IN ESAI
AH PROPHETAM
SCHOLIA EX D.
MART. LVTHEs
RI prækffioni^ bus colkda«
VVITTEBERGAE ex» eudebdt Iohannes Lu^t.
» S
-ocr page 2- -ocr page 3-PRAEFATIO D. MART. Lutheri in Efaiæ ledionem.
VI HVNC PROPRE» ( X gcre^zy-finè inteüigereuolimt, gt;^^OïKlt;CT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod fequttntur,
Wliiw »111^^ habent, hoe meum conßlium,qiio compeiidiäriam uiam lechri pro meo iudicio aperi(tm,feqi(i poteruiit.Pr'mcipio ne obiter pr£= tereaiit titulum feu exordium huiiK Prophetiie. Sedlubßftdnt aliquandiu, donee titulum pcrfeck hdbeant cognitum, ne cum fibi bene intelligere P-fdidm uidcntur.,lt;ib dUjs dudidnt, quod non foluin Efdidm non inteüigdnt,fed ne titulum quidem er printdm exordij linedm reäe normt. Ndm titulus huiuf Prophetid: eä qudß commentdriui, qui lu-ccmpr£bct ddtotim Prophetdm re^m intelli^ gen^m. EtP.fdilt;K ideo eum in conßieüu poßtum qudß digito lecüri ofiendere uoluit, ut ejßet cett index quiddm, quem ad Prophetidm ß(dm recUui intelligenddm fequeretur, qui breuiter fummdnt totiiüoperisleiloriexponeret. Qudre ßquiuet contonnunt titulum,uel non reih mteUigunt, illi eut obmittdnt Eßii£ leibonem, dut fdltem ßtcdua tur ß cum non reih intelligere. Impoßsibile enita csl ordtionem er meutern Prophetie eos dßequif qui non perßih titulum hdbent cognitum.
Aa Z Titulunt
-ocr page 4-PRAEFATIO*
Tituluitt Mtem uoco,non foluin ut MHttitd itld, Vßds,loth(itn,Ahat,EzechiM rcxludtc (^cdcgds ft intcUigds/ed ut fecundum librum Regum,item fecumdum PardUpotnenon benehdbeMcognitos, pTtedpue ut omnid turn ßikk,tum diiklttum euen^ tui omnes,ciui fub ijs regibut, ijuorum nomitu th tului hdbct, cotitigcre,teneat. Nrfm hoc dd Pro* phetids intelligendM mdxime neceffdrium eil, noße quie turn negocid dpud ludtos dgitdtd pnt, ^uis Reip^ turn ftdtiu, ^uales hominum turn dnimi, conßlid ßer'mt, cumßnitimit populif, cum amicis,cr contrd inimicos. Imprimis dutem i^UiC turn religionis fitcrit ßrmd, quomodo ß populus ergd Deum cr Frophctds, ucl in uerbo cr cultu Dei,ucl I do latrid gcfßcrit,
Adhdc prodeß etidm noffe ßtum pnitintdruM regionum,dlioqui eiiim fiet utleibroßindatur percgrinis esquot; ignotis uocdbulis,cr pepius hdredt ûnpeditus.Vt autem cred in re leihrigrdtipeert pducis fubi/ciam deperiptioaem earum regionum, ^u£ aierofolymit Jeu ludie,in qud uixit cr docuit EfdidSyUicinie fumtjUt co ßcilius pt uidere, quos fignificet Prophetd,cum udticindtur iUis, qui dd AuflrumuelSeptcntrionemfunt ere.
Uierufdlem feu ludd habet proxime adorien* tem mare
-ocr page 5-PRAEFATIO.
fein rttAre mortuum^ ubi quondam SodotM ZT Goa tnorrafiterunt fitte. Deinceps ultra mare mortua funt pofiti Moab cr Ammon^ultra quoi paua h longiiu efl Babylon feu Chaldtea.Perfia autem fuiut EfaiM fiepiut meminit,ultra Babylonem eil.
Ad /eptentrionem autem eü mom Libanus,ul» ïrlt;t quem fuut Damafcus cr Syria.Afiyria autem paulo longiui ultra hos Orientem uerfus eü pofi» ta,cuiui fape meminit Propheta.
Ad occidentem fu^t Philift'mi, maritimi poa puli,infifiifiimi ludieorum hofies. Tyrui Gr SU don quolt;^ maritimte fiwt ,feduergunt adocci» dentem,Gr att'mgwit GaÜiüeamt
Ad meridiem funt pofittC Aegyptuf Aelhio» fia,mare rubrum, Edom ZT Midian. Sed Aegy* ptui quanquam ad meridiem fit iudteis pofita, taa tuen maxime ad occidentem déclinât.lïtec ftrè rea S'onum Gr uicinorum populorum nomina funt, de quibui Eftiof uaticinatur,qui uel amici ucl hofies Judteorum erant,inter quos luda,ceu ouile in mea dio luporum ,fita erat. Cum quibus nonnunquam foedera ludai iungcbant^edfiufira.
Porro Prophetite huiia tresfunt partes, in Att } prima
-ocr page 6-PRAEFATIO.
friiM pdrte duo agit, id quod cum omnibui dUji Prophetis commune habet. Primo enint docctfua urn prafeittein populum,cr reprehendit uaria eo= rum peccdtd,Imprimis dutem uaridm Idoldtriam, quie m populo pauldtim creuerat. vt dutem eos reuocet 'm uiam,?:^ retiaeat in dilciplind, ZSquot; offi^ do, Udrijs turn prontifsionibui fiituri boni, tum commindtionibuslittur£ pœihe utitur. Alterum cA,quod infiruit O' parat fuos,ut expeékntjutu^ rum regnum Chrifli, quod longe clarioribus amp;nbsp;magisuarijs Prophéties defcribit,quâm quifquant dliorum Prophetarum. Adeo ut etiam matrem Chrifli,fcilicet Mariam uirginem cap. x.fignifi^ cet,quod Chriftum conceptura O' pariturd pt, fine uirginitdtis incommodo . Pafsionem quoq; Chrifli,Item refurre£honem eius à morte, gt re» gnum Chrifli adeo grauiter O' aperte prddicit, ut turn cum ifta fyäd, funt uixiffe uideri queat. Ex quibus fatis apparet,Efaiam maxime inpgtum amp;nbsp;lumme illuminatum Prophetampiije. Quanquam enlm hie communis omnium Prophetarum mos ßt,ut prdterquam quod pra/entem fuumpopu^ pulum docent O' arguunt,etiam Chrifium O' gnum eius promittant, o' populum ad Chrifium^ tanquam ad omnium,qui funt, fùeruntuel ßituri funt faluatorem,ducdnt. Sunt tarnen difsimiles in huius argumenti traikttione. O' alius alio copia*
for O'
-ocr page 7-PRAEFATIO.
por uberior cü, Efdiiu dutem plurïmut in hoe drgumento eA Gquot; longe omnium uberrlmus, At$ htec quiäem primn huiui Prophetiie pdrs e^.
Secundd dutem huius Prophetiie pdrs proprie ad MoKArchidm AlJyriorum^ g ad Nondrchdtn Senndherib pertinet, contrd quem plus Udticind» iur,lt;judm quifqudm dliorain Prophetaruin. Futu^ rum enm dicit utfinitimas regiones omnes udflet, inter quds etidm ïfrdelis regnum nunurdt, Itent quod grduiter pt dfflióhirus luddm, Atq;hoc ia loco promifsiones fuds pertindcipsime retinet Gquot; ^f^d^pre ut Hierujdlem nonfolumdefinddtur contra Affyrium ,fed prorfus omni perieulo G“ tnetu liberetur.pR autem hoe pré maximu omni* urn mirdculorunt,quie in ptcris Uteris funt prodi* ta,non folum quod dd Hifloriam dttinet,quod tdn* tus Mottdrchd diumitus per dngelum dnte mœnû 'üierofolymxpifus eü. Sed quod ad pdemdttinet, quod impofsibilis in pgt;eciem promifsio, tarnen d, pijs crédita efi.Mirdculum htquam efi,quod quif* quam inuentus eél,qui inre pmpliciter,p/pe* ciem fequaris,impofsibili Prophete credidit,Sine dubio dUtem tnulti increduli perunt, A quibuf quot;Elaias non irrifus folum ,fcd etiam conuitijs exd* gitdtus cü.Et tarnen btdubitatdfide perrupit,quie pdesfola potentifsimum MottArcham pdit^G“ li*
Ad berduit
-ocr page 8-PR AEFATIO. herduit urbem obßdione. Vndc fatii dpparet, quMtuiuir Efaids coratn Deo cr^udtn chdrui Deo fifcritt
Tertid pdrs dd Mondrehdm Aßyriorum per* tînet,m qua priiedicit cdptiuitdtem Bdbylonictitit, udfldtionem Uierofalymte, qud Dem mpietd* tem populi erdt puniturm. In eo autem mdxime fi(ddt,qnomodo futurum populum in fùturd cdpti» uitdte er Udfldtione urbis erigdt er confoletur, nedeßierent de reduBtone er de regno Cbrißi, er de mdgnificK protnifsionibm fitturi re^ti Chrißi,qu£ omnes perielitdri uidebdntur,ß po* ^ulm non reduceretur Hic grduißintds ey copia* pßimdii condones inßituit,quod Bdbylon Udfldti* dd er tudd in regnum ßtum (int reßituendi. Et Ktitperte inßtltet Bdbylonijs ^etidmnoniindpo* ^ulorum, qui Bdbylonem cuerßtri erdnt, tdnto. ante priedicit JAedos fcilicet er Eldmitdf feu Perfds,quin etidm Cyri nomen, qui ludneosredu* iiurus erdt ( quem Chrißum feu unBum Dei dp* peUdt) tdnto dnte qudm Mondrehid dd PerfdS trdnslatd cB,prienM}cidL Porro omnid hlt;ec feri* buntur d. Propheta propter Chrißum, ne grdci£ zr fdlutis regnumßturum er promißum, uel À luddis contemnereturtUel per incredulitdtem po* pulifCdldtnitdtihwQr^ iwpdtientid fi-dBifßuflrd.
-ocr page 9-PRAEFATIO.
effet prottüfjùm, ft id non expeiiarent, amp;nbsp;certo ^urum crederent
blt;ee trid guident Efttidi prieeipue agit^ Kon tarnen iufto ordine, neg^ enim fuo quaq- loco V certis eapitifgt;ui,ffcut conueniebatffcribit^Sed eonfundit ordinem,Qr multa quie ad primant par* tern pcrtinebant ’m fectmdojn uel tertiam reij* cit^ZTtJUte'm tertiam partem referuanda er ant,in prima abfoluit. Siue ante hoc 'a fcribafît làibim, ^ui hat Prophetiof coüegit, ex aedidit ( id quod in Pfabnis quoq^ plterit^ßihim exiflimant ) fîue ab ipfo Propheta., qui earn partem potifîsimum nuüa ord'mis ratione habita traikMit,qitam occa* fîo,tempus csr perfona ( qutc circumfiantia; uari^ funt^ne^ admittunt ordinem ) maxime poftuLt* hant,nefcio.Boc tarnen diligenter obfîruatum ui* deo,,qHod primam partem,qute potifîima eü, per totum librum etiam 'm Mis duabus polierioribut. partibut agitai. Sicut nos 'm noftris etiam concio* nibui folemus.. Hdc enim principalis pars noftra dodrme eil,ut cr arguamuf peccata populi, Ci* doceamus Chrifîum,quam alifs etiam argumentis, qu£ ratio temporum nobis offert, admi/cemus, Vit sum de Turea,uel Ciefare dic'unus cre^
Si in huncjMdum_ Prophetiam banc pdrtitut AU t fîteris^
-ocr page 10-PRAEFATIO.
ftteris,ßidle ent earn animo compledi,ne(^ oßvit* detur leéhr itta confufione ordinK,ciuam intperi» tircprehendtiMt.Porro genusdicendi ,/j eum in fualingualoqucntemaudios,elegant copio« fum eR^ Q«M autem nuüa latino translatio adhuc extat, qu£ ali(]ua ex parte Hebraicam fententiant clare cr perjpicue reddat, commodifsime ficerit lcdor,p fe adnejiram Germanicam reßrat.M qua ita fudauimus ad fententiam per/picue rcd=i dendam, ut exifiimemus candidum ledorem no^ flrum laborem probaturiÿn effè, t^eq^ autem e^ huius loei rceitare,quid E.fai£ diligent lelHo uti=‘ litatis pt allatura. Judicium hoe penèt diligentent ledorem ello,pleniis enim eü fuauifsimis confola» tionibui,quibut afPiSht mentet cr turbatas con« fcientioi erigit er conprmat. Satit quoq; commi» notionum additum câ,quibus induratot/uperbos cr pertinocet impiorum animotfrangere tentât, p quid ea ratione protnouere po/iit.
Porro non e/l quod pûtes Ppiiam in ea exißb tnotione apud ptot ludoospdfje, m qua apud not hodie eâ.Sed fuit contemptifsimus homo, er pro fötuo habitus.Uam er ipfe teftatur cap. f3,fc ab impijt irriptm efPe,et digito notatu,adeo ut etiant linguam int eius contumeliam proijecrent. c^uare eotconcionet, quas not admirditwr cr difdmus.
-ocr page 11-PRAEFATIO*
itli ecu diiilcs ßbulas rifere, pritter päuco! pios homines Ezechiam alios. Ea enim confuetudo hiiius populi ßit,lt;iuod Prophetas tanijuamßtuos ridebant. 4. Rcg«gt;».4. Puit entm ea femper mi=gt; nifirorum Dei,cr uerbi diuini ßrtuna^ciuod tant mïniniflri uerbi eptÂm ipfum uerbum pro ludo ac ioco ßt hdbitum , ßcut etiam hodie expes rimur , er experientur idem pofleri noflri » Licet dutem id iade guoq; coüigere , quod Efaids potifsimum idolatriam populi ßi ddmndt: Reliqud uicid, ut funt ,fuperbid, luxuSjdUdritid erc. uix ter nomindt dutemfiducidm in eleSUtios cultus, er meritd operum,Item foederd, qua cum finitimis regibus imibdnt, ea ßre per totam Pros phetiam exagitdt er damnat, id quod populus nuUo modo firre poterat,fed uolebat fuam idolds triam probari.ciudre ManAffes occidiffe Efdiant tanquam h^reticum er fedufkrent populi, er ut ludiei dicuntf
ferra dijßcuiße dicitur, quod Idolatriant' eius damnas
ret.
-ocr page 12- -ocr page 13- -ocr page 14- -ocr page 15- -ocr page 16- -ocr page 17-IN ESAIAM
SCHOLIA EX D.MART. LVTHE» RIPRAELECTIONIBVS COLLECTA.
ARGVMENTVM PRIMI Capitis.
RINCIPIO CON. qucritur de pecatis fui poa puli, quod neq; bénéficias, neq; pœnis poßmt emendita ri. Dftwdc damtut ipfo-rum fiudi4, quibui mederi afiltäis rebus uolebdnt.
Tertio indiciit rationem
qud pofiint mederi tdntis tMlis, Neinpc,ut Df«»» creddnt, benefitcidnt proximo, Addit promifiionem cr comminAtionem,
VUimo, cum iUd omnid contemni CT negligi uidedt,repetit commiiMtiouem,çy prtedicit mda iorcm Udftitdtem, promittit tdmen fire, ut pera ddiitur tantum impif,r cliquite firuentur. Vifio
a
-ocr page 18-IN ESAIAM
Vlßo idem eü quod prophetic, er uidentes p^ßim in ßripturu accipiuntur pro pro= phetii . Eîl autem humilitatis uocubit^^ lam,qua(i dicat, Ecce ego hoc pnedico quod tii= deo.
Auditc cœlû
E^ imitatio ^^oßaica,quie decet hunc pro^ phetam, quod omnium aliorum fit uchementißi^ mm. EÜ autem hie propheticui ordo,quod prin^ cipio terret er docet legem,poü confolatur.Ci^ uerßm Sathait ßcit er pfeudoprophet£.
Filios enutriui gt;
Sanóhim iüum lud^eorum populum aceußt, quod dereliquerint Dommum,er bla/phcment fan^m Jjrael, quod reeeßerint à Domino, CT pertittÂces 'm ünpietate fua pergant.Eorro nota^ lis haue increpationem.Super quo pereutiam uot ultra erc. sic enim impij folcnt,poenam pcccati interpretantur martyrium, er gloriantur in int= pietate fua, Sicut Achat, is quanto plus affliges latur, tanto magis cole bat idola.Adeo non melts ores reddimur minis er legibus.
Omne caput languidum^
Non potefl aliquid ad poenas addi amplius, er tarnen non emendamini,
Vulnus ÔC liuor SCc
Significat m tantis malis nullos Frophetas effe,
-ocr page 19-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z;
cffè,qui iHos uerbo erigdr,t,fed feducieos d, prd* Uis doilvribus, qui confirment eos in impietdtCf neq^eccdtd eis indicent.
T erra ueftra deuaftata.
1dm qudfi per dillributionem pœnds enu^ merdt.QUdnqudm dutcm omnidhdcregnum Ifigt; rdel idm erdt pdffùm, tarnen prd:dicit eddem I«« dam quoq; pafiiirum, per regem chalddorum,
EtderelinqueturfiliaSion
Qu.tfi dicdt,figt;lendidißimis ^3“ optimis pria udbimmi,quod dutem rclinquetur,uile zx nulliut eritprccij,
Nifi Dominus nobis reliquias.
Hoe cA mifericordid diuinæ, quod tdmen dlique reliquid:/erudntur, de quibiis /^es dliqud fitter quad non,ficHt Sodoma, Gorrtorrt«, fùn^ ditus toUdfmir. Paulus hunc locum paulo aliter citduit, CTßcit generalem fententiam, q.d, ut ^faidsdefuisdicit^licego quoq; pofium dicerc, ^ip Gonùnus reliquifiet fernen ere. id eü,opor^ tet ucl dliquos faltem relinqui qui feruenturj non , propter mérita,fed propter uerbum promißionis.
Infra eademfententiarepetetur.
Audite uerbum Domini principes Sodomorum.
Eüuehementißima increpatio in his nomi= tiibiis,quod,principcs Sodomorum crpopulos a i Gomorrx
-ocr page 20-IN ES AI AM
Gomorrx appellat, EtfancmagnufinhocPro’’ pbeta ßiiritiis jùit, ^uod populuin hunc, qui fo=gt; lui in terra Dci nomen zx uerbumretinebat,pc außaßterit appcüare. Porro incipit hic eos con^ ucrtcre,cr pr£ßcribit quoq- modum,quo conucr^’ ti debeant. Quia enim Dem noftris operibm non placatur, neq; nos noflris uiribm confulcre nobis poffùmm. Idea aliutn quendam modum deferibitf quo à peccatis liberentur.
QUO mihi multitudinem,
Keijcit hoc quod m lege fummHm,et diuini^ tm quoq; pr£ceptum crtlt,neinpe facrißeia No/» q«o(/ per ße mala (tnt facrtßcia, erant enim diri=’ nitm inßitutafid quod opinio, qua illißncrißca^ bant,effet impia, abiedki enim ßduciain mißerb cordiatn Dci, iuflificari ße,tanquam ex opere operato,ßacrißcij5 credebant, id quod bodic ctiam in Papiflis noßris rcprehendimm,lioc enim e/l detraherc Chrißo gloriam, Zd“ cd/„ noflro operi tribuere, Quemadmodum autem Chrißia^^ nm in peccatis non dcjßerare, ita quaq^ de nuüo opere pr£ßumere debet,quod id ad iuflißationeitt ßciat. Conuenit autem cum hoc loco Prophct£ Pßalmm.fo. ZT mult£ ßmiles in Pßalmis fenten* ti£, quas hueßudioßm leólor affvret.
Manus enim ueftræ fanguine »
Ratio cur damnet ßacrificia tpßorum, q.d.
Vos
-ocr page 21-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y,
Vos uultis mt pldcare fdcrificijs cy-dUjs opcri* bus, zir ohliuijcmini interim proximi,negligitis fi-dtres ucflros, clui ueflrd operd hdbebdnt opus, Eftis homitidet,Qui enimfrdtrem (uum odit, fjcut ).toh.3.eB,bomicidd til. OdiUcdutemnon folunt cRdlienato dninw ef]e,fed negdre etidm proxhno td operd, cjUit cbaritds mittud cxigit. Quemdd» modum igitur Pdpifl^ nuncßciusit,pcetidm tant luditijDeo bene freert, Deum fuis opcribus pld* care uolebant, proximi nullam dgebdnt curam. Deus autem dbhomirutur hoc fludium, zy fe tan^ l.im timeri dcßbi credi uult, zsquot; proxhno benta fieri. Id ejuod Prophetd hie ordine ddmonet. Lda Udnùni çrc. cxigitßdcjn er timerent : Subuciiite opprt}fo,exigit charitaiem crc,
Arguite me *
Vbi uos hd:c ficeritis ,fi nonuieißint uobis bene ficero,tum me arguite, dicitc mt iniuflunt elfe Deum. Lâ autem inßgnis confolatio,ciua nos prouocat ad fidem ZiT charitatem. Vides autem ejuam inepti fint Papijlce, qui huiufmodi promifi fiones merttum operum e/fe dicunt.
Sifuerint peccataueftra.
Amplißima promißio^quod er peccata rta mttere,er omni genere bonorum cumularc uclit eos, qui credentes Deo er metuentes cum, benta fieidiit proximo,
Q£omodo
4 J
-ocr page 22-INESAIAäT
Q_uomodo fada eft merctrix ƒ
14?« antithepn fubijcit, Atc^ut.noii ftc uos agitis. Addit dutem dd uchementidm dlicjuid illd Frophette ddmirdtio, ([uod tdntU protnifsionibus . nihil mouedntur.
Argentum»
Notdt hypocrijiiK
Vinum *
Nobt c/oÄr/ZMui corrupitHit.
Principes» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P
Notut miurids cr externdm iniujlitidiii. Propter hoc ait Dominus»
Fcpetitcommindtionem,Qaod dutcmdd^ dit,Polens in ifrdelfitein dominAtor,ßgnißcdt fe poiße tîld ßcerc tjuic commnetur. Eü prophetid ßturimdli.
Confolabor ftiper hoftibus»
Ego t«m conloldbor,cutn eos qui dlioqui hoßes nieißtnt, immifero, ut populum nvum ud* fient er diripidnt,
Scoriam »
Impios tdntum er hypocritds perddnti.
Reftituam indices tuos»
Notu fcttMc locum,quod Deus fie deftruit ut , tedificetjßc djfligit utfiluet. Diuerßm Sdthd/t er mundusßciunt. Ideo inßd quoq; dieet,fe pua nire cum iudicio,er dtUbimon irdfcdr in perpe=gt; tuuin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ ziott
-ocr page 23-SCHOLIA. ' 4. *
Zion in iudicio redimctur
Primuin hocfiet,ut iuftificentur O' totttin=* tur pccc^ta populi,po^l omnia reamp;ßime geren* tur.
Confundentur enini à quercubus.
Sicenim legendum e/l. Notât autem Idoia* tridin, nain in lucts^nemoribm o hortis erige* bant drat, Sicut noftri fummum religionis grlt;lt;» dum in adificandis templis ponebant.
Et erit fortitudo ueftragt;
NuUa tdnt£ erunt uires, nuUa uefira tdnt botaopera O'fludia,qute uos contra hacmala pofsint de finder e.
IN CAPVT SECVNDVM.
Egnum Tudæ poft captiuiragt; tem Babilonicam idea cR firudtum^ ut in iUo ndfeereturChriftui ,ficut proim/crdt Dcus.Cum igitur in pri* mo cdpite fiiturdm cdldinitdtem pradixerit, O'
tdmeii promiferit fe relitjuias ferudturum, Idin dddit,cjUdrc rcliquias ferudtds uclit, nempe pro* ptcr Chrifimt. Sic hoc caput nihil agitaliudf quiinut rcgnuin ebrißi j}:iritudle,quo peruer* bum pdfsim regnat, dcfcribat. Facit dutem hoc pulcbro ordiae^
Frincipio
INESAIAM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(
Principio proponit ,erit cum in ntiximim [ multitudinem Eccleßa crcfcet.
Deinde dicit, unde cr ex quUm crefcct, Ex f gentibuifcilicct. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j
Tertio modum ejuoei; ciddit, quomodo crefcrt, nempe pcrEuangelij pnedicationon . Atg^ hic I etidm locum nominAt, in ^uo primum noua h£c grdtite priedicatio inuulgnndd fit.
Qÿdrto uerbi fruéhis addit, guod per uerbtim in peccdti cognitionem gentes uenient, e:j' po^ per idem ucrbum col!foLtiomm ebr pdcemccci^ pient.Eritquoqiextcrnduitd fdnbüßinM Cfin^ nocentifsiwd.
Quinto dicit de fcdndalo ludteorum, c^uod iîli o/ßnß regnum gratis nonßnt accepturi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(
Vltimo dddit quditddm amplificationemyCiuida ^uid omniro ßue imperiorum ßue religiotuim eA,nihil cAß cum hoc Chriflo confirds.Vos ergo cum fufeipite,colite , ddordte aut ddbitis mdxU tnds poonds impietatis ucßrlt;e.
Mons Domini praparabitun nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
Sunt omnid ]^iritudliterintcttigettdd,eiudns ^Udm de corpordli loco loquatur. Oportuit enint certum dliquem e/fe locum,in quo primum Eudn* gelij prlt;£dicdtio inciperet.
Fluent ad eum omnes genres».
ScilicetfudJfonte, non cod^li, ßctit qui fub
-ocr page 25-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f.
gefüllt. Alia igitur regM ui cr armb pardiitur, hoc (1C ere feet,quod exaltabitur mous. Vides dti= tetn hie,quod extcrtiA prlt;edicdtio non e^lfruflrd, indies euim plus 'Ecclefite dcccdit, per minijieri^ urn uerbi ere.
Et docebitnos uias fuas ♦
Docebit, quid fcilicet chriflidui perpetuo fuut difeipuli ,uimquam fatis pojftuut difeere. Vi£ Domini fnut operd,qute ipfe in nobis operd» tur.
Quia de Zion exibitlex gt;
Ddc eR cduffa nw.ltiplicandit'Eccleßie O’ regni ebrifli dmplidndi, Pr£dicdtio (cilicet EuMgelq.promittit a im hie nouum uerbum,De Zion exibit lex,non ßcut dntc de Sindi.
Ipfeiudicabit.
lam fequuutur uerbißuöhis,Spiritus fcili^ cet ar guet nwndumdepcccato. Jtcm,Inmepda ecm hdbebitis.
Domus Iacob uenitc.
EÄ fxbortidio, Vobis ludteis hoc regnum promittitur, ne igitur negligite.
Proiecifti enini populumtuum.
E/h textus lohdiiuis, Sui eum non recepe== runt.' Porro quid Latinus interpres uertit,Qttit( repleti funtutoUm. Sic uerti debuit. Proieeißi populuin tuum domum Idcob, quid repleti funt à i plufqudjn
-ocr page 26-IN ESAIAM pluf^uim drier,talcs ,id eü^maiores id(gt;lAtr.£ f ut!t,ciuiint Orientitles populi.
Pucros alicnos inultiplicant»
EÜ intelligendum de ßlfd doélritu,, (}ud alios inflituunt ey feducunt. Ek autem hie egre^ gia pfeudopraphetdrum defcriptio.Primum e^l, quod peßilenti jitet doflrina multos feducunt.Sc^ cwtduin, quodßiit duari uentris diiimulid, Id enim uult cum dicit. Terra eoru plena, auro Tertio dßv^nt quoq^ imperia çy dominium.Ter ru eorum plena, equis zyc, Vltinwßadktntfan^h^^ tdtem,fuam religionem omnibus prafirMit, glo= riMur de Deo,ßcut nunc cum fc E ccleßam uo^ cant zyc.Debebat autem talcs terrere horrenda comminatio, qu£ eü addita. Tu non remittes, zyc.quôd,fcilicet,pccccnt in ßiritum fanéhim.
Ingredere in petram»
EÄ apoflrophe ad totum orbem terrarum» Omnes homines, inquit, ingrediantur in petram ( Q}erMcc^t ette^ ) ißa tnundi potentia nihil esl. Chrifliregnum tdleerit,ut eliamfummi magi=‘ . ßratus, fumma mundi fapientia zy potentia,à de eius timerc debeant,adeo reuerendus eA Chri flits. Sunt autem omnia ha:c fidci uerba, diucr^i fum cnim apparet. nihil hoc Chriflo e^ neq^ in^ firmius neq; ignonünioßus. Contra impij prtnci= pes regnant zy florciit. Hac igitur gloria infidç tantum esl poßta, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Exaltabitur
-ocr page 27-SCHOLIA.’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;é,
Exaltabitur autem Dominus folus.
Scilicet per pr^dicdtionem er uerbwn ^Uingelij.
ÇLuia dies Domini *
Hæc eft dies noui Teßdmenti^ Ndw »n'Eca cleßit infirma Chrilli pdfsio tiobilior e/l omiiiuin paittificuin coronis.
Super cedris Libanu
Hlt;ec funt politica.
Idola immutabuntur.
Hxe fiifitß)iritu.tlia. Neg'j in politia neq; in rcligione quiequam erit,quod cum hac fiituri Chrifii gloria comparari queat.
Et introibunt in fpeluncas
lamidem de religione dicit quad de poli^ tia ante. Vos fdnbh er religiofi,confitemini uos quoq^ oimiia ueflra. nihil effie. Tcmm, inquit^ terrebitjid eü,quidquid e^ religionum, quas ra^* tio inuenit,ill£ quoq; ficeffdnt.
CL-uiefene ergo gt;
Eü epiphonema. Vos igitur timete Chri= fium quoniam fic eR uenturus, ut folus regnet. Flures autem eum non firent, id quod uos nonde» betis fi,cerc,Qnicfiite, habet fiiiritum in naribus^ id cftjcft potens in ira. Sic Lucas de Paulo in^* quit, âvÂTTviwv thv oj7hv , fiiirans iram. To« tiM igitur nie locus ( ingredere in petram ) ufij}
MJ fjrtein
-ocr page 28-IN ES AIAM w finem cJpilis, eA quiedam äinplificätio rhefo* rica. Udàtntu crdnt multi dij er dom'tni,tu)bif Mtcm iam eA futurui tunia Dominuf er Deui, und religio f und fides, unus bdptißnus. Chr/fius enim per Eudngelium regndt fuper omttid,V.eli= ^Udontnid futitnihil,ßueed(intin politic^ßue in religions.
lU CAPVT TERTIVM,
Vperiore cdpite deßcripßt poten* ^hrißi, Jdtn tnindtur ud* flitdtem ludieis ejui Chriflum non erdnt receptufi.EÄ igitur hictextus hifloricus dd tudieos, propheticus autem dd no* ßrd ejuoq} tentpord contrd impios uerbi er mini* flrorum uerbi perfecutores. Erdt dutem Udldc flultd pritdicdtio dpud luddos, ejuoties Prophetie tnindbdntur udflitdtem. Sic enim idéklbdnt,Uabe* mus promifsionss,fire,ut hoc regnum er hoc fd* cerdotium quod diuinitus inflitutum er ordind* tum eR, mdnedtfDeus non nwntitur, er (icut iUi dpud Hicrenüdm dicunt ,Nofi peribit lex dßd* cerdote. Et nofiri hodie ßmilid idihint de eccle* ßd fud, Eluihidre potefl Petri nduiculd, non dU* tem ßtbmergi. Videmus dutem,(}udm non ßfiUe* rint luddos iüd mmie,Porro per grddui quofddm ßturdta
-ocr page 29-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7.
jùtur.m ttafiitatcm defcribit, certo pricdieit frmem ZT feditionem futur am, ciu£ ambo ntiferria me Hierofolymam,turn cum à Romanis ob/iderea tur,afflixcrunt,Sicut autor e/i lofephw.
Et corruet *
Rcbhtts ftc ucrtitur. Exaébres erumt in populo, uir in uirum,z^c. ([. d. plus habebit iu« ris lt;jui plus potent»
Tumultuabitur puer»
Signifient feditionem. Cum enim à Row» nk obfideretur Hierufitlem,tres duces mimicifsi^ mi inter fe in urbe erant, zr gx^^uius premebatur i feditionibus ciuium,lt;juam obfidione hoflium.
Apprehendet enim uir fratrem »
Sic fit in feditione ,fifblatis optimis uiris, unufifuifij; defiderabat aliejuem ducem. Porro Epii« indicat tantam necefsitatem,utetianifi 'm» uenintur lt;jui praejfc norit, tarnen metu feditionit ad magiflratum pertrahi non pofsit.
Veftimentum babes »
Non fecundum prudentiam, iufiitiam, di» gnitatem clebhofit,fed tantum fecundum poten» tiam zr uires, omni honefiate contempta. E^l pulchra imago feditionis»
Ruit enim Hierufalem *
Id e/l,non eil tantum in me praeßdijtUt tan* tis mails mederi pofsim.
Q«tlt;t
-ocr page 30-IN ESAIAM
Q^uia lingua eoruni Sic lt;■
Hoc eA pcccatam negttti or repuduti Chrifti.
Agnitio uultus corum refpondebit cis «.
Agnitio uultui accipitur hie pdfsiuc,id cû, dgnitd ßicics cormn^Xd eA,ßtentur, non pojjunt exeußre peccdtum. Indicdt dutem peccdre cos mdlicid, ßcut uidetniK in Eudngclio, lt;]Hdmuis uerbo ZT mirdciilis uiiiifint Phdrifiei,tdntcn non ccdunt. Quiddutempdrs pr'meipum cy Epifeo^ porum nofirorun (]uoq; itd mdnififle peccdt,pofi' fumus cr contrd coj propbetdre,futurum utperea diit.
Dicite iufto, quoniam bene *.
Confi}ldturidmpios,ficutPfdl. z.Cunt ex» drdebit ird eius. Eedti dutein qui Iperunt in eo-Sic Abrdhdm,fic Loth,fic dlij fidnSh ferudti funt, fic Apofloli reliqui£ I uddorum cum obfide» retur Hierufdlein. Nouit enim Dominus cripcre iuftum.
Popule meus quite bcatum»
Hoc (ttit/fï contrd illos, qui dduerfus hdS minds Prophetd populum fbldbdntur, ex dice» bdnt. Nihil tfloruin fiet,E/iis populus Dei. Sicut in Micbed,Non ftilldbunt ntdld crc. Dicit igitur certofient^Dominus fiatfiudiedbit, ficut in Pfdl.
Arcuin
-ocr page 31-SCHOLIA.
Arcuin fuam pdrauit,^^ Mendit ilium gtc.
Vos enini depafti cftis uineam ♦
Vos non ccljdtis perdere cr fcduccre. ISlon igitur longius d uobis dberit pcend.
Pro eo quod eleuatæ funt.
Commindtur idm quoq^ midiercuUs ,ficut anted uiris.Reprehendit dutem in cis fccuritdtcnt (tc impocnitentidm , quod dicebdnt, Sumus fili£ Abrdhdm,nihil ißoruin qult;e tu mindris patiejnur^
Viri tui gladio pcribunt ►
(Quorum fcilicct prdpdio tutds uos jorc l}gt;crdtis.
Et moerebunt portæ
Sunt poeticd, qudfi dicdt,^rit ubi^ plurii^ mortis imago , Sicut ille dit.
Et appréhendent feptcni»
Id eli,Tdntd eritpenurid uirorum,qui old* de belli dbfumpti funt, ut fe muUercullt;e ultra uia ris offirdnt.Durdtdutem hdc uindiiln ddhuc ho=^ dieapud luddos. rifcdmus igitur ex hoc loco, ne in donis Dci,ßue iUd j^iritudlid.ßue corpo^ rdlidßnt,fuperbidmus,Herumutdmur illis cum grdtidrum dbUone ad Idudcm itlius, qui ednobis indignis concefsit. -
IN CAP VT CLVARTVM,
jenedixit
-ocr page 32-IN ESAIAM
Rædixit miferabikm calami' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luddici^am rurfia con*
ra fol^itur rcliquiiH,?^ dicit,OptinMnt partentpopuli reliquam ßre,qute promifsioaes magnificM de regno Chrifli confer qudtur,Sicut in Hicrema quoq} dit. Rcliqui mihi ununt rdcemum, Mofes tn Cantico. Pldcdbilis cA Dominusfuperferuosfuos. Po.rro hoc ordi* ne utitur.
Principio proponit regnum Chri(li ntdgnifi* cum ßre crglorioßtm.
Deinde exponit,que nAm ßt iiïa glorid, quod fcilicet Chriflus mßgnid dona, ßt colldturus in Dccleßdm. Primo earn fan^hßcdbit. Secundo re^ mittet peccdtdj z^mortificdbit cdrnem zs- itete=gt; rem hominem. Tertio dderit in periculis define dct db iniurid,confoldbitur in dduerßs.
In dicillaerit SCa
GermenDomini,z:rßH0lus tcrr£,Chriflui e^l. ls,inquit,erit in ntdiefldte zx glorid,extoüe= tur fuper omnes dduerfdrios fuos,uiuet, zir dbuf»^ de nobis ddbit omnid. Piunt dutem hxc omnid per uerbum. Chrißum dutem ideo Domini ger= men uocdt^quod 'm mundo ßt 'mfirmus, crucifigd* tur,contemnAtur,ln oculis dutem Domini ßt glo* riofus.
Et crit omnis qui reliflus ♦
Non/oiwW
-ocr page 33-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9-
Non folunt Chrißus in futt pcr/oM talit erit, fed diflribuet iflM opes tnrcliquiM popua li, qui uocdbuntur fanât, quod habitabit in eis Deui,ertintq; mancipati diumis ttßbus.
Per fpiritum iudiciv
Spiritus iudicij eâ, quo Chriflus ittdicium exercet,ut damnet,purget ZX mortißcet ucterem hominem. Pertinet autem jpiritus iudicij dd for^ dcsßcut Iohannes quoq; uocdt /piritum arguen» tern. Spiritus ardoris dicitur,quod non dcfàtigea tur,fed uchementcr infiet, ut de die in diem ere» fcamuSjCr confirmemur. Pertinet autemjj^iritus ardoris ad fanguinem, hoc eâ,rcdtum fanguinis, ?'uod immundum eâ cor nofirum, quod omnes umus h(imicid£ coram Deo.
Et creabit Dominus nubem per du
lam crucem quoq; attingit, Dominusfma quit,Sion, id eâ, Pccleßam fuam, quic propter illud germen in pcriculo eß,tuebiturac defindet, Chrißus erit uera nubes, id eâ, reßigerabit CT cofoldbitur fuos. Et erit ignis qui lucebit in tent4 tionibus.In eo erit robur ct uirtus credentiu crc, Fdcit autem Propheta dupliccm tcntationem. Alteram ieflus,alteram pluuite. Aeßus eil, cunt confcientia in pcrfccutione fentit iram Dei, amp;nbsp;crucem accipit ceu ßgnum certum ir£ diuinte. Si igitur dccedat ad externum malum, quo uexaa
b mur.
-ocr page 34-INESÀIÀM
murjntertu confcientix tentdtio, (T Sdthdn du* gedt dcßgt;crdtionem,ut tdin ßris dUdm intus ajflia gdtur homo , tum de mum leßus fentitur. Ver«»« Ijic monendi funt dnimi, de uoluntdte Dei, quod fcilicet non ideo djfligdt nos Deus ,utdejjierc* tnus,cr perddgt;nur,fed eße pdterndm afflißionem ne fuperbidmuSfGT ut cxpcridmur in nobis ip/is, et Sathdn etidm u!dedt,quod uerbum Deißt inui* (htm, e!rnos in qudntumuis ntdgnis mdlis foletur, liberet O' feruet. Diligenter dutem notdbis,quod tuiÜ4noftrdßudid,meritum dut operd in tentd* tionibusnobispoßint prodelfe,fed quod omnes noflr£uiresinfolo ßnt Chrißo,qui ceu nubes per uerbum nos deßndit.
Pluuid /wit externi impulßus. Nenw tjijjf» hitc tnteUigit, niß experieiitid doiius .
IN CAPVT Q.VINTVM.
Epetit iam comniinationem de ßturd Udflitdte,fed ßib dlidßgu^ rd.QUdß dicdt,Age,nihilmouentur his minis, ego igitur O' cdntilendm
ed de re eompondm, dn uel ßc dd paeniteiitidin poßint reuocdriVined eA populus luddicus, J’uem fepßt lege fud Deus. PrecioÇie uites ßmt dnSti indices GT reges,toßfd,Dduid O’c. Tur^ risell
-ocr page 35-SCHOLIA.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f.
rw cÆ cuUiif r:ei cr ucrbum, qua Deuf de cado dedit. Torcuhr e^i mortificatio uctcris homing, de qud RonM.jz. Labrufea furt externa, iüa cri^ tnina^quod ßier'mt raptores, adulteri, homicidal qui occidemnt faniks Prophetof, O’ Cbriflum. Online autem enumerat hac omnia.
Principio pradicat fua beneficia, qua in Sy* gt;(lt;igogam contulit. Poil dicit, quant non re/fion* dcrit Synagoga tantii benefieijs. Tertio ntinatur Uaftitatem. Qt{4rto texit catalogum peccato* rum,Addidit autem fîngulis peccatis fuas poeiittf: QHHJto redit ad cotnminAtionem.Addit autem ad tnaiorein terrorë dcfcriptionem ciut populi, per quem Synagoga crat uaflanda. Sunt igitur omnia longe atrociora , qK4W ut de captiuitate Babilo* nica poßmt mteUigi.
Canticum patruelis mei uineæ fuæ ♦
Vocjt Chriflum patruelcm. Fuit enim cr Ffaiof de tribu luda.
Nunc ergo habitatorcs lerufalem.
E^qua/i epiphonema. Quid potuit a ma fieri amplius
Auferam fepem eius ♦
Repetit pcenatn de nouifiitna Uaflatione Sy* uagoga,fireutaufiratur facerdotium,ut nulli ttfquam fint, qui doceant uerbum . N^m miiiifiri iterbi [wtt qui uineam putant o fidiimt,
b * Spina
-ocr page 36-IN ESAIAM
Spinæ ♦
Simt optima 'm ^cciem opera, qualia fid-runt Pharifeorum, çtr apud nos Monachorum, MibufftolidumuulvitscapitHr.
Nubes *
Simt Apofloli CT pradicatio Euangelij. Grauifsima autem calamitas eâ omnium calami^ tatum,toUereuerbum Dei, 'mquo folo renùfsio pcccatorumißuor,^“ gracia uita lt;eterna offvrimtur. Hi«c igrt«r omnw/jjn«f externo außruntur,Gr reUncptitiir reatus cub pa irrcmifsibiliSftra or indicium 0^,0“ tandem gterna mors.Ciuare orandum nobis eR,ne außra=‘ tur à nobis propter 'mgratitudinem erpeccata nofira regnum Dei, er detur gentt ßcienti ßu= élus eins,
Expedaui ut faceret judicium ♦
H£c e/l prima labrufca,auaritia magißraa tus.^ Erat eis iudicandum iuße, ßed nihilßciunt quam ut opprimant er onerent exalüonibus er iniurijs fubditos, nei^ etiam pauperum mißeren« tur (Idenimuocatiufliciam)
Decem cnim iugera uinearum»
Erit fumma caritas annome, quando uos fxpéébitis magnum uini prouentnm,fiet ut decem iugera uix tmam lagunculam u'mifirant. Porto twtabis Deunt auariciampopuli caritate annome punire
-ocr page 37-SCHOLIA; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff.
fgt;Unire,Sicuf hodie etiam experimur.
Væ qui confurgitis ♦
Secimdd ldbrufca,ebrietiit.ObferUiibii dtt» tent fire eddem uicid hie recenferi quie Chrifius tidtth. ij.
Non refpiciunt opus Domini »
Id , hoe quod Deui exigit nbsp;nbsp;requirit
tbeis.
Interierunt fame»
ESI htec fîmes d lofepho defcriptd
Et exaltabitur Dominus»
Hlt;cf: ficict Dominus ut çr imfiios perddt, çrpiosferuet.
Etpafeenturagni»
Confoldtur pios. Apofloli Grreliqutit ere» dentium iüi hdbebunt uerbum Dei, quo dbunde pdfeentur.
Væ qui tiahitis miquitatem ♦
Tertid Idbrufcd. Loquitur enim contrd fe^ euros cr pertindces qui populuin contrd hd( Prophetic minds confoldbdntur, carndli iuflicid. fubnixi. Porro Hebrdifmus eSl,quod dicit,trdhea I re eos iniquitdtein,tdnqudmin plduflro,hoc eSl, pergere in iniquitate^non uelle emenddri zy'c,
Væ qui dicitis malum bonum,
Qweirtd, Contrd. hldßihemos, qui uerbum Prophets damiubant, erfud idStabunt fludid dc b i doSlrindf..
-ocr page 38-IN ES AI AM
. 'Ptrtinei dutcm tMxintd, cxpdrtai tiMgiftros doihres,
Vs qui fapientes eftis in oculis ueftris.
Tam dd doókrcs quint dd difcipulos r«gt; firri potefi^
Sicut deuorat ftipulam lingua eius.
Defcribit ninüdm cclcritdtcm udftdtionif» Erunt omnid ueftrd tdm mßrntd, quint eü/îipuld aduerfuifldnintdnt,non poteritis reßjicre pænie.
Abieccrunt enim kgem.
Reliquorunt peccdtorum toUerdbilesßmt pxnie.Soldnt bldjßhemidin punit Deut grduifsintA udftdtione,^ rddicitui cuertit^
Et extendit ma num fuam*
Sicddhuc hodie mifcre dijperß funt ludlt;ei^
Ekuabitfignum»
Idf» populunt quoq; deßribit, qui Udflabit iudicos. Sunt dutem intcÜigcndd omnid de Rontd» nii.
Neq; foluitur cingulum rcnum cius» id eü,funt in continuo armorum ufu, nun* qudin deponunt glddium.
Et fonabit fuper eum in die illa *
Signißcdt eiuldtum ludd:orum,quod depto* rdbunt ßtdm cdldniitdtem.
Afpiciemus in terram»
Id cü,Erit ubiqi trißifsintd mortis imdgo^ ybiq^
t
-ocr page 39-SCHOLIA; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1*.^
Vtj'^ dcßieratio 4c /«ßwj, ita ut elintn boc iua cundum cœli lumen imgrutum els ptlùturam.
IN CAP VT SEXT
BSt uifio de futuræ Synagogæ excidio. lAire enim copiofusProa pheta c^, quäre fubinde cemdent rem ali/s at(}i alijs uerhts expofuit» QUiiß dicat, Pradixifiituram cald» mitatem udticinio, item cantileiM guadam, lant uißonem eadem de re addam, ß ^ui ßrtc corria gantur,^ rcßpifcant. Porro prior pars uijioa nis tata contra iufliciam Phari/aicam crpne-fumptionem lud£orum e^ coinparata.Quia enint confidebant in templum cr in cultum Dei ^«fjn fcitieèdntjldfo terret cos Propheta dicit, Ve* flrum templuin nihil efl, Vidi ego Dominum fea dentem flupra templum,t^e(^ efi conclufus in tent plum, flcut uosputatis. Vix enim templumuea flrum,dc quo tantum pratfluimtis ,fimbriam ueflis eius capit. Hoc eii, Summa ueflra iufticia uix exa trcmlt;* fluperficies ucr£ iuflicitc efl:. Nctf; c/l etiam quod uos cultores Dei iaéktis. Habet enim alios,quàtn uos cflis,qui funt Seraphim,ardent amore Dei. Habent flex alas,ita ut alarum nume» ro uincant etiaiit tllos Cherubim Mofl, qui duat . h -t tantum
-ocr page 40-IN ESAIAM tdntum hdbe/it.E/l autem tdntd illorum ergdDe» um rcuerentid, ut uelent ßciem,neq; intueri eum ob reuerenti^m dudednt.Nonßmt infldti fiducid ali^Ud iuflictiß er prdfumptione,peut uos. Tc^ gunt pedes quog;,non idiiänt uUa fiue operd pue tneritdptd ( Ambuldre enim conuerfdtionem p=‘ gnipcdt eSquot; operd ) Dudbus dits uoldnt,cr ferui* unt Deo,nonoperibuSffedp)ld uoce, Nthil igia tur eü ueflrdpdn(iitds,ciudm uobis urrogdtis. So^ lusDeui eü Pdnóius,er uerifs'mus Dcj p«rrf pmplex conppio. Cteterd quis hdbemus, funt dond, nobis dondtd,quie tegendd funt erc. ne de eis priefumdmus» Sic ludteos oblique perßritta
Plena eft omnis terra gloria eins.
No« folum uefirum templum,pcut uos priC* [unütis,
Q_uia uir pollutis labijs ego fiim.
Tentdtur hic Prophetd de doilrind, quod non reók trdiklrit uerbum, er fentit fe cum pfeu^ doprophetis ddmndndum, peutpt in tdlibus pd» Uoribus er tentdtionibus.
Et uolauit ad nie.
Confifsionem fequitur remipsio peccdtoa rum.Ue qud ut certus eßet Prophetd, er pgnunt fyquot; uerbum dccipit.
Et aiidiui uocem Domini dicentis. uictU,
-ocr page 41-SCHOLIA. H/
aie eR effréius, uis cr fumttM huim uißaa nu, difèti pàn populi induratur cr abijcitur, pars fufeipitur zsquot; illunü^tur. Q^aß dicat^Do^ ceo alidtn l'uflidant, ^uàm uos habetis, Jd uero tun uultis firre. Sic i» Eudngelio uidemiK otntiid Chrifii, turn di£ta,tumßikißiß'e mirabilid quia tarnen contrd luddorum iußicidin docebat, non fufeipiebant euin,fed btaßihemdbant.
Donee defolentur ciuitates ♦
ER prophetid de uaflatione regni ludaici per Eotttanos. No« pni«, inquit,depfient,quÀin cuertdntur Gquot; pereant,
Multiplicabttur quæ dcrclida ♦
Retiquilt;e fdludbuntur, Gf credentes H«f ■ rofoIjiMM,)« ßiiritualem habitdbimt.E/l protnifsia piorum.
Et adhuc in ca decimatio.
rd eü,reliquitefdludbtMntur.
Et crit in oftcnfionemTerebinthus.
Idem dicit,Maxima pars populi peribit^ (yquot; reliquia erunt in nouum populum cr nouant Recleßam , Signißcat autem uim cr efftcaciam Eudngelij,quod ex modica maffa, ex flerili grda Kfjiwgenî multitude ßt prouentura.
INCAPVT SEPTIMVM.
b s aie
-ocr page 42-IN ES AI AM
Sic nouam ingreditur Prophc' tidm Efdids, qud 'mpiutn regent A^ chds confoldtur in mdximo pcricu* lo,cum duo potentifsinu reges Sy» ri£ cr ifrdel contra eum arma fir-rent. Hiftorid e^l.^. Reg. jli.
Requicuit Syria fuper Ephraim^
Id eA,Rex Syri£ fiduciam fuam ponit in regem ifrael. Nam regnum ifiael Ephraim dice^ batur.
Et commotum eft cor eius »
vides inligne exemplum, quant non confix fiere iufticiarij ZT hypoeritcc in tentationibus cr calamitatibus poßint • Achat enim ntaxitnui iufiiciarius fiit,ficut oflendunt hifioria:.
Et qui derelidus eft a fubgt;
Hoc nomen Scar lafiub ,ppro proprio no^ mine accipidtiir,eAfittalenomen,pcutfire onmes tnagni uiri /àtalianominahabuere.Salomon apa^ ce,Eiauid à dilcSiotie diéhis eil. Significdt igi^ tur,quod ificfilius gerat nomen totius populi,qui reliihis efi non folum à pr£lio, fid ab impietate. Semper enim funt piorum reliquhe, propter quas ctiam impif fcruantur. Sin pro appellatiuo acci-a pias,fintentia hac erit. Libenter plures tibi ada derem comités,fid omnesfiunt increduli, tu cum ßlio tuo filus fupcrfies reliiius et,eum adiuma ge tibi zrc» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iioli
-ocr page 43-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H.
Noli tim er c.
Bic uideSj^uärn longe inter fe diuerpt fenm tÎMt in tentdtione, cor prontifsionibui Del crcn dens,çr corfidens operihitf.
Ne formides à duabus caudis tytio :
EÄ infignis extenuxtio. Appdrebant cnim hofles tud£non tytiones,fed ardentes ßriuccs ey ingentia incendia efje, ey tarnen dicitfides.Sunt tytiones combufii, qui non ardent antplw',fed tantum filmant,ac mox in cinerem redigentur.
Sed caput Syriæ Damafeus.
Id e^,Reziti non erit,nifi rex Syri£ in quot;Da* i^fie^o.Quod fibi promittit uiôkriam,nihil e^l.
Si non credideritis nonpermanebi-tis.
ïnpgnis fententid, quic generaliter e^ de» eomntodandaad cmnes tentationes, quad ficilicet omnid ftudia ht tentatione nos fàUent. Sola autent fides freit ut permanedntus,^^ fidele fit quidquid egcrimus.Sic entm in Hcbr£o legitur.
Et adhuc fexaginta amp;nbsp;quinlt;p anni.
Mdgna promtjsio,non tu,fed hofles tui pe» ribtmt.
Pete tibi fignum à Domino.
Infidelh Achat ampUfiimas promifiiones negligit çy contemnit. Df«lt; igitur,utfidcm ciut proHocet^nunc etiam fignuni addit. Verum ne fie cjuidcHt
-ocr page 44-IN ES AI AM ^uiJein quiJ^uant pronwuet . tJotdbii dutcnt hufic locum de ufu pgnorum, quod non tdntum pnt externlt;e notlt;£,fed confirment fidem, ey cer^^ tdm ßcidnt conficicntidmf de uolimtdte Dei boM (y propicid.
Non tentabo Dominum»
Eß infignis locm de iufticidrijs. Impiut Acbdi fimuldt fanäimonidm, quod nutu Dei tu pofiuldre ßgnum. Sic hypocrit£, ubi non efl opuijunt religiopfsimi, rurfim ubi debcbdnt effe humiles/untfiuperbifiimi. At ubi Dem dudere iubct,efidudendum. Siç hodie fdcrdmentdrijtob rcuerentidm De(, negdnt effe corpus er fidngui^ nem Chrifti in pdne CT uino, At non efl irreue= rentid iüud credere, imo pro ido ctiilm mori, ^uod Deus loijuitur-^
Dabit Dominus ipfe uobis fignum *
IndignAtur Prophetd propter incredulitd» tem Achte ey dliorum. d. PofJetis idm confir=gt; ntdre fidem ueflrdm pgno,ciuod uobispromipt Deus,ut certi de uejlrd fdlute efietis. Verum quid idnonuultis ,ecce ddbit uobis dominus Deus p* gnum,inquo ofivnddmini, Chrifius ndfeetur ex uirginefiUe erit dlijs fdlutdre fignum. Domui dU» hm Dduid erit in fcdnddlum ey ruindm.
Butyrum amp;nbsp;mcL
Id e^,Bducdbitur ficut dlij pueri.E^l enim nihil
-ocr page 45-SCHOLIA. If.
nihil nip defcriptio, quod Cbripuipt ueruf ho» nw,Ldm dddidit ad obfcurdnddtn prophetidm.
Adduce! Dominus fuper tedies.
Priedicit udßdtionem Bdbilonicdm. Attri tuit dutem (dm Affyr^ quod turn Chdld^eorunt inoiMrch(d(quie ex Ajjyrijs ortd e^i)nondum pte» vit. Oefcribit dutem generdlem udfidtionem.
Sibilabit Dominus mufcæ^
Pfiedicit in genere pldgdt. Hoc dUtem nM» lum,quod hie prxdicit, ptecefsiue db Aegyptijs eH illdtum.Cohierent dutem huec pc cum fuperioa ribui. Deuf, inquit, illud pgnum certo uobii dd= bitjVerumpriufqUdmuobii dct,mipre uexdbi* tnini,idm db hoc,idm ab illo hoße,propter mere» dulitatem ueßram.
In die ilia radet Dominus^
Id eR,principes dußrentur, régnant Udßd» bitur,populus exhdurietur. Cdpilli eiiim cdpitis pgnipcdnt principes ; Pili in pedibus pimtuul= gus. Barba eil facerdotimn. Vocat dutein re» gern Aßyri£ conduiktm nouaculam, quod Dca US aliquandiu eo lit abußtrus, ad puniendum po» pulumfuum.
Nutriet homo uaccam»
Hic totus locus nihil eil,nip deferiptio fo» litudinis ßtur£. B.ari ^inquit, erunt cultores agrorum.
Sume
-ocr page 46-ÏN ESAIAM , Sumc tibi librum grandein*
Alteram ßgnum,cuiiii (lUi£ fimt pdrtes.Ti* luid ßliui, qui gcrcbdt perfotiAm regis Ajjy» riorum, E/l dutem cddem fententid (igni cum fu* periorc prophetid. Jtd uos priufqudm Chrifluf ucnidtf propter incredulitatcm ueftrdin pœtidf ddbitis. ifrdel peribit, or mdle quoq; dffligetur ludd.
Antequam fciat puen
Exfgt;o;îit ßgnum, z}quot; quid comminetur cidre oftcndit :
Pro eo quod abien't populus ille S^c.
Hdc dd luditm pertinent. Videntur duteni pugnAre cum fùperioribtts. Hic enim Aßyrios fo= dos ludie dicit,quo5 fuprd hofles effc dixerdt.Sed ßcile cR reßgt;ondere,Hic enim populus udcuus fi» de, in cdldtnitdte omnid cxtemA pricßdid qudß* uit.Cum igitur fpes dliqud db hoßibus dppdreret, ctidm cum boflibus fe coniungebdt, neglcdh Deo CT dbieiki in Deum fiducid. Hie igitur mindtur, tteq^ uUd duxilid quidquem proßiturd, fed peritu^ ros eos effe und cum duxilijs fuis. Silohd uocdt exilem populiim in Hierafdlem, qui ordtionenon armispugndt. Addit dutem epitheton, zx uocdt ß lentes dquds,dd ßgnißcdnddtr. dntithefîii, quod mundus in cdmdlibus praßdijs cum tumultu cr pompd incedit. Contra populus Dei contemptus, ^ZSquot; inßnmu
-ocr page 47-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,5,
Crinßrmusinf^ccicmcsl ,fcd gloriofm erpoa tenfßiiritu.
Vftpadcollum.
Hierufalcm eiiitn,quie cdputfùit, i SennAa cherib non e/i occupatd, Sicut poü doccbit, er lt;)•. Rfg. )lt;).logimuf
Aquas fluminis.
SicHocdtEupbrdtcm,ultra quein ßtae/l Jilfyria,
IN CAPVT OCTAVVM.
Ongrcgamini populi.
Mic commodifsime oihuuin cis bK put ordiemur Pertinet dutem cr dd fuperiord.lnfine eriim fcptis cdpitif dixcrdt de inundatione iijq; dd coUum. Erdt dUtem conßlium rcgisAßys rid non dd coUum ufq; intrarCffed totum regnum ludi pcrdere, Prophetd igitur pios hie confold^i tur, cr irridet drrogdntidm frftum Alßyrios rum. Congregdmini,inciuit,populi,Qr umceminL Sic i»crepdthoftes,Gr minatur cis mdlu,ne deß)ea rent pij.Totam enim cdput id confbldndos O' do cendos pios inßitutu c^.Dcbcmus dutë nos quoq; hoc tempore,cum um/s bellorum rumoribus ter* rcmur, or innumeris hofiium^ Euangelij i^ßdijs petiimr,
-ocr page 48-IN ESAIAM pctimw,huinlmodi locuplctibus pronüßionihat eonfolari,quód conftlÎA mpiorum dißipabimtur tSquot; nonfiet ucrbum quad loquuntur zdrc.
Sicut in manu forti crudiuit.
lam monet pios dduerfut fcanddlum tnitdtis. Qttdnqudm nuüie ue}irießntuires,n£q; poßitK tam potenti hofli reßßere tarnen cauete, ne 'm humattd duxilia ey“ foedcra fiduciam ue* ftram coÜocetiSjßcutimpij folent.Fiducid ueßr^ Deus ßtfdUds peribitis.
Timor cm cius ne timcatis,
EiuSjid eH, Achi£ ZT confilidriorum eiutf qui populum,exdggerando pcriculd,ZT quteren=gt; do cxternd pr^ßdia^paueßciebant. Ne metuatis hoßiutn uircs,ßcut itli,in me confidi te,me metui» te,zr ßruabimini.
In lapidemoffenfionis.
Qtji autem non credider'mt, er conßgient ad humand duxilid.,illi corruent er peribumt.Sic eR generalis ßententid. dÿàmprimuin à ßde di=gt; ßceffiim ßerit,tum 'm omnibus operibus er uerbii Dei otßndimur,er perimus,
Liga teftimonium.
Generaliter omnia h£c accipio^quod ad o= mnid tempora ualeant^er ad omnes tmpios.Qsa^ re reék 'm Hebrieis citdtur, Impij ludiei quid no=‘ limt eredere, ergo Zegem Cr uerbum Dei quoq;
( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tKitintelligunt,
-ocr page 49-SCHOLIA. fr.
tun îiiteUigent. Sine fide cnim lexinteÏÏiginoit poteü.Dicit igiturjLigd tcflinwnium, id eü,rc=t nwue db CK ucrbum tuutn, amp;• ferud id mihi Ctquot; tncK , id e^l, crcdcntibiK, Sic ChrifiiK itt Eudngelio,Vobis dutem ddtum eil nofjc myfterid^ iUKdutemnon,IAdt.u, crin Corinthi/s. z.Cor. Idem ueldmen in leShone ueteris teftdmenti ntda netcrc.
Expcflabo Dominum.
Hic impingunt incredtili. Vult cxpeéklri duxilium er Opern,non pdlpdridutuidcri. Con» trd impif non credere, fed fentire uoltmt. Rcflc citdttit is in epißolddd Hebricos .Erofidensut fo, id cA, non inccddmfecnndum iufticidm Mo» fdicdm.
Pueri mei in fignum 8C portentum.
Doélrind hdcßdei,(iudm trddo, }wn eil in» rfficdx.Udbeo enim difcipulos, iUi cordtn Deo füllt inßnteSyid eil, innocentes er luctmdißimunt genus hominum ,fed cordm mundo funt monflrd, portentd er dbhonundtio, à quibus totus mundut dbhorret.Sic ChrißiK dicit ,Sum uermis er non homo.Et Pdulus dicit,/e er ontnes Chriflidnos in hoc mundo Ka6«jgt;^aTa 1(9^) Tripi'l-H^iaTa cjje»
Q^uærite àf\thonibus.
Doilrind fidei idm ddmonitionem fubijeit, ^itlis illd Chrifii er Apofiolorum eil. Cduete i
c pfeudo»
-ocr page 50-IN ESAIAM pfeudoprophetK. Reßrt enim hic pfeupoprophetdrum tiocei. Vocat dutem Pytho* ties eos^qui finit in officio doccndi,ficut Aniids, Cdyphds çy-ç.
Pro uiuis ac mortuis*
Verte fîc. 'titntciuid d mortuis potim quditt d uiuis. Vocdt dutcm mortuos eos,cjui doccre non foffunt.QUdff dicdt. Vosfilij meijollicitdbimini it ßlßs frdtribus, ut in ipforum incrcdulitdtein abedtisjed cducte uobis ey rcffondcte cis. Viuis potius effe credcndum, ^Udin nwrtuis, Vos cflis tnortui doóh)rcs,dicite.lios igitur uocem zy ucr* hum Dei dudire uolumuS:,non uos.
Ad legem amp;nbsp;ad teftinionium»
Id e^jNiïî Her/»«)« Dei fccuti ffieritis, pee ribitis, dußretur À uobis lux, id e^,uerbunt Eudngclifquo iüunündntur, pdcificdntur, ferce ndntur cordd. Sic nos dd uerbum reuocdt, ne fin« guldres aliquot rcueldtiones cxpeéiemus. Sic ChrifluSjScrutjmini fcripturds. Sic Pdulus,Scrb pturd utilis dd docendum. Sic Petrus, HdbemtiS fermonem propheticum, cui dttenddinus. Vcr= bum e/l,(juod mutdt cr dfßcit cordd. Reueldtioe «es dutem infldiit eyr drrogdntes ßciunt. QH4„a quot;nbsp;qudm autem hicc generdlis ßt commindtio, tdnwn potifsimum de ludeis tempore Chrifii inteUigie tur,qui zr lucem uerbi pdcem cordis dtnifee runttCf
-ocr page 51-SCHOLIA? IS.-exc£C(tti MigoAntur Chriflo noflro,rea amp;nbsp;fuo,flintßnuUci, id eR,indurati auida expe* ^tione Meßi£ torlt;}uentur,de die in diem ardent tiores,cupidiorcs GT indumtiores fiunt. Sifiira '■ fum uideiit,cl((mMcrunt,inquit,Gr ego non nudb xi. In terra qnoq; nihil ni/i tribulationes cera nunt.Sunt horrend£ comminationes aduerfus co^, qui uerbumfidei relinquunt.
Non erit ds matutina lux*
Auroram uoeat doiirinAm Euangelq, qu£ iIluminAt,fercnat or confolatur mentes. Sic Pea trus,uocdt lucißrum orientem^ in cordibus. Sea quentesfigurie not£ funt,qu(gt;d caliginem cr tenea brasuoeatmetaphorice,angufiias or calamita» tes.
Primo tempore alienata eft ♦
Amplificat calamitatem hanc coUatione fùa periorum malorum.Quafi dicat, Longe grauita “ffligentur increduli ludai, quàm haéknusdfflia Si funt. Primum cum terra Zebulon gt EJephtali leuis eS ßSa per.Tigileth Pyüefer A([yrium, qui bonam partem ifraelis abduxit. Deinde cunt decern tribus per SalmaneJJir abduSuc funt,cum bonaparte lud^.^.Reg-jr.Mattheus hunc locum citauit capite. 4. ex feptuaginta interpretibus. Nihil autem mutauit, quàm quod generalem fena tentiam cx^ecialißeit,^?' trahit hanc lucem,de c * qua
-ocr page 52-IN ESAIAM
Fie dicit,Ad prAfentiam Chrißi in CdpemA» nm, Vèicun^ ciiim Chriflus cü,ibi lux eü.
IN CAPVT NONVM.
Tc intcrferit Propheciam dc ßfturo regtiû Chrifti, de infidelitate îudieorum, er Eccleßa, ex gentibut congregdndd.
Populus qui ambulabat
in tenebris.
Vno uerbo omnem iufticidm/apicntidm et po» tentidm nutndi tollit z^conßtndit.Si enim ludieo» rum terrdm tenebrdi uocdt,rmdto rndgis tcncbrit funt gentes.Porro hoc fuit meritu tdm luddorum tjudm gentium, propter lt;]uod lumen hoc Eudnge» lij cr grdcite regmm uidcrunt,(iuod dmhuldrunt in tenebris. Sic hodic noßrd meritd, quibm hdne Eudngelij lucem meruimus,ßint infinite dbhomi» VAtiones Pdpdtus m quibm uiximus. Adeo nuUd. funt pTiCcedentid meritd, fed omnid ex grdcid di* uind of/rruntur.
Multiplicafti gentém non,
Rccipiunt gentes Eudngclium, dteji ßc dU» getur Eccleßd dcceßione gentium. Sed earn fill» eitdtem gentibus ludtei inuident. Sicut dicit, in genteßultd irritdbo eos. Item, in populo non po»
pulo
-ocr page 53-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n.
pulo prouocdbo eos.Atqi hoc eü quod hie dicit^ Hon migntficäfti Uticidm.
lugum humeri ems feeptrum^
Quernddmodum Gcdeon(lud.r.) cu trecentis militibus mAgnM UiddiMitarum copidf fitdit^sie gentes [iiftt per Chriftum redemptæ, Ideogau^ dent l£tdntur. No; c;iw» pdtiiTiur tyrdnnidetn legis,pcccati ,Gr mortii.M'mifleriunt dutem legis eii feeptrum exdéhris. Virgd humeri e^ peccd=! turn. lugunt oneris mors eA. Ab his tribus fumut liberdti omnes qui credimus in Chriflum, non quod fubldtd dut mutdtd uel lex,uel peccdtum, uel morsßnt, fed quod nos fumus mutdti, CX dlij ßbh. ouibus enim Chriftus /piritum fuum dond^ uit,illi ex dnimo legemßciumt cr credumt re» tnifsionem peccdtorum. Hecejjario igitur lex, peccdtum cr mors cedunt cr fuccumbunt.Lit du» tern hoc eo modo, quo Gedeon uicit Mddidnitdf. Infldtur tubd, ed eü Ludngelij uox. Ltldgenlt;e coUidwitur^ed eA pdfsio Chrifti. quot;Verbum igitur cr l}gt;iritus in uerbo,dein Chri/li pdfsio inpgnent iUdm uiéhridm nobis pariunt fine uUo noflro ftu» dio-Ouid enim lex,peccdtum o' mors,Chriflum, in quern nos credimus ,hofliliter tdnqudm reunt inudferunt. Chriftus ed in fuo corpore deuicit, vdmq; ui^hridm nobis,quibus ed opus erdt, dom» Uit.Pcccdtum igitur,mors cr lex funt coBifd in c f Chrifli
-ocr page 54-IN ESAIAM
Chrißi corpore,lt;]uid initocetitcm inudferUftt^nca foffunt credentibui ampUui noccre.
Omnis uiolenta predatio.
Eritpdx çy charitds inter Chrifiidnoi.
Paruulijs enim.
l^obis qui fumuf in tenebris,qui fub peccdta er t;^rdnnis corporaUbui er ßiritußibue futnui» ndtus e^l pdruuluf, non rex qui traébet drmd fed pdcificii{,qui nos in fuum regnum pdcis adferdt.
