■

A. qu.

192

^ gt;

\ J
/ ,L

r

C . '

, 'v

\

. 1 ^
■ . I. ■ ' !

\

l'.

ii • .

m

DE K E R K
IN HET LEVEN EN DENKEN
VAN NEWMAN

/! Cjti l^ZJ^ii^

DE KERK

IN HET LEVEN EN DENKEN
VAN NEWMAN

PROEFSCHRIFT

ter verkrijging van den graad van
doctor in de godgeleerdheid aan de
rijks-univer5iteitte utrecht op gezag
van den rector magnificus, dr. c. w.
vollgraff, hoogleeraar in de facul^
teit der letteren en wijsbegeerte,
volgens besluit van den senaat der
universiteit tegen de bedenkingen
van de faculteit der godgeleerdheid
te verdedigen op dinsdag 31 maart
1936 des namiddags 3 uur

DOOR

WILLEM HENDRIK VAN DE POL

quot;quot;geboren te nijmegen

g. f. callenbach - nijkerk - mcmxxxvi

â

VM

Jian mijn Moed er en
ter danhhare nagedachtenis
aan mijn Vader

i gt;

H 'l-fv

Bij het voltooien van mijn studie in de godgeleerdheid aan
de Utrechtsche Universiteit is het mij een behoefte om uiting
te geven aan mijn dankbaarheid voor wat de Universiteit voor
mij heeft beteekend en bovenal voor de persoonlijke leiding,
belangstelling en aanmoediging, die ik in zoo ruime mate van
de zijde van verschillende harer hoogleeraren heb mogen
ondervinden.

In de eerste plaats wil ik. Hooggeleerde van Rhijn, Hoog-
geachte Promotor, hier uitspreken, hoe zeer het mij verheugt,
dat ik in u, met wien het leven mij reeds op zoo vele en ver-
schillende wijzen in aanraking gebracht heeft, nu ten slotte
ook mijn promotor heb gevonden. Vanaf den eersten tijd van
onze kennismaking in de N.C.S.V. hebt gij mij geboeid door uw
persoonlijkheid en uw praktisch-theologischen arbeid onder
ons studenten, en hebt gij mij gesterkt door uw belangstelling
voor mijn werk en studie, in het bijzonder sinds deze laatste
zich definitief van de geografie ging richten op de theologie.
Zeer dank ik u voor de wijze, waarop gij u verdiept hebt m
mijn arbeid in verband met dit proefschrift, voor uw toe-
wijding en uw meeleven, niet het minst ook voor uw vele

nuttige wenkeif.

Hooggeleerde Cramer, het feit, dat ik niet in zoo korten tijd
na mijn doctoraal examen met dit proefschrift gereed kon
komen, beteekende voor u een teleurstelling, te meer, waar het
onderwerp zich in zekeren zin beweegt op oecumenisch ter-
rein. Met u mocht ik mijn plan het eerst bespreken; u ben ik
dankbaar voor de eerste wenken en niet minder voor de wijze,
waarop u mij ook in de voorafgaande jaren bij mijn studie in
de kerkgeschiedenis van dienst zijt geweest.

Ik acht mij bijzonder gelukkig. Hooggeleerde Obbink, dat
ik, ondanks mijn leeraarsbetrekking, de gelegenheid kon vin-
den een tijdlang uw colleges te volgen. Ik ben u zeer dankbaar
voor de verdieping van inzicht in de vragen van godsdienst en
geloof, welke vragen gij op zoo heldere en boeiende wijze weet
te plaatsen in het wijde verband van de godsdienstwetenschap.

Hooggeleerde Brouwer, met dankbaarheid zal ik steeds blij-
ven terugdenken aan uw zoo grondige colleges over Bijbelsche
Theologie, die gij als kerkelijk hoogleeraar placht te geven.
Bovenal zijt gij mij echter tot een niet genoeg te waardeeren
steun geweest door uw persoonlijke vriendschap en door de
levendige belangstelling, waarmee gij telkens opnieuw wist te
luisteren naar inzichten en overtuigingen, ook waar gij deze

niet vermocht te deelen.

De colleges en den persoon van wijlen professor van
Leeuwen en de groote welwillendheid en zaakkundige voor-
lichting van wijlen professor Plooy houd ik in eerbiedige en

dankbare herinnering.

Hooggeleerde Noordtzij, het is mij door mijn werkkring niet
mogelijk geweest om aan alle onderdeden van de theologische
studie ten volle mijn aandacht te schenken. In het bijzonder
moest ik een keuze doen uit de college-uren. Des te meer stel
ik uw persoonlijke voorlichting, die gij mij zoo welwillend
hebt willen geven in verband met mijn examenstudie, zeer
op prijs.

Hooggeleerde Severijn, uw colleges heb ik niet meer kunnen
bijwonen, maar de enkele maal, dat mijn studie mij met u in
aanraking bracht, blijft bij mij in aangename herinnering.

Ik zou mij aan een verzuim schuldig maken, indien ik niet
met dankbaarheid gewaagde van de colleges, die naast mijn
theologische studie en in de jaren daaraan voorafgaand tot
mijn algemeene wetenschappelijke vorming hebben bijge-
dragen. In het bijzonder denk ik aan uw colleges. Hoog-
geleerde Juynboll en Hooggeleerde Ovink en aan die van u,
Hooggeleerde van Everdingen, Hooggeleerde Kohlbrugge en
Hooggeleerde Oestreich. Ook de colleges van wijlen professor
Niermeyer en diens belangstelling in mijn persoon en werk
houd ik in dankbare nagedachtenis.

De wijze, waarop gij. Hooggeleerde Fijn van Draat, eertijds
den grondslag gelegd hebt voor mijn liefde tot en kennis van
de Engelsche taal, heeft mijn groote bewondering.

U, zeer geachte Dr. Hengeveld, moge ik thans nog eens
dankzeggen voor de meesterlijke wijze, waarop u drie jaren
lang mij, als leeraar, avond aan avond hebt weten te zetten
tot hetgeen eens leerlings is. Gij hebt mij over de grootste moei-
lijkheid heengeholpen, die aan mijn overgang van de geografie
naar de theologie in den weg stond.

INHOUD.

INLEIDING. BRONNEN EN METHODE VAN ONDERZOEK, blz. 1—15.

Het existentieele karakter van Newmans eigenlijke vraag
(blz. 1 en 2). De bedoeling van het onderzoek (blz..3). Het pro-
bleem (blz. 4—6). De wijze van benadering (blz. 6—12). De
gevolgde methode (blz. 12—14). De bronnen (blz. 14 en 15).

I OPVATTINGEN OVER NEWMAN. NEWMANS PESOONLIJKHEID
EN DENKWIJZE, ................................ 18—59.

Newman een „mysteriequot; (blz. 16—18). Newmans bestrijders (blz.
18—20) Het oordeel van Atkins (blz. 20 en 21). Het oordeel van
Sarolea, Inge, Cecil, Guitton, Bp. Knox, Barry, Cross (blz.
21—25) Het oordeel van Roomsch-Katholieken (blz. 25—28).
Newmans Persoonlijkheid en Denkwijze: Het besef van Gods
Tegenwoordigheid (blz. 29—32). De onzienlijke dingen (blz.
32—35) Newman mysticus (blz. 35 en 36). Christelijke mystiek
(blz 36—38). Newmans werkelijkheidszin (blz. 38—44). Leiding
en Roeping (blz. 44^8). Newmans Ernst (blz. 49 en 50). New-
mans oecumenische gezindheid (blz. 50 en 51). Andere karakter-
trekken (blz 51—53). De zuiverheid van Newmans positie (blz.
53—59).

n. VOOR DE „OXFORD MOVEMENTquot;, ................ 60—94.

Jeugdinvloeden (blz. 60 vgg.). Calvinistische invloed (blz.
62-64). Newmans eigenlijke bekeering (blz. 64-66). Nawerking
van het Calvinisme (blz. 67-68). Het hoofdaccent verlegd van
de praedestinatie op de heiligmaking (blz. 68) Baptismal
Regenerationquot; (blz. 69 en 70). Invloed van het Liberahsme
(blz 70—72) Eerste katholiseerende invloeden (blz. 72—74).
Butlers „Analogyquot; (blz. 74). Froude en Keble (blz. 74—77).
Newman en de Roomsche Kerk (blz. 77 en 78). Newman in 1828
(blz 78). Preeken over Doop, Kerk, Ambt, Orde, Tucht, Suc-
cessie (blz 78—81). Het verband tusschen Geloof en Kerk (blz.
81—83). De Eenheid en het gezag van de Kerk (blz. 83—87).
Invloed van de Alexandrijnen (blz. 87). Een tweede reformatie
noodig (blz. 88). Newmans Middellandsche Zee-reis (blz. 88
vgg.). Indrukken in Rome (blz. 92—94).

III. IN DE EERSTE JAREN VAN DE „OXFORD MOVEMENTquot;.

blz. 95—164.

De „Oxford Movementquot; (blz. 95—97). De eerste „Tractquot; (blz.
97 en 98). Preeken over de Kerk (blz. 98 vgg.). De Werkelijk-
heid van de Kerk (blz. 99 en 100). De onzichtbare en de zicht-
bare Kerk (blz. 100—101). Het Bisschopsambt (blz. 101—102).
De Liturgie (blz. 102—105). Ambt en Sacrament (blz. 106—107).
Geloof en Sacrament (blz. 107—110). Kerkontwrlchting leidt
tot ongeloof (blz. 110). Schommelingen in Newmans ontwikke-
lingsgang (blz. 111 vgg.). De Kerk in Gods Heilsplan (blz.
113—115). Eeuwigheid en tijd (blz. 115). Profetie en Vervul-
ling (blz. 115—116). De Kerk een tastbare realiteit (blz. 116,
117) en de vervulling van de Oud-Testamentische profetieën
(blz. 117—199). De zondeval der Kerk (blz. 119) en haar strijd
(blz. 120). Kerk en Staat (blz. 121, 122). Verhouding tusschen
zichtbare en onzichtbare Kerk (blz. 122—124). Kerk en secte
(blz. 124). De realiteit der Sacramenten (blz. 125, vgg.). Ge-
boorte en wedergeboorte (blz. 126—128). Liturgie en distantie-
besef (blz. 129, 130). Liturgische vormen (blz. 130). Gemeen-
schap der Heiligen (blz. 130—132). Herleving van vroegere Cal-
vinistische indrukken (blz. 133—136). Twee kerkbeschouwingen
strijden om den voorrang (blz. 136—138). Christus' Tegenwoor-
digheid in de Kerk (blz. 138) en in het Avondmaal (blz.
139—141). Samenvatting van de kerkpreeken vóór 1839 (blz. 141).

Newman en de „Oxford Movementquot; van 1833—1839 (blz.
141 vgg.). De inzet (blz. 142—145). De beteekenis van het jaar
1836 (blz. 146). Belangstelling voor liturgische vragen (blz. 147
en 148). Newmans „Via Mediaquot; (blz. 148—158). Het gevaar, dat
de christenheid bedreigt (blz. 150—152). „Comprehensivenessquot;
het kenmerk van de Engelsche Kerk (blz. 152). Newman in 1837
over de Roomsche Kerk (blz. 153). Onfeilbaarheid (blz. 154).
Openbaring en theologie (blz. 154—155). Schrift- en Kerkge-
zag (blz. 155—157). Traditie en Eenheid (blz. 157—158). Eerste
teekenen van bestrijding (blz. 159—161). Newman in de eerste
helft van 1839 (blz. 161—164).

IV IN DE LATERE JAREN VAN DE „OXFORD MOVEMENTquot;,

blz. 165—249.

De Werkelijkheid der Kerk ontdekt in die van de eerste eeuwen
(blz. 165). De Oud-Christelijke Kerk normatief (blz. 166). De
verdere ontwikkeling van Newmans denken ten aanzien van
de Kerk een herkenningsproces (blz. 167, 168). Eerste stoot
tot een omkeer: Wisemans artikel over Augustinus en de
Donatlsten (blz. 168—171). De Engelsche Kerk schismatiek?
blz. 171—173). Newman voortaan anders georiënteerd (blz.
173—177). Newmans positie wordt wankel (blz. 177—180). Na-
jaar 1841: „the three blowsquot; (blz. 180). Het Jeruzalemsch

Episcopaat (blz. 180—183). De preeken sedert het eind van 1839
(blz. 184 vgg.). Het dynamisch karakter van de Kerk (blz.
184, 185). Prediking en Ambt (blz. 186, 187). De Naam van
Christus gebonden aan de Kerk (blz. 187). Het mysterieus
karakter van de kerk (blz. 188). Kerkgebouw en kerksieraden
blz. 189). De Liturgie niet anthropo-, maar theocentrisch (blz.
190). Liturgie onderstelt berouw en boete (blz. 191). Christelijke
en voorchristelijke eeredienst (blz. 192). Geen vormendienst
(blz. 193). Kruis, Zoenoffer, Eucharistie (blz. 194). Het eschato-
logisch moment in de Eucharistie (blz. 194^196). Canterbury-
Rome (blz. 197—200). De oecumenische zijde van Newmans
probleem (blz. 200—201). De Kerk van Rome niet de Anti-
christ (blz. 201). Tract 90 (blz. 202—214). Het oecumenisch ge-
zichtspunt van Tract 90 (blz. 209), toegelicht aan de „recht-
vaardigmakingquot; (blz. 210, 211) en aan de „transsubstantiatiequot;
(blz. 211—214). De kenteekenen der Kerk (blz;. 214, 215). „Ver-
volgingquot; het kenteeken van de Kerk (blz. 215, 216). Newmans
preeken na de „three blowsquot; in 1841 (blz. 216, 217). De uit-
wendige kenteekenen verduisterd (blz. 217—219). Het hoofd-
accent op de inwendige kenteekenen (blz. 219—222). De sacra-
menteele teekenen van Christus' Tegenwoordigheid (blz.
222—224). Gronden voor trouw aan de eigen kerk (blz. 224—227).
Het oecumerüsch vraagstuk het moeilijkste probleem (blz.
227—229). De preeken uit het eind van 1842 (blz. 277 vgg.).
Het beginsel van „developmentquot; (blz. 228). Verhouding tus-
schen de Joodsche en de Christelijke Kerk (blz. 229, 232—234).
Het paradoxale karakter van de Kerk (blz. 230—232). De aard-
sche luister van de Kerk (blz. 232). Vorm en geest (blz. 234).
Katholiciteit en oecumeniciteit noodzakelijke voorwaarden
voor zending en zielzorg (blz. 235). Development (blz. 235—240).
De Oud-Christelijke Kerk geen voldoende maatstaf (blz. 240,
241). Newm^s laatste Anglikaansche preeken (blz. 241—244).
Retraite en zelfonderzoek (blz. 244—246). Essay on Development
(blz. 246—249).

V NA DEN OVERGANG TOT DE ROOMSCH-KATHOLIEKE KERK,

blz. 250—289.

Newmans overgang (blz. 250—255). Newmans oordeel in latere
jaren en ten aanzien van de huidige situatie (blz. 255—260).
Newman als Roomsch-Katholiek (blz. 260—262). Newmans
apologetische arbeid (blz. 262—267). Katholieke „revivalsquot; en
de situatie in de Roomsch-Katholieke Kerk in Engeland in
de tweede helft van de vorige eeuw (blz. 267—271).

Newmans studie in Rome (blz. 271—273). Zijn lezingen
als Oratoriaan (blz. 273 vgg.). Zijn afwijzing van de „Oxford
Movementquot; (blz. 274—277). Newman en de lersche Roomsch-
Katholieke Universiteit (blz. 278—280) Newman en de onfeil-
baarheid van de Kerk (blz. 281 vgg.). De leeken (blz. 282). De

wereldlijke macht van den Paus (blz. 283). Tegen extreem ultra-
montanisme (blz. 284—285). Het leerstuk van de Onfeilbaarheid
van den Paus (blz. 285—286). Grammer of Assent (blz. 286 vgg.).
3uiten de Kerk geen absolute zekerheid (blz. 288). De werkelijk-
heid van de Eene Heilige Katholieke Kerk (blz. 289).

hf

VI. SLOTBESCHOUWING, ............................ 290—296.

Kerk en secte (blz. 290—294). Conclusies (blz. 294^296).

A: SUMMARY, ............................ blz. 297-299.

BIJLAGE B: CHRONOLOGIE VAN NEWMANS LEVEN EN WERKEN,

blz. 300, 301.

REGISTER VAN PERSOONSNAMEN, ................ blz. 302, 303.

LIJST A^AN AFKORTINGEN.

Ap.nbsp;Apologia pro vita sua. (Ed. Oxford University

Press ¹) 1951).

Corr. K.nbsp;Correspondence of John Henry Newman with

John Keble and others (1839-1845).

Diff. Angl Difficulties of Anglicans.

Disc. Arg. Discussions and Arguments.

Ess. Cr. H. Essays Critical and Historical.

Ess. Dev. Essay on the Development of Christian Doc-
trine.

Gr, Ass.nbsp;Grammar of Assent.

Idea.nbsp;Idea of a University.

Lett.nbsp;Letters and Correspondence edited by Anne

Mozley.

Life.nbsp;Wilfrid Ward, Life of John Henry Cardinal

Newman.

Oxf. Univ. S. Oxford University Sermons.

Pos. Cath. I^resent Position of Catholics in England.

P. P. Serm. Parochial and Plain Sermons.

Proph. Off. Prophetical Office of the Church.

Serm. S. D. Sermons on Subjects of the Day.

V. M.nbsp;The Via Media.

1nbsp; Alle andere hier genoemde werken van Newman zijn geciteerd uit de
editie Longmans.

M

'Ht

INLEIDING. BRONNEN EN METHODE
VAN ONDERZOEK.

Inleiding.

Alle echte religie is uit den angst en den nood van het ziele-
leven geboren. Er ligt een niet te loochenen levenswerkelijk-
heid aan ten grondslag, die met het feit en den aard van ons
mensch-zijn als zoodanig is gegeven. Zij is een zaak van bitte-
ren ernst of van allesoverstralende heerlijkheid; veelal van

beide tezamen.nbsp;i i .

Tegenover de vele vormen van schijnrehgie, die slechts
kunstmatige gedachtenconstructies zijn of middelen om
„vromequot; emoties te wekken, draagt alle spontane en onge-
kunstelde religie het kenteeken van het existentieele. Haar
geboorteuur slaat eerst, wanneer de ziel van den mensch ont-
waakt tot het angstige besef, dat haar bestaan op het spel
staat: dat het gaat om eeuwig leven of eeuwige dood.

Vandaar, dat alle religie, die echt is, steeds het geheele leven
beheerscht. Zij is nooit enkel maar één uit de vele levens-
terreinen en evenmin een gebied, waaraan men zoo nu en dan
eens naar eigefi believen wat meer of minder aandacht kan
besteden, alnaarmate dat zoo uitkomt of men er behoefte aan
heeft. Het is veeleer zóó, dat bij het ontwaken van echte religie
alle andere levensvragen, -belangen, -verhoudingen en
-uitingen onbeduidende proporties aannemen vergeleken bij dit
eene, waar het werkelijk en alleen om gaat: God en de ziel ).

Dit kenteeken van het existentieele sluit noodzakelijk in,
dat alle echte religie het karakter draagt van het absolute en
altijdgeldende, van het algenoegzame en allesbeheerschende,
van het rigoristische en consequente, van het onverzettelijke
en onverbiddelijke.

Hiermee staan wij reeds midden in de wereld van Newmans

^^rilieiTOfie wordt niet bedoeld, dat het bij echte religie uitsluitend zou
gaan om de meest individueele en intieme relatie tusschen God en de ziel,
en zij dus geen uitdrukking zou kunnen vinden in openbaar en gemeen-
schappelijk godsdienstig leven. Maar ook dit laatste blijft steeds gegrond in
de twee fundamenteele werkelijkheden: God en de ziel.

leven en denken. Er is een natuurlijke religie: de uit waar-
achtigen zielenood geboren roep om God, geboren uit den
angst en de onrust der onzekerheid. Het gaat echter om
zekerheid. Bestaat er een Werkelijkheid Gods, die op den
menscli toekomt, die in zijn werkelijkheid indaalt, die aan
de ziel den vrede geeft van de zékerheid? Bestaat er in deze
tijd-ruimtelijke wereld een Openbaring van den Eeuwigen
God zóó, dat ze voor alle menschen, ook de ärmsten en meest
onontwikkelden, een evidente en onmiskenbare Werkelijkheid
is? Is er een geopenbaarde godsdienst, beter: bestaat er hier
en nu in den tijd een Openbaringswerkelijkheid zóó reëel, dat
men als het ware kan „gelooven alsof men zagquot;') ?

Het gaat hier niet om een intellectueele vraag en het daarop
correspondeerend antwoord van den denker. Het gaat hier om
den angst en den nood der ziel en om de daadwerkelijke red-
ding uit dien angst en de reëele en concrete verzadiging van
dien nood vanuit de Werkelijkheid Gods. Ziehier het eene en
eenige, dat van het begin tot het eind het leven en denken van
Newman heeft beziggehouden en zijn doen en laten heeft be-
heerscht.

Leven en denken stonden bij hem in het nauwste verband
en wel zóó, dat in deze samenvoeging het leven altijd primair
en het denken slechts secundair was. Hij had een uitgesproken
afkeer van alle abstracte, louter begripmatige gedachten-
constructies Zijn denken was een reflectie op en zijn spre-
ken een beschrijving van een geschouwde, concrete en objec-
tief-gegeven levenswerkelijkheid en tevens een telkens weer
nieuwe poging om onder woorden te brengen de verhouding
van eigen leven ten opzichte van die werkelijkheid.

Voor droomen, waaraan geen realiteit beantwoordt, en voor
idealen, die niet verwezenlijkt kunnen worden, was in het

n Newman Grammar of Assent, ed. Longmans 1930, p. 100, cp. New-
man, Saticms and Devotions, ed. I^ngmans 1932, p. 64 van de ,JMedi-
Sns on Christian Doctrinequot;: „Enable me to believe as if I sawquot;.

2) WhUe we talk logic, we are unanswerable; but then, on the other
hand,quot; this universal living scene of things is after a,U as Uttle a lopc^
world as it is a poetical; and, as it cannot without violence be exalted into
poetical perfection, neither can it be attenuated into a logical formula.
Abstract can only conduct to abstract; but we need to attain by our
reasonings to what is concretequot;. Gr. Ass., p. 268. „Logic.... does not
really prove-nbsp;for genuine proof m concrete matter we reqmre an

organon moré delicate, versatUe, and elastic, than verbal argumentationquot;,
Gr. Ass., p. 271, cp. p. 499.

Zie voor de afkortingen van de titels van Newmans werken de „Lijst van
Afkortingenquot; op blz. XV.

leven en denken van Newman geen plaats. Wel was er ruimte
voor plannen en tal van ondernemingen, voor taai-volge-
houden en harden arbeid. Deze vonden echter hun verborgen
drijfveer in dien hartstocht der werkelijkheid en die vlucht
voor allen schijn, die zoo kenmerkend is voor het leven der
mystici. Alleen reeds op grond hiervan moet men hem stellig
tot de mystici rekenen, ook al heeft hij niet behoord tot wat
Von Hügel genoemd heeft de „exclusive mysticsquot;

Overgebracht op het terrein van den godsdienst beteekent
dit, dat Newman niet kon gelooven in een Openbaring enkel
vervat in woorden en leersteUingen, ook niet in een Open-
baring, die slechts behoort tot het verleden, en nog minder in
een vermeende Openbaring, die louter het product is van het
denken en droomen der menschen. Het dilemma was: of geen
Openbaring óf een concreet-gegeven Openbaring in het hier
en nu. Zulk een concreet-gegeven Openbaringswerkelijkheid
heeft Newman gevonden in de Eene Kerk van Christus, de
beUchaming, de uitbeelding en de ontplooiing in den tijd van
de Openbaring van den Eeuwige, gegeven in Christus, het
Yleeschgeworden Woord Zoo neemt dan ook de Kerk in zijn
leven en denken een allesbeheerschende plaats in.

Het is niet de bedoeUng om in de volgende hoofdstukken
een nieuwe Newman-biografie te geven, zelfs niet om die ge-
beurtenissen in zijn leven, die onmiddellijk op de Kerk be-
trekking hebben, volledig en in chronologische volgorde te
beschrijven. Ook gaat het niet allereerst om een typeering van
den vorm en inhoud van Newmans denken als zoodanig of om
een grondige behandeling van één bepaald hoofdwerk. Al
dergelijke arbeid is reeds door vele anderen en op velerlei wijze
verricht Het is hier slechts de bedoeling om één enkel punt
aan de orde te stellen en in één bepaald opzicht op den arbeid
van anderen voort te bouwen.

Ons onderwerp beperkt zich tot de Kerk in het leven en
denken van Newman. Het gaat eigenlijk om de vraag naar de

») F. von Hügel, The mystical Element of Religion as studied in Saint
Catherine of Genoa and her Friends, London 1927 Von Hügel onderscheidt
drie elementen In den godsdienst. Bij de „exclusive mysticsquot; heeft het
mystieke element de andere verdrongen. „The most largely varied influence

will necessarily proceed from characters ----which hold them all three, as

with John Henry Newmanquot;, Vol. I, p. 65, cp. Vol. II, p. 283 sq.

2)nbsp;Dit is het eigenlijke onderwerp van Newmans „Essay on the
Development of Christian Doctrinequot;, vgl. Jean Guitton, La Philosophie de
Newman, Paris 1933, p. XL suiv.

3)nbsp;Zie onder: blz. 15, noot 1).

Kerk, in concreto echter om deze vraag, zooals die zich in het
bijzonder heeft voorgedaan in het leven en denken van New-
man. Het grootste stuk van ons onderzoek zal gewijd zijn aan
een opsporing van de verschillende invloeden, ej^anngen ge-
dachtenontwikkelingen, motieven en oorzaken die geleid heb-
ben tot zijn overgang tot de Roomsch-Katholieke Kerk ) Zijn
verdere verhouding tot deze Kerk en de a^id dien hij er
heeft pogen te verrichten, zullen in één hoofdstukbehandeld
worden en alleen voor zoover ze licht werpen op de beteekems
van dien overgang. Zoo staat dus deze laatste voortdurend in
het centrum van onze gedachten. En dat met reden.

Newmans overgang tot de Roomsch-Kathoheke Kerk is zoo-
wel om de wijze, waarop hij tot die daad is gekomen als om
den arbeid, dien hij in die Kerk heeft verricht, van een geheel
eigen en bijzondere beteekenis, niet het minst uit oecumenisch

°°Het oecumenisch probleem, dat zich met toenemende kracht
aan heel de christenheid opdringt, staat in den persoon van
Newman in levenden lijve voor ons. In zijn persoon heelt het
de meest concrete belichaming gevonden sedert de dagen der
Reformatie.

Het leven van Newman (1801-1890) valt uiteen in twee
gelijke periodes: een Anglikaansche (tot 1845) en een Roomsch-
Katholieke. Zijn overgang van de eene kerk tot de andere
beteekent echter een vraag gericht naar beide kanten van de
christenheid, zoowel eenerzijds naar de Reformatorische (in-
begrepen de Anglikaansche) als naar de Roomsch-Katholieke
anderzijds. Aan geen van beide kanten is men tot op heden

met Newman „klaar gekomenquot;.nbsp;• ^ n

Men kan aan Protestantschen kant de vraag met ontloopen
door op te merken, dat Newman eigenlijk van het begin af aan
al Roomsch (dat wil dan zeggen „nooit goed Protestant ) ge-
weest is en dat hij daarom „natuurlijk Roomsch moest
worden Het is zelfs de vraag of het wel mogelijk is om uit
louter „natuurlijke oorzakenquot;, welke dan ook, zijn overgang

afdoende te verklaren.nbsp;. ^ t , ,• ■ • w

Een van de vele verdiensten van Stoels dissertatie is juist

1)nbsp;Hoofdstuk II, III en IV.

2)nbsp;Hoofdstuk V.

3)nbsp;Hoofdstuk VI.

4nbsp;Kardinaal Newman (1801-1890), Groningen,nbsp;fif/

deel: Z«n strijd om de Ware Kerk (1801-1845). Het tweede deel is met

verschenen.

deze, dat daarin al die gangbare, maar veelal oppervlakkige
verklaringen, die men pleegt te geven van overgangen tot de
Roomsch-Katliolieke Kerk, als ten minste niet op Newman van
toepassing worden afgewezen Zelf is Stoel aan het stellen en
oplossen van het vraagstuk van de Kerk, dat m Newmans
overgang ligt opgesloten, niet toegekomen, zooais hij ook toe-
geeft Hij had de „beoordeelingquot; van dien overgang voor-
behouden aan het tweede deel van zijn werk, dat echter nim-
mer is verschenen.nbsp;.

Het is daarom eenigszins te betreuren, dat hij zich m een
kort slothoofdstuk toch aan een voorloopige verklaring heelt
gewaagd, een verklaring, die te veel ondernbsp;staat van

de in 1908 verschenen Newmanstudie van Sarolea ). Uit doet
echter niets af aan de groote waarde, die Stoels dissertatie als

biografie ongetwijfeld heeft.

In 1933 zag in ons land de uitgebreide Newman-biogratie
van Gunning het licht: het resultaat van een jarenlangen,
respectabelen arbeid. Dit werk draagt een sterk persoonlijk
karakter. Het bewijst onder meer, welk een levendig beset de
schrijver heeft van het gewicht van de vragen, waarom het in
verband met Newmans overgang inderdaad gaat.

Bestaat aan Protestantsche zijde het gevaar, dat men zich
te oppervlakkig afmaakt van de problemen, die met dien over-
gang gegeven zijn, aan Roomsche zijde is het gevaar met
minder denkbeeldig, dat men eenvoudig volstaat met Newman
op goedkoope wijze als aanwinst te boeken. Men moge het hier
zelfs voor een o^ogenblik betwijfeU hebben, of er wel ^an een
aanw inst sprake kon zijn: nu is hij echter volkomen gerehabili-
teerd en daarmee is de zaak dus in orde. Neen, met het rainst
door wat Newman in de Roomsch-KathoHeke Kerk heeft door-
gemaakt, spreekt hij nog tot ons, nadat hij gestorven is. dit
des te meer, omdat hij ook onder de pijnlijkste miskenning en
felsten tegenstand geen oogenblik gewankeld heelt m de vaste
zekerheid, dat de Kerk, waarin de menschen hem met ver-
stonden, toch de Eene Kerk van Christus was „The Church

1)nbsp;stoel, Kardinaal Newman, blz. 223 vgg.

2)nbsp;Stoel, t.a.p., blz. 234.

3)nbsp;Charles Sarolea, Cardinal Nevmian and Hts Influence on Religious
Life and Thought, Edinburgh 1908. Zie onder: blz. 17 vg.

4)nbsp;Dr. J. H. Gunning, John Henry Kardinaal Newman, Een Boek voor
Protestanten en Roomsch-Katholieken, Amsterdam 1933.

s) ,,I have not had one moment's wavering of trust in the Catholic
Church ever since I was received into her foldquot;. Zie: Wilfrid Ward, The

must be prepared for converts, as well as converts prepared
for the Churchquot; heeft Newman eens gezegd, en dat met om
hiermee den nadruk te leggen op de noodzakelijkheid van het
maken van „bekeerhngenquot;, maar om hiermede uitdrukkmg te
geven aan eigen levenservaring. Met dit woord wijst hij tevens
in de richting van het terrein, waar de voornaamste belemme-
ringen liggen, die aan vruchtbare oecumenische besprekingen
tusschen Roomschen en Protestanten in den weg staan.

Newman beteekent inderdaad een vraag vanuit den nood
der ziel gericht naar beide zijden van de christenheid: de
Roomsche en de niet-Roomsche. De verhandehng, die in de
volgende hoofdstukken wordt geboden, wil slechts een popng
zijn om de verschillende aspecten van deze vraag aan het licht
te brengen en zoo mogelijk iets bij te dragen tot een oplossing
van de problemen, die voor de gansche christenheid in den
overgang van Newman liggen opgesloten.

Bronnen en Methode van Onderzoek.

De vraag, welke bronnen men voor de kennis van Newman
als de voornaamste dient te beschouwen, hangt ten nauwste
samen met die andere vraag, welke methode van onderzoels:
men meent te moeten toepassen.

Op het terrein van het geestelijk leven en dat van den gods-
dienst is niets minder op zijn plaats dan de methode, die op
mechanische wijze „alles over één kam scheertquot;. Elke schep-
pende persoonlijkheid, elk levenswerk, dat van werkelijke
en blitvende beteekenis is, elke echte en spontane levensuiting
draagt immers het kenteeken van het origineele en vereischt
— om waarlijk verstaan te worden — een geheel eigen manier
van benadering, die correspondeert met heel het wezen en stre-
ven van die persoonlijkheid, met heel den aard en de bedoeling
van dat levenswerk. In Duitschland zijn het vooral Jaspers )
en Leisegang % die dit grondbeginsel uitvoerig hebben uit-
gewerkt en toegepast. Door hun baanbrekenden arbeid hebben

Life of John Henry Cardinal Nemnan. London, ed. 1927, Vol. I, p. 579 sqq. cp.
Vol n, p. 527.

. 3 K^l^j^si^rt: Psychologie der Weltanschauungen, Berlin 1925 =

3) Hans Lefsegang, Denkformen, Berlin 1928. In een aantal latere mon^
grafieën heeft Leisegang zijn methode nader t^gepa^t o.a op ^ssmg
(Lessings Weltanschauung, Leipzig 1931.) en op Goethe (Goethes Denken,
Leipzig 1932.).

zij nieuwe wegen geopend, die tot het werkelijk verstaan van
het ons „vreemdequot; geestesleven van anderen kunnen leiden.

Het is niet mijn bedoeling om hun methodes hier bewust en
consequent te gaan toepassen op het leven en denken van
Newman in al zijn verschillende uitmgen. Dit zou een onder-
werp op zichzelf zijn. Ik wil slechts een dankbaar gebruik
maken van de algemeene inzichten, die aan hun methodes ten

TeïeS'boek over „denkvormenquot; is _ zooals. Mj zelf
opmerkt - geboren „aus dem Staunen darüber wie wemg
Wert die schöpferischen Geister unseres eigenen Geisteskbens
darauf legten, einander zu verstehen, und
aus dem Verstehen eine Gewissensfrage der Erkenntms

Iltenquot;

quot;^DatSfde gevoel van verbazing moet ons wel bevangen,
wanneer wij den chaos van opvattingen overzien die zich om-
trent Newman gevormd hebben, soms zelfs zonder dat blijk-
baar een ernstige poging gedaan is om hem werkelijk te ver-
staan n En toch: dit laatste is - zoo al met een eisch van het
geweten - dan toch minstens een eerste voorwaarde voor een
Ruchtbaar onderzoek, dat aanspraak mag maken op den

naam van „wetenschappelijkquot;.nbsp;.

Wetenschappelijke arbeid vereischt scholing in zeltbe-
heersching en nauwkeurigheid niet het minst wanneer deze
arbeid ligt op het terrein van kerk en godsdienst Hier toch
ontwaken zoo gemakkelijk allerlei hartstochten, erwyl per-
soonlijke belagen en - vaak vrome - begeerten de vol-
strekte waarheid en den ernst van het onderzoek en de ver
werking der resultaten daarvan bedreigen.nbsp;, ^^ • , • .

„„Je egoistischer und beschränkter ein Menschengeist ist,
um i wfniger Ehrfurcht wird er vor den g-^^igen S^
fungen andeL haben, um so rücksichtsloser und «kruppelloser
wird er sie für seine Zwecke benutzen oder an ihnen vor-
übergehen oder sie vernichten. Je altruistischer und auf-
geschlossener ein Mensch ist, um so mehr wird er sich um den
Zugang zu anderen Menschenseelen bemuhen und immer

wieder „umdenkenquot; lernenquot; quot; •nbsp;, „ .nbsp;,

De voortdurende bereidheid tot „umdenken is een nood-
zakelijke voorwaarde voor allen arbeid op kerkelijk en gods-

1) Leisegang, Denkfcyrmen, S. 436.
») Zie Hoofdstuk I.
3) Leisegang, a.a.O., S. 440.

dienstig terrein. Wie vóór het begin van zijn theologische
studie reeds precies zou vaststellen tot welke school en richting
hij heel zijn leven van plan is te behooren, diens wetenschap-
pelijke arbeid is — hoe „geleerdquot; ook — van slechts geringe
waarde.

Er is een andere voorwaarde, waar Leisegang op wijst. Het
is het prijsgeven van de fictie „des einen Denkens und der
einen Logikquot; Niet alleen is er een apart mathematisch,
natuurwetenschappelijk, ethisch, godsdienstig denken: ook
binnen de grenzen van elk van deze terreinen is velerlei „den-
kenquot; en velerlei „logicaquot; mogelijk. Leisegang illustreert dit
o.a. aan de mystiek, die niet a- of anti-rationeel is, maar die
een eigen vorm van denken, een eigen logica heeft. „Zuerst
wird man sich abgewöhnen müssen, alle Mystik auf ein un-
kontrollierbares Gefühl zurückzuführen. Auch der Mystiker
denkt, und zwar oft sehr scharf und intensiv, nur denkt er in
anderer Form als der Rationalistquot; De naam van Newman
komt in Leisegangs boek niet voor, maar er zijn weinig figuren
te vinden, waarop dit zoo ten volle van toepassing is als juist
op hem. Ook Newman was niet anti-rationalistisch: hij heeft
een eigen vorm van denken, een eigen „logicaquot;, die men moet
verstaan, zoo men niet aan hem voorbij wil redeneeren. Bon-
negent is er een voorbeeld van, hoe gemakkelijk dit ge-
schiedt. „Dann wird klar und scharf bewiesen, dass das, was
er behauptet, falsch und ganz „ „undenkbarquot; istquot; Aan den
anderen kant is — meen ik — niemand er beter in geslaagd
om Newmans denkvorm, Newmans eigen „logicaquot; zuiver te
ontleden en te beschrijven dan Juergens „Newman was
encountering a new problem, or rather a new phase of an

age-old problem____ He did not follow earlier theologians,

whether Catholic or Protestant, nor did he seek help from the
Fathers. He grappled with it as though no man before him had
ever done so. If anything in Newman's whole life was original,
surelv his attempt to establish the reasonableness of an ordin-

1)nbsp;Leisegang, a.a.O., S. 440.

2)nbsp;Leisegang, a.a.O., S. 72.

3)nbsp;C. Bonnegent, La Théorie de la Certitude dans Newman, Paris 1920,
cp. p. 201, note 2).

«) Leisegang, a.a.O., S. 441.

Sylvester P. Juergens, Newman on the Psychology of Faith in the
Individual, London 1928, p. 8 sqq. Men lette speciaal op het „he grappled
with it (his problem) as though no man before him had ever done soquot;. Deze
onafhankelijkheid en zelfstandigheid zijn voor Newman in hooge mate
karakteristiek.

ary Christian's faith was so---- His method was highly

personal, autobiographical, psychologicalquot;. Deze methode kon
door Juergens op meesterlijke wijze in zijn boek beschreven
worden, omdat hij oog had voor het „vreemdequot;, het „geheel
nieuwequot;, het „eigenequot; in het denken van Newman. Wie maar
één denkmaatstaf heeft, wie één bepaalde kentheorie voor de
alleen „zuiverequot; houdt, wie alles aan de principia en het
systeem van één bepaalden philosoof afmeet, doet beter met
aan Newman voorbij te gaan.

Jaspers, die het probleem van het „verstaanquot; van anderer
geestesleven psychologisch benadert, geeft in zijn boek een
ontleding van al de verschillende standpunten („Einstel-
lungenquot;), die denkbaar zijn. „Menschen untereinander treten
nur innerhalb derselben Einstellung in Kommunikation zu
gegenseitigem Verstehen. Aus verschiedenen Einstellungen
heraus lebt, redet, denkt, handelt man aneinander vorbeiquot;
Leisegang, die dit inzicht uitgewerkt heeft voor het terrein der
logica, wijst op het komisch (op kerkelijk-godsdienstig terrein
vaak tragisch!) effect, dat ontstaat, wanneer denkers met ver-
schillenden denkvorm op elkaar botsen. „Bei vielen Denkern
bemerken wir eine leidenschaftliche Abneigung gegen die
Gegenstände, denen ihre Denkform nicht gerecht werden
kannquot;. „Mit welcher Geringschätzung und Verachtung hat
Hegel die Mathematik und ihre Methode behandelt. Mit wel-
chem Hochmut sehen alle Rationalisten auf alles Mystische

herab und verweisen es____überhaupt aus dem Bereiche des

Denkens und der'^Wissenschaft!quot;.... „Der rational in der Form
der Begriffspyramide Denkende wirft dem Kreisdenker vor:
Unklarheit, Verschwommenheit, Schwelgen im Irrationalen,
Gefühlssehgkeit. Der Kreisdenker antwortet mit den Vor-
würfen der Oberflächlichkeit, der „plattenquot; Aufklärung, des
Mangels an Tiefe, des seelenlosen Schematismus, der „rohenquot;
Empiriequot; Hij illustreert zijn beschouwingen met behulp van
een overvloed van voorbeelden. Hier zij nog slechts gewezen op
wat hij zegt over Kant, wiens denkvorm ontleend is aan de ter-
reinen der mathesis en der physica, en die nu van alle andere
terreinen van wetenschap, ethiek en godsdienst slechts zooveel
„verstaatquot; als zijn eigen denkstructuur toelaat. „So entstehen
bei Kant die Missgebilde einer Religion innerhalb der Grenzen
der blossen, das heisst der Kantischen Vernunft, einer Ethik,

1)nbsp;Jaspers, a.a.O., S. 51.

