UITMUNTENDE SCHILDERS

ZEDERT DE VINDING' DER OLIEVERW'TOT A°.MDCCL.
BEVATTENDE DE

Merkwaardigfte Byzonderheeden hunnes Leevensloops,
en de Aanwyzinge hunner beste Werken;

I-Junne onderfcheide Eigenfchappen in de Kunst,
en de Maniere hun's Penfeels;

En het Middel om de Tekeningen der Groote
Meesters te kennen.

Verrykt met hunne
AFBEELDZELS IN FRAAIJE K�NSTPLAATEN.

Uit let Franscb vertaald, verbeterd en grootelyks vermeerderd.

IN 'sG R AF EN H AG M₉By MATTHEUS GAILLARD₃

PROVISIONEEL BERIGT,

�^��S-:^-#It Werk aantepryZen is onnoodig, na de Gree-
8 F) X ^�heid waarmede het Oirfpronglyke in Vrank-
$& ^ ryk en elders ontfangen is. De IVaardy dee-
%fc*$t-$&$t zer Vertaal�nge, doet zig met den eerfien Op'
Jlag kennen. Wat de daarby gevoegde Aanmerkingen

Vermeerdering, en Verbetering', alsmede de Kimstplaa-
ten betreft, waardoor dit Nederduitsse het Fransfe
oneindiglyk te boven gaat, verklaard zig genoegfaam in
de Noten der volgende Voorreden en in de Inleiding*
van dit Werk. Volflagener Berigt van den Schryver, hebbs
menby de Uitgaave van 't Laatfte-Deel te verlaagt en -
Gelykwyter goeder Trouwe alles meenen toetebrengen ,wat
tot Beknoptheid zo wel als tot Uitmuntendheid kan dienen ,
zo moeten wy hier maar eenvoudiglyk zeggen dat ons
Plan geformeerd is circa op 150 Bladen, te fchaaren in
vyf Deelen, van Beloop als dit, alle kort op malkanderen
te volgen : zulks wy j�aat maaken het Tw�de-Deel nog
voor Nieuwejaar uhtegeeven, als waarin geene andere Ver-
hindering te voorzien is, dan de Tyd noodig tot het gra-
veeren der Kimstplaaten. Vyf Deeltjes in QEt�vo konnen
dan niet te ruim geoirdeeld worden, om alles te vervatten
wat weetenswaardig is, belangende den Reeks der uitmun-
tende Kuvflenaaren van gants Europa zonder Onder-
fckeid : te m��r, daar men zedert een' groote dertig Jaa-

PROVISIONEEL BERICT van den UITGEEVER.

ren, tot onzent, tw� onderfcbeide Befchryvingen, elk van
drie Deelen, de een in Oftavo de ander in Quarto, be-
treffende alleen de jonger e "Nederhndfc Schilders, ennog
laatst een Vervolg daarvan in tw� Deelen, te voorfchyn
heeft zien koomen. Indien wy deezen Voet gevolgd had-
den , tot hoe veele Dpzynen zoude dit Werk niet uitge-
jaagd hebben konnen worden ! De zonderlinge Methode
van den Fransfen Schryver, om by zyne Nafpeuringen niet
anders dan het e�lfie uit allen Schryveren te voegen, ge*
paard met het Oogwit van den Nederduitssen Schry-
ver , om niets optegeeven dan 't geene van volkoomen Nut
en ten uhterfie Merkwaardig is, field ons infiaat om den
tveetgierigen Leezer dus beknopt en by gevolg onkostelyk te
gerieven : te voorzien met een⁷ keurlyke en voljlage St�f-

feering , gaande over alle Schooien en allcrhanden Land-

aart, zo wel Uitheemsfen ah Nederlandfen, welke
men te vergeefs by anderen zal zoeken. M�dlerwyl ver-
kondigen de Nieuwspapieren, dat te Par-ys van de Pers is
gekoomen het I. Deel van de Leevensbefchryving der Eers-
te Schilders des Konings van Vrankryk ( die echter in
ons Werk zyn befchreeven) beginnende met Ie Brun en
gaande tot op den jegenwoordigen Tyd. Vermoedelyk
vervalt dezelfde tot een groot e wydloopigheid, wyl alleen
vyf Perfoonen het Onderwerp van dat Stuk uitmaaken.
Desonaangezien zal de Nederduitsfe Schryver zorge
�raagen, om 't geene daarin w�zenlyk interesfant mogt
gevonden worden, in ons Werk te lasfen. Te beter is hy
hier toe in fiaat, wyl ons volgende Deel het overige der
Italiaanfe Schooien verhandeld, en dus tot de Fransfe
Schoof nog niet gekoomen is.

® S®S®©JU©�13©{S5S�US®S5SSSil}SflBr

f AH©S® -« }®A®?«Hfr »»©?IIA*
«- V IS ®®^ M ®v® ##■ ©S® Sia. V #
ISUS�DS®S�S3©®®.g}S3BS®S®SS$S$lSI

fp-SfE Schilderkunst en de Beeldhouwe-
�>5 D $ff ^rY ^zyⁿ Doghters der T�kenk�nde;
ftfes⁵^ de Schadu�w een's Mensfe , eeni-

ge gevallige Streepen op 't Zand
getrokken , maaken haaren Oirfprong zeer

bevatlyk, zonder dat men Toevlugt behoe-
ve te neemen tot de Fabel der Corinthia
van Skyone en wat des meer zy. Die tw�
Zusters hebben altyd op een zelfde Voetlpoor
gewandeld : haar Doel is altooz geweest,
door een¹ volmaakte Nabootsfing' der Natuu-
re onze Oogen te verlokken, ons bevallig-
lyk te verfchalken.

De Achting welke de Ouden daarvan
gemaakt hebben , bewyzd haare Voortref-
felykheid. De Eere, de Gunstbewyzen, de
Loftuitingen, dien de allergrootfte Vorsten
daaraan toebragten, en zelve de Oeffening
welke eenige van hen zig niet verontwaar-
digd hebben daarvan te maaken, moeten
geene Verwonderinge baaren'aan zulken

die op de Edelheid en de Voortreffelykheid
die'r Kunsten acht geeft. Wat is 'er groots-
i�r, dan door eene Stomme Taal¹ (i) de

("i) Eenige Kanttekeningen, vervattende de let-
teriyke uitdrukking van 't geen de Schryver, volgens
Horatius, Plinius, Junius, Sandrart, enz., in deeze
Voorreden opgeeft, hebben wy als overtollig en onnut
verworpen , om niet tw�maal hetzelfde te zeggen:
zynde 't ons hier onverfchillig of eene dergelyke Ge-
dachte, of pragtige Spreekwyz, verzonnen zy van Ho-
ratius , enz., dan van den Schryver, als daarom van
geen meer Gezach zynde indienze ongegrond of hier
onbeftaanbaar is. By Voorbeeld, wat legt'er ons aan-
gelegen , of 't Horatius en du Fresnoy of wel onze
Schryver behaagd, ja of zy alle drie en meer daarin
overeenftemmen, de Schilderkunst eene Poe�jy, Stomme
Taal', enz., te noemen : 't welk van anderen betwist,
en op goeden,Grond beter verklaard word? ,, Die aan*
,, lokkelyke Nabootgfing der Natuure (zegt Vader
� Leon te regt) is geen Stomme Spraak, gelyk ge-
₃, meenlyk verteld word , maar een Spreekende Taal:
� dewyl het Penfeel de Dingen, die fomtyds van zig
� zelfs niet konnen fpreeken, belet ftom te zyn. R�-
,, den daarvan is, datdeeerfte, de alleroudfte, en de
_%i natuurlykfte Manier van Schryven is geweest, de
� Zaaken zelfs aftefchil deren:'waarvan men het Woord
,, pingere behouden heeft, en waarvan 't Beeldfpraak-
� lyke voortfpruit. Ons Schrift is eigenlyk ftom, en
₃, door de Mensfen verzonnen, zonder eenige natuur*
� lyke Overeenkoomst met de Dingen welken het be-
� t�kend : zodanig, dat men, met zo veel Moeite en
₃, Zwaarigheid Cmyn's bedunkens eene der grootften
� van de Studie der Weetenfchappen) in deBeginzelen
₃, der Letterkunst moet leeren Leezen en Schryven.
,, In tegendeel, de Schilderkunst, gegrond zynde op
₅, de Waarheid en op de Naboots�ng' der Natuure,
₃, fpreekt van zig zelfs. Is 'er wel imant zo dom, die
,, ziende eeneKopye ea haar Origineel, of een Schil-

Werken des Scheppers uittedrukken, de Ge*
heugenisfe der voorleede Zaaken te bewaa-
?en, eenen Held onfterffelyk, eenen gant*
Ten Land-aart doorluchtig te maaken !

Inderdaad, de Schilder is de Man van
alle Begaafdheeden. Hy is een Dichter , een
Historikundige , een regte Nabootsfer, of
veeleer een Medevryer van de Natuur¹ (i).

� dery en het Leeven, niet ftraks het een� door 't an-
« dere leerd kennen ? spelles ftrekt hier ten Getui-.
j> ge : die aan Ptolomeus den Perfoon niet konnen-
" tZ ^noem^en waarvan hy fprak, hem ftraks deed ken-
" 5f ⁿ' »^checf^fende ^hem af mee een rtuk Houtskool.

� Daaruit volgd, door een'ryke Aanmerkinge, dat de
� Tekenkunst ontwyffelbaar "de Grondilag der Schil-
� derkunst is : dat men eerst een' enkelden Omtrek
� tekende, vervolgens 't Zwart en 't Wit daarby voeg-
� de, voorts ftudeerde op de Lichten te plaatsfen die.
� de Verheffing baarden : waarna de Ervaarendheid ,
� de Studie, en de Nabootsfing, andere Kleuren en
3» Sieraaden daaraan hebben toegebragt.

(i) Was 't niet genoeg voor den Schryver, hem
ten regten Nabootsfer der fchoone Natuure voorteftel-
len : is 't de Natuure en de Waarheid niet verkragt, is
't in het Roman-achtige niet vervallen , als men verder
wil ? Wy gunnen hem, en anderen, 't Vermaak zyner
Verrukkinge,en 't Namaagfchap 't welk zy tusfen de Schil-
ders en de Dichters ftellen : ons is 't genoeg dat wy den
uitmuntenden Schilder houden, voor een'Man van al-
le Begaafdheeden , gefchikt om alle de Vereischtens
van zulke gewigtige Kunst te voldoen, welke van Feli-
b�en in weinige Woorden zeer klaar begreepen word.
� De Geest des Mensfe (zegt hy) zoude in diepe
� Duisternisfen begraaven blyven ,en nimmer deZwaa-
� righeeden te boven koomen welke zig tegens zyne

vi?j V O O R'RED E N.'

weet men niet, dat zy 't alleen is welke de
Schilders zo wel als de Poe�ten formeerd ?
Evengelykelyk ftygen deeze op Parnas, ge-
lyk de Abt Dubos zegt: hunne Kunften han-
gen af van den Geest, zy hebben ten ge-
meen Voorwerp de Gemoedsneigingen te
beweegen, en te behaagen. Beiden zyn zy-
lieden in de Verpligtinge, van ryker, behaag-
jyker, enfchooner Beeltenisfen te verbeelden,
dan zulken dien men gemeenlyk ziet. Door
dit Middel prikkeld men de Hartstogten lee-
vendiger, en deeld de Belchouwer, door 't
Vermaak 't welk zy verfchafFen , aan de Ver-

mkkinge die hen heeft doen ontftaan (i) ,

� Nafpeuringen kanten, indien de Kragt die'r Kunst
₃, de voorleede Zaaken niet uit den Grave rukte, den
.,, nieuwen geen Gczach gaf, niet herftelde wat in on-
₃, gebruik geraakt is, gcene Bevalligheid aan onaange-
₃, naame Dingen byzette, niet in 't Licht bragt wat in
,, de Donkerheid is : in een Woord, men kan zeggen
� dat het Meestedeel der Kunften verlooren zoude
� gaan, indien de Schilderkunst tot haarlieder Behoud
,. niet toebragt ". Dit kan dan dienen, om de Vet-
eischtens eens groot Schilders zo wel als het Nut dei-
Kunst aftemeefen, en in hoe verre zy boven den Dich*
teren dePoe�fy verheven en daarvan afgezonderd zyn.
( i) Veel zoude van die Verrykinge en Verrukkin-
ge te zeggen zyn, die nooit beter bekoomen worden
dan als de Schilder eenen oirdeelkundigen en geoeffen-
den Geest heeft, en de fchoone Natuure maar van ver-
re kan navolgen. Is 't hem wel mogelyk, zonder in
Tooneekooizel en Verzinningen te vervallen welke
alleen uit een' buitenfpoorige Inbeelding' fpruiten, haar
te verryken, haar te boven te gaan ? Kan hy, op zyn

Paar de Schilder geene Bezigheid vind die
hem waardig is, daar zal de Dichter zyne
Gaven met geene Eere oeftenen. Zyne
Kunst is een Pae�fye, een Stomme Uitdruk-
king , die van de Verwen onderfteund onze
Oogen, den Geest, en het Hart aanfpreekti
Wie kan twyffelen, dat een Tafereel geen
waar Gedicht is (i ) ?
De Schilder heeft zelfs Voordeden boven

best, zig aan haar overgeevende, niet maar een Ge-
deelte ten ruuwfte vertoonen, van die Verfcheidenheid
van Aandoeningen welke de Hartstogten op 't Gelaat
doen zien ? kan hy dat e�le, die Vloe�jendhek� van den
Omtrek wel achterhaalen, laat ftaan verbeteren, wel-
ke hem een aanlokkelyke Tronie, een enkelde welge-
vormde Hand of Erm, laat befchouwen ? Blyftniet al-
tooz een verbaazd Onderfcheid, tusfen zyn Werk en
het Leeven ? Kan hy met zyne Verwen, hoe hoog zyn
Kunst mag gaan, den waare'n Luister van 't Vleez tref-
fen, dat Robynrood of die SarTraankleur achterhaalen,
waarmede de Morgeftond of de Ondergaande Zon veel-
vuldig de Kimmen vervvd ? Gaat zyn vermogen dan
verder dan de enkelde Nabootsfing' : die zo veels te
voortreffelyker en kragtdaadiger is na maate zy 't naast
aan te fraarje der Natuur', aan 't Leeven koomt ?

(^l) Wy twyffelen niet alleen daaraan , maar wy
ontkennen-'t, Zou een Tafereel daarvan zyn Verdiens-
ten bekoomen ! Alles wat onder de Mens�clyke-Wee-
tenfchappen uitmunt,zou dus insgelyks onder'de Poe�-
fy' gerekend konnen worden. De Spiegelmaaker zal
dan een verheven Dichter, en de Dichter een voortref-
felyk Spiegelmaaker zo wel als een voortreffelyk Schil-
der zyn ! Laaten wy liever een goed Tafereel, indien
't ons verlokken kan, voor' een waare Kopy' van de
Natuur blyven houden.

den Poe�t: hy doet zig verftaan van alle
Volkeren der Aarde, van Onkundigen zo
wel als van Geleerden. Daar is nimant die
de Uitwerkinge niet gevoeld van eene ge-
lukkige t¹ Samenftellinge, van de Overeen-
fteraminge der Kleuren , en in wien de
Tovery van 't Licht- en Bruin geen Soort
van Begoochelinge baard. Men kan niet
ontkennen, dat een Schilder, die Vernuft
en verh�ve Gedachten heeft, geen waar
Poe�t zy : die niets anders is als Kolorist,
is maar een koel en zenuuwlooz Rymer (i).
In de Schilderkunst, gelyk in de Dicht-
kunst,

(i) Schoon wy onze Gedachten deswegens genoeg
verklaard hebben, zonder dat hetnoodig zy op elke der
Aanhaalingen des Schryvers onze Meening'te herhaalen,
zo konnen wy echter hier niet voorby, zonder aante-
merken dat deezeVergelyking mede niet juist is. Laaten
wy den Dichteren zig op Parnas en aan den Hengften-
bron tot tuimelens toe doen verzaaden, en bly ven wy by
de Schilders. De Schryver moet geen gemeen Koloreer-
der tegens een uitmuntend Tekenaar en Ordineerder,
maar Partyen egaal ftellen: wanneer hy dus niet zal
konnen fpreeken , fchoon hy zyne Verkiezinge dan'
mach volgen en den Kolorist aan den Tekenaar onder-
werpen. Anderzints: zal hy ooiteen grootKohw�er-
der, die juist niet van den hoogften Graad in T�ke--
ninge en Ordinanfi� is, voor een koel en zenuwlooz
Rymer te Boek konnen ftellen ? Is 'er wel immer een
groot Kolorist geweest , die niet meer of min ver-
dienstig in de T�kenkunde was ,� die niet, door dat
Gedeelte waarin hy uitmuntte, verre van koel en ze-
nuuwlooz te zyn, veel deelde in de Kunst om de Zin-
nen te beweegen en 't Oog te verlokken ?

