-ocr page 1-
SCHVLTBOVCK
IN D O Ì E I NE OP
DEI TALIAE N-
\             SC Ç E W Õ S E,
DES DOORLVCHTIGE
STEN&c. VANDEN IARE 1606.
Maer anghefien daer in moeten commen iulcke partien als de
overfetting uythetIornael 1606 vereyicht^foo volghter uyc
* hier fulcke partien van defenlare 1606 te fullen moeten uyt-
blijven,ende vande laren 1605 en 1607 te moeten incommen,
als befchreven is onder den titel desIornaels 1606.
Noch is te ghedencken datmen inde overfetting vande twee eer-
fte groote capitalepartien des Iornaels in dit Schultbouck wat
beionders gade flaet, te weten dat een Rentmeefterfchaps De-
biteuren uyt d'eerfte groote capitale partie des Iornaels over-
ghefet wefende, foo begintmendaerna al ver volghens over te
fetten des felven Rentmeefterfchaps Crediteuren uyt de twee-
.... de groote capitale partie des Iornaels, waerby men noch ver-
voughtde ordinaris titels der poften daer by behoorende, om
alfoo int Schultbouck by malcanderen te hebben al t'gene elck
Rentmeefterfchap angaec.
                                 c              ë
É æ
ê,.
-ocr page 2-
$
©e
4850'
i6c6.
Capitael debet.
Per verfchey den partyen
V
planuar.
RENTMEESTER-
SCHAP GE NE RA EL.
Cafle diens Casfier den Treforier Hein-
.'. Turck debet.
                          róód.
Per verfcheydenpartyen
7100
o
lanuar.
In
Davit de ïonghe tot Cuelen debet. 1606.
PerCapitaelverfibijnende den 1 CMaerte 1603 fil. 3
Per capitaelverfihijnende den ι tJMaerte 16c6fil. 3
-
200
400
o
o
lanuar.
Alanuar.
1
1
Q
Vincent Pieters in Denemarck debet 160<$,
Per capitaelverfchijnende den 1 K^épril 1604foL 3 -'\
3OO
500
O
o
Iaunar.
1
1
Tanuar. Per capitael verfikijnende den 1 April1606fil, 3
%
-ocr page 3-
Capitael credit.
Fer verfckeydenpartjien
Hf. «
(6q6.
oC
ï ßá mar.
17550, o o
RENTMEESTER
SCHAP GENERAEL.
Caflè diens Casfier den Treforier Hein-
drick Turck credit. 1606.
Perverfcheydenpart)en.....
8
In
Januar.
6800
o o
Davit de Ionghe tot Cuelen credit.
Vincent Pieters in Denemarck credit.
Is
.r ,
■MMHBM
-ocr page 4-
<fi
Saxen debet.                             1606.
PercapitaelverfchtjnendedenitMawte 1606/0/,3 -
o o
dlatfudr.
<soo
Ghelderlant debet.                         1606.
Per captael verfcbijnende den 1 Jpril. 1606fol^ 3 -
Alanuar*
700
Maerten de Hondt debet.
ïanuar.PercaJfefoLs
1606,
o o
300
§
24
Raphael Sanders debet.
Per cajfèfil. 3 t -
1606,
lamar*
s
400
25
____;___________.__
________-
-ocr page 5-
Saxen credik
ïâ
t
Ghelderlandt credit.
Maerten de Hondt credit.             * 16 o 6.
Per captael verschijnende den $ Apilito^foL æ
o o
300
Tamar.
y
'■ /
Raphael Sanders credit.                  1606.
Per captaelverfchijnende den 10 Meje 1604 foL æ
Ianuar.
400 o
I 4
> -
-ocr page 6-
ïä|
Samuel vanden Dale Prefident vanden
Raedtdebet.
Steven MaertensRaedtdebet.
Filips Bloem Raedtdebet.
Dierick vande Slote debet.
»■ - I
-ocr page 7-
Õ ■
Ø
Samuel vanden Dale Prefident vanden
Raedtcredic.
                           1606.
Per cafuaelverschijnende den 31 Oecemb, 16c6fil. æ ' ·
$
ß
oldnuar*
8oo
o o
Steven Maertens Raedtcredic.          1606.
Per cafttAel verschijnende den 31 Oecemb, 1606f ol. a
o fanuar.
800
Filips Bloem Raedt credit.             1606.
Per captaelverfchijnende den 31 Oecemb. 2 606fol. æ ·
Soo
ianuar.
Dierick vande Slote crédit.              1606.
Percaptaelverfchijnendedeniluniwl6c6fil,2 *
o ó
lanuar.
200
-ocr page 8-
! oe
Baken yaüden Ho ve 4eb et.
Diipeniè der keucken debet. 1606.
Per cdjfefoL 3 - -
δ
1400
Tnlanuar.
Difpenfe des Heeren eamer debet. iéod.
1S00
s
Per calleM. 3
In
lamtar.
Diipeniè der Stal debet.
1606.
ïoooi
intanuAt. \Per ctjfe foL 3
8
-ocr page 9-
) . ■■■
-' ■ é
É : ^
Balten vanden Hove credit. \6o6.
Per CAfttAelverfibijnende den ZtMeyei 606fol æ
$
%
olanuar.
30Ö
o o
Diipeniè der Keucken credit.
Diipenfe des Heeren camer credit*
/
Difpenfe der Stal credit.
\
. L, .,..■
-ocr page 10-
y
ÉÏ
s
$
Difpenfe der Hondejaeht debet ido6.
IriUmarAfercaiïefoLi - > >-
$co
Difpenfe der Vogheljacht debet. 1606.
600
o o
Mlanuar.\Per cajfefol. 3
8
o
o
Difpenfe der Rekencamer debet. 160 d,
8OO
OO
g jAlanuar,
»          m
Percdjftfil'Z·       -                            "
Zeepartien debet*
_______________!________________.__________________
-ocr page 11-
r Diipenièder KondejacKtcredit.
Diipenfe der Vogheljacht credit.
Diipenfe der Rekencamer credit.
Zeepartyen credit.
1606,
zó lanuar-
fercaüeiolz
Κ
-ocr page 12-
Boeten debet.
Extraordinaire partyen des Rentmeefterfchaps
generael debet.
JlV JLj JL^i X jItJL Xj XZ# O Α *~j JLV.
SCHAP VAN NIEVSTAT.
Clement Calf Rentmeeftervan Nieuftat de-
bet.
                                     ióo6.
Fer verfthey den partyen -
In Unnar.
Herman Clocke debet.                 lóoó,
/Vr capitAel verschijnende den ι £?$<?&. löoj ƒ#/. 3
o ία nu ar.
-ocr page 13-
13
Boeten credit.
$
¹'
Extraordinaire partyen des Rentmeeftérièhaps
Generael credit. ■'.
RENTMEESTER
SCHAP VAN NIEVSTAT.
ClemeritCalf Rentmeefter van Nieuftat ere-
.             dit'                                                             1606
Perverfcheydenpartyen                      
\Per cajfe fol.z .                     .          . , _ , _
InTdnuar.
io Iamar*
7
8

3joo
o
o
o
o
Herman Clocke credit.
Per Clement Ca/fâ/. lz ' ■'.
1606.
Tanuar,
15
ßï
Ê 2
■·,
-ocr page 14-
14
Danielde Wilde debet.                 1606.
Per capitael verschijnende den 31 Pecemh. 1602/0/. 3
SO
Ïanuar.
Davit Coenfen debec. ir/j. > =         ιάοά;
Percapitael'verschijnende den 31 Èècemb. i6c$fiL$
ïanuar»
70
Reinout van Cuelen debet.            1
Per capitael ver[chijnende den izAugufi. 1603 ƒ>/. 3
oJanuar.
60
.¥-·.-■-*
f' i
Piet er vanden Berghe debet.            1606.
P<rr capitael verfihjjnende den 10<i?^^, 1606 fol, 3
d ïanuar.
ζ
200
-ocr page 15-
is
o
Daniël de Wilde credit.
$\ ιiUnmr^erClement Cdffol iz
i6öcv
<*\$
20
Davit Coenièn credit·
f er Clement CalffoL ι a
1606.
lanuar.
30
o o
Reinout van Cuelen credit.
Pieter vanden Berghe credit.
K3
-ocr page 16-
I<5
7.
©e \$ 1
loosdeHondt debet. :            ^ ióOtS.
Tamarlper capitaelverfchijnende den ι ΟΛΚ i6o6fil.3 ^ -V
/4W4r. Pir ^ir^/ verfchijmnde den ι Oiïok i<3c6>/. 3. -
400
3 «50
0|
o
o' o
Andries van Damme debet.             1606.
Per capitael verschijnende den 1 Oiïoh, 16o6fol.3
3OO O' O
AUnuar,
2
Matheus de Voocht debet.             ióöó.
Per captaelverft hynende den 1 Gcïob. 1<5c6 fol· 3 -
250 o o
olanuar.
lan de Haen debet. ·                 } i6jo6*
Per capitaelverfchijnende den ι Oflob. 1606fol. 3
34°
o o
oïwuar*
■ •:./
______
-ocr page 17-
loos de Hoadtcredk.
\
Andries van Damme credit.
Matheus de Voocht credit.
lan de Haen credit.
:'
-ocr page 18-
18
se
4500;
Claes de Moor debet. 3; \ i; >-0 ώ;
Umar\?er capitacl 'verfibgrtende den 1Otiob. 1606 fil. 3
o o
CornelisSibrants debet.               idoó.
Per capitael verschijnende den 1 Ofiob. 1606 fol. 3
ICO O O
dlanuar.
FredrickBoom debet.                  1606.
Per capitaelverfi hijnende den 10 Bob, 1 <5oó fil· 3 -
800
o o
dlanuar.
lan vande Velde debet.
-ocr page 19-
Ckcs de Moor cred&
;a
$ Is
Cornelis Sibrants credit.
Fredrick Boom credit.
£.Ui
lanvande Velde credit.
IÓOÓ.
Januar.
Per captaelverfchijnende den ie OM. löosfil.
IOO
> I
-ocr page 20-
• f
o*
Pieter du Oimp debet.
'JU
■>
y
Lenaert de Boot debet.
lacob Heymans debet.
Per Clement CdffoLii.
50
2^iamar,
ióoó.
ïoorisAlbrechts debet.
Per Clement CalffoL i$
2Q
ztflanuar.
r ■<
-ocr page 21-
21
I Pieter du Camp credit. \i6o6h
Ianuar*. Pw capitaelverfibjjnendedenS Novemb, iCO}fol. 2
ê
'o
2CO
Lcnaert de Boot credit*                 1606*
Percaptaelverfchijnende den 20Ianuar. iCc6fiI.2
Ianuar.
100
o o
Iacob Heymans credit.                 ióo 6.
Ianuar* Per captaelverschijnende den 20 Ianuar, ι toéfol% 2
o o
50
loris Albrechts credit.                  ióoó*
Per capiaelverfchijnende den 20 Ianuar. 1 ócófil. 2
o' Ianuar,
2C
MH^
MMM
-ocr page 22-
22
*,«
©e
Do£or luliaen Sanders Medicijii debet.
Meefter Ariaen Willems Chyrurgijn debet.
ïafon de Clerck Poortfluyter debet*
Die vander Wet Nieuftat debet.
■-
-ocr page 23-
"f
o
o
ö |)pdorIuliaenSandersiv3edki;n credit. é£ï6.
Ianuar* \ Per captaelverfcbjjnende denio Februar. ïGöófol. æ
i
50
ßï
o
o
Per captaelverfchijnendeden é Iunius I6o6fol,æ
Qilamar.
Meefter Ariaen Willems Chyrurg, credit. i6oó-
Percaptaelverfchijnende den ie Februar. 16c6filt æ -
ïanuar,
o o
10
1 Ë '
.'■ j ÷ j é : ï ,..
lafon de Clerck Poortfluy ter credit. 160 6.
Ver captaelverfibijnende den 10 ïanuar »i6o6foltz m
ïanuar.
c
10
Die vander wet Nieuftat credit. 1606·
Per captaelverfchtjnende den é lunim 1606fol, æ
IOC
olamar.
■r !
ø '·Ñ '·ú.:
-ocr page 24-
Extraordinaire partyen des Rentmeefterfchaps
van Nieuftat debet.
*i«
RE NT Ì E E S X E R-
SCHAP VAN HOOGHEN-
Ç V Õ S E.
Reinier de Leeu Rentmeeefter vanHooghen-
huyfe debet.
                             1606·
Per verfeheydenfartyen -
In lam Ar·
230 o o
Baftiaen Verbanck debet.               1606.
Per captaelverfchywnde den é oflob. ïöoi foL 3
Qlamar.
40
Omaervande Walledebet.              160ü.
Percaptaelverfchijnende.den31 Decemh. i6ozfiL 3
o lanu&r.
100
o o
-ocr page 25-
#5
Extraordinaire partyen des Rèntmeefterfchapsj ^
van Nieuftat credit. ,·
RENTMEESTER-
SCHAP VAN Η OOGHEN-
HVYSE.
Reinier de Leeu Rentmeeefter van Hooglien-
hayfe credit.
                            ióoó.
Per verfeke)'denpartyen -
Percajfefol.z
-
TfflariuAr·
o
o
o
o
7
8
130
IOCO
lanuAY*
20
Baftiaen Verbanck credit.
Per Keinkr de Leeufol. 24
ióoó.
io lamar.
40
Omaer vande Waüe credit.
Per Reinier de Leeufol, 24
lood·
UnuAr.
50
L 2
-ocr page 26-
fr
I
oe
Iafon Corneliflen debet.                16 o 6*
cïamar. lVer captaelverfchijnende den 10 Cfiob, 1602fol. 3
20q
2
Aernout de Cock debet.                 1606.
Per capftael verfchijnende den 1 ïunim 160 6 fol. 3 -
lanuar.
O, o
'2 o
500
Thomaes Lauwers debet.              1606*
Per captaelverfchjjnende den 1 ïunim 1606 fol. 3 *
3800
lanuar.
Mathijs de Roo debet.                    160Ö.
Per camaelverfcbtjnende den 1 ïunim 1606foL 3 *
lood
öáçýáô.
-ocr page 27-
É
;
J2
: ;ß
Tanuar,
ïaibn Cornelifeficredik ÷ TÓoéi
Per Reinkr de Leeufol. 24 *
*
. I40
f.
0
2y*
%
0
*
#
Aernout de Cock credit.
)
Ô
Thomaes Lauwers credit* !,
.
Mathijs de Roo credit, %
■ * $■
1
V
L 3
%.
-ocr page 28-
Lodcwijck Houffmit debet.
Lucas de Ram debet.
Michiel Cam debet.
Willem Baert debet.
-ocr page 29-
29
o* $ f §
30
I cdeWijckHoüflmit credit.          1606.
ïßá nudr,\ Per captael verschijnende den \ lunim 1 tesfil. 2 .
Lucas dcRam credit.                    1606.
Per captaelverfchijnende den 2 Iulim \ 603 foL 2 - æ
lanuar.
50; cl o
/ /
Michiel Cam credit.                     1606.
lanuarl Per cafmel verschijnende den ie Uiïaerte iccófi/, æ
40
Willem Baert credit,                   1Ó06.
Per captael verschijnende den ie tMwte 1606 fol. 2
djanuar.
50I
o o
L 4
-ocr page 30-
30
Coenraet Verburch debet,
Per Minier de LeeufoL 2$
1606.
$
fanuar.
7 U
ICO]
Fredrick Pieters debet.
Per Reinier de Leeufol 2$
IÓ06.
i^Ianmr»
30
Zeewercken desRentmeefterichaps vanHoo-
ghenhuyfe debet.
Extraordinaire partyen desRentmeefterichaps
van Hooghenhuyie debet.
-ocr page 31-
31
Coenraet Verbürch credit.
Per capfael verfijnende den lolanuar. i6c6fol.
oC
$
oilamtar·
O o
ICO
Fredrick Pieters credit.                    j<50&
Percapitaelverfchijnendeden 10 Ianuarti6c6fol.z ,
olanuar*
20
Zeewercken des Rentmeefterichaps vanHoo-
ghenhuyfe credit.
Extraordinaire partyen des Rentmeefterichaps
van Hooghenhuyfe credit.
-ocr page 32-
RENTMEESTER- ..·?
SGHAP VAN SWANEN
Β V R C H.
lalpar Vincke Rentmeefter van Swanenburch
debet.
»
CarelPieters debet.                      1606.
Per capitaelverfihijnende den 1 OHeje 1603/0/. 3 -.
o o
[amtar.
120
1606.
Willem lanflen debet.
Per capitaelverfchijnende den ι Meye 1662 fil, 3
o o
2jO
lanuar.
Adam verbrugghe debet.              1606.
Per cafitael verschijnende den 1 c ïunim 16ö$fii. 3
460
Atamar.
f
-ocr page 33-
II
RENTMEESTER^
É SCH APV Á NSW Á Í E N-
BVRCH.
laipar Vincke Rentmeefter van Swanenburch
credit.
                                   1606.
$
S \ 1$
Per cajfefcl. æ                -                - -
tfoo
Ianuar,
CarelPieters credit.
1 ·
Willem f anflèn credit.
Adam verbrugghe credit.
..'
-ocr page 34-
χ'
34
Erfchijnfen van Swanenburch in fptnme dq-i <*>
iet.
                                     1606.
o o
400
olanuar.
Per captadverfchymnde denioüHaerte lóoófoh %. -
Adam de Bock debet,                   1606.
P* r captael ver Schijnende den 1 /**/«* ï ócófoL 3 -
P*r capitaelverfihi/nende den 1 O#0&. 1606 ƒ>/. 3
Per captael verschijnende den 1 Otfob, 1óoófol. 3 -
o; o
Oj.O
o o
150
Η
70;
3 olanuar.
3 olanuar.
3 . olanuar*
Antheunis de longhe debet*
Per captael verfchijnende den 1/##/#* \6c6fol, 3
60
o
olanuar.
Marcus de Witte debet.                 ióoó.
Per captael verschijnende den 1 lunim 16o6fol. 3,
Per captaelverfchijnende den ι Oc7ok 1 ócófil. 3
70
60
o
o
lanuar.
3
3
o'
olanuar.
ι,ί;,:.·.::..;,..-.:·:..,.;:..^:-........-,.,.,.,.:^..,- '-■..;,■■■■'■■.:,.. · ■" .. _______________
■ ■■■-.'_______________________________'■ ·- ·■ :_________________________________________________________________________:___________________
-ocr page 35-
3S
-- , *»,                                ■».                                                                                                                                                                                                           ■'*■»■                                                                                                                             L·- '■■■■■■■■■ y
Etfchijafen van Swanêntehïn fomme credit.! tfi
lï' » . f
j_^
n-./■■■)
Adam de Bock credit.
|»ËÚËí,·Ë«'ß
.■..,.
Antheunis de jonghe credit; ■■*
ËÊ'
"*
Marais de witte credit.
-\
Ì
I               «f. ,
-ocr page 36-
e* li É i
\fynmr\per ^ii^/^^^^»1^1^^
3q
3 · ·
1606.
Iofep de Viflcher debet.
Per capitael verfcbijnende den 10 cMe)e,i€ó6fiL 3
20
Thomas van Gaffel debet*              \4Ö
JlanuaAper caftwlverfcktjnende den ïoUUeye 1606 fil. j «
á ï
IO
■JWi
Simon E euwouts debet.
I
Mfiss
-ocr page 37-
Ç
Acrnoutdevricntcrcditó          Á !
oe
$
\\
Iöfep de Viflcher credit.
é
I
Thomas van Gaffel credit.
Simon E èuwoüts credit.
t o
ç
Ì æ
-ocr page 38-
Querin de Vos debet.
oe
$
OTïr :.
Extraordinaire partyen des Rentmeefterfchaps
van Swanenburch debet.
r -
-ocr page 39-
B9
Querin de Vos credit.                    160&
Per cAfitMlverfchtjnwdedw 51 Decemhióoófil ζ
s
zoo
o lAM&r,
Extraordinaire partyen des Rentmeefterfchaps
Swanenburch credit.
Winft en verlies credit.
Ί
tM l
-ocr page 40-
<■ i
;
*.......
-ocr page 41-
f
■8 HOOFTSTICIC:
VANDE STAETMAKING
i,                         enbowcfluyting in ^Domeine,
"^T Α dien int vólghende fomwijlen fpraeckfal vallen, Van verlijcking en
Λ~^ overeencomming tufiehen rekeninghen na de Italiaeniche manier, en re*
keninghen van Ontfanghers, Treforiers, en Difpen fierste ten bureele geexa-
mineerti bellotenen afgheveerdichtworden, foo fullen wy defenoemenbu*
reelfche rekeninghen, tot onderfcheytdervoorichreven rekeninghen op de
Italiaenfchewijfe, t'welckverftaen fijndeickfaltottefakecommen.
Anghefien de boucken der bouckhouding in Domeine jaerlicx veïnieut
en gheïloten worden, foo mocht ymant meynen datter gheen befonder ftaet-
makingfonderflot vallen en iöude, maer om ander redenen ghebeuret ver-
keerde uyt defe oirfaeck:Na dien als ghefeyt is de boucken Jaerlicx vernieuc
wordeh, om te fien haer overcomming mette floten der Penningmeeftets ten
bureele gedaen, of der bureelfche rekeningen,en dat ten einde des felven jaers
veel onbetaeldefchulden fijn, van wegen veel partien opt-Iaetfte vant jaer ver-
schijnende, diemen met veel ichrijvens al foude moeten overdraghen int capi-
tael des volghenden jaers, Soo hebben wy oirboir verftaen fulcke bouckfluy-
ting niet eer te doen dan ten einde vant vólghende jaer > want datter dan över-
fchiet fal fchijnbaerlick weynich fijn, en niet veel ichrijvens hebben om inde
boucken eens volghenden jaers over tedraghen: Sulcx datmen gheduerlick in
tweeSchultbouckenfchrijven ial,inekk t'ghenedaerin valt. Nu dan om
defe redenen de boucken jaerlicx niet gheflóten fi/nde, foovalter ftaetmaking
fonderilot na de wijfe als int 9 Hooftftick derCoopmans bouckhouding by
vooorbeelt verclaert is,waer deur men cvewel fret hoc de floten der poften
vande Ontfanghers ,by aldienfe dadelick gheflóten waren overeencommen
fouden met haer floten der bureelfcherekeninghen:Sghelijcxhoet'flotdes
capitaels, overcommen foude mettet flot der generale bureeliche rekening
des Treforiers. Oock fietmen wat vermeerdering of vermindering het capitael
optielvejaerghecreghenheeft:Sulcxdattexopt einde van yder jaer ftaeima-
king valt der boucken des ièlven jaers, eri fluyting der boucken vant voorgan-
ghen jaer (uytghenomen t'eerfte om datter gheen voor en gaet) wiens reilen
ghebracht worden optcapitael des volghenden jaers.
Merckt noch dat eermen het bouck fluyt de quitantkn anden bouckhou-
der fullen gelevert worden om te fien de overcomming van haer dach teghen
den dach der Maentftaten., en onbehoirlick verfchil bevonden weiènde ,men
fait op de cant des Maentftaets nevens departie anteyekenen, en dat den Rent-
meefter toonen voor het fluyten der rekening , en hem vermanen dathy
hem een andermael van fulcx wachte, óf anders hem doen betalen de breuckc
daer op in fijn Inftruclie gheftelt, Angaende faute dieder van fulcke overeen*
comming mocht vallen op ontfanghen penninghen, die wort bekent by den
Deur waerder diemen uytfendt om executie te dóen ,daen overden verfchijn*
dach iSé ■;. ■■.■■:■: ; "i;;
                        ■r::y:b-:^j <r,dêi          v:hnrM
Noch is te ghedencken dat de floten der particuliere Rentmeefters beichny
ven in bouckhouderfcheform, ibmwijlen niet overcommen en fullen mettet
flot der bureeliche rekening, uyt tweederley oirfaeck: Ten eerften om partien
inde bureelfche rekening gheroyeert en verandert: Ten anderen om dat ordiï
naris ontfanck inde bureelfche rekening altijtgheftelt wort voieommelick na
Μ 4 i'ver-
V
-ocr page 42-
42                 VANDE VORSTELICKE
t'verdrach, daerfe in bouckhouderfchc form niet anders en comtdan foofe da-
Reliek ghebeurt is. Om defe twee floten te effenen, of befcheyt daer by te ftel-
len nat'behooren^ ghenomen voor t'eerfte datter ghecn ander verfchil en valt
dan van weghen gheroyeerde ende veranderde partyen, t* welck foo fij ndc, den
Bouckhoudervergaertalde verfcheydenheden dieder vallen onder debet en
credit op een papier in form van Maentftaet, t'welck daer na ten lornale ghe-
ftelt wefende, en van daer int Schultbouck overghedreghen, foo moet fij ç flot
overcommen mettet bureels. Maer foo hieï noch by viel het voornomde
tweede verichüick neem 200 c£, van weghen ordinaris ontfanck inde bu-
reeliche rekening heel gheftelt, die in bouckhouderfcheform niet anders en
comtdan iboiè dadelickgebeurt is, des Bouckhouders flot fal vant bureels ioo
veel verfchillen. Doch om van t'felve verfchil behoirlkke ghedachtenis te
houden, en datkennelickfy alles uyt te commenna t'bchooren fonderdwa-
ling, men fal des Bouckhouders flot aldus ftellen:
Merckt dat dit flot vant Bureels verfchilt ioco ©£,uytoirfacckdat (als
blijektby den inventaris int Iomael des jaers 1607) foo veel bedra-
ghen de reftanten defes Rentmeeftetfchaps, die daer inde bureelfche
rekening gheftelt fijn als offe vol ontfanghen waren: Maer hier na
t'ghene dadelick ghebeurt is· .
D'oitfaeckwaeromoptonderfcheytdefer twee floten van rekening der parti-
culiere Rentmeefters acht ghenomen wort,is dat den Rentmeefter generael de
penninghen vande particuliere Rentmeefters moet voorderen volgens de bu-
ieelfche rekening, want hy hemliemiiiet alleen en eyfcht t'ghene fy dadelick
ontfanghen hebben,maer bovendien t'ghene fy volghende hun inftru&ie be-
hooren ontfangen te hebben: Maer des Bouckhouders flot dient, om te voor-
deren de penninghen diemenbewijft dadelick byhemlien te moeten weien,
volghende hun eyghen Maentftaten.
Tot hier toe isgheièyt vande floten der particuliere Rentmeefters: Angaen-
det'flot der rekening des Rentmeefters generaels fijn gheroyeerde en veran-
derde partyen worden gheerTent als vooren vande particuliere ghefeyt is: Maer
foo hier noch by viel verfchil van weghen ontfanck inde bureelfche rekening
liecl gheftelt, volghens het contract die inde bouckhouderiche form niet an-
ders en comt dan foofe dadelick ghebeurt is, bedraghende neem ick éïïïïóæ
des Bouckhouders flot fal foo veel verfchillen vant bureels. Doch om van t'fel-
ve verfchil behoorlicke ghedachtcnis te houden, en dat kennelickfy alles uyt
te commen na t'behooren, fonder dwang, men fal by des Bouckhouders flot
een memorie ftellen * als vooren by het flot des particulieren Rentmeefters
ghedaen is.
D'oirfaeck waerom opt onderfchey t defer twee floten des Generalen Rent-
meeftersacht ghenomen wort, is dat den Heer de penninghen vanden Rent-
meefter generael moet voorderen volghende de bureelfche rekening, want hy
van hém nietalleen en eyfcht t'ghene hy dadelick ontfan ghen heeft, maer bo-
ven dien t'ghene hy volghende fijn inftru&ie behoort ontfanghen te hebben:
Maer des Bouckhouders flot dient om te voorderen de penninghen diemen
bewij ft dadelick by hem te moeten wefen, volghende fijn eygen Maentftaten.
