-ocr page 1-

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT

TIJDSCHRIFT

voor

DIERGENEESKUNDE

UITGEGEVEN DOOR

KONINKLIJKE NEDERLANDSE
MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE

ONDER REDACTIE VAN

Dr. J. GOUDSWAARD, Voorzitter,
Dr. J. M. de KRUIJF, Penningmeester,
Mw. drs. I. VAN DER GAAG, Prof. dr. W. MISDORP,
Prof. dr. A. DE KRUIF, Drs. N. J. G. J. VAN DER WIELEN, Leden.

Redacteur
J. C. DE GEUS

HONDERD EN DERTIENDE DEEL

G. VAN DIJK B.V - BREUKELEN - 1988

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

1919 5969

-ocr page 2-

INDEX VAN NAMEN

Aerts, M. M. L., 498vq
Austie, B. A. M., 299

Baakman, M., 207vq, 872vq

Baars, A. J., 545, 933

Baars, J. C., 171

Back, R., 1220

Bakker, M. J., 345

Ban, R. M., IMS

Beek,H. van, 545

Beek, R N. G. M. van, 1202

Beersma, P. F. M.,933

Belshaw, B. E., 162

Benedictus, G., 1059

Berg, R. G. M. ten, 1027

Bergler, R., 6S, lOS

Bettink, J. G. H. D., 109

Bevers, M. M., 1227

Biewenga, W. J., 104S

Bijker, R G. H., 475, 484, 634vq, 1356

Blocks, G. H., 359

Bloem, G., 1326

Boender, J., 430

Boersema, J. H., 537

Boevé, M. H., 588

Bogaard Jr., A. E. J. M. van den, 921, 1263, 91S

Bokhout, B. A., 1260

Bongers, J. H., 692

Boosman, R., 1237

Borgsteede, F. H. M., 665

Borsje-Hillebrand, H., 470, 1276

Bosch, J., 1362

Bosch-Boesjes, J. E., 550

Bouw, J., 73, 174

Bouwkamp, F. T, 737, 1076vq

Boysen, V. H., 235

Braamskamp, J., 532, 1273

Brand, A., 791,999, 1285

Braunius, W. W., 123, 132, 431

Breukink, H. J., 748vq, 881vq

Breure, J. A. N., 235

Broeders, H., 1011, 1061

Broex, N. J. G., 141, 243, 247, 254

Brom, W. E. van den, 152 vq, 435vq, 108S, 112S

Brugsma, W. L.,43

Bruijne, J. J. de, 614

Bruins Jzn, B., 339

Burgt, G. M. van der, 999

Burm, A. G. D., 453

Clercx, C., 152 vq
Coops, W. J. R, 1096
Cornelisse, C. J., 293, 1099
Cornelissen, J. M. M., 1023
Counotte, G. H. M., 624, 737
Coussement, W., 195
Crama, K., 1181
Cremers, H. J. W. M., 537

Daelen, A. M. M. J. van, 380
Dam, H. C. B. van, 791, 1285
Damen, C. P. R. M., 692
Das, A. H. A., 494
Dekker, M., lOOS
Derkx, H. A., 1256
Desplenter, L., 195
Dieleman, S. J., 1227
Dijck, J. C. M. van, 695
Dijk, A. J. van, 999
Dijk, J. E. van, 881vq
Dijk, K. G. van, 933
Dijkstra, R. G., 1138
Dik, K. J., 260, 945vq
Dinkla, E. T. B., 515
Doorn, A. J. van, 531
Dreu, P. J. de, 109

Driessen-van Lankveld, W. D. M., 247
Driessens, F., 141, 207vq, 247, 748vq, 872vq
Duivelshof, J. A. M., 624
Dwinger, R. H., 1049

Edens, E. Th., 507vq
Ederveen, J. C., 937, 109S
Egberink, H. E,937, 109S
Egmond, R J. D. van, 596
Eikelenboom, J. L., 314
Eisenga, F J., 109, 459
Essen, G. J. van, 109
Evans, L. E., I18.\'S
Eyzenbach, V., 1C)8S

Fentener van Vli<;\'Singen, J. M., 392
Floor, J., 406
Fogle, B., 14S

Foreest, A. W. van, 518, 767
Fox, Ph. R.,21S
Frankenhuis, M. T., 642
Frijlink, G. P. A., 1386

De informatie is in onderwerpen opgesplitst. Naslag van de index geschiedt hoofdzakelijk langs twee
hoofdgangen:

1. de naam van de auteur(s) in een apart auteursregister;

2. de onderwerpen, gebaseerd op trefwoorden afgeleid uit dc titels van de publikaties, zoveel mogelijk
per hoofdonderwerp gegroepeerd.

Verklaring der tekens:

S: verwijzing naar supplement (Proceedings \'Voorjaarsdagen 1988\');
vq: overgenomen uit
The Veterinary Quarterly.

-ocr page 3-

Gaag, I. van der, 556vq, 607
Garretsen, J. W., 273
Geerts, A. A. J., 868
Geertsma, M. F., 498vq
Gerrits, G., 523
Gil, D., 108S

Giuseppin-Huet, A. M., 1189
Gloudemans, M. G. A., 1209
Goedegebuure, S. A., 112S
Golstein Brouwers, G. W. M. van, 85, 331
Gool, F. J. P. J. E. van, 1189
Goor, P. T. C. H. van, 28
Goudswaard, J., 109,518, 1129
Grimme, N. W. F. A., 692
Groen, J., 1061

Groenland, L. A. M. G. van, 933
Grommers, F. J., 204, 418, 868
Grondel, J. L., 498vq
Grzndalen, J., 49S, 1 lOS, IIIS
Gruys, E., 1345
Guelen, P. J. M., 872vq
Gulick, P. J. M. M. van, 695

Haeringen, H. van, 902

Haesebrouck, F., 10I3vq

Flage, J. E., 1152

Hagendijk, J., 1221, 1385

Happé, R. P., 607

Hartgers, J. D. F. J., 158

Hartman, E. G., 88S

Hartman, W., 109, 112S

Hartog, J. M. R den, 141, 243, 247, 254

Hartog, L. A. den, 99

Hartsfield, S. M., 26S, 30S, 34S

Hazewinkel, H. A. W., 1322, 41S, 47S

Heezen, H. A. C., 1151

Heijmans, J. F., 577

Heijn, A., 30

Hellebrekers, L. J., 681vq
Hendriks, J., 759vq
Hermans, L., 190

Hermans, W. A., 269, 771, 893, 945vq

Herpen, H. van, 1206, 38S

Herten, W. E. H. van, 173

Herwijnen, R. van, 1063

Hessel, H. W., 791, 1285

Hesselink, J, W., 853

Heul, J. van der, 292

Hilbink, F. W., 61

Hilvering, J., 159

Holtkamp, J., 872vq

Holzhauer, C., 491

Horzinek, M. C., 936, 937, 1086, 1200, 109S
Hoven, R. van der, 185
Huisman, G. H., 402

Ingh, T. S. G. A. M. van den, 185, 1249vq, 1345,
102S, 103S

Jaartsveld, F. H. J., 380, 647
Jansen, J., 537, 1194vq
Janssen, R., 273
Jochie, W., I18S
Jong, G. J. G. de, 468
Jong, J. B. de, 696
Jong, M. F. de, 1076vq

Jong, P. de, 491
Jonkers, C. G. M., 1043
Jorgen Soyland Larsen, H., HOS

Kaal, G. Th. F., 1274

Kampelmacher, E. H., 38, 228, 655, 780, 978,
1119

Kan, C. A.,498vq
Kantor, A.,41S, 47S
Kersjes, A. W., 712, 945vq
Kessel, R. R M. van, 1135
Kievits, J. M. C. A., 791, 1285
Kik, M. J. L., 494
Klaassen, C. H. L., 665
Klarenbeek, S. R., 1326
Kleiss, Th. H. J., 372
Klink, E. G. M., 771
Knol, B. W., 1310vq
Koedam, J. R, lOIS
Koedam, M. A., lOlS
Kok, A. G. G., 117,453, 722
Konings, F. L. M., 314
Kooien, M. J. M., 937, 109S
Koolmees, R A., 475, 484, 634vq
Koopman, J. J., 95, 770
König, C. D. W., 9, 1362
Kreek, F. W. van der, 1380
Kremer, W. D. J., 1298
Kruif, A. de, 800
Kruijf, J. M. de, 415, 1345
Kruip, Th. A. M., 1227
Kuipers, J., 1274

Laak, E. A. ter, 579, 1362
Lagerweij, E., 712, 800
Lambeek-Nap, E. F., 986
Lambers, J. H., 330
Leengoed, L. A. M. G. van, 145vq
Leeuwen, J. M. van, 899, 1172, 1326
Limborgh, G. L. van, 701, 1321
Linde-Sipman, J. S. van der, I02S
Linden, A. R van der, 908
Lingaas, F., 49S
Lingen, A. F. V. van, 1217
Logtenberg, H. L. C., 311
Logtestijn, J. G. van, 359, 521, 589
Lommers, H., 1303
Loon, J. Th. G. van, 532
Lorgcher, R., 1027

Lumeij, J. T., 694, 1023, 80S, 105S, 108S
Lutz, H., 937, 943, 109S

Maar, R. E. de, 1381
Maes, L., 195
Malestein, A., 860
Marsboom, R., 190, 195
Meer, N. B. van der, 713
Meevis, G. H., 1151
Mei, J. van der, 1249vq
Meij, B.,41S, 47S
Meijer, J. C., 967
Menges, G. Th. A., 292, 353
Meutstege, F. J., 52S
Mevius, D. J., 207vq, 748vq
Mey, G. J. W. van der, 945vq
Miert, A. S. J. P. A. M. van, 89S

-ocr page 4-

Minderhoud, J., 87, 405, 719, 1213

Mirck, M. H., 253

Misdorp, W,, 299, 439vq

Mol, H., 1135

Mol, J. A., 104S

Molen, E, J. van der, 545

Moons, M. A,, 4!

Mouwen, A. J, A, M., 330

Mouwen, J. M. V. M., 881vq

Mulder, S, R., 596

Mutsaers, C, W., 1246

Nap, R, C., 55S
Németh, F., 1237

Nes, J. J, van, 807vq, 814vq, 953vq, lOOS
Nie, G. J. van, 645
Noorman, N., 865

Nouws, J, F. M,, 141, 207vq, 243, 247, 254,498vq,
748vq,872vq

Oakley, R. G,, 175
O\'Brien, J, A,, 759vq
Offereins, E., 1099
Oirschot, J. T. van, 19
Oosterbaan, H. P,, 677
Oosterwoud, R. A., 1076vq
Orthel, F. W,, 989
Osinga, A., 588, 1132
Osinga, A. S,, 109
Osterhaus, A,, 1011, 1061, 1063
Otto, L, M,, 1274
Overbeek, J. F., 919
Overduin, L. M,, 1206, IOCS
Overgoor, G. H. A., 1018vq, 1298

Pape, J. B., 1027

Peeters, M. E., 537, 108S, 113S

Pekelder, J, J., 865

Pensaert, M., 1013vq

Peters, J., 1132

Peterse, D, J., 204

Pijls, J. L. A., 607

Post, K., II8S

Presthus, J., IIOS

Prins, J., 535

Quaedvlieg, M,, 906

Rambags, P. G. M., 159
Rasenberg, M. C. A., 409, 659
Reinders, J., 1114, 1221
Remeeus, P G. K,, 1327
Remmen, J. L. A. M., 713
Renkema, J. A., 1285
Reus, A. J. de, 1152
Riessen, H. A. van, 46
Rijen, M, A, J. van, 989
Rijnberk, A., 104S
Roos, S,, 96

Roozelaar, D. J. van, 61, 105S
Rothuizen, J,, 103S
Roumen, M. E H. M., 28
Rozemond, H., 41, 843
Ruijter, T. de, 713
Ruitenberg, E. J., 315
Rutgers, A., 1152

Rutgers, L. J. E., 49,182,287,350,418, 528,1166,
1397,1398

Rutteman, G, R., 299

Santoul, C,, 1189
Scheifes, R. J. M., 345
Schie, F. W. van, 1018vq
Scholma, L. O., 1151
Schukken, Y. H,, 1361
Schuurman, W., 159
Seinen, W., 1208
Senden, A. J., 173
Siebelink, K,, 1063
Siebenga, G., 1267
Sijssens, C. H, L,, 331, 400, 805
Sinke, M., 1151
Sjollema, B. E., 104S
Slappendel, R. J,, 3vq, 686vq
Sluijs, F. J, van, 73S
Smid, M., 1219
Smidt, W, J,, 673, 1132
Smit, M. R, 364, 1337
Smit-Takens, M., 1337
Sol, J., 157, 280,311
Spierenburg, Th, J., 832, 933
Spijkers, H,, 1011, 1061
Staatsen, A. A, M. F., 1117
Steenkamer, N,, 595
Stokhof, A. A,, 435vq, 628vq
Stolwijk, W. R. M., 598
Straatman, Th. J. D., 1044
Sundert, A. J. P M. van, 345
Suurd, G, J., 999
Swaab, D. F., 677

Talsma, D.,459
Terpstra, C., 801, 1 366vq
Teske, E., 514, 1080

Tholhuysen, L. J. Th., 53, 784, 1103, 1167

Tielen, M., 1142, 1.^45

Timmerman, A,, 5415

Timmerman, H., 174

Tinnemans, L. A. M., 692

Toor, A. J. van, lOllS, 102S

Tukker, J. J,, lOOS

Uilenberg, G., 762
Urhngs, H. A. P, 1J45
UytdeHaag, F., 1063

Vaarkamp, H., 838

Van der Fiaes, L., 190

Vanparijs, O., 190

Vecht, U., 145vq, 157

Vedder, E., 1011, 1061

Veer, J. J. de, 532

Velden, M. A. van der, 1246

Vellinga, L,, 207vq, 748vq, 881vq

Vellinga, O., 204

Venker-van Haagen, A. J., 507vq, 112S
Verschueren, C. R, 389, 614
Verheijden, J. H. M., 345
Verheyen, E. R. M., I45vq
Verhoeff, J., 589, 1099, 1399
Verhoog, H., 1064
Verwer, M. A. J., 222, 407

-ocr page 5-

Vincentie, H, M., 1135

Visser, I. J. R., 185, 484, 1345, 1356

Visser, M. B. H., 1064

Vlaminck, K., 190

Voeten, A. C., 989

Voets, M. Th., 696

Volkers, V, 1379

Voorhout, G,, 967,415

Vos, J. H., 185

Vree, T. B., 207vq, 498vq, 748vq, 872vq
Vries, H. W. de, 152vq, 1088, 108S
Vroom, M. W., 963, lOlS
Vroomen, L. H. M., 832

Wagenaar, G,, 1102
Wagenaar-Schaafsma, A. E., 1024
Walker, T, L., 59S, 67S, 77S
Watering, C. C. van de, 712, 771
Weijer, K., 1063
Welling, A. A, W. M., 415
Wensing, Th., 359
Wentink, G. H., 624
Westerhof, L, 80S, 105S

Wijck, M. A. van, 1043
Willems, C. M. T., 713
Willemse, A., 66, 74, 80, 729
Willenborg, C., 52, 1034
Wisselink, H. J., 157
Wisselink, M. A., 566vq
Wit, F. Th. C. de, 143

Wolvekamp, W. Th. C., 1206, 93S, 97S, 112S
Wouda, W., 953vq
WylTels, R., 1013vq

Ypenburg, J. A,, 105S

Zandstra, R, 459
Zijpp, A. J. van der, 539
Zuidberg, C., 673
Zuijdam, D. M., 173
Zuuren, M. van, 1385
Zwart, D., 1025
Zwart, R, 174, 494, 581, 1009
Zweers, A. D., 260
Zwolschen, J. W., 805

INDEX VAN ONDERWERPEN

Abortus Bang, vleesvee, 514

N4-Acetylsulphadimidine, pharmacokinetics, pigs, 207vq

N4-Acetylsulphadimidine, renal clearance, pigs, 207vq

Acute hoefbevangenheid, 1237

Advisering, 860

Agressief gedrag, hond, 1090

Albendazole (Valbazen ®), 665

ALGEMEEN

Referaten, 97, 1143
Alopecia, ethopathologische, kat, 27
Alternatieve methoden dierlijke produktie, 463

Amadines, Gould\'s (Chtoebia gouldiae), delthamethrin (Tapyflo®)-intoxicatie, 1009

Amnionvocht, mens en rat, 677

Anaesthesia, cats and dogs, 681 vq

Anesthesie, boa {Constrictor constrictor), 494

Antibiotica, 921, 1188

Antibioticum-resistentie, 1298

Anticoccidia, slachtkuikens, 123, 132

Anticoccidium, duif, 190, 195

Antimicrobiële geneesmiddelen, beperking veterinaire, 1261, 1268
Antimicrobiële residuen, 243, 247, 254
ANTIMICROBIELE THERAPIE
Antibiotica, 921, 1188
Antibioticum-resistentie, 1298

Antimicrobiële geneesmiddelen, beperking veterinaire, 1261, 1268
Antimicrobiële residuen, 243, 247, 254
Chloramphenicol, ruminants, 872vq
Doxycycline, hond en kat, 1189
Oxytetracycline, piglets, 872vq
Sulphadimidine, pigs, 207vq
Zie ook BACTERIOLOGIE
Apotheekbeheer, 143
Apotheekrecht, 909, 981, 1270
Appertex® (clazuril), 190, 195

-ocr page 6-

Aquacultuur, Werkgroep Veterinaire, 661, 1166

Arbeidsmarktonderzoek 655, 909, 1153, 1214, 1393

Arbeidsmarktsituatie, vrouwelijke dierenarts, 1035

Arbeidsovereenkomst, 550

Associatie, 1303

Ataxia, Rottweiler dogs, 953vq

Atopische dermatitis, hond, 66, 74, 80

Atrial fibrillation, dogs, 435vq

Atrofische Rhinitis, rund, 28

Atrofische Rhinitis, varken, slachtlijnbevindingen, 1345
Atrophic Rhinitis vaccine, 1076vq
Aujeszky ziekte van, bestrijding, varkens, 19
Aujeszky, ziekte van, pelsdieren, 1201

B

BACTERIOLOGIE
Brucella abortus, 514
Clostridium botulinum
type D, 691
Clostridium perfringens, 1135
Corynebacterium parvum, 439vq
Corynebacterium pseudotuberculosis, 704, 1362
Listeria monocytogenes, 372, 380, 647
Mycoplasma hyopneumoniae, 85
Referaten, 384

Streptococcus suis, type 2, 145vq
Stuart-Schwan cocci, isolatie in Nederland, 156
Zie ook ANTIMICROBIELE THERAPIE
Bacteriologische kwaliteit, varkenskopvlees, 475, 484
Bacteriologisch Onderzoek, varkensmilten, 364
Bedrijfsvoering, hygiënisch verantwoorde, 475, 484
Begeleiding slachtkuikenbedrijven, 1154
Behavioural problems, dogs, I310vq
Bekkenosteotomie, drievoudige, hond, 1181, 1388
Beperking veterinaire antimicrobiële geneesmiddelen, 1261, 1268
BERICHTEN EN VERSLAGEN
The Royal Veterinary College, University of London, 1988 Residency Programme, stage 1,18
The Royal Veterinary College, University of London, 1988 Residency Programme, stage 2, 389
Lezingencyclus overlevingsstrategie van de varroamijt, 18

Recente wetgeving en uit veterinair oogpunt belangrijk gebeuren in de EEG, 94, 768

Onderzoek met betrekking tot somatotropine onder strikte voorwaarden toegestaan, 95

Nieuw beeldmerk ACV-Controle: een beeld van vertrouwen, 96

De EFFEM-prijs 1988, 96

Lokstoffen trekken prijs aan, 157

Bloedgroepenonderzoek, 253

Scheidende directeur CDI: \'Veehouderij als achterban\', 274
Landbouwuniversiteit Wageningen benoemt drie eredoctoren, 336
Workshop moleculaire biologie en biotechnologie, 337

Tijdens mixen van drijfmest op alle rundveebedrijven vaak levensgevaarlijke situaties, 386

CDI vindt cadmium-verontreiniging in de Kempen, 387

Opkomende konijnenhouderij krijgt stimulans van wetenschap, 387

Vereniging voor Landbouwgeschiedenis, 449

Europese prijs voor de vervanging van dierexperimenten, 449

Medische Wereld Spelen, 479

Dr. Saai van Zwanenbergstichting, 522

Controle op hormonen bij levend vee op veehouderijbedrijven, 522

Cursus Dieren EHBO en Verzorging, 522

Medisch Röntgen Instituut, 523

Sterlab erkend door Raad van de Certificatie, 580

Uitreiking Absyrtus medaille, 580

Door betere voorlichting, oriëntatie en studiereorganisatie naar gemotiveerde vakbekwame
dierenartsen, 581

Nieuw proefbedrijf pluimveehouderij, 589
KWF-fellowships 1989, 633

Bezoek aan een internationaal werkende Engelse varkensfokkerijgroepering, 643

-ocr page 7-

Hygiëne Dagen, 645

Pijn- en angstreacties van vissen vergelijkbaar met die van mensen, 697

De Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie wil meer dierenartsen als lid, 679

Vaststelling Vleeskwaliteit wordt objectiever, 699

Programma helpt gefundeerd beslissen in mestvraagstukken, 700

IFAW start olympische campagne tegen dierenmishandeling in Zuid-Korea, 700

Diergeneesmiddelen in het jaar 2000: ontwikkelingen, onderzoek en toepassingen, 826

Minister stemt in met nieuwe maatregelen ter voorkoming van varkenspest, 832

NWI^afstudeerprijs, 833

Premio de investigacion \'Santos Ovejero\' de la Academia de Ciencias Veterinarias, 880
Bijdrage van de epidemiologie aan de gezondheid en produktiviteit van landbouwhuisdieren, 894
Veterinaire Ruiterdag, 902

EG Workshop over de kwantitatieve analyse van de AIDS/HIV-epidemie Bilthoven, 6-8 juli 1988,
968

Strenge regels aan gebruik diergeneesmiddel clenbuterol, 968
Nadere regeling diergeneesmiddelen die clenbuterol bevatten, 968
Oprichting studievereniging voor Veterinaire Epidemiologie en Economie, 969
Dierproeven, 1026

Electronische vlooienbestrijders, 1027

Landbouwuniversiteit wil nieuwe academische graad om internationalisering veilig te stellen, 1145
Bezint eer ge begint, 1147
Mededelingen Ezelstamboek, 1147
ESVOT-verslag, 1322

Roche Onderzoeksprijs diervoeding 1988, 1322

European Conference Group on the Protection of Farm Animals-report, 1323

European Society for Veterinary Ophthalmology (ESVO), 1323

Directie-opvolging Schothorst, 1323

Nieuw-Elan RVV, 1379

Uit de praktijk van een ambtenaar, 1379

Waltham Award 1989, 1381

Medische Wereld Spelen, 1381

Varia: Afscheid van de Biltstraat, 1381

Zie ook GELEZEN, FACULTEIT en KNMvD-Actualiteiten/Algemeen
Berigheidsproblemen, 158
Bestrijding Ziekte van Aujeszky, 19
Bèta-agonisten, 648, 701, 707
Bevruchtingsresultaten, diepvriessperma, rund, 673
Biggengriep, 85
BIJZONDERE DIEREN
Amadines, Gould\'s
(Chloebia gouldiae), 1009
Anesthesie, boa
(Constrictor constrictor), 494
Braken, papegaaiachtigen, 1022
Chloebia gouldiae (Gould\'s amadines), 1009
Constrictor constrictor (boa), 494

Delthamethrin (Tapyflo®)-intoxicatie, Gould\'s amadines (Chloebia gouldiae), 1009
Egel, 1145
Fret, 641
Hamster, 641

Kaalplukken, papegaaien, 1386

Papegaaiachtigen, braken, 1022

Papegaaien, kaalplukken, 1386

Salpingectomie, boa (Constrictor constrictor), 494

Vleermuizen, rabies, 705

Vos, orale vaccinatieproeven, 341, 971

Vos, rabies, 651

Wild, rabies, 703

Zeehonden, hondeziekte, 1011, 1061
Zie ook VOGELS
Biopsie, dunne naald aspiratie, 512
Biotechnologie, 539
Blaassteenoperatie, paard, 314
Blauwe Vleugeltjes Ziekte, slachtkuikens, 431
Bloedgroepenonderzoek, 253

Bloedonderzoek, \'droge chemie\' gezelschapsdieren, 614
a-Blokkergebruik, acute hoefbevangenheid, 1237

-ocr page 8-

Boa (Constrictor constrictor), 494
BOEKBESPREKING

Animal genetic resources strategies for improved use and conservation, 1025
Aspects of digestion in the large intestine of the pig, 99
Avian Leucosis, 642

Canine and feline endocrinology and reproduction, 162
Colour Atlas of Veterinary Anatomy, 967
Dierenmanieren: gouden tips van uw dierenraadsman, 518
Equine Diseases, 800

75 jaar geneeskunde van gezelschapsdieren in Nederland, 221
Gezond Pluimvee, 1256

Der Huf, Lehrbuch des Hufbeschlages 4. Auflage, 893
Infektionen durch Mycoplasmatales, 579
Lehrbuch der Schafkrankheiten, 99
Modelling of livestock production systems, 1361
Mondheelkunde voor arts en tandarts, 518
Onderzoek Bovine Somatotropine, 1320

Physiological and clinical anatomy of the domestic mammals, 392
Principles and Practice of Veterinary Anaesthesia, 800

The Psychology and Ethics of Humane Equine treatment-Advances in welfare Science 1986/87,
269

Radiology of urogenital diseases in dogs and cats, 967
Stalkhmagestaltung Tierphysiologische Grundlagen und Normative, 1142
Textbook of Veterinary Histology, 430
Toxicologie für Veterinarmediziner, 1207

Trypanotolerant cattle and livestock development in West and Central Africa, 761
Vademecum du Vétérinaire, 389
Veterinary Genetics, 73
Het 28ste Veterinaire Jaarboek, 1087
Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 329
Vogelkrankheiten, 694
BOEKENNIEUWS

Bundel \'Management in de melkveehouderij\', 1208
Geiten-scripties, 704
Mooi, mooier, mooist, 786

Spelderholt uitgave Konijnenhouderij uitverkocht, 800
Standaardmethoden, 1321
Botulisme, rund, 691
Bovine respiratoire syncitiaal virus, 1132

Bovine Scrapie-like (Spongiform) Encephalopathy (BSE), 93, 836, 903, 1200, 1210
Bovine Somatotropine (BST), 791, 839, 999, 1145, 1285
Braken, papegaaiachtigen, 1022
Brucella abotus, 514

Cadmium-verontreiniging, Kempen, 387
Canine leishmaniasis, 3vq
Cauda equina syndroom, 270, 331
Caseous Lymphadenitis, geit, 1362
Caseous Lymphadenitis, geit, 704
Chemotherapie, hond en kat, 299
Chicken Anaemia Agent, 431
Chirurgie, chronische endometritis, rund, 1059

Chloebia gouldiae (Gould\'s amadines), delthamethrin (Tapyflo®)-intoxicatie, 1009

Chloramphenicol, pharmacokinetics, ruminants, 872vq

Chronische ontstekingen, slachtvarkens, 415

Clazuril (Apppertex®), 190, 195

Clenbuterol, 968, 970, 978, 1148, 1214, 1268

Clinical signs, canine leishmaniasis, 3vq

Clostridium botulinum type D, rund, 691

Clostridium perfringens, 1135

Collagen determination, meat, 634cq

Constrictor constrictor (boa), 494

Contaminanten, radioactieve, 394

-ocr page 9-

Coccidiosis, duif, 190
Coccidiosis, slachtkuikens, 123, 132, 989
Codelijst, geneesmiddelen, vleeskalveren, 1099, 1343
Colon-obstipatie, pony, 1246
Concurrentiebeding, 550

Congenital lateral patellar luxation, Shetland pony, 945vq
CONGRESSEN

101, 164, 339, 391, 450, 524, 555, 646, 701, 762, 833, 899, 1030, 1088, 1318
Corpus vitreum, kaliumconcentratie, rund, 359
Corynebacterium parvum vaccine, 439vq
Corynebacterium pseudotuberculosis, 704, 1362
Cryptosporidose, slachtkuikens, 577
Curasao, 853

Delthamethrin (Tapyflo®)-intoxicatie, Gould\'s amadines (Chloebia gouldiae), 1009

Demyelination, Rottweiler dogs, 953vq

Dermatitis, atopische, hond, 66, 74, 80

Dermatophytosen, hond en kat, 729

Desinfectiemiddelen voor dierverblijfplaatsen, 166

Diagnostics, lung, dogs, 152vq

Diagnosis, neuromuscular disease, dog, 814vq

Diagnosis, skin diseases, external ear, cats and dogs, 566vq

Diaphragmatic hernia, cats and dogs, 627vq

Diagnostiek, atopische dermatitis, hond, 66, 74

Diepvriessperma, bevruchtingsresultaten, rund, 673

Dieren EHBO en Verzorging, 522

Dierenarts en het vrije beroep, 47

Dierenarts-opleiding, 228, 346, 581

Dierenbescherming, 1384

Diergeneeskunde en internationale wetgeving, 87
Diergeneeskundig Jaarboek, 410, 850, 981, 1045
Diergeneeskundig onderzoek, ethiek, 1064
Diergeneesmiddelen, 826, 1031
Diergeneesmiddelenwet, 968, 1031
Diergeneesmiddelenwet, overtreding, 95
Dierlijke produktie, alternatieve methoden, 463
Dierproeven, 1026, 1027
Diersoortspecifiteit, somatotropine, 791
Dipetalonema dracunculoides, hond, 537
Dirofilaria immitis (hartworm), 853
Disease, inherited. Husky, 759vq
Disease, neuromuscular, dog, 814vq
Disease, respiratory, veal calves, 1249vq
Disease, respiratory tract, pigs, 1013 vq
Disease, skin, external ear, cats and dogs, 566vq
Doorlopende Agenda

36, 106, 167, 223, 278, 297, 341, 413, 454, 526, 536, 591, 652, 727, 776, 852, 920, 975, 1032, 1048,

1094, 1100, 1148, 1169, 1210, 1225, 1262, 1283, 1331, 1388, 1404
Dourine-onderzoek, paard, 219
Doxycycline, hond en kat, 1189
DUIF

Appertex® (clazuril), 190, 195

Coccidiosis, 190, 195

Kweekperiode, 195
Dunne naald aspiratie biopsie, 512
Dyspneu, cats and dogs, 681vq

EEG-wetgeving, 94, 768

EG-richtlijn minimale normen legbatterijen, 393
EG-richtlijn verbod hormonale stoffen, 393
Egel, 1145

-ocr page 10-

Eggs, sulphadimidine residues, 498vq

Eimeria acervulina, 989

Eimeria maxima, 989

Eimeria-species, slachtkuikens, 123, 132

Electromyography, dog, 807vq

Electroneurography, dog, 807vq

Embryotransplantatie, rund, 911

Endocarditis, slachtvarkens, 338

Endocrinologische aspecten, somatotropine, 999

Endometritis, chronische, rund, 1059

Entingen (pluim)-veehouderij, 529

Epidemiologie, 123, 894, 1325

Epistaxis, dogs, 686vq

Epizoodology, swine fever, 1366vq

Ethiek, diergeneeskundig onderzoek, 1064

Ethopathologische alopecia, kat, 27

External ear, skin diseases, cats and dogs, 566vq

External ear canal, pathology, cats and dogs, 556vq

FACULTEIT

Gezocht katten met ethopathologische alopecia, 27
Oproep betreffende huidpatiënten, 163, 453

Inzendingen van serum van paarden voor onderzoek op dourine of piroplasmose, 219

Infecties met het feline T-lymfotrope lentevirus (FTLV), 337

Van de Biltstraat tot aan de Numankade, 387, 521, 589

Mededeling, 588

Voortplanting geit, 588

Afscheid, 589

Geiten-inscripties, 704

Aanmoedingsprijs, 770

VVDO-dag, 770

In memoriam H. B. Koopmans, 770
Vertrek proL dr. A. J. H. Schotman, 833
Benoeming collega Sasse tot hoogleraar in Glessen, 969
Verhuizing Afdeling Tropische Diergeneeskunde en Protozoölogie, 1382
Verhuizing Vakgroep Farmacologie, Farmacie en Toxicologie, 1382
Farmacokinetiek, 921, 1188
Farmacokinetiek, doxycycline, hond en kat, 1189
Feline T-lymfotrope lentevirus (FTLV), 337, 937, 1063
FELINFO
936

Vraag en antwoord, 943
Fever, swine, epizootiology, I366vq
Fistel, rund, 1059
Fysiotherapie bij dieren, 979
FRET

Referaten, 641

Gastheer-parasiet relatie, 315
Gastro-intestinaal syndroom, 1135
Geboortekrikgebruik, 781
GEIT

Caseous Lymphadenitis, 1362
Chloramphenicol, 872vq
Corynebacterium pseudotuberculosis, 1362
Pieris japonica-mioxKUlK, 185
Referaten, 384
GELEZEN
AID doet inval bij veehouders, 95
Dierenarts verdacht van valsheid in geschrifte, 690
Verloskundigen en castreurs kwaad, 690

-ocr page 11-

Platform Alternatieven voor Dierproeven officieel geïnstalleerd, 1027
Protest tegen toelaten van groeihormoon voor runderen, 1145
Nieuwe inzichten in het leven van de egel, 1145
Nieuw handboek gaat voor uniforme kuikenkeuring zorgen, 1321
Neem maatregelen tegen bacteriën in vlees, 1324
Vallende katten komen beter terecht als val langer duurt, 1324
GESCHIEDENIS

De veeartsenijkunde ten tijde van de oprichting van de Maatschappij, 162

Van de Biltstraat tot aan de Numankade, 387, 521, 589, 1381

Vereniging voor Landbouwgeschiedenis, 449

Uniformen Militaire Veterinaire Dienst, 523

Herinneringen aan de Biltstraat, 723

Veterinaire geschiedenis, 1397

Vrienden van het Museum Diergeneeskunde, 1035, 1214
Gevoeligheidsbepaling, 921, 1188
GEZELSCHAPSDIEREN

Antimicrobiële geneesmiddelen, beperking veterinaire, 1261, 1268

Bloedonderzoek, \'droge chemie\', 614

Cauda equina syndroom, 270, 331

Dieren EHBO en Verzorging, 522

Diergeneesmiddelen, 826, 1031

Electronische vlooienbestrijders, 1027

Kodak Ektachem DT 60®, 614

Parese/paralyse posterior, 1203

Proceedings, Voorjaarsdagen 1988, Contents, 3S

Reflectrometrie, 614

Reflotron®, 614

Röntgentoestelgebruik, 974

Seralyzer®, 614

Spondylose, 270, 331

SRGN, 353, 782

Structurering Veterinaire Verzorging Gezelschapsdieren, 1270
Taakgroep Onderzoek Gezelschapsdieren, 529
Voorjaarsdagen 1988, Proceedings, Contents, 3S
Zie ook HOND en KAT
Gezondheid, landbouwhuisdieren, 894, 1325
Gezondheid, varken, 1172
Gezondheidswet, 834
Glucantime®-therapy, 3vq
Gumboro, ziekte van, slachtkuikens, 1254

H

Haemostasis, screening, dogs, 686vq
Haemostatic defects, dogs, 686vq
HAMSTER

Referaten, 641
Hartworm
(Dirofilaria immitis), 853
Heparinegebruik, acute hoefbevangenheid, 1237
Heredity, congenital lateral patellar luxation, Shetland pony, 945vq
Heupdysplasie, hond, 453, 1208
Histocompatabiliteit, pluimvee, 539
Hoefbevangenheid, acute, 1237
Hoektandextractie, hond, 766, 1326
HOMEOPATHIE
Lijst van te consulteren homoeopatisch werkende dierenartsen, 117
Nature in het nieuws, 1113
HOND
Agressief gedrag, 1090
Anaesthesia, 681vq
Ataxia, 953vq

Atopische dermatitis, 66, 74, 80
Atrial fibrillation, 435vq
Behavioural problems, 13IOvq
Bekkenosteotomie, drievoudige, 1181, 1388

-ocr page 12-

Biopsie, dunne naald aspiratie, 512
Chemotherapie, 299
Corynebacterium parvum vaccine, 439vq
Curasao, 853
Demyelination, 953vq
Dermatitis, atopische, 66, 74, 80
Dermatophytosen, 729
Diagnostics, lung, 152vq
Diagnostiek, 66, 74

Diagnosis, neuromuscular disease, dog, 814vq
Diagnosis, skin diseases, external ear, 566vq
Diaphragmatic hernia, 627vq
Dipetalonema dracunculoides, 537
Dirofilaria immitis (hartworm), 853
Disease, inherited. Husky, 759vq
Disease, neuromuscular, dog, 814vq
Diseases, skin, external ear, 566vq
Doxycycline, 1189
Dunne naald aspiratie biopsie, 512
Dyspnea, 68lvq
Electromyography, 807vq
Electroneurography, 807vq
Epistaxis, 686vq

External ear, skin diseases, 566vq
External ear canal, pathology, 556vq
Glucantime®-therapy, 3vq
Haemostasis, screening, 686vq
Haemostatic defects, 686vq
Hartworm
(Dirofilaria immitis), 853
Heupdysplasie, 453, 1208
Hoektandextractie, 766, 1326
Husky, 759vq
Hypothyreoidie, 453
Ierse Setter, 607
Inherited disease, Husky, 759vq
Instabiele heup, 1181, 1388
Jeuk,962

Juveniele pancreasatrofie, 607
Kynologie, Werkgroep Veterinaire, 698
Laryngeal paralysis. Husky, 759vq
Leishmaniasis, 3vq
Lung diagnostics, I52vq
Neuromuscular disease, 814vq
Oogheelkunde, 29

Otorhinolaryngology, 507vq, 556vq, 566vq, 681vq, 686vq, 759vq

Pancreasatrofie, juveniele, 607

Paralysis, laryngeal, 759vq

Pathology, external ear canal, 556vq

Proceedings, Voorjaardageen 1988, Contents 3S

Radiocardiography, 435vq

Radionucleides, 152vq

Rasstandaarden, 34

Referaten, 692

Rottweiler dogs, 953vq

Silicone, 507vq

Skin diseases, external ear, 566vq

Symptomatologie, 66

T-tube, 507vq

Tatouage, 782

Therapie, 80

Thoracotomy, 627vq

Tumour therapy, incomplete, 439vq

Tumorziekten, 299

Voorjaarsdagen, Proceedings, Contents, 3S

-ocr page 13-

Hondeziekte, zeehonden, 1011, 1061
Hormonale stoffen, EG-richtlijn, 393
Hormooncontrole, 278, 522
Husky, laryngeal paralyse, 759vq
Hygiënisch verantwoorde bedrijfsvoering, 475, 484
Hypothyreoïdie, Heidewachtel, 453

I

Identificatie en registratie, varkens, 101, 526
Ierse Setter, juveniele pancreasatrofie, 607
IMMUNOLOGIE

Immune complex disease, 3vq
Immunologisch onderzoek, veterinair, 1257
Tumorimmunologie, 315
Immunologisch onderzoek, veterinair, 1257
Infectieuze anemie, 104
Infectieuze Larygotracheïtis, 61
Influenza, mens, 1086
HsNj-Influenza virus, pigs, 1013vq
INGEZONDEN
Bèta-agonisten, 701

De clenbuterolaffaire: balanceren op de grenzen van de hysterie?, 1044

Code en vrije vestigingen, 1167

\'Dierenartsen, let op uw saeck\', 1261

Een nieuw geneesmiddel tegen heupdysplasie, 453

Een nieuw geneesmiddel tegen heupdysplasie? (2), 1208

Eendracht, 784

Endocarditis en vleeskeuring bij slachtvarkens, 338
Hoektandextractie?, 1326
Hypothyreoidie, 453
Ideaal en werkelijkheid, 52

Is er iets nieuws onder de zon?, 1325 -f Naschrift, 1326

Kaalplukken papegaaien, 1386

Listeria-mastitis bij het rund, 647

Runderdikbilfokkerij en -houderij (3), 235

Over dikbillen en een kort geding, 1100

Dikbillen en Dierenbescherming, 1384

Uniformen Militaire Veterinaire Dienst, 523

Verbeter de wereld, begin bij jezelf, 919

Verbeter de wereld (2), 1103

Vlimmen, terug van weggeweest.....!, 408

Wie werkt maakt fouten, maar maak er wel zo weinig mogelijk!, 901
Wormmiddelen, 1385
Inherited disease. Husky, 759vq
Instabiele heup, hond, 1181, 1388
Internationale wetgeving en diergeneeskunde, 87
Intestinal permeability, 881vq
INTOXICATIE

Clostridium per/rmgeni-voedselvergiftiging, 1135

Delthamethrin (Tapyflo®)-intoxicatie, Gould\'s amadines (Chloebia gouldiae), 1009
Keukenzoutintoxicatie, mestvarkens, 933
Listeria monocylogenes-voedse\\veTg\\füging, 372
Pieris Japonica-intoxicAÜe, geit, 185
Seleniumvergiftiging, big, 545
Voedselvergiftiging, 372, 1135
Isolatie Stuart-Schwan cocci in Nederland, 156

Jaarboek, Diergeneeskundig, 410, 850, 981, 1045
Jeuk, hond en baas, 962
Jubilea 1988, 58

Jubileumprijsvraag, bekroonde inzendingen, 3vq, 19
Juveniele pancreasatrofie, Ierse Setter, 607

-ocr page 14-

Kaalplukken, papegaaien, 1386
Kaliumconeentratie, corpus vitreum, rund, 359
Kalkoen zie PLUIMVEE

Kanalisatieregeling diergeneesmiddelen, 981, 1036
KAT

Alopecia, ethopathologische, 27

Anaesthesia, 681vq

Chemotherapie, 299

Corynebacterium parvum vaccine, 439vq

Dermatophytosen, 729

Diagnosis, skin diseases, external ear, 566vq

Diaphragmatic hernia, 627vq

Doxycycline, 1189

Dyspneu, 681vq

Ethopathologische alopecia, 27

External ear, skin diseases, 566vq

External ear canal, pathology, 556vq

Eehne T-lymfotrope lentevirus (FTLV), 337, 937, 1063

Felinfo, 936

Felinfo, vraag en antwoord, 943
Otorhinolaryngology, 556vq, 566vq, 681vq
Overlevingskans vallende katten, 1324
Pathology, external ear canal, 556vq
Proceedings, Voorjaarsdagen 1988, Contents, 3S
Rabies, 903
Referaten, 160

Skin diseases, external ear, 566vq
Tatouage, 782
Thoracotomy, 627vq
Tumorziekten, 299
Tumour therapy, incomplete, 439vq
Voorjaarsdagen 1988, Proceedings, Contents, 3S
Vraag en antwoord, felinfo, 943
Zie ook GEZELSCHAPSDIEREN
Keukenzoutintoxicatie, mestvarkens, 933
Kiemgetal, tankmelk, 204
Kip zie PLUIMVEE
KNMvD-Actuahteiten

Benoeming collega A. de Kruif tot hoogleraar te Gent, 49
Benoeming drs. J. Janssen, 110

Benoeming nieuwe directeur Stichting Gezondheidszorg voor Dieren, 163
ProL dr. E. C. Firth terug naar Nieuw-Zeeland, 181
Dr. M. J. Dobbelaar geridderd, 227

Drs. H. A. M. Elsinghorst benoemd tot directeur Gezondheidsdienst voor Dieren van West- en
Midden-Nederland, 274

De zesde Bart Rispens Research Award uitgereikt aan een Nederlander in Amerika, 351
Benoeming collega J. P. T. M. Noordhuizen tot hoogleraar Landbouwuniversiteit te Wageningen,
351

Hoge onderscheiding voor collega J, Janssen, 847
Benoeming dr. M. Krasselt, 1219
Benoeming dr, J. T. van Oirschot, 1272
Dr. J. T. van Oirschot, hoogleraar Vaccinologie, 1398
KNMvD-Afdelingen

Afdeling Gelderland, 171
Afdeling Noord-Holland, 1276
Afdeling Zuid-Holland, 1096
Afdeling Overijssel, 597
Afdeling Utrecht, 528
KNMvD-Algemeen
EASVO, 404, 718
UEVH, 110, 531
Afscheid, 110

-ocr page 15-

Symposium Vleeskalveren, 116

Federation of Veterinarians of the EEC: Burden or Benefit?, 175

DSK-symposium \'Differentiatie, Specialisatie of Kontinuatie\', 228, 231

Voorjaarsdagen 1988, 231, 291, 352, 407

Voorjaarsdagen 1989, 1166

D.A.N.S., 231

Pelsdieren, 234

Pelsdieren (2), 468

Pelsdierengezondheidszorg, 596

De eerste 100 dagen van voorzitter Kampelmacher, 281
Beroepsaansprakelijkheid ja of nee, 288

First International Congress for Veterinary Homoeopathy, 292
Kwaliteitsbewaking van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, 293
Kwaliteit veterinaire opleiding gebaat bij gedifferentieerd onderwijsaanbod, 346
Stichting Registratie Gezelschapsdieren Nederland, 353
Wetenschap, 407

Stage \'Kennismaking Beroepsuitoefening\', 471

Taakgroep Onderzoek Gezelschapsdieren, 529

Brief aan niet-leden, 654

DVM, PhD, 655

KNMvD en VVAA verder, 659

Koepel van vuur, 659

XXIVth World Veterinary Congress in 1991, Brazilië, 661
Herinneringen aan de Biltstraat, 723
Relatie praktici-farmaceutische industrie, 778
CEM tarieven 1988, 779

Minister Braks installeert Adviescommissie Agressief Gedrag bij Honden, 780
World Veterinary Association (WVA), 780

Het gebruik van een krachttoestel bij verlossing van runderen, 781

Tatouage en registratie honden en katten in het rabies-gebied Zuid-Limburg, 782

Mooi, mooier, mooist, 786

Apotheekrecht, 909, 1270

Structuur KNMvD, 909

Tarieven specialistische (be)handelingen, 909

Veehouder en dierenarts, 909

Verkoop pand, 910

Statistiek Diergeneeskunde, 910

Salarisadviezen dierenartsassistenten, 911

Embryotransplantatie bij runderen, 911

Persnotitie hippische pers, 912

Persbericht, 978

Tandheelkunde bij dieren, 979

Begeleiding vleeskalveren, 979

Adviesaanvragen, 979

Fysiotherapie bij dieren, 979

Markttoeticht, 980

Kanalisatieregeling diergeneesmiddelen, 981
Efficiënte varkenspestbestrijding; noodzaak en ramp!?, 986
Vrienden van het Museum Diergeneeskunde, 1035, 1214
Contributie, 1035

Rapport \'De arbeidsmarktsituatie en beroepsmogelijkheden van afgestudeerde dierenartsen in
Nederland en in het bijzonder de mogelijke verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke dieren-
artsen\', 1035

Praktizeren in de zuidelijke grensgebieden, 1035
Werkverband dierentuin-dierenartsen, 1036

Concept-Regeling houdende wijziging van de kanalisatieregeling diergeneesmiddelen en gemedici-
neerde voeders, 1036
Permanent secretariaat FVE, 1038
FVE, 1039

VAMPP Gebruikersgroep, 1043

Werkzaamheden van praktizerende dierenartsen in het kader van de exportvoorbereiding van vee,
1097

Van Commissie naar Stichting, 1153

Aftreden Immink, Kapsenberg, Plaisier, 1153

Rapport Arbeidsmarktonderzoek, 655, 909, 1153, 1214, 1393

-ocr page 16-

Begeleiding slachtkuikenbedrijven, 1154

Welkom heten Augustijn, Mostert en Teenstra, 1213

Verkiezingen, 1213

Benoemingen, 1213

Clenbuterol, 1214, 1268

125-Jarig bestaan Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren, 1214

Overlijden mr. E. G. James, 1215

Salarisrichtlijn dierenarts-assistenten, 1217

Stichting Gezondheid en Welzijn Gezelschapsdieren, 1268

Beperking van het arsenaal van antimicrobiële geneesmiddelen voor de veterinaire verzorging, 1268
Overleg met de Faculteit, 1269
Sportdag, 1269
Kadercursus, 1269

Structuering Veterinaire Verzorging Gezelschapsdieren, 1270

Aftrekbaarheid contributie, 1274

Veterinaire golfkampioenschappen, 1274

Op reis met Nederlandse dierenartsen door Hongarije, 1334

Kwaliteitsbepaling melk, 1338

Oratie, 1338

Geneesmiddelenbulletin, 1390
NCHP, 1390

Veterinaire geschiedenis, 1397
Dag over Bedrijfsbegeleiding, 1399
KNMvD-Algemeen Bestuur
403

KNMvD-Commissies

Adviescommissie Vleeskeuringswet, 911
Commissie Beroeps WA, 911
Commissie BDVZO, 174
Commissie Dierentuindierenartsen, 1269
Commissie Ethiek, 402, 843

Commissie Gezondheid en Welzijn Gezelschapsdieren, 1270, 1390
Commissie Public Relations, 1035, 1390
Commissie VDA, 290, 598, 986, 1035, 1215
Contact Commissie Diergeneeskunde FIDIN, 1153
KNMvD-Diergeneeskunde in Ontwikkelingssamenwerking
DIG, 171, 1218, 1224

Survey van Zuid-Karamoja, Uganda, ten behoeve van herinvoering van diergeneeskundige
begeleiding, 1273
KNMvD-Ereraad

Van de Ereraad, 290, 913
Jaarverslag 1987, 984
Naschrift van de Ereraad, 1167
KNMvD-Groepen

Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, 1166
Groep Geneeskunde van het Rund, 171, 1099
Groep Geneeskunde van het Varken, 400
Groep Gezondheids- en Kwaliteitszorg, 111, 463, 1213
Groep KI en Zoötechniek, 280, 353
Groep Paardenpraktici, 49, 468, 1099, 1391
Groep Pluimveewetenschappen, 605
Groep Praktici Grote Huisdieren, 655, 838
Groep Veterinaire Homoeopathie, 117, 231, 292, 722
KNMvD-Hoofdbestuur

110, 288, 345, 529, 654, 778, 843, 909, 979, 1035, 1044, 1097, 1153, 1213, 1221, 1268, 1390
KNMvD-In Memoriam
Bakker, Dr. Tj., 594
Dijk, W. van, 1266
Finkensieper, A. H. T., 109
Hendriks, G. H. H., 1150
Koopman, S. P., 907
Majoewsky, Dr. W. H. F. C. , 595
Numans, S. R., 710
Oosterhof, E, 108
Osinga, A. S., 458

-ocr page 17-

Remmen, J., 712
Riessen, H. A. van, 39, 41
Romijn, C., 401
Sala, L. C. G., 172
Schreur, H., 173
Ummels, J.,906
Verwiel.Th. A. M., 344
Zijp, W. A., 1151
KNMvD-Jaarcongres en Algemene vergadering
Jaarcongres 1988

50, 289, 601, 660, 720, 783, 844, 914, 1041

— Excursies, 783

— Sportdag KNMvD 1988, 660, 846, 1038, 1220

— Welkomstwoord, 1114

— Openingstoespraak van de Burgemeester van Groningen, 1117

— Jaarrede 1988, 1119

— Uitreiking Jaarprijs voor 1987, 1129

— Verslag Jaarcongres 1988, tevens 135e Algemene Vergadering, 1155
135e Algemene Vergadering 1988

1155

— Vacature Ereraad, 983

— Vacatures, 226, 288

— Vacatures Hoofdbestuur, 981
Jaarcongres 1989

1337
KNMvD-Jubilea

1988,58
KNMvD-Jubileum 1987

Ondernemerschap noodzaak voor welslagen praktijk, 47
KNMvD-Nederlandse Vereniging van Dierenartsvrouwen
Jaarvergadering NVvD, 470
NVvD Verslag, 1275
KNMvD-NOVAD
983, 1097

Nederlandse Organisatie Voor Automatisering van Dierenartspraktijken - een nieuwe ontwikkeling,
177

NOVAD Coöperatie, 406
De GD-MEMOCOM proef gestart, 532
Directeur NOVAD benoemd, 721
Rectificatie, 785

Automatisering: stand van zaken, 1272
KNMvD-Personalia

55, 120, 183,237, 294, 355,411,472, 533,603, 662, 724, 787, 848,917, 988, 1046, 1104, 1168, 1223,
1279, 1340, 1401
KNMvD-Postacademisch Onderwijs
Cursussen 1988, 54, 119, 184, 236, 354, 409, 471, 535, 605, 663, 726, 785, 851, 916
Cursussen 1988/1989, 987, 1045, 1109, 1169, 1222, 1277, 1339, 1400
Orgaan PAO-D, 911
Klinische avond, 469
Khnische avond Emmeloord, 1109
KUnische avond \'Wagenrenk\', 1109
Verslag van de regionale PA O-middagen, 1215
Zeister Dagen 1988, 535
KNMvD-Raad voor Specialisatie Diergeneeskunde
232, 345, 654, 1269

Benoeming van specialisten op uitnodiging en raamwerk toepassing en registratie van de facto

erkenning specialisten, 657

Chirurgie der Gezelschapsdieren, 1390

Jaarverslag Registratie Commissie, periode 1986-1987, 459

Jaarverslag Raad voor Specialisatie Diergeneeskunde, periode 1986-1987, 713

Openstelling Registers, 1097

Openstelling registers erkende specialismen, 656

Proefdierenpathologie, 980

Registratie Commissie, 1037

Specialisatie Landbouwhuisdieren, 1037

-ocr page 18-

KNMvD-Stichting Dienstverlening Dierenartsen
Ziektekostenverzekering, 597

Speciale ziektekostenverzekering voor dierenartsen geselecteerd, 1043, 1153, 1267, 1392
Brede Herwaardering en levensverzekering, 1098
KNMvD-Studentenverenigingen

Cerberus, bestuurssamenstelling, 121, 1340
Cerberus, 27e Dies, 1099
Cerberus, professorenborrel, 293
Diergeneeskundige Studenten Kring, 1215
DSK, Peerdepieten 1988, 469
DSK Symposium, 50, 115, 228, 231, 346, 1399
DSK, tiende Veterinaire Studenten Almanak, 291
IVSA, oproep IVSA-commissie, 782
Mastitis, bestuurssamenstelling, 121, 1340
Veterinair Dispuut Veritas, lustrumcommissie, 788
Veterinaire Studenten Kegelclub \'Duim in \'t Gat\', 55, 356
Veterinaire Studenten Kegelclub \'Duim in \'t Gat\', lustrumviering, 1043
KNMvD-Vacatures

Vacatures in het buitenland, 53, 116, 236, 293, 354,410, 722, 785,851, 1108, 1168, 1282
KNMvD-Vereniging van Dierenarts Assistenten
Kleine Huisdierendag 1988, 241
Nieuw; VAMPP-cursus-varkens, 296

Cursus kennismaking met veterinaire laboratoriumtechnieken, 296
KNMvD-Voorzitterscolumn

38, 170, 280, 400, 528, 838, 978, 1034, 1096, 1212
KNMvD-Werkgroepen

Werkgroep Veterinaire Aquacultuur, 661, 1166
Werkgroep Veterinaire Kynologie, 698
Kodak Ektachem DT 60®, 614
Konijnenhouderij, 387
Koninklijke Onderscheiding

227, 355, 600, 648, 662
Kuikenmest als ligboxenstrooisel, 691
Kwaliteitsbepaling melk, 1338
Kweekperiode, duif, 195
Kynologie, Werkgroep Veterinaire, 698

Laboratorium, 921, 1188
LANDBOUWHUISDIEREN

Antimicrobiële geneesmiddelen, beperking veterinaire, 1261, 1268

Bèta-agonisten, 648, 701, 707

Clenbuterol, 968, 970, 978, 1044, 1148, 1214, 1268

Diergeneesmiddelen, 826, 1031

Dierlijke produktie, alternatieve methoden, 463

Endngen (pluim)-veehouderij, 529

Epidemiologie, 894, 1325

Gezondheid, 894, 1325

Konijnenhouderij, 387

Mestvraagstukken, 700

Pelsdieren, 234, 468

Pelsdieren, ziekte van Aujeszky, 1201

Pelsdierengezondheidszorg, 596

Produktiviteit, 894

Rabies, 703

Röntgentoestelgebruik, 974
Somatotropine, 791, 999
Somatotropine-onderzoek, 95
Urine-onderzoek, testplaat NNNT, 143
Wachttermijnbepaling, 143
Welzijn, 43
Wormmiddelen, 1385

Zie ook PAARD, PLUIMVEE, RUND, SCHAAP, VARKEN en VLEESKALVEREN

-ocr page 19-

Laryngeal paralysis, Husky, 759vq
Legbatterijen, EG-richtlijn, 393
Leishmaniasis, canine, 3vq
Leverbot, schaap, 865
Ligboxenstrooisel, kuikenmest, 691
Listeria monocytogenes, mastitis, rund, 380, 647
Listeria monocytogenes, voedingsmiddelen, 372
Long-lever onderzoek, slachtvarkens, 415

M

M-cells, 881vq

Maagdarmworminfecties, kalf, 665
Maatschap, 1303
Macromolecules-uptake, 881vq
MAN

Otorhinolaryngology, 507vq
Silicone, 507vq
T-tube, 507vq
Mastitis, rund, 204, 380, 647, 868
Meat, collagen determination, 634vq
Melk, kwaliteitsbepaling, 1338
Melk, tank-, kiemgetal, 204
Melk, tank-, pinpoints, 204
Melkproduktie, rund, 860, 868
Melkzuigen, rund, 418
Mestvraagstukken, 700

Microbiële flora, pens en vacht, vleeskalveren, 1356
MICRO-BIOLOGIE

Bacteriologisch Onderzoek, varkensmilten, 364
Microbiële flora, pens en vacht, vleeskalveren, 1356
Pathogene micro-organismen, overleving in botten, 1138
Zie ook BACTERIOLOGIE
Microneutralisatietest, ILT, 61
Microtitratie, ILT, 61
Milten, Bacteriologisch Onderzoek, 364
Mixen van drijfmest, rundveebedrijven, 386
Mycoplasma hyopneumoniae, 85

Neuromuscular disease, dog, 814vq
Nicarbazin, 132

Nieuwe Nederlandse Niertest (NNNT), 105, 143, 243, 247, 254, 288

Nieuwe Nederlandse Niertest (NNNT), testplaat voor urine-onderzoek, 143, 288

NIEUW(S) VAN DE INDUSTRIE

33, 100, 277, 340, 390, 525, 590, 647, 708, 772, 835, 904, 975, 1032, 1089, 1147, 1209, 1330, 1382
Nitraat, mestvarkens en gespeende biggen, 737

Oestrische cyclus, rund, 1227
ONCOLOGIE
Chemotherapie, 299
Corynebacterium parvum vaccine, 439vq
Referaten, 693
Tumorimmunologie, 315
Tumorziekten, 299
Tumour therapy, incomplete, 439vq
Ondernemerschap, 47
Onderzoek, diergeneeskundig, ethiek, 1064
Onderzoek, veterinair immunologisch, 1257
Oogheelkunde, hond, 29

-ocr page 20-

OP VERWIJZING

Conjunctivitis.....of toch niet, 29

Dunne naald aspiratie biopsie, 512
Hoektandextractie?, 766
Wie heeft er jeuk, 962
Parese/paralyse posterior, 1203

Spondylose of cauda equina syndroom van landbouwhuisdieren en/of gezelschapsdieren, 270, 331
Opleiding dierenarts, 228, 346, 581
Osteodystrofie, Schotse Hooglanders, 491
Otorhinolaryngology, 507vq, 556vq, 681vq, 686vq, 759vq
Overleving in botten, pathogene micro-organismen, 1138
Overlevingskans, vallende katten, 1324
Oxytetracycline, pharmokinetics, piglets, 748vq
Oxytocine, amnionvocht, 677

PAARD
Blaassteenoperatie, 314
a-Blokkersgebruik, 1237
CEM tarieven 1988, 779
Colon-obstipatie, 1246
Contagieuze equine metritis (CEM), 278
Dourine-onderzoek, 219
Heparinegebruik, 1237

Heredity of congenital lateral patellar luxation, 945vq
Hoefbevangenheid, acute, 1237
Infectieuze anemie, 104
Paardepest, 801
Penisobstructie, 314
Piroplasmose-onderzoek, 219
Referaten, 447, 516, 1319
Röntgenologisch onderzoek, 260
Shetland pony, 945vq
Straalbeen, 260
Taktic®-gebruik, pony, 1246
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
Pancreasatrofie, juveniele, Ierse Setter, 607
PANEL REACTIES

Berigheidsproblemen, 158
\'Braken\' bij papegaaiachtigen, 1022
Hoogdrachtige zeug, die niet eet, 330
Wat is uw aanpak van biggen met slingerziekte, 695
Papegaaiachtigen, braken, 1022
Papegaaien, kaalplukken, 1386
Paralysis, laryngeal. Husky, 759vq
Parese/paralyse posterior, gezelschapsdieren, 1203
Patellar luxation, congenital lateral, Shetland pony, 845vq
Pathogene micro-organismen, overleving in botten, 1138
Pathology, external ear canal, cats and dogs, 556vq
Pelsdieren, 234, 468
Pelsdieren, ziekte van Aujeszky, 1201
Pelsdierengezondheidszorg, 596
Penisobstructie, paard, 314
Pens, microbiële flora, vleeskalveren, 1356
Peri-paturient rise, sheep, 1194vq
Pharmokinetics, N4-acetylsulphadimidine, pigs, 207vq
Pharmokinetics, chloramphenicol, ruminants, 872vq
Pharmokinetics,
Oxytetracycline, piglets, 748vq
Pharmokinetics, sulphadimidine, pigs, 207vq
Piehs japonica-intoxicaue, geit, 185
Pijngevoel, vissen, 679
Pinpoints, tankmelk, 204
Piroplasmose-onderzoek, paard, 219

-ocr page 21-

PLUIMVEE

Anticoccidia, slachtkuikens, 123, 132
Begeleiding slachtkuikenbedrijven, 1154
Blauwe Vleugeltjes Ziekte, slachtkuikens, 431
Chicken Anaemia Agent, 431
Coccidiosis, slachtkuikens, 123, 132, 989
Cryptosporidiose, 577
EG-richtlijn, legbatterijen, 393
Eimeria acervulina. 989
Eimeria maxima. 989
Eimeria-species. slachtkuikens, 123, 132
Epidemiologie, 123

Gumboro, ziekte van, slachtkuikens, 1254
Histocompatabiliteit, 539
Infectieuze Larygotracheitis, 61
Kalkoen, referaat, 1206
Nicarbazin, 132

Referaten, 447, 692, 760, 824, 892, 1144, 1256
Schade, subklinische coccidiose, slachtkuikens, 989
Sulphadimidine residues, eggs, 498vq
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
Ziekte van Gumboro, slachtkuikens, 1254
Ziekteresistentie, 539
Pony zie PAARD
Post-mortem interval, rund, 359
Praktijkvoering, 1303
Produktiviteit, landbouwhuisdieren, 894
Prolactine, rund, 1227
Public health, lOlSvq

Public health aspects, canine leishmaniasis, 3vq
Pulse release bolus, 665

Quality, meat, 634vq

QUARTERLY zie THE VETERINARY QUARTERLY

Rabies, kat, 903
Rabies, vleermuizen, 705
Rabies, vos, 651

Rabies, wild en landbouwhuisdieren, 703
Radioactief vlees, 1092
Radioactieve contaminanten, 394
Radiocardiography, dogs, 435vq
Radiographic bone lesions, canine leishmaniasis, 3vq
Radionucleides, dogs, 152vq
Rantsoenbeoordeling, melkvee, 860
Rasstandaarden, hond, 34
RECTIFICATIES

105, 231, 331, 356, 410, 707, 772, 785, 892, 981, 1188, 1388
Reflectrometrie, 614
Reflotron®, 614

Registratie- en identificatieregelingen, rund, varken, 101, 526
Renal clearance, N4-acetyIsulphadimidine, pigs, 207vq
Renal clearance, oxytetracycline, piglets, 748vq
Renal clearance, sulphadimidine, pigs, 207vq
RESIDUEN
Antimicrobiële residuen, 243, 247, 254
N4-Acetylsulphadimidine, pigs, 207vq
Radioactief vlees, 1092
Radioactieve contaminanten, 394
Sulphadimidine, eggs, 498vq

-ocr page 22-

Sulphadimidine, pigs, 207vq

Zie ook ANTIBIOTICA, VLEESKEURING en Hormonen
Resistentie, antibioticum, 1298
Respiratory disease, veal calves, 1249vq
Respiratory tract disease, pigs, 1013vq
Retentio secundinarum, rund, 624
Rottweiler dogs, 953vq

Röntgenologisch onderzoek, straalbeen, paard, 260

Röntgentoestelgebruik, 974

RUND

Abortus Bang, vleesvee, 514
Advisering, 860
Abendazole (Valbazen®), 665
Antibioticum-resistentie, fokkalveren, 1298
Atrofische Rhinitis, 28

Bevruchdngsresultaten, diepvriessperma, 673
Bloedgroepenonderzoek, 253
Botulisme, 691

Bovine respiratoire syncitiaal virus, 1132

Bovine Scrapie-like (Spongiform) Encephalopathy (BSE), 93, 836, 903, 1200, 1210

Bovine Somatotropine (BST), 791, 839, 999, 1145, 1285

Brucella abortus, 514

Chirurgie, 1059

Chloramphenicol, 872vq

Chronische endometritis, 1059

Clostridium botulinum type D, 691

Corpus vitreum, kaliumconcentratie, 359

Diepvriessperma, bevruchtingsresultaten, 673

Dikbilfokkerij en -houderij, 235, 402, 1100, 1384

Embryotransplantatie, 911

Endometritis, chronische, 1059

Fistel, 1059

Geboortekrikgebruik, 781
I&R-regehngen, 101

Kaliumconcentratie, corpus vitreum, 359
Kiemgetal, tankmelk, 204
Kuikenmest als ligboxenstrooisel, 691
Kwaliteitsbepaling melk, 1338
Listeria monocytogenes, 380, 647
Maagdarmworminfecties, kalf, 665
Mastitis, 204, 380, 647, 868
Melk, kwaliteitsbepaling, 1338
Melkproduktie, 860, 868
Melkzuigen, 418
Mixen van drijfmest, 386
Oestrische cyclus, 1227
Osteodystrofie, 491
Pinpoints, tankmelk, 204
Post-mortem interval, 359
Prolactine, 1227
Pulse release bolus, 665
Rantsoenbeoordeling, melkvee, 860

Referaten, 98, 160, 220, 335, 385, 448, 516, 517, 578, 641, 693, 760, 825, 892, 963, 964, 1024, 1087,
1206, 1207, 1255, 1319, 1377, 1378
Retentio secundinarum, 624
Schotse Hooglanders, 491
Seleniumgebrek, 624
Uiergezondheid, 204
Valbazen® (albendazole), 665
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
Runderdikbilfokkerij en -houderij, 235, 402, 1100, 1384

s

Salpingectomie, boa (Constrictor constrictor), 494
Salmonella, pigs, 10I8vq

-ocr page 23-

SCHAAP

Caseous Lymphadenitis, 704
Corynebacterium pseudotuberculosis, 704
Leverbot, 865
Peri-paturient rise, 1194vq
Referaten, 98, 220, 516, 642, 693, 1320,1378
Schapen-management-bedrijfskaart, 219, 311
Trichostrongyhds, 1195vq
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
Schade, subklinische cocfidiose, slachtkuikens, 989
Schotse Hooglanders, osteodystrofie, 491
Seleniumgebrek, rund, 624
Seleniumvergiftiging, biggen, 545
Seralyzer®, 614
Shetland pony, 945vq
Sjanker, 1049

Silicone, dog and man, 507vq

Skin diseases, external ear, cats and dogs, 566vq

Slaapziekte, 1049

Slachtlijnbevindingen, Atrofische Rhinitis, varken, 1345

Slaugtherhouse inspection, veal calves, 1249vq

Slingerziekte, 695

Somatotropine, 791, 999

Somatotropine-onderzoek, 95

Splayleg, 805

Spondylose, 270, 331

Stichting Diergeneeskunde in Ontwikkehngssamenwerking, 171
Stichting Registratie Gezelschapsdieren Nederland, 353, 782
Straalbeen, paard, röntgenologisch onderzoek, 260
Streptococcus suis, type 2, 145vq

Structurering Veterinaire Verzorging Gezelschapsdieren, 1270

Structuur, somatotropine, 791

Stuart-Schwan cocci, isolatie in Nederland, 156

Sulphadimidine residues, eggs, 498vq

Swine fever, epizootiology, 1366vq

Symptomatologie, atopische dermatitis, hond, 66

T-tube, dog and man, 507vq
Taktic®-gebruik, pony, 1246
Tandheelkunde bij dieren, 766, 979, 1326
Therapie, acute hoefbevangenheid, 1237
Therapie, atopische dermatitis, hond, 80
Therapie, zie ook ANTIMICROBIELE THERAPIE
Thoracotomy, cats and dogs, 627vq
Thrichostrongylids, sheep, I195vq
TIJDSCHRIFT voor DIERGENEESKUNDE
Bekroonde inzendingen Jubileumprijsvraag, 3vq, 19
Hoofdredactie, 29, 270, 1113, 1171
Noot van de redactie, 1327
Redactionele kolom, 1113, 1171
Van de Hoofdredactie, 843
Van de redactie, 912
Tissue distribution, N4-acetylsulphadimidine, pigs, 207vq
Tissue distribution, sulphadimidine, pigs, 207vq
Tissue irritation, chloramphenicol, ruminants, 872vq
Trypanosomiasis, 1049
Tumorimmunologie, 315
Tumorziekten, hond en kat, 299
Tumour therapy, incomplete, cats and dogs, 439vq

-ocr page 24-

u

Uiergezondheid, rund, 204
Urine-onderzoek, testplaat NNNT, 143

Vaccinatieproeven, orale, vos, 341, 971
Vaccination, pigs, 1013vq, 1076vq
Vaccine, Atrophic Rhinitis, 1076vq
Vaccine,
Corynebacterium parvum, 439vq
Vaccins, ziekte van Aujeszky, 19
Vacht, microbiële flora, vleeskalveren, 1356
Valbazen® (albendazole), 665
VARKEN

N4-Acetylsulphadimidine, 207vq
Atrofische Rhinitis, slachtlijnbevindingen, 1345
Atrophic Rhinitis vaccine, 1076vq
Berigheidsproblemen, 158
Biggengriep, 85

Chronische ontstekingen, slachtvarkens, 415
Endocarditis, slachtvarkens, 338
Epizootiology, swine fever, 1366vq
Gezondheid, 1172
Hoogdrachtige zeug, niet etend, 330
I&R-regelingen, 101,526
HjNa-Influenza virus, 1013vq
Keukenzoutintoxicatie, 933
Long-lever onderzoek, slachtvarkens, 415
Mycoplasma hyopneumoniae, 85
Nitraat, 737

Oxytetracycline, piglets, 748vq

Public health, 1018vq

Referaten, 161, 200, 273, 335, 385, 448, 825

Respiratory tract disease, 1013vq

Salmonella, 10l8vq

Seleniumvergiftiging, 545

Slingerziekte, 695

Splayleg, 805

Streptococcus suis, type 2, 145vq
Sulphadimidine, 207vq
Swine fever, epizootiology, 1366vq
Vaccinatie, 19

Vaccination, 1013vq, 1076vq
Varkensfokkerijgroepering, Engelse, 643
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
Ziekte van Aujeszky, bestrijding, 19
Varkenskopvlees, bacteriologische kwaliteit, 475, 484
Varkensmilten, Bacteriologisch Onderzoek, 364
Vasopressine, amnionvocht, 677
VD-Afrikaanse Varkenspest

105, 167, 278, 341, 393, 454, 526, 591
VD-Besmettelijke Dierziekten

35, 105, 167,223,278,341,393,454, 526, 591,651,704, 775,836, 904, 971, 1032, 1091, 1148, 1262,
1330, 1388

VD-Besmettelijke Longziekte bij Runderen

35, 105, 167, 223, 278, 341, 393, 454, 526, 591
VD-Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE)

Bovine Scrapie-like (Spongiform) Encephalopathy (BSE), 836
Britse
Studie over Bovine Spongiform Encephalopathy, 903
BSE, herhaalde oproep, 1210
VD-Caseous Lymphadenitis

Eerste uitbraak van Caseous Lymphadenitis bij schapen, 704
VD-Contagious Equine Metritis (CEM)

-ocr page 25-

Contagieuze equine metritis (CEM), 278
Twee nieuwe gevallen van CEM, 773
Nog drie gevallen van CEM, 836
VD-Mededelingen

Veterinaire controles aan de binnengrenzen van de EG, 34
Rasstandaarden bij honden, 34

Op weg naar een sluitend identificatie- en registratieregelingen voor varkens en runderen, 101

Geval van infectieuze anemie geconstateerd, 104

Hoge EG-positie voor Adjunct-Directeur VD, 167

Export vleesprodukten naar Canada, 223

Hormooncontrole, 278

EG-richtlijn inzake verbod hormonale stoffen herbevestigd, 393
EG-richtlijn minimale normen legbatterijen, 393
Identificatie en registratie van varkens, 526

Ir. C. J. Janmaat per 1 juni 1988 adjunct-directeur Veterinaire Dienst, 650

Overleg Diensthoofden, EG, 773

Interne markt (1992), 774

OIE-onderscheiding voor drs. J. Janssen, 836

Gebruik clenbuterol aan strenge regels onderworpen, 970

5th International Symposium on Veterinary Epidemiology and Economics, 970

VD-Symposium, 971, 1032, 1387

De verpakking en etikettering van diergeneesmiddelen, 1031
Rapport agressief gedrag bij honden aangeboden, 1090
Export varkensvlees naar Engeland, 1091
Clenbuterol gebruik strenger geregeld, 1148
Verrichten van diensten in BRD en Nederland, 1329
VD-Mond- en Klauwzeer
35

Mond- en klauwzeer in Duitsland, 167
Mond- en klauwzeer in Italië, 836
VD-Pseudo-Vogelpest

167, 223, 278, 393, 454
VD-Rabies

Orale vaccinatieproeven bij vossen, 341
Rabies onder vossen in Limburg, 651
Rabies onder wild en landbouwhuisdieren, 703
Eerste rabies-geval bij een kat, 903
VD-Schaapspokken
35

VD-Varkenspest

35, 167, 278,341,454

Situatie met betrekking tot officieel varkenspestvrij zijn Nederland, 703
Klassieke varkenspest in Frankrijk, 1388
VD-Varoase
35

VEEHOUDER EN DIERENARTS

51,410, 784, 909, 1034, 1103
Vergiftigingen zie INTOXICATIES
THE VETERINARY QUARTERLY

Samenvattingen, i.e. \'Summaries\' van Engelse artikelen gepubliceerd in The Veterinary Quarterly 1988;
Vol. 10, 332, 763, 1139

Overgenomen artikelen, 3, 145, 207, 435, 439, 498, 507, 556, 566, 627, 634, 681, 686, 748, 759, 807,
814, 872, 881, 945, 953, 1013, 1018, 1076, 1194, 1249, 1310, 1366
VHl-Benoemingen

Drs. E. R G. Klopping benoemd tot Veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, 972
Drs. H. Bartels benoemd tot toegevoegd Veteriniar Inspecteur van de Volksgezondheid voor het
Ambtsgebied Zuid-Holland en Zeeland, 1028
VHI-Mededelingen

Uitstel invoering Nieuwe Nederlandse Niertest (NNNT) tot 1 april 1988, 105

Toetsing van de microbicide, fungicide, sporicide en virucide werking van desinfectiemiddelen

bestemd voor dierverblijfplaatsen en bijbehorende ruimten, 166

Onderzoek naar radioactieve contaminanten in het kader van het Bewakingsprogramma \'Mens en
Voeding\', 394

Afscheid mw. mr. G. S. Hulst, 648, 707

De heer dr. J. J. Aukema koninklijk onderscheiden, 648

-ocr page 26-

Bèta-agonisten, 648

Draaiboek \'Rabies bij Vleermuizen\', 705
Besluit Staatstoezicht (Gezondheidswet) aangepast, 834
Voorjaarssymposium Monoclonale Antistoffen, 834
Orale vaccinatiecampagne bij vossen, 971
Pensionering van de heer drs, A, G. de Moor, 972
De praktizerende dierenarts en het gebruik van röntgentoestellen, 974
Actieprogramma\'s Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid, 1028
Vanadiumpentoxide verontreiniging als gevolg van uitstoot van petroleumcokes, 1029
Panamees vrachtschip de \'Reefer Rio\' geladen met \'radioactief vlees\', 1092
Invoer vlees uit België, 1328
VIRUSSEN

Bovine respiratoire syncitiaal virus, 1132
Feline T-lymfotrope lentivirus, 937, 1063
HaNi-Influenza virus, pigs, I013vq
Vissen, pijngevoel, 679
Vleermuizen, rabies, 705
VLEESKALVEREN

Antibioticum-resistentie, 1298
Begeleiding vleeskalveren, 979
Codelijst, geneesmiddelen, vleeskalveren, 1099, 1343
Microbiële flora, pens en vacht, 1356
Respiratory disease, 1249vq
Slaughterhouse inspection, 1249vq
Zie ook LANDBOUWHUISDIEREN
VLEESKEURING

Atrofische Rhinitis, slachtlijnbevindingen, 1345
Bacteriologisch Onderzoek, varkensmilten, 364
Chronische ontstekingen, slachtvarkens, 415
Endocarditis, slachtvarkens, 338
Lengtedoorsnede varkenskop, 1345
Long-lever onderzoek, slachtvarkens, 415
Nieuwe Nederlandse Niertest (NNNT), 105, 243, 247, 253
Pens, microbiële flora, vleeskalveren, 1356
Slaughterhouse inspection, veal calves, 1249vq
Vacht, microbiële flora, vleeskalveren, 1356
Varkensmilten, Bacteriologisch Onderzoek, 364
Zie ook ANTIBIOTICA, RESIDUEN en Hormonen
Vleeskwaliteit, 699

Vlooienbestrijders, electronische, 1027
VOEDINGSMIDDELENHYGIENE
Clostridium perfringens, 1135
Collagen, determination, meat, 634vq
Hygiënisch verantwoorde bedrijfsvoering, 475, 484
Listeria monocytogenes, 372
Radioactief vlees, 1092
Referaten, 97, 273, 336, 892, 964, 1207, 1320
Varkenskopvlees, 475, 484
Vleeskwaliteit, 699
Voedselvergiftiging, 372, 1135
Voedselvergiftiging, 372, 1135
VOGELS

Referaten, 517, 578,761
Zie ook DUIF
VOORJAARSDAGEN (zie ook duif)

Proceedings, Voorjaarsdagen 1988, contents, 3S
Voorjaarsdagen 1988, 231, 291, 352, 407
Voorjaarsdagen 1989, 1166
D.A.N.S„231
Vos, orale vaccinatieproeven, 341, 971
Vos, rabies, 651
VRAAG EN ANTWOORD
Een uniek geval, 864
Felinfo, vraag en antwoord, 943

Kan de hond (of een ander huisdier) influenza op de mens overbrengen?, 1086
Vrouwelijke dierenarts, arbeidsmarktsituatie, 1035

-ocr page 27-

w

Wachttermijnbepaling, 143
Welzijn, landbouwhuisdieren, 43
Werkgroep Veterinaire Aquacultuur, 661, 1166
Werkgroep Veterinaire Kynologie, 698
WETGEVING
Diergeneesmiddelenwet, 968, 1031
EEG-wetgeving, 94, 768

EG-richtlijn minimale normen legbatterijen, 393
EG-richtlijn verbod hormonale stoffen, 393
Gezondheidswet, 834

Kanalisatieregeling diergeneesmiddelen, 981, 1036
Internationale wetgeving, 87
Overtreding Diergeneesmiddelenwet, 95
Wildrabies, 703
Wormmiddelen, 1385

Zeehonden, hondeziekte, lOIl, 1061
Ziekte van Aujeszky, bestrijding, 19
Ziekte van Aujeszky, pelsdieren, 1201
Ziekte van Gumboro, slachtkuikens, 1254
Ziekteresistentie, pluimvee, 539
ZOONOSEN

Listeriosis, 372, 380, 647
Symposium Zoonosen, 111

-ocr page 28-

I\'-- f

y

is

fi
\'A

Sp5

ifti

S.