2)nbsp;Leisegang, a.a.O., S. 444.

die wesentlicte Sittlichkeit schaffende Kräfte, wie die Uebe
nicht erfasst, etc.quot; Ditzelfde gezichtspunt heeft ook Saro-
lea in zijn Newman-studie naar voren gebracht: „To apply
to the investigation of theological problems the processes of
mathematical science, is entirely to misunderstand the mti-
nitely varied history of the discovery of truthquot;. Elk apart
terrein van de veelzijdige levenswerkelijkheid vereischt „a
special disposition and preparationquot;.

Er is veel geschreven over de „theologie en zelts over de
„philosofiequot; van Newman. Feitelijk was hij echter noch theo-
loog noch philosoof, ten minste niet wanneer men daaronder
een vakgeleerde of systematicus verstaat. Wel zou men hem
een profetisch philosoof kunnen noemen in den zin, waarm
Jaspers deze aanduiding gebruikt: een, bij wien het systeem
ondergeschikt blijft aan het levende denken en het denken
zich voortdurend blijft vernieuwen aan de werkelijkheid,

waarop het zich richt.

Newman is verwant aan die denkers, wien het alleen aan-
komt op de „existentiequot;, bij wien het denken dus uitsluitend
een van de uitingen is van den strijd van den geest om het „to
be or not to bequot; Het gaat dan niet meer om de juiste termen
en het juiste systeem als zoodanig. Dit zijn slechts gebrekkige
en veranderlijke uitdrukkingsmiddelen, die — hoe noodzake-
lijk ook — telkens weer verdwijnen en plaats maken voor
nieuwe termen en schemata. Hier „besteht nicht mehr die
Gefahr, dass das System als Schema an Stelle der Sache
trittquot; Hier gaat het alleen om echte levenswerkelijkheid;
hier hebben wij te doen met philosofen, die niet vervallen zijn
in een verstarde phraséologie of ideologie, maar die „in einem
ruhelosen Drang zur Echtheit sich bewegen, ohne still zu

^^ Het was Newman nimmer te doen om het construeer en van
een nieuwe philosofie of theologie als zoodanig. Het gaat om
wat daar achter ligt, om datgene, wat Jaspers J noemt die
seelische WirkUchkeit der Wirkung Niet alsof dit voor New-
man slechts een „seelische Wirkhchkeit was zonder meer:

1)nbsp;Leisegang, a.a.O., S. 21 f.

2)nbsp;Sarolea, op. cit., p. 94.

3)nbsp;Jaspers, a.a.O., S. 2 f.

4)nbsp;Jaspers, a.a.O., S. 13.

6)nbsp;Jaspers, a.a.O., S. 19.

6)nbsp;Jaspers, a.a.O., S. 41.

7)nbsp;Jaspers, a.a.O., S. 4.

zooals de psycholoog daarmee te maken heeft als object van
psychologisch onderzoek! Integendeel: voor Newman gold het
hier een Werkelijkheid, waarvan de metaphysische reahteit )
boven allen twijfel verheven was. Newman toch was meer dan
psycholoog, al wordt tegenwoordig vaak gesproken van „de
psychologische methodequot; van Newman.nbsp;^ , ,

Wat Jaspers opmerkt over Kierkegaard en Wietzsche, n.1.
dat zii beiden waren tegen het systeem en dat daarom hun
gedachten tot uitdrukking kwamen in den vorm van het
aphorisme en het „essayquot;, geldt ook van Newman Het is met
toevallig, dat zijn twee hoofdwerken beide den titel dragen
van „Essayquot; en dat zijn overige geschriften uitgegeven in
40 banden) vrijwel uitsluitend bestaan uit preeken, lezingen,
korte studies, brieven en autobiografische werken en aan-

Dit alles vormt een samenhangend geheel: uitbeelding van
een en dezelfde levenswerkelijkheid. Het een kan niet zonder
het ander verstaan worden en elke poging om - afgezien van
de rest — uit één enkel hoofdwerk Newman te leeren be-
grijpen, moet op een mislukking uitloopen. Daar komt bij, dat
Newman beschrijft, geen apart staande stellingen poneert.
Juergens 1 wijst er dan ook terecht op, dat het nauwelijks
mogelijk is hem te citeeren of in 't kort samen te vatten: „He
does not define, he describes; consequently any attempt at a
briefer restatement will fail in producing the full idea ot the
authorquot;. Elk onderdeel is slechts te verstaan uit het geheel
van zijn werken en deze zijn weer niet te verstaan buiten
het onlosmakelijk verband van heel zijn leven. Het is dan
ook niet juist wat Bonnegent ^ beweert: „On a beau nous
répéter qu' il faut, pour comprendre Newman, ne pas séparer
sa vie de ses idées; c'est une affirmation specieuse. Les philo-
sophes sont philosophes, non pas par leur conduite mais par
leur principesquot;. Dit moge waar zijn voor „de philosofen , maar
Newman was dan ook geen philosoof in dezen zin I)aar bgt
juist de fout in Bonnegents methode, dat hij meent de logica
en het denken van Newman van het geheel te kunnen abstra-
heeren en daarna op hun juistheid te kunnen onderzoeken.

1)nbsp;Jaspers, a.a.O., S. 22.

2)nbsp;Jaspers, a.a.O., S. 13.nbsp;. „ , . „

3)nbsp;„An Essay on the Development of Christian Doctrinequot; en „An Essay

in Aid of a Grammar of Assentquot;.

4)nbsp;Juergens, op. cit., p. 30 sq.

5)nbsp;Bonnegent, I.e., p. 191 sulv.

Te laisse de côté ici la croyance à la Révélation. La foi étant
une grâce, renferme un élément surnaturel dont il ne saurait
être question dans cette étude purement philosophique ).
Dat is nu juist de methode, die nooit tot een verstaan van
Newman kan leiden: een methode „purement philosophique .-
Prof. Sobry zoekt op andere wijze een sleutel tot het ver-
staan van Newman. Zijn methode is verwant (zonder eenige
wederzijdsche afhankelijkheid van elkaar) met die van Leise-
gang. Hij zoekt naar den denkvorm, die Newman eigen en
wel langs den weg van een nauwkeurige ontleding van New-
mans stijl, waarin tot uitdrukking komt het origineele van
zijn persoon en van zijn denken Hij gaat ook uit van het
geheel, meent dat bij een groot auteur „in zijn meest verschil-
lende werken dezelfde geestes- en wezensrichting (valt) te
speurenquot; en dat men den auteur niet heeft verstaan, alvorens
men daarin geslaagd is. Hij vraagt zich nu af in we^ werk
van Newman de hem eigen „geestes- en wezensrichtmg het
meest „levend, direct en adaequaatquot; tot uitdrukking is ge-
komen en vindt dan in „The Idea of a Universityquot; „de sleutel
tot Newmans andere werken, waarmee men deze kan be-
naderen van uit de vaste wetten van zijn geest en van zijn

levenquot;.nbsp;.

Wij bezitten in de studie van Sobry een zeer belangrijke
bijdrage tot het verstaan van Newman. Hij is er ten volle m
geslaagd om aan te toonen „hoeveel schakeeringen en tinten
in Newmans gedachte en taal onopgemerkt blijven, als men
niet de punt van den passer gezet heeft in zijn geest, in zijn
denkvorm zelf; meer nog, hoezeer men Newman misvatten en
onrechtvaardig beoordeelen kan, als men hem maatstaven
aanle°-t die bij de subtiele bewerktuiging van zijn geest met
passenquot;' Hier hebben we een methode vóór ons, die leidt tot
een kennen en verstaan van Newmans „geestquot;; van de resul-
taten van dit onderzoek kan stellig een dankbaar gebruik

worden gemaakt.nbsp;, i , . i • j ^

Wanneer ik dan ook een anderen weg tracht te volgen, is dat

volstrekt niet in de meening, dat hier een betere methode

wordt geboden. Ik wil slechts pogen een anderen sleutel te

1) Bonnegent, I.e., p. 201, note quot;-) ; zie boven, blz. 8.nbsp;,nbsp;^

Paul Sobry, Newman en zijn Idea of a University, N.V. Standaard-

Boekhandel, Antwerpen, enz., z.j., blz. 4 vgg. . ^ ^nbsp;^

3) Vgl. „The sources of Nevraian's Stylequot; m „Last Lectures by Wüfna
Wardquot;, London 1918, Lecture III, p. 49 sqq.
ä) Sobry, t.a.p., blz. 5.

hanteeren en zoo de poort te openen tot een weg, die, naar ik
meen, ook kan voeren tot die „diepere Newman-kenms ), die
eerst door de samenwerking van velen mogelijk zal worden.

Die sleutel is „de Kerkquot;. Het gaat in deze studie om de Kerk
in het leven van Newman en om de plaats van Newman in het
leven van de Kerk. Deze laatste moet dan verstaan worden
niet als een complex van leerstellingen en dogma's, uitwendige
voorschriften en gebruiken, maar als volle historisch en or-
ganisch gegroeide levenswerkelijkheid.

Met dezen opzet is de methode als vanzelf gegeven. Uitgangs-
punt dient te zijn de persoon van Newman. Wij dienen mt te
gaan van het biografisch materiaal, waarover wij beschikken,
allereerst van zijn brieven van zijn tallooze autobiogratische
opmerkingen, verstrooid over de latere herdrukken van zijn
werken en van zijn autobiografische geschriften Onwille-
keurig grijpt men, wat betreft deze laatste, naar zijn „Apologia
pro vita suaquot;. Bij het lezen van deze „History of my rehgious
opinionsquot; krijgt men echter sterk den indruk, dat Newman
door zijn van nature verlegen en teruggetrokken aard inder-
daad alleen maar schrijft over zijn „opinionsquot; zonder nauwe-
lijks toe te komen aan de diepere gronden van zijn ontwikke-
ling en overgang. Het is een latere, uitwendige reconstructie,
die de bedoeling heeft om tegenstanders te overtuigen van de
eerlijkheid van zijn motieven, en die eenigszins een verklMing
(maar niet de diepste) van zijn overgang tracht te geven. Hier-

____r--

3nbsp;Correspondence of John Henry Nev^n durim ^ Life

in the English Church with a brief Autobiography edited f«
Newman's request, bij Anne Mozleyquot;, 2 vols., London, ed. Longmans la^u

(voortaan geciteerd als Lett. I en Lett. II).nbsp;wp^ip and othert

„Correspondence of John Henry Newman with
1839-1845, edited at the Birmingham Oratoryquot;. London, 1917 (voortaan

^quot;quot;^^Ufofjohn Henry Cardmal Newman based on ^is prw^ Journals
and Correspondencequot;, 2 vols in one, London, ed 1927 (J^rtaan gee teerd
als Life I 7n Life ID. Dit werk geeft den tekst van een groot deel van

de brieven uit de periode na 1845.nbsp;__

3)nbsp;Met name in de beide banden van de editie Longmans mtgegeven
onder den titel: „The Via Media of the Anglican Church , London, ed.
1923 (voortaan geciteerd als VM. I en VM. II).

4)nbsp;„Loss and Gainquot;, anonym verschenen bij James Bums, London, 1848,
(geciteerd uit de oorspronkelijke uitgave van 1848).

Apologia pro vita suaquot;, 1864, in 1865 opnieuw mtgegeven als „History of
mv religious opinionsquot;. Beide teksten zijn te vinden in „Newman's Apologia
pro vita sua. The two versions of 1864 and 1865 preceded bij Newman's
and Kingley's Pamphlets, Oxford University Press, London 1931 ^ (voortaan
geciteerd naar deze uitgave als Ap.).

door wordt - naar ik meen ten onrechte - de mdruk ge-
wekt als moest aUes van het begin a£ aan op dien overgang
uitloopen. Zoo bestaat het gevaar, dat men aan het eigenlijke

probleem voorbijgaat.nbsp;,

Ik meen, dat men Newman het best in zijn ware wezen kan
leeren kennen uit zijn onopzettelijke uitingen, zooals die te
vinden zijn met name in zijn brieven. Ook zelf wist hij dat
heel goed. Hij schrijft in 1863 in een brief aan zijn zuster:
„It has ever been a hobby of mine, though perhaps it is a
truism, not a hobby, that the true life of a man is in his let-
ters Not only for the interest of a biography, but tor
arriving at the inside of things, the publication of letters is the
true methodquot;. Zoo geeft dus Newman zelf „de ware methode

^Tn de tweede plaats vormen zijn preeken die immers naar
stijl, geest en inhoud zoo origineel en door en door persoonlijk
zijn (ofschoon altijd een objectieve werkelijkheid beschrijvend)
een voorname bron voor het verstaan van zijn leven.

Ten slotte meen ik ook, dat Newman de diepere motieven,
waardoor hij werd geleid, duidelijker dan in zijn ,,Apokgia
laat doorschemeren in „Loss and Gainquot;, waarin hij zich ver-
schuilen kon achter de figuur van Charles Reding en van
welk werk hij in het „woord voorafquot; kon verklaren: „the fol-
lowing tale is not founded on fact. It is not the history of any
individual mind among the recent converts to the Catholic
Churchquot; Juist hierom kon het een heenwijzing zijn naar de
intiemere gronden van zijn doen en laten, die hij zoo ongaarne
door directe uitspraken aan het licht bracht.

Hiermede zijn de voornaamste bronnen aangegeven, waaruit
hoofdzakelijk geput is. Het leven en denken van Newman heb
ik trachten te schetsen aan de hand van het materiaal, dat als
het ware ligt opgestapeld in zijn preeken zijn brieven en zijn
autobiografische aanteekeningen en geschriften. De feitelijke
gebeurtenissen uit zijn leven zijn slechts kort aangeduid Het-
zelfde geldt voor de plaats, die zijn hoofdwerken in zijn leven

1) Geciteerd als motto in Lett. I, p. 1.nbsp;,nbsp;,

2 Parochial and Plain Sermonsquot;, 8 vols., London (geciteerd naar de
edik LonemaL ^is P P Serm.: Vol. I 1910. Vol. II 1908, Vol. Ill 1916,

vof!v i9oi Vo'^nbsp;,

„Fifteen Sermons preached before The University of Oxfordquot; (geciteerd
naar de editie Longmans, 1918, als Oxf. Univ. Serm.)

„Sermons bearing on Subjects of the Dayquot; (geciteerd naar de editie Long-
mans, 1918, als Serm. S. D.).
3) Loss and Gain, Advertisement, 1848.

en denken innemen. Aan deze hoofdwerken zijn reeds door
anderen uitvoerige monografieën gewijd Het was mij te
doen om een nieuwe benadering en wel van den geheelen

Newman.nbsp;^ _ ,nbsp;.. . i ,

Reeds doelde ik op de moeilijkheden, die gelegen zijn in het

citeeren van zijn geschriften. Vaak bleken vrij lange citaten

noodzakelijk te zijn. Men sla deze bij de lezing vooral niet over.

Zij vormen het voornaamste bewijsmateriaal. Bovendien zijn

zij zóó gekozen, dat ze met elkaar — naar ik vertrouw — een

adaequaat en zoo alzijdig mogelijk beeld geven van Newman,

niet zooals anderen hem zagen, maar zooals hij zichzelf te zien

geeft in woord en daad

1)nbsp;Als de voornaamste noem ik die van Guitton over de „Essay on
Developmentquot;, die van Sobry over de „Idea of a University en die van
Juergens over de „Grammar of Assent', (zie boven resp blz. 3 12 en 8).

2)nbsp;Om het overzicht te vergemakkelijken is aan het slot als Bijlage B een
chronologisch overzicht van Newmans leven en werken toegevoegd.

1.

OPVATTINGEN OVER NEWMAN.
NEWMANS PERSOONLIJKHEID EN DENKWIJZE.

Er zijn weinig historische figuren, die tijdens en na hun
leven zoo verschillend beoordeeld zijn als Newman. Er is ver-
schil van meening geweest omtrent de al of niet betrouwbaar-
heid van zijn karakter en omtrent den aard van zijn persoon-
lijkheid in het algemeen. Er is groot verschil van meening om-
trent de ware oorzaken van zijn overgang tot de Roomsch-
Katholieke Kerk. Ten slotte is er ook een ware strijd ontbrand
over den wezenlijken inhoud en bedoeling van zijn geschriften.
Zoowel aan Roomsche als aan niet-Roomsche zijde heeft hij
felle bestrijders gevonden, terwijl er ook aan beide zijden ge-
weest zijn, die het voor hem hebben opgenomen. En nu het
tegenwoordig niet meer gaat om zijn persoon, maar om den
invloed en de beteekenis van zijn werk, zijn er vrijwel even-
veel verschillende opvattingen, als er „Newman-kennersquot; zijn.

Is het wel mogelijk om tot een gelijkluidend oordeel te
komen? Kan men Newman werkelijk verstaan? Kan men den
sleutel vinden tot het geheim van zijn leven en werken? Er
zijn er, die het betwijfelen.

Men moet onwillekeurig denken aan wat hij zelf meer
dan eens gezegd heeft over het ondoorgrondelijk mysterie van
iederen enkelen mensch. Wij zien oppervlakkig een egale
menschenmassa voor ons, C6n ,, London-crowdquot;, maar wat is
de werkelijkheid? „ „Every being in that great concourse is his
own centre and all things about him are but shades, but a
„vain shadowquot;, in which he „walketh and disquieteth himself

in vainquot;.....No one outside of him can really touch him, can

touch his soul, his immortality; he must live with himself for
ever. He has a depth within him unfathomable, an infinite
abyss of existencequot; quot;

1) P. P. Serm. IV, p. 82.

Sarolea een gewezen Roomsch-Katholiek, geboortig uit
België, maar die in Schotland als „modernistquot; zijn Newman-
biografie heeft geschreven, meent, dat „when an author whose
every word and deed have been scrutinised by contemporary
witnesses called Gladstone, Froude, Church, Abbott, Hutton
(en hij had de rij met tientallen namen kunnen aanvullen) —
when such an author, notwithstanding all, remains a problem
and a riddle, we have good reason to believe that the riddle
will never be solvedquot; .

Intusschen was het de bedoeling van Sarolea om in aan-
sluiting bij Brémond Newman te schetsen als wegbereider (zij
het dan ook als onbewuste wegbereider) van het modernisme
in de Roomsch-Katholieke Kerk en tevens om nieuw licht te
werpen „on that eternal conflict between Catholicism and
Protestantism, which still remains the central question of our
agequot; Met deze laatste opmerking is Sarolea een van de wei-
nige schrijvers, die heenwijst naar de blijvende beteekenis van
Newman voor de Christelijke Kerk, n.1. als verpersoonlijking
van het oecumenisch vraagstuk, ook al legt Sarolea allen na-
druk op het conflict in plaats van op de verzoening.

Newman blijkt op de meeste beschouwers een sfinxachtigen
indruk te hebben gemaakt. Cornish vat zijn karakter-
beschrijving van Newman samen met de woorden: „His silence
and his speech, his plain words and dark sayings, his irony
and sarcasm, his pride and his humility, his fierceness and his
gentleness, his friendship and his antipathies, his isolation in
the midst of devoted friends, his power to attract and to repel
made him always and to all an enigma of the greatest
interestquot;.

Newman een „enigmaquot;, een mysterie. Zoo is ook een van de
Newman-studies van Brémond in het Engelsch verschenen
onder den titel „The Mystery of Newmanquot;, waarop Algernon
Cecil quot;) antwoordt: „But indeed he is no mystery, except to

») Zle boven, blz. 5.
=) Sarolea, op. cit., p. 8.
') Sarolea, op cit., p. a.

') F. W. Cornish, The English Church in the 19th century, London
1910 (Vol. vni in Stephens-Hunt, History of the English Church), p. 219.

5) Henri Brémond, Newman, Essai de Biographie psychologique, Paris
1906 (hier geciteerd uit de ed. 1932), in het Engelsch verschenen met een
„Preface by Father TyrreUquot;, onder den titel van „The Mystery of New-
manquot;, London 1908.nbsp;'
«) Algernon Cecil, Six Oxford Thinkers, London 1909, p. 120.

those who make itquot;. Daar kan men dan weer Saroleas oor-
deel tegenover plaatsen: „„That the same man should have
appeared in succession as a Jesuitic casuist, as an „angel of
the schoolquot;, as a sceptic, as a liberal and a heretic, that he
should have assumed so many varied and contradictory
aspects, this fact alone is sufficient to show the enigmatic
nature of his personalityquot; quot;. Een uitspraak als deze vindt
trouwens ook steun in Newmans zelfgetuigenis. In „Loss and
Gainquot; laat hij Reding zeggen: „ „Wherever I go, whomever I
talk with, I feel to be another sort of person from what I am.
I can 't convey it to you; you won 't understand me; but the
words of the Psalm: „I am a stranger upon earthquot; describe
what I always feelquot; quot;.

Bremond haalt een aantal passages aan uit Newmans
preeken om aan te toonen, dat „il vit isolé au milieu de ses
semblables, étranger a ce qui les touche, hors de toute sym-
pathie avec euxquot;. Is hij anderen een raadsel: menigmaal was
hij het ook zichzelf. Kort voor zijn overgang overvalt hem een
oogenblik de angst, dat hij mogelijk het slachtoffer is van een
demonische misleiding „Of course the human heart is
mysterious. I may have some deep evil in me which I cannot
fathomquot;. Zoo ook als hij twintig jaar later in zijn „Apologiaquot;
de geschiedenis gaat aanvangen van zijn „religious opinionsquot;:
„Who can know himself and the multitude of subtle influ-
ences which act upon himquot;. Moge dit al gelden voor ieder
mensch, voor Newman geldt het wel heel in het bijzonder, daar
hij een vertegenwoordiger is van dat zeldzame type, door
Barry „a religious geniusquot; genoemd, d.w.z. „a figure at all
times rare and then almost unknown to Oxford and Englandquot;.

Allereerst nu een enkel woord over het oordeel van zijn
felste bestrijders zooals Kingsley, Abbott Huxley en

1)nbsp;Sarolea, op. cit., p. 6.

2)nbsp;Loss and Gain, p. 227.

3)nbsp;Brémond, I.e., p. 188.

4)nbsp;Lett. II, p. 412.

Ap., p. 191.

») W. Barry, Cardinal Newman, London 1904, p. 6 sq. (Er is een revised
ed., 1927).

') E. A. Abbott, The Anglican Career of Cardinal Newman, 2 volks., Lon-
don 1892.

8) In de „Nineteenth Centuryquot;, Juni 1889, zegt Huxley: „If I were called
upon to compile a Primer of Infidelity, I think I should save myself trouble
by making a selection from these worksquot; (nj. werken van Newman als
„Fract 85quot;, „Essay on Miraclesquot; en „Essay on Developmentquot;). Zie: R. H.
Hutton, Cardinal Newman, London 18912, p. 3.

ook zijn eigen broer Francis Die strijd is uitgestreden, ge-
deeltebjk door Newman zelf (met name tegen Kingsley), ge-
deeltelijk ook door Hutton een Evangelisch Anglikaan, die
het na zijn dood voor hem heeft opgenomen tegen Huxley en
Abbott, en eindelijk door een lange reeks van Newman-studies
van Roomsche en niet-Roomsche zijde, waardoor ten slotte een
algeheele rehabilitatie aan Newman is te beurt gevallen.

De onkreukbaarheid van zijn karakter is boven allen twijfel
verheven. Voor zoover er zwakke momenten geweest zijn in
zijn optreden, moet men deze veeleer met Sarolea toe-
schrijven aan een „excess of candour, and truthfulness, which
was looking the enemy full in the facequot;.

De bestrijding door Kingsley en Francis Newman was ge-
baseerd op de aprioristische overtuiging, dat de Roomsche
Kerk niet anders is dan het inbegrip van alle bijgeloof, bedrog,
misleiding, winstbejag. Zij achtten het onmogelijk, dat iemand
met een gezond verstand tot die Kerk zou kunnen overgaan,
tenzij uit minderwaardige motieven en met verdachte be-
doelingen. Zonder eenige poging aan te wenden om ook maar
iets te verstaan van den werkelijken strijd, dien Newman heeft
doorstreden, hebben zij getracht om uit zijn brieven en ge-
schriften willekeurige en schijnbaar tegenstrijdige citaten te
verzamelen met de vooropgezette bedoeling om te bewijzen,
dat Newmans doen en laten reeds jaren voor zijn overgang op
tweeslachtigheid en onoprechtheid gebaseerd was.

Het moge ons tegenwoordig vreemd voorkomen, dat zooiets
mogelijk geweest is, ernstige aandacht verdient deze poging
natuurlijk niet. Dat wil echter geenszins zeggen, dat er reeds
volledige eenstemmigheid bereikt zou zijn omtrent de ware
oorzaken en redenen van dien overgang. Zoo komt zelfs een
Roomsch-Katholiek als Shane Leslie nog tot de slotsom: „The
exact reasons for his transfer into the CathoUc Church can
probably never be knownquot;.

Kort na zijn overgang verzochten Dr. Wiseman en Spencer
Northcote aan Newman om de redenen, die hem tot dien stap
gebracht hadden, uiteen te zetten en te publiceeren. Hierop

1)nbsp;P. W. Newman, Contributions chiefly to the early History of Cardinal
Newman, London 1891.

2)nbsp;B. H. Hutton, Cardinal Newman, London 1905 3, speciaal het in den
derden druk toegevoegde hoofdstuk: „Dr. Abbott's Critisism of Newman In
Philomythus, pp. 253, sqq.

3)nbsp;Sarolea, op. cit., p. 28.

lt;) Shane Leslie, Studies in Sublime Failure, London 1932, p. 17.

antwoordde hij in een brief aan Northcote: „I do not know
how to do justice to my reasons for becoming a Catholic in ever
so many wordsquot; (zoo dacht hij er zelf over) en bovendien:
„People shall not say: We have now got his reasons, and know
their worth. No, you have not got them, you cannot get them,
except at the cost of some portion of the trouble I have been
at myself. You cannot buy them for a crown-piece, you can-
not take them in your hand at your will, and toss them
aboutquot;. Eén zulk een getuigenis is reeds voldoende om den vol-
strekten ernst en de zuiverheid van Newmans strijd en be-
doelen te bewijzen en tevens ons te waarschuwen voor een
oppervlakkige beoordeeling, die zelfs aan een eerste opsporing
van de ware gronden nog niet toe is.

Shane Leslie noemt zijn overgang „the great event, often
apologized for but never explainedquot; en schetst dan zijn verde-
ren levensloop als „a sublime failurequot;. Atkins noemt New-
man „the last of the great believersquot;, die er zich van bewust
was, dat zijn geloof geen stand kon houden zonder „the
authority of a Revealed Religionquot;. Deze schrijver meent, dat
het tijdperk van het „geloofquot; voor goed voorbij is: dat het voor
goed heeft plaats gemaakt voor het tijdperk van een geheel
nieuwe wereldbeschouwing, waarbij de godsdienst het veld
heeft moeten ruimen voor psychologie en techniek. Het geniale
van Newman was dan dit, dat hij zich volkomen van de nade-
rende situatie bewust was; dat hij welbewust beproefde, welke
bolwerken nog stand hielden. De eene schans na de andere
moest worden prijs gegeven, totdat hij zich ten slotte op het
laatste bolwerk, dat nog houdbaar scheen, moest terugtrekken:
de Kerk van Rome. „He conceived himself as far more than
an apologist for the Catholic Church. He would interpose
between his world and the forces of spiritual disorder the
only defense he believed securequot;

Elders in zijn boek benadert Atkins het probleem van de
psychologische zijde. Zijn oplossing is hier minder bevredi-
gend, maar toch, als zijnde typisch voor de wijze, waarop ook
modernisten als Brémond en Sarolea het vraagstuk aangevat
hebben, vermeldenswaard. Men zou deze theorie kunnen noe-
men die van de doodloopende wegen „Newman's ultimate

refuge was God, but he needed a roadquot;. Drie wegen heeft hij
beproefd, maar het bleken doodloopende wegen te zijn, ten
minste voor iemand met den religieusen aanleg van New-
man(!). De drie wegen waren: „Luther's justification by faith,
Calvin's sovereign God extending mercy to His elect, John
Wesley's rebirth into the joy-filled assurance of God's saving
lovequot;. Een vierde weg, die van „the spirit-illumined life of
George Fox and the Friendsquot; lag zoover buiten zijn gezichts-
kring, dat hij dezen niet beproefd heeft. „Newman's course
was thus determined for him. Every road was temperamentally
closed to him save the road of Romequot;.

Zoo is ook Sarolea's hoofdstuk over de vraag: „Why was
Newman converted to Roman Catholicism?quot; een uitwerking
van de grondstelling: „Newman became a convert because
Catholicism was adapted to his temperament, because there
was a pre-established harmony between his character and the
Catholic system, because his soul was naturaliter catholicaquot;.
Sarolea werkt deze stelling uitvoerig uit op de wijze, zooals
Stoel in zijn dissertatie daarvan een samenvatting heeft ge-
geven. Het is een verklaring, die als ten eenenmale ontoe-
reikend moet worden afgewezen door een ieder, die overtuigd
is van de realiteit van God en van Gods bijzondere Open-
baring in Christus. Het gaat er niet om, welke waarheid het
best past bij ons temperament; het eenige, waar wij mee te
maken hebben is, wat waar en werkelijk is. Eerst dan wordt
Newman pas recht de groote vraag gericht tot de Kerk, omdat
het in Newmans leven uitsluitend gegaan is om de volle kennis
en onvoorwaardelijke aanvaarding niet van wat de mensche-
lijke geest heeft voortgebracht, maar van de Openbarings-
werkelijkheid, die God in deze wereld heeft doen doorbreken.

Dat Newman zijn zekerheid niet bouwde op den mensche-
hjken geest, heeft Dean Inge er toe gebracht te beweren,
dat zijn leven dus blijkbaar gebaseerd was op den stel-
regel „that every man may and should live by the creed which
best suits his idiosyncrasiesquot;. De modernisten schijnen wel
bijzondere moeite te hebben met het verstaan van Newman;
grooter misverstand dan dit is ten minsie nauwelijks denk-
baar. Zoo spreekt Dean Inge ook van „the disintegrating

nominalism, the uncertain subjectivism of a mind like New-
man'squot;.nbsp;. .

Daarentegen wijst Algernon Cecil in de juiste richting,
als hij opmerkt: „The crisis was never for Newman the reso-
lution of a nice problem in dialectic. It reached to the very
recesses of his heart, so that afterwards he felt that there was
no logical halting place between Atheism and Cathohcism:
that the Roman Question was but one aspect of the enigma of
our present being and its proper attitude towards Godquot;.

Inderdaad: het ging bij Newman niet om intellectueele pro-
blemen. Het is niet voor niets, dat zijn laatste hoofdwerk, de
„Grammar of Assentquot;, tot motto heeft een citaat uit „De Fide
van Ambrosius : „Non in dialectica complacuit Deo salvum
facere populum suumquot;. Daarom heeft ook Guitton gelijk, als
hij zegt: „Newman n'avait pas été converti par des apologistes;
il s'était convaincu de la vérité du cathoUcisme par les muettes
leçons de l'histoirequot;. Hij benadert een belangrijke zijde van
het vraagstuk, als hij opmerkt „Newman a fait face au
problème qui paraît bien au 19ième siècle être le noeud de
tous les autres: celui de la signification de l'histoirequot;.

Cecil, Sarolea, Atkins, Guitton — ofschoon geen van allen
Roomsch-Kathohek en onderling zeer verschillend van stand-
punt — zij zijn het er over eens, dat Newmans overgang samen-
hangt met een strijd om „laatste werkelijkheidquot;. Dit stemt ook
overeen met de slotalinea uit Newmans „Essay of Develop-
mentquot; waarmee hij afscheid heeft genomen van de Angh-
kaansche Kerk: „Seduce not yourself with the imagination,
that it comes of disappointment, or disgust, or restlessness, or
wounded feeUng, or undue sensibility or other weakness....
nor determine thàt to be truth which you wish to be so, nor
make an idol of cherished anticipation^.

Ten slotte had Newman zelf slechts een afdoend antwoord
op de vraag naar de redenen van zijn overgang: „You must
consent to think and you must exercise such resignation to the

Divine Hand which leads you, as to follow it any whitherquot;.
Wij raken hier aan een fundamenteele werkelijkheid, die ten
grondslag heeft gelegen aan het gansche leven van Newman
van het begin tot het eind, een werkelijkheid, waarvan Bishop
Knox bij zijn bestrijding van het Anglo-Catholicisme waagt
te zeggen: „In the encircHng gloom he (Newman) lost sight
of the Kindly Light to follow a will-o'-the-wispquot;.

Het spreekt vanzelf, dat bij zulk een uiteenloopende visie
op den persoon van Newman en op de motieven, die hem ge-
leid hebben, ook het oordeel over den waren aard en de be-
teekenis van zijn levensarbeid zeer verschillend is.

Dean Inge meent Newman te moeten indeelen bij de
nominalisten: „Newman adopts the sensationahst (Lockian)
theory of knowledge. Ideas are copies or modifications of the
data presented by the senses. This is pure nominalism in its
crudest formquot;.

Barry daarentegen deelt hem bij geen enkele groep van
philosofen in, want „he had a philosophy of his own, vast
and overshadowed with eternal mysteriesquot;. Tegenover Ab-
bott's „Newman's imagination dominated his reasonquot;, stelt
Barry *): „Imagination with Newman was reasonquot;. Merkwaar-
dig is de sterke nadruk door hem gelegd op Newmans ver-
meende Joodsche afkomst van vaders- en zijn afstamming uit
een Hugenoten familie van moederszijde. Barry ') zegt, dat er
overeenkomst bestaat tusschen het Middeleeuwsche pausdom
en de Joodsche theocratie en wat nu elders, bijv. in het Schot-
land van John Knox, voor goed onmogelijk zou zijn, n.1. „to
substitute Rome for Israelquot;, heeft Newman klaargespeeld in
Oxford: „it did not seem out of nature in Oxford, once the
surface-colouring of a Puritanism, never there comfortably at
home, had been spunged awayquot;.

De theorie van Newmans Joodsche afkomst heeft later be-
strijding gevonden en is ten minste nooit afdoende bewezen quot;).
In elk geval is Barry's verklaring moeilijk te rijmen met die

van Cross een der jongste Newman-kenners in Engeland.
Deze gaat zelfs zoo ver, dat hij hem niet alleen houdt voor
een rasechten Engelschman, maar dat hij het ook noodzakelijk
acht, dat men een geboren en getogen Engelschman moet zijn
om Newman werkelijk te kunnen begrijpen : „Newman was
a thorough Englishman. Apart from English traditions, he is

incomprehensible.....It is only natural that the Frenchman

Bremond should find him a mystère. And to Germans, who
interpret him as a book-theologian, he is a book with heavy
sealsquot;. Hij meent ook dat „Newman was not a systematic
thinker in any sense of the termquot;, dit mede als protest tegen
Przywara's poging om Newmans leer te wringen in het
keurslijf van zijn „Newman-synthesisquot;. Dit belet hem echter
niet om toch een aantal parallellen te trekken tusschen New-
man en Kant (mogelijk om hem verstaanbaar te maken
voor de Duitsche „boekengeleerdenquot;). Hij wijdt een hoofd-
stuk aan Newmans „Moralismquot;, want „it is only through
the medium of Newmans Moralism that it is possible to under-
stand his speculative teachingquot;. Hierin zou Newman met Kant
overeenstemmen, dat beiden diep overtuigd waren van „the
primacy of the Practical over the Theoretical Reasonquot; quot;). Ook
zou Newman met Kant overeenkomen in diens afkeer van
elke „doctrine of mystical union with Godquot; '). In het daarop-
volgende hoofdstuk meent Cross, dat Newmans theoretische
philosofie, evenals die van Kant, een sceptische philosofie is;
hij ontdekt in zijn geschriften „close affinities with the
distrust of speculative reason to be found in the teachings of
Kantquot; Ofschoon Cross het wel waarschijnlijk acht, dat
Newmans theorie van de „development of christian doctrinequot;
van Engelschen bodem is, oppert hij toch de mogelijkheid

dat zich hier misschien invloed van Hegel doet gelden. Als de
naam niet zoo onmiskenbaar Engelsch was, zou men eraan
gaan twijfelen of Cross zelf wel een Engelschman is, te meer
daar hij het zeer moeilijk vindt om Newman te verstaan op
punten, waar het nu juist op aan komt. Newmans overgang
tot de Roomsch-Katholieke Kerk brengt voor Cross geen diepe
problemen mee: deze toch zal wel verklaard moeten worden
uit de ontstemming, die bij Newman gewekt was door de
houding, die de Anglikaansche autoriteiten hebben aange-
nomen ten aanzien van Tract 90! „We believe it can be shown
that the Apologia (Cross vergelijkt dit boek met Goethes
„Wahrheit und Dichtungquot;!) gives a distinctly misleading
account of the chief motives which led to the event to justify

which the work was written----The really powerful motives

were of a psychological nature and developed out of the acute
circumstances connected with the publication of Tract 90quot;

Wenden we ons nu tot het oordeel over Newman van
Roomsch-Katholieke zijde, dan kunnen we daar in hoofdzaak
drieërlei opvatting onderscheiden. Het is bekend — en ik moet
hiervoor verwijzen naar biografieën als die van Ward,
Thureau-Dangin Elliot Ross e. a. — hoe Newman vanaf
het oogenbhk van zijn overgang dertig jaar lang bij alles, wat
hij ondernam, hardnekkige en vaak heimelijke tegenwerking
heeft ondervonden van officieele zijde. Dat neemt niet weg,
dat velen aan zijn kant stonden, ook te Rome. Onder meer
geldt dit van den grooten theoloog Perrone, van wien Dean
Inge meedeelt, dat hij gezegd zou hebben: „Newman miscet
et confundit omniaquot;. Inderdaad is dit een woord van Perrone,
maar ontleend aan een boekbespreking van een van Newmans
geschriften uit zijn Anglikaansche periode: „The Profetical
Office of the Churchquot;. Er is geen sprake van, dat dit het oor-
deel van Perrone weergeeft over wat Newman als Roomsch-
Katholiek heeft geschreven.

Het was vooral Mgr. Talbot de vertrouwde vriend van Pius
IX, die in Newman een gevaar zag. Van hem stamt het waar-

schuwend woord aan Manning: „Dr. Newman is the most
dangerous man in England, and you will see that he will make
use of the laity against your Gracequot;. Hier spreekt de angst, dat
Newman een leekenbeweging had willen ontketenen, gericht
tegen de kerkelijke overheid. Maar het was vooral ook de ver-
denking van modernistische neigingen, waartegen Newman en
zijn vrienden zich hadden te verdedigen, een verdenking, die
nog lang in de Roomsch-Katholieke Kerk is blijven voortleven,
te meer, toen modernisten als Brémond, Loisy en Tyrrell ook
inderdaad in Newman hun voorlooper meenden te mogen
zien. Zoo is er dus in de Roomsch-Katholieke Kerk allereerst
de opvatting van een modernistischen Newman, een Newman,
die verdedigd of bestreden is, al naarmate men hoopte of
vreesde, dat het modernisme van blijvende beteekenis zou
zijn. Sarolea is een van de laatsten geweest, die nog een
poging heeft gedaan om het modernistisch Newmanbeeld te
handhaven — zij het dan ook onder zekere restricties —: „It
may be said, no doubt, that the disciples have gone far beyond
the master, and that the master would have disavowed them;
but, nevertheless, Newman has been the initiatorquot; (n.1. van de
modernistische beweging).

Niet dat de modernisten het onderling met elkander eens
waren. Tegenover Brémonds oordeel in zijn „Essai de biogra-
phie psychologiquequot; „En mettant la conscience morale,
l'expérience chrétienne et la réalisation personnelle du divin
à la base de tout l'édifice religieux, il collabore sans le savoir,
à l'oeuvre de Schleiermacher et de ses disciplesquot;, staat dat van
Sarolea : „Newman has never understood a purely affective
religion, the pectoral theology of a Schleiermacher or a

Neanderquot;.nbsp;, , i r.

Intusschen kan men zeggen, dat de iictie van een moder-
nistischen Newman thans wel zoo goed als overwonnen is. Het
beeld van den werkelijken Newman begint zich steeds duide-
lijker af te teekenen in de studies en geschriften, die over hem
handelen. Er is echter nog belangrijk verschil van meening ten
aanzien van zijn blijvende beteekenis voor de Kerk.