Noch fal ick hier vermanen t'ghene int 4 Hooftftick angheroert is, te we-
ten datmen int fiaetmakenen onderfoueken wat verandering hetcapitaelin
Domeine óp een voorgaende jaer ghecreghen heeft,moet ghedencken het ca-
fitaelderVorftelickedifpenlètevervoughen by t'flotdcs voorfchreven capi-
^ >                                                                                                                                                        tacls
-ocr page 43-
Β OVCKHOVi) IK G# '                        43
taels inDomeine: Als by voorbeelt de fommevan d'eerfte gróote partye des
lornaels in Vorftelicke diipeniè welcke is van capitael dcber,grooter lijnde dan
de fomme der tweede partie van capitael credit, lbo wort dien credit ghetroc-
ken vanden debet, en de reit ilreckt tot vermindering des capitaels bevonden
in'tfluyien desSchultboucxvanDomeine: Maer tot vermeerdering des felven
capitaels als tverkceide ghebeurt.
t             9 Η OOFT STICK.
VANDE BOVCKHOVDING IN DO*
meine met groot er bevpint dan deur eenen BoucL·
houher can uytgherecht rvyordem
INt bovefch reven voorbeelt der bouckhoudingvan Domeine^ is ghenomen
den Bouckhouder meughelick te fijn rekening te houden van alle befonder
Pachters, Debiteurs, en Crediteurs onder dat Treforierfchapoft Rentmeefter-
lchapgenerael iarterende:Maerdc menichte foo groot wefende dattethem on*
meughelick waer, ghelijckt in Domeine van Machtighe Vorften ghebcurt,en
datmen nochtans wil weten hoede caflèn der Rentmeefters overal gheftek
fijn, foo lal kk nu dacr af wat fegghen* Ghenomen by voorbeelt datter bene-
vens het Rentmeefterfchapgenerael, metteRentmeeiierfchappen particulier,
van wiens Debiteurs en Crediteurs hy int befonder rekening houden can,
noch iijn twintich particuliere Rentmeefterfchappen daert hem afonmeughe-
Jickis:E)e felve neem ick voor t'eerfte te hebben een Treiörier particulier,
ftaende onderden Treforier Generael. Dit lbo fijnde, menfalbenevens den
felven Treiörier particulier, ftellen noch een Bouckhouder, die ick noem par*,
ticulier Eouckhouder, tot onderfcheyt vanden anderen die ick Generale Bouc- ,
houder heete: Defe particuliere Boutfkhouder fal benevens fijn Particuliere
Treiörier even fulcken manier van bouck houden als int voorgaende verclaert
is 5En boven dien fal hy alle maendelchrij ven anden Bouckhouder Generael,
twee faken: Ten eerftenwat fijn Treiörier particulier op die maent ghefonden
heeft an den Treiörier Generael, of deur ailignatie an hem betaelt. Ten
tweeden de reft van t'ghene hy daer benevens meer ontfanghen heeft dan uyt*
ghegheven, of meer uytghegheven dan ontfanghen,fonder te ftellen de befon-
der partyen daer die reft uytipruyt, want die bekent fijn deur de boucken des
particulieren Bouckhoudersdie Creature vanden Heer is. Het voorichreven
lal den Bouckhouder generael ten lornale ftellen, en int Schuhbouck overdra-
ghen na rbehooren. Maer om hier af by voorbeelt wat claerder te fpreken,foo
Jaet het Landt van dat particulier Rentmeefterichapheeten Stierlandt, en den
particulieren Treforier Fredrick Martens, die inde Maent van Februarius
j Cc6 op den 12 der felve, ghefonden heeftan den Treforier Generael 6oo
c$o §, En boven dien inde felve maent van Februarius meer ontfanghen
dan uytghegheven iooo c£, fonder daer inbegrepen te fijn de böveichre-
vcn éco c&. T'welck deur den Bouckhouder particulier overghefchreven
fijnde anden Bouckhouder generael op den 5 Maertei6o6,endeby hem ont-
fanghen op den ioMaerte 1606 ,fooial den felven generalen dat ten lornale
ftelien, t'welck op tweedeiley wijfeioudemeugentoegaemTen eerften aldus;
ïoMaertc
-ocr page 44-
\
44.               Van.de Vors te lick e
ï o Maerte Caftè diens CaiTier Í Treforier generael debet per
Fredric Martens Treforier van Stierlandt ócoc£, die den iel-
ven Fredric betaelt heeft anden Treforier Í den i2Februa-
v. rius 16o6,volgens het fchrij vê fijns Bouchouders Í van den v
•   5 Maerte i606,en mybehandicht den io Maerte i6o6,comt <5cooC o$o§
ßï Maerte Fredric Martens Treforier van Stierlandt debet per
Capitael looo <& o$ o %, die den felven Fredric inde maent
Februarius i6c6 meer ontfanghen heeft dan uytghegheven,
ibnderdaerin begrepen te fijn deboveichrevenóooc?C,die
hy betaelt heeft anden Treforier generael,volgens het fchrij -
ven fijns Bouckhouders Í vanden $ Maerte,, en my behan-
*  dicht demo Maerte I6o6,comt                                     ioooo£o$o§
Ènfulcke partyenfoudender int jaertwaelf vallen, welcke int Schuhbouck
overgheftelt fijnde, fy fouden int capitael al ghefaeyt ilaen tulTchen ander par-
tyen : Maer wanttet voughelick is het fuy ver inghecommen van Stierlandt des
heelen jaers met een partye daer in te ftellen , foo foudemen daer me meughen
doen als met oncoften en ander partyen van vermeerderende of verminderen-
de Capitael (diens fommeuyt haer pofte ten tijde der boucklluyting inde pofte
van capitael ghebrocht wort) makende een pofte van Stierlandt, en jn plaets
van ten Iornale te fchrijven als boven,men foude aldus ftellen:
io Maerte Caile diens CalTierN Treforier generael debet per
Fredric Martens Treforier van Stierlandt éoo^die den fel-
ven Fredric betaelt heeft anden Treforier Í den é æ Februa-
rius i6o6, volgens het fcbrijven.fijnsBouch^
5 Maerte,enmybehandichtden é o Maerte I6o6,comt
          6ooc£c$a$
io Maerte Fredric Martens Treforier van Stierlandt debet per
Stierlandt éoooo£o$ o $, die den felven Fredric inde maent
Februarius 1606 meer ontfanghenteeft dan uytghegheven,
fonder daer in begrepen te fijn de bovefchreven eooot» die
hy betaelt heeft anden Treforier generael,volgens het fchrij-
ven fijns Eouckhouders Í vanden $ Maerte, en my behan-
dichtden ïoMaert i6o6,comt
                                      ßïïïó£ü$ï§
"Want Stierlandt aldus een eyghen poft hebbende, en het flot van dien ten tij-
de der bouckfluyting overghedreghen fijnde opt capitael, foo foude het fuy ver
inghecommen van dat jaer des felven Treforierfchaps, daer in met een partye
ilaen, ghelijek oncoften vanden huyfe en meer ander.
Dit foo wefende, den Generalen Bouckhouder en iöude op die wijfe maer
een pofte hebben, in plaets van veel hondcrt onder den Treforier particulier
forterende, en foude nochtans altijt bekent fijn de gheftaltdercaiTe, foowel
vanden particuliere Treforier, als van al de Rentmecfters die onder hem ware.
De reden waerom de bovefchreven Gooo^nietghctrockenen wierdë vande
ïooo c& o^o §, en waerom^datmen niet in een partyeen ftelde Fredric Martens
inde maent van Februarius meer ontfanghen te hebben dan uytghegheven
400 cAis dat den Bouckhouder generael daer mede niet en foude weten hoe de
caflè van fijn Treforier generael gheftek is.
Noch is te gedencken dat om eygentlick te fpreken, de voorichreven €00 c£
ten Iornale niet en behooren gheftelt te worden uyt deMaentftactdesTrefo-
liers particulier als boven, maer uyt die des Treforiers generacis alft fal behan-
!*
                                                                                           dicht
-ocr page 45-
Β O VCK Η pVDiNG·                           45
dicht fijn, om de redenen van deigelijcke verelaertinf 5 fiooftfu'ckclefèr bouo
houding in Domeine, te weten datmen alfoo meerder feketheyt heeft j deur
diender dan des Treiöriers generaels getuychnis is 4e partye warachtich te we-
fen. Doch wy hebben dit hier alib voorbeeltfehe wijfe metten cortften geftelt.,
Voort fop den generalen Treforier den particulieren beweien hadde te ont-
fangen of betalen cenighe penningen niet angaende den ontfanck van Stier-
landt, alfoo derghelijcke fomwijlen ghebeurt, hy en foude die niet moeten
brenghen in ontfanck van Stierlandr,wanttet dan foucle iêhijnen het waer iuy*
ver capitael of incommen van Stierlandt, iöo veel grooter ofckendêr te weien
dant eyghentlick fijn ibude, en daerom ibude van fukx moeten belbnder reke-
ning ghehouden en overgheionden worden. ; I
         : JVJ'ibfJvjt -
Tot hier toe is geièyt van twintich Rentmeefters onder eenen Treforier par*
ticulièr, van welcke den Bouckhoudergenerael gheen rekening houden en
can, maer foo fy gheen Treforier particulier en hadden, dan altemael anden
voor fch re ven generalen contabel waren, in dienghevalle foude den Bouck-
houder particulier, met elck dier Rentmeefters meughen doen fulcx als voo.
renghcfeytisdathy doen ibude metten bovefchreven Treforier particulier,
te weten alle maende overfchrijven anden Bouckhouder generael, wat elck
Rentmeefter op elcke maent na luyt fijns Maentftaets meer ontfanghen heeft
dan uytghegheverïilndervoughendat den Bouckhouder generael een luttel-
ken meer wercx foude hebben dan te vooren, te. weten.twintich poften in
plaets van een, en daer me ibude hy fchouwen de grooté menichte der poften
van al de Debiteurs en Crediteurs onder die twintich Rentmeefters forteren-
de waer af de kennis by den paticulieren Boiickhouder iottde beftaen.
Maer by aldien t'bewint der Domeine foo wijt ftrc&cdat in plaets van fülc?
ke twintich Rentmeefters waren ^neern iek, twintich particuliere Treforier^
elck met een menichte van Rentmëeftersonder hem, men foude nevens yder
particulier Treforier een particulier Bouckhouder vervoughcn: Twekk foo
ghedaen fijnde, den Bouckhoudergenerael en foude maer twintich poften te
meer crijghen,dats even foo veel aïsvandc bovefchreven twintich Rentmee-
fters:Oock ibude hier me de gheftalt aller caflèn bekent fijn, want yder particu-
liere Bouckhouder ibrghe foude draghen; en heichey t connen ghevcn vande
caflen onder hem fbrterende. ,
            o                                             ,;.r
Merckt noch dat al hebben wy hier boven gheiêyt van benevens elck Tre-
forier fijn Bouckhouder te vervoughcn, fulcx is alfoo voorbeeltfche wijfe ge-
nomen,maer daerentufichen is kennelick, dat eenen bouck mach houden van
foo veel cleene Treibrierfchappcn t'famen, als deur hem bequamelickghè-
fchicn can·
                                                                   '                       '
T'was Tantwerpen doen ick daer woonde t'gebruyck, datmê de vier maen-
den Februarius, Meye, Auguflus, en November, noemde maenden van beta-
ling, als de betaling van Februarius, de betaling van Meye &c. Voort alibo veel
Coopluyden de verkhijndach van haer handelinghen daer op veroirdenden,
foo deden fy haer Bouckhouders van elcke foodanigher drie maenden balance
trecken, of ftaet maken, der Debiteurs en Crediteurs daer in vallende, om tè
weten hoe hun caife daer in ial geftelt fijn, en om hun voorder incoop en uyt-
coop der goeden,lichting en uytgeving van penningen op intteft en wiiïel,met
dierghelijckena te rechten, en nummermeer in faute van betaling te vallen,
noch onnuttelick te veel pennirighen in cafle vergaren: Maer foo een Monar-
chq die onder een generale Bouckhoudcr verfcheyden particuliere hadde,alioo
oock wilde van elcke dxie toccommende maenden weten hoe de caflêghcftelt
'                                                                                              falfijn
# ,
\ χ
-ocr page 46-
':'., - ' -■■.;■■ '■■.'■                                                                                                                                                                                                                                                                             '■■■ .■■.■■ \ ■ "-i ''
46             Van-de Vör s τ el ι e ke
fal fijn, men foude elck der particuliere Bouckhouders bevelen, alle drie maen-
dentefendenanden Bonckhouder generael fijn balance^ want de reilen der.
felve vervöüght by de fijne, men foude fbegheerdehebben.»
Inde jaerlickfche boucfcfluyting en beginning eens nieusboucx en foude hy
töttetformeren des capitaels niet moeten ftellen alle beibnder Debiteurenen
Grediteüre-h-der particuliere Bouckhouders, t'welckals watonéindelicxange-
vangen wierj Maer totteiparticuliere Debiteurs en Crediteurs onder fijn Tre-
förierfchap generael forterende, foude hy alleenelick-veivoughen de reftvan
debet of crédit, die elck particulier Bouckhouder in fijn :beginning des nieu
böbef gevonden hadde, want breeder kennis der fpecialé Debiteurs en Credi-
teurs foude by elck particulier Bouckhouder bevonden worden; Oft anders ge-
ièyt, elck paiticulier Bouckhouder foude j'aerlicx ten comptoire des generalen
Bouckhouders meugen leveren copie van fijη lornael en Schultbouck des fel-
ven jaers, alioodergelijckemette bureelfche rekeningen der Penningmeefters
ghedaen Wort, welcke verilrecken fouden tot breeder bewijs, daert van doen
waer,der bovefchreven refte, fulex dattet niet rioodich en foude fijn daerom
t'elckensden particulieren Bouckhoudas te moeyen. > ν
                   .,.··.·■■.; α; η
i. Tot hier toe is gefeyt van een generale Bouckhouder en particuliere Bouck-
houders int anfien van incommende penninghen derJDomeine. Belangende
haet uy tganck deur de difpenfe, daer afhebben wy int voorbeelt der boveichre-
"Venbouckhouding^defake ghenomen al of den Treforier generael die be-
donder betaling felfdede, en daer af comptabel waerrivïaer wanneer het be-
wint daer afgfootetis dan deur den Treforier generael met fijn Bouckhou-
der der Domeine can uytgherecti» worden, fulex datmen over de verfchey-
<len difpenfeheen of meer Vèrfeheyden betaelders of freforkrsen Bouckhou-
ders ftelt,ifoöfalicknuiegghenvahd'oirden diesangaende;:: . i
             ; . ■
Den Tierbrier generael gheeft ariden Treforier particulier der diipeniè alle
maende fufcken fomme ghelts, alshem eens voor al by aétó vanden Heer ver-
oirdent is,i en dat totte ordinaris ontföften diemeri deur ervaring totte difpenfe
noodich béy int: Angaendè$>enninghen welcke daerenboven tot extraordinai-
leoncoftén behouven, die telt hyanden vobrichreven Treforier der difpenie
deur ordonnantie vanden Heei, iülcsr dat alfdan inde generale rekening gheen
pafticulariteyten vandedifpenfe encommen,maéralleenelick de voorfchre-
ven maentlicke fómmen en partyen der ordonnantien. Den voorichrevcn
Treforier der difpenfe met fukke penninghen de betalinghen doende, en fijn
Bouckhouder der difpenfe daer af bouck houdende, ghelijck wy hier na inde
"Vbrftelicke difpenfe by voorbeelt breedei verclaren fullen 3,ial alle maen-
de behandighen anden Bouckhouder generael twee faken: Ten eerflen wat
fijn Treibricr der difpenfe op diemaentontfangen heeft vanden Treforier ge-
nerael: Ten tweeden de lbmme van t'ghene hy uytghegheven heeft, fonder te
ftellen de befonder partyen der difpenfe daer die iömmeuytfpruyt, want die in
des Generalen Bouckhouders bouckë niet enbehouvenyals bekent lijnde deur
de boucken des particulieren Bouckhouders.Het voorfchreven fal den Bouck*
houder generael ten Iornale ftellen, endeint Schultbouek ©verdraghen na
t'behoorensni Ymi!>j?iwitnu i't .·, ν-,φϊΐιάτ* Im hi rj-ixó^j a, ·
             ;■*»:,..„'
JVIaêromiiierafby vootbéeltwat claerdertefpreken ,foo lact over de vijf
difpenfen, als desHéeren Carrier,; Keucken, Stal, lacht, met Fauconnerie, fijn
een Treforier metnaem GerritVVbuters; die inde maent van Februarius idoö,
«opden 7 de;cfelve,, omfanghen heeft Vanden Treforier generael 12000 oS, en
^tghegheveri in als 118poc£. Twelck den ^Bouckhouder derdifpenfe over- -
muh-'i
                                                                                                          ghe- ·
-ocr page 47-
i
\ .''
 O V C Ê Ç O V D É Í G.                         47
ghefchreven fijnde op den 2 Maerte 1606 anden Bouckhouder gencrael, en by
hem ontfangen den 5 Maerte 1606, fo fal den felvê dat ten Iornale ftellen aldus:
5 Maerte Gerrit Wouters Treforier der vijf difpenfen, als
s'Heeren camer,Keucken7 Stal, lacht, en Fauconnerie, de-
bet per caiTe diens Caffier Í Treforier generaeli 2000o£,
die den felven Gerrit ontfanghen heeft vanden Treforier
Í den 7 Februarius 1606, volgens het fchrij ven fijns Bouc-
houders Í vanden 3 Maerte i6o6,en mybehandichtden
ß Maerte 1606, comt
                                                  é:ïïïï€ï^ï|
5 Maerte Vericheyden partien debet per Gerrit Wouters Tie-
lorierder vijfdifpenien}als s'Heeren camer,Keucken, Stal,
lacht, en Fauconnerie, 11800 c£,die den felven Gerrit
uytghegheven heeft indeMaent Februarius 1606 volgens
het fchrijven fijns Bouckhouders Í vandë 2 Maerte 1606,
en my behandkht den 5 Maerte 1606, als volght.
Á ç Difpenfe van s'Heeren camer - · - -
         - 30COc&o$o%
An Difpenfe der Keucken - - - - - 4èïïó£ï$ï§
An Difpenfe der Stal         -         - - - - - 30oooSo$o£
An Difpenfe der lacht -        - - - * - · éïïïó£ï<#ï§
An Difpenfe der Fauconnerie -        -                           8ooc^c^o§
Somme - - ïjsöo^ö^o%
Deiè partien uyt het Iornael int Schultbouck overghedreghen na t'behoo-
ien, elck fal fijn rechte debet en credit crijghen.
Endefulcxals hiergefeyt isvandeoirden over defevijf diipenfen,met haec
Treforier en Bouckhouder, derghelijcke is oock te verftaen vandé difpenfen
der Rekencamer, Garden, en anderen met haer Trelbriers en Bouckhouders.
Dit foo wefende3men foude hier noch meughen eenighe fulcke vervolghen
en anteyekeninghen ftellen, als hier vooren in dit Hooftftick achter de twee
partyen vandeincommende penninghen der Domeine vanFredrick Martens
ghcdaen is, maer fulex daer deur bekent ghenouch fijnde, wy tfaent over.
10 HOOFTSTICK.
VRAGHE OFT OIRBOIRDER WAER
de Penningmeeilers haer rekeningen ten bureele te le-
veren n<t et oude manier befihreven^ofna Bijl njcm
Bouckhouding op de ItaUaenfche ^ijjlj*
ANghefien wy de Voritelicke bouckhouding op de Italiaeniche wijfe voor
oh boir houden, foo heeft 5 YN Vorstelicke GENADEmyeen
queftie voorghewent,te weten of deRentmeefters alsfy daer in ervaren waren,
niet met meerder bequaemheyt haer rekeningen in fulcke form ftellen en fou-
den. Op welcke fake wy acht nemende, daer viel voor al te beden eken dat der
bureelfche rekeninghens form, manier van hooren,examineren, apoftiilerena
fwaricheden decideren, betalinghen attefteren, metfgaders dewijfevan fluy-
ting, te houden is voor een oir boir conftich looflick werck, daer de menfehen
niet toe gherocht en fijn dan deur veel langduerighe ervaringhen., fulex dat-
ment mach houden voor een gheluckich gheval,datterfooveel op den Eert-
*
                                                                         Í bodem
■'■C
ïi":\                    ' . I
-ocr page 48-
48               Vande Vorstelicke
bodem hun nadieghemeene natuerlicke reghel ghevoughen. Dit angemerft,
het gaf my vermoeden datter eintlick niet oirboirlicx uytgherecht en foude
worden met defe oirden te veranderen : Nochtans om te iien hoedanich de
form der bureelfche rekening op de Italiaenfche wijfe vallen foude, ick begaf
my tottet overleggen der omftandighen dies angaende, en viel eintlick tot een
befluyt, t'welck my iómmighe miflehien fullen toeflaen, te weten dat de ghe-
woonlicke form der bureelfche rekening, in fomme ghefeyt, is na de behoir-
licke wijfe inde Italiaenfche Böuckhouding vereyfcht,fonder verandering te
bchouven: Want hoewel ymant mocht mcynen dat des Rendants daghelick-
fchenhandel, om op fijn Italiaenfche gheftelt te fijn, foude behooren te ftaen
in een lornael, en de partyen des felvcn ovcrgheftelt te wefen in een Schult-
bouck, op debet en credit, foofegh ick nochtans fulex niet te moeten wefen,
omdat de voorfchreven biueellche rekening het caiTcbouck is (diens Caffier
den Rendant) en datmen het caffebouck in Italiaenfche böuckhouding felffoo
niet en befchrijft, noch oock en behoort te befchrijven > om de redenen die
ickdaer af verclaren fal: Laet tot dien einde een CaiTier ontfanghen hebben
van Pieter 300 o£ van Ian 500 e£, En heeft betaelt an Claès 600 c^,an Ia-
cob 200 c£. Als hy defe fijn handel van ontfanck en uytgheven, die hy voor
fijn Meefter ghedaen heeft, in form van Italiaenfche böuckhouding wilde be-
fchrijven, hy foude die eerft ten Iornale ftellen als volght.
IO RN Α EL.
CaiTe debet per Meefter voor hem ontfaen van Pietet
- 3000C
Caflè debet per Meefter voor hem ontfaen Van Ian -            - 500 o£
Meefter debet per caflè voor hem betaelt an Claes
- ÓCOoG
Meefter debet per caflè voor hem betaelt anlacob - - -
200 oC
De partyen des bovefchreven Iornaels int Schultbouckovergheftelt,ibu-
den commen te ftaen als hier onder.
SCHVLTBOVCK.
CaiTe debet.
Vèr Meefler'voor hem ontfaen van Pieter , 3 00 c?C
Per Meefier voor hem ontfaen van Ian
          joo c£
CaiTe credit.
Vet Meefier voor hem betaelt an Claes
Per Meesier voor hem betaelt an lacob
600 c£
20006
Meefter debet.
Ver caffe voor hem betaelt an Claes
Ver caffe voor hem betaelt an lacob -
Meefter credit.
Ver café voor hem ontfaen van Pieter
Ver caffe voor hem ontfaen van Ian .
600 oC
ioocjC
- 500 ©c
....... ..,, ^..,.. , f
Ende aldus foude na de ghcmeene reghel der böuckhouding op de Italiaenfchc
wijfe, de Caffe en de Meefter elck haer behoorlicke pofte hebben, waer in den
Caflier foude meughen fien hoe elck int befonder gheftelt waer: Maer merc-
kende dat inde pofte van caflè nicmari t anders debet noch credit vallen en can
dan de Meefter, foo bevint hy onncodich t'elckens Meefter daer by te ftellen,
daeiom
ji
-ocr page 49-
\ .                        ' :·.                          "'· -;"\V."' . '..■■·' ; -' ' . ; ';.'v'-' '■■'.< '"" / ■ '■ ■                     " ' ■ ■'■-
'                                                                                  '                                                                                                                                                                  ';,-■> ■ -·,·■ ■ ■',,                              "' ■ ; ■.'"'' ■                                                                                                          ·". ■■■■■■■'-:■ ■::'r ,■ ';■>!- ·
BOVCKHOVDING.                        49
daerom laethy in fijn caflèbouck t'wöört Meefterachter, en onder het op-
ichrift Caflè dcbet,ftclt hy metten cortften Per Pieter: Per Ian: Maer onder het >
opfchrift CaiTe ctedit, metten cortften Per Claes : Per Iacob. Ten anderen na
dien al de partyen vande pofte des Meefters oock inde pofte der caflè commeii,
te weten debet van d'een, in credit van d'ander, fo is de pofte des Meefters deur
die der caflè bekent, en daerom onnoodich de pofte des Meefters te befchrij-
ven :Sulcx dat hy fijn rekening van caflè heel cort ftelt,fonder lornael en
Schultbouck als volght:
CASSEBOVCK.
CaiTe debet.             . .                     Cafle crëdic.
PerPieter - - -         - ~ 3o0c£        PerC'aes - - - -- - éoOj>£
Per Ian -                              , _ jo0<         perUcob - - - -         -          200^
Defecortheyt valtalfooin alle ander rekeninghen die ghelijck de cafle maer
een pofte en hebben,met rekeninghen van verfcheyden poften heefteteen an-
der reden,
Nu dan foo blijckt hier uyt d'oirfaeck waerom desCoopmans Caiïler van
fijn ontfanck en uytghevcn gheen lornael met fijn Schultbouck en gebruyét,
na de Italiaenfche wijfe, en waerom hy in fijn caflèbouck alleenelick ftelt eerft
den ontfanck, daer na uytgave, volgende nochtans hier me t'ghene inde bouc-
houding op de Italiaenfche wijfe vereyfcht is: Endc want den Rentmeefter in
Domeine ghelijck wy vooren ghefeyt hebben Cafïier is, en fijn rekening het
caflèbouck, foo valt het felve daer uyt te beiluyten. Angaende eenigheonge-
lijckheden welcke men tuflchen defe twee boucken hier mocht voorwenden,
die fijn dufdanich: Ten eerften dat des Coopmans Cafïïer altijt een fijde des
caflèboucx voor debet, d'ander voor credit houdt, daer den Rentmeefter fijn
ontfanck al vervolghens ftelt foo veel fijdenverrealftgaet ,daer na de uytgave.
Ten tweeden dat denCaflier fijn partyen met fulcken vervolgh ftelt ghclijckic
daghelicxghefchiet fijn: Maer den Rentmeefter hem an fulck vervolgh niet
verbindende, vergaert de partyen van een lèlve ipecie by malcander onder ver-
fcheyden Cappitelen. Oock en ftelt hy (ghelijck deCaflier weldoet) van or-
dinaris ontfanck en uytgave gheen dach wanneer die ghebeurtis,t'welckniet
vallen en wil, om dat hy volghens fijn inftru&ie elckepartye heel in rekening
moet brenghen, die dickwils in veel ghedeelten dadelick ontfanghen of uytge-
gheven heeft gheweeft: Doch al dit en is gheen onghelijckheyt inde fake3waer
deur des Rentmeefters rekening het caflèbouck nieten ibude meugheri ghe-
feyt worden.
Ymant mocht my nu dit voorhouden: Na dien der Rentmeefters rekenin-
g hen tot noch toe fijn gheweeft bouckhouding der Vorften, welcke ghy feght
gheen verandering te behouven,en dat daerbenevens u voornemen is geweeft
die te veranderen, en op een beter voet na de Italiaenfche wijiè te beichrij ven
hoe overeómt dit met malcander ? Ick antwoorde hier op der Rentmeefters re-
keninghen oneyghcntlick Vorftelicke bouchoudingteheeten, ghemercktdaer
in den ftaet der Debiteurs en Crediteurs onbekent is,en datfe om de boveichre-
ven redenen alleenelick caflèboucken fijn ,in goede form befchreven, bene-
vens welcke wy de ghebrekende bouckhouding des Iornaels en Schultboucx
op de Italiaenfche wijfe nu eerft vervought hebben, t'welck noch opentlicker ■
N; . daer
-ocr page 50-
,0             VandeVorstelicke
Lanbüjcktdatwy «otte.felve Iornaelen Schnitbouck gheenandercaffe-
Hoewenot πι<α * j                         nochtans famwijlen wat on-
SÊZrfSSSïÖtoZdU»*, bequamer foude vallen:
Α s bv voofbeel datm'é fommige Debiteurs die an een Rentmeefter met vol-
fenwhfcïbT vergunt haerfchuldenimweeoidrie jaren of termtne .< beta-
tTTVhebeuïSefelve Debiteurs daer naop hun termmen n.et en paffen,
nöeh oocl in heele partyen en betalen, maer me, broekehnghen, waer op de
auditeurs moetende acht nemen teghen de generale o,rden van Domeine,
^hoüdendX Rentmeeflers alle partyen heel moeten verantwoorden foo
,™« hitr rfahedachtcnis ghehouden deur een geduench vervolgh der apoftil-
rJ„SKner"kegning tot d'ander.fwelckdaer fulcs veel ghebeurt
moeKlekruyfterenforghelickvanende.deurdel.aliaenfchebouc^
reheieytislichtcnclaerfoudeCjn.alwaermenvandtesmteaffebouekgheen
rekenirl en houdt, maer ffijnder behoorlicke plaets na de ghcmcene reghel.
jS"och dal hoewel Rentmeefiersen Treforiersom de voorgaendere-
denen m hLrekenmghen gheen bouckhoudingop deItahaenfche wt,fe met
Iornaelen Sehultboucken moeten gebruyeken, nochtans foude hemhenfula
connen oirboir fijn in plaetsvan hun ghemeen manuael, om altnt bequame.