M J<

illlgiSB

V 5\' \'f

\'V \'i

! h Î\' < \'

I , \'

l\'y:.

iisiîlffi

tl^ 1

/.îfetn ■
» ^ i\'icin^\'

^ » .À

«i

■|1Ä

Ir

\' ét: \' \' ■ i -fti*. ■
■ \'\'y mO\'
• ■

Ù

i, S

BSjili.l Al \' • \\ ƒ 1 (■ ,

1 f

Vi.\' I, V

........

à ■

à

-ocr page 29-

De RUU telt op dit moment ruim 24.000 studenten en 8.000 medewerkers, waarvan bijna de helft
behoort tot de wetenschappetijl<e staf. De RUU is een universiteit met aantrekkingskracht. Dat
blijkt uit de groeiende stroom van studenten naar het brede scala van onderwijsmogelijkheden.
Tevens neemt de belangstelling van bedrijven en andere instanties naar het onderzoek op
topniveau van de RUU toe.

De Rijksuniversiteit te Utrecht vraagt

t.b.v. de Faculteit der Diergeneeskunde, vakgroep Bedrijfsdiergeneeskunde en Voort-
planting, vakgebied Biochemische Aspecten van de Fertiliteit van het vrouwelijk en
mannelijk dier.

ru

universitair hoofddocent

Het initiëren, verrichten en begeleiden van, en leiding geven aan wetenschappelijk
onderzoek.

Het coördineren en het geven van onderwijs in bovengenoemd vakgebied.
Participeren in het management van de vakgroep.

gepromoveerd biochemicus; ervaring en belangstelling voor dit vakgebied, hiervan blijk
gegeven in de vorm van publicaties van hoog gehalte; ruime onderwijservaring met
gebleken didactische kwaliteiten en interesse voor universitair onderwijs; gebleken coör-
dinerend/leidinggevend vermogen.

in tijdelijke dienst voor de duur van 2 jaar (art. 9 lid 2 letter G. RRWO). Na deze periode
behoort een benoeming in vaste dienst tot de mogelijkheden.

minimaal ƒ 6227,- tot maximaal ƒ 8144,— bruto per maand (schaal 13/14, BBRA \'84).

bij prof. dr. 8 . Colenbrander, tel. 030-531124 of bij prof. dr. A.H. Willemse, tel. 030-
531248.

aan de Personeelsafdeling van de Faculteit der Diergeneeskunde, t.a.v. dhr. A.H.
Bloemers, Yalelaan 1, de Uithof, 3584 CL Utrecht.

vac.nr.:
170.350

Taak:

10/10

Vereist:

Aanstelling:

Salaris:
Inlichtingen:

Sollicitaties:

Algemene informatie:

• Salariëring vindt plaats volgens Rijksregeling en is afhankelijk van leeftijd, opleiding en ervaring.

• Sollicitaties voorzien van een curriculum vitae worden schriftelijk onder vermelding van het vacature-
nummer, binnen 14 dagen na verschijnen van deze advertentie ingewacht bij de in de vacature
genoemde personeelsdienst.

• Met het oog op het streven meer vrouwen in dienst van de RUU te nemen, wordt bij gebleken gelijke ge-
schiktheid de voorkeur gegeven aan een vrouw.

• Tenzij anders wordt aangegeven in de advertentie kan de functie parttime worden vervuld.

De Rijksuniversiteit te Utrecht:

breed in onderwijs, diep in onderzoek, sterk in dienstverlening.

-ocr page 30-

Kleine worm,
grote gevolgen,

Een weide herbergt meestal ongenode gasten. Longworm bij voorbeeld. De incidentie
van longworm-infecties ligt rond de 90%.

De schade bij een zware besmetting kan volkomen uit de hand lopen en al^e
schade er is komt ontwormen te laat. Er is maar één veilige methode om lonWorm
te voorkómen: enten. En dan natuurlijk met het vaccin met ruim een kwart ee^w
praktijkervaring:

longwormvaccin "duphar

duphar

DUPHAR NEDERLAND BV VETERINAIRE AFDELING
POSTBUS 7133,1007 JC AMSTERDAM TEL. (020) 440340/440911

-ocr page 31-

GEVRAAGD: in gemengde praktijk in het Oosten van het land per zo
spoedig mogelijk ^^^
ASSISTENT(E)

Woonruimte aanwezig. Ook collega\'s die een deel van het jaar, verdeeld over
maanden, weken en dagen willen werken, kunnen solliciteren.
Schriftelijke sollicitaties onder nummer 2/88 aan: de redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, postbus 14031, 3508 SB Utrecht.

Jonge energieke dierenarts, met ruime ervaring in gemengde en
paardenpraktijk

ZOEKT: mogelijkheid tot associatie in gemengde praktijk
of praktijk ter overname.

Brieven onder nummer 4/88 aan: de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
postbus 14031, 3508 SB Utrecht.

GEVRAAGD: een gemotiveerde DIERENARTS

voor een praktijk met het zwaartepunt in de kleine huisdieren in hetzuiden
van het land.

Brieven met recente pasfoto onder nummer 3/88 binnen 14 dagen aan: de redactie van het
Tijdschrift van Diergeneeskunde, postbus 14031, 3508 SB Utrecht.

Dix voor een deskundige diagnose

Vindt u verzekeringen en financieringen ondoorzichtig? Da\'s
jammer. Maar nog spijtiger wordt \'t als u zich daarbij neer-
legt. Want dan mist u — bijvoorbeeld — de deskundige
diagnose van Dix & Co. Een diagnose, die uitmondt in haar-
scherpe adviezen.

Maak geen brokken en kies tijdig één adviseur, niet meer. Eén
adviseur, die onafhankelijk is en uw héle financiële bescher-
ming verzorgt. En die daardoor uw persoonlijke situatie op
spannende momenten helder en snel in beeld kan brengen.
Omdat hij het totale overzicht heeft.

Laat Dix uw éne adviseur zijn

DIX& CO i

PRAKTIJKADVIESBUREAU
MAKELAARS IN ASSURANTIËN

Tel. 030 - 51 15 20 Mauritsstraat 100, 3583 HW Utrecht

-ocr page 32-

Een dierenarts
die heup-dysplasie geneest,
weet méér
van Caniplasine^

Heup-dysplasie werd meestal behandeld met pijnstillers en
corticosteroïden. Deze therapie bestrijdt echter alleen
symptomen. CANIPLASINE is een diergeneesmiddel dat
artrose-verschijnselen wegneemt. Pijn verdwijnt, de mobili-
teit van de hond verbetert, de eetlust neemt toe, pezen en
spieren worden sterker.

Zo denkt Apharmo dóór bij de ontwikkeling van
diergeneesmiddelen.

APHARMO, diergeneesmiddelen uit de dagelijkse praktijk.

Driepoortenweg 10,
6872 BR Arnhem,
085-629022.

-ocr page 33-

REDACTIONELE KOLOM

en gaat weer over tot de orde van de dag\'

Het zit er weer op. de viering van 125 jaar KNMvD. In vele opzichten was 1987 een
gedeniiwaardig jaar. Een jaar. dat zich kenmerlcte door een veelheid aan activiteiten
en gebeurtenissen.

Teveel om in het korte bestek van een \'Redactionele Kolom\' te vermeiden, bovendien
zijn al deze gebeurtenissen in diverse afleveringen van het
Tijdschrift voor Dierge-
neesl<unde
uitstekend vastgelegd door de veterinaire journalisten, de collegae L. J, E.
Rutgers en G. ./. Bosch.

Het Tijdschrift voor Diergeneeslcunde liet zich evenmin onbetuigd en trachtte door
een serie \'Artikelen van toen en nu\', de verschijning van een extra actueel thema-
nummer van het Tijdschrift gewijd aan de Diergeneesmiddelenwet en een regelmatige
terugblik op dingen van alledag in 1862. extra glans aan het Jubileum te geven.
De ter gelegenheid van de viering van het 125-jarig bestaan van de Maatschappij
uitgeschreven Jubileumprijsvraag over het onderwerp \' Infectieziek ten\' resulteerde in
een aantal voortreffelijke artikelen waarvan de twee winnende artikelen elders in deze
aflevering (pag. 3. 19) zijn afgedrukt.

Toch was het afgelopen jaar niet alleen een jaar van louter feestgedruis.
Het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde wordt geconfronteerd met minder aange-
name ontwikkelingen op financieel gebied. In menig opzicht is 1987 een duur jaar
geweest. De eerdergenoemde extra activiteiten brachten logischerwijze extra kosten
met zich mee. Van het Tijdschrift wordt meer inspanning gevergd om de advertentie-
inkomsten op peil te houden. Voorts staat het Tijd.schrift onder druk van het - op
zichzelf verheugend - grote kopij-aanbod. De redactie heeft getracht de wachttijden
voor de publicatie van artikelen binnen redelijke grenzen te houden door het uitgeven
van dikkere nummers. Dd werkt echter weer kosten verhogend.
Het vertrouwen bestaat echter, dat door kritische beheersing van de omvang van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde - zoals hel handhaven van een zekere koppeling
tussen advertenties en tekst per aflevering - de situatie zich in het komende jaar ten
goede zal keren. Ook de kopijcongestie zal naar verwachting worden opgelost.

De redactie streeft er naar de publicatie van praktijkgerichte artikelen en goede
overzichtsartikelen zoveel mogelijk te bevorderen. Ter ondersteuning hiervan werden
het afgelopen jaar twee nieuwe rubrieken aan de rij toegevoegd, te weten \'Panelreac-
ties\' en \' Test uw kennis\'. Naast de twee eerder gelanceerde rubrieken als de\' Voorzit-
terscolumn\' en de door de indu.strie zeer gewaardeerde rubriek \'Nieuw(s) van de
Industrie\', worden deze nieuwe rubrieken goed gelezen. In deze aflevering van hel
nieuwe jaar (pag. 29) verschijnt nog een nieuwe rubriek aan het jirmament en wel de
rubriek \'Op verwijzing\', waarin een brug zal worden geslagen lussen le- en 2e-tijns
diergeneeskunde door de bespreking van de diagnostiek en de behandehng van
verwezen patiënten uit diverse disciplines.

Al deze rubrieken van en voor de praktici bestaan echter uitsluitend bij de gratie van
de praktici zelf. Ten aanzien van de rubriek\' Uit en voor de praktijk\' blijkt helaas nog
steeds een grote \'drempelvrees\' te bestaan.

-ocr page 34-

De continuïteit van de rubrieken \'Panelreacties\' en \'Test uw kennis\', hoe goed
gelezen ook, lijkt momenteel door gebrek aan voeding vanuit de praktijk met bijv.
nieuwe vraagstellingen, onderwerpen, ideeën etc. in gevaar te komen. De frequentie
van verschijnen is noodzakelijkerwijs al teruggebracht. De redaktie tracht zoveel
mogelijk door middel van het zelf aandragen van vraagstellingen en onderwerpen deze
rubrieken gaande te houden. Zij kan echter hierbij de steun en inbreng vanuit de
periferie niet ontberen en doet vanaf deze plaats een beroep op ieders medewerking in
deze.

The Veterinary Quarterly (VQ) heeft in twee achtereenvolgende jaren op de interna-
tionale Science Citation Index qua Impact Factor zeer hoog weten te .scoren. In 1985
respectievelijk 1986 wist de VQ temidden van een 50-tal internationale vooraan-
staande veterinaire tijdschriften een eervolle gedeelde 7e en 8eplaats te bezetten. Dit
is op zichzelf een zeer verheugend feit en het bewijst dat
The Veterinary Quarterly
zich internationaal gezien een vaste en goede plaats heeft veroverd.
Het is met recht het visitekaartje van diergeneeskundig Nederland te noemen. Het
vertrouwen van de auteurs in de VQ wordt onderstreept door het overvloedige
kopij-aanbod voor de VQ. Toch bestaat er een schaduwzijde. Aan het uitgeven van een
dergelijk tijdschrift zit namelijk een prijskaartje; de exploitatiekosten worden
steeds groter en moeten geheel door de Maatschappij worden opgebracht. Redactie,
Hoofdbestuur en de leden zullen zich ernstig over de toekomst van deze op zich zo
waardevolle\' Quarterly\' moeten beraden. Het is niet ondenkbaar dat in deze steun zal
worden gezocht buiten de Maatschappij zeif.

De redactie wil echter het traditionele voorwoord in het eerste nummer van het nieuwe
jaar niet met een sombere noot eindigen. Er zijn redenen voor optimisme. Immers
The
Veterinary Quarterly
en het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verheugen zich in
een grote belangstelling van de auteurs, getuige het overvloedige kopij-aanbod. Het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde wordt door de praktici en in feite door alle
geledingen in het beroep goed gelezen, hetgeen blijkt uit diverse enquêtes en peilingen
onder de lezers. Het biedt naast praktijkgerichte artikelen en praktijkgerichte ru-
brieken en een steeds omvangrijker wordend maatschappelijk/wetenschappelijk ge-
deelte: voor \'elk wat wils\'.

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is vanaf het begin in 1863 het belangrijkste
communicatie- en bindmiddel tussen de leden en lezers geweest en zal dat ook altijd
blijven. Het heeft op waardige wijze bijgedragen aan het jubileum en.... gaat weer over
tot de orde van de dag.

De Hoofdredactie en Wetenschappelijke Redactie wensen dc lezers, auteurs cn
medewerkers een voorspoedig 1988 toe!

HOOFDREDACTIE

-ocr page 35-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Bekroonde inzendingen Jubileumprijsvraag

Canine leishmaniasis

A review based on 95 cases in the Netherlands\'

R. J. SlappendeP

SUMMARY The clinically relevant aspects of canine leishmaniasis are reviewed. Included are
data from 92 dogs imported from the Mediterranean basin and at least 2 autochthonous cases.
New aspects on pathogenesis are presented, including evidence that canine leishmaniasis is an
immune complex disease. Therapy with meglumine antimonate (Glucantime®) is evaluated. The
hazards of imported canine leishmaniasis for public health are discussed.

SAMENVATTING Er wordt een overzicht gegeven van leishmaniasis bij de hond met nadruk
op de klinisch belangrijke aspecten. Het overzicht is gebaseerd op de gegevens van 92 honden die
vertoefd hadden in gebieden rondom de Middellandse zee of in Portugal en minstens 2. waar-
schijnlijk 3 patiënten die de infectie in Nederland hadden opgelopen. Nieuwe inzichten met
betrekking tot de pathogenese worden naar voren gebracht. Onder meer wordt aangetoond dat
leishmaniasis bij de hond een immuuncomplex ziekte is. Het effect van de behandeling met
meglumine antimonaat (Glucantime®) wordt geëvalueerd. De risico\'s van het importeren van
honden met leishmaniasis voor de volksgezondheid worden besproken.

INTRODUCTION

The growing international traffic of tourists and immigrants accompanied by pets
has increased the import of exotic diseases, which may be a threat to the health of
both man and domestic animals. Recently, attention was drawn to the occurrence
of leishmaniasis in Dutch patients returning from a stay in the Mediterranean basin
(15, 20). The frequency with which this zoonosis is diagnosed in people in the
Netherlands is increasing and is currently estimated to be approximately 10 patients
per year (16).

Leishmaniasis has been diagnosed also with increasing frequency by the Utrecht
University Small Animal Clinic (UUSAC) in dogs returning from a stay m the
Mediterranean area or Portugal. Most of these dogs had a long case history before
the diagnosis was made. This suggests that canine leishmaniasis is imported more
often than it is diagnosed. Missed diagnosis could probably be attributed to the
variable and often long incubation period of the disease, which may obscure the
relationship between the illness of the patient and a sojourn abroad, and to
ignorance of the clinical picture. Veterinary textbooks hardly mention leishmania-
sis. Incidental case reports of imported canine leishmaniasis have been published in

\' Bekroond met de le prijs .Jubileumprijsvraag, uitgeschreven door de Hoofdredactie van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde
en The Veterinary Quarterly. over het onderwerp \'Infectieziekten\', ter
gelegenheid van de viering van het 125-jarig bestaan van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde, op 9 oktober 1987, te Nijmegen.
Dit artikel is overgenomen uit The Veterinary Quarterly 1988; 10 (1) (in druk).
^ Dr. R. J. Slappendel, Utrecht University Small Animal Clinic (UUSAC), PO Box 80.154, .3508 TD
Utrecht, The Netherlands.

-ocr page 36-

the United States (37), Canada (36) and some European countries (17, 26, 33) but
not in the Netherlands. Surveys of larger patient numbers have been published
exclusively in the Roman languages and deal only with dogs living in endemic areas
(9, 23, 32). Little is known about the prevalence of canine leishmaniasis in non-
endemic areas or about public health hazards associated with the import of
infected dogs. Data concerning the pathogenesis and the prognosis of canine
leishmaniasis are also scarce (8, 17, 23).

The above induced us to describe the most important clinical and laboratory
aspects of canine leishmaniasis and to discuss the implications of its importation
for public health. The following review is based on data from the literature and our
own experience with 95 cases in which leishmaniasis was diagnosed by the methods
indicated in Table 1.

Table 1. Diagnosis of leishmaniasis in 95 dogs, seen at the UUSAC between September 1971 and
September 1986.

Identification of parasites
Cytology (Lymph node or bone marrow aspirate) 86

(skin biopsy)\' 1

Culture in NNN medium (bone marrow aspirates)
Clinical signs positive serology (IFT)\' 5

\' Dept. Veterinary Pathology, University of Utrecht.

\' Immunolluorescence test (IFT) performed by the National Institute of Public Health (RIVM),
Bilthoven. The Netherlands.

AETIOLOGY, DISTRIBUTION AND INCIDENCE OF LEISHMANIASIS

Leishmaniasis is a zoonosis with world wide distribution in the temperate,
subtropical and tropical areas. It is caused by a diphasic protozoan microorganism
of the genus
Leishmania. Different Leishmania species occur in various parts of the
Old and the New World and are responsible for the spectrum of diseases in man,
with 400,000 (5) to 1,200,00 (26) new cases being diagnosed annually.
In the UUSAC, imported leishmaniasis has so far been diagnosed only in dogs that
had resided in the Mediterranean area or Portugal. This paper deals exclusively
with aspects of leishmaniasis related to the parasites that occur in that part of the
Old World.

In man, two main types of Mediterranean leishmaniasis are known: (1) visceral
leishmaniasis (kala-azar) caused by L.
infantum, a subspecies of donovani, and (2)
cutaneous leishmaniasis (oriental sore) caused by /..
tropica. Dogs are the natural
reservoir of the first species and may also become infected with the latter (3,29, 38).
The two species are morphologically indistinguishable. Discrimination is tradi-
tionally based upon geographic distribution and clinical symptoms of the disease in
man, but recent biochemical studies of the parasites indicate that taxonomy is more
complicated. The
Leishmania species affecting dogs look alike, and cannot be
discriminated by clinical signs (8, 29).

Cats may also be infected with Mediterranean leishmanias (13, 30) but reports of
clinical cases are rare (13).

The incidence of leishmania infections in endemic areas around the Mediterranean
basin varies from one country to another. The incidence in dogs may reach 20 per
cent in some countries, and infection rates as high as 40 per cent have been reported
in Greece (24). Not all of these dogs are clinically ill (23). Dogs are much more
commonly infected than persons. In areas with a high infection rate among dogs the
contamination of human native inhabitants does not exceed 1-2% and includes
mainly young children and babies (6, 24, 29, 38).

-ocr page 37-

It is difficult to estimate the prevalence of imported leishmaniasis in dogs in
non-endemic countries. In the United Kingdom, where the import of pets is strictly
controlled, at least 7 cases were recognised among 4000 imported dogs, including
animals imported from leishmania-free countries (26). In the Netherlands, the
canme population is approximately 1.8 million (2). From this figure, and from
enquiry of 200 randomly selected dog owners visiting the UUSAC, it was calculated
that approximately 350,000 Dutch dogs have resided for some time in the Mediter-
ranean area or Portugal in the last 10 years. In relation to the data reported for the
U.K., these figures suggest that the prevalence of canine leishmaniasis in the
Netherlands must be considerably higher than indicated by the 20 cases that are
annually diagnosed in the UUSAC at present.

THE LEISHMANIA PARASITE. ITS VECTOR AND ITS TRANSMISSION

In the vertebrate host, leishmania presents itself in a non-flagellated form, the
amastigote, which can be demonstrated mainly in the macrophages of skin and
reticulo-lymphatic organs (lymph nodes, bone marrow, spleen and liver) but which
may also be present in the kidneys, gastrointestinal tract and other organs. Para-
sites have rarely been microscopically demonstrated in leucocytes in peripheral
blood (29, 38). The amastigote is ovoid or round, usually 2.5-5.0 to 1.5-2.0 /u (24).
Apart from a nucleus, a characteristic rod-shaped kinetoplast is generally visible in
Giemsa-stained preparations (Fig. I).

Leishmania is transmitted by sandflies of the genus Phlebotomus. These are hairy
2-3 mm insects, which can easily penetrate ordinary wire gauze (22). When the
sandflies suck blood, they ingest the amastigotes. In the sandfly, the leishmania
multiphes and undergoes a series of morphologic alterations, including transform-
ation into a flagellated form (promastigote). These may be injected into the skin of a

-ocr page 38-

vertebrate host when the fly feeds on blood (24, 38). This occurs mainly at sunset,
more rarely at night, from early spring to late autumn (6, 8, 22). After inoculation
into man or dog, the promastigotes lose their flagellae and again change into
amastigotes. The amastigotes are taken up by macrophages in which they multiply
by binary fission. Heavily parasitised host cells rupture and fresh macrophages are
in turn infected (24, 29, 38).

Autochthonous leishmaniasis in sandfly-free areas has occurred sporadically in
man (26) and probably also in dogs (8, 38). These infections may result from
mechanical transmission, either direct from vertebrate to vertebrate or via insects.
These modes of transmission seem to be rare, but have been documented (14,26). It
is also possible that sandflies, even though they live only a short time, cause
sporadic infections when they are imported in modern transport vehicles. In the
Netherlands, sandflies cannot become established (22) and leishmaniasis is not
endemic. We have, however, diagnosed leishmaniasis in two dogs which had never
been abroad. One dog had lived with a diseased dog infected in Spain. In the case of
the other patient, no possible contaminating contacts were known. We have also
diagnosed leishmaniasis in a dog which had not been out of the country, except for a
short stay in a sandfly-free region of France (northern Normandy) (21). The owners
of that dog flew frequently to an endemic area in Spain.
INCUBATION TIME

In susceptible dogs, the local infection of the skin is usually followed by spread of
the parasites throughout the body before symptoms develop. Depending on host
resistance, clinical signs become evident within a period of one month to many
years (4, 16,17,23). In several dogs seen in the UUSAC, symptoms had developed
5-7 years after the patient had been abroad.

PATHOGENESIS

Little is known about the pathogenesis of leishmaniasis in dogs. In man, the
pathogenesis and clinical picture of the disease not only vary according to organo-
tropism and other properties of the infecting
Leishmania species, but also depend
upon the immunological competence of the host (3, 12, 28, 29). Since leishmania is
an obligatory intracellular parasite, host defence strongly depends upon T cell
activity (3, 28). Without the support of T cells, macrophages are not able to kill the
amastigote stage of the parasite (27).

Abundant B cell activity but complete absence of cell mediated immunity (CMI) to
leishmanial antigens characterises one pole of the clinical spectrum of leishmaniasis
in man (3, 12, 29, 31). This so called \'anergic state\' allows unrestricted multiplica-
tion and dissemination of the parasites, initially with little organ damage. Moving
towards the other end of the spectrum, CMI increases and B cell activity decreases.
A CMI which is inadequate but responsive to numerous parasitic antigens results in
destructive leishmanial ulcers. With more effective CMI, processes are more
localised, contain less parasites and may even tend to self cure. At the ultimate end
of the spectrum, B cell activity is virtually absent but delayed hypersensitivity is
pronounced. Non-ulcerating granulomatous nodules in which parasites can hardly
be detected are the hallmark of this so called \'allergic state\' (3, 12, 31). In some
patients, medication seems to shift the immunopathologic state from the anergic
towards the allergic side of the spectrum without accomplishing definite cure. This
may result in the development of so called post kala-azar dermal lesions (PKADL)
(3, 12,31).

In dogs, leishmaniasis seems to develop mainly according to the anergic model,
experimental infection with leishmania parasites causes rapid depletion of the I
cell regions and proliferation of B cell regions in the lymphoid organs (19). In

-ocr page 39-

naturally infected dogs, the parasites are usually dissenninated all over the body
despite high levels of circulating antibodies. Ulcers are rather common but
granulomatous nodules seem to be rare (8, 17, 23).

The production of immunoglobulin is usually enormous (9, 17) but harms rather
than protects the patient. Specific antibodies may opsonise amastigotes thus
enhancing their phagocytosis by macrophages, the main function of which is to
eliminate foreign bodies (11). However, it is precisely the macrophage that seems to
be essential for the survival of the parasite. Also, numerous antibodies are
produced that seem to have no relation to parasitic antigens at all (29). These may
include autoantibodies (28) that may be associated with the development of
pathologic phenomena.

A potential hazard of disturbed T cell regulation and exuberant B cell activity is the
generation of large amounts of circulating immune complexes (CIC). The
production of antigen-antibody complexes is probably quite common in infectious
diseases, but symptoms rarely result from their presence (7). In some circumstances
however, CIC deposition in the walls of blood vessels may cause vasculitis,
polyarthritis or glomerulonephritis (7). CIC may also bind complement to blood
cells and hence shorten their life span (28).

In visceral leishmaniasis in man CIC can readily be demonstrated (31) and this has
been connected with the leucopenia, anaemia and thrombocytopenia in leishmania
patients (28). Kidneys of human leishmania patients may show pathologic changes
secondary to CIC deposition (31), yet proteinuria and renal failure seem to be rare
(3, 4).

The clinicopathological findings in our patients indicate that CIC play a major role
in the pathogenesis of leishmaniasis in dogs and that CIC induced renal failure is
the main cause of death (see below). CIC is probably also involved in the patho-
genesis of polyarthritis and in the bleeding tendency present in many dogs with
leishmaniasis. CIC may cause vasculitis and thrombocytopenia and, by way of
renal failure, uraemia and hence platelet dysfunction. All of these impair
haemostasis.

High concentrations of so called \'cryoglobulins\' may be present in the serum of
patients with CIC. During cold weather these proteins may precipitate in the blood
vessels in the extremities of the body and cause local ischaemia and necrosis (35)
(Fig. 2).

-ocr page 40-

In dogs, emaciation and cachexia may occur despite normal or even ravenous
appetite (32). This has been ascribed to possible parasite-host competition for some
essential nutrients. Tryptophan, an essential amino-acid, was significantly
decreased in experimentally infected dogs (18).

SIGNS

Canine leishmaniasis has been diagnosed in many breeds and at almost all ages (8,
17). The 95 patients seen at the UUSAC included 27 mongrels and 68 dogs
representing 35 various breeds. There was no evidence of breed predisposition. The
age ranged from 5 months to 13 years with a median age of 4 years. Males
predominated over females (ratio 59 to 36), which is consistent with data from the
literature (8).

The incidence of the anamnestic signs and clinical findings in 80 of these dogs is
presented in Table 2. Excluded were data from 8 dogs which had been treated with

Tabic 2. Clinical findings in 80 untreated dogs with leishmaniasis.
Signs

Decreased endurance

Weight loss

Somnolence

Increased fluid intake

Anorexia

Diarrhoea

Vomiting

Polyphagia

Epistaxis

Melacna

Sneezing

Coughing

Fainting

Physical examination

54

(67.5%)

Lymphadenopathy

72

(90%)

51

(64%)

Skin involvement

71

(89%)

48

(60%)

Cachexia

38

(47.5%)

32

(40%)

Abnormal locomotion

30

(37.5%)

26

(32.5%)

Hyperthermia

29

(36%)

24

(30%)

Conjunctivitis

26

(32.5%)

21

(26%)

Palpable spleen

26

(32.5%)

12

(15%)

Abnormal nails

16

(20%)

12

(15%)

Rhinitis

8

(10%)

10

(12.5%)

Keratitis

6

(7.5%)

8

(10%)

Pneumonia

2

(1.5%)

5

(6%)

Icterus

2

(1.5%)

5

(6%)

Llveitis

1

(0.8%)

Panophthalmitis

1

(0.8%)

leishmanicidal drugs before admission and from 6 dogs in which leishmaniasis was
complicated by non-related diseases including dirofilariasis (3 dogs), ehrlichiosis
(2 dogs) and combined hyperadrenocorticism and mediastinal tumour (1 dog).
Anamnestic data only include observations made in the month prior to admission.
Leishmaniasis has a variable and long incubation time and an insidious onset, and
it is thus difficult to determine whether earlier anamnestic data are related to the
disease.

Most dog owners sought veterinary help because of a combination of internal
(visceral) problems and skin disease (Fig. 3). Signs of skin disease were lacking in 9
(11%) dogs whereas anamnesis and physical examination revealed exclusively
dermatologie problems in 4 (5%) patients.

Skin problems were variable in character and extension, but pruritis was rare. The
most prominent feature was hyperkeratosis, presenting as excessive scaling of the
epidermis and thickening, depigmentation and chapping of the nozzle and the foot
pads (Fig. 4). Scaling was usually all over the body but it was often most prominent
on the dorsal aspect of the nose, around the eyes and at the pinna (Fig. 3). Mostly
the hair coat was dry and brittle with diffuse hair loss, but some dogs developed a
seborrheic dermatitis. Mucocutaneous ulcers were observed in 14 (17.5%) of the
patients. Unlike the dry Oriental sore caused by
L. tropica in man, which is mostly a
solitary localised ulcer (24, 29), the skin lesions in our dogs were always associated

-ocr page 41-

Fig. 3. Canine patient with characteristic features of leishmaniasis. Notice thin hair coat, excessive
scaling, cachexia and muscle atrophy.

c

Fig. 4. Flypcrkeratosis of the foot pads in a dog
with leishmaniasis.

with generalised skin problems. Firm, sometimes ulcerated, 3-15 mm large nodules
were present in various parts of the skin in 7 (9%) dogs. Only a few nodules were
detected in 5 of these patients, but two dogs were covered with numerous nodules
all over the body (Fig. 5).

Onychogriposis (abnormally long curved nails) and onychorrhexia (brittle nails),
which is reported to be very characteristic and present in the great majority of
canine leishmania patients (32), was observed in only 10 (12.5%) of our dogs.

-ocr page 42-

The most common visceral signs were weight loss and decreased activity. Distinct
weight loss was usually associated with generalised muscle atrophy but 5 dogs
showed remarkable atrophy of the facial muscles without appreciable involvement
of other muscles.

Serious loss of condition was mostly associated with signs of renal failure,
including dullness, anorexia, polyuria, polydipsia and vomiting. Patients often
remained in fair nutritional condition and kept good appetite as long as uremia was
absent. Some dogs showed ravenous appetite without gaining weight.
Decrease of physical activity appeared to be related to somnolence, decreased
endurance, and/or locomotion disturbances.

Abnormal locomotion was observed in 30 (37.5%) dogs and was the main reason
for veterinary consultation in 3 dogs. Locomotion problems included a stiff gait,
reluctance to walk and/or recurrent, mostly shifting lameness and was associated
with arthralgia, neuralgia, polyarthritis, interdigital dermatitis and/or clefts in the
foot pads. The locomotion system was not systematically evaluated in all patients.
Lame dogs and dogs with a painful and/or stiff gait mostly showed arthralgia.
Cytology of synovia was performed in 7 of these dogs and invariably revealed
subacute to chronic inflammation. Radiographs of clinically affected limbs were
made in 15 lame patients. Findings were abnormal in 4 patients and included
respectively osteolytic lesions in a tarsal bone ( 1 dog), bilateral osteolytic lesions in
the tibial crest (1 dog), and bilateral proliferative periosteal lesions of the tarsus, the
proximal humerus and the ulna (1 dog) (Fig. 6). Enostosis was incidentally
diagnosed in one young dog. Technetium-99m scans of the whole skeleton were
normal in 2 dogs with a painful stiff gait and in 3 dogs without locomotion
problems. Proliferative periosteal lesions and osteolytic lesions have recently been
described in canine leishmania patients (37). Even though our findings confirm the
occurrence of these types of bone lesions in canine leishmaniasis, their incidence
seems to be lower than previously suggested (37).

Hyperthermia was present on admission in 28 (35%) of the dogs but body tempera-
ture rarely exceeded 39.5° C.

Fig. 6. Lateral radiograph of the tarsus of a
canine leishmania patient with bilateral prolifera-
tive periosteal lesions of the tarsus, proximal
humerus and ulna. (Courtesy Dept. Veterinary
Radiology, Utrecht University).

-ocr page 43-

Total serum protein (g/l)

Urinary protein (g/l)

.».•a. «•." •«.• V, »

Blood urea (mmol/l)

Serum albumin (g/l)

Pocked cell volume (%1

Globulins (g/11

n globulin (g/l)

/;.)■ globulin Ig/I)

Whrte blood cell count |x108/ll

Platelet count (xlOVl)

Alanine aminotransferase (U/l)

Alkaline phosphatase lU/l «10\') "=™

Serum albumin/globulin ratio (xlO\'^1
- V

0 20 40 60 80 100 120 UO 160 180

0 20 iO 60 80 100 120 UO 160 18

Laboratory finding.s in 80 untreated dogs with leishmaniasis (shaded areas indicate normal

CLINICAL PATHOLOGY

The most relevant results of laboratory examination in dogs with leishmaniasis are
presented in Fig. 7.

Urinalysis revealed proteinuria in 85% of the patients at the time of admission.
Proteinuria in combination with the presence of red cells, leucocytes and renal
epithelial cells, free or in cylinders, in the urinary sediment indicated acute or
exacerbating chronic nephritis in 19 (33%) of 57 dogs. Seventeen of these 19 dogs
were uraemic.

Uraemia, usually associated with hypercreatinaemia, was present in 36 (45%) of 80
dogs. Slightly increased serum creatinine without uraemia was noticed in 2 cases.
Dysproteinaemia was an almost constant finding and included increase of the total
serum protein in 73 (91%), hypoalbuminaemia in 75 (94%)and hyperglobulinaemia
in 80 (100%) patients. Hyperglobulinaemia was mainly based on increases in ^ and
7 globulins. The a globulins contributed little to the hyperglobulinaemia.
Semiquantitative serum Immunoelectrophoresis in 22 patients revealed IgG hyper-
globulinaemia of monoclonal character in I dog and polyclonal hyperglobulinae-
mia in 16 patients. The increased globulin levels included IgG fractions alone
(7 dogs), IgM alone (2 dogs), IgG IgM (3 dogs), IgG IgA (1 dog) IgM -F IgA
(1 dog), and IgG -F IgM -F IgA (2 dogs). In 5 dogs, the nature of the hyper-
globulinaemia was not evident. It was demonstrated by nephelometric assay (10,

Fig. 7.
range).

-ocr page 44-

35) that considerable portions of the globulins in the serum consisted of CIC
(Fig. 8). At least one class of CIC was increased in every serum sample.
Serum alkaline phosphatase (AP) and serum alanine aminotransferase (ALAT)
were increased in 51% and in 61% respectively of our patients (Fig. 7). Either AP,
ALAT or both were increased in 82% of the dogs.

A slight to moderate, mostly non-regenerative anaemia was a common finding.
Leucocytosis was rare (8%) whereas leucopenia occurred in 22% of the cases.
A slight left shift of the neutrophilic series was observed in 19% of our dogs.
Lymphopenia (less than 1.0 x lOVL) was seen in 42% of the cases whereas
lymphocytosis (more than 3.2 x lOVL), which has been indicated as an important
diagnostic criterion of canine leishmaniasis (9, 32), was present in one patient only.
Leishmania parasites were detected only once in monocytes in a blood smear.
Thrombocytopenia was present in 50% of the dogs and was sometimes very severe
(Fig. 7).

Coombs\' tests were (mostly weak) positive in 62 (84%) of 74 patients. This is
consistent with the presence of CIC, but possibly of true autoantibodies also (28,
34).

DIAGNOSIS

Leishmaniasis is diagnosed directly by the identification of amastigotes, free or in
macrophages, in Giemsa-stained smears from lymph node aspirates. In case of
negative results, inspection of stained bone marrow smears may still reveal para-
sites. In our experience, the number of parasites in aspirates varies considerably
from one patient to another and does not correlate with the severity of the clinical
signs. In some patients it takes much effort to find a few parasites, and negative
results are not uncommon, especially in chronic relapsing cases. If parasites cannot
be detected by direct examination, the diagnosis may sometimes still be established
by culture of parasites from bone marrow or lymph node aspirates in specific media
(38).

Fig 8. Results of nephelometric assay (10) for
circulating immune complexes (CIC) in the sera of
27 dogs with leishmaniasis (shaded areas indicte

Circulating immune complexes (CIC)

IgA (pg/mll »=27

I.n . . ...

IgM Ipg/ml)

n.27

rV • • :•■•■ •■• ■■•• ■ :

IgG-Mpg/mlxlo\'l

0-.27

IgCljjg/ml)

n,27

h • -.......

0 20 40 50 80 100 120 UO 150 180 normal range).
12

-ocr page 45-

A wide range of serological tests can be used for the immunodiagnosis of
leishmaniasis (17, 38). An indirect immunofluorescence test (IFT) is available in
the Netherlands\' and has been performed in 52 dogs admitted to the UUSAC, in
which leishmania parasites had been identified. Three different leishmania species
were used as a source of antigen, namely/,,
tropica, L. donovani and L. braziliensis.
Positive reactions in serum dilutions of 1:10 or higher were obtained with at least
one of these antigens in 42 (81%) of the Leishmania patients. Test results in 35
patients with various internal diseases which had never been abroad were all
negative at 1:10 and higher serum dilutions.

The majority of the positive sera reacted with two or all three antigens, which is
indicative of cross reactivity. The reaction was mostly strongest with theL.
tropica
antigen but this is not diagnostic for the Leishmania species involved in the
infection. The strongest reacting antigen sometimes differed from one week to
another in the same dog. Moreover, some sera reacted mainly with antigen from
L. braziliensis which does not even occur in Europe.

A positive reaction indicates that a dog has been infected but does not prove that
parasites are still present in the body. Once infected, however, over 90% of dogs
will eventually develop clinical signs (23). Hence a positive IFT in a clinically
suspect dog is strong support for the preliminary diagnosis. A negative result of the
IFT, as routinely performed by RIVM at present, does not rule out leishmaniasis
since negative test results were obtained in 20% of our leishmania patients. Some of
the initially seronegative animals became seropositive after some weeks.

DIFFERENTIAL DIAGNOSIS

The diagnosis of leishmaniasis can hardly be missed in dogs with characteristic
features of the disease, provided one is familiar with the clinical picture. However,
signs are often non-specific and vague. Depending on the signs that are present,
leishmaniasis may be confused with other infectious diseases, some skin diseases,
malignancies, myelo- and lymphoproliferative di.seases, and endocrine disorders.
It is most difficult to distinguish from canine systemic lupus erythematosus (SLE),
since almost any sign present in leishmaniasis may also occur in SLE. Even the
rather specific tests for SLE are not helpful for discrimination. The LE (lupus
erythematosus) -cell test and the anti nuclear antibody test were positive in
respectively 3
(12%) of 23 and 14 (31%) of 45 leishmania patients seen at the
UUSAC.

THERAPY

At present, pentavalent antimonials, especially meglumine antimonate (Glucan-
time®)^ are considered the most effective drugs for the treatment of canine
leishmaniasis (8, 9, 17, 23, 26). Dosage regimens vary. Glucantime® is usually
injected daily at a dose rate of 100 mg/kg body weight for 2 or 3 courses of 10-14
days, separated by injection-free intervals of 10-14 days. Higher doses, up to 300
mg/kg every other day for 30-40 days as well as doses of 60-100 mg/kg daily for a
course of 3 months have also been suggested (8).

In the UUSAC, 39 dogs were treated by daily injections of Glucantime® (100
mg/kg) for uninterrupted periods of at least 3 to 4 weeks. If patients were
dehydrated, fluid therapy was given first.

The great majority of patients showed remarkable clinical improvement, except for
cases with renal failure or serious involvement of the liver or the gastrointestinal
tract. Many dogs became free of signs within a few weeks but all long-term
survivors (except one) had relapses a few months to one year after treatment.
\' National Institute of Public Health, RIVM, Bilthoven, the Netherlands.
^ Specia, Paris, France.

-ocr page 46-

Relapses often started insidiously, for instance with decrease in physical activity or
recurrence of skin problems. Parasites could seldom be demonstrated, but signs
usually disappeared when treatment with Glucantime® was started again. Five
dogs developed serious ophthalmological problems, including ulcerating kerato-
conjunctivitis (2 dogs) and iridocyclitis (3 dogs), which ultimately resulted in
bilateral panophthalmia in 4 patients. Iridocyclitis also developed in 3 patients
which had already been treated with leishmanicidal drugs before admission. In one
dog, this uveitis was associated with eruption of granulomatous nodules on the
palpebrae (Fig. 9). Remarkably, iridocyclitis was diagnosed in only one non-treated

Fig. 9. Development of nodular blepharitis,
keratitis and iridocyclitis in a dog that was
repeatedly treated with meglumine antimonate
(Glucantime®) for relapsing leishmaniasis.
(Courtesy Dr F. C. Stades, UUSAC).

dog (Table 2) which was the only one out of 80 patients in which serum (i y
globulin was not increased (Fig. 7). These findings may indicate that iridocyclitis in
canine leishmaniasis is an allergic manifestation compatible with PKADL in man.
A high incidence of relapses has also been reported by others (8, 9, 23, 26). In our
experience relapses cannot be prevented even if treatment with Glucantime® (100
mg/kg/day) is extended for an uninterrupted course of 10 weeks.
The survival time of patients treated with Glucantime® is presented in Fig. 10.
Survival was significantly correlated
with kidney function at the start of
treatment (Fig. 11). Almost all long-
term survivors have been treated on 3 to
5 occasions becausc of relapses. A few
dogs have now been without treatment
for 3-7 years.

Side effccts of Glucantime® have rarely
been observed in non-uraemic dogs and
include listlessness, anorexia and signs
associated with local inflammation at
injection sites. Dogs may become stiff
and painful when Glucantime® is in-
jected deeply in the thigh. Like others
(17,26), we have seen abscess formation
and even severe lameness due to fibrosis
of the thigh muscles in two dogs treated
abroad with Glucantime®. Hence we
prefer to inject the drug subcutaneously
on the chest. This is equally effective
but less painful and disabling, even in

Alive ill las
DtccasL-d

Individual dogs

Survival time of .^9 leishmania patients

Fig. 10

treated with Glucantime®.

-ocr page 47-

Fig. 11. Prognostic value of tlie blood ureum concentration for the treatment of canine Leishmaniasis
with meglumine antimonate (Glucantime®).

Survival

____________< I year > I year

Fasted blood ureum

> 7.0 mmol/l 10 4

< 7.0 mmol/l 4\' 20

Fisher\'s exact test: p < 0.005

\' One dog which died from gastric dilatation-volvulus excluded.

rare cases of abscess formation. Also, the subcutaneous route has the advantage
that injections can be given by the owner.

PREVENTION

In endemic areas, the prevention of canine leishmaniasis is very difficult. Vaccines
are not available. In the infectious season, dogs should be kept in sandfly-free
kennels from about one hour before sunset to one hour after sunrise. This is not
very practicable. Moreover, sandflies can easily penetrate ordinary wire gauze as
they are only 2-3 mm in size. The use of repellents and insecticides has been
advocated (29) but their effectiveness is questionable.

When owners offer pets for rabies vaccination, veterinarians should point out the
risk of taking pets to the Mediterranean basin and Portugal. For those who live in
leishmania-free countries the best prevention is to leave pets at home when visiting
endemic areas.

CONCLUSIONS

As indicated in the introduction, there are several reasons to assume that canine
leishmaniasis is imported considerably more often than it is diagnosed. This
assumption is also supported by the following; In our experience, the disease is
often clinically vague and signs may be very aspecific. We have diagnosed leish-
maniasis in a number of dogs that were not suspected of that disease but in which
the abnormal composition of the serum proteins had alerted us to the possibility of
its presence. Serum electrophoresis is rarely performed in veterinary practices. The
number of unexpected diagnoses has also increased since we began routine lymph
node cytology in any dog with lymphadenopathy, and since we began enquiring
about possible residency abroad whenever a patient with unexplained problems
was presented. In most veterinary practices these actions are not the rule.
Well developed canine leishmaniasis can be recognised easily. The most character-
istic features include chronic wasting despite good appetite, rather specific skin
pathology, lymphadenopathy, splenomegaly, anaemia, proteinuria and finally
signs of renal failure. The incidence of signs like ulcers, onychogryposis and
splenomegaly was considerably lower in our patients than in the cases reported by
others (17,23,32). This is probably because of a relatively high number of atypical
cases in our series. The incidence of ulcers in leishmania patients may possibly also
depend upon the frequency of exposure to (micro)trauma, including bites from
ticks and other insects. Most probably that incidence is higher in the Mediterranean
area than in the Netherlands.

Proteinuria and signs of renal failure are incidentally mentioned by other authors
(9, 28). We detected proteinuria in 85% and signs of renal failure in 33-45% of our
dogs. In addition, CIC was detected in 100% of the patients. With therapy,
proteinuria usually disappeared, but renal failure did not. In the light of the present
knowledge of immune complex disease and CIC-induced renal damage (4, 25),
these findings indicate that canine leishmaniasis should be considered an immune

-ocr page 48-

complex disease with fatal renal failure as its ultimate consequence. The involve-
ment of immune complexes in renal pathology was also demonstrated immuno-
histologically in 3 of our patients, as reported previously (1).
Once suspected, the diagnosis of leishmaniasis is seldom difficult. Dysproteinemia,
present in all ourpatients, strongly supports the preliminary diagnosis. Diagnostic
evidence may be obtained by microscopy, which is 100% specific. We estimate that
the sensitivity of combined lymph node and bone marrow microscopical parasito-
logical examination in patients with clinical signs of leishmaniasis is 80-90%.
Sensitivity and specificity of serology depend on the type of test and on the
materials and methods applied. The IFT, as offered by RIVM to Dutch veterin-
arians, gave false negative results in 20% of our patients. False positive results have
not been observed.

Once the diagnosis has been established, the veterinarian should help the owner to
decide whether the animal will be treated or euthanised. His advice should be as
objective as possible and should include all relevant information, including the
following:

— Leishmaniasis may pass from dog to man. In man, visceral leishmaniasis is a
serious disease and may be fatal when untreated. Children under 5 year of age are
the main victims but the number of reports on leishmanias in adults has increased
rapidly in the last years. This mainly concerns patients on cytostatic or immuno-
suppressive drugs (20).

— Each year, millions of tourists visit endemic areas in the infective season and
may contact infected dogs or sandflies. Considering the prevalence of leishmaniasis
in people in the Netherlands and other non-endemic countries, the risk of clinical
infection seems to be low for tourists visiting endemic areas.

— The risk of human infection in the absence of sandflies seems even more remote,
but infections by direct contact from man to man and from animal to man have
incidentally been reported (26). In this connection, it is emphasised that accidents
with infected injection needles or direct contact of open wounds with organic
material from leishmania patients should be strictly avoided.

— Since dogs are more susceptible than man, the risk of infection by direct
mechanical transmission from dog to dog is greater than direct transmission from
dog to man.

— With therapy, the majority of canine leishmania patients show remarkable
clinical improvement, provided glomerular filtration is not seriously decreased.
Following adequate medication, a number of dogs may ultimately become free of
clinical signs or may enjoy a significant prolongation of their life with minimal
or no clinical problems. On the other hand, treatment is expensive, especially in
the larger breeds, and the effect may be disappointing. Relapses are the rule
and resistance to therapy or serious complications such as iridocyclitis and
panophthalmia or end stage renal failure may develop.

ACKNOWLEDGEMENTS

Serum immunoglobulins, CIC and ANA were assayed at the Department of Immunology,
and radiographs were made and interpreted at the Department of Radiology, Veterinary
Faculty, University of Utrecht.

REFERENCES

1. Biewenga WJ, Gruys E. Proteinuria in the dog: a elinicopathologieal studv in 51 proteinuric dogs.
Res vet Sci 1986; 41: 257-64.

2. Boor-van der Putten IME. 75 Jaar geneeskunde van gezelschapsdieren in Nederland. 1986; chapt.
1, 7, Vakgroep Geneeskunde van het Kleine Huisdier (Ed.), Elinkwiik, Utrecht.

-ocr page 49-

3. Bryceson ADM. Lci.shmania.sis. In: Beeson PB, McDermott W, and Wyngaarden JB (Eds.), Cecil
Textbook of medicine, 15th ed. 1979; Chapt 10, § 195, 583-9, WB Saunders, Philadelphia, Londen.

4. Casali P, Perrin LH, Lambert PH. Immune complexes and tissue injury. In: Dick G (Ed.),
Immunological aspects of infectious diseases, 1979, chapt 9, 295-342, MTP press ltd., Lancaster,
England.

5. Convit J, Rondon A, Uhlrich M, et al. Immunotherapy versus chemotherapy in localised
cutaneous leishmaniasis. Lancet 1987; i: 401.

6. Dedet JP. Les leishmanioses en Afrique du Nord. Bull Inst Pasteur 1979; 77: 50-80.

7. Drutz DJ,GraybillJR. Infectious diseases. In: Stites DP, Stobo JD, Fudenberg HH, and Wells JV
(Eds.), Basic & Clinical Immunology, 4th ed. 1982; Chapt. 33,628-30, Lange Med Publ, Los Altos,
Ca.

8. EuzebyJ. Protozoologic medicale comparée. Vol 1, 1986; Collection Fondation Marcel Merieux,
Lyon, France.

9. Giauffret A, Sanchis R, Vitu C. Les examens de laboratoire dans la leishmaniose canine. Revue
Méd vét 1976; 127: 913-30.

10. Goudswaard J. Verdouw-Chamalaun EVM. Noordzij A. Quantitation of immunoglobulins in
ovine sera and secretions by laser nephelometry. Veter Immunol Immunopathol 1979; I: 163-77.

11. Herman R. Cytophilic and opsonic antibodies in visceral leishmaniasis in mice. Infection
Immunity 1980; 28: 585-93.

12. Heyneman D. Parasitic diseases. In: Stites DP, Stobo JD, Fudenberg HH, and Wells JV (Eds.),
Basic & Clinical Immunology, 4th ed. 1982; Chapt. 37, 676-7, Lange Med Publ, Los Altos, Ca.

13. Holzworth J, Leishmaniasis. In: Holzworth J (Ed.), Diseases of the cat. Medicine & surgery, 1987,
397, WB Saunders, Philadelphia, Penn.

14. Hubbert WT, McCullogh WF, Schnurrenberger PR. Diseases transmitted from animals to man.
6th ed, 1975, Chapt 60, 777-88, CC Thomas, Springfield, 111.

15. Kager PA. Een moeilijke diagnose? Ned Tijdschr Geneeskd 1985; 129: 1217-20.

16. Kager PA. Personal communication, 1986.

17. Kammermann-Lüscher B. Leishmaniose beim Hund. Schweiz Arch Tierheilk 1980; 122: 585-603.

18. Keenan CM, Hendricks LD, Lightner L, et al. Visceral leishmaniasis in the German shepherd dog.
I. Infection, clinical disease, and clinical pathology. Vet Pathol 1984; 21: 74-9.

19. Keenan CM, Hendricks LD, Lightner L, Johnson AJ. Visceral leishmaniasis in the German
shepherd dog. 2. Pathology. Vet Pathol 1984; 21: 80-6.

20. Kootte AMM, dePlanque MM, Thompson J, Polderman AM. Leishmaniasis als complicatie van
immunosuppressiva. Ned Tijdschr Geneeskd 1987; 131: 264.

21. Krampitz HE. Neuere Erkenntnisse über die geographische Verbreitung der Leishmaniasen in der
Alten Welt. In: Giese E, Kohlkepp G, Kolb A,
et al. (Eds.), Geomedizin in Forschung und Lehre,
1979; Geogr Zschr Suppl 51: 42-58.

22. Krampitz HE, Schupp W, Killig H. Zur Diagnose und Epidemiologie der mediterranen Hautleish-
maniase. Münch med Wschr 1973; 115: 13-9.

23. LanotteG, RiouxJA, Perieres J, Vollhardt Y. Ecologie des Leishmanioses dans le sud de la France.
10. Les formes évolutives de la leishmaniose viscérale canine. Annales Parasitol (Paris) 1979\' 54\'
277-95.

24. Levine ND. Protozoan parasites of domestic animals and of man. 2nd ed. 1973; Chapt 3, 63-78,
Burgess Publ Comp, Minneapolis, Minn.

25. Lewis RM, Center SA. Primary diseases affecting glomeruli. In: Bovée KC (Ed), Canine nephrol-
ogy, 1984, Chapt 22,461-79, Harwal Publ Co, USA.

26. Longstaffe JA, Guy MW. Canine leishmaniasis - United Kingdom update. J Small Anim Pract
1986; 27: 663-71.

27. Mauel J. The biology of the macrophage leishmania interaction. In: Van den Bossche H (Ed.), The
host invader interplay. 1980; 165-77, Elsevier North-Holland Biomedical Press, Amsterdam.

28. Mischer PA, Belehu A. Leishmaniasis: Hematologic aspects. Semin Hematol 1982; 19: 93-9.

29. Molyneux DH, Ashford RW. The biology of Trypanosoma and Leishmania. 1983, Taylor and
Francis, London.

30. Morsy TA, Michael SA, El Desi AM. Cats as reservoir hosts of human parasites in Amman,
Jordan. J Egypt Soc Parasitol 1980; 10: 5-13.

31. Neva FA. Leishmaniasis. In: Wyngaarden JB and Smith LH (Eds), Cecil Textbook of medicine,
17th ed 1985; Chapt 20, § 381: 1786-92. WB Saunders, Philadelphia, London, Toronto.

32. Rioux JA, Golvan YJ. Epidemiologic des leishmanioses dans le sud de la France. Monographie de
l\'institut national de la santé et de la recherche médicale 1969; 37: 130-82.

33. Saar CH. Leishmaniose bei einem Hund (Bildbericht). Berl Münch Tierärztl Wschr 1969; 18: 354-5.

34. Slappendel RJ. Interpretation of tests for immune-mediated blood diseases. In: Kirk RW (Ed),
Current Veterinary Therapy IX, Small animal practice 1986; Section 5, 498-505, WB Saunders,
Philadelphia, London, Toronto.

35. Sûtes DP. Clinical laboratory methods for detection of antigens and antibodies. In: Stites DP,
Stobo JD, Fudenberg HH, and Wells J V (Eds), Basic & Clinical Immunology, 4th ed 1982; Chapt
22, 343, Lange Med Publ, Los Altos, Ca.

-ocr page 50-

36. Tryphonas I, Zawidzka Z, Bernard MA, Janzen EA. Visceral leishmaniasis in a dog: clinical,
hematological and pathological observations. Canad J Comp Med 1977; 41: 1-12.

37. Turrel JM, Pool RR. Bone lesions in four dogs with visceral leishmaniasis. Vet Radiol 1982; 23:
243-9.

38. Zuckerman A, Lainson R. Leishmania. In: Kreier JP (Ed), Parasitic protozoa, 1977; 1: Chapt 3,
57-133, Academic Press, New York, San Francisco, London.

Residency posts

The Royal Veterinary College 1988
Residency Programma Stage 1

A Joint Residency Programme with the Faculty of
Veterinary Science, University of Liverpool and
funded by a substantial grant from The Lever-
hulme Trust was established in 1984 for a period
of six years to finance four residency posts at each
School for the training of veterinary clinical and
paraclinical specialists.

The Royal Veterinary College is now extending its
programme following an offer from the Court of
Londen University to pay half the cost of up to six
further posts. The College, through the RVC
Animal Care Trust, is succesfully raising match-
ing funds and in some cases the full cost of re-
sidencies.

Applications arc invited from veterinary gradua-
tes under age 30 with at least one year\'s relevant
experience and holdinga qualification registrable
with The Royal College of Veterinary Surgeons
for the first of the 1989 Residency posts:

Leverhulme Residency in orthopaedics

This is funded by The Leverhulme Trust and is
based in the Department of Veterinary Surgery
and Obstetrics.

Residency in equine studies

This is funded by the Home of Rest for Horses and
the University of London and is based in the
Department of Veterinary Surgery and Obste-
trics.

Dermatology

Funded by Efamol Limited and the University of
London and based in the Department of Veterin-
ary Medicine and Animal Husbandry.

Small animal internal medicine

The Alice Stanley Jaye Residency is fully funded
by a legacy and is in the Department of Veterinary
Medicine and Animal Husbandry.

Interested persons are encouraged to get in touch
with the head of department: Professor L. C.
Vaughan for Veterinary Surgery and Obstetrics
and Professor J. E. T. Jones for Veterinary Me-
dicine and Animal Husbandry (telephone: Potters
Bar 55486).

Appointments are for 3-years. Successful appli-
cants will be required to undertake specialised
training and training in teaching methods and to
register for appropriate postgraduate qualifica-
tions.

Salary within the range £ 9,578 to £ 12,408 accord-
ing to age and experience. Superannuation under
the Universities\' scheme.
Application form from the Assistant Secretary
(Personnel), The Royal Veterinary College, Royal
College Street, London NWI OTU. Telephone"
01-3872898.

Closing date for applicaiions: 25 January 1988.

Lezingencyclus overlevings-
strategie van de varroamijt
Utrecht, zaterdag 16 januari 1988

Op zaterdag I6januari 1988 volgt het hoogtepunt
van de Varroa lezingencyclus met prof dr. N.
Koeniger, Obcrursel (centrale figuur in het Var-
roa-onderzoek) en dr. D. A. Griffiths, Engeland
(een mijtendeskundige bij uitstek).
De Varroa lezingencyclus wordt georganiseerd
door de Stichting Contact Imker en Wetenschap.
Op 20 februari 1988: dr. L. Gerig (Liebefeld,
Zwitserland), co-referent Dr. J. P. van Praagh
\'(Celle, BRD)

Op 19 maart 1988: prof. dr. W. Drescher (Bonn,
BRD), co-referent prof. dr. O. van Laere (Merel-
beke, België).

De hoofdlezingen vangen alle 10.30 uur aan. De
cursussen/workshops beginnen om 15.00 uur. Alle
voordrachten worden gehouden in het hoofdge-
bouw Diergeneeskunde, \'De UithoF, Yalelaan 1
te Utrecht.

Opgave en informatie: tel. 05908-32238, (Harry
Dijkema), 03435-74493 (Linde Kroes) en 03403-
73939 (Henk Vernooy).

-ocr page 51-

Een methode om geïnfecteerde van
gevaccineerde varkens te onderscheiden als
basis voor de bestrijding van de ziekte van
Aujeszky^

A method to distinguish infected from vaccinated pigs as a basis for the
control of Aujeszky\'s disease

J. T. van Oirschot^

SAMENVATTING Vaccinatie tegen de ziekte van Aujeszky (AD) leidt niet tot uitroeiing van
de ziekte. Desondanks wordt in veel landen, om de economische schade te beperken, op
uitgebreide schaal tegen AD gevaccineerd. Een eerste vereiste voor het opzetten van een
bestrijding van AD in zulke landen is een methode om geïnfecteerde van gevaccineerde varkens
te onderscheiden. Dit artikel handelt over een dergelijke methode.

De test (gl-ELISAj maakt gebruik van 2 monoclonale antilichamen gericht tegen 2 verschil-
lende epitopen op het glycoproteïne I (gl) van AD virus (ADV), en toont antilichamen tegen die 2
epitopen aan. De gl-ELlSA is gevoelig, specifiek en geschikt voor serologisch onderzoek op
grote schaal.

Vijf van de 14 onderzochte ADV vaccins wekten geen antilichamen tegen gl op bij varkens, met
andere woorden, ze waren gl-negatief. Daarentegen gaven alle tot nu toe onderzochte veld-
stammen van ADV wel aanleiding tot de vorming van gl-antdichamen.
Varkens die eerst met een gl-negatief vaccin geënt werden en daarna geïnfecteerd werden met
een veldstam van ADV vormden antilichamen tegen gl. De antilichamen verschijnen rond
2 weken na infectie in het bloed en blijven waarschijnlijk meer dan 1 jaar aantoonbaar.
Praktijkproeven hebben aanwijzingen opgeleverd dat het mogelijk is om op gevaccineerde
bedrijven de geïnfecteerde varkens op te sporen. Op een groot vermeerderingsbedrijf is vrijwel
zeker AD V uitgeroeidvia het verwijderen van gl-seropositieve varkens. Deze resultaten bieden
perspectieven om in Nederland een gecombineerd vaccinatie-bestrijdingsprogramma voor AD
te starten.

SUMMARY Vaccination against Aujeszky\'s disease (ADj does not lead to eradication of the
disease. Nevertheless, to reduce the economic losses, vaccination against AD is widely practised
in many countries. With regard to control of AD, a method to distinguish infected from
vaccinated pigs is a prerequisite in those countries. This paper deals with such a method.
The assay (gl-ELISAj makes use of 2 monoclonal antibodies directed against 2 different
epitopes on glycoprotein / (gl) of AD virus (ADV), and detects antibodies against those 2
epitopes. The g]-ELISA is sensitive, specific and suitable for serological screening on a large
scale.

Five of the 14 tested ADV vaccines did not elicit antibodies to gl in pigs, in other words they were
gl-negative. On theother hand, all field strains of ADV tested so far did induce antibodies to gl.
Pigs that were first given a gl-negative vaccine and.subsequently were infected with a field strain
of ADV produced antibodies to gl. These antibodies appear into the blood approximately
2 weeks after infection, and probably persist for over a year.

Field experiments have demonstrated that it is possible to identify infected pigs in vaccinated
herds. There is strong evidence, that ADV has been eliminated in a large multiplyer herd by
removal of gl-seropositive pigs.

The results described above provide a sound basis to implement a combined vaccination-control
programme for AD in the Netherlands.

\' Bekroond met de 2e prijs Jubileumprijsvraag uitgeschreven door de Hoofdredactie van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde
en The Veterinary Quarterly over het onderwerp \'Infectieziekten\', ter
gelegenheid van de viering van het 125-jarig bestaan van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde, op 9 oktober 1987, te Nijmegen.
^ Dr. J.T. van Oirschot, Centraal Diergeneeskundig Instituut, Postbus 65, 8200 AB Lelystad.

-ocr page 52-

INLEIDING

\'Infectieprobleem minstens even groot als het probleem van de mestoverschotten\'
en \'als varkenshouder leid je een steeds meer geïsoleerd bestaan\'. Dit zijn uit-
spraken die doordrongen tot de pagina\'s van een landelijk dagblad. Ze illustreren
hoezeer infectieziekten de varkenshouderij bedreigen.

De ziekte van Aujeszky (Aujeszky\'s disease: AD) staat hoog op de lijst van
schadelijke infectieziekten van onze varkensstapel. Er zijn geen uitvoerige studies
verricht naar de omvang van de financiële schade voor de Nederlandse varkens-
houderij, maar een eerste schatting leert dat het verlies ten gevolge van AD
waarschijnlijk meer dan ƒ 40.000.000,- per jaar bedraagt. De verwachting is dat de
economische schade nog zal toenemen, mede als gevolg van het feit dat de EG
overweegt, voor Nederland ongunstige, handelsrichtlijnen in te stellen. Wellicht
ten overvloede zij vermeld, dat 60% van onze productie aan varkens en varkens-
vlees wordt geëxporteerd. Engeland en Denemarken hebben AD vrijwel uitge-
roeid, terwijl ook in bepaalde delen van Frankrijk en Duitsland een bestrijdingspro-
gramma in gang is gezet.

In het kader van een uitroeiing van AD is het zaak alle potentiële verspreiders van
het virus uit te schakelen. Varkens zijn, direct of indirect, de enige bron van
verspreiding van AD-virus (ADV). Acuut geïnfecteerde varkens scheiden gedu-
rende 10-14 dagen virus uit. Na herstel van de infectie kan het ADV evenwel
levenslang latent in het varken aanwezig blijven. Ook gevaccineerde varkens
kunnen drager worden van ADV, doordat vaccinatie een infectie met veldvirus
veelal niet kan voorkomen. Deze dragers kunnen onder invloed van stress het virus
weer gaan uitscheiden. De consequentie hiervan is dat alle varkens die ooit geïnfec-
teerd zijn als potentiële verspreiders moeten worden aangemerkt.
In Engeland en Denemarken is al jaren een verbod van kracht om tegen AD te
vaccineren. Hun bestrijdingsprogramma\'s zijn er dan ook op gebaseerd om met
conventionele serologische methoden de geïnfecteerde, dat wil zeggen de serolo-
gisch positieve, varkens op te sporen en deze vervolgens te slachten. Een nauwge-
zette en consequente uitvoering van dit programma, vanzelfsprekend gekoppeld
aan ondersteunende maatregelen onder andere ter voorkoming van introductie
van het virus, zal mettertijd vrijwel zeker leiden tot eliminatie van ADV in Enge-
land en Denemarken.

Om de economi.sche schade te beperken wordt in een aantal landen, waaronder
Nederland, op uitgebreide schaal gevaccineerd tegen AD. Vanuit het oogpunt van
bestrijding van AD is een vaccinatieprogramma niet toe te juichen. Vaccinatie op
zich zal niet leiden tot uitroeiing van ADV en, wat belangrijker is, toepassing van
een vaccinatieprogramma maakt een bestrijding op basis van grootschalig conven-
tioneel serologisch onderzoek onmogelijk. Het stopzetten van de vaccinatie en het
vervolgens instellen van een bestrijdingsprogramma, zoals in Engeland en Dene-
marken, is voor Nederland geen realistische optie, omdat ADV wijd verbreid is in
onze varkensstapel.

Gezien het bovenstaande is voor een aantal landen een bestrijdingsprogramma
voor AD geen haalbare kaart, tenzij men zou kunnen beschikken over een test die
antilichamen gevormd na vaccinatie kan onderscheiden van antilichamen opge-
wekt door ADV infectie. Zo\'n serologische test maakt het dan mogelijk een
bestrijding van AD te starten, waarbij een vaccinatieprogramma wordt gecombi-
neerd met opsporing en verwijdering van geïnfecteerde varkens.
Binnen het Centraal Diergeneeskundig Instituut is 3 jaar geleden een onderzoek
gestart met als doel een dergelijke methode te ontwikkelen. Als basis voor dit
onderzoek diende de volgende hypothese. Er zijn vaccinvirussen die een deletie in
het genoom hebben, \'een stukje DNA missen\', ter grootte van 2000-4000 baseparen
(3,4). Dientengevolge zullen dergelijke vaccinvirussen wellicht ook één of meer van

-ocr page 53-

de ongeveer 30 viruseiwitten missen. Als we nu monoclonale antilichamen (MCA\'s)
bereiden, die gericht zijn tegen het eiwit dat in vaccinvirussen ontbreekt, kunnen we
met behulp van die MCA\'s een serologische test ontwikkelen, die alleen anti-
lichamen tegen dat bepaalde eiwit aantoont. Met een dergelijke test is het dan
mogelijk om onderscheid te maken tussen geïnfecteerde en gevaccineerde varkens.
Deze hypothese is inmiddels werkelijkheid geworden.

Dit artikel beschrijft in het kort het principe van de ontwikkelde test en de
resultaten die ermee verkregen zijn in het laboratorium en in het veld. Verder wordt
ingegaan op de vraag hoe deze methode bij zou kunnen dragen aan de bestrijding
van AD.

MATERIAAL EN METHODEN

We hebben MCA\'sgemaakt tegen de virulente Northern-Ireland Aujeszky (NI A)-3 stam van
ADV, volgens de CDI-standaardmethode( 13). Om MCA\'s op te sporen die niet reageerden
met een vaccinvirus, zijn tijdens de bereidingsprocedure consequent alle hybridoma\'s getest
tegen de virulente NIA-3 stam en tegelijkertijd tegen de avirulente Bartha vaccinstam van
ADV. Op deze wijze werden, zoals nadien bleek, MCA\'s geselecteerd die gericht waren tegen
het glycoproteïne I (gl) van ADV. Dit eiwit dat zich in de membraan van het virus bevindt
wordt niet gevormd door sommige ADV-vaccinstammen (8). De MCA\'s die in de test
worden gebruikt zijn gericht tegen 2 verschillende antigene determinanten (epitopen)op gl.
Met deze 2 MCA\'s is een blocking-ELISA opgezet met als doel antilichamen aan te tonen
tegen gl. Deze ELISA methodiek is voor het eerst toegepast door Houwers en Schaake (6) in
het kader van de zwoegerziektebestrijding. Het principe van de blocking-ELlSA die onder-
scheid maakt tussen ADV-geïnfecteerde en gevaccineerde varkens (gl-ELISA) wordt be-
schreven in fig. 1. Een eerdere test die voor dit doel is ontwikkeld maakt gebruik van één
MCA tegen gl (12).

De gl-ELlSA is zeer geschikt voor uitvoering van serologisch onderzoek op grote schaal.
Het is tevens een gevoelige en zeer specifieke test. In feite toont de test alleen antilichamen
aan die gericht zijn tegen de 2 eerder genoemde epitopen op gl. MCA\'s gericht tegen andere
epitopen op gl worden in de gl-ELISA niet herkend. Hoewel het uitermate onwaarschijnlijk
is, kunnen niet verwante micro-organismen epitopen bevatten met dezelfde structuur als één
van de 2 epitopen op gl, waartegen we antilichamen meten. Hierdoor kunnen er mogelijk
serologische kruisreacties optreden. We hebben dan ook sera van vele \'specified pathogen
free\' (SPF) varkens onderzocht die met één van de volgende agentia experimenteel waren
besmet: varkenspestvirus, varkenspestvaccinvirus, Afrikaanse varkenspestvirus, \'transmis-
sible gastroenteritis\' virus, porcine rotavirus, porcine \'epidemic diarrhoea\' virus, vesiculaire
varkensziekte virus, parvovirus, HlNl en H3N2 influenzavirussen, bovine virus diarree
virus,
Haemophilus pleuropneumoniae, Pasteurella multocida en Bordetella hronchiseplica.
Alle sera waren negatiefin de gl-ELISA. Deze resultaten bevestigen de specifiteit van de test.

RESULTATEN EN DISCU.SSIE

Met de gl-ELISA hebben we in eerste instantie onderzocht welke vaccins wel en
welke vaccin geen antilichamen tegen ADV-gl opwekken. Uit tabel 1 blijkt dat 5
van de 14 onderzochte vaccins geen antilichamen tegen gl induceren bij varkens,
met andere woorden ze zijn gl-negatieL Dit resultaat is in overeenstemming met
het gegeven dat in deze stammen een deletie aanwezig is in het gebied van het
genoom, dat codeert voor gl (4). Ook is met behulp van MCA\'s aangetoond dat na
infectie van weefselkweekcellen deze stammen geen gl produceren. In ons land zijn
gl-negatieve vaccins op de markt, die gebaseerd zijn op de Bartha-, BUK-900 of
Norden-stam.

Vervolgens hebben we onderzoek gedaan naar de gl-antilichaamvorming bij sero-
negatieve varkens die met veldvirusstammen, langs intranasale weg of via contact,
werden geïnfecteerd. Hiervoor zijn stammen van verschillende virulentie en
afkomstig uit diverse landen gebruikt (tabel I). Alle varkens produceerden anti-

-ocr page 54-

A : Binding - kleur

>

>

O

V O

B

-it

C

Ag

Infect ie
serum

>

C

Ag

O
O

Vaccinatie
serum

_l_ ß Geen binding, geen kleur

PO

>

c —> Binding, kleur

Fig. 1. MCA I (—[)wordt gecoat aan de wand van een cupje van een microtiterplaatjc. Dit MC-A doet
dienst als \'grijpantilichaam\'. MCA 2 (>—) wordt geconjugeerd aan het enzym peroxidase. Na toevoe-
ging van virus antigeen (een ruw preparaat van met virulent ADV geïnfecteerde cellen) aan een cupje
van een microtiterplaatjc waarin MCA 1 gecoat is en de MCA 2/peroxidase aanwezig is, zal het antigeen
zich binden aan MCA 1 en MCA 2.