V O O R R E DE N. xj

kunst, zyn gemeenlyk de Gaven verdeeld :
zelden ziet men een enkeld Man, dezelfden
allen te gelyk bezitten. De een munt uit in
Historie, de ander in 't Portret. Deez flaagd
in Landfchap,in de Dieren; en die, in Bloe-
men of in Vrugten. De eenc Poe�t is ge-
booren voor Treurfpul, of Heldendicht; een
ander, voor Lierdichten; de Lofzangen, de
Verdichtzels, en de Hekeldichten, zyn we-
derom Hoedanigheeden van anderen. In al-
le die onderfcheide Soorten, moet elk poo-
gen het verh�vendfte zyner Kunst te bereiken.
D oor eene verburge Goochelaarye, wel-
ke wy beter gevoelen dan dat wy ze zouden

konnen omfchryven, maakt de Schilderkunst
zig Meester onzer Zinnen; zy doet voor
waar doorgaan wat valsch is, voor leeven-
dig wat dood is; en wy koomen niet uit
deeze Verblindinge, dan om ons te verwon-
deren over de Kunst die dezelfde veroir-
zaakt. Deeze Kunst vereischt, by Gevolg,
een vrugtbaar en verheeve Vernuft; eene
leevendige en fcherpzinnige Inbeeldinge;
Verrukkinge, Hoogdraavendheid, een keu-
rig Oirdeel, eenen Geest bequaam om alle
Soorten van Geftaltens te vatten en dezelfde
uittedrukken, Om zig tot datlloogdraaven-
de te verheffen, is \ met aan een' Schilder ge*
noeg,te behaagen : hy moet verraschen. Hy
moet nog meer doen : hy moet zig een

Denkbeeld vormen, overtreffende alles wat
de Natuur en de Kunst tot heden het fchoonst
hebben konnen voortbrengen; en dat Denk-
beeld volgen , tot zelve de Natuure opte-
tooijen en te verbeteren (i).
- Dat Denkbeeldig-Portret van den Vol-
maakten Schilder, gelykt niet na eenig Schil-
der welke tot hiertoe beftaan heeft: de en-
kelde Rafa�l koomt 'er alleen naby. Daar
�yn gelukkige Tyden noodig , om groote
Mannen te vormen. De Natuur fchetst hen;
de Na-iver, en de Vergeldingen, volmaa-
ken hen.

De Schilderkunst heeft drie voornaame
Deelen : de t' Samen/telling, de Tekening,
en 't Koloriet.

De t'Samenstelling, vervattende de Uit-
mndinge en de Scbikkinge, is het Poe�tife der
Schilderkunst. Veel edeler zynde dan de
tw� anderen ( 2), hangt zy af van 't Ver-
nuft

Ci) Onder Verbeteringerneenenwy, laatendeRa-
facl met de Krans praalen welke hem zo voort gevlogten
word, dat de Schryver zyne Poe�tife-Verrukkinge hier
zodanig toegeeft, dat hy zelve niet weet wat hy zegt:
zou een Mens vermogens zyn zig een Denkbeeld te vor-
men, fchooner dan de Natuur tot heden heeft konnen
voortbrengen!

(2) Hoe de Schryver dit Gedeelte behaagd te noe-
men, 't geen eigenlyk van 't welgeoeffend en oirdcel-
kundig Vernuft afhangt, en dus eigen is aan elk die
zigdaarvan voorzien vind zonder juist Schilder te zyn,
zo is 't echter ten aanzien des Schilders onderho�rig

nuft en van de Inbeeldinge des Schilders,
't Is de Uitdeeling en de Schaaring van alle
de Deelen , welke malkanderen te Hulp koo-
mende een fchoon Geheel moeten formee-
ren. In een Woord ,, 't is de Beftuuring en
de Stelling van alle de Deelen een's Tafereels.
De Tekening behoord tot de Oeffenin-
ge. 7jj beftaat in de Evenredigheid der Fi-
guuren, in de Ontleedkunde, in de Juist-
heid der Omtrekken, en in de Verkiezinge
van 't Schoone. Zy zit voor, in de Uit-
drukkingen der Beweegingen van Ziel en
van Lichaam, en verfpreid Edelheid, Groots-
heid, en Bevalligheid, aan alle Zyden.

Het Koloriet, of de Verfmenging, gaat
insgelyks de Oeffeninge aan. 't Is het Ver-
band en de Overeenftemminge der Verwen
onder zig : 't is derzelver volmaakte Een-
dracht. Zy alleen, brengt die fchoone Uit-
werkingen van 't Licht- en Bruin voort, 't
geen de Deelen een's Tafereels doet naderen

aan de tw� anderen, aan de T�kenkunde en 't Kolo-
riet, die den Schilder formecren en uit vaste Rege-
len, Opmerking', en Arbeid van de Hand fpruiten.
Men kan dan niet zeggen dat het edeler , maar wel
moeijelyker en zeldfaamer voor hem is. In allen Ge-
valle , is 't het Gedeelte niet 't welk hy nooit moet
ontbceren,dogh 't meest kan ontbeeren : vooral, wanr
neer hy zyne Kunst toelegt om de Natuure te volgen »
om met goede verkiezinge 'tLeeven te kopieeren, zon-
der zig overtegeeven aan Veuinainge ?

of wyken, en Verheffinge geeft aan de
Beelden.

't Zoude moeijelyk zyn den Voorrang
te beilisfen, van eenigen die'r drie Deelen.
Perfoonen, verleid door het Koloriet, zien
de tw� andere Deelen aan, als daaraan on-
iderhoorig. Maar, wat zoude van het Ko-
loriet worden, zonder deT�keninge en zon-
der de f Samenftellinge ? 't Zoude van zig
Zelfs vervallen : in fte� dat de tw� laatstge-
noemde Deelen, onafhangelyk van 't Kolo-
riet konnen beftaan en behaagen.

Volgens Flinius is Gvges, de Lydi�r ₃

de alleroudfte Schilder van Egypte; en Eu-
chir ₃ van Griekenland; gelyk ook. Bularcbus ₃de geene welke onder Romulus die fchoone
Kunst in Itali� bragt. De Ouden hebben
weinig gefchreeven van de eerste Schilders :
als men eenigen der befaamdften uitzonderd,
gelyk Zeuxis, Parrhafius, Pamfilus , Ti-
mantheS) Apelles en Protogenes, die in de
Eeuwe van Alexander den Grooten bloeiden.
Daar is ons echter geen Werk van hen
overgebleeven, waaruit wy zouden konnen
oirdeelen hoe verre hunne Bequaamheid
ftrekte. De Scliilderyen van Apelles en
van Protogenes, welken Plinius (L. xxxm.
C. x.) verzekerd gezien te hebben, en waar-
van hy zulke fchoone Befchryvinge doet,
wierden vernield in den eersten Brand van

't Paleis der Cczars te Rome. Die welken
Jan da Udine vond, in de Grotten ten Ty-
de van Rafa�l; verfcheide Mufa�fe Antieke-
Werken, van Palestrina; de Schilderwerken
zedert dien Tyd ontdekt, in 't Graf der Na-
fo's te Ponte-mole; die welken men jegen-
woordig ziet in de Piramiede van Cestius^ in
de Paleizen Barberini en Farn�fe; die van
den Lusthof Jlldohrandini > genoemd de Brui-
loft, van den Tyd van Nero: alle die Brok-?
ken geeven te kennen, dat de aloude Schil-
ders wel tekenden, dat zy grootsfe Gedach-
ten hadden, dat zy de Hartstogten uitdruk-
ten , en aan hunne Beelden z.eer keurlyke

Evenredigheid gaven. Evenwel, oirdeelen-
de uit deeze hunne laatfte Werken, fchynt
hun Koloriet maar middebaar geweest te
zyn (i). Zelve was het Meestedeel der

CO Uit deeze Overblyfzelen der Romynen, die
zeer laat tot de Kunst quamen, dezelfde niet lang be-
houden hebben, en_yzeer verre beneeden de Grieken
gebleeven zyn, is van de Kunstwerken der Zeuxisfen,
-dpellesfen, enz., niet te oirdeelen; ook is niets ten
Nadeele van die Overblyfzelen zelfs te befluiten, die
eene Woede van zestien zeventien Eeuwen, grooten-
oeels onder de Puinhoopen van 't meer dan eens ver-
nielde Rome, hebben doorgeftaan, en waarvan andere
Schryvers zig verwonderen dat zy zig nog tot op onzen
Tyd zo fris hebben konnen houden. Kan ook imant uic
dit Soort van hunFresko-en Stucco-fchildery oirdeelen,
over 't Koloriet en de Eigenfchappen van "hunne Pen-
feelkunst met gefmolte VVasch, enz. ? Aanmerkende

Maakeren daarvan, geene Grieken ; zy ar-
beidden onder de eerste Cezars; en wy ken-
nen 'er naauwlyks meer dan vier van hen,
naamlyk Fabius, Timomachus, Pirrichus, en
Ludius die onder Augustus leefde (i).

De Olieverw was aan de Griek/e Schilders
onbekend. Wat van hen (liever van de�o-
viynen) aan ons overblyft, is gefcliilderd in
Waterverw' of in Fresko, welks Geduurzaam-
heid ₃ van meer dan tw�duizend Jaaren ₃ alleen

ver-
hunne uitmuntende Tekening' en de Kunstgronden
waarop zy te Werk gingen , blykende in de overge-
bleeve Antieken en wat in Opzigt van hunne Schilder-
werken even verwonderlyks getuigd word, zo kan daar-
uit niet anders dan een verheven Denkbeeld overblyven.
Welke Vooroirdeelen wy ook voor de Moderne Kunst
konnen bezitten, dus wy ons mogen verzekeren dat de
Ouden't in verre na niet konden haaien by de Aanlok-
kelvkheiden Zagtheid der Olieverw': zo kan dit even-
wel niet onfeilbaar gedaan worden, en nimant bewy-
zen dat zy daarin geene byzondere Eigenfchappen be-
zaten welke ons ontbreeken; dat wy daarover, byzon-
dcrlyk over hun Koloriet, niet verbaazd zouden ftaan,
indien wy 't konden zien.

(i) Wat de Schryver hiermede zeggen wil, weeten
wy niet. Indien hy door deeze vier meend, dat het de
Maakers die'r overgebieeve Brokken van Romynfc Schil-
derye zyn en deeze niet van een laager Soort van Kun-
ftenaaren waren, dan zoude hy z�kerlyk moeite heb-
ben het te bewyzen; en ingevalle hy daarmede beteke-
nen wil, hoe weinige Romynfe Schilders tot onze Ken-
nisfe zyn gekoomeh, zo voldoed hy mede niet, wyl
'er meer bekend zyn, gelyk K. van Mander ook ver-
handeld, en de helft deezer vier voor geene Romyr.en
no<* tot dit Soort van Schildcrv gerekend kan worden.

verfchuld is aan de Voortreffelykheid hunner
Verwen. Zy hadden ook Vernisfen , om
naar meer Kragt te geeven. Maar, de Wa-
terverw maakt altooz de Helderen te licht,'
■en de Donkeren niet bruin genoeg : daar de
Olie de Helderen temperd, haar teder en ge-
lykende naar 't Vlees maakt, Kragt aan de
Donkeren , en Verheffinge aan de Figuu-
ren geeft.

Men kan dan niet oirdeelen over de al-*
oude Schilderyen der Grieken, als door de
overheerlyke Beeldhouwerye der zelfde �eu-
we, waarvan de Overblyfzels tot ons gekoo-
men zyn. Zy doen ons gisfen, dat de Schil-
derkunst daaraan niets toegaf: wyl deeze, vol-
gens het Getuigenisfe van alle aloude Schryve-
ren, evengelykelyk de Mensfen en de Die-
ren bedroog. Die aloude Kenners, dien
men ons aflchilderd als zo kiesch op deHarts-
togten, en op de Juistheid der Standbeel-
den : zouden zy 't minder geweest zyn, op
't Koloriet, op de T�keninge, en op de
Poe�tife t'Samenftellinge der Tafereelen (i) ?

.0) Dit onbetwistelyk zynde,is het tot hun Voordeel
uitgemaakt. Mevr. Dacier, en alle haare Aanhangers _aonbepaalde Voorftanders der Aloudheid, zullen 't zelve
zo veele Eeu_wen hooger met Homerus Herken ; en wat
kan 'er kragtiger luiden, by dien die 't Zusterfchap der
Dichtkunde met de Schilderkunst zo fterk verknogten !
Evenwel, kan men ons verzekeren dat de aloude Kenners

Wy hebben geen Oogwit gehad, in dit
Werk van de Griek/e Schilders te fpreeken,
nog van de Ouden die voor Rafael ge-
weest Zyn. Verfcheide Schryvers hebben
die Baan¹ reeds afgeloopen. Dus hebben wy
ons niet verbonden, dan aan de befaamdfte
Schilders zedert dien doorluchten Man (i).
In de enge Paaien, welken wy ons voor elke
Leevensbefchryvinge hebben gefield , heb-
ben wy getragt niets te vergeeten van 't
geene w�zenlyk geweeten diend te worden.
Men zal deri regten Naam vinden van elk
Kimftenaar; zyne Geboorteplaats, van wien
hy Leerling is,de Schilders dien hy gevolgd

zo veel op gehad hebben met die Poe�tife t'Samenftel-
linge der Tafereelen, dat zy daarin zo viesch, of met
de Zinlykheid der Fransfen eenftemmig zyn geweest ?
Mogelyk zouden zy de Schouderen opgehaald, zo niet
gelachen hebben, over veele Poe�tife t'Samenftellin-
gen, zonder die van Ie Brun, dat meer is van Pousfyn,
ja van Raja�l zelfs, niet uittezonderen : onder Voor-
wendzel, dat die zig niet zelden daarin al te gemaakt
gedraagen hadden, van de Waarfchynlykheid en van
de Natuure al te verre afgeweeken waren.

(i) Dus zegt de Fransje Scbryver : maar, in ons
Berigt ('t welk by het LaatfteDeel zal uitkoomen, en voor
deeze Voorreden geplaatst zal moeten worden), gelyk
ook in onze Inleidinge die ftraks volgd, hebben wy
Reden gegeeven van de Veranderinge welke wy maa-
ken, met by de Vindhige de Olieverw' en Janyan
Eyck aantevangen : fchoon dit geene Verfchikkinge
maakt in't Plan des.Schryvers, en hoofdzaakelyk den
Nederland/en Kmstj'cbild�ren zal aangaan.

heeft, zyne byzondere Eigenfchappen , de
Leerlingen dien hy gequeekt heeft , korte
Aanmerkingen over zyn Merkteken, zyne
voornaamfle Werken, de Kunstgebreken die
hem verweeten worden, eindelyk den Tyd
Zyn's Overlydens. Is nog iets meer noodig,
in een Kort-Begryp ? Sommige Gevallen,
in klyn Getal, zullen in dit Werk het Nutte
met het Vermaaklyke konnen verfpreiden.

Eenige Perfoonen hadden gewenst, dat
men, in fle� van den Histori�f�n-Lof van
elk Schilder te befchryven, zig bepaald had
tot eenvoudige Aanmerkingen over hunne
Werken : maar , wy hebben gemeend dat

het Publicq liegt bediend zoude zyn geweest,
indien men w�zenlyke en aanmerkeiyke Zaa-
ken daar gelaaten had om eigenzinnige
Denkbeelden in de Plaats te Hellen, dien elfc
zig over deeze Stoffe kan formeeren.

Indien men 't Leeven der Schilders wil-
de befchryven , met zo veel Langdraadig-
heid en Partydie;heid als het Meestedeel der
ochryveren tot hiertoe heeft gedaan : zulks,
zoude op nieuw den Leezer verm�eijen, met
een¹ hoop Letteren die weinig om 't Lyf
hebben.

De Italiaanen-i al te vooringenomen ter
Gunste hunnes Lands, zyn de Maate te bui-
ten gegaan in de Loftuitingen welken zy
aan hunne Schilders geg^Y<in hebben: de

Opfnyery van Fafari, en de Uitweidingen
van Mahazia, zyn de gantfe Wereld be-
kend. Bellori zelfs, hoe goed Italiaan hy
ook is, klaagd over de Langdraadigheid van
den eerstgenoemden, en over de weinige
Oirdeelkunde van Baglioni en Ridolfi en
der andere Schryveren zynes Lands, die
zonder Onderfcheid van alle de Italiaan-
fe Schilders gehandeld hebben ( i). Fafari
heeft byna niet anders gefproken, dan van
de Toskaanfe Schilders; Ridolfi, van de Fe-
netiaanfe; Soprani, van de Genueesfe; Fi-
driani, van de Modenafe; Malvazia van de
Bologneesfe; Baglioni en Baldinuzzi, heb-
ben in \ algemeen van onderfcheide Schil-
ders gehandeld.

De Hoogduitsfers , de Flaamsfen, en de
Hollanders, hebben mede gefchreeven over de
Schilderkunst- Karel van Mander, Schil-
der en Poe�t, heeft het Leeven der Oude
Jtaliaanfe en Nederlandfe Schilders befchree-
ven. Korne�s de Bie, die na hem quam ,
heeft in Flaamfe Vaarzen uitgegeeven, het
Leeven van de Schilders zynes Lands. San-
dr art ,

Ci) Zou Bellori, indien hy een Nederlander was
geweest, niet de eige Klagt hebben konnen doen over
den Leevensbefcbryveren der Nederlandfche KunstJ'chil-
ders, welke in fte� van te verbeteren, naMaate hun
Tyd befchaafder was geworden, trapsgewyze zo veel
langer gevallen zyn dan K. van Mander, die het Yz
brak ?

drart, die in 't Hoogduits en vervolgens in
't Latyn fchreef, heeft in zyne Teutjche A-
cademie van de Schilders aller Volkeren ge-
fchreeven (i). Houbraken, Hollands Schil-
der , heeft in zyne Taal¹ het Leeven der Ne-
derlandfe Schildersbefchreeven; en Weijer-
man, ander Hollands - Schryver, heeft ons
laati�elyk verfcheide Deelen gegeeven, over
de eige St�ffe.