Met name voor het Thomisme is het moeilijk om met New-

man in het reine te komen. Wij vinden hier een tweede op-
vatting, waarvan de reeds genoemde studie van Bonnegent
een sprekend voorbeeld is. Hierin wordt een uiteenzetting ge-
geven van zijn philosofie, vrijwel uitsluitend aan de hand van
Newmans „Grammar of Assentquot;. Deze uiteenzetting wordt
dan gevolgd door een grondige kritiek, die ondernomen is
„au nom des droits de la raison trop méconnus par l'empirisme
du Cardinal anglais, et dans l'intérêt de l'Apologétique chré-
tiennequot; Uit dit verwijt van empirisme blijkt, dat het eigen-
lijke en diepste van Newman niet begrepen is. In elk geval
wordt hij hier beschouwd als een gevaar voor de apologetiek.

Overigens wordt dit oordeel niet door alle thomisten gedeeld.
Ondanks zijn bezwaar, dat Newman „het nauwe verbandquot; zou
voorbijgezien hebben „tusschen de universeele begrippen en
hun grondslag in de dingenquot;, verstaat en waardeert Pater
J. V. de Groot het bijzondere karakter van zijn geloofs-
verdediging, waarin hij geenszins een miskenning ziet van de
waarde van de rede.

Over het algemeen breekt zich in de laatste jaren in de
Roomsch-Kathoheke Kerk een krachtig besef baan van de
nog onontgonnen mogelijkheden, die in een studie van New-
mans werken liggen opgesloten. Men is bezig hem te ontdekken
en er groeit een geheel nieuwe waardeering. „Les idées de
Newman ne triompheront qu' après sa mortquot;

Elliot Ross vat zijn beteekenis als volgt samen: „New-
man's supreme distinction, his greatest right to immortality,
Ues in the fact that he is a symbol of that perpetual struggle
between the reactionary and the developing, between the
separatist and the progessive forces in Catholicismquot;. Dit is
één kant van de zaak. Een alzijdige beoordeeling en waar-
deering heeft Newman echter in Duitschland gevonden bij
Jezuïeten als Przywara en Karrer en in Amerika bij
Juergens quot;).

Przywara ') is de eerste geweest, die scherp geformuleerd
heeft, wat de grond geweest is van het modernistisch Newman-

beeld, n.1. „ „die Ungeheuerlichkeit der Gleichsetzung von „Ge-
wissenquot;, „Erlebenquot;, „Glaubenquot; quot;. Elders vat hij zijn oordeel
als volgt samen:

„Es ist Newman Synthetiker und nicht so sehr Analytiker,
Intuitionist und nicht so sehr Grammatiker, künstlerischer
und nicht so sehr logischer Philosoph, der Mann der klar-
zulegenden Idee und nicht so sehr der klargelegten Begriffe:
Plato und nicht so sehr Aristotelesquot;. „Darin liegt Newmans
Stärke als zündende Idee, Quell der Anregung; aber ebenso
seine Schwäche: die Stärke des Keimes als Keimes, aber seine
Schwäche als unentwickelten Keimesquot;

Terecht wijst Przywara quot;) erop, dat dit alles slechts verstaan
kan worden vanuit de heel concrete werkelijkheid, waarin
Newman stond, van waaruit hij leefde en waar hij zelf een
deel van uitmaakte, in Przywara's woorden: „„Newman ist
erst verständlich, wenn man ihn versteht als den Kardinal der
„Una Sancta Romano-CathoHcaquot; quot;, maar dan ook als heraut
van een nieuwe toekomst, zoowel voor het Roomsche als niet-
Roomsche deel der Christenheid, als wegwijzer naar een
nieuwe manifestatie in deze wereld van de „Una Sancta
Catholica et Apostolica Ecclesiaquot;.

Is Bonnegent nog van meening: „Personne assurément ne
saurait être tenté de ranger Newman parmi les intellectua-
listesquot;, zoo poneert Przywara op goede gronden: „Newman
besteht mit Energie auf einer intellektuellen Rechtfertigung
des Glaubensquot;, en anderzijds wijst hij met kracht het recht der
modernisten af, als zouden zij Newman als hun voorlooper
mogen beschouwen: „Es ist eine bittere Tragik, dass der
grosse Vorkämpfer für den wahren Kirchengedanken so
schmählich gegen die Kirche missbraucht werden konnte und
infolgedessen bis heute in manchen Kreisen die Wolke des
Misstrauens von dem Namen des Kardinals nicht weichen
willquot;

Zoo komen wij dus weer uit bij de Kerk in het leven en
denken van Newman en het is inderdaad juist, wat Francis
Newman heeft aangemerkt als de grondoorzaak van het

levenslange misverstand tusschen hem en zijn broer: „the
Church was to him everything, while the Church was to mé
Nothingquot;.

Newmans Persoonlijkheid en Denkwijze.

Wij zullen nu een poging wagen om een eigen weg te vinden
tot het verstaan van Newmans leven en denken. Daartoe moe-
ten wij echter eerst wat verder trachten door te dringen tot de
diepere gronden van zijn persoonlijkheid en denkwijze. Eerst
van hieruit zal het mogelijk zijn de motieven van zijn handelen
en de bedoeling en inhoud van zijn geschriften werkelijk te lee-
ren verstaan. Alle aprioristische en theoretische beschouwin-
gen, die uitgaan van één bepaald gedicht, van één willekeurige
levensuiting, van één bepaald hoofdwerk of één bepaalde daad
(bijv. zijn overgang) om van hieruit tot een oordeel te besluiten
over den persoon en de beteekenis van Newman, moeten
noodzakelijk leiden op een dood spoor: „II ne s'agit ni de con-
struire, ni de discuter une théorie, mais de sonder une âmequot; .

In „Loss and Gainquot; heeft Newman zelf den juisten weg
gewezen in de karakterschets, die hij geeft van Charles
Reding. „Charles characteristic perhaps above everything else
was an habitual sense of the Divine Presencequot;. Hij noemt dit
besef „the pillar of the cloud before him and guiding himquot;.
Het betreft hier niet een schoone gedachte, maar een funda-
menteele werkelijkheid, die voortdurend ten grondslag ligt
aan heel zijn levenshouding. „He feit (met allen nadruk op

dit „feitquot;) himself to be.... God's possession, not his ownquot;
Het geldt hier een diep, levend en allesbeheerschend funda-
menteel besef. Hieruit verklaart hij het, dat bij alle inspanning,
toewijding en zelfs eerzucht om een bepaald doel te bereiken,
„he could have reconciled himself in a few minutes to fai-
lurequot; Men leze niet over zulk een zinnetje heen, want het is
deze wezenstrek in de persoonlijkheid van Newman, die ons
zijn levensloop met de vele schijnbaar zelfgekozen moeilijk-
heden en zelfveroorzaakte mislukkingen begrijpelijk maakt.

Dit besef van de tegenwoordigheid Gods is in Newmans
leven een primair en fundamenteel gegeven, waar al het
andere mee samenhangt Het is niet gebaseerd op een
logische argumentatie, integendeel: het ligt veeleer juist aan
den eigen aard van Newmans denken ten grondslag. Niet
echter als een willekeurig aangenomen axioma, zelfs niet als
een grondbeginsel, maar als fundamenteele levenswerkelijk-
heid. Ook wortelt het niet in de wisselende stemmingen en
ervaringen van het gevoelsleven, integendeel: het tempert juist
deze stemmingen en ervaringen; het ontneemt aan het gevoels-
leven met zijn hartstochten dien invloed, dien het gewoonlijk
op het doen en laten van den mensch pleegt uit te oefenen.

Newman spreekt van een „habitual sensequot;. Het is een on-
onderbroken besef, dat hem nooit verlaat en zonder hetwelk
hij zich zijn leven niet kan voorstellen. „We may have a sense
of the presence of a Supreme Being which never has been
dimmed by even a passing shadow: which has inhabited us
ever since we can recollect anything, and which we cannot
imagine our losingquot; Dit schrijft hij op bijna zeventigjarigen
leeftijd Hij is er zich echter van bewust, dat dit besei hem be-
heerscht heeft van zijn vroegste jeugd af aan, ook in die jonge
jaren, toen hij er zich nog geen rekenschap van kon geven.
Van dit besef geldt, wat geldt van den geheelen Newman:
„the turn of thought, the tastes, the more poweriul bents of
his mind may all be traced to an early dawn )

Niet dat zulk een besef op zichzelf onuitroeibaar zou zijn,

integendeel: het kan verstikt worden door de verleidingen,
zorgvuldigheden en ijdelheden van dit aardsche leven. Velen
zijn er, die het verloren hebben, en het is juist daarom^ dat zij
met zooveel weemoed terugdenken aan de gelukkige jaren
van hun jeugd: „they then (in latere jaren) see, what they
could not know at the time, that God's presence went up with

them and gave them rest---- They think it is those very

years which they yearn after, whereas it is the presence of
God, which they now see was then over them, which attracts
themquot;

Newmans leven en denken is echter van het begin tot het
eind gegrond geweest in dit besef als in een „habitual sensequot;.
Tot de onverstoorbare duurzaamheid en realiteit van dit besef
moet herleid worden die verborgen stabiliteit, die onder alle
uitwendige wisselingen de eenheid en continuïteit van zijn
persoonlijkheid bleef uitmaken: „Perhaps no man, passing
through a course of change, ever remained more substantially
the same through the lapse of years and revolution of circum-
stances and opinionsquot; quot;).

Het is er verre vandaan, dat dit enkel maar een algemeen
besef zou zijn van Gods bestaan en van Gods tegenwoordig-
heid. Het heeft een bepaalde gestalte en inhoud. Het treedt
op bepaalde oogenblikken plotseling acuut op, breekt dan
als eenige wezenlijke Werkelijkheid met vernieuwde kracht
door, of dringt zich op in den vorm van een directe en
onweerstaanbare roeping en leiding („a divine callquot;, „gui-
dancequot;). Er is onafgébroken groei; het besef van Gods tegen-
woordigheid blijkt inderdaad de wolkkolom te zijn, die
Newman voortleidt van de eene nieuwe werkelijkheid tot de
volgende en zoo wordt hij geleidelijk binnengevoerd in een
njke, volle wereld van onzienlijke dingen: „the Unseen
World^the Invisible Worldquot; '). In die wereld leeft hij en

'Jt f;,«-nbsp;IV, P. 262.

2) Lett. I, p. 1.

Serm., iv, Sermon XIII, pp. 200 sqq. „In spite of this universal
world which we see, there is another world, quite as far spreading, quite
as close to us, and more wonderfulquot; (p. 201); „What we see is the outward
Shell of an eternal kingdomquot; (p. 210); „Even though He is silent, doubt not
that His army is on the march towards usquot;, P. P. Serm., II, p. 115, cp.
„those .togel faces.... which I have loved long since, and lost awhilequot;
(slotregels van het „Lead, kindly Lightquot;). In „Loss and Gainquot;, p. 206, spreekt
hij van „that vision of the Unseen, which is the Christian's lifequot;. Zie verder
over Newmans preeken het getuigenis in Lett., II, p. 444: „ „No one ever
brought out so impressively the sence of the impenetrable and tremendous
vastness of that amid which man plays his part. In such sermons as those on

begeert hij steeds meer te leven, zooals hij schrijft in een
brief aan Rogers: „The more we live in the world that
is not seen, the more shall we feel that the removal of friends
into that unseen world is a bringing them near to us, not
a separationquot;, en dan volgen de woorden,
komt: „I really do not think this fancifulness. I think it attain-
ablequot;. Hij heeft het nog wel niet bereikt, maar in elk geval
lééft hij niet meer in de zichtbare wereld, zooals hij later even-
eens aan Rogers schrijft „I wish I lived as much m the un-
seen world als I think I do not live in thisquot;. In die wereld der
onzienlijke dingen liggen zijn eigenlijke motieven en doelstel-
lingen, vanuit die wereld denkt en spreekt hij. Hij is ervan
overtuigd, dat die wereld niet slechts een vooronderstelhng is,
niet slechts een fantasie, maar een werkelijkheid, waarin men

inderdaad kan leven.nbsp;.

Newman weet heel goed, wat het verschü is tusschen in-
beelding en werkelijkheid. Dat blijkt duidelijk uit de manier,
waarop hij meer dan eens vertelt van de bijgeloovige en fan-
tastische neigingen van zijn kinderjaren: „I used to wish tüe
Arabian Tales were true: my imagination ran on unknown
influences, on magical powers, and talismans.... 1 thougM
life might be a dream, or I an Angel, and all this world a
deceptionquot;, en iets verder: „I was very superstitious, and ior
some time previous to my conversion (when I was fifteen)
used constantly to cross myself on going into the dark ).
Dergelijke bekentenissen zijn te vinden in de jeugdherinne-
ringen ook van andere autobiografen en hebben allerlei
bewijsmateriaal geleverd voor een onderzoek naar de ma-
gische geesteshouding der kinderjf en ^ Het is dan ook zeer
voorbarig om hieruit met Abbott e. a. te concludeeren, dat
Newman nu eenmaal reeds in zijn jeugd een fantast was en
dat zijn getuigenis in later jaren aangaande de wereld der

...nbsp;t-v,» Invisible World, the Greatness and Littleness

the Intermediate Stapte the inv^nbsp;^^^ ^^^^ Mysteriousness of our

of Hui^n Life, ^he f dmfnbsp;the enormous irruption into the

nquot;/p'rn tho^sht O? thf^own and the unknowablequot;quot;. Zie ook:
partje, Chap. IV (Les réalités invisibles), pp.

230 suiv.

1)nbsp;Lett. II, p. 208.

2)nbsp;Lett. II, p. 250.

AT) P 105

») Zei^ger,'Magische Geisteshaltung im Kindesalter und ihre Bedeutung
fur die religiose Entwicklung, Leipzig 1929. Bekend is het voorbeeld m
Goethes „Wahrheit und Dichtungquot;, Insel Verlag, Leipzig 1920, S. 50.

onzienlijke dingen dus ook weinig of geen waarde heeft
Daar komt trouwens bij, dat Newmans geschriften het stem-
pel dragen van een zeer nuchteren en critischen zin, juist
wanneer hij het heeft over de dingen, die niet gezien worden.
Slechts één voorbeeld, dat typeerend is voor de nuchtere wijze,
waarop hij vragen stelt en waarop hij den weg tracht te banen
tot een klaar besef van de reahteit der onzienlijke dingen:

„The great and anxious question that meets us is, what is to
become of us after this life? We fear for ourselves, we are
sohcitous about our friends, just on this point. They have
vanished from us with all their amiable and endearing quali-
ties, all their virtues, all their active powers. Where is that
spirit gone, over the wide universe, up or down, which once
thought, felt, loved, hoped, planned, acted in our sight, and
which, wherever it goes, must carry with it the same affections
and principles, desires and aims? We know how it thought,
felt, and behaved itself on earth; we know that beloved mind
and it knows us, with a mutual consciousness; — and now it is

taken from us, what are its fortunes?----But when we think

how utterly ignorant we are both of the soul's nature and of
the invisible world, the idea of losing friends, or departing
ourselves into such gloom, is, to those who get themselves to
think about it, very overpoweringquot;

Dit is een van de tallooze passages in Newmans ge-
schriften, die duidelijk het wezen van zijn persoonlijkheid
laten doorschemeren. Hij ziet zich telkens door de werkelijk-
heid, die hem omringt, gesteld voor vragen, die hem over-
weldigen: vragen, die eigenlijk zeer voor de hand hggen. En
toch schijnt het, alsof de meeste menschen rustig of onver-
schillig aan dergelijke vragen voorbijgaan of deze met geweld
van zich afzetten. Newman voelt er zich echter door over-
weldigd. Ze laten hem geen rust. Hij móét een antwoord
hebben; hij wil weten, hoe het nu eigenlijk met de on-
zienlijke werkelijkheid gesteld is. Daarbij gaat hij uit van die

1)nbsp;De stelling van Geoffrey Paber, Oxford Apostles, Londen 1933, p. 21:
„In his old age he (Newman) was still substantially the child who walked
with God at Ham and dreamed that his brotherangels were hiding them-
selves from him. All the resources of his intellect were employed throughout
his life to protect that dream from destructionquot; en dat „the function of

dogma in his mind____ was the solidest buttress he could find to the

aethereal constructions of his childhoodquot; miskent de diepte en beteekenis
van Newmans dogmatische problemen.

2)nbsp;P. P. Serm., Ill, p. 370.

elementen in de zichtbare wereld, die boven zichzelf uitwijzen
naar een andere wereld. Yoortgeleid door een onmiddellijk
besef van de realiteit van die andere wereld, maakt hij
gebruik van zijn vlijmscherp verstand en intuïtieven speur-
zin, waarmee hij heel de Schrift en het getuigenis der Kerk
doorvorscht om niet te rusten, voordat hij alles bijeen-
verzameld heeft, wat vanuit die andere wereld in de „Open-
baringswereldquot; van Schrift en Kerk is doorgebroken. Men leze
de preek, waaraan de geciteerde passage ontleend is, en men
zal tot de conclusie komen, dat het Newman onmogelijk was
om zich tevreden te stellen met een gefantaseerd antwoord.
Voor niets is hij zoozeer bevreesd als voor inbeelding en zelf-
misleiding. Het is hem immers om werkelijkheid te doen! Zijn
ontembare drang om door te dringen tot de uiterste gren-
zen van al wat bestaat sluit nuchteren werkelijkheidszin
niet uit, maar veeleer in. Daarbij heeft hij het besef van
alleen te staan onder de menschen van zijn tijd. Hij tracht
hen in zijn preeken wakker te schudden, te brengen tot het
bewustzijn van de hoogere Werkelijkheid, die hen omringt,
zonder dat ze het weten of vermoeden: „ „We are not solitary,
though we seem so. Few now alive may understand or sanction
us; but those multitudes in the primitive time, who believed,
and taught, and worshipped, as we do, still live unto God, and,
in their past deeds and their present voices, cry from the Altar.
They animate us by their example; they cheer us by their
company; they are on our right hand and our left. Martyrs,
Confessors, and the like, high and low, who used the same
Creeds, and celebrated the same Mysteries, and preached the

same Gospel as we do____The harmonies combine and fill the

temple, while discords and imperfections die away. Therefore
is it good to throw ourselves into the unseen world, it is „good
to be therequot;, and to build tabernacles for those who speak „a
pure languagequot; and „serve the Lord with one consentquot;; not
indeed to draw them forth from their secure dwellingplaces,
not superstitiously to honour them, or wilfully to rely on
them---- but silently to contemplate them for our edi-
ficationquot; quot;

De „habitual sense of the Divine Presencequot; als primaire en
fundamenteele levenswerkelijkheid is de magneet, die New-
man met onweerstaanbare kracht trekt uit de wereld der zien-

1) P. P. Serm, m, p. 385.

lijke, en tegelijk het compas, dat hem met nimmerfalende
zekerheid de richting wijst naar de wereld der onzienlijke
dingen. Niet dat dit besef altijd even helder is, maar er is niets
in Newmans leven, dat hem zoo onmisbaar is als dit richt-
snoer. Het is zijn voortdurende angst door eigen schuld dit
compas te zullen verliezen; het is zijn voortdurende bede om
onafgebroken door dit Licht te mogen worden voortgeleid:
„Enable me to believe as if I saw; let me have Thee always
before me as if Thou wert always bodily and sensibly
present.... Every breath I breathe, every thought of my
mind, every good desire of my heart, is from the presence
within me of the unseen Godquot; , en elders: „Shed over me the
sweetness of Thy Presence, lest I faint by the way; lest I find
religious service wearisome, through my exceeding infirmity,
and give over prayer and meditation; lest I go about my daily
work in a dry spirit, or am tempted to take pleasure in it for
its own sake, and not for Theequot;

Terloops zij hier reeds van te voren opgemerkt, dat een van
de lijnen in den ontwikkelingsgang, die Newman ten slotte ge-
bracht heeft binnen de Roomsch-Katholieke Kerk, deze is, dat
, zijn fundamenteele, primair-gegeven, intuïtieve besef van
; Gods Tegenwoordigheid een telkens concreter uitdrukkings-
vorm van die Tegenwoordigheid gevonden heeft in de Open-
baringswerkelijkheid van Christus. Hij ontdekt, dat God op
geheel bijzondere en eenige wijze nabij is in Christus, „the
Incarnate Lordquot;. Van hieruit heeft hij den weg gevonden tot
een nog concreter vorm en wel den meest reëelen, die in het
denkbaar is, n.1. tot dien van het mysterie van Christus'
blijvende Tegenwoordigheid in het Sacrament des Altaars.

In „Loss and Gainquot; beschrijft hij deze ontdekking: „the
jruth flashed on him, fearfully yet sweetly(!): it was the

Blessed Sacrament — it was the Lord Incarnate----It was

the Great Presence, which makes a Catholic Church different
trom every other place in the world(!); which makes it, as no
other place can be, holyquot;.

In dienzelfden tijd, kort na zijn overgang, schrijft hij aan
en vriend: „I never knew what worship was, as an objective

tationllfcStfaf li^e'^r'nbsp;''''' ^^ ^^

Op. cit., p. 85.

3)nbsp;Op. cit., p. 382

4)nbsp;Life I, p. 140.

fact, till I entered the Catholic Church, and was partaker in
its offices of devotionquot;. En in een boekbespreking van See-
ley's „Ecce Homoquot; (20 jaar later) lezen wij: „Is there not That
in all Catholic Churches which goes beyond any written
devotion, whatever its force and its pathos ? Do we not believe
in a Presence in the sacred Tabernacle, not a form of words,
or as a notion, but as an Object as real as we are real ?quot; .

Het fundamenteele besef van Gods Tegenwoordigheid heeft
hem voortgeleid van de eene ontdekking tot de volgende. Wat
hem voortdrijft is steeds de drang vanuit een verborgen Wer-
kelijkheid. Daarom moeten wij Newman een mysticus noemen.
Mystici zijn immers diegenen, die zich niet laten leiden door
hun gedachten, emoties en begeerten, maar door de realiteit
van een verborgen, „hoogerequot; wereld, die hen volkomen in
haar greep heeft.

Ik kan hier echter niet uitvoerig ingaan op het wezen en de
problemen van de christelijke mystiek . Slechts wil ik wijzen
op twee definities, die te midden van de begripsverwarring ten
aanzien van dit moeilijke onderwerp — naar ik meen — het
eigenlijke treffen

Evelyn Underbill zegt: „The true mystic is the person----

in whom the transcendental consciousness can dominate the

1)nbsp;Newman, Discussions and Arguments on Various Subjects, London, 1924,
p. 388 (ed. Longmans).

2)nbsp;Behalve door de le2ing van de eigen werken van enkele mystici, heb
ik bij het onderzoek naar de vraag of Newman een mysticus was, mij een
beeld van de mystiek trachten te vormen, vooral aan de hand van de
volgende werken: Dr. W. J. Aalders, Mystiek, haar vormen, wezen, waarde,
Groningen, 1928; W. R. Inge, Christian Mysticism, London, 1925« (1ste ed.
1899); Pr. von Hügel, The Mystical Element in Religion, 2 vols, London 1927
Evelyn Underhill, Mysticism, A study in the nature and development of
man's spiritual consciousness, London, 1926quot; (1st ed. 1911); J. Maréchal,
Quelques traits distinctif de la Mystique chrétienne; Revue de Philosophie
1912 (opgenomen in Maréchal, Etudes sur la Psychologie des Mystiques,
Paris, 1924, Tome I, pp. 180—258); Cuthbert Butler, Western Mysti-
cism, London 1927; T. M. Watt, The Intuition of God, An Introduction ta
the Philosophy of Mysticism, Edinburgh, 1929; Poulain, Les Grâces d'Oraison,
Paris 1931quot;; A. Mager O.S.B., Mystik als Lehre und Leben, Innsbrück,
1934; Pr. HeUer, Das Gebet, München 19211; Bergson, Les deux sources de
la Morale et de la Religion, Paris s.a.

3)nbsp;Ik kan geen Nederlandsche definitie ontleenen aan het standaard-
werk van Prof. Aalders, aangezien deze zich van een eigen definitie onthoudt:

„Eigenlijk onttrekt de mystiek zich---- aan een definitie. Zij ligt immers

dieper dan de verschijnselen en de vatbaarheid van den menschelijken
geest. Zij is boven-zinnelyk, prae-logisch, a-rationeelquot; (blz. 67). „Een der
fraaistequot; definities noemt Aalders „die van Bonaventuraquot;: „est animi
extensio in Deum per amoris desideriumquot; (blz. 69).

4)nbsp;Mysticism, p. 89.

normal consciousness, and who has definitely surrendered
himself to the embrace of Realityquot;. Deze Werkelijkheid is voor
den christen-mysticus niet anders dan de Openbaringswerke-
lijkheid, die in de Incarnatie tijd-ruimtelijken vorm heeft aan-
genomen: „In the Incarnation this divine character of Reality,
penetrated the illusions of the sensual world.... A divine,
suffering, self-sacrificing Personality was then shown as the
sacred heart of a living, striving universe: and for once the
Absolute was exhibited in the terms of finite existencequot;
Hiermee is de Werkelijkheid aangeduid, waarin en van waar-
uit Newman leefde en dacht.

De tweede definitie, waarop ik wilde wijzen, is die van
Karrer-Maréchal : „ „Wenn in begnadeten Individuen ....die
Seele sich innerlich berührt fühlt von dem letzten Grund des
Seins und Lebens, in lebendigem Empfinden, „qu' eile com-
munique avec un object interne, qui est 1' Être infine (Dien)quot;:
so pflegt man von „Mystikquot; im Vollsinn des Wortes zu
redenquot; quot;.

Er zijn vormen van mystiek, die in het christendom niet pas-
sen, maar men mag het niet omkeeren en zeggen, dat er daar-
om in het christendom voor mystiek geen plaats is De
mystiek in de Christelijke Kerk is die fundamenteele levens-
ervaring van de ziel, waarbij deze de Werkelijkheid Gods, die
gegeven is in de Incarnatie, ontmoet, als zoodanig herkent,
persoonlijk schouwt, en doorleeft, om ten slotte door een
reëelen, innerlijken band ermee verbonden te worden, zooals
de rank deel uitmaakt van den Wijnstok en alleen krachtens
deze reëele verbondenheid werkelijk „levenquot; kan.

Ik moet met deze korte aanduiding van het wezen der
de Christelijke Kerk volstaan. Wat de mystiek tot

of; p-

Karrer, Der mystische Strom vcm Paulus bis Thomas von Aquin,

T f^nbsp;S. 10.

dat el^nbsp;Obbink toe, dat er in het christendom wel degelijk voor

H Th oïi-P^,®'®'*^nbsp;«len als het mystieke pleegt aan te merken: Dr.

1933 • Nn f ' Godsdienst in zijn Verschijningsvormen, Groningen

le^ft'innbsp;positief Christelijke mystiek (niet meer ik, maar Christus

ook Van rii Paulus, Augustinus en Luther, staat,quot; enz. (blz. 206). Zoo

die Mvïtit V,-nbsp;van plaatsen in zijn Phänomenologie: „Man soll

z B riirwr-a betrachten als eine spezifische Art der Religion und

laslt;;pnquot; 8 TTr^cfquot;^^®quot;^®quot;' denn Christentum und Mystik sich vereinigen

Reliaion Tiihin!-'nbsp;^nbsp;Phänomenologie der

tei^e ErMulquot;^nbsp;Katholizismus, Seine Idee und

Umgangquot; Die m;nbsp;1923, S. 47^555: „Der mystische Gottes-

^d lohannäch^^n^-nbsp;Einschlag im paulinischen

una johanneischen Christentum, sondern steht in seinem Zentrumquot; (S 478)

mystiek maakt is de verbinding van realiteit en verborgen-
heid. Het geldt hier een verbondenheid met en een waarachtig
leven vanuit een verborgen wereld, die niettemin reëele en
concrete levenswerkelijkheid is, zóó reëel en concreet, dat de
oppervlakkige, zintuigelijk-waarneembare wereld „van eiken
dagquot;, waarop het „normaal bewustzijnquot; gericht is, er door op
den achtergrond geraakt.

Nog eens: dit is de eigenlijke levenswerkelijkheid van New-
man, en daarom rekenen wij hem tot de mystici Daarom ook
zijn de geloofsformuleeringen bij hem altijd secundair. Hij
komt niet van een „geloofswaarheidquot; tot het aanvaarden van
een geloofswerkelijkheid, maar vanuit de Openbaringswerke-
lijkheid komt hij tot geloof, en vanuit het geloof tot de aan-
vaarding der „geloofswaarhedenquot; in den zin van „geloofs-
formuleeringenquot;. Wij raken hiermee de diepste gronden van
zijn persoonlijkheid en denkwijze. Deze laatste uitvoerig te
beschrijven zou een nauwkeurige analyse vereischen van zijn
z.g. „philosofischequot; geschriften. Dit zou ons van ons eigenlijke
onderwerp afvoeren. Wij keeren daarom terug tot onze aan-
duiding van de gronden, waaruit zijn denkwijze verstaan moet
worden.

Het besef van Gods Tegenwoordigheid is dus bij Newman
niet een algemeen en onbestemd besef, maar een, dat zijn
concreten vorm gevonden heeft in de Openbaringswereld, die
in Christus als een nieuwe Werkelijkheid in deze wereld van
ruimte en tijd is doorgebroken. In dit ononderbroken besef
M^ortelt die merkwaardige, intuïtieve speurzin, die, voort-
durend zich afwendend van de zinnelijk waarneembare wer-
kelijkheid dezer wereld, den weg vindt tot en rondtast in de
wereld der onzienlijke dingen, die dé eigenlijke Werkelijkheid
is. Dat er „Werkelijkheidquot; (Reality) is, weet Newman op grond
van het „voortdurend besef van de Goddelijke Tegenwoordig-
heidquot;. Ware dit een droom of een fictie, dan zou dit tevens
voor hem inhouden, dat aan al het bestaande, en in het bij-
zonder ook aan zijn eigen leven en denken, zijn eigen doen en
laten, alle zin en realiteit ontbrak. Wij hebben hier de spil,
waar bij hem alles om draait. Wij raken hier zijn funda-
menteele levenservaring, die ten grondslag ligt aan zijn levens-

») Er staat een noot in Ward's Life I, p. 31, waarin hü zegt: „The feeling
referred to (viz. Newman's keen sence of God's presence in the conscience)
— is akin to that found in such great mystics as St. John of the Cross
and St. Teresaquot;.

ontdekkingen. Newmans volstrekte onafhankelijkheid van de
meeningen van anderen, zijn zelfstandigheid in oordeelen en
onderzoeken, hangt eveneens hiermee samen, dat hij „mysti-
cusquot; is: dat hij de werkelijkheid met eigen oogen moet aan-
schouwen. Het is nimmer zoo, dat hij slechts navertelt en
tracht na te leven, wat hij bij anderen heeft gevonden. Zijn
beteekenis ligt juist hierin, dat wij bij hem te maken hebben
met een volkomen zelfstandig getuigenis aangaande een per-
soonlijk ervaren Werkelijkheid, waarvan zijn geschriften de
gebrekkige uitbeelding zijn.

Met het feit, dat Newman een mysticus is, hangt zijn sterk
uitgesproken werkelijkheidszin ten nauwste samen.

Hij is onophoudelijk bezig met de onderscheiding werkelijk-
onwerkelijk. Er zijn weinig woorden, die men zoo veelvuldig
zijn geschriften aantreft, als de woorden „to reaUsequot;,
quot;^^alityquot;, „realquot; en „unrealquot;. De norm voor deze onderschei-
ding ligt in die Eenig-wezenlijke Werkelijkheid, die zich voort-
durend aandient in dat fundamenteele besef van de „Divine
quot;resencequot;. Wat de toets met deze Werkelijkheid niet kan door-
staan, heeft voor Newman geen waarde: het is ijdelheid en
leugen en boezemt hem een hartgrondigen afkeer in. Wat voor
ae meeste menschen om hem heen in elk geval nog een be-
trekkelijke en voorloopige waarde heeft en hen vermag te
bevredigen, te boeien en hun motieven voor een groot deel of
zelfs geheel blijkt te bepalen, mist allen vat op hem. Hier li^
oe grond van het veelvuldig misverstand, waaronder hij
voortdurend te lijden heeft gehad, van de miskenning van
zijn werkelijke motieven, van den raadselachtigen indruk, dien
IJ op zoovele biografen, critici en tijdgenooten heeft gemaakt.

Srond hiervoor ligt in de geheel eigen aard van zijn werke-
J eidszin en in de ongewone intensiteit en diepte, waarmee

telkens doet gelden.
Kerk ynbsp;^óór zijn overgang tot de Roomsch-Katholieke

deel b f kdrang naar werkelijkheid voor een groot
de jjj ® 1. jse^agen tot zijn steeds toenemenden afkeer van
die wt'ft^ ^^ Anglikaansche Kerk zijner dagen en van
c vveiKe heerschte in het universitaire leven van het Oxford
van aien tijd.

aaSn? ^^^^nbsp;^^nbsp;^^^ Rickards, naar
_^ discussie over de oude, reformatorische

Lett. I, p. 125.

theologen van de Kerk van Engeland: „I begin by assuming
that the old worthies of our Church are neither Orthodox nor
Evangelical, but intractable persons, suspicious characters,
neither one thing nor the otherquot;.

Eind 1838 schrijft hij aan Rogers over de theologen in Cam-
bridge: „What a set they are! They cannot make religion a rea-
lity; nothing more than a literaturequot; Dit zijn slechts enkele
sporadische uitingen, die echter duidelijk aan het licht breng-
en, wat Newman het meest heeft gehinderd, voordat hij den
weg naar de Roomsch-Katholieke Kerk op ging: hij kon in het
kerkelijk leven van zijn Oxford-omgeving geen werkelijkheid
ontdekken en blijkbaar was er niemand, die zijn hunkeren
naar echtheid en realiteit vermocht te verstaan. Dit schemert
ook duidelijk door in „Loss and Gainquot;:

„White and Bateman (Oxford-studenten) were cases in
point: they were very good fellows, but he (Charles Reding =
Newman) could not endure their unreal way of talking, though
they dit not feel it to be unreal themselvesquot; Newman doelt
hier op dat ijdel gebruik van woorden, waarbij over de
ernstigste aangelegenheden gediscussieerd wordt niet om wer-
kelijk tot nieuwe waarheid door te dringen, maar enkel om
interessante dingen te zeggen tot aangenaam tijdverdrijf. Ieder
scheen het vanzelfsprekend te vinden; alleen Newman door-
zag, hoe hol, onwaarachtig en leugenachtig zulk ijdel gepraat
is. Het sloeg een kloof tusschen hem en zijn vrienden.

Met Newmans Anglikanisme was het feitelijk reeds gedaan
op hetzelfde oogenblik, toen hij (ongeveer zes jaar voor zijn
overgang) ontdekte, dat aan de officiëele formulieren, cere-
moniën en leeringen van de Anglikaansche Kerk geen werke-
lijkheid, maar een willekeurig compromis ten grondslag lag:
„He saw that the profession of faith contained in the Articles
was but a patchwork of bits of orthodoxy, Lutheranism, Cal-
vinism and Zwinglism; and that too (dat was het ontstellende)
on no principlequot;

„I hear so many different opinions in conversation; then I
go to church, and one preacher deals his blows at another;
lastly, I betake myself to the Articles, and really I cannot
make out what they would teach mequot;

1)nbsp;Lett. II, p. 246.

2)nbsp;Op. cit., p. 59.

=)nbsp;Op. cit., p. 113.

4)nbsp;Op. cit., p. 117.

Bateman, die in „Loss and Gainquot; de publieke opinie ver-
tegenwoordigt, merkt op, wanneer het gaat over de onder-
teekening van de 39 Artikelen door de a.s. geestelijken: „Great
authorities, such as Laud or Bramhall, seem to have considered
that we only sign the Articles as articles of peace; not as
really holding them, but as not opposing themquot; Newman
was toentertijd vrijwel de eenige, die besefte, dat een kerk, die
niet ten volle meent, wat zij zegt, een kerk, die een dergelijk
transigeeren toelaat met wat zij als werkelijkheid heet te ver-
kondigen, onmogelijk deel kan hebben aan die Kerk, die het
Lichaam van Christus, het Orgaan van Christus' voortgezette
Openbaringswerkzaamheid is. Immers indien ergens ter we-
reld, dan gaat het toch zeker in de Kerk om laatste en volstrekte
Werkelijkheid Hier treedt een van de fundamenteele pro-
blemen aan den dag, waarmee Newman tot aan zijn overgang
iot de Roomsch-Katholieke Kerk heeft geworsteld en het is
'v^an belang erop te letten, dat dit probleem ten nauwste
samenhangt met een van de voornaamste trekken in zijn per-
soonlijkheid : zijn drang naar werkelijkheid en zijn vrees voor
schijn, waar het betreft de zekerheid aangaande God.

Aan het sterfbed van zijn vader beseft Charles Reding (en
ook hier beschrijft Newman een eigen levenservaring), dat
nienschelijke meeningen, vermoedens, theorieën, ook al dragen
ze den naam van theologie, ijdel blijken, zoodra ze geconfron-
teerd worden met de werkelijkheid van den dood. Ten on-
rechte heeft men uit een passage als de volgende afgeleid,
dat Newman een scepticus zou geweest zijn: Het sterven van
zijn vader „was the first great grief poor Charles had now
nad, and he felt it to be real____He then understood the diffe-
rence between what was real and what was not. All the
oubts, inquiries, surmises, views, which had of late haunted
f/'H ^^ ^^eological subjects, seemed like so many shams, which
ntted before him in sunbright hours, but had no root in his
inward nature, and fell from him, like the helpless December
f rV of affliction.... What is called the pursuit
quot;uth, seemed an idle dream. He had great tangible duties,

Op. cit., p. 119

DassaffP-'nbsp;PP- XXVII—XXX, in aansluiting aan de belangrijke

üinrn.mh.'VvT altitude of men indeed are not consistent, logical, or

de aMte'pkPnfnbsp;^^^ the course of their religious views, etc.quot; in

,GramZr nTfnbsp;Newman in 1880 toegevoegd aan zyn:

„grammar of AssenV, ed. Longmans, 1930, p. 499.nbsp;^

to his father's memory, to his mother and sisters, to his
position; he felt sick of all theories, as if they had taken him
in; and he secretly resolved never more to have anything to do
with themquot; Hier beseft hij voor het eerst, hoe alle theorie te
kort schiet, zoovaak het er in het leven werkelijk op aankomt;
geleidelijk dringt het tot hem door, dat dit heel in het bijzonder
geldt ten aanzien van de nieuwe Werkelijkheid, de Levens-
werkelijkheid, die in Christus openbaar is geworden. Indien
ergens, dan gaat het hier niet om het hooren, aanvaarden en
overdenken, maar om het zien en beleven.

Hoe zeer Newmans denkwijze in conflict was met de gang-
bare meeningen en levenshouding, die men zeer gewoon en
vanzelfsprekend pleegt te vinden, blijkt uit een conversatie
van Charles Reding met zijn vrienden over het celibaat:

„ „Charles said that there was one thing which could not help
surprising him, namely, that when White first came up, he
was so strong in his advocacy of clerical celibacy (een op-
merking naar aanleiding van White's verloving). Carlton and
Sheffield (vrienden van Charles) laughed. „And do you
thinkquot;, said the former, „that a youth of eighteen can have an
opinion on such a subject, or knows himself well enough to

make a resolution in his own case?quot;____„He had read some

ultra-book or otherquot;, said Sheffield, „or seen some beautiful
nun sculptured on a chancel-screen, and was carried away by
romance as others have been and arequot;. „Don't you supposequot;,
said Carlton, „that those good fellows, who now are so full of
„ „sacerdotal purityquot; quot;, „ „angelical blessednessquot; quot;, and so on,
will one and all be married by this time ten years ?quot;.... En
nu het verschil tusschen Charles en zijn vrienden, dat niet
anders is dan een typeering van wat Newman zelf altijd
onderscheiden heeft van de menschen om hem heen, die hem
zoo moeilijk konden verstaan: „Do you really thinkquot;, said
Charles, „that people mean so little what they say?quot; „You take
matters too seriously. Redingquot;, answered Carlton; „who does
not change his opinions between twenty and thirtyquot; quot; Alsof
een besluit, dat gegrond is op geschouwde Werkelijkheid en
onmiskenbare Levensroeping enkel maar een „opinionquot; zou
zijn! Ook Newman had zijn „opinionsquot;, maar hij gaf deze prijs,
zoodra de Werkelijkheid dit eischte. De publieke opinie be-
schouwt echter juist zulke „opinionsquot; als onaantastbaar, ook

1)nbsp;Lett. I, p. 142.

