Een van de mooiste Nederlandse zendingskaarten werd vervaardigd door Evert Nijland in 1891. Op deze kaart is de archipel van Nederlands-Indië afgebeeld, met kleinere inzetten met Ambon, Java, Batavia. Een inzetkaart toont bovendien Suriname. Het is een zeer gedetailleerde kaart waarop posten van alle Nederlandse zendingsorganisaties zijn weergegeven, inclusief katholieke. Namen van steden zijn onderstreept als er Europese of ‘inlandse’ zendelingen actief zijn. Koloniale bestuurseenheden (residenties) zijn ook duidelijk aangegeven. Heel mooi zijn ook de routes van de Nederlandse Pakketvaart, die met stoomboten opereerde in de archipel.
Nijland was directeur van een Utrechtse gereformeerde school en bestuurslid van de Utrechtsche Zendingsvereeniging, en had veel belangstelling voor geografie en etnologie. De kaart laat heel duidelijk de verstrengeling van zendings- en koloniale belangen zien: in feite is deze kaart zowel een zendings- als koloniale kaart. Zo was die ook bedoeld: Nijland probeerde, zonder succes, de steun van de Nederlandse regering te krijgen om deze kaart de standaard te maken voor Nederlandse scholen. In een enquête gehouden onder scholen in 1938, waarin ook de spreiding van de Nijland-kaart werd onderzocht, stelde de commissie:
‘Onze koloniën komen juist door het Zendingsonderwijs, dat het wekken van belangstelling beoogt, meer ter kennis van onze leerlingen. De groote massa heeft geen voelbaar onmiddellijk belang bij ons overzeesch bezit en voelt voor onze Oost en West niet méér dan voor Japan en Canada. Doch heeft het Zendingsonderwijs eenmaal de belangstelling op onze koloniën geconcentreerd, dan is er kans, dat deze blijvende is, vooral als men er voor waakt, dat zij ook na de schooljaren onderhouden’.
De Nijlandkaart was populair maar ook vrij duur. De grote versie, een wandkaart, werd op scholen gebruikt en kostte rond 1900 ongeveer 13,50 gulden, de kleine versie voor de studeerkamer kostte 2,50 gulden. Docenten vonden de zeer gedetailleerde kaart vaak te ingewikkeld voor onderwijs.
4 of 27
