'.•7

VEEARTSENIJKUNDIGE BLADEN VOOR NEDERLANDSCH-INDIË

UITGEGEVEN DOOR DE VEREENIGING TOT

bevordering van veeartsenijkunde in

NEDERLANDSCH-INDIË

DEEL XXVI.

BATAVIA

Javasche Boekhandel amp; Drukkerij L 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19 14

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

INHOUDSOPGAVE

VAN

Deel XXVI.

Origineele en in hun geheel overgenoineu artikelen.

Bladz.

Veeartsenijkiiiidige inededeeliiigen van liet Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel;

No. 11. Beschouwingen omtrent de serodiagnostiek van malleus in Nederlandsch-Indië, door C. Bubberman. . nbsp;nbsp;nbsp;.

No. 12. a. Twee uiigehreide gevallen van hyphomycosis destruens eqiii, door C. Bubberman......

b. nbsp;nbsp;nbsp;Boiitvuur in Nederlandsch-Indië, door J. Ch- F.Sohns

c. nbsp;nbsp;nbsp;Borstziekte der varkens (septichaemia snum) ennbsp;varkenspest in Nederlandsch-Indië, door J. Ch. F,

SOHNS.................

No. 13. Tuberciilose-onderzoek in Nederlandsch-Indië, door C

Bubberman................

No. 14. Distomatose bij cavia en konijn, door J. Ch. F. SOHNS javaansche voedergrassen VI,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;door C. A. Backer .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

„ nbsp;nbsp;nbsp;VII,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ „nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;168

„ nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VIll en IX „nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;226

X en XI „ nbsp;nbsp;nbsp;„ „nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;394

Keuze van fokdieren, door nbsp;nbsp;nbsp;B.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vrijburg.........'10

De zoogenaamde „pest quot; der gedroogde runderhuiden, door

J. A. Gunst................. '42

Gras, grasvoorziening, hooi en hooibereiding, door W. Groe-

NEVELD............. '45

Benige cijfers uit de kliniek van de garnizoensziekenstailen

te Batavia, door nbsp;nbsp;nbsp;W.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VANnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DERnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BURG........'6'

Het veepassenstelsel en de veeregistralie, door Dr. B. Vrijburg ....................

Coöperatie in de paardenfokkerij, door W. Groeneveld . nbsp;nbsp;nbsp;. .

Een korte mededeeling over de schoft van hel paard in velband met spierwerking, door DR. G. Krediet .... Behandeling van saccharomycose volgens Harber, door J. N.

A. C. Scheepens............• ¦ ¦

Jaarverslag van het Institnut-Pasfenr te Weltevreden over 1913, door W. A. BORGER............

268

VI

Bladz.

De voorziening in de behoefte aan ambtenaren bij den burgerlijken veearfsenijkundigen dienst in Ned'rlandsch-Indië,

door C. S. JERONIMUS..............277

Statistisch overzicht der geneeskundig behandelde paarden van het Nederlandsch-Indische leger over het jaar 1913 .nbsp;Acarnsschurft bij een buffel (karbouw), door Dr. J. H. Smitnbsp;De Arabier als rasverbeteraarin Ned.-lndië, door Dr. B. Vrijburg.

Het Bengaalsche vee in bergstreken, door J. H. ZiJP . nbsp;nbsp;nbsp;. .

Vleeschhygiëne in de tropen, door J. Stapenséa .... Coöperatie in den handel van slachtrunderen, door Dr. H. ’t

Hoen...................

Herpes tonsurans, door J. A. Gunst.........

Benige anatomische afwijkingen bij het rund, door Dr.C. KUNST

Dermoid van de conjunctiva, door Dr. C. KÜnst.....

Veeartsenijkundige betrekkingen, door Dr. G. Krediet . nbsp;nbsp;nbsp;.

Huidenpest, door Dr. W. C. A. DOEVE........

Das Tusche-verfahren, door Dr. W. C. A. Doeve.....

Voederbriketten uit afvalprodukten der rijstpelmolen, door H.

J. VAN Giffen...............

Bengaalsch vee in bergstreken, door Dr. B. Vrijburg. . . . nbsp;nbsp;nbsp;572

Referaten.

javaansche benamingen van de teekens en lichaamsdeelen der

paarden (van Hinloopen Labberton)....... 81

Buffelmelk in Britsch-lndië.............. 84

Immunization tests with glander vacine (Mohler and Eichhorn). 180 Einige Blntbefunde bei Osteomalacie der Pferde (jOEST und

JAHNICHEN).................. 181

De stoeterij te Ahmednagar (Eng.-Indiëi, door majoor Hunt . nbsp;nbsp;nbsp;185

Uit het Jahrbuch für wissenschaftliche und praktische Tierzucht,

Jahrgang 1913.................477

Die Resultaten des diagnostischen Verfahrens bei Rotz in

Oestenreich in den Jahren 1911, 1912, 1913 (SCHNÜRER). 485 Subcntane injectie van kamfer bij acuut rheumatisme (Borqhesi). 487nbsp;Behandeling van tetanus met sulfas magnesicus (Meltzer eu

Auer).................... 488

Overzee-transport van paarden............. 489

Boekaankondigingen.

Veterinaire studenten-alnianak 1914 (v. d. B.)...... 91

Verzameling voorschriften betreffende den burgerlijken veeart-senijkundigen dienst, bijeengebracht door J. C. Hoekman (v.d. B ) nbsp;nbsp;nbsp;94

vil

N

Bladz.

Dr. h. Jacob, Diagnose and Therapie der innere Krankheiten

des Hundes (DOEVE)..............193-

Die abnornien Kaubewegungen init erhöhter Salivation nach Atropinistillation ins Auge von Hand und Kaize, von

W. C. A. Doeve (Sm.).............289

Anatomische, hisfiologische und bacteriologische Untersnchun-gen über elf Falie von Hiindetuberkulose von H.