Eenige onzer Frans/en (zegt de Schry-
ver) hebben naar 't Voorbeeld der Italiaa-
nen gemeend, dat zy met dikke Boek-
deelen te maaken, vol t¹ Samenfpraaken en
Uitweidingen, meer Roem zouden verwer-
ven (2), Somtyds hebben zy zig vernoegd,

Ci) Naamelyk, wat bygevoegd voor zo verre
zyn Leeftyd jonger was , maar anderzints K. van Man-
der van Woord tot Woord uitgefchreeven, zonder hem
daarvan eenige Eere te geeven.

(2) De Schryver t�kend op de Kant aan, dat hec
Felibien is dien hy hier bedoeld. Ingevalle hy zig hier
alleen bepaalde, tot het geene deezes Leevensbefchry-
^vingen , en 't ondereen vermengen van allerhande
Schilders, Gemeenen en Uitmuntenden, aanbelangt,
dan zouden wy het konnen voorby gaan : fchoon Feli-
bien zelfs beter Onderfcheid gemaakt heeft dan onze
laatere Leevensbefchryvers van Nederlanderen doen, en
betuigd veelen voorby te gaan waarvan niet waard is

iF^r?r^en ^te ^VPOr<^^en- Maar, wyl de Schryver dcs-
zelrs Uitipeidingen aanvalt, zo konnen wy ons van deeze
Aanmerkinge niet ontflaan. Wy vinden niet r�delyk
dat hy dus fpreekt: hy welke veel verfchuld is aan die
Uitweidingen van Felibien, waarvan hy den Keest ge-
trokken , en dus zyn Werk tot deeze Vo'lkoomenheid ge-
bragt heeft, zelve belangende zyne volgende Redenee-

met de Kunftenaaren te noemen , ronder
derzelver Geboorteplaats ₃ byzondere Eigen-
fchappen , de Gebreken welke in hunne
Werken aangemerkt worden, en de Steden
die hunne beste Tafereelen bezitten, te be-
tekenen. Zomin aandachtig, om eene goe-
de Verkiezinge te doen onder alle de Schil-
ders die tot hiertoe geweest zyn, hebben zy
de befaamden vermengd onder de gemee-
nen. Wat is 'erwalgelykervoor eenen Lee-
fcer, die zig niet behoord over te geeven dan
aan de Kennisfe der Schilders die zyne Na-
fpeuringen het waardfle zyn ! Is 't niet on-
nut , en zelfs onr�delyk, van eenen gemee-
nen Schilder te fpreeken, waarvan men nog
Schilderyen nog Tekeningen ziet ?

De Partydigheid van 't meestedeel der

Schry-
ringe over 't Kennen vanT�keningen en van Schilderyen.
Heeft hy dan daarin beter konnen flaagen dan den ge-
melden Felibien, dien wy evenwel gebruiken om hem
nog hier en daar te verbeteren : waarom geeft hy hem
dan te gelyk niet de Eere welke hem toekoomt, en zo
wel als hy in deezen aan de Piles k�omt te doen, die
(welk vernuftig Schryver hy ook was) evenwel zo zedig
is van te zeggen dat hy zig niet verbeeld iets nieuws
voorttebrengen, en onder anderen Felibien partikulier-
Jyk bekend voor eenen waarvan hy zig bediende ? 't
geen zo z�ker is, dat die eige de Piles zynEerfte Boek,
van zyne Korte Leevensbefchryving der vermaardfte
Schilders, handelende over het Denkbeeld een's vol-
maakt Schilders, mede genoegfaam Woordelyk uit
Felibien getrokken heeft. Zou dan de Piles 't zonder
Felibien, en onze Schryver (hoe verre zyne eige Na-
fpeuringen gaan) 't zonder deeze tw�, wel zo verre
gebragt hebben ?

Schryveren, is niet minder te veroirdeelen.
rdfari heeft niets geroemd, dan de Toskaan-
fi Schilders; Malvazia, dan de Bolognees-
fe ; Bagi�oni, nydig over de Verdiensten van.
Guido, van Albani� en van Lanfranc, heeft
'zig niet vervaardigd die drie groote Mannen
enkeld te noemen. Wat zullen wy zeggen,
over den Drift van eenen onzer Tydgenoo-
ten (i) voor de Werken van Rubbens (z)\
Dezelfde heeft hem bequaame Fransje Schil-
ders doen vergeeten, die z�kerlyk Lof ver-
dienen,

't Zal moeijelyk te doorgronden zyn,

Welke de Schilder en de Landftreek is die

van den Schryver 't meest bemind word.
Vriend van de Waarheid,en van het Sclioo-
ne, tragt hy hem overal aantekleeven waar
hy hem ook vind : zonder Aanmerkinge te
neemen, nog op den Naam nog op 't Va-
derland van den Kunftenaar. Alle Volken,
Sedert hy zig aan de Kunsten heeft overge-
geeven, hebben hem altooz evengelyk toe-
ge-

CO De Pi les, die een onzer beste Schryveren
is (dus t�kend onze Autheur aan) , fpreekt zeer
flaauw van Pousfyn, en van Ie Sueur : zelve heeft hy
den laatstgenoemden gants vergeeten, in den Eersten-,
Druk zyn's Boeks, A°. 1699.

vond de Waarheid en de Natuur in Rub-
bens, dien hy in Pousfyn niet vinden kon. De Gron-
den, waarop hy redeneerd, zyn door onzen Schryver
nog niet ontz�nuuwd.

gefcheenen : een Nederlander, een Frans-
man , zal 't dikwyls, in z�kere Gedeeltens
der Schilderkunst, boven een' Italiaan .by
hem overhaalen. Die, welke uitmunten in
de Weetenfchappen en in de Kunsten, zyn
om dus te fpreeken van eenen zelfden Land-
aart, van een zelfde Geflacht : naamelyk,
van dat der Doorluchte Mannen. Dat wy
dan leeren, aan de uitmuntende Werken van
alle Landen het Recht te doen 't welk hen toe-
koomt; dat wy aan onze Landsgenooten ,
als zy het verdienen, de Loftuitingen gee-
ven welken wy zo gemaklyk aan Vreemde-
lingen verfpillen (i) !

Wy zyn zeer verre van 't Gevoelen van
eenige Sc liryvers : die geene andere Achtin-
ge hebben dan voor Histori�fdiilders, den

geenen zeer gering aanzien die Portretten ,
andfchappen , Batailjes , Zeen , Dieren ,
yrugten. Bloemen, Boerekermisfen, Her-
bergen,

C i) Niets r�delyker als dat. Ten aanzien van de
Kunsten, moet allen Land-aartevengelyk aan ons wee-
zen," en dit beoogen wy hier'in onze Vertaalinge en
daarby gevoegde Aanmerkingen, op dat wy daaruit lee-
ren en Voordeel doen zouden. Maar, onder die fraai-
je Voorwendzelen moeten wy ons niet laaten vervoe-
ren , om aan Vreemden meer te geeven dan hen toe-
koomt en dan zy ons konnen toonen. Moeten wy hen
toejuichen, wanneer zy van die Grondftellingen afwy-
ken, om zig ter onzer Verklyninge en �enadeelinge te
verheffen ?

bergen, en Keukenftukken fdiilderen. In te-
gendeel : een Schilder die de Natuure vol-
ffiaaktelyk heeft nagebootst, al hadhy maar
een'¹ Koe gefchilderd, of een' Druivetros ge-
lykZeux�, is alzo volmaakt in zyn Soort
als Rafa�l in 't zyne is. Elk heeft getracht
uittemunten, in het Deel waarna zyn Geest ₉eene Inblaazing, eene natuurlyke Neiging,
hem leidde, 't Is waar, de Histori is het
edelfte Voorwerp der Schilderkunst, het leer-
Zaamfte, en dat geene 't welk de meeste
\Veetenfchappen vereischt. Het Landfchap,
de Dieren, de Vrugten en de Bloemen, zyn
daarvan maar een Aankleefzel ; zy dienen

meestendeels niet anders, dan om de Histo-
ri�fe-Onderwerpen optetooijen : maar, alles
beftaat eindelyk in de Nabootsfing' der
fchoone Natuure. Dk's 't enkelde Oogwit,
waar naar men moet poogen (i).

( i ) De Schryver bevestigd dan volkoomen, hierme-
de, onze onderfcheide Aanmerkingen, in dit Opzigt te-
gens hem gedaan. Deeze zyne betere overwooge Uit-
drukkingen, moeten dan z�kerlyk ten Lof der Neder-
land/e School' {trekken, welke daarin zo grootelyks uit-
dunt, 'c Beftaat dan niet in een' Vergrooting' van de
Dingen, jq dat Flikkerende van den Geest, 't geen ei-
genlyk het Poe�tife, het Fabelachtige, en 't Roman-
achtige aangaat , waarin de Italiaanen uicfleeken en
de Frans/en \ nog daar boven zoeken te blanketten : 't
welk wel aangenaam voor de Befchouwinge kan zyn,
dogh de waare Overbrenging der Zaaken, nog de ge-
trouwe Verbeelding van de fchoone Natuure niet is.
** r An-

In deeze onze korte Leevensbefchryvin-
gen, zullen wy niets anders onderfcheiden
dan drie Hoofdfchoolen : die van Itali�, van
Nederland, en van Vrankryk. Alles held
over naar deeze drie, zo ten Aanzien van
Smaak als van Manieren (i).

Anderzints, algemeenlyk gefproken, als men byzon-
derlyk op die Wyze de Waarheid, 't leerzaame der
Historie ( waarvan de Schry ver zo nadruklyk fpreekt)
uit de Schilderyen, uit de Keeldhouwerye, uit de Me-
dailjes, en uit de Poe�ten zoude willen haaien, dan
zouden de Feiten zeer gebrekkig zyn, byzonder die
van de Italiaanen en Fransfen opgegeeven worden: daar
�wy doorgaans moeite hebben om zelve in de ftaatig-
fte Schriften, van Dingen die onder onze Oogen ge-
beurd zyn , de Waarheid te vinden. Rafa�'l zelfs, en
Ie Brun, hebben zy deeze ten Oogmerk gehad, meer dan
de Zinnen te betoveren, en de Dingen voortedoen zo-
danig als zy geerne hadden dat die gebeurd waren ? In
de Nabootsfing' van 't Moderne Leeven, in een Stukje
van Mieris, Jan Steen, of Ostade, enz., zelve in de
Bloemen van van Huij�m, is dan de Waarheid der His-
torie meer te vinden, 't Is wat anders, de Volmaakt-
heid van 't Antiek voor het Mensfelyke-Beeld, en de
Oudheidskunde,in haarlieder eigenlykeBepaalinge aan-
tepryzen.

(i) Geeft dit niet te kennen, dat de Fransje School,
die jonge Bloesfem , jegenwoordig tot een Hoofd-
fchool' verheven zoude zyn, in gelyken Graad met de
Italiaanfe en de Nederland/e, en waardig om den Smaak
der Volkeren naar zig te doen overhellen ? Welke on-
derneeming van onzen Schryver ! dogh geenerwyze
oneigen aan de Vrypostigheid en Inbeeldingc zyhes
Land-aarts, wien z�kerlyk geen Vernuft nog Bequaam-
heid ontbreekt, en zelve in den hoogden Graad de
Kunst bezit om zulke Volken door Beuzelingen en.Fleu-

De Schoole van Itali� zullen wy fchifc
ten in zes Deelen , of Landfchappen; en
dus niet zeggen Romynfe School', enz., maar
enkeld de Romynfe, de Florentynfe, de Ve-
netiaanfe, de Lombar-dyfe, de Napolitaari-
Je, en de Genueesje Schilders. Een zelfde
Smaak doet zig gevoelen in alle de Werken
der Italiaanen : zy zyn maar alleen onder-
fcheiden, in hunne verfchillende Maniere van
Schilderen. Rafa�l zal 't Hoofd zyn der
Romynfe Schilders; Leonard da Vinci en
M. Angelo, zullen 't wezen van de F�oren-
tynfe : met Domenico Ghirlandajo en Pietro
Terugino daar te laaten, die geene andere

retjes inteneemen, die zig zeer gelukkig in deezeWe-
reld^fchatten wanneerze zig volgens deszelfs Modems
en Fantafyen konnen kleeden en reeden, fpyzen en
regelen, ongeacht zulks van den fchaadelykften'Invloed
9P hun Vaderland is, gelyk de wyzteEngels/en en Duits-
ftr's getuigen. Wat laager vinden wy dringender Re-
den, om de ftouteVoorgeevingen des Sehryvers te kee-
^ren : of zou 't ons onverfchillig moeten zyn de Ver-
waandheid een's Volks ten onzen Nadeele te zien en
te hooren, 't geen door de Bank te vlug en te wispel-
tuurig is om zig te bepaalen, gelyk wy aan deszelfs ge-
Quarige varieerendeBfoderies �n�pfchik in Gebouwen,
en alles wat de Kunsten betreft onophoudelyk zien ,
die byveelen nooit aangenaam zyn dan wanneerze door
eenen Pransfen-Gri� beftuurd worden ? Zouden wy 'c
Oros hunner Kunftenaars en hunner Sehryvers, om een'
dozyn verdi_enftigen welken wy in eenige Klasfen mo-
gen ontmoeten, en waarvan wy ons met Vrugt bedie-.
nen konnen, ten hoogften Toppunt gevest moeten
achten?

Verdiensten hebben dan de Meesters van
''M. Angelo en van Rafa�'l geweest te zyn.
De Lombardyers zullen aan hun Hoofd heb-
ben , Corregio ; de Venetiaanen zullen aan
't Hoofd hunner Bende praalen, met Gior-
gione en Titiaan: zonder dat Cimabue, Giot-
to, Lippi, Bel/M, Memmi, Mantegna, en
anderen, bygebragt zullen worden. De Span-
jaarden, in klyn Getal, zullen fchuilen on-
der de Napolitaanen; en de Genueezen zullen
ten Opperhoofd erkennen, Lucas Cangiage,

De Nederlandse School zal vier Deelen,
of Landftreeken bevatten : de Hoogduits]ers,
waarvan Albert Durer en Holbeen de Op-
perhoofden zullen zyn ; de Hollanders zul-
len Lucas van Leiden hebben; de Vlaamfe
bullen bezitten, Jan Stradanus; en de En-
gels/e zullen aanvangen, met Wi��iam Dob-
fon (i ). Alle deeze Schilders hebben in 't
algemeen eene zelfde Maniere gehad, welke
gewoonlyk den Flaamsfen-Smaak word ge-
noemd.

In de Fransse Schoole zullen wy niets mel-
den, van Quenel, Caron, Nocroi, Dubois,
"janet, Bunel, Dubreuil, Bobrun, Dorigny,
du Moutier , en Vignon: om te beginnen

met
Ct) Dit's de Schikking van denSchryver : in dee-
ze Vertaalinge zullen wy, aangaande die Artykel der
Nederl. School', zodanige Verfchikkinge maaken als op
zyn Plaats zal aangeweezen worden.

met Jan Coufin, Freminet, en Fou�t, die
z�kerlyk het eerst', in Vrankryk, den goeden
Smaak der Schilderkunst hebben geplant.

De Tyd-ordening zal in idere Schoole
�iaauwkeurig waargenomen worden, volgens
den Geboortentyd der Schilders : zonder
Aanfchouwinge op hunnen Meester te nee-
men , hebben wy elk aan zyn Vaderland over-
gebragt. Alleen zyn wy daarvan afgeweeken,
ten aanzien van Piet er L�ly en van den Rid-
der Kneller : om dat zy gemeenlyk, in onze
Schilderkundige-Wereld, voor Engelfchen
, doorgaan , fchoon zy beiden in Duitsland
gebooren zyn.

In die Tyd-ordeninge fcal de Leerling dik-
wyls voor zyn Meester geplaatst zyn : Ro~
manelli en Ciro-Ferri bevinden zig voor
Pietro da Cortona. De Tyd-ordening zal
omgekeerd fchynen by Karel Marat , ge-
booren A°. i^S '� "^ ^zig geplaatst vind
voor Leonard da Vinci^ welke A°. 14,5^ ge-
booren is. Dat alles ontftaat, om dat die
Perfoonen geen eenerly Vaderland hebben :
als uit verichillende Landfchappen van Itali�
efprooten zynde. Evenwel zal de Tyd-or-
ening i_n elke Afdeelinge geregeld aanvan-
gen : by Voorbeeld, zy zal naauwkeurig
zyn onder de Romynfe Schilders ten aanzien
van malkanderen,'en ter zelver Tyd zal zy
ongeregeld fchynen, indien men die dgo

Romynfe vergelyken wil met den Florenfyne-
ren, Venetiaanen , en de andere Italiaan-
se Schilders. Dus zal 't insgelyks wezen,
ten aanzien der Hoogduitsfers , Nederlande-
ren, enz.

Deeze Verzameling vervat meer dan hon-^
derdtagtig Leevensbefchryvingen van Schil-
ders (i); en daar zyn 'er byna veertig on-
der, waarvan de Portretten en de Historie
in geen een Boek gevonden worden. Die
Portretten zyn trouw afgetekend, na 't gee-
�ie wy alhier 't beste gelykend hebben. De
geenen welke van Buitenlands koomen, zyn
met Voorzorge gekopieerd, na de Portret-
ten die in de Famili�n der Schilders , in Ita-
li�', Spanje, Engeland, Holland, en Vlaan-
dere-, gevonden worden. Andere zyn ge-
nomen uit de Akad�mie van St. Lukas te
Rome, na de Origineelen die aldaar worden
bewaard. De Plaaten zyn heftuurd, door
den beroemden Hr. Ca zes, Direkteur van de
Koning!. Akad�mie' der Schilderkunst ( 2 ).

(1) Volgens 't Plan des Schry vers, enden Frans-
fen-Druk: wyl de Vermeerdering onzer Vertaalinge dat
Getal, ten opzigt der Neclertanderen , veel hooger
doet klimmen.