Na wassen en substraattoevoeging zal er een klcurreactie optreden (A). In feite wordt met deze reactie
het virus antigeen aangetoond.

Het principe van de gl-blocking ELISA berust op een blokkade van de bovenbeschreven virus antigeen
detectie door antilichamen in het te onderzoeken serum.

Bij de uitvoering van de gl-blocking ELISA wordt het antigeen eerst geïncubeerd met het te onder-
zoeken serum in een apart, niet gecoat, microtiterplaatje. Serum van een geïnfecteerd varken bevat
antilichamen tegen (de 2 epitopen op) gl en zal deze \'afdekken\' (B). Na overbrengen van dit serum-
antigeen mengsel naar het plaatje waar de beide MCA\'s aanwezig zijn, zal derhalve geen binding van
antigeen aan MCA\'s kunnen optreden. Bij het wassen wordt MCA 2/peroxidase verwijderd en na
toevoegen van substraat treedt dus geen kleuring op. Serum van een varken dat met een gl-negatief
vaccin is gevaccineerd bevat geen antilichamen tegen gl en zal de epitopen niet afdekken (C). Het
antigeen kan dan met beide MCA\'s reageren, met als gevolg dat kleuring optreedt.

lichamen tegen gl. De antilichamen zijn voor het eerst 14 dagen na infectie in het
bloed aantoonbaar en blijven vermoedelijk meer dan een jaar aanv/ezig (fig. 2).
Laboratoria zullen doorgaans alleen de beschikking hebben over de meer virulente
ADV stammen, omdat ze slechts materiaal aangeboden krijgen van klinische
gevallen van AD. Het is echter ook van belang na te gaan of zwakvirulente

-ocr page 55-

Tabel I. Inductie van gl-antilichamen door ADV vaccins en veldstammen.

Inductie

Geen inductie

Veldstammen\'

Vaccins

Vaccins

Bartha
NIA-4
BUK-900
Norden

CDl-deletie mutant

MK-35

B-Kal

BUK-650

Omnivac

Geskypur

Nobivac

Alfort 26

Geskyvac

Avac-suis

Phylaxia (Hongarije)
NIA-3 (Noord-Ierland)
75V19 (België)
Singapore (Singapore)
AV 2215^ (West-Duitsland)
Sterksel (Nederland)
Troost (Nederland)
Boekei (Nederland
Limburg (Nederland)

alle tot nu toe geteste veldstammen (> 200) vormden gl in viiro
een veldstam met een afwijkende gl-expressie (9).

veldstammen aanleiding geven tot productie van gl-antilichamen. Daartoe zijn van
een aantal bedrijven, die via serologisch onderzoek in het kader van export opge-
spoord waren, honderden sera onderzocht van varkens die een subklinische ADV-
infectie hadden doorgemaakt. In alle gevallen bleken deze varkens gl-antilichamen
gevormd te hebben. Hoewel het bovenstaande een aanwijzing is dat de meeste
veldvirussen gl-positief zijn, kan niet worden uitgesloten dat er gl-negatieve virus-
sen in de varkensstapel circuleren. In dit kader is het vermeldenswaard dat met

■logltiter

O 326
• 364
D 372
■ 375

□ - □ □ □

I —■ □ ■

\\

log.
3.4 -

2.8-

2.2-

1.6 -

1 -

• • —•

□ o O - O - o o
o-o O-O

■ \' ■—1
• — • • — •

O —o o -o — o -- o — o — O -- - O

p O

—r
6

—1—

10

I

14

1

16

20

32

24

28

weken na contact

Fig. 2. Ontwikkeling en persistentie van de antilichaamrespons tegen gl van ADV. Alle varkens
werden geïnfecteerd met een mild-virulente veldstam van ADV. Varkens 326 was intranasaal gevacci-
neerd met de Bartha-stam, 3 weken voor het contact met geïnfecteerde varkens. Varkens 364, 372, 375
waren niet gevaccineerd, voordat ze werden geïnfecteerd. Varken 364 werd via intranasale inoculatie
besmet; varkens 372 en 375 via contact met besmette varkens.

-ocr page 56-

moleculair-biologisch onderzoek is aangetoond dat alle tot nu onderzochte ADV-
veldstammen, en dat zijn er meer dan 100, de genetische informatie voorgi bezitten
(4, 5). Een deel van deze stammen hebben we onderzocht op
in vitro gl expressie en
alle bleken gl te vormen. Dit onderzoek wordt vervolgd, maar tot nu toe bestaat er
een volledige overeenkomst tussen aanwezigheid van de genetische informatie voor
gl, /«
vitro produktie van gl en gl-antilichaamvorming door het varken. Op grond
hiervan is het aannemelijk dat vrijwel alle veldvirussen bij varkens gl-antilichamen
opwekken. Onlangs echter, is in Duitsland uit een rund ADV geïsoleerd met een
afwijkende expressie van gl (9). Nader onderzoek door ons laboratorium heeft
uitgewezen dat varkens die met dit isolaat werden besmet toch antilichamen tegen
gl vormden (tabel 1). Dus ook varkens die geïnfecteerd werden met een afwijkend
veldvirus waren in de gl-ELISA positief.

In het kader van een bestrijding met als basis een verplichting om met gl-negatieve
vaccins te vaccineren is uiteraard de belangrijkste vraag of varkens die eerst
gevaccineerd worden en daarna een infectie ondergaan, antilichamen tegen ADV-
gl vormen. Daartoe hebben we sera onderzocht van varkens die tweemaal met
gl-negatieve vaccins, gebaseerd op de Bartha-, BUK-900-, of Nordcn-stam, waren
gevaccineerd en vervolgens waren gechallenged met de virulente NIA-3 stam. Na
vaccinatie werden uiteraard geen gl-antilichamen geproduceerd, maar na challenge
hadden alle varkens gl-antilichamen gevormd. Bovendien zijn varkens die 3 weken
tevoren met de Bartha-stam intranasaal waren gevaccineerd en via contact bloot-
gesteld werden aan een mild-virulente ADV-stam onderzocht op gl-antilichaam-
vorming. Hoewel deze varkens na de contact-challenge niet ziek werden en geen
virus uitscheidden, dus klinisch en virologisch volledig beschermd leken, bleken ze
toch gl-antilichamen gevormd te hebben. De titers van de gl-antilichamen in
gevaccineerde en vervolgens besmette varkens waren niet zo hoog als in niet-
gevaccineerde besmette varkens, maar persisteerden minstens even lang (fig. 2).
Deze laboratorium-experimenten suggereren dat het mogelijk is om in een gevac-
cineerde populatie de geïnfecteerde, gl-seropositieve, varkens op te sporen.
Op grond van de hoopgevende resultaten in het laboratorium, waarvan er enkelen
hierboven beschreven zijn, is in september 1986 een \'pilot-experiment\' in de prak-
tijk gestart op 5 bedrijven. Op één van de onderzochte bedrijven, een vermeerde-
ringsbedrijf, is getracht ADV uit te roeien door middel van herhaald serologisch
onderzoek met de gl-ELISA en de verwijdering van gl-seropositieve fokvarkens.
De varkens op het bedrijf waren sedert februari 1983 om de 5 maanden \'voor de
voet weg\' gevaccineerd met een gl-negatief vaccin, gebaseerd op de Bartha-stam. In
het kader van de proef is vanaf oktober 1986 overgegaan op een enting om de 4
maanden. De resultaten van dit experiment zijn samengevat in tabel 2. Bij het eerste
serologisch onderzoek van alle beren, zeugen en gelten op het bedrijf bleek onge-
veer 10% gl-seropositief te zijn. De positieve dieren werden van het bedrijf verwij-

Tabel 2. Resultaten van 4 achtereenvolgende gl-ELlSA testen op een vermeerderingsbedrijf waar
werd geënt met een gl-ncgatiel\' vaccin.

Datum van Aantal gl-seropositieven/Aantal geteste varkens

monstername

Beren

Zeugen

Gelten

27- 9-1986

1/3\'

57/466

0/93

1-11-1986

0/2

2/436

0/114

29-11-1986

0/2

0/438

0/88

16- 3-1987

0/2

0/484

O/I 18

\' De gl-seropositieve dieren werden na de eerste en tweede test verwijderd.

-ocr page 57-

derd, waarna ruim een maand later een tweede serologische screening volgde. In de
periode tussen het eerste en het tweede onderzoek bleken 2 zeugen gl-seropositief te
zijn geworden. Deze zeugen werden ook verwijderd en bij het derde en vierde
onderzoek bleek de hele stapel gl-seronegatief.

Virologisch onderzoek bij meer dan 100 gestorven biggen en bij 12 SPF-verklikker-
biggen, die in totaal 20 weken op het bedrijf verbleven, heeft aannemelijk gemaakt
dat ADV ook inderdaad van dit bedrijf is verdwenen.

Op een ander bedrijf, een gesloten fokbedrijf, is met een interval van 6 maanden
serologisch onderzoek uitgevoerd onder alle fokvarkens. Dit bedrijf werd ook al
jaren lang \'voor de voet weg\' geënt met een gl-negatief vaccin. Er zijn geen
pogingen gedaan het bedrijf te saneren door het opruimen van de gl-seropositieve
varkens. Tabel 3 laat zien dat de AD-situatie in de onderzoeksperiode stabiel
gebleven is. De varkens die in oktober 1986 gl-seropositief waren, waren in maart
1987 nog positief. Dit geeft aan dat ook in de praktijk de gl-antilichaamrespons
lang persisteert; een gegeven dat in het kader van een bestrijdingsprogramma van
groot belang is. Op 3 andere, op dezelfde manier, gevaccineerde bedrijven die
serologisch vervolgd zijn, werd feitelijk eenzelfde stabiele AD-situatie aange-
troffen.

Tabel 3. Het aantal gl-seropositieve en

gl-seronegatieve fokvarkens op een

bedrijf over een periode

van 6 maanden.

Categorie

Oktoberl986

Maart 1987

pos

neg

pos

neg

Varkens aanwezig in

14

45

14

45

okt. \'86 en mrt. \'87\'

Varkens afgevoerd

4

18

vóór mrt. \'87

Gelten, in okt. \'86

0

36

niet onderzocht^

\' Dezelfde varkens waren in oktober en maart gl-seropositief of gl-seronegatief.
^ Eigen opfok, behoorde in oktober tot de biggen.

De resultaten demonstreren dat er een methode is ontwikkeld die het mogelijk
maakt om AD V-geïnfecteerde varkens via bloedonderzoek te onderscheiden van
varkens die met gl-negatieve ADV-vaccins zijn gevaccineerd. De gl-ELISA is
gevoelig, specifiek en zeer geschikt voor grootschalig serologisch onderzoek. Op
korte termijn zal worden onderzocht of het mogelijk is in plaats van serum een
kleine hoeveelheid bloed in de gl-ELISA te gebruiken. Het afnemen van bloed uit
het oor, bijv. met filtreerpapiertjes (1) of op een andere wijze, betekent een
aanzienlijke vereenvoudiging van de bloedmonstername bij varkens.
Laboratorium-experimenten hebben uitgewezen dat varkens die eerst met gl-nega-
tieve vaccins gevaccineerd zijn en later worden besmet met virulent of mild-virulent
ADV na de besmetting, anlilichamen tegen gl vormen. Bovendien is aangetoond
dat de gl-antilichaamrespons waarschijnlijk meer dan een jaar in dergelijke var-
kens aanwezig blijft. De resultaten van het \'pilot experiment\' in de praktijk
bevestigen deze laboratoriumbevindingen. De bovenstaande gegevens zijn van
groot belang voor een bestrijding van AD, Immers, ze geven aan dat het mogelijk is
om geïnfecteerde varkens in gevaccineerde populaties op te sporen.
De praktijkproef heeft daarnaast aanwijzingen opgeleverd die de veronderstelling,
dat een strak en consequent uitgevoerd vaccinatieschema de viruscirculatie op
bedrijven aanzienlijk onderdrukt, lijkt te bevestigen. Immers, op alle 5 bedrijven
werd een in epidemiologisch opzicht stabiele AD-situatie aangetroffen. Het terug-

-ocr page 58-

dringen c.q. \'onderbreicen\' van de viruscirculatie wordt vermoedelijk veroorzaakt
door een drietal effecten van vaccinatie. In vergelijking met een niet-gevaccineerd
varken zal een gevaccineerd varken: a) minder gevoelig zijn voor ADV, met andere
woorden, er is meer virus nodig om een gevaccineerd varken te infecteren; b) na een
infectie duidelijk minder virus uitscheiden en; c) een geringere kans hebben om
virusdrager te worden.

Niettegenstaande de positieve effecten zal vaccinatie op zich niet leiden tot een
uitroeiing van ADV. In het kader van een bestrijding van AD is het (herhaaldelijk)
opsporen van geïnfecteerde varkens op gevaccineerde bedrijven en het vervolgens
verwijderen van deze dieren daarom van essentieel belang. De praktijkproef heeft
aangetoond dat de bovenstaande benadering vrijwel zeker heeft geleid tot elimina-
tie van ADV op een groot vermeerderingsbedrijf (tabel 2).

Mede op grond van het hierboven beschreven onderzoek lijkt het verantwoord om
in Nederland voortaan uitsluitend te vaccineren met gl-negatieve vaccins. Er zijn
hiervoor momenteel 4 gl-negatieve vaccinstammen beschikbaar en de verwachting
is dat op korte termijn genetisch gemanipuleerde gl-negatieve vaccins op de markt
verschijnen. Eerdere studies hebben aangetoond dat sommige gl-negatieve vaccins
tot de meest werkzame en veilige ADV vaccins behoren (2, 7, 11).
De verplichting om uitsluitend gl-negatieve vaccins te gebruiken is een eerste stap
op weg naar een gecombineerd vaccinatie-bestrijdingsprogramma voor AD. Als
deze vaccins in een intensief en consequent uitgevoerd vaccinatieschema worden
toegepast zal dit uiteindelijk resulteren in een duidelijke vermindering van een
aantal geïnfecteerde bedrijven en varkens. Na verloop van tijd, als bijv. de varkens
die voordien nog gevaccineerd zijn met gl-positieve vaccins grotendeels uit de
populatie verdwenen zijn, kan men bloedonderzoek verrichten om de geïnfec-
teerde, gl-seropositieve, varkens op te sporen. De identificatie van gl-seropositieve
varkens opent mogelijkheden om via allerlei variaties van \'test en removal\' proce-
dures (10) een bedrijf, regio of provincie vrij te krijgen van ADV. Via een dergelijke
aanpak wordt ernaar gestreefd om uiteindelijk ADV in Nederland uit te roeien. Als
dat doel bereikt is, kan ook de uitgebreide vaccinatie tegen AD worden stopgezet.
Het spreekt vanzelf dat een dergelijk bestrijdingsprogramma ondersteund zal
moeten worden met aanvullende maatregelen, zoals bijv. een quarantaine om de
kans op herintroductie van ADV via aankoop zo klein mogelijk te maken en het
uitgeven van certificaten aan bedrijven die gedurende 6 maanden vrij zijn van het
virus.

De overheid overweegt momenteel om op korte termijn via artikel 45 van de
Veewet uitsluitend toepassing van gl-negatieve ADV vaccins toe te staan. Het
effect van een intensief vaccinatieschema op de verbreiding van veldvirus kan dan
op regionale schaal met de gl-ELISA worden bestudeerd. Een dergelijke studie kan
dienen als een aanzet tot een nationaal bestrijdingsprogramma met als doel uit-
roeiing van ADV.

De in dit artikel beschreven methodiek opent perspectieven voor een geheel nieuwe
benadering van de bestrijding van AD in landen waar vaccinatie op uitgebreide
schaal plaatsvindt. Het betekent tevens een nieuwe ontwikkeling in het kader van
de bestrijding van dierziekten, omdat voor het eerst vaccinatie kan worden gecom-
bineerd met grootschalig serologisch onderzoek ter identificatie van besmette
dieren.

DANKBETUIGING

De auteur bedankt de heren P. J. L. M. Moonen, F. Daus en H. J. Gerritsen voor de
uitvoering van het laboratorium onderzoek, dr. D. van Zaane en drs. P. W. van Olm voor
hun waardevolle commentaar op het manuscript, de collegae drs. C. A. H. de Waal en drs.
J. M. Wijsmuller voorhet begeleiden van de praktijkproef en de varkenshouders T. Höfkes,

-ocr page 59-

J. Coppens, M. van der Aa, P. van Gaal en J. van Uden voor hun medewerking. De

praktijkproef werd gefinancierd door de Veterinaire Dienst van het Ministerie van Land-
bouw en Visserij.

LITERATUUR

1. Banlcs M. Detection of antibodies to Aujeszi<y\'s disease virus in whole blood by ELISAdisc. J Virol
Meth 1985; 12: 41-5.

2. De Leeuw PW and Van Oirschot JT. Vaccines against Aujeszky\'s disease: evaluation of their
efficacy under standardized laboratory conditions. Vet Quarterly 1985; 7: 191-7.

3. Gielkens ALJ and Berns AJM. Differentation of Aujeszky\'s disease virus strains by restriction
endonuclease analysis of the viral DNA\'s. In: Aujeszky\'s disease. Wittman G and Hall SA (eds.)
Curr Top Vet Med Anim Sci 1982; 17: 3-13.

4. Gielkens ALJ, Van Oirschot JT and Berns AJM. Genome differences among field isolates and
vaccine strains of pseudorabies virus. J Gen Virol 1985; 66: 69-82.

5. Herrmann SC. Heppner B and Ludwig H. Pseudorabies viruses from clinical outbreaks and latent
infections grouped into four major genome types. In: Latent herpes virus infections in veterinary
medicine. Wittman G, Gaskell RM and Rziha HJ (eds.). Curr Top Vet Med Anim Sci 1984; 27:
387-401.

6. Houwers DJ and Schaake J. An improved ELISA for the detection of antibodies to maedi-visna
and caprine arthritis-encephalitis virus, employing monoclonal antibodies in a novel one-step
blocking concept. J Immunol Meth 1987; 98: 151-4.

7. McFerran JB, McCracken RM and Dow C. Comparative studies with inactivated and attenuated
vaccines for protection of fattening pigs. In.: Aujeszky\'s disease. Wittman G and Hall SA (eds.).
Curr Top Vet Med Anim Sci 1982; 17: 163-70.

8. Mettenleiter TC, Lukacs N and Rziha HJ. Pseudorabies avirulent strains fail to express a major
glycoprotein. J Virol 1985; 56: 307-11.

9. Mettenleiter TC, Schreurs C, Thiel HJ and Rziha HJ. Variability of pseudorabies glycoprotein 1
expression. Virol 1987; 158: 141-6.

10. Thawley DG, Gustafson DP and Beran GW. Procedures for the elimination of pseudorabies from
herds of swine. J Am Vet Med Assoc 1982; 181: 1513-8.

11. Van Oir.schot JTand Gielkens ALJ. Vaccines against Aujeszky\'s disease: comparison of efficacy,
DNA fingerprints and antibody response to glycoprotein I. Vet Quarterly 1987; 9: 37S-49S.

12. Van Oirschot JT, Rziha HJ, Moonen PJLM, Pol JMA and Van Zaane D. Differentiation of serum
antibodies from pigs vaccinated or infected with Aujeszky\'s disease virus by a coinpetitive enzyme
immunoassay. J Gen Virol 1986; 67: 1179-82.

13. Van Zaane D and IJzerman J. Monoclonal antibodies against bovine immunoglobulins and their
use in isotype-specific ELISA\'s for rotavirus antibody. J Immunol Meth 1984; 72: 427-41.

VAN DE FACULTEIT

Gezocht katten met \'ethopatholo-
gische alopecia\'

Oproep

Bij de kat komt een kaalheid voor, waarbij sprake
is van afgebroken haren en een stug baarkleed en
die veelal aanwezig is op de rug, de achterpoten
en/of dc buik.

Stress-factoren spelen een cruciale rol bij de pa-
thogenese. Teneinde te komen tot meer inzicht in
de oorzaken en de relatie tot stress enerzijds en een
adequate therapie anderzijds, worden nogmaals
katten gezocht met deze \'ethopathologische alo-
pecia\' (voorheen genaamd: psychogene alopecia
of neurodermatitis).

Voor nadere informatie of het doorzenden van
deze patiënten kunt zich wenden tot dr. A. Wil-
lemse, Sectie Dermatologie, Vakgroep Genees-
kunde van het Kleine Huisdier.
Uw medewerking wordt zeer op prijs gesteld.

-ocr page 60-

VETERINAIR JOURNAAL

Atrofische rhinitis
bij het rund

In de nazomer van dit jaar werd de Gezond-
heidsdienst door de aldaar praktizerende
dierenarts betrokken bij een rundveebedrijf,
waarvan te veel dieren zo nu en dan neus-
bloedingen vertoonden. Dit probleem deed
zich sinds afgelopen winter voor op het be-
drijf

Veel vaker dan voor \'normaal\' kan worden
gehouden stelde de veehouder een bloed-
neus vast bij een of enkele van zijn dieren. Bij
dieren vanaf een leeftijd van ongeveer 4
maanden tot ongeveer 6 maanden komt deze
epistaxis zo nu en dan voor, ongeacht het
geslacht en zowel in de winter op stal als \'s
zomers in de wei.

Omdat geen concrete aanknopingspunten
konden worden gevonden is in overleg met
de veehouder besloten de kop van een slacht-
rijp dier, waarvan bekend was dat het vaker
een bloedneus had, na slachting bij de Ge-
zondheidsdienst voor onderzoek aan te
bieden. Deze kop nu, vertoonde bij uit-
wendige inspectie in het geheel geen afwij-
kingen of deformiteiten, ook geen scheve
neus.

\' Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg.
^ Prakticus te Weert.

Vervolgens is de kop ongeveer 15 cm rostaal
van de ogen transversaal doorgezaagd (zie
foto), waarbij het door foto 2 gedemon-
streerde beeld werd verkregen. Eenzijdig
waren beide conchae compleet geatrofieerd,
terwijl de neusholte aan diezelfde kant een
beduidend grotere diameter had ten koste
van de andere, macroscopisch geheel gave
neuszijde.

Een segment van het veranderde neusge-
deelte is ingevroren en nader onderzocht
door de Vakgroep Veterinaire Pathologie te
Utrecht, die histologisch een ontsteking van
de mucosa heeft vastgesteld.
Enkele weken geleden zijn op hetzelfde be-
drijf twee pinken gestikt ten gevolge van het
inschakelen van een mengmestmixer onder
de roosters van de opgestalde dieren zonder
de ventilatie in te schakelen. Deze twee run-
deren zijn op de Gezondheidsdienst onder-
zocht en bij een van deze kon, identiek aan
het beeld bij het eerdere dier, wederom een-
zijdig complete conchae atrofie en een onge-
lijke diameter van beide tieusholten worden
vastgesteld. Verder bacteriologisch onder-
zoek is tot op heden door misverstand ach-
terwege gebleven.

Wanneer zich verder nog gevallen zullen
voordoen, zal in elk geval bacteriologisch
{Pasteurella multocida) onderzoek worden
verricht.

Toevalligerwijs beschrijft tezelfdertijd in de
Vet Rec 1987; 121; 350-1, K. J. Baalsrud de
atrofische rhinitis bij de geit in Noorwegen.

M.P.H.M. Roumen\'

P.T.C.H. van de Goor^

-ocr page 61-

OP VERWIJZING

Nieuwe rubriei^

Nadat de aandacht van de Hoofdre-
daktie was gevestigd op de rubriek
\'Raakvlakken tussen eerste en tweede
lijns geneeskunde\' in het medische tijd-
schrift
Hartbulletin heeft de Hoofd-
redactie zich afgevraagd of een derge-
lijke rubriek ook niet op te zetten zou
zijn in het
Tijdschrift voor Dierge-
neesi<unde.
Hiertoe werd contact op-
genomen met de Groep Veterinaire
Specialisten, welke zich zeer positief
tegenover een dergelijke rubriek op-
stelde en zonder meer verwachtte dat
de individuele leden bereid zouden zijn
aan het opzetten en regelmatig voeden
daarvan, hun tnedewerking te geven.
Deze rubriek welke zal verschijnen
onder de titel \'Op verwijzing\' spreekt
de Hoofdredactie bijzonder aan. Er
wordt een brug geslagen tussen de eer-
ste- en tweedelijns diergeneeskunde, er
is sprake van praktische relevantie en
het zal de leesbaarheid van het
\'fijd-
schrift voor Diergeneeskunde
onge-
twijfeld verder verhogen.

In deze rubriek, die in principe open
staat voor elke auteur die zich op spe-
cialistisch niveau met de diergenees-
kunde van landbouwhuisdieren en/of
gezelschapsdieren bezighoudt, zullen
artikelen verschijnen die inzicht geven
in de diagnostiek en behandeling van
doorverwezen patiënten uit diverse
di.uiplines. Theoretische aspecten of
nieuwe ontwikkelingen in de dierge-
neeskunde zullen eveneens worden be-
sproken.

Hoofdredactie.

Conjunctivitis,
of toch niet?

Oogheelkunde is een van die deelgebieden
waarbij de uiteindelijke diagnosestelling nog-
al eens berust op herkenning. Juist doordat
in de gemiddelde praktijk betrekkelijk wei-
nig oogpatiënten worden aangeboden, is dc
opbouw van ervaring vaak gebrekkig en
daardoor worden afwijkingen soms niet
herkend. Symptomen of symptoomcomple-
xen die voor een bepaalde ziekte pathogno-
monisch zijn, worden in zo\'n situatie ge-
makkelijk over het hoofd gezien omdat ze
op zichzelf niet duidelijk opvallend zijn.
Twee voorbeelden mogen dit verduidelijken.

Voorbeeld 1

Een zesjarige Bouvier, teef, wordt in een
praktijk aangeboden met éénzijdige ooguit-
vloeiing. Het enige dat daarnaast opvalt is
een geïnjiceerde conjunctiva. De diagnose
\'conjunctivitis\' wordt gesteld en er wordt
chlooramfenicol oogzalf meegegeven met de
mededeling dat het binnen enkele dagen
over moet zijn. Echter na vier dagen wordt
de Bouvier weer op het spreekuur aange-
boden. De conjunctiva is nog steeds geïn-
jiceerd, bovendien is de cornea blauw en
ondoorzichtig. Vanuit de limbus groeien
bloedvaatjes de cornea in. De anders zo le-
vendige hond is de laatste dagen erg rustig en
komt de mand nauwelijks uit. Er lijkt nu dus
ook een keratitis aanwezig te zijn en de be-
handeling wordt aangevuld met chlooram-
fenicoltabletten. Na een aanvankelijke, ge-
ringe, verbetering komt de hond weer een
week later terug met een duidelijk vergrote
oogbol. Dit wordt als glaucooin herkend.
Voor de achtergronden van glaucoom wordt
verwezen naar het artikel van M. H. Boevé
en F. C. Stades: Glaucoom bij hond en kat
(Tijdschr Diergeneeskd 1985; 110 (6); 219-
27). Enkele punten breng ik hier graag nog
eens naar voren.

Glaucooin is een verhoging van de intra-
oculaire druk. Voor de primaire vorm be-
staat een duidelijke raspredispositie. De
Bottvier, de Amerikaanse Cocker Spaniel en
de Bassethound zijn de rassen waarbij in
Nederland verhoudingsgewijs het meest fre-
quent primair glaucooin gezien wordt. Se-
cundair glaucoom, als gevolg van een lens-
luxatie, wordt voornamelijk bij de kleine en
middenslag Terriers gezien, maar ook bij de
kat.

Kenmerken van glaucoom in het eerste sta-
dium zijn conjunctivale en sclerale vaatin-
jectie, vaak gepaard gaande met tranenvloed
(\'conjunctivitis\'), soms(!) een licht cornea-
oedeem. De pupilreflex is afwezig, de pupil
staat in mydriasis. Behalve een pijnlijk oog
heeft de patiënt hoofdpijn en kan dus \'stiller\'
zijn dan normaal. Het aangetaste oog is
blind. Deze blindheid is in dit stadium nog
reversibel! Later kan cornea-oedeem met
vaatingroei op de voorgrond gaan treden

-ocr page 62-

(\'keratitis\'). Als de druk in het oog circa vijf
dagen te hoog blijft is de retina irreversibel
beschadigd. Pas veel later treedt vergroting
van de oogbol (btiphtalmus) op, door uit-
rekking. Helaas wordt glaucoom vaak pas
in dit stadium herkend,als de prognose voor
de visus dus al infaust is.
De therapie is meestal medicamenteus en
levenslang. Teneinde de minimaal benodig-
de doseringen te kunnen vaststellen dient
regelmatig de oogdruk gemeten te worden
(tonometrie). Het \'meten\' van de oogdruk
met de vingertoppen is te subjectief om op
lange termijn een therapie mee vast te stellen.
Soms zal ook langs chirurgische weg worden
geprobeerd de afvoer van kamervocht te
verbeteren en/of de productie ervan te ver-
minderen. Helaas is het resultaat van glau-
coomchirurgie op langere termijn nog steeds
teleurstellend.

Bij secundair glaucoom als gevolg van een
lensluxatie zal in de meeste gevallen de los-
liggende lens verwijderd worden. De prog-
nose voorde visus is beduidend beter dan bij
primair glaucoom, mits operatie op korte
termijn wordt uitgevoerd.

Voorbeeld 2

Een langharige Dashond(een driejaaroude
reu) vertoont sinds enige tijd een purulente
uitvloeiing van het linker oog. Ondanks be-
handeling met babacitracine oogzalf, vier
maal daags, moet ze vele malen daags het
oog ontdoen van grote hoeveelheden taaie,
plakkerige pus. Er wordt voor de tweede
keer een bacteriologisch onderzoek gedaan
en men vindt een mengcultuur van strepto-
kokken cn
Staphylococcus epidermis, die
voor de meeste geteste antibiotica gevoelig
zijn. Verandering van antibioticum naar
aanleiding van het antibiogram geeft slechts
tijdelijk een geringe verbetering. De eigena-
resse wordt ongeduldig. Bovendien gaal het
gezichtsvermogen van haar hond achteruit,
doordat er hoornvliestroebelingen ontstaan.
Signalement en anamnese maken een kera-
to-conjunctivitis sicca (KCS) zeer waarschijn-
lijk. De diagnose is eenvoudig te bevestigen
met behulp van een Schirmer Tear Test
(STT). Daartoe wordt zonder voorafgaande
verdoving een teststrip in de ventrale eon-
junctivaalzak aangebracht, op een afstand
van ongeveer een derde van de oogspleet-
lengte vanaf de laterale canthus. Het testge-
deelte mag niet met de vingers worden aan-
geraakt. Na één minuut wordt de waarde
afgelezen. Bij de hond moeten waarden van
minder dan 11 mm als verdacht worden be-
schouwd, bij een waarde van minder dan 9
mm is de diagnose KCS zeker. De waarden
bij deze patient zijn bij het rechter oog 12
mm per minuut, links 2 mm per minuut.
Bij een \'sicca\' is het doen van een bacteriolo-
gisch onderzoek meestal niet nodig, daar de
bacteriën secundair zijn aan het ontbreken
van voldoende traanvocht. De behandeling
bestaat uit het oplossen van de pus door
middel van acetylcysteine (10%), spoelen
met handwarme steriele fysiologische zout-
oplossing, olie-achtige vitamine A oogdrup-
pels en een lokaal toegediend brecdspectrum
antibiotische oogzalf Deze behandeling
dient viermaal daags te worden uitgevoerd.
Tussendoor worden regelmatig kunsttranen
toegediend. Daarnaast wordt oraal een pa-
rasymptaticomimeticum (pilocarpine) ge-
geven om de traanklier te stimuleren. Na
circa één maand wordt de traanproductie
gecontroleerd. Bij onvoldoende resultaat
kan, als tenminste de speekselproductie vol-
doende is, de afvoerbuis van de oorspeek-
selklier worden omgelegd naar de conjunc-
tivaalzak (ductus parotis transpositie). Behal-
ve de medische wenselijkheid of noodzaak
zijn andere overwegingen om tot operatic
over te gaan de levensverwachting van de
patiënt en de levensomstandigheden van de
eigenaar (bijvoorbeeld door werkkring niet
in staat tot het uitvoeren van een frequente
behandeling).

Er zijn twee voorbeelden gegeven van afwij-
kingen die gepaard gaan met conjunctivitis.
Duidelijk is hierbij, dat de conjunctivitis
slechts één van de symptomen is. Door een
goed uitgevoerd klinisch onderzoek is meest-
al de achterliggende oorzaak op te sporen,
waarna zo mogelijk een causale behandeling
ingesteld wordl.

A. Hei/n\'.

Drs. A. Heijn, dierenarts-oogheelkunde, verbonden aan Dierenziekenhuis \'De Wagenrenk\', Keijen-
bergseweg 18, 6705 BN Wageningen.

-ocr page 63-

EEN BANK DIE VERSTAND HEEFT
VAN GROTE HUISDIEREN?

Bij het zien van een paard tijdens
de operatie voelen wij ons machteloos.
Wij zijn bankier, geen dierenarts.

Toch hebben wij een sterke bin-
ding met üw vak, want al vele jaren
lang adviseren en helpen wij
dierenartsen zoals u, bij het financieel
en fiscaal opzetten, uitbouwen en ma-
nagen van hun praktijk

Wij kunnen geen operatie uitvoe-
ren, maar wij weten wél alles van de
koop en verkoop van een dieren-
artsenpraktijk, de financiering van het
pand, de inrichting, goodwill, debi-
teuren, enz., van de verzekerings-
constructies die voor zo\'n vestiging
nodig zijn en de belastingtechnische
facetten voor vrije beroepen.

Al deze specialistische kennis
staat ook u ten dienste. Waar u ook
gevestigd bent Hoewel wij een van
oudsher in Utrecht gesitueerde bank
zijn, is uw plaats van vesti- ^^
ging geen enkel probleem M ^

Onze adviseurs onder- H "CIVT
houden nauw contact met ^^^
JuJlI
dierenartsen in geheel CREDIET EN EFFECTEN BANK

Nederland. Wij komen gewoon naar
ü toe, ook als u zich elders mocht
gaan vestigen

En omdat u van meet af aan
samenwerkt met dezelfde adviseur,
kan er een zeer persoonlijke relatie
ontstaan die borg staat voor een opti-
maal wederzijds begrip.

Cliënten die wij ooit leerden ken-
nen in hun studententijd en met wie
wij samen hun praktijk hebben
opgezet adviseren wij nu, tientallen
jaren later, bij het effectief beleggen
van hun welverdiende kapitaal.

De Crediet en Effecten Bank on-
derscheidt zich door \'n opstelling en
werkwijze, waarbij kleinschaligheid
en maximale individuele aandacht
sleutelbegrippen zijn.

Een vrijblijvend kennismakings-
gesprek biedt u de gelegenheid onze
deskundigheid op de proef te stellen.
Bel 030-56 0911 en
één van de adviseurs van
onze sector vrije beroepen
komt naar u toe, waar u
zich ook bevindt.

ONS FORMAAT MAAKT\'T VERSCHIL.

Herculesplein 5, Utrecht 030 - 56 0911.

-ocr page 64-

SNUFFELZIEKTE

NOG STEEDS EEN GELDVERSLINDEND PROBLEEM

RHINIFFA

RHINIFFA IS VEILIG

□ geen koorts na vaccinatie

□ zelden of nooit entreakties

□ aluminiumhydroxyde als adjuvans

RHINIFFA IS EFFECTIEF

□ Op 5 bedrijven met ernstige snuffelziekteproblemen werden 554 zeugen
gevaccineerd.

Bij de biggen die kort na de vaccinatie van de zeugen werden geboren,
waren de klinische symptomen reeds tot een minimum gereduceerd.
Tijdens de proefperiode werden de bedrijfsomstandigheden
niet gewijzigd.
Bovendien waren de biggen 10 dagen eerder slachtrijp ( 100 kg).

RHÔNE MÉRIEUX VACCINS VOOR IEDER VARKEN

VETERINAIRE DIVISIE van RHÖNE-POULENC NEDERLAND b.v.

Draaistroom 1,1181 VT Amstelveen Telefoon 020 - 5473911

-ocr page 65-

NIEUW(S) VAN DE INDUSTRIE

Nieuwe bestrijdingsmethode ziekte
van Aujeszky

The Upjohn Company is er in geslaagd een geheel
nieuw type vaccin te ontwikkelen tegen de ziekte
van Aujeszky (ook wel pseudorahies genoemd).
Onder de naam Tolvid® biedt dit vaccin een
unieke mogelijkheid cen bestrijdingsprogramma
voor de ziekte van Aujeszky te ontwikkelen.
Tolvid® is door Upjohn ontwikkeld door gebruik
te maken van de nieuwste biotechnologische on-
derzoeksmethoden. Uit het vaccin-virus zijn twee
stukken verwijderd (deletics): met de verwijdering
van het ene stuk wordt het aanslaan van de infec-
tie voorkomen en door verwijdering van het an-
dere deel wordt het onderscheid mogelijk ge-
maakt. Omdat dit laatste stuk het zogenaamde
glycoproteïne gX, in het vaccin niet aanwezig is,
worden cr door het varken ook geen antistoffen
tegen gevormd, waardoor onderscheid mogelijk
wordt dankzij een eveneens door Upjohn ontwik-
kelde eenvoudige diagnostische testmethode (ge-
baseerd op bloedonderzoek middels de ELISA-
techniek\'). Aangetoond is bovendien dat verwij-
deren van het gX stuk van het virus geen enkele
invloed heeft op de beschermende werking van het
vaccin.

Deze combinatie (vaccin testmethode) is daar-
om zo actueel omdat deze geheel aansluit bij de
hedendaagse EEG-inzichten om bestrijdingspro-
gramma\'s voor ernstige dierziekten te ontwik-
kelen. De diagnostische testmethode zal daarom
ook beschikbaar gesteld worden in Engeland en
Denemarken, landen waar de ziekte van Aujeszky
zo goed als uitgeroeid is.

Tolvid® is onlangs door het Amerikaanse Minis-
terie van Landbouw (USDA) goedgekeurd en op
de markt toegelaten. In Europa lopen op dit mo-
ment in diverse landen uitgebreide klinische proe-
ven.

In Nederland zijn reeds begin 1987 de Overhelden
de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren
ovei deze nieuwe bestrijdingsmethode geïnfor-
meerd. De verwachting is dat het vaccin en de
diagnostische kit in maart 1988 verkrijgbaar zijn.

Nieuwe generatie influenza vaccin
voor paarden

Intervet Nederland B.V. introduceert Nobii®-
Equenza T.

Waarom een nieuw type vaccin?
De tot nu toe gebruikte vaccins voldoen redelijk.
Ze hebben echter één minder gewenste eigen-
schap. Ze veroorzaken bij een aantal dieren ne-
venreacties.

In de bestaande influenza vaccins wordt het hele
virus gebruikt. Dit bestaat uit vele eiwitten. In
principe kan elk lichaamsvreemd eiwit een onge-
wenste reactie (onderandere shock) veroorzaken.

\' Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay

Uit onderzoek is gebleken dat slechts twee eiwit-
ten van belang zijn voor de vorming van afweer-
stoffen. Door alleen deze stoffen te isoleren en in
het vaccin te verwerken werd een veel zuiverder en
veiliger vaccin verkregen.

Aan Nobi®-Equenza T is tevens tetanus toxoïd
toegevoegd zodat met één injectie tegen influenza
en tetanus (= klem) wordt beschermd.

Livestock Control BV introduceert
snelle melkprogesterontest

Livestock Control is een jong bedrijf dat zijn acti-
viteiten richt op geavanceerde diergeneeskundige
sneldiagnostica. Doordit bedrijf wordt een nieuwe
snelle melkprogesterontest voor het rund op de
markt gebracht: de \'Ovucheck Cowside Rapid
Tube Kit\'. Met deze testkit kan in 4 minuten het
progesteron-niveau in een melkmonster worden
bepaald.

De test is vanwege zijn eenvoud en snelheid, op de
boerderij uit te voeren en heeft een hoge betrouw-
baarheid.

Door deze eigenschappen biedt de melkprogeste-
rontest een scala van nieuwe toepassingsmoge-
lijkheden in de diergeneeskunde en veehouderij.
Naast tal van toepassingen door de melkveehou-
der, is de test voor dierenartsen geschikt als aan-
vulling op het rectaal onderzoek. De test kan ge-
bruikt worden in geval van onduidelijkheid over:

1. aanwezigheid van een functioneel corpus lu-
teum.

2. het voorkomen van een ovariele folliculaire
cyste dan wel een ovariele lutcale cyste.

De keuze en daarmee de effectiviteit van dc thera-
pie kan in deze gevallen verhoogd worden door
kennis over het progesteron-niveau in de melk.

Naast deze veldtest heeft Livestock Control twee
andere testkits voorprogesteron bepaling in melk
in haar pakket. Dit zijn:

1. De Ovucheck Rapid Well Kit: dit is een testkit
waarmee op kwalitatieve wijze het progesteron-
niveau in melk wordt gemeten.

2. De Ovucheck Milk Progesterone EIA Kit: dit is
een testkit waarmee op kwantitieve wijze het pro-
gesteron-niveau in melk wordt gemeten met ge-
bruikmaking van ELISA platen. Deduurvaneen
bepaling is 1 uur en er is een zogenaamde \'plate
reader\' voor nodig.

Deze beide laatstgenoemde testkits vergen iets
meer handvaardigeheid ten opzichte van de
Ovucheck Rapid Tube Kit. Daarom zijn deze kits
meer geschikt om te worden toegepast onder ge-
controleerde omstandigheden.
De drie genoemde melkprogesteron testen zullen
uitsluitend via de dierenarts geleverd worden.
Voor meer informatie kunt u terecht bij:
Livestock Control BV, Karei de Grotestraat IB,
3962 CJ Wijk bij Duurstede, tel. 03435-72510/
75955.

-ocr page 66-

MEDEDELINGEN
Directie van de
Veterinaire Dienst

Veterinaire controles aan de
binnengrenzen van de EG

Op 19 en 20 november jl, heeft de werk-
groep Veterinaire Wetgeving een ontwerp-
voorstel van de EG-Commissie besproken
voor een Richtlijn van de Raad tot afschaf-
fing van de veterinaire controles aan de bin-
nengrenzen van de Gemeenschap voor het
intracommunautaire handelsverkeer.
Het voorstel voorziet in een zo spoedig mo-
gelijke afschaffing van deze controles. Tot 1
januari 1992 zou dan nog op de plaats van
bestemming kunnen worden gecontroleerd,
bij wijze van overgang.
De afschaffing mag geen afbreuk doen aan
de fundamentele voorschriften van de com-
munautaire handelsrichtlijnen en evenmin
aan de gerechtvaardigde nationale import-
regelingen van de lidstaten voor dieren en
producten waarvoor(nog) geen communau-
taire bepalingen bestaan.
Steekproefsgewijze controles op de plaats
van bestemming blijven mogelijk, maar de
verantwoordelijkheid zal in principe bij de
verzendende lidstaat worden gelegd.
In het voorstel zijn voorts opgenomen bepa-
lingen aangaande informatieverstrekking
over invoervoorschriften, over bepaalde zen-
dingen dieren en producten en over het
vóórkomen van dierziekten. Voorts zijn er
voorschriften omtrent de oplossing van ge-
schillen, ook omtrent \'niet-geharmoniseerde
producten\', allereerst door de lidstaten on-
derling, maar eventueel via de Commissieen
zijn er bepalingen omtrent de te ondernemen
acties wanneer zendingen dieren of produc-
ten niet aan de eisen blijken te voldoen of
zelfs gevaar opleveren.
Uiteraard bevat het voorstel een regeling
van de procedure voor het nemen van maat-
regelen ter nadere uitwerking van bepaalde
onderdelen van de richtlijn of het nemen van
maatregelen in bijzondere omstandigeheden
(procedure via het Permanente Veterinaire
Comité).

De Commissie streeft er naar het voorstel zo
spoedig mogelijk uit te brengen. De veteri-
naire werkgroep was vrij algemeen van oor-
deel dat de dierziektesituatie in de gemeen-
schap nog teveel verschillen vertoont om de
globale aanpak van de Commissie te kunnen
rechtvaardigen. Sommige lidstaten verlan-
gen eerst een volledige harmonisatie van het
handelsverkeer, andere doen dit ten aanzien
van althans de gevaarlijkste of belangrijkste
handelsstromen. Alle delegaties waren van
mening dat de controle aan de buitengren-
zen geheel moet zijn geregeld, conform het
voor de controle op vers vlees opgestelde
model, voordat het intra-verkeer kan wor-
den geliberaliseerd.

Rasstandaarden bij honden

Er bestaat al sinds enige jaren verontrusting
bij zowel het departement als bij diverse
dierenbeschermingsorganisaties over de vele
stoornissen in gezondheid en welzijn bij ras-
honden (en in mindere mate bij raskatten),
die het gevolg zijn van richtlijnen voor uiter-
lijke kenmerken die in de rasstandaarden
van een aantal hondenrassen worden gege-
ven.

Teneinde de problematiek te inventariseren,
te analyseren en een bijdrage te leveren aan
de oplossing ervan is een werkgroep raspro-
blemen Hond en Kat ingesteld, bestaande
uit medewerkers van de Nederlandse Ver-
eniging tot Bescherming van Dieren, de Ko-
ninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde en het Ministerie van Land-
bouw en Visserij. De Raad van Beheer op
Kynologisch Gebied heeft afgezien van deel-
name.

De werkgroep heeft inmiddels zijn rappor-
tage beëindigd, waarin onder meer aanbeve-
lingen worden gedaan de teksten van een
aantal rasstandaarden zodanig te wijzigen
dat gezondheid en welzijn beter gewaar-
borgd zijn. Voorts worden aanbevelingen
gedaan over de wijze van interpretatie van
bepaalde formuleringen in de rasstandaar-
den door fokkers cn keurmeesters.
De rapportage is zo opgesteld, dat de inhoud
ervan niet alleen voor fokkers en keurmees-
ters van belang is maar ook een zinvolle
informatie geeft aan de potentiële honden-
koper; deze laatste wordt bijvoorbeeld at-
tent gemaakt op kenmerken van een bepaald
ras, die meer of minder welzijnsbeperkend
zijn. De Staatsuitgeverij heeft zich inmiddels
bereid verklaard het rapport uit te geven in
boekvorm, voorzien van illustraties.
De rapportage van de werkgroep is zeer in-
tensief begeleid door twee hoogleraren van
de Faculteit der Diergeneeskunde; eer en
ander om de kwaliteit ervan te waarborgen.
De werkgroep zal haar werk voortzettenmet
de rasstandaard-problematiek bij raskatten
en met erfelijke gebreken bij honden, dieniet
samenhangen met de rasstandaarden.

-ocr page 67-

BESMETTELIJKE DIERZIEKTEN
Dierzieklenbulletin nr. 22 van de Veterinaire
Dienst over het tijdvak van 16 t/m 30 november
1987 vermeldt het volgende aantal gevallen van
aangifteplichtige besmettelijke dierziekten in Ne-
derland.

Rotkreupel

Totaal 4 gevallen in 4 gemeenten.
Groningen
Friesland
Drenthe
Zuid-Holland

Miltvuur

Totaal 1 geval in Utrecht.

Rabies bij vleermuizen

Totaal 1 geval in Friesland.

VARKENSPEST
Italië

Bij een telex van 16 november liet de Veterinaire
Dienst te Rome weten, dat het epidemiologisch
onderzoek op het voorkomen van varkenspest bij
wilde zwijnen in de locale sanitaire eenheden van
de provincies Livorno, Pisa, Grossetto en Siena
gedurende de periode van augustus t/m oktober
1987 zeventien nieuwe positieve gevallen had op-
geleverd.

Veterinair-politionele maatregelen zijn nogsteeds
van toepassing op het grondgebied van de ge-
meenten waar de ziekte zich voordoet.

MOND- EN KLAUWZEER

Rusland

De Veterinaire Dienst te Moskou liet op 25 no-
vember weten, dat twee dagen tevoren een uit-
braak van mond- en klauwzeer was geconstateerd
in de Marut kolchoze, district Riga, republiek
Letland. Zes runderen zijn besmet gebleken.
Men is overgegaan tot profylactische maatre-
gelen. Rond de uitbraak zijn rigoureuze quaran-
tainemaatregelen toegepast en de zieke dieren zijn
afgemaakt en gedestrueerd. De republiek Letland
was vele jaren vrij van MKZ en er werd niet gecnt.
Beperkingen zijn opgelegd aan het verplaatsen
van dieren en produkten van dierlijke oorsprong
vanuit het besmetteen bedreigde gebied.

AFRIKAANSE VARKENSPEST

Spanje/Portugal

Het aantal positief-bevindingen in Spanje was per
19 november opgelopen tot 731 en dat in Portugal
eveneens per 19 november tot 634.

1 geval
1 geval
1 geval
1 geval

BESMETTELIJKE LONGZIEKTE
BIJ RUNDEREN

Portugal

In de periode van 28 oktober t/m 16 november
1987 meldde Portugal 70 nieuwe gevallen van be-
smettelijke longziektebij runderen, wat het totaal
op 589 bracht.

SCHAAPSPOKKEN

Griekenland

Gedurende het tijdvak van 26 oktober t/m 9 no-
vember deed zich op het Griekse eiland Lesvos de
vijfde uitbraak van schaapspokken voor. Het be-
trof een kudde van 132 dieren die vlak bij de
kudde van de vie.rde uitbraak graasde. Een dier
bleek ziek op 5 november en is de dag erna gedes-
trueerd.

VARROASE

Portugal

Bij een telex van 24 november meldden de Portu-
gese autoriteiten, dat zich sinds 4 november vier
uitbraken van varroase hadden voorgedaan, en
wel één in de sanitaire interventiezone nr. 19-
Moura, één in nr. 19-Barrencos en twee in zone nr.
23-Alcoutim.

Alle bijenkorven in de zones waarin de uitbraken
zijn geconstateerd, worden geregistreerd. In zone
nr. 23-Alcoutim zijn er talrijke geconcentreerd.
Naar de oorsprong van de ziekte is een epidemio-
logisch onderzoek gaande. Verondersteld wordt
echter, dat de besmetting is overgebracht via
Spaanse bijen, aangezien de besmette bijen zich
dicht bij de Spaanse grens bevinden.
Profylacitsche maatregelen zijn onmiddellijk ge-
nomen ter bestrijding van varroase, met name om
de ziekte vroegtijdig te diagnostiseren. Deze be-
strijken het hele land, maar met name de streken
langs de Spaanse grens. Binnen de besmette zones
worden de kolonies binnengehouden en bestaat er
een verplaatsings- en uitwisselingsvcrbod voor
koninginnen en bijenproducten enz. De sanitaire
profylactische maatregelen zullen worden uitge-
breid tot risicozones met een straal van 10 km
rond de uitbraken.

-ocr page 68-

DOORLOPENDE AGENDA

1988

Januari

6 PAO-D: tiicma-avond.

12 Werkgroep Pluimvee NO. Gez.d. v. Dieren,
Zwolle.

13 PAO-D: cursu.s Ethiek.

14 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Gezondheids-
dienst N.-Brabant. Werkvergadering kleine
herkauwers, aanvang 20.15 uur.

15 PAO-D: cursus Praktische Röntgenologie
Paard (Emmeloord).

16 Varroamijt lezingencyclus. Utrecht (pag. 18).

16 2nd Scientific Meeting Internat. Veterinary

Ear and Throat Assoc., Orlando (Florida,
U.S.A.) (pag. 853).

17—21 Eastern States, 5th Annual Conference,
Orlando, Florida, U.S.A.

19 PAO-D: cursus CEM-paard.

19—21 Phlo-cursus \'Pluimveehouderij\' (pag.
1367).

20—21 PAO-D: cursus Fertiliteit Varken (her-
haling).

21 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Leden-
vergadering.

22 PAO-D: cursus Urethrostomie Kater (herha-
ling).

23 PAO-D: cursus Praktische Röntgenologie
Paard (Broekhuizenvorst).

26 Af4. Noord-Brabant KNMvD. Gezondheids-
dienst N.-Brabant. Werkvergadering pluim-
vee, aanvang 20.15 uur.

29 PAO-D: cursus Praktische Röntgenologie
Gezelschapsdieren (Wageningen).

30 VDA-Regionaal PAO, regio Gelderland/
Twente/Overijssel, Café-rest.\' \'t Olde Huys\',
14.00-17.00 uur (pag. 1439).

Februari:

1—4 Equine Stud Medicine Course, New-
market (GB).

4 Werkgroep Kleine Huisdieren Afd. Gron./-
Drente cn Friesland KNMvD. Klinische
avond. Gez. dienst voor Dieren. N-Ncder-
land, Morra 2. Drachten; 20.00 uur.

5 PAO-D: cursus Praktische Röntgennologie
Gezelschapsdieren (Wageningen).

6 PAO-D: cursus Praktische Röntgenologie
Gezelschapsdieren (Emmeloord)

10 Groep Geneeskd. Kleine Huisd. KNMvD.
Jaarvergadering. Rest. \'Hoog Brabant\',
Utrecht, 20.00 uur.

11 PAO-D: Themadag pluimvee: slachtsector.

II Afd. Noord-Brabant KNMvD. Werkverga-
dering paard, aanvang 20.15 uur.

16 Afd. Overijssel KNMvD. Ledenvergadering.

17— 18 PHLO-Wageningen cursus \'Veevoeding\'
(pag. 1434).

20 Varroamijt lezingencyclus. Utrecht (pag. 18).

21—28 Internat. Fortbildungskurs \'Kleintier-
krankheiten\', Elims.

23 Werkgroep Pluimvee NO. Gez.d. v. Dieren,
Zwolle.

23 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Gezondheids-
dienst N.-Brabant. Werkvergadering pels-
dieren, aanvang 20.15 uur.

23—24 CLO-Studiedagen, Jaarbeurscongres-
centrum Utrecht.

24 PAO-D: cursus Consumpticvissen.

24 PAO-D: cursus Histologisch/histometrisch
onderzoek.

24 Symposium vleeskalveren, 14.00 uur.

24 Afdeling Gelderland KNMvD. Vergadering.
Crest Hotel, Velp, aanvang 20.15 uur.

25 Groep Geneeskd van het Rund KNMvD.
Vergadering: \'Bovine Virus Diarree\'.

25—26 PHLO-Wageningen cursus \'Veevoeding\'
(pag. 1433).

25—26 Tagung Fachgruppe Pferdekrankheiten
DVG, Wiesbaden.

26 landelijke bijeenkomst vrouwelijke dieren-
artsen.

27 PAO-D: Praktische Röntgen Gezelschaps-
dieren (Emmeloord)

Maart

I PAO-D: cursus Verbanden en spalken (her-
haling).

1 Kring Dierenartsen \'Het Gooi\', vergadering
in café \'De Vrije Heeren\', Laren; 20.30 uur.

2 PAO-D: cursus Histologisch/histometrisch
onderzoek.

3—4 6. Tagung über Krankheiten der Vogel
mit Schwerpunkt Tauben und Wassergeflü-
gel, München (pag. 1433).

4 PAO-D: cursus Practische Röntgennologie
Gezelschapsdieren (Wageningen).

9 PAO-D: Patiëntendemonstratie.

9 PAO-r5: cursus Histologisch/histometrisch
onderzoek.

10 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Gezondheids-
dienst N.-Brabant. Werkvergadering runde-
ren, aanvang 20.15 uur.

10 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Leden-
vergadering (tevens jaarvergadering).

11 Symposium \'Health Maintenance Organisa-
tions (HMO\'s) in de Nederlandse Gezond-
heidszorg\' (inl. red. secr.).

12 PAO-D: cursus Practische Röntgenologie
Paard (Emmeloord).

15—16 PAO-D: cursus Begeleiding melkveebe-
drijven.

16 PAO-D: cursus Histologisch/histometrisch
onderzoek.

17 PAO-D: Klinische lessen Paard: Castratie;
Interpretatie Bloedwaarden.

17—18 PAO-D: cursus VAMPP-Begeleiding
Varkensbedrijven (herhaling).

17—18 PAO-D: cursus Begeleiding Melkveebe-
drijven.

19 VDA-Regionaal PAO, regio Brabant/Lim-
burg, 14.00-17.00 uur (pag. 1439).

19 Varroamijt lezingencyclus. Utrecht (pag. 18).

20 ATF-Fortbildungskurs für Akupunktur und
Neuraltherapie, Freudenstadt (inl. red.secre-
tariaat).

-ocr page 69-

KNMvD

KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE

Julianalaan 10. Utrecht. Postbus 14031. 3508 SB Utrecht. Telefoon 030 - 51 01 11.

Hoofdbestuur

Secretariaat

Chef de Bureau

Administrateur

Prof. dr. dr. h.c. E. H. Kampelmacher, voorzitter;
W. H. Kapsenberg, vice-voorzitter;
mevr. E. Lindenhovius-Zijderveld, penningmeester;
J. C. M. van Dijck, lid; dr. W. F. G. A. Immink, lid;
A. J. Plaisier, lid; M. A. Moons, adviseur.

A. P. Wijgergangs, algemeen secretaris; M. Bosman,
secretaris; T. W. te Giffel, secretaris.

Marij Schuurman Hess

Bureau Waarnemingen Jacqueline de Ru.

S. L. Oostindiën.

-ocr page 70-

VOORZITTERSCOLUMN

\'.....ask what you can do for

the KNMvD\'

Amper twee maanden ben ik voorzitter van
de KNMvD: maanden van inwerken, van
kennisnemen van activiteiten, maar ook van
uitdagingen, die op onze beroepsgroep af-
komen. Om slechts enkele te noemen: de
broodnodige automatisering voornamelijk in
de grote huisdierenpraktijken, het ar-
beidsmarktonderzoek, om te weten te komen
hoe en waar onze toekomstige dierenartsen
werk zouden kunnen vinden, de prioriteiten-
stelling van taken, die in onze gecom-
pliceerde samenleving als maar toenemen
zonder dat dit gepaard gaat met groei van
de financiële middelen, de opleidingsproble-
matiek met inbegrip van differentiatie, spe-
cialisatie en post-universitair onderwijs en
last but not least de optimalisering van onze
secretariaatswerkzaamheden, die veeleisend
zijn en verricht moeten worden door een staf
van secretarissen en medewerkers, die ik in
deze korte tijd zonder uitzondering heb leren
kennen als bijzonder toegewijd en ddigent.
Met deze ploeg en een enthomiast en plezie-
rig Hoofdbestuur, ondersteund door de leden
van het Algemeen Bestuur, zie ik de ge-
noemde uitdagingen zonder vrees tegemoet.
Dit optimisme wordt ondersteund door het
succes van onze viering van 125 jaar
KNMvD met een veelheid van activiteiten en
gebeurtenissen, die de dierenarts en de dier-
geneeskunde op een goede wijze hebben be-
licht.

Al deze positieve geluiden betekenen ove-
rigens niet, dat ik in mijn korte periode van
voorzitter niet ook zorgelijke en negatieve
aspecten ben tegengekomen.
Ik wil er slechts één noemen, die mij als
nieuwkomer in het bestuur opvalt en waar-
over ik mij zorgen maak. Dat is de solidari-
teit van onze beroepsgroep. Op dd ogenblik
is ruim 80% van de dierenartsen lid van de
KNMvD. Men vertelt mij dat dit percentage
in vergelijking met andere beroepsgroepen
hoog is. Ik vind dit maar een schrale troost.
De reaiisteit is, dat 1/5 van alle dierenartsen
buiten onze organisatie staat, terwijl deze
organisatie veel activiteiten ontplooit, die
alle dierenartsen ten goede komen. Wij leven
in een verhardende samenleving, zeker wat
de houding van burger en overheid ten op-
zichte van de vrije beroepen betreft, waarin
iedereen er voor moet vechten om zijn stukje
van de koek te krijgen of te behouden. Een-
dracht maakt macht! Het is van veel bete-
kenis of je namens 80 of laat ons zeggen 90
of nog beter 95% van de beroepsgroep kunt
praten en onderhandelen. Public relations
wordt gezegd - en u heeft het kortgeleden in
ons Tijdschrift uitvoerig kunnen lezen - is de
buitenwereld vertellen \'hoe goed je bent\'.
Deze boodschap hebben wij in 1987 uitge-
dragen. Maar dit mag niet een eenmalige ac-
tiviteit zijn, hiermede moeten wij doorgaan,
gesteund door zoveel mogelijk leden, die
permanent aan deze boodschap werken.
Ik zie wel eens brieven met de mededeling:
\' Wegens beëindiging van de praktijk zeg ik
hierbij mijn lidmaatschap op\'. Ik heb mijn
praktijk 34 jaar geleden beëindigd, maar het
kwam nooit in mij op mijn solidariteit met
de KNMvD op te zeggen. Ik bleef toch die-
renarts, die als zodanig een bijdrage diende
te leveren aan onze \'club\'? Je hoort wel ge-
makkelijk zeggen: \' Wat krijg ik voor mijn
contributie?\' Wie er zich op bezint kan een
hele reeks van activiteiten ontdekken, die de
KNMvD met grote inzet verricht, al kan dit
niet altijd exact gemeten worden.

Ik moet hierbij aan de woorden van wijlen
John Kennedy denken: \'Don\'t ask what the
country can do for you, ask what you can do
for the country\'. Met deze nog steeds actuele
zin zou ik het nieuwe jaar willen ingaan.
Wordt en blijft lid van onze \'club\', opdat wij
de uitdagingen, zoals genoemd, aan kunnen.
Eendracht maakt macht en maakt sterk en
wij hebben in de komende jaren ongetwijfeld
veel sterkte nodig.

In wens u veel voorspoed in 1988, zowel in
uw persoonlijk leven, als ook bij de uitoefe-
ning van ons beroep in al zijn schakeringen!

Prof. dr. dr. h.c. E. H. Kampelmacher

Voorzitter Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

-ocr page 71-

1924-1987

Zijn geboorte op 9 oktober 1924 in Bloe-
mendaal: zijn vooropleiding aan de HBS te
Haarlem: zijn studie diergeneeskunde in
Utrecht: zijn praktijk eerst in Ederveen.
later in Lanteren, zijn huwelijk met Baatje
van de Voort: hun zeven kinderen: zijn over-
stap naar het farmaceutisch bedrijfsleven:
zijl} ziekte en op 19 juli 1987 zijn overlijden.
Binnen dit stramien werd het leven geweven
van Huibert Adriaan van Riessen.
Als de 20-jarige na de oorlog zijn studie
diergeneeskunde aanvangt ligt het patroon
van dit leven eigenlijk al vast. Het was be-
paald in het grote en hechte gezin, waarvan
de vader, groentekweker en veehouder, het
natuurlijk middelpunt was en wiens plotse-
ling overlijden in 1933 op de jonge Van Ries-
sen een blijvende indruk had gemaakt. Zijn
gevangenhouding in de \' Weteringschan.s\' in
1944 wegens hulp aan onderduikers had
daar een eigen ervaring aan toegevoegd.

De studie - Van Riessen heeft een zeer
helder verstand - kost hem weinig moeite.

Na zijn afstuderen gaat hij naar Hannover,
waar hij zich acht maanden verder be-
kwaamt onder Götze. Later volgt hij nog
kliniek bij Vandeplassche in Gent. Deze
\'peregrinatio\' is voor Van Riessen vanzelf-
sprekend: het beroep zal ordentelijk worden
uitgeoefend.

Die trek blijft hem kenmerken als hij zich in
1952 vestigt in Ederveen en later in Lunte-
ren, een streek waar de gemengde bedrijfs-
voering, zoals hij die van thuis kent, de bo-
ventoon voert. Samen met zijn vrouw zet hij
zich in met hart en ziel. De verloskunde en
de pluimveegeneeskunde bevinden zich in te-
kenhanden, maar dat verandert door zijn
komst. De bloeiende dierenartsenkring \'Gel-
derse Vallei\' is het ontmoetingspunt waar de
collegiale contacten worden onderhouden en
de praktijkervaringen worden getoetst. Zijn
praktijkdebiet verwerft hij door deskun-
digheid, bekwaamheid en betrouwbaarheid.

Het zijn deze eigenschappen die zijn boeren
in hem herkennen. Maar er is meer: zijn me-

In memoriam

HUIBERT ADRIAAN VAN RIESSEN

-ocr page 72-

deleven in goede en in kwade dagen wordt
door hen gewaardeerd.

Als na enige jaren de praktijk te groot wordt
vindt hij in Nutma de assistent en later de
buurtcollega die dezelfde waarden hoog
houdt, zij het dat zij daaraan ieder op eigen
wijze kleur geven. Als in 1969 plannen op-
komen om de praktijk te verlaten, wordt het
definitieve besluit pas genomen, nadat ge-
bleken is dat de opvolger zal voldoen.
Het is wat moeilijk zich Van Riessen, de
zelfstandige, voor te stellen als werknemer
in het bedrijfsleven. Toch kiest hij daarvoor,
omdat hij daar mogelijkheden ziet om vanuit
ruimer optiek met de diergeneeskunde bezig
te zijn. Zolang hij de nodige armslag krijgt,
vervult hij zijn taak als Hoofd van de veteri-
naire afdeling bij een farmaceutische onder-
neming met bekwaamheid en enthousiasme.
De vele contacten in binnen- en buiteland
vormen voor hem een verrijkende ervaring.

In de praktijk kon hij iets uitleven van de
sfeer van het ouderlijk huis: de zorg voor
dieren, de geur van de stal. Het is dan ook
niet verwonderlijk dat het boerenbedoenink-
je dat hij in de schaarse vrije tijd gaande
hield, na het wegvallen van de praktijk uit-
groeit tot een wezenlijk bestanddeel. Op \'het
Hoefje\' fokt hij zijn Welsh pony\'s: niet zo-
maar: in de kring van het stamboek wordt
hij als topfokker erkend. Daar. op \'het
Hoefje\', weidt hij zijn vee, eerst Charolais,
later de meer handzame Limousins. Daar
ook experimenteert hij met krielen en kal-
koenen, waaruit zijn Lunterse grijzen en zijn
blauw kalkoenen ontstaan.
In 1965 wordt Van Riessen op voordracht
van de AJdeling Gelderland gekozen tot lid
van het Hoofdbestuur van de KNMvD. In
mei 1969 neemt hij wegens ziekte van
Commandeur het waarnemend voorzitter-
schap op zich waarna hij vanaf de daarop-
volgende Algemene Vergadering tot 1973 het
voorzitterschap bekleed. In 1968 wordt hij
vertegenwoordiger namens de KNMvD in
het Comité de Liaison des Vétérinaires
Européennes, later hervormd tot de Eéderation
des Vétérinaires Européennes (FVE) en voor-
zitter van het National Comité van de FVE.
Hij vervült deze functies tot 1987.
Zijn bestuurlijk optreden wordt al gauw ge-
kenmerkt door de manier waarop hij de vele
vraagstellingen en beleidsonderwerpen
tracht te benaderen. Hij zoekt zeer direct
naar de kern en de principiële aspecten. Zijn
functioneren als voorzitter draagt er toe bij
dat het gehele beleid wordt geconcentreerd
rondom deze fundamentele waarden in de
diergeneeskunde en de werkomstandigheden
van de dierenartsen in sociaal-maat.schappe-
lijk en ethisch opzicht.
Dit komt treffend tot uiting bij enkele zeer
ingrijpende beleidsvoornemens zowel van de
overheid als van de Faculteit der Dierge-
neeskunde. De poging van de overheid de
vleeskeuringsdiensten te reorganiseren en
onder ministerieel gezag te plaatsen wijst
het Hoofdbestuur, onder zijn leiding, zeer
pertinent en met succes af op die principiële
gronden. De onderwijs-hervorming met als
consequentie wijziging van de
effectus civ ili.s
van de nieuw afgestudeerde dierenarts acht
Van Riessen fundamenteel onjuist en nadelig
voor de ontwikkeling van de dierenartsen.

Na zijn aftreden als voorzitter benoemt de
KNMvD hem tot erelid. Hij vindt dat eigen-
lijk maar lastig. Want het welzijn van dieren
vraagt aandacht, een taak waarbij hij wel-
licht velen, ook dierenartsen, voor de voeten
zal moeten lopen. Het program voor deze
nieuwe taak legt hij vast in een bespreking
in dit Tijdschrift van het NRLO-rapport van
de Commissie Intensieve Veehouderij-Wel-
zijn Dieren\'. De betekenis van dit artikel is
dat het de negatieve aspecten van de dier-
lijke produktie in onverbloemde taal binnen
de aandacht van veterinair Nederland trekt,
waarbij hij zich zelf als medeschuldige niet
ontziet. De korte boodschap ligt in de laat-
ste zin: dierenmishandeling en dierenmis-
bruik is mensonterend.
Met deze boodschap gaat hij op stap: natio-
naal in de Studiecommissie Intensieve Vee-
houderij van de Nederlandse Vereniging tot
Bescherming van Dieren, hetgeen een aantal
uitstekende rapporten oplevert: internatio-
naal in de FVE, en ook daar vindt hij mede-
standers en gehoor.

In deze te summiere opsomming is iets van
Van Riessens beroepsbezigheden aangeduid.
Het is een waagstuk deze mens te beschrij-
ven. Waarlijk groten laten zich moeilijk in
beschrijvingen vangen. Zelf schetste hij men-
sen die hij bewonderde of waardeerde - Lin-
coln, Schilder, Ozinga, Paul Jansen - bij
voorkeur met anecdotes, waarbij hij zich een
meester toonde in keuze en vertolking. De
meest levendige herinnering vormt dan ook
hetgeen van hem naar buiten kwam: zijn in-
vallen, zijn treffende verhalen, zijn beel-

\' Zie pagina 43 van deze aflevering.

-ocr page 73-

dende taai Daarnaast bezat hij het ver-
mogen om de dingen in hun
maatschappelijl<e en vooral ook historische
context te plaatsen, waardoor hij brede ver-
gezichten kon openen. Deze eigenschappen
wekten rondom hem een sfeer van spannende
ongedwongenheid. De Maat.schappij heeft
vooral genoten van zijn capaciteit om hoofd-
en bijzaken te onderscheiden, zijn standva.i-
tigheid en zijn gave om aan de beroepsgroep
(\'deze kruiwagen met kikkers\') leiding te
geven.

De diergeneeskunde nam in zijn belangstel-
ling een grote plaats in. om het ambachte-
lijke, om het wetens-waardige, om de be-
stuurlijke en maatschappelijke aspecten.
Toch was dit alles niet tastbaar genoeg om
aan zijn dadendrang vorm te geven. Meer
daarvan begrijpen we als we weten waarom
hij als student ook intensief lid was van de
SSR. waarom hij zich later in haar Reünis-
ten-organisatie bewoog, waarom hij in aller-
lei functies de Gereformeerde kerk van Lun-
teren diende, waarom hij mede-oprichter
werd van het Christelijk Streekiyceum in
Ede. Het Leitmotief voor zijn leven heeft hij
ook in Bloemendaal opgedaan. Hij vond het
vertolkt in een Hernhutterslied dat \'zin-
speelt\' op het woord van God als bron van
wijsheid. Want, zo geloofde hij en zo is het
ook bij zijn begrafenis gezongen. \'Elk die in
vertrouwen daarnaar zijn leven richt, die zal
er in aanschouwen des Heren aangezicht\'.
Naar dit motief heeft het patroon van zijn
leven ten diepste vorm gekregen.
Op Van Riessen is van toepassing hetgeen
Talleyrand in de grafsteen van een tijdge-
noot liet betitelen: \'C\'était quelqu\'un\'.

M. A. MOONS
H. ROZEMOND

Afscheid van een reus

Vraag: hoe kan een leek in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde een terugblik werpen
op leven en werken van een dierenarts?
Wedervraag: als oorlog te belangrijk is om
alleen aan generaals te worden overgelaten,
was Huib van Riessen dan als man niet te
belangrijk voor een post mortem uitsluitend
door veterinairen?

Oplossing: een portret geschilderd door twee
vrienden van hem. een leek en een veterinair.
J. Minderhoud heeft voor mij zijn licht laten
schijnen over de reus die op 19 juli werd ge-
veld. de meest bijzondere vriend die ik ooit
heb gehad. Aan mij om die wetenschappelijk
en professioneel verantwoorde reminiscen-
ties samen te vatten in een In Memoriam
over iemand die meer was dan alleen maar
een dierenarts. Nu geldt dat voor iedere ve-
terinair. maar voor Van Riessen geldt dat
nog veel meer.

Zozeer dat hij in het rijtje past van de mythi-
sche Absyrtus, de boekfiguren Vlimmen en
Herriot. In dat rijtje is hij de echte, nu al
voortlevende legende.

Nadeel van deze procedure is dat dit portret
van een Erelid van de Maatschappij vrij laat
verschijnt. Voordeel van dit nadeel is dat de
zwarte pakken alweer in de kast hangen.
We hoeven geen papier te verdoen aan gele-
genheidstekst. de afstand in de tijd ontslaat
mij van de verplichting tol plechtigheid. De
leegte die hij achterliet, eerst gevuld met
verdriet, is alweer volgestroomd met de on-
vergetelijkheid van zijn vreugde.
Kijk ik nu naar zijn foto die boven mijn
schrijftafel hangt, dan kan ik weer doen wat
hij zelf het liefste deed: lachen.
Ik niet alleen. Minderhoud over Van Ries-
sen: \'Voor sommigen was hij een onbezorgde
ziel, die slechts met moeite trachtte serieus
over te komen, maar die wel geniale momen-
ten kende. Zijn humor en provocerende op-
merkingen droegen bij veel dierenartsen tot
dat beeld bij. Tijden zijn voorzitterschap
heerste in veterinaire bestuurskringen soms
nog een .soort opgezwollen gewichtigheid
waar Huib onmiddellijk mee afrekende. Die
had hij zelf ab.soluut niet nodig; hij zou er
zich zelf om uitgelachen hebben.\'

Ziezo, de bestuurder Van Riessen dus niet
gewichtig, niet plechtig. Inderdaad. Ook niet
ernstig? Ik geef toe, de eerste keer dat Huib

-ocr page 74-

op bezoek bij ons de knuisten vouwde toen
er bij de borrel een schotel haring op tafel
kwam. dachten mijn vrouw en ik dat hij een
parodie opvoerde.

Zes uur en een fles jonge later wisten wij al
beter. En nog een ontelbaar aantal nachten
daarna is er doorgepraat tussen de gelovige
en die niet-gelovige over het dal der schadu-
wen aan het eind waarvan het licht zou zijn.
Alleen een buitengewoon ernstig man kan,
zo vrij van vroom gezever, over het hem
geopenbaarde praten. En niet alleen daar-
over maar ook over zijn vak en de verhou-
ding tussen mens en dier. En er niet alleen
over praten maar ook zo over schrijven. Zie
in dit nummer de herdruk van zijn stuk over
de bio-industrie, alias de intensieve veehou-
derij \'. Alleen een buitengewoon ernstig man
kon zo gebukt gaan onder de commerciële
dwang van \'het cijfer rechts onderaan\' tij-
dens zijn periode in de farmaceutische indus-
trie.

Hij zag er echter inderdaad niet buitenge-
woon ernstig uit.

