iedere leider van een onderzoekingsinstituut met angst moet ver-
vullen. De differentiatie van de bacteriën is ook door goed gevormde bacteriologen
niet meer mogelijk, maar slechts door speciale vakbacteriologen voor Salmonellosen.
Standfusz had in 1922 nog maar enkele paratyfusstammen, Drager had er in
1951 al 174, thans zijn er volgens Seidel al 304 en er zullen er nog meer komen.
Voor de vleeskeuring is een typen-differentiëring echter niet nodig. Het is voldoende
om te weten of men met vleesvergiftigers te maken heeft of niet. Schrijver zegt, dat
de Salmonelladifferentiatie is uitgegroeid tot een bacteriologische acrobatiek, waarvan
de waarde en de betekenis alleen liggen in de differentiëring zelf, n.1. 1\'art pour l\'art.
Voor de vleeskeuringsdiensten betekent het echter een overbodige belasting. De grond-
gedachte van Standfusz, n.1. dat bij gezonde slachtdieren bacteriën van de tyfus-,
paratyfus-, enteritides- en coligroep in de darm voorkomen, die allen de eigen-
schappen van vleesvergiftigers hebben, maar die slechts bij het wegvallen van de
weerstand van het dier en het uitvallen van het filterapparaat van de lymfeklieren,
in de bloedbaan komen en dan gevaarlijk worden, is nog onveranderd.
Dat dus alle dieren die ziek zijn en een verminderde weerstand hebben een bacte-
riologisch vleesonderzoek ondergaan, is volkomen juist, maar schrijver klaagt erover,
dat als gevolg daarvan zich een toestand heeft ontwikkeld, waarbij een negatief B.O.
een vrijbrief is voor het in verkeer brengen van het vlees. In het Instituut van
schrijver, n.1. het Thüringse Tiergesundheitsamt in Jena, Leider Prof. Dr. Goerttler,
wordt herhaaldelijk geconstateerd, dat vlees, dat ter B.O. wordt opgezonden, hiervoor
niet in aanmerking had mogen komen, omdat aan het monster al te zien was dat het
ondeugdelijk was. Toch laten de keuringsvoorschriften aan duidelijkheid niets te
wensen over. Van de 100 tot 200 B.O. die dagelijks aan genoemd instituut worden
verricht, komen 10% daarvoor niet in aanmerking en 25% zouden daarvoor volgens
de voorschriften niet in aanmerking behoeven te komen, omdat het vlees had
mogen
worden afgekeurd.

Schrijver concludeert ten eerste dat het voldoende is om vast te stellen of zich in
het vlees kiemen bevinden die aanleiding kunnen geven tot vleesvergiftiging en dat
een typen-differentiëring onnodig is en ten tweede dat een negatief B.O. niet de
deugdelijkheid van het vlees bewijst.

(Opm. Alweer een bewijs dat de Nederlandse voorschriften beter zijn. (Ref.))

VAN SANTEN

FLEISCHBESCHAU IM HINBLICK AUF TOLLWUT, door von Prillwitz.
Monatshefte füf Veterinair Medezin, afl. 24, Jahrgang 10.

Schrijver maakt bemerkingen over een artikel van Paarmann in de Deutsche Tier-
ärtzliche Wochenschrift No. 3-4 van 15 jan. 1955, waar deze propageert om de kop
van een van dolheid verdacht slachtdier op te zenden voor onderzoek.
Von Prillwitz zegt, dat het vaak zeer moeilijk is om de verdenking op hondsdolheid
uit te spreken, i.v.m. differentieel-diagnostische verschijnselen. Blijkt het inderdaad
later dolheid te zijn, dan volgt algehele afkeuring; blijkt het geen dolheid te zijn,
dan is er kans op een civiel rechtelijke aanspraak om schadevergoeding. Echter, als
men geen kop opzendt, dan bestaat de mogelijkheid, dat de betrokken keurings-
ambtenaar zichzelf in een bepaald geval bloot stelt aan moeilijkheden. Ook von
Prillwitz komt er niet uit en hij acht het gewenst om het begrip „verdacht van
hondsdolheid" nauwkeurig te omschrijven.

VAN SANTEN

-ocr page 145-

BOEKBESPREKING

DIE PARASITÄREN KRANKHEITEN DER HAUSTIERE, Schmid-Hieronymi.
Verlag Paul Parey, 1955.

Een voortreffelijke, door Prof. Hieronynai bewerkte zesde druk van het bekende, door
wijlen Schmid voor studenten en practiserende dierenartsen geschreven leerboek der
Parasitologie, is enige tijd geleden verschenen. Dit, nauwelijks racer dan 200 blad-
zijden omvattende boekje, is ondanks zijn zakelijke bondigheid zeer uitvoerig, o.a.
waar het de ziektekundige kant betreft. Er is weinig wat er niet, veel wat er wel in
staat en bovendien op zeer overzichtelijke wijze. Het valt niet tc verbazen, dat naast
het betrachten van bondigheid het kiezen van een kleiner lettertype nodig was om
het aantal bladzijden te beperken en de overzichtelijkheid daardoor nog verder te
vergroten.

In het boek, waarin zich voorin een inhoudsopgaaf en achterin een zaakregister be-
vindt, is de stof in drie gedeelten behandeld. In de eerste beide delen worden alge-
mene beschouwingen gehouden, terwijl in het derde deel, betiteld als „Allgemeine
Bekämpfungsverfahren", ondanks dät de bijzondere parasitologie achtereenvolgens
per diersoort (paard, herkauwers, varken, carnivoren, haas en konijn, vogels) wordt
behandeld. De morfologie van de belangrijke en soms ook van de minder belang-
rijke parasieten wordt in het kort aangeduid. Meer aandacht wordt telkens besteed
aan de biologie en de therapie, mede waardoor dit boek voor de practiserende dieren-
arts zeer waardevol is te achten.

Op enkele punten zal men kritiek kunnen leveren, beter gezegd: met de auteur van
mening kunnen verschillen; dit doet echter aan de waarde van het boek niets af.
Zo wordt b.v. op pag. 91 en 92 een voorname rol toegedacht aan de volwassen para-
sieten en de — weliswaar niet als toxinen betitelde — stofwisselingsprodukten bij
strongylose. Men zou echter evenzeer kunnen verdedigen, o.a. op grond van de min-
der positieve resultaten welke soms in gevallen van sterkere infecties met phenothia-
zine worden verkregen, dat — juist bij strongylose van het paard — de larven van
meer betekenis geacht moeten worden dan de volwassen wormen. Dit is echter een
kwestie van in hoofdzaak theoretische betekenis. Men zou echter verder van mening
kunnen verschillen over de dosering van phenothiazine bij trichostrongylose van de
herkauwers (bladz. 130); deze zal, zéker in een deel van de gevallen, m.i. hoger ge-
nomen moeten worden.

De afbeeldingen zijn zeer goed, waardoor vooral de eieren uitstekend zijn weerge-
geven. Door de indeling van de tekst is het boek uitermate bruikbaar als naslagwerk
en des ondanks toch plezierig te lezen. Tijdgebrek kan daarom geen reden zijn om van
de aanschaffing van dit boek af te zien. De prijs is het nog minder (ƒ 18,—). Het is
te hopen, dat velen dit keurige, ingebonden boekje, dat qua inhoud, opzet, uitvoering
en afwerking alle lof verdient, zullen aanschaffen.

D. SWIERSTRA

WURMTAFEL ZUM BESTIMMEN DER HAUSTIERPARASIETEN, Heidegger.
Ferdinand Enke, Verlag Stuttgart, 2e druk 1952.

Dit boekje bedoelt, geheel anders dan het vorige, een handleiding tc zijn bij het
determineren van bij de sectie van huisdieren aangetroffen en meest voorkomende
wormen. De ziektekundige kant blijft geheel buiten beschouwing.
Bij wijze van inleiding wordt in het kort de nodige aandacht geschonken aan het
faccesonderzoek, de fixatie en het onderzoek van de aangetroffen parasieten, alsmede
aan de bouw en de ontwikkeling — geïllustreerd met duidelijke tekeningen — van
de endoparasieten. Per diersoort wordt vervolgens een karakteristieke beschrijving ge-
geven van de verschillende wormen, waarvan in vier verticale kolommen telkens de
naam van de parasiet, de plaats (het orgaan) en de betekenis, de ontwikkeling en
de kenmerkende morfologische eigenschappen zodanig worden opgesomd, dat met
een minimale hoeveelheid woorden de mogelijkheid tot een uiterst snelle, voor de
praktijk redelijk accuraat te achten determinatie wordt gegeven. Deze mogelijkheid

-ocr page 146-

wordt in zekere zin nog vergemakkelijkt door de vele vergezellende afbeeldingen; deze
zijn echter niet al te best op schaal getekend, zodat — wat de eieren betreft — bij
een te sterk steunen op de afbeeldingen vergissingen kunnen ontstaan. Het uitselec-
teren van de minder belangrijke parasieten is een enkele maal ook minder geslaagd;
zo worden b.v. bij het rund wél Dioctophyme rcnale en Cooperia curticei (bl. 48;
lebmaag!) genoemd, maar niet Cooperia oncophora, die naast Cooperia surnabada,
veel en veel meer voorkomt tin de dunne darm).

Zoals gezegd, is het boekje „zeer snel", terwijl een andere aantrekkelijke eigenschap
is, dat op uitermate overzichtelijke wijze tevens aandacht geschonken is, naast de
parasieten van de huisdieren, aan die van ree, hert, vos, nerts, bever, haas, eend en
gans.

Het boekje is verder uitstekend verzorgd en afgewerkt. De prijs van dit gecarton-
neerde boekje bedraagt ± ƒ 20,—.

D. SWIERSTR.\\

vraag en antwoord

Het gebruik van striktouwtjes bij een verlossing.
VRAAG No. 1:

Is het bij het aanbrengen van een zgn. striktouwtje bij de verlossing van grote huis-
dieren ook gewenst om de aan te leggen lus ter plaatse te brengen en te houden
door middel van een soepel metalen staafje (± 75 cm.), dat aan het vooreinde
voorzien is van een oog waardoor het striktouwtje gevoerd wordt?
ANTWOORD:

Het is niet onmogelijk dat het in deze vraag bedoelde apparaat voordelen geeft bij
het aanbrengen van striktouwtjes, in het bijzonder in die gevallen waarbij de delen
die men wil aantrekken of fixeren, in de uterus gelegen zijn.

Dit apparaat zal veel gaan gelijken op de Kalbenkrücke volgens Becker, of de Krücke
volgens Kühn, afgebeeld in het Leerboek van Benesch, 1952, pag. 251.
Het instrument heeft ook veel weg van een soortgelijk dat gebruikt wordt in de ver-
loskunde van de varkens en bestemd is om een lus achter het hoofd aan te brengen
en waarbij de staaldraad door een buis verloopt (Schlingenführer vlg. Fraedrich en
Bolwin).

-ocr page 147-

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
Maatregelen met betrekking tot het vervoer van runderen in verband met
de mond- en klauwzeerbestrijding.

Artikel 1

1. Het vervoer van een rund, dat ouder is dan twee maanden, is slechts toegestaan
onder de voorwaarde, dat de vervoerder:

a. indien het betreft vervoer naar een markt, tentoonstelling, verkoping of soort-
gelijke verzamelplaats van vee, in het bezit is van een namens een erkende provinciale
gezondheidsdienst voor dieren afgegeven verklaring, welke voldoet aan het daarom-
trent in het tweede lid bepaalde;

b. indien het betreft ander vervoer dan bedoeld onder a, in het bezit gesteld kan
worden van de onder a bedoelde verklaring.

2. Uit de verklaring bedoeld in het vorige lid, moet blijken:

a. dat het rund afkomstig is uit een geënt rundveebeslag;

b. dat het rund is geënt tegen mond- en klauwzeer overeenkomstig het bepaalde in
de volgende leden.

3. Indien het rund geboren is vóór 1 januari 1955, moet de laatste of de onmid-
dellijk daaraan voorafgegane enting ten minste veertien dagen vóór de datum van
het vervoer hebben plaatsgehad.

4. Indien het rund geboren is op of na 1 januari 1955, moet:

a. bij vervoer vóór 1 mei 1957 de laatste of de onmiddellijk daaraan voorafgegane
enting ten minste veertien dagen en ten hoogste vier maanden vóór de datum van
het vervoer hebben plaatsgehad;

b. bij vervoer op of na 1 mei 1957 de laatste enting op of na 1 februari 1957,
doch ten minste veertien dagen vóór de datum van het vervoer hebben plaatsgehad.

5. Indien het rund geboren is op of na 1 januari 1956 en het vervoer plaatsvindt
op of na 1 september 1957, moet de enting ten minste veertien dagen en ten hoogste
vier maanden vóór de datum van het vervoer hebben plaatsgehad.

6. Het in de vorige leden bepaalde is niet van toepassing ten aanzien van het ver-
voer van een rund, geboren op of na 1 januari 1955 en behorend tot een geënt rund-
veebeslag, indien het, vervoer langs de kortste weg geschiedt:

a. tussen weiden en erven, behorende tot het bedrijf van de eigenaar van het des-
betreffende rund;

b. van een schaarweide naar weiden of erven, behorende tot het bedrijf van de
eigenaar van het desbetreffende rund;

c. naar een slachtplaats;

d. naar en van de stier.

Artikel 2

1. Onder „geënt rundveebeslag" wordt verstaan:

a. een rundveebeslag, dat in de laatstverlopen of lopende periode van 1 februari
tot 15 april in zijn geheel, met uitzondering van die runderen, welke op het tijdstip
varj de enting van het rundveebeslag nog geen twee maanden oud waren, tegen
mond- en klauwzeer is geënt en waaraan na het tijdstip dier enting geen runderen,
ouder dan twee maanden, zijn toegevoegd, zonder dat daarvoor een ten tijde van
de toevoeging geldige vervoersverklaring aanwezig was, met dien verstande, dat, in-
dien de toevoeging geschiedde tijdens een entingsperiode en nadat het beslag in die
periode was geënt, het beslag na afloop dier periode slechts als een geënt rundvee-
beslag mag worden beschouwd, indien ook de toegevoegde runderen in diezelfde pe-
riode zijn geënt;

b. een rundveebeslag, dat na de laatstverlopen periode van 1 februari tot 15 april
is gevormd uit runderen, voor welke een ten tijde van de vorming geldige vervoers-
verklaring aanwezig was, met dien verstande, dat, indien de vorming geschiedde
tijdens de lopende entingsperiode, het beslag na afloop dier periode slechts als een

-ocr page 148-

geënt rundveebeslag wordt beschouwd, indien alle runderen in diezelfde periode zijn
geënt.

2. Indien de in het vorige lid onder a bedoelde enting van een rundveebeslag heeft
plaatsgevonden na 15 april, doch vóór 1 februari daaraanvolgend, kan die enting
door of vanwege de directeur van de veeartsenijkundige dienst voor de toepassing
van het vorige lid, onder a, met een enting in de laatstverlopen periode van 1 februari
tot 15 april worden gelijkgesteld.

Artikel 3

De in artikel 1 bedoelde verklaringen hebben een geldigheidsduur van tien dagen.

Artikel 4

In het belang van de in-, uit- of doorvoer van rundvee en van de bestrijding van de
tuberculose onder het rundvee, alsmede in andere bijzondere gevallen kan door of
vanwege de directeur van de veeartsenijkundige dienst van het in artikel 1 bepaalde
ontheffing worden verleend onder daarbij te stellen voorwaarden.

Ardkel 5

De beschikking van 30 september 1955, nr. 14.605/91 W, afdeling Wetgeving en
Juridische Zaken/L, Stcrt. 191, houdende maatregelen met betrekking tot het vervoer
van runderen in verband met de mond- en klauwzeerbestrijding wordt ingetrokken.

Artikel 6

Deze beschikking treedt in werking met ingang van 1 februari 1957.

Ge.slaagd experiment in de Landbouwvoorlichting.

Rationalisatie kern Leende.

Tien kilometer ten zuiden van Eindhoven ligt Leende. Een typisch agrarische ge-
meente, een dorp met niet meer dan 150 kleine gezinsbedrijven, met uitsluitend eigen
arbeidskrachten. Men treft er het de zandgronden kenmerkende gemengde bedrijfs-
type aan. De veehouderijprodukten vormen de belangrijkste bron van inkomsten. De
gewassen van het bouwland zijn in hoofdzaak voor het eigen vee bestemd.
In Leende zijn met de landbouw in het luttel tijdsbestek van bijna drie jaar opmer-
kelijke dingen geschied. Tot 1954 lagen de produktie-omstandigheden voor de land-
bouw moeilijk: een economisch achtergebleven streek, waar de inkomsten van de
boeren schraal waren. Thans is de vooruitgang voor Leende gekomen.
Hoewel pas in het voorjaar 1957 de eerste fase van een intensieve individuele voor-
lichting, n.1. met een eerste groep van 14 bedrijven, wordt beëindigd, kunnen reeds
opmerkelijke resultaten worden vermeld. Een goed overzicht van hetgeen in de „ra-
donalisatiekern" Leende is bereikt, kan na 1958 worden tegemoetgezien, als ook
de resultaten van het driejaren-programma met een tweede groep van 40 bedrijven
bekend zijn. Tenslotte zijn met de boeren in Leende stoutmoedige toekomstplannen
ontworpen voor een agrarische structuurhervorming in zgn. „Streekverbeterings-ver-
band". Leende is de proef op de som van een nieuwe methode van landbouwvoor-
lichting, die in de voorbeelddorpen en vervolgens tot op zekere hoogte in sommige
groepen bijeengelegen rationalisatiebedrijven, zgn. „rationalisatiekernen", ontwikkeld
is en momenteel zijn voortzetting vindt in de streekverbeteringsplannen.
Welvaartsplan.

Begin 1954 stelde de rijkslandbouwconsulent voor zuid-oost Brabant, Ir. P. J. Lar-
dinois, een plan-de-campagne op, om voor een groep van 14 uitgekozen bedrijven,
gemiddeld 7 i 8 bunder groot, het arbeidsinkomen per bedrijf zo groot mogelijk te
maken. Enige middelen voor de uitvoering van dit plan waren aanwezig. Van het
Borgstellingsfonds voor de Landbouw — twee jaar tevoren opgericht — zou het
nodige krediet kunnen worden verkregen.

Er was juist in 1954 een nieuwe premieregeling ontworpen door de Dienst Kleine
Boeren van de Directie van de Landbouw, een regeling, die de gewenste prikkel zou

-ocr page 149-

geven. Deze premieregeling houdt in, dat aan bedrijven tot 10 ha voor uitvoering van
een bedrijfsplan gedurende drie jaren in totaal ten hoogste ƒ 750,— premie voor nood-
zakelijke verbeteringen wordt verstrekt op basis van
1/3 van de te maken kosten.
Niet veel, maar genoeg om een voldoende stimulans aan de zelfwerkzaamheid van
de kleine\'boeren te geven. (De in aanmerking komende bedrijven, die dus per bedrijf
ten minste ƒ 1500,— uit eigen geld moeten investeren, worden rationalisatiebedrijven
genoemd.)

Bovendien had Ir. Lardinois de verwachting, dat buiten hetgeen de deelnemers van
de rationalisatiekern zelf zouden investeren, derden zich voor Leende zouden gaan
interesseren. Deze verwachting bleek naderhand niet ongegrond te zijn geweest.
Morele en daadwerkelijke steun — o.a. kredietfaciliteiten — werden verkregen van
de Gemeente, de Boerenbond, de Coöp. Zuivelfabriek Heeze-Leende en de Boeren-
leenbank. Uiteindelijk werden door de deelnemers van de eerste 14 bedrijven —
maar dat wist Ir. Lardinois toen nog niet — niet minder dan gemiddeld ruim
ƒ 4300,— per bedrijf extra geïnvesteerd, terwijl de eerste en tweede groep bedrijven
samen \'nog eens ƒ 2500,— jaarlijks op tafel hebben gelegd als steun aan voorlichtings-
activiteiten van verschillende aard.

Leende is op de kaart een languitgerekt dorp met lintbebouwing. De bedrijfsgebou-
wen liggen aan de weg. De „akkers" — het bouwland— liggen voor een groot deel
der bedrijven achter het erf. Waar het einde van de akkers is, ligt het begin van de
weiden. Naar streekgebruik wordt, ook een gering aantal koeien, nog met zijn tweeën
gemolken. Dagelijks gaan 2/2 man-uur gemiddeld per bedrijf verloren met het twee-
maal per dag heen-en-weer rijden naar de weiden om te melken.

De externe produktie-omstandigheden lagen nog ongunstiger dan deze ongelukkige
ligging van grond en erf. De kwaliteit van de grond was niet best; de toestand, waar-
in de gebouwen verkeerden, evenmin. De versnippering van de bedrijven gaf weinig
hoop. Gemiddeld waren op een bedrijf van 8 bunder 12 kavels regel Twaalf kavels,
die onderverdeeld waren in gemiddeld 22 percelen per bedrijf. Er zouden zeer veel
veranderingen moeten worden aangebracht. Enkele dingen zaten mee: een zichtbaar
arbeidsoverschot bestond niet in Leende, zo onder de rook van Eindhoven gelegen.
Voorts werd een gezonde geest tot samenwerking onder de boerenbevolking aange-
troffen.

De weg naar succes.

In de l)uurtschap l,eende-Strijp werden 14 van de financieel zwakste bedrijven uit-
gekozen. Voor de intensieve voorlichting werd de rayon-assistent P. Veldman inge-
schakeld, die later, toen de kern tot ruim 50 bedrijven uitgroeide, assistentie van
een hulpkracht kreeg. De allereerste stap was het winnen van vertrouwen in het
plan, dat aanvankelijk op weerstand stuitte, vooral bij de boerin. Maar na het eerste
jaar, toen merkbaar rente werd afgeworpen, veranderde deze weerstand in enthou-
siasme. Vervolgens werd de toestand van de grond nagegaan. Met hulp van het
grondonderzoek konden een bouwplan
en ren bemestingsplan worden opgesteld. Het
aantal percelen werd tot gemiddeld 15 verlaagd. Er werd een vaste perccelindeling
gemaakt. Voorheen was perceelswisseling gewoonte. Met deze gewoonte moest defini-
tief worden gebroken, wilde de uitvoering van het bemestingsplan het bestede geld
waard zijn. Het werken met het grote aantal percelen, als voorheen, was bedoeld
ter spreiding van het risico. Men dacht wijs te doen met verschillende gewassen een
perceeltje hogere grond en een perceeltje van het lage land in te zaaien. In natte of
droge tijd: van één van beide percelen zou het gewas wel min of meer slagen. Dit
systeem ging natuurlijk gepaard met de perceelsversnippering. Goed werken naar de
eisen des tijds is op zo\'n aantal percelen niet mogelijk. Dit risico is in de moderne
landbouw op te vangen met andere methoden. Het kan nu grotendeels ondervangen
worden door betere bemesting en aangepaste rassenkeuze. Ook werd met een te groot
aantal gewassen gewerkt onder de oude situatie. Het aantal gewassen kon worden
verkleind door bijvoorbeeld haver en gerst op mengteelt te brengen. Met de ondoel-
matige tradities kon gelukkig worden gebroken. Een opmerkelijk winstpunt!
Aldra bleek, dat de oudere boeren door gebrek aan vakonderwijs soms niet in staat

-ocr page 150-

waren het bemestingsadvies bij dc uitkomsten van het grondonderzoek juist op te
volgen. Dit grondonderzoek, in het algemeen voor 6 jaar toereikend, is zijn kosten
waard, als het volle profijt er uit wordt getrokken. Geld en moeite dreigden verloren
te gaan, maar de voorlichtingsdienst vond een goede methode om het tekort aan
inzicht bij de boeren aan te vullen. Bij een gesprek tussen boer en assistent werd een
bemestingsschema opgesteld, waarop van perceel tot perceel stond aangegeven, hoe-
veel, wat, waar en wanneer er moest worden bemest. Het resultaat was, dat de
boeren direct na het uitwerken van het schema op stap gingen om dc nodige kunst-
mest te halen. Hierdoor kon uit de kunstmest het grootste profijt worden gehaald.
Inmiddels werden een aantal bedrijfsverbeteringen aangebracht: er verschenen
nieuwe kippenhokken, varkens- en jongvccstallen. In bestaande stallen werden ver-
beteringen als automatische drinkbakjes aangebracht. De plaatselijke stierenhouderij
verbeterde door aankoop de kwaliteit van zijn fokstieren. De scheidingen tussen de
weiden bestonden naar streekgcbruik merendeels uit breed struikgewas, dat werd op-
geruimd. Alle grasland in de gemeente, 500 h.a., werd voorzien van een gecombi-
neerde electrische afrastering. Ook de bcweidingspcrcelen kunnen nu zeer eenvoudig
opnieuw worden ingedeeld.