(2) Men kan verzekeren, dat geen mindere Zorge
is bygebragt, ten aanzien van de Portretten deezer Ver -
taalinge welke daarna gemaakt zyn, byzonderlyk om
naaukeurig de Gelykenisie te bewaaren : zulks zy, on-
aangezien ze meer dan een derde verklynd zyn, dezelf-
den, verre te boven gaan, zo van Tekening' als Behan-
deling'

Wy hebben de Kieschheid gehad, van geen
twyffelachtig Portret optegeeven. Daar zyn
eenige aan onze Nafpeuringe ontlhapt, door
de Onmogelykheid van ze te vinden; en der-
Zelver Plaats hebben wy opengelaaten.

Op 't Voorbeeld van verfcheide Schryve*
ren, hebben wy ons een' Wet gemaakt, van
geene in 't Leeven zynde Schilders te Ipree-
ken : 't ftaat aan denTyd om hunnen Roem
ryp te doen worden, en denzelfden zo verre
te verbreiden, als de fchoone Werken verdie-
nen waarmede zy daaghlyks onze Tempelen
en onze Paleizen oppronken. H Is de Tjd en
de Bood (zegt Felibien) die de Verdiensten
of de Gebreken der Mens/en in vollen Dagb
ft^l ellen, welkende Nyt of de Gunst ge duur en-
de hun Leeven verborgen hebben.

Als die groote Kunflenaars eenige Leer-
lingen van den Eerften-Rang hebben gehad,
dan zal men deezer Leevensbefchryvingen
vinden, in de Landftreeke en de Schikkinge
v/aartoe zy behooren. Wanneer die Leer-
lingen maar van den Tw�den-Rang waren,

deling' en Bevalligheid, en daarbcnevens nog verrykc
zyn met de .Byfleraaden welke in den Frans] en-Druk
niet gevonden worden, die de Portretten eenvoudiglyk
m een Krolly_st _en _op _een> donkeren Grond geeft. Zel-
ve heeft men de Voorzorge gebruikt, om die Portret-
ten welke van den Schryver uit bekende Werken ge-
trokken zyn, by Voorbe'eld uit Vajari, met de Origi*
ncelen te vergelyken en daarna te verbeteren;.

en zy echtereenigen Roem verwierven, zon-
der verdiend te hebben dat men hier van hen
eene afzonderlyke Loffpraake maakte : dan
geeven wy hen een byzonder Artykel in de
Leevensbefchryvinge hunnes Meesters, waar-
in wy kortelyk bybrengen, hun Merkteken,
hunne Verdiensten, en zo veel 't mogelyk
is hunnen Geboortenftond en dien hunnes
Overlydens.

I n de Lyst van de voornaamfte Werken
der Uitmuntende Mannen , die gevonden

word op 't Einde hunner Leevensbefchryvin-
ge, wyzen wy de Tafereelen niet aan die
2,ig in de Kunstkabinetten van Partikulieren
bevinden. Al te onderhevig aan Verplaats-
(Inge zynde, fpreeken wy niet anders dan
van de geenen die in Kerken, Kloosters ,
-Paleizen , en Galleryen der Vorsten, wor-
den gevonden.

't Zoude buiten het Ontwerp deezes
"Werks hebben gegaan, alle de Plaaten opte-
tellen welke na die Uitmuntende Schilders zyn \
gefneeden. Wy hebben alleen aangetekend,
die van hunne eige Hand gefneeden zyn, en
de voornaamfte Graveerders welke na hunne
_tTafereelen gearbeid hebben.

Een vry lang Verblyf in Itali�, verfchei-
de Reizen naar de andere Deelen van Euro-
pa , hebben aan den Schryver deeze Nafpeu-
.riflgen gemaklyk gemaakt, Hy fpreekt van

weinige Schilderyen, welken hy op hunne
�Plaatsfen niet gezien heeft. Veel Neiging
voor de Schilderkunst; eenige Oeffening in
deeze Kunst; een Smaak, dien hy zig ge-
vormd heeft uit de Tafereelen , de Prin-
ten, en de Tekeningen der beste Meesters _ySedert meer dan dertig Jaaren verzameld _shebben hem de Middelen konnen verfchaf-
fen om met eenige Juistheid over de Schil»
derkunst te fpreeken.

Als hy de befaamdfte Schilders ichynt te
berispen, en na hunne groote Eigenfchap-
pen gebazuind te hebben de Gebreken hun-
ner Kunst voorfteld, dan is hy 't niet die
ipreekt: hy is maar de Weergalm der goe-
de Scliryveren, en der oirdeelkundige Be-
risperen. Een getrouw Historiefchryver
moet niet alleen bybrengen, wat de geene
^c aanmerklykst gemaakt hebben welker Lee-
^ven hy befchryft: hy moet daarenboven der-
^elver Feilen niet verheelen. Daar zyn maar
^aUeen eenige Schilders, waarvan de Bioed-
ftiaagen nog leevend zyn en geraakt zouden
jonnen worden over al te groote Openhartig -

^eid, die ontfnapt zyn aan de juiste Bens-
P^mge _vdke

men over hunne Werken zou-

de konnen maaken (i). De Tyd zal dit

Geheim een_s ontdekken. .

(I) Wyl dit een Geheim is, konnen wy 't nioc

aooi-gronden,nog de Redenen vinden die den Schrvver

«us doen fpreeken, en bequaam zouden zvn om zvne

Aan den Hr. L�pici�, uitmuntend Gra-
-veerder en Historifchryver van de Koningl.
Akad�mie der Schilderkunst te Parys^ is de
■Schryver eene openbaare Erkentenisfe fchul-
xlig, wegens de goede Aantekeningen wel-
<ke dezelfde aan hem geleverd heeft, belan-
gende de Ffamj'e Schoole. Insgelyks zou-
-ae hy , indien hunne Zedigheid zig daar
niet tegens kantte, tw� Vrienden konnen
noemen, die voor hem, uit de Nederlandfe
Moeken , wel hebben willen vertaaien wat

iiem van nooden was.

Voor 't overige wil men nimant onder-
werpen, aan 't Oirdeel welk men bygebragt
heeft over de Uitmuntendfte Schilders : elk
is in volle Vryheid om daar over te oirdee-
len, volgens zynen Smaak en zyne Kunde.
Bedreeve Perfoonen .hebben geene Onderrig-
tinge noodig. Die, welker Gezigt zo verre
niet reikt en die niet aanftonds bevatten
wat in die fchoone Kunst te vattei^ie, zullen

f een Verdriet hebben van eenen Wegh ge-
aand te vinden, welke hen leid om hun
Oirdeel te oeffenen en hunne Kennisfe te
volmaaken. Het Publiq is de Opperrichter,
over de Verdiensten en de Begaaf'dheeden.

Penne te doen verdenken, als de Werken van. eenige
Qverleede Schilders vierende uit Ontzach voor hunne
Bloedvrienden. Echter raakt dit ontwyfFelbaar alleen
de Fransje School', die ons 't minste aangaat, en dus
zo hoog' opgevyzeld zal zyn als zy immer gedaan kan
worden.

P^st^Ej^R ^men ^de ^Hlston� ^der ^Uitmunten>
Si E m ^de ^Scnilders befcJiryft en over hun,
itell ne Werken fpreekt, fchynen eeni-
ge Grondregels vooraf te moeten
gaan-, om tot de Kennisfe die'r fraaije Stof*,
ten te koomen. Geen Schryver, voor z.o

�^eil?^en ^weet' ^heeft ^dit °^nderwerp be*
i K^T^e Indien wy eenige Onderrigtingea
Rebben over de Tekeningen, over c�e Prin-

v2> 5* °^Ver ^de ^ScJlilder7^en > ^z0 *ynze niet

Mar⁶,i ⁿ ^de Byzonderheeden,noodig om
naar vol_maakt _te _leeren _kennen.

UE Hr. <fe _p//_w ^!) ₃ Auteur van die On~

,l O Onze Autheur t�kend op de Kant het vo-Igen-

#$ # o ^ff.

derrigtingen, zag 't voor eene onmogelyke
Zaake aan, vaste Regelen over die St�ffe te

feeven; hy wenste,dat liet weinige, ⁷t welk
y daarvan gezegt heeft, imant mogt aan-
moedigen om het in 't vervolg te vermeer-
deren. Wy hebben ons voorgefteld, zyn
Ontwerp te volgen.

D e Tekeningen , oneindiglyk verheven
boven de Printen, houden het juiste Midde
tusfen deezen en de Schilderyen. Ze zyn
de eerste Denkbeelden een's Schilders , het

eerste Vuur zyner Inbeeldinge, zyn Styl,
2yn Geest, zyne Maniere van Denken. Ze
zyn de eerste Origineelen, die dikwyls aan
de Leerlingen des Kunstfchilders dienen om
Schilderyen te fchilderen, welke daarvan
maar de Kopyen zyn. De Tekeningen be-
wyzen nog de Vrugtbaarheid, de Leeven-
digheid van den Geest des Kunstenaars, de
Verh�vendheid zyner Aandoeningen, en de
Gemaklykheid waarmede hy ze heeft uit-
gedrukt.

Een Schilder, fchilderende een Tafereel,
verbeterd zig, en beteugeld de Oploopend-
heid van zynen Geest. Maakende eene T�-
keninge,fmyt hy 't eerste Vuur zynesDenk-

de aan. ₅> Ik hebbe dien uitmuntenden Schryver by-
� zonderlyk gekend,- en ik ben hem de eerste GvoncU
� regelen van 't Kennen van Tekeningen verfchuld ".

VERHANDELING, xxxvij

beeldsuit: hy geeft zig aan zyne Drift over ₅^en toond zig zodanig als hy is.

D e onderfcheide Manieren van Tekenen ,
ioopen uit op drie : naamelyk , met de Pen-
ⁿe, met T�kenkryt, en Gewaschen.

De Pen laat zig lugtig behandelen , en
word onderfteund door Artf�eringen aan de
Zyde der Schaduuwen. Dikwyls maakt men
alleen de Omtrekken, met de Penne; en men
wascht, aan de Zyde der Schaduuwen.

Het T�kenkryt is meer in Gebruik, en
kan artfeeren aan de Zyde der Schaduuwen.
Men bediend zig van Roodkryt, van Zwart-
kryt, en van Witkryt, en van Krytwit om

de leevendigfte Lichten te ontfteeken. Dit
laatfte, onderhevig aan't uitwisf�n, nood-
zaakt dikwyls om het met Gomwater tewry-
^ven,en 't met het Penfeel te gebruiken : dan
noemd men 't Krytwit, of Wit van 't Penfeel.

Het Waschen word gedaan met een
Penfeel,gedoopt in Roet,in g�vreeve Rood-
st, Indigo, of O. I. Ink,^cgelegt aan de
^yde der Schaduuwen, verzagtende naar de
Verlichte-Deelen.

�AAR zyn Tekeningen, beftaande uit ak

^e ^dle drie Manieren te gelyk ; en andere,

gemaakt door de drie onderfcheide Soorten

van 1 ekenkryt tefFens, waarom ze genoemd

worden met de drie Krayons.

Men noemd eene Gedoezelde-Tekening^
* * * 2 die

xxxvnj VERHANDELING.

die gedaan is met een Kryt tot Poeijer ge-
bragt (i), 't geen gevreeven word aan
de Zyde der Schaduuwen, met het Spitze
van klyne Rolletjes van Papier of van Zeem :
alles, zonder Artfeeringen.

Alle Tekeningen verdeelen zig in vyf
Soorten.: men heeft Schets/en, Opgemaakte-
Tekeningen, Studi�n, Akad�miebeelden, en
Kartons.

De ScHETSSENjZyn de eerste Denkbeelden
dien de Schilder op het Papier ontwerpt, ter
formeeringe van't Werk 't welk hyzig voor-
fteld : men noemdze dus Scbetsfen ₉-oE Ont-
werpen , wyl de Hand niets anders gedaan
heeft dan overhoop, en om dus te fpreets.en
de Figuuren, de Groepen, de Schikkingen,
en de andere Deelen die dezelfden uitmaa-
ken, zo maar heen¹ te flansfen. Die aange-
douwde Tekeningen, met veel Snelheid ge-
daan , zyn dikwyls niet zeer juist, en konnen
gebrekkig zyn ten Aanzien van de Doorzigt-
kunde, en van de andere Deelen der Kunst :
maar, dit zyn geene Gebreken in een¹ Schets',
waarvan het Oogwit is eene Gedachte te ver-
beelden die met veel Geest uitgevoerd is,

(i) Het doezelen, van vry laager Graad dan 't
Artfeeren, word ook gedaan met het ongevreeve T�-
kenkryt in de T�kenpenne: fleepende en vryvende het
over 't Papier, xonder of rnet Artfeeringen daarover t�
brengen. Met Potloot word insgelyks getekend.

VERHANDELING xxx�s

of wel afzonderlyke en onvolmaakte Beek
den die 'm eenige t'Samenftellinge moeten
koomen, waarvan zy een Gedeelte uit-
toaaken.

Opgemaakte Tekeningen, zyn de eige
Gedachten, beter overwoogen en doorwrog-
ter, by Uitftek genoemd Overgebragte, Uit-
voerige, Vaste, Voltooide, Kapitaale-T�-
keningen: wyl zy een juist Denkbeeld van
het Werk geeven. Gemeenlyk is 't volgens
deeze Stukken, die 't laatfte gemaakt zyn,
�dat men het Schildery onderneemd.

Studi�n zyn Gedeeltens van Figuuren,
na 't Leeven getekend : gelyk, Koppen,

Handen, Voeten, Ermen, fomtyds gantfe
Beelden, welke in de volkoome t'Samenftel-
linge een's Tafereels koomen. De Klee-
dyen, de Dieren, Boomen, Planten, Bloe-
den , Vrugten , Landfchappen , zyn ook
Studi�n die oneindiglyk daartoe dienen.

Men geeft den Naam van Akade'miebeel-
^DEns aan Beelden die na 't Leeven getekend
^Y¹¹} in Standen behoorende tot de t'Samen-
ttel�nge van een Schildery, om daarvan het
^aakt en de Omtrekken naauwkeuriglyk te
nebben. Vervolgens kleed men die Beel-
den, op _een' Wy_ze dat dit Naakt altooz
gejtreeld zy _en _nag_egaan kan worden. Niets
doet de Juistheid een's Meesters beter ken-
�ien,dan datSoort van Tekeningen : zybe-

wyzen te gelyk, zyne Bequaamlieid in ds
Ontleedkunde.

De Kartons zyn groote Tekeningen,ge-
daan op Graauw-Papier, van de eige Groot-
te als 't Werk waarvoor zy gefchikt zyn .
Men kalkeerdze met een Priem, op de versfe
Bepleisteringe van een Vak, om dit vervol-
gens in Fresko te fchilderen. Voor Tapy-
tQn, worden ook Kartons gemaakt.

D e Tekeningen der groote Meesterg,
gants Geest zynde, maaken eene der ftree-
lendfte Raariteiten uit. Zy geeven de besto
Onderrigtinge, aan eenen Kunstminnaar, 't
Is een vrugtbaare Bron, waaruit hy alle de
Verlichtingen kan fcheppen die hem nood-
fcaakelyk zyn. Door dezelfden, om dus te
fpreeken, verkeerd hy met die groote Mannen;
hy bekoomt Lesfen van hen. Onderzoeken-
de eene Verzamelinge van hunne Tekenin-
gen , maakt hy zig met hen gemeen : hunne
onderfcheide Manieren ontdekken zig, voor
zyne Befchouwinge. Indien die Tekenin-
gen volgens Tyd-ordeninge gefchaard zyn
by Schooien, dan erinneren zy, aaneenvol-
gende, de Hiftori�* en het Leeven die'r be-
taamde Kunftenaaren (i _).

(i ) De Schryver t�kend op de Kant aan, dat hy
eene Verzamelinge van Tekeningen der groote Mees-
teren, van allerhanden Land-aart, gemaakt heeft, die

A L g e m e e n l T k zyn de Tekeningen min
moeijelyker te kennen, dan de Schilderyen :
"^et Koloriet, de Doorzigtkunde, het Lient-
5^ Bruin, word 'er zelden in gevonden. Een
v erftand van de Regelen der Tekenkunst*,
^cen Oeffening om den Toets van elk Mees-
ter te onderfcheiden, voldoet aan imant die
"^e Schilderkunst bemind : de Natuurlyke
Smaak, de Neiging, gevoegd by eenige Er-
vaarendheid, zullen het overige goedmaaken.
M en zegge niet , dat de Kennis der-
Schilderyen "en der Tekeningen zeer onzeker
*s. De Abt Dubos bedriegd zig wanneer hy
voorgeeft, dat de Kunst, van den Maaker
eeris Tafereeh uittevinden door V befpeuren
van de Hand des Meesters, de gebreklykfte
*s van alle Weetenfchappen. Op dit Onder-
werp brengt hy een oud Historietje by, van
Julio Romano , welke eene Kopie van An-
dries delSarto gemaakt (naar het Portret van
�f° X.3 waarvan dezelfde Julio Romano de
J" ^eederen had gefchilderd) voor een Orieri-
^ne^ van Rafaimm. ' ^�

andien die Schryver eenige Oeffeninge
^an 't Schilderen, of wat meer Kennisfe van

T^�lnn'rr ^c?^er besten van Europa kan doorgaan : datze
is5S^yk gefchikt, by Schooien, ffamengefteld
T�k � ^nt negen Duizend origineele en uitgezogte
c_f�^?^mg^ⁿ,' ^Vermengd met uitvoerige Stukken, met
^udien, Schetsfe_nj _e^&_n Akad�miebeelden.

deeze Kunst gehad had, dan zoude hy ge-
weeten hebben, dat een enkelde Boomilag
in een Schildery zyn' Maaker ontdekt; en dat
de Kopieerder doorgaans maar al te veel van
't zyne daarin brengt, om zig te verklikken.
't Is insgelyks met de Tekeningen. De Hand
vermoeid zig in 't kopieeren ; zy kan niet
lange het Bedwang veelen; zy veroirlofd zig
Trekken die haar eigen zyn; en 't zyn dee-
1Q laatstgenoemde Trekken, die den Namaa-
ker verraaden en het Bedrog doen ont-
dekken.