SCHORNAQEL (Sm.)...............292

Das Tusche-verfahren, door j. C. Witjen (So.)......470

Rapport omtrent eene reis naar Australië ter bestudeering der

veeartsenijkundige toestanden, door L. DE BLlECK(’tHoen). nbsp;nbsp;nbsp;407

Necrologie.

Dr. Dominicus Pieter Frans Driessen......... 86

Onzen Oud-inspecteur (met portret)........... 89

Jan Hendricus Zijp.................4)2

Officieele mededeelingen.

Formatie personeel burgerlijke veeartsenijkundige dienst ... nbsp;nbsp;nbsp;95

Ressorten van de adjnnct-inspecteurs bij den burgerlijken vee-

artsenijkundigen dienst............. 96

Overgang van afgekenrde legerpaarden bij de tamme stoeterij

te Padalarang................. 96

indeeling en emplacement van het korps militaire paardenartsen. 96

Directeur van het Veeartsenijkundig instituut....... 204 nbsp;nbsp;nbsp;^

Verbetering der militaire pensioenen..........300

Invoer en quarantaine van vee......... 300—420—511

Formatie van het korps militaire paardenartsen...... 302

Hondsdoiheid-ordonnatie...............420

Reglementen. Veeartsenijkundige dienst. Politie...... 420

Titulatuur bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;422nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y

Bezoldiging en formatie van het personeel van den burgerlijken

veeartsenijkundigen dienst............ 422 nbsp;nbsp;nbsp;^

Nederlandsch-Indische veeartsenschool.......... 423 nbsp;nbsp;nbsp;^

Studietoelagen voor aanstaande gouvernenientsveeartsen . . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;508

Berichten.

Begrooting van Nederlandsch-Indië, 1914......... 97

Nieuw reglement voor het Weduwen- en Weezenfonds der Europeesche officieren van het Ned.-Indische leger ....nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;100

Oproeping voor gouvernenientsveeartsen......... 204 nbsp;nbsp;nbsp;^

Xde Internationaal veeartsenijkundig congres te Londen . 205—303 Traktement van den gemeenteveearls te Batavia......311

VIII

Bladz.

Begi'ootiiig van Nederlaiidsch-Iiidie, 1915. Indisch ontwerp . . nbsp;nbsp;nbsp;425

Nederlandscli-Indische veeartsenschool..........430

Voorschriffen voor het diagnostisch onderzoek van kwade-droes. 512 Vrachtreductie voor leden van erkende vereenigingen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;513

Entingen tegen septichaemia epizoötica.........573

„ nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haenionhagica suis.....577

Begrooting van Nederlandsch-Indië, 1915........578

Ingezonden.

Het voorstel betreffende de positie van de gouvernements-veeartsen, gezonden aan den Directeur van Landbouw,

N. en H. op 5 Februari 1914, door Dr. W. C. A. Doeve. 297 Heterogene bezoldigingen van gouvernenientsveeartsen, door

C. S. JERONIMUS................503

Aanvulling, door P. VAN Velzen............ 506 nbsp;nbsp;nbsp;/

Vereeniging tot bevordering van veeartsenijkunde in Neder-

landsch-Indië.

Naamlijst der Vereeniging.............. 1

Voorstel gezonden aan den Directeur van Landbouw. N. en H.

op 5 Februari 1914...............195

Programma van de Algenieene vergadering te houden op 27

en 28 Juni 1914................200

Agenda voor de bestuursvergadering op 27 nbsp;nbsp;nbsp;Juninbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1914.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;203

Afdeeling Midden-Java................203

Verslag over het 30ste vereenigingsjaar.........415

Mededeelingen van hel bestuur..........418—502

De heer W. C. Schimmel, directeur van ’s Rijks veeartsenijschool benoemd tot doctor honoris causa in de geneeskunde.................... 6

Personalia........... 101—206—311—431—518—583

Naamlijst der veeartsen in Nederlandsch-Indië.......203

Errata......................206

Staat der gevallen van besmettelijke veeziekten in Nederlandsch-

Indië ............107—207—433—519—587

Formatie en sterkte van en het verloop onder de militaire paardenartsen bij het Nederlandsch-lndische leger sedert

1 januari 1905 nbsp;nbsp;nbsp; 584

Verzamelstaat der gevallen van besmettelijke veeziekte onder

het vee gedurende het jaar 1913.........586

NAAMLIJST

DER

Vereeniging tot bevordering van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië.

EERE-VOORZITTER;

Dr. A. W. H. WiRTZ, Oud-directeur van ’s Rijks Veeartsenijschool, Zeist.

EERE-LEDEN;

W. P. Groeneveld, Oud-vice-president van den Raad van Nederlandsch-Indië, ’sGrave iiliage.

Mr. H. Kuneman, Oud-directeur van Binnenlandsch Bestuur van Nederlandsch-Indië, Brussel.

BESTUUR:

Dr. L. de Blieck, President, Buitenzorg.

W. VAN DER Burg, Vice-president, Weltevreden.

J. Ch. F. SoHNS, Secretaris, Buitenzorg.

Dr. P. Pil. VAN DER Poel, Thesaurier, Buitenzorg.

REDACTEUR VAN HET TIJDSCHRIFT: W. VAN DER Burg, Weltevreden.

LEDEN.

INTEEKENAREN.

De heer W. C. Schimmel,

Directeur van ’s Rijks veeartsenijschool, benoemd tot doctor honoris causa in de geneeskunde.

