Dr. J. GOUDSWAARD, Voorzitter,
Drs. M. J. G. SCHOENIMAKERS, Penningmeester,
Prof. dr. A. BRAND, Prof. dr. W. MISDORP, Dr. A. DE KRUIE,
Drs. M. A. MOONS, Drs. M. BOSMAN, Leden.

Elsinghorst, H. A. M., 83, 766
Elsinghorst, Th. A. M., 14
Engel, H. W. B., 115
Eys, M. van, 365
Eysker, M., 1099
Feenstra, T., 417

De informatie is in onderwerpen opgesplitst. Naslag van de index geschiedt hoofdzakelijk langs twee
hoofdgangen:

2. de onderwerpen, gebaseerd op trefwoorden afgeleid uit de titels van de publikaties, zoveel mogelijk
per hoofdonderwerp gegroepeerd;

S: verwijzing naarsuppicment (Proceedings\'Voorjaarsdagen 1986\'en Proceedings European Society

Haagsma, J., 592vq, 1104
Halliwell. R. E. W., 73S, 76S, 84S, 89S
Happc, R. P., I95vq, I98vq
Hardeman-Kommer, G. M., 1017
Hartman, E. G., 533
Hasselaar, J. C., 203vq
Hatzmann, H., 1017
Havelaar, A. H., 634

.laggar, D. H., 698
Jansen, J., 1099, 1118
Janssen, R., 1262
Janssen, W. M. M. A., 973
.lorna, 1. P., 471
Junti, N., 13S
Kamp, J. S. van der, 109
Kampelmacher, E. H., 247, 275
Kampen, F. van, 275
Kirpestein, J., 170
Klarenbeek. S. R., 769, 835
Klein, W. R., 1225
Klingeren, B. van, 9
Klooster, A. Th. van \'t, 1000
Knipschild, P. G., 229
Koch, H. J.,92S
Koeman,.]. P., 173
Kommerij, R., 911
König, C. D. W., 119, 554
Kraayenhagen, P., 1260
Kreek, F. W. van der, 911
Kriele, C., 744
Krikke, P. C., 1025, 1215
Kronleld, D. S., 37S, 42S
Krooshof, Y., 1167
Kruif, A. de, 1097
Kruip, Th. A. M., 1133, 23S
Kuiper, J. D., 793, 1004
Kuiper, R., 1204

Laak, E. A. ter, 483vq
Lambers, G. M., 1104
Lambooy, E., 1121vq
Lammers, G.J., 985, 987
Lavoir, M. C., 820vq

Nabuurs, M. J. A., 1002
Nap, R. C., 1249
Netten, P. van, 1271
Nie, G. J. van, 45, 216
Nijhof, W. J., 222

Noordhuizen, J. P. T. M., 76, 714, 1072
Notermans, S., 529, 634
Nouws, J. F. M., 334vq, 930vq
Oirschot, J. T. van, 988
Okkens, A.C.,813vq,21S
Oldc Riekerink, H. G. A., 568
Oord, R. van, 813vq, 820vq, 6S, 8S
Oosten de Boer, P. F. van, 1288
Oosterom, J., 467, 529,728
Oosterom, R. A. A. van, 193vq
Osinga, A., 412

Osterhaus, A. D. M. E., 847, 1280, lOS, 1 IS, 13S
Ottenschot, Th. R. F., 1229
Oving, L., 880vq

Termond. E., 334vq
Terpstra, C„ 254, 389
Teske, E., 453
Tholhuysen, L.J.Th., 1288
Thrusfield, M. V., 371, 379, 384
Tiddens, G. W., 618

Toledo, M. van, 905
Tongeren, H. A. E. van, 143, 396
Tromp, A. M., 363
Troost, J., 987

Vaarkamp, H,, 83, 952
Vaarten, J., 13S
Vaessen, H. A. M. G., 671
Valk, P. C. van der, 690vq
Vandenbooren, J. C. M. A., 690vq
Vandermeersch, R., 639
Vecht, U., I32vq
Veen, H. M. van, 462
Veer, J. J. de, 417

Aankoopkeuringen van paarden, 168
Aansprakelijkheid, 1266
Abortus Bang, 561
Acupuncture analgesia, 698
Adalat® (Nifedipine), dog, 6S
Adjuvansgebruik, biggen, 793, 1001, 1002
Afrikaanse varkenspest, 115, 389 (zie ook VD)
Agammaglobulinaemie, 584
ALGEMEEN

Referaten, 139, 1208, 1276
Alternatieve geneeswijzen, 725, 741, 904, 1032, 1033
Anaemie, slachtkuikens, 639
ANTIBIOTICA

Antibioticumresistentie, Salmonella, 9
ehlooramfenieol, vleeskalveren, 471
Eurazolidon-vraagstuk, 1134

Oxytetracycline, pharmacokinetics/renal clearance, dairy cows, 334vq
Oxytetracycline-10%, bioavailability/pharmacokinetics, dairy cows, 930vq
Oxytetracyclinevoetbaden, rund, 28
Antibodies, monoclonal, mouse, 13S
Aquacultuur, 1106
Aquarium-fish disease, 50S
Arseen in slachtdieren, 671
Arthrogryposis multiplex congenita, kalL 860
Asiel, 414, 458
Asieldierenartsen, 458, 461
Aspergillusfumigatus, placentitis, rund, 14
Aujeszky, ziekte van, 689, 988
Auto-immuunziekte, zeugen, 86
Automatisering, 63, 76

Clostridium botulinum. 634
Clostridium botulinum type-C, 1104
Corynebacterium pseudotuberculosis. 483vq
Haemophilus pleuropneumoniae. 543vq
Leptospira hardjo. 533
Mycobacterium paratuberculosis. 592vq
Referaten, 294, 756, 997
Staphylococcal antigens, skin, dog, 14S
Staphylococcus aureus. 639
Streptococcus suis, 132vq
Bedrijfsbegeleiding, 63
BERICHTEN EN VERSLAGEN
Gelezen 39, 99, 118, 215, 350, 398, 400, 515, 538, 557, 617, 703, 901, 945, 963, 1008, 1018, 1025, 1078, 1155
Mammatumoren bij de kat, 38

European veterinary products market to show 23% increase thanks mainly to new techniques such as
biotechnology, 40
Marktonderzoek Duphar, 41

Toekenning \'Schornagel legpenning\' en \'Schimmel-Viruly prijs\', 92
\'ProL de Bois, dat is toch een formidabele man\', 941
Laudatio dr. A. D. M. E. Osterhaus, 95

Staatssecretaris Ploeg onderstreept de betekenis van het diergeneeskundig onderzoek, 96

Biotechnologisch project gericht op verbetering van natuurlijke weerstand bij kippen, 300
Sociale gevolgen van het landbouwbeleid van de Europese Gemeenschap, 301
Detailhandel uitgezonderd van vergunningsplicht diergeneesmiddelen, 302

Sectie Toxicologische Pathologie binnen de Nederlandse Vereniging voor Toxicologie (NVT), 302
FlDIN-waarschuwingsenveloppe, 397

Uitvoeringsmaatregelen gezondheid en welzijn dieren voor advies naar organisatie, 397
Veterinaire ondersteuningsgroep (FAVAM) voor Mozambique, 399, 652, 653

Belangstelling bij industrie cn onderzoek voor alternatieve vormen van plaagbestrijding dreigt af te nemen,
hoewel nieuwe biologische methoden succes hebben, 401
Nieuwzeelandse onderzoeker krijgt Vlaamse wetenschappelijke prijs, 402

In- en uitvoerwaarde agrarische en visprodukten in 1985 ruim 3% hoger dan voorgaand jaar, 402

Officieel tuberculosevrij rundveebeslag, 536
Bescherming van in het wild levende vogelsoorten, 555
Standards for battery hens adopted, 555, 859
Israeli vets now x-ray down on the farm, 556
Frankrijk: 8,8 miljoen honden; 5,8 miljoen katten, 557
Aantal huisdieren in de Bondsrepubliek, 557
A Medicines Act for Europe, 603

Nota Dierenbescherming na Kamerreacties over nieuwe wetgeving voor dieren, 603
Gedenkboek 75 jaar geneeskunde van gezelschapsdieren, 652
Onderzoek tekenziekten in Nigeria, 653

Algemeen Financieel Schema universiteiten en hogescholen 1986-1990, 699
Internationale herbevestiging kwaliteit Nederlandse dierenartsopleiding, 702
Role of veterinarian \'critical\' in residue control, 703
Agritech \'86, 743

Het neurofysiologisch prakticum: proefdiervriendclijk onderwijs met meervallen, 759

Vooruitgang in landbouwcontacten Ncdcrland-China, 945
Graduate training Position Washington State University, 950

Instelling van Begeleidingscommissie door de Raad van Beheer op Kynologisch Gebied, 1005
Submission to the UGC on Veterinary education, 1005
Geslaagde open dag Diergeneeskunde, 1066

Beurzen voor wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in de Verenigde Staten 1987-1988, 1066
Beurzen voor voortgezette studie in de Verenigde Staten 1987-1988, 1066
VAMPP-gebruiker,sgroep, 1072
Oude gegevens, 1085

Het Voortplantingsonderzoek bij landbouwhuisdieren in de periode 1987-1991, 1128
Zuivelvoorradcn, 1275

Schapcnhandel lijdt onder Franse acties, 1275
Bcrigheidstester, zeugen, 430
Beroepsuitoefening, diergeneeskundige, 20
Beroepsuitoefening, kennismakingstages, 610
Besmettelijke veeziektes, EEG-regelingen, varkenshouderijen, 351

Besmetting, preventie, pluimveeslachtingen, 529
Besmettingswegen, pluimveeslachtingen, 529
B1.IZONDERE DIEREN
Aquarium-fish disease, 50S
Caiman (Caiman crocodilus crocodilus). 198vq
Diagnosis, birds, 46S
Egels, medische verzorging, 989
Fret,211,215
Klinische aspecten, 325
Loopsheidpcrikelen, fret, 215
Pathologie, 325

Zebra, geboren na embryotransplantatie, 344
Zeehond, 696
Ziektekunde, 325
Bioavailability, Oxytetracycline-10%, dairy cows, 930vq
Biologische plaagbestrijding, 679

The Anatomy of the Domestic Animals. Volume: I: The Locomotor System of the Domestic Mammals, 999

Kompendium der algemeinen Virologie, 349
Kompendium der veterinärmedizische Bakteriologie, 142

Lehrbuch der Veterinär-Anatomie, Band III; Die grosse Versorgungs- und Steuerungssysteme, 91

Monographs on Pathology of Laboratory Animals, Digestive system, 1097
Nahtverfahren bei tierärtzlichcn Operationen, 1097
Precis de Pathologie des Poissons, 425
Rendabele rundveevoeding, 1000
Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 482, 503
Vogelkrankheiten, 45
Een wet voor het welzijn van dieren, 552
Ziekten van siervogels en duiven, 297
Zoo & Wild Animal Medicine, 831
BOEKENNIEUWS

De avonturen van Paultje Piggelmee, 1096
Veewet, 185, 297, 1149
Boerenmetworst, Salmonellose, 1271
BcMulisme, 634, 832
Botulismus type-C, hond, 1104
Bronchoscopy, small animals, I86vq
BVD, serologische screening, 1205

Caiman {Caiman crocoditus crocodilus). removal of gastric foreign body, 198vq
Caseous lymphadenitis, dairy cows, 483vq, bestrijdingsadvies VD 489
CENTRAAL DIERGENEESKUNDIG INSTITUUT

!n memoriam proL dr. A. A. Ressang, 1127
Chemische plaagbestrijding, 679
ehlooramfenieol, vleeskalveren, 471

Congenital anomalies, right aortic arch, lamb and pig, 539vq
Congenitale anomalie, diprosopus, kat, 588
CONGRESSEN

42, 102, 103, 177,214,216,228,246,254,261,269,304,319,334,353,405,441,528,551,587 604 633 704
795,869,895,947,989,1010,1063,1103,1 105,1114,1133,1184 . . . , , J,/U4,

Corynebacterium pseudotoberculosis, dairy goats, 483vq
CRD-vrije broedeieren, 948
Cystourethroscopy, dogs, I93vq

Dapsonresiduen, melkrunderen, 911
Databanken, 379, 623
Databestanden, 371, 379, 384
Decontamination, 29vq
Dermatitis, slachtkuikens, 639
Dermatosparaxis, schaap, 173
Destructie, 728
Dictyocaulus viviparus, 990vq
Dieet, bestraald, varken, 240
Dierenambulances, richtlijnen, 263
Dierenarts, relatie, boer-, 772
Dierenarts, Veehouder en, 511, 570, 779, 1217
Dierenarts, vrouwelijke, 364, 462, 616, 843
Dierenartsen, grens-, 502

Dierexperimenteel onderzoek, \'Guiding Principles\' 969
DIERGENEESKUNDE
Aansprakelijkheid, 1266
Beroepsuitoefening, 20
Beroepsuitoefening, kennismakingstages, 610
Bevoegdheid tot uitoefening, 514
Ontwikkelingen, 20
Onderwijs, 235, 405, 759
Opleiding, 20, 99, 144, 702
Specialisatie, 1266
Veterinaire aangelegenheden, 350
Veterinaire arbeidsmarkt, 222
Veterinaire databanken, 379
Veterinaire praktijk, 229, 282
Veterinaire tandheelkunde, 347, 348
Veterinair observerend onderzoek, 371
Veterinary activities, in Europe, 51
Wanprestatie, 1266
Diergeneeskundig Jaarboek 1987, 1079, 1222

Diergeneesmiddelengebruik, pluimveesector, 503
Diergeneesmiddelenwet, 606, 762, 796, 1072, 1136
Diergeneesmiddelenwet, kanalisatieregime, 104
Diergeneesmiddelenwet, positie dierenarts, 260

Diergeneesmiddelenwet, uitzondering vergunningsplicht diergeneesmiddelen, 302
Dierproefvraagstukken, hoogleraar, 259
Dierproeven, 121

Dierproeven, ethische beoordeling, 946
Dierproeven, Wet op de, 44
Dierwelzijn, 152, 308, 397, 433, 520, 555
Diets, therapeutic, dogs and cats, 37S
Diploma, Nederlands in Noord-Amerika, 965
Diseases, notifiable, 1121vq
Doorlopende Agenda

46, 105, 155,218,264,305,357,409,447,504,562,607,656,709,763,832,897,949, 1011, 1074, 1137, 1223,
1284

Bloedonderzoek, 286
Paramyxovirus-hervaccinatie, 286
Referaten, 439, 495
Zie ook PLUIMVEE en VOGELS

Echography, dog, 813vq
Egels, medische verzorging, 989
Electrocution, pigs, 1121vq
Elfstedentocht 1986, 566,618
Embryotransfer, small animals, 23S
Epidemiologie, 229, 371, 379, 384, 623
Ethiek, 946, 1080
Erfelijkheid, cutane asthenia, 244
Ethologie, 864

European Society of Veterinary Dermatology (ESVD), proceedings, contents, 4S
Euthanasie gezelschapsdieren, 840
External fixator, 1189

FACULTEIT
De gangen van het paard, videoprogramma, 41
Congenitale Nephropathie, Engelse Cocker Spaniel, oproep, 501
Gedenkboek 75 jaar geneeskunde van gezelschapsdieren, 652
Open dag Faculteit der Diergeneeskunde, 863
Vacatures, 653, 1222

Loopsheidperikelen, 215
Referaten, 211
Furazolidon-vraagstuk, 1134
Fysiotherapie, 840

Caseous lymphadenitis, 483vq
Caseous lymphadenitis, bestrijdingsadvies VD, 489
Chorioples bovis, 287vq
Corynebacterium pseudotuberculosis, 483vq
Mange, 287vq
Referaten, 255
Swayback, goat kids, 745vq
zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
GEZELSCHAPSDIEREN
Aquarium-fish disease, 50S
Autoimmune skin diseases, small animals, 89S
Bescherming gezelschapsdieren, ontwerp-verdrag, 707
Bronchoscopy, I86vq

Ototoxicity, chlorhexidine/cetrimide (Savlon®), 643vq
Otoscopy,I86vq
Referaten, 1124

Respiratory system, surgery, 60S
Rhinoscopy, I86vq
Röntgenologisch onderzoek, 1175
Savlon® (chlorhexidine/cetrimide), ototoxicity, 643vq
Stifle injuries, traumatic, 7IS
Surgery, respiratory system, 60S
Topical dermatologie therapy, 76S
Veterinaire tandheelkunde, 347, 348
Vlooienbanden, 845
Wervelkolom, 1175
Wound management, 58S
Zie ook HOND en KAT
Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren (ontwerp), 152
Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren, uitvoeringsmaatregelen, 397
Goede Laboratoriumpraktijk (GLP), 1071
Grensdierenartsen, 502

Haemophilus pleuropneumoniae, 543vq
Homeopathie, 725, 741, 904, 1032, 1033
HOND
Aanschaf, 956

Abdominal palpation, 8l3vq
Acidosis, neonatal, dog. 8S
Adalat® (Nifedipine), 6S

Canine parvovirusinfectie, 847, 1279, 13S
Canine parvo vaccine (Nobi®-vac Parvo-c), 15S
Canine Wobbler syndroom, 1197
Cervicale spondylopathie, Dobermann Pinscher, 1262
Clostridium botulinum type-C, 1104

Congenitale Nephropathie, Engelse Cocker Spaniel, oproep, 501
Compressiefractuur, 1197
Couperen van oren en staarten, 461

Craniomandibulaire osteopathie (CMO), West Highland White Terrier, 1246
Cystourethroscopy, I93vq
Demodicosis, 93S

Osteochodritis dissecans (OCD), 1234
Osteochondrose, 1 197
Parathormoon (PTH), 1197
Paramunity, 13S
Parturition, 6S
Permetrin (Stomosan®), 93S
Pyodermas, 73S

Ras en geslacht/degeneratieve hartklepafwijkingen, 384
Pregnancy diagnosis, 813vq

Referaten, 35, 87, 548,600, 649, 941,997, 1064, 1208
Röntgenologie, elleboog, 1234
Sesambeenfracturen, ondervoet, 1167
Skin, 14S

Staartverwondingen/gecoupeerde staarten, 384
Staphylococcal antigens, skin, 14S
Stomosan® (permetrin), 93S

Storage mites, hypersensitivity, 95S
Therapeutic diets, 37S
Toggle-methode, heupluxatie, 1229
Tuberositas tibiae, 1257
Uterine contractility, 6S
Vitamine D, 1197

Werkgroep Veterinaire Kynologie, 296
West Highland White Terrier, 1246
Zie ook GEZELSCHAPSDIEREN
Hormonale stoffen onderzoek, 263
Hypergammaglobulinaemie, 584
Hypogammaglobulinaemie, 584

IBR, serologische screening, 1205
IMMUNOLOGIE
Atopic disease, canine and feline, 88S
Autoimmune skin diseases, small animals, 89S
Auto-immuunziekte, zeugen, 86
Contact dermatoses, small animals, 88S
Flea bite hypersensibility, dogs and cats, 84S
Hypersensitivity, storage mites, dogs, 95S
Immuunglobulinen, colostrale, absorptie, 576
Incontinentie/sterilisatie, teef, 384
Index, cycle, sows, 690vq
Index, farrowing, sows, 690vq
Industrie, nieuw(s) van de, 654, 664, 760, 1009, 1248
Infectie, -voedsel, 800
Informatica, 3
INGEZONDEN
Acupuncture analgesia, 698
Afscheid collega Meutstege, 1209

Begeleiding van rundveebedrijven met behulp van computer-management-programma\'s, 417

Het gebruik van een adjuvans ter preventie van oedeemziekte/speendiarree bij biggen onder praktijkomstan-
digheden, 1001 -H Naschrift, 1002
Het Nederlandse diploma in Noord-Amerika, 965
Praktici, 1288
Sluikreclame, 554
Staartbijten bij vleeskalveren, 349
Taalgebruik, 142 -F Naschrift, 143
Taalgebruik (5), 213 Naschrift, 213
Vrije vestiging, 905
With confidence in the future, 1033
INTOXICATIE
Monensin/sulfachloorpyrazine, kalkoenen, 676
Voedselintoxicatie, 800
Isopathie, 741

Anti-coronavirus antibodies, lOS
Atherosclerosis, 92S
Atopic disease, 88S
Avulsiefractuur, 1225
Birmees, 244
Capillaria plica, 638
Cutane asthenia, 244
Cystitis, persisterende, kater, 638
Diets, therapeutic, 37S
Diprosopus, 588

Erfelijkheid, cutane asthenia, 244
Feline leukemie, 178
Feline urologisch syndroom (FUS), 476
Felinfo, glossarium, 481
Felinfo, overzichtsartikelen, 178, 476
Felinfo, vraag en antwoord, 184
FeLV, removal programma, IIS
Flea bite hypersensibility, 84S
Hernia diafragmatica traumatica, 62S
Heupluxatie, operatieve behandeling, 1229
Hyperlipoproteinemia, 92S
Kniestabilisatie, 1160
Kruisbandlaesies, 1160
Liver diseases, 54S
Mammatumoren, oproep, 38
Musculus extensor digitorum longus, 1225
Nutrients, 42S
Profylaxe, FeLV, 178
Referaten 600, 650, 828, 886
Therapeutic diets, 37S
Toggle-methode, heupluxatie, 1229
Vaccinatie, FeLV, 178
Voeding, 476
Xanthomatosis, 92S
Zie ook GEZELSCHAPSDIEREN
Keukenafvallen, varkenspest, 254
Kip, zie PLUIMVEE
KNMvD-Afdelingen

Afdeling Friesland, 315, 366, 417, 514, 667, 771, 1151
Afdeling Gelderland, 1214, 1217
Afdeling Noord-Brabant, 766
Afdeling Utrecht, 414, 658
Afdeling Zuid-Holland, 415
Afdeling Zeeland, 668
KNMvD-Algemeen

Actualiteiten, 172, 224, 267, 315, 360, 512, 565, 614, 662, 663, 714, 843, 1018, 1215

Proefschrift \'Veterinaire en zoötechnische aspecten van de kalvermesterij\', 58
Resolutions of the 4th European Veterinary Congress, 162
\'Competition policy and the professions\' -the OECD Report, 163
Aankoopkeuringen van paarden, 168

Jonge dierenartsen met toegevoegde waarde hebben meer kans op de veterinaire arbeidsmarkt, 222

\'Voorjaarsdagen 1987\', 1261
\'Maatschappij\' cursussen, 359, 457, 618
Puppy-centrale, 366

Opname en afgifte van dieren in een asiel in relatie tot het euthanasiebeleid, 414
Tariefoverleg vleeskalveren, 450
Wrakke dieren, 452

Nota van de KNMvD met betrekking tot de paarden-KI, 453
Asieldierenartsen, 458, 461
Oproep, 466

Veehouder en dierenarts, 511, 570, 779, 1217
Eerbewijzen prof. Kampelmacher, 513

Bevoegdheid tot uitoefening van de diergeneeskunde, 514, 1216
Bacteriegroeiremmende stoffen in boerderijmelk, 515
Dierenartsen op de schaats, 566, 618

Stages kennismaking met de diverse sectoren van de beroepsuitoefening, 610
Kort evaluatieverslag van de stages, 610

Mededelingen betreffende de VAMPP-Gebruikers Groep, 714, 1072
Wat is er over van de relatie boer-dierenarts in het jaar 2000?, 772

Indrukwekkend afscheid van prof. dr. E. H. Kampelmacher als plaatsvervangend Directeur-Generaal van het

IVth International Symposium of Veterinary Laboratory Diagnosticians (verslag), 777

Notitie ten aanzien van ontwikkelingen met betrekking tot de specialisatie landbouwhuisdieren, 953

Aanbod advies en hulp bij eventuele praktijkuitoefening in de USA, 1290
KNMvD-AIgemeen Bestuur 107, 506, 767, 1077
KNMvD-Bindende Besluiten

Verlenging geldigheidsduur Bindende Besluiten no. 1,2 en 5, 956
KNMvD-Commissies
Adviescommissie KW, 221
Commissie BDVZO, 225

Commissie Begeleiding Vleeskalverbedrijven, 360
Commissie Ethiek, 1080
Commissie VDA, 223, 364, 462, 616, 716, 843
KNMvD-Ereraad 839, 1266

Verslag v/erkzaamheden 1984 en 1985, 957
KNMvD-Groepen
Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, 228, 510, 565, 659, 771
Groep Geneeskunde van het Rund, 963
Groep Geneeskunde van het Varken, 668
Groep Gezondheids- en Kwaliteitszorg, 845, 1217
Groep Kl en Zootechniek, 565, 963
Groep Paardenpraktici, 619, 786
Groep Pluimveewetenschappen, 614, 1076
Groep Praktici Grote Huisdieren, 952, 1217
Groep Veterinaire Homoeopathie, 113, 315, 366, 717, 836, 1145
Groep Veterinaire Specialisten, 453, 955, 1079
KNMvD-Hoofdbestuur

157,220, 307,358,411,449,453,507,610,713,770, 839, 1018, 1077, 1149, 1286
KNMvD-In Memoriatn
Bosch, B., 769
Commandeur, N. A., 834
Gorter, M.J., 451
Hogenelst, A., 169
Jong, J. J. de, 712
Koens, P., 412
Kooke, J., 1016
Loo, P. van, 109
Omloo, P. A. A., 768

— Automatisering: schrikbeeld of droombeeld voor de grote huisdierenprakticus, 76

— Computer ondersteund onderwijs ten behoeve van onderwijs en nascholing in de diergeneeskunde, 235
Jaarcongres 1986, 356,463, 512, 569, 619, 667, 716, 782, 844, 903, 962

— Openingstoespraak van de Commissaris der Koningin in de provincie Zeeland, 1039

61, 111, 171,225,271,316, 367,418,464,517,569, 620, 668,722, 787,906, 1034, 1094, 1157, 1219, 1289
KNMvD-Post-Acadeniisch Onderwijs

Cursus Praktische Pathologie Varken najaar 1986, 721
PAO-Diergeneeskunde, 770, 1029
Vooraankondiging, 964

Vaste commissies PAO-Diergeneeskunde, 1077, 1150
Cursus Praktische Algemene Chirurgie Gezelschapsdieren, 1218
KNMvD-Stichting Pensioenfonds voor Dierenartsen

Ontwikkelingen met betrekking tot de Stichting V-data, 1019
KNMvD-Studentenverenigingen
Cerberus, 58,965, 1220
DSK, 170,366,905, 1218, 1220
IVSA-oproep, 172
Veterinair Dispuut Unitas, 1289
Veterinair Dispuut Veritas, 1220

Veterinaire Studenten Kegelclub \'Duim in \'t Gat\', 226, 1028
Veterinaire Studenten Rijvereniging \'de Soüeysel\', 1220
Veterinaire Studenten Zangvereniging \'De Gouden Trachea\', 226
Vrouwelijk Veterinair Dispuut \'Mastitis\', 787, 1220

KNMvD-Vereniging van Dierenartsassistenten
Vedias-dag 1985, groot succes, 270
Computer cursus, 270

Cursus routine laboratoriumverrichtingen voor dierenarts-assistenten, 270
VEDIAS-Grote Huisdierendag, 1031
KNMvD-Veterinair Advies Centrum Ontwikkelingssamenwerking (VACO)
50, 113, 225, 273, 319, 444, 569, 621, 669, 678, 764, 905, 1031, 1222, 1282
KNMvD-Voorzitterscolumn

519, 564, 658, 766, 837, 952, 1074, 1214
Koninklijke Onderscheiding, 512, 1219
Koperdeficiëntie, zoogkalveren, 928
Kopergehalte, mestvarkensvoeders, 648
Kopergehalte, gemedicineerde voeders, 648
Koperstatus, rundvee, 321
Kringlopen, 467, 728
Kwik in slachtdieren, 671

Laboratorium, veterinaire praktijk, 282
Laboratoriumpraktijk, Goede (GLP), 1071
Lactid acid, 29vq
LANDBOUWHUISDIEREN
Automatisering, 63, 76
Bedrijfsbegeleiding, 63
Computer, 3

Intensieve veehouderij, ruimtelijke gevolgen, 99
Kopergehalte, gemedicineerde voeders, 648
Landbouwbeleid EEG, 301
Relatie boer-dierenarts, 772
Slachtdieren, 671
Specialisatie, 953

Stichting Gezondheidszorg voor Dieren, Jaarverslag, 298
Veehouderijproblemen, 38, 308vr
Veevoeding, 973

Zie ook GEIT, NERTS, PAARD, PLUIMVEE, RUND, SCHAAP, VARKEN cn VLEESKALVEREN
Landbouwpoederkalkgebruik, varkensstallen, 870
Leptospira hardjo, 533
Listeriosis, 498
Lood in slachtdieren, 671
Loopsheidperikelen, fret, 215

Mange, 287vq
Melk, boerderij (tank), 920
Melkerskoorts, 533
Milieuproblematiek, 247, 321

Monensin/sulfachloorpyrazine-intoxicatie, kalkoenen, 676
Monoclonal antibodies, mouse, I3S
Mortellaro, ziekte van, rund, 28
Mycobacterium paratuberculosis. 592vq
Myelografie, kleine huisdieren, 1175

Narcolepsie, hond, 985, 987
Navicular disease, heridity, 490vq
NERTS
\'Drie dagen ziekte\', 537
Zie ook LANDBOU-WHUISDIEREN
Niertest, 115

Nieuw(s) van de industrie, 654, 664, 760, 1009, 1248
Nifedipine (Adalat®), dog, 6S

Chondroom, schaap, 119
Mammatumoren, kat, oproep, 38
Referaten, 997, 1064
Onderwijs, computer ondersteund, 235
Onderwijs, klinisch, 235
Onderwijs proefdierkunde, 870
Onderwijs, proefdiervriendelijk, 759
Onderwijs, software, 235

Ototoxicity, chlorhexidine/cetrimide (Savlon R), small animals, 643vq
Oxytetracycline, pharmacokinetics/renal clearance, dairy cows, 334vq
Oxytetracycline-10%, bioavailability/pharmacokinetics, dairy cows, 930vq
Oxytetracyclinevoetbaden, rund, 28

Musculus extensor digitorum longus, 1225
Navicular disease, heridity, 490vq
Nota paarden-KI, 453
Pigmentation, gray horses, 92S
Progesteron, 739
Referaten, 496

Videoprogramma: De gangen van het paard, 41
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
Paramunity, 13S

Paramyxovirus-hervaccinatie, duif, 286
Parasiet-gastheer relatie, 275
Parasitologisch onderzoek, 275
Parathormoon (PTH), hond, 1197

Paratuberculosebestrijding, 426
Paratuberculosis, 592vq
Pathologie, veterinaire praktijk, 282

Pensioenfonds voor Dierenartsen, Stichting, 771, 1155, 1288
Peri-parturient rise, 1099
Permetrin (Stomosan®), dog, 93S
Personeelsbeleid, universitair, 434
Pharmacokinetics, oxytetracycline, dairy cows, 334vq
Pharmacokinetics, oxytetracycline-10%, dairy cows, 930vq
Physical performance parameters, sows, 690vq
Pigmentation, gray horses, 92S
Plaagbestrijding, alternatieve vormen, 401
Plaagbestrijding, chemische t,o. biologische, 679
Placentitis, rund, 14
PLUIMVEE
Anaemie, 639
Coccidiose, kalkoenen, 676
CRD-vrije broedeieren, 948
Dermatitis, 639

Monensin/sulfachloorpyrazine-intoxicatie, kalkoenen, 676
Natuurlijke weerstand kippen, 300
Pluimveevoeding, 979
Produktiecapaciteit, 400

Referaten, 87, 255, 256, 294, 345, 394, 439, 495, 548, 549, 649, 695, 886, 941, 1064, 1 124
Slachthygiëne, 529
Slachtkuiken-kwaliteit, 979
Staphylococcus aureus, 639
Standards for battery hens, 555, 859
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
PorkCHOP, 1055
Pregnancy diagnosis, cows, 873vq
Pregnancy diagnosis, dog, 813vq
Pregnancy diagnosis, pigs, 880vq
Pregnancy diagnosis, sheep, 820vq

Proceedings, European Society of Veterinary Dermatology (ESVD), contents, 4S
Proceedings Voorjaarsdagen 1986, contents, 3S
PROEFDIEREN
Dierexperimenteel onderzoek, \'Guiding Principles\', 969
Hoogleraar dierproefvraagstukken, 259
Misstanden, 945
Onderwijs proefdierkunde, 870
Proefdieren en dierproeven, 212
Proefdierpathologie, 770
Proefdiervriendelijk onderwijs, 759
Wet op de dierproeven, 44
Zwartboek REP-Instituten, 558, 605
\'Zo doende\', 1135
Zie ook Dierproeven
Progesteron, merrie, 739

Rattenslang (Elaphe obsoleta rossaleni). corpus alienum operatie, 925
RECTIFICATIES 101, 108,273,896
Referentie-monster, 419
Relatie boer-dierenarts, 772

Arseen in slaehtdieren, 671
Cadmium in slaehtdieren, 671
Chlooramfenicol, 471
Dapsonrcsiduen, melkrunderen, 911
Ivermectine (Ivomec®), calves, 990vq
Kwik in slaehtdieren, 671
Lood in slaehtdieren, 671
Niertest, 115

Onderzoek hormonale stoffen, 263
Seleen in slaehtdieren, 671
Sulfa-residuen, boerderij(tank)melk, 920
Visconsumptie uit de Rijn, 689
Zie ook ANTIBIOTICA
Retieulitis traumatica epidemica, 744
Röntgenologie, elleboog, hond, 1234
Röntgenologisch onderzoek, kleine huisdieren, 1175
RUND

Abortus Bang, 561
Agammaglobulinaemie, 584
Arthrogryposis multiplex congenita, kalf, 860
Aspergillus fumigalus. 14

Bioavailability, oxytetracycline-10%, dairy cows, 930vq
Biopsy, mesenteric lymph node, 592vq
BVD, 1205

Colostrale immuunglobulincn, absorptie, 576
Colostrum, 571,576, 584
Colostrumkwaliteit, 571
Colostrumproduktie, 571
Cooperia oncophera. 990vq
Dapsonresiduen, melkrunderen, 911
Diclyocaulus viviparus. 990vq
Groeischijf-fractuur, kalf, 1249
Hypergammaglobulinaemie, 584
Hypogammaglobulinaemie, 584
IBR, 1205

Oxytetracycline, pharmacokinetics/renal clearance, dairy cows, 334vq
Oxytetracycline-10%, bioavailability/pharmacokinetics, dairy cows, 9.30vq
Oxytetracyclinevoetbaden, 28
Paratubcrculo,sebestrijding, 426
Paratuberculosis, 592vq

Pharmacokinetics, oxytetracycline, dairy cows, 334vq
Pharmacokinetics, oxytetracycline-10%, dairy cows, 930vq
Placentitis, 14
Pregnancy diagnosis, 873vq

Referaten, 35, 36, 88, 140, 21 1, 295, 345, 440, 496, 549, 601, 650, 695, 886, 942, 998, 1065, 1125, 1276, 1277

Sulfa-residuen, boerderij(tank)melk, 920
Ultrasound scanning, 873vq
Urachus, persisterende, kalf, 811
Ziekte van Mortellaro, 28
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN

Salmonella, antibioticumresistentie, 9
Salmonella-isolatie, 419
Salmonella-kringloop, 467
Salmonellose, boerenmetworst, 1271

Savlon®, (chlorhexidine/cetrimide), ototoxicity, small animals, 643vn
SCHAAP
Chondroom, 119
Chorioptes bovis, 287vq, 554
Collageen dysplasie, 173
Dermatosparaxis, Texelaar, 173
Mange, 287vq
Peri-parturient rise, 1099
Prediction of foetal numbers, 820vq
Pregnancy diagnosis, 820vq
Referaten, 36, 140, 141, 393
Right aortic arch, lamb, 539vq
Texelaar, dermatosparaxis, 173
Ultrasound scanning, 820vq
Wormbehandeling, 1099
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
Seleen in slachtdieren, 671
Serologische screening, BVD en IBR, 1205
Slachtafvallen, 728
Slachtdieren, 671
Slachtkuiken-kwaliteit, 979
Slaughter, 29vq
Specialisatie, 953, 1266
Standaardisatie, 419
Staphylococcal antigens, skin, dog, 14S
Staphylococcus aureus, slachtkuikens, 639
Stichting Pensioenfonds voor Dierenartsen, 771, 1155, 1288
Stomosan® (permetrin), dog, 93S
Storage mites, hypersensitivity, dogs, 95S
Streptococcus suis, pigs, 132vq

Sulfachloorpyrazine/monensin-intoxicatie, kalkoenen, 676
Sulfa-residuen, boerderij(tank)melk, 920
Swayback, goat kids, 745vq

Tandheelkunde, 347, 348
Texelaar, dermatosparaxis, 173
TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE

Ingezonden, 91, 142,213,214,349,417,554,612,698,904,905,965, 1001, 1032 1033 1209 1279 1288
Nieuw(s) van de Industrie, 654, 664, 760, 1009, 1248 . \' \' \'

Noot van de redaktie, 1005
Rectificatie, 101, 273
Redaktie Advies Raad (RAR), 664, 715
Redaktionele kolom, I, 519, 725, 969

Supplement: Proceedings Voorjaarsdagen 1986 en Proceedings ESVD
Ten Geleide, 1159

Van de Hoofdredaktie, 266, 414, 615, 715, 1145
Toggle-methode, heupluxatie, hond en kat, 1229
Toxicity, oto-, chlorhexidine/cetrimide (Savlon®), small animals, 643vq
Trichine infectie, experimentele, paard, 709
Trichinella spiralis, 275
Trichinella spiralis, paard, 303

Ultrasound scanning, cows, 873vq
Ultrasound scanning, pigs, 880vq
Ultrasound scanning, sheep, 820vq
Universitaire organisatie, 434
Urachus, persisterende, kalf, 811

Vaccinatie, EeLV, 178
Vaccinatie (her-), paramyxovirus, duif, 286
Vaccinatie, rabies-, vossen, 355
VAMPP-gebruikersgroep, 714, 1072
VARKEN

Adjuvansgebruik, biggen, 793, 1001, 1002
Afrikaanse varkenspest, 389 (zie ook VD)
Afrikaanse varkenspest, sectiemateriaal, 115
Amplitude depth analysis, 880vq
Aujeszky, ziekte van, 689, 988
Auto-immuunziekte, zeugen, 86
Berigheidstester, 430

Besmettelijke veeziektes, EEG-regelingen, 351
Bestraald dieet, 240
Cycle index, 690vq
Databanken, slachtvarkens, 623
Electrocution, 1121vq
Farrowing index, 690vq
Gedrag, 352, 520

Haemophilus pleuropneumoniae, 543vq
Fluisvestingssystemen, 520
Keukenafvallen, varkenspest, 254
Kopergehalte, mestvarkensvoeders, 648
Landbouwpoederkalkgebruik, varkensstallen, 870
Notifiable diseases, Il21vq

Oedeemziekte/speendiarree, biggen, 793, 1001, 1002
Physical performance parameters, 690vq
PorkCHOP, 1055
Pregnancy diagnosis, 880vq
Produktiecapaciteit, 400
Produktiekenmerken, 520

Referaten 37, 89, 141, 212, 257, 295, 346, 440, 497, 550, 602, 651, 695, 757, 828, 887, 943, 998, 1126, 1278
Right aortic arch, pig, 539vq
Sow productivity, 690vq
Streptococcus suis, 132vq
Uitval, 520

Ziekte van Aujeszky, 689
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
Varkenspest, Afrikaanse, 389 (zie ook VD)
Varkenspest t.g.v. keukenafvallen, 254
Varkenspest, Afrikaanse, sectiemateriaal, 115
VD-Afrikaanse Varkenspest
45, 264, 355, 444, 561, 763, 832, 948, 1011, 1074, 1137, 1210, 1284
Afrikaanse varkenspest geconstateerd in Zuid-Holland, 407
Afrikaanse varkenspest in Nederland; geen nieuwe gevallen, 443
Afrikaanse varkenspest in Nederland, 502, 561
Maatregelen Afrikaanse varkenspest opgeheven, 655
Maatregelen Afrikaanse varkenspest, 762
Nederland vrij van Afrikaanse varkenspest, 1073

Welzijnsaspecten van de ontwerp-Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren, 152
EEG-verbod tot gebruik van stoffen met hormonale werking in de veehouderij, 217
Folder richtlijnen dierenambulances, 263

Afdeling Dierlijke Produktie, Gezondheid en Welzijn, NRLO, 263
Onderzoek op hormonale stoffen, 263
Vaccinatie van vossen tegen rabies, 355
Grensdierenartsen, 502

Importverboden ten aanzien van Oost-Europa, 561
Diergeneesmiddelenwet, 606, 762, 1072, 1136
Office International des Epizoöties, 655
Ontwerp-verdrag ter bescherming van gezelschapsdieren, 707
Dopingonderzoek bij het Rikilt, 707
Onderzoek van watervogels op botulisme, 832
CRD-vrije broedeieren, 948

Regionale Commissie voor Europa van het OIE, 1073
Amerikaanse vuilbroed in Nederland, 1073
Uitbreiding varkensstapel belast perspectief sector, 1283
VD-Aviaire Influenza
264, 305

VD-Besmettelijke Dierziekten
46, 104, 154,217,263,304,355,408,444,502,561,655,707,762,832,896,948, 1011, 1073, II37, 1210 1283
Totale Besmettelijke Dierziekten in Nederland over 1985, 217
VD-Besmettelijke Longziekte bij Runderen

763, 832, 896, 948, 1011, 1074, 1137, 1210, 1284
VD-Contagieuze Equine Metritis 264
VD-Mond- en Klauwzeer
45, 155,218,264,305,355,408,444,503,655,708,763,896,948, 1011, 1073, 1137, 1210, 1284
MKZ in Italië en de Engelse importbepcrkende maatregelen, 832
Beperkingen ten aanzien van import uit Italië, 948
Preventieve MKZ-enting IJsselmeerpolders, 896
VD-Pseudo-Vogelpest

45, 154,217, 263,304, 355,408,444, 502, 561,655,707, 762,832,896, 948, 1011, 1073, 1137, 1210, 1283
Geval van varkenspest in Groningen, 217
Inentingen tegen varkenspest gestaakt, 707

Veevoeding, 973, 979
Vergiftigingen zie INTOXICATIES
Veterinair zie Diergeneeskunde
Veterinary activities, in Europe, 51

Overgenomenartikelen,29, 132, 186, 189, 193, 195. 198,201,203,207,287,334,483 490 539 543 592 643
690,745,813,820,873,880,930,990,1121

Nederlandse samenvattingen, 13,138,210, 306,334,489,494,542, 598,647,690, 756,812,879,922,996, 1123
VHI-Algemeen
Wet op de dierproeven volledig in werking, 44
Indiensttreding van de heer drs. J. H. G. Goebbels, 103
Indiensttreding van de heer drs. R. Venker, 103
Het voorkomen van Trichinella spiralis bij het paard, 303
Eg-inspecties, 408

Besluit Bijzondere Slachtplaatsen, alsmede de consequenties daarvan voor de keuring van slachtdieren, 445

Drs. J. Minderhoud benoemd tot Veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, 1069

Wat is nu precies GLP, wat lioudt het in?, 1071
Indiensttreding mw. mr. Ingrid M. Zweep, 1071
Het vraagstuk Furazolidon, 1134
Vijf jaar \'Zo doende\', 1135
Verhuizing, 1210
Videoprogramma: De gangen van het paard, 41
VIRUSSEN

Anti-coronavirussen antibodies, cat, lOS
Herpesvirusbestrijding, 689
Parvovirusinfectie, canine, 847, 1249, 13S
Ziekte van Aujeszky, 689, 988
VIS

Aquacultuur, 1106
Aquarium-fish disease, 50S
Visconcumptie uit de Rijn, 689
Vitamine D, hond, 1197
YLEESKALVEREN
BTW, 360

Intensive rearing, 1026
Staartbijten, 83, 349
Staartnecrose, 83
Tariefoverleg vleeskalveren, 450
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
VLEESKEURING

Bescherming van slachtdieren, 286
Besluit Bijzondere Slachtplaatsen, 445
Destructie, 728
Niertest, 115

Onderzoek hormonale stoffen, 263
Slachtdieren, onderzoek, 671
Vleeskeuring, onderdeel produktieketen, 131
Zie ook ANTIBIOTICA en RESIDUEN
Vlokkingsslib, 973, 979
Vlooienbanden, 845
Voeding, kat, 476

VOEDINGSMIDDELENHYGIËNE
Boerenmetworst, 1271
Decontamination, 29vq
Lactid acid, 29vq
Pluimveeslachthygiëne, 529

Referaten, 37, 90, 141, 212, 257, 296, 346, 395, 497, 551, 696, 757, 828, 888, 943, 999, 1065, 1126, 1278
Referentie-monster, 419
Salmonella-isolatie, 419
Salmonellose, 1271
Standaardisatie, 419
Viscomsumptie uit de Rijn, 689
Voedselinfectie, 800
Voedselintoxicatie, 800
VOGEL

Bescherming, wilde vogels, 555
Botulisme, watervogels, 832
Diagnosis, 46S
Endoscopy in birds, 203vq
Therapy, 46S
Vogelziekten, 500, 1281
Zie ook DUIF en PLUIMVEE
Volksgezondheid, 247, 800
VOORJAARSDAGEN

Proceedings Voorjaarsdagen 1986, contents, 3S
\'Voorjaarsdagen 1986\', 314, 365, 456
\'Voorjaarsdagen 1987\', 1261

Voortplantingsonderzoek landbouwhuisdieren 1987-1991, 1128
Vossen, rabiesvaccinatie, 355
Vrije vestiging, 905

Vrouwelijke dierenarts, 364, 462, 616, 843
Vuilbroed, Amerikaans, in Nederland, 1073

Wanprestatie, 1266
WETGEVING
Besluit Bijzondere Slachtplaatsen, 445
Diergeneesmiddelenwet, 606, 762, 796, 1072, 1136
Diergeneesmiddelenwet, kanalisatieregime, 104
Diergeneesmiddelenwet, positie dierenarts, 260

Diergeneesmiddelenwet, uitzondering vergunningsplicht diergeneesmiddelen, 302
Opiumwet, 708, 1135
Wet op de dierproeven, 44

Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren (ontwerp), 152
Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren, uitvoeringsmaatregelen, 397
Wobblersyndroom, canine, 1197
Wormbehandeling, schaap, 1099
Wound management, small animals, 58S

Referaten, 696
Ziekte-oorzaken, 371
Ziekte van Aujeszky, 689, 988
Ziekte van Mortellaro, rund, 28
Zoogkalveren, koperdeficiëntie, 928
ZOÖNOSEN
Listeriosis, 498

Gedood adjuvansvaccin, gebaseerd
op parannyxovirus. Het adjuvans is
een Duphar-innovatie: het verhoogt
het imnnunogeen vernnogen, zonder
schadelijke entreacties te geven.

DUPHAR NEDERLAND BV VETERINAIRE AFDELING POSTBUS 7133. 1007 JC AMSTERDAM TEL. (020) 440340/4409 11

Reeds 29 jaar levert APHARMO B.V. betrouwbare produkten tegen
een redelijke prijs en dat wil APHARMO B.V. nog jaren blijven doen.

Apharmo heeft ook een aantal nieuwe produkten in haar pakket.
De produktnamen hiervan zijn:
AMPlCILLlN-10%,15% en 20% susp.
BRONCHI-EXPECT

Wilt U nneer weten over alle Apharmoprodukten, raadpleeg
onze produktinformatie. Bezit U die niet?
Vraag hem dan bij ons aan\'.

Lezers, auteurs, medewerkers en allen, die
zich betrokken voelen bij het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde cn The Vcterinary
Quarterly zij hierbij ecn goed en gelukkig
1986 toegewenst.

De gebruikelijke redaktionele kolom in de
eerste aflevering van het nieuwe jaar wijkt
ditmaal iets van dc traditie af. De terugblik
op het achter ons liggende jaar wordt be-
perkt tot enige hoofdpunten; bespiegelingen
en verwachtingen met betrekking tot de
toekomst zullen zich uitstrekken tot en met
1987, het jaar waarin dc Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskun-
de haar 125-jarig bestaan zal gedenken.
De terugblik kan minder diepgaand zijn
omdat de inforrnatic van de hoofdredak-
tionclc tafel gekanaliseerd werd naar de
lezer via dc ingestelde rubriek \'Van dc
Hoofdredaktie\'. Overwegingen, plannen,
nieuwe ideeën, overleg met Wetenschappe-
lijke Redaktie en Redaktie Advies Raad,
bereiken de lezer via deze kolom. Het lijkt
de Hoofdredaktie dat hiermee een vorm
van openheid kan worden bereikt, welke de
directe betrokkenheid van de lezers bij
onze tijdschriften positief kan beïnvloeden.
Het initiatief blijkt goed ontvangen te zijn.
Het gaat beide tijdschriften, The Vcterinary
Quarterly en Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, goed: de kopijpositie is zonder meer
voldoende, dc kwaliteit van dc artikelen
hoog en het internationaal aanzien groeien-
de. Een constante zorg (doch dit is geen
exclusief probleem van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde!) blijft de acquisitie van
klinische lessen en goede praktijkartikelen:
wij zijn daarin mede van uw inzet afhanke-
lijk! "

Na overleg met het Hoofdbestuur der
KNMvD is besloten, dat het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde en The Veierinary
Quarterly in dc viering van het lustrumjaar
1987 volledig — doch wel op eigen wijze! —
zullen participeren. Via de gebruikelijke
kolom van de Hoofdredaktie zal de lezer
regelmatig op de hoogte worden gebracht
van onze plannen ten aanzien van deze vie-
ring. Ideeen uwerzijds zijn uiteraard van
harte welkom.

De viering van genoemd jubileum zal in
onze tijdschriften pluriform van karakter
zijn. Dc voorbereidingen zijn nu reeds be-
gonnen. Een goed idee cn een uitdaging
voor onze auteurs leek de redaktie de in-
stelling van ccn prijsvraag toe. Deze prijs-
vraag voor een ingezonden artikel — of
enige artikelen — diende in relatie te staan
met dc onderwerpen en ziekten, welke onze
collegae in dc jaren 1862 tot bijv. 1900 be-
zig hielden. Na ampele overwegingen bin-
nen de Hoofdredaktie is gekozen voor het
onderwerp \'Infectieziekten\'.

Aan de prijsvraag l<an op twee manieren
worden deelgenomen: door het schrijven
van een praktijkartikel, bestemd voor het
Tijdschrifl voor Diergeneeskunde, waarbij
de redaktie nog heeft gemeend een splitsing
te moeten maken in artikelen betreffende
gezelschapsdieren en artikelen met betrek-
king tot landbouwhuis/nutsdieren; en door
inzending van een meer fundamcnteel-we-
tenschappelijk artikel voor The Veterinary
Quarterly (eerste inzending in het Neder-
lands wordt nict bij voorbaat uitgesloten).

Resumerend: vanaf 1 januari 1986 tot 1 juli
1987 kunnen artikelen in het kader van
\'Infectieziekten\' voor de prijsvraag worden
ingezonden. De auteur dient wel duidelijk
aan te geven, dat hij/zij met het artikel aan
de prijsvraag wil meedoen. Uit bovenstaan-
de blijkt, dat in principe drie gelijke prijzen
worden uitgeloofd, te weten één voor een
artikel in The Veterinary Quarterly, één
voor een praktijkartikel betreffende land-
bouwhuis/nutsdieren en één voor een prak-
tijkartikel betreffende gezelschapsdieren.
Iedere prijs bestaat uit een bedrag van
f 1.000,— en een kunstwerk, waarover na-
dere informatie volgt. In elke rubriek zal
voorts een tweede prijs worden uitgeloofd,
groot ƒ500,—.

Alle bekroonde inzendingen (ook de En-
gelstalige) zullen in een speciaal nummer
van het Tijdschrifl voor Diergeneeskunde
worden gepubliceerd. De beide Engelstalige
bekroonde artikelen verschijnen uiteraard
ook in The Veterinary Quarterly.
De Hoofdredaktie zal de ingezonden arti-
kelen jureren.

Inzenders dienen Nederlands staatsburger
te zijn dan wel dit staatsburgerschap gehad
te hebben; de prijsvraag is echter niet per
exclusionem bestemd voor dierenartsen.
Wél dienen de inzendingen (een) veterinair
relevante infcctieziekte(n) te betreffen.
Alle overige gegevens, de prijsvraag be\'tref-
fende, zullen in de rubriek \'Van de Hoofd-
redaktie\' worden opgenomen in het 1 maart
nummer van het Tijdschrifl voor Dierge-
neeskunde en in de 1 april Issue van The
Veterinary Quarterly.

De redaktie wilde u echter thans reeds, bij
het begin van 1986, op de hoogte stellen van
haar voornemen. Zij verwacht, dat de in-
stelling van de prijsvraag mede een stimu-
lans zal zijn vooralle potentiële auteurs om
onze tijdschriften als publikatiemedium te
kiezen.

De redaktie hoopt, dat ook in het komende
jaar gerekend mag worden op de inzet en
de persoonlijke betrokkenheid van u allen
bij onze tijdschriften.

Zij wenst hen, die de uitdaging van deel-
name aan de prijsvraag aannemen van
harte succes toe.

SAMENVATTING De laatste decennia zijn we getuige geweest van de stormachtige ontwd<kelingen
van de electronica. De gevolgen van deze zogenaamde micro-electronische revolutie zijn zo langzamer-
hand in het dagelijkse leven van een ieder waar ie nemen. In een versneld tempo zal dit deze eeuw verder
doordringen in ons ader leven.

De computer kan gebruikt worden als een automatisch stuk gereedschap of als een zelfstandig
opererend instrumenl.

In de eerste toepassingen, men denke aan tekst- en tekeningverwerking, moet de mens ervoor zorgen
zelf als creatief wezen het gereedschap te gebruiken.

Bij de tweede soort moet er gebruik worden gemaakt van de sterke kanten van de computer. Deze zijn:
Het geduldig en alert kunnen wachten, wat zeer te pas kan komen bij bewakings- en alarmeringsfunc-
ties.

Het snel en accuraat kunnen reageren, een goede eigenschap voor het regelen van allerlei, goed

Het kunnen ver- en bewerken van grote hoeveelheden gegevens, waarbij rekening moet worden

gehouden met de zwakke kant van de computer, namelijk het beoordelen en herkennen van situaties.

Een goede kant van de ontwikkelingen is dat de mens de beschikking kan krijgen over een bekwame

electronische slaaf De slechte kant is dat de mens een domme electronische dictator kan opgedrongen

SUMMARY Wewitnessed the stormy development of electronics during the last few years. The effects
of this so-called micro-electronic revolution have gradually become noticeable in anyone\'s everyday
life. This will penetrate into cdl our lives at an accelerated rate during the present century.
The computer may he used as an automatic too! or as an independently operating instrument. In the
former case (processing of texts and diagrams is an instance to bear in mind), man should see to it that
he uses the tool as a creative individual himself. In the latter case, the strong features of the computer
should he made use of These are:

Being able to wait patiently and attentively, which may stand in good stead in monitoring and alarming
functions.

Being able to react rapidly and accurately, a good quality in controlling a variety of well-dejined
processes in which the human ability to react fads.

The ability to cope with and treat large amounts of data, in which the weak side of the computer .should
be taken into account, namely the assessment and recognition of situations.

A good feature of these developments consists in the fact that man can dispose of a capable electronic
slave. The unsatisfactory aspect is that a stupid electronic dictator may be imposed on man.

\' Van dc op 4 oktober 1985 tijdens het Jaarcongres van de KNMvD te Valkenburg door prof. dr. J. Verhoelf
gehouden voordracht is geen tekst beschikbaar. Wel is door prol\'. Verhoeff een door hem geschreven essay
over hetzelfde onderwerp (uit de kwartaal reeks/n/i-jrmo/if en Informatiebeleid, no. 10, 1985), voor publikatie
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ter beschikking gesteld, dat op de volgende pagina\'s staat afgedrukt.
\' Prof. dr. .1. Verhoeffis hoogleraar in de methodologie van de automatische informatieverwerking aan de
Erasmus Universiteit te Rotterdam.

Bij het ter perse gaan van deze allevering waren nog niet alle teksten van de tijdens het afgelopen
Jaarcongres te Valkenburg(oktobcr 1985) gehouden voordrachten beschikbaar; deze zullen nu
verdeeld over ecn aantal alleveringen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden gepubli-
ceerd.

Geef een man een vis en hij zal één keer eten.
Leer hem vissen en hij zal eten keer op keer.
Leer heni leren en hij behoeft niet altijd vis
te eten. (Verbetering van een oud-Chitiees
spreekwoord. I

De begrippen informatie, gegevens en ken-
nis worden vaak op verwarrende wijze door
elkaar gehaald. Dit is vooral jammer nu men
zoveel spreekt over de komende informatie-
maatschappij. Computers en communicatie-
kanalen verwerken signalen, dic gegevens,
data, voorstellen en onder bepaalde omstan-
digheden informatie kunnen zijn voor de ge-
bruiker.

Men krijgt informatie als men het antwoord
krijgt op een vraag. Dit kan een expliciet ge-
stelde vraag zijn of een vraag die als het
ware sluimerend cn altijd aanwezig is. Als
iemand zegt: \'Je huis staat in brand\', dan
krijg ik informatie op een niet expliciet ge-
stelde vraag.

De hoeveelheid informatie die men ontvangt
hangt af van het verwachtingspatroon dat
men heeft opgebouwd van de mogelijke ant-
woorden. Hoe verrassender het antwoord,
des tc groter dc ontvangen informatie. Dc
hoeveelheid informatie is dan ook ccn sub-
jectieve aangelegenheid, immers wat voor dc
één ccn vraag is, is voor de ander ccn weet.
Het vragen naar de bekende weg verschaft
geen informatie, althans niet over de weg.

Het antwoord is een selectie uit dc mogelij-
ke antwoorden. Dc eenheid van informatie is
de bit, dat is de informatie dic men krijgt op
een ja-nee-vraag, waarbij de kans op beide
antwoorden even groot is. (2, 3).
Bij een open vraag zijn dc mogelijke ant-
woorden talrijk en onduidelijk af te bake-
nen.

Het registreren van dat antwoord, eventueel
in combinatie met de vraag, levert ccn gege-
ven op. Een gegeven zou men dode, of vast-
gelegde, informatie kunnen noemen. Infor-
matie is een ervaring, een gegeven,\'een her-
innering. Pas als men het antwoord vergeten
is, of er onzeker over is, kan hel gegeven
weer informatie verschaffen. Hoeveel infor-
matie dat is, hangt natuurlijk af van dc male
waarin het vergelen was. Het is een geheel
andere zaak of dc informatie nog juist is,
waarover later meer.

Informatie heft onzekerheid op cn daarom
noem ik dic onzekerheid bij gebrek aan
ccn beter woord - anti-informatie. Wanneer
men iemands nieuwsgierigheid prikkelt, le-
vert men anti-informatie. Wie een lol in de
loterij koopt, verschaft zich anti-informatie.
Hen detectiveroman bevat hoofdzakelijk
anti-informatie en een paar pagina\'s infor-
matie; de lezer moet eerst in onzekerheid
worden gebracht om de oplossing tc kunnen
waarderen. Een onderdeel van het op avon-
tuur, of op vakantie gaan is hel zoeken naar
anti-informatie. l;cn leven vol sleur is ccn le-
ven zonder anti-informatie.
Voor velen is dc grootste verschrikking van
dc werkloosheid dc verveling, dat is het ge-
brek aan anti-informatie.
f:cn vraag kan zijn als een loterij: inct ccn
kleine kans op veel informatie ccn verras-
send antwoord - cn ccn grote kans op een
\'niet\'. Vraagt men of ccn bruidegom \'ja\' zei
tegen de ambtenaar, dan heeft men een klei-
ne kans op een ontkenning - veel informatie -
cn ccn grote kans op ccn bevestiging (weinig

informatie). De verwachte opbrengst is in
dit geval gering. Om de verwachting te be-
palen moet men immers de som nemen van
alle opbrengsten, vermenigvuldigd met de
kans op die opbrengst. De antwoorden met
veel informatie hebben echter juist ecn klei-
ne kans. Dit is de bekende entropie-formule
van Shannon, zij geeft de hoeveelheid anti-
informatie van een vraag. (2, 3).

Iemand die weet dat twee maal twee vier is,
heeft kennis. Iemand die weet hoe je brand-
wonden het beste kan behandelen ook. Er is
een verschil in de beide soorten van kennis;
twee maal twee is altijd vier, ongeacht of het
over appels of peren gaat. De beste behande-
lingswijze van brandwonden hangt onder
meer af van de beschikbare middelen. Wat
vandaag het beste is, hoeft dit morgen niet
te zijn. Het beste zou ook vandaag niet be-
schikbaar kunnen zijn. Het weten van de da-
tum is iets anders dan het weten van het
soortelijk gewicht van lood. Het ene weetje
is beter houdbaar dan het andere. Men kan
dc minder houdbare gegevens wat eeuwig-
heidswaarde geven door behalve vraag en
antwoord de tijd waarop en de oinstandighc-
den waaronder de vraag werd beantwoord
erin op te nemen. Zo in de trant van: Op I
april 1983 had meneer Zoen zo koorts. Veel
ingewikkelder en minder interessant dan
twee maal twee is vier. Weetjes zijn pakket-
jes van vragen en antwoorden. De goed
houdbare vragen en antwoorden worden wel
feiten - gegevens - genoemd, dit wordt pas
informatie als iemand, die het antwoord niet
of niet meer weet, er behoefte aan heeft. Een
telefoonboek of ecn naslagwerk bevat geen
anti-informatie, maar wel een verzameling
gegevens, waaruit men informatie zou kun-
nen putten, mits men zelf voor de anti-infor-
matie zorgt. Ik stel dal dergelijke boeken po-
tentiële informatie bevatten. Het gaat hier,
net als bij dc potentiële energie, om de prak-
tische bruikbaarheid van de informatie. De
energie, opgeslagen in het mes van een guil-
lotine of in een accu, wordt praktisch bruik-
baar als men de energie transformeert, het
mes loslaat.

Evenals grote hoeveelheden potentiële ener-
gie, zoals stuwmeren en atoombommen,
vrees aanjagen, schijnen ook grote hoeveel-
heden potentiële informatie dit effect te
hebben. Men denke slechts aan de discussies
over de privacy en dc databanken. Mogelijk
speelt de omvang van de krachten, in combi-
natie met de beheersbaarheid, een rol.

Er zijn drie redenen te noemen waarom een
naslagwerk kan verouderen. In de eerste
plaats komt hel voor dat vragen niet langer
actueel zijn. In de tweede plaats kunnen be-
paalde antwoorden niet langer juist zijn. de
houdbaarheid bleek een fictie. Tenslotte zal
men op vele actuele vragen het antwoord
missen. Uitgave van een supplement kan
enige tijd soelaas bieden, maar op den duur
zal ecn nieuwe editie onvermijdelijk zijn.
ledereen kent wel een aantal veel gebruikte
telefoonnummers uit hel hoofd en ieder
heeft wel een privé-verzatneling van feilen,
dc zogenaamde parate kennis. Een - veelge-
prezen - aspect van scholing is dal de leerlin-
gen zich ecn hoeveelheid feitenkennis eigen
maken. Het is echter triest dal voor de aldus
aangelegde privé-vcrzamelingen potentiële
informatie hetzelfde geldt als voor de eerder
genoemde naslagwerken. Door de steeds
snellere technische ontwikkelingen verou-
dert, vooral technische, kennis veel sneller
dan in het verleden.

Wal cynisch gesteld: bij een vakopleiding
leert men, als voorbereiding op de uitoefe-
ning van een vak, antwoorden op vragen die
tegen de tijd dat men hel vak gaal uitoefe-
nen niet tneer worden gesteld. Bijscholing
wordl, bij wijze van supplement, aangepre-
zen als de oplossing voor die veroudering.
Helaas is er niel de mogelijkheid om lol een
nieuwe editie te komen. Ik denk dat men, bo-
ven de dertig, eerder aan afkickcursussen
zou moeten denken dan aan bijscholing.
Men vergeet wel eens dal vergelen moeilij-
ker is dan aanleren.

De mens heefl behoefte aan de consumptie
van informatie. Om informatie te kunnen
ontvangen heeft men een vraag in casu anti-
informatie nodig. Er zijn twee factoren die
een grote invloed hebben op de intensiteit
waarmee men de informatie beleeft. Ener-
zijds hangt het af van de tijd die er verloopt
tussen hel bewust worden van de vraag en de
beantwoording daarvan. Deze tijdsspanne

moet, om met Vader Cats te spreken, nict tc
lang cn niet tc kort zijn. In die periode
bouwt zich een spanning op, men speculeert
over het mogelijke antwoord en men vormt
zodoende een verwachtingspatroon. Als het
antwoord met dc verwachting overeenstemt
dan werkt dat z.clfbevestigcnd cn zo nict dan
is de verrassing en dus de hoeveelheid infor-
matie des te groter. Het is opmerkelijk dat
men in de journalistiek tuk is op onwaar-
schijnlijke gebeurtenissen, getuige de kreet:
\'Dog bites man, is no news, but man bites
dog is\'. Hoewel dergelijke zeldzame ge-
beurtenissen theoretisch veel informatie be-
vatten, zullen zij een geringe waarde hebben
als belevenis, indien men zich daar niet bij
betrokken voelt doordat het weinig invloed
heeft op het verdere bestaan. De bijbehoren-
de anti-informatie ontbreekt meestal ook.
Het wachtproces kan in tobben ontaarden
als het voor dc persoon in kwestie te lang
duurt. Niet opgeloste, folterende, onzeker-
heden werken frustrerend. Te snelle oplos-
sing van dc spanning kan een overrompelend
effect hebben. Dit geeft het onbevredigende
gevoel dat men krijgt als men de clou van
een opgegeven raadsel tc snel ontvangt. Men
heeft dan nog niet voldoende inzicht in de
mogelijke antwoorden, zodat men het ver-
rassende van dc oplossing ook niet kan ap-
preciëren.

Anderzijds speelt de waarde die aan de ver-
schillende uitkomsten wordt gehecht ccn vi-
tale rol. Hierbij behoeft waarde natuurlijk
niet uitsluitend in geld tc worden uitge-
drukt, maar veel meer in de mate waarin de
uitslag het toekomstig gedrag zal beïnvloe-
den. Ecn vraag moet iets betekenen voor de
toekomst. Het is weer een persoonlijke fac-
tor of dit iets is voor dc nabije of voor de ver-
dere toekomst en zelfs voor het voortbe-
staan. Kinderen leven bij de dag, terwijl
men van de gezagsdragers mag verwachten
dat zij zich zullen bekommeren om dc toe-
komst van het nageslacht.

De tragiek van onze welvaartsmaatschappij
is dat de anti-informatie schaarser wordt,
daar men zich steeds meer zekerheden heeft
verschaft. De beren cn de wolven zijn uitge-
roeid of opgesloten, dc huizen storten nict

Zie i&i nr. 6. 19X4. pag. 75 i
bij elke storm of regenbui in en zelfs dc
weersvoorspellingen worden steeds beter.
Het verschaffen van allerhande zekerheden
is juist het grote goed van de welvaartsmaat-
schappij. In zo\'n maatschappij is alles goed
geregeld en goed geordend. Ook dit is een
goede zaak, maar de medaille heeft ecn
schaduwzijde. Te veel ordening is onnatuur-
lijk. het inspireert niet tot het stellen van
vragen, het is te voorspelbaar.
Efficiënte communicatiemiddelen en de mo-
derne techniek in het algemeen zorgen er-
voor dat eventuele onzekerheden snel kun-
nen worden opgelost. Iemand die enkele da-
gen van huis is, hoeft nict in de zorgen te zit-
ten of zijn huis er nog staat als hij terug-
komt. Zo cr al iets gebeurd mocht zijn, dan
had hij dat immers al gehoord; een goede
zaak.

Bovendien maakt een uitgebreid systeem
van verzekeringen en sociale wetten de ge-
volgen van de schaarse risico\'s zoveel moge-
lijk minder ingrijpend. Alleen het eeuwige
leven is niet te garanderen, ondanks het gi-
gantische apparaat van medische voorzie-
ningen. Menselijke contacten vormen een
bron van anti-informatie en het is typerend
dat vele langer durende verhoudingen slijten
doordat men \'op elkaar uitgekeken raakt\',
het gedrag van de partner heeft weinig ver-
rassends meer. Door de automatisering wor-
den de menselijke contacten vaak vermin-
derd. Zelfs eenvoudige zaken als de vele
stadsplattegronden bij de invalswegen geven
informatie op ecn efficiënte, doch onper-
soonlijke wijze.

Er ontstaat ccn informatiehonger die slechts
pover wordt gestild door allerhande surro-
gaat avontuur dat wordt aangeboden.

Er is een levendige handel in anti-informatie
ontstaan. Loterijen en allerlei gokspelen
hebben een gigantische omzet. Een lot moet
men nict dc avond voor dc trekking kopen,
dan krijgt men geen waar voor zijn geld.
Men moet kunnen speculeren over wat men
zou doen met dc hoofdprijs. Voor sommige
mensen is echter ccn instant loterij aantrek-
kelijk. Ecn loterij die over twintig jaar trekt
is dat niet. Het is wel essentieel dat er ten
minste één grote prijs is om dc loterij - de
illusie van - waarde te geven.