Minderhoud daarover: \'Als student woonden
mijn vrouw en ik in een huis met een vriend
en zijn vrouw, beiden ook studenten dierge-
neeskunde. Zij werden op een avond bezocht
door de heer Van Riessen, in wiens praktijk
zij regelmatig assisteerden. Deze reusach-
tige, in knickerbockers geklede man,
maakte niet alleen door zijn verschijning een
grote indruk, maar zeker ook door de onge-
geneerde manier waarop hij onze genever
opdronk en onze sigaretten oprookte, daar-
bij niet schromend het laatste halve pakje bij
zijn vertrek in zijn zak te steken. Erger was
echter nog de wijze, waarop hij mijn vriend
en mij schoffeerde door tegen onze jonge
vrouwen neerbuigende opmerkingen over ons
te maken. Bij een ander zou dit alles vol-
doende geweest zijn om de man voorgoed te
haten, maar er >vaj iets speciaals in de gui-
tige manier waarop hij ons aankeek bij het
maken van zijn misselijke opmerkingen en in
de ernst, waarmee hij ook met ons over de
diergeneeskunde sprak. Zijn geweldige hu-
moristische en filosofische vertellingen
deden ons beseffen, dat wij met iemand te
maken hadden, die buiten ons normale
beoordelingsvermogen viel
Grote dagen heb ik beleefd tijdens onze eer-
ste serieuze ontmoeting met Baatje en Huib,
na een congres in Eriesland. Het congres
was op zaterdag afgelopen; mijn vrouw en ik

Zie pagina 43 van deze aflevering.

zouden nog een nacht blijven in Hotel Laus-
woh in Beetsterzwaag. Baatje en Huib beslo-
ten nog een borrel met ons te drinken in het
hotel alvorens naar Lunteren te vertrekken.
Zittend in een erker in de ondergaande zon
raakten wij in gesprek. Baatje en Huib ble-
ven eten, daarna zouden zij vertrekken. Het
gesprek werd voortgezet, de plannen werden
weer gewijzigd, ze bleven slapen, maar in
verband met de kerkgang zouden zij op zon-
dagochtend vroeg vertrekken. De volgende
ochtend, na een wandeling in het park, bij
een snelle koffie met Grand-Marnier, geze-
ten in dezelfde erker, spraken wij verder.
Hel werd te laat voor de kerk. Terwijl wij in
de erker spraken, trokken aan ons de zon-
dagochtendse koffiedrinkers, de gasten voor
de lunch en daarna de theedrinkers voorbij.
Om vier uur in de middag meldde ons de
ober. dat er nu in het hotel geen Grand-
Marnier meer te vinden was. Hij was echter
bereid om op de fiets in het dorp nieuwe
voorraad op te halen. Met fladderende jas-
panden en Grand-Marnier in de fietstas
keerde hij terug. Om acht uur \'s avonds ver-
lieten wij kaarsrecht het hotel De herinne-
ring aan die dag in de erker in de herfstzon,
met gesprekken waarbij ik de koude ril-
lingen soms op de rug voelde, is geweldig.\'

Bij sommige van de tegenspelers binnen en
buiten zijn vak: ambtenaren politici en dik-
doende collegae zullen ook wel wat koude
rillingen over de rug zijn gelopen. Van Ries-
sen had voor hen één vaste aanduiding: \'Die
guit\'. Viel dat ogenschijnlijk onschuldige
woord, dan kon zo\'n guit zijn borst wel nat
maken, want wat Huib ook voor zijn mond
nam, zelden een blad.
Niet dat hij ooit grof werd. In het debat
schermde hij voor een man van zijn reusach-
tige afmetingen met onwaarschijnlijke ele-
gantie.

Van Riessen: de dierenarts, de bestuurder,
de scribent, de debater, wat nog? Het woord
\'reus\' blijft terugkomen, niet of niet alleen
vanwege zijn aanzienlijk lichamelijk postuur
(er was maar één schoenenwinkel in het land
die zijn maat 52 uit voorraad kon leveren).
Eerder omdat alles aan hem buitenmodel
groot was: zijn verstand en zijn hart, zijn
geest en zijn maag, zijn kennis en zijn geste.
Het enige dat buiten die proporties viel, was
zijn stemgeluid. Waar je een bas zou ver-
wachten kwam een tenor, vooral als hij, een
beetje vals, \'Die Wacht am Rhein\' zong bij-
voorbeeld.

-ocr page 75-

Resl nog Van Riessen a/s vriend. Daar kan
menigeen over mee praten, behalve mis-
schien zijn allerbeste vriend, de Welsh-
hengst Revel Tobias. De oude bruine was de
ongekroonde koning van
\'I Hoefje waar
Huib bij zijn Charolais, zijn Limousins, zijn
Lunterense grijzen en blauwe kalkoenen,
maar vooral zijn Roman Welsh ponies, de
boerentroosl zochl voor zijn farmaceutisch
verdriet. Toen voor de oude Tobias het einde
naderde, heeft Huib bij hem gewaakt, klaar
om le euthanaseren als zijn oude makker te-
veel zou lijden. Het hoefde niet. De hengst
stierf in vrede omdat zijn vriend naast hem
zat.

Absyrtus. En die kwam toen in verleiding om
te doen wat niet God, maar wel het gebod
van de Volksgezondheid verbiedt. Hij wilde
Tobias eigenlijk op \'t Hoefje begraven. Hij
heeft het niet gedaan want iedere Neder-
lander wordt geacht iedere wet te kennen en
een dierenarts al zeker die op de destructie

van dode dieren. Daarom heeft Van Riessen
de dode hengst toegedekt. Maar toezien
hoe de grijper hem in de krengenwagen zou
laden, nee, dat kon hij niet.

Nu hebben zijn familie, collegae en vrienden
Van Riessen zeif toegedekt. Wei hem, niet
de herinnering aan hem. Dat kan namelijk
niet, daarvoor is geen staldeken groot ge-
noeg.

Dat kon al niet na die negentiende juli, toen
hij nog boven de aarde stond. Op de Kastan-
jelaan 27 in Lanteren was ik bij Baatje en de
zeven kinderen en alweer een kleinkind. We
zaten buiten, want het was mooi weer, in de
tuin waar Huib een paar dagen tevoren voor
het laatst van zijn rozen had genoten. We
dronken een glas en hoe ongelooflijk het
klinken mag, het ivai er gezellig. We waren
bij elkaar en het was alsof hij er nog was.

Hij zal ook altijd blijven.

W. L. BRUGSMA

ENKELE OVERWEGINGEN NAAR AANLEIDING VAN HET
„RAPPORT VAN DE COMMISSIE VEEHOUDERIJ - WELZIJN
DIEREN"1)

Naar aanleiding van de op pagina 40 en 42
geciteerde bespreking van het NRl,O-rap-
port van de Commissie Intensieve Veehoude-
rij-Welzijn Dieren, heeft het Hoofdbestuur
gemeend deze door collega Van Riessen in
1976 geschreven bijdrage (Tijdschr Dierge-
neeskd 1976; 101; l46-9)opnieuw,integraal
tl\' moeten afdrukken, omdat wat toen ge-
schreven is, vandaag de dag nog uiterst ac-
tueel blijkt te zijn. Het zal ook de jongere
collegae ongetwijfeld aanspreken.

Toen de Flevohof op een vroege morgen
door onze Kroonprinses met een open-
baar ontbijt, waarvoor 2000 mensen wa-
ren genodigd, werd geopend, was fiet —
zo werd daar door verschillende spre-
kers om strijd gezegd — de bedoeling
het Nederlandse volk in brede lagen
voor te lichten over de huidige vormen
van agrarische produktie. Niemand heeft
toen kunnen bevroeden dat juist die
Flevohof de kritiek op de bio-industrie
zou verbreden en verhevigen.
Dat is al begonnen op die eerste morgen
bij de rondgang. Het waren vooral de
legkippen, die veel volk trokken. Volk
dat ontdaan stond te kijken. De bestuur-
deren van allerlei verenigingen in ons
land die voor de gelegenheid waren uit-
genodigd. stelden bekommerd vast dat
wat in technische termen met „batterij-
kippen" wordt aangeduid in werkelijk-
heid neerkomt op 5 kippen in een kooi,
die ,,levenslang" hebben gekregen. Een
kooi die wat kwaliteit van huisvesting
betreft, onderdoet voor een slechte ge-
vangenis.

Ik heb op die morgen inet aandacht die
brave huisvaders en huismoeders bestu-
deerd, die voor het eerst in hun leven
geconfronteerd werden met de wijze
waarop het aan het ontbijt genuttigd ei
tot stand komt. Dat was een studie
waard. Een produktieproces waaraan

1  Uitgave Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O.

-ocr page 76-

dierenartsen, landbouwingenieurs en vee-
houders in 25 jaar geleidelijk gewend
zijn en dat vermoedelijk vooral daarom
geen enkele reactie, bedenking of kritiek
meer oproept, werd daar rauw geser-
veerd aan mensen die geen flauw ver-
moeden hadden hoe ver we in de dier-
lijke produktie hebben durven gaan.
,;Zielig" stelden de meeste omstanders
vast.

Men kan natuurlijk zeggen dat dat een
primitieve en naieve voor-wetenschappe-
lijke reactie is. Maar ook kan een dier-
geneeskundig geweten, dat al 25 jaar
gelooid is en afgestompt, op zo\'n moment
ontwaken en vaststellen dat de primaire
reactie van die mensen juist is. Het is
inderdaad een zielig gezicht.
.Sinds die opening hebben veel mensen
met bus of auto voor een „dagje uit" de
Flevohof bezocht en dezelfde naieve
schrikreacte beleefd; de krant en de tele-
visie zijn zich met het probleem gaan
bemoeien, de — onvermijdelijke — actie-
groep ,,Lekker Dier" is ontstaan, inven-
tieve mensen komen op voor ,,scharrel-
kippen\'\'; kortom het is — gelijk de mi-
lieuhygiëne — doorgedrongen tot het
geweten van het Nederlandse volk en
daarmee tot politiek niveau en regerings-
beleid.

De enkele ,,roependen in de woestijn"
die al jarenlang — vergeefs — voor dit
probleem aandacht gevraagd hebben
zullen daarmee blij zijn; de gezamenlijke
diergeneeskunde — Maatschappij, Fa-
culteit en Instituten — mag het zich in-
tussen wel aantrekken, dat zij in deze
zaak niet voorop gelopen heeft. Als men
dat een onheuse opmerking vondt, moet
men bedenken dat ook schrijver dezes
tot die groep behoort en daardoor onder
hetzelfde oordeel valt.
Het is niet te ontkennen, dat het draai-
boek van de huidige dierlijke produktie
voornamelijk door Wageningen is opge-
steld op grond van overwegingen die
vrijwel uitsluitend uit de bibliotheek der
economie kwamen. Arbeidsbesparing,
mechanisatie, schaalvergroting en inte-
gratie. Al die sacrosante moderne woor-
den waarmee reeds in de vorige eeuw
de ambachtsman onder de wals van de
industrie «n daarmee aan de lopende
band terecht gekomen is en waarmee in
deze eeuw de veehouder en zijn vee het-
zelfde lot ondergaan.

Men kan dat de landbouw-wetenschap-
pen die het bedacht hebben en de vee-
houder, die het uitvoert nauwelijks ver-
wijten, want ook zij zijn een produkt van
een proces, dat onomkeerbaar lijkt. Het
proces is op gang gekomen door een via
de stembus tot stand gekomen politiek
beleid; een goedkoop voedselpakket was
de eerste voorwaarde en is inmiddels tot
geloofsartikel verheven in de E.E.G. Wat
kan boer Jansen daartegen doen? Hij
gaat in plaats van 300 kippen 10.000
kippen houden om aan de kost te ko-
men. En als hij tot die schaalvergroting
gedwongen is plaatst hij die kippen ver-
volgens in de kooi.

Daarmee krijgt de verontwaardiging van
de televisiekijker dat boer Jansen het
landschap beschadigt met zijn onsierlijke
monotone stallen, dat hij de horizon
vervuilt met zijn silo\'s, dat hij het milieu
vervuilt met zijn mest en urine, dat hij
zijn dieren mishandelt — daarmee krijgt
die verontwaardiging van televisiekijkend
Nederland een dubbele bodem. Vooral
als dat geschiedt aan het ontbijt achter
een zachtgekookt ei, dat voor een civiele
prijs verkrijgbaar is en — ondanks de
verontwaardiging — moet blijven.
Laten we vaststellen dat niet Wage-
ningen, niet de veehouder, niet de con-
tract-veelhouderij, niet de veevoeder-
industrie, maar producent en consument
beide verantwoordelijk zijn voor de si-
tuatie waarin onze gebruiksdieren terecht
gekomen zijn en dat de diergeneeskunde,
eerder dan gebeurd is, tegenwind had
moeten geven.

Het is ontroerend hoe Absyrtus bij dat
paard knielt, we hebben nog al eens een
traan bij dat beeld laten vallen, maar
we zijn niet in staat geweest die ge-
knielde man modern te vertalen als het
gaat over mestkalveren, varkens en kip-
pen. In ieder geval is die moderne ver-
taling niet zo tijdig en duidelijk tot uit-
drukking gekomen dat we daarmee an-
deren zelfs maar tot aarzeling hebben
gebracht.

En als wij dat niet doen — wie in de
wereld zou dan voor dieren moeten op-
komen?

-ocr page 77-

Ik meen dat — alvorens iets over het
rapport tc zeggen — deze overwegingen
voorop moeten gaan. Ongeveer iedereen
heeft schuld aan de situatie waarin we
de gebruiksdieren gebracht hebben. En
de diergeneeskunde heeft voor die gang
van zaken een niet te ontlopen specifieke
verantwoordelijkheid.
Het rapport van de commissie veehoude-
rij - welzijn dieren, is tot stand gekomen
doordat er nog altijd zoiets is als een
,,nationaal geweten". De toenemende
verontrusting en verontwaardiging dringt
tot de overheid door. De overheid stelt
een commissie in, die — zo luidt de
opdracht — de in landbouwkundig en
veterinair onderzoek aanwezige kennis
moet verzamelen, ten einde op korte
termijn een verantwoorde bijdrage te
kunnen leveren tot de verduidelijking en
oplossing van de gesignaleerde proble-
matiek.

De commissie bezint zich over die taak
en stelt vast dat die slechts
beleidsvoor-
bereidend,
niet beleidsbepalend kan zijn.
Met andere woorden de commissie zal
de gegevens aandragen hoe wel of onwel
de gebruiksdieren zich in de huidige om-
standigheden bevinden en laat aan de
overheid de taak op grond daarvan het
beleid te bepalen.

Ik moet vaststellen dat de commissie zich
niet aan dit uitgangspunt heeft gehou-
den.

Regelmatig komen in het rapport naast
ethologische, ook economische en inter-
nationaal politieke overwegingen om de
hoek kijken. Niemand zal ontkennen dat
de economie en de mogelijkheid van in-
ternationale afspraken — op z\'n minst
E.E.G.-afspraken — voorwaarden zijn
voor een ,,haalbaar" regeringsbeleid ter-
zake. Maar nu de commissie reeds in
haar rapport over het welzijn der dieren
deze beleidsbepalende factoren mee laat
spreken, komt de bazuin hier en daar
niet al te helder door. En het gevaar
bestaat, dat — waar de commissie reeds
verdunt met andere dan ethologische
motieven — de instanties die straks met
dit rapport moeten werken nog meer
gaan verdunnen. Reacties uit de agrari-
sche pers duiden daar al op: „Het valt
gelukkig mee". Evenwichtigheid heeft
vele voordelen, maar een belangrijk na-
deel : niemand schrikt ervan. En daarom
meen ik dat het sterker geweest was, als
de commissie zich strikt aan de opdracht
had gehouden: „Wilt u ons eens vertellen
wat er wetenschappelijk bekend is over
het gedrag en het welzijn van onze ge-
bruiksdieren in de situatie waarin we ze
hebben gebracht?"

Ondanks deze — niet tot de taak van
de commissie behorende — motieven en
ondanks de smaaksluier die daardoor on-
herroepelijk optreedt, is de commissie in
staat geweest ons toch wel een aantal
moeilijk door de keel te krijgen en te
verteren zaken op tafel te zetten, waar
we nu — eindelijk eens — tegenaan
moeten kijken.

— Wij bezorgen mestkalveren kunstma-
tig een anaemie en dwangverschijn-
selen door verveling.

— Het onthouden van stro aan varkens
betekent een verarming van hun om-
geving die leidt tot staartbijten, kan-
nibalisme en ernstige beengebreken.

— Castratie van mannelijke varkens is
niet nodig en is — voeg ik daar per-
soonlijk aan toe — voor wie weet
hoe dat gebeurt een voor het dier
onaangename ingreep.

— Het couperen van staarten bij mest-
varkens elimineert niet de oorzaken
van gestoord welzijn.

— Euthanasie voor gebruiksdieren met
een infauste prognose zou verplicht
gesteld moeten worden; ook de eu-
thanasie van eendagskuikens dient
wettelijk geregeld te worden.

— Er bestaat zoveel twijfel over de bat-
terijkooien voor pluimvee dat een
verdere uitbreiding daarvan moet
worden afgewezen.

— Geforceerde rui dient te worden ge-
kwalificeerd als dierenmishandeling.

Dat zijn zo de meest opvallende pieken
van zekerheid die boven de zee van we-
tenschappelijke twijfels uitsteken. En
daar kunnen we de commissie dankbaar
voor zijn. Het is bij elkaar niet gering.

Opmerkelijk is ook, dat de commissie
aanbeveelt bij het overwegen van nieu-
we huisvestingssystemen bewust aan-
dacht te geven aan de welzijnsaspecten
voor de dieren. Dat is nieuw en op die
manier nog nooit zo gezegd. Arbeids-

-ocr page 78-

kundige en economische aspecten heb-
ben tot nog toe vrijwel alles bepaald, in
ieder geval het laatste woord gehad.
Nieuw is ook dat eindelijk erkend wordt
dat als het over stalbouw, milieu, voe-
ding en welzijn van de gebruiksdieren
gaat, diergeneeskundige motieven wel
eens zwaarder kunnen gaan wegen dan
al de andere bij elkaar.
Als conclusie moet ik zeggen dat de
commissie
dankzij haar brede samen-
stelling in staat geweest is een voortref-
felijk overzicht te geven van de stand
van zaken en
ondanks haar brede sa-
menstelling erin geslaagd is daaraan een
aantal harde uitspraken te verbinden; al
met al een rapport dat met het daaraan
verbonden literatuuroverzicht op de boe-
kenlijst zou moeten staan van iedere
diergeneeskundige student die zich in
,,bedrijfsdiergeneeskunde" bekwaamt of
verdiept en voor iedere dierenarts die
dat soort diergeneeskunde bedrijft.

Tenslotte nog het volgende: de commis-
sie — dat was de opdracht — heeft zich
beperkt tot het aandragen van veterinair,
biologisch of ethologisch meetbare ge-
gevens. Dat is een beperking, want er is
meer.

Prof. Jeuken1) zegt dat medelijden
met dieren een niet bruikbaar uitgangs-
punt is. Het gaat om het gedrag van de
mensen, om hun sadistische neigingen,
om hun slordigheid, om hun verwaarlo-
zing vanwege het grote aantal, om hun
ontwaarding van dieren, om hun bescha-
diging van het milieu. Dat zijn zaken die
buiten de opdracht van de commissie
vallen, maar niet buiten het onderwerp
waarover het hier gaat. Op gevaar af
door iedereen die alleen maar door we-
tenschappelijk meetbare gegevens over-
tuigd wil zijn te worden weggelachen,
meen ik dat er ook nog zoiets is als wat
die mensen overkomt die voor de leg-
kooien staan op de Flevohof. Die naief
en nochtans niet ten onrechte vaststellen
dat het een afstotelijk gezicht is en een
schande.

Dat is voor een pragmaticus misschien
moeilijk te aanvaarden. Maar met de

gedachte dat alles eerst volledig weten-
schappelijk bewezen zal moeten zijn voor
we maatregelen nemen, komen we er
niet. We doen dat al niet bij de opvoe-
ding van onze kinderen, en ook niet bij
de omgang met onze medemensen. Met
gezond verstand, gevoel, inleven kom je
een heel eind.

Het wordt soms vragen naar de
bekende weg. Als op blz. 128 en 129
het leggedrag van kippen op de batterij
beschreven wordt is daarmee een bewijs
aangedragen, maar een kind kan vast-
stellen dat een kip die losloopt en schar-
relt op het boerenerf wat het welbevin-
den aangaat beter af is dan haar 5
zusters bij elkaar in de kooi.
Er is in de omgang met dieren een
voor-wetenschappelijk vast te stellen
schade en schande, die we ons zelf aan-
doen.

Naast de meetbare gegevens, spreken
ook „ethische", zo men wil „humane"
motieven mee. Er zijn grenzen gesteld
aan wat je met dieren mag doen.
„ . . . Er wordt vaak verspild en verwoest
op een wijze waarvan mensen die nog
eerbied kennen zich verre moeten hou-
den en waarvan zij anders toch uiteinde-
lijk de dupe zijn..." (K. Barth).
Met schroom, met zorg, met respect met
ze omgaan. Juist die overwegingen heb-
ben ertoe geleid dat namens de Facul-
teit en de Maatschappij een advies tot
stand kwam om koeien de staart niet te
couperen. Wetenschappelijk stond daar
niet zo veel over vast, maar de gedachte
dat er eindelijk grenzen gesteld moeten
worden aan onze ingrepen, dat het aan-
stootgevend is en een schande wat we
met ze doen, heeft tot dat advies geleid.
In hoeverre we dieren schade doen,
daarover heeft de commissie veel ver-
zameld en het kan ons een eind op weg
helpen inzake de bepaling van het beleid.
Maar we zouden daarbuiten ook wel
eens dingen kunnen laten die onszelf
schade doen.

Als ik Prof. Jeuken goed begrepen
heb, gaat het vooral daarom: dieren-
mishandeling en dierenmisbruik is in
eerste instantie mensonterend.

H. A. van Riessen2)
milieu, Tijdschr. Diergeneeskd.. 100(13), 692, (1975).
KNMvD.

1  Prof. Dr. M. .leuken: Het dier in iiet menselijk

2  Drs. H. A. van Riessen; oud-voorzitter van de

-ocr page 79-

Dierenarts en het vrije beroep

Ondernemerschap
noodzaak voor welslagen
praktijk

AI.s sluitstuk van de activiteiten rotnd het
125-jarige bestaan van de KNMvD werd
op 29 oktober j.1. in Utrecht een avond
voor kandidaatleden georganiseerd. Het
doel was de veterinaire studenten meer te
betrekken bij de beroepsorganisatie. Daar-
toe waren twee sprekers uitgenodigd die
een inleiding hielden over het vrije beroep
in het algemeen en over dat van praktize-
rend dierenarts in het bijzonder. De avond
werd besloten met een bruisend feest dat
voortdurende tot in de bekende kleine uur-
tjes.

PRAKTIZEREND DIERENARTS

Drs. C. Willenborg, praktizerend dieren-
arts in het Noord-Brabantse Cuijk, hield
een heldere inleiding over de ontwikke-
lingen in de diergeneeskunde. Hij illustreer-
de deze met voorbeelden uit zijn eigen
praktijkgebied. Aan de hand van veel
dia\'s en een videoband liet hij zien hoe de
overwegend curatieve diergeneeskunde in
de solopraktijk zich ontwikkelde tot de
moderne bedrijfsdicrgeneeskunde in de
groepspraktijk. Door zijn vlotte en indrin-
gende presentatie wist hij de studenten
duidelijk te maken dat de moderne dieren-
arts een ander soort beroepsuitoefenaar is
dan die van twintig jaar geleden. Omdat de
meeste praktici zelf hebben kunnen mee-
maken hoe de veranderingen zich in hun
praktijk hebben voltrokken, is het niet zin-
vol om op deze plaats uitvoerig verslag te
doen van de lezing van Willenborg, maar
de beschikbare ruimte te besteden aan de
lezing van een niet-dierenarts over de
kenmerken, voor- en nadelen van het vrije
beroep.

HET VRIJE BEROEP

Spreker was mr. J. C. P. Ekering, advocaat
en voormalig voorzitter van het Contact
Centrum Vrije Beroepen. In dit contact-
centrum zijn ongeveer 25 organisaties van
vrije beroepen in Nederland verenigd.
Mr. Ekering probeerde de studenten duide-
lijk te maken wat een vrij beroep is. Hij
deed dit aan de hand van een definitie van
de socioloog Zijderveld: \'Vrije beroepen
zijn beroepen, die op een of andere manier
een verzorgende taak hebben, een relatief
hoge opleiding vereisen, gebonden zijn aan
door hen zelf vast te stellen professionele
eisen en normen en niet behoren tot het
ambtenarensysteem en de overheid\'.
Mr. Ekering benadrukte het belang van de
verzorgende, dienende taak van de vrije
beroepsbeoefenaar. In de praktijk moet de
vrije beroepsbeoefenaar meer dan vele an-
deren en 24 uur per dag klaar staan voor
de gebruiker van zijn diensten. \'Als u een
beroep zoekt met voldoende vrije tijd om
uw hobbies uit te leven, als u een vrouw of
een tnan trouwt die graag ziet dat u er al-
tijd bent als het gezin u nodig heeft, als u
gesteld bent op acht uur slaap, wordt dan
geen dierenarts\', aldus het advies van mr.
Ekering.

De relatief hoge opleiding is een tweede
kenmerk van het vrije beroep. Vroeger
stond het opleidings-en kennisniveau van
de vrije beroepsbeoefenaar zelden ter dis-
cussie. Dat is tegenwoordig wel anders. De
cliënten zijn kritischer en kundiger ge-
worden en zijn vaak uitstekend in staat om
de waarde van de adviezen te beoordelen.
Het werk van de vrije beroepsbeoefenaar
kan daarom nog zelden uit de losse pols of
op het ruggemerg worden gedaan.
Mr. Ekering waarschuwde dat de waarde
van het dierenartsdiploma niet moet
worden overschat. \'De werkelijkheid van
de praktijk is altijd net even iets anders
dan in uw diktaten staat en in de meeste
vrije beroepen duurt het een paar jaar
voordat men die discrepantie de baas is.\'
Een hoge opleiding vereist ook dat de be-
roepsbeoefenaar zijn vak bijhoudt. \'Doen
we dat niet dan rangeren we onszelf in

-ocr page 80-

korte tijd op roestende zijsporen. Als u dus
een hekel hebt aan boeken of voordrach-
ten, wordt dan geen dierenarts.\'
Een derde kenmerk van een professie is dat
zij hun eigen stelsel van normen en
waarden hebben. Voor de dierenarts zijn
deze vastgelegd in een beroepscode. On-
danks de kritiek die daartegen geuit wordt
is een dergelijke gedragscode volgens mr.
Ekering van grote waarde. De meeste vrije
beroepen bestaan bij de gratie van het
vertrouwen dat de cliënten daarin hebben.
Dat vertrouwen wordt versterkt als een be-
roepsgroep zich als eenheid manifesteert.
Onderlinge geschillen en twisten tasten het
imago bij het publiek aan. Dat is niet
goed, want van het publiek moet de vrije
beroepsbeoefenaar het hebben.
De hulp die een vrije beroepsbeoefenaar
kan bieden is inhoudelijk beperkt, zowel
door de wet als door de beroepsethiek.
Wat dit laatste betreft is solidariteit ge-
wenst. Mr. Ekering: \'Als alle dierenartsen
bepaalde dingen niet doen, dan is het ge-
makkelijk de ethiek hoog te houden. Dat
wordt veel moeilijker als een collega om de
hoek het niet zo nauw neemt, en u bang
moet zijn dat uw cliënt dan daar wel zijn
zin zal halen. De ketting is zo sterk als de
zwakste schakel en verloedering treedt
meestal héél langzaam, stapje voor stapje
op.\'

VRIJE BEROEPSBEOEFENAAR ALS
ONDERNEMER

Nog geen dertig jaar geleden zou een vrije
beroepsbeoefenaar zich stevig beledigd
voelen als ze hem ondernemer noemden.
Zijn dienstverlening met een sterk persoon-
lijk karakter, zijn onbaatzuchtigheid, zijn
niet op commercie en winst gerichte men-
taliteit verhieven hem immers ver boven
het handelsvolk. Tegenwoordig moet de
vrije beroepsbeoefenaar wel een beetje on-
dernemer zijn, gewoon om te overleven,
aldus mr. Ekering. De universiteit kan de
dierenarts dan wel opleiden tot een knap
vakman, maar velen zullen spoedig ont-
dekken dat in diezelfde opleiding te weinig
aandacht is besteed aan het ondernemer-
schap. Want daar komt de dierenarts vol-
gens mr. Ekering niet onderuit, denk alleen
maar aan een beroepsaansprakelijk-
heidsverzekering, budgettering van de prak-
tijkuitoefening, belastingen, personeel, enz.
\'Wat ik u bidden mag, als u niet zelf, bij
toeval, blijkt te beschikken over de gaven
om dit soort ondernemerszorgen de baas te
worden, bezuinigt u dan niet op kosten
van adviseurs die u in uw ondernemer-
schap moeten helpen, zoals boekhouders
en belastingconsulenten. Ik heb uitste-
kende juristen als advocaat zien mis-
lukken, stomweg omdat zij van het on-
dernemerschap geen kaas hadden gegeten
en die kaas ook niet wilden eten.\'

ORGANISATIE VAN HET VRIJE BEROEP

De meeste vrije beroepen hebben hun
eigen beroepsorganisatie. Dat kan een bij
de wet ingestelde organisatie zijn, zoals de
Orde van Advocaten, waarvan alle advoca-
ten verplicht lid zijn, of een private organi-
satie zoals de KNMvD, waarvan dierenart-
sen lid kunnen worden op vrijwillige basis.
Mr. Ekering zei dat de meeste vrije be-
roepsbeoefenaren van nature niet geneigd
zijn tot collectieve zelfbeschouwing. Praten
over hun positie in het totale maatschappe-
lijke bestel werd tot voor kort als een
overbodige luxe beschouwd. Lange tijd
waren de vrije beroepen baas in eigen huis,
maar sinds overheden een steeds grotere
greep op het maatschappelijk bestel
hebben gekregen, ontsnappen de vrije be-
roepen niet aan hun aandacht en bemoei-
zucht. \'Wij moeten oppassen dat wij, vrije
vogels, niet vogelvrij worden.\' Uit lijfsbe-
houd is het volgens mr. Ekering dan ook
van groot belang dat er beroepsorganisa-
ties bestaan. \'Wij moeten opkomen voor
de waarden die wij belangrijk vinden en ik
hoop, dat als later op u een beroep wordt
gedaan om naast uw drukke werk, zonder
beloning, die waarden in uw beroepsorga-
nisatie te verdedigen, u daartoe dan ook
bereid bent.\'

BELANGENBEHARTIGING

De KNMvD is een belangenvereniging
voor dierenartsen. Tijdens de discussie
verwoordde een studente de mening die bij
veel studenten blijkt te leven dat de
KNMvD te weinig doet voor kandidaat-
leden en jonge dierenartsen, met name
vrouwelijke. Deze studenten vinden de
KNMvD te veel een club voor de geves-
tigde dierenarts. Vice-voorzitter W. Kap-
senberg en secretaris T. W. te Giffel pro-
beerden de vragenstelster duidelijk te
maken dat dit vooroordeel ongegrond was.

-ocr page 81-

De.sondanks wisten zij sommige studenten
niet te overtuigen. Weilielit een reden voor
de KNMvD om zich te bezinnen hoe de
studenten sterker bij de organisatie zijn te
betrekken. Aan de andere kant dienen de
studenten niet passief toe te zien en af te
wachten. Een dialoog met de \'gevestigde
club\' werpt alleen vruchten af als de kan-
didaatleden gezamenlijk een pakket van
vragen, wensen en verlangens op tafel
leggen.

L. J. E. Rutgers.

ACTUALITEITEN

Benoeming collega
A. de Kruif tot hoogleraar
te Gent

Met ingang van I oktober 1987 is collega dr.
A. de Kruif benoemd tot hoogleraar aan
de Kliniek voor Verloskunde en Voort-
planting van de Faculteit van de Dierge-
neeskunde te Gent, als opvolger van prof.
dr. M. Vandeplassche die met emeritaat is
gegaan.

Collega De Kruif werd op 7 augustus 1947
te Woudenberg geboren. Na zijn studie
diergeneeskunde te Utrecht trad hij in 1971
in dienst van TNO, afdeling landbouw-
kundig onderzoek. Hij werd gedetacheerd
op de Kliniek voor Verloskunde, Gynaeco-
logie en Kl, alwaar hij naast het kliniek-
werk onderzoek deed naar subfertiliteit bij
het rund. Dit onderzoek werd in 1975 af-
gesloten met een proefschrift getiteld: \'Fer-
tiliteit en Subfertiliteit bij het vrouwelijke
rund\'. Vooral de toepassing van bedrijfs-
begeleiding om bestaande voortplantings-
problemen op te lossen kreeg in dit
proefschrift ruime aandacht.
Eind 1974 trad collega De Kruif in dienst
van de Kliniek voor Verloskunde. In 1978
ging hij de praktijk in en werd de vierde
man in een voornamelijk grote huisdie-
renpraktijk te Someren. In deze praktijk
heeft hij zich vooral beziggehouden met de
begeleiding van rundveebedrijven en de
geneeskunde van het paard.
Prof. dr. A. de Kruif is lid van de Hoofd-
redactie van het
Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde
en The Veterinary Quarterly.
Ook vanaf deze plaats wenst de KNMvD
hem van harte geluk met deze benoeming.

Groep Paardenpraktici

De cursus CEM-Paard die het PAO-Dier-
geneeskunde in samenwerking met de
Groep heeft georganiseerd op 19 januari
1988 is volgeboekt. Deze cursus wordt
herhaald op 10 februari 1988 (Kliniek Ver-
loskunde, opgave bij PAO-D).

N.R. Oude \'aantekeningen CEM\' op hel di-
ploma Kl-Paard zijn vervallen, gezien de
nieuwe ontwikkelingen. Paardenpraktici die
in hun kliniek CEM-onderzoek doen dienen
te voldoen aan de eisen die de Overheid in
deze aan hun kliniek stelt. De cursus CEM
van 19 januari of 10 februari zal vereist zijn
als introductie voor een speciale kleine cur-
sus voor degenen die het CEM-onderzoek in
hun kliniek willen uitvoeren.

Voor de Klinische Lessen Paard
(\'s middags castraties, \'s avonds bloed-
waarden) op 17 maart 1988 (Kliniek Heel-
kunde) is nog een aantal plaatsen vrij.
Opgave bij PAO-D. Ook deze cursus is in
samenwerking met de Groep georgani-
seerd.

-ocr page 82-

Jaarcongres 1988

Jaarvergadering KNMvD 1988
in de stad Groningen op
donderdag 29 september
(sportdag), vrijdag 30 september
en zaterdag 1 oktober

Wie van u kent de Martinitoren niet? En
Groninger Koek?

Maar de Mollebonen, kent u die ook? Wat
u ook van Groningen weet, het lot van het
peerd van ome Loeks gaat ons allen bij-
zonder ter harte. Zo wil de lokale hymne
ons doen geloven: \'Had\'m moar vreetn
geevm, wos er wel leevm bleevm.\' Lag dat
nu werkelijk zo eenvoudig? Welnee! Er
was veel meer te doen om deze krachtpat-
ser oet Stad. Was het wormkoliek, maan-
dagziekte of gulzig ieppm oan koald wot-
ter\'?

We begrijpen dat dit u bijzonder intrigeert.
Daarom zullen we u dat de komende
maanden zorgvuldig uit de doeken doen.

Eigenlijk alleen op de Jaarvergadering
komt het gemeenschappelijk karakter van
onze Maatschappij naar voren. In vaksec-
ties verdeeld en over ons land verspreid is
het dé gelegenheid om te ervaren dat we
samen die vereniging vormen. Een krach-
tige vereniging van ons en voor ons.
De dit jaar voor het eerst gehouden sport-
dag is een daverend succes gebleken. Met
name ook de enthousiaste medewerking
van ons \'eigen\' bedrijfsleven heeft daar toe
bijgedragen - dat mag gerust nog even ge-
zegd. Zo\'n succes is voor herhaling vat-
baar: Het sportterrein is al besproken. Aan
de rand van de stad gelegen met zeer uit-

Differentiatie, Specialisatie of
Continuatie?

Symposium Diergeneeskundige
Studentenkring

Utrecht, 20 Januari 1988

Structuurveranderingen in de diergenees-
kunde op komst?

Reeds van verschillende kanten wordt er
druk uitgeoefend op de Faculteit der Dier-
geneeskunde om het curriculumpro-
gramma aan te passen:

— door de praktijk, waar vaak vraag is
naar specialistische kennis op een bepaald
deelgebied;

— door het Ministerie van Onderwijs en
Wetenschappen en de Universiteit, omdat
een efficiëntere onderwijsvorm gevonden
moet worden (zie plannen Biomedisch
Blok, HOOP-nota);

— door \'de Wetgever\', gezien artikel 11 in
het wetsontwerp van de Wet op de Uitoefe-
ning van de Diergeneeskunde, waarbij
bepaald wordt dat er wettelijke regelingen
kunnen komen ten aanzien van de te voe-
ren specialismen en uitoefeningsbevoegd-
heid hiertoe.

Wat is er in de toekomst allemaal moge-
lijk? Differentiatie, met daaruit voort-
vloeiend een
gescheiden uitoefeningsbeleid?
Of specialisatie, het later in de opleiding of
studie zich toeleggen op een bepaald dier-
geneeskundig deelgebied,
zonder dat daar-
bij de uitoefeningsbevoegdheid ingeperkt
wordt? Praktisch gezien: \'Mag ik als var-
kensspecialist op een bedrijf met de ziekte
van Aujeszky ook de hond behandelen, of

gebreide mogelijkheden voor voetbal, hoc-
key (inclusief een kunstgrasveld), tennis
(inclusief acht overdekte banen), squash en
bridge - misschien zelfs wel wielrennen!
Voor vergadering en feestavond zijn uitge-
lezen gelegenheden vastgelegd. De excur-
sies — niet alleen voor de dames — zullen
u een overweldigend beeld geven van de
pracht van Stad en Ommeland.
U begrijpt het al. Dit mag u niet missen!
Noteert u daarom alvast de data in uw
agenda. De 146-jarige Afdeling Groningen-
Drenthe zal u met vreugde ontvangen.

-ocr page 83-

moet ik die naar een collega sturen?\' Of
zullen we dan toch maar gewoon continue-
ren?

Wat zijn de gevolgen van eventuele struc-
tuurveranderingen voor bijv. reeds afge-
studeerde dierenartsen in verband met
EEG-richtlijnen, opleiding, maatschappe-
lijke acceptatie? Wat wordt de status van
het PAO?

Dit zijn slechts enkele vragen, die zijn
voorgelegd aan de volgende sprekers:

— Prof. dr. A. J. van Ginkel (Rector Mag-
nificus van de Rijksuniversiteit te Utrecht);

— Prof dr. S. G. van den Bergh (dekaan
aan de Faculteit der Diergeneeskunde te
Utrecht);

— Prof dr. M. F. Kramer (dekaan Facul-
teit der Geneeskunde te Utrecht);

— Prof dr. M. T. Frankenhuis (Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee te Doorn);

— Dr. ir. Beltman (topambtenaar op het
Ministerie van Onderwijs en Weten-
schappen);

— Drs. G. A. M. van Dijk (werkzaam aan
de ITS Nijmegen en coördinator markton-
derzoek onder dierenartsen);

— Drs. N. Haagsma (medewerkster bij de
Vakgroep VvDO);

— Prof dr. A. de Kruif (ex-prakticus te
Someren, thans hoogleraar aan de Rijks-
universiteit te Gent);

— Prof dr. M. Debackere (dekaan Facul-
teit van de Diergeneeskunde te Gent en
Veterinair EEG-afgevaardigde);

— Prof dr. E. H. Kampelmacher (voorzit-
ter van de KNMvD);

— en Prof dr. G. H. Huisman als voorzit-
ter van de forumdiscussie en Veterinair af-
gevaardigde van de EEG-Nederland).

Plaats: Hoofdgebouw Diergeneeskunde,
Yalelaan 1.

Aanmelding voor dit symposium kan per
briefkaart: Sympcie. DSK, Yalelaan 1,
3584 CL Utrecht onder vermelding van
\'Aanmelding symp. DSK\', en eventueel te-
lefonisch op 14 en 15 januari 1988, tel.
030-732066.

Een jaar geleden heeft een enthousiaste re-
dactiecommissie het daglicht laten zien
aan het blad
Veehouder en Dierenarts dat
vanuit de veterinaire hoek voorlichting
moet geven aan de veehouders. Een
tijdschrift dat een exponent is van de mo-
derne diergeneeskunde en van de moderne
diergeneeskundige praktijkuitoefening.
De Redactiecommissie, met haar vaste
eindredacteur drs. L. J. E. Rutgers, heeft
inmiddels vier nummers uitgegeven van dit
kwartaaltijdschrift. Uit reacties van colle-
ga\'s en van veehouders die het blad ont-
vangen kun je concluderen dat de voor-
lichtende functie van het blad goed tot zijn
recht komt, waarbij ik onmiddellijk aan-
teken dat het nog altijd beter kan.
Public relations bedrijven is een nieuwe
dimensie in ons vak. Aan de telefoon blij-
ven zitten en rustig afwachten tot uw
veehouders u zullen bellen, behoort tot het
verleden. We moeten er op uittrekken,
voorlichting geven. We moeten ons vak
verkopen en op een actieve manier werk
aantrekken. Evenals bij iedere andere zelf-
standige ondernemer hoort daar ook voor-
lichting en reclame bij. Dat dit laatste wat
gevoelig ligt, weten we. Maar
Veehouder en
Dierenarts
is geen schreeuwerige en op-
dringerige reclame, maar vakgerichte voor-
lichting.

De agrarische dag- en weekbladen geven al
genoeg voorlichting, hoor ik u denken. En
de veehouders krijgen al zóveel voor-
lichting in hun brievenbussen, dat het
grootste gedeelte ongelezen in de prulle-
mand verdwijnt. Laat dit misschien waar
zijn, maar
Veehouder en Dierenarts kan
meer bieden en heeft ook meer te bieden.
Het is voorlichting vanuit de veterinaire
hoek en het tijdschrift beschrijft voor
veehouders de nieuwste ontwikkelingen in
ons vak. Echter, de uiteindelijke kracht van
het blad zit in het feit dat de prakticus het
zelf aan zijn veehouders aanreikt.

-ocr page 84-

De Redactiecommissie heeft besloten om
de bedrijfsadviezen, die tot vóór het ver-
schijnen van dit blad door de Groep Prak-
tici Grote Huisdieren werden uitgegeven,
weer terug te laten keren. De bedoeling
van deze bulletins was: veehouders voor-
lichting geven over concrete seizoensge-
bonden handelingen, zoals longwormen-
tingen, clostridiumvaccinaties,
pinkengriepentingen en bijvoorbeeld
klauwbekappen en regelmatig voetbaden.
Deze vlugschriften zullen, gestoken in een
nieuw jasje, in een aparte rubriek in
Vee-
houder en Dierenarts
worden opgenomen.
Mag de redactiecommissie nogmaals een
beroep doen op de Nederlandse Dierenart-
senpraktijken om een abonnement op dit
magazine nogmaals in overweging te
nemen. Het kan op 100.000 veehouderij-
bedrijven terechtkomen. Op het ogenblik
worden helaas slechts 16.000 bedrijven be-
reikt.

Het zou jammer zijn wanneer Veehouder en
Dierenarts
door een tekort aan abonne-
menten niet meer uitgegeven zou kunnen
worden. Laat de Redactiecommissie niet in
de kou staan.

C. Willenborg,
Voorzitter Redactiecommissie.

De onderwerpen die in het januarinummer
van
Veehouder en Dierenarts aan de orde
komen zijn:

— Vakmanschap en meesterschap in de
veehouderij, of hoe de persoonlijke be-
trokkenheid van de veehouder de kwaliteit
van zijn bedrijf bepaalt; door dr. F. J.
Grommers.

— Conditiescoring bij schapen; door dr.
C. D. W. König.

— CEM bij paarden; door drs. P. Fon-
tijne.

— Longwormen bij kalveren; door drs. J.
B. de Jong.

— Biestverstrekking bij kalveren; door dr.
J. J. Geene.

— Wat kies ik: koemelk, kunstmelk of
zoogkoe?; door dr. Tj. Jorna.

— Terugkomen bij zeugen; door drs. F. T.
Bouwkamp.

— Een verslag van het maatschappelijk
congres \'Veehouderij en Diergeneeskunde\'
ten gevolge van het 125-jarig bestaan van
de KNMvD op 24 september j.1.; door L.
J. E. Rutgers.

— Dc nieuwe rubriek: \'Veterinaire Be-
drijfsadviezen\'.

Praktici kunnen het gewenste aantal abon-
nementen op
Veehouder en Dierenarts op-
geven bij Fia Soede, Bureau van de
KNMvt:), telefoon 030-510111.

INGEZONDEN

(Buiten verantwoordelijkheid van de redaktie)

Ideaal en werkelijkheid

Van de Nederlandse dierenarts wordt ver-
wacht dat hij zich van vestiging als prakti-
kus zal onthouden wanneer hij niet van
plan is zich aan de regels van de \'Code
voor de dierenarts\' te houden. De Ereraad
ziet toe of deze regels inderdaad in acht
worden genomen en dient stappen te on-
dernemen wanneer afwijkingen van de re-
gels worden vastgesteld. Er mag worden
afgeweken van de regels wanneer door om-
standigheden naleving in redelijkheid niet
kan worden verlangd.
Aan de hand van het verslag van de Ere-
raad van oktober 1987 (Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 1987; 112: 1137-9)
blijkt dat naleving van de regels der Code
geen problemen oplevert. Gedurende de
laatste 2 jaar is er geen enkele overtreding
van de bindende besluiten in behandeling
geweest. Voor controle op het door mij
gestelde verwijs ik naar de \'Code voor de
dierenarts\' ariikel 20 punt 2, ariikel 115 en
artikel 109.

Wie zijn informatie over de gang van
zaken in de diergeneeskundige praktijk al-
leen verkrijgt via berichtgeving door de
KNMvD zal weinig aanleiding vinden
aanmerkingen te maken.
Naar aanleiding van het in werking treden
van de geneesmiddelenwet is er door de
afdeling Noord-Brabant van de KNMvD
een vergadering belegd. Hierbij werd het
belang benadrukt dat de dierenartsen zich
aan deze wet zouden houden en dat met
name aan het afgeven van entstoffen een
einde moest komen. Om elkaar tot steun te
zijn werd een lijst van handtekeningen
aangelegd waarop de leden met hun hand-
tekening bekrachtigden dat ze zich van af-
geven van entstoffen zouden onthouden.

-ocr page 85-

In werkelijkheid bevestigden ze daarmee
tegelijkertijd dat afgifte van entstoffen tot
een dagelijkse routine was geworden.
Alles resumerend:

In de \'Code voor de dierenarts\' zijn de
hoge opvattingen over de gedragsregels bij
de uitoefening van de diergeneeskundige
praktijk geformuleerd.
Door hun lidmaatschap onderschrijven de
leden van de KNMvD deze opvattingen.
Onder druk van de omstandigheden
kunnen velen zich niet aan de bindende be-
sluiten houden. Of dit afwijken van de re-
gels ooit in verband is gebracht met artikel
109 is mij niet bekend.
Dc Ereraad heeft van haar controlerende
en corrigerende bevoegdheid geen gebruik
gemaakt. Uit het laatste verslag blijkt dat
de Ereraad geen aandacht besteed heeft
aan de naleving van de bindende besluiten.
Met dit en nog andere praktijkbeslomme-
ringen in gedachte is het bijwonen van een
jaarvergadering anno 1987 een bijzondere
belevenis. Alles is botertje tot de boom en
via een aantal prijsuitreikingen en hul-
diging krijgt men het idee bij een winnende
club terecht gekomen te zijn. Ten aanzien
van de eerste doelstelling van de KNMvD,
namelijk de bevordering van de dierge-
neeskundige kennis en wetenschap, is dit
volkomen terecht.

De tweede doelstelling, namelijk de behar-
tiging van de maatschappelijke belangen,
komt minder aan bod. De spanningen die
er op dit punt in de praktijk bestaan
werden niet genoemd. Terecht maakte een
der aanwezigen aan de voorzitter het ver-
wijt dat de vergadering zo saai en span-
ningsloos verliep. De moeilijkheden die
zich in het Hoofdbestuur hebben voorge-
daan werden door de voorzitter afgedaan
met de mededeling dat niemand er plezier
aan beleefd had. Hetgeen natuurlijk een
hele geruststelling is. Wanneer het verschil
van mening bestond uit verschil van opvat-
ting hoe de KNMvD geleid diende te
worden lijkt het me voor de leden uiter-
mate interessant wanneer in algemene be-
woordingen deze opvattingen werden aan-
geduid. Degene die in een bestuur als
eenling tegenover de anderen zijn mening
staande houdt behoeft niet bij voorbaat
ongelijk te hebben.

Ook ten aanzien van de vestigingsproble-
matiek werd niets verteld. Toch zal de ma-
nier waarop dierenartsenpraktijken zullen
ontwikkelen voor een belangrijk deel af-
hangen van de manier waarop dit pro-
bleem door ons of door anderen wordt op-
gelost.

Kortom, zittend op de jaarvergadering zou
je, als je niet beter wist, de illusie krijgen
dat er geen problemen zijn. Ik heb dit
trachten te verwoorden door de ont-
spannen sfeer op de jaarvergadering te
vergelijken met het gevoel van een ballon-
vaarder die naar hoger sferen getrokken
wordt en over de laag bij de grondse pro-
blemen heenglijdt maar bij het neerkomen
zal merken dat de problemen daarmee niet
opgelost zijn.

Made L Tholhuvsen.

Vacatures in het buitenland

At the Faculty of Veterinary Medicine, Univer-
sity of Berne, the position of

Director of the Institute of Veterinary
Pharmacology
is to be appointed as of October 1st, 1989 to a
qualified PhD with postdoctoral experience.

— He (She) is to direct the Institute.

— He (She) will be responsible for research
programs in pharmacology.

— He (She) will be responsible for the basis
training in pharmacology of veterinary students

(language German and French).
Candidates should submit a curriculum vitae, a
list of publications, information about former
experience in teaching, a brief description of the
proposed line of research and the names of two
references, not later than April 30th, 1988 to:
Erziehungsdirektion des Kantons Bern, Sulge-
neckstrasse 70, 3005 Bern.

-ocr page 86-

UERGENEESKUNDE

Cursussen 1988

In onderstaand cursusprogramma is aangegeven
welke cursussen reeds zijn volgeboekt; voor de
overige is reservering nog mogelijk.
Sterk overboekte cursussen worden zo spoedig
mogelijk herhaald. Degenen die op de wachtlijst
staan krijgen daarbij voorrang.

Begeleiding melkveebedrijven (ƒ 600.—)
15 en 16 maart 1988 (88/13)
17 en 18 maart 1988 (88/27)

Herhaling VAMI\'P-begelelding rundveebedrijven

(/■800,-)

U kunt zich opgeven voor de wachtlijst, data
worden nog vastgesteld.

Thema-avond niertest (f 65.—)

6januari 1988

Ethiek (ƒ 190,— )
13 januari 1988 (88/01)

CElVl-Paard(/90,—)

19 januari 1988 (88/31)

Praktische röntgenologie (ƒ 290,—)
15 januari 1988 Paard/Emmeloord (88/03)

23 januari 1988 Paard/Broekhuizenvorst (88/04)
29 januari 1988 Gez.dieren/Wageningen (88/05)

5 februari 1988 Gez.dieren/Wageningen (88/33)

6 februari 1988 Gez.dieren/Emmeloord (88/06)
27 februari 1988 Gez.dieren/Emmeloord (88/35)
4 maart 1988 Gez.dieren/Wageningen (88/34)

12 maart 1988 Paard/Emmeloord (88/32)

Herhaling fertiliteit van het varken (/ 450,—)

20 en 21 januari 1988 (88/14)

Herhaling Urethrostomie kaler (ƒ210,—)
22 januari 1988 (88/02)

Histologisch/histometrisch onderzoek (/ 2.135,—)

24 februari, 2, 9, 16, 23 en 30 maart 1988 (88/24)

Themadagen pluimvee (ƒ 180,—)
11 februari 1988 Themadag slachtsector (88/08)
26 mei 1988 Themadag vermeerderingssector
(88/09)

29 september 1988 Themadag legsector (88/29)

Consumptievissen (ƒ230,—)
24 februari 1988 (88/26)
(Excursie visziekten: 13 april 1988)

Herhaling verbanden en spalken (ƒ 385,—)
1 maart 1988 (88/15)

Patiëntendemonstratie (J 60,—)

9 maart 1988 (88/10)

Klinische lessen paard (ƒ 160,—)
17 maart 1988 (88/11)

n

Vlerhaling VAlVlPP-begeleiding varkensbedrijven

(/■800,-)

17 en 18 maart 1988 (88/16)
21 en 22 maart 1988 (88/28)

Herhaling kunstmatige Inseminatie bij paarden I

(/\'1.500,-)

5 en 6 april 1988 drie ochtenden individueel in
overleg vast te stellen (88/25)

Herhaling vleestechnologie (ƒ 1.170,—)
26 en 27 april, 3 cn 4 mei 1988 (88/07)
De cursus is reeds volgeboekt.

Digestie apparaat varken {f 775,—)
26, 27 en 28 mei 1988(88/18)

Herhaling embryotransplantatie rund {/\'3.500,—)
30 mei t/m 3 juni 1988 (88/19)

6 t/m 10 juni 1988 (88/20)

5 t/m 9 september 1988 (88/21)
12 t/m 16 september 1988 (88/22)
19 t/m 23 september 1988 (88/23)
De cursussen zijn reeds volgeboekt, u kunt zich
opgeven voor de wachtlijst.

Klinische les gezelschapsdieren (f 65,—)
1 juni 1988 (Amersfoort) (88/12)

Nadere informatie over de cursussen PAO-D
kunt u vinden in ons cursusoverzicht van het
voorjaar 1988.

Inlichtingen: secretariaat PAO-Diergeneeskunde,
Postbus 140.31, 3508 SB te Utrecht.
Telefoon: 030-517374, bij geen gehoor: 030-
510111.

Banden Tijdschrift voor
Diergeneeskunde
1987

De banden voor het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde
1987 zijn verkrijg-
baar tegen betaling van ƒ22,50 op
postrekening nr. 511606 ten name van
KNMvD te Utrecht. Wilt u in de om-
schrijving vermelden \'Banden 1987\'.

-ocr page 87-

Personalia

Voor het lidmaatschap van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde hebben zich aangemeld de volgende collegae:

Abou Habaga, T.; 1978; 1000 GS Amsterdam, Postbus 19718.

Boon W. J. van der; 1987; 3564 KH Utrecht. Ibisdreef 158.

Buijsse, W. A.; Gent-1987; 4522 PZ Biervliet, Passageuleweg 2.

Driesen, B.; 1987; 8325 AW Vollenhove, Groenestraat 21.

Frank, Mevr. M.; 1987; Zeewolde, Vlietstroom 89.

Fuchs, H. W. L. M.: 1987; 3583 HC Utrecht, Willem de Zwijgerlaan 8.

Geudeke. M. J.; 1987; 2352 KE Leiderdorp, Lokhorst 83.

Heemskerk, B. G.: 1987; 3523 PH Utrecht, Kariboestraat 281.

Siereveld, Mevr. K.; 1987; 3981 ZM Bunnik, VIetweide 70.

Vernooij, G. M. C.; 1987; 3603 EB Maarssen, Maarssenbroeksedijk Oost 34.

Viseé, Mevr. A. E. P.; 1987; 3533 EK Utrecht, Chopinstraat 41.

Wolf, P. J. van der; 1987; 3583 TW Utrecht, Waldeck Pyrmontkade 10.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft het
Hoofdbestuur aangenomen:

Boer, J. W. de: 1985; 9023 AN Jorwerd, Arsumerdijk 2.
Boorder, J. de; Gent-1987; 3701 CB Zeist, Prof. Lorentzlaan 31.
Bosch, Mevr. M. M. J.; Gent-1987; 4561 AS Hulst, Steenstraat 10.
Duursema, W. J.; 1987; 3705 ZP Zeist, Warande 123.
Nielen, Mevr. M.; 1987; 3524 CR Utrecht, Zevenwouden 219.
Oldenburg, Mevr. S.; 1987; 3432 TV Nieuwegein, Leeksterschans 8.
Ouwerkerk, S. L. C.; 1987; 7329 CS Apeldoorn, Jaromigaarde 26.
Putten, Mevr. S. W. M. van der; 1987; 3512 GK Utrecht, Oudkerkhof 28A.
Rijst-van Lenthe, Mevr. M. van der; 1987; 2042 PL Zandvoort.
Schoonman, L.: 1987; 3513 LH Utrecht, Herenweg 78.

Tjon Soei Len, E. R.; Gent-1987; 1059 CZ Amsterdam, Heemstedestraat 37-11.
Zwijnenberg, R. J. G.; 1987; 9400 Creteil (Frankrijk), Appt. Crous D2-D4, 2 Rue
Armand Guillaumin, Cité des bleuets.

Als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft
het Hoofdbestuur aangenomen:

Hoebink, R. J. H.; 3513 BN Utrecht, Singelstraat 20 bis.
Lugtigheid, J. J. A.; 3705 ZC Zeist, Warande 36.
Rego, O. D.; 3524 GM Utrecht, Simplonbaan 110.
Theeuwes, P. A. J. M.; 4824 BM Breda, Peerdsbroek 30.

Overleden:

Drs. J. Th. M. Ummels te Beek.

Jubilea:

G. Moolhuizen te Neede

Dr. S. W. J. van Dieten te Eindhoven

F. M. Viguurs te Cuijk

(afwezig) 25 jaar 16 januari 1988
(afwezig) 45 jaar 22 januari 1988
(afwezig) 45 jaar 22 januari 1988

Het bestuur van de \'Veterinaire Studenten Kegel-
club\': \'Duim in \'t Gat\', heefl zich als volgt samen-
gesteld:

W. G. M. Ridderbeks, voorzitter
E. van Leeuwen, secretaris
W. Poelma, penningmeester
J. Bakkenes, vice-voorzitter
T. van Wijk, baancommissaris

Adreswijzigingen, etc.:

195 Aarle, P. A. M. van: 1978; 5845 AD Sint
Anthonis, Oude Breestraat 44; tel. 08858-
3026(privé), 08855-87654(bur.);d. Intervet
Nederland B.V.

-ocr page 88-

196 Akkermans. P. A.: 1957; 5502 RK Veldho-
ven. De Uilenburg 36; tel. 040-536563; p.

200 Bergevoel. R. H. M.: 1986; 7475 PS Markelo.
Traasweg4A; tel. 05476-3373 (privé), 08867-
3094 (prakt.); p., ass. bij Th. F. Krabben-
borg, F. Plantingen P. H. M. Wijers.

200 Berndsen. F. W.: 1984; 5096 B.I Hulsel, De
Hoef 13; tel. 04259-2322(privé), 04254-2402
(prakt.);
p., geass. met C. W. M. Augustijn,
M.
.J. J. v. d. Linden, P. J. J. A. Sebroder, H.
Vaarkamp en J. A. M. Vermeer.

202 * Blom. M. M.: 1972; 3784 WH Terschuur,
Hoevelakenseweg 153; tel. 03426-1629; p.

203 Boer. J. W. de: 1985; 9023 AN Jorwerd,
Arsumerdijk 2; tel. 05106-229; d. (toevoe-
gen als lid).

203 Boerma. S.: 1980; 8303 ML Emmeloord,
Middelplaat 50; tel. 05270-12025 (privé),
13500 (prakt.);d. bij Diergeneeskundig Cen-
trum Noord-Nederland.

204 Boorder. J. de: Gent-1987; 3701 CB Zeist;
ProL Lorentzlaan 31;tel. 03404-25607 privé;
d. (toevoegen als lid).

205 Bosch. Mevr. M. M. J.: Gent-1987; 4561 AS
Hulst; Steenstraat 10; tel. 01140-12214; d.
(toevoegen als lid).

205 Bouwman. D.: 1986; 1121 BB Landsmeer,
Zonnehof 4; tel. 02908-5894; p., ass. bij G.
C. Knibbe.

207 Brinkhuis. Mevr. G. H. J. W.; 1975; 7152 CL
Eibergen, Zwilbroekseweg 21; tel. 05454-
72250 (privé), 71828 (prakt.); p., geass. met
J. Terpstra.

207 * Broeze. J.: 1978; 74SU VC Haaksbergen,
Korenmolenweg 15; tel. 05427-17873 (pri-
vé), 11234 (prakt.); p., ass. bij J. W. Greve.

207 *Broeze-ien Voorde. Mevr. G. B. M.: 1986;
7481 VC Haaksbergen, Korenmolenweg 15;
tel. 05427-17873; wnd. d.

207 Brommersma. Mevr. N. IV.: 1986; 5421 HN
Gemert, Het Franse Brugske 4; tel. 04923-
64696 (privé), 61402 (prakt.); p., ass. bij J.
L. Eikelenboom, P. J. M. M. van Gulick, F.
L. M. Konings, M. J. A. Nuyens, C. H. L.
Sijssens, N. J. G. J. van de Wielen en J. W.
Zwolschen.

210 Claessens. ./. G. M.: 1954; 5071 EP Uden-
hout, Kuilpad 2; tel. 04241-1979 (privé),
04242-83535 (prakt.); p., geass. met C. 1. M.
M. Achten, G. M. J. M. Boink, A. H. M.
van Doremalen, J. H. M. Maas en .1. P. 1.
van Wensveen.

211 Crouwers. li L. R. M.: 1974;2671 JZNaald-
wijk. Kruisweg 18; tel. 01740-24401; p.,
geass. met .1. Rierink.

214 Dobbelaar. Dr. M. J.: 1954; 2243 CM Was-
senaar, Kerkeboslaan 13; tel. 01751-79319
(privé); raadsadviseur v. Vet. Aangelegen-
heden, Min. v. Landbouw en Visserij.

216 Duursema. J. W.: 1987; 3705 ZP Zeist, Wa-
rande 123; tel. 03404-52464; d. (toevoegen

als lid).

22! Floor, .1.; 1977; 5512 BA Vessem. Maaskant
7; tel. 04979-1916; p., geass. met J, H. ten
Hoopen.

222 *Fuch.s, H. W. L. M.: 1987; 3583 HC Utrecht,
Willem de Zwijgerstraat 8; tel. 030-514759;
wnd. d.

223 Geldorp. P../. A. van: 1975; 6001 AS Weert,
Biest 104; tel. 04950-31801 (privé), 070-
793563 (bur.); adj. i.V.D.

223 *Geudeke. M. J.: 1987; 2352 KE Leiderdorp,
Lokhorst 83; tel. 071-413749 (privé), 04116-
73951 (bur.); wet. medew. Gezondheids-
dienst voor Dieren Noord-Brabant (Boxt-
el).

223 Giessen. R. C. van: 1975; 9123 ,IZ Metsla-
wier, Stationswei 6; tel. 05192-933 (bur.); d.
bij K. 1. Oost Harfsen.

224 Goedegebuure. R. C.: 1985; 5802 LK Ven-
raij, Pavawenstraal 51; tel. 04780-89668; p.,
ass. bij E. M. Ruijmbeek, J. M. L. P. van
Winden en M. J. van Winden.

230 Haverkori. J.: 1977; 8802 MD Franeker,
Binnenhof 11; tel. 05170-4122 (privé), 072-
II1944 (bur.); kringdir. R.V.V. (kr. I).

230 Hazenberg. D.: 1983; 8926 NR Leeuwarden,
Kingmastate 156; tel. 058-674388 (privé),
672244 (prakt.); p., geass. met.). .1. Meinen.

231 Helder. Mevr. J.: 1986; 3514 TV Utrecht,
1ste Spechtstraat 14 bis; tel. 030-732089
(privé),OIO-4l6715(prakt.);p.,ass.bijJ. F.
J. van de Broek, C. Buesink, mevr. A. H. M.
Koert, A. W. Kramer en K. Schuiting.

234 Hoff. F. W. van: 1964; 5131 BB Alphen,
Baarleseweg 63; tel. 04258-1444(prakt.); p.,
geass. met J. M. M. G. van Dijk cn ,1. C.
Schetters.

236 Hoopen. J. H. ten: 1979; 5504 HR Veldho-
ven, Kloosterhof 8; tel. 040-540639 (privé),
532540 (prakt.); p., geass. met J. Floot.

239 .lansen, Mevr. W.A.M.:\\983; 3062 XC Rot-
terdam, I.ambertusstraat 160 B; tel. 010-
4145915 (privé), 4775570 (prakt.); p., ass.
bij W. Bekink, K. Crama, H. J. A. .1. Heut-
horst, J. 11. W. M. Miltenburg, N. G. Si-
moncelli, A. S. Spruit en Dj. P. Tecnstra.

242 Jongeneel G.: 1952; 4331 JC Middelburg,
Blauwedijk 7; tel. 01180-276.30; oud-insp.
V.G.

241 Jong. J. de: 1985; 2403 AL Alphen a/d Rijn.
Briljantstraat 276; tel. 01720-34285; d.

243 Kamp. G. /(./.; 1981; 7141 XD Groenio,
Hobbemastraat 3; tel. 05440-61115 (privé),
61313 (prakt.); p., geass. met C. J. Hartveld,
P. C. J. Hopmans en A. J. T. te Maarssen.

314 Kiemeneij. Mevr. E. J.: naar Nederland.

245 Kiemeneij. Mevr. E. ./.; 1981; 3562 SC
Utrecht, Korfoestraat 37; p.

247 "Kolk. J. H. van der: 1987; 3704 VH Zeist,
Nijenhcim 23-06; tel. 03404-57715; wet.
medew. bij Vakgr. Inw. Ziekten der Gr.
Huisdieren fac. Diergeneesk.

-ocr page 89-

.<14 Krui/: Prof. dr. A. dc: 1971; U-1975; 9820
Gem (Iklgic); Kromme Leie 2; tel. 091-
212601 privé; 091-233765 bur.: hlr. R.U.
Gent (I\'.cl.D.. Kliniek Voortplanting en
Verloskunde).

.U4 Kramer. .Mevr. S. C.: 1986; Essex SS9 IPS
(Engeland), 18b LeighamCourt Drive, Leigh-
on-Sea; tel. 0702-470121 (privé), 76404
(prakt.); p., a.ss. bij P. M. Cushing en M.
Vadden.

252 *l.ansaat. />.: 1980; 8081 XD Elburg, Vrij-
heidsslraat 17; tel. 05250-5182; p.

254 I.ensve/l. Mevr. M. A. M.: 1972; 4204 EJ
Gorinchem. Brouwerstraat IOC; tel. 01830-
36879; d.

255 I.ipzig. Mevr. F. M. van: 1987; 5681 PL. Best,
St. Óedenrodcscweg 52; tel. 04998-73532;
ass. bij Pluimveepraktijk Zuid-Nederland.

256 *Luilen. Mevr. A. C. R.: 1986; zie *Orteen-
Luiten. Mevr. A. C. B. van.

256 Lut)hers. A. ./..- 1981; 7396 NC Ter Wolde,
Bandijk 41; tel. 05717-1889 (privé); k.d.
R.V.V. kr. 5, Twello.

257 Mameren. J. C. P. van: 1985; 3608 BR
Maarssen, Boomstede 638; tel. 03465-62480
(pnvé), 02940-19335 (bur.); d., Leo Phar-
maceutical Products B.V.

259 Meu/enaar. II.: 1979; 7771 WD Harden-
berg, Weidehuisstraat 4A; tel. 05232-61760
(privé), 61577 (prakt.); p., geass. met 1. H.
Hanns en J. D. F. J. Hartgers.

261 .Morée. R. de: Gent - 1986; 3688 Kinrooi
(België), Breeërstecnweg75; tcl. 011-866137
(prakt.); p., geass. incl mevr. A. J. L. G. de
Clippcleir.

26i Nielen. Mevr. M.: 1987; 3524 CR Utrecht;
Zevenwouden 219; lel. 030-894219; wnd. d.
(toevoegen als lid).

264 Nijsen. //. .1.: 1955; 7595 AJ\' Wcerselo, Bis-
schopstruat 24; tel. 05416-1807; r.d.

265 Oldenburg. Mevr. S.: 1987; 3432 TV Nieuwe-
gein; Leeksterschans 8; wnd. d. (toevoegen
als lid).

266 *Orieen-/.uilen. .Mevr. A. C. B.: 1986; 5615
.IK Eindhoven, .lan Luikenstraat 15; tel.
040-524851; wnd. d.

267 Ouwekerk. S. !.. C.: 1987; 7329 CS Apel-
doorn; Jaromigaarde 26; tel. 055-410542
privé, 05761-1407 prakt.; ass. bij P. C. van
der Hooft en J. W. Vcrsteegt (toevoegen als
lid).

267 Overgaauw. P. A. M.: 1985; 3524 WD
Utrecht. Olympus 108; p., geass. met Th. R.
F. Ottenschot.

270 Ploeg. Mevr. C. J.M. vander: 1984;5583 XH
Aalst Waaire, Karei V-laan 8; tel. 04904-
14982; d.

270 Pluijm. Mevr. A. E. M. van der: 1986; 6432
GN Hoensbroek, Hoofdstraat 388; tel. 04.5-
227546(privé),4522.30(bur.); k.d. R.V.V. te
Kerkrade.

27/ Pouw.R.: 1973:6924 SC Loo, Loodijk 6; tel.
08367-65531 (privé), 63167 (prakt.); p.

272 1\'uhken.s. P. J. A. M.: 1977; 5427 CX Boekei,
Irencstraat 59; tel. 04922-3179 (privé), 04135-
1350 (prakt.); p., geass. met D. A. H. Brus,
L. B. H. len fJove, J. W. M. Miltenburgen
D. M. N. van Vuren.

272 Runen. Mevr. S. W. M. van der: 1987; 3512
GK Utrecht; Oudkerkhof 28a; tel. 030-
319121; wnd. d. (toevoegen als lid).

274 Rierink. J.: 1984; 2678 CE De Lier, Hoofd-
straat 29; tel. 01745-17251 (privé), 01740-
24401 (prakt.); p., geass. met H. L. R. M.
Crouwers.

274 Rij.st-van Lenihe. Mevr. M. van der; 1987;
2042 PL Zandvoort; Kostverlorenstraat
108; tel. 02507-15073; d. (toevoegen als lid).

276 Rozemond. Prof H.: 1956; 3774 CA Koot-
wijkerbroek, Essenerweg 41; tel. 03423-
1987 (privé), 070-407033 (bur.); i.V.G. sec-
tie Dierenproeven, bijz. hlr. R.U. (F.d.D.).

276 Ruijler. Mevr. K. de: 1985; 7339 GC Ug-
chelen, Hoenderloseweg 107; tel. 055-
338602 (privé), 08855-89409/89911 tst. 409
(bur.); d. Hendrix Voeders B.V.

279 Schoonman. F.: 1987; 3513 LH Utrecht;
Herenweg 78; tel. 030-319127; d. (toevoegen
als lid).

281 Siereveld Mevr K.: 1987; 3981 ZM Bunnik,
Vletweide 70; tel. 03405-67701; wnd. d.

282 Singewald. Mevr. S. F. A.: 1980; 1082 LM
Amsterdam, p/a A. J. Ernststraat 829; tel.
020-420103; d.

289 Terpstra.J.: 1962; 7151 CE Eibergen. Nieuw-
straat 30; tel. 05454-74350 (privé), 71828
(prakt.); p., geass. met G. fl. J. M. Brink-
huis.

291 Tjon Soei Len. F. R.: Gent-1987; 1059 CZ
Amsterdam; Heemstedestraat 37 II; tel.
020-159.398; d. (toevoegen als lid).

295 Vermeulen. P. II. M.; 1976; 4751 SJ Oud
Gastel, p/a Drie Weikes 3; tel. 01651-2859
(privé), 01652-2466 (prakt.); p., geass. met
P. A. M. Vugts.

298 Vlug. Mevr. S. A.; 1987; 3441 XH Woerden,
Pr. Bernhardiaan 8; tel. 03480-15085; wnd.
d.

298 * Voorde. Mevr. G. B. M. len: 1986; zie: Broe-
ze-ten Voorde, Mevr. G. B. M.

J02 Weg W. ./. van de: 1953; 8097 SK Ooster-
wolde, Wmterdijk 14B; tel. 05252-817 (pri-
vé), 05202-12407 (bur.); h. vl.k.dnst.. r.k.;
plv. i.

304 * Wienz. F. J. //. J.: 1986; 3583 H W Utrecht.
Mauritsstraat 106; tel. 030-523663 (privé),
742601 (bur.); wet. medew. R.I.V.M.

3/8 Zwijnenberg. R. ./. G.: 1987; 9400 Creteil
(Frankrijk); Appt. Crous D2-4D, 2 Rue
Armand Guillaumin, Cité des bleuets, tel.
()9-3.V 1-43688873; d. (toevoegen als lid).

-ocr page 90-

Jubilea 1988

wel/niet

25 jaar(1963)

Plaats

Datum

aanwezig

J. Abma

Vriezenveen

21-03-1963

niet

Dr. W. Band

Amstelveen

20-12-1963

niet

J. Bootsma

De Blesse

13-03-1963

niet

F. X. M. M. Cremers

Voorschoten

21-03-1963

wel

H. J. G. Grooten

Heijthuijsen

27-11-1963

niet

L. Harms

Spakenburg

20-12-1963

wel

P. de Heer

Dedemsvaart

27-11-1963

niet

W. E. H. van Herten

Maasbracht

16-05-1963

niet

H. P. Hoebe

Bentelo

12-02-1963

wel

J. C. M. Hiiijg

Oudekerk a/d Amstel

12-02-1963

niet

N. P. Kas

Heemstede

05-04-1963

niet

Mevr. T. van Kekem-Pauw

Bruchköbel (Duitsland)

16-05-1963

wel

M. van Kuijk

Someren

21-03-1963

niet

J. R. van der Lee

Losser

16-05-1963

niet

J. W. Lesschen

Dalfsen

28-10-1963

niet

P. Lycklama a Nijeholt

Brussie

01-03-1963

niet

H. G. A. Olde Riekerink

Beuningen

27-09-1963

niet

E. J. J. C. van Oostveen

Warmenhuizen

16-05-1963

niet

G. Porte

Apeldoorn

08-07-1963

niet

S. G. J. Postma

Bedum

08-07-1963

niet

A. E. Schuring

Oldeberkoop

28-10-1963

niet

A. Snijders

Ruurio

08-07-1963

niet

J. Steenaart

Nieuw-Loosdrecht

27-11-1963

niet

Mevr. I. C. Verhaar-Loeber

Emmeloord

08-07-1963

niet

Mevr. M. J. van der Wal-Zoon

De Wijk

16-05-1963

Dr. A. L. van Zuylen

Enschede

01-03-1963

wel

30 jaar(1958)

Dr. ing. R. M. Barkema

Dronten

01-12-1958

wel

J. de Bic

Hollandscheveld

08-11-1958

niet

Mevr. E. G. van Boven-Toebes

Den Haag

1 1-11-1958

niet

R. Gorsira

Tierra Verde (U.S.A.)