Ter gelegenheid van de feestelijke herdenking van het herstel der Utrechtsche Hoogenscliool in 1813 werd in denbsp;zitting van den Acadeinisclien Senaat der ütrechtsclie Univer-siteit op 14 November 1913 o. m. het doctoraat honorisnbsp;causa in de geneeskunde verleend aan

den heer W. C. Schimmel,

Directeur van ’s R ij ks veeartsen ij school te Utrecht-Met groote ingenomenheid is ongetwijfeld door de Indische veeartsen kennis genomen van de welverdiende hulde gebracht aan dezen voorganger van de veeartsenijkunde, dienbsp;zijn gansche leven in de voorste rijen der strijders voor denbsp;belangen der veeartsenijkunde en het veeartsenijkundignbsp;onderwijs heeft gestaan. Op welke wijze de tegenwoordigenbsp;directeur van onze alma mater, ons aller oud-leeraar, daarbij de wapens heeft gevoerd en successen heeft behaaldnbsp;moge blijken uit het hieronder opgenomen (ons door eennbsp;vriendelijken collega toegezonden) verslag van de plechtige uitreiking van het eere-doctoraat op 4 December j.1.,nbsp;voorkomende in het Utrechtsch Dagblad.

Hoe de studeerende jongelingschap in Utrecht den heer Schimmel waardeert, is te lezen in de volgende door dennbsp;T e r u g b 1 i k s c h r ij V e r in den Verterinairen Studentennbsp;Almanak 1914 geschreven regelen:

„ Wie oog heeft voor den groei, die het veeartsenijkundig „ onderwijs speciaal in de laatste vier jaren heeft ge-„ nomen, dient dankbaar te erkennen, welk een grootnbsp;„ voordeel het voor de Nederlandsche veeartsenijkundenbsp;), is, dat een verouderde functie als het directoraat wordt

,, bekleed door iemand, die dienaangaande zulke mime „ inzicliten heeft, als dat met den heer Schimmel hetnbsp;„ geval is.”

Behalve eene onderscheiding voor den heer Schimmel persoonlijk mag dit eere-doctoraat ook ongetwijfeld wordennbsp;aangemerkt als een blijk van waardeering (zooals reeds denbsp;Redactie voor het Tijdschrift van Veeartsenijkunde opmerkt)nbsp;van de zijde van de Utrechtsche universiteit voor het hoofdnbsp;van de inrichting voor veeartsenijkundig onderwijs. Met hetnbsp;oog op het streven naar hooger veeartsenijkundig onderwijs,nbsp;is dit zeer zeker niet van beteekenis ontbloot.

Aan de gelukwenschen, door het Bestuur onzer Vereeni-ging den heer Schimmel reeds toegezonden, voegt de redactie dezer ,,Bladen” de hare toe.

Plechtige uitreiking van het eere-doctoraat in de geneeskunde aan den heer W. C. Schinmel,nbsp;directeur van ’s Rijks-veeartsenijschool.

Professor EijkMAN reikte aan Dr. Schimmel het eere-dotoraat over, erwijl hij het volgende tol den nieuwen doctor zeide:

Het is mij, geachte doctor, een voorrecht U allereerst te mogen gelukwenschen met de onderscheiding, welke de Senaat op eenstemmignbsp;advies van de faculteit der geneeskunde U heeft toegekend en gaarnenbsp;grijp ik de gelegenheid aan, om de beteekenis dier onderscheidingnbsp;te dezer plaatse in het licht te stellen.

De faculteit stelde er prijs op U te eeren om uw wetenschappelijke verdiensten en tevens in Uw persoon, als directeur van ’s Rijks-veeartsenijschool, de zusterinstelling te huldigen, welke nu reeds bijnanbsp;een eeuw in deze stad gevestigd is. Ik mag spreken van een zusterinstelling, want uit wetenschappelijk oogpunt kennen wij immersnbsp;slechts één geneeskunde: het zijn de behoeften der praktijk, welke eennbsp;afzonderlijke beoefening der geneeskunst van den mensch en dienbsp;van het dier hebben in het leven geroepen. Hoezeer zij door voeling met elkander te houden, wederkeerig kunnen winnen en bevruchtend werken, is misschien nimmer duidelijker dan in de laatste jaren

gebleken. Ik behoef slechts te wijzen op de studie der infectieziekten van niensch en dier, welke sedert de ontdekkingen van een PASTEUR en een Koch een ongekend hooge vlucht heeft genomen en voor de praktijk in den vorm van vaccins en sera zoo rijke vruchten heeftnbsp;afgeworpen. En welk een gewichtige taak is niet den veearts toebedeeld, waar hij door het opsporen en het bestrijden van ziekten vannbsp;het vee, welke ook den inensch bedreigen, mede het zijne bijdraagtnbsp;tot bevordering der volksgezondheid.

Vond de wetenschappelijke beoefening der geneeskunde reeds sedert eeuwen haar plaats bereid aan de universiteiten, die der veeartsenijkunde is van veel later datum, in ons lajid dagteekent zij eerst van 1821, het jaar der oprichting van de Veeartsenijschool. Ik bennbsp;niet hij machte een getrouw beeld te geven van den invloed, welkenbsp;ook in wetenschappelijk opzicht in al die jaren van haar is uitgegaan.nbsp;Mag ik naar de laatste jaren oordeelen, dan is die invloed van grootenbsp;beteekeni's geweest; de school heeft zich alierwege, zoo in binnen-als buitenland een welverdiende reputatie verworven. Onder de leeraren,nbsp;meerendeels uit de eigen leerlingen voortgekonien, waren ten allennbsp;tijde mannen, die op het gebied hunner wetenschap, onder niet zelden moeilijke en bekrompen omstandigheden, belangrijk werk hebbennbsp;geleverd. Ik wil, om van de levenden te zwijgen, er drie van denbsp;uitmuntendsten noemen, die ook ik het voorrecht had meer van nabijnbsp;te kennen. De Bruyn, Thomassen en Van Esveld, met wie Gij velenbsp;jaren vruchtbaar mocht samenwerken.

