| Commentaar | Deze kaart is wat grof gekopieerd naar de ‘Kaart van het Pannerdense Kanaal en Spijk, Met de veranderde Loop der Boven en Beneden Rijn […]’ uit 1763 van de hand van Melchior Bolstra. De afmetingen van beide kaarten zijn vrijwel identiek. Onder de titel ‘Kaart van de Situatie tussen het Spijck Pannerden en Kandia […]’ is door de graveur Abraham van Krevelt ook nog een kleinere kopie – waarvan meerdere staten bekend zijn – vervaardigd. De hier genoemde kaarten hebben gediend als bijlages bij het ‘Verbaal van eene reise naa Arnhem en naa de Lek’ door J. Lulofs, Inspecteur-Generaal van de rivieren van Holland, Resolutie van 8 december 1763.
Bolstra’s kaart en de diverse afgeleide kaarten moeten worden bezien in het licht van de problematiek omtrent de Waalbocht bij Herwen. Door verdergaande insnijding van deze Waalbocht dreigde op den duur een samenvloeiing met de Beneden- of Neder-Rijn, waardoor de laatste waterloop veel te grote watermassa’s zou moeten afvoeren met stroomafwaarts waarschijnlijk desastreuze gevolgen. De doorsnijding van de Bijlandsche Waard, waardoor de Waal weer in de juiste richting zou worden gemanoeuvreerd, stond al vanaf circa 1750 op de beleidsagenda’s. Door tegenwerking van Kleefse en Gelderse zijde kwam het er echter lange tijd niet van. In plaats daarvan besloot men te investeren in versterking van de oevers en dijken.
Al deze maatregelen waren aanleiding tot veelvuldige kartering van het gebied, waarbij de veranderingen werden gevisualiseerd. Eén van die kaarten was de ‘Kaart figuratief van den Waal-stroom […]’. Deze kaart beleefde tal van herdrukken, waarbij wijzigingen zowel op de koperplaat als met de hand op de afdruk werden doorgevoerd. De laatste herdruk dateert van 1762 en toen was de kaart letterlijk volgeschreven; het werd tijd voor een nieuwe kaart. Dit werd de hierboven genoemde kaart uit 1763 van Bolstra. Zoals de titel van de hier gepresenteerde kopie duidelijk maakt, is de overzichtskaart gecompileerd met behulp van oudere (detail)kaarten. Doel van de kaart is het tonen van de veranderde loop van de rivieren Waal en Neder-Rijn tussen Schenkenschans en Pannerden. Vooral de situatie van de Waal in de jaren 1696 en 1751 wordt gereconstrueerd. Tevens zien we op de kaart diverse projecten die in de planning hebben gestaan of nog op uitvoering wachtten. Ook de geprojecteerde doorsnijding van de Bijlandsche Waard is ingetekend en die zou al snel verrassend actueel blijken.
Kort ná de publicatie van de Bolstra-kaart, in de winter van 1763 op 1764, bezweek de Herwense dijk definitief en werd het oude dorp van Herwen aan de rivier prijsgegeven. Nu waren alle betrokken partijen overtuigd van de noodzaak van ingrijpende maatregelen om de toestand van de bovenrivieren te verbeteren. In 1771 kwam er dus eindelijk een akkoord tussen Holland, Gelderland en Pruisen. Drie waterstaatkundige zaken werden voorgoed geregeld. Op de eerste plaats wilde men de bovenloop van de Oude Rijn bij Tolkamer gaan afdammen, opdat een zijdelingse waterafvoer via de ’s-Gravenwaard werd voorkomen. Op de tweede plaats kreeg de Waal een nieuwe bedding middels het doorgraven van de Bijlandsche Waard. En ten derde voorzag het akkoord in een betere bovenloop van de IJssel door het doorsnijden van de polder De Pleij bij Westervoort. Hierdoor werd het Rijnwater meer evenwichtig verdeeld. In de decennia die volgden, zou men bovengenoemde waterwerken met voortvarendheid aanpakken. | Vertaal
|