Skrc fien hoe fy met alle Debiteurs en Crediteurs ftaen want de verfcheyden-
heyt van veelpoften(een ander redenheeftdan devoorfchreven een.ghepofle
des cafieboucx.
y., "■
MO .
ïfffo ή
',*-,:' ;„JH
f Ί
■ \
-ocr page 51-
«é
51
Â Ï VCKHOVD ING
IN VORSTELICKE
DISPEN SE OP DE
I TA LI Á £ Í·
SCHE WYSE               -
."> > Vï
»,,,
"'·."·; ì ,,<*·
WX&Z
ö) .1 ■» 'f'^t
\ .<!■'! :, ;'..';?">
" * -'ï .·' '*
Nj
-ocr page 52-
CORRTBEGRYP DESER
VORSTELIGKE D1SPENSÈ.
Ier wooren befchreyen pijnde de bouckhouding in het
%anfien wande incom mende penninghen der'Domeine
wergaert deur particuliere IRjmtmeeBers en by de
Sifilw gheleyert anden generalen 3 wyelcke daer af in
υ fijn generale rekeningmaecktfijnen ontfianck^en die
wyeder brengt in uytgave met fulcke groote fommen
als hygheeftande particuliere Trefiriers som daer me te doen betaling der
difbenfen* inderwougen dat de particulariteyten wan dien inde woorjchre*
yen generale bureelfche rekening noch oockjndegenerale ftaliaenfcheBouck^
houding niet enwallens foorefier nu noch int befonderte befchrijven de
bouckhouding derfebe dijf)enfin > dienende onder ander en3 op datHouck?
houders in coomfchap opdejtaliaenfche wyijfes die hun totfulcke bouck-
houding mochten wyiUètf begheyen yfonder nochtans daer in eryarente
wyefen? eenighe kennü meughen hebben man t'ghene daer ommegaet 3 en
om hunbóuckhoudingeyghentlicl^tefchicken na deneyfehwandiemVVelc-
kewy efende njande Yorfielicke Hofhouding^ickheetjeVorftelicke diff>en-
fe3tot onderfcheytwan alle anderfyeuen der difyenfen. Hier affil ickbe-
fchrijyen denayolghendeHooftfiicken.
Ten eerflen wande eyghenfihappen der Vortfelicke dij^enfen int ghe~
meen3 enwankaer werfcheydenfjtecien.
Ten tyyeeden njande ordinarü Officiers die tot een wyelgheformeerde
diffievfe behooren.
Ten der den wan d oir den der faken wan rekeningen de disjenfi int
ghemeen angaende.
Ten wier den wande bouckhouding der dijftenfe wande Kemken^en eerfi
wan comptabel en incompt abelgoeden derfelye.
Ten wijf den wan het Bellen der partyen int jfornael en Scbulthouck,
wande difienfi der Keucken.
Tenfiften wande diftrïbutie der comptabel leeftocht 'inde c&Benfiwan^
deKeucken,
Tenfeyenden wande bouckhouding derdiffrenfiyandeStalJacbt^Beé-
rencamer/B^encamer
, des Ghebous9 en der Garden.
Ten acht Hen werbaelop de oir den derbetalingwangagen.
ι HOOFT-
-ocr page 53-
53
ι HOOFTSTICK.
VANDE EYGENSCHAPPEN DER
VorÜelicke difaenfen int ghêtneen, en <ναη .
haer <-uerfcbeyienff)ecien.
TP^ErVorftelicke penninghen uytganck in diipenfe, heeft groote gheli jck-
*"-' heyt met haer incomft in Domeine, want gelijck die eerft commen van-
de ghemeente totte pachters of Colletars, van hemlien totte particuliere
Rentmeefters, vande felve totte generale weynigher in ghetale, en in groote
Regieringhen van daer totten opperften Rentmeefter of Trefoiier generaeh
Alfoo gaenfe van hem tot verfcheyden particuliere Treforiers der difpenfen^eri
vande felve totte leveraers meer in ghetale, van welcke iy weerom commen
totte ghemeente, en vande felve andermael totte pachters 3 blijvende alfoo in
een gheduerighe keering. Nu dan de-groote incomft der Domeine mettedif-
penfe aldus deurghebrocht wordende, foo veel meer of min alimender jaer-
licx ten achter teert of verovert, men can daer uy t ghenoech verftaen, inde lake
van Vorftelicke diipenfe foo wel als inden handel van groot e Coopluyden, een
goede rekenings oirden vereyfcht te weien, als van ontfanck der waren, ver*
ichijndaghen, betalinghen, en afrekeninghen diemen van foo veel duyfenden
te doen heeft,metBackers, Brouwers, Wijncoopers, Vleefchouwers,Vettewa-
riers, Crueniers, Cramers, vereoopers van haver, boonen, hoy, en ftroo, Sa-
delmakers, Spoormakers,Houffmeen, eiiTulcke meer: Voort ghelijckt den
Coopman noodich is ghcwiife rekening te houden met fijnFadeurs, om iè-
fcerlickte weten Wat ghelt of waren fy boven allen ontfanck en uytgave noch
by hemlien behooren te hebben totten uytérften toe: Alfoo ift oock den Voi.
irenvöorderlickghewiflè rekening te doen houden met hun bewinthebbèrs
in difpenfe(diemen oock hemlien Fa&eürs mocht noemen)over ghelt,en
comptabel waren daermen prövifie afdoet, als in fake van voetfél, broot,wijn5
bier3 ghefouten en gheroockt vkefch en vifch, boter, kaes, eyeren, ipecerye,
Voort keerfen, tin, peérden jhaver, boonéh, hoy, ftroo, honden, vogheleri,
metföodanighemeer:Enghelijckmenmachdencken hoet mette Cooplien
gaen foude, die fulex al optgewiiTen der Facteurs lieten ancommê', fonder be-
wijs, alfo machmen dencké" dat de Vorften varen die dergelijcke doen. T'is wel
waer dat ettelicke daer teghen veroirdent hebben veel góéde reghelen, alsghe-
tuychniflën der leveringhen, betalinghén, en goetheyt der waren, met ander
oirboir opfichten, ghelijckmen overvloedeiick fien mach inde dii^enfen der
Coningen van Vranckrijckindruckuytgaendè; Maerdér waren laetfte diftri-
butie teghen eerften ontfanck,daermen deur de Italiaenfche bouckhouding iè-
kerhéy t af hebben can, en Wort mijns Wetens noch daer,noch in eenige ander
Hoven gagheflagèn, fonder t'weick nochtans de réft van cleene vrucht fchijnt,
want wat batet den Heer datmen in fijn magalljn brengt goede leverbaer wa-
ïén, tot behoirlicken prijs,fonder bedröch inde betaling, als die tot iijnghe-
bruyek niet en commen ? Denckt oock hóet meüghelick is dat fy die de opper-
fte laft hebben van in fulcke dinghen oirden te ftellen, hun ernftelick fouden
coftftènbeghevêntöt pinten en oneen gheduerlick te doen gailaen, wetende
daifevercoiting van tonnen en ponden niet beletten én connen, waer uyt
volght dat de inftrucüeh diemen in Vörften Hoven daer tegen gemaedt heeft,
met ter daet niet naghevÖJghten connen worden: Jvïaer deur de bouckhouding
Ν 4          in dif-
-ocr page 54-
54            Vande Vorstelicke
in difpenfe te meughen fegghen en bethoonen fonder wederfpreken, ghy fijt
deman die foo veel te coit doet, dat clinckt anders. Merckt noch een andeE
fwaricheyt die deur de felve Bouckhouding voorcommen wort: Den Trefo-
lierfegghende totte Crediteurs gheengheltin cafle te hebben, noch van fijn
eyghen niet te willen verfehieten (waer teghen fonderde Italiaenfche bouck-
houding geen bewijs en is) foo en connen de goeden die den Difpenfier coopt
niet ghereet betaelt worden, maet loopt dickwils foo langan, dat de leveiaers
- tevreden fijn hem voor fijn verfchot te vernougen, ja ibmwijlen toelaten den
Treforier penningen te lichten daer fy den intreft afbetalen, boven dien noch
hier en daer vereeringen doende. Voortom te vryelicker des Heeren pennin-
ghen te ghebmycken, foo doenfe de Crediteurs quitantie gheven fonder ghclt
omfanghen, hemlien verfekerende met een renverfael, dat is daer teghen leve-
rende hun eyghen obligatie: En niet teghenftaendealditen begheeren gemee-
ïielick vande levering niet te Icheyden, maer houdeniè voor benijders haers
welvaerts dieder na ftaen, waer uyt men mereken can den incoop tot feer hoo-
ghen prijs te moeten loopen, met des Heeren groote fchade, ja iomwijlen ver-
cleeningen verdrietighe quelling der Crediteurs, die hem met requeüen en
fware dachten feer moeylick vallen, en t'gedacht doen becommeren hoe hyfe
met beleeftheyt fonder gheltgheven wel af fal connen feiten, lnibmme d'o-
verfchietende penninghen die deur d'eerfte fcharmutfein Domeine niet fonder
groot verlies van haermedeghefellen behpudenincafiègheraken, moeten int
uyttreckendeurde difpenfederghelijcke tweedefchermutfe noch angaen, met
hertfen weedom van veel vrome Treforiers die gheern faghen de reden plaets
houden. Dit alles canmen mette bouckhouding voorcommen, deur dien al-
tijt bekent is wat ghereet gheltin caffe moetwefen j En dit met fulckenfeker-
heyt, datmen mocht beiluyten in alle Hoven die middelen genouch hebbê, en
daer de Italiaenfche bouckhouding is 5 geen ander incoop behoor e te gefchie-
den dan met gereet geit, ja al ft by nootquaem te gebreken, dattet beter,of min-
der fchadewaer, penninghen op intreft te lichten teghen loten hondert,dan
borgende teghen 30 ten honden fchade te lijden: Oft alfier immers Crediteurs
moeiten wefen, foo machmen des Coopmans wijfe volghen , die fijn Cafller
niet fulcke fchuldcn eerft of laetft en laet betalen ajft hem belieft, maer hem de
balance doet nacommen die hem den Bouckhouder geeft, want alfoo canmen
hier oock de oudtfte fchulden eerft doen betalen, of fulcke als tot meeften oir-
boir des Heeren goetverftaen wort. Dit vande Vorftelicke difpenfe int ghe-
meen ghefeyt weiende,wy fullen nu tot haer verfcheyden fpecien commen,tot
wekken einde ick aldus fegh: Ghelijckmenich Coopman in fijn bouckhou-
ding onderfcheyt maecktder oncoften vanden huyfe en van coomfchap,en
noch fulcke ander als hem dunckt fijn handel te vereylTchen, alfoo worden de
oncoften hier verdeelt na deneyfeh der Hof houding in verfcheyden fpecien,
om daer deur claerlick te fien foo dicwils men wil,watter in yder verteert wort,
en op dat wanneermen den ftaet begheert te vermeerderen of verminderen,
kennelick fy waeran t'felve bequamelicxt fal mcugen ghedaen worden: Voort
alfmen in elcke difpenfe niet anders en betaelt dan t'ghene de felve difpenfe cy-
ghentlickangaet, foo worden daer me ghefchouwet de onghevallen van twee*
mael een felve fake te betalen, ghelijckwy daeraf t'fijnder plaets breeder feg-
ghen fullen :Hier toe wil ick tot voorbeelt nemen de vermaertfte verdeeling die
mi jns wetens int ghemeen uytgaet ,te weten des Conincx van Vranckri jek, in
W elcke ick Au Gmdon des Fimmes α la trotfiefme part ie des droiiïs du Domame^j
du
i?tfy,telle tot vijfthien yerfcheydenheden: Maer want daer in plaets van het
woort
-ocr page 55-
BOVCKHOVDIN d.                         SS
woort difpenfe ghenomen wort Trefirerie^ oock Treforier, föo Tal ick hier mede
foo ftellen, doch elders difpenfe fegghén, t'welck als Subie&um vant ander,
mijns bedunckens voor de beginnende verftaenlickeris. De bovefchreven
vijftien difpenfen in wiens plaets ghefeyt wort Treforier fijn dufdanich:
Treforier de Ia maifon du Roy, daermen by verftaet die degagen betaelt dei-
Officiers van s'Conincx huys.
                                                        *
Treforier de 1'argenterie, betalende tfatfoëen coop van al de ftofren der clee-
ren vanden Coninck, Pagen, Switfers, en ander an welcke het hem belieft ge-
fchenck te doen van cleeren, tappijtfcryen, filverwerck, en ander huyfraet.
Treforier a la Chambre aux deniers, die de montcoften van s'Conincx huys
betaelt.
Treforier des menus affaires de la chambre du Roy, die oockgefeyt worden
menus plaifirs, dat is van penninghen die den Coninck doet uytgheven na fijn
wille, fonder in fpecie te verclaren waer toe.
Treforier vande StaU
Treforier vande lacht.
Treforier van des Conincx oirden.
Treforier veroirdent by deHeeren vande heylighe cappelle.
Treibiier vande offranden en aelmiifen des Conincx*
Treforier des ligues des SuhTes.
Treforier vande Switièrs garde des Conincx.
Treforier vande hondert Edelluyden des Conincx.
Treforier vande garden des Conincx.
Treibrier vand e Mortepayen.
Treforier des ghebous.                                             ·-'; vó
Wy hebben hier boven gheiêyt vande fpecien der Treforiers ofdifpenfen
vande hofhoudingen des Conincx van Vranckrijck5maerde verlcheyden ipe*
den der difpenièn daer wy voorbeelt af fchrij ven fullen, fijn dufdanich: < ι
Difpenfe van de Keucken.                                 1
Difpeniè vande Stal.                      ·ΏΓ ■'*.\u>.'" ... u,
Difpenfe vande lacht en Fauconnerie* -^*            l !
DiipenièvandesHeerencamer. ,i                                    Γ ■■·;■
Difpenfe vande Rekencamer.
Difpeniè des ghebous^                                                       j,, >
Difpeniè der Garden.
Merckt dat defe difpenfe vande Rekencamèr,die wy hier neme als voor ipe*
cie vande generale Vorftelicke diipeniè, niet enftaet onder de bovefchreven
vijfthien, maer is by den Authéur du Guido»y om fijn voorghenomen oirden te
volghen, befchreven int vierde deel desdroifts du Domawc^j.
Tot hier toe ghefeyt hebbende vande eyghenfehappen der Vorftelickedif-
penfe int ghemeen, foo fal ick hier ten laetften noch vermanen datmen wel
behouftghedachtichte fijn de fwarichedendie (meefi: vande gheintereifeerde)
deur het invoeren deièr bouckhouding te verwachten ftaen, en datmeh om die
të voorcommen, an alle teghenworftclende Officieren die feggen fullen hcm-
lien daer an niet te verftaen,fal meüghen antwoorden/ghelijck in Domei»
ne oock ghefeyt is) dat elck fijn dinghen doen fal als te vooren, en dit wat be-
fonders te weien daer fy hcmlien niet me en behoüven te beeommeren ,voort
moet men ghedachtich fijn alles an te legghen om alfoo uytgherecht te meü-
ghen worden.
y                                        % hooft-
-ocr page 56-
56             Vande V o r s τ e l ι c ke
% HOOFTSTICK.
VANDE ORDINARIS OPFICIERS
die tot een ruvelghefomeerde dityenfe behoiren.
Hier vooren ghefeyt hebbende vande verfcheyden fpecien der Vorftelickc
difpenfen, foo fullen wy in dit 2 ende het volgende 3 Hooftftick, befchrij-
ven t'ghene de felve int ghemeen angaet, en op elcke verftaen wort, om hier
na in ydcr difpenfe niet t'elckemael het felve te moeten verhalen, Om dan te
commen tot befchtijving vande ordinaris Officiers die inde welgheformeer-
dc difpenfen vereyfcht fijn, foo is daer toe ten eerften in alle difpenfe daer ver-
handeling van goede valt, noodich een Difpenüer die de felve coopt,ontfangt,
bewaert, uytdeelt, en daer af comptabel is: Ende hoewel de gbene die fulck
werek doen in difpenfen der Finance extraordinaire als van Fortificatie, Maga-
finen en meer ander, ghenoemt worden Commifen, ofCommiflariflèn, foo
ghebruyeken wy hier t'woort Difpenfier voor ghemeene naem. Maer in dif-
penfen die Magafinen hebben, van foo groot bewint dat den Difpen fier met-
tct coopen en vet handelen der goeden tefeer becommert fijnde, die bewaring
en uytdeelingniet en foude connen gade flaen, foo wort hem een bewaerder
der lèlve goeden byghevought. Ten tweeden eenTreforicr, die de penningen
daer toe noodich ontfangr, uytgheeft, en daer af comptabel is. Ten derden een
Bouckhouder op de Italiaenfche wijfe, dieahijt can fcgghen wat gheltden Tre-
forier der difpenfe in caflè moet hebben, boven dien wat goeden van elcke
foorte by den Difpenfier of Goetbewaerder heruiten moeten, tottcn uyterften
toe: Voort hoe de rekening ftaet van elck Debiteur en Crediteur, foo oudt als
nieu de difpenfe angaende: Twelck na de ghemeene manier van fommigeFi*
j nancen, fonderdufdanighe bouckhouding niet dan met fwaricheyt en fchijnc
te connen afloopen ·. Laet ons hier af tot voorbeelt nemen t'ghene Au Guidon
befch reven is inde difpenfe de l'atgentene du Roy, te weten dat betalinghen ghe-
daen fijnde op fchulden die ettelicke jaren gheflaen hebben, en inde rekenin-
ghen des Treibriers niet uytgetrocken en hadden gheweeft, foo moet den Au-
diteur fulcke oude rekening by der handt crijghen, en fien of die oudeonuyt-
ghetrocken partyeovercomt mette betaling der rekening die hy examineert,
waer uytfchijnt te moeten volghen, datter een feer groote menichtedcr be-
taelde en onbetaelde partyen van die oude boueken moeten vermengt flaen,
niet by een con^mende al de verfcheyden partyen dieeenielve Crediteur an-
gaen, welcke fwaricheyt noch fchijntte moeten vermeerdert worden, al lm e η
htt\c partyen niet heel af en betaelt, maer (ghelijckt gebeurt) verfcheyden be-
talinghen daer over doet: Dit fegh ick my aldus te duncken van groote fwaric-
heyt te moeten wefen, doch fy dieder dadelick mcbefich fijn, mcugen eygent-
licker weten wat lkhtieheyt fy fonder Italiaenfche bouckhouding daer op heb-
ben. Ten vierden foo iifer oirboir een Controlleur, die over al toefiet of elck
doet na t'behooren, endie yghelick fijn fauten of bedroch vryelickanfeght,en,
bewijft, als daer voor gage treckende. Ten vijfden een Superintendent der dif-
penfe, die allen avent ouerfiet en onderteyekent t'ghene op dien dach inde dit-
penfe ghedaen is, en voort fulck een generael tceficht heeft als hier na ghcfeyt
ial worden. Tot Superintendent vande difpenfe der Kcucken wort genomen
den Hofmeefler. lotte difpenfe der Stal den Stalmeefler. Tottet werek des
Supeiintcndents vande lacht, vinde ick inde difpenfe flesConincx van Vranc-
rijck
Λ ;':
I
-ocr page 57-
f                         ,                                                                                                                                                                                                                                                                                       ■■■■!■■                                                                                                                                                                           f                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              ■             --
Â Ï V C Ê Ç Ï VD É Í G. \                    £f
lijckghenomen te worden Le Grand Veneur, Totte difpenfe des VoritsCa-
mer won in Vranckrijckghenomen den eerikn Edelman des Conincx, an-
der nemen fulck een als hun bequacmft dunckt. Totte difpenfe der Rekcnci-
mer machmen nemen den Prefident der fdve, hoewel tot fommighe plaetfcn
een befonder Superintendent gheftclt wort* Totte difpenfe vande Garden en
                              \
Hallebardiers veriheekt denCapiteyn der felve voor Superintendent. Torree
Ghebou,endein Finance extraordinaire totte difpenfen van Fortificatie en Ma-
gaiinen, den Gouverneur derplaets daer T'ghebou, of de Fortificatie gemactt
wort, ofdaerde Magafinen gelegen fijn. Metfulcke ordinaris Officiers heeft-
men foodanighen verfekertheyt,dat fy altemacl(metten leveraer noch daer toc^
om dat hy lijn billetten onderteyekent) fouden moetë t'famen fpannë om den
Heer eenich merckelick ongelijck te connen doen, want niet t'famen fpannen-
de, t'ghene d'een dede, foudein perikel flaen van d'ander bemcrekt en ontdecT:
te worden, cm de redenen die hier na noch breeder blijckë fullen. JVIaer want
ymant nu icgghen mocht, dat de gagen van fulcke Officiers over elcke difpen- /
ie, ibmwijlen tot grooter coft fouden ftrecken dantprouffijtelickwaer,foo fal
ick daer op antwoorden: Te weten dat hoewel hier ghefeyt is voor elcke dif-
penfe foodanighe Officiers.oirboir te fijn, daerom niet noodich te wefen elcke
haer befonder Difpen fier, Treforier, Bouckhouder 5 Controlkur en Superin-
tendent te moeten hebben, want een Treforier mach de betaling doen voor
lbo veel verfcheyden difpenfen als deur een bequamelick can ghedaen worden,
doch van elcke befonder rekening houdende, en fbo met dander Officieren,
t'welck niet alleenelick en fheckt om te iparen den coil van veel gagen, maer
tis oock gherievigher te handelen met eenen diet bequamelick al doen can,dail
met veel verfcheyden dieelck weynich te doen hebben: T'is oock beter an ee-
nen die veel wercx doet, een groote gage te gheven daer hy hem megeluckich
acht, dan an verfcheyden die elck weynich wercx doen cleene gagen toe te leg-
ghen, en hun daer over beclaghen, want officien van grootc gagen vaceren-
de, daer wort na gheftaen van veel bequame lieden daermen dan de keure af
heeft: Maer niet alfoomette Officien van cleene gagen: Doch ftaetteghcdenc*
ken dat al te veel Treforerien onder eenen particulieren Treibiïer te brenghen
niet oirboir en is, en dat demiddelwech ichijnt fo veel als een clouck man met
een dienaerof twee bequamelick doen can, fonder felf Penningmeeikrs on-
der hem te ftelien,en fopmet d'andcr officien.
3 HO OFT.STI CK.
VAN D'OIRDEN DER SAKEN
nj(tn rekeningen de difyenfen int gemeen angaende.
é Artïckel
VOor al want den Treforier der difpenfe ghelt moet hebben om te betalen,
fooheeft hy vanden Heer een générale afte, om vanden Treforier gene*
rael maentlick te lichten een feker fomme, diemen deur Ter varing bevonden
heeft totte ordinaris difpenfe noodich te wefen: T'ghene hy fomwijlen daer-
enboven noch van doen heeft, als te corf <:ommende,of om extraordinaire on-
cpften hem voorvallende, daer afgheeft den Heer hem befonder ordonnantie:
                             "
En fulex is oock t'gebruyck inde difpenfe des Conincx van Vranckrijck,na t'ge-
ne daer af befchre Ven is au Guidon des Finances·
l„ ,
                                                                                          2 Art·
-ocr page 58-
58               VA ND E VORSTELICKE
ΐ Art.
Den incoop der groote partyen op levering, en van provifie, die in der Offi-
cieren inilrudien eyghentlickghefpecificeert fijn, gefchiet met kennis en over-
ftaen der Rekenmeefters ,of fulcke alimen daer toe veroirdent ,en wort dien
coop by ghefchrift gheftelt, en door den Greffier en Leveraers onderteyekent,
d'andcr daghelickfche ghemeene cleyne partyen worden by den Difpenfier ge-
cocht, op den voet als hier na breeder ghefey t fal worden»
3   Art.
Anghefien den Bouckhouder volghens fijn inftruclie moet kennis hebben
vande partyen ghehandelt by den Difpenfier, als te hebben fien weghen, me-
ten, of tellen, de incommende goeden, en dat wy boven dien nemen alle beta-
ling met ghercetghelt te ghefchien (t'welck inde Hoven dacrmenop fijn lta-
liaens bouckhout behoort meughelick te wefen, om de redenen daer af ver-
claert int 2 Hooftftick) foo uTereen ièkerbequame plaets veroirdent, daer die
leveringh, ontfanck, betaling, en opfchrijvingghèfchiet,op een beftemde uyre
voor middach,en een ander na middach,waer op paffen Leveraers,Difpenficr,
Treforïer, Bouckhouder, en fomwijlen den Controlleur: D'eerfteom t'gcet te
leveren, d'ander om t'ontfangen, de derde om tebetalen,de vierde om daer af
bouck te houden, de vijfde cm toe te fien of elck fijn ampt bedient na t'behoo-
len-.En ftreckt fulex tot groot gerief,foo wel der Leveraers als voor d'Gfficiers»
4  Art,
Den Difpenfier ftelt int begin fijns bouexder difpenfe, de prijfen dergoe-
den op levering ghecocht foofe veraccordeert hadden gheweeft, op dat by al-
dien hy int opteyekenen an eenighe prijiên twijffclde, de felve by der handt ge»
reet fijn: Ten anderen op dat de ghene die de rekening daer na hooren en exa-
mineren, meugheh fien of de k\\c prijfen overal gheftelt fijn na t'behoorcn.
, 5 Art.
Daernafchrijftden Difpenfier dagelicx int felve bouck (tot fommige plaet*
fen wordet in een rolle gedaen) diemen inde difpenfe des Conincx van Vranc-
rijck Efcrouve noemt) alle voorcommende faken totte cleynfte minuteyten toe
fijn difpenfe angaende, als goeden inghecocht, goeden van des Heercn eyghen
ghewas inghecommen, goeden tot ghefchenck ontfanghen, en anderfins ge-
creghen ;Sghelijcxoock goeden ghediftribucert,vercocht,wechghefchonc-
ken, en anderfins quijt gheworden.
               >:         }
'"'.".'."'." ,;· '■"'■' 6.....Art. rv-M~; '
Nevens eenighe cleyne partyen die den Bouckhouder of Difpenfier niet da-
dclick en heeft connen fien weghen, tellen, of leveren, deur cenich nootelick
ghebreck felden ghebeurende, fchrij ven fy By affirmanc^tt'vfdck int corte foo
veel beteyekent, als by behooiiicke affirmatie hemlien fulcke partyekennelick
te weien.
                                                  ';
■., .....                                                                                                                                                   .'*·..'"'■.'. *; i':. i; v.                                           : ■„."'■' V"V ■■'- - ■' * *■--■"' * '
7 Art-
\
-ocr page 59-
Β O VC Κ Η O VD ï N G*                         59
' "                     \: ' ':> "'■ 7 Art.                         .' ■-::'■
Van elckelevering wort deur den Leveraer een billet gemaeckt, inhouden-
de fpecifkatiedergheleverde partyenby hemonderteyckent,t'welckden Dif-
penfier tot bewijs vande iel vepartyeby hem houdt,dat te boucke ftellende:
Ende vergaertfuleke billetten van een maentan een liache oirdeatlick vervol-
ghende.
