Editie: 1902, pagina 1 De vijftiende editie van de Bosatlas, gepubliceerd in 1902, zou redacteur Pieter Roelf Bos’ laatste worden. Hij kwam datzelfde jaar in Groningen te overlijden. De volgende edities zouden geredigeerd worden door de latere Utrechtse hoogleraar aardrijkskunde Jan Frederik Niermeyer (1856-1923).
De vijftiende editie heeft weer een hele waslijst aan veranderingen. De belangrijkste zijn de nieuwe uitslaande kaart van Zuid-Azië, de economische kaart van West-Europa en de kaart van de havenwerken van Rotterdam en Amsterdam. Wat het reliëf betreft blijft Bos overtuigd van de grotere duidelijkheid van zijn omgedraaide dieptetinten, en hij voegt hoogte- en dieptecijfers aan de kaarten toe – iets waar in besprekingen om gevraagd was. De dieptelijnen worden niet meer getekend – ze zijn alleen nog als tintverschillen waarneembaar, wat het kaartbeeld rustiger maakt.
Inhoud van de vijftiende editie volgens de index
I Halfronden, Zuidpoolgebied, Noordpoolgebied, Klimaatprovinciën
II Koloniën en wereldverkeer
- Menschenrassen op aarde , zeestromingen
- Dichtheid van de bevolking op aarde
III Isothermen januari
- Isothermen juli
- Isothermen voor het jaar
- Isoamplituden
- Isobaren en windrichtingen januari
- Isobaren en windrichtingen juli
IV Europa natuurkundig 1:15 miljoen
V Europa Staatkundig 1:15 miljoen met Steden der Noordduitse vlakte
VI Middel-, West- en Zuid-Europa, 1:10 miljoen, Ruhrgebied, Birmingham, Londen
VII Kustvormen van Europa heel blad 1:1,5 miljoen
VII Europa Volksstammen 1:15 miljoen
- Europa Dichtheid van bevolking
IX Nederland Grondsoorten 1:800.000
X Havenwerken Amsterdam1:32.500, Neder-Rijn , IJmuiden
XI Zuidplaspolder 1:50.000
- Nederland hoogtekaart 1:1,15 miljoen
XII Nederland Overzicht en verkeerswegen 1:800.000
XIII Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht 1:400.000
XIV Groningen, Friesland, Drenthe, Overijsel 1:400.000
XV Gelderland en Noord-Brabant 1:400.000
XVI Zeeland en Limburg 1:400.000
XVII Alpenkaart 1:3 miljoen, schetskaart der Alpen, Geologische kaart van de Alpen
XVIII Duitsland natuurkundig 1:3,15 miljoen en geologische kaart Zuid-Duitsland
XIX Duitsland staatkundig 1:3,15 miljoen en Thüringen
XX Zwitserland 1:1 miljoen
- België 1:1 miljoen
XXI Frankrijk 1:3 miljoen
XXII Oostenrijk-Hongarije 1:3,7 miljoen
XXIII Rusland 1:10 miljoen
XXIV Scandinavië 1:5 miljoen
- Denemarken 1:3 miljoen
XXV Groot-Brittannië en Ierland 1:3,1 miljoen
XXVI Spanje en Portugal 1:3 miljoen
XXVII Italië 1:3 miljoen
XXVIII Balkan Schiereiland 1:3,7 miljoen
XXIX Azië natuurkundig 1:30 miljoen; Klein-Azië 1:12,5 miljoen, Palestina 1:2,5 miljoen
XXX Azië staatkundig 1:30 miljoen; Bevolkingsdichtheid
XXXI Zuid-Azië 1:20 miljoen met bijkaart Japan 1:10 miljoen
XXXII Nederlandsch Oost-Indië 1:12,5 miljoen; Molukken 1:5 miljoen, Kleine Soenda-eilanden 1:5 miljoen(?)
XXXIII Java 1:2,75miljoen, geologisch, natuurkundig en staatkundig; straat Soenda
XXXIV Sumatra, Borneo, Celebes 1:6 miljoen, Padangse Beneden-en Bovenlanden 1:2,5 miljoen, Palembang
XXXV Afrika natuurkundig 1:25 miljoen en Nijldelta 1:2,5 miljoen
XXXVI Afrika staatkundig 1:25 miljoen met Algerije en Tunesië 1:10 miljoen
XXXVII Verkeerswegen in Afrika, Nijldal beneden Sioet, Zuid-Afrika 1:10 miljoen
XXXVIII Noord-Amerika natuurkundig 1:25 miljoen met Mississippidelta
XXXIX Noord-Amerika staatkundig 1:25 miljoen met Noordoosten van de Verenigde Staten 1:8 miljoen
XL New York, verkeerswegen Noord-Amerika, groei Chicago, Kust N. van Portland, Belangrijkste landbouwproducten, Kust N. Carolina
XLI Verenigde Staten en Mexico 1:12 miljoen
XLII Zuid-Amerika 1:25 miljoen met Curaçao 1:1 miljoen en landbouwkaartje Zuid-Amerika
XLIII Suriname 1:3 miljoen, Guyana 1:12 miljoen, Midden-Amerika en West-Indië 1:12 miljoen
XLIV Australië 1:30 miljoen met Zuidoost-Australië 1:12,5 miljoen, en 4 riffenkaarten
In totaal 42,5 spreads.
Bijlage: voorbericht bij de vijftiende druk
‘Bericht voor den vijftienden druk.