Het besef van het hooge standpunt, dat de school meer en meer is gaan innemen, is ook bij ’s lands Kegeering levendig geworden.nbsp;Zet deze — waaraan nauw te twijfelen valt — haar plannen door, dannbsp;bevinden wij ons aan den vooravond van gewichtige veranderingennbsp;en mogen wij weldra de onder Uw leiding staande instelling tiegroe-ten als hoogeschool. Uw leerlingen zullen dan niet meer naar dennbsp;Vreemde behoeven te gaan om den titel te behalen, die de kroon zetnbsp;op in het eigen land verrichten wetenschappelijken arbeid. In zooverre zullen zij zelfs bevoorrecht zijn boven velen onzer discipelen,nbsp;voor wie de gelegenheid tot promotie aan een binnenlandsche uni-versiteit nog steeds blijft afgesloten. Doch wij zullen U dat voorrechtnbsp;niet benijden, integendeel er ons in verheugen, want het zal maar alnbsp;te duidelijk aantoonen, dat hier een onbillijkheid begaan wordt, zoonbsp;groot, dat zij onmogelijk lang kan worden gehandhaafd. Zoo kan dusnbsp;van Uw school ook voor ons de victorie uitgaan.

Op een dag als deze, nu wij bijzondere aanleiding hebben om vergelijkingen te maken tusschen voorheen en thans, zullen ook Uw ge-

10

dachten onwillekeurig teruggaan naar lang vervlogen tijden, niet echter een geheele, maar juist een halve eeuw terug, het jaar, toen Gijnbsp;leerling weidt van de veeartsenijschool.

Sta mij toe in het kort Uw cnrricnlum vitae van af dat tijdstip te schetsen, daartoe in staat gesteld door wat een bevoegde hand schreef.

Naar de hedendaagsche opvattingen liet de toenmalige toestand aan de school alles te, wenschen over en was slechter dan aan de meestnbsp;bekrompen hoogere burgerschool. Toch zijn juist uit die jaren uitnemende veeartsen voortgekomen.

Voorzeker zijn deze woorden niet het minst op U van toepassing. Na in 1867 met lof het eind-exainen te hebben afgelegd, werd Gij alnbsp;spoedig tot leeraar aan de K. M Akademie benoemd, vondt daar aanleiding en gelegenheid lot verdere studie en verwierft een zoo goeden naarn, dal bij de nibreiding van het personeel der veeartsenijschoolnbsp;in ’77 de keus op U viel. Van de vele leervakken, welke U werdennbsp;opgedragen, mag de chirurgie wel als Uw hoofdvak genoemd worden. Bijna allen veeartsen in Nederland danken U een degelijke opleiding. Uit eigen beweging voegdet Gij er de oogheelkunde aan toe,nbsp;welke door U hier te lande haar intrede deed in de veeartsenijkunde.

Doch ook Uw ond-leerlingen en vakgenooien hebt Gij bij voortduring aan U verplicht. Jaren lang toch waart gij een der redacteuren vannbsp;het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde en veelal de werkzaamste. Daarin en ook in bnitenlandsche periodieken verschenen van U talrijkenbsp;verhandelingen, waaronder de mededeelingen uit Uw kliniek in denbsp;eerste plaats verdienen genoemd te worden. Met medewerking vannbsp;twee vakgenooten steldet gij een standaardwerk samen, de Handleidingnbsp;tot de paardenkennis. Van Uw breeden wetenschappelijken zin getuigen ook de mededeelingen op het grejisgebied der beide lakken vannbsp;de geneeskundige wetenschap, welke gij sedert jaren aan ons medicinbsp;ten beste geeft in het Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde.

Dat Gij ook bij de vakgenooten in het buitenland hoog staat aangeschreven, daarvan getuigt op sprekende wijze het feit, dat Gij te Bnda Pest weidt aangewezen tot voorzitter van het negende internationale veeaitsenijknndig congres. Dat dit congres in 1909 tenbsp;Scheveningeii gehouden uitnemend geslaagd is, dankt het—daarovernbsp;is slechts één roep — in de eerste plaats aan Uw voortreffelijkenbsp;leiding.

Toen in het daareven genoemde jaar Dr. WiRTZ als directeur der school aftrad, waart Gij, als primus inter pares, diens aangewezennbsp;opvolger. Hoogelijk is het te waardeeren, dat Gij dien post van vertrouwen naast de werkzaamheid als docent, op U hebt willen nemen.

11

vooral ook met het oog op de komende gebeurtenissen. Moge het U, met rijke ervaring toegerust, gegeven zijn met onverzwakte krachtnbsp;de reorganisatie tot stand te brengen, waarnaar reeds jaren door velen reikhalzend is nitgezien. Moogt gij daarbij gesterkt worden doornbsp;het vertrouwen en den steun, welke U ongetwijfeld van de zijde dernbsp;Regeering en van Uw medewerkers zullen geschonken worden ennbsp;door de groote waardeering voor Uw persoon en Uw werk, van welkenbsp;de in deze stonde U te beurt gevallen onderscheiding mede een bewijs moge zijn.

De heer Schimmel bedankte den promotor voor de waardeeren de woorden tot hem gesproken, doch meende, dat zijn verdienstennbsp;overschat waren. Hij geloofde dan ook, dat de huldiging meer goldnbsp;’s Rijks veeartsenijschool, welke hij vertegenwoordigt, dan hem zelf.nbsp;Deze inrichting heeft, volgens spreker, toch reeds groote verplichtingnbsp;aan de Universiteit te Utrecht. In verband daarmede wees hij er op,nbsp;dat de hoogleerarer. Van Lidt de Jeude en J. Vosmaer er bij de openingnbsp;der veeartsenijschool in 1821 het eerst onderwijs gaven, terwijl eerstgenoemde tevens directeur was. Voorts, dat toen Vosmaer in 1824nbsp;overleed, hij werd vervangen door den hoogleeraar De Fremery, en datnbsp;'11 1822 de gunstig bekende aan de universiteit werkzame Schubaertnbsp;ook aan de Veeartsenijschool als prosector anatonies werd verbonden.