8 Ar t.
Tottct felvebillet maeckt den Difpenfier een quitantie, waer toeghedru&e
quitantien by der handt fijn, daer in hy de open plaetfen vervult mette noodi-
ghe fomme int langhe ghefchreven,en den naem des Leveraers Achter de fel-
ve quitantiefchiïjft den Difpenfieraldus, ISlTrefirierfalbetaië'dequitantie hier
achter bedragbendefoo veel·.
T'welckden Difpenfier ondeneyckent: Ende ver-
ftrecktdit den Treforier als voor ordonnantie: Doch is noch te weten dat de
bovefchreven woorden NTreforierfal betalende quitantie hier achter bedragen-
^eortheytshalven gedruÖ lijn, waer by alleen de fomme in gheichrift comt.
Defe quitantien behout den Treforier by hem tot bewijs van fijn betaling, en
vergaertiê van een maent an een liache oirdentiick vervolghende.
ρ Art,
Maet want den Treforier alfoo by hem houdt de quitantien, ende den Di£.
pen fier de billetten der fpecificatie vande leveringen, elck tot fijn bewijslek-
ke by ongevalle mochten gheraken onoirdentlick te leggen,en datfe nochtans
ter auditie enexaminatie van die rekening by den anderen behooren te wefem
Ten andere om dat int fluytë der maentlicke rekening van difpenfe, feker on-
derfcheyt ghemaeckt worttuflchcn billetten gereet betaelt, en (alft immer foo
welen moet) billetten opdach, iöowordenfe ghenombreert n° i. n°z. n° 3.
en dat geduerich voort foo verre hetgact een maent lanck.-Sgelijcx nombreért-
menal de quitantien; Ende nevens elcke partye des boucx der difpenfe fielt-
men wat n°het billet en quitantie elck hebben ,fulcx datalgherochtenfein
onoirdening, foo foudenfe daer me licht in oirden te brengen fijn. Oock wort
daer me inde bouckfluyting bequamelick ghemaeckt het boveichreven onder-
fchcyt tuifchen betaelde en onbetaelde billetten.
10    Art.
Maer wantet fomwijlen gebeurt datter quitantie valt fonder billet, als wan-
neer den Heer of fijnen Raedt yet doet betalen by ordonnantie: Sgelijcx wan-
neer eenighegoedenghefchonckenfijn, daergheen betaling noch quitantie
af en valt, fooghebeuretdat d'oirden der nombers van billetten en quitantien
niet nootiakelick en fijn ,doch en is daer me niet verhindert t'ghene inde fake
vereyfcht wort.
11   Art·
Al t'ghene by den Difpenfier op een dach is ghehandelt gheweeft, wort ia*
vents by den Superintendent der difpenfe metten Controlleur (te wijle iy van
ι., .
                                                                          O             alle
\
-ocr page 60-
6o             Vande Vorstelicke
alle faken verfchc ghedachtenisconnen hebben overfien van partye tot par-
tye,ende niet vindende daer teghente fegghcn fy onderteyckenent, il ellende
de fommen niet met ghetalletters,maer int langhe met ghefchreven woorden,
op datment daer na niet en verander, welcke verandering oock tequalicker ge-
fchien can, om dat den Bouckhouder t'felve al opghefchieven heeft.
ii Art.
T'ghene denDifpenfierTreforier en Bouckhouder op een dach ghedacn
hebben, datmoetenfe des anderen daechs collationeren, en foo by hemlien ec-
nich verfchil bevonden wierde moeten dat effenen,
13    Art.
Tboückder difpenfe wort alle maende gefloten, en by den Difpenfier on-
derteyckent, vvaer by noch vervought is deonderteyckeningdes º reforiersen
Bonckhouders, beveftighcnde d'een de heele ibmme te overcommen met fijn
betaling, en d'ander alles te overcommen met fijn boucken>en wort dat dif-
penfe bouck alfoo mette billenen desDifpenfiers behandicht anden Treforier,
welcke die met fijn quitantien levert te bureele der Rekencamer ft'vvelck voor
het expireren vanden derden der volghende maent moet ghedacn fijn volgens
haer inft ru&ien) om aldaer ghehoort en gheexamineert te worden.
14    A R ô.
Maer wammen defe oirden vant leveren der rekeninghen ten bureele vooi
het expireren vanden voorfchreven derden der volghende maent, feervaile-
lick wil onderhouden hebben, foo fchrijft den Treforier ,en daer na die vande
Rekencamer, op de rekening den dach wanneer hemlien die behandicht is, op
dat fooder faute viel, bekent fy an wien dat ichort.
15    Art·
Merckt noch bequaem te wefen, datmen den Treforier generael opt einde
des jaers,of op den laetften December, effen foo veel ordonneert te betalen aa
den Treforier der difpenfe, alffer totte volle betaling van dat jaer ghebreea,om
alfoo inde generale rekening overeencomming te hebben van desTreloriers
generaels betaelde penninghen over een heel jaer, metten ontfanck en bèta·
ling des Treforiers der difpenfe vant felve jaer.
16" Art.
De voorgaende articulen niet gheweeft hebbende van t'ghene eyghentlick
de bouckhouding der difpenfe op de Italiaenfche wijfe int ghemcen angact,
foo fullen wy nu daer af fegghen.
' ■*ß                                                                                                                     ■,'.■■;- .;.',._.                                                                                                                                                                                                                                                     * " i
. ï
17 Art.
T'ghebeurt dat in eenighe der difpenfen niet alken goeden ghecoeht, maei
oock vercocht worden, als peerden, des Heeren eyghen ghewas,gelijckgraen,
of vruchten, meer incommende danmen behouft: Voort wannecrdci ë cel
meer goeden als fpecerien3 wijnen, of wattet waer, ghefchonckenwoidcn dan
mca
-ocr page 61-
BOVCKHOVDIN G. ,                      ét
men verdoen can: De partyen van fnlcke ghecochte als oock vercochte goe-
den, (lillen ten Iornaleen Schultbouckecommennadeghemeeneregeldiein
de Coopmans bouckhouding ghebruyekt wort,
18 Art.
Goeden tot gheichenck ontfanghen worden hier op een prijs geftelt hadê
teghenvvoordighe weerde om driederley reden :Teneerften om datmen be-
kent wil hebben wat penninghen jaerlicx totte Hofhouding behouven, en
hoe veel de confomptie in ièker fpecien van goeden bedraecht: Ten anderen
billich te fijn datmen wete voor hoe veel men anden vereerder verbonden is:
Ten derden om inde Italiaenfche bouckhouding verfekerheyt vant capitael te
hebben,
15> Art.
WefcndeeenTreforier gheftelt over verichcyden diipenfen,en dat hy de
penninghen noodieh totte betaling van al de diipenfen, t'iamen ontfinghe
vanden Treforier generael,fonder verclaért te fijn hoe veel elcke fpecie van dif-
penfeangaet, in fulcken ghevalle en foudehy de voorfchreven penningen by
hem ontfanghen vanden Treiorier generael, maer an eenen Bouckhouder
moeten yerclaren , al warender oock meer overgheftelt: Sulcx dat de pofte der
caiTe van d'ander Bouckhoudersjn debet niet anders crijghen en foude dan dat
van vercochte goeden mocht inghecommen fijn, en t'ghene per iölde daer ge-
brochtwierde : Sy enfouden oock den ftaet der caiTe des Treioriersvandedif-
penfe niet weten, maer iöude an dien voorfchreven Bouckhouder alleen be*·
kent fijn, midts welverftaende dat als hy fulex begheerde te berekenen, die an-
der Bouckhouders hem iouden moeten verclaren de refte der cafie die den
Treforier der difpenfe op herhlien bouck debet of credit is: Maeriboden ièlven
Treforier de penningen vanden Treforier generael ontiinge met onderfcheyt
hoe veel elcke diipeniè daer af angaet, in fulcken ghevalle foude hy fijnen ont-
fanckan elcken Bouckhouder moeren verclaren, die dan elck weten iouden
den ftantder caife desTreforiers van haer diipenfe,maer d'eerfte wijfe valt
gherievigher.
20 Α R T.
Ghelijck den Bouckhouder der Domeine den Treforier generael anfiet voos
Caffier, en daerom fijn naem te boucke debet noch credit en ftelt, maer onder
caiTe verftaen wort, alfoo anfiet den Bouckhouder der diipenfe den Treforier
hem by gevoucht voor CaiTier, en daerom oock en ftelt hy fijn naem te boucke
debet noch credit, dan wort onder caiTe verftaen, waer af de redenen verclaért
fijn int ί Hooftftick des Coopmans bouckhouding.
■"''^■■■ï;n'.i. ' >i Art. . /"·.'-,' .„;:'.{."-',;,
Maer den naem des Treibriers generaels die comter, en crijcht haer credit
foo dickwils hy anden Treforier der difpenfe betaling doet.
O ζ 22 Art.
-ocr page 62-
Vande Vorstelicke
21 Α R T.
62
Ghelijck den Caffier des Heeren Fa&eur is over geit, alfoo is den Difpenfier
fijn Fa&eur over goet, en ghelijckdaerom desCafliers naem te boucke debet
noch credit en crijcht, alfoo en moet des Difpen fiers naem te boucke debet
noch credit hebben , waer af breeder reden verclaert is inde Coopmans bouck-
houding int 6 Höoftftick vande rekenings oirden in Fa&urye.
4 Η O O FT STICK.
/VANDE BOVCKflOVDING
der difyenfe vande Keucken, ende eer il van
comptabel ende incomf tabel goe-
den derfelve.
TÖt hier toe vande difpenfen int ghemeen ghefeyt hebbende, wy fullen
voorder verclaren t'ghene boven dien van elcke int belönder te fegghen
valt, beginnende met voorbcelt vande difpcnfe der Keucken, en daer na vande
Stal, lachtjS'Heeren camer, Rekeneamer, Ghebou en Garden.
Voor al is te weten datmeri hier onderfcheyt maeckt van comptabel en in-
comptabel goeden: Comptabel noemtmen daermen provifie af doet, en reke-
ning houdt vande quantiteyt der incomft teghen diftributie of uytganck, we*
fendein defedifpenfe der Keucken van de navolghende verfcheydenheden.
Rijnfchewijn.
Corenten.
Hammen.
Franfchewijn.
ν Pruymen.
Tonghen.
Spaenfchewijn.
Amandelen*
Speek.
Bier.
Rijs,
Stockvis.
Broofe
Cappers»
Harinck.
Peper*
Öliven.
.... . s ' \
Aberdaen^
Gimber.
Lamoenen.
Salm.
Noten.
Citroenen.
Steur.
Naghelen.
Oraignen»
Erten.
CanneeL
Olie. "
Sout.
SatTraen.
Siroop*
Afijn.
Foille.
Geerft.
Seep.
Naghelgruys.
Boter. "
Brant 3 als turf en
Suycker.
Caes.
hout.
Ro fijnen.
Oflèvlees.
......
De incomptabel waren fijn daermen gheen provifie af en doet ,maer die da-
ghelicxverfch incommenenopgheten worden,en vande welcke blijckelick
can fijn waerfebevaren fonder anteydkening van diftributie, maer deur fulck
ordinaris toelicht alfmen over dies inde Hoven veroirdent: Ên worden daeiaf
hier gheftelt defe verfcheydenheden.
Verfch vlees, als van ofièn, calvers,, fchapen, lammers.
Vcrfchc
; ■ ί
-ocr page 63-
Â Ï V C Ê Ç Ï V Â É Í G*                          $$
Verfche vis.
Crudenerie, als bancquetfuyeker, marmeladen, fucaden> roièjuillcn*
Yettewarie.                                                                il
;Suyvel, als verfche boter, melck, room, roomcaes.
-JFruyt.
Voghelen, waer onder comt t'ghene voghelaers vercoopen * als haièn, conk
ncn, braetverckens.
Groente, waer onder comt t'ghene Hoveniers vercoopen , als falaet, moes, ra-
pen, caroten, coolen, en dierghelijcke.
Brant, als turf en hout.
Totte bovefchrevcn incomptabel goeden worden noch vervought d©
volghende cappitelen*
Meublen vande keucken*
Gagen vande keucken.
Extraordinairen vande keucken.
5 HOOFTS Ti C&
VAN HET STELLEN DER PAR.
tjen int lornael en Schultbouck vande »
diij)enfe der Keuc%e%i
ÔËÉß vande comptabel en incomptabel goeden verftaen lijnde, wy fulieö
•^-^commen tot an vang des Iornaels,alwaer na de gemeene regel der ltaliaen-
ièhe bouckhouding vooral vereyfcht wort ftaet om t'capitael teformeren, tot
wekken einde men opfehrijft alle comptabel goeden tegen woordelick in we-
len, en daer af makende d'eerfte partye des lornaels aldus beginnende: Ver-
fcheyden partyen debet per capitael&c.
En worden die waren na Coopmans ge-
bruyek ghciklt ten prijfe der teghenwoordighe weerde. Voort en commen-
der in defe eerfte partye gheen incomptabel goeden,want die daghelicx opghe-
ten en verteert worden,
Daer na vergaertmen alle teghenwoordighe Crediteurs de difpenfe der keuc-*
ken angaende, van welckemen maeckt des lornaels tweede partye aldus an-
vanghende Capitaeldebet per verfiheyden partyen ére. Na dit volghen de par-
tyen der daghelickfche incoopinghen. of incomuen der goeden, comptabel en
incomptabel ghelijckiè ontmoeten, als by voorbeelt Rijnfche wijn ghereet
ghecocht, aldus: Rijn[che*§cijn debet Per cajfe&c Op tijt ghecocht: Ktjnfche_j
^yn debet per IanClaeJfen&c.
Maer Kijnichen wijn anden Vorft tot veree-
ring gefdioncken,aldus:2ty'#/ft&<r ~$oijn debet per capitael deur dat de Stad 'J^jjer-
eer ing ghedaen heeft van thien amen^ nu ^eerdich gheacht tot fio veel de áôçò^},
comt &c.
Noch is te weten dat nadien vande comptabel waren maer twee drie
of vier mael tfiaers proviiiegedaen en wort, lbo volght daer uytdat vanden 'm-
coop der lel ve maer twee drie of vier partyen tfiaers ten Iomale en commen,
met weynigher fchrijvens dan d'incpmptabel die daghelicx vallen,of te drie of
vier daghen eens.
Tot hier toeghefeyt fijnde vande infehrijving ten Iornalederghecöchtcof
inghecommen goeden, foo refter nu noch vant uytgaen te ipreken: Maer an-
ghefien die goeden opgheten ghedroncken of verteert worden, en niet weer-
O 3          om ver-
-ocr page 64-
■· ■' '','«■,' .: ;",'                                                                                                                                                                                                                         ■■"■ *."                                                                                                - :" - ' " -.. '■■■' ' '',:■"'                                                                                                             -
"■■■ *■■'.'. ...                                                                                                        ■;                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          "
64                 V Α Μ D E V OR S TB LI C KE
om vercocht ghelijckt metten Coopman toegaet,foo mocht nu de vraegh fijn
hoe de felve int Schultbouck overgheftek wefende en debet ftaende,daer na
haer credit fullenctijghcn ,enhoefooiianighepartyeeerft teniornale ia] val-
len ï lek antwoorde hier op dat fulex toe fal gaen als met een Coopman, welc-
keby voorbeelt in fuyeker handelende, gheeft daer af 25 ponden in fijn keuc-
ken, want ghelijckhy int iórnael &üiyOncoBen<uandenhuy{edebet per. fuyeker \
of anders foo hy wilde (wanteteintlickop een felve uyteomt) Capitael debet per
fuyeker:
Alfoo hier het fuyeker ghediftribueert fijnde, men fal flellen Capitael
■ ' debet per fuyeker. Of meer ander waren daer by wefende , ghelijckt altijtghe-
beurt; Capitael debet per <verfcheyden partyen. Want hoe wel den Coopman
van lijn gecoehte goeden weynich op eet, en dattet hier al op gheten wort, foo
ift nochtans in defen ghevalle van ghelijcke natuer.
Maeranghefien de voorfchreven diftributie des fuyekers en van alle ander
waren deur veel cleeneghedeelten gefchiet, en dat den genen diedaei afbouck
houdt, fulcken fekerheyt moet hebben alsvande incomft ghefeyt is, te weten
dat dadelick hebben fien weghen, tellen,of meten, en leveren, en datderghe-
lijckeden voorfchreven Bouckhouder inde diflributie feer moeyelick foude
vallen, foo wort vande diftributie, in plaets der onvolcommen anteyekening
die daer af pleecht te gefchien, bouck ghehouden (ghelijckick int volgende
6Hooftftkkverclarenfai) deur een die bouchouderichewijfe elcke fpecie by
haers ghelijcke vergaert, en daer af alle maende een partye maeckt, die leveren-
de anden Bouckhouder der Difpenfeswekke de felve op eleken laetftendach
des maents in een partie ten Iornale ftelt^ aldus:
31 Maerte Capitael debet per verfcheyden comptabel waren,deur
dien in defe maent van Maerte blijckende by de diftributie ge-
diftribueert fijn de navolghende waren:
PepeEi^tot^hetpondtjComt - - - - 1406 0$
Gimberij-f&tot ao§hetpondt,comt -
         -          - - 7o£io<J$
En foo voort met d'ander comptabel Waren: Sulcx dat elcke ipecie in ydei
maent maer eens ten Iornale en comt ,dats twaelf mael tfiaers, en die partyen
int Schultbouck overgheftelt wefende, de pofte van capitael (daermen by ver-
ftaethooftfomme vande difpenfe dei keucken)crijcht haer behoorlicke debet
in een partye,en de poften der contabel waren haer behoirlicken credit, vallen-
de alles voor den Bouckhouder cort en licht om doen.
Tot hier toe verclaert fijnde hoe ten Iornale commen de partyen der comp-
tabel waren, om int Schultbouck haren behoirlicken credit te cri jghen, foo reft
nu dergheli jeke te fegghen vande incomptabel, welcke alfoofe inde bovefehre-
ven diftributie niet en ftaen, en nochtans verteert fijn, foo wort daer af op den
hetftendachdes Iaersindebouckfluytingeen partyeten Iornale gheftelt,al-
dus luydende:
31 December Capitael debet per verfcheyden incomptabel waren
die in dit Iaer 1600 daghelicx verteert fijn gheweeft, bedra- j' <
ghendealsvolght.
Verfch vleefch blijckende int Schultbouck fol, tali
Veriche vifeh blijckende int Schultbouck fol. tali
Crudenierie bli jekendeint Schultbouck fol tali
En foo voort niet d'ander.incomptabel waren. Ocis partyc int Schultboudc
ovei-
-ocr page 65-
Â Ï V C KHOVD ING.                   /. 6$
overgheftelt fijnde,foo ial de pofte van capitael haer behoirlicken debet crij-
ghen, en elck der poften van incomptabel waren hacr behoirlicken credit, al-
les met weynich fchrijvens, en nochtans ons eintlick brenghende tot kennis
. van het bcghcerde,
Ángacndewechghefchonckengoeden,het ftellenvan dien tenlornale is
bekent deur t'verkeerde vande voorgaende goeden totghefchenckontfangen.
Als byvoorbeelt, Rijnfche wijn anymant vereert wort aldus gheftelt: Capi-
tael debet per Bjjnfche wijn deur datter vereert isan Í drieamen,nu weerdich
gheacht tot foo veel de ame &c.
Belanghende d'oirden der poften intoverfetten der partyen uyt het lornael
int Schuit b'ouck, die is als inde Coopmans bouckhouding hier voorë beichre-
ven, want datmen de poften alle jare in een felve oirden foude ftellen ghelijck
in Domeine ghedaen is, dat en wil hier foo niet vallen, deur dien ibnimighe
goeden van provifie macr drie of vier mael tfiaers ghecocht ofontfangen wor-
den , en datetteücke ander waren alle daghe incommen, welcke opt jaer veel
blaren vervullende de bovefchreven oirden breken, alfoo oock doen veran-
derende Crediteurs.
Ende is te weten dat foo veel verfcheyden partyen alflèr van comptabelen
incomptabel goeden befchreven fijn int 4 Hooftftick, foo veel verfcheyden
poften vallenderintSchultbouckjWaer toe nochcomt de pofte van meublen,
gagen, en vant extraordinaire der keucken, mergaders van Capitael cafie Leve-
laers en ander Crediteuren met Debiteuren.
6 HOOFTSTI CIC
VANDE DISTRIBVTIE DER
contabel leeftocht inde difyenfe njande Keucken.
OM te verclaren de manier defer diftribütie,iboisvoor al te ghedencken
dat den Difpenfier der keucken byghevoucht wort een Clerck en Garde-
menge of Spi jfwaerder, an welcke hy te vier of vijf dagen eens, of foo dickwils
alft de fake vereyfcht, uyt fijn Magafijn gheeft t'ghene men behouft om dage-
Jicx te diftribueren an Cocx, Pafteybackers, Böttelliers, en anderen daert noo-
dich is. Van defe diftributic houdt den voorfchreven clerck rekening, daer toe
ghebruyekende drieboucken,dieick noem Memoriael,„lornael,en Schult-
bouck, om datfe met foodanighe des Coopmans wat ghelijckheyt hebben^.
Inden anvang des Memoriaels fchrijftmen eerft den Inventaris der goeden
die inde Gardemenge teghenwoordelick inwefen bevonden fijn, Daetnaalle
daghelickfche voorcommende partyen van diftributie,an wie, en hoeveel,
metfgaders de goeden die de Gardemenge vanden Difpenfier ontfangt. Deiè
Memoriaels begin is ghelijck hier onder by voorbeelt anghewefen wort,
Ì E Ì O RÉ Á EL DER
DISTRIBVTIE
Inventara der comftabelgoeden inde^Gardemente in n/pefin
op begin <um lanuarim
1606·
- Peper * -        -'■·*'; ■'\'-::·'. ;X*'l<" ^««in·.-:*^ ,o:»;'■., 4&4onc.
Gimber *'■' '- - :*1·- ->,: v*'"; Ãß*Ë ø S^^oaa
O 4          Noren
....%
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      '""--■■:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         ' .,-■ *                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               '''■.'.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  .-■'■',
' !                                                                                                           , *&                                                                 '., " ^ ; >.
-ocr page 66-
<s<5               Van&e Vorstelicke
Noten 3 "©inhoudende - - - -'. -- - - ftucx
Naghelen -          ?          -         -■','" " " 2^I20nc<
Canneei '.-'         -          -          -         - * "' 3«2onc.
Ghelijck hier begoft is met vijf partyen van goeden, al foo vaertmen voort
mette reft.
Naden inventaris volghen de voorfchreven daghelickfche ontmoetende
partyen van ontfanck en diftributic.
Maer want inrdit Memoriael veel partyen van een felvefpecieop eenedach
cotnmenjt'welckint overdraghen ten Schuhbouck,oock int bouck der dif-
penfedes dïfpenfiers, veel fehrijving foude maken, foo vergaen den Clerck al-
len avent elcke fpecie by haers ghelijcke in een ander bouck , dat ick als ghefeyt
islornaelderdiiïributieheete, fulex datter van elcke foorteopyder dach dan
maer een en comr. Dcfes Iornaels begin is ghelijck hier onder by vooibeek
anghewefen wort.
1 O RN Α EL D El
D ISTRIB VTIE.
InnjenUtü der comptabel goeden inde Gardemenge in n/pe-
fen opt begin van Januarim ï6o6.
4^4onc.
5^8 onc»
ftucx
2&i2onc
3 ·® 2onc
Peper
Gimbcr
Noten 3 Ή inhoudende
Naghelen
Canneei
Nu volghen de daghelickfche ontmoetende partyen van ontfanck en diftri-
butie, wefende verfaming van verfcheyden fpecien desMemoriaels,indervou«
ghenalsvoorfeytis.
De bovefchreven partyen des Iornaels der diftributie moeten overgheftelt
worden int Schultbouck der diftributie, t'welck van defer ghedaenteis: An-
ghefien hier alleenelick gheibcht wort uytcomft van der waren, ghewicht,
maet, of ftucken, ibnder gheltibmmc, noch namen der Debiteurs of Credi-
teurs, foo en fait niet noodich fijn voor de pofte van elcke foorte te nemen
deheelebreedevaneenfijde,ghemerckt dat veel papiers foude vereyifchen,
met Weynich ghefchrifis, daerom deylen wy elcke iijde in verfcheyden co-
lomnen,t'welckhier fijn' thien, riemende d'een voor debet d'ander voor cre-
dit, al of élcke colomne een lijde waer. Öptbovenfte defer colomnen fchrij-
ven wy eerft debet en credit der goeden, beginnende met peper, daer na gim-
ber, en foo voorts,met fulcken oirdenals int4Hooftitick. Dciè opfehriften
gheftelt wefende, ick fchrijf voor al daer onder in yders debet de reuen dieder
int vooi ganghen jaer over fchoten, en by inventaris hier vooren bevonden
wierden, ghelijckmen liet: Ende int begin der tweede Maent Februarius, Öel
ick de reuen dieder int einde of inde floten van d'eeifle Maent Ianuarius be-
vonden wierden, en foo voorts met d'ander.
-■^iNoch istewetendatmenvan vifch inhaer pekel kgghende, als harinck,
Aberdacn, Salm, en Elft, geen bequame rekening by de ftucke houden en can,
üOfi
want
__^^^^__^___
-ocr page 67-
Β O VC Κ Η Ο Vb Ι NGv                         Ö7
Want die int ontfanghen te ontpacken, en uy t haer pekel te 'itecken om te tel-
len, en waer niet oirboir/ulcxdatmenfeby de vate telt, te weten de cleenftc
daermenfe in packt of levert, als tonne, halve, vierendeel, of achtendecl, en
alfoo fchrijftrneniè hier oock te boucke.
Daer na worden de partyen des lornaels overgheftelt,yder onder haer poilè
na t'behooren, te vveten ghediftribueerde goeden onder credit, de inghecom-
men onder debet. Voort anghefien dat elcke partye des lornaels hier niet
tweemael overgheftelt en wort} eerft in debet daer na in credit, ghelijckt inde
volcommenbouckhoudingopdeltaliaeniche wijiè toegaet,om dat den de-
bet der ghediftribueerde partyen altijt deièlveibudeiijn,te weten capitael, en
dat wy metten credit der incommende goeden hier niet te doen en hebben, iöö
is die dobbel overfetting onnoodich alfoo van derghelijcke breeder ghefeyt
is int 9 Hooftftick der bouckhouding in Domeine. JHet voorbeelt defes, Schuit*
bouansalsvolght.
?
-ocr page 68-
i-ç ?■
-ocr page 69-
C'
S C Ç V L Ô
BOVCK DER
ISTRIBVTIE.
ë
-ocr page 70-
7o
Noten INoie» \Naghelen
Gember
credit.
Gember
debet.
W, om,
5. 8.
redit. [debet.
debet.
debet. \credit.
■m. onaM. om.
4, 4.
1606.
■©. om\Stucx.
·©, onc
2. 1
SttiCX-
Melfe.
O. 8
o,    14
O.     8
0,      8
1.    10
1
2
3
4
$
6
7
8
9
8
o.
i. 8
o. 8
o. 12
6
2
o.
'o. 14
O. 8
o. ,14
I.
ÉÏ
5
21
12
13
I4
16
17
18
19
20
21
22
23
24
26
27
28
2p
30
31
O.
I. 2
O. 14
É. Æ
o. 14
8
2
6
8
O.
I.
o.
o.
O. 8
o, 8
!o. 12
6.
o. 8
O. 8
o. 14
o.    14
O-    12
O.    12
10.      8
0.   14
1.       8
I.
I.
o
2
2
8
I.
iO.
o
5-
O.
o. 14
15« 4 19. 8
16. 10
2. I4
Somme
Rede
Somme
19» 4
19. s
19. 4
-ocr page 71-
■""
?l
Saffraat
debet.
"Â. OM.
o. 6
Saffraen
credit,
Ö. om.
Foitte
credit,
W, om.