Succes in cijfers.

Ten gevolg van al deze activiteiten is de omzet aan kunstmest en veevoeder van de
Aan- en Verkoopcoöperatie en de plaatselijke handelaren te Leende in minder dan
twee jaar meer dan verdubbeld. De personeelsbezetting van de Voorlichtingsdienst
te Eindhoven niet toe, dat men zich met de bedrijfsbockhouding kon bemoeien.
Cijfers over het gezinsinkomen vóór en na de rationalisatieperiode zijn daarom niet
beschikbaar. Desondanks kunnen enige resultaten in cijfers worden weergegeven.
Onder de oude situatie in 1953 bedroeg het aantal varkens bij de eerste groep van 14
bedrijven 141. Na 2 jaar onder nieuwe verhoudingen bedroeg dit aantal 345.
De kippenstapel werd meer dan verdubbeld en wel van 1400 op 2850 stuks.
Het aantal melkkoeien vermeerderde van 53 tot 73 stuks. De gemiddelde jaarlijkse
opbrengst per koe van de melk liep op van 3335 kg met een boterpercentage van 3,51
tot 3834 kg met 3,60% vet. Het dubbele effect voor deze 14 bedrijven van een groter
aantal koeien èn een hogere melkopbrengst per koe blijkt uit de jaaropbrengst van
de melk, berekend per hectare grasland, die steeg van 3700 tot 5100 kg.
Het percentage slecht grasland is over genoemde periode gedaald van 41% tot 6%;
het percentage goed grasland liep daarentegen op van 17% tot 42%. Van het gras-
land kon 8 ha. worden gescheurd en aan het bouwland worden toegevoegd. Met
minder grasland worden dus meer koeien gevoederd, die een aanmerkelijke ver-
hoging van de melkopbrengst laten zien.

Men moet bij de beoordeling van deze cijfers er rekening mede houden, dat de ge-
gevens over het laatste seizoen van het rationalisatieprogramma, n.1. het jaar 1956/57
nog niet beschikbaar zijn. Overigens: goede resultaten voor de eerste jaren, die op een
geslaagd experiment wijzen, een proef op de som van een nieuwe voorlichting.s-
methodiek.

De moeite, aan de 14 moeilijkste bedrijven besteed, werd zo dankbaar beloond, dat
in 1955 werd besloten, in Leende 40 andere bedrijven aan de eerste groep toe te
voegen. Deze laatste groep bestaat uit meest jonge boeren met een groot gezin. De
hulpkracht van de rayon-assistent is inmiddels ingewerkt en kort geleden heeft een
huishoudelijke voorlichtster, benoemd door de Noordbrabantse Boerenbond — N.B.C.
— haar taak onder de boerinnen aangevat.

De rationalisatiekern bestaat nu uit ongeveer 35% van alle bedrijven in Leende.
Sommige nict-deelnemende bedrijven zijn te groot om van de voordelen van de
premieregeling te profiteren; andere komen om verschillende redenen niet in aan-
merking, b.v. te klein om levensvatbaar te zijn. De concentratie van bedrijven heeft
een natuurlijk verloop. Geen zoon wenst straks op een miniatuurbedrijf te boeren.
Het land komt dan in handen van andere boeren en na één generatie heeft zich een
natuurlijke sanering voltrokken. Op een gegeven ogenblik komen de zeer oude keutcr-
boerderijtjes dan voor krot-opruiming in aanmerking.

-ocr page 151-

Na-effect.

Onder de deelnemende boeren is de geest goed. De modernisering werkt merkbaar
door op de niet-deelnemers, van welke zijde meer vragen om adviezen bmnenkomen.
Men kan wel zeggen, dat van 90% der deelnemers het gezinsinkomen merkbaar is ge-
stegen. Zeer de aandacht trekt een sociologisch aspect, dat de verhouding tussen de
ouders en de kinderen raakt. Nu aan de bedrijven meer aandacht wordt geschonken
krijgen de kinderen er een geheel andere interesse voor. De jongens van de lagere
landbouwschool en de meisjes van de landbouwhuishoudschool troffen thuis de oude
sleur aan. Het was, of het goede zaad tussen de steenrotsen viel en verdorde. Nu de
ouders van andere zijde nieuwe methoden aannemen en hun denkbeelden en in-
zichten zich gaan wijzigen, is het, alsof een brug is gelegd tussen de twee werelden,
waarin deze kinderen tot voort kort leefden. Het onderwijs gaat plotseling leven
voor deze kinderen.
Streekverbeteringsplan Leende.

Laat dan op het gebied van de bedrijfsvoering in Leende veel goeds bereikt zijn en
nog worden, daarmede wil niet gezegd zijn, dat de Landbouw er nu gemoderniseerd
is. Ir. Lardinois zegt er het volgende van:

Nu het onuitvoerbaar, n.1. te kostbaar is om de gebouwen naar het midden van het
bedrijf te verplaatsen, keren we de zaak om en zullen we trachten een groot deel
van de graslanden van achteren naar voren te halen en de akkers naar achteren te
leggen. We raken dan van het grote verlies van man-uren voor het gaan van en naar
de vèr verwijderde melkbocht af. De operatie van het verleggen van de akkers naar
de weiden en omgekeerd maakt deel uit van een her-indeling van alle grond, waar
we hard aan toe zijn. We brengen tevens de kalktoestand van deze gronden op peil.
En als we de mensen er voor geïnteresseerd hebben, vangen we aan met beregening
van de hogere gronden zoals in het streekverbeteringsplan Someren.
Hoe ligt de situatie van de grond in Leende? De akkergronden achter het huis zijn
zeker 1000 jaar als cultuurland in gebruik. Deze grond is in potentie prima, maar
kalkarm met alle nadelen van dien. Bovendien en dat is erger, liggen deze akkers te
hoog, de grondwaterspiegel treft men op 3 a 4 meter pas aan, zodat zij droog zijn.
De bovenlaag van de akkers bestaat uit 1 meter zogenaamde zwarte grond, het re-
sultaat van eeuwenlang opbrengen van mest en plaggen. De akkers zijn het oude
eigendom, generatie op generatie, van de. boer. Bij vroegere verervingen werden zij
vaak gesplitst; daarnaast is er dan de ongehoord grote perceelsversnippering geweest.
Met de weiden is het anders gesteld. Deze zijn niet zo lang in cultuur als de akkers.
Tot in de 19e eeuw deden zij vaak dienst als gemeenschappelijke weide. De weiden
zijn een stuk lager gelegen; voor het merendeel zijn zij gepacht.

Wanneer terwille van een doelmatige werkwijze de akkers met de weiden worden
verwisseld, zal beregening zeker nodig zijn op de dan hooggelegen weiden, daar gras
meer water dan de akkerbouwgewassen aan de grond onttrekt. Beregenen vergt nu
eenmaal vrij grote uitgaven en daarom moet op dit punt de economie voor elk be-
drijf afzonderlijk zeer sterk in de gaten worden gehouden. Om deze reden wenst Ir.
Lardinois hier tot een her-indeling met ruilverkaveling van de gronden te komen, op-
dat ook de te beregenen complexen bij elkaar komen te liggen, hetgeen de kosten
drukt. Het zal niet nodig zijn, alle akkers naar achteren te verplaatsen: de rogge met
nateelt van stoppelknollen — veevoeder — kan beter vooraan, bij het erf blijven.
Als dit alles is geschied, zal het bedrijfstechnisch b.v. mogelijk zijn, het aantal koeien
per bedrijf, thans 4 a 5, te verhogen tot b.v. 9, met eenzelfde bedijfsoppervlakte. Pro-
duktieverhoging en produktiviteitsverhoging zullen hier hand in hand gaan.

Er zit vaart in de zaak.

Op een recente bespreking met de boeren is gebleken, dat de animo voor deze plannen
groot is. Het ziet er naar uit, dat veel medewerking voor ruilverkaveling der akker-
gronden kan worden verkregen, hetgeen van groot belang is, daar een wettelijke ruil-
verkaveling voor alle gronden hier nog lang op zich zal laten wachten.
Het tijdschema, dat Ir. Lardinois voor ogen staat, is als volgt: Alle gronden bekalken

-ocr page 152-

in 1957, ruilverkaveling in de winter 1957/58, aanvang met beregening in het voor-
jaar van 1958. Ir. Lardinois ziet een betere toekomst voor Leende in nabij verschiet.
De ervaring met het beregeningsproject te Someren is goed. Maar er is nog meer.
Ook in Veldhoven zal in de zomer van 1957 zeer waarschijnlijk met beregening op
grote schaal worden begonnen en reeds gaan de gedachten uit naar Heeze, waar
de toestand net is, zoals zij in Leende was.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand november 1956
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

PROVINCIES

T3 «

c «

1 ü w V)

iii\'?
>

S-s C "
^ tl ^
, O

■a -Q C \'S

N T3 ^

^ S

s- ^

C

<u •«
b «

O in Co

(j 4j O

o-g g-g Ö

Vj Vi O V V

ö
&

£

■s

LI
ë
OJ
"rt

is

— c

g) S
O «

O

Groningen

-

6

_

_

Drenthe

-

_

_

_

_

_

Friesland

-

_

2

10

__

_

Overijsel

_

9

,, .

3

1

1

Gelderland

1

20

2

2

2

1

Utrecht

-

10

1

6

_

Noordholland

1

3

1

2

_

Zuidholland

_

18

.

11

2

2

Zeeland

-

_

_

1

Noordbrabant

1

11

_

1

.

_

Limburg

-

8

_

_

2

Totaal van het Rijk

3

79

6

41

6

6

hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

-ocr page 153-

BERICHTEN EN VERSLAGEN
Onderscheidingen voor Prof. Dr. Jac. Jansen.

De musicologische studie van Prof. Dr. Jac. Jansen, over oude melodieën, behorende
bij de verzen van de Friese dichter Gysbert Japicx (1603—1666), welk werk dank zij
een aanzienlijke subsidie van Z.W.O. in 1956 kon veschijnen, (Gybert Japicx\' Lieten.
Uitgever: Laverman, Drachten) is door de daartoe bevoegde jury, met algemene
stemmen bekroond geworden met het „Gouden Viooltje", een fraai miniatuur instru-
ment, uit goud gesmeed. Deze zeer bijzondere wisselprijs is voor het afgelopen jaar
1956 toegekend voor de beste prestatie op het terrein der Friese muziekcultuur. De
plechtige uitreiking geschiedde donderdagavond 13 februari tijdens het concert van
het „Frysk Orkest" te Leeuwarden.

„La Fédération Colombophile Internationale" kende aan Prof. Dr. Jac. Jansen de
„médaille d\'honneur" toe, uit erkentelijkheid voor zijn medewerking aan de tot
standkoming van de Gezondheidsdienst voor Postduiven en de bevordering der weten-
schap betreffende de ziekten van de duif. De eremedaille werd tijdens het internatio-
nale congres dezer federatie, gehouden op 2 februari 1957 te Amsterdam, door de
voorzitter, de Heer M. Staes (België), overhandigd.

II. Congres van de Deutsche Veterinärmedizinischen Gesellschaft e.V.

Van 5 t.m. 7 april zal de Bad Nauheim het tweede congres van de Deutsche Vete-
rinärmedizinischen Gesellschaft e.V. worden gehouden. Het programma vermeldt
voordrachten op het gebied van de K.I., steriliteit, etc.

Belangstellenden kunnen een programma aanvragen bij het secretariaat van ver-
melde vereniging, Giessen, Frankfurterstrasse 87.

Zuidafrikaanse Assistentschapsbeurzen.

De Regering van de Unie van Zuid-Afrika heeft onlangs besloten om in het kader
van het Nederlands-Zuidafrikaans cultureel verdrag ook voor het komende jaar enige
beurzen ter beschikking te stellen van Nederlanders die aan een instelling van hoger
onderwijs in Zuid-Afrika als assistent tewerk wensen te worden gesteld.
De bepalingen betreffende deze beurzen zijn als volgt:

1. Het assistentschap biedt de mogelijkheid om in Zuid-Afrika aan een der instel-
lingen voor hoger onderwijs met de hulp van een hoogleraar werkzaam te zijn,
met name ook ter bewerking van een bepaald onderwerp, dat voor de betrek-
kingen tussen Nederland en Zuid-Afrika van belang is. In deze taak kan be-
grepen zijn het geven van enige voordrachten over bepaalde onderwerpen.

2. Beurzen kunnen worden toegekend aan personen, die hun studie hebben voltooid
door het behalen van een doctoraalexamen, artsexamen of ingenieursexamen. Bij
voorkeur zullen in aanmerking komen zij, die in hun studierichting de graad van
doctor hebben behaald, en die reeds als wetenschappelijk ambtenaar, of anderszins
aan een instelling van hoger onderwijs verbonden zijn.

3. De assistentschappen worden van jaar tot jaar verleend, met dien verstande dat
als regel één persoon niet langer dan twee jaar als assistent werkzaam zou zijn.

4. De volgende universiteiten hebben zich bereid verklaard de mogelijkheid te over-
wegen van tewerkstelling van een Nederlandse assistent:

de Universiteit van Pretoria

Stellenbosch
Potchefstroom
Witwatersrand
Natal

Oranje Vrijstaat

5. De beschikbare beurzen bedragen ieder £ 600 per jaar. Door de Zuidafrikaanse
regering worden geen verdere tegemoetkomingen verstrekt.

De mogelijkheid is hiernaast echter niet geheel en al uitgesloten, dat de assistent
aan de hoger-onderwijsinstelling waar hij werkzaam is, tegen een door de Uni-
versiteit toe te kennen salaris deelneemt aan het geven van onderwijs in zijn studie-

-ocr page 154-

richting; een en ander geheel ter beoordeling van de betrokken instelling van
hoger onderwijs.

6. Aanvragen voor de onderhavige assistentschapsbcurzen dienen vóór 1 maart
1957 te worden ingediend bij de secretaris van de Commissie van Advies en
Coördinatie ten dienste van de culturele betrekkingen tussen Nederland en Zuid-
Afrika, Nieuwe Uitleg 1, \'s-Gravenhage.

7. In de aanvragen dienen te worden vermeld:

a. naam en voornamen voluit.

b. adres.

c. geboortedatum.

d. academische qualificaties.

e. de hoofd- en andere vakken die zijn bestudeerd.

f. de instelling (en) van hoger onderwijs waar dc candidaat heeft gestudeerd of
werkzaam is (geweest).

g. de instelling van hoger onderwijs in Zuid-Afrika waar de candidaat bij voor-
keur werkzaam zou zijn.

h. de faculteit waarin de candidaat zijn werkzaamheden zou willen verrichten,
zo mogelijk met vermelding van de naam van de betrokken hoogleraar.

i. het onderwerp ten aanzien waarvan de candidaat werkzaam zou willen zijn.
j. de wijze waarop de candidaat de in Zuid-Afrika verkregen kennis en ervaring

denkt aan te wenden,
k. aanbevelingen van de Nederlandse hoogleraren onder wier leiding de candi-
daat heeft gestudeerd of werkzaam is geweest.

8. Passagekosten Nederland—Zuid-Afrika v.v. komen in beginsel voor eigen rekening
van de assistenten.

Geen kalf zonder extra vitamines.

Ons vee is in de afgelopen zomer niet erg verwend, aldus Ir. S. Iwema, rijksconsu-
lent voor de veevoeding. De reserve aan mineralen, maar ook aan vitamines zullen
kleiner zijn dan normaal. Het wintervoer is onder abnormaal slechte omstandigheden
gewonnen; het mineralen- en vitaminegehalte zal zeker niet uitmunten. Door beide
omstandigheden, voortkomend uit één oorzaak: het weer, zal de koe onder lang niet
optimale omstandigheden haar kalf ter wereld brengen. Dit kalf zal weinig van de
moeder meekrijgen op haar levensweg; ook via de biest en later moedermelk zal dit
jaar lang niet altijd de noodzakelijke aanvulling met vitamines plaats vinden.
Speciaal betreft dit de vitamines A en D. Een tekort aan het eerste maakt het jonge
kalf zeer vatbaar voor allerlei opfokziekten (diarree, longaandoeningen, enz.); het
tweede vitamine speelt een rol bij de groei van de beenderen. Wanneer men — in
verband met de prijsverhouding van melk en ondermelk — spoedig overgaat op
ondermelk (waarin nagenoeg geen vitamine \\ en D meer voorkomen), dan krijgt
het kalf het wel heel, heel erg moeilijk.

Moest dit een twintigtal jaren geleden als zodanig worden aanvaard, thans hebben
wetenschap en techniek de mogelijkheid gegeven aan deze tekorten tegemoet te ko-
men. Men kan de dieren tegenwoordig dagelijks een portie kunstmatig bereid vita-
raincmengsel (A en D) geven, dan wel in de eerste levensweken een zg.n vitamine-
stoot (A en D) verstrekken. In het laatste geval is men cr van verzekerd, dat de
dieren voor drie maanden voldoende vitamines hebben ontvangen.
De gebruiksaanwijzingen zijn bij de preparaten ingesloten. Men zorge ervoor de door
het Produktschap voor Veevoeder toegelaten vitamines te gebruiken. Deze zijn in
elk geval goed. In deze winter geen kalf zonder extra-vitamines!

Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen.

Naar wij vernemen is Dr. R. van Santen te Nijmegen benoemd tot veterinair advi-
seur bij de Stichting C.B.S. te Utrecht. Als zodanig volgt hij Dr. W. B. Luxwolda op,
die deze functie onlangs wegens gezondheidsredenen heeft moeten neerleggen.

-ocr page 155-

MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDK

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Gironummer 511606 ten name van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

VAN HET BUREAl^

Pluiinvceziektebestrijding.

Enting tegen pokken en difterie.

Met verwijzing naar de volledige publikatie in aflevering 18 van 15 september 1956
van dit tijdschrift van het Koninklijk Besluit van 16 augustus 1956 no. 10, houdende
regelen met betrekking tot de inenting van hoenders tegen pokken en difterie door
anderen dan dierenartsen volgen hieronder enige algemene richtlijnen ten aanzien
van de uitvoering van dit besluit.

In de a.s. afdelingsvergaderingen zal deze aangelegenheid uitvoeriger aan de orde
worden gesteld en in discussie worden gebracht, zodat de nieuwe gang van zaken
hier slechts met enkele grote lijnen wordt aangegeven.

Op grond van bovengenoemd Koninklijk Besluit mogen behalve dierenartsen voortaan
ook gediplomeerde pluimveeselectcurs met een verklaring van de directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst en pluimveehouders de inenting verrichten.
De entstof moet worden betrokken van de dierenarts, die praktijk pleegt uit te oefe-
nen op het desbetreffende bedrijf.

De taak van de dierenarts blijft echter niet beperkt tot de afgifte van de benodigde
entstof, die door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst geschikt is ver-
klaard, maar strekt zich ook uit tot toezicht op de enting zelf en controle van de
resultaten.

Dit sluit in, dat de uitvoering van de enting op regelmatige samenwerking tussen
dierenarts en pluimveeselecteur berust.

In den regel zal de enting min of meer georganiseerd verlopen, d.w.z. de pluimvee-
selecteur verzamelt de namen van de pluimveehouders met de aantallen dieren,
waarbij tegelijk de naam van de desbetreffende dierenarts kan worden genoteerd.
Aan de hand van de aan,gelegde lijsten kan de dierenarts de benodigde doseringen
entstof afgeven.

De selecteurs houden de dierenartsen op de hoogte met de datum, waarop de enting
wordt of is verricht, zodat de resultaten van de enting daarna kunnen \'worden ge-
controleerd.

Daar het inzicht en de verantwoordelijkheid bij de dierenartsen berust, zal steeds een
aantal bedrijven, dat met een bepaalde charge entstof is behandeld, moeten worden
gecontroleerd.

Bovendien zal de dierenarts zich zo nodig op de hoogte moeten stellen met de wijze
van uitvoering van de enting van de selecteurs.

Dit toezicht op de enting en de resultaten ervan geldt uit de aard der zaak eveneens
ten aanzien van de gevallen, waarin de pluimveehouders de enting zelf verrichten.

Op grond van gehouden informatieve be.sprekingen en gevoerd overleg,
adviseert het Hoofdbestuur de pluiniveeselecteurs en pluimveehouders voor
een dosering entstof voor 100 dieren een tarief van ƒ 3,— in rekening tc
lirengen, waarin de steekproefsgewijze controle is verdisconteerd.

Enting tegen infectieuze bronchitis.

Met toestemming en onder supervisie van de Veeartsenijkundige Dienst kan in be-
perkte omvang een enting tegen infectieuze bronchids worden toegepast. De entstof
kan via het drinkwater worden toegediend. De dierenartsen kunnen de entstof aan
de pluimveehouders verstrekken en hebben een voorlichtende en controlerende taak
bij de toepassing van deze enting.

Het Hoofdbestuur adviseert de dierenartsen voor één ampul entstof een tarief van
ƒ 4,— te berekenen.

Dit advies is gebaseerd op dc vermoedelijke prijs van het vaccin.

-ocr page 156-

Mocht de entstof in het experimentele stadium voorlopig gratis aan de dierenartsen
worden verstrekt, dan wordt geadviseerd ƒ 1,25 per ampul in rekening te brengen.

Afgifte van geneesmiddelen.

Ten aanzien van afgifte geven geneesmiddelen aan de pluimveehouders adviseert het
Hoofdbestuur de dierenartsen zich zoveel mogelijk uniform te houden aan de winst-
marge, die in overleg met de farmaceutische handel voor de desbetreffende produkten
is vastgesteld.

Assistentie mond- en klauwzeerbestrijding.

In aansluiting aan de betreffende mededelingen in de afleveringen van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 15 januari en 1 februari 1957 is een aantal voor
assistentie in aanmerking komende dierenartsen inmiddels reeds het bericht toege-
zonden, dat zich in de entingsperiode een assistent beschikbaar stelt op onderling te
bepalen dagen.

Bij de indeling is tc allen tijde rekening gehouden met de voorkeur, die dierenarts
en/of student van tevoren te kennen hebben gegeven.

Hiermee zijn echter nog niet alle dierenartsen van assistentie voorzien; dit wordt
o.a. veroorzaakt door het feit, dat het onderwijs in volle omvang na de assistentie-
periode voor de tuberculosebestrijding, zoals van zelf spreekt, normaal wordt voort-
gezet.

De Faculteit der diergeneeskunde, die volledig begrip heeft voor de tijdelijke moei-
lijke situatie ten aanzien van de uitvoering van de georganiseerde dierziektebestrijding,
is bereid gevonden de normale Paasvakantie voor de studenten, die wettelijk in aan-
merking komen voor assistentie, te vervroegen, zodat een aantal studenten in de
laatste week van de vastgestelde entingsperiode nog gelegenheid krijgt om te assis-
teren.

De dierenartsen, die nog geen assistentie is toegewezen, zullen echter moeten trachten
zoveel mogelijk zelf tc doen; de assistentie die eventueel nog in de week van 8—15
april kan worden geboden moet slechts als noodzakelijke aanvulling worden be-
schouwd.

Ter voorkoming van zeer ingrijpende gevolgen voor de dierenartsen wordt met het
oog op de verzekering van de assistenten, nogmaals dringend verzocht vóór de aan-
vang van de assistentie op tc geven, gedurende welke dagen assistentie zal worden
verleend.

Jubileum.

Op 22 februari a.s. hoopt collega Dr. B. Stonebrink, Graaf Wichmanlaan 60, Bussum,
zijn 25-jarig jubileum als dierenarts te herdenken.

VAN DE GROEPEN
Groep: Directeuren van vleeskeuringsdiensten.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 26 januari 1957 te Utrecht.
De vergadering werd bezocht door 61 leden, 21 buitengewone leden en 5 gasten.
De ochtendbijeenkomst vond plaats in het pathologisch instituut, Biltstraat 166 te
Utrecht.

Om 10.45 uur opent de voorzitter de vergadering. Hij heet allen welkom, in het bij-
zonder de wnd. hoofdinspecteur van de Volksgezondheid Dr. J. M. van Vloten, de
ere-voorzitter Dr. D. M. Hoogland, verschillende inspecteurs van de Volksgezondheid
en Pröf. Ten Thije, die een demonstratie zal houden van pathologisch-anatomische
preparaten.