01-04-1958

niet

D. M. Grootenhuis-Wolting

Haarden

1 1-07-1958

niet

Prof. dr. L. van der Heide

Connecticut

11-07-1958

met

K. K. van Hellemond

Wageningen

11-07-1958

niet

K. van Hors.sen

Luttenberg

16-05-1958

wel

H. L. M. Houben

Veghel

08-11-1958

niet

J. Jacobs

Venlo

10-10-1958

niet

A. Klimp

Slochteren

19-12-1958

niet

K. H. Kremer

Montfort

08-11-1958

niet

J. Krijger

Krommenie

02-10-1958

niet

J. W. Laveaux

Kessel

.30-07-1958

niet

H. J. J. Luijerink

Bavel

07-06-1958

wel

P. L. van Paassen

Schalkwijk

20-02-1958

wel

J. J. M. Pijnappel

Nijmegen

04-04-1958

niet

G. Rijpkema

Heerenveen

08-11-1958

niet

Dr. C. Terpstra

Lelystad

15-09-1958

niet

H. R. Tulner

Aduard

-10-1958

niet

A. J. M. Vermeulen

St. Oedenrode

19-12-1958

niet

J. R. S. Vermeulen

Woerden

28-02-1958

niet

G. B. de Voogd

Wassenaar

09-05-1958

niet

J. G. J. Wulffraat

Eethen

09-05-1958

35 jaar(1953)

S. Bakker

Doorn

13-10-1953

niet

Mevr. A. C. Bander

Wassenaar

20-02-1953

niet

Dr. P. J. Bertels

Zevenaar

05-06-1953

niet

-ocr page 91-

ProL cir. G. Bijlenga

Craponne (Frankrijk)

30-10-1953

wel

A. M. F. dc Bok

Vught

03-02-1953

niet

Dr. h.c. P. H. Bool

Rhoon

27-04-1953

niet

ProL dr. J. Bouw

Wageningen

13-10-1953

niet

Mevr. J. H. C. Brooymans-

Schallenberg

\'s-Gravenhage

13-05-1953

niet

Dr. H. A. Brouwer

Hoofddorp

13-06-1953

wel

J. Dersjant

Buren

30-10-1953

niet

M. P. H. Dijksterhuis

Twijzel

1.3-05-1953

niet

J. Driessen

Voorburg

04-07-1953

niet

S. van Harten

Ottoland

13-10-1953

niet

H. Heinrich

Haarlem

.30-06-1953

niet

G. Jensma

Balk

15-05-1953

niet

H. Jonker

Vaassen

13-10-1953

niet

A. van de Kamp

Assen

27-04-1953

niet

B. C. Koeslag

Dalfsen

24-11-1953

niet

J. Kramer

Wolvega

03-02-1953

niet

J. Kruize

Aalten

13-10-1953

niet

A. Langevoort

Enschede

10-06-1953

niet

ProL dr. C. C. Oosterlce

Wageningen

05-12-1953

niet

Dr. A. Osinga

Goutum

30-06-1953

niet

F. P. G. Schwering

Bergen

30-10-1953

niet

J. E. Smit

Bosschenhoofd

13-11-1953

niet

B. H. Spijker

Apeldoorn

26-11-1953

niet

D. B. Streefkerk

Heenvliet

16-06-1953

niet

J. P. 11. Vermeij

Leerdam

26-11-1953

niet

W. J. V. d. Weg

Kampen

13-10-1953

niet

Dr. J. H. G. Wilson

Klimmen

07-07-1953

Dr. van der Zee

Workum

12-12-1953

wel

L. Zegers

Bloemendaal

13-05-1953

wel

40 jaar(1948)

H. A. van den Berg

Den Haag

19-06-1948

niet

N. J. Bouwman

Glimmen

03-07-1948

niet

H. Felix

Laren

S. de Haan

Dalfsen

22-05-1948

niet

J. E. G. J. Hartgers

Den Ham

19-06-1948

niet

H. J. van der Hammen

Steenbergen

27-02-1948

wel

J. J. den Hertog

Alphen a/d Rijn

20-10-1948

niet

C. Th. Knottenbelt

Hilversum

20-08-1948

wel

W. T. Koopmans

Joure

19-06-1948

niet

W. Velema

Damwoude

17-11-1948

wel

C. J. Vermeulen

Uden

03-0.3-1948

niet

B. R. de Vries

Ter Arlo, Zuidwolde

09-07-1948

niet

45 jaar(1943)

P. J. Bruins

Oss

10.04-1943

niet

Dr. S. W. J. van Dieten

Eindhoven

22-01-1943

niet

W. Hiddema

West-Terschelling

24-03-1943

wel

H. Sorgdrager

Haren

22-02-1943

niet

F. M. Viguurs

Cuyk

22-01-1943

niet

50 jaar (1938)

C. van Beusekom

Bergen

08-04-1938

niet

G. P. A. Frijlink

Bilthoven

30-06-1938

niet

C. H. Herweijer

Alkmaar

07-10-1938

niet

W. H. van Hulzen

Amsterdam

04-06-1938

niet

H. A. E. van Tongeren

Oegstgecst

30-06-1938

niet

W. Weening

Noordwijk

07-10-1938

niet

-ocr page 92-

55 jaar(1933)

H. H. .1. Frcdcriks

Epe

23-06-1933

wel

P. G. Giskcs

Rotterdam

19-12-1933

niet

A. W. Groenewoud

Assen

18-06-1933

niet

G. B. ten Haken

Woerden

13-04-1933

niet

F. .1. Hilwig

Heusdcn

06-07-1933

wel

H. A. M. van dc Vijver

Biervliet

0.3-10-1933

niet

60 jaar(1928)

A. H. P. van der Put

Uden

28-04-1928

niet

G. M. van Waveren

Amerongen

niet

65 jaar (1923)

.1. Nip

Meppel

03-07-1923

niet

70 jaar(1918)

Dr. C. de Graaf

Utrecht

08-02-1918

wel

P. W. M. van Maanen

Heelsum

25-10-1918

niet

VETERINARIAN REQUIRED

for busy mixed practice in Southern Alberta. Excellent in-clinic facilities.
Interest and some experience in obstetrics and gynaecology.
Island Veterinary Clinic Ltd., Niek van Geest, DVM, P.O. Box 943, Bow
Island, Canada. Telephone: 09- 1 -403-545-2484. Inlichtingen: A. van
der Schans, tel. 03200-45477.

Collega met ruime ervaring in de Grote en Kleine Huisdierenpraktijk

zoekt werk als ASSISTENT/DIERENARTS

Telefoon: 076 - 21 78 86.

Groepspraktijk Kleine Huisdieren in West-Nederland ZOEKT

een ambitieuze COLLEGA

Gaarne vermelding curriculum vitae en voorkeur enkele vakgebieden.
Brieven onder nummer 5/88 aan: redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, postbus

14031, 3508 SB Utrecht.

-ocr page 93-

HOOI DREDAKTIE

Dr, .1. Ciouclswaard (voorzitlcr)

Drs. M. .1. Cl. Schocnniükcrs (pc

Drs. Ingi id van der Gaag

Prol. dr. W. Mi.sdorp

l\'rol. dr. A. dc Kruil\'

Drs. M. Bosman

Drs. M. A. Moons (adviseur)

weti;nschappeli.ike redaktie

Dr. .1. P, W. M. Akkermans (Roiicrdaml

Drs. A. E, .1. M. van den Bogaard .Ir. (Maastricht)

Prol. dr. J. Bouw (Ulrcchi)

Prol. dr, H, .1, Breukink (Utrcchi)

Prol, dr, M. Dcbackcrc(Genl. Bclgic)

Prol, dr, M. Dro.st (Gainesville. Elorida. U.S.A,)

Dr, .1, l-abricant (lihaca. New York. U.S.A.)

Prof. dr. E. C. Eirth (New Zealand)

Dr, N, .1. L. Gilmour (Edinburgh. Great Britain)

Dr, P, A. M. Guinee (Bilthoven)

Prof. dr, L. van der Heide (Storrs. Connecticut. U.S.A.)

Prof. dr. E. D. Heller (Israel)

Dr, W. A, Hunneman (Boxtel)

Dr. .1, Jansen (Utrecht)

Prol\', dr. E, H. Kampelmacher (Bilthoven)

Prol. dr. A, Th, van \'t Klooster (Utrecht)

Prof. dr. J. G. van Logtestijn (Utrecht)

Prol. dr. A. S. J. P. A, M, van Miert (Utrechl)

Prof. dr. J, M, V, M, Mouwen (Utrecht)

Prof. dr. C. C. Oostcrlcc (Wageningen)

Prof. dr. M, Pensaert (Gent. België)

Prof. dr. Ch, Pilot (Allbrt, France)

Drs. E. H. Pluimers(Den Haag)

Prol\', dr. E. J, Ruitenberg (Bilthoven)

Prof, dr, A. Rijnberk (Utrecht)

Dr. K, A. Schat (Ithaca. New York. U.S.A.)

Prol. dr. G. Uilcnberg(Utrcchi)

Prof, dr, M, Vandeplassche (Gent. België)

Dr. A. J. Venker-van Haagen (Utrecht)

Prof, dr, H, W. de Vries (Utrccht)

Prol, dr, P. r. G. M. van Waes (Utrechl)

Dr. Th. Wensing (Utrecht)

Dr. G. 11. Wentink (Boxtel)

Prof, dr, L. E, M. van Zutphen (Utrecht)

Prof, dr, P. Zwart (Utrccht)

REDAKTEUR-SECRETARIS
j,c, dcGeus

R1:DAK I IE ADVIES RAAD

In deze raad zijn vertegenwoordigd alle Afdelingen en
Groepen van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

BUREAU

Julianalaan 10. Postbus 140.11. .1508 SB Utrecht (tel, O.W-
51 01 II),

ABONNEMENTSPRIJS

ngmccstcr)

Voor nict-dierenart.sen bedraagt dc abonnementsprijs
ƒ245.— per jaar voor het binnenland cn ƒ285.— per jaar
voor hel buitenland. Dc abonnementsprijs voor dieren-
artsen niei-leden van de Koninklijke Nederland.se Maat-
schappij voor Diergeneeskunde wordt vastgesteld door hel
Hoordbestuur. (Een abonnemenl op
The Veierinary Quar-
lerlr
bedraagl f 114,— per jaar, exclusief verzendkosten
(J 2(\\—) cn 6% BTW).

dc KNMvD.

POSTGIROREK. 511606 te
Julianalaan 10. Utrecht.

BANK Algemene Bank Nederland N.V.. Postbus 30,
3500 AA Utrecht. Nr. 55 50 48 861 en Crediet cn Effecten-
bank N,V,. Postbus 85100. .1.508 AC Utrecht. Nr. 69 9.1 61
443.

Aanwijzingen voor inzenders van kopij voor
hel Tijdschrifl voor Diergeneeskunde en
The Veierinary Quarterly

Dc Redaklie volgt in hel algemeen dc z,g, regels van
Vancouver: \'Uniform requirements for manuscripts sub-
milted
10 biomedical journals\', (Dcze uitvoerige voor-
schriften ziin in vertaling bij dc Redaklie op aanvraag
verkrijgbaar).

Door hel inzenden van kopij verklaart dc aulcur. dat hij
het rccht van publikatie aan dit lijdschriri overdraagt; de
aulcur verklaart levens impliciet dal het manuscript niet
tezelfderlijd aan ecn ander tijdschrift is aangeboden cn
dat hij/zij ermee accoord gaat, dal dc Redaklie zijn kopij
aan haar adviseurs voorlegt.

Alle kopij dient gaaf getypt in triplo te worden ingediend.
De kopij dient voorzien le zijn van een duidelijke samen-
vatting in het Nederlandsen hel Engels (de Redaktie kan
indien nodig bemiddeling verlenen vooreen Engelse ver-
taling) die nicl langer dan 5% van het artikel mag zijn tol
een maximum van 150 woorden.

Literatuurverwijzingen in de icksi dienen te geschieden
d,m,v, een cijferaanduiding.die strikt moet corresponde-
ren met de literatuur-opgavcaan het eind van het artikel,
Dc volgorde waarin de tekst naar literatuur verw ijst be-
paalt het nummer; daarbij lelt de eerste maai dat naar een
bepaalde bron wordt verwezen,

Dc volgende gegevens dienen te worden vermeld: I)
naam cn voorletters van dc aulcur(s): 2) titel van de
publikatie: 3) naam van het tijdschrift, hel jaar van uil-
gific, jaargang, begin-en cindpagina. Bij boeken dienen
ook plaats en naam van dc uitgever le worden vermeld.
Als voorbeeld raadplege men ccn willekeurige allcvcring
van dil tijdschrift.

Voor een goede weergave dienen grafieken, diagrammen
en labellen reproducecrbapr. d,w,z. duidelijk getekend
resp, gciypi cn gaaf ie worden ingediend (in bepaalde
gevallen kan door dc redaklie bemiddeling worden ver-
leend), zodat hiervan langs fotogral\'ischc weg rcproduk-
ties kunnen worden gemaakt (ofïsel-proccdc): voorts
dienen foto\'s op glanzend wil papier, rönlgcnl\'oio\'s op
l\'ilm of op papier le worden ingediend,
rabcllen en figuren dienen op arzonderlijkc bijlagen tc
worden ingediend, compleet mei opschrilten en vocino-
len. Bij leners en tekens in tabellen cn figuren rekening
houden mei verkleining (kolombreedte of zeispicgcl-
breedie).

Benoem nauwkeurig alle gebruikte geneesmiddelen en
chemicaliën; geneesmiddelen bij dc algemene — gene-
rieke — naam. (Ais de merknaam vermeld moet worden,
dan gebeurt dal door deze éénmaal te noemen; bijv.
onder \'Materiaai cn meihoden\' in de vorm van ccn vocl-
nooi).

In hel Engels geslclde artikelen licslcmd voor The Velc-
rinarv Quaricrlv gelieve men door een deskundige op laai
en slijl le laten nagaan, Dc Redaklie behoudt zich het
recht vooreen in het Engels ingediend artikel, in overleg
met dc auteur, alsnog dooreen onalliankclijkc door haar
aan te wijzen deskundige op zijn i;ngelsc mérites (gram-
matica. woordkeus) tc laten beoordelen c.q. te lalcn cor-
rigeren.

Verklaring;

De Redaktie aanvaardt geen aansprakelijkheid voor
schade welke — direct of indirect — het gevolg mocht
zijn van gebleken onjuistheden in de inhoud van de in dit
tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de auteur is ver-
meld of in dc inhoud van dc in dit tijdschrili geplaatste
advertenties.

Advcrlenties kunnen zonder opgaaf van redenen door de
Redaktie worden geweigerd of ingetrokken.
Niels uil dil tijdschrifl mag worden verveelvoudigd en/of
openbaar gemaakt, door middel van druk. micro-film of
op welke andere wijze ook. zonder schriftelijke loesicm-
ming van dc Redaktie.

-ocr page 94-

Tegen de tijd dat herkauwen te duur is,
maken wy een produkt
dat maagzuur omzet in smeerolie.

En vandaag.? Vandaag maken wij za\'n 200 geregistreerde preparaten.
Deze produkten zijn beter dan die wij gisteren maakten. Ze voldoen aan de eisen die uw
praktiikendievandeveehoudervandaagvragen.Praktijkenveranderen echter met de dag.
Door nieuwe inzichten, nieuwe opvattingen, nieuwe doelstellingen, nieuwe behoeften.
Onze praktijk verandert mee. Zodatwij morgen de produkten maken die u en de veehouder
morgen nodig hebben. Wy houden bij wat er leeft in het vak!..

At^timex

Produktie- en hcndelsniooixhoppii b.»,. Postbus 179,5530 AD Bladel, Hollond. Hondelsvwg 25. Bloóel, telefoon 04977-«-, Tele« 59471 veli-nl.

-ocr page 95-

De ideale orale medicatie voor
pluimvee, varkens en kalveren

Paradlline® oplosbaar poeder

amoxilline trihydraat 80% in een speciale formulering*

• snel en volledig oplosbaar

• breed spectrum

• bactericide

• snelle resorptie

• bij gelijke dosering: 2x hogere
bloedspiegels dan bij ampicilline

PRACTISCH èn ECONOMISCH

Een nieuw product van Gist-brocades Animal Health.
Een aanwinst voor u en de intensieve veehouderij.

"Octrooi aanvraag Is ingediend.
Ambachtstraat 2, Postbus 8,3736 AA De Bilt Telefoon 030-760045.

• goede verdeling over de weefsels

• korte wachttijden

• kan ook met het voer
worden toegediend

• zeer veilig in gebruik

(jist\'brocades

Animai Health

-ocr page 96-

Een welvaartsvast daggeld in geval van tijdelijke of blijvende arbeidsongeschiktheid
zorgt voor uw kosten van waarnemer, lening en living tot uw 65-jarige leeftijd.
Ook voor in buitenland gevestigden.

MOVIR-DTO

heeft zulk een optimale A.O.V. De premie is fiscaal aftrekbaar.

Agent J. C. KOIMIIMG B.V., Assurantiën

Utrechtseweg 145/F 88 — 6812 AB Arnhem — Tel. 085 - 45 58 22

Ter overname aangeboden

KLEINE HUISDIERENPRAKTIJK

in het midden van het land met woon-praktijkpand. De praktijk omvat 80%
eerstelijns en 20% tweedelijns diergeneeskundige behandelingen. In ver-
band met te investeren bedrag zijn eigen middelen gewenst.
Brieven onder nummer 13/88 aan de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, Postbus 14031, 3508 SB Utrecht.

Gevraagd in praktijk met overwegend rundvee in het midden van het land

EEN DIERENARTS

Ervaring met de moderne rundveehouderij en belangstelling voor de kleine
huisdierenpraktijk is gewenst.

Brieven binnen tien dagen na verschijnen van dit blad, onder nummer
1 5/88 aan de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Postbus
14031, 3508 SB Utrecht.

Gevraagd:
ASSISTENT(E)

in gemengde praktijk in het midden van het land. Bij gebleken geschiktheid
behoort associatie tot de mogelijkheden.

Brieven onder nummer 9/88 aan de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, Postbus 14031, 3508 SB Utrecht.

Gevraagd assistent in

GROTE HUISDIERENPRAKTUK

Ervaring strekt tot aanbeveling. Na gebleken geschiktheid is praktijkover-
name op korte termijn mogelijk.

Eigenhandig geschreven brieven met vermelding van referenties binnen
10 dagen na verschijnen van dit blad onder nummer 14/88 aan de redac-
tie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Postbus 14031, 3508 SB
Utrecht.

-ocr page 97-

Assurantiën - Financiën uw totale pakket in één hand.
Persoonlijke begeleiding en adviezen.

Meer dan 40 jaar know-how.

voorlichtingsbureau voor artsen v.af

HNANCIEEL-ECONOMISCHE EN ASSURANTIE-ADVISEURS VOOR ARTSEN. DIERENARTSEN. TANDARTSEN EN
APOTHEKERS • Vennoten: J. M. Thomas en C. A. Lagardc . 030-784241 • Lassuslaan 105 • Postbus 22 • 3720 AA Bilthoven

Ter overname aangeboden in het midden van het land

GEMENGDE HUISDIERENPRAKTIJK

Ook geschikt voor dierenartsenechtpaar.

Brieven onder nummer 10/88 aan de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, Postbus 14031, 3508 SB Utrecht.

Gevraagd in gemengde praktijk in het westen van het land

EEN ASSISTENT(E)

per 1 februari 1988.

Brieven onder nummer 11/88 aan de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, Postbus 14031, 3508 SB Utrecht.

Gevraagd op korte termijn:
ASSISTENT(E)

in grote huisdierenpraktijk (voornamelijk varkens) in Oost-Brabant. Na
gebleken geschiktheid bestaat de mogelijkheid tot associatie.
Brieven onder nummer 12/88 aan de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, Postbus 14031, 3508 SB Utrecht.

A VENDRE

clientèle mixte (50% petits animaux, 50% grands animaux) située en
Bretagne sud à 20 km de Nantes et à 40 km de l\'Océan. Cette clientèle
actuellement exploitée par un couple de vétérinaires conviendrait à un
couple de vétérinaires ou à 2 jeunes vétérinaires. Pour tout contact: Tél.
40.02.06.08 avant 9 h ou après 20 h 30 ou écrire au Dr. Vétérinaire Groix,
3 Avenue de Nantes, 44140 Aigrefeuille sur Maine (Bretagne), France.

-ocr page 98-

De effectieve bestrijding
van melkziekte:
het ca/mg-infuus

van AUV

Melkziekte
en kopziekte
bij runderen en schapen roept u snel
een halt toe door uitgebalanceerde
hoeveelheden calcium en magnesium
toe te dienen. AUV levert daarvoor
een infusievloeistof van beproefde
samenstelling, volgens het
oorspronkelijke recept van de
Diergeneeskundige Faculteit.

De heldere,
steriele

vloeistof wordt geleverd in een
kunststof flacon van 450 ml,
voldoende voor de eenmalige
behandeling van een rund.

Wilt u méér weten, raadpleeg
dan onze produktinformatie of
bel 08850-94444.

Ca/mg-infuus
Voor een uitgebalanceerde behandeling

m

^SL----

is:^-

-ocr page 99-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Een microtitratie en -neutralisatietest voor
Infectieuze Laryngotracheïtisvirus. Hun
reproduceerbaarheid en de invloed van
verschillende testvoorwaarden

A micro-assay and neutralisation test for the virus of In fectious Laryngo-
trachcitis. Their reproducibility and the effect of various testing conditions

F. W. Hilbink\' en D. J. van Roozelaar^

SAMLNVAl\'l lNCi Dc reproduceerbaurhcid van cen microtitratic en microneutralisatictest
voor ILI werd bepaald. Voor de microtitratic werden in verschillende bepalingen standaardaf-
wijkingen van 0.4. 0.4 en 0.3 log^ TC/D^„ gevonden, terwijl de standaardafwijking van dc
neutralisatu\'test in diverse experimenten 0.6. 0.8, 0.5. 1.2 en 1.1 /og2 was.
Tre-incubatie gedurende 24 uur bij 39°C in plaats van I uur bij 22° C, zoals Ritsch (1.2) voorstelt
otn de gevoeligheid van de test te vergroten, resulteerde in hogere serumtiters van gemiddeld 1
log2. De specificiteit van de test nam evenwel aanzienlijk af onder deze omstandigheden.
Het verband tussen virustiter en serumtiter was kromlijnig met het steilere deet van de curve in
het gebied van de lagere virusdoses.

Hitte-inactivenng en invriezen en ontdooien verlaagden de serumtiters signijicant (P < 0.01).
De volgende procedure wordt voorgesteld als standaardmethode voor toepassing in regionale
laboratoria: invriezen van de sera alvorens te testen: geen hitte-inactivering cn pre-incubattc
gedurende I uur hij 22" C.

SUMMARY\' \'The reproducibility of micro-as.says jor ILTV was assessed. The standard
deviation of the virus assay in three successive determinations was 0.4. 0.4 and 0.3 li>g TCTD^,,.
The micro-ncutrali.sation lest produced standard deviations of 0.6. 0.8. 0.5. 1.2 and 1.1 log . in
various experiments.

Preincubaticm for 24 hours at 39° C. rather than for sixty minutes at 22° C. which was suggested
bv Bitsch (I, 2) to enhance sensitivity, resulted in antibody titres which were approximately
j log, higher, though the specificity of the test declined markedly.

The dose-response relationship between virus and antibody titre was curvilinear, the steepest
part of the slope being in the lower range.

Ihermal inactivation and j\'reezing and thawing resulted in a significant reduction ofserumtitres
(P<0.0l).

The following method is suggested as a practical standardi.sed procedure: freezing of sera prior
to processing: omission of thermal inaciivatiotf and preincubation for sixty minutes at 22° C.

INLEIDING

De wens van diverse Gezondheidsdiensten om een microtitratie en -ncutralisatietest
voor Infectieuze Laryngotracheïtisvirus (ILTV) in eigen laboratoria te gaan toe-
passen, was aanleiding om naast de reproduceerbaarheid van de tests de invloed
nader te onderzoeken van enige testomstandigheden met een directe praktische
betekenis:

I. De tijd en temperatuur van de virus-serum incubatie. Voor neutralisatietests met
Aujeszky- en IBR-virus (1,2) heeft Bitsch aangetoond dat significant hogere
serumtiters worden verkregen na verlenging van de incubatietijd en verhoging
van de incubatietemperatuur.

\' Huidig adres: Central Animal Health Laboratory, Wallaeeville, Upper Hutt, Nieuw Zeeland.
^ Centraal Diergeneeskundig Instituut, Postbus 365, 8200 AJ Lelystad.

-ocr page 100-

2. De virusdosis, die in de test wordt gebruikt.

3. Het effect van inactivering en de invloed op de sera van bevriezen en ontdooien.
MATERIAAL EN METHO[)EN

Celculluur en medium

Nieren van kippen-embryo\'s (21 dagen oud) werden tweemaal getrypsineerd gedurende 10
mm. bij kamertemperatuur in 0.25% trypsine in fosfaatbuffer (pH 7.2, met Ca en Mg). De
celsuspensie werd tweemaal gefiltreerd, gecentrifugeerd bij 1500 omw./min. en geresuspen-
deerd. Vervolgens werd de concentratie gebracht op 1.5 miljoen cellen/ml.
De samenstelling van het groeimedium was als volgt: 9 ml. Medium 199 (Flow HBSS), 10 x
geconcentreerd: 10 ml Tryptose fosfaat bouillon (TPB); 4 ml Na-bicarbonaat oplossing; 1.4
ml I M hepes buffer; 10 ml foetaal kalfsserum; 66.6 ml aquabidest; 0.5 ml vitamine mix
(Flow, BME); 50.000 IE peniciline; 50 mg streptomycine en 5 mg pimafucine.

VIRUS

Als test virus werd de aan celcultuur geadapteerde vaccinstam LT-ivax\' gebruikt. Immunisa-
ties werden uitgevoerd met de volgende 3 stammen: vaccinstam Sterwin Broilertrake^ de
milde veldstam Rijsbergen en de virulente stam Cyanamid. De virussuspensies werden
gelyofiliseerd en bewaard bij — 20°C.

SERA

Convalescentensera werden afgenomen bij SPF-kippen 6 tot 21 dagen na oogdruppelvacci-
natie met vaccin Stcrwin-Broilertrake en 3 weken na intratracheale inoculatie met stam
Rijsbergen. Late sera werden verzameld 5 maai^den na oogdruppelvaccinatie met vaccin
Stcrwin-Broilertrake. Hyperimmuunserum werd verkregen door intratracheale inoculatie
van SPF-kippen met stam Cyanamid, gevolgd door 3 intraveneuze inoculaties met dezelfde
stain. De negatieve contrólesera waren afkomstig van het SPF-koppel van het CDI.
De sera werden bij — 20°C bewaard. Inactivering vond alleen plaats wanneer dit speciaal
vermeld werd.

MICROTEST

De microtests werden uitgevoerd in Cooke-microtiterplaten met vlakke bodem.
Virusiilraiies

Verdunningen werden geinaakt in stappen van twee volgens standaardmethoden. Per ver-
dunning werd een rij van 8 cups geïnoculeerd (50 microliter per cup). Vervolgens werd per
cup 100 microliter celsuspensie toegevoegd. De platen werden geïncubeerd bij 39°C in een
COz-incubator bij 5% COj. Na 5 dagen werden de platen afgelezen met behulp van een
weefselkweekmicroscoop (vergroting 100 x). Titers werden berekend volgens de methode
van Reed cn Mucnch (3) en uitgedrukt in -log2 TCIDjn.

Neuira/isaiieiesi

Serumverdunningen werden gemaakt met behulp van Cooke-tnicro-verdunners (50 micro-
liter) in groeimedium. Alle verdunningen werden uitgevoerd in duplo en in stappen van twee.
Aan de serumverdunningen werd een vooraf berekende hoeveelheid virus van 100 TCID50 in
50 tnicroliter toegevoegd. Virus-serummengsels werden gedurende 1 uur bij 22°C geïncu-
beerd, tenzij anders vermeld. Vervolgens werd per cup 100 microliter celsuspensie toege-
voegd. De platen werden geïncubeerd en afgelezen zoals beschreven voor de titraties.
Eindpunten werden bepaald volgens Reed en Muench (3) op basis van volledige neutralisatie
en titers werden uitgedrukt als — logj van deze eindpunten.

Titers ^ 1 werden aangemerkt als negatief: de eerste reeks virus-serutnmengsels werden in de
titerberekening als een 1:2 verdunning van het serum beschouwd.

Slalislische analyse

Variantie-analyse werd uitgevoerd met toepassing van de t-test voor gepaarde waarne-
mingen.

\' ASL, Schering Corporation, Madison, Wisconsin, 53701 USA.
^ Sterwin Laboratories Inc., Millsboro, Delaware, 1966 USA.

-ocr page 101-

RESULTATEN

Reproduceerbaarheid van de tests
Virustitraties

De reproduceerbaarheid der titraties werd bepaald in drie series van 7, waarbij in
elke serie uitgegaan werd van één ampul.

In de drie series werden standaardafwijkingen van achtereenvolgens 0.4, 0.4 en 0.3
logjTCIDso gevonden.

Neutralisatietests

De variatie binnen de tests werd bepaald door 23 positieve sera in duplo te testen
tegen 7.7 log2(208)TCID5o. Op basis vande halve gemiddelde kwadratensom van de
verschillen werd een standaardafwijking berekend van 0.6 logj.
De variatie tussen de tests werd onderzocht door 40 positieve sera op twee achter-
eenvolgende dagen te bepalen. De virusdoses hierbij waren achtereenvolgens 7.7
log2(208)TCID5o en 8.6 logjCSSSjTCIDjo. De standaardafwijking, berekend als
bovenbeschreven bedroeg 0.8 logz-

Met hetzelfde oogmerk werd de standaardafwijking bepaald door een serum met
een lage titer (gemiddeld 1.5) en twee sera met middelmatige titer (3 en 4) te testen
op 24 verschillende dagen. De gevonden standaardafwijkingen waren respectieve-
lijk 0.5, 1.2 en 1.1 log2. De virusdosis varieerde in deze test van 5.6 log,(50) tot 8.9
log2(470)TClD5o.

De invloed van serum-virus incubatievoorwaarden

Incubatietijd en -temperatuur werden gevarieerd en de effecten van wijzigingen,
afzonderlijk of gecombineerd, werden onderzocht.

Incubatietijd en -temperatuur afzonderlijk

In een test met 14 convalescentensera en 4 negatieve controle-sera tegen 7.2
log2(150)TCID5o virus werd in de convalescentcnsera geen significante (P > 0.10)
stijging in titer waargenomen na verhoging van de incubatietemperatuur van 22
naar 39°C. De negatieve sera bleven negatief.

Ook verlenging van de incubatietijd tot maximaal 24 uur leidde niet tot hogere titers
(P>0.10).

Incubatietijd en -temperatuur in combinatie

Uit oriënterende experimenten bleek, dat een verhoging in temperatuur van 22 tot
39°C gecombineerd met een verlenging van dc incubatietijd tot maximaal 6 uur niet
tot hogere titers leidde.

Een vergelijking echter van de conventionele incubatie van 1 uur bij 22°C met 24
uur bij 39°C resulteerde in significant hogere titers bij zowel convalcscentcn-als late
sera. Late sera (test 1), met een titer van 2.5 tot 6 logj namen gemiddeld 0.9 log2 toe
in titer (F < 0.05) met een maximale toename van 2 logj.

Het effect op convalescentensera (test 2) was nog sterker: van 36 positieve sera
namen 34 toe in titer, met 1 tot 4 log2 en een gemiddelde toename van 1.2 logj
(P < 0.01). En van 34 convalescentensera, negatief na conventionele incubatie,
werden 8 positief na incubatie gedurende 24 uur bij 39°C.

Een aantal van de negatieve controle-sera — één uit 4 in test 1 en 6 uit 14 in test 2 —
werden echter eveneens positief. Bovendien ging de titerstijging gepaard met een
significante (P < 0.05) verlaging van de virustiter. In test 1 viel de virustiter van 195
naar 95 TCIDjo en in test 2 van 107 naar 29 TCIDjo-

-ocr page 102-

Serum

titer

6-

in log2

5-

4-

3-

2-

1-

—I-\\-1-1-1

10 11 12 13 14

123456789

Virus titer in log2

Fig. I Verband tus.sen virusdosis en serumtiter in de micro-neutralisatietest voor ILTV.

De invloed van de virusdosis op de serumtiter

Oriijnterend onderzoel< toonde aan dat het effect van de virusdosis op de serumtiter
in het gebied van 7 logjC 128)TC1D50 tot 10 log^C 1()24)TC1D50 gering was. Met lagere
virusdoses bleek het effect groter, hetgeen een kromlijnig verband suggereerde.

Ter verificatie hiervan werden 3 groepen sera, bestaande uit achtereenvolgens 17
(fig. 1, k), 10 (fig. 1, m)en 8 (fig. 1, n) monsters, getest tegen een reeks virusdoses. De
resultaten zijn weergegeven in fig. 1. De verschillen in titer gevonden met de sera uit
groep k, waren niet significant (P > 0.10) terwijl de verschillen, gevonden met de
sera uit groep m, zeer significant bleken (P < 0.01). Dit werd verder bevestigd door
het kromlijnige verband tussen virusdosis en serumtiter dat kon worden afgeleid uit
de resultaten van groep n.

De invloed van inactivering

Een significante (P < 0.01) verlaging van de serumtiter trad op na inactivering
gedurende een half uur bij 56° C. In 2 tests, elk van 38 positieve sera en 2 negatieve
controle-sera. werd een gemiddelde verlaging van 0.7 logj en 1 logj gevonden. De
controlesera werden niet merkbaar beïnvloed.

De invloed van bevriezen en ontdooien

Van 25 sera werd de titer onmiddelijk na afname bepaald. De sera werden vervol-
gens bevroren, gedurende 2 weken bij —20°C bewaard, ontdooid en opnieuw
getest. Dc titers, gevonden na bevriezen en ontdooien, waren significant lager (P<
0.01) met een gemiddelde daling in titer van 0.8 log2.

Om de mogelijke invloed van de virusdosis op de neutralisatietiter uit te schakelen
werden 22 sera aan de volgende procedure onderworpen:
Direct na afname werden ze verdeeld in gelijke hoeveelheden.
De ene helft werd bevroren en 3 dagen bewaard bij —20° C. De andere helft werd bij
4° C bewaard. Vervolgens werden de monsters getitreerd in één en dezelfde test.
Hierna werden alle monsters opnieuw bevroren, een week lang bij —20° C bewaard
en opnieuw getest. Dit werd tweemaal herhaald. De eerste maal bevriezen en
ontdooien leidde tot significant (P < 0.01) lagere titers: de gemiddelde daling in titer
was 0.8 logj. Herhaald bevriezen en ontdooien leidde niet tot verdere daling.

-ocr page 103-

DISCUSSIE

Bitsch (1,2) heeft aangetoond dat in neutralisatietests met late sera tegen IBR- en
Aujeszkyvirus een verhoging van incubatietemperatuur en een verlenging van de
incubatietijd van serumvirusmengsels leidde tot een aanzienlijke verhoging van de
serumtiters.

Een verhoging van de incubatietemperatuur met 10° C leidde tot een titertoename
van ongeveer 1.2 logj (1). Een verlenging van de incubatietijd (bij 37° C) van 1 tot 24
uur, resulteerde in titers die ongeveer 4 logj hoger waren. De hoge specifiteit van de
test (0.999) bleef onder deze omstandigheden gehandhaafd (2).
Onze experimenten konden bovenbestaande bevindingen voor de neutralisatietest
met ILT-virus niet bevestigen. Hoewel een verlenging van de incubatietijd tot
24 uur gecombineerd met een verhoging van de incubatietemperatuur tot 39° C
zowel met late als vroege sera leidde tot een significante (P < 0.01) titerstijging van
gemiddeld 1 logj, resulteerde dit ook in verlies aan specifiteit: 40% van de negatieve
controlesera, afkomstig van SPF-kippen, werd positief. Ook nam de virustiter in de
test af gedurende de gewijzigde incubatie, hetgeen — gedeeltelijk althans — de ho-
gere serumtiters veroorzaakt kan hebben. Om deze redenen lijkt het niet geïndiceerd
om in de hier beschreven tests af te wijken van de standaardincubatie van één uur bij
22° C.

Het verband tussen virusdosis en serumtiter bleek kromlijnig te zijn met het steile
deel van de curve in het gebied van 4 tot 8 log2(l 6-256
TCID50). De grootste variatie
in serumtiter zal dus optreden in het gebied dat dooreen berekende hoeveelheid van
100
TCID50 wordt bestreken. Daar de variatie echter ook in dit gebied nog gering is,
hogere virustiters de gevoeligheid van de test verminderen en in het merendeel van
de toepassingen van de test de hoogte van de serumtiters van minder belang is dan
hun al of niet positief zijn, is er geen reden om van de gebruikelijke virusdosis van
100 TCID50 af te wijken in het normale gebruik van de test. Indien echter, bijvoor-
beeld in het kader van vaccinatie-experimenten, groepen sera, of gemiddelden van
groepen sera, worden vergeleken, verdient het aanbeveling de virusdosis te ver-
hogen tot 400 TCID50.

Inactivering door verwarming en het bevriezen en ontdooien van sera voor de eerste
maal verlaagden de serumtiter significant (P < 0.01).

Op grond van bovenstaande overwegingen moet met het oog op standaardisatie
tussen laboratoria de volgende procedure worden aanbevolen als dc meest prakti-
sche: invriezen van de sera alvorens te testen, geen inactivering en een korte
virus-serumincubatie van 1 uur bij 22° C.

DANKBETUIGING

De auteurs zijn dank verschuldigd aan de heer Barendregt (IWIS-TNO) voor statistische
adviezen.

LITERATUUR

1. Bitsch v and Eskildsen M. A comparitivc examination ol\'swincsera for antibody to Aujeszky virus
with the conventional and a modified virus-serum neutralisation test and a modified direct comple-
ment fixation test. Acta Vet Scand 1976; 17: 142-52.

2. Bitsch V. The P37/24 modification of the infectious bovine rhinotracheitis virus serum neutralisa-
tion test. Acta Vet Scand 1978; 19: 497-505.

3. Reed L.1 and Muench J. A simple method of estimating fifty percent endpoints. Am .1 Hyg 1938; 27;
493-7.

-ocr page 104-

OVERZICHTSARTIKELEN

Atopische dermatitis bij de hond:
symptomatologie en diagnostiek

Atopic dermatitis in dogs: symptomatology and diagnostic lests.

Ton Willemse\'

SAMENVAT\'! INCj In dit overzichtsartikel wordt aandacht besteed aan de immunologische
achtergrond van atopie, en in het bijzonder van atopische dermatitis bij de hond.
Bovendien worden de tneest gangbare ideeën over de betekenis van de anamnese, de intracutane
allergietest en de
in vitro diagnostiek onder de onder de loupe genomen.

SUMMARY The itntnunological backgrounds of canine atopy, and in particular of atopie
dermatitis, are described in the present review.

The significance of the history, the intradermal allergie lest and the determination of allergen-
specific antibodies in the diagnosis of canine atopy is di.scus.sed.

INlJilDINCi

Atopic bij de bond wordt beschouwd als een overgevoeligheidsreactie op inhalatie-
allergenen, waarbij het werkingmechanisme kan worden geclassificeerd als een type
1 of direct type reactie. Bij deze overgevoeligheidsreactie spelen zogenaamde rea-
ginen een belangrijke rol als immuunglobuline (Ig.). De in dc literatuur genoemde
Ig\'s in relatie tot atopie, zijn IgE en IgGd. De laatste is een subklas.sc van het
immuunglobuline G (4, 7, 17, 20).

Dc regulatie van de immuunrespons wordt bepaald door interacties tussen T- en
B-lymfocyten en macrofagen. Het antigeen wordt gefixeerd op het oppervlak van
de macrofagen en na \'processing\' aangeboden aan de lymfocyten. Bovendien wordt
de B-cel respons versterkt door de afgifte van interleukine 1 door dezelfde macro-
fagen. Door deze mediator worden vervolgens de zogenaamde T-helper cellen,
zijnde een subpopulatie van dc T-lymfocyten, geactiveerd (fig. 1).

dn t I

rnüc ropiiaqen

T-hel per,
ceIlen

T-suppressor^
cellen
_U

B-Iymphocyten ■

-"memory ceI1s"

p I JSciiari; 1 I un -

ant i1Ichaamproduct i e

Fig. I. Regulatie van de immuunrespons.

Dr. fon Willemse, Rijksuniversiteit Utrecht, Vakgroep Cieneeskunde van het Kleine Huisdier, sectie
dermatologie, Yalelaan 8, 3584 CM Utrecht.

-ocr page 105-

Dczc activatic leidt tot de produktie van ondermeer interleukinc 2, dat eveneens cen
stimulerende invloed uitoefent op de B-cellen. Als resultaat van deze interacties
worden de volgende celtypes gevormd: a. plasmacellen, die in staat zijn grote
hoeveelheden antistoffen (immuunglobulinen) te produceren, en b. \'memory cells\',
die kunnen worden beschouwd als kleine lymfocyten, die in staat zijn de eerste
kennismaking met het betreffende antigeen in het geheugen op te slaan en bij een
hernieuwde expositie aan dit antigeen de produktie van antigeengevoelige cellen te
stimuleren.

Ten einde een evenwicht te bewaren binnen het immuunsysteem zijn zogenaamde
suppressor cellen, als subpopulatie van de T-cellijn, in staat via de afgifte van
diverse suppressorfactoren, de B-cel respons op het antigeen af te remmen. Deze
factoren werken rechtstreeks op de antigeengevoelige B-cellen of remmen de T-
helper cellen. Als eenmaal de antilichaam produktie op gang is gekomen, kan een
negatieve feedback op de B-cellen worden waargenomen (3, review 17).
Zoals reeds eerder in de inleiding is genoemd spelen twee immuunglobulinen bij de
hond een belangrijke rol in relatie tot het voorkomen van atopie: IgE en IgGd.
De eerste aanwijzingen voor het bestaan van IgE bij de hond werden gevonden in de
jaren zestig. Zowel bij pollenovergevoelige honden als dieren experimenteel gesen-
sibiliseerd met Ascaris-antigeen, werd reaginenactiviteit vastgesteld (1, 10, 11).
Alhoewel Rockeyen Schwartzman (12) in 1967 reeds bij atopische honden immu-
noglobulinen wisten aan te tonen met eigenschappen die gelijkenis vertoonden met
het IgE van de mens, duurde het tot 1973 eer Halliwell (4) bij de hond een dergelijk
antilichaam kon isoleren.

Ook bij de gezonde hond wordt het IgE in het serum angetroffen, in hoeveelheden
variërend van 23-420 microgram per ml.

Alhoewel bij de mens reeds in 1970 (9) tnelding werd gemaakt van een ander
immuunglobuline dan IgE, doch eveneens met anafylactische eigenschappen,
duurde het tot 1985 eer een vergelijkbaar Ig ook bij de hond werd aangetoond (19,
20). Bij de tnens is sprake van het zogenaamde IgG S-TS: short-term sensitising
IgG, een Ig waarbij na passieve overbrenging van de overgevoeligheid naar nor-
male donorhuid, deze slechts gedurende 2-4 uur aanwezig blijft. De klinische
afwijkingen geassocieerd met IgG S-TS, zijn ondermeer asthma ten gevolge van
Dermatophagoïdes pteronyssinus, huisstof en graspollen (9).
Willemse
et al. hebben in 1985 aangetoond dat ook bij de hond een dergelijk Ig
voorkomt, en wel in de vorm van een subklasse van IgG, IgGd. De eigenschappen
van het IgGd komen overeen met die van het IgG S-TS: hittestabiel gedurende 2 uur
bij 56°, geen reductie door middel van 2-mercapto-ethanol en PC A (passieve cutane
anafylaxie)- en P-K (Prausnitz-Küstner) reactiviteit slechts tot 4 uur na sensibilisa-
tie van donorhuid. In een tweede onderzoek werden eveneens allergeen-spccifieke
IgGd antistoffen aangetoond bij atopische dieren (19, 20).

De cel waarvan vooralsnog wordt aangenomen dat hij het meest betrokken is bij de
atopische reactie is de mestcel. Mestcellen hebben oppervlaktereceptoren voor het
Fc gedeelte van de reaginen en zijn op die manier in staat om deze antistoffen te
binden. Als cross-linking optreedt tussen twee reagine moleculen door middel van
een antigeen, vindt degranulatie van de mestcel plaats.

In het kort kunnen de hierbij een rol spelende mechanismen als volgt worden
samengevat. Na de initiërende processen op het mestceloppervlak, vindt activatie
plaats van fosfolipase A in de membraan, hetgeen leidt tot de vorming van ara-
chidonzuur vanuit membraanfosfolipiden. Via de zogenaamde lipoxygenase en
cyclo-oxygenase celstofwisselingsprocessen worden vervolgens prostaglandinen en
leukotrienen gevormd. Daarnaast komen granula-geassocieerde mediatoren vrij in
de vorm van bijvoorbeeld histamine. Met name het cyclische AMP (adenosinemo-
nofosfaat) en GMP (guanosinemonofosfaat) systeem spelen een belangrijke rol bij
deze laatste mediator (overzichtsartikel 17).

-ocr page 106-

De combinatie van de gevormde mediatoren leidt afhankelijk van de species tot
diverse klinische verschijnselen. Het zal duidelijk zijn dat niet bij een ieder de
genoemde reacties tot problemen zullen leiden. Hiervoor is een predispositie nood-
zakelijk respectievelijk dient de normale demping, als zijnde de resultante van de
factoren die de evcnwichtssituatie tussen de verschillende cellen handhaven, te
worden doorbroken (6). Ook bij de hond bestaan aanwijzingen voor een dergelijk
fenomeen (2).
ANAMNESE

Bij dc diagnostiek van atopie is een systematisch afgenomen anamnese van zeer
groot belang. Ook verslaglegging van deze gegevens is een vereiste. In veel gevallen
zal blijken dat de atopische verschijnselen reeds een lange periode bestaan. Boven-
dien kunnen zc in de beginfase van de aandoening in lichte mate tot expressie zijn
gekomen of zelfs door de eigenaar niet als zodanig zijn onderkend, omdat een snelle
respons optrad na medicatie of dat een spontaan herstel werd geconstateerd met
wisseling van seizoenen of door verandering van omgevingsfactoren. De aanvangs-
datum van de ziekte is derhalve van groot belang. Bij 75% van de honden met atopie
treden de eerste verschijnselen van de aandoening op beneden de leeftijd van 3 jaar
(14. 17). Incidenteel wordt bij dieren beneden de leeftijd van 6 maanden een
dergelijk beeld waargenomen.

Over het bestaan van een geslachtspredipositie voor atopie is de literatuur niet
eensluidend. In het onderzoek van Willemse en Van den Brom (18) waren manne-
lijke cn vrouwelijke dieren gelijk vertegenwoordigd.

Alhoewel het familiair voorkomen van atopie zowel bij de mens als de hond een
bekend verschijnsel is, zijn tot op heden geen genetische markers voor de aandoe-
nmg gevonden (16).

Hen raspredispositie voor de aandoening wordt vermeld voor Lasa Apsos, schnau-
zers. poedels, terriërs (in het bijzonder West Highland White Terriërs en fox-
tcrricrs), Dalmatische honden, Duitse herders en boxers (7, 8, 14, 18).
Daar de aandoening seizoensgebonden kan optreden, is het van belang te weten in
welke periode van het jaar de symptomen optreden of verdwijnen. Afliankelijk van
de vegetatie in het milieu waarinde patiënt leeft, zal bijvoorbeeld een pollenallergie
in verschillende jaargetijden kunnen optreden. Bij pollenallergie zijn de symptomen
in de beginfase van de aandoening veelal seizoensgebonden, doch naarmate de
atopie langer duurt kunnen dc verschijnselen zich het gehele jaar door gaan
manifesteren.

Daarenboven is er een aantal allergcnen, dat het gehele jaar aanleiding kan zijn tol
het optreden van atopie, namelijk huisstof, wol, kapok, veren, planten, die bin-
nenshuis worden gehouden, en cpidermalc produkten van andere dieren.

KLINISCHE VERSCHIJNSELEN

In aanvulling op het afnemen van een uitgebreide anamnese, is een algemeen
klinisch onderzoek noodzakelijk. Alleen indien andere aandoeningen kunnen
worden uitgesloten, is er voldoende indicatie voor de uitvoering van allergietesten.
Alhoewel verschijnselen overeenkomend met asthma en hooikoorts incidenteel
voorkomen bij de hond (7,10,21), bestaat het belangrijkste symptoom uit pruritus.
In de regel komt de pruritus tot uiting als frequent likken of bijten aan de extremi-
teiten en het met de kop langs dc vloer of objecten wrijven. In aanvulling hierop
treedt bij een beperkte groep ook niezen, een verkleuring van de vacht en/of een
bilaterale folliculaire conjunctivitis op (8, 14, 18) (tabel 1).

Ondanks het feit dat de bovengenoemde verschijnselen worden gemeld door de
eigenaar van de patiënt, is slechts bij 60-70% sprake van zichtbare afwijkingen aan
de kop of de extremiteiten.

-ocr page 107-

Tabel I. Symptomatologie bij 208 honden met atopische dermatitis.

Symptomen

Aantal honden met
direct type huid-
reactiviteit (n = 170)

Aantal honden zonder
direct type huid-
reactivitcit (n = 38)

Pruritus, schuren met de

kop langs objecten en

likken aan de poten

170

100.0%

38

100.0%

Bilaterale conjunctivitis

51

30.0

1 1

28.9

Hypcrhydrosis

41

24.1

9

23.7

Niezen

38

22.4

9

23.7

Verkleuring van de vacht

13

7.6

3

7.9

1 luidveianderingcn

161

94.7

37

97.4

— lichenificatie

143

84.1

33

86.8

— oppervl. Pyodermie

45

26.5

4

10.5

— seborroe

39

22.9

9

23.7

Afwijkende huiddelen:

— tenen

124

72.9

28

73.7

— kop

101

59.4

24

63.2

— extensor zijde carpus

70

41.2

0

0

— oksels

60

35.3

7

18.4

— flexor zijde tarsus

52

30.6

0

0

— liezen

31

18.2

7

18.4

— oorschelpen

29

17.1

6

15.8

— buik

27

15.9

6

15.8

— Ilexor zijde ellebogen

12

7.1

2

5.3

Afhankelijk van de duur van de aandoening kunnen de lesies variëren van ery-
theem, papulae, pustulae en squamae tot hyperkeratose en lichenificatie (een
verdikking van de huid, resulterend in een versterkt huidreliëf).
Naast de kop en de ondervoeten kunnen ook andere delen van het lichaam afwij-
kingen vertonen, zoals de oksels (35%), de liezen (20%), de oren (17%) en de buik
(15%)( 18). Lichenificatie wordt bij 85% van de atopische honden waargenomen ter
hoogte van de flexor- en extensorzijden van gewrichten, de oksels, de inguinaal
streek en het interdigitale gebied. Echter bij honden met atopische symptomen,
inaar zonder een positieve allergietest, komt lichenificatie ter hoogte van de exten-
sor- en tlexorzijden van gewrichten significant minder vaak voor (P<0.05), indien
een vergelijking wordt gemaakt met dieren met zowel een atopische symptomato-
logie als een positieve huidtest (18).

Diverse huidaandoeningen kunnen een klinisch beeld en/of een symptomatologie
geven die gelijkenis vertoont met atopie. Om deze reden dient naast het lichamelijk
onderzoek eveneens nadere diagnostiek plaats te vinden in de vorm van microsco-
pisch onderzoek van huidafkrabsels, het uitvoeren van cultureel bacteriologisch en
schimmelonderzoek, en het uittesten van een eliminatie dieet, bestaande uit ge-
kookt lamshart en rijst voor een periode van minimaal 3 weken, in verband met een
mogelijke voedselallergie. Als deze onderzoeken een primair ander lijden uitsluiten,
is aanvullend onderzoek in de vorm van allergietesten geïndiceerd.
Tot de belangrijkste aandoeningen in het kader van de differentiële diagnose
behoren: demodicosis, microsporie, een voedselallergie, idiopathische pododerma-
titis en trombiculosis (oogstmijten).

-ocr page 108-

ALLERGIETESTEN

De meest gebruikte methode voor het vaststellen van een direct type overgevoe-
ligheidsreactie is de intracutane of intradermale allergietest (7). Voorafgaand aan
de test dient elke medicatie met corticosteroïden, tranquillizers, immunosuppres-
siva,
Sedativa en antihistaminica te worden gestopt voor ten minste 2 weken,
afhankelijk van het gebruikte medicament, de duur van de behandeling, de dose-
ring en de toedieningsvorm.

De huidtest wordt uitgevoerd op het onderste deel van de thoraxwand, nadat de
vacht voorzichtig is geschoren. Desinfectie van de huid voorafgaand aan de test is
niet noodzakelijk. De injectieplaatsen worden gemerkt met een viltstift, waarbij de
onderlinge afstand circa 2-21
/2 cm bedraagt. Van elke controle oplossing en van elk
allergeen wordt 0.05 ml strikt intradermaal geïnjecteerd met een tuberculinatie-
spuitje met een 26-gauge naald.

Als controlevloeistoffen fungeren een isotone fosfaatbuffer oplossing als negatieve
controle en een 0.01% histamine oplossing als positieve controle. Voor de aller-
genen dienen waterige extracten te worden gebruikt, die biologisch gestandariseerd
zijn. Voor de Nederlandse markt zijn de allergenen van ARTU Biologicals\' het
meest geschikt. Alhoewel in principe elk allergeen kan worden verkregen, zijn de
volgende allergenen als meest voorkomende testallergenen aan te merken: huisstof,
de mijten
Dermatophagoïdesfarinae, Acorussiro, Tyrophagusputrescens, Glycypha-
gus destructor,
menselijke huidschilfers, huidschilfers van hond en kat, vlo, gras-
pollen, onkruidpollen, bloempollen en hooistof.

De test moet na 15-20 minuten worden afgelezen. Alhoewel er diverse manieren zijn
om het resultaat van de test te beoordelen, is de volgende manier vermoedelijk de
meest praktische. De reacties van de negatieve controle (K; veelal nul) en de
histamine reactie (H) worden gemeten in mm. Alle overige reacties op allergeenex-
tracten kunnen vervolgens gradueel, dus tussen K en de histamine reactie worden
geklassificeerd. Een reactie groter dan I/2 (K H) wordt als positief beschouwd en
dient, na beoordeling van de relevantie, betrokken te worden in de beschouwingen
over de therapie.

In het licht van het beoordelen van huidreactiviteit mag een enkel woord over het
optreden van fout-positieve en fout-negatieve reacties niet ontbreken.
Uitgaande van gestandariseerde allergeenextracten zijn de meest voorkomende
oorzaken voor fout-positieve reacties als volgt samen te vatten: contaminatie van
de testvloeistoffen, een slechte technische uitvoering van de test, het voorafgaande
gebruik van stoffen die op niet-immunologische basis kunnen leiden tot histamine
afgifte (bijvoorbeeld morfine derivaten en bepaalde voedingsbestanddelen), een
niet-specifieke reactie op basis van axongeleiding vanuit een naburige sterke huid-
reactiviteit en dermografisme.

De oorzaken voor fout-negatieve reacties berusten meestal op het testen van
allergeenmengsels bestaande uit niet-verwante stoffen, verlopen extracten, niet
gekoeld opbergen van de extracten waardoor de potentie verloren gaat van niet-
stabiele allergenen, interferentie met medicamenten, stress, het testen van een
patiënt buiten het adequate seizoen (dus op het moment dat onvoldoende allergeen-
specifieke antistoffen aanwezig zijn) of tenslotte omdat niet het juiste allergeen
wordt getest.

DE BETEKENIS VAN DE HlJIDTEST

De huidtest dient te worden beschouwd als aanvulling op het klinisch onderzoek en
de gegevens uit de gerichte anamnese.

\' ARTU Biologicals NV, Lelystad.

-ocr page 109-

Positieve reacties zijn bij atopische honden gerapporteerd voor huisstof (35-71 %),
mensehjlc huidschilfers (17-50%), dierlijke epidermale producten (25-75%), gras-
pollen (19-85%), boompollen (19-85%), en onkruidpollen (23-86%) (8, 13, 14), De
gegevens van het onderzoek verricht onder Nederlandse omstandigheden komen in
grote lijnen overeen met dezc percentages (18). Bij dit laatste onderzoek bleek 82%
van de 208 onderzochte dieren met atopische verschijnselen een positieve huidtest
te vertonen ten opzichte van een of meerdere allergenen. Multisensibiliteit werd
aangetroffen bij 59% van de honden, waarbij de huidreacties als volgt waren te
verdelen: huisstof (30%), menselijke huidschilfers (40%), hondehuidschilfers
(25%), kattehuidschilfers (30%), en graspollen (21%) als meest voorkomende.
Bij graspollenreacties was de bijdrage van
Alopecurus pratensis (vossestaart) en
Phleum pratense (timothee gras) het grootst.

In hetzelfde onderzoek werd aangetoond dat het aantal positieve huidreacties bij
honden ouder dan 6 jaar significant lager was in vergelijking met jongere dieren (P<
0.05).

Bij evaluatie van de resultaten van de huidtest moet niet alleen gelet worden op de
grootte en de configuratie van de kwaddel, maar moet de reactie ook op relevantie
worden beoordeeld. Met andere woorden, nagegaan moet worden of bij bijvoor-
beeld een reactie op paardehuidschifers ook werkelijk regelmatig contact optreedt
met paarden of de buidproducten ervan (via borstels, dekens en dergelijke).

Een piekincidentie in deze niet relevante reacties ten opzichte van dierlijke epithelia
werd door Willemse en Van den Brom (18) waargenomen tussen 2 en 3 jaar na
aanvang van de klinische verschijnselen. Het percentage van deze reacties varieerde
van 27% voor kattehuidschilfers, via circa 50% voor epithelia van pluimvee en
konijnen tot 70% voor epidermale produkten van paarden en cavia\'s. Voor andere
allergenen liggen deze percentages aanzienlijk lager: huisstof (8%) en menselijke
huid.schilfers(10%)(14).

Uit het onderzoek van Vollset et al. (15) is voorts gebleken, dat ook reacties op
voedermijten aanleiding kunnen zijn voor atopische verschijnselen. Zeventig pro-
cent van de atopische honden vertoonde een positieve huidtest op ondermeer
Acarussiro en Glycyphagus domesticus en 75% hiervan zelfs uitsluitend. Dit onder-
zoek geeft voldoende grond om aan de standaardreeks van de te testen allergenen
voedermijten toe te voegen.

IN VITRO DIAGNOSTIEK

In theorie bestaan er een aantal mogelijkheden om via serumbepaling van aller-
geen-specifieke antistoffen dc diagnose van atopie te ondersteunen.
De test die hiervoor in eerste instantie is ontwikkeld, is de Radioallergosorbent test
(RAST), waarbij met radioactief gelabeld anti-IgE en met allergeen geïmpreg-
neerde papieren schijfjes, de hoeveelheid allergeen specifiek IgE kan worden be-
paald. Dil type bepaling heeft een aantal voordelen boven de uitvoering van dc
huidtest, te weten: er is geen risico voor de patiënt, de resultaten zijn kwantitatief,
de resultaten worden niet beïnvloed door het gebruik van medicamenten en de test
kan ook worden uitgevoerd bij geëxciteerde dieren, dieren met dermografisme
(Urticaria door mechanische prikkeling) of een uitgebreide dermatitis, waardoor
een huidtest om technische redenen niet mogelijk is. Daarentegen is de RAST
kostbaar en vereist hoog gekwalificeerd personeel en het gebruik van radioactieve
materialen.

Uit bet onderzoek van Halliwell en Kunkle (5) is gebleken, dat de overeenstemming
tussen de huidtest en de resultaten van de RAST varieert van 82%
woor Artemisia
sp. tot 42% voor Dermatophagoides farinae en slechts 12.5% voor paardebloem-

-ocr page 110-

pollen. Bij het testen van een volledig huisstof extract werd zelfs geen enkele
overeenkomst gevonden, ondanks het feit dat met het serum van de geteste honden
wel PK activiteit kon worden vastgesteld.

Op dit moment is de RAST niet commercieel beschikbaaren valt de test buiten het
bestek van dc praktijk.

In essentie kan hetzelfde gezegd worden van de Enzyme Linked Immuno Sorben!
Assay (ELISA). Wel dient opgemerkt te worden dal deze test enkele voordelen
biedt ten opzichte van de RAST voor wat betreft het kostenaspect, de reagentia
(met name het gebruik van enzymen in plaats van radioactieve materialen) en de
wijze v^in uitvoering. Echter ook voorde ELISA geldt, dat de test voorde bepaling
van allergeen-specifieke antistoffen nog niet beschikbaar is.

Voor research doeleinden is een ELISA ontwikkeld ter bepaling van allergeen-
specifiek IgGd bij atopische honden (20).

In een groep van 62 honden met een atopische symptomatologie en een positieve
huidtest voor één of meerdere allergenen, werd bij 89% van hen IgGd antistoffen
aangetoond tegen inhalatie allergenen. Bovendien werd bij 55% van de dieren met
uitsluitend een atopische anamnese, doch met een negatieve huidtest, eveneens een
verhoogde IgGd titer gevonden.

De overeenkomst tussen de in vivo diagnostische test en de resultaten van de ELISA
waren als voor de IgE RAST, en varieerden van 66% voor huisstof tot 55% voor
onkruidpollen, 58% voor graspollen en slechts 7% voor kattehuidschilfcrs (20).

C\'ONCmSlE

De diagnostiek van atopie van de hond beperkt zich niet tot een enkele test. Gesteld
kan worden dat noch de anamnese, noch enige diagnostische test gebruikt kan
worden als doorslaggevend in de uiteindelijke diagnose. Te vaak vindt overlapping
plaats van de ene ten opzichte van de andere test. Tezamen redenen om de wijze van
diagnostiseren van atopie aan een nadere kritische beschouwing te onderwerpen en
te trachten tot een beter systeem voor de diagnostiek te komen.

I.1 rr-.RATiJUR

1. lidoth BH. Patterson R, and Talbot CH. Imniediate-type hypersensitivity in dogs: cutaneous,
anaphylactic and respiratory responses to Ascaris. .1 Lab Clin Med 1970; 76: 181.

2. l-rick Ol. and Brooks DL. Immunoglobulin L antibodies to pollens augmented in dogs by virus
vaccines. Am .1 Vet Res 198.\'!; 44: 440.

.T (iell PCill. Coombs RRA. and Lachman P.I. Clinical aspects of immunology. .Ird ed., 197.5.
Blackwell Sci Publ. Oxford.

4. llalliwell RF.W. Studies on canine IgL. Thesis University of Cambridge. 197.3.

5. llalliwcll RliW and Kunkle GA. The radioallergosorbcnt test in the diagnosis of canine atopic
disease. .1 Allergy Clin Immunol 1978: 62: 236.

6. Kat/ DH. The allergic phenotype: manifestation of \'allergic breakthrough\' and imbalance in
normal \'damping\' of IgL antibody production. Immunol rev 1978:41: 77.

7. Muller Gl I. Kirk RW.and Scott i)W. Small Animal Dermatology, ed. 3, 1983:402-15. Saunders
Co.. Philadelphia.

8. Nesbitt GH. Canine allergic inhalant dermatitis: a review of 2.30 cases. J Am Vet Med Assoc 1978:
172: 55.

9. Parish WE. Short-term anaphylactic IgG antibodies in human sera. Lancet 1970: ii 591.

10. Patterson R. Investigations of spontaneous hypersensitivity of the dog. .1 Allergy I960; 31: 351.

II. Patterson R. Pruzansky J.1, and Chang WWY. Spontaneous canine hypersensitivity to ragweed.
Characterization of the serum factor transferring skin, bronchial and anaphylactic sensitivity. J
Immunol 1963; 90: 35.

12. Rockcy JH and Schwartzman RM. Skin sensitizing antibodies: a comparative study of canine and
human PK and PCA antibodies and a canine myelotna protein. J Immunol 1967; 98: 1143.

13. Rosenhagen D und Hoffmann G. Zum Intrakutantest beim hund - ein Uberblick über 112 Falle.
Kleintierpraxis 1986; 31: 97.

14. Scott DW. Observations on canine atopy. J Am Anim Hosp Assoc 1981: 17: 91.

-ocr page 111-

Vollsct 1,1.arscn H,l,and Mchl R. Immediate type hypersensitivity in dogs induced bv storage mites.
Res Vet Sci 1986; 40: m.

Vriesendorp IlM.Smid-Merc.x BM.1, Visser TP, llalliwcll REW.and Schwarlzmann RM. Serolo-
gical DL-A typing of normal and atopic dogs. Transpl Proc 1975; 7: 375.
Willcmsc A. Investigations on caninc atopic dermatitis. Proefschrift Universiteit Utrecht, 1984.
Willemse A and Brom WE van den. Investigations of the symptomatology and the significance of
immediate skin test reactivity in canine atopic dermatitis. Res Vet Sei 1983; 34: 261.
Willemse A, Noordzij A. Rutten VPMG,and Bernadina WE. Induction of non-lgE anaphylactic
antibodies in dogs.Clin Exp Immunol 1985; 59: 351.

Willemse A. Noordzij A, Brom WE van den, and Rutten VPMG. Allcrgen-specific IgCid antibodies

in dogs with atopic dermatitis. Clin Exp Immunol 1985; 59; 359.

Wittich FW. Spontaneous allergy (atopy) in the lower animal. .1 Allergy 1941; 12: 247.

17.

18.

20.

21.

BOEKBESPREKING

Veterinary Genetics

F. W. Nicholas
(Oxford Science Piihlicarions).

De behoefte aan een goed bruikbaar handboek
over Veterinaire Genetica is in de afgelopen jaren
in toenemende mate waarneembaar geworden.
Verschillende auteurs hebben deze behoefte on-
derkend en hebben zich op dit gat in de markt
gestort. De resultaten waren tot dusver teleurstel-
lend doordat de meeste auteurs zich in hoofdzaak
beperkten tot encyclopedische opsommingen van
erfelijke gebreken, vooral bij landbouwhuisdie-
ren. Verklaringen van de waargenomen verschijn-
selen zoals deze ons door nieuwe inzichten in de
genetica worden geboden komen in dc voor-
handen zijnde hand- en studieboeken weinig aan
de orde. Dc Australische dierenarts F. W. Nicho-
las heeft, mede op basis van zijn studies in Oxford
een einde aan dit tekort gemaakt.
Hoewel dit boekwerk vooral is gericht op dierge-
neeskunde studenten met kennis van de bio-
chemie en celbiologie kan het ook voor dieren-
artsen een belangrijk hulpmiddel zijn om heden-
daagse inzichten in de genetica en vooral de
betekenis daarvan voor dc diergeneeskunde op
peil te brengen.

Het boek is ingedeeld in 3 in omvang ongeveer
gelijke onderdelen: De principes van de genetica
worden in het eerste deel aan de hand van recente
ontwikkelingen op dit gebied op overzichtelijke
wijze besproken. Zeer overtuigend is hier de die-
renarts en niet de specialist in kennis van de gene-
tica van Drosophila of van de micro-organismen
aan het woord.

Het tweede deel dat handelt over genetica en dier-
ziekten bevat een systematische behandeling van
genetische oorzaken van gezondheidsstoornissen
bij huisdieren. De auteur heeft daarbij veel ge-
bruik gemaakt van de duidelijke voorbeelden die
de honde-en kattefokkerij daarvoor heeft opgele-
verd. Maar niet alleen de fokkerij van deze gezel-
schapsdieren wordt behandeld. De fokkerij van
nutsdieren waaronder met name de schapen komt
bij deze auteur uit Australië zeer duidelijk aan de
orde. De verspreiding over Australië van achter-
eenvolgens de konijnen, het Myxomatose virus,
dc resistentie van de konijnen tegen dit virus en
tenslotte de daarop aansluitende adaptie van het
virus aan deze resistentie vormen een fraai voor-
beeld van de wijze waarop Nicholas dc weten-
schappelijke kennis van mutatie, variatie en adap-
tie een plaats in de praktische werkelijkheid weet
te geven. Er wordt geen uitputtende en zeker ook
niet cen volledige opsomming gegeven van alle
beschreven erfelijke gebreken bij huisdieren.
In het derde deel worden de mogelijkheden voor
gebruik van de genetica bij de fokkerij van huis-
dieren besproken. De dierlijke produktie van de
nutsdieren neemt in dit gedeelte een belangrijke
plaats in. Daarbij worden de gangbare methoden
voorde dierlijke produktie zoals die ook in andere
handboeken beschreven zijn behandeld. Boven
sommige andere heeft dit boek het voordeel dat de
voor dit doel noodzakelijke wiskunde en statistiek
als hulpmiddelen en niet als doel in zichzelf
worden gebruikt. Het gebruik van deze hulp-
middelen wordl met op zichzelf duidelijke voor-
beelden ondersteund. Anders dan in het tweede
gedeelte is hier weiniggcbruik geinaakt van biolo-
gische kenmerken en veel van economisch van
belang zijnde parameters. De bruikbaarheid van
dit handboek voor dc populatie genetische vraag-
stukken zoals die bij de teelt van gezelschapsdie-
ren aan de orde komen is daardoor helaas be-
perkt. In dat opzicht onderscheidt dit, overigens
zeer aanbevelingswaardige, handboek zich niet
wezenlijk van de bestaande boeken op dit gebied.

,/. Bouw.

-ocr page 112-

Atopische dermatitis bij de hond:
nieuwe diagnostische criteria

Atopic dermatitis in dogs: new diagnostic criteria.

Ton Willemse\'

SAMI;nva\'I ring Aan de hand van vergelijking lussen de kenmerken van atopische dermati-
tis bij de mens en de hond. wordt een voorstel gedaan tot de invoering van nieuwe diagnostische
criteria voor atopische dermatitis bij de laatstgenoemde species.

SUMMARY The diagnostic features of atopie dermatitis in man and dogs are compared in the
present paper. On this basis, reconsidering the diagnostic criteria to be applied in the canine
disea.ses. is suggested.

INLEIDING

Alhoewel er diverse mogelijkheden bestaan bij de hond om aanwijzingen te ver-
krijgen over het voorkomen van atopie in het algemeen en atopische dermatitis in
het bijzonder, wordt naast de anamnese tot op heden uitsluitend gebruik gemaakt
van de intradcrmale allergietest (14).

De diagnostiek van atopische dermatitis bij de mens daarentegen is veel gecom-
pliceerder, in die zin, dat voldaan moet worden aan een aantal primaire en secun-
daire criteria, alvorens (per definitie) wordt vastgesteld, dat bij de onderhavige
patiënt sprake is van atopie.

Bij een vergelijking van de aandoening bij de hond en mens blijken een aantal
opvallende overeenkomsten te beslaan:

— de aandoening ontstaat op jonge leeftijd;

— er zijn geen duidelijke genetische markers voor atopie;

— lichenificalie van de huid ter hoogte van llexor-en extensorzijdcn van gewrichten
is zeer karakteristiek voor de aandoening;

— in 80% van de patienten wordt een direct type overgevoeligheid vastgesteld voor
inhalaiie-allcrgenen;

— er bestaan aanwijzingen voor de aanwezigheid van allergeen-specifieke rcaginen
anders dan IgE; en

— er bestaat een discrepantie tussen de resullalen van de in vitro en in vivo
diagnostische testen (28).

Bovenstaande overeenkomsten zijn redenen om dc diagnostische criteria voor
atopie bij de hond aan een heroverweging te onderwerpen en ze te toetsen aan die
welke gebruikt worden bij atopische dermatitis van de mens.

DIACiNOSTISCHE CRITERIA VOOR ATOPISCHE DERMA I ITIS BIJ DE MENS

In een poging om enige uniformiteit te creëren in de diagnostiek van atopische
dermatitis bij de mens hebben Hanifin en Lobitzin 1977 (6) en Hanifin en Rajka in
1980 (7), het concept van primaire en secundaire criteria voor de diagnosestelling
geïntroduceerd. Op grond van deze criteria dient een patiënt te voldoen aan
tentninste drie van de primaire kenmerken:

— pruritus;

— een typische morfologie en distributie van de aandoening;

1. bij volwassenen lichenificatie ter hoogte van llexorzijden van gewrichten;

\' Dr. Ton Willemse, Rijksuniversiteit Utrecht, Vakgroep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, sectie
dermatologie, Yalelaan 8, 3584 CM Utrecht.

-ocr page 113-

2. bij babies en kinderen aantasting van de huid ter hoogte van de extensorzijden
van gewrichten en van het gelaat;

— een tendens tot een chronische of een chronisch recidiverende dermatitis; en

— een persoonlijke of familie anamnese passend bij atopie (asthma, cen allergische
rhinitis, atopische dermatitis).

Bovendien moeten tenminste drie van de volgende secundaire kenmerken aanwezig
zijn:

— aanvang van de aandoening op jeugdige leeftijd;

— een type 1 (direct type) huidreactiviteit;

— verhoogde IgE concentratie in het serum;

— xerosis (een gegeneraliseerd droge huid);

— een tendens tot bacteriële huidinfecties;

— een verstoorde celgebonden immuniteit;

— een recidiverende conjunctivitis;

— cheilitis;

— de neiging tot een aspecifieke dermatitis op handen en/of voeten;

— bleekheid of erytheem in het gezicht en/of donkerverkleuring van het orbitale
gebied;

— voedingsintolerantie of intolerantie voor wol en vetoplosmiddelen;

— pruritus in combinatie met transpiratie;

— beïnvloeding van het verloop van de aandoening door otngevings- of etnotionele
factoren;

— dermografisme en een zogenaamde \'delayed blanch\' reactie (vasoconstrictie ter
plaatse van urticaria door mechanische prikkeling).

HEN VERGELI.IK1NG VAN DIAGNOSTISCHE CRITERIA BI.I DE HOND EN DE MENS
Pruritus

Tot op heden is de aanwezigheid van pruritus bij de hond met atopie als een van de
belangrijkste kenmerken beschouwd, indien de pruritus tot uiting kwam als likken
aan de extremiteiten en wrijven met de kop langs dc vloer of objecten (14, 15, 23).
Deze waarnemingen werden als basiscriteria gehanteerd voor de diagnose atopie bij
dc hond.

Of de huidlesies primair optreden of het gevolg zijn van de aanwezige pruritus, is
noch bij de mens (7), noch bij de hond, ooit aangetoond (14). De laatste hypothese
wordt ondersteund door de bevindingen van Willemse en Van den Brom (30),
waarbij in cen groep van 208 atopische honden, gediagnostiseerd op basis van de
\'oude\' criteria, weliswaar de klassieke symptomen werden waargenomen, doch
waarbij slechts bij twee-derde van de dieren huidveranderingen werden geconsta-
teerd in het faciale gebied en aan de extremiteiten.

Morfologie en distributie

De meest frequent aangetaste huidgedeelten bij honden met atopie zijn de snuit, het
perioculairc gebied en de oksels (15, 22, 23). Deze distributie komt overeen met de
faciale distributie, de cheilitis en de aspecifieke dermatitis aan handen en voeten
zoals die worden waargenomen bij de mens (7).

Bovendien blijkt uit het onderzoek van Willemse en Van den Brom (30) dat ook de
llexorzijden van de ellebogen en de tarsaalgewrichten, alsmede de extensorzijden
van de carpaalgebieden veelvuldig betrokken zijn bij die delen van het lichaam, die
bij atopische honden afwijkingen vertonen. De twee laatste localisaties vertoonden
zelfs uitsluitend afwijkingen bij dieren, die zowel een atopische symptomatologie
als een positieve huidtest voor inhalatie allergenen hadden. In afwijking van de
bevindingen van Hanifin en Rajka (7), werd door Sneddon en Church (25) eveneens
een aantasting van buigzijden waargenomen bij kinderen vanaf de leeftijd van

-ocr page 114-

2 jaar. Bij de tiondbleei< geen leeftijdgebonden distributie of morfologie aantoon-
baar UlO).

De afwijkingen, die het meest worden gezien bij atopische honden, zijn erytheem,
papulaire reacties, crustae en lichenificatie. Lichenificatie is aanwezig bij 80% van
de honden met atopische verschijnselen, maar blijkt niet verband te houden met het
tegelijkertijd aanwezig zijn van een positieve huidtest (30).

Een chronische of chronisch recidiverende dermatitis

Atopische dermatitis bij de hond heeft veelal een chronisch veloop (14). Ook in het
onderzoek van Willemse en Van den Brom (30) is gebleken, dat de aandoening bij
80% van de dieren langer dan 1 jaar bestond, langer dan 2 jaar bij ongeveerde helft
van de honden en meer dan 3 jaar bij circa een derde van de dieren.
Bij de mens vertoont atopic (atopische dermatitis) exacerbaties tijdens het zomer-
seizoen indien de oorzaak gevonden wordt in menselijke huidschilfers (human
dandruff), tijdens het najaar en de winter als gevolg van reacties op huisstof, terwijl
pollen, afhankelijk van de bloeiperiode van het betreffende gewas, in diverse
seizoenen opflikkeringen van de aandoening teweeg kunnen brengen (32). Bij de
hond wordt een dergelijk reactiepatroon in ieder geval waargenomen bij pollenaller-
gieën, en zijn de exacerbaties door huisstof en menselijke huidschilfers maar tcn
dele seizoensgebonden (15, 30).

