| Title | Kaart, vertoonende de waare gedaante van den Bylandschenwaard, benevens den loop der rivieren: De boven Rhyn, Whaal, en Pannerdensche canaal ... : zynde tot een klaarder denkbeeld van de ongemeen groote verandering in de situatie en loop der riviere daar ter plaatse, met gestipte linien aangeweesen, de wederzydsche oevers, zo als die in het voorjaar 1753. zyn geweest | Translate
|
| Type | Map | Translate
|
| Scale | Schaal [ca. 1:12.000]. | Translate
|
| Region | Waal. | Translate
|
| Imprint | [Plaats van uitgave niet vastgesteld] : [uitgever niet vastgesteld] | Translate
|
| Year | 1771. | Translate
|
| Technique | kopergravure | Translate
|
| Size | 44 x 74 cm | Translate
|
| Annotation | Het noorden rechtsonder. Met schaalstok (Duyzend Roeden Geldersche land-maat). Links boven: Resol.tn 27 juny 1770 en 19 april 1771. Van den Brink, 'In een opslag van het oog', 115 Van den Brink, 'In een opslag van het oog', 122 KAART. | Translate
|
| Comment | Deze kaart van de Bijlandsche Waard illustreert op treffende wijze de toenmalige waterstaatkundige problematiek van de Waalbocht bij Herwen. Door verdergaande insnijding van deze meander dreigde op den duur een samenvloeiing met de Neder-Rijn, waardoor de laatste waterloop veel te grote watermassa’s zou moeten afvoeren met stroomafwaarts waarschijnlijk desastreuze gevolgen. In de winter van 1763 op 1764 bezweek de Herwense dijk en werd het oude dorp van Herwen door de rivier verzwolgen.
Deze rampspoed gecombineerd met de dreigende wateroverlast stroomafwaarts noopten Holland, Gelderland en Pruisen tot een gezamenlijke aanpak. In 1771 kwam er eindelijk een akkoord, waarin enkele belangrijke waterstaatkundige zaken voorgoed werden geregeld. De doorgraving van de Bijlandsche Waard was er daar één van. Hierdoor zou de Waal een nieuwe bedding krijgen en weer in de juiste, westelijke richting worden gemanoeuvreerd.
Ter voorbereiding op het akkoord tussen Holland, Gelderland en Pruisen vervaardigden landmeters overzichtskaarten, die de lokale en regionale riviergesteldheid demonstreerden. De hier gepresenteerde kaart van de Waal tussen Spijk en Pannerden is daar een voorbeeld van. Het kaartbeeld is van de hand van Frederik Beyerinck, die het gebied in 1770 karteerde. De originele manuscriptkaart werd vervolgens in 1771 verkleind door Dirk Klinkenberg (1709-1799) en gegraveerd door Leonard Schenk Jansz. (1732-1800).
De kaart toont vooral – zoals de cartouche rechtsonder vermeldt – ‘de ongemeen groote verandering in de Situatie en Loop der Riviere daar ter plaatse’. Met stippellijnen is namelijk de oude rivierloop, zoals die in 1753 was waargenomen, weergegeven. Deze situatie wordt afgezet tegen de contemporaine loop van 1769. Dramatisch is de weergave van het oude dorp van Herwen, dat eerst aan de oever van de Waalbocht lag, maar nu middenin de bedding is komen te liggen. Bij het kerksymbool staat dan ook ‘Geweezen kerk van Herwen’. Ook enkele in 1745 en 1756 aangelegde dijken – men koos eerst voor de verzwaring en aanleg van dijken in plaats van rivierverlegging – zijn ten prooi gevallen aan de zich insnijdende Waalmeander. Dat dit insnijden een voortschrijdend proces was, bewijst de vermelding ‘Sterk Afvallend Schaar 1769’ aan de buitenzijde van de bocht.
De verscheidene letters op de kaart worden verklaard in de cartouche rechtsboven en duiden op de te nemen waterstaatkundige maatregelen, waaronder de doorgraving van de Bijlandsche Waard. Dit project, uitgevoerd in de periode 1773-1776, staat middels stippellijnen op de kaart ingetekend. Andere maatregelen betroffen het weghalen van enkele oude dijken en de aanleg van nieuwe dijken en kribben.
De kaart vormde een bijlage bij het ‘Verbaal van eene reize na Arnhem door de heeren J.P. vanden Boetzelaer […] en mr. Adrian Crucius […], geadsisteert met den Inspecteur Generaal van ’s lands rivieren, C. Brunings, tot het houden van conferentien met […] Gelderland en […] Pruissen’ (resolutie 27 juni 1770). Ook bij de gelijknamige resolutie van 19 april 1771 deed de kaart als bijlage dienst.
De linkerzijde van de kaart sluit aan op de iets later verschenen ‘Kaart waar op is afgebeeld, het benedenste gedeelte van de Boven Rhyn, van Emmerik, langs het Spyk […]’. Op laatstgenoemde kaart is middels een stippellijn een strook aangeduid, die in geval van montage van beide kaarten diende als overplakrand. | Translate
|
| Location | Universiteitsbibliotheek Utrecht | Translate
|
| Call number | KAART: Moll 142 (Dk41-12) | Translate
|
| All metadata as Marc21XML | Open Marc21 XML in new window | Translate
|