Zoals reeds gezegd bestaat veel ontspan-
ningslectuur uit anti-informatie. Ook de
film en dc TV bewegen zich op dit terrein,
waarbij de TV met zijn quizzen meer gele-
genheid heeft om de waarde van de informa-
tie van belang tc maken door op de menselij-
ke hebzucht in te spelen. Hèt probleem is
om in een spelsituatie de informatie waarde
tc geven. Bij het spel Russisch Roulette is
men hierin (te) goed geslaagd. Vooral bij
sport is de nationale erkenning van de kam-
pioenen van waarde.

[:en grote toekomst op het gebied van de re-
creatie heeft de computer, het gokapparaat
bij uitstek. De computergestuurde avontu-
renspelen werken verslavend voor het nog
betrekkelijk kleine deel van de bevolking dat
er toegang toe heeft. In tegenstelling tot een
avonturenroman kan een computeravontuur,
iedere keer als het gespeeld wordt anders
verlopen. Het is geen kunst om met de com-
puter onzekerheid te creëren, maar - zoals
bij elk spel - is het grote probleem te zorgen
dat men aan de oplossing, dat wil zeggen aan
de te verkrijgen informatie, een waarde kan
hechten.

Er is thans een computerspel in de handel
waarbij de eerste vinder van de verborgen
\'schat\' twintigduizend dollar beloning mag
mcasseren. Bij een ander spel, waar behen-
digheid een rol speelt, worden wereldkam-
pioenschappen georganiseerd. Men heeft bij
dc computerrecreatie kennelijk ook door dat
de uitkomst de moeite waard moet zijn.
Tenslotte is de nieuwshandel voor een groot
deel handel in anti-informatie. De journalis-
ten weten allang wat de leuke dingen voor de
mensen zijn. Een kaping die in één dag is af-
gelopen geeft veel minder spanning dan één
die ecn week duurt. Veel nieuws bevat in het
geheel geen informatie als men niet over de
benodigde anti-informatie beschikt. Van-
daar de slogan van de Amerikaanse journa-
listiek: \'A dogfight on public square is more
news than a war in the Middle-east\'.

Hen belangrijk deel van de tijd die men op
school doorbrengt, wordt besteed aan het
vergaren van kennis, het opbouwen van een
feitenverzameling. Meestal heeft dat niets te
maken met het consumeren van informatie,
daar men vaak niet eerst voor de zo nodige
anti-informatie zorgt. Het antwoord op een
vraag die niet \'leeft\' bij de leerlingen wordt
door hen niet als informatie ervaren. Daar-
om is de school, in plaats van het grote avon-
tuur te zijn, voor zo vele leerlingen een bron
van verveling. In de huidige onderwijsfa-
brieken heeft men nauwelijks tijd om eerst
de nieuwsgierigheid te prikkelen, vervolgens
de leerlingen enige tijd met de vraag te laten
worstelen om pas daarna de bevrijdende in-
formatie te geven. (Helaas voor de intelli-
gentere leerlingen geen verrassing, zij balen
dan ook meer.) Had men die tijd wel, dan
nog zou de informatie in het algemeen van
weinig waarde zijn voor de leerling. De mo-
derne jeugd ziet de schoolkennis niet als een
toekomstbepalend goed en misschien heeft
zij nog gelijk ook.

De kennis opgeslagen in onze hersenen heeft
het voordeel van de grote beschikbaarheid
en de snelle toegankelijkheid. Een nadeel is
dat we die toegankelijkheid slccht onder
controle hebben en vooral dat we het ver-
gectproces niet beheersen. Het ligt voor de
hand dat een of ander elektronisch privé-
zakinformatiesystecm in een grote behoefte
zou kunnen voorzien, ook voor mensen met
goede geheugens. Over ccn in het lichaam
ingebouwde bio-chip spreek ik nog niet. Het
leeuwendeel van het leerwerk op school zou
overbodig kunnen worden. De systemen zou-
den bij aankoop reeds enige basisinformatie
kunnen bevatten en men zou ze via telefoon
of kabel-TV bij kunnen houden. De scholing
zou zich dan vooral moeten richten op de
methodes antwoorden op vragen te vinden.
Iets wat, overigens ook nu, met de traditione-
le naslagmedia is aan te bevelen. Het leren
vinden van antwoorden op vragen is belang-
rijker dan het paraat hebben van een be-
perkt aantal antwoorden.

In het rapport van de Adviesgroep voor Mi-
cro-elektronica (4) wordt ook al gewezen op
de invloed, die de veranderingen ten gevolge
van de micro-elektronica op de maatschap-
pij, op dc school zullen moeten hebben.
Velen, die het verontrustend vinden dat de
moderne jeugd niet meer kan hoofdrekenen
en straks ook weinig parate feitenkennis zal
hebben, vergeten dat er zoveel dingen zijn
die wij niet cn onze voorouders wel moesten

kunnen en welen. Hel i.s een goede zaak dal
jui.sl door de lechnische hulpmiddelen aller-
lei mogelijkheden voor een breder publiek
beschikbaar komen. Daarbij hoefl men be-
paald niet alleen aan de zakrekenmachien-
tjes le denken, maar ook aan de aansteker,
de klok, dc telefoon en. last bul nol least, het
boek. Behalve\'hel gevaar voor een energie-
ën materiaal-crisis dreigt cr in de toekomst
een anti-informaticcrisis. Daarom is het van
belang dat men bij dc scholing een stap ver-
der gaat cn het accent legt op het leren stel-
len van vragen. F.r zijn echter indicaties dat
men beter zou kunnen stellen dat men op
school moet ophouden met het afleren van
het stellen van vragen. Dc vaardigheid van
Prc-schoolkindcrcn in het ongeremd genere-
ren van vragen is immers spreekwoordelijk.
Of dic vragen belangrijk zijn in de ogen van
volwassenen is niet zo relevant, het gaat er
om of ze voor dc kinderen belangrijk zijn.
Wel zouden zc geholpen kunnen worden in
de moeilijke kunst van het goed formuleren
van vragen. Iemand die déze kunst beheerst
behoeft zich nooit tc vervelen, daar hij anti-
informatie kan opwekken.

L\'it het bovenstaande zal het duidelijk zijn
dat het niet duidelijk is wat men bedoelt met
dc komende informatiemaatschappij. Alles
wijst erop dat cr een maatschappij kan ont-
staan die gebrek zal hebben aan informa-
tic(consumptic). Hel gevaar bestaat dat het
ccn maatschappij wordt waarin dc burger
zich verloren zal voelen in een woestijn van
potentiële informatie, beheerst door een
klasse van professionals. Reeds in 1947 voor-
spelde Norbcrt Wiener, ccn voormalig won-
derkind dat de grondlegger van dc cvbcrnc-
tica werd. dal dc computers ccn revolutie
zouden teweegbrengen. Hij stelde dal na de
voltooiing van dc eerste industriële revolutie
dc mens met zijn spieren als energiebron
niets meer te bieden had op dc arbeidsmarkt
cn dal ditzelfde zou gelden voor dc mens
met zijn hersenen als gegcvensvcrwcrker.
■| lowcvcr. laken the sccond revolution as ac-
complished. the average human being of me-
diocre attainments, or less, has nothing to sell
that it is worth anyone\'s money to buy\' (5).
(jcgcvcnsvcrwcrking zal het domein zijn van
dc computers, die zich als hyena\'s volvreten
met de lijken van de ervaringen. Hel is zeer
de vraag of zc voor dc gewone man ook infor-
matie zullen leveren. Hel ligt voor de hand
dat deze toekomstmaatschappij met angst
tegemoet wordt gezien.
Dal de invoering van het vak burgerinforma-
tica die angst zal wegnemen is even waar-
schijnlijk als dat het invoeren van een vak
burgerkernfysica de mensen van de angst
voor dc atoombom zou kunnen bevrijden. De
angsten van de vakman, bekend met de ge-
varen, zouden best groter kunnen zijn dan
die van de leek.

Dit wil niet zeggen dal ik daarom zou menen
dat de kennismaking met de moderne tech-
niek onnuttig zou zijn. Integendeel geloof ik
dal het een eis van de democratie is onwe-
tendheid te bestrijden, op hel gevaar af dal
halfwijs erger is dan onwijs. Hel lijkt echter
belangrijker dat men de mensen kan opwek-
ken lol het stellen van vragen. Het is anders
onwaarschijnlijk dal de behoefte aan infor-
matie gelijke tred zal houden met de lechni-
sche mogelijkheden om gegevens te manipu-
leren.

1. Watts, Alan W. Lof der onzekerheid. 2de druk,
Meppel, Amsterdam. 1982, pag. 78.

2. Shannon. Claude E. and Weaver. Warren. The
Mathematical Theory of Communication. The
University of Illinois Press. 1949.

3. VcrhoelT, .1. 1 let meten van informatie cn anti-in-
formatie. Computers op School, jaargang 2, nr. 4,
1985.

4. Maatschappelijke gevolgen op de Micro-elektro-
nica. Rapport van de adviesgroep Rathenau
Staatsdrukkerij, \'s-Ciravenhage, 1980.

SAMENVATTING Sinds 1959 werden jaarlijks ca. 20.000 Salnwnella-isolaten gescreened op resi.s-
tentie tegen tetracycline, chlooramj\'enicol. kanamycine en ampicilline en sinds 1978 ook tegen trime-
thoprim.

Bijdc mens en het varken nam het percentage tetracycline-resistente stammen vanaf 1961 sterk toe. Na
het staken van het gebruik van tetracyclines als groeibcvorderend middel in diervoeders in 1974 is het
percentage tetracycline-resistente salmonellae bij varkens en de mens belangrijk afgenomen. Bij
mestkalveren nam het aantal multiresistente S. dublin- en S. typhimurium-i\'/amme« vanaf 1972 sterk
toe. Multiresistenie stammen bij de mens werden voornamelijk geïsoleerd bij adoptief kinderen
afkomstig uit Indonesië. Verdere verspreiding van deze stammen werd niet waargenomen. Multiresis-
tente kalverenslammen werden bij de mens slechts incidenteel geïsoleerd.

SUMMARY Approximately 20.000 strains of Salmonella were screened annually for resistance to
letracvcline. chloramphenicol, kanamycin and ampicillin since 1959. and also to trimethoprim since
1978.\'

Telracycline-resisiant strains increased in human subjects and pigs Jrom 1961. After the ban on
incorporation of tetracycline in animal feeds for nutritive purposes in 1974. the proportion ojtetracy-
cline-resisiant strains in pigs and human subjects decreased.

In veal calves, the number of strains ofS. typhimurium and S. dublin resistant to multiple drugs
increasedfrom 1972. Strains resistant to multiple antibiotics in man were mainly isolated from adoptive
children from Indonesia. No further spread of these strains was observed So Jar. strains similar to those
in calves resistant to multiple drugs were only incidentally isolated Jrom human patients.

Het gebruik van antimicrobiele middelen schieden. Zo werd een goed beeld van het

bij nutshuisdieren, zowel therapeutisch en resistcntieprobleem bij Salmonella in de

rend agens, bracht het risico met zich mee stammen behoorde tot het serotype S. ty-

van het ontstaan van resistente darinbacte- phimurium. Van het totale aantal bij de

ricn, zowel pathogene als niet-pathogene. mens geïsoleerde Salmonella-stammen be-

I n 1958 werd daarom gestart met de screen- hoorde 60% tot dit serotype, van de bij het

ing van Salmonclla-isolaten op resistentie, varken geïsoleerde stammen ongeveer 80%.

aanvankelijk tegen tetracycline (Tc) en Bij deze groepen is 5. ryp/ï/wwnww daarom

chlooramfcnicol (Cm), later ook tegen am- te beschouwen als indicator van antibio-

picillinc (Ap), kanamycine (Km) en tri- ticum-resistentie bij Salmonella. In figuur

Centrum, kon dit op nationaal niveau ge- slechts sporadisch voor. Na 1961 nam het

\' Ontleend aan; Tn opdracht van.....\' Een overzicht van onderzoekingen uitgevoerd in het Rijksinstituut voor

Volksgezondheid cn Milieuhygiëne in opdracht en ten laste van het Veterinaire Staatstoezicht.
^ Drs. W. J. van Leeuwen, dr. P. A. M. Guinée, drs. C. E. Voogd en dr. B. van Klingeren, Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieuhygiëne, Postbus 1, ,\'!720 BA Bilthoven.

aantal sterk toe en bereikte een piek van
80% in 1973. Hierna nam het procentuele
aantal Tc-resistente stammen sterk af.
Figuur 2 geeft het verloop van Tc-rcsis-
tente stammen bij het (gezonde) varken
weer. Het beeld is vrijwel identiek aan dat
van de mens. In beide groepen schommelt
het percentage Tc-resistente stammen sinds
1978 rond de 30-35%.
Resistentie tegen Cm, Km en Ap speelt bij
mens en varken nauwelijks een rol. Vanaf
1971 werd systematisch van alle S- typhi-
OTur/Mw-stammeneen faagtyperinggedaan,
welke van zeer groot nut is gebleken voor
een betere interpretatie van het voorkomen
en het verspreiden van 5. typhimurium-
stammen. Uit figuur 1 en 2 blijkt dat de
daling van Tc-resistente stammen veroor-
zaakt werd door de afname in het voor-
komen van het Tc-resistente faagtype 505.
Deze daling trad ongeveer tegelijkertijd op
met het per 1 januari 1974 in Nederland
van kracht worden van de EEG-maatre-
gelen inzake het nutritief gebruik van an-
tibiotica. Dit hield onder meer in dat de
tetracyclines niet langer als groeibevorde-
rend middel mochten worden gebruikt.
Flct feit dat het verbod van Tc voor groei-
bevordcring gevolgd werd door een duide-
lijke vermindering van Tc-resistente Sal-
monella bij (gezonde) varkens (en daar-
door bij de mens), doet vermoeden van
welke betekenis het nutritieve gebruik van
Tc geweest is bij het ontstaan van Tc-resis-
tente Salmonella-stammen zowel bij het
varken als bij de mens.
Bij mestkalveren is de ontwikkeling der re-
sistentie geheel anders verlopen en is een
duidelijke teruggang niet opgetreden. Bij
deze dieren is sedert 1973 juist een toene-
mend aantal gevallen van ernstige, vaak
lethaal verlopende salmonellose geconsta-
teerd, veroorzaakt door multiresistente 5.
dublin en S. typhimurium. Bij geen andere
diersoort heeft de resistentietoename een
dergelijke omvang aangenomen.
In figuur 3 en 4 is het percentage resistente
S. dublin en S. typhimurium weergegeven. 5.
r/uft/m-stammen, resistent tegen Tc en Cm,
namen aanvankelijk toe in de periode tus-

sen 1973 en 1975, waarna ze sterk afnamen
en vervolgens na 1977 weer sterk in aantal
toenamen. In 1972 verschenen de eerste
stammen met multipele resistentie tegen Tc,
Cm, Km en Ap. Hun aantal nam na 1974
plotseling sterk toe, bereikte een maxitnum
van ca. 70% in 1977, waarna ze weer snel
afnamen. In 1983 was nog slechts ca. 11%
der S. c/wZ?//«-stammen resistent tegen bo-
vengenoemde antimicrobiële middelen.

Fig. 4 laat de ontwikkeling der resistentie
bij S. typhimurium-vtummcn zien. Tot 1970
ging het voornamelijk om Tc-resistente en
TcAp-resisteiite stammen. Nadat vanaf
1971 de faagtypering werd toegepast, werd
duidelijk dat bepaalde faagtypen een be-
langrijke rol hebben gespeeld, c.q. nog
spelen bij dc ontwikkeling der resistentie
bij deze diergroep. In dc periode 1972-1978
domineerde het faagtype 201. Stammen
van dit faagtype waren resistent tegen Tc,
Cm, Km, Ap, streptomycine (Sm) en sul-
fonamide (Su). In 1977 verschenen voor
het eerst stammen van het faagtype 193.

Deze stammen bleken bovendien resistent
tegen Tp. Hun aantal nam daarna snel toe.
Stammen van dit faagtype werden sinds
1977 ook in Engeland veelvuldig bij kalve-
ren geïsoleerd. Het is niet onmogelijk dat
dergelijke stammen met geïmporteerde kal-
veren uit Engeland in Nederland werden
ingevoerd. In Engeland werden faagtype
193-stammcn ook veelvuldig bij mensen
geïsoleerd. Dit is in Nederland tot op heden
(gelukkig) niet het geval! Het exhorbitantc
profylactische en therapeutische gebruik
van antibacteriëlc middelen bij kalveren
heeft duidelijk het rcsistcnticpatroon van
zowel S. duhiin- als S. typhimurium-siam-
men in ongunstige zin beïnvloed, waardoor
problemen met dc vlceskalveren zijn ont-
staan.

Bij de mens cn het varken werden tot op
heden slechts incidenteel van deze multi-
resistentc \'kalver\'-stammen geïsoleerd. Dc
toename van multiresistente stammen bij
de mens werd veroorzaakt door de sero-
typen 5. Oranienburg-, S. schwarzengrund-,
S. Icrefeld-en S. typhimurium-slamnienvan

een ander faagtype. Deze stammen werden
voornamelijk geïsoleerd bij adoptiefkinde-
ren an<omstig uit Indonesië. Verspreiding
van deze stammen binnen Nederland heeft
niet plaatsgevonden. Hieruit kan worden
afgeleid dat er bij de mens geen selectie-
voordeel voor deze multiresistente Salmo-
nella-stammen bestaat.
Samenvattend kan worden gezegd dat de
screening van de resistentie van Salmonel-
la-stammen sinds 1959 heeft duidelijk ge-
maakt dat:

1. Na het staken van het gebruik van Tc
als groeibevorderend agens de Tc-resis-
tentie bij (gezonde) varkens en mensen
sterk is gedaald.

2. Het therapeutisch en profylactisch ge-
bruik van antibiotica bij met name
vleeskalveren een enorm resistentiepro-
bleem met betrekking tot Salmonel-
lose veroorzaakt door S. dub/in en S.
typhimurium heeft opgeleverd.

3. De \'invoer\' van multiresistente stam-
men bij de mens afkomstig van adop-
tieflinderen cn voorzover van toepas-
sing afkomstig van kalveren, niet heeft
geleid tot een verdere verspreiding bin-
nen Nederland.

Door een systematische sero- en faagtype-
ringen bepaling van de resistentie van \'alle\'
Salmonella-stammen binnen Nederland is
een redelijk inzicht verkregen in de besmet-
ting met cn verspreiding van Salmonella.
Om dit inzicht te behouden is het niet
langer nodig\'alle\'stammen te onderzoeken
en zullen met ingang van januari 1985, via
een gericht surveillance-programma bij ver-
verschillende doeldieren en de mens, Sal-
monella-stammen worden onderzocht.

Ten gerieve van de Nederlandse lezers volgt
onderstaand de samenvatting — uit het Engels
vertaald — van het in deze atlevering (zie pag.
29) opgenomen artikel uit The Veterinary Quar-
terly deel 7, all. 4, 1985:

Snijders..!. M. A., Logtestijn..!. G. van, Mossel,D. A.
A., and Smulders, F. J. M.: The Veterinary Quarterly
1985: 7 (4): 277-82.

Samenvatting De vakgroep heeft de afgelopen jaren
veel onderzoek verricht op het gebied van decontami-
natie door middel van melkzuur in runder-, kalver- en
varkensslachtlijncn. Ook werd de invloed van melk-
zuur nagegaan op de bacteriologische en sensorische
gesteldheid van warm en koud ontbeend vlees en
slachtproduktcn zoals lever en hersenen. Vastgesteld
werd, dat door een goede hygienebeheersing in de
slacijtlijn, de microbiologische belasting op opper-
vlakken kon worden gereduceerd. Melkzuurdecon-
taminatie gaf nog een verdere reductie. Direct na het
slachten hebben de bactcricn zich nog niet volledig op
vleesoppcrvlakkcn gehecht. Daarom heeft de toepas-
sing van melkzuur het grootste effect op slachtwarmc
karkassen. De concentratie van het melkzuur mag,
enigszins afhankelijk van de wijze van aanbrengen, bij
runderen niet hoger zijn dan 1% v/v, bij kalveren en
varkens niet hoger dan 1,25 resp. 1,5% v/v. Hogere
concentraties geven niet aanvaardbare en blijvende
verkleuringen van zowel vlees als vet. Bloedresten
krijgen door de behandeling een donkere kleur en
moeten daarom voor de behandeling bijv. door
douchen, worden verwijderd. Een geringe verzuring
van het oppervlak van behandelde karkassen ver-
dwijnt binnen 72 uur na de behandeling. Een consu-
menten \'taste panel\' kon een behandeling tot 2% v/v
melkzuur niet vaststellen.

De werking van melkzuur berust op een \'direct\' (bac-
tericide) effect en een \'vertraagd\' (bacteriostatisch)
effect, ttet bactericide effect kan oplopen tot 1,5 logN
per cm^. Dit is alliankelijke van de aard van het op-
pervlak. de hoogte van de besmetting, de wijze en het
tijdstip van decontamineren. Gedurende het koelpro-
ccs wordt het verschil in dc bacteriologische gesteld-
heid tussen behandeldcen niet-behandelde karkassen
of delen groter. Dit bacteriostatisch effect op de be-
handelde oppervlakken is waarschijnlijk het gevolg
van een verlengde \'rustfase\' van door het melkzuur
beschadigde micro-organismen.
Door ecologisch onderzoek is aangetoond dat cr te-
vens een gewenste verschuiving van dc Gram-nega-
tieve naar dc Gram-positieve flora optreedt. Deze
Gram-positieve Hora reint de groei van de entero-
pathogene Ciram-negatieve flora. Door melkzuur toe
te voegen aan de desinfecticbakjes in dc slachtlijn kan
dc temperatuur van het water in deze bakjes, bij een
gelijkblijvend bactericide effect, worden verlaagd.

SAMENVATTING Twee gevallen van mycotische placentitis bij ket fund worden beschreven. De
moederdieren vertoonden geen l<linische symptomen voor of tijdens de partus. De ixaiveren l<wamen ."i.
respectievelijk 4 weken te vroeg ter wereld en vertoonden eveneens geen klinische symptomen. In beide
placenta\'s was een ernstige necrotiserende ontsteking aanwezig met vele schimmeldraden in het
necrotische piacentaweefsel. Uit één der placenta\'s werd Aspergillus fumigatus geïsoleerd. In de
discussie wordt tevens ingegaan op de literatuur betreffende mycotische placentitis bij het rund.

SUMMARY Two cases of bovine mycotic placentitis are reported. The two cows did not show any
clinical symptoms bej\'ore or during premature delivery of two clinically normal calves. In both
placentas a severe placentitis accompanied by extensive necrosis and a large number of hyphae was
present in two placentas. Aspergillus fumigatus was isolated in one case. The literature on bovine
mycotic placentitis is reviewed in tite discussion.

Een door schimmels veroorzaakte necroti-
serende placentitis bij het rund is voor het
eerst beschreven door Smith in 1920 (17) en
werd enkele jaren later onderkend als oor-
zaak van abortus (6). Sindsdien is een groot
aantal gevallen van mycotische abortus
beschreven, waarbij mycotische abortus
gedefinieerd kan worden als een schimmel-
infectie van de placenta gepaard gaande
met uitdrijving van de vrucht bij een gra-
viditeitsduur van 2 tot 8 maanden, maar
vooral in het laatste trimester van de dracht
(8, 18, 19, 20). Men dient daarbij te be-
denken dat abortus voor de 4e-5e maand
vaak niet als zodanig onderkend wordt (1).
De mycotische abortus kan gedurende het
gehele jaar optreden, maar het merendeel
der gevallen wordt waargenomen in de pe-
riode januari tot juni (8, 10, 18, 20). Het
ziektebeeld blijkt over de gehele wereld
voor te komen (18) en ook in ons land is bij
het rund het voorkomen van door schim-
mels geïnduceerde abortus beschreven (4,
5, 19).

Abortus bij het rund is een betrekkelijk
veel voorkomend verschijnsel, waarbij een
jaarlijks abortuspercentage tot 5% op een
bedrijf acceptabel is (12). Van alle abortus-
gevallen blijkt 20 tot 50% veroorzaakt te
worden door infectieuze agentia (I. 10, 12,
15), waarbij mogelijk een nog aanzienlijk
deel van de infectieuze oorzaken onder
routine laboratoriumomstandigheden niet
onderkend wordt (1, 15). In 1 tot 20% van
de door infectieuze agentia veroorzaakte
abortusgevallen blijkt er sprake te zijn van
mycotische abortus (II, 18), afhankelijk
van de aard van het ingezonden materiaal
cn de uitgebreidheid van het onderzoek.
Species van Aspergillus, Mucor, Absidia,
Rhizopus en Mortierella zijn in staat een
abortus te veroorzaken (13), waarbij soms
enkele pathogene schimmelsoorten tegelij-
kertijd in de placenta kunnen worden aan-
getroffen (16). Van deze species wordt
Aspergillus fumigatus het meest frequent
geïsoleerd (4, 8, 16, 18, 19, 20).
In dit artikel wordt een door schimmels
veroorzaakte necrotiserende placentitis be-

schreven bij twee gevallen van praemalure
geboorte van levende kalveren. Tevens
wordt in de discussie nader ingegaan op de
literatuur betreffende mycotische placenti-
tis bij het rund.

lien tweetal placenta\'s werd aangeboden voor patho-
loog-anatomisch onderzoek in verband met vroegge-
boorte cn macroscopisch zichtbare afwijkingen. Pla-
centa 1 was al"komstigvan een FH-rund, waarvan het
kalf ongeveer 5 weken te vroeg levend cn gezond ter
wereld kwam. Placenta 2 was afkomstig van een 3-
jarig MRY-rimd, waarvan het kalf circa 4 weken tc
vroeg werd geboren; het betrof ccn klein levend kalf
dat geen klinische afwijkingen vertoonde. Voorzover
bekend vertoonden beide moederdieren voor, noch
tijdens de partus klinische symptomen. Stukjes weef-
sel van beide nageboorten werden gefixeerd in 4%
gebufferde formaline. Na inbedding in paraffine
werden coupes gesneden van 5-6 /j dikte en gekleurd
met haemaluin-eosine(HE), PAS en volgens Gridley
en Cjrocott-Gomori. Van beide placenta\'s werd bac-
teriologisch onderzoek gedaan cn van placenta 2 te-
vens ecn mycologisch onderzoek.

Beide placenta\'s vertoonden zowel macros-
copisch als histologisch een identiek beeld.
Een groot gedeelte van de placentomen en
het tussenliggende allantochorion vertoon-
de een bruingrijze kleur ten gevolge van
necrosc. Tussen het normale en het afwij-
kende placcntaweefsel was een geleidelijke
overgang zichtbaar met hyperaemie (fig.
1).

Bij histologisch onderzoek bleek een uitge-
breide necrose aanwezig te zijn van de pla-
centomen en eveneens van het oppervlak-
kige gedeelte van het tussenliggende allan-
tochorion (fig. 2). Op de overgang naar het
aangrenzende vitale weefsel bevond zich
een duidelijke demarcatiezone. In het nog
vitale placentaweefsel werd een acute hae-
morrhagische ontstekingsreactie gevon-
den. Een aantal bloedvaten op de overgang
van necrotisch naar vitaal weefsel en som-
mige vaten in het nog vitale allantocho-
rionweefsel vertoonden thrombosering en
een necrotiserende ontsteking van de vaat-
wand (fig. 3), Zowel in de PAS als in de
Gridley en Grocot-Gomori bleken in het
necrotische weefsel en in de demarcatie-
zone grote aantallen schimmeldraden aan-
wezig te zijn (fig. 4). Het was niet mogelijk
hyphen in vaatstructuren aan te tonen. Bij
bacteriologisch onderzoek werd uit beide
placenta\'s een bacteriële inengflora geïso-

Fig. 2. Necrotiscrcnde placentitis met oppervlakkige necrose van het allantochorion (I )en demarcatiezone (2)
bij overgang naar vitaal placentaweefsel. H.E. x 100.

Fig. i. Bloedvat met een necrotiscrcnde ontsteking in de vaatwand. H.E. x 200.
16

F-\'ig. 4. Grote aantallen schimmeldraden in necrotisch placentaweefsel. Grocott-Gomori x 200.

leerd. Uit placenta 2 werd tevens Aspergil-
lus fumigatus geïsoleerd.
Op grond van de patholoog-anatomische
bevindingen werd de diagnose necrotise-
rende placentitis ten gevolge van een schim-
melinfectie gesteld.

De macroscopische en histologische be-
vindingen in beide placenta\'s kotnen over-
een met dc laesies bcschrcvcn in zowel
spontane als experimentele gevallen van
mycotische placentitis (7, 8, 9, II, 14, 18).
De necrotiserende ontsteking van de pla-
centa inct vasculitis en vaatthrombose
wordt wel beschouwd als karakteristiek
doch niet als pathognomonisch voor my-
cotische placentitis (8, 18); een necrotise-
rende placentitis kan bijvoorbeeld ook
voorkomen bij abortus ten gevolge van
IBR (14). Brucella abortus (8) of Corytie-
bacleriuiti pyogenes (II). De oorzaak van
dc vaak uitgebreide necrosc is niet bekend;
mogelijk dat bij de sporulatic van de schim-
tnelsporen in de placenta toxische stoffen
vrijkomen die aanleiding geven tot vaat-
thrombose en coagulatienccrose (7).

Mycotische placentitis leidt meestal tot het
verwerpen van de vrucht. Soms kan echter
ook bij ä terme geboren kalveren een door
schimmels veroorzaakte necrotiserende
placentitis worden gevonden (20). In de
hier beschreven gevallen kwamen dc kalve-
ren respectievelijk 5 en 4 weken te vroeg ter
wereld, zodat per definitie gesproken moet
worden van een premature geboorte in
plaats van abortus (12). Ook andere
auteurs vennelden de geboorte van levende
kalveren in gevallen van mycotische pla-
centitis (2, 8, 20). Dc dood dan wel levend
geboren kalveren vertonen evenals in onze
gevallen vaak geen afwijkingen (II), soms
echter zijn duidelijke huidafwijkingen aan-
wezig, wijzend op een schimmelinfectie (5,
8, 14, 19). Ook in de inwendige organen
kunnen soms afwijkingen worden gevon-
den, zoals bronchopneumonie (8), ence-
phalitis (2, 14), focale levernecrose (2, 8),
splenitis (2, 3) en granulomen in myocard
en mesenteriale lymfnoduli (2), waarbij
hyphen in het ontstckingsweefsel aanwezig
zijn.

Mycotische abortus wordt geassocieerd
met het voorkomen van schimmels in het
voer, waarbij vooral beschimmeld hooi een

belangrijke plaats inneemt (4,20). Besehim-
melde bieten (19)en beschimmeld kuilvoer
(2, 4, 16, 19) komen eveneens in aanmer-
king, hoewel het anaerobe karakter van
kuilvoer eventuele schimmelgroei nadelig
beïnvloedt (16). Drachtige dieren hebben
een verhoogd risico voor het aanslaan van
een schimmelinfectie, mogelijk doordat het
weerstandsvermogen tegen infecties nor-
maliter met het voortschrijden van de gra-
viditeit afneemt (1) en schimmelig voer
vooral opgevoerd zal worden aan nog
drachtige dieren binnen een populatie (4).
Tevens leidt schimmelig en dus inferieur
voer mogelijk eveneens tot een weerstands-
vermindering van het dier (4) en kan zo ten
gevolge van een eventuele vitamine A-de-
ficiëntie resulteren in een verminderde
slijmvliesbarrière (19).
Na orale opname vormen laesies in de
voormagen, vooral de boekmaag, een porte
d\'entrée, gevolgd door een haematogene
verspreiding naar de uterus (3, 9), waarbij
de placenta een goed milieu lijkt te vormen
voor schimmelgroei (9). Schimmels blijken
voorts te behoren tot de \'normale\' micro-
flora van long en bronchialc lymfnoduli
van drachtige koeien, die met hooi en
ander droogvoer gevoerd worden, zodat
schimmelsporen mogelijk dc bloedvaten in
de alveolaire septa kunnen bereiken en zo
in de systcmische circulatie terecht komen
(7). Ook infectie via conjunctiva cn huid-
wondjes is mogelijk (3); infectie per vagi-
nam bijv. via coïtus wordt daarentegen uit-
gesloten geacht (9). Infectie van de placenta
leidt tot ccn necrotiserende placentitis waar-
bij hyphen in het vruchtwater terecht kun-
nen komen en van daaruit de foetus be-
reiken, mogelijk resulterend in huidlaesies.
In geaborteerde foeten worden in de maag-
inhoud vaak hyphen aangetroffen, waar-
schijnlijk ten gevolge van aspiratie van
vruchtwater, hetgeen tijdens de aspbyxic
optredend bij het afsterven en/of uitdrij-
ven van de vrucht in versterkte mate op-
treedt.

De aanwezigheid van door schimmels geïn-
duceerde granulomen in diverse organen
bij een aantal kalveren zou kunnen wijzen
op een directe haematogene invasie van de
vena umbilicalis. Een haematogene ver-
spreiding vanuit de huidlaesies kan echter
niet worden uitgesloten, hoewel laesies in
inwendige organen vaak niet gepaard gaan
met zichtbare huidlaesies.
De beschreven vroeggeboorten bleven be-
perkt tot één dier per bedrijf, waarbij de
moederdieren voor en tijdens de partus
geen klinische symptomen vertoonden.
Mycotische abortus betreft eveneens vrij-
wel altijd incidentele gevallen (4, 8, 19).
Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn
dat voor het aanslaan van de schimmelin-
fectie het moederdier gepraedisponeerd
moet zijn (9), zoals bijvoorbeeld door een
verhoogd cortisolgehalte onder invloed van
stress en/of eventuele therapeutische be-
handeling (13). Soms kan echter ook een
aantal dieren op één bedrijf aborteren ten
gevolge van een schimmelinfectie (2). De
dieren zijn vooren tijdens de abortus mees-
tal niet ziek (4, 19). De abortus kan gevolgd
worden door een retentio secundinarum (4,
8). Vooral bij een A/o^z/ere/Za-infectie treedt
dit nogal eens op (2), en gaat vaak gepaard
met een metritis (2) en/of een fataal verlo-
pende pneumonie binnen 4 dagen p.p. (2,

De diagnose vroeggeboorte dan wel abor-
tus ten gevolge van schimmelinfectie kan
gesteld worden op grond van de macrosco-
pische en histologische placenta-verande-
ringen en het voorkomen van schimmel-
draden in de aangetaste placenta-gedeelten,
al dan niet gepaard gaande met door
schimmels veroorzaakte afwijkingen bij de
vrucht. Het isoleren van schimmels uit de
placenta zonder patholoog-anatomisch
onderzoek heeft geen diagnostische waarde
in verband met het ubiquitair voorkomen
van schimmels en schimmelsporen (4, 18,
19). Zo blijkt het mogelijk om uit met fae-
ces, gras en bodemvuil bezoedelde placen-
ta\'s na enige tijd schimmels te isoleren,
vooral Ahsidia en Mucor spp., waarbij dan
uiteraard de karakteristieke placenta-
veranderingen ontbreken (2). Indien geen
nageboorte voor onderzoek beschikbaar
is, kunnen aanwijzingen voor een mycoti-
sche placentitis gevonden worden in de
vorm van hyphen in de maaginhoud en/of
de aanwezigheid van laesies bij de vrucht;
hierbij zou histologi.sch onderzoek van het
ooglid van de foetus van diagnostische be-
tekenis kunnen zijn, daar ondanks de af-
wezigheid van macroscopische huidlaesies,
in het ooglid vaak een folliculitis met ge-

mengde ontstekingsreactie en liyplien in de
epidermis gevonden kunnen worden (14).
Niet in alle gevallen van inycotische pla-
centitis echter worden foetale laesies en/of
hyphen in de maaginhoud aangetroffen
(II, 14), zoclat placenta-onderzoek van es-
sentieel belang is bij het stellen van een
juiste diagnose (8, 10, 14, 16, 18). Dit on-
derstreept nogmaals het belang van placen-
ta-onderzoek in gevallen van abortus te-
neinde tot een mogelijke etiologische dia-
gnose te komen.

1. Barth. T. und Horsch. F.: Zum Vorkommen, zur
Diagnostik und den einzuleitenden Massnahmen
bei embryonalen und fetalen Fruchtverlusten
beim Rind. Mh. Vel. Med. 1982; .IV: 725-32.

2. Carter. M. E., Cordes, D. O., di Menna, M. E.,
and Hunter, R.: Fungi isolated from bovine my-
cotic abortion and pneumonia with special re-
ference to/Wr>/7/V/\'(\'//« n\'o//i7. Res. Vel. Sei. 1973;
14; 201-6.

3. Cordes, D. O., Carter, M. E., and di Menna, M.
E.; Mycotic pneumoniaand placentitis caused by
Moriierella wolfii. 11. Pathology of experimental
infection of cattle. Vei. Path. 1972; 9; 190-201.

4. Dijkstra, R, G,; Het aborteren ten gevolge van
AspergillusfumigaliishVj runderen. Tijdschr. Dier-
genee.skd 1963; 88; 563-7.

5. Engel, .1. A. en Maas, J. C. A. van der; Schimmel-
infectie bij een runderfoetus. Tijd.schr. Dierge-
neeskd 1955; 80; 404-5.

6. Gilman, H. L. and Birch, R. R.; A mould associa-
ted with abortion in cattle. Cornell Vel. 1925; 15;
81-9.

7. Hill, M. W. M., Whiteman, C. E., Benjamin, M.
M., and Ball, L.; Pathogenesis of experimental
bovine mycotic placentitis produced by Aspergil-
lus fumigalus. Vei. Path. 1971; 8; 175-92.

8. Hillman, R. B.; Bovine mycotic placentitis in
New York state. Cornell Vei. 1969; 59; 269-88.

9. Hillman, R. B. and McEntee, K.; Experimental
studies on bovine mycotic placentitis. Cornell
Vei. 1969; 59; 289-302.

10. Hubbert, W. T., Booth, G. D., Bolton, W. D..
Dunne. H. W., McEntee, K., Smith, R. E., and
Tourtellotte, M. E.; Bovine abortions in five
northeastern states, 1960-1970; Evaluation of
diagnostic laboratory data, Cornell Vel. 1973; 63;
291-316.

11. Jerrett. 1. V., McOrist, S., Waddington, J.,
Browning, ,1. W., Malecki, .1. C., and McCaus-
land, 1. P.; Diagnostic studies ofthe fetus, pla-
centa and maternal blood from 265 bovine abor-
tions. Cornell Vel. 1984; 74; 8-20.

12. Kruif, A. de; Abortus bij het rund. Tijd.schr.
Diergeneeskd 1984; 109; 117-24.

13. Matsui, Y.. Matsukawa, K., Chihaya, Y.. Koh-
saka. Y.. and Kikuchi, M.; Mycological and pa-
thological examinations on bovine abortion by
Mucoraceac in .lapan../«/)../. Zoolechn. Sei. 1979;
50; 35-43.

14. Miller. R. B. en Quinn, P. J.; Observations on
abortions in cattle; a comparison of patholo-
gical. microbiological and immunological find-
ings in aborted foetuses and foetuses collected at
abattoirs. Can. J. Comp. Med 1975; 39; 270-90.

15. Moojen. V., Roberts, A. W,, and Carter, G. R.;
Microbial causes of bovineabortion in Michigan.
Vei. Med Small An. din. 1983; 78; 102-6.

16. Sheridan, J. .1.; Bovine mycotic abortion, with
particular reference to the occurrence ofthe dis-
ease in Ireland. Irish Vei. ./. 1980; 34; 75-9.

17. Smith, T.; Mycosis of the bovine fetal membra-
nes due to a mould of the genus Mucor. J. Exp.
Med 1920; 31; 115-22.

18. Stuker, G., Ehrensperger, F., Pohlenz, J. und
Troll, C.; Zur Bedeutung und Diagnostik des
Pilzabortes des Rindes. ZhL Vei. Med. Reihe B.
1979; 26; 184-94.

19. Ulsen, F. W. van; Schimmelabortus bij runderen.
Tijdschr. Diergeneeskd. 1955; 80; 1081-7.

20. Williams, B. M., Shreeve, B. .1., Hebert, C. N.,
and Swire, P. W.; Bovine mycotic abortion;
Some epidemiological aspects. Vet. Ree. 1977;
100; 382-5.

De ontwikkelingen in de diergeneeskunde en de
mogelijke gevolgen voor de beroepsuitoefening
en de opleiding

Developments in Veterinary Medicine and their Possible Effects on the
Veterinary Profession and Training

L. J. E. Rutgers\', J. C. Baars^, J. J. Geene\\ P. H. A. M. van
Maanen^ T. de Ruijter\\ K. Schipper^ J. Staman^ G. J. A. de
Wilde^ en L. H. Wouda\'^

SAMENVATTING lloe ontwikkelt zieh de beroepsuitoefening in de diverse deelgebieden van de
diergeneeskunde en welke aanpassingen zijn nodig om hel totale vakgebied tot optimale ontplooiing tc
brengen\'.\' Met deze vragen zijn de auteurs door Fakulteitsnicuws (informatieblad van de Faculteit der
Diergeneeskunde) benaderd om door middel van een redaktionele bijdrage een visie te geven op de
diergeneeskunde vanuil de deeltdiscipline waarin zij werkzaam zijn. Dit artikel is een samenvatting van
de discu.ssies die de auteurs over het onderwerp hebben gehad.

De diergeneeskundige praktijkuitoefening differentieert zich in twee richtingen: de op het individuele
dier gerichte geneeskunde in de gezelschap.sdierensector en de geneeskunde in de landbouwhuisdieren-
sector die behalve op het individuele dier tevens gericht is op dieren die in groepen worden gehouden.
Daarnaast vraagt hel bedrijfsleven voor meerdere functies dierenartsen voor wie een opleiding tot
veterinair pathobioloog een goede basis kan zijn.

Het is voor een optiniale veterinaire verzorging noodzakelijk dat dierenartsen zich steeds meer gaan
richten op één der deelgebieden. Het gevolg voor de opleiding tot dierenarts is dat studenten de
gelegenheid moet worden geboden zich te verdiepen in de door hen gewenste deelgebieden. Dil is
mogelijk door le zorgen voor een meer gedifferentieerd onderwijsaanbod in de opleiding en een goed
georgani.seerd post academisch onderwijs.

SUMMARY What are the recent developments in the various fields of the veterinary profession and
which adjustments in veterinary medicine are required for successful anticipation to these new
conditions\'.^ Efforts are made to answer these questions from the point of view of each of the authors\'
professional di:;ciplines. The authors all speciali.sed in different fields of veterinary mecUcine.
The present paper is a summary of each of the authors\' editorial contributions on this subject as
published in Fakiilteitsnleuws (magazine of the Utrecht Faculty of Veterinary Medicine) in 1984 und
1985. Veterinary practice is found io be developing into two main directions: (i) veterinary medicine of
pet animals which concentrates on the individual diseased animal and(ii) veterinary medicine ofj\'arm
animals in which herd health control and preventive medicine are increasingly emphasized.
In addition, industry has an increasing need for veterinarians having a .specific veterinary pathobiolo-
gical background. Optimum veterinary care requires veterinarians increasingly to concentrate on one
of the.se (sub)di.sciplines. This implies that, in veterinary training, students should be afforded ample
opportunity to achieve depth in the areas of personal interest. This is made possible by ensuring further
differentiation in the veterinary curriculum and by setting up an intensive system of post-graduate
education.

\' [)rs. I.. .1. E. Rutgers, dierenarts, l aeulteil der Diergeneeskunde, hooi\'dredakleur Fididlcit.snieiiw.s.
\' Drs. .1. C. Uaars. dierenarts. Intervet International li.V.
\' Dr. .1. .1. Geene, praktizerend dierenarts te Wanroy.

Drs. I\'. II. A. M. van Maanen. praktizerend dierenarts tc Cuyk.
\' Drs. r. dc Ruijtcr. praktizercnd-dierenarts tc Oss.
\' Drs. K. Schipper, praktizerend dierenarts tc Hoevelaken.

\' Drs. .1. Staman, dierenarts, adj. insp. Veterinaire Dienst. Afdeling Diergeneeskundige verzorgingsstructuur,
" Drs. Ci. .1. A. de Wilde, dierenarts, kringdirecteur Utrecht van de Rijksdienst voor de Keuring van Vee cn

\'Ik ben ervan overtuigd dat mits ieder voor
zich en wij met elkaar het clan weten op tc
brengen in te spelen op de ontwikkelingen
in ons beroep, er zich vele mogelijkheden
voor ccn veterinaire beroepsuitoefening
zullen blijven voordoen.\' en; \'Degenen
onder ons, die deze noodzakelijke aanpas-
sing niet willen, dan wel niet weten op te
brengen, zullen stil blijven staan cn geen
deel hebben aan de verdere ontwikkeling
en ontplooiing van ons vak.\' Met deze
woorden, ontleend aan de Jaarrede 1984
(14), sprak de voorzitter van de Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde zijn leden toe. De uitspraken
houden een zekere waarschuwing in; wan-
neer de diergeneeskunde zich niet aanpast,
verliest ze werkterrein.

De positie van de dierenarts staat onder
druk omdat de samenleving steeds zwaar-
dere en andere eisen stelt aan dc deskun-
digheid van dc beroepsbeoefenaren. De
roep om gespecialiseerde dierenartsen
wordt in tal van deelgebieden en functies
steeds groter. Ook heeft de diergenees-
kunde een toenemende concurrentie te
duchten van deskundigen uit andere disci-
plines, zoals (bio)chemie, biologie en land-
bouwwetenschappen, met name voor labo-
ratoriumfuncties, bcleids-en management-
functies en functies in de preventieve ge-
zondheidszorg.

Hoe ontwikkelt zich dc beroepsuitoefening
in dc diverse deelgebieden en welke aan-
passingen zijn noodzakelijk om het vakge-
bied tol een optimale ontplooiing te bren-
gen? Met deze vragen zijn wij benaderd
door de redaktie van Fakuheitsnicuws, het
infortnatieblad van de Faculteit der Dier-
geneeskunde. Ons werd gevraagd om door
middel van een redaktionele bijdrage een
visie tc geven op ons vak vanuit de deeldis-
cipline waarin wij werkzaam zijn. Naast dc
artikelen die in de serie \'Diergeneeskunde
Nu en Straks\'in 1984 en 1985^in het facul-
teitsblad zijn gepubliceerd (1, 5, 9, 11, 12,
13, 15, 17), hebben wij tijdens twee infor-
mele bijeenkomsten uitvoerig van gedach-
ten gewisseld over de toekomst van ons
vak. De artikelen in het faculteitsblad
waren bedoeld om veterinaire studenten cn
faculteitsmedewerkers op de hoogte te stel-
len van de ontwikkelingen in de dierge-
neeskunde. De materie is echter zo belang-
rijk dat wij het zinvol vonden om in de
vorm van dit samenvattend artikel de be-
roepsbeoefenaren in het veld deelgenoot te
maken van onze ideeën. Veel over dit on-
derwerp is geschreven, maar vooral ge-
sproken. Wij zijn ons dan ook bewust dat
niet alles wat wij te berde brengen nieuw is.
Desondanks hopen wij dat onze penne-
vrucht aanleiding tot discussie zal zijn in
brede kringen van onze beroepsgroep.
In dit artikel zullen de ontwikkelingen in
diverse deelgebieden van de diergenees-
kunde worden belicht, zullen de mogelijke
gevolgen voor de beroepsuitoefening wor-
den geschetst, cn zal worden aangegeven
hoe de opleiding tot dierenarts op deze ont-
wikkelingen zou kunnen inspelen.

Er zijn vier ontwikkelingen die aanleiding
geven om de diergeneeskunde in ogen-
schouw te nemen;

— Dc voortschrijdende differentiatie in de
diergeneeskundige beroepsuitoefening,

— de verdieping in die deelgebieden van
het pathobiologisch onderzoek die cor-
responderen met dc diergeneeskundige
beroepsuitoefening,

— de veranderde inhoud en uitwerking
van de bewaking van de kwaliteit en de
veiligheid van voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong.

In dc diergeneeskundige praktijkuitoefe-
ning vindt in feite differentiatie plaats in
twee richtingen. Enerzijds zien we de ont-
wikkeling van de op het individuele dier
gerichte geneeskunde; dc geneeskunde van
het gezelschapsdier en van het recreatie-
dier, waaronder het paard. De tweede
differentiatie in de beroepsuitoefening is de
bedrijfsdiergeneeskunde in dc landbouw-
huisdierenscctor, waarbinnen weer opsplit-
sing plaatsvindt naar diersoort of bedrijfs-
type.

kunde een andere kijk gekregen op dieren
die in groepen worden geliouden. De be-
langrijkste redenen daartoe zijn steeds ge-
weest: (i) veranderde macro- en micro-eco-
nomische omstandigheden, die leiden tot
een kleiner wordende marge tussen kosten
en opbrengsten, (ii)de daaruit voortvloeien-
de aanpassingen in bedrijfsopzet en be-
drijfsstructuur en inpassingen van nieuwe
technologische ontwikkelingen, (iii) het uit
voorgaande aspecten voortvloeiende feit
dat de bedrijfsvoering in de knel komt, en
(iiii) het gevolg dat stoornissen in gezond-
heid en produktie eerder groepsgewijs dan
incidenteel optreden en chronisch kunnen
worden onder invloed van een suboptimale
bedrijfsvoering.

Dit betekent, dat het veehouderijbedrijf op
een andere wijze vanuit de diergeneeskunde
moet worden benaderd. Centraal komt
niet \'het ene zieke dier\' te staan, maar dc
interacties tussen gezondheid, produktie,
zoötechnische aspecten en bedrijfsvoering,
resulterend in het netto bedrijfsresultaat.
Hier heeft dan de bedrijfsdiergeneeskundc
zijn intrede gedaan. Aan de voornoemde
interacties en de veterinaire benadering
daarvan ontleent de bedrijfsdiergeneeskun-
dc zijn bestaansrecht. In de literatuur zijn
vele namen bedacht om de interactieve
hoofdgebieden in één titel tc vatten, zoals
\'Preventieve Diergeneeskunde\', \'Bedrijfs-
gezondheidszorg\',\'Planned Animal Health
and Production Service\' en \'Management
Medicinc\'. Men is het er steeds over eens
dat gezondheid en produktivitcit niel zijn
los te koppelen van elkaar cn evenmin van
de bedrijfsvoering. De dierhouder komt
nog meer centraal te staan; door hem/haar
worden de beleidsbeslissingen genomen.
Daartoe is informatie nodig die vanuil
meerdere disciplines kan worden aange-
dragen, onder andere vanuil dc veterinaire
kant. Daarmee wordt dc veterinair een
management-consultant, ecn bekende kreet
uil de bedrijfskunde. De bedrijfsdierge-
neeskundc kan dan ook hel kortst worden
omschreven als veterinaire bedrijfskunde,
met alle daarbij behorende facetten.
Dc gezondheidstoestand en daarmee de
produktivitcit van dieren die in groepen
worden gehouden wordt beïnvloed door
een complex van oorzakelijke factoren,
zoals de aanwezigheid van micro-organis-
men, zoötechnische factoren als huisves-
ting, voeding, klimaat cn het manage-
ment, en het afweermechanisme van dc
dieren. Dc verwekker van ziekten is niet
meer de enige oorzaak; het monocausale
dierziektemodel heeft plaats gemaakt voor
een multicausaal model.
De bedrijfsdiergeneeskundc zoekt naareen
optimaal evenwicht tussen dier, omgeving
en produktie. Met behulp van dc computer
kan op protocollaire wijze aandacht ge-
schonken worden aan gezondheids- en
produktie-kengetallen en omgevingsfacto-
ren als voeding, huisvesting, klimaatbe-
heersing en verzorgingsaspecten en mana-
gement. In de modellen die voor de compu-
tergestuurde bedrijfsdicrgeneeskunde zijn
ontwikkeld, zijn prestatie en omgevings-
factoren vatbaar gemaakt voor beheersing
door ze in getal en maat uit te drukken.
Hier is in de eerste plaats de veehouder mee
gebaat, omdat de bewerkte gegevens hem
snel en doclmatigin de gelegenheid kunnen
stellen het bedrijfsbeleid bij te stellen door
het nemen van passende maatregelen. Hier-
in moet de veehouder in vele gevallen
worden bijgestaan door externe adviseurs,
bijvoorbeeld zijn dierenarts, hetgeen sa-
menhangt met de specifieke veterinaire in-
breng op pathobiologisch terrein. De as
dierhouder-dierenarts wordt daarbij steeds
belangrijker. De dierenarts ftingeert als
raadsman/vrouw, analyticus, adviseur,
discussiepartner voor de dierhouder. Dc
contacten worden weer intensiever, de ver-
trouwensrelatie hechter.
Ondanks de toenemende behoefte van de
veehouder aan vetcrinair-zoötechnische
bedrijfsbegeleidingssystemcn, zal hij aan-
dacht blijven schenken aan het individuele
zieke dier, zij het in mindere mate, maar
ook anders dan in het verleden. Het kli-
nisch zieke dier is een indicator voor stoor-
nissen in de bedrijfsvoering cn is als zoda-
nig ecn startpunt voor een nadere bcdrijfs-
analyse. Voorts is dc diergeneeskundige
behandeling van het individuele zieke dier
slechts dan verantwoord wanneer een vrij-
wel volledig herstel van het tc behandelen
dier is te verwachten in samenhang met zijn
prestaties, het behandelde dier een grotere
nuts- en slachtwaarde heefl dan het onbe-
handelde, en dc behandeling een bepaalde
financiële begroting niel te boven gaal (16).

Parallel aan de toenemende aandacht voor
de bedrijfsdiergeneeskunde zal dc Integrale
Keten Bewaking (IKB) zich verder ont-
wikkelen (2, 7, 8, 10, 18). De integrale be-
waking van de vleesproduktieketen voor-
ziet in een mtegratie van de begeleiding van
veehouderijbedrijven en de keuring van
slachtdieren (7). Door de koppeling van dc
veterinaire bewaking op het veehouderij-
bedrijf met die op het slachthuis wordt het
mogelijk de veiligheid en kwaliteit van het
eindprodukt te garanderen (2). In deze ke-
tenbewaking zal de praktizerende dieren-
arts een geheel eigen taak krijgen: het bege-
leiden van de dieren vanaf de conceptie tot
het moment van transport naar het slacht-
huis (2). Daarnaast zal in dit systeem de
Rijksdienst voor de Keuring van Vee cn
Vlees (RVV) ccn belangrijke uitvoerende
rol gaan spelen.

Zal de veterinaire zorg in de landbouw-
huisdierensector zich voornamelijk richten
op de gezondheid van dieren die in groepen
worden gehouden, in de sector van het ge-
zelschaps- en recreatiedier is een ontwikke-
ling gaande die zich kenmerkt door een op
het individuele dier gerichte geneeskunde.
I3eze ontwikkeling volgt het voetspoor van
dc humane geneeskunde.
Dc vernieuwing van het diagnostisch cn
therapeutisch arsenaal in de geneeskunde
van het gezelschapsdier verloopt in zo\'n
hoog tempo dat het nict meer mogelijk is
dat alle praktizerende dierenartsen zich
deze vernieuwingen tot in details eigen
hebben kunnen maken. Het gevolg is ge-
weest dat vele collegae zich gingen richten
op cén van dc deelgebieden. Met het doel
in deze reeds in gang gezette ontwikkeling
ccn structuur aan te brengen is door dc
Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde in 1984 ccn discus-
sienota gepubliceerd betreffende dc struc-
turering van de veterinaire verzorging van
gezelschapsdieren (4). Deze nota gaat uit
van de gedachte dat de geneeskunde van
het gezelschapsdier in de toekomst steeds
meer zal worden uitgeoefend door praktici
die zich vrijwel uitsluitend bezighouden
met gezelschapsdieren en die daarvoor en
daardoor een grote kennis cn vaardigheid
hebben opgebouwd. Aan hun vooroplei-
ding cn het Post-Academisch Onderwijs
worden evenals aan hun kliniekinrichting
verstrekkende eisen gesteld. Voor de eige-
naar van het gezelschapsdier ontstaat daar-
door ecn helder en overzichtelijk verzor-
gingslandschap. De discussienota is in het
afgelopen jaar in alle geledingen van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde aan de orde ge-
weest. Gezien de kritische reacties op de
nota is het laatste woord hierover nog niet
gezegd.

Behalve de geneeskunde van het gezel-
schapsdier is ook de geneeskunde van het
paard voornamelijk gericht op het indi-
viduele dier. Bij dierenartsen, die zich veel
met het paard bezighouden, bestaat een
toenemende behoefte om de geneeskunde
van deze diersoort op een hoger peil te
brengen. Binnen de Groep Paardenprak-
tici van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde is een dis-
cussie gaande over de toekomstige struc-
tuur van de paardengezondheidszorg. Ook
met betrekking tot het paard neigt men
naar specialisatie. Daarbij is het voor de
kwaliteit van de paardengezondheidszorg
van belang niet alleen eisen tc stellen aan dc
inrichting van paardenkliniekcn, maarook
aan de deskundigheid van de paardenprak-
ticus.

Slechts 3,5% (n = 85) van het aantal actieve
dierenartsen is in volledig dienstverband ver-
bonden aan ecn particuliere instelling (3).
Dit betreft vooral functies in de veevoeder-
industrie, dicrvcrcdelingsindustrie en far-
maceutische industrie. Veel potentii;le va-
catures in deze sector van het bedrijfsleven
worden niet door dierenartsen bezet, maar
door deskundigen uit andere disciplines,
zoals biologen, chemici cn ingenieurs van
de Landbouwhogeschool. Dit wordt in be-
langrijke mate veroorzaakt doordat zeer
veel studenten diergeneeskunde zijn gaan
studeren met het oogmerk prakticus te
worden. Desondanks zal het bedrijfsleven
geïnteresseerd blijven in diergeneeskundi-
gen, vooral wanneer zij een nadere gerichte
opleiding hebben gevolgd in de veterinaire
Dathobiologic en andere deeldisciplines.

Dc hierboven geschetste ontwikkelingen
leiden ertoe dat de dierenarts zich in de
praktijkuitoefening zal moeten gaan toe-
leggen op één van de deelgebieden, hetzij in
de landbouwhuisdierensector, hetzij in de
gezelschapsdierensector. Een solo-gemeng-
de praktijk is niet langer een waarborg
voor een optimale veterinaire verzorging.
De praktijkvoering zal steeds meer plaats-
vinden in grotere verbanden van dierenart-
sen en onder hen vormt zich een gericht-
heid naar diersoort met hierin mogelijk
zelfs een subspecialisatie (binnen de dier-
soort of naar discipline).
Het aantal associaties is in de laatste twin-
tig jaar ongeveer verdrievoudigd en be-
draagt momenteel 333 (3). Hierin zijn 943
collegae werkzaam. In Nederland zijn 1648
dierenartsen werkzaam in de praktijk. Een
eenvoudig rekensommetje leert dat er in
ons land nog altijd (1648—943 =) 705
éénmanspraktijken zijn. De collegae die
een gemengde éénmanspraktijk voeren
staan voor een belangrijk dilemma!

De bedrijfsdiergeneeskunde zoals die in de
landbouwhuisdieren.sector op de verschil-
lende types bedrijven wordt uitgevoerd,
brengt een veelzijdigheid aan bedrijfspro-
blemen aan het licht die niet door één per-
soon gedocumenteerd en geanalyseerd kan
worden. Daarvoor is taakverdeling en sa-
menwerking nodig. I.)e vraag is of groeps-
praktijken van uitsluitend dierenartsen toe-
reikend zijn. Het laat zich aanzien dat vele
bedrijfsproblemen alleen dan pas kunnen
worden. Daarvoor is taakverdeling en sa-
deskundigen in deze eenheden worden op-
genomen.

Bij het oplossen van bedrijfsproblemen
spelen dc gezondheidsdiensten een belang-
rijke rol. Zij hebben vele deeldeskundigen
in dienst en zijn zodanig uitgerust en geor-
ganiseerd dat zij probleemgerichte onder-
steuning kunnen geven aan veehouder en
praktizerende dierenartsen.
Was de vleeskeuring in het verleden pri-
mair gericht op dc controle van het eind-
produkt, in dc Integrale Keten Bewaking
komt de procescontrole centraal te staan.
De Integrale Keten Bewaking voorziet daar-
door in een sterk veranderde inbreng van
zowel de praktizerend dierenarts als de die-
renarts in de Rijksdienst voor de Keuring
van Vee en Vlees. De instelling van deze
Rijksdienst heeft een ingrijpende reorgani-
satie van de gemeentelijke vleeskeurings-
diensten met zich meegebracht, hetgeen
heeft geresulteerd in een gewijzigde positie
van de dierenartsen die in de veterinaire
volksgezondheid werkzaam zijn. Tot op
heden was binnen dit werkgebied de positie
van de dierenarts min of meer beschermd
door allerlei nationaal-wettelijke en EG-
voorschriften. In het toekomstig multidis-
ciplinair academisch kader van de Rijks-
dienst voor de Keuring van Vee en Vlees zal
een dierenarts niet voornamelijk als keu-
ringsdierenarts optreden.
Van de veterinair wordt verwacht dat hij
beschikt over een gedegen kennis op het
gebied van de produktie van landbouw-
huisdieren, de technologie, microbiologie
en chemie van voedingsmiddelen van dier-
lijke oorsprong, en het organisatorisch en
wettelijk kader waarin deze produktie zich
afspeelt. Deze dierenarts moet ook meer
bestuurder en manager zijn. Hierbij zal
veeleer het persoonlijk functioneren en de
vakkennis dan de exclusiviteit van de op-
leiding de doorslag geven.

Ten aanzien van de structurering van de
veterinaire verzorging van gezelschapsdie-
ren worden in de discussienota drie gele-
dingen praktici onderscheiden: de algeme-
ne prakticus, de gezelschapsdierenprakti-
cus en de specialist (4). Het zal alliangen
van het uiteindelijk resultaat van de discus-
sie onder de berocpsgenoten hoe verstrek-
kend de gevolgen zullen zijn voor de prak-
tijkuitoefening in dc gezelschapsdieren-
sector.

De opleiding tot dierenarts zal op de
geschetste ontwikkelingen moeten inspe-
len. De vraag is alleen hoe?
Dc verantwoordelijkheid voor de opleiding
ligt bij dc Faculteit der Diergeneeskunde.
Behalve deze ondcrwijsverantwoordclijk-
heid heeft de Faculteit ook taken op het
gebied van het wetenschappelijk onder-
zoek en de maatschappelijke dienstverle-
ning. Het onderzoek en onderwijs in dc
faculteit richt zich naast fundamenteel on-

— de wering van dierziekten die voor de
mens schadelijk zijn en de wering van
contaminanten in voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong die de gezond-
heid van mens en dier bedreigen.

Doordat de faculteit haar problemen ont-
leent aan deze gebieden, vormt de patho-
biologie — de leer van de niet-optimaal
verlopende levensverrichtingen — hoofd
en hart van de diergeneeskunde. De patho-
biologie heeft een veel ruimere betekenis
dan het begrip diergeneeskunde. Wanneer
de pathobiologie optimaal benut wordt,
zijn er behalve de klinische diergenees-
kunde vele andere toepassingsgebieden uit
af te leiden, zoals de infectieziekten, be-
drijfsdiergeneeskunde, epidemiologie, voe-
dingsmiddelenhygiëne, proefdierkunde en
wetenschap en samenleving. In plaats van
de Faculteit der Diergeneeskunde zou de
naam Faculteit der Veterinaire Wetenschap-
pen de Utrechtse instelling meer recht aan-
doen.

De ontwikkelingen in de diergeneeskunde
en de daarmee samenhangende onderzoek-
en onderwijsvernieuwing hebben inmiddels
geleid tot een aanpassing van de opleiding.
Het in 1982 ingevoerde tweefasencurricu-
lum voorziet ter voorbereiding van de
praktische beroepsuitoefening in de tweede
fase van de opleiding in een uniform èn een
gedifferentieerd onderwijsaanbod. Deze
differentiatie, die in het laatste halfjaar van
de studie plaatsvindt, biedt dc studenten de
mogelijkheid tc kiezen voor een richting \'ge-
zelschapsdieren\' dan wel voor een richting
\'landbouwhuisdieren/dierlijke produktie\'.
Binnen de laatste richting wordt een ver-
dere differentiatie mogelijk gemaakt, waar-
bij studenten keuzes moeten maken voor
een bepaalde diersoort, voor de veterinaire
hygiëne (sector veterinaire volksgezond-
heid), dan wel voor een differentiatie ge-
richt op de tropen. In deze opzet blijft het
diploma met algemene bevoegdheid ge-
handhaafd.

De oorspronkelijk plannen van het twee-
fasencurriculum voorzien in de mogelijk-
heid voor de student om na het doorlopen
van de eerste (algemene) fase van de oplei-
ding in de tweede fase te kiezen voor dc
opleiding tot diergeneeskundig wetenschap-
pelijk onderzoeker. Deze opleiding ver-
leent geen bevoegdheid tot het uitoefenen
van de diergeneeskundige praktijk. In hoe-
verre deze opzet doorkruist zal worden
door recente plannen van de Minister van
Onderwijs en Wetenschappen met betrek-
king tot de inrichting van de tweede fase
opleidingen, is niet duidelijk.
Studenten die geïnteresseerd zijn in het
medisch-biologisch onderzoek kunnen ook
kiezen voor de studierichting Medische
Biologie, die met ingang van september
1984 aan de Rijksuniversiteit Utrecht van
start is gegaan. Deze studierichting is in-
gesteld binnen de Faculteit der Genees-
kunde en het onderwijs wordt in een sa-
menwerkingsverband verzorgd door de
(sub)faculteiten Geneeskunde, Biologie,
Diergeneeskunde en Farmacie, met onder-
steuning vanuit de scheikunde, natuurkun-
de en wiskunde. De studierichting Medi-
sche Biologie leidt op tot onderzoekfunc-
ties voornamelijk in de medische sector.

De vraag is of de zojuist geschetste diffe-
rentiatie in de diergeneeskundige opleiding
een waarborg is om de diergeneeskunde in
de ruimste zin van het woord optimaal tot
ontplooing te brengen. Sommigen vinden
van wel, mits de opleiding gevolgd wordt
door regelmatige (eventueel verplichte) na-
scholing, het Post-Aeademisch Onderwijs
Diergeneeskunde, Anderen staan een ver-
dergaande differentiatie voor. Een aantal
ontwikkelingen rechtvaardigt deze laatste
zienswijze.

Ten eerste verloopt de toename van de ve-
terinaire kennis in zo\'n hoog tempo dat het
voor de student onmogelijk is geworden de
benodigde kennis en vaardigheid op alle
deelgebieden voldoende te beheersen.
Ten tweede blijkt dat er in de faculteit een
grote hoeveelheid kennis en vaardigheid
wordt ontwikkeld die door gebrek aan
ruimte in het curriculum niet kan worden
overgedragen aan degenen die de beroeps-
opleiding volgen.

In de derde plaats worden nieuwe deelge-
bieden ontgonnen en ontstaan er in de fa-
culteit unieke kenniscentra die echter in het

huidige onderwijssysteem in beperl<te mate
in de gelegenheid zijn hun kennis over te
dragen en mensen op te leiden voor maat-
schappelijke functies waarin van deze ver-
worvenheden gebruik gemaakt kan wor-
den.

Tenslotte dringt de Minister van Onderwijs
en Wetenschappen aan op een verdergaan-
de differentiatie. Dit verlangen wekt echter
de indruk eerder ingegeven te zijn door
bezuinigingsmotieven dan door vernieu-
\' wingsdrang.
De faculteit zou aan al deze ontwikke-
lingen tegemoet kunnen komen door: (i)
een verdergaande differentiatie aan te
brengen in de beroepsopleiding tot dieren-
arts, (ii) een nieuwe studierichting veteri-
naire pathobiologie in te stellen, en (iii) in
beide studierichtingen een maximale keu-
zevrijheid en flexibiliteit te realiseren. De in
het verleden gesuggereerde aparte studie-
richting veterinaire volksgezondheid is
thans niet opportuun gezien dc samenhang
tussen de bedrijfsdiergeneeskundc en de
Integrale Keten Bewaking.
Een grote keuzevrijheid in de beroeps-
opleiding biedt studenten een ruime gele-
genheid zich op deelgebieden te bekwamen.
Deze keuzevrijheid zou zijn te realiseren
door — na een algemene basisopleiding —
in het curriculum modules van keuzevak-
ken te creëren, die gerangschikt zijn rond
bepaalde thema\'s, zoals de klassieke gezel-
schapsdieren (hond en kat), de bijzondere
gezelschapsdieren, landbouwhuisdieren en
dierentuindieren. Ook in deze opzet blijft
het dicrcnartsdiploma met algemene be-
voegdheid gehandhaafd.
Het ligt in de lijn der verwachting dat die-
renartsen werk zullen zoeken op het deel-
gebied waarin zij zich tijdens hun studie
hebben verdiept. Problemen ontstaan ech-
ter wanneer dierenartsen werk zoeken op
andere deelgebieden. De oplossing voor dit
probleem ligt in een goed georganiseerd
Post Academisch Onderwijs. Dierenartsen
die de noodzakelijke bij- en nascholings-
cursussen niet volgen, lopen de kans gecon-
fronteerd te worden met het tuchtrecht, dat
in de nieuwe Wet op de Uitoefening van de
Diergeneeskunde zal worden opgenomen.
Het tuchtrecht zal toezien op dc handha-
ving en bevordering van de kwaliteit van de
diergeneeskunde en heeft een corrigerende
en ordenende functie doordat een tucht-
rechtelijk vonnis steeds aangepaste gren-
zen trekt in de veterinaire gezondheidszorg
cn (algemeen geldende) gedragsregels bij-
stelt en aanscherpt (6).
Meer keuzevrijheid in dc opicidmg zou
mogelijk in strijd zijn met de EG-richtlijnen
inzake het vrije verkeer van dierenartsen.
Deze richtlijnen stellen weliswaar eisen aan
de beroepsopleiding, maar lijken ecn ver-
dergaande differentiatie niet in de weg te
staan zolang de opleiding ook een brede
basis kent.