Principatus eius fuper hunicros^
Noî q«//«mt« prmcipdtus eius, gefldtnur i» humeris cius.ER nofler feruus, ut nos ßmus liberi er reges.ER anguldris lapis, qui omnes rcliquos lapides portât er fuflinet. Vult autem ut nos re=gt; liqui lapides alter,fHoexemplo,alteruportemuSi^ Sicut Paulus ait. Alter ait er um portate ere.
Mirabilis lam addit Chrifti nomina,qua eius regnum deferibunt. Kirabilis dicitur, Rc= gnuin e/iim eius fupra omnem experieiitiam eil, quod non fentiturffed creditur.
Confiliarius » Prr «ertw» fuum nobis in omnibus periculisconfulit.
Virtusgt; Quiuerbo fuo fuflentatexbauflôs tentationibus, Confulit fuis tali uerbo,quod un» habet, er eil efficax.
Gygas» Qw ws deßndit, er eit potens ewtra aduerfarios»
Aeternus
-ocr page 55-SCHOLIA. *•.
• Aeternus pater. qh; femper gcm-rat,fempcr regnum cr ecclcfiam fuamaugett Semper nMnet pater, non eü nelt;j; fiet aliquando ludex.E/t MI fo pdternuf affvéhs ßne fine.
Princeps pads. qki con/blatur cor* dd,renuttit peccdtà çrc.
Super folium Dauid.
Hoc necejjario uddidit ad ßgnißciinddm rea furrcamp;ionem mortuorrm et uitam tetcmim.Chri=‘ ßi enim regnum ß^iritualejcfi: ßtper ß)liu Dduid^ hoc efi:,mhdc corpordliuitd,Gr tdmen erit teter num regnum. üeccße efi; igitur regem hunc De* nm cjße ex hominem. Hominem, quid fedetfuper folium Dduid . Deum dutem, quia in (eternuin regodt. Eteceße quoqi eil credentium corpora^ cum hdc corpordli uitd ßinSi fuut, refufcitdrê. Sic obfeureßgnificdnt Prophete refurreilionent mortuorum,er Apoßoli urgent refurreiüonetn in feripturis ßgnificdtdm eße. Idquod intdlia biu locie omnibui de regno Chrißi cernitur. Qudre obferudre eos fludioß fdcrarum Itterda rum,er ad hunc niodum diligentiits excutere de* bent.
Verbum mißt Dominus.
Hdiknusprophetduit de regno Chrißi.ldm dd corporale regnu ifrdel trnnßt. Propheta; cnint iß^ duo regnd,prüfens eorpovdle, et futurum ßi* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ritudle
-ocr page 56-IN ESAIAM
rituale ßc [oient connecùre.SicutiwsinMflrît concionibus pr£[entii tem{gt;ori5 ßturi iu» dicij mentionem ßcimiü.'iiQtabis hic,
ifrael îdcob
‘Regnum ‘Ephraim idem eße. lofeph Samaria:
Verbum mißt Dominus, id eü,obruituosneus uerbo fuo. Vos dUtem iüud per fuperbidm conte» mnit'n.Ceciderunt ldteres,dicitis,id cil,exiguum hoc eä ddinnum, i^uod per Syrite regem [umui pißißeile reßdreieturfSumus enimpopulus D«. i^orißcyinquit Prophetd,ndm gruuiord, er dtro» ciord[equentur. Sic piijjnTiieas pfeudoprophe» turum uoces rccitdt,quibus populum 'mflabant.
DifperdetDominus ab Ifrael caput
Propter pertindcidin uefiram crßiritud» le er corporale regnum amittetis.ProphctdS uo» cdt cduddm,CXttdß dicdt.Debcbdnt eße caput CT ducere populum, uerum cduda funt er ipfi du» euntur.
Non lætabitur Dominus fuper ado.
Id e/l,ird[cetur, er ddbit eos 'm manus regis Rdbilonis.
Q_,uia omnis hypocrita»
Tam operd quam doilriiM eorum [unt md» l4, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Suceenfi
-ocr page 57-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mr
Succcnfa eft quufi ignis imptctas.
Eft defcriptto ciurgiæ errorK.Sunt efficda ees mores,inquit, Zir fempcr proficiunt in pe» ius.lmpictM c^i ince!idiujn,populns cR filua, aba ripiturigiturerroribusddpxOAm,
Vir fratri fuo non parcit.
Sedttio fcquitur ubi non e^ uerbum, Sedia tionem autem fequunturfœderd,id ßgnificat ckm dicit. DeclinAbit ad dextram zj- c/uriet,id cR, cwn qudcunqi parte f: coniunxerit, frufirabitur, erunt enim infidd cr infoelicidfæderd,
Vnufquiftp carnem *
Id cil,ernnt beUd O' feditiones,tribus con^ trd tribum, metnbrum contra corpus infurget, Ephraim contra Matta]Jè, dcinde coniunâte cona trlt;t luddM pugnabunt.
IN C APVT DECIHVM,
jAdenus particulates pccnas recenfuit ,feditiones, bella, fàmeni uerbi oc. ûm generaliter propoquot; nit ultimant panam, fire ut rexAp fyriorum omnes fecum aufirat. Sic nos quoq^ docemuf,nofiros neq; ßmes, neq; beUa, weepeftis mouent. veniet igiturTurcauelaliui qui^iain,qui omnia euertet.
c s Vrtqui
-ocr page 58-IN ESAIAM
Vat qui condunt leges.
Primo loco pcccdtiiin ponit Doéhrttin, Puto Mtem ßgiiificari' mdximc cof (]Uos EuMgcliort uocat fcribd! ,ßcut apud nos fivnt Indices er iu» rifconfulti,
Q^uid facietis in die uifitationis » ld cA,Cum rcxAfJyri£uos uaftabit.Sic iungit pcccdto pœnAm,
Vbi reiinquetis gloriani.
Gloridm tiocat regnum, fdcerdotium,fMbh* fdtcm,in fummd omnid quibus fidebdnt.
Væ Afliir. Defcriptio regis Ajjur,lt;iui ud* fldturus erdt ifrdcl et iudd.Vidctur dutcm bicfer mo pronuncidtus,cu migrdret populus per re^m Sdlmdndfdr, ^ui decern tribus fub primis ßris Ezechù temporibus dbegit.
In manu eius* Affyrij.
Ipfc autem non fie arbitrarur»
Confoldtur idm pios, in quos dum feuire uirgd cogitdt,ipfd ßbi exitio c^ périt.
Nunquid non principes»
Idiht fttds uires contrd Iudd,cr recitdt fex inßgaes uiâorids ,quds ßbi peper it quibus in ßteciem erigitur, fore ut Hterufdlem quoq; occti^ pet.Porro hiec hoßium idihutid uehemeuter affii dos dnimos coiiturbdt,et ed hoc loco tiledfßßtis inpritnis obfernddw. Voluit enim profopopœidtn tnfolentii
-ocr page 59-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ie.
in/olentfs potentii uiókris ßcere,ut pios con» folmtur . Quod quitmuis aditcrfarij uiribut poHednt ZT certi pnt de uiihria., tarnen (ère ut fiuflrentur. N^in SalmonAffer iant decem tribui in ^abiloniam traiiflulerat, ZT reftabat(ol.i iu= da,Qmnibuf dcfiituta prießdijs. Dc ed quolt;^ Scn^ nahcrib certdm uicloridm ßbi promit cb At. Canit igituriiriv'Mov ante uiiloriam. luda dUtem quid fe/]tit,(judmßt impdr hoßi, clamdt zT ipfd ße pe» rij(ße. Htc Kcrfc«)» obijcitur dc/perdbundo popu-s lo,zr promittit,udndi Affyrij mmdi eße,ßre ut ßruenturpij, ZT uiäorid penes ludammanedt, Sed graue (uit hoc credere, cum diuerßtm ex=* ( perireiitur,ZT tarnen pij crediderunt, ZT fecutus
eRfaelix euentus .Stein ß^iritualibui tentationi^i bui infuperdbilcs uires peccdti ZT mortis e/ße ui* dentur. De/perabundum tarnen dnimum uerbuirz trigit,zT conßoldtur,Quod prornittit uitam.Qui t« me credit, inquit Chriflui, non morietur zre Hocuerbum pde apprehenfum tjudntumuis tre= pidantem conßientiamferuat d dejperatione, ZT ; • Idtam uibhriam omnium periculorumdßvrt. 'I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Caine eilGene.fo,
; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Carchamon putofitiße retro Bdbilonem'-
HdiJMtb eü Antiochid.
Quomodo inuenit manus^ Sic idibit contra ludam fex inßgnes uitßorias.
No»
-ocr page 60-IN ESAIAM
Non foJum nuiorcs (um uires,(ed (itos deos (juo((; potentiores dicit, ut fic fidudam m Dc«m O' prlt;eßdium l(gt;irituule eis dußrat.
Cum impleuerit Dominus^
Loquitur de opere iudicij, quod fuosfihos cdfligduerit in iudicio non inßrorc. Intel» Ugo enim ed qu£ fcquuntur deßfo Senndcherib.
In fortitudine manus meæ.
Superbicim Setindcherib defcribit. Confo» tdnturautem cr hdc^quod Df»j (uperbis reßfliib Kumilibui dutcnt det gruciant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''
Quoniam U deuetur uirga*
Bunc locum ßc uerte.üunquid gloridbitut fecuris contra cum,qui fecdt in ea ƒ Nunquid ex» dltdbitur ferra contra eum,qui dgitat cam f ßcut gloridtur Ieuans cr agitans uirgam, zs“ exaltans baculum,perindc acß nonßt lignum. Sententia igitur hac eü. A(fyrius eü ferra zy fecuris mea, qua utor ad populum meum affligcndum. Stulte igiturßcit,quod iaiiatuires zr ßrtundm fuam, quaß fuo conßlio ZJquot;non meo hlt;ec fiant. Minore enim negocio talent monarcham extoüo, quatH aliquis fiipulam leuarit ZJ'c.
Erit lumen Ifrad.
Id e/l, Deus in templo fuo, in Bterufalem: Sic enim perdidit Deus Sennaeberib una nocle per angelum.
Dcuorab'itut
-ocr page 61-SCHOLIA. aj.
Deuorabitur fpina,
Pfr contemptum ßc uocdt SenttAcherib « CiUdß dicat.Putdf tc ob tnultitudinem populi fdh turn (ptenddm, into Chdrmelum eße cr incultifsia mum dgrum,Sed ßttcris,es qudß l})ind,qudm nula to negocio ruccenddm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;
In die ilia non adijeiet.
Non folum Sentidcherib percutietur, fed populm quocj; poßqudm ßc cdßigdtm ßterit, emenddbitur GT iuflificdbitur.lSlon ddijdct inniti eo,id e^, non ampliusfoedcrdßciet ,ßcut Ahdf ficitSed ponentfiducidtn fuam in Deuin fuuin^
Confummatio abbreuiata in. ' generdlisßiitentid, id eil,Dem femper ßc punit, ut tdmen reliquidâ in fuo populo relina qudt. Confummatio eil, quod fuam uirgam perfis cit,cr punit,quod uliturflagello. Inter confum^ mandum dutem abbreuidtßd cil,tton confumit to* turn populunt, fed turn cumßmpliciter dóhtm eße de nobis uidetur,ßrt opem,iuudt zjquot; erigit.Sic 'm ignominid, 'm morte, er ut fummatim dicdm,in omnibus periculis, qudndo confummatio uidetur ddcße,tunc uenit dbbreuidtio. Sic in Hiob. Cum te confumtnatum putabis, cris tdnqudm lucißr, Pduluf in Epiflold ad Romanos hdne fcntentidin rctinet,niß quod ex generali particularem ßcit» Multum Mtem fudat, ut ofiendat abbreuidtionem ßiktm.
-ocr page 62-IN LSAIAIÄ
promifsiones reliquijs ifrdel priiellttilt.
C^Md addit,litfiicid inimdiibit,nihil aliud c^, quam quod reliquiie fàluie fient.
Paulus feptuagmta fccutus ,ucrbum confiununt ßcit. Sed is Hebraifinus reàitis uertcretur, res confuntans.
Quidam reßrunt confummationem abbreuia^ tamnonadpœnam ,fed ad populum,quod Deus populum decurtct, paucos quofdam eligat, rcli^ quos abijcLittCt ij pauci inundent iufliciä,id e^, quad Apojloli reliquia ifirael uerbum Euangelij effentmuulgaturi.Hacbonaquoq^ fententia eil, Scd ego malo priorem fequi.
Confummationem enim *
E/l ceuprouerbium.q.d. lUudfemperßeit Deus,ut cum pœna remedium quoq^ afiirat.In ne^ cefsitate femper iuuat,erigit,deßndit cc.
Super te in uia Aegypti.
Scitnaherib aliqua tuda parte occupM,regi Aegyptiornm occurrit^eumq^ßdit, po^ ad Hie=’ rufalem obftdendam redijt, mifere auteni in redi^ tu ludicam u.'iflauit.Dicit autem, Eaculum,id e^t uirgam,qu.t ufus eA in reditu ad marerubrum..
luxta plagam Madiani.
Significat exercitum Sennaherib non huma» ttis ttiribiis aut arinis ßndendumi ' lugumàfacieoJei ♦
e/î
-ocr page 63-SCUOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a-f.'
■'EüUebrdifgt;n!is,ideA,prieptngUeditu.
Venir in Aioth» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
Omnid hicc funt nùmitlce dccipicnda. Re» cif4t enim udrios rumores de ddueiitu Sennachea rib dd }iierufdlein. Keri ifiic fubftitit,hodie crit in iUo loco G/c. ittis rumoribits in mdiorem mea tun Hierofolinütdni conicBi funt,itd ut fit.
Ecce dominator Dominus»
Hic confirmdt fiuos contrd idos rumores,de dducntuScnndcherib. Suntdutcm figuratie locua tienes, quibus fignificdt excrcituin hoftium per aitgelurn occidendum.
IN CAPVT. xr.
capitc defcripfit c» ül fiumregis Aljyrij,ey' rcdemptionent
corpordli promifsiotii prifphccidnt dc fituro regno Chrijli fiubijcit, quale fit rea gnuin,ci(iufinodi rex,cuiufmodi dues fint.
Egredictur uirga deradice »
Hic latentent Chronographiam Prophete inferuit. Dicit enim Chrifium nAfidturum ex r^t= dice l[di,id c/l,tum cum truncus ille feu radix iUa dc/pcrata erit,regno fcilicet iam antifso. Sicut eü Gcne.4^9.Er4t dutcm dcfiicratui truncus,turn cum Herodes rex effet,zr ï^QfiMiii quo^ facerdotium
turn
-ocr page 64-IN ESAIAM
turn uenMänt.Sic utruftej;, cr regnam cr fdcer* dotium^tum cum Chrifita Mtus cA, dmiffttm fiiit, ; CT re«frlt;t domiis Dauid regnum, emortuui quidam truncuf fuit. Porro hie fblet operum Hei ordo effc, ut tempore dejjierationts fit tent^ piM fdlutii, es“ turn credendui cA proxime adefii Hcui,cum longifisime abeffe uidetar. Sic hoc no^ ( flro tempore in fumma Papte tyrannide EUditge» , lij lucem dedit.
Etrequiefcetftipercumfpiritus» '
litm uire!,arma, e:}- omnem ilium appard* tumregium,c(Mparaturrcgnum,defcribit.
Spiritus Domini, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t
iilt;£c fiunt arma. Erit f^irituale regnunt, i perfiolum Spiritumfianilum adminiflrabit ,ope* ! rabitur omnia.Subiicit autem, quiifit f^iritm amp;nbsp;qualis.EH j^iritiafiapientiie, qui docct cognitio» nem Dei cr uniuerfie pietatis.Ea enim eR fapien* tianoflra. Intelligcntia autem eR iudiciunt, quod ex ilia fapientia oritur,ut animaduertamufi qute eum pietatc pugnent,cr pofilmus iudicare de falfis doîlrmis,de Sathanis infidijs çrc.
Spiritus confili^
Hoc iam ad crucem cr ad tempiM tribuîd» tionis pertinet,quod confiulat^confoletur t erigdt afftidhs.
SpirituspotentiaCf
QW ddt
-ocr page 65-SCHOLIA.’
QSt ddt uichridtn effiólum iftis conpl^i, M confoldtio firmiter in einimo hireat.
Spiritus fcientiæ.
Sdentidprrtinetddcommunem' ufum uit£ inter fi-dtrcs,ut fe unufijuifij; illorum moribus aca commodet, cum quibits uiuit, cr fic omnid uitet fcandalct. Coniungit dutcmfcientidni cum tinwre (Interpre! ficit Ipiritu pictatis/ed debet uerti ti tnoris) quitt fcientid perfeinflat. Atq^ htec eil defcriptio regni Chrifti quo iMm modo fiurculut iuiu! regni propdgetur.Spirituifdpientiie telligentite pertinet dd tier bum fidei retiaendum, Spirituf cor.filij ÇT potentie dd crucem, Spiritus fciententite zx timoris dd ufum uitte inter jrdtres»
Repkbit eum fpiritu timoris.
ebriftu! non /fieciem dUt opera in iudicando ' fequctur/edficutin Pfitlmo eil. Beneplacituns eü ei fuper timentes eum.
In iufticia iudieSbit tenues.
Sicut 'm Budngelio . Sitientes iufiicidm fd» turabuntur. Sic defcribit regnum Chrifli, quoi hdbeat talem doilrindim, qu£ alicnAm iufticidnt docedt,quie iuflicia confirtur de calo ijs qui iu^ fticiam non hdbetit,tenuibus,pdupcribui, qui ur* gentur peccatis ey mala confeientid, Gf hdbent 1 opuiremifsionepeccdtorum.
Et petcutiet tcrcam uirga.
d mon
-ocr page 66-IN ESAIAM
Nott coiiferuatur hoc regttum dniiis,jed Ulf“ tute Jpiritus fan^. 'BdculiK /igui fiat uerhuin uo* cdle,E.t(nngelium, lt;juod proccdit de ore omuiunt qui pure doceiit.Id non cÆ incfficdx,fed eil Tr0(fofov,iuflificät pios,impios perdit^ ' Et erit iufticia uindura Iiunborunt
cius»
Noßri Chrißi drnM funt,non glddij,fcd iu* ßicid amp;nbsp;fides. Quid enim in eins iuflicid hare^ mtiSißeile confeientidm crpeccdtd umcimui. £t fide quoq; pugndmus. Ordtio enim ßdei opus eü, quo uincuntur omnes terrores er omnid mdldt iuxtdillud,Quicquid in nomine meopetieritis, hoc ddbit uobis pdter meus O'c,
Et morabitur*
Enumerdt etidmßuilus uerbi Sunt dutent tdlegoriie,quibus ßgnificdt, quod Tyrdnnißußb cidrii,?^' potentes mundi conuertentur er re^i* pientur in Eccleßdm.
Et dclcdabitur infant*
Signißcdt duddcidm infitntium. QUdntuli dUtem hdc etidm dd literdm impletdßnt, ficut hdbemus m hillorijs,quod fdnfih pdtres difrupe^ runt ferpentes, tdinen mdlo dllegoridm fequi, ut ßt fententid. Deleildbitur inßns,ut extrahdt ui^ perdm hoc eil,contcmpti in mundo, infirmi fimplices prtedicdtores uerbijdidbolum bdbitdn* tcin in
-ocr page 67-SCHOLIA? ti;
tnft in hominum cordibm, exturbdiunt. Non j«fs tttciit baßlifcos,id e^,h£reticos, c}ui af^céh rti» tim Auditores inficinnt.Occident cos cum gäudio, id câ,cximent iUM uirulenttis opiniones è cordi=» bus hominumiC^ htec omni a per ucrbum EUAttgea lij pr^dicAtum uocaliter. QjMre [ummA impietAi eH^cs“ bis SAthAnicus error, quodmultihodie eiiAmexijs ,qui doäritMtn aliquAm fibiuendi=* cAnt,externAm uerbi pnedicAtionem contcwnani tAnquAm inefficAcem.
Non nocebuntf
EritfummApAx in EcclepA,critconcordî4 qit£ etiAm difcordes congreget,
Entindieilla»
eÆ inßgnis locus de uocAtione gentium,^ de uerbo in gentcs uulgAiido.Ac principio omni^ um ex hoc textu coüigitur, ß debent gmtes con» eorporules eße lud£ts. 'Ergo neceße erit, tot«« ritum ludAicum Aboleri.Sic deflruit, quicquideit fiduci£ in iufliciAm MoßiicAm,cr omniAmeritn epirum, Atq^ hic locus obferuAndus eä diligcn^i ter,ut ubicutiqj de uocAtione gentium legis ,flA9 tim hoc confequens AddAS,Ergo neceße eä leget» AbrogAri, er totum iüum cultum ,ße etiAm ia PfAlmo AbrogAtio legisßgnißcAtur.LAudAte do9 minumomnes gentes. Nf^j hoc tAiitum ,fedßa giiißcAtur etiAm gratuitA iufiiciA, qu£ contingAt d it nullis
-ocr page 68-IN ESAIAM
MÏÏis iotiis operibui pr£cedentibui.Gentes eii^ flint populia fine lege Dei,omni gcnerc pcccato» rum contaminatui.
Rem quod addit, gentes quießturin hdne mdi* gemfiquitur, quod non amplius quiefitura funt Kofen.Ucm^quódnonfatisfüerunt nec lex,nec Kofei, nec LeuitiC, nec Propheta ad iufiiciam. Sic in uerbo quierent eü fita uis cr ufuf regni Chrifli. Quod omnia ad fe trahet cum exaltatut fiierit. Qi{£rcntradicem,crgo damnabuntomnii fua tarn iHdi£i,quàm gentes, ergo nuUa alia iufii^ tia ualct,quam iufiicia Chrifli ergo nuUa funt opera meritum , quicquid non eüChriflutt hoc e/l damnatuin cr prorflu ad iufliciam inu* tile.
QU£rerc fignificat credcre^curare^foUicitunt tfflfUtretineatur Chriflui or iufiicia eiut. la«t (erfonie defcriptionem addit.
Q_ui flat in fignum populorum*
Proprijs fludtjs quari Chriflus non potefl, fed exaltatio flgni commouet gentes,ut eum qua* rant,Eleuaturfignum per pradicationemEuan* gelij.Proponitur en'mt Chriflus peruerbum flgt;e* âandus oculis mentis. Ideo autem uocat fignum belli,quod Chriflus uerfetur erfit effleax 'm ten» tationibus.
Requies cius ait gloria»
Sie
-ocr page 69-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4Z.
Sic entm nwfo uerti quHmfepulclrum.Htc éddit quomodo ßt paräturuf regnum . Vocat au» tern requiem mortem, quod Chrißuf pofi mortem regnum ßum mcipiet,Gr turn glorioßu erit,cum lt;tb omnibui mortuui putabitur.
Porro obferuabis in his locis de regno Chrifli, diuinitatem huntdnitatem Chrifli defcriptam. quot;Vocat Chrifium radicem lejje, ergo erit natura» iis jilius ïfai,o‘purusdc uerus homo,habens cor» pus zganimam. Qttod genteseum quierent, cÆ diuinitaSjtUa enim fides non debetur nifi Dco,fi» cutfupra in s.cap.Etredimere,liberare,iuuarc, fimt opera diuina, qu£ non polfiunt tribui nijî I^eo. Additur quoq; quod fit filiui uirginis fiitu» rus.Si en'm gentes liberabit,nece/fie eil, ejje eum fine peccato,ergo non nafcetur ex carne peccati^ ergo fine patre carnali nafcetur ex uirgine.Por» ro pafsionem mortcmChrifliclaredicit,ß» quidem dicit fire,utrequiefcat in fepulchro. Rc« furrebho quoq; addita câ, quod dicit,Requies dus erit gloria,id eil,poH mortem gloriofe re» gnabit.
Et erit in die illa,adiiciet.
nihil potuit amplius de regno Chrifti dicû Addit igitur iam figure, zy quod ante ßmplici» terdixcrat,iamfigurateeffvrt. Sicut mos huiut Prophetjt eH.Quafi dicattlHademum erit ucrA
d f reduSi»
-ocr page 70-IN ES AIAM
reduRto ex terra Aegypti, cum (ic in uturn eca clepam,tAm ïudai qudm gcntes coüigimur. Pha» tbros puto effe Cyreneos aut uicttws Cyreneoa rum^Elamitafutit Perßa, Sentuar eâ ubi 'Babilo fita fuit,Hamath eA Antiochia. Infuhe maris fuut ad occidentem in mari mediterraneo.
Signum in nationesgt;
Kon in Hierufalem,ergo non erit corpora* lis redubho.
Et uolabunt Philiftijm»
Sunt allegorica omnia, quibuf mirabilem tterbi [uccejfiim ßgnificat. Quaß dicat. Tum erunt praclara uiäorite, omnia cedent Euange* lio.
Ammon,lÄoab,Edom,Cedar,ßint Arabia Pc* treue partes. Lingua autem Arabum generali uo* cabulo Cedar cü appeüata. Significat igitur, ^uodillispopulis inijeient ApoftolimanuSiCS^ ^uèd erunt abedientes Euangelio.
Defolabit Dominus linguam man’s
Sic Hebrai ofliafluminum,itemßnuicira ettmßribunt. Significat autem hic Kilum, ([uöd Aegyptus quoq; ßt Euangelio ereditura.
Et leuabit fuper flumengt;
Elumen abfolute poßtum ßgnißeat EU* phratem. E'xiecari flumen eü, quod Euangelio cedatfUt libere poßit prlt;ed(far( ♦
IN CAFVT
-ocr page 71-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«J.
IN CAPVT. XII.
Am fubijcit canticum in quo dcfcribit,lt;]Uie nAtn (it nouiTefiii^ menti pricdicittio.Bil autem ceu oc^ cultd antithe/is contrd cultum ucte* ris Tefldmenti. dicdt.ln ucte» fi Tc(idmento erdt udriui cultut, In nouo erit iUe Uniem cultm nice omnium, fdcrificiunt Idudis, f-'onfißio Z}quot; grdtidrum dSho.ln ueteri Teftdmen* to idlktbdntur pecudcs, In nouo iuguldntur fdpi» enti£,jiudid,operd, meritd noftrd, Mortificdtur uetui homo.Qui enim Drum ex dnimo lduddt,eic^ “git grdtidi, is Jitetur fe omnid d Deo dcecpijjèf fitiffè fe ddmuAtuin, reprobuin dd omne opus boa num ere.
Q^uoniam iratus fuifti.
Agit grdtids Dfo de dbldtd ird. Ird datent nonfolum mortificdtio cü ,fcdedird,qudmlcX' operdtur,pduor mortis er ftimulus mortis.
Ecce Deus falutis.
eH dcfcriptio pdcis cordis. Quicredunt, hdbent Deum fdlutis.Incrcduli aero funtprofird^ ti}^' omnibus Suthund inßdijs expoßti. gt;
Si quid ergo ddhuc in nobis rcliquum eü timo* ris,ed dut Sathdiid tentdtio e^,dut reliquid uete* ris bonfiilil f In Chrifio enim non potefi eße nifi (i fummd
-ocr page 72-IN ESAIAM' JumrMfccurttdf zx gMdiutn, ftcutRoiM.f.dicit» tuflificati fide p^cem hdbemus crgd Dcum, Pfalmus meus.
Id eil,mAterid pfiilmificilkindo ipfitm, cd* lundo ex pr£dicMdo ipfum u'mcimiis. Idealubij* cit fidlutem.
Porro quid fitlutis mentionem ßcit. Signifiedt turetidmCruxzxinfidiie Sdthdme crmuiidi,i quibus tuti erimui,qudndo uerbum Chrifli in cor* de hdbemtu. Verbo enintuincendum eA,cogitd* tionibuinunqudm uincemuf. Imo perniciofifsi* mitmeâ cogitationibinindulgere er cum Sd* thdUAdifiiutdrCfCum tentdtio ddefii
Haurietis aquas*
Scripfit prxdicdtionem per uerbum uocd* te,quo celebrdmui Chriftum. çiÿdndo dutem hoc uerbum pradicdtur tunc ficquitur dijfufio ^iri» tusfdtiâi. Dicit igitur^ haurietis dquus.ficut loo bdnMd ea,uirtutcm^er cfficdcidm^tX confold* tionem ßiiritus fiinBi.
Confitemini.
EÄ de propdgdtioite Eudngetij. Dimdtidbit ifid dqud in reliquos quoq;. Erunt dlij quoq^ par* ticipesfacrificij er figt;iritus Dei.
Q_uia fuperbe fecit.
^d e/l, gloriafe uicit fud refurrclbone pec* fdtum,mortem ej SuthdUMi.
Exultd
-ocr page 73-SCHOLIA. *?.
Exulta Zion.
ILtbes remifsionem pcccjtorum, ritum fxnihim. Lietare igitur, nbsp;nbsp;facrifica Deo
ficrificium lauäii ere.
IN CAPvr. XIII.
Propheta |a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, propric ad luddicum
Dixit enim cX ™ de prtcfenti ludtcorum regno ZT de Ki'iîii ilr*ififet»ro regno Chrifii.^Jon autem in« epte ficerimuitß hic fecundutn librum ordidmur. TrAnfitenim Propheta aludais^zr prophetat uicmis gen tibui futur am uaflitatem. Porro hifto-* ritefiries hie errorem parit,quod fub Acha con« tra ^ßabilonem prophetet, cum tarnen monarchia penes Babilonios turn non fuerit ,fedaliquanta ' poÄco fit translata ab Affyrijs. Ego ßejentio. Cumuerißmile ßt hos fermones non à Propheta editos,fedà ßeribis exceptos eße,nullam ße* n'fm hiflori£ ab iß eße obßeruatam.Sic üieremite prophetiam ab alijs exceptant apparet, er nomi* Mtur auoqi ifiießeriba. Et Pßalterium (JhocJ; /jc eongefium eil, utnuUns Pßalntorum ßt ordo.Siue igitur bitfic propbctwm uel ab ipßo Propheta, Wl À ßeribis aditam habeamus, certum câ,ç[ttô4
d { pev
-ocr page 74-INESAIAM fer dnticipätio)wnt cd fub Acb£ temporiluire* eitet,ad Ezeebiie tempora pertinent, id ^uod ab altjs Prophetis ({lioq; eüßiium. Sic in duodecimo nieremiieeanArrantur,qu£erdnt ad cdput.zf. referudndd.Ua ctidmhic per diiticipd^» tionem ea dc Edbilone dicu»tur,qu£ oportuit cunduin ordittem hiflorid poH quadrageßniunt cäput fub Ezechid dici.Atqi hoc quidem primunt ßt, efuod dd ordiaem Praphet£ er grammaticatit fire pertinett
Secundo,hoc quoej; monendum eil,ProphettU, cum de Deo loquuiitur, non de Deo maieftatis lo= iiui,fcd de Deo c^ui habitat in taberiidculo feeder ris. Quemadmodumnoflra religio 'm mcarudium er crucifixum Cbriflum refirtur, non 'm maieftd^ tis Dcum extra Chriflum. Sic ludaoruin religio erat non ’m gloriofo Deo ,fed in Deo fuper Cbe= rubin.Çlÿia enitn de maieflate cogitare nemo tuto poteü, GTgloriofus Deus ab humand mente coin= prebendi neejuit. ideo fc Deus tarn ludais auM nobis non gloriofum,fed inßrmum er in inßrma fßccie propoßuit. Cum igitur Propheta himc in= ßrmum Deuin, mclußun in certum locum, idéh,= rent,er ntinarentur eius potentiam ßrmidandäni maximo regno, quod tum erat, ßfnt irriß er pro ßultis hdbiti à gentibus. Q»fmadmodum adhuc , Ifodte ridenfurapu4lnält;(pf er Turcos,qui chri^ fiuvn crud
-ocr page 75-SCHOLIA.
fbtrn crucißxum i^ihnt. 'Voluit dUtem Dem idea in infirmd jjitcie cogmfci, ut humdndm fdpientilt;^ dm confiindcret.liiec.ciiim fummd fdpientid eR,m iHd mßrntd, Chrifiicrudfixi l}gt;ecie hitirere et non offrndi,ut nihil dliud de Deo fcidmm dut cogite» nm,qudm quod fit crucifixm. utdieftdtis cogitd* tio periculofifiimd, efl. Fotcfi enim malm fi)iritm fe in mAicftatK figt;eciein trdnsfigurarc, in ]peciem erucii trdnsfigurdre fe non potefi. In ilia enim ui» fhis GT profirdtm cfl, qudre etidm 'mfènfifiime edm odit. Intelligdmm igitur hdnc prophecidm irrifim, ZT ftultdm ab omnibm iudicdtdm efie, qud potentifimie Bdbiloniorum mondrchilt;e Udfîi» tdtcmmindtur . Porro Onm fignificdt prophe» cidm,qu£ cdldmitdtem demmciat.
Signum fupra montem.
E^l hypotypofis,qud rcmfic defcribit, ut dgi uidedtur,dd mdiorcm fdem fibißcienddm.Porro intelligit montes uicinos Bdbyloni. QUdfi dicdt. Tdm prope funt hoftes,ut d Bdbilone in montibid conßiici quednt.
Portas principum» In Bdfei/orae.
Ego mandaui fandificatis*
Ego fcilicet infirmm Dem,qui hdbito fupcr cherubim,zr qui contemner. Sdnbhficatos dUtcin Meat Perfds zr lHedos, qat pardti funt. dd opus^ zr mini»
-ocr page 76-IN ESAIAM
Cf mmijlcriunt Deiner deputati däperdendot Babilonios, Id enim fignificdt ftnäipcatta.
Vox multitudinis.
Voxß-emituffeutumultuii Pergit inby* fotypofi.
Afummitate cccli.
Afinibui califid tongin^uo.Pdi e/iiHt Kebraifmus. Calum enim Uebnei dicunt,quiin^ tum oculis profpici potefi^quod nosfirè Hori» Zontem dicimuf.
Vafa furoris eins*
Medi er Perftt.
VluJate.
Quafi dicdt.Exultdtis tdm llt;etdmini,Vei rum futurum eA, ut ululetis, Hofiis breui dderitt eil enim in propinqua.Täntd dutem eins potentid eil,ut iüi reßfiere non poßitis.Sie Pdbilonios pd* uoribus replet. E co«frlt;t Perfds dnintdt dd duden» dum.Deiti enim uiihriie eil arbiter.
Q^uafi parturientes anguftia»
EU grandis figurd,(mie canif eit eos in prd!» fentem mortem,unde non fit certus exitus.
Facies combuftæ.
Verte fic.ciÿid fides fldmnidrum ßtmt uul» tut eorumfid eil,rubcnt fides pr£ nimio metu.
Q^uoniam ftellæ ccrfi.
Defcribit ajfiiluiu effrunt,iui ‘wßgni dliqud fdld/nitdte
-ocr page 77-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H.
Ciihitiitate premuntur,ijs enim etldtn hoc gratifi fimum cœli lumen,trifte 0quot; obfcurum uidcturi
Super orbis mala ♦
Die it de Bdbilonio tdfitum orbe, Hcbrdica tMre.Sicut Eudngclifld quoq; ficit, exijt ediélum À Cttfxre Augufl:o,ut dcfcriberctur orbis,hoc eil, orbis Augujli.
Prcciofior erit uir auro.
Ent rtMxinKi hominum penurid ex iUd clddei Super hoc ccclum turbabo,
Sic loquitur fcriptura, qudndo pgnißcdt inutdtionem ali^udni fire. EÜ dutem i^pgnit extenudtio, quod tdntum regnum ßigdta ddmuhe conßrt. Et dejeribitttrßmul crudelißitM ttiibquot; rid tiedorum.
Nec ponet ibi tentoria.
Signifient extrenum unfidtionem crfoli^ tudittcm.Ardbes im nuUo certo loco habitant, fed uchuntur tdberMculis fuis ficut latrones, curdnt pecord.
Requiefeent ibi beftiæ.
Hcbrdicd uox Zihim eil, qudm puto fignia ficdre in genere omnes rdpdces dues, dudles funt «ultures,dccipitres,corui,dquillt;ecrc:
Draconibus,
Hebrdice cH ohim, id quod puto generdle nomen efic omnium quddrtfpedum ,firdrum er ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plucfiriunt
-ocr page 78-IN ESAIAM ßlueßrium, dunks funt lutgt;i,uulpes CTf.' Pilofi.
li funt,lt;juosncs dic'mtus Siludnos er Sdty^ ros. Sic en'm exißimo Sdtbdnam cdßgt;ccie genti» ius fdpe dpparuiffe, ut cds dd idoldtrinm pro^ uoenret. Hine uenit cultus Pdnos erc^
ALLEGORlAi
ECo ftmpUces hiftorids mdxinù ßcio, dßea gorids nßn Udldeprobo . Aüegorilt;e er.im ceu omAinentd er dmplificatioues adhiberi debent. Hiftorid autem c^uid femper ferudtds, üUt tnitids Dci,aut pronüfsiones teftdntur, tum fi* dem, tum timorem Cei dlunt in cordibus . Sic promittit hdc hiflorid pijs liberationem, ^uod ducmddmodum luddi'd potentifsimo er fuperbiß pmo domino ßmtlibcrdti, Sic nos quaq^ ßrudbi= mur perditis nofiris inimicis. Valet quoq; hdc Sdbilonis calamitds dd terrendos tyrdtmos, o“ omnes illos,qui ucl potentid,uel fdpicntid^^uel opi bus,uel glorid dbutuntur dd fuam libidiiKm. Hic hifloridrum qudiitumuis ßmplicium,er qudsplda riq^ negliguntjufus effe debet.
Si quis tarnen aüegorijs quoq; ludere uolet, cornmodißime id ßciet,ß eds ad legem er ad Euangelium refirat. Lex igitur fit Cyrus er potentid illd Bdbilonii^ contra fupcrbdm confei* entiant
-ocr page 79-scholîa;
tntUm iuHicidriormn. Ed ddtnndt ^Kicquid eâ opcrui», çr drguit fibinondumcffèfatis/îiôlum. Sequimtur igitur conlüfio,torfiones, parturiquot; rntis dolores, pudeßtMit homines, ceffat iüd fiJucid operum, e:S‘ fitmt ed qii£ hodie uidc^ mus, qui hdcteiius ßducia iufiiciie in monAßerio uixit,deferit motufticdm uitum, omnem gloridtn operum in cinerem dbijcit, çr fpeéht grdtuitdin Chrifli iufliciam meritum,Atq; ea cä uafldti» Edbilonis, Struthiones ZT pHoß qui rerndnent-, flint Eecitis, Cocleus, Ldtomus, zr dlij qui tiott pertinent dd ifldm partem legis. vUulant non loa quuntur humana uoce, nuUam affliikitn confciena tiamfud doärinA erigere ZT confolari pofßmK Solus Iacob er ifrael liberantur, uexdt£ confci^ entideriguntur ,ill£ norunt Eapdtyrannidem, reliqui tdnquam nwndrchant Bdbiloiiis cum co^ lunt.
Huiußnodi aUegorid med font, quds cgo pro’» bo,qud fcilicct ndturdm legis er Euangclij nobis adumbrant.
Mifcrebitur enim Dominus Iacob lt;■’
Confolaturßsos Propheta. Eiet aliquando^ ‘nquit,ut Babilonij captiuos uos abducant, ne de=gt; ljgt;trctis tum,certo enim refiitucmini, er mifcre» bitur ueflri Deus,ddbuntq; uobis uicißim Babilo» nij pocnas pro iniurijs quds uobis attulerunt, zT feltiient uobis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP VT
-ocr page 80-IN ESAIAM
CAP VT. XIII I.
T eric in die ilia,num requiem dederit tibi Deus.
eÆ idem argumentum cum fupe^ priori cdpite. Quia enimProphetd pTituidebatßiturum^ ^uod Bdbilonif ludteos 'm feruitutem rédigèrent, cr grduifsime dfßigcrent.Atem quod fuis nihil,qiam de/ßerdtio in fummd cdldmitdtc eßet relida,. Ideo ad ntdio* rem confirrndtionemfidei 'm fuo populo,de fiiturd Bdbilonis Udfldtione ceu depr^fenti loquitur, (T omnigenerc figurdrum utitur dd confirmandos ey confoldndos fuos. DifficiU'tmuin enim eü d de» fllt;mtione'm fummit cabmtitibui ad fidem ani* tnos reuocdre^ut creddnt Deo promittenti Ube» rdtionem. Nam c^ro ßiturum duxilium dnimo concipere non potent,pric fenfu prdfcntb cdlatni* tdtis.
A labore tuo.
In cdptiuitdte Bdbilonicd^
Baculum.
S««t figurdf£ dppcUdtiones feui ey crude* lit regni. Porro exprobrationes iftiegrduiter do* lent eielÜ! ittis principibm. Sicut quoq^ tnultuM confoldntur eo^,qui pdßi fimt tyrdnnidem.
Infernus fubter te.
.'Edi elegant
-ocr page 81-SCHOLIA. fh
Lilcleg^ins crpLiiK poeticunt omiwf/f« tum,(juo Propheta p.cHrißimo Jf'intu rcgi tUu* dit,fin git eiiim theatrum apud inftros, cfu.nwda nb dlijs regibut ifltc eiccipidtur rex Bdbiloni^feT quod iflic qnoq; fint qui arrogantiam er crudclia titem ci obijci.tnt,crexprobrent. Oÿpd ei im dia tit,tnfiriUis coturbdtui cfl,eü irontcum, perinde etc fi nos diccremiM. Ey Wol furcht ficb der Kira ehoff^fo feet fitr dir. Porto Hebtdice uocjtur jas ffr/iwjoœ in quë corpus zy aninu pofi nurtent defèru!itur,mdxiin£ nute in quem corpus dejèrtur.
Concidit cadauer tuum.
Cum fonitu cythdrarum tudrum,ell HebrMa [mus,id efl,tu deturburis dd infiros cum pateiiM Ctdelicijs tuis.
Quomodo cecidifti de ccclo»
Qnùigwi homines artium dicendi fiicrttnt, df «ƒ» Lucifiri dtigeli hiec intcllcXerutit,cu)n fitfiguratum omAtneiituin. Quod mors regss Baa bilonis fit pcrindCfdtq; fi Hefinrui ftella de cce'tf C(iderct,ct aurora obfcuraretur.Sic illudit^ei Pro pbcta.Obferuabis autem,nihil h.iC pr. pbecia ftul tins turn apud Babilones,tum etià apud ludtcosfita ijfi,cu adhuc ftorerct monarchia Babiloniorumc, In ccelum afeendanu
. Tm contempfifli ludaicum populum pr£ t(fWtÀfiUtn Cep ipfbrnin, qui cü in taberuaculo, e Atqui
-ocr page 82-IN ESAIAM'
Atqui eum Deunt contemnere, perinde eR dc fi fuprn ccelos confcenderc priefumds, lt;ju6d tdnun fieri non eR poßibile, Sic poëtica figura cogita* tiones regis expo nit. Pertnde atq; ß diam,Papant td,m fuperbum eSquot; prtefumptuofum effe, ut aufit etiam Deo leges pricßcribere. Cum tarnen Papa, fc hoc ueile neget, guaniuis dum confcientids rt* git,id ßcit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I
Omnes reges gentium»
Ad augendam calamitatem conßrt earn cum dlijs regibus. Alij funt fepulti in fuis regnis, tu in tanto imperio non habes tantum Jpacri/, quo re* condaris/ediaces ßcut unus è uulgo inhumatus.
Fundamenta laci.
Sic uocat calculofa feu arenofa loca. Bal* ihdfarautemellinleiio à tiédis occifus.
Præparatofiliosciusoccifioni» j
Homo debet tantum punire eum qui peccat. nbsp;nbsp;।
Deus dutem punit etiam in tertiam generatio* nem.
' Vt conteram Aflyrium»
B.edit hie ad Affyrium SennAcherib,de quo fitprd.p.cdp.Neq; enim ordinis rationemindige* rendo propheta firibic habuerunt.Pfl enhn haiie* nus expaciatus per digrefsionem ad mondrehiant 'Babilonis,qutenondum erat. lam redit adpn* fentem moudrchiamAßyriorttin.Sicfi dicerentt
PapiC
-ocr page 83-SCHOLIA? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H.'
P4p(C regitum pcriturum,liceret expdeidri, quod Dcui omnes impios effet perditurui. Deinde cont nude redirent ad mftitutum, Deiu hunc quolt;^ prajentem Papamperdet crc.PorroAffyriorunt Gquot; Babilonis monarchia una eademq; nunarchitt fiiit. Idea tarnen diftmguitur, quod regni fedes primo in AffyriajpoA in Babilone ffterit.
CAPVT. XV.
N anno quo mortuus tfl: Achas.
Ineptedifiinéhfuntcapita,qud» re nos initia eapitum paululum im^ mutabimus.
Supra de Sennacherib dieit, Elt;t hifforid gefia efi anno quindecimo uel fedecimo Ezrehia:^ N«nc ad primum annum Ezrehite redit,gt pro:* phetat contra Paleflinos,qui ob Ach£ mortem fabantur.Is enimßrmidabilis eis fùerat ob Affy* Worum focietatem.
Q^uoniam baculus fradus eft» 14^^» Acb^ rA mortuuf potenlifsinttK rex.
Nam de radice ferpentis.
EÄ proMcrfcwIw gnome. Achan uocat fer* t^ntent,amp; Ezfchiam uocat Bafilifeum, tanquant c t. multo
-ocr page 84-IN ESAIA’M tnulto grMtorem Philt/iinis, ^uint fûerit. lî CW)» percufsit Philifiinof u/ij; ad Gaza ,ßcut eA in.^.Reguin.Vcruin quieritur hic,quare bonus rex Bafiltfcus uocetur.Reßiondeo.Sic Chriftmfe mortem, cr peflem mortis in Propheta appellate
Etpafeentarprimogenita^
ludiei ßunt tanquam paruus quidam grex Cr pauper,Philiftini funt potentes, ludici tarnen boc hdbent,quod funt primogenitifid e/l, dile^ti GT delebh Deo, quißcut peculium Dei quan* tumuis pauperes,rcquiefcent 'm ß)e.
Ab Aquilone ucnit dfumus ♦
EÜdeßrriptio excrcitui Affyriorum. Sole^ mus dutem 'm germanico quog^ ignem ßgurate pro calamitate acciperc.
Zion fundauit Dominus.
Eü gt;»4gH4 confolatio affliétiregniJudf, quod potentißimus hojiis perdendus, ipß dutem ferudndieffent. Dum enimuic'mispopulis malunt prlt;£dicit,non tarn hoc dgit,ut ittos terreat, quant ut fuum populum confoletur cr erigat contrA fuos hofles,quibus erat circumfeptus,
CAPVT. XVI.
[PropheeU
-ocr page 85-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îf.
ERophccia contra Moab. Sicut dutem Pdleflinii cupiditatem uindi=gt; éhe tribuit,itd IPlodbitii tribuit dr=: rogdntidm. Fuit eiiim udldc ftiper^i bui populuf ob cd. doM qu£ habuit.
Node uenit uaftatio.
Loquitur ccu de re pricfeiiti. Tdmßcile udßdbitur^mquit, dtq; ß quis occupet ciuiMcnt fepultum fonmo ö“ uino. Sigtiificdt fîmul nomine nofHs prd:fumptioneni çr fecuritdtem.
Ar * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Grseci Ariopolin dixea
rtwt.
Murus Moab.
Accipio Kir pro proprio nomine ciuitdtis, Afcendit ad exedfa ♦
Qui im fuccejjù eßirumtur,illietidm dd lea nidntdldßcfrdnguiitur metuunt^uteriginon poßint.Sic de Modbitis hie dicit» Porro' Nct4 Cr HJlebdd ciuitdtes fiteruiit in Gdd cr BMbent Aut i^itur edf M^odbiU denuo occupdrunt, dut gt;(11]! urbibus eddcm noinind impofuerunt^
In omnibus capitibus *
SuntßgnA mdgni luihis pro more iHiut po» puli.
Hesbon * Ciuitut Kuben^
Gaza * I» fiiiibuf Ruben quo^ eü »
e } Cor
-ocr page 86-IN ESAIAM Cor mcum ad Moab.
Hic lociu tMle ucrfM,debet igiturßc reddi.Cor mcum dd ^/lodb cldmAbit,fitgientes ui^ tulæ iüiui trima ufq; dd Zodr, feilicet,fugiunt. Accipio dutcm hac in perfotu, Propheti£,qudfi infultct Modb,quod ddeo fît frdihis Z!quot; contcrri* tiu.Porro uocat Modb uituldm trimam, prouer^ bidlitcr,propter ubertatem pdfîcuorum, (3quot; dlilt;i eommodd,quibui ed terrd lt;lbumddbdt,fîcut trintd uituld facumdd eâ cr dbunddns Idftis, Sic in Ozcd Ephrdint dicitur uituUa declinAns.
Luhith» HiCc/oc4 igiMrdwiw.
AquæNimron»
Ptito Prophetdm fîgurdte loqui,quodittlt;t Jocd defertd fînt cultoribui zr hdbitdtoribuf»..
Super fl umen Arabum.
J^ibenter inteüigeremtorrentem Gdbboth^ ÿlird torrentem SAlicum.
Q_uonUm circumit* Id cü t
Vbiey cR uUuldtus.
Ponam fuper Dinion»
Leone! Modb uocdt optimdtes Modb.q.d.O* OptinMtium et uulgi reliquia grduiui affligentur.
Emitte agnuni Domine»
Verte fîc. Vos principes terrie,emittite agnos ex Seid ex defîerto. Hieronymus male 4M beatum airgiiMin, detorquet, er ego iudito=gt; rum
-ocr page 87-SCHOLIA. , rum [ententidm duogi feguar,'guod exifiinutn t^odbittis turn jub Ezcchia imperia turn ßtiffe» Mcd fententid igitur hlt;ee eA,ut fit ironid^ t/litti-te nimc ui^mdf dd templum Domini,dn ßrte de^ peÜere à ttobis immiaens ntdlum poßitis. Vnde hdc repentinA 'm uos religio inceßitiSed nihil ea nabis religio proderit, müis hoftijs cdldtttitdt hdc »« uos 'mgruens procurari poterit.
Et er it ficut auis fugiens.
Bon4 piéhird eâ.Sicut duis è nido,fic uos c regno figdbimini.
Arnon.
Ow'd /it ttefcio, puto tdmen e/fie terntittum Üodbiticie regioniSfCr dptum Idtronibus locum. Ini confilium.
id e^l,E^i tibi fimplicitcr fitgiendum,utere ergo idm fdpientid tud, pdrd tibi umbrdm contra itflum,id e^,pard tibi munimentum CT prafidiunt uliguod dduerfus hdnc edldnùtdtem. Sic e^ per» petud ironid cr 'mfiultdtio.
Abfconde fugientcs. Age,dbfconde mifiea ros homines fob iftd umbrd,ut Idtednt.g.d. NuHtf rdtiane tueri eos, dut fubuenire eis poteris.
Tunc finietur exactor.
Sunt mertc ironi£. Sine dubio tdntum ia te erit pri£fidij,Ut tdntdm cdldmitdtem Auertere, amp;nbsp;fubuenire imferis tuis ciuibus gueds. oaod iBife-e 'i rum
-ocr page 88-IN ESAIAM mm uertrt,tu U rtc uafiatorem.
Præparabitur in mifericordia.
Redit hic ad fuos , confoldtur fuof» VlodbtquMtumuis fuperbui, peribit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;auteni
nunebimiu, er ntdaebimui in regne,in (]uo nett eritßtror, fed mifericordid,non hypoeri/is,feti ucritiK.Signißcitt dutem Ezechid regruun,
Audiuimiis fuperbiam Moabgt;
E A nota huius Thrafonif^faperbid, tdmen peribit,
Moab ad Moab»
Moijtitj ad Moabitam.
Super fiindamcnta ciuitatis Kir»
Scilicet, ullulabunt,id c^l,nulgni deplord* lit miferabilem fuorum prmcipum cafum. CldU^ dot uoc.it uulgißcem.
Flagella eius»
EÄ figuraie didiitn,id cä, Affyrij omnetti Vloabitdrmn iuueiitutcm transßrent in fudm ter« rant.
Plorabo in fletu meo»
Loijuitur Propheta in perfottA Kodb.
Q^uoniani fuper uindemiam tuam.
In uindenüa er mejfe gaudent er Itetantnf agricold. Eä autem hic ironid, eiua ui^Hs infil« t.it uiflor. Hofiium taoruin cldmor m uindemiA duditurßd cäituii laboribm dliia fiuitur. sic eni)»
-ocr page 89-scholia. jr. rnîwi împiff dccidit, cum ßmt in utndeniid, dliut metit. Sic iufliciarij, in periculo mortis nullunt fudiufiicitefruihm pcrcipiunt.
Vinum in torculari.
* Significat bis figuris ßmpliciter deflruena dos er Udfiandos eße
Super hoc uenter meus fonabit.
gt;. Eß: quocf; inimiticum,id eß ^dolebit uentef prd gemitu er dolore. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;
Et apparebit,quod Moab.
Irridet quoO; Dc«m er religionem Modbia tdruin,Vbi nunc funtdij tut. Sicut Mofes Deu* tero.js. Surgdnt er opituleiitur tibi dij tui. Sic ijui hdbent ßlfdm reltgionem, tempore perictili ex i deo fuo, er ab homitlibus deferuntur.
Anni mercenary.
Qujft dd certum tempus, cerfo prccio (tnt eondu{ii,q^uod ubi prdterierit ,tuin eijeiantur ê domo.
Gloria Moab*
Regrutm, religio, potentid, leges, populi, iuuentus exe^. Sic contbient fdcr£ literd: ceu nu:» hes exemplorttm,ciuibus docemur,ciuod Deiwrea Itftdt fuperbis,er det humilibus gracidm, pdulua Ium tdntum expeikmus,er fuflineamus dduerfd, eruidebimus qwocjjboc tempore retributionent f fcwtonlt;m,injo mAgtiA ex parte uidimus,
Cf IM
-ocr page 90-IN ESAIAM
_____CAPVT. XVII.
Rophetauit hadenus aducrfus
H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Orientem cr Occh
H PSSeS dcntem, lam ad Septentrionem uer^ BJSu^S^ titur, GT prophetat contra DatiM* fcum,qute ßiit caput regni Syrii£. Inuoluit autent ftmul captiuitatem regni ifrael.ldq; harte ob eau fam. Accufatur ifrael ubiq; propter hanc perfid dtam,quod arma contra ïudam moueat,Gr fe cunt externispotiui coniungat. Quia autem una cunt Syriic rege fe coniunxerat, gt ludam uaflauerat^ ideo coniunguntur quolt;^ in poena, amp;nbsp;priedicitur ambobiu,quodßnt perdendicruaflandi à rege Affyriorutn. videtur autem diiia ejjè hlt;ec pro^ phecia fub Achate
Aroer*
eÆ nomen eiuitatii, qult;ie ponitur in BatbeUt pertirubat ad regttum luda. Hie autem acci^ pio pro nomine appeUatiuo.quafî dicat. peb* tcauff betreiben» Ciuitates quic funtin camper firibtes,illie omnes fic defolabuntur, utgreges ibi pafcant.Vtßgnificet Aroer campum, in quo erea fcuiit myrictc,
Adiutorium ab Ephraim ♦
Verte,pTießditim Ephraim. Sic autem uoa cat regnum Syria,proptcrea quod regnum ifrael cum Syris ß çoniunumttQrßdebat auxiliß sy=/ rorum^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sicul
-ocr page 91-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,s.
Sicut gloria Iftad»
Id eâ,Ambo deflrucntur,^ Syri jfreieh Et erit ficut congregans in
E/l horrendeßmilitudo. Defcribit regen Ajjyrium tinejuM mejjbretn qui meßis tempore in MÜem Eephuii» irruat ( ea, uicitiA Wierujalctn uerflit Occidentem ) id eR, in regnum ifraet opulentum,idc[; pc demetdt, ut dbldtis principi» bta O' optimdtibus, inopem plebeculdm tantum Cf peem uulgi rel'mqudt.
In die ilia indinabitur homo ♦
Sic calotnitiU fo^ coget,«!: dd regnum luditf à dijs à fe ßilis ,eonfügiant adDcum quificit ipfof. Erat quidem tcmplum Salonwnis quoq; ma* nibui bominum ߣium. Sed hie eïl canon Theola* gicuf,quod in omni opere fpeilnndum ßt uerbunt I^ei. ciÿ£ igitur opera mandante Deo ßunt,ea non punt noßra uolutateßed Dei,nos mfirunenta tantum ßumus. Sicut opera legis, ea dicuntur quai fiunt iubente lege.Qiue autem opera punt no man dante Deo,eafunt opera manuum noßrarum, CT quiaßnt pne uerbo Dei,funt impia cr damnata, praßrtim ß ad ea iußieiae opinio aceedat, quare etiam hic rcprehenduntur.
Ciuitates fortitudiniscius.
Incertum eâau ciuitates ßrtitudinis, pro* fttr artwrum tSquot; munitionutn apparatum uocet, an propter
-ocr page 92-IN ESAIAM an propter religionem cr cultuin i(tolorunt,’nf ^Ute fidebdnt. Ego tdmen mulo de religione dcci* fere, ut ftgnificet eds ciuitdtes^ in quibm idold ßiiguldri Hudio coluerunt.
QU3E dercliélæ funt à facie,
EÄpmilitudo. dÿemddmodum popuha ƒ=■ rdlcum primum terrant Chananteam occupdret cmniaprroignig^ u.ijidbat, ut pauculi quidditi rami cr frondes, id eA, reliquû poptdi relin=‘ ^uerentnr. Sic nuncfiet d, rege Alfyriorumjddto omnia Udftdbit,
Propter eaplantabis plantationem.
Perfldt in fiducia religionis.Sunt igitur oipienda hlt;ee de plantis non temporalis fed friri^ tUdUs regni,hoc edi, de religione, ut plantte put inftituti difripuli dd hypocrifin, qudlesapudtioi frterunt Moitdchi totus Papatui.
Vt mane fernen tuum germinet.
Signipcdt ftudium hypocritarum e:}“ hitre» ticorum, illi diligenter plantant difripulos,co^ ^unt es' urgent,ut fua gerntinent e^floreant, ef omninofrruentiores O’ magis frduli funt in fri^^ crroribui propagandis, ^uam pij inuerouerbt imnifierio,Et hoc ideo, quod pijs obpftit S^ttn, Seikirios autem GT hareticos non folum non im» pedit Sathan,fedpromouet etiam incitdt.
Ablata eft meâis«,
Hunt
-ocr page 93-SCHOLIA.
Uunc Mum locumßc uerte. Tueunidt pluntda tiones pluntubiSiGT palmitei externii(id cA hoßi bui)femitidbis.ln die plantdtionis tuie nMgnum fin dium,ut nMrtf fernen tuum germinet, uerum aeer^ Um mefiisin die hterediMis erit dolor dfflifherc^
I]ic eil euentui fiudiorum impicMis, Sicut 'nt Pfilmo dicitur, quod in corruptione metent.Sic dccipio hunc locum de fiudijs religiohis feu idos lAtri£.PoteA dutem intelligi qdoq; de politid, de legibin,ç^ opibtis, ZT terrene cultu, Sed nefeio utrd fit hifioricd fententid,
Væ multi tudinipopulorum ♦
Hic dddit promifsionem cr confoldtioneni pro populo ludd,ne metudnt Affyrium,fi)re cnint utperedt,ficutfuprd. Notie dutem funtfigurie, quod per flumind,monter,drbores crc. principes figniflcdntur.
Increpabit eum.
Hiyfom infid. cdpite ; 57. de SetmdTjerib KArrdbitur.
In tempore uefpcri.
Loquitur de re fùturd ceu de pricfenti. Ne$ enfinfttiserigi polfunt territa mentes. Durabit tnetm iUe,inquit,a Hcfieri ufy} mane, turn dderit liberdtio zxfdlus.Sed non pofiunt hec à turbatis mentibus credi.Senfus enim turbdtionis eihetera ni(s,amp;' omnis tcutatio ma/fiiltinofiro perpétua eü.Ne^
-ocr page 94-IN ESAIAM
cÄ. quifquameAf^uifinemtentiittonfSM» dedt,tum cum itt paroxifmo tentationii eÜ. Di=’ fcumuiigiturneex[enlù,fed cxuerbo Dei,tunt cum-teiitlt;tmur,iudicemut, Qupd uerbum promit^ tit, om«ein tentutionem tempui uefperi tantunt
, quod confcquatur rMtutinum tempufjd cü, folacium. Scd caro diuerfum ßcit, z^.negleilo uerbo, tantum m priefcntcm fenfum affli^onis intenta e/l,cr ex fenfu iudicat,Q,^are etiam nui^ iuin tentationis finem animo concipere poteft» Athanafius ißitur reiie fècit, is cum accepijjet bi mßdias a iulianofirui, re/pondit.Iulianus eii parua nubecula,qu£ cito euanefeet, Huius cxent^ plum nos in noftris quoq^ malis fequamur, amp;nbsp;periemur,uerbum D« uerax effe, quod nos non ßllet, Et h£c quidem confolatio EfaiiCt non ad Ezechiam tantum^ fed ad nos quoq^ pertinet, qui ijfdem hoflibuSfijfdem tentationibus, ijfdem inli^ dijs pctimur et oppugnainur. Tentari igitur poß fimus,uinci autem non pojjumus, ft uerbum reti‘ nuerimus.Sumus enimjundati fupra petram Chrh fium, Quare etiamß ingruat tentatio,non erit diuturtia,fed erit ueßtera, quam breui confeque* tur,latum dici. lumen.
CAPVT. XVIIL
toquitia •
SCHOLIA! 4».
Oquitur de populis, qui font lt;id littut nMrisrubri^ut funtTro^ ^lodyta, Arabes,AegyptijyïftMe:* litte ere. quiexprteda uiuunt,er magnum nauigationis er nauiunt ufum habent. His prime, bellum po^ßmem prte» (licit.
Væ tmæ umbranini gt;
Id f ft,V(e mi terra, qua habet umbrai ala» rum,ideü,cfUie habet multos portus/juenaues. Ata enim nauis ,funt uela nauium. Vmbra autent fignificant portus. Praterea guod umbras dicit, fignificat quoq; fiduciam, quod confidant m IM* ues.
Q_uæ mittît in maria»
Signifi cdt fludia ipforum,qttod negocianfuf.
Ite nuncii ♦
Comnûnatio Propheta. Eft dKtcm figuraU oratio, qua/i dieat.Venictadeosrumordc regt AffyriQrum,qui uaftabit eos.
Gentem tradam ôC direptam »
Id oranû adfe rapit, er diripit o» nmia.Qÿales hodie dicuntur,autTurca,autTar» tari e0c,qui uiuunt tantum ex rapto.
Ad gentem expedantem»
Verte. Ad gentem menfuratam fiue'dimen^ gt;nbsp;fàm,idefi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dn teilt / »nö
-ocr page 96-IN ES ATAM
IvIbfccïUttiS aflent^rtlben 6 cru pfft i»{vb, Genf (JM nbsp;nbsp;|
litrociMtur, qui er uicinos er fc inuicent diripiimt.
Ciüus tciram flmnina diripiunt»
tluminA,id e^i^uicint populi, qui hdbitdnt nbsp;nbsp;.
ndflunÜM Aethiopix,
Ad montem*
Non e^l in Hebrieo.
Habitatorcs orbis.
id e/l,Eiuf pärtif qu^m ipp hMtdnt.Sicut KOS dUumorhemhdbemia,quÀm itali, Atq^ hic pr£dicit bclluin.
Q^uiefcam 8C confiderabo »
Prxdicit fàmem. Egoßc afßigum terrdnt, Wt in medio germiae,niinio xfiu omni a adurdntur er pcrediit.Quiefcdmßd eli, non effundam pluui iim,ceffdbo benediccre, pernuttam eosßtii conß* lijs. No« tarnen dijßlicct mihi aüegorid, ut per eeflum regem Aßyriorum inteüigdf ,qui floretn iuuentutis ßt perditurus. Vtra fententid hifioried ßt,neßio,Amblt;e tarnen ßunt bonai./
In tempore illo deferetu0
Eüconßilatioadditd. Seeliquu iüitupos puli conuertentur aliquando d,d Chriflum.Sic lea gimiis in Actis de regina Ae^hiopum, er de alijs, Multi quoc^ ßanili uiri pbll in Ulis locis latuea runteer uidetur Uber de vitis patrum tnaxime ex dUQilQ crKtfff- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAPVr
-ocr page 97-SCHOLIA, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij.
IN CAPVT. XIX.
RophetatiamAegyptijs quoq; nMlum. Rex e«M» Aj^yriorum tune commune fldgeUum fuit omnium ui» cimarum gentium,ßcut hodie Turca,.
Dominus fupcr nubem uelocem, ldeâ,Deiu immittit Aegyptijs regem Aßgt; fyriorum ceu uelocem nubem, Sic çx fubitum ho» fiis aduentumfCr ßcilem uiHoridm ßgnißcdt.
Etmouebuntur fimulachra,
Simuldcbrd Aegypti,nonßtmt drgentea ldpide£ imagines,fed religio ex cultus o-t» (iaff/xara, illd commouebuntur. Kypocrißs enim ex idolatria,flagellum ex irdm Dei non fu» flinent, quid eurent uerbo,ex uerd opinione de •Deo. Sollt pietdf fubßftere in affliihone potefl, qitiit habet uerbum ex nititur uerbo. eA igitur hie Théologiens locus.
Cor Aegyptiorum tabefeet ♦
Subldtd fiducia religionis,fequitur trepi^ ^•itio çy inquietudo cordis.
Et concurrcrc faciam Aegyp ♦
Conflifam fiduciam religionis neceffario fe* ^uuntur feditiones ex difeordie
Et dirumpetur fpiritus.
Verte, Et deficiet ffiritusßd eR, décrit eii f animus
-ocr page 98-IN ESAIAM ititfiniit. Sic /ölet Deui puguAre conird hoßeffl^ of^primo cor cr animiiin nb eif außrt.
Et interrogabunt fimulachra.
Pcnurid conßliorum conßtgient ddidoti-Sic nunc mflitutint proceßioncf feu fupplicdtio^ nef cum imminent periculd.
In manum dominorum cruddium»
InnMnuf A/Jyriorum,
Et arcfcet aqua de mari.
Acgyptij funt célébrés pifcdturd, riefcri^ bitigitur eorum cdlamitatem finùlitudine dpi* fcdtoribuf fumptd. Areßet d(jud,id eA, Rex a/» fyriorum ßiolidbithdbitdntes dd d^uds ifids.
Fluuius. '
Hilus,id cü,(iui dd Hilum hdbitdnt,
Riui aggerum.
SuHt mer^ dtlcgoriie,id eil, dues exhduri* eiitur in urbibus.
A^cerebuntpifeatores.
Aegyptij non dmplius negocidbuntur. Pef^ feuerdt in dllcgorid de pißdtoribus.
Stulti principes Zoan.
Frephetd hie infultdt Aegyptijs.Qudßdb Cdt. Vos Aegyptij gloridmini de ntdgnA fapien* 'tid,ciu'od ßtis dntiquifsinti,cr hdbcdtis reipublicf firntdmuetuflißhndm . Qhi ergo ßt,quodhic ignordtis i quod tdntdin.cdldmitdtcm non prsui^ detisi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Filiiu
-ocr page 99-scholia; 4v
Filius fapicns fuin ego»
Sic prtedicdbatur turn Aegyptuf.'Eil äutctn bic citnon Thcologicta c^uod impij omnes^ tut» cum pcrituri fumt,hitbetit hoc Ingenium,^uod hie defcribitur,utmdurentur,fupcrbiunt, cr pcTti=gt; tuciortf ßint,uc fine ulio Dei tinwre uiutiiit, dicMt,Pax.Pax. Porro quot;Zoan eâuttA exnobi^ ' lifiimii Aegypti ciuitatibus.Puto autem ufu pro* twnciitionis Zodn,in thoom mutdtum.
Deceperunt Aegyptum cum angulo.
Angulum^populorum ipfum regem Aegy* pti ttocat.
Dominus mifeuitin medio cius ♦
Dcik inebridt eos, ut errent GT feducdntur «M omnibui operibus fuis. Chriftidnorum Mem hdc eR glorid, guod hdbent quidem cdUcem ( id eil,cruccm) fed tdtnen non inebridntur ,ficut im* pij,quibus ad cdldmitdtem hocetid dccedit,uf non hdbednt con ft hum eutdendi, Cdrent cnim uerbo, quod in medijs dfßi£bonibus crigit confold* tur ,qudrc dd defferdtionem tdndem ddigdntur, necejfe eil. Hec docere dut erigere dlios poffunt, fed uomunt.Omnid ipforum conf lid funt,Homiti(t iyfordes.
Et non crit Aegypto»
Et mdgiflratus Jubditis cr doâtres difei* pulis cttrebunt,
f tt- Et erit
-ocr page 100-IN ESAIAM
. E t cn’t tetra luda Aegypto in.
ÇXuaft dicat. Rident tamme ,nec crcduiit ntihi talia pricdicenti. Verum fiet turn, cum hac eomplebuntur, ut etiam ad nomen etuf terra;, in qua habitaui,cxpauefcant.
In die ilia crunt quinq; ciuitates ♦
Haâenui calamitatem prtcdixit, iam addit promifsionetn. Semper enim uindiSki diuina ali* quas reliquiat fcruat, pri£tcrquàm in Sodoma Gquot; tSomorra, quas pofuit in exemplum impiorum,m ultimo die iudicij. Quia autem Aegyptij po^ pulo ifrael magis fàucrunt ,quam reliquie gen^ tes,idea tarn magnißcam promifsionem hie addit, fore ut conuertantur ad Chriflum. tntelligo cnittf Frophetam de propagato Buangelio, non de lege propagata ante Chrifium,/tcut dicunt de ara in Aegypto extruiki eye,
Q^uinqj ciuitates»
Id eü,aliquot,non omnes, ut ftgnißcentur alia; crcdentes,aliie reßflentes fidei.