Prof. Ten Thije geeft eerst een uiteenzetting over het voorkomen van kleine heldere
blaasjes in de kauwspieren van het rund. Daarna passeren achtereenvolgens de revue
een paardelever met afwijkingen, die sterk wijzen in de richting van tuberculose
(een microscopisch onderzoek moet nog plaats hebben), uitgebreide long- en uterus-
tuberculose bij een rund, dat uit Engeland werd ingevoerd, zgn. „pepernoten"longen,

-ocr page 157-

een tumor in de uterus van een rund, een stuk darm met bloedingen, verschillende
endocarditiden, een congenitale anomalie bij een varkenshart, die een verzwaarde
wand van de linkerkamer tot gevolg had, spierveranderingen bij een rund, die mo-
gelijk terug gevoerd moeten worden tot sarcoporidiose, veranderingen in de lever van
een varken ten gevolge van een besmetting met vogeltuberculose, mucormycose van
de lever van een varken, sarcosporidiose van de slokdarm van een rund, gedegene-
reerde organen van een kalf met lal, afwijkingen aan de lever van een vier maanden
oude, geaborteerde rundervrucht en carcinomatose van de serosae van een paard.
Na afloop bedankt de voorzitter Prof. Ten Thije voor de voortreffelijke wijze, waar-
op de demonstratie verzorgd was. De voorzitter stelt zich voor, dat de groep nog
wel eens graag weer een beroep op Prof. Ten Thije zal willen doen voor het houden
van een demonstratie.

Om 13.15 uur wordt dc gezamelijke lunch in hotel Smit, Vreeburg, gehouden en om
14 uur wordt de vergadering hier voortgezet.

In de middag-vergadering heet de voorzitter allen welkom in het bijzonder Prof.
van Gils en de collegae Dr. Clarenburg, Dr. Kampelmacher en Vogely.
De notulen worden onveranderd goedgekeurd, waarop de ingekomen stukken worden
behandeld.

Vijf nieuwe leden en twee buitengewone leden worden tot de groep toegelaten, ter-
wijl twee oud-leden worden benoemd tot buitengewone leden.

Bij de rondvraag geeft de voorzitter het woord aan collega Moolhuyzen (Tiel), die
meedeelt onlangs 22 kalveren op het slachthuis te hebben aangevoerd gekregen,
waarvan 20 besmet bleken met Salmonella dublin. Gezien de verdachte verschijn-
selen van het grote aantal dieren werd het bacteriologisch onderzoek verricht aan
het R.I.V. te Utrecht.

Pas na langdurige inzet van de diverse voedingsbodems kon de diagnose salmonellosis
worden vastgesteld bij 20 van de 22 kalveren.

De trage bacteriegroei op verschillende bodems, die het stellen van de diagnose be-
moeilijkte, werd toegeschreven aan het feit, dat naast het mestmeel het gebruik van
een apart door de leverancier bijgeleverd ingrediënt was aanbevolen, wanneer de
dieren diarree mochten vertonen. Dit ingrediënt bevatte n.1. aureomycine.
Aan de verschillende facetten, die zich bij dit probleem hebben voorgedaan, werd
menig woord gewijd.

Verder werd de electrische bedwelming bij varkens naar aanleiding van de enquête
bij de leden, hierover gehouden op instigatie van de heer hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid, in bespreking gebracht.

Collega v. d. Most (Hengelo) werd in de gelegenheid gesteld zijn zienswijze omtrent
dit probleem te geven, naar aanleiding van het in het slachthuis tc Hengelo in ge-
bruik zijnde toestel.

Ook collega Snelting (Eindhoven) belichtte het probleem van de electrische bedwel-
ming bij varkens. Uit de verdere discussie bleek, dat hierover het laatste woord
nog niet gesproken is.

Dr. Postma (Amsterdam) werd verzocht op dc e.k. ledenvergadering (6 april) een
inleiding te houden over de verkoop en controle van verpakt vlees en de problemen,
die zich van keuringsdienstwege daarbij kunnen voordoen.
Om 17 uur sluit de voorzitter de zeer geanimeerde bijeenkomst.

Dr. S. T. HOFSTRA, secretaris

Datum e.v. vergadering.

De eerstvolgende vergadering van de groep zal worden gehouden op zaterdag 6 april
in Hotel Smits te Utrecht.

Groep K.I. en Zootechniek.

Kort verslag van de vergadering gehouden te Utrecht op 29 november 1956.
De voorzitter, S. W. J. van Dieten, opent de goed bezochte bijeenkomst met een
hartelijk welkom aan de 40 aanwezige leden; speciaal worden genoemd Prof. v. d.
Kaay, Dr. de Haan, de heer Rikmenspoel en Ir. Alderkamp.

-ocr page 158-

De eerste spreker, de heer Rikmenspoel, physicus bij het instituut voor Veeteeltkun-
dig onderzoek T.N.O. houdt een voordracht over het onderwerp: „Fysische metin-
gen omtrent de beweeglijkheid van stierenspermiën".

Door spreker is een methode ontwikkeld om een film op tc nemen van beweeglijk
sperma in een microscopisch preparaat. Uitgebreid worden de problemen omtrent
belichtingstijd, opnamesnelheid en lichtsterkte besproken. Met deze methode is de
beweging van de spermiën goed na te gaan. Daarnaast is met een fotocel de beweeg-
lijkheid, snelheid e.d. van de spermiën nagegaan. De beweging van een spermie bleek
van samengestelde aard te zijn. De staart maakte een spiraliserende beweging ,terwijl
de kop een roterende beweging maakt. Men kon zo verschillende metingen verrichten.
Ook deed men dichtheidsmetingen met een nefalometer. De methoden zijn nu uit-
gewerkt. De practische resultaten zullen nu uit een voortgezet onderzoek moeten
blijken.

Een aardig filmpje besloot deze interessante voordracht.

Vervolgens leidde Dr. Stegenga de discussie in over de „Mogelijke moeilijkheden
bij aankoop van een voorwaardelijk goedgekeurde K.I.-süer". Inleider stelde dat het
van belang is bij aankoop van zo\'n stier de voorwaarden scherp te stellen en zowel
koper als verkoper in het risico te doen dragen. De meningen van de vergadering
liepen hierover nogal uiteen, afhankelijk van de gezichtshoek waaruit het probleem
werd bekeken. De conclusie van de voorzitter was wel, dat het van belang is een
degelijk contract te maken bij koop van een voorwaardelijk goedgekeurde stier.
In de middagvergadering werden we vergast op een aardig reisverhaal met kleuren-
dia\'s en film van Ir. Alderkamp. Deze is met enkele andere zoötechnici naar Spanje
geweest. Mooie natuuropnamen en een deel van een ^üerengevecht en een vecht-
stierenfokkerij vormden een mooi sluitstuk van de voordracht.

Bij de bestuursmededehngen werd nog medegedeeld, dat er plannen zijn om het be-
stuur uit te breiden tot vijf leden.

In de rondvraag deelde de heer Kok van het T.N.O. nog mede, dat gebleken is bij
het klaarmaken van de verdunningsvloeistof voor stierensperma, dat er verschil is
hoe de eidooier en de buffer samengevoegd worden. Het beste is om eerst de eidooier
in het maatglas te doen en daar onder roeren de buffer aan toe te voegen.
De voorzitter dankte de sprekers en alle aanwezigen voor de getoonde belangstelling
en sluit deze .geanimeerde bijeenkomst.

A. J. B. HAMMINK, secretaris

VAN DE DIERGENEESKUNDIGE STUDENTENKRING

Het gebeuren in en om de Diergeneeskundige Studenten Kring tevens
Diergeneeskundige Faculteit, gedurende het 24e bestaansjaar van deze

vereniging.

.\\an mij is de taak U een zo juist mogelijke indruk tc geven van de gebeurtenissen
met de Diergeneeskundige Studenten Kring in het laatste verenigingsjaar.
„The man on the top" was W. J. Pereboom, tijdens de jaarvergadering van 10 no-
vember 1955 geïnstalleerd als praeses. Zijn zeer moeilijke taak was het zowel leiding
te geven als te behouden. Hij deed dit met verve en kracht; twee tijdens zangborrels
gebroken ossa femoralia zijn hiervan de nü zwijgende getuigen.

Zeer veel uitgaande stukken zijn door dc abacds, C. N. M. Mul, verzonden. Zij
waren gericht aan o.a. ministers en gezanten en menigmaal ook waren het felicitaties
bij gelegenheid van blijde gebeurtenissen, waarbij honorair-bcstuursleden nauw be-
trokken waren.

Links van de praeses zetelde de fiscus, die het financiële beleid voerde; behalve om
de pecuniën was hij ook onmisbaar wegens het vele dat hij buiten het fiscaat nog
deed in het bestuur.

De meest onomschreven taak behoorde de vice-pracses, H. F. Smit, toe. Steeds hand-
haafde hij de mores en zijn „Jas Uit" klonk luide door dé D.S.K.-kamer.

-ocr page 159-

Hoewel Mej. F. M. Flagens de titel vice-abaetis droeg, zou het praedicaat „First
Lady" der D.S.K, haar beter gepast hebben. Zij was vaak als een kleine charmante
fresia tussen vier warhoofdige paardenbloemen.

Onder dit bestuur heeft de Diergeneeskundige Studenten Kring een jaar doorgemaakt
dat ik veeleer als krachtig doorleefd dan als felbewogen zou willen betitelen.
Ik wil U wijzen op enkele feiten, die bijzonder in het oog springen en die voor ieder
D.S.K.-lid van belang kunnen zijn om zich hieruit en uit het grote aantal feitjes
dat ik U hierna nog zal opdienen een beeld te vormen van de weg waarlangs, en
de richting waarin, wij de D.S.K, geleid hebben.

Kon vóór enkele jaren nog met recht en reden de vraag gesteld worden of de Dier-
geneeskundige Faculteit in het algemeen en de veterinaire student in het bijzonder
wel genoeg deel uitmaakten van de Universitaire Gemeenschap, thans is dit o.i. niet
meer nodig. Er zijn enkele zaken die mij in deze mening sterken.

Primo: wc hebben gezien dat de studenten in de Diergeneeskunde procentsgewijs tal-
rijker dan alle anderen zijri vertegenwoordigd in de erkende Gezelligheidsverenigin-
gen; n.1. met een percentage van 54,3%, wat voor de eerstejaars nu nog hoger ligt.
Dit cijfer zegt nog niet veel; maar, de werkzaamheden van de „Werkgroep Weekend"
zijn na anderhalf jaar zover gevorderd dat zij tastbare resultaten zullen gaan af-
werpen, welke zeker niet alleen door de Diergeneeskundige Faculteit met belang-
stelling tegemoet worden gezien.

Het internationale verkeer is zeer intensief geweest.

Zijn de contacten tijdens het derde I.V.S.U. Congress in Utrecht gelegd, het blijkt
dat ze zich in dit jaar zeer hebben uitgebreid: wij denken hier aan het bezoek aan
onze vrienden in de stad van Jan Hijoens en .Artevelden; de rondrit door Nederland
die 25 Spaanse veterinaire studenten maakten vergezeld van enige leden van het
D.S.K.-bestuur; dc 9 Montcvideanen, o.l.v. Prof. Dr. Juan Larrosa Borean, die
evenals de Spanjaarden een tour langs de bekende instituten in Nederland maakten
waarvoor de veterinair zich, behalve voor het bekende „Zwart-brume", bijzonder
interesseert. Zij werden rondgeleid door het D.S.K.-lid M. E. M. Stumpel; wij den-
ken aan het jongste congres van dc International Students Union te Madrid waar
vele vriendschappen zijn gesloten en behartenswaardige zaken zijn gezegd m.b.t. de
studentenuitwisseling; tenslotte nog aan het in augustus \'56 te Utrecht gehouden
congres van de International Association of Veterinary Food Hygicnists, bij de or-
ganisatie waarvan D.S.K.-leden zich zeer verdienstelijk hebben gemaakt.
De grote waarde van het internationaal georiënteerd zijn, is duidelijk aan iedereen
die zijn gedachten laat gaan over de huidige wereldsituatie en vooral over de toe-
komst van velen onzer.

Het contact met dc hoogleraren, dat steeds weer bijzonder vruchtbaar blijkt te zijn
en wederzijds mogelijkheden inhoudt voor waardering van persoonlijke kwaliteiten,
die anders misschien onopgemerkt zouden blijven, is dit jaar geweest zoals het in
andere jaren was.

In het College van Vertegenwoordiging is een overleg gepleegd om in de Faculteiten
tc komen tot een Patronaat, zoals de gezellighcidsverenigingen dit kennen, voor niet-
vcrenigingslcden. Reeds dit jaar is er begonnen voor alle ecrstejaars-niet-verenigings-
leden, een patroon-vakstudiegenoot te zoeken. Wij hopen dat door dit instrument dc
pupil cr in zal slagen zich deelgenoot te maken van de wijsheid en de ervaring, die-
de patroon zich door jarenlange voortdurende en vlijtige studie, heeft verworven.
Met dhr. W. Vermeer, vertegenwoordiger van de Stichting Studenten Assurantie
Bureau Utrecht, is dc afspraak gemaakt dat de vice-abactis der D.S.K, hem de namen
der jonge-doctorandi bekend maakt, waarop hij zich met hen in verbinding stelt om
te spreken o%-er de coassistenten-verzekering.

Wat betreft het contact met de Stamboeken zouden wij willen opmerken, dat het
te betreuren is dat de veterinaire studenten, die keuringen, tentoonstellingen c.d.
willen bezoeken over het algemeen hiervoor te weinig gebruik weten te maken \\an
contacten, die dc D.S.K, al voor hen heeft gelegd.
In concreto hebben de volgende gebeurtenissen plaats gevonden.

-ocr page 160-

Van de Buitengewone Ledenvergaderingen.
Op 16 november sprak professor J. H. ten Thije in het Universiteitshuis over „De
Geschiedenis der Diergeneeskunde". De belangstelling der diergeneeskundige student
voor deze historie bleek uit de grote opkomst. Tevens werden in deze vergadering de
benoemd-honorairen, t.w. Mej. R. Dijkstra en de heren P. H. A. M. van Maanen,
C. P. Burger, A. M. G. Flamand en P. H. A. Poll als honorair-besturuslid der D.S.K.
geïnstalleerd, waarna het jongste aanwezige honorair-bestuurslid, P. H. A. Poll, enige
tijd het woord voerde.

Op maandag 7 mei hield professor Dr. E. J. Slijper uit A\'dam een lezing in het
Universiteitshuis over het onderwerp „Evolutie", en hij vertoonde hierbij een aardig
filmpje over de evolutie van het paard. De aanwezigheid van vele Hooggeleerden
verhoogde de sfeer ten zeerste en beklemtoonde de vriendschappelijke betrekkingen
die spreker nog steeds met onze Faculteit onderhoudt.

De dierenarts S. J. W. van Dieten heeft op vrijdag 8 juni voor een talrijk gehoor
gesproken in het Anatomisch Instituut. Behalve over de K.I. en de zootechniek in
de U.S.R.R. vertelde hij nog vele wetenswaardige en interessante bijzonderheden over
de Russische levenswijze. Als wij in Rusland reizen zullen wij er nu steeds aan denken
om behalve een pyama voor de nacht er ook een voor de dag in onze bagage mee
te voeren.

Van de Kandidaten-Commissie.
Op de Jaarvergadering van 10 november 1955 is de Kand.-Comm. als volgt geïnstal-
leerd:

JAC. REMMEN — praeses
H. v. d. REE — ab-actis
A. M. J. ADANK — fiscus
Het bestuur van de D.S.K. vergaderde met de Kand.-Comm. op 22 en 29 november
1955 en 24 oktober 1956.

Op 10 februari sprak Prof. Dr. Th. de Groot uit Wageningen over de opleiding
aldaar.

Van de Feestcommissie.

De feestcommissie werd op de Jaarvergadering van 10 november 1955 als volgt ge-
ïnstalleerd :

H. M. TH. VAN BOMMEL — praeses
Mej. I. SCHOTSMAN — ab-actis

J. G. J. WULFFRA.\'^T — fiscus

H. DALLENGA — lid

R. J. FEDDEMA — lid

Met deze onmisbare commissie vergaderde het bestuur op 22 november en 15 decem-
ber 1955. Tussen deze beide data organiseerde zij een St. Nicolaasfeest en wel op
2 december in het buitengoed „Den Treek", waar wij zeer veel plezier beleefd heb-
ben. Het was een groots feest. Dat tijdens de organisatie hiervan enige bomen langs
de bochtige wegen naar „Den Treek" beschadigd werden, hebben wij deze commissie
niet willen euvel duiden.

Besprekingen werden voorts met de commissie gevoerd op 24 april en 24 oktober
1956. Zij hebben aan dit D.S.K.-jaar een speciaal aspect gegeven, waardoor het
geheel aan waarde heeft gewonnen.

Van de Werkgroep „Weekend".

Het grote aantal der bijeenkomsten van deze Werkgroep, waarin 2, later 3 leden
van het D.S.K.-bestuur zitting hebben gehad, is al een aanwijzing voor de intensiteit
waarmee hier gewerkt is, iets wat de toepassing van het bekende spreekwoord:
„Nomen est omen" in dit geval ook doet vermoeden.

Besprekingen vielen op: 14 nov. en 12 dec. 1955 en op 7 febr., 20 en 23 mrt., 8 mei,
25 mei, 19 juni en 17 sept. 1956.

-ocr page 161-

Het huidige studie-programma van de veterinaire student was hierbij steeds het
hoofdthema van het gesprek, n.1. inzoverre het tekortschiet in, beantwoordt aan, en
teveel geeft van datgene dat de afstuderende dierenarts nodig heeft, volgens het oor-
deel van de Werkgroep.

Tijdens de laatste bijeenkomst op 17 sept. werd het eerste deel der besprekingen
afgesloten, waarvan de conclusies zullen worden samengevat. Tevens werd op deze
vergadering besloten om 24 en 25 nov. een weekend in het Maarten Maartens-huis
in Doorn te beleggen, waar na een tweetal lezingen over de onderwerpen: „Wat mag
de student van de Universiteit verwachten" en „De maatschappij, wat verwacht zij
van de student?", de conclusies van de Werkgroep het onderwerp van een bespreking
zullen zijn, waaraan door een groter aantal studenten zal worden deelgenomen.
Ondanks het feit dat sedert de oprichting van de Werkgroep, bijna anderhalf jaar
geleden, enige zeer gewaardeerde medewerkers wegens al te drukke werkzaamheden
of vertrek naar elders, niet meer in staat waren hun medewerking te verlenen, ver-
dient het werk dat niettemin is verricht zeer veel lof.

Van de Excursies.

Op 25 nov. bezochten ca. 30 D.S.K.-leden onze vrienden in de stad Gent en bezich-
tigden er de Diergeneeskundige Hogeschool.

Prof. Dr. v. d. Plassche vertoonde er een film over Sectio Caesarea bij het rund
en Prof. Dr. Peeters vertoonde ons de uierproef ook middels een filmpje,
\'s Avonds was er een zangborrel in „Napoleon".

De volgende morgen vertoonde zich de stad Gent aan ons met al haar karakteristieke
plekjes en schone voorbeelden van bouwkunsten; en \'s avonds keerden wij terug
naar de Domstad.

Een excursie die zeker de belangstelling van een groter aantal studenten dan de 20,
die zich hiervoor opgaven, verdiende was het bezoek dat de D.S.K. op 21 maart
bracht aan het Rijks-Landbouw-Proefstation in Hoorn en de stallen van de bereden
politie te Amsterdam. Of hadden na t.b.c., m.k.z. en abortus-bestrijding de colleges
zozeer de charme van het nieuwe herkregen, dat zij velen van intekenen weerhielden?
De zangborrel die \'s avonds in „\'t Kalfje" gehouden zou worden deelde in de malaise
en ging mede om deze reden niet door.

Indien ooit iets rijkelijk aanwies, dan was het wel de lijst der namen van de deel-
nemers voor de excursie van 17 oct., die het D.S.K.-bestuur met medewerking van
Prof. Dr. J. H. J. v. Gils organiseerde.

Na twee zeer goede rondleidingen bij de fa.\'s Zwanenburg en Unox tc Oss be-
zochten wij het destructiebedrijf van de N.C.B. in Son.

Het feit, dat de praeses tijdens de zangborrel \'s avonds te \'s-Hertogenbosch geen
femur versplinterde pleit meer voor de structuur van dit bot dan voor de discipline
die ter plaatse heerste.

Van de Vertegenwoordigingen in Eigen Kring.

Het D.S.K.-bestuur was op 24 nov. in pleno aanwezig bij het afscheid van de heer F.
H. van Raadshoven in de Interne Kliniek en liet zich bij monde van de praeses in
waarderende bewoordingen uit over datgene wat de scheidende docent gedurende
zijn aanwezigheid voor het veterinaire onderwijs deed.

De vice-pracses was op 25 november namens de D.S.K. aanwezig om afscheid te
nemen van dhr. G. Willemse, die van de kliniek voor Interne Ziekten vertrok.
Op 2 december vierde dhr. M. J. Kasteleyn zijn 25-jarig ambtsjubileum, waarmede
pracse en vice-abactis hem tijdens zijn receptie van harte geluk wensten.
Een schone taak vervulde de praeses op de eerste mei n.1. toen hij zich naar Ir. J.
Wind gespoed had en deze als een der eersten geluk mocht wensen met zijn be-
noeming tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Vervolgens, het was „Lintjes-
regen" geweest, haastte hij zich naar dhr. T. Hendriksen en feliciteerde ook hem
met zijn onderscheiding.

Op 4 mei eerde het bestuur in pleno namens alle D.S.K.-leden, de studenten en

-ocr page 162-

dierenartsen, die gedurende de 2e Wereldoorlog zijn gevallen voor hel vaderland
en legden een krans bij hun monument op het Faculteits-terrein.
Op 20 juni vk-aren praeses en abaetis aanwezig bij de Plechtige Uitvaartdieast van
Dr, Y. M. Kramer en brachten hierna een condoleance-bezoek aan de nabestaanden
van deze gewaardeerde persoon. Zijn heengaan betekende voor allen, die hem ken-
den in zijn uitstekende kwaliteiten, een groot verlies.

In de avond van de 20e juni ontving de voorzitter van de Diergeneeskundige Facul-
teit, Prof. Dr. G. H. B. Teunissen, het bestuur van de D.S.K. te zijnen huize. Vele
heerlijkheden werden ons hier geboden door de echtgenote van de hooggeleerde.
Het bestuur genoot op 7 juni de eer te worden ontvangen door Prof. Dr. H. A.
Meijling en dienst echtgenote. het,geen ons een waarlijk onverdeeld genoegen is ge-
bleken.

Bij het vertrek van dhr. A. J. v. d. Horst van de Kliniek voor kleine Huisdieren op
30 juni bood de abaetis hem namens de D.S.K. een klein geschenk aan, dat waar-
schijnlijk spoejdig in rook is opgegaan.

Dhr. T. Hendriksen verliet het Pathologisch Instituut op 6 juli. Praeses en abaetis
dankten hem en lieten dit gepaard gaan met het aanbieden van een stoffelijk blijk
van waardering.

Op 21 september bij het 25-jarig jubileum van dhr. J. J. Schuurmans waren abaetis
en fiscus aanwezig om hem geluk te wensen ook namens de studenten, die deze
bibliothecaris te veel met rust laten.
Van de Inauguraties.

Het bestuur begeleidde op 6 februari Prof. Dr. D. K. de Jongh en diens echtgenote
naar het Universiteitsgebouw, waar de jonge hooggeleerde een rede uitsprak in de
Nederlandse Taal, genaamd: „De Erfgenamen van de Medicijnman".
Op 25 juni steeg het bestuur wederom in de rijtuigen op weg naar het Lab. voor
kennis van mens. voedingsmidd. van dierl. oorsprong, teneinde van hieruit Prof.
Dr. J. H. J. van Gils en diens echtgenote te escorteren naar het Universiteitsgebouw,
waar deze hooggeleerde in de Nederlandse Taal een rede uitsprak over: „Enkele
problemen bij het onderzoek en bewaren van voedingsmiddelen van dierlijke oor-
sprong, in het bijzonder vlees".

Op 24 september had het bestuur de eer Prof. L. H. Bretschneider en diens echt-
genote te vergezellen op een rijtuigrit door de stad en aan te komen aan het Uni-
versiteitsgebouw, waar de Hoog-geleerde zijn ambt aanvaardde met het uitspreken
van een rede in de Nederlandse Taal onder de titel: „Waarneming en Interpretatie".