Ondanks de aanwezigheid van de studie-
richting Medische Biologie binnen de Rijks-
universiteit Utrecht, waarin de Faculteit
der Diergeneeskunde participeert, is het
wenselijk dat een specifieke studierichting
veterinaire pathobiologie wordt ingesteld.
De studierichting Medische Biologie is
vooral gericht op problemen in dc medi-
sche sector, terwijl aan de agrarische sector
nauwelijks aandacht wordt besteed. Het
zijn juist de knelpunten in dc veehouderij
en de daaraan gerelateerde levensmiddelen-
industrie die aandacht vragen. Ecn op el-
kaar afgestemde inbreng van dc veterinaire
en landbouwwetenschappen in deze is van
het grootste belang!

De in de Faculteit der Diergeneeskunde in
te stellen studierichting veterinaire patho-
biologie heeft tot doel wetenschappelijke
en beleidsmedewerkers op het gebied van
de toxicologie, farmacologie, pathologie,
immunologie, microbiologie, epidemiolo-
gie, voedingsmiddelenhygiëne, proefdier-
kunde en wetenschap cn samenleving op te
leiden. Een maximale llexibiliteit in de stu-
diestructuur bevordert dat nieuwe en maat-
schappelijk relevante functies in het leven
worden geroepen.

5. SLOTOPMF.RKINUEN
Aanpassen aan dc ontwikkelingen in de
diergeneeskunde vereist in de eerste plaats
duidelijkheid overdc gewenste structuur in
de veterinaire gezondheidszorg, die her-
kenbaar is voor zowel dc cliëntcle, het be-
drijfsleven als de beroepsgroep.
In de structurering zal het begrip deeldes-
kundigheid wellicht centraal staan, het-
geen dc roep om meer specialisaties doet
toenemen.

pas dan gerechtvaardigd wanneer het een
maatschappelijk draagvlak heeft. Een pe-
riodiek uitgevoerde marktverkenning kan
antwoord geven op de vraag in welke mate
en in welke sectoren de arbeidsmarkt plaats
biedt aan veterinair opgeleiden. De Facul-
teit en de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde zijn on-
langs overeengekomen een dergelijk markt-
onderzoek te laten verrichten door een
deskundig bureau.

De positie van de dierenarts is altijd door
wettelijke regelgevingen beschermd ge-
weest. Aan dit alleenvertoningsrecht zal
een einde komen.

De dierenarts van dc toekomst weet zich
alleen verzekerd van een plaats op dc ar-
beidsmarkt wanneer door hem of haar
kunde, kennis cn kwaliteit geleverd wordt.
Dat is ook hetgeen men in de structurering
van de veterinaire gezondheidszorg voor
ogen heeft; bevordering van de kwaliteit
van de diergeneeskunde.

12. Schipper, K. De dierenarts voor het gezelschaps-
dier. Fakulteitsnieuws 1985; 19, 10: 5-6.

13. Staman. .1. Geen eenheidsworst maar keuze-
vakken, Fakulteitsnieuws 1985; 20, 3: 14-18.

14. Watering, C. C. van de. Jaarrede 1984 van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde. Tijdschr. Diergeneeskd. 1984;
109; 852-64.

15. Wilde, C), J, A. de. De dierenarts en de veteri-
naire volksgezondheid. Fakulteitsnieuws 1984;
19, 3; 5-6.

18. Zegers, l,. De IKB en de overheid. Tijdschr.
Diergeneeskd. 1984; 109: 286-9.

1. Baars, J. C. De dierenarts en het bedrijfsleven.
Fakulteitsnieuws 1985; 19,8:6-8,

2. Brand, A., Wierda, A., Valk, P. C. van der en
Vandcrbooren, J. C. A. M. De rol van de prakti-
zcrcnd dierenarts in de integrale ketenbewaking
(IKB). Tijdschr. Diergeneeskd. 1984; 109; 278-
82.

3. Diergeneeskundig Jaarboek 1985. Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskun-
de, Utrecht 1985.

4. Discussienota betreffende de structurering van
de veterinaire verzorging van gezelschapsdieren.
Publikatic periodiek 84-6, Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Utrecht 1984.

5. Ciecne, J. J. De tl ierenarts in de rundveehouderij.
Fakulteitsnieuws 1985; 19. 7; 12-13.

6. Leellang, P. Diergeneeskundige verzorgingsstruc-
tuur en wetgeving. Voordracht lezingencyclus
Diergeneeskundige Studentenkring \'De veran-
deringen in de praktijk\'. Utrecht 1985.

7. Logtestijn, J. G. van. Integrale bewaking van de
vleesproduktieketen (IKB). Tijdschr. Dierge-
neeskd. 1984; 109: 277-8.

8. Logtestijn. J. Ci. van. De I KB cn de keuring van
slachtdieren. Tijdschr. Diergeneeskd. 1984; 109;
283-5.

9. Maanen, P. H. A. M. van. Dierenarts-specialist
pluimvee in de algemene praktijk? Fakulteits-
nieuws 1985; 19, 5; 4-6.

10. Meijer, G. A. Dc IKB en de belangen van de
veehouders. Tijdschr. Diergeneeskd. 1984; 109;
290-1.

II. Ruijter, I , de. De dierenarts en de geneeskunde
van het varken. Fakulteitsnieuws 1985; 19.6; 5-6.

Dermatitis digitalis (ziekte van Mortellaro, \'Ita-
liaanse stinkpoot\') bij het rund wordt op steeds
meer bedrijven aangetroffen. De verwekker(s)
van deze aandoening is (zijn) niet bekend. Het
lijkt een contagieuze aandoening te betreffen.
Een goede preventie is niet aan te geven.
Vaak is op geïnfecteerde bedrijven deze aan-
doening door de veehouder nauwelijks in de
hand te houden door individuele behandeling
van de aangetaste dieren met een oxytetracy-
clinc- en gentiaanvioletoplossing. Bij een zorg-
vuldige inspectie blijkt het aantal aangetaste
dieren veel hoger te zijn dan men uit het aantal
kreupele dieren afleidt. Dit heeft tot gevolg dat
slechts de ernstig kreupele dieren worden be-
handeld, maar de infecticdruk in de koppel
wordt op peil gehouden door de (nog) niet
kreupele dieren.

Naar aanleiding van berichten uit de praktijk
over gebruik van oxytetracycline in voetbaden
is op een tiental melkveebedrijven met heftige
Mortellaro-infectie nagegaan of van deze voet-
baden resultaat mag worden verwacht. Het be-
trof hier intensieve bedrijven waar weidegang
niet of beperkt wordt toegepast.
Geadviseerd werd om een voetbad bij de uit-
gang van de melkstal te plaatsen en wel met een
dusdanige lengte dat iedere poot tweemaal werd
ondergedompeld. De concentratie bedroeg 1 g
oxytetracyclinc op 1 liter water. Bij de voorbe-
handeling in de melkstal kon het grofste vuil
van de poten worden gespoten, maar verdere
voorzorgen werden niet toegepast.
Gedurende drie achtereenvolgende dagen werd
het bad gebruikt; zonodig werd het aangevuld
met een nieuwe oplossing. De antibacteriële
werking van de gebruikte oxytetracycline-
oplossing in combinatie met urine en mest bleef,
gemeten aan een rcmzone, ten opzichte van een
Staphylococcus o(/rei/.s-cultuur bestaan. Met be-
hulp van een HPLC-analyse (high pressure li-
quid chromatography\') werd dit bevestigd en
kon na vijf dagen circa 85% van de begincon-
centratic worden aangetoond. Aangeraden werd
om na tien dagen weer met de gebruikelijke
formalinevoetbadcn door te gaan.
De veehouders toonden zich zeer tevreden met
deze koppelbehandcling. De koeien liepen di-
rect beter. Bij vergelijking van dezelfde dieren
voor en na behandeling met het oxytetracycli-
nevoetbad bleek dat de wonden niet meer pijn-
lijk waren en herstelden. Wel traden na enige
maanden weer nieuwe gevallen op, maar het
aantal bleef beperkt en deze dieren konden in-
dividueel worden behandeld.
De gevaren van het gebruik van antibiotica op
deze manier zijn onderkend en de veehouders
zijn erop gewezen. Het belangrijkste punt hier-
bij is het ontstaan van resistentie tegen tetracy-
clines bij een groot aantal bacteriesoorten. Ten
tweede is de kans op verontreiniging van de
melk aanwezig. Een derde punt betreft de ver-
storing van het bacterieel milieu in de mestkel-
ders. Dit gevaar vormde een reden voor overleg
tussen medewerkers van een aantal instellingen
(de Faculteit der Diergeneeskunde, het Rijksin-
stituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne
en de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Nederland). De voorlopige conclusie is dat —
hoewel de gekozen oplossing niet elegant is — de
veehouder kennelijk op dit moment geen andere
keus openstaat.

Hoewel een oxytetracycline-oplossing niet lang-
durig stabiel is, is het toch raadzaam een me-
thode te zoeken om de resten van het voetbad
onwerkzaam te maken. Het verdient aanbeve-
ling te onderzoeken of niet andere (desinfectie?)
middelen voor dit doel kunnen worden ge-
bruikt.

Het lijkt prematuur om over dit onderwerp te
publiceren, maar gezien de vragen uit de prak-
tijk is het beter het huidige advies en de overwe-
gingen daarbij bekend te maken.
Het advies is nu om een oxytetracyclinevoetbad
alleen te gebruiken in die situaties waarbij indi-
viduele behandeling onmogelijk is. Eenmalige
individuele behandeling met gentiaanviolet en
oxytetracycline is in 90% van de gevallen suc-
cesvol en het geneesmiddel komt daar waar het
hoort. Een oxytetracyclinevoetbad kan echter
niet als preventieve maatregel worden be-
schouwd.

I3rs. I). .1. Peterse, Gezondheidsdienst voor Dieren Noord-Nederland, Postbus 361. 9200 A.1 Drachten.

J. M. A. Snijders, J. G. van Logtestijn, D. A. A. Mossel, and
F. J. M. Smulders\'

SUMMARY An attempt was made to interrelate the data obtained in experiments conducted by our
Department along beef, veal and pig slaughter lines, using lactic acid (LA) for the decontamination of
carcasses, cold and hot boned primal cuts, slaughter byproducts, and butchers\' knives.
First and foremost it was observed, that provided Good Manufacturing Practices are strictly followed,
the microbial load of carcass .surfaces will be substantially reduced. LA-decontamination may result in
an additional reduction. Since in the early post-mortem period bacteria are not yet attached to the ttteat
.surface. LA-decontamination should preferably be applied to the hot carcass. It was demonstiated that,
dependent on mode and duration of application. LA sprays not exceeding 1% v/v (beej). 1.25% v/v
(veal) and 1.5% v/v (pork) resulted in acceptable carcass colour scores. Blood spots, which are
particularly prone to discolouration by lactic acid application, should he removed at an early post-
mortem stage e.g. by strong showering. The difference in surface pH between LA-treated and control
carcasses disappeared within 72 hours post-mortem. Veal longissimus chops treated with LA solutions
up to 2% v/v were not identified by a consumer taste panel as significantly different from controls.
The \'immediate\' bactericidal effect of LA-decontamination for beef veal and pig carcasses, as well as
for pig liver and veal brain, amounted to approximately 1.5 log cycles for the aerobic colony counts,
strongly dependent on substrate and conditions of decontamination. In addition, a \'delayed bacterio-
static effect was observed during storage, which is probably the result of a prolonged lag phase oj
acid-injured micro-organisms surviving lactic acid decontamination.

Ecological .surveys revealed that LA resulted in a shift towards a Gram positive bacteria! association
acting as an antagonist of enteropathogenic Gram negative bacteria. Electrostatic application of LA
solutions may contribute to limiting the amount of LA needed for effective decontamination.
Adding 2.7% v/v LA to the spray water of a specially designed disinfection unit for butchers\' knives
effected a reduction in aerobic colony counts at 45° C which exceeded that achieved by conventional
.sanitizers at 82° C.

Good manufacturing practices (GMP) are often severely recontaminated (3, 12).
during slaughter include all measures ne- If cleaning and disinfection are inadequate,
cessary to produce meat with the lowest considerable quantities ol dirt (hair, parts
possible microbial contamination. This is of the epidermis, etc.) remain in the machin-
attainable only if the whole process is ery. Consequently the blackscraping and
strictly controlled (16). polishing machinery acts as a continuous

Microbiological examination of carcass source ol bacterial contamination,
surfaces should be used to identify critical In cattle and veal slaughter lines the skm-
hazard points in slaughter lines (3), Data ning process entails .severe hygienic prob-
thus obtained may be used in steering the lems. Mechanical skinning is therefore
processs in order to attain a satisfactory preferable. Evisceration is another critical
final product. point. Carcasses should be opened care-

Usually, pig skin is heavily contaminated fully to prevent intestinal perforation. The
with bacteria. During scalding and dehair- rectum should be excised and tied ofl.
ing and particularly during singeing a sub- Furthermore, an integral part of GMP is
stantial reduction of the bacterial load is the training, instruction, and motivation ol
achieved (12). In the blackscraper and pol- personal working on slaughter lines (4).

\' l-acullyof Veterinary Medicine, Department of the Scicnce of Food of Animal Origin, Faculty of Veterinary
Medicine, State Univeisity of Utrecht, P.O. Box 80 175, .1.508 TD Utrecht. I he Netherland.s.

Decontamination is anothier possibility for
reducing the contamination of carcasses,
cuts, and byproducts. However, it has
often been questioned whether decontami-
nation procedures are really required when
advanced hygiene measures and adequate
refrigation are applied along slaughtering
and processing lines. Whenever and wher-
ever, in spite of hygienic practices, meat
surfaces orcutsdo become (cross)contami-
nated, such a terminal decontamination
may be useful (9).

Lactic acid (LA) is an acceptable decon-
taminant, because i) it is a natural product;
ii) it is physiological and not toxic; iii) it is
often used in the meat industry, and is also
produced fortuitously in meat products as
a result of fermentation (2).
This paper is an attempt to interrelate the
data obtained by our Department in sev-
eral experiments on lactic acid decontami-
nation.

Carcasses were sprayed with LA solutions at approxi-
mately 45 minutes post-mortem, and subsequently
chilled in conventional chill rooms ± TC). In one
experiment hot dcboncd pig bellies were sprayed with
5% v/v lactic acid, 3 hours post tnortem, and subse-
quently stored under refrigeration at 7° C for 8 days.
Porcine livers were dipped for 5 minutes in a 0.20%
v/v lactic acid solution, allowed to drain for 30 s, and
subsequently vacuum packaged and stored at 3 1°C,
Veal brains were sprayed with 1,25 LA after man-
ual extirpation. In a special cleaning and disinfection
unit (a perspex tube with a diameter of 6 cm and two
flat spray nozzles. Figure 1) tests with and without LA
were carried out on stainlessstcci plates. LA solutions
were prepared by diluting a 90%. L-lactic acid stock
solution {Chemie Combinatie Amstctxlani).
The surface pfl of carcas.ses was assessed with a pH
meter and combined electrodes (Russel pi I Ltd.
Auchtermuchty, Fife, Scotland). The colour score of
carcasses after LA treatment was assessed visually by
two trained graders. Veal longissitntis chops were
evaluated sensorically by a 15 member consumer
panel.

Sampling for bacteriological examination wascarricd
out using an excision technique (12, 13. 15). Tissue
discs were sampled by means of sterile cork borers,
scalpels, and tweezers, whereupon they were collected
in plastic bags.

After peptone-saline solution had been added, sam-
ples were inaccrated in a Stomacher for 2 minutes.
Colony counts were expressed in ctilony forming units
(c.f.u.) per cm- (except those from veal brains which
were expressed per gram)and then converted to loga-
rithms base 10. The following criteria for meat sam-
ples were determined: Mesophilic aerobic colony
counts (ACC) in plate count agar or Tryptone Glu-
cose Beef F\'xtract Agar (poured plate method, incuba-
tion at 30° C for 3 days); Enterobactcriaceae colony
count (ECC) in violet red bile glucose agar (poured
Plate method with overlayer, incubation at 37°C for 1
day).

Asa substitute for knifcblades, stainless steel plates(9
X 4.5 cm) were used. They were overlaycred with
buffered Fryptone Soya Broth Agar (l-)irect Surface
Agar Plate method (I )). For this examination colony
counts were expressed in c.Lu. per knife. t)iffcrenccs
between c.f.u. counts were assessed using a Student
t-test and a Wilcoxon test.

The importance of cleaning and disinfec-
tion as part of GMP is clearly shown in
Table 1. Aerobic colony counts of 4.2 log N
per cm^ were found on pork skins after they
had passed polishingmachinery which had
not been cleaned appropriately (12).
When cleaning was carried out more sys-
tematically but without daily disinfection,
the contamination of the carcasses was re-
duced to 3.3 log N per cm^ Mechanizing
the cleaning procedure by using rotating
spraying devices combined with a daily dis-
infection programme resulted in a further
reduction of contamination. When the car-
casses were sprayed after having passed the
polishing machinery with a 1% v/v lactic
acid solution (2 L of solution for 25 sec per
carcass), an additional reduction of 0.5 log
N per cin^ was obtained. The effect of LA
decontamination depends, among other
things, on concentration, application time,
temperature, the attachment of micro-or-
ganisms to surfaces, and the application
method e.g. sprayingor immersing (6, 8). A
5% LA spray results in a high reduction
viz. A = 0.9-3.4 (Table 2), but causes an
unacceptable discolouration ofthe treated
cuts.

The data in Table 2 show also very clearly
the delayed bactcriological cffccts of LA
decontamination on hot dcboncd pig bel-
lies under cxperitnentally inadequate stor-
age conditions (7° C). Especially Entero-
bactcriaceae were strongly inhibited in
their development. In further studies (7) it
was found that LA decontamination ef-
fects a shift on the microllora towards the
Gram positive population and provides a
greater protection against the possible en-
teropathogenic Gram negative association.

As shown by the data in Table 3, spraying
of hot carcasses at 45 minutes p.m. resulted
in a greater effect than spraying of chilled
carcasses. This is probably due to the fact
that on hot carcasses the bacteria are still in
the waterfiim and have not yet become at-
tached to the surface (8).
The breast of a cattle carcass is signifi-
cantly more contaminated than the shoul-
der (Table 3). Therefore lactic acid decon-
tamination is most effective at the former
site ( 13). After 3 days chilling some delayed
effect of lactic acid decontamination is still
noticeable, although not as clearly as in the
experiments on pigs, shown in Table 2.
This delayed effect, which is probably the
result of a prolonged lag phase of acid-in-
jured micro-organisms surviving LA de-
contamination, is also observed in veal
carcasses during prolonged storage time
(Table 4) (10).

Organoleptic acceptability and pH
Experiments have shown that the optimal
concentration for LA spraying which does
not cause permanent discolouration of the
meat amounts to 1% v/v for beef and
1.25% v/v for veal. However, immediately
after LA spraying a slight discolouration
occurs, which disappears after 1 day of
chilling. The acceptable LA concentration
is slightly higher for veal than for beef,
because veal is paler. Nevertheless, LA
concentrations exceeding 1.25% v/v will
produce undesirable discolouration of the
subcutaneous fat cover on the carcass. On
the other hand, after this fat has been
trimmed off primal cuts may be treated
with concentrations as high as 2% v/v
without causing discolouration (10).
High concentrations of LA caused blood
to coagulate, leaving rusty brown spots
which are commercially unacceptable. To
prevent this brown discolouration, carcas-
ses must be rinsed before treatment in order
to remove the blood spots.

fable 1. lhe effect of cleaning and disinfection ofthe polishing machinery with or without an additional 1%
v/v lactic acid spray on the carcasses (applied 45 min p.m.) on the aerobic colony counts (ACC) of pig carcasses.

Treatment

ACC in log N/cm^

			0.5	* a
1.	Irregular cleaning	4.2
2.	Systematic foam cleaning	3.3	0.3	b
3.	Mechanisation of foam cleaning	2.8	0.3	c
	and disinfection
4.	as 3, and subsequently LA spray	2.3	0.4	d

* Each mean value comprises 20 observations. From each carcass samples were pooled from the rind on the
check, the breast and the back. The values with different superscripts differ significantly (p < .01).

For pork the optimal LA concentration is
also 1% v/v. But if little liquid is used, for
instance as a result of applying electrostatic
spraying, concentrations of up to 1.5% v/v
can be used (5). The difference in LA con-
centrations resulting in minimal discoloura-
tion may be attributed to dilution of LA in
the waterfilm covering pig carcasses. A
2.4% v/v LA spray on pork carcasses pro-
duces clear discolourations, especially in the
thorax, cavities, and locations in which lac-
tic acid solutions are collected.

The pH of the surface of veal carcasses
treated with 1.25% LA decreased signifi-
cantly (p <.01 ) from 7.0 to 3.7. At 24 h post-
mortem the pH was back at 5.6, and after
72 h no significant difference in surface pH
could be observed between treated and un-
treated carcasses.

Experiments with consumer taste panels
have shown veal longissiinus chops treated
with 2% v/v LA spray during 30 s not to be
significantly different from the controls,
whereas a treatment with 4% v/v LA could
be identified (18).

Table 2. The effect of 5% v/v lactic acid (applied 3 h p.m.) on aerobic (ACC) and Lnterobacteriaceae colony
counts (ECC) (log N/cm^) of hot deboned pig bellies stored at T C.

Days of	storage 0	2	3	6	8
ACC controls	4.7 0.4	7.4 0.2	8.0 0.1	8.7 0.3	9.2 0.1
treated	3.8 0.4	4.0 0.7.	5.2 1.3	6.4 0.7	7.6 0.5
A	0.9	3.4	2.8	2.3	1 .6
ECC controls	2.7 0.5	3.1 1.5	4.6 0.6	6.0 0.5	5.5 0.4
treated	<1.3	<1.3	1.7 0.7	2.7 1.5	3.3 1.3
A	2 1.4	> 1.8	2.9	3.3	2.2

h significant reduction (p < .01) n = 8

Table 3. The effect of a I % v/v lactic acid spray (applied 45 min p.m.) on the bacteriological condition of cattle
carcasses.

« percentage of plates appropriate for enumeration from which means have been calculated (% • log N/cm \'
SI.3)

Table 4. The eflect of a 1.25% v/v lactic acid spray (applied 45 min p.m.) on the bacteriological condition
(log N/cm^) of veal carcasses.

« percentage of plates appropriate for enumeration from which means have been calculated (% : log N/cm^
s 1.3)

Besides spraying, cuts or organs can also be bacterial load was not significantly differ-

immediate effect (reduction of 0.3 log N ture of water used for cleaning and disin-

per g), but should be discouraged because fection of tools during slaughtering has to

■fable 5. Combined effect of decontamination by immersion in 0.20% v/v lactic acid for 5 min followed by
vacuum packing on the bacteriological condition at the surface of porcine liver (log N/cm^).

« percentage of plates appropriate for enumeration from which means have been calculated (% ; log N/cm^
a 1.3)

Table 6. The effect on the aerobic colony count of cleaning and disinfection of knives in a desinfection unit with
or without 2.7% v/v lactic acid and a pressure of 15 aim at different teinperatures and spraying times.

The values with different superscripts differ significantly (p < .01). The mean level of contamination on the
knives which were used as controls was 3.3 ± 0.2 log N.

Immersing a icnife for 15 sec in water of
82°C effects a reduction of 2.2 log N, which
is significantly lower than the reduction ob-
tained in the disinfection unit with LA
(Table 6). Disinfection of knives at 82° C is
far from optimal if it is not preceded by
mechanical cleaning. The latter is possible
if one uses a disinfection unit in which
water is sprayed onto the knife surface
through 2 nozzles (14). By adding LA to
water a lower temperature may be used,
and disinfection by spraying resulted in a
better effect than was obtained in standing
water.

The use of LA as a terminal decontaminant
linked to perfect slaughter line hygiene
could bring important advantages. LA
produces both an immediate (batericidal)
and a delayed (bacteriostatic) effect, which
results in an extended shelf life of meat.
The level of contamination with enteropa-
thogenic micro-organisms may be reduced
through an increased suppression of the
Gram negative bacteria. However, the use
of lactic acid as a decontaminant in the
meat industry must never result in neglect
of hygiene in slaughtering and processing
lines.

1. Baldock, J. D.: Microbiological monitoring of
the food plant: methods to assess bacterial con-
tamination of surfaces. J. Milk Fond Technol.
1974; 37: 361-8.

2. Barendsen, P., Smulders, F. .1. M., Woolthuis,C.
H.J. en Korteknic, F.: Enkele chemische en fysio-
logische aspecten van produktie en gebruik van
melkzuur. Een literatuuroverzicht 1984; VVDO-
rapport 8401.

3. Geräts, G. E., Snijders, J. M. A. en van Logte-
stijn, J. G.: Slaughter techniques and bacterial
contamination of pig carcasses. Proc. 27th Euro.
Meet. Meal. Res. Work. Vienna 1981; 1: 198-200.

4. Geräts, G. E., Steensma, FL O. en Tazelaar, F.:
Arbeidsomstandigheden en arbeidsvoldoening
in Nederlandse varkensslachterijen. Rijks Uni-
versiteit Utrecht, 1982.

5. Labots, H., Logtenberg, FL, Stekelenburg, 1\\ K.
en Snijders, J. M. A.: Onderzoek naar de moge-
lijkheid om onder bedrijfsomstandigheden het
aantal Salmonclla-bactcricn op het oppervlak
van varkenskarkassen te verminderen. CIVO-
rapport 1983; T83.183.

6. Netten, P. van and Mossel, D. A. A.: The ecolo-
gical conscquenccsofdecontaminating raw meal
surfaces with lactic acid. Arch. Lehensni. Hyi;.
1980;31:190-1.

7. Netten, P. van. Zee, H. van der, and Mossel, D.
A. A.: .A note on catalase exchanced recovery of
acid injured cells of gram negative bacteria and
its conscquences for the assessment of the lethal-
ity ol L-lactic acid decontamination of raw meat
surfaces. J. Appl Bacterioi. 19X4; 57: 169-73.

8. Notermans, S. und Kampelmachcr, E. 11.; Ilaften
von Bakterien bei der FIcischverarbeitung. Fieisch-
wirtsch. 1983; 63: 83-8.

9. Smulders, F. J. M. and Woolthuis, C. H. J.:
Influence of two levels of hygiene on the micro-
biological condition of veal as a product of two
slaughtering/processing sequences. / Food Prot.
1983; 46: 1032-5.

10. Smulders, F. J. M. and Woolthuis, C. FL J.: The
immediate and delayed microbiological effects of
lactic acid decontamination on calf carcasses.
The influence on conventionally boned versus
hot boned and vacuum packaged cuts. ./. Food
Prot. 1985 (in press).

11. Smulders, F. J. M.. Korteknie, F., Woolthuis, C.
H. J., and Snijders, J. M. A.: Theeffect of lactic
acid decontamination and frozen storage on the
keeping qualities of calf brain. Proc. iOth Eur.
Meet. Meat Res. Work Bristol 1984; 234-5.

12. Snijders, J. M. A.: Pig slaughtering hygiene. Vet.
Med. Diss. 1976, Utrecht.

13. Snijders, J. M. A., Schoenmakers, M. ,1. G., Cic-
rats, G. E. und Pijper, F. W. dc: Dekontamina-
tion schlachtwarmer Rinderkörper mit organi-
schen Säuren. Eleischwirtschaft 1979; 59: 656-63.

14. Snijders, J. M. A., Janssen^ M. H. W., Cors-
tiaensen, G. P. en Geräts. G. E.: Cleaning and
disinfection of knives in the meat industrv.ZW.
Bakt. //yg.. /. Ahl. Orig. 1985; 181: 121-31.

15. Snijders. J. M. A.. Janssen. M. 11. W.. Geräts. Cj.
E.,and Corstiaensen, Ci. P.: A comparitivestudy
ol sampling techniques for monitoring carcass
contamination. International J. of Food Micro-
biol. mA\\ 229-ib.

16. WHO 1983. C.uidelincs on prevention and con-
trol of salmonellosis. WHO Document VHP/
8.342.

17. Woolthuis, C. H. J., Mo.s.sel, D, A. A., Logte-
stijn, J. G. va n, K rinj f, .1. M. dc, a nd S m u I de rs, F.
J. M.: Microbial decontamination of porcine
liver with lactic acid and hot water../. Food Prot
1984; 47: 220-6.

18. Woolthuis, C. II. J. and Smulders, F\'. J. M.:
Microbial decontamination of calf carcasses bv
lactic acid sprays../. Food Prot. 1985 (in press)."

Hart. B. L.: Behavorial indications for pheno-
thiazinc and benzodiazepine tranquilizers in
dogs../. Am. Vet. Med. Assoc. 1985; 186: 1192-4.

Dc ontwikkeling van psychofarmaca, inclusief
tranquillizers, heeft een revolutie ontketend in
de psychotherapie bij mensen (die over zijn
hoogtepunt heen lijkt te zijn; Ref.). Binnen de
diergeneeskunde blijft het gebruik van genoem-
de farmaca vrijwel beperkt tot tranquillizers.
Uit de literatuur was gebleken dat phenothiazi-
ne-derivaten bruikbaar waren bij die agressie
waarvoor angst geen motivationele factor was.
Benzodiazepines daarentegen, bleken effectief
bij de behandeling van angst. Deze informatie
bracht de auteur tot het uitvoeren van een verge-
lijkend onderzoek naar de effectiviteit van 2
vertegenwoordigers van 2 groepen tranquilli-
zers: chlorpromazine (phenothiazines) en dia-
zepam (benzodiazepines). Gezien de sterk over-
eenkomstige chemische structuur van de farma-
ca binnen één groep, is aangenomen dat de
effectiviteit van de onderzochte vertegenwoor-
digers representatief was voor hun groep. De
proefopzet voorzag in tests waarbij aan groepen
normale honden respectievelijk geen farmacon,
een placebo, of één van beide genoemde stoffen
werden toegediend. Gedragskenmerken waarop
de invloed van de farmaca werd getest waren:
vriendelijkheid (friendliness), rusteloosheid (ex-
citability) en angst (fearfulness).
Vriendelijkheid bleek niet medicamenteus te
beïnvloeden. Rusteloosheid kwam significant
minder voor (p < (),() 1) bij dc chlorpromazinc-
groep dan bij de placebogroep, maar bij de dia-
zepinegrocp méér (niet significant). De resulta-
ten suggereren een angst-reducerend effect van
diazepam, maar significantie kon niet worden
vastgesteld.

Wat klinische toepassing betreft, zou diazepam
het meest geschikt zijn als farmacologische on-
dersteuning van angst-geïnduceerde problemen:
angstbijtcn, angstvoor onweer, voor vreemden,
voor alleen-zijn. (Laatstgenoemd syndroom om-
vat enkele gedragselementen die niet passen in
het gedragssysteem vlucht/angst; Ref). Phe-
nothiazine-derivaten zouden te prefereren zijn
bij de behandeling van (dominantie) agressie,
zowel tegen mens als soortgenoot, en rusteloos-
heid.

De auteur besluit met de opmerking dat, alvo-
rens psychofarmaca in de gedragstherapie effec-
tiever kunnen worden gebruikt, meer klinisch
relevante gegevens nodig zijn.
(Medicamenteuze gedragstherapie op basis van
tranquillizers blijft echter, per definitie, een
symptomatische; Ref.)

Enkele bacteriologische en endocrinologi-
sche aspecten van retentio secundinarum en
pyometra

Olseon, J. D., Ball, L., Mortimer, R. G., Parin,
P. W.. Adney, W. S., and Huffman, E. M.:
Aspect of bacteriology and endocrinology of
cows with pyometra and retained fetal mem-
branes. ./. Am. Vet. Med Assoc. 1984; 2251-5.

Doelstelling van het hier beschreven onderzoek
was uit tc zoeken in hoeverre obligaat anaerobe
bacteriën een rol spelen bij het ontstaan van
pyometra\'s. (Waarom de ene koe na verloop
van tijd wel ccn pyometra krijgt en de andere
koe \'zich na verloop van tijd zelf schoonmaakt\'
is namelijk nog grotendeels onbekend; Ref.)
Schrijvers gebruikten 20 koeien die aan de na-
geboorte waren blijven staan en 20 \'normale\'
koeien. De dieren werden 2 keer per week rec-
taal geëxploreerd, werden 2 keer per week intra-
uterien bemonsterd voor bacteriologisch on-
derzoek cn werden dagelijks bloed afgenomen
voor onderzoek naar progesterongehalte.
De retentio secundinarum (ret. sec.) koeien
werden iedere .3 dagen intra-uterien behandeld
met een hoge dosering oxytetracychne. Het
laatste onderzoek vond plaats 30 dagen post-
partum.

Bij 3 koeien in de controlegroep en bij 4 koeien
in de ret. sec.-groep ontwikkelde zich een py-
ometra. De dieren werden ingedeeld in een
controlegroep, een ret. sec.-groep cn een py-
ometra-groep. Het bacteriologisch onderzoek
van de controlegroep verliep vaker negatief dan
dan van de pyometra- en ret. sec.-groep.
Aan het einde van de 3e week verdwenen de
coliformc bacteriën uit de uterus van de py-
ometra-patiènten, terwijl in dezelfde tijd Coryne-
bacterium pyogenes en gram-negatieve anae-
robe bacteriën (Fusobacterium necrophorum en
Bacterioides mekminogenicus) zeer frequent wer-
den geïsoleerd. Bij de pyometra-patiënten vond
ovulatie (de eerste post-partum) plaats tussen
de 15 en 20 dagen post-partum; dus op het
moment dat zeer veel Cbt. pyogenes en gram-ne-
gatieve anaerobe bacteriën werden gevonden.

Schrijvers poneren de volgende ontstaanswijze
van een pyometra: vooral bij ret. sec.-patiënten
komen post-partum veel bacteriën in de uterus
voor. Bij die dieren waarbij zich later een py-
ometra ontwikkelt, worden de coliforme bacte-
riën rond de 15 dagen post-partum verdrongen
door Chi. pyogenescn anaerobe bacteriën. Tus-
sen beide bacteriën is sprake van een synergis-
tisch effect, waardoor de uterus dermate wordt
beschadigd dat te weinig Prostaglandinen wor-
den gevormd. Het corpus luteum blijft daardoor
persisteren. De pus vloeit onvoldoende af en er
is een pyometra ontstaan.

Adams, G. D., Bush, L. J., Horner, J. L., and
Staley, T. E.: Two methods for administering
colostrum to new born calves. J. Dairy Sci.
1985; 68: 773-5.

De knopsonde kan een hulpmiddel zijn bij de
biestverstrekking aan kalveren die zwak gebo-
ren worden of door andere oorzaken niet of
onvoldoende drinken. De auteurs vergeleken
twee methoden orn de biest te verstrekken: met
behulp van een knopsonde en met de \'lies met
speen\'. Aan 52 kalveren werd binnen één uuren
12 en 24 uur na de geboorte biest verstrekt. De
hoeveelheid werd berekend op basis van het
lichaamsgewicht. Alleen de biest van de eerste
twee melkmalen werd gemengd en bewaard.
Tussen dc voorraden biest was er per jaar nogal
verschil in de IgG-concentraties (van 39,4 tot
104.2 mg/ml).

Tot 12 uur na de geboorte was crgeen verschil in
het serum-lgCi-gehalte bij de 2 methoden.
Na 12 uur neemt het serum-lgG-gchaltc meer
toe bij de \'fles met speen\'-mcthode.
Na 20 uur was bij beide methoden het serum-
IgG-gehalte maximaal en ruim boven de mini-
male grens 8 tot 10 mg/ml). Kennelijk wordt
bij het gebruik van de knopsonde het vloeibare
gedeelte van de biest,dat het IgG bevat, vrij snel
vanuit de pens naar het duodenum getranspor-
teerd, waar het geresorbeerd kan worden.
Het blijkt dat de knopsonde een effectieve me-
thode is om kalveren biest te geven. (Wel dient in
verband met horizontale besmetting de hygiëne
in acht te worden genomen; Ref)

Low,.l. C. and Renton.C. P.: Septicaemia,ence-
phalitis and abortions in a housed flockpf sheep
caused by Listeria monocytogenes lypt 1/2. The
Veterinary Record 1985; 116: 147-50.

Een Listeria monocytogenes-\'mÏQcüe kan zich bij
schapen voordoen als encephalitis, septicaemie
of abortus; zelden echter kan men deze ver-
schijningsvormen tijdens éénzelfde uitbraak
waarnemen, zoals in dit artikel wordt beschre-
ven.

Na een weideperiode werden 196 schapen met
nog 270 andere schapen op 7 januari 1984 ge-
huisvest in een gebouw met afdelingen voor 20
schapen in 4 rijen van 16. De dieren waren
hooguit 89 dagen drachtig. De voeding bestond
eerst uit hooi (ad lib.),op 17januari 1984(dag0)
en 18januari 1984 uit kuil, daarna weer uit hooi.
Het voorste deel van de kuilbult was slecht en
modderig, de rest iets beter (waarvan in 2 afde-
lingen gevoerd). De meeste kuil werd niet opge-
geten.

Dag 2: 20 ooien sufen lusteloos (behandeld met
vitaminen en propyleen-glycol).
Dag 3: bruine waterige diarree en meer zieken.
Dag 5: 40 zieke dieren en 5 gestorven (2 post-
mortem onderzoek).

Dag 6: 80 zieke dieren en 10 gestorven (5 post-
mortem onderzoek),enkele kreupel of slepende
achterpoten. Behandeling: parenteraal chloram-
fenicol of oxvtetracycline en Ca borogluconaat
20% (i.v.).

Dag 7: geen nieuwegevallen, nog 4 gestorven (2
post-mortem onderzoek). AUe aanwezige scha-
pen parenteraal terramycine LA -I- oraal 75 cc
Ca borogluconaat 20%.
Dag 8: nog enkele dieren diarree en 1 met uitge-
breid oedeem aan achterpoten en onderbuik.
Vaginale uitvloeiing bij een aantal herstellende
ooien en 2 duidelijke gevallen van abortus (on-
derzocht).

In dc volgende dagen werden in totaal 60 ooien
met vaginale uitvloeiing (waarvan 5 duidelijke
abortus-gevallen) apart opgehokt. Hiervan
bleek nog 1 drachtig te zijn.
Dag 30: 3 jaarlingen vertonen nerveuze symp-
tomen (rondjes draaien,facialis paralyse, blind-
heid, en dergelijke).

Dag 32: in totaal nu 6 gevallen, allen zonder
koorts. Eén dier stierf (post-mortem onderzoek:
karakteristieke laesies). Behandeling zieke die-
ren prompt met terramycine LA.
Dag 34: alle aanwezige ooien werden preventief
behandeld parenteraal met penicilline (Duplo-
cillinc).

Dag 42: na 10 dagen ziek zijn (kon onder andere
niet staan) stierf het tweede eneephalitis-geval.
Dag 47: een enter in hetzelfde gebouw ver-
toonde nerveuze symptomen. Het stierf op dag
64 (post-mortem onderzoek: karakteristieke lae-
sies van cerebrospinale necrose).
IDoordat direct werd behandeld, genazen 4 en-
cephalitis-gevallen,een ongebruikelijk hoog per-
centage. De incubatietijd van de nerveuze vorm
varieert in proeven van 14-28 dagen.
In de 2 afdelingen gevoerd met ogenschijnlijk
iets betere kuil werd geen diarree gezien en stier!
geen ooi, één aborteerde.

Van de 174 overlevende ooien bleken uiteinde-
lijk 94 gust te zijn, terwijl in de groep van 270
ooien (\'controlegroep\') 20 guste dieren bleken
te zijn.

Listeria monocytogenes werd geïsoleerd uit
de meeste van de onderzochte kadavers (or-
ganen), de kuil, bloedmonsters en de geabor-
teerde vruchten en placenta\'s. Uit de faeces en
ingewanden konden geen pathogene bacteriën
worden gekweekt. Uit de spieren van enkele
kadavers werden tevens Clostridium perfringens,
septicum en novyi geïsoleerd (de gevallen met
oedeem). In de bloedmonsters van dag 6 tevens
hypocalcaemie. De ernst van de uitbraak werd
veroorzaakt door ecn zeer zware besmetting
van de kuil met /.. monocytogenes. De economi-
sche schade was zeer groot en werd geschat op
ruun ƒ 20.000,—.

and porcine parvovirus in a swine herd. J. Am.
Vet. Med Assoc. 1985; 187: 481-3.

Op een fok- en mestbedrijf met ca 200 zeugen
bedroeg de sterfte tot het spenen gemiddeld
20,43% en werden 0,19 mummies per toom ge-
boren.

Na twee uitbraken van de Ziekte van Aujeszky
nam het sterftepercentage toe tot 82 cn 75% en
werden I maand later 1,25 respectievelijk 0,96
mummies per toom geboren.
Na een uitbraak van parvo nam de sterfte toe tot
50% cn werden in diezelfde periode 4,10 mum-
mies per toom geboren.

(Het bijzondere van bovenstaande cijfers is ge-
legen in het gegeven dat bij een Aujeszky-uit-
braak het aantal mummies later toenam en dat
bij een parvo-uitbraak ook een verhoging van
de biggensterfte in de zoogperiode werd gezien;
Ref.)

Voedingsmiddelenhygiëne
Selectief medium voor de bepaling van gram-
negatieve bacteriën

Petzei, J. P. and Hartman, P. A.: Monensin-ba-
sed medium for determination of total gram-
negative bacteria and Escherichia coli. Appl. and
Env. Microhiol. 1985; 49: 925-33.

Hct totaal aantal aëroob kweekbare gram-ne-
gatieve (waaronder de meeste psychrotrofen!)
flora heeft een duidelijke relatie met de houd-
baarheid en met de hygiëne bij de produktie.
Ook kan het een indicator zijn voor de controle
op het effect van hitte-processen aangezien zij
veelal temperatuurgevoeliger zijn dan gram-
positieve bacteriën. De tot nu toe gebruikelijke
media zijn meestal niet selectief genoeg of te
selectief en daardoor als indicator medium niet
altijd betrouwbaar.

Dc auteurs hebben een medium ontwikkeld uit-
gaande van het universele medium \'Plate Count
Agar\' waaraan per liter 35 mg Moncnsin en 7,5
g KCL als selectieve groeiremmers voor gram-
positieve bacteriën en 75 mg 4-mcthylumbellife-
ryl-B-D-glucoronide (MUC) als indicator van
glucuronidase activiteit wordt toegevoegd
(PMK-agar).

Zij vergeleken uitgebreid de groeiresultaten op
dit medium met die verkregen op Kristalviolet-
TTC-agar en Pepton, gal, Amphotericine Cy-
clohcximide agar en twee niet-selectieve media
na beënling met een groot aantal gram-nega-
tieve isolaten. Ook bleken 96% van 535 isolaten
met behulp van dit mediutn verkregen uit voed-
sel en milieumonsters gram-negatief tc zijn
tegen ca 68% van de isolaten verkregen met
behulp van niet-selectieve media.
Volgens de auteurs is \'PMK\' agar een goed me-
dium voor de telling van gram-negatieve bacte-
riën. Alléén voor dc analyse van water moet de
KCL-toevoeging worden weggelaten, daar dit
beschadigde gram-negatieven te veel zou rem-
men. Het is mogelijk om E. coli direct op de
plaat tc onderscheiden. Glucuronidase-activi-
tcit toont zich middels fluorescentie, zodat het
besmettingsniveau kan worden geschat.
(Voor het microbiologisch onderzoek van rauwe
vleeswaren zou dit medium een goede indicator
voor dc beoordeling van kwaliteit, houdbaar-
heid en hygiëne bij de bereiding kunnen zijn;
Ref.)

Hierbij wordt een dringend beroep gedaan op
de praktizerende dierenartsen om mee te werken
aan een tlierapeutiseli onderzoek betreffende
het mammacarcinoom van de kat.
Uit eerder onderzoek is gebleken dat katten met
een mammacarcinoom groter dan 1 cm, een
grote kans hebben op het optreden van metasta-
sen. Daarom is behalve chirurgie, een aanvul-
lende therapie nodig.

Gekozen is voor Adriamycine, omdat dit middel
op gekweekte tumorcellen meestal een sterke
remming uitoefent. We willen nu onderzoeken
of er overeenstemming bestaat tussen de resul-
taten in de weefselkweek en in de patiënt. Als dit
inderdaad het geval zou zijn, dan zou men in de
toekomst (bij kat en mens aan de hand van de
resultaten in weefselkweek) een optimale ge-
combineerde chemotherapie per patiënt kunnen
samenstellen, waarbij alleen de werkzame cy-
tostatica, en niet de onwerkzame maar niette-
min vaak toxische stoffen, worden toegediend.
Dit kan momenteel nog niet bij de mens, omdat
men gewend is aan een vaste combinatie van
chemotherapeutica (zonder de gevoeligheid van
de individuele tumor te kennen). Het mamma-
carcinoom van de kat lijkt een goed model te
zijn. Om echter de gevoeligheid in weefselkweek
te kunnen vergelijken met die van de tumor in
de kat, hebben we toegewijde praktici nodig.
Vandaar de volgende verzoeken:

1. Bij presentatie van een redelijk gezonde kat
met een mammatumor groter clan 2 cm
(primair of recidieO worden wij gfriag ge-
waarschuwd via onze secretaresse (020-
5122361). Zij stuurt een protocol met de
behandelingsvoorschriften en ccn buisje met
weefselkweek vloeistof.
Van de mammatumor wordt een stukje van
1 cm\' afgesneden voor diagnostiek en
weefselkweek. Dit materiaal wordt via een
bodedienst opgehaald en naar de Vakgroep
Pathologie te Utrecht gebracht voor kweek.
Als de tumor een carcinoom blijkt tc zijn,
wordt de kat met tussenpozen (i.v.) met
Adriamycine behandeld. Het effect van de
behandeling wordt afgemeten aan de grootte
van de tumor en gerelateerd aan de weefsel-
kweekresultaten.

Uit ons voorlopig onderzoek blijkt er een
tumorreductie tussen 50 en 80% op te
treden, waardoor de operabiliteit wordt
verhoogd. De toxiciteit valt mee.

2. Bij presentatie van een kat met een com-
pacte tumor, kleiner dan 2 cm of in geval
eigenaar en/of prakticus niet gemotiveerd is
om aan het onder 1. genoemde chemothera-
pie-onderzoek bij te dragen, kan men ons
helpen door onze secretaresse te bellen, die
dan een buis weefselkweekvloeistof toezendt
en via de bodedienst het tumorweefsel voor
kweek en diagnose naar Utrecht laat ver-
voeren.

3. Indien een kat met een mammatumor (al of
niet voorbehandeld)om wat voor reden dan
ook moet worden afgemaakt, willen we
graag op tijd worden gewaarschuwd om
levenswarm materiaal van primaire tumor
en eventuele metastasen te kweken. Ook
weer aanmelding via onze secretaresse (020-
5122361).

De produktie van vlees en melk in de Neder-
landse landbouw kan doelmatiger dan nu het
geval is. Opvoering van de efficiency zal het
mogelijk maken met tninder koeien, varkens en
pluimvee even veel te produceren. Het pro-
bleem van de mestoverschotten en dc overpro-
duktie kan zo mede tot een oplossing gebracht
worden. Het rcnderncnt van de veehouderij kan
met name verbeterd worden door ecn doclina-
tiger verwerking en benutting van het veevoer.
Dit zeggen de hoogleraren Tamtninga en Ver-
stegen in hun inaugurele rede die zij gctncen-
schappelijk uitspraken op 14 november bij de
officiële aanvaarding van hun ambt als deeltijds
hoogleraar aan de Landbouwhogeschool. Sinds
januari is prof. dr. ir. S. Tamminga verbonden
aan de hogeschool met de leeropdracht voeding
van herkauwers, terwijl prof. dr. ir M. W. A.
Verstegen zich met ingang van september 1984
richt op de voeding van de eenmagigen (onder
andere varkens en pluimvee).

Verbetering van het rendement in de dierlijke
produktie is in het algemeen mogelijk door ver-
hoging van de vruchtbaarheid (meer nageslacht
per dier), verlenging van de levensduur van het
dier, produktie-verhoging en kwaliteitsverbete-
ring van het voer. De hoogleraren Tamminga en
Verstegen zien daarbij een cruciale rol voor het
veevoedingsonderzoek: studie van de voeder-
waarde en de vertering kan verbeteringen moge-
lijk maken.

In ons land worden 2,5 miljoen koeien ge-
houden. Die wegen gemiddeld ruim 600 kg (in
1960 550 kg) en produceren gemiddeld 5400 kg
melk perjaar(in i960 ruim 4000 kg). Delevens-
duur van de koe is naar schatting toegenomen
van 5, 1 jaar in 1960 tot 5,7 jaar nu. Deze cijfers
illustreren een ingrijpende groei over een pe-
riode van 25 jaar. In totaal is het rendement in
de melkveehouderij in Nederland over dezelfde
periode met 9% toegenomen.
De melkproduktie heeft het plafond al over-
schreden, dus rendementsverbeteringen moeten
voortkomen uit een efficiëntere wijze van pro-
duceren, Een koe zet gedurende haar leven 17%
van het voer om in melk en 5% in vlees. In de
varkensproduktie wordt ca 20% van het daar
aangewende voer omgezet in vlees. Dat lijkt
heel inefficiënt, maar vrijwel al het materiaal
dat als veevoer gebruikt wordt is ongeschikt
voor menselijke consumptie.

Niettemin geven de\'verliesposten\' (in totaal 75-
80% van het voer) te denken. Als veevoedings-
deskundigen zien Tamminga en Verstegen mo-
gelijkheden om die posten kleiner te maken. De
kwaliteit van ruwvoeders voor herkauwers kan
opgevoerd worden wat betreft energie- en eiwit-
waarde en de verteerbaarheid van die voeders
kan omhoog. De verteringssnelheid in de pens
kan optimaler worden. Kwaliteitsverbetering
van het veevoer is mogelijk door specifieke
teelt-, oogst- en bewaringstcchnieken. De voe-
derwaarde van krachtvoeders voor koeien, var-
kens cn pluimvee kan verhoogd worden door ze
een gerichte voorbewerking te laten ondergaan.
Verder vereist selectie van de dieren op snellere
groei en langere levensduur een kwalitatief
hoogwaardiger voeding. Dit geldt met name in
de varkens- en pluimveehouderij. Al deze maat-
regelen leiden volgens de Wageningse hoogle-
raren tot een gelijke produktie met minder die-
ren en daarmee tot een verlichting van de
mestproblemen.

Prof. Tamminga en prof. Verstegen verwachten
dat het toetsen van produkten uit het biotechno-
logisch onderzoek ten behoeve van de veevoe-
ding de komende jaren aan belang zal winnen.

Voor de veevoeding zal dat echter voorlopig
geen ingrijpende gevolgen hebben.
Verwacht wordt dat toevoegingen (bijv. amino-
zuren) aan het veevoer geproduceerd zullen
worden door bacteriën of schimmels die een
genetische manipulatie hebben ondergaan. Ver-
der zouden genetisch veranderde micro-organis-
men gebruikt kunnen worden bij de conserve-
ring van ruwvoeders.

Aangezien de voorvertering in de pens een \'ver-
liespost\' is in de energiehuishouding van de her-
kauwer, bestaan er ook ideeën om de micro-or-
ganismen in die pens efficiënter te laten func-
tioneren, Op korte termijn zijn hiervan echter
nog geen resultaten te verwachten, aldus de
hoogleraren Tamminga en Verstegen in hun
dubbel-inauguratie.

\'Bontire night brought its usual crop of reports
of injuries to children and animals. Such in-
cidents are always distressing. They are, how-
ever, in the main accidental rather than the
result of deliberate cruelty. Unhappily, how-
ever, there seems to be an increase in the
number of instances of mistreatment of both
farm and companion animals.
In many cases neglect and ignorance, rather
than intentional cruelty, are responsible for
causing suffering. Starvation is one of the com-
monest causes of hardship. The serious short-
age of hay that the wet summer has caused in
parts of the country is likely to bringan increase
in such cases. Ponies are the most likely to be
affected; many are kept by owners who are both
inexperienced and impecunious.
Veterinarians will need to be particularly sharp
eyed to spot potential problems. Those owners
who regularly consult are not usually those who
neglect their charges. The main danger lies with
owners who do not consult their veterinarian
until the animal is far gone. By then, treatment
may not be effective. Such problems are part of
the recurrent cycle of practice experience.
So, too, is the case where an animal (often a
horse) is attacked and mutilated. The assump-
tion is that the perpetrator is mentally deran-
ged, although the distinction between mindless
vandalism and insanity is sometimes hard to
draw.

A new element has entered the scene recently,
however. Rather, old practices, long thought
dead, have been exhumed. Barbaric \'sports\'
banned because of theircruelty, have been reviv-
ed. Dog fighting and cock fighting matches
have both been the subject of recent court cases.
It seems unbelievable that such spectacles can
find an audience nowadays. But the light of
civilisation is only fitful and leaves many dark
corners.

Cock fights usually end with the rather messy
death of one of the participants. After a dog
fight there is almost certain to be at least one
injured animal to be treated. A veterinary sur-
geon may be consulted in circumstances which
give rise to suspicion as to how the injuries were
caused. The prime responsibility is to treat the
animal. What then? Professional codes dictate
that, with certain exceptions \'a vetermanan
must consider as confidential to the owner any
information concerning an animal under his
care\'.

The dilemma is obvious. If the veterinarian does
not report a clear case of dog fighting he or she
is condoning a barbarously cruel practice. If the
owner believes he may be reported, he will not
bring his dog for treatment.
It is one thing to reveal information when requir-
ed to do so in a court of law; it is another to
report suspicious events which may lead to the
courts. The \'Guide to Professional Conduct\'
covers a number of circumstances in which con-
fidentiality should be broken, but by no means
every case. Where the police are involved, the
course of action is clear. Where they are not, it is
less obvious, particularly as dogs do get involv-
ed in fights, sometimes repeatedly, for a variety
of reasons.

The overriding concern of the veterinarian is the
welfare of animals being cared for. Thus his
duty is clear, in one sense. It is to ensure, by
whatever means are appropriate, that a fighting
dog is not sent back into the ring. What those
means are, m any particular case, may not be an
easy decision to make.\'

European veterinary products
market to show 23% increase
thanks mainly to new techniques
such as biotechnology

New products created with such new processes
as biotechnology will help push the European
market for veterinary products up 23% 1984-
1989, rising from a market with sales of $ 615.5
million to one worth $ 757.4 million.

According to a new Frost & Sullivan study,
\'Veterinary Products Market in Europe\', new
technologies will help to expand this mature
market, as products that enhance the efficiency
of livestock breeding and rearing, enable maxi-
mization of feed inputs, improve reproductive
capacity, or offer labor saving aspects, are intro-
duced. These new products will utilize such
technologies as bovine growth hormone, em-
bryo transfer, and rapid diagnostics.

Livestock production provides the basis of the
veterinary business in Europe, and as infectious
disease is the majorcause of livestock loss there,
products that attack these diseases consequently
create the major product sector. Anti-infectives,
including antibacterials and vaccines, account
for 56% of all sales in the market, roughly split
35% for chemotherapeutics and 21% for biolo-
gicals. In dollar terms, the 1984 market was
worth $ 329 million and is projected to grow to
$401.1 million in 1989.

The control of parasites, both endo and acto, is
the second most important product group,
worth $ 132.5 million in 1984 and expected to
reachS 177.7 millionin 1989 sales. This segment
will show the fastest growth in the market, ris-
ing 34% over the 1984-1989 period.
Frost & Sullivan sees new product opportuni-
ties falling into three groupings: new technolo-
gies such as biotechnology; new delivery sys-
tems, either by rument depot, implant or ear tag
release devices; and new product formulations,
such as new antibacterials, flukicides, and fly
control agents.

According to the study, the Western European
market isshowingsome overall trends. For one,
livestock production levels are in a self-suf-
ficient stale; combined with a complex subsidy
system and a wish to reform these, only minimal
growth in most animal and poultry production
sectors is expected. Increasing affluence, par-
ticularly in Northern Europe, is resulting in
more growth in small animal (and equine) vete-
rinary practice; specific opportunities are ex-
pected in products for the veterinarian only.
By country, France is the largest market and
will remain so over the forecast period. With a
22% share of the 1984 market, sales of products
in France stood at $ 136.3 million and are ex-
pected to grow to $ 172.3 million. The U.K.
takes the sccond position, with $ 130.9 million
in 1984sales risingtoS 157.8 million in 1989, for
a growth rate of 20%. Germany is third with
$ 113.4 million in 1984 sales, projected to rise to
$ 134.1 million in 1989, showing 18% growth.
Spain will show the highest rate of growth, 30%
rising from 1984\'s$ 63 million to $ 82 million in
1989.

The 296-page report forecasts the market
through 1989 for antibacterials, antiparasitics,
nutritional products, and \'other\' veterinarian-
only products in Belgium, Denmark, France,
Gennany, Ireland, Italy, the Netherlands,
Spain, Sweden, and the U.K.
■fhe price of the report is $ 2,300.
For more information, contact Customer Ser-
vice, Frost & Sullivan, Ltd., 104-112 Maryle-
bone Lane, London WIM 5FU. Phone 01-935-
3190.

In the U.S., contacl Customer Service, Frost &
Sullivan, Inc., 106 Fulton Street, New York, NY
10038. Phone 212-233-1080.

i:)c populariteit van het paard berust voor een
belangrijk deel op zijn gebruikswaarde voor de
mens. Het paard bewijst als werkdier ook heden
ten dage grote diensten. Daarnaast hebben atle-
tische vermogens dit dier een unieke rol in de
sport bezorgd.

Het behoeft daarom geen betoog, dat een goed
begrip van de wijze, waarop een paard zich
voortbeweegt, oninisbaar is voor iedereen die
zich met paarden bezighoudt, ook voor dieren-
artsen.

Hct gebruik van de film is eigenlijk de enige
goede tnanier om dit onderwerp te analyseren
en te onderwijzen.

ieder paard heeft voor zijn voortbeweging de be-
schikking over verschillende gangen. Elke gang is een
goed te omschrijven bewegingspatroon. Welke gang
op een gegeven moment gebruikt wordt, hangt af van
de snelheid, de terreinomstandigheden en datgene,
wat de rijder vraagt.

Deze film geeft een duidelijke analyse van alle symme-
trische gangen, die bij het paard voorkomen (stap,
draf, tölt en telgangjen van de linkeren rechter galop
en de sprong over een hindernis.
Elke gang wordt getoond (cn ten gehore gebracht) op
normale snelheid. Vervolgens worden de bewegingen
in slow-motion bestudeerd en in tekenfilm omgezet.
Aan de hand van tekenfilm wordt de gang gedetail-
leerd geanalyseerd. Hierbij wordt aandacht besteed
aan beenzetting, balansen bewegingen van rug, hoofd
en hals. De begrippen ondersteuningsfase, zweefmo-
ment, diagonaal en lateraal worden geïntroduceerd en
toegepast. Door de opbouw van de film is het goed
mogelijk om de vertoning op een aantal plaatsen te
onderbreken.

De wijze van lopen vaneen paard wordt in belangrijke
mate bepaald door lichaamsbouw, temperament en
mate van africhting. Deze verschillen komen in de
film ook tot uitdrukking. Gierbij wordt echter alleen
aandacht besteed aan de opbouw van de gangen zelf.
Op rijtechnische aspecten en kwaliteitsbeoordeling
van de gangen wordt niet ingegaan.
Deze film is uniek door de systematische en analyti-
sche wijze waarop de gangen worden behandeld en
door het benutten van de mogelijkheden die tekenfilm
biedt. Hij verschaft de informatie, die nodig is om met
meer achtergrondkennis te kijken naar de bewegingen
en om — als ruiter — de bewegingen aan te voelen.

Videosystemen en prijs: U-matic ƒ 192,—; VHS
f 149,—; Betamax ƒ 149,—; VCC 2000 ƒ 157,—.

Duphar Nederland B.V. laat een meting verrichten
naar het cffcct van een \'corporate image\' campagne.
Dc betreffende onderzoeken zullen worden uitge-
voerd tus.sen 1 dcccmbcr 1985 en 31 december 1986.
Om de resultaten van de in deze periode gevoerde
advertentiecampagne te meten zullen een aantal tele-
fonische interviews plaatsvinden door Ogilvie Markt-
onderzoek (Amsterdam). Hiertoe zullen een aantal,
door hct marktonderzoeksbureau random gekozen,
dierenartsen telefonisch worden benaderd.

The British Small Animal Veterinary Association is
holding it\'s Annual Congress at the Novotel, London
on 4th, 5th and 6th April, 1986.
Over 1500 delegates are expected to be attracted by
the scientific programme, covering a wide range of
topics of interest to Veterinarians involved in the care
of pet animals, presented by the very best speakers
from the U.K. and abroad. 1986 sees an expansion to
five tiers of scientific papers, offering two main ses-
sions, a refresher session, an in-depth seminar session
and a specialist session. The Commercial Exhibition
is patronised by over ninety companies, giving an
ideal opportunity to survey the best of what is avail-
able to Veterinarians in the U.K.
The Hotel is well situated, close to Central London
and the main shopping areas. A programme of inte-
resting events for delegates\' families is available and,
in the evening, a full social programme has been
arranged, culminating in the President\'s Evening at
the Intercontinental Hotel.

Overseas delegates will be welcomed to Congress with
a complimentary cocktail reception, and an Overseas
Desk will be manned throughout Congress to offer
assistance.

Please write for further details to the BSAVA Regi-
stration Office, 5 St. Georges Terrace, Cheltenham
Glos. GL50 3PT, England.

in 1980 more than 1000 experts from 62 countries as
well as representatives of numerous organizations
participated in the 1st World Congress Foodborne
Infections and Intoxications. At that time all angles of
the respective problems were discussed and analyzed
in 185 papers and dciTionstrations, and all partici-
pants felt that such a comprehensive exchange of
views was very useful and necessary. Therefore, the\\
passed a recommendation to maintain this multi-dis-
ciplinary international forum for discussion and in-
formation and to organize at regular intervals such
conferences.

Following this recommendation, the Federal Repu-
blic of Germany and the Senat have jointly issued
invitations to the 2nd World Congress Foodborne
Infections and Intoxications. The invitations have
been submitted to the Secretarv General\'s Office.

The Institute of Veterinary Medicinc — Robert von
Ostertag-Institute — in its capacity as FAO/Vv\'HO
Collaborating Centre for Re.search and Training in
Food Hygiene and Zoonoses has once again assumed
the responsibility for organizing the 2nd World Con-
gress.

Foodborne infections and intoxications remain a
worldwide public health problem which can only be
solved by close collaboration of all those responsible.
The Objeciives of the Congress to unite all disci-
plines involved in the solution ofthe problems with a
view to exchange their theoretical and experimental
findings. The results of the meeting should serve as a
basis for scientifically sound and critically evaluated
control measures.

Physicians, veterinarians, food hygicnists, microbio-
logists, toxicologists. food chemists and technolo-
gists; representatives ofthe public health and veterin-
ary public health sectors, of the food industry and
trade, of international organizations and of consumer
associations should join in this meeting to exchange
their information and experience.

The scientific programme consists of Plenary and Sec-
tional Sessions. 1 n addition, a Poster Session is plan-
ned.

During the Plenary Sessions, invited speakers will
take their stand on current topics or review present
and future problems.

During the Sectional Sessions, registered papers will
be presented and discussed under the following four
headings:

The Sectional sessions will be held simultaneously.
Sufficient time for intensive exchange of opinions will
be available.

During scientific visits, food control and public health
laboratories and food establishments will be demon-
strated.
Section I

3.2. The role of food technology in the prevention of
foodborne infections and intoxications.

Congress participants intending to present papers are
requested to submit abstracts until 31 January 1986
and the complete paper in a reproducible form until
28 February 1986.
Poster Session

Scientific contributions may also be presented during
the Poster Session on Wednesday afternoon (28 May
1986).

Abstracts and outline of posters have to reach the
Secretary General\'s Office by 31 January 1986, the
complete version of the presentation not laterthan 28
February 1986.

It is intended to publish all scientific contributions in
a volume of congress proceedings which will be dis-
tributed at the beginning of the congrcss. Therefore,
speakers are asked to adhere strictly to the deadlines
for abstracts and complete versions and to comply
with the instructions given. Papers which are not re-
ceived in time cannot be considered for publication.

For further information please contact: Generalse-
kretariat Weltkongreß, c/o Institut für Veterinärme-
di/in, Postfach 330013, D-IOOO Berlin 33. Telefon:
(0.30) 8.308-2757, 2447.
Telc.x: 184016.

I he 9th IPVS Congress is organised by the National
Scientific Pig-Rearing Association (ANAPORC).

At the congress, papers wil be read and from time to
time posters will be shown on the following topics:

The language of the congress will be English and
Spanish, for the purpose of publishing the scientific
papers.

The definite deadline for submission of papers and/or
posters will be 28th February, 1986.

Simultaneous translation during the congress
For the reading of the papers there will be simulta-
neous translation in English, Spanish and French.

Correspondence: All correspondence should be ad-
dressed to: 9th Congress IPVS - Barcelona 1986,
Avda. Reina Ma Cristina, 08004 Barcelona (Spain),
Telephone: (93) 2233101. Télex: 531 17/50458
FOIMB-E.

This will be a series of 6 sessions on current research of
the role of regulatory peptides in the pathophysiology
of some diseases of companion animals. As most of
these diseases are also known to occur in other spe-
cies, including man, there will be much emphasis on
comparative aspects.

2. On the third day of the meeting staff members of
the Utrecht University Small Animal Clinic will pre-
sent recent advances in companion animal medicine and
surgery. Whereas the first two days are confined to a
rather small field, this third day will cover a wide
variety of subjects of interest to the small animal
clinician.

Voor nadere inlichtingen wordt verwezen naar
de bij deze aflevering ingesloten losse folder.

Scientific Committee R.C.P.A.: Yalelaan 8, 3584 CM
Utrecht, the Netherlands. Phone (0)30-531697.
Regulatory Peptides Meeting Bureau: Stichting 350
jaar RUU, Heidelberglaan 8, kamer 138, 3584 CS
Utrecht. Phone (0)30-532840. Telex Vluut 40087 nl.

Op 1 januari 1986 zullen, met uitzondering van
artikel 19, de nog niet in werking getreden bepa-
lingen van de Wet op de dierproeven van kracht
worden. Per dezelfde datum zal tevens het
Dierproevenbesluit in werking treden.
Kort samengevat is het volgende van direct be-
lang voor degenen die een vergunning behoeven
in het kader van de Wet op de dierproeven:

1. Hij die dierproeven verricht, dient binnen 3
maanden na 1 januari 1986 schriftelijk een ver-
gunning aan te vragen voor het verrichten van
dierproeven. Meestal gaat het hier om een
rechtspersoon.

De beslissing omtrent het al dan niet afgeven
van een vergunning is aan de Minister van
WVC.

2. Voor de aanvraag dient gebruik te worden
gemaakt van het door de Veterinaire Hoofd-
inspectie te verstrekken Registratieboekje dier-
proeven en proefdieren.

3. De aanvraag dient vergezeld te gaan van een
lijst met namen van de personen, die overeen-
komstig artikel 9 van de wet de wijze van uitvoe-
ring van dierproeven bepalen (dierexperimen-
tele onderzoekers). Daarbij dient per persoon te
worden vermeld in welke van de studierich-
tingen, vermeld in artikel 2, eerste lid, van het
Dierproevenbesluit (te weten biologie, dierge-
neeskunde, farmacie, geneeskunde, tandheel-
kunde, zootechniek) hij/zij met goed gevolg het
doctoraal examen heeft afgelegd. Ten aanzien
van personen, die niet beschikken over een van
de hoedanigheden zoals hiervoor bedoeld, maar
wel de in artikel 9 van de Wet bedoelde taak
wensen uit te voeren, kan ingevolge artikel 16
van de Wet door de Minister van WVC onthef-
fing van het bepaalde in artikel, eerste lid,
worden verleend.

Een aanvrage daartoe dient (door de rechtsper-
soon) te worden gericht aan dc Veterinaire
Hoofdinspecteur van het Staatstoezicht op de
Volksgezondheid, Postbus 439, 2260 AK Leid-
schendam.

4. Ten aanzien van personen, die na de datum
van afkondiging van het Dierproevenbesluit (2
juli 1985) met de in artikel 9 bedoelde werk-
zaamheden zijn resp. worden belast, wordt ver-
wezen naar artikel 12 van het Dierproevenbe-
sluit en de toelichting daarop. Deze personen
zullen te zijner tijd een cursus proefdierkunde
als bedoeld in artikel 2, tweede lid, van het

L^icrproevcnbesluit gevolgd en met goed gevolg
moeten hebben afgesloten. Nadere medede-
lingen hierover zullen zo spoedig mogelijk wor-
den gedaan. Wel kan worden medegedeeld, dat
als zodanig reeds is aangewezen een cursus
proefdierkunde te geven door de Vakgroep
Proefdierkunde van dc Rijksuniversiteit te
Utrecht. Soortgelijke cursussen bij andere uni-
versiteiten zijn in voorbereiding.