FoMe
debet»
om,
o. 14
Nagelgritii
debet·
Suyc^er
debet.
$?. om.
24. 8
Nagtlgruh
credit.
&· om.
Suycker
credit,
-&. om*
Rofinen
debet.
■fö. om,
8 12.
Refnen
credit'
fë. om.
f&. om.
3. 12
Ë '
-ocr page 72-
72
Jamar'm Corenten Corenten J
1606. [debet. credit.
Prmmen JmanUt AmmkM^ip Sfi &#«* CüWeri
W«. 4etó. cre^t-. j^to. ο* «W>«. <reAf,
fff. 0W. it. <?#<:.
1
§SV OffCfó* OM. "Θ5". «ïï. '
fStjoncfö* om.'
©. <?#<:. &. <?#
Refïe.
8. 8
30. O
4. 8
■·
12» 0
80. 0
/
1
2
3
4
.*
J
-
6
.
7
#
8
9
IO
i
-
1
12
12
13
14
13
16
17
18
r
19
20
'^
31
22
1
'
'
23
.
■-
24
35
'
·,
26
/
27
-
-
28
1
2p
:'
.../
3C
ι
31
ι
j
V.
-ocr page 73-
η
Qliven
debet.
Mingeh
hamoenen Lamoenen]
debet. credit.
Stucx,
240.
Olhm
credit,
Mingels
Citroenen
debet.
Stucx.
I80.
{Citroenen lOralgnen praipjèn \Olie
credtts idebet. kredit. debet.
Stucx. \Stucx. \Stucx. Putten.
"o. f               I 160.
Olie
credit.
Potten.
I
I
I
1
P2
-ocr page 74-
74
lanuarM
é6ïü.
iBote*·
debet.
W,om.
3 60. O
Geerfl
reditt
\Geeril
\debet.
Siroop
credit.
rediu
Uefréf.
te, oncfê.om^' om-
4o. cj
38.
2?*tfi
y
)
-ocr page 75-
?s
Hammen \Hammm
credit.
Ôïçöåç
debet.
Stucxt
12,
Tmgheit
credit.
Stucx.
S^eck \Speck.
Stoci^ü
debet, } ,.
18· dm.
210. O!
Stoclpjü YHar'mck
debet.
Harbick
credit·
Kwmk.\
debet. I
credit.
&. onc.
Stucx.
34
Stuc ÷.
&. om.
6$.
o
"fö, om.
Kirmek.
12.
-A
* r
Ñ 3
sV
iBi
-ocr page 76-
ô
76
lanuarlm Jherdaen f Jherdaen. 5*/« ù"**
j6o6. [debet. \cred'tt. Ueteh
Sottt
redit,
Tonnw.
1.
Souu
debetº
Tomen.
Erten
rediu
Spnt.
Brten
debet.
Steur
redit.
Steur
debet.
Halfvat
2.
Halfvat\Sfint,
Haifvat
Stucx· \ Stucx*
8.
\mifrM
Reïle.
z.
é
2
3
4
$
6
io
1)
12
13
34
1$
16
17
18
19
2 è]
21
22
23
24
2)!
2(6
27
28
29
30
35
-ocr page 77-
TT"""
ç
Ìç
\Ap)n
credit.
Achfed.
Seep !
debet.
Tonnen*
Seep
creait,
Tonnen*
j
debet,
Achüd<
X.
f 4
j"
^^■MMM
-ocr page 78-
78
FebrnraiftijPeper ! Peper
l6o&/\debet.
\credit.
Cmned
credit,
NaMw !N«Me» j'Gwwiee/
ife&etó IfrJit. -Μ***.
Noiew INoten
Gember^
credit.
Gember
dejc-et.
credit.
StUCX.
debet.
#. vm*M%öm·
#. CWi1.
W. uitc.
4. O.
-m, 0M.\iÊ. onc.
wcx.
2. Ï4.
Kefte,
1
2
3
O. 8
O. 8
o, 14
O. ÏO
o, 8
O. 12
4
5
6
7
8
9
ÏO
11
12
15
14
15
16
17
38
19
20
21
221
23
24
25
20
27
28
.< ■ , r
-ocr page 79-
Vande Vorstel icke &c.          79
Xjn Υ hebben in dit Schultbouck gheftelt de manier der diilributie van Pe-
per en Gimber inde maent van lanuarius, mettet begin van Februarius,
waer deur bekent is de ghenieene reghel over al d'ander goeden, onder wiens
opfchriftcn wy cortheyts halvenalleenelickgheftelt hebben t'ghene inden in-
ventaris hadde bevonden gheweeft, als begin der poften, diemen verfaen fal
Vervult te moeten worden als de poften van peper en gimber.
Merckt dat in defe diftributie al de poften der goeden altijtcommeninacht
lijden foomen fiet: En wort in elcke begoft mettet begin des maents, en ghe-
eint mettenlaetften,omdatterbequamelick30of 31 linien in meughen ftaen:
Sulcx dat acht fijden altijt op de diftributie eerjs maents paften. Noch is ken-
nelick dat den dach eens gheftelt in d'eerftecolomne, dient voor al de poften
in die twee Tijden daer op overcommende : Indcr voughen datter om een par-
tye over te draghen, niet anders te doen en is dan onder het opfchrift der pofte
te ftellen t'getal vantgewicht,maet,ofmenichteder ftucken vande warê,com~
mende daer deur alles met lichtichey t en wey nich fchri j vens in goede oirden.
Noch is te weten dat een partye goets ten einde fijnde, en datter ander in-
de Gardcmenge gebracht moet worden, foo overliet den Clerck t'elckens eérft
ofdesSpijfwaerdersnaeftvoorgaendeuytgaefvan datgoet met fijn ontfahek
over een comt: Inder voughen dat de ftaetmaking van dien niet en moet óver
een heel jaer fijn, maer wert foo dickwils ghedaen alfler vernieuwing van goet
valt: Sulcx dat de dwaling die by den Spijfwaerder mocht ghebeuren, deur den
Clerck bekent wort, maer die des Difpenfiers deur den Bouckhouder der keuc-
ken, dieder memorie afhoudt, ghelijck t'fijnder plaets ghefeyt is.
Tot hier toe is ghefeyt vande diftributie der Gardemenge of des Spijfwaer-
der s, boven welcke noch rekening ghehouden wort op de diftributie van wijn
by potten deur den Wijntapper, van bier by tonnen deur den Biertapper, van
broot en keérifen deur twee Böttelliers,en van brant by dé Brantmeefter, over
welcke vijf partyen vijfverfcheyden perfoonen lijnde,ib is ydersform van ont-
fanck en diftributie ilecht en eenvoudich, fonder verclaring te behouven, en
worden alle vijf befchrevë ineen felve bouek,waer in den Hofmeefter en Con-
trolleur daghelicx de onderteyekening doen, ghelijck int ghemeen ghefeyt is
int i Hooftftick.
De maentlickeboucken deier diftributie,Wörden opelcken laetften dach des
maents, of immers fanderdacchs, behandicht anden Bouckhouder der difpen-
& vande Keueken, welcke die ten lornale ftelt in een partye.
7 HO O FT S TI Q%
VANDE BOVCKHOVDINGDER
diiïenfivandeStal, lacht,s'Heeremamer, Re-          -
kencamer, des Ghebous3 en der Garden.
EERST VANDE BOVCKHOVDING
DER DISPENSE VANDE STAL.
INt begin yantMaentlickbouck des Difpenfiers eerft gheftelt fijnde depri j-
fen der goeden op levering ghecocht, volghens de generale reghel der dif-
penfen befchrcven int 5 Artikel des 3 Hooftflicx, fooiflcr wat befondersin de
fake der Stal datmen daer noch by vought,te weten een lijfte van al de peer-
den
f
-ocr page 80-
                V Α ND E VOR ST E L ÏCKE
den met name> en daer by hoe veel havers voor eick peert daghelicx veroirdem
is, als voor fommighe een fpint, ander twee, ettelicke drie, eenighc vier,op dat
foo den Difpenfier int diftribueren, den Stalmeefter en ControUeur int daghe*
licxonderteyckenen,of de auditeurs int examineren der rekening daer an twijf-
felden, hun befcheyt ahijt by de handt meughen hebben. Maer want het ge-
talder peerden verandert, deur eenïghe diemen coopt, tot geienenck ontfangt,
en nieu gheboren worden, of diemen vercoopt, wech gheeft, en fterven, waer
mede oock de veroirdende diftributie van haver en voeder verandert,foo wort
nevens dat peert op den cant ghefchreven den dach wanneer fulex ghebeurde?
om daer deur de rechte daghelkkfche diftributie alti jt bekent te hebben.
Angaende de comptabel goeden des Stals, die fijn als volght:
Peerden.                                  Boonen.
Haver.                                    Lijnfaetkoucken.
Ströo.                                     Grafen of weyden.
Gerft.
De incomptabel fijn duidanich.
Sadeltuych.                               Vette warye.
Spoortuych.-                            Boftel.
Smitftuych.                              Melck.
Totte bovefchreven worden noch vervought
devolghendecappitelen. ;
Tenten.
GagenvandeStal.
Extraordinairen vande Stal,
Angaende de daghelkkfche diftributie, als van haver die viermael fdaeehs ghe-
fehiet, dat gaet aldus toe: Den Difpenfier fchrijft daghelicx op, lbo veel fpinten
als de heek diftributie voor al de peerden bedraecht, maer want fomwijlen ee-
nighe wech fijn,iöo treckt hy opt laetfte foo veel fpinten af als die abfenten be-
draghen : Boven dien wanner ghemeenelick overfchot is, en dat de peerden de
haver niet al op en eten, foo wort dat overfchot veriaemt en ghemeten, ende
oockafghetroeken, en derefteis de diftributie van dien dach. De diftributie
van d'ander comptabel goeden is eenvoudich, en onnoodich te befchrij ven,
De form der partyen des Stals intIornael,als van goeden gecocht, vercocht,
op dach, ghereet, totghefchenck ontfanghen, en wech ghegheven, is ghelijck
inde bouckhouding der keucken. Maer anghefien vande peerden wat beibn-
ders valt, foo fal ick daer af verclaringdoen. T'is te weten dat alle peerden tot
ghefchenck ontfanghen, nieu gheboren, wechghegheven, en gheftorven, op
ghelt moeten gheftelt worden, ghelijck oock ander waren, om de redenen van
dies verclaert int 18 artikel des 3 Hooftfticx deier Vórftelicke difpeniè : Maer
fulcke ftelling valt op peerden feer onfeker, eenideelsom fmenfehen verfchey-
den oirdeel: Ten anderen dat een peert des eens daechs iönder ghebreck, des
ander daechs ghebreckich is, en van veel minder weerde: Ten derden dat op-
waflende veulen daghelicx veranderen,en van prijfe onfeker fijn. Om hierop
een reghel te ftellen ,foo nemen wy defe ghemeène voet: Men fielt voor t'eer-
flê elck peert op fulcken prijs alft gheacht wort weerdich te wefen, ende geno-
men dat de fomme opi32pcerden bedroughe25634guldens,foo comt dat
voor elck peert d'een deur d'ander 194 guldens-^, maer want dit feer na de
20G is, men macht daer op nemen. Nu dan elck peert gheftelt op200gul·
e :'■■■■>.                                                                                                                                                              dens'
^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^g^t
-ocr page 81-
Β öVGKHövbiN ö. w                  ¥ι
dens, foo moeit dat over de 13 2 peerden bedraghen 26400 guldens, daer iy in-
den inventaris in d'eerfte partye des lornaelsopghefteltworde^waer uytmen
voorder beiluyt, dat alle peerden daer na tot ghefchenck ontfanghen, nieu ge-
boren wechghegheven, of gheftorven,gherekent Tullen worden d'een deur
d'ander op 200 guldens: Maer peerden ghecocht en vercocht, die ialmen (tel-
len op fulcken prijsals den coöp inhoudt. Dit heeft ons een bequame mid-
delwechghedochtjOm inde ïtaliaenfche bouckhouding met cleene ixioéytê
vant ware eapitael niet verre te wijeken: Die ander bequamer manier vonde
mocht die volghen.
MERC KT.
Int derde deel Ou Gnidon des Finances onder den tijtel van Trefirier de l'Efiu-
rie,
itaet dat de coopluyden leverende de goeden desStals, itellenhun partyen
λ na hun goetduncken, welckefy behandighen anden Controlleur generael der
Stal, die de fel ve modereert in elck artikel, en daer na ondertey eken t: Maermy
bevalt beter fulcke moderatie of coop ghemaeckt te worden deur den Difpen-
iier volghens de voorgaende generale oirden bySYN Vorstelicke
Ghenaöe ghenomen over alle fpecien der difpenfen daer incoop valt, want
nadien fulcke moderatie ofprijfmaking een der voornamelicke punten is daer
den Controlleur toelicht op moet nemen,te weten of den ghenen diedatdoer
hem draecht na t'behooren, foois hy een controlleur over fijn eygen faken ge-
itelt, t'welcknietenfchijntteiluyten. Bovendien ghemerektdenDifpenfier
vandeghecochte goeden behoort de diftributie te doen, rekening gade flaen,
en daer af comptabel fijn ,t'welck in groote Efcuryen een man gantfchelick
vereyfcht, foo en fchijntfulex deur den Controlleur niet bequamelick gedaen
te connen worden, als ander werck ghenouch hebbende:Doch flel ick dit hier
alleen by ghedachtenis3denckendedaerentuflchen dattermiflchien vanfulckc
manier van doen ηaerder onderrichting foude connen ghedaen worden.
VANDEBOVCKHOVDING DER
DISPENSE VANDE IACHT.
De cappitelen fijndufdaniché
Honden;
Voghels.
Eroot.
Aefghelt.
Gagen vande lacht.
Extraordinairen vande lacht.
Waer by inde ïtaliaenfche Bouckhouding noch vallende partyen vanCa-
pitael,winning en verlies,caflè, Debiteurs en Crediteurs. De form vant bouck
des Difpenfiers, als oock der bouckhouding met Iornael en Schultbouck, is ge-
lijckdiederStalofKeucken.
                                                        )
MERCK T.
De lacht desConincx van Vranckrijck heeft feven cappitelen, als blijektint
derde deel Du Gnidon7 maer van ander inhoudt dan defe,na den cyiêh dei Hof*
houding aldaer.
(                                                                  VAN-
-ocr page 82-
■*>.                      ">
ä2              Vande Vorstelicke
VANDE BOVCKHOVDING DER
diffrenfi <van des Heeren Camer, ,
De cappitelen fijn dufdanich:
Cleederen en Camer-meublen vanden Heer.
Lijnwaet vanden Heer.
Wapenen.
Ghefchencken.
Abfolute ordonnantien, welcke fijn van penninghen die de Vorften doen be-
talen fonder te verclaren waer toe : Inde difpenfeder Coningen Van Vranc- ·
rijck wordenfe ghenoemt LMenm affaires de la chambreduRoy,oockc^i-
ttwplaifirs.
Cleedinghen van Pagen en Laqucy en.
Levreyen.
Reyfcoikn van s'Heeren camer.
Gagen van s'Heeren camer.
Extraotdinairen van s'Heeren camer.
Waer by inde Italiaenfche bouckhouding noch vallen de partyen van capitael,
Winning en verlies, Cafie Debiteurs en Crediteurs. Deform vant bouck des
Difpenfiers, als oockder bouckhouding met Iornael en Schultbouck, isghe-
lijck die der keucken.
ÌERCKX
De Camer des Conincx van Vranckrijck heeft feven cappitelen ,als blijckt
int derde deel Ou Guidon 7ma.zv. van ander inhoudt dan defe na den eyfch der
Hofhouding aldaer. 'c
VANDE BOVCKHOVD1NG DER
iijfrenfc <-uande IB^kenccimer.
De cappitelen fijn dufdanich:
Reyfcoft en vande Raetsheeren.
Reyfcoften vanden Treforier generael en fijn Clerck.
Oncoften van confultatien en proceflèn.
Ghefchencken va aden Raedt.
Ghefchencken vanden Treforier generael.                                          \
Oncoften vande comptoiren vanden Raedt, Treforier generael, en Bouekhou-
dcr der Domeine.
Bodeloon,
Gagen der Rekencamer.                                  ; ■
Extraordinairen der Rekencamer.
Waer by inde Bouchouding noch vallen de partyen die de felve mede brengt,
Deform vant bouck des Difpenfiers ,als oockdcr Bouckhouding metlornael
en Schuitbonck, is ghelijck die der keucken.
MERCKT.
-ocr page 83-
Β O VCK HO V D IN G*                          ^3 '
-r- y-< · M-E RCKT.
De Rekencamer des Conincx van Vranckrijck heeft vijfthien cappitelen, als
blijft int vierde deel DuGuidon·, Maer van ander inhoudt dan defe na den eyfch
der faken aldaer voorvallende.
Betènghende
DE BOVCKHOVDING DER
difyenfe des Ghebota,
daetmen by verftaet van huyièn,of van wercken huyilngangaende^ngemerfl:
die groote gemeenfchap heeft metre bouckhouding der Fortiflcatien, in welc-
kc-oock huysbouwing valt, waer af indedifpenièn der Finance extraordinaire
ghefeyt (al worden,foo nemen wy dit daer deur voor beichreyen.
Angaende
DE BOVCKHOVDING DER
difftenfi njande Qarden, '
t'ghebruyck van dien en is hier noch niet te werck gheitelt, maer foomcnt de-
de, ick acht datmen daer deur een fekerder voet foude conncn crijghen,foo van-
de Soldaten die wefcntlick in dienft fijn, als om deur de Treforiers van dien
goede betaling te doen onderhouden, foo wel tot voordeel der Soldaten als des
Heeren, oock om meerder fekerheyt te hebben vande logijfghelden, amoni-
tien,cleederen,en dierghelijckedieden Soldaten gediftribueernvorden. Doch
te wijle dit, foo ick ghefeyt heb,niet int werck gheftelt en is, ten anderen dat de
ghemeeneregheJ vanfulcken handel eyghcntlicker föude behooren onderde
bouckhouding der diipenfen van Finance extraordinaire, daer t'iljnder plaets
* vermaen afghefchien lal, foo en fegghenwy daer af niet wijder.
                  *mt%mm\
flelswanFi-
8 HOOF Τ 5 Τf C Κ.                      "-««*■
;;-! ordinaire.
1 VELHAEL OP DE OIR DEN
der betaling <van Gagen, / r, i ; * Λ .*-
WY hebben in ekke fpecie der voorgaende difpenfen ghebrocht een cap-
pitel der gagen van Officieren daer onder behoorende, waer mede wy
verflaen inde hof houding gheen over te ichieten, maer elck in fijn diipenfe te
commen, ende betaelt te worden vanden Treiorier der fel ve. Nu want in ee-
nighe ander Hoven t'ghebruyck is vande Gagen int gemeen een beionder Trc-
forerieofdifpeniètemaken,t'welcknadefe wijièniet envalt^fooial ick hier
van mijn ghevoelen verclaring doen.
                                                             ν
Teneerften, alfmen de Officiers niet elck in haer difpenfe en brengt, foo
en overcommen de tijtels der boucken vande Maentlicke rekeninghen der dif-
penfen dan niet foo wel met haer inhoudt: Als by voorbeelt, de tijtel vande
difpenfe der keuckê,wijit an dat daer in fullen commen al de oneoiten de keuc-
ken angaende, maer daer ghebreke^n in de gagen wcfende een groot deel vande
felve difpenfe, daerom en overcomt (als ghelêyt is) de tijtel ibö wel niet mettet
inhoudt.
CL Ten
-ocr page 84-
«4             Vande Vorstelicke
Ten tweeden, een der voornaemfte oirfaken daerom het onderfcheyi der
difpenfen in verfcheyden fpecien ghedaen wort, is om te fien watmen in ckke
verteert, en alfmen den ftaet wil vermeerderen of verminderë, op datmen we-
te waer dat oirboirlicxt fal meughen ghedaen worden $ TTelve blijekt beq&a*
melicker in een volcommen dÜpenfe als in elcke fpecié haer Officieren Üaeai,
dan wanneerfer ghebreken.
                                                 , r ^ *
s Ten derden gebeuret dat fy die vande gagen eenbefonder Treforerié maken,
niet alle gagen daer in en brenghen, maer in yder difpenfe eenighc ftellen als te
fien is inde difpenfen des Conincx van Vranckrijck, volghens de befchri jving
au Guidondes Finames α la troifiefine partie', alwaer benevens de gagen diedeit
betaelt worden deur den Treforier der; gagen, die daer heet Treforier de la mai»
fondu Royt
noch eenighe gagen betaelt worden in ydcr Treforerié of difpenfe,,
want benevens ander foo betaelt elck Treforier anlkh felfs fijn eyghengage:
Maer na diender eenige incommen, waerom niet met een altemael fonder ge-
fplitftwerck te maken*
Ten vierden foo can elck Treforier beter perfoonelicke kennis hebben over
de Officieren alleenelickonder fijn difpenfe behoorende, dan eenen Treforier.
der gagen over allen 3 om te letten op de twijtTeiachtighe fchuiden der gagen
en fwaricheden dieder bevolen fijn gaghcllagen re worden, als aftrecking die-
der valt van weghen ibnder verlof buyten hun dienft eenighen tijt lanck ghe-
weeft te fijnrOock betaling dieder valt van wegen der fie&en of quetfuren die
fy alleenelick int bedienen haers ampts gecregen hebbë,en anders niet, t'welck
fomwijlenvan hun gagen moet ghetrocken fijn: Voort om feker kennis te
hebben vanden tijt op welcke de Officiers uyt den dienft fijn ghefcheyden, of
overleden, op datmen ande erfghenamen of ander niet en betael gagen die iy
©ngherechtelickeyflchen, metdierghelijcke. i * ;■·
Angaende ymant mocht fegghen bequaem te fijn datmen al de gagen ia
eenfommeby malcandcr crijeht,orntefien hoe veel datter in als voor gagen
betaelt wort: Hier opvalt te antwoorden datmf fulex heeft wanneermen ver-
gaert de fommen van de cappitelen der gagen van al de verfcheyden difpenlèn,
en dat met minder moeyte dan totte gagen die den Treforier der gagen betaelt,
noch uyt de verfcheyden difpenfen te moeten vergaren de gagen dieder hier en
daer in veifpteyt fijn^ ψι$ fegh ick hier aldus tot verclaring der reden waerom
hier vooren de gagen der Officiers elckonder haer difpenfe gebrocht fijn:Doch
ftaet daerentuflehen vry elck fijn ghevbelen te volghen, en daer af ander uyt-
tegging te doen die ons nu niet te vooren en comt,
#m -"'.., ' „/ ., f
-ocr page 85-
BOVCKHOV
DING IN FINANCE
.-. EXTRAORDINAIRE
OP DE I TAL IA E N-
SCHE WYSE.
■r
Q~*
-ocr page 86-
86
CORTBEGRYP DESER
BOVCKHOVDING IN EINANCE
EXTRAORDINAIRE.
\EfeVinance extraordinaire(ghelijckghe-
feyt is int Corthgrijp der voorgaende
houckhouding in Domeine) valt in tvpee
iverfiheydenheden, d*eene van vpeghen
Ontfanghers over de incommende pen-
l niwhen der qhemeene middelen: D'ander
h van vpeghen Trefiriers over de uytqacn-
't de door dtfj?enfin. JMaer vpant de houck-
houding der felve difpenfen eemghe hef onder infichttn heeft an-
ders dan die der Ontfanghers
> foo fuilen vpy daer af met on-
derfcheyt fchrijven:
Eerïlvande houckhouding int anfien der voorfchreven in*
commende penninghen deur Ontfanghersy gefeyt generale houck-
houding in Finance extraordinaire*
Daer na houckhouding vande diffenfen der uytgaende pen-
ninghen deur Trefiriers.
EERST
#»)
-ocr page 87-
GENERALE BOVCKHOV^
DING IN FIN Α NC E
EXTRAORDINAIRE.           -               :
Welcke begrijpenfal twee Hooftftïcken: Het eerfle een vef-
hael op de fake der bouckhouding <-uan extraordinaire Finance int gemeen.
Hettnuveedeijande BofdeslornaelsenSchultboucx der generale bouc^·
houding in Finance extraordinaire,
ι Η OOFT STICK.
VERHAEL OPDE SAK E DEÉ
bouckhouding njan extraordinaire Finance int gemeen.
DE fortïi der bouckhouding vandc extraordinaire Finance, wiens bepaling
wy gedaen hebben int eerfte Hooftftick der bouckhouding in Domeine,
is fooghelijck mette ordinaire in Domeine, dattet niet hoodichenfoudefijh
dieshalven hier ander befchrij ving te doen, ten waer om de verfcheyden heyt
der ftof, want ghelijck int Iornaei van Domeine begoft wiert met inventaris
of ftaetder Debiteurs en Crediteurs teghenwoordelick in wefen, waer afeerft
gheftelt wierden de verachtcrde,daer na dié des loöpenden jaers, na welcke
volghden partyen der handelinghen foofe dagelicx ontmoeten, alfoooock hier
in dit Iornaei: Voort ghelijck de poften in dat Schultbouck jaerlicx een felvei
oirden hielden, alfoo fullenfc oock in dit Schultbouck des generalen Bouck-
houders met fukk gherief als daer ghefeyt wiert. Inder vougen dat de verfchey-
denheytdieverclaring behouft meeftinde ftofbeftaet,namelick dat de pen-
ninghen van extraordinaire Finance, deur Ontfanghers van extraordinaire
fchattinghen en gemeene middelen gheint worden, om die te hefteden tot fa-
ken vantoorlooch,als betaling van Ruy terye, Voet volck,Traaemen ten, Offi-
ciers, Wapenen sFortificatien,toeruftingder Zeecrijch, en dierghelijckc Dit
anghemerckt,ickenfaldelornalenen Schultboucken niet met haerghefor-
meerde partyen befchrijven, nemende fulex voor bekent deur t'ghenein Do*
meine ghedaen is,maer falalleenelick vande ftof en ander omftandighen feg-
ghen,alsvolght:                                                            ■ .
Anghefien de extraordinaire Financen tot verfcheyden plaetfen grooter en
cleender vallen, na t'vermeughen der crijghende partyen ^ foo volght daer uyt
datter in fommighe veel Bouckhouders fouden behouven i in eenige weynich,
in ettelicke waertan een ghenouch; Maer wammen de ghemeene reghel be-
ter uyt grootedan cleene treckt, foo fal ick de voorbeelden meeft op groote ver-
voughen: In fulcke Financen wort over verfcheyden particuliere Ontfanghers
(ghelijckt in Domeine toegaet) ghemeenelick een Ontfangher generael ghe-
itelt die int anficn der particuliere Treforiers an welcke hy ghelt uytreyekt om
betaling te doen, oock Treforier generael gherioemt wort, comptabel fijnde
vanden heelen ontfanck, en mette heele uytgaef (hoe wel veel deur affignatie
of decharee gefchiet) fich ontlafteiide. Benevens fulck een verftaen ick datmen
.
                                                               Q^3          vervou-
-ocr page 88-
ι
88                V Α Ν D Ε V Ο RSTBL1CK Ε
vervoughen foude een Bouckhouder generael, en Voort byd'anderTreforiers
en Ohtfangers foo veel particuliere Bouckhóudérs alfmen bevonde totte fake
noodich te wcfen, als voornamelick benevens denTreforier der magafmen,
ende den Treforier der Bortificatien. Angaendehet in fommighc Mnancen
wel ghebeurt,dat eenighe contribuerende Provinciën haercote opbrenghen
fonder int generael te moeten verclaren hoe fijt innen,en dat de felve mochten
feggen hun met geen Italiaenfche bouckhouding te willen bemoeyen,dat waer
voor het generael fonder fwaricheyt, want t'ghenefy ten achter of te vooren
Waren , foude op haer pofte altijt bekent ftaen,
Anelckder bovefchreven particuliere Bouckhóudérs, fouden allemaende
deur de Ontfanghers en Treforiers onder hemlien ibrterende, Maentftaten ge-
fonden worden ,ghelijcktoockioudcn by de particuliere Bouckhóudérs anden
generalen, op den voet als gheiêyt is int 10 Hooftftick der bouckhouding van
Domeine, te weten met Deurwaerders om t'ghelt fendende daet betaling ge-
brake: Want hier me foude bekent fijη wat ghereede penninghen over al inde
caiTen waren, foo wel der particuliere Penningméefters,als vandenGenera-
len, voort fchuiden en weerfchulden der Debiteurs en Crediteurs totte parti-
culiere Pachters en Leveraers toe, oock mede wat goede inde magafmen moe-
ten wefen totten uyterften.