Van de Promoties.

Op 22 maart betuigde het bestuur zijn hulde aan Gamal el din Zahran (Egypte) bij
diens promotie aan de R.U. te Utrecht. De promotor was Prof. Dr. Jac. Jansen;
en op 19 april deed het ditzelfde aan Mej. G. W. Tiecken bij gelegenheid van haar
promotie, waarbij Prof. Dr. G. H. B. Teunissen promotor was.

Het honorair-bestuurslid der D.S.K. dhr. D. Swierstra promoveerde op 21 juni;
grote waardering bleek uit de woorden van de praeses, gesproken tijdens de receptie.
Prof. Dr. Jac. Jansen fungeerde ook hier als promotor.

Dhr. K. J. Kruyt promoveerde op 20 sept. Na zijn promotie, waarbij Prof. Dr. L.
Seekles als promotor optrad, wenste het bestuur de jonge doctor geluk.
Dhr. Ph. Cohen (Israël) zag zijn werken aan een proefschrift beloond met de
doctorsgraad op 11 oct. De promotor was Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay. Het bestuur
had buitengewone bewondering voor de promovendus, die zijn proefschrift voltooide
onder zeer moeilijke omstandigheden.

Prof. Dr. R. E. Habel (New York State Vet. College) behaalde de graad van doctor
aan de R.U. te Utrecht op 18 oct., waarbij Prof. Dr. H. Meyling als promotor
fungeerde.

Van de Universitaire Vertegenwoordigingen.
Op 12 april hoorden praeses, fiscus en vice-praeses de lustrum-rede van de Rector-
magnificus. Prof. Dr. C. P. Raven, aan en zij waren getuige van de uitreiking van

-ocr page 163-

enkele ere-doctoraten; vervolgens bezochten zij de „Markt", gehouden b.g.v. het
Lustrum, en de praeses maakte \'s avonds pret op de professoren-kroegjool in de
Utrechtse Studenten Sociëteit onder de zinspreuk: „Placet hic requiescere musis".
13 April: Praeses, fiscus en vice-praeses zijn aanwezig bij de opening van het Lus-
trum-congres in de Aula en worden \'s namiddags ontvangen in Veritas\' „Eigen Huis"
door het bestuur van het Collegium Studiosorum Veritas.

De volgende dag wonen praeses en fiscus de sectie-vergadering bij, gehouden in het
kader van het congres, in de Kliniek voor Heelkunde en zijn \'s middags op de so-
ciëteit „Symposion" waar de senaat van Unitas Studiosorum Rhenotrajectina reci-
pieërt.

Van de overige vertegenwoordigingen.
Tijdens de receptie van het congres voor Mond- en Klauwzeer op 2 dec. in hotel
„Pays Bas" was het de praeses en de abactis der D.S.K. een genoegen aanwezig
te zijn.

De Stichting C.L.O.-Controle organiseerde een congres over: „Wetenschap en Prak-
tijk" op 25 en 26 jan. in het Jaarbeursrestaurant, waarbij de abactis zich enige tijd
onder de aanwezigen mocht rekenen.

Praeses en vice-praeses begaven zich op 4 sept. naar \'s-Hertogenbosch, waar zij hun
ogen monsterend lieten glijden over de; robuuste leden van de ingeschrevenen in het
stamboek van de Kon. Ver. „Het Nederlandse Trekpaard".

Het waren de praeses en de vice-praeses van de D.S.K. die zich op 18 oct. door de
regen haastten naar het terrein der Centrale Keuringen van het V.L.N. te Utrecht.
Hier aangekomen gedroegen zij zich als ware hippofielen en gaven voor elk paard
die het schoonst was in zijn klasse een beker of een medaille, beiden kunstig gesmeed.
Zo kreeg het paard van dhr. B. Rouwenhorst uit Voorst de beker v. h. Gron. type,
dat van de Gebr. v. Arkel uit Kerk-Avezath de beker h, Gelders type. 2 Bekers
echter werden verloot onder de winnaars van de vijf voorafgaande jaren van het
Gron. en het Geld. type. H. Verkuil uit Bruchem en E. v. Binsbergen uit Zoelen
waren de gelukkigen.

Dhr. J. v. d. Scheer uit Kamperveen en de Gebr. Kelholt uit Geesteren alsmede dhr.

C. v. Arkel en J. v. Nicuwenhoven kregen een herinncrings-plaquette bij het feit dat
hun paard één of twee jaar geleden de beker had gewonnen.

De Jaarvergadering van\'de Maatschappij voor Diergeneeskunde viel dit jaar op 19
en 20 oct. Bij het huishoudelijk gedeelte waren praeses, fiscus en vice-praeses aan-
wezig. \'s Avonds bezochten de praeses en zijn dame en de fiscus, vergezeld van de vice-
abactis, het toneelstuk „Iwanow" van Tsjechow en het feest hierna. De volgende dag
waren praeses en abactis bij het ethisch-wetenschappelijke gedeelte van de vergade-
ring.

Van de contacten met het buitenland.
Op 20 april woonde de praeses een vergadering bij ter voorbereiding van het congres
van de International Association of Veterinary Food Hygiënists (I.A.V.F.H.), hij
deed dit weer op 28 mei, 19 juni, 7 juli en 25 aug.

Tussen 9 en 31 juli waren 4 der D.S.K.-bcstuurderen, benevens een zevental andere

D.S.K.-leden aanwezig op het IVe I.V.S.U. Congres te Madrid. Voor de gebeurte-
nissen die tijds het congres plaatsvonden mag ik U verwijzen naar het verslag zoals
dat is verschenen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, dd. 15 nov. 1956, pag.
1044.

Van 26 aug. tot 1 sept. is te Utrecht het congres van de I.A.V.F.H. gehouden.
Praeses en vice-praeses waren bij de inschrijving als mede-geïnteresseerden aanwezig.
Ook bij de opening en bij de receptie aangeboden door Utrechts burgemeester, Jhr.
Mr. C. J. A. de Ranitz, gaven zij acte de presence.
Alvorens dit verslag te beëindigen zij mij nog één opmerking vergund.
Het volgend jaar zal voor de D.S.K. een jaar zijn dat staat in het teken van het
vijfde Lustrum. Mogen de gegevens die U uit dit verslag hoorde U sterken in de
mening dat de D.S.K. het verdient om een Lustrum te vieren op grootse en zeer
blijde wijze omdat zij aan haar functie heeft beantwoord en opdat zij dit zal blijven
doen. C. N. M. MUL, D.S.K. h.t. abactis

-ocr page 164-

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

H. J. Dijk, Utrechtsestraatwcg 385, De Bilt.

A. Jongbloed, No. 31, Wirdum.

J. J. v. d. Sluys, Hulshorsterstraat 14, \'s-Gravenhage.

C. G. van Willenswaard, Am. van Solmslaan 29, Zeist.

A. P. Wouters, Gilzerweg A 140, Ghaam.

P. Wijers, Houtvaartkade 46, Aerdenhout.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

J. F. de Haas, Schoterbosstraat 12, Haarlem.
Mej. G. M. Kommer, Stationsweg 40, Alkmaar.
W. J. Smidt, Dirk Huyzingastraat IA, Groningen.
H. van Swaay, van Dorpsstraat 30, \'s-Gravenhage.
P. Werkhorst, Hoogcveenseweg 27, Meppel.

Het nummer van de pagina, vermeld achter onderstaande mutaties, heeft betrekking
op het jaarboekje 1957, hetwelk op het punt van verschijnen staat. Voorzover dit
nummer wordt gevolgd door een sterretje, wil dit zeggen dat de desbetreffende
mutatie nog niet in vorenbedoeld boekje is verwerkt.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Bijlenga, G., van Rotterdam naar Genève, 25 Rue de 1\'Athénée, tel. 262413, techni-
cal assistent. Vet. Public Health Section, W.H.O., Palais des Nations te Genève
tel. 331001 -2385. (van 76 naar 126)\'

Engelkes, T. E., van Zuidlaren naar Emmen, Kerkhoflaan 25, tel. 05910—527, P.,
ass. bij H. J. Vrielink.
 (81)

Snijder, M., te Wcesp, tel. no. gewijzigd in 02940—2718. (113)

Eervol ontslag:

Lako, J., tc Sluis, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 februari 1957, als
plaatsvervangend Inspecteur en als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Vecartsenijkundige Dienst. (98)

Versélewel de Witt Hamer, B. J. J., te Maastricht, op zijn verzoek, te rekenen met
ingang van 1 januari 1957, als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Vee-
artsenijkundige Dienst. (118)

Diergeneeskundig examen:
Geslaagd op 6 februari 1957:

Haas, J. F. dc (inlassen 86)*

Kommer, Mej. G. M. (inlassen 95)*

Smidt, W.J. (inlassen 112)*

Swaaij, H. van (inlassen 115)«

Werkhorst, P. (inlassen 122)*

-ocr page 165-

ONS TIJDSCHRIFT

Opzet Tijdschrift voor Diergeneeskunde

Als elk spreekwoord inderdaad een waar woord is, geldt „stilstand is achter-
uitgang" ongetwijfeld voor de activiteiten ten aanzien van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde.

De Redactie van een tijdschrift zal er zich n.1. ten allen tijde van bewust
moeten zijn, dat de lezers steeds weer „iets nieuws" moet worden geboden.
Uit de aard der zaak zal dit voor een wetenschappelijk tijdschrift moeilijker
zijn dan voor een „sensatie-blad", maar toch moet ook het eerste steeds
dynamisch zijn, dat wil zeggen, het moet zoveel mogelijk voldoen aan de
zich steeds wijzigende behoeften van degenen, die er kennis van nemen.
De Redactie dient zich blijvend te realiseren, wat eigenlijk het doel van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde is en of dit doel zoveel mogelijk wordt
benaderd. Hierbij dient voorop te worden gesteld, dat het peil van een
wetenschappelijke periodiek niet in de eerste plaats wordt bepaald door
de Redactie, maar vooral door de beoefenaren van het diergeneeskundig
resp. aanverwante beroep, omdat zij de eigenlijke samenstellers zijn.
Wij laten daarom hieronder enkele gedachten en suggesties volgen, waarbij
wij de lezers van ons tijdschrift willen betrekken.

Het doel van ons tijdschrift zou in een drietal punten kunnen worden
samengevat:

1. het is als uitgave van de „Maatschappij voor Diergeneeskunde het
orgaan, dat periodiek „verenigingsnieuws" opneemt;

2. het is de spreekbuis van de diergeneeskundige wetenschap voor binnen-
en buitenland;

3. het is een voorlichtend orgaan voor de leden van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Ten aanzien van het tweede punt, wetenschapsorgaan voldoet het tijdschrift
niet in alle opzichten, met name niet als orgaan voor het buitenland.
Mede als gevolg van de taalmoeilijkheden komen de in ons tijdschrift
gepubliceerde artikelen in het buitenland niet voldoende tot hun recht.
Het lijkt ons daarom gewenst, dat wetenschappelijke artikelen, die interna-
tionaal van belang zijn, zoveel mogelijk in het Engels worden gepubliceerd,
voorzien van een uitgebreide Nederlandse samenvatting en korte Duitse en
Franse samenvattingen.

Geeft een auteur de voorkeur aan publikatie in het Duits of Frans dan
heeft de redactie hiertegen ook geen bezwaar. Naast de uitgebreide Neder-
landse samenvatting komen dan korte Engelse en Franse, resp. Engelse en
Duitse samenvattingen.

Wetenschappelijke artikelen, die internationaal van belang zijn en die men
toch in het Nederlands wil publiceren dienen in elk geval te zijn voorzien
van een uitgebreide Engelse en korte Franse en Duitse samenvatting.

Ten aanzien van de voorlichtende taak voor de leden van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde kan worden opgemerkt, dat het tijdschrift vooral
bestemd is voor dierenartsen, die te weinig tijd hebben om veel andere
vakliteratuur te lezen en daarom met behulp van het tijdschrift „bij"
moeten blijven. In verband hiermee is het nodig, dat vooral op de praktijk
ingestelde mededelingen verschijnen, die leesbaar en zoveel mogelijk geva-
rieerd zijn.

-ocr page 166-

Wij stellen ons voor van tijd tot tijd samenvattende overzichten op te nernen
omtrent belangrijke onderwerpen, die van nut kunnen zijn voor de Neder-
landse praktijk en kunnen dienen ter vergroting van de algemene kennis.
Zo is onlangs een samengesteld overzicht opgenomen over de nertsfokkerij
en zal binnenkort het gebruik van isotopen in diergeneeskunde en veeteelt
aan de orde worden gesteld. Wij houden ons ten zeerste aanbevolen voor
wensen, die in dit opzicht bij de lezers bestaan.

De referatenrubriek behoort zoveel mogelijk een weergave te zijn \\an de
litteratuur, die voor de praktizerende dierenarts van belang is; degenen,
die op wetenschappelijk terein werkzaam zijn, zullen over het algemeen
zelf de oorspronkelijke litteratuur bestuderen. Ons streven zal dus gericht
zijn op de opbouw van een uitgebreide en gevarieerde referatenrubriek.

De rubriek „Mededelingen uit de praktijk" mag eigenlijk in geen enkele
aflevering ontbreken. Wij willen voor deze rubriek
voor en door de dieren-
arts nogmaals de aandacht vragen, vooral van de dierenartsen, die in dc
praktijk of op het gebied van melk- of vleeskeuring resp. gezondheids-
diensten werkzaam zijn.

De Redactie is van mening, dat klinische lessen ovev het algemeen wel de
belangstelling van de lezers zullen hebben.

Bepaalde wensen over te behandelen onderwerpen kunnen ten allen tijde
naar voren worden gebracht.

Overwogen wordt om de bestaande vaste indeling van het tijdschrift uit
te breiden met een rubriek:
diergeneeskundige snapshots.
Door een goede foto met een kort overzicht kan een bijzonder geval oj)
instructieve wijze onder de aandacht van de lezers worden gebracht.

Met het oog op emigratie-mogelijkheden voor dierenartsen lijkt het ons
verder gewenst, dat van tijd tot tijd bijdragen worden gepubliceerd over
diergeneeskundige toestanden in het buitenland; met name wordt gedacht
aan emigratie-landen en onontwikkelde gebieden, waar Nederlandse dieren-
artsen werkzaam zijn, resp. kunnen zijn.

Analoog aan enkele speciale afleveringen, die in de laatste jaren zijn ver-
schenen over „Erfelijke gebreken" en „Stofwisselingsziekten", zal ook in de
toekomst aan dit punt aandacht worden geschonken. Uit de aard der zaak
zal zo mogeli jk rekening worden gehouden met wensen en suggesties van dc
lezers.

Wij hebben de indruk gekregen, dat de „Vraag- en Antwoordrubriek met
interesse wordt geraadj)leegd; wij willen deze rubriek graag continueren,

maar...... er komen bijna geen vragen binnen!

Dit is bij uitstek het gedeelte, dat de lezers in stand moeten houden.

U vraagt...... wij antwoorden!

Tenslotte menen wij, dat met een rubriek „Varia" zoveel mogelijk kan
worden getracht „elck wat wils" te brengen. In de volgende aflevering zal
deze rubriek worden geopend; wij hopen dat de eerste voorbeelden vele
lezers zullen animeren tot het inzenden van soortgelijke gevarieerde mede-
delingen.

Wat de algemene opzet van het Tijdschrift betreft kan nog worden opge-
merkt, dat de omvang van de artikelen in verband met de hoge exploitatie-

-ocr page 167-

kosten zoveel mogelijk dient te worden beperkt; overigens komt dit de
leesbaarheid meestal ook ten goede. Voor uitgebreide tabellen zal in het
algemeen geen plaats zijn. Voor de „standing" van een wetenschappelijk
tijdschrift is het verder gewenst, dat elk origineel artikel voorzien is van
de nodige litteratuurverwijzingen, waarin op uniforme wijze worden ver-
meld: naam en voorletter(s) van de auteur(s), de titel van het artikel,
de naam van het tijdschrift, de jaargang, eventueel band, begin- en eind-
pagina van het artikel, (zie in het vervolg de aanwijzingen voor de in-
zenders van kopij).

We hopen, dat deze uiteenzetting tot gevolg heeft dat velen naar de pen
zullen grijpen om door suggesties, kritiek, mededelingen, foto\'s of artikelen
mede te werken aan een goede ontwikkeling van ons tijdschrift.

De Redacde.

-ocr page 168-

RAPPORT BETREFFENDE DE BRUCELLOSIS BIJ RUNDEREN IN
NEDERLAND EN DE BESTRIJDING VAN DEZE ZIEKTE.

INHOUD

Bladz.

TEN GELEIDE. ) 53

INLEIDING 154

BRUCELLOSIS ALS ZOÖNOSE. 154

BRUCELLOSIS BIJ RUNDEREN. 155

A. Voorkomen. 155

B. Economische betekenis. 156

C. Diagnostiek. 158

a. Serumagglutinatie. 159

b. Meinicke-reactie. 159

c. Complcmentbinding. 159

d. Abortus-Bang-Ringreactie (A.B.R.) 160

e. Bacteriologisch onderzoek. 160

D. Bestrijdingsmethoden. 161

a. Deense methode. 162

b. Amerikaanse methode. 163

E. Bestrijdingsmogelijkheden in Nederland. 164

a. Hygienische maatregelen. 164

b. Vaccinatie. 165

c. Conclusie. 167

F. Llitvoering der bestrijding in Nederland. 167

a. In vrije dan wel zeer licht besmette gebieden. 170

b. In licht besmette gebieden. 170

c. In zwaar besmette gebieden. 170

d. Toehchting. 171

e. Certificaten. 171

f. Administratie. 172

g. Taak der praktizercnde dierenartsen. 172

h. Organisatie. 173

i. Propaganda. 174
j. Tijdsduur. 174
k. Kosten der bestrijding. 174
1. Financiering. 175

G. Conclusies. 175

-ocr page 169-

TEN GELEIDE.

Dt" meeste Nederlandse praktizerende dierenartsen zijn in het verleden op
één of andere wijze reeds regelmatig of incidenteel betrokken geweest bij
het brucellosisprobleem.

Dit beperkte zich echter tot de bedrijven, waarvoor men door de eigenaar
individueel in consult werd geroepen.

Slechts zelden was er sprake van bestrijding van deze ziekte in enig ge-
organiseerd verband.

Deze situatie is echter geheel anders geworden nu het probleem van de
brucellosisbestrijding steeds meer in de belangstelling van overheid en
agrarisch bedrijfsleven is gekomen.

Provinciaal kwam het onder leiding van de Provinciale Gezondheidsdien-
sten reeds tot georganiseerde uitvoering van bepaalde bestrijdingsmaat-
regelen. Uit diverse publikaties, o.a. in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, op vergaderingen van dierenartsen en bij collegiale gesprekken
bleek wel, dat onder de Nederlandse deskundigen nogal verschil van me-
ning heerst over de methode, die hier te lande dient te worden toegepast.
Dit alles heeft het Hoofdbestuur ertoe geleid een commissie in te stellen,
die de opdracht kreeg het gehele proßleem van de brucellosis bij het rund
in Nederland en de bestrijding van deze ziekte te bestuderen en de resul-
taten van deze studie samen te vatten in een rapport met richtlijnen voor
een eventueel te ontwerpen landelijk bestrijdingsplan.
De commissie werd zo veelzijdig mogelijk samengesteld, opdat alle aspec-
ten van het probleem konden worden bestudeerd. Zowel vertegenwoor-
digers van de Diergeneeskundige Faculteit, de Veeartsenijkundige Dienst,
als praktizerende dierenartsen en Directeuren van Provinciale Gezond-
heidsdiensten waren bereid de opdracht te aanvaarden, zodat zich een
vruchtbare vorm van samenwerking kon ontwikkelen tussen wetenschap,
praktijk en organiserende instanties.

De commissie werd als volgt samengesteld:
Prof. A.
v. d. Schaaf, Bilthoven, voorzitter
Dr. \\V. A. de Haan, Utrecht, secretaris

H. A. v. d. Berg, Zwolle
Dr. O. Bosgra, Weesp
|. j. Feddema, Ferwerd
K. H. Hermans, Mill
Dr. L. Hoedemaker, \'s-Gravenhage
A. Hoogendoorn, Ouderkerk a.d. IJssel leden
Prof. Dr. F. C. v. d. Kaaij, Utrecht
A. van Keulen, Wassenaar
P. Sjollema, Leeuwarden
Prof. Dr. G. Wagenaar, Goes
G. M. van Waveren, Rotterdam

-ocr page 170-

INLEIDING.

Brucellosis is een infectieziekte, die zich onder bepaalde omstandighe;den
kan handhaven bij runderen, varkens, schapen en geiten. Daarnaast kuninen
talrijke andere diersoorten en ook de mens accidenteel ziek worden ten-
gevolge van een besmetting met
Brucella abortus. Brucella suis of Bruicella
melitensis.
Naast deze accidentele infecties kent men nog brucellosisi bij
hazen, waarvan niet met zekerheid bekend is of het een zelfstandige ziiekte
bij deze wildsoort is. Verder komt nog brucellosis voor bij schapein in
Nieuw-Zeeland en Australië, welke door een aparte variëteit, de
Bru.cella
ovis,
wordt veroorzaakt. Deze bacterie is naar het schijnt niet pathoigeen
voor de mens.

In Nederland is tot heden slechts één Brucella,-type waargenomen n..l. de
Brucella abortus. Dit micro-organisme is de oorzaak van besmettelijk ver-
werpen onder runderen. Daarnaast zijn infecties vastgesteld bij genten,
paarden, honden en mensen. Geiten kunnen tengevolge van deze inf ectie
ook verwerpen, paarden krijgen dikwijls een chronische recidiverende ont-
steking van slijmbeurzen, peesscheden en gewrichten en kunnen zelfs
smetstofverspreiders worden tengevolge van het doorbreken van z.g. scihoft-
en nekbuilen. Drachtige teven kunnen ook aborteren.

De Brucella melitensis, die zoveel gevaarlijker is voor de mens, werd in
de laatste jaren, dicht bij de Nederlandse oostgrens, behalve bij schapen,
ook bij runderen herhaaldelijk waargenomen.

BRUCELLOSE ALS ZOÖNOSE.

Behalve als verwekker van dierziekten is de Brucella abortus ook voior de
mens pathogeen. Het is overtuigend gebleken, dat de ziekte vrijwel nooit
van mens op mens overgaat. Alleen bij de echte Maltakoorts, die door
Brucella melitensis wordt veroorzaakt, schijnen bij echtparen wel contact-
infecties tot stand te kunnen komen.

De Brucella abortus-infectie wordt het veelvuldigst waargenomen bij man-
nen, die direct contact hebben met aborterende runderen. Dit zijn dus
vooral veehouders, dierenartsen en veeverzorgers. Daarnaast treden wel
infecties op bij slagers, slachthuispersoneel, maar vooral bij mensen die
werkzaam zijn bij destructiebedrijven.

Besmetting door consumptie van Brucella-houdende melk kan, behaWe bij
veehoudersgezinnen en die van hun personeel, in Nederland praktisch niet
plaats vinden, doordat vrijwel alle consumptiemelk wordt gepasteuri;seerd.
Overigens dient het gevaar van Brucella-houdende zuivelprodukten voor dc
consument niet te worden overschat. Het is n.1. bekend, dat de invasie
van het lichaam veel gemakkelijker plaats vindt via kleine verwondingen
van de huid of via het slijmvlies van de intacte conjunctiva dan door
opneming van de kiemen met het voedsel.

Enkele buitenland.se publikaties wijzen op het gevaar van de Brucella-
stam
„Strain 19" voor dierenartsen, hun helpers en laboratoriumperspnee!.
Deze voor runderen weinig virulente bacterie is na accidentele percutane
en conjunctival besmetting als ziekteverwekker opgetreden, soms zelfs met
langdurige complicaties.