5. Ten aanzien van analisten, biotechnische
laboranten cn dierverzorgers die overeenkom-
stig artikel 12 van de Wet bepaalde werkzaam-
heden verrichten, is een soortgelijke regeling in
voorbereiding. Het wachten is hier op een aan-
wijzing doorde Minister van de daartoe vereiste
diploma\'s. Hierover zal later mededeling wor-
den gedaan. Men kan er van uitgaan dat onder
meer het diploma Zoölogisch analist, het di-
ploma BiotechnicusMBO/MLOen hetdiploma
Proefdierverzorger voor erkenning in aanmer-
king zullen komen. Uit een oogpunt van ef-
ficiency verdient het aanbeveling thans reeds
een lijst bij te voegen van de hier bedoelde per-
sonen die in de instelling werken.

6. Alle bij de inspectie bekende adspirant ver-
gunninghouders zijn rechtstreeks door de In-
spectie benaderd over de wijze waarop een ver-
gunning dient te worden aangevraagd en welke
gegevens hij dient te verstrekken.

De adspirant vergunninghouder ontving een
lijst van de bij de Inspectie bekende Organisato-
rische Werkeenheden van zijn instelling. Hij
dient na te gaan of deze lijst compleet is en
eventueel wijzigingen en/of aanvullingen aan te
brengen. Organisatorische Werkeenheden die
dierproeven verrichten en niet in de eventueel te
verlenen vergunning zijn opgenomen worden
geacht in overtreding te zijn.

7. De adspirant vergunninghouder ontvangt
eveneens een notitie over het toezicht op het
welzijn van de proefdieren. Hij wordt verzocht
met de inhoud van deze notitie rekening te
houden en aan de inhoud ervan binnen zijn
instelling zoveel mogelijk bekendheid te geven.

8. Indien behoefte bestaat aan nadere informa-
tie, dan kan men zich wenden tot de Veterinaire
Hoofdinspectie, Sectic dierproeven. Postbus
439, 2260 AK Leidschendam, tel. 070-209260
toestel 3372.

Dc Veterinaire Hoofdinspectie is bereid om in
voorkomende gevallen ter plaatse nadere voor-
lichting tc geven aan groepen medewerkers.
Voor desbetreffende verzoeken kan men zich
eveneens tot de Veterinaire Hoofdinspectie
wenden.

9. De vergunningaanvraag dient vergezeld te
gaan van een bewijs van storting van ƒ200,—
op rekening 209445 t.n.v. \'Veterinaire Hoofd-
inspectie van de Volksgezondheid onder ver-

10. Inslellingen diena 1 januari 1986het voor-
nemen hebben dierproeven Ie verriehlen, kun-
nen deze werkzaamheden eersl aanvangen na-
dat, op een verzoek tol het verlenen van een
vergunning in het kader van de Wet op de dier-
proeven, door de Minister van WVC positief is
beschikt.

Zier- und Wildvogel - Behandlung. Haltung, Pflege.
Derde verbeterde druk.
Dr. med. vet. Uta Eberth

Zoals de schrijfster ook in deze derde druk weer ver-
meldt is haar opzet de prakticus, die zich (ook) met
vogels bezighoudt, behulpzaam zijn.
Haar benadering is dan ook praktisch; zij schrijft
duidelijk met een rijke ervaring als achtergrond. Die
ervaring kan op een zo omvangrijk terrein (zie de
ondertitel) onmogelijk compleet zijn.
Bij deze nieuwe druk is de oude indeling gevolgd.
Algemene beschouwingen over de gezonde en zieke
vogel (voeding, huisvesting, zootechniek) gaan vooraf
aan bespreking van ziekten per vogelgroep: papegaai-
achtigen, zaadeters, insecten-, vruchten-, nectar-eters
(\'Wcichfrcsser\'), roofvogels, uilen en \'andere uit het
wild of dierentuinen afkomstige\' vogels.
Per vogelgroep is dan een indeling per orgaansy,steem
gevolgd. Chirurgische behandelingsmethoden passe-
ren de revue, aangevuld met een hoofdstuk over spe-
cifieke operaties.

Suggesties voor het inrichten van een vogelpraktijk
ontbreken niet. tic verfoeilijke Duitse gewoonte om
bij een therapie uitsluitend merknamen te vermelden
(met doseringen in milliliters) werkt niet storend,
omdat een lijst is opgenomen met de sainenstelling
van de in de tekst genoemde geneesmiddelen.
Deze tekst is ten opzichte van vorige drukken 10%
uitgebreid, er zijn kleurenfoto\'s toegevoegd en de lite-
ratuurlijst is aanmerkelijk langer. Het hoofdstuk over
het grootbrengen van uit het wild afkomstige jongen
heeft een eigen literatuuropgave.
Valkeniers krijgen de eer die hun toekomt hij dc be-
spreking van voeding cn huisvesting van cn omgang
met roofvogels en uilen. Daarom is het verwonderlijk
dat bij behandeling van fixeringsmethoden de in de
valkerij al eeuwen gebruikte en in de roofvogelpraxis
zo handige huif onvermeld blijft.
Het boek lijkt door de gevolgde indeling niet altijd
even overzichtelijk. De auteur lost dit afdoende op
door per vogelgroep (en per orgaansysteem binnen
zo\'n groep) een tabel samen te stellen met symptomen
(diffcrentiaal-)diagnosc, aetiologie, therapie met do-
sis, toedieningsvorm en duur der behandeling.
En zo komt dan zowel de collega met behoefte aan een
praktisch naslagwerk, als de prakticus met een niet
alledaagse patiënt op tafel aan zijn trekken,

Het aantal gevallen van varkenspest in de Bondsre-
publiek per 4 december 1985 bedraagt 344. De laatste
13 gevallen deden zich voor in de deelstaat Neder-
Saksen.

Alle varkens op de besmette bedrijven zijn afgemaakt.
De noodzakelijke veterinair-politionele maatregelen
zijn genomen.

Sinds de uitbraak van varkenspest te Meulebeke
(W.Vl.) d.d. 28 oktober 1985, zijn 7 nieuwe gevallen
van varkenspest geconstateerd. Het betrof 3 bedrijven
in de provincie Antwerpen, 1 bedrijf in West-Vlaan-
deren en 3 bedrijven in Oost-Vlaanderen. Het totaal
aantal gevallen in België over 1985 is hiermee gestegen
tot 67.

Het totaal vervoerverbod dat op 22 oktober 1985 ten
gevolge van een nieuw entgebied in alle entgebieden
was ingesteld, is reeds gebleven.

Sinds het laatstgemelde geval van varkenspest in Italië
op 14 oktober 1985 inde provincie Eivorno, heeft zich
een drietal uitbraken voorgedaan in de provincie Sar-
dinië. Het totaal aantal gevallen van varkenspest is
hiermee gestegen tot 19.

Sinds het laatstgemelde geval van mond- en klauw-
zeer in Italië op 31 augustus 1984 zijn 2 gevallen van
MKZ geconstateerd van het type C op varkensbe-
drijven in resp. de provincies Modena en Reggio Emi-
lia; de gebruikelijke sanitair-politionele maatregelen
zijn genomen, zoals het afmaken en destrueren van het
vee op de bedrijven, het toepassen van desinfectie en
het instellen van een zóne de protection van 10 km. Op
alle varkensbedrijven gelegen in dc zgn. \'10 km-zone\'
is geënt met monovalentvaccin, type C.

Vanaf oktober 1985 hebben zich 2 nieuwe gevallen van
Afrikaanse varkenspest voorgedaan in de provincie
Nuoro (Sardinië). Het totaal aantal gevallen is hier-
mee gestegen tot 33.

Op 23 november 1985 heeft zich een geval van pseudo-
vogelpest voor gedaan in de provincie Savona. De
gebruikelijke maatregelen zijn genomen.

Het dierziektenbulletin nr. 22 van de Veterinaire
Dienst vermeldt de volgende aantallen van aangifte-
plichtige besmettelijke dierziekten in Nederland.

9 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez.d. v. D. Box-
tel. Werkvergadering schapen; aanvang 20.00
uur.

16 Afscheidsrede proL dr. J. F. Frik (Veterinaire
Bacteriologie), RU Utrecht; aanvang 15.30 uur.

16 Oratie proL dr. B. A. M. van der Zcijst (Veteri-
naire Bacteriologie), RU Utrecht; aanvang 16.15
uur.

22—23 \'Gezondheid en vruchtbaarheid in relatie
tot produktie\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

23 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

28—29 \'Gezondheid en vruchtbaarheid in relatie
tot produktie\'PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

31—2 febr. Equine Med. & Surgery for Small Ani-
mall Practitioners, York (inl.: red. secretariaat).

13— 14 \'Verslag van onderzoek, in Engels en Neder-
lands\' PAO-LH Wageningen (ink: 08370-84094).

20 Ned. Ver. van Dierenartsvrouwen Afd. Noord-
Holland. Excursie Instituut voor Epilepsicbe-
strijding \'De Cruquiushoeve\' te Vijfliuizen.

25 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez.d. v. D. Box-
tel. Werkvergadering kleine huisdieren; aanvang
20.00 uur.

2—5 Genetic research with non-human primates -
serving the needs of mankind. Symposium in
Texas, USA.

4 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez.d. v. D. Box-
tel. Werkvergadering varkens; aanvang 20.00
uur.

5—7 Tagung der DVG-Fachgruppe \'Geflügel\'
1986 über \'Krankheiten der Vögel\', München
(pag. 1042).

6 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

13—14 \'Verslag van onderzoek, in Engelsen Neder-
lands\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-84094).

18—19 \'Structuur, fysische stabiliteit enreologische
eigenschappen van levensmiddelen\' PAO-LH
Wageningen (inl.: 08370-84094).

25 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez.d. v. 1.5. Box-
tel. Werkvergadering vlceskalveren; aanvang
20.00 uur.

2—3 \'Structuur, fysische stabiliteit en reologische
eigenschappen van levensmiddelen\' PAO-LH
Wageningen (inl.; 08370-84094).

2—4 Epidemiology and preventive medicine. Na-
tional conference at University of Edinburgh.

8 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez.d. v. D. Box-
tel. Werkvergadering paarden; aanvang 20.00
uur.

10—11 3rd Congress European Society of Veterin-
ary Dermatology, Amsterdam (pag. 909).

17—20 Animex 86. International exhibition and
congrcss for veterinary medicine and animal
care, in Essen, West Germany,

18—20 Exotic ani mals in the eighties. British Veterin-
ary Zoological Society\'s jubilee symposium on
wild animals, in London.

22—24 \'Tcchnisch-wetcnschappelijke computertoe-
passingen\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

29 \'Technisch-wetenschappelijke computertoepas-
singen\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-84094).

1—2 \'Technisch-wetenschappelijke computertoe-
passingen\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

5—6 Symposium Immunologic cn Gezondheids-
zorg, Jaarbeurscongrescentrum (pag. 1069).

für Veterinärpathologie, zugleich 29. Tagungder
Fachgruppe \'Allgemeine Pathologie und Patho-
logische Anatomie\' der DVG, Heidelberg.

22 \'Verzamelen van literatuur en informatie op het
gebied van de landbouw\' PAO-LH Wageningen
(inl.: 08370-84094).

22—23 Jahresmitgliedcrversammlung der Arbeits-
gemeinschaft für Wirkstoffe in der Tierernäh-
rung e. V. (AWT), Stuttgart.

26—30 2nd World Congress Foodborne Infections
and Intoxications, Berlin (West) (pag. 42).

29 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

30— 1 juni Schweizerische Ver. für Kleintiermcdizin
Jahresversammlung, Luzcrn.

1—6 IVth International Symposium of Veterinary
Laboratory Diagnosticians, Amsterdam (pag.
690).

12 \'Verzamelen van literatuur en informatie op het
gebied van de landbouw\' PAO-LH Wageningen
(inl.: 08370-84094).

14—15 Regionale Arbeitstagung \'Süd\' der DVG-
Fachgruppe \'Kleintierkrankheiten\', Trier.

17—19 \'Microcomputers in het laboratorium en in
het veld\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

25—27 \'Microcomputers in het laboratorium en in
het veld\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

2—4 1st International Veterinary Immunology
Symposium, Guelph, Ontario, Canada (pag.
864).

15—18 International Pig Veterinary Society, 9th
Congress, Barcelona (Spain) (pag. 43).

25—29 Fourth International Symposium on Equine
Reproduction, Calgary, Canada (pag. 227).

26 Human/companion animal relationships. Inter-
national congress in Boston, USA,

26—30 XlVth World Congress on Diseases of
Cattle, Dublin, Ireland (pag. 535 en 801).

10—12 Regulatory Peptides and Diseases of Com-
panion Animals, Congress, Utrecht (pag. 43).

11 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

23—26 British Equine Veterinary Association.
Congress, at the University of Warwick.

23—25 32. Jahrestagung der DVG-Fachgruppe
\'Kleintierkrankheitcn\', Oldenburg.

23 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

11 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

16—21 XXIIl World Veterinary Congress, Mon-
treal, Canada (pag. 986 en 1063 1984; 553 en
991).

C. C. van de Watering, voorzitter; W. J. Nijhof, vice-voorzitter; L. Nauta, penning-
meester; W. H. Kapsenberg, lid; A. J. Plaisier. lid; Dr. W. F. G. A. Immink, lid;
J. C. M. van Dijck. lid; M. A. Moons, adviseur.

A. P. Wijgergangs, algemeen secretaris; M. Bosman, secretaris; T. W. te Giffel
secretaris.

Op 10 oktober 1985 heeft de Minister van
Onderwijs en Wetenschappen zijn goedkeu-
ring gegeven aan de Gemeenschappelijke Re-
geling voor het Post-Academisch Onderwijs
Diergeneeskunde, waarmee de officiële op-
richting van het Orgaan PAO-Diergenees-
kunde een feit was. Op 27 november werd op
het bureau van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Dierg.eneeskunde de con-
stitutionerende vergadering gehouden, werden
de leden van de Voorbereidingscommissie
PAO-Diergeneeskunde gedéchargeerd en de
nieuwe leden en plaatsvervangende leden van
het Orgaan geïnstalleerd.
Met de oprichting van het Orgaan wordt het
post-academisch onderwijs in Nederland nieuw
leven ingeblazen.

De wettelijke regeling van het post-acade-
misch onderwijs (art. 143 van dc Wet op het
Wetenschappelijk Onderwijs en de Regeling
Post-Academisch Onderwijs) gaat uit van
samenwerkingsverbanden tussen diverse
belanghebbende instanties (universiteiten en
\'derden"). Het opzetten van een dergelijk
samenwerkingsverband geschiedt door middel
van een zogenaamde commissie van voorbe-
reiding, die tevens tot taak heeft het post-aca-
demisch onderwijs op het betreffende weten-
schapsgebied tc coördineren en te bevorderen.
Voor het diergeneeskundig post-academisch
onderwijs is overeenkomstig deze lijn gehan-
deld; in juni 1980 werd door de participerende
instanties een voorbereidingscommissie inge-
steld. De commissie is vanaf 1 april 1981 bij-
gestaan door een ambtelijke secretaris, het-
geen veel heeft bijgedragen tot een
voorspoedige ontwikkeling van het cursus-
aanbod.

Voor de vormgeving van de gemeenschappe-
lijke regeling, die de oprichting en de in-
richting van het samenwerkingsverband vast-
legt, konden als voorbeeld worden gebruikt de
Inmiddels voor enige andere PAO-sectoren
getroffen regelingen, onder meer tandheel-
kunde en geneeskunde. De gemeenschappe-
lijke regeling, die tot stand kwam in samen-
werking tussen de Faculteit der
Diergeneeskunde, de KNMvD, dc Veterinaire
Hoofdinspectie van het Ministerie van WVC,
de Rijksdienst voor de Keuring voor Vee en
Vlees en de Stichting Gezondheidszorg voor
Dieren, werd op 10 oktober goedgekeurd door
de Minister van Onderwijs en Wetenschappen.
De regeling voorziet in de oprichting van een
Orgaan PAO-Diergeneeskunde met als taak
het bevorderen en organiseren van post-academisch
onderwijs met betrekking tot de diergenees-
kunde cn alle vraagstukken die met de dierge-
neeskunde samenhangen. De regeling voorziet
ook in een bestuur dat op 27 november werd
geïnstalleerd. Het bestuur telt 12 leden en 12
plaatsvervangende leden; 6 (-F 6) leden, aan-
gewezen door de onderwijsgever, i.c. de Facul-
teit, en 6 (-F 6) leden aangewezen door
\'derden\'. Derden vormen de KNMvD als
centrale beroepsorganisatie met 3 (-F 3) leden
en de Veterinaire Hoofdinspectie, de Rijks-
dienst voor Keuring van Vee en Vlees en de
Stichting Gezondheidszorg voor Dieren met
elk één ( 1) lid.

Dc eerste daad van het verse bestuur was het
benoemen van een dagelijks bestuur, dat zal
gaan bestaan uit proL dr. .1. E. Gajentaan
(voorzitter), drs. J. C. M. van Dijck (vice-
voorzitter) en drs. E. H. Pluimers (financieel
aandachthouder).

Het Orgaan zal zich in de komende tijd eerst
bezighouden met het werven van een secreta-
ris en het instellen van Vaste Commissies. Per-
soneel, dat belast zal worden met organisato-
rische en administratieve werkzaamheden, zal
pas aangesteld worden wanneer een secretaris
is benoemd. De Vaste Commissies, die
worden ingesteld voor onderdelen van het
werkterrein, zullen zich gaan bezighouden met
vraag en aanbod van post-academisch onder-
wijs op het betreffende deelgebied.

Voorlopig zal het Orgaan gehuisvest worden
in het pand van de KNMvD. Waar het Or-
gaan in de verre toekomst onderdak zal
vinden is nog niet duidelijk. Zowel de Facul-
teit als de KNMvD hebben ruimte aange-
boden, zij het dat de Faculteit pas in 1987 een
geschikte behuizing kan bieden. Derhalve zal
in een later stadium besloten worden waar hct
Orgaan definitief gehuisvest zal worden.
Een onzekere factor in het nog prille bestaan
van het Orgaan vormt een nota van minister
Deetman van oktober 1985, die voorziet in
een samenstnelting van hct post-academisch
onderwijs en het post-hoger beroeps onder-
wijs. Dit zal tot gevolg hebben dat de struc-
tuur van hct Orgaan in de nabije toekomst
gewijzigd zal moeten worden. Maar dat is van
latere zorg. Voorlopig heeft het Orgaan werk
genoeg. Het is gebleken dat in Nederland veel
behoefte bestaan aan post-acadetnisch onder-
wijs voor diergeneeskunde. De Voorbe-
reidingscommissie heeft, in eerste instantie
onder voorzitterschap van prof dr. H. J.
Breukink en in het laatste jaar onder leiding
van prof dr. H. W. de Vries, in de afgelopen
jaren op gepaste wijze op deze groeiende be-
hoefte ingespeeld en het Orgaan zal op de in-
geslagen weg moeten voortgaan door vraag en
aanbod optimaal op elkaar af te stemmen.

Hoofdbestuur en secretariaat van de
Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde
wensen alle leden een gelukkig en
voorspoedig nieuwjaar en hopen dat
de goede contacten die in 1985 met
de leden bestonden in 1986 zullen
worden voortgezet.

Voor nadere informatie kunt u zich wenden tot hel
VACO-secretariaat. tel. 070-793137.

De \'Wooldridgc Memorial Lecture\' »crd tijdens
het afgelopen jaarcongres van de British Veterinary
As.S(K:iation en het 4e F\'uropcse Veterinaire Congres
te K.veter (11-15 september 1985) gehouden.
De voordracht bevat verschillende interessante
aspecten, die wij dc lezers van het rijdschrift niet
willen onthouden. Reden waanrom dc redaktie heeft
gemeend deze, met toestemming van The Veterin-
arv Record, onderstaand integraal weer te
moeten geven.

I would like to use the situation in the EEC as
a basis for evaluating in which direction the
development may go. There is a multitude of
different livestock production systems and a
vast number of products of animal origin, and
there is a fund of experience about the ways to
organise veterinary functions. Close
cooperation in the veterinary field should
contribute to finding the best common
solutions for the future.

\'1 believe that it was in the spirit of Dr Reg
Wooldridge that I chose to talk about the
tasks of the veterinary profession today and in
the coming years. I would like to include some
thoughts about the preparations for future
work as it should be integrated in the
curricula of veterinary students and in current
research programmes.

In analysing the situation 1 woukl like to add
to the subject the European dimension. Not
only becausc my daily work is to deal with the
common veterinary activities as they are
organised in the Commission of the EEC, but
also because I am convinced that the close
interrelationship between the European
countries, which exists now, will be further
developed during the coming years, and that
this will gradually be the common basis for
veterinary work in all the member states in
both the animal health and public health
sectors. Our work as advisers and as
sttpervisors to the livestock industry must be
adapted to new technological developments,
future production and trade systems. Only by
careful planning and preparation can the
veterinary profession maintain and develop in
the future its tasks to serve the public in
ensuring the maintenance of wholesome food
production and, above all, to assist the

\' Mct tocstemniing van de redaktie overgenomen uit: The Veterinary Record 1985: I 17: 297-302.
^ Dr. Hans Bendixen, Dr. med. vet., who gave the Wooldridge Memorial Lecture at the BVA Congress on
September 13, is currently head of the division responsible, within the European Commission, for veterin-
ary and zootechnical legislation.

Livestock production in the EEC

Since the establishment of the EEC in 1957
the systems of free trade along with the
development of the Common Agricultural
Policy have resulted in an almost dramatic
development of agricultural production,
especially in the livestock sector. The
economic problems caused by considerable
overproduction are well known to everybody
but it is important to veterinarians to study
the consequences which this intensified
production may have had and still may have
on the animal health situation. The member
states of the EEC are now some of the world\'s
greatest and most skilled producers of food of
animal origin and it is now appropriate to
consider whether the development may
continue in the same way as it has started.
There is a common trend in all important
animals production systems: milk, beef and
veal, weaned piglets, slaughter pigs, eggs and
broilers. They have gradually become
specialised, often in very large units and, for
both economic and technical reasons,
concentrated in certain areas of the
Cominunity, 1 believe that this increased
production has created some very serious
animal health and public health problems in
some areas.

When we talk about European livestock
production and food industry, we cannot
regard them as homogeneous and uniform.
There is a multiplicity of different systems
inside the area of the 10 — soon 12 —
member states. This may be both an
advantage and disadvantage, when we look
upon it with regard to the surveillance of
disease. From the animal health point of view
it may create many difficulties. There is a
great difference between the technically
advanced and often fully industrialised pig or
poultry production establishments, which may
sometimes be run under specific-pathogen-free
or minimum disease conditions, and other
holdings which function as small one-family
farms which, although they are modern and
well equipped, are still structured and
managed according to the principles
established about 200 years ago, and finally
the traditional and very old types of
production like seasonal grazing on mountain
pastures and mast feeding in oak forests or
the maquis.

It is quite evident that this variety of
production systems will still exist many years
from now. Changes may only be introduced
slowly, as production depends on climatic and
geographical conditions and tradition and
social structures do not change from year to
year. It must be recognised, however, that the
general trend will be towards large scale
production in establishments which are
constructed and run according to the technical
and economic principles of modern industry.

As long as there is such a multitude of
different agricultural production systems it is
necessary to maintain the structure of the
classical European veterinary services in the
different countries. Both in the animal health
and the public health sectors there is a need
for a well organised and modern State
veterinary service. This is also envisaged in the
EEC veterinary directives.
The structures have historically been adapted
to the needs in each country, to the particular
disease situation and the corresponding
eradication campaigns. At all levels, national,
regional and in the individual holding,
veterinarians have organised and executed
actions to eliminate the serious contagious
diseases. The success which has been achieved
by eliminating bovine tuberculosis and
brucellosis has given the single farmer and
those responsible in the farmer\'s organisations
confidence that veterinarians are able to
eradicate diseases on a large scalc basis. The
best results have been obtained when the
veterinary services and producers decided to
work closely together in an eradication
campaign. Although the diseases may in the
future be different from the classical diseases
and the strategies of control different, there is
still a need for close cooperation between the
producer and the veterinarian every time an
important disease has to be brought under
control.

There is a need for both advisory and
controlling functions carried out by
veterinarians at all levels and stages of food of
animal origin production. It is evident that the
task of veterinary public health control will
change as the classical zoonoses are eliminated
from Europe. We should not forget that
bovine tuberculosis is still prevalent in some
parts of the Community and that, although
bovine brucellosis is now rare in some
countries and totally eliminated in others, it
may still present problems. Malta fever is also
still a problem among small ruminants in
several member states in the Mediterranean
region.

The official veterinarian has an important
task in relation to the animal health
guarantees which are given when EEC
certificates are issued for live cattle and pigs,
as well as for fresh meat and meat products
for intra-Community trade. The principle
followed in the EEC is that these guarantees
must be given by the exporting meinber state
based upon control and inspection in the
place of primary production, i.e. the herd or
the slaughter house, etc. When these
guarantees are given there is no need for
additional control in the importing member
state.

Systematic veterinary control at frontier posts
is therefore no longer acceptable. Control and
inspection should be reduced to random
checks and cases of suspicion and must be
carried out in such a way that it causes a
tninimum of inconvenience to the trade. In the
future the inspection will, therefore, primarily
be made at the place of origin in the exporting
country, and additional checks only made in
the receiver country close to the destination of
the animals or meat.

Although the disease pattern in the member
states of the EEC varies considerably there is

a general agreement to regard eertain diseases
as exotic to Europe, i.e., rinderpest, foot-and-
mouth disease (non-European types), African
swine fever, contagious porcine paralysis,
bluetongue, contagious vesicular stomatitis
and contagious bovine pleuropneumonia. If
an outbreak of these diseases is discovered
very strict eradication measures are taken.
Special financial support from the EEC is
made available from the Veterinary
Emergency Disease Fund.
In the Third Country Directive concerning
imports of live cattle and swine and of fresh
meat of domestic animals it has been decided
that no imports can take place if there is a risk
of introducing these diseases through trade in
animals or meat.

fhe rules concerning the exotic diseases are
important as they determine the general
health level within the Community. The list
of exotic diseases was made in 1972 and it has
been hard to defend the Community against
them. Thus, African swine fever has invaded
member states on several occasions and,
although it was eliminated successfully in
most cases, it is now stationary on the island
of Sardinia, African swine fever was
eradicated from Malta by technical and
economic support from the Food and
Agriculture Organisation (FAO) and the
EEC. The EEC is also giving economic
support to the African swine fever eradication
schemes in Spain and Portugal. When these
countries become members of the EEC on
lanuary 1, 1986 we shall share with them the
problem of eradicating this disease which will
then become a Community disease problem.
I he Belgian outbreak of African swine fever is
a reminder to us all of the risk of being
invaded by this disease. The measures taken
to elitninate it from the intensive pig
production area in West Flanders were
extensive and very costly.
Another exotic disease which will become a
Community disease, when Spain and Portugal
enter, is contagious bovine pleuropneumonia
and special eradication measures will be
needed.

Preventive ttieasures have been taken by the
EEC to protect the Community against Asian
types of foot-and-mouth disease. For more
than 10 years a buffer zone vaccination has
been maintained in Turkish Thrace and the
neighbouring provinces in Bulgaria and
Greece. This is done in cooperation with the
FAO and the Office of International Epi-
zootics (PIE). Outbreaks ofthe type Asia,
were unfortunately diagnosed in the Greek
part ofthe buffer zone in 1984.
If we look on the future tasks of the
veterinarians in relation to the defence against
exotic diseases, it is evident that the
surveillance and warning systems must be
further developed and that control and
eradication measures must be well prepared.
It is important that all veterinarians are well
informed about the clinical picture of these
diseases and that training in diagnostic
methods is a part of the normal curriculum of
veterinary students, the continued education
courses of veterinary practitioners and of the
staff of the State veterinary service. The
diagnostic laboratories must be adequately
equipped to diagnose these diseases and
research on the aetiology and pathogenesis
should be continued. Improved or new
vaccines against some of the diseases would be
highly desirable. Within certain limits the
EEC supports this work on the exotic
diseases.

There is a need for continued planning of
protection against other exotic diseases, which
may easily spread worldwide. Examples are
the outbreaks of avian influenza in Ireland
and paramyxovirus infection in pigeons in the
UK. The general surveillance system as run by
OIE is therefore fully supported by the EEC
as a basis for early defence action in case of
emergency.

Large scale epizootics of foot-and-mouth
disease have become rare since the FAO and
OIF, introduced better systems of
international cooperation and coordination in
relation to prevention and eradication. For
the Ei;C it is still a problem that some of the
member states use a stamping out policy in
cases of new outbreaks, while others rely on
annual routine vaccination. There is now an
initiative to establish a common foot-and-
mouth disease policy for all EEC member
states in case of emergency.
The plan is to use stamping out for all animals
belonging to susceptible species during the
initial phase of the epizootic, i.e., in the first 20
infected herds ofthe same epizootic and those
found within 30 days after the first outbreak.
During the past 10 years foot-and-inouth
disease epizootics in the member states usually
have been controlled within these limits, when
stamping out was used from the beginning.

Following this strategy the member state will
have a chance to reduce the primary spread of
infection from the first herd, to identify the
exact type and subtype of the field virus and
to prepare and produce a vaccine, if this is
needed for an emergency ring vaccination.
In the research sector it would be important
to give high priority to the development of
new types of foot-and-mouth disease vaccine
based on genetic engineering.
Classical swine fever is another disease which
has caused and still causes many problems for
the producers of the EEC. For several decades
classical swine fever epizootics have developed
at regular intervals, often three to four years
apart. It is poor comfort that the total number
of herds involved in one earlier epizootic
amounted to 15,000 to 20,000, while it has
been kept down to the level of 2000 to 3000
during the latest epizootic. It must be
remembered that this is probably the best
which can be achieved under the
circumstances, when the veterinary services in
the affected member states do their utmost
and use all resources, including systematic
vaccination in high risk areas. Furthermore
the eradication measures are backed up by
legal and financial support from the EEC and
by limiting spread from country to country by
restrictions according to the EEC Directive.
It is apparently impossible under production
conditions which are used now in parts of
Belgium, the Netherlands and certain areas of
north western Germany, to stop the cla.ssical
swine fever epizootic in the first phase by
stamping out and to eliminate the infection
before it penetrates into wider parts of the pig
population. It is apparently also impossible to
avoid persistance of infection in healthy pigs
in the vaccinated pig population for several
months and even two years after the
systematic vaccination programme was
initiated.

In this relation it is interesting to study the
differences in the structure of pig production
in the member states. Where classical swine
fever was eradicated many years ago. i.e..
Denmark (1933), Ireland 0958), and Great
Britain (1966, apart from one outbreak in
1971), the density of the pig population is
lower than in the Benelux countries and north
western Germany. Of special interest is the
situation in France, where large epizootics
were seen earlier simultaneously with
epizootics in the Benelux countries and
Germany. This time France has managed to
avoid the epizootic, although it has been
invaded several times. It has been achieved by
an energetic stamping out policy, protective
measures around the infected holding and
detailed epidemiological investigations
combined with serological testing of all in-
contact and suspect herds.
Greece and Italy have defended themselves
against classical swine fever by systematic
vaccination. It can in general be concluded
that the time has not come yet for the final
elimination of infections from the European
pig population. Some member states, which
have already obtained freedom, can maintain
it, and others may gradually achieve it. For
the rest there is no possibility, unless the
producers accept changes in the pattern of
their pig production, both in the structure of
their herds and the systems of trade in live
pigs. This may, in the most favourable
conditions, take years.

It is, however, important to remember that
African swine fever infections spread along
the satne pathways as classical swine fever
through the pig populations. Although it is
hoped that the eradication measures, which
are now taken by Belgium, will be adequate, it
is important to remember that there exists no
vaccine against African swine fever. If the
epizootic spreads through the areas of West
Flanders the only eradication strategy would
be the drastic one of total stamping out. This
would be very costly and cause even heavier
losses through the influence which trade
restrictions may have on all markets.
The following measures have been taken to
eradicate the African swine fever in West
Flanders.

(1) liilllicdiatcly following the confirmation of
African swine fever, stamping out was carried
out in all infectcd pig herds and, after careful
epidemiological tracing, in all other pig herds
which had had contacts with infection.

(2) A large surveillance area was established in
the provinces concerned, where a standstill
was declared for all pigs and pig slaughter
stopped until the epidemiological situation
was clarified.

(3) The area in which the infected herds and
the majority of the in-contact herds were
situated was isolated as a special infectcd
zone. Herd investigations were carried out
and pigs for slaughter inside the zone were
examined and a permit issued before they
were sent to the abattoir.

(4) Pig meat from pigs siauglntered in the
surveillance area during the period, when the
risk of infection existed, was kept deep frozen
and marked in such a way that it could only
be used after heat treatment. The heat
treatment procedure was decided by the
scientific veterinary committee and adopted
by a Commission decision after advice given
by the standing veterinary committee.

(5) The pig meat produced durmg the
emergency period from pigs originating from
the herds in the infected zone was marked in
such a way that it could only be used inside
lielgium. Later it has becotne possible to use
it for intra-Community trade. All meat had to
be heat treated according to the rules as
mentioned before.

(6) The restrictions in the infected zone were
only lifted after systematic serological testing
of all herds in the zone and after confirmation
that no infection had been found. The
communes where the infected herds were
located were under restrictions for a much
longer period.

■fhis will give you an idea about the rigidity of
the measures, which are regarded as necessary
in order to eliminate this rather limited
epizootic. It may encourage the producers to
consider some changcs in their production
system which might facilitate prevention and
control of infectious diseases.

Many member states have been free from
bovine tuberculosis and brucellosis for years.
It was decided to start a five-year programme
m order to give EEC financial support to
eliminate the diseases in those countries which
were still affected. The results are
encouraging. Apart from Ireland, bovine
tuberculosis is now practically eliminated
from all member states. Greece has not
completed its plan yet. Bovine brucellosis is
also almost completely eliminated, except for
Italy and Greece, which have still not finished
their programmes. Wc are now preparing to
establish EEC supported programmes in
Spain and Portugal.

\'fhe national programmes for eradication of
enzootic bovine leukosis in Denmark and
Germany have been supported financially by
the Community and considerable progress has
been made; Denmark is now practically free
from the disease. In other member states,
control programmes have also been started,
and it is hoped that the breeding herds may

A number of other diseases have also been
included in EEC veterinary legislation but
only in the case of emergency actions will there
be Community initiatives. It is not likely that
there will be Community rules for a number
of diseases caused by specific agents such as
leptospirosis, Johne\'s disease, bovine virus
diarrhoea, listeriosis, Q fever, transmissible
gastroenteritis, Aujeszky\'s disease and swine
influenza. This is not to say that these diseases
are not important but the EEC legislation is
usually only brought into use when trade
problems appear. Until then national laws are
applied within the general terms of the Treaty
of Rome. Within the coming years it is quite
likely that priority will be given to some of the
diseases which are still a problem for
Mediterranean countries, e.g,. Brucella
melitensis in small ruminants and
echinococcosis. Both of which appear to be
active zoonoses at present.
It is only for certain contagious diseases that
the State veterinary service will function as
organiser of disease prevention and control.
The bulk of pathogens will have to be
mastered by voluntary disease control
programmes, where the initiative may be
taken by the single herd owner, who may get
advice from the local veterinary practitioner
and agricultural adviser, or the initiative may
come from an Animal Health Advisory
Service run by a farmer\'s cooperative or,
sometimes, by commercial organisations. In
such advisory work veterinarians may have
some of their most important functions in the
future. This work is a specialist job, where the
education and training systems are only in
their early phase and it will take some years
before this discipline is fully established and
has its theories tested under field conditions.

In the field of public health EEC veterinary
legislation was established in 1964, when
national laws were harmonised for fresh
meat of domestic animals. The Directive
64/433 was amended later but still covers
only the production of meat intended for
intra-Community trade. Later Directive
71/118 was established and later amended to
cover the trade in poultry meat. It covers both
the intra-Community trade and production
for the national market. In 1972 Directive
72/462 was adopted to cover import of fresh
meat from Third Countries and in Directive

77/99 the rules for intra-Community trade in
meat products have been adopted.
In this way it has been possible to develop
EEC legislation to provide veterinary control
of meat and meat products in a systematic
way, which will mean a considerable step
forward in veterinary certification in relation
to international trade in meat. It provides the
basis for simplification of veterinary control
procedures, i.e., that the control is made at the
primary place of production, the slaughter
house or cutting premises. Additional
veterinary inspections are not made later on,
except on a random basis or in the case of
suspicion. I am not going to give a detailed
survey of the rules contained in these
directives. They reflect pretty well the
European tradition in this area of veterinary
public health. They lay down the criteria for
the construction and function of the
establishments, they describe the acceptable
methods of processing meat and meat
products and they describe the procedures for
ante-mortem and post-mortem inspection of
animals and products. The object is to make
sure that good wholesome products are
manufactured; through the technique of meat
inspection, designed to find and remove the
public health hazards, mainly the classics of
tuberculosis, cysticcrco.sis and trichinosis.
Other pathogens may be found by
bacteriological examination, which is also
included.

It is well known to all of us that the risk of
tuberculosis is now considerably reduced in
most European countries. It is also well
known that there are several other human
pathogens which may present an increasing
hazard, e.g., salmonella, Campylobacter and
yersinia. These pathogens will be present in
and on apparently healthy animals and
carcases and they may be found only by
special investigations.
The same problem is true for residues of
medicines and additives of growth promoting
substances and pesticides and of all sorts of
foreign or toxic compounds, heavy metals,
etc. which originate from the contaminated
environment, fecdingstuffs, drinking water or
pastures.

The directives specify that none of these
substances must be present in the meat when
it is declared fit for human consumption. To
introduce rules for the control of all these
substances is a comprehensive programme for
the veterinary services but the Commission
has started it by forming working groups to

establish common reference methods and
techniques of sampling. It is the intention to
present a directive proposal for residue
control within the coming months.
A special problem is anabolic substances
which have been forbidden, especially
diethylstilboestrol and thyrostatics. It is still
an open question whether the famous five
substances of oestradiol, testosterone and
progesterone, zeranol and trenbolone will be
permitted or banned by the Council. It has
been decided that control systems for
hormone residues will be introduced. In
general it can be said that the EEC Directives
are now designed to reinforce the control
measures for residues and other toxic
substances which may be present in the meat.

With the increasing risk of human pathogens
like salmonella, Campylobacter and yersinia
contaminating the slaughterhouse, the cutting
rooms and the surfaces of the product there is
a need for better control of hygiene in the
meat establishments. If the methods of
dressing and handling the product are
organised to avoid surface contamination, if
the cleaning and disinfection of the rooms,
machines, equipment and instruments are
adequate, if the surface contamination of the
final product is low, then there is a good
chance that the number of specific pathogens
will also be low.

This is why the Commission has proposed the
introduction of microbiological methods for
the surveillance of the hygienic level of
production as an addition to the fresh meat
and poultry meat Directives. It is not meant
as a procedure to condemn meat; for this we
have the classical bacteriological meat control.
It is meant as a way of discovering the weak
points in the processing of meat. The
producer is responsible for this type of control
and a competent veterinarian will supervise. It
is my conviction that we are dealing with a
control system which is of interest to both the
producer and the official inspector; for the
producer it is a direct help to improve the
quality and the shelf life of the product, for
the veterinarian it is a criterion to evaluate
whether or not the product is wholesome.

The new digestion methods which are now
used to examine for trichinella have meant a
considerable step forward in simplifying the

control of thi.s parasite. It is now possible to
screen all slaughter pigs in a reasonably short
period. However the Commission is still
mterested in other methods for trichinella
screening. The enzymelinked immunosorbent
assay (ELISA) seems promising, because it is
possible to examine blood samples from live
animals and thus use it for epidemiological
screening.

It is our hope that it one day will be possible
to establish other surveillance systems for
trichinella so that the systematic examination
of individual pigs may not be needed. We are
aware of the interest there is in improving the
technique for control of cysticercosis and, in
some of the working groups, studies are being
carried out to develop a serological method.

Many of you may have heard about the plans
to change the strategy of slaughterhouse
inspection. More attention should be given to
the ante-mortem inspection, which should
eventually be made in the herd. This would be
practicable in broiler production and may also
be possible, some day, in fattening of calves
or pigs. There is no doubt that a closer
contact between the herd and the veterinary
meat inspector would be of great importance.
In some countries the reporting back to the
producer of observations concerning diseases
made at the post-mortem inspection has
already proven its value and helped in the
herd advisory service. This should be further
expanded so that pathogens like salmonella,
parasites like cystercercus and residues of
medicines, pesticides, etc, could more easily be
brought under control.

I believe that there is an urgent need to start
consultation between the producers and their
organisations and representatives ofthe
veterinary profession, working for both the
public and the private sectors, in order to deal
with the many problems, both animal health
and public health, which originate from the
expansion in the livestock industry over the
last 20 years in western Europe,
fhe difficulties in stopping severe epizootics
and the trouble in bringing the infectious
diseases under control, even by systematic and
large scale vaccination campaigns, clearly
illustrate that some safety regulations are
needed.

One of the most obvious problems to solve is
the high density ofthe pig population in some
areas. This is a rather new phenomenon; the
number of pigs per hectare has tripled during
the past 10 years in certain regions. The
producers are now encouraged to stop further
expansion and this initiative comes from the
environmental sector. Groundwater is being
contaminated by effluents from the
agricultural holdings and plant production is
made difficult because manure in the amounts
produced can no longer be spread on the land
immediately around the herds.
Veterinarians should also be involved in this
work, as it is obvious that recycling of
pathogens such as viruses, bacteria and
parasites may easily take place. Recycling of
chemical substances is another element which
is out of regular control. We are here dealing
with problems which have an influence
directly on the animal health situation among
food producing animals. We are also facing
problems which may mean increased risks of
zoonoses and other health hazards to the
consumer. Even the best veterinary control
systems, preventive as well as eradicative, are
not enough to master it in the present
situation. How will it then be if the
development continues in the coming years?

Introduction of maximum limits for livestock
population in each region. The density should
be limited to a certain number of animals per
hectare. The different animals species should
be evaluated and the influence on the
environment should be measured in relation
to the type of production and the use of the
agricultural land.

Introduction of a maximum size of holding. The
number of animals will be determined for
each type of production; dairy herds, cattle
fattening units, sow herds producing piglets,
pig fattening units, egg laying hens and broiler
production. An economic technical analysis
would help to determine the optimum size of
these units and veterinary experts could design
the disease control systems and installations
and also determine the size of the group of
animals, which would constitute the best
immunological unit from the point of view of
developing and maintaining a wide spectrum
of natural immunity.

The individual holding should be separated
from other holdings in order to avoid, as far
as possible, immediate and direct contact with

infection. Large holdings should be obliged to
subdivide their houses into separate units
which could be run independently in case of
emergency.

Movement of animals between herds should
be organised to avoid spread of disease, i.e.. by
direct transport from holding to holding and
not through markets, auctions and dealers\'
collection places.

There may still be other measures to protect
intensive production systems, e.g., where
animal disease protection is integrated in the
structure of management such as specific-
pathogen-free and minimum disease herds.

May I finish by expressing the hope that the
examples I have given from our European
work in the animal and public health fields
have contributed in a positive way to the
current debate about the future tasks ofthe
veterinary profession. You are aware of my
opinion that there is a common European
future in our work and 1 hope that the EEC
may continue to form a frame around this
work.

It is my hope that common European disease
controls and tasks related to food hygiene
may find their way into the training of
veterinary students of all member states so
that they, in the future, can function at all
levels to practise the rules of the EEC
veterinary legislation. There are fields where
veterinarians without any doubt are the best
qualified to master the job. But there are
other fields, e.g., identification and control of
new diseases, new food hygiene problems and
new areas of environmental pathology, where
it is my hope that veterinarians will
demonstrate that they are qualified to face the
future obligations.\'

Proefschrift: \'Veterinaire en zoötechnische aspecten
van de Icalvermesterij\' - 2e druk is te verkrijgen door
overmaking van ƒ35,— op bankrek. 69.90.62.284
t.n.v. dr. .1. H. Postema.

Het bestuur van het veterinair gezelschap van het
U.S.C. \'Cerberus\' onder de zinspreuk \'Cave Canem\'
heeft zich als volgt geconsitueerd:
P. M. Cornelissen Praesident
E. A. A. C. Gemmeke Ab-actis
P. F. A. van Gasselt Fiscus
J. Spaans Vice-Praesident

De Heeren R. W. Nawijn, P. R. van Hoeve en P. J.
S. M. Bollen zijn onder driekoppig gehuil in de \'Flel
der Honorairen\' opgenomen.

De banden voor het inbinden van dc
tijdschriften over 1985 zijn vanaf heden
verkrijgbaar op het secretariaat, tegen
betaling van ƒ 22,50 door overmaking
op girorekening nr. 51 1606, ten name
van Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te
Utrecht, onder vermelding van \'Banden
1985\'.

wel/niet

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

aanwezig

afwezig

204 Dijk. L. A. van: 1975; Middelburg; assoc. met L.
J. J. Schofaerts beëindigd.

205 Dijkstra. .1.: 1970; 9216 VH Oudega, Achterwei
7; tel. 05127-1550; k.d. R.V.V., kring 1.

211 Faassen. H. van: 1984; Utrecht; tel. 030-719071
(privé), 463720 (prakt.); wet. medew. mengv.
UT Delfia B.V.

21! Feenstra. T.: 1975; Markelo; ass. bij J. Beek-
man, D. J. A. de Groot en J. J. de Veer.

212 Floor. G.: 1974; 1222 HE Hilversum, Floris
Vosstraat 1 (hoek ,Ioh. Gerardtsweg); tel. 035-
831080; p.; H-D.

214 ¹Gent. Mevr. S. C. van: 1985; 2594 AP Den
Haag, Schenkkade Ic; tel. 070-470315 (privé),
476015 (prakt.); d. bij Haagse Dierencentrum.
214 Geurls. H../. P.: 1978; Horst (L.); geass. met J.
C. M. van Dijck, P. W. A. Seuren cn P. .1. A. B.
Verstraelen.

218 Haar. ,/. G. J. ter: 1951; Haaksbergen; tel.
05427-13766; assoc, met H. J. G. Baltink en J.
L. H. A. Wouters beëindigd; r.d.

224 *Herpen. H. van: 1984; 3572 HB Utrecht, Poort-
straat 17 bis; tel. 0,30-733899; wnd. d.
228 Hubert. Mevr. E. M.: 1983; 7625 PL Zenderen,
Lidwinaweg 17; tel. 074-668477; wnd. d.

228 Hulzen..! W.M. van: 1971; 9022 AL Mantgum,
Master Jansentrjitte 15; tel. 05104-261 (privé),
259 (prakt.).

229 *Hul. Mevr H. /.; 1984; Emmen; tel. 05910-
13789 (prakt.); ass. bij E. L. Vreugdenhil.

Voor het lidmaatschap van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
hebben zich aangemeld de volgende collegae:

Akkernians, Mevr. H. A. M.; 1985; 3581 XC Utrecht, Bloemstraat 10.
Berends, A. P.; 1985; 3571 BH Utrecht, Schimtnelpennincklaan 6.
Brinkhoff, M. G. M.; 1985; 7091 TZ Dinxperlo, Wendelenkamp 50.
Derksen, A. G. P.; 1985; 3512 CC Utrecht, Plompetorengracht 6.
Gent, Mevr. S. C. van; 1985; 2595 AP Den Haag, Schenkkade Ie.
Hut, Mevr. H. 1.; 1984; 7827 CC Emmen, Rietmees 60.
Jaspers-Focks, Mevr, J. M,; 1985; 7213 EA Gorssel, Veerweg 13,
Knops, Mevr. J. M. H.; 1985; 5283 HL Boxtel, Hobbendonkseweg 86.
Kuijk, H. A.; 1985; 7251 LC Vörden, Ruurloseweg 81.

Lagerwey, ProL dr. E.; 1959; U-1973; Londen (RCVS) 1968 (DVA); 3981 CR Bunnik, Zuster
Spinhovenlaan 7.

Nie, E. de; 1984; 3513 BN Utrecht, Singelstraat 2.
Pijnappel, J. J. L.; 1985; 6524 ED Nijmegen, St. Annastraat 35.
Plekkringa, R. A.; 1984; 3581 RV Utrecht, Sweelinckstraat 4.
Tacoma, H. W.; 1985; 9088 AB Wirdum. Legedijk 6.

Velde, Mevr. Y. M. A. van der; 1985; 9163 GB Nes-Ameland. Ballumerweg 22.

Veldman, C.; 1985; 6811 HN Arnhem, Rodenburgstraat 65.

Vermeulen, J. A.; 1985; 3524 ZE Utrecht, Furkabaan 639.

Vorderman, E.; 1985; 4885 AV Achtmaal, Achtmaalseweg 192.

Vries, K. de; 1985; 9301 ZR Roden (Dr.), Dwazziewegen 16.

Wolthuis. 1. J. M. H.; 1985; ,3431 GV Nieuwegein, Bremmerlaan 7.

Overleden:

M. .1. Gorter te Bennekom op 28 november 1985.

Adreswijzigingen, enz.:

189

1 Anema. 7. .■ 1984; 1616 X E Hoogkarspel, Anjer-
straat 25; tel. 02286-3375; p.
Ballink. H. J. G.: 1981; Haaksbergen, geass. inet
J. L. H. A. Wouters; assoc. met J. G. .1. ter Haar
becindigd.

Bariel.K. J. W. A. M.: 1983; 7625 PL Zenderen,
Lidwinaweg 17; tel. 074-668477 (privé), 05408-
220 (prakt.); ass. bij J. J. M. EIberink, .1. H. A.
ter Keurs, A. M. .1. Rutten en G. H. Wessels.
*Berenils. A. P.: 1985; ass. bij H. J. Timniers.
Bil. A. P. .1.: 1975; assoc. met L. .1. .1. Schofaerts
beëindigd.

Borrias. Mevr. //. /...- 1984; 8102 CG Raalte,
Nieuwe Markt la; tel. 01720-51600; p. kl. hui.sd.
Bosch. J. C: 1980; 4240 Emmerich (DId.), Ber-
linerstr. 1; tel. ()9-49-2822-57(L3; p.
"Brinkhof/. M. G. W.,-1985; 7091 FZ Dinxperlo,
Wendelenkamp 50; ass. bij D. A. P. Aalten.
* Broekhuizen. H.: 1985; 4901 DD Oosterhout
(N-Br.), Bronkhorst 14; tel. 01620-32529; d.
Bulthuis. II. F. ./.; 1984; 7742 WE Coevorden,
Van Bothnialaan 61; tel. 05230-17331 (privé),
13694(prakt.);ass. bij M. Bethlehem, J. Braam.s-
kamp, H. Detmers, J. Elving, W. B. .1. Oosting
en H. Poortman.

Bussink. J. W.: 1941; Drempt; tel. 083.34-76239.
Dijck. J. C. M. van: 1967; Broekhuizervorst;
geass. met H. .J. P. Geurts.P, W. A, Seurenen P.
J, A. G. Verstraelen; Ir. M.A.S.

230 Jaspers-Focks, Mevr. J. M.: 1985; 7213 EA
Gorssel, Veerweg 13; tel. 05759-2106; wnd. d.

232 Jong. J. J. de: 1920; 8444 AC Heerenveen.
Marktweg,104 (Huize Anna Schotanus).

234 Kamps. E.: I971;9205 BG Drachten,Schuur65;
tel. 05120-22673 (privé), 13435 (bur.); d. G.v.D.,
N-Ned.

238 *Knops. Mevr. J. M. H.: 1985; 5283 HL Boxtel,
Hobbendonkseweg 86; tel. 04116-77611; wnd.
d.

242 *Lagerweij. Prof. dr. E.:le\\. 030-531337, 531323
(bur.); hir. R.U. (F.d.D.), werkgr. Vet. Anaesth.

243 Langen. H. A. van: 1984; 3222 BR Hellevoet-
sluis, Schudegge 16; tel. 01883-21435; ass. bij D.
de Vrijer.

242 Laar. L. G. van: 1984; 3771 PL Barneveld, Bin-
nenveld 17; tel. 03420-92172; d. in m. dnst.

242 Laibowuz. E. F.: 1983; 3445 EZ Woerden, Fa-
gcllaan 13; tel. 03480-22280 (privé), 12108
(prakt.); geass. met P. G. L. J. Boskamp.

245 Liewes. E. W.: 1980; 1791 EP Den Burg, Koger-
straat 31; tel. 02220-5412 (privé), 5054-4807
(bur.); dir. viskw. Texvis B.V.

256 O/denburger. W.: 1970; Helden; geass. met L. C.
M. Boonen, J. A. M. ten Dam en G. A. M.
Wieland.

259 Penninkhof Mevr. //.,• 1983; 7742 WE Coe-
vorden, van Bothnialaan 61; tel. 05240-17331;
wnd. d.

260 * Pijnappel. J. J. L: 1985; 6524 ED Nijmegen, St.
Annastraat 35; tel. 080-234741 (privé), 230320
tst. 4 (prakt.); proefassoc. met J. J. M. Pijnap-
pel.

260 "Plekkringa. R. A.: 1984; Utrecht, tel. 030-
317463 (privé), 078-318700 tst. 149 (prakt.);
Man. Vet. Serv.; Vet. adv. Quaker Oats B.V.

262 Putker.P.II.M.: 1982; 3141 ND Heino, Rozen-
daelseweg 2; tel. 05729-3709; geass. met H. F.
Matthijsen.

265 Rijnvis. H. J.: 1975; Lichtenvoorde; tel. 05443-
1670 (privé), 08340-24555 (bur.); h. kringlab.;
k.d. R.V.V.

266 Rothuizen. Dr. J.: 1974; 3971 M,l Driebergen,
Arnhemsebovenweg 291; tel, 03438-18333 (pri-
vé), 030-532006.

269 Schofaerts. !.. J. J.: 1970; 4382 LE Vlissingen,
Dr. Stavcrmanstraat 57; tel. 01185-2069 (pri-
vé), 01184-10910 (prakt.); p. K.H.; assoc. met
A. P. J. Bil, L. A. van Dijk, A. J. G. M. Ruys
beëindigd.

270 Schuil. J. K.: 1979; 9108 NA Broeksterwoude,
Ateweg l;tel.()5l I 1-4148(privé),2631 (prakt.).

271 Seuren. P. W. A.: 1969; Sevenum; Ir. M.A.S.;
geass. met J. C. M. van Dijck, H. ,1. P. Geurtsen
P. J. A. G. Verstraelen.

303 Smil.B.H. H^. G. A/.,-Gent-1983; ROM lYO,St.
Lazare, Manitoba (Canada), Box 88; tel. 204-
6832459; St. Lazare Vet. Clinic.

277 *Syatauw-van Oosterwijk Bruyn. Mevr. A. H. P..
1953; 2341 LS Oegstgeest, Laan van Arenstein
13; tel. 071-174482; d.

277 Talsma. Dr. D.: 1946; U-1952; 9255 KG Tiet-
jerk. Woelwijk 29; tel. 05118-2379; r.d.

279 Tigchelaar. J. F: 1984; 8915 GM Leeuwarden,
Gerben Colmjonwei 10; tel, 058-129259; p.

281 Vanderbooren. J. C. M. A.: 1979; Utrecht; tel.
030-895701 (privé), 463723, 463911 (prakt.);
medew. UT Delfia B.V.

282 "Velde. Mevr. Y. M. A. van der: 9163 GB Nes-
Ameland, Ballumerweg 22; wnd. d.

284 Verstraelen. P.J. A. G.: 1981; Horst;geass. met
J. C. M. van Dijck, H. J, P. Geurts, en P. W. A.
Seuren.

285 Verzijlenberg.F: 1979; 1273 CQ Huizen, Bies 5;
tel. 02152-67959 (privé), 50260 (prakt.); p.

284 Vervoorn. Prof D. J.: 1954; 2585 HL \'s-Graven-
hage, Prinsenvinkcnpark 24; tel. 070-547170;
secr. Sticht. Gczondheidsz. v. Dieren; buiten-
gew. hlr. R.U. (F.d.D.).

287 Vries. G. H. C.: 1984; 5221 BE Engelen, Dc
Woerd 2; tel. 04195-2268 (privé), 073-213579 of
416578 (prakt.); ass. bij J. M. .1. Engel en H. .1.
Wezclenburg.

288 Vrij. J. P: 1969; 7315 EL Apeldoorn, Gemzen-
straat II; tel. 055-213418 (privé), 215214
(prakt.); p.

289 "Walvoort. Dr. H. C.: 1977; 3584 GP Utrecht,
Magda.Ianssenstraat 17; tel. 030-516946(privé),
742086 (bur.); wet. medew. bij R.I.V.M.

290 Weikamp. G ./. B. J.: 1975; 6669 CM Dode-
waard. Kalkcstraat 59; tel. 08885-1966.

291 Werven. H. /.. !.. van: 1934; 8023 XT Zwolle,
Jac. van Neckstraat 146; tel. 038-546212; r.d.

293 Wieland. G. A. M.: geass. met H. .1. L. Boonen.
.1. A. M. ten Dam en W. Oldenburgcr.

294 Wouters. J. /.. H. A.: 1973; Beckum; niet meer
geass. met .1. G. J. ter Haar.

296 "Zweeden. P. H. E.: 1983; Zoetermeer; tel. 076-
4150.30 (prakt.); ass. bij .1. E. G. Lutz.

296 Zweeden-Uges. Mevr. M. E. C. C. van: 1984;
2726 KB Zoetermeer, Candidaschouw 58; tel.
076-415030; ass. bij J. E.G. Lutz.

Het eerste en enige vaccin dat kalveren
afdoende beschermt tegen neo-natale
diarree veroorzaakt door enteropathogene
E.coli en Rota-Corona virussen.

Wordt i.m. toegediend tijdens de laatste
3 maanden van de dracht. Het colostrum
met hoge concentraties E.coli K99 en
Rota-Corona antistoffen wordt
aan het kalf gegeven.

Ettcm is een onderdeel van het SLiccesvolle MARS concern. Mede dank zij een
protessioncle merkartikelen-filosofie met reklanie-inspanningen binnen de top-tien
\\\'an Nederland, :ijn op dc dier\\\'ocdingsmarkt toonaangevende posities veroverd met
produkten als: Whiskas, Kitekat, Brekkies, Pal en Frolic.

Wij zoeken ccn External Relations Manager/Veterinarian voor onze Nederlandse
Unit ter opvolging van onze huidige dierenarts die gepromoveerd is naar een
Eumpcse huictie.

Wij gaan er in onze profielschets van Lut dat u dierenarts bent, 25 tot
35 jaar oud en dat ii de Engelse en Nederlandse taal \\\'olledig beheerst.
U weet van aanpakken, bent dynamisch en kwaliteitsbewust en wilt graag in een jong
succesvol commercieel bcdiijt werken.

U hectt een aantoonbare affiniteit voor een of meerdere gebieden zoals
publiciteit, markering en external relations.

Binnen ons bedrijf heeft de E.R. manager ccn tweeledige functie. Enerzijds bent u het
gezicht \\\'an het bedrijf naar buiten toe, onderhoudt u de contacten met dierenartsen,
universiteit, branche-verenigingen, ondcrzoekcentni en de pers.

Anderzijds hectt u de verantvvot)rdelijkheid over het kwaliteitsbeheer
\\\'an onze produkten samen met de aan u rapporterende qualiry officen Daarnaast
onderhoudt u kontakten met onze Research and Development afdehngen in onze
tahrieken in Frankrijk, Engeland en Duitsland en met ons onderzoekcentann, het
"Walrham Centre tor Pet Nutrition" in Engeland.

in her "Waltham Centre for Pet Nutrition" verrichten 32 gespeciali-
seei\'de voedingsleerdeskundigen, biochemici, dierenart.sen en psychologen, funda-
menteel onderzoek op velerlei teiTcin, zoals de voedingswaarde van verschillende
grondstoffen, de voedingsbehoette van kleine huisdieren en hun stofwisselingsproces.

Her zal u duidelijk zijn dat u biniien de Effem organisarie een spil-
functie bekleedt. U rapporteert rechtstreeks aan de markering manager, lid van het
management team.

Wij bieden u een aantrekkelijk salans en giuistige secundaire arbeidsvoorwaarden
zoals premievrij pensioen, premievrije ziektekostenverzekering en een interessant
bonussysteeni.

Uw sollicitarie zal tijdens dc gehele procedure met strikte discretie
worden omgeven. Uw brief (met pasfoto en curriculum vitae) kunt u richten aan:
Eflem B.V., afd. Personeelszaken, Postbus 81, 5460 AB Veghel,
t.a.v. de heer J.D. Nijenhuis.

anthelminticum (levamisol) voortaan
onder eigen etiket op de markt.
Levacol® is een parenteraal
ontwormingsmiddel voor runderen,
schapen en varkens. liet is werkzaam
tegen vrijwel alle long- en
maagdarm wormen. Levacol® wordt
geleverd in flacons van 100 ml.

SAMENVATTING Binnen de huidige rundveehouderij worden door de veehouder bedrijfsgegevens
aangeleverd aan zijn veehouderij- en veeteeltorganisaties, die deze informatie geautomatiseerd ver-
werken. De meeste van deze gegevens zijn nu nog gebrekkig op elkaar afgestemd, komen te weinig op de
bedrijven terug en worden, hoewel vaak zeer nuttig voor de bedrijfsvoering, nog onvoldoende gebruikt.
Zodra door TA URUS voldoende structuur gebracht is in de definitie, het gebruik en de uitwisseling van
gegevens rond de Nederlandse rundveebedrijven en de daarop aanwezige runderen, zullen alleen
programma\'s en systemen welke daarop aangepast zijn een redelijke kans maken. Dit geldt zowel voor
geautomatiseerde hedrijfsbeheers-, bedrijfsbegeleidings- als probleemanalyseprogramma\'s.
Met het oog op de veranderingen in de werkzaamheden van dierenarts, te weten het geven van een
veterinaire interpretatie van geautomatiseerd aangeleverde bedrijfsgegevens is het noodzakelijk, dat
vooral aan kennisverbetering rond deze interpretatie aandacht besteed wordt door Faculteit, Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, Gezondheidsdienst en de praktizerende
dierenartsen zelf.

SUMMARY In current cattle farming, stock owners supply data on their herds to their stock-farming
and stock-rearing organizations which then subject these data to automatic processing. Most of these
data are still imperfectly attuned to each other, do not return to the farms with .sufficient frequency and,
though they are often found to he vc/t useful in management, are not utilized to a sufficient extent.
Once TAURUS has provided sufficient structure in the definition, use and exchange of information
regarding stock farms in the Netherlands and the cattle on these farms, only those programmes and
systems which are adequately adjusted, will stand a fair cltance. This applies to automated administra-
tion and herd management programmes as well as to problem analysis programmes.
In view ofciumges in the activities of the veterinary practitioner, viz. supplying a veterinary interpreta-
tion of automated data on the farms, which they receive, particular attention should be paid to the
improvement of knowledge relating to this interpretation.

\' Voordracht gehouden op 4 oktober 1985 ter gelegenheid van het Jaarcongres 1985, tevens 132c Algemene
Vergadering van dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde te Valkenburg (Congres-
thema: \'Dierenartsen Informatica\').
^ Drs. J. II. H. van Lipzig, directeur Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg.

De plaats van de dierenarts in het geautoma-
tiseerde veehouderijbedrijf
Alvorens met mijn inleiding te beginnen,
wil ik enkele beperkingen naar voren bren-
gen:

Het probleem dat ik zal behandelen bleek
bij de voorbereiding zeer complex te zijn.
Ter vereenvoudiging richt ik mij vooral tot
de praktici in de zaal, en dus niet tot func-
tionarissen van organisaties en instellingen.
Ik zal in hoofdzaak over rundvccbedrijvcn
spreken, daar is de externe gegevensuitwis-
seling het beste geregeld; de interne pro-
gramma\'s zijn in de varkenshouderij beter
opgezet.

Er is thans nog nauwelijks sprake van ecn
geautomatiseerd veehouderijbedrijf. De
boer heeft nauwelijks de beschikking over
automatiseringshulpmiddelen.
De boer is nog in het stadium van aanleve-
ren van gegevens die op zijn bedrijf ont-
staan. Deze worden elders ingebracht, weer
op een andere plaats verwerkt middels
doelgerichte programma\'s in min of meer
centraal opgestelde computers door doel-
gerichte organisaties of instellingen, bijv.
boekhoudbureaus, fok- en controlevereni-
gingen, Kl-organisaties en veehouderij in-
tegraties of voerleveranciers, om maar eens
een vrij willekeurige greep te doen in auto-
matiseringsland. De Gezondheidsdienst,
de vooruitstrevende, moderne praktizeren-
de dierenarts en de Rijksvoorlichtings-
dienst zijn hier nog gemakkelijk aan toe te
voegen.

Het resultaat is, dat van de veehouder ver-
wacht wordt dat hij veel tijd en aandacht
besteedt aan alle voornoemde en tal van
nog niet genoemde organisaties en instel-
lingen. De boer zit in een afhankelijk-
heidstoestand ten opzichte van deze dienst-
verleningen. De situatie is weergegeven op
overzicht 1.

De dienstverleners zien in de aanbieding
van geautomatiseerd verwerkte, op het be-
drijf gerichte, gegevens een mogelijkheid
hun greep op dc veehouder te versterken.
De primaire doelstelling zal echter het be-
lang van de veehouder moeten zijn. Dit zal
verderop duidelijker worden.
De dienstverlening met behulp van geauto-
matiseerd verwerkte gegevens blijkt voor
de veehouder sterk in belang toe te nemen,
wanneer tevens gebruik gemaakt kan wor-
den van gegevens, welke ontstaan zijn door
verwerking bij andere dienstverlenende in-,
stellingen. De dekinformatie opgeslagen
bij de Kl-vercniging, de tochtigheidswaar-
neming opgeslagen in het zakboekje van de
veehouder en de afkalfdatum opgeslagen

bij dc fol< registratie, het al of niet gestoorde
Puerperium in het autoboek van de prak-
ticus cn de hoogte van ISK (Individuele
Standaardkoc). Dit zijn allemaal gegevens,
welke bij geautomatiseerde verwerkingen
goede rangschikking belangrijke informa-
tie verschaffen voor de veehouder en voor
de dienstverleners. Beide hebben deze ge-
gevens nodig.

DE DIENSTVERLENERS
Iedere dienstverlener zal proberen een zo
groot mogelijk deel van dit pakket in zijn
presentatie te krijgen, waardoor zijn posi-
tie ten opzichte van de veehouder als
dienstverlener zo sterk mogelijk is. De die-
renarts zal in dit proces ook een actieve rol
moeten spelen. Het belang van de gezond-
heid van het dier voor de veehoudereist dit.

Het zal er concreet om gaan, of bij de die-
renarts het accent komt te liggen op ge-
zondheidsbewaking, als de beste garantie
voor produkticverhoging en onkostenbe-
waking. Komt het preventieve onderhoud
van de bedrijfsmiddelen \'dieren\' ten aan-
zien van gezondheid bij hem te liggen? Dan
moeten haperingen in deze produktiemid-
delen tijdig gesignaleerd worden. Dus bij
de eerste produktiedalingen of knikken in
de produktiegrafieken.
Nu wordt pas dikwijls hulp ingeroepen
nadat de storingen in gezondheid duidelijk
en dikwijls onherstelbaar zijn, wanneer de
schade reeds ontstaan is. Dus zal de die-
renarts eerder over betere informatie be-
treffende zijn clientèle moeten beschikken.

Deze is thans chaotisch en onvoldoende
afgestemd op de informatiebehoefte van de
veehouder.

De programma\'s en apparatuur welke
thans gebruikt worden hebben allen een
historie. Enkele hoofdkenmerken in deze
historie zijn:

— Programmatuur is meestal ontwikkeld
vanuit een \'interne\' organisatie- of instel-
lingsbehoefte cn door aanbouw, uitbouw
|of verbouw tot stand gekomen zonder dat
daar een totaal goed doordacht informa-
itieplan aan ten grondslag lag.

— De gegevensdefinities voldoen niet meer
aan de doelstellingen bij het ontstaan,
omdat dc doelstellingen van \'intern\' ver-
legd zijn naar \'extern\'.

Steeds meer organisaties willen dezelfde
gegevens gebruiken voor een ander doel.

— De apparatuur voldoet niet meer aan
de doelstelling \'extern\', omdat de toegang,
beschikbaarheid en uitwisselbaarheid van
de gegevens met andere organisaties niet
mogelijk is omdat de gebruikte apparatuur
of programmatuur dat niet toestaat.

— De organisaties of instellingen willen
onder het motto \'privacy\' de gegevens
waarover ze beschikken niet uit handen
geven.

— De apparatuur wordt steeds goedkoper
en komt daardoor ter beschikking van veel
kleinere organisaties, instellingen en be-
drijven.

— Datacommunicatie over de PTT-lijnen
zal steeds duurder worden. Dit werkt het
inbrengen en de verwerking op het bedrijf
zelf in de hand.

— Naast de grote organisaties en instel-
lingen zullen ook allerlei commerciële be-
drijven deze apparatuur met meer of min-
der passende, maar toevallig wel in de
aanbieding zittende, programma\'s probe-
ren te slijten.