Een atopie anamnese

Bij de mens wordt bij circa 50% van de patiënten naast een atopische dermatitis
tevens een respiratoir allergisch symptoom waargenomen (7).
Alhoewel een rhinitis, niezen en conjunctivitis veelvuldig worden waargenomen bij
honden met een atopische dermatitis (4, 23), lijkt de vraag gerechtvaardigd of dit
uitingen zijn van een allergie (17, 18, 29). Bij slechts 3 van de 46 honden met
atopische verschijnselen, niezen en/of ecn rhinitis, en huidreactiviteit voor
Pollen-
allergenen werd een positieve nasale provocatietcst waargenomen voor dezelfde
Pollenallergenen (29).

Alhoewel het familiair voorkomen van atopie bij de mens een bekend fenomeen is,
is dc wijze van overerving nog steeds niet opgehelderd (5, 20). Kaufman en Frick
(11) melden, dat 58% van de kinderen één of ander allergisch symptoom ontwikkelt
als een van de ouders atopie heeft, en 79%; indien beide ouders atopische verschijn-
selen hebben. Hetzelfde kan min of meerook gezegd worden over de atopie van dc
hond.

Ondanks het feit dat meerdere dieren uit een nest de aandoening kunnen ontwik-
kelen, zijn nog geen DL-A markers voor de allergie aangetoond (27). Wel is bekend,
dat boxers, I^uitse herders, terriers, poedels cn Dalmatische honden een predisposi-
tie hebben voor atopie (14, 15, 23, 30).

Aanvangslecftijd

Bij kinderen treden de eerste verschijnselen van een atopische dermatitis in 85% van
de gevallen op beneden de leeftijd van 5 jaar, en in 60% zelfs in het eerste leven.sjaar
(21).

Ook bij dc hond worden de eerste symptomen gezien op jonge leeftijd en wel in 75%
beneden de leeftijd van 3 jaar (4, 23, 30).

Huidreactiviteit

Bij circa 80%; van dc mensen met een atopische dermatitis wordt een direct type
huidreactiviteit waargenomen ten opzichte van inhalatie-allergenen (21). Ook bij
honden met atopische dermatitis wordt een dergelijk percentage in het algemeen
aangetroffen (23, 30).

-ocr page 115-

Verhoogde reaginenconcentruHes

Verhoogde concentraties IgE worden bij de mens aangetroffen in geval van hooi-
koorts, een allergische asthma en/of een atopische dermatitis (9, 10). Echter bij
patiënten met uitsluitend een atopische dermatitis wordt bij 20% van hen een
normale hoeveelheid IgE in het serum gemeten (7).

Uit het onderzoek van Halliwell en Kunkle (3) is gebleken, dat bij de hond de
overeenkomst tussen de resultaten van de RAST, ter bepaling van allergcen-spe-
cifiek IgE, en de resultaten van de huidtest, variëren per getest allergeen: 82% in
geval van ragweed (Jacobskruiskruid), 42% voor de mijt
Dermatophagoïdesfarinae
en slechts 12.5% voor paardebloempollen.

IgG-S-TS (short-term sensitising IgG) wordt bij de mens veelvuldig geassocieerd
met een allergische asthma ten gevolge van de mijt
Dermatophagoïdespteronyssinus,
huisstof of graspollen (16, 19). Bovendien worden verhoogde concentraties IgG,
IgG4 en IgE gemeld bij patiënten met een atopische dermatitis (24), en bij kinderen
met asthma, hooikoorts en eczeem (2). In het onderzoek van Willemse
et al. (31) is
aangetoond, dat ook bij de hond een IgG subklasse (IgGd) een rol speelt bij de
atopische dermatitis. Verhoogde allergeen specifieke IgGd titers werden gevonden
bij 89% van de dieren. De overeenkomst tussen de aanwezigheid van deze reaginen
en het optreden van een direct type huidreactiviteit, varieerde tussen 50% voor
menselijke huidschilfers tot 83% voor kattehuidschilfers.

Overige klinische bevindingen

Een gegeneraliseerde droge huid (xerosis) wordt door Hanifin en Rajka (7) als zeer
karakteristiek beschouwd voor atopische dermatitis bij de mens. Ook bij de hond
wordt bij deze aandoening regelmadg een seborroea sicca waargenomen (30).
Ditzelfde kan gezegd worden van een oppervlakkige stafylokokkeninfectie van de
huid. Het samengaan van een dergelijke infectie en een atopische dermatitis wordt
bij de mens toegeschreven aan een verminderde celgebonden afweer met een
veranderde
Chemotaxis (8).

Bij honden met een atopische dermatitis wordt een oppervlakkige pyodermie ten
gevolge van
Staphylococcus intermedius/aureus bij 25% van dc dieren gezien.
Bovendien wordt een dergelijke infectie significant vaker waargenomen bij die
dieren, die zowel een atopische anamnese hebben als een positieve huidtcst, indien
vergeleken met honden met uitsluitend een atopische symptomatologie (30). Een
veranderde celgebonden afweer en
Chemotaxis kon echter niet als basis hiervoor
worden aangetoond (12, 13).

Bij de mens wordt een bilaterale conjunctivitis regelmatig waargenomen bij hooi-
koortspatiënten, ai dan niet met een tegelijk optredende atopische dermatitis (26).
Ook bij de hond wordt een recidiverende conjunctivitis gezien als deel van hel
atopiecomplex, alhoewel het onduidelijk is of aan deze conjunctivitis een allergi-
sche oorzaak ten gronslag ligt. De opgegeven percentages variëren van 30 tot 50\'>f
(23, 30).

Alhoewel een voedingsintolerantie frequent wordt gezien bij kinderen met atopie
(7), lijkt het bij de hond geen deel uit te maken van het atopiecomplex (28), daar
slechts bij uitzondering honden met atopische verschijnselen een verbetering laten
zien na het verstrekken van een eliminatiedieet.

Hel optreden van pruritus als gevolg van hyperhydrosis (een verhoogde apocrine
zweelklierproduktie)kan als speculatief worden beschouwd. Hyperhydrosis wordt
echter bij 10 tot 25% van de atopische honden opgemerkt (23, 30). In hoeverre
hierbij stressfactoren een rol bij de inductie spelen, is vooralsnog onduidelijk. Bij
humane patiënten wordt daarentegen veelal als klacht gehoord, dat de patiënt het
gevoel heeft niet in staal te zijn om te transpireren. Of dil veroorzaakt wordt door
een defect in de zweetklierproduklie zelf of hel gevolg is van veranderingen in

-ocr page 116-

oppervlaktelipiden in de huid leidend tot afsluiting van afvoergangen, is evenmin
opgehelderd (1).

Aangaande de overige secundaire kenmerken van een atopische dermatitis bij de
mens, kan gesteld worden dat deze bij de hond vooralsnog niet zijn onderzocht,
zodat hun betekenis onduidelijk is.

NIEUWE DIAGNOSTISCHE CRITERIA

Uit het voorgaande blijkt, dat de meeste diagnostische kenmerken zoals die opgeld
doen voor de mens (6, 7), eveneens gebruikt kunnen worden voor de hond. In
combinatie»met de onvolkomenheden van de tot op heden gehanteerde diagnostiek,
lijkt derhalve een heroverweging van diagnostische criteria voor atopische dermati-
tis bij de hond gerechtvaardigd.

In de nieuwe opzet wordt een hond als atopisch beschouwd, indien het dier voldoet
aan minstens drie van de primaire en drie van de secundaire kenmerken van de
aandoening.

Primaire kenmerken:

— pruritus;

— een faciale en/of digitale distributie;

— lichenificatie van de flexorzijden van het tarsaal gewricht;

— lichenificatie van de extensorzijden van het carpaal gewricht;

— de aanwezigheid van een chronische of chronisch recidiverende dermatitis;

— een individuele of nestanamnese passend bij atopie;

— een raspredipositie.

Secundaire kenmerken:

— aanvang van de symptomen beneden de leeftijd van 3 jaar;

— faciaal erytheem en een cheilitis;

— cen bilaterale folliculaire conjunctivitis;

— een oppervlakkige stafylokokkenpyodermie;

— hyperhydrosis;

— de aanwezigheid van een direct type huidreactiviteit;

— verhoogde concentraties allergeen-specifiek IgE in het serum;

— verhoogde concentraties allergeen-specifiek IgGd in het serum.

LITERATUUR

1. Gigli I and Bacr Rl,. Atopie dermatitis. In: Dermatology in general medicine. 2nd. ed. Editors:
Eitzpatriek TB. Eisen AZ, WolH K. Freedberg IM. and Austen K F. 1979; 520-8. Megraw Hill Book
Co., New York.

2. Gwynn CM, Morrison Smith J, Leon G, and Stanworth DR. Role of IgG subclass in childhood
allergy. Lancet 1978: i: 910.

3. Halliwell REW and Kunkle GA. The radioallergosorbent test in the diagnosis of canine atopic
disease. J Allergy Clin Immunol 1978; 62: 236.

4. Halliwell REW and Schwartzman RM. Atopic disease in the dog. Vet Rec 1971; 89: 209.

5. Hanifin JM. Atopic dermatitis. J Am Acad Dermatol 1982; 6: 1.

6. Hanifin JM and Lobitz WC. Newer concepts of atopic dermatitis. Arch Dermatol 1977; 113:663.

7. Hanifin JM and Rajka G. Diagnostic features of atopic dermatitis. Acta Derm Venereol (Stock-
holm) 1980; 92: 44.

8. Hanifin JM and Rogge JL. Staphylococcal infections in patients with atopic dermatitis. Arch
Dermatol 1977; 113: 1383.

9. Johansson SGO. Raised levels of a new immunoglobulin class (IgND) in asthma. Lancet 1967; i:
951.

10. Juhlin L, Johansson SGO, Bennich H, Hogman C, and Thyresson N. Immunoglobulin E in
dermatitis. Levels in atopic dermatitis and urticaria. Arch Dermatol 1969; 100: 12.

-ocr page 117-

11. Kaufman HSand Frick OL. The development of allergy in infants of allergic parents: A prospective
study concerning the role of heredity. Ann Allergy 1976; 37; 410.

12. Kroese FGM. Willemse A, and Slappendel R.L Granulocyte function tests in canine infectious
diseases. Methods and preliminary results. Vet Immunol Immunophatol 1981; 2: 455.

13. Latimer KS. Prasse KW. Mahaffey EA, Dawc DL, Lorenz MD, and Duncan FR. Neutrophil
movement In selected canine skin diseases. Am .1 Vet Res 1983; 44: 601.

14. Muller GH. Kirk RW, and Scott DW. Small Animal Dermatology, 3rd. ed. 1983:402-15. Saunders
Co.. Philadelphia.

15. Ncsbitt GH. Canine allergic inhalant dermatitis; a review of 230 cases. J Am Vet Med Assoc 1978;
172: 55.

16. Parish WE. The clinical relevance of heat-stable, short-term sensitizing anaphylactic IgG antibo-
dies (IgG S-TS)and of related activities of lgG4 and lgG2. Br J Dermatol 1981; 105: 223.

17. Patterson R, Chang WW Y, and Pruzansky JJ. The North Western Univerity Colony of a topic dogs.
J Allergy 1963; 34: 455.

18. Patterson R, Pruzansky JJ, and Chang WWY. Spontaneous canine hypersensitivity to ragweed.
Characterization of the serum factor transferring skin, bronchial and analphylactic sensitivity. J
Immunol 1963:90:35.

19. Pepys J, Parish WE, Stenius-Aarniala B, and Wide L. Clinical correlation between long-terin (IgE)
and short-term (IgG S-TS) anaphylactic antibodies in atopic and \'non-atopic\' subjects with
respiratory allergic disease. Clin Allergy 1979; 9: 645.

20. Rajka G. Prurigo Besnier (atopic dermatitis) with special reference to the role of allergic factors.

I. The influence of atopic hereditary factors. Acta Derm Vencreol (Stockholm) I960; 40: 285.

21. Rajka G. Prurigo Besnier (atopic dermatitis) with special reference to the role of allergic factors.

II. The evaluation of the results of skin reactions. Acta Derm Venereol (Stockholm) 1974; 54: 193.

22. Reedy LM. The diagnosis of caninc atopic disease. In: Current Veterinary Therapy VI1, 1980;
450-3. Ed. R.W. Kirk. Saunders Co., Philadelphia.

23. Scott DW. Observations on canine atopy. J Am Hosp Assoc 1981; 17: 91.

24. Shakib F. McLaughlan P, Stanworth DR, Smith E, and Fairburn E. Elevated IgE and lgG4 in
patients with atopic dermatitis. Br J Dermatol 1977; 97: 59.

25. Sneddon LB and Church RE. Practical Dermatology. 1964; Edward Arnold Publ. Ltd., London.

26. Vaughan D and Asbury T. General Ophthalmology. 7 th. ed. 1974; Lange Med Publ.. Los Altos,
California.

27. Vricsendorp HM, Smid-Mercx BMJ, Visser TP, Halliwell REW, and Schwartzman RM. Serolo-
gical DL-A typing of normal and atopic dogs. Transpl Proc 1975; 7; 375.

28. Willemse A. Investigations on canine atopic dermatitis. 1984; Proefschrift Rijksuniversiteit Utrecht.

29. Willemse A. Canine atopic disease; investigations of eosinophils and the nasal mucosa. Am J Vet
Res 1984; 45: 1867.

30. Willemse A and Brom WE van den. Investigations of the syinptomatology and the significance of
immediate skin test reactivity in canine atopic dermatitis. Res Vet Sci 1983; 34: 261.

31. Willemse A, Noordzij A, Brom WE van den, and Rutten VPMG. Allergen-specific IgGd antibodies
in dogs with atopic dermatitis. Clin Exp Immunol 1985; 59: 359.

32. Young E. Een klimatologische en allergische studie van het constitutioneel eczeem. Ned Tijdschr
Geneeskd 1963; 107: 1304.

-ocr page 118-

Atopische dermatitis bij de hond:
therapeutische mogeUjkheden

Atopic dermatitis itt dogs: possible forms of treatment

Ton Willemse\'

SAMI-NVA\'l\'I ING Bij honden verdacht van atopie bestaan de volgende therapeutische moge-
lijkheden: eliminatie van de causale allergenen. een orale toediening van corticosteroïden of
hyposensibiUsatie. Afhankelijk van de duur van de aandoening, de leeftijd van de hond en het
aantal verantwoordelijke allergenen, zal vooreen van deze vormen gekozen kunnen worden.

SUMMARY The possibilities of treatment in canine atopy are discus.sed. Varying with the age
of the dog, the duration and seasonal pattern of the disease, and the number of causative
allergens, withdrawal therapy, administration of glucocorticosteroids or hyposensitisalion may
he chosen.

INl.i;il)lNG

Bij de liond wordt een door reaginen gemedieerde overgevoeliglieidsreactic voor
inlialatie-alicrgenen per definitie atopie genoemd. De l<linisciie uitingsvormen
variëren van hooil<oortsaclitige verscliijnselen en astiima bij ongeveer 10% van de
fionden tot een dermatitis bij circa 70% van de dieren (7, 10, 11).
In theorie is er een aantal therapeutische mogelijkheden, die echter elk voor zich
onder bepaalde omstandigheden dc voorkeur kunnen genieten.

[•I.IMINA TIE VAN ALLERGENEN

Via anamnese en in vivo en in vitro allergietesten is het mogelijk de oorzakelijke
allergenen bij ecn van atopie verdachte hond op te sporen. Hel is hierbij ecn vereiste
dal de uitslagen van de allergietesten worden gerelateerd aan de anamnese, met
andere woorden dat gekeken wordt naar de relevantie van de uitslagen.
Zo zal het niet van belang zijn om bij een positieve huidtest op caviahuidschilfers cn
het nooit m contact komen hiermee, deze uitslag als relevant tc beschouwen. In dit
verband moet echter worden bedacht dat ook indirect contact kan leiden tot een
allergie. Hen bekend voorbeeld is dc overgevoeligheid op epidermale produkten
van het paard. De overgevoeligheid bij dc hond kan worden geïnduceerd doordal
bijvoorbeeld dc eigenaar regelmatig in ccn manege komt cn/of paard rijdt en via
deze weg dc huidproduklcn in huis brengt.

Het zal duidelijk zijn, dat eliminatie van oorzakelijke allergenen hel snelst leidt tot
verbetering van dc atopische patiënt. Niel altijd zal deze benaderingswijze echter
mogelijk zijn, waarbij als redenen vooral gevoelsmatige factoren kunnen worden
aangemerkt.

Allergenen die, buiten cpidermalc produkten van andere diersoorten, nogal eens in
aanmerking komen voor eliminatie, zijn: kapok, wol en veren in bijvoorbeeld
kussens.

\' Dr. Ton Willemse, Rijksuniversiteit Utrecht, Vakgroep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, sectic
dermatologie, Yalelaan 8, 3584 CM Utrccht.

-ocr page 119-

MbI)ICAMF.NTElJ/.ETHF.RAPIl-:ËN

In vergelijking tot dc effectiviteit bij de mens, is voor de hond slechts een beperkt
scala aan medicamenten werkzaam bij atopie.

Antihistaminica

Alhoewel een groot assortiment aan antihistaminica op de markt is voorbehande-
ling van allergische aandoeningen, blijkt de werkzaamheid bij de hond minitnaal.
Zo cr al effect van de behandeling valt te constateren, is het veelal de sedatieve
component die hiervoor verantwoordelijk is (3, 5, 8).

Het feit dat naast histamine, andere mediatoren zoals leukotrienen en proteolyti-
sche enzymen een rol spelen bij het tot stand komen van de pruritus, is vermoedelijk
de belangrijkste reden voor het uitblijven van effect van antihistaminica.

Disodiumcromoglycaat

Het bovengenoemde medicament behoort tot de membraanstabiliserende agentia.
Langs deze weg vindt remming plaats van door de mestcellen geproduceerde of via
dc granula uitgescheiden mediatoren.

Alhoewel de effectiviteit bij de mens redelijk te noemen valt, is disodiumcromogly-
caat bij de hond tot op heden onvoldoende geëvalueerd om de werkzaamheid te
kunnen beoordelen. Bij een beperkt aantal patiënten met een allergische conjuncti-
vitis is verbetering geconstateerd met dit medicament.

Glucocorticosteroïden

Een behandeling met corticosteroïden is bij de hond de meest effectieve te noemen
binnen de sector van de orale medicamenten (5, 7). Corticosteroïden zijn op
verschillende manieren werkzaam met als uiteindelijk resultaat een verminderde of
geblokkeerde afgifte van mestcelmediatoren:

— corticosteroïden potentiëren de cyclisch adenosinemonofosfaat (cAMF) activi-
teit en hebben een remmende invloed op cyclisch guanosinemonofosfaat (cGMP)
via cen versterkte antifosfodiësterase activiteit en remming van hel adenosyltrifos-
fatasc (A\'l\'P-asc) en guanylaaicyclase;

— zij hebben een direct retnmend effect op de afgifte van mediatoren door middel
van membraanstabilisatie;

— zij remmen de produktie van arachidonzuur, hetgeen leidt tot cen verminderde
prostaglandinenvorming via de cyclo-oxygenase processen en van leukotrienen via
de lipoxygenase route; en

— tenslotte hebben corticosteroïden ondermeer een negatief effect op de neutro-
ficle Chemotaxis, de vaatpermeabiliteit en de produktie van intcrletikine 2.
Teneinde bijwerkingen van corticosteroïden op lange termijn te voorkomen, ver-
dient het de voorkeur deze medicamenten alternerend, dat wil zeggen om de dag,
voor te schrijven. Bij voorkeur dient zelfs gestreefd te worden naar ccn nog tninder
frequente toediening, bijvoorbeeld elke drie tot vier dagen. Als aanvangsdosis
prednison wordt aangehouden 1-2 mg/kg om de dag, \'s morgens toegediend.
Deze therapievorm verdient de voorkeur bij de volgende categorieën patiënten:

— honden met seizoensgebonden atopie gedurende bijvoorbeeld slechts twee
maanden per jaar;

— dieren met een overgevoeligheid voor meer dan tien allergenen, zodat een
andere therapievorm niet mogelijk is;

— dieren ouder dan 10 jaar, waarbij op basis van de gemiddelde levensverwachting
nog slechts gedurende een relatief korte periode effect mag worden verwacht van
hyposensibilisatie; en

— honden met een op grond van de anamnese en het klinisch onderzoek verdachte
atopische constitutie, doch met niet te identificeren oorzakelijke allergenen.

-ocr page 120-

HYPOSENSIBILISATIE

Bij hyposensibilisatie wordt getracht de hond tolerant tc maken voor de causale
allergenen door het dier hiermede te injecteren met toenemende doses en met groter
wordende intervallen.

Er bestaan diverse theorieën over de immunologische achtergronden van hyposen-
sibilisatie. Deze variëren van een toegenomen T-suppressor cel-activiteit resulte-
rend in een afname van reaginen-productie, via een direct effect op de mestcellen en
de degranulatie van mediatoren tot de veelvuldig geaccepteerde theorie van de
\'blokkerende antilichamen\'. Blokkerende antistoffen, behorend tot de IgG-klasse,
zouden specifiek zijn voor de causale allergenen en het resultaat zijn van de
toediening hiervan via een andere weg (subcutaan). Gesteld wordt, dat de antigenen
direct een binding aangaan met de IgG-antistoffen, voordat de antigenen de
weefselgebonden reaginen bereiken, of dat de IgG-antistoffen de mestcelreceptoren
blokkeren, waardoor in beide gevallen de afgifte van mediatoren wordt voor-
komen, Het exacte werkingsmechanisme is echter nog onvoldoende ontrafeld. De
meest moderne opvatting is dat de veranderde T-suppressor cel-activiteit een
belangrijke rol speelt (3, 7, 12).

In principe zijn er twee mogelijkheden om honden met atopie te hyposensibiliseren,
en wel met waterige extracten of met depotpreparaten. De laatste extracten hebben
het voordeel, dat de vloeistof langzamer wordt geabsorbeerd, hetgeen de mogelijk-
heid geeft om minder injecties toe tc dienen en met grotere intervallen.
Hyposensibilisatie is geïndiceerd bij die honden, die tenminste 3-4 maanden per
jaar atopische verschijnselen vertonen, die overgevoelig blijken te zijn voor maxi-
maal 10 allergenen, en die bij voorkeur jonger zijn dan 10 jaar.
Hyposensibilisatie met meer dan 10 allergenen kan leiden tot een te hoge allergene
belasting, waardooranafylaxie zou kunnen optreden, terwijl het gebruik van te lage
concentraties per allergeen (waardoor wel het aantal zou kunnen toenemen) kan
resulteren tot verlies van therapeutisch effect (5).

Tenslotte is het van groot belang dat de eigenaar van de patiënt zich realiseert dat
een therapie in de vorm van hyposensibilisatie levenslang moet worden uitgevoerd,
daar de behandeling beoogt de aandoening onder controle te houden en niet
permanent te genezen. Voor waterige allergeenextracten is het toedieningsschema
in tabel 1 weergegeven. De injecties worden subcutaan toegediend. Circa 60% van
de dieren die op deze wijze worden behandeld vertonen na verloop van tijd een
verbetering van tenminste 50% (5).

Een variant op het bovengenoemde schema is de zogenaamde \'rush\'-therapie.
Hierbij wordt gedurende de eerste 4-6 dagen een injectie-interval gehanteerd van
2-6 uur. Alhoewel onderzoek heeft aangetoond dat deze wijze van behandelen
effectief kan zijn, bestaat toch een verhoogd risico voor systemische reacties.
Bij gebruik van depotpreparaten\', waaraan de auteur de voorkeur geeft, wordt een
ander doseringsschema aangehouden (tabel 2). Ook hierbij worden de injecties
subcutaan gegeven.

In een dubbelblind onderzoek (12), waarbij de van atopie verdachte dieren uitslui-
tend met of een placebo of een allergeenextract werden behandeld, is gebleken dat
tenminste een verbetering van 50% plaatsvond bij 60% van dc met allergeen
behandelde dieren. Bovendien werd een significant verschil in effectiviteit geconsta-
teerd ten gunste van deze laatste groep in vergelijking met dc placebogroep.
Bedenkend dat de honden uit het onderzoek niet tegelijkertijd voor eventueel
aanwezige stafylokokken infecties en/of seborroe werden behandeld, mag redelij-
kerwijs worden aangenomen, dat bij een dergelijke combinatietherapie het percen-
tage van effectief te behandelen dieren toeneemt tot circa 70-75%.
\' Anuvetrin, ARTU Biologicals N.V.. Lelystad.

-ocr page 121-

Tabel 1.

Hyposensibilisatieschema bij gebruik

van waterige allcrgeen-cxtracten.

Dag

Ampul 1

Ampul 2 Ampul 3

(100-200 PNlJ/ml) (1.000-2.000 PNU/ml) (10.000-20.000 PNU/ml)

0

0.1 ml

2

0.2

4

0.4

6

0.8

8

1.0

10

0.1 ml

12

0.2

14

0.4

16

0.8

18

1.0

20

0.1 ml

22

0.2

24

0.4

26

1.0

38

1.0

48*

1.0

* Na de 48ste dag worden de injecties (1.0 ml) iedere 20-40 dagen herhaald.

Tabel 2. Hyposensibllisatieschema bij gebruik van depotpreparatcn.

Hoeveelheid te injecteren extract met een allergeenconcentratie vergelijkbaar met 10-20.000 PNU/ml.

Dag
Week

* Op klinisch elTect, te weten de mate van pruritus, kan per individu het injectie-interval hierna worden
aangepast.

Het effect van de therapie lean 9 maanden na aanvang worden beoordeeld. Indien
op dat moment noggeen verbeteringte constateren valt, is verdere hyposensibilisa-
tie zinloos (12).

De resultaten van dit dubbelblind onderzoek zijn in overeenstemming met die van
anderen (1, 10), doch hoger dan die van Kunkle (40%) (5). Uit het onderzoek van
Willemse
et al. (12) blijkt voorts, dat het gemiddelde interval voor dc boosterinjec-
ties 2-3 maanden bedraagt. Bovendien vonden deze auteurs, dat bij honden met een
goede klinische respons op hyposensibilisatie de huidtest kan worden gebruikt als
parameter voor het effect.

0

0.1 ml

1

0.2

2

0.4

4

0.6

6

0.8

9

1.0

12

1.0

16

1.0

20

1.0

26

1.0

32

1.0

40

1.0

48*

1.0

-ocr page 122-

Bijwerkingen als gevolg van hyposensibilisatie zijn minimaal en weinig voorko-
mend. Incidenteel wordt in aansluiting op de injectie gedurende een periode van 1-2
dagen een toename van de pruritus geconstateerd (3, 12).

l OEKOMSTIGETHHRAPEUTlSCHE MOGEt.l.lKHEDEN

Gezien de vooralsnog niet optimale resultaten van welke therapie dan ook bij
atopie, zal het toekomstig onderzoek gericht zijn op manipulatie van het immuun-
systeem. Hierbij kan gedacht worden aan antigeenmodulatie, bijvoorbeeld door
koppeling van monomethoxypolyethyleenglycol (mPEG) aan de antigenen, waar-
door actjvatie plaatsvindt van carrier specifieke T-suppressor cellen, of aan een
antilichaamregulatie door middel van beïnvloeding van idiotype-anti-diotype inter-
acties (2, 4, 6, 9).

LITERATUUR

1. Baker E. Allergy skin testing in tlie dog. J Am Vet Med Assoc 1966; 148: 1160.

2. Blaser K and Weck AL de. Regulation of the IgE antibody response by idiotype - anti-idiotype
network. Progress Allergy 1982; 32: 203.

3. flalliwell REW. Current Veterinary Therapy, vol. VI. 1977: 537-41. Saunders Co., Philadelphia.

4. Holford-Strevens V, Lee WY. Kelly KA. and Sehon AH. Suppression of IgE antibody production
in sensitized mice and rats by tolerogenic conjugates of synthetic hydrophobe polymer with antigen
or hapten: effect on antigen-induccd histamine release from peritoneal inast cells. Int Arch Allergy
appl Immunol 1982; 67: 109.

5. Kunkle CiA. Current Veterinary Therapy, vol. VII, 1980: 453-8, Saunders Co., Philadelphia.

6. Malley A. Imrnunothcrapcutic potential of idiotype/anti-idiotype regulation of the IgE response.
Immunology Today 1983; 4: 163.

7. Muller GH.Kirk RW.and Scott DW. Small Animal Dermatology, 3rd. ed. 1983; 402-15. Saunders
Co.. Philadelphia.

8. Reedy LM. Current Veterinary Therapy, vol. VII 1980: 450-53. Saunders Co., Philadelphia.

9. Sehon Afl. l.angG, and Carter BG. Further insights into the mechanism underlying the down regu-
lation of IgE antibodies by conjugates of allergens with mononiethoxypolyethylene glycols
(niPlïGs). Proc XI Int Congr Allcrgol Clin Immunol London 1982: 359-66.

10. Scott DW. Observations on canine atopy. .1 Am Anim Hosp Assoc 1981; 17: 91.

11. Willemse A and Brom WE van den. Investigations of the symptomatology and the significance of
immediate skin test reactivity in canine atopic dermatitis. Res Vet Sci 1983; 34: 261.

12. Willemse A. Brom WE van den, and Rijnberk A. Effect of hyposensitization on atopic dermatitis in
dogs. .1 Am Vet Med Assoc 1984; 184: 1277.

-ocr page 123-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Biggengriep, terug van weggeweest?

Piglet influenza, is it back again?
G. W. M. van Golstein Brouwers\'

SAMENVATTING Op de Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg werd middels een
ELISA-techniek bij hoestende varkens de diagnose
Mycoplasma hyopneumoniae bevestigd.

SUMMARY A diagnosis o/Mycoplasma hyopneumoniae infection in coughing piglets was
verified using an ELISA technique by the Animal Health Service of the province of Limburg, the
Netherlands.

Toen in 1967 dr. Truyen promoveerde op de zoötechnische aspecten van enzoö-
tische pneumonie bij varkens was de veroorzaker van deze ziekte nog niet met
zekerheid bekend. Wel isoleerden Mare en Switzer in 1965 uit pneumonielongen
een Mycoplasmasoort die zij
Mycoplasma hyopneumoniae noemden.
Met de 7e en 8e cultuurpassage van deze mycoplasmata infecteerden zij gezonde
varkens en konden bierbij, drie weken na de infectie, macroscopisch en microsco-
pisch veranderingen vaststellen, die typisch waren voor enzoötische pneumonie.
Andere onderzoekers hebben deze bevindingen geverifieerd, zodat thans algemeen
wordt aangenomen dat
Mycoplasma hyopneumoniae de veroorzaker is van enzoö-
tische pneumonie (EP).

Enzoötische pneumonie, viruspneumonie, Ferkelgrippe, biggengriep is een be-
smettelijke en gemakkelijk overbrengbare ziekte. Ze veroorzaakt vooral bij biggen,
maar ook bij oudere varkens een droge hoest, welke wekenlang kan aanhouden.
Soms blijft de hoest maanden aanwezig en wordt kenbaar bij plotselinge inspan-
ning (opjagen) van de varkens. De besmettingsgraad bij de varkens is hoog. De
sterfte, door longontstekingen, is onder goede klimatologische en hygiënische
omstandigheden gering. De voornaamste schadepost van EP is de optredende
groeivertraging tengevolge van longletsels tot 5% toe.
Bij sectie zijn de macroscopische letsels aan de longen duidelijk.
De voorste longkwabben en de voorste rand van de diafragmale longkwab zijn eerst
gehepatiseerd en worden later atelectatisch. Microscopisch ziet men een sterke
celinfiltratie rondom de luchtpijpvertakkingen en de bloedvaten.
In de zestiger jaren was de schade door EP veroorzaakt, zó groot dat men het nodig
vond deze ziekte in georganiseerd verband te bestrijden. EP was dan ook naast
varkenspest en atrofische rhinitis de voornaamste ziekte op het programma van de
Gezondheidsdiensten!

Door verbetering van klimatologische omstandigheden, goede hygiëne en vooral
door een goede bloedarmoedepreventie, waardoor men oedemateuze longen ten
gevolge van anemie bij biggen kan voorkomen, is de betekenis van EP sterk
afgenomen. De opkomst van spectaculaire ziektes, zoals de ziekte van Aujeszky,
influenza en Haemophilus deed de enzoötische pneumonie bijna vergeten. Tal van
omstandigheden en vragen uit de praktijk noden de GD Limburg er toe om gebruik
te maken van een zeer specifieke ELISA-techniek voor het aantonen van anti-
lichamen in het bloed van met
Mycoplasma hyopneumoniae besmette varkens. De

\' Drs. G. W. M. Golstein Brouwers, Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg, Postbus
3100,6093 ZJ Heythuysen.

-ocr page 124-

meeste serummonsters zijn tot nu toe negatief. Eén geval is echter duidelijk:
Op een gesloten fokbedrijf, waar alle zeugen en opfokzeugen steeds geënt werden
tegen de ziekte van Aujeszky en influenza, komt begin november 1986 een besmet-
telijke hoest voor bij opfokzeugen en bij de biggen op de batterijen. De varkens
nemen minder voer op. Enkele varkens hebben een duidelijke longontsteking en
moeten hiervoor behandeld worden. Ook op een mestbedrijf, dat biggen van dit
fokbedrijf ontvangen had, komen dezelfde symptomen voor. Gepaard bloedonder-
zoek wees uit dat er geen titerverhoging was ten opzichte van de ziekte van Aujeszky
en influenza. Van 6 opfokzeugjes werd driemaal bloed afgenomen, telkens met 14
dagen tussenpoos. Het eerste onderzoek toonde aan dat alle varkens negatief
waren. Na 14 dagen waren 3 van de 6 varkens positief en weer 14 dagen later waren
alle 6 varkens positief ten opzichte van
Mycoplasma hyopneumoniae.
De behandeling van de varkens bestond, naast injectie van de varkens met een
longontsteking, uit het geven van doxycycline via het drinkwater. Het resultaat van
deze behandeling was bevredigend. Thans na twee maanden zijn de symptomen
grotendeels verdwenen, slechts een oudere zeug met hoest wordt nog waarge-
nomen.

Sectie van enkele biggen gaf het typische ziektebeeld van EP te zien.
Door het CDI wordt thans getracht
Mycoplasma hyopneumoniae in reincultuur te
isoleren. Bij de differentieel diagnose voor \'hoestende varkens\' dient men dus naast
influenza, Haemophilus, de ziekte van Aujeszky en eventuele massale Ascaris
migratie ook te denken aan enzoötische pneumonie. De diagnose kan gesteld
worden door sectie en door gepaarde bloedsera, waarbij men een tussentijd van 3 ä
4 weken in acht moet nemen.

LITERATUUR

1. Truyen WT. Enige zoötechnische aspecten voor Enzoötische Pneumonie bij varkens. Proefschrift
Rijksuniversiteit Utrecht, 1967.

2. Zimmerman W, Tschudi P und Nicolet J. ELISA-seroIogie in Blut und kolostral Milch: cine
Möglichkeit zur Überwachung der enzoötischen Pneumonie (EP) in Schweine-Beständen. Schweiz
Arch Tierheilk 1986; 128: 209-306.

-ocr page 125-

OVERIGE ARTIKELEN

Invloed van de internationale wetgeving
op de diergeneeskunde in Nederland^

Effects of international legislation on veterinary medicine in the Netherlands

J. Minderhoud^

SAMENVATTING Een overzicht wordt gegeven van het ontstaan van wetgeving op veterinair
gebied in Nederland onder invloed van afspraken met afzonderlijke landen of via EEG-
richtlijnen.

De invloed van de internationale wetgeving op de praktijk wordt belicht door middel van
dierziektebestrijding, gelijkstelling diploma\'s, welzijn dieren en residuenproblematiek; evenals
de invloed op de overheid via EEG-richtlijnen op het gebied van het intracommunautaire
handelsverkeer in vers vlees, vers pluimveevlees en vleesprodukten, bilaterale afspraken met
derde landen, het internationale transport van dieren en het diergeneeskundig onderwijs.
Aandacht wordt besteed aan de adviserende rol van de Federation of Veterinarians of the EEG
(FVE) hij het tot stand komen van EEG-wetgeving op diergeneeskundig gebied.
Bij de toekomstige ontwikkelingen in de wetgeving op diergeneeskundig terrein wordt stilge-
staan bij de diergeneesmiddelenwet, de wet uitoefening diergeneeskunde, de gezondheids- en
welzijnswet voor dieren en de Integrale Keten Begeleiding.

SUMMARY The development of legislation in the veterinary field in the Netherlands under the
influence of agreements with separate countries or that resulting from EEC directives is
reviewed.

The effects of international legislation on veterinary practice are elucidated with disease control
in animals, equali.sation of certificates, animal welfare and the problem of residues.
Effects on the authorities occur by way of EEC directives in the field of commercial traffic in
fresh meat, fresh poultry meat and manufactured meats, bilateral agreements with third
countries, international transport of animals and veterinary education. Attention is paid to the
advisory role of the Federation of Veterinarians of the EEC (FVE) in EEC legislation in the
veterinary field.

In discussing future developments in legislation in the veterinary sphere, the Veterinary Medici-
nal Products Act, the Veterinary Surgeons\' Act, the Animal Health and Welfare Act and the
Integrated Surveillance System of the Animal and Meat Production Chain are referred to.

Op 20 juli 1870 is in Nederland een regeling van kracht geworden ter wering en
bestrijding van plagen, welke de veestapel bedreigden. In een op deze wet steunend
Koninklijk Besluit werden de ziekten, welke voor besmettelijk werden gehouden en
de te nemen maatregelen, vermeld. Uit dit Koninklijk Besluit verdween binnen twee
jaar het mond- en klauwzeer. In 1879 maakte Engeland bezwaar tegen de invoer
van Nederlands vee, zolang deze ziekte hier niet werd bestreden. Het gevolg was,
dat het mond- en klauwzeer in 1880 weer in het Koninklijk Besluit werd opge-
nomen.

Dit is geen voorbeeld van invloed van internationale wetgeving. Wel is het een
voorbeeld van het tot stand komen van Nederlandse wetgeving onder invloed van
druk uit een ander land in verband met handelsbelangen.

\' Dit artilccl is gebaseerd op een inleiding, door de auteur gehouden op 15 mei 1985 te Utrecht, in het

kader van de lezingencyclus \'De veranderingen in de praktijk\', voor de DSK.
^ Drs. J. Minderhoud, Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid voor Zuid-Holland en Zeeland.

-ocr page 126-

Op veel terreinen zijn in ons land op deze wijze regelingen tot stand gekomen. In het
begin van deze eeuw zal dit vaak gebeurd zijn na druk vanuit één land. In de loop
van de na-oorlogse jaren hebben verschillende landen zich onder andere in het
kader van hun handelspolitiek verenigd. Een voorbeeld hiervan is de Benelux en
later de EEG.

Binnen deze organisaties worden regelingen afgesproken, welke voor alle aangeslo-
ten landen gelden en welke vroeger of later in de nationale wetgevingen van deze
landen moeten worden opgenomen.

Dit is wel een voorbeeld van invloed van de internationale wetgeving op de
nationale wetgeving.

Op veterinair gebied komen op beide hiervoor geschetste wijzen regelingen tot
stand. Met sommige landen worden op bilaterale wijze handelsaccoorden afgeslo-
ten voor levende dieren of produkten van dierlijke oorsprong.
Het betreft hier dan meestal afspraken met landen buiten de EEG, de zogenaamde
\'derde landen\'. In deze afspraken kan bepaald worden dat garanties over gezond-
heid of kwaliteit worden gegeven, welke alleen door dit speciale land worden geëist.
Hoewel dit geen wetgeving is, kan dit tot gevolg hebben, dat dierenartsen onder-
zoekingen moeten verrichten of verklaringen moeten afgeven, welke bij soortge-
lijke exporten naar andere landen niet ter sprake komen.

Meer invloed dan deze vaak individuele afspraken hebben de EEG-richtlijnen, op
het gebied van het handelsverkeer in levende dieren, het handelsverkeer in vlees,
pluimveevlees en vleesprodukten, welzijn dieren, dierziekte bestrijding, opleiding
en wat daar verder nog kan volgen, op de diergeneeskunde in Nederland.
De invloed van de internationale wetgeving op de diergeneeskunde in Nederland
zal nu iets gedetailleerder worden bezien vanuit vier invalshoeken:

1. De diergeneeskundige praktijk.

2. De overheid.

3. De FVE.

4. Toekomstige ontwikkelingen.

1. DE INVLOED VAN DE INTERNATIONALE WETGEVING OP DE PRAK TIJK

In het algemeen zal de prakticus niet dagelijks stilstaan bij de invloed van wetgeving
op zijn bezigheden en zeker niet bij de invloed van de internationale wetgeving
hierop. Toch wordt de praktijk direct of indirect op een aantal terreinen beïnvloed,
zoals:

a. Dierziektebestrijding

Uit het begin van deze inleiding is het duidelijk geworden, dat internationale
invloed op dit terrein reeds lange tijd aanwezig is. De bestrijding van de in de veewet
genoemde besmettelijke dierziekten, zoals mond- en klauwzeer, brucellosis, var-
kenspest, NCD etc., heeft zowel de gezondheid van de eigen veestapel tot doel
gehad, als de mogelijkheid om de exportpositie voor levende dieren en dierlijke
produkten te behouden. Beide doelstellingen zijn zeer nauw met elkaar verbonden.
De praktizerende dierenarts constateert dat de preventie van deze ziekten een
wezenlijk onderdeel van zijn werkzaamheden vormt. De invloed van de EEG is in
de entprogramma\'s, zoals bij de laatste varkenspestuitbraken, duidelijk waar-
neembaar. Een bepaald entprogramma kan pas dan worden uitgevoerd indien het
de instemming van de EEG heeft gekregen.

Hiernaast is de prakticus betrokken bij de export van dieren door vaccinaties en
diagnostisch onderzoek. Dit geldt niet alleen voor de nutsdieren. Honden en
katten, welke met de eigenaar meegaan naar het buitenland, moeten tegen rabies

-ocr page 127-

worden gevaccineerd en dienen van een officieel ent-certificaat te zijn voorzien. De
Nederlandse wetgeving heeft in dit geval alleen betrekking op de wederinvoer van
deze dieren.

b. Gelijkstelling diploma\'s

Op 18 december 1978 is binnen de EEG een richtlijn aanvaard, die regelingen geeft
tot onderlinge erkenning van diploma\'s van dierenartsen. Deze richtlijn, welke nu
in de nationale wetgeving van alle lidstaten van de EEG is opgenomen, voorziet er
in, dat dierenartsen uit alle EEG-landen zich onder dezelfde voorwaarden als
geldend voor de dierenartsen van de betreffende lidstaat, zelf kunnen vestigen in
een andere lidstaat.

Voor wat betreft de praktijkuitoefening wordt in Nederland aan de zich vestigende
buitenlandse collega in feite niets meer dan een administratieve plicht opgelegd. In
bijna alle andere landen moet men zich in de orde laten inschrijven (voorbeeld;
Royal College, Kammer, Ordre).

Zonder van een zorgwekkende situatie te spreken, neemt het aantal in het buiten-
land afgestudeerde dierenartsen in Nederland geleidelijk aan toe. De angst welke
onder Nederlandse dierenartsen heeft geleefd, dat ons land overspoeld zou worden
door EEG-collega\'s is gelukkig ongegrond gebleken. Gebruikmakend van deze
richtlijn heeft een aantal Nederlandse dierenartsen zich ook in een aantal EEG-
landen kunnen vestigen.

c. Welzijn dieren

De mens is er zich van bewust geworden, dat er regels moeten komen, waardoor het
welzijn van dieren zo goed mogelijk wordt gewaarborgd. Op dit gebied zijn in de
EEG regels gesteld voor het transport van dieren. De veeauto\'s moeten aan
bepaalde normen voldoen, het aantal dieren per vloeroppervlak is geregeld, etc.
In de praktijk wordt men geconfronteerd met voorschriften op het gebied van de
huisvesting van de nutsdieren, zoals leghennen, mestkalveren, varkens. Nationaal
zijn er al voorschriften, op EEG-niveau zijn deze in ontwikkeling. Dit geldt ook
voor de handelingen, welke met dieren worden verricht, zoals couperen van staar-
ten en oren, ontnagelen van katten. Ook op het gebied van het welzijn van
proefdieren gaat men in EEG-verband regels voorschrijven. (Intussen is op
24 november 1986 een EEG-richtlijn in dit verband vastgesteld, die op 24 november
1989 geïmplementeerd moet zijn.)

d. Residue-problematiek

Het gebruik van diergeneesmiddelen in de nutsdierenpraktijk heeft het risico, dat
residuen achterblijven in de voedingsmiddelen welke worden geproduceerd.
Op nationale basis hebben veel landen regels met betrekking tot wachttijden, welke
in acht genomen moeten worden bij het gebruik van diergeneesmiddelen, alvorens
melk, eieren of vlees van deze dieren in de consumptie gebracht mogen worden.
Indien deze produkten geëxporteerd worden in de EEG zal onderzoek naar de
aanwezigheid van residuen volgens methoden, welke in de EEG geaccepteerd zijn,
moeten plaatsvinden. Nederland zal zich daaraan moeten aanpassen.
Het gebruik van diergeneesmiddelen wordt op deze wijze aan internationale regels
onderworpen. Zo is binnen de EEG besloten, dat hormonen als groeibevorderaars
verboden zijn. Het gebruik van chloramphenicol bij nutsdieren staat eveneens ter
discussie. In enkele landen in de EEG is dit niet meer toegestaan. (Vanaf 15
november 1985 is het gebruik bij legkippen in Nederland verboden.)

-ocr page 128-

2. DE INVLOED VAN DE INTERNATIONALE WETGEVING OP DE OVERHEID

Vooral op het terrein van de vleeskeuring is de laatste tientallen jaren de invloed van
hel buitenland duidelijk voelbaar geweest. De Nederlandse Vleeskeuringswet,
welke dateert uit de twintiger jaren en nadien op onderdelen regelmatig wijzigingen
heeft ondergaan, wordt voor de nationale vleeskeuring nog steeds gehanteerd.
Door de EEG zijn op het gebied van het handelsverkeer in vers vlees, vers pluim-
veevlees en vleesprodukten vele richtlijnen uitgevaardigd.

Nederland is één der grootste vleesexporterende landen van de EEG. Het zal
duidelijk zijn, dat de EEG-richtlijnen in het algemeen het werk van de vleeskeu-
ringsdiensten bepalen. Behalve naar EEG-landen exporteert Nederland vlees- en
vleesprodukten naar \'derde landen\'. Hiermede zijn bilaterale overeenkomsten
gesloten, welke specifieke eisen stellen aan de uitvoering van de vleeskeuring.
Behalve bij de vleeskeuring valt de bemoeienis van de EEG voor de dierenartsen in
overheidsdienst op bij het internationale transport van dieren en bij de opleiding
van dierenartsen.

EEG-richtlijnen moeten binnen een aangegeven tijdsbestek in nationale wetgeving
worden geïmplementeerd. Zo zal de richtlijn 64/433 (Gezondheidsvraagstukken op
het gebied van het intracommunautaire handelsverkeer in vers vlees) vrijwel geheel
in de toekomstige Nederlandse Vleeskeuringswet worden opgenomen. De EEG-
richtlijn 71/118 (Gezondheidsvraagstukken op het gebied van het handelsverkeer
in vers vlees van pluimvee) is nu al van toepassingop het nationale handelsverkeer.

a. EEG-richtlijnen op het gebied van het intracommunautaire handelsverkeer in vers
vlees, vers pluimveevlees en vleesprodukten

Op 26 juni 1964 is de eersie EEG-richtlijn op dit gebied verschenen (64/433).
Nadien zijn er nog meerdere gevolgd. In deze richtlijnen zijn bepalingen opge-
nomen len aanzien van inrichting van slachthuizen en vleesverwerkende bedrijven,
hygiëne, keuring, bewaring, verpakking, certificering, transport etc. Deze bepa-
lingen waren niel zelden in belangrijke male verschillend van die in de nationale
wetgeving.

Aanpassingen in het kader van de EEG-voorschriflen hebben de ambtelijk wer-
kende dierenartsen vaak alleen na moeizame onderhandelingen met hel bedrijfsle-
ven welen te bereiken.

Sinds 1984 voert een team van EEG-inspecteurs inspecties uit op bedrijven in de
lidstaten. Wanneer een bedrijf of de keuring alsmede het toezicht niet voldoet kan,
na het oordeel van hel Permanent Veterinair Comité van de EEG, de exporlerken-
nmg van dil bedrijf worden ingetrokken.

b. Bilaterale afspraken met derde landen

Bij de export van vlees en vleesprodukten naar derde landen worden in hel alge-
meen als minimum de EEG-eisen len aanzien van inrichting en keuring gehanteerd.
Daarnaast kunnen nog specifieke eisen gesteld worden. Een voorbeeld hiervan is
Noord-Amerika, welke de slachthuizen en de vleesverwerkende bedrijven die door
de USA zijn erkend om naar dit land te exporteren, ook laai controleren door een
Amerikaans inspecteur. Hierbij worden vaak eisen gesteld, welke afwijken van de
EEG-eisen.

c. Het internationale transport van dieren

Zowel voor wat betreft de gezondheidstoestand, als voor de wijze, waarop de dieren
naar het buitenland worden vervoerd, worden door ambtelijke dierenartsen cer-
tificaten afgegeven. De gezondheidstoestand der dieren wordt, behalve door een
klinische keuring voor het transport, vastgesteld door voorafgaande onderzoe-

-ocr page 129-

kingen op laboratoria van gezondheidsdiensten of van het Centraal Diergenees-
kundig Instituut.

Voor het transport bestaan internationaal aanvaarde normen. Bij het inladen van
dieren voor internationaal vervoer dient een ambtelijke dierenarts zich ervan te
overtuigen, dat aan deze normen wordt voldaan.

d. Diergeneeskundig onderwijs

Nu de diploma\'s der dierenartsen binnen de EEG in ieder land erkend worden, is
het begrijpelijk, dat men ook naar een in iedere lidstaat gelijkwaardig opleidings-
niveau zal moeten streven. Het is bekend, dat binnen de EEG en soms ook binnen
één land in de dierenartsenopleiding grote verschillen kunnen bestaan in kwaliteit
en in vakkenpakket.

Een door de EEG ingesteld \'Raadgevend Comité voor de Opleiding van Dierenart-
sen\' heeft de opleidingen in de verschillende landen via enquêtes geïnventariseerd.
Hierna zijn aanbevelingen gedaan om te komen tot een verantwoord niveau in de
dierenartsenopleidingen.

Sinds 1985 is men begonnen met het afleggen van bezoeken aan de opleidingsinsti-
tuten. De inspectieteams worden per faculteit steeds opnieuw samengesteld en
bestaan uit drie of vier dierenartsen, waaronder zo mogelijk één prakticus.
Voor de Faculteit te Utrecht zal dit geen grote gevolgen hebben. Bij het eerste
onderzoek is de Nederlandse veterinaire opleiding als één der besten aangemerkt.
Tevens is deze Faculteit de enige in Europa, welke door de USA erkend is, zodat het
Nederlandse dierenartsendiploma ook in dat land geldigheid heeft.

3. DE ROL VAN DE FVE (FEDERATION OF VETERINARIANS OF THE EEC) Bl.l HET TOT
STAND KOMEN VAN EEG-WETGEVING

De FVE is te vergelijken met een, de EEG-landen overkoepelende. Maatschappij
voor Diergeneeskunde. Zoals er in ieder Europees land een nationale dierenartsen-
organisatie is, met groepen voor de verschillende disciplines, zo is er in de EEG de
FVE met vier groepen: praktici, vleeskeuringsdiensten, dierenartsen in het bedrijfs-
leven en dierenartsen in overheidsdienst. Van iedere maatschappij voor diergenees-
kunde in de EEG-landen en van een aantal andere Europese landen worden
maximaal vier vertegenwoordigers afgevaardigd in de FVE.
De FVE is ontstaan uit het in 1961 opgerichte \'Comité de Liaison\'. Dit was
voortgekomen uit de behoefte in de beroepsgroepen der dierenartsen in Europa om
meer invloed te hebben op de organisatie en de inrichting der opleidingen.
In 1976 is hieruit de FVE ontstaan met de bedoeling op het gehele terrein van de
veterinaire wetgeving in de EEG een adviserende rol te vervullen en de belangen der
dierenartsen te behartigen.

Dit streven is nog steeds niet geheel uit de verf gekomen. Deels is dit te wijten aan
een geringe interesse van de officiële EEG-zijde om de FVE adviezen te vragen,
deels vloeit dit voort uit een minder efficiënte werkwijze van de FVE. De rol van de
FVE beperkt zich nu voornamelijk tot het geven van commentaren op reeds tot
stand gekomen richtlijnen en het presenteren van ideeën aan de EEG waarop de
reacties matig tot afwezig genoemd kunnen worden.

Door een om de vier jaar wisselend bestuur, zetelend in telkens een ander land, blijft
de entree in de EEG beperkt tot regelmatig overleg met dr. Bendixen, hoofd van de
afdeling Veterinaire Wetgeving van de Europese Commissie (tot 1-12-1986!).
Door de Nederlandse FVE-delegatie zijn al suggesties gedaan om te onderzoeken of
het mogelijk is tot een permanent FVE-secretariaat in Brussel te komen. De
mogelijkheid wordt hiermede groter om contacten in het EEG-circuit te leggen.
Het lijkt mij een nuttige zaak, dat, met het toenemen van de invloed van de
EEG-wetgeving op de diergeneeskunde in de lidstaten, de dierenartsen zelf ook

-ocr page 130-

meer bij deze besluitvorming betrokken raken. Dit is zowel voor de kwaliteit van de
wetgeving van belang, als voor de motivatie van de dierenartsen, die met deze
wetgeving moeten werken. Als gevolg daarvan is door de KNMvD een Nationale
Commissie ter ondersteuning van de FVE-deiegatie opgericht. Hierin hebben
vertegenwoordigers van afdelingen en groepen zitting. Deze Commissie vergadert 4
maal per jaar, voor en na de FVE-vergaderingen.

Enige onderwerpen waaraan de FVE in de laatste jaren aandacht heeft besteed en
waarover de FVE tot gezamenlijke conclusies is gekomen, zijn: Een Europese Orde
voor dierenartsen, welzijn van dieren, opleiding dierenartsen, opleiding keurmees-
ters, nieuwe ontwikkelingen in de vleeskeuring (IKB), gebruik, registratie en kana-
lisatie van diergeneesmiddelen, residuen, hormonengebruik. Europees paspoort
voor honden, katten en paarden en certificering.

4. TOEKOMSTIGE ONTWIKKELING IN DE WETGEVING OP DIERGENEESKUNDIG
TERREIN

De wetgeving op alle terreinen zal in de EEG-lidstaten in de toekomst gebaseerd
blijven op internationale (EEG)-wetgeving. Dit zal ook voor de wetgeving op
veterinair gebied gelden.

Dit geldt in Nederland nu ook voor de nieuwe diergeneesmiddelenwet en de Wet
Uitoefening Diergeneeskunde, welke wetten in feite onder druk van de EEG tot
stand zijn gekomen. In zekere zin geldt dit ook voor de komende gezondheids- en
welzijnswet voor dieren.

Op het gebied van de vleeskeuring zijn in de naaste toekomst eveneens grote
veranderingen in de wetgeving te verwachten, waarbij de EEG van invloed zal zijn.
Plannen zijn in uitvoering om bij de keuring op het slachthuis op zinvolle wijze
gebruik te maken van gegevens uit de periode waarin de dieren op de boerderij
aanwezig waren. Nu is het nog zo, dat de keuring van de slachtdieren in feite alléén
in het slachthuis plaatsvindt, zonder dat van de voorgeschiedenis, voor wat betreft
ziekten, medicijngebruik, voeding etc. iets bekend is. Het systeem van IKB (Inte-
grale Keten Begeleiding) voorziet erin, dat de dieren op het slachthuis worden
aangeboden met een certificaat, afgegeven door de veehouder, waarin de voorge-
noemde gegevens staan vermeld. De informatie van de praktizerende dierenarts en
de Gezondheidsdienst voor Dieren dient hierin opgenomen te worden en speelt
hierin een belangrijke rol. Tevens is het dan de bedoeling, dat gegevens uit het
slachthuis omtrent gevonden afwijkingen in de dieren, ook weer gemeld worden
naar de veehouder. Hiermede kan de bedrijfsvoering op de boerderij verbeterd
worden.

In deze keten hebben de dierenarts in dc praktijk en de dierenarts die in de
vleeskeuring werkzaam is een belangrijke rol. Een nauwe samenwerking tussen
dezen en al diegenen, die bij fokkerij, mesterij en onderzoek betrokken zijn, zal
noodzakelijk zijn. In dit verband zal de dierenarts onder andere moeten samen-
werken met voorlichters, voedingsdeskundigen, bacteriologen en chemici.
Als de dierenarts in de toekomst zijn belangrijke functie in het geheel van de
produktie van nutsdieren wil behouden, zal hij zich hiervan bewust moeten zijn en
zal een ruime interesse op het gebied van praktijk tot en met de keuring van
voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong een eerste vereiste zijn.
Elke dierenarts zal erkennen — en als hij dit niet wil, ervaren — dat de behandeling
van nutsdieren gevolgen heeft voor voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.
Deze les is zo oud als de diergeneeskunde zelf. Als anderen deze les niet ter harte
nemen, bestaat het gevaar dat Nederland, met een beduidend overschot aan dier-
lijke produktie, geen afnemers meer heeft.

-ocr page 131-

VETERINAIR JOURNAAL

Bovine spongieuze
encephalopathie (BSE)
in Engeland

(Nederland?)

Een recente Engelse publicatie maakt mel-
ding van een nieuwe en tamelijk opvallende
aandoening bij oudere runderen die gepaard
gaat met hersenverschijnselen, bewegings-
stoornissen en een\'histologisch beeld van
spongieuz.e encephalopathie (1). Kort daar-
voor was een dergelijk bericht al in de Neder-
landse agrarische pers verschenen.
Genoemde publicatie beschrijft de bevin-
dingen bij 6 gevallen op 4 melkveebedrijven.
Op de bedrijven zouden reeds 19 andere
koeien aan de ziekte hebben geleden. Het
eerste klinische geval werd in april 1985 ge-
constateerd. BSE werd inmiddels (t/m 8 de-
cember 1987) bij 107 runderen op 93 bedrij-
ven verspreid over Engeland, Schotland en
Wales vastgesteld.

Het klinische beeld wordt als volgt om-
schreven. Voorheen gezonde runderen van
drie jaar en ouder worden schuw en hyper-
aestetisch. Er is sprake van in toenemende
mate cxiterende gedragsveranderingen:
angst, overdreven reacties op geluidsprik-
kels en aggresiviteit (trappen) bij het hante-
ren, bijv. melken. Voorts ontwikkelen zich
langzaam verergerende bewegingsstoornis-
sen: van lichte ataxie en paradepas (hypcr-
nietrie) tot omvallen en niet meer overeind
komen. Conditicverlies en jeukverschijnse-
Icn kunnen, zij het minder opvallend, voor-
komen. Deze progressieve veranderingen
leiden in de meeste gevallen uiteindelijk tot
afvoeren van het dier. Bij histologisch on-
derzoek van de hersenen worden hoofdzake-
lijk degeneratieve veranderingen in de grijze
substantie van de hersenstam gevonden. De
neuropil bevat vacuolen. De neuronen van
bepaalde nuclei vertonen grote, scherp om-
schreven intracytoplasmatische vacuolen,
die het cytoplasma grotendeels verdringen.
Aanvankelijk werd het ziektebeeld alleen bij
de Friesian/Holstein gevonden; inmiddels
werd het echter ook bij andere rassen gecon-
stateerd.

Dit klinische en histologische beeld vertoont
een sterke overeenkomst met de encephalo-
patieën bij andere species, die veroorzaakt
worden door zogenaamde \'onconventionele
virale agentia\'. Scrapie bij het schaap is hier-
van de bekendste. Soortgelijke aandoenin-
gen zijn onder andere Kuru en de ziekte van
Creutzfeldt-Jacob bij de mens, cn transmis-
sible mink encephalopathy (TME) bij \'farm\'-
nertscn. Een relatief nieuw diagnostisch cri-
terium voor deze groep van aandoeningen
vormen de \'scrapie associated fibrils\' (SAP),
die met behulp van biochemische technieken
uit aangetaste hersenen kunnen worden geï-
soleerd. Dit zijn fibrillaire eiwitstructuren
die door geïnfecteerde cellen worden gepro-
duceerd.

Bij de onderhavige runderen zijn dergelijke
SAP\'s aangetoond, waardoor de overeen-
komst met de bovengenoemde ziekten vrij-
wel compleet is. Het is derhalve aannemelijk
dat BSE door een \'onconventioneel viraal
agens\' wordt veroorzaakt en tot de zoge-
naamde \'slow infections\' moet worden gere-
kend. Enkele van de betrokken onderzoe-
kers spreken dan ook van \'Bovine Scrapie-
like Encephalopathy\'. In Groot-Brittannië
worden deze ontwikkelingen, indachtig de
scrapie-problematiek, zeer serieus genomen
en werd inmiddels een groot onderzoekspro-
ject opgezet.

Oproep

Ondergetekenden willen inzicht verkrijgen
omtrent het eventuele voorkomen van BSE
in Nederland. Wij roepen daarom de Neder-
landse praktici cn Gezondheidsdienstmede-
werkers op om patiënten die van dit ziekte-
beeld verdacht worden bij één onzer (G. J.
B.) te melden. Het gaat dus om oudere run-
deren met een langzaam toenemend, onbe-
rekenbaar en op de omgeving gericht agres-
sief gedrag, in combinatie met mogelijke
coördinatiestoornissen. Door pijn veroor-
zaakte aandoeningen (onder andere mum-
mificatie van de witte huid!) dienen daarbij
uitgesloten te worden. In nader overleg kan
tot overname van een dergelijke patiënt
worden besloten.

D. J. Houwers, CDI, Lelystad, tel. 03200-
73305.

G. J. Binkhorst, FdD, Vakgroep Inwendige
Ziekten der Grote Huisdieren, tel. 030-
539111.

E. Gruys, FdD, Vakgroep Pathologie, tel.
030-534293.

LITERATUUR

1. Wells G AH, Scott AC, Johnson CT, Gunning
RE, Hancock RD, JeffreyM, Dawson M,and
Bradley R. A novel progressive spongiform
encephalopathy in cattle. \'Vet Rec 1987; 121:
419-20.

-ocr page 132-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

Recente wetgeving en uit
veterinair oogpunt belangrijk
gebeuren in de E.E.G.

Dierzieklen:

— Sedert 10 maart 1987 is in Groot Brit-
tannië het voeren van keukenafval, dat vlees
bevat of daarmee in contact is geweest, aan
landbouwhuisdieren inclusief pluimvee ver-
boden. De maatregel is genomen ter preven-
tie van uitbraken van zowel klassieke- als
Afrikaanse varkenspest, mond- en klauw-
zeer en vesiculair disease. Gebleken was
namelijk dat 9 van de 10 vastgestelde ge-
vallen van klassieke varkenspest verband
hadden met het voeren van keukenafvallen.

— In antwoord op schriftelijk gestelde vra-
gen over de bron en de bestrijding van de
Afrikaanse varkenspest werd erop gewezen
dat zowel in België als in Nederland de bron
gezocht moest worden in het voeren van
keukenafvallen. De door beide landen toe-
gepaste strategie van stamping-out gecom-
bineerd met serologische screening van een
representatief aantal varkens in een nader
omschreven gebied om de mogelijke dragers
op te sporen werd als doeltreffend aan-
bevolen!

— In Denemarken werd de hoop dat de
varkensstapel vrij zou zijn van de ziekte van
Aujeszky — sinds november 1985 geen uit-
braken meer — de bodem ingeslagen door
het feit dat in aansluiting op een ziekteuit-
braak in het district Odense 6.000 dieren
moesten worden afgemaakt.

— Voor de bestrijding van tuberculose,
brucellose en leucose wordt voor de jaren
1989/1991 door de E.E.G. 31,700.000 ECU
aan financiele hulp beschikbaar gesteld,
waarvan 75% bestemd voor Spanje en Por-
tugal.

— Franse onderzoekers geloven (?) dat zij
een vaccin hebben ontwikkeld, waarmee de
rabies wereldwijd zou zijn uit te roeien. Het
berust op het inbouwen van een specifiek
gen in het vaccinvirus. Wanneer dit vaccin
via het voedsel door vossen wordt opge-
nomen, dringt het gen in het immuunsysteem
binnen en neemt niet alleen deel aan het
genengarnituur, maar wordt bovendien aan
volgende generaties overgedragen. Met de
huidig toegepaste vaccins beperkt de be-
scherming zich slechts tot de gevaccineerde
generatie en dient 85% van de vossenpopu-
latie tegelijkertijd te worden gevaccineerd
om enig resultaat te bereiken.

— Eveneens uit Frankrijk komt het idee om
konijnen te vaccineren tegen myxomatose
met behulp van geënte vlooien. De vlooien
worden daartoe in een bad van geconcen-
treerd vaccin \'doordrenkt\' met het ent-virus
om daarna op de konijnenpopulatie te wor-
den losgelaten. Er zouden minstens 10
vlooien per konijn nodig zijn voor een goed
resultaat.

Diergeneesmiddelen en additieven:

— Uit antwoord op schriftelijk gestelde
vragen blijkt dat de EEG eind 1986 noggeen
standpunt had ingenomen betreffende de
toepassing van bovine somatotropine. Voor
zover er in het antwoord van enige zorg
sprake is behelst dat de als gevolg nog gro-
tere overproduktie van melk.

— Door de Raad van Europa is een rapport
gepubliceerd (1987) waarin aanbevelingen
worden gedaan om residuen van antibiotica
en hormonen in dierlijke produkten te voor-
kómen. Met nadruk krijgen eieren en vis
hierin aandacht.

Ook het gebruik van chlooramphenicol zou
moeten worden beperkt; er wordt dan ook
vooralsnog geen algeheel verbod geadvi-
seerd.

— Vanaf 1 juli 1987 zijn de zogenaamde
\'high technology producten\', inclusief vac-
cins aan registratie onderworpen alvorens te
worden toegelaten of van de markt geweerd.

— Er is ook een voorstel ingediend om la-
boratoria, waar men zich bezig houdt met de
van chemicaliën en additieven en hun effec-
ten op mens, dier en milieu, te doen contro-
leren op \'Good Laboratory Practice\' en hier-
over jaarlijks tc rapporteren.

Welzijn en bescherming van dieren:

— Er zijn amendementen ingediend, waarin
de lid-staten wordt gevraagd een intentie-
verklaring te geven inhoudend dat:

1. het batterij-kooisysteem zal over lOjaar
zijn afgeschaft;

2. er zullen voorstellen komen met mini-
mum-eisen betreffende de intensieve var-
kenshouderij. Met name wordt gewezen
op het aanbinden van zeugen, couperen
van staarten en castraties;

3. mestkalveren in goed geventileerde stal-
len moeten worden gehuisvest; het \'kist-
systeem\' door groepshuisvesting wordt
vervangen en een adequaat rantsoen
wordt verstrekt.

-ocr page 133-

Diversen:

— Bij i<ernrampen moeten dierenartsen eer-
der en beter worden geïnformeerd om op
gecoördineerde wijze voorlichting aan hun
clientele te kunnen geven.

— Men acht verderonderzoek naar effecten
van bestraling van voedingsmiddelen ter
conservering nodig alvorens hierover tot al-
gemene richtlijnen te kunnen komen.

— Voor de bestrijding van onder andere
theileriose, trypanosomiasis, teken, runder-
pest en tuberculose in ontwikkelingslanden
is voorgesteld 80.000.000 ECU beschikbaar
te stellen voor de periode 1987/1990.

— In Madrid wacht men op de uitslag van
de autopsie op 3 volbloed renpaarden, ver-
dacht als transportmiddel voor de smokkel
van cocaine vanuit Zuid-Amerika. Men
schat dat de maag van een renpaard onge-
veer 10 kg cocaine kan \'vervoeren\'.

J. ./. Koopman^

Bron: Brit Vet Assoc \'Summary of European
Community legislation and other events of vet-
erinary interest for the period January-April
1987\'.

Gelezen

In het Agrarisch Dagblad van 28 december
1987 lazen wij het volgende:

Overtreding Diergeneesmiddelen wet

AID doet inval bij veehouders

Mijdrecht - De Algemene Inspectiedienst van
het ministerie van l.andbouw en Visserij heeft
tegen drie veehouders proces verbaal opge-
maakt. De veehouders hadden entstoffen, sera
en antibiotica op hun bedrijf. Volgens de
nieuwe diergeneesmiddelenwet die op 1 mei is
Ingegaan, Is het verboden om dergelijke midde-
len op de boerderij voorhanden te hebben.

De AID had aanwijzingen dat in het Hol-
landse weidegebied toch nog de stoffen
aanwezig waren. Bij elf boeren werd een
inval gedaan.

Nadat de verklaringen van de boeren waren
opgenomen is ook bij dierenartsen in Nieuw-
koop een inval gedaan. Tegen de dierenart-
sen is eveneens proces verbaal opgemaakt.
Dc dierenartsen zijn verplicht om de midde-
len na toedienmg mee te nemen.

Onderzoek met betrekking
tot somatotropine onder
strikte voorwaarden
toegestaan

Minister ir. G. Braks (landbouw en visserij)
heeft in overeenstemming met de staatsse-
cretaris van WVC onlangs een aantal ont-
heffingen verleend voor wetenschappelijke
proeven inet het diergeneesmiddel somato-
tropine.

De proeven mogen slechts op bepaalde insti-
tuten en één vastgesteld bedrijf worden ver-
richt op dieren (koeien en varkens), die per-
manent onder toezicht van die instituten
staan. Melk, afkomstig van met somatotro-
pine behandelde dieren mag tot en met 28
dagen na de beeindiging van de proef niet in
produkten voor menselijke consumptie wor-
den verwerkt. Gedurende deze periode moet
de melk worden verwerkt tot veevoer. Met
somatotropine behandelde dieren mogen
gedurende deze periode niet worden ge-
slacht.

Somatotropine is een hormoon, dat van na-
ture in koeien en varkens voorkomt. In di-
verse Europese landen en de Verenigde Sta-
ten wordt een vergelijkbaar — kunstmatig
bereid — hormoon ontwikkeld. Over toela-
ting van het middel in de lidstaten van de EG
zal, als in de toekomst voldoende gegevens
beschikbaar zijn. in Europees verband wor-
den beslist. In ons land is het gebruik van
somatotropine om die reden op grond van
de inwerkingtreding van de Diergeneesmid-
delenwet per I mei 1987 niet meer toege-
staan.

Het onderzoek dat tot nu toe is verricht was
gericht op verhoging van de melkproductie.
Vanaf nu zal meer aandacht besteed moeten
worden aan de gevolgen van het middel voor
de gezondheid van mens en dier, de gevolgen
voor de functies van organen in het dier.
opeenvolgende melkgiften, nakomelingen,
etc.

Wanneer de nog openstaande vragen vol-
doende beantwoord zijn kan voor het middel
een registratie worden aangevraagd.
Het ministerie van Landbouw en Visserij zal
nauwlettend op de gestelde voorwaarden
toezien.

(Persbericht Ministerie
Landbouw en Visserij)

Dr. J. J. Koopman, Beethovensingel 62, 1817 HL Alkmaar

-ocr page 134-

Afnemers
Controle op
Veevoeder

Nieuwe beeldmerk
ACV-Controle: een beeld
van vertrouwen

Onder het motto: een beeld van vertrouwen
zal de ACV-Controle op 1 januari 1988
overstappen op een nieuw beeldmerk. Het
nieuwe beeldmerk zal net als het oude alleen
gebruikt mogen worden door particuliere
mengvoederfabrikanten die zich vrijwillig
onder ACV-Controle hebben gesteld.
De ACV-Controle is een stichting die in
1956 is opgericht door de standsorganisa-
ties. Om de onafhankelijkheid van de Stich-
ting Afnemers Controle op Veevoeder te
waarborgen moet verantwoording worden
afgelegd aan de Nederlandse Christelijke
Boeren- en Tuinders Bond, de Hollandsche
Maatschappij van Landbouw en het
Utrechts Landbouw Genootschap.
Koeien, varkens en pluimvee consumeren
veevoeders om hiervan vlees, melk en eieren
te produceren. Wanneer landbouwhuisdie-
ren veevoeders optimaal willen benutten
voor de produktie van melk, vlees en eieren,
moeten de veevoeders voldoen aan bepaalde
eisen. Deze eisen zijn voedercenheden melk
(VEM), voedereenheden vleesvee intensief
(VEVI), energiewaarde voor varkens (EW),
omzetbare energie (OE), voedernorm ruw
eiwit (VRE), aminozuren, mineralen en vi-
taminen. Deze VEM, EW, OE etc. welke
zeer belangrijk zijn voor het dier, kunnen
niet aan het uiterlijk van het voer beoordeeld
worden. Aangezien deze eisen voor ecn zeer
groot deel de kostprijs van het voer bepalen,
moet de veehouder vertrouwen hebben in
zijn voederleverancier.
Voor het uitvoeren van deze verantwoorde-
lijke taak heeft de ACV-Controle inspec-
teurs in dienst, die op onaangekondigde tijd-
stippen, aangesloten particuliere mengvoe-
derfabrikanten bezoeken. De aangesloten
mengvoederfabrikanten zijn te allen tijde
verplicht inzicht van zaken tc geven aan de
ACV-Controle.

Het beeldmerk van de ACV-Controle mag
alleen gebruikt worden door particuliere
mengvoederfabrikanten die voldoen aan de

\' Dr. S. Roos, dierenarts, EFFEM-Nedcrland.

gedeclareerde en dus met dc veehouder afge-
sproken voederwaarden. Verder moet het
voer voldoen aan de specifieke normen die
door de ACV-Controle zijn vastgesteld.
Voor mengvoederfabrikanten die niet vol-
doen aan deze normen is geen plaats bij de
ACV-Controle.

De ACV-Controle had op 1 januari 1988,
101 bedrijven ondercontrole. Deze bedrij-
ven produceerden in 1987 naar schatting ±
2,5 miljoen ton mengvoer. Dit is ± 16% van
de Nederlandse mengvoederproductic.
Met de introductie van het nieuwe beeld-
merk wil de A VC-Controle uiting geven aan
de steeds veranderende inzichten in de voe-
ding van koeien, varkens en pluimvee.
Om in het belang van de veehouders een
waardevolle veevoedercontrole uit te voe-
ren. worden de normen regelmatig aange-
past. Kortom voeders, die met het embleem
van de ACV-Controle worden aangeboden,
geven de veehouders dat extra stukje zeker-
heid waar zij recht op hebben.
Inlichtingen: ACV-Controle, tel. 070-
904109.

De EFFEM-prijs 1988

Ook in 1988 zal EFFEM B.V. (voeding van
kleine huisdieren) tijdensde Voorjaarsdagen
de EFF[ïM-prijs uitreiken aan de schrijver
van het beste referaat, gepubliceerd in 1987,
handelend over het gezelschapsdier.
Een jury, bestaande uit prof. dr. J. Ei. Gajen-
taan, prof dr. A. Th. van \'t Klooster, dr. H.
Hazewinkel cn ondergetekende zal uit de
aangeboden referaten een keuze maken,
waarbij de eerste prijs, een cheque ter waarde
van ƒ 1500,— en een rei.sjc naar Waltham,
aan de schrijver van het beste referaat, han-
delend over de geneeskunde en/of voeding
van kleine huisdieren (hond of kat) wordt
toegekend.

Laatste jaars-sludenten diergeneeskunde,
die met hun referaat in aanmerking willen
komen voor de EFFEM-prijs, dienen hun
referaat, liefst in drievoud,
voor 15 februari
1988
in te dienen bij prof Gajentaan.
Geïnteresseerden kunnen het volledige reg-
lement opvragen bij: EFFEM B.V., Postbus
81, 5460 AB Veghel.