Angaende de fwaricheden die deur het invoeren defer bouckhouding te ver-
wachten ftaen, men foude om die te voorcommen,daer tegen meughen voor-
den gelijck ghefeyt is vant invoeren der bouckhouding vande Vorftelicke dii-
penfe, int einde des eerften Hooftfticx der ièlve.
2 HO O F Τ S Τ IC K.
V ANDÊ STOF DES iORNAEL S
» en Schultboucxder generak Bouckhouding             ']
V .1              ' in extraordinaire Vinance,
OM art te vanghen mette generale bouckhouding, dat is bouckhoudingdes
generalen Bouckhóudérs, die gheftek is nevensden Ontfangher generael,
men fal d'eerfte partyé ha ons ghemééné óirden vande Italiaenfche bouckhou-
ding aldus beginnen: '\
                                1;-"-                          ■'*
o Tamarm Verfcheyden partyen debet per capitael ιcoocoo ©£, deur V
dat ten voornomden daghe ftaetvan goet ghemaeckt lijnde, ia." ]!
wefen bevonden worden de navolghende partyen, waer af van }
ι ekk int befonder breedei verclaring,, blijekt inde; pachteeclullen,
contraden, boucken, en documenten dacr afin wefen.                      ,
Hier moeten nu volghen de bèhoirlicke partyen ,afe contribuerende Provin-
ciën , Gntfaftghers der ghémeeiie middelen V en atidèr die ghemeenelick De-
biteurs blijven, en ondêtténighenBöuckhóudèl
           ^ waer af na d'öirden
in Doméine den géneraleto önifanck d'eeïfte iijndeyibo ibudett de befonder
partyen van Debiteurs daér onder fofterende vóoren cömmen.
Den generalen ontfanck aldus beféhreven fijnde, foo fullen volghen (ghe-
lijck in Domeine) dé óhtfangheryen^dèr particuliere Bouckhóudérs, elck in
een fomme^ waer afick neem die des magafijns vande amonitk der vi vers d'eer-
fte te wefen, aldus luidende s""
Per
.·■.'''*                                                                                i                                                                                                   ι                                                                                                                                               \ ; ·
L' ':.-..« ■..■■ .",/'■ ; .' .
/
"^*·^^4—-
-ocr page 89-
■ .                                  V                                                                                ',                                                                                                                                                                                                               ι
.■'-.                                                                                  ',.-'<
L. Β Ö V G Κ Η Ο V D ϊ Ν Ο.                            89
Per magailjne der amonitien vande vivers, om dat tofdefèn daghe
daer af ftaet ghemaeótfijnde, den debet grooter bevonden wort V s
dan credit, blijckende by de boucken, als Iornael en Schult-
bouckdes magafijns vande amonitie der vivers daer af in wefen 200000
Noch mach hier dit bedocht fijn :By aldien den generalen Boückhouder foo
weynich te doen hadde,d at hyoock vande magaiijnen hadde connen befon-
der bouck houden, ibo foudsn dan de particuliere fpccien der goeden en fchul-
den, onder de bovefchreven generale ontfangherie ghevallen hebben.
Merd dat hier boven ftaet, blijckende by de boucken als Iornael en Schuit-
bouck des magafijns vande amonitie der vivers daer afin wefen, waer by noch
dit gheièyt mach worden :Soomen de copie der felve boucken leverde ten
comptoire des generalen Bouckhouders,en daer bewaert wierden,fy fouden al-
tijt by der handt gereet fijn , om te verftrecken tot bewijs en breeder verclaring
van al dat onder die partye ibrteert, fonder daerom te moeten gaen by den par-
ticulieren Boückhouder des magafijns, al foo van derghelijcke oock vermaen
is ghedaen by t'einde des 10 Hooftfticx in Domeine.
Sulcx als hier ghefeyt is vant Hellen der ontfangherie des particulier bouck-
houderfchaps vant magaiijn der amonitie vande vivers den debet meeft fijndej,
mach oock verftacn worden op alle ander particuliere bouckhouderfchappen,
te weten dat haer reilen in defen ftaet met een fommegebracht meughen wor-
den, waer af de copie haers lornaels en Schultboucx tot bewijs verftreckr.
Defe eerfte partye ten eynde weiende, foo lal, volghen de tweedealdus luy-
dende:
o Unuarim Capitael debet per verfcheyden partyen 5ocooco©€,
deur dat ten voornomden daghc ftaet van goet ghemae& fijn-
de, in weien bevonden worden de navolghende partyen van
Crediteurs, waer af vanelckint befonder breeder verclaring
blijekt inde contraden, boucken, en documenten daer af in
wefen.
De Crediteurs hier onder forterende-en ghemeenelick ant Landt ten achtej
wefende, fijn als defe: Ruyterye, Voctvolck, CommiiTariiïèn van monftcrin-
ghen, Serganten Maiors, Officiers vande lufticieen vande amonitien, Quar-
tiermeefters, Waghemeefters, Ingenieurs, Mineurs, Vyerwerckers, Confta-
bels, Timmerlien, Pioniers, WerckÜen van Fortifkatien, Leveraers van amo-
nitien, Rentiers, Crediteurs der Zeecrijch,of Admiraliteyt,Extraordinaris
Crediteurs.
Ghenomennudatalle defe forteren onder Treforiers die de betalinghen
doen, met foo veel Bouckhouders benevens hemlien als de fake vereyfcht, lbo
fal daer af (na d'oirden in Domeine) den generalen ontfanck d'eerfte fijn, met-
te Crediteurs daer onder forterende.
Den generalen ontfanck aldus befchrevcn lijnde, foo fullen volghen de
ontfangheryen der particuliere Bouckhouders,elck in een iörnme. Als by ghe-
lijekenis, foo die vant magafijn vande vivers het credit vant flot fijnder bouc
ken gooter hadde dan debet, hy en foude dan niet ghccommen hebben onder
d'eerfte voorgaende partye der Debiteurs, ghclijck daer voorbeeltfche wijiê
ghenomen wiert, maer .onder defe tweede der Crediteurs, aldus :
Per magafijn der amonitien vande vivers, om dat tot defen daghe
daer af ftaet gemaeft fij nde, den credit grooter bevonden wort
0^4 , dan
-ocr page 90-
9o           Vande Vorstelicke
dandebet.bUjckendebydebouckenalsWlenScbultbouck
des magafijns vande viveis daet af in welen
                              30000e*.
Merft dat tuflchen dei particuliere èn generale Bouckhoudeis infchiijving dit
wrfch"«weten dat de refte der particuliere
alleenel.ck.met een femme
^dnte'lórrTaelsëerfle partyeder Debiteurs,oft inde tweede der Cred,-
Zs MaedegenSe Bouckhouders infchrijving com. me. veel fommen
Ξϊί neb teurs en veel onder Crediteurs: D'oirfaeck is dat de pamcuhere
SS£2&^^iW«n««d«n«An S-eralen Bouckhou-
deromdieinfiinonbenotenbouckentevervoughen.                    ___
sZ alshier ghefeyt is vant flellenderontfangherye desparticulter bouck.
houScha^
de, mach oock verftaen worden op alle ander particuhete bouckhoudet-
fchappen.
NV VAN-
v.
-ocr page 91-
' ■' ,                                          .'■'·■)'                                                                                         /                                                                                                                                                          - '                                        ; : .                                                                      ■■                                                                                                                                           ■: -, ..■ ..-'-.ßé
                                     ; ' " '"                                                                                                                                                                      ■ , !                                  ·.. .. ■ > J .                                                                                                                             ', ' " '                                        ' :' - ;
É                                                                                                                                                                                                ■                            . ■■                        í. ■-· ■                                                    i , ;                                                          ß                                      ' ' .,;■/                          ,
NV VANDE
 ÏVCKHOVDING
DER DISPENSEN VAN                                     É
DE EXTRAORDI-
NAIRE FINANCE.
1
ß
I                                                          .                                                                                                                                                                                                   . ' -
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     '
-ocr page 92-
"CORTBEGRTP DESER
BOVCKHOVD1NG DER
DISPENSEN. '
f er wooren befchreyen ftjnde de generale bouckhou-
ding int anfien yande incommendepenningen der Fi-
nance extraordinair e3wergaert deur particuliere onu
fanghers
, enby de felyegbelevert anden generalen,
wvekke daeraj in fijn generale rekening maecktfij-
nen ontfanck^ en die n/veder brengt in uytgave
, met
Jukkegrootefommen als hy geeft andeparticuliere Treforiers> om daer me
te doen betaling der disjenfen want oorloch inder woughendat departicula-
riteyten wan dien inde woorfchrev e generale bureeljcherekening^ nochoock^
inde generale Italiaenfche bouckhouding niet en mallen foo reiier nu noch int
bef onder te befchripen de bcuckhouding der fehe difpenfen} dienende onder
anderen op dafBouckhouders in coomfchap op de ftaliaenfche wv'ijfe ,die
hun mochten n/villen begheyen tot fulcke bouckhouding^ fonder nochtans
daer in ervaren te wVefen^eenighe k$nnü meugken hebben <~van t'gene daer
omme gaet s en omhun bouckhouding eyghentlicker te fchickennadeneyfcb
wandien. Hieraffaiickbefchrijven denawolghendeHooftfticken.
Het eerfie wande werfcheyden woornaemfie fi>ecien der diff enfin 'm
extraordinaire Finance.
Het twveede yande bouckhouding der disjenfè wande F ortificati erende
eer Β wandeghemeene Officiers derfehe^ metfgaders de manier wan befie-
ding en aenneming der wy enken.
Het der de wantfi ellen ten Iornale der beSïede wy enken 3 metfgaders
ghecochte wVaren der Fortificatie.
Het wier de wande bouckhouding der dijfrenfe wande amonitie wan oor-
loch.
Het wtjfde wande ghemeene manier enformgebruydin bureelfche re-
keninghen wande magafinen der amonitie wan oorloch>en hoemen eenighe
fyyaricheyt daer infoude connen woorcommen:Metfgadersbefluyt wande
bouckhouding op de refi der difj?enfen wan Finance extraordinaire>als der
aArtiUerye^Viwersen3Zeefaken. t
0 Hetfefle yande eerfie incomïl en Uetsle uytganck^ andiers ghefeyt begin
eneinde des eygendoms der wy aren^wooryaÜende inde dxibenfenfooV or«
Belicke als wan Finance extraordinaire.
Hetfiyende wan het wermoeden der oudtheyt desbouckhoudens, *
ι HOOFT*
-ocr page 93-
'        ·'■ . ·. ,        /                                ,       '      - -        .                '      ff
ι Η Ο Ο F Τ S TI GK.          ?i
VANDE VERSCHEIDEN VOOR-
naemileBeciendef diBenfenin extraordinaire Finance.
Λ Nghefien t'ghene int ι Booftftick der Vorftelicke difpenfe ghefeyt is an-
·*■**gaendede eygenfchappen dierdifpenfenintghemeen,meeftal mach ver4
ftaen worde op deiè difpenfe vaut oorlooch, overmidts op d'etn fulckc fwaric*
heden en byvallen commen als op d'ander, foo en fullen wy derghelijcke niet
andermad niet verhalen,dan alles daer deur voor bekent houden:Daerom dit
overgeflegen,kk faleerft leggen vande vcrfcheyden fpecien die ick inde extra*
ordinaire Finance van Vranckrijck befchreven Μ Guidony telle tot-feven,wel€*
ke daer beteyckent wefende onder het woort Treforier duidanich fijn:
Treforier vant ordinaire vant oorlooch.
Treforier vant extraordinaire vant oorlooch.
Treforier vant ordinaire der artillerye.
Treforier vant extraordinaire der artillerye.                                          f
Treforier der magafinen.
Treiöricr der Zeefaken.
Treforier der Fortificatien vande Frontier ft eden é
D'oirfaeckdes bovefchreven ondericheytsdatter gemaeckt Wort tuflchcnhet
Treforierfchap vant ordinaire en extraordenaire vant oorlooch is dufdanich:
Wantter in Vranckrijck een onderhoudt van fekermenichte Crijchfvolcx is,
genoemt Benden van ordonnantie, die ten tijde van vrede en in crijch altijt be*
taelt worden, foolactmë de Officicrsen d'oirden der rekeningen van dien be-
fondcrlick blijven. En want die oorloQchfaken jaerlkx alfoo meteen felve
oirden commenjinen noemtfc het ordinairedeel, en cjen 1 enningmeefter daer
over gheftelt Treforier van het ordinaire vant oorlooch, daermenby verftaet
Treforier generael over dat ordinaire cleej. Maerdereftewclcke ten tijde van
oorlooch voorvalt,die fonder maetof iè!kejctokclenis,t'een jaer veel t'ander jaét
weynich, heet het extraordinaire, en den Penningmeefter van dien den Trefo-
rier vant extraordinaire vant oorloochjdaermenèy verftaet Treforier generael
over dat extraordinaire deel.
De generale bouckhouding die nevens defe twee generale Treforiers ghe-
hoort,is int voórgaende eerfte en tweede Hooftftick befchreven. Angaende wy
daer maer van een Treforier generael gefèyt en hebben, t'is te weten dat in.aüe
ILandcn gheen oirfaeckèn valt als in VranckrijckjOm fukkondcrfcheyt tema-
ken van ordinaire en extraordinaire oorlooch, deur dien niet over al Benden
van ordonnantie en fijn: in fchoonsal vallende, men mochtet daer voor hou-
den , dat die twee verfcheydenheden deur een Treforier geneiael wel fouden
cönnen betaelt worden, Want gemerckt het extraordinaire op fommige jaren
al veel meer vergroot dan dat ordinaire deel beloopt, ibnder daerom een derde
Treforier generael te behouven,iibo cammen daerdeur verftaen dat een de beta-
ling van die twee wél doen foude, en loó hebben wijt hier vooren ghenomen.
Doch daer 'dadelickfulcke twee generaels fijn, riskennelick datmen met twee
generale Italjaenfche böuckhoudinghen tottct begheerde foude commen.
Angaende het bövefchreven ordinaire vande artillerye, dat fijn oncoften
vande gagen der Officiers onder de artillerye behoorende, welckealfoofe jaer-
licxverfchijnen, endatmendervan te vooren ftaetopmakenan ?heeten het
ordi-
. · ■ ' ■·'                r ■ "'·' ' " ;' '                                      ;'.,v.v. ■ ■ . ; . ' Γ·\ -■
-ocr page 94-
94                VAN DE VoRSTELlCKE
ordinaire deel, en denPennitigmeefter daer over gheftelt Treforier vant ordi-
naire der artillerye: Maer oncoften der materialen, als ghefchut,coghels,cruyt,
afïuyten, waghens, met datter an cleeft, die gheen feker reghel en houden, en
t'een jaer veel meer als t'ander bedraghen , heeten het extraordinaire, en haer
Penningmeefter Treforier vant extraordinaire der artillerye. Dit onderfcheyt
van ordinaire en extraordinaire der artillerye, en wort ghelijck t'ander in alle
Xanden niet ghemaed: lek houdet oock voor onnoodich, om fulcke redenen
als vant ordinaiie en extraordinaire vant oorlooch ghelëyt fijn: lnder vougen
dat wy int volgende daer af foo fprekë fullen, als t'famen een difpenfe wefende.
Nu dan int voorgaendei en 2 Hoofiftick befchreven fijnde de generale
bouckhouding, die nevens den generalen Treforier vant oorlooch vervought
wort, foo valt int volgende noch teièggen vande bouckhouchngen vervoucht
totte particuliere Treioriers, die wy noemen bouckhoudinghen der düpenfen,
welckein plaets vande bovefchreven particuliere Treforierfcbappen in Vranc*
ïijekgebruyekt, hier dufdanich fijn:
Difpenfe vande Fortificatie.
Difpenfe dei amonitie van oorlooch.
Difpenfe der artillerye.                                                            ,
Difpenfe der vivers.
Diipenfe der Zeefaken.
2 Η OOFT STICK.
VANDE BO VCKHOVDING DER
difpenfe vande fortificatie, ende eer ft vandeghe-
meene Officiers derfefoe, metfgaders de manier
van beBedingen anneming der bereken,
T\ E ordinaris Officiers die tot alle welgcformeerde difpenfen behoor β, daei
X/int 2 Hooftflickder Vorftelicfceidifpenfe int ghemeen af gefeyt is, verfiaen
fich hier oock tot deiè difpenfe der Fortificatie noodich:Ende is te weten dat in
plaets des geens die wy int gemeen Difpenfier noemen, hier eenen gebruyekt
wort diemen Commis heet, doch Difpenfiers werek doet, als bouwing befte-
den, materialen coopen, daer af rekening doen en contabel fijn, hebbende tot
hulpe een Commis vant magafijn (gclijck den Difpenfier der keuckë eei\ Gar-
demenge heeft) om de materialë te bewaren en diftribueren. Voort een Bouc-
houder, Treforier en Controlleur, oock mede een Superintendent, als den
Gouvcrneuraldaer,ofymant anders die (ghelijck een Hofmeefterinfijn bc-
Wint) gemeen bevel en toelicht heef^onderteyckenendedagelicx metten Con-
trolleur alle dingen die verfche ghedachtenis vereyifchen,en andei daer hy ken-
nis af heeft, ghelijck hier na breeder ghefeyt fol worden.
Merci noch dat hoewel het in fommige cleene werexkens, en by Bouwers
vandeen vermeugen, niet oirboir en waer al de bovefchreven Officiers te ga-
gieren, nochtans iftgoet te verftaen de gemeene regel van t'gene me in grootc
.wereken oirboir bevint, om inde cleene de felve gemeene regel iöo na te com-
men alft de omftandigen toelaten,verkiefende fulcke petfoonë uy t Ingenieurs,
Conducteurs van wercken,of fulcke dict benevens wat anders voor een felve
gagedoen,oft immers voor cleene verbetering. itièWi
Angaendede beftedinghen en annemirighen der wexeken van Fortificatie,
1
                                                                           dieghe-
-ocr page 95-
Β Ο V C Κ Ü Ο V D Ι Ν G.                          95
die ghebeuren op verfcheyden manieren, waer af de voornaemfte die inde
bouckhóuding oirboirlïck mochten vermaent weien , dufdanich fijn :
Ten eerften datme een Schants of ander werck befteet t'eenemael an een man
om dat te leveren gantfch opghemaeckt t'fijnen lafte en perikel.
Ten tweeden datter op fulcke wijfe van een werck ghedaen worden verfchey-
den beftedinghen an verfcheyden perfoonen.
Ten derden gebeürter befteding by fchachtwerck(met fchacht verftaetmen een
hoop aerde lanek en breet een roe, en dickeen voet) te wetë datmen befteet
uyt de gracht te halen ettelicke fchachten aerde tot een bedonghen prijs, en
die te legghen ter plaets daermen hun anwijft, fonder datfehemlien mettet
formen der wercken becommeren·
Ten vierden byde carré en cruywaghen.
Ten vijfden by dachuyren.                       ,          ;                      ;
Ten feften by vermenging van cenighe der voorgaende maniercn,ofvanalté*
maeljWantin groote werckengadet andcn eenen oirt aldus,anden ande-
ren alibo toe.
Nu hoe noodich het is meerder fekerheyt te hebben danmen pleecht vande re-
keningen defer Annemers ,als Aerdewerckers, Timmerlien, Metfers, Smeen^
met meer andere^ om an niemant te veel noch te vrouch te betalen, noch deur
abuys te cort te doen, dat meugen iy weten die met fulcke rekeningë van groo-
te wercken fonder Italiaenfche bouckhóuding doende gheweeft hebben. De
manier van foodanige bouckhóuding die my nu beft bevalt, en ghelijckfe inde
eygenfortifkatienvanSynVors telickeGenadedadelickgefchier,
fal ick int corte befchrïj ven als volght: doch daerbenevens verbetering niet ver-
achtende» maer veel eer daerom wenfehende. '
3 HO OFTSTICK.
VA NT STELLEN TEN IORNALE
der h e stede ruvereken, metjgaders ghecochte <wa-
\ ren der Fortificaties.
V Oor al foofal den Commis der fortificatie alle maende anden Bouchou-
der der fortificatie overfchrij ven t'gene inde voorleden maent ontmoet is,
als beücdingen en opnemingen van wercken, incoop van materialen, en uyt
het magafijn ontfangen, oock materialen vercocht (ghelijckt fomwijlen ghe-
beurt) en weerom na het magafijn gefonden,en voort al t'gene de bouckhóu-
ding angaet.Sgelij ex fal denTreforierder fortificatie daerbeneven oock fende
fijn Maentftaet van al t'gene hy inde felve maent dadelick ontfanghen en be-
taelt heeft,alles op de voet gelijck vande Rentmeefters in Domeine ghefeyt is.
Dit Maetitfchrift en Maentftaetdacrna by den Bouchouder ontfangen fijnde,
lal alles te boucke ftellen nat'behooren.
Maer om hier af tot voorbeelt te commen, genomen datter op den 20 April
1
606 befteet fy an Pieter Ianfz een Schans met 4 bolwereken9genaemt Hooch-
landtfche Schans, volgende feker befteek vande brcede,hooghde,en langde dei
wercken, met ander omftandigen, waer af t'gene den Bouchouder angaet duf-
danich is: 120 roeden wals, tot 60 guldens de roede, te betalen alft werck ghe-
daen en opghenomen is, t'welckmoet fijn binnen twee maenden, datsop den
2oIunius. De copie van dit befteek mettet voornomde Maentfchrift, behan-
&            dicht
■ ' \ -■/..■ ·
-ocr page 96-
96                 V Α ND Ε V Ο R S.TELIC Κ Ε
dicht fijnde anden Bouckhouder der fortificatie op den 5 Meye I6c6,hy itelt
dat ten lornale als volght:
5 iJMeye Fortificatie der Hoochlandtfche Schans debet per Pieter
Ianfz 7200 c£,deur dat an hem befteet is de voorfchreven Schans,
inhoudende 120 roeden wals» tot 60 ©£ de roede, welckeghedacn
moet fijn op den 20 Iunius 1606, te betalen alft werck voldaen en
opgenomen is: Al t'welck met fijn voorwaerden en omftandigen
breeder bftjckt int befteck vanden 20 April 1606, my behandicht
op den voorfchreven 5 Meye, comt
                                        7200 ©£
Hier op deur den Trefotier der fortificatie betalinggedaen fijnde, int geheel pf
ten deele,na luyt fijns Maentftaets,fal int lornael aldus commen:
Pieter lanfen debet per calTe, an hem betaelt &c;
Deur d'overfetting der bovefchrevê twee partyen int Schultbouck/ullencom*
men drie poften, d'eerfte vande fortificatie der Hoochlandtfche Schans,waer in
blijcken fal wat de felve fortificatie coft, by gedeelten en oock int gheheel. De
tweede pofte vanden Annemer Pieter Ianfz, waer in altijt openbaer fal wefen
hoc fijn rekening gheftelt is. De derde pofte vande cafleidaer onder verftaen
wort de ghene die Treforier der fortificatie is, wiens rekeningen Wat ghereede
penninghen in cafiè moeten fijn, altijt voor ooghen ftaet.
Deur t'gene wy tot hier toe gefeyt hebben, is bekent de ghemeene rcghel der
bouckhouding van wercken deur fulcke befteding ghemaecl:, want ghelijckdie
partyen hier geformeert fijn vande befteding der heele Schans an eenperfoon
Pieter Ianièn >aifoo ift openbaer hoe fulcke partyen ibuden geformeert fijn in,
vier of meer beftedingen an verfcheydcn perfoonen, als neem ickan elckeeea
bolwerck met een gordine3of foot dan waer,wammen dan ftellcn foude Forti-
ficatie der Hoochlandtfche Schans debet per verfcheyden perfoonen &c. Ten
anderen gelijck de voorfchreven partyen geformeert fijn van dit eenich werck,
aliöo ift kennelick hoe die fouden geformeert worden van alle wercken of fot-
tifkatien des Landts op fulcke wijfe befteedt.
Maer want het formeren der bovefchreven twee partyen angaende haer de-
bet en credit, an verfcheyden Bouckhouders verfcheydelick invalt, alles noch-
tans tot een felve einde ftreckende,foo wil ick van defe manier wat breedec
verclaringdoen: Wy hebben indebovefchreveri eerfte partye aldus geftelt:For~
tificatie der Hoochlandtfche Schans debet Per Pieter lanfen: Hier op mocht
ymant dit feggen : Gemerckt datter ten tijdedeferopichrijving geen Schansen
was, en Pieter lanfen inder waer heyt niet eer Crediteur en falfijn voor dat de
Schans by hem volmaed gelevert is,oock dattet condc gebeuren die nummer-
meer gemaeckt te worden, alfoo dergelijcke fomwijlen gefchiet: Of anders ge-
feyt datter afcorting valt, deur dien t'werckop fijn volcommen befteck niet ge*
maeel: en is,of toelegging overmidts eenige wercken grooter en fwaerder gele-
vert fijn. Om hier op te antwoorden, ick fal voorbeelt nemen uyt de bouck-
houding in coomfchap, alwaer ymant peper op levering coopende, hy makct
debet,en den genen diet leveren fal credit,ftellende ten lornale Peper debet per
ïacob Claefen: Waer in geen faute bevonden en wort, want den cooper reke-
ning mae£t dat hy by den vercooper fulcke peper heeft liggende, gelijck oft in
fijn kelder lach: Maer foo hy daer na by verdrach of hoet dan waer, t'peper niet
en ontfinge,of alleerielick een gedeelte creech,hy foude t'gebrekendete lorna-
le affchrij ven, feggende lacob Claefen debet per peper. Dtk partye int Schult-
foouck overgedregen wcfende, de poften fouden in behoorlicke form fijn: En
alfmen
»■
-ocr page 97-
(            Β Ο VC Κ HO VDlNGi;                        $7
alfmcn dergelijckein fortificatie doet, alfooaffchrijvefidefgene den Annemei:
daer na min levert, of toefchrijvende t'gcne hy meer maecT:, alles comt na t'be-
hooren,en ihen alle rekeningen der poften gelijck de faken dadelkk gebeuren·
Aker die anders dedc, teweten den Annemer niét eer Crediteur en (telde voor
dathy t'werckvolmaeft gelevert en hadde, alle dingen lbo lange by memorie
opteyckenende,t'foudecen duyfterhandel fijn,ghemer&al t'ghenedatmen be-
ft eet niet dan binnen een tijt daer na en can volmaed worden,waer uyt volgen
ibudc alles by memorie te moeten ftaen:Maer de voornaemfte dknft diemen
uyt de bouchouding treft, is datter te wijle men werd, van alle voorcommen-
de faken der reken inghenfekcrbciêheytfy, en daerom houdeickt voor beter
te doen als boven. ·
                                       -..'in'Mivfi ■ U^ ·, ,.