Brucellosis bij de mens begint dikwijls acuut met vrij belangrijke en fluctu-
erende koorts. Meestal recidiveren de ziekteverschijnselen enige malen en
niet zelden krijgt de ziekte een chronisch karakter met klachten over ver-

-ocr page 171-

moeidheid, pijnen in gewrichten en beenderen, vooral van de wervelkolom.
Van enkele der wijd-spectrum antibiotica kan men bij de mens in het acute
stadium van de ziekte vaak therapeutisch een gunstig effect verwachen.
Het aantal gevallen van morbus Bang is bij de mens moeilijk na te gaan.
De licht verlopende gevallen worden namelijk veelal niet onderkend, terwijl
in het chronische stadium de diagnose wordt bemoeilijkt door in het
serum voorkomende blokkerende antilichamen. Zoals bekend is, is deze
moeilijkheid bij de serologische diagnostiek te ondervangen door toepassing
van de snelagglutinatie- en de complementbindingsreactie.
Zeer veel praktizerende dierenartsen in Nederland hebben tengevolge van
hun werkzaamheden bij abnormale verlossingen en het verwijderen van
secundinae, soms ook door het enten van runderen met Brucellacultuur, een
infectie doorgemaakt.

BRUCELLOSIS BIJ RUNDEREN.

A. VÓÓRKOMEN.

Hoewel over het voorkomen bij runderen in Nederland nog geen nauw-
keurige cijfers beschikbaar zijn, kunnen we ten aanzien hiervan wel een
inzicht krijgen, doordat in alle provinciën reeds stelselmatig een groot
gedeelte der melkveestapel door middel van de Abortus-Bang-Ringreactie
(A.B.R.) wordt gecontroleerd.

De volgende tabel, welker gegevens van de Gezondheidscommissie voor
Dieren werden verkregen, geeft een overzicht omtrent het aantal besmette
bedrijven.

OVERZICHT RESULTAAT A.B.R. ONDERZOEK (± MEI 1956)

totaal aantal in 1955

runderen bedrijven

Groningen 149362 12979

Friesland 431660 21428

Drenthe 195003 17314

Overijssel 339605 28741

Gelderland 428009 41645

Utrecht 154950 7320

N.-Holland 213281 12061

Z.-Holland 269334 12942

Zeeland 79252 6159

N.-Brabant ,366954 33161

Limburg 135402 15427

n.v. — niet vermeld

3x

vrij
%

69
64
66
73

70
48
62
36
72

n.v.
82

1 x

vrij

%

82

75

83
85

84
54

76
64
89
60
94

pos. runderen
op niet-vrije
bedrijven
15%
16%
n.v.
n.v.
26%
n.v.
16 %>
14%
25%
26%
n.v.

De sterke variatie in het percentage der besmette bedrijven moet ten dele
worden toegeschreven aan de uiteenlopende grootte der rundveebeslagen
en vooral der fokbedrijven in de verschillende streken van Nederland.
Hetzelfde verschijnsel is door Wöldicke Nielsen in Denemarken en
door Z e 11 e r in Duitsland opgemerkt. De groep der grote bedrijven heeft
het grootste percentage besmette beslagen.

Voor Nederland is behalve de grootte der bedrijven de zeer uitgebreide
veehandel van betekenis voor de infectiedichtheid. Voorts doet het karakte-

-ocr page 172-

ristieke Nederlandse polderland met zijn ontelbare sloten de begrenzingen
der bedrijven vervagen.

Het is niet eenvoudig over het voorkomen in het buitenland exacte en
recente gegevens op te sporen. Van de Skandinavische landen is echter
bekend, dat ze door een ruim 10-jarig systeem van georganiseerde bestrijding
praktisch vrij zijn gemaakt van brucellosis. Ook de Verenigde Staten van
Amerika schijnen goede vorderingen te hebben gemaakt. In het in 1949
verschenen rapport van het Special Committee of the United States Live-
stock Sanitary Association wordt vermeld, dat toen het percentage besmette
runderen nog op 5 % werd geschat en het percentage besmette bedrijven
op 20 %; in 1955 was het percentage besmette dieren gedaald tot 2,7 %.
Götze heeft in 1954 het percentage voor Duitsland van besmette en
verdachte geslachtsrijpe dieren op 20 % getaxeerd.

Voor Nederland kan, zoals reeds werd vermeld, ook slechts een schatting
gemaakt worden. Op grond van beschikbare cijfers kan worden aangenomen,
dat het besmettingspercentage bij geslachtsrijpe dieren ligt tussen de 5 %
en 10 %, doch dichter bij het eerste dan het tweede.

B. ECONOMISCHE BETEKENIS.

De schadeberekening is uiteraard ten zeerste afhankelijk van het aantal
dieren dat verwerpt, dat geïnfecteerd is en dat wegens verblijf op besmette
bedrijven verdacht is.

Door de Provinciale Gezondheidsdienst in Overijssel werd in 1954 aan de
hand van de gegevens van één zuivelfabriek met een matige infectie-
dichtheid de schade over dat jaar voor die provincie op 3,7 miljoen gulden
getaxeerd. Hierbij werd uitgegaan van de veronderstelling, dat een rund
dat verwerpt 30% minder melk produceert, geen levend kalf ter wereld
brengt en de kans heeft wegens steriliteit voortijidig te moeten worden op-
geruimd. Op de 5000 besmette bedrijven zouden in Overijssel in de loop
van 3 jaar 6 koeien per veebeslag geïnfecteerd worden en aborteren. De
berekende schade betrof alleen het directe produktieverlies en er werd
geen rekening gehouden met de mindere geldelijke opbrengst bij verkoop
van runderen, die een positieve bloed- of melkreactie hebben en van de
dieren, die weliswaar negatief zijn, doch — wegens hun herkomst van be-
smette bedrijven -- toch min of meer verdacht zijn.

Door Van der Schaaf werd in 1955 het verschil in verkoopwaarde tussen
een vrij en een reactiedier op f 100,—, en tussen een vrij en een contact-
dier op ƒ 20,— getaxeerd. Sedertdien is echter tengevolge van het vcort-
schrijden der propaganda voor de abortusbestrijding in sommige streken
dit verschil zeker verdubbeld.

Rij de bepaling van het besmettingspercentage bij de volwassen dieren
(1,5 miljoen) op 5% en dat der negatieve contactdieren op 25% is de
totale vermindering in verkoopwaarde (respectievelijk ƒ200,— en ƒ40.—)
over 5 jaar, d.i. de termijn waarin gemiddeld de veestapel zich vernieuwt,
te taxeren op 30 miljoen gulden, per jaar dus ƒ 6.000.000,—.
Aannemende dat het produktieverlies door de bestrijdingsmaatre,gelen
sedert 1954 is afgenomen met 10%, zou dit momenteel volgens de Over-
ijsselse berekening voor die provincie op een totaal van 260.000 runderen
van 2 jaar en ouder ƒ 3.300.000,— bedragen.

Voor geheel Nederland is de directe schade bij een overeenkomstige in-
156

-ocr page 173-

fectiedichtheid te taxeren op (1560000 : 260000) x 3,3 miljoen = 19,8
miljoen gulden.

Daar echter het percentage besmette rundveebeslagen in Friesland,
Utrecht, Noord- en Zuid-Holland en Noord-Brabant ongeveer twee maal
zo hoog is, dient de totale directe schade op ruim 29 miljoen gulden per
jaar te worden geschat. Het gehele jaarlijkse verlies zou dan ƒ 35.000.00
bedragen.

De berekening der schade kan ook op meer directe manier geschieden;
uiteraard moet hierbij ook van schattingen gebruik worden gemaakt, die
echter gebaseerd zijn op de in Nederland reeds bekende cijfers.
Hiervan uitgaande zijn de volgende minimale en maximale cijfers aan te
nemen:

1. Het aantal runderen dat verwerpt tengevolge van abortus Bang zal
minimaal 1% en maximaal 2% van het aantal volwassen runderen
(1.500.000) bedragen.

2. Het totaal aantal besmette runderen zal minimaal 5% en maximaal
10% van het aantal volwassen runderen (1.500.000) bedragen.

3. Het totaal aantal niet-besmette contactrunderen op de besmette be-
drijven zal ongeveer 25% bedragen.

De verliezen zijn als volgt samen te vatten:

1. De schade door het verwerpen van een rund kan als volgt berekend
worden.

Enkele weken na het verwerpen verkoopt men het rund voor de
slacht en men koopt een ander nmd, ±: 8 maanden drachtig1). Er
zou dan gemiddeld ƒ 500,— bijbetaald moeten worden. Minimaal zou
dit dus bij 1% van de volwassen runderen het geval zijn en maximaal
bij 2% van de volwassen dieren (1.500.000).

2. Bij de andere besmette runderen, die niet verwerpen in een bepaald
jaar, zal bij een gedeelte toch schade ontstaan, door bijv. retentio se-
cundinarum en steriliteit. Gemiddeld kan dit wel geschat worden op
ƒ 50, —per dier.

Minimaal is dit dus het geval bij (5—1)% en maximaal bij (10—2)%
van de runderen.

3. Tenslotte is er nog een schade in de verminderde verkoopwaarde van
de positieve runderen en van de negatieve contactrunderen. Opge-
merkt zij, dat deze verminderde verkoopwaarde maar voor een gedeelte
van de runderen geldt, aangezien lang niet alle runderen als gebruiks-
rund in Nederland moeten worden afgezet. Bovendien staat tegenover
deze verminderde verkoopwaarde een verhoogde verkoopwaarde op
de vrije bedrijven.

Men kan de verminderde verkoopwaarde van de besmette runderen
op ƒ 200,— schatten. Dit betreft dus minimaal 4% en maximaal 8%
van de volwassen runderen (1.500.000). Dit getal dient door 5 gedeeld
te worden, omdat de afzet van de besmette runderen wel verdeeld zal
worden over 5 jaren.

1  Bij de bestrijding is dit over het algemeen niet juist, omdat men een risico
loopt, dat de aangekochte runderen het volgende jaar zullen verwerpen, doch
als basis der berekening is dit voorbeeld wel te gebruiken.

-ocr page 174-

De verminderde verkoopwaarde van de negatieve contactrunderen kan
gesteld worden op ƒ 40,—.
Dit geldt dus voor
25% van de runderen en wel eveneens verdeeld over
5 jaren.

Op grond van deze gegevens komt men tot de volgende minimale en
maximale schade.

minimaal maximaal

ad 1: ƒ 7.500.000,— ƒ 15.000.000,—

ad 2: ƒ 3.000.000,— ƒ 6.000.000,—

ad 3: ƒ 5.400.000,— ƒ 7.800.000,—

Totaal ƒ 15.900.000,— ƒ 28.800.000,—

Men kan dus wel aannemen, dat de werkelijke schade per jaar in Neder-
land ligt tussen ƒ 16.000.000,— en ƒ 29.000.000,—.

Vergeleken met buitenlandse taxaties zijn deze cijfers niet hoog te noemen.
In de. Verenigde Staten werd in 1949 het jaarlijkse verlies door Bang\'se
ziekte bij runderen geschat op 100 miljoen dollar op 26.000.000 melk-
runderen = 23 miljoen gulden per 1.500.00 stuks melkvee.
Götze kwam in 1954 voor Duitsland op een aanzienlijk hoger jaarlijks
verlies n.1. ±: 400 miljoen gulden bij een veestapel, die ongeveer 5x zo
.groot is als de Nederlandse.

De bestrijding der ziekte is noodzakelijk, niet alleen wegens hygiënische en
economische redenen, doch ook met het oog op het behoud van de Neder-
landse positie op de wereldmarkt van vee, vlees en zuivelprodukten.
De vereenvoudiging en verbetering der diagnostiek hebben het mogelijk
gemaakt de veestapel in gehele gebieden voortdurend onder controle te
houden. Hieruit volgt, dat niet kan worden volstaan met het beperken
van het economische verlies door verhoging der resistentie van de run-
deren b.v. door profylactische entingen, doch dat, evenals in de Skandi-
navische landen,
de Brucellosis abortus dient te worden uitgeroeid. Uiter-
aard kan dit alleen door de smetstofdragers onschadelijk te maken, hetzij
door slachting of door isolatie.

C. DIAGNOSTIEK

De basis van de bestrijding is de onderkenning van het geïnfecteerde dier.
Dit kan alleen plaats vinden door het aantonen van de verwekker direct
in de geaborteerde vrucht, de nageboorte of de melk, of indirect door
het aantonen van antistoffen in het bloed of de secretieprodukten.
Het z.g. abortusonderzoek is bij runderen eenvoudiger en betrouwbaarder
dan dat bij schapen, geiten en varkens. Het is over het algemeen moeilijker
dan het onderzoek op tuberculose, doordat:

1. het niet mogelijk is om postmortaal op eenvoudige wijze de klinische
diagnose te verifiëren;

2. de beoordeling van het serologisch onderzoek wordt bemoeilijkt ten-
gevolge van de vaak verkeerd toegepaste cultuurenting;

3. allergische onderzoekingsmethoden niet bruikbaar zijn bij geënte dieren
en tevens de aanwending zelf ook in meerdere of mindere mate allergie
geeft, omdat brucelline geen zuiver hapteen is.

Daarnaast zijn er enkele onderzoekingsmethoden, sub a, b, c en d vermeld,
die bij de abortusbestrijding wèl en bij de tuberculosebestrijding niet worden
toegepast n.1. het onderzoek van bloedserum en melk op antilichamen.

-ocr page 175-

a. Serumagglutinatie.

Het bloedonderzoek wordt meestal toegepast door middel van de agglu-
tinatiereactie.

Als basis is hierbij de bui.sjesniethode (langzame methode) aanvaard. De
dikte van het antigeen is ingesteld op ongeveer 0,04% overeenkomstig die
\\ an het antigeen van het Agricultural Research Service in de Verenigde
Staten. Als bewijs voor een infectie wordt de agglutinatie beschouwd,
die optreedt in de buisjes met een serumverdunning van 1 op 100 of hoger.
Een partiële of totale agglutinatie in de serumverdunning van 1 op 50 is
verdacht en een reactie alleen in de verdunning van 1 op 25 of lager is
negatief.

Het gebruik van standaardreagenda en methodieken bevordert de lande-
lijke uniformiteit in de boordeling en is dus noodzakelijk.
VVanneer niet geënt wordt, dan is — behoudens de sterk gevarieerde in-
cubatietijd der infectie — de positieve agglutinatiereactie betrouwbaar. Op
bedrijven, waar geënt wordt, heeft men vooral bij de dieren van V/s tot
3 jaar vaak moeilijkheden door nog aanwezige enttiters, speciaal wanneer
boven de leeftijd van 240 dagen wordt gevaccineerd.

Naast de buisjesmethode is het steeds aan te bevelen de plaatmethode
(snelagglutinatie) toe te passen. Bij gebruik van een goed — op langzaam
antigeen — uitgebalanceerd snelantigeen biedt de plaatmethode de vol-
gende voordelen:

1. de proef eist maar weinig glaswerk, is eenvoudig in uitvoering en be-
oordeling en kan in korte tijd op grote schaal worden uitgevoerd;

2. de resultaten zijn minstens even betrouwbaar als die van de buisjes-
methode, doordat eventueel aanwezige blokkerende antilichamen de
reactie niet kunnen verhinderen;

3. pseudo-agglutinaties, die in de lagere senmiverdunningen tengevolge van
opgetreden hemolyse bij de buisjesmethode \\\'oorkomen, worden bij
deze snelagglutinatie vrijwel niet gezien.

Het is gewenst, dat ook in Nederland wordt nagegaan in hoeverre bij deze
onderzoekingsmethoden aspecifieke reacties kunnen optreden bij abortus-
vrije runderen die nooit zijn geënt.

Op de eilanden Ameland en Terschelling komen deze niet voor, doch het
is niet onmogelijk, dat in gebieden op het vaste land, waar wellicht meer
infecties met andere bacteriën b.v. Pasteurella multocida en F. haemoly-
tica veelvuldiger voorkomen, wèl niet-specifieke reacties kunnen optreden.

I). Meinicke-reactie.

In Duitsland wordt vrij veel de Meinicke-reactie toegepast. Bij deze
proef schijnen echter ook aspecifieke- en entreacties voor te komen.

c. Coniplementbinding.

De complementbindingsreactie (C.B.R.) heeft het hiei-voor genoemde be-
zwaar minder, is echter wel veel bewerkelijker en moeilijker in haar toe-
passing, zodat alleen specialistisch opgeleid personeel met de uitvoering kan
worden belast.

Bij beperking van deze onderzoekingsmethode tot die gevallen, waarbij een
beslissing omtrent het al of niet besmet zijn van een bedrijf op korte ter-
mijn moet worden genomen, heeft deze reactie echter zeer zeker haar nut.

-ocr page 176-

Voor de diagnostiek van de brucellosis bij de mens is de C.B.R. als on-
misbaar te beschouwen, doordat blokkerende antilichamen, die bij het
rund slechts in geringe mate voorkomen, bij de mens veelvuldig worden
waargenomen.

Enttiters die lang blijven bestaan, worden bij de C.B.R. niet gezien.

d. Abortus-Bang-Ringreactie (A.B.R.).

Reeds in 1937 is door Fleischhauer deze proef beschreven. Door de
Deense onderzoekers Christiansen, B r u h n en B e n d t s e n werd
zij gemodificeerd en verbeterd. Deze methode van serologisch melkonder-
zoek is feitelijk de belangrijkste steunpilaar van de georganiseerde abortus-
bestrijding geworden.

De waarde van deze proef als bedrijfstest voor de veehoudersbedrijven is
zéér groot, d.w.z.: wanneer zij met een tussentijd van hoogstens 3 maanden
3 maal achtereenvolgens uitgevoerd, voor alle melk van een bedrijf nega-
tief uitvalt, is het praktisch zeker, dat de melkgevende runderen vrij
zijn van een gevaarlijke acute infectie met
Brucella abortus.
Entreacties bij tijdig als kalf geënte runderen komen bij de A.B.R. hoogst
zelden voor.

De waarde van de A.B.R. voor het individuele onderzoek der melkgevende
runderen is als momentopname minder groot, omdat:

1. chronisch besmette runderen nogal eens de neiging vertonen negatief
te worden, voordat de Brucella geheel uit het lichaam is verdwenen en
dus ten onrechte als vrij zouden worden beschouwd;

2. speciaal bij pas afgekalfde koeien wel — zij het meestal lichte •—
pseudo-positieve reacties kunnen voorkomen, terwijl ook de afwijkende
melk aan het einde der lactatie en bij streptokokkenmastitis soms
deze reactie zou kunnen geven.

Daar staat tegenover, dat de A.B.R. bij de gevaarlijke Brucella-uitscheiders
met de melk praktisch altijd positief uitvalt, ook wanneer het bloed-
onderzoek twijfelachtig of zelfs negatief is. Ook kan regelmatig herhaald
individueel melkonderzoek van waarde zijn voor het onderkennen van
geïnfecteerde dieren.

De samenstelling der roomballetjes is blijkens publicaties van De M o u 1 i n
en de Engelse onderzoeker Ogonowski doorslaggevend voor het op deze
wijze aantonen der agglutininen in de melk.

Van Amerikaanse en Engelse zijde wordt voor individueel onderzoek de
melkplaatreactie, die in de uitvoering overeenkomt met de reeds be-
schreven methode bij het bloedonderzoek, aanbevolen. Deze zou vooral
waardevol zijn voor het onderkennen van uitscheiders. De reactie is over
het algemeen minder gevoelig dan de A.B.R. en kan deze dus niet bij het
busmonster-onderzoek vervangen. Hetzelfde bezwaaf geldt voor de melkwei-
agglutinatiemethode, die bovendien bij massale toepassing vrij bewerkelijk
is.

e. Bacteriologisch onderzoek.

Het aantonen van de Brucella abortus zelf door middel van microscopisch,
cultureel of dierexperimenteel onderzoek is van grote waarde voor het
onderzoek van verworpen vruchten en van van besmetting verdachte se-
cundinae. Bij negatief resultaat sluit dit de infectie echter niet geheel uit en
is een serologisch onderzoek aangewezen.

Daarnaast is dit onderzoek van betekenis voor het onderkennen van uit-
160

-ocr page 177-

scheiders met de melk en het sperma.

In verband met het belang van een goede diagnostiek als basis van de
bestrijding meent de commissie, dat aandacht geschonken dient te worden
aan de volgende punten:

1. Het is van belang, dat nagegaan wordt of het cultureel melkonderzoek
nog voor verbetering vatbaar is, zodat dit beter geschikt zou worden voor
massale toepassing.

2. Het is gewenst, dat ook een nader onderzoek wordt ingesteld omtrent het
voorkomen bij het melkonderzoek van: niet-specifieke reacties bij vrije
runderen en negatieve reacties bij geïnfecteerde runderen en de eventuele
oorzaken er van.

Deze problemen zouden zowel door experimenteel onderzoek als door nauw-
keurig onderzoek van runderen onder praktijkomstandigheden kunnen wor-
den benaderd.

3. Verder dient te worden gezocht naar methoden om het aantal koeien
en bedrijven, waarvan moeilijk is uit te maken of ze al of niet vrij van
brucellosis zijn, te beperken.

4. Van de grootste betekenis voor de betrouwbaarheid der gegevens, die op
grond van het diagnostisch onderzoek van melkmonsters door de gezond-
heidsdiensten worden geregistreerd, is, dat dit onderzoek uitsluitend wordt
verricht door of namens deze diensten.

5. De Overheid zou hierbij de gewenste steim kunnen verlenen door wettelijk
te bepalen, dat het verboden is, Brucella-antigeen of andere overeenkomstige
diagnostica te gebruiken, te verkopen, te vervoeren of in voorraad te heb-
ben. Van deze verbodsbepaling zouden kunnen worden uitgezonderd de
Provinciale Gezondheidsdiensten, de Rijksseruminrichting, de Diergenees-
kundige Faculteit en rechtspersoonlijke instellingen of personen, die op
eigen verzoek van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst hiervan
ontheffing hebben gekregen.

D. BESTRIJDINGSMETHODEN.

Zoals het geval is bij de meeste infectieziekten bij dieren, kan ook de brucel-
losis bij runderen worden bestreden door het toepassen van preventieve
maatregelen. De aard van de ziekteverwekker, een gram-negatief niet-
sporenvormend staafje, dat zich behalve op of in kunstmatige voedings-
bodems niet buiten het dierlijk lichaam kan vermeerderen, wijst erop, dat
van de hygiënische profylaxis reeds een goed resultaat te verwachten is.
Hierbij is het van belang vast te stellen, dat verspreiding geschiedt door:

1. de uitvloeiing van verwerpers tot hoogstens 4 weken na abortus;

2. de uitvloeiing van een besmet rund dat op tijd kalft, al of niet met
retentio secundinarum;

3. de vrucht en de nageboorte bij onder a en b genoemde gevallen;

4. uitscheiders van Brucella met de melk;

5. stieren met aangetaste geslachtsorganen via het sperma.

De hygiënische maatregelen zullen dus tegen deze verspreiding gericht
dienen te zijn.

Reeds BangenStribolt hebben aangetoond, dat de natuurlijke infectie
bij het rund een belangrijke weerstand gaf tegen volgende besmettingen
en dat een geïnfecteerde koe in minstens 80 % der gevallen slechts éénmaal
verwierp. Enting met dode cultuur gaf een uiterst geringe immuniteit;
daarentegen toonden
McFadyean en Stockman reeds in 1909 aan,

-ocr page 178-

dat de inspuiting van virulente cultuur bij het niet-drachtige rund
evenals de natuurlijke infectie wel een goede immuniteit gaf. De Rijks-
seruminrichting bereidde in 1908 reeds een entstof bestaande uit levende
cultuur van Brucella abortus.

Een groot bezwaar van deze methode van premunisatie is, dat men smet-
stofdragers maakt en de serologische diagnostiek bemoeilijkt.
De entstof, welke door B u c k in 1930 werd aangegeven als
Strain 19,
heeft niet het bezwaar van het scheppen van smetstof bronnen.
Nog steeds wordt deze stam voor cultuurenting, in sommige landen zelfs
vrijwel algemeen, gebruikt.

De bestrijding is dus in principe mogelijk op drie manieren, n.1. door:

a. toepassing van uitsluitend hygiënische maatregelen;

b. vaccinatie op uitgebreide schaal;

c. door combinatie van beide methoden.

Alvorens de mogelijkheden voor Nederland aan een nadere beschouwing
te onderwerpen is het wenselijk een overzicht te geven van de georganiseerde
bestrijdingsmethoden der ziekte in andere landen.
De meest succesvolle zijn: het Deense en het Amerikaanse systeem.

a. Deense methode.

De aansluiting in verenigingsverband (zuivelfabriek) geschiedde op vrij-
willige basis. Geleidelijk is dit uitgegroeid tot een streeksgewijze bestrijding,
die uiteindelijk verplicht geworden is.