5. Roos\'

-ocr page 135-

Algemeen

Dierproeven voor medicijnen... hoe
minder, hoe beter

Overvoerde P J J. Ned. Bond Bestr. Vivisec-
tie (NBBV) april 1987, Den Haag, ƒ 12,50.
Vanaf 24 april 1987, Wereld-proefdierendag
wil de NBBV op diverse wijzen actief zijn om
zo spoedig mogelijk vervanging en vermin-
dering van dierproeven te bevorderen.
De NBBV was ook een van de instanties die
financieel heeft bijgedragen aan de tot stand-
koming van het literatuuronderzoek naar
vervanging, vermindering of verfijning van
de produktie en controle van
vaccins (zie
Mededeling Tijdschrift voor Diergeneeskun-
de 1987; 112; 555). Laatst genoemde gebied
van dierproefgebruik was gekozen vanwege
de omschreven doelstelling en het feit dat
daarvoor ongeveer éénvierde (ca. 230.000)
van alle proefdieren in Nederland ge-of ver-
bruikt worden.

De NBBV heeft nu een 34 blz. tellend rap-
port doen samenstellen over het gebruik van
dierproeven in de
medicijn-innovatie. Vol-
gens het jaaroverzicht \'Zodoende 1985\' van
de Sectie Dierproeven van de VHI werden in
1985 voor \'geneesmiddelen inclusief toxico-
logisch onderzoek\' ca. 314.000 dieren ge-
bruikt.

Het voorliggende rapport is veel minder we-
tenschapstechnisch dan het eerder genoemde
literatuuronderzoek aangaande vaccins. Het
belang van het NBBV rapport is echter dat
het de achtergronden en beleidsdoelstellin-
gen duidelijk maakt.

Er wordt een beschrijving gegeven van de
fasen van het innovatief geneesmiddelenon-
derzoek en de kans op succes daarbij. Er
wordt geconcludeerd dat die kans in de orde
van promillen ligt. Daarnaast wordt gesteld
dat er een overaanbod van geneesmiddelen
is. Wanneer deze uitgangspunten gecombi-
neerd worden is duidelijk dat een grote be-
perking van dierproeven mogelijk geacht
wordt. Daarnaast wordt een betere registra-
tie van de mate van ongerief en pijn bij de
proefdieren bepleit en uiteraard waar moge-
lijk proefdier vervangende technieken.
Een van de argumenten voor de stelling dat
er te veel geneesmiddelen geproduceerd
worden is het voorbeeld, dat een tiental
jaren geleden een groep huisartsen en apo-
thekers in de regio Hoogeveen uit de 1845
geregistreerde geneesmiddelen een 200-tal
selecteerden die nu door de meeste artsen
aldaar voorgeschreven zouden worden.
Dit voorbeeld heeft recent een extra actuali-
teit gekregen door de voorstellen van de zo-
genaamde commissie Dekker. Hierbij zou-
den de geneesmiddelen buiten de basisverze-
kering vallen, maar zou een aanvullende
verzekering gesloten kunnen worden voor
een \'positieve lijst\' van 200 of 300 genees-
middelen. Dit iscen zeer verstrekkend voor-
stel en heeft reeds veel commentaar ontlokt
(zie bijv.
\'Bijsluiter\', tijdschrift van Nefarma,
mei 1987).

Niet in het rapport van de NBBV wordt
genoemd het Noorse restrictieve toelatings-
beleid op basis van behoefte aan het genees-
middel.

Aan beperking van het aantal geneesmid-
delen zijn uiteraard vele aspecten verbon-
den, maar het is hier niet de plaats om
daar verder op in te gaan. Geconcludeerd
kan worden dat het met redenen omkleed
aangeven van de beleidsdoelstellingen van
de NBBV een goede zaak is en dat zij uit een
geheel onverwachte hoek ondersteuning lijkt
te ondervinden.

F. J. Grommers

Voedingsmiddelenhygiëne

Hygiëneplan in de vleesindustrie

Edelmeycr, H. Hygiene-Erfolge durch Pla-
nung und Kontrollen. Fleischerei 1987; 38:
191-4.

Hygienische maatregelen in de vlees- en
vleeswarcnindustrie sorteren pas succes,
wanneer de bedrijven in het kader van de
integrale kwaliteitszorg beschikken overeen
op schrift gebracht hygiëneplan.
De auteur geeft voor slachthuizen, uitsnijde-
rijen en vleeswarenfabrieken, alsmede voor
de opslag, het transport en de verkoop van
vlees en vleeswaren een groot aantal hygië-
nisch zwakke punten aan, die bij het op-
stellen van hygiëneplanncn kritisch moeten
worden geanalyseerd. Ook wordt gewezen
op verschillende aspecten van de persoon-
lijke hygiëne van medewerkers in de bedrij-
ven. In een volledighygiëneprogramma moe-
ten de gefaseerde wijze van reiniging en
desinfectie, de toegepaste tijdsintervallen en
de te gebruiken middelen, machines en per-
sonen (eigen personeel of personeel van
schoonmaakbedrijven) nauwkeurig worden
vastgelegd.

Een optimaal succes wordt alleen bereikt,
indien het hygiëneprogramma consequent
en consciëntieus wordt uitgevoerd. Er be-

-ocr page 136-

staan verschillende microbiologische tech-
nieken om het elïect van de toegepaste rei-
niging en desinfectie te controleren en voor
het personeel zichtbaarte maken. Opleiding
en motivatie van alle medewerkers in de be-
drijven is van groot belang, aangezien het
welslagen van dc bedrijfshygiëne sterk af-
hankelijk is van de medewerking van het
personeel.

In het kader van het hygicneplan moet ge-
lijktijdig een kosten-baten-analyse worden
uitgevoerd. De auteur wijst er echter op, dat
maatregelen ter verbetering van de hygiëne
meestal geen onmiddellijk succes tot gevolg
hebben. Daarbij komen gewelddadige in-
grepen na het ontstaan van schade de in-
dustrie zeker duurder te staan dan regelma-
tige, volgens een vast plan uitgevoerde hy-
giënische maatregelen. (In hoeveel Neder-
landse bedrijven functioneert reeds een vol-
ledig uitgewerkt hygiëneplan?;
Ref.).

M. P. Smit

Rund/Schaap

Praktijkproeven met triclabendazol bij
runderen en schapen

Stansfield DG, Lonsdale B, Lowndes PA,
Reeves EW, Schofield DM. Field trials of
triclabendazole against mixed age infections
o{ Fasciola hepatica in sheep and cattle. Vet
Rec 1987; 120: 459-60.
In uitgebreide praktijkproeven in Engeland
werd de werking van triclabendazol tegen
alle stadia van
Fasciola hepatica en F. gigan-
tica
bij schapen en runderen aangetoond.
Op 2 schapenbedrijven werd een zeer zware
infectie aangetroffen, waardoor tot 10% van
de ooien stierf voor het begin van dc proef
Na behandeling met 10 mg/kg triclabenda-
zol oraal traden geen sterfgevallen meer op.
Er werden geen bijverschijnselen van de be-
handeling gezien. Na de behandeling werden
geen leverbot-eieren meer in de faeces ge-
vonden; de uitscheiding begon weer na 10
weken.

Op een rundveebedrijf werden de dieren
oraal behandeld met 12 mg/kg triclabenda-
zol. De infectie was hier veel minder ernstig.
De behandeling stopte de ei-uitscheiding
volledig. Tien weken later werden weer le-
verbot-eieren in de faeces gevonden.
De resultaten bevestigen de goede uitwer-
king van triclabendazol tegen onvolwassen
en volwassen infecties van
F. hepatica bij
schapen en rundvee.

H. Heinrich.

Rund

Gerichte wormbestrijding bij kalveren
door 2 behandelingen met ivermectine

Herd RP, ReinemeyerCR, Heider LE. Con-
trol of gastrointestinal nematodes in dairy
heifers by two strategic treatments with
ivermectin. Vet Rec 1987; 120: 406-9.
Veel rundveehouders in de VS realiseren
zich niet, dat wormen een belangrijke oor-
zaak zijn van de vertraagde groei van jonge
dieren in de weide en dat een goede bestrij-
ding de dieren sneller in optimale conditie
kan brengen voor de fokkerij.
In een proef werden 2 groepen van 5 en 2
groepen van 6 kalveren (6-16 maanden oud)
in een standweide geweid van 7 mei tot 18
oktober. De dieren werden 3 en 8 weken na
het uitbrengen, behandeld met ivermectine
(200 mcg/kg
s.c.).

Alle dieren werden gewogen aan het begin
van de proef, op de behandelingsdagen en
daarna maandelijks tot het opstallen, waar-
bij tevens faeces- en grasmonsters werden
verzameld. Al op 2 juli waren duidelijke ver-
schillen in gewicht opgetreden tussen de be-
handelde en onbehandelde dieren. Aan het
einde van de waarnemingen bedroeg dit
61,8%, namelijk respectievelijk 62,3 kg en
38,5 kg.

De weidebesmetting in de controleweiden
was voortdurend hoger dan in de weiden
met behandelde dieren; op het moment van
opstallen was het verschil 56L3/kg in de be-
handelde groepen en 358L3/kg in de contro-
le-groepen.

In de VS wordt een grotere waarde toege-
kend aan het bereiken van het optimale
lichaamsgewicht (340 kg bij Holsteins) dan
aan een bepaalde leeftijd voor pinken die
moeten worden gedekt.
De resultaten van deze proef tonen aan, dat
vaarzen kunnen kalven op een meer ge-
schikte leeftijd, waardoor de opfokkosten
belangrijk kunnen worden gereduceerd. Als
extra voordelen kunnen worden genoemd de
betrekkelijke eenvoud van de behandelingen
(slechts 2x per seizoen) en het zeer geringe
risico voor het optreden van resistentie.
Omdat in het noorden van de VS geen hypo-
biose bij
Ostertagia bekend is, werd een op-
stalbehandeling niet toegepast.

H. Heinrich.

-ocr page 137-

BOEKBESPREKING

Aspects of digestion in the large intestine
of the pig

W. Drochner

(1987. 82 bladzijden, paperback, prijs DM 58.-.
ISBN .^-490-41715-1, Verlagsbuchhandlung Paul
Parey, Hamburg und Berlin).

Dit boel<werl< is gepubliceerd als nummer 17 van
\'Advances in Animal Physiology and Animal
Nutrition\'. Supplement bij \'Journal of Animal
Physiology and Animal Nutrition\'. In het boek
zijn 6 hoofdstukken opgenomen naast een alge-
mene inleiding, een discussie over het geheel en
conclusies. De inhoud geeft inzicht in de achter-
gronden van vertering in de dikke darm en in
welke componenten van invloed zijn op het ont-
staan en voorkomen van voedingsdiarree middels
een beschrijving van een groot aantal proeven. In
hoofdstuk 1 worden de gehanteerde technieken
beschreven zoals het aanbrengen van darmcanu-
les om infusie in de dikke darm mogelijk te
maken. Voorts wordt een beschrijving gegeven
van het aanbrengen van poortadercanules en van
methoden omtrent het gebruik van radio-actieve
metabolieten bij levende dieren.
In hoofdstuk 2 zijn proeven beschreven waarbij
onderzocht is, wat het effect is van infuseren van
water, NaCl, zetmeel en verschillende suikers in
het caecum. Hierbij is nagegaan wat de capaciteit
van de dikke darm is voor wat betreft verteringen
absorptie van genoemde componenten.
Hoofdstuk 3 is een duidelijk vervolg op hoofdstuk
2 omdat hierin aangegeven is wat het effect is van
een overaanbod van o.a. chymus uit het ileum op
fermentatieve processen in caecum en colon en op
de consistentie van de faeces. Hierbij is ook ge-
bruik gemaakt van infusie van maaginhoud van
normaal gevoerde en overvoerde biggen.
In hoofdstuk 4 wordt de putrefactieve fermentatie
in het caecum en colon beschreven. Om dit te
onderzoeken is gebruik gemaakt van infusie van
ammoniak, ureum en eiwit.
In hoofdstuk 5 zijnde proeven beschreven waarbij
vluchtige vetzuren al dan niet in combinatie met
ammoniak in het caecum ingebracht zijn.
In de hoofdstukken 2 tot en met 5 is met name
ingegaan op de invloed van bepaalde voedcrcom-
ponenten op de fermentatie en absorbtie in de
dikke darm en uiteindelijk op de consistentie van
de faeces. In hoofdstuk 6 worden onderzoekingen
beschreven waarbij aangegeven is hoe de concen-
tratie van metabolieten in het poortader bloed
verandert na infusie van diverse componenten
(onder andere ammoniak, ureum, melkzuur en
vluchtige vetzuren) in het caecum.
Uit het geheel blijkt dat de capaciteit van de dikke
darm om water, mineralen en andere nutriënten te
absorberen zeer groot is. Wisselingen in aanbod
en samenstelling van het chymus aan het eind van
het ileum, kunnen door de dikke darm vrij goed
opgevangen worden. Het boek geeft inzicht in de
rol van de dikke darm bij de vertering bij het
varken, maar gaat verder in op de maximale capa-
citeit van de dikke darm aangaande de vertering
en absorbtie van verschillende voederbestand-
delen. Het boek levert dan ook een duidelijke
bijdrage aan de kennis betreffende het ontstaan
van voedingsdiarree bij biggen en slachtvarkens.
Voor voedingsdeskundigen en veterinairen met
een belangstelling voor voeding en de rol van
voeding bij het optreden van diarree geeft het
boek goede achtergrondinformatie. De informa-
tie is op overzichtelijke wijze weergegeven. Hier-
voor zijn in totaal 27 figuren en 39 tabellen ge-
bruikt.

L. A. den Hariog\'.

Vakgroep Veevoeding, Landbouwuniversiteit Wageningen.

Lehrbuch der Schafkrankheiten

Behrens H.

(SeAuß. Berlin und Hamburg: Parey. 1987. 309blz.
mei 108foio\'s. waarvan 20 in kleur. Prijs:/ 124.-.)

Deze derde, grondig bewerkte en uitgebreide druk
is gevolgd acht jaar na de vorige. Sinds 1979 be-
hoorde dit werk tot de belangrijkste handboeken
op het gebied van de ziekten van het schaap. Zeker
voor de Nederlandse situatie, die nauwer aansluit
bij de Duitse dan b.v. bij de Britse of Ameri-
kaanse, was het boek onmisbaar. Er was dan ook
een duidelijke leemte toen het boek al enkele jaren
geleden uitverkocht was.

In 1985 echter verscheen er een geheel nieuw boek
van Dedié en Bostedt (Schafkrankheiten, Stutt-
gart: Ulmer, 325 blz., 134 afbeeldingen waarvan
42 in kleur. Prijs: ƒ 89,-) Dit handboek is nog iets
uitgebreider, maar heeft bovenal een aantal uit-
stekende tabellen met differentiaal-diagnoses en is
daarbij zeer overzichtelijk ingedeeld.
Het nu verschenen boek van Behrens heeft een
duidelijke face-lift ondergaan. Zo heeft hij zich
bijv. goed georiënteerd op de in Nederland opge-
dane ervaringen met zwoegerziekte bestrijding,
dit in tegenstelling tot de eerder genoemde au-
teurs.

Bij Behrens krijgen etiologie, pathologische ana-
tomie en laboratoriumtechnieken relatief veel
aandacht. Daarbij is geput uit de rijke ervaring
van de auteur op deze terreinen. De prakticus zou
gebaat zijn geweest met een wat duidelijker accent
op de (differentiaal)diagnoses en de behandeling.
Hoewel er ook goede Engelstalige literatuur op
het gebied van de schapeziekten is, zijn deze beide
Duitse handboeken zekerte prefereren. Een hand-
boek van deze omvang (en voor deze prijs!) kan
iedere prakticus die meer of minder frequent
schapen behandelt, goede diensten bewijzen.

C. D. W. König.

-ocr page 138-

NIEUW(S) VAN DE INDUSTRIE

Intentieverklaring Akzo en
Gist-brocades

Akzo cn Gist-brocades beogen te komen tot de
overname door Akzo van de veterinaire belangen
van Gist-brocadcs. De Animal Health Group van
Gist-brocades beschikt over 120 medewerkers en
zal worden geïntegreerd in Intervet International,
onderdeel van Akzo\'s Pharma-divisie. Door deze
samenvoeging ontstaat een veterinair-farmaceuti-
schc onderneming met circa 1000 werknemers.
De Animal Health Group van Gist-brocades is
gespecialiseerd in diergeneeskundige antibiotica-
produkten en vaccins. Gist-brocades is van me-
ning van deze activiteiten een te geringe omvang
hebben om in dc toekomst zelfstandig te kunnen
doorgaan.

Intervet International is de laatste 10 jaar belang-
rijk gegroeid en is sterk research-georiënteerd. In-
tervet houdt zich bezig met biologische (ent-
stoffen) en endocrinologische produkten. Door
de overname van dc antibiotica-specialiteiten en
vaccins van Gist-brocades verkrijgt Intervet een
evenwichtiger samenstelling van het produkten-
pakket.

De nieuwe organisatie van Intervet International
zal beschikken over een twintigtal buitenlandse
vestigingen, verdeeld over bijna alle landen vande
EG, de Verenigde Staten, Mexico en Australië.
Van dc circa 1000 werknemers die de nieuwe or-
ganisatie zal tellen, werken er450 in Nederlanden
550 in het buitenland. De R&D, waarin I,10 men-
sen werkzaam zullen zijn, vindt met name plaats
in Nederland, Groot Brittannië en de Verenigde
Staten.

Nieuw vaccin voor toepassing
bij duiven

Een nieuw vaccin voor Nederland voor toepassing
bij duiven, dat wordt geproduceerd door Phylaxia
in Hongarije en sinds enkele jaren in verschillende
Europese landen met succes wordt toegepast,
zoals in Hongarije, Polen, Oost-Duitsland en
België.

Multimune® is een multivalent, geïnactiveerd
combinatie vaccin dat dc volgende antigenen
bevat:

1. PM-I virus, geïsoleerd uit duiven dus homo-
loog duive-paramyxovirus.

2. NCD-6 virus, geïsoleerd uit pluimvee.

3. Salmonella lyphlmurium, verwekker van para-
tyfus.

4. Chlamydia psittaci verwekker van Ornithose.

5. Mycoplasma gallisepticum verwekker van Or-
nithose.

6. Duive-herpesvirus.
Toepassing:

Multimune® wordt gebruikt bij duiven voor im-
munisatie tegen paramyxoviro.se, paratyfus,
Or-
nithose en infecties met duivc-herpes virus. Het
vaccin kan subcutaan worden toegediend aan
duiven van elke leeftijd doch dc beste immuniteit
wordt bereikt bij duiven boven de leeftijd van 12
weken. Kweekduivcn moeten niet korter dan één
maand voor dc leg worden geënt om dc kweekre-
sultaten niet ongunstig te beïnvloeden. Alhoewel
geen nadelige gevolgen zijn geconstateerd ver-
dient het toch aanbeveling om het vaccin niet toe
te passen tijdens de rui, om het risico uit te sluiten
dat dc veergroei tijdelijk geremd wordt.

Leverancier:

Eurovet B.V., Hctercn (tel. 08.306-2.3024).

Nieuw Rotkreupelvaccin
van Coopers

Rotkreupel bij schapen is nog steeds een veel
voorkomend probleem. In zowel het voorjaar als
het najaar lopen schapen een verhoogd risico rot-
kreupel op te lopen, een infectie die wordt veroor-
zaakt door twee kiemen:
Bacteroïdes nodosus en
Fusiformis necrophorus. Alleen samen kunnen zij
deze pijnlijke aandoening veroorzaken. Als één
van beide bacteriën dus effectief wordt bestreden,
krijgt het schaap geen rotkreupel.
Bacteroïdes nodosus is de meest geschikte kiem om
effectief aan te pakken. Coopers introduceert nu
Footvax, een vaccin dat tnaar liefst 10 bekende
stammen van deze bacterie bevat.
Tot op heden zijn in Australië, Nieuw Zeeland en
Engeland al meer dan 7 miljoen schapen inet suc-
ces met l\'ootvax behandeld.
Het nieuwe vaccin beschermt niet alleen tegen
rotkreupel, maar het helpt ook reeds geïnfec-
teerde dieren van deze ziekte te genezen. Uiter-
aard blijft ecn goede klauwverzorging noodzake-
lijk. Footvax is uitsluitend via de dierenarts
verkrijgbaar.

Meer informatie kunt u verkrijgen bij: Coopers
Agrovet B.V., I.Jssclmeerlaan 2, 1382 .I f Weesp.
tel. 02940-80422.

Wedkamp kleiduivenschieten
voor co-assistenl-dierenartsen
(COASS-Cup 1988)

Na het succes van de le Wedkamp Kleiduiven-
schieten om de COASS-Cup. vindt Boehringer
Ingelheitn een herhaling van dit evenement in
1988 gerechtvaardigd.

Goed nieuws dus voor alle co-a.ssistent-dierenart-
sen, want op 23 augustus 1988 kan op sportieve èn
gezellige wijze gestreden worden om de COASS-
Cup 1988. Alle co-assistenten krijgen te zijner tijd
een uitnodiging.

Voor de goede orde: DeCOASS-Cup Kleiduiven-
schieten staat los van de Nederlandse Kampioen-
schappen Kleiduivenschieten voor Dierenartsen,
die op 2 juni 1988 alweer voor de 9e maal ge-
houden gaan worden.

-ocr page 139-

CONGRESSEN

Symposium \'Biogene aminen in
voedingsmiddelen\'

Ede, 3 maart 1988

Dc sectie Levensmiddelen van de Nederlandse
Vereniging voor Microbiologie organiseert op 3
maart 1988 op de Reehorst, Bennekomseweg 24 te
Ede een Symposium.

Programma

9.30
10.00

10.10

11..30
11.50

12.30
13.45

14.00

Ontvangst met koffie.
Inleiding door voorzit ter sectie.!, dc Groo-
te.

F. W. .lanssen en E. de Boer (RKvW Zut-
phen): Biogene aminen: vorming in voe-
dingsmiddelen.
analysciTicthoden.
H. Joosten (NIZO Ede) vorming van bio-
gene aminen in kaas.
Koffiepauze.

W..). Middelhoven (LU Wageningen): Be-
paling van biogene aminen met behulp van
microbiële amine-oxidasen.
Lunchpauze.

Huishoudelijke vergadering sectie Levens-
middelen.

B. ten Brink (CTVO/TNO Zeist): Vorming
van biogene aminen door melkzuurbacte-
riën.

.1. B. l.utcn en K. J. A. van Sprcckens
(CIVO/TNO l.lmuidcn): biogene aminen
in visserijproducten.

B. P. M. Martens (Allergie Centrum
Utrecht): Pathologische reacties bij dc
mens voor biogene aminen rijk voedsel.
Sluiting, koffie/thee.

15.45

Opgave en inlichlingen bij ir. L. de Boer (tel.
05750-26644).

Voorjaarsdagen
International Veterinary Congress
Amsterdam, April 15th-17th, 1988
TOPICS

Friday April 15, 1988

Morning session

Official opening hy Prof dr. R. Bergler

The psychology of ihe relationships between pets.

clients and veterinarians

Canine cardiology
Elbow lameness
Eree communications

A variety of topics concerning small animal medi-
cine and surgery will be presented.

Afternoon session
Pet death
Feline cardiology
IVet lab elbow lameness

Surgical treatment of the entities discussed during
the morning session will be practiced.
Free communications

A variety of topics concerning small animal medi-
cine and surgery will be presented.

Saturday April 16, 1988
Morning session
Echography I

Introduction, differences in equipment, and cost
effectiveness for practical use of ultrasound ma-
chines will be discussed. Echography of the heart
will be discussed and demonstrated.
Problems in small animal neurology
Anesthesia in small animal practice
Gastric surgery
afternoon session
Echography II

Echographic investigation of the urogenital tract,
the cranial abdomen and other structures will be
discussed and demonstrated.

Problems in clinical neurology
Diseases in parrots
Radiology of the thorax

Sunday April 17, 1988

Morning session

Choosing the right antibiotic

Anesthesia for the aged or pregnant animal

A taxia and paresis in small animals

Recent advances in veterinary cardiology /

Meeting of the European Society of Veterinary

Cardiology (ESVC).

A variety of new insights into cardiology in both
small and large animals will be discussed, includ-
ing holterrecording and echocardiography.

Afternoon .sessuin

The use of analgesics and anabolics in small animals

Radiology of the abdomen

Anesthesia in special cases

Recent advances in veterinary cardiology U

Meeting of the ESVC. Small and large animal

cardiology will be discussed with emphasis put on

pharmacotherapy and cardiomyophaty.

And ofcour.se there will be an attractive partner
program.

For more information:

KNMvD, P.O. Box 14031, 3508 SB Utrecht, tel.
030-51011 1.

Nadere informatie vindt u in de iniegger elders in dit
Tijdschrift.

-ocr page 140-

Symposiuin ter gelegenheid van
het 75-jarig bestaan van het
Nederlands Kanker Instituut
(Antoni van Leeuwenhoek-huis)

Vrijdag, 22 april 1988: vanaf 9.30 uur
RAI Congrescentrum, Amsterdam

Sprekers:

W. R. Bodmer; Imperial Cancer Research Fund
Laboratories, London U.K.
J. Mendelsohn; Memorial Sloan-Kettering Cancer
Center, New York, U.S.A.

J. D. Minna; National Cancer Institute, Bethesda,
U.S.A.

M. Tubiana; Institut Gustave Roussy, Villejuif,
France.

H. E. Varmus; University of California, San
Francisco, U.S.A.

R. A. Weinberg, Whitehead Institute for Bio-
medial Research, Cambridge, U.S.A.
Het Symposium wordt om 16.00 uur afgesloten
met de officiële viering van het 75-jarig bestaan
van het Nederlands Kanker Instituut. Deelnemers
aan het Wetenschappelijk Symposium zijn hierbij
van harte welkom.

Deelname aan het Symposium is kosteloos. U
wordt wel verzocht u schriftelijk op te geven bij
mw G. G. H. de Jong-Meijerink, secr. Afdeling
Cellulaire Biochemie, Antoni van Leeuwenhoek-
Huis, Plesmanlaan 121, 1066 CX Amsterdam.

European Poultry Fair
International Conference

Stoneleigh, Kenilworth, Warwickshire,
England

The Royal Agricultural Society of England
(RASE)

DAILY PROGRAMME

Monday, 16 May 1988 from 15.00 hrs
Registration/Reception/lnformal Dinner.

Tuesday. 17 May 1988 from 8.50 to 12.00 hrs

— Welcoming Address.

— Overview of the Poultry Industry; Professor
Peter N. Wilson.

— Session I - Housing and Environment-

— Defining the Environment; David R. Charles.

— Housing Trends and issues; Peter F. Bloxham.

— Developments and Practice in Mechanisation
and Equipment; H. Arnold Elson.
Luncheon

— Session 2 - Feed

From 14.00 to 18.00 hrs

— Developments in Poultry Nutrition and Feed
Specification; Colin Fisher.

— Ingredient Availability, Use and Quality Con-
trol; Brian K. Edmunds.

— Trends in Feed Formulation Technology; Ro-
bin A. Lowe.

— Feed Handling and Delivery Systema; Chris
G. Belyavin.

From 20.00 to 22.00 hrs

— Poster Session - Themes: Housing and Feed.
Wednesday, 18 .May 1988

From 09.00 to 18.00 hrs

— Session 3 - Health and Disease Control

— Health Status Monitoring and Designing Con-
trol Programmes; J. C. Stuart.

— Disease Control in Poultry Breeding and in-
cubation; W. A. Law.

— Public Health Considerations; Geoffrey C.
Mead.

— Science and Technology: Innovation and Pro-
gress; Professor J. H. F. Prescott.

— Poster Session - Theme: Health & Disease

— Brief Visit to the European Poultry Fair.

Thursday. 19 May 1988

From 09.30 to 18.00 hrs

Visit to the European Poultry Fair.

Friday. 20 May 1988

Visits to production plants and units.

Inlichtingen: Mrs. S. Taylor, International Sym-
posium Administrator, Royal Agricultural So-
ciety of England, National Agricultural Centre,
Stoneleigh, Kenilworth, Warwickshire, England
CV8 2 LZ. Phone: 44203555100. Exp. 2671, telex
31697 rase.

Op het redaktiesecretariaat ligt een uitgebreide
folder ter inzage.

Fourth European Conference
on the Protection of Farm Animals

Brussels, 24-24 May, 1988

Farm animal protection - The practical way forward

Location: Salle Benelux, Palais des Congres,
Brussels.

Producers, veterinarians, ethologists, manufac-
turers and legal experts from all parts of Europe
will discuss practical solutions to the problem of
reconciling the behavioural needs of the animals
with the economic needs of the producers.
The major subject will be the principles and prac-
tice of testing and approving husbandry systems
on health, welfare and economic grounds. The
programme will also include product labelling,
somatotrophins etc.

This will be the first European conference to con-
sider these issues, which will be of increasing im-
portance to the European Community.
For registration form, apply tot Mr D. B. Wilkins,
Secretary, European Conference Group on the
Protection of Farm Animals, Causeway, Hors-
ham, West Sussex RH12 IHG, England.

-ocr page 141-

MEDEDELINGEN

Directie van de
Veterinaire Dienst

Op weg naar sluitende
identificatie- en registratie-
regelingen voor varkens en
runderen

Reeds geruime tijd bestaan er in Nederland
Identificatie-en Registratie-(l&R)regelingen
voor varkens en voor runderen. Noch de van
overheidswege in het kader van de politio-
nele dierziektenbestrijding opgezette I&R-
regeling varkens, noch de onder de preventie
gezondheidszorg vallende en door de Stich-
ting Gezondheidszorg voor Dieren uitge-
voerde l&R-regeling runderen voldoen ech-
ter, aangezien géén van beide in zijn huidige
vorm sluitend is. Het afgelopen jaar zijn ini-
tiatieven opgestart om hierin verandering te
brengen. In het geval van de l&R varkens is
een sluitende regeling van extra belang voor
een goede uitvoering van de nationale dier-
ziektenbestrijding, nu enten in het kader van
de ontwikkelingen binnen de EG naar het
tweede plan gaat verdwijnen. Accuratesse en
snelheid van optreden worden dan immers
vitale bestrijdingselementen. Ook voor de
effectiviteit van de IKB, en de tevens in ver-
band met de export steeds belangrijker wor-
dende kwaliteitscontrole is het sluitend zijn
van de regeling onmisbaar.
Bij de l&R runderen speelt als achtergrond,
dat binnen de EG is besloten dat in verband
met de opsporing van residuen (in casu van
hormonen) in vlees per I januari 1988 in alle
lidstaten een sluitende l&R-regeling voor
runderen van kracht moet zijn.

Varkens

Bij de bespreking van de financiering van de
politionele dierziektenbestrijding heeft het
Ministerie van Landbouw en Visserij gesteld
de officiële l&R varkens van de politionele
dierziektenbestrijding over te willen hevelen
naar de preventieve gezondheidszorg. Dit
betekent, dat de uitvoering bij het bedrijfsle-
ven komt te liggen. Het Landbouwschap is
echter slechts onder bepaalde voorwaarden
bereid deze over te nemen. Eerst zal men het
financieel eens moeten worden en ook wil
men de bij overheid en bedrijfsleven be-
staande I&R-systemen voor varkens door
één nieuwe, integrale regeling vervangen
zien. De bestaande systemen zijn inmiddels
onvolledig gebleken en kennen te veel uit-
zonderingen, waardoor een sluitende con-
trole in de praktijk problemen oplevert, het-
geen opzijn beurt weereen snelle en effectie-
ve tracering bij de bestrijding van veeziekten
belemmert. Ook de effectuering van de IKB-
gedachte, waarbij in verband met de kwali-
teitsbewaking een wederzijdse terugkoppe-
lingvan gegevens tussen de produktie-bedrij-
ven en de slachtlijn plaatsvindt, vraagt hier-
om.

De verwachting is dat de ontwikkeling van
een integraal l&R-systeem voor alle gebrui-
kers in de produktieketen, uitgaande van
een electronisch merk, in twee jaar te verwe-
zenlijken valt. Aan de hand van bespre-
kingen eerder dit jaar tussen de betrokkenen
is een voorlopige lijst met technische eisen
voor de nieuwe l&R varkens opgesteld:

— het merk dient voldoende informatie te
kunnen bevatten voor de gewenste toepas-
singen; vooralsnog wordt daarbij gedacht
aan een (uniek) levensnummer eventueel
aangevuld met een bedrijfsnummer, waar-
door een code van minimaal 9 posities nodig
geacht wordt;

— het tnerk dient al in de eerste levensfase
van de big voor het spenen (bij een leeftijd
van 2-5 weken) te kunnen worden aange-
bracht;

— het merk dient door de varkenshouder
aangebracht te kunnen worden; de plaats
van aanbrengen dient zodanig te zijn dat
welzijn en gezondheid van het dier niet ge-
schaad worden;

— geen verlies van het merk in de produk-
tieketen tot en met de slachtfase;

— allezing moet foutloos, geautomatiseerd
en op afstand mogelijk zijn, en wel op ieder
moment en gedurende de totale levensfase
tot en met de slacht;

— het merk dient bestand te zijn tegen ex-
terne invloeden in de verschillende produk-
tiefasen (met name schokken, hoge voltages
(700 V), hoge temperaturen (tot 600° C),
electromagnetische straling);

— het systeem mag niet fraudegevoelig zijn,
met andere woorden het merk mag niet door
onbevoegden verwijderd dan wel verwisseld
kunnen worden. Ook mag de informatie niet
gewijzigd kunnen worden.

Hoewel verscheidene fabrikanten er in zijn
geslaagd een electronisch merk te ontwik-
kelen, wordt nog niet aan alle bovenge-
noemde criteria voldaan, terwijl ook de prijs
nog aanzienlijk moet dalen.

-ocr page 142-

Op dit moment worden proeven genomen
op laboratoriumniveau. Plannen voor veld-
proeven bevinden zich in een vergevorderd
stadium, maar wachten op \'groen licht\' van
overheid en bedrijfsleven. Gezien de aan de
proeven verbonden kosten wensen de fabri-
kanten enige zekerheid met betrekking tol
de eisen en dergelijke die aan dc merken
worden gesteld.

Een l&R-systeem moet uiteraard aan meer
eisen voldoen dan genoemde technische voor-
waarden. Het project dient ook op organisa-
torisch, financieel en juridisch gebied be-
keken te worden. Hiertoe moeten een bege-
leidingscommissie en enkele werkgroepen
worden ingesteld. Voor de begeleidingscom-
missie wordt gestreefd naar een zo breed
mogelijke samenstelling. Er kotnen drie werk-
groepen, te weten een technische, een admi-
nistratief-organisatorische en een financieel-
juridische. Verder dient voor het technisch
gedeelte en de veldproeven een onderzoek-
coördinator tc worden aangewezen, zowel
gezien de complexiteit van de materie alsook
om de neutraliteit ten aanzien van de fabri-
kanten te garanderen.

In de vergadering van de Raad voor Veteri-
naire Aangelegenheden (RVA) d.d. 17 de-
cember 1987 is besloten dat de Stichting Ge-
zondheidszorg voor Dieren (SGD) en het
Produktschap voor Vee cn Vlees het voor-
touw zullen nemen bij de verwezenlijking
van een integrale en sluitende l&R varkens.
Ook ten aanzien van de opsporing van re-
siduen zal ecn sluitende I&R varkens nood-
zakelijk zijn, in ieder geval vanaf 1 januari
1989.\'

Runderen

De huidige l&R-regeling runderen valt reeds
onder de preventieve gezondheidszorg en
wordt uitgevoerd door de SGD. Dcze rege-
ling is echter niet waterdicht. Zo bestaat er
geen l&R-plicht voor runderen jonger dan 4
maanden. Bovendien is er geen terugkoppe-
ling van gegevens mogelijk vanuit het slacht-
huis naar de boerderij. Binnen verschillende
werkgroepen is in de loop der tijd een
aantal voorstellen gedaan voor een sluitend
systeem. Uiteindelijk is in de RVA van 14
juli 1987 de SGD gevraagd het voortouw te
nemen bij het tot stand brengen van een
I&R-regeling voor runderen. Vervolgens zijn
een stuurgroep en 3 werkgroepen (technisch,
financieel, juridisch) ingesteld.
— De technische werkgroep heeft de stuur-
groep in oktober j.1. haar ontwerp aange-
boden. De definitieve keuze voor een oor-
merk is echter nog niet gemaakt.

De veldproeven wijzen wel in de richting van
een bepaald merk. Dit merk wordt echter
slechts dooréén fabrikant geleverd, hetgeen
op bezwaren stuit in verband met de mono-
polipositie.

— Een door de juridische werkgroep opge-
stelde regeling is onlangs gereed gekotnen.
Basis hiervoor vormt ecn aaneenschakeling
van bestaande regelingen, waarbij is uitge-
gaan van een oormerk voor de identificatie.
Wel dienen de Veewet en de Vleeskeurings-
wet eerst op enige punten te worden aange-
past.

— Dc financiële werkgroep heeft nog geen
definitieve kosten/baten-analyse voorge-
legd. In dit stadium kunnen moeilijk de
baten worden aangegeven. Voor wat betreft
de kosten moet ook rekening worden ge-
houden inet een aanpassing van het Runder
Informatie Systeem (RIS).

Helaas is het niet haalbaar gebleken om per
1 januari 1988 een wettelijke regeling gereed
te hebben. Ook de financiële uitwerking en
het draaiboek voor de invoering van ecn
nieuw systeem ontbreken nog en het oor-
merk moet nog aangewezen worden.
Er wordt echter met voortvarendheid naar
gestreefd het systeem begin 1988 gereed te
hebben.

Geval van infectieuze anemie
geconstateerd

Een vierjarige in Dusscn, provincie Noord-
Brabant, gestalde WPN-ruin bleek op 18 de-
cember 1987 op basis van een serologisch
onderzoek bij het GDI definitief positief op
infectieuze anemie. Een positieve diagnose
had het GDI vijf dagen tevoren bij het eerste
onderzoek ook reeds gesteld.
Het eerste blt)edonderzoek werd uitgevoerd
naar aanleiding van klinische verschijnselen
bij hel dier. Bloedonderzoek van het tweede
op hel \'bedrijf aanwezige paard verliep ne-
gatief

In het kader van de Veewet wordt het \'posi-
tieve\' paard overgenomen. Hel andere dier
wordt 3 weken na het eerste onderzoek op-
nieuw onderzocht. Epidemiologisch onder-
zoek naar de herkomst heeft nog geen resul-
taten opgeleverd.

Het betreft het eerste geval van infectieuze
anemie in Nederland sinds 1984. Vaststel-
ling van deze hier sporadisch voorkomende

-ocr page 143-

ziekte is meestal een toevalstreffer in het
kader van het export-onderzoek.
Infectieuze anemie is een besmettelijke virus-
infectie bij paarden en paardachtigen, opge-
nomen in artikel 7 van de Veewet, \'fypische
symptomen zijn: (recidiverende) koorts,
bloedarinoede en vermagering. Soms ver-
loopt de infectie symptoomloos. Het ont-
staan van virusdragers is er voor verant-
woordelijk dat in bepaalde gebieden de
ziekte steeds weer opduikt.
Overbrenging vindt voornamelijk plaats
door middel van stekende insecten en vete-
rinair instruinentariuin.

BESMETTELMKE DIERZIEKTEN

Dierziektenbulletin nr. 23 van de Veterinaire
Dienst over het tijdvak van 1 t/m 15 december
1987 vermeldt het volgende aantal gevallen van
aangifteplichtige besmettelijke dierziekten in Ne-
derland.

Rotkreupel

Totaal 3 gevallen in 3 gemeenten

1 geval
1 geval
1 geval

Friesland
Overijssel
Gelderland

Veterinaire Hoofdinspectie
van de Volksgezondheid

Uitstel invoering Nieuwe
Nederlandse Niertest (NNNT)
tot 1 april 1988

Bij nader inzien is de noodzaak gebleken om
de invoering van de Nieuwe Nederlandse
Niertest uit te stellen tot 1 april 1988. Deze
test heeft een breder gevoeligheidsgebied
dan de
Sarcina /uiea-iest. Gebleken is dat
wachttermijnen die bij de toediening van an-
tibiotica in acht moeten worden genomen
waren gekoppeld aan eerdergenoemde
Sar-
cina
iuiea-lesl. Derhalve dienen de bijslui-
ters bij genoemde diergeneesmiddelen te
worden aangepast. Hiervoor heeft de far-
maceutische industrie wat meer tijd nodig
dan aanvankelijk was voorzien.
Voor uitgebreidere mededelingen over de
NNNT wordt verwezen naar de Medede-
lingen Veterinaire Hoofdinspectie van de
Volksgezondheid in het I december-nummer
(Tijdschr Diergeneeskd 1987; 112: 1368-70).

Schurft

Totaal 1 geval in Zuid-Holland

AFRIKAANSE VARKENSPEST
Spanje/Portugal

Het aantal positief-bevindingen in Spanje was per
10 december 1987 opgelopen tot 763 en dat in
Portugal per 9 december tot 640.

BESMETTELLIKF LONGZIEKTE
BLI RUNDEREN

Portugal

In de periode van 17 november tot 7 december
1987 meldde Portugal 70 nieuwe gevallen van be-
smettelijke longziekte bij runderen, wat het totaal
op 659 bracht.

RECTIFICATIES

Drs. C. C. J. M. van der Meijs nieuwe
directeur VD

In de mededelingenrubriek van de Directie vande
Veterinaire Dienst is op pagina 1434 (Tijdschr
Diergeneeskd 1987; 112: 1434) de volgende zet-
fout geslopen:

Op de 5e regel van onderen staat: \'..... werd hij

gelijktijdig Veterinair Hoofdinspecteur.....\' Dit

dient te luiden:\'.....werd hij gelijktijdig Veterinair

inspedeur van dc Volksgezondheid.\'

Chirurgische behandeling van de urine-
incontinente teef (\'Het lek boven\')

Op pagina 1414 van het bovengenoemde artikel
(Tijdschr Diergeneeskd 1987; 112: 1413-4)dient in
de zin, beginnende op de 5e regel van boven een
verduidelijking te worden aangebracht. De betref-
fende (verbeterde) zin luidt als volgt:

\'..... Dan worden beiderzijds twee onoplosbare

monofilament hechtingen aangebracht ongeveer
1 cm lateraal,
enkele centimeters rostraal van de
plaats waar de urethra in de vagina uitmondt. Dus
worden er.....\'

-ocr page 144-

DOORLOPENDE AGENDA

1988

Januari

16 Varroaniijt lezingencyclus. Utrecht (pag. 18).

16 2nd Scientific Meeting Internat. Veterinary
Ear and Throat Assoc.. Orlando (Florida.
U.S.A.) (pag. 85.^ 1987).

17—21 Eastern States, 5th Annual Conference.
Orlando. Florida. U.S.A.

19 PAO-D: cursus CEM-paard.

19—21 Phlo-cursus \'Pluimveehouderij\' (pag.
1367 1987).

20 DSK Symposion: T^iffercntiatie, Specialisa-
tie of Continuatie?\'; Utrecht (pag. 50, 115).

20—21 PAO-D: cursus Fertiliteit Varken (her-
haling).

21 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Leden-
vergadering.

22 PAO-D: cursus Urethrostomie Kater(herha-
ling).

23 PAO-D: cursus Praktische Röntgenologie
Paard (Broekhuizenvorst).

26 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Gezondheids-
dienst N.-Brabant. Werkvergadering pluim-
vee, aanvang 20.15 uur.

29 PAO-D: cursus Praktische Röntgenologie
Gezelschapsdieren (Wageningen).

30 VDA-Regionaal PAO, regio Gelderland/
Twente/Overijssel, Café-rest.\' \'t Olde 11 uys\',
14.00-17.00 uur (pag. 1439 1987).

Februari:

1—4 Equine Stud Medicine Course, New-
market (GB).

2 Werkgroep Vet. Kynologie. Lezing over fer-
tiliteitsstoornissen bij honden. Hoofdgebouw
Diergeneeskunde Utrccht, 19.30 uur.

4 Werkgroep Kleine Huisdieren Afd. Ciron./-
Drente en Friesland KNMvD. Klinische
avond. Gez. dienst voor Dieren, N-Neder-
land, Morra 2, Drachten; 20.00 uur.

5 PAO-D: cursus Praktische Röntgcnnologie
Gezelschapsdieren (Wageningen).

6 PAO-D: cursus Praktische Röntgenologie
Gezelschapsdieren (Emmeloord)

10 Groep Geneeskd. Kleine Huisd. KNMvD.
Jaarvergadering. Rest. \'Hoog Brabant\',
Utrecht. 20.00 uur.

10 PAO-D: cursus CEM-paard.

11 PAO-[^: Themadag pluimvee: slachtsector.

11 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Werkverga-
dering paard, aanvang 20.15 uur.

16 Afd. Overijssel KNMvD. Ledenvergadering.

17— 18 PHLO-Wageningen cursus \'Veevoeding\'
(pag. 1434 1987).

20 Varroamijt lezingencyclus. Utrecht (pag. 18).

21—28 Internat. Fortbildungskurs \'Kleintier-
krankheiten\'. Flims.

23 Werkgroep Pluimvee NO. Gez.d. v. Dieren,
Zwolle.

23 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Gezondheids-
dienst N.-Brabant. Werkvergadering pels-
dieren, aanvang 20.15 uur.

23—24 CLO-Studiedagen. Jaarbeurscongres-
centrum Utrecht.

24 PAO-D: cursus Consumptievissen.

24 Afd. Zuid-Holland KNMvD. Vergadering,
restaurant \'De Ruif. Capelseweg 41, Capelle
a/d IJssel, 20.30 uur, over: FUS.

24 PAO-D: cursus Histologisch/histometrisch
onderzoek.

24 Symposium vleeskalveren. 14.00 uur (pag.
116).

24 Afdeling Gelderland KNMvD. Vergadering.
Crest Hotel. Velp, aanvang 20.15 uur.

25 Groep Geneeskd van het Rund KNMvD.
Vergadering: \'Bovine Virus fJiarree\'.

25—26 PHLO-Wageningen cursus \'Veevoeding\'
(pag. 1433 1987).

25—26 Tagung Fachgruppe Pferdekrankheiten
[)VG. Wiesbaden.

26 Landelijke bijeenkomst vrouwelijke dieren-
artsen.

27 PAO-D: Praktische Röntgen Gezelschaps-
dieren (Emmeloord)

Maart

1 PAO-D: cursus Verbanden en spalken (her-
haling).

1 Kring Dierenartsen \'Het Gooi\', vergadering
in café \'De Vrije Hecrcn\', Laren; 20.30 uur.

2 PAO-D: cursus Histologiseh/histometrisch
onderzoek.

3 Symposium \'Biogene aminen in voedings-
middelen\' (pag. 101).

3—4 6. Tagung über Krankheiten der Vogel
mit Schwerpunkt lauben und Wassergellü-
gcl. München (pag. 1433 1987).

4 PAO-D: cursus Practische Röntgcnnologie
Gezelschapsdieren (Wageningen).

9 PAO-D: Patientendemonstratie.

9 PAO-D: cursus Histologisch/histometrisch
onderzoek.

10 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Gezondheids-
dienst N.-Brabant. Werkvergadering runde-
ren, aanvang 20.15 uur.

10 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Leden-
vergadering (tevens jaarvergadering).

11 Symposium \'Health Maintenance Organisa-
tions (HMO\'s) in dc Nederlandse gezond-
heidszorg\' (inl. red. secr.).

12 PAO-D: cursus Practische Röntgenologie
Paard (Emmeloord).

15—16 PAO-D: cursus Begeleiding melkveebe-
drijven.

16 PAO-D: cursus Histologisch/histometrisch
onderzoek.

17 PAO-D: Klinische lessen Paard; Castratie;
Interpretatie Bloedwaarden.

17—18 PAO-D: cursus VAMPP-Begeleiding
Varkensbedrijven (herhaling).

17—18 PAO-D: cursus Begeleiding Melkveebe-
drijven.

19 VDA-Regionaal PAO. regio Brabant/Lim-
burg, 14.00-17.00 uur (pag. 1439 1987).

19 Varroamijt lezingencyclus. Utrecht (pag. 18).

20 ATF-Fortbildungskurs für Akupunktur und
Ncuraltherapie, Freudenstadt (inl. red.secre-
tariaat).

-ocr page 145-

KNMvD

% ABSYRIUS

KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE

Julianalaan 10. Utrecht. Postbus 14031, 3508 SB Utrecht. Telefoon 030 - 51 01 II.

Hoofdbestuur

Prof. dr. dr. h.c. E. H. Kampelmacher, voorzitter;
W. H. Kapsenberg, vice-voorzitter;
mevr. E. Lindenhovius-Zijderveld, penningmeester;
J. C. M. van Dijck, lid; dr. W. F. G. A. Immink, lid;
A. J. Plaisier, lid; M. A. Moons, adviseur.

Secretariaat

A. P. Wijgergangs, algemeen secretaris; M. Bosman,
secretaris; T. W. te Giffel, secretaris.

Chef de Bureau

Marij Schuurman Hess

Bureau Waarnemingen

Jacqueline de Ru.

Administrateur

S. L. Oostindiën.

-ocr page 146-

In memoriam

F. OOSTERHOF

Op 2 november 1987 overleed in het
Academisch Ziekenhuis ie Groningen
collega F. Oosierhof le Appingedam.
Freerk Oosterhof werd op 9 maart 1916 te
Redum geboren in een landbouwersgezin. Na
de lagere school bezocht hij het Willem
Lodewijk gymnasium te Groningen, alwaar
hij in 1935 eindexamen deed. In hetzelfde
jaar begon hij met zijn studie
veeartsenijkunde in Utrecht: in de oorlog
werd de studie onderbroken: zoals velen
moest ook hij onderduiken. Na de oorlog
hervatte hij de studie en slaagde op 21
februari 1946 voor het dierenart.sexamen.
Korte tijd later nam hij de praktijk in
Appingedam over van collega ./. S. Reinders.
Op 5 juni 1958 trad Freerk in het huwelijk
met mej. Alie Staat. Dit is een zeer gelukkig
huwelijk geweest, hetwelk gezegend werd
met vier kinderen. Verdriet is Freerk en Alie
niet bespaard gebleven, doch hun rotsvast
geloof gaf hen veel steun in alle verdriet.
Twee van ons (Fisenga en Osinga), die
Freerk al tijdens onze studententijd hadden
leren kennen, namen korte tijd nadat Freerk
zich in Appingedam had gevestigd, de
praktijken in Noordbroek en Slochteren
over, zodat we buurtcollega\'s werden.

Onze verhouding was bijzonder goed, doch
door de wijze van praktizeren bleven de
contacten beperkt. We stonden eigenlijk dag
en nacht ter beschikking van de veehouders
en kenden die eerste jaren geen zondags-
en/of weekenddiensten. Alleen in
noodgevallen sprongen we elkaar bij. Wel
besloten we al snel maandelijks één keer bij
elkaar te komen. Dit waren zeer genoeglijke
avonden: er werd natuurlijk voornamelijk
over de praktijk gesproken, maar de
gezelligheid stond centraal. Meer en meer
collega\'s sloten zich later bij ons aan en zo
ontstond uiteindelijk de kring \'Duurswold\'.
We leerden in al die jaren Freerk kennen als
een rustige, uiterst betrouwbare collega, die
met name handig was in het verrichten van
een embryotomie.

De twee jongere ondergetekende (Hartman
en Goudswaard) hebben Freerk - of beter

gezegd: het hele gezin Oosterhof - via een
heel andere weg leren kennen. Voor ons
begon (zoals destijds gebruikelijk wa.s) de
kennismaking via een assistentschap voor
wat betreft bloedonderzoek en mond- en
klauwzeerentingen. Grote bewondering
kregen ivc voor de wijze, waarop Freerk met
de onmisbare hulp van Alie. de praktijk
voerde, \'s A vonds werd veel over de praktijk
gesproken en als er iets bijzonders voorviel
in de praktijk, dan nam hij ons mee. al
kostte het een deel van de morgen of
middag. Vooral op het gebied van de
verloskimde was hij een kei.
Het was een zo prettig en gastvrij gezin, dat
de assistentie na ons aj\'studeren vrijwel
automatisch overging in waarneming bij
ziekte of in de vakantie. Het overdragen van
de praktijk was nooit een probleem: Freerk
gaf ons alle vrijheid om de praktijk naar
eigen inzicht gedurende een aantal weken te
runnen.

Helaas was reeds vanaf 1970 duidelijk dat
Freerk aan de ziekte van Crohn leed.
Ondanks deze handicap bleef hij de praktijk
met taaie volharding trouw. Het is bijna
ongelofelijk, dat hij deze grote, veeleisende
praktijk tot zijn 65e jaar - in 1981-heeft
uitgeoefend. Daarna ging de ziekte echter
helaas steeds meer van zijn lichaam vragen.

-ocr page 147-

Na cen lang en smartelijk lijden, dat nog
door een lijdelijke verbetering werd
onderbroken, waarin hij van zijn gezin
mocht genieten, kwam op 2 november I9H7
het einde.

Dat l\'reerk een bemind en gerespecteerd
persoon was. bleek wel tijdens de
overweldigende belangstelling in de
(ierejormeerde Kerk en op de begraafplaats
\'Rusthof, waar collega Oosterhof naast zijn
oudste zoon werd begraven.
Wij wensen Alie, Alide. Margreeth en
.lacques veel sterkte toe bij dit zware verlies.

F. ./. FISFNGA
A. S. OSINCA
W. HARTMAN
./. GOUDSWAARD

In memoriam

A. H. T. FINKENSIEPER

Verbijsterd waren we toen we op zondag-
morgen 26 april j. l. het bericht kregen dat
Sander Finkensieper was overleden. Geheel
onverwachts en voor ons niet te begrijpen
had hij besloten een andere weg te kiezen:
\'zijn eigen weg\'.

Sander werd geboren op 18 april 1940 in
Zetten, gemeente Valburg bij Nijmegen.
Na zijn studie diergeneeskunde en na enige
maanden waargenomen te hebben onder an-
dere in Varseveld en in Alkmaar is hij al
gauw in Den Helder terecht gekomen alwaar
hij samen met collega P. J. de Dreu de prak-
tijk heej) zien uitgroeien van\'een oorspron-
kelijk voornamelijk nog grote hui.sdieren-
praktijk tot een nu overwegend kleine
huisdierenpraktijk.

Zijn manier van praktijkdoen en zijn be-
trokkenheid daarbij hadden hem gemaakt
tot een zeer gewaardeerd prakticus en col-
lega.

Het is onajlatend triest en schrijnend, te
moeten ervaren, met name voor zijn vrouw
en twee lieve kinderen Mei-Sook en Suyin,
dat mede door bepaalde omstandigheden in
de praktijk, zijn denkwereld zich zo ver-
nauwde dat hij op die mooie, zonovergoten
zondagmorgen geen uitweg meer zag!

Een diepe wond is geslagen, het litteken zal
nooit verdwijnen!

G.
J. G.

P. J. DE DREU
J. VANESSEN
H. D. BETTINK

-ocr page 148-

Van het Hoofdbestuur

Afscheid

Op 6 januari jl. hebben wij prof. dr. C.
Romijn en op 7 januari prof dr. S. R.
Numans, erelid van de KNMvD, naar hun
laatste rustplaats moeten begeleiden. Een
treurig begin in het nog zo prille jaar.
Velen, vooral ouderen onder ons, zullen
met eerbied en tevens weemoed terug-
denken aan deze markante oud-
hoogleraren van onze Faculteit, die gedu-
rende een lange periode het gezicht van de
\'Biltstraat\' hebben bepaald. Romijn, de
scherpe didacticus, de begaafde bestuur-
der, de man, die ofschoon geen dierenarts,
ons beroep zo\'n warm hart heeft toege-
dragen en Numans, de kundige chirurg en
bovenal de beminnelijke mens met een
enorme toewijding voor de Maatschappij
resulterend in een erelidmaatshap. Voor
veel collegae zijn beide \'leraren\' in de beste
betekenis van het woord geweest. Wij ge-
denken met goede herinneringen beide
overledenen, die voor velen zo veel hebben
betekend.

Union Européenne des
Vétérinaires Hygienistes

Verslag vergadering op 15 oktober 1987 te
Brussel.

Vertegenwoordigd waren: Frankrijk,
Groot-Brittanie, Denemarken, België, Lux-
emburg, Spanje, West-Duitsland en Neder-
land.

De volgende punten zijn aan de orde ge-
weest:

1. Financieel verslag. Er is nogal achter-
stand in de contributiebetalingen. In het
vervolg zullen de landelijke bijdragen in
ECU worden geheven.

2. EEG-richtlijnen. Het witboek van de
Europese Commissie is aangevuld met een
nieuwe tekst. Er is een aanzienlijk aantal
voorstellen van de Commissie op komst,
waarvan vele betrekking hebben op veteri-
nair-hygiënische maatregelen. Het is van
belang dat de betreffende veterinaire groe-
peringen in een vroeg stadium hun stand-
punt bij de Commissie kenbaar maken.

Voorgesteld werd dat de FVE de Commis-
sie doet weten dat keuring van de voe-
dingsmiddelen van dierlijke oorsprong
dient te geschieden door dierenartsen/hy-
gienisten.

3. Enquête van de FVE. Veel tijd is be-
steed aan het completeren van de enquête
van het FVE-bestuur over de situatie in de
EEG-landen betreffende de uitvoering van
de vleeskeuring in de slachthuizen en keu-
ring van andere voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong. Uitsluitend door die-
renartsen, dan wel geassisteerd door keur-
meesters, opleiding, dienstverband en sala-
riëring dierenartsen en keurmeesters.

4. Status van de keurmeesters. Het wordt
van belang geacht dat door de Europese
Commissie de bevoegdheden (en de
opleiding) van de keurmeesters worden
vastgesteld. De UEVH is van mening dat
de keuring voor het slachten uitsluitend
door dierenartsen dient te geschieden en
dat afkeuren alleen is voorbehouden aan
dierenartsen. Een opleiding van ongeveer 3
maanden wordt als voldoende beschouwd.
De vergadering stemt in met de Deense
formuleringen van bevoegdheden van
keurmeesters.

5. Tijdens een tussentijdse bestuursverkie-
zing zijn de huidige bestuursleden herbe-
noemd tot in 1989, met uitzondering van
M. Devroede (België), in wiens plaats is
benoemd D. Bruynooghe, die tevens de
taak op zich zal nemen van contactpersoon
met directie VI van de EEG in Brussel.

ACTUALITEITEN
Benoeming

Op 29 januari a.s. neemt drs. .). Janssen
tijdens een bijeenkomst (op het Ministerie
van Landbouw en Visserij in Den Haag)
afscheid als Adjunct-Directeur van de Ve-
terinaire Dienst.

Per I februari 1988 aanvaardt de heer
Janssen de functie van Hoofd van de Afde-
ling \'Wetgeving op Diergeneeskundig ge-
bied en inzake veehouderij\' bij het Direc-
toraat-Generaal Landbouw van de
Europese Commissie.
Vanaf deze plaats wenst de KNMvD hem
van harte geluk met deze benoeming.

-ocr page 149-

Groep Gezondheids- en
Kwaliteitszorg

Symposium Zoönosen
te Rotterdam

Op 17 september 1987 werd door de Groep
Gezondheids- en Kwaliteitszorg een the-
mamiddag georganiseerd over een aantal
zoönosen. Voor deze bijeenkomst waren
ook de leden van de Groep Kleine Huis-
dieren en van de Afdeling Zuid-Holland
uitgenodigd, alsmede artsen en studenten.
Een gehoor van ca. 125 personen kan te-
rugzien op een interessante middag.
De sprekers waren:

— Dr. J. P. W. M. Akkermans (Gezond-
heidsdienst voor Dieren West- en Midden-
Nederland): algemene inleiding en discus-
sieleider.

— Dr. F. van Knapen (RIVM): Toxoplas-
ma gondii
en (liardia intestinalis.

— Mevr. dr. A. M. Dumas (GG & GD
Rotterdam):
Chlamydia psittaci, Coxiella
burnetii
en Rickettsia conori.

— Dr. J. H. M. Nieuwenhuis (VHI): ra-
bies via de vleermuis.

— Dr. G. M. Dorrestein (Vakgroep Pat-
hologie, Faculteit Diergeneeskunde): Psit-
tacosis bij vogels.

Hieronder volgt een samenvatting van de
voordrachten (voor geïnteresseerden is cen
uitgebreider verslag, inclusief tabellen en
ander cijfermateriaal bij de secretaris van
de Groep GKZ beschikbaar).

Dr. ,J. P. W. M. Akkermans

Algemene inleiding

Mijn eerste contact met zoönosen was
rond 1930, toen mijn broer en ik tegen
pokken geënt waren en wij dientengevolge
niet naar familie op de boerderij mochten;
immers de koeien zouden ontstekingen aan
de tepel.s kunnen oplopen.
Het besef dat er ziekten van dier op mens
kunnen overgaan spreekt al uit de Tal-
moed (wetboek der Joden); verder ook uit
geschriften van Hippocrates, Aristoteles en
Absyrtus. Zij moeten de besmettelijkheid
van malleus en rabies gekend hebben. De
oude Chinezen zouden de vaccinatie tegen
pokken al ontwikkeld hebben. In de
middeleeuwen wist men dat ratten een rol
speelden bij de verspreiding van de pest.

Door de eeuwen heen, tot in de huidige
tijd, hebben zoönosen veel slachtoffers
gemaakt, zeker ook in de veterinaire we-
reld. In 1838 bijv. stierven in Utrecht 6
studenten veeartsenijkunde aan malleus.
Niet altijd zijn zoönosen dodelijk, maar
vaak wel lastig. Talloze dierenartsen
hebben de praktijk voortijdig moeten ver-
laten wegens periodieke koortsaanvallen
door
Brucella abortus. Op een congres over
brucellose werd onlangs medegedeeld dat
in Frankrijk 1/9 van de agrarische be-
roepsbevolking antilichamen heeft tegen
brucellose en dat daarvan 1/3 deel behan-
deld wordt.

In een recent verschenen rapport van de
World Health Organisation (WHO) staat
dat 80% van de microbiële infecties van de
mens een infectieketen kent waar dieren
een rol in spelen. In tropische en subtropi-
sche gebieden zijn arthropoden een belang-
rijke vector bij ziekten als malaria, slaap-
ziekte, leishmaniasis, kala-azar, etc.
Deze middag is gewijd aan de rol van die-
ren als besmettingsbron van een aantal
ziekten van de mens. Recent onderzoek
heeft echter geleerd dat dieren ook nog op
een andere manier van belang zijn als
sinetstofreservoir. Zo blijken bij het ont-
staan van nieuwe typen influenza van de
mens dieren een rol te spelen.
Zeker bij eenden, en mogelijk ook bij var-
kens, zouden als gevolg van antigene shifts
en drifts andere combinatie van nucleo-
tiden) steeds weer nieuwe stammen ont-
staan.

Onderzoek met moderne moleculair-biolo-
gische technieken kunnen meer licht op
deze zaak werpen in de komende decennia,
waardoor we hopelijk beter in staat zullen
zijn de vele zoönosen te bestrijden, respec-
tievelijk ermee samen te leven.
Ik wens de sprekers een aandachtig gehoor
en de toehoorders een goede bron van in-
formatie, opdat deze middag moge zijn
wat hij beoogt: een bron van inspiratie om
opnieuw aan de slag te gaan ter beteuge-
ling van de aandoeningen waar over ge-
sproken wordt.

Dr. F. van Knapen

Toxoplasma Gondii

Toxoplasma Gondii is een intracellulaire
parasiet. De protozoën vermeerderen zich
alleen
in een lichaamscel. Alle celtypen
kunnen worden aangetast.

-ocr page 150-

Na de infectie ontstaat er evenwiclit tussen
immuniteit en infectiositeit. De probiema-
tiei< wordt bepaald door de plaats van
voorkomen (iiersenen, ogen, vrucht).
Bij de mens blijkt 70 tot 80% boven de 60-
jarige leeftijd antilichamen te hebben; bij
vogels is dit 75%, bij schapen 100% en bij
het varken 60%. Van katten heeft 84% an-
tilichamen.

Verticale transmissie bij de geboorte is be-
langrijk bij de mens. In Nederland wordt
elk jaar hij 800 kinderen congenitale Toxo-
plasmose gediagnostiseerd. Slechts een
klein percentage hiervan heeft klinische
afwijkingen.

Er komt bij Toxoplasma gondii een genera-
tieve en een vegetatieve vorm voor. De ge-
neratieve vorm komt uitsluitend voor bij
felidae. Hier presenteert
Toxoplasma gondii
zich als een Isospora = een coccidiënsoort.
Er is dus in de kat een ander gedragspa-
troon van deze parasiet.
Aangetaste katten zijn niet ziek, maar ze
scheiden de parasiet 1 ä 2 weken uit met de
ontlasting. Deze oöcysten moeten sporule-
ren; dit gebeurt
buiten de kat, in de tuin of
in de kattebak; dit proces is afhankelijk
van temperatuur en vochtigheid, maar mi-
nimaal duurt het 2 tot 3 dagen.
Gesporuleerde oöcysten kunnen 2 jaar le-
vensvatbaar blijven; ons milieu is er dus
ernstig mee besmet.

De kat is dus niet rechtstreeks gevaarlijk
voor de mens, wel de radijsjes en de sla uit
de tuin in ongewassen toestand.
Wereldwijd staat de kat in een kwaad dag-
licht als Toxoplasma-verspreidcr; cr is
echter nog nooit aangetoond dat het
hebben van een kat predisponerend is voor
het krijgen van Toxoplasmose.
Als zich in een gezin Toxoplasmose voor-
doet gebeurt vaak onderzoek van de katte-
ontlasting. Dit is vrij zinloos. Beter is sero-
logisch onderzoek; is dat positief dan moet
men de kat zeker aanhouden want hij zal
nooit meer oöcysten uitscheiden! Een ne-
gatief resultaat wil zeggen dat de kat de in-
fectie nog niet gehad heeft; de kans bestaat
dan dat hij die nog krijgt en I ä 2 weken
oöcystenuitscheider wordt.

Giardia intestinalis (= Giardia lamhlia)

Dit is een peervormige parasiet, met een
asstaaf en 2 kernen. Hij komt bij veel dier-
soorten voor, evenals bij de mens. Er zijn 2
soorten, waarvan er één uitsluitend bij rat-
ten en muizen voorkomt.
Met zuignapjes hechten de parasieten zich
aan het epitheel van het duodenum. Soms
zijn vrijwel alle epitheelcellen bezet. Hier-
door ontstaat vlokatrofie. Dit geeft aan-
leiding tot een malabsorbtiesyndroom,
hetgeen zich klinisch uit in diarree.
De meeste parasieten sterven in de dikke
darm; enkele vormen cysten, die zeer lang
buiten het lichaam kunnen overleven.
Deze cysten kunnen in de faeces zichtbaar
gemaakt worden met HE-kleuring. Men
ziet dan lichtblauwe ovale vormsels waarin
donkerblauwe puntjes.
De infectieketen loopt van mens naar
mens, van dier naar mens en van dier naar
dier. Ook vinden er infecties plaats via
drinkwater en via voedingsmiddelen. Bij
militairen en kinderen op kleuterscholen,
ontstaan gemakkelijk besmettingen.
Veel mensen zijn symptoomloze dragers.
Incidenteel ziet men enteritiden, gepaard
gaande met krampen en diarree. Sommige
personen hebben een chronische recidive-
rende diarree met vlokatrofie en malab-
sorbtie. In ontwikkelingslanden komen
dientengevolge ook sterfgevallen voor.
Enkele cijfers over het voorkomen bij de
mens:

patiënten met diarree 8%

immigranten (slechte hygiëne) 12%
adoptiefkinderen (buitenlanders) 17%
gezonde kleuters 8%

gezonde dienstplichtigen 1%

Besmettingsgraad bij honden:

gezonde honden < 1%

honden met diarree 18%

parvo-honden van particulieren 2%
parvo-honden uit kennels 12%

Dc infectie komt meer voor bij jonge die-
ren dan bij oudere. Als in een gezin Giar-
dia wordt vastgesteld is het nuttig de ove-
rige gezinsleden èn de huisdieren tc laten
onderzoeken.

Mevr. dr. A. M. Dumas

Chlamydia psittaci

Deze infectie gaat van dier naar mens; in-
terhumane besmettingen zijn zeldzaam.
Infectie gebeurt door inhalatie.
De ziekteverschijnselen variëren van een
lichte verkoudheid tot koorts, hoofdpijn,
koude rillingen, fotofobie, pneumonieën
(bij een klein aantal patiënten ontstaat een

-ocr page 151-

atypische pneumonie) en luchtweginfecties
met cen niet-productieve hoest. Soms zijn
aangetaste mensen verward, terwijl in-
cidenteel ook encephalitiden en myocardi-
tiden zijn waargenomen.
Bij laboratoriumonderzoek (enzymen)
blijken er leverfunctiestoornissen te be-
staan. Voor het stellen van een diagnose is
serologisch onderzoek noodzakelijk. Ge-
bruikt worden de CBR en de IFT. Men
probeert vooral IgM (= klasse van immu-
noglobulines) aan te tonen.
De behandeling van de patiënt bestaat uit
het toedienen van oxytetracycline en van
erythromycine. Meestal ziet men een snel
herstel.

Het meest berucht is de infectie via vogels.
Daarnaast zijn sommige ziektegevallen bij
de mens in verband gebracht met Chlamy-
dia-infecties bij het schaap; bijv. een geval
van abortus bij een boerin die geholpen
had bij het lammeren. Ook bij kalkoenen
en eenden zijn Chlamydia-infecties bekend.
Spreekster beschreef hierna een geval van
Chlamydia-infectie in een gezin te Gouda.
Nadat hun nieuwe grasparkiet was dood
gegaan werd een echtpaar van 69 en 70
jaar met koorts in het ziekenhuis opge-
nomen. Beide personen overleden. Omdat
er geen IgM-antilichamen werden gevon-
den was er waarschijnlijk sprake van een
recidief Een zoon en een dochter werden
ook nog ziek, maar deze genazen. Zij
hadden waarschijnlijk een primaire infec-
tie; de besmetting van de dochter leek een
inter-humane besmetting.

Cnxielle burnetti (= Q-koorts)

Het klinisch beeld van deze infectie is iden-
tiek tnet dat van psittacose. Ook de lever-
functie is gestoord.

Een vervelende complicatie is het voor-
komen van endocarditiden. De diagnostiek
gebeurt serologisch; CBR en IFT.
Coxiella burnetii komt bij rund, schaap en
geit voor. Mensen worden vaak door
schapen ol door wol van schapen (wool
sorters disease) besmet. Ook interhumane
infecties komen veel voor.
De therapie bestaat uit het injiceren van
tetracyclines of erythromycine. De prog-
nose is gunstig.

Bij uitgevoerd serologisch onderzoek
onder de Nederlandse bevolking bleken
dierenartsen en boerderijbewoners zeer
vaak antilichamen te hebben tegen
Co-
xiella burnetii
(meer dan 80%). Ook is een

survey gedaan in drie steden onder ge-
zonde bloeddonoren. Opvallend daarbij
was dat het aantal positieven in Rotterdam
beduidend lager was dan in Groningen en
Maastricht, namelijk 30 respectievelijk
60% bij de mannen en 15 respectievelijk
35% bij de vrouwen.

Rickettsia conori

Deze Rickettsia veroorzaakt bij de mens
een ziekte die bekend staat onder de
Franse naam \'fièvre boutonneuse\'.
De aandoening wordt geklasseerd bij de
\'spotted fever\'-groep. Veel gevallen komen
voor in de landen rondom de Middellandse
Zee. Overbrenging geschiedt door teken.
In Nederland kan men ook besmet worden
omdat hier de potentieel besmette teek
Rhipicephaius voorkomt. Ook
Ixodes rici-
nus
kan de ziekte overbrengen.
Klinisch ziet men bij de mens koorts, con-
junctivitis, hoofdpijn, ulcera op de huid
met zwarte rand (tâche noir), lymfadeno-
pathie en exantheem.
De ziekte wordt in toenemende frequentie
vastgesteld.

De diagnostiek gebeurt met IFT op anti-
lichamen. Men moet zowel onderzoeken
op IgG- als IgM-antilichamen, omdat de
IgM-antilichamen niet altijd ontstaan.
De behandeling bestaat uit het geven van
tetracyclines en chlooramfenicol. Het
laatste middel wordt bij jonge kinderen
ongaarne gegeven omdat er tandafwij-
kingen kunnen ontstaan.
De prognose is goed.

Opgemerkt zij nog dat de verwekker in de
teek transovarieel wordt overgebracht.

Dr. J. H. M. Nieuwenhuijs

Rabies bij vleermuizen

In Nederland komen 9 soorten vleermui-
zen voor, onder andere de dwergvleermuis
en de laatvlieger.

Sedert 1987 wordt er regelmatig rabies bij
vleermuizen geconstateerd. Eigenlijk is dit
niet zo schokkend omdat sinds 1954 dit
verschijnsel bekend is bij vleermuizen in
Hamburg. Ook in Denemarken komt ra-
bies bij vleermuizen frequent voor. Van
573 exemplaren had 34% antilichamen.
Er zijn de laatste tijd drie gevallen van ra-
bies bij de mens voorgekomen door vleer-
muisbeten; één in Finland bij een dieren-
arts en twee in Rusland.

-ocr page 152-

Gesteld wordt dat niet iedere besmette
vleermuis rabies krijgt. De besmetting zou
ook latent bij muizen kunnen voorkomen.
Het rabies-virus behoort tot de Rhabdo-
virussen, ondergroep Lyssa. Er is maar één
serotype, maar er bestaan verschillende
pathotypen.

Ziekteverschijnselen zijn: griepachtig,
angst voor water, slikverlammingcn, etc.
De incubatietijd varieert van 12 tot 346
dagen, meestal is deze 3-4 weken.
De behandeling na een beet bestaat uit 6
injecties van een op celkweek verme-
nigvuldigde verzwakte stam, al dan niet
met applicatie van antiserum. Vaccinatie
geschiedt door 3 injecties van een gemi-
tigeerde stam.

Dat rabies bij vleermuizen voorkomt is
reeds vanaf 1929 bekend. Het virus is bij
50 soorten aangetoond. In Nederland is de
besmetting nu uitsluitend nog vastgesteld
bij 2 soorten. Het meest blijkt de zoge-
naamde laatvlieger besmet te zijn.
Alle geïnfecteerde vleertnuizen werden ge-
vonden ten noorden van de lijn Gouda -
Utrecht - Apeldoorn - Enschede.
De besmetting zou niet alleen door bijten,
maar ook aerogeen kunnen worden over-
gebracht.

De hond is met hel vleermuizenrabiesvirus
alleen intracerebraal te besmetten en niet
intramusculair; de kat kan zowel intrace-
rebraal als intramusculair worden geïnfec-
teerd. De kat is derhalve een potentieel ge-
vaar.

Dr. Cl, M, Dorrestein

Psillacose hij vogels

Psittacose komt niet alleen bij psittaceae
voor, maar ook bij andere vogels, onder
andere duiven.

Recentelijk (1987) is bij geïmporteerde pa-
pegaaiachtigen slechts 1 geval geconsteerd.
Bij hier in Nederland reeds lange tijd ver-
blijvende papegaaien werden 16 gevallen
vastgesteld. Niet alle vogels, bestnet met
Chlamydia, worden ziek.
De ziekteverschijnselen zijn niet specifiek.
Meestal bestaan er chronische respiratoire
aandoeningen. Ook leveraandoeningen
komen voor. Soms ziet men alleen een
acute sterfte.

Sommige dieren hebben alleen een Con-
junctivitis.

De diagnose is dus bij levende dieren moei-
lijk te stellen. Ook de sectie is vaak niet
karakteristiek; bevindingen kunnen zijn:
lever- en miltzwelling alsmede luchtz.ak-
troebelingen.

Vaak zijn de leverenzymen in het bloed
verhoogd.

Isoleren van Chlamydia kan gebeuren
door middel van dooierzakentingen, mui-
zen en celcultures.