. Eindelyk, de Manier van Tekenen
een's Schilders onderfclieid zig gelyk den
Letter een's Schrifts, en beter dan den Styl
een's Schryvers. Men weet dat Geletter-
den, die 't Gevoel fyn en den Smaak e�l
hebben, zig hierin zelden vergisfen.

Indien de Schilders geene byzondere Ma-
nieren hadden, dan zoude 't onmogelyk zyn
hen van malkanderen te onderfcheiden. De
Manieren worden gevormd, uit de onder-
fcheide Wyze waarop de mensf�lyke Geest
bequaam is eene zelfde Zaak' te bevatten ,
die de Nabootsfing der Natuure is. De al-
lerbequaamfte Schilders hebben hunne Ma-
niere, zonder evenwel Gemanierd te zyn*
De Manier verflaat zig, uit de Wyze van
arbeiden: dit's het Doen een's Schilders, dit's
StynStyl. Daarentegens wil Gemanierd zeg-,

gen 5 alles wat buiten de Natuure en het
aare gaat, al wat zig van de Praktyk bnt-
'^ccna, en al wat een Gebrek is (i). Dus
yn eene Maniere te hebben en Gemanierd
Z^QZQni ^tw� ^2eer ^verfchlllende Zaaien.
Men behoorde niets natebootsfen dan d�
iNatuure en h�t Antiek , zonder zig over-
J^egeeven aan de Maniere van imant. Groo-
�^e vernuften maaken zig eene Maniere, wel-
*^e *y van rond-omme ontleenen, en na gee-
ne andere gelykt. Die, welker Geest min
verheven is, verkiezen onder de Meesters»
aen geenen die 't meest naar hunnen Smaak
is . zy kopieeren hem, zy volgen hem Voet
voor Voet, zonder ooit uit zyne Maniere te
Koomen nog dezelfde te verbeteren. Voor
t overige, de Natuur heeft geene Maniere,
V heeft geenen Toets : alles vertoond zig
^aaarm verfmeltend',en van volmaakte OveS
^cenitemminge.

_n P^EEN' byzonder Schilder moet men dan
naoootsfen : hoe bequaam hy ook is , zo
^ieett hy evenwel altooz zyne Gebreken,

een^IAa^_H^AN,^lERI,,^tf ^zvn? is,volgens ons Begryp,
ze, 't zv fn h^�¹ ^Z�ke/^e ^Z1? ^a,Cooz gekkende Wy-
der arhi t* � ^Schoone ^c ^ZY ^m ^h« Gebreklvke: zoni
va" de PerSr¹¹ °^P,^de Verfcheidenheid, L maati
tuur uitmunt �^ei] ^de y°^or,^werPen, waarin de Na-
«ageb�wsT ⁶ ^d0°^r ^de ^volmaaktfteSchilders worct

Xliv VERHANDELING.

waarby de Leerling, of de Nabootsfer, nog
altyd de zynen voegd. V Zyn de Werken
der Mensfen niet, maar dien der Natuure ,
dien gy te verbeelden hebt, zeide Leonard
da Vinci, C. xxiv. Boots de groote Man-
nen niet na, dan in hunne Wyze van Den-
ken ; volg hunne Maniere van fchilderen
niet: dit¹s het Middel om niet gemanierd te
wezen. Zyt het Origineel van uwe Manie-
ie : de Natuur en het Antiek zyn goede
Leidslieden genoeg, om u niet te doen ver-
dwaalen.

Verscheide Schilders (ge&yk Jofepyn₉Cangiage, de tw� Zucchertfs) hebben zig
laaten vervoeren door hunnen eigen Geest :
%y hebben niet anders gevolgd dan hunne
Grilligheid, zonder het Leeven en de Even-
redigheid der Antieken te raadpleegen. An-
dere hebben zig vernoegd met bequaame
Lieden natebootsfen, welke voor hen die
Proefltukken der Kunst hadden onderzogt.

Het groot getal Schilders, 't welk wy
tot hiertoe gehad hebben, ontflaat ons van
alle hunne byzondere Manieren te kennen.
't Is genoeg, zig te verbinden aan de Wer-
ken der grootfte Meesters, zonder zig op-
tehouden met die menigte van min beroem-
der Kunftenaaren, die onder hen gearbeid
hebben.

Eenige Gemanierde Meesters (gelyk Jo-

fepyn, Cangiage, en de Zuccher�'s boven
gemeld) zyn zo gemaklyk te kennen, dat
men daarin niet kan mistasten, zo men maar
iets van de Behandelinge heeft. Wigtiger
Meesters, moeten met meer Aandacht on-
derzogt worden: dogh 't is zeldfaam in-
dien zig daarin niet eenige Toets opdoet,
die u Voet voor Voet in de Ontdekkinge
der Waarheid geleid.

De Schilderkunst is eene die'r Zaaken,
die onder het Begrip vallen : elk oirdeeld
volgens zynen Smaak , en wil vonnisi�n
voor de gantfe Wereld. Die Smaak, om

foed te weezen, moet gevoed zyn met noo-
ige Weet�nfchappen : opdat men niet gely-
ke na zulken waarvan Quintilianus Ipreekt,
die geene andere Reden van de Deugd een⁷s
Werks geeven dan dat het hen behaagd.
botli rationem componendi intelliguntlindotti
voluptatem.

, .�e Kennis der Tekeningen beftaat in
drie voornaame Artykelen. Het eerste is ,
?m te weeten of een Tekening goed ofcjuaad
^ls- Vervolgens, zoekt men naar den Naam
^en de Schoole des Meesters. Einde�yk vorscht
men na, of de Tekening een Origineel dan
wel ectf Kopy is.

't ls by_na _onmogelyk het Goede en het
Quaade van een Werk te onderfcheiden, en
het Vonnis 't geen men daarover veld te ftaa-

ven,indien men de Kennisfe van de Grond-
beginzelen der Schilderkunst niet bekoomen
heeft. Door gelukkige Vergelykingen, door
fcene Doordringendheid van Geest, door
eene fterke Neiginge, vormd men zig eenen
grootsfen Smaak en een juist Denkbeeld van
't w�zenlyke Schoon. Een bequaam Schil*
der zal beter oirdeelen dan een¹ gemeen Lief-
hebber , over 't geene goed in een Werk is :
vervuld van de Regelen zyner Kunst, welken
hy geduuriglyk oeffend, moet hy dezelfden
Ibeter gevoelen in een"¹ Tekening¹. Indi en die
Liefhebber echter, by de Liefde welke hy voor
de Schilderkunst voed, eenige Praktyk in
deeze Kunst daarby voegd ; indien hy de
noodige Studie en Overweegingen, om dat
w�zenlyke Schoon te onderscheiden, gedaan
heeft: dan kan hy zo goed daarin oirdeelen
als de Kunstenaar ( i). 't Gantfe Onder-

CO Zelve zal hy 't algemeenlyk veel beter doen
'dan den Kunstenaar. Zyn Gezigt zo" goed zynde als dat
van deezen ; zyne Kunde, over alle de noodige Deelen
een's Tafereels, doorgaans veel verder gaande,en hem
zelve voor Gemanierdheid hoedende; zyne Kunstlief-
de (wantwy onderfcheiden'hem wel d�gelyk van den
Kunstkooper) vry van Vooruitzigt van �Winst zynde,
waardoor de Schilder aangezet moet worden ; zy-
ne Ervaarendhcid, waartoe een geduurige Nafpeuring,
'van al wat uitmuntend is, hem gebragt heeft ; zyne
Onpartydighcid, die alleen het Schoone zoekt en uit-
Jdpt : dat alles, by malkaar gevoegd ('t welk onder
de Schilders zeer zelden word gevonden") m,aakt hem

VERHANDELING. Xlv�j

fcheid,'t geen tusfen hen is, beftaat dan hier-
iⁿ3 dat de eerstgemelde hetSchoonekend en
^c weet te maak en, in fte� dat de laatstge-
noemde het maar alleen kan kennen.

De Uitvinding, de Juistheid, de goede
Smaak, een groot Oirdeel, de Uitdrukking
der Hartstogten, het verh�ve Denkbeeld,
«en geestigeToets, en de Vryheid der Hand,
niaaken 't waare Schoon eener T�keninge
uit. Zelden vind men alle die Deelen in
een Werk vereenigd. Inderdaad, een Te-
kening kan op een' vrye Wyze gemaakt zyn,
zonder een' geestigen Toets te hebben : die
Vryheid fprmt uit niets anders voort, dan

uit de Stoutheid der Hand.

ontwyffelbaar veel bequaamer om te oirdeelen dan den

schilder. Wil men een Voorbeeld : alle de Schii-



		VOORREDEN
	VI	VOORREDEN
	VI

die op de Edelheid en de Voortreffelykheid die'r Kunsten acht geeft. Wat is 'er groots- i�r, dan door eene Stomme Taal¹ (i) de * Wer- ("i) Eenige Kanttekeningen, vervattende de let- teriyke uitdrukking van 't geen de Schryver, volgens Horatius, Plinius, Junius, Sandrart, enz., in deeze Voorreden opgeeft, hebben wy als overtollig en onnut verworpen , om niet tw�maal hetzelfde te zeggen: zynde 't ons hier onverfchillig of eene dergelyke Ge- dachte, of pragtige Spreekwyz, verzonnen zy van Ho- ratius , enz., dan van den Schryver, als daarom van geen meer Gezach zynde indienze ongegrond of hier onbeftaanbaar is. By Voorbeeld, wat legt'er ons aan- gelegen , of 't Horatius en du Fresnoy of wel onze Schryver behaagd, ja of zy alle drie en meer daarin overeenftemmen, de Schilderkunst eene Poe�jy, Stomme Taal', enz., te noemen : 't welk van anderen betwist, en op goeden,Grond beter verklaard word? ,, Die aan* ,, lokkelyke Nabootgfing der Natuure (zegt Vader � Leon te regt) is geen Stomme Spraak, gelyk ge- ₃, meenlyk verteld word , maar een Spreekende Taal: � dewyl het Penfeel de Dingen, die fomtyds van zig � zelfs niet konnen fpreeken, belet ftom te zyn. R�- ,, den daarvan is, datdeeerfte, de alleroudfte, en de _%i natuurlykfte Manier van Schryven is geweest, de � Zaaken zelfs aftefchil deren:'waarvan men het Woord ,, pingere behouden heeft, en waarvan 't Beeldfpraak- � lyke voortfpruit. Ons Schrift is eigenlyk ftom, en ₃, door de Mensfen verzonnen, zonder eenige natuur* � lyke Overeenkoomst met de Dingen welken het be- � t�kend : zodanig, dat men, met zo veel Moeite en ₃, Zwaarigheid Cmyn's bedunkens eene der grootften � van de Studie der Weetenfchappen) in deBeginzelen ₃, der Letterkunst moet leeren Leezen en Schryven. ,, In tegendeel, de Schilderkunst, gegrond zynde op ₅, de Waarheid en op de Naboots�ng' der Natuure, ₃, fpreekt van zig zelfs. Is 'er wel imant zo dom, die ,, ziende eeneKopye ea haar Origineel, of een Schil- » dery



		VOORREDEN.
	3�	VOORREDEN.
	3�

den Poe�t: hy doet zig verftaan van alle Volkeren der Aarde, van Onkundigen zo wel als van Geleerden. Daar is nimant die de Uitwerkinge niet gevoeld van eene ge- lukkige t¹ Samenftellinge, van de Overeen- fteraminge der Kleuren , en in wien de Tovery van 't Licht- en Bruin geen Soort van Begoochelinge baard. Men kan niet ontkennen, dat een Schilder, die Vernuft en verh�ve Gedachten heeft, geen waar Poe�t zy : die niets anders is als Kolorist, is maar een koel en zenuuwlooz Rymer (i). In de Schilderkunst, gelyk in de Dicht- kunst, (i) Schoon wy onze Gedachten deswegens genoeg verklaard hebben, zonder dat hetnoodig zy op elke der Aanhaalingen des Schryvers onze Meening'te herhaalen, zo konnen wy echter hier niet voorby, zonder aante- merken dat deezeVergelyking mede niet juist is. Laaten wy den Dichteren zig op Parnas en aan den Hengften- bron tot tuimelens toe doen verzaaden, en bly ven wy by de Schilders. De Schryver moet geen gemeen Koloreer- der tegens een uitmuntend Tekenaar en Ordineerder, maar Partyen egaal ftellen: wanneer hy dus niet zal konnen fpreeken , fchoon hy zyne Verkiezinge dan' mach volgen en den Kolorist aan den Tekenaar onder- werpen. Anderzints: zal hy ooiteen grootKohw�er- der, die juist niet van den hoogften Graad in T�ke-- ninge en Ordinanfi� is, voor een koel en zenuwlooz Rymer te Boek konnen ftellen ? Is 'er wel immer een groot Kolorist geweest , die niet meer of min ver- dienstig in de T�kenkunde was ,� die niet, door dat Gedeelte waarin hy uitmuntte, verre van koel en ze- nuuwlooz te zyn, veel deelde in de Kunst om de Zin- nen te beweegen en 't Oog te verlokken ?



		VERHANDELING.
	XL	VERHANDELING.
	XL

wyzen te gelyk, zyne Bequaamlieid in ds Ontleedkunde. De Kartons zyn groote Tekeningen,ge- daan op Graauw-Papier, van de eige Groot- te als 't Werk waarvoor zy gefchikt zyn . Men kalkeerdze met een Priem, op de versfe Bepleisteringe van een Vak, om dit vervol- gens in Fresko te fchilderen. Voor Tapy- tQn, worden ook Kartons gemaakt. D e Tekeningen der groote Meesterg, gants Geest zynde, maaken eene der ftree- lendfte Raariteiten uit. Zy geeven de besto Onderrigtinge, aan eenen Kunstminnaar, 't Is een vrugtbaare Bron, waaruit hy alle de Verlichtingen kan fcheppen die hem nood- fcaakelyk zyn. Door dezelfden, om dus te fpreeken, verkeerd hy met die groote Mannen; hy bekoomt Lesfen van hen. Onderzoeken- de eene Verzamelinge van hunne Tekenin- gen , maakt hy zig met hen gemeen : hunne onderfcheide Manieren ontdekken zig, voor zyne Befchouwinge. Indien die Tekenin- gen volgens Tyd-ordeninge gefchaard zyn by Schooien, dan erinneren zy, aaneenvol- gende, de Hiftori�* en het Leeven die'r be- taamde Kunftenaaren (i _). Al- (i ) De Schryver t�kend op de Kant aan, dat hy eene Verzamelinge van Tekeningen der groote Mees- teren, van allerhanden Land-aart, gemaakt heeft, die voor



		VERHANDELING.
	"LIJ	VERHANDELING.
	"LIJ

Juistheid, de Verh�vendheid van Gedach- ten , het Zinnebeeldige, het Poe�'tife , de Uitdrukkinge der Hartstogten, en zelve 't Koloriet, bevinden zig dkwyls daarin ver- zameld. In't algemeen, hebbende Frans- jen minder Toets dan de Nederlanders; de i Verkiezing der Standen en der Beelden, is min fierlyker dan die der Italiaanen. Even- .wel moet men hiervan onze groote Schil- ders genooten verheffen, en de Nakoomelingfchap inwik- kelen om zig over hunne Kunstwerken te verwonderen, Is echter wel verre van zulken hoogenToon te voeren. � De Fransje-Smaak (zegthy) is altooz zodanig ver- ₃, deeld geweeft, dat het moeijelyk is een regt Denk- � beeld daarvan te geeven: want, het blykt dat de � Schilders deezes Land-aarts in hunne Werken ver- ₃, fchillend genoeg van malkanderen geweest zyn. � De eene hebben zig vernoegd met in Rome te ftudee- ₃₎ ren ; andere, hebben zig langer te Veneti� opgehou- ,, den en zyn te rug gekoornen met eene zonderlinge � Neiginge voor de Werken van dat Land; eenige , � hebben al hunne Schranderheid ingefpannen, om de ₃, Natuure natebootsfen zodanig alszy de zelfde meen- j, den te zien. Onder de allerbequaamste Schilders, � die zedert eenige Jaaren overleeden, zyn 'er die den � Smaak van't Antiek, andere welke dien van Anni- ₃, bal Caratz, ten opzigt der Tekening', gevolgd heb- _y> ben. De eene en de andere hebben fl�gt Koloriet � genoeg gehad ". Moet men dan (^uitzonderende dee- zen allerbequaamften,en maar algemeenlyk gefproken, gelyk onze Schryver ontwyfFelbaar ten aanzien van alle andere Schooien doet) niet veel e�� herhaalen, dat de Frans/e Smaak als een Weerhaan draaid, op Klater- goud gezet is : ten minste, dat dezelfde niets ger�- gelds heeft, maar vol Verfcheidenheid en Veranderlyk- heid is ? /



		TAFEL VAN DE N A A M E N DER SCHILDERS, Welker Leevensbefchryving en Afbeeldzels zig in dit I. Deel bevinden.