2)nbsp;Loss and Gain, p. 170. Zie boven: blz. 30, noot 2).

als er geen Werkelijkheid aan ten grondslag ligt. Juist deze
taaie gehechtheid aan gangbare opinies was voor Newman het
bewijs, dat het de meeste menschen niet om Waarheid en
Werkelijkheid te doen is. Dit is opnieuw een factor, dien men
in het oog moet houden bij de beoordeeling van zijn overgang
tot de Roomsch-Katholieke Kerk. Hij begon zijn omgeving te
wantrouwen, toen hij bemerkte, dat de dingen, die er het meest
toe doen, het minst „au serieuxquot; werden genomen:

„ „Then they sit over their wine, and talk about this or that
friend who has „secededquot; (die overgegaan is tot de Roomsche
Kerk) and condemn him, and — glancing at the newspaper on
the table — assign motives for his conduct. Yet after all, which
is the more hkely to be right: he who has given years, perhaps,
to the search of truth, who has habitually prayed for gui-
dance, and has taken all the means in his power to secure it;
or they, the gentlemen of England who sit at home at ease?
No, no, they may talk of seeking the truth, of private judg-
ment as a duty, but they have never sought, they have never
judged; they are where they arequot; quot; Newman heeft het gods-
dienstig liberalisme van zijn dagen tot op den bodem door-
zien. Hij bevindt zich hier in conflict met den geest van den
tijd. Zijn tijdgenooten beweren de waarheid niet te kennen:
zij heeten op zoek te zijn naar waarheid, maar zij zoeken niet
Werkelijk; integendeel: zij klemmen zich angstvallig vast aan
z-g- principia, die echter niet anders zijn dan de gangbare
meeningen van den dag. Deze onaantastbaar gewaande „prin-
cipiaquot; moeten er voor zorgen, dat het zoeken naar Waarheid
toch vooral geen werkelijke consequenties voor het leven met
zich zou kunnen meebrengen. En dat ongemotiveerde „blijven
waar men isquot; heet dan beginselvastheid tegenover de „wis-
pelturigheidquot; van een Newman, die telkens van het eene
standpunt voortschrijdt tot het volgende op zijn weg naar
laatste werkelijkheid en zekerheid.

Newman doorziet, dat hier de eigenlijke grond ligt van alle
schijnzekerheid en schijnvastheid, die het scepticisme van de
velen moet verbloemen. Men ontloopt de Waarheid met een
beroep op den plicht en het recht van een eigen meening en in-
middels veroordeelt men iemand, die den moed heeft van een
eigen meening, welke in conflict is met de gangbare opinies van
den dag. De zekerheid van Newman tracht men te brand-

') Loss and Gain, p. 328.

merken als scepticisme en beginselloosheid, omdat deze er
hem toe brengt om — trouw aan de geschouwde Werkelijkheid
en aan het Licht, dat hem voortleidt — de eene opinie na de
andere te wijzigen of prijs te geven, juist omdat ze in den
grond toch slechts menschelijke opinies zijn.

In dit verband is het noodig om ook iets te zeggen over een
ander moment, dat met Newmans besef van de ,^ivine
Presencequot; gegeven is, n.1. het moment van „guidance . Het ge-
heele leven van Newman staat van het begin tot het eind onder
een hoogere leiding, die zoowel zijn denken als zijn doen —
soms zelfs met den dwang van een ijzeren noodzaak — be-
paalt. Vandaar de vele ingrijpende veranderingen in zijn den-
ken en in zijn levensloop. Deze volstrekte overgave aan de
leiding van de „Divine Presencequot;, de wolkkolom, die hem
voorgaat, sluit als vanzelfsprekend tweeërlei in: ten eerste, dat
Newman ten volle bhnd is voor de toekomst; hij neemt geen
besluiten op langen termijn, maakt hoogstens slechts voor-
loopige plannen; hij laat zich leiden, ook al weet hij niet waar-
heen; ten tweede, dat hij ook inderdaad telkens geleid wordt
op wegen, die hij zelf nimmer zou hebben gekozen. Telkens
wordt hij anders geleid, dan hij had verwacht, en geeft hij zijn
eigen meeningen en voornemens als vanzelfsprekend op. De
menschen uit zijn omgeving verstaan dit niet, want zij meen-
den te kunnen bouwen op die meeningen en voornemens
Vasthoudendheid verwarren zij met beginselvastheid, terwijl
zij de „leidingquot;, waarvan Newman spreekt, beschouwen als iets
„onwerkelijksquot;. Zoo moeten zij immers wel telkens talen in
hun oordeel over hem en komen zij er ten slotte zeUs toe om
hem te verdenken van valsche motieven, van zelf zucht en zelf-
ingenomenheid, sluwe berekening, onoprechtheid en geveinsd-
heid, altemaal karaktertrekken, die nu juist bij de persoonlijk-
heid van Newman allerminst passen.

Er is bij Newman sprake geweest van een „struggle of soul
which was noble in its loyalty to an unseen guidequot;

„Guidancequot; vooronderstelt aan de zijde van den mensch
eenerzijds de zekerheid, dat God een zeer bepaald en concreet
doel aan het leven van elk mensch heeft gesteld, een doel, dat
voor ieder een bijzondere roeping insluit, anderzijds bereidheid
tot een volkomen overgave aan de roeping en de leiding Gods,
ook al blijft het einddoel nog verborgen:

1) „Prefacequot; to Anne Mozley's editie van Newmans „Letters and Corres-
pondancequot;.

„Lead, kindly Light, amid the encircling gloom,
Lead Thou me on;

The night is dark, aud I am far from home.
Lead Thou me on.

Keep Thou my feet; I do not ask to see
The distant scene; one step enough for mequot;

Dit is het lied, dat Newman gedicht heeft op de terugreis na
zijn verblijf op Sicilië in 1833, nadat een ernstige ziekte zijn
leven bedreigd had. In dien tijd had het besef van roeping en
leiding zich met onweerstaanbare kracht aan hem opge-
drongen. Reeds voor zijn ziekte op Sicilië had hij uitdrukking
gegeven aan dit besef in een gesprek met Dr. Wiseman m
Rome maar het was tijdens zijn ziekte, dat zijn leven voor
goed en bewust in een nieuwe richting werd geleid: „lïe....
plainly always looked on the fever in all its features as a crisis
in his life, partly judgment on past self-will, partly a sign of
special electing and directing favourquot; In een autobiografi-
sche aanteekening uit het jaar 1834 vinden we deze woor-
den: „„The fever was most dangerous; for a week my
attendants gave me up, and people were dying of it on all
sides; yet all through I had a confident feeling I should

recover. I told my servant so, and gave as a reason----that

„I thought God had some work for mequot;. These, I believe, were
exactly my words, and when, after the fever, I was on the

road to Palermo____I sat on the bed on the morning of May

26 or May 27 profusely weeping, and only able to say that
I could not help thinking God had something for me to do at
home.... Now it certainly is remarkable that a new and
larger sphere of action had opened upon me from the very

moment I returnedquot; quot; .

Sindsdien geeft Newman telkens uitdrukking aan zijn besef
van door God geleid te worden naar een nog onbekend eind-
doel. Zoo schrijft hij in 1836: „1 think I am conscious to my-
self that, whatever are my faults, I wish to live and die to His
glory — to surrender wholly to Him as His instrument, to
whatever work and at whatever personal sacrifice, though I
cannot duly realize my own words when I say soquot;

1)nbsp;Lyra Apostolica, edited by H. C. Beeching, Methuen, London, p. 23 Cde
eerste editie is van het jaar 1836). Vgl. boven: blz. 148, noot i).

2)nbsp;Lett. I, p. 376.

3)nbsp;Lett. I, p. 362.

*) Lett. I, p. 363, cp. Ap., p. 135.

5) Lett. II, p. 152.

Dit laatste „though I cannot duly reahze my own words is
weer typisch voor Newman. Hij heeft ten allen tijde het bese ,
dat woorden slechts „woordenquot; zijn, nimmer een adaequateui^
drukking van de werkelijkheid, waarop ze doelen. Eerst dringt
zich een nieuw stuk werkelijkheid aan zijn bewustzijn op en
dan volgt vaak een lange periode van zoeken en tasten om
de woorden te vinden en de gedachtenconstructies, die eenigs-
zins bij benadering uitdrukking geven aan de werkelykheid,
die bo4n allen twijfel verheven is. Twijfel onts aat bij New-
man wel ten aanzien van de juistheid der uitdrukkingsvormen,
nimmer ten aanzien van de werkelijkheid zelve.

Het vinden van nieuwe werkelijkheid en ten slotte van de
daarmee correspondeerende gedachten ervaart Newman even-
eens als een leiding, die buiten den eigen wil omgaat. Ook zijn
denken en gelooven wordt door God geleid naar een nog on-
bekend einddoel. Hij ontdekt dat vaak eerst achteraf.

„Conviction is the eye-sight of the mind, not a conclusion
from premisses; God works it, and His works are slow ).

Hij illustreert dit aan een voorbeeld: „„What a mystery
is the soul of man! Here was Charles (het pldt hier weer een
eigen levenservaring), busy in Aristotle and Euripides, Thucy-
dides and Lucretius, yet all the while growing towards the
Church, „to the measure of the stature of the fulness of

dele overgave aan Gods leiding houdt noodzakelijk
verband, dat Newman hoe langer hoe minder rekening gaat
houden met de wenschen en de meeningen van zijn omgeving.
Wat door velen wordt beschouwd als een deugd neemt m zijn
oogen het karakter aan van oneerlijkheid. Volstrekte eerlijk-
heid houdt geen rekening met ^igen en anderer wenschen,
maar is tot in het kleinste gebonden door trouw aan de Leiding
Gods tot in de uiterste consequenties. Zoo schrijft hij in 1840
aan een onbekenden correspondent: „I am more and more
convinced that the business of all of us is to be honest and
to court no one and to leave the course of things to itself, or
rather to higher guidancequot;

1)nbsp;Loss and Gain, p. 261.

2)nbsp;Los^ and Gain.nbsp;^^^ ^^^^ ^^^ ^^^^^^ ^ ^^^^ ^^^^ „„ ^^^

guard against self-wUl. You should not benbsp;your own master. I toTC

a. risht to say this for I very seldom act of myself; verder: Corr. K., p. 300.
^A^t I w^h £ not to go by my own judpnent. but by something external,
like the pillar of the cloud in the desertquot;.

Als Newman enkele jaren later, in 1845, op het punt staat
om over te gaan tot de Roomsche Kerk, dan is er tegendver al
de pogingen van familieleden, vrienden, theologen, om hem
daarvan te weerhouden en twijfel bij hem op te wekken aan
de juistheid van dien stap, maar één ding, dat hem vasthoudt:
„God calls me, and I must follow at the risk of my soulquot;
„I am going (schrijft hij aan zijn zuster) to those whom I do
not know, and of whom I expect very little. I am making my-
self an outcast, and that at my agequot;. Het is dus geen zelfge-
kozen stap; het is een stap, waarvan hij uit wereldsch oog-
punt voor zichzelf weinig verwacht. „Oh, what can it be but
a stern necessity which causes thisquot;

Newman geeft zich blindelings over aan Gods Roeping en
Leiding. Hier wordt echter zulk een nooit verwachte stap,
zulk een bovenmenschelijk offer van hem geëischt, dat hem
een oogenblik de verzoeking overvalt om aan Gods Leiding te
vertwijfelen en deze te houden voor zelfmisleiding:

„Of course the human heart is mysterious. I may have some
deep evil in me which I cannot fathom w... but may not one
humbly trust that the earnest prayers of many good people

will be heard for me?____ May one not hope and believe,

though one does not see it, that God's hand is in the deed, if a
deed there is to be; that He has a purpose, and will bring it to
good, and will show us that it is good, in His own time?quot; ').
In een anderen brief schrijft hij:

„I say to myself, if I am under a delusion, what have I done,
what grave sin have I committed, to bring such a judgment
on me? O that it may be revealed to me, and the delusion
broken! But I go on month after month, year after year, with-
out change of feeling except in one direction; not floating
up and down, but driving one wayquot;

Inderdaad, er is in Newmans gang vanuit een gematigd
Calvinisme door het Liberalisme en het Anglikanisme heen tot
in de Roomsch-Katholieke Kerk iets van dien vasten koers,
waarmee een oceaanstoomer in snelle en doelbewuste vaart al
de verschillende klimaatzones van de aarde doorkruist. Het is
geen op en neerzwalken van een losgeslagen visschersbootje
bij storm op zee. Ondanks de „passing cloudsquot; staat de koers

») Loss and Gain, r, 307

Lett. II, p. 411.
») Lett. II, p. 412.

«) Lett, n, p. 415, cp. Corr. K., p. 314.

vast en deze is geen zelfgekozen koers, maar een, die van het
Sin tofhquot;nbsp;bepaald wordt door „loyalty to an unseen

wLt in the world am I doing this for, except that I think

'^Hettl«nbsp;dat zulk een klaar getuigenis de

crScl nLt voorzichtiger gemaakt heeft in hun oo^eel -b^^^^^
grijpelijk ook, dat zelfs een Roomsch-Kathohek Sha^ ^es
He in haar levensschets van Newman meent, dat het wel
n oil mogebjk zal zijn om uit te maken, wat newman tot
(voor hem dan zoo „fatalequot;) stap bewogen heef . En dat, ter
wiil hii het in tal van brieven zoo duidelijk heeft gezegd:

My motive simply is that I believe the Roman Church to
be twnd that I have come to this belief without any assign-

rvoor! om Newman niet te houden aan zijn
ei^en woord en getuigenis, zooals hij dat ook geeft aan het slot
vïn z^n laatste^Anglikaansche werk, onmiddellijk voor zijn

quot;quot;^T^ce^if^Lu with the imagination that it comes oE
disappointment, or disgust, or restlessness, or wounded fee-
Hng, or undue sensibility or other weakness (altemaal ver-
moedens, waarmee men zonder eenigen redelijken grond hem
van alle zijden kwam bestoken). Wrap not yourself round m
the associations of years past, nor determine that to be trum
which you wish to be so, nor make an idol of cherished antici-

nations. Time is short, eternity is long ')•
, ^ Als fundamenteele grondtrekken in Newmans persoonlijk-
hefd werden tot dusverre genoemd: zijn voortdurend ^sef
vl de Tegenwoordigheid Gods, zijn drang naar laatste Wer-
Sliikheidf zijn volstrekte overgave aan de bewust ervaren
3ing Gods en zijn onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan

Werkelijkheid is:

' ^ HieTuitis'verstaanbaar zijn openheid naar de zijde van God
en de Wereld der Onzienlijke Dingen, zijn geslotenheid naar

1)nbsp;Lett. II, p. 411.nbsp;„ , „

2)nbsp;In „Studies in SuMifne Failure , pp. li—s'-

3)nbsp;Lett. II, p. 403.

4)nbsp;Ess. Dev., p. 445.

de ziide van de menschen en de wereld der zinnen. Hiermee
hangen ten slotte ook de overige markante trekken m z^n
persLnlijkheid samen: zijn diepe ernst, zxjn angstvallige voor-
Lhtigheid en grondigheid in het vormen van een oordeel of
beslnft zijn kinderlijke oprechtheid en volstrekte eerlijkheid,
2?n ze fstandigheid in denken en optreden, zijn bescheiden-
Wen eenvoud en gevoel van eigen kleinheid en onwaardig-
heid ziS eenzaamheid onder de menschen, zijn scherpe
Schrzin! die zich niet laat verblinden door eigenbelang en

op aardsch genot gerichte hartstochten.nbsp;n^aktiik

Wie in Newmans dagen had het ooit gemerkt dat de praktijk
van het geestebik en godsdienstig leven in de Univer^^^^^^^^
colleges een voortdurende miskenmng was

of the Holy Communionquot; Newman was toch ^nimer de
eenige, die voortdurend verbijsterd stond over ^et pvaarlijke
spel dat onafgebroken met het heiligste en mitsdien met de

''A^hf nïri|^^!o7dTnttionquot; met zijn moeder e^P^^de^
over zijn eerste preeken, schrijft hi : „I shaU certainly always
strive in every pulpit so to preach the Christian doctrines as at
the same time to warn people that it is q^^e ^dk to pretend
to faith and holiness, unless they show orth their inward
principles by a pure disinterested upright hne of conduct ).
HoezeL het hem hiermee ernst geweest is kan ieder consta-
teeren, die een paar van zijn preekenbundels leest

De volgende aanteekening vinden we in een dagboek ) uit
den tijd ;an zijn eerste huisbezoeken: „I spoke very strongly
on our' being sinful and corrupt till death; on the neces^
sin being found a burden always, on the fear of «elf-deception
and of falling away even after the most vivid feehngs ), and
on the awful stati („awfulquot; is een van Newmans karak-
teristieke woorden) of those who, having left rebgion for their
death-bed, could give no evidence (Newmans nuchtere en

») Lett. I, p. 33.nbsp;I

2) Lett. I, p. 78.

«) Te^^^n^tm Skfgodsdienstige zekerheid die haar grond zoekt
in het oppervlakkig spel der Loties, gewantrouwd. Een afwijzing van de
mystiek als die van Dr Korff Op Weg naar een nieuwe Levenseenheid,
Amsterdam 1931, blz. 130—135' is niet op Newman en toch eigenlijk op
geen der groote christelijke mystici toepasselijk. De christelijke mysticus
zioekt niet een aanraking met de godheid, maar hij weet zich onder het
onontkoombare beslag van de Werkelijkheid Gods. Het fundament van zijn
zekerheid is de realiteit der Incarnatie.

critisclie werkelijkheidszin!) of their sincerityquot;.

Met hoeveel ernst en nauwgezetheid hij zijn pastoralen ar-
beid aanvatte, blijkt uit een brief aan zijn moeder: „About
ten days ago I began my visitation of the whole parish going
from house to house asking the names, numbers, trades,
where they went to church, etc. I have got through, as yet, a
third (and the most respectable third) of the populationquot; ''). In
denzelfden brief merkt hij het volgende op over zijn pree-
ken: „The sermons I send you were not intended for com-
positions: you will find them full of inaccuracies. I am aware
they contain truths which are unpalatable to the generality of
mankind; but the doctrine of Christ crucified is the only spring
of real virtue and piety, and the only foundation of peace and
comfortquot; Hier hebben we eigenlijk in kort bestek den ge-
heelen Newman met zijn zelfcritiek en tevens zijn vastheid van
overtuiging, met zijn bescheidenheid en tevens met zijn durf
om „onaangename dingenquot; te zeggen, met zijn ernst en tevens
zijn volheid van vrede en geluk. Maar „gelukquot; („comfortquot;)
is niet het onderwerp van zijn preeken: „Those who make
comfort the great subject of their preaching seem to mistake
the end of their ministry. Holiness is the great endquot; .

Aan zijn vader schrijft hij: „I am more convinced than ever
of the necessity of frequently visiting the poorer classesquot;. „ „I
have not tried to bring over any regular dissenters. Indeed.
I have told them all „I shall make no difference between you
and church-goers. I count you all my flock, and shall be most
happy to do you a service out of church if I cannot within it.quot;
A good dissenter is, of course, incomparably better than a bad
churchman, but a good churchman I think better than a good
dissenterquot; quot; Gezien tegen den achtergrond van de toenmahge
verhoudingen tusschen de kerk, de armen, de dissenters, en
van de toenmalige gedragslijn van verreweg de meeste „ziel-
zorgersquot; treft hier weer de geheel origineele wijze, waarop
Newman zijn taak opvat. Tevens komt hierin die ruime oecu-
menische gezindheid tot uiting, die bij volkomen openheid voor
de nooden van alle menschen zonder onderscheid en bij vol-
slagen eerbied voor elke openbaring van waarachtig gods-

1)nbsp;Toen ter tyd een unicum in de „Kerk van Engelandquot;.

2)nbsp;Lett. I, p. 75.

3)nbsp;Lett. I, p. 76.
») Lett. I, p. 76.
5) Lett. I, p. 77.

dienstig leven buiten de Kerk, toch ook vasthoudt aan de
geheel eenige waarde en beteekenis van deze laatste in het
heilsplan van Christus. Deze oecumenische gezindheid heeft
hem nimmer verlaten, ook niet na zijn overgang tot de
Roomsch-Katholieke Kerk. Het heeft nimmer aan Newman
gelegen, wanneer deze stap, waartoe hij zich in zijn geweten
verplicht achtte, scheiding veroorzaakte tusschen hem en zijn
Anglikaansche vrienden. Na zijn overgang schrijft hij: „AU
this is quite consistent with believing, as I firmly do, that
individuals in the English Church are invisibly knit into that
True Body of which they are not outwardly members; and
consistent, too, with thinking it highly injudicious, indiscreet,
wanton, to interfere with them in particular casesquot; Als er één
ding was, waar Newman volkomen vrij van was, dan was het
fanatisme, die ziekte van den geest, die het symptoom is van
gebrek aan geloofsverzekerdheid en die zoo vaak ten onrechte
voor zekerheid van overtuiging en vastheid van beginsel wordt
aangezien. Het waren veeleer Newmans bestrijders, die —
blind als ze waren voor de grootheid van zijn karakter en de
verborgen diepten van zijn wezen — zich door fanatisme
lieten leiden bij hun verdachtmaking van zijn persoon en
motieven.

Aan zijn vriend Bowden schrijft hij: „If you say: Why
edit books at all? I answer I have great fears of being super-
ficial. Nothing is a greater temptation in writing such a book
as the „Ariansquot; than to take facts and Fathers at second hand;
and 1 wish to withdraw myself as much as possible from itquot;

Wanneer hij bezig is aan' zijn „Lectures on Justificationquot; in
1838, schrijft hij (een uiting, die ook uit ander oogpunt ver-
meldenswaard is): „Then about my own work (on Justifi-
cation) I am a good deal fussed. It is the first voyage I have
yet made proprio marte, with sun, stars, compass, and a
sounding line, but with very insufficient charts. It is a terra
incognita in our Church, and I am so afraid, not of saying

'^'■ong so much as____ of misunderstanding other

writers. For really the Lutherans, etc., as divines, are so shal-
ow and inconsequent, that I can hardly believe my own
impressions about themquot; Dit is Newmans ontmoeting met de

Lett. II, p. 419

lif'p^sfnbsp;uitgave van de geschriften der kerkvaders.

*) Lett, n' p.' 222.

Duitsche theologie van zijn dagen. Hij w^antrouwt zijn eerste
indrukken en is bevreesd een oordeel uit te spreken, dat
mogelijk berust op een verkeerd verstaan. Het is een houding,
die men geenszins vanzelfsprekend mag achten, die integen-
deel slechts sporadisch voorkomt.

Dezelfde ernst en grondigheid, waarmee hij zich wijdt aan zijn
pastorale taak, betoont hij eveneens in zijn wetenschappelijken
arbeid. Nimmer schrijft hij enkel om te schrijven, nog minder
om zich een wetenschappelijke reputatie te verwerven of ook
maar om de wetenschap om haar zelfs wil te dienen. Hij
schrijft alleen, wanneer hem een nieuwe visie is geopenbaard;
hij is — afgezien van den invloed, dien hij „toevalhgquot; van den
een of anderen philosoof of theoloog heeft ondergaan — vol-
komen zelfstandig in zijn arbeid; hij uit zich nooit over schrij-
vers, tenzij hij deze volledig uit de bronnen heeft leeren ken-
nen; de schrijvers (met name de kerkvaders en onder de
Engelsche philosofen Joseph Butler), die hij kent, kent hij
grondig en uit de eerste hand; over anderen wil hij zich niet
uitlaten. Zoo schrijft hij in 1834: „As to Berkeley, I do not

know enough to talk----As to Reid, I used to know something

of him some twelve years since, when I was preparing for

standing at Oriel----I have no business to talk of writers I

have not studiedquot; Intusschen kan men er dan zeker van zijn,
dat hij zulke schrijvers toch in elk geval beter kende dan zijn
tijdgenooten, die hun oordeel gereed hadden. Deze terug-
houdendheid, zelfbeperking, bescheidenheid, is karakteristiek
voor Newman.

Het is onmogelijk om zich een juist oordeel te vormen over
zijn overgang tot de Roomsch-Katholieke Kerk, zonder dat
men zijn brieven leest uit de periode, die daaraan onmid-
dellijk voorafgaat (1838—1845). Het eerste, wat daarbij telkens
treft, is de openhartigheid en de ernstige wil, waarmee hij tot
eiken prijs zijn positie zuiver tracht te houden; het tweede is
de ernst, waarmee hij „waakt en bidtquot; (ten slotte drie jaar lang
in de afzondering van „Littlemorequot;) en de grondigheid, waar-
mee hij onderzoekt en nadenkt, voordat hij het waagt om het
besluit te nemen tot den overgang.

Reeds in 1838 schrijft hij aan een van zijn meest intieme
vrienden (Bowden): „To suffer my Bishop to breathe a word
against me would be to put myself in a false position. Depend

1) Lett, n, p. 36.

upon it our strength (as of every thing or person, political,
religious, philosophical) is consistency. If we show we are not
afraid of carrying out our principles in whatever direction,
humanly speaking, nothing can hurt us, and it seems the most
likely way to obtain a blessingquot; Deze uitlating duidt reeds
aan de impasse, waarin Newman zich meer dan vijf jaar lang
heeft bevonden: eenerzijds de ernstige wil om in volkomen
openhartigheid een zuivere positie te bewaren; anderzijds de
afkeer van elke poging om te transigeeren met wat zich als
waarheid en werkelijkheid aan hem opdringt.

Aan Keble schrijft hij in hetzelfde jaar: „People really
should put themselves into my place, and consider how the
appearance of suspicion, jealousy, and discontent is likely to
affect one who is most conscious that everything he does is
imperfect, and therefore soon begins so to suspect everything
he does as to have no heart and little power to do anything at
all.... This I feel, that if I am met with loud remonstrances
before gentle hints are tried, and if suspicions go before
proofs(!), I shall very soon be silenced whether persons wish
it or noquot; Dit is Newman „achter de schermenquot;, toen ter tijd
de meest „gevierdequot; prediker van Engeland en de meest invloed-
ïquot;ijke man van Oxford: hoe geheel anders dan de verdacht-
Diakingen van zijn tegenstanders het wilden doen voorkomen,
tn een anderen brief schrijft hij: „I had much rather say
nothing, and had I my own wish I certainly should say nothing
and write nothing more. I mean, I distrust my judgment, and
am getting afraid to speak. It is just like walking on trea-
cherous icequot; In dit verband dient ook gewezen te worden op
een passage in de „Apologiequot;, die betrekking heeft op het
^ar 1839: „In the spring of 1839 my position in the Anglican

'-nurch was at its height____ Conscious as I was that my

opinions in religion were not gained, as the world said, from
rtoman sources(!), but were, on the contrary, the birth of my
and of the circumstances in which I had been

p aced, I had a scorn of the imputations which were heaped
upon me

Hoe onhoudbaar de bewering is, dat Newman in de Angli-
Kaansche Kerk van zijn invloedrijke positie gebruik gemaakt

Lett. II, p. 36.

2) Lett. II, p. 240.

') Lett, n, p. 243

') Ap., p. 192.

ZOU hebben tot „propaganda voor Romequot;, bUjkt uit tallooze
brieven uit dien tijd Reeds in 1839 denkt hij erover om zich
uit zijn werkkring terug te trekken: „I should not wonder if
the Bishop got uneasy, in which case I suppose I should resign
the livingquot;. Newman schiep niet een onzuivere positie, in-
tegendeel: hij was vrijwel de eenige, die begon te beseffen, dat
hij en zijn vrienden zich in een onzuivere positie bevonden en
dat dit niet zoo kon blijven. Het was juist zijn diepe behoefte
aan volkomen zuivere verhoudingen op elk gebied, die hem
voortdreef: „Our Church is not at one with itself, there is no

denying it____ I do really trust, if it may be said without

presumption, that we are brought forward for a purpose and
we may leave the matter to Him who directs all things well.
One thing seems plain----that temporal prospects we (per-
sonally) have none. I could fancy things going so far as to
make me resign even my fellowshipquot;

Als het onder Newmans aandacht gebracht wordt, dat zijn
„curatequot; aan een Roomschen dienst heeft deelgenomen, schrijft
hij naar aanleiding hiervan aan de Rev. W. Dodsworth: „Of

course this is a very unpleasant occurrence----I suppose the

case is simply this, that we have raised desires (in de „Oxford
Movementquot;), of which our Church does not supply the objects,
and that they have not the patience, or humiUty, or discretion
to keep from seeking those objects where they are supplied.
I have from the first thought that nothing but a quasi miracle,
would carry us through the trial with no proselytes whatever

to Romequot;').nbsp;. . i-

Persoonlijk had Newman toen nog weinig ot geen sympathie
voor de Roomsche Kerk. Begin 1840 schrijft hij aan Bowden:
„your account of the Southern Churches, makes one almost
feel as if a formal union would do no goodquot; en in een volgen-

1)nbsp;In dit verband zij ook gewezen op een verklaring van Newman uit het
jaar 1883 afgedrukt in V.M. II, P- 433, ter weerlegging van een bewering
van Palmer- „If this means that HurreU Froude and I thought of being
received into the Catholic Church while we still remained outwardly
professing the doctrine and the communion of the Church of England,
I utterly deny and protest against so calumnious a statement. Such an
idea never entered into our headsquot;. Ondanks deze klare tegenspraak worden
deze en dergelijke beschuldigingen zelfs tegenwoordig nog verspreid om de
integriteit van Newmans karakter in de oogen van het publiek verdacht te
maken.

2)nbsp;Lett. 11, p. 262.

3)nbsp;Corr. K., p. 41.

«) Corr. K., p. 52.

den brief: „I fear too that some persons will turn Roman
Catholics, up and down the country; indeed how is this pos-
sibly to be helped as things are? they will be right in their
tttajor and wrong only in their minor — right in their prin-
ciples, wrong in their fact(!) — they seek the true Church, but
do not recognise the Church in usquot;

Als onwaarachtig veroordeelt hij de poging van de Room-
schen om in samenwerking met de Dissenters de positie van
de Anglikaansche Kerk te verzwakken. Zijn verontwaardiging
brengt hem er zelfs toe om te weigeren met een Roomschen
priester te dineeren en hij schrijft daarover aan Bowden
(Febr. 1840):

„I was told that Mr. Spencer expressed himself quite puzzl-
ed why I would not dine with him; so I wrote him a letter....
which he has not answered, perhaps for fear of getting into
controversy. I merely said, that it was useless for them to
attempt amicable intercourse between themselves and us,
while their acts were contrary, while they allied themselves
to Dissenters and Infidels, and were plotting our ruinquot;

Nog in 1841 schrijft Newman aan iemand met „Room-
sche neigingenquot;: „I am not surprised at any one being drawn
to the Roman Church under your feelings, wrong as I think

it----So great a matter as a change of religion ought not to be

thought of without years (I may say) of prayer and medi-
tation. Nor do I think it God's way, generally speaking, for
individuals to leave one religion for another — it is so much
like an exercise of private judgmentquot; Behalve dat hieruit
blijkt, hoezeer „private judgmentquot; iets totaal anders is als
phoorzaamheid aan Gods Leiding, ook al zou men bij deze
laatste geheel alleen komen te staan, bewijst reeds één zulk een
uiting voldoende de ongerijmdheid van de veronderstelling, als
zou Newman van zijn positie in de Anglikaansche Kerk ge-
bruik gemaakt hebben om propaganda te voeren voor de
f^^^schen. Enkele maanden later schrijft hij: „Be the Eng-
lish Church what you fear it is, yet surely it is good enough
i^or you, surely it has excellences and graces, it has saints, it

has gilts, it has lessons, which are above you and me----I

will never say such a thing as that the Church of Rome is

1) Corr. K.. p. 53.
=) Lett, n, p. 267
3) Lett. U, p. 310.

apostate; but still I am sure you have seen but the fair side of
that Church as yetquot;

Er is geen sprake van, dat Newman zich door een soort on-
gemotiveerde sympathie tot de Roomsche Kerk aangetrokken
gevoelde. Eerder had hij tot vlak voor het moment van zijn
overgang een zekeren tegenzin te overwinnen. Het karakteris-
tieke in hem was echter dit, dat hij zich in laatste instantie
nimmer door sympathie of antipathie liet leiden; immers hij
stond onder een leiding, die hem verlost had uit den greep van
welke hartstochten ook. Juist deze vrijheid van emotioneele
invloeden heeft hem meer dan eens de beschuldiging van
koudheid en onverschilligheid jegens zijn medemenschen be-
zorgd. Zoo draait men voortdurend om hem heen zonder den
grond en de motieven van zijn handelen daar te zoeken, waar
ze uitsluitend gelegen zijn, n.1. in zijn onvoorwaardelijke ge-
bondenheid en overgave aan God.

Het is bekend, hoe met name de publicatie van Tract 90 over
de „39 Artikelenquot; (begin 1841) de oorzaak geweest is van felle
bestrijding en ongemotiveerde verdachtmaking. Slechts één
citaat in verband hiermee. Het is uit een brief van Newman
aan de redactie van de „Timesquot;: „I would rather be judged
by my own words than by Mr. Maurice's interpretation of
them. I distinctly repudiate his accusation that I maintained
either in Tract 90 or elsewhere, the right of a man's subscribing
to the Thirty-nine Articles in a non-natural sense----I main-
tained in Tract 90 that the Thirty-nine Articles ought to be
subscribed in their literal and grammatical sense (dat eischte
immers juist zijn eerlijkheid; weinigen namen het zoo nauw met
de onderteekening van de 39 Art. als juist Newman); but I main-
tained also that they were so drawn up as to admit, in that gram-
matical sense, of subscription on the part of persons who diffe-
red very much from each other in the judgment which they
formed of Catholic (niet uitsluitend „Roomschequot;) doctrinequot;

Als er dus van tweeslachtigheid sprake was, dan lag deze
niet bij Newman, maar bij de 39 Artikelen als tweeslachtige
basis van de Anglikaansche Kerk. De behoefte aan „consis-
tencyquot;, aan volstrekte oprechtheid en klaarheid, aan werke-
lijkheid, de afkeer van allen schijn, gegrond in de eerlijkheid
van zijn karakter, brachten Newman er toe de dubbelzinnig-
heid van de 39 Artikelen zoo lang mogelijk te ontkennen. Toen

1)nbsp;Lett, n, p. 312.

2)nbsp;Corr. K., p. 109.

tem dat ten slotte toch niet mogelijk bleek, trok hij zich onmid-
dellijk uit allen praktischen arbeid terug, en het is een bewijs-
baar feit, dat hij tot aan zijn overgang volkomen eerlijk en zuiver
gebleven is in zijn houding tegenover de Anglikaansche Kerk.

Eind 1841 schrijft Newman aan Rickards: „For two years
and more I have been in a state of great uneasiness as to my
position here, owing to the consciousness I felt, that my opini-
ons went far beyond what had been customary in the English
Church. Not that I felt it any personal trouble, for I thought
and think (!) that such opinions were allowed in our Church
fullyquot; 1).

Enkele maanden later geeft hij een uitleg aan zijn bis-
schop. „It is now a whole year since I have been the subject
of incessant misrepresentation.... For many years, at least
thirteen, I have wished to give myself to a life of greater
religious regularity (naar een orderegel) than I have hitherto
led; but it is very unpleasant to confess such a wish even to
nay Bishop, because it seems arrogant, and because it is com-
mitting me to a profession which may come to nothingquot; Hier
1'bjkt, hoe het niet anders dan bescheidenheid en een gevoel
van eigen zwakheid zijn, die er hem toe brengen het diepste
van zijn motieven en begeeren verborgen te houden voor de
menschen. Over het algemeen heeft hij trouwens een groote
voorkeur voor stilzwijgen en het is veelal tegen wil en dank,
dat hij bij allerlei betrokken wordt:

55 If I consulted my own feelings and habits, I should do
what I have so often done when I was exposed to obloquy on
the part of others, keep silencequot; '). Een soortgelijke uiting
citeerde ik reeds uit een brief aan Bowden: „I had much rather
say nothing, and had I my own wish I certainly should say
nothing and write nothing morequot; In een brief aan Keble
(in 1838) lezen wij: „To read and otherwise employ myself
with the Fathers; without venturing anything of my own, is
what would give me most peace of consciencequot; Hij zoekt
gaarne de eenzaamheid: „You know I can be very earnest in
entreating to be left alonequot; Eenzaamheid hoort bij zijn
ganschejwezen: „Now I have not explained why I have said

gt;) Lett. II, p. 332
Lett. II, p. 351 ■
Corr. K., p. 19.

Letten®quot;p 245nbsp;^

») Lett. I, 'p. 332.'

all this: for this reason, that you might not think me lonely.
I am not more lonely than I have been a long while. God
intends me to be lonely; He has so framed my mind that I am
in a great measure beyond the sympathies of other people and
thrown upon Himself.... God I trust will support me in fol-
lowing whither he leadsquot; Men ziet, hoe nauw het alles
samenhangt: de behoefte aan eenzaamheid en de overgave
aan leiding; de teruggetrokkenheid met haar noodzakelijken
tegenhanger: misverstaan te worden door de menschen, soms
zelfs door de naaste omgeving. Ten slotte moet het alles herleid
worden tot de fundamenteele grondtrekken van Newmans
persoonlijkheid, aan den aanvang van dit hoofdstuk be-
schreven. „We are not solitary, though we seem soquot; Drie
lange jaren wacht hij biddend in de afzondering van „Little-
morequot; op de duidelijke teekenen van Gods Leiding. Uit Little-
more schrijft hij aan zijn zuster, Mrs Mozley: „Everything
that one does honestly, sincerely, with prayer, with advice,
must turn to good. In what am I not likely to be as good a
judge as another? In the consequences? True, but is not this
what I have been ever protesting against: the going by expe-
dience, not by principlequot; ?

Hoe zeer het hem hiermee ernst is, blijkt wel hieruit, dat hij
afstand doet van zijn „livingquot; (het vicarisschap van St. Mary's,
Oxford), zoodra hij bemerkt, dat hij in de Engelsche Kerk niet
op zijn plaats is. Aan Mozley schrijft hij op 1 September 1843:
„The truth then is, I am not a good son enough of the Church
of England to feel I can in conscience hold preferment under
her. I love the Church of Rome too wellquot; In een anderen
brief (eind September) lezen we: „I do so despair of the Church
of England, and am so evidently cast off by her, and, on the
other hand, I am so drawn to the Church of Rome, that I think
it safer, as a matter of honesty, not to keep my living. This is a
very different thing from having any intention (die bestond

zelfs toen nog niet!) of joining the Church of Rome____All 1

know is, that I could not without hypocrisy profess myself
any longer a teacher and a champion for our Churchquot;

Als het geleidelijk tot hem begint door te dringen tot welk

1) Lett. II, p. 176, cp. letter on p. 175.
P. P. Serm. Ill, p. 385.
Lett. II, p. 377.

4)nbsp;Lett. II, p. 379.

5)nbsp;Lett, n, p. 380.

een laster en verdachtmaking de publieke opinie in staat is,
ontzinken hem alle vooroordeelen, die hem nog op een afstand
houden van de Roomsche Kerk: „I confess the atrocious lies
— I can call them nothing else — which are circulated against
myself have led me to feel how very false the popular im-
pression may be about the Jesuits, etc.quot; Aan den anderen
kant weet Newman zulke onbillijke reacties zelfs nog tot op
zekere hoogte te waardeeren. „ „I do not wonder at anyone's
first impression being, when he hears of the change of reHgion
of another, that he is influenced by some wrong motive. It is the

necessary consequence of his thinking himself right----Now

I am far from saying I can find in myself good motives — I
have not any confidence whatever that I am acting from faith
and love (besef van eigen kleinheid en zwakheid); but what
I say is that I cannot detect bad motives, and I seem to reaUse
to myself most completely St. Paul's words: „I am concious of
nothing to myself, yet I am not hereby justified — but he that
judgeth is the Lordquot; quot;

Een rehabilitatie van Newman is tegenwoordig niet meer
noodig. Toch meende ik uitvoerig bij zijn karakter te moeten
stilstaan, omdat de blijvende waarde en beteekenis van zijn
geschriften voor een groot deel bepaald wordt niet slechts door
den feitelijken inhoud, maar vooral door den persoon, die er
achter staat.

Newman heeft zijn strijd uitgestreden met God alleen en in
volkomen onafhankelijkheid van menschen, zelfs (om een ge-
tuigenis van hemzelf aan te halen): „with no aid from
Anglican, and no knowledge of Catholic theologiansquot; ')!

Ik ben mij klaar bewust hiermee nog geen volledig en al-
zijdig beeld gegeven te hebben van Newmans karakter, per-
soonlijkheid en denkwijze. Het gaat hier noch om een bio-
grafie, noch om een philosofische monografie. Ik hoop er
echter in geslaagd te zijn op grond van een voldoende hoe-
veelheid bewijsmateriaal uit eerstehand's bronnen dat ver-
trouwen gewekt te hebben in den persoon van Newman, dat
noodzakelijk is voor een juiste waardeering van zijn overgang
en van de beteekenis daarvan voor de geschiedenis van heel
de Kerk.

1)nbsp;Lett. 11, p. 402

2)nbsp;Lett. II, p. 403

3)nbsp;Oxf. Vniv. Serm., p. ix (preface to the 3d ed., 1871).

II.

VÓÓR DE „OXFORD-MOVEMENTquot;.

De kerkelijke en godsdienstige invloeden, die Newman in
zijn jeugd heeft ondergaan, waren niet bijzonder geschikt om
hem tot het bewustzijn te brengen van zin, doel en beteekenis
van de Kerk. Wel is waar groeide hij op in de Anglikaansche
„Church of Englandquot;, maar deze kerk was in die dagen niet
veel meer dan een door volkstraditie en staatssteun kunst-
matig op de been gehouden, uitwendig min of meer imposant
steigerwerk, dat echter nauwelijks den ineengestorten bouwval
van het kerkelijk-godsdienstig leven daarachter vermocht te
maskeeren In de voorafgegane eeuwen toch had dit leven
zich goeddeels een uitweg gezocht naar de kerkelijke gemeen-
schappen der Nonconformisten, die op Engelschen bodem de
dragers zijn van het Calvinistisch-reformatorisch besef.