De Overheid heeft deze gang van zaken bex\'orderd en hulp verleend o.a.
door vergoeding tot 50 % der kosten van het diergeneeskundig onderzoek,
het verrichten van laboratoriumonderzoek en verder door een toeslag o])
het afslachten van reactiedieren te geven, wanneer een vereniging (zuivel-
fabriek) zich officieel aansloot bij het nationale plan en zich verbond binnen
3 jaar de reactiedieren op te ruimen.

Weerspannige veehouders kunnen wettelijk verplicht worden tot mede-
werking, doch dit is slechts zelden nodig, doordat de meeste fabrieken ook
een subsidie geven voor slachting van reactiedieren. De totale toeslag be-
draagt meestal 300 ä 400 kronen per dier.
Individuele bestrijdingsmaatregelen zijn:

1. maatregelen voor isolatie en smetstofvernietiging, b.v. afkalfstallen;

2. verwijdering van smetstofdragers;

3. enting.

Op de maatregelen sub 1 wordt door de ambtelijke dierenartsen vrij streng
toegezien; enting met
Strain 19 is alleen toegestaan — na verkregen goed-
keuring door de Overheid —■ bij kalveren van 5-7 maanden.
Het elimineren der reactiedieren geschiedt op grond van het 2 maal per
jaar verrichte serologisch bloedonderzoek. De A.B.R. dient voornamelijk
ter onderkenning van bedrijfsbesmetting.

De officiële erkenning als abortus-vrij bedrijf berust op het bloedonderzoek
van alle runderen ouder dan 12 maanden.

Dit bloedonderzoek, dat negatief moet zijn, wordt verricht, wanneer de bus-
monsters 4 maal achtereen negatief zijn geweest bij de A.B.R. en er sedert
het laatste negatieve busonderzoek 2-6 maanden zijn verlopen.
Bij vermoeden van een nieuwe besmetting is bloedonderzoek verplicht.
Bij de bestrijding zijn natuurlijk ook certificaten gebruikt. Aanvankelijk
waren bij de wet van 1948 twee soorten verklaringen toegestaan.

-ocr page 179-

1. op geel papier met een blauwe rand voor runderen van geregistreerde
abortus-vrije bedrijven.

2. op rood papier voor runderen van niet-geregistreerde bedrijven. Hierbij
werd de uitslag van het voorgeschreven recente bloed-onderzoek aange-
tekend. Tevens werd op het certificaat vermeld, dat het dier afkomstig
was van een bedrijf, dat niet als abortus-vrij was geregistreerd en dat het
bloedonderzoek, indien negatief, slechts een geringe garantie gaf, dat het
dier inderdaad vrij was van besmettelijk verwerpen, zodat het dier
niet voldeed aan de gestelde voorwaarden om vrij van abortus te
worden verklaard.

De aparte rode verklaringen werden slechts weinig gebruikt en in 1953
afgeschaft. Van dat jaar af werd n.1. de tbc-verklaring tevens gebruikt als
abortus-verklaring. Het gedeelte, dat de abortus-Bang betreft, is onder-
verdeeld in een gedeelte met blauwe rand, dat ingevuld wordt om aan
te geven, dat het dier abortus-vrij is; het andere gedeelte zonder rand
\\\\ordt ingevuld voor runderen van niet-geregistreerde bedrijven. Hierbij
wordt op het certificaat vermeld, dat het verboden is het desbetreffende
dier aan te voeren op geregistreerde vrije bedrijven en op markten voor vrije
runderen en op schaarweiden voor vrije runderen.

De invulling van het certificaat is verplicht, het niet-ingevulde gedeelte
wordt speciaal gemerkt met: niet geldig.

Bij veeverkeer tussen veehouders van gesaneerde fabrieken is geen certificaat
nodig.

b. Amerikaanse methode (U.S.A.).

Er zijn verschillende methoden, die officieel erkend zijn:

1. Plan A berust op serologisch bloedonderzoek, onmiddellijke slachting van
reactiedieren met vergoeding van $25 voor fokdieren en $50 voor stam-
boekkoeien (purebred). Heronderzoek is telkens na 30 dagen verplicht
totdat het bedrijf vrij is geworden.

Enting der kalveren van 6 tot 8 maanden is geoorloofd door erkende
dierenartsen, waarbij de dieren worden gemérkt met een brandmerk.

2. Plan B eist serologisch onderzoek, brandmerken van reactiedieren en
afzondering tot slachtrijpe toestand.

Enting is verplicht bij kalveren. Vervoer van als reactiedier gemerkte
runderen vereist een speciale toestemming.

3. Plan C, bedoeld voor ranches, berust op kalverenting zonder onderzoek.
Afvoer van runderen van het bedrijf vereist echter een speciale toestem-
ming.

4. Plan D is bedoeld voor gevallen met dreiging van een abortus-storm,
waarbij alle runderen behalve kalveren en gecastreerde dieren sero-
logisch worden onderzocht en de negatieve geënt worden met
Strain 19.
De reactiedieren moeten worden gebrandmerkt en vallen onder een
vervoerverbod.

Verschillende staten zijn reeds in hun geheel aangesloten bij plan A en
werden „Modified certified brucellosis-free states" met minder dan 1%
reactiedieren. Het gemiddelde reactie-percentage was eind 1955 2,7 %;
het onderzoek is echter nog niet algemeen.

Een groot deel van het diergeneeskundig werk wordt verricht door vol-
ambtelijke dierenartsen.

Men heeft voor de vrije bedrijven 2 systemen voor het verkrijgen van cer-

-ocr page 180-

tificaten van de Livestock Sanitary Board:

1. Individual certified Herd Plan;

2. Modified certified Area Plan.

Het eerste berust op 1 x per jaar bloedonderzoek na de erkenning, waarbij
dieren beneden 30 maanden, indien geënt, niet negatief behoeven te zijn.
Het tweede berust op bloedonderzoek van alle runderen (uitgezonderd be-
paalde categorieën) op zijn minst lx in de 3 jaar, waarbij er een vrij
strenge controle is op alle aangevoerde dieren, die bij aankoop van een
certificaat voorzien moeten zijn.

Runderen, die als kalf geënt en gemerkt zijn, worden tot de leeftijd van
24 maanden niet als reactiedieren aangemerkt, zolang de bloedtiter niet
hoger is dan 1 op 200 incompleet.

Men heeft sedert 1947 de A.B.R. ingevoerd, die alleen dient als methode
voor het opsporen van besmette veestapels. Zij wordt niet alleen met biis-
monsters toegepast, doch ook met afgeleverde room. De controle op de
veestapels in de Modified Certified Areas en dito States is hierdoor veel ge-
makkelijker geworden.

De Livestock Sanitary Board is een lichaam, dat enigszins overeenkomt
met een publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie en wordt als zodanig ge-
steund door wettelijke bepalingen. Bij niet nakomen van dc hygiënische
voorschriften der Board kunnen boeten worden opgelegd van minstens
$25 of 30 dagen hechtenis.

E. BESTRIJDINGSMOGELIJKHEDEN IN NEDERLAND. *
Voor de bestrijding van de runderbrucellosis in Nederland beschikt men,
zoals reeds werd genoemd, over twee wapens, die in de zwaar besmette ge-
bieden gecombineerd dienen te worden gehanteerd. In de eerste plaats
moeten hygiënische maatregelen worden getroffen; daarnaast heeft het
haar nut de weerstand der dieren te verhogen. Het verhogen van de weer-
stand kan in het algemeen geschieden op 2 manieren:

1. door een juiste voeding.

2. door enting met een immuniserende of premuniserende entstof.
Onder de Nederlandse verhoudingen speelt het eerste bij deze ziekte een
betrekkelijk geringe rol en wordt daarom buiten beschouwing gelaten.
Voor de bestrijding is het dus van betekenis nader te preciseren wat te
verstaan is onder hygiënische maatregelen, wat met enting wordt bedoeld
en welk effect men van de toepassing ei-van mag veiAvachten.

a. Hygiënische maatregelen.

Deze maatregelen hebben de bedoeling om door afzondering van smetstof-
verspreiders, of dieren die ervan verdacht worden dit te zijn, de infectie
van vrije runderen te voorkomen. Daarnaast dient de smetstof onschadelijk
te worden gemaakt. Voorschriften, die nader aangeven hoe en in welke
mate de afzondering van runderen en de vemicdging van de smetstof dient
te geschieden, zijn noodzakelijk voor veehouders en veeverzorgers.
De voornaamste maatregelen op de bedrijven toe te passen zijn:

1. tijdelijke isolatie van de verwerpers en van geïnfecteerde dieren die op
tijd kalven, met onschadelijk maken van de uitvloeiing;

2. het onschadelijk maken van de geaborteerde vrucht en van de nage-
boorte van de sub 1 genoemde dieren;

3. de isolatie van Brucella-uitscheiders met de melk;

4. het buiten gebruik stellen van geïnfecteerde stieren;

-ocr page 181-

5. de aanvoer van gezonde dieren op het bedrijf;

6. het niet in contact brengen van het vee met besmette of verdachte
dieren.

Voorop staat, dat verspreiding der brucellose hoofdzakelijk door een ge-
ïnfecteerd rund geschiedt kort voor, gedurende en enkele weken na de par-
tus praematurus of zelfs na nonnale partus. Door versleping van nageboorte,
foetus of voldragen kalf kan verspreiding over grote afstand plaats vinden.
Voor het vrijmaken van een besmet rundveebeslag zou men de beschikking
moeten hebben over een afkalfstal. In Denemarken is gebleken van welke
grote betekenis deze afkalfstallen zijn voor de bestrijding. Bij de bouw van
boerderijen dient men dan ook steeds met deze eis rekening te houden.
In verband met de inrichting der stallen in Nederland is de toepassing
hiervan in het algemeen helaas niet mogelijk. Toch zal hiernaar in Neder-
land — gezien de ervaringen — zeker, zij het improvisorisch, moeten
worden gestreefd. Partiële isolatie van verdachte dieren is echter zeker wel
uitvoerbaar. Een ruim gebruik van goede desinfectantia en vooral ontsmet-
ting van schoeisel en stalgereedschap is noodzakelijk bij een geval van
abortus.

Het onschadelijk maken van nageboorte en foetus dient op de juiste wijze
te geschieden. De Nederlandse wettelijke bepaling eist dat de te vroeg
en dood geboren kalveren naar een destructie-bedrijf worden vervoerd.
Gaat dit ver\\\'oer via een cadaverbak, dan geeft dit uiteindelijk wel een
goede destructie van de smetstof, maar het brengt tevens het grote
gevaar voor verspreiding van kiemen buiten het bedrijf met zich mede.
Daarom dient in ieder geval te worden overwogen of het mogelijk is door
een aanvullende bepaling voor te schrijven, dat de bewaring en het ver-
voer der desbetreffende cadavers alleen in waterdicht materiaal — b.v.
plastic zakken — mag geschieden.

De nageboorte, die een minstens even belangrijke smetstofbron is als de
geaborteerde vrucht, dient, overgoten met een sterk ontsmettingsmiddel,
voldoende diep te worden begraven.

De uitscheiding van smetstof geschiedt in veel mindere mate door de melk
of door Brucella-houdend sperma. Indien een K.I. stier uitscheider wordt,
kan deze betrekkelijk geringe hoeveelheid smetstof echter wel de besmetting
van een groot aantal vrouwelijke dieren op bijna evenveel bedrijven ten-
gevolge hebben. Speciale maatregelen voor het vrijwaren van de K.I.-
stations zijn dus nodig.

De aanvoer van gezonde dieren op de bedrijven is van fundamenteel belang
voor een effectieve bestrijding. Daarom dienen de verschillende certificaten
betrouwbaar te zijn. Tevens moeten voldoende gebruiksdieren met certifi-
caten beschikbaar zijn.

Ter vermijding van contact van vrije dieren met besmette of verdachte
runderen is het noodzakelijk, gemeenschappelijke weiden alleen toegan-
kelijk te stellen voor dieren met certificaten. Ook voor markten in gesa-
neerde gebieden zal dit nodig zijn.

b. Vaccinatie.

De enting van vrouwelijke runderen met levende Brucella-cultuur is een
methode om de resistentie van de dieren tegen een geringe besmetting te
verhogen, doch is niet voldoende om bij zwaardere besmetting drachtige
runderen te beschermen tegen een infectie.

-ocr page 182-

De enting dient dus als een aanvulling van de bestrijding op hygiënische
grondslag te worden beschouwd. Internationaal wordt momenteel
Strain 19
erkend als een entstof, die bij niet geslachtsrijpe kalveren geen aanleiding
geeft tot blijvende infectie en een bruikbare immuniteit geeft.
Het is gewenst, dat er voorschriften komen, die bewerkstelligen, dat alleen
deze entstof kan worden gebrtiikt.

Om vermindering van het aantal gevallen van besmettelijk verwerpen
bij runderen in zwaar besmette gebieden te verkrijgen is de toepassing der
enting daar economisch verantwoord. Het is echter gebleken, dat de enting
alléén in het algemeen niet in staat is de brucellosis in deze gebieden terug
te dringen. In Nederland is de enting reeds tientallen jaren toegepast, doch
dikwijls zonder rekening te houden met de leeftijd der dieren.
Bij niet strikte handhaving der leeftijdgrens is de enting, speciaal in licht
besmette gebieden, een groot bezwaar omdat met de gebruikelijke inspuiting
van 60—80 miljard levende kiemen van
Strain 19 vrij veel dieren ge-
durende 1 a 2 jaar na de enting een dubieuze of zelfs positieve agglutinatie-
titer behouden. Daardoor kunnen moeilijkheden ontstaan bij het ver-
lenen van erkenning als abortus-vrij bedrijf, terwijl de desbetreffende dieren
tevens als anderhalf jarige vaarzen of ouder eventueel niet met een certificaat
verhandeld kunnen worden hetgeen een aanzienlijk verlies voor de vee-
houder kan betekenen.

Evenals in Denemarken zal men dus de enting in de licht besmette gebieden
zoveel mogelijk dienen te beperken tot de zwaar besmette bedrijven en de
onmiddellijke omgeving ervan.

In verband hiermede is een regeling nodig, waardoor in vrije gebieden
entingen worden voorkomen. In andere gebieden zijn deze alleen onder
bepaalde voorwaarden toe te staan.

Nauwkeurige individuele registratie der enting is noodzakelijk in de eerste
plaats om entverklaringen te kunnen afgeven en tevens om bij later ingesteld
bloedonderzoek eventuele lichte reacties als entreacties te kunnen inter-
preteren.

Om de genoemde bezwaren van de Strain /9-enting zoveel mogelijk te
ondervangen, zal men op bedrijven met infectiekansen, dc enting zo vroeg
mogelijk, d.w.z. op de leeftijd van 150-240 dagen, dienen uit te voeren.

De consequenties van deze vroege enting zijn, dat:

1. minstens 2 x per jaar op vele bedrijven enkele jonge dieren zullen
moeten worden geënt cn dus de enting ook in de weideperiode zal moe-
ten geschieden en daarom belangrijk bewerkelijker wordt;

2. de registratie der enting van de dierenarts veel meer tijd vergt, doordat
de kalveren in de weide veelal nog geen oomummer hebben of ge-
schetst zijn;

3. de duur der immuniteit door de enting op jeugdige leeftijd verkort is.

De enting van pinken en volwassen runderen is een maatregel, waarvan
de nadelige gevolgen, speciaal wat betreft blijvende agglutinatietiters, niet
moeten worden onderschat. De toepassing van deze enting moet beperkt
blijven tot de gevallen, waarbij een abortusstorm dreigt.
De waarde als voorbehoedmiddel tegen abortus is in deze laatste gevallen
dikwijls gering, doordat de massale smetstofverspreiding al heeft j^laats ge-
had en dus een belangrijk deel van het bedreigde veebeslag reeds is besmet.
De enting is niet in staat deze infectie, die door middel van melk- en bloed-

-ocr page 183-

onderzoek dikwijls nog niet is vast tc stellen, te achterhalen. Het is daarom
gewenst, dat, alvorens tot deze „noodenting" over te gaan, de plaatselijke
practicus overleg pleegt met de gezondheidsdienst.

lOe vraag doet zich voor, of er geen entmethoden of entstoffen zijn te vinden
die, bij oudere dieren toegepast, geen of slechts korte tijd een verhoogde
agglutinatietiter geven en die toch een bruikbare immuniteit opwekken.

c. Conclusie.

De bestrijding in Nederland zal dus in de eerste plaats dienen te berusten
op hygiënische maatregelen, tei\'wijl daarnaast — afhankelijk van de be-
smetting van het bedrijf en/of het gebied — vaccinatie van het jonge dier
toegepast kan worden.

Het uiteindelijke doel is alle bedrijven op basis van melk- én, voor zover
nodig, bloedonderzoek vrij te kunnen verklaren; de enting kan dan geheel
achterwege blijven.

F. UITVOERING DER BESTRIJDING IN NEDERLAND.

Op welke wijze is het volledig succes van de abortus-Bang bestrijding te

verwezenlijken?

Gezien dc grote overeenkomst tussen de Nederlandse en de Deense vee-
houderij zal het Deense systeem ook als basis kunnen dienen voor de
bestrijding hier te lande. Als consequentie van de grotere besmettings-
kansen zal aan de enting, vergeleken met Denemarken, aanvankelijk een
uitgebreidere toepassingsmogelijkheid moeten worden gegeven. Ongetwij-
feld zal de bestrijding in Nederland moeilijker zijn, omdat:

1. de bedrijven hier gemiddeld groter zijn;

2. door het ontbreken van akkerbouw in grote gebieden het contact
tussen de veebeslagen hier groter is;

\'S. wederkerige besmettingen in polderland gemakkelijker optreden dan
in Denemarken, waar men geen sloten nodig heeft voor waterafvoer;

4. Nederland niet het voordeel heeft van de vele eilanden, die in Dene-
marken afzonderlijk saneerbaar zijn;

5. het marktwezen en de veehandel in Nederland veel meer ontwikkeld
zijn dan in Denemarken;

6. het gebruik van gemeenschappelijke weiden veelvuldiger voorkomt.

Bovendien geldt het principe, dat er een algehele medewerking van de
veehouders moet zijn, voor Nederland nog meer dan voor Denemarken,
waar men reeds jaren geheel volgens dit grondbeginsel heeft gewerkt.
Zonder die medewerking zal de bestrijding een lange lijdensweg worden.
Dc te nemen maatregelen dienen dus zo te zijn, dat de vrijwillige mede-
werking van dc veehouders wordt verkregen. Daarom moet directe dwang
ook zoveel mogelijk vermeden worden.

Om dit te bereiken, dient het geven van voorlichting door dc gezondheids-
diensten het begin te zijn. Deze kunnen daarbij — evenals bij de tbc-
bestrijding — grote steun ondervinden van lokale verenigingen (zuivel-
fabrieken, lokale veehoudersorganisaties).

In eerste instantie zal de klemtoon moeten worden gelegd op het grote nut
van het uitbannen der ziekte, die zulk een grote economische schadepost
betekent. Is de bestrijding op gang en bestaat er een goed functionerend
certificaten systeem, dan komt er een belangrijke vraag naar abortusvrij vee.
Bij de huidige Nederlandse verhoudingen met ±65% vrije bedrijven zal

-ocr page 184-

bij een goed certificatensysteem de animo voor deze bestrijding sterk toe-
nemen vooral doordat er dan een belangrijk prijsverschil ontstaat tussen
dieren met en zonder certificaat.

Voorts zal men in lokale verenigingen (b.v. zuivelfabrieken) na onder-
linge besprekingen tot een algemene deelneming kunnen besluiten, zelfs
ook tot blokkade van verwerpers etc., alsmede tot verplichte vrije aankoop
op basis van certificaten.

In gebieden waar de boeren minder in verenigingsverband zijn georgani-
seerd zal via voorlichting — evenals bij de tbc-bestrijding — naar een zo
groot mogelijke deelneming moeten worden gestreefd.
Om iedereen in de maatregelen te betrekken en vorderingen te boeken
is een systeem van spaarheffingen zeer aantrekkelijk.

De bedoeling van deze heffingen is om voor de veehouders een zeker
bedrag per dier of per kg melk te lieffen gedurende de tijd. dat hun be-
drijven nog niet vrij zijn. Dit bedrag kan na sanering — vóór een bepaalde
datum — worden gerestitueerd. Deze maatregel zal als een indirecte dwang
werken en bij voldoende hoogte der heffing niet alleen de algemene deel-
neming bevorderen maar ook de sanering.

De vrije bedrijven krijgen dan uiteraard geen heffing, doch deze vrij-
stelling dient te vervallen bij aankoop van dieren zonder certificaat.
In gebieden met algemene deelneming en een gunstig besmcttingspercen-
tage kunnen fabrieken met deze ruggesteun plannen maken voor een snelle
sanering.

Dit is ook mogelijk, waar geografisch de omstandigheden daarvoor ge-
schikt zijn.

Dergelijke voorbeelden werken stinmlerend voor andere gebieden en

zullen de gewenste algemene medewerking sterk bevorderen.

De vraag is: zijn daarnaast nog directe bepalingen (ge- en verboden) van

overheidswege (Staat of Landbouwschap) nodig?

Daarbij kan worden gedacht aan:

1. vervoerverbod of opstallingsplicht van een verwerper of een rund met
reten tio secundinarum;

2. het weren van deze dieren van markten etc.;

3. aankoop van niet-vrije runderen;

4. voorschriften voor abortusvrije markten en

5. idem voor schaarweiden.

Van sub 1 kan gezegd worden, dat controle op die bepaling zeer moeilijk
is en dat het m.a.w. geheel van de medewerking van de boer afhangt
of de voorschriften worden nageleefd. Van dergelijke voorschriften moet
men dus niet veel verwachten.

Met het sub 2 vermelde kan niet meer bereikt worden, dan dat men
dieren met abnormale uitvloeiing of retentio secundmarum van de mark-
ten weert.

Het onder 3 genoemde verbod kan van belang zijn en worden voor vrije
of praktisch vrije gebieden, althans wanneer eigen lokale boerenvereni-
gingen dit niet kunnen bewerkstelligen.

Abortusvrije markten kunnen grote betekenis hebben voor gebieden, die
vrij zijn of binnenkort vrij zullen worden.

Hoewel bij vele grote schaarweiden reeds aandacht aan het brucèllosisvrij
weiden wordt geschonken, zijn bepalingen in dit opzicht zeker nuttig voor
de bestrijding.

-ocr page 185-

Daarnaast kan nog gedacht worden aan voorschriften voor de reiniging en
ontsmetting van \\ ecwagens, welke ook om andere redenen gewenst kunnen
zijn.

(Concluderend kan worden verklaard, dat voor zover dit niet vrijwillig
kan worden bereikt, het wenselijk zou zijn het sub 2 en 5 vermelde, als-
mede het handhaven van de verplichte reiniging en ontsmetting van vee-
wagens direct landelijk in te voeren. Plaatselijk zou dit tevens voor sub 4
kimnen gelden.

Een andere vraag is: dient er geldelijke steun gegeven te worden bij de
opruiming van op abortus-Bang reagerende runderen?
Hierbij moet in aanmerking worden genomen dat:

1. opruiming van reactiedieren in het acute stadium van de ziekte op een
bedrijf in vele gevallen niet verantwoord is; geldelijke steun hierbij te
geven dus nog minder;

2. verschillende reactiedieren in verloop van enkele jaren zullen genezen;

3. het guste, droge dier, ook al is het geïnfecteerd, geen gevaar oplevert
voor de omgeving en dat dus vele reactiedieren via vetweiderij etc.
met geen of weinig schade voor de slachtbank kunnen worden bestemd.

In dit stadium van bestrijding kan derhalve de vraag of een geldelijke
steun in het algemeen bij de afslachting van reactiedieren verantwoord is,
ontkennend worden beantwoord.

In verband met het sub 3 vermelde kan echter een afzetpremie voor guste
en droogstaande reactiedieren bevorderlijk zijn voor de bestrijding. Daar-
naast kan deze premie ook gegeven worden voor de runderen, die chro-
nische uitscheider zijn en direct worden geslacht.

In een later stadium van de bestrijding, wanneer zich vrije gebieden heb-
ben gevormd en zich hierin nieuwe infecties voordoen, lijkt het echter
wel verantwoord en zelfs nodig directe geldelijke steun te geven, teneinde
van een snelle opruiming via slachting verzekerd te zijn.
De bedragen, die daarvoor nodig zijn, zullen echter van bescheidener om-
vang kunnen zijn dan die voor het 5-jaren plan der tuberculosebestrijding.
Het verdient stellig aanbeveling, dat men zich in landbouvvkringen nu al
beraadt over de vorming van een fonds, waaruit de benodigde gelden ge-
put kunnen worden.