	ⁱtai..iaanse School. ^InIddinS' ■ � _v . Bladz. i R O M Y N S E S C H I L D E R S. &^aMl d'Urbino. . �1 &ho Romano. . J* ^et°ikT^hT- � �'�'�' ■& J6rik Barozio.* . ' ' °Jt ■�idri_es _Sacd- ■ ■ . . 77 t� � � . ' . � . ' g S3r-«&-«l ' .' . � . ■ s»** SSft�«i �� : / .- ;g Lodovico Garzi ' ' ' ' ^12S Kar el Mam. ' .... ^o 134

Flor_ENTynse schilders. Leonard da Vinci. ^^^^^^^^ ^MlfW4n_gelo Buonarot'a.
				147 158 Bar'

			*****%



�) TOON EEL DER UITMUNTENDE SCHILDERS V A N. EUR � P A EN BYZONDERLYK VAN NEDERLA ND, ZEDERT DE VINDING' DER OLIEVERW'TOT A°.MDCCL. *BEVATTENDE* DE

	Merkwaardigfte Byzonderheeden hunnes Leevensloops, en de Aanwyzinge hunner beste Werken; I-Junne onderfcheide Eigenfchappen in de Kunst, en de Maniere hun's Penfeels; En het Middel om de Tekeningen der Groote Meesters te kennen. Verrykt met hunne AFBEELDZELS IN FRAAIJE K�NSTPLAATEN. Uit let Franscb vertaald, verbeterd en grootelyks vermeerderd. I. D E E L,

		*IN 'sG R AF EN H AG M₉By MATTHEUS GAILLARD₃ M. D C C. LU.*



		PROVISIONEEL BERIGT, VAN DEN �ITGEEVER. �^��S-:^-#It Werk aantepryZen is onnoodig, na de Gree- 8 F) X ^�heid waarmede het Oirfpronglyke in Vrank- $& ^ ryk en elders ontfangen is. De IVaardy dee- %fc$t-$&$t zer Vertaal�nge, doet zig met den eerfien Op'* Jlag kennen. Wat de daarby gevoegde Aanmerkingen Vermeerdering, en Verbetering', alsmede de Kimstplaa- ten betreft, waardoor dit Nederduitsse het Fransfe oneindiglyk te boven gaat, verklaard zig genoegfaam in de Noten der volgende Voorreden en in de Inleiding* van dit Werk. Volflagener Berigt van den Schryver, hebbs menby de Uitgaave van 't Laatfte-Deel te verlaagt en - Gelykwyter goeder Trouwe alles meenen toetebrengen ,wat tot Beknoptheid zo wel als tot Uitmuntendheid kan dienen , zo moeten wy hier maar eenvoudiglyk zeggen dat ons Plan geformeerd is circa op 150 Bladen, te fchaaren in vyf Deelen, van Beloop als dit, alle kort op malkanderen te volgen : zulks wy j�aat maaken het Tw�de-Deel nog voor Nieuwejaar uhtegeeven, als waarin geene andere Ver- hindering te voorzien is, dan de Tyd noodig tot het gra- veeren der Kimstplaaten. Vyf Deeltjes in QEt�vo konnen dan niet te ruim geoirdeeld worden, om alles te vervatten wat weetenswaardig is, belangende den Reeks der uitmun- tende Kuvflenaaren van gants Europa zonder Onder- fckeid : te m��r, daar men zedert een' groote dertig Jaa- * 2 ren,



		PROVISIONEEL BERICT van den UITGEEVER. ren, tot onzent, tw� onderfcbeide Befchryvingen, elk van drie Deelen, de een in Oftavo de ander in Quarto, be- treffende alleen de jonger e "Nederhndfc Schilders, ennog laatst een Vervolg daarvan in tw� Deelen, te voorfchyn heeft zien koomen. Indien wy deezen Voet gevolgd had- den , tot hoe veele Dpzynen zoude dit Werk niet uitge- jaagd hebben konnen worden ! De zonderlinge Methode van den Fransfen Schryver, om by zyne Nafpeuringen niet anders dan het e�lfie uit allen Schryveren te voegen, ge* paard met het Oogwit van den Nederduitssen Schry- ver , om niets optegeeven dan 't geene van volkoomen Nut en ten uhterfie Merkwaardig is, field ons infiaat om den tveetgierigen Leezer dus beknopt en by gevolg onkostelyk te gerieven : te voorzien met een⁷ keurlyke en voljlage St�f- feering , gaande over alle Schooien en allcrhanden Land- aart, zo wel Uitheemsfen ah Nederlandfen, welke men te vergeefs by anderen zal zoeken. M�dlerwyl ver- kondigen de Nieuwspapieren, dat te Par-ys van de Pers is gekoomen het I. Deel van de Leevensbefchryving der Eers- te Schilders des Konings van Vrankryk ( die echter in ons Werk zyn befchreeven) beginnende met Ie Brun en gaande tot op den jegenwoordigen Tyd. Vermoedelyk vervalt dezelfde tot een groot e wydloopigheid, wyl alleen vyf Perfoonen het Onderwerp van dat Stuk uitmaaken. Desonaangezien zal de Nederduitsfe Schryver zorge �raagen, om 't geene daarin w�zenlyk interesfant mogt gevonden worden, in ons Werk te lasfen. Te beter is hy hier toe in fiaat, wyl ons volgende Deel het overige der Italiaanfe Schooien verhandeld, en dus tot de Fransfe Schoof nog niet gekoomen is.

			VOOR-



			® S®S®©JU©�13©{S5S�US®S5SSSil}SflBr f AH©S® -« }®A®?«Hfr »»©?IIA* «- V IS ®®^ M ®v® ##■ ©S® Sia. V # ISUS�DS®S�S3©®®.g}S3BS®S®SS$S$lSI VOORREDEN VANDEN FRANSSEN SCHRYVER. fp-SfE Schilderkunst en de Beeldhouwe- �>5 D $ff ^rY ^zyⁿ Doghters der T�kenk�nde; ftfes⁵^ de Schadu�w een's Mensfe , eeni-

		ge gevallige Streepen op 't Zand getrokken , maaken haaren Oirfprong zeer bevatlyk, zonder dat men Toevlugt behoe- ve te neemen tot de Fabel der Corinthia van Skyone en wat des meer zy. Die tw� Zusters hebben altyd op een zelfde Voetlpoor gewandeld : haar Doel is altooz geweest, door een¹ volmaakte Nabootsfing' der Natuu- re onze Oogen te verlokken, ons bevallig- lyk te verfchalken. De Achting welke de Ouden daarvan gemaakt hebben , bewyzd haare Voortref- felykheid. De Eere, de Gunstbewyzen, de Loftuitingen, dien de allergrootfte Vorsten daaraan toebragten, en zelve de Oeffening welke eenige van hen zig niet verontwaar- digd hebben daarvan te maaken, moeten geene Verwonderinge baaren'aan zulken * 2 G1.C



		VOORREDEN. yij Werken des Scheppers uittedrukken, de Ge* heugenisfe der voorleede Zaaken te bewaa- ?en, eenen Held onfterffelyk, eenen gant* Ten Land-aart doorluchtig te maaken ! Inderdaad, de Schilder is de Man van alle Begaafdheeden. Hy is een Dichter , een Historikundige , een regte Nabootsfer, of veeleer een Medevryer van de Natuur¹ (i). Weet � dery en het Leeven, niet ftraks het een� door 't an- « dere leerd kennen ? spelles ftrekt hier ten Getui-. j> ge : die aan Ptolomeus den Perfoon niet konnen- " tZ ^noem^en waarvan hy fprak, hem ftraks deed ken- " 5f ⁿ' »^checf^fende ^hem af mee een rtuk Houtskool. � Daaruit volgd, door een'ryke Aanmerkinge, dat de � Tekenkunst ontwyffelbaar "de Grondilag der Schil- � derkunst is : dat men eerst een' enkelden Omtrek � tekende, vervolgens 't Zwart en 't Wit daarby voeg- � de, voorts ftudeerde op de Lichten te plaatsfen die. � de Verheffing baarden : waarna de Ervaarendheid , � de Studie, en de Nabootsfing, andere Kleuren en 3» Sieraaden daaraan hebben toegebragt. (i) Was 't niet genoeg voor den Schryver, hem ten regten Nabootsfer der fchoone Natuure voorteftel- len : is 't de Natuure en de Waarheid niet verkragt, is 't in het Roman-achtige niet vervallen , als men verder wil ? Wy gunnen hem, en anderen, 't Vermaak zyner Verrukkinge,en 't Namaagfchap 't welk zy tusfen de Schil- ders en de Dichters ftellen : ons is 't genoeg dat wy den uitmuntenden Schilder houden, voor een'Man van al- le Begaafdheeden , gefchikt om alle de Vereischtens van zulke gewigtige Kunst te voldoen, welke van Feli- b�en in weinige Woorden zeer klaar begreepen word. � De Geest des Mensfe (zegt hy) zoude in diepe � Duisternisfen begraaven blyven ,en nimmer deZwaa- � righeeden te boven koomen welke zig tegens zyne � 4 '^:' » Na-



		vi?j V O O R'RED E N.' weet men niet, dat zy 't alleen is welke de Schilders zo wel als de Poe�ten formeerd ? Evengelykelyk ftygen deeze op Parnas, ge- lyk de Abt Dubos zegt: hunne Kunften han- gen af van den Geest, zy hebben ten ge- meen Voorwerp de Gemoedsneigingen te beweegen, en te behaagen. Beiden zyn zy- lieden in de Verpligtinge, van ryker, behaag- jyker, enfchooner Beeltenisfen te verbeelden, dan zulken dien men gemeenlyk ziet. Door dit Middel prikkeld men de Hartstogten lee- vendiger, en deeld de Belchouwer, door 't Vermaak 't welk zy verfchafFen , aan de Ver- mkkinge die hen heeft doen ontftaan (i) , Daar � Nafpeuringen kanten, indien de Kragt die'r Kunst ₃, de voorleede Zaaken niet uit den Grave rukte, den .,, nieuwen geen Gczach gaf, niet herftelde wat in on- ₃, gebruik geraakt is, gcene Bevalligheid aan onaange- ₃, naame Dingen byzette, niet in 't Licht bragt wat in ,, de Donkerheid is : in een Woord, men kan zeggen � dat het Meestedeel der Kunften verlooren zoude � gaan, indien de Schilderkunst tot haarlieder Behoud ,. niet toebragt ". Dit kan dan dienen, om de Vet- eischtens eens groot Schilders zo wel als het Nut dei- Kunst aftemeefen, en in hoe verre zy boven den Dich* teren dePoe�fy verheven en daarvan afgezonderd zyn. ( i) Veel zoude van die Verrykinge en Verrukkin- ge te zeggen zyn, die nooit beter bekoomen worden dan als de Schilder eenen oirdeelkundigen en geoeffen- den Geest heeft, en de fchoone Natuure maar van ver- re kan navolgen. Is 't hem wel mogelyk, zonder in Tooneekooizel en Verzinningen te vervallen welke alleen uit een' buitenfpoorige Inbeelding' fpruiten, haar te verryken, haar te boven te gaan ? Kan hy, op zyn



		V O O R R E DE N. xj kunst, zyn gemeenlyk de Gaven verdeeld : zelden ziet men een enkeld Man, dezelfden allen te gelyk bezitten. De een munt uit in Historie, de ander in 't Portret. Deez flaagd in Landfchap,in de Dieren; en die, in Bloe- men of in Vrugten. De eenc Poe�t is ge- booren voor Treurfpul, of Heldendicht; een ander, voor Lierdichten; de Lofzangen, de Verdichtzels, en de Hekeldichten, zyn we- derom Hoedanigheeden van anderen. In al- le die onderfcheide Soorten, moet elk poo- gen het verh�vendfte zyner Kunst te bereiken. D oor eene verburge Goochelaarye, wel- ke wy beter gevoelen dan dat wy ze zouden konnen omfchryven, maakt de Schilderkunst zig Meester onzer Zinnen; zy doet voor waar doorgaan wat valsch is, voor leeven- dig wat dood is; en wy koomen niet uit deeze Verblindinge, dan om ons te verwon- deren over de Kunst die dezelfde veroir- zaakt. Deeze Kunst vereischt, by Gevolg, een vrugtbaar en verheeve Vernuft; eene leevendige en fcherpzinnige Inbeeldinge; Verrukkinge, Hoogdraavendheid, een keu- rig Oirdeel, eenen Geest bequaam om alle Soorten van Geftaltens te vatten en dezelfde uittedrukken, Om zig tot datlloogdraaven- de te verheffen, is \ met aan een' Schilder ge* noeg,te behaagen : hy moet verraschen. Hy moet nog meer doen : hy moet zig een



		xij VOORREDEN. Denkbeeld vormen, overtreffende alles wat de Natuur en de Kunst tot heden het fchoonst hebben konnen voortbrengen; en dat Denk- beeld volgen , tot zelve de Natuure opte- tooijen en te verbeteren (i). - Dat Denkbeeldig-Portret van den Vol- maakten Schilder, gelykt niet na eenig Schil- der welke tot hiertoe beftaan heeft: de en- kelde Rafa�l koomt 'er alleen naby. Daar �yn gelukkige Tyden noodig , om groote Mannen te vormen. De Natuur fchetst hen; de Na-iver, en de Vergeldingen, volmaa- ken hen. De Schilderkunst heeft drie voornaame Deelen : de t' Samen/telling, de Tekening, en 't Koloriet. De t'Samenstelling, vervattende de Uit- mndinge en de Scbikkinge, is het Poe�tife der Schilderkunst. Veel edeler zynde dan de tw� anderen ( 2), hangt zy af van 't Ver- nuft Ci) Onder Verbeteringerneenenwy, laatendeRa- facl met de Krans praalen welke hem zo voort gevlogten word, dat de Schryver zyne Poe�tife-Verrukkinge hier zodanig toegeeft, dat hy zelve niet weet wat hy zegt: zou een Mens vermogens zyn zig een Denkbeeld te vor- men, fchooner dan de Natuur tot heden heeft konnen voortbrengen! (2) Hoe de Schryver dit Gedeelte behaagd te noe- men, 't geen eigenlyk van 't welgeoeffend en oirdcel- kundig Vernuft afhangt, en dus eigen is aan elk die zigdaarvan voorzien vind zonder juist Schilder te zyn, zo is 't echter ten aanzien des Schilders onderho�rig 1 aan



		VOORREDEN. xnj nuft en van de Inbeeldinge des Schilders, 't Is de Uitdeeling en de Schaaring van alle de Deelen , welke malkanderen te Hulp koo- mende een fchoon Geheel moeten formee- ren. In een Woord ,, 't is de Beftuuring en de Stelling van alle de Deelen een's Tafereels. De Tekening behoord tot de Oeffenin- ge. 7jj beftaat in de Evenredigheid der Fi- guuren, in de Ontleedkunde, in de Juist- heid der Omtrekken, en in de Verkiezinge van 't Schoone. Zy zit voor, in de Uit- drukkingen der Beweegingen van Ziel en van Lichaam, en verfpreid Edelheid, Groots- heid, en Bevalligheid, aan alle Zyden. Het Koloriet, of de Verfmenging, gaat insgelyks de Oeffeninge aan. 't Is het Ver- band en de Overeenftemminge der Verwen onder zig : 't is derzelver volmaakte Een- dracht. Zy alleen, brengt die fchoone Uit- werkingen van 't Licht- en Bruin voort, 't geen de Deelen een's Tafereels doet naderen of aan de tw� anderen, aan de T�kenkunde en 't Kolo- riet, die den Schilder formecren en uit vaste Rege- len, Opmerking', en Arbeid van de Hand fpruiten. Men kan dan niet zeggen dat het edeler , maar wel moeijelyker en zeldfaamer voor hem is. In allen Ge- valle , is 't het Gedeelte niet 't welk hy nooit moet ontbceren,dogh 't meest kan ontbeeren : vooral, wanr neer hy zyne Kunst toelegt om de Natuure te volgen » om met goede verkiezinge 'tLeeven te kopieeren, zon- der zig overtegeeven aan Veuinainge ?



			fciv VOORREDEN. of wyken, en Verheffinge geeft aan de Beelden. 't Zoude moeijelyk zyn den Voorrang te beilisfen, van eenigen die'r drie Deelen. Perfoonen, verleid door het Koloriet, zien de tw� andere Deelen aan, als daaraan on- iderhoorig. Maar, wat zoude van het Ko- loriet worden, zonder deT�keninge en zon- der de f Samenftellinge ? 't Zoude van zig Zelfs vervallen : in fte� dat de tw� laatstge- noemde Deelen, onafhangelyk van 't Kolo- riet konnen beftaan en behaagen. Volgens Flinius is Gvges, de Lydi�r ₃ de alleroudfte Schilder van Egypte; en Eu- chir ₃ van Griekenland; gelyk ook. Bularcbus ₃de geene welke onder Romulus die fchoone Kunst in Itali� bragt. De Ouden hebben weinig gefchreeven van de eerste Schilders : als men eenigen der befaamdften uitzonderd, gelyk Zeuxis, Parrhafius, Pamfilus , Ti- mantheS) Apelles en Protogenes, die in de Eeuwe van Alexander den Grooten bloeiden. Daar is ons echter geen Werk van hen overgebleeven, waaruit wy zouden konnen oirdeelen hoe verre hunne Bequaamheid ftrekte. De Scliilderyen van Apelles en van Protogenes, welken Plinius (L. xxxm. C. x.) verzekerd gezien te hebben, en waar- van hy zulke fchoone Befchryvinge doet, wierden vernield in den eersten Brand van 't Pa-

		i



		VOORREDEN. Xv 't Paleis der Cczars te Rome. Die welken Jan da Udine vond, in de Grotten ten Ty- de van Rafa�l; verfcheide Mufa�fe Antieke- Werken, van Palestrina; de Schilderwerken zedert dien Tyd ontdekt, in 't Graf der Na- fo's te Ponte-mole; die welken men jegen- woordig ziet in de Piramiede van Cestius^ in de Paleizen Barberini en Farn�fe; die van den Lusthof Jlldohrandini > genoemd de Brui- loft, van den Tyd van Nero: alle die Brok-? ken geeven te kennen, dat de aloude Schil- ders wel tekenden, dat zy grootsfe Gedach- ten hadden, dat zy de Hartstogten uitdruk- ten , en aan hunne Beelden z.eer keurlyke Evenredigheid gaven. Evenwel, oirdeelen- de uit deeze hunne laatfte Werken, fchynt hun Koloriet maar middebaar geweest te zyn (i). Zelve was het Meestedeel der Maa- CO Uit deeze Overblyfzelen der Romynen, die zeer laat tot de Kunst quamen, dezelfde niet lang be- houden hebben, en_yzeer verre beneeden de Grieken gebleeven zyn, is van de Kunstwerken der Zeuxisfen, -dpellesfen, enz., niet te oirdeelen; ook is niets ten Nadeele van die Overblyfzelen zelfs te befluiten, die eene Woede van zestien zeventien Eeuwen, grooten- oeels onder de Puinhoopen van 't meer dan eens ver- nielde Rome, hebben doorgeftaan, en waarvan andere Schryvers zig verwonderen dat zy zig nog tot op onzen Tyd zo fris hebben konnen houden. Kan ook imant uic dit Soort van hunFresko-en Stucco-fchildery oirdeelen, over 't Koloriet en de Eigenfchappen van "hunne Pen- feelkunst met gefmolte VVasch, enz. ? Aanmerkende