Organisatorisch bezat de „Church of Englandquot; weliswaar
het drieledig ambt van diaken, priester, bisschop, maar de be-
teekenis van het „Ambtquot; in de Kerk van Christus werd niet
meer verstaan. In de liturgie hield men zich aan den tekst en
de rubrieken van het „Book of Common Prayerquot; naar de her-

») Zie: Wakeman-OUard, An Introduction to the History of the Church
of England, Londen 1927quot;, pp. 412 sqq.; Carpenter, Church and People
1789~1S89, Londen 1933, pp. 1—109. Zie voor het „geestelijkquot; klimaat van
de Engelsche Kerk vóór de „Oxford Movementquot;: More-Cross, Anglicanism,
The Thought and Practice of the Church of England, illustrated from the
Religious Literature of the Seventeenth Century, Londen 1935. Creed-Smith,
Religious Thought in the Eightenth Century, Cambridge 1934. Norman Sikes,'
Church and State in England in the XVIIIth Century, Cambridge 1934!
Voorts vindt men de situatie in de eerste helft van de 19de eeuw geschetst
in de vele werken over de „Oxford Movementquot;, o.a. in: R. w Church The
Oxford Movement 1813—1845, London 1922 s (1st ed. 1891). Y. BrUlioth' The
Anglican Revival, Studies in the Oxford Movement, London 1925. C. P. S.
Clarke, The Oxford Movement and After, London 1932. Vgl. blz. 95, noot ')!

ziening van 1662 maar men wist niet meer wat „Liturgiequot;
eigenlijk is. Men zorgde ervoor, dat de kinderen vóór hun
„confirmationquot; den beknopten catechismus, die deel uitmaakt
van het Prayer Book, van buiten hadden geleerd, en men be-
schouwde de bij het Prayer Book ingebonden „Articles of
Religionquot; (de z.g. 39 Artikelen) als de officiëele afbakening
van de leer der Kerk, zonder dat men evenwel werkelijk leefde
vanuit het katholieke en het reformatorische geloof, dat oor-
spronkelijk beide aan deze documenten ten grondslag had
gelegen.

Het werkelijke leven van de Engelsche Kerk van die dagen
Was eenerzijds sterk rationalistisch-deïstisch, anderzijds
methodistisch-evangelisch beïnvloed. Newmans vader be-
hoorde tot het rationalistisch-deïstische type. Newmans moe-
der bracht in haar leven in praktijk die verstandige, on-
dogmatische, evangelische en bij uitstek aan de figuren van
den Bijbel georiënteerde vroomheid, die zoo kenmerkend was
voor de van alle excessen afkeerige en sterk uit de traditie
levende „normalequot; Anglikanen. In deze sfeer werden de vor-
men van kerkinrichting en liturgie beschouwd als „adia-
phoraquot;. Men hield zich aan den overgeleverden vorm zonder
daarmee een oordeel te vellen over de daarvan afwijkende
vormen in de kerken op het vasteland. Men leefde in een
sfeer van piëtistische, gematigde orthodoxie met het nuchtere
praktische accent aan de Engelschen eigen.

Hiermee is Newmans huiselijke omgeving in kerkelijk-
godsdienstig opzicht voldoende getypeerd. „I was brought up
from a child to take great delight in reading the Biblequot;, zegt

^ Het „Book of Comnum Prayerquot; bevat de orde van het Morgen- en
Avondgebed en die van de „Holy Communionquot; en daarmee een samen-
vatting van die liturgische bestanddeelen uit het Breviarium en Missale, die
ï^formatie overgegaan zijn in de Uturgie van de Engelsche Kerk.
-f^^^'^^koHien er in voor de diensten voor Doop, Confirmatie, Huwelijk,
Uitvaart en enkele andere, terwijl tusschen de Doop- en
de Catechismus is opgenomen. Achter in het „Prayer
quot;^et Engelsch „Pontificalequot;, de liturgie voor de wijding van
HHo! f(presbyters) en bisschoppen en daarna ten slotte de „Ar-
rintBLo ï^eligionquot; (de z.g. 39 Artikelen). Het eerste en tweede Prayer-Book
en 1552; herzieningen hebben plaats gehad in 1558 en 1662.
ri iv h ^ hggfj. tegenwoordig aUeen het Prayer-Book van 1662, maar
ae D^cnoppen hebben op grond van hun „jus-Uturgicumquot; het gebruik van
Moocf'^^'f^ Lagerhuis verworpen Prayer-Book van 1928 gesanctioneerd,
«aast net Prayer-Book is voor de kennis van de Engelsche Kerk van belang
net kerkelijk wetboek: „Constitutions and Canons Ecclesiastical, 1604quot;, op-
meuw uitgegeven door H. A. WUson, Clarendon Press, Oxford 1923.

Newman in zijn Apologie, „but I had no formed religious con-
victions till I was fifteenquot; Deze tegenstelling is typeerend.
De godsdienstige gevoelens en voorstellingen, die hij dankte
aan de opvoeding in zijn ouderlijk huis, waren gebaseerd op
„imaginationquot;, op fantasie, ook al putte hij deze voornamelijk
uit de verhalen en gegevens van den Bijbel; het waren geen
„formed religious convictionsquot;. Deze laatste heeft hij volgens
eigen getuigenis te danken aan invloeden, die hij gedurende
zijn laatste schooljaren onderging op de kostschool in Ealing, die
hij van zijn achtste tot zijn zestiende jaar bezocht. Hier leefde
— zij het in AngHkaansche gedaante — het bewuste, dog-
matisch-gefundeerde Calvinisme nog voort met name in de
figuur van de Rev. Walter Mayer Aan dit Calvinisme had
Newman zijn eigenlijke godsdienstige ontwaking te danken.
Hij beschrijft het in zijn Apologie als een ontwaking uit een
droomwereld van „imaginationquot; en „superstitionquot; tot de
werkelijkheid van een „definite Creedquot;

Het is voor het verstaan van het vervolg van belang om op
het karakter van deze „bekeeringquot; te letten. In elk geval was
het een bekeering van zeer ingrijpenden aard. Nog een halve
eeuw later schrijft Newman in zijn Apologie: „Of the inward
conversion of which I speak I am still (d.w.z. als Roomsch-
Katholiek) more certain than that I have hands and feetquot; quot;). De
realiteit en beteekenis ervan heeft hij nimmer geloochend.
Tegen het eind van zijn leven schrijft hij (als kardinaal dus)
in een brief: „I should say that it is difficult to realise or
imagine the identity of the boy before and after August
1816.... I can look back at the end of seventy years as if on
another personquot; ').

Zoowel in zijn Apologie van 1864 als in een „autobiographi-
cal memoirquot; van 1874 verklaart hij nadrukkelijk, dat hij deze
algeheele omkeer te danken had aan invloeden van specifiek
Calvinistischen aard, niet alleen aan de gesprekken en pree-
ken van „the excellent man, long deadquot; (n.1. Walter Mayers)
„who was the human means of this beginning of divine faith
(bedoeld in tegenstelling met „menschelijke verbeeldingquot;) in

1)nbsp;Ap., p. 105.

2)nbsp;In de Apologie luidt de naam „Mayersquot;, in de Brieven Mavprquot;
Ap., p. 106.nbsp;quot; ^ ■
Ap., p. 107.

s) Zie boven: blz. 32.
O) Ap., p. 108.
Lett. I, p. 19.

mequot;, maar ook aan „books which he put into my hands, all of
the school of Calvinquot; Onder deze boeken waren er van de
Rev. Thomas Scott, „who made a deeper impression on my
mind than any other, and to whom (humanly speaking) I
almost owe my soulquot;(!)

In genoemd autobiografisch memoir van 1874 spreekt
Newman van „deep religious impressions, at the time Calvi-
nistic in character, which were to him (n.1. Newman) the be-
ginning of a new lifequot;

Waarin die „impressionsquot; bestonden zegt hij in zijn Apo-
log ie: „1 fell under the influences of a definite Creed, and
received into my intellect impressions of dogma (men lette op
de formuleering: het dogma werd niet door het „intellectquot;
voortgebracht, maar liet in het „intellectquot; indrukken achter),
which, through God's mercy, have never been effaced or
obscuredquot; Het is van belang om hier te letten op het onder-
scheid tusschen „dogmaquot; en „doctrinequot;. Nimmer heeft New-
njan (ook niet als Roomsch-Katholiek) de realiteit van zijn
»bekeeringquot; en de beteekenis van het „dogmaquot;, dat aan die
.keering ten grondslag lag, verloochend. „Dogmaquot; immers
IS Openbaringswerkelijkheid, is daarom eeuwig en onver-
anderlijk; „doctrinequot; is menschelijke bezinning op deze Open-
oaringswerkelijkheid en daarom noodzakelijk afhankelijk van
en aangepast aan veranderlijke tijdsomstandigheden. Het
quot;üogmaquot;, of een „stuk dogmaquot;, kan ontdekt worden, maar een-
^aal ontdekt, kan het niet meer verloochend worden; „doc-
rines kan men prijsgeven en door „beterequot; vervangen.

Zoo noemt Newman de leer van de volharding der heiligen
in zijn Apologie „a detestable doctrinequot; '), een leer, die hij na
zijn 21ste jaar weer heeft laten varen. Wat echter bleef, was
Td h'iVvan het „feitquot;, dat er achter Hgt: „the fact of heaven
n heil, divine favour and divine wrath, of the justified and
g^^^'J^tifiedquot; «). Deze eerste ingrijpende bekeering is dus
nn Zïi innerlijke omkeer, die veroorzaakt werd door de
Winnbsp;een werkelijkheid, een stuk Open-

gswerkebjkheid, een „dogmaquot;.

Ap., p. 107.

Ap., p. 108.
3) Lett. I, p. 23.

Ap., p. 107.
5) Ap., p. 108.
») Ap., p. 109.

Elders in de Apo ogie zegt Newman: „From the age of
fifteen, dogma has been the fundamental principle of my
rehpon: I know no other religion;.... religion as a mere
fnbsp;me a dream and a mockery. As well can there

be filial love without the fact of a father, as a devotion without
the fact of a supreme Beingquot;

, P.f, betreft hier nog niet de ontdekking van het feit, de wer-
kelijkheid, het „dogma van de Kerk, maar het betreft hier
wel een eerste stap in deze richting. Gemeten aan het Angli-
kanisme van die dagen en aan dat van heden, voor zoover het
nog met toe is aan de erkenning van en de bezinning op het
als Openbaringswerkelijkheid, staan het Calvinisme
en het Katholicisme op een gemeenschappelijke basis tegen-
over het Anghkanisme. Het is volkomen juist, wat Christopher
Dawson opmerkt: Calvinism to-day is almost completely
erra mcognita to the ordinary educated Englishman. We see
the mark that it has left on history, but we no longer under-
stand Its spirit.... Nevertheless Calvinism has much more in
common with the religion of Newman, and indeed with Catho-
licism itself than the Erastian conservatism of the old High
Church tradition. It has a far higher and clearer sense of the
supernatural order and of its transcendent characterquot;

Het eigenlijke onderscheid tusschen Newman en de AngH-
kaansch gebleven leiders van de „Oxford Movementquot;, Keble
en Pusey, was met, zooals Hebert meent, hierin gelegen dat
Keble en Pusey rasechte Anglikanen waren, Newman daaren-
tegen nooit werkelijk Anglikaan zou geweest zijn. Newman is
in een Anglikaansch gezin geboren en opgegroeid, heeft een
Anglikaansche school bezocht en daarna meer dan 25 jaar lang
in de uitsluitend Anglikaansche sfeer van Oxford geleefd en
gewerkt. Waarom zou hij niet een even goed Anglikaan ee
weest zijn als de anderen?

Het onderscheid is veeleer dit, dat Newman als Anglikaan
door zijn aanraking met de Calvinistische geloofswereld wak-

pt^'hnbsp;„bekeeringquot; verschafte aan Newmans godsdlenstie Ipvph

en denken voor goed een werkelijkheidsbasis. Daarom was J ook rffectief Ip
sloeg m en gaf aan zijn leven voor goed een andere^^^ wnf'J!
„mystische geboortequot;- de omkeer van een eprir-bfnbsp;^ ^^^ ^^

scha^n dinlen tof eenie W

1934 3^ p^'aBquot;quot;quot;®'nbsp;Movement, Londen

A. G. Hebert, Liturgy and Society, Londen 1935, p. 176.

ker geschud was uit zijn rehgieuse droomen en idealen door
de ontdekking van de harde, onverzettelijke, eeuwig-onver-
anderlijke werkelijkheid van het „dogmaquot;, dat telkens nood-
zaakt tot bewuste en besliste aanvaarding of verwerping. In
dit opzicht is het Calvinisme, zooals Dawson terecht opmerkt,
wezensverwant aan het Katholicisme.

De mannen van de „Oxford Movementquot;, zoowel Keble en
Pusey als Newman, hadden oog gekregen voor den rijkdom
van het liturgische, mystische en ascetische leven van de
Katholieke Kerk. Zij wilden dezen rijkdom weer binnen het
bereik brengen van de Anglikaansche. Daarbij achtten Keble
en Pusey alles bruikbaar, mits het maar bevorderlijk was aan
den uitbouw en de verrijking van het kerkelijk-godsdienstig
leven, mits men het kon aanmerken als „helpfulquot;. Sedert zijn
»Calvinistischequot; bekeering in 1816 was voor Newman zulk
een maatstaf uitgesloten. Ook hij werd in 1833 door de idealen
van de „Oxford Movementquot; gegrepen en was weldra de
eigenlijke ziel van de beweging, maar (en dit is het groote
verschil) voor hem kwam het er op aan of en in hoeverre heel
die rijkdom aan liturgische, mystische en ascetische vormen
®en adaequate uitdrukking was van de Openbaringswerkelijk-
neid van Christus, m. a. w. of en in hoeverre deze vormen
dogmatisch verantwoord waren. Oogenschijnlijk „ijverdequot;
Newman voor dezelfde dingen als Keble en Pusey, maar in
den grond was dit het groote verschil, dat het Newman daarbij
iiiWuitend om laatste dogmatische zekerheid ging.

Dat de „Oxford Movementquot; voor Newman in tegenstelling
^et Keble en Pusey ten slotte is uitgeloopen op de aanvaar-
ding van de Roomsch-Kathoheke Kerk, hangt inderdaad hier-
^ee samen, dat liturgie voor hem sedert zijn bekeering een
erkehjkheid was, die hij volkomen ernst^am: niet enkel
^omething to take a great delight inquot;, maar iéts, dat gebaseerd
beT quot;^^''med religious convictionsquot;, op „a definite Creedquot;,
er nog op de concrete Openbaringswerkelijkheid.

^an bij Newman een tweevoudigen en parallel loopen-
ondenbsp;verschillend vlak gelegen ontwikkelingsgang

tereen 1nbsp;nagaan, welke ontdekkingen hij ach-

Qnbsp;■ gedaan heeft op het terrein van de gegeven

^JJ^Jr^'^^^gswerkelijkheid; men kan ook nagaan, welke „opi-
Di 1 quot;doctrinesquot; achtereenvolgens de zijne geweest zijn.
immlnbsp;zelf beproefd in zijn Apologie, die hij

mmers genoemd heeft „a history of my religious opinionsquot;.

Dat hij zich hier nadrukkelijk beperkte tot zijn „opinionsquot;
vindt zijn voornaamsten grond in de omstandigheid, dat hij zich
richtte tot lezers, die alleen maar van „opinionsquot; wisten en met
„opmions rekenden. Bij Newman waren de elkaar opvolgende
„opinionsquot; echter symptomen van telkens nieuwe ontdekkingen
van wezenlijke bestanddeelen van het „dogmaquot;, die - eenmaal
ontdekt — met meer verloochend konden worden. Zoo wissel-
den de „opinionsquot; elkaar af, terwijl de kennis (niet in intel-
iectuahstischen zin te verstaan) van het „dogmaquot;, d.w.z. van
de Openbaringswerkelijkheid van Christus, groeide en zich
over steeds wijder terrein uitstrekte.

Tot het jaar 1843 was Newmans houding ten opzichte van
de Kerk van Rome een beslist afwijzende. Hij schrijft dit o.a.
toe aan een boek, dat hij op 15-jarigen leeftijd gelezen had en
dat hem een diep ingewortelden afkeer van het pausdom had
bijgebracht, zoo zelfs, dat hij tot het jaar 1843 de overtuiging
onmopbjk van zich kon afzetten „that the Pope was the
Antichrist predicted by Daniel, St. Paul and St. Johnquot; Tot
vlak voor zijn overgang tot de Roomsch-Katholieke Kerk bleef
deze gedachte zich telkens aan hem opdringen „as a sort of
lalse consciencequot;. Wij hebben hier een van de voornaamste
negatieve invloeden voor ons, die Newman jarenlang geremd
hebben bij zijn gang naar Rome.

Tijdens zijn studiejaren in Oxford (1816—1824) deden zich
nauwelijks invloeden gelden, die hem dreven in de richting
van een dieper kerkbesef, of het zou een incidenteel gesprek
moeten geweest zijn met de Rev. William James, „who
about the year 1823, taught me the doctrine of ApostoUcal
Succession, in the course of a walk, I think, round Christ
Church meadow: I recollect being somewhat impatient on the
subject at the timequot; Het schijnt, dat Newman hier moeilijk-
heden gehad heeft met deze leer, die min of meer duidebik
opgesloten ligt in het Anglikaansche formulier voor de ma-
king, ordaining and consecrating of bishops, priests and 'dea
consquot;, dat deel uitmaakt van het „Book of Common Prayerquot; 'T
Overigens waren de invloeden, die hij in deze periode onder-
gmg, van geheel anderen aard. In zijn „autobiogranhical
mem^van 1874 schrijft Newman: „Fifty or sixty yearl

„on toeProSciïquot;quot;'''' '' quot;quot;quot;nbsp;^^^^ (1725-1807)

') Ap., p. 113.

3) Zie boven: blz. 61, noot i).

NAWERKING VAN HET CALVINISME.nbsp;67

ago the intellectual antagonist and alternative of the Evan-
gelical Creed was Arminianism. The Catholic Faith, Anglo-
Catholicism, Irvingism, Infidelity were as yet unknown to
the religious inquirer. A cold Arminian doctrine, the first stage
of Liberalism, was the characteristic aspect for the high-and-
dry Anglicans of that dayquot;

In deze sfeer bracht Newman zijn studentenjaren door. In
1822 onderging hij voor het eerst (na 1825 bij vernieuwing,
intensiever en voor langer tijd) den invloed van Dr. Whately,
een typisch vertegenwoordiger van het Arminiaansch getinte
„latitudinarianismquot; en die behoorde tot den kring van de
„Noeticsquot;.

Mede onder deze en dergelijke invloeden verloren sedert
1821 — zooals reeds werd opgemerkt — de specifiek-Calvi-
nistische leerstukken van de praedestinatie, de electie en de
volharding der heiligen hun vat op het godsdienstig leven en
denken van Newman.

De nawerking van het Calvinisme blijft echter duidelijk
bespeurbaar in zijn algemeene geestesgesteldheid, naar som-
migen meenen zelfs tot aan het eind van zijn leven.

Op zijn 23sten ver jaardag, bij het bereiken van den leeftijd,
die hem de mogelijkheid opende „to enter the Churchquot;, d.w.z.
om zich te laten bevestigen (wijden) tot „deaconquot; (waarop in de
Anglikaansche Kerk gewoonlijk een jaar later de bevestiging
of wijding volgt tot „priestquot;) schrijft Newman: „I quite trem-
ble to think the age is now come, when, as far as years go, the
ministry is open to me. Is it possible? have twenty three years
gone over my head? The days and months fly past me, and
I seem as if I would cling hold of them and hinder them from
escaping. There they lie, entombed in the grave of Time, buried
faults and failings and deeds of all sorts, never to appear
till the sounding of the last trump____Keep me from squan-
dering time; it is irrevocablequot; Een voor het Oxford van die
dagen zeer ongewoon geluid!

^^^^ werd Newman inderdaad door den bisschop
van Oxford tot „deaconquot; en ongeveer een jaar later tot
„priest gewijd. Zijn pastoralen arbeid begon hij in de „parish

ti^hf'^ffj^fif^-r^^^selical Creedquot; wordt verstaan de gematigd-Calvinis-
^Ltnbsp;^^ aan Luther en Melanchton georiënteerde leer, die

^prtnbsp;Prayerquot; en het Anglikanisme in het algemeen

?ieS S p!uf® gronddag ligt.

3) Lett. I, 'p. '72.

of St Clements, Oxfordquot;, ofschoon hij als Fellow of Oriel
College tevens aan de universiteit verbonden bleef.

De ernst, waarmee hij zijn arbeid aanvatte, blijkt uit
de in de Anglikaansche Kerk ongewone aandacht, die hij be-
steedde aan het huisbezoek en aan den inhoud van zijn
preeken

Naar aanleiding van zijn eerste preeken schrijft hij in een
brief aan zijn moeder: „I am aware they contain truths
which are unpalatable to the generality of mankind; but the
doctrine of Christ crucified is the only spring of real virtue
and piety, and the only foundation of peace and comfortquot;

Er is nog altijd bij Newman (en dit heeft hem ook later nooit
verlaten) het overweldigend besef van Gods heiligheid en van
de verschrikkende realiteit der zonde en de dringende nood-
zaak van verlossing. Maar er is toch iets bij hem veranderd.
Hij IS zich bewust geworden van de ijdelheid ook van de
strengste godsdienstige overtuigingen, leeringen en getuige-
nissen, indien daaraan niet beantwoordt een werkelijke verlos-
sing, die zich duidelijk openbaart in het praktische leven van
eiken dag, in „a pure disinterested upright line of conductquot;

Het hoofdaccent valt niet meer op de praedestinatie en ver-
kiezing, maar op de heiligmaking. De vraag, die hem in het
eerste jaar van zijn pastoralen arbeid geen rust laat, is de
vraag naar de mogelijkheid van een heiligen levenswandel
als vrucht van een daadwerkelijke verlossing. „Those who
make comfort the great subject of their preaching seem to
mistake the end of their ministry. Holiness is the great endquot;
(September 1824)

Hier bespeuren we voor het eerst den invloed van Dr. Haw-
kins, die in Oxford de positie bekleedde van universiteits-
prediker en vicar of St. Mary's, een positie, die later aan New-
man zelf te beurt zou vallen, en waarin deze zich door zijn
„Parochial en Plain Sermonsquot; een ongekende vermaardheid
zou verwerven.

Nu zijn we echter nog in de jaren 1824 en 1825, de eerste
jaren van zijn pastoralen arbeid Al de moeilijkheden,
die hij daarbij ondervond, alsmede de eerste preeken, die hij
maakte, onderwierp hij aan het oordeel van Hawkins. Het was

Zie boven: blz. 49 vg

2)nbsp;Lett. I, p. 76.

3)nbsp;Lett. I, p. 78.
Lett. I, p. 76.

Hawkins, die hem Sumner's „Apostolical Preachingquot; in han-
den gaf, en mede hierdoor, als ook door zijn persoonlijken in-
vloed, de laatste fundamenten van het Calvinisme in Newmans
leven wist te ondermijnen. Sumners boek verwierp de refor-
matorische leer aangaande bekeering en wedergeboorte en
verdedigde de leer van de „Baptismal Regenerationquot; Een I
oogenblik aarzelde Newman en — wat voor zijn behoefte
aan volstrekte zuiverheid van positie typeerend is — dacht hij
er zelfs aan om de Anglikaansche Kerk te verlaten, omdat hij
deze leer uit Evangelisch oogpunt onaannemelijk achtte. Hij
schetst de situatie in een „Private Journalquot; onder den datum
van 24 Augustus 1824:

„Sumner's book threatens to drive me into either Calvinism
or Baptismal Regeneration, and I wish to steer clear of both,
at least in preaching. I am always slow in deciding a question;
and last night I was so distressed and low about it that the
thought even struck me I must leave the Church I have
been praying about it before I rose this morning, and I do not
know what will be the end of it. I think I really desire the
truth, and would embrace it wherever I found itquot;

Voorloopig vond Newman een uitweg in deze richting, dat
hij allen nadruk legde op de noodzakelijkheid van een werke-
lijke innerlijke verandering, een werkelijke wedergeboorte,
maar daarbij in het midden liet, of deze wedergeboorte al of
niet met den Doop moest worden verbonden. Onder 13 Januari
1825 schreef hij in zijn dagboek: „AU who confess the natu-
ral corruption of the heart, and the necessity of a change
(whether they connect regeneration with baptism or not)
should unite against those who make regeneration a mere
opening of new prospects, when the old score of offences is
wiped away, and a person is for the second time put, as it
were, on his good behaviourquot; In 1874 tepkent Newman hier-
bij aan: „Here he had, in fact, got hold of the Catholic doctrine

Nn^ h^^^t^^®®quot;quot; ^^^^^ inderdaad in de Anglikaansche Doopliturgie opgesloten,
«a aen Doop richt de „priestquot; zich tot de gemeente met de woorden:
'^e^'^ly beloved brethren, that this Child is regenerate, and
Christ's Church, etc.quot;.
wiinbsp;Newmans leven ziet men veelal over het hoofd. Newman

iihf^^''*^® kwestie, waarom het hier gaat, „openquot; houden. H« is er
rtn^ t,,cc ï,nbsp;bewust, dat hij een beslissende keuze zaj moeten

hSt.H^Tu'^v quot;.Calvinismquot; en „Baptismal Regenerationquot; (= voor-reforma-
^ett I p loequot;quot;®' ■^^^^an een rest is overgebleven in het Anglikanisme).

Lett. p'. loe!

that forgiveness of sin is conveyed to us, not simply by impu-
tation (verwerping van Luther en de Reformatie), but by the
implanting of a habit of gracequot; (Kathohcisme)

Zoo beteekenen de jaren 1824-'25 een belangrijk keerpunt
in het leven van Newman. Moge het al waar zijn, dat in de
Anghkaansche Kerk als zoodanig de Reformatie nooit ten
volle heeft doorgewerkt, er is geen sprake van of Newman
üeelt hierop in eigen persoon een uitzondering gevormd eti
juist hierdoor heeft hij zich altijd van zijn Anglikaansche om
geving onderscheiden Aan de Kerk als zoodanig schonk hif
aanvankelijk weinig aandacht, maar toen hij ontdekte, dat d-.^
Anglikaansche Kerk aan het sacrament van den Doop de be-
teekenis toekende van een werkelijke „Baptismal Regene-
ration dreigde het eerste conflict met de Kerk. Newman be-
sefte intuïtief, dat het hier in den grond ging om een be-
shssende keuze tusschen Calvinisme en Katholicisme. Hij
deinsde voor een beslissing terug, was daar trouwens niet rijp
voor en bleef voorloopig in de Kerk van Engeland.
• k °.®Senbhk scheen het, alsof hij een uitweg zou vinden
in het liberale Anglikanisme. De omstandigheden vindt men
vermeld m de Apologie. Newman kwam eenige jaren in nauw
contact met Whately en onderging opnieuw diens invloed
Aarzelend toefde hij aan de grens van het veldwinnende
Liberahsme, maar (zooals hij zegt in zijn „memoirquot; van 1874) •
„the ancient Fathers saved him from the danger that threaten-
ed himquot; =gt;), de kerkvaders, met wier geregelde cursorische
lezing hij in 1828 een aanvang maakte

Dat zijn sympathieën aan het eind van 1827 nog den kant
van het liberahsme uitgingen, blijkt uit het feit, dat hij, toen
een nieuwe provoost van Oriel College gekozen moest' wor-
den, zijn stem uitbracht op Hawkins en niet op Keble die
eveneens als candidaat genoemd werd. In een brief aan dezen
Lett. I, p. 106.

2) Hiermee wordt niet bedoeld, dat Newman later als theoloop- ri»
matoren even grondig uit de bronnen zou bestudeerd hebben «i» hif i 5 J'
kerkvaders heeft gedaan. Via de genoemde invloeden iTd^ ^pwi
v^ het Calvinisme echter wel degeUjk een t«d lang^^pe'^n^^T^^^
tehjk milieuquot;, zelfs zijn persoonlijk „eigendomquot; gewast
^tor heeft in zijn ontwikkeling een beslisLde

K «^enlijke factor geweest, waardoor hy zich vannbsp;^ ^

scheidde. Zelf spreekt hij van „that real isolation of tSonth^'^®'^®quot;
^htarmess which was the result of his CaMnlstic beUef^wf^l
den tweesprong tusschen Calvinisme en Katholicteme Si/het n^
a™ding^v^^,eleer (liever: realiteit) van de

4) Lett. I, p. 112.

laatste rechtvaardigt Newman zijn voorkeur als volgt: „I
have lived more with Hawkins than with any other Fellow,
and have thus had opportunities for understanding him more
than others. His general views so agree with my own, his
practical notions, religious opinions and habits of thinking,
that I feel vividly and powerfully the advantages the College
would gain when governed by one who, pursuing ends which
I cordially approve, would bring to the work powers of mind to
which I have long looked up with great admirationquot; Daar
stelt hij dan tegenover, dat Keble naar alle waarschijnlijkheid
^^einig sympathie zou toonen voor „opinions, objects, and
measures to which my own turn of mind has led me to assentquot;.
Hier blijkt het duidelijk, dat Newman zich door Hawkins had
laten winnen voor de grondbeginselen van het liberalisme.

Plotseling schijnt hij echter uit dezen „droomquot; te zijn opge-
schrikt door de concrete werkelijkheid van het leven: de ziekte
en dood van zijn zuster Mary. „The truth is, I was beginning
to prefer intellectual excellence to moral: f was drifting in the
direction of liberalism. I was rudely awakened from my dream
at the end of 1827 by two great blows: illness and bereave-
mentquot; Ongeveer een jaar later, in het begin van 1828, leidde
deze zwenking tot een definiteve breuk met Dr. Whately

Hoe Newman in zijn liberale periode stond tegenover de
Roomsch-Katholieke Kerk, blijkt duidelijk uit een brief in
1827 aan een van zijn zusters naar aanleiding van de „Roman
Catholic Emancipation Billquot;:

„As to Mr. W.'s absurd question about my opinion on the
Catholic question, tell him that I am old enough to see that I
ani not old enough to know anything about itquot;. Deze houding
IS karakteristiek voor Newman. Zelfs in een incidenteel briefje
r zich niet over een kwestie uit te laten, tenzij hij per-
^^^ A ^^ l^J'onnen geraadpleegd heeft. In geen enkel opzicht
^olgt Newman blindelings de publieke opinie of de gangbare
meemngen in zijn naaste omgeving: „In my mind he is no wise
attempts, without a knowledge of history, to talk
out It (n.1. over de Roomsche Emancipatie). If it were a
rengious question I might think it necessary to form a judg-
^nt; as it is not, it would be a waste of timequot; Intusschen

») Lett. I, p. 153
Ap.. pp. 116 sq
Ap., p. 117.
Lett. I, p. 142

DE PERIODE VÓÓR 1833 BESLISSEND.

verbergt Newman zijn oordeel over de Roomschen niet- At
he same time I must express my bebef that nothingquot; will
satisfy the Roman Catholics. If this (n.1. emancipatie) be
granted, unquestionably they will ask morequot;nbsp;'

Niemand, die zich verdiept in de brieven en dagboek-
fragmenten van Newman kan aan den indruk ontkomen, dat
zijn leven reeds vanaf 1824-'25, dus twintig jaar vóór zijn
overgang tot de Kerk van Rome, één voortdurende worsteüL

^ij ^«ien uit zijn om
geving om raad vroeg maar waarin hij door weinigen werd
verstaan In werkelijkheid liggen in de periode van 1824-1833

-- -in verdere
was, zoo weinig

bekend is, moet hieraan worden toegeschreven, dat vrijwel geen

raaXchTteTreÏÏ^'quot;quot;nbsp;uitgegeven. Hij begint ferst

1^ ^Vr^ken in verband met de „Oxford Movementquot;

dateeren trouwens ook al zijn
Anglikaansche werken. Feitelijk waren toen de principieele
beslissingen echter reeds gevallen. De heele „Oxford Move-
ment is voor hem niet anders geweest dan een pogen om
met deze gegeven besHssingen toch nog binnen de Andi
kaansche Kerk te kunnen blijven. Aanvankelijk achtte hii de
mogelijkheid hiervan zelfs boven allen twijfel verheven en
eerst zeer geleidelijk werd hij zich van de werkelijke situatie
en de eenig mogelijke consequenties daarvan bewust. Dit is
een feit, waaraan men te weinig aandacht heeft besteed een
feit van groot belang voor een juist verstaan van Newman
voor een juist oordeel ook over de „Oxford Movementquot; en voor
een juist inzicht in de huidige situatie van de Anglikaansche
Kerk en de mogelijkheden, die deze o.a. ook in oecumenisrh
opzicht voor de toekomst biedt.nbsp;neniscn

In de periode 1824-1833 onderging Newman naast de ^e
noemde tevens de eerste positieve invloeden die hpm t
^oor brachten van de Kerk als integreerènd deel v d
Openbaringswerkelijkheid van Christus. Zelfs van mannen

De Emancipatie van de Roomsch-Katholieken innbsp;^

vo dongen feit in 1829; in 1850 volgde het herste? vl
Wiseman als eerste Kardinaal-Aartsbisschop van wlst^int^®'?^?^®
Bishop Bernard Ward. Dawn of the Catholte RevivZnbsp;^jteratuur:

Emancivation, 1911; Paul Thureau-Dangin, LVcathol^L
an XIXe Siècle, Paris 1909. Denis Gwynn A H^^r^^^ Angleterre
Emancipation 1829-1929. London 1929nbsp;^^ndred Years of Catholic

INVLOED VAN HAWKINS EN WHATELY.nbsp;73

als Hawkins en Whately gingen eerste stooten nit in deze
richting, die echter tevens de eerste oorzaken vormden van de
steeds toenemende verwijdering tusschen henzelf en Newman.
Hawkins en Whately toch bleven volharden bij hun „opinionsquot;,
Newman daarentegen drong steeds verder door in de Werke-
lijkheid, waarvan deze „opinionsquot; slechts een eerste en ge-
deeltelijk ontoereikende aanduiding waren.

Aan Hawkins dankte Newman zijn bekendheid met Sum-
ner's „Apostolical Preachingquot; en daarmee o.a. ook met de leer
van de „Baptismal Regenerationquot;. Daarnaast was het vooral
Hawkins' opvatting van de waarde der traditie, die een blij-
venden indruk achterliet: „He lays down a proposition, self-
evident as soon as stated, to those who have at all examined
the structure of Scripture, viz. that the sacred text was never
intended to teach doctrine, but only to prove it, and that, if
quot;we would learn doctrine, we must have recourse to the formu-
laries of the Church; for instance to the Catechism, and to the
Creeds. He considers, that after learning from them the doc-
trines of Christianity, the inquirer must verify them by Scrip-
turequot; Whately was van dezelfde opinie. Voor Newman kon
het echter niet bij deze opinie blijven: „This view, most true
in its outline, most fruitful in its consequences opened upon
me a large field of thoughtquot;

Aan Whately dankte Newman een ander „momentous
truth of Revelation and that was the idea of the Christian
Church as a Divine appointment and as a substantive visible
body, independent of the State, and endowed with rights,
prerogatives and powers of its ownquot;

Behalve Sumner's „Apostolical Preachingquot; las Newman on-
geveer in denzelfden tijd (± 1825) Butler's „Analogy of
Religionquot;, een werk, dat ook in philosofiéch opzicht een blij-
venden indruk op hem heeft gemaakt. Tevens werd hij echter

II Ap., p. 112.
gt; Ap., p. ii3_

Uit den geheelen „habitusquot; van Newman, uit heel het verband van
z«n woorden en denken, moet men afleiden, dat hü onder „truthquot; en „ideaquot;
meer een werkelijkheid, dan een abstracte waarheid verstaat. „A momen-
tous truth of Revelationquot; beteekent „een stuk dogma of Openbarings-
werkelijkheidquot;. Zijn gebruik van het woord „ideaquot; wordt duidelijk uit het
wrband: „the idea of the Christian Church as a Divine appointment, etc.quot;:
Het gaat voortdurend om iets concreets.
*) Lett. I, p. 96.

i f fnbsp;die^nbsp;legt op de

zichtbare Kerk als „the oracle of truth and pattern oi sLc-
tity , op „the duties of external religionquot;, en op „the historical

: ï^t^ïquot;quot;nbsp;^ie voor New-

man met enkel de beteekenis hadden van „opinionsquot;, van

abstracte pdachten of theorieën, maar integendeel van zeer
concrete elementen in de Werkeliikheid van'de Kerk, Sie hl
bezig was te ontdekken.

Deze groeiende zin voor de beteekenis van de Kerk was er

lens wquot;nbsp;integendeel: ner-

koï,r ?nbsp;verwijderd dan van een bekrompen

ÏS^H to rquot;nbsp;(Aug. 1824): „I hLe

Md Xmnbsp;dissenters. Indid, I have

told them all I shall make no difference between you and

h™ rr-nbsp;and shall be most

A ?oJd dfslTnbsp;1 cannot within it.

h.dnbsp;IS' «f course, imcomparably better than a

De invloed van mannen als Hawkins en Whately wier
rationahstische mentahteit hem slechts kort had kunnen be
vredigen ), begint reeds in 1826 plaats te maken voor dien van
anderen. In 1826 valt de eerste ontmoeting met Richard Hurrell
ronde, de „alter geniusquot;, dien men sindsdien telkens ver-

Ap., p. 113.

r-2, f?®!?'^nbsp;Analogy of Religion natural and revealed tn ti.

Constitution and Course of Nature (1st ed. 1736), edited bii rln . ®
Oxford 1897. Natuur en Openbaring z«n analoog. Ér een
en er is een heUsplan. Beide plannen is God voortdurend berf^
wijze ten uitvoer te brengen (pp. 203-207): „There is a nTan
beforehand laid out, which, from the nature of it, reauirpt ^
of means, as weU as length of time, in order to caiïvf^T^nbsp;systems

parts into execution. Thus, in the daUy course of natimT^
operates in the same manner, as in the dispensation (tf

one thing subservient to another: this tTsome^^nbsp;«^»^g

through a progressive series of means, which Sendnbsp;^

forward, beyond our utmost view. Of this manner nf^ backward and
we s^ in the course of nature is as much aTinstan^^®''^quot;®'''nbsp;^^^^

Chnstian dispensationquot; (p. 207). Dit is eennbsp;^ ^ny part of the

de faem in zich bevat van Newmans latere thpr^,^^® Passage, die wel
werkt zijn heUsplan („economyquot;) uit door mfdripwnbsp;God

deeling is dat middel de Kerk! die meHaar fn^fn ^nbsp;be-

deel uitmaakt van de heilseconomie Chapter v f^«^®'' integreerend
3) Lett. I. D. 77_nbsp;' ' P- 220).

quot;) Lett. I, p. 77.
«) Zie boven: blz. 69—71, 73.

FROUDE EN KEBLE.nbsp;75

moedt achter Newmans woorden en daden. Dawson merkt
op met het oog op de latere „Tractsquot;: „The voice may be
Newman's or Keble's or Bowden's, but the spirit is the spirit
of Froude, and the flame of his selfless enthusiasm burned no
less brightly for being transmitted through other mindsquot;
Inderdaad: in den grond der zaak is het Froude geweest, die
den brand van de „Oxford Movementquot; heeft ontstoken en tel-
kens opnieuw heeft aangewakkerd; Keble, Pusey en de andere
Tractariansquot; brachten de brandstof aan en Newman was
degene, die het geheel tot een eenheid arrangeerde en tevens
trachtte den brand binnen de perken en in zijn macht te
houden.

Blijkens een uiting in Froud's „Remainsquot; beschouwde deze
het als de voornaamste daad van zijn leven, dat hij (omstreeks
1828) Newman en John Keble tot elkaar had gebracht

Reeds voordat Newman persoonlijk met Keble bekend was,
had deze (in 1827) een bundel gedichten doen verschijnen
onder den titel „The Christian Yearquot; Men beschouwt dezen
bundel terecht als een van de voornaamste voorloopers van de
»Oxford Movementquot;, omdat hierin de volheid van Christus
tot uitbeelding gebracht wordt in een specifiek-kerkelijken
vorm, namelijk in dien van het Kerkelijk Jaar.

Wat Butler langs philosofischen weg gedaan had, bereikte
Keble langs den weg van de liturgie; beiden wekten in New-
man het besef van de beteekenis van het „Sacramentquot; als
Openbaringsvorm, of in de woorden van Newmans Apologie
de beteekenis van „the doctrine that material phenomena are
both the types and instruments (let op dit „bothquot;) of real
thmgs unseen, — a doctrine, which embraces in its fulness,
not only what Anglicans, as well as Catholics, believe about
^acraments properly so called; but also the article of „the
of Saintsquot;; and likewise the Mysteries of the

Hurrell Froude overtrof in zooverre als leerling van Keble
dat hij zijn aandacht niet uitsluitend beperkte
tot het kerkelijk-liturgisch leven van de kerk, waartoe hij be-
tioorde^aar deze — wat voor een Anglikaan van die dagen

^wson, op. cit, p 84

-) Ap., p. 120.

in Methuen's „The Library of Devotionquot;:
önÄt)nbsp;Christian Year, London 1898 (sindsdien vele malen her-

*) Ap., p. 120.