— i:>e voorlichting over kosten cn vooral
arbeid voor de gebruiker is vaak te roos-
kleurig.

— Dc afnemer van nu is ondeskundig, en
angstig om achter te raken op de markt.

— Maar deze afnemer is ook angstig in-
vesteringen te doen op automatiseringsge-
bied, die achteraf blijken niet goed te zijn
geweest.

— De leverancier of aanbieder zal probe-
ren thans zoveel mogelijk af te zetten voor-
dat zal blijken, dat zijn programma\'s of
apparatuur door de ontwikkelingen als
\'verouderd\' of \'niet meer functioneel\' ge-
kwalificeerd zijn.

— De leverancier of aanbieder zal probe-
ren een zo groot mogelijk deel van de
markt te krijgen, om daardoor zijn greep
op de toekomstige ontwikkelingen en het
toekomstige aandeel in de markt te verste-
vigen.

Instellingen voor landbouwkundig onder-
zoek, maar ook de Faculteit der Dierge-
neeskunde en Landbouw Hogeschool on-
derscheiden zich thans niet wezenlijk van
de reeds eerder genoemde organisaties, in-
stellingen, hardware en software-leveran-
ciers.

Om u enige indruk te geven van wat thans
voorhanden is aan bedrijfsbegeleidingspro-
gramma\'s voor rundvee- en varkenshoude-
rijbcdrijven, verwijs ik u naar overzicht 2.
De commerciële programma\'s zijn nog niet
geïnventariseerd.

De volgende knelpunten worden onder-
kend in het NRLO-rapport, waaraan over-
zicht 2 ontleend werd.

— Veel programma\'s op dezelfde functies
of processen in het veehouderijbedrijf zijn
gericht.

Deze programma\'s vullen slechts een heel
klein stukje in van de legpuzzle waaruit de
totale informatiebehoefte van de veehou-
der bestaat.

Om dit duidelijk te maken nemen we het
eerste systeem op de lijst \'KOEBIS\'. Dit
;ysteem heeft volgens de ontwerper koppe-
ingsbehoeften naar de NRS-gegevens, KI-
gegcvens, Gezondheidsdienst-gegevens, bo-
dem- en gewasonderzoek, procesbesturing,
t\'olgboekhouding, diverse commerciële
systecmlcveranciers. Deze knelpunten zul-
en wel niet alleen in groen Nederland
/oorkomen. Iedere kleur zal wel analoge
Droblemen kennen.

3p grond van dit soort knelpunten en de
nlernationalc achterstand heeft de over-
leid, over de ministeries heen, een stuur-
groep opgericht. Het Stimulerings Project-
eam Informatica (SPI) met als opdracht:
beleidsontwikkeling ten behoeve van de
geautomatiseerde informatica. Hiervoor
ijn per ministerie grote budgetten vrijge-
maakt voor een periode van 5 jaar. Zie
overzicht 3. Bedragen welke, zoals u 24
september 1985 in de pers hebt kunnen
lezen, zeer ondoelmatig zijn besteed!

Op overzicht 4 ziet u dit nader uitgewerkt
voor het Ministerie van Landbouw en
Visserij. De afdeling O en E is voor de
coördinatie en stimulering verantwoorde-
lijk. Dit heeft geleid tot studies van het
Landbouwschap (I januari 1984 en 27 juni
1984), waarin dit beleidsvoornemen ge-
stalte krijgt om de ontwikkelingen op het
gebied van de automatisering te structu-
reren en te komen tot een coördinatie-
orgaan voor de automatisering in de land-
bouw \'COAL\' geheten (november 1984).
Verder tot het oprichten van een takorga-
nisatie voor de rundveehouderij (TAU-
RUS). In \'TAURUS\' hebben de 3 CLO\'s,
het NRS, de Stichting Gezondheidsdienst
voor Dieren, en de afdeling Melkveehou-
derij van het Landbouwschapchap zitting.
Dit college wordt bijgestaan door advi-
seurs uit het coöperatieve en particuliere
agrarische bedrijfsleven en het Consulent-
schap in algemene dienst, (Discussienota
Landbouwschap 7,5,1985 19/3727c,)

Samenvattend heeft dit geleid — wat de
organisatorische kant betreft — tot de
structuur, zoals aangegeven op overzicht 5.

■ Lündbouwschop
• linistene van Londbouu/
sektoren rundvee varkens pluimvee tuinbouw

Inhoudelijk heeft men de volgende essen-
tiële criteria, welke de beheersinstanties, de
zogenaamde Takorganisaties, zullen han-
teren voor goedgekeurde programmatuur:

Dc basisgegevens moeten dus goed gedefi-
nieerd en omschreven zijn en de uitwisse-
lingsprotocollen en data-communicatie-
mogelijkheden goedgekeurd door de Tak-
organisatie.

Het doel van de Takorganisatie is te komen
tot een situatie, waarin gegevens van het
rundveebedrijf zelf en vanuit de omgeving
(de relaties) op een systematische, consis-
tente wijze verwerkt worden tot beschik-
bare informatie voor de veehouder in zijn
hoedanigheid van manager.
Aan de hand van het volgende voorbeeld is
goed te illustreren, dat gegevensdefinitie
hard nodig is:

zeug = vr. varken > 50 kg
zeug = vr. varken > 195 dagen
zeug = I X gedekt
zeug = vr. varken 1 x gebigd

Er is ook gezaghebbende sturing nodig.
Stel dat alle 1600 praktici uit hel jaarboekje
allemaal hun apparatuur en het daarbij
passend systeem zouden hebben. Het sys-
teem verandert. Welke organisatie keurt dc
verandering goed, wie organi.scert en wie
voert de verandering uit?
Op dc kruising van de horizontale balk met
de vertikalc balk moet de probleemoplos-
sing goedgekeurd worden. Mijns inziens
ligt hier de rol voor dc Gezondheidsdien-
sten als de natuurlijke intermediair tussen
bedrijfsleven cn dierenartsen.

Wat betreft dc ontwikkeling cn structure-
ring heeft het bovenstaande gevolgen voor
de geledingen:
research;
produktie;
verkoop;
gebruik;

Iedere fase bij het ontwikkelen en aan-
bieden van bedrijfsmanagementsystemen
wordt gekenmerkt door specifieke eisen.
Dit is weergegeven in overzicht 6.
Wat de research betreft is door NRLO na-
gegaan voor de sector Rundveehouderij
welke begeleidingsprogramma\'s door de
onderzoekinstituten ontwikkeld zijn (NRLO-
rapporten februari 1985).

1. De in opriehiing zijnde iakorganisaiies voor de
rundveehouderij dieni mei groie voortvarendheid
haar keuze hekend te maken omtrent de ie ge-
bruiken database en de protocollen om te komen tot
een voUedatatransmissie. Hierdoor wordt voorde
toeleverende handel en industrie de mogelijkheid
geboden een dusdanige hadrware-keuze te maken
dat een goede compatibiliteit mogelijk wordt.

2. Het is wenselijk dat de computerprogramma\'s sys-
tematisch beschreven en opgeslagen worden in een
programmaiuur-bank. Ook de officiele rekenre-
gels/algorithmen voor de verschillende kenge-
tallen dienen ecnduidigen openbaar te zijn (onder
meer een vervolg op dc 1MAG-publikatie 160).

Uit een oogpunt van capaciteit is dc inventarisatie
beperkt gebleven tot in hoofdzaak externe bege-
leidingssystemen en hetgeen organisaties op dit
terrein doen. Het is echter voor de praktijk van
groot belang dat de ontwikkelingen bij de handel
en industrie, die zich bezig houden met integrale
interne systemen, goed in kaart worden gebracht,
opdat de Landbouwvoorlichting de veehouder
van objectieve informatie kan voorzien.
Het agrarisch onderwijs zal in versterkte mate
aandacht moeten besteden aan de begeleidings-
systemen. Naast het dagonderwijs (MAS) zullen
ook de Praktijkscholen moeten worden ingescha-
keld. Het curorisch avondonderwijs (MAS -l-
voorlichting) zal op gang gebracht moeten wor-
den. flierbij zullen onder andere de regionale
Technische Info-ccntra ondersteunend kunnen
werken.

Bij de ontwikkeling van interne begeleidingssys-
temen moet rekening worden gehouden met de
mogelijkheid dat een groep bedrijven gezamenlijk
een dergelijk systeem wenst te gebruiken. Hierbij
kan gedacht worden aan verschillende samenwer-
kingsvormen in de rundvccbedrijven (bijv. vee-
houderijstudieduhsj.

Ofschoon de studiegroep zich vooral heeft be-
perkt tot de begeleidingssystemen wordt er met
nadruk op gewezen dat het vanuit het oogpunt
van gebruikersvriendelijkheid en doelmatigheid
van uiterst groot belang is dat gegevens slechts
éénmaal ingevoerd worden in een integraal systeem
en geheel zonder of met eenvoudige handelingen
door de gebruiker verder kunnen worden doorgege-
ven naar grotere data-base systemen. Aan onder-
zoek naar ccn automatische inbreng van gege-
vens (procesbesturing) moet grote aandacht be-
steed worden.

Er dient meer fundamenteel onderzoek te gebeuren
aan de verdere uitbouw en structurering van ma-

FßSERlN6

Overzicht 6.

Icarakher
management

research

Ovq-Qll manogement _ _ _
produktie verkoop

begeleid irg

produkt
l/fe cucle:
tüken

marktond.
Cc/nkt. ond.

protofcc^pe

fabn\'koge verkoop
onderhoud
advertising

op er.
gobruifc

nagement-, gezondheids- en produktiegegevens
verwerkende programma\'s voor het verkrijgen
van relevante kengetallen en referentiewaarden.
Ter ondersteuning hiervan is de ontwikkeling van
analyse- en simulatieprogramma\'s noodzakelijk.
opdat het mogelijk wordt een goede diagnose te
stellen en doelgerichte alternatieven tc formuleren
en economisch te evalueren.

8. Bij de procesbesturing zal in de toekomst ook de
individuele ruwvoerdosering worden betrokken. Om
te komen tot een inkomensmaximalisering zal de
interne geldswaardebepaling van het zelf gewon-
nen ruwvoer ten opzichte van aan te kopen voe-
ders moeten worden afgewogen. Aan dit vraag-
stuk zal vooral bij de ontwikkeling van de 2e
generatie programinatuur aandacht moeten wor-
den besteed.

9. De IMAG-dataservice kan als instrument voor
voorlichting en onderwijs worden overgedragen.
De tijd dringt om een standpunt te bepalen over
kanalen waarlangs deze service zo breed mogelijk
kan worden bereikt.

Een analoog rapport is aan de NRLO uit-
gebracht over bedrijfsbegeleidingssys-
temen in de varkenshouderij. (Eveneens
februari 1985).

Gelijktijdig heeft een werkgroep van het
Ministerie van Landbouw het informatie-
model opgesteld aan de hand van het be-
drijfsmodel voor het rundveehouderijbe-
drijL Dit rapport is in juni 1985 uitgebracht
aan de stuurgroep Informatica Onderzoek
van het Ministerie van Landbouw en Visse-
rij.

Dit rapport gaat voor de vaststelling van de
automatisering rundveehouderij uitdrukke-
lijk uit van de behoefte aan informatie door
de boer. Dus welke informatie moet de
boer hebben om verantwoord te kunnen
beslissen.

In dit rapport is duidelijk aangegeven dat
er een enorme onderzoekbehoefte bestaat,
ook voor de processen gericht op de ge-
zondheidszorg. De verschillende onder-
zoekinstellingen van het Ministerie van
Landbouw en Visserij, de Faculteit en de
Landbouwhogeschool kunnen dus voor-
uit. Uitvoering geven aan hun taak in de
fase, research ten behoeve van bedrijfsma-
nagementsystemen, zoals aangegeven in
overzicht 6.

Dat er een \'infoplan\' operationele gezond-
heidszorg ontwikkeld moet worden waarin
de research, het marktonderzoek, het func-
tioneel onderzoek, de prototypering, de
fabricage, maar ook de verkoop en het on-
derhoud van de systemen en de begeleiding
bij het operationeel gebruik goed gestruc-
tureerd en georganiseerd worden zal duide-
lijk zijn. Ook de eisen aan de apparatuur
gesteld, zodat goede gegevensoverdracht
mogelijk is, moeten geformuleerd worden.
Dit eist organisatie. \'TAURUS\' moet dit
stimuleren.

Dit informatiemodel werd eveneens door
een werkgroep van NRLO juni 1985 ont-
wikkeld. Op overzicht 8 kunt u zien dat de
bedrijfsprocessen ingedeeld kunnen wor-
den in planningsprocessen, uitvoerings-
processen en evaluatieprocessen.
U ziet op dit overzicht bovendien welke
systemen reeds ontwikkeld zijn ten be-
hoeve van deze processen en dat de proces-
sen waarmee u als dierenarts te maken
hebt, redelijk goed gecoverd zijn, zeker in
vergelijking met de overige processen.
Op overzicht 9 ziet u welke instanties uit-
voerend (x) dan wel ondersteunend (o) be-
trokken zijn bij deze bedrijfsprocessen. U
als dierenarts komt in dit overzicht 10 x als
de ondersteunende en 6 x als uitvoerende
instantie voor. Aandacht voor bedrijfsma-
nagementsystemen vanuit de diergenees-
kundige hoek is dus hoogst noodzakelijk.
Het zal ook wel duidelijk zijn dat gezond-
heidszorg één proces is van de vele proces-
sen op het bedrijL

Op overzicht 8 ziet u tevens welke proces-
sen gegevens aanleveren en ontvangen uit
VAMPP, maar ook uit andere systemen.
Het zal u duidelijk zijn dat veel instanties
via de aanbieding van systemen op eikaars
terrein zitten. Veel dubbel werk en veel
witte vlekken.

Het landbouwkundig onderzoek heeft nu
globaal in kaart gebracht welk onderzoek |
nog moet gebeuren, welke prioriteit het
moet hebben, en welke instituten daarvoor
opdracht krijgen.

Binnen het landbouwcircuit liggen de on-
derzoekinstellingen van het Ministerie van
Landbouw en de Landbouw Hogeschool
voor in de mond. De positie van de Facul-
teit voor Diergeneeskunde zal steeds weer
opnieuw bevochten moeten worden. Viel
de Faculteit voor Diergeneeskunde ook
maar onder Landbouw.

\' Operationeel op bedrijfsniveati.
^ Operationeel bij dienstverlenende instantie.

Door de persoonlijke contacten op direc-
tie-niveau van de diverse onderzoekinstel-
lingen binnen het Ministerie van Land-
bouw wordt dit probleem nog vergroot.
Van dierenartsenkant zal dit aspect veel
zorg vragen, maar ook positief cn realis-
tisch benaderd dienen te worden. De prak-
tizerende dierenarts, de Koninklijke Ne-
derlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde, de Gezondheidsdienst en de Facul-
teit zijn in deze natuurlijk bondgenoten. Zij
zullen elkaar moeten ondersteunen, vooral
in de contacten met organisaties die minder
oog hebben voor gezondheidszorg.
De Gezondheidsdiensten beschouwen zich-
zelf als de instellingen, welke uitstekende
contacten hebben met andere landbouw-
organisaties en ze willen zich daar dan ook
volledig voor inzetten. De Gezondheids-
diensten rekenen het tot hun taak te zorgen,
dat soepele gegevensuitwisseling tussen
dienstverlenende organisaties rond het vee-
houderijbedrijf en de prakticus mogelijk is.

Bedrijfsbegeleiding is het coördineren en
verwerken van externe (algemene) en in-
terne diergegevens en bedrijfsgegevens tot
informatie ter ondersteuning van de on-
dernemer bij de bedrijfsvoeringen bedrijfs-
ontwikkeling. Preventieve gezondheidsbe-
waking, curatieve gezondheidsverbetering,
maar vooral ook inschatting van gezond-
heidsrisico\'s zal de hoofdtaak van dc prak-
ticus zijn in de Veterinaire Bedrijfsbege-
leiding. ProL Brand zal hier uitvoerig op
ingaan.

WA l MOET IN HEI INEOPLAN
OPERATIONELE G EZON D H E I DSZO RCi
CiEREGELD WORDEN?

1. Vastleggen wat de doelstelling van ie-
dere deelnemer in het geheel is, is nood-
zaak.

2. Vaststellen welke gegevens nodig zijn,
zodat iedere deelnemer zijn doelstelling
kan bereiken, in harmonie als natuur-
lijke bondgenoten.

Duidelijk maken dat in concreto iedere
deelnemer zijn eigen infoplan heeft voor
eigen interne doelstelling.

4. Vaststellen hoe de gegevensstroom
dient tc lopen, zodat 1 gegeven 1 x inge-
bracht door anderen zo efficiënt moge-
lijk wordt toegeleverd.

De prakticus op het geautomatiseerde vee-
houderijbedrijf zal, wanneer hij als vol-
doende deskundig beschouwd wordt, door
de veehouder gevraagd worden, de knikken
in de lijn van de technische cijfers te ver-
klaren voor wat betreft de gezondheids-
c.q. ziektekundige aspecten. Deze bege-
leiding kan van zeer intensief tot zeer
extensief variëren.

De dierenarts/prakticus zal moeten opte-
ren voor een intensief systeem. De enkelen
die thans vragen zijn op lange termijn be-
zien belangrijker dan de velen die thans
nog niet vragen.

In het Post Academisch Onderwijs (PAO)
zal aan dit soort aspecten veel aandacht
geschonken dienen te worden. Door auto-
matisering zullen steeds gegevens vrijko-
men welke betrekking hebben op bijv.
groei, uitval, produktie, reproduktic per
groep, per dier, per bedrijf, per leeftijds-
groep, etc. f3it eist een diepgaande kennis
van kengetallen en houdt dus een nieuwe
studie-opdracht in voor iedere toekomstige
prakticus. Dit is een totaal nieuw \'symp-
tomen complex\' dat veterinair geanalyseerd
zal moeten worden, om vervolgens doel-
treffende adviezen te kunnen geven over de
te nemen maatregelen.
Het belang kennis te hebben van de zoö-
technische kanten van gezondheid zal van
nu af aan toenemen.

Bij de invoering zal men er van uit dienen
te gaan, dat op bedrijfsniveau ten aanzien
van informatievoorziening drie soorten vee-
houders bestaan.

Groep I: de afwachtenden: deze besteden
gegevensverzameling en -verwerking uit.
Groep II: deze verrichten de verzameling
zelf, maar besteden de verwerking uit.
Groep III: deze verrichten de gegevensver-
zameling, verwerking en info-verstrekking
zelf.

De prakticus zal zich in moeten stellen op
groep III, want dit zijn de voorlopers, maar
intussen Groep I en Groep II goed moeten
bedienen. Helaas stoot de nu reeds op
geautomatiseerde bedrijfsbegeleiding inge-
stelde prakticus nog steeds op de traagheid
in de vooruitgang bij de geautomatiseerde
toelevering van de veeverbcteringsgege-
vens. Dit zal beter worden.
Door de geautomatiseerde data-transmis-
sie zal het mogelijk worden, dat de gege-
vens op een bedrijf van toepassing op lan-
gere duur, via geautomatiseerde data-trans-
missie, rechtstreeks bij de \'geautomatiseer-
de\' veehouder zullen komen.
In de overgangsperiode zal een gegevensuit-
wisseling tussen de systemen van organisa-
ties, bedrijven, instanties of personen, wel-
ke met deze gegevens moeten werken ten
behoeve en ten nutte van de veehouder
noodzakelijk zijn. Zie overzicht 11. Dc Ge-
zondheidsdienst zal ten behoeve van de Ve-

terinaire Bedrijfsbegeleiding zich inzetten
de noodzakelijke gegevensoverdracht naar
de prakticus te ondersteunen.
Hoe de data-transmissie van Kl, MPC,
Fokkerij, Exterieur zal plaatsvinden is nog
niet exact vastgelegd.
Dc Gezondheidsdienst stelt zich voor, via
haar infosysteem een bijdrage te kunnen
leveren aan de data-transmissie vanuit di-
verse dienstverlenende veehouderij-organi-
saties naar het veterinair bedrijfsbegelei-
dingssysteem bij de praktici of veehouderij-
bedrijven. Dat wil voor de naaste toekomst
zeggen dat de Gezondheidsdienst zich voor-
stelt gegevens van dienstverlenende orga-
nisaties via haar kanalen van geautomati-
seerde gegevensverwerking door te sluizen
naar het infosysteem van de prakticus, c.q.
naar het infosysteem van de veehouder. Dit
is aangegeven in overzicht 12.

uit een operationeel \'VAMPP-systeem\'.
Hierbij wordt gedacht aan het operationeel
VAMPP-systeem bij veehouder of prac-
ticus, aangepast aan de eisen, gesteld door
de Takorganisatie TAURUS.

Op langere termijn bezien zal de veehouder
alle gegevens welke op zijn bedrijf ontstaan
zelf op eigen apparatuur verwerken. Dienst-
verlenende instanties, zoals de Gezond-
heidsdienst, maarook V-Data komen dan
in ecn afhankelijke positie ten opzichte van
de veehouder. De rollen zijn dan omge-
keerd. Toelevering zal plaatsvinden voor-
zover daar \'nut\' voor de geautomatiseerde
veehouders uit voortvloeit.
De kwaliteit van de veterinaire analyse-
programma\'s zal een groot deel van dit nut
bepalen, de deskundigheid van de prak-
ticus eveneens.

Dat de Gebruikersgroep (moderne, jonge
veehouders) welke de Takorganisatie
TAIJRUS adviseert, er een belangrijke
stem in zal hebben is wel zeker. Hopelijk
zullen deze gekozen worden uit veehou-
ders, welke nu reeds ervaring hebben met
VAMPP.

Indien de Stichting V-Data van de KNMvD
mee wil doen aan deze geautomatiseerde
datatransmissie, zal zij mijns inziens snel
een \'info-plan\' voor de \'prakticus\', die be-
drijfsbegeleiding wil doen, op tafel moeten
leggen bij de \'Tak-organisatie\'.
De ervaring heeft geleerd, dat de SIVA
(takorganisatie voor de varkenshouderij)
met bepaalde definities en eisen bepaalt,
welke systemen bruikbaar zijn. De leve-
ranciers passen zich razendsnel aan. Ook
de invloed doorTAURUS zal enorm zijn in
het data-verkeer zonder daar daadwerke-
lijk aan mee tc doen.

Binnen het Ministerie van Landbouw
wordt \'het probleem bij de boer\' buiten de
regelingen om aangepakt door het drieluik
\'onderzoek - onderwijs - voorlichting\'. Ve-
terinaire problemen, onderkend op be-
drijfs- of bedrijfstak-niveau, passen hier
amper in. De relatie prakticus - Gezond-
heidsdienst - CDl - Faculteit, staat te los
van het grote georganiseerde agrarische
gebeuren. De Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde is
voor veehouders een gesloten club. Gege-
vens-integratie op het bedrijf is noodzaak
en het organisatorisch geaccepteerde uit-
gangspunt. Alle dienstverleners dienen zich
daarin te voegen.

Overkoepelende sturing is thans algemeen
geaccepteerd. Gegevensverzameling, gege-
vensdefinitie en -overdracht ten behoeve
van de Veterinaire Bedrijfsbegeleiding is
een onderdeel van het geheel. Integrale Ke-
tenbewaking eveneens. Integrale Kwaliteits-
bewaking ook.

Wat is nu de positie van de Gezondheids-
dienst? Wat is nu de positie van de dieren-
arts-prakticus?

De Gezondheidsdiensten worden door de
organisaties van de veehouders gezien als
hun instelling voor beleidsstimulerend, be-
leidsondersteunend en uitvoeringsonder-
steunend werk in veterinaire aangelegen-
heden. Zij hebben een in de schoot gevallen
positie ten aanzien van de individuele rund-
vee-identificatie, de bedrijfsregistratie, het
beheer van het dierenartsenbestand, het
bedrijvenbestand, enz. Daarom hebben de
Gezondheidsdiensten een bijzondere posi-
tie in het agrarisch automatiseringsland.
Bij het vooroverleg over \'RIS\' is integraal
gegevensgebruik dan ook als noodzaak
opgevoerd.

De Gezondheidsdienst wil eraan bijdragen
dat in ieder geval de veterinaire bedrijfsbe-
geleiding een zodanige gestalte krijgt, dat
de kwaliteit van de veterinaire verzorging op
de primaire produktiebedrijven de \'toets
der kritiek\' kan doorstaan. Onder \'de toets
der kritiek\' wordt verstaan: de kritiek van-
uit organisaties van veehouders maar ook
vanuit organisaties van afnemers van vee-
houderijprodukten. Gezondheidsdienst-
activiteiten zullen dus ondersteunend, twee-
de-lijns zijn maarook bemoeiziek.
Over invoering en acceptatie van de veteri-
naire begeleidingssystemen door de vee-
houder op het bedrijf zal de veehouder zelf
het beslissende woord spreken.
Voor het overleg met de takorganisatie
over de concrete invulling van de horizon-
tale balk van gezondheid (zie overzicht 5)
zal de Gezondheidsdienst zich als gespreks-
partner opwerpen. De Gezondheidsdienst
zal bovendien aandacht schenken aan en
zich betrokken voelen bij de researchfase
cn gebruiksfase, hoewel dat duidelijk eerste
verantwoordelijkheid is voor de Faculteit,
respectievelijk de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde of
Stichting V-Data.

Automation: Bogey or Vision of the Large Animal Practitioner
A. Brand en J. P. T. M. Noordhuizen^

SAMENVATTING De geautomatiseerde verwerliing van gegevens binnen de diergeneesl<undige pral<-
tijl< komt snel op gang De automatisering van de praktijkadministratie heeft hierin een voortrekkers-
rol vervuld, terwijl momenteel de electronische verwerking van gezondheids- en produktiegegevens in
het kader van de bedrijfshegeleiding vee! belangstelling ondervindt.

Door landbouwkundige takorganisaties. de Stichting Gezondheidszorg voor Dieren, de Stichting
V-Data en commerciële organisaties, zullen informatie-netwerken worden opgebouwd. Deze zullen de
informatievoorziening voor dierhouders. praktici. voorlichters en andere disciplines en de communicatie
daartussen, op grote .schaal operationeel maken. De via informatie-netwerken gevormde databanken
kunnen onder andere worden benut voor het verrichten van epidemiologisch onderzoek en voor het
nemen van gefundeerde beleidsbeslissingen.

De snelle opmars van de informatie-technologie in de dierlijke produktiesector, zal grote invloed
hebben op de veterinaire praktijkuitoefening. De prakticus zal in staat moeten zijn computergegevens
te interpreteren en te vertalen naar de dierhouder in de vorm van adviezen en maatregelen. Men zal zich
in dit kader ook epidemiologisch moeten trainen om in slaat te zijn interacties tussen bedrijj\'somstan-
digheden en bedrijfsvoering enerzijds en gezondheids- en produktiestatus anderzijds, te interpreteren.
Het stellen van een louter klinische diagnose, waarbij de interactie tussen gastheer en pathogeen agens
centraal staat, is niet meer voldoende. Veeleer is een epidemiologische diagnose vereist, waarin ook het
milieu met zijn vele vectoren is betrokken. Afgezien van het scala aan nieuwe mogelijkheden, waartoe
toegang verworven wordt, zal de centrale coördinerende positie die men kan innemen in de dierlijke
produktiesector hierdoor aanzienlijk worden versterkt.

SUMMARY Automatic data processing tn veterinary practices is rapidly progressing. Automation of
the administration of practices was an important factor in starting the.se developments, and electronic
processing of health and production data within the framework of a herd health and production service
programme is enjoving considerable current interest.

Information networks wil be set up by agricultural branch organizations, the national and regional
centres, the Stichting V-Data and commercial organizations. The.se will make the supply of information
to and communication among animal owners, practitioners, advisers and other disciplines operational
on a large .scale. The data banks developed from information networks may be utilized, among other
things, in epidemiological investigations and in taking well-founded decisions regarding management.
The rapid advance of the technology of information in the animal production section will considerably
affect the management of veterinary practices. The practitioner will have to be able to interpret his
computer data and translate them into advice and measures to be adopted by animal owners. Epidemio-
logical training will have to be an essential part of the activities of the veterinarian to enable him to
interpret interactions of conditions and management on the one hand and the health status and state oj
production on the other. E.stahli.shing a merely clinical diagnosis in which interaction of host and
pathogenic agent is central, will no longer sujftce. Rather, an epidemiological diagnosis is required, in
which the environment and its many vectors are also included. Apart from the variety of new
possibilities to which entry is gained, the central co-ordinating position which can be occupied in the
animal production section, will be considerably strengthened.

\' Voordracht op 4 oktober 1985 gehouden ter gelegenheid van het Jaarcongres 1985, tevens 132e Algemene
Vergadering van dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde te Valkenburg (Congres-
thema:\'Dierenartsen Informatica\').
^ Prof. dr. A. Brand en dr. J. P. T. M. Noordhuizen, Vakgroep Bedrijfsdiergeneeskunde en Buitcnpraktijk te

Wie de ontwiki<elingen op het gebied van
de informatica met betrokkenheid volgt,
weet dat deze van buitengewone omvang,
reikwijdte en betekenis gaan worden voor
de landbouwkundige en de diergeneeskun-
dige samenleving in zijn totaliteit. De steeds
verder voortschrijdende integratie van au-
tomatisering cn telecommunicatie (telema-
tica) opent de mogelijkheid de infrastruc-
tuur rondom de nutsdierhouderij nog ver-
der te verbeteren.

Computerondersteunde managementsys-
temen vormen het instrument bij uitstek
om de bedrijfseconomische resultaten van
individuele bedrijven te helpen optimalise-
ren (1) en dc concurrentiepositie van de
afzonderlijke bedrijfstakken in internatio-
naal opzicht te consolideren en/ofte verbe-
teren. Door werkgroepen dic ingesteld zijn
door het Ministerie van Landbouw, worden
momentcel informatiemodellen ontwik-
keld voor de melkvee-, varkens- en pluim-
veehouderij. Het is de bedoeling om de
daaruit resulterende geautomatiseerde da-
taverwerkingssystemen aan de dierhouders
ter beschikking te stellen, ter ondersteu-
ning van hun bedrijfsvoering. Alle dienst-
verlenende instanties zullen daarmee in de
nabije toekomst worden geconfronteerd.

Inmiddels is ook de veterinaire stichting
V-I3ata opgericht die het automatiserings-
gebcuren, binnen de eerste-lijns-dierge-
neeskunde, zal coördineren cn stimuleren.

In deze voordracht zal nader worden inge-
gaan op de ontwikkelingen die zich op
automatiseringsgebied in de veterinair-land-
bouwkundige sector voordoen en op de
consequenties daarvan voor de uitoefening
van de eerste-lijns-diergeneeskunde en de
veterinaire serviceverlening aan de nuts-
dierhouder.

In het afgelopen decennium zijn de nuts-
dierhouders om economische redenen ge-
dwongen geweest en door toepassing van
(bio)technologische ontwikkelingen in
staat gesteld, om meer dieren per arbeids-
kracht en per m^ te houden en om een
hogere produktie per tijdseenheid te be-
halen (2). Deze ontwikkelingen stelden
hoge eisen aan het vakmanschap van de
agrarische ondernemer. Dit heeft enerzijds
geleid tot de vraag naar ondersteuning (be-
geleiding) van de zijde van de dierhouder
en anderzijds tot het aanbieden van bege-
leidingsprogramma\'s door de overheid
(consulentschappen), de industrie en de
diergeneeskundige discipline. Met name bij
de industrie vormt de bedrijfsbegeleiding
een instrument om de positie (afzet) op de
bedrijven te verbeteren ofte consolideren.
De veterinaire prakticus is daarbij gewild
of ongewild betrokken.
De basis van elk begeleidingssysteem wordt
gevormd door een up-to-date bijgehouden
administratie van relevante dier- en be-
drijfsgegevens (3). Het functioneren van dc
begeleiding op het bedrijf is weer in belang-
rijke mate alliankelijk van, onder andere,
de actualiteit van bewerking (retrospectief,
actueel of prospectief) van de verzamelde
dier- en bedrijfsgegevens tot voor de dier-
houder bruikbare informatie. Door de
komst van de computer is het mogelijk ge-
worden van de manuele op de geautoma-
tiseerde gegevensverwerking over te gaan.
Dit heeft de ontwikkeling van talrijke
computerprogramma\'s in de hand gewerkt
voor zowel procesbesturing (bijv. kracht-
voerdosering) als management-ondersteu-

ning. De diversiteit aan programma\'s is
ontstaan doordat de verschillende institu-
ten en organisaties die zich met de pro-
gramma-ontwikkeling bezighouden, pri-
mair vanuit hun eigen doelstellingen ope-
reerden, onderling onvoldoende overleg
hebben gevoerd en vaak alleen deelaspec-
ten van het bedrijfsgebeuren hebben ge-
programmeerd.

Om deze wildgroei tot staan te brengen en
de uniformiteit van door de nutsdierhouder
toe te passen programma\'s te verhogen is
door het Ministerie van Landbouw in 1984
het initiatief genomen om voor de bedrijfs-
takken melkveehouderij, varkenshouderij
en de pluimveehouderij, informatiemodel-
len te ontwikkelen. Op basis van deze mo-
dellen zullen automatiseringssystemen wor-
den ontwikkeld die door alle nutsdierhou-
ders en serviceverlenende instanties, binnen
de daartoe opgerichte takorganisaties, zo-
als: TAURUS, SIVA en SIPLU, kunnen
worden gebruikt. Deze systemen zullen
vervolgens via telecommunicatienetwerken

op landelijk niveau gaan functioneren.
De door de overheid gestimuleerde ont-
wikkelingen vinden mede hun basis in het
geheel van de bezuinigingsmaatregelen van
de regering. Door de bezuinigingen zien de
consulentschappen zich genoodzaakt de
voorlichting meer te richten op groepen
dierhouders en minder op de individuele
dierhouder. De daaruit voortvloeiende ver-
mindering in fysieke contacten kan in de
toekomst ten dele worden opgevangen door
het ter beschikking komen van telecom-
municatie-faciliteiten. Verwacht wordt dat
dit een aanzienlijke besparing in bijvoor-
beeld reiskosten met zich mee zal brengen.
Bovengeschetste ontwikkelingen passen
ook in het streven van de overheid naar
privatisering van de dienstverlening. De
voorlichting zal daardoor naar verwach-
ting meer door het bedrijfsleven zelf wor-
den gefinancierd, hetgeen uiteraard kos-
tenverhogend zal werken voor de nutsdier-
houder.

De uit de informatiemodcllcn resulterende
informatiesystemen van dc takorganisaties:
TAURUS, SIVA en SIPLU zijn gericht op
het dierhouderijbedrijf in relatie met zijn
omgeving. Onder omgeving dient men on-
der andere de toeleverende en de afne-
mende industrie en de dienstverlenende
instanties te verstaan.

In het informatiesysteem staat het bedrijf
en dus de dierhouder centraal. Het gaat om
het automatiseringsgebeuren op eerstc-lijns
(bedrijfs)-niveau. Op tweede-lijnsniveau
functioneren — althans binnen de melk-
veehouderij — reeds geautomatiseerde in-
formatie-verstrekkende systemen ten be-
hoeve van de veeverbeteringsorganisaties
zoals: de Centrale Melkcontrole Dienst,
het Nederlandse Rundvee Syndicaat en het
Stieren Advies Programma. Binnen het
automatiseringssysteem voor de melkvee-
houderij zal de koppeling tussen eerste- en
tweede-lijnsniveau via het centrale Runder
Informatie Systeem (RIS) tot stand worden
gebracht.

De dier- en bedrijfsgegevens die door der-
den (veeverbeteringsorganisaties) en door
de dierhouder zelf worden verzameld, zul-
len geheel of gedeeltelijk centraal, via tele-
communicatienetwerken, kunnen worden
verwerkt. Externe serviceverlenende orga-
nisaties zullen aan het systeem van een tak-
organisatie kunnen worden gekoppeld voor
gegevensinvoer, respectievelijk gegevensver-
werking en verstrekking (zie figuur I). Het
recruteren van gegevens uit het systeem zal
uiteraard alleen mogelijk zijn met toe-
stemming van dc dierhouder.

Op 26 september 1985 is de Stichting V-
Dcita opgericht. De Stichting is een sa-
menweri<ingsvcrband tussen dc Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en de Faculteit der Dierge-
neeskunde.

1. hct gebruik van automatiseringssyste-
men in de diergeneeskundige praktijk
te bevorderen, ondermeer ter onder-
steuning van:

— de veterinaire bedrijfsbegeleiding en
de bedrijfsvoering op het dierhou-
derijbedrijf;

2. praktiserende dierenartsen te mobilise-
ren, te motiveren en te begeleiden in het
automatiseringsproces, alsmede hen te
ondersteunen bij hct mobiliseren, mo-
tiveren en begeleiden van dicrhouders
in hct gebruik van computeronder-
steunde managementsystemen;

3. binnen de diergeneeskunde, tot con-
centratie van specifieke kennis op het
gebied van de informatica te komen;

4. een basis te creëren voor de veterinaire
belangenbehartiging op lange termijn.

In bovengeschetste doelstellingen treedt
het dienstverlenende karakter van de stich-
ting sterk naar voren. Hct bevorderen van
de tot standkoming en het gebruik van een
uniform systeem voor dc geautomatiseerde
praktijkadministratie staat daarin centraal.
Van hieruit of onalfiankclijk daarvan
kan aangevangen worden met computer-
ondersteunde begeleidingsprogramma\'s
(VAMPP) voor melkvee- en varkensbe-
drijven (4, 5). 1 let ligt in de bedoeling in dc
(nabije) toekomst hct dienstenpakket uit
de breiden met:

— expertsystemen ter ondersteuning van
het stellen van diagnoses in de consulta-
tieve praktijk en het oplossen van be-
drijfsproblemen en het signaleren van
problemen in het kader van de bedrijfs-
begeleiding;

Zoals in de doelstellingen reeds is ver-
woord, richt de Stichting V-Data haar
dienstverlening niet alleen op praktici,
maar ook op dicrhouders. Deze dienstver-
lening dient het bestaansrecht van de stich-
ting in zeer belangrijke mate te bepalen. De
Stichting ziet voor haar ook een belang-
rijke taak weggelegd in de dienstverlening
aan derden, zowel binnen de veterinaire
sector (Stichting Gezondheidszorg voor
Dieren, Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, Veterinaire Dienst en de Veterinaire
Inspectie van de Volksgezondheid (peilsta-
tionfunctie en beleidsondersteuning) als
daarbuiten zoals: de Overheid en land-
bouwkundige (onderzoek) instellingen.
Naast dit alles kan worden gesteld, dat ver-
zameling van veterinair-zoötechnische ge-
gevens, mits gekoppeld aan concrete vraag-
stellingen, tot de vorming van een epide-
miologische databank zal leiden die uniek
epidemiologisch onderzoek mogelijk zal
maken. De resultaten daarvan dienen naar
de ecrste-lijns-dicrgeneeskunde te worden
teruggekoppeld.

De microcomputer zal in de komende
jaren, hetzij zelfstandig opererend (stand
alone), hetzij opgenomen in een lokaal
(praktijkgebicd) of landelijk communica-
tienetwerk, in versterkte mate zijn intrede
gaan doen op het dierhouderijbcdrijf (zie
figuur 2). in ecn groot aantal (grocps)
praktijken is reeds een computer voor de
praktijkadministratie functioneel. Inmid-
dels worden daarop ook veterinaire bege-
leidingspakketten (VAMPP) geïmplemen-
teerd. Een klein aantal praktici verwerkt
nu reeds voor hun dicrhouders, dier- en
bedrijfsgegevens op hun praktijkcomputer
tot werklijstcn, rapporten, kengetallen en
periode-ovcrzichten, etc. in het kader van
de door hen uitgevoerde bedrijfsbegelei-
ding op melkvee-en varkensbedrijven. Het
inbrengen van de gegevens vindt op de
praktijk plaats. De bewerkte gegevens kun-
nen via dc post worden verstuurd. Deze
post-in - post-out service op lokaal niveau

is voor de prakticus een eerste en leerzame
kennismaking met de pro\'s en con\'s van
deze vorm van serviceverlening. Na een ini-
tiële fase waarin de dierhouder de voor-
delen van geautomatiseerde gegevensverwer-
king ten behoeve van zijn bedrijfsvoering is
getoond, dient het streven er op gericht te
zijn de dierhouder zelf zijn gegevens in zijn
eigen microcomputer of terminal te laten
invoeren. Men dient te bedenken dat de
computerondersteunde bedrijfsbegeleiding
pas dan optimaal functioneert, wanneer
men op elk gewenst moment inzicht
kan hebben in een zo uitgebreid mogelijk
en up-to-date bijgehouden gegevensbe-
stand van het bedrijf. Indien men ais prak-
ticus bemoeienis gehad heeft met dc ver-
werking en interpretatie van gegevens blijkt
dat zeer waardevol te zijn voor het bege-
leiden van dierhouders in deze. Dit geldt
ook wanneer de dierhouder gebruik maakt
van computerprogramma\'s van derden.
Dc microcomputers of terminals op de
dierhouderijbedrijven kunnen zowel met
de praktijkcomputer als met de computer
van de takorganisatie of met beide en zelfs
met derden aangesloten zijn. De verbin-
ding met de computer van de takorganisa-
ties is van belang voor het verkrijgen van
veeverbeteringsgegevens, zoals KI- cn pro-
duktiegegevens en met die van de gezond-
heidsdiensten voor het verkrijgen van on-
derzoekgegevens etc.

De Stichting V-Data wil actief vanuit de
eerste-lijns-dicrgeneeskunde participeren
in de informaticasystemen en -structuren
binnen het landbouwkundig gebeuren (zie
figuur 1). Dit houdt in, dat zij de dier-
houder via specifiek diergeneeskundige
kennis en vaardigheden een computeron-
dersteunde bedn|fsbegelcidingsservice wil
bieden. Het gaat daarbij behalve om het
veiligstellen van de positie van de dieren-
arts ook en vooral om het optimaliseren
van de gezondheid en de produktiviteit van
de dierstapel van de dierhouder binnen de
diverse bedrijfstakken. Zodra de Stichting
over de mogelijkheid tot centrale verwer-
king van gegevens via telecoiTimunicatienet-
werken beschikt, zal zij bereid moeten zijn
om met instemming van die dierhouders
waarvoor zij geautomatiseerde gegevensver-
werking verricht, de voor de Regionale Ge-
zondheidsdiensten en takorganisaties rele-
vante (gezondheids)gegevens ter beschik-
king te stellen. Omgekeerd wordt er vanuit
gegaan dat deze organisaties hun (veever-
beteringsjgegevens, op het gebied van ge-
zondheid, produktie, KI en overige fokke-
rijgegevens, ten behoeve van de veterinaire
bedrijfshegeleiding ter beschikking stellen,
al of niet via een centrale input via de
Stichting V-Data. Een goed gecoördineerde
gegevensuitwisseling met dc Regionale Ge-
zondheidsdiensten is hierin van essentieel
belang. Bovendien dient te worden voor-
komen dat gegevens meer dan één keer in
de computer moeten worden ingevoerd.

7. CONSEQUENTIES VAN INVOERING VAN
AUTOMA FISERINGSFACILITEITEN VOOR DF.
PRAK l I.IKORGANISATIE

Computers, met name dc daarin opge-
noiTicn programma\'s, eisen een ijzerstcrke
discipline met betrekking tot de wijze van
aanbieden van in te voeren gegevens. De
gegevensinvoer dient volledig, correct en
zo actueel mogelijk plaats te vinden. Deze
discipline wordt van alle participanten van
de groepspraktijk vereist en geldt zowel de
praktijk-, als de bedrijfsbegeleidingsadmi-
nistratie.

Zodra ecn dierhouder binnen het kader
van de bedrijfshegeleiding besluit, via een
terminal of ccn microcomputer, tc partici-

peren in geautomatiseerde gegevensverwer-
l<ing dient deze door de betreffende pral<ti-
eus te worden begeleid in:

Computcrbcwerkingen behoeven op zich
nog geen informatie te vormen die door de
dierhouder direct kan worden aangewend.
De bewerking van gegevens tot kengetallen
cn de analyses daarvan vormen in vele ge-
vallen pas dan informatie wanneer deze
door de begeleider naar de bedrijfsvoering
en de bedrijfsomstandigheden van de dier-
houders worden vertaald.
De prakticus dient zich in de toekomst in
toenemende mate in bovengenoemde aspec-
ten te bekwamen en een intensieve samen-
werking met bedrijfsvoorlichters na te
streven. Deze samenwerking zou kunnen
worden geoptimaliseerd door het opnemen
van een HLS-er in de groepspraktijk.
Binnen de groepspraktijk dienen meerdere
participanten zich te trainen in de toekom-
stige rol van de informatiedistributeur.
Hiervoor zijn investeringen vereist in de
vorm van:

— meelopen in andere groepspraktijken
waar de automatisering reeds goed func-
tioneert;

— studieverlof in binnen- of buitenland
om zich verder te bekwamen in de be-
drijfsdicrgeneesktinde als geheel,

In vele werkorganisaties moeten werkne-
mers heden ten dage niet alleen van functie
veranderen, maar worden c5ok andere eisen
gesteld aan hun functie waardoor voortdu-
rende, om niet te zeggen altijddurende her-
en bijscholingen noodzakelijk zijn. Vast-
gesteld moet worden dat tengevolge van
een zich nog steeds dynamisch ontwikke-
lende dierhoudcrij ook veterinaire functies
voortdurend van inhoud wisselen. Doet
men niet mee aan deze ontwikkelingen,
dan zal men de consequenties daarvan
moeten aanvaarden. Dit houdt in dat der-
den via de telecommunicatie-faciliteiten de
bedrijfsvoering van de dierhouder op af-
stand zullen analyseren cn hem van advie-
zen zullen voorzien. Men dient zich ook te
realiseren dat dierhouders, over de schou-
ders van hun dienstverleners heen, de ca-
paciteiten van hun dienstverleners kunnen
beoordelen. De veterinaire praktijken wor-
den door dc automatisering ontsloten, f^it
dient een positieve uitdaging te zijn om de
beroepsuitoefening te optimaliseren.

— zoötechnisch geschoold zijn.
Zonder een grote differentiatie en verster-
kingvan het klinisch epidemiologisch denk-
patroon vanaf het begin van de studie, is
niet goed aan het bovenstaand verlangen te
voldoen.

De computerondersteunde veterinaire be-
drijfsbegeleiding vereist een veterinair-zoö-
technisch en een daaraan gekoppeld kli-
nisch-epidemiologisch denkpatroon. Pro-
blemen van de respiratietractus bij in kop-
pels gehouden dieren dienen diagnostisch
een epidemiologisch verlengstuk te krijgen
naar onder andere huisvestingsomstandig-
heden en het daarin heersende klimaat.
Melkproduktieproblemcn in de stalperiode
die hun oorsprong vinden in de kwaliteit
van kuilgras, dienen evenzo te worden ver-
lengd naar de graslandverzorging en wijze
van ruwvoerwinning in de toekomstige
weideperiode. Maar zelfs met een gezonde
veestapel zal een dierhouder niet altijd op-
timaal produceren. De serviceverlening aan
dc dierhouder houdt daarom bij een ge-
zonde veestapel niet op, maar dient een
verlengstuk tc krijgen naar een optimale
produktie. Daarvoor is vereist dat men in-
zicht heeft in de wijze waarop men voor het
optimaliseren van de produktie de instru-
menten bedrijfsvoeringen bedrijfsomstan-
digheden kan manipuleren. In vele gevallen
blijkt dc dierenarts dan (nog) niet de meest
geschikte gesprekspartner voor de dier-
houder tc zijn die daarom andere, meestal
landbouwkundige disciplines inschakelt.
De veterinaire opleiding dient deze lacune
in dc toekomst vanuit het curriculum op te
vullen.

De schaalvergroting en intensivering in de
nutsdierhouderij stelt zware eisen aan het
vakmanschap van de dierhouders. Deze
zoeken voor de bewaking van de produktie
en de gezondheid van hun dierstapel on-
dersteuning bij derden, met name bij voor-
lichters van de consulentschappen, de in-
dustrie en bij praktizerende dierenartsen.
Vanwege het feit dat de produktie een afge-
leide is van gezondheid en gezondheids-
stoornissen in belangrijke mate de produk-
tie beperken, is de dierenarts een zeer
belangrijke schakel in de bewaking van
zowel gezondheid als produktie (5). Daar-
bij komt dat de prakticus de bedrijven re-
gelmatig bezoekt en de structurele moge-
lijkheden en beperkingen ervan kent. De
veterinaire dienstverlening op nutsdierhou-
derijbedrijven zal in de toekomst meer en
meer ingekaderd gaan worden in de proto-
collair opgezette bedrijfsbegeleiding. Een
efficiënte bedrijfsbegeleiding vereist geau-
tomatiseerde gegevensverwerking met daar-
aan gekoppelde analysemogelijkheden. Aan
de hand van geavanceerde programma\'s die
werklijsten, rapporten en kengetallen pro-
duceren en analyses mogelijk maken, wordt
de begeleider gedwongen epidemiologisch
te denken. Het stellen van een klinische
diagnose is geen eindpunt, maar een ver-
trekpunt naar een verkenning van het
\'zieke milieu\'. Immers de bedrijfsomstan-
digheden en dc bedrijfsvoering zijn nauw
verbonden met het gezondheids-, welzijns-
en produktieniveau van de veestapel/het
bedrijf. Zij vorinen in vele gevallen de oor-
zaak van het ontstaan en de ingang lot dc
oplossing van problemen.
De mogelijkheid van geautomatiseerde gege-
vensverwerking, hetzij intern, hetzij extern,
vereist een zorgvuldige begeleiding van dc
nutsdierhouder. Dit betreft zowel de ver-
zameling van vetcrinair-zoötechnische ge-
gevens die door de dierhouder zelf moet
worden verricht, als de interpretatie van
kengetallen die daaruit voortkomen. De
begeleiding geldt ook de interpretatie van
kengetallen waarvoor de gegevens door
derden (veeverbeteringsorganisaties) wor-
den verzameld en bewerkt. Dc veterinair-
zoötechnische gegevens zoals: gezond-
heids- en behandclingsgegcvcns, alsmede
relevante bedrijfsgegevens dienen in com-
binatie met veeverbeteringsgegevens te wor-
den geïnterpreteerd. Deze interpretatie
moet zo actueel mogelijk plaats vinden wil
men in staat zijn in een zo vroeg mogelijk
stadium in te kunnen grijpen. Voorts moet
deze interpretatie niet alleen kwalitatief
(het hoe en waarom) maar ook kwantita-
tief (hoe groot is een risico cn bestaat er een
sterk of zwak verband met het milieu) van
aard zijn.

De vraag of automatisering een schrik-
beeld of droombeeld is dient met betrek-
king tot beide opties ontkennend te worden
beantwoord. Automatisering is werkelijk-
heid. De computerondersteunde bedrijfs-
begeleiding is een uitdaging voor de veteri-
naire professie. De dierenarts-prakticus
dient zich meer en meer in computeronder-
steunde bedrijfsbegeleiding te bekwamen.
Dit vereist investering in tijd en geld en in
het ontwikkelen van een klinisch-epide-
miologische attitude. De interpretatie van
vetcrinair-zoötechnische kengetallen en de
vertaling daarvan naar de bedrijfsomstan-
digheden en de bedrijfsvoering van de
dierhouder staan in de epidemiologische
attitude centraal. Computerondersteunde
bedrijfsbegeleiding opent de weg naar een
geheel nieuwe wijze van beroepsuitoefe-
ning en serviceverlening aan de dierhouder.

1. Noordluiizen, .1. P. \'V. M., Wilbrink, H. .L,and
Buurman, .1. Index lists provided by the VAMPP
computer programme for dairy herd health and
production control. The Veterinary Quarterly
1985; 7(1): 3-30.

2. Noordhuizen,,1. P. T. M., Brand, A., and Dobbe-
laar, P. Veterinary herd health and production
control on dairy farms. 1. Introduction to a com-
pled basic system and llexiblc system. Preventive
Vet. Medicine 1982/1983: 1: 189-99.

3. Brand, A., Noordhuizen. .1. P. T, M., Dorresteyn
.1. en Meurs, CL K. van. Veterinaire begeleiding
van hct melkveebedriiL Vlaams Diergeneeskd.
Tijdschr. 1984; 53 (5): 358-65.

4. Noordhuizen. J. P. T. M. and Buurman, .1.
Vampp: a veterinary automated management and
production control programma for dairy farms.
The Veterinary Quarterly 1984; 6 (2): 66-72.

5. Buurman, J., Leengoed, L. A. M. G. van, Ver-
nooy, J. C. M., Wierda, A., and Valk. P. C. van
der. VAMPP: a veterinary automated manage-
ment and production control programme for
swine breeding farms (in press).

Necrosis of the Tail following Tail-Biting in Veal Calves Kept in a Loose
Housing System

SAM EN VAT Tl NG Staartbeschadigingen door staartbijten bij vleeskalveren in een groepshuisvesting
op een tweetal bedrijven worden beschreven. Op één van de bedrijven ontstond uit de beschadiging het
staartnecrosebeeld met abcesvorming. Dit beeld kan ook bij vleesstieren ontstaan na staartbetrap-
pingen. maar over depathogenese is weinig bekend. Hoe het staartbijten ontslaat is eveneens onduide-
lijk. zodat alleen algemene preventieve en therapeutische maatregelen aangegeven kunnen worden.

SUMMARY Two cases of lesions of the tail due to tail-biting in veai calves kept in a loose housing
system are reported. On one farm, necrosis of the tail accompanied by abscess j\'ormation occurred. In
fattening bulls necrosis ofthe tail may appear after traumatic lesions due lo treading the tails, hut the
exact pathogenesis is obscure. The reason for tail-hiling in veai calves is also not known. The
therapeutic and preventive measures described therefore are rather non-specific.

Groepshuisvesting voor vleeskalveren is
een alternatieve huisvestingsvorm die de
traditionele boxen mogelijk geheel of ge-
deeltelijk gaat vervangen. Bij kalveren in
dit nieuwe huisvesting.ssysteem blijkt zich
staartnecrose te kunnen ontwikkelen, waar-
bij de primaire beschadigingen veroorzaakt
worden door staartbijten. In de vleeskal-
verhouderij is dit beeld, voorzover ons be-
kend, niet eerder beschreven, dit in tegen-
stelling tot de situatie in de vlcesstieren-
houderij. Enkele veterinaire aspecten van
het staartnecrosebeeld worden beschreven;
er wordt kort ingegaan op de situatie in de
vleesstierhouderij. De mogelijke oorzaken
van staartbijten worden besproken en en-
kele therapeutische en preventieve maatre-
gelen worden aangegeven.

In het voorjaar en de zomer van 1985
werden wij op twee bedrijven geconfron-
teerd met vrij ernstigestaartbeschadigingen
bij vleeskalvercn. De kalveren werden ge-
houden in groepshokken, uitgevoerd met
een houten roostervloer. Dc eerste 6-8
weken staan ze vast aan een halskettinkje.
Enkele weken na het loslaten werden de
beschadigingen door de veehouder opge-
merkt na het zien van bebloede staarten en
ruggen. Soms waren de muren met bloed
besmeurd.

Na nadere inspectie van de staarten bleek
dat er een grote variatie bestond in de aard
en de omvang van de beschadigingen. Op
het eerste bedrijf varieerde het beeld van
acute laesies met bloedverlies tot lokale
ontstckingsbeelden aan de staartpunt, met

necrotisch en purulent materiaal. Ook wer-
den volkomen genezen, maar verkorte staar-
ten waargenomen. Bij 30% van de 111 kal-
veren werd één van deze beelden gezien. Op
het tweede bedrijf lag dit percentage veel
lager (enkele procenten), maar hier ver-
toonden enkele kalveren het beeld van
staartnecrose. Naast een veel ernstiger ont-
stoken staart trad bij deze kalveren abces-
vorming naast de staartbasis op (zie fig. 1).
Met behulp van video-opnames kon aange-
toond worden dat de beschadigingen ont-
staan door staartbijten door hokgenoten.

Met name in Denemarken en West-Duits-
land leidt staartnecrose bij vleesstieren
soms tot ernstige verliezen door sterfte,
groeivertraging, vroegtijdig afleveren en
negatieve keuringsbeslissingen (1,2, 3).

Staartnecrose bij vleesstieren is gekenmerkt
door een voortschrijdende uitgebreide ont-
steking van de staart. De ontsteking heeft
een flegmoneus of abcederend karakter en
er kan metastatische abcesvorming in an-
dere organen optreden (1,2, 3). De initië-
rende laesies lijken vooral door betrap-
pingen te worden veroorzaakt. Staartnecro-
se treedt voornamelijk op bij zwaardere
dieren (meer dan 200 kg) die bij een hoge
bezettingsdichtheid op betonnen rooster-
vloeren gehouden worden (1, 2, 4, 5). On-
voldoende structuur in het voer zou de in-
cidentie verhogen (4). Daarnaast bleek in
Denemarken staartnecrose veel vaker in de
zomermaanden voor te komen dan in dc
rest van het jaar (2). Gedeeltelijk zullen
deze predisponerende factoren bijdragen
aan meer staartbetrappingen en bescha-
digingen, maar welke rol ze spelen bij de
pathogenese van het necrosebeeld is niet
bekend.

De oorzaak van staartbijten bij vlceskalve-
ren kan gezocht worden in twee richtingen.
Ten eerste kan het abnormaal gedrag zijn
dat, vergelijkbaar met het staartbijten bij
varkens (6), om onduidelijke redenen ont-
staat om daarna te blijven bestaan. Ten
tweede wordt ecn tekort aan fosfor(7 en 8)
of ruwvoer (9) genoemd als oorzaak van
staartbijten. Deze uitspraken zijn echter

niet gebaseerd op waarnemingen bij vlees-
tcalveren, maar bij fol<l<alveren en vlees-
stieren. Nader onderzoek is nodig om de
oorzaak van staartbijten bij vleeskalveren
vast tc stellen.

De toe te passen therapie bij vleeskalveren
met staartnecrose moet gericht zijn op het
stopzetten van de voortschrijdende ontste-
king en het voorkomen van nieuwe be-
schadigingen. Door ons werd gebruik ge-
maakt van een langwerkend breed spec-
trum antibioticumpreparaat, na opening
van de abcessen, waarna een stabilisering
van de staartontsteking optrad. Een opera-
tief ingrijpen (staartamputatie) kan even-
eens toegepast worden (2). Om nieuwe be-
schadigingen te voorkomen, kunnen de
betreffende kalveren afgezonderd of ge-
muilkorfd worden. Ook het insmeren van
de staarten met een afstotend middel be-
hoort tot de mogelijkheden. Wij hadden de
indruk dat het door ons voorgeschreven
preparaat\' het bijten althans tijdelijk kon
stopzetten.

Staartbijten bij vleeskalveren kan uiteraard
alleen in groepshuisvesting optreden. Daar
welzijnsvcrbetering een belangrijke drijf-
veer is voor de invoering van groepshuis-
vesting, dienen preventieve maatregelen
tegen staartbijten eleganter te zijn dan de
soms in het buitenland bij vleesstieren ge-
bruikte staartamputatie (3). Bij het ont-
wikkelen van andere preventieve maatre-
gelen zal meer inzicht in de wijze waarop
het staartbijten ontstaat, noodzakelijk zijn.

CONCLUSIES

Bij vlceskalveren in groepshuisvesting kun-
nen staartbeschadigingen voorkomen. De
beschadigingen ontstaan na staartbijten
door hokgenoten, dit in tegenstelling tot de
situatie in de vleesstierhouderij, waar het
betrappen de belangrijkste oorzaak is. Na
de beschadiging kan het staartnecrosebeeld
ontstaan. Over de manier waarop het staart-
bijten ontstaat en over de pathogenese van

\' Finalgon linement (Boehringer Ingelheim).

staartnecrose is nog onvoldoende bekend
om andere dan algemene preventieve en
therapeutische maatregelen aan te geven.

1. Kunz, W. und Vogel, O. Schwanzspitzenentzün-
dung - ein neues Gesundheitsproblem in der Rin-
dermast. Tieränzl. Umschau 1978; 33: 344-53.

2. Bi.sgaard-Madsen, E. Sygdommc i slagtekalver-
produktionen. Epidemiologische undersögelser og
sygdomskontrol i specialiserede slagtekalvebesart-
ninger. Kobenhavn. Thesis, 1984.

3. Lenk, T. Zum Wundinfektionsgeschehen in Bul-
lenmastanlagen mit Laufstallhaltung unter Be-
rücksichtigung prophylaktischer Schwanzampu-
tationen. Mh. Vet. Med. 1981; 36: 699-702.

4. Hünermund, G., Romer, H., Wagenseil, F. und
Albrecht, E. Schwanzspitzennekro.se. Erfahrungs-
bericht des Rindergesundheitsdienstes Südwürttem-
berg. Tierartzl. Umschau 1980; 35; 238-45.

5. Martig, J. und Leuenberger, W. Schwanzspitzen-
nekrose in einem Stierenmastbetrieb der Schweiz.
Schweiz. Arch. Tierheild 1978; 120: 447-53.

6. Putten, G. van. Een onderzoek naar staartbijten
bij mestvarkens. Wageningen, Centrum voor
Landbouwpublikaties cn Landbouwdocumcnta-
tic. Thesis, 1968.

7. Maynard, L. A. and Loosli, B. S. Animal Nutri-
tion. 6e ed. New York etc., McGraw-Hill Book
Comp., 1969.

8. Snoep, J. J. Persoonlijke tncdedeling. Gezond-
heidsdienst voor Dieren te Zwolle, 1985.

9. Schräg, L. (ed.). Gezonde kalveren - gezonde run-
deren. Hengersberg etc., L. Schrobcr, 1981.

Op een vermcerderingsbedrijf met 80 zeugen
(annex een opstartende mesterij) tc S. deden
zich in de periode begin juH-cind augustus 1985
de volgende problemen voor;

— Hoogdrachtige zeugen werden ziek en ver-
toonden anorexie. Ook dieren die minder lang
drachtig waren, werden later ziek.

— De rectaal gemeten temperaturen van zieke
zeugen varieerden van 40- °C-41- °C.

— Zieke dieren vertoonden meestal een rode
rughuid en soms ook donkerrode oren.

— Bij enkele zieke zeugen werden duidelijke
hersenvcrschijnsclcn zoals dwangbcwegingen en
algehele verkramping waargenomen.

— Ongeveer 15 zeugen met anorexie en koorts
verwierpen. Uit deze groep herstelde een enkele
zeug.

— De zieke meestal drachtige zeugen met ge-
noemde verschijnselen stierven binnen 12-24
uur na de eerste ziekteverschijnselen of werden
in een later stadium voor noodslachting afge-
voerd.

— Twee lacterende zeugen werden eveneens
ziek en stierven binnen 24 uur na de eerste ziek-
teverschijnselen. Een aangekochte beer werd
ook ziek maar herstelde.

De plaatselijke dierenartsen, de Gezondheids-
dienst voor Dieren en het CDI stonden vooreen
raadsel.

Een noodenting tegen de ziekte van Aujeszky
was reeds uitgevoerd, maar bleef zondersucces.
Ook een antibioticathcrapie had geen effect.
Histologisch werden door de Gezondheids-
dienst talrijke capillaire bloedingen in vooral
het schorsgcdecltc der hersenen vastgesteld.
Een hartspierbloeding,ccn cystitis cn een darm-
ontsteking werden in dit kader als toevalsbc-
vindingcn beschouwd.

In coupes van dc milt werd door het CDI cry-
throfagic (\'opeten\' van rode bloedcellen) door
macrofagen gezien.

Genoemde histologische beelden zouden op een
auto-immuunziekte kunnen wijzen, waarbij de
immunologische reactiviteit gericht is op an-
tigenen van hct individu zelf. Als oorzaak zou
een combinatie van een genetische predispositie
en een directe oorzaak een rol spelen.

Bij varkens zou de \'trigger\' een influenza- of ccn
mycoplasma-infectie kunnen zijn. Bepaaldean-
tigenen van deze infectieuze agentia zouden op
de oppervlakten van de erythrocyten kunnen
vastkleven, waardoor de erythrofagic door ma-
crofagen verklaard wordt. In wat slepende ge-
vallen zou de milt van zieke zeugen kleiner
worden of zelfs geheel kunnen verdwijnen (milt-
necrose)!

Het desastreuze verloop van de ziekte op voor-
noemd bedrijf bracht de zeugenstapel binnen
twee tnaanden van 80 op 20 zeugen.
Tot begin 1985 werd nooit vreemd, vrouwelijk
fokmateriaal aangekocht. Geitjes werden zelf
gefokt. Beren werden aangekocht.

Een eerder, ander geval speelde in 1982/83 op
een fok-mestbedrijf met 120 zeugen te H.
Nagenoeg alle zeugen waren grauw van kleur en
zieke zeugen vertoonden reumatoïde gewrichts-
aandoeningen o.a. in het tarsaalgewricht, waar-
door het staan zichtbaar pijnlijk was.
Sommige zeugen verwierpen in een later sta-
dium en enkele zeugen stierven. Op sectic werd
o.a. miltnecrose vastgesteld, terwijl in sommige
zeugen kadavers geen milt meer werd terugge-
vonden. Voor het overige werd er op de Ge-
zondheidsdienst geen duidelijk sectiebeeld vast-
gesteld.

De morbiditeit was echter veel lager dan in het
eerste geval, terwijl het ziekteverloop een meer
chronisch karakter had. Sommige dieren wer-
den tweemaal ziek binnen enkele weken.
Na ongeveer 1 jaar was de ziekte klinisch ver-
dwenen zonder ombouw van de zeugenstapel.
In beide beschreven gevallen werden serolo-
gisch alleen hoge gricptiters gevonden. Tegen
influenza werd niet gevaccineerd.
Auto-immuunziekte bij varkens roept nog veel
vragen op.

De grenzen, waartussen het klinisch ziektebeeld
zich kennelijk bewegen kan, zijn nog zeer ruim.
Vooralsnog zijn de morbiditeit, mortaliteit en
duur van dc ziekte op een bedrijf, moeilijk te
voorspellen.

GrilTilhs, 1. R.: Progressive axoiiopathy: an in-
herited netiropathy of Boxer dogs. 1. Further
studies of the chnieal and electrophysiological
features. J. Small Anim Pract. I985;26: 381-92.

Een nieuwe neurologische aandoening bij de
boxer werd in 1980 door dezelfde auteur be-
schreven \'. Deze progressieve axonopathie wordt
verondersteld autosomaal recessief te vererven.
In samenwerking met de Britse rasverenigingen
zijn 15 lijders aan de ziekte onderzocht. Hier-
onder bevonden zich 2 honden uit een nest van
11, voortkomende uit een proefkruising van
twee bekende dragers. Deze twee honden zijn
gedurende 4 jaar vervolgd. De resultaten van
het herhaald uitgevoerde electrofysiologisch
onderzoek werden vergeleken met de bevin-
dingen van normale nestgenoten.
De verschijnselen bestaan aanvankelijk uit een
geringe ataxie van de achterpoten. Deze afwij-
kende locomotie wordt door de eigenaren op-
gemerkt op een leeftijd van 1 tot 7 maanden. De
ataxie neemt in ernst toe in verloop van enkele
maanden. Ataxie van de voorpoten ontstaat bij
patiënten ouder dan 1 jaar. Bij 2 honden die
ouder zijn geworden dan 2 jaar is geen progres-
sie van de verschijnselen gezien tot 4-jarige leef-
tijd (moment van publikatie).
Reeds in een vroeg stadium van de verschijn-
selen zijn bij alle honden, bij het lichamelijk
onderzoek, afwijkingen gevonden van het ze-
nuwstelsel. De kniepeesreflex was beiderzijds
afwezig vanaf de tijd dat de ataxie aanwezig is.
Tevens bleek ccn opvallende hypotonic aanwe-
zig tc zijn in beide achterpoten. De houdings-
reacties waren niet afwijkend lot een leeftijd van
3 a 4 maanden, maar waren afwezig vanaf dc
leeftijd van I jaar. Routine-bepalingen van het
bloed cn het ondezoek van dc cerebrospinale
vloeistof waren niet afwijkend.
Het electroneurografisch onderzoek is afwij-
kend in vergelijking met leeftijdsgenoten van
hetzelfde ras:

1. de motorische zenuwgeleiding is gering ver-
traagd en de amplitude van de geprovoceerde
spieractie potentiaal aanzienlijk verlaagd,

2. de sensibele zenuwgeleidingssncihcid is even-
eens vertraagd met een afname van de am-
plitude van de zenuwactie potentiaal.

Geconcludeerd wordt dat deze electrofysiologi-
sche veranderingen waarschijnlijk veroorzaakt
worden door een onvoldoende uitgroei van de
gemyeliniscerde zenuwvezels met de grootste
diameter - de snelst geleidende vezels. Het elec-
tromyografisch onderzoek is niet afwijkend bij
de honden.

Hoewel op basis van de pathomorfologische
afwijkingen verondersteld wordt dat er primair
sprake is van een axonale aandoening, wordt in
de discussie aangegeven dat de veranderingen
van de myeline schede verantwoordelijk zijn
voor de functionele stoornissen.

Een contaet-dermatitis bij slachtkuikens,
klinische en pathologische verschijnselen.

Green, J, A,, Cracken, R. M., and Evans, R. T.
A contact dermatitis of broilers, clinical and
pathological findings. Avian Pathology 1985;
14: 23-38.