Dit van defe foorte der groote beftcdingen foö wèfende, wy fullen nu feggg
vandecleyne by de carré en cruywagen> waer afibmwijlêtgebmyckisdatmeh
in clcke,behoorlick geladen fijnde7èen loyen peiininck worpt, beteyekenende
ioo veel in geit alfmen voor een wagen aerde gheeft, wclcke loyen penningen
eens ter weeck,oftc veerthien dagcn,of na dattet te pascomynetgeltaf betaelt
worden. Van defe menichte der carren en cruy wagens mettet geit datiè belob-
pen,houdt den Commis memorie voighende fijn inftru£fcie,waér af hy den *
Bouckhouder der fortificatie in fijn Macntfchrift verwitticht nebbende,t'comt
ten lornaleals volght : Fortificatie debet perAerbeyders,bydecarreencrüy-
wagen,van foo veel cairchéh cruywagens,te betalen ter beliefte &c. De beta-
linghen hierepgedaen fdicden Bouckhouder deur des Treibriers Maentflaet
bekent üjü) fouden aldus commen: Aerbeydcrs by de carré en cruywagen de-
bet per caife &c. Sulcx dat na defe wijfeeick Annemer of Aerbeydergeen be»
ibnder pofte en foude hebben, t'welck om haer groote menichte dagelicx ont-
moetende te moeylick foude fijn. Het ongeval van dele manier der beftedingis^
datter veel opt gewiflèn der Loötworpers moet ancommen, fondcr daer af be-
wijs te doen: Sulcx dattet dieshalven in groote beftedingêvafter gaet, alwaerde
Commis, Controlleur, en Gouverneur, de opnemingen die felden ghebeuren
dadelick meugen fien,en vaftelick daeraf getuygê: Kóchtans commetaltcmet
datmen t'wcrck by de carré voor beft anveert, om darmen tot gheen oirboüf
groote bèfteding geraken én can,iömwijlen deur diender geen, óf te weynich
Annemers fijn,of datfeheymelick t'iamen fpannen,of vreéièn tot geen goe be-
taling te gcrakë,en diergelijcke. Doch om van déiè Loötworpers na demeefte
fekerheyt te trachten, het ichijnt dat fulex foude meugen toegaen met tiemliea
alle dage, of noch beter alle fchove, dats vier mael fdaechs,tedoen behandigen
anden Commis een billet vande menichte der loyen dièiè int felve ichoftghe-
worpen hebben: Dat billet deur hemlien gegeven iijnde, en ftaenae tè bouckc
vanden fel ven Commis, en foudenfe daer na niet connen veranderen, boven
dien foudenfe in meerder perikel ftaen vanden Controlleur betrapt te worden,
gemer£t daer af alle fchove verfche gedachtenis is, ja dat fomwijlen de carren
van een fchof heymelickfouden getelt fijn,eer fy hun billetten overgaven, uyt
het wclcke meerder iekerheyt foude volgê,dan fulcxeens ter weke of tèmaen-
de te doen. <Merckt noch dat de bovefchreven billetten ghclevertanden Com-
mis , haer dagheliciche examinatie en attéftatie fouden hebben deur den Gou-
verneur en Controlleur volgens t'ghene daer af generalick gefeyt is int n ar-
tikel des 3 Hooftfticx der Vorftelieke difpertiè.
Angaende wereken op dachuyr gemaecr, t'gebruyck daer aftot verlcheydeh
plaetfen is, datmen elck aerbeyder een korfftock geeft, daer een tegekerf af ge-
houden wort,waer op me dagejiicx,oft'elcke fchove dedachuyren kerft,wclcke
P.2             meiï
-ocr page 98-
9 8            Van o e V odr s ir e % # gke
ïhen eens ter weeck;ofte veerthien daghen, of nadattet te paseomt, af betaelt.
Van defemenichtederdachuyten mettet geltdatfebeloopen,houdtden Com-
mis mcmoriej volgende fijn inftruftie^aer af hy den Bouckhouder der fqrtifi*
catiein fijn Maentfchrift verwittichrhebbende,het cornt të lornale als volght;
Fortificatie debet per Aerbeydcrs in dachuyr,te betalen ter beliefte &c. De be-
talinghen hier op ghedaen, die den Bouckhouder deur des Treforiers Maent-
ftaet bekent fijn> fouden aldus commen: Aerbeyders in dachuyr debet per caf-
fe&c. Suk^dat nadefcwijfeelckAnnemerof Aerbeyderbydachuyregheen
befonder pofte en foude hebbê,t'welek om haer groote menichtedagelicx ont-
moetende, te moeylick foude fijn. Het ongheval van defe manier der befteding
is,datter veel opt gewiflèn der Kcrvers moet ancommen, (onder daer af bewijs
te doen.Doch foudemen hier teghen meugen vooriien met ichoven op te ker-
ven, en voort alfins tedoen gelijck vande befteding met carren en cruywagens
terftontgheieytis.
                  ■■->yto··....· ; u >             f,.
Belangende materialë,als fteen,calckrhout,en watter weien mocht, ghereet
geit gecocht, t'iskennelickdatmé ftellë foude Hooeh lam fche Schans debet per
caiTe: Macr op dach gecocht fijnde. : Hoochlandtfche Schans debet per Pieter
ïanfen &c. Angaende ymant hier materialen mocht willen debet maken,voor
hem nemende daer af befonder rekening te houdë,die foude moge ikllë'.Steen
debet per cafle (in plaets va Hoochlandtfche Schansdebefcpe^fle) daer na fou-
de dit fteen fijη credit crijge alft verwrocht waer, ftellendedan Hoochlandtfche
Schans debet per fteen: En aliöo met ander materialen, t'welck toe foude gaen
als met gecochte goede der montcoftien die deur de diftributie haer credit crij-
ghen,ghelijck daer af inde Vorfteücke difpenfe eyghentlick ghefcy t is. j
De vooifchreven partyen des lornaelsint Schuhbouck overgeftelt fijnde na
^behooren^gelicx rekening ftaet altijt voor oogë,oockis bekent wat pennin-
gen den Treforier derEortificatiein caife moet hebben,voort fooder ergens yet
te veel of te luttel betaelt is,t'wort openbaer.
         j ■ ; ·.<·>,; r·.'
, 4 HOOIFTSTI G K.
VANDEBOVCKpOVpjNG DER
difyenfe <*uande amonitiervw Oórlooch.
DE manier vande difpenfe der amonitie van oórlooch isfooghelijck mette
vöorgacnde desCoopmans ,dattet niet nöodich en foude fijn dieshalven
hier ander befchrijving te doen,ten waer dat eenigeBouckhoudersdie hemlien,
hier toe mochten willen begèven,nochtans in fulcke crijchfaken gantfeh oner- "
varen fijnde,deur fpeciale onderrichting geholpen connë Worden,om terftont
alles veerdigcr en met meerder fekerheyt te doen, want genome den Commif-
faris vande amonitie voor Coopman, het magafijn voor fijn packhuys, dé Tre-
forier vant magafijn voor fijn Caiïiér,da bouckhouder vant magafij η voor fijn
bouckhouder, de Corhmifen der particuliere magafinen van Stede en Sierden
voor fijn Faveurs, en Hier me de bovefchreven Coopmans bouckhoüding ge-
volght,mén heeft t'begheerde, want daer valt cooping en vercooping van ver-
fcheyderi waren, op dach en gcreet ghelt, fending der waren uyt het generael
magafijn totte patticulierë,en oock vand'een particulier tot d'ander, ghelijckt
mette faéturien van groote Goopluyden toe gaet.
Om hier af tot voorbeelt te commen, wy fullen eerft feggen vant magafijn,
generael der amonitie van oórlooch, alwaer de goeden na t ghene men nu ter
tijt inden crijeh ghebruyekt, die inde rekening vanden Commis vant magafijn
haer
*
-ocr page 99-
*
haer verfcheyden cappitelen vereyiTchê, en int Schultbouck haer befonder po-
ften,mcugen van dufdanige verfcheydenheden iijn.Ten eerften Cappitelë van
Soldadebs handtgeweer met haer toebehooren. Ten tweeden Cappitteien van
barnaflèn met haer ancleven.Ten derden Cappitelen van reedtichappë tot aer-
deweïeken en gebou van Fortificatien. Ten vierden Cappitelen van Timrher-
lien reetfehappen, hoe wel fommighe die ftellen by de arrillerye. Ten vijfden
Cappirclen van verfcheyden amonitien vanoorlooch die eyghentliek onder
geen der vporgaende generale verfcheydenheden en ghehooren j daer af noch-,
tans incoop en diftributie gheichkt. Ten laetften een Cappitel van gemengde
articukn der amonitien y want gelijck de gheitrekeningen na deordinarisCap-
pitelen dickwils hebben een extraordinaire.» alföo iftbequaem hier ten einde te
ftelkn een Cappitel van gemengde articulen, te weten van dingen diemen int
magafijn vindr,en bekent isdatter geen meer toe en fullen commen,noch daer
gheen ordinaris diftributieafghefchkn en fal, als nu ter tijtpaniïersΊ bardeer-
fels van peerden,Ruyterlancen, lnftrumenten in diens plaetsander gheinven-
teert fijn enghebruyekt worden, ghelijckt dicwilsghebeurt met reetfehappen
ghemaecktitot-aniïaghen op Steden, diemen daer na nieten beficht^en fooda-
nighemeer; jSevoornaemfte Cappitelen onder de bovefchreven verfchey-
denheden behoorende lijn als volght* I·:■ τ h
Cappitelen njan Solda- Cappkelenh>anharnaf- Cappitelen njan Tim*
dens handtgheweer met
haer toebehooren*
fin met haer ancleven»
Corceletten*
lacken.
merüen reetfehappené
Diflèls.               , , .'·;
. Bijlen. -^ibcrJ c^l ?--^.ï
Saghen·
                  ρ I
Hamers*
Booren*
Beytels.
Nijptanghen Sec.
Cappitelen nsan *-ver-
fcheyden amonitien van
Oorlooeb.
"Vendels.                  *
Trommels*
Lecren*
Palifiadcn.
Haipels.
Voethanghcls.
Horden.                Τ
Quecrens.
Spijckers.
Touwen te
jta
Mofketten*
Roers.
Vierroers,
Bandelieren,
ïorketten.
Foumituren.
Plaftrons.
Morillöns.
Schootvry harnaiïcn.
Schootvry hooftfticken.
Ruy tercaf ketten ^
Rondaiïèn.
■®
JVIaten tot mufketten en Halfcraghen &c.
roers.
Cappitelen van reetfihap-
pen tot derdewerelden en gebou
<van forttficatiefii
Spaden.
Graven.
Schuppen.
Bouweelen.
Pieken.
Bijlen.
Handtboomen.
Slegghen.
Cmywaghëns.
Carren.
Siijckfpoorcn.
Baggertichuppen. \
Baggernetten.
Baggethaken.
Öofmouwen.
Watermolens &c*
Bofpoer.
Lonten.
Lonthoorens.
Yièrformen.
Rappieren.
Ruyterfweerden.
Scheen tot fweertfen*
Langhefpiefien.
Corte fpieflen.
Schanffpiefièn.
Hallebarden*
Veerjaghers &c»
-ocr page 100-
loö            Va ν de Vorste liCke
Hier na mach volgen het laetfte cappitel vande gemengde articulen der amo-
nitien vant oorlooch.
Soodanichdan wefendedeverfcheydenheden der goeden ,wy fullen voor-
der commen, en wat fegghen vande bouckhouding der fel ve.
Tottet formeren des lórhaels op de Italiaenfche wijfe, fal eerft den Inventa-
ris befchreven worden vande goeden inde magafinen bevondë, met Debiteurs
en Crediteurs dieder fijn ten tijde datmen den Iornael anvangt,t'welck na t* ge-
meen gebruyek meeft gebeurt allejare opt begin van Ianuarius; En daer na al-
le voorvallenden handel ghelijekfe daghelicx ontmoet. Wy verftaen oock dat
alle Bouekhouders der particuliere magafinen, maendelick fullen overfenden
andenBouckhouderdesgèneralenmagafijns,ftaet van t'ghene hemlien inde
felve maent bejeghent ïs,als coop van goeden^levering van wapenen, bofpoer,
lonten^ndiergelijcke^n Colonellen,Capiteynen,of wiet weien mocht,voort
t'genefy vant generale magafijn,of van ander particuliere hebben ontfangen,
of ande felve ghefonden; En den generale Bouckhouder die particuliereCom-
mifen voor Ea&eurs anfiende, fal inde bouckhouding der voorfchrevén over-
gheiönden partyen volghen de reghelen van dies vefchreven int 6 Hooft flick
des Coopmans bouckhouding, acht nemende op der goeden eerfte incomft en.
laetfteuytganck, daer int volghende 6 Hooftftick eyghentlicker verclaring af
lal ghedaen worden.
Wy hebben tot hier toe ghefeyt vande blijvende of onbcweeghlicke maga-
finen der amonitien van Steden en Schanfen: Benevens de felve iflèr noch be-
weeghlickc te velde die het legher volgen, doch de gemeeneoirden der bouck-
houding is daer af als vooren. Wort oock verftaen dat de particuliere Bouek-
houders van dien alle maende ftaet fullen fenden anden generalen van t'ghene
hemlien daet ontmoet is, welcke hy als de voorwende te boucke fal ftellen.
5 HO O FT STICK.
V Α Ν DE C Η ΕΜΕΝΕ MANIER EN
firmghebruyfö in bureelfche rekeninghen njande magafinen der amo-
niüe van oorlooch\ en hotmen eenighcfivaricbep daer in fmde connen voor'
commen
: Metfgaders bejlup vande bouckhouding op de rejl der dijj>enfen van
Finance extraordinaire, als der t^drtillerye, Vivers, en Zeekaken*
ANghefien het den ghenen die hem totte Italiaenfche bouckhouding defer
ftof mocht willen begeven, voorderlickconde fijn kennis te hebben van-
de form en ghemeene manier der bureelfche rekening vande magafinen ,ίοσ
fal ick daer af wat verclaring doen.
Voor al is te weten dat den CommuTaris bewaerdcr der amonitie van oor-
looch als Rcndlant, in fijn rekening niet en ftelt den prijs der goeden, fomme
vantgheltdatfe bedraghèn, dach van betaling, noch dierghelijcke omftandi-
ghen (daer fy de Glerckeii of Bouekhouders der Finance op haet wijfe voor la-
ten forghen) maet allcenelick t'ghene daer hy comptabel af is, te weten de me-
nichvuldicheytdèr goeden, als maet, ghewicht,of ghetal.
Op fulcke voet maeckt hy van clcke fpecie der goeden een befonder Cappi-
tel of rekening, als een van bofpoer, een van lonten, en foo met d'ander, ftel-
lende eerft den ontfanck, daer na de uytgaef, welcke rekening ten einde wefen-
de, hy begint den ontfanck met haer uytgaef van een ander ipecie om alfoo op
clcke befonder bewijs te doen van fijn béwint.
Maer
-ocr page 101-
Β O VCKHO V D IN d«                         Jok
Maer want veel lijften of rccepuTen der ontfanghenen'gheleverde goeden
dickwils veel verfcheyden fpecien in hebben, en dat elcke fpecie by haers ghe-
lijcke moet commen, foo volght hier uyt dat de partyen van fulcke lijften niet
al vervolghens inde rekeningfcy malcander en meughen gheiehreven worden*
ghelijckfeinde lijfteftaen,maei:datmenal fchrijvende moet ipringhèn vant
een cappitel tottet ander, na den eyfch vande fpecien der goeden.
Waer uyt wijder volght, dat de manier vant hooren en apoftillerën deièr re-
kening wat anders is dan de gemeene van gheltrekehinghen^lwaermen de ar-
ticulen al vervolghens af veerdicht, met hun documenten die inde felve oirdeh
daer op volghen en gheliacheert fijn. Maer alfoode partyen van een lijfte om
de voorgaende redenen in verfcheyden Cappiteleh ghefaeytftaen, en dat dear-
ticulen der rekening niet ordentlick Cn vervolghen , lbo moetmen int exami-
neren en apoftillerën d'oirden vande partyen der lijfte volghen, fpringhende ili ·
de rekening vant een Cappitel tottet ander, na den cyich vande fpecien der
goeden.
                                                                                  , l
T'is oock te weten dat vanden incoöp der goeden by dé Qerckén of Eouck-
houders der Financeregifter ghehouden wort, waer in onder anderen oock
comt t'ghewicht, maet of ghetal der goeden,ende alfmen t'fclve ghewicht,
maet of ghetal van een artikel der rekening bevint daer me te overcommenji
foo verftrecl dat onder anderen tot document der felve partye, en daerom wort
het ghetal der fol. des regifters gheftelt inde cant nevens dat artikel, beteycke*
nende fulcke overeencoming recht te wefen.
De fluyting der bureelfche rekeninghen van magafinen, heeft om de voor- -
gaende redenen oock wat verfchils vande ghemeene manier des ilots van gelt-
rekeninghen,welck llot ten einde des boucx ftiaer eens en comt, dan hier heeft
elcke fpecie van goet ten einde des uytgacfs haer beionder Hot, alwaer t'verfchil
tuflehen ontfanck en uytgaef anwijft t'ghene den Rendant op die fpecie ten
achter of te boven comt.
Tot hier toe wat verhaelt hebbende vande ghemeene manieren form ghei
bruyekt in rekeninghen der magafinen, foo fal ick hier noch dit iégghen; Te
weten datmentin landen met langduerighe groote crijch, dickwils fiet gebeu-
ren ,dat de Commifen bewaerders der amonitien met haer rekeninghen feeï
verwart ftaende, veel onberekende jaren op malcander laten verloopen, fulex
datter ten laetften weynich hope is van t'eenigher tijt tot eintlick flot van reke-
ning te gheraken. Ende hoe wel fulcke fwaricheyt benevens meer anderdeu£
de voorgaende bouckhouding op deltaliaenfche wijfe licht foude vallen, als
oockdadelick blijekt by veel groote bouckhöudendeFaftëurs van Cooplieden
met foo groot bewint als dit, diens rekeninghen altijt veerdich ftaen om met
yghelick t'alder tijt af te rekenen,en dat niet alleen met een Meéfter, maer met
veel verfcheyden, oock niet alleen vande maet, ghewicht en ghetal der goeden
als hier, maer oock vant ghelt, verfchijndaghen, met alles watter ancleefu
Nochtans want foodanighe ïtaliaenfche bouckhouding in fulcke rekening ai
te nieuwen fake foude fij η, daer foo haeft gheen anvanck af te verwachten en
ftaet, foo fal ick feggen hoemen de voorgaende fwaricheyt mijns bedunckens
foude connen voorcommen i iönderde felvè ïtaliaenfche bouckhouding vol-
commelick te volghen, maer alleenelick deur wat dat onervaernen dier conft
lichtelick fouden connen doen, t'welck aldus foude toegaen:
Om t'alder uyren, of foo dickwils alft noodichis,teweten hoe veel goets
datter van yder fpecie intmagafijn moet wefen, foo fal den Commiffaris ma-
ken foo veel pkr colomnen alflèr fpecien van goeden fijn, elcke met haer op-
B. 4           fehrift
-ocr page 102-
Iö2             Van de Vorste mi κ ε
ichiift, d'eene voor ontfanck, d'ander voor uytgaef: Daer na eenighe ontfanck
of uytgave ghcdaen hebbende, hy falde maet, t'ghewicht, oft'ghetal van yder
fpecie indelijfte begrepen, teyckenen in haer colomne, ftellende voor t'hooft
d« nombre vande iêlve lijfte ofrecepiflè, fonder eenich ander gefchrift daer by
te voughen, ghenouchfaem ghelijck hier vooren int Schultbouck der diftribu-
tie int 6 Hooftftick der Vorftelicke difpenfe ghedaen is, al waer d'ervaring van
dat magafijn, ons doet ghelooven vvatmen in ander magafijnen daer deur fou-
de connen uytreehten. Maer om dit by voorbeelt noch beter te verclaren, ick
fal hier (lellen rbcgin van twee paer colomnen, van bofpoer en van lonten,
als volghu
Oïitfiftcltrvan Vytgaef^van OntfanckjVdti Vytgdcfnjan
Bojpoer.
               Bojpoer.              Lonten.               Lonten,
-m
■m
φ
^
7
13578
, 20
1580
Ï8
2I7<5
24
3I7
25
8420
28
2170
26
61958
30
4I84
31
35786
34
3484
, > ; ; ' . i
,.··.';.. . ,
3 Z
8642
33
6743S
40
IO462
ι
35
IO234
'
42
8725
'5 -y '· :
39
763a
48
15648
'V * °
:
'
Alwaer neem ick overgheftekfijnde al t'ghewichtdes bofpoers en lonten, dec
recepifien van al den ontfanck^ uytghaef dieder totten teghenwoordighen.
dach ghefchiet is, foo heeft den Commiiïaris fijn ftaet voor ooghen, want hem
gevraecht lijnde hoe veel bofpoer datter int magafijn is, hy vergaert de colom-
ne des ontfancXj bevindt de fomme van 125219 "©, daer af getrocken de fom-
me des uytghevens bedraghende 4,2069 ^, blijft voor fbegheerde 8 315 o &.
Maer want hier van yder artikel t'elckens niet anders te ftellenen is dan t'ghe-
wicht fonder eenighe woorden, iöo heeft ditfoo weynich fchrijvens an dattet
naulicx voor werck te achten en is.
Mercktnochdatai warender van een magafijn veel onberekende jaren ver-
loopen, fonder hope van tot kennis des eintlick ilots te connen ghèraken,men
ibude op defe wijfe lichtelkk daer toe commen, want ghenomen dat een al-
foo overftelde hondert gewichten of articulen opeen uyr, dat foude op 20 uy-
ren maken 2000 articulen, daerom al hielde de rekening van een jaer 200c ar-
ticulen, f welck al tamelick veel waer, fy foude volgens dit gefielde op 20 uyren.
connen afeheveerdicht worden.
Ende hoewel dit gheen gheapoftülecrde rekeninghen en iöuden wefen,
noch oock bcquaem om daer óp apoftillen te fchrij ven, doch foudefe den ftaet
van yder fpecie betoonen volghens het andienen desRendants, t'welck meec
is dan niet met allen té connen fegghen van t'ghene datter wefen moet. Ende
alft int gebmyck waer datiè nootiakehek Volcommen rekening moeiten doen,
fulcke wijfe foude tot hcmlienfelfsghcrufticheyt ftrecken, want foodiekwils
als eenighe fpecie van goeden heel uytghediftribueert waer, of foo na datmen
het overfchot lichtelick conde tellen, wegen, of meten, fy iöuden deuytcomll:
voor ooghen fien,enfooderyet ghebrake,foudenoirfaeck hebben om in tijts
t'onderfoucken waert an ichorte, daert anders fonder op fulex te den eken ver-
looren blijft. Νοςη is te weten dat de ghetalen deler colomnen (ftaende met
fulck
-ocr page 103-
/
'■ '■,■                                                                                                                                                         " V, '                                                            ''t'"                                                 *                                                                                                                                                                                                                                                            ■■'"'■'' ■#
BOV C Κ HO V D IN 6*                       ίθ|
fulckoirdentlick vervolgh ghelijck de artieulen der rekening hebben moeten)
bequaemfïjn om daeruytlichtelick een gheforrrieerde rekening met hafer ar-
ticulen te trecken,diemen daer na examineren en apoftiiierenmochté
-:,,,; ,,:.;.,- .vr,-^, ι Ai ER C K. .,..,/'.'..;■'' L '
Deur t'ghencwy in dit 4 en 5 Hooftftick ghefeyt hebben ojrt iriagafijn det
amoniiien van obrlooch,isderghelijcke kennelickvah ande*magaiinen,als
der Artillerye, Vivers, en Zeefaken, want hoewel dé ftofFen der ièive van d'an-
der verfcheyden»fijri, ίοό is nochtans de oirden der bouckhouding van dien als
vooren,fulcxdattctnietnoodich enfchijntdaerafbreeder befonder befchrij-
vingtedoen.
;.;' . I 'JY ,''. '7'.::·* μ%#.'c κ. Εζ!:r' '\ ;";"■: "-r '
Men foude hier noch meughen by voughen bouckhouding cfèr Regimen-
ten : Om van t'welck de meyning te verclaren ick fegh aldus: De generale
bouckhouding hier vooren befchreven, gheeft Wel verfekertheyt vanden itaet
en t'belcyt der penningheri, ondert'bewint der Qötfanghers fghelijcx de parti*
culiere bouckhouding vanden ftaeten t'beleyt der penninghen onder t'bewint
der Treforiers, oock der goeden onder t'bewintder magafijnwaerders:Maer de
laetfte betaling van foldie,Jogijighelt, en laetfte diftributie van amonitie, en
cleederen, an de Soldaten elckint bêionder,en wort niet gedaen deur de bovè-
ichreven Treioriers en Magafijnwaerders,dandeurfulcke alsinde Regimen-
ten en Compaignien daer toe gheftelt fi jn: Van welcke laetfte diftributie (om
. de bouckhouding der Finance volcommen te hebben, én te voorfien dat lbo
Wel de Soldaten als t'ghemeen Landt niet te cort en ghefchfcde) oock ibude
moeten bouck gehouden worden :ï'welck meteenc öpt ftickder monftêrïng,;
foo wel van wagheris en fehepen als Soldaten, groote veriekerthèyt foude eon-
nen ghevcn, om dat clck befonder Soldaet,Voerman,Schipperjen Bootfgefel,
int Schultbouck fijn pofte van debet en credit foude crijghen ftn ibdmeughe-
lick foude weien van elckeperioon en fijn rekening belönder beicheyt te we-
ten,alft den generalen Bouckhouder in Domeinèyande groote menichteder
befonder pachters meughelick is. Maeralfoodenvoortganck van fulcke din-
ghen al te Telden ghcbeurt, en dat deur t'ghcne boven ghefeyt is de faeck int ge-
meen ghenouch verclaert fchijntjibo fal iekt met drt vermaen laten beruften.
...:-·;-- 3 Merck. .\.'.'.Λ'"/. Λ; li
Angaende Bouckhoudingen over Treforiers die niet dan blópte betalingen,
en doen, fonder benevens hemlien te hebben Commifiarifièn over incoopóf
bewaring van goet,of bewint van wercken, daer af en fchijnt nietnoodich be-
fonder regelen te befchrijVen, als deur ïvöorgaende bekentgenöuch wefendc*
VA NDE EERSTE INGOMST EN
tctet&e uytgamkj>andersghèfêyt begin én einde des ejgendoms
der ^arén voorvallende in dijpenfenfooforïïelic-
ke alsvan Finance extraordinaire^*,
\
ANghefieh ons inde difpenfe war ontmoet dat ghelïjckheyt heeft mettc
Fa&urie der Goopluydèn, waer af verfcheyden Bouckhouders verichey-
denftijt
-ocr page 104-
104               V Α Ν D E V O R 5 Τ Β L I C Κ Ε
den ftijl gebtuyeken ,foo fal ick hier verclaren my te bevallen de wijiê befchre~
Ven int 6 Hooftftick der Coopmans bouckhouding, acht nemende op der goe-
den eerfte incomft en laetftcuytganck, anders ghefeyt begin en einde des ey~
ghendoms, tot wekken einde ick aldus fcgghen 'is een gemeen fake dat Com-
mifen bewaerders der magafmen, in hun rekeninghen ettelicke duyfcnden
meer in uytgavebrenghen danfeinontfanck fchuldich fijn, waer af d'oirfaeck
is datfe dickwils goeden uytleveren en in uytgave ftellcn , welcke iy daer na
weerom crijghen fonder daer af ontfanck te maken: Alsby voorbeek te velde
fijnde* daer worden daghchcx ghekvert en weerom ghebrocht leetfchappen
tot aerdewereken ,als groote menichte van fehuppen, fpaen houweekn, bij-
len &c. Sghelijcxghefonden wefende bofpoer en coghelsomeenighe plaets
te befchieten, wekke heur daer na opgevende fonder befchieten ,worden weer-
om int magafijn ghebrocht, en foo met rïieer anderen , van welcke levering fy
volcommen bewijs hebbende, ftellcn dat in uytgave, maer het wccrghcbroch-
te kgghenfe by d'ander goeden fonder uxontfanckdaer af te vermancn,en daet
me comt het bovefchreven groot oveilchot. HieruytvolghtdatofderCom-
mifen rekeninghen jaerliex ghehooit en ghelloten fijnof niet, het ghemeen
Landt by t'ecn niet veel meer voordeels en doet als by t'ander,i'welck oock een
oirfaeck fchijnt datmen hun rekeninggte meer t'een jaer opt ander laet verloo-
pen. En hoewel ymant mocht meynen dat met een gantfeh getiou magafi jn -
waerder alle fwaricheden volcommê fijn, ten is daer me niet genouch, om dat-
tet op hem alken niet an en comt,maer dat hy over defen onberekendê handel
verfcheyden peifoonen tot hulp heeft. Boven dien alfoomen noch vande ont-
lenende perfoonen noch vande ontleende goeden geen rekeningen houdt met
debet en credit,foo ift onbekent watter achter blijftj en wie dat Ichuldich is.