^ts zeer ongewoons was — ook uitstrekte over dat van de
KerJc van Rome. Newman geeft in zijn Apologie een lange
opsomming van Froude's „paapsche stoutighedenquot;, waarmee
hij het in dien tijd volstrekt niet altijd eens was, maar die hem
toch reeds vanaf de eerste kennismaking met Froude onge-
merkt hebben beïnvloed. De gevolgen daarvan vat hij zelf
aldus samen: „He made me look with admiration towards
the Church of Rome, and in the same degree to dislike the
Reiormation. He fixed deep in me the idea of devotion to the
Blessed Virp^ and he led me gradually to believe in the Real
Presence ^ Ook dit speelde zich af reeds vóór het begin van
de „Oxford Movementquot;. Intusschen bleef nog langen tijd de
overtuiging bij Newman hangen, dat de Roomsche Kerk, of-
schoon wel deel van de ware Kerk, toch ook in dienst stond
van den Antichrist. Het is, zooals Dawson terecht opmerkt
de jarenlange intieme omgang met Froude geweest, die hem'
er eindelijk toe gebracht heeft deze gedachte voor goed uit zijn
bewustzijn te bannen. „This strange imagination, dark with the
accumulated hatred and suspicion of centuries of rehgious
warfare, had an extraordinary hold on Newman, and it was
the last and not the least of Hurrell Froude's services to the
Oxiord Movement that he helped to free the mind of his friend
from this obsessionquot;

Zoover zijn wij echter nog niet in de jaren van Newmans
eerste kennismaking met Froude. Men kan alleen zeggen, dat
er in de brieven sedert 1828 hoe langer hoe meer passages
voorkomen, die erop wijzen, dat het vraagstuk van de Kerk
meer en meer beslag ging leggen op Newmans denken Zoo
schrijft hij in Februari 1829: „I was much struck with this
evening's first lesson seemed to apply to the Church You
know I have no opinion about the Catholic Question fde
kwestie van de Emancipatie), and now it is settled h 11
perhaps never have one (een merkwaardige zin uit d
van een toekomstig kardinaal!); but still, itsnbsp;■

Ae^of the times, of the encroach^^t rnfirpW

Ap., p. 125 sq.
=) Ap., p. 126 sq.
3) Dawson, op cit., p. 109.

In den dienst van „Morningquot; en Evening p^o, ..
terkelijk vastgesteld rooster elken dag twel leL^
Oude en een uit het Nieuwe Testament. DThïer b^
de „lectionaryquot; geweest zijn uit Jes 64nbsp;bedoelde les moet volgens

5) Zie boven: blz. 72.

NEWMAN EN DE EMANCIPATIE DER ROOMSCHEN.nbsp;77

and Indifferentism in the Church (n.1. in de Kerk van
Engeland)quot;

Newmans bezwaar was dus niet in de eerste plaats gericht
tegen de emancipatie als zoodanig, maar tegen de mentaliteit
en de motieven, waaruit deze aan de zijde van den Staat en
de Kerk geboren was. Dat het de beginselen van het liberalisme
Waren, die tot de emancipatie hadden geleid: daartegen had
Newman bezwaar. „Christianity is of faith, modesty, low-
liness, subordination; but the spirit at work against it is one
of latitudinarianism, indifferentism, and schism; a spirit
which tends to overthrow doctrine as if the fruit of bigotry
and discipline — as if the instrument of priestcraftquot; Hier
liggen Newmans sympathieën aan de zijde van het Katholi-
cisme tegenover het Anglikaansch liberalisme. De Calvinis-
tische invloeden, in vroeger jaren ondergaan, beginnen zich
te vermengen met den invloed van Froude: „It is no reply to
say that the majesty of truth will triumphquot;, — zoo gaat hij
verder in denzelfden brief — „for man's nature is corrupt;
also, even should it triumph, still this will only be ultimately,
and the meanwhile may last for centuries. Yet I do still think
there is a promise of preservation to the Church; and in its
Sacraments.... there are such means of Heavenly grace, that
I do not doubt it will live on in the most irreligious and
atheistical timesquot;. Hier ontmoeten we voor het eerst bij New-
nian de Kerk (voor hem in Engeland de „Church of Englandquot;)
als bolwerk tegen liberalisme en ongeloof.

Een paar dagen later neemt hij in een anderen brief het-
zelfde onderwerp op. Met het oog op Newmans lateren over-
gang tot de Kerk van Rome is het van belang ook uit dezen
tnef een citaat te geven: „I look upon the granting of the
^atliolic claims not so much in itself as in the principle and
sentiments of which it is an indication. It is'carried by indiffe-
rence and by hostiUty to the Church.... and though I am
used to think the country has not much to dread from
.nbsp;opinions (the danger seeming to be on the side of

R yet there is a general impression.... that infidelity
Thnbsp;^^^ compatible, or rather connected with each

^ ^^ .y. ^equot;wnian ziet hier dus verband tusschen het ongeloof
in specüiek Roomsche landen en het wezen van het Roomsch-

Lett. I, p. 174. sq
=) Lett. I, p. 179. ^
') Lett. I, p. 180 sq.

78nbsp;SCHRIFT EN TRADITIE. KINDERDOOP.

^^^nbsp;things being con-

sidered, 1 am clearly in principle an anti-Catholic- and if T

.Tnbsp;quot; rd:°„'„t' h „t

expedient, perliaps possible, so to doquot;.

raren 1828quot;quot;'' 7 ^JT^unbsp;^^ ^e preeken uit de

.jaren 1828 en daarna duikt het onderwerp van de Kerk en Z

lÏeeïrot?nbsp;'''' zi/nlchts enkele

ÏS pl^rrnbsp;-ij» in de 8 deelen der „ParochiS

and Plain Sermons . De oudste daarvan dateert uit Tuni 1S2R

cZrnbsp;quot; ^^ ^ «f light, if we come to'the

Chi^rch for information; for she has ever spoken most clearlv
on the subjectquot; (in casu: den kinderdoop). Hij is hier dus
reeds zoover gevorderd, dat hij den maatstaf voor slrm

vï^Te Kenbsp;quot;quot;quot;nbsp;--- dat

Een tweede overtuiging, die in denzelfden preek tot uitin^r
komt, IS deze, dat het bij het Sacrament niet enkel gaat om
uitwendig teeken van iets, dat ook buiten en onafhaTJ- u
van het Sacrament bestaat, maar om een zeer r^e taï /
m en door het Sacrament wordt geschonken- ChH«!' i '
has no fellowship with bare forms, and nowW
mere outward observancesquot; Ware ditnbsp;^^^ourages

kinderdoop geen zin hebben en zou men alW.' a
Wen te doopen, die zelve den zin en beteeW
bofeche handeling verstaan; wat alleen vooT!^^^
.^o is het echter met den DorpliS J^lS^Te a^:

P. P. Serm., VII, p. 221
Op. cit., p. 228.

miserably fallen creatures, we are by nature corrupt, — we
dare not talk even of children being naturally pleasing in
God' s sight. And if we wait till children are in a condition to
bring something to God in payment (so to say) of His mercy
to them, till they have faith and repentance, they never will
be baptized; for they will never attain to that conditionquot; Er
is hier tweeërlei gevaar: of, dat de Doop telkens wordt uitge-
steld, omdat men nog geen voldoende geloof en berouw bij zich
bespeurt, of, dat men — wat erger is — geloof en berouw fin-
geert om gedoopt te kunnen worden. Newman heeft hier door-
zien het gevaar van het subjectieve element, dat velen ten
onrechte aanzien voor een bewijs van echte vroomheid. Hij
heeft ontdekt, dat het in den Doop gaat om een genadedaad
Van Godswege, een daad van vernieuwing en wedergeboorte,
die genezend ingrijpt onmiddellijk aan den aanvang van den
aardschen loopbaan van iederen mensch': „To defer Baptism
till persons actually have repentance and faith is refusing to
give medicine till a patient begins to get wellquot;

Van de preeken over de Kerk dateeren er twee uit het eind
Van 1828: een over „de eenheid van de Kerkquot; en een over
»onderwerping onder het gezag van de Kerkquot; Ten slotte is
^ ^^t.^eze periode nog een preek over „de ceremoniën van de
^erk ' gehouden op 1 Januari 1831 in verband met de viering
Van de „Besnijdenis des Heerenquot; op den achtsten dag na

Kerstmis.

De gedachten over de Kerk, die reeds in deze preeken tot
T^ komen, kan men als volgt samenvatten:
, l- De Kerk is het Koninkrijk van Christus op aarde; de
® Ch ^ ^^^^ ^^^^ onderdanen van den Christus-Koning quot;).
tot P'nbsp;^^^ zijnen op aarde door een zichtbaren band

teeken^ —chaam vereenigen; afscheiding yan de Kerk be-
Christusnbsp;e ongehoorzaamheid aan den wil van

fii^Pf eenheid van de aardsche, zichtbare Kerk heeft Chris-
in den naam van Petrus: „In St. Peter,
(n.1. in Mt. 16quot;) made the rock on which the

P- P. Serm., vii d
Op. cit., p. 224

') Op. cit., VII, p. 230.

80nbsp;EENHEID VAN DE KERK.

Church is founded, we see, as in a type, its unity, stability,
and permanence. (Men lette op dit „as in a typequot;). It is set up
in one name, not in many, to show that it is one; and that name
is Peter, to show that it will lastquot;

4. De eenheid van de christenen dreigt een schijneenheid te
worden, tenzij „as far as may be, Christians should live to-
gether in a visible society here on earth, not as a confused un-
connected multitude, but united and organized one with
another, by an established order, so as evidently to appear
and to act as onequot; De formuleering bewijst, dat deze van
Newman zelf is; dat het hier betreft een eigen persoonlijk
verworven grondovertuiging lijnrecht tegen de evidente wer-
kelijkheid in. Het betreft hier niet een van de Kerk op gezag
overgenomen leerstuk, maar een overtuiging, die onmiddellijk
gebaseerd is op de gedachtenwereld van de Schrift: „the
very earnestness with which Scripture (!) insists upon a spiri-
tual unseen unity at present, and a future unity in heaven, of
itself directs a pious mind to the imitation of that unity visible
on earth; for why should it be so continually mentioned in
Scripture (!) unless the thought of it were intended to sink
deep into our minds, and direct our conduct herequot; Hier open-
baart zich opnieuw Newmans afkeer van woorden, die niet
ten volle een werkelijkheid dekken. Als de Schrift het over
eenheid heeft, dan bedoelt ze een daadwerkelijke eenheid, die
hier op aarde het praktisch gedrag der christenen dient te be-
palen. Geen eenheidsbelijdenis bij daadwerkelijke tweedracht
en gescheidenheid. Van Roomschen invloed kan hier geen
sprake zijn; het is uitsluitend de Schrift, die, gegeven de
nuchtere werkelijkheidszin en de volstrekte ernst van New-
man, hem tot deze overtuiging heeft geleid.

5.nbsp;De noodzakelijkheid van Christelijke Eenheid is onmid-
dellijk gegeven met het door Christus zelve ingestelde Sacra-
ment van den Doop: „Baptism is a visible rite confessedly;
and St. Paul tells us that, by it, individuals are incorporated
into an already existing bodyquot; Het zijn in het bijzonder de
woorden van 1 Cor. 12 die Newman tot deze overtuiging
brengen. De Schrift dwingt hem.

6.nbsp;Christus heeft de eenheid van Zijn Kerk gewaarborgd

1)nbsp;Op. cit., p. 231. Biykbaar volgt Newman hier Cyprianus, De catholicae
ecclesiae unitate. Cap. 4.

2)nbsp;P. P. Serm., Vn, p. 234.

3)nbsp;P. P. Serm., VII, p. 234.

4)nbsp;Op. cit., p. 235.

door de opzettelijke en doelbewuste schepping van „het Ambtquot;,
d.w.z. door „the appointment of rulers and ministers, entrusted
with the gifts of grace, and these in succession. The ministerial
orders (ambtsbedieningen) are the ties which bind together the
whole body of Christians in one; they are its organs and they
are moreover its moving principlequot; Newman tracht dit uit-
voerig aan te toonen ook al weer uitsluitend uit de bchrift.
Zonder continuïteit van het Ambt geen continuïteit van de
Kerk door de eeuwen heen, geen eenheid, die alle landen en
tijden omvat: „If a ministry be a necessary part of the Cospel
Dispensation, so must also a ministerial succession be ).
De kiem van latere moeilijkheden Hgt onmiskenbaar in het
hier nog naïef aanvaarde feit: „the fact, that to this day the
ministers of the Church universal are descended from the very
Apostles. Amid all the changes of this world, the Church built
upon St. Peter and the rest has continued until now in the un-
broken line of the ministryquot;

7) Eenheid en gemeenschap zijn ondenkbaar zonder regel,
orde en tucht. „Obedience to the rule of order is everywhere
enjoined in Scripture; obedience to it is an act of faithquot; Dit
organisme, waarin regel, orde en tucht heerschen, is de Kerk
op aarde: een objectief gegeven Werkelijkheid, wier ontstaan
en bestaan gegrond zijn in den wil, het woord, den daad van
Christus. Daarom is de Kerk tegelijk object en toetssteen van
geloof, afgezien nog hiervan, dat het ook de Kerk zelve is,
waarin en waardoor het geloof wordt gewekt. Of iemands ge-
loof werkelijk „geloofquot; is, blijkt hieruit of hij al dan met de
Kerk hoort en gehoorzaamt, de Kerk, wier regel, orde en tucht
uit Christus is: „Were there ten thousand objections to it, yet,
supposing unity were clearly and expressly enjoined by
Christ, faith would obey in spite of themquot; ').

Duidelijker formuleert Newman het verband tusschen ge-
loof en Kerk in een andere preek uit dezelfde maand: „Sub-
mission to Church Authorityquot;. De vraag of ambt, successie,
sacrament, ritus en ceremonieel dan niet enkel uitwendige

82nbsp;VERBAND TUSSCHEN VORMEN EN GELOOP.

vormen zijn, beantwoordt hij als volgt: „We call it a form,
only so long as we refuse to walk by faith, which dispenses
with things visible. Faith sees things not to be forms, if com-
manded, which seem like forms; it realizes consequencesquot;
Hier ligt juist de eigenlijke oorzaak van de verscheurdheid
van de Kerk, niet dat er te weinig geloof is, genomen in den
buitenkerkelijken, individualistischen zin, maar, dat voor
louter vorm wordt aangezien, wat in werkelijkheid een groot
mysterie is van onvergankelijke beteekenis: „Now multi-
tudes both in and without the Church, have set it up on high
as a great discovery, and glory in it as a great principle, that
forms are worth nothing. They allow themselves to wander
about from one commxinion to another, or from church to
meeting-house, and make it a boast that they belong to no
party and are above all partiesquot; Hier legt Newman reeds den
vinger op de wonde plek van een valsche oecumeniciteit, die
niet terugvoert naar de werkelijke Eenheid van de Kerk, maar
die integendeel den weg baant tot een steeds verder voort-
woekerende zelfontbinding.

Newmans nuchtere werkelijkheidszin maakt het hem onmoge-
lijk om een abstracte schijneenheid begripmatig te constru-
eeren en om te doen, alsof de Kerk werkelijk Eén is, terwijl de
verdeeldheid zich dagelijks op zoo tastbare wijze aan hem op-
dringt. Vroeger moge de Kerk werkelijk Eén geweest zijn:
„ „But now all this beauty of Jerusalem is miserably defaced.
That vast Catholic body, „the Holy Church throughout all the
worldquot; is broken into many fragments by the power of the

Devil----Some portions of it are altogether gone, and those

that remain are separated from each other. We are the English

Catholics; abroad are the Roman Catholics,----elsewhere are

the Greek Catholics, and so onquot; quot; ¹).

Op hetzelfde oogenblik als Newman de werkelijkheid van
de Kerk ontdekt en de vreugde over deze ontdekking ons nog
uit de eerste „kerkpreekenquot; tegenstraalt, ontdekt hij haar als
een gevallen werkelijkheid. Soms worden beide kanten als in
één adem genoemd:

„When men split the one Church of Christ into fragments,
they are doing their part to destroy it altogetherquot;.

1)nbsp;p. P. Serm., Ill, p. 195.

2)nbsp;P. P. Serm., VII, p. 240. Cp. Loss and Gain, p 354

VERBAND TUSSCHEN VORMEN EN GELOOP.nbsp;83

„The Church of Christ.... is not an institution of man, not
a mere political establishment, not a creature of the state,
depending on the state's breath, made and unmade at its will,
but it is a Divine society, a great work of God, a true reHc of
Christ and his Apostles.... a bequest which He has left us,
and which we must keep for His sake; a holy treasure which....
looks Uke a thing of earth, and is exposed to the ill-usage and
contempt of the world, but which.... displays to-day and
to-morrow, and the third day, its miracles, as of mercy so of
judgmentquot; Dit is geloof in de Kerk ondanks de nuchtere
werkelijkheid, maar tevens zóó, dat berusting in deze laatste is
uitgesloten, zóó, dat op de een of andere wijze een spoedigen
uitweg móét worden gevonden.

Men bemerkt, hoe weinig het bij Newman gaat om abstracte
begrippen, om een „kerkbegripquot;, hoezeer het hem te doen is
om concrete, tastbare Werkelijkheid. Het is merkwaardig, dat
niet reeds deze preeken het vuur van de „Oxford Movementquot;,
de beweging van de wederontdekking en wederopbouw van
de Kerk en in het bijzonder van het protest tegen de algemeen
gangbare opvatting van de Kerk van Engeland als Staats-
instelling heeft doen ontbranden, maar dat de eerste stoot
tot een gemeenschappelijke actie eerst uitging van Keble's
„Assize Sermonquot; in 1833.

Wanneer ten aanzien van de zichtbare eenheid van de Kerk
wordt opgemerkt, dat zulk een eenheid slechts formeel is, ant-
woordt Newman reeds in 1829: „to say that Church-union is a
form, is no disparagement of it; forms are the very food of
faithquot; =•). Wanneer gevraagd wordt: „What are forms, so that
our hearts are onequot;, dan doorziet Newman het ongerijmde van
de vooronderstelling, dat zooiets mogelijk zou zijn, immers
„there cannot be a like heart and spirit, fropi the very nature
of the case, between us and them for obedience to the Church
is one part of our spirit. Those who think much of submission
to her authority, as we do, plainly do differ in spirit from those
who think Httle of itquot; Men lette op dit „plainlyquot;, dat op-

1)nbsp;P. P. Serm., vn, p. 242.

2)nbsp;De z.g. „Establishmentquot;: „the Church as established by Lawquot;.

3)nbsp;P. P. Serm., in, p. 195 ^r kan niet met genoeg nadruk gewezen worden
op dezen voor Newman zoo karakteristieken samenhang tusschen geloof en
vorm. De „vormquot; is bij hem veel meer dan enkel vorm.

4)nbsp;„Between us and themquot;, n.1. tusschen hen, die tot de Kerk behooren
en de „dissentersquot;, die er buiten staan.

5)nbsp;P. P. Serm., Ill, p. igg

84nbsp;HET GEZAG VAN DE KERK.

nieuw de uitdrukking is van dien nuchteren werkelijkheidszin,
die aan alle eenheidsillusie den bodem inslaat.

Wat ligt ten slotte aan de onmisbaarheid van de Kerk met
haar authoritatieve Ambten en Sacramenten anders ten grond-
slag dan de noodzakelijkheid van een onfeilbare waarborg in-
zake de Geloofsopenbaring. Ook dit was reeds in 1829 een
element in Newmans overtuiging ten aanzien van de Kerk:
„If individual teachers were infalhble, there would be no need
of order and rule at allquot; Orde, regel en tucht in de Kerk die-
nen als grondslag voor een onfeilbare overlevering en inter-
pretatie van de volle Openbaringswerkelijkheid, „ff we had a
living Head upon earth, such as once our Saviour was with His
disciples, teaching and directing us in all things, the visible
Church might so far be dispensed withquot; Nu is er echter een
andere wijze noodig „of securing the stability (hier wordt nog
niet gesproken van „infallibihtyquot;) of sacred Truth. The whole
body of Christians thus becomes the trustees of it, and (ziehier
het beginsel der traditie) in fact, have, thus age after age trans-
mitted it down to ourselvesquot;

Zelfs het eigenlijke doel, waarmee Newman in 1870 zijn
„Grammar of Assentquot; heeft geschreven, n.1. om aan te toonen,
hoe zekerheid van geloof, hoe een werkelijke instemming met
het geloof der Kerk mogelijk is voor de eenvoudige, onge-
letterde menschen, die over generlei capaciteiten beschikken
om de gronden van hun geloof philosofisch en wetenschappe-
lijk te onderzoeken, zelfs dit doel kondigt zich reeds aan in
1829, als Newman zegt: „Let us be less selfish than to think of
ourselves only. Let us look out upon the whole community, the
poor, the ignorant, the wayward, and the mistakenquot; Het
gaat in de Christusopenbaring niet om iets, dat voor enkele
bevoorrechte elieten bestemd is, die geoefend zijn in philo-
sofisch denken, maar het gaat om een kennis, waarvan voor
ieder mensch het leven afhangt, een kennis, waarvan ieder
mensch dus volstrekt zeker moet kunnen zijn, wil ze wer-
kelijke beteekenis hebben. Het gaat om een Werkelijkheid, die
niet langs den weg van langdurige en moeitevolle studie' be-
reikt kan worden, maar die op een geheel andere een geheel
bijzondere wijze tot de menschheid van alle eeuwen en plaat-

sen gebracht wordt, n.1. door middel van de Kerk. Deze is zelve
een inhaerent bestanddeel van die Openbaringswerkelijkheid
van Christus, waarvan zij het door Christus geschapen Open-
baringsorgaan is. Daarom geen geloofskennis (hier wordt niet
gedacht aan dat Godsvertrouwen der profeten en godsdienst-
stichters, zooals dat ook buiten het Christendom is te vinden)
zonder onderwerping aan het gezag, waarmee de Openbaring
door middel van de Kerk tot ons komt. Ook dit was reeds
Newmans overtuiging in 1829.

Newman heeft zich dus reeds vroeg bezig gehouden met het
onderwerp van de eenheid en met dat van het gezag van de
Kerk. Een derde onderwerp, dat hem reeds in dezen tijd bezig-
hield, was dat van de noodzakelijkheid van ceremoniën. Ook
hier baseert hij zijn overtuiging uitsluitend op de Schrift. Hij
gaat tot in bijzonderheden na, hoe Jezus en zijn discipelen, en
later Paulus en de andere Apostelen zich gedroegen ten op-
zichte van ceremonieele handelingen en voorschriften en komt
tot de conclusie: „Now from this obedience to the Jewish
Law, enjoined and displayed by our Blessed Lord and His
Apostles, we learn the great importance of retaining those
religious forms to which we are accustomed, even though they
are in themselves indifferentquot;

Het is echter niet voldoende te weten, dat ceremonieele vor-
men noodzakelijk zijn, men moet ook weten op grond waarvan
en waartoe.Het gaat in den godsdienst, zegt Newman, over
drieërlei zaken: „matters of faithquot;, „matters of moral dutyquot; en
„matters of formquot; De eerste worden ons geopenbaard door
goddelijke inspiratie, de tweede door het geweten, de derde
door traditie. Ook in dit derde geval betreft het een stuk Open-
baringswerkelijkheid, ofschoon deze (Newman voegt het er
quot;^^tdrukkelijk aan toe) niet uit de Schrift kan worden gekend:
»Matters of form He (God) reveals to us by tradition and long
usage, which bind us to the observance of them, though they
are not enjoined by Scripturequot; Er kan hier van Roomschen
invloed nog geen sprake zijn. Newman is tot al deze funda-
menteele overtuigingen gekomen direct vanuit de Schrift zelve.
De Schrift impliceert de noodzakelijkheid van de Kerk,

1)nbsp;P. P. Serm., Ii n 71

2)nbsp;Op. cit., p. 73. ' quot;

3)nbsp;P. P. Serm., ii, p. 73 q^j^ hierin ligt een heenwijzing naar Newmans
latere ..theory of developmentquot;. Achter de traditie ligt de Openbarings-
werKzaamheid Gods. Traditie is de vorm, waaronder de Eeuwige Werkelük-
heid zich „omzetquot; in vormen van den tijd. Zie ook Ap. 128.

86nbsp;DE KERK ALS OPENBARINGSORGANISME.

immers: „Scripture tells us what to believe, and what to aim
at and maintain, but it does not tell us how to do it Hij geeft
voorbeelden ervan, hoe de Kerk er móét zijn om aan te vullen
dat, wat de Schrift slechts in algemeenen zin gebiedt. B.v. „Our
Lord has instituted two Sacraments, Baptism and the Lord's
Supper; but has not told us, except generally, with what forms
we are to administer themquot; Hieruit trekt hij niet de con-
clusie, dat deze vormen derhalve slechts tot de adiaphora zou-
den behooren; neen, deze vormen zijn organen, die voor het
functioneeren van het „Openbaringslevenquot; niet slechts nood-
zakelijk zijn, maar ook spontaan van uit dit leven gevormd
zijn en wel in innerlijken samenhang daarmee en ouderlingen
samenhang met elkaar en met heel het organisme van de Kerk,
waarvan zij de afzonderlijke organen zijn. Ook dit aannemen
van een vasten vorm, deze uitgroei tot vollen wasdom, is niet
menschenwerk, maar „Openbaringquot;, die Openbaring, waarvan
de Kerk zelve het Openbaringsorgaan is. Ook de vormen zijn
niet „toevalligquot;; zij hangen ten nauwste samen met de inner-
lijke zijde der Openbaring.

Dit verband drukt Newman als volgt uit: „The Bible then
may be said to give us the spirit of religion; but the Church
must provide the body in which that spirit is to be lodgedquot;
Zoo ook in het bijzonder, wat betreft het liturgisch leven en
het gebedsleven in gemeenschap met de Kerk: „Scripture gives
the spirit, and the Church the body to our worshipquot; Wie de
vormen, de door de traditie geschonken en geheiligde concrete
handeUngen, veronachtzaamt, eindigt weldra bij veronacht-
zaming van den godsdienst zelve. Want „Religion must be

reahzed in particular acts, in order to its continuing alive----

There is no such thing as abstract religionquot; Hier blijkt weer,
hoe zeer Newman oog heeft voor de beteekenis van het reëele,
liever „gerealiseerdequot;, voor het concrete, waarin het abstracte
zich moet kunnen verwerkelijken. De consequentie is, dat „no
one can really respect religion, and insult its forms. Granting
that the forms are not immédiately from God, still long use
has made them divine to us; for the spirit of reHgion has so
penetrated and quickened them, that to destroy them is, in

1)nbsp;p. P. Serm., n, p. 73.

2)nbsp;Op. cit., p. 74.

3)nbsp;P. P. Serm., n, p. 74.

4)nbsp;Op. cit., p. 74.

5)nbsp;Op. cit, p. 74.

respect to the multitude of men, to unsettle and dislodge the

religious principle itselfnbsp;„ i- i

Omgekeerd ligt hier ook de oorzaak van de aanvallen, die de
Kerk zoowel van de zijde van de wereld als van de zijde van
een hypergeestelijke schijnvroomheid, die echter de Werkelijk-
heid der Openbaring met haar concrete consequenties tracht
te ontloopen, onafgebroken te verduren heeft. Indien men in
de Kerk werkelijk een dooden vorm zag, zou men haar een-
voudig negeeren, maar integendeel: „this is why the Church
itself is attacted, because it is the living form, the visible body
of religion; and shrewd men know that when it goes, rebgion
will go too.... Rites which the Church has appointed, and
with reason — for the Church's authority is from Christ, —
being long used, cannot be disused without harm to our

Na deze analyse van Newmans eerste preeken over de Kerk
zij nog gewezen op één invloed van beteekenis in de periode
vóór de „Oxford Movementquot;. In 1850 vatte Newman het plan
op tot het schrijven van een werk over de eerste oecumenische
concilies. Zijn voorstudies brachten hem in aanraking met de
oud-christelijke theologie van Alexandrië: „The broad philo-
sophy of Clement and Origen carried me away.... Some
portions of their teaching, magnificent in themselves, came
like music to my inward ear, as if the response to ideas, which,
with Uttle external to encourge them, I had cherished so
longquot; Hier spreekt Newman duidelijk uit, dat de invloeden
van buiten af eerst naderhand steun gaven aan wat hij uit
eigen aandrang reeds ontdekt had. De Kerk is de sacramenteele
openbaringsvorm van een hoogere Werkelijkheid: „Holy
Church in her sacraments and her hierarchical appointments
will remain, even to the end of the world, only a symbol of
those heavenly facts which fill eternity. Het mysteries are but
the expressions in human language of truths to which the
human mind is unequalquot; De woorden „only en „but m
deze zinnen duiden de grens aan, waaraan Kerk en Sacrament
als tijdruimtelijke en slechts voorloopig voor deze wereld ge-
geven vormen gebonden zijn.

De jaren 1828—1832 maakten voor goed een eind aan elke

1) P. P. Serm., II. p. 75. (Newman denkt altijd aan „the miütitude of menquot;).

=) P. P. Serm.. II, p. 77.

3) Ap., p. 128.

♦) Ap.. p. 128 sq.

88nbsp;EEN TWEEDE REFORMATIE NOODIG.

neiging om de beginselen van het opkomend liberalisme ook
maar voor het geringste deel te aanvaarden. Integendeel: New-
man voorzag een strijd op leven en dood tusschen het Libera-
lisme en de Kerk. Uitdrukkelijk verklaart hij in zijn Apologie,
dat hij er reeds in 1832 ten volle van overtuigd was, dat in de-
zen komenden strijd (zoo geheel verschillend in karakter van
iets ook maar, dat de reformatoren hadden kunnen voorzien)
de reformatorische beginselen niet meer bij machte zouden
blijken om de Kerk te redden: „I feit affection for my own
Church, but not tenderness; I felt dismay at her prospects,

anger and scorn at her do nothing perplexity____As to leaving

her, the thought never crossed my imagination; still I ever kept
before me that there was something greater than the Esta-
blished Church, and that that was the Church Catholic and
Apostolic, set up from the beginning, of which she (de Engel-
sche Kerk) was but the local presence and the organ. She was
nothing, unless she was this. She must be dealt with strongly, or
she would be lost. There was need of a second Reformationquot;

Het is duidelijk, dat wij hier aan het eind zijn gekomen van
de eerste ontwikkelingsphase in het kerkelijk-godsdienstig
leven en denken van Newman. Het was noodig om deze phase
nauwkeurig te analyseeren, ten eerste omdat ze de kiemen in
zich bevat van de verdere ontwikkeling en ten tweede, omdat
gewoonlijk aan deze phase — die gelegen is vóór Newmans
openbaar optreden en vóór de publicatie van zijn eerste ge-
schriften — weinig aandacht wordt besteed.

Voortaan zou de vraag naar de Kerk in het centrum staan
van zijn denken en doen. Dit was reeds in 1832, dus vóór het
begin van de „Oxford Movementquot; een uitgemaakte zaak en
wij hebben tot nu toe gezien, hoe en onder welke invloeden het
hiertoe is gekomen.

Tegen het eind van 1832 vergezelde Newman Hurrell Froude
en diens vader op een reis naar het Middellandsche Zeegebied:
Malta, de eilanden voor de Westkust van Griekenland Sicilië
Napels, Rome. Terwijl de Froudes hun reis voortzetten via
Zwitserland terug naar Engeland, zonderde Newman zich af
om opnieuw naar Sicilië te gaan, daartoe gedreven door dien
onweerstaanbaren drang naar eenzaamheid, die hem van tijd
tot tijd plotsehng kon overvallen. Reeds vanuit Rome had hij
aan zijn moeder geschreven: „I had suffered much from

1) Ap., p. 132.

being so much with strangers for five or six weeks, and I
wished to be left alone, as the only remedy of my indis-
positionquot;. Eenzaamheid i) behoorde tot de noodzakelijke le-
vensbehoeften van Newman; het was zijn voornaamste genees-
middel: „all I wanted in order to recruit myself was perfect
solitudequot; en hij voegt eraan toe: „You know I can be very
earnest in entreating to be left alonequot;.

Zoo onttrok hij zich dan ook enkele weken later aan het
gezelschap van zijn vrienden tot een eenzaam verblijf op
SiciUë in de maanden April en Mei 1833. Dit is de tweede
periode in Newmans leven, waarin hij zich overmeesterd
voelde door een hoogere Werkelijkheid: een ervaring, die voor
goed een levensperiode afsloot en hem tegen wil en dank in
een nieuwe richting dreef. Het geldt hier een specifiek
mystieke ervaring, hierdoor gekenmerkt, dat ze onverwacht
komt en zich met onweerstaanbare kracht aan het bewustzijn
opdringt om daarin een activiteit te ontladen, die alle uit-
wendige moeilijkheden overwint en zich vastberaden blijft
richten op de vervulling van de taak, die zij zich gesteld ziet').
Het gold hier bij Newman een innerlijke crisis en doorbraak,
zooals hij reeds eenmaal beleefd had in 1816, maar die ditmaal
samenviel (en ook dit is voor mystici veelal kenmerkend) met
een ernstige ziekte. Zijn genezing beteekende tegelijk de
aanvang van een nieuwe levensphase met een nieuwe van God
opgelegde levenstaak.

Wat ons echter in verband met ons onderwerp het meest
interesseert, is de indruk, dien de Roomsche Kerk in haar Zuid-
Europeesche gedaante op Newman gemaakt heeft. In zijn
Apologie zegt hij weinig hierover: „We kept clear of Catholics
throughout our tourquot; Alleen vermeldt hij een incidenteel
gesprek met den deken van Malta en met een abt in Rome en
een kort bezoek aan Wiseman, die toen nog rector was van het
Engelsche „Collegequot;. Slechts eenmaal woonde hij een dienst

n Zie boven: blz. 57, 58.
hett I p 332

=•) De maatstaf, die bepaalt, of men in een gegeven geval met „mystiekquot;
of met een gevoelsstemming te maken heeft, is hierin gelegen, of de na-
werking duurzaam is. Vgl. Paulus' mystieke ervaring op den weg naar
Damaskus en zijn getuigenis voor Agrippa (Hand. 9^-8, Hand. 2612-1»).
Terwijl stemmingen veelal berusten op schijn en in elk geval slechts
verband houden met de buitenste lagen van het bewustzijn, ligt aan alle
echte mystiek een „bovennatuurlijkequot; Werkelijkheid ten grondslag, die —
veelal met geweld — doordringt tot in de diepste diepte van het bewust-
zijn en daar een blijvenden omkeer teweegbrengt.

») Ap., p. 133.

90nbsp;INDRUKKEN VAN DE KERK IN HET ZUIDEN.

bij om, zooals hij zegt, het Miserere te hooren zingen in de
Donkere Metten in de week voor Paschen. Zijn indrukken
waren overigens van oppervlakkigen aard: „I saw nothing
but what was external; of the hidden life of Catholics I knew
nothingquot;

Toch moet de Kerk van Rome en de vraag naar de mogelijk-
heid van hereeniging hem sterker hebben bezig gehouden, dan
men uit zijn Apologie zou afleiden. Dit blijkt overtuigend uit
het omvangrijke brievenmateriaal dat betrekking heeft op
de Middellandsche Zee-reis, alsook uit de beschouwingen, die
hij begin 1836 in de „British Magazinequot; publiceerde onder den
titel van „Home Thoughts Abroadquot; en die men moet be-
schouwen als de neerslag van de indrukken in Rome ont-
vangen.

Gezien het feit van Newmans lateren overgang tot de Kerk
van Rome, is het van belang om na te gaan van welken aard
deze indrukken geweest zijn. Over het algemeen gaven ze hem
zulk een somberen kijk op het peil van het kerkelijk-gods-
dienstig leven, dat hem de vrees overviel, dat het met het
christendom wel eens spoedig gedaan kon zijni 5 5 I am im-
pressed with a sad presentiment, as if the gift of truth when
once lost was lost for ever. And so the Christian world is
gradually becoming barren and effete, as land which has been
worked out and has become sand. We have lasted longer than
the South, but we too are going, as it would seemquot;

Wat ons bij de lezing van de bedoelde brieven en nabetrach-
tingen het meest treft, is de objectiviteit, waarmee Newman
de kerkelijke wereld van het Zuiden heeft waargenomen en
beschreven, de volstrekte afwezigheid van elke neiging om uit
sympathie den toestand te idealiseeren of uit antipathie en
vooroordeel uitsluitend de donkere trekken te teekenen. Hier
als altijd legt hij die combinatie van openheid, waarheidszin en
omzichtigheid aan den dag, die de noodzakelijke voorwaarde
is voor elke vordering op den weg tot een onpartijdig en juist
oordeel. Zijn brieven geven uitdrukking aan de gevoelens, die
de „nuchtere werkelijkheidquot; bij hem opwekte, maar parallel
daarmee loopt de vraag, waarvoor hij zich door de Kerk van

1)nbsp;Ap., p. 134.

2)nbsp;Lett. I, pp. 248—378.

3)nbsp;Later onder het opschrift „How to accomplish itquot;, ondergebracht in
Newmans „DisciLSsions and Arguments on various subject^', ed. Longmans,
London 1924, pp. 1 sqq.

«) Lett. I, p. 295.

Rome gesteld zag: de vraag naar de legitimatiebewijzen van
de Kerk van Engeland als zelfstandig deel van de Kerk van
Christus. Het zal — zooals Dawson opmerkt — Froude ge-
weest zijn, die in Rome deze vraag bij Newman heeft wakker
geroepen en hem ertoe bewogen heeft om met Wiseman te gaan
spreken over een eventueele mogelijkheid van hereeniging. Dit
onderhoud heeft bij Newman een zeer ongunstigen indruk
achtergelaten, bij Wiseman daarentegen hoopvolle verwach-
tingen gewekt, . , . , 1 ivT

Tegenover Fronde's verlangen naar eenheid stelde JNewman

de prioriteit van de waarheid: „The Church is founded on
a doctrine — the gospel of Truth; it is a means to an end.
Perish the Church Catholic itself, (though, blessed be the pro-
mise, this cannot be) yet let it perish rather than the Truth
should fail. Purity of faith is more precious to the Christian

than unity itselfquot; ').

Met scherpen blik heeft Newman op zijn reis het gods-
dienstig leven van de volksmassa gadegeslagen; immers niet
de godsdienst van de uitgelezen intellectueelen, maar die van
de groote massa interesseerde hem het meest. Slechts enkele
citaten om zijn indrukken weer te geven:

„This morning we saw a poor fellow in the Lazaret (op
Malta) close to us, cut off from the ordinances of his Church,
saying his prayers with his face to the house of God in his
sight over the water; and it is a confusion of face to me that
the humblest Romanist testifies to his Saviour as I, a minister,
do notquot;

gt;) Dawson, op. cit., p. 54, cp. p. 105.

Zie Froude's Remains, pp. 306—308 en Wisemans Essays on V^(ms
Subjects, II, p. 93, waarnaar Dawson verwijst op p. 54 van ^ijn boek Zie
ook Ward, The Life and Times of Cardinal Wiseman, London 1897, vol. i,
pp. 117 sqq.: „„He (Wiseman) was truck by the truly Cathohc temper of
mind of the two men, and by their utter sincerityquot; (P- ll»)-
vear dates the rise of a new hopefulness in Wiseman. „Prom the day of
Newman and Froude's visit to mequot;, he wrote in 1847, „never for an
instant did I waver in my conviction that a new era had commenced m
Englandquot;quot; (p. 119).nbsp;^nbsp;...

=■) Discussions and Arguments, p. 5, vgl. het citaat uit een ran de eerste
Tracts, waarmee Newman zijn „retractationquot; van 1845 aanvMgt: „Conside-
ring the high gifts, and the strong claims of the Church of Rome and its
dependencies on our admiration, reverence, love, and gratitude, how could
we withstand it, as we do; how could we refrain from being melted into
tenderness, and rushing into communion with it, but the words of Truth
itself, which bid us prefer it (the Truth) to the whole worldquot;. V. M. II,
p. 427).

«) Lett. I, p. 272.