Et iurantes per Dominum.
iurare,cAuouere,laudare,conßteri,colcre, adorare Deum. Lingua Canaan eü îïebraa ling ua,qua ßtnt ufi faniii Patriarchie,
Ciuitas Sohs,
Dicunt Heliopolin eße.
Erit altare Domino»
Difil
-ocr page 101-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41.
Dicît de dltdri,lt;ÿ(odßt 'm medio Aegypti,ey inßnibui Aegyfiti. üon potefl ergo 'mteüigi de corporali ara. Sed ßgnificat,(iuod Chriflta ubi^i coletur, ^uod ubiq^ uerbum pradicabitur.
Et crit in fignum Só teftimonium»
Dicit hoe per comparationem contra daos,non erit altare iüud'mritumautinpom« pamßeut apud Judieos,Sed 'm ßgnum erteßimos nium,id eü,ad docendutn uerbum.
Et mittet eis Magiftrum liberatorem» ld cfl,dabit eis Doéïores,qui pofsint eos uer« hofaluarecrdocere.
Et colent eum in hoftijs ♦
Dixit ante conflitutam aram ad docendum^ non adßacrißcandum. Sunt igitur qu£ hic de ho^^ ßijs dicit,ex ßuperioribus interpretanda. Semper enim pofterius uerbum ex priore eü interpre=gt; tandum.Sic in libris Regum, quia diélum e/l Sa^* inuelem mortuum^cum pofl äPhytonißa eius ima* go producitur,credere debemus phantaflicuin ih hid,iu)nuerum Samuelis corpusfriße, Accipien* da igitur haefunt de koflqs er facrificijs ßiri* iualibus.Sicut Paulus docet ad Roma.jz.Rxhibe^ te corpora ueflra hofliam uiuentein, fani^ni, oomplacentem Deo erc.
Votauoüebunt.
'Vota Chrifiianorum fu/it,gratias agereße« f f nedieerc
-ocr page 102-IN ESAIAM nedicc rc,lMdAre Deum, nan UMie iîhe nagi W’ torum mottAfticorum.
Et percutiet Dominus Acgyptum» ChriftM fuos cxercebit per evueenttö' ßig^bit^dlus fièrent négligentes.
In die ilia erituia gt;
eA pronüfiio de Euitngelio,fîcut dixi.Vbi^ ertmt Chriftiani, çy in Affyrin cy in Aegypto, crit iMtitMfidei zyc.
Erit Ifracl tertius»
EA npertifiimus textm, quod lfrlt;tel£lt;jttd?‘ bitur gentibus^çy gentes Ifraeli.
IN CAPVr. XX.
Raphetdt contra Aethiopes amp;nbsp;Af» ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, cr damnai fiduciafit
H foederum inter eos.
K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vade SC foluefaccum.
Eccf fignum uerbo additum,non ut nota quadam inter Aegyptios cr Aethiopes effet,qua cognofeerentur. Sed ad incutiendum eis terro’* rem, fie figna ad animos aut eonfirmandos aut terrendosficiimt,Gy ad prouocandum uel th tnorem uel fidem.
Tribus annis.
Hoc fignum intrd tres annes complebitur.
Hudiu
-ocr page 103-SCHOLIA/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4f.
Nudus amp;nbsp;difcaldatus.
Vcftitum effc^fignificat cffè potentem^opu* lentum.Calciatum ucro cffc fignificat hdberc rca gnum, (idininiflrdtion£m,doóhrcs,dilctpulos,
Difcoopertis natibus.
Reuelare pudenda, cüconfiindcre çr au« ferre gloriam.Glorid autem principis eil in muU titudine populi. Eü igitur ignominia Aegypti, quod negt;n babebit populum.
Et confundentur ab Aethiopibus.
Notdt i]«o(f mutuis faderibui confidebant. Sic ubiijf fdcT£ literie docent tum timorem, tuin (idem. Deuf enint omnia potefl tollerare ,fiduK dam autem ßmplidtcr iw nihiluin redigit.Ad re» liquids peccdti conniuet, caput autem ferpentis contcrit,utftet iüd gloria, Eeneplacitum ek Co» inino /«pf r timent« cum, ld quod in omnibus dus difhsjßllis ZSquot;ßgnis apparet. Qnare difcamui tiinere,^^ abijciamus ontaem de neßris uh dbus cr fapientia noflrafidudam.
Huius infulae.
Aegypti CT Aetbiopid-
Q_uàm pulchre effugimus,
E^l ironia,QMp dicat, Nihil nobis nofird foedera profucrunt.
IN CAPVT. XXL ƒ “i Tredidt
-ocr page 104-1
IN ESAIAM
Rædicit onus Babyloni, Pro^
H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B^ihloiiioS
m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'gt; uaftduer'mt etidm rcli*
ELSH^^aqf«'^ populi ludißjC^teinpluintitl quod Aj]yrij nunqudtnßcerdiit, Dcfertum maris.
Nott eA intelligendum tumen hoe de topö^ grdphid,fed de officio croperc^Maccipidtur defertum dHiue ^quod ßcidt dcfertd,ßcutmdre tnundansjd cA, quod ßt dcuordtrix mundiamp; regturum.
Sicut turbines ab Afrtco.
Crudditdtcm tudm crudelitdte pufiidin. Sh gnificdt dutcm Medos cr Perßts, per quos hoc pi ßAurtit.
EJam. SimtPerfe.
Omnem gemitum eius ccffarc faciam.
Gemitum 'mteüigeßcut ßtprd dcfertum, eA,quo dlidf gentes gemere Bdbylon ficit. Cotti* pefcdm,inquit,edm, ne ßc dlios dffligdt cr erU* ciet porro. Sic etidm gentium gemitum Deus ex* dudit,qudnto nugis (uorum cldtiurcs exdudiet i
Replcti funtlumbi mei dolore.
Sunt prophcticie Mimefes. Loquiturenim inperfonABdbylonioruin. Queruntur dutemde lumbis potißimum,in quibus generdndiuiseA-Qjidß dicdt.neq^ uim,ne^ fucceffium, uel dugeu*
di,utl
-ocr page 105-SCHOLIA.
Ji,uel rctiiundi impcri/ amplius ejfc.
Babylon dikda mea.
Vf rtc. Dilelki' nox poltt4 cR mihi in tere rorenttliie Hebe nacht.
Ponemcnfam.
Su^t ironica. Babylon eR capta pcutVera giliui de Troia dicit. inuadunturbemfomno ui^ ttoq; fcpultam. Ridet igitur hanc fecuritatcnt Propheta.Ciuap dicat.CoinmelJamini iam in J«4 fecuritate, Sed erit cum Babylonij feruos fuos non menfam parare ,fed clypeum arripere iubca bunt, (^«‘tre pro conuiuifs jjteculatorcs conflit tuere,pro compotationibiK arma ad beUum para=gt; re conuenicbat.
Vade Si pone fpeculatorcm.
Ad confirmationem prlt;ediâie calamitatis feefuentia ceu Jignum addit.Quap dicat.Dum uos commejfamini,ccce feruui meuf, quern Jjicculato^ rem conflitui, uidet aduenientes bofles in currU bui.
Etclamauitleo.
Puto b«ec accipienda dej^eculatore.
Cecidit Babel.
Cicuntur omnia ifla in confolationem ludet» Tritura mea.
E^l dmJgt;igK«m,«tr»»« refirendapnt ad I«« ad Babylonia!. Ego tarnen de Babylonijs ƒ s intcUigo,
-ocr page 106-IN ESAI AM
intcUigo, ^iiod ßnt tritura Bei, cfuos fit concab cdturui cr perdituruiDeui. ViUui arex dicitur ^uicqnid in area eR,frumentumfigc5 zy’c.
Onus Duma ad me clamat
eÆobfcuriis locui. Quidam dicimt Bunta ciuitatis nomen e(}e. Ego d«fra exifiinu) Du^ mam rcgiottis nomen efje,cr intcUigo Prophetant loqui contra magnam ifmaclitaruin partem, qui tn Arabia petrea funt.P.^ ZS“ hoc incertum, qujt ttem ea calamitoi ßt,quam prtedicit, pnt ne 4 Blt;lt;« bilonijsdnabA^yrijsuAßati. Mihi ucripmiüi‘ tnum uidctur cfje,eos ab Idumdii uafiatos.
Ad me damat ex Seyr.
Sfgt;r esquot; tdumlt;ea funt umum .Perftrtur ai me'Dumam,triftis uox ex Seyr .Hac conieébtrd du£hti,ab Iduinais uafiatos cenfeo
Cuftos quid de node.
Id eü,quantum de noéklupereü.Sunt enint mi* tniticd uoces, quibut ßgnificat anxietatcm obßß forumjferantium dicm^zx libcrationem. Dicunt enim, quantum de noék reßat ut redeat diei,ii eR,quern finem calamitatisßgt;cremui ƒ
Venir mane ôC nox.
Fingit rejfondere eufiodem depgt;eratis ek uibutyO“ au^re dolorem.Ptiamß dies ueniat,ta^ men fequeturalia nox,id c^l,nullus eü calamitatis ßnis. Signißcat igitur extrcmaindcß^erationent hac Mimeß. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si qud ritit
-ocr page 107-SCHOLIA. 4«.
Si quaeritis.
Verte.Si ciu£ritis,([ii£rctK,rcticrtitn(ni ZF uenietis,
Dixi efjè mimitiea, imiMur enim obfefjbrum uoces.Qtuß dientconfolntione poteflit trigi, etinmfî dixero uobis, quod illucefcet,non contentifidtm reditis, GT denuo de eddem rc in» terrogdtis. Sic non poffu^t impij erigi,quiA non^ hdbent tterbum,cui tuto inniti quednt.
Onus-in Arabia.
Hie prophetdt contrd aliunt filium Keddr, Gcne.tf. Eâ Kcdrfr Celebris KAtio inter ifmdelitds.
In faltu in Arabia habitabitis.
Id eil,tdtitus crit hofiium exercituf, ut ru= more tniitum exciti, omnibus reliflis,in folitudia ttesprofùgidtis. Deddnim dicunt ciuitntem Ard» iidfidnefeio.
Occurrentes fitienti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;
Ironicd infultdtio.VoS uicini,qu£fo, exhi» bete miferis hominibus Gr exhaufiis idm fitgd, dqunm qud fe recrcent._
Qui habiratis terram Auftri.
Hebrai, Qui hdbitntis Tbem4it,qutepc di» eil d ßlio Ipndelis.
CAPVT. XXIK
Frophetdt
-ocr page 108-________ IN ES Al AM
Rophetat calamitatem ipfi
■ fiHo Sebn4. Dubitätur AUtcm quit Hdnt htec cdUmitiH fùerit. Ego fen* tio prioretn iüdm Edbylonicâm fuiffe fub ioid* chim, lt;]ua principes tantum Babyloniam funt transldti, Vocat dutem Hierufalem uaüem uißo* nis,quod multos Prophetas, quos uidentes uocd* bdnt,hdbuerit. Nomen quoq; uaHis tdcitam ob* iurgationem continet. Quafi dicat. Tu Hierufd* tem,qute hdâenus,cum floreret pietds,mons celc* bcrrimui fùifti,humilidbertSfCr ex monte in udl* lent redigeris.
Quia afccndifti in teéis.
yel metu hoflium,ut nos abfconddtis, uel ut ießndatis uos contrdhoflcs. E/lautem conßru* Rio hic muertenda.Vrbs plena clamoris, popu* tofd cxultans ( fcilicetf hdRenus tempore pd^ cis ) quid eR tibi i GTc.
Rcceditc à nie,amarcflebogt;
Prophetd hic inducit affèâunt plordntis,amp; lugentis populi,dedcccptd clade àNdbuchodo* itofor.
A Domino»
Hoc dddit ut cr Jùos dd pcenitentiam uocet, fy uiRori£ gloriam Bdbylonijs adimat,
Afo^indopmcte.
Ideß,
-ocr page 109-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4?”.
ïd eR,ïdeo eA dies mterßSionis^ ([uia nwa ^iitfabruitur hofles monti immitKnt.Obfef* fitm en'nn Hierufalem^nip fe dedidijjent uaflare decreuerant.
Et reuelabitur opcrimentum ludæ»
Cittiequid abfconditarum opum babent ih btd prometur,cr außretur ab hofiibia.
Domus faltus.
Qaü fnwlfit ligM ad adißcium iHudjeonuea erant. Porro ßit ca domtii,m qua auixa fup» lt;nbsp;peUex ajferuabatur ut patet ex Paralip.
Domos numerabitis.
ld eil,cenfebiti5,exigetK pecuniam per ßn* gulof donwSf proptcrea quod ad fummant paupet riem ab hofie redaBi eflis.
Et non uidebitis.
Deusißaßcit,fed uosnon cogitatis,uos tam calamitdtem meruiße. Sic folet omiiis pita,panam pro cruec er martyrio interpréta* tur.
Et uocabit Dominus.
S«t illam calamitatem ertmt Prophet£,qui noshortabtiMturadpoeiiitcntiam, fed nihil proa Mouebunt.
Concedamus S(.gt;-
Snnt uoccs contemptorum, er irridentiun Prophetam,qtti contenmuiit iudicium Dei. Agite me
-ocr page 110-IN ESAIAM
iUc pr^dicit nobis nuld. At nos interim eonimepgt; fdbiinur ZJquot; agitabimus conuiuii, priufguim pd» tiamor ifld^QUdp dicAnt.Hihil iftorumfiet.
Q_uidtibihic*
ruit hic priecipuus uir in äuld, ZT tjud/ituni iippdret inpgnis hypocrita, guem nemo iudicare potuit,prater rpidm. Porro hie itcrum con/im* diturordo.
Ibi erit currus gloriæ.
NoMt fiducidm huius Sebna in opes cr db gnitdtein funm.
Ecce Dominus.
Verte fic.rcce ComUtm proijeiet te,pcHt proifcit gygds,Gr operiet te, er circumtigitdbit tf /?c«t globum in terraßiaciofadd e^^poficjtfâtn ' fiicris proic£lus,Gr ueneris in rabilonem , ibi U= ânberis furfum dc deorfum,pcut globus.üulld tb bi neef; corporis neej; dnimi quies continget. Por* ' ro dicuntur hoe dd iüos quoq^ terreiidos, quibtis hic SebnA dutor fint uerbi coiitemnendi.
Domus dominorum tuorum.
Eü hic diuinAiiduin, qui nam fint llli domi* ni. Videtur fuperfles poil Ezechiam fitiffc fub tidnAffè^qui quoq; eü captiuus dbduébis.
Vocabo fauum meum Eliakim.
verifimile eü Eliakim cr SebnAm dduerfit* rios fiiiffèjquod hic contempferit ucrbum,ille co* lucrit çr eredidcrit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et dabo
-ocr page 111-SCHOLIA.
Et dabo dauern.
Dixit de more ittiui gentis. Sul})ende$Mt fftim clitues ex humeris. Signifiât autem iUunt ptæficienduin tbefituris regies.
Et figam eum ficut paxillum ♦
e4 infignis commendatio boni pij nM’s ^iflrjtHi, (juod fit Deo gr^tm, quod Deut euin ^e^tur^figitficut cl4uum,ne pofsitcoittnuf-ucri.
In domopatris.
ifla enim glotid redunddt dd pdrcnlet, Vaforum diuerfa genera ♦
Sufiienddm in ifium uirum omnes miniftrof, idedï,gubernd,btt totdtnpolitidtn. Sunt enim dtle== goricd.Vdfd pdruuldfignificdnt pdupercs. Vdfii crdterdrum,itent necclfiirid officia in Rcpiiblicd, M fimt Idnifipiftores erc. Vafa mufieoruin fiint officid qu£ dd orrutum pertinent, ut mereatoa tfs crc.
In die illa auferctur.
BeiKdiäio diuina e^ hdbere bonos magia llrdtits,Sedfict,inquit,ob peccdtd populi, ut dos minus,er paxillum,er obedientes fiibditos tollah Atcipio enim hac KondeSobna,feddeEliakigt;a fub lofid.
XXIII.
-ocr page 112-IN ESAIAM
Adenus Prop h eta futuram caUmitatem pradixit, ipß Hieru/d^ lent cr uicints gentibmßre omni* buf.Eeftant TyriKGrSy^n,dequi* hoc capite agit. Ottia autetn
Tyrui bis captd cr ujjtata eR. Primo it Ndbu* chodonofor,Sicut efl Ezeeh. *■lt;». HeMe db Ale* Xdndro, Puto eum de pofteriore cdptiuitdte pcf Alcxdndrum ßfkt,lociui.
NauesTharfiSf
Nduesnuris. FuitenimTyrusmdritinM,C!' , cldrdmercimonijs.
Terra Chitim»
Hoc KO)gt;«nc non Mdcedonidmtdntum,fei totdmEuropdmdppellaffc ludeeiuidentur. Con* uenit tdmen nomen,cum nomine MdccdoniiC, »» gud Alexdnder regiiAuit, Atq^ hie locus ßcit, ut nondeNdbuchodonofor ,fed de Alexdndrohoc cdput dccipidm,
Negociatio Sydonis*
Ab Aquilone Sydonij, À Meridie Aegyptus, conuehebdnt Tyrum merces.
Mare,fortitudo man's.
Sic dppelldt Tyrum, quod mdrifkerit po* tentißsimd.
Nonparturio. nbsp;nbsp;nbsp;Sumfierilis,ßioliatdci*'
uibus,?^ udßdtd. MitMtur eundern ujßitatem Sy* dont. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liunquid
-ocr page 113-SCHOLIA.
Nunquid non ueftra ♦
Infultat fiducie potentißim£ ciuitdtis, non nifi per monArch/K potuit cxpuguAri. Securit igitur hutc prophed£ non prim crcdidit^ qit 'Am re ipfd experirctur,
Tranfi tcrram tuam quaÇi flumen.
Inftgim figura,quii dijjierfioneinfiituratn pa giiificät. Sicutfiumen prono curfu rdpitur.,omnû pok P relinquens.Sic uos ucflrm fedeSjciuitatent ucflritm dbd^ relmduetii.
Non eft cingulum ulnra.
uocdt politijntiimperium,re» gnum.Sicut lob.ii: Baltheum regum dijfoluit.
Manum fuam extendit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i
Facit pbi (idem Propheta, Non uanA font qu£ priedico,(}uanquam tu,fiducia uirium CT opum tuarum mflata, impoßibilia ejfcfentim. Is fnmi qw Pharaonem cr Aegyptum, item tcrram Chanian domuit,te quo^; domabit.
Filia Sydonis in Chitim.
Id ekfSydon uaftata À l^acedonibm^
Eccc terra Chaldæorum.
Eft obfcura fententia,lt;]ute p aSiue accipia» tur,de uaHitate Chaldaica ek inteUigenda. Ego •mtem pdfsiue dcdpio,utpt fententia» Non potes fit reßflere Alexdndro, qui te expugnabid Is ffliw Babilonem quo^, ubi wndum populm eii, g id dl.
-ocr page 114-IHÈS'ÂIAH
(ici eilfUbi no/idum moMrchù eii ) elicrtet, Sflt» tentiaHcbrieii ßc ßrcreddipoteR. Ecceterr^ Chaldieoruin,i» ciud nondiim populu{,cju^nt Ajjttf fùndauit, ut nMtgdri poßit, crexit turns, amp;nbsp;extruxit pdlatid,cr tdnwn poßtd e^l in ruiMm.
Eteritin die illav
Annor«w numtrui cum Edbilonicd cdpft* Hitdtc ^uidem conuenit-Sed tws de Mdcedonibus uccipimus. Dicit dutcm futurum ut reßitudtur Tyrus,çr reßorefcdt poü.xo.dimes.ct' célébré^ turmUteris. Iden'mßgnißcdt per cytbdrdtn. Vowf meretricem db idolorum cultu.
Et auntnegociatores eins 3(c.
Ego tnteUigo de ßituro regno Chrifli,lt;ptod G“ ipfd Tyrus conuertendd eü dd Dominum. Di» cit igitur, poßqudm rcuerfd. fiterit^dd fuds twgo=gt; cidtiones imminebit regnum Chrifii, quod Tyrttt quocf; dmpleamp;tur. Sicut tcfldtur Lucds Act.t-f.
Vt manducarit ad faturitatem ♦
Non dbutuntur opibus dd pompdm CTdd luxum,ßcut dnted,Sed dd necefsitdtem çyquot; dd ufum. Aient er iuudbunt fdnóbs. Eä m4g»M com» menddtio Tyri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘
CAPvr. xxini.
-ocr page 115-SCHOLIA? f«;
|PS?®Ropheta poftquam pevuid-'
U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n^tiones, CT gcntes dij})dciatas
II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tattdem adfitum populunt^^
i^c oritur lt;juieflio,de qua udfla»
tione dicat, Q2«lt;iilt;w generaliter dccipiimt de extrem iudicio, utfît ceu conclufjo pirticuldrU comnüMionii,quam haätnuf traibtuit. Vcruta tgo puto eum loqui de Udßatione qute erit circ^ tempus fidelis Tyri,Hoc eä de udfldtione SyJMa gogi çr populi illius, de qud Chrifius Matth.t^,
Q^uia Dominus locutus cft»
Hane eldufulam addit contra prtefumptioa wm ludieorum, qui fecuti confemnehant hd( nM,quod er faniln er bene nuinita ciuitas ejjct» Ikintinui dixit,mquit,çrne('eUdrio fiet.
Defluxit terra ♦
Tcm ßgnificdt ludieorum terram,À Ik« deishabitatam.
Languet altitudo populi terrae *
Diferte dicit dltitudo,ut ßgnificet reliquidt faluandof. Diftinguit enim altos ab humilibnff quare non mteliigi potefl de extreme die.
Et terra prophanata eft»
Hddrnuf de paena,nunc de culpa,quam tri* plicem fiiijfe dicit. Primo^ quod prophanauerint terramthypocrißtZy zelo qui non erat fecundutu Jeientiam. Secundo quod peccarint in legem, g * peroperet
-ocr page 116-IN ESAIAM per operd »Mnififte contraria, eam^; Jeprauauea rmt,pcut eü M^tth e.Tertio, quod promifsionia bui de Chrifio non credidermt, ipfunt uenientcM non receperint cfc. Hör quoq; pofiremum menta brum arguit de ludieorum tantum uaftatione i»a telligendum Prophetam effe. Neq; enim gentes habuerunt foedui cum Deo.
Ideo uorabit terram maledidio *
Reßiicit Propheta ad maledichones, Df«» tcro.is. eÆ copiofa Gffigurata deferiptio,
VaftæportXt
nullus Senatus, nuUum forum ibi cA, nuUa exercentur iudicia.
Q^uoniam üc crit in medio
Hunc locum fie uerte. Quia fie crit 'm mea dio terrie,m medio populorum, peut cum decutia umturoliude,et ficut racematio, cum finita eP um demia. AÜegoria autem htcc efi. vinea eP terra Judaa. Botri fiunt tarn procercs, quam plebs. V'mdemiatores fiunt Romani. Quemadmodum aua tem dum coÜigumtur botri, qult;edam uu£ pernea gligentiam u'mdemiatorum rel'mquuntur, pc uaa fiabitur lud£a. Supererunt tarnen reliqui£ qu£a dam, qu£ fieruabuntur, ZT coUigentur 'm ecclea fiamfidelium. Reliqui£ ift£ fiunt Apoftoli,qui leuabunt uocem,id ep,annunciabuntEuangea liumfOr laudabuiit mifiricordiam çrgratiam ''ybrißi
-ocr page 117-scholia. ff.
iubildbuntin fupcrbid. Domini, non m fwi operibiK,dut legis iufticid autcm fitper^* bidDominijUi^ru Chrifli, per quM ß^us cil Dominus omnium, conculcdutt didbolum,pcc-cAtum, mortem Gf mundum. Sicut trdSkit humc locum Paulus in Epifiola ad CoUo/Jenfes.Utec iu=: bilatio non in angulo iudaico, fed a mari audiea tur,id eil,f})argetur paßim in gentes,et peruadet^ totwm orbem. tntelligit autem mare mediterra» tteum,per quod Pauli curfus juit,ut eil in Ablis.
Ideo in dodrinis laudate Dominum.
Signißcat Euangelion cffè KafTrocpopov, er non ßuflraprtedicari, Gentes enim credent, ^3“ laudabunt Deum, Porro quad uertit,in do^t üriniSftu ucrte,in uaUibus.
Laudes audimus à finibus terræ.
EÄ q«cnmonü,q«it déplorât populi fui inßde litdtem.Gentes auide Chrißum excipiunt, ineum credunt,et hetantur. In me autem mira macilentid eß,id eil, pauci ex lud^is hunc Chriflum fufeia piunt,maxima pars contemnit er odit eum, ßcut Iohannes dicit.venit in propria, er fui eum non receperunt erc. ■ i ■
A finibus terræ ♦
Signißcat efßcaciam er curfum Euangelij. Kaäenus in templo folum cantari Pfalmifunt foa litifHUwauditur carmen de gloria iufiorum à g } mari
-ocr page 118-IN ESAIAM
guri ( mb enht plurakm numerum ) id eâ, de iucundifsitM or fuauifsinu iufticia^qiM fuos Chri ftus ornAttquod remifiio peccatorum,ui{brU Sathanie,peccdti,m0rtif ey mundi, nobis dotuM e^ per Chriflum tfiue uUo ncflro merito,grdtis^ Latinus interpres erruuit, quod trunfiulit Seere» tumnuuinmibi,aomenenim tMeilentimm Pÿ^i* fieat,rton fccretum.
Formido SC hqueus 5C fouca fupcr te.
tormido eil, quod timent ubi nuüui eil ti* Kor ,Impia en'm doilriM inquietum corßcit. Luqueus cr ßuea poffunt uel ad do^inem uel dd cdlamitatem refirri, quod de errore m crrorent^ de caldmitate in cdlttmitatem ruMt.
Q^uia cataradæ de excelfis apertae.
^atio,quid diluuium irteopprefsit eos, Sicut ebhus.
Nonpoterit refifiere ealdmitdti, nee px, neeeertd Jedes erit. Sie ddhuc hodieudgifunt ludei.
Vifitabit Dominus fupcr militiam cccligt;
Vdrie expofitus eR hie locus,pLeri^ cut» eecipiunt de diemonibus.Egp,fdluo aliorum iudh do, non difcedo ab argumenta de uaftatione Sy» Mgoge. Hilitiam enim call GT reges terre uo» eat populum ludaicum, qd [oim habebat eultutn
Dei,
-ocr page 119-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fti
^ti, CT itùlitabdt Deo. MinAtur igitur,ßrcj ut tdndem lUa nülitid cali er reges terra, hoe eü, fieerdotium er poUtidtdiumitus mflitutd,peregt;i lt;tnt.vtitur dutem nugnificis hts nomir.ibus, Milia tid caeli, er reges terra, ad notanddm prafunta ptionem,er fuperbidm huius populi.
Et congregabuntur in congregatio.
dmbigud fententid, qua poteA dccipi 4f wort«js,er de uiuentibm. Ego rtulo 'mteüigea re de mortuis, utßt fententid, quad omnes cona gregdbuntur ceu in unum ßfeem, er/erudbuntur “d futurum iudicium.ldeo enim dddit, poR mula tos dies. Si de uiuentibus dccipidtur,hac erit fèn» tentid, quod ludai congregdntur hodie in unutn ßfeem,id eü, in edndem perfidiam CT increduli^ tdtem ,er referuantur dd iudicium ere.
Etcrubefcctluna*
Cum Chriflus regndbit per pradicdtionem Apoflolorum(hi enimfenes funt ) tune erunt ima pijs ludaorum reliques er fol er lundobfcurdti, ^oeefl,iu tdntddffliftioae, trifiieid,dolore,dna gxfiid erunt, ut etidm hoc cæli lumen ingrdtum eisßt. Sic enim dccidit turbatis mentibus, omnid quaoffTruntur,triflider turbdta effe uidentur. Hune dffèébim meefli cr Udrie turbdti dnimi Proa pbctdhicdefcribit.
Z Argumentunt
-ocr page 120-IN ESAIAM
CAPVT. XXV.
■ramRGVMENTVM idcmeAcutit (upcriore citpite, nip guod hie alijs uerbif dlijsq^pgttris Hafiatiottem de= LÂfâfâ^/crièît. Orditur 'a, grdtUrumdilio* ne ,fub pcrfond eorum, qui remdnfe^ runt ex udftdtione.
Cogitationcs antiquas ♦
Mirdbilid,,^ cogitdtionef,funt proimfsio= net prophetite /îiilt;e pdtribut, de fùturo regno Chrißi.
Vrbemfortcm.
Hierufdlem pc nomittdt propter prffunt^ ptionem de tentplo,lege,C!r cultu Dei. i Pallatia alicnorum*
Vocdt dlictws propter inpdelitdtem.Sic Pli» nius Ub:t. cdp, dicit , Uicrofolimdm omnium OrientK ciuitdtum cldrißintdm fuiffè.
Super hoclaudabittc.
Hdâenui te pdruui cr pertindx popuhts 'ut dngulo ïudlt;e£ coluit, iUius loco hdbebif dmplum potentißimum populum,omnef gentcs fcilicct. Es fortitudo humilium.
Venite dd me omtws qui labordtit. Pduperi» lut Ludngelizdre mißt tne ç^-c. funt 'mpgfies confohttiones,
Sictit
-ocr page 121-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒƒ.
SicutæftusinfîtiôCc.
Chriftidni uincent,non rcßllendo, fed pd=» tiendo.Dicit enim^quod ipfe Dontintu exiccdbit. Hoc exiccdre fit,(iudiido ceffat bcnedicere.
Et fadet Dominus omnibus popu.
De mdihtione impiorum dicit.Dominttt pdgt;i fdbit conuiuium 'm monte hoc,id e^l,totum popu^i lumcongrcgdbit'miiicrufdlem,ibi eos ßnetper Rojjmköï niAihri. P'mgue$ funt diuites, Medulla enim ßgnißcdt quic^uid eil tenerrimum. Sic me^ duUd tritici,id e/ljOptinwrntriticum»
Vindemiæ defecatæ*
Verte.ïecium exprelfarumjd e/lßtd dele» bit ut ne fees guidem relmqudntur.
Et prædpitabit. Verte fie.
Et deuorabitur in monte ifto fades , fingulorum inuolutorum.
id eB, muolucrum perdet^ quo omnes funt ifiuoluti. Voedt dutem ßeiem inuolutorum mor» tem peccdtum, quibut omnes homines funt 'm:! uoluti. EÄ enim mors cordm Dco ceu inuolu» crum,quo totus mundus 'muolutui eil. Hoc inuo» lucrum in monteZionßd eil,'m Eccleßd, dußre» tur d pijs. Bic en'i/m Pudugelijfuéhts fÂjCr efß» cdcid,ut mortuos uiuificet,CT mortem tolldt. Di» cit igitur Prophetd.lmpq ludainMiUbumtur,fed credentes, qudnqudm ßnt muoluti multis mdlis,
i S i ferudbuntur.
-ocr page 122-IN ESAI AM fèrudhuiilur. ChrifiM enim morteitt dcuicit ,ul nullum 'm credentes iui babeat. Vocdt ficiem id ßcilitdtcm deflruendte twrtis.
Et aufcret Dominus lachrimam *
ChriJiijni 'mfinitif dfflifhenibui exercent tur,eiefunt ccu operculd,^uibus nos mors 'muoltt^ tos tenet.Sed Dom'mus,mquit, operculd ifid dU* Jiret.
Opprobrium populi fui;
Nihil eti'tm contemptius e^b,qudm Chriflîd» tii,Suiit enim Ko-dlf/xoiTOL 7rsjl4-»^i-etTa» ficut Pdului dit. Hoc operculumlt;iuo(^ iiußrei Chrißiis.
Et dicent in die illa,ecce Deus nofter»
Hic eil pr^dicdtio Chriftidnorum,cr uni» eus neui Tefidmenti eultus.
Manus Domini in monte ifto.
Virtus GT poteßds Dei mordbitur 'm 'E.ccle» fid,lt;luid libcrdt cr letificdt eum. Sed contrdriuin dppdret tttm,eum 'm tribuldtione eH. Vidctur enim nunu didboU premi.
Moab triturabitur*
tietonymid eä. Modb pro Syttdgoga in» creduld, guiC non conuertitur. Ed pdrdbitur dd triturdm,id eil, erit dbieäißitnd, conculcdbitur pjßim 'm toto orbe.
Et extender manusfuas fub eo.
Queinddtnodmt
-ocr page 123-SCHOLIA.
Quenddmodum premit d^udnt tjui Mtdt^ Sic Dominut prcmct pcrfelt;iuetur ludlt;gos,(iuos cun^fecontulermt.
IN CAP VT. XX W.
Adcnus Synagogæ Si regnt îuddiei Hdßdtionem defcripfit. Non potefi igitur Cttnticum hoc !iuod feguitur de tcrreiuHierufdx em intflligijScd de EcclepA eSt eccipienduin.
Vrbsfortitudinis.
Hdbcmus nunc abam urèent, in qua eß Jda eerdotitm er regnum Chrifti, Cuiut muri funt ftlui cruióhridyetidm'contraportmt 'mßri.
Aperitcportas.
EÄ defcriptiociuium,Ecclcfîit pdtetomni* tut uolentibut intrdrc.
Tu fenias pacem.
Bf cdpite er rege huiut ciuitdtis diciti quod pdeem feruet uftditj;, ßrb contra mundum, cdmem er Satihdnam,lntut contra confeientiam; Sed hec pax non retinetur nip per jj^em id quod diligenter cAobferudndum. Qgi enimnonfidit in Ch«yiHm,n«nq»Mm quictiu crit. Fidere d«teni idr® difficile eP,quia caro [emper qu^it aliquid qu9
-ocr page 124-IN ESAIAM
^«0 tato niti poßit,nec potefi rebut wtt äpparftt* tibus fidere.l
Sperate in Domino in £temum.
Nolite deficere in tentutionibui/emperß^f* rdte.Nonfi-dngitur Deus Udio iHUdndi,mgt;do iV)! non frdngdnwr ttedio J}gt;erdndi zS“ vnuocdndi.
.ERdUtent h^c Udldc neceffarid ddmonitio. thdn enim db initio mundi idtn exercitdtus eSi,C^ guotididno ufu ߣius cdllidior.ïUe fî magnitudint tentdtionS uincere nos non potefi,dfsiduitdte nult uincere,donec deßtiget. Sitpc igitur cupientibiit nwri,non permittit ut occiddntur,ut uel Udio uiit cdtjeptdndo ui et dftu uincere non potcft.At^ httlt;^ furnntd Sdthdiiie nequitid cft,dd qudm fuperdnddin, his GT dlijs fcripturtC fdnïl^ locis conftrmdndut animus eil,ut ijuemadmodum ipft non deßtigdtut impugnando. Sic nos dßiduitdtc precdndi cr randinonßtigenwr, donee uincdmus. Quid do» minus Deus eü petrd lt;eternd ( inlt;ßit Prophetd hic ) Mdior cÄ lt;]ui in nobis eü,qudm lt;]ui m num* do eél,qudntum iftic doli eü tdntum hic ßrtitu* dinis. Sperdte igitur,Gr nolite ft-dngi cxc.
Quia incuruabit habitantes.
Hifc pertinent contra priefumptionem,ßcut fuperiord contra dejperationem.EAcnimperpe* tud antithefts ad finem ufq;, quod impij peribunt, pif ßerudbuntur. Ciuitdtem altum nocat Hierufa* lern. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Conculedbit
-ocr page 125-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff.
Couctikabit cam pes.
Defcriptio ciuitatii iacentis 'm ruÎM.Qÿifi iicät. lAùri Gr dggcres tui igijuttbuntur folo,M pcdei trdnfjre poßit.
Scmita iafti reda eft.
Id c/i,pi/ pro/pere dgtmt,hdbent boUAm con» fcientidtn gtc. Mdnent m ßmplicitdte fidei er uerbi.Sicut Pdului 0uoq; dicit Gdld^^, Quicuniji hdftc rcguldm fecuti fiiermt,pdx fuper lüos.
In femita iudiciorum tuonim.
Quid in mdgnoufit uerbi fumus, ideo in ue» rd doélrîM GT /pe mAnemm.
Memoriale tuum.
Memoridßgnißcdt priedicdtionem benefit darum Chrifii. Et dicit quoq;,nomen tuum,natt noßrum.
Cum feccris iudicia tua in terra ♦
EHinßgiiis locus de pr£dicdtione uerbi ex» temd,quod no debcat redire ßneßu£iu.Vocdt iu» didd,quid Eudngelion ddmndt omnium hominum operd erßudid, GT Chrifli tdntum meritd ofßrtt quibus nitdmur.Abßentibus hii iudicijs/educutur homines, Gr impietds difeiturfub jpecie iußiciiC, Ergo »tüwwqj tum eü uerbum Dei,ibi nec iußi» cid eSl. Ergo totus Pdpdtus cÄ merd miufiicia, quid uerbum Dci perfequitur.
Mifercamur.
EÄ
-ocr page 126-IN ESAIAM
E/i occupatio, impl'uf etiamfi offcratuf ei gracia per uerbtim, tarnen non dijeit iufiieiatn. Sed debet not contra hoc fcandalum fuperiorfen» tentia confolari, Vt quanquam not nuUttm, uel modicum admodum uerbi proßäum uideamut,ta* men non ceffemm à docendo.Ueqi enim ideo,quia impij non conuerluntur, celjandum eä ab officio docendi. Semper enim funt aliqui, qui cupiunt doceri.Tumß nihil aliudßt,occupatur tarnen lo» eus, ne Sathan pofsit fuas peflilentiof docere^ amp;nbsp;ffiargere in homines. Non igitur doUrmieffied ho* minum uicium eü, quod non omnes conuertuntur. Id priedicit ffiiritus fanélus, ne offèndanuar amp;nbsp;ideo ceffèmus à docendo,
în terra fandorum iniqua gcffit.
QMfmadmodum in corpore humano ftereuf, fie etiam in Eccleßa impij funt.,quam eSquot; tyranni amp;nbsp;ßlß ßatres exercent. Gculi habent fardes faiU,habent crttures,Sic inter doilores in Ecclc* ß a,printer auditores, neeeße eil quo/dam malos
Non uidebit gloriam Domini»
Deus Ecclelie fu£ dédit ßtmma bonaßuioU filium Ckrißum ,ßdem,quie omnia pericula uia* cit,Hcra bona opera,ffiiritum fanólum,intelleéluta fcriptur£,pacem confeienthe eyc.Sunt autem htc funima bona teihit Zf lotet gloria Domini fub paupertote
-ocr page 127-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi,
tgt;dU(gt;ertite,ignotniniä,mfirmitJtibui,et alijs tn4a lis.quibai Eccleßa À SathdM gt mundo opprcffif iacct. impif igiturtitntum in ilium extenum dem intuentur.Ect boM dixi,non uident.üoe uutem pcrindc eil, Ji quis non freiem homi:* nis,fed lurpiores tuntum corporispurtef cona tcmpluri GT Micdrc uellet.Ob Icue errutumßd» tiw exelamdnt.Ecce EuungcliJ,lt;iuod docent,fri(a (ha. Qgod antem per Euungelion d tyrunnide Edp£, i purgatorio,d confifrione gt db innumea Tis dli/s oneribusliberdtißnt, non uident. Multo minus uident remifsionem peccatorum lt;juietds confeientids, ttit£ £tern£ certum ßgt;em, Mortis er omnium culdmitutum uidorium gtc.
Domine cxaltata eft manus tua.
In medijs i/iis infirmitdtibus gt luboribut Ecclefî£,mdni(s tud cA exaltatd, qnia Chrißidni quotidie in pcccutis iufiificdntur, in morte ui» ttunt,in ignominid Idudantur cr glorioß ßtnt,hoc impij non uident, quid iudicdnt tdntum fecundum externdm /peciem, GT fccumdum ßercord. Sic eum lohdnnem Hufs exurerent, non uiderunt WM» num Domini extentdm.
Videbunt amp;nbsp;confundentur.
Cum uidebunt munum extentdm', quodnon pof int opprimerc Eccleßdm, ex gentibus confld“ tdm,irritdbuntur donee percdnt. Videmus hdne pxnAitt 4dhuc wj ludieis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.Domine
-ocr page 128-IN ESAIAM
Domine dabis pacem.
Quu Ecclepd omnU ciu£Idhetf 4 Chrijio hdbetfZr omnid qute fÀcit,CMfto opemnte frcit, et quid robur/dpientidpufiicid crc.qudm hdbctj Chrifiie^lj Ideo fidbit mlt;stcrnumtutdfRurfus quid dduerfdriorum iufticid,potentid,operd tjc, ipforum proprid fitntpdco pcribtMtt.
PoflTederunt nos domini abflt;p te.
Hic defcribitpieciem çr ßercm Eccleßd, quodIcilicet idcet oppreffd d rnundo, non regit, non iudicdt,fed rcgitur cr iudicatur, Secundunt illud, Uldior feruiet nünori, ltem,ln mundo prelTurdm e^c.
Morientes non uiuant »
Not oppreßi recorddmur nommistui,amp; licet uidedtnur nwrti trdditi, tdmen confoldmur no!,quid fernttaquod dduerfdrij, qui nobii domi^ ndntur,morientur, non uiuent,hoc cil,non hdbebuntß)cm uita in morte, qudm nos hdbetnus,
Indulnfti genti\
Cum ludiei noluiPcnt credere,conuerfufes dd gentesßm qudx fpdr/ißi uerbum gt reÿuim tu^ um.Sic dduerfdrij uerbi corruent, Verbum autent Domini mdnet in £temum. Porro fic uertes httmc uerfum. Adiecifli genti Domine,ddiecifli genti, glorificdtus es, çr prolongdfii ufq^ ddfines ter^ r£.
Domine
-ocr page 129-SCHOLIA/
Domine in anguftia requifieruntte.
Sicutßrrumj^lendefcit ufu,ftc ChrifiUs nitf tentationibus eruditur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim uerbum uir^
tutcm fuam cxcrccre potefifttiß in tcntatione» Rwtoi macht frame kinder.
Sicutprægtians.
Omnis tribulatio piorum c^ partiff, (Jtta nouut homo paritur,Gr uetuf moritur, quo fides crautoritcK uerbi augefcit. Quod Latinuifrcit^ pcpcrimiis fi^iritumfalutisfrc ucrte. Etaiigimur ut uix Ifiiritum trahere pofrimuf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’
Salutes non fecimus in terra»
Q^anquam anxie laboremus, tumen nihil neq; predicando ,neqi comminando,twc mala per« firendo apud mpios profidmus^manent cxcucati in frnfucr corde ftto.
Viuent mortui tui ♦
Sicut Paulus.z.Corin.^. Ecce morientef 0-uiumuis.Chrilliani quando mori putantur uiuunt.. In me pacem habcbttis,inquit Chrifrus.
Expergifcimini.
eH promißio Chriftianorum mi uitu. Vos qui eftis morti expofrti,nolitc dcficere. iubi:= late qui fcdetis in pulucrc, id cA, qui iudicamini ab imp'tjs mortui efre.
Q_,uia ros pratorum ros mus»
Gigantes pcribunt,Ghrifliani autem uiuentf h Çf uiucnt
-ocr page 130-IN ESAIAM
CT uiucnt pne opere huniAno, Sicut ros ßnt opert huriMno dcfupcr depluit. PriXtcred fanguis Chri=‘ fiidnorum ccu ros eA, quo Zcclefid rigatur, amp;nbsp;tyruani fubiguntur.
Vadc populus meus»
Ehidem cum Ffdl.^^.lr^lfcilnini ernolitepee* cdre. Hoc fÄ fßiftinete msnum Domini,amp;pdti* mini.Momentum cR,?y ecce falus aderit. E^ d«« tern infignis confolatio, Sic Chrifltes in Euango Iio tempus affliihonis modicum appettdt.
Ecce Dominus.
Inimici tui ddbunt pocnds,non enim mdnebit fdnguis ilie occultus Z3‘c.
CAÎVT.
Oc capite fisnificat foie,ut (ubdducntum Cbrifii uißtetDomh nus per Eomdnorum glddium Aegy* ptios,Affyrios,çy ]ud£os,cr omniit dlid mundi regttd, ut itd pdx in toto orbe pdretur,cr Eudngclion tuto per Apoftolos in omnes terrdsljgt;4rgipofsit. Demde dd Ecclc* ßdn^Uim redit.
Gladio duro.
Sic Hocdt Romanos, qui À Ddniele quoij; firrei dicuntur.
, LeuidthM
-ocr page 131-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fS,
Lcuiathan.
Scnptura allcgoricc mundum^mirk,^^ prina fipes mundi, nMgtwrum pifcium twmiae uocat. Sic Ezechiel regem Aegypti uocdt nrdconera in fiumine.Itahic L.cMdthdn,id e/l,cete, uocat tdia Aegyptium quim Ajjyrium,quorum alter ad Ea» phratem^alter ad îüilum imperabat. Tortuofutn i'fuiatban uacat quietum imperium. Rcéhimau=gt; tern uocat beüicolum.Sicqi omnia régna comple=gt; XUSeft.q.d.Et iUaregtta,qu£ fumtin afsiduo belli ttfUjÇy- qu£ funt quicta, omnia à Eomank debeUa^ buntur, ut fîc pax paretur Euangelio. Coetum fnim feu Draconem pofuit pro plurali. quafi di^ cat, Quicquid ubiq^ cA imperiorum,cr regno* rum çy principum.
In die ilia uincamerîSCc»
Subiugatk iftk regibus turn caiitabitur de tiinea eleäai,hoc eÂ,de Ecclc/ia fanékl^quant op* ponit umeie,de qua eil fupra capite.f.
Ego Dominus cuftos eius.
Non dOTpIi«« îàofcs, ferui mercenarij^ fed Dominus erit Magifler, pater fEpifeoput, Rex,Sdcerdos zyc,
Propinabo.
Subito irrigabo edm,adero in confolandis pußllanimibus,C!quot; ita prüfens adero, ut ne filiunt ^uidem décidât.
b * QttfS
-ocr page 132-IN ES AIA-M
Q^uis dabit me fpinam.
Eiec dicit contra noflras cogitdtiones, ^uas caro GrSathanin tentationibiu fuggerimt. Sic enim tum fblemns, cuflodiam pro ßirore, uirgant pro ira interpretamur. Obiurgat igiturnos,G' dicit, ne ueniat tibi in nuntem me /pinam ue^ pres elj'e,quod contra te inftituam pugnam, cjuod tc conculcarc cr fuccenderc uelim. Sathan hof cogitdtior,es tibi immittit, qit^ contra fidem CT impialiint.CiUdreeijcecaije:^ caue aSathdtta, qui (c in imaginem meam trdnsfigurdt,ut ignis CSquot; ^ina effê uidcar, qui [urn confoldtor çr redeni^ ptor crc.
Q_uis tenebit fortitudinem meam»
Quit efi qui me impedit, quo minus uinednt meam colam deßndam. Sic uidemus ofßndi Chrifium ijs cogitationibus, quæ ex redemptore Grfrdtre,eum nobis iudicem cr inimicumficb imt.
Icuciet pacem mihi»
Nemo mihi reßftet,quo minus defindam,^ confoler Lccleßam meam, quit habebit pacem etiam in prislio, habebit conf 'olationem etiam in affliibonibus.
Et implebit faciem terræ fruffibus»
Eccleßa mea quanto magis tribulatur, tan* to plus creßet. Verte ßc. Veiiiunt dies,quibus radicdbit
-ocr page 133-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f9,
Yddicdbit Jäcob^lt;cr fruEhficiibit ifrdel nbsp;nbsp;impie*
bUHt ere.
Nunquid percutitur eodem modo.
Dcklt; amice flagellai Uccleßam fliam, ui filuei, non ui perdai ,flcui hoftes flolcni perçu* icre,
Ideo in hoe propiciabitur peccatum lacob.
Hic ioius locui de affliiUonibus iraSkltur diligenier cr copiofe à Propheta. Haäenuf enim animum cafligantis cr modum aflfliibonii defcri* pfli Hic etiam utilitaiem cr neceflitaiein often* det. Pertinetfmiiuit,crux ad remiftionem pecca* iorum, hoe e^, ad reliciuias peccati mortifican* diU. enim interdum cruce exercerct nas Deuiffecuri ftcile à Sathanafltbuerteremur,Sic Paulus ejuoq- profltifte ftbiftimulumfluumdicit, ne extoüeretur. Sic non folum utilised etiam ne* eeflaria crux e^.
Cum pofasrit omnes lapides.
'Deusfua caftigatione efficit,ut omnes lapi* des altaris conterantur,hoc eft,tollit oiMncm ido* latriam.ïdolatria autem fumma e^, prafumptio e^fiducia m noftras uires, ea cum fecuri fumus crefcit, cum autem affligimur périt.Et fcoc e^ tjuod dicit,propiciari peccatum cruce.
Ciuitas munita defolata erit.
h Î
-ocr page 134-IN ESAIAM
E^ dnthiteßs, Pi/ crttcc mortificintur Gquot; faluißunt. Impif autem crucemßgiimt,crpcr^ gitnt m pricfumptione fux, ergo ßinditut perden» tur.Quod autem dicit,Viunita ciuitof, tangit fi* duciam luditorum, cfui in templum ZT cultrnn fuum confidebaiit ,fecuri de omnibiu periculifJ Sicut nunc Papi/tte Ecclcfîam ubiq^ iaàant,quoi non obruetur penituf, quatnuif periclitetur alb ^andiu.
Ibi cubabituitulus»
Defcribit ßtturam uaflitatcm (yfolitudi* nem.Si quis allegoriamßyeäet,ita pUrunq; fit,ut ubi nolucrunt fanihs pafcere, pafcant poA dU’* bolum cr impios doÂorcs. Piet igitur ^uttiut» quant pakte comburantur.
Eteritfndieilla,excutict 8Cc,
indurati contcnmunt uerbum, çr pcreunt^ tiihilominus tarnen reliquilt;e undecunq^ perprii* dicationem Apoßolorum coUigentur.Euangeliott enim curret ab Euphrate ufq^ ad Ae^ptum.
In die ilia buccina magna.
Puccina eA Euangelionjd non conpfiet tra iUa duoflumina, fed etiam ampliui ßtargetur^ utreliquiie ad Eccleßam coîligantur. Hanc enim confolaAonem neceffario addidit. Eiurum enitn trat dicere,totum hune populum abieihtm ef[c.
CAPVr
-ocr page 135-SCHOLIA.
CAPVT. XXVIII.
St hic infignis confufio ordi^ n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poßeriore loco,ßcut pif*
l^fophetf, priori de* fcribit. intclligo enim priorem buitu *’ capitispartem,dc regno lfrdcl,quod pff/uperbid ludam contemnebat.Prtedicit igitur Ifrdeli ßturutn,ut à Sdlmondßcr,GrSeitnttchcrib, ^lJyrijs mifere udfietur. Q«t de iudtt 'mteVige* ft uolunt, iUi recipient Bphraim nietonymice proluda. SuperbdmcorotMm ebriorum ,uocdt rtgnum lfrdel,ut iiotet confidcntidm,c^ prafuin* ptionem in opes^potentidm ,fdnciitdtem,fdpien* tidm crc.
In uertrcc uallis pinguis.
Sdntdridm dicit,lt;]uf ßit in Udlle fœcundif* pfwßtd. Vnde regnum ifrdel regnum Sdntdrif diélttm e^l.
Ecceualidus SCfortis Dominus.
Regem A^yriorum ßgnißcdt. Vtiturdu* tem hicßmilitudinibm, guibuf ßgnificdt,tdntdm ßreuimhoflium ,ut reßßcre aut fußinere cuj« n«« poßint.
Quafi tcmporancum ante matu.et.
ißdel tum erit ceu ßuihts ,(pti Ante fßdtem tMturuit, CT peril adhue pendens in ramo. EU ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b i inßgnis
-ocr page 136-IN ESAMM inßgnisfigurd. Quod impij 'm medio conpltorum cum idm idm uiihridm ßbi polliceiitur, fercunt, nechdimidiant dies fuos. Ratio c/l,lt;]uod impijfue; ce^u mflaiitur.liiflati autcm ruunt cr pcrctmt.
In die lila erit Dominus»
Hifc particula comriwdiiu uidetur refirri poße ad rcgnum iuda, ut ßt fententia, Cumßc uaflataßcrit luda, translata m Babylonem, reliquia feruabumtur cr reducentur,ßcut dixi fuperiora ctiam de luda accipi poßc, ß Ephraim per metonymiam pro tuda accipias, cfuaßit co* rottAyid eR,gloriofum rcgnunt, zy ideo prafum* ptuofum er fuperbum. Eius regni caput fuit Hie* rufalem 'm monteßta^ey habuit foecundas uaües mare uerfus, Mihi tarnenßmplicior uidetur fen* tentia,ßcut dixi,utfuperioraßmpliciter de re* gno ifrael accipiamus.Quare hac quoiji 'mteüigo de reliquijs ifrael, qui tranßerunt ad tribum lu* da.Sicut 'mlib. Reg.legitur,
Spiritus iudici] fedenti »
ideü, Haurient ab ipfo Donunoßiritunt iudicij,ut reéie iudicent, er ßciant officium fuum.
Reuertentibus ad portam.
Id cR,Reuertentibus ad pacemßnito beUo, ßde luda accipias. Sin de ifrael,claraeaquoi^ fententia eä,Nlulti eiiim fub Ezs^chia ad tribum luda füllt reduih. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Verum
-ocr page 137-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Éf.
Verum hi quolt;gpræ uino Sfc.
Hlt;fc cogimur de regm iudd acdpere. Vca rum hi,inquit, qui audiimt tantam Ephraimitd^f rum cdldmitdtem, nihil Me fiunt meliores, non, mouentur exempta crc.jed cr ip/i peccdnt.
Sacerdos 8C Propheta.
SpiritUdlis hisc ebrietdi esl^quod funt ebrij impijs op'mionibus, perfuafione, cr fiducid iufti= ei£,fcipienti£ e^'c. Hoc neceffe eA fieridpud eos^ui non hdbent uerbum,
Omnes enim mcnfærepletæ funt.
Infignis hiec eA figurd.Qwd quicquid prdtcr ucrbum docetur,fit uomitui,quod qui uerbum non pure docent, non loqudntur,fed uonunt. Menfit fignificdt fiuggeftum,fi:u locum è quo docetur.
Q^uem docebit fcientiam.
Omnes funt ebrij,inquit. Verbo Dei igitur nuUus locus eii,nifi dpud dblaókitos, id efi:, firn-plices O' dfflidos, quibus fiibtrdxit Deus dli^ qudiitijjier confeldtionem.Sic Chriftus dicit.Pau= peresEUdngclizdntur , Alij omnes fiftidiunt,ris dent O' contemnunt uerbum. Porro fitpieiitid fcientid fic dijfirunt. Sdpientid c^i ipfd fides in Chriflum. Scientid dutem eH hoc iudicium fi u cognitio illd,qute ex fide profici/citur, o' iudicat quid cum fide conuenidt,quid non O'c.
Manda,remanda*
b f Htccefl
-ocr page 138-INESAIAM r
Um eû uox impiorunt, ridentium fui* fdntMiitium Propbctdi« docentem.Ndm bic omni* ttin Prophetdrum, et bodie nojier lt;juolt;ji in docert* do cÆ ordo. Primo lex docetur,(iu£ mdnddt:De* inde adduntur promifsiones de Cbrifio , qui le^i fdtisßcit pro nobis, tum de uitd teterna, de iufii* cid ç^c. Hifi promifsiones,quid non pojfunt per* fidx,dum in hdc cdrne fumus, ilpprehendi,fed fX« pelland£ funt fide, çr cdro nojlrd femper contm fidem pugndt,zr nuiiult uti fuis, hoc eil,prüfen* tibus pritßdijs. ideo opus eil erebris exhortdtio* nibus ddfidem, ey confoldtionibu{,nefuccumbd* mus,ne fide deficidmus,ccrto ßre, ut dccipidimu qu£ promittuntur,modo perduremus,cr expeäc* mus certd fije iufl:icidm, uitdm crc. vt fic omnii noftrd do^rina, confiftdt in his duobus, in pnedi* cdtione legis,qu£ docet bona operd, er prddied* tione Eudngeltfiquie docet fidem. Tertium eil, quod /}gt;drgi debent in utrunq^ doilrin£ genus crebr£ confoldtiones. Sed impij h£c rident cy contemnunt.Mdndd,inquiunt,retndndd.Expeikl, rcexpeikl. Ç^udfi dicdnt. T« nihil docere potes, ttift ut hoc er illud ficidmus, er remittis nos dd nefeio quds pronußiones,quds cxpeéiemus. Sdtiiis eil mundum fequi,qui uiuit ut uult, er batet cer* tdpr£fidid,quibusinnitipotcft erc. Sicutnunc etidm dicunt. Lutherdui nihil [dunt docere.
-ocr page 139-SCHOLIA; “ il.
Özy Catechifmum. C^indo äutem cm iidhSfßre ut breui liberentur, Rident Ijoc quoq;. Modicum ibi, modicum ibi,dicunt.
. Neq; enw» cdro ßbi perfuadere poteft^ quod modi cum fît tempui cruci5,Sed quia fecundum ßnfum, poftkdbtto uerbo iudicat, aternam e/Je tentation Item fentit. Rcßfiit igitur,Gr ad earnalia praß* dia fe recipit, neq; uult doiîritiAm fidei ample* bh^qua confîflit non infentiendo jfedextrao* IWm fcnfùin,tantum i« expebktndo .
Subfannatorijs labqs aliquandolo-! qaebar.
Lat'mui ßcit m loquela labij crc. Comnu* ttitur fubfannatoribui illis.Docebo aliquando per Apo/loloj uerbum Euangelij, quo irridebo uni* I «er/km iufliciam tegem ueftram. Imo abroga* ; to fdin plane,çy tieflrum locum accipiam gen* . credent mihi, zy erumt populiu meus, ut I «oî offindamini,cr pereatis m aternum.Obferua _ «omen boc quo impij Ettdngelion dppeEdut, Vo» citnt f tiH» linguam alienam, ey fubfannatoriant doilrin4m,non Euangelij uicio,fcd ipforumui* cio,îiobis dMtem c «crbui« uit£,illis dutem «cm turn mortis cyfcandali çyc.
Hæc eft requies ♦
Hi£c CÄ pradicatio promifsionum , gvacilt;e • Gquot; fidei, quamfupra «ocdMit doitrinam expcôfetw ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ttot.is.Hxc
-ocr page 140-IN ESAIAM
tdtn, Htee fbla quietdm ZT fecuram confcientldiii reddit,quid cxhibet nobis Chriflum, eumq^ nobis dondt,cum omnibus fuis mer it is, iuflicid,fanblitd» te crc.
Et erit eis uerbum Domini *
Riferunt prtedicdtionem legis promifsio^ num.Riferunt quoq; confoldtiones. liet igitur i« pcendm,ut ipß fe lege onsrent, ZX opcribus dcß^ tigent,utßbi promifsiones fomnient crfingdnt, cr Ht fe mutuo confolentur. Verum hicc oniiiid ßußrd. Sic uideinus nunc in ludicis banc parumt, fiuflrd fcdeßtigdnt operibus,ßußrdexpeibnt Mcßidm, frufird fe confoldntur,ßrc ut libèrent tur cfc. Sunt horrende commindtiones, qudruin exempld ddbuc hodie in ludteis uidemus, et tdmeit pduci fumt, qui cum reuerentid uerbum Dei coin^ \ pleóktntur,eiq‘ creddnt.Bis nimirumfimilis pand । mdnet.ltident nos Pdpiflte,quodfidem docemus. in paendm igitur ipß quoq; credunt, non uerbo Dei, fed fuis idolis,opcribus,ßudijs,trdditionibus GTc:
Vt cadantretrorium ♦
Ipforum dmbuldrc non eAprofcere,fed de errorc in errorem cddere,
Conterantur.
Contritione cordis corporis, qui fe fuis operibus çrfludiß dffligunt, ÇiT tdmen perpetuo Idbordntcconfcicntid,
iUdquecntut
-ocr page 141-SCHOLIA. O.
Illaqucentur.
Sic mplicentur crroribuSiUt 'm uidm redite ei nec^uednt.Sicut ludlt;ei fimt pcrtÎMcifsinû.
Capiantur.
sic illdqucdti tenedntur cdpliui dd obica (luiumdixboli.
Audite uerbum Domini ♦
vult cot pricmonerCfne iüdqueentur CJquot; rcdnt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1
Percuffïmus fœdus cum morte,
ER defcriptio fccuritdtis,c]U£ pcrpetuo co* mitdtur impictdtem. Huiui fecuritdtii urgumen* tum eH fummd pcrtÎMcid, ([Udm hodie zr 'm I«a rfifM, er 'm Papiftit ejp uidcmuf, Niji enim per* fuxß effent , fe tutos effe À morte cr 'mftrno, non ßcpertinaciterddßndercntffid.Sunt dutcm o» nnid mimitice accipienda 'm perfond, impiorum, ^uidicimt.Sumui tuti d pcriculis G'c.
Q^uia pofuimus mendacium.
Prophetd cr /piritus ffinélus dppeüdnt men* ddciumßpforum prd/îdid. Verum impij fentiunt, canonmenddcid,fed firmifsimdi petroi er rupes eff'e.
Ecce ego mittam in fundamentis,
Antequdm exitium minetur impijs contem* ptoribus^confolatur er conffrmat pios.Cbriflum, inquit,ntittdm,is crit lapis anguldris,huius tantum iuflicia
-ocr page 142-INESAÎAM
iujlicii ^meritumadebit. Alij lt;iui [uxçrnoa ' huiuf lapidis iujUdti erutit fubnixi, damtMbuntur • cr peribivnt. Chriliut eâ fonddmetitutn,^^ caput Ecclcßa^qui totum ^edificium fuflinet. Simul au* tem hoc Prophctafîgnificat,cum dicit, Fundaba ' lapident,ßre ut certiefînt confcieiitilt;e,Certo flit* tuentes fe huius lapidisiufticM iuflof effe çrc.
Probatum ♦
Ego malo uertcrc probatorem, ut ‘mteÜi* i g4r Chriftum talem lapidem eff'e,dd cuiuafirmant ' omnesdlijprobentur,ttt nos quoqi per crucea confirmes fiamusirndgini eius.
Angularem.
Includit uocationem gentium. Chrifliu en'n^ ! coniunxit duos parietcs, cr ex ïudais GT genti* bus undmficit Bcclcßam . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’
Preciofum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
In mando quidem contemptus cR ChrifliU, fed'm cordibus crcdentium eH elc(hfsimus lapùt quo nihil habentpij precioßus.
In fundamento fundatum*
Sic ßrimun,ut ßet contrd portas 'tnfiri,eS' o* nines omniü minds.Clui igitur'm Chriftum credit, habet fundamentum, quod non mouebitur 'm eter* itum.Eil ergo fecurus, cr 'm quantumuis nugiiit periculis,nihil timet, propter himc lapidemfin* dutum^ndatum.
Qÿ ;
-ocr page 143-SCHOLIA.' V Qui crcdident,non fcftinet»
Defcribitfidei uirtutem coüdtione impio^ ftan.Mdld confc:ientiii,qud!K m incredulis ftjMtjiwn poteft conßjlcrc,fedcid miiiimos terroa res,et ad fonitum folij,fitgit,Qu,i dut in hoc lapi. de niMur,non ßftinAt,noii trcpiddt,non jugit,ßd conßflit.'S^ouit enitn Chrißum eße dominum mor^ tis,cr uit£,Qr peccati crc. Hicc fidei uirtuf eil, quie (M Chriflo itititur,tion in nobis, idea non ßUit nos,fed ferudtnos in omnibus pcriculis. Contra qui opcribus nituntur, ne quidem in leuifsimis mdlisconfifiere poßunt
Et ponam in menfura iudicium.
Hie comminAtur impiß, qui hune Idpident reprobdnt.ludicdbo.fed cum menfurd,t^on per* ddm impium cum fdnäo ßne diferimine. Menfurd dutem cr reguld iudicij mei erit Idpis iüe, Chri* fins,in quern qui non credunt,eos perddm,rcliquos ferudbo.Sicfold fidei iuflicidfubßfiit (y ferudt.
Flagellum inundans cumtranfierit.
Exdggerdt cdldmitdtem,ß poßiteos per* fuddere, çy retrahere à prdfumptione proprid iuflici£.Cdldmitds undecunq; uenerit, inquit, iw« p4rlt;tfos opprimdt uos,quid non cßis fitnddtifuper idpidem G'c.
Vexatio dat intelkâum.
Dumpife GT fecuritdte homines fruuntur.
contemrwnt
-ocr page 144-IN ESAIAM contcmnunt er negligunt uerbum. Cum äutcm tcntatio ueiiit,tum dcmum credu^it effe ueru (li de quibuf anted per uerbum funt ddmoniti. Sic etiam pij non fentiunt uim cr fruóbtm uerbi, niji in tentatione,
Q^uia anguftum eft ftratum.
Vexatio feu crux perinde e/l atq; breuK le* (lus,in quo contrahenduin e^l corpus, niß dlgere uelimus.Hoc eA,folus uerbiauditus relinendus et fequendus e^l. Tribulatio autè continet nos ceu in ' breui le£hj,nec ßnit nos euagari in noflra ßudia, Sicut enim ia monte Prazim ftabit»
Pergit comntinAiido. Cogitur Dominusß* cere iudicium, quia, uos non creditis. Proprium quidem eius officium eü,beneßcere, ey feruare. Verum cum uos benefieijs iüius abutamini, cogi* turper poenas uos contincre, Sic alienum ßcit ; opus,punit amp;nbsp;damnat,ut feruentur alij. Sic uide* ' mus ludaos repulfos,zx nos gentes fujeeptas elfe, ! Ulons Prazim dicitur mos diuifionis uel dirempti ■ onis,quod ibi Dauid diremptus ed à fuis hoflibus, । S. Para. H,SicE ccleßa ed mons dircm^ionis, in quo ihe/us Chriflusflat. luddi autem offènduntur ' in eo,quare fe dirimant ab Eccleßa. Cogitur au^ | tem hoc alienum opusßccre Chriflus, ut damnet iufticia m legis,ne gentium,hoc eA, fidei iufticia, fine operibiis Iegjis,irrita fieret, Sieuallis Gibeon ' in lofua, !
-ocr page 145-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6f,
in roJuityUhigrandine cr tempeflatc de cœlo ho^
Hæc gr dildo eÜEudnge^ liotijquod drguit mundum de peccdto, denun^ cidt iudicium cr dterndm mortem ijs, lt;ÿti non tredunt m huiic Ijpidem crc.
Etnunc nolite illuderc.
Nol/ïf Eudiigeiion ucrbum hdberepro ftbttld, dlioqui fiet,ut mdgis conliringdmini zy implicemini cfficdcioribus crroribtu , ut fiatts reprobri dd omne bonumopus, Sicut guiumóbis rü, eü meptM dd omnes dfHones, Minatur enint eis extremam cdcitdtcmy ni refipifcdnt.
Confummationem enim óCabbre^ uiationem öCc.
V«It impios minis dd ucrbum Eudngclij fu^ fcipiendum mouere. Dominus,mquit,confuinmd3 tioneni^boc cfl,pf rdihonfm prlt;efiniuit,qult;£ tdmen dbbreuidbitur propter reliquids piorum fcrudn^ diM.
Auribus percipite SC audite uoccin meam.
Hlt;fc CÄ confolatio forum ,qui hduccon^! fumUMtionem in populo erdnt uifuri. Exponit ciiH» quornodo fit confummdturus zy dbbreuid^ turus Dominus zyc. Vtitur optimd fimilitudine, Agcr profci/fus uidctur in fiieciem Udjïdtus cjje: E4 ffl con/HmnMtW , quod SynAgognm repudut, i CZ pentes
-ocr page 146-INESAIAM
CT geiites uovdt.Atijui jw« udftätur ^fèd pMtuf tiger,(ic ut meliut proucniunt fiuges. Ad eundent nwdum confummdtur popolus, ut rcliquiie ftlu^ fiMt,rugt;n ut totui populufdb^cidtur,ßcut in dem dppuret. Gramen agri,hoc cH, operuin iu^ ftida,qu£ m itto populocrat,perEuangelion profcinditur, hoc c/l, damnatur,cr dicitur eße iniuflicia,ut uera cr perfidie iuftida, qult;e eü p des in Chriftum,uberitis proucniat crc.
Erudiet ilium Dominus»
Hic cA finis conf'ummationis,ut populus erU* diatur ad eonfiummationem,non ut pereat totus»
Quoniam non incratibustriturant tur uiciæ»
Hlt;fc ßmilitudo obfcurior eR propter rati“ onem triturationis nobis ignotam. Sententia autem frcilis edl. Trituratione qutcritur hoc, ut panis fiat,non ut conculcentur grana. Sie Deus quarit falutcm reliquiarum, cum confummationem hH“ tnittit impijs. Sunt infignes confolationes in crU“ ce,qu£ idea magis ftriunt animum, quod fic illu“ fires funt, cr not£ omnibus. Sine dubio Paulo hie locus fidt commendatifiimus,propterea quod ipfe quo(^ non parum fiudat in fcandalo rcpudiat£Sy* nAgog£ remouendo. Nfc potuerunt fie alia ratio“ ne fanili erigere, quàm his Prophct£ confolaV.o“ tiibi(s,quod hoc repudium fiat, adfeparandas pa* ' leasd
-ocr page 147-SCHOLIA. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6S.
teM À tritico, ut impif pereaiit,pij iiutcm fèruen*
Edam hoc à Domino Deo egreditur»
Mirabilis hlt;ec ratio GT immenfa fapientiA tUfCjuam ratio nunquam a/Jequitur,quod Deusßc ttobifeum agit,ut fecundum opus odijje nos uideaa tur, Secundum uoluntatem autem ardentifsime ametnosGTo.