ï> Alle defe fwaricheden canmen mette ltaliaeniche bouckhouding ibo voor-
commen datter niet een fpa en gebreke, of men fal bethoonen by wien de fan-
te is, midts datnien behcorlick acht neem op der goeden eerfte incomft en laet-
fte uytganck, onderfeheyt makende tuftchen goeden diemen weet dat niet
weerom en commen, als bofpoer en lonten den Soldaten ghëgeven}met dier-
ghelijckc,enuytgheleende goeden diemen weerom verwacht, want d'eerftc
Scltmen volcommelick te boucke,van d'ander wort memorie gehouden,doch
foodanich datfe om de menichte der partyen in befonder bouckhouderiche
form vervanghen fijn, welcke memorie men in de bureelfchè rekening, noch
cock inde Italiaenfche bouckhouding niet en behouft te brenghen, ghemerekt
het niet en is einde des eyghendoms,dan verleggingh des goets van d'een plaets
tot d'ander, daer de Auditeurs niet an gheleghen en is, alieenelick falttien daet
in brenghen (na anwijfihg by wiendefauteis) t'ghenê men weef dat by de
Auditeurs gehouden ial worden als voor verioreri,alks na de wijfe int gerneea
verclaert en bewefen int bovefchrevê 6 Hooftftick der Cooprnans bouckhou-
ding, of na eenighe ander wijfe die nóch béter is.
Tot hier toe ghefeyt hebbende van der goeden eerfte incomft en laetfte uyt-
ganck in magafmen van oorloochfaken, ick fal noch voorbeelt flellen des ma*
gafijns in Vótftelicke difpenfe.>cni dat dé règhel óver allen ghemeen is. De wa-
ren die den JDifpenfier der keucken levert an den Spijfwaerder, én Worden int
lornael noch Schuhbouck der difpenfe niet ghebrocht, als wefende alieenelick
haer verleggingh vanteen magafijn int andei, waer afden Spijfwaerder ghe-
lijck Fa&eur de förghe moet draghén: Sulcx dat den Bouckhouder vande voor-
fchrevên levering der waren die den Difpenfier doet anden Spijfwaerder, aliee-
nelick memorie houdt | Maer die waren verdeelt wefende an Gocx,Pafteybac-
H£Ör?&_                                   ]'                                 ..                                  kets,
-ocr page 105-
Β o vcK Ho vr> in e.         , $of
kers, en anderen diet ghehoort, foo wort dat hier ghcnomcn als voor laetfte
uyrganck, en dan commeniè te boucke ghclijckmen ghefien heeft. Ώ :
.Merckt noch te ghebeuren, voornameJick als fijn Vorste Lic κ ε G ε-
ν α D e te velde is,dat fommighe waren verfcheyden mael commen van d'een
perfoon tot d'ander die daer af al comptabel fijn: Als by voorbedt- den Brou-
wer levert lijn bier an een varende lchip, waer af den Schipper comptabel is:
De ièlve levert dat een legghende ichip ontrent het legher of ten naeflen dattet
fijn can, diens Schipper daer af oock rekening moet doen : Ten derden lbo le-
vert deièn ligghenden Schipper het bier anden Biertapper ibo dickwils hy dat
van doen heeft, de welcke daer af oock comptabel is, en met fijn diftributie re-
kening doet. Van deiè voorfchreven verfcheyden leveringen, ftelt den Bouck-
houderalleenelick te boucke eerftcincomft, dat is levering des Brouwersan-
den varenden Schipper, en lactfte uytganck, dats diftributie des Biertappers, die
brenghende ten Iornale op elcken laetften dachdes maents met d'ander par-
tyen, als ghefcyt is int 5 Hooftftiek der Vorftelickedifpenfe: Angaende de leve-
ringhen tuiïchen beyden gefchiet, te weten des varenden Schippers anden lig-
ghenden Schipper, en des liggenden Schippers anden Biertapper, die en moe-
ten intIornaelnoch Schultboucknietghemengt fijn, maer wort daer af be-
ibnder ghedachtenis ghehouden, om de redenen van dien breeder verclaert int
bovefchreven 6 Hooftftick der Coopmans bouckhouding.
7 HO O FT STICK.
VERMOEDEN VΑNDE
wdtheyt des TSouckfcoudens*
Alfbo een mijn goet vrient hem inde oude Hiftorien gheoeffent hebben-
de, defen handel der bouckhouding ghefien haddeeeriè voldruckt was,hy
viel in vermoeden datièhaeranvang in Italiè niet over oritrent de tweehon-
dert laren ghenomen en haddc,als fommige meynen,maer dat de fdve, of een
in veel deelen daer me feer gelijck, ten tijde van Iulius Ceiar en lange te voorê
te Roome gebruyekt wiert, en dat eenige överblijffels van ouden tijden meu-
ghen gecommen fijn ter handt der ghenedieiè nu onlancx weerom int werek
ftelden; Welck gevoelen my niet onbillich en dunckt, te meer dattet te vreemt
ibude weien, foo heerlicken diepfinnigen conft int hert des * Leeckentijts van Barhei/®.
nieus ghevonden te wefen: DochtYy daer me hoet wil, ick fal hier t'bove-«&
fchreven ghevoclen vanden ièlven mijn vrient ftellen, de welcke het daer voor
houdt, dat in plaets der cygen woorden nu ter tijt inde Italiaenfche bouckhou-
ding ghebruyekt, voormael ander van dergelijcke beteyekening gheftelt wier-
den, als hier onder:
Schultbouck of Grootbouck.         Ta buU accept & exfenfu
Debet en credit.                          i^icceptum & expenfum.
Partyen overgedregen int Schuit-    $(omtnaTranflata in Jabulas*
bouck.
Partyenietoverghedrcghen.         Nomen ucens»
Memoiiael^ofmiflchienlornael.   i^dverfaria»
T'welck hy feght altemael te connen blijeken by ontallicke pJaetfcn vande La-
tijnfche Schrijvers, endeinfonderheytuyt OrationeCiceronüj>roRofckComa-
dó.
Maer dat d'eenfijde van hemlien Schultbouck ghebruyekt wiert tot debet,
d'ander
-ocr page 106-
io6           Vande V o r s ô e l.i c ke&c.
d'andcr tot credit, feght hy te blijcken tot fekerplaetfe fiaturalü hiBorU Plinij
Lib*
z. C. 7. alwaer hy vandeFortune fprekende aldus feght: Huk omnU E x»
PENSA, Huk omnia, fervntvr accept ê,&ì tot á ratione mor,
taliumfela
utranQ^ve paginam facit.
Soo ander hier op noch breeder acht namen, muTchien datmender noch
meer beicheyts af vonde, en dat defe bouckhouding niet alleen by de Romei-
nen, raaer voor hemlien by de oude Griecken mach int ghebmyck gheweeft
fijn, want imlende datfe gheen groote Vinders en waren, en alle conftighe
befonderheden meeft vande Griecken hadden, foo fchijntmen dat met reden
te meughen vermoeden ,waer af uyt het lefender Grieckfche boucken feker*
der befcheyt mocht volghen.
Der Vorstelicke Bovckhovdings
' -          ■.'':·· E Õ ND E.. ·..
·.·..
-ocr page 107-
107
VAN ETTELICKi GHEBREKENDE
poffen 9 die inde voorgaende Cortbegrtjpen vpel
gheBeltwve[ende,nochtansdaernaonbe~
i:
                               {chreven· fijn ghebleven,
^^^Ë^^^^^^ ^kiesderdcifucxvande i**k
^rS^^K
CkinS> WeftndehCt S ded * Byvoug, in,vierde
ÏaSÏÏÈS? tWiCllt'WCfCnde hCt 6 ded dCS Ey VOU8hs int rde ftu*
ten vierden gebreken inde Telconitige ameyekenmghen verfcheyden Hooft-
, ftucke^wefende het 1 deel des vijfde itucx vande Ghemengde ftorTen
Ten vijfden*Spicghelingder Singconft, wefendehet3 deel des vijfde flucx 7%, · M
; vande Ghemengde ftoffen.
                                                 ; ÏUCXn*¥"-
mc5dneftoffe"U^OU'Wefende M ? ***■ Vi*fdc te* ™de Ghe-^s..
;; ■
ra.
1Gta^ftS' hshandcI>Wefende h^ *d d« vijfde flucx vande
Ten achttien Verfcheyden ^anteyekeninghen, Wcfende het d deel des vijfde
, flucx vande Ghemengde flofFen,
                                                  '
D'oitfaeckwaemrndienietghefteltenfijnna finhoudt der voorfchreven
Conbegtuper,,,* datfeme, volcommelick genouch geree. en warenTen den
fio achterdeel ghedruck. hadde ghelegheu:Su]cx dat mijn voornemen üu
is de bovefchreven reft ter gheleghender tijt te laten uytgaen.
               en llu
"VfOch moet ick hier een vermaen doen opt ì e r c ê int é vcorflel des Ev
£N voughsder clooricheveelhoucken,inhoudende dattet vildefvand"on"
bekende palen der vtjfdc form (wefendceen clootfche vierhouck) mylm be"
fchruve a.idoen met te vooren en quam, fulex dat ick het opfehrifl des «voor"
beeltsdaeralleenelick ficlde tot gedachtenis voorde gencdie luft Ãï^çÔê*
ben ffclve te foecki.om deur t'vinden van dien volcommento Lnnfs tëhcb"
ben des handels der jèlve clootfche veelhoucken. teffijS
datdenfeer gheleerden WifconflenaerMMnrdmSntllm.axn affhe(cnre
venheeftanden wötvermaerden Wifconflenaer ^drum* SmaJ welcke
daerop lettende t'befluyt ghevonden en overghefonden heeft. TTeke w«
nujn voornemen hier byte voughen, maer het bovefchreven ghcmcenbel«
heeftetvcrhrnderttSulcxd^mijnmeymngnuistenaeftemaeldatrbrfchrii
E Õ Í D E.
fS
-ocr page 108-
úè8
TAFEL DEI VOO RN Á E Ì STE DIN-;
ghen defer Ì l s c o 3^ sô ighe $edachiemjfefi ,.
nh d oir denderBomhen, <
ËË ..... ,- ' Ë
TWEEDE O Í D E R S C Ç Å Õ Ô VAN
vertooghen ujt Veelc^c deform* der Veerc-
kjng mande wercliflucken des derde» onder»
Jchejts ghetrocken wort.
                         298.
DERDE OUDBRSCHEYTVAM
Vi>erckfiiïcJ(en inhoudende het vinden
•van begheerde boucken en Jijden der gheghcvett
clooifche driehouckfn.
                              æ $ j.
EERSTE 'LIDT VANDE CLOOT*
fche driehottckjn met gheghe-venheken"
derechtboucken.,
                       ,         2.34»
TWEEDE LIDT VANDE CLOOT-
fche driehoficken met een ghegheyeft~>be-.
l{e»de ftj'de
ia» 90 tr.fimdgr bekende recht'·
houck.jvtens onbekende palen connengheTonden
worden deur een menïch'vu.'Mng .ghelifcl(die der
rechthouckighe dricbottcken>
                   164.
DERDE LIDT VANDE CLOOT-
fche driehoucken[onder gheghevciLj be-
kende rechfhouck_off^de man yotr.
        ÷ 8q»
Clqotfchedrifchouckwijfer.
                  5lh
Gebruyck des voorgaenden cIoDtfchen diie-
houckwijfers.
                                   319.
■BYY O V pH D ER CEO ¼ Ô*
fche veelhoucken.                             311.
Conbegrijp des byvoughs. ·           312·,
A.NHANG .DES DRIEHOVCE-
handels.                                          3 vj.
Cortbegrijp des Anhangs.                    32^.
VÏERDÊ BOVCK DES
driehouckhandels vande Hemelcluot-
fche werekiiucken deur rekemnghen der cloou
fchedriehouckfngbewrockt.
                   345.
Cortbegrijp des vierden boucx.            346.
Evenaer wattet is.                                347.
Duyfleraer wattet is.                            348.
Toppunt ende leeghfte punt wattet fijn.^8.
Sichteinder wattet is.                           348.
Topbooch wattet is.                            349.
Middachront wattet is.                        349.
uyrron<ïenwatreciijn.                         349.
Ii,entfne en Herftfne wattet fijn.           349.
Noortfche Sonüant en Suytlche Sonfiant
wattet is. /
             .               349·
Begin der langde eens cloots Wattet is, 350.
W1SCONSTIGE CTE^'
DACHTE-NI-SjSJ&N. i*ga-
Voorreden derWifconftighe ghedacbtenif-
fen.                                       ,             
Gortbegrijp der Wifconftighc gedacbtemf-
fèn.                                                  *z-
EERSTESTVCK DER
WtfconUighe ghedachteniflcn vant
FFeereltfchrift,                                       * 3 ·
Cortbegrijpjdes Weereltfchrifts,            * 3.
EERSTE DEEL DES WEË-
reltfchrifts vande Dnchouckbandel. * 4.
Cortbegrijp des driehouckhandels. *4,
EERSTE BOVCK DES DRIE-
houckhandels vantmaecfel des tafels der
houckniaten.                                       *j«
1 Conbegrijp vant maeckfel des tafels der
houckniaten. ·" > .> :,*;\\ [-yS,           .*$·■■
Houckbooch wattet is.                     fijde 1.
Houckrnaet wattet is.                              1.
Houckmaetpijl wattet is. . . :,                 
Schilboéch (daer^vbor nadtrharit ghefeyt is
vierendeelrontfchil)wattetis.              u
Raecküjn wattet is.                                  z.
Snylijnwattctüs.         :..j;■,·,:'..";.'.'              3.
Tafel der bouckmaten.                           21.
Tafel der raec&lijnen.                            631
Tafel der irtylijnen.                              103*
Ô W E E DE Â O V C Ê DES
cDriehouckhandeh vande platte drie-
houcken.
                                            I41.
Rechterhouck, Rechterhoucx houckmaer,
Rechterfijdé, Slrjnckerbouck, Slijncker-
houcx houckmaer, eri $lijnckerfijde,wat-
tetis. ■ ;-: , ; y/i,- ;M'-/'.■;,.;; ', »43*
)?lattc driehoucxwijfer. r .» ;            i6j.
BYVOVGH DER P.X Á Ô Ô Å
Verkeerden hpuck wattet is.. f            167..
Ghe-meeïie vkrbouek, yérkeerihouckighe
vierhouck en «ruyfvierh-Girck , wat het
is. . ,.'..-·.·-'; "·■■·.= ■-Àí^ôíßÍ.' r.;v.rli>7»
DERDE BOVCK ;P£S DRIE-
hottcjtjpanfóls vawle,clfptfche driehom- ■ Jianckfaeyt eens pwnts op den cloot wattet
ken.
183.
is.
3JO.
Cott'begïijp^ertiootfche'drithDuckê. 184. Breetheyt eens punts op den cloot wattet
Cloocfoijedraeboyck,wMJiettó.:             185.
Grobthey t des cloothoucx, wattet is. 18/.
EERSTE ONDERSCHEYT VAN
vertooghen dienende ah ghemem gréyt
ts.                                                       3ji.
Ô w E E DE   D EEt D E §
Wecreltfchrifts  van bef "Eenciüut-
fchrifu
1.
EÈR-
der moorflellen daerna molgbende.
187, Cortbegrijp des Eertclootfchrifts.
A
-ocr page 109-
IC?
DERDE DEELDES W E E-
reltfchrifts vanden Hemelloop.            1;
Cortbegrijp des Hemelloops.              '"; ./'i»
EE RSTE BOVCK DES HE-
melloops vande vinding der 'DVeaelder-
looien en de -vafleflerren
} deur erwar'tngs dach-
tafels txetflelling eens wajlen Eertcloots.
3.
Cortbegrijp des eerften boucx.                 
Natuerlicken dach, onevendaghen, oneven
tijt wattet fijn.
                                    ƒ·
Natuerlick Iaer wattet is.                        ƒ·
Egipslaerwattetis.                                ƒ·
luliaenfche laren wattet fijn.                   6".
Evcdaghenjmiddeldaghenjeventijtenmid-
deltijt wattet is.
                                  6,
Dwaelders wattet fijn.                             6.
Vytmiddelpuntichront, en middelpuntich-
ront wattet is.
                                     6*
Vytmiddelpunticheytlijn wattet h.          7.
Vytmiddelpuntichronts verftepunt en nae-
ftcpunt wattet is.
                                 7.
Dwaelderwe,ch wattetis.                         7.
Inront en inrontwech wattet is.                8.
Verftepuntensbooch en naeftepuntésbooch
wat het is.
                                           8.
Wechs eerfte halfront en tweede halfronc
wattetis.
                                              <?.
Schijnbaer Dwaelder en fchijnbaerloop wae
het is.
                                                         9.
Middeldwaelder en middelloop wattet is. 10.
Voordering, achtcring, en voorofachtring
Wattetis,
                                           10.
Eerfte voorofachtring, tweede voorofach-
tring jgheeffende voorofachtring wattet
is.
                                                     11,
Dwaelderwinft wattet is.                        11.
Saming en tegheftant wattet is.              ï2.
Middelfaminghen, middeltegeitar.den wat-
tet fijn.
                                             υ*
EivaringsdachtafeJs wattet fijn.             n.
Berekende dachtafels wattet fijn.             12.
Keertijt wattet is.                                  i2,
EERSTE ONDERSCHEYT DES EER-
fien houcx wande 'vinding des Sonhops deurer-
warings dachtafels,
                                14.
Tafel des middejloops der Son.              20.,
TWEEDE ONDERSCHEYT DES
eerfiêboucx wande 'vinding des "Maenloopsdeur
erwarmgs dachtafels.
                             31.
DuyfteringderweereJtUchtcn int ghemeen
wattetis.
                                           31.
Maenduyftering wattetis.                     31.
Duyfteringfneen wattet fijn.                  31.
Noortfneen Zuytfnewattetis.              31.
Maéfchijn en m iddelmaëfcbijn Wattet is.3 z.
De voorftellen beginnen.                       32.
Tafelen des Maenloops. Λ ;              42.
DERDE ONDERSCHEYT DES EER-*
flen houcx wande winding ian Saturnmhop
deur erwaringsdachtafels.
         ·.-.'           54.
Tafel van Saturnüs middelloop.            62.
Tafel van Saturnüs Joop int inront. 66.
V I IR!) EO Ν DE R S C Η EYT DES
eerflenboucx wande winding wan lupitersloop
deur ervaring* dachtafels.
                      69.
Si            Tafei
EERSTE BOVCK DES EÈRT-
clootfchrifts van fijn bepalinghen int ge-
meen.
                                                  3.
Cortbegrijp des eerften boucx.                4.
Eerrclooc wattet is.                                 ƒ.
Eertcloots as wattetis.                            6.
Eertcloots middelront wattet is.               &
Begin der Eertclootlangde wattet is.         6.
Eertclootfchriftdach wattet is,                 7.
Wijfentijt wattet is.                                 9*
Getuychniftèn eens fcer oude wijfentijts.i^.
Vande vernieuwing des wijfentijts. 17.
Duytfcheeenfilbighe woorden.              2j.
Vande leden des wilconftich voorftels. 41.
Vande bepalinghen.                              43.
Vande twecicheyding.                           44.
Vande felfwoordicheyt.                         4/.
Vant menghen der fpiegheling en daet. 46,
TWEEDE BOVCK DES
Eertclootfchrifts van het Hu f roer fel des
Eertcloots.                                          49.
Oirfaeck der befchrijving defes 2 boucx. j 1.
Cortbegrijp defes tweeden boucx.
           j z.
Stofroeriel des Eertcloots wattet is. /3.
Stercke fantftroom en crancke fantftroom
wattetis.                                          53.
Stercke cleyftroom en crancke cleyftroom
wattetis.                                           J3·
DERDE BOVCK DES EERT-
clootfchrifts vande Eertclootfche Damp-
hooghde.
                                             71.
Cortbegrijp der Damphooghde.           72^
VIERDE BOVCK DES EERT-
clootfchrifts vande Zeylflreken, 8/.
Cortbegrijp der Zey lftreken.                  86.
Zeylftreken wattet fijn·                          87.
Rechte ftreeck wattet is.                        87'
Cromftreeck wattetis.                           88.
Eerfte cromfteeck,tweede cromftreeck en fo
oirdentlick voort totte achtfte watret
fijn.
                                                 89.
Tafel der verfaemde fnylinen.                98*
Tafel der cromftreken.                         ioj.
ANHANG DER CROMSTRE-
ken.
                                                 IJ3.
VYFDE BOVCK DES EERT-
clootfchrifts vande Havenvindmg, 16$,
Cortbegrijp der Havendinding.           164.
Ooftenng, Weftering, naeldwijcking,naeld-
wijfing wattet fijn.
                            16 ƒ.
Tafel der naeldwijfinghen                    166.
Vergrootende en vercleenende oofteringof
weftering wattecis.
                          168.
Eerfte, tweede halfmiddachront en foo oir,-
dentlick voort wattetis.
              ,, 169,
Eerfte perek tweede perek, en foo oirdent-
lick voort Wattet is. ,·,>
                  i6p.
SESTEE BOVCK DES EERT-
clootfchrift vande fpiegheling van ebben-
wloet.                                               177.
Cortbegrijp deler fpiegheling.              178.
Manensvloettop wattetis»                  ï8a
Ebront wattet is.                                  i8o«
-ocr page 110-
ν
ι ίο
Tafel van Iupiters middelloop.                 74.
Tafel van Iupiters loop int inront.           77.
VVYFDE ONDERSCHEYT DES EER-
fien boucx manie winding wan Marjloop deur
erwaringsdachtafels.                               80.
Tafel van Mars middelloop.                     86,
Tafel van Mars inrontfloop.                    89.
jESTE ONDERSCHEYT DES E E R-
fien boucx wande w'mdingwan Venmloop deur er'
warings dathtafels.
                                _ 92.
Morgélche Venus enMercurius Wattet 18,9 2.
Tafel des middelloops van Venus.
           94.
Tafel van Venusloop int inront.             101.
SEVENDE ONDERSCHEYTDES EER-
fien boucx wande "Vinding wan MercurwloeJ?
deur erwar'mgs dachtafels.                       1 o j.
Tafel van Metcurius middelloop.          107·
Tafel van Mercuriusloop int inront. 112.
ACHTSTE ONDERSCHEYTDES E E R-
flen boucx wande -vinding des hops der wafte
Herren.
                                                  JI
TWEEDE BOVCK DES HE-
mellooüs vande vinding der Dwaelderloo"
pen deur tvifcenBige tvenkjng gbegront opdeon-
eygbenfleümg eens wailen Eertcloots* 117.
CJortbegrijp des tweeden boucx.            118.
EERSTE ONDERSCHEYT DESTWEE-
den boucx -vande wifconflighe uytmiddelpuntk*
heytsbandeltntghemeen,
                         II9.
Cortbegrijp deies eerften onderfchey r$,i 19.
Stelling eens vafté Eertcloots wattet is. 1*0.
Grijphouck wattet is.                             120.
Anvangtijt wattet is.                              120.
TWEEDE ONDERSCHEYT DES
tweeden boucx wande winding des Sonloops deur
ivifconflighe werckinggfgrom opfleüing eens wa-
iien Eertcloots,
                                       134.
Cortbegrijp dcfcs tweede onderfcheyts.i 34.
Evedachfon wattet is.                             13/.
Effening der daghen,                              ijo.
DERDE ONDERSCHEYT DES TWEE-
den boucx wande winding des "Maenkops deur
trifconjlighe mrckjnggegront opfltlling eens wa-
jien Eertcloets.                                       179*
Cortbegrijp defes derde ondeifcheyts. 179.
V I E R D E ONDERSCHEYT DES
tweeden boucx wande winding des loops wan
SaturvM, lupiter % Marst Venus en Mercuritti,
deur tvifconfltghe wereking gbegront op Belling
eens waflen Eertcloots.
                                 % 1 3 ■-,
Cortbegrijp defes vierde onderfcheyts. 21 $■,
VYFDE ONDERSCHEYT DES TWEE-
eten boucx man het winden der Otvaelders fem
iningkertjegheflanden en du^jleringen^deurwif·
confitghe tverekinggegrontop SleUing eens waSlen
Eertcloots* .                      V(           , 133*
Cortbegrijpdéfès vijfdeouderfcfjeyts. 23 3.
jtrem incL· Duyfierings inganexbooch en inganextijr,
dentiaTem- uytgancxbooch en uytgancxtijt wattet
f ut imtden~ is*                ..',               -τ mr· ■>'" '*33Y
H*.              V È R DE Β Ö V C Κ DES h| Μ .EL*
loop vande binding der ï)$aelder!oopc
deur Wjcenftlghe werckjng giiegimtop dewe-
fimftchefieilirig des roerenden Eertcloots· 24$.
Cortbegrijp dciès derden boucx.
           246,
EERSTE ONDERSCHEYT DES DER-
den boucx wan de Dwaelders hemelen ghedaente
foi>eelmodichfchtj.nt totwerclaringbaersloops9
metfteïïtng eens roerenden Eertcloets.
249.
Cortbegrijp defes eerfté onderfchey ts. 249.
VANDE LANGDELOOP. 26Z,
TWEEDE ONDERSCHEYT DES DER·
den boucx -van des Eertcloots loop en de Sonnens
fchynbaer roerfel.
                                    2.62,
Cortbegrijp defes tweede ondeifcheyts. 2Ó2
Stelling eens roerenden Eertcloots wattet
is.
                                                         262.
Maenloop met ftellingecns roerenden Eert-
cloots wattet is.
                                   263.
Samrnus, Iupireren Mars loep met Helling
eens roerenden Eertcloots wattet is. 263.
Venus enMercurius loop met ftellingeens
roerenden Eertcloots wattet is. 263*
DERDE ONDERSCHEYT DES DER-1
den boucx wanac Manens langdeioop met Heling
eens roerenden Eertcloots.                        267.
Cortbegrijp deiesderden onderfcheyts.i67·
VIERDE ONDERSCHEYT DES DER-
den boucx wan Saturnm} lupiter, Mars, Venut
en Mercurimlangdeloop mtt ftellingeens roeren-
den Eertcloots.
                                        273.
Cortbegrijp defes vierde onderfchey ts. 273.
VANDE Β RE E DE LOOP. 2θσ".
VYFDE ONDERSCHEYT DESDER-
den boucx wande breedeloop der wy/Dtvadders
Saturnm
, lupiter. "Mars,metui en Mercunmt
metfleïïing eens roerenden Eertcloots.
         t$6„
Cortbegrijp defesvijfdé.criderlcheyts^é.
Β Υ V OVGH DES BREED E-
loops.                                                    317.
Cortbegrijp defes byvoughs.                 318.
ANHANGDIS HEMELLOOES
wander L traeldersonbekende roer/els ty Ptole-
tneui gaxhfflaghen; En wande fytegkeïmgbe»
b% hem en
C opemictti daer uyt bejehrewen, 3 31,
Cortbegrijp defes Anhangs.                   331.
PTOLEMIVS BYGEVOVGH-
de tyteghdinghen.
                                    33».
COPERN1CVS BYGEVOVGH-
.:de tfieghelifig der Ptvaelders ttiet fiellittg eens
roerenden Eertcloots.                               ΐΦ~
TWEEDE STVCK
der Wificrifl igh e gedacht ertffin <vm
de^JMeetdaet.                                     1.
Cortbegrijp,,                                            3.
EERSTE BOVCK DER MEET-
.' - daet van het tejekenen der groot heden. ƒ.
ÉÉRSTE DEEL DES EER-
Jlenboticxwanhet teyckenettderlimen.
TWEE-
-ocr page 111-
III
Cott begrijp der Deutfichtighe.               1*
EERSTE BOVCK DER   DEVR-
ftchtighe vande verfchaeuvping.            3.
Cortbegrijp,                                           ƒ.
Verichaeuwing wattet is.                         74
Grontteyckening wattet is.                      7.
Stantteyckeningwattetis.                        8.
T'verfchaeulick wattet is.                       I 2.
Vloer wattet is.                                     12.
Oogh wattet ii.                                      12.
Sienderlijn wattet is.