De bestrijding zal hier ook zoveel mogelijk gebiedsgewijs dienen te ge-
schieden. De zwaar besmette gebieden zullen dus successievelijk verschil-
lende fasen van de bestrijding dienen door tc maken. Dit wil echter niet
zeggen, dat de individuele bestrijding door enthousiaste veehouders niet
moet worden aangemoedigd. Deze kunnen immers, wanneer ze succes
boeken, weer kernen vormen van nieuwe vrije gebieden.
Over het algemeen kan Nederland verdeeld worden in:
groep I vrije dan wel zeer licht besmette gebieden,
groep H licht besmette gebieden,
groep Hl zwaar besmette gebieden.

De eerste groep betreft b.v. de Waddeneilanden en sommige streken aan
de oost- en zuidgrenzen, terwijl men de zwaar besmette gebieden in het
westen en midden van Nederland vindt.

De provincies Friesland, Groningen, Drente, Overijssel, Limburg, Gelder-
land, Noord-Brabant en het noordelijk deel van Noord-Holland hebben
het grote voordeel, dat een belangrijk gedeelte der veehouders voor hun
rnelkverwerking georganiseerd is, zoals dit ook in Denemarken het geval

-ocr page 186-

is. De zuivelfabrieken vormen reeds bepaalde min of meer afgeronde ge-
bieden. De leden of leveranciers zijn met een goed geleide propaganda er
zeker toe te brengen bepaalde bestrijdingsmaatregelen vrijwillig algemeen
op zich te nemen.

In de overige provincies zal men de bestrijding, die noodzakelijk georgani-
seerd moet geschieden, op andere wijze, zoals door de fokverenigingen en
dergelijke moeten laten bevorderen. Deze hebben uiteraard veel minder
zeggingskracht. Al naar dc omstandigheden dit aangeven, zullen de Ge-
zondheidsdiensten hierin door eigen initiatieven moeten voorzien.
Voor al deze gebieden, dus landelijk, zullen enkele algemene voorschriften
moeten worden gemaakt. Nadere precisering hiervan is reeds op pag 16
onder 1 en
3 aangegeven. Daarnaast zijn voor elke groep apart ook afzon-
derlijke bepalingen nodig.

Hiervoor kunnen de sub a tot d schematisch weergegeven richtlijnen dienen.
Aangenomen is, dat de gebieden van groep II en III geleidelijk overgaan
in die van groep I. Andere belangrijke punten vinden toelichting onder c
tot 1.

a. In vrije en zeer licht besmette gebieden (groep I).

1. aankoop van dieren is slechts toegestaan uit vrije bedrijven en bij een
negatief bloedonderzoek van de desbetreffende runderen;

2. het laten enten van runderen is slechts toegestaan, wanneer toestem-
ming door de provinciale gezondheidsdienst is verleend;

3. een datum wordt vastgesteld door verenigingen van veehouders of het
Landbouwschap, waarna het verboden is reactiedieren en uitscheiders te
houden in bepaalde in overleg met de provinciale gezondheidsdiensten
aan te wijzen gebieden;

4. een afzetpremie wordt beschikbaar gesteld voor guste, droogstaande
reactiedieren; alsmede voor uitscheiders, die direct moeten worden ge-
slacht; een en ander onder voorwaarde dat het bedrijf zich geheel vrij
maakt.

5. daarvoor in aanmerking komende runderen worden overgenomen bij
herbesmetting van een abortusvrij rundveebeslag, indien dit is geschied
buiten schuld of nalatigheid van de eigenaar of beheerder;

6. sanctiemaatregelen worden getroffen ten opzichte van degenen, die de
bepalingen sub 1, 2 en 3 moedwillig overtreden.

b. In licht besmette gebieden (groep II).

1. als bij groep I met dien verstande, dat uitzondering mogelijk is voor
personen, die beroepshalve niet-drachtige runderen mesten en voor de
slacht verkopen.

2. als bij groep I.

3. een afzetpremie wordt beschikbaar gesteld voor guste, droogstaande
reactiedieren, die niet als zodanig zijn aangekocht.

4. sanctiemaatregelen worden getroffen overeenkomstig hetgeen voor groep
I sub 1 en 2 is vermeld.

c. In zwaar besmette gebieden (groep III).

1. in overleg met de provinciale gezondheidsdienst, wordt door verenigin-
gen van veehouders of het Landbouwschap een datum bepaald, waarop
een verbod tot aankoop van dieren zonder verklaringen ingaat; ont-
heffing van dit verbod kan door gezondheidsdiensten worden verleend.

2. enting van kalveren is toegestaan op de leeftijd van 150—240 dagen;

-ocr page 187-

voor het laten enten van oudere runderen is toestemming van de ge-
zondheidsdiensten nodig.
3. als bij groep II sub 3.

d. Toelichting.

De bestrijding in zwaar besmette gebieden is tiiteraard veel moeilijker dan
in licht besmette. In de eerste plaats zal moeten worden bepaald wat een
zwaar besmet gebied is. Een exacte omschrijving hieromtrent is niet tc
geven, omdat de graad van besmetting niet alleen wordt bepaald door het
aantal besmette bedrijven, maar ook door de aard van de veehouderijen
en de contactmogelijkheden tussen de veebeslagen, terwijl het organisatie-
wezen in verband met mogelijk gezamenlijk te nemen maatregelen ook van
betekenis is.

Het zal dus voornamelijk aan de gezondheidsdiensten, in overleg met de
practici, dienen te worden overgelaten om de status van een bepaald gebied
aan te geven. De inschakeling van de Gezondheidscommissie is verder nodig
om overeenstemming te krijgen wat betreft status der gebieden en toe te
passen maatregelen in de grensstreken der provincies.

Sommige zwaar besmette gebieden zullen in aanmerking komen om de
melkgevende reactiedieren, die elders worden opgeruimd en nog niet
slachtrijp zijn, op te vangen. Hetzelfde systeem heeft bij de landelijke
tbc-bestrijding zeer gunstige resultaten afgeworpen en maakt ook ten aan-
zien van de brucellosis de sanering veel minder kostbaar. De aanvankelijke
uitvoering van de vrijwillige tbc-bestrijding heeft aangetoond, dat hierdoor
veel smetstofuitscheiders werden verplaatst naar gebieden, waar de ziekte
weinig werd bestreden. Dit dient voor zover mogelijk bij de komende lande-
lijke abortus-bestrijding te worden vermeden. Dit kan het best geschieden
door in het algemeen abortus-vrije aankoop voor te schrijven met de moge-
lijkheid voor bepaalde zwaar besmette gebieden, aan veehouders, die daar-
toe de wens te kennen hebben gegeven, onder speciale voorwaarden ont-
heffing van deze bepaling te verlenen.

Het spreekt vanzelf, dat de grenzen van een zwaar besmet gebied aan de
periferie niet vastliggen; er kan voortdurend verschuiving plaats vinden,
terwijl ook in het gebied kernen kunnen worden gevormd van enkele
zelfstandige vrije bedrijven of conglomeraten hiervan.

c. Certificaten.

Om de aankoop van runderen t.o.v. de ziekte veilig te stellen zijn verWa-
ringen nodig.

Momenteel zijn deze er reeds in de vorm van:

a. abortusvrijverklaring.

b. A.B.R.-vrijverklaring.

c. abortusvrije-entverklaring.

d. A.B.R.-vrije-entverklaring.

Dc abortusvrijverklaringen respectievelijk A.B R.-vrijverklaringen worden
afgegeven voor runderen van abortusvrije respectievelijk A.B.R.-vrije rund-
veebeslagen. Deze laatste zijn beslagen, die alleen op basis van het melk-
onderzoek vrij zijn verklaard, waarbij echter de eigenaar nog enkele ver-
plichtingen op zich neemt.

De abortusvrije beslagen hebben bovendien nog een negatief bloedonder-
zoek van alle dieren gehad. Bij de A.B.R.-vrijverklaringen dient er een
individueel negatief bloedonderzoek te zijn ingesteld, hoogstens 20 dagen

-ocr page 188-

vóór de verkoop van het desbetreffende dier.

De entverklaringen worden — zonder dat een bloedonderzoek wordt in-
gesteld — afgegeven voor runderen, die op de juiste leeftijd zijn geënt en
nog niet de leeftijd van 18 maanden hebben bereikt. Het aantal af te geven
entverklaringen zal uiteraard geleidelijk afnemen.

Mocht in de toekomst blijken, dat er te weinig verklaringen in omloop
komen, dan kan nog worden overwogen een keuze te doen uit de volgende
mogelijkheden:

1. A.B.R.-vrijverklaringen zonder voorafgaand bloedonderzoek, waarbij
de koper echter de garantie geeft, dat het dier negatief is bij het in-
dividueel melkonderzoek. Dergelijke verklaringen zouden ongeldig kun-
nen worden verklaard voor de gebieden van groep I.

2. verlengbare verklaringen, die zouden kunnen dienen om voor dieren,
die worden doorverkocht binnen een bepaalde termijn zonder herhaald
bloedonderzoek, toch geldige certificaten te kunnen inleveren.
Garanticbepalingen van de zijde van de wederverkopers zijn hierbij ge-
wenst.

3. verklaringen van incidenteel negatief bloedonderzoek voor een be-
paalde categorie van niet-A.B.R.-vrije rundveebeslagen. Deze verkla-
ringen zouden speciaal gekenmerkt moeten worden en alleen afge-
geven \\oor niet-drachtige runderen, die minstens drie weken te voren
gekalfd hebben, voor guste pinken en voor stieren.

Deze dieren zouden alleen kunnen worden toegelaten op beslagen, die
niet A.B.R.- of abortus-vrij zijn.
Daar particuliere dierenartsattesten uit een oogpimt van rationele be-
strijding ongewenst zijn, is het noodzakelijk, dat overleg tussen de gezond-
heidsdiensten en de Maatschappij voor Diergeneeskunde plaats vindt, ten-
einde te komen tot een verbod dienaangaande.

f. Administratie.

Ten aanzien van de administratie der gegevens valt op te merken, dat deze
steeds dubbel zal moeten zijn, d.w.z. zowel bij de Gezondheidsdiensten als
bij de zuivelfabrieken dan wel de dierenartsen, die verklaringen afgeven.
Het is niet juist te achten, dat door particuliere instellingen en personen
serologisch- dan wel melkonderzoek wordt verricht zonder dat hiervan aan
de desbetreffende gezondheidsdienst de uitslag onder vermelding van
schet.snummers, oornummers en namen van runderen en eigenaren wordt
medegedeeld.

Dit geldt eventueel ook voor de onderzoekingen, verricht aan de Rijks-
seruminrichting, Diergeneeskundige Faculteit en melkcontrolediensten, be-
houdens experimentele onderzoekingen of voor onderwijsdoeleinden aan
de 2 eerstgenoemde inrichtingen. Een o\\erheidsbepaling dient te voorko-
men, dat het z.g. wilde ondrzoek kan worden verricht.

g. Taak van de praktizerende dierenarts.

De inschakeling van de praktizerende dierenarts bij de brucellosis-bestrij-
ding is in Nederland onontbeerlijk. De practicus is hierbij niet alleen de
aangewezen persoon voor het enten, het nemen van bloedmonsters en op-
zenden van geaborteerde vruchten en verdachte secundinae, maar hij is
ook te beschouwen als de „man on the spot", d.w.z. degene, die met de hy-

-ocr page 189-

giënische toestand van de bedrijven, de mutaties der runderen en met ver-
dachte verschijnselen bij de dieren het best op de hoogte kan zijn, terwijl
hij tevens het vertrouwen geniet van zijn clientèle en daardoor een goede
propagandist voor de bestrijding kan zijn. Hij kan deskundige adviezen
geven ten opzichte van noodzakelijke isolatie van smetstofverspreiders en
hiervan verdachte dieren, terwijl bij de bouw van boerderijen voorlichting
van zijn kant van groot nut kan zijn.

De dierenarts moet een voorbeeld geven van goede hygiëne. Diens pre-
ventieve maatregelen t.o.v. smetstofverspreiding bij een bezoek aan boer-
derijen met acute abortus Bang infectie en ook bij verlossingen van ver-
werpers zijn toonaangevend. Hij heeft grote verantwoordelijkheid voor de
juiste interpretatie van reacües bij geënte dieren en dient daarom nauw-
gezet van de entingen aantekening te houden.

De dierenartsen, die verklaringen afgeven, zullen uiteraard hun admini-
stratie geschikt maken voor het systematisch registreren der gegevens van
de abortusbestrijding.

De dierenartsen, die zelf niet bij de administratie zijn ingeschakeld, moeten
ook met de resultaten van de onderzoekingen van melkmonsters, verwor-
pen vruchten en secundinae van runderen van hun chëntèle door de ge-
zondheidsdiensten in kennis worden gesteld, omdat ze anders onvoldoende
zijn ingelicht om de noodzakelijke voorlichting bij de bestrijding te kunnen
geven. Bij door personeel van de gezondheidsdiensten te houden lezingen
over brucellosis is het wenselijk de betrokken practici steeds tot bijwoning
uit te nodigen.

De praktizerende dierenartsen dienen te bevorderen, dat van alle gevallen
van verwerpen en retentio secundinarum, waarbij hun hulp wordt inge-
roepen, materiaal voor diagnostisch onderzoek wordt verzameld en opge-
zonden naar de provinciale gezondheidsdienst.

In de eerste jaren zal het noodzakelijk zijn, dat er geregeld overleg plaats
vindt tussen de gezondheidsdiensten en vertegenwoordigers van practici.
Hierdoor kunnen bepaalde problemen van verschillende zijden worden
belicht en ontstaat er een goede wi.sselwerking tussen de dierenartsen en
de gezondheidsdienst en kunnen de eersten beter hun medewerking geven
bij de bestrijding. De resultaten van het overleg dienen aan alle prakti-
zerende dierenartsen in de desbetreffende provincie te worden bekend ge-
maakt.

h. Organisatie.

Organisatie der vrijwillige abortusbestrijding is een taak voor de gezond-
heidsdiensten, die binnen het verhand van het Landbouwschap coördine-
rend werken. Wanneer men overgaat tot algemene bestrijding (landelijk
of provinciaal) dient het Landbouwschap verordenend op te treden. De
Overheid, die moet waken, dat de te nemen maatregelen niet in strijd zijn
met het algemeen belang, kan zo nodig voorzien in de verder noodzakelijke
ge- en verbodsbepalingen.

Daar bij de uitvoering van de bestrijding de Nederlandse dierenartsen een
zeer belangrijke taak vervullen, spreekt het vanzelf, dat ook de prakti-
zerende en ambtelijke dierenartsen, die bij de bestrijding zijn betrokken,
worden gekend in de bij de organisatie te treffen maatregelen en dat zij
later periodiek met de vorderingen der bestrijding in kennis worden
gesteld en de gelegenheid krijgen omtrent eventueel noodzakelijke wijzi-
gingen in de organisatie hun mening kenbaar te maken.

-ocr page 190-

i. Propaganda.

Propaganda voor de bestrijding der brucellosis is noodzakelijk om de mede-
werking van alle belanghebbenden, dit zijn veehouders, handelaren en ex-
porteurs van vee, vlees en zuivelprodukten, te kunnen verwerven.
Deze propaganda zal niet alleen moeten worden gevoerd door artikelen in
vakbladen, het houden van lezingen en vertonen van films op vergade-
ringen van belanghebbenden, doch ook moeten geschieden door vertrou-
welijke gesprekken van dierenartsen en personeel van de gezondheidsdien-
sten met individuele veehouders, fokkers en handelaren.
Niet vergeten mag worden, dat de beste propaganda vaak voortvloeit uit
de hygiënische maatregelen, die door praktizerende en ambtelijke dieren-
artsen en inseminatoren worden genomen om te voorkomen, dat door hen
de ziektekiemen worden verspreid van rund naar rund en van stal naar
stal.

j. Tijdsduur.

Hierbij kan gesteld worden, dat bij de geschetste gang van zaken de be-
drijven, die thans geïnfecteerd zijn, zeker in 5 jaar tijds vrij gemaakt kun-
nen zijn.

Na 5 jaar zullen waarschijnlijk niet alle bedrijven, die in het laatst van
deze camjjagne geïnfecteerd werden, gesaneerd zijn. Door subsidiëring
zullen deze echter snel vrij gemaakt kunnen worden. De na de eerste cam-
pagne weer besmette bedrijven zullen met subsidiëring snel vrij gemaakt
moeten worden. De nazorgperiode is op maximaal 5 jaar te stellen.

k. Kosten der bestrijding.

Tot nu toe is dit onderwerp geheel zelfstandig door de gezondheidsdiensten
geregeld. Rij een bestrijding op vrijwillige basis is dit ook volkomen lo-
gisch. Anders wordt het echter, indien in de toekomst de organisatie
een verplicht karakter krijgt en door het Landbouwschap met steun van
de Overheid meer uniform en landelijk wordt geregeld. Dan zal de finan-
cieiing zeer waarschijnlijk niet overal op vrijwillige basis tot stand kunnen
worden gebracht.

De kosten worden veroorzaakt door:

1. zoveel mogelijk algemeen toegepast en drie-maandelijks herhaald
A.R.R.-ondei-zoek van busmonsters;

2. individueel A.B.R.-, cultureel- en bloed-onderzoek van te saneren rund-
veebeslagen ;

3. bloedonderzoek ten behoeve van a])ortusvrijverklaring,

4. administratie en registratie van de resultaten van de onderzoekingen
sub 1, 2 en 3; \'

5. toezicht door personeel van de gezondheidsdiensten op voorgeschreven
maatregelen;

6. propaganda voor de bestrijding;

7. het enten van kalveren;

8. eventueel afzet-premies en tegenvallersvergoedingen.

Afreketiing van de kosten van het diergeneeskundig onderzoek dient zoveel
mogelijk centraal te geschieden.

De kosten van 1 tot en met 6 zullen per jaar ongeveer ƒ 2,50 per rund van
2 jaar en ouder bedragen.

Voor de kosten sub 8 is fondsvorming noodzakelijk.
174

-ocr page 191-

1. Financiering.

Wanneer de financiering op vrijwillige basis op moeilijkheden zou stuiten,
kunnen de kosten uit heffingen op de melk of per dier bestreden worden.
Hierbij valt op te merken, dat men met de heffing op de melk niet alle
veehouders treft. Het heeft echter het voordeel, dat de heffing met minder
weerstand wordt betaald.

Het jaarlijks benodigde bedrag kan aanvankelijk worden geschat op
f 4.000.000,-. Gedurende 5 jaar zal dit bedrag teruglopen tot ƒ 3.000.000,-
per jaar, in de daaropvolgende 5 jaar zullen de getaxeerde kosten gemid-
deld ƒ2.000.000,- per jaar bedragen. Daarna zal voor het vrijhouden
van brucellosis der Nederlandse veestapel vermoedelijk een bedrag van
f 750.000,— voldoende zijn voor het routine-onderzoek en de vergoeding
van tegenvallers.

Conclusies.

1. Brucellosis bij runderen is in Nedreland een vrij veelvuldig voorkomen-
de infectie. Uit recente gegevens van het A.B.R.-onderzoek is gebleken, dat
ongeveer 63 % der rundveebeslagen vrij zijn cn de overige min of meer
besmet. Het aantal besmette runderen per bedrijf varieert sterk en bedraagt
5 ä 10 % van het totaal aantal runderen van 2 jaar en ouder.

2. Als zoönose is de ziekte vooral van betekenis voor personen die direct
contact hebben met de infectiebronnen.

3. De schade door de abortus Bang veroorzaakt is in hoofdzaak toe te
schrijven aan verminderde melkopbrengst en afneming van het aantal
levend geboren kalveren, verhoogde onvruchtbaarheid, verlies door ziekte
en sterfte van volwassen koeien tengevolge van secundaire infecties die door
retentio secundinarum veelvuldig bij besmettelijk verwerpen optreden.

4. Naar de vee- en melkprijzen van 1956 is de schade te taxeren op 15 ä
30 miljoen gulden per jaar.

Hierbij is de schade, die het gevolg is van de aantasting van paarden niet
in aanmerking genomen. De nadelige gevolgen van besmetting van de
mens zijn ook geheel buiten beschouwing gelaten.

5. De export van onze agrarische produkten, die voor Nederland van
zoveel belang is. vereist, dat de rundveestapel van ons land op korte termijn
wordt gesaneerd. De Skandinavische landen en de Verenigde Staten van
Amerika zijn Nederland op dit gebied ver vooruit.

6. Bij het onderzoek dient uniformiteit betracht te worden t.o.v. onder-
zoekingsmethoden en reagentia. Het onderzoek dient te worden geconcen-
treerd op de laboratoria der gezondheidsdiensten. Daarnaast kan het vooi
controle en experimentele- en eventueel voor onderwijsdoeleinden worden
verricht aan de Rijksseruminrichting en de Diergeneeskundige Faculteit.

7. Dc basis van de bestrijding zal moeten zijn het regelmaUg onderzoek
van de bedrijven via de A.B.R.-methode, aangevuld met het bloedserum-
onderzoek.

De hygiënische maatregelen, die de voortdurende kringloop der Brucella
abortus moeten onderbreken, vormen met de aankoop \\ an vrije dieren de
belangrijkste onderdelen van de te nemen voorzieningen op de bedrijven.
De enting dient beperkt te blijven tot die beslagen, waar de hygiënische

-ocr page 192-

maatregelen nog niet voldoende bescherming kunnen geven. De z.g. ent-
titers bemoeilijken de controle der besmetting.

8. Een goed stelsel van certificaten is onmisbaar voor een algemene be-
strijding. Het werkt bovendien stimulerend op deze bestrijding.

9. De organisatie van de bestrijding zal op gang moeten worden gebracht
door de gezondheidsdiensten. Deze werken binnen het verband van het
Landbouwschap, dat verordenend kan optreden. Hierbij zal overleg met en
medewerking van de Overheid nodig zijn, evenals overleg met de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

10. De taak van het Landbouwschap zal zijn om de reeds bestaande vrij-
willige bestrijding tc intensiveren en in zulke banen te leiden, dat de
gebieden, die nog nauwelijks met de bestrijding zijn aangevangen, niet
door het uitstoten van smetstofverspreiders van elders sterker worden besmet
dan reeds het geval is.

Met behulp van verordenende bepalingen (o.a. regelende aankoop van
runderen met certificaten) kan herbesmetting van gesaneerde gebieden
worden tegengegaan.

11. Het is van belang, dat de Overheid steun verleent door het instellen
van bepalingen ten aanzien van

a. de aanvoer op markten,

b. het houden van runderen op schaarweiden,

c. het toepassen van diagnostische onderzoekingen (zie 6),

d. de entstoffen, die mogen worden gebruikt.

Van een verbod tot vervoer van smetstofverspreiders (b.v. vemerpers) kan
in het huidige stadium van de bestrijding niet veel verwacht worden.

12. Door het instellen van spaarheffingen kan de sanering sterk worden
versneld.

13. De provinciale gezondheidsdiensten bepalen in overleg met de Ge-
zondheidscommissie voor Dieren, welke gebieden op grond van him vorde-
ringen bij de vrijwillige, georganiseerde bestrijding in aanmerking komen
voor regionaal in te stellen algemeen verplichte bestrijding.

14. In de financiering van de abortusbestrijding kan zo nodig door hef-
fingen, hetzij op de melk, hetzij per dier, of gecombineerd, worden voor-
zien.

1.\'). De bestrijding zal van het begin tot het einde in nauwe samenwerking
met de praktizerende dierenartsen dienen te geschieden. Dc daartoe nood-
zakelijke voorschriften zullen, zowel wat betreft de uitvoering van dc
werkzaamheden voor de bestrijding als de administratie, in overleg met deze
dierenartsen moeten worden vastgesteld.

16. Het is gewenst, dat wordt nagegaan, in hoeverre de diagnostische
onderzoekingsmethoden nog kunnen worden aangevuld of verbeterd en of
er entstoffen of entmethoden kunnen worden gevonden, die bij runderen
boven 8 maanden wel immuniteit geven, doch de interpretatie der diag-
nostische reacties niet bemoeilijken.