In het 4de decennium van de overige eeuw, aldus ging spreker voort, ontstond door verschillende omstandigheden een inzinking vannbsp;het veterinair onderwijs. Wederom sprongen de hoogleeraren dezernbsp;Universiteit in de bres, om de veeartsenijschool te behouden en tenbsp;reorganiseeren; vooral spande professor O. J. Mulder zich er vóórnbsp;en gaf tot dit doel een brochure uit, getiteld „De Veeartsenijschool”nbsp;Het gevolg was, dat het Rijk de school in 1851 overnam; tot diennbsp;tijd was zij bekostigd uit het Fonds van den Landbouw. Dit fonds wasnbsp;echter uitgeput.

In de eerstvolgende jaren kon de school zich, ondanks de haar ook overigens ten deel gevallen reorganisatie, niet genoezaam herstellen.nbsp;Dit geschiedde eerst, nadat Dr. MAC Qillavry in 1871 directeur werdnbsp;6ti zich belastte met het onderwijs in de physiologie. Onder zijn directoraat werd het aantal leeraren en het onderwijs-materiaal nitgehreidnbsp;0quot; ontstond het instituut der assistenten. Een der eersten was Dr.nbsp;Van ’t Hoef de later zoo beroemd geworden chemicus. Mac Qillavrynbsp;belastte hem met het onderwijs in de natuurkunde.

Toen Mac Qillavry in 1877 als hoogleeraar naar Leiden ging, volgde Dr. Pekelharing hem op; deze gaf niet enkel physiologie, doch ook algemeene pathologie en pathologische anatomie.

12

111 1881 ging hij over naar deze universiteit. Evenals hij hebben zijn opvolgers iii dezelfde leervakken, Dr. De Jager, die thans nog innbsp;Amerika is, Dr. Zwaardemaker, nu hoogleeraar aan deze Universiteitnbsp;en Dr. HAMBURGER, hoogleeraar te Groningen, zich voor het onderwijsnbsp;aan de Veeartsenijschool zeer verdienstelijk gemaakt.

Spreker wees er verder op, dat ook de lioogleeraren Van Itallie, thans te Leiden, en NiERSTRASZ, nu in Utrecht, met vrucht als leeraar aan denbsp;schooi werkzaam zijn geweest, en besloot daaruit, dat terwijl aan denbsp;eene zijde de Rijks Veeartsenijschool eenigermate is geweest eennbsp;pépinière voor onderscheidene lioogleeraren der verschillende Univer-siteiten, zij van een andere zijde mag worden aangemerkt als hetnbsp;pleegkind der Utrechtsche Universiteit. En nu meent spreker, is de band,nbsp;welke steeds tusschen beide onderwijsinrichtingen heeft bestaan, doornbsp;de hoQge onderscheiding hem ten deel gevallen, en waarvoor hijnbsp;hartelijk dank zegt, nauwer aangehaald. Hij spreekt de hoop uitnbsp;dat de weldra te verwachten veterinaire hoogeschool eenmaal alsnbsp;6de faculteit in deze universiteit zal worden opgenomen. Een dergelijke vereeniging bestaal reeds op vele plaatsen in het buitenland,nbsp;en op andere wordt ze voorbereid.

VEEARTSENUKUNDIGE MEDEDEELING VAN HET DEPARTEMENT VAN LANDBOUW, NUVERHEIDnbsp;EN HANDEL. NO. 11.

f Veeartsenijkiindig laboratorium te Buitenzorg.]

Beschouwingen omtrent de serodiagnostiek van malleus in Nederlandsch^lndië,

DOOR

C. BUBBERMAN.

lil het jaar 1909 werd met liet serumonderzoek bij malleus iu Ned e V lan dsch-1n d ië een begin gemaakt, echter vooreerst nog bij wijze van proef, zoodat het aantal op grond van dat onderzoek afgemaakte paarden in 1909 en 1910nbsp;niet groot was.

Van af het jaar 1911, toen aan de hand van in de beide vorige jaren verkregen resultaten definitieve voorschriftennbsp;konden worden gegeven, geschiedde het malleiis-onderzoeknbsp;in zijn geheel op meer uniforme wijze en liet is om dienbsp;reden, dat voor het bewerken van dit artikel gebruik isnbsp;gemaakt van de gegevens, die in 1911 en daarop volgendenbsp;jaren werden verkregen.

Volgens het Besluit van den Directeur van Landbouw dd. 16 Januari 1911 No 526 (opgenomeii in de Veeartsenijkun-dige Bladen voor Nederlandsch-Indië, Deel 25, Afleveringnbsp;5), moet het serumonderzoek geschieden:nbsp;o. bij alle paarden, die twijfelachtig op de ophthalmo-nial-leïnatie reageeren.

b. bij dieren met verdachte verschijnselen der ziekte, die negatief op de malleïnatie reageeren.

14

c. bij dieren zonder clinische verschijnselen, die op grond van de malleïnatie zijn ziek verklaard, docli niet werdennbsp;afgemaakt en op verzoek van den eigenaar opnieuwnbsp;worden onderzocht, om na te gaan of genezing is totnbsp;stand gekomen.

De metliode van onderzoek, welke zal worden toegepast is in liet besluit niet aangegeven; deze is aan den Chefnbsp;van het Veeartsenijkundig laboratorium overgelaten. Ongetwijfeld is dit een voordeel, daar nu niet aan een bepaaldnbsp;systeem moet worden vastgehouden en dus de nieuwstenbsp;vindingen op sero-diagnostisch gebied kunnen worden toegepast, zonder dat daarvoor wijziging der voorschriftennbsp;noodig is.