IN CAPVT. XXIX.
AC Arid Arid.
Sicut in fine prlt;eccdentis capitis abbreuiationem defcripfit, gt co«» folatus eH pios ,fic hie dcficribit confiimmationem,GT tninatur impijs gladiumRomanorum, Sicut Chri/lus Matth, qui uidetar etiam uerba quidam hinc fumpfijjè^ in fine tarnen redit ad promifsionem Euangelif, Vocat autem Hicrufalcnt Ariel,id eA,leoaent Deiner cafirum Dauid,ut fignificct pra:fumptio=gt; nein forKro.Ideo enhn fccuri erant, G^eontemue^ bant minas Prophetarum, quod regnum Dauidi eius^femini crat promijfitm, er quodhabcrent politiam GT facerdotium diuinitus inftitutum.
Additis annum ad annum.
Nibil prodcrwit nobis annua uefirafacrificia. Abrogat eriln»_wnwfrjùm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mofiaicum,
i Eterit
-ocr page 148-'IN ESAIAM
Et erit mihi ucrus Arid.
ld eR,ucrM Leo Dei^contrdciuem ego per Romanos pugnabo.Ante däiue pofuit leonetn Dei umcentem per Dcuin. iJimc pafsiue, uicmm per Deunt,
De terra loqueris.
Auftretur uerbum Dei,ut nihil doceds prie* ter humands trdditiones. Hoc uidemus hodte in ludieis aperte,quod tantum in angulis murma* rent.
Et erit ficut puluis tenuis ♦
Hofles tui erunt flcut arctM maris.
A Domino exercituum uifitaberis.
eH ceu Epiphoaema. Omni gcnere tempe* ftdtum calamitatum obrueris.
Et erit ficut fomnium uifionis ♦
Minatur ctiam Romanis ,/àre utpcrednt, quod nullum flutudnt ira (ua modum.fed etiam in Zion, id eÆ, pios feuiant. Peribunt, inquit,cea fomnium.
Sicut fomniat efuricns»
Plena confoldtionis flnülitudo eâ. Romani O' omnes aduerfarij Ecclefla funt ßmelici amp;nbsp;fltibundi, Sitiunt cruorem piorum, er uidentur flbi eos pofle uincere, imà uiciffe ,fcdfomniant tdntam,O‘ pereunt ipfl.
Obftupefcite»
nie
-ocr page 149-SCHOLIA.
, Hic incipit ncuus locuf de acitate uaflita te iudieorum, quod indurabuntur ut ad tnldniant ufq; contra Chrifium fùriant. videtur cum Paului Aiiuum ultimo aüegdffè.Vtitur horrendii uerbis^ PrimOfObflupejcitc, tanquam attoniti, utßirdis «arrari uideatur ßbula cum uobis pradicatur Chri/lia, SecundoyClaudite oculos,ut odiocf ntalicia excacatitUon uideatis. TcrtiofitU ebrijf boc eil,mmerfi ueflris opinionibus crfludijs. lt;iÿarto,litis nutantes,id e^i, docentes inconftan» tia,quie non po/Junt certamficere confcientiam.
Hie quierat aliquis, quare (ic pr£cipiat 5’ Rc^ J}gt;ondeo,Noit eil pricceptum, fed amara coneeß tio,^ ceu imprecatio, procédons ex indig^io=gt; »eanimi.Siquidcm non uultis uerbum ampleiti, ruite igitur caciinueftra ßudia Gfc.
Q_.uoniani mifeuit uobis Dominus fpiritum foporis.
Domini« mifeuit,inquit, non quod ipfeßc do* ceat,fed permittit ifia pc fieri, quando jubtrahit fuuin fpiritum,quem nolebant dccipere. Sic dicit. Cluufit oculos ueflros. Adempto enim lumine (quod reijciunt)aecelfi: cH remanere tenebras.'Vt inteUigas Deum non cffibliue,fcd priuatiue excais care.
Prophetas ôC principes.
Sunt horrenda comininetiones,quod neq^ in i} po It tia
-ocr page 150-IN ESAIAM foUtUjaee tn fdcerdotio ejuifquam ßt, qui nonßt inuolutui crroribus er mendacijs.
Eterituobis uifio*
Onnium ui(io,hoc eH, omnium propheeitt, de quibtit gloriamini, erunt ceu Uber obßgnAtut, id e/l,per ueßram impietatem hoc efßcietis, ut uobif claudatis totam feripturam. Sicut uidemut in luditis hodic.
Et quod appropinquat »
Q!^lt;t eflis hypoeritlt;e,ego ißa octernA ope* ra, iUainq; ßinilitatK ßicciem nihil nwrdbor,].»^^ ditii me potiuf,quâinut colatis.Ludam igituruos ttieißsim, Hotabii autem quantum tribuat hypo* critis,quoddppropi»quant ad Deum. Habentze* Ium,er ferio coûtant de cultu Dei.Item gloriß* cantDcum,quia tarnen eor eü ßnsßdeßdeo fuiu* mum cultum reijeit er damnat.^
Peribit enim fapientia.
Sapientia cä noticia Dei er religionii. in* teUigentia eA indicium, quod uidemui qutepU* gnent cum rcligione,er cultu Dei.l-^iee duoß toi* lM,quid reliquum erit prater mendacia,errores, er idolatrias erc.
Væ qui profundi eftis corde*
Baéknui de cacitatc er poena impietatit dixit,nunc hoc etiam addit, quod errorcs er men dacia ißa defindant, Profindi cordefiint,inquit, cr dieunt,
-ocr page 151-SCHOLIA? ii,
dicunt,^uis uidet nos f Sentiunt enlm fe /pecie religionis amp;nbsp;iufticilt;e tutos fire cti apud Dcwm.
Peruerfa eft cogitatio haec ♦
Eft ttcbciwenî obiurgntio hypocritarum, ^ui [ccuri fimtßducb fuorum opcruin. i^uRunt opus ad ßchrcm fuum dicit Non/rciyii me, cr Uos ad me dicitis.KinAtur igitur, quod uelit au=i ßrrcab eb regmm Dei, cr dare genii fàcienti fruilus eius,Matth.s. Sicut alibi dicit,Prouoeabo te 'm populo non populo crc, Libanus, hoc efl, liierufalem,qu£ habet facerdotium regnum, ceu arbores,conuertetur 'm agrum, CT ager,hoe efl,populus 'Euangelij 'm 'Libanum.
Lt audient in die ilia fur di.
Regnum Dei prlt;edicatio Euangelij erea pta lHd£b, zy- i» gentes peccatores Iparfa efl, Pauperes cuangelizàntur, qui agnofcuntfe ejße cacos zyfurdos zyc.
Q_uoni3m defecit qui praeualebat gt;
Cum hiec fient,tum pafsim cefiabunt tyraita ni confcientiarum,qui traditionibushumanb eona fcientias onerant, CeJJabunt quoq; impi] contenta ptores,zyqui uigilant ad dolorem,hoc efl,ad iua fticiam opcrum.Notdt autcm uerbo uigilandi :^ea Ium iufticiariorum.
Peccarefaciebant homines in uerbo.
Impie trafbhndo çy exponAndo ucrbum Cei, i i flatuuiit
-ocr page 152-IN ESAIAM fiMunt er deßndunt iußieum ßidm contrd ue* ram iußicidnt. In porldjid e/l,in fublico officio-Déclinant iuftum^
Affueffiendum eü ad huiufmodi phrafes ßi* ritusßiich. vocdt eiiim ffiiritus ffinéius iuftuw, ^uem mundus h£rcticum dicit.Sic fuprd ident ffii* ritus ffinéhis uocat uomitunt,impiorum doélristdf, guds ipß uerbum Dei, er fanikun religiotiis do^ üritidtn uocdiit.QUdre non prodeßfolum/ed CT neceffic eü, diligenter infdcris Uteris dntitheßs ^uterere er trdt^rc.
Propter hoc dich Dominus »
Cum impij doóhres ßc ffierint eiclli, ut li^ bcrtds'EUdngelij pdßim dudidtur,tum fequetur ßuihts uerbi.PdUperes exultdbunt er ffierdbunt in Dominum. Non tenure dutem dddit, Deus redemit Abrdhdm. Qjidßdicat. Impij doóhres Udéienus dlium Deum docucrunt, Idolum fcilicct cordisßti. Sicut uidemus lt;juod Mondchus fingit fibi Deuin cucuüdtum errdfum, hoc eä, Deut» qui cucuüum er raßsrdm probdt.Hdnc imdginetit cordis ßequitur deinde opere externa erc.
Nunc non confundetur Iacob :
Bond dntitheßs, Hdéknus fub impijs doih^ ribus conßißts erat populus. Nunc autem cuitt prlt;tdicetur,nonnaßrd,fed Chrißi iußicidG'nu-ritumf eriguntur dnimi, Komd, f. lußificdti per fidem
-ocr page 153-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;^9,
fidem päcem hdbcmuf ergd Beunt :
Cum uident filios fuos, fandifica-bunt nomejjLmeum.
Opera manuum fuarum credentes uocat, ^uid, Nemo «f)«t dd Chrtßum, niß ({uem pdter trdxcrit^iUifdndificdbunt nomen eiut non ßtuni nomen,grdtids dgentpro benefieijs Dei, pr^edicd^ bunt grdtidm per Ci^iflum mundo oflenfdm. Sc» pdrduit,fdnéhtm Idcob,^^ Deum ifrael. Occulte enim per fdnóhun Idcob Chri/lum oflendit,in quo fdnbhficdtur fernen Abrdhie,id eil,credentes.
Siti ent errantes fpiritu intelledum.
Non folum populuf feduiius conuertetur, fed etidm pdr^ eorum qui feducebdnt, cr perfc^ quebdntur uerbum. Sic Pduluf conuerfus cü, CT tnußitdtores difeent doHrindm , id e^,quiprom^ pti funt dd docendum,id quod proprium eù omni* urn impioriim doéhrum.
CAPVT. XXX.
filijs defertoribus ♦
Hjc incipit noum fermo. Redit en'm Prophetd dd populum fuum cr tempord fud,hortdturqi dd fdem cr tinwremDci. Imminebatenim Affya rius Senndherib, qui decern tribut ifracl abduxea i ! rut.
-ocr page 154-IN ESAIAM
rdt » Pevculß igitur timoré principes Xudie( de principibus enim folum,noii de rege dicit ^fdids) ^d duxilid Aegypti confitgerunt, omnem fpem de duxilio Dcijicut folet cdro^dbijcientes.Prophe* td igitur hoc cdpite,primo incredulitutem prin* cipum CS“ populi dccufdt, er miwtur eis^forc ut ifld duxilid nihil eis proßnt. Deinde condtur eos veuocdre promifsionibus ddfidem er ut confirm UMret piorum diiimos , deferibit iüdm mirdbiletit elddem régis Affyrij,ßcutf(tprdcdp. )o . mboe argumenta uerfdturfire uf^ dd caput. }S.
Vaedefertoribus.
Sic obiurgdt conßliarios er principes re^^ gis,ijuodßnt dqertoreSiCr Deiner régisßti, qui aliéna dUxilid qudrant, ut Dtuin mdgis irritent, Quad Ldtinusucrtit,Ordiremini telam. Senten* tid Hebraißreeü, Qt^ieritis prlt;eßdiaßne j^iriiit meo.
Erit uobis forritudo Pharaonis»
Hdc debet eße generalis fentcntid,lt;pti con* fifus ßerit in hominem,corruet.
VPp ad Zoan principes corum »
Zoan Aegypti ciuitas er regia fedesßit: Thanes nußquam alibi legitur. Ego puto eandent eße cum Zoan, ÇT in alia lingudaliudhdbuiße nomen, Sicut Belgradum er Kriechiß:h Weißen* burgjcadem ciuitas cü çrc, Aiißfiis legatos ue* firosad
-ocr page 155-SCHOLIA. 70: pros dd regem Aegypti,inlt;iuit ^fed aihil epiciea tis.
Onus iumentorum Auftn.
O«iM dccipe peut pfpra pro propheet a fita turi ntdli. AmpUficdt cnim propheciam eommtMa tionibiK.videt enim pdratos cdmelos,ey dlid ania tMlia dd muncru regi Aegypti offirenda » Pro» phetdt igitur contrd iUds bepids edrum dudoa res, (juod nihil efficient. Terrdm tribuldtionie uocdt lud£d)rt^cut imminebdt Affyrius. Leditd cr tea inter cd,dicit, Qttlt;« ed dcerbipimd, obiurgda tio. Videxludxdin Aegyptum eff unffa lôlitu» dOfCju^e dbundat omni genere beffidrumfferpentia but,leonibus eye. Prophetd igiturdUudit dd edm uiam, Verejnquit, uos legati, unit cum bepijs^ quds muneribus onupds ducitis per prpentum CT I?onum folitudinein iter ficitis. Ipfi f«i« e/îis diri\ iüi leones,ey ucnendtiprpentes, qui inficitis poa pulum meum ffe humanorum duxiliorum,ut dfidd dipeddnt,ut déférant Deum fuum, ey conpgidnt dd humand duxilid. Porro fententidpc reddi poa tep.Onus iumentorum dd AuPrum euntium, ïnter qiM funt in terra anguphe ey n£ceßitdtis,Leo (y leicnA,Baplifcus er Draco uoldns.Portant piper humeras iumentorum eye.
Sup erbia tantum cft,quicfce ♦ Hicronymwitertitdppelldtiuum pro proa
-ocr page 156-IN ESAIAM prio^Jebrt Mtem ucrti.Rddb.ipfd ^uicfcet.Rddb autcm eü Aegyptus ficut 'm Pfdl. Mentor era Rdhdb cr Rdbylonis. Hdbet nomen d fuperbid prjefumptione.QUdßdicdt.Rdhdb, de cuitadUxU lijs ntdgnificd uobis promittitis,fiillet uof,non po^ terit uos tuudre.
Nunc ergo ingreffus fcribc ci *
Addit idm ßgnum fu£ propheciie, peut fu* prd.».cdpitc.ßcit. Obiurgduit enim eoSi^uod î r)eoddduxiUd,humdndconßigcrent. Idem nunc fcribi publice m tdbuld tubet, ut nuUui excufati^ oni lo^ pdtedt.Scripturd tdbultç eü quod fequi^ tur.Populus dd irdcundidm proUpcans z^c.ver^ tepc. Quonidm populus 'mobediens CTplij men= ddces,nolentc$ dudire legem Domini c^c. EÜ uehemens obiurgdtio.q.d. Debebdnt colere dcuntf fed irritant, Debebdnt Deum conpteri fed ne^ gdnt.Holunt uerbum Dei dudire,ed dutcm dudire uolunt,qud!ipps placent. Sic Papip£ nunc fe do^-ceri uelle dicunt, Sed ita ^p dicantur ed qu£ ipp probdntfpcut fequitur.
Q^ui dicunt uidentibus,nolitc uidere.
Videntes uocat Prophetas, cr uidere uocdt docereuerbum Dei.Bic iterum obferudbis,quod Spiritus fdttihis uocat redn, qu£ ipp dicunt b£^ retied i cr errores uocdt, qu£ ipp dicunt ueritd* tein.Pradicdte nobis errores, id cR,bumdnA pra^ pdia.
-ocr page 157-SCHOLIA.
nolitc ajpicere reéki, id cH, noUtc nobis fftultd de fide Ge timoré Dei dicere.
Ceflet à nobis Ifrad.
Die nobis de rege Aegypti, qui htibet cur» ruszrequos crc.
Propterea hæc didt fandus Ifrach
ComminAtur eis illdm poenAnt , omnes impios [equitur^quod fubito ßnt pcrituri.lßd int» quitds, inquit, id cH, doilriuA pnefumptionis in uires humAnAs,crit ceu ruptura muri,quie ruinant fecum trabet, GT omnes nos fubito cr inßierAto contcret.
In filentio 8C fpe erit fortitudo ueftra»
yarie uerfat auditorum animos, adhortando, committAndo protnittendo,ut À]fe gt fiducie humanorum pr£fidioruin eos abducat. E^l igitur bdc inßgnis promi/sio, ut in ßgt;e expeékmus diui» num auxiliuin,Gr eeßemusanoßris conßlijs, tunt terto ßre ut feruemur.
}duiiis feiitentite cum multa paßim in ßtcris literis exempla extent, tum etiam noßra hodier* nA experientia abttnde teßatur,optimum gt cer» tifiimum modum eße, quo omnia mala fuperan» tur,fi quieti er fecuri Deo omnia commendemus. Qhlt;« enim alia caufa fitit, quöd tot iam annis per» petud pace ßuimur, in tanta mundi gt princi» puminfanidGrßrore.^^iott conßUanoßra hoc
ociutn
-ocr page 158-IN ESAIAM
ariMW er hdnc fecuritdtem pefiererunt, fe^ filentium zxß^ei, peut Propheta hie dicit,hoc eü,quod fimplici pde, nos or cdufam noflrdttt, Deo eommendauimits,cr aßiduis orationibn!(hlt;et enim foU arrM hdbemus contru Satbandm ) dcfindimus.Sed ejquot; unie hic tempora rmtlta huim fentente inßgitia exempla extitere, Puit enim ante aliciuot annos Mdgdcnbur^enps Epi/copnf comes à Bichingen, K cum ui acoUegio ad Epi^ fcopatum pertraems elJct,firte accidit, ut Saxo» nite dux ob p mult at cm aliquam, beUum ei infirre pararet. Id cum refeiuilfet Epifeopus, tanquani altum fomnum dormiens, non contra parare uim Cr arma,fed curare Ecclepas fuas, in ijsfrequens efPe,uicia earum corrigere, leihoni e:r orationi incumbere, perindeatg^p nullus ufquam bcUi^» fet metus. Cum autem duels Saxonite /peculator in aula Epifeopi effet, ZT ffrte nuuciaretur, Sa» xoniie ducem iam fufeepiffe expeditionem. ibi Epifcopus,Bene eil,mcjuit. Ego curabo meas Ec» clepas, Deus autem pro me pugnabit. Hane uo» eem excepit ffeculator, eamg; ad Saxonia ducem detulit. Statim igitur ab optima principe inter» miffa expeditio,cr dimipi milites pint. Ita enim reffiondit.Se longe inpriorem effe, quam ut eon» tra eum pugnet, qui focium pugntc habeat Deunt, Adco non fùllit ffes in diuinum attxiPnm. Nf$ in religioae
-ocr page 159-SCHOLIA.
reîigione folum ualct hic loctM,fed etidm in tii. sic cnim fire accidit, pritcipitid confilia fiU Itmt.ldeo laudaiit Romani cunótutorem Fabium, ^ui cunikhndo refiituit rem. Semper cntmfiUit prafumptio denofiris uiribui. Bene igitur diilunt eJi illud^patiens terit omnia uirtm.Et PaultUfUina cite 'm bono malunu Hoî cHczih« mundut cernit, caufam non cernit, guam fijhe diuinte liter £ nobii ojlendimt . Porro caufa huiiu promifiionis eil pojita in primo pr£cepto, Vbi Tieut promittit fe fire proteclorem piorum. Rurfim fe in 'mpiosex^ petiturum pœnax. ImpoJ^ibile eft igitur pios non feruari,cr impiot non perire. Ncq; enim uerbumt Deipotejl fillere,In co foluinà nobiserratur, ^Hod nonpojfumus eum articulum temporis expCK ikire,quo nos feruabimur,etimpij punientur.Dca w autein longanimis cil,nec cito punit,quo aua temfegnius punire incipit, eo cum coepertt pera feuerantius affligit. Verum quia natura hanc mo^ ram impatienter firt, idco erigendus huiufmoa di locis animuscil,ç^ ajfuefiicicnd£ funt mena tes ad omnia incommoda , in fpe fitur£ lia berattjnis , perfirenda.Sicut Chrifius etiammoa wt, cum dicit. Pofiidete animas uejlras tn patientia c^c. t^on enim pojjunt durare ima pij, çr eA uerifsimum quod dicitur, Malum dejlruit feipfum Simus igitur quieti cr coma mendemita
-ocr page 160-IN ESAIAM nundcmut omnia nunibut D« . DeinJe eti* am jpcremus fitturam liberationem, expe^ riemur (^uod jbes non confùnditnos jfed con/un* dentur aduerjarij nofiri^qui impictatis caufant contra Chriflum deféndcndam fufceperimt.
Milk homines à facie tcrroris unius.
Vnui hofiium miüe ueflrum ßigabit,ut oninet dijpergantini, ZT nihil r cliquum (it de ucflro ex» ercitu,quàm militare ftgnum.Vocat enim hie ma= lum metaphorice hallam,é Ma uexiÜum pendet,
Propterea expeélat Dominus»
Reditadpromifiiones,fi eos rcuocare pof* ßt à pr^fumptione humanarum uirium.
Q^uia Deus iudicij»
Cafligat ht iudicio et menfuraßd ell,modice,non perdit omnino,Quare expeékite ab eo conßlium»
Populus in Zion habitabit»
Stent inßgnes promißiones, quibm erigit Rzcchiam zr pioi,nc de/})erent. Primo promit* tit ßuentem ZT propitium Deum. Secundo tutam aierufalem zr ciues.Tertio,commeatum, neßme , autfitilaborent obfeßi. Quarto, etiamuerbum Dei,quo erigantur,doceantur ZJ'c. Audientuer* bum monentis À tergo,inquit,Qttemadmodum pa* flores ouium fequunturgregem ,ßc doâorcs tui fequentur te,zr docebunt te regiam uiam zrc.
Dabit tibi Dominus panem artum»
Verte fle»
-ocr page 161-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yj,
. Vf rte pc. Dabit tibi Dom'niuf panent in tri» f’ulatiotie,0' aquam in anguftid.
£t contaminabis laminas*
PoR fiet,mquit, ut purgemini db omni Idtrid. Auditd enimaerd dodrinA ruit périt operum fiducid,cr omnis Idoldtrid.
Et erunt fuper omnem montem.
Sicrediderii Domino Deo,beneficia obru« trif.în montibui,ubi dlioqui domiMturflerilitds, fumma eritfaecunditdi.Cum ceciderint turres,ii tH principes A/Jyriorum.Neceffè cH magnAtn in Ezechid fidem fuilp, (jui huic propheci^e credit dit,cum iam omnia ho/lili exercitu plenA e/Jcnt, C Bierufitlem durifsima obfidione premcretur. Et erit lux lunae ficut lux folis.
EH exdggeratio Uticiic ,fecundum afiv* piorum, qui fubito ex prdfentifsima nartc funt liberdti. Nilt;m pent ante ctiam ofiendinttif, triftibus animis omnia uidentur trifiid,Rurfiü læ-t tis,omnia ridere ÇT latariuidentur.Dicit igitur, Ezechids cr alij,liberdti obfidione, cum uidea bunt hojlium flragem,fic gdudebunt,ut lumen fba lis cr lutiiC pr£ nimid hetitia multo quam ante fuauitis cr amœiiius eis uideatur cfiè. Sentient o* mwfj crcjtsm tvna latari cr ridcre zj'c.
Ecce nomen Domini uenit.
Pojlquam Prophetdpios confiolattu eil, cr k impios
-ocr page 162-inesjiiam
tmpios multis rdtionibra lt;t priefumptione humi* luruin uirium rcuocMit. Tranfit iam à. populà fuo dd Afjyriuni,^!' nüiutur ei exitiuin. Affyritn uenit,i»quit,uenit cr iiofter Deus plenus ira con= trd iUum. Dicit autem Dominum uenirc de Ion* gmquo,ut fcilicet exprimât affiiluni expeihn* tium manum Domini, videtur cnim Dem dijjirre auxilium,çr fero nos re/jgt;iccre. eA autem gran* dis defcriptio, quam requirebat fummum pericu* turn piorum.
Canticum crit uobis.
Poü hanc ruinAm turrium ibitis hetanteS fy cantantes per urbem cum gratiarum aSione^
Dominus auditam facict gloriam»
Dcferibit iam modum inter^éhonis c£* dis. Tonitru fidmin^perdet Ajjyrium Domi* niis. Tonitruauocatuocem Domini, tympana cytharof.
Præparatacft enim ab hcri Tophet.
Expofuerunt hume locum de inferno, quod fieri poteflß quis allegoriam fequatur. Sed tmhi uidetur efje hiflorica fententia. Tophet uo* catmaéikttionem uibhmattonem Afjyrijs p^“ ratam,quam non poßint effugerc.vt ßt fententii} Dominus mafklbit Affyrios, ßciet holocau/iuiti» ad quod ignis orligna parata fiint.B.eflat anheh^ tus qui fucccndat,id cil fitlmeii. AHudit cnit» interitum Sodomorttm, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAPVT
-ocr page 163-SCHOLIA.
CAPVT. XXXI.
jEBSEODOT St idem argumentum ‘ cum H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;priori capite. Varie enim adhorta=‘
E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fùo!,cr mi»K GT proa
|y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tgt;tifsioiiibui,ut afiducia humanorum
*” ■Iquot;«™prif/jdjor«meoîrfMMcdt. Apparct tiittem Prophetam plum deboc argumenta has frrmones. Hobif quia extra pcriculum fua nuttad ßftidium ufq^ eandem rem uidetur repetca tc. Sed pij animi in paroxyfmo tentationum non poffuirt[atiari uerbo P3ei,ibi nihil eâ nimium.
Ipfe autem eft fapiens.
Vos habetis me cr Deunt meuin pro ßtuo» Sentietis autem eum abunde fapientem ejje. Sic tiecufanutr GT nos à Papiflis bieretici Gf fèditiofi^ Ptgt;l[umus igitur exempla Prophetie dicere, quod tempus ueniet, cum nimium Catholici gt pacifict Papißis ermus.Sed ifla non creduntur,priufqudnt eucniant.
Contre auxiiium operantium ini.
Auxilium pafsiue accipiendum cü,quod petunt ludei opérantes iniquitatem.
Aegyptus homo 8C non deus.
Not4 b4«c confequentiam, quam nos doeet Tiialelhca fpiritus fancti. Homo eâ,ergo non cii fidçfidHin,ergo f(on potefi (Uditrc, Item earo e^^ k * erga
-ocr page 164-IN ESAIAM
ergo non eH eifidendum ergo non potcfl iitudre» AppHanda enim eii ad omniaßudia,opera,con* finalerpr£ßdia humanAf^Uie fine timoré Dei fufeipiuntur.
Quomodo fi rugiat ko,
Doih«î»î pro crigendis infirmis fe compti» rat leoni,qui cum priedamnaihiteil,rugit,ne« ntoratur nwltitudinem aut clamorem paftorum» Vos,inciuit,eftis prteda mea^quam mihi Afiyrim non eripiet.
Conuertimini :
Scilicet,de fidticia carnis ad Dominum, t}£c promittit.Hoc enim e^i lt;juod dicit,Conuertb mini dui nimium receßiftif,lcdicet à Deo adfiäU“ dam bominum.
Veamp;igsles erunt»
Puto prouerbialiter accipiendum efji. Vo* tunt uobis dominari ,fed fuccumbent,cr u'mcen» tur.
Fortitudo eius.
ld e/l, prineipet Ajfyriorum cum rege Sen» tMcherib.
Cuius lux eft in Zion»
Ego œconomice inteÜigo, pro eo,lt;juod bn», iitet Dominuf 'm llierufalem,Gr fit iflic paterß* milias fhabeat iftic fiicum tantjuam ciuis aliquif» Eft figura, tiune ualet ad erigendos animos.
Ident
-ocr page 165-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rf.
Idem dixit ßne figura., Nume. ff. Ne poiïuatis terram m qua habitatiSt i» qua ego inter uos ha» bito. rgo enim fum Dominus, qui habita inter fi» îiosjfrael.
CAPVT. XXXII.
Riorem huius capitis partem ara duco co/ineâendam cum fuperiori» H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feiitentia,Quantuinuis fit»
ridt Afiyrius contra ludam, tarnen ipfi} Mto Cf fi{riente,manebit Grftabit régnant crquidcmflorcntifsimum, contra quam cogitât Sennacherib. Rex rcgÄdttt in iufticia, inquit, Dabo iuflum regem E-zechiam Cf alios poft eum.. Obferuabis autem ordinem, quod primo dat iu» flum caput,ex lUo fequuntur etiam principes iu» fti,Cf alia membra politica.
Et erit uir ficut qui abfconditur ♦
Obferud hic infignem commendationem Ma» gißratus,quod fit ceu murus,quidefindat à ui uentorum csquot; pluuitc. Item quod fit ceu riuus in arido loco,cr petra umbra.HOiS finülitudines di» ligenter confidera, cruidebis, quàm magnifica res fit magifiratum effè, ut reâe a Chrifto tusj» ytrai fint difb. Uac autem omnia maiora uidc» buiitur,fi circumfiantias omnes expendas. Si cnita . k i magifiratut
-ocr page 166-IN ISSAIAM mAgißrdtui officium efl,ut fit honori bono open, er timori mdlo opcri,necejjè efl ut in fe SätdUAnr, cum omnibuimembrisfuis concitet. Inhis autent conßßere,ernonfrdngianimo,diu'mduirtus eä. Merito igitur geflaut coronas tanquam uiäores •• omnium malorum, Sathanlt;e,er mundi.
Non caligabunt oculi uidentium.
Eruntquoq; pif doihres er difcipuli.Att^ hie uide, quad bonus magiflratus er pax publica feruiat religioni er EUdngelio ,ut lutins flargi poßit.
Aures audientium.
Eromifsio,quod uerbum Dei nonfluflra do^ «etur,
Cor ftultorum intdJigcf*
Quando uerbum pure docetur, tttneextif pantur mali dodhres. F,tfemper priedicationeni Eudngelij fequitur reformatio impi£ doärinie eruit£ qu£ pr£cefsit, Pr£cipites corde uocat promptos ad docendum, quod commune uicium cR pfeudodpoflolorum.Blrfi Hngtta,funt inutiles do flores,qui cum doccre nefeiant, tarnen docent, Sicut totus Papdtus ßcit.
Non uocabitur quolt;5 is.
Reflrmatio Politi£ quolt;^ fequitur. Stultus non uocabitur amplius princepsfld eü, Qui male alijs pr£flmt,fiuc in politid,ßue in officio uerbi, ijs abrogabitur imperium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Praudua
-ocr page 167-SCHOLIA; 76.
Fraudulent! uafa peffiina funt.
Noi uert'mtus. Aunri nurfupium nuUgnunt f^iid ell,nuüi betußdt.tMtum qu£ (itd funt qu£a dt, vtfit ceu prouerbium, quo defcribit nulunt »Mgillrjtum, pue politicum,ßHe ecclepafiicum. Vtriqi enim cum fud quiierunt^cf nemini profunt, funtdudri. Mdlusdodor dbutitur fcientid^iudia do,cognitions lingudrum, zx alijs donis,quie ha^ bet f dd fuum commodum. Sic etidm qui in dulii prindpum funt»
Cum loqueretur pauper iudicium
EA dmbiguum.Priorfententid câjZr qua ntihi mdgis conuenire uidctur. QWctndo debet lo’gt; qui ut confoletur, dut definddt pdupercm,tune utitur menddcio ,ut eum decipidt.Alterddutent hieceR.PduperreCiequidem didt,fed opprimi-* tur d Tyrdnno erc.H;tnc non fequor.
Mulieres opulentæ fur gîte»
Hic nouum cdput incipit.QUdp dicdt.Bene hdbent idm omnid. Reflitutd eil religio er po=i litid.Sed noflrd ingrdtitudo zr fcuritM frdet, ut reciddmus dliquindo in ueterem impictdtemf zr cumulemuf nobis irdm cr poendm^donec pror^ fus hoc regnum dcftrudtur. Id quodfub Chrifli pdßionem,poil uulgdtum per Apoflolos Eudnge* lion /iilum eH-Neq^ enimfolum cdptiuitdtein Bd* fcjinonicrfm hic ßgnißcdt,fed omnes alias cdldmia
-ocr page 168-IN ESAIAM
Mes uflt;^ dd Chrifli aduentum, qui /fitritum fuutit effimdct in corda credentium e^c. üuUercs uo» cat ciuitates eSquot; reß^ublicits fccurM,
Poft dies Sc annum»
Signißcat uaflitdtcm ßiturdm per Chaldd* or,in quam ittcludit omnid alid ntdla ufq^ dd Cbrio flum.
Exuite^
imminet M exudmini regno (T pdee polt» tied, C7 opibui crc. O' ut nudemiiii,id cR,ut re* digdtnini dd miferdm Udftitdtcm,O'dcc'mgdminit fcilicet fdcco.
Donec effundatur ftiper uos fpiritus.
Ingratitudo noftrd mercbitur,ut eiuitds amp;nbsp;totum hocregnum redigatur dd nihilum, donee uenidt omnium malorum ßnis,Chriftus, er effun* ddtur Jpiritu! ciusßtper nos,fcilicet, in die Pen* tecoßes,Aihi. ».
Et erit deferrum in Carmelo.
Defertum, id eA, reliquiae lud^rum, amp;nbsp;gentes erunt,ceu cultiß'mus dger,Perent uberri* tnosßuiluSjittßde Chrißi.Et Charmekid eü,Sy* lugogd qu£ nunc floret, redigetur in fdltum,amp; defoldbitur.
Et erit opus iufticiæ pax
Eft ncf«lt; Hebrdißnus. Tritieum e^l oput dgrifld eâ,dger profirt triticum/ft ßt opus pro * . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;flttibtt
-ocr page 169-SCHOLIA. rr.
fruilu» Enumertit autcm hie oputßlt;lei,pacegt;n confcietitilt;e,/teutadRom. {.îuliificati perftdent pucem häbemut crc. Hitc non pint fub Cyro poß captiuitdtem Babylonicam implctit.Coailus igi» tur fum dd Eudngclij tempord. refirre. eA dutem Emphdps in pronomine,Populia mem fpgnificdt rnim nouum populuin ßrc.-
XSrando autemin defcenfîone faltus.
Vocdt Hierufdlem Ptltum,quod è lignts Lt* bdni eßet tedificdtd.Decliuem dUtem fdltum uocdt propter ptum. Erdt enim decliuis dd Aquilo* nem. QUdft dicdt : Perturbatio confeientiarunt erit in mcredula Hieruptlem^qute decUuit eü,^“ pio ptußturdm ruinam cr cd(um pgnipcdt.
Bcati uos feminantes.
Sgt;n4goglt;tre^«jï EKitngfljKM. Bedti igi* tur uos Apofloli,qui feminatis, id e/l, priedicdtis uerbum papim iuxtd dquds, id cA, in omnibui gentibm,ubi immittitis tom boues quâm dpnos pro pdfeuis ( Ad dquds enimpoecundd cr pdfeuis comnodd loca funt ) id eA,docetis,exercetis, m« firuitis, tdm perpAos doAores quam inprmos cr MperpAos dip:ipulos.
IN capvt. xxxin.
k f V/ qui
-ocr page 170-IN ESAIAM» B Ac qui praedaris»
Redit dd inßitutuin locum de Af^ fyrio,e3' ut confoletur fuo^,propkc-tat ei /ùturam cladcm. 'Vat uaftatof gui non uajlaris. Sic cenfeo uerten-diiin,utrej}gt;iciat obligue ad iüorum uocci,i}i(i populum metu Afjyrij tcrrebant. Quaß dicat. Scio eum efje uaflatorcm, cr d, nemine uafiatutit effèy nihil eü quod infirmoi his uocibui terreatit-Cum confummaueris deprædationé.
EÆ itijtgnis plane Theologicus loctit^ Ciuod Dem tum fuos eripit, cum uidentur pror-fm perditi, O' tum deflruit impios,cum iam ht tnanu fc habcre uiihriam putant. Ideo dicitur M Pfal.jo. Adiutor in opportunitate Sperant igituf pi) contra /hem, cr credunt cum deßierata fuut omnia jCr /te liberantur.
Domine mifererc noftri
Poftquam populum pr£dicatiotte faa cott* firmauit Propheta,ctiam orat. Hit enim duobm, uerbo O oratione pugnamm, o alimm fidem^ Verbum enim alitfidem. O' Oratio uincit ac tri* umpbat etiam contra portât mßrorum, Efto brachium corum.
Id e/l,populi meißc trepidantis. Rßbre* uit oratio,fed potent.Sicut condo, ^uam prami* ßt,breuis esl,fed mirum in modum uchemtns dl.
Sicut
-ocr page 171-SCHOLIA.
Si'cut colligitur brucus.
Nosfimilitudinem fumemiis i noflris duicita iis.AfJyriorutn rex ecu brucus cum fuo exercitie, ontnid arrodit çy perdit,fed fict ut difijeiatur difsipetur,'tmprouifo ,Sicut difsipMtur pafferes db area. Quod autein Latinus ffeit. Velut cunt ßffie plen£ crc. Sicuerte.Etficutdifferguntur locuft£,cum quis inter eas uagatur.
Magnificatus eft Dominus.
Caufa cur tam potens rex fft periturat. Qwd,mquit,Cominus eil ciuis Z/on erc. Dedit nobis uerbum fuum. Omnia igitur funt plena iua dido iuflicia. Qtjt cni»» credunt huic uerbo ( ffeut neceffc cH aliquos faltem credere ) penes iÛos eil dominium,falus,fapientia, prudentia cr timor Domini, Hw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uincetur Sennaherib:
EH autem emphaticum quod dicit. Temporibui. tuis,Qttaff infultet Affyrio, h£c dona in his nuia ris funt,quos tu obpdione cinxifti O's.
Ecceangelieoriim*
eH confiitatio illorum rumorum,quos ffara gebaut incrcduli, quibus plebeculam terrebant. Sunt enim fx.i/ji.iriis(as accipiend£ uoces,qu£ fea quuntur,Difsipat£funt ui£ ere. Nuncios autent pads appellat ironice cos,qui cum deberent po* pulum confolari er extenuare uires Sennaherib, augebant tcrrores,er populum/uo trifli nuncia ad deffcrationeni adigebant Conßijui
-ocr page 172-IN ESAIAM
Confufus eft Libanus *
Quidam aUegoriam hie fequuntur,Ego aeei* pio per metonymiam pro ipfa, Eierufalcm, cluaji ilicatit nuncij malorum rumorum,lt;pti A ffyrij po* tentidin idiklbant. Videor tnihi uidcre Hierufa* lemtlt;}tlt;£ eil ceu Libduut O' Saron oc.'m ciuerei db A^yrio redailam.
Nunc furgam,dicit Dominus»
Jnßgnis confoldtio piorum ,ßre ut pereat SenttaheribfO Hierufalcm intaiki maneat. Dilh gentcr autem notabis fidei uocem^ lt;^uod Se/inahe* rib cum fuo exereitu flipulam ejje dicit. Pf rmde dtq; ft Turcam in Viennienß obßdione flipulam appellarem. Htec fides uicit o ßdit exercitum Aflyriorum, Noj debemus earn transftrre etiam dd priuatds noftrds tentationes. Si quern premit paupertas, is earn fentit ceu armatum ui* rum fieuire, Fides autem in Dominum Eiejum fentit earn non armatum uirum ,fed flipulam eße. Sic peecatum eil flcut magnus Goliad, er oppu^ gnat omnibus uiribus confeientiam ,fed fl credos in Dominum Eiefum,pro te mortuumßenties pec* catumflipulaeße leuius o infirmius. Adhunc modum erigendie funt confcientiie, ut nuUa tanto tempeftasfit,qu£ non^pcr fidem ui£kt,flipulaeße fentiatur. Porro fic uerte hunc locum. Grauidi eftis ftramine, parietis fiipuldm, ignis deuorabit uos O' ßiritum ueflri^n, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Audite
-ocr page 173-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ry.
Audite qui longe eftis.
Pergit Prophets confoldrifuos cr confit» tire impios,lt;jui triftibm rumoribus pauorempo» puli augebant.Recitdt dutem or hie uoccs impioa rum. Quis nojlrunt habitare poterit del ignem de» uorantent zyc, QudßdicMt. Futurum c^ut in» fldmmetur Hierufdlem db Ajßyrio.quis igitur hie ^nedt f Reßtondet Prophetd zsquot; Spiritui fdn* âus. Pij mdnebunt, Ç}quot; manebunt in [umma foe» lieitdte dbunddntid omnium rcrum. Vos du» tem impij und cum Affyrijs hoftibus peribitis, Signißcdt dutem Prophetd obfeure huiufmodi concionibusjcontrd ß docuiffe quofdam aulicos rcgis,dd concitdndum uulgds, er perterre/acien» dum.
Qbferudßntentidm. Conterriti funt in Zion peceatores,zr pojjedit tremor hypocritds. Hoc enim hominum genus ut fecundis rebus e^l fecu» nßimuin, rurfus in dß)eris rebus e/l dej^eratifsia nuim,
Vbi eft literatus.
Videtwr ßgnißcdre hoc nomen eum,(jtti hd» bet peritidm lingudrum, qudles funt in dulis 3 qui funt prmcipibus 4 conßlijs.
Ponderator.
Ego pro quteflore dccipio, qui curdt een» fuSjZrcildpecumijs.
lioéhr
-ocr page 174-IN ESAIAM
Dodîor paruulorum.
Hune accipio pro CanceUiirio, ^ui feribit ediân^componit cdufM C^c.a^dß dicat. Omnrf eruditi,potentes,fdpientei, qui cum Sennaherib funt,fùgdbuntur ey peribunt. Populumprofündi ldbij,fcu dlti ßrmonis uocdt Aßyrios tdnqudrn 'Bdrbdros.
Vide Zion»
Pergif t« promißionibuißturie îiberdtio» nis,çy compardtHierufdlem firmo tdberndculo. Qttf de riuis feu ßfsis dqudrum dicit,dÜegorieit non hifloricd funt,amp;‘ ipfe exponit düegoridm,ey dicit cuiufmodi ßntß/ße, fcilicet, Dommus lu» dex nofler eyc.
Laxati funt funiculi»
Ad mdiorcm confoldtionem inflituit coUd» tiogt;um,cr conßrt tdberndculum Hierufdlem cum tdbernAculis Affyriorum. q. d. Affyrij quo(^ hd» bent fixd tdbernAculd,fed neq; elaut nee ßnesfir» tnifdtis funt,corruent igitur. Mdlum uocdt,imde ßgnum fußenditur.Sic trepidi dußgietis, ut non fitßdcium,neqi dnimusdd cxplicdndd ßgndfeU uexittd,fed alius hac,dlius iüdc ßgiet,
Auferetur ab eo iniquitas»
Quid hdbet pluspopulus propitium Deum, condonabuntur eis peecdtd, zy hdbebunt fœlicif ßmam çy opulentifsimdm ui(ßridngt;
' cAPvr
-ocr page 175-SÖHOLfA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f,
CAPVT. xxxir.
Equcntia duo capita uarie à ua» rijsdccipiuntur. Maiorpdrsadexa R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ego,faluo alioa
rum iudicio,exilïimo Prophetam lo^ qai dc poflrema Synagogce uaßationc, qua transa litum eß regnum çy facerdotium huiuspopuli ad eccleßam per Apoßolos coußitutam, Sicut Chrißits quoq; mnatur. Außretur rcgnum 4 uoa ti5,zr dabiturgentißcieutißuihm eius. Iiiuola nitur autcm ßmul perditio gentium,qu£ non coiia tenta uaßatione Synagoga, etiam in Apoßoloi Cf fandos feuiebant.Coharet ßrtaße durius cunt fuperioribiß.Scd nos uidcmus firè eum morem ef* fe Prophetarum ,ut d prafcnti regno in ßturum Chrifli regnum excurrant, partim ad confolatioa item piorum,partim ad terrendos impios, qui ama plis promifsionibus inflati, fecure praßnnebant. Jd quod Iohannes quoq; reprehcndit,Matth.s,Ne dixeritis in cordibus ueßris, patrem habemus Abraham ere.
Accedite genres ♦
Ed generalis commonitio, qua primum ad ludaos,deinde ad gentes pertinet.Ideo autcm tam magnifiée praßtur,quia loquitur contra prafuma ptuofos er fecurós.Horrenda audietiSfittquit,Do minus ßrittgetgladium.- / Militia
-ocr page 176-IN ESAIAM
Militia.
Hoc nomen nbsp;nbsp;nbsp;m Prophctù oceurrit ■ Si‘
gnificdt AUtem non folunt bcllum,fed cH gehefält nomen omnibui hununis fiudijs. Sic ludicorunt re* ligio militM didtur.
Interfecit eos »
Primum de ludicis dicit, qui per RolMVOS »aßäti fund
Omnis milith ccelorum.
Sic appellat religionem ludlt;eorum,quod hä» berent cultum diuinitut inflitutum. Caterarutti gentium cultm cr religio acfludia j erantfolunt terreftris ntilitia,quia non habebant uerbum.
Et ccelum complicabitur ficut liber.
Caelum quod modo expanfum eA,conuol» uetur,hoc eiljacerdotium, quod iam in magno ufu,cr ampla dignitate eü^omnino aboiebitur, neq; erit eiui turn ufus.ld quod hodie in ludteis ui* demut.
Inebn'atus in coelo gladius meus.
Id eA,Synagogam gladiui Romanorum tol» let f euertet limol Edom. Sic enim legimut in hifioria, quod Edumcei fire tertia fuarum co* piarum parte adiuuerint ludtcos. Sunt autem unà cum ludais ceeßper Romanos. Alif malunt Edont permetonymiam accipere^ut caelum ßgnificet facerdotium,Gr eccleßaflicum magifiratû. Edom autem politiam, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gladiut
-ocr page 177-SCHOLIA.’ sr.
Gladius Domini impictus eft pin-guedine.
Signifient m4xintlt;im firdgem proces »•«(» çr optinMtum 'm populo.
Vidoria Domini in Bofra.
EA nobilifsirM ciuitMArdbumlduntieit.' P«to dutem Edom pro ludtea, çr Eolru pro Hie* rufdlcm per metonymiam aedpienda, çy hue ß* cit aUegorid.Eofrii munitionem fignificut.Tdngit igttur hoc nomine pr£fumptionem huius populi, qui confidebat 'm regno ey facerdotio diu'mitus iitftituto.Edom dutem rubeum cr fimguineum fi* gnificat, zy notut feuiciem lud£orum,fieut alio loco.Veloces pedes eorum ad e/fundendum fan* guinem crc.
Et defeendent unicornes cum eis.
Vtticorzieî uocat pontifices, qui turn erant, itli unà cum iditmais peribunt. Tauri funt poten* tiores»
Annus rctributionis.
De«« unit u'mdieare Zionfid eA,ecclepam, que non degenerauit in Edom cr Bofram.
Conuertent^ torrentes eius in piccm.
Antea ßerunt flumen r)ei,flcHt m Pfalmis feribitur. At turn uertentur torrentes eius in pi* fem. Ardebunt 'm fefe ceu pix,odio CT muidia (ibrifii Qquot; cbrifiianorntn ,yidcinus igitur hodie inonflrofain
-ocr page 178-IN ESAI AM fnonfirofjnt lud£oruin inuidiam o' odium m Mf, or txmen nihil poffiint twcere. Sunt enim traditi in impiiis op'miones, ex quibus nihil dliud afcen* dit,lt;]Udm factor impietatis,O' blaßjhemid. Sic de* fcribit Prophetd ftciem S yttA^ogic, qutc erit poH ttdfldtionem.
Pofsidebunt illam Onocrotalus.
Sunt aucs ßrie çr folitudinAri£, quibus fî* gnificat defertum populum. Refpicit autem nM* xime doihres eoruin,qui non hetificMt confcien* tiM^fcd mdgis terrent cantu O' doilrinA fun. Sie Papdtus hodie habet doélores,ibidei coruos,ul* luhtf^O' ßrales bubones.
Et extendetur fupcr ca menfura»
Ele gdnti figura fignificat fire, ut nunquam reflituatur.Habent quidem amufsim O' régulant, tanquam adificaturi.Somniantregnum O' refti^ tutioium prift'mi fl:itui.Sed iüa atnufsis eR amuf* fis defijlationiSfO' régula illa,eR régula nibilitu* dinisfeu inanitatis,hoc eH,nihilpronwuebunt fludijs fuis ,nunquam fardent huncregnio'fi“ (erdotij cafum.
Nobiles cius non erunt ibi ♦
In Hcbneo paulo aliter fonAt,quod titufi tenui erunt domini. Ridct enimffem iudaoruttii quam alunt de reftituendo regno,o promifsiones quaa iaâaiit ,fi(tMrum fdlicct ut reftituanturi» regnU!lt;f
-ocr page 179-SCHOLIA. Ui
TfgiuimAttAne wnwn regni h((bebitis,wtiuiu Ci» tfr«m re ttihilo eritisfoeliciorcr.
Erit cubile Draconum amp;nbsp;StruthionS.
Dcfcribit dochrcs ipforum,(]uorttm ßralcs Koccj funt^quie nunquam confolttntur.Sunt autent generaliter btec accipienda^de omiiibiii,qtti uerbo earent^illt huiufmedi hdbent doóhret. Ctcterunt negociuin hie eA grammaticis de uoeabulis rerum qu£ iam ufu ceciderufit.Sieut ßre in ontnibui lin^i guii nwltd in uocdbuUi rerum obfeuritds eü.
Requirite in libro Domini.
MinAntt Dfo noluiftis eredere, idm expe* rientid difeitis uerdeem eum cffe. Inuenietis tnnes iflds cdldmitdtes uobis pr£diäas in libro Domini, Det4f.ag. Q^od Ddtinut uertit, Alter dlterum non qu£fiuit,fentcntid eil,nihil eoruin qu£ iflic funt pr^diän defidcrdtur, fed omnU complentur in uobis
Ipfe mittit eis fortem.
Dimenfd eil impißfudfors, qudm non pon teruntmutdre.
IN CAPVT. XXXV.
ultima uaftatione Synagogæ 0 H cdpite dixtt» Sequitur idm a propheeid,de ipfd, Ecclefa,quie odU reliquijs SynAgog£ Udfidt£.Loquot;
I i quitur
-ocr page 180-IN ESAIAM guitar autem prorfm mß)iritit,cr pricdicit mut» ti GT magnified de £cclefid. Quid tdmen dddit ubiqi confoldtiones,dppdrct eum loqui de Eccles fia m /peciem afiftidki/,qu£ tarnen ornatd GT locu-pletatd fitIfiiritudlibuf donif. Et idea uocdt Ec^ clefidm defirtum,quod nuUdm externam operuni ffieciem habet, (juam muttdus admirdtur. Nihilo» minus tdmen ek Idtuin deficrtuin, In quo c/i grd» cid,figt;iritus fan^s, hetd confeientia, remifisio peccdtorum,cognitio Dei,bona opera gtc. qu£ nutndus externorum operum magnified fiieeie de» ceptus,non cernit,nec admirdtur.
Gloria Li bani eft ei data*
Omnia dona quie Synagoga habuit jfiunt translata in Ecelefiain e reliquijs ludaorum amp;nbsp;gentibus eongregdtam.
Ipfi uident gloriam Domini»
Hifc eii Eeclefiæ gloria,uidere Dominum» Sicut alio loeo, In hoc glorietur uir, quod norit me. Hine Paulus gt Petrus magnifiée traibant lo» eum de cognitione Chrifti,Gr hortantur ,utined creficamus gtc.
Confortate manus diftolutas*
Addidit hie confi}lation£m,quare non potejl accipi de corporali gloria deferti,Sed eü ea gio» rid abfeondita fiub cruce gt ftultitia. Significan* ter autem dixit, bianus fiffas cr labaiitia genua-
Sie
-ocr page 181-SCHOLIA.’
Sic enitn/blet Sathdn,quos uno impetu fubuertew non potefi, cos afsiduitdte uincere eotutur nee prim ce^dt^qudin ßtigdti fuccumbdnt.EÜ autent hoc grduifsimum tentdtionit genm^ quire neceffi eil hdc confoldtione, qudProphetd hie utitur, erigi dnitnos,dlioqui uiéti (uccumbent.
Didte,pufinanimcs confortamini.
EÜomninonecejJdridconfoldtio. Ndm »a Eccleßd nuUd cR Ißecies, fed eil odiofd CT con^ temptd,dffligitur quoq; pœnis zx crucc,premitttr fud, ipßm mfirmitdte,dtiqudndo etidm peccdt oquot; ldbitur,tum ßtigdtur 4 diabolo, qui fubinde noa Udf dries,quibm earn cdpidt,excogitdt. Hortdtur igitur dd pdtientidm, ßre ut eripidntur Grfdl= uentur,non ßre teiernam tentationem, Sed ut co^i gitemm mandatum de coclo e/Je,Confolamini, tu feilicet deßtereinm. M4gB4 res uobifeum gcritur, mquit.Ho/tiiucfierpotens afsidum eil,fed tumen maior eft qui in nobis cil,qudm qui in mun^^ do .isulcifceturuos crc. Sic nihil habentpif, 5fe confolentur, quam uerbum, quo alitur cf entdtur ftes dc fides.
Tunc aperientur oculi cæcorum.
Etiam dd literam iftdߣla,fHnt,Mdtth.if. Karei ultimo.Eucrunt enim neceftaria miracultt »« prinw Ecclepa,quae cum dlioqui contemptifsix Maftiecie ejfet,tarnen legem cr totum ilium cub
I f twnpopuli
-ocr page 182-IN ESJIIAM
turn populi Dei toilebat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;belli iJuiJam
mines nos rident, obijciuntt, ne chtudum quidettl ecjutm 4 nobis fanatunt, O' dcftitui nos prorfuf hoc mir.iculorum dono. Sed fcriptum eH,lmpiuf Kon uidebit gloridm Dei.t^Jdm O' hodie c£ci re^ cipiunt uifnm, cum reducuntur ad cognitioneni ChrifiiobfcjpeàSdthdnA mentes,Surdi audiunt Euangclion, Claudia qui fedebant in fuis fuperfli» tionibuSfOquot; ldoldtre,ereda.ßde,exiUunt, o ino eunde ambulant, Muti quoq; iam laudcm Dei ca» nunt o predicant. Quas non mouent hec mira» eula,illi ne quidem Chriflocorporaliterexer» senti tniracula crederent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;
Quia fciflæ funt in deferto aquæ*
Verbum copiofe predicabitur. O'fubmde latiuij^argctur, O' ex ecclefia utiius loci multis alie haurient uerbum O's
In cubiiibus in quibus prius draconesgt;
Serpentes uocat impios dofbres, ubi ißi antea habitabant,ibi crit letafocunditoSfO cos pia bumoris oc.
Et eritibifemita.
C}niß dtcat. Erunt O' alie ßctnite,que ßan» ditdtis nomine celebrabuntur. Vcrum hec fola fanSa erii femita, in qua fanSh patriarche etiant ambiilarunt. Ea uia eR,ßdcs in ihefum Chriflum, tn fernen Ade o' Abrabe pro/ttifsunt. Hicc autem
ymiii
-ocr page 183-, SCHOLIA.
fmnia idea a Propheta dicu^tur ut difenmut, quod fides fcquitur uerbum, quod credeiitcs emre non poj^unt. lAundis en'nn omnid fitiit tnuitdlt;t,tum ndturdliter pdrii fides bond operd, Impif dutent neq^ credere,ttec bond operd ficere pojjunt, fimuldchrd tdntum bonorum operunt ddutit.Idco dicitjNon trdnfibit per earn poUutus. In omnibus cnim alijs uijs funt impij. Sic cucuUus tegit impium mondchum eye. Sold autemfides 'ut Chriftum,uii( e^l quam nuHus impius apprehen* dit,quid membrd Chrifii non pofiunt ejjc poUutd, hdbent enim fiinäificdns cdput.
Vt ftulti non errent per earn»
P.rit turn pldnd uid, in qtid ne ftulti quident errent * Voat dutem fiultos, qui fimplici corde uerbo inhtcrent. Ho$ enim mundusftultos uocdt criudicdt.
Noneritibi Leo.
Hoébres trdditionum, ey exd^hres legis, qui Idcerdnt miferus confcientids,non erunt ibii Credere igitur çy fidere 'm Chriftum,eü und ey regid uid,in qua tuto dmbuldtur. In dlijs uijs Idx cerdntur confeienthe in tot pdrtes, quot operd funt m quicfiditur. Operd enim diftrdhunt, fides Mtem unit.
Redempti à Domino 3C liberan 3mgt; bulabunt«
I Id
-ocr page 184-IN ESAMM
14 fÄ, Viuent 'm fuinma Ubertdte çr feelt» rîtdte, Qiji en^ reék Chriftum 'mtelligunt, illof nullet trdditio huntdnd, poterit capere. Sunt libe» ri,non fccunduin cartKm,fcd fecundum confeien» tidmQudre nuUd lex,crne quidem diuitM,ulluift opUî potefi exigerc à crcdentibui,tdnqud tKcep fdrium ddfdlutem.Si enîmfidcs m Chriflum iufti» pcdt,ergo nulld Icgis operd iujlificdnt, ergo tiec accupibit nos kx, ß quid d. nobis câ pneterntiß fuin,dut comnüßiim. Hiec libertés 'm confeientid eü. Corpus dutem er uetusnofter homo omnibus legibus eAßubieiius. Sunt igitur diligenter dh fimguendd iußieid fidei, quiliberd eH ey nulli apici legis ßruit, Et iußieid operum^ qult;e omni* lusferuit. Nechdbent libertdtemhdnc,niß re* dempti À Domino,qui non ipft fe redemeruttt,fed Dom'mi precio redempti funt, cum ejßent uenun* ddti er traditißub peccdtum er mortem. Sicut Petrus quo^ dieit, redempti prcciofo fdnguine crc. non nojird iußieid,dut noßris meritis, Libe* Vdtißc er redempti reuertentur d peccdto, lege er morte 'm Zion, cum Idude er heticid fempi* ternd,fuper cdput corum. H»«c ndtie funt uocet ilhe Pduli,Gdudete , iterum dico Gdudete. Item ßuihts ^iritus,gdudium,pdx erc.Qa« igitur tri* ßdntur,dut fide cdrent,dut funt mfirmimfide.In* fipit enim bic 'm ßde aternd uita, qudm poH hdne
iMturdtif
-ocr page 185-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sf.
^UrM abolititm pcrficttfcntiemut, AMEN.
IN CAPVT. XXXVK
Oc caput planum S^apertum eA.Continet cnim fimplicem nArra» tionent hiftoriæ, quotnodo ScntiA* cherib obfidione cmxcrit Hierufa* lem. Vcrum hie ddmonendiu eâ le» ^r,ne exemplo Origenii, Uicronymi, cr alio* ^m,negligentiiK hifloridm curet.Et quonidm ret ilt;im olim geflte recitdntur, nihil in eis ejje putet pMer dllegoridm,(]uod dd nofirum ufum conucr» tere poßimui, Atdliumhiftoridrumufum dutor 'Epißolie dd Hebri£0i oftendit ,ubi omneshuitu populi hißorids ddfidein dccontmoddt. Tide,in» ^ttit^uicerunt redeye, edm rcguldmnoshie ßecpteinitr. Qui dutemdÜegorijs,negleihi niftoridydeleihntur, ij pdledftdntum GTdceres uendntur. Heq^cnimdllegoridrumufutdliui e/l, ^Udmut tdnqudm orndinentd cr dmplificationes itdbibedntur, in pugna enim nihil prorfus Udlent. Hiflori£ dUtem dd fidem dUgenddm GT confirm lUdnddin ingens momentum dffvrunt.
In hdc prtefenti hißorid igitur fides ^eékinda Potißimuin e/l,lt;juie uehementer luihtur, gx pro» penudum [uccumbit. Cum uutem proxintd. e^
I } ruinte.
-ocr page 186-IN ESAIAM
ruuhe, uenit auxilium Dei^ eripit periclitätt’t tn.Hoc exeinplo tws quoq; monemur ut qudnta minui in pcriculo ^ei eâ tMto perti/Mciusß/e-Y(tre difcamui. Hoe enim eâ contra ßiem in jpeitt crederc.Deui enim adiutor cA in opportunitati* bui,^“ in infirmitate uirtutemfuam perficit. Sie Chriflianorumquoq; tnfirniitas,fumnMeäßrti* tudo.Rurlus infidèles qui oppugaant pios,tum de« mam cadunt, cum uiihriam tn manibus habent» ficutuidemui inSennAherib. Qg irc 'm pericul9 neq; noftra infirmitas, nec aduerfariorum poteip* tia nwuere nos ad de^erandum debet, quin exci* tanda fides eil, çr quid nos cxitio, er hofles ui^ florid proximi flint,fentiendum efl,ßre ut Deut nos eripiat,qui promifltfe talem Deum elfle, qui txaltethutniles,er exaltatos humiliet.
Sed hdc ßeilius dicuntur,quàm fiunt, ita per^ tindeiter caro Oquot; indicium rationis obnituntur‘ Nclt;J; enim caro potefl auertere oculos aprafenti pcriculo, er coneipere liberationem, qutenufl quamapparet,nifiinnudo uerbo Dei,promit“ tentfs fe liberatorem effe 'm opportunitatibuf-HoceH,quöd caro er fanguisnonpofluntfibi creare ßdem,qud eil rerum non apparentium,fed prdfentibus tantum mnituntur er afficiuntur.
Forro Circumflantid diligenter confiderätd ^mtadaiunttn^iifidem Ezechidcr aliorum eredentiuxf^
-ocr page 187-SCHOLIA.
credentitmt. Primo accipe perfonAm impitgitAtt»^ tem.Moodrcha totiui muiidi, Affÿriorum rfx, oppugmtt unicam ciuitatem. Erat autem inflatut ittcrcdibili multiplicium uióhriarum luccc/Jù^ ^U£ res mirabiliter frangebat obfeffbrttin ania ttios.Citperat decern tribus ißrael, easq; abduxea vat in Medos, Ante oculos prttterea erant ciuitaa tes Indie milerabiliter direptie^cpiid multa ^ Eze* chias coBatus ad AlTyrium erat uelut (juidam rex luteus.
Ad has cogitationes äcceßitSathan,quidtH ttnusJicies f putas ne, quod nuBi in decein tribu» buslfraelftnitihominesfùerintftu nefolus fan» Hus es at etiam in tuo regno, qui fanài fterunt, ernonpoButi idolorum cultu, multi futit capü Cr uaftati. Deferuit eos Deus,nihil profidt ebs fi» des cr fan^titas,nihil uerus cultus Dei,nihil quod eßentfernen Abrahe. Sic protnifsionesomnes, cv fidueiam promifsionum uno telo,quod in cor Eze chie immifitffuftulit Sathan,/t ^t Deus ref^i» eiens fernen Abraha:, reß^exijjet quolt;^ regnuni Ifrael ciuitates luda. dtjemadmodum dwteui iUi 4 Dfo deferti fuiit,ita tc quoq; dcferet,fi-ulirA tdl quod tibi promittis auxilium crc. Hue enim Sdthan it, ut uerbum,fidem, orationem nobie eripiat,ut fublatis his armis no/lris pateamus ciut iniuriit ÇT tyrannidi.Ad bunc ntoduin in hiflorijs frin»
-ocr page 188-IN ESAIAM frîmo l}gt;eihinda fides cÆ cum omiiihuf circum* Jlidntiii,ciUiiS fi c^uii diligenter confiderct,uidcbit hdnc hiftoridm non mßriorem effe iUd dd mire rubrum.SoldenimEzechi£ cr'E.fdiie ßdes hune fotentißimum hoflem fùdit.
Afcendit Sennaherib Aflyriorum»
Hicßngttld ßtlmim ßunt obferududd, lt;iu£ contrd ßdem pugnint : Primum eü quod dicit hunc regem dß:endere contrd luddm. H/c «cnit i» mentem pijs. Afcendit contrd nos c}Udre non arceteum Dominus fQttod enim permittit cum dfcendere.ßgnum eä,quod non dderit nobis ,fed nos deßret, Nomen quoq; ßrdlc eR. Sanherib enim ßgnißcdtudßdtoremrubi, ein firauch dieb, Vdfldtorem qui procedit è dumetis.
Et dixit ad cos Rabfake »
Sequuntur idm bldßhemi^, quds ittibene inteUigumt,qui dliqudndiußterunt in uinculis, amp;nbsp;quos ßiritus bldfphemite tentduit, Pxdggent omnes difficultdtes mignißeis uerbis,utßdcm ßub* uertdt. Neq^ enimcontentuscilSdtljdneripuiffe uitdmcorpori,nifi cti.m ßdem,cruerbumuitn dc promifsionum eripidt. Prodcfl dutcmudlde h£c noffc in tentdtione,ut fcidmus, qu£ ßt Sdthd» na Hngud,qud loquitur in cor piorum,dd eos fub* Hertendos.
Hæc dicit rex magnus rex Aflyrioçi.
Cum
-ocr page 189-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S7.
C«iM ttMnddto incipit. Hiec dicit. Perinde P ^fpt Dcics. Inflituit aatem in pr'mcipio gra» uiffimam molefiifsinMtn coUdtionem magni CJquot; p^rui régis, quafi ob oculos cr in com^cilu ottinem hoflium exercitum ponit. Magnus rex,m» ^uit.CiU‘tfiquernß tuumregulumcons pras,uix Satrapa crit. item rexAfjyriorum, cuius uiribus ante ifrael uaftatus translatus Hic ratio concludit flatim. Parui amp;nbsp;magni Kuda eil comparatio,quare aéhtm de nobis cH.
QU3e eft ifta fiducia.
Firmum argumentum à fufpcienti enume* vatione,quo omnem fiduciam Ezcchi^e tollit. Au* dis zr es expertus potentiam noßri regis,qua igis tur re confidi5,quod te illi opponere audes i Naw tuis uiribus i at eg nuÜ£ funt coUat£ ad noflras. NHm auxilijs Aegyptij fidis f at ne ilia quidem te fubleuare poterunt,Num confidis in Deum ? lt;tl il» leteodit. Sic nullum ufquamauxiliumeilpoßs tum.Hac proprie eil Sathan£ lingua,er funt non Rabfacis,fed ipßßinü Diaboli uerba, quibus non miros urbis, fed medudam Ezochite,hoc eil, te* tterrimameiusfidem oppugnAt,ea parte qua eil infirmifsima.Sic enim Sathan folet,pofitum in of* feiouerbinon tentât deuocatione,fedcircum* fficitß quod uicium leuiufculum ojpndat, illud pc urget esquot; exaggerat, M etiamyninia bonÀ opera 1
-ocr page 190-IN ESAIAM
operd preMtdt er obfearet. Sicut hie dicit^^Zf“ fhinc irAtum Deam ob deflruékl Altarid idolorutn, Ecce confidis fuper baculum arundi»
Siettt dixi,Adimit Auxilium cdrnii,lt;juod )•lt;lt;« tio Ubenter adnütteret. Excidit AUtem hie SAthA* n£ inlignis deferiptio humAnorutn Auxiliorum Cf fr£fidij tArnAlis. CompATAt oihn Arundini, JpeeiojA eil,fed infirmA. Itd brAchium cdrnii tM* gnAm ipem ßcit fpccie,fedßUdx eü, er finis eitü eAperditio cr conßtßo. Qudre infolo uerbo dc= bemiK nitiydlids fiet ut corritdmus, tdnqudm wni’ tentes drundini.
Q^uod fi refponderis mihi in domi.
Vidfinj« Prophetdtn multis concionibus hoc ferio egiffe, ut Animum Ezechiie conftrmArct uerbo,Ad credendum erfidendum Deo. HAnc ß* dem ceu dneuin murum grdui Ariete Sdthdn hic pulfdt.Mmus,induit,pru^dij in Deo poßtum hAlt;= bes,(]Udm uel in te,uel 'm PhdrAone. Uoefiepro^^ tOjCjuid.
Nonne ipfe eft, cuius abftuIitEzechias.
CEUdfi dicdt.Ezechids hdbet irdtum Deunt, ^ui non uult,nec potefi cum iuuare, er fî pojßt, non tdmen ucüet cum iuuare. EzechidS enim eÄ peflis mnocentis huius populi nbsp;nbsp;nbsp;pugnAt contr*
juum Deum,dc prouocdt in fe ntAiefldtem. EdC cAextrertM crfuntmAßdcieonfliiikitio. obfer«
UdbiS AUttttf
-ocr page 191-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JJ.
lisdUtent hic calumnündi artes,lt;]uod optimioit ^Zechite opus detorquet ad fummatn impietatein, t:iua/i dicat.Grauiter i te pcccatum eü,quod de=‘ tnolitns cs excelfa, er fubuertifli altaria. Hum cnimitajlolidoshomines elJe exijiimis,ut ado‘’ feilt lapides aut ligna, Dc«m uerum iflic coluea runt omnes. Eins cuitunt igiturfußuUfti.EÜad^ nudum grauis tentatio, ejua Sathan fidem oppu^ gnAt,ut dubitare defuo ß^lo incipiat. Id cum fit, uihim efl.tJeqi autem eü,ut putemus bis Sathani“ cis calumnijs unum Ezeebiam petitum efie.ciuot f«im exifiimas hodie,cum fine uerbo funt,tentari Mnnunquam de defertis miina}icrijs,abie{hs ^Hif« fis er alijs Papatus abhominationibus intermifi-fis ƒ Qttdrf necejje e/l corda uerbo Dei bene mu* nitaeff'e,ut uicißim Sathantcobijeiantfummatn blafphemiam eSquot; impietatem, quam Papatus fia» tuit,quod mors Cbrifii, er meritum Chrifli pror» fus tottitur er tribuitur fordido cucullo, dli/s^ opcribus,qua;finc mandato Dei fufeeptafunt.