Namens de commissie
Prof. A. V. d. Schaaf, voorzitter
Dr. W. A. de Haan, secretaris

Utrecht, 25 februari 1957
176

-ocr page 193-

Uit het Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee
Directeur; W. J. Roepke

\\OORLOPIGE MEDEDELING BETREFFENDE EEN VIRUSZIEKTE
BIJ EENDENKUIKENS

door

W. H. SMITS, adjunct-directeur.
»

In 1956 werd op enkele bedrijven bij eendenkuikens, 3—17 dagen oud,
een tot nu toe in ons land niet eerder beschreven ziekte vastgesteld.
Blijkens de anamnese worden de dieren plotseling ziek. De ziekte breidt zich
in de betreffende koppels snel uit en duurt in den regel slechts 4, zelden
7 dagen. Het ziekte- en sterftepercentage loopt sterk uiteen en is in enkele
gevallen hoog. Na het doormaken van de ziekte herstellen de \'overlevende
eendjes verrassend snel. Bij eendenkuikens ouder dan drie weken en bij
volwassen eenden is de ziekte nimmer waargenomen.

De belangrijkste symptomen zijn: gebrek aan eetlust, lusteloosheid, trage
gang, ineengedoken houding, ataxie, veel gaan liggen, in het eindstadium
onregelmatige cyanotische verkleuring van snavel en poothuid, omvallen,
Opisthotonus, zo nu en dan spartelen met de poten. De dood treedt ge-
woonlijk 1 tot 3 uur na de eerste verschijnselen in.

Karakteristiek is een gezwollen vlekkerig geelrode tot blauwrode lever,
waarin onder de kapsel enkele tot zeer vele petechiën of ecchymosen
voorkomen. Deze bloedingen kunnen echter in de lever ontbreken, terwijl
ze elders in het lichaam sporadisch worden aangetroffen. Bij een gedeelte
van de onderzochte eendjes werden nog de volgende orgaanveranderingen
opgemerkt:

een bleek „gekookt" hart, een matig gezwollen milt, bleke gezwollen nieren,
rood neusslijmvlies en luchtzakontsteking (troebeling, enkele citroengele
vlokjes of pus).

Het bacteriologisch onderzoek leverde — behoudens Salmonella typhi-
murium
uit een enkel orgaan — niets op. Uit de organen van de geseceerde
eendjes werd op bebroede eende- en kippeëieren een filtreerbaar virus ge-
kweekt. Met het gekweekte virus konden bij eendekuikens, 4, 11 en 14
dagen oud, de typische ziekteverschijnselen worden opgewekt. De incubatie-
periode bedroeg na intranasale besmetting 3—5, na intramusculaire be-
smetting l—2 dagen. Uit gestorven eendjes kon het virus opnieuw worden
gekweekt, terwijl het mengserum van overlevende exemplaren in een serum-
neutralisatieproef een sterke specifieke remming ten opzichte van het eende-
kuikenvirus vertoonde. Ook sera van herstelde eendjes uit spontaan ziek
geworden koppels remmen het virus duidelijk.

Zowel prophylactisch als therapeutisch bleek het in de pootspieren toe-
dienen van immuunserum (^a m.1. per eendje) effectief.
Ook in de praktijk bleek de serumtherapie succesvol, zodat deze ziekte in
ons land geen probleem van betekenis meer vormt.

De resultaten van diverse met dit virus genomen proeven zullen in de
toekomst worden gepubliceerd.

De in ons land waargenomen virusziekte vertoont grote overeenkomst met
een in de buitenlandse literatuur beschreven virusziekte bij eendekuikens.

-ocr page 194-

REFERATEN

Kunstmatige Inseminatie

UNTERSUCHUNGEN UBER DIE BAKTERIZIDE WIRKSAMKEIT ZWEIER
ANTIBAKTERIELLER ZUSÄTZE ZUM BULLENSAMEN GEGEN BAKTERIEN
DER SAMENFLORA NACH DER BESAMUNG IM WEIBLICHEN GENITALE,
P. S c h ö s z. Fortpflanzung, Zuchthygienc und Haustierbesamung, Jagr. 6, 15.11.56,
Heft 11.

Het sperma, dat ten behoeve van de K.I. met behulp van de kunstmatige vagina
verzameld wordt, is steeds verontreinigd met allerlei kiemen. Om deze bacteriële
verontreiniging binnen de perken te houden, wordt het zaad in gekoelde toestand be-
waard. Bovendien is het wel gewoonte antibiotica e.d. aan het zaad toe te voegen,
waarbij men uitgaat van de gedachte dat deze dc bacteriën zullen doden of, op zijn
minst, dc vermeerdering ervan verhinderen.

Over het effect van de bacteriedodende- of groci-belemnierende stoffen is men het
niet eens. De proefuitkomsten stemmen niet met elkaar overeen. De schrijver is van
mening, dat de verschillen in de proefuitkomsten gedeeltelijk berusten op een verschil
in techniek welke bij het onderzoek is gevolgd.

Gebleken is o.a. dat het effect van de antibiotica afhankelijk is van de temperatuur.
De werking van deze antibiotica zou, evenals die van de Sulfonamiden, berusten op
beïnvloeding van de stofwisselingsprocessen van de bacteriën.

.\\angezien bij de meeste kiemen die in het sperma voorkomen, het stofwisselingsproces
bij een temperatuur van ongeveer 5° C. vrijwel tot stilstand is gekomen, kan van
genoemde stoffen bij deze temperatuur weinig effect worden verwacht. Onderzoekers
die zich ten doel stelden het effect van bacterie-dodende of bacterie-,groei-remmendc
stoffen in het verdunde sperma na te gaan, hebben dit meestal gedaan door middel
van cultureel onderzoek van het verdunde zaad.

Om een eventueel groei-remmend effect op dc voedingsbodems uit te schakelen,
worden door verschillende onderzoekers de eventuele resten van deze stoffen voor het
aanleggen van dc cultuur, op een of andere manier verwijderd of onschadelijk ge-
maakt.

Ook wanneer deze voorzorgen worden genomen, is het resultaat nog niet overtuigend.
Het zou immers mogelijk zijn dat na de inseminatie het effect van dc antibactericle
stoffen verloren gaat en de kiemen in de uterus toch nog kans zien weer tot groei
te komen, ook in gevallen waarbij het cultureel onderzoek negatief was geweest.
De schrijver heeft daarom een aantal slachtkoeien geïnscmineerd met verdund sper-
ma, waaraan verschillende memgsels van antibiotica en Sulfonamides waren toege-
voegd; de antibiotica tot een hoeveelheid van 500-100 I,E, per cc verdund zaad, de
Sulfonamides tot 0.3 pro mille.

Direct voor het afkoelen werd het zaad met een bepaalde hoeveelheid van de hier-
onder genoemde bacteriën geïnfecteerd.

Nadat het zaad ongeveer 60 uur in dc koelkast was bewaard, werd het voor inse-
minatie gebruikt.

Het zaad werd intra cervicaal toegediend. De koeien waren tijdens de inseminatie
meestal niet bronstig.

Vóór het onderzoek waren de proefdieren door cultureel onderzoek van de vagina
op aanwezigheid van de bacteriesoorten die in dc proef gebruikt werden, onderzocht.
Dit onderzoek verliep in alle gevallen negatief.

Na de slachting, welke 12—61 uur na de inseminatie plaats vond, werden vagina,
cervix en uteruswand cultureel onderzocht. Het resultaat van het onderzoek valt af
te leiden uit de tabel.

Dc schrijver meent uit deze onderzoekingen te moeten concluderen dat niet op dc
werking van de in deze proef gebruikte antibacteriële stoffen kan worden vertrouwd.
Hoewel bij geen enkel proefdier na de inseminatie vibrio fetus kon worden aange-
toond, meent hij ook het effect ten opzichte van deze bactcriesoort in twijfel tc moeten

-ocr page 195-

trekken, omdat slechts bij één van de controle-dieren de vibrio na de slachting kon
worden teruggevonden en omdat het wel bekend is dat de vibrio niet gemakkelijk uit
het levende dier is te isoleren.

STEGENGA

Bacterie-soort

Aantal

Aantal runderen waarbij na
de slachting de besmetting

gems.
dieren

wel werd aangetoond

niet werd
aangetoond

Pseudomonas
aeruginosa

Proefdieren
controles

23
9

4
2

19
7

Corynebacterium
pyogenes

Proefdieren
controles

20
9

2
1

18
8

Staphylococcus
pyogenes aureus

Proefdieren
controles

20
9

9
4

11
5

Brucella abortus

Proefdieren
controles

17
8

5
4

12
4

Vibrio fetus

Proefdieren
controles

15
7

1

15
6

Zootechniek

OBSERVATIONS ON THE ACTIVITY OF THYROXIN, VIT. B,2 AND ANTI-
BIOTIC AGENTS (BY BOTH OR ORAL AND PARENTERAL ADMINISTRA-
TION), IN THE INCREASE AND ENDOCRINE ACTIVITY OF THE „RAT-
TUS NORVEGICUS". Antonius S f e r c o. Zootecnia e Veterinaria, Anno
XI.M.I 1, Novembre 1956.

Het onderzoek waarvan in dit artikel sprake is, maakt deel uit van een groot project
dat dient om de mogelijke\' invloed vast te stellen van langdurige toediening van
antibiotica.

De proeven zullen bij verschillende diersoorten genomen worden en het is de bedoe-
ling speciale aandacht te schenken aan eventuele invloed op het endocrine systeem.
Het onderzoek waarvan in het artikel sprake is, strekte zich uit over een proefperiode
van 42 dagen.

Bij de proefratten, die subcutaan met penicilline behandeld waren, zou men bij histo-
logisch onderzoek veranderingen vastgesteld hebben van het parenchym van de testes.

STEGENGA

-ocr page 196-

mededelingen van de veterinaire hoofdinspectie
van de volksgezondheid

Enige feiten vragen de aandacht van hen, die met de vleeskeuring en de zeer nauw
daarmede verbonden zijnde onbruikbaarmaking van datgene wat afgekeurd wordt,
bemoeienis hebben.

Op 19 januari j.l. ging het ontwerp Destructiewet in de Eerste Kamer zonder dis-
cussie en zonder hoofdelijke stemming onder de hamer door. Verwacht mag derhalve
worden, dat de Destructiewet binnenkort in het Staatsblad zal verschijnen. Ingevolge
het bepaalde in artikel 31 treedt deze wet eerst op een nader door de Kroon tc be-
palen tijdstip in werking. Alsdan zal het Destructiebesluit 1942 geheel hebben afge-
daan. Het ligt echter in de bedoeling artikel 23 van deze Wet, handelende over de
instelling van een Destructieraad, ter vervanging van de thans bestaande Commissie
van Advies inzake destructie-aangelegenheden, eerder van kracht te doen worden.
Met de inwerkingtreding van de Destructiewet verdwijnt niet alleen een stuk oorlogs-
wetgeving, alsmede de op het Destructiebesluit 1942 gebaseerde uitvoeringsbesluiten,
doch wordt het onmisbare sluitstuk van de Vleeskeuring op een bredere en beter
gefundeerde basis gesteld. De zeer nauwe samenhaiig met de Vleeskeuringswet maakte
wijziging van een aantal artikelen van deze wet noodzakelijk. Ook de bepalingen in
de Veewet betrekking hebbende op de keuring van voor uitvoer bestemd vlees zullen
enige verandering ondergaan, terwijl ook de Wet op de economische delicten aan de
gewijzigde toestand zal worden aangepast. Dit alles is vastgelegd in de artikelen 26,
27 en 28.

In artikel 2 wordt een scherpe omschrijving gegeven van hetgeen in de toekomst
onder destructiemateriaal moet worden verstaan. Te zijner tijd zal hierop nader wor-
den teruggekomen.

In de artikelen betreffende de „plaatselijke voorzieningen" wordt duidelijk de taak
van de gemeentebesturen ten aanzien van destructiemateriaal beklemtoond. Bij plaat-
selijke verordening zullen onder meer regelen gesteld moeten worden ter zake van de
aangifte en de bewaring door de eigenaar of houder van destructiemateriaal, als-
mede omtrent het ophalen en het vervoer en de overdracht daarvan aan de destructor.
Teneinde de in deze zo gewenste uniformiteit te verkrijgen zullen de gemeentebesturen,
nadat de Destructieraad geïnstalleerd is, in een hen toe te zenden ontwerp-verorde-
ning de nodige richtlijnen kunnen vinden voor de samenstelling van deze gemeente-
lijke wetgeving.

Ook op het bepaalde in artikel 15, hetwelk hieronder in extenso wordt weergegeven,
moge, als zijnde geheel nieuw, de aandacht worden gevestigd.

1. De eigenaar of houder van een gestorven, of in nood gedood slachtdier, hetwelk
ingevolge de Vleeskeuringswet (Stb. 1919, 524) onbruikbaar moet worden ge-
maakt voor voedsel voor mens en dier, is verplicht zorg te dragen, dat het vóór
de overdracht aan de ondernemer niet van de huid wordt ontdaan.

2. Deze verplichting geldt niet met betrekking tot het in het eerste lid bedoelde
slachtdier, hetwelk in een slachterij, als bedoeld in artikel 19 van de Vlees-
keuringswet (Stb. 1919, 524), van de huid wordt ontdaan.

Dit betekent dat gestorven en in nood gedode slachtdieren, welke vanwege het des-
tructiebedrijf van de boerderij worden opgehaald, niet onthuid mogen zijn, een maat-
regel welke uit een oogpunt van hygiëne en ter voorkoming van fraude ten zeerste
dient te worden toegejuicht.

De thans op het Destructiebesluit 1942 stoelende uitvoeringsvoorschriften, ver\\\'at in
hoofdstuk VII en VIII van de 11e druk van de Vleeskeuringswet in de Schuurman
en Jorden\'s editie, zullen alle werden aangepast en derhalve in een nieuw kleed wor-
den gestoken.

Met het vorenstaande wordt beoogd de belangstelling te wekken voor de binnenkort
geheel te vernieuwen destructiewetgeving. Een bestudering van deze wet, waaruit
slechts enkele grepen zijn gedaan, wordt belangstellenden warm aanbevolen.
Een andere aangelegenheid is het verschijnen van het Koninklijk besluit van 14

-ocr page 197-

januari 1957, Stb. 29, ter vei-vanging van het Koninklijk besluit van 5 juni 1920,
Stb. 285. Ook deze nieuwe wettelijke regeling zal eerst op een nader te bepalen
tijdstip van kracht worden.

Op bovengenoemd Staatsblad, hetwelk is te verkrijgen bij het Staatsdrukkerij en
Uitgeverijbedrijf, Fluwelen Burgwal 18 te \'s-Gravenhage, zal een volgende maal nader
worden teruggekomen.

Tenslotte de mededeling, dat bij de Tweede Kamer der Staten Generaal is ingediend
een ontwerp van wet tot wijziging van de Vleeskcuringswet.
De hoofdzaken van deze wetswijziging zijn:

a. een scherpe scheiding tussen dc keuring van voor uitvoer bestemd vlees krachtens
de Veewet en dat bestemd voor binnenlandse consumptie uit hoofde van de Vlees-
kcuringswet;

b. een aanpassing van dc Vleeskcuringswet aan dc Wet Gemeenschappelijke Rege-
lingen in verband met het bepaalde in de artikelen 20 en 23a van eerstgenoemde
wet;

c. een meer omschreven regeling van de herkeuring.

Daarnaast vinden echter zoveel redactionele en andere kleine wijzigingen plaats, dat
voorgesteld wordt de Vleeskcuringswet in zijn geheel in de wettelijke spelling te stel-
len en als zodanig in het Staatsblad te plaatsen.

Cursu.s bacteriologie.

Van 13 tot 29 mei 1957 zal een cursus, betrekking hebbende op de bacteriologie van
melk, worden gehouden in het Instituut Pasteur te Rijsscl (Lille).
Deze cursus kan door vierentwintig deelnemers gevolgd worden.

.Adspirant-deelnemcrs dienen zich voor 8 april 1957 aan te melden aan onderstaand
adres: Instituut Pasteur de Lille

Centre d\'enseignenient et de recherches de bacteriologie alimentaire
Lille (Nord) — France.
Voor nadere inlichtingen kan men zich wenden tot de Veterinaire Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid, Prins Mauritlaan 99 tc \'s-Gravenhage.

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
F.A.O. technical assistance program.

Voor de uitvoering van het Expanded Technical Assistance Program onder aus-
piciën van de Food and Agriculture Organization (FAO) van de Verenigde Naties
wordt een dierenarts gevraagd voor uitzending naar Egypte.
De duur van de uitzending zal ongeveer 9 maanden bedragen.

.\'\\1 naar gelang van de ervaring van de deskundige bedraagt het salaris 6850—7300
U.S. dollars per jaar. De tegenwaarde hiervan wordt — belastingvrij — in het land
van herkomst op bankrekening gestort.

Voor hc.t verblijf in Egypte wordt door de Technical Assistance Board een dagtoelage
toegekend, terwijl reiskosten voor rekening van de Egyptische regering zijn.
Medische verzorging is vrij en de deskundige wordt verzekerd tegen driemaal het
jaarsalaris. Reiskosten naar het land van bestcnuning en terug zijn voor rekening
van de FAO.

Dc werkzaamheden bestaan uit het adviseren en behulpzaam zijn van de Egyptische
regering op het gebied van dc zorg voor de gezondheid der dieren.
Meer in het bijzonder zal de deskundige belast worden met:

a. het adviseren van de Regering ter verbetering van dc dicrziektenbestrijding,
speciaal in de dorpen.

b. het vestigen van een modern veterinair centrum voor routine-diagnostiek en
behandeling.

c. het geven van voorlichting over onderzoek van vraagstukken als onvruchtbaarheid
bij runderen en buffels.

d. het opleiden van veterinaire hulpkrachten.

Voldoende kennis van Engels, Frans of Arabisch is noodzakelijk.

Aanmeldingen voor deze post moeten binnen tien dagen worden gezonden naar de

directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage.

-ocr page 198-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O.
Verslag over het jaar 1955.

De afdeling Veeteeltkundig Onderzoek van T.N.O. bestond oorspronkelijk
slechts uit enige werkgroepen. Pas in 1952 heeft het de status van instituut
gekregen. Het is in deze vorm dus een nog jonge instelling en we kunnen
verwachten dat de lezers nog geen goed idee hebben van de veelheid en
de veelzijdigheid van de onderzoekingen die door of met steun van dit
instituut worden verricht. Vandaar dat we hier een vrijwel volledige op-
somming van de onderzoekingen die in het jaarverslag 1955 zijn vermeld,
zullen laten volgen.

Het fysiologisch sperma-onderzoek stelt zich vooral ten doel te komen tot
een zo goed mogelijke verdunningsvloeistof van sperma. Dit onderwerp
wordt van verschillende kanten benaderd: er wordt aandacht geschonken
aan de eidooier (o.a. kippenras), de verhouding zout-fructose, de meng-
volgorde van de verschillende componenten en het fenomeen van de
agglutinatie van het sperma.

Op de afdeling van Prof. v. d. Kaay wordt in T.N.O.-verband een onder-
zoek gedaan naar het
bacteriegehalte van sperma, terwijl de uitgebreide
proeven op het gebied van
diepvriessperma in samenwerking met de
afdeling van Prof. v. d. Kaay en de Utrechtse Gezondheidsdienst worden
genomen. Het instituut verleent medewerking aan proeven die op het k.i.-
station „De Kempen" en op het fysisch laboratorium van Philips te Eind-
hoven worden genomen met sperma dat door middel van
vloeibare lucht

temp. —193° C) wordt geconserveerd.
Het onderzoek op het gebied van diepvriessperma strekt zich ook uit tot de
kalveren die van de inseminaties met dit sperma verricht, worden geboren.
Belangrijk en origineel is de meting van de beweeglijkheid van dc spermiën
langs foto-elektrische weg.

Aan de hand van één-eiige tweelingstieren wordt nagegaan in hoeverre de
verschillende
sperma-kenmerken erfelijk zijn. Eveneens aan de hand van
één-eiige tweelingstieren wordt onderzocht welke invloed
een overdadige,
resp. eeii schrale voeding van de stier in de jeugd heeft op het exterieur en
op de
sperma produktie.

De één-eiige tweelingstieren doen verder nog dienst bij een onderzoek dat
betrekking heeft op de invloed van de
voorbereiding vóór het dekken op de
zaadproduktie.

Financiele steun werd verleend aan de Heer Grootenhuis, verbonden aan
de Zeeuwse Gezondheidsdienst voor de verwerking van gegevens betrekking
hebbende op een onderzoek naar de faktoren die van invloed zijn op
de
voortplantingsresultaten in de paardenfokkerij.

Getracht wordt een inzicht te krijgen in de bruikbaarheidsduur van de
rundveestapel
en de redenen die leiden tot het uitstoten van dieren. Hiertoe
is een enquête ingesteld die betrekking heeft op meer dan 85000 dieren.
Het instituut verleende zijn medewerking aan een onderzoek naar de
mogelijkheid van een
hormonale castratie van zeugen. ,
Een speciale studie werd gemaakt van de sporenelementen bepaling met
behulp van isotopen. Eén van de medewerkers van het instituut heeft
voor dit doel in het verslagjaar een reis naar de Verenigde Staten gemaakt.
Een onderzoek werd ingesteld naar het voorkomen van
oestrogene stoffen

-ocr page 199-

in groenvoeder om na te gaan of deze mogelijk van invloed kunnen zijn op
de voortplanting, zoals in buitenlandse publikaties wel is beweerd.
In samenwerking met het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt in Beekbergen
wordt getracht verbetering te brengen in de
broedresultaten.
Een belangrijk project is het onderzoek naar de zachtheid van bacon.
Het instituut houdt zich verder bezig met het opsporen van één-eiige
tweelingen,
de loopstal voor runderen en het nakomelingenonderzoek van
k.i.-stieren.

Het zou ons te ver voeren om de stand van zaken van de verschillende
onderzoekingen, en voorzover bekend de resultaten, hier te refereren.
In het verslag is een lijst van publikaties van de T.N.O.-medewerkers op-
genomen.

We mogen veehoudend Nederland gelukkig prijzen met het feit dat wij
over dit inslitiuit beschikken en wij moeten het bestuur onder leiding van
de voorzitter ir. Rijssenbeek en dc toen-malige directeur Prof. Hoekstra,
dankbaar zijn voor wat zij tot stand hebben gebracht, en de medewerkers
voor het vele nuttige werk dat zij verrichtten.

Het verslag wijdt slechts enkele regels aan de grote moeilijkheden die er
zijn op het gebied van de huisvesting. Gelukkig heeft men de hand kunnen
leggen op een landgoed in Zeist, waardoor het instituut de beschikking
kreeg over een flinke proefbocrderij en over een terrein waar, naar wij
hopen, binnen afzienbare tijd een instituut, deze instelling waardig, zal
verrijzen.

STEGENGA

-ocr page 200-

MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE

Bureau: Rubenslaan 123, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

VAN HET SECRETARIAAT

Contributie 1957.

De uitvoerige uiteenzetting van de contributieregeling op de achterzijde van de
desbetreffende nota, wordt blijkens de overgemaakte contributiebedragen en de
ingezonden reductie-aanvragen door sommigen toch nog niet goed geïnterpreteerd.
Ter voorkoming van allerlei overbodige correspondentie wordt ter nadere toelichting
de regeling in enkele punten samengevat:

a. Of al of niet reductie wordt verleend, kan uitsluitend worden vastgesteld op
vertoon van de laatst opgelegde definitieve aanslag in de inkomstenbelasting.
Vrijwel voor ieder betreft dit de aanslag 1954.

Voorlopige aanslagen, loonhelastingopgaven etc., vormen geen basis voor de
vaststelling van de contributie.

b. Indien nog nooit een definitieve aanslag is opgelegd, bedraagt de contributie
ƒ 40,—. Dit geldt voor de meeste jonge dierenartsen.

c. Leden, die 65 jaar zijn geweest, kunnen zonder meer ƒ 15,— overmaken met
vermelding van hun geboortejaar op de girostrook.

Tot nu toe is nog geen enkele herinnering aan de betaling van de contributie
uitgegaan.

Er wordt hier op gewezen, dat, hoewel allerwegen een tendenz tot stijging van lonen
en prijzen aanwezig is, de contributie nog steeds op het oude peil werd gehandhaafd.
Zelfs is de mogelijkheid tot het verkrijgen van reductie opnieuw ruimer gesteld.
Het Hoofdbestuur is cr bij het vaststellen van de contributie voor het jaar 1957
o.a. van uitgegaan, dat bij de betaling van deze contributie op de volledige mede-
werking van de dierenartsen kan worden gerekend.

Ieder lid wordt dringend verzocht de contributie in ieder geval vóór 1 april
a.s. over te maken op girorekening 511606 ten name van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, Utrecht.
Men kan hiermee veel onnodig