Vanaf hef jaar 1909 tot 1 October 1911 geschiedde het malleus-onderzoek door middel van de ophthalmo-nialleïnatienbsp;en van de agglutinatiemethode. Daarna werd de comple-mentbindingsmethode ingevoerd, terwijl door gebrek aannbsp;voldoende personeel de agglutinalie voorloopig achterwegenbsp;moest blijven. 1 Maart 1913 was het echter mogelijk denbsp;agglutinatie weder erbij te verrichten, zoodat vanaf diennbsp;datum beoordeeld werd op grond van de malleïnatie ennbsp;van de beide genoemde serologische methoden.

De te onderzoeken sera worden door de gouvernements-veeartsen naar het Veeartsenij kundig laboratorium opgezonden. Zij ontnemen het bloed door middel van een steriele canulenbsp;aan de vena jugularis, laten het eenigen tijd in daarvoornbsp;bestemde buisjes staan en zuigen met een steriele Pasteur-’sche pipet (inhoud 2 c. c. M.) het serum af. De pipet wordtnbsp;aan beide einden met lak gesloten en in een ervoor bestemdnbsp;houten blokje verzonden.

Tropische invloeden schijnen geen nadeelige werking op het serum uit te oefenen, tenminste door ons zijn enkelenbsp;malen eenige sera, zoowel van zieke als van gezonde paarden, tot vier maanden bij kamertemperatuur (29—30°C.)nbsp;steriel en zonder toevoeging van eenig conserveeringsmid-

15

del bewaard, zonder dat het gehalte aan agglutiniiien en complenientbindende stoffen verandering had ondergaan.nbsp;Ind ien de sera zorgvuldig zijn verkregen, gebeurt het zoonbsp;goed als nooit, dat zij in bedorven toestand aankomen.

rechniek.

A. Aggliitinatiemethode:

De diagnosti.sche beteekeiiis van deze methode berust op de eigenschap van het serum van aan malleus lijdende paarden om de in een keukenzout-oplossing homogeen gesuspendeerde malleus-bacillen totnbsp;klompjes en vlokken te doen samenballen, welke dan op den bodemnbsp;der buisjes bezinken en in den vorm van vlokken of als de zoogenaamde „agglntinatiesluier” zijn waar te nemen.

De door ons gevolgde techniek is in hoofdzaak dezelfde als die, welke door SCHÜTZ en MiESSNER is aangegeven en later door Müller, Pfeiler e.a. is gecompleteerd.

Voor de bereiding van de proefvloeistof wordt gebruik gemaakt van een stam, waarvan gebleken is, dat zij een voldoende en constantenbsp;agglutinabiliteit bezit. Op gezette tijden passeert deze stam een cavia;nbsp;quot;a elke isolatie uit de cavia wordt zij gedurende een week dagelijksnbsp;Op glycerine-agar overgeënt. Van dezen bacil wordt om de tweenbsp;quot;laanden een nieuwe proefvloeistof bereid. Daartoe worden 48 uurnbsp;oude plaatciilturen op glycerine-agar gebruikt, welke gedood wordennbsp;(2 uur op 60quot; C.) en daarna afgespoeld met Va carbol-keiikenzout-oplossing en vervolgens door papier gefiltreerd. Aan de aldus verkregen emulsie wordt eerst door optische vergelijking met de vorigenbsp;proefvloeistof dezelfde dichtheid gegeven, terwijl zij daarna wordtnbsp;gecontroleerd door een vergelijkend onderzoek van de oude ennbsp;de nieuwe proefvloeistof met sera van bekende waarde en welnbsp;van een ziek paard met hoogen en van een gezond paard metnbsp;lagen titer.

Voor het bepalen van den titer van een serum wordt deze proefvloeistof in een hoeveelheid van 0,2 c. c. M. gevoegd bij de gebruikelijke verdunningen (1 op 100, 200, 300, 500,800,1000,1500,2000,4000,8000)nbsp;van het te onderzoeken paardenserum, terwijl voor controle een buisjenbsp;'quot;et proefvloeistof zonder serum wordt ingezet (zie tabel 1). Voornbsp;het onderzoek van de sera uit de praktijk wordt meestal volstaan metnbsp;de verdunningen van 1 op 100 tot 1 op 2000.

De gezamenlijke buisjes (inhoud 1 c. c. M.) vertoeven eerst 24 uur

16

in de broedstoof bij 37“ C., daarna worden zij in een handcentrifnge gedurende 20 niinufen gecentrifugeerd bij een snellieid van 800 omwentelingen per minuut en staan dan nog 24 uur bij kamertemperatuur,nbsp;alvorens het resultaat wordt afgelezen. Het totale onderzoek is alzoonbsp;in 48 uur afgeloopen.

Het aflezen van het resultaat geschiedt bij doorvallend licht te^en een witten ondergrond, ten einde na te gaan of zich op den bodemnbsp;der buisjes in het eene geval de punt van niet-geagglutineerde bacillen,nbsp;in het andere geval de sluier of vlokvorming van geagglutineerdenbsp;bacillen heeft gevormd.

De hoogste serumverdunning, welke in staat was alle bacillen te agglntineeren, wordt als titer van het serum aangeduid.

De beoordeeliug geschiedt dus met het bloote oog; een microscopisch onderzoek van het bezinksel vindt niet plaats, alleen wordt altijd hetnbsp;afgelezeii resultaat door opschudden van den inhoud gecontroleerd.

Er zij hier gewezen op het feit, dat de gebruikelijke buisjes soms afsmeltpuutjes bezitten, welke den schijn kunnen geven, dat de bacillennbsp;tot een punt zijn bezonken, zoodat daardoor het resultaat onduidelijknbsp;wordt; door ervaring leert men dit gemakkelijk onderscheiden eunbsp;bovendien kan men zich na opschudden van het bezinksel overtuigen.