Op Malta bezocht hij Sir John Stodart, Chief Justice, om
zich o.a. door dezen te laten voorlichten omtrent de positie van
de Roomsche Kerk op een eiland onder Engelsch bewind. Hier
vond hij, wat hij zoo vurig wenschte voor de Kerk in zijn eigen
land: onafhankelijkheid van den Staat: „For a Catholic to
violate the rights of the Church is a mortal sin, from which
not even the Bishop — no one but the Pope — can release
him.... This exemplifies the admirable system of the Papacy
as an instrument of powerquot;

Daar staat tegenover, dat hij zich volkomen bewust bleef
van de lichtzijden van zijn eigen Kerk tegenover de schaduw-
zijden der Roomsche. Eveneens van Malta schrijft hij: „ft is
Sunday morning. I think of St. Mary's and Littlemore. We do
not know how great our privileges are. All the quiet and calm
connected with our services is so beautiful in memory, and
soothing, after the sight of that most exciting religion which
is around me — statues of the Madonna and the Saints in the
streets, etc. etc.....quot;

Newman blijft al den tijd evenwichtig in zijn oordeel; hij
ziet licht- en schaduwzijden. Ziehier zijn indruk van Rome als
een „place of religionquot;: „here what mingled feelings come
upon one — you are in the place of martyrdom and burial of
apostles and saints; you have about you the buildings and the
sights they saw, and you are in the city to which England owes
the blessing of the Gospel. But then, on the other hand, the
superstitions, or rather, what is worse, the solemn reception of
them as an essential part of Christianity. But then again, the
extreme beauty and costliness of the churches: and then, on
the contrary, the knowledge that the most famous was built (in
part) by the sale of indulgencies. Really this is a cruel place.
There is more to be seen and thought of daily, ft is a mine of
all sorts of excellencesquot; '). Eén zulk een citaat is voldoende om
de legende te weerleggen, als zou Newman gebrek gehad heb-
ben aan kritischen zin en objectiviteit; als zou het hem ont-
broken hebben aan nuchteren werkelijkheidszin. Hij bezat
deze juist in zeer sterke mate; hij zag de dingen precies, zooals
zij waren, maar hij vermocht ook door de oppervlakte heen te
zien; hij zag beide: „superstitionsquot; en „excellenciesquot;.

Daarbij was Newman ook volkomen vrij van de neiging om

1)nbsp;Lett. I, p. 293.

2)nbsp;Lett. I, p. 297.

3)nbsp;Lett. I, p. 325.

de donkere zijden te vergoelijken: „I cannot quite divest my-
self of the notion that Rome Christian is somehow under a

special shade as Rome Papan certainly was----Not that one

can tolerate for an instant the wretched perversion of the truth
which is sanctioned here; but I do see my way enough to say
that there is anything pecuhar to the condition of Rome; and

the clergy, though sleepy, are said to be a decorous set of

»» 1\
men ).

„As to Greece, it does not teach Purgatory and the Mass —
two chief practical delusions of Romanism. Its worst error is
its Saints - worship, which is demoralising in the same sense
Polytheism was; but this is not the Church's act (though it
sanctions it in fact) but the people's corruption of what is
good — the honour due to Saints; whereas the doctrines of
the Mass and Purgatory are not perversions, but inventionsquot; .

Newman onderscheidt zorgvuldig het Roomsche van het
Katholieke element: As to the Roman Catholic system, I have
ever detested it so much that I cannot detest it more by seeing
it; but to the Catholic system I am more attached than ever,

and quite love the little monks [seminarists] of Rome---- I

fear there are very grave and far-spreading scandals among
the Italian priesthood, and there is mummery in abundance;
yet there is a deep substratum of Christianityquot; '). Alweer het
een zoowel als het ander.

Blijkens een uitvoerigen brief aan Rickards, waarin hij
zijn indrukken van Rome samenvat, moest Newman telkens
denken aan de gelijkenis van de tarwe en het onkruid: „In-
deed, the more I have seen of Rome the more wonderful I have
thought that parable, as if it had a directly prophetic charac-
ter which was fulfilled in the Papacyquot;. „Rome is a very diffi-
cult place to speak of, from the mixture of, good and evil in

it----the Christian system there is deplorably corrupt — yet

the dust of the Apostles hes there, and the present clergy are
their descendantsquot; Dit waren de eindindrukken van de
Roomsche Kerk, waarmee Newman in 1853 terugkeerde naar
Engeland.

Nog een enkel woord over Newmans eenheidsbemoeiïngen
in Rome. Hij had hier contact gezocht zoowel met Dr. Wiseman

1) Lett. I, p. 329.
=) Lett. I, p. 331.
3) Lett. I, p. 332.
«) Lett. I, pp. 340—344.

als met den Pruisischen gezant, Mr. Bunsen Het schijnt, dat
zijn onderhoud met dezen laatste voor het oogenblik bij New-
man wijder perspectieven opende (zij het dan ook op losse
gronden) dan dat met Wiseman. Hij schrijft vanuit Rome:
„We have encouraging accounts about Prussia from M. Bun-
sen, who has received us very kindly. There is every reason
for expecting that the Prussian Communion will be applying to
us for ordination in no long timequot; Het bezoek aan Wiseman
daarentegen liet een zeer bitteren nasmaak achter: „Oh that
Rome were not Rome! but I seem to see as clear as day that a
union with her is impossible. She is the cruel Church asking of
us impossibilities, excommunicating us for disobedience and
now watching and exulting over our approaching over-
throwquot;

1)nbsp;Zie: Corr. K. p. 143.

2)nbsp;Lett. I, p. 331.

3)nbsp;Lett. I, p. 338, cp. V.M. II, p. 433 (zie boven: blz. 91).

111.

IN DE EERSTE JAREN VAN DE „OXFORD-MOVEMENTquot;.

(1833—1839).

Newmans terugkeer in Engeland in de eerste dagen van Juli
1833 viel onmiddellijk vóór het begin van de „Oxford Move-
mentquot;. Zelf heeft hij althans dit begin altijd verbonden met
de preek door Keble gehouden op 14 Juli 1833 voor de leden
van het Hooge Gerechtshof van Oxford (een z.g. „assize-
sermonquot;), een preek, die later werd uitgegeven onder den titel
„National Apostasyquot; Met deze preek is de „Oxford Move-
mentquot; gekarakteriseerd als in eersten aanleg een krachtige
accentueering van de volstrekte zelfstandigheid en eigen-
soortigheid van de Kerk tegenover den Staat. Dit moest als
vanzelf meebrengen een vernieuwde bezinning op het wezen

Ap., p. 136.

In 1931 opnieuw uitgegeven: Keble's Assise Sermon, Centenary Edition,
Mowbray, London.

Literatuur over de „Oxford Movementquot;: B. W. Church, The Oxford
Movement 1833—1845, London 1922 a (1st ed. 1891). Paul Thureau-Dangin,
La Renaissance Catholique en Angleterre au XIXe Steele, Paris (I ed. 1899);
Premiere Partie: Newman et le Mouvement d'Oxford (Roomsch-Katholiek).
W. L. Knox, The Catholie Movement in the Church of England, London
1923. Y. BriUioth, The Anglican Revival; Studies in the Oxford Movement,
London 1925. (Zweedsch-Luthersch). C. C. L. Webb, Religious Thought in
the Oxford Movement, London, 1928. H. L. Steward, A Century of Anglo-
Capiolidsm, London, 1929 (Presbyteriaansch). W. J. Sparrow Simpson, The
History of the Anglo-Catholic Revival from 1845, London 1932 (handelt over
de verdere ontwikkeling na 1845). C. P. S. Clarke, The Oxford Movement
and After, London 1932. Geoffrey Faber, Oxford Apostles, A character
study of the Oxford Movement, London, 1933 (van psycho-analytisch stand-
punt). Christopher Dawson, The Spirit of the Oxford Movement, London,
1933 (Roomsch-Katholiek). Bp. E. A. Knox, The Tractarian Movement 1833
—1845, London, 1933 (evenals het volgende boek bedoeld als een bestrijding
vanuit Evangelisch-Angliaansch standpunt). W. H.Mackean, The Ewcfearistic
Doctrine of the Oxford Movement; A critical Survey, London 1933. Paula
Schaefer, Die Katholische Wiedergeburt der Englischen Kirche, München
1933. C. B. Moss, The Orthodox Revival, 1833—1933, London 1933. Brilioth
Evangelicalism and the Oxford Movement, Oxford 1934.

96nbsp;HET BEGIN VAN DE „OXFORD MOVEMENTquot;.

van de Kerk, op haar bestaansgrond en bestaansrecht, op haar
bestemming en de daarmee gegeven aard en wijze van haar
levensuitingen.

Zoo had er enkele dagen na Keble's optreden een bijeen-
komst plaats van enkele leden van de Engelsche Kerk, die een
poging wilden ondernemen tot herstel van de Kerk, d.w.z. tot
een vernieuwden opbouw van de „Church of Englandquot; niet
als een wettelijk ingesteld staatsinstituut („Establishmentquot;),
maar als „Kerk van Christusquot;. Newman is niet bij deze samen-
komst tegenwoordig geweest. Hij schrijft in zijn memoir:
„There appears to have been some division of opinion at the
meeting, but two points were agreed on: to fight for the doc-
trine of the Apostolical Succession and for the integrity of the
Prayer Bookquot; Dat juist de leer van de Apostolische Successie
der bisschoppen zoo krachtig werd geponeerd was niet de
vrucht van eng kerkisme en dorre leerstelligheid, maar hing
hiermee samen, dat alleen op deze wijze de fundeering van het
bestaansrecht der Kerk verlegd kon worden van het terrein
van den Staat naar dat van de Kerk van Christus. De positie
van de bisschoppen en hun taak in de Kerk mocht niet, zooals
gebruikelijk was, gebaseerd worden op een „Establishmentquot;
van staatswege, maar uitsluitend op een uitdrukkelijke op-
dracht („commissionquot;) van Christuswege aan de Apostelen en
hun opvolgers. Het vraagstuk van Kerk en Staat, eenmaal aan
de orde gesteld, moest — gezien de situatie, waarin de Kerk
van Engeland zich bevond — noodzakelijk dezen vorm aan-
nemen.

Reeds had Rose de „rector of Hadleyquot;, in wiens pastorie
de zoo even bedoelde samenkomst plaats vond, kort te voren de
„British Magazinequot; in het leven geroepen met de uitgesproken
bedoeling om daarmee een orgaan te scheppen ter verspreiding
van positief kerkelijke beginselen. De Hadley-groep overwoog
allerlei nieuwe plannen, o.a. de oprichting van „Societies for
the Defence of the Churchquot;. Newman schrijft hierover aan
een vriend: „Our objects are to rouse the clergy, to inculcate
the Apostolical Succession and to defend the Liturgyquot;

Het ging hier om niets meer of minder dan het leven der
Kerk. Had niet Dr. Arnold de overtuiging van velen vertolkt,
toen hij zei: „The Church as it now stands, no human power

1)nbsp;Lett. I, p. 379.

2)nbsp;Church, op. cit., p. 94 sq., cp. Lett. I, 394.

3)nbsp;Lett. I, p. 394.

DE EERSTE TRACT.nbsp;97

can savequot; . Omdat het hier niet een theoretisch probleem,
maar een levenskwestie gold, daarom gaf Newman zich on-
middellijk met zijn volle enthousiasme aan het werk van den
wederopbouw der Kerk. Was de stoot tot de „Oxford Move-
mentquot; uitgegaan van Keble, weldra bleek Newman de eigen-
lijke ziel en leider van de beweging te zijn.

Besloten werd tot een geregelde publicatie van „Tracts for
the Timesquot;, waaraan de beweging haar naam van „Tractarian
Movementquot; te danken heeft. De naam „Ritualistic Movementquot;
komt van buitenstaanders, die de ware bedoeling en beteekenis
van de beweging niet konden vatten . Van niets was Newman
verder verwijderd dan van sympathie voor ritualisme, voor
uitwendige vormen als zoodanig.

De eerste tract verscheen reeds in September 1833, ofschoon
Newman (dit typeert hem) tot groote voorzichtigheid en zorg-
vuldige voorbereiding had aangemaand. Persoonlijk had hij
liever nog wat willen wachten: „We shall lose all our influence
when times are worse (hij ziet meer in de toekomst), if we are
prematurely violent. I heartily wish things may keep quiet for
a year or two, that we may ascertain our position.... and
know our dutyquot; . Deze langzame maar grondige en gestadige
ontwikkeling der dingen is kenmerkend voor het leven en
denken van Newman en hij trachtte van het begin af aan ook
aan de „Oxford Movementquot; dezen diepgang te verzekeren.

De eerste Tract is van zijn hand en tintelt van leven.
Men moet deze in zijn geheel lezen *). Reeds de aanhef
typeert voldoende wat er gaande is: „To my brethren in the
^cred Ministry, the presbyters and deacons of the Church of
Christ in England, ordained thereunto by the Holy Ghost and
the Imposition of Handsquot;. Dit is de doodsklok over de Kerk
van Engeland als staatskerk. Deze woorden luiden de her-
in: een herleving vanuit haar diepste ver-
bondenheid met Christus. Sindsdien is het staatskerkisme niet

Church^'^^cit''pnbsp;Thomas Arnold, 1845, Vol. I, p. 326 (geciteerd in

afln.^i'rtL'^.^^^^^^^'^'Ser is de naam „Puseyite Movementquot;. Deze is hiervan
^ri^i^f; ntt^^ ^^ eenige was, die zijn „Tractsquot; onderteekende, juist
Mdrasen v^r^«''nbsp;de beweging instemde en alleen zün eigen

«n^nbsp;rekening wüde nemen. Overigens zijn het ook slechts

^Xrivpn frf b^v K-nbsp;hand zijn. De meeste zijn door Newman ge-

^ Itfi f, pnbsp;^^^

«) Volledig afgedrukt in Church, op. cit., pp. 112-118.

meer een wezenstrek van de Kerk van Engeland geweest, doch
nog slechts een uitwendig, incidenteel verschijnsel aan den
buitenkant van het kerkelijk leven.

„ „How can we.... keep that which is committed to our trust,
if our influence is to depend simply on our popularity? Is it
not our very duty to oppose the world? Can we then allow
ourselves to court it? to preach smooth things and prophecy
deceits ? to make the way of life easy to the rich and indolent,
and to bribe the humbler classes by excitements and strong
intoxicating doctrine ?.... I fear we have neglected the real
ground on which our authority is built — our apostolical
descent.... „Stir up the gift of God which is in youquot;
Make much of it. Show your value of it. Keep it before your
minds as an honourable badge, far higher than that secular
respectability, or cultivation, or polish, or learning, or rank,
which gives you a hearing with the many. Tell them of your
gift. The times will soon drive you to do this, if you mean to
be still anything. But wait not for the timesquot; quot; .

Hier is de visionair, de profeet, aan het woord, die als eenig
wakkere te midden van de slapenden de situatie doorziet, de
naderende gevaren onderkent, den eenig mogelijken uitweg
wijst. „The ring of these early Tractsquot;, schrijft Dean Church,
„was something very different from anything of the kind yet
known in England. They were clear, brief, stern appeals to
conscience and reason, sparing of words, utterly without
rhetoric, intense in purposequot;

De periode vóór 1839 was die van Newmans onbeperkt ver-
trouwen in de Kerk van Engeland als de Via Media tusschen
Romanisme en Protestantisme, zooals hij die zelf uiteengezet
heeft in zijn „Prophetical Office of the Churchquot; (1837) *). Dit
boek geeft Newmans theorie van de „Via Mediaquot;. Vooral voor
déze periode zijn het echter de onopzettelijke uitingen ten aan-
zien van de Kerk, zooals wij die vinden in zijn preeken en
brieven, die het ons mogelijk maken de diepere gronden te
verstaan, die achter de theoretische beschouwingen gelegen
zijn. Wij beginnen daarom met een analyse van de preeken

1)nbsp;Church, op. cit., p. 114.

2)nbsp;Op. cit., p. 117.

3)nbsp;Op. cit., p. 110.

4)nbsp;Newman, Lectures on the Prophetical Office of the Church viewed
relatively to Romanism and Popular Protestantism, London 1837. In de
editie Longmans uitgegeven als Vol. I van „The Via Media of the Anglican
Churchquot; (hier voortaan geciteerd als V.M. I, naar den druk van 1895).

Uit de jaren vóór 1839, voor zoover die direct over de Kerk en
naar Ambt en Sacramenten handelen. Dit zijn er niet minder
dan ongeveer twintig. Het grootste deel ervan heeft Newman
geschreven tusschen September 1834 en November 1835. De
onderwerpen zijn: De zichtbare Kerk een aanmoediging tot
ploof; de dagelijksche eeredienst; de christelijke Ambts-
bediening; de glorie van de Christelijke Kerk; het Koninkrijk
der Heiligen; de strijd tusschen waarheid en leugen in de
Kerk; Kinderdoop; de zichtbare en onzichtbare Kerk; de gave
des Heiligen Geestes (als een gave aan en door middel van de
Kerk); de Doop een werkelijke wedergeboorte.

Het is merkwaardig, dat het onderwerp daarna geleidelijk
in de preeken op den achtergrond begint te raken. Uit het eind
van 1836 handelen er slechts twee over aanverwante onder-
werpen: Eerbied in den kerkdienst; De zichtbare Kerk is
er ter wille van de uitverkorenen. Uit het jaar 1837 dateeren
w drie: de Kerk en de wereld (geschreven eind 1836); de
Gemeenschap der Heiligen; de Kerk een tehuis („homequot;)
voor de eenzamen. In Mei 1838 preekte Newman tweemaal
over de Tegenwoordigheid van Christus in de Kerk: de
geestelijke Tegenwoordigheid van Christus; de eucharistische
t egenwoordigheid. Het is zeer opvallend, dat sedert deze laat-
ste preek onderwerpen van kerkelijk-sacramenteelen aard
wee jaar lang niet meer voorkomen. Wanneer zij dan weer
eerst opduiken (in Mei 1840) werpen zij reeds de
^quot;f duw vooraf van den naderenden overgang tot de Roomsch-
^athobeke Kerk. Het is duidelijk uit den inhoud van de pree-
ken op te maken, dat er tusschen 1838 en 1840 een omkeer in
iNewman heeft plaats gegrepen.

wn If/j^®^® ^at ons uit de preeken van vóór 1839 duidelijk
worat, dan is het wel dit, dat de Kerk voor'Newman niet een
uitnbsp;Werkelijkheid was en wel een Werkelijkheid

organT ^nbsp;wereld, waarmee de aardsche Kerk echter

srhp Anbsp;onlosmakelijk verbonden en waarvan ze de aard-

ontdektnbsp;Newman heeft als mysticus de Kerk

van hetnbsp;a!® dogmaticus in den intellectualistischen zin

heeft, dan bedoelt hfvquot;^ï verband over „dogmaquot;
Werkelükhpi^ J hiermee dan ook eigenlijk een mystieke

SmerbStTquot;'nbsp;„waarheidquot; gebruikt,

moge ove^^^ een abstracte, begripmatige waarheid. Men

Trom dai Codnbsp;^^nbsp;«l^tte gaat het

erom, dat „God may visit us and impress us with the realities

100nbsp;DE WERKELIJKHEID VAN DE KERK.

of tlie subjects we are speaking uponquot;

Cliristus is voor Newman zülk een ontzaglijke, glorievolle
en heilige Werkelijkheid, dat „ „like the blessed Apostle in the
book of Revelation, we „fall at His feet like deadquot; quot; Daar-
om is het Christus' genade, dat Hij Zich heeft willen omgeven
met een dichte wolk van getuigen, opdat het Licht, dat wij niet
kunnen verdragen, als het ware getemperd tot ons zou komen,
maar zóó, dat wij het vermogen te aanschouwen en het kunnen
opnemen in ons eigen leven. De Christelijke Kerk is „that
august assemblage which Christ had formed of all that was
holy in heaven and earthquot; Ook tot de Kerk naderen wij met
grooten schroom en eerbied, omdat de majesteit van den ver-
heerlijkten Christus er doorheen blinkt. Voor het geloofsoog
is deze Werkelijkheid van de Kerk „the vision of the Saints
of God, and of the Kingdom of Heavenquot; In zekeren zin is
de zichtbare Kerk zelfs primaire Werkelijkheid, want wij
komen door de zichtbare tot de onzichtbare en het is tevens
in de zichtbare Kerk, dat de onzichtbare geboren en gevormd
wordt en tot rijpheid komt: „The Visible Church of God is that
one only company which Christians know as yet; it was set up
at Pentecost, with the Apostles for founders, their successors
for rulers, and all professing Christian people for members.
In this Visible Church the Church Invisible is gradually moul-
ded and maturedquot;

De onzichtbare Kerk is de eeuwigheids vrucht, die rijpt aan
den stam van de zichtbare Kerk. Daarom legt de Satan het aan
op de verwoesting juist van de zichtbare Kerk. Hij heeft zijn
doel bereikt, zoovaak menschen hun geloof in de zichtbare
Kerk verliezen en er een louter menschelijke gemeenschap in
zien. De menschen, die tot de zichtbare Kerk behooren, kun-
nen niet zóó verdorven zijn en de toestanden niet zóó ver-
worden, of zij blijft toch de tempel van den Heiligen Geest,
de wolk, waardoor het waarachtige Licht — zij het dan ook
getemperd — naar buiten schijnt: „ „In truth, do what he will.
Satan cannot quench or darken the light of the Church. He

quot;i) Lett. II, p. 41.

2)nbsp;P. P. Serm., HI, p. 236.

3)nbsp;Op. cit., p. 237.

4)nbsp;Op. cit., p. 237.

5)nbsp;P. P. Serm., HI, p. 240. Men lette op het verband, dat Newman hier
legt tusschen de zichtbare en de onzichtbare Kerk. Deze laatste is een
eeuwige bovenaardsche Werkelijkheid, die echter bezig is zich uit te beelden,
zich te ontplooien in vormen van den tijd. Het woord „graduallyquot; is van
bijzondere beteekenis.

may incrust it with his own evil creations, but even opaque
bodies transmit rays, and Truth shines with its own heavenly
lustre, though „under a bushelquot; quot; Hoe concreet en reëel
Newman dit ziet (de nadruk valt op het zien en niet op het
denken) blijkt uit het vervolg van het citaat: „The Holy Spirit
has vouchsafed to take up His abode in the Church, and the
Church will ever bear, on its front, the visible signs of its
hidden privilegequot;. Het is duidelijk, dat Newman hier spreekt
over de zichtbare Kerk: „ „Viewed at a little distance, its whole
surface will be illuminated, though the light really streams
from apertures which might be numbered(!). The scattered
witnesses thus become, in the language of the text (Hebr.
121), a „cloudquot;, Uke the Milky Way in the heavensquot;quot;.
Newman zegt dus niet, dat alleen deze duidelijk aanwijsbare
getuigen de Kerk zijn, maar dat zij als het ware de vensters
zijn, waardoor het Licht van de Kerk naar buiten schijnt, en
dit Licht is Christus Zelf.

De zichtbare Kerk heeft sacramenteele beteekenis, omdat
zij bewijs en onderpand is van Gods genade; daarom kan zij
niet ondergaan en kan haar uitwendig zichtbare continuiteit
niet verbroken worden: „For what is that Church but a pledge
and proof of God's never-dying life and power from age to
ap Deze continuïteit „from age to agequot; valt en staat voor
Newman van meet af aan met de continuïteit van het door
Christus tijdens zijn aardsche verschijning zoo zorgvuldig
voorbereide en na zijn opstanding door de gave van den Heili-
gen Geest eens voor al gegrondveste Ambt, dat er reeds was
voor de geboorte van de Christelijke Kerk op den eersten
i;mksterdag: „He set it up (de Kerk n.1.) on the foundation of
Stonbsp;Apostles, and promised that the gates of hell

prevail against it; and its presence among us is a
P oo ot His powerquot; Geen woord hier over een uitzonde-
Petrus zou toekomen. Petrus en Paulus
ewman in deze preek op één lijn met elkaar en met de
kTl^ apostelen: „Every Bishop of the Church whom we
oenoid IS a hneal descendant of St. Peter and St. Paul after

reahVenbsp;- ^nbsp;^e could

Hieraan wordt niets tekort gedaan door het feit,

O P. P. Serm., m, p. 243
P. P. Serm., ni, p 246quot;
n P. P. Serm., ni, p 236'
P. P. Serm., III, p 247

dat vele bisschoppen zich van hun hooge positie en roeping
niet bewust zijn geweest en hun heilig Ambt misbruikt hebben
voor wereldsche doeleinden. Waar het op aankomt is dit, dat
Christus door alle conflicten heen de zichtbare structuur van
zijn Kerk in stand heeft gehouden: „He said, He would be with
His Church: He has continued it alive to this day. He has
continued (want dit is voor hem hetzelfde) the line of His
Apostles onwards through every age and all troubles and
perils of the worldquot; Hierin ligt voor Newman een werke-
lijke grond voor bemoediging te midden van eenzaamheid en
zwakheid, de grond ook voor een zeer reëel, diep en intens
lijden, wanneer hij zich in conflict ziet geraken met zijn eigen
bisschop en andere bisschoppen van de Kerk. Het is tragisch
te lezen, hoe ondanks de klaarheid, waarmee Newman zijn
diepste gevoelens tot uitdrukking gebracht had in zijn pree-
ken, zelfs zijn beste vrienden, Pusey o.a., maar niet konden be-
grijpen, waarom Newman, die anders zooveel wist te ver-
dragen, niet bestand was zelfs tegen het geringste meenings-
verschil met zijn bisschop. En toch, hoe vaak had Newman het
duidelijk gezegd: „The presence of every Bishop suggests a
long history of conflicts and trials, sufferings and victories,
hopes and fears, through many centuries. His presence at this
day is the fruit of them all. He is the living monument of those
who are dead. He is the promise of a bold fight and a good
confession and a cheerful martyrdom now, if needful, as was
instanced in those of old time. We see their figures on our
walls, and their tombs are under our feet; and we trust, nay,
we are sure, that God will be to us in our day what He was
to themquot; =).

Niet, alleen de Kerk als zoodanig en het Bisschopsambt wa-
ren voor Newman de openbaringsvormen van een boven-
tijdelijke Werkelijkheid; in het bijzonder gold dit ook voor de
organisch in de Kerk gegroeide liturgie: „He who comes to
Church to worship God (want dit is het eerste en voornaamste
doel van den kerkgang), be he high or low, enters into that
heavenly world of Saints of which 1 have been speaking. For
in the Services of worship we elicit and realize the invisiblequot; ').
Newman contrasteert den kerkgang met het bijbellezen thuis.
In dit laatste geval lezen wij over de dingen, die ons in de Kerk

») P. P. Serm., III, p. 248.

2)nbsp;Op. cit., p. 248.

3)nbsp;Oj). dt., p. 250.

getoond worden: „When we read the Bible and religious books
in private, there is great comfort; but our minds are commonly
more roused and encouraged in Church, when we see those
great truths displayed and represented which Scripture speaks
of. There we séé Jesus Christ, evidently set forth, crucified
among us (in het Heilig Avondmaal). The ordinances which
we behold, force the unseen truth upon our sensesquot; Hoe
Newman zelfs het kerkgebouw zonder meer — ook al is er van
een kerkdienst geen sprake — beleeft als een uitbeelding van
een hoogere Werkelijkheid, blijkt uit een getuigenis als dit:
„The very disposition of the building, the subdued hght, the
aisles, the Altar, with its pious adornments, are figures of
things unseen, and stimulate our fainting faith. We seem to
see the heavenly courts, with Angels chanting, and Apostles
and Prophets listening, as we read their writings in due
course (n.1. binnen deze muren van de kerk) Zoo is er een
zeer wezenlijk verschil tusschen het lezen van den Bijbel thuis
en in de kerk. „And therefore it is, that Satan's first attempt,
when he would ruin a soul, is to prevail upon him to desecrate
the Lord's Day. And if such is the effect of coming to Church
once a week.... how much more impressive and invigorating
are the Services to serious men who come daily or
frequently!quot;

De Kerk nam reeds bij het begin van de „Oxford Move-
mentquot; in Newmans leven een plaats in van zoo groote be-
teekenis, dat al het andere daardoor volkomen in de schaduw
werd gesteld.

De beteekenis van den dagelijkschen kerkgang zet Newman
uiteen in een preek over Hebr. 10 25, getiteld „The Daily
ervice . „The first Christians set up the Church in continual
P^gyer- (Acts 2 46,47)quot; 4) Hiertegen merken velen op, dat de
ge ruiken van de oudste christenen voor onzen tijd niet meer
passen; bovendien zijn ze niet bindend voor alle tijden. New-
man weerlegt dit bezwaar door erop te wijzen, dat uit gods-
dienstig oogpunt „continual united prayerquot; nooit of te nim-
mer beschouwd en behandeld mag worden als „a mere usage
or lashion' =). Het geopperde bezwaar is slechts een voor-

») P. P. Serm., Iil, n o«;!
Op. cit., p. 251nbsp;•

Op cit., p. 251.

NeiiTaifkal-SriSiêk^quot;nbsp;moorden, die „duurquot; aangeven, zyn voor

quot;) P. P. Serm., III, p. 302.

wendsel; de werkelijke oorzaak, waardoor de dagelijksche
kerkdienst in verval is geraakt, is deze dat „the present age
loves conversing and hearing about religion, and does not like
silent thought, patient waiting, recurring prayers, severe exer-
cisesquot; Newman tracht aan te toonen, dat het met het wezen
van Christus' verlossingswerk gegeven is, dat in het Nieuwe
Testament het gemeenschappelijk gebed, waartoe de christe-
nen dagelijks samenkomen, gesteld wordt boven het persoon-
lijk gebed in het verborgen: „united prayer, not private or
secret, is principally intended in those passages of the New
Testament, which speak of prayer at allquot; Dit gemeenschap-
pelijk gebed in de kerk (in gemeenschap met heel de Kerk) is
geen last en geen plicht, maar een dagelijksch voorrecht.

Newman gaat dan na, hoe deze beginselen ten grondslag ge-
legen hebben aan den groei en uitbouw van de liturgie in de
eerste eeuwen van de Oud-Christelijke Kerk om daarmee te be-
wijzen, dat de christenen de geregelde dagelijksche samen-
komst nooit beschouwd hebben als een uitzonderingsgeval,
dat alleen zou gegolden hebben voor de allereerste gemeente
in de allereerste jaren, maar dat heel de Christelijke Kerk van
vele eeuwen dit beginsel van „continual united prayerquot; als een
vanzelfsprekend grondbeginsel van het liturgisch leven heeft
aanvaard. Het wordt eerst losgelaten, wanneer gebed be-
schouwd wordt als tijdverlies. Dit gebeurt pas, wanneer
christenen weer in de eerste plaats hun aandacht gaan wijden
aan vermeerdering van aardschen welvaart en rijkdom, wan-
neer het „diesseitigequot; weer een grooter plaats in het bewust-
zijn gaat innemen dan het „jenseitigequot;, wanneer de christenen
slechts in naam burgers heeten van de hemelsche stad, maar
in werkelijkheid hun burgerschap verlegd hebben van den
hemel naar de aarde.

Ofschoon niemand in Oxford zulk een dagelijkschen kerk-
dienst gewoon was, ging Newman er in 1834 als vicar of St.
Mary's toe over om eiken morgen en avond volgens den ritus
en de voorschriften van het „Book of Common Prayerquot; den
liturgischen dienst van Morning- en Evening Prayer te hou-
den, onverschillig of er al dan niet een gemeente aanwezig
was Dit is niet enkel een kwestie van methode; integendeel,

») P. P. Serm., ni, p. 304.

2)nbsp;Op cit., p. 306.

3)nbsp;Het hoofdaccent valt immers steeds op de gemeenschap van heel de
Kerk in hemel en op aarde. Ofschoon het gemeenschapselement wezenlijk
is voor alle liturgie, sluit dit niet uit, dat ook één mensch, één enkele

LITURGISCH GEBED.nbsp;105

voor Newman ging het er alleen om, of het zoo in de Kerk be-
hoorde te zijn, of niet. Eenmaal tot de overtuiging gekomen,
dat het zoo moest, ging hij niet met menschen en evenmin met
mogelijkheden te rade: hij deed het eenvoudig. In dezen geest
deelde hij zijn voornemen ook aan zijn gemeente mee: „I
determined to offer to God the Daily Service here myself, in
order that all might have the opportunity of coming before
Him who would come; to offer it, not waiting for a congre-
gation, but independently of all men, as our Church sanctions;
to set the example, and to save you the need of waiting for one
another; and at least to give myself, with the early Christians,
and St. Peter on the house-top the benefit, if not of social,
at least of private prayer (maar wel te verstaan in de kerk,
d.w.z. in gemeenschap met de Kerk) as becomes the Christian
priesthoodquot; Hier springt tevens duidelijk in het oog het on-
derscheid tusschen „social prayerquot; en „private prayerquot; in litur-
gischen zin. Gemeenschappelijk gebed beteekent niet in de
eerste plaats gebed in een gebedssamenkomst, dus gebed met
anderen samen, maar het beteekent liturgisch gebed in de
kerk (ook al zijn er verder geen aanwezigen) in tegenstelling
met persoonlijk gebed en meditatie thuis . Want het liturgisch
gebed is gebedsgemeenschap met heel de Kerk in hemel en op
aarde. Zoo had Newman voor zich persoonlijk dus weer den
eigenlijken zin en beteekenis van de Christelijke Liturgie ont-
dekt: „Who then will dare speak of loneliness and solitude,
because in man's eyes there are few worshippers brought to-
gether in one place? or, who will urge it as a defect in our
Service, even if that were the case? Who, moreover, will so
speak, when even the Holy Angels are present when we pray,
stand by us as guardians, sympathize in our need, and join us
in our praises?quot; Opnieuw is het de mysticus Newman, die

priester aan het Altaar bijv., in de liturgie zich niet heel de Kerk kan
vereenigen.

„St Peter on the house-topquot; (Hand. 10»), zoodat „de gemeenschap
der heiligenquot;, die in de Kerk in de zichtbaarheid treedt, toch ook de
individueele geloovigen, die bidden „in de binnenkamerquot; of „op het dakquot;
en „in het veldquot; mee omvat.

P. P. Serm., Ill, p. 311 sq.
J) Tenzij dit laatste het persoonlek meebidden is met de liturgie der
Kerk. Zoodra de liturgie vaste vormen heeft aangenomen, zijn daarmee de
grenzen van ruimte en tyd doorbroken en is kerkelijke gebedsgemeenschap
mogelyk met christenen in vroegere eeuwen vergaderd of in andere landen
byeen. Zulk een gemeenschap kan niet in de zichtbaarheid treden zonder
concrete vormen, die „duurzaamquot; zijn.

•) P. P. Serm., III, p. 316.

106nbsp;DE DIENAREN DER ÏCERK.

in den dagelijkschen dienst een Werkelijkheid aanschouwde
en doorleefde, waarvoor de oogen van de meesten om hem heen
gesloten bleven.

Wij zagen reeds, hoe Newman allen nadruk legde op de ge-
bondenheid van den ambtsdrager, den christelijken priester,
uitsluitend aan de Kerk van Christus, en mitsdien op zijn vol-
strekte onafhankelijkheid van een bepaalde, al of niet talrijke
gemeente. Newman had zich grondig rekenschap gegeven van
het eigenlijke karakter van de christelijke ambtsbediening en
hij baseert ook hier zijn overtuigingen uitsluitend op de
Schrift. In zijn preek voor den feestdag van Petrus (29 Juni)
Iaat hij nauwelijks een Schriftplaats, die licht werpt op het
karakter van het Ambt, onaangeroerd. Hij acht een preek over
het wezen van het Ambt bijzonder geschikt voor dezen dag
„because the Apostle Peter is taken in various parts of the
Gospel, as the appropriate type and representative of the
Christian Ministryquot; Ook hier geen woord over een even-
tueele uitzonderingspositie van Petrus, maar evenmin — waar-
toe toch juist een feestdag als die van Petrus gereede aan-
leiding bood — ook maar eenige bestrijding van de aanspraken
van den paus als opvolger op den stoel van Petrus. Het is tref-
fend hoe Newman zich bij al zijn kerkdijken strijd in zijn
preeken wist te onthouden van polemiek en controverse. Zijn
prediking is zonder meer een positief getuigen van wat hij als
werkelijkheid heeft ontdekt; zij is ook altijd vrij van elk ijdel
woordenspel en „mooie beelden en gedachtenquot; los van de
persoonlijk geschouwde en beleefde Werkelijkheid. Ook het
Ambt in de Christelijke Kerk was voor hem een stuk Open-
baringswerkelijkheid, niet een louter menschelijke inzetting,
die men naar believen kan wijzigen of opheffen.

„The peculiar dignity of the Christian Minister consists____

in this, that he is the representative of Christquot; Waren Mozes,
Aaron, Samuel, David slechts voorafschaduwingen van den
Zaligmaker: „the Minister of the Gospel is His present sub-
stitutequot; Christus' Dood aan het Kruis is „the sole Meri-
torious Cause, the sole Source of spiritual blessing to our
guilty racequot; Dit Offer is onvervangbaar en algenoegzaam.

P. P. Serm., II, 300 sqq.

2)nbsp;P. P. Serm., II, p. 300. Hij verwijst daarbij naar Matth. 16 is, 19.

3)nbsp;P. p. Serm., II, p. 310.

*) P. P. Serm., n, p. 310. Voor de argumenten, die Newman altijd in groote
getale aanvoert, moet naar de preeken zelf verwezen worden
P. P. Serm., II, p. 304.

Hiervan moet gezegd worden: „His glory He does not give to
anotherquot;. De vruchten van dit Offer (en men lette erop wat
Newman onder deze vruchten rangschikt) n.1. „preaching,
teaching, reconciling, absolving, censuring, dispensing grace,
ruling, ordaining, these all are included in the Apostolical
Commission, which is instrumental and representative in his
absensequot;

Zooals Christus Profeet, Priester, Koning is, zoo waren het
ook de Apostelen, zoo zijn het ook hun opvolgers, de latere
dragers van „Christ's Apostolical Commissionquot;: zij prediken
„as authoritatively revealing the will of God and the Gospel
of Gracequot; (Luc. 101®, 1 Thess. 4 8); zij ontbinden de
zondenlast (Joh. 20^3, 1 Cor. 4 2 Cor. 5 20); ^ij besturen
de Kerk (Luc. 2129,30) „According to the Apostles' rule, the
Deacons were to minister the worldly matters of the Church,
the Evangelists were to go among the heathen, the Bishops
were to govern; but the Elders were to remain.... in the very
bosom of the Lord's people, in the courts of His house, in the
services of His worship, executing the priests office, etc.
Van een priester in den christelijken zin geeft hij deze defi-
nitie: „By a priest is meant an appointed channel by which
the peculiar Gospel blessings are conveyed to mankind, one
who has power to apply to individuals those gifts which Christ
has promised us generally as the fruit of His mediationquot;
Zoo is Newman dus tot de overtuiging gekomen, dat „Christ
has interposed something between Himself and the soul; and
if it is not inconsistent with the liberty of the Gospel that a
Sacrament should interfere, there is no antecedent incon-
sistency in a keeper of the Sacrament attending upon itquot;
Zijn de Apostelen en hun opvolgers de ambtsdragers, dienaren,
priesters, kortom de uitdeelers van de genadegaven van Chris-
tus: de vorm, waarin, het middel, waardoor zij die gaven uit-
reiken is het Sacrament. Newman noemt dit „Scripture truthquot;:
„1 would have this Scripture truth considered attentively ; viz.
that Sacraments are the channels of the peculiar Christian
privileges, and not merely seals of the covenantquot; «).

Wij vinden in deze preek ook reeds de gedachte, dat „on-

1)nbsp;P. P. Serm., p. 304

2)nbsp;Op. dt., p. 303.

3)nbsp;Op. cit., p. 323.

*) Op. cit., p. 305.

Op. cit., p. 310.

•) Op. cit., p. 310.

geloofquot; op dit punt de eerste stap is op den — zij het vaak ook
langen — weg naar scepsis en ongeloof. Wanneer het geloof
niet meer de Werkelijkheid ziet achter de van Christus ge-
geven vormen, dan is het geen geloof meer in den zin van het
aan de Incarnatie en de Kerk gebonden Openbaringsgeloof,
maar dan heeft het een stap terug gedaan naar het „voor-
christelijkquot; stadium en ligt het gevaar voor de hand, dat het
zal blijven terugwijken tot het eindelijk uitkomt bij volslagen
ongeloof in de Openbaring: „After they have thus divested the
divine remedies of sin, and the treatment necessary for the
sinner, of their solemnity and awe, having made the whole
scheme of salvation of as intelligible and ordinary a charac-
ter as the repair of any accident in the works of man, having
robbed Faith of its mysteries, the Sacraments of their virtue
(kracht), the Priesthood of its commission. .. . religion, as such,

is in the way to disappear from the mind altogether____Such

is the course and issue of unbehef, though beginning, in what
the world calls triflesquot;

Het gevaar mag een geruimen tijd verborgen blijven, het zal
echter plotseling in zijn volle verschrikking aan den dag
treden, wanneer er — zegt Newman — tijden aanbreken van
geestelijke crisis, godsdienststrijd en vervolging. In rustige
tijden kunnen velen zich mogelijk de weelde permitteeren van
zich slechts aan enkele zelf gekozen waarheden en richtlijnen
van het EvangeUe en het christelijk geloof te houden, van
eclectisch te zijn en vooral niet te consequent: „Happy in-
deed it is for men, that they are inconsistent; for then, though
they lose some part of a Christian's faith, at least they keep a
portion of it. This will happen in quiet times.... But should
a time of controversy arise, then such inconsistences become
of fearful moment as regards the multitude called Christian,
who have not any decided convictions to rest uponquot; Wan-
neer Newman zich bewust is van de noodzakelijkheid om niet
slechts het Evangelie te prediken en de hoofdwaarheden van
de christelijke leer te onderwijzen, maar met even veel nadruk
op te komen voor de Kerk, haar Ambt, Sacramenten en
Liturgie als de van Christuswege gestelde Openbaringsvormen
die men niet ongestraft kan veronachtzamen, dan is dat, door-

1) „The whole scheme of salvationquot; in den zin n.1. van heilsplan, heils-
economie, niet m dien van een abstract leerschema.