		Xvj VOORREDEN.. Maakeren daarvan, geene Grieken ; zy ar- beidden onder de eerste Cezars; en wy ken- nen 'er naauwlyks meer dan vier van hen, naamlyk Fabius, Timomachus, Pirrichus, en Ludius die onder Augustus leefde (i). De Olieverw was aan de Griek/e Schilders onbekend. Wat van hen (liever van de�o- viynen) aan ons overblyft, is gefcliilderd in Waterverw' of in Fresko, welks Geduurzaam- heid ₃ van meer dan tw�duizend Jaaren ₃ alleen ver- hunne uitmuntende Tekening' en de Kunstgronden waarop zy te Werk gingen , blykende in de overge- bleeve Antieken en wat in Opzigt van hunne Schilder- werken even verwonderlyks getuigd word, zo kan daar- uit niet anders dan een verheven Denkbeeld overblyven. Welke Vooroirdeelen wy ook voor de Moderne Kunst konnen bezitten, dus wy ons mogen verzekeren dat de Ouden't in verre na niet konden haaien by de Aanlok- kelvkheiden Zagtheid der Olieverw': zo kan dit even- wel niet onfeilbaar gedaan worden, en nimant bewy- zen dat zy daarin geene byzondere Eigenfchappen be- zaten welke ons ontbreeken; dat wy daarover, byzon- dcrlyk over hun Koloriet, niet verbaazd zouden ftaan, indien wy 't konden zien. (i) Wat de Schryver hiermede zeggen wil, weeten wy niet. Indien hy door deeze vier meend, dat het de Maakers die'r overgebieeve Brokken van Romynfc Schil- derye zyn en deeze niet van een laager Soort van Kun- ftenaaren waren, dan zoude hy z�kerlyk moeite heb- ben het te bewyzen; en ingevalle hy daarmede beteke- nen wil, hoe weinige Romynfe Schilders tot onze Ken- nisfe zyn gekoomeh, zo voldoed hy mede niet, wyl 'er meer bekend zyn, gelyk K. van Mander ook ver- handeld, en de helft deezer vier voor geene Romyr.en no<* tot dit Soort van Schildcrv gerekend kan worden.



		VOORREDEN. Xyij verfchuld is aan de Voortreffelykheid hunner Verwen. Zy hadden ook Vernisfen , om naar meer Kragt te geeven. Maar, de Wa- terverw maakt altooz de Helderen te licht,' ■en de Donkeren niet bruin genoeg : daar de Olie de Helderen temperd, haar teder en ge- lykende naar 't Vlees maakt, Kragt aan de Donkeren , en Verheffinge aan de Figuu- ren geeft. Men kan dan niet oirdeelen over de al-* oude Schilderyen der Grieken, als door de overheerlyke Beeldhouwerye der zelfde �eu- we, waarvan de Overblyfzels tot ons gekoo- men zyn. Zy doen ons gisfen, dat de Schil- derkunst daaraan niets toegaf: wyl deeze, vol- gens het Getuigenisfe van alle aloude Schryve- ren, evengelykelyk de Mensfen en de Die- ren bedroog. Die aloude Kenners, dien men ons aflchilderd als zo kiesch op deHarts- togten, en op de Juistheid der Standbeel- den : zouden zy 't minder geweest zyn, op 't Koloriet, op de T�keninge, en op de Poe�tife t'Samenftellinge der Tafereelen (i) ? Wx .0) Dit onbetwistelyk zynde,is het tot hun Voordeel uitgemaakt. Mevr. Dacier, en alle haare Aanhangers _aonbepaalde Voorftanders der Aloudheid, zullen 't zelve zo veele Eeu_wen hooger met Homerus Herken ; en wat kan 'er kragtiger luiden, by dien die 't Zusterfchap der Dichtkunde met de Schilderkunst zo fterk verknogten ! Evenwel, kan men ons verzekeren dat de aloude Kenners /. Deel. ** 20



		fcvuj VOORREDEN. Wy hebben geen Oogwit gehad, in dit Werk van de Griek/e Schilders te fpreeken, nog van de Ouden die voor Rafael ge- weest Zyn. Verfcheide Schryvers hebben die Baan¹ reeds afgeloopen. Dus hebben wy ons niet verbonden, dan aan de befaamdfte Schilders zedert dien doorluchten Man (i). In de enge Paaien, welken wy ons voor elke Leevensbefchryvinge hebben gefield , heb- ben wy getragt niets te vergeeten van 't geene w�zenlyk geweeten diend te worden. Men zal deri regten Naam vinden van elk Kimftenaar; zyne Geboorteplaats, van wien hy Leerling is,de Schilders dien hy gevolgd heeft, zo veel op gehad hebben met die Poe�tife t'Samenftel- linge der Tafereelen, dat zy daarin zo viesch, of met de Zinlykheid der Fransfen eenftemmig zyn geweest ? Mogelyk zouden zy de Schouderen opgehaald, zo niet gelachen hebben, over veele Poe�tife t'Samenftellin- gen, zonder die van Ie Brun, dat meer is van Pousfyn, ja van Raja�l zelfs, niet uittezonderen : onder Voor- wendzel, dat die zig niet zelden daarin al te gemaakt gedraagen hadden, van de Waarfchynlykheid en van de Natuure al te verre afgeweeken waren. (i) Dus zegt de Fransje Scbryver : maar, in ons Berigt ('t welk by het LaatfteDeel zal uitkoomen, en voor deeze Voorreden geplaatst zal moeten worden), gelyk ook in onze Inleidinge die ftraks volgd, hebben wy Reden gegeeven van de Veranderinge welke wy maa- ken, met by de Vindhige de Olieverw' en Janyan Eyck aantevangen : fchoon dit geene Verfchikkinge maakt in't Plan des.Schryvers, en hoofdzaakelyk den Nederland/en Kmstj'cbild�ren zal aangaan.



		VOORREDEN. xix heeft, zyne byzondere Eigenfchappen , de Leerlingen dien hy gequeekt heeft , korte Aanmerkingen over zyn Merkteken, zyne voornaamfle Werken, de Kunstgebreken die hem verweeten worden, eindelyk den Tyd Zyn's Overlydens. Is nog iets meer noodig, in een Kort-Begryp ? Sommige Gevallen, in klyn Getal, zullen in dit Werk het Nutte met het Vermaaklyke konnen verfpreiden. Eenige Perfoonen hadden gewenst, dat men, in fle� van den Histori�f�n-Lof van elk Schilder te befchryven, zig bepaald had tot eenvoudige Aanmerkingen over hunne Werken : maar , wy hebben gemeend dat het Publicq liegt bediend zoude zyn geweest, indien men w�zenlyke en aanmerkeiyke Zaa- ken daar gelaaten had om eigenzinnige Denkbeelden in de Plaats te Hellen, dien elfc zig over deeze Stoffe kan formeeren. Indien men 't Leeven der Schilders wil- de befchryven , met zo veel Langdraadig- heid en Partydie;heid als het Meestedeel der ochryveren tot hiertoe heeft gedaan : zulks, zoude op nieuw den Leezer verm�eijen, met een¹ hoop Letteren die weinig om 't Lyf hebben. De Italiaanen-i al te vooringenomen ter Gunste hunnes Lands, zyn de Maate te bui- ten gegaan in de Loftuitingen welken zy aan hunne Schilders geg^Y<in hebben: de *# 2 Op-**



		XX VOORREDEN. Opfnyery van Fafari, en de Uitweidingen van Mahazia, zyn de gantfe Wereld be- kend. Bellori zelfs, hoe goed Italiaan hy ook is, klaagd over de Langdraadigheid van den eerstgenoemden, en over de weinige Oirdeelkunde van Baglioni en Ridolfi en der andere Schryveren zynes Lands, die zonder Onderfcheid van alle de Italiaan- fe Schilders gehandeld hebben ( i). Fafari heeft byna niet anders gefproken, dan van de Toskaanfe Schilders; Ridolfi, van de Fe- netiaanfe; Soprani, van de Genueesfe; Fi- driani, van de Modenafe; Malvazia van de Bologneesfe; Baglioni en Baldinuzzi, heb- ben in \ algemeen van onderfcheide Schil- ders gehandeld. De Hoogduitsfers , de Flaamsfen, en de Hollanders, hebben mede gefchreeven over de Schilderkunst- Karel van Mander, Schil- der en Poe�t, heeft het Leeven der Oude Jtaliaanfe en Nederlandfe Schilders befchree- ven. Korne�s de Bie, die na hem quam , heeft in Flaamfe Vaarzen uitgegeeven, het Leeven van de Schilders zynes Lands. San- dr art , Ci) Zou Bellori, indien hy een Nederlander was geweest, niet de eige Klagt hebben konnen doen over den Leevensbefcbryveren der Nederlandfche KunstJ'chil- ders, welke in fte� van te verbeteren, naMaate hun Tyd befchaafder was geworden, trapsgewyze zo veel langer gevallen zyn dan K. van Mander, die het Yz brak ?



		VOORREDEN. xxj drart, die in 't Hoogduits en vervolgens in 't Latyn fchreef, heeft in zyne Teutjche A- cademie van de Schilders aller Volkeren ge- fchreeven (i). Houbraken, Hollands Schil- der , heeft in zyne Taal¹ het Leeven der Ne- derlandfe Schildersbefchreeven; en Weijer- man, ander Hollands - Schryver, heeft ons laati�elyk verfcheide Deelen gegeeven, over de eige St�ffe. Eenige onzer Frans/en (zegt de Schry- ver) hebben naar 't Voorbeeld der Italiaa- nen gemeend, dat zy met dikke Boek- deelen te maaken, vol t¹ Samenfpraaken en Uitweidingen, meer Roem zouden verwer- ven (2), Somtyds hebben zy zig vernoegd, met Ci) Naamelyk, wat bygevoegd voor zo verre zyn Leeftyd jonger was , maar anderzints K. van Man- der van Woord tot Woord uitgefchreeven, zonder hem daarvan eenige Eere te geeven. (2) De Schryver t�kend op de Kant aan, dat hec Felibien is dien hy hier bedoeld. Ingevalle hy zig hier alleen bepaalde, tot het geene deezes Leevensbefchry- ^vingen , en 't ondereen vermengen van allerhande Schilders, Gemeenen en Uitmuntenden, aanbelangt, dan zouden wy het konnen voorby gaan : fchoon Feli- bien zelfs beter Onderfcheid gemaakt heeft dan onze laatere Leevensbefchryvers van Nederlanderen doen, en betuigd veelen voorby te gaan waarvan niet waard is iF^r?r^en ^te ^VPOr<^^en- Maar, wyl de Schryver dcs- zelrs Uitipeidingen aanvalt, zo konnen wy ons van deeze Aanmerkinge niet ontflaan. Wy vinden niet r�delyk dat hy dus fpreekt: hy welke veel verfchuld is aan die Uitweidingen van Felibien, waarvan hy den Keest ge- trokken , en dus zyn Werk tot deeze Vo'lkoomenheid ge- bragt heeft, zelve belangende zyne volgende Redenee- #* 5 ringe



		xxij VOORREDEN. met de Kunftenaaren te noemen , ronder derzelver Geboorteplaats ₃ byzondere Eigen- fchappen , de Gebreken welke in hunne Werken aangemerkt worden, en de Steden die hunne beste Tafereelen bezitten, te be- tekenen. Zomin aandachtig, om eene goe- de Verkiezinge te doen onder alle de Schil- ders die tot hiertoe geweest zyn, hebben zy de befaamden vermengd onder de gemee- nen. Wat is 'erwalgelykervoor eenen Lee- fcer, die zig niet behoord over te geeven dan aan de Kennisfe der Schilders die zyne Na- fpeuringen het waardfle zyn ! Is 't niet on- nut , en zelfs onr�delyk, van eenen gemee- nen Schilder te fpreeken, waarvan men nog Schilderyen nog Tekeningen ziet ? De Partydigheid van 't meestedeel der Schry- ringe over 't Kennen vanT�keningen en van Schilderyen. Heeft hy dan daarin beter konnen flaagen dan den ge- melden Felibien, dien wy evenwel gebruiken om hem nog hier en daar te verbeteren : waarom geeft hy hem dan te gelyk niet de Eere welke hem toekoomt, en zo wel als hy in deezen aan de Piles k�omt te doen, die (welk vernuftig Schryver hy ook was) evenwel zo zedig is van te zeggen dat hy zig niet verbeeld iets nieuws voorttebrengen, en onder anderen Felibien partikulier- Jyk bekend voor eenen waarvan hy zig bediende ? 't geen zo z�ker is, dat die eige de Piles zynEerfte Boek, van zyne Korte Leevensbefchryving der vermaardfte Schilders, handelende over het Denkbeeld een's vol- maakt Schilders, mede genoegfaam Woordelyk uit Felibien getrokken heeft. Zou dan de Piles 't zonder Felibien, en onze Schryver (hoe verre zyne eige Na- fpeuringen gaan) 't zonder deeze tw�, wel zo verre gebragt hebben ?



		VOORREDEN, xxiij Schryveren, is niet minder te veroirdeelen. rdfari heeft niets geroemd, dan de Toskaan- fi Schilders; Malvazia, dan de Bolognees- fe ; Bagi�oni, nydig over de Verdiensten van. Guido, van Albani� en van Lanfranc, heeft 'zig niet vervaardigd die drie groote Mannen enkeld te noemen. Wat zullen wy zeggen, over den Drift van eenen onzer Tydgenoo- ten (i) voor de Werken van Rubbens (z)\ Dezelfde heeft hem bequaame Fransje Schil- ders doen vergeeten, die z�kerlyk Lof ver- dienen, 't Zal moeijelyk te doorgronden zyn, Welke de Schilder en de Landftreek is die van den Schryver 't meest bemind word. Vriend van de Waarheid,en van het Sclioo- ne, tragt hy hem overal aantekleeven waar hy hem ook vind : zonder Aanmerkinge te neemen, nog op den Naam nog op 't Va- derland van den Kunftenaar. Alle Volken, Sedert hy zig aan de Kunsten heeft overge- geeven, hebben hem altooz evengelyk toe- ge- CO De Pi les, die een onzer beste Schryveren is (dus t�kend onze Autheur aan) , fpreekt zeer flaauw van Pousfyn, en van Ie Sueur : zelve heeft hy den laatstgenoemden gants vergeeten, in den Eersten-, Druk zyn's Boeks, A°. 1699. vond de Waarheid en de Natuur in Rub- bens, dien hy in Pousfyn niet vinden kon. De Gron- den, waarop hy redeneerd, zyn door onzen Schryver nog niet ontz�nuuwd. #* 4,



		xxiv VOORREDEN. gefcheenen : een Nederlander, een Frans- man , zal 't dikwyls, in z�kere Gedeeltens der Schilderkunst, boven een' Italiaan .by hem overhaalen. Die, welke uitmunten in de Weetenfchappen en in de Kunsten, zyn om dus te fpreeken van eenen zelfden Land- aart, van een zelfde Geflacht : naamelyk, van dat der Doorluchte Mannen. Dat wy dan leeren, aan de uitmuntende Werken van alle Landen het Recht te doen 't welk hen toe- koomt; dat wy aan onze Landsgenooten , als zy het verdienen, de Loftuitingen gee- ven welken wy zo gemaklyk aan Vreemde- lingen verfpillen (i) ! Wy zyn zeer verre van 't Gevoelen van eenige Sc liryvers : die geene andere Achtin- ge hebben dan voor Histori�fdiilders, den geenen zeer gering aanzien die Portretten , andfchappen , Batailjes , Zeen , Dieren , yrugten. Bloemen, Boerekermisfen, Her- bergen, C i) Niets r�delyker als dat. Ten aanzien van de Kunsten, moet allen Land-aartevengelyk aan ons wee- zen," en dit beoogen wy hier'in onze Vertaalinge en daarby gevoegde Aanmerkingen, op dat wy daaruit lee- ren en Voordeel doen zouden. Maar, onder die fraai- je Voorwendzelen moeten wy ons niet laaten vervoe- ren , om aan Vreemden meer te geeven dan hen toe- koomt en dan zy ons konnen toonen. Moeten wy hen toejuichen, wanneer zy van die Grondftellingen afwy- ken, om zig ter onzer Verklyninge en �enadeelinge te verheffen ?