Hoewel het aantal bladen onveranderd is gebleven, mag toch feitelijk de vijftiende uitgave van dezen Atlas vermeerderd heeten. Het halfblad voor Azië (voortbrengselen uit het plantenrijk in China enz.) en het blad China, Voor- en Achter-Indië zijn uit deze druk verdwenen en hebben plaats gemaakt voor een uitslaand blad, getiteld Zuid-Azië, dat op de schaal van 1:20 000 000 de geheele groote zuidhelft van Azië omvat, alzoo Voor-Azië, Zuid- en Achter-Azië, met inbegrip van Japan, welk laatste tegenwoordig zoo belangrijke land bovendien als carton op dubbel zoo groote schaal is opgenomen. Naar het Noorden komt de Siberische spoorweg op dit blad nog in zijn geheel voor. Verder is in deze uitgave nieuw ingevoerd een blad op 1:10.000 000, getiteld Middel- West- en Zuid-Europa, aangevende de staatkundige verdeeling, de voornaamste kolenbeddingen, de visscherijen, de grenzen van eenige planten en de steppen; daarbij zijn als cartons opgenomen op grootere schaal: Londen en de omgeving, de Industriestreek van Middel-Engeland en de Ruhr- Wüpper-Industriestreek. – Op het blad Soematra, Borneo en Celebes heeft een kaartje van de stad Palembang een plaatsje gevonden, als type van eene grootere Indische “stad”. De kaart van Java geeft de nieuwe staatkundige verdeeling; door hier het steeds aangroeiend aantal tramwegen weg te laten, meenden wij de duidelijkheid te bevorderen, die in de laatste uitgaven reeds iets te wenschen overliet. – Verder werden voor deze uitgave nog nieuw gegraveerd de kaarten van Groot-Brittannië en Ierland, Spanje en Portugal, beide op de schaal van 1:3 000 000, dus op dezelfde schaal als waarop Frankrijk en Italië reeds in de veertiende uitgave voorkwamen. Nieuw gegraveerd zijn ook voor deze editie de beide kaarten van Noord-Amerika. Het blad voor Nederland, bevattende een brok van den Rijn op de schaal van onze Rivierkaarten, werd voorzien van duidelijke kaartjes van de Havenwerken van Amsterdam en van Rotterdam en van de haven van IJmuiden met de sluizen etc. Wie verder enigszins nauwkeurig toeziet, zal nog bemerken, dat vele kleinere veranderingen , die wij meenden verbeteringen te zijn, werden aangebracht. Zoo zijn op de provinciekaarten van Nederland de grenzen door eene doorloopende kleur aangegeven, zonder deze bij den rivieren te doen ophouden, zoals tot dusverre geschiedde. Zonder dat de loop der rivieren minder duidelijk is geworden, springen nu de provinciegrenzen beter in het oog, iets wat ons nog altijd voorkomt zeer wenschelijk te zijn. Terwijl bij het opnemen van dorpen op de provinciekaarten tot dusverre alleen zooveel mogelijk de betrekkelijke belangrijkheid daarvan had beslist, is nu een meer vast stelsel gevolgd, door de zetels der gemeentebesturen op te nemen. Bij het steeds groeiend getal locaalsporen en tramwegen is het onmogelijk den atlas in alle opzichten op het oogenblik van zijn verschijnen bij te doen zijn; zoo had b.v. nu reeds weer de Friesche locaalspoorweg moeten worden doorgetrokken tot Metslawier en een tramweg Zuidlaren-station Vries-Zuidlaren worden geteekend. – Wij gaven verder gehoor aan een reeds dikwijls vernomen verzoek, om hoogtecijfers op te nemen, niet alleen bij bergtoppen, maar ook bij verschillende punten langs de rivieren etc. Ook werden in de zee enkele dieptecijfers geplaatst; daarentegen werden de isobathen weggelaten, omdat de kaarten toch immers ook geen isohypsen vertoonen. De kaarten hebben door het weglaten van de gestippelde isobathen een rustiger voorkomen gekregen. Natuurlijk zijn de verschillende tinten voor de hoogte en de diepte behouden. Van de wenschelijkheid om de tinten voor de zeediepten weer om te keeren zijn wij nog niet overtuigd: de keus van die tinten is eenvoudigweg conventioneel en heeft geene diepere beteekenis. Van eene vaststaande usantie kan in deze nog niet worden gesproken, en waar nu het in den veertienden en ook weer in den vijftienden druk gevolgde stelsel bepaald in duidelijkheid staat boven het andere, zagen wij nog geen voldoende reden om het onze te laten varen. – Eene verandering van ondergeschikt belang, maar toch van eenige beteekenis, omdat de kaarten er zich netter door voordoen, is het inkrimpen van de titels en verklaringen tot een meer bescheiden omvang. Verder spreekt het vanzelf, dat alle bladen zoo nauwkeurig mogelijk zijn nagezien. Voor de fouten, die onze aandacht ontsnapten, vragen wij verschooning. Hinderlijk zouden bij het binden kunnen zijn een paar vergissingen in de volgnommers der kaarten; wij deelen ze daarom hier mede. Skandinavië, als XXII genommerd, had het cijfer XXIV moeten dragen, en Noord-Amerika natuurkundig had niet het volgnommer XXXIX, maar XXXVIII moeten hebben.
Wij betuigen onzen dank aan hen, die ons enkele opmerkingen deden toekomen en verder aan den Uitgever en den Lithograaf-Drukker, die ons altijd krachtig medewerkten om deze uitgave boven den vorigen druk te doen staan.
1 van 48