2)nbsp;P. P. Serm., n, p. 317.

3)nbsp;Op. cit., p. 316.

dat hij voortdurend denkt aan de groote massa, die — vooral
in tijden van geestelijke crisis en onzekerheid — alleen binnen
de Kerk veilig geborgen is. Is de Kerk — of liever zijn de
dienaren van de Kerk — in zulke tijden zelf niet zeker van de
noodzakelijkheid, de onvervangbaarheid, de blijvende be-
teekenis en de verborgen, innerlijke kracht van de Kerk en
haar levensvormen en levensorganen, dan zal de massa dit
gebrek niet alleen niet aanvullen, maar ook nog dat deel waar-
heid loslaten, dat haar wel was verkondigd. Hoe het dan gaat,
beschrijft Newman als volgt:

„Hence, the lamentable spectable, so commonly seen, of men
who deny the Apostolical commission proceeding to degrade
the Eucharist from a Sacrament to a bare commemorative
rite; or to make Baptism such a mere outward form and sign
of profession, as it would be childish or fanciful to revere
In deze laatste woorden ligt de meening opgesloten, dat het
beter is om (zooals b.v. bij de Quakers) Kerk, Sacrament en
al wat daarmee samenhangt als overbodig en schadelijk af te
schaffen, dan zich formeel nog wat vast te houden aan enkele
overgebleven rudimenten. In elk geval — of men al dan niet
aan den vorm blijft vasthouden — eenmaal op den weg van
negatie gekomen, is er geen stilstand meer mogelijk: „for
denying the grace of baptism, they proceed to deny the doc-
trine of original sin, for which that grace is a remedy. Further,
denying the doctrine of original sin, they necessarily impair
the doctrine of Atonement, and so prepare a way for the
denial of our Lord's Divinity. Again, denying the power of the
Sacraments on the ground of its mysteriousness.... they
naturally proceed to object to the doctrine of the Trinity as
obstructing and obscuring the simplicity (as they consider it)
of the Gospel. Lastly, after they have thus divested the divine
remedies of sin (de Sacramenten n.1.), and the treatment
necessary for the sinner, of their solemnity and awequot; (let op
dit, wat Otto genoemd heeft „numineuse karakterquot;), etc.: het
eind is, dat de godsdienst ten slotte geheel plaats maakt voor
„a mere cold wordly morality, a decent regard to the claims
of society, cultivation of the benevolent affections and a
gentleness and polish of external deportmentquot; kortom voor
een leven, waarin alles uitwendig schijnbaar in orde is, maar

1) P. P. Serm., II, p. 316.

=) P. P. Serm., II, p. 317.

3) P. P. Serm., n, p. 318.

110nbsp;KERKONTWBICHTING LEIDT TOT ONGELOOF.

waarvan de holle voosheid onmiddellijk openbaar wordt bij
het eerste wankelen van de fundamenten van het zelf-
geschapen, menschelijk „cultuurlevenquot;.

Newman heeft een voorgevoel gehad van de naderende in-
eenstorting van de zelfgeschapen cultuurwereld. Hij heeft ge-
zien, dat de volle, onverkorte Openbaringswerkelijkheid van
Christus zou standhouden alleen daar waar en voor zoover
de Kerk ten volle „Kerkquot; was gebleven in het onuitroeibaar
bewustzijn van den goddelijken oorsprong van haar bestaan en
haar authoritatieve verrichtingen. Newman zag de onder-
mijning van het geloof in de Kerk en haar gezag en opdracht
als het groote gevaar voor de christenheid: „Beware then, O

my Brethren, of entering a way which leads to death----If

any man come to you, bringing any scoff against the power (!)
of Christ's Ministers, ask him what he holds concerning the
Sacraments, or concerning the Blessed Trinity.... Be not robbed
of your faith blindfold. Do what you do with a clear under-
standing of the consequencesquot; Ging het naar het oordeel
van de overgroote meerderheid van de kerkelijke leiders dier
dagen in de „Oxford Movementquot; slechts om vrij onbelangrijke,
formeele zaken, Newman was vrijwel de eenige, die in de
dreigende kerkontwrichting hèt groote gevaar zag voor het
welzijn van heel de christenheid van komende geslachten. Hij
was ervan overtuigd, dat, indien de volksmassa maar eenmaal
beroofd was van het geloof in de Kerk, niets meer in staat zou
zijn — ook de meest ijverige Evangelieprediking met — om de
massa in levend contact te houden met de openbaringswerk-
zaamheid van Christus, want deze op de groote menigte ge-
richte werkzaamheid behoeft vaste kanalen, vaste banen,
goedfunctioneerende organen. Waar deze ontbreken of ge-
negeerd worden, wordt het Christendom een godsdienst voor
enkelingen, voor elieten. Hier raken we een van de voor-
naamste vragen, die ligt achter Newmans strijd om de Kerk
en zijn overgang tot de Kerk van Rome.

Wanneer wij Newmans preeken in chronologische volgorde
lezen quot;), krijgen we den indruk, dat zulk een nieuw gewonnen

1)nbsp;D.W.Z. ook in de „Kerk van Engelandquot;, indien deze waarlijk „Kerkquot;
zou zijn. Sedert 1845 gelooft hy alleen nog maar in het uithoudings- en
weerstandsvermogen van de Roomsch-Katholieke als de Eene Katholieke
Kerk.

2)nbsp;P. P. Serm., II, p. 318.

3)nbsp;Zie: „Dates of Parochial and Plain Sermonsquot; in de editie Longmans
van de ..Sermons on Subjects of the Dayquot;, 1918, pp. 411 sqq.

HET HOOFDACCENT OP KERK OF EVANGELIE?nbsp;111

overtuiging aanvankelijk weer voor een poos op den achter-
grond raakte om later — vaak eerst na jaren — rijper en met
versterkte kracht in zijn preeken en geschriften opnieuw naar
voren te komen.

In de preeken, die gedateerd zijn „eind 1834quot; of „begin 1835quot;
valt het hoofdaccent meer op het onveranderlijk karakter van
het Evangelie dan op de onaantastbaarheid van Kerk, Ambt en
Sacrament. De dienaren der Kerk worden bij voorkeur ge-
noemd „Ministers of the Gospelquot;, „Ministers of Christquot;
Het geloof is „the Faith of Christquot;, „Gospel Faithquot; De
scherpe omlijning, waarmee de Kerk in Ambt en Sacrament
in de zichtbaarheid treedt, is wel gebleven, maar de Kerk
wordt toch bovenal gezien als „the Elect People of God, which
is but the Church of Christ under another namequot;

Opvallend is het, dat Newman het zuiverhouden van het
Geloof hier niet ziet als een ambtelijke functie van de Kerk.
maar als een plicht voor ieder geloovige: „AU of us, high and
low, in our measure are responsible for the safe-keeping of
the Faithquot; AIs reden geeft hij op, dat het Geloof geen zaak
is van opinie of deductie, want dan zou het inderdaad beter
zijn om dit maar over te laten aan de „Ministers of the Gospelquot;
als zijnde de best onderlegden en daarom meest bevoegden.
Het Evangelie is echter „afquot;; het wordt aan de geloovigen ver-
kondigd en geschonken als een toebetrouwd en heilig te be-
waren pand; het is „a Trust committed to usquot; „The Gospel
Faith is a definite deposit, — a treasure, common to all, one
and the same in every age.... We may safely leave the
custody of it even in the hands of individuals; for in so doing,
we are leaving nothing at all quot;) to private rashness and fancy,
to pride, debate and strifequot; ')• Hier Ugt ook de basis voor
kerkelijke eenheid: „As all nations confess to' the existence of
a God, so all branches of the Church confess to the Gospel
^o^trmequot;. Het Evangelie blijft hetzelfde door alle eeuwen:
„Blessed to God! we have not to find the Truth, it is put into

1)nbsp;P. P. Serm., II, p. 255

2)nbsp;P. P. Serm., II, p. 256

s) P. P. Serm., XI, p. 89.

«) P. P. Serm., n, p. 255.

5) De tlt^van Sermon XXII, p. p. serm.. Vol. U, pp. 255 sqq., luidt: The

Gospel, a Trust committed to usquot;.nbsp;„xne

«) Dit is toch wel uitdrukkelijk bedoeld als een antwoord op Roomsche
tegenwerpingen. Of polemiseert hij hier tegen zichzelf?

P. P. Serm., n, p. 256.

112 SCHOMMELINGEN IN NEWMANS ONTWIKKELINGSGANG.

our hands; we have but to commit it to our hearts, to preserve
it inviolate, and to deliver it over to our posterityquot;. Het is dui-
delijk, dat Newman hier als altijd op zoek is naar — en meent
gevonden te hebben — de objectieve Werkelijkheid, die alleen
als eenige grondslag voor godsdienstige zekerheid kan dienen
en dat hij deze objectiviteit en zekerheidsbasis hier niet vindt
in de zichtbare Kerk. Immers hij spreekt van „local heresies
and temporary errors of the early Church, and its superadded
corruptions, its schismatic offshoots.... its partial defections
in later agesquot;

De Calvinistische indrukken, die Newman in zijn jongere
jaren had ondergaan, schijnen weer boven te komen en voor
een oogenblik de ontwikkeling van zijn kerkelijk-sacramen-
teele overtuigingen te onderbreken. Het is de Schrift, waarin
alle artikelen te vinden zijn van het Geloof, dat aan ieder
christen bij zijn Doop als een kostbaar pand wordt toebe-
trouwd. Het doel van de „Gospel Revelationquot; is niet de redding
van de wereld, maar de verheerlijking Gods. Het hoofdaccent
valt hier dus niet meer, zooals in vorige preeken, op het
medisch karakter der openbaring. Blijkbaar heeft Newman in
deze maanden weer op een tweesprong gestaan: terugkeer tot
het Calvinistisch geloof der „Evangelicalsquot; of doorgaan in de
richting van het consequente Katholicisme „„Men are
accustomed to say (en ook Newman had het gezegd ), that it
(i. e. the real final object of the Gospel Revelation) is the sal-
vation of the world, which it certainly(!) is not. If, instead of
this, we say that Christ came „to purify unto Himself a
peculiar peoplequot;, then, indeed, we speak a great Truth;
but.... Rather, as far as we are told at all, that object is the
glory of Godquot; quot; Daarom, omdat het gaat om de verheerlijking
van den waarachtigen God, is de souvereine Waarheid, waar
alle andere waarheid uit voortvloeit, deze: „the Faith of

1)nbsp;P. P. Serm., II, p. 257.

2)nbsp;Wanneer hier en in het vervolg gesproken wordt van „Katholiekquot; en
„Katholicismequot; zonder de toevoeging „Roomschquot;, dan wordt bedoeld dat
sacramenteel-mystieke type van Christendom, dat voor-reformatorisch is en
vertegenwoordigd wordt door de Oostersch-Orthodoxe zoowel als door de
Roomsch-Katholieke Kerk en daarnaast door Oud-, Anglo- en Evangelisch-
Katholieken.

3)nbsp;Zie boven: blz. 108, waar hij spreekt van de „scheme of salvationquot;.

4)nbsp;P. P. Serm., II, p. 267. Wij bevinden ons hier in zuiver Calvinistisch
klimaat. Het moge waar zijn, dat ook bij Ignatius van Loyola aUes moest
strekken „ad maiorem Dei gloriamquot;, het heele verband wijst erop, dat New-
man hier spreekt vanuit zijn vroegere Calvinistische geloofsovertuigingen.

DE KERK ALS VOLK GODS.nbsp;113

Father, Son, and Holy Ghost, Three Persons, One God. This
doctrine, then, at least, is necessary to be believed by every
one in order to salvation: and that certain other doctrines are
also necessary, is plain from other parts of Scripturequot; Deze
andere „doctrinesquot; zijn de Incarnatie, de Zoendood en de Op-
standing, leerstukken dus, waaraan concrete heilsfeiten ten
grondslag liggen. Intusschen is het duidelijk, hoe bij alle zoe-
ken naar concrete, objectieve Werkelijkheid (tegenover ab-
stracte leerstellingen en subjectieve godsdienstige meeningen)
het hoofdaccent toch anders ligt dan in enkele van de vorige
preeken.

Dit geldt ook van de preek over „de glorie van de Christe-
lijke Kerkquot;. Het is een Epiphaniëpreek. Epiphanië wordt
ook in de Engelsche Kerk gevierd als het feest van de mani-
festatie van Christus aan alle volkeren. Het is het feest van „the
extension of the Church of God through all lands, whereas,
before Christ's coming, it had been confined to one nation
onlyquot; Het is de dag bij uitstek, waarop de Kerk gevierd
wordt als de „Katholiekequot;, „which is the distinguishing title
of the Christian Church, as contrasted with the Jewishquot;

Maar evenals de Joodsche Kerk, zoo is ook de Christelijke
de Kerk van het Volk Gods: „the Elect People of God, which
is but the Church of Christ under another namequot; Zoowel in
de preek over „de glorie van de Christelijke Kerkquot; als in de
beide preeken over „het Koninkrijk der Heiligenquot; ziet New-
man de Kerk onder het aspect van Gods Voorzienigheid en
h erkiezing. Het is „upon their electionquot;, dat op het Uitver-
koren Volk Gods „are bestowed, as on a body, the gifts of
justification, holiness and salvationquot; quot;). Het zijn echter geen
geïsoleerde enkelingen, wien deze genadegaven worden ver-
het Heil wordt geschonken aan Gods Volk „as on a
body . Het geldt hier een genade „which is poured out upon
the one undivided body of Christ mysticalquot;

De Kerk als „Kerkquot;, als „Schepping Godsquot;, is er eerder dan
de enkelingen, zegt Newman, ja, ze is er vóór het begin der

1)nbsp;p.p. Serm., Il, p. 271.

2)nbsp;Het oorsprcmkelijke Kerstfeest van de Oostersche Kerk, later door het
Westen overgenomen. Het wordt gevierd op 6 Januari. Zie bv. Botte, Les
Ongines de la Noël et de V Epiphanië, Louvain 1932.

3)nbsp;P. P. Serm., n, p. 79.

*) P. P. Serm., II, p. 80.

5) P. P. Serm., II, p. 80.

«) P. P. Serm., n, p. 89.

•) P. P. Serm., II, p. 91.

schepping. De triumfeerende Kerk der toekomst, of hever der
nieuwe bedeehng, is in principe ook een Kerk van het ver-
leden, een Kerk van alle eeuwen, een Kerk, die in Gods ge-
dachten kant en klaar en volkomen „afquot; was reeds vóór het
begin van den tijd. De Kerk is een boventijdelijke Werkelijk-
heid, die in den tijd is ingedaald, die een geschiedenis door-
maakt in den tijd, die millioenen in haar leven opneemt en die
— ondanks strijd naar binnen en naar buiten — het Einddoel
bereikt, waartoe God haar van eeuwigheid tot eeuwigheid
heeft bestemd en verkoren. Het ongeloof ziet in de Kerk op
aarde niets dan zwakheid, zonde en verval; het geloof ziet in
diezelfde Kerk een Werkelijkheid van onaantastbare
Hemelsche Heerlijkheid: „Viewed as one, the Church is still
His (Christ's) image as at the first; pure and spotless. His
spouse all glorious within, the Mother of Saintsquot; Zoo gaat de
Kerk in knechtsgestalte door deze wereld tot aan het eind der
dagen: „The Church then, considered as one army militant,
proceeding forward from the house of bondage to Canaan,
gains the victory, and accomplishes what is predicted of her
(n.1. in het O. T.), though many soldiers fall in the battlequot; ').

Deze laatste toevoeging illustreert het onderscheid, dat New-
man maakt tusschen tweeërlei verkiezing. De verkiezing geldt
niet geïsoleerde enkelingen, maar de Kerk als geheel. Vandaar,
dat allen, die door den Doop in de Kerk zijn opgenomen, in
zekeren zin behooren tot de uitverkorenen, die voorbestemd
zijn om met heel de Kerk als het „Koninkrijk der Heiligenquot;,
de zaligheid te beërven. Zij zijn bestemd ter zaligheid. Maar
afval is mogelijk, niet alleen uitwendige afval van de Kerk,
maar ook een inwendig verdorren en afsterven: er zijn doode
ranken aan den wijnstok, er is onkruid onder de tarwe, er zijn
bruikbare en onbruikbare visschen in het net; er zijn wijze en
dwaze maagden onder de bruiloftsgangers; er zijn er, die de
bruiloftszaal reeds binnen zijn, maar geen bruiloftskleed aan-
hebben. Eerst de laatste dag zal het openbaren, wie er be-
hooren tot „the actually resulting fruit of that holy callquot; '),
wie dus in den vollen zin des woords waarlijk „uitverkorenen''
zijn. Hier in deze bedeeling, waar de vrucht zich nog moet
en moet rijpen onder het voortdurend gevaar van on-

1)nbsp;p.p. Serm.., II, p. 91.

2)nbsp;Op. cit P. 91. Ook de sterke voorkeur voor Oud-Testamentlsche beelden
als „proceedmg foijard from the house of bondage to Canaanquot; wijst op den
vroegeren Calvmistischen invloed.

3)nbsp;Op. cit., p. 90.

EEUWIGHEID EN TIJD.nbsp;115

tijdig af te vallen en te vergaan, kan niemand noch van zich-
zelf, noch van iemand anders weten of hij tot die waarlijk
uitverkorenen behoort. Eerst moet het werk van de Kerk op
aarde, het voorloopige „Koninkrijk der Hemelenquot;, ten volle af
zijn en eerst dan zal de Kerk zich in haar volle Heerlijkheid
openbaren; eerst dan zal blijken, wie er deel hebben aan deze
eeuwige Heerlijkheid.

Wij ontmoeten hier opnieuw de gedachte van de ontwikke-
ling van een eeuwige Werkelijkheid in den tijd, die het hoofd-
thema vormt van Newmans „Essay on the Development of
Christian Doctrinequot;, fn verband met het werk der verlossing,
dat al de eeuwen door zijn gang gaat en zich historisch aan
ons vertoont als de geboorte, de groei, de uitbreiding, de steeds
verdere opbouw van de Kerk in de richting van haar vol-
tooiing, merkt Newman op: „in His deep counsel He contem-
plated from everlasting the one entire work, and, having de-
creed it, it is but a matter of time, of sooner or later, when it
gt;vill be realizedquot; In dezelfde preek zegt hij het ook nog
anders. Hij spreekt van een „harmonious movement of God's
word and deedquot;, welke harmonieuse beweging er een is van de
eeuwigheid door den tijd tot de eeuwigheid, n.1.: „His sealing
up events from the firstquot;, vervolgens „His introducing them
once for all, though they are but gradually unfolded to our
limited faculties and in this transitory scenequot; Dit toegepast
op de Kerk: „the Christian Church had in the day of its nati-
vity all that fulness of holiness and peace named upon it, and
sealed up to it, which beseemed it, viewed as God's design
■.. .viewed as God's work in its tendency (!) and in its ultimate
blessedness; so that the titles given it upon earth are a picture
of what it will be absolutely in heavenquot; '). De vooraf-
schaduwing van de Kerk ziet Newman in tallooze Oud-Testa-
mentische profetieën waar „an universality and a purety
are promised to the Church, which have their fulfilment only
m the course of its history, from first to last, as foreshortened
and viewed as a wholequot; =). Zoo begint hij later ook de léér-

O P. P. Serm., Ii, p 90

n Op cit., p. 85.

3) Op. cit., p. 86.

*) Jes. 4916,18, 5410,13, 60 18, 62 3,5, Ez. 34 23-26, etc.

Vnbsp;P- De nadruk valt weer op „coursequot;, het verloop,

met op afzonderlijke momenten in de geschiedenis. Vandaar, dat Newman
er aan toevoegt (en juist zulke toevoegingen zijn karakteristiek): „from first
to last, as foreshortened and viewed as a wholequot;.

ontwikkeling in de Christelijke Kerk meer en meer te zien als
een ontvouwing in den tijd van een Openbaringswerkelijk-
heid, die als geheel aan het begin staat, maar eerst aan het eind
van den tijd als één volkomen en onlosmakelijk geheel gezien
zal kunnen worden, wanneer haar ontwikkeling tegelijk met
die van de Kerk haar vollen wasdom zal hebben bereikt. Ach-
ter dit alles bespeurt Newman als mysticus een onafgebroken
bezig zijn van God met de wereld dwars tegen alle mensche-
lijke tegenkanting in. Zoo begint hij zijn beide preeken over
„het Koninkrijk der HeiHgenquot;: „Doubtless, could we see the
course of God's dispensations in this world, as the Angels
see them, we should not be able to deny that it was His unseen
hand that ordered themquot; . De beide polen van dit onzichtbaar
werken Gods, voorzoover het in de geschiedenis openbaar
wordt, zijn Profetie en Vervulling. Het Oude Testament, en in
het bijzonder het profetisch gedeelte daarvan, neemt een
groote plaats in Newmans preeken in. Wij zagen reeds, hoe
ook de Kerk haar schaduwen voorafwerpt in de profetieën
van het Oude Testament. De Vervulling van deze profetieën
speelt zich af in de historische geboorte, ontwikkeling en uit-
breiding van de Christelijke Kerk.

Deze Kerk is het „Koninkrijk der Heiligenquot;, dat de
koninkrijken der wereld vergruizelt en overwint naar het
visioen van Daniël in Dan. 2, waaraan de tekst van de beide
preeken is ontleend (Dan. 2 35). De Kerk is de steen, die —
naar Daniëls visioen — wordt tot een groote berg, die het beeld
van de vier aardsche koninkrijken verplettert en ten slotte de
gansche aarde bedekt. Al preekende belandt Newman ten
slotte weer op het terrein van de zichtbare, aardsche Kerk.

Aan het begin van de eerste preek heet het nog: „the
Kingdom of Christ, made without hands, remains, and is our
blessed portionquot; De koninkrijken dezer wereld breiden zich
op zichtbare wijze uit door middel van uitwendige machts-
middelen, „but the propagation of the Gospel (wat hier nog
hetzelfde is als de uitbreiding van de Kerk) was the internal
development of one and the same principle in various coun-
tries at once, and therefore may be suitably called invisible,
and not of this worldquot; Een mysterieuse voorafschaduwing

1)nbsp;Dispensation = heilsopenbaring.

2)nbsp;P. P. Serm., II, p. 232.

3)nbsp;P. P. Serm., II, p. 234, vgl. 2de preek (zie onder, blz. 117).

4)nbsp;P. P. Serm., II, p. 235.

DE KERK EEN TASTBARE REALITEIT.nbsp;117

van dit onzichtbaar werken Gods ziet Newman in de rotsvaste
zekerheid en onverstoorbare kalmte, waarmee Jezns en zijn
discipelen reeds spreken van dezen uitgroei van de Kerk tot
aan de uiteinden der aarde, toen er nog slechts sprake was van
een klein groepje menschen in het kleine Palestina: „In the
very infancy of their Kingdom, while travelling through the
cities of Israel, or tossed to and fro as outcasts among the
heathen, they speak confidently, solemnly, calmly, of its des-
tined growth and triumphquot; Het begin van de vervulling
van Daniëls profetie is aangebroken, als Jezus spreekt: de
tijd is vervuld, het Koninkrijk Gods is nabijgekomenquot;; „gij zijt
Petrus en op deze rots zal ik mijn gemeente bouwenquot;;

Ik

verordineer u een Koninkrijk, gelijk mijn Vader mij verordi-
neerd heeftquot;; „Gaat uit in de geheele wereld en predik het
Evangelie aan alle creaturenquot;; „Wie geloofd zal hebben en ge-
doopt zal zijn, zal zalig worden; maar wie niet gelooft, zal
veroordeeld wordenquot;. Zie, hoe Newman op elk bepaald punt
de Schrift a. h. w. uitput bij het zoeken naar een vasten grond-
slag voor zijn geloof. „What majestic simplicity, what un-
hesitating resolve, what commanding superiority is in His
(Jesus') wordsquot;

Een week later vervolgt Newman zijn onderwerp in een
tweede preek over denzelfden tekst en intusschen heeft de
realiteit van het nieuwe Koninkrijk hem zoo overweldigd, dat
enkel de onzichtbaarheid ervan hem te ongrijpbaar, te vaag,
geworden is. Het is een keiharde, ijzersterke realiteit ,jof an
agressive and encroaching character, an empire of conquest
and aggrandizement, destroying all former powers, and itself
standing for everquot; Het betreft hier niet enkel de uitbreiding
van het Evangehe of van het „geestelijk'; Koningschap van
Christus over individueele menschenlevens, maar

de uit-
breiding van de concrete, zichtbare Kerk, die in het Oude
lestament beloofd was. Newman wijst het (mogelijk in den
loop van de week hem gedane) verwijt af, als zou hij het Oude
Testament allegorisch en niet naar zijn wezenlijken zin en be-
doehng uitleggen: „Not so; we are on the whole wiUing to
take our stand on their literal fulfilment. Christ preached that
the Kingdom of God was at hand. He founded it and made

1)nbsp;P. P. Serm., II, p. 239.

2)nbsp;De „authorized versionquot;, die Newman citeert, heeft „churchquot;.

3)nbsp;P. P. Serm., II, p. 241.

4)nbsp;P. P. Serm., n, p. 244.

118nbsp;WELKE IS DE KERK, DIE VOORZEGD IS?

Peter and the other Apostles His Vicegerents in it after His
departure, and He announced its indefinite extension, and its

unlimited duration____ If the Christian Church has spread

its branches high and wide over the earth, its roots are fixed
as deep below the surface. The intention of Christ and His
Apostles (n.1. om de Kerk te stichten en te bouwen) .... is
itself but the accomplishment of ancient prophecyquot;

Zoo is Newman dus al preekende weer aangeland op het
terrein van de zichtbare Kerk en onmiddellijk — het blijkt uit
het slot van de tweede preek — ziet hij zich gesteld tegenover
de werkelijkheid van de Roomsche Kerk. Als de steen in
Daniëls visioen, die al grooter en grooter wordt, koninkrijken
vergruizelt en ten slotte heel de aarde bedekt, de Kerk is, de
concrete, historisch gegeven, zichtbare Kerk: was dan de
Middeleeuwsche Kerk — ondanks dwaling en bijgeloof — toch
de Kerk van Christus, die de eeuwen trotseert en wat is dan
de Roomsche Kerk van heden? „It may seem, before due
attention has been given to the subject, as if none but mem-
bers of the Roman Communion could regard them as part of
the Divine Dispensation; I therefore observe as follows
Dan volgt een oplossing, die Newman toen nog ten voile kon
bevredigen.

Hij illustreert aan de geschiedenis van het koningschap
onder Saul, David en Salomo de stelling, dat „it is possible for
certain events to be in some sort a fulfilment of prophecy,
without considering every part of them, the manner of their
acomplishment, the circumstances, the instruments, and the
like, to be approved by Godquot; '). Newman ziet in „the Latin
ecclesiastical system of the Middle Agesquot; de gedeeltelijke ver-
vulling van de Oud-Testamentische profetie en van Christus'
bedoeling: „For what we know, it was intended that all the
kingdoms of the earth should have been made subject to the
spiritual rule of the Churchquot; '). Vooralsnog „the informity of
man defeated this purpose; but it could not so far defect it,

but some sort of fulfilment took place----Had it not been for

this falHng away in divers times and places, surely Christen-
dom would not be in its present miserable state of disunion
and feeblenessquot;. Door de schuld der menschen is de Kerk_

1)nbsp;p. p. Serm., II, p. 245.

2)nbsp;Op. cit., p. 251.

3)nbsp;Op. cit., p. 252.

«) Op. at, p. 253.

•'') Op. cit., p. 253.

DE ZONDEVAL VAN DE KERK.nbsp;119

zoolang zij verdeeld is — niet wat zij wezen moet, beantwoordt
zij niet aan haar bestemming, wordt de vervulling der Profetie
vertraagd.

Wat was in den grond de eigenlijke zonde, die dit onheil over
de Kerk gebracht heeft? Het was dit, dat onze voorvaderen
„when tired of the Christian Theocracyquot;, „clothed the Church
with the purple robe of Caesarquot; Men denkt hier onwille-
keurig aan Sohm's stelling: „Das Wesen der Katholizismus
besteht darin, dass er zwischen der Kirche im religiösen Sinn
(der Kirche Christi) und der Kirche im Rechtssinn nicht unter-
scheidetquot; '). Toch is er tusschen Newmans en Sohms diagnose
van de „ziekte der Kerkquot; een zeer principieel verschil. Ziet
Sohm de eigenlijke oorzaak van het verval der Kerk hierin, dat
tegelijk met het ontstaan van een met gezag bekleed ambt en
van een uitwendig aan een bepaald kerkrecht gebonden
sacramentsinstituut deze zichtbare kerk vereenzelvigd werd
met de onzichtbare Kerk van het Volk Gods, voor Newman
waren Ambt en Sacrament de noodzakelijke uitdrukkings-
vormen van de Kerk van Christus op aarde. Niet het geloof,
dat Kerk, Ambt en Sacrament duidelijk aanwijsbare, zichtbare
organen zijn van Christus' koningschap en voortgezette ver-
lossings- en openbaringsarbeid is volgens Newman de wortel
van het kwaad, ook niet het feit, dat er een kerkrecht bestaat
op zichzelf, maar dat eenerzijds ambtsdragers hun ambt voor
wereldsche doeleinden misbruiken, terwijl anderzijds de we-
reld, de staat, de aardsche machtshebbers telkens beslag weten
te leggen op de Kerk en haar invloed. Dit oordeel treft niet
alleen het KathoHcisme '), maar naast Katholieke ook vele
Protestantsche kerken, in het bijzonder, waar deze laatste ge-
raakt zijn in de macht van den staat of^ van een bepaalde
politiek. Deze overtuiging is Newman heel zijn leven bij-
gebleven en Hgt o.a. ten grondslag aan zijn latere veroordeeUng
van de wereldlijke macht van den paus '). Waar het zulke
fundamenteele overtuigingen betreft, is Newman inderdaad
zoowel voor als na zijn overgang tot de Kerk van Rome de-
zelfde gebleven.

Hij ziet „in the present feebleness and blindness of the
Churchquot; „the tokens of Gods righteous judgments upon usquot;

1)nbsp;p. P. Serm., n, p. 253.

2)nbsp;Rudolf Sohm, Wesen und Ursprung des Katholizismus, Berlin 1912, S. 13.

3)nbsp;Zie boven: blz. 112, noot 2).

4)nbsp;Life I, pp. 520 sqq., p. 585.

6) P. P. Serm., II, p. 254.

120 GEEN ONZICHTBARE ZONDER DE ZICHTBARE KERK.

en vindt tevens troost in de zekere verwachting, dat eenmaal
het herstel van de Kerk zal aanbreken: „He will at length,
even yet, though doubtless in a way which we cannot under-
stand, establish and make Jerusalem a praise in the earthquot;

De Kerk is in een onafgebroken strijd gewikkeld met de
wereld, maar er woedt ook een strijd in haar eigen binnenste:
„de strijd tusschen waarheid en leugen in de Kerkquot; : „The
warfare which Christ began between his little flock and the
world should be in no long while transferred into the Church
itself, and be carried on by members of that Church one with
anotherquot; Dit mag echter ook in het minst niet afdoen aan
de goddelijke Waarheid van de heiligheid der Kerk, welke
waarheid miskend is door „de uitvindingquot; van een onzichtbare
Kerk. Newman heeft de meer spiritualistische neigingen, die
zich in de preeken van een half jaar te voren vertoonden, ge-
heel overwonnen en verwerpt nu met dubbele kracht de mee-
ning, waartoe hij zelf een oogenblik overhelde: „They have
invented an Invisible Church, distinct and complete at
present, and peopled by saints only (had Newman zelf niet
bij voorkeur gesproken van de Kerk als het Koninkrijk der
Heiligen?), — as if Scripture said one word, anywhere, of a
spiritual body existing in this world separate from, and
independent of, the Visible Church; and they consider the
Visible Church to be nothing but a mere part of this world, an
establishment, sect, or partyquot; *).

Het is juist Gods „mysterious appointmentquot;, dat „the Holy
Church has unholy members, that blessings are given to the
unworthy, that the Kingdom of Heaven is like a net that
gathers of every kindquot; '). Niemand kan in deze aardsche be-
deeling een zuivere kerkgemeenschap stichten die alleen ge-
loovigen en bekeerden omvat. Newman verwerpt zulk een
puritanisme als onuitvoerbaar: „Faith and unbelief, hum-
bleness and pride, love and selfishness, have been from the
Apostles age united in one and the same body; nor can any
means of man's device disengage the one from the other. All
who are within the Church have the same privileges; they are
all baptized, all admitted to the Holy Eucharist, all taught in

1)nbsp;p. p. Serm., II, p. 254.

2)nbsp;Tltel van Sermon XV, P. P. Serm., Vol. Ill: „Contest between Truth
and Falsehood in the Churchquot;.

3)nbsp;P. P. Serm., Ill, p. 207.

«) P. P. Serm., Ill, p. 207.

5) Op. cit., p. 207.

KERK EN STAAT.nbsp;121

the Truth, all profess the Truthquot; Dit is de volstrekte maje-
steitelijke onafhankelijkheid van het doen Gods van elke ge-
zindheid, ongeloof of boosheid van den mensch. Daarin hgt
juist de waarde en beteekenis van de Kerk, dat zij zelve, on-
danks zonden en ongeloof harer leden, onaantastbaar blijft,
dat zij, ondanks zonde en ongeloof, toch aan allen zonder voor-
behoud en onderscheid hetzelfde Heil ten volle schenkt, dat

zij tot den laatsten dag van ieders leven — ondanks alles _

blijft doorgaan met tegenover zonde, zwakheid, twijfel en on-
geloof de volle maat van haar overvloed van heil en genade
te stellen, opdat, indien het mogelijk is, de ziel behouden
mocht worden. Daarom heet de Kerk op aarde de strijdende,
omdat zij allen in zich durft opnemen, die zich aan haar lei-
ding in gehoorzaamheid en vertrouwen overgeven. Met die
allen bindt zij een strijd aan om het behoud der ziel. Maar
daarom zullen er ook altijd twee groepen zijn „however vague
and indefinite their outhnes, among those who live, in one
sense, as famiHar friends, I mean, who eat the same spiritual
t'ood, and profess the same Creedquot;

Was er in vorige preeken nog een zekere weifehng ten aan-
zien van de verhouding tusschen de zichtbare en onzichtbare
r \ hegint zieh duidelijk af te teekenen, in welke rich-
ing Newman een hem bevredigende oplossing zou vinden,
arallel daarmee loopt de ontwikkeling van zijn overtuigingen
aanzien van de verhouding tusschen Kerk en wereld, in
b h tnbsp;tusschen Kerk en Staat. Tienmaal beter

^ (ofschoon een dwahng), dat iemand om des gewetens
onn ? bestrijdt of dat de Staat den strijd tegen de Kerk
zouT^tl dat een enkehng of de Staat partij voor de Kerk
gewin^ T ^^ louter om aardsch, hetzij persoonlijk of poHtiek,
a natio' inbsp;^^^ Church were levelled to the ground by

service^'nbsp;honestly, and seriously, thinking they did God

is should tnbsp;(fearful indeed as the sin would be), than that

taininff ny ^ ^P^eld by a nation on the mere ground of main-
laatste, waTquot;^^^^' ^ ^^^^^ ^^^^ ®nbsp;greater sinquot; Het

prijs ooit ma^^^®quot;^^™®®^nbsp;overigens tot geen

vindt in dent ^^^^nbsp;verlaten, omdat zij zich be-

lijden heeft oS^^

-----net wanbestuur van ontrouwe herders. Niet

Oppert, p. 208.

122 DE KERK HEILIG ONDANKS DE ZONDE DER MENSCHEN.

dat iemand daartoe niet het recht zou hebben: „it is the attri-
bute of all rational beings to have a right to do wrong, if they
will. Yet, after all, there is but one right way, and there are a
hundred wrong waysquot; Hier ligt de grond voor den angst,
dien Newman had voor eik individualistisch, subjectief, eigen-
willig optreden. Immers de weg is geheel door God zelf be-
paald; de mensch heeft in dien weg van Gods ordinantiën te
blijven, heeft daarom ook te blijven binnen de Kerk, die de
eenige concretiseering is in deze wereld van den weg des Heils.
Newman heeft slechts eenmaal in zijn leven ervaren, wat het is
door angst te worden voortgejaagd en tevens te worden ge-
remd. Dat was toen de twijfel bij hem rees aan de echtheid
van de Kerk van Engeland als Kerk van Christus, terwijl hij
zich aan den anderen kant toch nog niet met vertrouwen
durfde overgeven aan de Kerk van Rome In deze preek over
den strijd tusschen waarheid en leugen, tusschen goed en
kwaad in de Kerk vinden we de eerste gezichtspunten, die
later een volle aanvaarding van de Kerk van Rome, precies
zooals zij praktisch is, toch zou mogelijk maken

De kwestie van de zichtbare en onzichtbare Kerk heeft
Newman enkele maanden later nog eens behandeld, nu niet
naar aanleiding van de gelijkenis van het vischnet, maar in
een preek over 2 Tim. 2 20; „In een groot huis zijn niet
slechts gouden en zilveren vaten, maar ook houten en aarden
vaten; en sommige ter eere, andere ter oneerequot;. Als volgt
past hij dezen tekst toe op de Kerk:

„That Holy House which Christ formed in order to be the
treasury and channel of His grace to mankind, over which
His Apostles presided at first, and after them others whom
they appointed, was even from their time the seat of unbehef
and unholiness as well as of true religion. Even among the
Apostles themselves, one was a devilquot; Dit feit heeft velen
verleid tot een onschriftuurlijke onderscheiding van zicht-
bare en onzichtbare Kerk: „The word Church, applied to the
body of Christians in this world, means but one thing in

1)nbsp;p. P. Serm., Ill, p. 218.

2)nbsp;Zle boven: blz. 47.

3)nbsp;Zie voor soortgelijke uitingen in de Roomsch-Katholieke Kerk van onzen
tijd: Karl Adam, Das wesen des Katholizismiis, Düsseldorf 1927 S. 228 ff.:
„Der Katholizismus in seiner Erscheinungquot;. Vgl. Huber, Vom Christentum
zum Reiche Gottes, Regensburg o. J.; Lippert, Von Seele zu Seele, Freiburg
i. Br. 1925, S. 24 ff.: „Unvollkommenes Christentumquot;.

4)nbsp;P. P. Serm., III, p. 220.

VERHOUDING TUSSCHEN ZICHTBARE EN ONZICHTBARE KERK. 123

Scripture: a visible body invested with invisible privi-
leges Ziehier de definitie van de Kerk in haar kortsten
vorm, waartoe Newman ten slotte gekomen is: „de Kerk is
een zichtbaar Hchaam, toegerust met onzichtbare schen-
kingenquot;. De opvatting als zouden er twee verschillende, elkaar
complementeerende kerken zijn: een zichtbare en een on-
zichtbare, noemt hij een zeer gangbare, maar niettemin „an
erroneous and a dangerous notionquot;

Weliswaar is het in zekeren zin geoorloofd om de onder-
scheiding te maken, maar dan alleen „as two sides of one
and the same thing, separated by our minds only, not in
reality Hier als elders wijst Newman op het gevaar, dat
men abstracte scheidingen, die men voor een oogenblik dui-
delijkheidshalve moet maken, ten slotte ook toepast op de
werkelijkheid. Hier ligt de eigenlijke oorsprong van de gang-
bare dwaalbegrippen omtrent de Kerk. De zichtbaarheid en
onzichtbaarheid der Kerk zijn slechts verschillende aspecten
van een en dezelfde Werkelijkheid: „Visible, because con-
sisting (for instance) of clergy and laity.... Invisible
because resting for its Hfe and strength upon unseen in-
tluences and gifts from Heavenquot; Het is van belang erop
te letten, dat de onzichtbare kant bij Newman niet is de Kerk
Idealiter genomen als abstract begrip gevormd door den
menschelijken geest. De onzichtbare invloed van de Kerk is
er met een, die van ideeën uitgaat of van een gepredikt
woord, tv IS hier voortdurend sprake van zeer reëele, of-
schoon ongeziene „influences and gifts from Heavenquot; De
onzichtbare Kerk is niet resultaat van theologische bezin-
ning en abstractie, maar een Werkelijkheid, die ofschoon
verborgen, haar reëel bestaan bewijst door. concrete, merk-
bare invloeden en gaven, die van haar uitgaan. Het is de
^^^^ bestaan als een realiteit ervaart.
iNog op andere wijze kan men — zegt Newman — onder-
maken Men kan spreken van de oude en de

P. P. Serm.. in, p. 221.
=) Op. cit, p. 221
') Op. cit.. p. 221
*) Op. cit., p. 222
Op. cit., p. 222.