Voor de eerste maal wordt een beschrijving ge-
geven van een contact-dermatitis bij slachtkui-
kens, zoals die sinds 1978 algemeen voorkomt
in Noord-Ierland. Het betreft voornamelijk
Ross en Cobb-dieren. In het begin waren slechts
enkele koppels aangetast. Van deze kuikens was
90% aangetast en werd 50% gedeclasseerd.
Lichte gevallen hadden bruin gekleurde erosies
van de borsthuid, maximaal 2 x 5 cm groot.
Doorgaans waren ook voetzolen en hakken
aangetast. In ernstiger gevallen trad ulceratie
op. De plekken op de borst worden door de
auteur aangeduid als brandblaren (\'breast-
burns\').

De laatste twee jaar zijn vrijwel alle koppels
aangetast ensteeds vaker wordt ulceratie van de
borsthuid waargenomen. De eerste verschijn-
selen worden rond 19 dagen waargenomen en
gaan altijd samen met nat strooisel.
De verschijnselen wijken duidelijk af van de
normale borstblaren, zoals in eerdere publika-
ties beschreven. Histopathologisch wordt een
acute ontsteking van de huid waargenomen met
erosie of ulceratie. Microbiologisch onderzoek
levert een verscheidenheid aan facultatief-pa-
thogene bacteriën en schimmels op, zonder di-
recte relatie met de problemen. Auteur sugge-
reert een complexe ethiologie waarbij strooisel-
kwaliteit, voersamenstelling en bacteriële- of
schimmelinfectics als factoren aangegeven wor-
den.

Jacobs, D. E., Fox, M. T., and Koyo, F. A.
Field evaluations of a method for the chemo-
prophylaxis of parasitic bronchitis in calves.
The Veterinary Record 1985; 116; 492-6.

Deense onderzoekingen hebben aannemelijk
gemaakt dat de volwassen longwormen die in
jonge kalveren aanwezig zijn ongeveer 6 weken
na het uitbrengen een belangrijke rol spelen in
het daaropvolgende patroon van de ziekte. Jör-
gensen stelde op basis van dit gegeven voor om
kalveren \'profylactisch\' te behandelen op 6 en 8
weken na het uitbrengen om daarmede een
tweede generatie longwormen te elimineren.
Om de waarde van een dergelijk systeem te tes-
ten onder Engelse omstandigheden, werd een
proef opgezet met 30 onbesmette kalveren die
gezamenlijk werden geweid op met longworm-
larven besmet weiland gedurende 6 weken.
Daarna werden de dieren verdeeld in twee ge-
lijke groepen waarvan één groep tweemaal werd
ingespoten met Icvamisol (7,5 mg/kg lich. ge-
wicht) met een interval van 2 weken, terwijl de
tweede groep als onbehandelde controlegroep
diende. Beide groepen werden gescheiden door
een strook land van 7 m breed.

Na de eerste maand werden dc kalveren iedere
2-3 weken gewogen en werden faecesmonsters
verzameld. Tevens werden bloedmonsters ge-
nomen voor serum-pepsinogeen-bepaling, ter-
wijl wekelijks grasmonsters werden verzameld
zowel vlakbij de mestflatten als verder daarvan
verwijderd. Wat de klinische verschijnselen be-
treft trad een verschil tussen beide groepen op
tussen de Ilde en 14de week met een hogere
ademhalingsfrequentie in de controlegroep.
Bovendien ging hier de algemene conditie der-
mate achteruit dat tot therapeutische behande-
ling werd besloten na ongeveer 13 weken. Toen
vertoonden de dieren uit de andere groep nog
geen afwijkingen maar dc ademhalingsfrequen-
tie steeg toch in dc 15c week. Uit het onderzoek
van de monsters bleek dat de toegepaste behan-
delingen de uitscheiding van larven niet volledig
heeft onderbonden en hoewel hct duidelijk is
dat de ingreep van de beide behandelingen het
normale verloop van dc infectie heeft verscho-
ven en dat ook de ernst van de verschijnselen
veel milder was, kon het optreden van de ziekte
niet geheel worden voorkomen.
Het gesuggereerde profylactische programma
kan derhalve in de huidige vorm met het ge-
bruikte anthelminticum onder Engelse omstan-
digheden niet worden aanbevolen voor alge-
mene toepassing.

Taylor, S. M., Mallon, T., Elliot, C. I\'., and
Blanchflower. J.; Effect of llucythrinate im-
pregnated ear tags on fly attack in cattle. The
Veterinary Record 1985; I 16; 566-7.

Gebleken is dat de toepassing van oormerken
geïmpregneerd met synthetische pyrethroïden
het aantal vliegen op rundvee kan reduceren.
Afhankelijk van de ernst van de vliegen-overlast
moeten één of twee oormerken worden ge-
bruikt.

In het beschreven onderzoek werd de variatie
van de werkzame stof(nucythrinaat) in het haar
en de daarmede samenhangende invloed op de
Hyclrolhea irritans populaües gemeten. Daartoe
werden drie groepen van 8 kalveren gebruikt
met één of twee oormerken en een controle-
groep zonder oormerken. De vliegen werden
geteld op de kop, dellank en dc poten indien dc
weersomstandigheden dat toelieten en iedere 14
dagen werden vliegen gevangen en gedetermi-
neerd.

Het blijkt dat er een duidelijk verschil is tussen
de concentratie in haarmonsters bij één of twee
oormerken waarbij twee oormerken een meer
evenredige verdeling van de werkzame stof ver-
oorzaakten waarbij de werking ook langduriger
was.

Hoewel ook in deze proef het aantal vliegen zeer
duidelijk werd gereduceerd door de toepassing
van de oormerken bleek tevens dat het effect
veel meer uitgesproken was op het aantal vliegen
op de kop dan op de andere delen van het
lichaam.

In dit verband moet het beschermende effect op
het optreden van zomermastitis met enige re-
serve worden bezien en kan meer effect worden
verwacht van het toepassen van geïmpregneerde
banden om dc staart of de poten.

Richards, D. H.. Hewett, G. R.. Parry, J. M..
and Yeoman, G. H.; Bovine copper-deficiency;
use of copper oxide needles. The Veterinary
Record 1985; 166; 618-9.

Het oraal toedienen van extra koper aan dieren
met kopergebrek of in preventieve zin is niel

altijd succesvol in verband met snelle uitschei-
ding en onvoorspelbare opname. Er zijn ook
milieubezwaren aan te voeren. Vooral dieren in
hun eerste weideperiode en met name zoogkal-
veren groeien onvoldoende indien hun koper-
status onvoldoende of\' marginaal is. Door di-
verse auteurs is het effect van de toediening van
koperoxyde-naalden beschreven. In het onder-
havige onderzoek werd aan 202 in de herfst
geboren vlees/melk-kruislingen voor het in de
weide brengen 24 gram koperoxyde-naalden
toegediend, 132 kregen een injectie met 100 mg
calcium-koper edetaat (Coprin) en 168 dieren
werden niet behandeld. De bloedkopergehalten
van de onderscheiden groepen waren bij de
start: 15,45 mMo1/1, 14,44 /jMol/l en 15,85
/xMol/1. Aan het eind van het weideseizoen, te
weten na 133tot 194dagen weidegang waren de
bloedkopergehalten is in de groep, die koper-
oxyde-naalden kreegtoegediend, op het uitgangs-
niveau gehandhaafd, in de groep die Coprin per
injectie kreeg toegediend en in de controlegroep
gedaald tot onder de normale waarden. Hal-
verwege het weideseizoen was het bloedkoper-
gehalte in de Coprin-groep nog op het uit-
gangsniveau, terwijl het in de controlegroep
reeds een daling van 1,5 juMol/1 vertoonde.
Aan het eind van het weideseizoen werden een
aantal dieren geslacht.

Dc gemiddelde leverkopergehaltes van 19 die-
ren uit de koperoxyde-naaldengroep was 178
ppm, van 14 dieren uit de Copringroep 45 ppm
en van 15 onbehandelde controledieren 42 ppm
(P< 0.005).

De gemiddelde groei van de dieren uit de drie
groepen gedurende de weideperiode was: 102,9
± 1,9 kg, 99,3 ± 3,2 respectievelijk 95,1 ± 2,9
kg. f:>e groei in de groep die koperoxyde-
naalden kreeg toegediend was dus 7,8 kg hoger
dan in de controlegroep (P < 0.05).

Haesebrouck, F., Biront, P.. Pensaert, M. B.,
and Leunen, .1.: Epizootics of respiratory tract
disease in swine in Belgium due to H3N2 in-
lluenza virus and experimental reproduction
of disease. Am. J. Vet. Res. 1985:46: 1926-8.

In België werden in 1984 in 22 epizoötieën van
ademhalingsziekten bij varkens een influenza-
virus geïsoleerd. In 8 gevallen betrof dit het
HjNj-virus.

De klinische verschijnselen kwamen in grote
lijnen overeen: plotseling begin van de ziekte
waarbij een belangrijk deel van de zeugen
koorts vertoonde met meer of minder hoesten,
pompende ademhaling en verminderde eetlust.
De biggen m de zoogperiode bleven vaak kli-
nisch normaal. Abortus werd gezien in de eerste
helft van de dracht en er werden minder vitale
biggen geboren. De ziekte duurde enkele weken.
Sterfte bleef beperkt tot enkele dieren. Dit beeld
komt overeen met dat wat eerder bij H|N| (=
HsW|N|) werd gezien.

Het HjNj-virus vertoont veel overeenkomst
met eerder ge\'isoleerde humane stammen. Met
infectieproeven kon worden aangetoond dat de
gevonden stammen het ziektebeeld konden op-
roepen. Hiermee is dan ook aangetoond dat
H3N2 zich niet minder pathogeen gedraagt dan
de klassieke H,N,.

Geringe wijzigingen in het antigene patroon die
hier zijn gevonden, maken het noodzakelijk
hiermee rekening te houden bij toepassing van
vaccinatie.

Stirnimann J. und Tschudi, P. R.: Beurteilung
der Nierenfunktion bei Muttersauen mit akuter
Harnwegsentzündung. Schw. Arch. Thk. 1985;
127: 575-82.

Ontsteking van de urinewegen is een belangrijke
reden van afvoer van zeugen.
Voor de prognose van deze aandoening is het
belangrijk om de klinische diagnostiek te kun-
nen onderbouwen met laboratoriumgegevens.
Het sediment geeft wel aanwijzingen omtrent
het vóórkomen van genoemde aandoeningen,
maar informeert ons niet over de nierfunctie.
Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van be-
paling van ureum en kreatinine in bloedplasma.
Ook dc clearance heeft veel zeggingskracht
maar kost teveel aan moeite voor onderzoeker
en dier bij een praktijkonderzoek. Bij varkens
treedt uraemie al op bij geringgradige nierinsuf-
ficicntie, daarom voldoet bepaling van ureum
bij deze diersoort dan ook heel goed.
De normaalwaarde ligt rond 6 mmol/1. Bij
waarden van 8-10 trad bij 87% van de dieren
klinisch herstel op. Bij 10-14 was dit 54% en bij
waarden boven 14% herstelde slechts 14%.

Arneth, W. Untersuchungen zur Verteilung von
Azaperon- und Azaperolrückständen im
Schwein. Fleisch Wirtschaft 1985; 65; 950-4.

Het toedienen van geneesmiddelen aan dieren
direct voor het slachten is in Duitsland niet
toegestaan, tenzij er een wachttijd van 5 dagen
in acht wordt genomen. Ondanks deze bepaling
wordt er illegaal Azaperon (Stressnil) toege-
diend aan varkens kort voor het slachten.
Arneth behandelde 2 groepen van ieder 5 var-
kens met 0,4 mg/kg Azaperon en liet de dieren 2
en 4 uur na de behandeling slachten. Met behulp
van gaschromatografie werden in diverse vlees-
monsters (spuitplek, rib, bovenschenkel, dia-
fragma, buik, rugspek en nekspek) en in nier,
lever, bloed en urine het gehalte aan Azaperon
en de metaboliet Azaperol bepaald.
In alle onderzochte weefsels werden residuen
gevonden. Afgezien van de injectieplaats werden
in de nieren de hoogste concentraties gevonden.
Deze bevinding stemt redelijk overeen met de
onderzoekresultaten van het RIVM uit 1978. In
de nieren van de varkens die 2 uur na het injice-
ren geslacht werden, werd 50 ppb Azaperon en
200 ppb Azaperol gevonden. Na 4 uur waren
deze getallen 30 ppb respectievelijk 130 ppb.
Ook in de andere weefsels bleek de residucon-
centratie na 4 uur ca de helft van die na 2 uur.
Hieruit en uit het onderzoek van de urine valt te
concluderen dat Azaperon, respectievelijk Aza-
perol, tamelijk snel uitgescheiden wordt. Niet-
temin bleef Azaperon/Azaperol tot 3 dagen na
injectie aantoonbaar.

(Helaas gaat Arneth niet op de volksgezond-
heidsaspecten van Azaperon in; Ref.)

Voor de mechanische zuivering in de vleessector
waren de volgende systemen aanwezig; vervan-
gers, bezinktanks en zeven. Deze systemen
dienen om drijvende vaste stoffen, zwevende
vaste stoffen, bezinkende vaste stoffen en opge-
loste stoffen te verwijderen. Een bezinktank kan
tot een reductie van 20 ä 30% reductie van de
vervuilingsgraad leiden. Om verschillende re-
denen is de bezinktank economisch gezien on-
aantrekkelijk.

De in de jaren 1970 geïntroduceerde zeefvet-
vangmethode geeft een reductie van de vervui-
ling van gemiddeld 15%. De zeefrest van deze
methode is veel goedkoper af te zetten dan het
residu van de bezinktank.
Tegenwoordig wordt een combinatie van zeven,
zandvang en llotatietechniek als een optimaal
mechanisch zuiveringsproces gezien. De voor
de flotatie benodigde lucht kan op diverse wij-
zen in de vloeistof gebracht worden. Een met
succes in onder andere slachthuisafvalwater
toegepaste methode is \'dissolved air\' flotatie.
Bij deze methode wordt onder hoge druk lucht
in de vloeistof opgelost die dan onder atmosfe-
rische omstandigheden vrij snel vrijkomt.
Flotatie geeft een aanzienlijke reductie van het
aantal i.e. namelijk 40, 30, 29 en 28% voor
respectievelijk varkens-, runder- en pluimvee-
slachterijen en vleeswarenbedrijven. De reduc-
tie van het Chemisch Zuurstof Verbruik (CZV)
is navenant. Bij deze resultaten moet vermeld
worden dat de darmwasserijen meevervuilden
met uitzondering van het darmslijm. De kos-
tenbesparing van de huidige methode is aan-
zienlijk. Voor een bedrijf met ca 300.000 var-
kensslachtingen per jaar is er een besparing van
de milieubelasting van ca 175.000 gulden moge-
lijk.

Rispens, A. Nieuwe aanpak mechanische voor-
zuivering van slachthuis en aanverwant afval-
water. HjO, 1985; 18 (24): 514-8.

Zonder zuivering is de vervuiling van varkens-
slachterijen gemiddeld 50 i.e./dag/ton geslacht
gewicht, mits er geen verwerking van het maag-
darmpakket plaatsvindt. Voor runder- respec-
tievelijk kalverslachterijen zijn deze waarden 75
en 40 i.e./dag/ton geslacht gewicht. Kleinere
bedrijven hebben lagere vervuilingsgetallen om-
dat er meer droog gewerkt wordt en er dienten-
gevolge minder uitloging optreedt.

Lehrbuch der Veterinär-Anatomie, Band III
Die grosse Versorgungs- und Steuerungs-
systeme

( VUB („isla Y nsc her Verlag. Jena 19Hß. Vierie A iiflage.
604 p. cn 226 Hg.)

In dit deel wordt in 300 pagina\'s een zeer traditionele
en gedetailleerde beschrijving gegeven van het circula-
tiesysteem. Opvallend is dat zeer veel zaken die nau-
welijks praktische relevantie hebben, zeer uitvoerig
worden beschreven; de behandeling van de coronair-
circulatic is hiervan een sprekend voorbeeld.
Dc volgorde en de benadrukking waarin de diverse
diersoorten worden besproken, is eveneens traditio-
neel eerst paard - rund(en kleine herkauwers)- varken
- hond - konijn. De kat krijgt in dit deel nauwelijks
aandacht. De toevoeging konijn doet wat kunstmatig
aan. Met name de illustratie in dc paragrafen over het
konijn zijn qua stijlen kwaliteit minder dan de andere
illustraties.

De behandeling van de venen is nodeloos gedetail-
leerd. Opvallend is dat functionele aspecten van mor-
fologische structuren niet of nauwelijks aan bod
komen. Zo ontbreekt een behandeling van de circula-
tie op orgaan niveau, een gebied waarop de laatste
jaren veel ontwikkelingen hebben plaatsgevonden.
Ook de explosieve ontwikkeling op het gebied van de
functionele morfologie van de lymfoïde organen
krijgt nauwelijks aandacht, terwijl wel gedetailleerde
beschrijvingen worden gegeven van de thymus en de
diverse lymfeknopen van de behandelde huisdieren.
Het tweede grote hoofdstuk (160 pagina\'s) handelt
over het zenuwstelsel. Na een korte inleiding en een
bespreking van de omhullende structuren worden eerst
het ruggemerg en de ruggemcrgszenuwen behandeld.
Vervolgens komt het autonome zenuwstelsel aan bod,
waarna ccn behandeling volgt van de hersenen van
rostraal naar caudaal. Tot slot worden de kopzenu-
wen van caudaal naar rostraal besproken.
Over het algemeen valt in dit hoofdstuk dc gedetail-
leerde beschrijving op, die weliswaar accuraat is,
maar die qua didacti.sche opzet onvoldoende is.
In de drie kleinere hoofdstukken over hormonale
klieren, zintuigen en intcgumentum wordt de benade-
ring die in de eerste twee hoofdstukken is gevolgd,
doorgezet. Alleen is er nu ook enige aandacht voor de
kat. De functionele aspecten komen ook niet of nau-
welijks aan bod.

Samenvattend, een zeer traditioneel anatomieboek,
dat voorstudenten onnodig veel detail bevat en in een
moeilijk verteerbare stijl is geschreven. 1 let enige po-
sitieve dat over dit bock kan worden gezegd is dat het
zeer redelijk van prijs is. Als studieboek kan ik het niet
aanbevelen.

Een duidelijk doseringsschema bij elk voor-
geschreven medicijn is een eis, die aan de afleve-
rende dierenarts gesteld mag worden.
Echter, gemakkelijk is dat niet. Wij hebben im-
mers altijd haast en \'ajiouwen\' snapt iedereen
toch, die weleens een krant leest!
Hebt u ook van die patiiïntenkaarten, waarop
heel ongemerkt een rijtje ontstaat met als enige
verschil de data van allevering van hetzelfde
medicijn (of ben ik dan tóch de enige)?
Gebruik bekend zal de assistente op het pille-
zakje gezet hebben.....

Enfin, omdat wij haast hebben, werken wij
graag met afkortingen. Dat Amerikanen daarin
ver gaan, wisten we wel. Daar nu heb ik grote
problemen mee.

Voor het opzoeken van minder bekende dose-
ringen kom ik vaak in de Amerikaanse litera-
tuur terecht en vind dan bijvoorbeeld (stof-
naam) 2-3 mg/kg bid, sid, tid of qid PO. Ook
kan men vinden: 2 mg/kg q8h PO (of q3d of
qöwk).

Ettinger noch Kirk geven ergens aan, van welke
woorden dit alles afkortingen zijn en laten al-
thans mij zitten met de betekenis ervan, al heb ik
mijn vermoedens. Ik ben bang, dat het bij velen
van ons niet anders is.

Als we dan al voor onszèlf duidelijkheid heb-
ben, dan is dat nog niet bij voorbaat het geval bij
dc gebruiker van het medicijn, want men ver-
staat onder afbouwen niet allemaal hetzelfde en
om de dag is niet hetzelfde als om de andere dag
als men A. Sassen\'s artikel leest in Onze Taal
1985:54 (12): 157.

Hier gaat het om: \'Hoe vaak is om het uur\'?
Men verstaat daaronder lx per uur of lx per 2
uur, waarbij sommigen nog onderscheid maken
tussen om het uur en om het andere uur. Het
eerste betekent dan lx per uur en het tweede lx
per 2 uur. Sassen vindt, dat om het uur betekent:
lx per uur en constateert, dat dc duidelijkheid
voor het publiek niet bepaald ondubbelzinnig
is.

Wie weet, heeft qidmci dit laatste veel te maken
en is dat voor Amerikanen wel een duidelijke
wijze van noteren.

De stichting.lubileumfonds der Veeartsenijkun-
dige Hogeschool 1921 kent met tussentijden van
ongeveer vijfjaar prijzen toe aan dierenartsen
die zich in de achterliggende Jaren op bijzondere
wijze verdienstelijk hebben gemaakt voor de
diergeneeskunde. Hct Jubileumfonds wordt be-
heerd door de gezamenlijke hoogleraren in de
Diergeneeskunde.

Dit College besloot in 1985 de "Schornagel
Legpenning\' (voor een dierenarts, die een belang-
rijke staat van dienst achter de rug heeft) toe te
kennen aan prof. dr. dr. h.c. C. H. W. de Bois,
inmiddels oud-hoogleraar in de Veterinaire Ver-
loskunde, Gynaecologie en KI van de Faculteit
der Diergeneeskunde.

De \'Schimmel-Viruly prijs\', zijnde ccn bedrag
van ƒ 10.000.— (bestemd voor een veelbelo-
vende jonge onderzoeker) werd toegekend aan
dr. A. D. IVI. E. Osterhaus, wetenschappelijk
medewerker bij het Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid en Milieuhygiëne en belast met de
leiding van hct virologisch onderzoek.
De uitreiking van de prijzen geschiedde door de
Staatssecretaris voor Landbouv\\ en Visserij,
Zijne Excellentie de heer A. Ploeg en vond
plaats op 20 november 1985. Prof. dr..). Bouw
schetste in een inleidend betoog de achter-
gronden van beide prijzen. De argumenten die
hebben geleid lot het toekennen van de prijzen
werden toegelicht door de op de betreffende
vakgebieden deskundige leden van hel .lubi-
leumfonds, prof. dr. A.H. Willemse cn prof. dr.
M.C. Horzinek. Het doet de redaktie genoegen
de teksten van de verschillende toespraken on-
derstaand integraal weer te kunnen geven.

Het bestuur van de Stichting Jubileumfonds is
verheugd u in deze bijeenkomst in zo groten
getale welkom te mogen heten. Een bijeenkomst
die is belegd ter gelegenheid van dc erkenning
van de wetenschappelijke verdiensten van een
tweetal dierenartsen, prof De Bois cn dr. Os-
terhaus.

Zeer in hct bijzonder heten wij dc heer Ploeg
als Staatssecretaris van Landbouw en Visserij in
ons tnidden welkom. Uw belangstelling voor
ons vakgebied is ons bekend. Deze belangstel-
ling wordt door ons in hoge mate gewaardeerd.
Bovendien vinden wij het prettig u in ons
midden te hebben.

Ook de prijswinnaars prof De Bois en dr. Os-
terhaus met hun echtgenotes en familieleden
heten wij gaarne in het bijzonder welkom. Aan
deze prijswinnaars zal deze middag verder nog
voldoende aandacht worden besteed.
Wij verheugen ons ook prof Van Ginkel als lid
van het College van Bestuur van onze Universi-
teit welkom te mogen heten. De leden van het
College van Bestuur geven regelmatig blijk van
hun belangstelling voor activiteiten op het ge-
bied van de Diergeneeskunde. Wij stellen dat op
hoge prijs maar wij hebben ook het gevoel dat
deze College van Bestuur-leden graag bij ons
zijn. U bent kortgeleden als CvB-lid in functie
getreden en wij hopen ook dat u zich binnen
afzienbare tijd onder ons op uw gemak zult
voelen.

Prof Van den Bergh kan ik niet bijzonder wel-
kom heten. Hij is lid van het Jubileumfonds.
Weliswaar een illuster lid maar niettemin een
gewoon lid. Ik volsta daarom met dc dekaan
van de Faculteit der Diergeneeskunde hier wel-
kom te heten.

Er freut uns sehr auch Gäste vom Ausland zu
sehen. Wir sind sehr glücklich Herrn Prof Gru-
ncrt der I\'ierärztlichc Hochschule aus Hanno-
ver als Freund und Kollege des Herrn Prof De
Bois begrüssen zu können.
Also Prof Arthur from Bristol is welcomed
here. We highly appreciate your participation in
this honoration of your friend and colleague
Prof Dc Bois.

Ook uit België hebben wij berichten ontvangen.
Ter gelegenheid van deze dag is een uitvoerige
briefwisseling gevoerd met prof Vandeplasschc
uit Gent. Prof Vandeplasschc is eredoctor van
onze Faculteit in het vakgebied van prof Dc
Bois. Zeer lot zijn spijt was prof Vandeplasschc
verhinderd deze middag bij ons te zijn wegens
een verblijf in hct Verre Oosten. In één zijner
brieven schrijft hij o.m.: \'Prof. Dc Bois is ccn
zeergroot professorgewecst. Dc onderscheiding
die hem vandaag, 20 november 1985, te beurt
valt heeft hij werkelijk meer dan verdiend cn we
juichen die uitverkiezing van prof De Bois door
hel College van dc Facultcilsprofcssorcn vol-
mondig toe en sluiten ons daarbij met hart ecn
geest aan.\'

Ook de leermeester en voorganger van prof Dc
Bois, de oud-hoogleraar Van der Kaay, zou

graag deze gebeurtenis hebben meegemaakt. Er
is veel gewikt en gewogen maar tenslotte is toch
gemeend dat het deelnemen aan deze bijeen-
komst teveel zou worden voor prof. Van der
Kaay.

Natuurlijk zijn er veel meer mensen die bij deze
gelegenheid in het bijzonder of zelfs zeer in het
bijzonder welkom geheten behoren te worden.
Ik hoop evenwel dat u het mij niet euvel duidt
dat ik nu volsta met de uitspraak dat allen die
door hun aanwezigheid hier blijk geven van hun
instemming met de erkenning van de verdien-
sten van deze prijswinnaars hartelijk welkom
zijn.

De Universiteiten beleven een periode van be-
zuiniging en versobering. Wij allen weten dat.
Het Bestuur van het Jubileumfonds is evenwel
in de afgelopen dagen op bijzondere wijze op
deze feiten gedrukt. Voor het vervaardigen van
de uitnodigingskaarten die u voor deze gelegen-
heid hebt ontvangen dienden wij ons te wenden
tot de instanties die met de voorlichting van de
universiteit zijn belast. Op overtuigende wijze
hebben zij uitdrukking gegeven aan dc versobe-
ring die over ons gekomen is. De kwaliteit van
het gebruikte papier en van de soort van de
letters geven reeds duidelijk uitdrukking aan
deze versobering. Maar de bezuiniging is verder
gegaan. Ook het aantal letters van de door ons
aangeboden tekst is ingekrompen. Uit de titula-
tuur die wij meenden nodig te hebben om uit-
drukking te geven aan de wetenschappelijke
kwaliteiten van prof. De Bois is een tweetal
letters weggelaten. Wij betreuren dat tnaar wij
hopen in het verdere verloop van deze middag
duidelijk te maken dat wij niettemin in staat zijn
onze feesten op correcte wijze te vieren.
Mij is dc taak opgedragen de achtergronden te
schetsen die hebben geleid tot het besluit de
prijzen aan de heren De Bois en Osterhaus toe tc
kennen. Voor dat doel moeten wij terug naar dc
geschiedenis. Er is een uitspraak die zegt dat een
volk pas een volk is als het ecn geschiedenis
heeft. Als deze uitspraak waar is dan vormen zij
die zich met de Diergeneeskunde bezighouden
tnet elkaar een volk want wij hebben met elkaar
een geschiedenis. Die geschiedenis voert ons
terug tot dc Veeartsenijschool, later Veeartsenij-
kundige Hogeschool. Reeds aan de Veeartsenij-
school is de mogelijkheid geopend legaten na te
laten voor dierenartsen die zich op bijzondere
wijze voor hun vakgebied verdienstelijk hebben
gemaakt. Prof. Schornagel, oud-hoogleraar in
de ziektekunde heeft een legaat nagelaten dat de
mogelijkheid bood om éénmaal per vijfjaareen
legpenning in edelmetaal te laten smeden voor
een dierenarts die zich in bijzondere mate ver-
dienstelijk heeft getnaakt voor de Diergenees-
kunde.

Door mevrouw Schimmel-Viruly, de weduwe
van dr. Schimmel is een legaat nagelaten waar-
mee dc mogelijkheid is geboden om, eveneens
periodiek, een bedrag van ƒ 10.000,— ter be-
schikking te stellen van een jonge en veelbelo-
vende onderzoeker. De toekenning van de prij-
zen is opgedragen aan de Leraren, later Hoog-
leraren in de Veeartsenijkunde.

Sindsdien is er veel veranderd. Ook de verant-
woordelijkheden voorde Hoogleraren zijn ver-
anderd. Wij hebben evenwel gemeend dat de
geschiedenis der diergeneeskunde niet verkracht
behoorde te worden en dat voortgegaan diende
te worden op de opgebouwde tradities. Er is
daarom een Stichting Jubileumfonds in het
leven geroepen waarvan de Hoogleraren in de
Diergeneeskunde lid zijn. Dit College van Hoog-
leraren komt eenmaal per maand bijeen. Meest-
al om wetenschappelijke informatie uit te wis-
selen, maar eenmaal in de 4 a 5 jaar bezinnen wij
ons op de vraag óf en aan wie prijzen voor
wetenschappelijke verdiensten op diergenees-
kundig gebied toegekend kunnen worden. Dat
is ook in de achterliggende maanden gebeurd.
Wij zijn daarvoor driemaal bijeengekomen en
hebben ons cr uitvoerig en democratisch mee
bezig gehouden. Wij zijn daarbij zelfs zover ge-
gaan dat op ecn bepaald moincnt werd voorzien
dat ruitn 1800 vellen papier bedrukt moesten
worden om tot een verantwoorde besluitvor-
ming tc komen. Dat leek te ver te gaan. Ten-
slotte zijn ook wij ons bewust van de noodzaak
tot bezuiniging. Die bezuiniging gaat bij ons
zelfs zo ver dat ze niet beperkt blijtt tot zaken
van onderwijs en onderzoek. Wij bezuinigen
zelfs op onze democratische principes. Ik hoop,
mijnheer Ploeg, dat u ter gelegener tijd in staat
zult zijn deze boodschap nog eens een keer aan
de heer Deetman over te brengen. Met elkaar
hebben wij tenslotte een weg gevonden die het
mogelijk maakte met aanzienlijk minder blad-
zijden papier toch een 45-tal hoogleraren in
staat tc stellen een 40-tal bladzijden tekst te
bestuderen. De tekst bestond hoofdzakelijk uit
literatuurlijsten en hoewel wij op een bepaald
moment hebben vastgesteld dat er feitelijk een
handleiding geschreven behoorde te worden
voor het lezen van deze lijsten hebben wij ge-
meend daarvan af te moeten zien. Wij zijn gaan
besluiten. Op democratische wijze. Het is een
ongewoon besluit geworden.
Wij nemen vaker besluiten aan de Faculteit der
Diergeneeskunde en wij doen dat altijd demo-
cratisch. Dat wil zeggen dat wij cr veel belang-
hebbenden en betrokkenen bij betrekken. Dat
betekent dat het besluit een steeds grotere om-
vang krijgt; dat er bijstellingen worden gemaakt
en voorwaarden worden gesteld, dat het geheel
tenslotte zeer complex en ondoorzichtig wordt.

dat wij er ons geweldig over gaan opwinden en
er door in verwarring geraken. Als het zover is
gekomen nemen wij dan dat besluit. Daarna
volgt dan de periode die er ligt tussen het nemen
van het besluit en de uitvoering ervan. In die
periode gebeurt er dan een en ander. Steeds
meer mensen beginnen zich in die periode af te
vragen of het wel een goed besluit was. Of we het
er niet eerder beroerder dan beter mee hebben
gemaakt. De kreet \'waren wij er maar nooit aan
begonnen\' wordt steeds vaker gehoord. Het be-
sluit is evenwel niet meer te keren. Het is groot
en log geworden en het komt over ons heen. De
meesten laten zich door de gevolgen daarvan
overspoelen of meespoelen. Een enkele verzet
zich er nog wel eens tegen en meent te moeten
opkomen voor het behoud van de kwaliteit van
onderwijs en onderzoek of kliniekbeheer. De
praktijk heeft uitgewezen dat zij die menen zich
te moeten verzetten er wellicht het beste aan
doen een goed heenkomen te zoeken.
Met het door het Jubileumfonds genomen be-
sluit is iets bijzonders gaande. Het is anders dan
wij gewoon zijn, want bij dit besluit dat toch
ook op democratische wijze is genomen, is het
anders gegaan dan gebruikelijk is. Steeds meer
mensen zijn vroeger of later tot de conclusie
gekomen dat er ditmaal een werkelijk goed be-
sluit genomen was. Op dit moment kan ik u,
mijne heren prijswinnaars, mededelen dat deze
besluiten door een grote meerderheid van de
facultaire gemeenschap worden gedragen. De
achtergronden die tot deze besluiten hebben ge-
leid zullen achtereenvolgens door prof Wil-
lemse en prof Horzinek worden toegelicht.

Op 29 november 1965 aanvaardde professor De
Bois het ambt van hoogleraar in de Veterinaire
Verloskunde, Gynaecologie en Kl.
Hedenmiddag, bijna exact 20 jaar later, zijn wij
bijeen om onze erkentelijkheid te betuigen voor
de grote verdiensten die hij heeft gehad voor de
ontwikkeling van zijn vakgebied, zowel op na-
tionaal als internationaal niveau. Ik heb het
voorrecht gehad om een groot deel van zijn
carrière van nabij te mogen meemaken en ik zal
trachten, in de korte spanne tijds mij gegund, u
te schilderen welke ontwikkelingen binnen het
vakgebied onder zijn bezielende leiding tot
stand zijn gekomen; ontwikkelingen die hebben
geleid tot een erkenning van de \'Utrechtse
School\' tot ver over onze grenzen.
Op het terrein van de obstetric had de kliniek
onder leiding van zijn voorganger, professor
Van der Kaay, reeds een grote reputatie opge-
bouwd. Het obstetrisch onderwijs, zoals dat in
Utrecht werd gegeven, stond zeer hoog aange-
schreven. Het was de taak van De Bois de kwali-
teit van dit onderwijs te handhaven en waar
mogelijk te verbeteren.

Hij heeft ingezien dat het beschikken over een
gedegen handvaardigheid een essentiele voor-
waarde is om de jong afgestudeerde voldoende
zelfvertrouwen te bieden om een moeilijke ob-
stetrische handeling als de foetotomie lege artis
uit te voeren.

Door de aankoop van onderwijsrunderen wordt
de student de gelegenheid geboden om, na een
degelijke theoretische achtergrond aangevuld
met het verloskundeprakticum, deze obstetri-
sche behandeling met een grote mate van zelf-
standigheid te verrichten. Dankzij dit onderwijs
staat de Nederlandse dierenarts als obstetricus
hoog aangeschreven.

Het moet ongetwijfeld grote voldoening geven
dat een samen met zijn Amerikaanse collega en
vriend, professor Bierschwal, geschreven boek
over de indicaties en de techniek van de foeto-
tomie reeds jaren in het onderwijsprogramma
van verschillende \'veterinary schools\' in de Ver-
enigde Staten is opgenomen.
Maar l^e Bois is niet alleen een obstetricus in
hart en nieren, hij is tevens een wetenschapper
met grote belangstelling voor en een uitgebreide
kennis op het totale gebied van de dierlijke
voortplanting. Reeds in zijn inaugurele rede
wees hij er op dat de veterinaire verloskunde en
gynaecologie meer omvat dan die naamgeving
doet vermoeden. Hij gaf de voorkeur aan de
benaming \'Verloskunde en Biologie cn Patho-
logie van de Voortplanting\' en gaf daarmee te-
gelijkertijd de richting aan die het onderwijs en
het onderzoek binnen de kliniek onder zijn
leiding zou gaan doormaken. Overtuigd van de
onschatbare bijdrage die, voor hct uitvoeren
van deze taak, geleverd zou kunnen worden
vanuit andere wetenschappelijke disciplines,
nam hij in zijn staf biologen en biochemici op.
Hij koos bewust voor een organisatie binnen
zijn kliniek waarin een aantal van zijn tnede-
werkers een belangrijk deel van hun tijd konden
besteden aan het verrichten van wetenschappe-
lijk onderzoek. Een keuze dic niet altijd door
een ieder werd begrepen, maar die noodzakelijk
bleek om binnen een kliniek, die mede tot taak
heeft op de meest ontnogelijke tijden verlos-
kundige patiënten te behandelen, ccn degelijke
wetenschappelijke basis te fortneren, waarvan
later menig onderzoek heeft kunnen profiteren.
Het tot stand brengen van de in veterinaire ver-
loskundige klinieken vrij unieke situatie van een
uitgebalanceerd samengaan van vaak vrij fun-

damenteel onderzoek en een degelijke klinische
vorming, is mijns inziens één van de grootste
verdiensten van De Bois.

Ook in het buitenland is dit niet onopgemerkt
gebleven. De waardering die men daar toonde
voor deze door De Bois opgezette organisatie-
vorm was, naast zijn andere activiteiten op zijn
vakgebied, één van de belangrijkste redenen op
grond waarvan hem in 1978 door de \'Tierärzt-
liche Hochschule\' te Hannover, een eredocto-
raat werd verleend. Wij zijn daarom des te meer
verheugd dat zijn collega en tevens dekaan van
de \'Tierärztliche Hochschule\' in ons midden is.
Maar ook in andere delen van de wereld bleken
vele vakgenoten nieuwsgierig naar het functio-
neren en naar de mogelijkheden die een derge-
lijke opzet biedt, getuige het grote aantal be-
zoeken dat aan de kliniek werd gebracht, veelal
in de vorm van \'sabbatical leaves\'.
Dat in de VS zijn verdiensten voor het onderwijs
en het onderzoek op het gebied van de dierlijke
voortplanting hoog staan aangeschreven, moge
tevens blijken uitzijn benoeming tot \'Honorary
Diplomate\' of\'the American Society for \'f hereo-
genologists\'.

Zijn grote belangstelling voor het wetenschap-
pelijk onderzoek, cn zijn stimulerende activitei-
ten op dit terrein, blijken niet alleen uit het feit
dat hij, in tegenstelling tot wat de tekst op deze
uitnodiging voor deze middag doet vermoeden,
zelf in 1961 promoveerde op een onderzoek
over de endometritis bij het rund, maar vooral
later door de begeleiding van een groot aantal
promovendi. In de 19 jaren van zijn actieve
carrière als hoogleraar trad hij 17 maal als pro-
motor op en daarvan liefst 12 maal voor mede-
werkers van zijn eigen kliniek. Recentelijk ver-
vulde hij een gast-promotorschap aan de Uni-
versiteit van Uppsala.

Reeds 20 jaar geleden pleitte Dc Bois voor meer
aandacht voor de preventie van ziekteproble-
men in het algemeen en voor voortplantings-
; problemen in het bijzonder. In zijn inaugurele
j rede wijst hij er al op dat de preventieve controle
van het geslachtsapparaat van dieren die voor
de fokkerij zijn bestemd een steeds belangrijker
plaats zal gaan innemen.
Niets is minder waar gebleken: het op zijn initia-
tief en onder zijn leiding door dr. Dc Kruif
ontwikkelde programma voor de begeleiding
van de voortplanting op melkveebedrijven
wordt heden ten dagen alom in de praktijk toe-
gepast en vormde dc basis voor het ontstaan van
een totaal bedrijfsbegeleidingsprogramma,
waarin ook andere disciplines zijn opgenomen.
Dames en heren, we hebben reeds geconstateerd
dat De Bois veel buitenlandse contacten had,
5 maar het meest intensief zijn uiteraard die con-
f tacten geweest die hij het minst ver hoefde te

zoeken. Ik doel hierbij op de vriendschap die er
bestaat, en niet alleen tussen de hoogleraren,
maar tussen een ieder verbonden aan de Kliniek
voor Verloskunde, Gynaecologie en Kl te
Utrecht en de Kliniek voor Voortplanting en
Verloskunde van de Rijksuniversiteit te Gent.
Het zal u duidelijk zijn dat het prof. Vandeplas-
sche en ons uitermate spijt, dat hij wegens ver-
blijf in een ander werelddeel, hier niet aanwezig
kon zijn. Ik wil besluiten met het, uiteraard met
zijn toestemming, citeren van een alinea uit de
brief die prof. Vandeplassche richtte aan de se-
cretaris van de Stichting .lubileumfonds. Hij
schrijft daarin: \'Naast de geest van de Stichting
mag gezegd worden dat prof. De Bois zich op
gans bijzondere wijze heeft verdienstelijk ge-
maakt voorde Diergeneeskunde in al haar gele-
dingen, inclusief in het versterken van de grote
faam die de Faculteit der Diergeneeskunde te
Utrecht overal in de veterinaire wereld geniet.
Wanneer onze Gentse groep van een bezoek of
studiedag in Utrecht naar Gent terugreisde,
werd meer dan eens onze appreciatie voor zijn
werk samengevat in het korte zinnetje: prof. De
Bois, dat is toch een formidabele man\'.
En dat zijn wij volledig met hem eens.

Dr. Osterhaus begon zijn studie diergenee,s-
kunde in 1967 aan de Faculteit der Diergenees-
kunde in Utrecht. Als men zijn wetenschappe-
lijke ontwikkeling retrospectief bekijkt waren er
al vroeg aanwijzingen voor zijn prestatiegericht-
heid: in 1969 haalde hij het kandidaatsexamen
en in 197,^ het doctoraal examen cum laude.
Ook voor het dierenartsexamen in 1974 slaagde
hij met genoegen. Hij was daarna verbonden
aan de Vakgroep Virologie waar hij een onder-
werp uit de Kleine Huisdierenvirologie bewerk-
te: de identificering, vermeerdering en epide-
miologie van het feline infectieuze peritonitis
virus. In de loop van dit onderzoek dat in 1978
tot zijn promotie tot doctor in de diergenees-
kunde leidde, stortte hij zich met hetzelfde en-
thousiasme ook op onderwerpen die links en
rechts van zijn weg lagen. Dit leidde tot de eerste
karakterisering van een papilloomvirus bij vo-
gels, tot de bestudering van neutralisatie en
versterking van infcctiositeit bij het roodziekte-
virus van snoekbroed, de bepaling van antivi-
rale antilichamen in paardesera en onderzoek
over het hondeparvovirus.

Sinds 1978 is dr. Osterhaus verbonden aan het
Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Mi-
lieuhygiëne waar hij verschillende functies uit-
oefent. Als hoofd van de sectie dierlijke virus-
sen, bewerkt hij de klinische virologie van
labarotoriumproefdieren waar de ontdekking
van het Hantaanvirus in ratten, dat ook bij de
mens levensbedreigende infecties kan veroor-
zaken, een bijzondere betekenis heeft. De isola-
tie en gedeeltelijke karakterisering van een her-
pesvirus van zeehonden kan nauwelijks als een
bijdrage op dit gebied worden aangemerkt, zij
toont echter de onverminderde interesse van de
laureaat in de virologische bloemetjes die links
en rechts van de hoofdweg staan.
Als vervangend hoofd van de afdeling controle
virusvaccins heeft dr. Osterhaus in de afgelopen
jaren onder meer de humorale en celgebonden
immuniteit tegen hondsdolheid virus (na enting
met geïnactiveerd vaccin) bestudeerd, de regu-
latie van antilichaamproduktie tegen poliovirus
door perifere bloedlymfocyten (een proefdier-
vervangende methode) en de ontwikkeling van
subunit vaccin (ISCOM technologie).
Zijn derde taak als hoofd van de afdeling mono-
clonale antilichamen is de produktie van hy-
bridoma\'a ten behoeve van andere werkgroe-
pen, het ontwikkelen van humane monoclonale
antilichamen, de toepassing van monoclonale
preparaten voor epidemiologische, diagnosti-
sche, virologische, therapeutische en vaccinatie-
doeleinden alsmede de bestudering van anti-
idiotypische antilichamen voor immunisatie.
I3e plannen voor dc nabije toekomst van dr.
Osterhaus behelsen het oprichten van een labo-
ratorium voor immuunbiologie waar hij, in sa-
menwerking met dr. Uytdenhaag, problemen
van antigeenpresentatie — ook voor recombi-
nant DNA produkten — zou willen bewerken.
Ook ten opzichte van de commercialisering van
experimenteel onderzoek staat dr. Osterhaus
niet afwijzend. Hij vindt dat de door kennis
exploitatie verworven fondsen terug naar het
onderzoek moeten stromen.

Een laudatio van een wetenschapper zou niet
volledig zijn als men niet probeerde om ook
persoonlijke en typologische kenmerken aan te
dragen. In zijn boek \'The art of the Soluble\'
heeft de Nobelprijswinnaar Peter Medawar de
wetenschapper als volgt gekarakteriseerd: \'Scien-
tists are people of very dissimilar temperaments
doing different things in very different ways.
Among scientists are collectors, classifyers and
compulsive tidiers-up. Many are detectives by
temperament and many are explorers. Some are
artists and other artisans. Thcc are poet scien-
tists and philosopher scientists and even a few
mystics\'. Ab Osterhaus heeft iets van een \'collec-
tor\' en \'classifyer" maar hij etaleert zijn vin-
dingen op een actieve en extrovertc manier.
Sinds 1974 staat hij op ongeveer 80 publikaties,
niet gerekend de voordrachten die hij op een
levendige en aanschouwelijke manier presen-
teert. Hij is geen werkpaard dat met gelijkma-
tige snelheid de ploeg trekt; hij houdt eerder van
korte snelle spurts. Als men zijn werkstijl, zijn
veelvuldige samenwerkingsverbanden binnen
en buiten Nederland en zijn interesse voor de
bonte wereld van de meer exotische virologie
beschouwd wordt men eerder tot de vergelijking
met een jongleur, een goochelaar genoopt die
vele bonte balletjes tegelijkertijd in de lucht wil
houden. Laten we maar zeggen, hij is een jong-
leur in een Romeinse strijdwagen.
Met deze hopelijk voldoende vleiende opmer-
kingen wil ik mijn laudatio sluiten.

Staatssecretaris Ploeg onderstreept
de betekenis van het diergeneeskun-
dige onderzoek

Geacht bestuur van de Stichting Jubileunifonds,
geachte prof. dr. C. H. W. de Bois en dr. A. D. M.
E. Osterhaus, Dames en Eieren,

De uitreiking van de \'Prof. dr. H. J. Schornagel-
prijs\' en de \'Schimmel-Viruly prijs\' is altijd een
gebeurtenis van betekenis in de wereld van dc
diergeneeskunde.

Dat komt niet alleen door de frequentie waar-
mee het gebeurt, namelijk slechts éénmaal in de
vijf jaar. Maar ook omdat daardoor bepaalde
verdienstelijke ontwikkelingen in het dierge-
neeskundig onderzoek nadrukkelijk voor hel
voetlicht worden gehaald.

Daarmee komt het diergeneeskundige onder-
zoek als geheel ook in het volle licht van dc
schijnwerper te staan. Dit onderzoek levert een
belangrijke bijdrage aan vooral de kwaliteit van
de dierlijke produktie in de Nederlandse land-
bouw. Ik heb dan ook met genoegen de uitno-
diging aanvaard om de prijzen aan de gelau-
werde onderzoekers uit te reiken.

Ik behoef in dit gezelschap niet uitputtend in te
gaan op de omvang, de reikwijdte en de beteke-
nis van het diergeneeskundige onderzoek. Ook
ben ik ontslagen van de plicht de verdiensten
van beide prijswinnaars breed uit te meten. De
twee voorafgaande sprekers hebben dat op zeer
deskundige wijze gedaan.

Ik zou du-S kunnen volstaan met het uitreiken
van de erepenning en hel overhandigen van de
geldprijs. Aan mijn waardering voor de presta-
ties van beide onderzoekers wil ik echter nog
iets toevoegen.

Ik wil namelijk van dc gelegenheid gebruik
maken om de betekenis van het diergeneeskun-
dige onderzoek in het algemeen te onderstrepen.
Een betekenis waarvan ik doordrongen ben ge-
raakt door gesprekken tijdens werkbezoeken
aan uw Faculteit en door contacten met andere
instellingen op hct gebied van hct diergenees-
kundige onderzoek.

Enige aspecten van die betekenis van het dier-
geneeskundige onderzoek laat ik in het navol-
gende de revue passeren. Daarin komt onder
meer dc bijdrage van de diergeneeskunde aan de
kwaliteit van dc dierlijke produktie tot uiting.
Dat is daarom zo\'n belangrijke bijdrage omdat
hct handhaven en zo mogelijk verbeteren van de
kwaliteit van groot belang is voor de concurren-
tiepositie van dit deel van de agrarische sector.
Allereerst is het diergetieeskundige onderzoek
van betekenis voor de handhaving en bevorde-
ring van de gezondheid en het welzijn van onze
dieren.

Nict alleen van de landbouwhuisdieren. Maar
ook van gezelschapsdieren, dierentuindicren en
procldiercn. Tijdens eerdere bezoeken aan deze
Faculteit heb ik van de gelegenheid gebruik ge-
maakt om juist dit welzijnsaspect te belichten.

In de tweede plaats wil ik de betekenis van het
diergeneeskundige onderzoek voor de kwali-
teitszorg in dc sector dierlijke produktie bena-
drukken. Integrale kwaliteitszorg is uitgangs-
punt van het beleid op dit gebied.
Aandacht voor de kwaliteit in alle schakels van
de produktieketen biedt de consument de beste
garantie voor een goede kwaliteit. Ik meen zelfs
dat de term \'integrale ketenbewaking\' zijn oor-
sprong vindt in deze Faculteit. In dit verband
moet ook het bclangvan het diergeneeskundige
onderzoek voor de volksgezondheid worden
genoemd.

Dr. Osterhaus, met het uitreiken van de prijs
aan u wil ik ook de vele dierenartsen die op het
gebied van de volksgezondheid werkzaam zijn
en vooral uw collega\'s op het RIVM een veer op
de hoed steken.

Het diergeneeskundigeonderzoek heeft ook be-
tekenis als het gaat om het ontwikkelen en toe-
passen van nieuwe methoden en technieken om
besmettelijke ziekten te voorkomen en te be-
strijden. U weet in welke mate deze ziekten de
gezondheidstoestand van onze veestapel be-
dreigen. En daarmee de positie van vele bedrij-
ven en de exportpositie van ons land.
Op dit terrein, maar niet uitsluitend daarop,
bieden innovatieve ontwikkelingen in het on-
derzoek perspectieven. Ik denk dan vooral aan
de ontwikkelingen op het terrein van de infor-
matica, de biotechnologie, de immunologie en
de epidemiologie.

Ik zou tot slot vandaag de betekenis van het
diergeneeskundige onderzoek voor de indivi-
duele veehouder én de sector dierlijke produktie
niet onvermeld willen laten.

Vele resultaten van dat onderzoek hebben recht-
streeks tot gevolg, dat het ondernemersrisico in
die sector wordt verkleind en het bedrijfsren-
dement toeneemt.

Ik heb dat met genoegen kunnen constateren.
En ik denk, dat ik niet teveel zeg, wanneer ik in
dit verband de verdiensten van de vakgroep van
prof. De Bois memoreer.

Prof. De Bois. dr. Osterhaus,
U staat vandaag in het brandpunt van de be-
langstelling. En met u het diergeneeskundige
onderzoek. U vertegenwoordigt beiden zeer uit-
eenlopende richtingen binnen dat onderzoek.
Daarmee illustreert u als het ware de omvang en
reikwijdte ervan.

U heeft, prof. De Bois, met uw belangrijke staat
van dienst een grote bijdrage geleverd aan het
diergeneeskundige onderzoek. Het is me dan
ook een groot genoegen u de \'Prof. dr. H. J.
Schornagelprijs\', een legpenning in eremetaal,
te mogen overhandigen. U moet deze prijs, denk
ik, ook zien als een bewijs van dankbaarheid
voor uw grote verdiensten op dit onderzoek-
terrein.

U, dr. Osterhaus, bent bezig het diergeneeskun-
dige onderzoek te verrijken met de resultaten
van uw wetenschappelijke arbeid. Het verheugt
me u als jonge, veelbelovende onderzoeker de
\'Schimmel-Viruly prijs\', een niet onaanzienlijk
bedrag in bankpapier, te mogen overhandigen.
U moet deze prijs beschouwen als een aanspo-
ring om ook in de toekomst het diergeneeskun-
dige onderzoek op aansprekende onderzoeksre-
sultaten te vergasten.

In zijn slotwoord werd door prof. De Bois niet
alleen uitdrukking gegeven aan zijn dank voor
de erkenning van zijn werk, maar vooral ook
van zijn appreciatie voorde bij deze gelegenheid
betoonde vriendschap. Bijzonder verheugd
toonde prof. Dc Bois zich over het feit dat hij
deze prijs mocht ontvangen uit handen van zijn
oud-makker van hct voetbalveld, thans Staats-
secretaris voor Landbouw en Visserij.
De bijeenkomst werd afgesloten door dr. Os-
terhaus die voor deze gelegehcid zijn twaalfja-
rige zoon Joris citeerde die niet had begrepen
dat zijn vader jong genoemd werd maar waarbij
het \'veel belovend\' kennelijk uit het hart was
gegrepen!

In onderlinge overeenstemming hebben drie
wetenschappelijke instellingen onlangs het
Utrechts Toxicologisch Centrum opgericht:
de Nederlandse Centrale organisatie voor Toe-
gepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek
(TNO), het Rijksinstituut voor Volksgezond-
heid en Milieuhygiëne (RIVM) en de Rijksuni-
versiteit te Utrecht (RUU).
Het doel van de overeenkomst is de coördinatie
van en de intensieve samenwerking bij het to-
xicologisch onderzoek en het onderwijs van de
verschillende bij de overeenkomst betrokken
onderzoeksgroepen.
Deze bewegen zich op het gebied van:

— multi-disciplinair onderzoek naar de scha-
delijke invloed van ozon en andere oxiderende
verbindingen op de ademhalingsweg;

— onderzoekprogramma immunotoxicologie
(aantasting van het immuunsysteem door che-
mische verbindingen);

— nieuwe nog tc initiëren programa\'s, onder
meer analytisch humaan-toxicologisch onder-
zoek.

Naast het RIVM zijn de volgende onderdelen
van de twee andere deelnemende organisaties in
het bijzonder bij de uitvoering van de overeen-
komst betrokken;

— Van de zijde van TNO de I loofdgroep Voe-
ding en voedingsmiddelen (in het bijzonder CI-
VO/TNO te Zeist).

— Van de zijde van de RUU de Faculteiten
Diergeneeskunde en Geneeskunde en de subfa-
culteiten Biologie en Farmacie.

Gedacht wordt aan samenwerking met de Land-
bouwhogeschool te Wageningen en met het
Academisch Ziekenhuis Utrecht (in het bij-
zonder tnet betrekking tot de klinische toxico-
logie), terwijl ook binnen de RUU verdere sa-
menwerking voor de hand ligt met bijv. hct
zwaartepunt \'luchtwegen\'.
Een beleidsorgaan bestaande uit: prof. dr. J. M.
M. van den Bereken (RUU), prof. dr. ir. R. J. .1.
Hermus (TNO) en dr. R. Kroes (RIVM) geeft
vorm en uitvoering aan de overeenkomst, die
binnen een straal van enkele kilometers het
grootste toxicologische potentieel van Europa
in zich verenigt.

Informatie is te verkrijgen bij: prof. dr. J. M. M.
van Bereken, Vakgroep Veterinaire Farmaco-
logie, Farmacie cn Toxicologie, tel. 030-733614.

Van 5 tot 8 november 1985 heeft de Faculteit
der Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te
Utrecht zich voor de derde maal vrijwillig aan
een onderzoek van een Amerikaans-Canadese
visitatie-commissie onderworpen. Het doel van
de visitatie was het voor de derde maal ver-
krijgen van een internationale erkenning van de
kwaliteit van de Nederlandse dierenartsoplei-
ding.

Dc vraag of dc erkenning voor de komende
zeven jaar wordt verlengd, zal pas in het voor-
jaar van 1986 kunnen worden beantwoord. Dan
verschijnt het evaluatie-rapport van de visita-
tiecommissie.

Reeds in 1973 en in 1978 lichtte een dergelijke
com missie gedurende een hele week de Faculteit
door en gaf de gevraagde erkenning. Hierdoor
issinds 1973het Nederlandse dierenartsdiploma
m Noord-Amerika officieel erkend en gelijk-
waardig gesteld aan dat van de Amerikaanse
en Canadese universitaire dicrenartsopleidin-
gcn. De Utrechtse Faculteit der Diergenees-
kunde, die in Nederland de dierenartsen opleidt,
is tot nu toe dc enige instelling buiten het Noord-
amerikaanse continent, die op deze internatio-
nale erkenning kan bogen.
De reden waarom deze externe evaluatie werd
aangevraagd, was en is nog steeds dat de Facul-
teit ecn deskundig oordeel over haar doelstel-
lingen en kwaliteit op prijs stelt. Otndat zij de
enige veterinaire opleidingsinstelling in Neder-
land is, dient zij zich voor ecn vergelijkende
kwaliteitsbeoordeling tot het buitenland wen-
den. I^e American Veterinarv Medical Associa-
tion en de Canadian Veterinary Medical Asso-
ciation hebben de vereiste deskundigheid en
ervaring voor dit soort visitaties in huis.

Europese visilaliecommissies op komst
Opmerkelijk is dat er thans in wijdere kring
aandacht is voor toetsing van opleidingskwali-
teit.

Allereerst heeft Minister Deetman van Onder-
wijs en Wetenschappen een halfjaar geleden de
gedachte gelanceerd om de visitatiecommissie
als instrument voorde periodieke bewaking van
dc kwaliteit van alle universitaire opleidingen in
te voeren.

In de tweede plaats tracht men ook op Europees
niveau tc komen tot een systematisch en verge-
lijkend onderzoek naar de kwaliteit van univer-
sitaire opleidingen.

De Commissie van de Europese Gemeenschap-
pen heeft het medio 1981 ingestelde Raadge-
vend Comité voor de Veterinaire Opleidingen
belast met de zorg voor het niveau van de dieren-
artsopleidingen in de Gemeenschap. Dit comité
heeft kortgeleden besloten tot het instellen van
visitatiecommissies. In 1986 zullen reeds enkele
veterinaire faculteiten binnen de EG een derge-
lijke commissie op bezoek krijgen. Ter voor-
bereiding hiervan heeft het Raadgevend Comité
als waarnemer in het Noordamerikaanse eva-
luatiebezoek aan de Faculteit der Diergenees-
kunde geparticipeerd.

Meer nieuws hierover staat vermeld in een uit-
voerig verslag en aanbevelingen van het Raad-
gevend Comité voor de Opleiding van Dieren-
artsen, dat in een van de komende afleveringen
van het Tijdschrift voor Diergeneeslcunde zal
worden gepubliceerd.

Dc ruimtelijke gevolgen van de intensieve vee-
houderij blijken aanzienlijk te zijn. De klein-
schaligheid van het landschap wordt aangetast
door dc bouw van bijna fabrieksmatige com-
plexen en de overmatige bemesting heeft hoge
concentraties van verschillende stoffen tot ge-
volg, die een bedreiging vormen voor vegetatie,
bodem cn grondwater. Dat is vooral duidelijk in
de gebieden met zandgrond waar sprake is van
een sterke verweving van landbouw, natuur en
andere functies (zoals recreatie) in kleinere een-
heden. Het gaat daarbij vooral om gebieden in
het oosten, midden en zuiden van Nederland,
die in dc Nota Landelijke Gebieden aangegeven
zijn als zone-C. Dat blijkt uit het intcrimrapport
\'Ruimtelijke visie op intensieve veehouderij in
zone-C\', dat door minister Winsemius aan de
■fweede Kamer is aangeboden.
In deze interimrapportage kan nog slechts in
beperkte mate rekening worden gehouden met
de besluiten (a.m.v.b.\'s) op grond van de Wet
Bodembeschermingen Meststoffenwet,die door
minister Braks (Landbouw cn Visserij) en mi-

nister Winscmius aan dc I weede Kamer zijn
aangeboden. Deze besluiten bevatten instru-
menten om tc komen tot de oplossing van de
mestproblematiek en daarmee tot een oplossing
voor een van de belangrijke gevolgen van de
intensieve veehouderij, zoals die in dit interim-
rapport zijn beschreven.

In de nota van toelichting bij de a.m.v.b. \'ge-
bruik dierlijke meststoffen\' wordl de aanpak
van de mestoverschottenproblcmatiek beargu-
menteerd.

Hoewel de aanpak, die het interimrapport sug-
gereert, anders is dan die van de a.m.v.b.\'s is er

— vooral op langere termijn — voor wat de
beoogde effecten betreft geen strijdigheid.

Uit de studie van de Rijksplanologische Dienst
blijkt dat de ruimtelijke effecten van dc inten-
sieve veehouderij juist in genoemde gebieden
aanzienlijk zijn; ook deze invalshoek onder-
streept de noodzaak tot het treffen van maatre-
gelen. In het interinrapport ligt het accent op
ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden, wordt
verkend welke instrumenten voorhanden zijn
om de ontwikkelde visie gestalte te kunnen
geven, maar is geen verdere uitwerking gegeven
aan de toepassing van instrumenten.
Het intcrimrapport loopt vooruit op een begin
1986 te publiceren studicrapport van de Rijks-
planologische Dienst. De gesignaleerde ruimte-
lijke problemen zijn terug te voeren op drie
punten;

— Aantasting van de kleinschaligheid van het
landschap door bouw van bijna fabrieksmatige
complexen (stallen en mcstopslag) in hoge dicht-
heden, waardoor ondermeer verdergaande ver-
snippering van cultuurgronden optreedt.

— Overtnatigc beinesting met als gevolg te
hoge concentratie fosfaat en nitraat in de bo-
dem. Nitraat komt al in hoge concentraties iii
het grondwater voor. terwijl fosfaat in de nabije
toekomst ook op steeds grotere schaal naar het
grondwater dreigt door tc slaan.

— Hoge concentraties van ammotiiak. waar-
door vegetatie en bodern kwetsbaar zijn. Boveti-
dicn veroorzaakt ammoniak, naast andercstof-
fen uit de mest, stankhinder.

Deze factoren hebben een negatieve invloed op
de sterk verweven functies in zone-C gebieden.
Zo zorgen de stofïcti nitraat, fosfaat en ammo-
niak voor een sterke voedselvcrrijking van ka-
rakteristieke voedselarme natuurgebieden in
deze delen van ons land.

Recrcaticplasseii verliezen hun waarde zodra
fosfaat via het grondwater in die plassen terecht
komt en voor sterke algengroci zorgt. Vervui-
ling van het grondwater heeft hier cn daar al
geleid tot normovcrschrijding van nitraat in wa-
terwingebieden.

Ook de landbouw zelf begint de negatieve in-
vloeden van intensieve veehouderij te tncrkcn.
Verzuring van de bodetn door overmatige bemes-
ting leidt tot afname van de oogsten; hoge dicht-
heden en tamelijk willekeurige situering van ge-
bouwen leiden tot versnippering van cultuur-
gronden waardoor optimaal gebruik daarvan
beletnmerd wordt.

Kortotn, dc sterke verwevenheid van functies in
deze kleinschalige gebieden dreigt teloor tc
gaan. Dit terwijl in de Nota Landelijke Ge-
bieden en dc zogenoemde \'groene\' structuur-
schema\'s het beleid juist is gericht op behoud en
waar mogelijk versterking van die verweving.

De gehanteerde uitgangspunten leiden tot ecn
gebiedsspecifieke aanpak. Vier catcgoriciin kun-
nen worden onderscheiden;

— Herstructureringsgebieden. Dit zijn gebie-
den tnet een relatief sterke milieubelasting die
geen functies van nationale betekenis hebben
vanuit de groene structuurschema\'s. Verplaat-
sing cn afzet van mestoverschotten uit deze ge-
bieden naar kwetsbare gebieden (natuur en
landschap) worden voorkomen. Herinrichting
en ruilverkaveling bieden uitstekende moge-
lijkheden voor verdere landbouwkundige ont-
wikkeling cn landschapsbouw.

— Aanpassingsgebieden. Dit zijn gebieden met
een relatief sterke belasting én functies van na-
tionale betekenis voor natuur, landschap én re-
creatie. Mestgilïen in deze gebieden mogen
gemiddeld niet hoger worden. Verspreiding van
overschotten binnen dc gebieden is nog moge-
lijk. Natuur en landschap zouden extra be-
schermd moeten worden met behulp van dc
daarvoor beschikbare wetten en regelingen.
Voor nieuwe vestiging en/of uitbreiding van
tliet-grondgebondcn bedrijven zoti ccn \'nec-
tenzij-benadering" moeten worden gevolgd.

— Consolidaticgebicdcn. In deze gebieden is
de milieubelasting door intensieve veehouderij
nog relatief laag. Accent ligt op preventie voor
de aanwezige agrarische- en tiatuur- cn land-
schapswaarden van nationale betekenis.

— Overige gebieden. De belasting is laag én er
komen weinig kwestbarc natuur- cn landschaps-
waarden van nationale betekenis voor. Plaatse-
lijk kan nog ruimte worden gevonden voor ver-
hoogde tncstafzct uit bijvoorbeeld aanpassings-
gebieden.

Aan mogelijkheden voor verdere ontwikkeling
van de landbouw moet aandacht worden ge-
schonken. Dat zal tot uiting moeten komen in
de provinciale voorstellen voor landinrichting.

Dc liri.sie minister van Landbouw Jopling dreigt het
Europese Hof van Justitie in te schakelen ais de EG een
Europees hormonenverbod aanneemt. Dit verbod zou in
1988 het gebruik van alle hormonen bij de vleesproduk-
tie gaan verbieden. Het verbod zou ook gaan geiden
voorde invoer van vlees dat met hormonen is behandeld.

Dc EG zou voor 1988 met landen als Amerika moeten
onderhandelen over de gevolgen van een Europees
hormonenverbod. De Amerikanen uitten al de nodige
kritiek daarop.

Tijdens ecn vergadering van de EG-landbouwminis-
ters in Brussel waren negen landen voor uitstel van dit
hormonenverbod. Aanvankelijk wilde de Europese
Commissie het al per 1 januari 1986 invoeren. Alleen
■lopling verzette zich tegen elk verbod. Hij voorziet
niet alleen problemen met de Amerikanen, maar ver-
wacht ook dat een waterdichte controle op het ge-
bruik van hormonen onuitvoerbaar is.

Jopling meent dat met de invoering van het Europese
hormoncnvcrbod alle ministers akkoord moeten
gaan. Buiten dc vergaderzaal zei hij desnoods naar de
rechter te willen stappen als de EG-ministers hem
zouden overstemmen.

De dikbdhouderij werkt momenteel hard aan het
terugdringen van excessen. Het is de vraag of een
verbod op het houden van dikbiUen op zijn plaats
is. Dit meent het Tweede Kamerlid P. Blauw
(VVD).

Blauw lijkt met\' liet verkondigen van deze stel-
ling op een andere lijn te zitten dan zijn partij-
genoot staatssecretaris A. Ploeg, die onlangs in
de Tweede Kamer liet weten dat de dikbilfokke-
rij uit oogpunt van welzijn \'uiterinate onge-
wenst is\'. \'Er wordt doorgefokt op erfelijke af-
wijkingen die alleen maar zielige schep.sels voort-
brengen\', liet hij weten.

Ploeg stelde dat het van kracht worden van de
nieuwe Gezondheids- en welzijnswet voor die-
ren ecn wettelijke basis verschaft om een ont-
moedigingsbeleid voor de dikbilhouderij te on-
dersteunen.

\'Dit kan inhouden dat er regels worden gesteld
omtrent het fokken. Daarnaast kunnen houders
van dikbillen een verbod opgelegd krijgen om
met hun dieren deel te nemen aan tentoonstel-
lingen en keuringen,\' aldus de staatssecretaris.
Een woordvoerster van het ministerie van Land-
bouw verklaarde dat Ploeg zijn voornemens tot
uitdrukking brengt in concept-uitvoeringsrege-
lingen van dc Gezondheids- en welzijnswet voor
dieren die binnenkort voor advies naar betrok-
ken instanties worden verstuurd.

De uitlatingen van Ploeg leidden tot ongerust-
heid bij dikbilhouders. Op uitnodiging van het
bestuur van de Paasveetentoonstelling Schagen
bezocht kamerlid Blauw onlangs het bedrijf van
dikbilhouder J. W. Hulschebosch in Juliana-
dorp. De politicus toonde zich zeer ingenomen
met de opzet van dit bedrijf, dat 200 dieren
houdt. \'Als dit dieronvriendelijk is, verander ik
ter plekke in een konijn,\' verklaarde Blauw.

Met de j^rootste moeite zijn de Ed-iandbouwmi-
nisters op 19 december 1985 tot een politiek ak-
koord gekomen over het verbod van groeihor-
monen in de veehouderij vanaf I januari 1986.
Voor I januari 1986 moesten zij het notf .schrifte-
lijk besluiten.