De therapie bestaat uit het doseren van
tetracycline; men geeft om de 7 dagen een
shot gedurende I maand (= 5 injecties).
Behandeling via het drinkwater wordt ont-
raden; men kweekt hierdoor dragers.
Dosering via het voer lukt vaak niet,
omdat de dieren het weigeren te eten. Het
wordt wel geprobeerd door middel van pel-
letering.

Mensen worden meestal besmet in winkels
en op tentoonstellingen, waar de vogels in
voortdurende stress zijn. Smetstofdragers
worden daardoor infectieus.

DISCUSSIE
Over Chlamydia:
Vraag:

Moet men in het algemeen vogels behan-
delen inet een mondkapje om?
Antwoord:

Bij de geringste verdenking is dit essentieel.
Vraag:

Zijn vogels in de handelsfase speciaal ge-
vaarlijk omdat ze door stress uitscheider
worden?
Antwoord:

Dat ook, tnaar tijdens deze fase vinden de
besmettingen plaats; een vogel in een gezin
wordt niet zo gauw besmet.
Vraag:

Hoe zit het met de opbouw van immuniteit

bij mens en vogel.s?

Antwoord:

Voor beide geldt: infectie geeft immuniteit;
IgG-antistoffen blijven levenslang, maar
beschermen
niet tegen herinfectie.
Vraag:

Is psittacose cn ornithose hetzelfde?
Antwoord:

Beiden zijn infecties met Chlamydia psit-
taci.
Bij papegaai en mens spreken we van
psittacose, bij duiven en andere vogels van
ornithose.

De infecties bij de mens afkomstig van pa-
pegaaien verlopen meestal ernstiger.

-ocr page 153-

Vraag:

In hoeverre zijn tamme duiven geïnfec-
teerd?
Antwoord:

Uit een Engels onderzoek valt niet op te
maken of het om wilde of tamme duiven
ging. Bij de Gezondheidsdienst voor Die-
ren in Gouda blijkt 10% van alle binnen-
gebrachte duiven een titer te hebben.
Waarschijnlijk worden respiratoire aan-
doeningen bij duiven veel vaker veroor-
zaakt door herpes-infecties.
Vraag:

Komt in Nederland Chlamydia bij katten

voor?

Antwoord:

Zéér weinig; in Engeland meer. Er zijn
overigens geen zoönotische aspecten.

Over Coxiella:
Vraag:

Veel personen hebben antilichamen; wat is

de betekenis?

Antwoord:

Zoals met veel ziekten geldt ook hier: het
verloop is vaak subklinisch; slechts weinig
gevallen verlopen ernstiger. Er zijn geen
aanwijzingen dat de afweer van de patiënt
er iets mee te maken heeft.
Opmerking: op kinderboerderijen is het
aantal dieren met een titer zeer laag, in te-
genstelling tot gewone boerderijen.

Over Toxoplasma:
Vraag:

Ik onderzoek, bij het enten, elke jonge kat
op toxoplasma (faecesonderzoek). Slechts
8% is positief.
Antwoord:

De diagnose is niet te stellen op het faeces-
beeld: er zitten nog wel 15 andere soorten
in die op het oog niet te onderscheiden zijn
van Toxoplasma.
Vraag:

Toxoplasma\'s uit schapen zijn nooit dode-
lijk voor muizen, uit mensen zijn ze dat
wel.

Antwoord:

Er bestaat wereldwijd maar één Toxoplas-
ma; er is wel adaptatie aan een bepaalde
gastheer. De virulentie voor een bepaalde
gastheer neemt ook toe na enkele passages.

Over Giardia:
Vraag:

In de Amerikaanse literatuur wordt veel

geschreven over Giardia bij vogels. Hoe zit

dit in Nederland?

Antwoord:

Niets over bekend.

Vraag:

Zijn de faecescysten lang buiten het

lichaam infectieus?

Antwoord:

Onder geconditioneerde omstandigheden
wel een jaar. In een Amerikaans dorp was
eens drinkwater besmet door een beverko-
lonie; een jaar na het verjagen van de be-
vers kwamen nog nieuwe gevallen voor.

Opmerking: In Nederland wordt de laatste
jaren veel Giardia gevonden bij chincilla\'s.

DSK-Symposion

utrecht, 20 januari 1988

Symposion der Diergeneeskundige Studen-
ten Kring getiteld:

Differentiatie, Specialisatie
of Continuatie?

Utrecht, 20 januari 1988, Hoofdgebouw
Diergeneeskunde, Yalelaan 1, aanvang
9.30 uur.

Het programma is als volgt:
9.30 Inleiding door de praeses der DSK.
9.35 Prof dr. Van Ginkel (Rector Mag-
nificus van RU Utrecht).
9.55 Prof. dr. Van den Bergh (Decaan
Faculteit Diergeneeskunde
Utrecht).

10.25 Drs. Haagsma (medewerkster bij de

vakgroep VvDO).
10.45 Pauze.

11.05 Prof dr. Kramer (decaan Faculteit

Geneeskunde Utrecht).
11.30 Prof dr. Frankenhuis (Gezond-
heidsdienst Pluimvee te Doorn).
11.55 Prof dr. Kampelmacher (voorzitter

van de KNMvD).
12.25 Pauze.

13.35 Prof. dr. De Kruif (ex-practicus te

Someren; RU Gent).
14.00 Drs. Van Dijk (onderzoeker ITS

Nijmegen; marktonderzoek).
14.20 Pauze.

-ocr page 154-

14.40 Dr. ir. Beltman (topambtenaar Mi-
nisterie van Onderwijs en Weten-
schappen).

15.05 Prof. dr. Debackere (decaan Facul-
teit Diergeneeskunde Gent en Vet.
EEG-afgevaardigde).
15.30 Pau7.e.
15.45 Forumdiscussie.
16.45 Borrel.

De kosten voor niet-diergeneeskundige
studenten zullen ƒ5.— bedragen, ter dek-
king van de drukkosten van het sympo-
sionboek.

Aanmelding voor dit symposion kan per
briei\'kaart: Sympcie. DSK, Yalelaan I,
3584 GL Utrecht o.v.v. aanmelding symp
DSK, en eventueel telefonisch op 14 en 15
januari 1988,030-732066.

Symposium Vleeskalveren

Nijkerk, 24 februari 1988

Zoals u al in de doorlopende agenda hebt
kunnen lezen, wordt op woensdag 24 fe-
bruari 1988 een Symposium Vieeskalvercn
gehouden. Diverse sprekers zullen een in-
leiding houden over uiteenlopende onder-
werpen.

Datum: 24 februari 1988.

Plaats: \'De Schakel\' te Nijkerk.

Tijd: 13.30-17.00 uur.

Kosten: f 15,— (inclusief samenvatting cn

koffie).

Nadere informatie vindt u in de inlegger
elders in dit Tijdschrift.

Vacatures veterinairen
Ohio State University

The Ohio State University College of Veterinary
Medicine invites nominations and applications
for the position of Chairperson for the Depart-
ment of Veterinary Preventive Mcdicine. Ap-
plicants should hold a DVM or equivalent de-
gree, and a Ph. D. with outstanding academic
achievements is desired. Appropriate board cer-
tification is desirable. The Department has
responsibilities and interest in the following
areas: pathogenesis and control of infectious
disease in companion and food producing ani-
mals, analytical epidemiology, laboratory ani-
mal medicine, public health, econometrics, and
food animal extension veterinary medicine.

The Department of Veterinary Preventive Med-
icine has 23 faculty members. Tcn members are
in the Food Animal Health Research Program
at the Wooster, Ohio campus. This program
emphasises basic and applied studies in infec-
tious diseases of food producing animals. Fac-
ulty at the Columbus campus have expertise in
infectious disease epidemiology, analytical
epidemiology, veterinary economics, and public
health. The Department includes three extension
veterinarians for swine, dairy cattle, and beef
cattle/sheep: three positions in laboratory ani-
mal medicine, and a field service unit. Adjunct
faculty contribute to the teaching program of
the Department. The Department currently does
collaborative research, teaching and extension
activities with the animal sciences departments
in the College of Agriculture, and the Depart-
ment of Preventive Medicine in the College of
Mcdicine. The Department participates in pro-
fessional teaching and has an active graduate
program offering both MS and PhD degrees
with 20 currently enrolled graduate students.
Salary is negotiable. Send nominations or ap-
plications, including curriculum vitac and names
of three references to: Dr. .lames R. Blakeslcc,
Chairperson, Veterinary Preventive Medicine
Search Committee, The Ohio State University,
College of Veterinary Medicine, 1900 Coffey
Road, Columbus, Ohio 43210-1092. Telephone:
614/292-5661.

Applications should be received by .lanuary 31.
1988. The po.sition will be filled by .luly I, 1988.
The Ohio State University is an Equal Opportu-
nity and Affirmative Action Employer.

Purdue University

Purdue University is seaichnig for the employ-
ment of two visiting clinical instructors in the
areas of radiology and large animal surgery.
There arc expected to be up to six-month ap-
pointments.

Responsibilities will primarily be associated with
clinical activities, but opportunities for interac-
tion with research projects may exist. Funds for
travel are not available but salary support is
available and will be commensurate with expe-
rience and abilities. Interested personnel should
send a letter of interest with an attached curricu-
lum vitae as soon as possible.

Ralph C. Richardson. DVM. Dipl., ACVIM (In-
ternal Mcdicine, Oncology), Professor and Head
Veterinary Clinical Sciences.

Inlichlingcn: Gedctailleerdc gegevcns betrcffcnde
de twee bovengcnoemde vacaturcs zijn op het
rcdactiesecretariaat verkrijgbaar.

-ocr page 155-

Groep Veterinaire
Homoeopathie

10 Dccembcr 1987 was voor dc Groep Ve-
terinaire Homoeopathie een gedenkwaar-
dige dag. Twee \'motoren\' verlieten het be-
stuur: Adjo Westerhuis na een meer dan
10-jarig voorzitterschap en Jan van der
Heul na het opstarten van de commissie
buitenland. Beiden hebben op inspirerende
wijze telkens weer nieuwe ideeën uitge-
werkt. waar heel wat collega homoeopa-
then in binnen- en buitenland nog dage-
lijks de vruchten van plukken. Het twee
jaar oude Journal en het eerste internatio-
nale congres in Oxford waren het resultaat.
Gelukkig blijven zij op de achtergrond
aanwezig. Marijke Lutz-Vogelenzang werd
als voorzitter geïnstalleerd (NB de eerste
vrouw als voorzitter van een Groep binnen
de KNMvI^) en Hans Miltenburg als vice-
voorzitter. Hen werd door de vergadering
alle steun toegezegd.

Ook moest de Groep het nu stellen zonder
dc medisch homoeopaat A. Vrijlandt die
zich om gezondheidsredenen moest terug-
trekken. Wat hij voor de Groep heeft be-
tekend is niet onder woorden te brengen.
Verheugend was de uitslag van de vierde
toets: acht nieuwe collegae kunnen toege-
voegd worden aan de lijst van te consulte-
ren homoeopathisch werkende dierenart-
sen.

Het wetenschappelijk gedeelte werd gestart
door de farmacoloog J. van Meer. Krui-
dengeneeskundc bij dieren is tot nu toe re-
centelijk in één boek beschreven door J. de
Baïracly-Lcvy. Onderscheiden worden phy-
tofarmaceutica, sterk werkend en weten-
schappelijk bewezen zoals digitalis en bel-
ladonna en phytotherapeutica die milder
werken zoals arnica en chelidonium. Para-
celsus en later apothekers begonnen met
het isoleren van de werkzame stoffen zoals
opium uit de papaveren coffeïne uit kof-
fiebonen. De kruidengeneeskunde werd
begin deze eeuw dan ook geheel verlaten
tot er na het softenon-drama een kentering
kwam. In tegenstelling tot de gangbare
farmaca. hebben kruiden een gecom-
pliceerde werking op het lichaam. Een
kruid bevat vele stoffen die met elkaar de
genezing bewerkstelligen, met name de af-
weermechanismen in het lichaam. De kwa-
liteit van kruiden laat vaak te wensen over.
Verontreinigingen, genetische afwijkingen
en otijuiste wijze van behandelen en oog-
sten komen voor. Dit kan natuurlijk ook
voor homoeopathische oertincturen
gelden.

De spreker wees tenslotte op de ernstige
bijwerkingen die mogelijk zijn door de
toediening van kruiden en op de onover-
zichtelijke distributiesituatie in Nederland.
De avond werd besloten met een betoog
van collega C. Ruigh over het OTC-prepa-
raat in de veterinaire apotheek. Er ont-
stond een discussie over het al dan niet
vrijlaten van homoeoepathische prepara-
ten. Het op de juiste wijze veterinaire ho-
moeopathie bedrijven is een kunde die tot
nu toe slechts door enkelen in beperkte
mate wordt beheerst. <7.

Groep Veterinaire Homoeopathie

Nieuwe lijst van te consulteren homoeopathisch werkende dierenartsen:

Op 12 november 1987 legde een aantal collegae de toets Veterinaire Homoeopathie van de
Groep Veterinaire Homoeopathie met goed gevolgaf De nieuwe aangevulde lijst van te con-
sulteren homoeopathisch werkende dierenartsen ziet er als volgt uit:

Dierenarts

Provincie Groningen

Stadskanaal J. van der Heul

Provincie l-ricsland

Drachten W.P. C\'nossen

Plaats

Praktijkadres

Maarsbroek 4
De Posten 35-.17

Telefoon

05990-12095
05120-16894

-ocr page 156-

Provincie Drente

Assen

A H. Nijhuis

Beek 2a

05920-53160

Geeuwenbrug

Mevr. 11. van Cicssel-

Schcrpcnzcel

(Wnd. dierenarts privé

05219-3129)

Gieten

Mevr. M.A.M.Il.de Ciroot

Brink 15

05926-1303

Provincie Overijssel

Holten

K.J. Coppoolse

Schuttersweg 4

05483-63391

Lcmelcrveld

R.J.M. Schelles

Nieuwstraat 2

05722-1272

Vriezcnveen

J. Abma

Weth. Polstraat 28

05499-62223

Provincie Ciclderland

Beltrum

l.A. r. Rigter

Dorpsstraat 2a

05448-1366

Ede

A.G.G. Kok

Prins Hendriklaan 1

08380-14711

Malden

C.D.B. Sijpkens

De Horst 16

080-582019

Oosterbcck

E. Eicher

Utrechtseweg 1 1 1

085-332424

Wageningen

A.ll. Westerhuis

Lijnbaanstraat 1

08370-12432

Wcnum-Wiessel

Mevr. D. Bultman-.Xuras

Zwolsewcg 456

05762-1700

Zwolle

Mevr. C.J. de Vries

Helderlichtstecg 148

038-539150

Winterswijk

F. de Wit

Vrcdcnsestraat 19

05430-12124

Provincie Utrecht

Utrecht

Mevr. G.C. van Gcmert-StaalOude Gracht 327

030-314589

Zeist

Mevr. Dr. V. Baumans

Laan van Rijnwijk 3

03404-25949

Sj. Westra

Joost v.d. Vondellaan 35

03404-60193

Provincie Noord-Holland

Amsterdam

H. Lempke

P. Calandlaan 104

020-191613

Den Helder

Mevr. E. Wentel-

Dieduksman

Binnenhaven 114

02230-27094

Monnickcndam W.Ci. dc Ruytcr
Provincie Zuid-Holland

J. Nieuwenhuvzenln. 12a 02995-3031

Berkel-Rodenrijs

Gouda

Den Haag

Hoogvliet

Leiden

Leidschcndam
Rotterdam
Provincie Zeeland
Yerseke

Bergen op Zoom

F.tten-Lcur

Prinsenbeek

Sleeuwijk
Provincie Limburg
Gelecn

P.A. Vingerling

Mevr. W.G. Roelol\'sen

A.L. Makker

Mevr. .1. Helder

Mevr. S. Stibbe

Mevr. C.L. Birnie-1 leringa

.I.H.W.M. Miltenburg

Provincie Noord-Brabant

.L.I.W.A. Dricsscn
Mevr. M.C. van der Meer
Mevr. M.1-.. l.ul/-
Vogelenzang
K.M. Rienks

J.F.Ci.M. Wicrtz

Berliozplein 3
Grocnhovenweg 501
Van Alkemadelaan 20
Overhage 10
Bronkhorststraal 13a
Kon. Wilhelminalaan 27
Heemraadsingcl 128

Noord Zijde Haven 54
Stationsstraat 15

Beeksestraat 48
Loevestein 12

Mauritslaan 80

Mevr. L. Huiskens-CornelisseMolenlaan 24

01891-4546
01820-34466

070-248651
010-4161715

071-218393
070-275450
010-4775570

01131-2756

01640-37621
01608-16916

076-415030
01833-1708

04494-45985

-ocr page 157-

DIERGENEESKUNDE

Cursussen 1988

In onderstaand cursusprogramma is aangegeven
welke cursussen reeds zijn volgeboekt; voorde
overige is reservering nog mogelijk.
Sterk overboekte cursussen worden zo spoedig
mogelijk herhaald. Degenen die op de wachtlijst
staan krijgen daarbij voorrang.

Begeleiding melkveebedrijven (f 600,—)
15 en 16 maart 1988 (88/13)
17 en 18 maart 1988 (88/27)

Herhaling VAMPP-begeleiding rundveebedrijven

(/■8()0,-)

U kunt zich opgeven voor de wachtlijst, data
worden nog vastgesteld.

Thema-avond nlerlesl (/"65,—)
6 januari 1988

Ethiek (/ 190,—)
13 januari 1988 (88/01)

CEM-Paard (/\'9ü,—)

19 januari 1988 (88/31)

10 februari 1988 (88/.%)

Praktische röntgenologie (/ 290,—)
15 januari 1988 Paard/Emmeloord (88/03)

23 januari 1988 Paard/Broekhuizenvorst (88/04)
29 januari 1988 Gez.dieren/Wageningen (88/05)

5 februari 1988 Gez.dieren/Wageningen (88/33)

6 februari 1988 Gez.dieren/Emmeloord (88/06)
27 februari 1988 Gez.dieren/Emmeloord (88/35)
4 maart 1988 Gez.dieren/Wageningen (88/.34)

12 maart 1988 Paard/Emmeloord (88/32)

Herhaling rerlllltelt van het varken (/ 450,—)

20 cn 21 januari 1988 (88/14)

I lerhallng Urethrostomie kater (ƒ210,—)
22 januari 1988 (88/02)

Histologisch/histometrisch onderzoek (f 2.135,—)

24 februari, 2, 9, 16,23 en ,30 maart 1988 (88/24)

I\'hemadagen pluimvee (/\' 180,—)

11 februari 1988 Themadag slachtsector (88/08)
26 mei 1988 Themadag vermcerderingssector

(88/09)

29 september 1988 Themadag legsector (88/29)

Consumptievissen (/ 230.—)
24 februari 1988 (88/26)
(Excursie visziekten: 13 april 1988)

Herhaling verbanden en spalken (/ 385,—)
1 maart 1988 (88/15)

Patiëntendemonstratie (f 60,—)

9 maart 1988 (88/10)

Klinische lessen paard (f 160,—)
17 maart 1988 (88/11)

n

Ijerhaling VAMPP-begeleiding varkensbedrijven

(/■800,-)

17 en 18 maart 1988 (88/16)
21 en 22 maart 1988 (88/28)

Herhaling kunstmatige inseminatie bij paarden 1

(/■ 1.500,-)

5 en 6 april 1988 drie ochtenden individueel in
overleg vast te stellen (88/25)

Herhaling vleesteehnologie (f \\.\\ 70,—)
26 en 27 april, 3 en 4 mei 1988 (88/07)
De cursus is reeds volgeboekt.

Digestie apparaat varken (/ 775,—)
26, 27 en 28 mei 1988 (88/18)

Herhaling embryotransplantatie rund (/\'3.500,—)
30 mei t/m 3 juni 1988 (88/19)

6 t/m 10 juni 1988 (88/20)

5 t/m 9 september 1988 (88/21)
12 t/m 16 september 1988 (88/22)
19 t/m 23 september 1988 (88/23)
De cursus.scn zijn reeds volgeboekt, u kunt zich
opgeven voor de wachtlijst.

Klinische les gezelschapsdieren (/ 65,—)
ljuni 1988 (Amersfoort) (88/12)

Nadere informatie over de cursussen PAO-D
kunt u vinden in ons cursusoverzicht van het
voorjaar 1988.

Inlichtingen: secretariaat PAO-Diergeneeskunde,
Postbus 140.31, 3508 SB te Utrecht.
Telefoon: 0,30-517374, bij geen gehoor: 030-
510111.

Banden Tijdschrift voor
Diergeneeskunde
1987

De banden voor het Tijdschrift voor
Diergeneesiiunde
1987 zijn verkrijg-
baar tegen betaling van ƒ22,50 op
postrekening nr. 511606 ten name van
KNMvD te Utrecht. Wilt u in de om-
schrijving vermelden \'Banden 1987\'.

-ocr page 158-

Personalia

Voor hel iidmaalschap van dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde hebben zich aangemeld dc volgende collegae:

Back. w.: 19X7: .-152.1 PE Utrecht. Kariboestraat 189.

Bartels. .1. H. A. M.: 1987: 2180 Kalmthout-N.R. (België), .los Tilborghsstraat 2^.

Blaauw-Dirvcn. Mevr. F. dc: 1987: 511.1 GG UIicothcn. Molenstraat 8.

Burgt, Mevr. G. M. van der; 1987: .158.1.11) Utrccht. Stadhoudcrslaan 47.

Coppens. Mevr. M. L. G.: 1987: .1524 KC Utrccht. SIeeswijk .1.1.

Dercksen. D. P.: 1987:3581 PC Utrccht. Parkstraat 29.

Durfden. Mevr. T. van: 1987: 3581 WT Utrecht. Bolstraat 27 li.

Feitsma. Mevr. H.: 1987: 3981 ZM Bunnik. VIetweide 72.

Gcrard-Looncn. Mevr.C. .1. A.: 1987: 2200 Antwerpen (België). Bikschotclaan 221) (bus
3).

Gisteren. Mevr. Th. M. A. C. van: 1987: 4102 CK Culemborg. César 1-rancksira,u 5.

Graafmans. R. II. .1. M.: 1987: 5066 CG Moergestel. Oir.scho^seweg II.

Hoebink. R. .1. H.: 1987: 3513 BN Utrecht. Singelstraat 20 bis.

Klaascn. H. L. B. M.: 1987: 3582 liH Utrccht. Gansstraat I8B.

Kraai. .1. A. Z.: 1987: 3572 GA Utrccht. Zandhofscstraat 3 bis.

Leeuwen. Mevr. E. C. van: 1987: 5715 PR Licrop. Broekkant 5.

Strijbosch, Mevr. C. G. L.: 1987; 3581 .IA Utrecht, van Alphenstraat 3.

Thenns, P. .1. .1.: Gcnt-1987: 461 1 GT Bergen op Zoom. Noordzijde Haven 54.

Vercummen.\'1. .1. M.: 1987: 5551 \'Fl Valkenswaard. Venbergseweg 8

Als kandidaatlid vande Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft
het Hoofdbestuur aangenomen:

Bruijn. Mevr. J. M. de; 3981 Hl) Bunnik. Koningslaan 7.
Jansen. Mevr. M.: .1981 ZL Bunnik, VIetweide 32.
Ravenshorst. Mevr. M. M.: 3514 CJ Utrecht. Adelaarstraat 92.
Relou. Mevr. 11. M.: 3583 VV Utrecht. Graaf Adolfstraat 40.
Virginia. E. C.: 3571 AP Utrecht, Frits Cocrslaan 44.

Jubilea:

Dr. S. W. J. van Dieten te Eindhoven
F. M. Viguurs tc Cuijk

0. J. H. Devos te Goes
A. M.
f . de Bok tc Vught
J. Kramer tc Wolvcga

Dr. A. Schukken tc Hccrcnvecn

1. Ooms-Sicbinga te Oostburg
Dr. C. de Ciraaf tc Utrecht

J. C. M. Huijg te Oudekerk a/d Amstel

H. P. Hoebe tc Bentelo

Mevr. M. J. van der Wal-Zoon tc De Wijk

22 januari
22 januari
I februari
3 februari
3 februari
3 februari
6 februari
8 februari
12 februari
12 februari
16 mei

1988
1988
1988
1988
1988
1988
1988
1988
1988
1988
1988

(afwezig) 45 jaar
(afwezig) 45 jaar
(afwezig) 25 jaar
(afwc/ig) 35 jaar
(afwc/ig) 35 jaar
(afwezig) 35 jaar
(afwezig) 30 jaar
(aanwe/ig) 70 jaar
(afwezig) 25 jaar
(aanwezig) 25 jaar
(afwezig) 25 jaar

Geslaagd voor hel dierenartscndiploma van 30 oktober 1987:

Mevr. G. M. van der Burgt
Mevr. F. dc Blaauw-Dirven
Mevr. T. van Duffelen
E. van Gardcren
Mevr. M.
11. Mars
R. Roskam

Mevr. C. G. L. Strijbo.sch
Mevr. S. M. der Weduwen

-ocr page 159-

(;eslaat;d voor hel dierenartsenexamen van .30 november 1987:

A. .1. van Dijk
A. 1\'cnncma
G. C\'. M. Grinwis
Mevr. Z. S. Molendijk
R. .1, 11. Hoebink
R. G. A. Schuurmans

G. .1. Suurd

,1. M. van Beers
M. A. M. Evcrs
Mevr. U. M. T. Holling
.1. A. Z. Kraai
W. ,1. M. Landman

H. C. van Schaik

Het bestuur van Mastitis, veterinair dispuut van de UVSV/NVVSU heeft zieh voor het jaar 1987/"88 ais
volgt geconstitueerd:

.loan Vandchock, oppcrtiet
llannie Meijerink, schrijftiet
Michcllc Slicdrecht. pcgcltict
Irene Riem. vierde kwartier

Het bestuur van "Cerberus\' heeft zich voor het bestuursjaar 1987/ 88 als volgt geconstitueerd:

E-:. T. Steerenberg. praesident

C. .1. Cornclissc. ab-actis

C. G. M. .lonkers. fiscus

A. A. Noltc, vice-praesidcnt

M. .1. ï. M. van Helvoort, commissaris

De Heeren E. A. A. C. Cjemmckc en A. E. f. van Goor zijn onder driekoppig gehuil in de \'hel der
honorairen\' opgenomen.

Adreswijzigingen, etc.:

198 liarkman. Mevr. M. G.: 1985; 3514 AR
Utrecht, Bcmuurdc Weerd O.Z. 44, tel. 0.30-
7.30568; d.

202 *l)laauw-Dirven. Mevr. F. de: 1987; 5113 GG
Ulicoten, Molenstraat 8, tel. 04249-692 (pri-
vé), 04257-9587 (prakt.); p.

206 liraak. Dr. A. E. van de: 1977; 3905 N B Veen-
endaal, Haspel 4, tel. 08385-2.3974 (privé),
03429-2524 (bur.); wet. medew. bij Denka-
vit Nederland B.V..aid. Research en Deve-
lopment.

199 *Heers../. A. M. van: 1987; 3581 .IL Utrecht,
Oudwijkerveldstraat 2 bis.

202 * Boer. H. N. de: 1983; 8913 CA Leeu-
warden, Westerpark 5, tel. 058-157512; k.d.
R.V.V. kr. I.

207 Broek. ,/. P. J. M. van den: 1987; 6088 BK
Roggel, Burg. Gubbelsstraat 38, tel. 04749-
1099 (privé), 1889 (prakt.); p., ass. bij A. de
Groot, .1. H. Kraak. A. dc Leeuw van
Weenen, .1. Rietjens, N. .1. Schijns en J.
Slaats.

209 Burger. C. P: 1957; 7121 KX Aalten, Spie-
kerdijk 6, tel. 05435-459; k.d., plv. i., r.k.

209 *Hurgi. Mevr. G. M. van de: 1987; 3583 JD
Utrecht, Stadhouderslaan 47; tel. 030-
513212; d.

210 *Co/enhrander. Dr. B.: 1969; 3708 GR Zeist,
Graaf Janlaan 96, tel. 03404-21211 (privé),
0.30-531124 (bur.); hlr. E.d.D.

210 *Coppens. Mevr. M. L. G.: 1987; 3524 KC
Utrecht, Sleeswijk 33, tel. 030-897508 (pri-
vé), 04750-33317 (prakt.); p., ass. bij M. C.
A. Rascnberg; wnd. d.

.i/.( Dartel. A. A. M. van: 1981; 14140 Livarot
(Erankrijk), L\'Eglise Heurtevent; p..ass. bij
Leleu cn Rciss.

2/2 * Dereksen. D. P.: 1987; 3581 PC Utrecht,
Parkstraat 29, tel. 0.30-513200; wnd. d.

2/2 *Dijk. A. ./. van: 1987; 3511 NB Utrecht,
Havcrstraat 59, tel. 030-313005.

213 Dijkstra, li. J.: 1975; 5708 AJ Helmond,
Den Heijder 5, tel. 04920-41200 (privé),
52055 (bur.); d. R.V.V., h. lokatie Hel-
mond, adj. i.V.D., Ir. S.V.0.

215 * Duffelen. Mevr. T. van: 1987; 3581 WT
Utrecht, Bolstraat 27B, tel. 030-520767 (pri-
vé), 0180.3-18687 (prakt.); p., ass. bij R. J.
Sterk.

216 Duursema. W. J.: 1987; 3705 ZP Utrecht,
Warande 123, tel. 03404-52464; wnd. d.

219 *Fvers. M. A. M.: 1987; 3581 SZ Utrecht,
Vlietstraat 15.

220 *Eeitsma. Mevr. H.: 1987; 3981 ZM Bunnik,
Vletweide 72, tel. 03405-62688; wnd. d.

-ocr page 160-

220 */ennciiiu. A.: I9S7; .1.S72 GX Uirechl.
Gril\'t.slraat .54.

221 *Frank. Mcvr. M.: 19X7; -■(891 EPZccwoklc.
Slroomvlici 89. tel. 03242-2489; wet.
medew. l\'.d.D.

222 *Gurclcicn. K. van: 1987; 3583 IID Utrcthl.
Willem de Zwijgerstraat 78; d.

223 (icmcri. H . van: 1957; 6573 CM Beek/Ub-
bergen. Rijksstraalweu 53. tel. 080-233123;
r.d.

223 "Crinwis. (i. C. M.: 1987; 3571 E.l Utrecht.

A. l hacrUian 81.
23! Hehler. Th.: 1975; 2401 DA Alphcii a/d
Rijn. Haringvliet tel. 01720-33672 (pri-
ve). 070-4070.16 (bur.l; toegev. i.V.G.

232 "Herpen. H. van: 1984; 3572 HB Utrecht.
Poortstraat 17 bis. tel. 030-733899 (privé).
531696 (bur.); wet. medew. R.U. Utrccht.

233 "Hoebink. R..I. H.: 1987;3513 BN Utrecht.
Singcistraat 20 bis. tel. 030-321732; wnd. d.

234 * Höfling. Mevr. U. M. T.: 1987; 3582 ZM
Utrecht. Ina Boudier Bakkcrlaan 201.

3t4 Klink. f.. (i. M. van: 1983; Mongu (Zambia).
Dep. of Vet. and Tsctse Control .Services.
P.O. Box 9100.14. lel. 09-267-221 125 (privé),
221351 (prakt.); Vet. Res. Off.
249 "Kraai. ./. A. 7..: 1987; 3572 GA Utrccht.

Zandhofsestraat 3 bis. tel. ()-1()-719770; d.
252 "Landman. W..I.M.: 1987; 3514 l\'G Utrccht.
Valkstraat 23 bis. tel. 030-713064.

252 "Langeraar. Mevr. C. f.: 1975; zie; Nubc-
Langeraar. Mevr. C. L.

253 "Leeuwen. .Mevr. E. C. van: 1987; 5715 PR
l.icrop. Broekkant 5.tel. 04926-1273(privé).
04937-1770 (prakl.); p.. ass. bij !.. P. M.van
den Brand. M. M. F.
II. van Kuijk. R. .1. M.
1.. Raijmakcrs, L. A. .1. Smeenk en .1. A.
Westcrbeck.

254 Lemen. C.: 1969; naar het buitenland.

315 Lemen. C.: 1969; Karafas (Griekenland),

Emir-1-Ali, Kvthera; p.
2-\'i7
"Mars. Mevr. M. IL: 1987; 3583 ZI- Utrecht.

Anlhoniushof 135; d.
260 Minne. /\'. A. van der: 1976; 7413 ZC Deven-
ter. Tweede Pauwcnlandstraat 36. tel. 057(10-
3.1001; p. kl. huisd.
26/
"Molendijk. Mevr. /.. S.: 1987; 3514 AG

Utrecht. Wcerdsingel OZ 66 bis.
263 Nel. Mevr. .1. A. L^an der: 1987; 5627 IIC
Findhoven. Dordognelaan 67. lel. 040-
416917; wnd. d.
265 Nubé. H. .L: 1959; 8914 AZ Leeuwarden.

Harlingcrstraatweg 107. tel. 058-128769; d.
265 "Nubé-I.angeraar. Mevr. C. L.: 1975; 8914
AZ Leeuwarden. Harlingcrstraatweg 107.
tel. 058-128769; p.
267 Overgaauw. P. A. M.: 1985; 3524 WD
Utrecht. Olympus 108, tel. 0.10-897771 (pri-
vé). 516683 (prakt. ); p.. geass. met Th. R. F.
Oltcnschot.

269 Pijls. ./. L. A.: 1987; 6372 CP Landgraaf
Hoofdstraat 47E. tel. 045-318983 (privé);

p.. ass. bij F. Burgers.
276 "Roskam. R.: 1987; 3522 .Ki Utrecht. Mcr-
wedckadc 185 B; d.
278 "Sehuik. //. C. van: 1987; .1405 CG Utrecht.

Noordzijde 474 A.
281 "Schuur. A. (,.: 19X2; 1441 KW Purmcrcnd.
Watcrlandhian; icl. 02990-35674; p. 11-D.
kl. huisd.

281 "Schuurmans. R. (i. A.: 1987; 3583 XB
Utrecht. Nassaustraat 13.

282 Slolboom. P. /\'.; 19X1; 5752 Dcurnc.
Kicvilsweg 5. tcl. 049.10-17565 (privé), 12582
(prakl.); p.. geass. met .1. 11. S. 11. M. van
Gullek cn .1. P. Ci. Vermeer.

287 "Sirijbosch. Mevr. C. (i. /..; 19X7; 35X1 .IA
Utrccht. Van Alphenstraat 3, lel. 030-
513200; d.

287 "Suurd O../..-1987; 1512 PB Utrecht. Lange

Nieuwstraal 25 bis.
289 Terpsira. Dr. Dr. h.c. .1. 1: 1931; U-1943;
Ereprom. Gent-1972; 2904 AE Capelle a/d
LIssel. l.lsselzichl. St. Hcicnabaai 1. kamer
XII. tel. 010-4512977; r.d.; oud-wnd. dir.
C.D.L; O.O.N.
289 Tei H isscha van Schellinga. R. D.: 1969; X6() 1
XH Sneek. llemdijk 27, tcl. 05150-18244
(privé). 12714(prakt.);p.,geass. met 1. Bol-
Icma. A. .1. l.obstcyn, E. A. Oord, B.
Reitsma. A. v. d. Schaaf cn K. D. Vink.
289 Theeuwes. ./. ./. A.: Gcnt-l9X6; 4X49 PS
Dorst. Bavelstraat 12. tel. 0161 I -2180; wnd.
d.

294 "Vereammen. T. ./. M.: 1987; 5551 T.I Val-
kenswaard. Vcnbergseweg 8. tel. 04902-
12.101 (privé), 04906-1682 (prakl.); p.. ass.
bij 11. M. .1. Spoorcnbergen .1. L\'. M. Spoo-
renberg.

298 Volp. S.: 1984; 7443 KC Nijverdal, Vale-
riaan 27, lel. 05486-18292 (privé), 15222
(prakt.); p.. geass. met .1. Binncma cn B. 11.
.1. Vulink.

298 "Voorilwijsen. R. P. van: 1986; 3401 DX
LIsselstein. Vingcrhoekhof 27; wnd. d.

299 Vries. (,. II. C. de: 1984; 5391 KE NuUnul.
Loonsestraat 6. iel. 04102-4212 (privé).
04124-1786 (prakt.); p.. ass. bij .1. Nijcn-
Twilhaar cn O. .1. M. Thijsscn.

301 "Wal. P. van der: 1980; 7322 LG Apeldoorn.
Kruizcmuntstraal 151, tel. (L5.5-668763; k.d.
R.V.V. kr. 5.
301 * IVedun en. Mevr. S. M. der: 1987; 3572 CK
Utrecht. Kapelstraat 83; d.

-ocr page 161-

Binnen onze Drug Safety R&D Laboratoria
in Nederland en Frankrijk worden door ca. 60
medewerkers een breed scala aan toxicologische
experimenten op onze (nieuwe) geneesmiddelen
uitgevoerd.

De pathologiegroep - met haar multidisciplinaire
contacten - speelt een belangrijke rol in het
ontwerp, de uitvoering, evaluatie en interpretatie
van deze experimenten.

Voor deze groep zoeken wij op korte termijn een
nieuwe collega.

Uw functie

Na een intensieve inwerk- en trainingspe-
riode zult u gaan participeren in studie-teams. Na
verloop van tijd bent u als lid van een studie-team
tezamen met de toxicoloog en de clinisch chemi-
cus medeverantwoordelijk voor het ontwerp, de
uitvoer en controle van toxicologische studies.
U informeert en controleert de medewerkers
welke betrokken zijn bij de studies en bent verant-
woordelijk voor de interpretatie en evaluatie van
macroscopisch- en histopathologisch verkregen
gegevens uit deze studie. Ontwikkeling en valida-
tie van nieuwe methodieken en technieken (o.a.
immunotoxicologie en morfometrie) behoren
eveneens tot het takenpakket.

DIERGENEESKUNDIGE DIE
OPGELEID WIL WORDEN TOT
TOXICOLOGISCH PATHOLOOG (M/V)

Uw profiel

Onze voorkeur gaat uit naar kandidaten
die hun academische opleiding op de faculteit der
Diergeneeskunde hebben afgerond en daarbij
blijk hebben gegeven van belangstelling in de
pathologie. Ook nodigen wij academici met een
toxicologische en/of pathologische achtergrond,
bijvoorbeeld vanuit de biologie, uit om te reage-

U bent bereid tot een nauwe samenwerking
met de verschillende disciplines en beschikt over
goede contactuele eigenschappen. U heeft In-
teresse en ambitie om u verder te ontwikkelen en
door te groeien in de toxicologische pathologie.

Hoe reageert u?

Voor meer informatie over de boven-
staande functie kunt u contact opnemen met
dr. F. v.d. Veen, Departmental Head Drug Safety
Research and Development Labs, tel. 08866-1656.

Uw schriftelijke sollicitatie kunt u met ver-
melding van vacaturenummer JH 86-16 binnen 14
dagen richten aan dhr B.TJv\\. van der Rijst, Perso-
nele Zaken en Maatschappelijk Werk, Organon
International B.V., Kloosterstraat 6, te Oss.

Organon Inlernahonal bv is de grootste werk-\'
maatschoppij van Akzo Phorma, de farmaceutische
divisie van Akzo. Organon ontwikkelt, fobriceert en

distribueert geneesmiddelen en diag-
nostico. Deze preporaten worden
bijna overal ter wereld ver-
kocht. In 37 landen

gebeurt dit door meer
dan 40 Organon
vestigingen. In andere
landen door agenten,
n Nederland worden
de belangen van Orga-
non International behartigd
door Organon Nederland bv.

Or^getnon

-ocr page 162-

Mastitis,
\'s werelds meest gevreesde
uieraandoening.

Uitval door uierontsteking (mastitis) verlaagt het rendement aanzienlijk.
Produktieverliezen van wel 10% zijn geen zeldzaamheid. Behandeling met
Avuloxil beperkt de schade voor uw veehouders.

Avuloxil is een uniek produkt, met drie bestanddelen. Het beste antibioticum,
amoxicilline. Clavulaanzuur, waarmee dit antibioticum nog effectiever wordt. En
prednisoion, dat het ontstekingsproces snel onderdrukt.

Avuloxil kent zijn gelijke niet en heeft bewezen snel, veilig en afdoende te
werken. Adviseer uw veehouders dus de mastitis-injector met het revolutionaire
clavulaanzuur: Avuloxil.

Avuloxil,

s werelds meest complete lactatie-preparaat

Beecham Veterinaire Produkten, een betrouwbare bron.

Beecbam Veterinaire Produkten

Sportlaan 198. 1185 TH Amstelveen

Telefoon: 020 - 45 98 01. Afd. Verkoop: 020 - 47 03 97

-ocr page 163-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Epidemiologie van Eimeria bij slachtkuikens
onder invloed van anticoccidia

Epidemiology of Eimeria in broilers under the influence of anticoccidial
drugs

W. W. Braunius\'

SAMENVATTING Gedurende vijfjaren werden 1729 lioppels van 73 slachtliuil<enbedrijven
behorende tot 3 integraties onderzocht op het vóórtcomen van coccidiose. In totaal bleelc
gemiddeld 50,3% van de Icoppeis geïnfeicteerd te zijn. Tussen de integraties waren er duidetijii
verschillen. Ook in de ernst van de infekties, uitgedrukt in een relatieve coccidiose score bleken
verschillen aanwezig te zijn.

Vooral in najaars- en winterkoppels bleek relatief vee! coccidiose gekonstateerd te worden.
Andere aandoeningen zoals luchtweginfekties en beengebreken bleken een ander seizoens-
patroon te hebben.

Tijdens het gebruik van anticoccidia werden verschillen waargenomen in de incidentie van
Eimeria-j-/)ec7ei. Herhaald gebruik van dezelfde middelen deed het spectrum veranderen, onder
andere naam het aantal menginfekties toe. Vooral de zogenaamde shuttle programtna\'s met
nicarbazin bleken effektief te zijn in het onderdrukken van de coccidiose.
Van koppels, positief bevonden voor coccidiose, werden lagere technische resultaten gemeten.

SUMMARY 1,729 Flocks from seventy-three broiler farms, belonging to three integrated
groups, were studied for the presence of coccidiosis during a ftve-year period. An overall average
of 50.3 per cent of the flocks was found to be infected. There were marked difference between the
integrated groups. Differences were also observed in the severity of infections, expressed in a
relative coccidiosis score.

A relatively high incidence of coccidiosis was particularly observed in autumn and winter flocks.
Other conditions .such as repiratory tract infections and teg defects were found to present a
different seasonal pattern.

Variations in the incidence o/Eimeria species were observed during treatment with anticoccidial
drugs. Repeated administration of the same agents re.sulted in changes in the spectrum: among
other things, the number of mixed infections increased. Particularly so-called shuttle program-
mes using nicarbazin were found to be effective in suppressing coccidiosis.

INLEIDING

Hoewel anticoccidiose middelen of anticoccidia veelvuldig preventief via het voer
worden toegediend, komen (sub)klinische coccidiose infekties bij slachtkuikens nog
veel voor. Met de introduktie van nieuwe middelen neemt weliswaar het aantal
geinfekteerde koppels af, maar dit blijkt meestal tijdelijk te zijn. Braunius (2) vond
dat de introduktie van een nieuw middel op een groot slachtkuikenbedrijf de
infekties verminderde en uitstelde, maar dat dit effekt afnam naar gelang het middel
langer gebruikt werd. Verder werd vastgesteld dat als de
Eimeria species afzonder-
lijk werden beschouwd, deze geen signifikante invloed uitoefenden op de technische
resultaten. Wel werd gevonden dat
E. maxima een dominante rol speelde in verge-
lijking met
E. acervulina. Bovendien werd vastgesteld dat de top van de E. maxima
infekties één week later optrad in vergelijking met de top van de E. acervulina
infekties. In een ander onderzoek in 2 slachtkuiken integraties met in totaal 52
bedrijven werd gevonden dat het eerst
E. acervulina infekties optreden, gemiddeld 3

\' Dr. W. W. Braunius, Ge/ondheidsdicnst voor Dieren in CJelderland. Postbus 10, 6880 BD Velp.
Tijd.schr. Diergeneeskd. deel 113. aft. 3. 1988 123

-ocr page 164-

dagen later E. maxima en menginfekties zichtbaar worden en weer 3 dagen later de
E. tenella infekties worden waargenomen (4). Alleen bij koppels metf.
acervulina-
en bij koppels met menginfekties werden signifikant (p < 0,05) lagere produktie
getallen vastgesteld.

Doel van dit onderzoek was het vóórkomen van coccidiose vast te stellen in drie
slachtkuiken integraties. Tevens werd getracht inzicht te verkrijgen in een moge-
lijke relatie tussen het gebruik van anticoccidia en het optreden van verschillende
Eimeria species. Verder werden de technische resultaten van de onderzochte
koppels vergeleken.

MATERIAAL EN METHODEN

Het onderzoek strekte zich uit over 3 Gelderse slachtkuiken integraties met 73 bedrijven en in
totaal bijna 2 miljoen dieren per opzet. De bezettingsdichtheid varieerde van 21 tot 26 dieren
per m^; meest Hypeco, maar ook Hubbard en Starbro slachtkuikens.
Doorgaans werd de eerste levensweek meel gevoerd, daarna gepelleteerd voer. Anticoccidia
werden vanaf de eerste levensdag tot enkele dagen voor het slachten via het voer verstrekt.
De
Premixen werden door alle drie integraties van dezelfde premixfabrikant betrokken en
het gebruik van de verschillende anticoccidia werd zoveel mogelijk gecoördineerd.
Vanaf 1981 werden de sektiegegevens van de Gezondheidsdienst voor Dieren te Gelderland
met betrekking tot de betrokken bedrijven verzameld. Per opgezet koppel werden routine-
matig ongeveer 4 dieren per hok onderzocht, beginnend in de 3e levensweek. Dit onder-
zoek werd meestal 2 maal herhaald in de volgende weken. De dieren werden verzameld door
de voorlichters van de betrokken integraties.

De dieren werden geseceerd en onderzocht zoals eerder beschreven (I). Gebaseerd op
lokalisatie, de aard van de laesies en op microscopisch onderzoek van darmuitstrijkjes
werden de
Eimeria-species gedetermineerd. De aanwezigheid van waarneembare laesies ten
gevolge van coccidiosis en het gemiddeld aantal oöcysten per gezichtsveld (40x) werden vast-
gesteld. Per dier werd de mate van infektie uitgedrukt in een \'score\':

0 = geen oöcysten of laesies

1 = slechts enkele oöcysten (< 50 oöcysten E. acervulina, < 5 oöcysten E. maxima of E. ieneiia): geen

laesies aanwezig

2 = meerdere oöcysten 50 oöcysten E. acervulina, > 5 oöcysten E. maxima of E. lenella): geen ot

geringe laesies aanwezig

3 = meerdere oöcysten en macroscopisch zichtbare darmlaesies

Sektiegegevens van de eerste twee levensweken werden niet in de berekening opgenomen,
omdat coccidiose infekties dan zelden of nooit worden waargenomen.
De \'score\'-berekeningen werden gebaseerd op de eerste waarneming van coccidiose, met
dien verstande, dat indien tijdens het eerste onderzoek slechts geringe coccidiose werd
vastgesteld (score I) en bij een vervolgonderzoek hogere scores werden gevonden, alleen
hogere scores als uitgangspunt werden genomen.

Per onderzocht koppel werd een Relatieve Coccidiose Score (RCS) berekend:

totaal van individuele scores x 100

RCS =-

aantal dieren onderzocht x maximum score

Van integratie II en III werden tevens de technische resultaten verzameld en uitgedrukt in het
Produktie Getal (6):

dagelijkse gewichtstoename x (100% — % uitval)

PG =-

10 x voederconversie

Van integratie I waren geen technische gegevens beschikbaar.

De koppelgegevens werden gerangschikt per dag van opzet en per twee-maandelijkse kop-
pel-perioden, daar een gemiddelde mestperiode van ongeveer 6 weken werd gevolgd door een
leegstand van 14 dagen. De gegevens werden tevens gerangschikt per rotatieperiode van de
anticoccidia.

-ocr page 165-

RESULTATEN

Gedurende vijfjaren werden 1729 koppels van 73 bedrijven onderzocht. Hiervan
bleek 50,3% met coccidiosis te zijn geinfekteerd (tabel 1). Terwijl integratie II het
laagste percentage positieve koppels laat zien, werd in integratie I het hoogste
percentage n.1.
63,9% waargenomen. De relatieve coccidiose score was echter het
hoogst in integratie III.

Tabel 1. Voorkomen van coccidiose in drie integraties

Integratie

Aantal
bedrijven

Aantal
dieren

X 1000

Aantal
koppels
onderzocht

Coccidiose
%

X RCS*
positieve
koppels

1

19

563

488

63,9

44,9

11

38

1.056

879

42,2

34,8

111

16

337

362

51,4

56,8

Totaal

73

1.956

1.729

50,3

43,1

* RCS = Relatieve Coccidiose Score.

In tabel 2 worden de gegevens per integratie en per jaar weergegeven. Tevens wordt
de verdeling van positieve koppels in de verschillende
Eimeria-species getoond. Het
hoogste percentage positieve koppels in het totaal van alle integraties werd waarge-
nomen in 1983. Per integratie blijkt het nogal te verschillen. Door de jaren heen
steeg over het algemeen de relatieve coccidiose score; hoewel deze score in integratie
III altijd hoog was. In de eerste jaren waren vooral de geringe coccidiose infekties
percentueel gezien belangrijk, terwijl de menginfekties juist weinig voorkwamen. In
latere jaren nam het aantal menginfekties toe.

Gerangschikt per koppelperiode gedurende vijf jaren bleken vooral de najaars- en
winterperiode de hoogste incidentie te vertonen. Maart tot juni bleken de gun-
stigste maanden te zijn (tabel 3).

Als het vóórkomen van de positieve koppels per rotatieperiode van de anticoccidia
wordt beschouwd (fig. I), wordt waargenomen dat door de jaren heen het percen-
tage toenam, maar tevens dat het percentage menginfekties ook steeg bij herhaald
gebruik van de middelen. In de laatste jaren valt op, dat alleen tijdens het gebruik
van nicarbazin in een zogenaamde shuttleprogramma met een ander middel een
lagere incidentie van coccidiose werd waargenomen.

Van 821 koppels van integratie II en III waren sektiegegevens en de technische
gegevens beschikbaar. Het gemiddelde Produktie Getal van alle koppels was 174,8.
Koppels waarbij geen coccidiose werd waargenomen resulteerden in een gemiddeld
Produktie Getal van 178,7 terwijl koppels met geringe coccidiose een gemiddelde
behaalden van 175,2 (tabel 8). Koppels waarbij matige tot ernstige coccidiose
werd vastgesteld, behaalden een gemiddeld Produktie Getal van 172,8. Dit was
hoog signifikant afwijkend van de koppels zonder coccidiose. Opgesplitst naar
species blijken koppels met menginfekties ook een signifikant lager Produktie
Getal te behalen.

DISKUSSIE

Gedurende de onderzochte vijf jaren werd door de integraties min of meer regelma-
tig gewisseld in het gebruik van anticoccidia. Deze wisseling in middelen werd
weliswaar zoveel mogelijk centraal gecoördineerd, maar niet altijd werden de
middelen gedurende dezelfde seizoenen gebruikt door alle integraties. Dit mag in
zover als voordelig worden beschouwd, dat mogelijke seizoensinvloeden vermin-

-ocr page 166-

Tabel 2. Coccidiose infekties in drie slachtkuiken integraties: Percentage positieve koppels en gemiddelde relatieve coccidiose score (RCS).

Integratie Jaar Koppels _ Geringe E. acervulina E. maxima E. tenella Menginfekties

positief X coccidiose

% R.C.S. % R.C.S. % R.C.S. % R.C.S. % R.C.S. % R.C.S.

h-)
O

I

1981

38,0

38,2

50,0

9,5

23,3

67,1

3,3

67,0

13,3

54,4

10,0

83,3

1982

63,2

39,5

31,7

12,8

48,3

51,0

3,3

17,5

1,7

50.0

15,0

62,7

1983

71,7

50,8

19,7

8,8

43,4

61,6

11,8

59,0

5,3

52,5

19.7

63,7

1984

64,4

43,1

19,4

11,4

26,9

49,9

11,9

39,6

9,0

57,0

32,8

53,9

1985

75,2

50,1

11,8

8,2

43,5

56,5

9,4

48,0

7.1

77,8

28,2

51.2

II

1981

28,6

24,5

45,5

5,7

45,5

44,4

0

0

4.5

22,0

4,5

17.0

1982

35,8

28,0

16,9

5,2

54,2

27,5

0

0

16,9

44,2

11,9

39,6

1983

50,5

30,4

30,7

6,3

41,6

37,6

5,9

62,5

2,0

50,0

19,8

41,1

1984

44,2

35,3

19,0

6.3

51,0

44,1

3,0

32,3

8,0

23,4

19,0

46,8

1985

41,3

46,4

27,9

4,8

57,0

57,8

4,7

40,3

0

0

19,8

51.8

III

1981

22,9

55,9

18,2

14,5

54,5

76,5

18,2

38,5

9,1

50,0

0

0

1982

34,7

42,4

46,2

14,7

34,6

72,2

3,8

50,0

3,8

50,0

11,5

59,0

1983

60,9

60,5

17,0

16,0

47,2

72,5

9,4

51,2

5,7

83,3

18,9

74,6

1984

67,1

62,1

22,8

11,5

40,4

69,2

7,0

87,5

7.0

100,0

22,8

80,6

1985

60,2

51,3

22,0

15,4

46,0

68,4

10,0

56,6

0

0

20,0

53,9

-ocr page 167-

Tabel 3. Voorkomen van coccidiose per twee-maandelijkse perioden gedurende 1981 t/m 1985.

% Koppels
met coccidiose

.IF
54,8

MA
45,9

M,I
44,3

JA
50,7

SO
53,8

ND
54,0

derd werden. Nadelig was, dat enkele middelen slechts door één integratie gebruikt
werden namelijk arprinocid twee maal en narasin één maal in één integratie. In het
histogram (fig. 1) komt niet tot uiting de tijdsduur waarin de verschillende middelen
gebruikt zijn, deze varieerde van 3 tot 8 maanden.

De RCS bleek vooral hoog te zijn in integratie III (tabel 1). Een hogere RCS berust
in de eerste plaats op een groter aantal dieren dat geinfekteerd wordt bevonden en
daarnaast in toename van de ernst van de infektie. In de hokken verspreidde de
coccidiose zich snel. Tussen de hokken bleek een tijdsverschil van slechts enkele
dagen te liggen; maar in het algemeen werd gevonden dat bijna altijd alle hokken
geinfekteerd raakten.

Door de jaren heen vertoonde het percentage menginfekties de neiging toe te
nemen, vooral bij herhaald gebruik van dezelfde middelen. In de laatste jaren

Meng-
infekties

/;\'. Wnclla
E. maxima
E. accrvuHnu

-ocr page 168-

Tabel 4. Coccidiose en onderverdeling naar Eimeria-specics bij (herhaald) gebruik van ioiiophore
anticoccidia.

Monensin

Narasin

Salinomycine

Lasalocid

Periode

1

2

1

2

1

2

1 2

Rustperiode

mnd.*

3

n.v.t.

17

— n.v.t.

Koppels

onderzocht

126

249

36

224

54

14

% positief

28,6

43,3

63,9

55,4

81,5

85,7

% meng-

infekties

8,3

13,0

43,5

10,7

25,9

14,3

Eimeria

species %

% E. acervulina

56,4

70,0

54,3

48,2

69,8

87,5

% E. maxima

10,2

4,2

14,3

41,8

24,5

4,2

% E. lenella

33,4

25,8

31,4

9,7

5,5

8,4

n.v.t. — niet van toepassing.

* rustperiode = maanden tussen herhaald gebruik van hetzelfde middel.

bleek gedurende de \'shuttle\' programma\'s met nicarbazin de laagste incidentie
van coccidiose waargenomen te worden. In deze \'shuttles\' werd meestal nicarbazin
gedurende de eerste 2 of 3 levensweken gebruikt, gevolgd door een ander middel tot
enkele dagen voor het slachten. Vooral de nicarbazin - salinomycine \'shuttle\' was,
mede gezien de grote aantallen koppels waarop dit programma werd toegepast,
goed in staat de coccidiose onder kontrole te houden. De verschillende ionophore
anticoccidia bleken, hoewel chemisch verwant, toch een verschillend spectrum te
hebben, ofschoon bij herhaald gebruik het werkingsspectrum op de verschillende
Eimeria species verschoof (tabel 4). Monensin bleek zeer effektief te zijn tegen E.
maxima, minder tegen e. tenella en vooral op den duur zwak werkzaam tegen E.
acervulina. Narasin werd slecht één maal gebruikt en had een spectrum dat analoog
was aan monensin. Salinomycine bleek opvallend zwak tegen
E. maxima, met
herhaald gebruik steeg echter het percentage
E. acervu//«ö-infekties. Lasalocid
werd ook slechts éénmalig gebruikt en bleek duidelijk zwak tegen
E. acervulina.

Deze veldbevindingen sluiten aan bij de gegevens verkregen op batterijtesten door
Migaki
et al. (5) en andere proeven zoals samengevat door Braunius(3).
Van de vier synthetische anticoccidia, die niet in een \'shuttle\' werden gebruikt
namelijk arprinocid, robenidine, halofuginone en clopidol methylbenzoquate
(Lerbek®) werden ook vergelijkingen in werkings spectrum samengesteld (tabel 5).
Hieruit moge blijken dat alle synthetische middelen, vooral bij herhaald gebruik,
ook zwak werkzaam zijn tegen
E. acervulina. Bij het eerste gebruik gelijken arprino-
cid en Lerbek veel op elkaar, terwijl robenidine en halofuginone samen een bijna
identiek spectrum opleveren.

Aangezien naast coccidiose bij de slachtkuikenproduktie nog twee andere groepen
van infekties een rol spelen, namelijk luchtweginfekties (ontsteking luchtpijp en/of
luchtzakken, al of niet met Infektieuze Bronchitis en/of
E. coli) en beengebreken
(osteoporose/dyschondroplasie), werden deze sektiebevindingen van 1983 tot en
met 1985 verzameld (tabel 6). In de integratie met het hoogste percentage coccidiose
werd ook het hoogste percentage luchtweginfekties en beengebreken gekonsta-
teerd. Een integratie gebonden vóórkomen ligt als konklusie voor de hand, maar de
oorzaken hiervan zijn nog onduidelijk. In een eerder onderzoek (4) werd wel
gevonden dat luchtweginfekties vooral op bedrijven met een middelmatig bedrijfs-

-ocr page 169-

Tabel 5. Coccidiose en onderverdeling naar Eimeria-spedes bij (herhaald) gebruik van synthetische
anticoccidia.

Arprinocid Robcnidine Halofuginone Lerbek

Periode

1

2

1

2

1

2

1

2

Rustperiode

mnd.*

43

8

n.v.t.

21

Koppels

onderzocht

38

11

81

34

78

58

45

% positief

31,6

45,5

42,7

41,2

50,0

37,9

68,9

% meng-

infekties

0

9,1

8,6

21,4

12,8

0

16,1

Eimeria

species %

% E. acervulina

91,7

45,1

60,5

70,6

64,4

95,5

77,2

% E. maxima

0

22,4

18,4

11,8

13,3

0

8,5

% E. lenella

8,3

22,4

18,4

17,6

22,3

4,5

14,3

n.v.t. - niet van toepassing.

* rustperiode maanden tussen herhaald gebruik van hetzelfde middel.

Tabel 6. Voorkomen van luchtweginfekties, coccidiose infekties en beengebreken per integratie van
1983 t/m 1985.

Integratie

Luchtweginfekties

% Koppels positief
Coccidiose

Beengebreken

1

50,8

71,1

48,6

11

36,4

43,0

27,8

111

40,8

60,0

33,7

Gemiddeld

41,2

54,1

34,6

resultaat werden vastgesteld, terwijl met afnemend Produktie Getal het percentage
beenafwijkingen steeg. Dit laatste zou kunnen samenhangen met slechtere hygiëni-
sche omstandigheden; vooral voor osteoporose.

Worden de drie belangrijkste sektiebevindingen bij slachtkuikens gerangschikt per
twee maandelijkse periode, dan blijken luchtweginfekties vooral voor te komen in
maart-april en november-december (tabel 7). Het ligt voor de hand hier klimaatsin-
vloeden te veronderstellen; o.a. sterke temperatuurswisselingen met hoge relatieve
vochtigheid.

Beengebreken zijn het gehele jaar door vrij konstant aanwezig, met uitzondering
van de periode januari-februari. Hier zijn als mogelijke faktoren aan te wijzen: de
lage temperaturen (vorst) waardoor reiniging en effektieve desinfektie met forma-
line moeilijk wordt en mogelijk de verminderde kwaliteit van de broedeieren.

Tabel 7. Voorkomen van luchtweginfekties. coccidiose infekties en beengebreken in drie integraties
van 1983 t/m 1985 gerangschikt per twee-tnaandelijkse periodes.

% Positieve

koppels per twee maanden

JF

MA

MJ

JA

SO

ND

Luchtweginfekties

43,2

49,1

27,4

37,1

.36,3

48,7

Coccidiose

59,9

47,2

46,3

56,3

59,3

56,1

Beengebreken

44,8

33,0

30,5

28,9

35,8

34,8

-ocr page 170-

Coccidiose werd in deze 3 jaren het minst waargenomen van maart tot en met juni
(tabel 7). Dit is in overeenstemming met de bevindingen over 5 jaren (tabel 3).
Klimaatsfaktoren spelen hier mogelijk ook een rol.

Van twee integraties bleek het mogelijk ook de technische resultaten te verkrijgen.
Deze werden uitgedrukt in het Produktie Getal (PG) Het gemiddelde PG van de
gevolgde koppels bleek 174,8 te zijn. Volgens gegevens van het Consulentschap
voor Varkens en Pluimvee te Gelderland blijkt het gemiddelde PG van 36 door hun
gevolgde bedrijven over dezelfde periode 178,8 te zijn. (Pers. mededeling G. v.
Dommelen, 1986). Hieruit moge blijken dat het gemiddelde van de 2 bovenge-
noemde integraties redelijk dicht bij het provinciale gemiddelde ligt. Tussen de twee
integraties blijken wel verschillen aanwezig te zijn in de behaalde resultaten van
koppels met of zonder coccidiose. Het verschil in PG tussen koppels met of zonder
coccidiose bedraagt in integratie II 4,7 punten en in integratie III maar liefst 10,7
punten. Gezien het verschil in de gekonstateerde gemiddelde RCS (namelijk 34,8
respektievelijk 56,8) ligt het voor de hand hier een samenhang tussen te vermoeden.
Gemiddeld bleek het verschil in PG tussen koppels met of zonder coccidiose 5,3
punten te zijn. Dit verschil was signifikant (p < 0,001). Volgens berekeningen van
het Consulentschap komt 1 punt PG overeen met 1,4 cent opbrengst per kuiken.
Dit zou dus kunnen betekenen, dat in koppels met coccidiose 7,4 cent per kuiken
verloren gaat.

Tabel 8. Technische resultaten (uitgedrukt in Produktie Getal) van 821 slachtkuikenkoppels van
Integratie 11 cn 111 gedurende 1982 tot en met 1985.

dagelijke gewichtstoename x (100% — % uitval)

Produktie Getal; PG =-

10 X voederconversie

Signilïcani ten opzichte van Geen coccidiose

*»* r-\\ -

* p = 0,05-0,01
** p = 0,01-0,001

p = <0,001

% Koppels

Gemiddeld
Produktie Getal

Cieen coccidiose

5.3,7

178,7

Cicringe coccidiose

11,2

175,2*

Matige tot ernstige coccidiose

35,1

172,8***

- E. acervulina

21,7

174,6**

- E. maxima

2,1

172,5

- E. tenella

1,9

166,3**

- Menginfekties

9,4

169,9***

Werden de technische resultaten van de koppels gerangschikt naar Eimeria species,
dan bleken koppels met geringe coccidiose infekties (meestal
E. acervulina) ge-
middeld 3,5 punten lager te behalen dan koppels zonder coccidiose. Bij hogere
coccidiose scores resulteerden vooral koppels met
E. tenella of menginfekties in nog
lagere Produktie Getallen. Dit onderstreept eens te meer het belang van het ver-
richten van sekties, het bepalen van de gevoeligheid van Eimeria en een optimali-
sering van het gebruik van anticoccidia.

-ocr page 171-

DANKBETUIGING

Dank is verschuldigd aan de heer W. F. G. L. van Erkelens, drs. H. Kuil, mej. Y. Visser en de
heer J. van Alphen.

REFERENTIES

1. Braunius WW. Monitoring the biological performance in broilers, with special regard to subclinical
coccidiosis. Arch GeOugelkunde 1980; 44: 183-7.

2. Braunius WW. Epidemiology ofEimeria in broiler flocks and the effect of anticoccidial drugs on the
economic performance. Avian Pathology 1983; 12: 23-33.

3. Braunius WW. lonophorous anticoccidial drugs in coccidiosis control. WPS Journal 1985; 41:
198-209.

4. Braunius WW. Epidemiology of Eimeria in broilers in relation to anticocccidial drugs. Arch
Genügelkunde 1986; 50: 88-93.

5. Migaki Tl, Chappel LR, and Babcock WE. Anticoccidial Efficacy of a New Polyether Antibiotic,
Salinomycin, in Comparison to Monensin and Lasalocid in Battery Trials. Poultry Science 1979; 58:
1192-6.

6. Voeten AC and Brus DHJ. Het produktie getal als graadmeter voor de opfokresultaten van
slachtkuiken. Tijdsch Diergeneeskd 1966; 91: 1233-40.

-ocr page 172-

Coccidiose bij slachtkuikens: het vóórkomen
van oöcysten in faeces in relatie tot
sektiebevindingen bij (sub)klinische coccidiose
en het effekt hierop van nicarbazin

Coccidiosis in broilers: the appearance of oocysts in the faeces in relation to
findings at autopsy in cases of (sub-)clinical coccidiosis and the effect of
nicarbazin on these findings

W. W. Braunius\'

SAMENVATTING Van slachtkuikenhedrijven. die dieren ter sektie aanboden, werden tevens
faecesmonsters verzameld. Door middel van 2 methodes werden 126 monsters onderzocht. In de
mest waren gemiddeld3,5 dagen eerder oöcysten aantoonbaar voordat tijdens sektie coccidiose
kon worden vastgesteld. Terwijl 65.9% van de faecesmonsters positief waren, bleken 46.0% van
de sekties positief voor coccidiose.

Bij faecesonderzoek bleken meer menginfekties aanwezig te zijn. dan uit sektie kon worden
opgemaakt.

De hoogste aantallen oocysten werden gevonden bij E. acervulina maar ook bij menginfekties
werden hoge aantallen oöcysten vastgesteld. Het gebruik van nicarbazin tijdens de eerste drie
leven.sweken bleek het optreden van coccidiose uit te stellen.

Het veelvuldig toepas.sen van wachttermijnen van de anticoccidia in verband met \'uitladen\' gaf
hoge uitscheidingen te zien.

SUMMARY Faecal samples were also collected from broiler farms presenting birds for
autopsy. 126 Samples were examined, using two methods. Oocysts were detectable 3.5 days
previously on an average before the presence of coccidiosis was determined at autopsy.
Of the faecal.samples 65.9 per cent were positive, and 46.0 per cent of the findings at autops were
positive for coccidiosis. Examination of the faeces showed that more cases of mixed infection
were pre.sent than could be concluded from autopsy.

1 he largest number of ocjcysts was observed in E. acervulina infection, though large numbers of
oocysts were also detected in cases of mixed infection. Treatment with nicarbazin during te first
three weeks of life was found to delay the appearance of ccjccidiosis.

I he frequent use of withdrawal periods in the administration of anticoccidial drugs in view of
\'thinning\' showed high excretion rates.

INLEIDING

Dc beschrijving van Iclinische coccidiose dateert uit de tijd, dat pluimvee nog op de
traditionele wijze werd gehouden. In de moderne slachtkuikenproduktie worden
bijna continu anticoccidia in het voer verstrekt en komt deze vorm van ernstige
coccidiose zelden of nooit voor. Wel komen geringe infekties voor, die echter toch
de economische resultaten negatief kunnen beïnvloeden. Levine (8) introduceerde
de term coccidiasis voor Eimeria infekties, die geen klinische symptomen veroor-
zaakten. Voeten (11) vond, dat zelfs geringe infekties van
acervulina en E. maxima
de voederkonversie met 0,1 kunnen verhogen en het levend eindgewicht met 100
gram verlagen. Om infekties in slachtkuikens aan te tonen zijn verschillende
methodieken beschreven: \'lesion scoring\' volgens Johnson en Reid (6), oöcystentel-
lingen in de mest (5) of strooiselmonsters (9), en sektie van (mindere kwaliteit)
kuikens (11).

\' Dr. W. W. Braiiiliiis. Cic/ondhcidsdiciist voor Dieren in Cjclderland. Po.stbiis 10. 6XX0 BD Velp.
1 32 Tijdschr. Diergeneeskd.. deel 113. ajl 3. 1988

-ocr page 173-

Al deze methodieken hebben voor- en nadelen. In het buitenland wordt veelal
\'lesion scoring\' of oöcystentellingen verricht, terwijl in Nederland sektie van kui-
kens wordt toegepast.

Vergelijkend onderzoek van de verschillende methodieken onder experimentele
omstandigheden is beschreven door Voeten en Braunius (13). Zij vonden dat onder
semi-praktijk omstandigheden infekties met het strooisel onderzoek volgens de
\'Boxtel methode\' één week eerder werden ontdekt dan met faecesonderzoek of
\'lesion scoring\'. Soms werden geringe \'lesion scores\' gevonden, die niet gerelateerd
konden worden aan de aanwezigheid van oöcysten.

Om een vergelijking mogelijk te maken tussen sektiebevindingen en de aanwe-
zigheid van oöcysten in de slachtkuikenpopulatie, bestaat de behoefte aan een
mogelijkheid om lage infektieniveau\'s in de faeces aan te tonen. Tevens zou deze
methodiek gebruikt kunnen worden om bij leegstand van de hokken ook oöcysten
in stofmonsters aan te tonen.

Dada en Lindquist (3) beschrijven een methode om Toxocara spp. eieren aan te
tonen in grondmonsters. De \'recovery\' van deze methode was 53 - 68%. De
methode houdt in dat monsters met verschillende flotatie media behandeld worden.
ZnS04 bleek een gunstige invloed op de \'recovery\' te hebben. Kazacos (7) vond, dat
voorbehandeling met een detergent (Tween), filtratie door kaasdoek, 3x wassen van
het sediment en flotatie met NaNOj of ZnS04 de beste resultaten gaf om
Baylisasca-
ris procyonis
eieren in grondmonsters aan te tonen.

In het hier beschreven onderzoek werd nagegaan of deze methodiek eventueel na
modifikatie geschikt is om geringe aantallen oöcysten aan te kunnen tonen in faeces
van slachtkuikens. Tevens werd het effekt van het gebruik van nicarbazin in de
startperiode van kuikens op het vóórkomen van coccidiose onderzocht.

MATERIALEN EN METHODEN

Van bedrijven uit de provincie Gelderland, die kuikens aanboden voor onderzoek op
coccidiose, werden wekelijks aselekt op twee bedrijven binnen 24 uur ook faecesmonsters
verzameld. In totaal werden 126 faecesmonsters onderzocht van 59 koppels verdeeld over 26
bedrijven, welke niet met sulfonamiden waren behandeld. Het gebruik van anticoccidiose
middelen werd genoteerd. De sektie werd verricht op gemiddeld 4 dieren per hok, die door de
voorlichter van de integratie verzameld waren. Sektie geschiedde zoals eerder beschreven (I).
De sektiebevindingen ten aanzien van coccidiose (aantal microscopisch waargenomen
oöcysten in het darmuitstrijkje en eventuele darmlaesies) werden weergegeven als volgt:

O = geen oöcysten of laesies aanwezig

1= slechts enkele oöcysten (< 50 oöcysten acervulina. < 5 oöcysten A\'. maxima of E. tenella). geen
laesies aanwezig

2 = meerdere oöcysten 50 oöcysten E. acervulina. ^ 5 oöcysten E. maxima of E. tenella). geen of

geringe laesies aanwezig

3 = meerdere oöcysten en duidelijke darmlaesies

Per onderzoek werd een Relative Coccidiose Score (RCS) berekend als volgt:
totaal van individuele scores x 100

RCS =_

aantal dieren onderzocht x maximum score

Tijdens de verzameling van de faecesmonsters werden tevens mest- en strooiselkonditie
beoordeeld. Bij de mestbeoordeling werd een score gegeven voor de hoeveelheid en konsis-
tentie van de mest: O (droge mest); I (enkele dunne mesthoopjes); 2 (meerdere dunne
mesthoopjes); 3 (veel dunne mest) en 4 (zeer veel dunne mest). De strooiselkonditie werd
eveneens beoordeeld: O (droog, rul); 1 (iets aangekoekt); 2 (plakkerig); 3 (nat)en 4 (zeer nat).
Per hok werden tninimaal 40 verse faeceshoopjes verzameld, waarbij er op gelet werd dat
de helft uit blinde darmfaeces bestond. Als monstermedium werd 100 ml van een 2%
kaliumdichromaat oplossing gebruikt waaraan 0,1 ml Tween was toegevoegd. Voor en na de
monstername werden de potjes gewogen (± 40 gram faeces).

-ocr page 174-

De monsters werden geschud en vervolgens gefiltreerd door kaasdoek (opening ca. 350 /nm).
Kaasdoek met inhoud werden daarna in de vervolgens met ca. 100 inl water gevulde
monsterpotjes gehangen en 30 minuten op ecn schudmachine geplaatst. Daarna werd de
kaasdoek uitgewrongen en het verkregen 2e fikraat bij het vorige gevoegd, waarna het
verzamelde fikraat werd aangevuld met water tot 300 ml. Na goed mengen werd Van het
fikraat 15 ml in een centrifugebuis overgebracht. Dit werd 3 minuten bij 1500 toeren/minuut
gecentrifugeerd, het supernatant afgegoten en het oorspronkelijke volume na schudden weer
aangevuld met leidingwater. Deze wasbehandeling werd nog 2x herhaald. Tenslotte werd het
supernatant afgegoten en vervangen dooreen ZnS04 oplossing (165 gram ZnS04 in 500 ml
water; s.g. = 1,236). Na schudden werden met een pipet 2 kamers van een McMaster
telkamer gevuld, en de oöcysten na 10 minuten geteld (\'McMaster methode\').
Als (zeer) lage aantallen oöcysten werden verwacht (omdat bij sektie geen coccidiose was
vastgesteld), werden twee centrifugebuisjes gevuld, die dezelfde behandeling ondergingen,
alleen werd na het toevoegen van de ZnSO, oplossing nogmaals gecentrifugeerd gedurende
15 minuten bij 1500 toeren/minuut. Daarna werden met een pipet enige druppels ZnS04 in
het buisje gedruppeld tot een bolle meniscus werd verkregen. Hierop werd een dekglaasje
geplaatst en na 3 uur staan werd het dekglaasje voorzichtig opgelicht, op een voorwerpglas
gelegd en het aantal oöcysten geteld door systematisch van links naar rechts het glaasje
microscopisch te onderzoeken (\'Direct methode\').

Berekeningen van het aantal oöcysten per gram faeces:

\'McMaster methode\':

g = gewicht monster; n = aantal getelde oöcysten in 2 kamers
15 ml onderzocht; 2 kamers = 0,3 ml

(= ^ X 300 ml)

15

— X 20 X n 1000 X n

^^- = - = aantal oöcysten per gram

g g

\'Direkt methode\':

g = gewicht monster; n = aantal oöcysten per glaasje
20
X n

— aantal oöcysten per gram

g

De \'recovery\' van de hier gebezigde methodiek werd gekontrolcerd door negatief bevonden
mest te mengen met ± 20.000 /-.\'.
tenel/a-oöcyslen per gram. De \'recovery\' bleek met de
\'McMaster methode\' gemiddeld 50,3% te zijn.

RESU1.TATEN