Op enkele punten wijkt dus de door ons gevolgde methode af van die van andere onderzoekers. Hef hoofdverschil bestaat wel in dennbsp;tijd, welke verloopt alvorens het resultaat wordt afgelezen.

Toen SciiüTZ en MiESSNER de agglutinatie bij malleus voor hef eerst uifwerkfeu, gaven zij aan, dat het resultaat kon worden beoordeeldnbsp;na een verblijf der agglutinaliemengsels van 24 tot 30 uur in de broed-sloof bij 37quot; C; Wladimiroff geeft echter aan, dat er soms zeernbsp;trage reacties voorkomen, die zelfs na 48 uur nog niet zijn afgeloopen,nbsp;zoodat men volgens hem voor het bepalen van een juisten titer minstensnbsp;twee dagen moet stellen.

Om een vlugger stellen der diagnose ntogelijk te maken, wordt door velen de versnelde methode van GaethQENS toegepast, waarbijnbsp;men het spontane bezinken der bacillen niet afwacht, doch dooreennbsp;matig ceutrifngeeren verhaast. Volgens dit systeem neemt het onderzoek veel minder tijd in beslag en kan men het resultaat volgensnbsp;Müller reeds aflezen na ongeveer 10 tot 15 minuten centrifugeerennbsp;bij matige snelheid, na 5 minuten bij een snelheid van 2000 oniw. pernbsp;minuut, volgens MiESSNER ua 10 minuten centrifugeeren bij eennbsp;snelheid van 1000 omw., na 3 minuten bij één van 4000 oniw. per minuut.

17

Het bleek ons, dat wanneer de snelheid meer dan 2000 omw. bedraagt, men onduidelijke sluiers krijgt en ook de geagglutineerde bacillennbsp;tot een punt kunnen bezinken. Daar wij slechts beschikken over eennbsp;centrifuge met motordrijfkracht, welke niet minder dan 2000 omw.nbsp;kan loopen en verder over eenige hatidcentrifuges met een maximumnbsp;snelheid van 800 omw., wordt met laatstgenoemden snelheid gedraaid,nbsp;doch dan 24 uur gewacht, alvorens het resultaat wordt afgelezen.

Tabel 1.

B. Complementbindingsmethode:

Door voorbehandeling van konijnen met schapenbloed ontwikkelen zich in het serum van die dieren z.g. haemolytische amboceptoren,nbsp;die het vermogen bezitten schapenbloedlichaampjes tot oplossing tenbsp;brengen. Inactiveert men dit serum (verhitting gedurende Vs uur opnbsp;56—57“ C.), waardoor het complement wordt gedood, dan treedt dezenbsp;werking niet op, wel indien men weder complement (versch cavia-serumj toevoegt. Geïnactiveerd haemolytisch konijnenserum—verschnbsp;caviaserum—roode bloedlichaampjes van het schaap vormen het z.g.nbsp;haemolytische systeem.

Volgens hetzelfde principe vormen zich na een infectie met een bepaalde bacteriesoort z.g. immuun-amboceptoren. Zoo bevinden zichnbsp;in het serum van malieëuze paarden anti-lichamen, die, samengebrachtnbsp;met het antigeen, dat hen deed ontstaan, in staat zijn een specifiekenbsp;Werking op dat antigeen uit te oefenen onder invloed van het in hetnbsp;paardenserurn aanwezige complement, dat daarbij gebonden wordt

18

Ook deze werking blijf! uit na inaciiveeren van het paardenserum, doch treedt weder op na toevoegen van versch caviaserum (complement).

Gesteld, dat men met de noodige verdunningen werkt en de vele technische bijzonderheden in acht neemt, dan zal door middel van denbsp;immuun-amboceploien van een geinactïveerd serum van een ziek paardnbsp;het toegevoegde antigeeii gebonden worden aan het aanwezige complement, zoodat bij latere toevoeging van schapenbloed en geïnactiveerd haemolytisch konijnensernni geen haemolyse zal optreden, daarnbsp;het complement reeds gebonden is, daarentegen wel, indien het paar-denserum van een gezond dier stamde m.a.w. geen immuun-ambocep-toren bevatte.

Een kort schema ter verduidelijking;

antigeen nbsp;nbsp;nbsp;] binding van het

-1- geïnactiveerd serum ziek paard nbsp;nbsp;nbsp;gt; complement.

4- complement (versch caviaserum) nbsp;nbsp;nbsp;\

4- geïnactiveerd haemolytisch konijnenserum -b schapenbloedlichaampjes

antigeen

geïnactiveerd serum gezond paard -bnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;complement (versch caviaserum)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

-b nbsp;nbsp;nbsp;geïnactiveerd haemolytisch konijnenserumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haemolyse.

-b nbsp;nbsp;nbsp;schapeubloedlichaampjesnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l

Voor het onderzoek wordt hoofdzakelijk de door SCHÜTZ en Schubert aangegeven werkwijze gevolgd.

Als antigeen werd in het begin een malleusbacillenextract gebruikt, hetwelk bereid was door een emulsie van glycerine-agar culturennbsp;afgezwommen bacillen, na een verhitting van 3 uur bij 60quot; C-, viernbsp;dagen bij 37quot; C. in het schudapparaat te schudden en vervolgensnbsp;gedurende 2 uur te centrifugeeren bij een snelheid van 3500 omw.pernbsp;minuut.