Et nunc trade tc Domino meo.
Redit ad primum membrum defiducia pro» priarumuirium.Ageexperiamitr rem, dabo tibi bis midc equos, er uidebis decjfe tibi fejjores, quid ergo te regi noflro opponis, cum ne uni eiuf prefiéh par eljè pofsis f
Quod fi conftdis in Aegy^tum.
Ift
-ocr page 192-IN ESAIAM
rRdittArulentdirrißo. Finge potentiorem nobii Aegyptium effe, nos tdmen hubenua propi* tium Ceum.Sic nuxinte urget hunc locum Deal non uult te iuuare, Deus irafcitur tibi. Fandeiü quotj; uocem Chriflo in cruce obiecit Sdthdn. Li» beret euin Dens fi uult eum. Verum hic conßr» nMndus animus eïlfide in Chriftum,ut cogitemus, etiamfi pcccaui, tarnen non odit, non irafcitur mihi Deus^cui me reconciliauit Chriflus fua mor» te,rcmipt peccata,mérita e:s- iufliciam fuam mihi donauitGTc. Hec fides in tentatione uincittGquot; triumphat, Id, quoniam nouit Sathan, idea fie grauiter oppugnat earn.
Quare huiufinodi loci nobismeditati efie de* tgt;ent,ut uideamus,quam uarie coiifcientiam Sa* than petat, ut nos cum priuatim tentamurjhis ex* emplis moniti er muniti Sathan^ tela agno* fcamus,Viéîoriie enim pars eA nouijje hoftem , CT eo nomine maxime nocet Sathan,quad infirmt confeientiametu pœiiie er peccatorummaltitu* dine uexata er territa, non potefiflatucre Satha* ßAW ejje,qui cogitationes defperationis immittit, Sed iratum Deum effe credit, nec pote/l facile alf hac cogitatione abduci.
Ita hic non uocat Ezechiam pmplicem pecca* torem,fiirem aut adulter um, fed hoftem Dei Cf reum in fummo gradu, blafphenwm er content* ptorem Deit
-ocr page 193-SCHOLIA» sf.
ptorem 'DeiSic efficit ut homo nihil in fe inue^ niiitnifi pcfsinM^ zr ed fumnM peccatA in pria tnumcrfccundum pritceptum.Secundo attribuit /ibifdnäit4tem,cr diumitiu uocAtum fedicit^ titnquion flagellum» Ex fcw inteîligitur,ciuid jmw PdHii«ßbi uelit,cum dicit.ïgnita tcld maligni.
Hie nugnum confeientix periculum eH, 0uid cpttloßcidtjcum ßc impugndtur ßdes, qnno fuperdre tentdtionem er peccdtd debebdt f Pria moigitur hoc ßeiendum eß,ne SdthdniCinfpia fdnti huiußnodi bldfphemdf cogitdtiones conßena tidmui.Sed lt;]udmuis nos pcccdtores dccußdt^tdmen rcßfldmiu plterophorid dus cdlumnijs^ guibusßa dein er uocdtionem er bouA noßrd operdßiggila UtyiftnosdedoilrinA tentet ^Uldldm eße doa üriiumfquod tot inde ßnt H4td fcdnddld.Hic animus reßfldt, er qudiiqudtn fcdndald multd ina de natd funt ,tdmen id non dodrhtte ( qn£ßdnSki dl,zrliei,noiinoßrum uerbuin,eR ) Jed homia num uicio dccidilje fidtudt.ficéie igitur de Eudna gelio docuimus,qudnqudm multi co ßnt dbuß.
Secundo ßc confirmdiidus dnimus dl,ut qudna ^uam peccaueris,ßcut te dccußdt confeientid, tda men non ideo defperes.Verum cum eó ufq; uentunt e^,ut dccnfdnti confeientid confentidmuSttum ßa »■f rfdhim eü.Sicut Eud m par ddijo^tum uiStü eil, wn dtfcrctjNc ßrte moridmur^iidgnA e/iiw res ire cHi
-ocr page 194-IN ESAIAM
a, coijfißere in häc luihl, quant ratio caro ' ^^oßunt fuftiture. Sed j^iritui fanéh donum noftra corda confirmât er excitât, fita tn’lt; fpiratione,ne aceufianti Sathanie feu confeienM confentiamws. Cum igitur tentamur de doilrina, confirmât nos,ut fiatuamus doilrinam noftram ue^^ ram effe,quod fi quædam priuata peccata in nobis biercnt,ea concludimus in orationem dominicum, cr oramus.Dimitte nobis débita nojira. Sic tiiîhis Sathan abit. Ad hune modum egregie deferibitur hic Sathan,qui turn uincitur, cum fcfiofitis omnb hus uerbis iftis cr rébus, quibus nos oppugnat, confiftimus cr dicimus.Dominus habitat in Zion-
Loquerc ad feruos tuos lingua Syra*
Infignis hic efl locus, qui maximum doélri» nam continot,quomodo in tentationibus nos debe* amusgerere. Nam quod Eliachim er Sobna con= filium de mitigando Rabface capiumt, er putant cumßremitiorem,fi fc humilient, er demittant coram eo,pulchreßUuntur. Sic enim mugis ac^ cendunt cum, er quafi fiùgidam fuffimdunt amp;nbsp;acuumt linguam Sathana. Quare etiam Ezcchias tnonebit,ut nihil blafphcmo holii reßondeant.
idem nobis in noflris tentationibus e fi ficicn= dum,fiue corporefiucj^iritu tentemur. Quan^ quant enim ratio non pofiit non circumßicerc tMxilia corporalia,Sicut hic regij miniftri fidiit, taintu
-ocr page 195-Scholia. 90, timen iffiie/àcere nos debemia, nbsp;nbsp;fiimmo fludlo
ancre,ne Sathdn^e refpondcamus,aut cum eo dis fputemtis.Expertus cnim loguor,quod qndnto wm» gK cogititionibus^quibus te ßtigtit,indulf£ri5,co gnnior in te infurgct, donee nd defpentionem •^^git. vide leuiores iUds tentationes libidmii, qnibus iuncnilii tetds nMxitne occupitur. Quinto enim plus de antorc impurus animus cogitât, cà uchementius accenditur O' ardet, O' peut parua feintiUa uentorum ui in maximum incendium f^s pe excrefeit. Ita languidus dmor,p agitetur, ui» res cogititionibiis accipit. Sic odium,pc inuidia, P diligentius de uindiSn cogites, in ptriam ([uos dimmodo humanum animum agunt,
Sieut igitur in his carnalibus tentationibut ««A uincendi ratio eA,auocire animum à cogitas tionibus^uibusexcrcetur. Ita in ß)irituali luibi nudum aliud conplium, nuUum auxilium prüfens tiuseR,quamiftquacugt;jq; tandem ratione poßis, cogttationes animo eijeias, o diuerptm potius cogites.Quanquam autem hoc longe pt ptpra hos minis uires,tarnen polßunt quidam uia praferibi, qaibiM p non omnino uincumtur cogitationes, tas menmitigantur.
Optimum igitur eil, qualip:unq} tandem tens titio animum turbet recurrere ad leilionem fis trarum literarunt,lt;sr quantumuis inuitnsid pdas m Sathan
-ocr page 196-IN ESAIAM
(Sdthiin cntm impcdire cottAtur,çyMufedm tf* gcndi obijcit)dliquid kgere,ut fi non animus,fd*
lt; men HngHd,dure5 ocuU occupAti, dliud uide^ antfdudidnt cr dgdnt,(iudm animus cogitdt, Cev» todutcm feiities animum occupdtis fenßbusex^ ternis ucrbo Dei,ßcile poftea dcquieturum.A^i^ bic imprimis cernitur uis cr potcntid uerbi,quod animum,SAthdn£ telis faucimn, rcftituit O' pul^ ehre fanat. Idea ^fdiic. ’j.internominaChriflit etidm hoc ponitur, quod fit conßlidrius afßidh)^ rum. Confoldtur enim per uerbuin, ficut dicit 'Efdiie.f^. Dominus dédit mihi linguam crudb tMyUt feidm ucrbo cum ßtflentdre, qui eil laß fus. EtPdulusdd Romanos.it.docct,confoldtione feripturarum /pem concipi o' dugeri, quam Sd* than in tentdtione unice cupit creptdmpiorunt animis. QUdre cum in tentdtionibusnuUumßt , prafentius rcmediHm,qudm quoquo modo mole^ ; fids cogitationes dniino cijcerc, und dd edm rem ' uid eil,ß diligenter uerbum dei lcgAmus,Ud eiiim commodißime Sdthdna ignitd teld reflinguuntur. Hoc conßlium qui ßequi nolunt,0' indulgent co^ gitdtionibus eegri animi, iUi nihil aliudßciunt, üudm ut materiam incendia fuggcrdnt,donecßß ß O' ui(h d Sdthana, qui mille artißx cH/ucciim bdnt. Hoc enim unum pugme genies in nos intcii* s(it,quod cogitdtionibus ir^e diuintc ßdem noflrain
corutuf
-ocr page 197-SCHOLIA/
coHAtur IdbefÀlktre . Ad haueJpiritudlem luihlnt fi tu cdmdlid auxilid affvrdt,prietcr uerbum Dct, nihil dliud ßeii,niß quod ttudum te potenti /piria tui obijcis.aic igitur,ß libet,inßitue coîïdtiotum tuarum uirium cum Sathdng potentid, çr ßcile appdrebit,qudm impar hic congreßin ßt, neglea ucrboCm quo folo diuittA potentid e^l Rom.].) hunidnis uiribui gt conßlijs cum diabolo,tot,ah initio mundifUiilorijs cldro,tanto beUi ufu doih, contendere. Obmitte igitur cogitdtiones, quibiK tuum cor occupât, er cauc cum eo dilputes,Poa tefl enim fe in ang^um lucis transßmtdre, Chrifli gloriofam perfondm induere,Gr quia mda g«4m facraruin literarum cognitionem habet, , nonntrnquam ipßs Chrifli ucrb^,quibui nihil fltda uiut eü, contra Chrilium fide^n tuam utitur. Hie nifl ßmplieiter animum rcuoces, GT dicof, iteßeio alium Chriflum, qudm cum qui à pâtre dda tus,pro me er pro meis pcceatis eflnwrtuuf, Hunc fcio non iraflei mihi,fed amarc me, alioquè non flftinuiflèt pro me mori Gtc. Hiec,inquam, nifl obijcidi, ßmul ad diligentem Icbbonem fcriptura te conflrae, certe fuccumbet. Facile enim ei efl,infirmam fidei noflra fciÿtiîlam obruea re,nifl earn uerbo Dei dlamus.
Leuc praceptu hoc quoq^ e^,fled tarnen necefa fariuin cr utile, ut affliiU animi,flgiant flolitudia
m } KeittfÇy*
-ocr page 198-IN ESAIAM
Kent,er captent coUotjuta amicorum i^ualidciM^, Affvrunt enim er cottoquid aliquid ad duerten^ dum dnimum d. grduioribuf cogitationibiu. tdco fblitudo imprimis peftilens eR,erreék dixit iUc, Vis hominil'ali ,fi cccidcrit, non erit qui erigdt eum. Verbum en'm frdtrum magndm u'm hdbet, Cr debent tentdti meimnilje, ut fratrum uoecs tanqudm Deiuocesdudidnt,eisqi creddnt. Quad ß nemo ßt,qui nos deuerbo Dei docent,tarnen fa* tius eß qudlefcwnqi dliorum fermones dudire, qudm dudire Sdthdndm,bldlpheinids er ignitd fud, teld 'm cornofirum loqucntem.
Hd;c tdnqudnt genernlid prd;ceptd fßiritudlium tentdtionum propofui,reliquum eil, ut unu/quilqi itd 'mftitudt dnbnum fuum contra Sathanam, ut fentidt fe dliquid hoe noftro conßlio adiutum eß fe. NcÆ eniw eß quod quifquam putet,qui Chrifli fidcmlequitHr,ß ßiie tentdtionibus uiihirum elße. Verum enim eß iüud Pauli,Omnes qui pie uoluut uiuere in Chriflo lefu,perlecutioné paticntur.Ac corporales tentationes quidem,ut ßunt, inopia, cupiditas glorie,opum,ignominia,er ßmiles,ß» cilius fuperantur. Hie autem labor,hoc opus eü, cum diuinam iram nobis Ipeéhlndam Sathan exhi» bet.Ad quam accedit etiam noßre confeientie te* fiintonium,quod Sathan deinde äuget uarijs diui* tue ire excmplit, qu£ hinc 'inde in diuinis Uteris hdbentur.
-ocr page 199-SCHOLM.
hd^entur, Cr qu£ quotidie ufui luius uït£ offerte li£clonge grauifsimapugtMe^, in qud Sathan omnes fuM uires O' dries otnncs effundit, [eq; i» imdginent irait Cei iransßrmdi. Hic incipiai fequi cogiidiiottes iuas, quds ipfe (uggerii,perij3 fti.Et quid multi hocßciunt uidemus, quo prolda lgt;antur,cupiut enim quoquo modo grauißimo one» re harit cogitationum de ird Dei leuari,quare net laqueo uelferro uel dUd ratione uitainfibi eripi^ tint. Is finis eA conßliorum Sathdn£,O' hoc fpe=! ffdt,ut cum Chrißumoculiseripueritftttdefpe=i rationcmnosadducat.Quare eijcienda animo co» gitatio ilia depeccdto,0' ira Deie^,Gr diuer» fum potius cogitandum cä. Quemadmodum legi» tur in uitis patrum de quodam. Is cum hac tenta» Hone defperationis ob admifjiim peccatum graut» ier uexaretur, Obßrmato tandem animo dixit. Üonpeccaui. üon quod negaret peccatum/cd quod uidcretße alia ratione a triflibus illis cogi» tationibus liberari non pofßc, quamß eas abijce^ ret O' diucrfum cogitarct.Et fane ft fiducia mor» its O’ meriti Chrifli hancuocem adidit, Inßgne cxemplumßdei eil, quod nos in huiufmodi peri» culis imitari oportet,ut nos quoq; difcamus, non eße cum Sathana difputandum, alioqui ita obru» entur inßrm£ mentes cogitationibui,ut fibi mor» tem confcifcant.ïHeq^ enim animus humanus iram
m Dei
-ocr page 200-IN ESAIAM
T)eî,^Udm Sdthdn nobis obijcit,cr ur^et, [uflîiiee rc potefl.Quicquid igitur fuggejjerit, pmplici* ter duertendifs eA dnimuSiCldudcndi ocuU cr dU* res,ne quicqudm uel uidedmuf uel dudidmus,pr£‘ teruerbumpnmifsionis de Chrißo, çr de bond uolnntdte pdtris,qui {ilium fuum pro nobis trddi* àit.Sicut dicit lobdn.s.Sic Deus dilexit mundunt, vt ustigenitum fuumfilium ddret es'c. Ciuicquid prêter hdnc uoluntdtdm pldcdti cr ßuentis Dei Sdthdn fuggefjerit,hoc tdnqudtn uolatiles ittd* ries cogitdtiones dnimo eijee.
IfJem firè Gerfon quoq; monet, qut/ôlus ex re* centioribus de confoldndis ^egris dnimis,^ infir» mis confeientijs eogitduit. Reliquifirè omnes in dlto ocio pdce uerfdti,nunqudnt huius rei me* mnerunt. Proponit dutem iüufirem {imilitudi* nem,çr compdrdt hdsSdthdnd cogitdtiones, qui* ius tdnqudm ignitis teils pid cordd foUicitdt, cd* ni ldtrdnti,quem (i lapide uel firro petds, md^ irrites,Idem, inquit,fit in cogitdtionibus ,fi eis indulgeds. SicutdutemtutifsimumeAcdnem Id* trdntem contemnere pr£terire. ïtd und uin* cendi rdtio cA,contemnere cogitdtiones Sdtbdnd, neq^ cum eis difputdreidiutius,itd fîet,ut fud fpon* te exciddnt,qudnto enim ntdgis eds dnimo dgitds, tdnto uehementius urgent ,neq; uUd rdtione pof* f(ntfupcrdri)tÿ' Sdthdn nihil minâtfirre poteß, qu'did
-ocr page 201-' , SCHOLIA; V. quimfui contanptuin. Qgirc reStfsimt ßcitmt, qui hic ßrte$ cßctCr contanncre rMligiiuin fpi» ritum pojfùnt.
Nfc difsinùle c^l,quod in uitii Pdtrum Icgia tnuf,ibi cum quidumfegrduibtacogitationibut uexdri qitcreretur,con{iilitfrdtrem, L in himc nadum monet. Vt qucmudmodum cogiMiones fponte,n{m dccerßtx,incidtint,Ud rurfia excide* reedfßndt,neq; eis indulgedt, Qtfemddnwdunt enim,inquit,(n tud tminu non csi, prohibere ducs ne fuprd cdput in dere uolcnt. Hoc dutem in tult;t ntdnue^ijprohiberene in cdpite nidificent ßta ttidm cogitdtioncs Sdthdnicds cducre non potes, iti hoc intende,ne ilhe dltius dnimo infigdntur, ZT occupent prorßis dninuim.tîoc enim ß fit, peri/a fît.Reâehic monuit, cr omnino nift pericutuin ccrtunt ddirc uclimus, idem nobis prtcßdndum ffi, Çlÿdnto enim plus cogitdtionibus indulgebiSf fo minus pdtebit exitus,fcd ceu in Ldbyrinthunt eonclttfus,nunqudm te expédies.
Idem hoc loco uidemus.VoluntRdbfdccnt optimd rdtione,cr conßlio compefccre. Sed fiua flrd.Redditur enimßrioßor. Commendo igitur ttobis hune locum^ut feiatis quomodo uexdtis con» ßienti)s ßt confiulendum. Vidi multos qui cunt iXMißimc tentdrentur ,hdnc drtem nonnosdnt, ^»odcontcmnendieh£ cogitdtioncs effènt. aine m s ßüunt
-ocr page 202-IN ESAIAH fà^tm c^^ut incipercnt fùrm, Cum fcilicet or» gdita, fenfuum uchementibus cogitationibus cjjènt lild, ^uidäm etiam mortem ßbi conftituertint. Sifnt dutem huiußnodi cogitdtiones merit ludibrid Sd.thdnlt;e ,ciu£ nos nonßcimui,fed pdtiinur,nec füllt ti^ones httnMine^fed pdfsioncs.Quod qui di= feere nolt0tt,dc ijs dilum eü, coguntur enim fuca cuinbere. Did,bolus enim tdlis cdlumnidtor eü, qui nonßtigdtur,donec uicerit, Qui igitur eum non contemnu^t, fed fiunt eins Jfeéihtores, iß unum fßeiklculum po^ ditcrum exhibet,und,m eo» gitdtionem po^dliam obtrudit, donee obrudn» tur.Quidutem effugere eins infîdids uolunt, dh cdntjiiec lßeiikitor,neq; d6hr tuns ero, Sie enim' monuit Chriflus îAdtth.jS. aidßieritisßeutpara uuli crc.Sie Kdbfdees,quid hdbet hosßteükltores er dißutdtores, eonfidentior redditur er furios for, Ezeehidsdutem inßd obiurgdteos,Qudrc refpondetis ei ere.
vides dutent hie, qtiid hifiorilt;e doeednt, amp;nbsp;qulmnihil {dpidnt,qui eds obiter pereurrunt, tdnqudm res nihil dd nos pertinentes. Continent enim exempld grduifsintdrum rerum.
Nunquid ad dominum tuum 8C ad te.
Pulehre uero eonfuluerunt ßbi ioidchm amp;nbsp;dlij. Pduor enim ed rdtione in populo nidior fit. Obferud dutem quomodo pduldtim in Rdbfdce prdßmptio
-ocr page 203-scholia: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^4.
Prxfumptio crcjcat^certus cü de ui^brid,commit ttatur igiturextrentdm necefsitdtem, qiCte impen^’ dere uidebdtur.Sicut dutem dnte monui, quoties Sdthdrt comminAtiones [uggcrit, memento ut eM fecurui contemnoi.Irie enim exempld fuperbis or duris fcriptd funt,Tu qui es infirmus cr idtn anted conterritus/cito ea nihil ad te pertinere, cr fcix to quod Oiabolus, iwn Spiritus (anihts ea tibi propon4t,quid proponuntur non in loco. Ndw Spiritus fanéius trifles abieóbs animos confo» Idtionibus CT promiflionibus erigit. Diabolus igitur imitatur Spiritumfanilum ^fed peruerfe^ G“ duras ac infenfatos promiflionibus confirtdt^ Hunülcs dutem urget ira Dei er comininationi^ bus.Hic necefle e^, utfliritum difleernamus A fli* ritu,er fentiamusnon Spiritus fdnbti fed Diaboli fugg^fliones effe, qui ex demente er mifericorde Dco,iudicem er irdtum carnifleem ßecre cupit. Scipturd enim dicit de Deo, quad humilia refpi» eit in ceelo,er exdltat.Sdthdii autem dicit, quod ditos refpicit er magis exdltdt. HKrm/fî autent magis deprinüt er perdit. Siue igitur nos in /um» misfidei articuUs impugnet,flue in pdruis peccaa tis,meminerimus, ut aut cogitdtiones omîtes eijei* amus animo, aut fl omnino cogitare aliquid uolu* mu5,contrdrium cogitemus de Chriflo,Jcilicet de gracia,de mifericordia Dei, de uita (eterna crc.
Gquot; puteinus
-ocr page 204-IN ESAIAM er putemus cas promifsiones ad nos pertiaere: Adeo magnum er utile praceptum eR,quod Pau* lusmonet, uerbum Dei ofSforo/j.\p,id eSl,reibi fecare,Ut afflifii er pufiUanimes promifsionibifs criguntur. Contra duri erfecuri terrcantur wi* tüs.
Nonuos feducatEzechias»
Sunt uehementes impugnationes fidei, ef femperurgettertiampartem. Ezechias e/lini* pius,habet Deum iratum erc. Sic prouocauerunt Diabolum,ut tarn cctitics plusfùriat^ciuàm antca.
Icucitc mccum benedidionem»
Vltimo etiam proimfsis(büicitat,adeo nihil obmiljitm eH, guod ad perfcHifsimum rhetorent fertinet.Moratur'm optima parte caufe ßhs,ut cietera mala omnia uilefcant bonitate huius.Ecott tra 'm altera parte accipit fc'mtiUam, csquot; ex ea ingentem ignem excitât. Ham er hoc folet Sa» than,unum Icuepcccatum arripit, quo omnia bo» na opera,qu£ unquam ftcifti,obfcurat,ut nihil 'm te,quam iUud unum pcccatum uideas. Hoc autem inde fitß cum eo difputes.Chriftianus igitur illas cogitationes juperabit contei aendo, Superbas en'n» ß^iritus iwn potefi ftrre contemptum. Sed requiriturad hanc rem Spiritus fanébis er exer» citium orandi^er legendi facras literas,ßcut fu» pra dix'tmus. Nelt;j; enim noftri operls eß,u'mcere (ogitationes aut cas ahijccre, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nec
-ocr page 205-SCHOLIA. , tf, Nec conturbet uos Ezechias dicens.
Non potf/î huitts loci obliuifci, contra, hune lu!b.tur,mlùltat,fi-cinit. Quotnodo potefi uor Do mintii libcrArefpatM efi ante fores.Sed finge Doa tninum cfje propitium, etiamfi ueBet, tarnen non potejl uos liberare. Probofic.
Nunquid liberaueruntdii gcnrium»
Argumentum à maiori. Multi dij gentiutn non potuerunt nobis rcfiflere, fed nnà cum culto» ribus fuisfimt uiBt, Qtiomgdo ergo refiftct noa bis uniciK iUe uefler tenebricofits Deus. Sic imfia tuatur Sathan pnenimiafiipcrbia cr fccuritate, ut neget potentidm Dei. E^l perfiiki rhetorics hie, cr omnes colores Sdthante, guibus utitur in fummofuo grddu. Omnium minime fidem potejl firre.tdeo grduifsime earn impugnat, er multo grduiits EZechis cor oppugnatur, cpiàm murus ciuitdtis.SicJoris pugns,intus pauoresfùerunt» Habere dutem fic irdtum Deum, ey ejje folitari» um,zy quafi perirc in ira, eü inßrmus Chrißut in cruce, gui tertia die refurgit, de hofiibut fuis triumphdt.
Etfiluerunt öC nonrefponderunt ci uerbum.
EÄ aureus tcxtus,gui docct nos,ne cum Sda ■thana difputeinus.Qttdndo enim uidet,guod fumut ciusfpeäatorcs uel auditores, tum captat occa» fionent
-ocr page 206-IN ESAIAM ponem miioris ßnitudinis, er grduita premit. Petrm dicit ettm circumirc,ey gu^rere guem dea uoret. NuUum ßcit inßdiaritm finem.Tutifsimum dutem eü non refpondere, ßed contemnere eum, Sicut Pfdlmus quoq; monet. Irafcimini, eSquot; nolite pecedre. Loquimini cum corde ueßro non cum Didbolo. Hlt;£c dehiflorid fufficidnt. Quid enim Pdulns dicit,omnid eße feriptd propter not. Trdrtsfirdnws igitur edin ad ufum, er imitemur fidein {ludm nobis tdles hiflorite oftendunt.
IN CAPVT. XXXVII.
T faflum cftjCüm audifTet»
Superiore capite dudiuimuf,quod contrd bldfphemum ßiritum non eß dißutdndum,mdgi5 enim ntAgisq^ ir» ritdtur. QUdre confiliumEzechi^
feijuenduin e/l. Nobis idem cum Hdreticis dcci-dit,pugnd.mus cum eis,fed nihil promouemus.Im^ poßibtleenim eil,compefcereSdthdnAm. Q^re Pdulus monet, po^i usidm crdlterdm correptio^ nem,uitdndos eße. Idm pergit Prophetd,er de* feribit pdroxyfmum Ezechi^. Fides enim in iHd cribrdtione Sathdnæ luikitur, er pene deßerdt. Confitetur eße blafphemiiC diem,tribulationis CF correptionis. QUdfidicdt,Nos/uccumbimus,do* tnindtur
-ocr page 207-SCHOLIA- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^6.
winAtar hodie anguflu cr tribulatio cr blaf^hes iniii,fidei uis (uccumbit, dontinAtur Sitthan, ucni= wiK ad pdrtum,ZT dejiituimt nos uires Vc. No;» eSb dies pAtienti£,confilij/alutisjcd extremic ans guflitc. Hisadeo frdngiturEzochias,utnonaulit Icuare cor fuum nd Orattonem.Uic e^l ultimns ex fummus tentdtionis grdduf^quare neceffe eü accea ' dere confoldtionem ex uióbriam^aliotiui fnccuma beret fides . Hic cß articulus^de quo pfalmus di* cit.Adiutor in opportitnitatibus»
Ne timcas à facie uerborum ♦
Cum iam nufquam^wq; conßliHm,nec aux!» Hum ßt, Verbum conßlij J'alutis,ff!ei,exfidei ei nittitur,quo conßrtatur,
Ecceego dabo ei fpiritum.
Sunt ironicd.Qjfaß dicat. Sennahcrib ddeo fuperboßpiritu nunc cil,ut nec coelum neq^ tcrrd ßfperbiam eins capiat. At ego ci,contrdßiiritugt;n pauoris inijciam,ut etiam ßne pcrßcutore fitgiat, er tarnen non cfßugiat. Eft inßgnis Efai£ ßdes, qui tarn certo promittit liberationem, in tdntis difßcultatibus. Obfeßiis rex cli, nufquam patet exitus,ßcut ad mare rubrum. Deus autem infini* tos rationes liberandi habet. Potuißet Aßyrium £neo muro cingere,aut transßrrc Ezechiam. Horum autem nihil facit, fold uoce libérât.Hac ad confirntAtionetn noflri fcriptdfunt,ut difcamui tnßunntam
-ocr page 208-INESAIAM
»tt futnmdtn defperittionem nos prias äJducenJos eljc,quÀm fentiamus Mxilium Cd. Huée dl uers Kwrtificiitio, 'm occumbunt omnia, bumanA confiiia er praßdia.Sola fidcs,^uamiäs £gre,non faccumbittCrquanto magis defperata funt ontnia, ianto pertinadus fpcrat,donec u'mcat.
Et orauitad Dominum, dicens»
Fides Fzecbiicuerbo confirmata nugis ae tnagis crefdt.Ante non aufus efl or are, iam orat crconfùtat bldfphemiasomnes Aff'yrij,Adeo ttu= gna uis uerbi eÀ,ut longe alius per uerbum, ^nod Efaias et nundari iufsit, ßdus eâ.
Qui fedes fuper Cherubim »
Hune locum diligenter nota, 'm ^uo Cetint fie apprehendit Fzeehias ,ßcut fe apprehend £)cus uoluit er rcuelauit. Deum Cherubim ap^ peUatfpropterea quod Ceus ße iflic habitaturum promißerat,!Äagna autem fidei Ezechia laus e^, quod manetßmpUdter in loco, religione, culta diu'mitus mfiituto, er currit ad propitiatoriunt, non confiderans magnitudinem aliorum deorunt, uttt'mßrmitatemfui Cd. idem nobis ßciendttnt eil,ut includamus totain diu'mitatem 'm Chrißuntquot; In eo en'm fe nobis Ceus rcuclauit.Hon uoluitnos tnaiefiatem ßrutari, quare nec creatorem coelh see alia diuina maieflatis nomina,fed ßultum ihe^ fuin Chrifiamfampldkitmfr.Non diua^mur intef
-ocr page 209-SCHOLIA-
tlttgc!o!,fed dd Chriflum rccurrdinut dicamuf. Kic Iblmeil Dem. Hoc ft ficcr'mm,non terrcbit tue offtndet nos nuieflus, fed humdnitdf Chrifii} dUiciet.Abjiinedmm igitur d mdieftdte,cr lt;}ucm^ admodum illos in lege ficiffe uidemm,ltd nos poft Chriftuin rcuelatum ßciumm. Ddniel in me dm 'Bdbylone conuertebdt ßciem futm oraturus dd Cherubim.Sic nos in Chriftum refticidntt(S,Gr dm' mittdmui nMieftdtcm,ciult;e non cü nobis propofttd. Inßrmior enim cdptm nofter cfl, qudm ut edm dp:gt; prehenddmm, cr Deus propofuit tibi huntdndnt ftrmdm,tibi fimilem,ibiftge pedem GTcortuum, V non errdbiSi
Tu es Deus folus omnium »
Hifc uid tutd cR, (iu.i dd mdicftdtem dfeen*
1 damns,ft prim infirntitdtem crftultitidmnobis propofttdm dmplexi ftierimm, Sic quiChriftunt hominem bene didicerit, is pduldtim afcendct,ul: putrem ctiam uidedt. Sicut dicit Philippo in Eudngelio,
Inclina Domme aurem tuam 5Cc.
Bene exprimit dfftihm fuftirantisfidei. tn truce cn'mftc accidit, ut afflicts animis dormire Dem uidedtur,qui nec uidcdt nec audidt. In hac mutent mord gt dilatione auxilij, apprehendend^' promifsiones funt,quibm fides crigatur, qualis il» U eü Sdp.j'). Dfdiï Ct certamenfirte ut uinceret
H crfcirct.
-ocr page 210-IN ESAIAM er fciret,quod omnium ßrtior nbsp;nbsp;fapientid. Per
exf cricntüm difcerc debemus, (juàm mAgtu, g“ potens res fit fides, qult;e triumphat contra omnia mala.
Non cnim erant dii,fed opera*
Infignis antithefis eR.Qtti cnim hoc pradi^ catum potefi tribuerc hojiibus luis, ciuod pntßlß dij,e3‘ colantßlfios deos,iUe uicit. Sed dicat dli= quis Arcam gquot; Cherubim etiam fifijje opera ho^ minum. Diligenter igitur tenendum dificrimen eiî,lt;juid inter h£c iUorum idola imterfit. Ar=‘ cam enim O' Cherubim etiaut gentes potuerunt ßcerc ,fed quia twUum mandatum Dei pcculiare ea de re habcnt,impiusfiiijfi t cultus.Verum Deus peruerbumhuie arc£ GT Cherubim fie aÜigauit, er in Exodo dicit. vbicunq; EGO menwriant nominis mei ficcro. Non dic/t 'm quo loco tufice» ris,fied ego,huc uenias,ibi me certo 'muenies CXC-Hlt;ec promifisio,hoc uerbum, dificernit 'inter opus er opus.
Et nunc domine Deus nofter ♦
H£c eü finalis petitio,brcuis,fied pr^gnans er grauis, que pénétrât cœlum gt terrain. 5ic cnim proponit neccfisitatem,ut querat fiolum glo* riam Dei,non fiuam fialutem aut commodum.
Et mifit Efaias filius Amos*
Uic locus obfieruandus e/l ad per/uadendum cor
-ocr page 211-SCHOLIA. 5?. cor noßruin in tentatione, ([uod oratioßtexaus dita. Pdratior enim eü Deus ad exaudiendum, • quam nos ad orandum. Sicut exhoc exemplo pa^ tet.
Defpexit tc 8C fubfannauit tc filia*
Loquitur de fùturo tanquam de prtefeiiti zT de uiiih Sennäherib , qui tarnen adhuc cß uiébr, Vtitur autem uerbis infultatorijs, quibtts folent uitres uti contra uichs.Corde contcmnit,uerb{s fubfannat,geßibus ludit. Hac immenfa fusttfß re* éie conßderes circumftantias,ßcilia nobis uiden^ tur,fed tutic erant difficiüima ey plané incredia bilinycum eßent in anguftia, erßngulis momentis expeShrent mortem. Hac autem fidei natura eä, Ut fimpliciter omnes fenfus cxuat,crinnudunt uerbum fe re'qciat. Alia enim res obuerfatur ocua lis,craliudaudiuntaures.Si res conßderes,oa mnia diuerfa funt â uerbo. Fides igitur eél certia tudo certifsima,quie apprehendit uerbum, er in uerbo höret, non conßderata externa ßcie re* rum.Sic in tentationibus, cum nos de peccato aca cufant,confcientia,ligna,lapides, domus,ptatea, er omnes crcaturo. In medio tarnen ißarumrca rum uenit unicum uerbum,er dicit.Confide. Hoc ««rfc«»» apprehendit fides contra confeientiam, , inßrnum ZJ“ mortem, er umcit.Sunt igitur inßgnes huiufmodi loci de fidei natura,
n *
-ocr page 212-IN ESAIAM
J jidesßt certituJo Mimi, httrens în folo pU« TO ucrbo,ßnc ißa rc,quam ßgnificiit ucrbum.lmo ctftn omnid ßmt contrdrid i. uerba. rebtif* ßmeftcfris intcntdtione,ß qudm longifsinu ex ocuUs ey dnimo extertum rerum/adern remoue» rit.Crcdtmtur ettim ed quie non poflqudnt crcditd fùcrint,certo implcntur.
Ad fan Aim Ifraek
Sdnbium uocdt hdb'itdntem i« IdScrnacwfo perucrbum. ibi enim dudictites uerbum fdiibliß» cdbdntur,credebdntuerbo,excrcebdntßde ZTc-
In multitudinc quadrigarum mea.
Poteft inteUigi dd litcram de Libdno. Ego rftttrm malo dUegorice dcdperc, ut fignifieet,ß luddm totdm occupd/ße, er reftdre wticdm Hif« riißdlem,qt(dm quoq[; ßt brcui cuerßtrui.
Nunquid non audifti, quæ olim fegt; cerim»
Dttp/fx er dmbigud ßententid eil. Poteß enimgenerdliterdcdpi.QKdßdicat. Ego fepiat ante perdidi reges er populos, non eil nuhi no^ uum. Quod idm tecum ßtddm,ididm olim fici cum dlijs regibus, cum Phdraone, regibus Chi* tiAdn erc.Specialis dutem fententid eil, qu£ pro* prie ddhanc hißoridmpertinet. Qupdmodo ße fùris contra meos,hoc idmdudum pri£dixi,non tuo e»nßlio,fed mcd pTttdeßindtione hucuenis,cr
-ocr page 213-SCHOLIA.
amp;ck ßckAn hoc excitaui te, ut nomen meunt tua. cUde innotefceret. Quod igitur dicit,d Ion* gmquk fici,Phraßs Hebrsea. cä, Dd enim dicere (A fàcercManc fententiam magis probo *.
Fatfli funt ficut foenum agri.
Sutit aüegorica. Mcki« opm dl,non fiium, quod habitutorcs ciuitatum /àâi funt ficut fee* num,id , quod funt fiuBt animk çr dcj^ird* bundi.
Noui habitationcm tuam.
Sunt Ufhementes mfultationes ,quis neiM hnpius credituerM effcf quid hiecimpiorum uox e/l.Dixit hnpius in corde fuo,noii eil Deus. Pie* num dutem confolationis eil,quod dicit, Cognoui infdnUm tunm contra ME. Sicut apud ’Zachari* am,Qui tangit uos^angit pupillam oculi.
Tibi autem hoc erit fignum.
Addit Propheta (ignum proniifsioni.Printa anno inquit, Protrita fegetes çz decuffe uu£ uo* bk ad uiéhim fufficient. Secundo anno nihil fere* tk,fifonte enim ea prouenient, qute inter concul* candum in terrain ceciderunt.Tcrtio anno denuo feretis. Sed hie nafeitur quaflio, cur fignum fe* cundi anni addiderit Propheta. Hie refondent alif, magnitudinem miraculi poflulajje aliud fi* gnum.Periculum enim erat, ncaltero anno redi* rctAfiyrius. Vt igituY magis fecuri cjfent, addit n J fignuM
-ocr page 214-IN ESAIAM pgnum.Sed ego aliam caufamfubejjeexiftime. Cum enim miräcula fiutit,non inteÜiguntur niß i piß. Impij autem eaßemper exténuant,Gr a gunt nefcio (juas KAturales caufd(,Sicut Afirologi ß)lent,ß quis iciturfiilmine, nihil noui eü, inquia unt,Idem ante ßepe accidit.QUierunt circumfian^ tias cr caufas, quibus affirmant naturalem euen^ tum effe, ut gloria nüraculi obfcuretur. Impiui enim non debet uidere gloriam Dei ■. Propter bos flultos tmraculorum extenuatore^ addit alterum fignum. Alioqui fatis miraculi erat uiuere ex pro* tritii fegetibiK G^c.
Et emittet id quod faluatum fuerat.
Uac efi pronüßio de politia gt regno lu* dlt;e, non folum hoc praffnti periculo liberandant Kierufalem effe ,Sed fire ut non amplim redeat Seiinaherib,
Propter me amp;nbsp;propter Dauid fer--uum meum.
Non propter mérita ueflra,fed propter me G!“ promtßiones mear,quas Dauidißci.AÜegat enim Dauidem,non peut intercefforem, fed peut ha* beiitem promipioner.
Et cgrefTus eft angelus Domini* lîilîoriam quam haélenm magnifiée cele* brauit,breuibuf uerbis perfiringit. Angelu^ eos ]percußit,mquit. Nrfw Spiritus fanéltts breuiter resgefloi
-ocr page 215-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,89.
rc! gcjiiii defcribit. Contra in exJjortando CT fr£dicendo eR uerbo/tfsimui. Magis enim labo« rat in affibhbus excitandis cfuànt in expoliendis rebiii. Diuerfumßciunt Hiftorici, dnia tarnen fcriptura in fide legentis csquot; difcentis erigenda labordt,ut firtiter crcdere crfidere Deo difah î^on eü opits longiore rei delcriptione.Cum enint excitatus iam ante aßeüus çr inflamnutum cor eü,ipfi per fe le^bres magnitudinetn rei quart« tumuis breuiter defci^t£,certtunt
Filtj eius percufount eum.
Adeo mifere perijt Çummus orbis monarchal oceiditur in aula, »« maiefiate fua ,twn ab hofli« bus,fed a fuis uifceribus,a fanguine fuo.Ejl fxema plum horrendi iudicij Dei m eos, qui rabido ore bla/f bemant Deum, CT perfequuntur uerbunt eius,^ uerbi fideles.Sed noftri tyranni non prius bis excmplis afficiuntur, quant ipfi eadent expe« riantur.B.edundat autem calamités etiam inpo« fteritatem. NamfiUj eius in exilio uiuere cogun» tur.
IN CAPVT. XXXVIII.
tentatione defperationis in finiftro, fequifolet tcntatio præ« fumptionis ex dextro latere, qu£ eR longe grauifsima. Eieq^ enim potefl . ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft ‘i bumanut
-ocr page 216-INESAIAM hunMniiStttn'miifiwninfldri proßgt;erii tfed ßrni» cdnwr O' hteremui tn donis Dei. Non cÆ autetu dUuicdfus hamp;rribilior.Lucifèri enim cdfta e^,qua de cœlo priecipitci ruimus, gloriari O' prdfutnef re deptccclju uerbi O rebusIjpiritualibus gt;nbsp;Nf» ce^/c eA igitur de eoelo pondus demitti^quod pre* mat nos, ne pr^fumamus, fuperbientes de donii Dei fpiritualibtts. Idea Dauid plenifsimus JpiritU ne fuperbiret,in turpe adulterium prolapfus eA^ lEt Chriftus fuos cruce deprimit. Petrus^niß ne* gaßet Chriflum,friffèt elatus fupra. omaesange* los. Sic Paulus,ne magnitudine rcuelationum ex* tollcretur, additus eA: ci angelus Sathantc, Ipßi quogs fanAa uirgo non ßdt tuta ab hac peße, niß gladius Simeonis cor ipßus penetrafßet. Sic i» boc loco pijßsiwus Pex Pzechias egregie difß* dentia tentatus conualuit.Ltetus igitur eA,o' ßn tit donum Dei,uidet ßtcceffum, inßatur igitur» ut autë reuoeet eum,pelle (tale enim morbi genus ßitße cxißimo)ajßigit.liamp;die quoq;fuperbisßiri tibus,qui noua o' pernitioßa dogmata tenure ia tiulgusßargunt, nihil deeA, qu.im bic Ezechia ' tnorbus. Prafumptio en'mi O'ßtperbia illa,ucre podagra eA,qu£ omnes medicos ridet. Alia pee* cata, ut ßint deßeratio, adulteriumßcortatio, I ßtrtuin oc.fentiuntur. Sed biec pr^efumptio eA diabolica tentatio » in ^iritu ».qua; non fentitur» i aecpoteß
-ocr page 217-SCHOLIA? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lof,
MC potefltoUitniß glctdio Simeonis,dut dMtcri» ^erldbee,dut negatioiK Petri, aut angelo Sathda gt;ilt;e, dlids eA meurabilis morbus. QJiare in fcri» pturd fdiiäa cum fummd hunülitdte incedamust rogdntes, ut Chriftus det nobis /piritum humilitd* tiSfdlioqta diium de nobis eâ.Si enim Pdulus, Pca truSfDauid, (y aüj fummi homines nonßterunt tuti ab hoc monftro,.ciuid de nobis miferis hotnini» bus futurum eü, ciuibus hoc bitumen itd pertind* cüer ddh£ret,ut defpercindum ßt, nos ab eo deß» enri G“ liberdri poJJ'e,dumhicuiuimus^
Obfecro quæfo Domine memento *
Hic quieritur,dn Ezechids bond confeientitt fit gloridtus,fe cor dm Dco,m ueritdte gt perß^s üo corde dmbuldße.Poteü dutem r^onderi du» pliciter.Prinu) ^uodd uerbum GT officium, Quoi rex certifsimdm confeientidm habet ,fe eaqua gcßit,ßcundum uerbum Dei er exdiuinotnan» dato,quo uocdtus ad regnum eR,gefsiff'e,ßcut Petrus dicit. Si quis loquitur tdnqu.am ßrmones liti.Sic qui officium docendi habet, potefl dice» re,officium,quantum ad uerbum attinet, effi[an» ihm coram Deo . Oportet enim nos certos effe deflatu er uocatione noflra, quod ßtuerbo Dei dpprobata. Qÿant'um igitur ad uerbum er offi» cium attinet reéie gloriatur Pzechids, hoc quoi ßcit,ß[ium effe[ecundum uerbum Dei, er mini» n f ßrante
-ocr page 218-IN ESAIAÄi flrMte uîrtute D«. qhî enirntterbumc^ttocd* tionem fuam felt;juitur inccdit in reékl uid^ o' ^Udnqttitm ipfe cldudicet uel Idbdtur, nihilominuf tdmen uid eil re£ia,ßc ctidnt profifsio O' uitd eA fdgt;iikl,lt;]udniuis pcrßiM twndum fit fdndki.Rcj^on demui igitur, genta uit£ inculpdbite effe^quo dd uerbum. Sed quodd ufum, ibi Idbtattür mfirmi. Secundo poteft reßionderi, Ezechidm Idbordße tentdtioae,qud omîtes tentdti Idbordnt, o“ qudjt* iße pr£pdid operum, amp;nbsp;ßc iwn ucre gloridtur. quot;Ego tdmen mdgis probo priorcm fententidin, quad rej^iciens dd uocationem ßtdm er regrutm diuinitta commißum, diedt Je integro corde dtn» buldße crc.
Ecce ego adiiciam fuper dies tuos.
Ordtio fldttm exduditur, qu£ qudnqudm in omnibus ßmihs mßrmd ßt O' ignArd, quid amp;nbsp;qudntum petdt,tdmenßiritus interpellât pro m)= bis fuis genütibuSfO' plus impetrdt qudm petituin eA.Dcus enim ddt,non fecundum noßrumfed fe^ cundum fuum modun, qui modus diuinus eA ine= fiintdbilis O' incjfdbilis. Debebant dutem huiuß modi exempld erigere noflrds mentes. O'fidein noflrdm,ut ßligentius o' mdiore drdore ornre-mus. Rex petit ut liberetur d pr^fenti mortis pe* riculo, O' ecce quindccim anni promittuntur, neqihocfolum,fedpromttitur pdx db Alfyrio,
-ocr page 219-SCHOLIA. f»«.
^ui uîdcbdtur tum rediturui dd uafldndttm I«a dam.
Et de manu régis A flyriorum.
Hifc promifsto non eA accipiendd dc uióhs vid prdtmtd. Sed quod nullum db Ajjyrio peri^ culum futurum /tt,donee uixeritEzechidS.
Scriptura Ezechiæ ♦
Addit Prophetd cdnticum Ezechite, ^uod propter fummos dffèâus non pojjum dffeciui.Nef^ etiimß pluribui uerbis cxpUcetur intelligi pos tefl^niß db ijs, qui 'm grduibus tentdtionibui fiie= runt.SMtt dutem duiC eius partes. Primo récitât dffriius cordis fui, quibus cum mors in con/^ieóitt effet poßtd,immerfus fiât. Secundo grdtidSdgit pro liberatione.lSSullus dutem fcripturlt;e locus tam eopioftm mortis deferiptionem continet,dtq; hic^ Videmus multos ridentes mori, er contemnere Mortem, quemddmodum etidm d Sathand obfefsi nihilißciunt mortem, id quod 'm multis Andbda ptijlis uidmus.Sed EzechidS, tdntd fide uir^cunt Morte uideret, fumme triftdtus eü.Chriflus quot^ deprecdtur in horto cdlicem, quem bibere eutn oportebdt,erfuddt fdnguinem prd dolore.
Ego dixi in dimidio dierum meorn.
Inßmum Hebrtei uocdntfepulchrum. en'mfcripturd definit locum,quomortui migrant. Continent autem uehementem ajfiihim htccuerbd, in dimidio
-ocr page 220-IN ESAIAM
in dimidio dierum meorum. Cum fcilicet elJint t^uietißimui, or uiuerem 'm alta päce,ii nuximo pcriculo liberatiis.Cumß^es elßct refluurandi re= gni,per Afjyrium Uiiftciti,ecce morior. Sumt ucr-bd impdfdti cordis. Porro JMotMchi multd de prxpdTdtionc dd mortem fcripferunt, fed fummd jùit, difcedere à tnundo, hoc eA, 'mßolitudiaem ' aut monaflerium abire, O' iflic nefcio qudffitige* re cogitdtiones. Htc ftwjt «4«(e nuga. verd autcm i pr^eparatio dd mortem ebl exercitium fidei, Scire i quod mers,peccdtum, 'mßrnui,Sdthdndn Chrifl» crucifixo ui^ cx proflrdtißnt. üeßcilicet mor» tem,qudlis 'mße dut nobis eß,'mljgt;icidmus,fed qud» iis eü 'm Chriflo. Hic dj}gt;eélus teaei ferpentis fer» »dbit nos ^nec ulld dlid fdlutis ßjcs dutrdtiouf» qudm eße poteß. Speitüre fcilicet 'm Cbriftuttt uiéîorem,m quo mors cü conculcdta, uiiium pec» cdtum^proflrdtiis Sdthdn. J;i cuius cruce pendent trophed de nofiris hoflibus er tyrannis deuißis, Itd cor tuto m/ficere mortem poteß, nec terre» tur eo ßeäro. AlidS extra Chrißum mortem in» ßicerc, er cum ea pu^re, eA quaß 'm medio mari natare quin potius afeeitde 'm nAU'm,amp; tndiiefuperifium malum, é quo fußen fa trophatl funt.Neq; reßieias aut te aut mérita tua, dlioqui mergeris.Sed exi ä te,Gr abi ad Chrißum, qui eâ Agnus Dei, er uiiîima propeccatistioßris,qu£
omniutn
-ocr page 221-I
s CHO LI/.
omniant nojlrum pcccata fuftulitt^infuocor»' pore uicit,in quo crucifixiu Diabolus,er mors' fsl. Hlt;ec eü uera er uttica rdtio cotitcmnenche mortis. Ndin qui itd confoluntur moribwudos, quod mors finem caidmitatum er pcriculorum huius uit£ affcrat. Ed confoldtio non eR
lt;:rigcrc cor in pugnd pote/l. Videntur enim ijs mdiord trntld refldre poH mortem.
Quæfiui refiduum dierum meorum,
Potcr.!m ddhuc multos dnnos fuperftes ejje, fed fubito mmdturd morte pcrco.
Non uidebo deum in terra uiuentiu.
Trißicid fubmde crefcit.Alij morituri qua* runtur de pojjißionibus fuis, quod cogdntur re^ linquereopes,gloridm,uxorem,libcros. Huie du^ tern fdnbiifsimo Regi dolet,quod dueUitur d cultu Igt;ei er uerbo E)ci. ttd uidemus fummdm eius uo« luptdteinfiiijfe cultum Dei, Rem fcilicet in mun* do ut negle^m,itd contemptißimdin. Dominum Koelt ed quxfunt Domini,hoc eil,cultum Dei. •
Non afpiciam hominem ultra cum » habitatoreætatis.
Id cil,Ct(m ifs qui uiuunt fudm periodum, qui pertingunt dd iuflum terminum uitlt;e. Hlt;fc compdrdtio quo^ duget dolorem.Alif in ocio fc^ cure Hiuunt,er ueniunt dd iuftdm dtdtem, ego in medio curßt abrumpor. C^eniddmodum igitur dnte
-ocr page 222-IN ESAIAM ante de cultu Dei relmquendo erat foUicittu, pc hic de rcl'meiueitdd poUtid qudtn repurgdre Ho= leb(it,qu£ritur. .
Generatio mea ablata eft.
Geiicratio hic fignificdt tetdtein feu durd^ tionem temporis, Sumpta autem ßmilitudo eü db Ardbibu5,qui i« tdberndculis uiuuitt,qu£ fubinde dlió trdnsßruntMed ttitd,inquit,qudm fixdm fld^ re putdbdm, mouetur de loco fuo,perinde dt^ß eßet tdbemAculum Ardbis. Hinc Pdulus Pf= tm corpord twßrd uocdnt tdbernAculd. Quód feut tdberttdculd non fuitt uniuf loei, fed inßdbb lißintdAtd etidm uitd noflrd eSl incertd. Pd flores ArdbU cogwttur tnutdre locum ^cum minime uo= liint,urgentibus fcilicet tempefldtibiu. Sic uitd noflrd cA ceu quottididtuim uolutdbrum. Hdbet quidemfljeciem^quod ßtfirmd,ßcut tdbemAcu* lumßmillimum eA mdnenti domui, mouetur td= men de loco propter tempefldtes. Itd uitd noflrd und dliqud peflilentid,pleureculd, cdlculo,ßbri= cHld,mouetur z^c,
De mane uflt;p ad uefperum finito»
Eft grduis dffcAus, fumptus ex Deute.ts. Mdtie cogJtlt;lt;6lt;t(», me non dttmgere po{fe uefle-rdmjSic uepgt;eri cogitdbdm,me dnte noéiem mori=‘ turum ey'c.
Q^uafi ko fie contriuit offa mea*
Hunc
-ocr page 223-scholia:
Hune ucrfum non dlJcquor.Anguftidcnivt CT tentdtioiKS dnimi tantum ftuporem mducunt, utnuttui fenfus in corpore fît rcliquuf.
Sicut grus hirundo clamabam.
Ne uocem quidem lt;ederc potui propter an= gujliam.
Atténuât! funt oculi mei»
Hoc eAultimum,quod moriturî înuertunt quafî oculos. Porro hjec tria, contritio ofsiuntf fraBio oculi,CT defiéhis uocis acciderunt corpo^ ri,non ex dolore morbi,fed ex marore cordii.
Domine uini patior.
Hlt;ec efl oratio.Porro qui in tentatione po= tefl recurrere ad Dominum, ut non de/peret mœ^ rare,fed eleuct fulpirium,cr oret,iüe uicit. Ncc nuiltd loquitur,fed eü ccu fcintillareuiuifcendi, Paulus uac.it incndrrabiles gemitus,
O qûàm dicam, quoniam ipfe rc^ fpondet mihi,ôC fadt etiam.
S/e çnim «crti (fefcct. EHautcmgratiaruiH dbho pro liberatione.Erigit enim fe prom/sione, quod certo ßnt euentura,qua! promißt Deus.
Confitebor omnes annos meos præ amaritudine animæ meæ.
Igt;iunqudm obliuifcar huius periculi,èquo liberauit me Dominus. Abufî fwnt Jjoc loco Pdpi= ad conßßiontin.
Domine
-ocr page 224-INESAIJIM
Domine fie uiuitur *
Tum detTwm uiuitur, cum tu uerho tuo ui* tarn promittii. Verbum tuum cA uerd medicina, ^ud apoftema er morbmhicfAnAtur.lionquod medicina nihil ad curandum morbumficiatjed duod ipfd curatio non fit in medicina er remedijt fita/ed in uerbo .Per er in creaturis operjtur uerbum.Sic pdiiK comeflui,potum uinum, in car* »em er fanguinem breui momenta mutantur, non iflarum creaturarum,aut caloris uirtute. Alioqui tn fartiAce etiam fic mutarentur ,fed quid uerbo ßc funt ifld conditd er ordinatd. Verba enim ui* uimuf er ßruamur.Nan quad creaturd Dei nihil funt,dut contemni debeant, fed quod uiuendi uis nonßt in eis poßtd,fed in uerbo, Ciuod enim fpi* Tdmus er uiuimus,per uerbumfit.
Corripies me ôC uiuificabis me.
Verteßc.Me dormiente uiuißeafti me. eA generalis fententia . Aîc dormiente, nihil agente uiuificas me.Sic enim nobifeum agitur in omni ui* ta, dormientibus, quietis, fecuris nobis dantur omnia.Curantibus erfoüicitis ddtur nihil. Sicut in Pfalmo. Dat dileilis fuis per fomnum.Sic etiatn uiuimus non in cura, fed in reie^one curd.
Tu autem cruifti animam meam.
Volui mihi ipß effe medicus.Paibiigitur eimdritKdQ mta (ii amdrigr, donee tu uenires er sonplefiererit
-ocr page 225-SCHOLIA. fef.
àtapleüerls me, hoc eff, uerbtint uit^ annu^cù* ves.Sic curii nihil aliud efficitur lt;]uam ut magis excruciemur. In foloenimDeoauxiliumcäfia tum.
Proiecifti poft tergum tuumijmnn.
' Omnis tentatio corporis etiam habet hane iniferiam annexam, (juod confcientiam follicitat. Sathan cnim non ccfjat, or non contentus afßixiß fè corpiUfCtiam animam uult perditam. Cum igi-tur 'm malum alignod incidimuf, confcientia id arripit tanquam peenam peccati, ut ita fimul borent anima z;quot; corpus. Corpus enmt cum tnor^ bo,feu quodeutu^ tandem malum illud eA,cum c» eoiifliihtur. Anima autem contra confcientiam, feccatum,mortem lt;etemam,zj' 'mfèrnum pugnat, quo nihil potefl cffe grauim. Confcientie cnha uoxuere cil malorum Lerms,zr ilias malontm. Eil Cacus,Cerberus,Etiria,Erynnif, Cf quicquii eii ifliufmodi pocticorum monflrorum, Hacuifit in tentationibus etiam corporalibus mox conclu* dimus,Ergo Deus non ß,uct. Hic appendix imam* putabilis eil, etiam in quantumcunq; Icuibus ten* titionibus. Quo autem maior tentatio ßierit, eo naior cH confcientia. Sic 'm hora mortis expert* nur injirnum ducentas portas apertas haberct nbi alias uix unam portam habet. Idem bonus E^Zechiat hic^ queritur. Scntirc igitur remilfe
0 peccaU '
• I
-ocr page 226-IN ESAIAM peccjtd effè^eâlummum beneficium, lt;}uod Deus fTtefturc potefi. Et oportet Hercules dc Chri/io^ phoroiej]e,qui inhdc pugnd confeientite uitto Cdnt,
Quia ntgt;n infernus confitebitur tibi »
EÄ cx fexto Pfdlmo. Reékfiicisquodnie uiuificdf,nifi enim hoe ßceres ,nund coiififierct religiotnuiluf cultus Dei, ergo fi eü Idus çr cul» tus tuui fldtuendui oportet ut nüferedrisfigno» fcdis,libérés CJ'c.
Viuens uiuens»
ld eü,qui fine curd, fine fuis fiudijs promif« fionc diuiiM nituntur, er liberMtur,illi Iduddnt te,ficut er cgo hodic. Sic nihil Deo proferuitio reddi poteft, qudm grutitudo, confifsio er IdUSt Kac enim funt nofird. fitcrificid.
Etpfalmos noftros cantabimus»
Conferudtio ueritdtis CT cultus Dei dondo tur  Dco.HumdKAftudid mfirmiord funt, qulm ut retincre er tueri religionetn poßmt. Eil cdr» men omnibus numeris d^olutifsimum.
Et mandauitEfaias»
Mdgtuim medicma praconium crpdtra^i etnium hic continetur. Keg; enim crcdturdrunt ufum negligi, dut contemni uult Deus, Eiduciant folum in credturds ddmndt.
Quantum fignü hoc, quia afeendam
EU HOX
-ocr page 227-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo«.
Hox exultant!^, duimnidgnificum ft’* gnum eR hoc,Pronüßio diuinAreftituitm£,zT addidit /tgnum, quod debco ajeendere in domunt doimnifid e^,redire ad cultum Dei,audireHcr= turn Dei ere.
CAPVT. XXXIX.
hiftoria longius defcribi^ i tur contra horrendum monflrunt 9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 P^‘^f‘*gt;^ptionis. Primo per obfidio^
B I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bellum, deinde per grauem
morbum Ezechiam feruauerat,ne i/n pr^fumptionem laberetur. NondHm tarnen uinci potuit antiquui ferpens, fed redit er leuat caput fuum. Adeo non poffitmuf conßftere, nifi Dcm nosaffligat. Vides igitur hic,qui5 ftaffiilho^ num ufu5,ut mortificent uidelicet carnem,quie non potejl fecundas res firre. Ezechi^ enim fidciUt quam tantus cxercitus uincere non potuit, legate ab amico rege mi/si/ubuertunt. Hon igitur tan=‘ turn periculi ab inimicis nobis eR, quantum ab amicisAUi enim cum m os nos laudant,ac columt, tnflant acfuperbos rcddunt.Sic bonus rex hie de^’ fcribitur fuperbia elatus,ingratus, cr immemor tantorum beneficiorum Dei. Si igitur nulhe aliic ^JJent calamitates qum haue uitam nobis inuifdm 0 « ßcercntf
-ocr page 228-IN ES AI AM ßiccrciit,certc pccatii, cr imprimis ßcilis hie i» prlt;efuinptignë iiipfus,oäium huiiisuitg dffrrre w'a bis debebdnt. Singuhe ittdtes fua fcntiunt incoW* ntodd.luuettes libido uexat, ciu£ uix uxore duîtn cxtinguitur. In uirili lt;ctdtc opes quieruntur GT eumulintur, zx crefcit dudritiu. Siquis bene ey honefie uixit, reék ddminifirduit officium fuum, ptit bonus mdgiftrdtHt,'Pdrochu5 bonus eye. (fJ’ Aaur/x oritur, qu£ proprie ddfenes ultrd dUd» ricidm pertinet.Sicuitdnoflrd/ionfolum peccdt, fed eR ipfum peccdtum. Adhee dccedunt totdlid tttdld . Puerilis £tiis omnium iniurijs obnoxU eü. luuenilis omnibus periculis, uirtlis omnibus morbis ey uicijs, ey tsmen tot ntdlis non poteft dura hominum ceruix fi-angi domari,^^^ tumuis oppreßi cdlumitdtibus o' peccdtisfuper* bimus,pri£fumimus,r)eum o' iudicium Dei fecuri contcmnimiis. Rkwmmî in udrid o' grauia pecca* td. Defperandum igitur eA nos fine peccdtis M hdccarne uiuere pojjc, O'/implici confifsione dicendum. o domine lefit, quoties o“ quam grd* niter peccdui,tu uides, ego non poffum omnid ui* dere,ignofce O'c.Huc pertinet hec hiftorid TE.ze’‘ chiit, qute magnam confoldtionem dffèrre poiefi idpps in peccdtum,o' e contra timoran inentte» re fccuris mentibus o'c.
- Laetatus eft fupercisEsechias.
Latari
-ocr page 229-SCHOLIA.' for.
Llt;£tiiri iwn eA mAlum.Sed ße hetdri m creda turd,ut Dei obliuifcdris, non dgnofcdi dut bene» ficid, non gratidi dgdi,hoc eil mdlum. Pad lit dU* tem hie lapfus in fecundis rebui. Bcdti igitur ^ui timent Dominum.
Eccc dies uenient ôC aufcrentur»
Q«oî tibifaederc iumgK, illi te ßiolidbuiit.. Sie fit, Mi in cdrnt fiemindtfin Idchrimis nutet. Semper fidt faederum tdld euentui, ut illi pluri^t »Mim jMccrezit, quos plurimum projüturos dlterii ' p-tnßierdbdt.
CAPVT. XL.
@\ec cft altera hutus Prophet du pars. Diuifit enitn eum Prophe» td in duits pdrtes. Prior,ciuam hd^ Henta dudiuinut,'e/l hifloricd,de ijs rebut, quibut ipCe Prophetd inter* ßit,cr qudf gefsit, de rege Ajjyriorum fdlicct. Afperfitnomtumqudm prophecids de regno Chri* fli,ut fi)let,cr de fitturo SyndgogtC exeidio. Poa fterior autem pars,qud: idm fequitur, eil prophet cid de regno Cbrifir,crde rege Cyro. Eil autein para prophccid^quod neutrum Prophetd uiderit, »eq; tempordle Cyriregnum,netjf ßgt;iritudle Ettdit S^l'ßquod in pviinif qudtuor cdpitibuf.‘to.^i. 4». • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;, - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0 f '^i.trd^»
-ocr page 230-INESAIAM' ^^.träMit.Porro quia cÄ prophecid Je Chrifla er Eudngelio,pertinet ad tiofird quaq; tempord, Imo e^ proprie nofird. Qÿdre nobii comtnendda tioreffe debet.
Confolamini confolamini popuk.
E^mdnddtuin ad Apodolos^quibtu iicuunt pritdicdtionis genutnuindatur. CiUdfi dicdt.Lex pr^cdicduit haélenui terrores uos confolctmini, rjwtdte doilrtKAin, predicate gruciain, tniferi^ cordidtn er remißionem pcccdtorum»
Popuk meus»
EÄ epitaßs in pronotnine, quod non ßt po= pului Dei iüe qui fecundum carnetn ,fdnguinentf ac legem populm dicitur.Sed qui ßmt affli(ii,op= preßi,occiß, mortificdti, per feiißn conß:ientiie er defperationis. Ht ßint popului Dci,e^ eiiint Dcifi afflü^rum er hunülium. Sicut dicit, Ittuo^ Cd me in die tribuldtionif, er eripiam te.îieq} pertinetuerbuin Confolatnini,niß dd cos^qui fMtt omnibuißaldcijs deflituti, er egent conßildtione. Hi ßtnt lüud Udf udcuum er indne,quod cdpdx cß grdti£,qudm rejpuumt, qui cdrndlibuf praßdijS ßtffulti,fecure uiuumt.
Dicit Deus uefter^
Grduis epitdßs cü er in hoepronomiiu» Qtidß dicdt. Hon efliißne Deo,E)eui uos non db* iccit,ßcut conß:ientid ueßrd territd confpeilu peccdtoruin uobis diäat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Loquimini
-ocr page 231-SCHOLIA; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,OJ.
Loquimini ad cor Hierufakin »
Ad cor loqui,eâ blandti zy fuauia. zy iucun’* di loqui,qu£ cor libeiiter audit,ut fcilicet refpon deat pr^edicatio Euangelij gemitui cordis, Q_-Uoniam compléta eft militia eius
Exponithic ucrba conjolatioitis zy prlt;edi=» titionem Euangelij, qu£ docct,quod militia (jtfi=i nita,zy peccata condonata. Porro nulitare eâ, exercere fe zy gemere fub oneribus zyui legis, Kilitia cR uiti, qua fludemus per opera legi fatisßcere. Aliqoui/impliciter accipitur tnilitia pro cultu Dei zy religione. Hine ctiam dicitur Dominus Zebaoth. Quia autem hic additum cli pronomen eius.Signifiât propric religionem le» galem.Eü igiturhic Abrogatio legisßgnificata, cumquadamnantur omnia ßudia, omnia opera, omnis iufticia,qu£-eâ extra iufliciam gracite.'Ve» rum quia mundus non uult fiua opera ct cultus fuos damnAri,ldeo odit nos,appellat heereticos, exurit igni,omnifuppliciorum deniq; genere in cos,qui i tmlitiam complctam dicunt,flt;euit.
Dimiffa eft iniquitas illius»
QBid bic Jicent liberiarbitrij zynterito» rum deßnfores. Eracedçns pars abrogat omnia ftudia zy opera,omnem iufttciam extra gratiam, tanquam inutilem ad remißionem peccatorum promereiidatn. Hie autem/impliciter gratuitain 0 t remifiionent
-ocr page 232-IN ESAIAM
remißionem peccatorum abfq^ omnibta oprritiH proniittit.Sicfitlt;i eA rcinijsio peccdtorum nvn t» operitndo,nonindoceiidd,aut frcienda lege,fed fimpliciter in cotidoiMtione gratuita.Et hdc fata tentid diligenter retinendd râ. Cum enîm tcrrit£ confcienti£ confpeóht peccatorum er iudicio Dcijfcntiunt legem,ttoii debemus conßigercad ßudid GT opera noflra.i^on enim operibui nofirit ttinci pcccatum poteft. Quiigitur ex defperatio^ ne, uel uota, uel peregriaatioites, uel nouum uit£ geiiui fufcipiimt ad uineendam iram Dei, cuma-hnt pcccatum pcccato.Maiorwt,potcntia maior ad pcccatum fupcrandum rcquintur. Sic igitur inftitucndie mentes affliéhe funt, ut primo milia tiamßitiantatq; dcponAnt,cr omnem fpem de fuis meritis abijciant, GT refpiciant ad hanc uoa ccm,Dimiffa eÜ iniquitasiÜtus,reqciantfcM ehriflum pro nobis ßchim malediólum,ut nos it nalediéh redimerct. Idea paffum cr crucifixuin, ut uiShs pcceatis nofiris, iufli in fide uiueremus, reconciliati patri perfanguittemfilij, iufti repua tati per fidem mfiliumGrc. Hlt;ec efi noflra doa iirina, quam feimus cfficaccm effe ad erigendas confeientias. Ergo uiuemus fine lege liberi ' imaginabimur nobis condonata pcecata no/lra f ita,fine lege prorfus uiuendumeR, quantum ad fuflifieationem attinet.Alius enim legis eâ ufm, t , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q«4m«4
-ocr page 233-SCHOLIA/ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,»9.
ut Viftificet. Debet enitn lex ejje gu( corfiorif^ At qui per edm,iufiiciam quærunt, •otißituunt edtn pieddgoguin confcientitc. Sect qudin longe cœlum d, terra femotnnt cil, tdm Ion* ge'legem lt;t eonfcientid feparare debcmut. LfX en»» in confcientid nihil aliudpotefl, qudm ter* rere,dUgerc peccdtum,?j^ oceiderc • Confcicntie igUur regnum pertinet dd undin grdciam t qu£ proponit nobis Chrifium,pro nobis pdjjïnn. Lex aiitcm.dblegdndd dd corpus,ZX exteriordmem^ ira eü,ut woderetur exteriord ojficid. Hic le* gis uerus gquot; proprius ufus eÀ, qui dutemeadd iuflificdtionem utuntur, dbutuntur lege dd fuam ddtniutionem.Quid cnim lex À nobis fieri non po* tefl,femper arguit cr terret, opus efi igitur. Chri fio,qui/udiuflieid in hts terroribus nos confole* tur, zx ofivpdt remifsionem pecedtorum gratis^ torro Chrifius fiold fide dpprehcnditur ^fold igi* tur fides ztr libérât à terroribus legis, dc pdcdt fonficientidm iujlificdt,
Sufcepit difciplinam propter pccca-tafua.