Dc Britse veehouders, grote afnemers van hor-
moonpreparaten bij de Britse chemische gigant
ICI, mogen de prodtikten nog een jaar lang
gebruiken.

De Brilsc iniiiistcr Jopling en dc Deen Kofoed
waren kwaad dat zij werden overstemd. Vol-
gens hen was dat in strijd met hct ECi-vcrdrag.

In de aflevering van I december 1985 (Tijdschr.
Diergeneeskd. 1985; I 10: 1034) zijn in hct bo-
vengenoemde bericht enkele onjuistheden ge-
slopen.

Zowel in de titel, als in de tekst (linkerkolom 9c
en 27e regel van boven) is de aanduiding proef-
diergeneeskundige i.p.v. proefdierdeskundige
gezet.

Het correcte woord Proefdierdeskundige, is nl.
als zodanig binnen die groep geaccepteerd cn
omvat veel meer aspecten dan het geneeskun-
dige/therapeutische aspect.

De Dr. Saal van Zwanenbergstichting brengt
ter kennis van belanghebbenden dat tot 25 fe-
bruari 1986 gelegenheid bestaat aanvragen in te
dienen voor subsidies ten behoeve van activitei-
ten die op enigerlei wijze bijdragen tot de ont-
wikkeling van nieuwe geneesmiddelen of nieu-
we vormen van farmacotherapie. De aanvragen
kunnen betreffen:

— een eenmalige bijdrage in de kosten van on-
derzoekingen die van waarde zijn voor de far-
macotherapie bij mens of dier; de voorkeur gaat
hierbij uit naar klinische of veterinair-klinische
onderzoekingen, maar ook aan andere projec-
ten zal door de jury aandacht worden besteed;

— het verlenen van \'bench-fees\' voor kort du-
rende projecten, uit te voeren door jonge onder-
zoekers (ook student-assistenten en hiermee op
één lijn te stellen stagiaires komen in aanmer-
king);

— het subsidiëren van jonge onderzoekers (tot
35 jaar) ten behoeve van een verblijf in een
ander instituut;

— het subsidiëren van omschreven kosten (bijv.
reis- en verblijfkosten van prominente sprekers)
ten behoeve van hier te lande te houden con-
gressen, conferenties en workshops.
Financiering van personeel en van congresbe-
zoek komt in het algemeen niet voor subsidië-
ring in aanmerking. Aanvragen voor appara-
tuur zullen niet in behandeling worden ge-
nomen, tenzij de voorgenomen toepassing dui-
delijk binnen de doelstellingen van de Stichting
valt.

Voor het verkrijgen van een subsidie dient men
een schriftelijk verzoek, mede ondertekend door
het hoofd van de afdeling waar gegadigde werk-
zaam is, te richten aan de voorzitter van dcjury,
prof dr. J. Th. F. Bodes, Fysiologisch Labora-
torium, Academisch Medisch Centrum, Mei-
bergdreef 15, 1105 AZ Amsterdam, onder ver-
meldingvan voorde beoordeling noodzakelijke
gegevens, zoals:

b. een omschrijving van het te subsidiëren on-
derzoek en de daarbij toe te passen metho-
den, alsmede de benodigde financiële mid-
delen;

d. het programma van de wetenschappelijke
bijeenkomst waarvoor een bijdrage wordt
gevraagd;

e. argumenten op grond waarvan wordt ver-
wacht dat de subsidie zal kunnen bijdragen
tot de ontwikkeling van nieuwe geneesmid-
delen of nieuwe vormen van fartnacothcra-
pie.

\'Living Together: People, Animals,
and the Environment\'
An international Conference

\'Living Togetlicr: People, Animals, and the Environ-
ment\' will be the most comprehensive interdisciplin-
ary conference to date in the field of human-animal
interaction. Scientists,academicians, and community
program leaders from around the world will be shar-
ing research, practical how-to workshops, and scho-
larly papers.

The broad range of topics to be presented include:
animals and the elderly/children, animal-facilitated
therapy, human/animal ecology, animals in research,
animal abuse, animals in literature, and many more.
\'Living Together: People, Animals, and the Environ-
ment\' is sponsored by The Delta Society, an interna- I
tional, non-profit organization dedicated to improv- ]
ing the quality of life for people and animals through
research, education and public service activities. !
The conference is co-sponsored by: American Animal j
Hospital Association; American Veterinary Medical
Association; French Association for Information and
Research on Companion Animals; Institute for Inter-
disciplinary Research on the Human-Pet Relation-
ship (Austria); .loint Advisory Committee on Pets in
Society (Australia); Massachusetts SPCA; New Eng-
land Aquarium; Society for Companion Animal Stu-
dies (LInited Kingdom); Tufts University, School of
Veterinary Medicine.

Historical Animal-Human Bonds
Ethical Issues Involving Animals
Animals as Symbols.

For information and/or a complete list of topics,
instructions for abstracts, or a registration packet,
write: Lynn Grotsky, The Delta Society, 212 Wells
Ave., South, Suite C., Renton, Washington 9X055;
(206)226-7.\'i57. Abslmcts due Fehruary J. 1986.
Inlichtingen zijn evencens op het redaktiesecretariaat
verkrijgbaar.

Met ingang van 1 september 1985 is de heer drs.
.). H. G. Goebbels, dierenarts, in dienst ge-
treden bij de Veterinaire Hoofdinspectie in dc
functie van Toegevoegd Veterinaire Inspecteur
van de Volksgezondheid bij de sectie Informa-
tica en Coördinatie Vleeskeuring.
De heer Goebbels werd in 1955 geboren te
Bochoitz, een plaatsje onder Heerlen in de pro-
vincie Limburg. Hij behaalde in 1981 zijndieren-
artsdiploma en is gehuwd.
Sinds zijn afstuderen is hij werkzaam geweest in
de Vleeskeuringsdienst Friesland Noord,geves-
tigd te Leeuwarden. Zijn werkterrein lag echter
vooral in Dokkum. Na het formeren per 1 ja-
nuari 1985 van de Rijksdienst voorde keuring
van Vee en Vlees (RVV) werd zijn keurings-
dienst opgenomen in Kring 1 van de RVV waar-
van het bureau eveneens in Leeuwarden is ge-
vestigd. Zijn voorliefde voor pathologie deed de
heer Goebbels, omdat zich op dat moment niet
iets in die richting voordeed, in 1981 besluiten in
dienst van de vleeskeuring te treden.
Naast deze werkzaamheden, maakte hij als se-
cretaris deel uit van het Bestuur van het Ge-
zondheidscentrum Camminghaburen te Leeu-
warden. Deze functie vervulde hij vanaf 1981
tot aan zijn vertrek naar Leidschendam.
Zijn werkzaamheden binnen de sectie zullen
vooral gericht zijn op evaluatie van gegevens af-
komstig van o.a. vleeskeuringsdiensten, regio-
nale inspecties en andere diensten ten behoeve
van beleidsadvisering, waarbij uniformering
van de rapportages een belangrijk onderdeel zal
zijn.

Met ingang van 1 september 1985 isde heerdrs.
R. Venker, dierenarts, in dienst getreden bij de
Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid
en wel in het ambtsgebied Groningen, Friesland
en Drenthe in de functie van \'I\'oegevoegd Vete-
rinaire Inspecteur van de Volksgezondheid.
Geboren te \'s-Gravenhage in 1940, behaalde de
heer Venker in 1971 zijn dierenartsdiploma. Hij
is gehuwd en heeft twee kinderen.
Na zijn afstuderen was hij werkzaam bij de
Vleeskeuringsdienst te Oss tot 1974. Daarna
was hij adjunct-directeur bij de Vleeskeurings-
dienst te Meppel. Na de reorganisatie van de
totale vleeskeuring werd dit per 1 februari 1985
gewijzigd in locatiehoofd Meppel-Hoogeveen
in Kring 2 van de Rijkskeuringsdienst voor Vee
en Vlees.

Als nevenwerkzaamheden gaf de heer Venker
nog enig onderwijs. Hij was namelijk \'ver-
bonden\' als leraar wetskennis aan de opleiding
van keurmeester van vee en vlees, standplaats
Emmen.

Van 1976-1985 was hij secretaris van de Vereni-
ging van Keuringsdierenartsen in Groningen en
Drenthe. Deze vereniging had ten doel de be-
vordering van de vleeskeuring in de meest uit-
gebreide zin.

Zijn huidige taak zal vooral zijn het daadwerke-
lijk toezicht houden op de naleving van het
bepaalde in de wetten, die de Veterinaire In-
spectie regarderen met name de Vleeskeurings-
wet en de Destructiewet, maar zijn aandacht zal
zich ook moeten richten op alle zich in zijn
ambtsgebied voordoende facetten van het brede
terrein van de Veterinaire Volksgezondheid.

The 5th Symposinm on Diseases of the Ruminant
Digit will be held in Dublin, Ireland on August 25,
1986, immediately preceeding the XIV World Con-
gress on Diseases of Cattle in Dublin. Interested par-
ticipants and speakers should contact Dr. A. David
Weaver, l.)epartment of Veterinary Mcdicine and
Surgery, College of Veterinary Medicine, Columbia,
Missouri 65211, US A (tel. 314-882-6877) for details of
the program and proposed topics.

Ten vervolge op eerdere mededelingen over de
diergeneesmiddelenwet volgt hier ccn overzicht
van het kanalisatieregime voor diergeneesmid-
delen zoals dal in ontwikkeling is. Met nadruk
zij gesteld dat hct hierna geschrcvcnc géén eind-
situatie is.

Verwacht kan worden dat in 1986 het kanalisa-
tieregimc in zijn eindversie van kracht zal
worden.

De diergeneesmiddelenwet geeft aan dat dier-
geneesmiddelen die zonder tussenkotnst van dc
dierenarts gevaar kunnen opleveren voor dc ge-
zondheid van mens en dier, worden gekanalis-
eerd. Er zijn twee gradaties van kanalisatie
voorzien. Bepaalde diergeneesmiddelen mogen
via de dierenarts aan de houder van dieren
worden verstrekt en bepaalde diergeneesmid-
delen mogen überhaupt nict uit handen gegeven
worden en moeten dus door de dierenarts zelf
worden toegepast.

In principe wordt per diergeneesmiddel bepaald
of het wordt gekanaliseerd en in welke klasse
van kanalisatie hct zal vallen. Hierop vooruit-
lopend is aan belanghebbenden een regeling ter
becommentariëring voorgelegd waarin groepen
worden aangegeven die voor kanalisatie in aan-
tnerking komen. Hierin komen onder meer
voor:

A. Gekanaliseerd via dc dierenarts (dus even-
tueel wel uit handen: het zgn. \'IJDA\' regime):

— hormoonpreparaten behalve dc hormonen
die niet uil handen gegeven mogen worden
(zie B):

— middclcti bestemd voor curatief gebruik bij
ziekten van zenuwstelsel, cardiovasculair
systeem, itnuunsyslcem;

— diergeneesmiddelen in een humaan toepas-
bare toedieningsvorm waarin substanties
voorkotiien die bij de humane geneesmidde-
len voorziening receptplichlig zijn (DR sys-
teem).

B. Gekanaliseerd uitsluitend voor toepassing
door dierenarts (dus niel uit handen, hel zgn.
\'UDD\' regime):

— diergcncestiiiddelen voor injectie anders dan
subcutaan. intramusculair of intramam-
mair;

Zoals bij elke goede regeling zijn cr mogelijk-
heden om op bovenstaande groepen uitzonde-
ringen tc maken en andere groepen loe te
voegen. Zo mogen bijvoorbeeld de anticoncep-
tiva wel uil handen gegeven worden en worden
antimicrobiéle tniddelen voor aquariumdieren
buiten de kanalisatie gebracht. De allcvering
van gemedicineerde voeders zal gekanaliseerd
worden. Voor dierverloskundigen en caslreurs
zullen aparte tnogelijkheden in de regeling
worden gecrcécrd, zodat zij hun beroep ade-
quaat uit kunnen oefenen. Bij sommigen (pluim)-
vee-entingen mag het vaccin uil handen gegeven
worden door de dierenarts.
Het kanalisalieregime is geen siali.sch geheel. Te
allen tijde kunnen middelen worden toegevoegd
of afgevoerd. Hel criterium hiervoor blijft on-
veranderd, namelijk dat er gevaar voor de ge-
zondheid van mens of dier optreedt als de die-
renarts nict wordt tussengeschakcld. Dit be-
tekent dat dc verantwoordelijkheid voor de
toepassing van gekanaliseerde middelen bij de
dierenarts wordt gelegd.

I n de toekomst zijn er dus drie categoriccn dier-
geneesmiddelen: vrije middelen, UDA middelen
en UDD middelen, waarbij dc vrije middelen
zonder tussenkomst van de dierenarts aan de
houder van dieren mogen worden geleverd, de
UDA middelen via de dierenarts aan de houder
van dieren mogen worden verstrekt en de UDD
middelen die door de dierenarts zelf moeten
worden locgcpasl.

Het dicr/icktcnbtillctin nr. 23 van dc Veterinaire
l.)ienst vermeldt het volgende aantal van aangifte-
plichtige besmettelijke dierziekten in Nederland.

16 Afsclicidsrcdc prof. dr. J. T. 1-ril. {Veterinaire
Bacteriologie), RU Utrecht; aanvang uur,

16 Oratie prof. dr, B. A. M. van der Zcijst (Veteri-
naire Bacteriologie). RU Utrecht; aanvang 16.15
uur.

22—2.1 \'Gezondheid en vruchtbaarheid in relatie
tot produktie\' 1\'AO-l.l 1 Wageningen (inl.: 08370-
84094).

23 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD, Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20,00
uur.

25 Samstag,sscminarderTierarztlichen Klinik Wahl-
stedt \'Aktuelle Probleme aus der Pfcrdefüttc-
rung\' (A). Wahlstedt.

28—29 \'Gezondheid en vruchtbaarheid in relatie
tot produktie\' PAO-1.11 Wageningen (inl.: 08370-
84094).

31—2 febr. Equine Med. & Surgery for Small Ani-
mall Practitioners, York (ink: red. secretariaat).

5 Presentatie van de 8e Altiianak van de Dierge-
neeskundige Studenten Kring (DSK), Utrecht.

13—14 \'Verslag van onderzoek, in Engelsen Neder-
lands\' PAO-LH Wageningen (ink: ("\')8370-84094),

18 Afd. Zuid-Holland KNMvD. Vergadering, on-
derwerp; \'Partus problematiek bij het schaap\',
Socicteit \'Standvastigheid\', Delft; aanvang 20.30
uur.

20 Ned. Ver. van Dierenartsvrouwen Afd. Noord-
Flolland. Excursie Instituut voor Epilcpsiebe-
strijding \'f)e Cruquiushoeve\' te Vijlliuizcn.

20—21 Tagung über \'Physiologic und Pathologie
der Fortpllanzung\'(A), Gießen.

21 14. Seminar Umwclthygiene\'HygienedesTränk-
und Brauchwassers in derTierhaltung\'(A), Han-
nover.

22—2 maart 5. Fortbildungskurs \'Kleintierkrank-
heiten\' (A), Elims (Schweiz).

25 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez.d. v. D. Box-
tel. Werkvergadering kleine huisdieren; aanvang
20.00 uur.

2—5 Gcnetic research with non-human primates -
serving the needs of mankind. Symposium in
Texas, USA.

4 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez.d. v. D. Box-
tel. Werkvergadering varkens; aanvang 20.00
uur.

5—7 Tagung der DVG-Fachgruppe \'Gellügel\'
1986 über \'Krankheiten der Vögel\', München
(pag. 1042).

6 Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier
KNMvD. Jaarvergadering, hotel-rest. \'Hoog-
Brabant\', Utrecht; aanvang 20.00 uur.

6 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond. Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

11 Ned. Vereniging van Dierenartsvrouwen. Jaar-
vergadering, Utrecht; aanvang 10.30 uur.

13—14 \'Verslag van onderzoek, in Engelsen Neder-
lands\' PAO-LI 1 Wageningen (inl.: 08370-84094).

14—15 Röntgenlachtagungder 1 nternationalcn Ge-
.sellschaft iur Vetcrinar-Radiologie (1 VR A). Bad
Pyrmont.

18—19 \'Structuur, fysische stabiliteit en reologische
eigenschappen van levensmiddelen\' PAO-LH
Wageningen (inl.: 08370-84094).

25 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez,d. v. D. Box-
tel. Werkvergadering vlceskalveren; aanvang
20.00 uur.

2—3 \'Structuur, fysische stabiliteit en reologische
eigenschappen van levensmiddelen\' PAO-LH
Wageningen (inl.: 08370-84094).

2—4 Epidemiology and preventive medicine. Na-
tional conference at University of Edinburgh.

8 Afd. Noord-Brabant KNMvD, Gez.d. v. D. Box-
tel. Werkvergadering paarden; aanvang 20.00
uur.

11 —12 3rd Congress European Society of Veterin-
ary Dermatology, Amsterdam (pag. 909).

17—20 Animex 86. International exhibition and
congress for veterinary medicine and animal
care, in Essen. West Germany.

18—20 Exotic animalsin the eighties. British Veterin-
ary Zoological Society\'s jubilee symposium on
wild animals, in London.

22—24 \'Technisch-wetenschappelijke computertoe-
passingen\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

29 \'Technisch-wetenschappelijke computertoepas-
singen\'PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-84094).

1—2 \'Technisch-wetenschappelijke computertoe-
passingen\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

5—6 Symposium Immunologie en Gezondheids-
zorg, Jaarbeurscongrescentrum (pag. 1069).

19—20 35. Tagung der Europäischen Gesellschaft
für Vetcrinärpathologie,zugleich 29. Tagungder
Fachgruppe \'Allgemeine Pathologie und Patho-
logische Anatomie\'der DVG, Heidelberg.

22 \'VerzaiTielen van literatuur en informatie op het
gebied van de landbouw\' PAO-Ll 1 Wageningen
(inl.: 08370-84094).

22—23 Jahrcsmitgliederversammlung der Arbeits-
gemeinschalt für Wirkstoffe in der Tierernäh-
rung e. V. (AW 1), Stuttgart.

26—30 2nd World Congress Foodborne Infections
and intoxications. Berlin (West) (pag. 42).

29 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

.30— 1 juni Schweizerische Ver. für Kleintiermedizin
Jahresversammlung, Luzern.

1—6 IVth International Symposium of Veterinary
Laboratory Diagnosticians, Amsterdam (pag.
690).

8—11 Intern, \'l agung \'Progress in Food Prepara-
tion Processes\'. Halmstad (Schweden).

12 \'Verzamelen van literatuur cn informatie op het
gebied van dc landbouw\' PAO-LH Wageningen
(inl.: 08370-84094).

14—15 Regionale Arbeitstagung \'Süd\' der DVG-
Fachgruppe \'Kleintierkrankheiten\', Trier.

17—19 \'Microcomputers in het laboratorium en in
hct veld\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

25—27 \'Microcomputers in het laboratorium en in
het veld\' PAO-LH Wageningen (inl.: 08370-
84094).

2—4 1st International Veterinary Immunology
Symposium, Guelph, Ontario, Canada (pag.
864).

15—18 International Pig Veterinary Society, 9th
Congress, Barcelona (Spain) (pag. 43).

24—29 Kongreß der Europäischen Vereinigung der
Veterinär-anatomen, Budapest.

24—29 XXXll. Internat. Kongreß \'Fleischfor-
schung und Technologie\', Gent (Belgien).
29—Fourth International Symposium on Equine
Reproduction, Calgary, Canada (pag. 227).

26 Human/companion animal relationships. Inter-
national congress in Boston, USA.

26—30 XI Vth World Congress on Diseases of
Cattle, Dublin, Ireland (pag. 535 en 801).

1—4 37. Jahrestagung der Europ. Vereinigung für
Tierproduktion — EVL, Budapest.

10—12 Regulatory Peptides and Diseases of Com-
panion Animals, Congress, Utrecht (pag. 43).

11 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond, Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

17—20 Herbsttagungder Europäischen Gesellschaft
für Vetcrinärpathologie. Cordoba.

23—26 British Equine Veterinary Association.
Congress, at the University of Warwick.

23—25 32. Jahrestagung der DVG-Fachgruppe
\'Kleintierkrankheiten\'. Oldenburg.

23 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Studie-
avond. Jaarbeursgebouw, Utrecht; aanvang 20.00
uur.

KONÏNKI.I.IKE NEDF:RI.\\M)S1-: \\1\\\\ISC I1\\1\'1M.I \\()()R 1)I1;R(;KNKESKUNDE

.lulianaiaan 10. Ulrccht. Postbus 140.11. .I.SOH SB Ulrccht. Telefoon 030 - 51 01 II

C. C. van de Watering, voorzitter; W. II. Kapsenberg, vice-voorzitter; L. Nauta,
penningmeester; W. .1. Nijhof. lid; A. .1. Plaisier. lid; dr. W. F. Ó. A. Immink, lid;
.1. C. M. \\an Dijck. lid; M. A. Moons, adviseur.

A. P. Wijgergangs, algemeen secretaris; M. Bosman, secretaris; T. W. te Giffel
secretaris.

Dc collegae A. G. .1. Ruijs (Aid. Overijssel),
V. H. B()ysen (Afd. Zuid-Holland), M. P.
Schaub (Afd. Zeeland), R. J. S. Takkenbcrg
(Groep Geneeskunde van het Kleine fktisdier)
cn R. van de Hoven (Groep Paardenpraktici)
zijn herkozen als lid van hel Algemeen Be-
stuur.

De collegae .1. Reinders (Afd. Groningen/
Drenthe). A. Kamphuis (Groep DIB). R.
Back (Ciroep Geneeskunde van het Rund) en
G. Th. A. Menges (Groep Veterinaire Homeo-
pathie) zijn gekozen als lid van het Algemeen
Bestuur.

Het Algemeen Bestuur heeft mr. .1. Bijkerk uit
Utrecht benoemd tot plaatsvervangend voor-
zitter van dc Ereraad.

Het Algemeen Bestuur neemt kennis van de
stand van zaken met betrekking tot de nieuwe
Diergeneesmiddelenwet. De verwachting is
dat de registratie van diergeneesmiddelen per
I januari 1986 een aanvang zal nemen.

Tussen Overheid en KNMvD is overeenge-
komen dat zodra de kanalisatieregeling voor
diergeneesmiddelen geheel duidelijk is, hier-
aan in het Tijdsehrifl voor Diergeneeskunde
uitgebreid aandacht besteed zal worden. Spe-
ciaal aandacht zal hierbij besteed dienen tc
worden aan de regeling met betrekking tot
gemedicineerd voer.

Het Algemeen Bestuur onderschrijft het
standpunt van het Hoofdbestuur dat het
geven van raad door de prakticus aan de
veehouder in principe tot de uitoefening van
de diergeneeskunde behoort.
Een probleem is echter om dit goed in de wet
te omschrijven. Wat betreft de problematiek
van dc vecvcrioskundigen zitten de Overheid
en dc KNMvD op één lijn zoals verwoord in
het wetsontwerp.

Het Algemeen Bestuur heeft kennis genomen
van zowel het Wetsontwerp van de Overheid,
alsmede de Memorie van Antwoord, als het
ontwerp van de Nederlandse Vereniging tot
Bescherming van Dieren.

Waar het welzijn van met name landbouw-
huisdieren betreft, zit de KNMvD in het
spanningsveld tussen enerzijds de veehouderij
en anderzijds de dierenbescherming, waarbij
er voor de diergeneeskunde weinig ruimte is
om een keuze te maken. Dit laat uiteraard on-
verlet de keuze die iedere dierenarts indi-
vidueel kan maken.

Het Algemeen Bestuur keurt een nieuwe de-
claratieregeling goed waarbij leden van het
Algemeen Bestuur en Commissieleden be-
noemd door het Hoofdbestuur hun reiskosten
kunnen declareren. Het gaat hierbij om reis-
kosten openbaar vervoer c.q. km-vergoeding;
waarbij de gemiddelde overheidsregeling ge-
hanteerd zal worden.

Leden van het Algemeen Bestuur en Commis-
sieleden dienen zelf hun declaratie in te
dienen.

Wat betreft de situatie met betrekking tot het
Post-Academisch Onderwijs Diergeneeskunde
neemt het Algemeen Bestuur er kennis van dat
het Ministerie van Onderwijs en Weten-
schappen de Gemeenschappelijke Regeling
heeft goedgekeurd, zodat tot het instellen van
het Orgaan PAO-Diergeneeskunde kan
worden overgegaan. (Het Orgaan PAO-IDier-
geneeskunde is opgericht op 27 november
1985; een verslag hiervan is opgenomen in het
Tijdschrifl voor Diergeneeskunde d.d. I januari
1986).

De arbeidsovereenkomst met Mevr. Van Lan-
gelaan, secretaris van de Voorbereidingscom-
missie PAO-Diergeneeskunde is op haar ver-
zoek per I januari 1986 beëindigd.

Het Algemeen Bestuur stemt in met de voor-
lopige plannen van de Voorbereidingscommis-
sie voor dc viering van het 125-jarig bestaan in
1987.

Via het Tijdschriji voor Diergeneeskunde zullen
de leden regelmatig op de hoogte gehouden
worden betreffende de stand van zaken.

Op verzoek van de Vakgroep Pathologie heeft
overleg plaatsgevonden tussen het Hoofdbe-
stuur en eerdergenoemde vakgroep over de
wenselijkheid aandacht te besteden aan het
specialisme dierpathologie.

Naar aanleiding hiervan heeft dc Raad voor
Specialisatie besloten hieraan gevolg te geven.
In de Raad voor Specialisatie is daartoe na-
mens de Faculteit opgenomen prof dr. E.
Gruijs met als plaatsvervanger H. Kuil en in de
Registratiecommissie namens de Vakgroep
prof dr. J. M. V. M. Mouwen met als plaats-
vervanger prof dr. P. Zwart.
Wat de vertegenwoordiging in de Raad voor
Specialisatie en in de Registratiecotnmissie
namens de KNMvD betreft heeft het Alge-
meen Bestuur het Hoofdbestuur gemanda-
teerd vertegenwoordigers aan te wijzen.

Het Algemeen Bestuur heeft de vergaderdata
voor het jaar 1986 als volgt vastgesteld:
5 februari 1986;
28 mei 1986;
20 augustus 1986;
12 november 1986.

Het onderwerp voor de cursus Gezelschaps-
dieren Praktici II is gewijzigd in: \'Aandoe-
ningen van de voorste luchtwegen\'.
De cursusdata zijn ongewijzigd:

— donderdag 22 mei 1986: herhaling II.
Voor de patiëntenpresentatic geldt een be-
perkte deelname van 150 deelnemers, voor de
klinische lessen is de deelname beperkt tot 100
deelnemers.

Alle cursussen worden gegeven in de kliniek
voor Kleine Huisdieren, Yalelaan 8 te Utrecht.
Opgave en aanmelding dient door overmaking
van het cursusgeld ad ƒ35,— per middag vóór
I mei 1986 op postgironummer 1412 van de
ABN te Utrecht ten gunste van bankrekening-
nummer 55.56.71.100 ten name van PAO-
Diergeneeskunde.

Overmaking dient te geschieden onder duide-
lijke vermelding van de naam van de deel-
nemer en datum van deelname.
Deelname is uitsluitend mogelijk als aan
inschrijving op bovenstaande wijze is voldaan.

PieU-r van Loa wert! op 6 december W()5 geboren als
zoon van de hoofdonderwijzer in Zweeloo.
AI in zijn vroege jeugd ging zijn belangstelling uit
naar de natuur en alles wat daarin leeft. Zijn vrije tijd
bracht hij door op de boerderijen in zijn geboortedorp
en hij werkte mee op hei land en in de stallen, zodat
hij ai vroeg leerde omgaan met paarden, koeien en
varkens. Het Drent.se boerenleven werd hem zeer dier-
baar.

Na de lagere school ging Piet naar de IIHS in Coe-
vorden. Aangezien zijn hartewens \'boer worden in
Drenthe\' door de tijds- en gezinsomstandigheden niet
in vervidling kon gaan. ging Piet van l.oo in 1925 naar
de Faculteit der Diergeneeskunde in Utrecht. De stu-
die ging vlot. want op 19 december 1930 studeerde hij
af

Na een aantal waarnemingen in hel land werd hij als
aspirant reserve paardenarts opgeroepen om zijn
dienstplicht ie vervullen aan de Mililaire Rijschool en
hei Veierinair Hospiiaal in Amersfoori.
In het najaar van 1931 begon hij een praktijk in
Rolde, die in 1933 zoveel opbracht, dat hij het huwe-
lijk met Gé Rozeman aanduifde. Uit deze zeer hechte
verbintenis zijn drie dochters geboren, waarvan tot
hun grote verdriet de oudste twee jaar geleden is over-
leden.

De mens Piel van l.oo. was altijd opgewekt en vrolijk
en slerk sociaal voetend: hij zei allijd precies en rechi
op de man af. hoe hij over iels dachl. maar hij bleef
correci.

De dierenarts Piet van Loo was een uitstekend prak-
ticus. waardoor hij bij de boeren een groot vertrouwen
kreeg. De praktijk in Rolde was niet groot, maar zeer
intensiej. Eveneens bleek dit uit het feit. dat hij werd
gekozen tot voorziner van de Boerenleenbank, welke

functie hij tot 1957 heeft vervuld. Dat hij, groot paar-
denliejhebber als hij was, ie Rolde de landelijke rij-
vereniging oprichtte sprak welhaast vanzelf.
De collega Piet van Loos was zo collegiaal als maar
mogelijk is. Oncollegiaal zijn kon hij zich eenvoudig
niet voorstellen. Op vrijwel geen afdelingsvergadering
ontbrak hij. terwijl het echtpaar Van l.oo altijd in was
voor een feestje.

Een gevolg van deze karaktereigenschappen was. dal hij
al in 1940 zo duidelijk gezegd had hoe hij over de
Duitse bezetters dacht, dat hij in het concenlralie-
kamp \'Buchenwald\' terecht kwam. Maar door die-
zelfde karaktereigenschappen was hij zo geliefd bij en
onmisbaar voor zijn boeren, dat zij hem door een
handtekeningenactie in 1941 weer vrij kregen.
Deze karaktereigenschappen ook maakten hem in
1957 zo geschikt om in dienst te treden bij de CLM in
Meppel als hoofd van de afdeling Veevoeding.svoor-
lichting. waar later de Slaltenbouw nog bij kwam. In
deze junctie heefl Piel van Loo zeer veel betekend
voor alle Drentse veehouders in een tijd, waarin de in-
tensieve veehouderij in opkomst was. Deze karakter-
eigenschappen. sociaal voelend en collegiaal, maak-
ten het voor Piet van Loo vanzelfsprekend dal toen
van collega Thijn de ogen slechter werden, hij elke
veertien dagen naar hem toeging om hel Tijdschrift
voor te lezen.

Helaas is in de eerste uren van de 16de november
1985 Piel er van Loo overleden.
De enorme belangslelling van zijn oude cliënien en
zijn vele vrienden en zijn collega\'s bij zijn crematie op
20 november 1985 moge Gé lol steun en troost zijn.

Verslag van de vergadering van de Euro-
pean Association of State Veterinary Of-
ficers (EASVO) op 10 september 1985 te
Exeter (GB)

Aanwezig waren: vertegenwoordigers van En-
geland, Denemarken, Ierland, Nederland en
Zweden.

De contributie is tot nu toe per land vastge-
steld naar aanleiding van het aantal stemmen
in het Europese Parlement.
De Engelse delegatie heeft voorgesteld de
contributie vast te stellen naar het aantal die-
renartsen in overheidsdienst (leden van de Na-
tionale Maatschappij voor Diergeneeskunde).
Het voorstel zal nader uitgewerkt worden
vóór de volgende vergadering.

Iedere delegatie heeft informatie gezonden
omtrent de organisatie van overheidsdiensten,
waarin dierenartsen werkzaam zijn. De secre-
taresse zal deze informatie bewerken voor de
volgende vergadering. Daarna kan eventueel
plaatsing in \'Eurovet\' volgen.

De delegatie is verzocht ideeën hierover tc
formuleren en naar de secretaresse te sturen
ter behandeling op de volgende vergadering.

In de EEG dient op korte termijn een ver-
plicht systeem ingevoerd te worden voor een
sluitende identificatie van gezelschapsdieren
en landbouwhuisdieren. Dit onder andere in
verband met handel in en grensverkeer van
dieren, alsmede nieuwe ontwikkelingen in de
vleeskeuring.

5. Paspoorten van honden, katten en paarden
Door de EVE zijn modellen voor mogelijke
Europese paspoorten voor honden, katten en
paarden naarde EEG-landbouwcommissaris
mr. F. Andriessen gezonden met het verzoek
eraan te willen medewerken, dat binnen de
EEG voor deze dieren uniforme paspoorten
zullen worden ingevoerd. De landbouwcom-
missaris heeft gereageerd met de mededeling
dat, ondanks zijn waardering voor het werk in
dezen, deze zaak binnen de EEG geen priori-
teit zal krijgen. Tijdens het KNMvD Jaarcon-
gres zal drs. H. A. van Riessen deze kwestie
met mr. Andriessen bespreken.

6. Veterinaire Vertegenwoordiging in het
Bestuur van de World Health Organisation

Volgens de Zweedse waarnemer dr. Linden-
holm, zal de plaats van de afgetreden Tsjechi-
sche dierenarts prof. Matthias worden inge-
nomen door de Russische dierenarts
Kulikowsky.

1. Ante-mortem keuring. Deze dient uitge-
breid te worden tot op de boerderij en is
een zaak voor de dierenarts. EASVO is
hiermede volledig accoord.

2. Post-mortem keuring. De dierenarts kan
zich hierbij laten bijstaan door hulpkrach-
ten maar hij is verantwoordelijk. In het
slachthuis dient de dierenarts op ieder
moment de beslissing over een karkas zelf
te kunnen nemen. Teneinde dit te kunnen
bewerkstelligen is een aantal van drie
hulpkrachten per dierenarts aan te be-
velen.

EASVO is hiermede acoord, met de aan-
tekening, dat drie hulpkrachten per die-
renarts in het slachthuis onder bepaalde
omstandigheden niet altijd reëel te noemen
is en dus de mogelijkheid moet blijven be-
staan, dat cr meer hulpkrachten per die-
renarts werkzaam kunnen zijn. Het betreft
hier alléén werkzaamheden met betrekking
tot de keuring van slachtdieren.

3. Opleiding hulpkrachten. In de werkgroep
is tussen twee extreme standpunten ge-
tracht een oplossing te vinden. Het Duitse
voorstel was om de keurmeester gedurende
minimaal zes weken op te leiden, terwijl de
Franse vertegenwoordiger anderhalfjaar
voorstelde. Het Duitse argument was, dat
een te goed opgeleide hulpkracht een be-
dreiging voor de positie van de keurings-
dierenarts zou kunnen gaan betekenen.
Het voorstel van de werkgroep luidde ten-
slotte:

— ccn opleiding alléén voor de vleeskeu-
ring aan het slachtdier van onge-
veer drie maanden met zonodig aanvul-
lende cursussen voor hygiëne,
bacteriologie, pathologie, welzijn die-
ren, etc.

De EASVO acht het Duitse standpunt on-
juist en beschouwt het gevonden compro-
mis als het uiterste minimum.

Voor hct Hdmaatschap van de Koninkhjke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
hebben zich aangemeld de volgende collegae:

Bracelly, M. R.; 1977; Willemstad, Curagao (Ned. Antillen), Ronde Klip Kavel 5H4.

Pijnappel-Wäckers, Mevr. R. M. F.; 1985; 6524 ED Nijmegen, St. Annastraat 35.
Ykema, R.; 1985; 3781 PL Voorthuizen, Lange Zuiderweg 120.
Zee, J. van der; 1985; 8723 AV Koudum, Beukenlaan 13.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft het Hoofdbe-
stuur aangenomen:

Allaart. Mevr. A. J.; 1985; 3981 ZP Bunnik, Vletweide 168,
Donk-Frijlink, Mevr. E. H. van; 1974; 3971 GK Driebergen, Traay 237.
Pons, J.; 1984; 2641 XZ Pijnacker, Grevelingen 6.

C. J. Cysouw te Moordrecht
J. J. de Groot te Zoetermeer
H. J. Nip te Nistelrode
Cj. Blok te Emmeloord
ProL dr. J. G. van Bekkum te Lelystad
Prof. dr. E. H. Kampelmacher te Bilthoven
M. Lourens te Apeldoorn

G. J. Stegehuis te Neede
A. A. Abrahamse te Amersfoort
L. C. Baas te Dinxperio
J. A. van der Grift te Bergen op Zoom

P. Bastiaanscn
J. W. de Boer
Mevr. A. M. J. J. Claessens
F. L. P. C. Donders
L. P. van Gorkoin
W. C. de Leeuw
Mevr. 1. L. J. A. Peutz
Mevr. P. J. Roosje
M. 11. H. Timmermans
H. J. Heutink
J. van der Zee

Adreswijzigingen, enz.:

I8H Aa. II. J.: 1984; Schalkhaar; tel. 05700-20554
(privé), 08334-71007 (prakt.); p., ass. bij J.H. de
Groot, H. A. C. Heezen, B. H. v. d. Pol, A. M.
van Schaik en A. J. Verheul.

ISfl Alink. Mevr. S. T.: 1984; ,3431 EH Nieuwegein,
ProL dr. Bakkerlaan 55; tel. 03402-32482; p., kl.
huisd.

188 Allaari. Mevr. A. J.: 1985; 3981 ZP Bunnik,
Vletweide 168; tel. 0.3405-67425; wnd. d. (toe-
voegen als lid).

190 Baks. Mevr. M.: 1984; 4339 PR Nieuw en St.
Joosland, Oude Schroeweg 124; tel. 01182-2676
(privé), 01180-13118 (prakt.); p., ass. bij A. J.
G. M. Ruys.

190 Bakx. ,/. A. P. M.: 1973; 5052 TP Goirle, De
Dieze 14; tel, 013-342437 (privé).

191 Bax. H. A. D.; 1983; 2922 VR Krimpen a/d
IJssel, Schepenstraat 21B; tel. 01807-12640 (pri-
vé), 22336 (prakt.); p., ass. bij H. v. d. Knoop.

192 Bekkers. H. M. J.: 1976; Ledeacker; p., geass.
met I. Th. J. A. Bertels en A. J. Derks. K. K.
Kadijk en M. H. J. M. Rutten.

193 Bertels. I. Th. J. A.: 1961; Opioo; p., geass. met
H. M. J. Bekkers, A. J. Derks, K. K. Kadijk en
M. H. J. M. Rutten.

195 *Boer. J. W. de: 1985; 3571 AC Utrecht, Van
Lienandlaan 32; tel. 030-732727; d.

198 Brakman. Mevr. E. C.; 1984; 8161 BT Epe, Chris
Lanooyweg 1; tel. 05780-21687; p., ass. bij H.
van Ark, P. G. de Lint en A. J. Plaisier.

200 * Bussel. Mevr. A. L. J. E. van: 1984; 5491 GH St.
Oedenrode, Laan ten Rode 32; tel. 04138-
74074; wnd. d.

201 *Claessens. Mevr. A. M. J. .!.: 1985; 3571 AH
Utrecht, Van LieHandlaan 122; tel. 030-719178
(privé), 085-629304 (bur.); d. G.v.D. Gelder-
land, afd. Pluimvee.

202 Cremers. F. X. M. M.: 1963; Voorschoten; tel.
01717-3021 (privé), 071-175354 (bur.); h. vet.
keuring R.V.V., kring 10.

203 Daniels, U. P.: 1956; Tienhoven (Z.H.); tel.
01836-1560 (privé), 03404-67911 (bur. ); project-
leider 1KB slachtkuikens centr. dir. R.V.V.

203 Derks. A. J.: 1963; Overloon; p., geass. inet H.
M. J. Bekkers, 1. Th. J. A. Bertels, K. K. Kadijk
en M. H. J. M. Rutten.

205 *Donders. E. L. P. C.: 1985; 6942 BJ Didam,
Wilhelminastraat 35; tel. 08.W-3367; p.,ass. bij
G. C. M. Jansen en J. J. M. Voermans.

206 Donk-Erijlirik. Mevr. E. U. van: 1974; 3971 GK
Driebergen, Traay 237; tel. 03438-15179 (privé),
030-786091 (prakt.); p. (toevoegen als lid).

207 *Egbennk. //. F.: 1983; 3431 EH Nieuwegein,
Prof. dr. Bakkerlaan 55; tel. 0.3402-32482; p., kl.
huisd.

210 Emmerzaal. A.: 1979; Heesch; p., geass. met R.
Kuiper, H. W. Martinen P. C. Nelis (assoc. met
T. de Ruijtcr beëindigd).

300/211 Feddema. Dr. R. J.: 1959; U-1967; 9166 PK
Schiermonnikoog, Gr. Suzannastraat 2; tel.
05195-1710; d.

300 *Gee. Dr. A. L. W. de: 1974; U-1980; Chispite,
Harae (Zimbabwe), 16 Ridgeway North; tel.
705885; assoc. research scientist; univ. of Elo-
rida, dep. of infectious diseases.

215 *Gorkom. L P. van: 1985; 1217GM Hilversum,
Lage Naardcrweg IA; tel. 035-13065 (privé),
030-783810 (prakt.); p., ass. bij A. J. J. Hulshof,
E. Offereins en E. K. Welling.

219 Hamhui.s. l).: 1985; 7131 WR Lichtenvoorde,
Jacob Catsstraat 48; tel. 05443-6669; p., ass. bij
G. T. ter Heijden, W. Schuurman en A. J. W.
G. Vos.

221 *Heijmans. J. W. P.: Gent-1985; 5527 CK Ha-
pert, Jupiter 21; tel. 04977-6103 (privé), 2534

(prakt.); p.. ass. bij J. M. H. G. Dorschcidt, P.
B. M. Leijdekkers en Th. M. H. van Wocn.scl.

224 *lleutink. U.J.: 1985;3514 VL Utrecht, Joh. de
Bekastraat 65; tel. 0.30-730600; d.

225 Hoenderken. Dr. R.: 1974; U-1978; 6862 BV
Oosterbeek, Pietcrsbcrgscwcg 40; tel. 085-
332719 (privé), 528323 (bur.); i. V.G.

229 *Jacohs.ll..l.A.: 1985;\'s-Gravenhage; tel. 070-
477363 (privé), 015-138777 (bur.); d. TNO.

233 Kadijk. K. K.: 1969; St. Anthonis; p.,geass. met
H. M. J. Bekkers, 1. Th. J. A. Bertels, A. J.
Derks en M. H. J. M. Rutten.

235 Kettelerij. B. W.: 1980; 7241 HK Lochcm,
Johan dc Wittlaan 2; tel. 05730-6468 (privé),
1597 (prakt.); p., ass. bij R. Backen S. Dooper.

238 Kolen. .1. A. M.: 1974; 4861 RR Chaam, Illico-
tenseweg 19B; tel. 076-613120 (privé), 01619-
1664 (prakt.); p. (assoc. met A. P, Wouters
beëindigd).

239 Kooper-Nelemans. Mevr. A. W.: 1974; 3958 BP
Amerongen, Utrechtsestraatweg 18; tel. 03434-
53734; p., H-D., ass. bij S. Bakker.

241 Krooshof. Mevr. Y.: 1979; 1215 RN Hilversum,
Van Kinsbergenlaan 17; tel. 035-234043 (privé),
14147, 10187 (prakt.); p., geass. met J. D.
Römer.

24! *Kuijk. H. A.: 1985; 7251 LM Vörden, Ruurlo-
sewcg 50; tel. 05752-1492; wnd. d.

242 Kuiper. R.: 1982; Megen; p., geass. met A. Em-
merzaal, H. W. Martin en P. C. Nelis (assoc.
met T. de Ruijter beëindigd).

244 *Leeuw. W. C. de: 1985; 3542 AR Utrecht, Te.xel
37; tel. 030-888665; wnd. d.

249 Martin. 11. iV.: 1980; Oss; p., geass. met A.
Emmerzaal, R. Kuiper cn P. C. Nclis (assoc.
met T. dc Ruijter beëindigd).

249 Matthijsen. II. E: 1959; Heino; tel. 05729-2399
(privé), 1249 (prakt.); p., geass. met P. 11. M.
Putker.

254 Nelis. P. C.: 1983; Oss; tel. 04120-42826 (privé),
41755 (prakt.); p., geass. met A. Emmerzaal, R.
Kuiper cn 11. W. Martin.

257 Oosterveen. II.: 1984; Oss; tel. (14120-39966; p.,
ass. bij A. Emmcrzaal. R. Kuiper, 11. W. Martin
en P. C. Nclis.

259 Penders. I.lzeitnan. Mevr. M. T: 1969; 8338 KC
Willcm.soord, Amsterdamselaan 2; tel. 05210-
77260 (privé), 058-443313 (bur.); k.d. R.V.V.,
kring 1.

260 * Peutz. Mevr. I. L../. A.: 1985; 3572 II1 Utrecht,
Oude Kerkstraat 13 bis, tel. 030-717890; wnd. d.

260 *Pijiwppel-mickers. Mevr. R. M. E.: 1985; 6524
ED Nijmegen. St. Annastraat 35; tel. 080-
2.34742 (privé), 2.W320 (prakt.); p., ass. bij J. J.
L,. Pijnappel en J. J. M. Pijnappel.

261 Pons..!.: 1984; 2641 XZ Pijnacker, Grevelingen
6; tel. 01736-6698; p.. ass. bij J. 11. Kers (toe-
voegen als lid).

265 Römer. .1. D.: 1983; 1216 RN Hilversum, Kcrkc-
landenlaan I; tel. 035-14648 (privé), 10187,
14147 (prakt.); p., geass. met mevr. Y. Kroos-
hof.

Roorda. J. H.: 1984; 7731 ZS Ommen. Reiger-
straat 32; tel. 05291-4614; wnd. d.
*RoosJe. Mevr. P. J.: 1985; 3572 TH Utrecht,
Oude Kerkstraat 19; tel. 030-714747; wnd. d.
Ruijter. T. de: 1971; Oss; tel. 04120-24484
(privé), 04116-73951 (bur.); dir. G.v.D. prov.
N.-Brabant (assoc. met A. Emmerzaal. R. Kui-
per en H. W. Martin beëindigd).
Rutgers. H. J.: 1984; 9934 AN Delfzijl, Sta-
tionsweg 24; tel. 05960-12912 (privé), 14445
(prakt.); p., ass. bij J. C. Bottelier en dr. H. H.
W. Dallenga.

Rutten. M. H. J. M.: 1982; 5821 EG Vierlings-
beek, Maasven 12; tel. 04788-2250 (privé), 1300
(prakt.); p., geass. met H. M. J. Bekkers, 1. Th.
J. A. Bertels, A. J. Derks en K. K. Kadijk.
Sanders. R. H. J. M.: 1984; 4872 PN Etten-Lcur.
Roerdomp 84; tel. 01608-35023 (privé). 13645
(prakt.); p., ass. bij J. H. M. Buiteman, K. H. J.
Lambeek, J. F. G. Maathuis en M. A. B. van
Oosterhout.

Smit. Mevr. C. P. J.: 1977; 3068 GK Rotterdam,
Ketelmeer 15; tel. 010-550013 (privé), 206666
(prakt.); p., kl. huisd., ass. bij K. Crama en A. S.
Spruit.

"Timmermans. M. H. H.: 1985; 5914 SX Venlo.
Veldenseweg 196; tel. 077-42822; d. in m. dnst.
Togtema../.; 1976; 3851 XX Ermelo, Koningin-
nelaan 6; tel. 0,3417-52769 (privé).
Vaarten. J. L. M.: 1984; Utrecht; tel. 0,30-317463
(privé), 02940-79335 (bur,); vet, field res,, Du-
phar B,V,

Vahl. Dr. H. A.: 1977; U-1985; Dronten,
*Velde. M. van der: 1985; 9163 GB Nes (Ame-
land), Ballumerweg22; tel, 05191-2785; p., ass,
bij H. Schols.

*Velde-Hoekstra. Mevr. Y. M. A. van der: 1985;
Nes (Ameland), tel. 05191-2785; wnd. d.
Velttneijer, S. C. H.: 1984; Utrecht; p., geass.
met R. Ykema.

Vestjens. J. H. A. M.: 1977; 5768 AV Meyel,
Steegstraat 26; tel. 04766-3716; p.
Vestjens. Raadsveki Mevr. M.: 1977; 5768 AV
Meyel, Steegstraat 26; tel. 04766-3716; d.
Vrijer. H. de: 1978; 3222 XE Hcllcvoetsiuis,
Duindoornstraat 2A; tel. 01883-12575; p., kl.
huisd.

*mcker.s. Mevr. R. M. F..: 1985; zic; Pijnappel-
Wàckers, Mevr. R. M. E.
*Wagenaar-Schaafsma. Mevr. A. F.: 1963; 7314
AR Apeldoorn, Kiming Lodewijklaan 45; tel.
055-552883 (privé), 05206-79146 (prakt.).
■"We.uerhof. M. H. .1. ./.; 1985; 5343 GA Oss,
Staringstraat 35; tel. 04120-40297; p., ass. bij
A. Emmcrzaal, R. Kuiper, H. W. Martin en P.
C. Nelis.

Wijngaard, J. C. van den: 1976; De Bilt; tel.
030-765746(privé), 764189 (bur.); d. lab. Dr. de
Zeeuw B.V.

"Wouters. A. P.: 1956; Chaam; p. (assoc. met .1.
A. M. Kolen beëindigd).
* Ykema. R.: 1985; 3781 Pl. Voorthuizen, Lange
Zuiderweg 120; tel. 03429-3730 (privé). 1316

267

272

279

28!

281
282

282

285

288

291

292

294

295

(prakt.); p., ass. bij W. M. Blok, A. E. E. Bunte,
H. W. Hamster en W. Kamphuis; geass. met S.
C. H. Veltmeijer.
295 Zee. ./. van der: 1985; 8723 AV koudum. Beu-
kenlaan 13; tel. 05142-1338 (privé), 1888
(prakt.); p., ass. bij P. A. Glastra van Loon en S.
Piersma.

Voor nadere informatie kunt u zich wenden tot het
VACO-secrctariaat, tel. 070 - 793137.

De Groep Veterinaire Homoeopathie is van
zins om op 23 en 24 mei a.s. wederom een A-
en B-cursus te organiseren.
De A-cursus is bedoeld voor beginners, de B-
cursus voor wat meer gevorderden in de ho-
moeopathische geneeswijzen.
In dc cursus is een overnachting inbegrepen.
De kosten zullen ± ƒ 350,— bedragen, voor
studenten wordt een reductie gegeven.
Teneinde in staat te zijn om bij voldoende
deelname definitieve afspraken te kunnen
maken, worden belangstellenden verzocht zich
voor 1 februari 1986 op te geven bij W. G.
Roelofsen, 2e secretaris, Groenhovenweg 501,
2803 DL Gouda, telefoon 01820-34466. Na 1
februari 1986 volgt dan een definitieve mede-
deling.

In de afgelopen jaren namen veel collegae-dierenartsen deel aan een Farmall-studie-
reis naar Amerika. Vanwege de vele positieve reacties, hebben wij ook voor dit najaar
weer een Amerika-rels samengesteld. Daarnaast bieden wij nu voor het eerst een
dierenartsen-studiereis naar Israël.

Een fantastische studiereis naar zowel de Amerikaanse oostkust (New York, Washing-
ton en Pennsylvania) als naar het prachtige California aan de westkust. Daarnaast een
uitgebreid bezoek aan de staat Kentucky, de \'hemel op aarde\' voor paardeliefhebbers.
Veel zorgvuldig voorbereide studie-bezoeken, maar ook aandacht voor stad en land-
schap.

Israël staat op veehouderij-gebied in hoog aanzien. Ook veterinair hebben de afge-
lopen jaren ingrijpende ontwikkelingen plaatsgevonden. Aan het één en ander wordt
tijdens deze studiereis ruim aandacht besteed. Daarnaast vanzelfsprekend bezoeken
aan de vele historische plaatsen.

Hebt u belangstelling voor één van deze reizen, reserveer dan spoedig een plaats. Het
aantal deelnemers Is beperkt.

Wilt u meer Informatie, stuur dan onderstaande bon retour
of bel met ons kantoor: 08348 - 1084.

Adres ............................................................................................................................................Postcode..............................................

Woonplaats....................................................................................................................Telefoon ...............................................

Discussie over milieuvraagstukken
vinden we gezonder dan de doofpot.
Of liet eerder genoemde zwart/wdt
denken dat ook is betwijfelen we echter.

Een genuanceerder kijk is dan
wel complexer, maar tevens reëler en
daarmee verstandiger, lijkt ons.

Duphar wil zo\'n genuanceerde
discussie graag gaande houden en heeft
daarvoor de brochure "Duphar Open

SAMENVATTING Er wordt een historisch overzicht gegeven van het onderzoek naar residuen van
antihacteriële middelen in slachtdieren in het kader van de Vleeskeuringswet. Bij de ontwikkeling van
methodiek is tot op heden vee! aandacht besteed aan microbiologische methoden. Door gewijzigde
inzichten en nieuwe mogelijkheden valt er een verschuiving van de aandacht te constateren naar
chemische methoden.

Zolang er nog geen chemische multi-methoden zijn, blijft er echter een plaats voor microbiologische
technieken. Er wordt gewaarschuwd tegen de misvatting dat het onderzoek naar residuen van antibac-
teriële middelen in slachtdieren een substantiële bijdrage zal leveren aan het terugdringen van de
resistentie-problematiek.

SUMMARY A historical review of testing for antibacterial residues in slaughtered animals is presen-
ted. In recent developments, much attention was paid to microbiological methods. Because of changing
views and new possibilities increasing attention is being paid to purely chemical methods of detection.
However, so long as chemical multi-purpose methods are not available, there will be a need for
microbiological methods. The common misunderstanding that prevention of residues of antibacterial
compounds in slaughter animals will contribute to reduction of the problem of bacterial resistance to
antibacterial agents, is warned against.

Antihacteriële middelen (kortheidshalve aan opname van antibiotica (onder andere
antibiotica hebben hun bestaansrecht be- via levensmiddelen) en bovendien omdat
wezen bij de bestrijding van infectieziekten de aanwezigheid van antibiotica bij slacht-
zowel bij de mens als bij het dier. Boven- dieren met een bacteriële infectieziekte het
dien is gebleken dat bij slachtdieren dage- bacteriologisch onderzoek tijdens de vlees-
lijkse toediening van lage doses antibiotica keuring negatief kan beïnvloeden ten na-
via het voer (nutritief gebruik) leidt tot dele van de consument werd zo\'n dertig
groeibevordcring. Bij de produktie van jaar geleden de noodzaak gevoeld slacht-
slachtdieren worden antibiotica derhalve dieren met antibiotica-residuen op te kun-
voor drie doeleinden toegepast: therapie, nen sporen. Daarom werd en wordt nog in
profylaxe en groeibevordcring. Elk van de opdracht en ten laste van de Veterinair
drie toepassingen bij slachtdieren kan. Hoofdinspecteur in het RIVM in dit kader
zeker bij onoordeelkundig gebruik, leiden onderzoek gedaan. Bij de ontwikkeling van
tot residuen van deze middelen in het te technieken om residuen van antibiotica op
consumeren vlees. In de humaan medische te sporen werd de nadruk gelegd op micro-
praktijk is gebleken dat opname van an- biologische methoden. De redenen voor
tibiotica ook een aantal ongunstige bijwer- deze keuze zijn duidelijk: men ging er van
kingen kan hebben, zoals toxische en aller- uit dat men door bepaling van het bacterie-
gische reacties, en het oproepen van bacte- remmend effect, dat per definitie kenmer-
riële resistentie tegen deze middelen. Van- kend is voor de hele groep van antibiotica
wege deze potentiële risico\'s verbonden op eenvoudige wijze een zogenaamde\'mul-

\' Ontleend aan: Tn opdracht van.....\'. Een overzicht van onderzoekingen uitgevoerd in het Rijksinstituut voor

Volksgezondheid cn Milieuhygiëne en ten laste van het Veterinaire Staatstoezicht.
^ Drs. H. W. B. Engel en de heer F. M. van Leusden. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne,
Postbus I. 3720 BA Bilthoven.

timethode\' in handen zou hebben. Boven-
dien had men in de praktijk van de vlees-
keuring reeds enige ervaring met bacterio-
logische technieken. Tenslotte achtte men
het probleem van de bacteriële resistentie
de belangrijkste van de drie genoemde on-
gewenste bijwerkingen. Tijdens de metho-
diek-ontwikkeling werden verschillende
onderzoek-substraten geprobeerd. Hoewel
urine als een zeer gevoelige verklikker gold
(8) werd uiteindelijk gekozen voor nier-
schorssap, omdat in het algemeen (uitzon-
dering onder andere streptomycine) een
goede correlatie bestaat tussen antibiotica-
spiegels in de nierenen in het vlees (13). De
spiegels in de nieren zijn gewoonlijk een
factor 5 tot 10 hoger, zodat aangenomen
mag worden dat geen microbiologisch aan-
toonbare residuen meer in het spiervlees
aanwezig zijn, indien in het nierschorssap
niets meer kan worden aangetoond.
Het onderzoek culmineerde in een proef-
schrift (13) en resulteerde in 1973 in de
opname van de door Van Schothorst aan-
bevolen Sarcina lutea- of Nederlandse Nier-
Test (NNT) in het keuringsregulatief van
de Vleeskeuringswet. De test berust op
bacterie-remming na agar-diffusie met nier-
schorssap als onderzoekssubstraat en Micro-
coccus luteus (= Sarcina lutea) als indicator-
organisme. Door aanpassing van het
medium werd de streptomycine problema-
tiek omzeild (14). Bij slachtdieren, ook
gezonde, kunnen bacterie-groeiremmende
stoffen, zogenaamde remstoffen, voorko-
men, die een microbiologische antibioti-
cumbepaling kunnen verstoren. Men den-
ke bijvoorbeeld aan melkzuur uit spieren
en lysozymen uit nieren (16). Om die reden
werd een aanvullend identificatie-onder-
zoek noodzakelijk geacht (14). Aanvanke-
lijk werd gedacht aan het parallel gebruik
van gevoelige en resistente bacteriën voor
dit doel, maar er waren nog te weinig bac-
terie-stammen met bruikbare specifieke re-
sistentie-patronen beschikbaar. Ook speci-
fieke inactivering van residuen met che-
mische stoffen bleek te beperkt. Tenslotte
werd wederom gekozen voor een systeem,
berustend op bacterieremming na agar-
diffusie, het zogenaamde Hoogspannings
Electroforcse systeem (6). Hierbij wordt in
de agar, beent met een indicator-bacterie
een electrisch veld aangebracht gedurende
een bepaalde tijd, waardoor de in de agar
gediffundeerde antibiotica, afhankelijk van
hun lading, over een bepaalde afstand naar
één van beide polen migreren. Door bij
verschillende pH-waarden en met verschil-
lende indicator-bacteriën te werken, kun-
nen rempatronen verkregen worden, die
specifiek zijn voor bepaalde (groepen van)
antibiotica (2). Het systeem heeft tot op
heden getoond in de praktijk te werken,
ondanks het feit dat geen verdergaande uit-
spraken gedaan konden worden dan: \'Een
op een met name genoemd antibioticum
gelijkende stof gevonden\'. Omdat het sys-
teem verre van volmaakt is en bovendien
speciale apparatuur vergt en zeer arbeids-
intensief is, is het nooit officieel in de
Vleeskeuringswet opgenomen. Andere sys-
temen, die in de toekomst ontwikkeld
zouden kunnen worden, zullen waarschijn-
lijk toch weer berusten op het gebruik van
verscheidene, maar nu mono-resistente bac-
teriën, of misschien zelfs antibioticum af- ,
hankelijk gemaakte stammen. Ook in an-
dere landen werd uiteraard aandacht be-
steed aan de ontwikkeling van detectie-
methoden voorantibiotica-residuen. Voor-
al de in Duitsland ontwikkelde zogenaam-;
de \'Algemeine Hemmstoff Test\' (AHT) i
kreeg veel bekendheid (4). Het systeem be-
rust op remming van een Bacillussuhtilis na
agar-diffusie op twee platen met verschil-
lende pH\'s. Nadeel van het systeein is de
grote gevoeligheid voor lysozymen uit de
nieren, waarmee aspecifieke remmingen
kunnen worden verkregen. De naam
spreekt voor zich. Binnen de EG werd het
eveneens noodzakelijk gevonden een sys-
teem te aanvaarden in de eerste plaats voor
onderzoek van vlees, geïmporteerd uit der-
de landen (1). Gekozen werd voor een
combinatie van de uit twee platen bestaan-
de AHT, een aangepaste NNT en een
vierde plaat, waaraan Trimethoprim is
toegevoegd om de gevoeligheid voor spe-
ciaal sulfonamiden tc verhogen (3). Hoe-
wel het systeem zeer gevoelig genoemd kan
worden, is het uiterst arbeidsintensief. Bo-
vendien kunnen problemen voorzien wor-
den ten aanzien van aspecifieke remmin-
gen, indien het systeem ook voor het
intracommunautaire handelsverkeer ge-
bruikt zal gaan worden en daarbij ook nie-
ren onderzocht zullen gaan worden. Er zal

dan naast dit reeds arbeidsintensieve sys-
teem behoefte bestaan aan een extra beves-
tigings- of identificatie-systeem.
Ondertussen is er echter reeds gezocht naar
eenvoudiger screenings-methodcn, die
vooralsnog aan het EG-systeem getoetst
worden. Genoemd moeten worden twee
systemen, die bij de Vleeskeuringsdienst te
Nijmegen zijn ontwikkeld (9). Het ene is
een I-plaat systeem, het andere een 2-pla-
tensysteem. Beide berusten op het vast-
stellen van groeiremming na agar-diffusie
met nierbekken-vloeistof (pre-uriné) als
onderzoeksubstraat. Daarnaast werd in
nauwe samenwerking met de Vleeskeurings-
dienst te Amsterdam een geautomatiseerde
screeningsmethode ontwikkeld met behulp
van de Bactometer (12). Het systeem berust
op bepaling van groeiremming middels
impedantiemeting. Het veroorlooft vele
(urine-)monsters tegelijk te onderzoeken
en er wordt reeds binnen enkele uren een
objectieve uitslag verkregen. Toepassing
van deze methoden geeft de mogelijkheid
grote aantallen dieren te screenen en nega-
tieve snel vrij te geven. Van positieve dieren
zal ecn nader onderzoek moeten plaats-
vinden. De aard van het nader onderzoek
zal alltangen van de beleidsbeslissing of een
onderzoek met hel EG-systeem het laatste
woord moet hebben of dat bewezen moet
worden dat er inderdaad toegediende (met
name genoemde) antibiotica in het spel
zijn.

Om tot een standpuntbepaling hierover tc
komen kunnen de volgende overwegingen
van belang zijn: vanuit volksgezondheids-
oogpunt zijn allereerst van belang residuen
van die antibiotica die niet acceptabele ri-
sico\'s met betrekking tot toxische en/of
allergische reacties bij de consument met
zich meebrengen (bijvoorbeeld ehlooram-
fenieol). Voor vele reeds in gebruik zijnde
antibiotica is zo\'n beoordeling nog niet of
onvoldoende geschied en zal dus alsnog
moeten plaatsvinden. Zeker indien van be-
paalde antibiotica toxische metabolieten,
die microbiologisch niet actief zijn, in ster-
kere mate blijken voor te komen dan de
oorspronkelijke stof zullen chemische de-
tectie-methoden ontwikkeld moeten wor-
den, omdat microbiologische methoden te
kort schieten. Indien er antibiotica zijn, die
zo toxisch zijn dat zogenaamde \'nultole-
ranties\' worden gesteld, dan moet over-
wogen worden het gebruik van deze stoffen
in het geheel niet bij consumptie-dieren toe
te laten. Controle kan dan reeds bij het
levende dier plaatsvinden, hetgeen de de-
tectie zal vereenvoudigen, omdat niet op
residu-niveau gezocht behoeft te worden.
Vanuit volksgezondheidsoogpunt is uiter-
aard de resistentie-problematiek van groot
belang. Men dient zich echter te realiseren
dat het creëren en/of selecteren van resis-
tente bacteriën tijdens het gebruik van an-
tibiotica, dus tijdens het leven van de
slachtdieren, plaatsvindt. Bij de mens geldt
hetzelfde tijdens de preventieve en thera-
peutische toepassing van antibiotica in zie-
kenhuizen en de normale huisartsenprak-
tijk (11). Residuen van antibiotica in vlees
zullen een te verwaarlozen rol spelen bij het
veroorzaken van het resistentie-probleem.
Wel kunnen uiteraard resistent geworden
bacteriën, vooral die in de mest voor-
komen, via het milieu (zie o.a. (15)) en via
het voedsel (zie o.a. (7)) van het dier de
mens bereiken (5). Dit wordt echter geen
halt toegeroepen door onderzoek naar an-
tibiotica-residuen. Het ziet er dus naar uit
dat onderzoek naar residuen van antibio-
tica, die geen toxische of allergische pro-
blemen geven, meereen kwaliteitscontrole
dan een bewaking van de gezondheid van
de consument betreft. Het zou evenwel on-
juist zijn te concluderen dat controle over-
bodig is. Men zou echter een minder strin-
gente kcuringsbeslissing dan \'afkeuren\'
kunnen overwegen. Het vinden van rem-
stoffen moet leiden tot een nader chemisch
onderzoek. Indien geen residuen worden
aangetroffen van stoffen die bekend toxi-
cologisch of allergologisch belangrijk zijn,
zou verder onderzoek op het bedrijf van
herkomst naar de identiteit van de stof en
de reden voor de aanwezigheid in het vlees
moeten plaatsvinden, opdat maatregelen
getroffen worden die herhaling in de toe-
komst voorkomen. Door de te gebruiken
indicator-bacterie zo nu cn dan te wisselen
en zodoende het spectrum van detecteer-
bare antibiotica te wisselen, voorkomt men
bovendien een aan het testsysteem aange-
past, maar toch ongewenst antibioticum-
gebruik. Het \'Advies inzake antibiotica in
levensmiddelen, 1980\' van de Gezondheids-
raad zou in deze nog eens kritisch bezien

moeten worden, zodat vernieuwde gezichts-
punten tot ontwikkeling van aangepaste
onderzoek-methoden voor slachtdieren
kunnen leiden in opdracht en ten laste van
de Veterinaire Hoofdinspectie.

1. Bogaerts, R. and Wolf, F. A.. A standardized
method for the detection of residues of anti-bac-
terial substances in fresh meat. Die Fleischwirt-
schaft 1980; 60: 667.

2. Engel, H. W. B., Leusden, F. M. van, and
Nouws, J. F. M. Evaluation of the European
Community\'s Fourplate Method for the detec-
tion of residues of antimicrobial drugs in slaugh-
tered animals. In: Antimicrobials and Agricul-
ture, Proc. 4th Int. Symp. Antibiot. in Agri-
culture. Eds: Woodbine, M., Butterworths,
London, 1984.

3. Gudding, R. An improved bacteriological method
for the detection of sulfonamide residues in food.
Acta Vet. Scand. 1976; 17: 458.

4. Levetzow, R. und Weise, E. Zur Rückstandun-
tersuchung in Rahmen der amtlichen Fleischun-
tersuchung. Schlacht- und Viehof Z. 1974; 74:
329.

5. Levy, S. B. Playing antibiotic pool: Time to tel-
ling the score. The N. Engl. J. Medicine 1984;
311; 663.

6. Lightbown, J. W. and Rossi, P. de. The iden-
tification and assay of mixtures of antibiotics by
electrophoresis in agargel. The Analyst 1965; 90;
89.

7. Linton, A. H., Howe, K., Bennett, P. N., Rich-
mond, M. 11., and Whiteside, E. J. The coloniza-
tion of the human gut by resistant Escherichia
coli from chickens. J. Appl. Bact. 1977; 43: 465.

8. Kampelmachcr, E. H., Guinee, P. A. M. en
Noorle Jansen, L. M. van. Een eenvoudige on-
derzoekmethode ter vaststelling van antibiotica
bij slachtdieren, die tijdens het leven therapeu-
tisch met antibiotica werden behandeld. Tijdschr.
Diergeneeskd. 1962:87; 16.

9. Nouws. J. F. M. Tolcranccs and detection of
antimicrobial residues in slaughtered animals.
Arch, für Lebensmittelhygiene 1981; 32: 103.

10. Rapport Gezondheidsraad. Advies inzake an-
tibiotica in levensmiddelen. VAR 1980; 22.

11. Rapport Gezondheidsraad. Rccomtncndations
concerning the use of antibiotics VAR. 1981;
IIE.

12. Schoenmakers, M. J. G., Blaauw, L. H. de.
Engel, H. W. B. cn Lcusden, F. M. van. Het
aantonen van antibiotica en/of chcmotherapeu-
tica in slachtvarkens door middel van capacitieve
impedantiemeting met een Bactometcr® M120.
Tijdschr. Diergeneeskd. 1984; 109: 693.

13. Schothorst, M. van. Residuen van antibiotica in
slachtdieren. Thesis, Utrecht, 1969.

14. Schothorst, M. van en Peelen-Knol, G. Detectie
en identificatie van enkele antibiotica in slacht-
dieren. Tijdschr. Diergeneeskd. 1970; 95: 438.

15. Sturtevant. A. B. and Feary, T. W. Incidence of
infections resistance among lactose-fermenting
bacteria isolated from raw and treated sewage.
Appl. Microb. 1969; 18: 918.