Daar zulk een extract echter meestal na een zestal weken zijn werkzaamheid gedeeltelijk verloeren de bereiding tamelijk omslachtignbsp;was, werd later uitsluitend de ook voor de agglutinatie gebruiktenbsp;bacillenemulsie als antigeen aangewend. De resultaten, die hiermedenbsp;werden verkregen, stemden volkomen overeen met die bij het gebruiknbsp;van extract; nooit ontstond belemmering der reactie of haemolysenbsp;door deze proefvloeistof in de gebruikelijke verdunning.

Het haemolytische serum wordt gewonnen bij konijnen door deze te behandelen met een oplossing van roode bloedlichaampjes van hetnbsp;schaap. De beste resultaten werden verkregen door de konijnen drie-

19

maal intraveneus in te spuiten niet 1 c.c.M. bloed niet tusscheiipoo-zen van een week, doch ook werd een hoogwaardig serum verkregen door de dieren ineens met een groote dosis bloed te behandelen. Typisch is, dat witte konijnen (albino’s) zich bijzonder slecht voornbsp;deze serunibereiding leenen; de meeste sterven aan anaphylaxie nanbsp;de tweede injectie; zwarte daarentegen zijn veel resistenter en verdragen bijna alle de injecties.

Voor de bereiding van het haemolytische serum en bij de uitvoering der reacties wordt gebruik gemaakt van schapenbloedlichaampjes. Hetnbsp;wordt dezen dieren door punctie van de vena jugularis ontnomennbsp;gedefibrineerd, door neteldoek gefiltreerd en ten slotte gewasschen.nbsp;Een viermalige wassching in de handcentrifuge is meestal voldoende.nbsp;Eiken dag wordt versch bloed gebruikt. Voor de uitvoering der reacties dient een 5% emulsie in physiologische keukenzoutsoliitie.

Als complement fungeert het serum van caviae. Dit serum wordt niet bewaard, doch voor ieder onderzoek een nieuwe cavia gedood.nbsp;Het schijnt, dat de voeding van deze dieren een grooten invloed opnbsp;de waarde van het serum heeft. Voedert men ze met knollen ennbsp;versch gras, dan kan men meestal een hoog complementgehalte verwachten; niet, indien het voedsel weinig vocht bevat.

Drie dagen na de laatste injectie worden de konijnen, die voor de bereiding van het haemolytische serum dienen, aan een proeftappingnbsp;onderworpen. Van het aldus verkregen serum wordt de titer bepaald,nbsp;terwijl het slechts dan gebruikt wordt, indien de titer minstens 1500nbsp;bedraagt (zie tabel 3). Het is ons gebleken, dat dit serum, mits in denbsp;ijskast en onder afsluiting van licht bewaard, tot een half jaar toe ennbsp;misschien ook langer zijn titer behoudt.

Ieder versch caviaserum wordt eerst gecontroleerd, daar in het systeem het werken met de kleinst benoodigde hoeveelheid complement van groot belang is. Met de bepaling van deze hoeveelheidnbsp;wordt dus bij ieder onderzoek begonnen (zie tabel 4). Gemiddeld genomen is een verdunning van 1 op 20 tot 1 op 30 de juiste; eennbsp;enkele maal wordt weleens een hoogwaardig serum gevonden metnbsp;een titer tot 1 op 50, een enkele maal een laagwaardig met een titernbsp;Van 1 op 10, terwijl eenige malen een cavia werd aangetroffen, welkenbsp;absoluut geen werkzaam complement bleek te bezitten. De somsnbsp;groote verschillen, welke worden aangetroffen in de titers der seranbsp;van verschillende caviae, schuiven de noodzakelijkheid van de titer-bepaling zeer op den voorgrond.

Bij iedere nieuwe aanmaak van antigeen wordt dit eerst gecontroleerd en wel door het in verschillende verdunningen (1 op 50

20

100, 200, enz.) te voegen: a, bij het liaeinolytisch systeem en b, bij de minimale hoeveelheid van een ziek paardenseruni van bekendenbsp;waarde, welke met het vorige antigeen de haemolyse nog volledignbsp;belemmerde (zie fabel 2). De verdunning van het antigeen, welke bijnbsp;de controle b de haëmolyse nog juist geheel belemmert, terwijl innbsp;controle a daardoor geen belemmering mag ontstaan, wordt gebruikt.nbsp;Meestal is een verdunning van 1 op 100 de juiste.

Voor het onderzoek van paardensera uit de practijk wordt meestal volstaan met serum hoeveelheden van 0,2. 0,1 en 0,05 c.c.M. Hetnbsp;tweeledig onderzoek, dat SCHÜTZ en Schubert voorstaan, waarbij dennbsp;eersten dag slechts een hoeveelheid van 0,2 c.c.M. wordt onderzochtnbsp;en een negatief resultaat van het onderzoek dien dag reeds kannbsp;worden afgelezen, terwijl bij positieven uitslag den tweeden dag denbsp;verdere verdunningen worden onderzocht, zou te tijdroovend zijn; denbsp;beslissing der positieve sera kan bovendien nu vlugger geschieden.nbsp;Er wordt dus slechts een eenmalig onderzoek met de drie genoemdenbsp;hoeveelheden ingesteld, hetgeen voldoende kan worden geacht, daarnbsp;ook door ons een belemmering van de haemolyse bij 0,1 c.c.M. serumnbsp;als positief wordt beschouwd. Bij ieder onderzoek van praktijkseranbsp;wordt tevens een ziek serum van bekende waarde en een gezondnbsp;eruni in alle verdunningen van 0,2 tot 0,01 onderzocht, terwijl verdernbsp;steeds gezorgd wordt voor de noodige controles van konijnenserumnbsp;caviaserum, antigeen en keukenzotoplossing. Onnoodig te zeggen,nbsp;dat iedere verdunning van het te onderzoeken paardenserum wordtnbsp;gecontroleerd door in een tweede buisje het antigeen uit het systeemnbsp;weg te laten (zie tabel 5.)

Tabel II.

H

gt;

co

m

r