Hieronymus huste textum egregie deprd* Udtimpid glüfid.Sicfit,cumdd fdcrds literds m» ttrpretdnddd rdtionis iudicium dffirimus. Quia tnim uidit hic pecedtorum mentionemfieri^rdtio* UiMturfic, Pcccdtd mercntur ,nongrdcidm,fi’clt
o f pocJMM
-ocr page 234-IN ESAIAM pxndm,ergo Juplidi, Significat duplicetn paea rum, Itd fignißcdt fc nejcire, lt;}uid fit renüßio pcccdtorum.Sicut dlio in loco , contendit remif» ponem peccdtorum effe incertdm. NoJ dKtem dca cipitnus hutic locum de grdcid. Sc'mm enim dpud Igt;eum efje propitidtionem,G‘ quid nuUd funt dUt effe pofjimt meritd noftrd,ordmuf.îie intres Doa mine m iudicium cum feruo tuo, quid in cottlßedu tuo non iuilificdtur omnii uiuens.Contingit igitur remifsio peccdtoruin,crfinitd militid ( htec aiiin funt duplicid ) propter peccatd noflrd, non ex merito dliquo,fed ex mera grdcid. Id quod noflro quolt;^ exempla teflari pojjitmus. Q.uid enim fub Pdpd dnte hdne Eudttgeli/ lucent ßcimus f Crucia fiximuf Chrißum, uendidimus eum illd dbhominda tione Miffdrum .’puimiu bldfßhemi.Docendo amp;nbsp;uiuendo euertimus grdcidm. Vendicduirnmnobii diuinitdtem, quod tioflris operibm, non nobis fo* lumped dlijs remifsionem peccdtornm mpea trdre fluduimus, Infummd multis mfinitis moa dis ßiimus holies Dei. lAum igitur gloridbimer nos meritis noftris meruiffe hdne grdcidm, qudin nunc hdbemus fuperdbunddntem t S^on.Vnde igia tur edm hdbemus f Efdids dicit, Sufeepit de mtnu Domini duplicid pro omnibus peccdtis fuis. Hoc dicit ffiritus fdpientig Dei. Et hlt;cc doélrind mia rifice ßcit nd commetiddtionem grdci£,cr dd gloridKi
-ocr page 235-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no.
gloridm Chrifii.AduerftrioruntdUtein doäriM, qu£ operibm tribuit meritd iufiificationii,dcro» gdtgloriie O' merito Chrifii. BÜigitur blaj^hes tnd cr^fmpid.
Vox clamanris.
Qws c/b nwdus rccipiendi dupUcid i Rf» ßiondct, eH hox cldmdiitis.Fiiiitd igitur militidy cr remifsio pcccdtoruin non pojjimt dccipi nifi minifterio uocts,ßcut Rontd. p. Quotnodo dutein credent ei, de quo non dudierint ƒ o quomodo audient dbfq; priedHationeiEdiidtici igitur fj^iria tut[unt, qui hodie externum miniflerium uerbi contemnunt, O' docent nefcio qudi ^cculationes in folo loco,turnßre ut cordd cocipidnt ßiiritunt fin{htm,hoc eil,didboli{^iritum. Ejaids autent bic dicit, hdnc elJe re^m O' compendidridnt uidm,qud dd cognitionein grdcid ueniamuf, dudia re uocem cldmdntis. Cum dttentis fenfibu^dudia mut uerbum Egt;ei,tum cefjcint fen fus O' cogitdtioa nesudnie,O' domindtur in cor dibus folumuera bum,quod auditur. Alij quißne uerboJfeculdna turfublimid, iUorum cordd omni generc fldgitioa rum dßudnt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»
Porro quod dicit,uox cldntdntis,opponit hdnc uocem minifterio legit, o prlt;edicit nouum minia flcrium,O' nouum genus doccndi prêter hoc quod hdiienus inter ludtcos fuit, o uocdt clamantem
uocemt
-ocr page 236-» INESAIAM
Uûcem fttiuquam opponcnf bltgf^ Mop gult;e non ducit nd perficbon^pd 'm proprio opcre autterret,Mt inflat, freit hypocritdf.Uiee Mtem cä twud doärinlt;i,fepardta ab omnibitf le^ gibuf^mö contmrid omnibus legibus.
In deferto »
Spp qui dotent,debent effe tn deferto.Reék eutem rudngeliftue eitdrunt de lohdnne e:^ de» ferto lohdnnis.ibi enim hocnùnifleriumcdpit. quot;Vocat dutem defertum per antithepn eontrdle» gem. Legis enim doilrinA efi doürina. carccrù, qa£ cdptiuat nos. E^l politica doârina, qute non eH in libero deferto, fed in angulum idum ludaici populi conclufa. Euangelion autem, quod 4 Io« hanne Ctepit,pri)edicatur 'm uapo çr amplo defer» to. eH enim doârina lpcrrinM,m publico, tant tommunis omnibu{,quàm hoc ceeli lumen.
Parate uiam Domini.
Via pgnipcat,ftudia, uitain,rationem uiuen» di. Quia igit r addit,uiiim Lomini,errant Uetc» rcs, qui hune locum accipiunt de bonis operibus, dehonefra e^fanékt infpeciem uita. H« funt ui£ humait, quas eiiam in aliquibus genti» bus,ut Attico,Socrate, ^enophontc,ey alijs ui» demus. Via Domini igitur eil ratio uiuendi,amp; uita diuiM,ut ipfe in nobis uiuat. Bac uiapc pa» futur fP ab^ciamuf prafumptionem iußteia amp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;operimt
-ocr page 237-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f»r.
6pe rum,cr dgnofcamui pcccatd.Qu^n^ijm entm extend fllt;»gitiit,adulterium,fcortMo, fata etidm fat impedimenta in uia Dominit remox Here oportet, tarnen hec longe miora cT grauia ora fat,pr£fumptio,et iuflicia propria-Praeclu^ dunt enim Jimpliciter gracie adittm, Sicigitur paratur uia,fi grandia hecfaxa, çr imnwtos ib los flipitcs ( prefumptionein crjiduciam operuia dico) dbijciamus,(2rnudi hereamns in facipien* dis duplicibus, cum ßmplici conftfsione culpe^ Si iniquitates obferuaueris Domine, Domine guit fußtaebit f Sicut Paulus dicit. Arbitror omnia detrimentum efa propter eminentem cognitionent ihept ChriHi Domini mei, propter quem omnia pro damno duxi,cr arbitror ut flcrcora,ut Chri» flum lucrtßciam GTc. Hec denwrn uia Domini eli,iußicia /cilicet Chrifli, er non propriorum operum.liec ß ßaf,necefa eA mere facfad eA ubiq; monaflicorum uotorum, cultuwn , opf« rKificrc. SienimChrißus’eAiuflicia,quid funt Koflra opérai Legis autem er bonorum operum alius debet eße ufus,ualet enimaddifciplinam carnis er ad ciuilcs moresAn carne enim lex, in confeientia erÇpiritu libertat regnare debet ,fa tut/upramonui.
Omnis uallis exaltabitur ♦
Qtt,e fequuntur funt allcgorica, Signifleat, quoi
-ocr page 238-IN ESAIAM
^Uod hfc uox pricdicit dbrogationem legis, amp;nbsp;üccufdt peccdti pariter omnes, tam eos qui iujlh cidm legis hdbent,qudm alios qui funt line lege. Hontes funt fan(li,uaUes fustt peccatores.His pd^ riter annunciatur uox grdcite, ergo funt extra graciant in peccato.Sic Petrus in Affis dicit.Q^^ non difcreuit inter nos e^gentes. Uic igitur w» pradicatione PuangelU non e/l gentilis, non (li£us,non fdpiens,non flultus ,fed peccauerunt o= tnnes.Porro offenduntur hac prtedicatione tudai, qui portauerunt per diem afium folis ,ßcut eH Ht Euangelio.
Et erunt curua in direda 8Cc .■
Quod fupra dixit,finiri tnilitidm,hocttune alijs uerbis (y’figuris dicit.Ciui enim lege ad iu» fticiam uolunt accedere, inßflunt impeditam amp;nbsp;afperatn uià, qua nunquam ad iufticiam peruenb unt.ld quod /ub Papa jumus expert!,nuÜa operd, nuüi cultus,nuüd mérita fdtiscrant affliffis con» fcientijs,femper trcpidabant, femper timebdnt, femper requirebant aliquid infuisoperibus.Sie non folum curua cr impedita legis uia eü, qua per longas ambages longius à Chriflo abducit, fed etiam cH afpera cr calculofa, ut nunquant quietum cor aut corpus ejfe poßit. Sic omnis uia extra graciam eü. Euangelion autemç^noua pradicatio, qua finitammilitiam lequetur,iini quaßnict
-ocr page 239-SCHOLi;i.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJZ^
qu^finiet militiam,pldndm oftendit uiam, neinpe crcderc tn Chriflunt abf^} lege, deinde feruire proximo » ïhiec uid non hdbet dfperitdtem,pro* ptered quod trdnquiHdm ßcit confeientidm, cr dbeji quoqi curuitdt propter rebhtudinem doitri» n£t Sic optime dcfcribit Prophetd genera uitte, qu£ jimt extrd grdcidm, ZX oßendit uerdm uidm^ qu£ fold dd itifliciim ducit.Ea eü dodrinA fidei^ qu£ chriflunt proponit.
Et rcueladitur gloria Domini.
» nbsp;nbsp;nbsp;Afljc r£ zr curu£ ui£ noflr£ iuflieù, fldtu*
untfud troph£a ,ßciunt pr£fiimptuofot, inflant. Sed h£c dodrina reueldt Domini gloriam,nos conflituit peccdtores,Dominum pr£dicat Ubera» torent er redemptorem.
1 Os Domini loquetur.
Emphdflt ed in Domini,Qujft dicat.Ante
I locutumedosMofl,(erui,EUdngelionautemde* bet quidem doceri humatto ore, Sed iHud o^ non ampliui hominii,fed Chrifii Dei ed, qui in Eudtta gelio loquitur.
Vox dicentis clama.
Pergit Prophetd m magnifleando minifle» ho Verbi, ßre ut eo tempore, quo pradicabitur iufticia grdci£,etidm hoe pr£dicetur quod fequis tur.Omnis cdro zxc. Sedhicmirdbiturdliquis, ^uid flbi Prophetd hoe dialog'fmo uclit, Hoe ni» inirunt
-ocr page 240-IN ESAIAM nlrum^^uod uoluit ofiendcre, quiin difficile ntit* KUf fît-pTiedicitre, Nam pr^edicare ucrbum Deit tiihil aliud eil,qua'in deriuare 'm (e ßtrorem totiuf inßrni,cr Sathanie,de'mde omnium fanébrum b mundo,amp; omnem potentiam mundi. EÜ autcitl fericulofifsimum uitie genui, tot dentibut Satha* Ute fe obijccre. Id quod Propheta hoc dialogiffii^ admonerc uoluit.
Omnis caro fœnum
Hie textuifeede per Hieronymum Qf triben laceratui eil. Verum fpiritui fanéius non iti 'tmprudentcr loquitur,utipßiudicant.Dicit, omnis caro,ergo nihil excipit, ty addit, eâ fcc* tuim.Toüerabile autem hoc effet,niß adderet, cß fe foenumßccandumcrrefccandum, tanquamai nihil utile.Porro caro ßgnificattotum honunent, cum ratione er omnibus naturalibus donis. Ipß enim Propheta fe ita exponit,cum addit,popului» tffe foenum, Certe non effet populiis,niß haberet rationem, religionem, cy iußieiam tarn ciuiletn quàm ceremonialem. Quurc deprauanttexttat, qui Synecdochen hiefingunt. Q«i enw» own« dicit,nihil excipit,non exeipit fanâum populuilt ludieorum, non fapientiam Gr£corum,Gr ciuilcoi •difciplinam ,fedßmpliciter ßcitantithcßmfpi* ritus zy carnis,çr concludit, Quicquidnon agi* iurSpiritufanéîo,quantuinctmq} in fpeciem fit boiwtn,
-ocr page 241-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iff.
tonuni,{uJlitm,fanlt;.^m,cA caro. Sed pfriculo/i rR,f}cutdixi,hiecpr£dieatio. Quiscntm audeai omnes luflicus Papatus^ omnia boM opera Bern» hardi,Angiißmi,cr aliorum fummorum uirorum, earnem O' aridum facnum appeUare f O' tarnen ifcrefumtearoO‘fomum,fi tanquam meritoria iuflieiic aflimentur.
Omnis gloria eius quafi flos agri.
Reilius uertas, Omnis gracia cius,id e^, OptiffM beneßdti, mifericordrie, beneficia. Non enim dicit peccata, adulterium, furtum O'c. fed fumma fapicntia. O' opera iufticia, O' optima queearo pricfiare potefi,fu}ttflosagri,habent nudamfiieciem fanHitatis, reuera fumt deputatn tgni.Hocfi perfuafum mundo effet, quis non abij» cerctcucuUum,O'alias nugat,quibus fc mereri iufticiam miferi homines fiuftra cogitant f
Quia fpiritus Domini fufflauit ♦
Inepte Hieronymus hie ffiritum pro ira oc» fipit, Propheta enim antithefin ftcit l}iiritus o' earnis,uenti O'feeni, O' dicit, Spiritum Chrifii qui docet iufi:iciam nofiram non in lege aut operi» bus,fed in graciafitam ,fufflare in fixnutn mini» fierio uerbi. Sicut Iohannes quoq} dicit.Spirttus fdnóius arguct mundum de peccato. Per predieationemfxnumcrefcit ,O' périt uiror,id fUidamnatur iuflicia etfapientia carnis,tanquant p inutilit
-ocr page 242-IN ESAIAM pernüioft ad iufiiciam'crfalutclit confeguendam.
Scd h£c doâritia, ttMgw fcandalo occaßo* Bem pritbet. Sic etiim cogitant homines,^ boni opera nihil profunt, ergo felt;juatnur cupiditatef noflra(,zj' uiuamut pue lege.Qÿare uidendum eP ubi dicamtu,opera nihil prodeße.SumiM enim iant in loco iußipcationiit Cf confultmtn confcientijs-nie nuüa opera,nulla iufticia,nuUi culttu ualent, Sed tantum deßgendi oculi ßunt in meritum Cf mortem Cbrißi pro noflrii peccatif paßi.Uunf Chriflum cuiußdcapprchendimuf^Deo uiuttnia iniuflicia. Prater hanc/}gt;iritualcmuitam,obli’gt; gat nos politia,ut externe etiam honeße uiuamiu^ Hucädhibenda ep alia iuflicia, non Chrifliana, fed politica,gu£ necejßaria eP, Cf non ßne fum* mo peccato prietermittitur.Sed ad iußieiam Chri fiianam nihilo plus ßcit,ciuam ederCfbibere^dor^ mire cfc. Cum igitur da,'nnantur bona opera,ßc damnantur tanquam ad iußieiam Chriflianafi* inutilia. Nlaior enim res ep uiäloria mortis Cf inßrni,remißio pcccatorum,Cf iuflicia, quam ut tioflra bona opera quiequam ad earn aflvrre pof* ßnt, Gracia eP,cf Oei gracia,qui gratis tan* tum thefaurum in Chriflo donat credentibus. Di* fciplinam igitur fanài ISernhardi, 'Ëenediih amp;nbsp;alioru,quiSoHmßsitßaHdamus,^am Cf Propheti humanAitt
-ocr page 243-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»H«
ît^iciam fiorem dppeUat,tdnquAm rrt« fulchrdm cr J^eciofam, gu£ capit oculos erra» tiottfra, Sed fummd itnpictdi eA credere per cam difeiplinam, rentifiioncm pcccatoruin iuftin dam twf confe(]ui,Rcitio ^uidcmßc ftatuit^cy a.» pituriaaoperumfpcdef/èdfpirituf ftnéius ali» tcriudicad
Vnbum autan Dci noftri nunet in gt;nbsp;æternum.
Inßgnis fententia,lt;}uam omnibuiparictHui ioferibioportuit. Solum uerbum Dominimaac» bit,(]uicquid prêter cr extra uerbum Dei eä^ß» fHt flos agri peribit, H«c inflitue catalo^m omnium operum, qu£ ßne uerbo Dei in Pdpdt» fiunt, Ordo Franctfei cunt dlifs,Mißä,cucuili(t, fatisßölio,peregrinationes,indulgenti£ crc. non funt uerbum Dei,ergo peribunt, Verbum autem Domini cr omnes qui uerbo credunt, manebunt in aternum. Porro difficile eA credere, quod h£c uocula,hic anhelitus nMnf.it ,cr feruet nos ia pcrpetuum,tot fpecioßßimis operibus cr iuflieijs areß^s.
Zion quæ Euangclizas afeende.
Pradicatoris duo funt officia, docere Cf' exhortari.Haäenus docuit,cr ffixit omnem car» uem foenum effie,cr folum uerbum Domini flare, finitdm militiam ty duplida affirt, Q«».t p 4Uten4
-ocr page 244-IN ESAIAM
ttatem h^c dcclrind ßne tcntdtione retitttri nen potefi,quod Sdthdii earn capiat opprcjJdm,Cf' ex^ citet tyrannos cr hierefes.Ideo uertitur Prcphcta ad alterant partem, cr exhortatur credeiitcs, at fortes ßnt in fide,cr non patiaiitur fibi nec ui nec dolo excuti manibus doilrinAnt lEuangelij ,fed confidenter O' libere earn doccar,t, Deinde agit contra h^ereticos,qui hanc doitrinam impagnant. B£c igitur pars huius capitis,qute fcquitur,in ex* hortatione fuorum, O' confittatione aduerfario* run confiflit.
AppeHat Zionßfoc e/l,totam Eccleßam ere* dentium,P.ttangelizatricem. Omnes enim uocati ad Euangelion, funt Euangelifta, Quia tarnen omnia in EccleHa cum ordine debent fieri,non fromifeue omnes doccre debent, fed tantum qui uocati funt ad docendumAta tninifterij folum dif* firentia inter faeerdotes O’ laicos csl.
Porro diflinguit hoc nomine Ecclepam à pri* oreHi€rufalem,quiefi(it legis difdpula. No«lt;lt; Kierufalem debet effe magiftra Euangelij, O' doccre alios,non difeere legem.
tHetaphoricum eü quod dicit, Afceiide fupra inontcm.Ciÿaft dicat.Prodi,exere caput, exalta* rc,CupiuntenimteoppreJfam Sathan O’ nutn* dus,fed ti4 eonftanter Euangelion prxdiea O'c.
Ecce
-ocr page 245-SCHOLI/i _ »ff.
Ecce Dominus Deus in fortitudine ueniet*
Inßgnis confoldtio, tjtti erigithuMidtos pYtdicAtorcs uerbijtjuibui nihil uiliuitdeßielHut, dut mßritiiiM . Petrum priuf negdre Chriflum, rdiquof Apofiolof priut dChriflo fùgereopor^ (uit, qudm priedicdrent Eudtigelion. ltd Pdulus prima ecclcßdin Dei pcrfccutut eil. idea dutent eontemptot homines Gr inßnttas dd hoc minifle» fium uerbi dcligit JDcus, ut dppdrcdt diuind uis uerbi,quod in infirmifsimis perfonisnonpotefi o-pprimi.Sie per hos .X11. dnnoî Verbum mdn^ ßt, cum tdmen tot inßdiß opprimere id Sathdn tentdrct.Exeitduit enim contra uerbum tyrdnnos, principes,excitduit feditionem rußieam, excitd^ uit rottenfes ßiiritiM,Gr hdrefes infinitds, G!“ td» men ddhuc flat iUdfumMundus tdmen non cernit, Oculi dutem ßiritus cemunt uirtutem hanc pera fiel in inßrmitdte, ut dpparedt tnaiorem eße qui m nobis cR, qudm qui in mundo cH.
Ecce mer ces eius cum eo SC frudus.
Sunt Hcbrdifmi obfeuri .i^dm merces ftgnia ßcät cßicdcid.m uerbi er opus, fruihtm uerbi, Sia cut etidm opus uined uocdiit ipfum uinum Grßu* ßum uincd.Eil dUtem fententid, Dominus uenit inßrtitudine, Gr ecce merces eius cum eo crc. Id eil, Fdciet uerbum non ßufird prddicdri,fed p 3 erit
-ocr page 246-IN ESAIAM ent efficdx per uerbum, quod ubietwt^ tlerbuM prxdicabitur^ibi crit merces cr opm eitK^ id eil, lanitilicdbit ibi,e:rerit cfficdx.Qujp dicdt. H4* {ienus non uenit Dommta mßrtitudine, cum dd» ret legem infirnMnt, qud tdntum terrebdntur dni» mi. Budngeliondtttemcertumfruihimfecum dfgt; fertyconßrt remißionc grdcite,pdcißcdt cor
Sicut paftor pafcet oues.
ßßipict curam gregis fui, non trddet ouetpdfcendas merccturijs. Porro quod dicit, alidt oucs pdfcet,dlidf ßuebit 'm ßnu ey portd* bit. Signißcdt fuduifsinu figurd Chriflum'tttfuo regno hdbere uerbum,quod udleatdd omnesper* fond!,dd firmor cr 'mfirmos , quorum fidem dldt conßldtionibuf cr pro»a/ïion»/gt;ZM.Mlt;lt;g»M dutctn btec confoldtio eil, quod omnet qui qtioquo modo uerbo dàhiefer'mt,qudntumuii 'mßrmi, m regnuot ebrifti rccipidntur, foli increduU excluddU“ tur,rcliquos omnes poteß cr H«/tßrre Chri* ßusGTc.
Q_uis menfus eft pugillo aquas.
Huiic locum quiddm eo trdhunt,qudß idikt potentidm fudm Deus pro crigendif inßrmis,ß‘ cut lohdnnes quoi^ dicit . Maior eil qui 'm nobis eâ, qudrn qui in mundo. Ego autern fentio elft eonßtdtionem hdreticorum er iußieidriorunt, ^ui eontrd ßdei iußieiam pugnwt, ej conMtur
tdntdM
-ocr page 247-SCHOLIA? Hi, tdntdm potentictm,nempe mdicßtitei» diui»Amfaii tleiiitiji opcribm placarc, quaß priefcribnnt iyeo,quid probare,lt;juid improbare, quid places rc,quiddißgt;licereeidcbcat. Ntim quod Mona^ (bus 'm régula cf ordine fuofe Deo placere fen^ tit,Hoc quid aliud cii, quant maniftfta idolatria, qua fingit ßbi talent Deunt, qui flulta cr iwpia ifta opera probet i Contra banc peflilentem prte* funtptionent noftrarum uirium O' operuin, adeo tragicisfigurisdcfcribit potentiant diuinMt,ut reducat nos ad uerbum quod militia finit o donat duplicia pro peccatis aoßris, utßeremus iw gra» fiant Dei,m Chriflo cxhibitant,donAtantqi.
Con/ütet igitur eos,qui diuerfum â gracia O' fide docent. Q««, inquit, inenfus eA pugiUo aquas ere. Quaß dicat. Tanta cAntagnitudo dis K(«lt;e potentiif. Quid ergo nunc potefl ànobit uernticulis huic tantic ntagnitudmi ßmile fieri ƒ 'E’t tarnen Francifeani, Augufliniani, Chartu/tas ni oc. cunt fuis regulis buic ntagnitudmi occur* rere audent,quant ncc caelum me terra compre* hendit,ida tanta audacia cr prtejuniptione,ut confidant fi dignum aliquid tanta magnitudiiie ßciße,aut ßihtros efß.
Qÿare ad bas omnes mterrogationcs, quit comprebendit pugiUo aquas foc. Re/^ondent iufiieiarijo omîtes quiittfiduciaopcruinmcea
P dunt.
-ocr page 248-INESAÏAM
d«nt,Nof po/Pumui.Et conßlidi^.mb nugi» firi Spiritui fan{li,Gr plafta, tmo dffrâutorrj dit umititis, lt;jui feipfos m Dei locum confiituunt. U^et enim in tiobis, cum i uerbo recedimuf,iUlt;t uisintuti peccdti,quod dffvékimuf diumitdtenf, Sicut Adam à SdthdM perfudfuf,eum diccret, Et dij eritK,
Cui ergo finiilem facitis Deum.
Pergit in confiitatione.Cum tdlis çr täuM fim,nan potes alieiuid fiiigcre,lt;juo places me, dUt demerearisßuorem meuin. Pingunt enim Dtutn, ^uieumpldcarioperibus credunt. Cartbufidmu fingit Deum cucuüatum, cinóbim/une,Credit enim quod Deus deleäxtur,(ißc uiuat.Sic t^ui fu* fcipittnt peregrinatioiKS ,fingunt Dedm uaguiti» ^uid credunt deleftari eum peregrittdiionibuf, alio^ui non fufciperent eds. Sic totus Pdpdtus nit bil eA or ßit,qudm plafies Dei, qucm tot ßr/nit induit, quot Protheum /uum bdbere Poete/m» ffint.
Faber confiât fcutetile y 8C iuriÙK deaurat illud, Si addit argenteas ca^ tenuIas.Similiter pauperis obl.itio, is digit lignum non putrefcens,amp; quae rit fapientem opificcm,qui paret fcul ptilc,quod non moueatur gt;
Sic commodius redditur textus , fententid
-ocr page 249-SCHOLIA. fir/ [ententiiijOiuitei aureof imdgineftpäuperes lb gn(MfiituunttZ^ßc infiituunt cultum Dei. Hie rnm iUorurn temporum mes fiiit. Hoflri Papifhe hodie,/i ufum cr affèóium eonfideres, pldne idon ßciunt t qudnqudtn obieihtm O' ntAterid circd. lt;iUdm ,ßt aUd. lUi enim ereikh fldtud putdbant ß opm Dfo grdtuin prieflitilß,ßcut ifraelitte db ^unt. Hißtnt dij tui, qui te eduxerwnt ex Aegy^ pto.quaß dicant. Hie cul tut pldcet uero Deo,qui nos ex Aegypto eduxit. Idem pbne MottAchi cr reliqud Pdpie turba hodie ßciunt^qui operibus i fe deleihs hoc tribuiint,quod Deo pldccdnt cf placent eum.
Nunquid non fcitis f
Conßtdtioni addit increpationem. Habetû tuturalitcr aliquam cognitionem de Deo. Alio» qui non colcrctii Deum in ido lis.Verum illam coa gnitionem non fcquimi»i,alioqui non ßceretis ea, queficitis.Deus enim non adiuuatur, non plaça* tur,non firmatur 4 uobis, non indiget ueflris ope* ribusßcut Paulus dicit Aâo. jr. Ddt nobis non reeipit à nobis,iuuat nos, non iuuaturànobiSi Qgitre ergo uos uultis ei dare, quare fingitis eunt Ueflris cultibuf CF operibus deleéhiri, plaça* ri CFc.Carthuflanus fentit, Deus tnihi gratis non liuet,id eH non eH Dcm4 . Pgo igiturßciam De* «11» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tali regula,tdli ueflitu,tali opère
P { demerebor
-ocr page 250-IN ESAIAM
Jemerclfor . in hae ittfinitd itnpietdte totM Pdpdtus eü merfu4.
An non intdlexiftis à fundamentis
tcrrae»
Sie lege, Id eH, d tctnpore quoßtndatd eH tem.
Q_ui fcdet fuper gyrum terrae»
ld ifio toto rotundo, quod eß fuprd terrdm.Ciiiemigiturnoncdpitcœlum ey terrd, eum uos concludetii in ftatudm^in iciunid, cucul* tos,IAiffdi ueftrM f Eflis omnes cum omnibtu ue* firis iuflicijs ccu locufi£,quds ucntiif dißipdt.
Q^ui coclum expandit ficut pelles.
E^propheticd copid qud infeikitur iußi‘ eidm cartutlem. Ipfe extendit caelum, quid eü quod tu teiitds eum formdre eyc.
Qui ponit prindpes in nihilum,^ indices terræ facit inanes, qiufi nec^ plantatoamp;c.
, Sic nuüi hadie funtPhdrifeitttulli Sddu* e^ijtiuUi Arridni,fed omnes pcricrunt, dc (ï nun» qudm fiiilJent. Sic omnis humdttd iußieid ^omnid humdiM inucntd percunt, qudntumuis mdgnaruM hominum, Sic omnid tnundi regnd poflqudm cd» pcrunt fe opponere Chrißi regno,perierunt.
Leuate in excelfuin oculos ueftros.
Hjc Je eonuertit Propbetd dd erigcndos infirmn!,
-ocr page 251-SCHOLIA? OJ.
Ittfirmût, ÇT îubet uttoBantoculof^crmtuean* iur di^ofitMßellMtQuafi dicat. Aha uefira cü iufticid,guim ßt iufiicia, nwndi, lt;JU£ fiiüe Crpuluifculofimiiiseâ» Quemadnudum auteiH ßeUit infinitéfunt, cr duraucrunt ab 'mitio mun» di uf(jf hnc.Sic ueßra iufliciix nullis potcß circum fcribi finibus,cr perpetuo dunbit. Nf^- fn»t» f* «fofew pendet,ßd contulit, ac grutK eam uobis doa tuuibis,qui ereauit iüdin durabilcm cceli ntdcbU^ iUm.
Neq; unum rcliquum fuit.
Significdt infinitatem nuineri C!quot; uirtiitiSt tot feeulis m und dlüjud ßeUd deßtigdtd^ dut corruptd ßt. Tails etiam eß iuflida credent tium, infinitae ntdgnitudinis er uirtutis, lt;j«m no» rAnofira,f'ed D«'. Chrifius enim cÄ iußieU ma firaßeut Paulus dicit,
Q^uare dicis Iacob.
Hic applicat ßntilituditigm,ijitd nobis conta mtndauit opulent am iußieiam, (juam credentes bdbent. increpat autem incredulitatem nofiram, ^uod itd tardi fumm ad credendunt, er pußUania MS.
Abfeondita eft uia mca à Domino»
Hic locus dupliciter potefi accipi. Prim» de uid qudnt paramus noßris uiribus quaß dicant tenitte er f rfwidde mentes. Ecm$ nulia opera pro iußici4
-ocr page 252-ÏN ESAIAM iuflicid reeipit^Reliquum igitur c/i,ut dcßierenit nelt;^ enim mihi ipfi confulcre pojjttm. Altera fen* tentia eR eottimedior,ut intelligdtur prophetd de uid (judmfuprd iufsitparari. QUdßdicdt inftrniit menteSjVerbunt cjuidë promittit iußiciam ucruitt diucrfum dieit eofcientidfin c{Ud fentio peccdtunt cr mortem,qua terrent me,Sic eft uid. med dbfcoit ditd,id e^l,iuftieidm ([Udm uerbum promittit, non fentio,contrarium potiui fentio.Contrd hunc de* ftierdntium dffviium eonfoldtur nof Prophetd, amp;quot;nbsp;remittit nos dd uerbum.
, Nunquid nefcis aut non audifti
Nunguid dudifti dicit.QUdft dicdt. Hon de* les iudicdre de iufticid tud, fect^tdum dppdren* tidm ex fenfu tuo,lîoe enim indicium te ftllet.Scd fimpliciter in uerbum te reijce, ut ucrbo dppre* hendds, quod re non potes. Hoc uerbum oppone morti,peccdto,inftrno,cr omnibus maHs^cf eer* to liberaberis.Eft dutem Heile,credere uerbum, fed crederc quod fît Domini Dei uerbum,boc longe eR difficillimum cdrni, imo cÆ plane im* poftibile.c^dndo dutem perfudft funt cordd Dei uerbum clfe,quod promittit libcrdtioncm a pee* cdtis cr periculis, tunc pdrdtd funt ddftrenddm mortem cr omnia mild, quid fîc poftea ftatuwtt, Deus dixit,is non ßüet te,eil omnipotens, potcH igitur reddere aterndm uitam pro bac corporali, CT* uult reddcrc.quid promifît, Hotabis
-ocr page 253-SCHOLIA; «s.
Notit bit itutem ditigcntcr quod didt. I^on au» dißi f Rcmittit enim ad externum uerbum, cr rf«“ dt.Sumad tempus infirmus.ldeo autemdotibi Uerbum 'm os GT cor tuumfUt uiuas 'm uerbo extra uppareiitiam,cr fenfum tuum.tiifi igitur uerbwn *M tentatione apprehenderimitSjfuccumbemuSjUi» {iifetifu pricfentts mali.
Deus fempiternus dominus ♦
Magna confolatio.Qÿ^/i dicat. MeJ^eéh, qui fempiteriwi fum,non tuam mfirmitatem. Sena tis te la/Jiim, ego confirmabo te. Sentis aduer* [arios tHos,peccdtatua, mopiam tuainpraua» le/ttem,ego adero, esquot; aduerfarios tuos corruerc fùeiam,tu autem perfiftes. Verum hac omniaßc funtdiikt,ut 'm re cr experientia contrarium appareat.Monet igitur. Nuttquid audißi f Qÿafi I nbsp;nbsp;nbsp;dicat.Verbum tibi ifla pronüttit, cui credos uo*
i lojenfu non appréhendés, fen/u diuerfum acci» det. Magna igitur res fides eil, qua 'muifibilia ample(htur,f2r in ijs baret,qua nufquam funt out fentiumtur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s
Qui dat laffb uirtutem»
Q^emadmodum 'm prineipio c.^pitis monui» miis,ita hie ctiam uidemus, qui nbsp;nbsp;nbsp;qualis Dei fit
populus. Pueri GT iuuenes mundi, nonfiunt Dei populus. Prafumuntenim de potentia,iufticid, fapientio» Qäarc non opus bobent uirtute ej au» xilio
-ocr page 254-In ESAIAM’
xilio D«,pd populo Deift0tt,^tJ}ieUUoS crcarentesroboredieitfqui funt apprefsi pec* cdtii cr dlijs mcommodis, apud hcs locitt c/i di* uiiti uirtuti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igitur peccdta fentiuntf iUi non
debent fitgcre 4 eoiijj)eéiu Dei, ficut ratio or nA* tnra noflra folet, Sed potim dd Deum confitgcre, qui non poteft nobis efje Deus,hoc e/i,iufiificdtor Cr fdludtor, niß nos peccdtd cr mortem habed* mus.Porro ntdieflatem mundi cr potentidm snutt* di comparât florenti istdti iuuenum
IN CAPVr. XLI.
in confolandis fuis Ä
« (onptandisddMerfdrijs.AdditdHtein ® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;gt;’lt;*ximo exem*
g gt;1^' plo, quod omnium gentium hißoriß opponitfZir probatfuam potentiam per Abrahd* fKum, in quo duo pradicat. Alterum,quod eum deßndcrit, ut incolumis in terram Chandan pet tot mßflas gentes pcrucniret. Alterum,quod rM* gnos illos reges parua manu ßtderit. Utec inquit fiultus cr infirmus ego Deus per infirnwm Abrd bdmKmßci,uos qui me contemnitiStß poteflis,ß* citeßmilc aliquid. Porro mfuldt uocat oinius gcntes,qua idold colunt, qua flultum Oquot; inftr* nuun Deunt iudicant er contemnunt. Compre* henduntur
-ocr page 255-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|ta.
btndiintur Mtem fub idolatris muxime itfflicûril
Mutent fortitudincm populi.
MnUre dixit^ (lacmadmodum mutMturue^ fiff,pro parent, inftruant fe,
Q^uis fufcitauit ab Oriente luftmn.
Quid faune hoc tantum cü mraculumi Con/idera diligenter circumflantiat omneSfÇy ^pparebit magnitudo diuinic potcntiie, qutc hune Abrahamum feruare incolumein potuit. Quid fnimputOffUt terrainir/iicorum habitauit,per terril» mimicorum iuit. A terra mimicorum exi» uit,nulluin ufyuam pr^ßdium, nuUia rcceptus et fitit.Eil autem res plenißima laborum cr perieu» litconfitcrifidem fuam, in medio Babylonif dice^ re,^uod Deuf ipforum non fit Deus jfolum fe ue» rum liei cultum habere, omnium aliarum gentil um rcligiones impias cr uanas effe. H« confite* ri e/l fe quotidiecertifiim£ morti obijcere.Quoi autem Abraham hlt;£c ficerit, feriptura non dicit aperte,fed obfeure fignificat, cum cum pium fiiifii fe hominem dicit,que Deo credit. Noflrum autent eâ, qui legimus fieras literas, antecedentia cr confequentia inde colligere.Si credidit,confiff'ui eâfidcm,Si confeflus e/i,fenfit crucem, çr omnes Sathana infidias,ciuibus cr uitam erfidem oppu* gnauit.Merito iÿfur tanti fit hac hifloria,cr non fiuflra
-ocr page 256-IN ESAIAM fru/im eH quod Mo[es Geue, tot Uerbis eÎM proftiliotum defcribit.
Q^uisdedit gentcsSCrcgcs in con-' fpeäu dus*
Hic trdókit dlterunt mirdculum. Quod nobii eö debet magis commendatum cffc ut uidcd» inif{,quitm potent res fît glddius, qudndo ex uer^ bo Hei Hringitur çr fîrit. Bjtrfîa quÂm hebet (it gladius,fî pTieter mandatum Deifîr'mgatur. Eiuf reiplura exempla babes in libres Rcgum. Eä ff(» amconfîrmatiogladij er magiftratus hicobfer» uanda,quod etiam Chriftianis(contra Anabapti* ftarum errores ) er magiftratus gerere er belli» gerari liceat.
Dedit eos gladio ipfius ficut pulue *
Has figuras nota,ctuod uis impiorum contra pios fît quafî puluis er ftipula. Sed (unt ha fidei uoces,cum diuerfum in Jpecieappareat.Solafidct iudicat er credit, Turcam contra pios efîe ftipu» lam er puluerem,quem uentus proijeit. Caro au» tem diuerfum fentit er iudicat.
Vocans generationcs.
A particulari tranfit ad uniuerfale.Eodet» modo, inquit, uoco hos er iUos. Sicut Paulus Aélo.fi.. conflituere Deum terminos habitatori» bus terra.
Ego Dominus primus nouifsimus*
Omnef
-ocr page 257-SCHOLIA.’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f*f.
Own« generationei terrée pfietereunt. Io» lut ego iMneo mteternum. Sic omnis Idoloruta cultui, omiies hierefèî abeitnt. Verbum Domini manet in sternum.
Vidcrunt infuIæ,S^ timuerunt.
Efl Propbft^t in confolMidis pijf cr'tera rendu dduerfarijs,/icut in fuperiore capite infli» tuit. laibziuit igitur potentiam Dei, ^uem totut tnundiis bifirmuin effè iudicat. N«nc ddducit etb lt;im ddwerptJoJ, cr ridet corum fludid cr conßa lid,lt;}uibie! defindere fudm idoLtridm CTcultus fuos contra uerbum Dei conantur. Quanquam enim uideantfibi imminere exitium, ideo me» tUMt^tAmen obfiinati cr indurati pergunt. Sicut noflri aduerfarij hodic Jiciunt. Vident hanc reli» gionis mutatione diuinituf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effe.Vident fuos
tultuf impios,v doélrinam noflram piam, cr ex facrU Uteris acceptam ejjc. Sicut ctiam publice quidam corum confefsiftMit.Fatcrifc,quod omnes articulos fldei pure cr uere doceamui, cz tarnen ita exctccatum cil cor eorum, ut agnitam uerita» temobftinatc damnent, pcrfcguantnr, er perdi» tam uelint.Siçut in hac Mimefl propbctica uide» mut.vidcnt,inguit, ifla Gr metuunt, nihilominus tdmen propmguant,coniH;iguntfe, confirunt ui» rescr con/tliafua ad idolatriam defèndendam, çr guanguam dejfcrata res ft ffemutuo tarnen q conlolantur
-ocr page 258-IN ESAIAM' (onfohntur. Oninina conuettiitnt h^c cuin iwßrli Papiflii hodic.
Tcxtui hic male reddituf, Sententid, âuteni firè itd poteß rcddi. Fdber lignariuf ddiiwgitß« bi durificem, ZT Id/tiiudm ntdUeó fuper incudctit percutiebdnt, ty- dicebdnt. Sonum e/l dd gluti= ndttdum, firmdbdnt clams,ne commouere^ tur crc.
Et tu Tfrael fcrue meus»
Hdéienta trdilnuit profopopœdn idolotrda rum,cr docuit, qudmftudiofe re/iftdnt uer£ pie-tdtis doârin^. Nimc dddit dmplijsintds piorunt confoldtioncStZy hortdtur ut perdurent, GT con^-fldnterfirant dduerfdm ßrtuiidm, Se enm illis inf“ ßiturum in omnibuf mdlii. Qudnqudm dutem hiC proprie pertinent dd inuulgdtionem Eudngeli/» quod cum priinum doceri cdptum effet, coniuii=‘ Bis uiribui GT luddi gentes opprimerc cupie^ bdiit, tdmen reékdccommoddri poteft genenli^’ ter dd omîtes,qui font in ßmili perßecutione. Si= cut nos hodie, ey- omnes qui pic uolunt uiuere-Chriftidnus enint prouocdt contrd fe SdlhaMitt Cr totuin mundum. Qucntddmodum dutem Apo^ fioU huiufmodi Prophetdrum locis fe confohiil funt.ltdnos etidm,qui hdbemus eundemChrißut«, cr idem uerbum, qui etiam eofdein hoftes fenti^ nuSttdUbw teffimonijs eri^ere nos debentus.
Sertit
-ocr page 259-scholia; ft*.
Scrircmcus lacob*
Hie fignificat cauf!(m,quäre mundui contn fios fie infanidt.Sum Dcuf^quit,qui putor ti, pientibtK mandi effe mfirmui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen fapicn=
tiam poten tiam mundiopprimo^cr in nihiluin redigb.Hac re offvnß,quilt;i m me fteuire mn pofs funt,f£uitint in uds feruos meos. Nomen meunt^ lt;l»odinter ipfos prisdicatur ,crucifiguntAdno=gt; men quia nos ferui mei profitemini,^port(ttiSt idea in uos peuiunt.
Porro nomen ferui ddntonet nos, ut pmiK eerti deuocatione . Sic enim confirmandd confcientiii ra,ut dicas quantumeunq; peccator fum^ tarnen fc« doiïrina, fapietitia,quam profiteor,efl ue=i ra, çr non mea,fed Dei ,çr ex uerbo Dei hau^ fia ey accepta. Hane certitudinem qui non ha^* bent,non poterunt in cruce confiflere. Turn au^ ternfentimus, quam infirma htec plerophoria cr certitud(f‘fit cum tentamur terrore ira diuina V peccati, quare afiueficiendi animi funt ad, eim,exorandttsDeuaeR,utin tentatione nobis adpt.Praterea Nomen feruifummam confolatio^ nem continet,fi rclfiicias ad eum qui loquitur, qui feilicet creauit omnia,zr fi quocb ad quern loqua^ tur confideres, feilicet,ad affli^m cr defertutn hominem.
ckgû
z Erga
IN ES AI AM
E rgo omnid (^Ute ßcit, pldcent ergo nulltt feccdtd harte elcäionem impedient, .
Semen Abrahap» ,
Proprie pertinet hoc ad Apofloloi,qttiße* ]£ftnt de ijia maj^ cariiif Abrahje, Porro ad quoi hoc uerbum uenitjüös etiam conflituitfilios Dci, fernen Abrdhtc, qudiiqudin propric nonßnt fernen Abrdh^.Cuin his igitur tam fuduiter Iqqui-tur Spiritusfaiiihts, cum quibus adeo tyranttice loquitur Sathan in tentatione,
Etnonabiccite»
, , Qÿdnqudin nonnunquam pc apparetcuitt tentdnwr,
Dextera iufti mei\
Id eR,per dexteram meiC iufticiæ. ER mpgnii locus. Cum cnim pij ßc in mundo ßnt,utßemant gentcs,ö‘ reges infdnidnt contra Chriflum, utui er dolo infißemur. Nurn er uita exponenda eP periculis omnibus, er confeientia noßra nott fo* Ium de noßris, fed etiam de aliorum peccatis nos foüicitdt er urget. In his malis quidßciendum cR ƒ Reßondctbic Deus er dicit. I^e timedS. Si* gnipcdt quidein deßreratos er contemptos cre* dentes ejfe,pcut Paulus dicit,Intus p.iuorcs ,ßrii ■.pugn£.Et tarnen monct ne timedmus.Quare hoef Q^idnonfumu5fol!,etpenim nos fumus infirmi, imo prorfus nihil^tamen Detts cR oinnia, Etß nos fumus
-ocr page 261-SCHOLIA/, i
fumtu peeedtöret, ipfe tcimen iuflui diciL Qatï arguct me de peccdto ƒ Et fine niß huiufa nudi eonfoldtionibiu nos cvexeftmws tlt;it*odnon [oli fmu!, fnccumbemns 'm tentdtione. Eiuntau^ tem htec fuauiord ,p circumflantids omnes conp^ dcres. Ciuien'mfunt,lt;id quosdicit,netimcant nempe miferi, abforpti, es“ dcplonti homines, Sentimns enim er uitam nofiram male geßdm, esr ojfciunt noßrunt negïigcntcr adminißratum. Prteterca, 'mcumbunt in nos O' urgent nutus mora tis,pcccatum O' Sathin. Ad hlt;ecß confiras pers fon4m,^U£ hic loijuitur o' iubet,ne tinwamuSitunt demum cernes, qudm magnifica hacßt confolis tio,(}ua fiilicet uióhridm contra principes infi* roruin o“ poteßates aeris parit,
Vtitur autem hic nouo uocabulo ^uod dicit, Dextera iußieia m(£. Aüudit en'tm ad luäum fis dei.Cum enim nullam 'm nobis iußiciam,nutta mes rita uideamui, o' fintiamus noßra peccata O' démérita,pauemus,O' defperatione foüicitamur. ^icit igitur. Non debes tutus eße tua aliqua ius tticiaßed Dextera nna iußieia te fufeipiet, des findet O' feruabit,}îla fola poteß te feruare. Nc deijeiant an'imum peccata tua,lußicia »»lt;« potius te erigat o-c. Sic nititur fides'm iußieia aliéna,^uam nee fentit nec uidet,
j Efcc
-ocr page 262-IN ESAIAM
Ecce confnndentur Sc crubekent omnesgt;
Non folum confirm4biturßdes cr confden=gt; tia tutt,/èd zr dducrfirios tuos u'mccs, Ne^ boe foltun,fed fubiu^dbii etidm,Gr conuerteseof^ Parro dduerfdrijjunt iion tyrannifolum ,fcd amp;nbsp;cdro noßrd, confcientid,mundut zs- Sathdn^Con^ ïr4 hoi omnes promittil uidoriam.
Omnes qui pugnant»
Hic »« apudduos inter ^uot Eecleßd: uiudtjCjuod fit opprefid db ijs,qui contrd pugMnt cr qui contrd dicunt, Ctnnre hd confoldtioiiesfi^ de accipiendte fiint,re enim contrdrium experte-mur. Fromittit enim dexterdm dpprehende/itott, dt tws fentimui dexterdm grdudntem peccdtif,tiii^ mtdiitem mortem, er inteiitdntcm ddmndtiottem^ Sie eil fides rerum noiidppdrentium ^imo eti^m contrarie dppdrentium. Omnes hd pronüfiiones ftdbdntfiiprd. lobdnnem Hufit (S’ tarnen exureba=-tur in concilio Conftantienfi^Adeo turn omnid di= uer/d cueniebdnt. Nos autem iam uidemus ueroi fiiiifie.Papatus enim eonfitfiu eä, cr perierunt uh ri qui contradixere. Johannes autem Hufs tana^ quam martyr Dei celebrdtur,cr uiuit cum Chri^ fto.
Apprehcndens manum wam.
nuuium officium prddicdndi^docendb
Ega
-ocr page 263-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftt.
Ego ddfum uerbo tito, ut fiufhficet dpud bowf, ' Cr dcfinddtur contm tyrannos cr hucreticoi» apprebenßonem tnAnt{^ ttoßra non uident ddncrfarij noflrijmpingunt igitur 'm eunt^qui eos opprimet.
Noli timere uermis lacob.
No« u'mcet aduerfdrios fuosfanShl Ec* er dominAbitur eis, er conculcdbit eos.Boc autem totum fit per prtedtcationein Eudtt itifiieidnt Chriflipridicdt, (y-nofirdttt idßicicttn ddmndt.Hdbes dutem huiits rei exempts 'm A(bs,in eoncionibus Apoftolorum, Ihi uidere ficet, qnomodo ApoftoU ddmnent iußicidm ope^ mm,exludicoitriturent.■ Voedt ucrmetn,^uid film funt contrd. religionem ludccoruin, ey eons tfd potentidm Romdttorum dbicfli pifcdtores, pduci Apofiolif cr tdmen utriej; cr Judeti er Ro« »M«t ab his Hcrmibiis deflru^b funt per pnedied» tionem Euditgeiij.
Ego pofui tc quafi plauftruni.
EÆ dlieud pmilitudo À noflrd. confuctudia ne.Vos Apojioli priino,deinde omnes dli/ qui doa eetis EudngeÜon, eritis tdnqudtn plduflrum,qult;f triturdntur fruges. Conttmdetis iufiicidin er fda picntidm,noii glddio er ui,fed tantum uerbo. Sic noßroftculo triturduimus,ut rucreninwitAfierid, Hiiffe, Alonaehi, ctxUbdtus, zsquot; alij montes, in qitibuf
-ocr page 264-IN ESAIAM
^uibuf regnum pjp£ tedificittuin fitit.FecknuftiU» tem htec tantum triturjndo,propofuimus iufiieiatit Chrißi^quie efl ex fide. Hae tribula contudit An» tichrifli regnum. Inßlicitertentdrunttrituratio» nem hanc Munzcruf eS“ dlij^ciui glddio zx fediti* onibui Pdpdtuin uoluerunt defiruere. Xnßlicitef httnc triturdtionem ij cjuo^ tentant, lt;jui content^ ptu Sdcramentorum putant Papatum defirui. £4 enim re magis confirmatur ZSquot; mduratur.
Tu cxultabis in Domino.
Mdnißfteßgnificdtdntithefin.ln Dowitto exultdbis,non ex operibm aut iußicta tua.
Egeni 8C paupercs quærunt aquas ♦
Prophetd meo iudicio tres tentationes hoe loeo defcrippt. Prima e^l carnis, in (jua dcijci^ tnur cognitione peccdti ÇT infirmitatis noftr^-Promittit igitur D^us fe nos fua iufticid ueüe p» fientarc. Secundd tentdtio e mundi, cjua oppu^ gnamur ui cr dolo,propter uerbum crfident wflrdm. Promißt autem nos uiihtros cr uentiU* turos hofieinpeut pulucrem z^c.His non contenu tus Sdthan, addit tertiam (juotji, amp;“ priudtittt unumcjucmq; tentât diffidentid,dej^erdtione,odio Igt;ei,Gr bla^hemijs.Sieut teßantur Biob cr aie» renùtis. Banc Chrifiusauoq; tangit in Puangelio cum dicit^optabilius eße^nunquam natum eße. in bac tentdtione incipit ucre ptire lingua. tpß eiiiiu
-ocr page 265-SCHOLIA. j*r.
enîw Säthän iminediate^fum per tnßrununtä, pus gnat contra imbellem cr pauperculum agnum. Promittit igitur [einbistentationibicsgrauiori» bits ajfuturum, zr quanduam nuUa ßgt;ci aqu^ er fonfolationii pt tarnen je obruturum not gaudio CT latitiaßiritui.
Et non funt.
Hlt;fc cÆ dep)cratio,qua in huiu/modi tentas tione obruwitur animi. Nct/j enim pnis uel modut apparet,fed teterna uideturpttura tentatio. ideo etiam inducit,neminem banc appi^tionem uidere, nip unicum ilium, quern Paulus cHamdicitPos nta.s. intclligerc gemitum afflióbrum.
Ego Dominus exaudiam cos.
Conpilatio.Quanto maior penuria piitjans to maior crit copia. In ipfa dcpieratione prafens tifsimum fentietis auxilium. Porro difeendum eil ex huiupnodi locis, ut in tentatione perduremuif zr ebßeremus pertinacius, quo omnia delpcras tiora uidentur^
Ponam defertum in ftagna aquarii.
Suntpgura, quibus pgnipcat fc deßeratis illis,qui uexantur pauoribus confcienti£,ajfutus rum,ut uincant Sath.(nam,confcientiam cr mans dum,ut apparent gloria uerbi erpdei,quod funt potentiora,quam Sathan cum fuû, er quod Chris ßui rex nofier omnia in nobis[uperet, er triums
q f PofMW
-ocr page 266-INESAIAM
Ponam in dcfcrto ccdrum ♦
Ffré flerilef arbores fed umbrofas hic iiu=t merat,tttßgnificet pacem cr folatium, quod fea quitur tentationem.
Vt uideant 8C fdant^
Hic addit caußtm, cur Deusßuos excrcedt tot mdlis,confcientid peccati,fenfu mortis',deß)e=‘ rdtionCypotentid mundi,doli5 Safhana, alijf ïiMlisinfinitis, nempe ut uidcunt manui» Domini h£cßcilfe,hoc cil^ut mortificentßducia iußieiat propriie,Gr fentiunt fe nihil effè, ac dc/ßerent de fud fapientid,iuflicid,potentilt;t,dtcli cxpeamp;nt amp;nbsp;orent dttxiliutn d, Deo.Uxc peflis itd altv infe^ dit in noflros ditintos, ut uix infinitis hts malis, quibus pij dj-ßiguntur, erddicari er toUi quedt. Ideoßepius jubit dnimos dcjßeratio, mate nobif nofird eedunt coiißlid^cxcitdiitur hteretici/yrdtt* ni cr Sdthdn cum fuis dtigclis.
Prope fadte iudidum ueflrum»
Plenusßiiritu Prophetd exhortaturus ddfi» ducidminchriflum,flultum CT infirmum iUunt coram mundo Dcum,inßatur certitudine fidei amp;nbsp;dicit, quod ideßt folus uerus GT poteiis Df««,ïlt;ï quod fupriC probduit à creatione gt opere, Nunc autem probat db cfficdcid cr certit^ineuerbi. Qÿcmddmodum en'm fuprd infultauit iußieid» rijs,z7d.lijs dduerßirijs, zr prouocduit corum '^CföS
-ocr page 267-f 3Cl{Q'LïAi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V-i.
Dfoï ii eddemßciendd, ^UiS ucfut littti ficif, iU num prouQcdtad eddcm dicendd-dudß dia cdt. Ncqj ßcerc, tuc loc^ui potefiKyUtnoflerDe^ M,Sed omnid er diila ucflrd funt nihil er nunddciuin. Sedhic obijcieur, lt;juodmiiltd gen-tilium ordculd fiterint uerd. Reß)ondeo, SdthdH' ^uid peritißimuf cA ndturlt;e,er experientid longd dofiißmuf , poteflalic}Udndo pricdüerc eßribis cum cdußds eorum ndturdles inflrui uidet. Sed td^ men eos quaq^ pherwnq^ dmbigiç prddixit.üotunt-cA Pyrrhi ordculum. Aio te Acdcidd Romlt;tnoî Kweerf poße,Ifeitt Craßiüud,^od eßet euerffl-ria mdgnum mperiunitß contrdCyrumpugnd^ ret.Udc dtq; dlid ucre Suthdnicd ßmt, ut inßdti» dem inducat hoinines,ef dliquam optnionetn diui nitdtii colligdt.Pr£tered dutem quid cogitdtiones amp;nbsp;conßlid mdgnorum pr'mcipum firè nouit, pos teflßeile beüd dut pacem prd;dicere,fed tdinen illd quoq; perplexe er dmbigae prlt;edicit, Parti-cuhires dutein priiidiAioaes nunqua niß obßcuriß ßm mdicdt,ut d nemne,niß cum ßiheßntyintels UgdnturSic multd in Lichtenbergero ßtttt, qu£ priufqudm fièrent,nemo potuit mtelligere.EcMa tra,quicquid Dci« loquitur,id eA dpertum et ue^ tum,non flexiloquu ,fed certo itdfit Ut priCdicit.. Sic prddixitregnum fuum ntdnßtruin, hoc manet, '^uito Sdthdnd,nwndOfer portés inßri^
Prwvd-
-ocr page 268-IN ESAIAM
Priora quæ fuerunt nunciate.
Eft obfcurus hie locus propter Hebrdifmuta. Jn prophecia feinper pr^cedit uerbum, or euen^ tus fequitur. Vocat igitur priorlt;i,id e^,prophe» dam qute priicedit. E^l autem fententia. Agite UOÎ contemptores iwflri Deißdtepericulunt uc (Iri ßgt;iritus t 'mterpretamini nobis Prophccidid aliquam, Non /ôi»w ipß aliquid certi priediccre non pot€ftis,fed ne ea qute iam pruediitu funt, itt* teUigere priufüuÂm ßant.
Porro objeruandum hie eR,duplex prophe* darum genus effi. QUiedameninprophecidfunt j generales,ut cum flagitiofum aliquem uideo, peß fum prtcdicere, niß mutet uitam, ßre ut mißte pereat, ciü£dam ßmt /pcciales prophecitC ff« particulares,ut, Cyrus reducet captiuum popn* ium. Huiußnodi particulares prophcdiC ßtntpe^ culiare quoddam donum, er nouo /piritüs luniifie contingunt. De his hoc loco Propheta agit, Ge^ nerales autem propheciicfunt omnibus Chriflid* nis not£,ßndantur enim in primo preccepto. Ege fum Dominus Deus tuns, uifitans iniquitatem pd^ trum in tertiam er quartam generationemjCr ß'‘ eiens miß:ricordiam his,qui diligunt me,in nùl-lia.aic uidemus,ßre ut omnes credentes liberen* tur,er perdantur impiß Sed quo modo,per quos, er quo tempore liberandi pij ,uel perdendi impi/
-ocr page 269-SCHOLIA.
fint,hoc ad particuhres prophecies pertineti Omnes igitur.Chriftiani fwst prophctlt;e in genere, Vofjttnt enitn ex prime precepto certo conclude^* re, quod aduerferij ßntperituri,. Contrampij contemptores religionis zx iufticiarij, de quibus Prophete hic agit,tam generali quam particulars prophecia carent.
Annunciate quæ futura funt in futurum ♦
Hoc aliud getiiis prophecite eü.Supra enim prouocat cos ,ut eax prophecies,que iam exta^i lgt;ant,exponanttHicautcmmonet ,ut ipfi aliquid ex(uojpiritu nouum predicant. Duo enim funt, prophecief obfeuras exponere, zr prophetarc nouum aliquid.
Bene quolt;p aut male fi poteftis facite.
Loquitur non de moralißiio,fed defludijs iujliciariorum,quibus fuam iufliciamßabilire, ernoflram doärinam abolere conantur. Vos,ins i}uit, neutrum poteflis, neq; prodeße ueftris, nec meis Chrißianis obeße. Concedit quidetn aduera ßrijs conatum, fed negatfucceffum. Kic obijeit caro.lmö plurimum promouent fuam caufam, An non ludeiCbriftum crucifixeruntfannonApo* ßolos occiderumt ƒ erc.hoc certe eR obeße alijs, er fuaflabilire, Sciendum igitur eü, quod hec fidei uerbe funt, que non funt conßderanda fea cundum
-ocr page 270-IN ESAIAM
tundunt externum fpecicm. Nam eo ipfo'quo' ad* verfarij pijs nocent, promouent pioi,ipfi^ opprefiio ueritatis redundat in gloriam. Qÿdre frufiranei funt aduerfariorum conatns . ludai quidein crucifixerunt Chriftum, fed num idea EuMgelionoppreJJum eil r Imo Euan^elionad-hue manet , er ipß fitnditui mterierunt, cum omni cultu fuo. Et debebat fane hoc exemplum confirmare noflros animos, cum ab aduerfarijs maihri pios,miniftros uerbi eijei, ipfum uerbum cr rcligionem diris ediilis damnari à nwndi po= teftatibut uidemuf.
Et loquamur ♦
Perflmgit eos oblilt;iue. Quaß dicat. Non debetis Epinicion canere ante ttiib3riam,dcclara-te prius uires ueftras,zj‘ poil,ubi uiihres extite^ ritis,triumphate^
Et opus ueftrunt ex eo quod non eft.
Qpusßgnificat fiuiium crßnem, guem fui! fiudifs quarunt, Sententia igitur eil. Nihil pro» mouebitis,
Abhominatio eft quiuos eligin
Abhominatio cil,quirquis uos cr uefird pto^ bat aut fequitur. Id entm /ignificat iterbum elß gcndi.Qiio hocctiamProphetaindicate uoluitgt; quodf^eciofaiufiiciariorumßnt opera cr gio,qu£ totui nwdtis eligat,probet erfequatut;
-ocr page 271-SCHOLIA. jtg, Kibil entm potentim efl 'm mundo,quAinfltperflh tio.V.Aeüremind O'imperutrix omnium tjuie 'm mundo ftmt fubUmid,fed cordm Deo c/l dbhomi^ Udtio.
Sufcitauiab Aqm'Ione.
Opponit idm flum exempluin.Vo!,meruit,neifl iuMre Heflrd,nec nocere me'i^ poteflis,ueru qudn^ do ego aliquid dico,ittud certofit. Accipio enim hdne fententidin gcnerdliter. lt;j.d. lt;:iuplcimlt;^uo=gt; ciucroflue dd pcrdendum,flue dd fdludndum, ex qudcimgi regione,illi certo ueniunt,et prtedicdnt nomen meum,hoc eâ, ßciunt uoluntutem medm, O ^U£ ntdiiddui expediunt,
Ab Aquilone O’ ortu/blii diflributiue m* tetligo,id edl,Vndectinlt;^ uoluero ,fltte hmc,flue iftinc,Ab oriente Chdld£uin dd fdludndum,db A» qw7one Aflyrium dd perdendum O'c. Hocitos idoldnon poteflis.Alij de Chriflo buiic locum dca cipiutit,quod ii guofddm db Alt;]uilone,quo/ddm db Oriente jit uocdturm.'Bond qiâdem fententid eil, ego generdlem flquor de omnibus fine dd per^ deKdi(m,{iue dd fdludndumuocdtis. Includitur Mtem in hdne generdlem fcntentidin etium Chris
Vocabit nomen meum.
Pr^dicdbit, id eil, execpictm (tolMdtem ontdnddtum meum.
Addiicet
-ocr page 272-IN ESAIAM
Adducct magiftratus ♦
Tntnßbit juper »MgiftrAttis, Sic dutem uo» cat Phdrif£os ei' pontißces, principes religio* nis.Idem hodie noßris Papißis accidit, iUi etiditi ßc conculcdntur,no!i drmis/ed uerbo Dei, Q_uis annunciauit ab exordio *
Eü repetitio.Cum uos non po/sitis drgumen* td diuinitatis xdere^cui igitur tribuendtis ilîe ho* noseü ? Mihi nimirttm,c}ui illd cf^ine d, uobis re^ui* ropTiillire poßüin.Vos nihil poteßis.
Nelt;g audiens fermones ueftros ♦
Nihil poteß ex uobis dudiri, eptid nihil di* citis,ciuod dduerdmreligionemßcidt. Alio^ui fdtis nwltd er nimium imltd gdrriunt.
Primus ad Sion dicct.
Verte ßc.Primus ego qui dd Sion dico,ecce ddeß,er qui Hierufalem do EUdngelißds. Eece ndßMjt,dicit,qui£ ego pronüß,certo ßunt. Ego do uerbum meum, er minißros uerbi populo meo, igitur ßtm uerm Deus, ueßrd, dutem religio er iußieid nihil funt.
Et uidi,8c non erat ex iftis quifquam»
Ridft dduerfarios.Non poßunt, inquit,con* ßilcre in dubijs rebus,non pojßtnt dfßidhs confo* lari erc. Sic extra uerbum neq^ conßliuntfnec fo* latium aliquod e/l,fed omnid Udgd erüicertd futit,quibus confcieiitid non poteß tuto inniti.
Ade»
-ocr page 273-SCHOLIA? ftç.
A4fo gfMÎter monet tuetur not hoc loco pros (^ct4 contra ßlfam rcligionem c:^ doâriMin»
CAPVT. XLir.
i’^R'^Vdiuimushatflmus copiofem truifZatZoncm iufticia fidei, quiC quan quant infirma eü bt hac cdrnc,tanKit earn omnibm pompis Idolos rum humanlt;eiuflicite,quodfcili* ^ct opera Dei/iant O' durant,cr uerba Dei cers [unt ofiunt. Dlelbfiima autcm gentium,Idos Jorum O' iufiiciariorum effe abhominationem dis fit.tam igitur redit ad Chrifium. (Xÿap dicata Gflendam uobis, in quo ifta, qua iam pradicaui, cumulatifiime inueniatis,Chrifiiit is cft.Hunc igis tur proponit doébrem, magi/irum, ac reihrem, quern audiamus,O‘ in quohareamus, Decuiut Uerbo O' opere fimus certifsimi.
Ecce feruus meus.
Hoc diligenter obferuandum eii,quod fer» «MM dicit,QtfemadmodumPauluietiam.EgO ni» hil fiio,quàm Chrifium ( non dominum,fed) cru» cifixum.lta enin debemus cum excipere, tanquatn feruum,offvrentem nobis diuinum uerbum,recipi'* entern in fc peccata nofira, fubcuntem pro nobit pixtMn,quam ipfi eramus meriti, Sed contempts r eiiferid
-ocr page 274-IN ESÄIAM
feruî ^edei, quare eum ludd iKlt reeepfs runt, ip/e Chrißut prnemonet nos. Bctiti,di* cens,qui non oßinduntur in me.
Simul Mtem hoc nomine,omnia minifteridßu* did,O' operd toüuntur o ddmnantur, quod foli^ bic Chriflui ßtßeruus Cei. impius ergo feruitus e^i Monachorum o totius Pdpdtus, qui extrdfi» ducitim huius fcrui,feruire ße Deo, fuo uitte gciu» re,ueflitu,ieiunijs,cldmore,0' dlijs nugis id^t.
Sufeipiam cumgt;
ßiflento eum, quießco i« eo.Sicut PdU^ hs dicit,quod totd diuinitds in Chrifloßt corpo» rdliter.QUdre hunc Dciß:ruum audire,eiq; cre= dere debent omnes. Solus hic feruus, qui tdm dnt^ pld teflimonid habet, certos nos, de bona pdtris uoluntdte ßcere poteß.Huic ß crediderinius,nos quoq; ß:rui o elcSi ejßcienMr,qudnqudm ßnt in b4c cdrne reliquie pcccdti O’ fumma tnfirmitds.
ludicium gentibus proferet^
Prit alia, pcrfond,qudm îJtofes,qui in dngu» lo luddico Idtuit, hic enim /ßarget iudicium, hoc c/l, Pudngelij uerbum in gentes errdbunddS,CI‘ ttdrijs ßeftis O’ cultibus Idolorum mplicitds.l^o-ßs dutein uerbum fierile erdt, o hdbebdt ipfe hltcßim imgudm e Buius dutem lingud dißßujacü grdcid,qudre uerbum quoq; cßicdx erit. Voedt indicium fqnod EUdngelion ßmpliciter damnet ontnein
-ocr page 275-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J,«.
omnem iufiiciam, cr folios Chrifii iußidam conia tnendat zy offrrt. Quia autem hac ucrbo tantum fiuntjdeo fcandalofa e/l dodrina ty contemnia tnrhoc regnum.
Non damabit ncq; accipiet perfonam»
Vcrtc.No« cf4mlt;tfcrt,ttfc uociferdbitur,tu)n audiri ßciet in pbtea uocem fuam,id ed,ChriflM docebit, fed fine cbmorc non erit tumultuofut pr£dicator,fed placidus cr fuauis, Non audiri ficiet uocem fuam,id edfirlt;e cr turb^ uocem, fei I gracia uocem audiri ficiet,Sicut iam addit.
Calamum quaffatum non contact.
Hie defcribit Chrifium gratißimis figuris^ ^Uod fit medicus perturbatarum confeientiarum, concuffum calamum,hoc eA,fauciam confeia fntiam,pHfillanimes,extcrritor cofiieiiu peccato» futn fuorum , mfirmos m moribus cr in fide non *bjciat,non opprimât,non damnet,Sed fiueat,faa iiet,cr amanter compledatur. Huiits ret cum per totitm fcripturam plurima exempb fint, tarnen in hißoria Euangelij plura cr longe fuauifiima fimt. quot;Vide Petrum ter negantem Chrifium. vide ^eli(p(os Apofiolos turpiter deferentes Chrifium. ÜOS non obiurgat acrius,non perfequitur,non doa fnnat Chrifios,fcdfuauißime aUicit, medetur cos fum pauoribus, ey /ratres etiam appellat. Vide fnulicrculain adulteram,ioh.s.vide peentrieem r * mulicrem.