		VOORREDEN. xxy bergen, en Keukenftukken fdiilderen. In te- gendeel : een Schilder die de Natuure vol- ffiaaktelyk heeft nagebootst, al hadhy maar een'¹ Koe gefchilderd, of een' Druivetros ge- lykZeux�, is alzo volmaakt in zyn Soort als Rafa�l in 't zyne is. Elk heeft getracht uittemunten, in het Deel waarna zyn Geest ₉eene Inblaazing, eene natuurlyke Neiging, hem leidde, 't Is waar, de Histori is het edelfte Voorwerp der Schilderkunst, het leer- Zaamfte, en dat geene 't welk de meeste \Veetenfchappen vereischt. Het Landfchap, de Dieren, de Vrugten en de Bloemen, zyn daarvan maar een Aankleefzel ; zy dienen meestendeels niet anders, dan om de Histo- ri�fe-Onderwerpen optetooijen : maar, alles beftaat eindelyk in de Nabootsfing' der fchoone Natuure. Dk's 't enkelde Oogwit, waar naar men moet poogen (i). In ( i ) De Schryver bevestigd dan volkoomen, hierme- de, onze onderfcheide Aanmerkingen, in dit Opzigt te- gens hem gedaan. Deeze zyne betere overwooge Uit- drukkingen, moeten dan z�kerlyk ten Lof der Neder- land/e School' {trekken, welke daarin zo grootelyks uit- dunt, 'c Beftaat dan niet in een' Vergrooting' van de Dingen, jq dat Flikkerende van den Geest, 't geen ei- genlyk het Poe�tife, het Fabelachtige, en 't Roman- achtige aangaat , waarin de Italiaanen uicfleeken en de Frans/en \ nog daar boven zoeken te blanketten : 't welk wel aangenaam voor de Befchouwinge kan zyn, dogh de waare Overbrenging der Zaaken, nog de ge- trouwe Verbeelding van de fchoone Natuure niet is. ** r An-



		xxvj VOORREDEN. In deeze onze korte Leevensbefchryvin- gen, zullen wy niets anders onderfcheiden dan drie Hoofdfchoolen : die van Itali�, van Nederland, en van Vrankryk. Alles held over naar deeze drie, zo ten Aanzien van Smaak als van Manieren (i). De

			Anderzints, algemeenlyk gefproken, als men byzon- derlyk op die Wyze de Waarheid, 't leerzaame der Historie ( waarvan de Schry ver zo nadruklyk fpreekt) uit de Schilderyen, uit de Keeldhouwerye, uit de Me- dailjes, en uit de Poe�ten zoude willen haaien, dan zouden de Feiten zeer gebrekkig zyn, byzonder die van de Italiaanen en Fransfen opgegeeven worden: daar �wy doorgaans moeite hebben om zelve in de ftaatig- fte Schriften, van Dingen die onder onze Oogen ge- beurd zyn , de Waarheid te vinden. Rafa�'l zelfs, en Ie Brun, hebben zy deeze ten Oogmerk gehad, meer dan de Zinnen te betoveren, en de Dingen voortedoen zo- danig als zy geerne hadden dat die gebeurd waren ? In de Nabootsfing' van 't Moderne Leeven, in een Stukje van Mieris, Jan Steen, of Ostade, enz., zelve in de Bloemen van van Huij�m, is dan de Waarheid der His- torie meer te vinden, 't Is wat anders, de Volmaakt- heid van 't Antiek voor het Mensfelyke-Beeld, en de Oudheidskunde,in haarlieder eigenlykeBepaalinge aan- tepryzen. (i) Geeft dit niet te kennen, dat de Fransje School, die jonge Bloesfem , jegenwoordig tot een Hoofd- fchool' verheven zoude zyn, in gelyken Graad met de Italiaanfe en de Nederland/e, en waardig om den Smaak der Volkeren naar zig te doen overhellen ? Welke on- derneeming van onzen Schryver ! dogh geenerwyze oneigen aan de Vrypostigheid en Inbeeldingc zyhes Land-aarts, wien z�kerlyk geen Vernuft nog Bequaam- heid ontbreekt, en zelve in den hoogden Graad de Kunst bezit om zulke Volken door Beuzelingen en.Fleu- retjes



		VOORREDEN. xxVif De Schoole van Itali� zullen wy fchifc ten in zes Deelen , of Landfchappen; en dus niet zeggen Romynfe School', enz., maar enkeld de Romynfe, de Florentynfe, de Ve- netiaanfe, de Lombar-dyfe, de Napolitaari- Je, en de Genueesje Schilders. Een zelfde Smaak doet zig gevoelen in alle de Werken der Italiaanen : zy zyn maar alleen onder- fcheiden, in hunne verfchillende Maniere van Schilderen. Rafa�l zal 't Hoofd zyn der Romynfe Schilders; Leonard da Vinci en M. Angelo, zullen 't wezen van de F�oren- tynfe : met Domenico Ghirlandajo en Pietro Terugino daar te laaten, die geene andere Ver- retjes inteneemen, die zig zeer gelukkig in deezeWe- reld^fchatten wanneerze zig volgens deszelfs Modems en Fantafyen konnen kleeden en reeden, fpyzen en regelen, ongeacht zulks van den fchaadelykften'Invloed 9P hun Vaderland is, gelyk de wyzteEngels/en en Duits- ftr's getuigen. Wat laager vinden wy dringender Re- den, om de ftouteVoorgeevingen des Sehryvers te kee- ^ren : of zou 't ons onverfchillig moeten zyn de Ver- waandheid een's Volks ten onzen Nadeele te zien en te hooren, 't geen door de Bank te vlug en te wispel- tuurig is om zig te bepaalen, gelyk wy aan deszelfs ge- Quarige varieerendeBfoderies �n�pfchik in Gebouwen, en alles wat de Kunsten betreft onophoudelyk zien , die byveelen nooit aangenaam zyn dan wanneerze door eenen Pransfen-Gri� beftuurd worden ? Zouden wy 'c Oros hunner Kunftenaars en hunner Sehryvers, om een' dozyn verdi_enftigen welken wy in eenige Klasfen mo- gen ontmoeten, en waarvan wy ons met Vrugt bedie-. nen konnen, ten hoogften Toppunt gevest moeten achten?



		xxviij VOORREDEN. Verdiensten hebben dan de Meesters van ''M. Angelo en van Rafa�'l geweest te zyn. De Lombardyers zullen aan hun Hoofd heb- ben , Corregio ; de Venetiaanen zullen aan 't Hoofd hunner Bende praalen, met Gior- gione en Titiaan: zonder dat Cimabue, Giot- to, Lippi, Bel/M, Memmi, Mantegna, en anderen, bygebragt zullen worden. De Span- jaarden, in klyn Getal, zullen fchuilen on- der de Napolitaanen; en de Genueezen zullen ten Opperhoofd erkennen, Lucas Cangiage, De Nederlandse School zal vier Deelen, of Landftreeken bevatten : de Hoogduits]ers, waarvan Albert Durer en Holbeen de Op- perhoofden zullen zyn ; de Hollanders zul- len Lucas van Leiden hebben; de Vlaamfe bullen bezitten, Jan Stradanus; en de En- gels/e zullen aanvangen, met Wi��iam Dob- fon (i ). Alle deeze Schilders hebben in 't algemeen eene zelfde Maniere gehad, welke gewoonlyk den Flaamsfen-Smaak word ge- noemd. In de Fransse Schoole zullen wy niets mel- den, van Quenel, Caron, Nocroi, Dubois, "janet, Bunel, Dubreuil, Bobrun, Dorigny, du Moutier , en Vignon: om te beginnen met Ct) Dit's de Schikking van denSchryver : in dee- ze Vertaalinge zullen wy, aangaande die Artykel der Nederl. School', zodanige Verfchikkinge maaken als op zyn Plaats zal aangeweezen worden.



		VOORREDEN, xxi* met Jan Coufin, Freminet, en Fou�t, die z�kerlyk het eerst', in Vrankryk, den goeden Smaak der Schilderkunst hebben geplant. De Tyd-ordening zal in idere Schoole �iaauwkeurig waargenomen worden, volgens den Geboortentyd der Schilders : zonder Aanfchouwinge op hunnen Meester te nee- men , hebben wy elk aan zyn Vaderland over- gebragt. Alleen zyn wy daarvan afgeweeken, ten aanzien van Piet er L�ly en van den Rid- der Kneller : om dat zy gemeenlyk, in onze Schilderkundige-Wereld, voor Engelfchen , doorgaan , fchoon zy beiden in Duitsland gebooren zyn. In die Tyd-ordeninge fcal de Leerling dik- wyls voor zyn Meester geplaatst zyn : Ro~ manelli en Ciro-Ferri bevinden zig voor Pietro da Cortona. De Tyd-ordening zal omgekeerd fchynen by Karel Marat , ge- booren A°. i^S '� "^ ^zig geplaatst vind voor Leonard da Vinci^ welke A°. 14,5^ ge- booren is. Dat alles ontftaat, om dat die Perfoonen geen eenerly Vaderland hebben : als uit verichillende Landfchappen van Itali� efprooten zynde. Evenwel zal de Tyd-or- ening i_n elke Afdeelinge geregeld aanvan- gen : by Voorbeeld, zy zal naauwkeurig zyn onder de Romynfe Schilders ten aanzien van malkanderen,'en ter zelver Tyd zal zy ongeregeld fchynen, indien men die dgo



		xxx VOORREDEN. Romynfe vergelyken wil met den Florenfyne- ren, Venetiaanen , en de andere Italiaan- se Schilders. Dus zal 't insgelyks wezen, ten aanzien der Hoogduitsfers , Nederlande- ren, enz. Deeze Verzameling vervat meer dan hon-^ derdtagtig Leevensbefchryvingen van Schil- ders (i); en daar zyn 'er byna veertig on- der, waarvan de Portretten en de Historie in geen een Boek gevonden worden. Die Portretten zyn trouw afgetekend, na 't gee- �ie wy alhier 't beste gelykend hebben. De geenen welke van Buitenlands koomen, zyn met Voorzorge gekopieerd, na de Portret- ten die in de Famili�n der Schilders , in Ita- li�', Spanje, Engeland, Holland, en Vlaan- dere-, gevonden worden. Andere zyn ge- nomen uit de Akad�mie van St. Lukas te Rome, na de Origineelen die aldaar worden bewaard. De Plaaten zyn heftuurd, door den beroemden Hr. Ca zes, Direkteur van de Koning!. Akad�mie' der Schilderkunst ( 2 ). Wy (1) Volgens 't Plan des Schry vers, enden Frans- fen-Druk: wyl de Vermeerdering onzer Vertaalinge dat Getal, ten opzigt der Neclertanderen , veel hooger doet klimmen. (2) Men kan verzekeren, dat geen mindere Zorge is bygebragt, ten aanzien van de Portretten deezer Ver - taalinge welke daarna gemaakt zyn, byzonderlyk om naaukeurig de Gelykenisie te bewaaren : zulks zy, on- aangezien ze meer dan een derde verklynd zyn, dezelf- den, verre te boven gaan, zo van Tekening' als Behan- deling'



		VOORREDEN, xxxj Wy hebben de Kieschheid gehad, van geen twyffelachtig Portret optegeeven. Daar zyn eenige aan onze Nafpeuringe ontlhapt, door de Onmogelykheid van ze te vinden; en der- Zelver Plaats hebben wy opengelaaten. Op 't Voorbeeld van verfcheide Schryve* ren, hebben wy ons een' Wet gemaakt, van geene in 't Leeven zynde Schilders te Ipree- ken : 't ftaat aan denTyd om hunnen Roem ryp te doen worden, en denzelfden zo verre te verbreiden, als de fchoone Werken verdie- nen waarmede zy daaghlyks onze Tempelen en onze Paleizen oppronken. H Is de Tjd en de Bood (zegt Felibien) die de Verdiensten of de Gebreken der Mens/en in vollen Dagb ft^l ellen, welkende Nyt of de Gunst ge duur en- de hun Leeven verborgen hebben. Als die groote Kunflenaars eenige Leer- lingen van den Eerften-Rang hebben gehad, dan zal men deezer Leevensbefchryvingen vinden, in de Landftreeke en de Schikkinge v/aartoe zy behooren. Wanneer die Leer- lingen maar van den Tw�den-Rang waren, en deling' en Bevalligheid, en daarbcnevens nog verrykc zyn met de .Byfleraaden welke in den Frans] en-Druk niet gevonden worden, die de Portretten eenvoudiglyk m een Krolly_st _en _op _een> donkeren Grond geeft. Zel- ve heeft men de Voorzorge gebruikt, om die Portret- ten welke van den Schryver uit bekende Werken ge- trokken zyn, by Voorbe'eld uit Vajari, met de Origi* ncelen te vergelyken en daarna te verbeteren;.



		xxxij VOORREDEN. en zy echtereenigen Roem verwierven, zon- der verdiend te hebben dat men hier van hen eene afzonderlyke Loffpraake maakte : dan geeven wy hen een byzonder Artykel in de Leevensbefchryvinge hunnes Meesters, waar- in wy kortelyk bybrengen, hun Merkteken, hunne Verdiensten, en zo veel 't mogelyk is hunnen Geboortenftond en dien hunnes Overlydens. I n de Lyst van de voornaamfte Werken der Uitmuntende Mannen , die gevonden word op 't Einde hunner Leevensbefchryvin- ge, wyzen wy de Tafereelen niet aan die 2,ig in de Kunstkabinetten van Partikulieren bevinden. Al te onderhevig aan Verplaats- (Inge zynde, fpreeken wy niet anders dan van de geenen die in Kerken, Kloosters , -Paleizen , en Galleryen der Vorsten, wor- den gevonden. 't Zoude buiten het Ontwerp deezes "Werks hebben gegaan, alle de Plaaten opte- tellen welke na die Uitmuntende Schilders zyn \ gefneeden. Wy hebben alleen aangetekend, die van hunne eige Hand gefneeden zyn, en de voornaamfte Graveerders welke na hunne _tTafereelen gearbeid hebben. Een vry lang Verblyf in Itali�, verfchei- de Reizen naar de andere Deelen van Euro- pa , hebben aan den Schryver deeze Nafpeu- .riflgen gemaklyk gemaakt, Hy fpreekt van wei-



		VOORREDE N. xxxiij* weinige Schilderyen, welken hy op hunne �Plaatsfen niet gezien heeft. Veel Neiging voor de Schilderkunst; eenige Oeffening in deeze Kunst; een Smaak, dien hy zig ge- vormd heeft uit de Tafereelen , de Prin- ten, en de Tekeningen der beste Meesters _ySedert meer dan dertig Jaaren verzameld _shebben hem de Middelen konnen verfchaf- fen om met eenige Juistheid over de Schil» derkunst te fpreeken. Als hy de befaamdfte Schilders ichynt te berispen, en na hunne groote Eigenfchap- pen gebazuind te hebben de Gebreken hun- ner Kunst voorfteld, dan is hy 't niet die ipreekt: hy is maar de Weergalm der goe- de Scliryveren, en der oirdeelkundige Be- risperen. Een getrouw Historiefchryver moet niet alleen bybrengen, wat de geene ^c aanmerklykst gemaakt hebben welker Lee- ^ven hy befchryft: hy moet daarenboven der- ^elver Feilen niet verheelen. Daar zyn maar ^aUeen eenige Schilders, waarvan de Bioed- ftiaagen nog leevend zyn en geraakt zouden jonnen worden over al te groote Openhartig - ^eid, die ontfnapt zyn aan de juiste Bens- P^mge _vdke men over hunne Werken zou- de konnen maaken (i). De Tyd zal dit Geheim een_s ontdekken. . Aan (I) Wyl dit een Geheim is, konnen wy 't nioc aooi-gronden,nog de Redenen vinden die den Schrvver «us doen fpreeken, en bequaam zouden zvn om zvne L Deel # Pen-



		rsxxiv VOO RIEDEN. Aan den Hr. L�pici�, uitmuntend Gra- -veerder en Historifchryver van de Koningl. Akad�mie der Schilderkunst te Parys^ is de ■Schryver eene openbaare Erkentenisfe fchul- xlig, wegens de goede Aantekeningen wel- <ke dezelfde aan hem geleverd heeft, belan- gende de Ffamj'e Schoole. Insgelyks zou- -ae hy , indien hunne Zedigheid zig daar niet tegens kantte, tw� Vrienden konnen noemen, die voor hem, uit de Nederlandfe Moeken , wel hebben willen vertaaien wat iiem van nooden was. Voor 't overige wil men nimant onder- werpen, aan 't Oirdeel welk men bygebragt heeft over de Uitmuntendfte Schilders : elk is in volle Vryheid om daar over te oirdee- len, volgens zynen Smaak en zyne Kunde. Bedreeve Perfoonen .hebben geene Onderrig- tinge noodig. Die, welker Gezigt zo verre niet reikt en die niet aanftonds bevatten wat in die fchoone Kunst te vattei^ie, zullen f een Verdriet hebben van eenen Wegh ge- aand te vinden, welke hen leid om hun Oirdeel te oeffenen en hunne Kennisfe te volmaaken. Het Publiq is de Opperrichter, over de Verdiensten en de Begaaf'dheeden. Penne te doen verdenken, als de Werken van. eenige Qverleede Schilders vierende uit Ontzach voor hunne Bloedvrienden. Echter raakt dit ontwyfFelbaar alleen de Fransje School', die ons 't minste aangaat, en dus zo hoog' opgevyzeld zal zyn als zy immer gedaan kan worden. VER-'

				j