16. Terplan, G., Barthel, G. und Zaadhof, K. Zum
Nachweis von Hemmstoffen in Harn. Arch. Le-
bensmittelhyg. 1974; 25; 261.

Schriftelijke vraag van Sir Jack Stewart-Clark
(ED — GB) aan de Commissie van Europese
Gemeenschappen (4 juni 1985)

Kan de Commissie, gezien het lofwaardige feit
dat zij in haar programma voor 1985, zowel in
het hoofdstuk landbouwbeleid (par. 4.1.6) als
onder milieu (par. 4.9.1), als haar doelstellingen
aangeeft dat zij intensiever wil bespreken op
welke manier proefdieren beschermd kunnen
worden en alle mogelijke stappen wil nemen om
het gebruik van dieren voor dergelijke doel-
einden te doen beëindigen, ook de verzekering
geven dat de diverse directoraten-generaal op
dit terrein nauw samenwerken?
Kan de nieuwe Commissie ook aantonen dat zij
doeltreffend cn eensgezind tc werk gaat om in
het kader van haar huidige programtna EG-
maatregclcn ovcrhet gebruik van proefdieren te
nemen\'\'

Zoals vermeld in dc brief van 4 april 1985 van de
Voorzitter van de Commissie aan mevrouw
Seibel-Emmerling, voorzitter van de Intergroep
Dierenwelzijn van het Europese Parlement, is
de Commissie nu bezig met het opstellen van
een ontwerp-richtlijn over dierproeven. Zij
hoopt deze binnenkort, in ieder geval spoedig
na het zomerreces, bij de Raad en het Parlement
te kunnen indienen. De Commissie kan het
geachte Parlementslid de verzekering geven dat
zij voornemens is de beloften die zij in het kader
van het programma 1985 heeft gedaan, volledig
na te komen.

SAMENVATTlNCi Er wordt een beschrijving gegeven van een chondroom van de laatste 2 ribben, op
1/3 van de afstand tussen spittaal-uitsteeksels en sternum. De diameter was circa 35 cm. De ooi was 4 a
5 jaar oud en in redelijk goede conditie. Een dergelijke aandoening was in Nederland ons inziens niet
eerder beschreven. In het Verenigd Koninkrijk worden alleen 2 gevallen van een chrondrosarcoom (ook
van de ribboog) vermeld op een totaal van 129.981 secties (l).

SUMMARY A chondroma localized in the last two ribs at one-third oj\'the distance from the spinous
process to the sternum, and approximately 35 cm in diameter, is reported. The ewe was about four to
five years of age atu! in fairly good condition. Apparently it was a rare case: a condition of this type was
not previously reported in the Netherlands. Only two cases of chondrosarcoma (also in the costal arch)
out of 129,981 autopsies are reported (I)-

Eén onzer werd in de zomer van 1984 ge-
raadpleegd door een hobby-veehouder
voor een dikte aan de romp van een ooi van
circa 4 jaar oud. Dc dikte was opgevallen
bij het scheren cn enkele centimeters in
doorsnede. Het proces voelde hard aan en
leek vast tc zitten aan de ribwand. Veron-
dersteld werd dat het een kneuzing of hae-
matoom betrof. Aangezien het schaap in
goede conditie was cn er geen hinder van
ondervond, werd besloten af te wachten.
Toen dc wol weer aangegroeid was, ver-
dween de dikte uit hct gezicht cn daarmee
aan de aandacht. Toen de ooi in het voor-
jaar aflamde was de dikte inmiddels aan-
zienlijk toegenomen. De ooi bracht twee
lammeren groot en was daarna nog in een
redelijke conditie. De dikte was inmiddels
voetbalgroot cn werd op een gegeven mo-
ment door eksters stuk gepikt op ccn plaats
waar zich locaal verval openbaarde. Ove-
rigens ondervond de ooi gccn bezwaren
van deze toch extreem grote tumor. Hct
dier werd in narcose gebracht om tc zien of
de tumor mogelijk slechts over een beperkt
gebied vast zou zitten aan dc ribwand. Dit
bleek nict het geval tc zijn, waarop het dier
werd geëuthanaseerd. Sectie op de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren in Rozendaal
(Gld.) leverde het beeld op van een chon-
droom van dc laatste 1 ä 2 ribben, op 1/3
van de afstand lussen doornuitsteeksels en
borstbeen. Ook vanuit de buikholte was dc
tumor zichtbaar. Het histologisch beeld
was dat van ccn zuiver chondroom, een
zeldzame bevinding.

Voor zover ons bekend is deze tumor niet
eerder in Nederland beschreven of in jaar-
verslagen van Gezondheidsdiensten ver-
meld. Daarbij moet echter opgemerkt wor-
den dat dc registratie van secticbevindingen
van dc diensten onvolledig is en door veel
diensten zelf niet openbaar gemaakt wordt.
Dit is in het Verenigd Koninkrijk wel het
geval. Sinds 1975 worden de bevindingen
van de Veterinary Investigation Centra
systematisch gerangschikt gepubliceerd.
Voor de jaren 1975 t/m 1982 worden er 21
neoplasmata vermeld (exclusief 65 gevallen
van lymphosarcoom en 485 van jaagziekte

^ i:)r, C. D. W. Königen drs. P. 1\'. M. Bccrsma. Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland, Roz.endaalse-
laan 30. Rozendaal (G.).

op i 29.981 secties van schapen (1). Daarbij
waren er 2 gevallen van een chondrosar-
coom van de ribboog.
(Het Laboratorium Informatie \'vstccm
van de Gezondheidsdiensten gat innen-
kort werken; dat zal de mogelijkhi Dieden
om op vergelijkbare wijze inzicht rijgen
in het optreden van ziektes er ndoc-
ningcn.)

SAMliN VA r riNG De historische onin ikl<ehng van het proefdiergebruik loopi in grote lijnen parallel
met de ontwikkeling van de westerse geneeskunde. Voorat vanaf de tweede helft van de vorige eeuw. na
de ontdekking van de eerste anesthetica. neemt hel aantal dierproeven sterk toe. Op enkele oorzaken
hiervan wordt kon ingegaan. Vanaf de tweede helft van deze eeuw wordt het proefdier zelf onderwerp
van studie. Het vakgebied van de proefdierkunde komt dan tot ontwikkeling. Door de bijdrage van de
proefdierkunde neemt de reproduceerbaarheid van de resultaten van dierexperimenten toe en wordt een
bijdrage geleverd aan het welzijn van het proefdier. Voor het proejdierkundig onderwijs wordt een
belangrijke nieuwe ontwikkeling ingezet met de inwerkingtreding van het op 31 mei 1985 afgekondigde
Dierproevenbesluit. Hierin worden opleidingseisen geformuleerd voor degenen die betrokken zijn bij de
uitvoering van dierproeven (onderzoekers, dierverzorgers en hiotechnici. proefdeskundigen). Voor eik
van deze categorieën wordl een bepaalde opleiding in de proefdierkunde verplicht gesteld. Voor het
universitair onderwijs op dit gebied heeft de vakgroep Proefdierkunde te Utrecht een landelijke
taakstelling. De inhoud van het onderwijs wordl kort besproken.

Tot slot wordt ingegaan op enkele problemen die .samenhangen met de toetsing van de ethi.sche
toelaatbaarheid van dierproeven.

SUMMARY The historical development ofthe use of laboratory animals runs broadly parallel with the
development of western human medicine. From the latter half of the nineteenth century, after the first
anaesthetics were discovered, the number of animals used j\'or experiments showed a particularly
marked increase. A number of causes of these developments are discu.ssed. f-yoni the latter half of the
twentieth century, experimental animals themselves have become a subject of investigation. The
discipline of laboratory animal science is then developed. Laboratory animal science increases the
reproducibility of experimental studies ami contributes to the welfare of laboratory animals. An
important recent development was started in leaching laboratory animal science when the Laboratory
Animal Order promulgated on .May 31. 1985. became operative. In this Order, the training require-
ments are stated, which have to be tnet by those taking part in animal experiments (investigators,
animal technicians, experts in laboratory animal .science). A particular training in laboratory animal
science is made compulsory on each ofthe.se categories. The Department of Laboratory Animal Science
in Utrecht has national terms of reference for university education in this field. The contents of this
education is briefly discussed. Finally, a number of problems are reviewed, which are a.ssociated with
testing the ethical aspects of animal experiments.

\'The wcllare ot animals must depend on an understanding of
animals, and one does not come by this understanding intuiti-
vely; it must be learned\'

\'We must grapple with the paradox that nothing but research
on animals will provide us with the knowledge that will make
it possible for us, one day, to dispense with the use of them
altogether\'

\' Rcdc uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht on 13
november 1985.

Prof. dr. L. F. M. van Zutphen. Vakgroep Proefdierkunde. Faculteit der Diergenceskutide. Rijksuniversiteit
te Utrecht, Postbus 80.1 1. 3508 TD Utrecht.

Op 14 februari 1985 bracht de minister van
Onderwijs en Wetenschappen een officieel
bezoek aan onze universiteit teneinde het
startsein te geven voor de bouw van het
Gemeenschappelijk Dierenlaboratorium.
Voor het Utrechts Universiteitsblad was
dit aanleiding om de prent van Bartje uit de
archiefkast op le diepen. Bartje is de perso-
nificatie van een laboratorium-rat, die,
staande op de achterpoten, blijmoedig de
wereld inkijkt. Voor deze gelegenheid werd
de atT^celding voorzien van het onder-
schrift: ik ben Bartje. Ik heb kanker. En
binnenkort ook een nieuw huis. U gaf 70
miljoen om mij en mijn vierhonderddui-
zend kameraadjes nog efficienter ziek te
maken. Plus ƒ 450.000,— om dat tc filmen.
Dankuwel, meneer Deetman\'.
Deze wrange tekst is één van de vele ui-
tingen van maatschappelijke kritiek op het
gebruik van proefdieren voor dierproeven
(1). Deze kritiek neemt de laatste jaren toe,
zowel in omvangals in heftigheid. Een niet
onbelangrijke impuls hiertoe werd gegeven
door het in 1975 verschenen boek Animal
Liberation van de Australische filosoof
Peter Singer (2).

In het in 1984 verschenen boek Man &
Mouse geeft Sir William Paton, hoogleraar
in de farmacologie aan de University of
Oxford cn actief lid van de Research De-
fense Society een duidelijk antwoord op de
groeiende kritiek (3). Hij laat zien dat
dierproeven ten grondslag hebben gelegen
aan een groot deel van de successen op
medisch en biologisch gebied. Bovendien
wordt de betekenis van dierproeven voor
de kwaliteit van onze huidige gezondheids-
zorg hierin op onmiskenbare wijze duide-
lijk gemaakt.

Tegenstanders van dierproeven verwijten
Paton dat hij slechts de opgepoetste kant
van de medaille laat zien. Zij verwijzen
onder meer naar de genoemde publicatie
van Singer waarin een beschrijving wordt
gegeven van een groot aantal dierexperi-
menten met het doel de zinloosheid en het
immorele karakter van dierproeven aan te
tonen.

De auteurs Paton en Singer hebben met
elkaar gemeen dat ze op heldere wijze en
goed gedocumenteerd een standpunt met
betrekking tot het dierexperimenteel on-
derzoek verdedigen. Uit deze bloeiende tak
van de biomedische wetenschappen werd
door beiden echter uitsluitend datgene ge-
plukt, wat het beste past bij de bevestiging
van de eigen stelling. Waar Paton ons wijst
op de rijke oogst is Singer er op uit om ons
slechts rotte vruchten te laten zien.

Eenzijdige benaderingen vormen meestal
geen goede basis voor een constructieve
dialoog. Het zich ingraven in de stelling
van het eigen gelijk betekent dat de loop-
gravenoorlog tussen hen dic streven naar
een lotsverbetering voor het proefdier en
zij die met behulp van dierproeven streven
naar een kwaliteitsverbetering van de ge-
zondheidszorg, voort duurt. Aan beide
zijden worden verliezen geleden en de posi-
tie van het dier wordt er niet beter van.
De wetenschappelijke, ethische en maat-
schappelijke aspecten van dierproeven zijn
van dien aard dat het oordeel hierover niet
een alleenrecht is van onderzoeker, dieren-
beschermer of politicus. Het zoeken naar
aanvaardbare oplossingen vereist een open
dialoog, gebaseerd op feitelijke informatie.
In ons land lijkt het klimaat voor een open
dialoog gunstiger dan in de meeste ons om-
ringende landen, mede dankzij een genuan-
ceerd dierproevenbeleid van de overheid.

De proefdierkunde die gericht is op een
zorgvuldig en ethisch verantwoord gebruik
van proefdieren, kan mogelijk een bijdrage
leveren aan het overbruggen van bestaande
tegenstellingen. De basisfilosofie voor dit
vakgebied is het beste verwoord door Rus-
sell & Burch in het in 1959 verschenen boek
The Principles of Humane Experimental
Technique (4). Hierin werd voor het eerst
inhoud gegeven aan de begrippen Repla-
cement, Reduction en Refinement: Ver-
vanging, vermindering en verfijning van
het proefdiergebruik. Een alliteratie die
wellicht klinkt als een cliché, doch, zoals
zal blijken, deze kwalificatie allerminst
verdient.

Alvorens in te gaan op de inhoud van het
vakgebied proefdierkunde wil ik kort de
historische ontwikkeling van het gebruik
van proefdieren schetsen. Van daaruit zal
ik trachten om plaats en betekenis van de
proefdierkunde aan te geven om vervol-
gens nader in te gaan op enkele aspecten
die van belang zijn bij het beoordelen van
de ethische toelaatbaarheid van dierproe-
ven.

Dieren worden al sinds eeuwen door de
mens gebruikt als voedingsbron, als trek-
of lastdier of als gezelschapsdier. Het ge-
bruik van dieren voor wetenschappelijk
onderzoek loopt ongeveer parallel met dc
ontwikkeling van de geneeskunde als zelf-
standige wetenschap (5, 6).
De basis van de westerse medische weten-
schap ligt bij de Griekse natuurfilosofen,
die enkele eeuwen voor het begin van onze
jaartelling een eerste aanzet hebben gege-
ven om de geneeskunde los te maken van
de mythologie. Bijgeloof en mythe moesten
plaats maken voor een rationele aanpak.
Deze benadering noopte tot doelgericht
medisch-biologisch onderzoek. Structuren
en functies van het menselijk lichaam wer-
den mede op grond van onderzoek bij die-
ren vastgelegd in tekeningen en geschrif-
ten. De auteurs van het eerste medische
standaardwerk, het Corpus Hippocraticum
(± 400 V. Chr.) zijn waarschijnlijk de eer-
sten geweest die voor onderzoeksdoelein-
den vivisectie, in de meest letterlijke bete-
kenis van het woord, toepasten.

Van Aristoteles (384-322 v. Chr,) mag even-
eens worden aangenomen dat zijn kennis
van het dierenrijk, zoals opgetekend in
Historia Animalium en in De Partibus Ani-
tnalium voor een belangrijk deel verkregen
werd door sectie op dieren.
Het onderzoek had voornamelijk een be-
schrijvend karakter. Het accent lag op de
anatomie. Experimenten werden slechts
sporadisch uitgevoerd. Hierin kwam ech-
ter verandering door het werk van Galenus
(130-201). Opgeleid in Pergamon trok Ga-
lenus in 162 na Chr. naar Rome waar hij
lijfarts werd van Marcus Aurelius. Ten-
einde meer inzicht te krijgen in anatomie en
fysiologie van de mens heeft hij tijdens zijn
verblijf in Rome een groot aantal goed
doordachte experimenten uitgevoerd met
varkens, apen, honden en zelfs beren. Het
dier, in het bijzonder het varken, werd
hierbij als model voor de mens volledig
geaccepteerd. De resultaten van zijn on-
derzoek zijn gedurende vele eeuwen de be-
langrijkste basis geweest voor het genees-
kundig handelen.

Met Galenus werd een belangrijk tijdperk
van geneeskundig onderzoek afgesloten.
De Romeinse cultuur bleek geen geschikte
voedingsbodem voor een verdere ontwik-
keling van geneeskunde en biologie. Na de
opkomst van het Christendom kwam het
medisch en biologisch onderzoek in Eu-
ropa nagenoeg geheel tot stilstand. Gedu-
rende vele eeuwen werd er geen noemens-
waardig onderzoek verricht. Er werd waar-
schijnlijk slechts zelden een proefdier ge-
bruikt. Ook wanneer vanaf de 1 Ie eeuw het
accent van dc wetenschap komt te liggen
bij dc scholastische wijsbegeerte worden
slechts sporadisch dierproeven uitgevoerd.
Deze periode van betrekkelijke rust duurde
tot aan de 15e eeuw, het begin van de Re-
naissance. Geleidelijk ontstond de drang
tot een verdere ontwikkeling van de weten-
schap, gevoed door het inzicht dat theore-
tisch verworven kennis aangevuld dient te
worden met eigen waarnemingen.
Theophrastus Bombastus von Hohenheim,
beter bekend als Paracelsus, was wellicht
de meest markante persoonlijkheid uit deze
periode. Hij kwam in verzet tegen de scho-
lastieke wijze van kennisoverdracht. Na
zijn benoeming tot hoogleraar in de me-
dicijnen in 1527 te Basel werden tijdens het

eerste college de boekwerken van Galenus
en Avicenna demonstratief verbrand: \'Het
enige boek van betekenis is het boek van dc
natuur\'. Zijn ijver om de theoretisch ge-
oriënteerde wetenschapsbeoefening van de
Middeleeuwen te vervangen door een em-
pirische benadering werd niet door ieder-
een gewaardeerd. Twee jaar na zijn be-
noeming werd hij gedwongen weer op te
stappen.

Ondanks de tegenstand won de empirische
benadering echter snel terrein. In biologie
en geneeskunde werd aanvankelijk weer
vooral anatomisch onderzoek verricht.
Maar vanaf de 17e eeuw worden ook fysio-
logische processen onderwerp van studie.
Het is waarschijnlijk geen toeval dat de
ontwikkeling van het fysiologisch onder-
zoek samenvalt met de opkomst van het
cartesianisme. Voor het bestuderen van fy-
siologische processen is het noodzakelijk
om ingrepen uit te voeren bij levende die-
ren, destijds uiteraard zonder anesthesie.
De morele bezwaren hiertegen kunnen
worden afgedekt met de cartesiaanse visie
op het leven. Immers, Descartes (1596-
1650) beschouwde een organisme als een
mechanisch object waarvan het leven zich
laat verklaren met behulp van fysische en
chemische wetmatigheden. De mens is ech-
ter een organisme dat denkt en naast ecn
mechanisch, stoffelijk lichaam ook nog be-
schikt over een geest. Deze geest is voor-
waarde voor het bewustzijn en tevens een
voorwaarde om pijn te kunnen lijden. Het
dier is uitsluitend ecn mechanisch object
dat volgens bepaalde patronen op prikkels
reageert. In de visie van Descartes heeft hct
dier geen bewustzijn en mist daardoor ook
het vermogen om pijn tc lijden. Hiermee
waren de morele drempels voor pijnlijke
dierexperimenten geslecht.
De ontdekking van de bloedsomloop en
werking van hct hart door William Harvey
in het begin van de 17e eeuw wordt terecht
beschouwd als ccn startpunt in dc geschie-
denis van de moderne fysiologie. Het vorm-
de de aanleiding voor een algehele her-
oriëntatie op vele fysiologische processen.
In 1628, ruim 200 jaar vóór de eerste toe-
passing van anesthesie, deed Harvey ver-
slag van deze ontdekking. \\nl)e Motu Cor-
dis (7) wordt nauwkeurig beschreven hoe
bij verschillende diersoorten de borstkas
van het nog levende dier wordt geopend en
het pericard wordt verwijderd teneinde de
bewegingen en functies van het hart tc
kunnen bestuderen. De wijze van verslag-
legging duidt op een cartesiaanse visie op
het dier: het dier als substituut voor het
mechanisch deel van de mens, zonder ver-
mogen tot pijnperceptie.
Ondanks het feit dat de visie van Descartes
veel kritiek ondervond (8), heeft deze grote
invloed gehad op de latere ontwikkeling
van het biologisch en medisch onderzoek.
De kennis van deanatomie en het inzicht in
de fysiologie namen in korte tijd sterk toe.
Het dier was als bron van informatie her-
ontdekt en onmisbaar bevonden.
Vanaf de 18e eeuw won geleidelijk de over-
tuiging veld dat de empirische wetenschap
in staat is om dc levensomstandigheden
van de mens tc verbeteren. Het werd ook
duidelijk dat dc verdere ontwikkeling van
de geneeskunde mede afhankelijk is van de
resultaten van dierproeven.
In de 19e eeuw kwam er echter ook een
tegenbeweging op gang, eerst in Engeland,
later ook in Frankrijk, waar Francois Ma-
gendie en Claude Bernard zich grote roem
verwierven door dc resultaten van hun fy-
siologisch onderzoek. Antivivisectionistcn
kwamen in verzet tegen proeven met niet
genarcotiseerde dieren. De eerste antivivi-
sectie vereniging, de \'Victoria Street So-
ciety\', werd opgericht in 1875, nadat in
1824 de eerste algemene dierenbescher-
mingsorganisatie was ontstaan (9). In En-
geland werd, mede onder druk van de anti-
vivisccticbewcging, in 1876 dc \'Cruelty to
Animals Act\' aangenomen. Voor het eerst
in de geschiedenis is er dan een wet die
gericht is op het beschermen van dieren die
gebruikt worden voor onderzoek.
Extreme standpunten, die pleitten voor de
totale afschaffing van dierproeven, onder-
vonden in de publieke opinie weinig steun,
zeker nadat vanaf de tweede helft van de
19e eeuw verschillendeanesthetica beschik-
baar kwamen en in het dierexperiment dus
narcose kon worden toegepast.
Vanaf deze periode vond er ecn sterke toe-
name van het proefdiergebruik plaats. In
1878, twee jaar na de inwerkingtreding van
de Cruelty to Animals Act waren er in En-
geland 23 \'licensees\', geregistreerde onder-
zoekers, die in totaal 270 gewervelde dieren

per jaargebruikten. In 1920 gebruikten 700
onderzoekers 70.000 dieren per jaar. Van
het gebruik in andere landen, waar nog
geen wettelijke regeling en registratie be-
stonden zijn geen betrouwbare gegevens
bekend. Volgens een schatting van de Vic-
toria Street Society waren er op het mo-
ment van de inwerkingtreding van de Cruel-
ty to Animals Act in Frankrijk 85, in
Duitsland 29 en in Nederland 8 onderzoe-
kers die dierproeven verrichtten. Aange-
nomen wordt dat de toename van het
proefdiergebruik in deze landen ongeveer
parallel liep met die in Engeland.
Er zijn, behalve de ontdekking en toepas-
sing van anesthetica, nog enkele andere ont-
wikkelingen aan te wijzen die de toename
sterk beïnvloed hebben:

— Charles Darwin publiceerde in 1859
zijn Origin of Species, waarin op weten-
schappelijke gronden de biologische over-
eenkomsten tussen mens en dier worden
verdedigd. Het gebruik van dieren als
model voor de mens verkreeg hierdoor een
rationele basis.

— Zes jaar later, in 1865, verscheen het
standaardwerk van Claude Bernard, In-
troduction ä l\'étude de la medicine experi-
mentale{\\0). Hierin wordt een basis gelegd
voor de wetenschappelijke benadering van
de fysiologie. Bernard bepleit het gebruik
van dieren voor de ontwikkeling van de
experimentele geneeskunde. Hij schrijft
hierover het volgende: \'Heeft men het recht
om bij dieren experimenten uit te voeren en
vivisectie toe te pas.scn? Wat mij betreft, ik
denk dal men dat recht heeft, volledig en
onbeperkt. Hel zou vreemd zijn de mens
het recht toe te kennen om het dier voor
allerlei doeleinden te gebruiken, als huis-
dier of als voedselbron, maar hem te ver-
bieden het dier tc benutten om zich verder
te ontwikkelen in een wetenschap dic voor
de mens van het grootste belang is. Er is
geen ruimte voor twijfel; dc fysiologie is
afhankelijk van het experiment en men kan
dc dood niet bestrijden zonder eerst ande-
ren daarvoor opgeofferd te hebben\' (einde
citaat).

Het gezag van Bernard, als grondlegger
van de moderne fysiologie, is zeer groot.
Zijn woorden zullen nog lange tijd blijven
naklinken.

— De ontwikkeling van de microbiologie
is eveneens van grote invloed geweest op de
toename van het proefdiergebruik. In 1884
verschenen de postulaten van Koch (II),
waarin onder meer is opgenomen dat het
bewijs voor de pathogeniteit van een, bij
een patiënt geïsoleerd micro-organisme,
pas is geleverd na een geslaagde besmet-
tingsproef bij gezonde, gevoelige proefdie-
ren. Hiermee werd het proefdier ook in de
microbiologie als een onmisbaar substituut
voor de mens geïntroduceerd. Deze on-
misbaarheid werd nog versterkt nadat de
produktie van vaccins en antisera op gang
kwam en de werkzaamheid en veiligheid
hiervan werden getest bij dieren.

— Toen na de eerste wereldoorlog de pro-
duktie van farmaca zich op industriële
wijze ging ontwikkelen, en later ook andere
terreinen van het medisch-biologisch on-
derzoek, zoals b.v. de immunologie, viro-
logie en toxicologie sterk werden uitge-
breid, begon dc toename van het proef-
diergebruik exponentiële vormen aan te
nemen.

Met deze toename ging ook een uitbreiding
van het aantal gebruikte diersoorten ge-
paard. Waren dil tot aan hel einde van de
vorige eeuw nog voornamelijk huisdieren
zoals honden, katten, konijnen en varkens,
vanaf het begin van deze eeuw werden
steeds meer knaagdieren gebruikt. In 1940
werden in Engeland I miljoen proefdieren
per jaar gebruikt, in 1960 3,5 miljoen en in
1970 5,5 miljoen. Ruim 90% hiervan zijn
muizen cn ratten. Er zijn ook over deze
periode geen betrouwbare gegevens be-
schikbaar over het proefdiergebruik in an-
dere landen (12). Volgens een schatting van
hct International Committee on Labora-
tory Animals (ICLA) was het totale proef-
diergebruik over de gehele wereld in I960
30 miljoen en in 1970 tussen de 100 en 200
miljoen per jaar. Ik geef deze cijfers om
daarmee te accentueren dat de sterke toe-
name van hel proefdiergebruik zich in rela-
tief korte tijd heefl voltrokken.
Na 1970 komt er ook in verschillende an-
dere landen een systematische registratie
van dierproeven tol stand. Hel proefdier-
gebruik blijkt nu te stabiliseren. De laatste
jaren kan zelfs een zekere daling worden
waargenomen, in ons land van 1,5 miljoen
in 1978 naar 1.2 miljoen in 1984.

Door de sterke toename van het proefdier-
gebruik, vooral na de tweede wereldoor-
log, ontstond er behoefte aan gespeciali-
seerde deskundigen die de verantwoorde-
lijkheid op zich kunnen nemen voor de
proefdiervoorziening en proefdierverzor-
ging. Het accent van de hiervoor beno-
digde kennis lag vooral op het gebied van
de zootechniek en de gezondheidsbewa-
king.

Wanneer echter op grond van doelma-
tigheidsoverwegingen vanaf de vijftiger
jaren bij veel instellingen waar biomedisch
onderzoek plaats vindt de proefdiervoor-
zieningen gecentraliseerd worden, en het
dierexperimenteel onderzoek zich voor een
deel verplaatst naar centrale dierenlabora-
toria, worden deze deskundigen ook be-
trokken bij de opzet en uitvoering van het
dierexperiment. Zij fungeren dan tevens als
adviseur bij de keuze van het proefdier, bij
de uitvoering van experimentele technieken
en bij het toepassen van anesthesie. Hier-
voor is een bredere kennis noodzakelijk.
Dit vereist, naast een gerichte bestudering
van de literatuur, ook onderzoek waarbij
het proefdier zelf het onderwerp van studie
is. Hiermee komt het vakgebied proefdier-
kunde tot ontwikkeling. Het onderzoek
binnen dit vakgebied richt zich o.a. op het
optimaliseren van de huisvesting en ver-
zorging van proefdieren, het verzamelen
van normaalwaarden, het ontwikkelen van
methoden voor de genetische en microbio-
logische kwaliteitsbewaking en het bestu-
deren van oorzaak cn preventie van ziek-
ten.

De kennis op deze gebieden breidt snel uit.
De proefdierkunde ontwikkelt zich tot een
hulpwetenschap van het biomedisch on-
derzoek. Betrouwbaarheid en reproduceer-
baarheid van de resultaten van het dierex-
periment nemen hierdoor toe. Bovendien
blijkt de bijdrage van de proefdierkunde
een duidelijk positieve invloed tc hebben
op het welzijn van het proefdier.
De laatste jaren treedt de proefdierkunde
steeds meer in het voetspoor van Russell &
Burch (4). Centraal staat hierbij het streven
naar Vervanging door gebruik van andere
testsystemen, naar Vermindering door si&n-
daardisatie van proefdier en proefopzet en
naar Verfijning door het voorkómen van
onnodig ongerief.

Voorde in 1983 ingestelde vakgroep Proef-
dierkunde vormen deze doelstellingen de
belangrijkste leidraad bij de invulling van
het onderzoek- en onderwijsprogramma.
Een kort overzicht van de activiteiten van
de vakgroep moge verduidelijken hoe ge-
tracht wordt hieraan nader gestalte te
geven.

Het onderzoek van de vakgroep is gericht
op de thema\'s standaardisatie; welzijn en
diermodellen.

Het gebruik van genetisch gestandaardi-
seerde dieren, b.v. uit een inteeltstam of F,
hybride, betekent minder spreiding in de
resultaten en dus minder dieren per expe-
riment. Gebleken is echter dat 10-20% van
de geregistreerde inteeltstammen, en daar-
mee ook de daarvan afgeleide congene en
transgene lijnen, genetisch gecontamineerd
is. Regelmatige controle op uniformiteit en
autenticiteit van deze stammen is dus nood-
zakelijk. Ten behoeve van deze genetische
kwaliteitsbewaking wordt gezocht naar
genetische markers die gc.schikt zijn voor
dc karakterisering van inteeltstammen.
Deze markers worden gelocaliseerd op het
chromosoom.

In het onderzoek dat gericht is op het wel-
zijn van proefdieren worden verschillende
huisvestingssystemen en milieufactoren
geëvalueerd. Hierbij wordt uitgegaan van
de fysiologische en ethologische behoeften
van het dier. Getracht wordt om uit de
keuzen die het dier maakt in een preferen-
tietest informatie te verkrijgen voor het
vaststellen van diersoortspecifieke en stam-
spccifieke huisvestingsnormen.
In het kader van het welzijnsonderzoek
wordt ook aandacht besteed aan de pre-
ventie van ziekten. Hierbij wordt de in-
vloed bestudeerd van voeding en darm-
Hora op het optreden van gezondheids-
problemen.

Binnen het thema diermodellen ligt het ac-
cent op het verzamelen van gegevens die
van belang zijn voor een juiste proefdier-
keuze, in het bijzonder voor de bestudering
van het cholesterolmetabolisme.
Naast dit proefdierkundig gericht onder
zoek wordt er in samenwerking met de af-
deling Biomedische Informatie van de
Universiteitsbibliotheek ecn geautomati-

seerd documentatie-systeem opgebouwd.
Literatuur, geselecteerd uit enkele duizen-
den tijdschriften, wordt gerubriceerd en
systematisch opgeslagen in een gecompu-
teriseerd literatuurbestand. Dit bestand,
dat ook de literatuur omvat die betrekking
heeft op proefdiervervangende testsyste-
men, dient als bron van informatie bij de
beantwoording van specifiek proefdier-
kundige vragen van onderzoekers, zowel
van binnen als buiten de Utrechtse univer-
siteit. Een literatuurattenderings-bulletin
wordt verspreid onder proefdierkundigen
werkzaam bij universiteiten, onderzoekin-
stellingen en bedrijven.
Onderzoek en documentatie dienen tevens
ter ondersteuning van het onderwijs. Ook
in het onderwijs vormen de door Russell &
Burch geformuleerde uitgangspunten de
basis voor het programma. Dit betekent
dat niet alleen aandacht wordt geschonken
aan vakinhoudelijke aspecten als zootech-
niek, microbiologie, pathologie of anesthe-
siologie van proefdieren, maar ook aan een
verantwoorde proefopzet en aan de moge-
lijkheden van het toepassen van alternatie-
ven. Onder alternatieven wordt in dit ver-
band verstaan elke procedure die bijdraagt
tot een vermindering van het benodigde
aantal dieren (13). Hiertoe behoren dus
niet alleen proefdiervervangende testsys-
temen zoals weefselkweek of celcultures,
maar bijvoorbeeld ook het optimaal toe-
passen van de mogelijkheden van dc statis-
tiek of het gebruik van genetisch gedefi-
nieerde dieren.

Bovendien wordt in het onderwijs ruim
aandacht geschonken aan dc ethische en
maatschappelijke aspecten van het proef-
diergebruik. Studenten worden niet alleen
geconfronteerd met meningen van onder-
zoekers en ethici, maar ook met de visie
van dierenbeschermers. In de toekomst zal
voor dit onderdeel van het onderwijspro-
gramma ook samenwerking worden ge-
zocht met de in Leiden te benoemen hoog-
leraar Dierproefvraagstukken.
Het proefdierkundig onderwijs krijgt een
belangrijke stimulans door de afkondiging
van het Dierproevenbesluit op 31 mei 1985.
Hierin wordt de uitvoering van een aantal
artikelen van de Wet op de Dierproeven
(1977) nader geregeld. Er worden eisen van
deskundigheid gesteld aan degenen die be-
trokken zijn bij de uitvoering van dier-
proeven. Hel betreft hier onderzoekers
(art. 9), dierverzorgers en biotechnici (art.
12) en proefdierdeskundigen die belast zijn
met het toezicht op het welzijn van proef-
dieren (art. 14).

Van de onderzoeker die verantwoordelijk
is voor de uitvoering van dierproeven (art.
9 onderzoeker) wordt in de toekomst geëist
dat deze het doctoraal examen biologie,
diergeneeskunde, farmacie, geneeskunde,
tandheelkunde of landbouwkunde (studie-
richting zootechniek) met goed gevolg heeft
afgelegd en bovendien een door de minister
van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur
(WVC) aan te wijzen cursus Proefdier-
kunde met goed gevolg heeft afgesloten
(15).

Voor dierverzorgers en biotechnici wordt
een 2- respectievelijk 4-jarigc beroeps-
opleiding verplicht gesteld.
Van de proefdierdeskundige die belast is
met het toezicht op het welzijn van proef-
dieren (de proefdierdeskundige ex art. 14)
wordt geëist dat deze het doctoraal examen
diergeneeskunde, geneeskunde of medische
biologie heeft afgelegd en bovendien een
door de minister van WVC aan te wijzen
cursus Welzijn proefdieren met goed ge-
volg heeft afgesloten.
Begin 1985 heeft de minister van O&W de
vakgroep Proefdierkunde aangewezen als
zwaartepunt voor de ontwikkeling van het
universitaire onderwijs op het gebied van
de proefdierkunde. Voor de opzet en coör-
dinatie van dit onderwijs heeft dc vakgroep
ecn landelijke taakstelling. Vanaf 1986 zal
zowel voor Utrecht als voor andere belang-
hebbende universiteiten een cursus Proef-
dierkunde voor toekomstig art. 9 onder-
zoekers worden georganiseerd. Deze cursus
dient bij voorkeur gevolgd te worden tij-
dens de doctorale fase van de opleiding.
De cursus Welzijn proefdieren wordt geïn-
tegreerd in een 1-jarige postdoctorale be-
roepsopleiding proefdierkunde die met in-
gang van 1987 van start gaat.

Nederland is het eerste land dat voor de
uitvoering van dierproeven proefdierkun-
dig onderwijs wettelijk verplicht stelt. Op
grond van recente besluiten in de Raad van

Europa is liet echter te verwachten dat an-
dere landen spoedig zullen volgen.
De verplichtstelling van dit onderwijs on-
derstreept dat ook de overheid belang
hecht aan de inbreng van proefdierkundige
kennis in het dierexperiment. Deze inbreng
bevordert het zorgvuldig gebruik van proef-
dieren en kan ertoe bijdragen dat het aantal
benodigde dieren verder afneemt.
De daling van het proefdiergebruik die en-
kele jaren geleden is ingezet zal zich ook in
de toekomst voortzetten, al zal voor som-
mige terreinen van onderzoek (b.v. toxici-
teitsonderzoek) tijdelijk een grotere behoef-
te aan proefdieren kunnen bestaan. Deze
verwachting is niet alleen gebaseerd op de
bijdrage vanuit de proefdierkunde. Ook de
accentverschuivingdie optreedt binnen het
biomedisch onderzoek in de richting van
de moleculaire biologie speelt hierbij een
rol. In dit verband zijn vooral van belang
de toepassingen van nieuwe technologieën
zoals de hybridomatechniek voor vaccin-
produktie en de recombinant DNA-tech-
niek voor het ontrafelen van fysiologische
en pathologische processen op DNA ni-
veau. Daarnaast zal de toenemende aan-
dacht voor de ethische aspecten van dier-
proeven leiden tot ecn verdere daling van
het proefdiergebruik.

De belangstelling voor het vraagstuk van
de ethische toelaatbaarheid van dierproe-
ven bestaat niet alleen bij een beperkte
groep van dierenbeschermers maar ook
wetenschappelijk onderzoekers verdiepen
zich meer en meer in dit probleem (16-18).
Op congressen en symposia wordt in toe-
nemende mate tijd ingeruimd voor het be-
spreken van de ethische aspecten van dier-
proeven. Uit redactionele artikelen in toon-
aangevende wetenschappelijke tijdschriften
als The Lancet, Nature en Science blijkt
eveneens de groeiende belangstelling voor
dit onderwerp.

De stelligheid waarmee Bernard 120 jaar
geleden zonder enige restrictie aan de mens
het recht toekende om dieren te gebruiken
voor onderzoek zal momenteel nog slechts
door weinigen in algemene zin worden on-
derschreven.

Echter, ook al wordt erkend dat dierproe-
ven een ethisch probleem kunnen vormen,
de meningen over de wijze waarop de ethi-
sche toelaatbaarheid in concrete situaties
beoordeeld moet worden lopen nogal uit-
een.

Sommigen zijn van mening dat met het
aannemen van een Wet op de Dierproeven
tevens de morele en ethische aspecten van
het proefdiergebruik afdoende zijn gere-
geld. Wanneer voldaan wordt aan de in de
wet gestelde eisen dan is het dierexperiment
per definitie ethisch verantwoord.
Anderen, waartoe ik ook mijzelf reken, zijn
echter van mening dat deze benadering on-
voldoende recht doet aan de positie van het
dier. Wetgeving loopt vaak achter bij maat-
schappelijke ontwikkelingen. Bovendien is
de wet een te rigide instrument voor het
vastleggen van ethische normen, omdat
deze mede worden bepaald door de waarde
die de mens aan het dier toekent. Deze
waarde is aan verandering onderhevig.
Met betrekking tot de mens-dier relatie
kunnen enkele stromingen worden onder-
scheiden (16, 19,20).

In de door Regan (19) gepropageerde visie
wordt ervan uitgegaan dat hct dier een in-
trinsieke waarde heeft die niet wezenlijk
verschilt van de intrinsieke waarde van de
mens. Op grond daarvan hebben dieren
ook dezelfde rechten op bescherming van
leven en welzijn als de mens. Dit uitgangs-
punt leidt tot de conclusie dat ook de
normen die gehanteerd moeten worden bij
de beoordeling van dc toelaatbaarheid van
dierproeven, niet wezenlijk anders zijn dan
de normen die gelden voor de beoordeling
van de toelaatbaarheid van onderzoek met
de mens als proefobject.
In het merendeel van de publikaties over
mens-dier relaties wordt er echter nog
steeds van uitgegaan dat de natuur hiër-
archisch gerangschikt is, met de mens op de
bovenste trede van de ladder. Het proefdier
kan als plaatsvervanger van de mens fun-
geren omdat voor het dier andere normen
gelden. Binnen deze stroming kunnen nog
verschillende benaderingen worden onder-
scheiden. Zo is de sterke toename van het
proefdiergebruik vooral in de eerste helft
van deze eeuw goed te verklaren vanuit de
eenzijdig antropocentrisch gerichte bena-
dering waarbij het dier uitsluitend instru-

mentele waarde heeft en de mens, op grond
van zijn plaats in de rangorde, gerechtigd is
het dier te benutten, ter bevordering van de
kwaliteit van zijn bestaan (10).
In een meer genuanceerde benadering
wordt ervan uitgegaan dat het dier zowel
intrinsieke als instrumentele waarde heeft.
Deze visie laat ruimte voor de individuele
verantwoordelijkheid van de mens voor
het welzijn van mens cn dier. Hierbij
worden aan het dier geen rechten toege-
kend. Wel heeft de mens plichten ten op-
zichte van het dier; in dit verband de plicht
om zich grondig te bezinnen op de vraag
onder welke omstandigheden benadeling
van het welzijn van het dier gerechtvaar-
digd is.

Op verzoek van de staatssecretaris van
WVC heeft de Commissie van advies op de
dierproeven in april 1985 een advies uitge-
bracht met betrekking tot de ethische be-
ginselen die gehanteerd kunnen worden bij
het verrichten van dierproeven (21). Hierin
wordt de intrinsieke waarde van het dier
erkend en wordt, uitgaande van de verant-
woordelijkheidsethiek, aanbevolen om bij
de ethische toetsing van dierproeven een
zorgvuldige afweging te maken tussen de
instrumentele en de intrinsieke waarden
van het dier: ofwel een afweging tussen de
belangen van de mens en de belangen van
het dier. Deze afweging zal, naar het oor-
dcel van de commissie, in eerste instantie
door de verantwoordelijke onderzoeker
zelf moeten geschieden. Het resultaat van
deze afweging dient vervolgens ter toetsing
aan een hiertoe ingestelde dierexperimen-
tcncommissie te worden voorgelegd.
Het staat op dit moment nog niet vast of,
cn zo ja wanneer dit advies een bindend
karakter krijgt. Hel verdient uitdrukkelijk
aanbeveling om, voorafgaande aan dc in-
voering van een verplichte ethische toet-
sing, tijdens een overgangsfase enige erva-
ring op te doen.

De overgangsfase is nodig omdat het niet
ondenkbaar is dat zich bij de nadere uit-
werking van het advies nog een aantal pro-
blemen voordoen. Ik wil er hiervan een
tweetal noemen.

Het eerste, en wellicht ook het kernpro-
bleem ligt bij de uitvoering van het afwe-
\' gingsproces. Dit vergt een utilitaristische
benadering, waarbij het nadeel voor het

dier bij uitvoering van het onderzoek wordt
afgewogen tegen het nadeel voor de mens
bij het niet uitvoeren van het onderzoek
(22-24).

Echter, het vaststellen van het ongerief dat
dieren in een gegeven experiment zullen
ondervinden is niet eenvoudig. Over het
lijden van dieren, in het bijzonder de per-
ceptie van pijn, is sinds Descartes veel
geschreven, doch zoals ik met verwijzing
naar de recente oratie van collega Lager-
weij meen te mogen concluderen, zijn de
mogelijkheden voor het objectief vaststel-
len van pijn nog uiterst beperkt. De sugges-
tie van Morton & Griffiths (25) om ervan
uit te gaan dat een ingreep die voor de mens
pijnlijk is, door het dier niet in mindere
mate als pijnlijk wordt ervaren, is weten-
schappelijk weliswaar niet geheel bevre-
digend, desalniettemin als benadering
bruikbaar totdat het tegendeel bewezen is.
Anderzijds is ook de taxatie van het (we-
tenschappelijk) belang van een onderzoek-
voorstel vaak subjectief. Het grootste pro-
bleem hierbij vormt het fundamenteel ge-
richt, exploratief onderzoek. Het belang
daarvan is vooraf meestal niet goed aan te
geven. Toch zijn veel belangrijke ontdek-
kingen op biomedisch gebied, zo hebben
Comroe en Dripps aangetoond, juist het
gevolg van fundamenteel onderzoek (26).
Volgens Medawar in T/ie Limits of Science
zijn wetenschappelijke doorbraken nóóit
vooraf te beramen (27).
De moeilijkheid van ecn afwegingsproces
is dus niet alleen dat belangen van mens en
dier met elkaar vergeleken moeten worden
maar bovendien dat voor het vaststellen
van het gewicht dat aan elk van deze be-
langen moet worden toegekend geen geijkte
weegschaal beschikbaar is.
Ecn tweede probleem ligt bij de acceptatie
van dc toetsingsprocedure door de onder-
zoekers. Ook wanneer de normen objectief
zouden zijn vast te stellen kan een toetsing
frustrerend werken. Elke vertraging in het
voorbcreidingsproces van een onderzoek
staat haaks op de publicatiedruk die we-
tenschappers heden ten dage ondervinden.
Het \'publish or perish\' principe is, zeker na
de invoering van de voorwaardelijke finan-
ciering, ook voor onderzoekers bij de Ne-
derlandse universiteiten, een harde realiteit
geworden. Het is alleszins begrijpelijk dat

indieners van onderzoekvoorsteilen niet op
extra toetsingscriteria zitten te wachten.
De procedures die in ons huidige onder-
zoekbestel afgewerkt moeten worden alvo-
rens een onderzoek van start kan, werken
voor sommigen nu al verlammend op in-
ventiviteit en creativiteit.
Ongetwijfeld kunnen zich bij de verdere
uitwerking van de procedures nog allerlei
andere praktische problemen voordoen.
Waar, bijvoorbeeld, vindt men voldoende
onafhankelijke en competente mensen die
deze extra werkbelasting op zich kunnen
nemen, welke dierexperimenten moeten
getoetst worden, hoe komt de besluitvor-
ming tot stand, welke beroepsmogelijk-
heden zijn er, etc.

Het is verleidelijk om nu te concluderen dat
het voorstel om dierproeven aan een ethi-
sche toetsingsprocedure te onderwerpen
berust op gebrek aan realiteitszin. Daar-
mee zou echter voorbij gegaan worden aan
de gerechtvaardigde vraag vanuit de maat-
schappij om zichtbaar te maken dat de
onderzoeker de belangen van het dier zeer
ernstig neemt.

Er dient mijns inziens dan ook met voortva-
rendheid gestreefd te worden naar een
oplossing van de genoemde problemen,
zodat op korte termijn de ethische toetsing
als standaardprocedure betrokken kan
worden bij de voorbereiding van dierproe-
ven. Dit is in het belang van zowel de on-
derzoeker als van het proefdier.
Hierbij moet opgemerkt worden dat ons
land in dit opzicht niet voorop loopt. We
kunnen lering trekken uit de ervaringen in
Zweden en Canada waar al enkele jaren
dierexperimentencommissies met een ver-
gelijkbare taakstelling functioneren (28).
Op\'l mei 1985 heeft ook de Public Health
Service, de belangrijkste financier van hct
biomedisch onderzoek in de Verenigde
Staten, haar nieuwe richtlijnen met betrek-
king tot het gebruik van proefdieren be-
kend gemaakt. In het kort komen deze
hierop neer dat, om in aanmerking te
komen voor subsidie, het instituut waar
dierproeven plaatsvinden een \'Animal Care
and Use Committee\' moet hebben inge-
steld. In deze commissies hebben naast
deskundigen ook leken zitting hebben.
Wanneer geen commissie is ingesteld vindt
ook geen financiering van het onderzoek
plaats.

I. De begrippen \'proefdier\' en \'dierproef behoeven
nadere precisering. In de meest ruime betekenis
van het woord wordt onder proefdier verstaan
elk dier dat door de mens gebruikt wordt voor de
beantwoording vaneen wetenschappelijke vraag.
Onder dierproef wordt dan verstaan het geheel
van handelingen dat hiermee gepaard gaat, on-
geacht de vraag of het dier hierbij ongerief on-
dervindt. In de Wet op de Dierproeven (1977)
wordt het begrip proefdier beperkt tot de levende
gewervelde dieren en wordt alleen dan van een
dierproef gesproken wanneer \'redelijkerwijs moet
worden aangenomen dat de gezondheid van het
dier kan worden benadeeld, danwel noemens-
waardige pijn, letsel of ernstig ander ongemak
aan het dier kan worden berokkend\'. Tenzij uit
de context anders blijkt worden de begrippen
proefdier en dierproef hier alleen in de laatstver-
melde, beperkte betekenis gebruikt.

3. Paton, W. Man and Mouse. Animals in medical
Research. Oxford University Press, Oxford, 1984.

4. Russell, W.M.S. and Burch, R.L. The Principles
of Humane Experimental Technique. Methuen,
London, 1959.

8. De visie van Descartes werd fel bestreden door
Voetius (Gijsbert Voet), reformatorisch theo-
loog en eerste rector in Utrecht na de verheffing
van de Illustre School tot Universiteit, 1636.

9. French, R.D. Antivivisection and Medical Science
in Victorian Society. Princeton University Press,
London, 1975.

10. Bernard, C. Introduction ä l\'ètude de la Medicine
cxperimentale. J.B. Baillièreet Fils, Paris, 1865.

II. Lechevalier, H.A. and Solotorovsky, M. three
Centuries of Microbiology. Mc Graw-Hill Inc.,
New York, 1965.

12. In Nederland werd in 1978 door de Veterinaire
Hoofdinspectie gestart met de registratie van
dierproeven. In dat jaarwerden in ons land ± 1.5 |
miljoen proefdieren gebruikt. Een in 1964 door |
het ministerie van Sociale Zaken en Volksge- I
zondheid uitgevoerde enquête gaf een proefdier- ]
gebruik voor dat jaar van ±1.1 miljoen te zien.

13. Smyth, D.H. Alternatives to Animal Experi-
ments. Seolar Press, London, 1978.

14. In ons land zijn ± 2100 personen als onderzoeker
en ± 1700 personen als dierverzorger/bioteeh-
nisch laborant betrokken bij dc uitvoering van
dierproeven. Hct aantal proefdierdeskundigen,
belast met hct toezicht op het welzijn van dieren,
bedraagt 50 (Bron: Zo doende 1984, VHI).

15. De verplichting tot het volgen van een cursus
Proefdierkunde geldt niet voor degenen die op
het tijdstip van dc afkondiging van het Dierproe-
venbesluit (31 mei 1985) reeds als zodanig werk-
zaam zijn. Voor degenen die na deze datum met
deze werkzaamheden beginnen geldt een over-
gangstermijn van 4jaar.

16. Scchzer, J. A. The role of animals in biomedical
research. Ann. N.Y. Acad. Sci. 1985; 406; 1-229.

17. Rowan, A. N. Of Mice, Models and Men: A
critical Evaluation of Animal Research. State
University of New York, Albany, 1984.

18. Uvarov, O. Research with animals: requirements,
responsibility, welfare. Lab. Anim. 1984; 19: 51-
75.

19. Regan, T. The Case for Animal Rights. Rout-
ledge & Kegan Paul, London, 1984.

20. Verhoog, fl. Experimenteren met dieren als
ethisch probleem. Biotech. 1983; 22: 17-20.

21. Commissie van Advies voor de Dierproeven.
Advies. 1. Dierproeven in het wetcn.schappelijk
onderwijs. 2. Ethische beginselen en dierproeven.
Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cul-
tuur, Leidschendam, 1985.

22. Grommcrs, f-. ,1. Toctsingsmodel voor dierproe-
ven. In; Denken over grenzen der toelaatbaar-
heid van dierproeven. AVS-NVP Symposium,
Utrecht, 1979.

23. Heeger, F. Normen en goede redenen. Tijdschr.
Diergeneeskd. 1980; 105: 147-53.

24. Stafleu, F". Flet dier van de rekening. Werkgroep
Diergeneeskunde cn Samenleving, Utrecht, 1982.

25. Morton, D. B. and Griffiths, P. H. M. Guidelines
on the recognition of pain, distress and discom-
fort in experimental animals and an hypothesis
for assessment. Vet. Rec. 1985; 116; 431-6.

26. Comroe, J. II. and Dripps, R. D. The top ten
clinical advances in cardiovascularpulmonary
medicine and durgery. DFIEW Publication No
(NIH) 78-1521, 1977.

28. Britt, D. Ethics, ethical committees and animal
experimentation. Nature 1985; 311; 503-6.

\'De vleeskeuring zal zich breder over dc pro-
duktieketen moeten gaan uitstrekken. Boven-
dien moet zij niet meer hoofdzakelijk voorbe-
houden zijn aan dierenartsen, ook deskundigen
van verwante terreinen zullen bij de keuring
moeten worden betrokken\'.
Deze suggestie deed staatssecretaris A. Ploeg
(Landbouw en Visserij) tijdens zijn toespraak
ter gelegenheid van de opening van het sympo-
sium \'Meat and poultry inspection in a dynamic
world\', dat van 28 t/m 31 mei 1985 in Lage
Vuursche werd gehouden. Dit symposium werd
door het Ministerie van Landbouw en Visserij
georganiseerd in het kader van een samenwer-
kingsoverecnkotnst tussen de Verenigde Staten
en Nederland en was gewijd aan de betekenis die
moderne veehouderij-systemen, technologie en
wetenschap voor de vlees- en pluimvcekeuring
kunnen hebben. Naast deelnemers uit dc Ver-
enigde Staten en ons land, namen afgevaar-
digden uit onder andere Canada, Australië,
Nieuw-Zeeland, EG-lidstaten, Argentinië en
Brazilië aan de discussie deel.
De vleeskeuring staat niet alleen in ons land,
maar ook in verschillende andere landen in toe-
nemende belangstelling van overheid, produ-
cent en consument. In die belangstelling delen
ook ontwikkelingen die raakvlakken hebben
met de vleeskeuring, zoals de gezondheidszorg
en de toegepaste dierkunde.
Op economisch gebied spelen waarborgen voor
een ongestoorde afzet in het handelsverkeer een
rol van grote betekenis. Samen met de wensen
van de kwaliteitsbewustere consument zorgen
deze aspecten ervoor dat de vleeskeuring ook
politiek sterk in de aandacht is gekotnen.
De staatssecretaris noemde in dit verband de
rijksdienst voor de keuring van vee cn vlees die
dusdanig is opgezet, dat toereikend op deze ont-
wikkeling kan worden ingespeeld.
Dc heer Ploeg zei de indruk te hebben dat de
vleeskettring enigszins bij de ontwikkeling van
een geïntegreerde aanpak is achtergebleven. De
vleeskeuring richt zich, aldus de heer Ploeg, nog
voornamelijk op het eindprodukt, waardoor de
vleeskeuring tot nu toe nagenoeg uitsluitend een
overheidstaak met inschakeling van veterinai-
ren is geweest. \'In toenemende mate echter,
moeten wc rekening gaan houden met andere
gegevens dan de bestrijding cn preventie van
dierziekten, zoals dc kwaliteit van bodctn en
veevoeders en het gebruik van diergeneesmidde-
len\', zo zei hij.

De staatssecretaris zei verheugd te zijn, dat tij-
dens het symposium onder andere via de aan-
dacht voor residuen die integrale benadering
vrijwel automatisch aan de orde komt.
\'Tezamen met de aandacht voor onderzoekre-
sultaten, die met behulp van voorlichting en
onderwijs mede het bedrijfsleven ten goede
koinen, schept de overheid voorwaarden om tot
een op de huidige eisen afgestemde geïnte-
greerde kwaliteitsbewaking bij de keuring van
vee en pluimvee te komen\', aldus de heer Ploeg.

SUMMARY Data are presented on the incidence of various streptococcal infections in pigs in the
Netherlands. 314 Strains isolated in the course of routine post-mortem diagnosis were e.xamined. The
most frequently occurring streptococcus iraiS. subacidus ^i/oj type II which was isolated in 31.2% of
the cases.

S. suis type 2 (Serogroup R) andS. equisimilis (Serogroup C) constituted 16.2% and 13.7% of the
isolates respectively. Besides meningitis, endocarditis and polyserositis S. suis type 2 infections may
frequently be associated with pneumonia (42%).

The biochemical profiles of the variousS. sukaiulS. subacidus r/"\'«; types are presented. The profile of
both species is almost identical. It seems justified to use the name S. suis for strains with this
characteristic profile and to abandon the name S. subacidus. Haemolysis does not appear to be a
suitable characteristic to screen for S. subacidus/S.suis types. In comparing three serological methods
for typing S. suis type 2, gel precipitation using Fuller\'s extract and slide agglutination give an almost
100% correlation. The.se two methods are recommended for serotyping.

As early as 1951 streptococcal infections in
pigs were reported in the Netherlands:
Janssen and Van Dorssen described cases
of meningo-encephalitis in pigs of up to 6
months of age (7). They isolated haemo-
lytic streptococci from the brain and inter-
nal organs. In 1956 DeMoorproposed that
three strains isolated from pigs with pneu-
monia, which did not fall into any of the
known Lancefield groups A-Q, should be-
long to a new serological group R (11). In
1957 and 1958 he classified further strains
cultured at autopsy from pleuro-pneumo-
nia, peritonitis, pericarditis, endocarditis,
enteritis, arthritis and periorchitis into a
new serological group designated S (11).
An important development in the history
of the.se streptococci was the demonstra-
tion by Elliot in 1966 that live suspensions
of strains of group S, which this author had
classified as a subgroup of D, produced a
specific capsular swelling reaction with an-
tiserum (5). The name Streptococcus suis
capsular type 1 was suggested.

In 1975 in East Anglia it was found that
streptococcal meningitis in 10-14 week old
pigs was caused by haemolytic streptococci
serologically distinct from capsular type 1,
but also showing a specific capsular-wcl-
ling reaction (22). This type was named
Streptococcus suis type 2, and proved to be
identical with De Moor\'s group R. Accord-
ing to Elliot both Streptococcus suis type 1
and 2 (group S and R) arc subgroups of
Lancefield group D. Strains of streptococci
reacting with both sera were designated RS
streptococci. The name subacidus is in
the older literature a provisional name for
biochemically well defined bacteria with
the same biochemical characteristics as
group R, S and T streptococci, but serolo-
gically different.

Surveys carried out between I973and 1978
showed that in the United Kingdom over
5% of herds were affected witd S. suis type
2.

Recently Clifton Hadlcy reported that the
disease is now seen in almost every county
in the U.K. and has become a persistent

cause of worry and loss in a high propor-
tion of herds (4). Data on the situation in
the Netheriands are hmited. In 1968 Ak-
kermans reported isolations of strepto-
cocci from pigs: group R from pigs older
than 8 weeks and group S from younger
piglets. In both age-groups isolations were
from brain tissue and cases of septicaemia
(1). Annual reports from the Central Vet-
erinary Institute (Rotterdam) mentioned
isolations of .S\'. suhacidus, group R, S, and
RS streptococci from pig tissues, only in-
frequently.

S. suis type 2 is also known to cause disease
in man (9, 16, 23). Over 50 cases have been
reported in Europe and of these 26 are
from the Netherlands (24). Of the 26
Dutch isolates, 25 were from humans with
symptoms of meningitis who had handled
pigs or pork. Because of the warning re-
ports from the U.K. and the human health
hazard concern about this infection is justi-
fied.

A survey was carried out to obtain infor-
mation on the present incidence of i)\'. suis
type 2 among the other streptococcal infec-
tions in pigs in the Netherlands.

Source: Streptococcal strain.s were obtained in .lune-
Deccmber 198."! from four Animal Health Service la-
boratories in the provinces of Noord-Brabant, Gel-
derland, Overijssel and West-Nederland. All strains
had been recovered from organs and tissues of dis-
eased pigs in the course of routine diagnostic proce-
dures. Data concerning post-mortem findings, and
the organs and tissues of isolation were collected. A
total of3l4slramswereexamined. Identification was
carried out using biochemical and serological proce-
du res.

.M\'ter arrival in the laboratory on blood agar, each
strain was inoculated into 10% horse serum broth and
incubated for 18-24 hrs at 37° C.
I he biochemical reactions listed in Table 3 were then
carried out. Trypticase Yeast Cystine (TYC)was used
as basic medium. 5% Sheep blood agar, 6% horse
blood agar, and HET media (Hauge Edwards Tryp-
tone) were used to check purity and to examine prop-
erties such as haemolysis, colony morphology and
C.AMI\' phenomena (the complete lysis of erythrocytes
sensitized by staphylococcal /J-haemolysin). Catalase
production was tested: no positive organisms were
found.

Streptococci were examined with a coagglutination
test (Streptex®)\'. This test can identify groups A, B,
C, D, E, and G. Aspecific, negative and group D
strains were furthertested with polysaccharide extrac-
tion procedures: a Euller extract was prepared (6)
from an overnight growth in Todd Hewith broth,
incubated aerobically for 24 hours at 37° C, and used
in an Ouchterlony double diffusion gel precipitation
test to determine the grouping within the Lancefield
system. Commercial\' sera of groups A-S were used.
In order to confirm the diagnosis R streptococci and
to compare the various procedures, a limited number
of strains R positive as well as R negative were tested
with a slide agglutination test using our own hyper-
immune serum raised in rabbits, and a coagglutina-
tion test using a suspension of staphylococci coated
with a different group R antiserum.

Table 1 shows the classification of 314 iso-
lates based on biochemical and serological
data.

Table 1. Identificationand frequency of isolation of
314 strains of streptococci isolated at four Animal
Health Centres in the Netherlands.

The most frequently isolated streptococci
were S. suhacidus (bio)type II which was
isolated in 31.2% of the cases, S. suis type 2
(Serogroup R) and 5. equisimilis porcine
(Serogroup C), which constituted 16.2%
and 13.7% respectively.
Faecal streptococci {S.faecalis and S.fae-
were found in 13.1%. Occasionally 5".
suis lype 1 (Serogroup S), 5. suhacidus (hio)-
type 1, Serogroup L and G, and Aerococcus
spp. were isolated. 10.5% of the strains
were non-typable.

Tabic 2 shows the association of the vari-
ous types of streptococci with lesions and
organs of isolation. Several strains were
found to be associated with more than one
abnormality at necropsy, and percentages
were thus calculated from a different total
than in Table 1.

S. su/s type 2 was associated with pneumo-
nia in 42% of the cases followed by menin-
gitis, endocarditis and polyserositis in 18%,
18% and 10% respectively. Also isolates of
5. subacidus (bio)type II and S. equisimilis
were often recovered from pigs with pneu-
monic signs; 40% and 28% respectively.
Biochemical reactivity of 5. ^M/.?type 1 and
2 and 6". subacidus (bio)typc I and II is
listed in Table 3. It appears that the bio-
chemical profiles of 5. suis type 2 and S.
subacidus (bio)type II are identical, as are
those of S. suis type 1 and S. subacidus
(bio)type I. Acid production from raffi-
nose is the criterium used to differentiate
between (bio)type I and 2. Also the various
forms of haemolysis are similar for these
streptococci: using Columbia Agar Base
with 6% horse blood most 5. suis strains
show alpha (a) haemolysis. Frequently no
haemolysis at all is observed with both spe-
cies. Bèta (/3) haemolysis is rare (Table 4).
Three serological methods were compared
in order to test their value in the identifica-
tion of 5". suis type 2 against serologically
negative S. .vw/^wr/r/u.vstrains. Table 5 shows
an almost 100% correlation between the
slide agglutination test and the Ouchter-
lony gel precipitation using Fuller\'s ex-
tract. Table 6 shows that the coagglutina-
tion test was less reliable: 14 strains (15%)
were false negative and 3 (3%) false posi-
tive.

i\'. subacidus (bio)typc II was frequently iso-
lated from pathological processes in pigs
(31.2%) in our material. Biochemical pro-
files of .S\'. subacidus (b\\o)lypt II and S. suis
capsular type 2 arc identical. The only bio-
chemical reaction which differentiates these
streptococci from S. subacidus (bio)typc I
and S. suis type 1 is the fermentation of
raffinose (11, 12).

De Moor\'s Group R streptococcus is now
regarded as S. suis type 2 (22), his Group S
as S. suis type I (5).

Table 3. Biochemical profiles of S. xiiis type I and 2 and S. subacidus biotype 1 and II in percentages.

shoulder controls	3.2 0.5	4.6 1.2	24%*1 .9 0.4	29% 2.7 0.2
treated	2.5 0.5	3.3 0.8	6% 1.3	6% 2.2
A	0.7	1 .3	> 0.6	> 0.5

J. G. J. ter Haar	Haaksbergen	05-07-1951	afwezig
J. S. van der Kamp	Haren	13-10-1951	afwezig
ProL dr. E. H. Kampelmacher	Bilthoven	21-01-1951	afwezig
W. H. Karelse	Oosterhesselen	11-07-1951	afwezig
J. G. Kenrna	Heeten	05-07-1951	aanwezig
1. C. Klok	Rockanje	09-11-1951	afwezig
F. W. van der Kreek	Oegstgeest	juni 1951	afwezig
M. Lourens	Apeldoorn	13-02-1951	aanwezig
D. Louwes	Groningen	21-12-1951	afwezig
L. Nauta	Drogeham	10-05-1951	afwezig
E. A. Oord	Oudega	11-12-1951	afwezig
G. Siebenga	Gorredijk	10-05-1951	afwezig
G. J. Stegehuis	Neede	20-01-1951	aanwezig
M. J. van Winden	Venray	14-04-1951	afwezig
40 jaar (1946)
E. J. S. Bron	Oudemirdum	06-09-1946	afwezig
J. den Daas	Druten	10-08-1946	aanwezig
A. J. B. Hammink	Loenen (Gld.)	31-08-1946	afwezig
ProL dr. J. Hendrikse	Utrecht	07-12-1946	afwezig
D. J. W. ten Hoopen	Balkbrug	29-07-1946	afwezig
R. J. Huizinga	Zuidwolde (Dr.)	29-07-1946	afwezig
D. Mulder jr.	Empe (post Voorst)	27-06-1946	afwezig
F. Oosterhof	Appingedam	21-02-1946	afwezig
C. P. van Oostrom	Voorschoten	03-08-1946	aanwezig
A. S. Osinga	Hallum	08-09-1946	afwezig
J. F. Overbeck	Dongen	24-10-1946	afwezig
H. J. Stol	Leiden	21-08-1946	afwezig
Dr. D. Talsma	Leeuwarden	24-10-1946	afwezig
J. G. Chr. van Vloten	Arnhem	12-04-1946	afwezig
H. A. Wcijens	Helmond	14-09-1946	afwezig
W. A. Zijp	Bakkum-Castricum	20-06-1946	afwezig
Dr. D. M. Zuijdam	Voorburg (Z.H.)	08-09-1946	afwezig
45 jaar(1941)
A. A. Abrahamse	Amersfoort	31-01-1941	afwezig
L.C. Baas	Dinxperlo	21-01-1941	afwezig
G. J. A. Scholten	Bakel	08-07-1941	aanwezig
C. P. Stapel	Sijbekarspcl	08-07-1941	afwezig
50 jaar (1936)
P. L. L. Bollen	Uden	07-04-1936	afwezig
J. A. van der Grift	Bergen op Zoom	17-01-1936	afwezig
ProL dr. S. R. Numans	Maarn	07-07-1936	afwezig
H. M. J. Spoorenberg	Eindhoven	17-01-1936	afwezig
55 jaar (1931)
P. van Dijk	Twcllo	08-05-1931	afwezig
ProL dr. h.c. A. M. Frcns	Oisterwijk	18-12-1931	afwezig
Dr. A. Herschel	Doetinchcm	21-04-1931	afwezig
J. Hovenier	Nibbixwoud	11-12-1931	afwezig
J. H. Naafs	Beverwijk	10-05-1931	afwezig
Dr. J. S. Reinders	Cl rouw	04-12-1931	afwezig
Dr. dr. h.c. J. 1. Terpstra	Rotterdam	28-01-1931	afwezig
60 jaar(1926)
N. A. Commandeur	Leiden	23-06-1926	afwezig
Dr. J. Gajentaan	Amsterdam	okt. 1926	aanwezig
J. C. Peters	Oud-Vossemeer	23-06-1926	aanwezig

		Total
S. suis type 2 (Gr.	R)	51	(	16,2%)
S. suis type 1 (Gr.	s)	14	(	4,5Z)
S. subacidus II		98	(	31,2Z)
S. subacidus I		5	(	1 ,6%)
S. equisimilis (Gr.	C)	43	(	13,7%)
Faecal streptococci		41	(	13,1%)
Group G streptococci		3	(	1,0%)
Group L Streptiococci		- 2	(	0,6%)
Aerococcus spp.		19	(	6,1%)
Others		5	(	1,6%)
Not typable		33	(	10,5%)

	suis 2 (n = 65)	suis 1 (n = 17)	subac. II (n = 107)	subac. I (n = 5)
Fermentation of:
Trehalose	100	100	100	100
Sorbitol	0	0	0	0
Glycerol	0	0	0	0
Mannitol	6,2	0	A,7	0
Lactose	100	100	100	100
Saccharose	100	100	100	100
RaffInose	98,5	5,8	100	0
Sallclrie	100	100	99,1	100
Inullne	90,8	94,1	95,3	100
Arabinose	0	0	0	0
Amylose	100	94,1	100	80
Glucose	100	100	100	100
Mellblose	36,9	17,6	32,7	0
Mellzitose	0

> ■.
		•
	«
l

5	20	0.	,2* ^	2.6	c
15	20	0.	.4 ^	3.2	d
5	45	0,	,7 ^	3. 1	d

KNMD VOflTA		S<5D 1 ---
??