-ocr page 276-ÏNCSAIAM' mtlKrem.Vidc htronem in cracc^cr cerne! tnodo concftjjùm c^ilAmum non frdngat,fed erig‘^^^ conßrmet. Hoc non ßeinnt injUcinrij, audnto iUi diUgentiorcs in fuK fuperflitionibui jUHtytiinto dccrbiiK exigunt eafdem db dliß, nul* ia ratione infirmitatK aut confcientiarum hdbitdgt;
Linum fumigans non cxtinguct*
Commode uidentur mihi hdc diflmgui pof* fè,fîprius ad confcientidm^Gr hocpoflcriui morum inßrinitdtem reßrat. Sicut funtcluidunt irdcmtdi,priecipites,leucs,fuj})icdccs C}‘c. ximedutem quo! pdfsionato! uocarunt .llos,in^ quit,non abijcit Chrifius. Sic uidemuißt Eudnge* lio illam in Chrifio X^nsÓTKta, quod difcipuloi mirabiliter nonnunquam mepticntes fuduißimt firt. Sic Pdului etiam prtecipit, Alter dltcriiH onera portdte.Si igitur uides irdcundum,fuJ}gt;icU* cem,leuem dliquemßdtrein,pc cogita, Hoc otiui ßdtris mihi portandum eii, quem non debeo reiß cere dum Chriftum confitctur. Dcbebdt quidcM ßdtrum uitd candida CT iucunda eße, llcut lux, fed nonnunquam d Sathana, nonnunquam à cariie commouentur ad trifticiam,ad iram,ad moroßta* tem, Ibi lirendi funt,ibi non eü extinguendum li* num,fedßuendum crc. Diuerfumßciunt fuper* fiitioß er iufliciarij, qui ita moroß funt, adeo acerbe dc alijs iudicant ut quantum in ipßc eil, prorfui
-ocr page 277-SCHOLIA. nr;
'prorfiit extinguantlinum. Chriflidntu dUtcm dea iet 'm confcientid ejje inedicui,jiiris autem in ex* ternis moribus debet cjfe afinus quifirat oneret frdtrum. Aducrfdrij tioflrißcubi leuitcr d nobi« peccdtum eR, exeleinMiit ftdt'tm, Uieccine uitd ^udngelied f hicciae Chrifiidni mores funtfStulti homines O“ imperiti facrdrum literdrum, non ui* dent hdnc Cbriflidnorum legem effe, ut firdnt in* firmo^dtres. Ergo neceffe eil in Eccleßdßtn* ihi,ejje infirmos,cr tales, quorum ßßis offvndd* mar. Sicut 'm corpore humano non oßd tantum, fed etidin mßrntd cr mollis caro eß, Qw^rc re* gfwm Chrifii confiât ex portantibus cr portatis. ^tuitanoflra eß,compoßtum quiddam ex firti* ludine infirmitdtc.
In ueritatc educet judicium.
oblique dducrfarios GT hypocritds notate lUi enim cum audiunt bane debere 'mter Chrifiid*
XfHsoTKTa efie, Vbi ergo, inquiunt,mdne* bit mortißcdtio cdrnis,ß ßcad uiciajratrum con* niuendum cß f Dicit igitur, Cbrifius 'm ueritate educet iudicium.Vos idßdtis mortißcationem, er fimulatis bona operd, fed affrßtium mortificatio*
prorfus nefcitis, a liter Cbrifius docebit fuos, qui mortificdbunt peficm iHam, præ/umptionent
epiXauTfav, Si,dutem 'm rcliqua uitd obrepit ttfnnunqudm peccdtum, habent orationem Do» r minicdm.
-ocr page 278-ÏNESAIAM
expofcunt ueniamtCrretnittelitV ris.
Vt ponat in terrs iudidum»
Jpfc flatuct hoe rcgnum,ut fit ftrmu)n,ilUittf titmuis Sdlhitn per principes mundi fubuertere ii eonetur. Signißcdt cn'm uerbo fiatuendi crueeWt Hæc dicit Dominus.
Udétenus commendauit nobis Chriflum,ident dutem nunc quoO^ ßcit, niß quod ferntonem Mill adipßtm Mdgi/irum Gr ducem noflrum conuer* tit.Sunt dutem ontniä iUd,Ego Dominus T E uo^ cdui,Egodpprehendintdnum T’VAtiiGJ'c^ ex^ clußue dccipiendd quod nuUus dUus, quim hie Chrißus, nofier Dodwr eße debedt.Sicut in Eusn gelio etidttt dicit.H VNC AVDlTE.EthiC quo^ rdtio eft,quod iddht potentidm fudm,ut fit* lieet pondus dUquod in uerbis eß~et,et nos db dlijS dodioribus dudiendis uel fequendis dbfierreret.
Ego Dominus uocaui te in iufticia.
Epitdßs eR in uocdbulo iufiiciiefid efl,Vo* edui te dd docenddm iufitcidm, GT propdgdndditi. Qtfdrc extrd Chriftnm nihil efl nifi peccdtum. Noßes ey omnes leges, omnes doilrinæ in mun» do,prêter hdne Chrifii doürindmt nihil ßeiunt dd iufiicidm,qu£ cordin Deo udlct.
apprehendi manum tuam.
ideo uidelicet, quid, reßfiet tuominifterid
SdthdUf
-ocr page 279-SCHO LI Ji; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0«.
Sitbän or munduf,cum omni iuflicid,potentiii O“ fipientid fud. Hoc experimur hodie^CiUidrigiè enim Dd funt fdlu!,fèd in luto dqudrum, Abac. j. Confolatur autem nos hie locus,ejuod mdnum Chri ßi dpprehenderit Deus. Hoc igitur priinumßa» tudmus^quod hiec doéirinlt;i,propter quant tnundut ifos oditjChrifli ßt.Hoc cum cerium e^,nonßüct nos Prophctdffcd experiemur,quod Deus manunt Chrifli dpprehenderit,O' uerbum Euangelij nul» lis conßlijs^inßdijs, nuUd ui nee dolo poterit dea leri.Sed non dpparet htec apprehenßo manus.Eit igitur, ut Gf dducrßrij hanc doâriiMm opprimi poffè confidant, er nos per inßrrmtatcm nonnun» quam trepidemus.
Dedi te in fœdus populi.
quot;Vbi ergo manct fædus Mofi er legis f Sic uno uerbo haurit, er abrogdt totam legem cunt omni iuflicidfCultu er operibus fuis. Eacit autent hie locus dd ßabiliendam confeientiam. QHilt;t enim nihil pefltlentius eil, quam ßcrupulus con^ fcientiie,er dubitatio. Ideo dicit,Chriflum eße feedus twflrum,ut fimus certi de primo prtccepto, quad Deus in Chriflo erperChrifiurnuultno» ßcr pater er Deus eße, quod Chrißus debet fee» dus er pignus grdche e/ße, non aliqud noßrd boM Opera erc.
Et lumen gentium*
Nom
-ocr page 280-IN ESAIAM
Non fÄ fxdus gentium. Chriftat enil^ äais tMtum promiffui eR,cr fuit minifies tdntuvi Circumcißonis,Sed ex iüofædere, ex minißerio iüo, lux 'm gentes ßiärgitur. Simul obferuti hoe loco exclufiudm, gujd extra, Chriflum nulluut faduf^nuUa lux e^l,fed ctecitas, zy 'minücitU er* ga r)eum,e3' ira. Dei,
Vt aperires oculos cæcorum ♦
Ergo omnes ad quos Chriflui uenit, eos 'm* uenit cacoijd e^^ßne cognitione Dci,u'mdos amp;nbsp;incarceratos à Sathana,morte, peccato cr legCt-Hoc hyperaßiߣ liberi arbitrißhoc Papifla nou credunt, Hoc rident Luciani religionif cMtem» f tores. Ergo extra Euangelion nihil ßtnt niß te* ttebrx er career^Vt etiamß habectmus alilt;iuaiti cognitionem tarnen umSti earn fei^ui ßccre non poß'mus.
Ego Dominus,hoc eft nomen mefi.
itcrum iailat maießatem ex diu'mitatenr ßuam, Seit en'nn j^iritusfan£bis ,quodhunc du* eem Chriflum maxime oderit mundus. Cur en'M tot ordines 'muenti,tot opera excogitata, tot mo» nafteria ct collegia extruiln flatt^quâm utobßu* raretur Chriflus, ejuem totus Papatus extreme edit zxperfequitur bodie iQuare opusßit hae commendatione.
Gloriam meam non dabo altert
Hitf
-ocr page 281-SCHOLIA. ■
aie dpertc freit exelußudin, (y damnat ^uicquid non eü Chrifti ucrbuin autopuf. Uet^ fHim puto Prophetam loqui de diuinitate,fed fint' I pliciter de officio GT opéré Chrifti ut inteUigdi jffigt;riamiuftici£.Ci^lt;ift dicat. Gloriam meam non daboilteri. Hiefolut Chriftws iufticia tua erit. Qui igitur bt hoc Chrifto fide non heeferiut y illi iuiuftiftmt etdamnabuntur, etiamft occidi fe pd^ iiitntur,Gr ftanbhftime vn ffieciem uiuant. Huic utii-(^hrifto tribuo gloriam meam, ut iuftificct cre^^ dentes in ipftim.îiuüa igitur alia creatura, uel bt fotlo uel in terra, nullum aliud opus ad iufticiam proderit. Hic uides blafthemam doArinam efte, ^«lt;e iufticiam operum docet. Et nihil aliud eÄ f^erarc fe operibus iuftum ßre, quâmueUe deut» affiéhlre diubtitatem. Hanc blaffihemiam ftquilur cafui Euciftri,Quare pid mentes hic be» uefîbiprofticiant. Quad autem iufticiamgler-fiamuocat,tangitlt;)uafî acu cor iufticiariorum^ î«od maxime bi omnibus fuis operibus gt fiudi/s ^nerant gloriam. Sic Paulus.Volunt uos circuni’i tidi,ut in carne ucftra glorientur.
Et laudem nieani fculptilibus.
Qu^emadmodum hodie operibus, uotis,ca9 ^'tateffimulata paupertate,miffittionibu5 cr atijs: [ futgis jalutem GT iufticiam quarunt, ita temport» fms EfaiiC cultu Jculptiliunt, cxcclfts, lucis,Gr ,
«f ÿ
-ocr page 282-ÏN 'ESAIAM ilijs piiülibuf abhomiftAtionibus, iufîificdri fc credebdfit.ldeo fîcit mentionem fculptilium-ldo* Idtrii femper fidtmundo,fed alijs teinporibiu alidßrmA. Porro tu dccontmoda hacddomnes ßrmdi Pdpdtuf. Dein gloriam er Idudcmfuitm tun ddbit impio fdcrificio Mijf^, non fordido cu* cullo,nonßultdc rafurx cdpitts, non uand regulis ^enedifii,Dominici, Auguflmi crc.non Mono» ehdtui,non eaflitdti,non pdupertati,non obedien» titC.Jn fumntd twUi operi er nuUi creaturig.
Cantate Domino canticum nouum*
Agit idm infirmo iüi erflulto Deo cordiit mundo grdtids,pro tdntif beneßcijs,quiehiä(ntu pritdicauitSimulindiedt,quod nuüut aliiaDei tultui externud in nouo Tcfldmento pt,qudm grd» tidrum dlbo. Et dicit, Cantdte N O V V M edntzc««, (t/irogdt omnem iUumucteremculM Dei,qui in legeßit. Finium dutem tem er In* fuldrum ideo meminit,ut reprehenddt ludceos^epti futdbdnt Deum nufqudm nec debere nec pojfe coli,qudm in Hierufalem. QUdß dicdt. Religio non eA dmplius ulli,uel loco, uel tempori, uel perfonlt;e düigdtd. Eudngelion cnim pr£dicdbitur in omnem terrum, er Chriflidni omner ertmt jd* eerdotes,er fdcrificdbdnt obldtiones ßiritudlcs,' ficut dicit P/dl. 1,0. fcoc c^l,fdcrificittm Idudis.ii enim cä cdnere,lduddre,pr£dicdrc,lcribcre,le» Z'^re,beneficM.Chrifii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cldtmte
-ocr page 283-SCHOLIA. n4.
Clamatc uillae,quas habitat Kedar *
Significat Anbes Orientales, ut funt Ant= lMnit£ (S' Ndbathiei ^iyalij. Bi omnes, 'mquit, Uuddbunt Dfttm pro uerbo EuMgeli/,quodperigt; tin^et CT’perueniet in (jutecutigi loco., culta GT incultti,munitii cr non muniU.
Ponent Domino gloriam.
Lttudem Dei cunent nbsp;nbsp;nbsp;ddmnätfonem fui,
fcoc e{l,fuoru)n operum , propria iuflicia fia pientia^
Dominus ficut fortis egredietur*
Bic nogt;ninA,ßrtif,Gygtt(,uir,bclldtor,zea ere./igntficant crucem,crgo hocregnunt Chrifti cil 'm tnedio inimieorum po/itum,ut cogda tur Dominus exire tdiKju.m bcllator,^efi/Ï!tur wit» fi er opprimitur ui per tynnnos, er dolo perhareticos.Euangelion igitur,(i Jpeciem cona ('deres,eil miferdbile er non gloriofum. Et cdna t‘gt;re,de guo hie dicit, fitnillmum eA eiuldtui er fletuigementium er dffliéhrum.Uihilominus con firmdt ey confoldtur lugubres cdntores fuos, er infirmds mentes,ut fu/linednt crucem, certo fire,, ut diuinitus db omnibus nulis liberentur.
Tacuijfcmper filui.
Bicdefcribit operd huiufGygdntis ,^uod feilicet omnes noflros aduerfdrios-finditus extir^ fdbit.PQrroucrbAiüd,t(icui,filui es'c. indicdnt xullum.
-ocr page 284-INESAïAM
HiiTtumdp^rereauxiliuittyfcd omnid dej^cfdti e]Jè, per inde atq; ß Dem cum inimicisnoßriSt tontm nos fentidt. lüd autem cü 'mfirmitds Chri^ fii.qud eldti impij grduim m ipßttn ïmpingunt, ut cogdtur crudeles cr itnpios corum c9ndtus re* frimere dijßpdre. Cldntdt qui dem cunt pre» muntur pij, fed eim uox eü qudp pdréurientii, contemt!ttur,neq;putdtur pojfe reßflere. Veruiit Chrifim turn eil potentißimus,cum minimum poß fe iudicdtur,CS' turn proxime ddefl duxib'um,cuut longifsime putdtur ubeffe. Porro debebdnt bdC notconfoldri eSquot;erigeredejperemmcum ui» demus Ecelefidm extreme periclitdri,ut uiduAft exitio, Debet eubmh£ceiu5ejfcßciesßcut bi( dcfcribitur,utßt qudß pdrturiens, contrd quditt triumphet totm mundm, debet redigi 'm pericU» lum mterituSfCr tdmen non 'mterire.
DifsipaboSC abforbebo fimul»
Chrifim infirmm in ipfo articule mfirmi» tdtis maxime metuendm eü, Qgdrc pij etiam ut ipfo articule infirmitatis or opprefiionis ßdere debeitt.Contra impij in ipfo articule triumphier nidk)ri£ metucre. Sunt autem htec in uerbo fidei pofitd, re non apparent, hnó contravium appi* ret.
Defertos faciam montes*
Sunt düc^oricd, Montef funt, owner qui enûnent
-ocr page 285-SCHOLMz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fff.'
Client in mtindo iuflicid cr fapientia.imprimit ^temfignificdt incredulttm SyiMgogam florcn» ' fon religione,fipientia,prointßiotiibus‘cr exema plii pjtrum. Gr Men potefl ttccipi pro difcipulii^ Arbores pro Prophètes, uel commodius firtaffè fil,ß dccipiiif grdmen pro uerèo Dci cr ßmplici firiptura, quam hodie ludtei cr Papatus amiß:^ ntntStiigndßs it populus abundans fucce/ßt. Vi* dtmus hiec adlruc hodie in iudtcis, cromttibui dlifs hoßibus Chrißi. Vbi hodie cA Arrius j ubt ^nic^ui,ubi dlij haretici Idem dutemfiet de gt;iSilt;lui hodie verbum cr Sdcrdmentd Chrifti pro^ phdndiit.
Et educam creos in uiam quam ne-fciunt^
Qdieos uoedt pios credentes, lt;jui nuUum nee duxiliumnecj; conßlittm inedliginc zy dfßibtio» ne aident ,lt;iuibns nuUns mdlorum finis appdret, Verbum igitur dpprehenduntßUud intenebris lu^ eet,ducit eos in uid ([Udm nefciumt,hoc efl,in fide ßturaruin,dc non dppdrcntium rcrum, ZSquot; confô» fdtur zr erigit ht firmes men tes,ne dejperent. EÄ KHtfni bz'c imßgnis locus, qui mdximdm do^rinAin continet, quod in omnibus periculis, in omnibus cdldmitdtibus,'m omnibus tentdtionibus debemus ßmplicitcr clduJere oculos, ZT fequi uerbum, Qui en'tm m periculis uidere uolunt, gt circum* ^iciutit
-ocr page 286-IN ES AIAM f^iciutitrcmediä er couplid hi doloren dolon addunt,cr nihil aliud ficiunt, quam ut fc fiuftrit ßtigent er pnt bis miferi.Alia uia eil propopta, qua in medijs periculis uiuamus, ut claudantU oculos er credanius,etiamp nos cdci pmus, tanut* I^eumnonejje citcum ,fed uiderc cxitum tenta* tionis,pcutdicit.f.Corinth.t». Etiam/i igitur 'M proßtndo maris ejfes,pcut Ionas, tarnen Deus ui* am er modumuidet,quo te educat. Quis enim D* nlt;e dedit uiam,erat non folum cacus^fedindupli* cibus tenebris. Sic nos quo^ debemus caci cjfe, er nihil uidere,ut ipfe folus omnia uideat. idea uult nos peri pmiles pucrorum.Aduerfarij auteM er omnes empij non funt pueri, ideo habent ocu* los apertos, uarias femperuias er modos cernunt G“ quarunt, quibus nos opprimant. No^ citci pfmus, ut ipfe Dominus naßer Chrißus det nobis inteüeólumt gprmet oculos fuos fuperCT innos.Sicutßcithocnoßro tempore fepe. Deßif dit nos ab omnibus periculis, qu£ bis annis pluri* main nos fuut excogitata, tot comitia priacipuM turbauit, in quibus de noliris ceruicibus 'tniti funt confilia.Et fane Augußana hac comitia quid aliud erant quam tenebra, in quibus c£ci erraba* mus. Poptie autem funt tenebre coram nobis'm lu* cem.ldem porro etiam pet, modoprmi in ßde amp;nbsp;uerbo perduremus.Excmplum buius cedtatis M ifraelitis
-ocr page 287-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l}6,
^frdelitis di nure rubrum propoptum ek, ubi finplidter pereundum erat, tarnen feruati funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I
Porro non folum in corporalibuf malts hoe ^onplium fequendunt e/l,ut claudamus oculos,/èd *^lto ctiam magis inf^iritualibus tcntationibus^ quot;^fntatHi igitur a, Sathana, cum nuUum euadendi ^dum fentis,pmpliciter claude oculos CT nihil f^l}gt;onde, CT comnKnda caufam Deo. At^ hxc ßmnu Chrifiianorum fapientia eH, quam etiant inhorantortisfequidebcmus. Ibi trépidât caro quod in nouam uitam immigrandumpt.,CT dubia tdt de plute.îias cogitationes p fequaris,per'qPi, (^laudcndi igitur htc quoq^ funt oculi CT cum pnilo Stephano diccndum cR. O lhept,in manus iuas commendo ßiirttum tneum, Et turn certo adea fit Dominus Ihcfus cum angelis [uis, eritq; tibi duxui£, Hoc cP quod dicit.Ponam ets tenebras W lucem. Eides enint hiec lux c^,qua: apprehendit uerbum, CT cmergit ita ex omnibus pcricnlis. Jdro Petrus quoq; cr Dauid, Lucernam pedum appeUarunt uerbum.
Conuerfi funtretrorfum.
Reibus di/jionunfur fclt;e fententiiCpc. Sed qui conpdunt tn fculptili CT dicunt conftatili, Vos dif noflri, iüi conucrtantur retrorfum, CT tonfitndantur confùpone.Eüclara Çe/itentia,Q£i non uolunt
-ocr page 288-IN ESAIAM
wn ttöÏM Chrißo credere g“ cUudeft oeuhf, iÜi debent uidcntes pcrire. Exempla hodie uide» mui.
f Sur di audite,86 cæci intucmini ♦
EÄ i«crfp4ho incredulorum iudieortttH» Lcquitur enim hic de alijs ciecii^quàm fupra. Vo* cat ciecos per exprobrationem. Habetis Propbt* tas,habctis fuaues g opulentas promifsiones,fei Citci cfiis,eflis furdiynegUgitis uerbum, G ^Kid“ uispotiiM quam uerbum auditis G uidetK. Cunt tarnen omnis piorum fapietitia 'm uerbo G auditif fît poßta Gc.
Q^uis cæcus nifi feruus meus*
Scruos fuos uocat pontificet g picerdoteS, G qui erant 'm officiouerbi,debisdicit,quoi fint ctecù Efl horrettdus locu^,qM tarnen nos con» folatur contra Papiflarum infanos clamores, qui nuüoalio argumento perinde nos prani putant, atq; cum obijciumt multitudinem Epifeoporunt G pontißcum,quos 'tmpoßibile fit omnes erraffe^ Idem licuit Iudlt;eis,ficut uides ex hoc loco,contri Efaiam diccrc. Erratum e^ hic 'm uerfione. Sic enim legendum efl, c^is adeo furdus eil,ut metif nunciuf,quem ego mitto i quis adeo eil c^cus, ut is qui perfiiîus cH ƒ vocat autem perfichm, ium à pcrfona,fed ab officio,quod 'm [ummo ßnt graa du dignitatis g officii,IciliceKm ittinillerio uer» bit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quiuidei
-ocr page 289-SCHOLIA? pr.
Q^uî uîdes multa, nonne cuftodics i
Hic dpertiiif defcribit gudles pnt, garruîi lndelicet,ç^ protnptuliaddocendum,qui multi docent, cr tumen reuera nihil decent » Quiduis potiui credunt z^tradunt eiuàm doélrinam pdeL Videre enim pgnificat docerc fprxdicare.Hmc tiidentct,td eà,,Prophète. Simile eH quodfec}itta tiir.Quidpcrtdxhabesdures,gtnondudis. cjtda lis enin preceptor, tdlis difcipulus. Sic Pauluss Semper difeentes, nunlt;]udm dd feientidm peruea nientes. Sumus autem hoc in Pdpdtu cxperti.Doa bhrum fdtis magnus erdt numerus. Abundabant q«oq; duditores, 03“ tarnen in tantd dockrum cT auditorum copia lt;]uis fuit,qui unum uerfum Pfala ftrij,unum praceptum Decalogi, tmam Domini* orationis partem teneret f Horrenda autem ingratitudo eil,quod horum omnium obliti, nihi* lo excitdtiores fumus ad uerbum Dei, quod nunc opulenter in nos fparfum eil.
Et Dominus uoluit,ut fanflificarct.
Verte pc. Complacuit Domino in iufticU fud,ut magnificaret cr extoUeret legem.lpfe au* tem populus çrc. Vt fit idem cum tUo Chriflt Mdtth.Jh Gratids ago tibi Pater,quod abfeondi* fli hac a fapientibus or mteüigcntibus, reue* t läfli Cd pdruulis.Agit enim de reprobranda iufli* ddhHmlt;irM,etfi4tuendd iufiicia Dci.quafi dicat.
fl Dcut
-ocr page 290-IN ESAlAM
Deuf non iJco mbiccit Synigog^m, ^uodJekâet tur errors,fed dcleilntur iußicia fu.i,cam non po» tefl nMgnißcarc^non potefl flatuerc, nifi confiin* dit iußiciam operutn.^on potefl nos gentes infli» di fn(i iufliflare cr faluirc,nifl cos,qui gntui» tiin iufliciitn refluunt, perdit, ut rctrolibintur offvnfl cr percint. Deleilntur igitur m iuflicii fu.t,ut mignifcct legemfld eü,ut nou.im quindmt cy idminbilem legem ßciit,fcilicct, legem ß» dci,ibrogiti illi ueteriM.ofl lege, qui iußißcd» inurflne ullis meritis er operibus ^foli fide,quit Chriflwn cy- gneinn per Chriflum ditun ip» prehendit crc. Qgi bine nouim fidci legem no» lunt,funtpopulus direptuscr udflitus,hocefl, pitent lupis er fedudhribus,qui eos diripitwt amp;nbsp;KSquot; deperdantur. Ciuirc diligenter articuliü in» flificitionis,quem nos foli bodic docemus,difcen» dus sy retincndiis ffl.Hoc enbn amiffo, nuüi bi» rcß,tuilli ßlfie doilrmi quintumuis ridiculi amp;nbsp;UM£ reßflere poterbnus. Sicut fub Pipi accidit, ubi ea credidimus,quorum nunc nos pudet pi» getep-Kurfusß minjerimus 'm hoc articula,ßcu» ri fumus ab bxreßbus, er retinemus remißionem peccitorum, qu£ mfirmitatem worum csquot; fidei condonat, Non dUtem opus efl: dd hunc locum prolixiorccommentario. Tdntum rcfliciamusid Pdpdtum,çr uideantbs, quid iflic crcditum,q»id ßiflum,
-ocr page 291-s CHO LI Xi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ijy.
pajjum ßt, er tippäreln't dirc^tio, Uifldtio,U(luei,domiK ctirccruni,^^ dlia.
Q_,uis eft in uobis qui audiat hæc»
EÄ Cf« querimonid, qud eos excitdre niti^ tur. Dokt mihi, quadßuftrd hiec uobis dicuntur, ([uod nemo e/l ^ui creddt his.Cogitur igitur Deui punire uos, ijui oblatam grdcidm rcfjjuitis, imà ttidm perfcquimini. Loguitur dutem potifsimunt de ultimo ïudxorum er ^ynogogdt deßru^one, er re/picit 'm tempord, Chrifii, cuius iuflicidnt impid Syndgogi contempßt.
Q^uis dedit in direptionem Iacob.
Auulß d fide expoßti funt direptioni er omnibus cdlomitatibus er erroribus. üon igitur uirtute Didboli,fcd uoluntdte pimietitis Dei ßt, quad hieretici tot difeipulis dbtmddnt. Retundit dutem pricfuinptionem ludteorum, lt;jui non crede* haut(e puniendoSfCjuod ejjent populus Dei. Ad^ dit igitur.Nonne Dominus ^de quo fcilicet pr£s fumitis uos.
Et effudit fuper cum indignationem.
Scilicet,qui grdcidm,qua per Chriftum ofa firtur,noluertmt.Notd emphdfinfeffuditfnen flila kuit,ßd Cdtdrdbiis ira obruit.
Et forte bellum»
Scilicet, per lupos, hareticos er cdcodaa tgt;unes,quod cx uno errorc 'm dliumldbuntur.
f QäOii
-ocr page 292-, IN ÈSAlAM
QHo d dddit,non co ÿwuit, /ignilicdt ttonduin Vt* uelatum ejje,
IN CAPVT. XLIII.
Ergit confolari Eccicfiam «X reliquijs Syndgogtc congregatdin, m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(p^dijcedens dlege^iufticiamfidei,
E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quant Prophetct uarie hdéitiiut tYi=
{kl,uit,fecutlt;teil. Quemddmodunt dutcm fuprd Eccleßam contra priuatas GTpublicoi tentatio* ties,in quas Sathan gt mundus earn conijcit, con» folatus cA, ita nunc proprie earn confolatur con» tra fcandaluin paucitatis. Nam gt Paulus in hoc argumenta multum fudat,quod abfurdum uidetur, Deum totum populum abieciffe, GT pducos quop dam, eos^; contemptißimos, elegiffe, prtefertinf cum toti populo fint fitdllt;e promißiones, GT terret exemplum infirmas mentes, Cum enim uident Sy* na^gim abieikim,putant eadem ira erga fie quolt;^ jyeum ufiurum^
Et nunc hæc dicit Dominus,crcans te Iacob»
Sunt ardentia uerbd,quibus confolatur Pe* clefiamfuam ,Gr imprimis Apoftolos cun reli* quijs lud£orum.Ego crcaui,ego firmaui te,noli metuere, quicquid daces, ficis,credisdotutm ci“ opus
-ocr page 293-SCHOLIA.
opttimtume^. Ego redemi tecdptdm fub Moa fe cr lege.Hiec autem turn demum eru»t grauid, cum pcrfoKAm loguentcm conßderahis,
Vocaui te nomine tuo.
Dj/lt;:fniitSgt;«4gogdm db Eccleßd. Ojtaß dicAt.Sepdrdui te db 'mcrcduld Syndgogd ^innoa «um fidei populum^
Mons es tu.
Accipio tc in medm poffeßionem, ut meum ßt quicquid tu es frei!, Sic cum Ecclcßd doa cet,bdptifdt,Chrißusdocet O' bdptißt.Cum pda titur,Chriflus pdtiturfßcut eä m Aihs.Sdule^ quid ME perfequeris f
Cum tranfieris per aquas.
Sunt inßgaes confolutiones, quds generdlia ter dccipio de omnibus tentdtionibus. Non cÆ quod cogites te fobin O' defertam ejße,ego tecum era in omnibus mdlis,conßoldbor,conßrmdbo, O' deßndum te. Eccleßd igitur ubicunO; eü, pdtia tur. inde fiicile liquet Papdm cum fuis non eße Eccleßdm, quid nullum norunt crucem, prêter tcmpordlem.Significdt dutem obfeure ctidm Proa phetdfludium,o'Sdthdnicum impiorum odium, quo in Eccleßdm drdent,quod cupiunt O' condna tur edm tdnqudm diluuio obruere,0' tdnqudm ma cendio hdurire totdm.Sed hdbemus bic contrd tda lesnwtM mßgnem confoldtionemfßreutferuca f} mur.
-ocr page 294-INESAÏAM tnttrtCtidittß nuUd ufqudm cuddendi dppdredtuitf, Et fdne hicc promißio omnid dduerfdriorum con^ ßlid irritd ficit, dißipduit tot Comitid,ctidm iHd proxintd Augufldttd, quibtu nihil uidebdturßr* tniddbilitii. Si dutcm fimtd fide in huiulmodi pro^ miftionibiK hteferimus, zy addiderimui oratio^ nem/cntiemiisporroetidmtutoi nos db omnium iniurijs ßre.
Quia ego Dominus Deus tuus fancïïus.
Addit.Ego film fdnóhis ifrdel.Qtidfi dicat. Sum idem Deiis,(}ui fcmpcrßi,non fitm mutdtuf, peut tu iudieds. Tecum fum, non cum bicrednld Syndgogd, Ndm quod Apoftoli difceduntd Sy , hdbet jpeciem dpofidfiie ZT feditionisgt; Sentiunt enim fe effe populum Dei, oy Syndgo^ gdm non efic populum Dei. Hic neceffie e^fdepe tentdri dnimum^Quid p erres f Quid fi tu fis db=gt; ie£his, Gr iUi feruati f Ne^ eniw uerifimile eP, Deum tdntum inultitudinem dbijccre,Gr duos uel tres pifcdtores pluris ficere qudm totum popu» lum.Sicut ntinc nobificum dccidit, nos difcedimus M Pdpd Gr dicimus, nos Chrifti ccclefiiim effe,Pd3 pdm dutem cum fuis Antichrifii ecclefiam effe. lu* dicdmur igitur feditiofi Grhdretici^fedtwflrd noneüculpd,nosnondifcefsimusdb eis,fed ipß difcedunt d nobis,imc) eijciunt nos er uerbum noa firum exfud Ecclefid. Élic neeeffe eü nos quot^ eoncludcre.
-ocr page 295-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ml*.
eoncludcre ,lt;}uodfitnóluiJfrael nobifcumßt C3* gt;wzi cum Pdpa.
Dfdi propitiationem tuam Aegyp.
Ad ßcicndcimfidemrcpetitprlt;etcritci be» iieficid.llla grandis imtatio Synagoge ZX Eceka file permde c/l atg; fi aliiK numc fim Deus olim fid. Sed noli offrndi pufiUe grex/um enint itte idem Deus, qui f£pius bt hofics tuos poenant tlt;uerti,qudm tu eras meritus,^^ dedi tua loco hoi* fies tuos. Idem ntisic quoq;ßcidm,qudntumuis df* fiiiius nbsp;nbsp;nbsp;pufiUus grex fis. ISlihil igitur te neg;
tud pducitds,nec hoftium multitudo offcnddt.Cunt eiiim iUi uidehuntur te direpturi,diripientur perdentur ipfi.Porro Seba mctropolts Aethiopiie eil.
Ex quo honorabilis fatfhis es.
Dicit Ecclcfidm gloriofiam. Vbi i Cor4M we.Nrfm CT confeientid nofird,Cf res ipfii,zy to^ tus mundus dicunt contrarium. Qudre cum uide^ mas dejfierdtdm rerum freiem, quod nihil in toto orbe nobis eil uilius çy contemptius, quod ipfi noftris cr dliorum pcccdtis grduamur, quod fit^ «i«î btfirmi in fide cr moribus,quod etium bi fia* trum noflrorum oculis fordemus dliqudndo, cutn hdbent quod in nobis reprehenddnt. Cum htec,bt=gt; qudm^uidemus, funt duertendi oculidb externa ^ecie^çy in huiufinodi protnifsiones conijciendi,
[ -t que
-ocr page 296-IN ESAIAMquot;
nobis ofîendunt, non quid ntUftdns^Ueïfid^ tres noßrijUel nos ipß de nobis fcntiamn!,fcd quid Detu de nobis affli^s peccatoribus fentiut, qiiod fcilicet qtuntumuK (tbieili in nwndo, quMtuntuis deßwrati peccutores in nabis, qudntumuis infirmi infrdtrum oculisßmus, tumen (îmus honorubiles çr glorioßßimi coruin eo,qui hic loquitur ejc:. At^ btec quidem exter/Mßcies, qua nobis appii* ret,e^l ueyu. mortificutio, uera humilitus O' caii^ tritia.
Ego diligo te»
Yaciunt omnid dd confoldnddnt mfMordbh lem iüum gemitum cordis, de quo Pdulus dd Ro» »MJIOS dicit. Egp diligo te(dicit)hoe c^l,ß feu* fitm tuum Oquot; externdm tàciem fcquuris, ego ui* dcor uehementer odißc çy ddmndre te » Itd eniut dicit confeientid med, gtfentit Deum ejfe edrni* ficemcr tyrannum. Q2.ire difeered€bemus,;ie iudicemus ex noflro fenfu,fcd ex uerbo Dci.
Et do homines proie,
Contrurium eA ucrMn,ßfenfum fequdris. Sali enim Chriflidni dfßiguntur, dlij ßorent tn* tolumes.EA autem generdlts promifsio. Cum dhj iomines te iufliorcs,patcntiores ,funbtiores ZS'C. uidebuntur, tu dutem db omnibus tdnquum puti* duin ZT hioreticum membrum ddmndberis. Erige te çyquot; rißncc dd me^quod corditt me es gemmd
-ocr page 297-, nbsp;nbsp;nbsp;, SCHOLIA.
' prcc}ofèi,(lt(odglorifielt;!iberi5,amp;l}onünespro te dubwntur.
Noli timere,quia ego tecum fum,
Pcrgû confolari Eccle/tatn, (^U£ paucitate wdcntium, multitudine incredulorKm pera , nbsp;nbsp;tKrbatur. No Ü metuere, inquit, em fœcunda. cj*
' nbsp;nbsp;nultos habcbisßUos.Ab Oriente adducam fernen
tuitm credd eâ^cx otniiibia mundi plt;irtibui,ubi^ trimt qui mtum nomen profitebuntur cr religiös nem meim. Qtiod dutem addit imperdtiud. iiïd lt;*erbd,dd,noli prohibere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obfcureßgnißcdt,
9«olt;l impij ui G!“ dolis obnituntur^ne Eccleßd dits ^eitur^or uerbum Idtiiu euttlgetur.Cuiui rei exa fmpld plurd hodie uidemia quùm ueüemus.
Et omnem qui inuocat nomen mcS.
Verte. Omnes qui uocdntur noitüne meo.Edl ^titemqudß deßnitio Chriflidni.Hdbent enim nofi »nn d, Chriflo, O“ uocdntur nomine Chrifii, non fuo.Qÿdre efidm Chrifli iuflicid dliquid funtj Gf non fuis operibus dutfludijs.
In gloriam meam creaui eum»
Erdt dnted ndtus dd gloridm fudm quierenlt;^ d(int,Jdm dutem poflqudm perIjiiritumftnihtm itoud credturd. e^ fiiäus,nihil dgit, nihil pdtitur, nihil dudit, nihil dicit 3 niß quod refirdt in gloa tidm Dei. Sic ddmndt Eudngelion omnid humdnd, findid Gr operd, G“ preedicdt unius Chrifli iuflit [( ewse»
-ocr page 298-IN ESAIAM
eidm.C^îigitur otnnid hxc ex corde potefl dtcc^ rc,ßcere,?yuiucrc,ille e^l creatus in gloïiiVt Tici,^ eR noud credturd P«, Porro mundtu di^ uerfunthiclt;juo^;tudicdt, cr dppcüdt pios rdm Didboli, ddmnut tdnqudtn hlt;ereticos, Qgdrc opns eü hdc confoldtione.Si quii uult currofe trii httc uerbd difiinguere. Credre cA ex impio piuiti ßcere. Formare eü donisjj^iritinfdnfli orndre, fide (cilicet, qua fold ßrmdt noudm credturditr. Fdcere,eA dbfolucre opta,ut omnid qune dicit amp;nbsp;ßcitChrifiidnui,(jntoperdDei. Sictotui Chri‘ ftidnifnuis extra nas eü pofitits, in tufticid Cbri^ fii^GT mifericordid Dei.
Educ foras populum cæcum ♦
Prouocdt iufticidriospeut fuprd, quod de nulld re fint ccrtfquod nihil ccrti pradiecre, amp;nbsp;tiihil certi docere pofsint.
Vere uos eftis mei,dicit Dominus.
Ad Apopolos proprie loquitur, quos eon» foldtur ZSquot; confirmât, ne illo fcdndalo offènddn^ tur, quod tdinpducifcqudnturChrifium,crnMi xima pars populi dbijcidtur.ïgt;iolite,inquit,ojfi:n* di pducitdte ucfird. Ffiis enim tefics mei ^uer= borum meorum.Heum ucrbum eP quod docetis, ergo edicertum inec eiiquod putetis mealiuM nuncßilum Deum effe, quod uerbum tegis dbro* gauifÇ^ Fuditgelion pradicari iußi. Veflrutn
uerbuM
-ocr page 299-SCHOLIA.
Uerbum cr doilriiM ucflra mihipläcet.incrcdu^ he Sygt;Mgog£ doilrinA non placet. EÄ »Mgax con folntio Apoftolorum Cr Epifcoporum.Sed quem» admodum in fupcrioribm ita etiam hie contra» fium coram mundo apparet. Damnatur enim no* fira doärina tanquam harctica o’ inuifa Deo.
Et ego Deus, dC ab initio ego ipfe.
Omnia ad confolationem Eccleߣ,ex rcti» quijs ïudaorum er gentium conflitutte dicimtur. Nf p«tct alium nunc Deum ejje atq^ olim fuit, Se enim non efje mutatumffed uerbum tantum muta» tum effè.Quemadmodum autem ueteri populo af» fùeritjta fe quoq; nouo populo affuturum,tantunt tte'delj}crent,aut à uerbo Euangelij dcficiant nw» tifcandalis Euangelij.
Et non eft in uobis alienus.
Scilicet Deui.Q^aß dicat. Si hoc uerbunt Euangelij amplexi ßeritif, nolite dubitare quin hibeatis er colatisuerum er imicum Dcum, qui fcmperßiit. Judai enim quia proimßiones cama* liter accipiunt, cum uident Chriflum in tanta in* firmitate apparere,coneludunt, Aut hie non eâ Chriflus, aut Deus non cH Dem. Promißt eniw alium chriflum, non crucifixum, fed gloriofum. CoiitM hoi impias opiniones confirmât piorum animos hoc loco.
Vosteftesmei»
Rfpetit
-ocr page 300-IN ES AIAM
Repetit,cjuafi dicat. Sic obßrntiilfcorJtt ueßrd,^^ ercditCfUos ejje populum meunt, çr ine ueflrum effe Deuin^quantuiiwis reclamet Syiugo^ gtt,cr ße populum meum effe dicat^uoséf^ tanquitM eipoftatas zyx h^ereticos damnet.
Non eft qui de manu mca eruaf
Sum idem Deui qui femper ßii, quare uoi populum meum, quantumuis paucos er contemn ptos ifcruabo ac defèndam. Aduerfarios auteM ueflros damnabo er perdam, utuon poßmtmpe^ dire uos Jpargentes uerbum meum 'm totumor* bem.Significateii'mt hie multos populifuiaducr» firios efje^contra quos promittit defin/ionem,
Hæc dicit Dominus redemptor.
Pergit i« amoutitdo fcaitdalo mutiti Pd (3quot; religionis,et probat lt;i ßhis prior ibuf,[e euit* dem effè Deum,qui femperfùerit.Ego,mquit,fi«gt;t idem iUe Deus,qui dedi Cyrum, ut uos liberard. Ego idem iUefum Deus, qui Pharaotum merfi tgt;Mri rubro, er uos mcolumes per mare tradiixh Forro obfeurat hune locum temporum ratie-Loquitur enim tanquam conflitutus 'm nouo ßametito,^ recolit beneßeia ueteris Teflamentigt; er reduàioncm per Cyrum fàikim,tanquam pt^^ teritam commémorât, cum tarnen longo tempore poü Efaiam ßt ßeta. Proprie autemßgnißc^i^f bis exemplis cogitationes impite Syiiagoga'^‘‘'
-ocr page 301-SCHOLI-A.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hf,
fHH» dicebänt. Ego Deunt pdtrunt meorum fea i^uitr, qui nof ex Aegypto ZJquot; cä 'QAbylone redua xit,Chriflum non fequAr. Bejjjondct igiturChri= JliWjEgo ille ipfo/'unt,qui omtitA iüd ßci, Crédité igitur in me, neue putctii nie alienum cffc Deum^ 5«w re de mptor ue/lcr, qui in cruce, nie a morte, «OS redcmi lt;i feriiitute peccAti Gr mortis. Sunt ’■ ftnihis lfrAel,qui fAn^fico credentes, ßeut Pa«» ' IwMociit EcclcpAm/AnibficAtos in Chriflo ihe» ' ß.i.Corin.j.
' Propter uos mifi in Babyloncm »
FuturAm bißoriAm tAnquAin prAtcritdm regt; (it4,loquitur enim Ad EccleßAm noui TeflAmeiiii *i-Ego fuin,inquit, qui excitAui Cyrum,ut BAbya ioiiiorHm monArchiAm deßrueret, er tws reduce-.Porro continet hic locus Theologicam fen-i(ntiAm,quod regnum Affyriorumnon propter fiA peccAtA folumßt deflruaum,fed niAxime fro« ftfr popMl«,« Dei liberAndum. Cyrus igitur cunt ‘‘iiiuerfA fuA monArchiA minifler gt ßruus populi fiiit.Sic RonMnum quoq; regmtm ßruiuit Ec-'IffiiC fub Auguflo,ut pAcc pArtA,libere in omnes popwlos ßgt;Argi EUAngelion poßet. MAgnA hjec iccle[tA eü dignitAs,quod tAiitos inonArchAsßr-«os hAbet.Sed quis hditc gloridm uidet f Eil enint *l’ßonditA((bocultsmi(ndi,
Vciits
-ocr page 302-IN ESAIAM
Veiles uocdt principes HonArcbit Ajjyrio* rutn,(l»os Cyrus oppreßit.
Q^uis dedit in mari uiam C
Ego fum,qui uos incolumes perfMre ru* trum tr^duxi, er merfi Phardonemhoßem tte* firuittfperinde acß quis cdndelain in diptd extin^ gu-’t-
JSiememineritispriornm^
Hie concludit. Cum ergo ego Chrißiü iieflt;^ pm Deus, (jui omiiid hlt;ecfici, relinciuite legeW, amplcilimini nouum EUdngelij uerbum, er credit te uos uerum Deum,(iui db initio ßiit, hdbere amp;nbsp;colerc.Efl dutem dpertus locus de totd legedbro^ gdtn,und cuin fdcerdotio er regno legis. Porr9 promißiones,qudnciudm in lege fint, tarnen dd le» gern non pertinent. ideo eds in nouo Tcßumeiite nim dbrogdt,fed exhibet er êmplet per Chrißuiti filium fuum,
Ponam in deferto uiam»
Aperui olim uiam in ntdri, idem nunc fiel» dm,ut fentidtis nweumdem Deum efi'e,fedneui rdtione er modo nouo ßcidm. Eccleßd habet ui» am in deferto, Varie enim uexatur d, carne, Sd» tbana er mundo,in arido dmbulat,efurit,fitit,ß» cut eR.j.Cortn.-t.Hoc marc,hoc defirtumEccle» fiie eH:,in t^uo dmbulat,er tarnen inuenit uidm per nMrc,perrumpit enim per omnid illd tnald diuini
uirtutegt;
-ocr page 303-SCHOLIA.
uirtutc.In defcrto 'mucnit aqudin^confohtur enim (^confirmiitedinChriflui/ptritif or ucrbo (ùo. quot;BcjlitK dgri uocAt principes mundi,quorutn mul=gt; ti co«KrrI»z!l«r. Nofdtw autem quod non dicit, fe Mlle Aufirrc bcftidSdgri,cr defertum, fed pros Kittit fore, ut in idis habeant confoldtionein amp;nbsp;fucceffitm, cr pcrruinpdnt per medids tribulntio» nes.
Populum iftumformaui mihi.
Hic incipit diftinguere populum i popuhg VIuddicum populum db Eccleftd fdeli.Abro* gdnsfîmul omnid ueteris Teßdmenti fdcrificid, (S'conßituensnoud. lUdueflrdfdcrificid,inquit, fieront prdludid fùturorum nec iuftificdbdnt^ • Verddutem fdcrificid,qute ego proboiUdfunt, Idudem medm ndrrdre,me prtedicdre. Jd quodfi=i fri Kon poteft,infi uos cr omnid ucftrdftudid dd* KnctisçrcMirdinfingulisuerbis eR emphdfis. EÄ populos qut non fe fiirmdt,ficut iußicidrij,fei firindtur d Cbrifio, e^- formdtur non dd funs IdUa des,fed dd Idudcm Cbrifli. Ed font uerd fitcrifia tid,pr£dicdre Cbriflum,O’ Iduddre cum, ddinnda re noftrdm iuflicidm,cr’ ftudid no/lrd. Hoc ucr«)» eilholocdullum,hoc cR mdikirc beftids, igni penitiis dbolere, ut nibil fuperfit nojlrdrum uiria Kn cr ftudiorum.
Nonmeinuocafti öCc»
Pronomen
-ocr page 304-IN ESAIAM
Proncntett me er mihi pf/fof«« hiine locum diligenter obferuMdum ek. Inuoc(tflis,lA» bordßis,fiicrificlt;ifti5 crc.fed non MIHI. 0m/n4 enim opera, c^dntumuis diumitm pracepta amp;nbsp;fanfkhßnt,ß fiant cum opmione iufliciie,funt ùn* piiK culttn.duäre fubinde repetit pronomen cutn negatione NON MIHI. Idolatria enim eü ßierare ex operibut iufliciam, qua: per folam fi^ dem in Chrifli mortemcontingit. Quid igitur ai hune locum dicent Papifta , fi non profiicrunt ad iufiiciam cultm diuinitus inftitutui, zj- opera H* uinittos mandata f quid proderunt ordincf Motó’ chorum i’ quid cucullns quid Miffa quid aota i Mid omnes totius Papatuifiultißimie nug£,quat fineuerbo Dei ßußceperunt DMerata cacitat eü,ß non ad hunc locum obmutefcumt, ague» fount errores fuos.
Adipe uidimarum tuarum non inz' briafti me.
e^l,t^onpolfum placariutlis tuisßudiffa nullatua opera mihi fatisßciunt.
V eruntamen fer uire me fecifti*
P.eiliusuertes.l^aborare mefècifti. ßgnii locui,quod umiuerße iuflicia legis, omnia, quantuuis magna,fan£lai,fßeciofa opera,nihil pro fint ad iufiiciam cora Deo confcquendam,fed fint iantupeccata,pro i^bi^slatisficerc laborare
-ocr page 305-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nr.
ChYîJîum neccffefùerit. Hæc duteni nofird eü iua fîicid,(juod CbrifiiK Idborauit^Ati^ hic mta drtia culm cü nofir£ fidà religions, qtiem totia mundm ignoTdt. Omiics enbm dli£ dodrinæiti indicant,eum debere punir i,qui pcccduit.Viic du^ ton drticnlus diucrfum docct,ne}npc quod nos poccemm, GT dUm pro peccdto fatisfàcidt, pcccdti pandtn in fe recipidt ,ficut lohdnncs dis xit.Agnm Dci qui toUit peccdtd mundi. igi'ter iioftrd pœndfdti5ßcit,ne quidcm pro tninis i«o peccdto , Scd unius Chrifii fuppliciuin, pr» omnium peccdtii fdtifficit.HiCc doôlrind quid diß fcntitdrdtione,ideo tot[eâ£, totfdtisßfbonunt Scnerd,tot opera reportafunt,quibushomines pro fuis pcccdtis fdtifßccrc conantitr, fed ßuflrd^ Qwitrc hic locm diligenter cogiwfcendm eil.Con tinet enim maximes nofird;fidei drticulos. Dicit fi elfe cultum à populis, ergo fignificat feejjè Deum.Dicit item fe ldbord{fe,ergo eil ßäbis hos fno, zr mortuus pro peccatis noflris, Non tarnen fiperatur,fed tantum Idborat,ergorefurgit i nurte crc.
Ego fum,cgo fum ipfc.qui delco ini» qui Cites tuas propter me.
eR textus non folum dida^cui,f'ed cr colt« fitatorim. Continet enin grauifsimdi antithefes, ^^0,Ego,non tu,Propter i7ie,non propter te,dut t opéra
-ocr page 306-IN ESAIAM opcrdtu^i. Sic abrogat omnia oper^ er ßudiii, quibui ifolunt homines dclcrc peccata.
Narra,fi quid habes ut iuftificeris»
Prouocat iufticiarios, qui operibus legis fe iuftißcari confidebant. Agite,ß aliam rationem, qua iußißcemiiii,nouiflis,ajßrte earn. Quod enitn iaihltis illa uiuciidi mflituta, er leges uos à patrie tus accepiße,nihil moror. Puerumt enim er p^i* tresueßripeccatores. Qttia igitur atiamiußb ciam fiatuitis, ideo uos cum omni ueßra iußieia er operibusueßris abijciam.ldem dicit, quod eil in AéUs. Non cH aliud nomen fub ccelo, in quo faluamur. Qÿicquid igitur produxeris adiufli^ ciam tuam ßabiliendam,prêter Chrißum er fiite Chrißo t hoc dainnatum,impium er blaßhetnum eil.
Pater tuns primus peccauit*
Non accipio de Adam, er dcpeccato ori^ gmis,ßdgeneraliter ßngularc pro plurali acci^ pio,ut conßtet commune omnium ßeculorum ar^ gumentum, quod obijeiunt nobis autoritatem pa= trum ,ßcuthodie dicunt. Ego fequarmaiorunt nteorumfidem, N«in tot ßeculis erraffe,er uiatn ueritatis totßanlti uiri ignoraffe uidentur f ere. Patres tui,inquit,etiam errauerunt.
Principes fanÄos»
Sanébs uocat ßcut Roma.'^.quorum adoptio, gloria
-ocr page 307-s
SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H«-
gt; tefidmentum, lcx,cultui, promilsiones, 'i'^Tumpdtrcs ^exquibuinAtus Chriftns fccttii^ lt;lum carnem ^c.
ad anathema lacob.
Hoc pmpliciter dbijcere populum cum totd Icge,^^ toto cultu Icgii.
CAPVT. XLIIIL
œRibus fuperioribus capitibus trdiktuit iuHiciamßdei.Addidit rid/S dut iuftici£ or Eudiigelij pMa dicdtiones.ltemcojißitiitioncs iuflia d£ propri£,tuin confolationcs pio* ’■»»1,0“ «îî/iéM contm impiof, qui contra banc iu^ fiidam pugnant. Poflrcmo totdin legem cum fa» ccrdotio cr regno dbrogduit. liim igitur totum l^unc locum,quaß epilogo claudit. Qu iß dicat» Vt fummat'm dicdm. Hdc iuliicia fcruari na ne»' ^^Ifeefljdut cum impijs pcribimui,Sieut dutem in epilogis folct, dddit cxhortationcs zx confolatU ones. Promittit enim Ecclefiie fernen cr pofieri^ tatem.
Effundam aquas fuper fitientcs ♦
Confitetur Ecclefiam cjfc (itientem cr dri» dam,quiddi 'm perpetuo dfiu, nec uidet nißfui dtuniidtionem O' ignominidm. Dicit igitur,noli
. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t i ttmerCf
-ocr page 308-INESAIAM timere,obrt(dm tefœcundu pluuid, ut'pyoUfnut tibi copiofuin (Inuit. Ddbo ^iritum ftnéltim, lt;jui confoletur riget^ne dcßnt pofteri,(iui BMit fclion litiuf ßiargant.
Gcrminabunt.
Reßiicit jd primunt Pfilmunt.
Ifte dicit,Domini ego fum.
Sunt diftributiuc accipiendn.Chrifliiini erunt per totum orbem dißyerß. quaß dicat. Hic,amp; iflhicyCr ubicu erunt Chrifliani.
Hic uocabitur nomine Iacob»
EÄ cUrißimui locm de uocatione gentiutn, quad ßnt lt;equxndie tudteis er ßlijs Abrahie, eo* gt;nbsp;rum^ twmine appelldndte.Oportet en im intelligi locum de illii qui ante non uocabdntur iacob, net’ funt de curne Iacob natißed de gentibus.Sunt ai(‘ tem huiufmodi loci diligenter obferuandi, in qui* bue promittitur translatio nominis^gentilitatü^et i}£reditatis,quod ßnt Iacob, ngnfoluin quibui ß* fin efi prontißio ,fed etiam gentes, Sic etiant Pfal.sS. De Zion dieet homo,er homo na(iu eil inea. Dicit enim co in loco de gentibus,Tyro, Sydone,Aegypto erc.
Scribet manu fua Domino.
id eä, conßtebitur Dominum, ita ut nihil inter gentes er nos ludæos mterßt. Sicitt dicit Petrus 'm Aamp;ts, Deus nibil dißreuit 'mtcr eos o' WIS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pgo
-ocr page 309-SCHOLIA; Hr.
Ego primus SC ego nouifsimus»
EÄ /imile /upcriori. Nolite offvndi,qttod tbijcicm legem cr populum legii.Sum eiiim idegt omtiipotctis Dem,qui fill ab initio.
Plaftæ idoli omnes nihil hint.
Ridet iam Idolâtras, ad confirmandoi animAndos pios,ut cogitent fcilicct,quantis erro» fibui fint liberdti, cr Deo pro tanto bénéficia ‘^S‘‘ut gratidi. Sic nos quoq; confirmamur in no» fird doârindjcum fiibit dninwm iUd Pdpiflica re-figionis impietds esquot; flultitia. Quatre maie illi no-bis confiilunt, qui nolunt monfira Pdpdtus pro ^oncionibtis exagitdri. Hoc enim agit Sdthdn, ut fubldtis iUis dbhomindtionibits è medio, nos per figt;eciem religionis dd Paputum rcducdt. Prodeft igitur monftrd monaflicd,fidtisß(hones, mififidtio-gt;’es,purgdtorium,inuocdtionemfanéîorum,dppd* ritiones damonum, ZT dtid portenta, Jemper ob oculos 0(10,^ animus odio oceupatus, non redeat äd priorem impietatem. Eo enim confilio Efaiant qttoq; hoc loco commemorare idolatrarum ftudia. ttidemus, cr cxcitamur fimul,ut gratias Deo pro fummo hoc beneficia agdmus,quod à tanta, impie-täte Uberati in Euangelq lucem traduHi fiimus.
Hotdbis autem qitod addit. Atnantifisima eo-Yumfunt nihil,hoc c^l,optima eorum opera, quiC ficiuntfit idolatrid,fdnàifsinM ftudia, quibus tri-t ; bunnt
-ocr page 310-IN ESAIAM
buunt uitdm er falutem fudin, iÜd funt nihil-Qttcmadmodunt dutent Bfaidt hdc de idoldtrii fui temporis dicit, itd nos dd noflrd tempord ac* commoddre htme locum debemui, ^uod pulcher» rintd operd Pdpdtus,ut fuut Uliffe^orutiones, uo^ td,caftitds,pdupertds ere. non foluin non iufliß^ cent, ficut ipfi opindntur, fed damnent etiatn 4C perdant.
Non dwtew frntdtores folum ldolorum,amp; opera eorum damnat, fed hoc etiam dddit,lt;juod tejles corum fumt cdci er nihil uideant. Hoc ^«otf omnis eorum doilrina uand/mcertd, erno^ xid ft.Sicut Paulus etiam dicit, Nefeientes de ^uibtis affirment.Hcbrdifmus eü uiderc,pro prf* dicdrc,docere.
Concludit igitur er prontmeiat de ornnibm religionibuserftudijs ,qu£ funt extra {idem in Chriflum,quod finis corum fit confiifio. Miferunt igitur cR tot Idbores fubire, tot opera iaftitucre, ex quibus nulla alia utilitas redeat, quam confix fio dtema.
Q_,uis formauitDeum f
Edi confultatio er increpdtio eorum qui, non firmantura, Deo, hoc eA, non uolunt iuftifi= cart ex gracia,fed firmant ipfi fibi Deum,id edl, iuftificarefeuoluntOperibus erfludijs fuis.Sic omnis Moiidchus cdl firmator Dei,quia fingit phi
Deum,
-ocr page 311-SCHOLIA. H?.
DfHI«, «û» ex uerbo, fed ex fuis cogitdtioinbui, ^uod Deus dcle^ktur hdc regula^boc ueflitu, his uotis çjre. Sicomnesiufticiurij ßrttMiit(ibiDc!3 uin,ciui dclcéktur operibus, c^Uie ipß ßciunU
Lcce omnes participes eius confun-) dentur.
Omnes religiones,omnes iuftieite, i^Uie funt extra iufticiam graci£,confiindentur.
Fabri enim funt ex hominibus»
infigne Epiphonema, ciuod continet ratio» nem fuperioris fententilt;e. Per ßbros enimßgnifi° eantur iufticiarij, ^ui fe narijs operibus difcruci»
I lt;tnt.Q«od dutem aliumligMriutn,aliumfirrd= riumßbrum fingit,indicat diuerfa effe iufticiari» orwin ftudid, (luorum alius hoc, dUus alio opere uult fibi Deum demereri. Omnes tarnen haue do» ilrinamfidci OS' graciteoppugnant. Imprimis au=! tem obferuabis hoc loco , qnod dddit,ex homini= bus. Continet enim principalem iwflrx do{iriti£ ioc»i«, quod quiequid non esi defnitum uerbo Dei, eA abhominabile or diabolicum,ß per id placare Deum pra:fumamus. Quare nihil debe» musneq^ fàccre^nec docere,nec credere,niß quod certifsimo Del uerbo eü mandatum. lit ijî autetn qua; non funt confeientia;, nee pertinent adiußi» darn coram Deo flatuendam,tuto po/fumus fequi, doilrmas hoininum, ut in Occonomia or Politia.
t Sapieiitid
-ocr page 312-INESAIAM
Sdpientid ciiim itdminiftrdndi eds res credtd cüjCy pertinent e£ res tdiitum dd corpo^ rdlem uitdm.Sed confcientidi regere non niß tier* lo Dei poffitmui cr debemui.ldeo ddmndt eosß* bros Efdids^guod ßnt ex hoininibtis.Porro copio* fd longd defcriptio ßbrorum ofieiiditnüfe* tidtn impie religioins.cuiKS fruilus ßmt, Idbord* f‘^}ßtigd,ri,dfß.igi^ ZSquot; tdndent po/l ftimmos ldbo‘ res con/ündi.
Caruatur ante illud,ôô adorat illud»
Stultd nobis ridiculd hdc uidentur ^uiddliiidßcitfdnihis HieMnymns,duin vtto* li'ouAia lignedm crucem ddordri iubct i Qmi dliudßcit Erdncifcdnus, qui putdt fe ddmndtum, ßnott cingdturfitne,ß non rdddtur cdpite,ß iiott ueflis fordidd eum tegdt ƒ Fdcere igitur inßicidta ex cingulo,rdfurd,uefle, dn non extremd flultitii e Adordre ed,dn non extremd eß impietdsi M negdntfe ddordre.imb reuerd ddordnt, cum ere* dunt, Deum iüds nugds reßiicere GT pldcerc Dfo.Hoc dutem eR proprie contrd primum prd* ceptum^tion hdbebis Deos dlienos,Credere etiinf quod huiufmodi operibiis pldcctur Deus, eâ fin* gcre çyfirmdrc idolum,Qr id colcre.Verus ettim Deus is eü,de quo fcriptum cß.OcuU tui rcffici» üntfidem.
Nefcierunt neqj intdiexerunu
Nf$
-ocr page 313-SCHOLIA. H9«
Nffciunt, quis ßt uernt cuUtls De[,tw^ lif eultu Dei iudicare pojßtnt. At cogitarc debe» bM, qucmadmodum U^nttquod comburituv Mn eü dcui,)uq} iuftificdt, itd nec reliqudtn ligni piYtem,ex qud idoiuin ßrmdtur eße Deum.Sic Mondchuf non cogitdt, quod quemddmodutn pdna tius in curru non iuflificdt, ßc nec pdnnus cucuUi iuflificet, Qÿod ßcutßnis, quo dUigatur equm^ non iußificdtjJtd nec itßlißcet ßnis^quo ß cingit. Tribuunt dutem cucuUo ßni iuflißcdtioncmt quid peccdtum eße dicunt,7rdncißdnum ßne eu* tuÜo çrßneßne meedere]. Sic ß/nt huiußnodi loei dd noßrorum idoldtridm dccontmoddndi.lîoc fnim Prophetd toto hoc loco dgit^ quod quiequid, oxtrd fident eü,e^ idoldtrid,ßuc firrcd yßue li* Zned.Vnd igitur religio,unus Dei eü cultui^cre* remßsionem peccdtorum grdtuitdm ,ßne operibui uelßequcntibui uel priecedentibut.
Memento horum Iacob öC Ifrael.
Vult rentdnere memoriam idoldtri£ dpui pofieroSfUt çs“ grdtids Deo dgdnt, quod ex tdnta Intpietdte, beneficio Fudngelij ßnt liberdti, ßfcant timere Deum, qui n^ nos feruet,ßcile eü w oofdem errores reldbi.Sic nuUo modo obliuifei ^orum conuenit, qu£ impie ht Pdpdtu er fiemut tredidhntts. Quid cnimßultius, quid ntdgis
Chrißi glomm 3 iuflicidm trifi t f hucrc
-ocr page 314-INESAIAM iuere forJido cucuUo f Et tlt;(mc/i ei opinio itii X4 fiiit 'm dnimis honüiium, ut etidm mortiiorujn cddiueri cucuüo inuolutd humdrent. Eiu/inoii' fuut 'mnunwrd dlid,quorum utimm cdtdlogufqui^ dam texeretur.Pltera^ entm tdlid funt, ut dpud pofteritatem Uix hdbiturd fint fidcm, 0“ tarnen ea noftrd fiit fiultitid, ut tribucremus eis opinioneKi iuflicitefZy remifiionem peccatorum.
Dekui ut nubcm inïquitates tuas, amp;nbsp;quafi ncbulam peccata tua. Rcuerte^ tc ad me,quoniam redemi te.
Kic tdiiquiin fifce repetit pr'mcipalein buiuf totius loei conclufionein quod nulla religio,nub lus cultus,nullus Deus dlius rcmittat peccata, amp;nbsp;rcdimat, prater unum Chriftum, idq; gratis.'E^ igitur infignis defcriptio Chrifti officij Chri* fti, quod fit perpetuus facerdos, placans nobii Deum,cf delens peccata noftra, u'mcens mortem Cr infimum. Kac alia longe doärina câ,quant ut Monachi cr Sophifia earn intelligant.llli eiiint ex chrifto iudicem CT carnificem confeientia^ rum fàciunt. Inde tot meritorum ,tot operum ge= nera funt reperta, quibus placari iratus index pofiit.
Addit.P,euertere ad me-Quafi dicat. cium meum câ faluum fiicerc, hoc fici,peccata, mortem,Sathanam nbsp;nbsp;nbsp;infirnum incrucedeuici,
proßigaui
-ocr page 315-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ifa,
profligdui imperium Icgis. tarn tu ciuoq- reliors deuicifsim. tuo officio.Accipe ed qu£ tibi ojförc^ conuertcre dd me redemptorem tuum. Sic reuc a cit db omnibtK dlijs doótrms ey rcligionibm.Ria dHtcm eû, uelle ex hùiufmodi locis cffi» cere,quod Jit in nobis ui5,conucrte!idi nos dd Dfa urn,Une grucid. Ndiw quibus Deui hoc fuum ucr=s buncommunicdt ,ijs etidm Jicultuteinddbit ut uerbo crcddiit. Nf^j enim JruJird çyfinejruihl dacetur uerbum Dei. De'mde hoc conuerti, de hie dicit Prophetd,non folum eUfideijfed do{lrin£,ut alios quoq; conuertamus,qui per im» pias dodrinas auerfi funt,ut exhorteimr, ut con» folemur deff^erdbundds mentes eyc.Ed enimma.» ^dnegoeij hunc drticulum iuflificationis retinea fc contra Sdthdnam, hdrefes, zy rdtionem nca firam.
Laudatc cœli,quoniam niifericordi-am fecit Dominus.
Po/iqudtM dbfoluit dodrinam grdciæ zy exa ^ortationein,idm quoq; gratias agit de tanto do= Mjld (jHod commode Jit in Epilogis.Quod dutcin Latinus uertit,yiiffricordidm ficit Dominus, tn ^ebrao ell.c^uia Dominus Jècit.ReJJ;icit enim ad ßperiora.QuaJi dicat. Solus Dominus cüffäor creator.Ziuod Dotninus dicit,hoc fit, promit» ^iittfiiciam mj «erfio gratis, earn exhibet zy do» ttat.ldoU
-ocr page 316-IN ESAIAM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ I
iUt.Idoîti dutem er comm doóhres fuut UMi tut» gittoret, Si lt;]uid dicunt ucl promittunt, non con» j fit,ßcut fnprd dixit. Fmii corum eil confoßo. iiotut Kebraifmu^ cH.Ldudite coclißd eil, ^i efiis de ccelo,ucl fub cœlo .Vtß dicdtn.LdU» det Albis Donünum,pro dono uerbi inuulgdti,ii e^i,ij quißmt ad Albim.
Hæc dicit dominus redemptor tuns.
Finitd diß^utätione deßde in Chriflum,amp;‘ doürinAßdei,ßernit ßbi ubm ad populum in ei» ptiuiMe Bdbylonicd poßtum, qui erat per Cy» rum liberandus. QUäß dicat, Semiteuerbimed, qu£ dico.Sic fiet,ut prêter omnium opinionetn li» icremini permam potentiim,utcunq} dlij ; tanquim infirmum Deum ridant.
Formator tuns ex utero»
Hie uides liberum arbitrium.
Ego fum Dominus.
Reßiicit Idoli. Conßtit enimomneseon» tnriis religiones, ut diamus,Deus Turariltit, JudtCorum,Pdpiflirum nihil ßcit. HoßeriUteiti Deusßcit omnii. Hoc cnim uult,cum dicit,£go fum,er nullus mecum.
Irrita faciens figna diufnorum »
Diuinos uoat dodhrcs aliarum rcligioniuti, qui non iulliciim fidei docent,fed open. Horm» dodlrimm ßgnifiat er ßlfun er ßultimejßgt;
Jjilei»
-ocr page 317-. SCHOLIA.
Tikm nos enperimur hodie Papiftdrum religio» nem effè.
Sufeitans uerbum fcrui fui.
SiCHl in principio dixit, itJ, etidnt conclu^ dit.Verbum Domininunet indternum.Conßliunt nocttt uerbum Euangeliß^uo confuliturconfcien» tijs.Sicut ctictm fupra nono capite Chrifium cons filidrium uocat.
Qui dico Hierufakni,habitabcris.
Hie p:rgit ad Cyrum,lt;:y' taiu^uam de pra» tcriti re loquitur,qult;e erat ^tura.ldeo autem hoc ^iticinium de Cyro proponit,ut confolctur pios, de/pereiit de regno Chrilli ßturo, quod his qiMuor capitibtis defcripßt. Q^ia eiiim fire in gt;'dùlum redaóhiri Babylon'q ludieos eraiit, peri» ^iitabantur omiies promißioties de Chrifli regno, C eum per Eabylonios regnum cr facerdotiuin ^xdaorum, unà cum tempio cr ciuitate Hierufa» ejfint uaflata, nulla jpes erat de Chrifli res iflo.Promittit igitur fl reduihtrum populum per ^yruWfCr reflituturum regnum cum facerdotio, W promiflum Chrifli regnum, populo incolumi fxhibeatur,
Q^ui dico profundo,defolarc.
Commendat flam potentiam generali db ■ AÜegorice tarnen de rege Babylonio accipi l^i^fl, Qjiemadmodum exiccaui rubrum rmre, ita etiam
-ocr page 318-IN ESAIAM
it4 ctiäin po/piin Tygrim cr Eu[gt;hriifen exicarè cum fuis princibus.
Et omnem uoluntatcm meam Sf c gt;
Reducet Cyrm populummtumjÇjficKt iterum hAbitari HierufAlcm.
IN CAPVT. XLV,
incipitPropheta dereftitU'
B ludieis per Cyrum. Porro ho( I {If?® ß Admodum infigne zr nctatu dignutn fc I e^l,quod Cyrum uocdt NießUm Dei-t^cßiic enim nomen generale eR, amp;nbsp;fignifleat regem^quod reges imungerentur.QJio^, autem addit,Meo MeßbhfbocdenuUogentiH legitur.auare libenter eredam Cyrum fan^ dum ßiijje,ut redubiio populi, zr reßitutio regni facer do tij fuer'mt fruibis fidci.
Vt fubijciam ante faciem cius gentes»
Victoriie etiam gentibus de ccelo dantur,C!‘ conftituMitur ac euertuntur régna diuinitus. Si= cut hie locus oflendit. îîuc afièr multasßmiles fen tentias ex Daniele. Porro Ealtheusßgnificatai^ nünifirationem regni.
Vt fdas quia ego Dominus^
omnia tibi dabo ,inquit,utuenldsAi cognitionemmei. Qult;ecnimhaaenusdixit,dixii ,
deCyrn
-ocr page 319-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jfî.
^yrottdhucjncrcdulo. MagnAdUtemrcs dignifsima, ddtnirdtione potuijje cum crederc lt;'gt;tDeumï[rdelui£hi)n d'Bdbylonio rcgc^qucm hmen ipfe Cyrm uicerdt.
Propter Iacob feruum meumgt;
NotJ fo«zic locum quad corfiitutmtur Çf fucrtuntur rcgtu propter pioi.
Afsimilaiü te,Só non cognouifti me.
Verte pc. Homiimiii te cum me nondum coa êgt;tofccres. Sunt nutgud pricconid, quod uiihis À ^dbylonijs Deui ludicorum,omîtes has prieclaros '‘idhrias Cyro de der it, ut igitur cum conprmtt Contra hoc fcandulum inprmitatis addit.
Ego Dominus,amp; non eft alius.
Qua’iquam triumphairint contra me Babye tarnen ego plus fum uerus Deus, O’non eil Dem pfxter me.
Formans lucem SC crcans tenebras.
Lucem O’ tenebras aUegorice accipi», pro l^^ceffu o calamitate.Quap dicat. Sipctitis pa= o liberationem,populate earn a, me. Sin mca ^“dis calamitatem,me timete. Ego cnim utrunq^ ^’■lt;’0. neceffaria hec ia(htio potentie contra 1^‘indalum infirmitatis.'Fuit cnim Deus ludaorunt ‘‘^»ttanquam blaphematum idolum inter gentes^ ^‘‘od non libera^et populum fuum à captiuitate^ non detindijfet 4 ui, quam impius rex Dei poa
-ocr page 320-IN ESAIAM fftlo ättulerat. Et hoc fcdndalum etUtn pios äni* tlMuit.Qÿdrc idtn ddhortdtionem inftituit.
Rorate cccli defuper dC nubes
Celeber hic l ocm cR in cccleßd Pdpiß^^ rum,c^ iüuftre drgumentum ignordntid, t^uod lt;*“ ! tedtdm VirgitKm eum dccommoddrunt. Noîlt;lt;«’ temfcimusdgiinhoccdpite de promtfjdlibef^^ tione per Cyrum.Hic igitur locus Minùticus' Dicitur enim ht perßond eortm, qui ht cdptiuit‘‘‘ te erdnt, O' continet hterribilem piorum tum, qui fentiebdntfe tdntis mdlis prenù ob cdtd fud.Qjidß dicdnt. Ecceßimuspriudtißcef^ dotiOfO“ regno,templo O' omni cultu Dei,trdti^ Idti f tmus in gentes. Ibi reßjondcnt nobis peccät^ tioßrdfEd nos ßc urgent, ut nuüd ßlutis ufqu‘»’^ ßgt;es ßt.Nemo enim ußjudm e^l iußus, qui placdrt tdntam Dei irdin pofsit. Vtindm igitur cccli W’ [ rent,O' depludnt iuHicidm.Vt'mdm contingdtitn* ■ bis diuinitus reinißio poccdtorum, o“ ßiritut fdn{lus,qui nos perßnddt grdcid. Sic ßturum cf» , fetfß primo fubldtd eßent peccdtd, O' reconcile j atus Deus ,ut rcducereitiur. 'N fenimßeSeH ßre ut ceßct pxnd, dum munet redlus o culpd, Difrumpe igitur ccelum , O' defcende, Aßer^e nos iuflicid tud,O' breuifict^ ut rcjiitudmur oc- ' EÜ inßgnis locus', qui docet nos de omnibus tem tdtwilibus. In omni enim cdldmitdte er perm fcrrcmur
-ocr page 321-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fff,
terremur pcccjtn noflrK et ira Dei, I/ttie fequun* turhuiujinodifu/^fin^^^ualia hie Prophetade» fcribit.
Paeit dutein gradui quofdam. Ros enim coeli rH diMMiis fruor, quo Deus (has compleihtur çT ßuet, Httnc ßatM pluuia ex tiubibus fequitur. Prmwn enim graci£ donum cr opus e^i, dare pios doéhreSjijui uerbum pure doceant, Uoc eunt fit,aperitur terra,hoc eii, datur fuccelfus uerbi, W w«/h' pnt difeipuli. Inde germinatur fa lus,hoe til,liberanturconfcientiißt CT toUuntur ijuo^f plag£ corporales,cr oritur ft/nul iuftieia,id (A, ftijuuntur fruóhis digni iUa pr^dicatioae.
Ego Dominus creaui cum.
Gcmdwrn oquot; orationem populi captiui fe* ^»hur Exauditio. Pctitis iufticiam cr falutem, Eccf ego Dominus creaui ida , fx do uobis, tan=gt; I«ni tie deficite fide,/ferate,(y liberabo uos. Hicc tH propria cr germana fententia qutc nihil dißi» ^ttapracedentibus cr fetjuentibus. Ineptiigitur pf'it Papift£, qut ftt templis de beata Maria hac ftgunt.
Vac qui didt fadori fuo.
Haiienus de piorum affvólu,nu’!c traikit ala ftram profopopœam, hoc eil, impiorum perfo» ^'^,eiui ofièndur.tur in fiilis Dei, (juod uident fe quot;^Itntes nomen populi Dei, dffiigi, zx Babylpa
« nios.
-ocr page 322-IN ESAIAM
BWîjîwpirf« gentes,florerc,cr'tniro fucccfftt fiuh Jncipwat igftnr cunf Deo ç:i:poflularç, ^uare fàciAt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnjttttj longe periculofifsitM
m^ixinM tentatio dijjiutare cum Deo, quare hoc uel (lliicl fte ßieüt. Propterea qttod operit Dcifitnt i'ncomprebcn/tbilia. Nc$ «Hd rdtio ueniïi potuit, qudre Deus totum populuin uni cum cultu zy regno abiccerit ,crin Mpijregif mdnus dederit. Auget duteni hanc cogitdtionent, quod uident totum mundum diuerfdmreligioaenf fequi,ey dbuttdare omnibus bonis. Cogitdnt igi* tur infinite mentes , putds ne Deum tot populos Mecijjè,^ nos,quitmnimd portio fumuSfClegi^^ fejprte/èrtîm cum res diuerfum eldmet, ey totm tfMnduî nos defertos ey abieélos d Dco noßro iu* dieet.Eae cumj^eiklntur,non tdntum obiebhue, fed etidm dÿvâiue,hoc eâ, quod Sdthdn dccendit corda.fuo l}abitu,hoc eii,ira zy odio contra De* um,fit ut uibli animi Diabolum pro Deo adorent, cr Deum tanquam Diabolum fiigiant ac oderint. EÀtc naficuntur uoces m^eMdlediibis uir qui di* xit patri meo,nAtus tibi eilfilius. ltcm,Maledibht dies natiuitdtis mex. Item, Seduxifli me Donüne, zy feduâusfium. Eô ufq; enim prolabuntur animi ex bac eogitdtione, quando de ß(Es Dei dißu* taHt,qudre hoc uel illudßciat, Qiidre dixi,funt^ woperecauendamejfe ^Hon eüautem alia ratio cmergendi
-ocr page 323-SCHOLIA.
fwrgenÄ fimpliciter duerterc oculos mentent, cr twn ddmittere hnnc quieftionem. No« fnitn potcft comprehettdi^cr qui comprehendere «olunt, priecipftef in infèrnum mergwttur,tte=gt; gttntcs Deum 0“ omnid opera Dei.Propheta igû turmonetfites,ne oßvndanturßih D«. Holite citm creatore ueflro expofiulare, inquit. I^oHte querere,cur uos fie affligam. Eflote patientes in prefenti, nelite defrturo foüiciti efje. Ego tnimfum creator uefter, qui omnia pro meauo» Imitate ßcio Gf guberno çrc.
V^itwra interrogate me*
Emphaßs e/l in pronomine H E. Dicuntur wim hec in confolatioaemßturam eorum, qui in 'amp;abylonem erant transßrendi, ut preueniat eos promißionibus, ut certi fint fe Deo cure efJe.: Quafi dicat. Applicate aures ueftras ad meunt uerbum, erfecundummeum uerbumiudicate. la triJi»i^ho«e enim non funt ßequende cogitationes amp;nbsp;fenfus noflri,fed uerbum cr pronüßiones. Dia citigitur.A me poftulate confiliutn cr confolaa tione,ne confligiatis ad impia conflliatteftra GTc.. Admeconuertiminict' confulite uerbummeum, ÇTconfolabimini, Grfcietif,non flire perpétuant hanc captiuitatem c^cr
Ego fed terram»
mibi commendate caufam uefiram.Egoen’un w * pojflntt
-ocr page 324-IN ESAIAM
folJùin Uobis ßrrc open, eftis oput iMtuwm witiii rifm,cr filij mei,Ego fum credtor Mefierjeruabo igituruos,tantum ne def^crctis. Dicuntur omnii ad confolandos eos, lt;jui erantfenfuri captiuita* tem Eabylonitam»
Ego fufcitaui cum in iuftida*
De re ßitura tanquam de prtefcnti lo^uttur. InteUigit autcm Cyruin, Fuin fufcitauit 'm iufii» eiajd e^l,mißt eum, ut rcftaurct regnum er fa^ cerdotiutn,ey det iuflam adminiflrationem popu* h cdptiuo.
Labor Aegypti 5C negocMio thiopiæ.
Fromittit Cyro imperium, ctiam in alias gentetfCeu premium laborum pro bcneficio re* dufHonis.Laborem Aegypti uocat opc$,
Teadorabunn
Adorare ßgnificat geflum,ne)n cultum diui* ttum,ßcut ij qui adeunt principes,genua fleiîuntt honefla er ciuili conßictudine.Sic deprccari, eil fupplicem fieri.Quod autem Latinuf ucrtit,uiroi fublimestln llebrao eil,uiri mei]ßurie,non à quan* titate,fed quod ßnt diuites, opulenti ac potentem
Vere tu es Deus abfeonditus »
Sunt uerba Prophet£,qui poH hanc propbe*. eiam in admirationem erfluporemuertitur,quoi Heus mira rationeßtos regat,gubernet et liberet.
Conßiß
-ocr page 325-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;scholia. Iff,
Confufi funt omncs fabricatores Idolorum.
Confoiuur per dntitheßn.0 ifracljtu hdiet Df«in uerum,qui diih ex Udlct. Oimiei alij dij, onttics alioruin deorum cultores conßtnden^ tur.Sed fuut hlt;ecfidei uerbd, corum iTiundo con^ tnrium csi uerunt. ideo uocdt Deutn ifrdel, nbf feondituin Deum.
lp{e Deus formans terram^
HÛ ßeitfidem promißionibuf^crconßrmdt pîorum dninws, ne dubitent de ßiturd liberdtione.
dient. Crédité tdntum uerbo ex promifsio^ »ibuf meii.Ego enim uolo uos libernrefex poßunt «oj liberdre. Non creaui terrnm ut uafld effet, fed ut hdbitetur. E t uerbum meum eR efficdx, non ßUet uo!,fed ddbit hoc quad promittitur. Porro hiteUigo h'c non totunt terrdrum orbem, fed I«« deäm,quie uafld erat, translato populo itt Bdbya ionem. Qi^idenim oput eü pronüttere de terra, qneiamhdbitdtur f IntcUigit igituruaflam ter^ fam ludceorum.
Ego Dominus,non eft abus.
potentiam fuam,ut uilefcat in cdpti» ttorum oculii potentia Babytonioruin. Sunt Deui, Memo quaiitumuis potens repflet, quo minus fiant I promitto.
Non in abfeondito locutus fum»
H Î Oittnid
-ocr page 326-IN ESAIAM
Omnid pertinent ad cwfirnMndds ptperii)= res promißiones de Cyro, cr ad erigendos dnb i KMs cdptiuorum.Vromifsiones m(£, mquitjldbi^ lieiitur,non enim loquor 'm uentttm, loquor non in ; a[gt;fconditum,fcu in defcrtum,ubi nemo audit, fed dd homines,qui his pTomßionibus creddnt, apud quos uerbum incum crit cfficdx, zs“ certoßeiit qu£ nunc de ßiturd per Cyrum liberattone pro= miß.
Ego Dominus loquens iufticiam.
Loquor iuflicidm. Loqui autem Dei, eßß^ ccrc,Sicut eß, m Geneß. Dixit crßitafunt.Db cit igitur. H£ melt;e prontifsiones confiituent uobis iuflam ddminifirationem, ut reflauretur regnum cr facerdotium, cr prtedicetur remißio peccdto^ rum cr pcendrum.
Congregamini 8(. uenite 8{. accedite» infultdt Bdbylonijs, potißimum autem ißt qui preerdnt facris. Quaß dicat. Dec ego prf^ dixi zr promiß,pr£dicite uos ßmilid, Qupd t'musuertit ,qui faluati efiisex gentibus.Debet dbhue legi,Sdluatores gentium,ut ßt ironid, Vos qui prdfumitis, qui iaiiatis, quod poßitis falttdre homines, hom'mibus confulere, opetnfirre e^e* Pertinent dutem h£c. quoq^ ad confolationem pte* rum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
Nefderunt qui leuant lignum.
-ocr page 327-SCHOLIA? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(f«.
Vf/ÎM doélrinA nihil cÆ, ueflrd rcligio,aib tm Uefler,^ iuflicia ueftra nihilfunt. liota. epi* thcton,quoduocdt,portMtes.Quap dicat. Veflri idles pint,ut ipp cos portdreedlere, er ßue* cogdmini^dlioqui ideerent. Sic reguld Francia fci,Cdrthupdni crc.eA idolum,duod portdre coa guntur, per fe non pojß conpfterc,er nip ipp portdrent,corrueret. Sunt enim huiufntodi loci generdliter dccipiendi deomnibtU Idoldtrijst
Obferudndumhoc quo^ e/l,quod uocattDeum Hon fdludntem.
Q^uis auditum fedt hoc alî initio.
KoCfid eiljhdnc prophecidnt de Cyro.
Deusiuftus SC faluans.
Hlt;fc opponit IdoHsAußu^^cptod dffèrt iußia dim. Sdludtor^quod filudt^douAt remifsionem peccdtorum er.grdcidm,qud iuPißcemur, er iua fiificdti liberenwr db omnibus nMlis,er itd ßdluea nwr.^gc nullus alius dcus,nulld alia religio, nula lus cultus,er Opus nullum poteß,
Conuettimini ad me,Slt; falui eritis.
CoficiHdjt hunc locum cum exhortatione. Q«ilt;t fgo i/Î4 pr£dixi, ergo ne ßnatis me ßußra loqui. Adhibcte aures er cor ueßrum, crédité promittenti mihi, er omnia ißdfient.Porro cona uerpo hlt;ecfit pde. Verbum enim prefmißsionis rea quiritfidem.SignificdtdUtemdUer/a ejße corda, u qKi\(
-ocr page 328-INESAIAM
harent m potentia Chaldteoruin,cr'Mfini cdUmiiatc. ImpofsitilM igitur uidetur liberatio, ^udreuitlt ut duertant oculoi à. priefcnti rerutlt m foluin ucrLun rcljgt;iciai:t,
In memet ipfo iuraui,cgrcdietur Sfc»
Verfdtur Prophcta in gencrdli fcnUntii» Exhortdtur enint poü pronüfsionew^t ad fe con tt rtdntttTfZr occulte d Cyro trar.fitdd Chrifluigt;t‘ ldgo,mciutt,mittdm alicjudndo uerhum, ut omnü i'dold,cr omncs falß cultui euertdiitur,z^ fubli» tis omnibuf iummentif, mihifoli iurctur. PoW fubitfi huiußnodi trdnßtiones crcbricßtnt in pro* phetis.Verbum iuflicite eA Eudngclion, atlt;^ aß ßrt tußiciam cy rcmißionem peccatarum
Kebrdißnns eA,ciuoduerbo iurandi utuntur pro prtedicare. luramentif enim pnedicatioiiff fuof coußrmarc ßjlebdnt.
Ergo in Domino dicct»
eA ßrma iurdtnenti.Pörro ßc conitM* ge textum Om; A lingua iurahit v dieet.In Co* mno hdbeo iuflicidm gtßrtitudinem crc.Sicß»t plicitcr ßdes in Chriflum eA iußieid noflra. Non in operibuf,non in cultibm,Grfludijf nofiriSfßed IN DOM ƒ NO.
Ad cum ueniet.
Lege,‘Qttitalesßtnt adeum uenient,qui non taleslunt, quanquam^ iaihntfe SyitAgogai», ud
-ocr page 329-SCHOLIA. irr.
Hfl EcclefiMt ejjè ,non ucnient äd cunttguin finit ilieni ßlif.
Et confundcntur omnes qui répugnant ci.
Sic ubicimq; cR Euittgclion, neccjjè eil ejji mimicosEu.ingeUi.Sicut 'm Pfalmis eü. I« mtdio inimicorum tuorum potmin fabellum pedum tuo=i nm.Et Luec. i. Chriliui crit ßgnum cui contra= iicitur. Einis tunun dduerf^riorum erit,quocl esnlùndentur. EÜ mßgnis locus. Hic igitur dp=gt; ftndix eü ceu AÜegorid htflorix.Cyrus eâ Chri fius.EabyloiteßmunduSiHierufalein autem efl iecleßd.
Confraclus eft Bel ♦
Coniungemus hiec quoq; huic cdpiti. Pro» pljfh eniiw fwo more cdnticum e3' qudß cpinicioit *ddit,quo.(nfultat Eabylonus. Incipitautemi deflrufhoae rcligioiiis,quam fecutd eà de/lruSto Politik, Eft 4«tfm ßne dubio irrifiK hic locus À ^obylonijr, quad ea Idold f quorum cultus tunc ffcfcebat,cccidi/Jè idéiet.
Faéla funt fimulachra eorum.
Eucrunt aurea Idold, qult;e Cyrus 'm Perfdt Mter reliqudm prieddin dcfirri curduit.Ludit du=gt; temProphetd.audp dicdt.ldold hiecfitere dnted oneri hom'mibus, titntc etidm beßids dffliguiit cr i»ierdnt,qu£ eet ^fixunt w PerfdSfnon fne ntdxia IHtUtore. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U f
-ocr page 330-IN ESAIAM
IN CAPVT. XLVI.
Erfatur adhue in promifsio^ nibui confolätionibiis I «t Dc«i per Cyrum fitos ex ei= ptiuititc 'Babylontca, eripiat. Lo^ quitur dutem ad eof potifsiinuntt ^ui Cdldmitdtibui ui£U deßgt;erdbdnt de reJKgt; mone, cr rej^iciebdtit idm dd dlid prdßdiäO' dd dlios Deoi. Sic enint folent homines cdlä-mitdtibds fi-dSUi O' dubitdnt fcDeo curdcjß, Tieficiwnt igitur dd dlios dcos , ^utenmt dlid duxilid^Hos confirmdt Prophctd, crtiulteit perfuddere,ut certofentidnt fe Deo curie elfe,amp; dd tempus tdntum affligi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
Continet dUtem hie locus mdgnißcentißl^ tndm promifsioncm, in ejud fc totd mißricordit ejfundtt. Sumus dUtem indigni, ut hec le^ii* mus propter incredulitutem noflrdm.Sie enim ro [olet, cum cdldmitate aliqud premitur,Sentie Deum iratum eße, proponit ßbi omnid horri= bilid exempld diumi iudieiß cum diuerfutn potii^^ ßciendum effet, egrotus dnimus tdlibus tnifsionibus erigi debcret, qudles hie funt. Si( enim funt diflmdht iüd duo offtcid, quod petret hoc eRfduri cr fecuri,debent conterb Contra numfimigdns non debet extingui^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .
-ocr page 331-SCHOLIA. Kt.' Q_,ui portamini in meo utero.
SiMuißitM figura eü, lt;]uoddicit,eof por~ Ma fein utero iGT fe ejfe mAtrem.tjUie portet eos,ceutetterum factum mutera. Primum igitur commendat nabis Deus fuum erga afflichs dnilt;. ' num,fe non tyrannum effe, non tortorem, ^uana quAmitAdppArcdt, fed matrem qu£ foüicite cu*i ret,nefoctui conclufo m uterum dlicubi noce At.
Secundo admonet ,lt;^idnosßmus,^ciUAa les ejfe debeamus tUempe fatus conclu fus in utea non,qui nihil uidet,nihil fentit, nihil curAt, fed omnis cura eA m matre, zj“ quanquam habia tâtio Angu/ÎA ßt,tarnen eü mollis cr bene munita.' Sic Admonet nos hAc ßnülitudine, ut 'm calamia : täte poßti obmittamus curas naßras , ne fenfu prefentium malorumauertamuradalium deum.
Forro uterus Dei esi Verbum promifsioa (lis iJ(«i«ie, 'm quo portamur er firmamur. Sic Päulus fe Galatas esquot; Cor'mthios genuijß; uera bo Euangelij dicit.Non igitur debemus metucrc, «e DontinKS nos perdAt, ßquidem geflAt m utero. Et fœtus quanquam ßt tenerr'imus GT 'mßrnüfsi=gt; nuf,tarnen non périt 'm utero . Hoc autem naflri offeij eR, curare ne noftro uicio ex utero cadaa MKS. St Olim i« p«ro uerba manfefmus, habemus Chrifluin compatientem, ßcut nuter compttfitHr cum enititur factum.
-ocr page 332-IN ES AIAM
Vfcp ad feneâam uos portabo, 8C ufcp ad canos.
Primum portdbo uos in utero,donec ßrmt» mni. Deinde pofi^uäm nAti GT ßrnMti eflis,por* tdbo etidm uos perpetuo fucce^u, donee creßd» tis. Sic mdter geftdt foetum in utero, inßntem w» grewio , pucrum in dorfo . Sic nos lt;]ui fumui in grdcid, perpetuo poetdmur. Sed funt htec fidci tterbdjSi res er externdmßieciem confidcres^dii* ie£h uidetnur.
Cui afsiniilaftis me.
Loquitur de ludais in Bdbylone eoitflitutif, ^[,/icut initio dixi, cdldmitdte impelleiite dlie^ ndbdntur d Dfo, er i^Uierebdnt externd conpU^ er remedid. Cor enim in periculis ndturdliterßt ikit duxilium,cr cdldmitds credt Deum. Hinein pdrtu,m nMfi-dgi}s,in dlijs periculis totßudld ct impiduotd funt fufceptd.Konetigitureos. Qs^-re me alium e/Je fingitis, qudm fum Holitc di Idold fjieiktre. Redite dd me Deum ueßrum, uolo er pojjiim uos cripere,ldold non pofjunt.
Portant ilium in humeris geftantes.
EÄ ßultus er infirmus deus, quem uobit ßngitis,t^onportdtuosficutego, fcd portdtur i uobis. Sicrideteos,er mcrcpdt incredulitdtitn eoruin.
Mementote iftud ÖC corroboraniiib
Stectiim
-ocr page 333-SCHOLIA.' -
Sicenim Icgcndtim eA,non (con^nddtnir.i) AHoquitur finritus incrfdulof, eos qui fuis ftudijsquierebatitfcfdluare. QJiidutftrK ßudifs «osquiritis f inquit. Cur auxiliunt'abalijs dqs rxpeéhitis cr petites f Ego tMto ante pronüft li= btrationem ,trgo fiuflrafunt omnia ueflra flua dij, cr /bld med proimfsio libcrabit uos,non Ilt;{oa Uque colitis. Sic uult reuocdre incredulos à fuis /iudijs aduerbum,^^ dd fuam promifsionem.
Corroboreminijd eil,e/}ote /irmi, ne circum* diitdmiiii wi omni ucnto fàlfc doéirm^.
Recordamini prior is fæculi.
No« puto eum loqui de nùraculis w Aeggt;« pto,/èd de promifsionibiis, qult;£ proprie ad capti» «itdtem pertinebdnt.quafj dicat.Tanto ante proa itiitto liberationem, qua cum continget, propter promifsionem mcdm cont'mget, non propter ali* ^«4 uc/lra opera.
Confilium meum ftabit, 5C omnis , uoluntasmeafiet.
Per antithe/in fententia explicauda e/l,quod «o/lra confilid cr uolusitas noflrd,non flabunt nec fient, Ht Jjc dufèrat à nobis omnem certitudinemt, référât earn in uerbum fuum, extra quod nemo pote/l e/fe certus de uoluntate Dct extra quod nibilratum,firmum,autcertHm eA,quicquid de ^eo,criu/liciacorainDeoßatidtur. ‘ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VOfrtMJ
-ocr page 334-IN ESAIAM
Vocans ab Orient« auem*
Cyrum uKem uocat lt;i cekriMe-
CAPVr. XLVII.
Rophetafatisluâatus eft cum
E t^onem quterebant per fM fiudih BLSIhI^^ mntemptk promißionibut, Umi ff* tur lt;td Sitbylonios coimertiur, eif^ mituW exitium Omnia autem freitmt ad confoUtio* nem captiui populi, quern reuocare conatur ii promittcntemDcum. Qÿalî dicat. Voi ideo noa creditis promifsionibui mets, quia mtfuperabili^ Habyloniorunt potentia uobis uidetur. Agittgt; quantumuis inuiàos pracipites dabo,zy perdiini-
Audite me duro corde.
Hjc tneipiemus caput. Cowmodiiadu* tem uertes. Audite me ßuperbi corde, qui ßihcct contra me fuperbitt5,Gr putatK me tnfirmum Df’ um ,quod paffus fum populum meum à uobis caff-Potißimum enim prafumptionem de religione amp;nbsp;Idolis tangit. Ideo addit Longe À uobis iußiti^ mea.
Prope feci iufticiam meam.
Preui Cyrus aderit, per eum dabofaM^ populo,O' reftituam iufticiam, reddamfacerdo* tium,regnum,O' omnem Dei cultum-Alij
hitti(
-ocr page 335-SCHOLIA.
locum de Chrißo dccipere^utlittranfitio j * wponli regno nd l^irituitfe,
Dcfcende,fedc in puluere uirgo ♦
EÜ pof hc«m fchenM,quo pgnificdt defiru^o tew HonarchifP ^nbylonioru.Es inßfligio mun^ ^i,defccnde,redigeri5 in cd^tiuiMem çrç.
Tolk molam 5C mole farinam.
Significatur hdc figura extrema firuitut. ^Mtur autem hie totus loet» Babyloni/s irres P^rjbilem ruinam.
Dénuda turpitudinem.
Verte fic.Diffblue ßficiam tuam,cr denudd plantam pedif.Hoc cfl,dmittes politià,cr omnem tuam.ldemfequentiafignificant. Voluit
I 'niw Propbetd cUris GT multfi uerbif fuof con* f'^btrißturum ut omit» potetitia,fapteati4}fuos
J dominatio Bdbylonijs,qtù eos cuptos ^^nebint^eripidtur.
Iratus fum fuper populum meum.
Lege 'm prxterito.trdti» fiti, uel cum ird« ejfim ere. Propbetd etfmi hie fignificdt pec* fiitum Babylotiiorum, üuo nuruerimt tdntas pce* »u.Voltti uo!,in(iuit, fldgeüum populi tmi ejjc^ ten uolui ut peiiitui cum perderetis, id cptod uof togitdt».
Neqj recordata es nouifsimi tuî.
Verte. tiouißima cii»,fcilicet,populi mei^ Hoc eü,
-ocr page 336-IN ESAIAM
Hoc f iff, non cogitit fùturum ut Uberentw, fîciit promifî. Debebat Mtem te hoc exemplum mene» re,ne itu fecuru ob^tnbulares.Si enim populo mte pr^Udricdnti non peperci,lt;]uid de te fret fSedfe» curd es,nec ponis-hxc fuper cor tuum.
Non fedebo uidua^
Sunt düegoricd. Id eâ,fcmperhdbebo pr'm* cèpes,femper habebo populos fubditos,
Propter multitudinem makficorum.
Sic uocat doilores , qui gubertubunt rcli» gionein crcultuin Dd.ltem qui pr£erdiit reipn» blic£, hoc eâ, fanibfsimos cr fdpientifsimos i» regno iflo.
Fidudam habu/ftiin malitia tua »
Et fecura, cogitas tuum pcccatum non ejli peccatum.
Sapientia tua SC (dentia tua, hæc de^' cepjt te.
Eü mßgnis locus, quod Reßgt;. non euertun» tur niß àfapientifstttùs , qui optime confulcre ß ' credunt, Eius rei multa paßim in hijiorijs exein» pla ßiftt. Notus eü DcmoflheneS f notut Cicero, C£pr, Pompeius ♦ Sic religio euertitur per fas» difsimosjtcut nos docent exempla Mottachorunt CT totius Papatus.Batio huius rei c/l,quod utrif Cr qui fapientia, GT qui fanOitate ad homines : clarent,ßne timoré Dei funt, cr ht pr^fumptiot
nem rmnt»
-ocr page 337-SCHOLIA. flt;f.
wmruK'ît.Hoc cumfit,aóluin eil. Monentur dU* tfin bifc iJco d ProphetK,non ut leges, zs“ bonot
! »wrij,m quibitsfipientid GT iujliciit humanA poa ; ßtd eil,coijtemnAmus,Sed ut huinilicnwr, GT non I inficmur donis Del. Deus enim nihil minusJèrre fotefl,quÄm pruefumptionem.ldeo etiam Synago» g-im,popMÎMm fuuin, fdnâam ciuitdtem Hierufd» lem.GT templum, cum omni cultu,dfe infiituto, ptnditus deleuit.
Veniet fuper te repente miferia.
Htc finis cA omnium impiorum, ut fubito feredntjjoc eA,nihil minus expeiklntes, Secure fn'm in fuis confilijs umbuldnt, gt omnid benigne libi poHicentur, donee in medijs conatibus op* freßi,perednt,
Sta cumincantatoribus tuis.
Infultdt Bdbylonijs priefumcntibitf de fitd fdpientid.Tentdte (t quid poteftis , Jàcite pericu* luin «iri«m uellrarum, an impendens mdlum de« peüere pofsitis.
Non funt prunæ quibus ealefiant :
Signifient fubitdm udjldtionem. Non erit . dwdns ignis, fed in momento ueflrum regmtm ui Mtfiulto Peo euertetur.
Sicfada funt tibi in quibus 8fc.
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ncc fipieiit'es,neq; religioß tui, qui fud fd»
pientid GT rcligiotte ut tc negocidntur, prodejfi X tibi
-ocr page 338-'i INKSAÏAM-
tibi pütcrUnt,fedpcri[gt;i0tt et ipß.ScribttntUf tlU* tem omnia kite ad confolationem ludicorum, ut eo fiiciliut credant promifsionibut magnißeis, de Ih beratiotw per Cyrum fiitura, lt;iult;e impofsibilis ejfe uidebatur in tanta Babyloniorum potentia.
CAPVr, XLVlli.
St quafi cpilogus promifsiom’s de liberatione.Monet enimfùo!,ut caueant ßbi ab alijs prophecijs,eti‘ amß magna iaüent, er ßbi dirü execrationibus ac iuramentii ßdciil ßtciant.Etiamßpernomen Deiiuraueri)tt,nolit(gt; inquit,eif habere fidem. ïflii enim magnißeis iu* ramentii uoi decipere uolunt. Koc enimPfeudo» prophetarum proprium eü, temere iurare G“ ß deuouere,ut eo ßciliut ßmplicibui imponant» Audiuimui etiam hoc noflro ßeculo temerariet ciußnodiIßirituc, prouocantes ad tribunal Cbri* fii, contra nos, quißicrameiitorum dignitatem faluamuolu’mus. Quia enim /ciunt piosnonüne Dei affici,ideo his artibus ße commendant uulgo, Sed euenttu indies magis ac magis declarabit, । d«iiw iurauer'mt. Contra ciußnodi dodhref । hiequoq; laborat Propheta, eruultut fuißm* pliciter in prontifsione Dei hareant, -
-ocr page 339-SCHOL I A4 JÄ». Q^uiuocamininoirnnelfvacI» ‘ nbsp;nbsp;nbsp;‘
Obli(iue perßringit eorum 'mfidditatem.' Qnafi dicdt.I^omine uocdtnini,fed utinAm reuen f/fetM l/räel htereui in promifsione ifraeli ßHü,
De duitate cnim fanda uocati funt.
Tingit pnefuntptionem epruin, (juod dicea bänt,Sumuipopului Deifomiü defdnikt ciuitdte^ Non potf/l igitur nos Deus longius dffligere, ficut bodie PdpifliC dicunt. Succeßimus Chrifto G“ Apoftolis. Non ergo poffumus crnre. Snww« ^ccle/id,non ergo poffumusdcferi Dco.Sed lo« bdntiis primo fcriptum eR. Non ex uoluntdte uirijfed qui ex Deonutifunt ö‘c. Hoctdmen Mfinm («rgKrnent«!» femper in mundo præcipuunt flit, GT in iUo populo agre potuit folui. QMrc fdulus inultum in eo fuddt in Epiflold adRonua nos.
Priora cx tune annundaui.
Eeddit rdtionem,qudre tdnto dnte pnuenidt TOS promifsionibus. Propteruof,inquit,ßcio,qui r/lis pfeudo ifraefut confiinddinini cum fiunt, amp;nbsp;uidcdtisnonueflrduobis fludid. er confilid^fed pronüßiones meds proßiJß.Priord uocdt promiß j nbsp;nbsp;ßones de Cyro,quem tdiito poüßturum,promita
I nbsp;nbsp;tit tiberdtorein populi fui fore.
Sciui enim,quia durus es tu gt;
H«nc locum in genere accipc de omnibus X iufticidrijs
-ocr page 340-IN ES A ï AM. iu/h'chrifft^ui conantur fuis fludijs fe alitluid rf* ßiiuros, crfidu/it operitus fuis. Htc Hidn,c«r ttott ßcäi poßint Papißlt;e. Hic aides,cur hierctici ttofiri pertinaciter rejiflM ueritati, ZT ne qui» dem horribilibus exemplis fuorum moniti rejipia fcdnt.Ferreusenim neruus eü certäx eorum, CT ßonsterca.
Quæ audifti'jUide omnia.
Verte fic^Omniu h£c audis csquot; Hidcs,zfti* mcti non dnnuncidfli .Pertinent uutem omniu hec ad confundendos pfeudodoéhres, ut reuocetpo» pulumaduerbuinfuum,À uunis fludijs idoUtriit. Priedico^mquityCT promitto noud, qutc nunquim cogitafli,llldetidmtum dbfeonditd. funt cuindi^ co,Sed ueniufit tdmen fuo tempore, Vos dutcin ne uno quidem die pritfcire hlt;ec poteflis, priufqudtit fidnt.
Tranfgreflbrctn ab utero uocaui te.
Ab utero Hocdtus es trdnfgreffor, mererk did trditfgTreffor, Ab utero enim idem eü,quoJ feinper . Sunt epithetd, er proprie pdfsioiits omnium impiorum,pr£fcrtim dutein filforum do* äorum er hæreticorum.
Propter nomen meum longe faciam.
Verteßc. Propter nomen meum fuin longt» ttimis,er propter Idudem nwdm reßenabo me ti* ti(ideA,propter uel m tuum commo dum) ne excindarit'
I
-ocr page 341-scholia.
tXcmdaYK. 'E.ä 'mßgniifententid eontrd operuift »xrita. Propter M E V M Bciwn, non propter twm,dut Prdncißci dut Auguflini,igt;ut Bernfciira di crc. Sic haurit unotuerbo omnei mundi iufli* tidf ey religiones»
Ecce excoxi K, fed non quafi argent tum.
EÄ inßgnii confoldtio ht Cruce. Promittit tnim ^uodße contincre cy reßendre uelity no pe^ nitui perdatfuum populum.Qu^e igkur cR rdtio? qw ck modui, quo ferudt Dem fuosne perednt! Nempf btq Quodexcoquit in cdmyno, hoc quod affligit,ey crucem nobh hnponit. Ergo flifho non iriediuinte flgnum cR,fcd grdcid.Ergo offlifho non e^ ddnindtio,fedßdluo» Et Df«lt; ckw *ffiigit idco iffligit,ut feruemur,cy non cum hoc nundo dctmnemar.Qttod dddit (nonßcut argent tum ) idco dddit, ne corpordlh purgdtio htteüi^ giitur.Sicut iw Arnot ßiritualem ßmem uocat numßd non pdnh. Simile e^l quodfequitur. I« Cdmyno dfflibtionii elegi te,feueleélum te ßcio. Sed diuer/um fentimus, cum ht cdmyno hoc tor* remur.
Propter mcfaciam, ut non blafphe.-mer.
Ecce bldl^hemidm uocat,condri ut operibu« . tuflris pldcemus nc«m. 14co enhn promittit libe* gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X} tiowem.
-ocr page 342-IN ESAIAM
Mîonent,ne operièuf de b cri edin hnpij fentidnt, ^utefumniA cü blajjibemid. Alif nulunt ad Baby=‘ lonios refèrre.Eripiatn uos,ne Babylonij pergât mt bla/phemare.Vtragi afita et bonafententiâgt;efigt;
Q_uia gloriam mcam alteri non dabo.
Si quidßcio,propter meßeiojojon propter opera ueflnt.Koc etfmi eßet operibui diuinitiilei^ tribuere. Brgo omnes iußieidrij affidlunt diui»i‘ tdtem.Ideo dutem totcxempldgrdcilt;enobKinft* cris Uteris propoßtd funt^ut quemddmodum pro^ pter pccattd no efi deJjierandumAtdetid proptef noßrd opera cr noßra iußieia nihil prttfunMngt;^-
Audite me lacob amp;nbsp;Ifrael,quem»
Ego fum primiu etr fum ttoui/iimus,feniprgt;' femper ero. Promitto uobis ßturdypriuf* quMifidntßdqi gratis .■ Liberabimini igitur pro* pter meâ pronußionem,non propter ueßrd cr opera.Sic uultut in folo uerbo ey gracia hi* redmus, Non dUtem ociofum eß,quod dicit,Bgo primus et ego nouißimus,Sicenim fumushotniiteh deum ßre mutdmus,G‘ credimus nuitatußioc non credimus,quod idem primus ßt ey' nouifsimus. Sio totus Pdpdtus uocdtus eß in remifsione peccato* ruin,?^ tdmen in fdtisßdhone operu uiuit. Sie I«; diei promißsiones de Chrifio dmpleßuntur, exhiU turn Chrißum répudiant.Magnum igitur eßfeire cundem Deum primum esquot; ricuißimuin eße, ut qm uoeatttiif
-ocr page 343-SCHOLIA. 04.
Mcitttur in Ecclc/]din,tr(Mfèaiit în regitum grd^ (i^ durMtis,ut etidmjt nos peccentns zs“ fepe Ia» Ixinur, tdmen tdntjudtn in ccelum grdcitc conclu» P,non ewidumus 4 grdcid.
Manus quocg mea fundauit tcrram.
Qnjrc conßigitis dd dlios deos,zr dlid prie» Pdid,dn diffiditis mcic potentiie f Sdtis hdbco ui» ^innt 5 tdtitum cxpcchte iiißlcntio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uc»
liberation
Q^uis de eis annunciauit hæc.
Kec,fcilicet de Cyro.g.d.Solus ego ^romitto, '’■go expechte quoq; folu me Idrgitorcm. Eü epi ^^us prophecia de Cyro,comenddt igitur eum»
Dominus dikxiteum.
Cyrum intelligit.
Acceditc ad me,amp; audite hæc.
Hic locus mirdbiliter obfcurdtus eil. ludei Pfffotidm Prophete intelligunt,ciudm fententidm ^2” Ç|Ko(J; [cquar. Hoc enim »«commodwtn eil,ß (^brifli pcrfottd intelligds,quod dicit,fe miffum W Blt;t6gt;ioKem, ut iflic redemptionemßceret,Se» enim miffus câ dd tempus noui Tefidmenti. ^od P J^iritualcm mißionem intclligdStnon Udh pugndbit hic locus pro myßerio Trinitatis^ey quiß^ utrdm uoluerit. Udbemus dlid er firmiord de Trinitdte tefiitnonid. ^2° perfonam Prophete tiin^udm in medid Ed»
X 5 bylone
-ocr page 344-IN ESAIAM
lylone conflituti ZT fuot confoUntis, liecipio» Accedite ad me Eftidm. ^ion 'm abfcondito loeii* tuifum.Res fequentur,eerto ßcnt qutepredixd fer me Dominiu.Eo en'm tempore,cum ejjem ibi, ficbdnt,id cii,Cum uiuerem cr prtediccrem hee de Cyro,ßebdntfide. üunc dUtem Donünui Dem mißtme,Grßiiritum eine,id e^,îiunc cum implex tur prophecid med, ueitio Ißiritu, Similes loci funt in Ezeehielc cdp^s. Suflulit me 'm ß^iritu Et in Apocdlypß.Rdptusßem^iritu.îtem dpud tu* cdm.Antçcedet eum 'm (ßirituUcliit. SicEßim primo in Bdbeluenitperpromifsioaes, licet eßet in ludtCd, Sicut Pdulus dicit,fe f^iritu Romteeßei Secundo,ß)iritu uenit 'm Bdbel,cum implereiitur promifsiones ill£. Vdlet dutem hie locus dd con* firmdndos Iud£os,ut creddnt proinißionibuf,quei tdntd certitudine Prophetam preedixiße uident.
Ego Dominus Deus tuus docens utilia *
Loquitur dd populum diuerßi duerbo ß* eientem. Omnes dlids uids g' rdtiones liberaniii quieris,prieter me, Cum tarnen omnesßnt prorfut inutiles er impid,quid ßmtßnefide,erfineuer* bo,d te eledhe. Audi igitur ( tu qui 'm Bdbylone cdptus es ) prophecids meds,cr noli d me diuelli, er dd dlios deos deficere, noli fequi tud ßudid» E^o enim Deus çr redemptor tuus ßmi,quitf ;
V 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hwïm
-ocr page 345-SCHOLIA.
«tilid doceo. Tige igiturpedem in uer^^o meOjCr nuf^uim dlibi.
Vtinam attendiffes mandata mea.
Déclarât quomodo /înt utilia.Qÿ-ift dic4K Vosquientis pacis uidm ,drfercndouerbuinme=i um,or ueflris liudijs feruandis. Sed non e^ pax tigt;gt;pijs,cr contritio eü m uijs eorum, pc non im^ petrabitis pacem, 'Vaa uia eR, (i paeem habere U»lti5,nempe ut credatisucrbo.Eü inpgtjis locut^ qui nobis uerbum eommendat, cr mittAtur hnpijt uerbi contemptoribus omnia mala» luflidatn uo* ^ut remifsioncm peccatorum, er iufiam admini»'. ftratiottem,tam politiie,qudm facerdotij.
Egredimini de Babylone.
VoSl pr£dicatioitem contra mcredulos Chat» i£os er ludicos, concludit hanc propheciant ex* hortatione ad Iud£os, ut relifUs omnibus religio» nibus erßudijs [uis,fcquantur Cyrum reduóbtrunt CQS. Sed contempta er hac exhortatio  ludait ^it.Maior enim pars remanßt in Sabylone, Annunciate,auditum facite hoc.
Sdcrificate facrificium laudis,er agite Den pto tanto beneficio gratios.
Non fitierunt in deferto.
Aüudit ad Aegyptum.lam idem fàciet DeuSt ^uod in Aegypto ßcit, Liberahit populumfuum,; Cr eutttfuinmafecuritatcrcducet .. . ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, gt;
X f Nom
-ocr page 346-IN-ESAIAM
■ Noncftpaximpijs* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘
EÄ gcncriilif fententid , quoJ fine fi‘ie tu^ bond confcientid, neq; diuturnus fucceffia erit. Proprieidutcm portirut ad tncredulos ludi£oi,lt;lM in Baby Ione fiubflitcrdnt ♦
INCAPVT. XLIX.
Rophetæ duo fcré agunt» ww populum fiui tetKporit doeent de fide er bonis moribus. Coiifobtn* tuv affiiäloSj er mcredulos terrent-Secundo parantctiäin mjùturnm Cbriftutn. Efib eu igiturprimdpiirtedbfi}lutd,hicgt;ieiuum qudfi libvum orditur, er prophetat de fituro regne Chrifti,u}ei} ddfiaem. Honnunciudm etiam obiter obiurgdt incredulo! er duras hypocrites. Porra quid regnum Cbrifti crdt fidei regnum futurum, quo mundia inultd tdnqudtn, ftidtd er dbfirdd reprebenderet . Idco Prophetd megnifice de eo loquuntur,ne pij offèndantur bumili^ecie.luddi autem bis nMgiiificù promifiionibus decepti,expe âdnt corporele regnum,td quid haéienus non cotl tigit,non putent per Chrifium oinnid impiété er exhibitd eJfie.QUdrc hue promißiones fiiiritu intel iigi debent,n£q; pertinent dd corporale regnum. Heqf enitn fufiinere^ hoc corruptibile fdculum plenitudiuem
-ocr page 347-SCHOLIA.
plfnituditwm tantarum promißionitnt pote/t. Dba litemui igitur corda twflra , cr fide uerhum apa pfehendamus,quod fola fideapprehendipotefi. ^oram mundo enim contrarium apparet.
Audite Infulæ ôC attendite populi.
Prophetd MI perfotM Chrifli loquitur. vide Elftem ad quos loquatur.üon dicitßcutante^Aua ^ite domui Ucob^domuilfiraelfid erumpit i» toa tiimorbem,0' Uocat omnes gentcs.
Dominus ab utero uocauit me.
Jdiht uocatioaem fudm ad cotifirmdndos^ ^tntium dnimos^ne ofirtidatitur flulta cr infirm*, ^brifli fi)ecie,qui pr^edicatur Crucifixus. Tgt;iolite ^idco contemnerefinquit, uenio diuind dutoria (ide.t^oliie contemnerc uerbum meum,Non enim (ümeum,fed eius qui mifit me. Sic Paulus etia ‘‘tu fuam uocationem iaßnt, non ad uanam gloa fiam/ed ad confirmandos difcipulos, ne dubitda fent,hoc uerbum quodipfi:pr£dicat,r)ciue.rs bumefic.
Recordatus cft nominis mei.
Non uenio temcre ad uos, fed db utero or= diiuttii fum cr deJUnAtuifUt e/fem uefter faluator CT redemptor . Hoc nomen, hoc ojficium dédit.' nihi pdter.
Et pofuit os meum quafi gladium.
Mirabile hocre^auin c^Jdilnuitfe uocd=i
-ocr page 348-INESAïAM
tunt,çy diuinitui nomitutum cJJCjCr. crcxit tws 'm expeibitione ttugni er poteiitii Kegis, qui totuf AUrau incedai. Et ecceßtbijeit. Pofuit os meuui peut glddium, hoe eâ, Regnum meum eonßfiit non in arma, non in potentû, fapientia, opibitf mundt,fed in ore,hoe eil,Uleum officium eil pri‘ dicdre remifsionem peccdtorum gratuitam, ideo ^iutem os glddio deuto compdrdt ,ut ßgnificet uerbum Chrifli efße efficdx, esquot; pcnetrarc eordd. Sic uidemus noflro fdculo, quomodo penetret C Udflet Pdpatum.Arguidenim mundum, ö“ oßen^i dit iußicidm Chrifli, Alids omnes iuflicias,relh giones,operd,fludid,damnat er ahhominatur,
Quod autem addit,ßc protegi in umbra nunttf Dei,ßgnifieat firtunam et ßucceßßim ucrbi.Ohß^ flitur en'm ei in mundo. Sicut noflra etiam cula teftantur, er tarnen non potefl opprinü ,ßcd perrumpit inuito Sathana er portis infiri.
Pofuit me ficut ftgittam ckdam*
Idem eil,quod gladius ßtpra.Significat enin^ efficaciam er Jueee/ffim.
Seruus meus es tu IfraeL
Pertinent,peut dixi,ad conßolandos nos,ercoii prm4ndos,ut ßeiamus uerbum noflru effie ucri Dei uerbum,quanquam totus mandus id negat, offin^ fus infirma fficeie. Commendat quot^ hic locus nobis plerophorianffioc eilfCertitudinem uocati^ onis
-ocr page 349-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|lt;z,
•nii ao/lrifjKt guicquid JicimuifCcrti (intuf 4e uo* luntue DeifCfuod pluceat Deo. Alioclui nemo in cilimitäte uel teittationibmfubfîftere poterit, ß noil certiis e^,fe diuinitit! ad id uocatum ejje^ - Vocat aiitein Chri/iumtlfrael, lt;]uia conuoluit in hoc nomen totum regnum Chrifii, feu totam Meelef am ex reliquifs ludteornm primuntfdeinde exgentibui cottcikim.
Q_uia in te gloriabor.
Verte.Glorificabor hî te,id eß, T« docefci* f4nt4m gloriam mcam.Porro gloria Dei eß^ejuod (olus (it iufluf,bonus,fapicn!,potens . Indefesjui» t«r,qHO(i omnes homines fmtmendaees ,flultif VtAli,pcccatores ?yc. Sed hoc cum docemus,con» citamus in nos totum mundum,^^ damnamur pro hereticis,guod prohibeainus bona opera, damne* nusEcclcßam ere.
In uacuum laboraui.
Confolatur fe contra fcandalum,ciuod pau* tifequuntur uerbum, cr totus fire populus Chri* flunt regelt. Q«4iiq»4m, inquit,pauci meam do* ärinam fequaiitur,Qr plures earn damnent,tamen be tne confolatur,quod iudicium,id eß, officium m(um,non meum,fcd Domini eß. Verbum nihilo* i mim« potf nî efi apud eos,qui id fcquu}itur,quan* t«m«is fint pauci. Eß neceffdria confolatio in
I teiitatioae, qua nos fepius recreauit,in tot [can* -. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dilif
-ocr page 350-IN LS AI AM ädlii do^rM£ noflrie, quod [d'anal edfHWHtUa ftrantffed Dei ejfe,ilium gubertiAre oput fuuin,iii quad inuitos nos pertraxtt.
Et nunc hæc dicit Dominus *
AÜegdt iterum uocdtionem fuam t Mdiof pirs,inquit,rdpitur in errores, Mißt igitur mc dominui ad reliquids populi per Eudngelion fer^ Udnddf,ne totus ifrdcl percdt.
Parum eft,ut fis mihi feruus 5Cc ♦
Gentes quoq; funt per Ludngelion fdluitl^ die. Efi dutem hic dpertifsmus locus, quod nos gentes ßmus incorpordndie corpori er re^o Chrifli^ut ßinus pdrticipes teftdmeitti,promißio‘ num er grdciie Dei.Chriflus enhn debet eße lux gentium,Mdgifier er Dodhr gentium »ut geiitei per eum fdluentur. Qijdre fumus uerum feinen Abrdhte i quicunq; ex gentibus Chrifium reciph mus. Continet hic locus efftcdcißinuun folutio^ »em omnium drgumentorum, quibus ludtei nitun^ tur contrd nos gentes.
Hæc dicit Dominus redemptor Ifrad*
Poflqudm unum nouum hominem ex du* plici homine conflituit, hoc eA, undm ecclefidin ex ludiOis er gentibus per uerbum Eudngelij con* didit,dddit generdlem confoldtionem eorunt, in ifl.1 fide Chriftifldnt ; Fidem enhn ftdtim crux i fequitur jficut Pfdlmus dicit, Credidi proptet
-ocr page 351-SCHOLIA.
^uodlocutUffum. Ego dttfcrn htimilUtuifumnia this, Mundut enim,^^ diaboluf mundi pater, Otnnes alias rcli^ioneSfOmnes idolatriaa ßrrepopa junt. In banc folam ebriflifidemfeuiunt,hatte fimtwn po/Jiifit, Confolatur igitur credentes, üolite dejperdre,in(juit, nolite deficerc, dum ßc propter me affligimini,Veflrum uerbum,quod fe^ quiittini.quod mttndus cupit ext'mólum, manebit in eternum, er iüi ipß,qiii id iam perfequuntur, conuertentur er uerbum meum ampleiientur.
Vocat fc rcdctnptorem lacofc.Eo igitur ipßt tiocabulo, quo fe commendat ,ßgnificat ßeiem icclcßie,qtiodßt talis, qute habeat opus redem^* ptore,ßnflificatore et iuflificatore. Coram mun» do cnim nihil Ecclcßa e calamitoßus, nihil im» prohius, nihil magis prophanum. Q«arc uocat fant.dnimdm contemptibilem, gentem abhomina» bilcm,erferuumtyrannorum. Ht ßmtmagnifici tituli ebriflianorum, quorum ß quos pudet, iüi eogitent,}eßuflra Chriflum qu^erere. Et (tc ttn» fleiitwr magnifies protttißioncs, quod dicit. Se» men tuum erit fernen faniium erc.Xiixi igitur ini» tio,Spiritu accipiendas eße et infidc uerbi. Con» trmum entm in tnundo experimur.
Reges uidebunt öC confurgentpringt; cipes.
lUi qui nunc perfeqnuntur uot,adorabunt uos O’cQiiHfrtciittjr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Propter
-ocr page 352-inbsaiam
, Propter Dominum,quia fidclis eft.
Mundiif diuerfum fcntit,Dcuin e/fe ntendä* eem,^ nos dumnAtos ejfe.ProphcU autem Cbri* fium ttocdtfinébim ifrae^quod fviltificctfuos.
In tempore placido exaudiui te.
Pergit'm confblatione. Pdulus.^.Corin.l» dd exhortAtionem trAiisfirt, Qj(£rite lucent dum hubetis CTC, Sicut ctiam Chrtftiü exhortutur, Faului RoniA.jj.ER eiftm grAUißintd teiitAtio,i}uU fAturifiiflid'mus uerbum. Cum en'im Sathun buuc doilrindm primo ui per pr'mcipes imndi, de'tndt dolo per htereticos oppugnet, priuAt'm etium ununtquen^ tentai; uieio , quod Graeci anilfwf dicunt,de quo feripturdait. impletdcRanimi eorum nAuled.lîiec quid Idtifsime patet,plurimum Wflcf t.N4m tyranni er hdretici Eccleßie pro/imt Cf exercent fidem er doilrinAin Ecclefiis. Aci* did duteniflertenteSffecuros,faturos, er omnibut Sathdnt telis expoßtosßcit. tfeceffdria igitur btec ddhortdtio eü,ut ßmus uigildntes.^Ego fané ante hoc fi£culum omnibus mundi opibui uitum aliquem Pfdlmum bene inteüeóbm prituliffem, Sed erat eoelum tum lt;ereum,er terra cldu/d.üune autem poßquam-catardil£ coeli ejfufo funt, 'mei* pimus id ßfiidire. Qui femel nouum Teflamentum pcrtegit,ddmiratur fe, er nihil refldre putat, quad non teneat. Fiet igitur,ut4ußraturab lt;«•
gratit
-ocr page 353-SCHOLIA.
jwfK uerbum, er detur alite genii,([uam firtaf» Je nos ignoramiM.
In tempore placitb exaudiui te.
Sic uocat tempus 'muulgati Euangelij,lt;iuoi quanquam uarie impetitur à inundo,tamen fcrua^ t«r contra Sathanam,tyratinos or hterefes, quia tH tempus placitum.
Et dedi te in fœdus popiili.
SicMt Chriftui eA foedui inter Tseum CT ho* nùnein,Sic eccleßa credentiwn cA fœdusinter fopulos. Sicut dicit Chrißus. Qui uos audit,me audit,Item, quorum rcmiferitis peccata in terra, forum peccataremißafunt in cœlo .eA igitur ! aureus textus pro confirmando minifl^o Eccle» ' pe in ucrbotquod à Chrifio translatum eA in Eca flepam,ut ipfa peruerbum feu abfolutionem uere iufiificct.Sic tarnen ut hoc procedat, quod dixit, ^goperuauite,,i^ecj^ cnim ualct fententiailia, ,Q«i uos audit sne audit, in ifs qua pracipia Kiit Epifeopi contra uerbum Dei.Et Eccleßa fo!«mr/l,qKlt;ebrffcftp«r«mKcrii«in zy pura faa framenta.
Etpofsideres haereditates difsipatas.
ideAfgentes uafiatas idolatrijs crßlfis iiiHieijs per diabolum Cf impios doAorcs. iiant quoties Euangelion uenit, inueiiit tcrrdm deßrtta Siiinimpictatc tÿquot; idolatria.
Vt (iteerf*
-ocr page 354-IN ESAIAM
Vt diccrcs his qui uindi fuut,exite »
Euangelion docet,ut omnes fciant,le non fuii fiudijs (lut operibi^ libemndos. Sed gratuitd tni^ fericordM,per ucrbum obldtd. Primum igitur li‘ berät ä, peccätii GT morte,deinde docet uiam pd* cis,Gr ßcit certos de omnibus generibus uit£^
Super uias pafcentur Si. in omnib.Sfc.
Il£c comodius perdntitbeßn intelligds.Antt cognitü EUdngelion drbitrdbdmur,nutld ejje pi* fcud, niß intrd, regulds certds uit£ gt operum-Irdncifcdntts [e extrd dngulum fuunt, gt cucul* lum,non credebdt fdludri poße,ßc alij^ Utmc M* tem reueldto Eudngelio ceffimt fedfi, cz inuc* nitur remißio peccdtorum, gt uitd £ternA, in omnibus locis,perfonis,£tdtibus, Gr uit£ generi* bus. ER enim Eudiigelion liberd doilrinA, nuRi ordini,loco,pcr((}n£,nuUi ccrto uit£ generi tl* ligdtd.
Non efuricBt neq; fiticnt.
Eudngelion inunddbit iujlicidinßcut fluuiu!-' Potdre Gr pdfcere,funt fèré exhortdri et doeere-Potus eR exhortdtio,lt;lU£ eil necefßirid, GT uiuißcdt ciburßd câ,do£lrindm. vbiergo uef* bum eil,ibi neceße eA hos fruihis ßqui.Fäflidio* ß dutem,lt;jui dmiferunt uerbuin,illi diuerfum ßci* tmtßcut uidemus in noßris h£rcticis, iUi fuppri* niu/it temm,Gr dißipdiit h£reditdtes GTc.
No»
-ocr page 355-SCHOLIA. »70.
Non pcvcuticnt eos æftus Si fol ♦
Non mtcKigo de perfecutione, fed tonfcient{£.Ertmt injlruài GT habebunt confold=gt; tionem per uerbum,ut confcientid non pofsit eo$ tfrrrrc.
(i,uia miferator eorum reget eos.
Sunt 'm regno mi[ericordi£, nonfub tyrMno, fed fab mifemtore, qui eis uerbuin non fc coma mnddHit,ut ipfedbjit,fedddeR,/jeut dicit. Voa bifcumfunt ufj; dd confummdtionem feculi. Item Lomitio coopérante fequentibuspgnis zyc. Fona tfS4q«4r«m uocdt confoldtiones fcripturarum^ Porro /Î rem uideeix, omnid funt contraria 'm Eeclepd,quare uerbo opus eSl, quo erigdtur,amp; tredat fe talent ejfe,qualis hie defcribitur, quan^ quant diuerfum fentidt.
Et ponam omnes montes meos in uiam.
Sic uidemus apud nos omnia genera uittc mccderemfua uia. Magifiratus ypater^mater^ filius, feruus, nouit quod placeat Deo fuum uitat genus. Ante hanc cognitionem foli Moitdchi putabantur 'm flatu Deo placentc effc.
Porro hoc etiam pgnifcat,quod mfide nuÜus pt perfonarunt re^e^his. Serui fecun» dunt pdem funt pares ntagnis regibus ZSquot; ècon» tr«.
I
? a Ecce I
-ocr page 356-ÏN ESAIAM
Ecce ifti de longe uenient»
Per qudtuor partes fignificat conditioned omnium generum uita, quod non foli ludtti (int fiituri populiis Dei^quod non foli cœlibes, nto» ttAchi,fed quod in omnibusordinibus,£tatibiis, tocis,crunt Chrifliani.
A nu.ri,liebri£i5 cR^ab Occidente.
Quod Latmusßcit(a terra aulirali)reiie (en* tentiam reddidit, niß quod hic nomen proprind ponitur,â terra Sinim,de qua Exo-i?quot;. Vtituran* tern plurali numero,ut ßgnificet fe loqui genera* liter,quodHcrbumnon ßciat difi'mStionem ptt* fonarum,ordinum crc.
Q^uia confolatus eft Dominus pogt; pulumfuum.
Hoc eA, quia dedituerbum gracilt;eamp;fc* wifsionis peccatorum.
Et dixit Sion,dereliquit me dominus,
Audiuimus magnißcas confolationes cy'pro* tnifsiones Ecclcßi£,fed ß fenfum conpilas,contra* rium eA uerum. Sieut Paulus dicit ad Corinthios I.Corm.f, zr.*;Cor'in.^.PricuenitigiturhicJßi* ritus fanAus noßras cogitationes,acß dicat. AU* dis confolationes meas Cf promifsionem liberati* onis Cf illuminationem. Sed fcio quid tu his op* ponas. Sentis enim te obfcuratam, uittAâm,op* prejfam à Sathana,, pcccatis, ira Dei, cr metu nbsp;nbsp;j
mortisgt;
-ocr page 357-SCHOLIA. rf.
iMrtis.Sentls te dereliihm cjje,fcd lt;tudi uerbum Gquot; obmitte cogitdtiones tUiLi,neqi fequaris fenfunt tuum,fed äpprehendcfide hat meat promifsiotics,-Ego enim non ßüdm te,fed cxpcricrii, quäntum=gt; [ecundum externdm ßciem contrdrium fcntid^
1 tur^certo omnid euenturd qua promitto amp;~c.
I lt;Jcj lt;lt;«tfin bic gemitum , de quo Pduluf etidm di^’ (it,quod lit btendrrdbilfS.Et Zion, hoc eA,q qui «ere fuut Ecclefid, çr habcnt Eudngelion cy“ promißionum opulentidm,cldmdnt fedc« rdiiks d Deo effe, Id quod impriinis obferudn^ dHm eü i MdgKAin enim hie locus confoldtionem “flirre potefl ,tentdtis ZX d^idisdnmis,quoi pitMor« quos fentiunt,non fintmdld(igttd,neqi i nbsp;nbsp;foil eos patidntur,fed pnt pgnd ucr£ Ecclefi£
«crorum mtmbrorum Chrifli.
Nunquid obliuifei poteft mulier in-fantis fui, ut non mifereatur filio uteri fui,Sc ft ilia oblita fucrit,ego ta^ men non obliuifear tui.
Inpgnii confolatio,fed qu£pne fide non uta teHigitur. Conptdt cldmores dfßißorum notifsi^ moexemplo. Sexus enim muliebris ndturd cfl mifericors, quid dd mifericordiMt zy dd puen^ dutn eâ ndtus. Vnde liebr£i ctidin mulierem no^ cdnt d ntdtrice feu utero, quod ddpuendum pt ßßn ,pcut uir dd defindeiidiun. Nudum igitur
y f dtiitMi
-ocr page 358-IN ESAIAM
dnîttidl cR plenius nufericordid qudttt tnnîic^gt; pr£f'ertim re/peébifui infiintis.Indemdtcr/iutn eof prouerbio dïcimits,pro amicißima O' fuduißint^ corde,Confoldtur igitur nos d ßmili ß/iritus S.CT iubet ut injpicidtniis mdtrem, qu£ habet filitmi) Qucmadmodu iUam udturd non ßnit obliuißi dut deferere filium^itd neq^ ego tui obliuißci poffùitit Jiie rdtioßmilitudinein quidem dgnofcit,fed twd credit ß eße foetum,neqi portdriße, fed abijei amp;nbsp;crudeliter idfktri fentit. Hie nuÜu dliud conßlidi^ eil, qudm ut cxclußs omnibm fenßbus , in folui^ uerbum te reijeiaSyO ßmplicifide contra fenßvi O' ßent,credos ße e/fe,ßcut uerbum dicit.Qinclt;‘ quid enbn extra uerbum eil,nihil eSl nip tribula» tio o dffliäio.Sicnos hodic uarie uexamur.Prb tnum 4 tyrdnnis,qui glddio,dqua,o' igni nos per^ fcquuntur,deMtß d fe£blrijs,Huc dccedit,quod no men noflrum in fumma apud omnes inuidia et odio £^1,0 Satbdn priUdtim ununquemq; tentât pauo^ ribus confeientio o ir£ dium£. Secundum iudb cium igitur cdrnis ßmpUciter perimus.Hiß ergo fupereinus hosfenfus,ct horeamus in nudo uerbo, credentes, quod non reliquerit nos Deus, fed fit blandißima mater,ßuens o portons nos, aihiitt dc nobis eP:. Ncq; enim ideo dedit uerbum, No« idco nos dd ecclcßam fuam per uerbum uocauit, quod ueüct nos rclinquerc ,fed liultper tentation
Ites O'
-ocr page 359-SCHOLIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;76.
nt! CT äffli^ont! noftrM, nobii uim or uirtutein uerbifuiofiendcre. QUieigitur in/}gt;eciè dcfertilt;y uidctur,probatio potiia eft,ut noftro exetnplo uer bi uirtutem difcdmm crc. Et buiufmodi promißi* eues credenda tdntum funt,non palpdndlt;e.
Ecce in manibus meis defcripfi te.
In palmK mtis defcripfi te , Palmtc ßgnifi=* cänt potentiam diumäni cr operationes diumaf^ hicit igitur. I^on poffum tui obliuifci, es enint fcriptus in palmis meis, id cüfom memor tui m omnibus quitßcio.Sitte tyrdnnos contra te excb to, ßue feäas^ Infumma, ^uicquidßcio,M tuuin commodumßcio.Sicut Paulus dicit .Vijs omnia, cooperantur in bonum, Sic Auguflus per pacent aperuit orbemfUt Euangelion latius/fargeretur. SicrexEabylonis tranjiulit lud£os in Babyloa nem,utuerbum ?y‘lex Dei ßenüttAretur etiamin Sentes.Sic lofeph in aula Pharaonis admifßts eß. Sic quicijuid operortinquit,fit in tuum comodumy femper es in cojfciiu meo,quia e$ depióhts in pab mismeis. Sunt fidei ucrba^quatcrcdcndafunt.Si enim rationem conßtlas,diuerfum apparet.
Muri tui coram oculis meis femper.
Emphaßs cü,cordm oculis MEI S,non tuis. Noî enim fentimus, quod fumus cxpoßti hominis buSfdiemonibus, peccatis nwrti cr infimo.Sunt igitur muri inuifibiles çy tantum er edi biles.
y SeSkirij
-ocr page 360-IN ESAIAM
SeSiAr^ uiJent fuos muros. Tymnni uiJe/itfuos I tnuros. Hie e 'tmmutdndut fenfuf, quod iliorum muri num /int, quidfunt cordm oculis hominum, Hoflri dutem cordtn oculis Dei.
Veneruntftrudores tui»
prontifsio de propdgdtione. î^on exs IjdUrieris/ed propdgdberis.
Deftruentes ôC. difsipantc5,àt£cxp fcunt»
Concedit cfjè 'm Ecclefid deflruéhrcs, tyrdunos, quint hiereticos. Sußitte,mquit,nu)di* fum,^^ recedent d te^Tu dutem liberdberis.
Lena in circuitu oculos tuos, 8C lude»
vbi nunc funt tyrdnni eSquot; hiereticißbi poü uidebis omnid Idtd.Vbi idm funt gentcsidoîdtr^, ibi poft eruntfrdtres tut,idem uerbumc^ edtidein religiotumfequentes. Sic legimus eds gentef,qu^ occidcrimt Apoftolos,poR ddordjje eos» conuet* fdSddftdem.
Viuo ego,dicit Dominus,quia
Qui iam tibi funt oneri,?^ premunt tc, m eonuerft debent tibi Idudi, gloria nbsp;nbsp;hoiteri ejftgt;
Q^uia. deferta tua folitudines tuæ»
Es tdnqudm defoldtd uaftdtd terrd, p‘i^ ti ftmt qui te fcquuntur, fed propdgdberb aiftime.Sed nota propdgdtione mcipere d dejold* tione cr Udftdtione. I^on igitur deftcräbin»^ bodit
-ocr page 361-SCHOLIB. r?.
hodie,quMtumuis e/iim mfcm Vccleßis ßcies pt, non ttnnen ructfid prop-igetbitur.
Dicunt filii fterilitatis tuæ*
Dtcit Ecclefîâmefjc ßeriletti,cr tätnen bd» lcre numerofdm /ôMem. Fæcunditdf eniw ift ^bfcondito eil,flerilitiis eR btßiecie. Hbtc funt iPdttoccsiii^Ffdlinis.Vduper GT Mticiis e^o funt^ bem,Salud de orc Iconis tmiam zyc»
Q^uis gcnuit mihi illosf
Siint notandd tragicd ittd uerbd,(juibM fituifdnéius Ecclepam defcribit, qnod ptfieri» t non pdrienf, translata, eieikt^ dcfiitutd,fo» arc.Exponttnt enim ßciem Ecclepa:, Sed nunt tdeo dcfperandum f I^on.Scguitur enim,lt;juod hae ßerilbadmiraturnumerofam fobolem. Si'cDcm potens eA dare fiupra quant intclligimus Sicut faului dicit.Sic cunt Ecclepa foüicita pro Judits f!fit,etiam geiitesfu^t additd, çr ex ludais nteri Apofloli cr duces Ecclepigß^hpint.